Вікіпэдыя be_x_oldwiki https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter Мэдыя Спэцыяльныя Абмеркаваньне Удзельнік Гутаркі ўдзельніка Вікіпэдыя Абмеркаваньне Вікіпэдыі Файл Абмеркаваньне файла MediaWiki Абмеркаваньне MediaWiki Шаблён Абмеркаваньне шаблёну Дапамога Абмеркаваньне дапамогі Катэгорыя Абмеркаваньне катэгорыі Партал Абмеркаваньне парталу TimedText TimedText talk Модуль Абмеркаваньне модулю 0 6611 2620880 2505322 2025-06-20T08:25:33Z W 11741 /* Крыніцы */ +[[Шаблён:Праваслаўе]] 2620880 wikitext text/x-wiki {{Хрысьціянства}} '''Правасла́ўе''' (ад словаў «правільнае праслаўленьне» [[Бог]]а) — адзін з асноўных кірункаў у [[хрысьціянства|хрысьціянстве]] (побач з [[каталіцтва]]м, [[пратэстантызм]]ам і [[старажытна-ўсходнія цэрквы|старажытна-ўсходнімі цэрквамі]]). == Назва == У сучасным значэньні тэрмін «Праваслаўе» зьявіўся толькі ў XVI—XVIII стагодзьдзях, да ранейшых часоў больш дакладна казаць пра ўсходняе хрысьціянства<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.</ref>. == Гісторыя == Праваслаўе склалася як ўсходняя галіна хрысьціянства пасьля падзелу [[Рымская імпэрыя|Рымскае імпэрыі]] (395) і аформілася ў 1054 годзе пасьля падзелу цэркваў на заходнюю ([[каталіцтва|каталіцкую]]) і ўсходнюю (праваслаўную). Атрымала пашырэньне галоўным чынам ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]] і на [[Блізкі Ўсход|Блізкім Усходзе]]. Першапачаткова была пануючай рэлігіяй [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйскае імпэрыі]], таму зьведала ўплыў ейнае гісторыі разьвіцьця, што адбілася на веравучэньні і арганізацыі праваслаўных цэркваў. == Веравучэньне == Аснову веравучэньня праваслаўя, сфармуляванага ў [[Сымбаль Веры|Сымбалі Веры]], прынятым на [[Нікейскі сабор|Нікейскім]] (325) і [[Канстантынопальскі сабор|Канстантынопальскім]] (381) [[усяленскі сабор|Усяленскіх саборах]], складаюць [[Сьвяшчэннае пісаньне]] ([[Біблія]]) і [[Сьвяшчэннае паданьне]] ([[патрыстыка]], пастановы першых 7 [[усяленскі сабор|усяленскіх сабораў]] і іншыя). Праваслаўе зыходзіць з прызнаньня [[Троіца|трыадзінага Бога]] — Творцы і кіраўніка [[Сусьвет]]у, [[замагільны сьвет|замагільнага сьвету]], пасьмяротнае адплаты, збавіцельнае місіі [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]], які адкрыў магчымасьць для выратаваньня чалавека, на якім ляжыць адбітак [[першародны грэх|першароднага граху]]. Адно з галоўных месцаў у [[богаслужэньне|богаслужэбнай]] практыцы праваслаўя займаюць 7 [[хрысьціянства|хрысьціянскіх]] [[таінства]]ў: * [[Хрост]] * [[Эўхарыстыя]] * [[Сьвятарства]] * [[Пакаяньне]] ([[Споведзь]]) * [[Мірапамазаньне]] * [[Шлюб]] * [[Ялееасьвячэньне]] ([[Сабораваньне]]). Вялікае значэньне надаецца [[праваслаўныя сьвяты|сьвятам]] і [[пост|пастам]]. У праваслаўі адвяргаецца шэраг прынятых у [[каталіцтва|каталіцтве]] [[догмат]]аў (аб беспамылковасьці [[Папа Рымскі|Папы Рымскага]] ex cathedra, аб зыходжаньні [[Сьвяты Дух|Сьвятога Духа]] і ад [[Бог-Айцец|Бога-Айца]], і ад [[Бог-Сын|Бога-Сына]], аб [[чысьцілішча|чысьцілішчы]], аб [[беззаганнае зачацьце|беззаганным зачацьці]] [[Дзева Марыя|Дзевы Марыі]], аб [[цялеснае ўнебаўзяцьце|цялесным унебаўзяцьці]] [[Дзева Марыя|Дзевы Марыі]]), па-іншаму выконваюцца некаторыя таінствы. Існуюць адрозьненьні ў царкоўнай [[архітэктура|архітэктуры]] і начыньні, строях [[сьвятар]]оў, іншай атрыбутыцы і [[абраднасьць|абраднасьці]]. У праваслаўі [[богаслужэньне]] вядзецца на родных (у [[славянскі]]х краінах — на [[царкоўна-славянская мова|царкоўна-славянскай]]) [[мова]]х. Сьвятары (не [[манах]]і) павінны быць жанатыя, [[архірэй|архірэі]] — бясшлюбныя (пасьвячаюцца з манаскага [[духавенства]]). == Структура царквы == У праваслаўі [[аўтакефальны]]я (самастойныя) цэрквы складаюць [[усяленскі|усяленскую]] праваслаўную царкву, аднак адзіны духоўны цэнтар адсутнічае. [[Канстантынопаль]]скі [[патрыярх]], [[прадстаяцель]] царквы ў сталіцы былой [[Бізантыйская імпэрыя|Бізантыйскай імпэрыі]], традыцыйна захоўвае тытул [[усяленскі|усяленскага]], але ня мае адміністрацыйнае ўлады над іншымі цэрквамі. На 2005 год у сьвеце існуюць 15 [[кананічны]]х [[аўтакефальны]]х цэркваў: [[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальская]], [[Александрыйская праваслаўная царква|Александрыйская]], [[Антыяхійская праваслаўная царква|Антыяхійская]], [[Іерусалімская праваслаўная царква|Іерусалімская]], [[Расейская праваслаўная царква|Расейская]], [[Грузінская праваслаўная царква|Грузінская]], [[Сэрбская праваслаўная царква|Сэрбская]], [[Румынская праваслаўная царква|Румынская]], [[Баўгарская праваслаўная царква|Баўгарская]], [[Кіпрская праваслаўная царква|Кіпрская]], [[Эладская праваслаўная царква|Эладская]], [[Альбанская праваслаўная царква|Альбанская]], [[Чэхія|Чэскіх]] зямель і [[Славаччына|Славаччыны]], [[Польшча|Польская]], [[Амэрыка]]нская (пералік зроблены паводле часу атрыманьня [[аўтакефалія|аўтакефаліі]]; 9 першых зь іх узначальваюцца [[патрыярх]]амі) са сваёй шматступеньчатай [[герархія]]й. Шэраг рэлігійных аб’яднаньняў таксама называюць сябе цэрквамі, але яны пакуль не атрымалі кананічнага прызнаньня: [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква на эміграцыі]], [[Украінская аўтакефальная праваслаўная царква]], [[Кіеўскі патрыярхат]]. Прыхільнікі праваслаўя складаюць большасьць [[вернік]]аў у наступных краінах: [[Баўгарыя]], [[Беларусь]], [[Грузія]], [[Грэцыя]], [[Кіпр]], [[Паўночная Македонія]], [[Малдова]], [[Расея]], [[Румынія]], [[Сэрбія]], [[Украіна]], [[Чарнагорыя]]. Праваслаўе значна пашыранае ў [[Альбанія|Альбаніі]], [[Лібан]]е, [[Сырыя|Сырыі]] і іншых краінах, а таксама сярод эмігрантаў з гэтых краінаў у [[Амэрыка|Амэрыцы]] ды [[Аўстралія|Аўстраліі]]. На [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх землях]] традыцыйна годам увядзеньня хрысьціянства лічыцца 992 (заснаваньне [[Полацак|Полацкае]] [[япархія|япархіі]]), тым часам падзел на ўсходнюю (пазьнейшае праваслаўе) і заходнюю (рыма-каталіцтва) хрысьціянскія традыцыі адбыўся толькі 1054 годзе. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Праваслаўе}} [[Катэгорыя:Праваслаўе| ]] sexa8mpqkcwmz5anx807o944npj7u42 0 8219 2620793 2382848 2025-06-19T16:46:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620793 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Габрыель Гарсія Маркес |Арыгінал імя = {{мова-es||скарочана}} Gabriel García Márquez |Партрэт = Gabriel_Garcia_Marquez,_2009.jpg |Памер = 250пкс |Апісаньне = Габрыель Гарсія Маркес на Гвадаляхарскім міжнародным кінафэстывалі, 2009 год |Імя пры нараджэньні = Gabriel José de la Concordia García Márquez |Псэўданімы = |Месца нараджэньня = [[Аракатака]], [[Магдалена]], [[Калюмбія]] |Месца сьмерці = [[Мэхіка]], [[Мэксыка]] |Род дзейнасьці = [[пісьменьнік]], [[журналіст]], [[дзяржаўны дзяяч]] |Гады актыўнасьці = |Напрамак = [[магічны рэалізм]] |Жанр = раман, аповед |Мова = гішпанская |Мова2 = |Дэбют = |Значныя творы = «[[Сто гадоў адзіноты]]»,<br />«[[Палкоўніку ніхто ня піша]]» |Прэміі = [[Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры]] (1982) |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |commons = |Палічка = |Камунікат = |Сайт = [http://www.geneall.net/H/per_page.php?id=605462 Асабістая старонка] }} '''Габрые́ль Гарсі́я Ма́ркес''' ({{мова-es|Gabriel García Márquez}}; 6 сакавіка 1927, [[Аракатака]], [[Магдалена]], [[Калюмбія]] — 17 красавіка 2014, [[Мэхіка]], [[Мэксыка]]) — [[Калюмбія|калюмбійскі]] [[гішпанская мова|гішпанскамоўны]] пісьменьнік, [[журналіст]] і палітычны дзяяч. Вядомы як адзін з найяскравейшых прадстаўнікоў [[магічны рэалізм|магічнага рэалізму]]. Ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскай прэміі]] ў галіне літаратуры 1982 году. == Біяграфія == Габрыель Гарсія Маркес нарадзіўся 6 сакавіка 1927 году ў калюмбійскім мястэчку Аракатака (дэпартамэнт [[Магдалена (дэпартамэнт)|Магдалена]]). У дзяцінстве выхоўваўся бабуляй і дзядулем па матчынай лініі. Менавіта гэтыя людзі пазнаёмілі будучага пісьменьніка з народнымі паданьнямі й моўнымі асаблівасьцямі, якія пазьней сталі важным элемэнтам ягонае творчасьці. У 1940 годзе, ва ўзросьце 12 год, Габрыель атрымаў стыпэндыю й пачаў навучаньне ў [[езуіты|езуіцкім]] каледжы мястэчку Сіпакіра, што за 30 км на поўнач ад [[Багата|Багаты]]. У 1946 годзе па патрабаваньні бацькоў ён паступіў у Нацыянальны ўнівэрсытэт Багаты на юрыдычны факультэт. Тады Габрыель пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай, Мерсэдэс Барча Парда. Перапыніўшы навучаньне раней за тэрмін, у 1950 годзе, ён вырашыў прысьвяціць сябе журналістыцы й літаратуры. Асаблівы ўплыў на яго аказалі такія пісьменьнікі, як [[Эрнэст Гэмінгўэй]], [[Ўільям Фолкнэр]], [[Джэймз Джойс]] і [[Вірджынія Ўулф]], [[Франц Кафка]]. З 1954 году Маркес працуе ў газэце «Эль Эспэктадор», публікуючы невялікія артыкулы й рэцэнзіі на фільмы. У якасьці карэспандэнту яго накіроўваюць у Італію, Польшчу, Францыю, Вэнэсуэлу й ЗША. У 1957 годзе 30-гадовы Гарсія Маркес быў карэспандэнтам на VI Сусьветным фэсьце моладзі й студэнтаў у Маскве. Згадваючы пра гэтую падзею, аўтар у эсэ напісаў «СССР: 22 400 000 квадратных кілямэтраў без адзінай рэклямы кока-колы!». У 1959 годзе ў [[Нью-Ёрк]]у ў яго нараджаецца сын. Разам з тым Маркес займаецца пісьменьніцтвам, ствараючы аповеды й кінасцэнарыі. У 1961 годзе ў яго выходзіць аповесьць «[[Палкоўніку ніхто ня піша]]» (''El coronel no tiene quien le escriba''), у 1966-м — раман «Ліхая гадзіна» (''La mala hora''). Сусьветную вядомасьць яму прынёс раман «[[Сто гадоў адзіноты]]» (''Cien años de soledad'', 1967). == Беларускія пераклады == У 1981 годзе [[Карлас Шэрман]] апублікаваў беларускі пераклад невялікай аповесьці Маркеса «Неверагодная і смутная гісторыя пра наіўную Эрэндзіру і яе бессардэчную бабулю». Пазьней ён жа пераклаў раман «Каханьне падчас халеры», які выйшаў цалкам толькі ў 2017 г., пасьля сьмерці аўтара і перакладчыка<ref name="Сляды">''Студзінская І.'' [http://www.svaboda.org/content/%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F-%D1%81%D1%8C%D0%BB%D1%8F%D0%B4%D1%8B-%D0%BC%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%B5%D1%81%D0%B0/25354461.html Беларускія сьляды Маркеса] — svaboda.org, 18.04.2014, 16:44</ref>. Пазьней [[Віялета Яфіменка]] перакладала апавяданьні Маркеса, якія публікаваліся ў пэрыядычным друку. Валеры Буйвал перакладаў асобныя творы зь нізкі «12 дзіўных навэл», якія друкаваліся ў [[Літаратура і мастацтва|«ЛіМе»]] і [[Дзеяслоў (часопіс)|«Дзеяслове»]]. У 2004 годзе [[Багдан Арлоў]] перакладаў невялікі фрагмэнт аднаго з апошніх твораў Маркеса «Успамін пра маіх сумных прастытутак»<ref name="Сляды"/>. Таксама [[Якуб Лапатка]] пачынаў пераклад галоўнага і, мабыць, самага вядомага рамана Маркеса «Сто гадоў адзіноты», але прыхільнасьці сярод выдаўцоў не знайшоў, пераклад ня быў скончаны, фрагмэнты таксама не публікаваліся<ref name="Сляды"/>. У 1970-я гады К. Шэрман задумаў беларускі пераклад «Восені патрыярха» і зьвярнуўся да выдавецтва [[Мастацкая літаратура, выдавецтва|«Мастацкая літаратура»]]. У выдавецтве, забаяўшыся магчымай рэакцыі цэнтральных савецкіх улад, бо рускага перакладу рамана яшчэ не было, не рызыкнулі згадзіцца, а прапанавалі К. Шэрману зрабіць рускі пераклад. Рускі пераклад «Восені патрыярха» зроблены К. Шэрманам разам з [[Валянцін Тарас|В. Тарасам]] апублікаваны ў беларускім літаратурным часопісе [[Нёман (1945)|«Нёман»]] у 1970-я гады, што было падзеяй усесаюзнага маштабу<ref name="Сляды"/>. Невялікі фрагмэнт гэтага рамана пераклала на беларускую мову [[Дзіна Бабрыцкая]] (апублікаваны ў хрэстаматыі "Літаратура народаў сьвету: ХХ стагодзьдзе", 1999). Б. Арлоў адзначыў, што мова Маркеса незвычайная, няпростая і ня кожны перакладчык з гішпанскай наважыцца на пераклад яго твораў. Гэта, на думку Б. Арлова, прычына малой колькасьці перакладаў Маркеса на беларускую<ref name="Сляды"/>. * Каханне падчас халеры: раман / Габрыель Гарсія Маркес. — Мінск : А. М. Янушкевіч, 2017. — 366, [1] с. — (Серыя «Noblesse Oblige»). * Восень патрыярха / Пер. з ісп. С. Шупа. — Мн.: А. М. Янушкевіч, 2021. == Бібліяграфія == === Раманы === * 1962 — ''[[Ліхая гадзіна]] (La mala hora)'' * 1967 — ''[[Сто гадоў адзіноты]] (Cien años de soledad)'' * 1975 — ''[[Восень Патрыярха]] (El otoño del patriarca)'' * 1981 — ''[[Кроніка адной абвешчанай сьмерці]] (Crónica de una muerte anunciada)'' * 1985 — ''[[Каханьне падчас халеры]] (El amor en los tiempos del cólera, бел. пер. 2005)'' * 1989 — ''[[Генэрал у сваім лябірынце]] (El general en su laberinto)'' * 1994 — ''[[Пра каханьне і іншых дэманаў]] (Del amor y otros demonios)'' * 2004 — ''[[Успамін пра маіх сумных блядзей]] (Memoria de mis putas tristes)'' === Апавяданьні, навэлы і публіцыстыка === * 1947 — ''[[Вочы блакітнага сабакі]] (Ojos de perro azul)'' * 1955 — ''[[Апалае лісьце]] (La hojarasca)'' * 1961 — ''[[Палкоўніку ніхто ня піша]] (El coronel no tiene quien le escriba)'' * 1962 — ''[[Пахаваньне Вялікай Мамы]] (Los funerales de la Mamá Grande)'' * 1970 — ''[[Споведзь пацярпелага караблекрушэньне]] (Relato de un náufrago)'' * 1978 — ''[[Неверагодная і смутная гісторыя пра наіўную Эрэндэру і яе бессардэчную бабулю]] (La increíble y triste historia de la cándida Eréndira y de su abuela desalmada, бел. пер. 1981)'' * 1986 — ''Las Aventuras de Miguel Littín Clandestino en Chile'' * 1992 — ''[[Дванаццаць пілігрымскіх апавяданьняў]] (Doce cuentos peregrinos)'' * 1996 — ''Noticia de un secuestro'' * 2002 — ''[[Жыць, каб апавядаць]] (Vivir para contarla)'' == Дадатковыя зьвесткі == * Слова ''halalcsillag'' на борце карабля-прывіда з апавяданьня «Апошняе вандраваньне карабля-прывіда», якое ні ў водным выданьні ніяк не камэнтавалася і не перакладалася, на самай справе мае сэнс; па-вугорску яно азначае «сьмяротная зорка» ({{мова-hu|halálcsillag}} {{IPA|[ˈhɒlaːlˌʧilːɒɡ]}}). Тут выявіўся характэрны чорны гумар Маркеса, паколькі [[Вугоршчына]] — не марская дзяржава. * У траўні 2000 году ў штодзённай пэруанскай газэце «La Republica» пад імем Маркеса была надрукаваная паэма «Лялька» (La Marioneta), якая паслужыла пацьверджаньнем інфармацыі аб сьмяротнай хваробе пісьменьніка. Інфармацыя была хутка растыражаваная газэтамі, аднак неўзабаве высьветлілася, што аўтарам гэтага твора зьяўляецца зусім не сусьветна вядомы аўтар, а мэксыканскі чэрававяшчальнік Джоні Ўэлч (Johnny Welch), пад чыім творам па невядомых чыньніках апынулася імя Маркеса. Пазьней факт памылкі прызналі абодва<ref>[http://www.museumofhoaxes.com/marquez.html Gabriel Garcia Marquez’s Final Farewell]</ref>. Аднак і па гэты дзень у сеціве вельмі часта сустракаюцца гэтыя радкі, падпісаныя імем Нобэлеўскага ляўрэата. Часам ня вельмі ўважлівыя прыхільнікі і аўтары фан-ролікаў па незразумелых чыньніках прыпісваюць гэтую паэму [[Паўлё Каэльё]]<ref>[http://www.youtube.com/watch?v=A5lIIVZGD6M YouTube — «Паўлё Каэльё — Письмо Габриэля Гарсия Маркеса»]</ref>. * У кастрычніку 2004 году «Random House Mondadori» і «Grupo Editorial Norma» апублікавалі апошні раман Маркеса «Успамінаючы маіх журботных шлюх». За месяц да афіцыйнай прэзэнтацыі кніжныя «піраты» выкралі рукапіс і запусьцілі гэтую кнігу ў продаж. Пісьменьнік у адказ на гэта зьмяніў фінал рамана. Мільённы тыраж быў раскуплены за рэкордна кароткі тэрмін. Пірацкія жа падробкі, вялікую частку якіх канфіскавала паліцыя, цяпер прадмет паляваньня для калекцыянэраў. * У 2006 годзе Пэдра Санчэс, мэр гораду Аракатака, у якім нарадзіўся Маркес, прапанаваў пераназваць селішча ў Маконда, у гонар месца дзеяньня рамана «Сто гадоў адзіноты». Было праведзенае галасаваньне, але, хоць больш за 90% людзей, што прагаласавалі, выказалася за пераназваньне, горад пераназваны ня быў, паколькі ў галасаваньні прыняла ўдзел толькі палова зь неабходных 7400 чалавек<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/5116004.stm News BBC// Marquez town rebuffs Macondo name]</ref>. * У 2009 годзе ўрад Мэксыкі прызнаў, што мэксыканскія ўлады сачылі за Маркесам з 1967 па 1985 гады (гэта значыць у пэрыяд прэзыдэнцтва Люіса Эчэвэрыі і Хасэ Лёпэса Партыльлё) з-за яго сувязяў з камуністычнымі рэжымамі і лідэрамі<ref>[https://web.archive.org/web/20091021071446/http://www.eluniversal.com.mx/notas/634052.html Gabo, según los servicios de inteligencia mexicanos]{{ref-es}}</ref><ref>[http://www.elmundo.es/elmundo/2009/10/18/cultura/1255881661.html?a=VIS19803e3b33017327e8f096b8474d76f0e&t=1255905597 García Márquez fue espiado por México durante al menos dos décadas]{{ref-es}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * {{спасылка|url=http://www.nn.by/index.pl?theme=nn/2005/01&article=li-markies|загаловак=«Успамін пра маіх сумных бл.дзей» (урывак)|выданьне=«Наша Ніва»|копія=http://web.archive.org/web/20090915231316/http://www.nn.by/index.pl?theme=nn/2005/01&article=li-markies}} * [https://web.archive.org/web/20050130092741/http://www.themodernword.com/gabo/ Старонкі Г. Г. Маркеса] * [https://web.archive.org/web/20160308105812/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/markes802ec.html?opendocument Навэлы Г. Г. Маркеса ў часопісе «Дзеяслоў»] * Раман «Каханьне падчас халеры» ў часопісе «ARCHE». [https://web.archive.org/web/20070630073315/http://arche.bymedia.net/2005-4/marques405.htm 1 частка], [https://web.archive.org/web/20070713082337/http://arche.bymedia.net/2005-5/marques505.htm 2 частка] {{Нобэлеўская прэмія па літаратуры (1976—2000)}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Маркес, Габрыель Гарсія}} [[Катэгорыя:Габрыель Гарсія Маркес| ]] [[Катэгорыя:Калюмбійскія літаратары]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] ly86kg8j2hor9zmqj6gr4xw2wet6vjr 0 18487 2620848 2196947 2025-06-19T22:42:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620848 wikitext text/x-wiki {{Часопіс | назва = Дзеяслоў | выява = [[Файл:Дзеяслоў.gif|міні|200пкс|Першы нумар Дзеяслова]] | подпіс = | тэматыка = літаратурны часопіс | пэрыядычнасьць = штомесяц | мова = [[беларуская мова|беларуская]] | адрас = 220089 г. Менск-25, а/с 91<br/>e-mail: dzieja@tut.by, dzieja@list.ru | рэдактар = {{сьцяг Беларусі}} [[Барыс Пятровіч]] (Сачанка) | заснавальнік = [[Барыс Пятровіч]] | выдавец = | краіна = {{сьцяг Беларусі}} [[Беларусь]] | дата заснаваньня = [[2002]] | аб'ём = | камплектацыя = | наклад = | ISSN = | сайт = [http://www.dziejaslou.by Афіцыйная старонка] }} '''Дзеяслоў''' — беларускі літаратурны [[часопіс]]. Галоўны рэдактар — [[Барыс Пятровіч]]. == Гісторыя == У [[2002]] годзе быў створаны [[Беларусь|дзяржаўны]] літаратурны холдынг.<ref>[https://web.archive.org/web/20090407033328/http://nn.by/2002/31/01.htm Аркадзь Шанскі «Свабода па цане адпачынку»] // [http://www.nn.by «НАША НІВА»]</ref> Пасьля гэтага значная колькасьць літаратараў абвясьціла, што ня будзе супрацоўнічаць з выданьнямі, якія дзяржава ўвабрала пад сваю апеку й [[цэнзура|цэнзуру]]. Гэтая падзея стала глебай для стварэньня часопісу. Напрыканцы [[2009]] году галоўны рэдактар часопісу [[Барыс Пятровіч]] абвесьціў пра пераход з новага году зь [[дзеясловіца|дзеясловіцы]] (канцэнсусны варыянт артаграфіі, які зьяўляецца сынтэзам [[тарашкевіца|тарашкевіцы]] й [[наркамаўка|наркамаўкі]]), якой увесь час карыстаўся аўтарскі склад, да афіцыйнага правапісу.<ref name="sv_artykuł">[http://www.svaboda.org/content/transcript/1910183.html Б.Пятровіч: «Дзеясловіца» заканчваецца бясслаўна] // [[Радыё Свабода]]</ref> == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190322194303/http://dziejaslou.by/ Афіцыйная старонка] == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід}} [[Катэгорыя:Беларускія часопісы]] [[Катэгорыя:Часопісы на беларускай мове]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратурныя часопісы]] ihj1ggfevhp4tl10xmodzruhvhw5iua 0 20980 2620918 2573819 2025-06-20T11:11:18Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620918 wikitext text/x-wiki [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]] * '''[[Ліцьвіны#Славянская літоўская мова|Літоўская мова]]''' (тое ж, што '''[[руская мова|руская]]''', '''[[старабеларуская мова]]'''<ref name="evkl">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Беларуская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|1к}} С. 300.</ref><ref name="Sviazynski-2006">Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і украінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.</ref><ref name="katl">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref><ref>[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] Старажытная Літва і сучасная Летува // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234—235.</ref><ref name="vn">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref><ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Літва гістарычная… // [[Народная Воля]]. № 99—100, 30 чэрвеня 2009 г.</ref><ref>[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.</ref>) — [[славянскія мовы|усходнеславянская]] [[мова]], дзяржаўная і пісьмовая мова [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], храналягічны этап у разьвіцьці [[беларуская мова|беларускай мовы]]. Праваслаўны культурны дзяяч [[Лаўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, у прадмове да складзенага ім Катэхізму пісаў, што гэтая кніга «''глаголемая [[грэцкая мова|по-гречески]] катехизис, [[старабеларуская мова|по-литовски]] оглашение, [[царкоўнаславянская мова|русским]] же языком нарицается беседословие''»<ref name="vn"/> і такім спосабам атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай, а рускую — з царкоўнаславянскай. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'', чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»<ref name="Sviazynski-2006"/>. Называньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]] «літоўскай» у Вялікім Княстве Літоўскім засьведчыў [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]], які ў XVIII ст. заклікаў да рэформы літоўскай (беларускай) граматыкі на фанэтычнай аснове<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91, 93.</ref>. Таксама існуюць сьведчаньні, што яшчэ ў другой палове XIX ст. на захадзе і ў цэнтры [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову «літоўскай»<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref><ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 25—26.</ref>. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і [[Ліцьвіны|ліцьвін]] — [[Беларусы|беларус]], а [[Літва старажытная|Літва]] — [[Беларусь]]<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. Апроч таго, беларускую мову традыцыйна называлі «літоўскай» [[расейцы]], [[Украінцы|украінцы]], [[Палякі|палякі]] ды іншыя народы<ref name="Litvinovic-2010">[[Анатоль Літвіновіч|Літвіновіч А.]] Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.</ref>. * ''[[Ліцьвіны#Балтыйская (неславянская) літоўская мова|«Літоўская мова»]]'' — паняцьце, ужыванае датычна сучаснай [[летувіская мова|летувіскай мовы]] (ад пачатку — ''літоўскага дыялекту мовы [[Жамойты|жамойтаў]]''<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273—277.</ref><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] У сьвятле гістарычных фактаў. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: [[БІНІМ]], 1972.</ref><ref>[[Кірыл Касьцян|Касьцян К.]], Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20220921173329/https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/1029 Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>), якая належыць да ўсходнебалтыйскай падгрупы [[Балтыйскія мовы|балтыйскай моўнай групы]]. * ''Літоўскі дыялект'' або ''літоўская гаворка'' ({{мова-yi|ליטװיש|скарочана}}, ''лі́твіш''<ref>Зайка В. Студзеньскі сход аддзелу БАЗА // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 553, 2009. С. 5.</ref>) — літаратурны дыялект мовы [[ідыш]]<ref>Левіт З. [https://belarus8.tripod.com/litvaki/litvaki.htm Літвакі — невядомая нацыя]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [https://belarus8.tripod.com/litvaki/ZydynaBelarusi.htm Жыды на Беларусі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[Габрэі|жыдоўскага]] субэтнасу [[Літвакі|літвакоў]], які сфармаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref>Іофе Э. Літвакі // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 381.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Ліцьвіны]] * [[Літва]] * [[Ліцьвякі]] * [[Літвакі]] * [[Руская мова]] * [[Старабеларуская мова]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Неадназначнасьць}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Неадназначнасьці]] ofa737qfqvjbk4tdoy33hn5vgb9tlby 0 21173 2620788 2454012 2025-06-19T14:20:10Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620788 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі|Лапіцкая}} {{Пісьменьніца |Партрэт = |Апісаньне = Алена Шарэпа-Лапіцкая, фота Юліі Дарашкевіч. |Дата нараджэньня = 1917(18?) }} '''Во́льга Лапі́цкая''' (Алёна Шарэпа‑Лапіцкая), 1918 (1917?), [[Касута]], [[Вялейскі раён|Вялейскі павет, Заходняя вобласьць —]] 25 чэрвеня 2011, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларуская [[Паэт|паэтка і мастачка]]. З роду [[Лапіцкія|Лапіцкіх]], сястра [[Алег Лапіцкі|Алега]] й [[Расьціслаў Лапіцкі|Расьціслава Лапіцкіх]]<ref>Чарняўскі Міхась. Ня бойцеся ахвяраў і пакут. — Вільня, 2006.</ref>. == Жыцьцяпіс == Алёна Шарэпа-Лапіцкая нарадзілася, паводле адной вэрсіі, у 1918 (1917?) у [[Разань|Разані]], куды сям’я выехала ў эвакуацыю падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]], паводле іншай вэрсіі, нарадзілся ў Касуце, Вялейскага павету. Нарадзілася ў шматдзетнай сям'і праваслаўнага святара Аляксандра Лапіцкага з роду Лапіцкіх. Маці — Настасся з роду Жабінскіх. Маці хацела назваць дачку Аленай, але бацька запісаў яе як Вольгу, бо ўсіх сваіх дзяцей называў імёнамі Кіеўскіх князёў. Так і засталася дзяўчынка з двума імёнамі<ref name="nn">Сяргей Макарэвіч. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=66068 «Памерла равесніца БНР»]. Наша Ніва, 4 студзеня 2012.</ref>. У дзяцінстве ад [[Шкарлятына|шкарлятыны]] страціла [[слых]]. З васьмі гадоў піша вершы. Друкавалася ў [[бэрлін]]скай «[[Раніца (Бэрлін)|Раніцы]]», [[Маладэчна|маладэчанскай]] й [[Вілейка|вялейскай]] раённых газэтах, у [[Беласток|беластоцкай]] «[[Ніва (газэта)|Ніве]]»<ref>[https://nashaniva.com/?c=ar&i=27428 «Доўгія гады спадарыні Алёны»]. Наша Ніва, 30 чэрвеня 2009.</ref>. У 1940-м г. пакінула бацькоў і пераехала ў [[Вялейка|Вялейку]]. У Вілейцы аднойчы ў рэдакцыі абласной «Сялянскай газеты», дзе працаваў [[Максім Танк]], прабавала аддаць да друку свае вершы, але той адмовіўся, маўляў, яны надта сумныя<ref name="nn"/>. У 1950 Алена пераехала ў [[Менск]]. Гэта адбылося пасьля таго, як расстралялі ейнага малодшага брата Расьціслава за арганізацыю антысавецкага падпольля. Паводле ўспамінаў знаёмай, Леакадзіі Цыбоўскай, яна разумела ўсё па вуснах, добра ведала расейскую і польскую мовы, але прынцыпова карысталася толькі беларускай<ref name="nn"/>. Брат Алег, які адседзеў 10 год за ўдзел у Саюзе беларускай моладзі (па іншых зьвестках — за ўдзел у антыкамуністычнай падпольнай арганізацыі) ў [[Ліда|Лідзе]], расказваў сястры, што адзін зь яе вершаў — «Першая коньніца», стаў народнай песьняй, якую вязьні сьпявалі<ref name="dziejaslou">Наталка Бабіна, [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lap4102ec.html?OpenDocument «Алёна Шарэпа-Лапіцкая: Чалавек на вятрах гісторыі»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Дзеяслоў, 24 сьнежня 2013.</ref>. Выдала зборнік вершаў «Пад небам [[Крым|Крыма]]» (1997)<ref name="dziejaslou"/>. Пісала карціны<ref name="nn"/>. Жыла ў Менску. Памерла 25 чэрвеня 2011 г., пахаваная на [[Заходнія могілкі|Заходніх могілках]] Менску<ref name="nn"/>. == Творы == * Алена Шарэпа-Лапіцкая. Пад небам Крыма, Менск, 1997. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Лапіцкая, Вольга}} [[Катэгорыя:Лапіцкія|Вольга]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] n6ewc7win9vbbnyqt7dzpe8lgrpu2bv 0 21851 2620866 2610109 2025-06-20T05:37:59Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620866 wikitext text/x-wiki '''Кастусь Травень''' (сапр. Кудраўцаў Яўген Аляксандравіч; 15 верасня 1947 г., в. [[Суботнікі]] Іўеўскага раёну Гарадзенскай вобласьці<ref>http://kamunikat.org/Travien_Kastus.html</ref> — 28 кастрычніка 2021 г., Менск) — беларускі пісьменьнік. Сябра Саюзу беларускіх пісьменнікаў ад 2007 г. == Біяграфія == Нарадзіўся ў [[Віленскі край|Віленскім краі]] пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў вёсцы [[Суботнікі (Гарадзенская вобласьць)|Суботнікі]] [[Івейскі раён|Івейскага раёну]]. У 1962 годзе сям’я пераехала ў Стары Быхаў Магілёўскай вобласці, дзе Кастусь скончыў сярэднюю школу. У 1970 годзе скончыў геаграфічна-біялагічны факультэт [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка|Менскі пэдагагічны інстытут імя Горкага]]. Па 1978 год працаваў настаўнікам. З 1978-га — інспектар РКНК. Працяглы час працаваў настаўнікам, быў на савецкай рабоце, у народным кантролі, на будаўніцтве, у ЖЭСе, больш за дзесяць гадоў рабіў мэнэджарам, гандляваў у шапіках, апошнім часам працаваў рэквізытарам на здымках мастацкіх фільмаў. Цікавіўся [[філязофія]]й, [[антрапалёгія]]й, [[псыхалёгія]]й, [[сацыялёгія]]й, [[гісторыя]]й, асабліва XX стагодзьдзя. == Творчасьць == Друкаваўся ў «[[Наша Ніва|Нашай Ніве]]» (першае апавяданне «Вокліч»напісана и надрукавана у чэрвені 1997г.), у штотыднёвіках ЛіМе, «Новы час», у часопісе «[[Arche]]», «Дзеяслове», «Акно», таксама ў альманахах «Гоман» і «[[Панядзелак (альманах)|Панядзелак]]»". У першую кнігу таленавітага празаіка «Маўчы і будзь хітрым», выдадзеную ў 2007 годзе, ўвайшлі апавяданні, аб’яднаныя тэмай актыўнай і акрэсленай жыццёвай пазіцыі людзей самых розных сацыяльных пластоў грамадства. Ужо ў 2008 годзе была надрукавана другая кніжка апавяданняў і крытычных артыкулаў — «Гульня белымі фігурамі». Кастусь Травень з’яўляецца уладальнікам «Залатога пяра» у намінацыіі «Проза» за 2006 год у часопісе «Гоман». Пераклаў на беларускую мову ўспаміны свайго бацькі, Кудраўцава Аляксандра Пятровіча, якія былі надрукаваны ў 2020 годзе як кніжка «Успаміны аб жыцці ў ХХ стагоддзі». Бацька Кастуся Траўня, Кудраўцаў Аляксандр Пятровіч (1923—1997), нарадзіўся ў Дрыбіне. Пад час калектывізацыі стаў сіратой. Быў у блакадзе Ленінграда. Трапіў марскім пехацінцам на фронт, быў паранены ў 1941 годзе. Пасля вайны працаваў старшынёй калгасаў імя Кутузава і «Вольнае жыццё» ў Іўеўскім раёне, затым калгаса «Рэвалюцыя» ў Быхаўскім раёне. За працоўныя поспехі ўзнагароджаны чатырма ордэнамі, у тым ліку ордэнам Леніна і ордэнам Айчынай вайны I ступені, а таксама медалём «За перамогу над Германіяй». У сваей творчасці Кастусь Травень карыстаўся неафіцыйным беларускім правапісам. == Бібліяграфія == === Зборнікі апавяданняў === 1. Маўчы і будзь хітрым (апавяданні)/ К.Травень — Мінск: Народная кніга, 2007. —192 с. 2. Гульня белымі фігурамі (апавяданні і артыкулы)/ К.Травень — Мінск: Логвінаў, 2008. — 167 с. 3. Брыгадны генерал (апавяданні)/ К.Травень — Вільня: Наша будучыня, 2011.—208 с. 4. Маўчы і будзь хітрым (2-е выданне)/ К.Травень — Мінск: Логвінаў, 2013. —239 с. 5. Дзень, калі загінуў Апалон (аповесць, апавяданні, артыкулы)/ К.Травень — Вільня: Логвінаў, 2015. —236 с. 6. Калі жыцце ідзе на заканчэнне (няскончаны зборнік апавяданняў)/ К.Травень === Переклады на беларускую мову === Успаміны аб жыцці ў ХХ стагоддзі/А.П. Кудраўцаў — Мінск, 2007. —166 с. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://iuzhyk.livejournal.com/172644.html Міхась Южык. Ватэрлінія. Пошукі шчасьця.] * [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/trav4402ec.html?OpenDocument «Роспач» - фрагмэнт апавяданьня ''«Час зьбіраць камяні» з кніжкі «Гульня белымі фігурамі».'']{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20211112215239/https://ivyenews.by/novosti/5597-nikogda-ne-zabudu-iz-zapisok-byvshego-predsedatelya-kolkhoza.html «Никогда не забуду….» Из записок бывшего председателя колхоза. Раённая газета «Іўеўскі край»] * [https://web.archive.org/web/20211112215237/https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2001-2/trave201.html Кастусь Травень. Чалавек хвалі. ''Развагі над прозай Ігара Сідарука''] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Травень, Кастусь}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1947 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Суботніках]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратары]] [[Катэгорыя:Сябры Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага пэдагагічнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]] m0izv20d12hi48t1ceabfyqy11cxwc5 10 24509 2620775 2611860 2025-06-19T12:48:13Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620775 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе |назва = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Украіны па футболе|чэмпіянату Ўкраіны па футболе]] ў [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]] |кляса_карткі = hlist |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Украіна}} |сьпіс1 = * [[Абалонь Кіеў|Абалонь]] * [[Александрыя (футбольны клюб)|Александрыя]] * [[Верас Роўна|Верас]] * [[Ворскла Палтава|Ворскла]] * [[Дынама Кіеў|Дынама]] * [[Зара Луганск|Зара]] * [[Інгулец Пятрова|Інгулец]] * [[Карпаты Львоў|Карпаты]] * [[Колас Каваліўка|Колас]] * [[Крыўбас Крывы Рог|Крыўбас]] * [[Левы Бераг Кіеў|Левы Бераг]] * [[ЛНЗ Чаркасы|ЛНЗ]] * [[Палесьсе Жытомір|Палесьсе]] * [[Рух Львоў|Рух]] * [[Чарнаморац Адэса|Чарнаморац]] * [[Шахтар Данецк|Шахтар]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Украіна]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Украінскі футбол]] </noinclude> gg59h9r6q0ylst8gpxc1805hdlccclm 0 24591 2620778 2607684 2025-06-19T12:52:42Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Sunderland_A.F.C.?oldid=1296057891 2620778 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сандэрлэнд |Лягатып = Sunderland AFC.svg |ПоўнаяНазва = |Горад = [[Сандэрлэнд]], [[Ангельшчына]] |Заснаваны = 1879 |Стадыён = [[Стэдыюм оф Лайт]] |Умяшчальнасьць = 48 300 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|СандэрлэндЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|СандэрлэндСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|Сандэрлэнд}} | pattern_la1 = _sunderland2425h | pattern_b1 = _sunderland2425h | pattern_ra1 = _sunderland2425h | pattern_sh1 = _sunderland2425h | pattern_so1 = _sunderland2425hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 000000 | socks1 = FF0000 | pattern_la2 = _sunderland2425a | pattern_b2 = _sunderland2425a | pattern_ra2 = _sunderland2425a | pattern_sh2 = _sunderland2425a | pattern_so2 = _sunderland2425al | leftarm2 = 2a2f4f | body2 = ffffff | rightarm2 = 2a2f4f | shorts2 = ffffff | socks2 = ffffff |Сайт = |Прыналежнасьць = Ангельскія }} «'''Са́ндэрлэнд'''» ({{мова-en|Sunderland Association Football Club}}) — [[Ангельшчына|ангельскі]] [[футбол]]ьны клюб з [[Сандэрлэнд|аднайменнага гораду]], адзін з найстарэйшых клюбаў Ангельшчыны (заснаваны ў 1879 годзе). «Сандэрлэнд» зьяўляецца шасьціразовым [[Прэм’ер-Ліга|чэмпіёнам Ангельшчыны]], прычым усе гэтыя перамогі былі дасягнутыя да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], а пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай]] было выйграна толькі адно першынство Ангельшчыны: у 1892, 1893, 1895, 1902, 1913 і ў 1936. Найвышэйшае дасягненьне клюбу пасьля Другой сусьветнай вайны — перамога ў [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]] ў 1973 годзе. У апошні час клюб нярэдка пакідаў Прэм’ер-Лігу. «Сандэрлэнд» доўгі час зьяўляўся рэкардсмэнам чэмпіянату па колькасьці праведзеных у ёй сэзонаў запар: клюб не пакідаў яе на працягу 68 сэзонаў, з 1890 па 1958 год. Гэты рэкорд быў пабіты «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналам]]» у 1992 годзе. Свае хатнія матчы з 1997 году «Сандэрлэнд» праводзіць на «[[Стэдыюм оф Лайт]]», зьмяшчальнасьць якога пасьля рэканструкцыі 2000 году складае 49 тысячаў чалавек. Да гэтага клюб выступаў на стадыёне «[[Рокер Парк]]». Найбольш прынцыповымі для «Сандэрлэнду» зьяўляюцца матчы зь «[[Ньюкасл Юнайтэд]]». Гэтыя матчы вядомыя ў Ангельшчыне пад назвай [[Тайн-Ўірскае дэрбі]], а першы матч паміж гэтымі камандамі адбыўся ў 1898 годзе. == Гісторыя == === Раньнія гады === [[Файл:John Middleton Campbell.jpg|значак|зьлева|Адзін з найлепшых нападнікам каманды [[Джон Кэмпбэл]].]] 17 кастрычніка 1879 году жыхар Сандэрлэнду школьны настаўнік [[Джэймз Элан]] заснаваў «Sunderland District & Teachers Assosiation Football Club»<ref>Paul Days, John Hudson, Bernard Callaghan. [http://www.amazon.co.uk/Sunderland-AFC-Official-History-1879-2000 «Sunderland AFC: The Official History 1879–2000»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. — Business Education Publishers Ltd, 1999. — С. 336. — ISBN 978-0-9536984-1-7.</ref>. Першую афіцыйна зарэгістраваную гульню каманда правяла 13 лістапада 1880 году супраць «[[Фэрыгіл Атлетык]]» і прайграла яе зь лікам 1:0. Першым хатнім стадыёнам для каманды стаў «Блу Гаўс Філд», недалёка ад школы Джэймза Элана ў Гэндане. Клюб зьмяніў яшчэ тры стадыёны перад тым, як хатнім у 1886 годзе стаў «Ньюкасл Роўд». У 1881 году назва клюбу была зьменена на «Sunderland Association Football Club», пасьля таго, як да яму дазволілі далучацца людзям іншых прафэсіяў, а ня толькі настаўнікам. Гэта дазволіла прыцягваць большую колькасьць гульцоў і палепшыла матэрыяльную базу клюбу. Элан быў не задаволены тым, што клюб імкнецца стаць прафэсійным. У 1888 годзе ён пакінуў клюб і заснаваў іншы — «[[Сандэрлэнд Альбіён]]». Два клюбы з Сандэрлэнду канкуравалі паміж сабой да 1892 году, калі «Альбіён» быў расфармаваны. Першым трэнэрам «Сандэрлэнду» стаў [[Том Ўотсан]], які быў прызначаны на гэтую пасаду ў жніўні 1889 году. У гэты час іхныя матчы складаліся зь мясцовых спаборніцтваў, [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] й таварыскіх матчаў з клюбамі [[Футбольная ліга Ангельшчыны|Футбольнай лігі]]. З прычыны росту папулярнасьці каманда падала заяўку на ўдзел у Футбольнай лізе. На сходзе лігі, які разглядаў гэтую заяўку, клюб прапанаваў аплаціць усе выдаткі іншых клюбаў зьвязаныя з дарогай у Сандэрлэнд. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1890—1891 гадоў|сэзоне 1890—1891 гадоў]] «Сандэрлэнд» дапусьцілі ў Футбольную лігу. Ён замяніў «[[Сток Сіці]]», які заняў апошняе месца ў папярэднім сэзоне й ня быў пераабраны, такім чынам «Сандэрлэнд» ёсьць першым клюбам, які ўвайшоў у лігу пасьля ейнага стварэньня ў 1888 годзе. === Росквіт === «Сандэрлэнд» выйграў чэмпіянат лігі ў сэзоне 1891—1992 гадоў, ужо праз сэзон па далучэньні да [[Футбольная ліга Ангельшчыны|Футбольнай лігі]]. Газэта ''[[The Times]]'' ахарактарызавала дружыну як «цудоўную каманду»{{Зноска|Days|1999|Days|29—30}}. У наступным сэзоне клюб пасьпяхова абараніў тытул, дзякуючы свайму шатляндзкаму цэнтральнаму нападніку [[Джон Кэмпбэл|Джону Кэмпбэлу]], які пераадолеў адзнаку ў 30 галоў у другі раз запар. Такім чынам, яны сталі першай камандай, якая забіла 100 галоў за сэзон, подзьвіг, які быў паўтораны толькі ў сэзоне 1919—1920 гадоў. У сэзоне 1893—1894 гадоў «Сандэрлэнд» быў блізкі да таго, каб здабыць трэці чэмпіёнскі тытул запар, заняўшы другое месца за «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілай]]». У сэзоне 1894—1895 гадоў каманда вярнулі сабе тытул, а Кэмпбэл зноў стаў найлепшым бамбардзірам лігі ўжо ў трэці раз<ref>Callaghan, Richard (20.07.2016). [https://rokerreport.sbnation.com/2016/7/20/12222208/sunderland-s-first-great-centre-forward «Sunderland’s First Great Centre Forward»]. Roker Report.</ref>. [[Файл:Rokerlads1937.jpg|значак|«Сандэрлэнд» з Кубкам Ангельшчыны 1937 году.]] З 1886 па 1898 гады хатні стадыён «Сандэрлэнду» месьціўся на Ньюкасл-Роўд{{Зноска|Days|1999|Days|44}}. У 1898 годзе клюб пераехаў на стадыён, які стане іхным хатнім на амаль стагодзьдзе, — Рокер Парк{{Зноска|Days|1999|Days|45—46}}. Спачатку стадыён меў зьмяшчальнасьць у {{Лік|30000}} чалавек{{Зноска|Days|1999|Days|45—46}}. Адыход Ўотсана ў «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» паклаў канец чэмпіёнскім посьпехаў клюбу. Пасьля другога месца ў 1900—1901 гадах клюб выйграў свой чацьверты тытул чэмпіёна ў сэзоне 1901—1902 гадоў{{Зноска|Days|1999|Days|55—56}}, а затым перамог у дабрачынным турніры сталічны «Шэрыф»{{Зноска|Days|1999|Days|59—60}}. У сьнежні 1902 году [[Артур Брыджэт]] далучыўся да «Сандэрлэнда» ды зь цягам часу стаў капітанам «чорных катоў» на дзесяць гадоў і правёў адзінаццаць матчаў за [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборную Ангельшчыны]]. 5 сьнежня 1908 году «Сандэрлэнд» атрымаў сваю найбуйнейшую перамогу ў лізе, разграміўшы зь лікам 9:1 сваіх суседзяў «[[Ньюкасл Юнайтэд]]»{{Зноска|Days|1999|Days|73—76}}. Пад кіраўніцтвам ірляндзкага трэнэра [[Боб Кайл|Боба Кайла]] і шатляндца Чарлза Томсана ў якасьці капітана клюб зноў здабыў перамогу ў лізе 1913 годзе{{Зноска|Days|1999|Days|85—86}}, але зазнаў паразу ў сваім першым фінале [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] супраць «Астан Вілы» зь лікам 1:0. Па аднаўленьні лігі па вайне «Сандэрлэнд» быў блізкі да перамогі ў чарговым чэмпіянаце ў сэзоне 1922—1923 гадоў, калі яны занялі другі радок пасьля «Лівэрпула»{{Зноска|Days|1999|Days|107—108}}. Яны таксама былі блізкія да гэтага ў наступным сэзоне, заняўшы трэцяе месца{{Зноска|Days|1999|Days|111—112}}. Шосты чэмпіёнскі тытул прыйшоў да клюбу ў сэзоне 1935—1936 гадоў, калі каманду трэнаваў шатляндзкі адмысловец [[Джоні Кокрэйн]]{{Зноска|Days|1999|Days|139—140}}. Каманда пацэліла 109 галоў цягам сэзону, прычым [[Райш Картэр]] і [[Бобі Гэрні]] адзначыліся 31 галамі кожны{{Зноска|Days|1999|Days|139—142}}. У наступным сэзоне дружына стала ўладальніцай Кубка Ангельшчыны пасьля перамогі зь лікам 3:1 над «[[Прэстан Норт Энд]]» на стадыёне [[Ўэмблі]]<ref>[https://www.soccerbase.com/teams/team.sd?team_id=2493&season_id=66&teamTabs=results «Sunderland Results 1936/37»]. Soccerbase.</ref>. У 1950 годзе клюб заняў трэцяе месца ў Першым дывізіёне, што было найлепшым вынікам клюбам з часоў чэмпіянату 1936 году. У канцы 1950-х гадоў посьпехі «Сандэрлэнду» рэзка пагоршыліся, а ў 1957 годзе клюб быў уцягнуты ў буйны фінансавы скандал{{Зноска|Days|1999|Days|63}}, які каштаваў пасады старшыні каманды і дырэктарам. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.safc.com Афіцыйны сайт]{{ref-en}} {{Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны}} [[Катэгорыя:Сандэрлэнд]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1879 годзе]] 98d1ol4fg0xjxhfhdl73p1lpg9ogydo 2620779 2620778 2025-06-19T13:10:34Z Dymitr 10914 /* Крыніцы */ +літаратура 2620779 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Сандэрлэнд |Лягатып = Sunderland AFC.svg |ПоўнаяНазва = |Горад = [[Сандэрлэнд]], [[Ангельшчына]] |Заснаваны = 1879 |Стадыён = [[Стэдыюм оф Лайт]] |Умяшчальнасьць = 48 300 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|СандэрлэндЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|СандэрлэндСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|Сандэрлэнд}} | pattern_la1 = _sunderland2425h | pattern_b1 = _sunderland2425h | pattern_ra1 = _sunderland2425h | pattern_sh1 = _sunderland2425h | pattern_so1 = _sunderland2425hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 000000 | socks1 = FF0000 | pattern_la2 = _sunderland2425a | pattern_b2 = _sunderland2425a | pattern_ra2 = _sunderland2425a | pattern_sh2 = _sunderland2425a | pattern_so2 = _sunderland2425al | leftarm2 = 2a2f4f | body2 = ffffff | rightarm2 = 2a2f4f | shorts2 = ffffff | socks2 = ffffff |Сайт = |Прыналежнасьць = Ангельскія }} «'''Са́ндэрлэнд'''» ({{мова-en|Sunderland Association Football Club}}) — [[Ангельшчына|ангельскі]] [[футбол]]ьны клюб з [[Сандэрлэнд|аднайменнага гораду]], адзін з найстарэйшых клюбаў Ангельшчыны (заснаваны ў 1879 годзе). «Сандэрлэнд» зьяўляецца шасьціразовым [[Прэм’ер-Ліга|чэмпіёнам Ангельшчыны]], прычым усе гэтыя перамогі былі дасягнутыя да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], а пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай]] было выйграна толькі адно першынство Ангельшчыны: у 1892, 1893, 1895, 1902, 1913 і ў 1936. Найвышэйшае дасягненьне клюбу пасьля Другой сусьветнай вайны — перамога ў [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]] ў 1973 годзе. У апошні час клюб нярэдка пакідаў Прэм’ер-Лігу. «Сандэрлэнд» доўгі час зьяўляўся рэкардсмэнам чэмпіянату па колькасьці праведзеных у ёй сэзонаў запар: клюб не пакідаў яе на працягу 68 сэзонаў, з 1890 па 1958 год. Гэты рэкорд быў пабіты «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналам]]» у 1992 годзе. Свае хатнія матчы з 1997 году «Сандэрлэнд» праводзіць на «[[Стэдыюм оф Лайт]]», зьмяшчальнасьць якога пасьля рэканструкцыі 2000 году складае 49 тысячаў чалавек. Да гэтага клюб выступаў на стадыёне «[[Рокер Парк]]». Найбольш прынцыповымі для «Сандэрлэнду» зьяўляюцца матчы зь «[[Ньюкасл Юнайтэд]]». Гэтыя матчы вядомыя ў Ангельшчыне пад назвай [[Тайн-Ўірскае дэрбі]], а першы матч паміж гэтымі камандамі адбыўся ў 1898 годзе. == Гісторыя == === Раньнія гады === [[Файл:John Middleton Campbell.jpg|значак|зьлева|Адзін з найлепшых нападнікам каманды [[Джон Кэмпбэл]].]] 17 кастрычніка 1879 году жыхар Сандэрлэнду школьны настаўнік [[Джэймз Элан]] заснаваў «Sunderland District & Teachers Assosiation Football Club»<ref>Paul Days, John Hudson, Bernard Callaghan. [http://www.amazon.co.uk/Sunderland-AFC-Official-History-1879-2000 «Sunderland AFC: The Official History 1879–2000»]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. — Business Education Publishers Ltd, 1999. — С. 336. — ISBN 978-0-9536984-1-7.</ref>. Першую афіцыйна зарэгістраваную гульню каманда правяла 13 лістапада 1880 году супраць «[[Фэрыгіл Атлетык]]» і прайграла яе зь лікам 1:0. Першым хатнім стадыёнам для каманды стаў «Блу Гаўс Філд», недалёка ад школы Джэймза Элана ў Гэндане. Клюб зьмяніў яшчэ тры стадыёны перад тым, як хатнім у 1886 годзе стаў «Ньюкасл Роўд». У 1881 году назва клюбу была зьменена на «Sunderland Association Football Club», пасьля таго, як да яму дазволілі далучацца людзям іншых прафэсіяў, а ня толькі настаўнікам. Гэта дазволіла прыцягваць большую колькасьць гульцоў і палепшыла матэрыяльную базу клюбу. Элан быў не задаволены тым, што клюб імкнецца стаць прафэсійным. У 1888 годзе ён пакінуў клюб і заснаваў іншы — «[[Сандэрлэнд Альбіён]]». Два клюбы з Сандэрлэнду канкуравалі паміж сабой да 1892 году, калі «Альбіён» быў расфармаваны. Першым трэнэрам «Сандэрлэнду» стаў [[Том Ўотсан]], які быў прызначаны на гэтую пасаду ў жніўні 1889 году. У гэты час іхныя матчы складаліся зь мясцовых спаборніцтваў, [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] й таварыскіх матчаў з клюбамі [[Футбольная ліга Ангельшчыны|Футбольнай лігі]]. З прычыны росту папулярнасьці каманда падала заяўку на ўдзел у Футбольнай лізе. На сходзе лігі, які разглядаў гэтую заяўку, клюб прапанаваў аплаціць усе выдаткі іншых клюбаў зьвязаныя з дарогай у Сандэрлэнд. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1890—1891 гадоў|сэзоне 1890—1891 гадоў]] «Сандэрлэнд» дапусьцілі ў Футбольную лігу. Ён замяніў «[[Сток Сіці]]», які заняў апошняе месца ў папярэднім сэзоне й ня быў пераабраны, такім чынам «Сандэрлэнд» ёсьць першым клюбам, які ўвайшоў у лігу пасьля ейнага стварэньня ў 1888 годзе. === Росквіт === «Сандэрлэнд» выйграў чэмпіянат лігі ў сэзоне 1891—1992 гадоў, ужо праз сэзон па далучэньні да [[Футбольная ліга Ангельшчыны|Футбольнай лігі]]. Газэта ''[[The Times]]'' ахарактарызавала дружыну як «цудоўную каманду»{{Зноска|Days|1999|Days|29—30}}. У наступным сэзоне клюб пасьпяхова абараніў тытул, дзякуючы свайму шатляндзкаму цэнтральнаму нападніку [[Джон Кэмпбэл|Джону Кэмпбэлу]], які пераадолеў адзнаку ў 30 галоў у другі раз запар. Такім чынам, яны сталі першай камандай, якая забіла 100 галоў за сэзон, подзьвіг, які быў паўтораны толькі ў сэзоне 1919—1920 гадоў. У сэзоне 1893—1894 гадоў «Сандэрлэнд» быў блізкі да таго, каб здабыць трэці чэмпіёнскі тытул запар, заняўшы другое месца за «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілай]]». У сэзоне 1894—1895 гадоў каманда вярнулі сабе тытул, а Кэмпбэл зноў стаў найлепшым бамбардзірам лігі ўжо ў трэці раз<ref>Callaghan, Richard (20.07.2016). [https://rokerreport.sbnation.com/2016/7/20/12222208/sunderland-s-first-great-centre-forward «Sunderland’s First Great Centre Forward»]. Roker Report.</ref>. [[Файл:Rokerlads1937.jpg|значак|«Сандэрлэнд» з Кубкам Ангельшчыны 1937 году.]] З 1886 па 1898 гады хатні стадыён «Сандэрлэнду» месьціўся на Ньюкасл-Роўд{{Зноска|Days|1999|Days|44}}. У 1898 годзе клюб пераехаў на стадыён, які стане іхным хатнім на амаль стагодзьдзе, — Рокер Парк{{Зноска|Days|1999|Days|45—46}}. Спачатку стадыён меў зьмяшчальнасьць у {{Лік|30000}} чалавек{{Зноска|Days|1999|Days|45—46}}. Адыход Ўотсана ў «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]» паклаў канец чэмпіёнскім посьпехаў клюбу. Пасьля другога месца ў 1900—1901 гадах клюб выйграў свой чацьверты тытул чэмпіёна ў сэзоне 1901—1902 гадоў{{Зноска|Days|1999|Days|55—56}}, а затым перамог у дабрачынным турніры сталічны «Шэрыф»{{Зноска|Days|1999|Days|59—60}}. У сьнежні 1902 году [[Артур Брыджэт]] далучыўся да «Сандэрлэнда» ды зь цягам часу стаў капітанам «чорных катоў» на дзесяць гадоў і правёў адзінаццаць матчаў за [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборную Ангельшчыны]]. 5 сьнежня 1908 году «Сандэрлэнд» атрымаў сваю найбуйнейшую перамогу ў лізе, разграміўшы зь лікам 9:1 сваіх суседзяў «[[Ньюкасл Юнайтэд]]»{{Зноска|Days|1999|Days|73—76}}. Пад кіраўніцтвам ірляндзкага трэнэра [[Боб Кайл|Боба Кайла]] і шатляндца Чарлза Томсана ў якасьці капітана клюб зноў здабыў перамогу ў лізе 1913 годзе{{Зноска|Days|1999|Days|85—86}}, але зазнаў паразу ў сваім першым фінале [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] супраць «Астан Вілы» зь лікам 1:0. Па аднаўленьні лігі па вайне «Сандэрлэнд» быў блізкі да перамогі ў чарговым чэмпіянаце ў сэзоне 1922—1923 гадоў, калі яны занялі другі радок пасьля «Лівэрпула»{{Зноска|Days|1999|Days|107—108}}. Яны таксама былі блізкія да гэтага ў наступным сэзоне, заняўшы трэцяе месца{{Зноска|Days|1999|Days|111—112}}. Шосты чэмпіёнскі тытул прыйшоў да клюбу ў сэзоне 1935—1936 гадоў, калі каманду трэнаваў шатляндзкі адмысловец [[Джоні Кокрэйн]]{{Зноска|Days|1999|Days|139—140}}. Каманда пацэліла 109 галоў цягам сэзону, прычым [[Райш Картэр]] і [[Бобі Гэрні]] адзначыліся 31 галамі кожны{{Зноска|Days|1999|Days|139—142}}. У наступным сэзоне дружына стала ўладальніцай Кубка Ангельшчыны пасьля перамогі зь лікам 3:1 над «[[Прэстан Норт Энд]]» на стадыёне [[Ўэмблі]]<ref>[https://www.soccerbase.com/teams/team.sd?team_id=2493&season_id=66&teamTabs=results «Sunderland Results 1936/37»]. Soccerbase.</ref>. У 1950 годзе клюб заняў трэцяе месца ў Першым дывізіёне, што было найлепшым вынікам клюбам з часоў чэмпіянату 1936 году. У канцы 1950-х гадоў посьпехі «Сандэрлэнду» рэзка пагоршыліся, а ў 1957 годзе клюб быў уцягнуты ў буйны фінансавы скандал{{Зноска|Days|1999|Days|63}}, які каштаваў пасады старшыні каманды і дырэктарам. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = Days, Paul; Hudson, John; Hudson, Bernard |частка = |загаловак = Sunderland AFC: The Official History 1879–2000 |арыгінал = |спасылка = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Business Education Publishers Ltd |год = 1999 |том = |старонкі = |старонак = |isbn = 978-0-9536984-1-7 |ref = Days }} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.safc.com Афіцыйны сайт]{{ref-en}} {{Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны}} [[Катэгорыя:Сандэрлэнд]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1879 годзе]] k84i7g85p668uja4yf4kgjxv4gczoyo 0 26386 2620878 2619487 2025-06-20T08:10:50Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620878 wikitext text/x-wiki {{Краіна2 | СУП ППЗ = 255 млн $ | Год падліку СУП ППЗ = 2019 | Месца паводле СУП ППЗ = | СУП ППЗ на чалавека = 2 135 $ | Год падліку СУП ППЗ на чалавека = 2019 | Месца паводле СУП ППЗ на чалавека = | СУП намінал = 187 млн $ | Год падліку СУП намінал = 2019 | Месца паводле СУП намінал = | СУП намінал на чалавека = 1 599 $ | Год падліку СУП намінал на чалавека = 2019 | Месца паводле СУП намінал на чалавека = }} '''Кірыба́ці''' ({{мова-en|Kiribati}}) — астраўная краіна ў [[Ціхі акіян|Ціхім акіяне]]. У склад краіны ўваходзяць 33 каралавыя астравы, якія расьцягнуліся на 3800 км уздоўж [[роўнік|экватару]]. Сюды ўваходзяць астравы трох архіпэлягаў Мікранэзіі і Палінэзіі: [[астравы Гілбэрта]] (16 астравоў), [[астравы Фэнікс]] (8 астравоў) і [[астравы Лайн]] (8 астравоў). 21 з 33 астравоў маюць сталае насельніцтва. Назва краіны ёсьць зьмененай мясцовымі жыхарамі ангельская назва галоўнай групы астравоў — астравоў Гілбэрта. Кірыбаці ёсьць сябрам [[Ціхаакіянская супольнасьць|Ціхаакіянскай супольнасьці]], [[Садружнасьць нацыяў|Садружнасьці нацыяў]], [[Міжнародны валютны фонд|Міжнароднага валютнага фонду]], [[Сусьветны банк|Сусьветнага банка]] і [[Арганізацыя дзяржаваў Афрыкі, Карыбскага басэйну і Ціхага акіяну|Арганізацыі дзяржаваў Афрыкі, Карыбскага басэйну і Ціхага акіяну]], а таксама правамоцным сябрам [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]] з 1999 году<ref>[https://www.svaboda.org/a/28336928.html «Для Расейскай імпэрыі ў Ціхім акіяне не далі астравы»]. Радыё Свабода.</ref><ref>[https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/436039/five-micronesian-countries-leave-pacific-islands-forum «Five Micronesian countries leave Pacific Islands Forum»]. RNZ.</ref><ref>[https://www.theguardian.com/world/2021/feb/09/pacific-islands-forum-in-crisis-as-one-third-of-member-nations-quit «Pacific Islands Forum in crisis as one-third of member nations quit»]. The Guardian.</ref>. Як астраўная дзяржава Кірыбаці ўразьлівая да зьмены клімату і [[цунамі]]. Як сябра [[Зьвяз малых астраўных дзяржаваў|Зьвязу малых астраўных дзяржаваў]] край змагаецца зь зьмяненьнем клімату, што ёсьць галоўнай мэтай міжнароднай палітыкі краіны. == Гісторыя == [[Файл:Tabiteuean warriors of the Gilberts Islands, about 1840.png|значак|зьлева|Гілбэрцы-ваявы са зброяй з акулавых зубоў. Малюнак блізу 1841 году.]] Тэрыторыя, якая цяпер называецца Кірыбаці і галоўным чынам складаецца з 16 астравоў Гілбэрта, была заселеная [[аўстранэзійцы|аўстранэзійскімі]] народамі, якія размаўлялі на той жа [[акіянійская мова|акіянійскай мове]], дзесьці з 3000 гадоў да н. э.<ref>Macdonald, Barrie (2001). «Cinderellas of the Empire: towards a history of Kiribati and Tuvalu». Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific, Suva, Fiji. — С. 1. — ISBN 982-02-0335-X.</ref>. Рэгіён ня быў ізаляваны, то бок сюды траплялі падарожнікі з [[Самоа]], [[Тонга]] і [[Фіджы]], якія прынесьлі з сабой [[палінэзія|палінэзійскую]] і [[мэланэзія|мэланэзійскую]] культуру. Міжнэтнічныя шлюбы і інтэнсіўная навігацыя паміж астравамі ліквідавалі культурныя адрозьненьні і прывялі да значнай культурнай гамагенізацыі<ref>[https://web.archive.org/web/20091014051525/http://www.mfep.gov.ki/Facts%20and%20Background.htm «Background Note: Kiribati»]. Ministry of Finance and Economic Development.</ref>. Каля 1300 году наступная хваля фіджыйцаў дапоўніла мікранэзійскую культуру астравоў палінэзійскімі элемэнтамі. Першыя эўрапейцы зьявіліся тут у XVI стагодзьдзі. Але сталыя эўрапейскія паселішчы пачалі зьяўляцца на астравах у XIX стагодзьдзі, калі на астравах зьявіліся кітабоі і гандляры рабамі. Для мясцовага насельніцтва зьяўленьне прынесла шмат праблемаў, перш за ўсё сьмяротныя хваробы. Таксама ўзьніклі міжпляменныя канфлікты. === Каляніяльны час === [[Файл:Stamp Gilbert Ellice Islands 1939 3p.jpg|значак|зьлева|Марка 1939 году з выявай караля [[Георг VI|Георга VI]].]] У 1886 годзе ангельска-нямецкае пагадненьне падзяліла «незапатрабаваную» цэнтральную частку [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]], пакінуўшы [[Науру]] ў сфэры ўплыву [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччыны]], у той час як востраў [[Банаба]], а таксама астравы Гілбэрта і Эліс апынуліся ў сфэры ўплыву [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. У 1892 годзе мясцовыя ўлады астравоў Гілбэрта пагадзіліся перад капітанам [[Эдўард Гэнры Мэгс Дэвіс|Эдўардам Дэвісам]], камандармам каралеўскага флёту Вялікабрытаніі, на прызнаньне брытанскага пратэктарату разам з бліжэйшымі астравамі Эліс. Новае ўтварэньнье кіравалася камісарам-рэзыдэнтам, сядзіба якога ад пачатку месьцілася на атоле [[Бутарытары]], потым у [[Бэтыё]], [[Тарава|Тараве]] і на Банабе. Пры гэтым сам пратэктарат быў пад кіраваньнем [[Вярхоўная камісія заходняй частцы Ціхага акіяну|Вярхоўнай камісіі заходняй частцы Ціхага акіяну]], сядзіба якой у сваю чаргу месьцілася на Фіджы<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/country_profiles/2944816.stm «BBC Timeline: Kiribati»]. BBC.</ref>. Востраў Банаба быў далучаны да пратэктарату ў 1900 годзе. [[Файл:Tarawa.jpg|значак|Пяхота войска ЗША штурмуе пазыцыі японцаў у бітве за Тараву ў лістападзе 1943 году.]] Мэтады кіраваньня [[Ўільям Тэлфэр Кэмпбэл|Ўільяма Тэлфэра Кэмпбэла]], другога камісара-рэзідэнта астравоў Гілбэрта і Эліс з 1896 па 1908 гады, крытыкаваліся сучасьнікамі і сталі прадметам справаздачы Артура Магафі ў 1909 годзе<ref>Mahaffy, Arthur (1909). [http://www.wdl.org/en/item/2367/ «CO 225/86/26804»]. Report by Mr. Arthur Mahaffy. London: His Majesty’s Stationery Office.</ref>. У 1913 годзе ананімны карэспандэнт газэты [[The New Age]] апісаў дрэннае кіраваньне Кэмпбэлам і паставіў пад сумнеў неабыякавасьць Артура Магафі, паколькі ён быў былым каляніяльным чыноўнікам на астравах<ref name="thenewage">Correspondent (5.06.1913). [http://dl.lib.brown.edu/pdfs/1140814207532014.pdf «Modern buccaneers in the West Pacific»]. The New Age.</ref>. Ананімны карэспандэнт таксама раскрытыкаваў дзейнасьць [[Ціхаакіянская фасфатная кампанія|Ціхаакіянскай фасфатнай кампаніі]] на Банабе<ref name="thenewage"/>. У 1916 годзе астравы Гілбэрта і Эліс набылі статус [[каронная калёнія|кароннай калёніі]]<ref name="britannica">[https://www.britannica.com/EBchecked/topic/319111/Kiribati «Kiribati»]. Encyclopædia Britannica</ref>. Астравы Лайн, улучна з востравам [[Кірытымаці]], былі далучаныя да калёніі ў 1919 годзе, а [[астравы Фэнікс]] увайшлі ў склад калёніі ў 1937 годзе з мэтай іхняга засяленьня гілбэрцамі. Сэр [[Артур Грымбл]] быў чыноўнікам у Тараве з 1913 па 1919 гады, а ў 1926 годзе стаў камісарам-рэзыдэнтам калёніі астравоў Гілбэрт і Эліс. За часам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] астравы былі занятыя [[Японія|японскімі]] войскамі і былі далучаныя да японскай лініі абароны ў Ціхім акіяне. У лістападзе 1943 году войскі хаўрусьнікаў пасьля цяжкіх баёў здолелі прарваць японскую лінію абароны, і гэты момант лічыцца паваротным у вайне на Ціхім акіяне. Японцы зьдзейсьнілі генацыд мясцовага насельніцтва на Банабе, але толькі адзін чалавек здолеў выжыць. У канцы 1945 году большасьць астатніх жыхароў востраваў, якія за час акупацыі жылі на [[Касраэ]], Науру і Тараве, перасяліліся на востраў [[Рабі (востраў)|Рабі]], які належыць Фіджы<ref>Edwards, Julia B. (2014). [https://journals.openedition.org/jso/7100 «Phosphate mining and the relocation of the Banabans to northern Fiji in 1945: Lessons for climate change-forced displacement»]. Journal de la Société des Océanistes (138—139): 121—136. [[doi]]:[https://doi.org/10.4000%2Fjso.7100 10.4000/jso.7100].</ref>. 1 студзеня 1953 году брытанскі вярхоўны камісар заходняй частцы Ціхага акіяна пераехаў зь Фіджы ў новую сталіцу [[Ханіяра|Ханіяру]] на [[Брытанскія Саламонавы астравы|Брытанскіх Саламонавых астравах]], а сядзіба камісара-рэзыдэнта Гілбэрта і Эліс засталася ў Тараве. У 1950-х і 1960-х гадоў востраў Кірытымаці выкарыстоўваўся [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] і Вялікабрытаніяй дзеля выпрабаваньняў [[ядзерная зброя|ядзернай зброі]], улучаючы вадародныя бомбы. [[Мясцовае самакіраваньне]] было ўсталяванае на астравах у 1960-х гадах. У 1975 годзе [[астравы Эліс]] аддзяліліся ад калёніі і стварылі незалежную краіну — [[Тувалу]]<ref name="Ridgell">Ridgell, Reilly (1995). «Pacific Nations and Territories: The Islands of Micronesia, Melanesia, and Polynesia». 3rd Edition. Honolulu: Bess Press. — С. 95. — ISBN 1573060011.</ref>. === Па здабыцьці незалежнасьці === [[Файл:KiribatiPresidential Residence.jpg|значак|Прэзыдэнцкі палац у [[Байрыкі]], які раней служыў сядзібай губэрнатара.]] Астравы Гілбэрта атрымалі ўласны ўрад у 1977 годзе, а 12 ліпеня 1979 году атрымалі незалежнасьць пад назвай Кірыбаці. Затым, у верасьні, ЗША адмовіліся ад усіх сваіх прэтэнзіяў на маланаселеныя астравы Фэнікс і Лайн і склалі з Кірыбаці дамову аб сяброўстве у тым жа годзе. Ратыфікаваны дагавор быў у 1983 годзе. Не зважаючы на тое, што назва астравоў Гілбэрта на мясцовай мове чытаецца як Тунгару, новая дзяржава абрала сабе назву Кірыбаці, што ёсьць скажэньнем ангельскае назвы Гілбэрт, бо новая назва здавалася больш сучаснай і лічылася эквівалентам былой калёніі, якая ўлучала акрамя астравоў Гілбэрта яшчэ Банабу, астравы Фэнікс і Лайн. Апошнія два памянёныя архіпэлягі аніколі ня былі заселеныя гілбэрцамі, але брытанскія ўлады, а пазьней уласны ўрад рэспублікі, перамясьцілі туды частку гілбэрцаў паводле захадаў перасяленьня<ref name="Ridgell"/><ref>Maude, H. E. (1952). [https://web.archive.org/web/20221114130302/http://www.jps.auckland.ac.nz/document//Volume_61_1952/Volume_61,_No._1_+_2/The_colonization_of_the_Phoenix_Islands,_by_H._E._Maude,_p_62-89/p1 «The colonisation of the Phoenix Islands»]. Journal of the Polynesian Society. 61 (1—2): 62—89.</ref>. У 1982 годзе ў краіне адбыліся першыя з часоў незалежнасьці выбары, але вотум недаверу справакаваў [[Парлямэнцкія выбары ў Кірыбаці 1983 году|новыя выбары]] ў 1983 годзе. Па здабыцьці незалежнасьці адной з праблемай, паўсталых перад урадам, была праблема зь перанаселеннасьцю. У 1988 годзе было абвешчана, што 4700 жыхароў асноўнай групы астравоў будуць пераселеныя на менш заселеныя астравы. У 1995 годзе Кірыбаці ў аднабаковым парадку перанесла [[міжнародная мяжа дат|міжнародную мяжу дат]] далёка на ўсход, каб ахапіць групу астравоў Лайн і перанесьці іх у адзіны дзень зь іншымі часткамі краіны. Гэты крок быў аднім зь перадвыбарчых абяцаньняў прэзыдэнта [[Тэбурора Тыта]]<ref>[https://dzyannica.by/content/yak-adznachayuc-novy-god-u-roznyh-kutkah-svetu «Як адзначаюць Новы год у розных кутках свету?»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Дзянніца.</ref>. Ён меў на мэце даць магчымасьць прадпрыемствам усёй краіны працаваць у аднолькавым працоўным тыдні. Гэтае рашэньне дазволіла Кірыбаці стаць пунктам прыцягненьня турыстаў, бо Кірыбаці першымі ў сьвеце сустрэлі сьвітанак трэцяга тысячагодзьдзя. Тыта быў пераабраны ў 1998 годзе, а праз год дзяржава стала сябрам [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]] ажно праз 20 гадоў па здабыцьці незалежнасьці<ref>[https://www.un.org/webcast/ga/58/statements/kirieng031001.htm «Kiribati»]. United Nations.</ref>. У 2002 годзе ў Кірыбаці быў прасунуты супярэчлівы закон, які дазволіў ураду закрываць выдавецтва газэтаў. Цікава, што закон набыў моц пасьля таго, як у краіне зьявілася першай пасьпяховая няўрадавая газэта. Тыта быў пераабраны яшчэ раз у 2003 годзе, але ў сакавіку таго ж году быў адхілены ад пасады шляхам вотуму недаверу. Новым прэзыдэнтам Кірыбаці ў ліпені быў абраны [[Анотэ Тонг]] з апазыцыйнай партыі [[Баўтакаан Кірыбаці Моа]]. Ён жа пераабіраўся ў 2007 і 2011 гадах<ref>[http://www.electionguide.org/country.php?ID=113 «IFES Election Guide — Country Profile: Kiribati»]. Election Guide.</ref>. У чэрвені 2008 году ўлады Кірыбаці зьвярнуліся да [[Аўстралія|Аўстраліі]] і [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]], каб яны прынялі грамадзянаў Кірыбаці ў якасці сталых уцекачоў. Чакаецца, што Кірыбаці стане першай краінай у сьвеце, якая страціць усю сваю тэрыторыю празь зьмены клімату. У чэрвені 2008 году Тонг заявіў, што краіна ўжо дасягнула кропкі незвароту, і дадаў, што трэба рыхтавацца да таго дня, калі дзяржава спыніць сваё існаваньне<ref>[https://web.archive.org/web/20080605183737/http://www.iht.com/articles/ap/2008/06/05/asia/AS-GEN-New-Zealand-World-Environment-Day.php «Leader of disappearing island nation says climate change an issue of survival, not economics»]. International Herald Tribune.</ref><ref>[https://abcnews.go.com/WNT/story?id=3002001 «Kiribati’s President: 'Our Lives Are at Stake'»]. ABC News.</ref><ref>Marks, Kathy (6.06.2008). [https://www.independent.co.uk/news/world/australasia/paradise-lost-climate-change-forces-south-sea-islanders-to-seek-sanctuary-abroad-841409.html «Paradise lost: climate change forces South Sea islanders to seek sanctuary abroad»]. The Independent.</ref><ref>Nair, Suchit (6.06.2008). [https://timesofindia.indiatimes.com/world/us/Tiny-atoll-in-Pacific-cries-out-for-help/articleshow/3104328.cms «Tiny atoll in Pacific cries out for help»]. The Times of India.</ref>. У пачатку 2012 году ўрад набыў маёнтак плошчай 2200 гектараў на другім паводле велічыні востраве Фіджы [[Вануа-Леву]]. У той час шырока паведамлялася<ref>Chapman, Paul (7.03.2012). [https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/australiaandthepacific/kiribati/9127576/Entire-nation-of-Kiribati-to-be-relocated-over-rising-sea-level-threat.html «Entire nation of Kiribati to be relocated over rising sea level threat»]. The Daily Telegraph.</ref><ref>Spector, Dina; Lee, Eloise (7.03.2012). [https://www.businessinsider.com/kiribati-rising-sea-levels-climate-change-2012-3 «Rising Sea Levels Are Forcing This Entire Island Nation To Move To Another Island»]. Business Insider.</ref><ref>[http://www.rnzi.com/pages/news.php?op=read&id=67431.html «Kiribati parliament to consider Fiji land purchase»]. Radio NZ.</ref>, што ўрад плянаваў эвакуяваць усё насельніцтва краіны на Фіджы. У красавіку 2013 году Тонг пачаў заклікаць грамадзянаў пакінуць астравы і міграваць у іншае месца<ref>Lagan, Bernard (15.04.2013). [https://web.archive.org/web/20130423023949/http://www.theglobalmail.org/feature/kiribati-a-nation-going-under/590/ «Kiribati: A Nation Going Under»]. The Global Mail.</ref>. У сакавіку 2016 году новым прэзыдэнтам Кірыбаці быў абраны [[Танэці Маамаў]], які стаў пятым кіраўніком дзяржавы па здабыцьці незалежнасці ў 1979 годзе<ref>[https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/298579/taneti-maamau-declared-new-president-of-kiribati «Taneti Maamau declared new president of Kiribati»]. RNZ.</ref>. У чэрвені 2020 году ён быў пераабраны на новы тэрмін. Маамаў пачаў праводзіць пракітайскую палітыку, усталяваўшы больш шчыльныя дачыненьні з урадам у [[Пэкін]]е<ref>[https://www.dw.com/en/kiribati-pro-china-president-taneti-maamau-wins-reelection-bid/a-53903705 «Kiribati: Pro-China President Taneti Maamau wins reelection bid»]. Deutsche Welle.</ref>. У 2022 годзе ў Кірыбаці адбыўся канстытуцыйны крызіс, які пачаўся з прыпыненьня паўнамоцтваў усіх 5 галоўных судзьдзяў краіны<ref>[https://www.rnz.co.nz/international/pacific-news/474413/legal-body-condemns-kiribati-govt-over-judiciary-moves «Legal body condemns Kiribati govt over judiciary moves»]. RNZ.</ref>. == Геаграфія == [[Файл:Abaiang top view.jpg|значак|Какосавыя пальмы на востраве [[Абаянг]].]] У склад Кірыбаці ўваходзяць 33 астравы з [[астравы Гілбэрта|архіпэлягаў Гілбэрта]], [[астравы Фэнікс|Фэнікс]], [[астравы Лайн|Лайн]]. Геаграфічна яны месьцяцца ў розных гістарычных рэгіёнах, як то [[Мэланэзія|Мэланэзіі]], [[Мікранэзія|Мікранэзіі]] і [[Палінэзія|Палінэзіі]]. Востраў [[Банаба]] ёсьць каралавым востравам. Калісьці ён быў багаты на [[фасфаты]], але заклады былі спустошаныя яшчэ да здабычы незалежнасьці<ref>Ellis, Albert F. (1935). «Ocean Island and Nauru; Their Story». Sydney, Australia: Angus and Robertson. OCLC 3444055.</ref>. Астатняя частка сушы ў Кірыбаці складаецца зь пясчаных і рыфавых астраўкоў-атолаў альбо каралавых астравоў, якія ўзвышаюцца ўсяго на адзін-два мэтры над узроўнем мора. Глеба [[вапень|вапнавая]]. Мае замалую вадатрывалую здольнасьць і нізкае ўтрыманьне арганічных і пажыўных рэчываў, за выняткам кальцу, [[натар|натра]] і [[магн]]у. Банаба ёсьць адным з найменш прыдатных месцаў дзеля разьвіцьця сельскай гаспадаркі ў сьвеце<ref name="Thomas">Thomas, Frank R. (2003). [http://www.sil.si.edu/DigitalCollections/AtollResearchBulletin/issues/00501.pdf «Kiribati: 'Some aspects of human ecology,' forty years later»]. Atoll Research Bulletin. 501: 1–40. — [[doi]]:[https://doi.org/10.5479%2Fsi.00775630.501.1 10.5479/si.00775630.501.1].</ref>. Востраў [[Кірытымаці]], які ёсьць часткай астравоў Лайн, ёсьць найвялікшым атолам у сьвеце. Пасьля зьменаў у міжнароднай лініі дат у 1995 годзе астравы Лайн сталі першай тэрыторыяй, якая сустракае новы год. З гэтае прычыне востраў Каралайн быў перайменаваны ў востраў [[Каралайн|Міленіюм]] у 1997 годзе<ref>Harris, Aimee (1999). [https://web.archive.org/web/20060628045504/http://trussel.com/kir/dateline.htm «Millennium: Date Line Politics»]. Honolulu Magazine.</ref>. Даўжыня ланцугу астравоў з захаду на ўсход складае 3800 км, а шырыня з поўначы на поўдзень — каля 2000 км. === Экалягічныя праблемы === [[Файл:South Tarawa from the air.jpg|значак|зьлева|Атол [[Тарава]], дзе месьціцца сталіца краіны [[Паўднёвая Тарава]].]] Паводле зьвестак [[Ціхаакіянская рэгіянальная экалягічная праграма|Ціхаакіянскай рэгіянальнай экалягічнай праграмы]], два невялікія незаселеныя астраўкі Кірыбаці — [[Тэбуа-Тарава]] і [[Абануэа]] - зьніклі пад вадой у 1999 годзе<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/368892.stm «Islands disappear under rising seas»]. BBC News.</ref>. [[Міжурадавая група экспэртаў у зьменах клімату]] прагназуе, што да 2100 году ўзровень мора ўзьнімецца прыкладна на 50 см праз наступствы [[глябальнае пацяпленьне|глябальнага пацяпленьня]], і узровень сусьветнага акіяну будзе павышацца надалей. Такім чынам, цалкам верагодна, што на працягу стагодзьдзя ворныя землі краіны стануць схільныя да ўзмоцненага засаленьня глебы і будуць у значнай ступені затопленыя<ref>Eilperin, Juliet (29.01.2006). [https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/01/28/AR2006012801021.html «Debate on Climate Shifts to Issue of Irreparable Change»]. The Washington Post.</ref>. [[Файл:Line5304 - Flickr - NOAA Photo Library.jpg|значак|Трапічны астравок з [[астравы Лайн|архіпэлягу Лайн]] з пальмамі, якія хістаюцца ў кірунку пануючых вятроў.]] Уплыў на Кірыбаці празь зьмену ўзроўню мора ўзмацняецца [[Ціхаакіянская дэкадальная асцыляцыя|Ціхаакіянскай дэкадальнай асцыляцыяй]], якая ёсьць зьявай зьмены клімату. Гэты фэномэн палягае на тым, што адбываюцца зьмены пэрыядаў [[Ля Ніньня|Ля-Ніньні]] на пэрыяды [[Эль Ніньнё|Эль-Ніньнё]]. Гэтак, у 2000 годзе адбыўся пераход ад пэрыядаў паніжальнага ціску на ўзровень мора з боку Эль-Ніньнё да ўзыходзячага ціску Ля-Ніньні, што выклікала больш частыя і больш высокія ўзроўні прыплываў. [[Пэрыгейскі вясновы прыплыў]], часта званы каралеўскім прыплывам, можа прывесьці да затапленьня марской вадой нізінных раёнаў астравоў Кірыбаці<ref>Packard, Aaron (12.03.2015). [http://www.huffingtonpost.com/aaron-packard/the-unfolding-crisis-in-kiribati-and-the-urgency-of-response_b_6854386.html «The Unfolding Crisis in Kiribati and the Urgency of Response»]. HuffPostGreen.</ref>. Аднак, [[атол]]ы і [[рыф]]авыя астравы могуць рэагаваць на зьмены ўзроўню мора. Гэтак, Пол Кенч з [[Оклэндзкі ўнівэрсытэт|Оклэндзкага ўнівэрсытэту]] з Новай Зэляндыі і Артур Ўэб з [[Паўднёва-Ціхаакіянская камісія прыкладальнай геаграфіі|Паўднёва-Ціхаакіянскай камісіі практычнай геаграфіі]] зь Фіджы апублікавалі дасьледаваньне ў 2010 годзе аб дынамічнай рэакцыі атолаў і рыфавых астравоў у цэнтральнай частцы Ціхага акіяна. У рабоце згадваліся Кірыбаці, то бок Ўэб і Кенч выявілі, што тры асноўныя урбанізаваныя астравы Кірыбаці — Бэтыё, Байрыкі і Нанікай — павялічыліся на 30%, 16,3% і 12,5% адпаведна<ref>Zukerman, Wendy (2.06.2010). [https://www.newscientist.com/article/mg20627633.700-shapeshifting-islands-defy-sealevel-rise.html «Shape-shifting islands defy sea-level rise»]. No. 2763. New Scientist Magazine.</ref><ref>Kench, Paul. [https://theconversation.com/dynamic-atolls-give-hope-that-pacific-islands-can-defy-sea-rise-25436 «Dynamic atolls give hope that Pacific Islands can defy sea rise»]. The Conversation.</ref><ref>Warne, Kennedy (13.02.2015). [https://web.archive.org/web/20150214031223/http://news-beta.nationalgeographic.com/2015/02/150213-tuvalu-sopoaga-kench-kiribati-maldives-cyclone-marshall-islands/ «Will Pacific Island Nations Disappear as Seas Rise? Maybe Not — Reef islands can grow and change shape as sediments shift, studies show»]. National Geographic.</ref>. Паводле справаздачы памянёных навукоўцаў, дасьледаваньне ня выявіла зьмены ў вышыні астравоў, што сьведчыць аб іхняй уразьлівасьці да падтапленьня. === Клімат === Кірыбаці мае [[экватарыяльны клімат|экватарыяльны]] і [[пасаты|пасатны]] клімат. З красавіка па кастрычнік пераважаюць паўночна-ўсходнія вятры, а тэмпэратура стабільна трымаецца каля 30°C. Зь лістапада па красавік заходнія вятры прыносяць дажджы. У гэты неспрыяльны сэзон назіраюцца больш экстрэмальныя пагодныя зьявы, як то [[трапічны цыклён|трапічныя цыклёны]], якія, аднак, часта праходзяць уздоўж роўніка, дзе месьціцца Кірыбаці. Тым ня менш, грунтуючыся на мінулых падзеях, Кірыбаці часам ускосна церпіць ад цыклёнаў, асабліва калі паступствы непагадзі адчуваюцца на суседніх астравах, як то [[Фіджы]]. Лагодны сэзон доўжыцца з траўня па лістапад, калі назіраюцца больш мяккія вятры і плыні, і менш дажджоў. Колькасьць ападкаў істотна адрозьніваецца паміж астравамі. Гэтак, сярэднегадовы паказьнік складае 3000 мм на поўначы і 500 мм на поўдні астравоў Гілбэрта<ref name="britannica"/>. Большасьць астравоў месьціцца ў сухім пасе экватарыяльнай акіянічнай кліматычнай зоны і церпяць ад працяглага сухменю<ref name="Thomas"/>. Усе астравы аточаныя каралавымі рыфамі. == Палітыка == [[Файл:KiribatiParliamentHouse.jpg|значак|Будынак парлямээнту Кірыбаці, вядомага пад назовам [[Манэаба Сьвятой гары]].]] Канстытуцыя Кірыбаці, зацьверджаная 12 ліпеня 1979 году, усталявала ў краіне парлямэнцкую [[дэмакратыя|дэмакратычную]] [[рэспубліка|рэспубліку]] з свабоднымі і адкрытымі выбарамі. Парлямэнт Кірыбаці, які мае назву [[Манэаба Сьвятой гары]], абіраецца кожныя чатыры гады і складаецца з 36 дэпутатаў. [[Прэзыдэнт]] адначасова ачольвае [[урад]]. Гэтую пасаду палітык можа займаць ня больш за тры тэрміны, пасьля чаго застаецца сябрам парлямэнту. Кожны з 21 заселеных астравоў мае свой уласны ўрад, які займаецца справамі мясцовага самакіраваньня. Астраўныя рады маюць уласны бюджэт, і, як правіла, яны не знаходзіцца пад кантролем цэнтральнага ўраду. Канстытуцыйныя палажэньні, якія рэгулююць выкананьне правасудзьдзя, падобныя да палажэньняў іншых былых брытанскіх уладаньняў у тым, што судовая сыстэма ёсьць вольнай ад дзяржаўнага ўмяшальніцтва. Судовая галіна складаецца з Высокага суду і Апэляцыйнага суду. Судзьдзяў прызначае прэзыдэнт. Кірыбаці мае афіцыйныя палітычныя партыі, але іхняя арганізацыя даволі нефармальная<ref>Macdonald, B. (1996). «Governance and political process in Kiribati» (Economics Division, Working Paper 96/2). Canberra: Australian National University, Research School of Pacific and Asian Studies.</ref>. Адмысловыя апазыцыйныя групы, як правіла, фармуюцца вакол канкрэтных пытаньняў. Сёньня галоўнымі партыямі краіны ёсьць [[Баўтакаан Кірыбаці Моа]] і [[Табваан Кірыбаці]]. === Замежныя дачыненьні === Кірыбаці падтрымлівае шчыльныя дачыненьні з сваімі ціхаакіянскімі суседзямі, як то [[Аўстралія]]й, [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыяй]], [[Японія]]й і [[Фіджы]]. Першыя тры зь іх забясьпечваюць асноўную частку замежнай дапамогі краіне. [[Рэспубліка Кітай|Тайвань]] і Японія таксама маюць ліцэнзіі на лоўлю рыбы ў водах Кірыбаці. У дзяржавы маюцца тры сталыя дыпляматычныя прадстаўніцтвы з штаб-кватэрамі ў [[Паўднёвая Тарава|Паўднёвай Тараве]], як то амбасада [[Кітай|Кітаю]], якія зьявіліся ў сталіцы ў 2020 годзе, замяніўшы амбасаду Тайваню, а таксама сядзібы вярхоўных камісараў Аўстраліі і Новай Зэляндыі. [[Файл:五月二十三日總統接見吉里巴斯總統馬茂(Taneti Maamau)伉儷乙行 (27208262585).jpg|значак|Сумесны фатаздымак з прэзыдэнткай [[Рэспубліка Кітай|Тайваню]] [[Цай Інвэнь]] падчас візыту кірыбацкага кіраўніка дзяржавы [[Танэці Маамаў]] у [[Тайбэй]].]] У лістападзе 1999 году Кірыбаці пагадзіліся дазволіць [[Нацыянальная агенцыя касьмічных распрацовак Японіі|Нацыянальнай агенцыі касьмічных распрацовак Японіі]] набыць у 20-гадовую арэнду зямлю на востраве [[Кірытымаці]], дзе мусіў быў пабудавацца [[касмадром]]<ref name="spacedaily">[http://www.spacedaily.com/news/japan-hopex-00d.html «Kiribati Gives Okay to Christmas Island Spaceport»]. Space Daily News.</ref>. Пагадненьне прадугледжвала, што Японія павінна была плаціць 840 тысяч даляраў ЗША штогод, а таксама выдаткоўваць грошы дзеля пакрыцьця усякай шкоды, прычыненай дарогам і навакольнаму асяродзьдзю<ref name="spacedaily"/>. На востраве працуе пабудаваная японцамі [[зямная станцыя]], а закінуты аэрадром была перабудаваня ў пасадачную паласу дзеля бесьпілётнага шатлу шматразовага выкарыстаньня [[HOPE-X]]. Тым ня менш, экспэрымэнтальны праект быў згорнуты Японіяй у 2003 годзе<ref>Herman, Jos (2016). [https://web.archive.org/web/20180312084048/http://spaceindustry.com.au/Documents/nb2016-06.pdf «Cancelled Projects: HOPE and HOPE-X»]. Tiros Space Information News Bulletin. Vol. 41, no. 9. Australia. — С. 2.</ref>. Як адна з найбольш уразлівых краінаў сьвету да наступстваў [[глябальнае пацяпленьне|глябальнага пацяпленьня]] Кірыбаці актыўна бярэ ўдзел ў розных міжнародных дыпляматычных форумах, зьвязаных з барацьбой супраць зьмяненьня клімату, у першую чаргу ў канфэрэнцыях паводле [[Рамачная канвэнцыя ААН аб зьмяненьні клімату|Рамачнай канвэнцыі ААН аб зьмяненьні клімату]]. Кірыбаці ёсьць сябрам [[Зьвяз малых астраўных дзяржаваў|Зьвязу малых астраўных дзяржаваў]] (ЗМАД). Асноўнай мэтай арганізацыі, закладзенай у 1990 годзе, было аб’яднаньне галасоў малых астраўных разьвіваных дзяржаваў дзеля барацьбы з глябальным пацяпленьнем. ЗМАД ад самага пачатку вельмі актыўна ўзяўся за працу, вылучыўшы першы праект тэксту на перамовах паводле [[Кіёцкі пратакол|Кіёцкага пратаколу]] яшчэ ў 1994 годзе. 20 верасьня 2019 году ўрад Кірыбаці аднавіў дыпляматычныя дачыненьні з Кітаем і адначасова спыніў стасункі з Тайванем<ref>Teng Pei-ju (20.09.2019). [https://www.taiwannews.com.tw/en/news/3780704 «Kiribati switches recognition to China, Taiwan loses second Pacific ally in one week»]. Taiwan News.</ref>. Паводле словаў міністра замежных справаў Тайваня [[Джозэф Ву|Джозэфа Ву]], Кітай ахвярахваў Кірыбаці 737 самалётаў і паромаў<ref>[https://mobile.reuters.com/article/amp/idUSKBN1W50DI «Taiwan says China lures Kiribati with airplanes after losing another ally»]. Reuters.</ref>. === Праваахоўныя органы === [[Файл:RKS Teanoai, during a joint exercise 2019-11-07.jpg|значак|Берагавы катэр паліцыі Кірыбаці.]] Праваахоўныя функцыі ў краю ажыцьцяўляе паліцэйская служба Кірыбаці, якая выконвае ўсе праваахоўныя і ваенізаваныя абавязкі астраўной дзяржавы. На ўсіх астравах маюцца паліцэйскія пастарункі. Паліцыя мае адзін патрульны катэр<ref>[https://web.archive.org/web/20160305073647/http://www.hazegray.org/worldnav/asiapac/asiapac.htm#5 «Pacific Forum class patrol boat»]. Hazegray.</ref>. Кірыбаці ня мае ўласных узброеных сілаў і абапіраецца на падтрымку Аўстраліі і Новай Зэляндыі дзеля сваёй абароны. Галоўная турма ў Кірыбаці месьціцца на атоле Тарава ў Бэтыё, другая ж турма месьціцца ў Лондане на Кірытымаці. === Адміністрацыйны падзел === У Кірыбаці налічваецца 21 заселены востраў, кожны зь якіх мае ўласную раду. Геаграфічна Кірыбаці можна падзяліць на тры архіпэлягі або групы астравоў, якія ня маюць адміністрацыйных функцыяў. Раней да здабыцьця незалежнасьці Кірыбаці падзялялася на 6 акругаў: * [[Банаба (акруга)|Банаба]] * [[Цэнтральныя астравы Гілбэрта]] * [[Астравы Лайн (акруга)|Астравы Лайн]] * [[Паўночныя астравы Гілбэрта]] * [[Паўднёвыя астравы Гілбэрта]] * [[Тарава (акруга)|Тарава]] == Эканоміка == [[Файл:Kiribatisupermarket.jpg|значак|зьлева|Пакгаўз у Кірыбаці. Краіна мусіць імпартаваць амаль усе неабходныя прадукты харчаваньня і прамысловыя тавары.]] Кірыбаці мае невялікія радовішчы карысных выкапняў. На момант атрыманьня незалежнасьці ў 1979 годзе радовішчы [[фасфаты|фасфатаў]], калісьці галоўнай крыніцы прыбытку, былі амаль вычарпаныя. У нашыя дні нацыянальны прыбытак забясьпечваецца за кошт экспарту [[рыбы]] і [[копра|копры]]. Кірыбаці мае самы нізкі СУП з усіх сувэрэнных дзяржаваў [[Акіянія|Акіяніі]] і лічыцца адной з найменш разьвітых краінаў сьвету<ref>[https://www.gfmag.com/global-data/economic-data/the-poorest-countries-in-the-world «Poorest Countries in the World 2021»]. Global Finance Magazine.</ref>. У апошнія гады эканоміка астравоў апынулася ў эканамічнай крызе. Эканамічнаму разьвіцьцю перашкаджаюць нястача кваліфікаванай працоўнай сілы, неразьвітая інфраструктура і вялікая адлегласьць ад сусьветных рынкаў. Турызм прыносіць каля 20% нацыянальнага прыбытку. Значную ролю ў эканоміцы Кірыбаці мае міжнародная дапамога з боку [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]], а таксама [[Сусьветны банк|Сусьветнага банку]] і [[Азіяцкі банк разьвіцьця|Азіяцкага банку разьвіцьця]]. Таксама дапамогу надаюць [[Японія]] і раней [[Рэспубліка Кітай|Тайвань]]. Яшчэ ў 1956 годзе [[Астравы Гілбэрта і Эліс]] стварылі ўласны сувэрэнны фонд, дзе назапашваліся сродкі ад прыбыткаў ад здабычы фасфатаў. Актывы фонду скараціліся з 637 мільёнаў [[аўстралійскі даляр|аўстралійскіх даляраў]] (420% СУП) у 2007 годзе да 570,5 мільёнаў аўстралійскіх даляраў (350% СУП) у 2009 годзе<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/cat/longres.aspx?sk=24872.0 «Kiribati: Statistical Appendix»]. International Monetary Fund Country Report No. 11/114.</ref> ў выніку сусьветнага фінансавага крызісу. У той час урад быў вымушаны выдаткоўваць сродкі адтуль дзеля фінансаваньня дэфіцыту бюджэту<ref>[https://www.imf.org/external/pubs/cat/longres.aspx?sk=24871.0 «Kiribati: 2011 Article IV Consultation-Staff Report, Informational Annexes, Debt Sustainability Analysis, Public Information Notice on the Executive Board Discussion, and Statement by the Executive Director for Kiribati»]. International Monetary Fund Country Report No. 11/113.</ref>. У траўні 2011 году ў справаздачы [[Міжнародны валютны фонд|МВФ]] аб эканоміцы Кірыбаці вынікала, што пасьля двух гадоў скарачэньня эканоміка аднавілася ў другой палове 2010 году, а інфляцыйны ціск зьнік. Паводле ацэнак, эканоміка ў той пэрыяд павялічылася на 1,75% за год. Колькасьць грошай, якія дасылаюцца кірыбаційцамі, працуючымі за мяжой, дасягае $5 млн штогод. Улічваючы абмежаваныя магчымасьці ўнутранай вытворчасьці Кірыбаці, яна мусіць імпартаваць амаль усе неабходныя прадукты харчаваньня і прамысловыя тавары. Буйны астралійскі банк [[ANZ]] мае свае філіі і банкаматы ў Кірыбаці<ref>[https://www.anz.com/kiribati/en/about-us/anz-kiribati/ «ANZ in Kiribati»]. ANZ.</ref>. == Дэмаграфія == [[Файл:Children in Bairiki Square, Tarawa, Kiribati.JPG|значак|Хлопцы ў Тараве.]] Перапіс насельніцтва ў лістападзе 2020 годзе выявіў, што колькасьць насельніцтва на той час склада 119 940 чалавек. Каля 90% зь іх жылі на [[астравы Гілбэрта|астравах Гілбэрта]], пры гэтым 52,9% жыхароў памянёных астравоў жылі ў сталіцы краіны [[Паўднёвая Тарава|Паўднёвай Тараве]]<ref>[https://web.archive.org/web/20191029145745/http://www.mfed.gov.ki/statistics/documents/2015_Population_Census_Report_Volume_1final_211016.pdf «2015 Population and Housing Census, Volume 1: Management Report and Basic Tables»]. National Statistics Office.</ref>. Да нядаўняга часу кірыбаційцы жылі ў асноўным у вёсках з насельніцтвам ад 50 да 3 тысяч чалавек. Большасьць дамоў будуюцца з матэрыялаў, атрыманых з какосавых [[пальмавыя|пальмаў]] і [[пандан]]у. Частыя сухмені і неўрадлівыя глебы перашкаджаюць разьвіцьцю трывалай сельскай гаспадаркі, таму астраўляне ў асноўным зьвяртаюцца да мора ў пошуках сродкаў да існаваньня. Большасьць жыхароў астраўной краіны працуюць маракамі альбо рыбакамі. Плянтацыі [[копра|копры]] служаць другой крыніцай занятасьці. У апошнія гады вялікая колькасьць грамадзянаў накіравалася да сталіцы. Рост урбанізацыі прывёў да павышэньня насельніцтва Паўднёвай Таравы да 63 тысяч чалавек. === Этнічны склад === Карэннае насельніцтва Кірыбаці этнічна ёсьць [[акіянійцы|акіянійцамі]] і [[мікранэзійцы|мікранэзійцамі]], то бок субэтнасам [[аўстранэзійцы|аўстранэзійцаў]]<ref>Kukutai, Tahu Hera; Broman, Patrick (2016). [http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/1468796815603755 «From colonial categories to local culture: Evolving state practices of ethnic enumeration in Oceania, 1965—2014»]. Ethnicities. 16 (5): 689—711. [[doi]]:[https://doi.org/10.1177%2F1468796815603755 10.1177/1468796815603755].</ref>. Нядаўнія археалягічныя дасьледваньні выявілі, што аўстранэзійцы першапачаткова засялілі астравы тысячы гадоў таму. Прыблізна ў XIV стагодзьдзі фіджыйцы, самаанцы і тонгаўцы ўварваліся на астравы, зьмяніўшы ў выніку этнічную разнастайнасьць і ўлучыўшы [[палінэійскія мовы|палінэійскія моўныя рысы]] мясцоваму насельніцтву. Міжэтнічныя шлюбы прывялі да аднастайнасьці насельніцтва як у вонкавым выглядзе, гэтак і ў традыцыях. === Рэлігія === [[Файл:Kiribati(008).JPG|значак|Касьцёл у [[Бэтыё]].]] [[Хрысьціянства]] ёсьць асноўнай рэлігіяй у краіне. Ягонае пашырэньне зьвязанае зь дзейнасьцю эўрапейскіх місіянэраў у другой палове XIX стагодзьдзя. Насельніцтва пераважна ёсьць вернікамі [[Каталіцкая Царква|Рымска-каталіцкае царквы]] (58,9%), а 29,6% насельніцтва ёсьць вернікамі дзьвюх асноўных пратэстанцкіх дэнамінацыяў — [[Пратэстанцкая царквы Кірыбаці|Пратэстанцкай царквы Кірыбаці]] (8,4%) і [[Аб’яднаная царква Кірыбаці|Аб’яднанай царквы Кірыбаці]] (21,2%). Месьцяцца прадстаўніцтвы іншых [[пратэстанцтва|пратэстанцкіх]] цэркваў. Ёсьць на астравах і вернікі рэлігіі [[Багаі]], якіх налічваецца да 2,1% ад агульнай колькасьці насельніцтва. === Адукацыя === Пачатковая адукацыя ў краіне ёсьць бясплатнай і абавязковай. Навучаньне цягнецца 9 гадоў, а пачынаюць вучыцца ў школах звычайна пачынаюць з 6 гадоў<ref>[https://web.archive.org/web/20220812055532/https://www.commonwealthofnations.org/sectors-kiribati/education/ «Education in Kiribati»]. Commonwealth of Nations.</ref>. Місіянэрскія школы паступова ўваходзяць у сыстэму дзяржаўнай пачатковай школы. Пашыраецца найвышэйшая адукацыя, то бок на астравах можна набыць тэхнічную, пэдагагічную або марскую спэцыяльнасьці. Шмат жыхароў абіраюць атрымліваць адукацыю за мяжой. Большасьць зь іх выпраўляюцца на [[Фіджы]], дзе паступаюць у [[Паўднёваціхаакіянскі ўнівэрсытэт]]. Філія гэтай установы маецца і ў самім Кірыбаці. Таксама студэнты зьязджаюць у [[Аўстралія|Аўстралію]], [[Новая Зэляндыя|Новую Зэляндыю]] ды [[Куба|Кубу]]<ref>[https://web.archive.org/web/20130501140253/http://www.highbeam.com/doc/1G1-172788770.html «I-Kiribati students perform well in Cuba»]. Pacific Islands Broadcasting Association.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20110706182920/http://www.parliament.gov.ki/ Афіцыйны сайт парлямэнту]. * [https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/kiribati/ Кірыбаці]. The World Factbook. * {{Curlie|Regional/Oceania/Kiribati}}. * [https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-pacific-16431122 Кірыбаці]. BBC News. {{Краіны Акіяніі}} j6v9xg4wm90wdjsliswbggqisjy04ng 0 41905 2620923 2620127 2025-06-20T11:24:09Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620923 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|тып=варыянты|Ліцьвіны (неадназначнасьць)|Літоўцы (неадназначнасьць)}} [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1903).jpg|значак|Ліцьвіны ў [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]], канец XIX — пачатак XX ст.]] '''Ліцьвіны'''<ref name="BKP-2005">{{Літаратура/Беларускі клясычны правапіс (2005)}}</ref> ('''літвіны'''<ref name="BKP-2005"/>, '''літва'''; {{мова-be-old|литвины|скарочана}}<ref name="ESBM-6">{{Літаратура/ЭСБМ|6к}} С. 12.</ref>) — назва тытульнага народу [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], гістарычнае найменьне і [[Эндаэтнонім|саманазва]] [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларусаў эпохі ВКЛ]]{{Заўвага|Гісторык [[Анатоль Астапенка]] ў сваёй доктарскай дысэртацыі, абароненай 26 красавіка 2021 годзе ў [[Кіеўскі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскім нацыянальным унівэрсытэце імя Тараса Шаўчэнкі]] (спэцыяльнасьць — [[этналёгія]]), падкрэсьлівае: «''мова „Літвы“ сярэднявечча — беларуская, а „ліцьвін“ — гэта назва беларуса таго часу''»<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 114.</ref>}}, якая ўжывалася поруч з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 46, 96.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref name="Arlou-2012-156">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 156.</ref><ref>Багдановіч А. Да пытання аб ужыванні назвы «Русь» на тэрыторыі Беларусі ў XIV—XVI стст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 3, Гісторыя. Філасофія. Паліталогія. Сацыялогія. Эканоміка. Права. № 1, 1996. С. 3—5.</ref><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320—321.</ref>. Па [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] «ліцьвінамі» называліся каталікі ВКЛ у [[канфэсія|канфэсійным]] сэнсе, а таксама ўсё жыхарства ў нацыянальным сэнсе, «русінамі» ў ВКЛ называліся пераважна праваслаўныя ў канфэсійным сэнсе; таксама праваслаўныя жыхары ВКЛ называліся «ліцьвіны рускае веры», «ліцьвіны грэчаскага закону людзі» і да т. п.<ref>Этнаграфія беларусаў. Гістарыяграфія, этнагенез, этнічная гісторыя. / рэд. кал. В. Бандарчык і інш. — {{Менск (Мінск)}}, 1985. С. 81.</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48.</ref> Паводле энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі (энцыкляпэдыя)|Этнаграфія Беларусі]]» 1989 году, 4-га тому [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-га тому [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год), гэта назва жыхароў Вялікага Княства Літоўскага, пераважна заходніх [[беларусы|беларусаў]] і ўсходніх [[летувісы|летувісаў]] у XIV—XVIII стагодзьдзях, якая ў XVI—XVIII стагодзьдзях набыла гучаньне [[палітонім]]у — дзяржаўна-палітычнага вызначэньня ўсяго насельніцтва Вялікага Княства Літоўскага<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]], [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 382.</ref><ref name="Cakvin-1999">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны // {{Літаратура/БЭ|9к}} С. 314.</ref>. У XVI—XVIII стагодзьдзях назва «ліцьвіны» была найбольш абагульняльнай этнанімічнай формай самасьвядомасьці літоўскага (беларускага) [[народ]]у і адлюстроўвала найбольш шырокі ўзровень яго нацыянальнае кансалідацыі<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 48—49.</ref><ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 172, 176.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1907).jpg|значак|Ліцьвіны ў народных строях, канец XIX — пачатак XX ст.]] Дзеля вызначэньня беларусаў назва «ліцьвіны»{{Заўвага|[[Славянскія мовы|Славянізаванае]] вызначэньне «ліцьвіны» адрозьнівалася ад саманазвы ўласна [[летувісы|летувісаў]], якая гучала як «lietuwis», «lietuwai», «lietuwininkas»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-320">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 320.</ref>}} шырока ўжывалася яшчэ ўсё XIX стагодзьдзе і захоўваецца ў сучасным частковым ужытку ў якасьці саманазвы вясковага жыхарства [[Беларусь|Беларусі]]<ref name="Cakvin-1985">[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 79—80.</ref><ref>{{Літаратура/Беларуска-расейскі слоўнік (2020)}} С. 697.</ref>. Як адзначае беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] у кнізе «[[Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае]]», «''Мы — беларусы, але мы і ліцьвіны, спадкаемцы гісторыі і культуры магутнай эўрапейскай дзяржавы — Вялікага Княства Літоўскага''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. == Назва == [[Файл:Litva. Літва (1009).jpg|значак|Першы пісьмовы ўпамін [[Літва|Літвы]] ({{мова-la|«Litua»|скарочана}} — чытаецца як «Літва»), 1009 г.]] {{Асноўны артыкул|Літва}} Назва «літвін» (наймя ў такой форме — «литвин», «Litwini») вядома ў розных крыніцах ад XIII стагодзьдзя: у [[Русіны|рускамоўных]] («''съ Лукою съ Литвиномъ''» — у [[Сафійскі першы летапіс|Сафійскім першым летапісе]] пад 1267 годам<ref>ПСРЛ. Т. 5. — СПб., 1851. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=f9pQAAAAcAAJ&q=%D1%81%D1%8A+%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%8E+%D1%81%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%8A#v=snippet&q=%D1%81%D1%8A%20%D0%9B%D1%83%D0%BA%D0%BE%D1%8E%20%D1%81%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 192].</ref><ref>Лурье Я. С. Общерусские летописи XIV—XV вв. / АН СССР, Ин-т рус. литературы (Пушкинский дом). — Л., 1976. С. 77.</ref>; «''сіи [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрѣи]] бяше родомъ Литвинъ''» — у [[Траецкі летапіс|Траецкім летапісе]] пад 1289 годам<ref>Троицкая летопись. Реконструкция текста. Изд. М. Д. Присёлков. — М. — Л., 1950. С. 344—345.</ref>, «''литвин родом''» у [[Жыціе|жывоце]] [[Даўмонт Пскоўскі|Даўмонта Пскоўскага]] першай трэці XIV стагодзьдзя<ref>Лосева О. В. Жития русских святых в составе древнерусских Прологов XII — первой трети XV веков. — М., 2009. [https://books.google.by/books?id=9abSAAAAQBAJ&pg=PA200&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjchJnemq78AhWNiP0HHWRNCiA4KBDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 199—201].</ref>, «''Василко литвинъ''» — у [[Наўгародзкая рэспубліка|наўгародзкай]] грамаце 1370-х гадоў<ref>Зализняк А. А. Древненовгородский диалект. 2-е изд. — М., 2004. С. 617.</ref>), а таксама ў шматлікіх лацінамоўных крыніцах, як літоўскіх, так і з суседніх Літве краінаў (''Litowini'' — [[Кроніка Лівоніі Генрыха Латвійскага|хроніка Генрыка Латвійскага]] пад 1221 годам<ref>Monumenta Germaniae Historica inde ab anno Christi quingentesimo usque ad annum millesimum et Quingentesimum: Scriptorum. T. 23. — Hannoverae, 1874. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=_7WxF4HYgXcC&q=Lito#v=snippet&q=Lito&f=false P. 314].</ref>; ''Letvinis'' — [[Хроніка Лівоніі Германа Вартбэрга|хроніка Вартбэрга]] пад 1236 годам<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Letvinis#v=snippet&q=Letvinis&f=false S. 33].</ref>; ''Letwinis'' — у акце судовага працэсу [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]] з Казімерам Куяўскім 1259 году; ''rex Litwinorum'' — у (імаверна, падробленай [[Крыжакі|крыжакамі]]) грамаце [[Міндоўг]]а 1261 году<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>; ''Littwini'' — у лісьце [[Інфлянцкі ордэн|ліфлянцкіх]] біскупаў 1277 году<ref>Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 1. — Reval, 1853. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=hDoPAAAAYAAJ&q=Littwini#v=snippet&q=Littwini&f=false S. 565].</ref>; ''Lethwinorum'' — у крыжацкім лісьце 1298 году<ref>Chodynicki K. Próby zaprowadzenia chrześcijaństwa na Litwie przed r. 1386. // Przegląd Historyczny. T. 18, z. 3, 1914. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=BtFBAAAAYAAJ&q=Lethwinorum#v=snippet&q=Lethwinorum&f=false S. 261].</ref>; ''litwini'' — у лісьце вармійскага біскупа 1323 году<ref>Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 2. — Reval, 1855. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=4zoPAAAAYAAJ&q=litwini+1323#v=snippet&q=litwini%201323&f=false S. 157—158].</ref>; ''LETHVINORVM'' — на пячаці вялікага князя [[Гедзімін|Гедзіміна]] 1323 году<ref>Gumowski M. Pieczęcie Ksiązat Litewskich // Ateneum Wileńskie. Zesz. 3—4, 1930. S. 696.</ref>; ''Litwini'' — у лісьце тэўтонскага магістра 1331 году<ref>Kwartalnik historyczny. R. 19. — Lwów, 1905. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=pVnpAAAAMAAJ&q=Litwini+crucis+Christi+inimicis#v=snippet&q=Litwini%20crucis%20Christi%20inimicis&f=false S. 40].</ref> ды іншых)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 38, 51, 52, 59, 64, 78, 361.</ref>{{Заўвага|Мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што лацінскае ''Lythwanos'' паходзіць ад вялікалітоўскай (беларускай) формы «Літва», а не балтыйскай «Летува», гэтак жа лацінскае ''Litwinorum'' (1330 год) паходзіць ад вялікалітоўскага «літвін»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 638, 641.</ref>}}. Найстарэйшы вядомы ліст з азначэньнем «літвін» у [[Старабеларуская мова|старабеларускай мове]] — арыгінал<ref>Карский Е. Ф. Труды по белорусскому и другим славянским языкам. — М., 1962. С. 443.</ref> ярлыка ардынскага цара [[Тахтамыш|Тактамыша]] каралю [[Ягайла|Ягайле]] 1393 году («''Вы пак послали есте к нам посла вашего '''литвина''' на имя [[Нявойст|Невойста]]''»)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} Дадатак №34.</ref>. Традыцыйнае гістарычнае беларускае вымаўленьне гэтай назвы (у якім знайшла адлюстраваньне такая адметная ўласьцівасьць беларускай мовы, як [[Цеканьне|цеканьне]]{{Заўвага|У 1911 годзе прыводзілася сьведчаньне сьвятара ў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Выступовічы|Выступовічах|uk|Виступовичі}} на поўдні [[Палесьсе|Палесься]] — на [[беларусы|беларуска]]-[[Украінцы|ўкраінскім]] этнічным памежжы — што тамтэйшыя сяляне «''[раней] такъ, якъ ліцвіны <…> [[Дзеканьне|дзікалы]] і [[Цеканьне|цікалы]]''»<ref>Каминский В. А. Отчет о поездке в Волынское Полесье // Известия Отделения русского языка и словестности Императорской академии наук. Т. XVI, кн. 3, 1911. [https://books.google.by/books?id=epQqAQAAMAAJ&pg=RA1-PA88&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 88].</ref>}}) засьведчыў у 1870 годзе [[Іван Насовіч]] у [[Слоўнік Насовіча|сваім слоўніку]]: «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ [[Бацьвіньне|боцвиння]]''» (з народнай песьні)<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>. Яшчэ ў [[Лацінская мова|лацінскім]] дакумэнце 1323 году форма «''Lecwinorum''» значылася ў тытуле вялікага князя [[Гедзімін]]а<ref>Codex diplomaticus Lithuaniae, 1253—1433. — Vratislaviae, 1845. [https://books.google.by/books?id=G-ItQP7DyhkC&pg=PA33&dq=Gedemundi+Regis+Lecwinorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiPxazty5D8AhULhv0HHQQnBR0Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Gedemundi%20Regis%20Lecwinorum&f=false P. 33].</ref>{{Заўвага|Таксама ў пасланьні [[Папа|Папы]] [[Аляксандар IV (папа рымскі)|Аляксандра IV]] ад 1257 году датычна ліцьвінаў значыцца форма ''Licwan''<ref>[http://starbel.by/dok/d351.htm Первое послание папы Александра IV о крестовом походе против литвинов и ятвягов (1257)], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>}}, а напісаньне «''Лицвин''» сустракаецца ў Рэестры расходаў места [[Магілёў|Магілёва]] за 1688 год<ref>Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской, хранящихся в Центральном архиве в Витебске. Вып. 5. — Витебск, 1874. [https://web.archive.org/web/20250124104620/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003871106?page=96&rotate=0&theme=white С. 93].</ref>{{Заўвага|Таксама ў старых літоўскіх (беларускіх) тэкстах часам адлюстроўвалася мяккае вымаўленьне «ў Ліцьве» ({{мова-be-old|«в (у) Литьве»|скарочана}})<ref>Булахаў М. Практыкаванні і матэрыялы па курсу гісторыі беларускай мовы. — {{Менск (Мн.)}}, 1969. [https://books.google.by/books?id=S9UfAAAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5%22&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjzmb3wvvz8AhW_if0HHXeBAiIQ6AF6BAgBEAI С. 36].</ref><ref>{{Літаратура/ГСБМ|5к}} [https://archive.org/details/HSBM_05.pdf/page/n31/mode/2up?q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5 С. 67].</ref><ref>{{Літаратура/ГСБМ|36к}} [https://archive.org/details/HSBM_36.pdf/page/368/mode/2up?q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D1%8C%D0%B2%D0%B5 С. 368].</ref><ref>[http://gulevich.net/statiy.files/a/a8.files/LietuvosMetrika_Kn-4(1479-1491).pdf?fbclid=IwAR0Z3kPdST17VboFICNGfKH6UC11-n1astq88PTlRhXh9hqgqtJUmwp2Nfk Lietuvos Metrika. Knyga Nr. 4 (1479—1491)]. — Vilnius, 2004. P. 70.</ref>}}, аднак звычайна ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх тэкстах]] цеканьне — як і [[Дзеканьне|дзеканьне]] — не адлюстроўваліся пры напісаньні. Апроч Івана Насовіча, бытаваньне сярод беларусаў формы «ліцьвіны» засьведчылі: пісцовая кніга [[Гарадзенская эканомія|Гарадзенскай эканоміі]] (1558 год<ref>Писцовая книга Гродненской экономии с прибавлениями, изданная Виленской Комиссией для разбора древних актов. Ч. 1. — Вильна, 1881. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Hvt6OUpCnNoC&q=Liczwin#v=snippet&q=Liczwin&f=false С. 267—268].</ref>), інвэнтар [[Люцын]]скага староства (1765 год<ref>Историко-юридические материалы, извлеченные из актовых книг губерний Витебской и Могилевской. Вып. 31. — Витебск, 1903. [https://books.google.by/books?id=DpJOAQAAMAAJ&pg=PA312&dq=licwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjXpv2tsf78AhVrh_0HHYZ3Ch4Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=licwin&f=false S. 312].</ref>), [[Кур’ер Літоўскі]] (1811 год<ref>Dodatek do Kuryera Litewskiego. Nr. 92, 1811. [https://books.google.by/books?id=UEBJAAAAcAAJ&pg=PP263&dq=Li%C4%87win&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjCvejWhbb6AhW-RPEDHV9rBxY4ChDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=Li%C4%87win&f=false S. 1.]</ref>), [[Ян Чачот]] (1819 год<ref>Czubek J. Poezya filomatów. — Kraków, 1922. [https://archive.org/details/poezyafilomatw02czubuoft/page/78/mode/2up?q=Li%C4%87winie S. 77].</ref>), абвестка [[Сэнат Расейскай імпэрыі|Сэнату Расейскай імпэрыі]] (1836 год<ref>Правительствующего Сената Санктпетербургских департаментов объявления, к Санктпетербургским ведомостям. № 1, 1836. [https://archive.org/details/SPBSenateAnnouncementsStateMatters/1836.St.PetersburgSenateAnnouncementsOnStateGovernmentalAndJudicialMattersVolume1/page/n3009/mode/2up?q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D1%85%D1%8A С. 12].</ref>), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Tygodnik Literacki poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce|Tygodnik Literacki|pl|Tygodnik Literacki poświęcony literaturze, sztukom pięknym i krytyce}} (1840 год<ref name="Tygodnik Literacki-51-1840">Tygodnik Literacki. Nr. 51, 1840. [https://polona.pl/item/tygodnik-literacki-literaturze-sztukom-pieknym-i-krytyce-poswiecony-t-3-no-51-21,NzkxMDQ0Mjk/2/#info:search:Li%C4%87win S. 403].</ref><ref name="Tygodnik Literacki-52-1840">Tygodnik Literacki. Nr. 52, 1840. [https://polona.pl/item/tygodnik-literacki-literaturze-sztukom-pieknym-i-krytyce-poswiecony-t-3-no-52-28,NzkxMDQ0MzE/7/#info:search:Li%C4%87win S. 416].</ref>), [[Стэфан Куклінскі]] (1856 год{{Заўвага|Гэтак, жыхары [[Падляшша]] ў [[Свая мова|сваёй мове]] (што, паводле гэтага жа аўтара, межавала з «''мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца „літоўскай“<ref>Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. [https://books.google.by/books?id=WpPzAt6IfogC&pg=RA1-PA151&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwyePEtu_5AhX9gP0HHTtrDCoQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 151].</ref>''»), у тыя часы называлі «ліцьвінамі» носьбітаў гэтай амаль літаратурнай беларускай мовы: «''…одзіонъ Панъ споткауши якоһось Лицьвина, што добрэ лhау, бы һэто ты кажэ јому: „а ну Михалку, Ондрей (чи якъ тамъ joho звали) золжи мнјѣ што-лѣнь“. — „А калиба һэта, Паночку, — кажэ Лицьвинъ, — нямаю цяпѣрь часу лhаци, ба пришла рыба да hаци, людзи нясуць, вьязуць, а я пабѣhу хучѣй хаць тарбинку набьяру''“»}}<ref>Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. [https://books.google.by/books?id=UEo9AQAAMAAJ&pg=PA133&dq=%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%8A+%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%88%D0%B8+%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D2%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C+%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%83,+%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9+%D1%87%D0%B8+%D1%8F%D0%BA%D1%8A+%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8A+joho+%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjHtbWdtO_5AhW2i_0HHa5hBp4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%9F%D0%B0%D0%BD%D1%8A%20%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%82%D0%BA%D1%8A%D1%83%D1%88%D0%B8%20%D1%8F%D0%BA%D0%BE%D2%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C%20%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%BA%D1%83%2C%20%D0%BE%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9%20%D1%87%D0%B8%20%D1%8F%D0%BA%D1%8A%20%D1%82%D0%B0%D0%BC%D1%8A%20joho%20%D0%B7%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8&f=false С. 133].</ref>), [[Павал Шэйн]] (1873 год<ref name="Sejn-1873-675">Записки Императорского Русского географического общества по отделению этнографии. Т. 5. — СПб., 1873. [https://books.google.by/books?id=8IsWAQAAIAAJ&pg=PA675&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi0yP6A4Kv6AhX0wAIHHfpeDS4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 675].</ref>, 1902 год<ref name="Sejn-1902-21">Шейн П. В. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северо-Западного края. Т. 2. — СПб., 1902. [https://books.google.by/books?id=fLFNAQAAMAAJ&pg=PA97&dq=%D0%9D%D1%A3%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B5+%D1%81%D1%87%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D1%81%D0%B5%D0%B1%D1%8F+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipwY6Pnu_5AhXbnP0HHZdbCC0Q6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%D0%9D%D1%A3%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%8B%D0%B5%20%D1%81%D1%87%D0%B8%D1%82%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D1%81%D0%B5%D0%B1%D1%8F%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 21].</ref>), [[Міхал Федароўскі]]{{Заўвага|«Ліцьвінкі спрадаюць [[Бацьвіньне|бацьвінкі]]» ([[Саколка (горад)|Сакольскі]] павет)}}<ref>Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 4. — Warszawa, 1935. S. 167.</ref>, [[Аляксандар Сержпутоўскі]] (1910 год)<ref name="Sierzputouski-1910">Сержпутовский А. Земледельческие орудия белорусского Полесья // Материалы по этнографии России. Т. 1. — СПб., 1910. [https://web.archive.org/web/20230108145403/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003998050?page=68&rotate=0&theme=white С. 45].</ref>, [[Ян Станкевіч]]<ref name="Stankievic-1926">Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.</ref>, [[Яўхім Кіпель]]<ref name="Kipiel-1995">Дыдзік У. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_bnr/10208/%D0%A3%D1%81%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%96%D0%BD%D1%8B_%D0%AF%D1%83%D1%85%D1%96%D0%BC%D0%B0_%D0%9A%D1%96%D0%BF%D0%B5%D0%BB%D1%8F.html Успаміны Яўхіма Кіпеля] // Спадчына. № 3, 1995. С. 72—99.</ref>, [[Якуб Колас|Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас)]]<ref name="Kolas-1955">Якуб Колас. [https://be.wikisource.org/wiki/%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0:Na_rostaniah_1.pdf/41 На ростанях]. Т. 1. Кн. 1—2. — {{Менск (Мінск)}}, 1955. С. 40—41.</ref>, [[Алесь Змагар|Аляксандар Яцэвіч (Алесь Змагар)]]<ref name="Jacevic-1999">[[Алесь Змагар]]. [http://pawet.net/library/history/bel_history/_memoirs/051d/%D0%9C%D0%BE%D0%B9_%D0%B6%D1%8B%D1%86%D1%8C%D1%86%D1%8F%D0%BF%D1%96%D1%81.html Мой жыцьцяпіс] // Беларуская мэмуарыстыка на эміграцыі. — Нью-Ёрк, 1999. С. 201—213.</ref>, [[Францішак Чарняўскі]]<ref name="Traciak-2012-202">Трацяк І. Беларускае каталіцкае духавенства ля вытокаў сацыякультурнай ідэнтыфікацыі : манагр. — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2013. С. 202.</ref> ды іншыя<ref>Білецький-Носенко П. Гостинець землякам: казки слiпого бандуриста, чи спiви об рiзних рiчах. — Киев, 1872. [https://books.google.by/books?id=lgAoAAAAYAAJ&pg=PA34&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi37KK246v6AhWxQvEDHahJBRAQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 34].</ref><ref>Опыт истории Харьковскаго университета (по неизданным материалам). Т. 2. — Харьков, 1908. [https://web.archive.org/web/20250124063210/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003931928?page=756&rotate=0&theme=white С. 748]</ref><ref>Потебня А. А. К истории звуков русского языка. Ч. 3. — Варшава, 1881. [https://books.google.by/books?id=ZB9oAAAAcAAJ&pg=PA71&dq=%22%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC+%D1%81+%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9jY_Cn7j8AhXe_7sIHZuAAGgQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%22%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%9B%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%20%D1%81%20%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9%22&f=false С. 71].</ref><ref>Потебня А. Из записок по русской грамматике. — Харьков, 1888. [https://books.google.by/books?id=k2hJAQAAIAAJ&pg=PA280&dq=%D0%B1%D1%8B+%D1%82%D0%BE%D0%B9+%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjNtLXMvbb8AhUNDuwKHTQVA5UQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%8B%20%D1%82%D0%BE%D0%B9%20%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8C%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%B0&f=false С. 280].</ref>. Таксама народжаны ў [[Вызна|Вызьне]] на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] мастак і празаік шляхецкага паходжаньня [[Браніслаў Залескі]] (1820—1880) карыстаўся псэўданімам «''Lićwin''»<ref>Шыцька Я. [https://web.archive.org/web/20250124064632/https://zviazda.by/be/news/20200716/1594847640-z-zhyccya-litvina-branislau-zaleski-tvorca-i-baracbit З жыцця літвіна. Браніслаў Залескі: творца і барацьбіт] // [[Літаратура і мастацтва]]. № 24, 2020. С. 11.</ref><ref>Woynarowska M. [https://sandomierz.gosc.pl/doc/7247419.Dziewietnastowieczna-epistolografia Dziewiętnastowieczna epistolografia] // Gość Sandomierski. Nr. 48, 2021.</ref><ref>Pociask-Karteczka J. [http://denali.geo.uj.edu.pl/~j.pociask/G_59_Tajemnica%20pewnego%20grobu.pdf Tajemnica pewnego grobu] // Tatry. Nr. 65, 2018. S. 158.</ref> (поруч з {{мова-pl|«Litwin»|скарочана}})<ref>[https://www.vle.lt/straipsnis/bronislovas-zaleskis/ Bronislovas Zaleskis], Visuotinė lietuvių enciklopedija</ref>. Форму «ліцьвіны» пасьлядоўна ўжывалі ў сваіх працах гісторыкі [[Вацлаў Пануцэвіч]] і [[Павал Урбан]]. Таксама існавала старажытная зборная форма «літва», якую ставяць у адзін шэраг з такімі славянскімі паводле формы (але не [[Этымалёгія|этымалёгіі]]) зборнымі назвамі, як «[[расейцы|масква]]», «[[Мардва|мардва]]», «[[татары|татарва]]» ды іншымі (у адрозьненьне ад шэрагу [[Русіны (гістарычны этнонім)|русь]], [[Чудзь|чудзь]], [[перм (этнонім)|перм]] ды іншых)<ref>Степанов Ю. С. Константы. Словарь русской культуры. Опыт исследования. — М., 1997. [https://books.google.by/books?id=ebMoAgAAQBAJ&pg=PA499&lpg=PA499&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%B4%D0%B2%D0%B0+%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B2%D0%B0+%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B0&source=bl&ots=ZjDMl1bGNS&sig=ACfU3U2bHv7xu1VI-fDZBJYSYVPfExEHbg&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwjdg5Su5db1AhXah_0HHe9eAuwQ6AF6BAgbEAM#v=onepage&q&f=false С. 499].</ref>. Форма «літоўцы», што таксама ўжывалася ў значэньні ліцьвінаў<ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 11.</ref><ref>{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.</ref><ref>Народная культура Беларусі: энцыклапедычны даведнік / пад рэдакцыяй В. Цітова. — {{Менск (Мінск)}}: БелЭн, 2002. С. 222.</ref>, ёсьць пазьнейшай{{Заўвага|Напрыклад, у нявыдадзеным нумары [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]]}} і не сустракаецца ў [[Старабеларуская мова|старых беларускіх]] тэкстах. == Паходжаньне == [[Файл:BogislawI.Siegel.JPG|значак|Пячаць [[Багуслаў I|Багуслава I]], князя [[Люцічы|люцічаў]], 1170 г.]] Наконт этнічнага паходжаньня ліцьвінаў існуюць розныя погляды: * літва была [[Заходнеславянскія мовы|заходнеславянскім]] народам ([[Люцічы|люцічы]]), які ў раньнім сярэднявеччы перасяліўся ў [[Панямоньне]] ([[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 236—255, 291—294.</ref>, [[Павал Урбан]]<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58—72.</ref>, [[Алесь Жлутка]]<ref>{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 106—107.</ref>); * ад пачатку [[Балтыйскія мовы|балтыйская]] літва жыла пераважна ў [[Вяльля|Вялейска]]-[[Нёман]]скім міжрэччы і зазнала славянізацыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ужо ў XIII—XIV стагодзьдзях ([[Мікола Ермаловіч]]<ref>{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}}</ref>, [[Аляксандар Краўцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}</ref><ref name="Kraucevic-2013-10">{{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)|к}} С. 10.</ref>); * назва «літва» пашырылася ў якасьці азначэньня грамадзкай супольнасьці (прафэсійныя ваяры) асобаў рознага этнічнага паходжаньня ([[Зьдзіслаў Сіцька]], [[Зьміцер Сасноўскі]]); * літва была [[Усходнегерманскія мовы|ўсходнегерманскім]] ([[Готы|гоцкай]] групы) народам, які славянізаваўся ў Вялікім Княстве Літоўскім у XIII—XIV стагодзьдзях, утварыўшы канфэсійную супольнасьць «ліцьвінаў» (Алёхна Дайліда<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}}</ref><ref>[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] [https://esxatos.com/tarasau-recenziya-na-zbornik-artykulau-z-dadatkami-daylidy-pachatki-vyalikaga-knyastva Рэцэнзія на зборнік артыкулаў з дадаткамі А. Дайліды «Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі»], Эсхатос, 2019 г.</ref>). Тым часам расейская (савецкая) і летувіская гістарыяграфіі ў рэчышчы [[Летувізацыя|палітыкі летувізацыі]] традыцыйна атаясамліваюць ліцьвінаў з «старажытнымі [[летувісы|летувісамі]]» (найперш — з этнаграфічнымі «[[аўкштайты|аўкштайтамі]]», фактычна вынайдзенымі ў другой палове XIX ст.), аднак такое меркаваньне зьняпраўджваецца ўжо адным толькі бракам адэкватнага тлумачэньня назвы «літва» з [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх моваў]]. Пададзеныя яшчэ ў савецкіх слоўніках<ref name="ESBM-6"/> летувіскія этымалёгіі непераканаўчыя і маюць шмат слабых бакоў. Праявай хісткасьці летувіскіх гіпотэзаў і прыкметай таго, што этымалягічныя пошукі ў гэтым кірунку заходзяць у тупік, стала вылучэньне [[Артурас Дубоніс|Артурасам Дубонісам]] новай вэрсіі, дзе Літва супастаўляецца з назвай служылага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] [[лейці|лейцяў]]<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 19—20.</ref>. == Тытульны народ у праўных крыніцах Вялікага Княства Літоўскага == Адным зь першых сьведчаньняў нацыянальнае кансалідацыі тытульнага народу ліцьвінаў у Вялікім Княстве Літоўскім ёсьць утварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскае мітраполіі]] ў 1299 годзе. Дакумэнты гэтае мітраполіі не захаваліся, але ў [[Бізантыя|бізантыйскіх]] крыніцах яе мітрапаліт меў тытул «мітрапаліта Літвы» (''μητροπολίτης Λιτβων''). Бізантыйскія афіцыйныя лісты 1364 і 1380 гадоў паведамляюць, што Літоўскую мітраполію аднавілі ў 1354 годзе «''на жаданьне '''народу''' Літвы''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 50.</ref>. Паводле прывілею [[Ягайла|Ягайлы]] 1387 году і ліста Ягайлы і [[Вітаўт]]а да віленскага біскупа [[Андрэй Васіла|Васілы]] ад 1397 году, [[Віленскае біскупства|Віленскае каталіцкае біскупства]] стваралася для «нацыі ліцьвінаў» (''nacione Lithvanos''), «народу літоўскага» (''gentem Lithuanicam'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 165, 171.</ref>. Віленскае біскупства абыймала ўсе землі ўласна ВКЛ з Падняпроўем і Палесьсем (якія і называліся «Літвой» або «Літоўскім княствам»), у той час як створанае ў 1417 годзе [[Жамойцкае біскупства]], паводле прывілею вялікага князя Вітаўта, прызначалася для асобнага «[[Жамойты|жамойцкага народу]]» (''gens Samagitarum''). Першыя віленскія біскупы адзначаліся ў дакумэнтах як «''літоўскае нацыі''» або «''родам ліцьвін''»: [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) (''vicarium Lythuanie, eiusdemque '''nacionis''' et lingue''), [[Мікалай Дзяжковіч]] (1453—1467) (''Nicolaus Dzierzgowicz dictus, '''natione Lituanus'''''), [[Андрэй Гасковіч]] (1481—1491) (''Andreas Petri Goschovicz de Vilna, '''natione Lituanus''''')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 182—183.</ref>. [[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|Тытульны ліст [[Статут ВКЛ 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] 1588 году]] У дзяржаўных дакумэнтах Вялікага Княства Літоўскага XV—XVI стагодзьдзяў назва «Ліцьвіны» (або «''Літоўскі народ''») азначае як каталікоў (або жыхарства [[Літва|Літвы]] ў вузкім сэнсе), так і, у шырокім сэнсе, увесь народ уласна Вялікага Княства Літоўскага (без [[Жамойць|Жамойці]]). У дамовах з [[Пскоўская рэспубліка|Псковам]] 1440 і 1480 гадоў вялікі князь [[Казімер Ягелончык|Казімер]] ужываў назву «ліцьвіны» як агульнае азначэньне ўсяго народу Вялікага Княства Літоўскага («''а мне вялікаму князю Казіміру блюсьці Пскавіціна как і сваяго Ліцьвіна; також і Псковічам блюсьці Ліцьвіна, как і Пскавіціна''»); прытым у дамове 1480 г. выраз «''нашого Литвина''» тоесны з выразамі «''нашы купцы''» і «''люди нашы''» і выразна стасуецца як да [[Вільня|віленцаў]], так і да [[Полацк|палачанаў]]<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. I. — СПб., 1846. № 38, 39, [https://books.google.by/books?id=u5cNAAAAQAAJ&pg=PA93&dq=%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BA%D0%B0%D0%BA+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiLrev6ur38AhVL3KQKHdIgBMMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BA%D0%B0%D0%BA%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false 73].</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 86—87.</ref><ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 206—207.</ref>. Земскі прывілей Кіеўскай зямлі 1507 году абумоўліваў «''…а Кіяніна, как і Ліцьвіна, ва чці дзяржаці''»<ref>Акты, относящиеся к истории Западной России. Т. IІ. — СПб., 1848. № 30, [https://books.google.by/books?id=emdcAAAAcAAJ&pg=PA34&dq=%D0%9A%D1%96%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiDx_Luu738AhUb57sIHavtDKIQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%9A%D1%96%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 34].</ref><ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 78.</ref>. На Віленскім сойме 1565 году разглядалася пытаньне «''садночаньня народу Літоўскага з Рускім''»<ref>Янушкевіч А. Вялікае Княства Літоўскае і Інфлянцкая вайна 1558—1570 гг. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 275.</ref> (то бок касаваньня канфэсійных перапонаў паміж ліцьвінамі-каталікамі і русінамі-праваслаўнымі, дакананае Гарадзенскім прывілеем 1568 году), прытым прывілеі 1563—1568 гадоў зьвярталіся да «''[[шляхта|шляхты]] літоўскай''», «''[[Стан (сацыяльная група)|станаў]] літоўскіх''» (то бок да ўсёй шляхты і ўсіх станаў ВКЛ)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 211.</ref>. У 9-м артыкуле трэцяга разьдзелу [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Літоўскага Статуту рэдакцыі 1566 году]] зазначаецца, што тытульнымі нацыямі Вялікага Княства Літоўскага ёсьць адно ліцьвіны і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русіны]], у той час як [[жамойты]] адносяцца да ліку «''обчых, чужаземцаў і загранічнікаў''»{{Заўвага|Жамойтаў да ліку «''ўражонцаў''» Вялікага Княства Літоўскага далучылі толькі на Берасьцейскім сойме 1566 году — праз паўтара стагодзьдзя па далучэньні да ВКЛ большай часткі Жамойці}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 88—89.</ref>: {{Цытата|У том панстве Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях яму прыслухаючых дастойнасьцей духоўных і сьвецкіх гарадоў, двароў і грунтаў, староств у дзяржаньні і пажываньні і вечнасьцей жадных чужаземцам і загранічнікам ані суседам таго панства даваці ня маем; але то ўсё мы і патомкі нашы Вялікія Князі Літоўскія даваці будуць павінны толька '''Літве''' а Русі, родзічам старажытным і ўражонцам Вялікага Княства Літоўскага і іных земль таму Вялікаму Княству належачых. <…> Але на дастаенства і ўсякі ўрад духоўны і сьвецкі ня маець быці абіран, ані ад нас Гаспадара стаўлен, толька здаўна продкаў сваіх ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага '''Ліцьвін''' і Русін.}} {{Падвойная выява|справа|Lićvin. Ліцьвін (1598).jpg|106|Lićvinka. Ліцьвінка (1598).jpg|106|Ліцьвіны (Lituani), 1598 г.<ref>Habiti antichi et moderni di tutto il Mondo, — Венецыя, 1598 г., — старонкі 352-354 [https://books.google.by/books?id=HjPwoxDPxo4C&pg=PA360-IA1&dq=lituani+crodne&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&ovdme=1&ov2=1&sa=X&ved=2ahUKEwjP0vmLi4L_AhUN_SoKHcnqDxYQuwV6BAgKEAY#v=onepage&q=lituani%20crodne&f=false]</ref>.}} У Гарадзенскім прывілеі 1568 году кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] пісаў, што хоць народ Вялікага Княства Літоўскага падзяляецца на «літву» і «русь» (у канфэсійным сэнсе — «''рымскага закону Літве і грэчаскага Русі''»), гэта адзіны народ ВКЛ (заступнікамі якога ёсьць «''шляхта літоўская''», «''станы літоўскія''»)<ref>Monumenta reformationis Polonicae et Lithuaniae: Zbiór pomników reformacji kościoła polskiego i litewskiego. — Wilno, 1925. S. 20—27.</ref>: {{Цытата|…што вышэй аб народзе том слаўнам Вялікага Княства, аж двоега закону хрысьціянскага людзей, але '''аднаго і аднакага народу''' апісана і памянёна… <…> …роўна і аднака яка і рымскага і ўсякага хрысьціянскага закону і веры людзех у Вялікам Княстве Літоўскам і ва ўсіх землях ку нему прыслухаючых належыць, гды ж супольне межы сабою і з сабою ў адном панстве Вялікам Княстве Літоўскам і землях яму прыслухаючых і ў граніцах адных мешкаюць і '''адным народам суць'''…}} У акце [[Люблінская унія|Люблінскае уніі]], выдадзеным прадстаўнікамі ВКЛ на сойме ў Любліне 1 ліпеня 1569 году, «літоўскі народ» (адзін з стваральнікаў Рэчы Паспалітае «абодвух народаў») прадстаўлялі: гетман вялікі літоўскі і кашталян віленскі [[Рыгор Хадкевіч]], ваявода троцкі [[Стафан Збараскі|Стэфан Збараскі]], падканцлер і кашталян троцкі [[Астафей Валовіч]], маршалак вялікі літоўскі і староста ковенскі [[Ян Геранімавіч Хадкевіч|Ян Хадкевіч]], біскуп віленскі [[Валяр’ян Пратасевіч]], падскарбі земскі [[Мікалай Ян Нарушэвіч|Мікалай Нарушэвіч]], маршалак дворны [[Мікалай Крыштап Радзівіл «Сіротка»|Мікалай Крыштап Радзівіл]], крайчы літоўскі [[Ян Кішка]], стольнік літоўскі [[Мікалай Дарагастайскі]], а таксама паслы зь зямель і паветаў ВКЛ: з [[Троцкае ваяводзтва|Троцкага ваяводзтва]] — падкаморы Андрэй Дзежка, харужы Троцкай зямлі Касьпер Раецкі, Міхайла Варона, з [[Жамойцкае староства|Жамойцкай зямлі]] — падкаморы Мікалай Станкевіч Білевіч, зь [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскага ваяводзтва]] — гараднічы віцебскі Андрэй Кісель, падсудак віцебскі Тымафей Гурко, з [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскага ваяводзтва]] — Ісай Шчолкан, Грыгор Макароўскі, зь [[Менскае ваяводзтва|Менскага ваяводзтва]] — харужы дворны ВКЛ Васіль Рагоза, зь [[Вількамірскі павет|Вількамірскага павету]] — Мікалай Конча, Крыштаф Размысовіч, зь [[Пінскі павет|Пінскага павету]] — войскі пінскі Станіслаў Шырма, падсудак пінскі Іван Дамановіч, з [[Мазырскі павет|Мазырскага павету]] — Фёдар Лянковіч, Ян Клопат, з [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павету]] — пісар земскі рэчыцкі Андрэй Халецкі, Ізмайла Зянковіч, ды іншыя<ref>{{Літаратура/Акты уніі Польшчы зь Літвой (1932)|к}} S. 355—357.</ref>. Назва «літва» ў якасьці агульнанацыянальнай (назвы ўсяго народу ўласна Вялікага Княства Літоўскага цалкам) ужывалася ў афіцыйных дакумэнтах ВКЛ, напрыклад: у пастановах Гарадзенскага сойму 1567 году («''Тэж уфаляем, абы панове ваяводаве, староставе, дзяржаўцы, цівунове, '''Літва''' і Палякаве, усі асобамі сваімі на вайну ехалі з почты…''»)<ref>Литовская метрика. Ч. 3, т. 1. — Юрьев, 1914. Стб. 425.</ref>, у статуце менскага цэху рымароў 1634 году («''…aby towarzyszów polakow i '''litwę''' do roboty y warstatów swych przymowali… ''»)<ref name="BA-1930-143">{{Літаратура/Беларускі архіў|3к}} № 94. С. 143.</ref>. У Сэнаце Рэчы Паспалітае «літоўскі народ» прадстаўлялі [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер ВКЛ]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]], [[Маршалак вялікі літоўскі|маршалак земскі]], [[Маршалак дворны літоўскі|маршалак дворны]], [[падскарбі земскі]], [[біскуп віленскі]], [[біскуп жамойцкі]], ваяводы і кашталяны. У 1569—1795 гадох гэтыя пасады займалі пераважна роды [[Сапегі|Сапегаў]], [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Хадкевічы|Хадкевічаў]], [[Валовічы|Валовічаў]], [[Вішнявецкія|Вішнявецкіх]], [[Агінскія|Агінскіх]], [[Слушкі|Слушкаў]], [[Тышкевічы|Тышкевічаў]], [[Пацеі|Пацеяў]] ды іншыя. [[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|значак|[[Леў Сапега]]]] У прадмове да Літоўскага Статуту 1588 году [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлер]] [[Леў Сапега]] адзначаў, што літоўскія правы і Статуты пісаны «''ўласным языком''» тытульнага народу ВКЛ: {{Цытата|І то ёсьць наша вольнасьць, катораю ся мы межы іншымі народы хрысьціянскімі хвалім, жа пана, іж бы водле волі сваее, а ня водле праў нашых панаваў, над сабою ня маем, а яка славы ўчцівае, так жывата і маетнасьці вольна ўжываем. <…> А есьлі катораму народу ўстыд праў сваіх ня ўмеці, пагатоў '''нам, каторыя ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем''' і кождага часу, чаго нам патрэба ку адпору ўсякае крыўды, ведаці можам.}} У акце «Каэквацыі літоўскіх станаў» 1697 году (таксама вядомым як акт Каэквацыі «літоўскага народу») ВКЛ прадстаўлялі: кашталян віцебскі Міхал Коцел, харужы ашмянскі Станіслаў Пазьняк, цівун і пісар троцкі Міхал Шчука, інстыгатар ВКЛ і войскі гарадзенскі Станіслаў Рукевіч, кухмістар ВКЛ і староста ваўкавыскі Крыштаф Камароўскі, падсудак Віцебскага ваяводзтва Язэп Гурко, падкаморы берасьцейскі Людвік Пацей, харужы амсьціслаўскі Марцыян Валовіч, староста менскі і чачэрскі і дэпутат ад Менскага ваяводзтва Крыштаф Завіша, староста мазырскі Міхал Халецкі ды іншыя<ref>Volumina Legum. T. 5. — Petersburg, 1860. P. 420—421.</ref>. Назвы «літва», «літвіны», «літоўскі» ў нацыянальным сэнсе шырока ўжываліся ў розных дакумэнтах ВКЛ усё XVIII стагодзьдзе, напрыклад, у пастанове сойміку Віленскага ваяводзтва 1729 году, у пастанове сойміку Наваградзкага ваяводзтва 1756 году ды іншых (гл. ніжэй). == Гісторыя == === Раньнія часы === Хоць этнакультурная сытуацыя ў [[Літва|Літве]] X—XIII стагодзьдзяў застаецца няяснай, гісторыкі адзначаюць пашырэньне тут [[Славянскія мовы|славянскай]] культуры і [[хрысьціянства]] ўжо ў XI—XII стагодзьдзях<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Этнічная і канфесійная сітуацыя ў гістарычнай Літве на рубяжы XIV—XV стст. // Вялікае княства Літоўскае і яго суседзі ў XIV—XV стст.: саперніцтва, супрацоўніцтва, урокі. — {{Менск (Мінск)}}, 2011. С. 20—25.</ref><ref>Заяц Ю. История белорусских земель Х — первой половины ХІІІ в. в отображении летописей и хроник Великого княжества Литовского // Гістарычна-археалагічны зборнік. Вып. 12. — {{Менск (Мн.)}}, 1997. С. 88.</ref><ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 79—80, 94.</ref>. Сярод іншага, такое меркаваньне знаходзіць пацьверджаньне ў археалягічных знаходках (велізарны масіў старажытных [[праваслаўе|усходнехрысьціянскіх]] могілак у [[Кернаў|Кернаве]])<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/30232421.html Хто і чаму разьбеларушвае спадчыну Вільні. Алег Дзярновіч пра беларускіх «ліцьвіноў» і ўкраінска-літоўскі хаўрус], [[Радыё Свабода]], 24 кастрычніка 2019 г.</ref>. Тым часам пісьмовыя крыніцы сьведчаць пра шчыльныя і прыязныя дачыненьні літвы з полацка-менскімі князямі: у 1128—1132 гадох кіеўскія князі хадзілі «''во Литву ко Изяславу''» і «''…а Киянъ тогда много побиша Литва''», у 1180 годзе літва дапамагала полацка-менскім князям у вайне супраць смалянаў, у 1198 годзе літва разам з палачанамі хадзіла на [[Вялікія Лукі]]. Летапісы Вялікага Княства Літоўскага апавядаюць пра літоўскага князя Гінвіла-Юрыя (паводле хронікі [[Аўгустын Ратундус|Ратунда]], ён хрысьціўся ў праваслаўі ў [[Наваградак|Наваградку]] ў 1148 годзе, а памёр у 1199 годзе ў [[Ворша|Воршы]]), што ён «''з пскавяны і з смаляны ваяўваў ся доўга а граніцы прылеглыя''». Ад 1200 году літва разам з полацка-менскімі князямі ваявала проці крыжакоў: полацкі княжыч Усевалад быў зяцем літоўскага князя [[Даўгерд]]а («''аднаго з найбольш магутных ліцьвінаў''»), «''быў як яго зяць для іх амаль сваім''», «''часта ачольваў іхныя войскі''» і «''заўжды памагаў ліцьвінам і радаю, і справаю''». У 1216 і 1223 гадох полацкія князі зьбіралі «''вялікае войска з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]] і ліцьвінаў''» для паходу на [[Крыжакі|крыжакоў]]<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 35—37.</ref>. Гісторыкі таксама зьвяртаюць увагу на тое, што ў [[Цьвярскі летапіс|Цьвярскім летапісе]], напісаным пры двары цьвярскіх князёў, якія ў XIII—XIV стагодзьдзях мелі шчыльныя кантакты зь Літвой (паводле першага Наўгародзкага летапісу, у 1245 годзе на службе ў цьвярскіх князёў знаходзіліся князі-ліцьвіны [[Явід]] і Эрбэт, а ад 1289 году цьвярскім япіскапам быў сын колішняга полацкага князя [[Гердзень|Гердзеня]] [[Андрэй (япіскап цьвярскі)|Андрэй]], і ўрэшце, вялікі князь [[Альгерд]] ажаніўся зь цьвярской князёўнай Ульлянай<ref name="Urban-2001-62">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 62.</ref>), літва пералічваецца ў ліку славянскіх плямёнаў<ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 36.</ref>{{Заўвага|Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на іншую вытрымку з гэтага летапісу: «''А Луцічы і Ціверычы прыседааху к Дунаеві, і бе множаства іх, седзяаху па Днястру <...> да мора''» і што аналягічныя зьвесткі таксама зьмяшчаюцца ў [[Ніканаўскі летапіс|Ніканаўскім летапісе]]. Тым часам у сярэдняй плыні [[Дунай|Дунаю]] захаваліся гідронімы Літава, Літавіца і пэўныя сугучныя назвы, а ў [[Трансыльванія|Трансыльваніі]] або далей за Дунаем на [[Балканскі паўвостраў|Балканскім паўвостраве]] існавалі Літоўская княства (''kenezat Lytwa'') і Літоўская зямля (''terra Lytwa'')<ref name="Urban-2001-60">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 60.</ref>}}{{Заўвага|На ўяўленьне пра літву ў рускіх летапісах як племя-нашчадка [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяслава]], сына Ўладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], зьвяртаў увагу яшчэ ў 1769 годзе расейскі гісторык і вандроўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Эмін||ru|Эмин, Фёдор Александрович}}<ref>Российская история, жизни всех древних, от самого начала России, государей. Сочиненная Федором Эмином. Т. 2. — СПб., 1769. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=DxzMXphmLNIC&q=%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8+%D0%9B%D1%A3%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8+%D1%83%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BD%D0%B0%D1%88%D0%B8%20%D0%9B%D1%A3%D1%82%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8%20%D1%83%D1%82%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B4%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 11].</ref>}}: {{Цытата|...а ад Ляхаў празвашася Паляне, Ляхаве жа друзі [[Люцічы|Люціцы]], а іныі Літва, іныі Мазаўшане, іныі Памаране.}} === Вялікае Княства Літоўскае === [[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (XVIII).jpg|значак|Кароль [[Міндоўг]]]] Сярод лістоў першага вялікага князя літоўскага [[Міндоўг]]а ёсьць меркаваная{{Заўвага|Разглядаецца дасьледнікамі як фальсыфікат канца XIV ст.<ref name="Zlutka-2005-41">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 41.</ref>}} грамата 1261 году, дзе ён мянуе свой народ на [[Лацінская мова|лаціне]] «''Litwinos''», а сябе тытулуе «''rex Litwinorum''» — «''гаспадар ліцьвінаў''» ({{мова-la|«Mindowe, Dei gracia rex Litwinorum»|скарочана}})<ref name="Zlutka-2005-43">{{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях|к}} С. 43.</ref>. Менскі дасьледнік Алёхна Дайліда мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага, да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] (у 1238—1385 гадох) была назвай мясцовай [[Богумільства|эвангелісцкай]] канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства падчас яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, — чым тлумачыцца імклівае пашырэньне ідэнтычнасьці «ліцьвінаў» у ВКЛ, крыжовыя паходы на ВКЛ розных каталіцкіх дзяржаваў (з адпаведнай фразэалёгіяй: «''вераадступныя хрысьціяне ліцьвіны''» ({{мова-la|«perfidos christianos Letoinos»|скарочана}}, 1245 год), пагроза «''для веры''» палякаў у 1294 і 1319 гадох і да т. п.), стварэньне [[Літоўская мітраполія|Літоўскай мітраполіі]] ў 1299 годзе, славянізацыя ліцьвінаў ды іншыя гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} — Менск, 2019. С. 50—52.</ref>. Польскі дакумэнт 1257 году сьведчыў, што {{Не перакладзена|Лукаў (Польшча)||pl|Łuków}} (за 70 км на захад ад [[Берасьце|Берасьця]]) месьціўся «на мяжы зь ліцьвінамі» ({{мова-la|«in confinio Letwanorum»|скарочана}}<ref>Theiner A. Vetera monumenta Poloniae et Lithuaniae gentiumque finitimarum historiam illustrantia maximam partem nondum edita ex tabularis vaticanis deprompta collecta ac serie chronologica disposita. T. 1. — Romae, 1860. [https://books.google.by/books?id=b31YaUNa_fQC&pg=PA72&dq=in+confinio+Letwanorum&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj5nrWPtvz1AhXuhf0HHYY-A_EQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20confinio%20Letwanorum&f=false P. 72].</ref>). Практычна тое ж пазначае і дакумэнт 1373 года Мазавецкаму князю, дзе пазначаецца пра «суседства зь ліцьвінамі»<ref>[1373.X.23], X. Kalendas Novembris, pontificatus nostri anno tercio. Авіньён. [https://web.archive.org/web/20230609100138/http://starbel.by/dok/d071.htm Папа Грыгорый ХІ паведамляе мазавецкаму князю Земавіту, што ён напісаў літоўскім князям пасланьне з заклікам прыняць каталіцтва, і просіць Земавіта дапамагаць у хрышчэнні няверных ліцьвіноў, якія жывуць па суседству з Мазовіяй], Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>. Крыжацкія крыніцы XIII—XIV ст. шматкроць засьведчылі, што [[Горадня]] месьцілася ў Літве, а ў Гарадзенскай зямлі жылі ліцьвіны (''Lethowini'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 59.</ref>. Сярод іншага, [[Пётар з Дусбургу]] у сваёй хроніцы двойчы (пад 1296 і 1305 гадамі) пішучы пра змаганьне нямецкіх рыцараў зь літоўскімі (ліцьвінамі) заўважаў, што апошнія былі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|рускімі]]»<ref name="Jermalovic-2000-37">{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 37.</ref>. Тым часам у [[Галіцка-Валынскае княства|Галіцка-Валынскім княстве]] князь [[Леў Данілавіч]] надаў вёску ў валоданьне двум «''зь Літоўскае зямлі… браценцам''» — [[Дудзен|Туценію]] і [[Мажэйка (імя)|Мойжаку]]<ref>[http://starbel.by/dok/d324.htm Грамота галицкого князя Льва Даниловича для Тутения и Моижека из Литвы на село Добаневичи (1264—1301)]{{Недаступная спасылка|date=April 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref>. Складзены ў канцы XIV ст. у [[Кіеў|Кіеве]] (Вялікае Княства Літоўскае) «[[Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх]]», дзе пералічваліся [[замак|гарады (замкі)]], падначаленыя ўладзе [[Кіеўская мітраполія|праваслаўнага («рускага») мітрапаліта]] — баўгарскія, валаскія, польскія (падольскія), кіеўскія, валынскія, літоўскія, смаленскія, разанскія і залескія — улучаў большасьць гарадоў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] у разьдзел ''літоўскія гарады''<ref>[[Валеры Пазднякоў|Пазднякоў В.]] Спіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 392.</ref>, сярод іх [[Ворша]], [[Полацак]], [[Віцебск]], [[Слуцак]], [[Менск]], [[Наваградак]], [[Барысаў]], [[Крычаў]]<ref name="Arlou-2012-156"/>. [[Файл: Vilenskija mučaniki. Віленскія мучанікі (1417).jpg|значак|[[Віленскія мучанікі]]-ліцьвіны Антоні (Круглец), Ян (Кумец) і Яўстах (Няжыла) (выява каля 1417 г.)]] У 1299 годзе ўтварылася [[Літоўская мітраполія]], якая абыймала Наваградзкае, Полацкае і [[Тураў]]скае біскупствы, менаваныя ў бізантыйскім лісьце 1361 году «літоўскімі» ({{мова-el|«των Λιτβων»|скарочана}}). Яе кіраўнік тытулаваўся «мітрапалітам Літвы» ({{мова-el|«μητροπολίτης Λιτβων»|скарочана}}) і меў намесьнікаў у Горадні і Вільні («''із старыны''», як адзначаецца ў лісьце 1451 году)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 50.</ref>. Літоўская мітраполія была першай установай, на грунце якой адбылася кансалідацыя тытульнага народу ВКЛ — народу ліцьвінаў — што ясна відаць зь бізантыйскага дакумэнту пра падзеі 1354 году, які сьведчыць, што Літоўскую мітраполію тады аднавілі на жаданьне «народу» Літвы<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Прил., № 15. Стлб. 94.</ref>: {{Цытата|…магутны князь Літоўскае зямлі <…> гатовы быў на ўсё, каб <…> яго край быў самастойным і быў паднесены на ўзровень мітраполіі, кіраванае ўласным мітрапалітам, пра што і прасіў сьвяты і высокі збор; і гэты збор <…> паставіў пасланага адтуль і прызнанага дастойным кандыдата (Рамана) на мітрапаліта таго краю, згодна з жаданьнем '''яго народу''', зь мясцовымі патрэбамі і жаданьнем згаданага князя}} [[Файл:Vilnia, Pračyścienskaja. Вільня, Прачысьценская (I. Trutnev, XVII, 1870).jpg|значак|[[Прачысьценская царква (Вільня)|Віленская Прачысьценская саборная царква]], збудаваная вялікім князем [[Альгерд]]ам у 1347 годзе (з інвэнтару XVII ст. паводле перамалёўкі І. Трутнева, 1870 г.)]] Ліцьвінамі былі [[віленскія мучанікі]] 1347 году — Кумец, Круглец і Няжыла, дваране вялікага князя [[Альгерд]]а ў [[Вільня|Вільні]]. Жывоты кажуць, што яны былі «''родам Літвы…''», а «''…літоўскія ж ім імёны Круглец, Кумец, Няжыла''»<ref>Baronas D. Trys Vilniaus kankiniai: gyvenimas ir istorija. — Vilnius, 2000. S. 252, 268, 278, 286.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 636.</ref>, прытым пабочныя зьвесткі яўна сьведчаць пра канфэсійны характар гэтай ідэнтычнасьці «літвы»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 50—51.</ref>{{Заўвага|Напрыклад, «ліцьвінамі» служба маскоўскага князя ў 1378 годзе назвала [[канстантынопаль]]скага патрыярха Макарыя і [[Бізантыя|бізантыйскага]] цэсара [[Іван V|Івана V]]<ref>Памятники древнерусского канонического права. Ч. 1, т. VI. — СПб., 1880. Стлб. 185.</ref>, што стала вынікам іх прыхільнай палітыкі да Літвы, і асабліва да справы пашырэньня Літоўскай мітраполіі на просьбу вялікага князя Альгерда}}. Паводле дасьледваньня Алёхны Дайліды, шматлікія сьведчаньні розных крыніцаў пра [[Крэўская унія|Крэўскую унію]] і зьнітаваную зь ёй рэлігійную рэформу 1387—1388 гадоў у Літве паказваюць, што пераводзілі на каталіцтва (меншай часткай) і на праваслаўе (большай часткай) канфэсійную супольнасьць ліцьвінаў (вернікаў былой Літоўскай мітраполіі), — з чаго робіцца зразумелым як пашырэньне ад таго часу назвы «літва», «ліцьвіны» ў якасьці агульнанацыянальнай, так і славянскі моўны і культурны характар гэтага тытульнага народу ВКЛ<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 160—223.</ref>. «Літоўскімі» ад таго часу называлі ўсіх князёў ВКЛ (незалежна ад веры{{Заўвага|Напрыклад, пад 1399 г.: «''А каторых зьбітага войска імёны суць князей літоўскіх: князь Андрэй Альгірдавіч полацкі, брат яго князь Дзьмітрэй бранскі, князь Іван Дзьмітравіч, князь Андрэй пасынак князя Дзьмітроў, князь Іван Барысавіч кіеўскі, князь Глеб Сьвятаслававіч смаленскі, князь Глеб Карыятавіч, брат яго князь Сямён, князь Міхайла Падбярэскі а брат яго князь Дзьмітрэй, князь Фёдар Патрыкеевіч валоскі, князь Іван Юр’евіч Бельскі…''» ([[Ніканаўскі летапіс]])}}, таксама існаваў «літоўскі» ваенны звычай (напрыклад, у друцкага князя Івана Бабы ў 1432 годзе: «''изрядивъ свой полк с копьи по литовски''»), літоўская мерная сыстэма (зь «літоўскі рублём», «літоўскім грошам», «літоўскім локцем», «літоўскім гарнцам» і г. д.)<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 80—81, 197—207.</ref>. [[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|міні|Ліцьвіны (направа) на [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкім полі]] 15 ліпеня 1410 г.]] У 1406 годзе, паводле [[Хроніка літоўская і жамойцкая|Хронікі літоўскай і жамойцкай]], адзін з баяраў вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а — «''Андрэй ліцьвін''» — на перамовах, калі Вітаўт важыўся ўкласьці мір зь непрыяцелем, крыкнуў вялікаму князю: «''Не міры, Вітаўце, не міры''»{{Заўвага|[[ПСРЛ]]. Т. 32. — М.: Наука, 1975. С. 78.}}, адмаўляючы вялікага князя ад некарыснага міру. Дзеля гэтага Вітаўт даў Андрэю прозьвішча «Няміра», і ад яго пайшоў баярскі род [[Неміровічы|Неміровічаў]]<ref name="Jermalovic-2000-37"/>. У [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году ад Літвы бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.</ref><ref>Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.</ref>. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]<ref>Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.</ref>. Віленскі біскуп [[Якуб Пліхта]] (1398—1407) паходзіў «''зь Літвы, зь ейнага народу і мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 27.</ref> ({{мова-la|«Johannis dicti Plychta… vero vicarium Lythuanie, eiusdemque nacionis et lingue»|скарочана}}<ref>Kodeks dyplomatyczny Katedry i Diecezji Wileńskiej. Nr. 81. — Kraków, 1939. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=1WssAAAAIAAJ&dq=Plychta+vero+Lythuanie&focus=searchwithinvolume&q=Plychta+vero S. 61].</ref>), пазьней віленскімі біскупамі былі [[Мацей зь Вільні]] (1422—1453) «''родам ліцьвін''» ({{мова-la|«origine Lytwanum»|скарочана}}), [[Мікалай Дзяжковіч]] з [[Салечнікі|Салечнікаў]] (1453—1467) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}}), [[Ян Ласовіч]] зь Вільні (1468—1481) «''ліцьвін''» ({{мова-la|«Lithuanus»|скарочана}}), [[Андрэй Гасковіч]] зь Вільні (1481—1491) «''з народу ліцьвінаў''» ({{мова-la|«natione Lituanus»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. Wł. Abracham, J. Fijałek, J. Rozwadowski et al. — Kraków etc.: Gebethner i Wolff, 1914. S. 152—158.</ref>. [[Файл:Bieł-čyrvona-bieły ściah. Бел-чырвона-белы сьцяг (1579).jpg|значак|Ліцьвіны вызваляюць [[Полацак]] з-пад [[Маскоўская дзяржава|маскоўскай]] акупацыі, 1579 г.]] У 1394 годзе поруч зь Вітаўтам упамінаецца ліцьвін Барыс<ref>[[Юры Бохан|Бохан Ю.]] Пласцінавы даспех ў Вялікім княстве Літоўскім у другой палове ХІV — канцы ХVІ ст. // Гістарычна-археалагічны зборнік / [[Інстытут гісторыі|Інстытут гісторыі АН Беларусі]]; Уклад. А. Мядзведзеў, А. Мяцельскі. — № 11. — {{Менск (Мінск)}}, 1997. [https://books.google.by/books?id=Bw4WAQAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D1%96%D1%86%D0%B2%D1%96%D0%BD+%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81%22&dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%86%D0%B2%D1%96%D0%BD+%D0%B1%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%81%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv2ciIkOj8AhWZD-wKHdw1DnQQ6AF6BAgIEAI С. 72].</ref>. У [[Бітва пад Угліч|бітве пад Углічам]] (1447 год), паводле летапісца, загінуў «''ліцьвін Юшка Драніца''», які быў праваслаўным і валодаў сялом Пратасавам<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 84.</ref>. У летапісным апавяданьні пра [[Бітва пад Хойніцамі|бітву пад Хойніцамі]] 1454 году вялікі князь [[Казімер Ягайлавіч|Казімер]] называў «''мае верныя слугі літва''» паноў [[Алехна Судзімонтавіч|Алёхну Судзімонтавіча]], Багдана Андрушкавіча, Яна Кучука, Станьку Касьцевіча і Івана Ільлініча<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 206.</ref>. У 1456 годзе пасольства «''ад імя ўсяго літоўскага народу''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 201—202.</ref> да караля і вялікага князя Казімера ачольваў маршалак дворны Мікалай Неміровіч — прадстаўнік славутага роду Няміраў-Неміровічаў з [[Уселюб]]у ля [[Наваградак|Наваградку]] (Мікалай Неміровіч узвысіўся дзеля таго, што браў дзейны ўдзел у паднясеньні Казімера на вялікакняскі сталец). У 1492 годзе, у час паднясеньня на вялікакняскі сталец [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]], маршалак дворны Літавор Багданавіч Храбтовіч ад імя ўсіх літоўскіх князёў і паноў ([[Алелькавічы|Алелькавічаў]], [[Гальшанскія|Гальшанскіх]], [[Глінскія (род)|Глінскіх]] ды іншых) выступіў з прамовай да гаспадара, у якой казаў: «''памятай, што над літвой пануеш''» і «''просім цябе, каб <…> праўдзівым літоўскім і Вітаўтавым прыкладам нас радзіў і судзіў''»<ref>Stryjkowski M. Kronika Polska, Litewska, Żmódzka i wszystkiej Rusi. T. II. — Warszawa, 1846. S. 293—294.</ref>. [[Файл:Litva. Літва (J. Müller, 1692).jpg|значак|[[Літва старажытная|Літва]]. Мапа з атлясу 1692 году (перадрукоўвалася ў 1702 годзе)]] У XV стагодзьдзі шмат ліцьвінаў езьдзілі навучацца ў [[Кракаўскі ўнівэрсытэт]]. Акты рэктарскага суду Кракаўскага ўнівэрсытэту мянуюць «ліцьвінамі» ўсіх студэнтаў з гістарычных земляў Вялікага Княства Літоўскага — то бо зь [[Беларусь|Беларусі]] (без [[Жамойць|Жамойці]] і [[Украіна|Ўкраіны]]). Акты XV стагодзьдзя ведаюць ліцьвінаў: Вячаслава Рачковіча з [[Ваверка|Ваверкі]] (''Lithwanus'', 1444 год — пазьней дэкан віленскі), Барталамея Сьвіранковіча (''Litwanus'', 1449 год — пазьней кусташ і дэкан віленскі), Яна Андрышэвіча (1470 год — пазьней канонік і архідыякан віленскі), Сеньку Гарынскага (''Szenko Horinsky, Lithwanus'', 1475 год), Яна Філіповіча зь Вільні (''Johannis Philipovecz de Vilna'', 1480-я гады — пазьней канонік і кусташ віленскі) ды іншых<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 187—188.</ref>. Студэнты-ліцьвіны паходзілі зь [[Вільня|Вільні]], [[Дарагічын]]а, [[Гміна Мельнік|Мельніку]], [[Бельск]]у, [[Новы Сьвержань|Сьвержаню]], [[Менск]]у, [[Полацк]]у, [[Пінск]]у, [[Клецк]]у ды іншых местаў і мястэчак Вялікага Княства Літоўскага<ref>Александровіч С. З майго падарожжа // Полымя. № 8, 1969. С. 172—174.</ref><ref name="Latysonak-2007">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20100810190844/http://arche.bymedia.net/2007-06/latysonak706.htm Студэнты зь Вялікага Княства Літоўскага перад рэктарскім судам Кракаўскага ўнівэрсытэту ў 1469—1536 гг.] // [[ARCHE]]. № 6 (57), 2007.</ref>. Як адзначае гісторык [[Алег Латышонак]], усе [[беларусы]] выступаюць у актах унівэрсытэту як «ліцьвіны» (''Lithuanus'')<ref name="Latysonak-2007"/>. «Ліцьвінам» у 1506 годзе запісаўся ў Кракаўскім унівэрсытэце і выдатны асьветнік і першадрукар [[Францішак Скарына]], ураджэнец Полацку<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 234.</ref>{{Заўвага|Львоўскі акадэмік Анатоль Вахнянін пісаў, што Скарына пазначыўся ліцьвінам «''такъ якъ бувъ вонъ родомъ з Полоцка, а проте и Литовцемъ (Litphanus)''»<ref>Справозданє дирекціѣ ц. к. Гимназіѣ Академичнои во Львовѣ на рокъ школьный 1877—1878. — Львов, 1878. С. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=03CLDU84920C&q=Litphanus#v=snippet&q=Litphanus&f=false XV].</ref>}}. Паводле Кракаўскіх актаў цывільнага права, ліцьвінамі былі Ян зь Вільні («''Jan Litphin de Wilna»''), Марцін з Горадні («''Martinus Lithwanus de Grodno»'') і Мацей з [[Старыя Лепкі|Старых Лепак]] на [[Падляшша|Падляшшы]] («''Mathis Litphanus barbitonsor de Lepky»'')<ref>Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392—1506. — Kraków, 1913. S. 314, 364, 381.</ref>. [[Файл:Lićviny. Ліцьвіны (1608).jpg|значак|Ліцьвіны (Litvani) з «Nova et acurata totius Europae tabula», 1608 г.]] Вялікі князь [[Жыгімонт Стары]] азначыў ліцьвінамі (літвой) жыхароў [[Ганявічы (Лагойскі раён)|Ганявічаў]]{{Заўвага|«''гдзе сядзелі Пётар з брацьцею, Літва, каторыя ж дзей даньнікі зь людзьмі вашымі ў Ганявіцкай зямлі… і дань давалі к Лагойску''»<ref>Литовская метрика. Т. 1. — СПб., 1903. [https://books.google.by/books?newbks=1&newbks_redir=0&hl=ru&id=egA5AQAAMAAJ&q=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0+%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE#v=snippet&q=%D0%9F%D0%B5%D1%82%D1%80%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%93%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE&f=false С. 881—883].</ref>}}, вялікая княгіня [[Бона Сфорца]] — жыхароў [[Дабучын]]а{{Заўвага|«''…падданых нашых Дабучынскіх — Літву і тэж іншых усіх, каторыі Рымскаму закону прыслухаюць…''»<ref>Археографический сборник документов, относящихся к истории Северо-Западной Руси. Т. 4. — Вильна, 1867. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10691865?page=17&q=%D0%94%D0%BE%D0%B1%D1%83%D1%87%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85%D1%8A С. 3].</ref>}}, а кароль і вялікі князь [[Уладзіслаў Ваза]] — праваслаўных жыхароў [[Менск]]у{{Заўвага|{{мова-pl|«Nad to mistrzowie tego cechu niemieckiego у ruskiego narodu, abo iakiey kolwiek inszey religiey… A to pod utraceniem cechu ci też niemcy aby chłopiąt na naukę niszej inszej nie przymowali, ani wpisowali, ani też wyzwolali jedno w tym miescie Mińskim, gdzie bractwo i cech trzymają, więc też aby towarzyszów polakow i litwę do roboty y warstatów swych przymowali»|скарочана}}<ref name="BA-1930-143"/>}}. Па ўтварэньні [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569 год) магнаты і шляхта Вялікага Княства Літоўскага працягвалі падкрэсьліваць, што яны менавіта «ліцьвіны», чым выказвалі даволі высокі ўзровень дзяржаўна-нацыянальнай самасьвядомасці. «''Мы і палякі, хоць і брацьця, але зусім адменных звычаяў''», — пісаў у сваім лісьце да [[Крыштап Мікалай Радзівіл «Пярун»|Крыштапа Радзівіла]] [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Леў Сапега]] ў канцы XVI стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 95.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 321.</ref>. Аршанскі староста [[Філон Кміта-Чарнабыльскі]] пісаў [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлеру]] [[Астафей Валовіч|Астафею Валовічу]]: «''Іно некаторыя мовяць: „Ня дай Бог [[Палякі|ляху]] быць! Выражуць Літву, а Русь пагатову“. Даўно рэзаць пачалі ліцьвіна… Большы будзе жычліўшы народу польскаму, ніжалі сваяму!''»<ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 2. Протарэнесанс і Адраджэнне / [[Сяргей Санько|С. Санько]] [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т філасофіі. — {{Менск (Мінск)}}: Беларус. навука, 2010. С. 100.</ref>. У [[Прамова Мялешкі|прамове Мялешкі]], якая прыпісваецца [[Кашталяны смаленскія|кашталяну смаленскаму]] [[Іван Мялешка|Івану Мялешку]], зазначалася: «''Але [[Жыгімонт Стары|Жыґімонта Першага]] — салодкая памяць яго! Той немцаў, як сабак, не любіў, і ляхаў зь іх хітрасьцю вельмі не любіў, а літву і [[Русіны|русь]] нашу'' [''але нашу літву і русь нашу''<ref>[[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Hienadz_Sahanovic/Ajcynu_svaju_baroniacy_Kanstancin_Astrozski,_1460-1530.html Айчыну сваю баронячы]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1992.</ref>] ''любіцельна мілаваў''». Першы літоўскі (беларускі) мэмуарыст праваслаўны шляхціч [[Фёдар Еўлашоўскі]] ў сваім «Дзёньніку» (1603—1604) прыгадваў Варшаўскі сойм 1578 году, на якім зацьвердзілі папраўкі да [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статуту]], адзначаючы з захапленьнем, што «''[[Маршалак соймавы|маршалкаваў]] межы [[Пасол соймавы|пасламі]] наш ліцьвін — князь Лукаш Болька'' [''Баляслаў''<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] [http://pawet.net/library/o_philology/stank/32/%D0%A5%D1%80%D1%8B%D1%88%D1%87%D0%BE%D0%BD%D1%8B%D1%8F_%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8B_%D0%B2%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_(%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F).html Хрышчоныя ймёны вялікалітоўскія (беларускія)] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 6, 1992. С. 96—101; №1, 1993. С. 76—82.</ref>] ''Сьвірскі''»<ref name="Lappo-1901-514">Лаппо И. И. Великое княжество Литовское за время от заключения Люблинской унии до смерти Стефана Батория. Т. 1. — СПб., 1901. [https://books.google.by/books?id=LldMAQAAMAAJ&pg=PA514&dq=%22%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj8--vDpKn6AhVRtaQKHSEpDpEQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B0%D1%88%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22&f=false С. 514].</ref>. Ён жа захапляўся выдатнымі дзеячамі Літвы (сярод іншага, пісаў пра Крыштапа Радзівіла, што той быў «''стоўп панства Літоўскага''»<ref name="Lappo-1901-514"/>), апавядаў пра іх добрыя справы і пры першай жа магчымасьці супрацьстаўляў іх палякам<ref>Марціновіч А. [http://liblh.by/bazy-dannyx/e%d1%9elasho%d1%9eski-fyodar-krytychnyya-materyyaly.html Першы беларускі мемуарыст. Фёдар Еўлашоўскі] // Хто мы, адкуль мы… : гістарычныя эсэ, нарысы: У 3 кн. Кн. 1. — {{Менск (Мінск)}}, 2008. С. 54—68.</ref>. Паслы [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавыскага павету]] ў 1577 годзе патрабавалі, каб [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкая зямля]] кіравалася «''толькі чалавекам нашага народу літоўскага''», а не «''чалавекам іншага, ня нашага народу''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия: Литовско-русский поветъ и его сеймик. — Юр’еў, 1911. [https://archive.org/details/xvi-.-1911/page/80/mode/1up?view=theater С. 80—81].</ref>. У 1587 годзе наваградзкія паслы абвяшчалі: «''А ўрады, якія занядбаныя, абы скончылі быць гэткімі, дакладней [пасадамі] падкормчага, канюшага, кухмістровага абы тут у нас, панове палякі, у Літве, не ўладалі, як і ўрадамі земскімі''», і каб «''у тых валоданьнях каралеўскіх, якія будуць належаць заўжды каралю. Абы там аканомы былі, але з той умовай, што аканомам будзе ліцьвін, а не паляк''»<ref>Радаман А. [http://www.belhistory.eu/archives/1169 Інструкцыя Новагародскага cойміка паслам на элекцыйны сойм 1587 г.] // Беларускі гістарычны агляд. Т. 10, Сш. 1—2, 2003.</ref>. У 1594 г. адозва літоўскіх станаў{{Заўвага|Дакумэнт падпісала 30 асоб, амаль усе зь іх — носьбіты тыпова славянскіх прозьвішчаў, а менавіта: Юры Хадкевіч, староста жамойцкі; Ян Абрамовіч, ваявода менскі; Рыгор Война, кашталян берасьцейскі; Дзьмітры Халецкі, падскарбі Вялікага Княства Літоўскага; Аляксандр Хадкевіч, граф на Шклове й Мышы; Станіслаў Нарбут, староста ашмянскі; Сэбасьцьян Кестарт, цівун айрагольскі, войскі староства Жамойцкага; Ян Трызна; Юры Астроўскі; Ян Корсак, харунжы полацкі; Сымон Леў, войскі троцкі; Міхал Друцкі-Саколінскі, маршалак аршанскі; Абрам Мялешка, маршалак слонімскі; Пётра Галубіч; Францішак Барташэвіч-Жук, войскі Полацкі; Лукаш Гарабурда; Казімер Пятровіч, дэпутат староства Жамойцкага; Рыгор Масальскі, судзьдзя земскі браслаўскі; Мікалай Савіцкі; Ян Кісель; Ян Война-Ясянецкі, падваявода віцебскі; Станіслаў Карачон, падстолі амсьціслаўскі; Станіслаў Дзяткоўскі, стольнік Ковенскі; Якуб Кунцэвіч; Сымон Цівінскі; Ян Друцкі-Саколінскі; Фёдар Друцкі-Горскі; Ян Юндзіл, дваранін Каралеўскай Ягамосьці; Война Сенажэцкі; Ян Сыцінскі, староста бяржанскі}} да Віленскай капітулы паведамляла, што ''«нічога іншага мы не жадаем, апроч таго, каб біскуп быў дан нам з нашага народу ліцьвінаў і нашага [літоўскага] асяродзьдзя, згодна з патрабаваньнямі нашых законаў, і што непарушнасьць нашых правоў і свабоды мусіць быць поўнасьцю захаванай»''{{Заўвага|{{мова-la|«aliud nobis pollicemur, quam quod ex gente nostra Lituanorum et medio nostro, iuxta legum nostrarum exigentiam episcopum datura sit nobis, iuriumque et libertatum nostrarum immunitates salvas et incolumes conservatura»|скарочана}}}}, а далей патрабавала не даваць {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бэрнард Мацяёўскі|Бэрнарду Мацяёўскаму|pl|Bernard Maciejowski}} катэдральных грошай, бо, маўляў, іх трэба зьберагчы для наступнага віленскага біскупа, якога Бог дасьць «''зь літоўскага народу''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex gente lituana»|скарочана}}}} і якім пазьней стаў [[Бэнэдыкт Война]]<ref>Kościół zamkowy, czyli Katedra Wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju. T. 2. — Wilno, 1910. [https://books.google.by/books?id=NBs-AQAAMAAJ&pg=PP7&source=gb_mobile_entity&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&gboemv=1&ovdme=1&gl=BY&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false S. 100—101].</ref>. У статуце [[Трыбунал Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Трыбуналу]] («''Спосаб праў трыбунальскіх''») 1581 году [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлер]] [[Астафей Валовіч]] пісаў: «''На тых сойміках вышэй менаваных кождае ваяводзтва, зямля або павет абіраці маюць, і будуць павінны, межы сабою асоб годных богабойных, цнатлівых, праў і звычаеў онага панства Вялікага княства Літоўскага ўмеетных''»<ref>Временник Императорского Московского общества истории и древностей Российских. Кн. 25. — М., 1857. [https://books.google.by/books?id=VacKAAAAIAAJ&pg=RA1-PA5&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirhMPWmab4AhVXSfEDHdh6DDMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 5].</ref>, прытым зазначалася, што «''зямля Жамойцкая іж сваі вольнасьці і звычаі асаблівыя маюць…''»<ref>Лаппо И. И. Великое Княжество Литовское во второй половине XVI столетия. — Юрьев, 1911. [https://books.google.by/books?id=DPH63PnVhGcC&pg=PA529&dq=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F+%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B8%D0%B6%D1%8A+%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%B8+%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8+%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj9ueCSmab4AhU_QvEDHf32DGMQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B7%D0%B5%D0%BC%D0%BB%D1%8F%20%D0%96%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%82%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B8%D0%B6%D1%8A%20%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B8%20%D0%B2%D0%BE%D0%BB%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%B7%D0%B2%D1%8B%D1%87%D0%B0%D0%B8%20%D0%BE%D1%81%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BC%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8C&f=false С. 529].</ref>. [[Файл:Lićvin (Biełarus). Ліцьвін (Беларус) (1730-49).jpg|значак|[[Бортніцтва|Бортнік]] ліцьвін (''Lütwin''{{Заўвага|Відаць, зь [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]. Арыгінальны подпіс: {{мова-de|«Eine in der Ukraine befindedt Nation Lütwin genannt, wie solhe abgebildet gehen»|скарочана}}}}). Адна зь першых этнаграфічных выяваў [[беларусы|беларусаў]], 1730—1740-я гг.<ref name="CitiDog-2021">[https://citydog.by/post/fotoshot-bielarus-pryhazhun Возможно, это первое изображение белоруса в истории (но далеко не все в этом уверены). Так или иначе: посмотрите, какой красавчик!], CityDog.by, 13.09.2021 г.</ref><ref>[https://balticworlds.com/the-bergholtz-collection-of-ethnographic-images-from-the-early-18th-century/ Faces of Russia’s Empire. The Bergholtz collection of ethnographic images from the early 18th century.] , — Balticworlds.Com, — April 22, 2021.</ref>]] Пісьменьнік-палеміст, грамадзка-палітычны і царкоўны дзяяч Рэчы Паспалітай [[Мялеці Сматрыцкі]], які ня мог ня ведаць рэальнай сытуацыі з мовай і рэгіянальнай сьвядомасьцю ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Nasievic-2005">[[Вячаслаў Насевіч|Насевіч В.]] Літвіны // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 207.</ref>, у сваім творы «Апраўданьне нявіннасьці» (Вільня, 1621 год) называе ліцьвінаў сярод рускіх народаў<ref name="Karotki-2009">Короткий В. [https://web.archive.org/web/20211126064904/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2c%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%2c%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2c%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B%20%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20XVI-XVII%20%D0%B2%D0%B2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196.</ref>: {{Цытата|«Ты, [кожны з] вялікіх, шчыльнанаселеных і незьлічоных хрысьціянскіх народаў — валынцаў, падгорцаў, падляшцаў, палешукоў, падольцаў, Нізоўцаў, украінцаў, Літвы, Белай Русі і Чорнай, ад бэскідзкіх [[Татры|Татраў]] да Балтыйскага мора, на ўсход сонца і на поўдзень, у Кароне і ў Вялікім Княстве Літоўскім, [ты, кожны зь ліку] шырока расьселеных хрысьціянскіх рускіх народаў, у шаснаццаці шматлюдных япіскапскіх дыяцэзіях, пры тым, што Мітрапаліт мае шэсьць япіскапаў [і] сёмага архіяпіскапа пад уладай сваёй юрысдыкцыі, у час прыватных нарадаў ты ня мусіў быў стаяць за сьпінамі япіскапаў, аб’яднаных пад уладай аднаго і таго ж Пастыра. {{арыгінал|pl|Tak, mnogiego gęstego y niezliczonego ludu chrześciańskiego Wołyńcow, Podgorzan, Podlaszan, Polesian, Podolan, Nizowcow, Ukraińcow, Litwy, Białey Rusi y Czarney, od Tatrow Beskidskich do morza Bałtyskiego na Wschod słońca y południe w Koronie y w Wielkim Księstwie Litewskim szeroko rospościerających się chrześciańskich ruskich narodow w szestnastu ludnych episkopskich dyocezjach sześć episkopow siodmego archiepiskopa pod władzą jurisdictiej swojey maiącemu metropolitowi przy prywatnych consultacyach stać za ramionami biskupow pod tymże y iednym Pasterzem będących <…> nie był powinien.}} |Smotrycki M. Werificacia niewinności powtore wydana <…>. — Wilno, 1621. 8—8v. }} Азначэньне «рускія князі літоўскага роду» атрымалі [[Адаеўскія]], [[Бялеўскія]], [[Бельскія (род)|Бельскія]], [[Глінскія (род)|Глінскія]], [[Варатынскія]], [[Мязеўскія]], [[Масальскія]], [[Мсьціслаўскія]] ды іншыя служылыя князі — прытым як [[Гедзімінавічы]], так і [[Рурыкавічы]] — якія ў XV—XVI стагодзьдзях пераходзілі на службу ў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскую дзяржаву]] зь Вялікага Княства Літоўскага<ref>{{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4к}} С. 96.</ref>. Апавядаючы пра рэйд невялікага варожага аддзелу на [[Смаленскі павет|Смаленшчыну]] ў 1565 годзе, маскоўскі летапіс адзначаў, што гэта былі «літоўскія людзі», удакладняючы: «''[[Амсьціслаў|амсьціслаўцы]] і [[Крычаў|крычаўцы]]''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-233-234">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 233—234.</ref>. У прыказах Маскоўскай дзяржавы XV—XVII стагодзьдзяў «ліцьвінамі» называлі выхадцаў з усёй [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. Напрыклад, у дакумэнтах XVII стагодзьдзя: «''Степанка Борисов… в роспросе сказал: родом де он литвин, родился в [[Белая Русь|Белой Руси]] в [[Барысаў|Борисове]] городе… а отец де у него жив в Литве''» (1621 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22%20%D1%82%D1%8E%D1%82%D1%87%D0%B5%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D1%81%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%B0&f=false С. 171].</ref>, «''[[Беларусцы|белорусцы]]: Филип Белетцкий, [[Русіны|руское]] имя тож, сказал родом литвин, [[Наваградак|Новгородцкого]] повету, отец и мать веру держали [[Кіеўская мітраполія|киевскую]]…''» (1623—1624 гады)<ref>Русская историческая библиотека, издаваемая Археографической комиссией. Т. 2. — СПб., 1875. [https://books.google.by/books?id=evs4AQAAMAAJ&pg=PA655&dq=%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BA%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBgv3gra76AhXOCOwKHdceA4EQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BA%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 656—657].</ref>, «''…Давыдко Кученин в роспросе сказался: родом литвин белорусец [[Віцебск|Витепского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 94.</ref>, «''…в роспросе Васька [Степанов] сказался: родом литвин белорусец [[Ашмяны|Шменского]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 95.</ref> (абодва 1627 год), «''…Ивашка Еремеев сказался: родом литвин Гродцкого повету <…> покиня он в [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гродни]] детей своих <…> пошол от голоду з женою своею и с меншею дочерью с Анюткою в [[Сярпейск|Серпееск]]''» (1628 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 99.</ref>, «''…в роспросе Микитка [Берников] сказался: родом литвин-белорусец ис [[Копысь|Копыси]], мещанский сын''» (1629 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 103.</ref>, «''…Матюшка [Михайлов] в роспросе сказался: родом он литвин, белорусец [[Амсьціслаў|Мстиславского]] повету <…> жена его Полашка сказалась: родом литовка, белоруска Мстиславского ж повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 106.</ref>, «''…Васька Ондреев в роспросе сказался: родом он литвин [[Полацак|Полотцкого]] повету''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 110.</ref> (абодва 1631 год), «''…в роспросе сказались: Игнашко Григорьев, родом он литвин [[Ворша|Оршанского]] повету''» (1636 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 131.</ref>, «''…[Федька Оксенов] в роспросе сказался: родом литвин, белорусец, [[Дуброўна|Дубровенского]] повету''» (1645 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref>, «''Никитка Семенов… в роспросе сказался родом литвин [[Магілёў|Могилевского]] уезда села Господова''» (1649 год)<ref>Акты, относящиеся к истории Южной и Западной России, собранные и изданные Археографической комиссией. Т. 3. — СПб., 1861. [https://books.google.by/books?id=9jNOAAAAcAAJ&pg=RA1-PA63&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjFj6DQ_qr6AhXNuaQKHRCQDR4Q6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B2%D0%B0&f=false С. 63].</ref>, «''…Казимeрко Репшовской в роспросе сказал: родом де он литвин [[Дзьвінск|Динаборского]] уезду''» (1650 год)<ref>Патриарх Никон и его время. Сборник научных трудов. — М., 2004. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3uZoAAAAMAAJ&dq=%22%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC+%D0%B4%D0%B5+%D0%BE%D0%BD+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%22&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD+%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D1%80%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE С. 89].</ref>, «''Осташко Троинский сказал: родом де он литвин, города [[Горадня|Гродни]]''» (1672 год)<ref>Крестьянская война под предводительством Степана Разина. Сборник документов. Т. 3. — М., 1962. [https://books.google.by/books?id=Y5rQDAAAQBAJ&pg=PA199&lpg=PA199&dq=%22%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC+%D0%B4%D0%B5+%D0%BE%D0%BD+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD,+%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B8%22&source=bl&ots=mJ1KlFaKoj&sig=ACfU3U3wvfxW-mcQK2V-yAd2JiaRqpKSpA&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj05oi9x7D6AhX1iv0HHcrgDDQQ6AF6BAgDEAM#v=onepage&q=%22%D0%A0%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%20%D0%B4%D0%B5%20%D0%BE%D0%BD%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2C%20%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%20%D0%93%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%B8%22&f=false С. 199].</ref>, «''старец Манасия сказал: родом литвин, [[Смаленскі павет|Смоленского уезду]], государевы волости [[Ельня|Ельни]]''» (1674 год)<ref>Материалы для истории раскола за первое время его существования. Т. 3, ч. 3. — М., 1878. [https://books.google.by/books?id=-yJgNc3cs_QC&pg=PA340&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22+%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfvNLMkKv6AhUEPOwKHfERDp8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%22%20%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 340].</ref>, «''…в роспросе один человек сказал: Гришкою зовут, Степанов сын, прозвище Новиков, родом он де литвин, [[Шклоў|Шкловского]] повету''» (1684 год)<ref>Полное собрание законов Российской империи, с 1649 года. Т. 2. — СПб., 1830. [https://books.google.by/books?id=E7ZFAAAAcAAJ&pg=PA589&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%88%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqipXt96r6AhWHC-wKHZ5SCvAQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false 589].</ref>, «''…сказался Мартинко родом литвин города [[Слуцак|Слутца]]''» (1684—1685 гады)<ref>Труды… Тульской Губернской Учетной Архивной Комиссии. Кн. 1. — Тула, 1915. [https://books.google.by/books?id=56M6AQAAMAAJ&pg=PA556&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9ofOa0ar6AhWawAIHHQUnBkkQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BC%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%BD%D0%BA%D0%BE&f=false С. 515].</ref>{{Заўвага|Захавалася сьведчаньне яўнага этнічнага самавызначэньня з дапамогай канструкцыі „родам“ — „''а на Москве выходец малой Ондрюшка сказался: родом он латыш белорусец Оршанского повету''“ (1631 год)<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 191.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя. — {{Менск (Мінск)}}, 1995. С. 63.</ref>}}. Паводле гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўло Хімка|Івана Хімкі|uk|Іван-Павло Химка}}, пад «літвой» расейцы традыцыйна разумелі славянаў, тым часам летувісаў азначалі як «самагітаў». Такое разьмежаваньне «літвы» і «самагітаў» засьведчыў адзін з старых расейскіх абразоў, дзе гэтыя народы выяўляюцца асобна<ref>Himka J.-P. On the Left Hand of God: «Peoples» in Ukrainian Icons of the Last Judgment // State, Societies, Cultures East and West: Essays in Honor of Jaroslaw Pelenski. — New York, 2004. P. 325.</ref><ref>Доронин А. В. Народы Cтрашного суда в иконописи руси (реплика-размышление) // Религия и русь, XV—XVIII вв. — Litres, 2022. [https://books.google.by/books?id=mREsEAAAQBAJ&pg=PA434&dq=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%96&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjivuCih6n8AhXP_7sIHUMVCJw4ChDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%96&f=false С. 434].</ref>, а таксама мініятура з рукапісу XVII ст., які захоўваўся ў Сафійскай бібліятэцы ([[Вялікі Ноўгарад]]), дзе «літва» пералічваецца пасьля «[[Палякі|ляхаў]]», а «жмудзяне» пасьля «[[Ляпляндыя|лаплянаў]]» ([[Саамы|саамаў]])<ref>Покровский Н. В. Страшный суд в памятниках византийского и русского искусства. — Одесса, 1887. [https://books.google.by/books?id=L4xPAQAAMAAJ&pg=PA39&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjThNHz0an8AhWfhf0HHcbAAOgQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D0%B5&f=false С. 39].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Изображение Литовскаго мужика 1.jpg|106|Изображение Литовскаго мужика 2.jpg|106|Малюнкі сялянаў-ліцьвінаў<ref>Ригельман А. Летописное повествование о Малой России и ее народе и козаках вообще. — Москва, 1847.</ref>{{Заўвага|Відаць, [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў Севершчыны]]}} ({{мова-ru|„литовский мужик“|скарочана}}), 1770-я гг.}} Тым часам складзены ў XVII стагодзьдзі ў [[Кіеў|Кіеве]] [[Кіеўскі сынопсіс|сынопсіс]] адзначаў, што ў Эўропе «''…Татары Перакопскія, Славяне, Русь, Масква, Польшча, Літва, Мазоўша, Жмудзь, Курляндыя, Ліфлянты або Лівонія, Прусы…''»<ref>Киевский синопсис. — Киев, 1823. [https://books.google.by/books?id=akpfAAAAcAAJ&pg=PA6&dq=%22%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%88%D0%B0,+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivzdnhkc38AhVwX_EDHUofCrwQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22%D0%9C%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%88%D0%B0%2C%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%22&f=false С. 6].</ref>, прытым сярод «''нашых прашчураў славенарасійскіх''» пералічваў адно «''Масква, Росы, Палякі, Літва, Памаране, Валынцы''»<ref>Киевский синопсис. — Киев, 1823. [https://books.google.by/books?id=Mp9eAAAAcAAJ&pg=PA8&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8,+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0,+%D0%BF%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiL3bW4k838AhUmRPEDHZQsDIIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%2C%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2C%20%D0%BF%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%BD%D1%8B&f=false С. 8].</ref>. А ў першай палове XVIII стагодзьдзя ва [[Украіна|Ўкраіне]], дзе раней апынулася этнічна беларуская [[Старадубскі павет|Старадубшчына]], зьявіліся этнаграфічныя малюнкі [[Ліцьвіны Севершчыны|мясцовых беларусаў]], на якіх тыя называліся ліцьвінамі<ref name="CitiDog-2021"/>. Яшчэ ў грашовых рахунках, якія вяліся ў 1388—1402 гадох пры двары караля польскага Ягайлы, «''жмойціна''» адрозьнівалі ад ліцьвінаў, прытым аднаго зь ліцьвінаў азначылі як «''русін або ліцьвін''»<ref>Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. T. 15. — Cracoviae, 1896. P. [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=cuszme%20Lythuano%20Lythuanus&f=false 44], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=zmoycino%20Rutheno%20seu%20Lythuano&f=false 94], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=Lythwano%20Corney&f=false 108], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=semoni%20Lythuano%20&f=false 118], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=Lithwano%20borissoni&f=false 197], [https://books.google.by/books?id=8T0hAQAAMAAJ&pg=PA94&dq=zmoycino+Rutheno+seu+Lythuano&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiJ1oboruj8AhUFhv0HHd_ECS4Q6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=demetrio%20Lytwanis&f=false 246].</ref><ref>[[Алег Ліцкевіч|Ліцкевіч А.]] Да пытання пра рутэнізацыю балтаў ВКЛ у XV — пачатку XVI стст. // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12, 2009. С. 34.</ref>. А [[кракаў]]скі дакумэнт 1514 году адрозьніваў «''ліцьвіна з [[Горадня|Горадні]]''» ад «''жмудзіна з [[Кейданы|Кейданаў]]''»<ref>Urban W. Litwini w Krakowie od końca XIV wieku do roku 1579 // Teki Krakowskie. T. 10, 1999. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=HkUwAQAAIAAJ&dq=Jakub+%C5%BBmudzin&focus=searchwithinvolume&q=%C5%BBmudzin+Kiejdan S. 137].</ref>. Увогуле, усе суседнія народы ў XIV—XVIII стагодзьдзях называлі беларусаў «ліцьвінамі», «літвой», тым часам [[жамойты]] ў Вялікім Княстве Літоўскім не называліся ліцьвінамі{{Заўвага|Напрыклад, у шэрагу пэтыцыяў у 1550-я гады жамойцкая шляхта прасіла вялікага князя [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]], „''абы ўрады ў зямлі Жамойцкай не былі даваны ані Літве, ані Русі''“<ref name="Nasievic-2005"/>, таксама паводле дакумэнту пачатку XVIII ст., „''У адной Вільні зьмерла можна сказаць цэлая Жамойць і часткова Літва''“ ({{мова-ru|„В одной Вильне вымерла можно сказать целая Жмудь и отчасти Литва“<ref>Батюшков П. Н. Памятники русской старины в западных губерниях Империи. Вып. 6. — СПб., 1874. [https://books.google.by/books?id=EEhaAAAAcAAJ&pg=PA98&dq=%D1%86%D1%A3%D0%BB%D0%B0%D1%8F+%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C+%D0%B8+%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiP5Y3W_aj8AhVzhP0HHaklBi8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%86%D1%A3%D0%BB%D0%B0%D1%8F%20%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C%20%D0%B8%20%D0%BE%D1%82%D1%87%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 98].</ref><ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6, 1997. С. 40.</ref>)|скарочана}}}}<ref>Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. С. 173.</ref><ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 139.</ref>. У 1636 годзе [[Крыштап Радзівіл|Крыштаф Радзівіл]] кінуў каралю — «''калі ж кароль ня вызначыць, тое я яму пакажу, ці законна ігнараваць голас віленскага ваяводы. Так-та нас, Літву, у самой Літве палякі прыгнятаюць!''». Сьледам за ім яго сын, [[Януш Радзівіл]], «''абвясьціў вайну палякам''» (гэтак ахарактарызаваў яго словы [[Альбрэхт Станіслаў Радзівіл|Альбрыхт Радзівіл]]): «''Пагарды, столькі разоў праяўленай, літоўскі народ няздольны зьнесьці! Прыйдзе час, калі палякі да дзьвярэй не патрапяць, праз вокна іх выкідваць будзем!''»<ref>[https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/7586/edition/6941/content Memaryał rzeczy znaczniejszych, które się w Polszcze działy od śmierci Zygmunta III od roku pańskiego 1632 aż do roku 1652 (1653) spisany po łacinie przez Jaśnie Oświeconego Xiążęcia JMci Albrychta Stanisława Radziwiłła, kanclerza wielkiego W. X. Litewskiego, a przez Jaśnie Oświeconego Xiążęcia JMci Hieronima Floryana Radziwiłła, kanclerza W. Xięstwa Litewskiego, praprawnuka pomienionego autora, na polski język przetłumaczony roku pańskiego 1731]. S. 292—293.</ref>. У 1669 годзе ў прадмове да сваёй «Гісторыі Літвы» [[Альбэрт Каяловіч|Альбэрт Віюк-Каяловіч]] выслаўляў гетмана [[Павал Ян Сапега|Паўла Яна Сапегу]] як героя Літвы і пісаў, што яго абралі ваяводам віленскім і вялікім гетманам літоўскім «''просьбамі ўсіх, на жаданьне войска і паводле выбару арыстакратыі''»{{Заўвага|{{мова-la|«omnium votis, studiis exercitus, nobilitatis suffragiis, auctoritate Regia, Palatinus Vilnensis et supremus Lituanae Militiae Imperator dictus»|скарочана}}<ref>Короткий В. Русь, Литва, Москва между Рюриковичами и Палемоновичами в «Литовской истории» Альберта Виюка-Кояловича // Senoji Lietuvos literatūra. № 27, 2011. С. 275.</ref>}}. У запісах мэтрыкі папскае сэмінарыі ў [[Бранева|Браўнсбэргу]] адзначаюцца ліцьвіны (''Lithuanus'' або ''Lituanus''): Мікалай Корсак, Ісак Капевіч, Юры Тамкевіч, [[Гаўрыла Календа]]<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 82.</ref>, Марцін Белазор, Язэп [[Барвід]]овіч, Гіяцынт Сіркевіч<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 111.</ref>, Палікарп Мігуневіч (''Polycarpus Mihuniewicz''<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 121.</ref>), Фабіян Блажэвіч, Язэп Аляшкевіч, Яўхім [[Скірмант|Скірмунд]], Януары Агурцэвіч (''Januarius Ohurcewicz… natione Lituanus'')<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 114.</ref>, Інацэнт Стэфановіч (''natione Lituanus''), Мялеці Дарашкоўскі (''natione Lituanus'')<ref>Die Matrikel des päpstlichen Seminars zu Braunsberg 1578—1798. — Braunsberg, 1925. S. 115.</ref>, Язэп [[Гуда (імя)|Гудовіч]] ды іншыя. Сярод іх налічваецца 8 [[Базыляны|базылянаў]], прытым у запісах мэтрыкі адзначаюцца і жамойты (''Samogita'')<ref name="Masalski-1927">Масальскі Д. [https://pawet.net/library/history/c_history/w_mas/%D0%B0%D0%B1_%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%BE%D1%85_i_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%85_%D1%83_%D0%B1%D1%80%D0%B0%D1%9E%D0%BD%D1%81%D0%B1%D1%8D%D1%80%D0%B3%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D1%81%D1%8D%D0%BC%D1%96%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%8B_1578-1798.html Аб Ліцьвінох і Беларусах у Браўнсбэргскім сэмінары 1578—1798] // Родныя Гоні. Кн. 4, чэрвень 1927. С. 17—20.</ref>. Сакратар караля і вялікага князя Павал Пясецкі сьведчыў у 1645 годзе, што [[Юры Радзівіл (біскуп)|Юры Радзівіл]] і [[Бэнэдыкт Война]] былі «''ліцьвінамі паводле народнасьці''» («''Georgij Radziwil gente Lithuani'' <…> ''Benedicto Woyna gente Lithuano''»)<ref>Chronica gestorum in Europa singularium. — Cracoviae, 1645. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=xS5RAAAAcAAJ&q=gente+Lithuano#v=snippet&q=gente%20Lithuano&f=false P. 186—187].</ref>. [[Файл:Horadnia, Sapieha. Горадня, Сапега (1716).jpg|значак|Сойм у [[Палац Сапегаў (Батораўка)|Гарадзенскім палацы Сапегаў]], 1716 г.]] [[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (K. Wojniakowski, 1800-11).jpg|міні|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]] «Каэквацыя» (ураўнаньне) правоў літоўскага народу 1697 году спрыяла ўтварэньню адзінага «Польскага» шляхецкага народу Рэчы Паспалітае, але патрыятычная шляхта Літвы ўсё XVIII ст. падкрэсьлівала сваю нацыянальную адметнасьць ад палякаў. «''Літоўскія патрыёты''» і «''Айчына Вялікае Княства Літоўскае''» сьцьвярджаюцца ў розных дакумэнтах соймікаў ВКЛ тых часоў{{Заўвага|У 1729 годзе соймік Віленскага ваяводзтва на чале з Багуславам Янам Чыжом, старостам прапойскім, даручыў паслам на вялікі сойм Бэнэдыкту Вольскаму і Яну Гарайну патрабаваць раздаваньня пасадаў у ВКЛ толькі „''літоўскім''“ ураднікам і казаў пра „''заслугі перад Айчынай''“ [[Канцлер вялікі літоўскі|канцлера]] [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Вішнявецкага]], кашталяна віцебскага [[Марцыян Аляксандар Агінскі|Марцыяна Агінскага]] і [[Канюшы вялікі літоўскі|канюшага]] [[Міхал Казімер Радзівіл «Рыбанька»|Міхала Радзівіла]]<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 163.</ref>. У 1738 годзе падчашы віленскі Ян Гарайн і судзьдзя гродзкі віленскі Багуслаў Ян Чыж паклалі падваяводзе віленскаму Мікалаю Петрушэвічу інструкцыю для паслоў Віленскага ваяводзтва, у якой пісалі пра „''заслугі для Айчыны''“ „''патрыётаў''“ ВКЛ — маршалка Трыбуналу Страшэвіча, падкаморага браслаўскага Рудаміны, падваяводы віленскага Петрушэвіча, [[Стражнік вялікі літоўскі|стражніка]] Антонія Пацея, [[Пісар вялікі літоўскі|пісара]] Дамініка Валовіча, кашталяна віцебскага Юрыя Тышкевіча<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 8. — Вильна, 1875. № 164.</ref>. У 1756 годзе соймік Наваградзкага ваяводзтва на чале з мастаўнічым Аршанскага павету Ігнаціем Якавіцкім патрабаваў ад галоўнага сойму, каб „''Літоўскія ўрады''“ не раздавалі „''каронным''“ (палякам) і згадваў „''заслугі для Айчыны нашай''“ канцлера ВКЛ [[Міхал Фрыдэрык Чартарыйскі|Міхала Чартарыйскага]], [[Падканцлер вялікі літоўскі|падканцлера]] [[Міхал Антоні Сапега|Міхала Сапегі]], [[Гетман польны літоўскі|гетмана польнага]] [[Міхал Юзэф Масальскі|Міхала Масальскага]] ды іншых<ref>Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею. Т. 13. — Вильна, 1886. № 65.</ref>}}. За часамі [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікай Паўночнай вайны]] ў 1703 годзе шляхта ВКЛ ([[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхал Карыбут-Вішнявецкі]], [[Рыгор Антоні Агінскі]], [[Марцін Валовіч]] і [[Людвік Канстантын Пацей|Людовік Канстантын Пацей]]) ва ўмове з маскоўскім гаспадаром [[Пётар I|Пятром I]] зазначала прадстаўніцтва ''«народу нашаму Літоўскаму наогул»''{{Заўвага|{{мова-ru|«народу нашему Литовскому обще»|скарочана}}<ref>Письма и бумаги императора Петра Великого. Т. 2. — СПб., 1889. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb11484534?page=344&q=141 С. 300—306].</ref>}}. Пісьмовыя крыніцы XVII—XVIII стагодзьдзяў паведамляюць пра такую зьяву ў ВКЛ, як [[Старалітва|старалітва (стараліцьвіны)]]: «''яны сьвяты і пасты правяць паводле рускага абраду''»<ref>Камунтавічэне В. Насельніцтва Ельненскай парафіі ў XVII ст. («Старая Літва», або ятвяжскі след у Віленскім біскупстве)" // [[ARCHE Пачатак]]. № 5, 2016. С. 310—321.</ref>, «''яны ідуць да камуніі паводле лацінскага абраду, але захоўваюць грэцка-русінскія сьвяты і пасты''»<ref>Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 367.</ref>, «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}})<ref>Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 50.</ref>, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}})<ref>Alińauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikńtystėje (XIV—XVIII a.): Ńaltinių rinkinys. Sudarė ir parengė Vytautas Alińauskas. — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.</ref><ref>Скварчэўскі Д. «Stara Litwa» як этнаканфесійная і сацыяльная група ў Вялікім Княстве Літоўскім у XVI—XVIII ст. // Сацыяльныя інстытуты ў Вялікім Княстве Літоўскім у ранні Новы час : матэрыялы міжнароднага навуковага круглага стала, Мінск, 2 снежня 2020 г. / БДУ, Гістарычны фак., Каф. гісторыі Беларусі старажытнага часу і сярэдніх вякоў; [пад рэд. А. Любага]. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2020. С. 46—52.</ref>. Так, «стараліцьвінам» у лічбе камісіі, якая ў 1732 годзе апытвала жыхароў мястэчак [[Капыль|Капылю]] і [[Пясочнае|Пясочнага]] [[Слуцкае княства|Слуцкага княства]] дзеля расьледаваньня скаргі на каталіцкага сьвятара з боку праваслаўных сьвятароў і жыхароў, азначылі мясцовага жыхара Якава Кісяля<ref>Архив Юго-Западной России. Ч. 1, т. 4. — Киев, 1871. [https://books.google.by/books?id=hz4OAAAAQAAJ&pg=RA1-PA441&dq=starolitwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjPteO-y9X5AhXDtqQKHXodA5MQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=starolitwin&f=false С. 441].</ref>. Апошні кароль Рэчы Паспалітае [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] казаў: «''Мы лічым сябе радавітым ліцьвінам, бо нарадзіліся і прынялі сьвяты хрост у [[Воўчын]]е, а будучы ў рыцарскім стане, займалі пасаду [[Стольнік вялікі літоўскі|Літоўскага стольніка]]''»<ref>Мальдзіс А. Беларусь у люстэрку мемуарнай літаратуры XVIII стагоддзя. — {{Менск (Мн.)}}, 1982. С. 89.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 66—67.</ref>. Апошні [[Падскарбі вялікі літоўскі|падскарбі вялікі літоўскі]] [[Міхал Клеафас Агінскі]] ў сваіх мэмуарах пісаў: «''Найбольш славутыя роды [[Рэч Паспалітая|Польшчы]] пераважна вядуць сваё паходжаньне зь Літвы. [[Чартарыйскія]], [[Радзівілы]], [[Агінскія]], [[Сапегі]], [[Тышкевічы]], [[Пацы]], [[Сангушкі]] — тое ліцьвіны''»<ref>Pamiętniki Michała Ogińskiego o Polsce i Polakach: od roku 1788 aż do końca roku 1815. T. III. — Poznań, 1871. S. 190.</ref>. Водца [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]] [[Тадэвуш Касьцюшка]], ураджэнец [[Слонімскі павет|Слонімшчыны]], казаў: «''Хіба я не ліцьвін, Ваш зямляк, Вамі абраны? Каму павінен дзякаваць [за рэкамэндацыю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейскага]] сойміка], калі ня Вам? Каго павінен абараняць, калі ня Вас і сябе самога?''». У лісьце да маскоўскага гаспадара [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I]] за два гады да сьмерці ён пісаў: «''Нарадзіўся я ліцьвінам…''»<ref name="Arlou-2012-157">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 157.</ref>. === Пад уладай Расейскай імпэрыі === [[Файл:Lićvinka. Ліцьвінка (1825).jpg|значак|[[Шляхта|Шляхцянка]]-ліцьвінка ў сьвяточным строі (паводле моды таго часу). {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жорж Жак Гатын|Ж. Гатын|ru|Гатин, Жорж Жак}}, 1825 г.]] З [[Падзелы Рэчы Паспалітай|стратаю дзяржаўнасьці]] нацыянальная самасьвядомасьць жыхароў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай этнічнай тэрыторыі]] не зьмянілася. Яны ўсё роўна адчувалі сябе нашчадкамі Вялікага Княства Літоўскага. Напрыклад, за часамі [[Вайна 1812 году|францускай акупацыі]] [[Менск]]у, яго тагачасны прэзыдэнт [[Ян Ходзька-Барэйка|Ян Барэйка Ходзька]] агалошваў месьцічам: «''Ужо знойдзены сьляды тых шляхоў, якімі нашыя продкі хадзілі на поле славы. Браты Літоўцы, сыны адной маці [[Рэч Паспалітая|Польшчы]], там чакаюць і нас! Нам адкрыты шырокі шлях да славы і вялікіх подзьвігаў! Нас кліча герой сьвету, Збавіцель Польшчы, Вялікі Напалеон!''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 377.</ref>. Таксама ён вядомы як аўтар камэдыі «Вызваленьне Літвы, або пераход Нёману», якую таксама паказвалі ў Менску<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 367—368.</ref>. {{Не перакладзена|«Kuryer Litewski»||ru|Виленский вестник}} пісаў пра прыбыцьцё Напалеона ў Вільню: «''Хутка паказаліся на берагах [[Вяльля|Вяльлі]] тыя ваяры, якія праславілі [[Рэч Паспалітая|польскае]] імя на берагах [[Дунай|Дунаю]], [[Тыбр]]а, [[Тагус]]а і нават [[Ніл]]а. Сярод іх мы бачылі князёў: [[Радзівілы|Радзівілаў]], [[Сапегі|Сапег]], [[Сангушкі|Сангушкаў]], графаў Красінскіх, [[Хадкевічы|Хадкевічаў]]; генэралаў: Сакольніцкага, Канопку, Хлапіцкага, Аксамітоўскага, Бранікоўскага; і мноства іншых, чые імёны будуць назаўжды каштоўны для літоўцаў''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 253.</ref>. А ў час сьвяткаваньня народзінаў [[Напалеон I Банапарт|імпэратара Напалеона]] жыхары беларускіх зямель сустракалі яго вершамі і шыльдамі з патрыятычным зьместам. У [[Наваградак|Наваградку]] было: «''Напалеон! Ледзь ты ўступіў на нашую зямлю, зьнік [[Расейская імпэрыя|двухгаловы арол]], а [[Герб Францыі|твой Арол]] асяніў [[Пагоня|Літоўскую Пагоню]]. Дзякуючы тваёй моцы здарылася шчасьце для Літвы. Тое, што баязьлівы маскаль бязь бітвы саступіў гэтую ахвяру…''»; «''Гэтая камэта зьявілася ў Эўропе на нябёсах, а за ёй зьявіўся той, хто выратаваў Літву зь нябыцьця. Гэты прамень, які растапляе ледзяныя ланцугі, вяртае зьмярцьвелым расьлінам жыцьцё і вырастаньне. Ім Гасподзь на пасады новых цароў. Усемагутны справядлівы Бог праяўляецца ў Напалеоне''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 299—300.</ref>. А гэтак было ў [[Ліда|Лідзе]]: «''Усепрасьвятлейшаму, Дзяржаўнейшаму, Непераможнейшаму Герою, Імпэратару і Каралю, Вялікаму Напалеону, свайму Збавіцелю, зямля магутных некалі [[Ягайлавічы|Ягелонаў]], вызваленая яго магутнай рукою жніўня, 15 дня, 1812''»; «''Напалеон, за нашую Айчыну вялікадушны мсьцівец, ганаровай Поўначы магутны пераможца, няхай [[Карона Каралеўства Польскага|Польскі Арол]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Літоўская Пагоня]] спрыяюць тваім намерам!''»; «''У пятнаццатым стагодзьдзі, тут, у гэтых мураваных сьценах перамагала племя Ягелонаў. Калі дзікія орды ўварваліся ў Польшчу, адно імя Літоўцаў палохала ворагаў''»; «''[[Лідзея|Рака Ліда]] тады цякла крывёю іншаземцаў. Цяпер зь ёю зьліваюцца [[Нёман]], [[Дняпро]] і [[Дзьвіна]]. Спраўджваюцца мары Літоўскае Пагоні, прайшлі часы пакут''»<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 297.</ref>. У жніўні 1812 года {{Не перакладзена|Аляксандр Францішак Хадкевіч||ru|Ходкевич, Александр Франтишек}} выдаў артыкул «Акты патрыятызму», дзе апавядаў пра тры ахвяраваньні для арміі, унесеныя паннай Гарайнай, дачкой віленскага падкаморыя, Міхалам Нарашкевічам і Янам Маркевічам, зямянамі Наваградзкага ваяводзтва<ref>Сборник Императорского русского исторического общества. Т. 128. — СПб., 1909. С. 275—276.</ref>. Ён жа зазначаў: «''Пры паступленьні ахвяраваньняў на патрэбы Айчыны, я буду паведамляць пра гэткіх у газэтах, каб мець магчымасьць паведаміць братам нашым, зь якімі мы аб’ядналіся, што любоў да радзімы ў Літоўцаў такая ж, як і ў жыхароў Герцагства Варшаўскага''». Гісторык [[Вітаўт Кіпель]] зьвяртае ўвагу на тое, што перасяленцы з [[Анэксія|анэксаванага]] Расейскай імпэрыяй [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] акцэнтавалі ўвагу на тым, што яны ліцьвіны, што яны паходзяць зь Літвы, а ня Польшчы: так, у пачатку XIX стагодзьдзя ў [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] існаваў гурток «літоўскай шляхты» з [[Магілёў|Магілёва]] і зь [[Віцебскае ваяводзтва|Віцебшчыны]]<ref>[[Вітаўт Кіпель|Кіпель В.]] Да гісторыі беларускай эміграцыі ў ЗША // Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. № 29, 2005. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=LxUWAQAAMAAJ&dq=%D1%88%D1%82%D0%BE+%D1%8F%D0%BD%D1%8B+%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%8B+%2C+%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83&focus=searchwithinvolume&q=%D0%BB%D1%96%D1%86%D1%8C%D0%B2%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%B0+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83 С. 32].</ref>. Гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксей Лёўшын||ru|Лёвшин, Алексей Ираклиевич}} пісаў у сваіх «''Пісьмах з Маларосіі''» (1816 год), што «''большая частка тутэйшых [чарнігаўскіх] жыхароў зьмяшана зь літоўцамі, а таму іх і называюць іншыя Маларасіяне Ліцьвінамі''»<ref>Письма из Малороссии, писанныя Алексеем Левшиным. — Харьков, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=d2ZlAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%B0%D0%BC%D0%B8+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%B0%D0%BC%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 147—148]].</ref>. Расейскі чыноўнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Башняк||ru|Бошняк, Александр Карлович}} у выдадзеным у 1821 годзе дзёньніку свайго падарожжа 1815 году зь Вільні ў [[Кіеў]] пакінуў падрабязныя апісаньні прыроды і мескіх паселішчаў колішняга Вялікага Княства Літоўскага, а таксама адзначыў: «''Наўрад ці [[Прыпяць]] ня варта лічыць прыроднаю мяжою Літвы <…>. Да Прыпяці жывуць літоўцы <…>; да Прыпяці гавораць і апранаюцца па-літоўску…''» ({{мова-ru|«Едва ли Припять не должно почитать природною границею Литвы <…>. До Припяти живут литовцы <…>; до Припяти говорят и одеваются по Литовски…»|скарочана}})<ref>Дневные записки путешествия А. Бошняка в разные области западной и полуденной России, в 1815 году. Ч. 2. — Москва, 1821. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tmllAAAAcAAJ&dq=%D0%94%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%8B%D1%8F+%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%BF%D1%83%D1%82%D0%B5%D1%88%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B8%D1%8F+%D0%90.+%D0%91%D0%BE%D1%88%D0%BD%D1%8F%D0%BA%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8+%D0%B2%D1%8A+1815&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B#v=snippet&q=%D0%B5%D0%B4%D0%B2%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D1%82%D1%8C&f=false С. 106—107].</ref>. Расейскі фальклярыст, этнограф і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} зазначаў у 1834 годзе, што «''Маларасіяне й Літоўцы абражаюць і дражняць Расейцаў і нават суатчычаў Маскалямі, Бурлакамі, Кацапамі, то бок казламі паводле бародаў, Філіпонамі ды Ліпаванамі паводле расколу ў Філіпаўшчыне…''»<ref>Русские в своих пословицах. Кн. 4. — Москва, 1834. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=98Q-AQAAIAAJ&q=%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B8#v=snippet&q=%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 171].</ref>. Тым часам вікары [[Кіеўская мітраполія Маскоўскага патрыярхату|Кіеўскае мітраполіі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мялеці Леантовіч||uk|Мелетій (Леонтович)}} у 1825 годзе адзначаў у сьпісе ўніяцкіх мітрапалітаў, што біскупы полацкія ([[Антон Сялява]], [[Гаўрыла Календа]], [[Кіпрыян Жахоўскі]], [[Флярыян Грабніцкі]] і [[Ясон Смагаржэўскі]]), пінскі ([[Рафал Корсак|Рафаіл Корсак]]), берасьцейска-ўладзімерскія ([[Іпаці Пацей]] і [[Фэліцыян Піліп Валадковіч|Піліп Валадковіч]]), а таксама мітрапалічы адміністратар ([[Язэп Руцкі|Язэп Велямін-Руцкі]]) былі «''ліцьвінамі''», адрозьніваючы іх ад «''русіна''» (Георгі Вініцкі), «''валынца''» (Леў Заленскі) і «''палякаў''» (Афанасі і Леў Шапціцкія)<ref>Леонтович М. Описание Киевософийского собора и Киевской иехархии с присовокуплением разных грамот и выписок, объясняющих оное, также планов и фасадов константинопольской и киевской Софийской церкви и Ярослава Надгробия. — Киев, 1825. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10048445?page=565&q=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A С. 265].</ref>. [[Файл:Lithuanian peasants.jpg|значак|«Літоўскія сяляне» (у [[Беларускі нацыянальны строй|народных строях]]). [[Францішак Смуглевіч|Ф. Смуглевіч]], канец XVIII ст.]] Славуты паэт [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які нарадзіўся і вырас на [[Наваградзкі павет|Наваградчыне]] і ў самім [[Наваградак|Наваградку]], у [[Пан Тадэвуш|сваёй знакамітай паэме]] (1832—1834) пісаў пра родны край: «''О Літва, айчына мая!…''»<ref name="Zajkouski-2009"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324.</ref>. Разам з тым, Адам Міцкевіч у сваёй лекцыі пра літоўскі народ у Парыжы 24 сакавіка 1843 году сьцьвярджаў, што ліцьвіны завуць на сваёй мове палякоў — «lankas», а русінаў — «gudas», а Бога — «Dewas»<ref>Literatura słowiańska wykładana w Kolegium francuzkiem przez Adama Mickiewicza / Adam Mickiewicz, Feliks Wrotnowski. Nakł. Księgarni Jana Konstantego Żupańskiego, 1865. [http://books.google.by/books?id=KKgDAAAAYAAJ&pg=RA1-PA191&dq=dewas+mickiewicz&hl=ru&sa=X&ei=I6dcVOfcKqGV7AbP24GoDg&ved=0CCwQ6AEwAg#v=onepage&q=%C5%82ankas&f=false S. 171, 178]. </ref>{{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў у рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: усё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>}}, ён жа зазначаў: «''На беларускай мове, якую называюць рускай або літоўска-рускай, гавораць каля дзесяці мільёнаў чалавек; гэта самая багатая і самая чыстая гаворка, яна ўзьнікла даўно і выдатна распрацавана. У пэрыяд незалежнасьці Літвы вялікія князі карысталіся ёй для сваёй дыпляматычнай перапіскі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Język Bialoruski, nazwany Ruskim albo Litewsko-Ruskim, którym mówi dziesięć milionów jest najbogatszy i naczystszy, uprawiany niegdyś i od wielkich książ t używany w ich układach sojuszniczych za czasów niepodległości Wielkiego Xięcia Litewskiego»|скарочана}}<ref>Trzeci Maj. [http://cyfrowe.mnk.pl/Content/396/1842_098.pdf?fbclid=IwAR2VyLmTV_6Psf4RhpV2aLF1d4K-zRxq3dKeZhJgiDo6f-ETJWbwVgPMArg Nr. 48], 1842. S. 285.</ref>}}<ref name="Arlou-2012-160"/>. Раней, у сваёй лекцыі ў Парыжы 22 сьнежня 1840 году, кажучы пра славянскую агульнасьць, Адам Міцкевіч называў у ліку славянскіх народаў [[Палякі|палякаў]], [[Расейцы|расейцаў]], [[Чэхі|чэхаў]], [[ілірыйцы|ілірыйцаў]], [[Сэрбы|сэрбаў]], ліцьвінаў і [[Украінцы|казакоў]]{{Заўвага|Гісторык беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што пэўная супярэчлівасьць у выказваньнях можа тлумачыцца неўсталяванасьцю як навуковых канцэпцыяў, так і поглядаў самога Адама Міцкевіча: назваўшы сябе ліцьвінам, ён на наступнай старонцы мог пісаць пра «нашага польскага паэта Багдана Залескага», каб празь некалькі абзацаў гаварыць пра яго як пра ўкраінскага паэта<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мн.)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 3—4.</ref>}}, а яшчэ раней, у час свайго знаходжаньня ў [[Коўна|Коўне]] (1819—1823), паводле ўласнага прызнаньня, навучаў там «''жмудзкіх лбоў''» ({{мова-pl|«Żmudzkich łbów»|скарочана}})<ref>Witkowska A., Przybylski R. Romantyzm. — Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1997. [https://books.google.by/books?id=l1thAAAAMAAJ&q=%22obuczaniem+%C5%BCmudzkich+%C5%82b%C3%B3w%22&dq=%22obuczaniem+%C5%BCmudzkich+%C5%82b%C3%B3w%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi5iN6B_uL5AhU2xAIHHWoHCasQ6AF6BAgGEAI S. 245].</ref>. {{Падвойная выява|справа|Литвины из альбома Яна Левицкого 2.jpg|111|Biełarusy, Mahiloŭ. Беларусы, Магілёў (1882) (2).jpg|101|«Ліцьвіны. Сяляне з ваколіцаў [[Вільня|Вільні]]» (1841 г.) і «Тыпы беларусаў [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай губэрні]]» (1882 г.)}} Заснавальнік новай беларускай драматургіі і адзін з стваральнікаў сучаснай літаратурнай беларускай мовы [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]] (1808—1884), хоць і нарадзіўся і правёў цэлае жыцьцё на [[Рэчыцкі павет|Рэчыччыне]] і [[Менскі павет|Меншчыне]], лічыў, што ён вырас «''сярод ліцьвінаў''»<ref>Дунін-Марцінкевіч В. Збор твораў. — {{Менск (Мн.)}}, 1958. С. 362.</ref><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. «Літвой» ён лічыў [[Менск]], у якім тады жыў<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Народжанага на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]] беларускага паэта [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслава Сыракомлю (Людвіка Кандратовіча)]] (1823—1862) сучасьнікі называлі «лірнікам літоўскім»<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>, «літоўскім паэтам», «песьняром Літвы». Сам ён неаднаразова казаў «Я — ліцьвін» і падкрэсьліваў, што і яго прапрадзед быў «шчырым ліцьвінам»<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 3.</ref>. У 1855 годзе Ўладзіслаў Сыракомля пісаў пра творы Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча: «''Пекная гэта галіна славянскай мовы… і старая! Бо гэта мова нашага Літоўскага статута і заканадаўства… на ёй размаўлялі тры чвэрці даўняй Літвы, народ, шляхта і паны''»<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30278850.html Каліноўскі і палітычнае нараджэньне Беларусі], [[Радыё Свабода]], 19 лістапада 2019 г.</ref>. А ў адным з сваіх вершаў паэт падкрэсьліваў: «''Пра адно я толькі сьпяваю, хоць на розныя ноты: [[Жыве Беларусь!|Хай жыве наша Літва!]] Хай жывуць ліцьвіны!''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ja jedno tylko śpiewam, choć na różną nutę: Niech żyje nasza Litwa! niech żyją Litwini!»<ref>Poezye Ludwika Kondratowicza (Władysława Syrokomli). T. 7. — Warszawa, 1872. S. 186.</ref>|скарочана}}}}<ref>[[Кастусь Цьвірка|Цвірка К.]] Лірнік беларускай зямлі // Уладзіслаў Сыракомля. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: «Кнігазбор», 2006. С. 4.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Lićvinka. Ліцьвінка (K. Rusiecki, 1847).jpg|107|Rusiecki-Litwinka z wierzbami.jpg|105|«Ліцьвінка зь вербамі» пэндзьля [[Канут Русецкі|Канута Русецкага]]: больш раньняя вэрсія, набытая [[Іван Луцкевіч|Іванам Луцкевічам]] для [[Беларускі музэй у Вільні|Віленскага беларускага музэю]] (налева) і больш позьняя, якая патрапіла ў калекцыю [[Летувіскі мастацкі музэй|Летувіскага мастацкага музэю]] (направа)}} Беларускі пісьменьнік [[Арцём Вярыга-Дарэўскі]] (1816—1884), які нарадзіўся на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]] і жыў у [[Віцебск]]у, пісаў у сваім творы: «''Літва — родная зямелька''». Ягоны верш «Ліцьвінам, што запісаліся ў мой „Альбом“, на разьвітаньне» (1858 год) адрасаваны маладым беларускім літаратарам. У ім аўтар усклікаў: «''Чый гэта голас? Гэты словы нашы, браценькі-літоўцы''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref>Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 324—325.</ref>. Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889), які вызнаваў сябе ліцьвінам («''… усё роўна памру ліцьвінам''») у сваіх успамінах пра [[Ян Чачот|Яна Чачота]] і [[Адам Міцкевіч|Адама Міцкевіча]] адзначаў, што «''Два нашы студэнты Наваградзкай школы з гадоў маленства добра ведалі наш літоўскі люд, палюбілі яго песьні, прасякнуліся яго духам і паэзіяй, да чаго, вядома ж, прычынілася і тое, што малое мястэчка Наваградак ня шмат чым адрозьнівалася ад нашых вёсак і засьценкаў. Школьнае жыцьцё было хутчэй сельскае. Сябры хадзілі на кірмашы, на царкоўныя ўрачыстасьці, бывалі на сялянскіх вясельлях, дажынках і хаўтурах. У тыя школьныя часы ўбогая страха і народная песьня распалілі ў абодвух першы паэтычны агонь. Адам хутка ўзьнёсься да высокай сфэры сваіх цудоўных твораў. Ян жа да сьмерці застаўся верны народнай паэзіі…''»<ref>Ян Чачот. Выбраныя творы. — {{Менск (Мінск)}}: Беларускі кнігазбор, 1996. С. 9.</ref>. У сваёй кнізе «Мае падарожжы» Ігнат Дамейка, апісваючы інтэрнацыянальны склад паўстанцкіх аддзелаў, практычна ў кожным выпадку называе нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера. Ён дакладна выдзяляе каронных (г. зн. палякаў), жамойтаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў). Прытым Дамейка не праводзіць ніякай нацыянальнай мяжы паміж літоўскай (беларускай) шляхтай і сялянамі. Для яго яны ўсе — «''нашы ліцьвіны''». У дыплёме ганаровага доктара мэдыцыны, выдадзенага Ігнату Дамейку ў Кракаўскім [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Ягелонскім унівэрсытэце]] ў 1887 годзе, пазначана «''… слаўнаму мужу Ігнату Дамейку, ліцьвіну…''»<ref>[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.</ref>. Народжаны на [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыне]] праваслаўны сьвятар і літаратар [[Плакід Янкоўскі]] (1810—1872) у час свайго побыту ў [[Жыровічы|Жыровічах]] намагаўся зладзіць выдавецкі праект «Ліцьвіны» — стварэньне шэрагу адметных тыпаў жыхароў Літвы, у якім меліся ўзяць удзел вядомыя літаратары<ref>[[Мікола Хаўстовіч|Хаўстовіч М.]] Гісторыя беларускай літаратуры 30-40-х гг. XIX ст.: Дапаможнік для студэнтаў філал. спец. вышэйш. навуч. устаноў. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2001. С. 63.</ref>{{Заўвага|Паводле [[Генадзь Каханоўскі|Генадзя Каханоўскага]], у «Ліцьвінах» Плакід Янкоўскі апісаў тыя мясьціны Віленшчыны, Гарадзеншчыны, Падняпроўя і Падзьвіньня, дзе яму самому давялося жыць<ref>Каханоўскі Г. Беларуская фалькларыстыка: Эпоха феадалізму. — {{Менск (Мн.)}}, 1989. С. 238.</ref>}}. Ліцьвінамі сябе вызначалі народжаныя на [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшшы]] беларускія гісторык [[Ігнат Даніловіч]] і мовазнаўца [[Міхал Баброўскі]], дзеці ўніяцкіх сьвятароў<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 88.</ref>. Народжаны на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]] гісторык [[Міхаіл Каяловіч]], які пазьней стаў адным з пачынальнікаў ідэалёгіі г.зв. «[[заходнерусізм]]у», сьпярша вызначаў сябе ліцьвінам<ref>[[Аляксандар Цьвікевіч|Цьвікевіч А.]] «Западно-руссизм»: Нарысы з гісторыі грамадзкай мысьлі на Беларусі ў XIX і пачатку XX в. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка,. 1993. [https://books.google.by/books?id=A3PiAAAAMAAJ&q=%22%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D1%83+%D1%81%D1%8D%D1%80%D1%86%D1%83+%D1%8F%D0%BA+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%B0%22&dq=%22%D0%BC%D0%B0%D0%B9%D0%BC%D1%83+%D1%81%D1%8D%D1%80%D1%86%D1%83+%D1%8F%D0%BA+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B2%D1%96%D0%BD%D0%B0%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwiy1oPNtbyCAxUm_7sIHRmABF0Q6AF6BAgHEAI С. 148].</ref>. У 1861 годзе, пачуўшы пра хваляваньні на радзіме [[Зыгмунт Мінейка]] вярнуўся зь [[Пецярбург]]у дамоў, каб распачаць антыцарскую агітацыю сярод сялянаў. Як сьведчыць у кнізе «Імёны свабоды» [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Ўладзімер Арлоў]], у жніўні 1861 году агент III аддзелу даносіў расейскаму начальству, што «''кадэт Зыгмунт Мінейка ходзіць пераапрануты селянінам і разносіць складзеную нейкім Марцінкевічам на народнай мове „Гутарку старога Дзеда“, дзе ў вершах паказваецца лёс Літвы і ўвесь прыгнёт прыпісваецца расейскаму ўраду''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кадет Сигизмунд Минейко ходит переодет крестьянином и разносит сочиненную неким Марцинкевичем на народном языке „Гутарку старога дзеда“, где в стихах представлены судьбы Литвы и все притеснения приписаны российскому правительству»|скарочана}}}}<ref>Лашкевіч К. [https://web.archive.org/web/20090404014016/http://news.tut.by/society/133461.html Як TUTэйшыя зьмянялі сьвет. Ліцьвінскі элін — герой Грэцыі], [[TUT.BY]], 2 красавіка 2009 г.</ref>. «''Продкі мае выйшлі зь літоўскіх балотаў''», — пісаў пра [[Пінскі павет|Піншчыну]] [[Фёдар Дастаеўскі]] (1821—1881)<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-324"/>. Ён жа зазначаў пра [[Віцебскі павет|Віцебшчыну]]: «''тая частка Літвы, дзе разьмяшчаўся {{Артыкул у іншым разьдзеле|Палібіна (Вялікалуцкі раён)|маёнтак майго бацькі|ru|Полибино (Великолукский район)}}, знаходзілася на граніцы з Расеяй''»<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 71.</ref>. Знакамітая пісьменьніца [[Эліза Ажэшка]] (1841—1910) неаднаразова падпісвалася як Габрыэла Ліцьвінка ({{мова-pl|Gabriela Litwinka|скарочана}}) або проста ''Li…ka'' (скарочаная форма: ''ліцьвінка'')<ref>Шчарбачэвіч Н. [http://zviazda.by/be/news/20160815/1471291123-karespandent-zvyazdy-praehalasya-pa-znakavyh-myascinah-elizy-azheshki Карэспандэнт «Звязды» праехалася па знакавых мясцінах Элізы Ажэшкі]{{Недаступная спасылка|date=February 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // [[Звязда]]. № 22, 16 жніўня 2016. С. 12.</ref>. Паводле дзёньніку [[Алена Скірмунт|Алены Скірмунт]], часткова апублікаванага ў 1876 годзе пад назвай «3 жыцьця літвінкі, 1827—1874»: ''«[[Рослаў]]. Павінна быць [[Смаленская губэрня]], адна з складных частак Вялікарасеі? О, не! Гэта наша [[Смаленскае ваяводзтва]]! Людзі такога ж самага тыпу, з той жа мовай і ўборамі. Праўда, сядзібы ў многім сталі больш брыдкія, хаця і зараз вялікія»''<ref>Залескі Б. З жыцця літвінкі: з лістоў і нататак 1823—1874. — {{Менск (Мінск)}}: Выд-ва Вiктара Хурсiка, 2009. С. 186.</ref>. [[Файл:Mužyckaja praŭda. Ziamla naša nazyvajecca litoŭskaja, a my nazyvajemsia litoŭcy.jpg|значак|Першая старонка нявыдадзенай [[Мужыцкая праўда|Мужыцкай праўды]], кастрычнік 1862 г.]] Беларускі герой-рэвалюцыянэр [[Кастусь Каліноўскі]] (1838—1864), які заўсёды зьвяртаўся да народу ў беларускай мове, менаваў свой родны край (ён нарадзіўся на [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыне]]) «Літвой»{{Заўвага|Напрыклад, «''„край наш няшчасны“ — Літва''»<ref name="Caropka-1995-70">[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 70.</ref>}}. Тым часам сучасьнікі называлі Каліноўскага адным з найбольш «''высакародных мужоў Літвы''», у [[летувіская мова|жамойцкіх]] песьнях ён выступае як «''кароль Літвы''»<ref name="Caropka-1995-70"/>. «Літоўскім народам», для якога адрасаваў Каліноўскі «[[Мужыцкая праўда|Мужыцкую праўду]]», называў беларусаў паўстанец Юры (Ежы) Кучэўскі-Порай<ref>Калиновский К. Из печатного и рукописного наследия. — Минск, 1988. С. 172.</ref><ref name="Caropka-1995-70"/>. У 1989 годзе ў [[Вільня|віленскім]] [[Касьцёл Сьвятога Францішка Азіскага і кляштар бэрнардынаў (Вільня)|касьцёле Сьвятога Францішка Азіскага]] знайшлі рукапісны дакумэнт пад назвай «№ 6 Мужыцкая праўда». Тэкст газэты падрыхтавалі ў кастрычніку 1862 году, аднак зь нейкіх прычынаў не надрукавалі. Гэты варыянт лічыцца ўнікальным і вылучаецца з усяе сэрыі, бо тлумачыць сялянам, як раней называлася іхная краіна і якую назву мае тутэйшы народ<ref>[[Васіль Герасімчык|Герасімчык В.]] [https://web.archive.org/web/20180620212041/https://www.nv-online.info/2018/03/13/zyamlya-nasha-z-vyakou-vechnyh-nazyvaetstsa-litouskaya-a-my-to-nazyvaemsya-litoutsy-nenadrukavany-numar-muzhytskaj-praudy.html Ненадрукаваны нумар «Мужыцкай праўды»] // Народная Воля. 19 чэрвеня 2018 г.</ref><ref>Герасімчык В. Канстанцін Каліноўскі: асоба і легенда. — {{Горадня (Гродна)}}, 2018.</ref>: {{Цытата|Вы, дзецюкі, пэўне ня ведаеце, хто вы такія, як называецца гэта зямля, на якой нашы бацькі жылі <...> Зямля наша зь вякоў вечных называецца літоўская, а мы то называемся літоўцы.}} Разам з тым, у «[[Лісты з-пад шыбеніцы|Лістах з-пад шыбеніцы]]» Кастусь Каліноўскі ўжо гаворыць пра «''літоўцаў і беларусаў''» (аднак не ўпамінае «жмудзінаў» — як тады звычайна называлі летувісаў): «''Калі ронд польскі ўсім братнім народам дае самарондства, маскаль мала таго, што гэтак ня робіць, но яшчэ там, гдзе жылі палякі, літоўцы і беларусы, заводзіць маскоўскія школы, а ў гэтых школах учаць па-маскоўску, гдзе ніколі не пачуеш і слова па-польску, па-літоўску да і па-беларуску, як народ таго хоча''»<ref>''Кастусь Каліноўскі.'' [https://knihi.com/Kastus_Kalinouski/Pismy_z-pad_sybienicy.html Пісьмы з-пад шыбеніцы. Ліст першы.]</ref>. Пагатоў жамойцкі біскуп [[Матэвус Валанчус]] яшчэ перад паўстаньнем [[Летувізацыя|дамогся дазволу ад расейскіх уладаў адчыняць пры касьцёлах парафіяльныя школы з выкладаньнем па-жамойцку (па-летувіску)]]<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>, а па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады, увогуле, зрабілі летувіскую мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Тым часам выкладаньне беларускай мовы ў школах усіх узроўняў было пад забаронай<ref name="Arlou-2012-348"/>. Яшчэ выдадзены ў 1832 годзе расейскім літаратарам і перакладнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Гур'янаў|Іванам Гур'янавым|ru|Гурьянов, Иван Гаврилович}} навучальны дапаможнік падаваў наступныя зьвесткі пра насельніцтва [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]]: «''апроч расіянаў, частка літоўцаў''»<ref>Гурьянов И. Г. [https://arch.rgdb.ru/xmlui/handle/123456789/43125#page/1/mode/2up Дитя-россиянин, или Новая географическая игра для детей, служащая им увеселением и наставлением к познанию Государства Российского]. — М., 1832. [https://arch.rgdb.ru/xmlui/bitstream/handle/123456789/43125/00003.jpg?sequence=3&isAllowed=y С. 1].</ref>. У 1851 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} зьвяртаў увагу на тое, што расейцы і ўкраінцы называюць беларусаў «ліцьвінамі» або «літвой»{{Заўвага|{{мова-de|«Ich glaube hier bemerken zu müssen, dass die Grossrussen sowohl, wie auch die Kleinrussen, die Wörter Литва und Литвинъ (Litauer) gebrauchen um damit die Weissrussen zu bezeichnen»|скарочана}}}}<ref> Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA227&dq=zamaitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj90qyKweP1AhUM9aQKHW5-B-kQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=litauer%20weissrussen%20kleinrussen&f=false P. 2].</ref>. Францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох{{Заўвага|Падобныя зьвесткі ў 1882<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&pg=PA708&dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&f=false P. 708].</ref>, 1891, 1907 і 1911 гадох падавала {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}}: «''У Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&pg=PA790&dq=%22zhmud%22+britannica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22zhmud%22%20britannica&f=false P. 790].</ref>}}) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі традыцыйна працягвалі называць беларусаў, тады як летувісаў — жамойтамі{{Заўвага|{{мова-en|Even still the custom prevails in Poland and Russia of calling Lithuanians the White Russians of the old political Lithuania, distinguishing the Lithuanians proper by the term «Jmudes»<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. [https://books.google.by/books?id=KaAzAQAAMAAJ&pg=PA256&dq=%22Even+still+the+custom+prevails%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwixpcLZrrz6AhVfh_0HHRNVC94Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22Even%20still%20the%20custom%20prevails%22&f=false P. 256].</ref>|скарочана}}}}: {{Цытата|...нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, «ліцьвінамі» звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувісы»: сам аўтар ужо лічыць слушным у этнаграфічным пляне атаясамліваць ліцьвінаў зь летувісамі}}{{Заўвага|Хоць яшчэ ў 1863 годзе гісторык і этнограф, віцэ-прэзыдэнт Парыскага этнаграфічнага таварыства [[Францішак Генрык Духінскі]] пісаў, што «''больш за сто гадоў таму князь {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Д'Атрош Шап||en|Jean-Baptiste Chappe d'Auteroche}} <…> дасканала вызначыў адрозьненьне паміж беларусамі і [[Расейцы|маскалямі]], калі сказаў: „ліцьвін дурны, але маральны; маскаль ня ведае маралі, але хітры“''» ({{мова-pl|«Przed więcej jak stu laty, określił doskonale ksiądz Chappe d’Auteroche <…> różnice między Białorusinami a Moskalami, kiedy rzekł: „Litwin głupi, ale moralny; Moskal nie zna moralności, ale jest chytry“»|скарочана}})<ref>Duchiński F. H. Dopołnienia do trzech części Zasad Dziejów Słowian i Moskali. — Paryz, 1863. [https://books.google.by/books?id=WW9cAAAAcAAJ&pg=PA14&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAh7jO7d7zAhWLGuwKHTYeDTU4ChDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=Litwin&f=false S. 14].</ref>. Тым часам латыска-летувіскі этнограф Эдуард Вольтэр, які карыстаўся падтрымкай Расейскага геаграфічнага таварыства, ужо ў 1887 годзе аспрэчваў называньне жамойтаў «''літоўцамі ва ўласным сэнсе''» і выдзяляў іх у асобную «літоўскую краіну»: «''Такі погляд на Жамойць у сэнсе ўласнай, сапраўднай Літвы, аднак жа, не пацьвярджаецца ані зьвесткамі этнаграфічнымі, ані дасьледаваньнямі лінгвістычнымі''» ({{мова-ru|«Такой взгляд на Жмудь, в смысле собственной, истинной Литвы однако же не подтверждается ни данными этнографическими, ни исследованиями лингвистическими»|скарочана}})<ref>Памятная книжка Ковенской губернии на 1888 год. — Ковна, 1887. [https://books.google.by/books?id=Ol5AAQAAMAAJ&pg=PA231&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 231].</ref>}} даюць назву «жамойтаў» альбо «жмудзінаў». {{арыгінал|ru|…даже теперь еще в Польше, как и в России, «литвинами» обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название «жмудов» или «жмудинов».}}|Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. С. 124.}} Падобныя зьвесткі адзначыў у 1894 годзе заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}}: «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}}}}<ref>Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l’usage de l’enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&pg=PA469&dq=jmoudes&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=jmoudes&f=false P. 469].</ref>. Яшчэ ў 1842 годзе адзначалася, што ўкраінцы называюць беларусаў ліцьвінам<ref>Святной Ф. Что значит в Несторовой летописи выражение «поидоша из немец», или Несколько слов о Варяжской Руси. — Reval, 1842. [https://books.google.by/books?id=h8QKAAAAIAAJ&pg=PA12&dq=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipt8vW4LX6AhWBOuwKHefdBowQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 12].</ref>, у 1861 годзе пра гэта заўважаў украінскі фальклярыст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатоль Сьвідніцкі||uk|Свидницький Анатолій Патрикійович}}<ref>Свидницкий А. Великдень у подолян // Основа. № 10. — СПб., 1861. [https://books.google.by/books?id=kBNJAAAAcAAJ&pg=RA4-PA44&dq=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipt8vW4LX6AhWBOuwKHefdBowQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 44].</ref>. У 1865 годзе народжаны на Чарнігаўшчыне генэрал і вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Дамантовіч||uk|Домонтович Михайло Олексійович}} сьведчыў, што ўкраінцы «''гэтым імём [ліцьвіны]… называюць увогуле ўсіх беларусаў''»<ref>Домонтовыч М. Материалы географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Черниговская губерния. — СПб., 1865. [https://books.google.by/books?id=ULhiAAAAcAAJ&pg=PA533&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%A7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRpcXCk7X6AhXJvKQKHWvOCp8Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 532].</ref>. У 1873 годзе ўкраінскі лексыкограф і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Леўчанка||uk|Левченко Михайло Михайлович}} падаў у сваім слоўніку «''народныя ўкраінскія назвы''»: для Беларусі — «''Литва''», для беларуса — «''[[Ліцьвякі|литвак]], литвин, білорусець''»<ref>Левченко М. Опыт русско-украинского словаря. — Киев, 1874. [https://books.google.by/books?id=9ddEAAAAYAAJ&pg=PA187&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinjbaJyqv6AhUIjaQKHfPdA8k4FBDoAXoECAIQAg#v=onepage&q=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%20&f=false С. 187].</ref>. У 1876 годзе ўкраінскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Нячуй-Лявіцкі||uk|Нечуй-Левицький Іван Семенович}} сьведчыў, што «''цяпер у нас на Ўкраіне ліцьвінамі завуць беларусаў і чарнарусаў, што жывуць на далёкім Пелесьсі, у Менскай, Магілёўскай, Віцебскай і Віленскай губэрні''»<ref>Левицький І. Татари і Литва на Україні. — Киев, 1876. С. 24.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 78.</ref>. У часопісе «Этнаграфічны агляд» (1889 год) адзначалася, што «''ліцьвінамі ўкраінцы называюць беларусаў''»<ref>Этнографическое обозрение. Кн. 1. — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=TJQFAAAAYAAJ&pg=RA1-PA182&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B3%D0%BE%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiUx5jtnLX6AhXzh_0HHdEsA6QQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224]</ref>, а ў 1904 годзе [[Магілёўскія япархіяльныя ведамасьці]] паведамлялі, што ў [[Кіеў]] «''штогод накіроўваюцца цэлыя натоўпы вернікаў зь Беларусі, якіх там называюць ліцьвінамі''»<ref>Могилевские епархиальные ведомости. № 33, 1904. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_60000162620?page=9&rotate=0&theme=white С. 527]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.</ref>. Славяназнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Восіп Пэрвольф||uk|Первольф Осип Осипович}} сьведчыў у 1893 годзе, што ўкраінцы дагэтуль называюць беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«...до сих пор Малорусы называют Белорусов Литвинами»|скарочана}}}}<ref>Славяне, их взаимные отношения и связи. Т. 3, ч. 2. — Варшава, 1893. [https://books.google.by/books?id=qYhBAAAAYAAJ&pg=PA167&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-1a2l0MDzAhV6RvEDHfgAA2g4MhDoAXoECAQQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 167].</ref>, а ў 1909 годзе ўкраінскі мовазнаўца і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Канстантын Міхальчук||uk|Михальчук Костянтин Петрович}} зазначаў, што ўкраінцы дагэтуль называюць Беларусь Літвой, а беларусаў — ліцьвінамі або літвакамі<ref>Михальчук К. П. Открытое письмо к А. Н. Пыпину, по поводу его статей в «Вестн. Евр.» о споре между южанами и северянам. — Киев, 1909. [https://books.google.by/books?id=1GsUAAAAIAAJ&pg=PA43&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj88Onaxav6AhUhgf0HHV5wCccQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 43].</ref>. Апроч таго, тагачасныя дасьледнікі зафіксавалі некалькі традыцыйных украінскіх выразаў пра беларусаў: «''хіба лихо озме литвина, щоб він не [[Дзеканьне|дзекнув]]''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого русского языка. Ч. 1. — М., 1863. [https://books.google.by/books?id=lt1EAAAAcAAJ&pg=PR47&dq=%22%D1%85%D0%B8%D0%B1%D0%B0+%D0%BB%D0%B8%D1%85%D0%BE+%D0%BE%D0%B7%D0%BC%D0%B5+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjF3pnyzqv6AhXrxQIHHVfPDEQ4ChDoAXoECAoQAg#v=onepage&q&f=false С. XLVII].</ref> або «''лихо (чорт) литвинка (литвина) нападе, як не дзєкне (коли не цвенькне)''», а таксама «''кортить литвинка (ляцвіну), як не дзєкне (щоб не дзєкнуть)''»<ref>Номис М. Українські приказки, прислів’я і таке інше. — СПб., 1864. [https://books.google.by/books?id=qsZIAAAAcAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0,+%D1%89%D0%BE%D0%B1+%D0%B2%D1%96%D0%BD+%D0%BD%D0%B5&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjgnbGJzqv6AhXPSvEDHQocAAQQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0&f=false С. 97].</ref>. Тым часам яшчэ ў 1889 годзе адзначалася, што «''і за [[Заходні Буг|Бугам]], напрыклад у [[Седлецкая губэрня|Седлецкай губэрні]]'' [цяпер [[Польшча]]]'', беларуса іначай не назавуць, як ліцьвінам''»{{Заўвага|{{мова-ru|«и за Бугом, напр. в Седлецкой губ., белорусса иначе не назовут, как литвином»<ref>Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 26.]</ref>|скарочана}}}}. Пра тое, што палякі-[[Мазуры|мазуры]] называюць беларусаў ліцьвінамі, сьведчылі ў 1907 годзе<ref name="Czarkowski-1907"/>. Увогуле, традыцыйнае называньне ва ўсходняй частцы Польшчы ліцьвінамі ({{мова-pl|«Lićwini»|скарочана}}) мясцовых беларусаў адзначаецца і да нашага часу<ref>Kowalski M. [https://www.researchgate.net/profile/Mariusz-Kowalski-2/publication/297053787_The_Belarusian_minority_in_the_region_of_Bialystok/links/5eb977bb92851cd50da9d32c/The-Belarusian-minority-in-the-region-of-Bialystok.pdf The Belarusian minority in the region of Białystok] // Geopolitical Studies. Vol. 14, 2006. P. 478.</ref><ref>Проблемы национального сознания польского населения на Беларуси: материалы III международной научной конференции, Гродно, 22—24 октября 2004 года. — Гродно, 2004. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=PyFpAAAAMAAJ&dq=nazywana+jest+przez+s%C4%85siad%C3%B3w+Li%C4%87winami&focus=searchwithinvolume&q=Li%C4%87winami С. 194].</ref>{{Заўвага|Таксама ў ваколіцах [[Беласток]]у яшчэ ў канцы XX ст. казалі пра беларуса: «''Як сыр не закуска, так ліцьвін — не чалавек!''» або «''Ліцьвін — то чортаў сын!''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232-233">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 232—233.</ref>)}}. Таксама ліцьвінамі традыцыйна называлі беларусаў [[Латгалія|Латгаліі]] ([[Латвія]])<ref name="Галиопа-2009-45">Галиопа В. А. Этнолокальноконфессиональные группы старожильческого населения современного латгальского приграничья: (Материалы к этноконфессиональной карте российско-латвийского пограничья) // Этноконфессиональная карта Ленинградской области и сопредельных территорий — 2. Третьи Шёгреновские чтения. Сб. статей. — СПб., 2009. С. 45.</ref>. Яшчэ ў 1899 годзе гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Міхневіч|Ўладзімер Міхневіч|ru|Михневич, Владимир Осипович}} засьведчыў, што расейцы ў той час таксама ўсё яшчэ называлі беларусаў ліцьвінамі{{Заўвага|{{мова-ru|«Малоросса он [великоросс, россиянин] называет „хохлом“, белорусса — „литвином“ или „поляком“»|скарочана}}}}<ref>Михневич В. О. Кто и когда выдумал Россию? // Исторический Вестник. Том. 75, 1899. С. 507.</ref>. «Тлумачальны слоўнік жывой вялікарускай мовы» расейскага навукоўца і пісьменьніка [[Уладзімер Даль|Ўладзімера Даля]] падае наступныя расейскія выразы пра беларусаў: «''как не закаивайся литвин, а дзекнет''», «''только мертвый литвин не дзекнет''», «''разве лихо возьмет литвина. чтоб он не дзекнул''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. 1. — М., 1863. [https://books.google.by/books?id=YvLDehURme8C&pg=PA386&dq=%D0%B4%D0%B7%D1%91%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjY54vx3av6AhXBGewKHbDrAH8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D0%BA%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD&f=false С. 386].</ref>, «''литвин нацокает, что и не разберешь его; поколе жив смолянин не нацокается''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. 2. — М., 1865. [https://books.google.by/books?id=sd1EAAAAcAAJ&pg=PA1080&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BD%D0%B8%D0%BD%D1%8A&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjr3fjA8v77AhUrxgIHHdYNAXA4ChDoAXoECAUQAg#v=onepage&q&f=false С. 1080].</ref>, а таксама прыводзіць назву «''литвины мякинники''» як «''найменьне беларусаў і [[Пскоўская губэрня|псковічаў]]''»<ref>Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. Т. 2. — СПб.; М., 1881. [https://books.google.by/books?id=a-8GAAAAQAAJ&pg=PA381&dq=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ5ri867X6AhWowAIHHUnVCOA4FBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 381].</ref>. Увогуле, у пагранічных зь Беларусьсю раёнах Расеі назва ліцьвіны існавала да сярэдзіны XX стагодзьдзя<ref>{{Літаратура/Энцыкляпэдыя літаратуры і мастацтва Беларусі|3к}} С. 287.</ref>. Жыхары [[Курск]]ай і [[Арол (горад)|Арлоўскай абласьцей]] [[Расея|Расеі]] называлі беларусаў «ліцьвінамі» ажно да [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-232"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325">Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. С. 325.</ref>. Яшчэ ў 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]], пакінуў наступнае сьцьверджаньне<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>: {{Цытата|Мову сваю прасталюдзін называе простай, а самаго сябе [[Русіны (гістарычны этнонім)|Рускім]], часта нават Літоўцам (паводле палітычных паданьняў), ці проста селянінам <…> Польская шляхта, а асабліва каталіцкае духавенства, часта выкарыстоўвае тэрмін „Літоўцы“ датычна тых каталікоў, у якіх роднай мовай засталася руская. {{арыгінал|ru|Язык свой простолюдин называет простым, а самого себя Русским, часто даже Литовцем (по политически преданиям), или просто крестъянином <…> Польское дворянство, а в особенности католическое духовенство часто употребляет выражение «Литовцы» о тех католиках, у которых родным языком остался русский. }}|Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 8.}} Паводле беларускай народнай песьні, добра вядомай з парыскай лекцыі пра [[Белая Русь|Беларусь]] [[Аляксандар Рыпінскі|Аляксандра Рыпінскага]]<ref>Rypiński A. Białoruś. Kilka słów o poezji prostego ludu tej naszej polskiej prowincji i o jego śpiewie, tańcach, etc. — Paryż, 1840. [https://books.google.by/books?id=xy9PAAAAcAAJ&pg=PA42&dq=%22dwa+litwiny%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiNkMLn1fH5AhWpxQIHHYIJAp8Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q&f=false S. 42].</ref> (1840 год), апісаньня [[Барысаўскі павет|Барысаўскага павету]] [[Яўстах Тышкевіч|Яўстаха Тышкевіча]]<ref>Tyszkiewicz E. Opisanie powiatu borysowskiego pod względem statystycznym, geognostycznym, historycznym, gospodarczym, przemysłowo-handlowym i lekarskim, z dodaniem wiadomości: o obyczajach, spiewach, przysłowiach i ubiorach ludu, gusłach, zabobonach itd. — Wilno, 1847. S. 384.</ref> (1847 год), [[Слоўнік Насовіча|слоўніка Насовіча]] і зборніка беларускіх песень [[Пётар Бяссонаў|Пятра Бяссонава]] — «''Кузьма і Дзям’ян два ліцьвіны{{Заўвага|То бок — беларусы<ref>Прыказкі і прымаўкі ў дзвюх кнігах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}, 1976. С. 534.</ref>}}, прынесьлі гаршочак [[Бацьвіньне|бацьвіньня]]''»{{Заўвага|Захавалася сьведчаньне, што гэтую песьню або яе варыяцыю (хоць, з усяго відаць, у запісаным на памяць тэксьце аўтар успамінаў недакладна аднавіў усе радкі арыгінальнай песьні) у першай палове XIX ст. сьпявалі, сярод іншага, у асяродзьдзі заможнай шляхты [[Менскі павет|Меншчыны]]: «''Барыс стары, два літвіны, / прынясьлі гаршчок бацьвіны. / А Максім стары за акном / дзержыць міску з талакном. / Юзэф на тое паглядае / і на літвіноў наракае: / Ай, вы дурныя літвіны! / Хрыстос не любіць бацьвіны''»<ref>Skibiński K. Pamietnik aktora (1786—1858). — Warszawa, 1912. [https://books.google.by/books?id=PVc9AAAAYAAJ&pg=PA309&dq=%22dwa+Litwiny%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjrr-iq2vH5AhVuhv0HHXouAHUQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22dwa%20Litwiny%22&f=false S. 309].</ref>}}, а паводле варыяцыі гэтай жа песьні на [[Пінскі павет|Піншчыне]] — «''два літвіны із [[Дзівін|Дывін]] прынесьлі гаршчык батвін''»<ref>Zienkiewicz R. Piosenki gminne ludu pińskiego. — Kowno, 1851. [https://books.google.by/books?id=4NZbAAAAcAAJ&pg=PA8&dq=%22dwa+Litwiny%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjrr-iq2vH5AhVuhv0HHXouAHUQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=litwiny&f=false S. 8].</ref>. Таксама ў аповесьці 1840 году беларускамоўны селянін называе сябе ліцьвінам («''ja Lićwin''»), адзначаючы, што ён прыехаў зь [[Нясьвіж]]у «''ад нашага князя Радзівіла''»<ref name="Tygodnik Literacki-51-1840"/>. [[Файл:Litwins-bielarusians.jpg|значак|Першая старонка працы [[Марыя Косіч|М. Косіч]] пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў-беларусаў]], 1901 г.]] У 1901 годзе беларуская фальклярыстка і этнаграфістка [[Марыя Косіч]] выдала працу «Ліцьвіны-беларусы Чарнігаўскай губэрні, іх побыт і песьні», прысьвечаную вуснай народнай паэзіі і духоўнай культуры [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў (беларусаў)]] [[Старадубскі павет|гістарычнай Старадубшчыны]], улучанай расейскімі ўладамі ў склад [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай губэрні]]. Яшчэ [[Сураж (Расея)|сураскі]] шляхціч Рыгор Есімонтаўскі ў сваёй кнізе «Апісаньне Сураскага павету Чарнігаўскай губэрні» (1846 год) адзначаў, што «''усё насельніцтва Сураскага павету… носіць народную назву ліцьвінаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…все народонаселение Суражского уезда, носящее народное название Литвинов»|скарочана}}}}<ref>Есимонтовский Г. Н. Описание Суражского уезда, Черниговской губернии, составленное Есимонтовским. — СПб., 1846. С. 55.</ref>. Тым часам, паводле сьведчаньня супрацоўніка Этнаграфічнага аддзелу Расейскага імпэратарскага музэю Данілы Сьвяцкага (1909 год), жыхары [[Трубчэўск]]ага павету называлі сябе «літвой»<ref>Святский Д. О. [http://diderix.petergen.com/lub-kost.htm Крестьянские костюмы в области соприкосновения Орловской, Курской и Черниговской губерний (Севский уезд Орловской губернии)] // Живая Старина. Кн. 73—74. — СПб., 1910. [https://books.google.by/books?id=qXQA7w3AuPwC&pg=PA14&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj08JGworf6AhUNsaQKHcaoAco4KBDoAXoECAYQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E&f=false С. 14].</ref>. А мовазнаўца [[Антон Палявы]] засьведчыў наступную інфармацыю пра жыхароў [[Навазыбкаў]]скага павету<ref>[[Янка Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі. — New Jersey, 1978. С. 36.</ref><ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-​палітычнай думкі Беларусі. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2008. С. 84.</ref>: {{Цытата|«Калі б вы папыталіся ў селака Навазыбкаўскага павету, прыкладам, гэтак: „Хто вы такія? да якое нацыі належыце?“ — то пачулі б такі адказ: „Хто мы?! Мы руськія“ ''[г.зн. праваслаўныя — заўвага [[Ян Станкевіч|Янкі Станкевіча]]]''. Калі вы далей папытаецеся: „Якія „руськія“? — Велікарусы, ці што?“ дык узноў пачуеце адказ: „Ды не, якія мы там Велікарусы? Не, мы не Маскалі“. „Ды хто ж вы тады, Украінцы?“ „Не, і не Ўкраінцы!“ „Ды хто ж, наапошку: не Маскалі, не Ўкраінцы, а хто ж?“ І вось… скажуць вам: „Мы Літва, Ліцьвіны“»}} Антон Палявы паведамляў у сваіх чытаньнях для маскоўскай дыялекталягічнай камісіі ў 1925 годзе (пра [[Ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў]] Навазыбкаўскага павету): «''Гэтыя песьні яшчэ больш пераконваюць у тым, што мова навазыбкаўскіх ліцьвінаў ёсьць [[беларуская мова|мовай беларускай]], а гэткім спосабам, і самі ліцьвіны — таксама ёсьць [[беларус]]амі''»<ref>Полевой А. О языке населения Новозыбковского уезда Гомельской губернии. — Менск, 1926. С. 38.</ref><ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Язык і языкаведа. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2007. С. 854.</ref>. [[Файл:Miensk Litoŭski. Менск Літоўскі (A. Jelski, 1900).jpg|значак|''[[Менск|Менск Літоўскі]]''. З вокладкі кнігі [[Аляксандар Ельскі|Аляксандра Ельскага]], 1900 г.]] Народжаны ў [[Смаленск]]у географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Меч||ru|Меч, Сергей Павлович}} адзначаў (у тым ліку на падставе ўласнай вандроўкі ў 1894 годзе), што ў басэйне [[Нёман]]у беларусы называюць сябе ліцьвінамі, тым часам [[Летувісы|летувісаў]] «''больш за ўсё ў Ковенскай і Віленскай губэрнях, дзе яны вядомыя пад імём жмудзінаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…белорусы (которые зовут себя… литвинами) <…> всего больше литовцев в Ковенской и Виленской губерниях, где они известны под именем жмудин»|скарочана}}}}<ref>Меч С. Россия. Географический сборник для чтения в семье и школе. Изд. 11. — Москва, 1910. [https://books.google.by/books?id=k4I6AQAAMAAJ&pg=PA97&dq=%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfg6jN3bf6AhXI4KQKHZadBoA4ChDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 97].</ref>. Паводле апублікаванай у 1902 годзе працы этнографа [[Павал Шэйн|Паўла Шэйна]], беларускамоўныя сяляне [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''…не называюць сябе ні рускімі, ні беларусамі. Некаторыя лічаць сябе ліцьвінамі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Крестьяне нашей губернии не называют себя ни русскими, ни белоруссами. Некоторые считают себя литвинами. Но если сказать „Лицвин, Божы сын“, то вы получите в ответ: „Ты сам лицвин!“, а если кто скажет: „Лицвин — чортоў сын“, то он получит в ответ: „Хоць чортоў, а не твой“»|скарочана}}}}<ref name="Sejn-1902-21"/>. Шырокае бытаваньне саманазвы «ліцьвіны» ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]] [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] Гарадзенскай губэрні засьведчыў фальклярыст і этнограф [[Міхал Федароўскі]], які зьбіраў этнаграфічную беларушчыну ў 1877—1904 гадох: «''у Слонімскім павеце называе люд [беларускі]: сябе — ліцьвінамі, жмудзінаў — гіргатунамі''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Przezwiska plemienne: 1. Litwin. — L. [powiat Lidzki]. Lidzianin; 2. Litwin (Lytwyn). — P. [powiat Prużański]. Litwinami zowią Prużańczycy swych sąsiadów zapuszczańskich t.j. z Wołkowyskiego; 3. Litwin. — Sł. [powiat Słonimski]. W Słonimskiem nazywa lud: siebie — Litwinami, Żmudzinów — Girgatunami, sąsiadów od Pińska i Prużany — Poleszukami; od Stołpca i Mińska — Rusinami i ziemię tych ostatnich — Rusią, a swoją zaś — Litwą; 4. Litwinnik. — P. [powiat Prużański]. Białorusin od Świsłoczy i Wołkowyska. Przezwisko nadawane przez Poleszuków swym sąsiadom z nad Niemna»|скарочана}}}}<ref>Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 4. — Warszawa, 1935. S. 453.</ref>. Пра тое, што «''тутэйшыя''» да нядаўняга часу называлі сябе ліцьвінамі і што былі спробы ўтрымаць пры сабе гэтую назву з адрознасьцю ад «''ковенскіх летувісаў''» сьведчыла ў 1933 годзе выданьне [[Наваградзкае ваяводзтва (1921—1939)|Наваградзкага ваяводзтва]] міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]]{{Заўвага|{{мова-pl|Sytuacja «tutejszych», którzy jeszcze do niedawna nazywali siebie «Litwinami» jest obecnie dość kłopotliwa. Próby utrzymania przy sobie tej nazwy i odróżnianie się od «Letuwisów» kowieńskich, nie powiodły się<ref>Kurier Nowogrodzki. Nr. 284, 17.10.1933. S. 2.</ref>|скарочана}}}}. Тым часам этнограф і фальклярыст [[Аляксандар Сержпутоўскі]] засьведчыў бытаваньне саманазвы «ліцьвіны» ў [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім]] і [[Мазырскі павет (Менская губэрня)|Мазырскім]] паветах [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]{{Заўвага|{{мова-ru|«Мало известные нам племена, жившие по берегам Припяти и ее левых притоков составили в исторические времена большой народ, который теперь принято называть белорусами. Сами себе они дают другие названия: живующих в малолесных полевых местах называют палевиками или лицьвинами, а занимающих полесскую часть Беларуси — палешуками»|скарочана}}}}<ref name="Sierzputouski-1910"/>. Апроч таго, ліцьвінамі вызначала сябе беларускамоўнае насельніцтва на поўдні [[Рэчыцкі павет|гістарычнай Рэчыччыны]] ([[Харобічы]] і ваколіцы){{Заўвага|{{мова-uk|…селяне инших українських сіл називають хороборців і селян инших поблизьких тієї самої говірки, що Хоробричі, містин — «литвинами» <…> Із слів Мотрі Лаврененкової, одного з моїх об'єктів для досліду хороборської говірки, хороборці, як і житці више названих сіл, по однієї з Хоробричами говірки, — литвини. Хороборці литвинами називають житців Гомельської та Могилівської губерні.|скарочана}}}}<ref>Курило, О. Фонетичні та деяки морфологічні особливости говірки села Хоробричів, давніше Городнянського повіту, тепер Сновськоі округи на Чернігівщині. — К., 1924. С. 4—5.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 78.</ref>. У 1924 годзе адзін з пачынальнікаў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Беларускага нацыянальнага адраджэньня]] [[Вацлаў Ластоўскі]] зазначаў, што беларусы працягвалі называць сябе ліцьвінамі «''ў [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўшчыне]], ва ўсходняй [[Магілёўская губэрня|Магілёўшчыне]] і [[Смаленская губэрня|Смаленшчыне]]''»<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 72.</ref>. Увогуле, шырокае бытаваньне сярод беларусаў саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. прызнавалі асобныя дзеячы [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскага нацыянальнага руху]]. Ксёндз {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Жылінскі||lt|Jonas Žilius-Jonila}} ў летувіскай газэце {{Артыкул у іншым разьдзеле|Viltis||be|Viltis}} (№ 29, 1909 год)<ref>Litwa. Nr. 8 (14), 1909. S. 117.</ref> сьведчыў: «''Ёсьць шмат беларусаў, якія проста называюць сябе ліцьвінамі і хочуць імі быць, гэтак жа, як ліцьвіны, што гавораць па-польску. Добра было б, калі б і яны мелі сваё выданьне ў беларускай мове''»<ref>[[LITWA: hłos monarchisty]]. № I (XXII), 2008. С. 2.</ref>. Тым часам летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мечыслаў Давойна-Сільвястровіч||pl|Mieczysław Dowojna-Sylwestrowicz}} у польскамоўным выданьні «Litwa» (№ 11/12, 1911 год) зазначаў: «''беларусы, назва якіх належыць на больш новых, маюць права на назву ліцьвінаў [літоўцаў]… іх суседзі і яны самі сябе называюць ліцьвінамі, пісаны ў іх мове статут называецца літоўскім, храністы і старыя дакумэнты называюць іх мову літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Białorusini, których nazwa należy do nowszych, mają prawo do nazwy litwinów, gdyż, skutkiem jednej przeszłości z litwinami, mają jedną historję, sąsiedzi ich i oni sami siebie nazywają litwinami, statut pisany w ich języku nazywałsię litewskim, kronikarze i stare dokumenta język ich nazywają litewskim»|скарочана}}}}<ref>N. Downar [Dowojna-Sylwestrowicz M.]. Białorusini — litwini — polacy // Litwa. Nr. 11/12, 1911. S. 174.</ref>. Ужываньне беларускай саманазвы «ліцьвіны» ў пачатку XX ст. засьведчыў клясык беларускай літаратуры [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]] у сваёй аўтабіяграфічнай трылёгіі «[[На ростанях]]»{{Заўвага|Якуб Колас стаў правобразам маладога настаўніка Лабановіча}}<ref>Кузняцоў С. [https://nashaniva.com/?c=ar&i=126017 Лёс сям’і пана падлоўчага: Ядвіся з трылогіі «На ростанях»: што з ёй стала], [[Наша Ніва]], 12 красавіка 2014 г.</ref>: «''Пан падлоўчы быў родам дзесь з Гарадзеншчыны і паходзіў, як ён казаў сам, з старога дваранскага роду. Тутэйшае жыхарства лічыла яго палякам, сам жа пан падлоўчы з гэтым не згаджаўся. „Я — ліцьвін“, — зь нейкаю гордасьцю зазначаў пан падлоўчы і сваю належнасьць да ліцьвінаў даводзіў, паміж іншым, і тым, што яго прозьвішча — Баранкевіч — мела канчатак на „іч“, тады як чыста польскія прозьвішчы канчаюцца на „скі“: Жулаўскі, Дамброўскі, Галонскі. Даведаўшыся, што прозьвішча новага настаўніка Лабановіч, падлоўчы пры спатканьні зь ім прыметна выказаў адзнакі здавальненьня, як гэта бывае тады, калі нам на чужыне прыходзіцца спаткацца зь земляком. — То і пан — ліцьвін! — весела сказаў ён маладому настаўніку і пастукаў яго па плячы. <…> Гаварыў падлоўчы Баранкевіч найбольш добраю беларускаю моваю»<ref name="Kolas-1955"/><ref name="Jermalovic-2000-37"/>. Паводле ўспамінаў беларускага грамадзкага дзеяча, пэдагога і актывіста [[Беларуская дыяспара|беларускай дыяспары]] ў [[ЗША]] [[Яўхім Кіпель|Яўхіма Кіпеля]] (1896—1969), назва ліцьвіны захоўвалася ў ваколіцах [[Бабруйск]]у ([[Рэчыцкі павет|гістарычная Рэчыччына]]): «''У Бабруйшчыне, і там, дзе я рос, тады яшчэ быў папулярны назоў „Літва“, а мы былі „ліцьвіны“. Было й німала тых, хто памятаў, што й край называўся „Літвой“. Было яшчэ таксама шмат сьветкаў паўстаньня 1863—1864 гадоў. Мой дзед па бацьку быў у паўстаньні, ды ў Машнічах, Слаўкавічах, Байлюкох і іншых суседніх вёсках і сёлах яшчэ былі жывымі сьветкі ды ўдзельнікі паўстаньня. „Мы — Літва“, — казаў мне заўсёды мой дзед. Ды й іншыя дзяды нам, дзецям, заўсёды казалі, што тут заўсёды была Літва. <…> Памяць пра Літву перахоўвалі ня толькі нашыя дзяды ды паны, як Быкоўскі, але й маладзейшыя людзі, і гэтыя ўспаміны перадавалі нам''»<ref name="Kipiel-1995"/>. Паводле ўспамінаў беларускага паэта [[Алесь Змагар|Аляксандра Яцэвіча (Алеся Змагара)]], удзельніка [[Слуцкі збройны чын|Слуцкага збройнага чыну]] і кіраўніка эмігранцкай арганізацыі «Беларускі вызвольны рух», назва ліцьвіны таксама бытавала на [[Слуцкае княства|гістарычнай Случчыне]]: «''Што датычыцца майго дзеда па мацеры, то… ён быў таленавіты красамоўца — баечнік. Апавядаў ён вельмі цікавыя байкі, часта пераплятаючы з гістарычнымі слаўнымі падзеямі Вялікага Княства Літоўскага. „Ведайце, дзеткі, — казаў ён, — што мы ня рускія. Мы й не беларусы. Мы — ліцьвіны. Наша слаўнае калісь магутнае Вялікае Княства Літоўскае заваявалі маскалі, назвалі сябе рускімі, а нам далі назоў „беларусы“ дзеля падабенства з рускімі. Не забудзьце гэтага, як вырасьцеце. Любеце волю“''»<ref name="Jacevic-1999"/>. Тым часам народжаны на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]] беларускі рэлігійны дзяяч [[Францішак Чарняўскі]] пісаў у сваім лісьце да іншага ўдзельніка беларускага хрысьціянскага руху [[Пётар Татарыновіч|Пятра Татарыновіча]], народжанага на Случчыне: «''Да мяне прыходзіла „[[Наша Ніва]]“. Калі я быў у гарадзкім вучылішчы, адзін зь сяброў мяне запытаў: „Кім мы ёсьць: адны нас залічаюць да палякаў, другія да рускіх?“. Мой адказ, што мы не адно, ані другое. Ведаем з гісторыі, што наш назоў ліцьвіны, але нашы адраджэнцы ідуць да адражэньня пад назовам Беларусь. Незадоўга пасьля таго і школьная ўлада ведала за каго я сябе ўважаю. А калі пайшоў да інспэктара, каб атрымаць пасьведчаньне, якое было патрэбным пры ўступленьні ў сэмінарыю, той радзіў мне беларускасьцяй не займацца, бо гэта цемната і мова брыдкая… Я адважыўся сказаць; „Праўда, народ наш цёмны, але не з сваёй віны, а што датычыць мовы, то мне здаеца, што яна ёсьць харашэйшай і ад рускай і ад польскай“''»<ref name="Traciak-2012-202"/>. == Літоўская мова == === Першы запіс === [[Файл:Kiejstut. Кейстут (1841).jpg|значак|Вялікі князь [[Кейстут]]]] У 1351 годзе князь [[Кейстут]] (брат вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а) рушыў у [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] ў выправу з вайсковымі аддзеламі з [[Трокі|Трокаў]], [[Горадня|Горадні]], [[Дарагічын]]а і [[Берасьце|Берасьця]]. У час сустрэчы вугорскі кароль [[Людвік I Вялікі|Людвік (Лаёш) Вялікі]] і князь Кейстут учынілі мір, і на знак замірэньня Кейстут загадаў зарэзаць [[карова|быка]] і па забіцьці павярнуўся да свайго войска і пракрычаў «''па-літоўску''» (паводле вугорскай кронікі, ''lithwanice''): «''Рагаціна — розьні нашы. Госпад на ны!''» ([[Стараславянская мова|па-стараславянску]] «на ны» азначае «на нас»{{Заўвага|Як зазначае [[Аляксандар Брукнэр]], {{мова-pl|«Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, naswybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. [http://slowianie.3bird.pl/download/materialy/slowianie-materialy-aleksander-bruckner-mitologia-slowianska-i-polska.pdf Mitologia słowiańska i polska]. — Warszawa, 1980.</ref>), у запісе кронікі — «''rogachina roznenachy gospanany''», што перамовілі яго ліцьвіны (''Lithwani''). З тым, што гэтая прамова ёсьць узорам славянскай мовы, пагаджаецца большасьць дасьледнікаў: [[Аляксандар Мяжынскі]], [[Аляксандар Брукнэр]], [[Стывэн Крыстафэр Роўэл]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Андраш Золтан||be|Андраш Золтан}} ды іншыя<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 86.</ref>. === Славянская літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Беларуская мова}} [[Файл:Žygimont Kiejstutavič, Pahonia. Жыгімонт Кейстутавіч, Пагоня (1411, 1930).jpg|значак|Пячаць [[Жыгімонт Кейстутавіч|Жыгімонта Кейстутавіча]] з [[Пагоня]]й, 1411 г.]] За часамі Вялікага Княства Літоўскага [[Беларуская мова|беларускую мову]] азначалі літоўскай (мовай літоўскага народу) вялікі князь [[Ягайла]] ў агульназемскім прывілеі для Літвы 1387 году, першы віленскі біскуп (1388—1398) [[Андрэй Васіла]] ў сваім тэстамэнце ды іншыя ліцьвіны, а таксама замежнікі (напрыклад, чэскі тэоляг [[Геранім Праскі]], які ў канцы XIV ст. быў місіянэрам у Літве, пісаў, што ў гэтай дзяржаве «''мова народу ёсьць славянскай''», а паводле назвы дзяржавы яе называюць «''літоўскай''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>). Беларуская мова, якая ў Вялікім Княстве Літоўскім называлася літоўскай, была мовай літоўскага народу і афіцыйнай мовай гаспадарства, на ёй складаліся ўрадавыя лісты і судовыя выракі, вялося дыпляматычнае ліставаньне з замежнымі краямі{{Заўвага|Ужо 28 сьнежня 1264 году на беларускай мове склалі дамову паміж князем [[Гердзень|Гердзенем]] (стрыечным братам вялікага князя [[Міндоўг]]а) і [[Лівонскі ордэн|Інфлянцкім ордэнам]]<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 61.</ref>}}. [[Файл:Vitaŭt Vialiki, Kalumny. Вітаўт Вялікі, Калюмны (1555).jpg|значак|[[Вітаўт|Вітаўт Вялікі]] з гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]]] Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на вялікую колькасьць беларускіх тлумачальных тэрмінаў у граматах літоўскіх князёў і баяраў, складзеных у XIV—XV стагодзьдзях на [[Лацінская мова|лацінскай мове]]. Такое ўжываньне выняткова славянскіх тлумачальных тэрмінаў ня толькі ў дакумэнтах, пісаных у дзяржаўнай канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага, але і аформленых па-за канцылярыяй звычайнымі ліцьвінамі, ёсьць беспасярэднім сьведчаньнем, што тыя карысталіся ўласнымі, а не чужымі моўнымі выразамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 39—46.</ref>. Пагатоў у многіх выпадках беларускія словы падаваліся з азначэньнем «народны» («гутарковы»), а самі такія дакумэнты нярэдка складаліся ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх мясцовасьцях]], прылеглых да сучаснага беларуска-летувіскага этнічнага памежжа. У 1358 годзе дзеля вызначэньня дакладнай мяжы паміж Вялікім Княствам Літоўскім і [[Мазавецкае княства|Мазоўшам]] у [[Горадня|Горадні]] склікалі адмысловы сойм зь літоўскіх і мазоўскіх князёў і баяраў. У [[Лацінская мова|лацінскім]] акце разьмежаваньня, выдадзеным у Горадні 13 жніўня 1358 годзе князямі [[Кейстут]]ам, [[Патрыкей Давыдавіч|Патрыкеем]] і [[Войшвілт]]ам і баярамі Айкшам, Алізарам і Васком Кірдзеевічамі, ужылі трансьлітараваныя ў лаціну «''гутарковыя''» назвы памежных пунктаў «''Каменны брод''» (''in vulgari a Kamyoni brod'') і «''вусьце вялікай стругі''» (''uscze welikey strugi'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 62.</ref>. У лацінскай дароўнай грамаце [[Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Ашмяны)|касьцёлу]] ў [[Ашмяны|Ашмянах]] ваяводы віленскага [[Войцех Манівід|Альбэрта Манівіда]] ад 1407 году ўжываецца «''народны''» выраз «''паўустаўнае''» (''vulgariter dictam pol ustavy'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 175.</ref>. Князь [[Жыгімонт Кейстутавіч]] у сваёй лацінскай грамаце ад 1411 году згадваў гутарковую (''vulgariter dicitur'') меру «''пуд воску''» (''pud vosku'')<ref name="Urban-2001-11">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 11.</ref>. А ў дароўнай грамаце ад 1434 году, якой Жыгімонт Кейстутавіч ужо будучы вялікім князем запісаў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] наданьні ў [[Меднікі|Медніцкай]], [[Дубінкі|Дубінскай]], [[Лынгмяны|Лынгмянскай]] і [[Немянчын]]скай валасьцях, згадваліся загароджы на рацэ, якія па-народнаму называліся «''язы''»{{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}} (''vulgariter jazi''). У лісьце да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] ад 1420 году вялікі князь [[Вітаўт]] ужыў выраз «''ловы, у народнай мове менаваныя „гайны“''»{{Заўвага|[[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]] падае: «''Гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>}} (''indagines, alias in vulgari hayn'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 208.</ref>. У 1423 годзе ён зацьвердзіў дароўную грамату віленскага ваяводы Альбэрта Манівіда капліцы пры Віленскай катэдры, дзе загадвалася тром «''сем’ям''» (''familiae vulgariter siemie'') Цярэнцевічаў (''Terentiewiczy'') даваць «''лукно пяціпяднае''» (''lukno petypedne'') мёду, а братам Львовічам (''Lwowiczy'') і Небутовічам (''Nebutowiczy'') — «''лукно шасьціпяднае''» (''vulgariter lukno szescipedne'') мёду на карысьць той капліцы<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У дароўнай грамаце віленскага мяшчаніна Мацея Волаха і яго жонкі Дароты [[Віленскі кляштар францішканаў|Віленскаму кляштару францішканаў]] ад 1422 году лацінскі выраз «''situm circa fluvium Niemesz''» («''разьмешчаны ля ракі [[Нявежа (Летува)|Нямежы]]''») патлумачылі гутарковым выразам «''на Нямежы''» (''in vulgari comuniter dicendo na Nemeszi'')<ref name="Dajlida-2019-176">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 176.</ref>. У 1434 годзе ў дароўнай грамаце, якой [[Андрэй Саковіч (ваявода)|Андрэй Саковіч]], дзедзіч [[Немянчын]]а, надаваў Віленскай катэдры дзесяціну з свайго двара ў [[Сьвянцяны|Сьвянцянах]], згадваліся мясцовыя жыхары Войтка, два Мікіты, Кузьма Сямашыч (''Cusma Semaszicz''), Кастусь Пуршка (''Costhus alius Purschka'') ды іншыя. Некаторыя зь іх былі ўдзельнікамі суполак [[Бортніцтва|бортнікаў]], якія па-народнаму называліся «''сябрылы''» (''alias sabrili''); супольнік такой сябрылы называўся «''сябрыч''» (''alias sabricz'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1436 году, якой [[Конрад Кучук]] (''Cunradus alias Kuczuc''), дзедзіч [[Жырмуны|Жырмуноў]], чыніў наданьне Віленскаму касьцёлу францішканаў, згадвалася мера мёду, якая па-народнаму называлася «''шацец''» (''vulgariter dictam szathec'')<ref name="Dajlida-2019-176"/>. У грамаце 1437 году [[Станіслаў Даўгайла]], харужы віленскі, надаваў Віленскай катэдры сваю зямлю Навіны (''Nowiny'') на дзесяць «''бочак''» (''ad decem tunnas alias beczki'')<ref name="Dajlida-2019-177">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 177.</ref>. У 1451 годзе кашталян віленскі [[Сямён Гедыгольдавіч]] заснаваў [[Касьцёл Адведзінаў Найсьвяцейшай Панны Марыі (Вішнеў)|касьцёл]] у сваёй вотчыне [[Вішнеў (Менская вобласьць)|Вішневе]] і надаў яму зямлю «''з пашняй''» (''cum agro alias z pasznia'') і лугі, па-народнаму менаваныя «''сенажаці''» (''prata alias sianozaczy''). У 1452 годзе Магдалена, удава старосты [[Ліда|лідзкага]] Ягінта, надала Віленскаму кляштару францішканаў «''пашню''» (''agrum alias pasznia'') зь людзьмі ў [[Тракелі (Вярэнаўскі раён)|Тракелях]]. У 1459 годзе пан [[Андрэй Даўгердавіч]] надаў [[Касьцёл Сьвятога Апостала Андрэя (Лынтупы)|касьцёлу]] ў [[Лынтупы|Лынтупах]] людзей, якія мусілі даваць «''бязьмен''» мёду (''bezmien mellis'') або «''пуд''» мёду (''pud mellis''), а таксама пэўную меру «''грачыхі''» (''hreczychy'')<ref name="Dajlida-2019-177"/>{{Заўвага|Апроч таго, у [[Хроніка Віганда|Хроніцы Віганда]] зазначаецца, што літоўскія судны па-народнаму завуцца «''паромы''»: {{мова-la|«comprehenduntque ibi duas naves Lithwanas vulgariter Promen»|скарочана}}<ref>Scriptores rerum Prussicarum. Bd. 2. — Leipzig, 1863. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=8H8OAAAAYAAJ&q=Promen#v=snippet&q=Promen&f=false S. 565].</ref><ref>Łowmiański H. Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego. T. 1. — Wilno, 1931. [https://www.google.by/books/edition/Studja_nad_poczatkami_spoleczenstwa_i_pa/fjQaAAAAIAAJ?hl=ru&gbpv=1&bsq=%22vulgariter+Promen%22&dq=%22vulgariter+Promen%22&printsec=frontcover S. 8].</ref>}}. Ліцьвіны часта падавалі ў дакумэнтах свае славянскія народныя формы [[Імёны ліцьвінаў|імёнаў]] або прозьвішчы на -віч: ''nos dominus Basilius alias [[Васіль Саковіч (літоўскі баярын)|Waschko Sakowycz]]'' (1444 год)<ref>{{Літаратура/Дыпляматычны кодэкс Віленскай катэдры і дыяцэзіі|1-1к}} S. 203.</ref>, ''dominus Andreas alias Hrimko [[Сурвіла|Surwiłowicz]]'' (каля 1450 году)<ref>{{Літаратура/Спадчыньнікі Вітаўта (2015)|к}} С. 600.</ref>, ''Petrus alias [[Пётар Дабрагост Нарбутавіч|Dobrogost Narbutowicz]]''<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 148.</ref> (1471 год)<ref>{{Літаратура/Дыпляматычны кодэкс Віленскай катэдры і дыяцэзіі|1-2к}} S. 320.</ref>, ''Petrus alias [[Пётар Гедыгольдавіч|Szenko Gyedygoldowicz]]'' (1485 год)<ref>[http://starbel.by/dok/d170.htm Грамота вдовы виленского каштеляна Петра (Сенька) Гедигольдовича Милохны на двор Мир (1485)]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, Fontes historiae Magni Ducatus Lithuaniae</ref> ды іншыя<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 15, 60—61, 189, 205—206.</ref>. [[Файл:Ліст вялікага князя Вітаўта з подпісам “Сам” (1399).jpg|значак|Ліст вялікага князя Вітаўта рыскаму бурмістру на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]] з подпісам «''Сам''», 1399 г.]] Яшчэ ў XIII ст. прускі храніст Хрысьціян пісаў: «''Калісьці [[Вэнэды]]я, цяпер Літванія, адсюль назва Вэнэдзкай затокі''» і такім спосабам лічыў пачатковую Літву [[Славянскія мовы|славянскай]] краінай<ref>[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] Літва і ліцьвіны — адкуль і хто? (пасляслоўе) // {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы|к}} С. 23.</ref>. У 1440-х гадох славянскай назваў літоўскую мову пісьменьнік і гуманіст, будучы [[папа|рымскі папа]] [[Піюс II (папа рымскі)|Энэа Сыльвіё Пікаляміні]]: «''Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская''»{{Заўвага|{{мова-la|«Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orlentem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est''»|скарочана}}<ref>Pii II Pontificis Maximi Historia Rerum ubique Gestarum cum Locorum descriptione. — Parrhisiis, 1509. P. 109v—110.</ref>}}<ref name="Urban-2001-113">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 113.</ref><ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265—266.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Невядомы сучасьнік [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] ў трактаце пра Памор’е (1464 год) пісаў, што «''мову памаранаў аднолькава могуць разумець палякі, русіны, ліцьвіны і прусы{{Заўвага|Пад прусамі тут, напэўна, разумелася польскае насельніцтва, якое тады жыло ў нізоўі [[Вісла|Віслы]] на яе правым узьбярэжжы<ref name="Urban-2001-15">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 15.</ref>}}''»<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што хоць сам Длугаш адзначыўся супярэчлівымі сьцьверджаньнямі пра мову ліцьвінаў, якіх залічваў да славянізаваных балтаў гэтак званага «[[Італійцы|італійскага]] паходжаньня»<ref name="Urban-2001-76">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 76.</ref>, аднак апісваючы эпізоды хрышчэньня ліцьвінаў і [[жамойты|жамойтаў]] храніст засьведчыў: пры хрышчэньні ліцьвінаў польскія сьвятары ня мелі патрэбы ў перакладніках, якія спатрэбіліся ім пры хрышчэньні жамойтаў{{Заўвага|Таксама у 11-й кнізе сваіх хронікаў Ян Длугаш згадаў першага каталіцкага біскупа для Жамойці [[Мацей зь Вільні|Мацея]]: «''з паходжаньня Немец, які, аднак, нарадзіўся ў Вільні. Ён добра ведаў мовы літоўскую і жамойцкую''», чым прызнаў існаваньне дзьвюх асобных моваў — літоўскай і жамойцкай<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22.</ref>}}<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 22, 103.</ref>. Тым часам вялікі князь [[Гедзімін]] запрашаў з Захаду ў Вялікае Княства Літоўскае дзеля хрышчэньня ліцьвінаў манахаў-прапаведнікаў, якія валодалі «польскай» і «рускай» мовамі<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 58, 102.</ref>. У грамаце вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] да біскупа віленскага [[Войцех Табар|Войцеха Табара]] ад 1503 году пан [[Іван Сапега]], які працаваў у славянскім сакратарыяце Вялікага Княства Літоўскага і фактычна азначаўся ў дзьвюх папскіх булах ад 1501 году як «''сакратар рускай мовы''» («''secretarius Ruthenicus''», «''in cancellaria Ruthenica secretarium et capitaneum''»), характарызаваўся як «''secretario nostro Litvano''» («''secretarius noster Litvanus''»), што варта разумець як «''сакратар літоўскай мовы''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 114.</ref>. Паводле гісторыка Паўла Урбана, гэта ёсьць адным зь сьведчаньняў працэсу сьціраньня этнічнай мяжы паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]] ў XV—XVI стагодзьдзях<ref name="Urban-2001-85">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>. Увогуле, атаясамліваньне Літвы і Русі адзначаў яшчэ польска-прускі гісторык і этнограф XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мацей Прэторыюс||pl|Mateusz Pretoriusz}}, тлумачэньне якому бачыў у агульным паходжаньнем рускіх і літоўскіх княскіх дынастыяў — «''з Прусаў''»<ref>Naruszewicz A. Historya narodu polskiego. T. 1, cz. 1. — Warszawa, 1824. [https://polona.pl/item/historya-narodu-polskiego-t-1-cz-1,OTYyMDI0Njg/265/#info:metadata S. 206].</ref>. Ён жа сьцьвярджаў паходжаньне назвы літвы ад [[Люцічы|люцічаў]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 292.</ref>, а таксама сьведчыў, што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die Littauische Sprache ist in Reussen so gemein gewesen, dass man Littauisch Reussisch genannt und Reussisch Littauisch»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=LoICAAAAQAAJ&pg=PR12-IA6&dq=Die+Littauische+und+jetzige+Nadravische&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiX_eWNjp31AhWX87sIHWgzCo4Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Die%20Littauische%20und%20jetzige%20Nadravische&f=false S. VI].</ref>, на што зьвяртае ўвагу [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>. Паводле гісторыка [[Андрэй Катлярчук|Андрэя Катлярчука]], азначэньне старой беларускай літаратурнай мовы як «рускай» (паралельна зь яе азначэньнем «літоўскай» — як гутарковай мовы ліцьвінаў) тлумачыцца тым, што яна ўжывала на пісьме [[Кірыліца|кірылічныя «рускія» літары]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>. Вялікі князь [[Жыгімонт Стары]] ў сваёй лацінамоўнай грамаце [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Дарагічынскай]] зямлі ([[Вільня]], 1516 год) адзначаў, што ў «''народнай літоўскай мове''» ({{мова-la|vulgo Lituanico|скарочана}}) судовыя выканаўцы называюцца [[Дзецкі|«дзецкія»]] (''Dzieczkie'')<ref>Januszowski J. Statuta, prawa y constitucie. — Kraków, 1600. [https://books.google.by/books?id=AwpqPXb2wE8C&pg=PA834&lpg=PA834&dq=%22vulgo+lituanico%22&source=bl&ots=Pj8onEbDfy&sig=ACfU3U3c61-MJ5YxF1VMaHXJ7Wjj75Uwhw&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi78qfTgoX2AhVSQfEDHZMyBsgQ6AF6BAgEEAM#v=onepage&q=lituanico&f=false S. 834].</ref><ref>Statut litewski. Zbior praw Litewskich od roku 1389 do roku 1529. — Poznań, 1841. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=nkhYAAAAcAAJ&q=lithuanico#v=snippet&q=lithuanico&f=false S. 119].</ref>. Вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] ва [[Дамова|ўмове]] 1545 году з прускім герцагам [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхтам Гогенцолернам]], пляменьнікам свайго бацькі Жыгімонта Старога, назваў беларускую мову «роднай», «нашай»: {{мова-la|vsque ut lingua Teutonica vocant Rogort, nostra vero vulgari Raigrod|скарочана}}<ref>Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ZmVcAAAAcAAJ&q=nostra+vero+vulgari+Raigrod#v=snippet&q=nostra%20vero%20vulgari%20Raigrod&f=false С. 7].</ref>. Тым часам Альбрэхт Прускі ва ўласным выкладзе той умовы азначыў гэтую мову літоўскай: «''Lithuanica vero volgari Raigrod''»<ref>Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=ZmVcAAAAcAAJ&q=Lithuanica#v=snippet&q=Lithuanica&f=false С. 12].</ref>. Літоўскія паны-камісары (Вацлаў, біскуп жамойцкі; [[Рыгор Рыгоравіч Осьцік|Рыгор Осьцік]], кашталян віленскі; [[Аляксандар Хадкевіч (ваявода наваградзкі)|Аляксандар Хадкевіч]], ваявода наваградзкі; Ян Даманоўскі, пробст Віленскі; Мікалай Нарбут, капітан мазырскі) зьвярнулі ўвагу на неадпаведнасьць некаторых месцаў у лісьце прускага герцага да ліста вялікага князя, але абмінулі як нейкую неадпаведнасьць сьцьверджаньне, што «[[Райгорад|Райгрод]]» ёсьць назвай «''у народнай літоўскай мове''»<ref>Книга посольская Метрики Великого Княжества Литовского, содержащая в себе дипломатические сношения Литвы в государствование Короля Сигизмунда Августа (с 1545 по 1572 год). — Москва, 1843. С. 11—12.</ref>. У лістох [[Салямон Рысінскі|Салямона Рысінскага]] захаваліся ўпаміны пра эпіграму ў гонар Радзівілаў на «''народнай мове''» аўтарства [[Андрэй Рымша|Андрэя Рымшы]]<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XI—XIX стагоддзяў у двух тамах. Т. 1. — {{Менск (Мінск)}}, 2006. С. 480.</ref>, які падпісваў свае творы словам Ліцьвін<ref>Рагойша М. Псеўданім як фактар беларускай журналісцкай практыкі пачатку XX ст. (на матэрыяле перыядычных выданняў «Наша Доля» і «Наша Ніва») // Веснік Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А. Куляшова. № 4 (25), 2006. С. 182.</ref> (у тым ліку беларускамоўны «На гербы яснавяльможнага пана… [[Фёдар Скумін Тышкевіч|Тэадора Скуміна]]»). Апроч таго, Салямон Рысінскі пераклаў вершы Андрэя Рымшы зь «''мясцовай мовы''» на лацінскую<ref>Латышонак А. [https://www.belreform.org/latyszonak_rysin.php Навуковыя крыніцы самаакрэслення Саламона Рысінскага як беларуса] // Рэфармацыя і грамадства: XVI стагоддзе: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі. — Мінск, 2005. С. 126—131.</ref>. [[Файл:Yermolin Chronicle.jpg|значак|Першая старонка [[Ярмолінскі летапіс|Ярмолінскага летапісу]]: «''Бысть [[Славянскія мовы|Словѣнскіи азыкъ]] отъ седмідесять і дву азыкъ едінъ… раззiдошася по земли и прозвашеся своимі имены, сѣдше на которомъ мѣстѣ… сѣдоша на Вислѣ рѣцѣ и прозвашася [[Палякі|Ляхове]], а инии [[Люцічы|Лютичи]], а инии Литва, а иніи Мазовшане, а инiи Поморяне''»<ref>ПСРЛ. Т. 23. — СПб., 1910. [https://books.google.by/books?id=hZdZAAAAcAAJ&pg=PP13&dq=%D0%B1%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8C+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B8+%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A+%D0%B5%D0%B4%D1%96%D0%BD%D1%8A+%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B8+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwlID25Pb8AhVc57sIHXOWBDsQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%B1%D1%8B%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B8%20%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%20%D0%B5%D0%B4%D1%96%D0%BD%D1%8A%20%D0%BB%D1%8E%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 1].</ref>]] Такія эўрапейскія навукоўцы, як Гэртман Шэдэль у «Сусьветнай хроніцы» (1493 год)<ref name="Panucevic-2014-265">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 265.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, дырэктар [[Нюрнбэрг|Нюрнбэрскае]] гімназіі Ян Коклес Норык у «Дэкастыхоне» (1511 год){{Заўвага|{{мова-la|«Post Poloniam Lituania est spaciola quoque tellus verum paludibos sylvisque plurimum obducta… Lingua utuntur Sclavonica»|скарочана}}<ref>Jo. Coclei Norici Decastichon. In librum. Norinburgae, 1511, pp.Kv-K II — Inkunabel. Gymnasial Bibliothek zu Koeln, GB XI 490b, Panzer VII, 451, 86.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/>, Ян Багемскі ў працы «Звычаі ўсіх народаў» (1538 год){{Заўвага|{{мова-la|«Lithunia est Poloniae ad ortum connexa noningentorum millium passuum circuitu magna sui parte palustris plurimumque nemorosa… Sermo gentis, ut Polonis, Sclavonicus, hie enim sermo, quern latissime patet, ac plurimis quidem gentibus communis est…»|скарочана}}<ref>Omnium Gentium Mores, Leges et Ritus. Ex mulris clarissimis rerum scriptoribus a Joanne Boemo Aubano Teutonico nuper collecti et novissime recogniti. Antverpiae, 1538. P. 80v-81.</ref>}}<ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/> і аўстрыйскі дыплямат [[Жыгімонт Гербэрштайн]] у «Гісторыі Масковіі» (1549 год) пісалі пра Літву, як пра славянскі народ. Усе яны залічвалі літоўскую мову да [[славянскія мовы|славянскіх моваў]]<ref name="Stankievic-2003-639">Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639.</ref>. Гісторык [[Вітаўт Чаропка]] зьвяртае ўвагу на тое, што самі ліцьвіны лічылі сябе за славянаў, пра што сьведчыць зробленая ў 1634 годзе заява жыхарам Маскоўскай дзяржавы, што яны зь імі «''людзі аднае веры Хрэсьціянскае, аднаго языка і народа Славенскага''»<ref>Труды и летописи Общества истории и древностей российских. Ч. 6. — Москва, 1833. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=DTFjAAAAcAAJ&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22#v=snippet&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%22&f=false С. 240].</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 44.</ref> (падобную заяву яшчэ ў 1600 годзе таксама зрабіў Леў Сапега перад [[Барыс Гадуноў|Барысам Гадуновым]]<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Ч. 68, 1850. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=kx0ZAQAAIAAJ&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%22#v=snippet&q=%22%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%B0%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%83%22&f=false С. 112].</ref>). Жыгімонт Гербэрштайн, які наведваў Літву ў 1517—1526 гадох, пісаў: * «''…бізона ліцьвіны ў сваёй мове называюць „зубар“ (Suber{{Заўвага|Тым часам [[летувісы]] завуць гэтага зьвера ''stumbras''<ref name="Arlou-2012-160">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 160.</ref><ref name="Zajkouski-2009">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г.</ref>}})''»{{Заўвага|{{мова-la|«Bisontem Lithwani lingua patria vocant Suber, Germani improprie Aurox vel Urox»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=suber&f=false P. 117].</ref>|скарочана}}}}; * «''…той зьвер, якога ліцьвіны ў сваёй мове называюць „лось“ (Loss), по-нямецку завецца Ellend („лось“ — нямецк.)''»{{Заўвага|{{мова-la|«Quae fera Lithwanis sua lingua Loss est, earn Germani Ellend, quidem Latine Alcem vocant»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?id=iUphAAAAcAAJ&pg=PA118-IA1&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwii8ueNhb70AhWB-qQKHTj7BbIQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Quae%20fera%20Lithwanis%20sua%20lingua%20Loss&f=false P. 118].</ref>|скарочана}}}}; * «''Гаспадар прызначае туды [ў Жамойць] ўрадоўцу [зь Літвы], якога ў сваёй мове яны [ліцьвіны] называюць „староста“ (Starosta)''»{{Заўвага|{{мова-la|«ex Lithvania a Principe Praefectus, quem sua lingua Starosta, quasi seniorem appellant praeficitur»<ref>Sigmund von Herberstein. Rervm Moscoviticarvm Commentarii. — Antverpiae, 1557. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=iUphAAAAcAAJ&dq=Quae+fera+Lithwanis+sua+lingua+Loss&q=suber#v=snippet&q=starosta%20lingua&f=false P. 119].</ref>|скарочана}}}}<ref name="Stankievic-2003-639"/>. Вэнэцыянскі дыплямат Марка Фаскарына ў 1557 годзе пісаў, што «''маскавіты размаўляюць і пішуць славянскай мовай, таксама як [[Харватыя|далматы]], [[Чэхія|чэхі]], [[палякі]] і ліцьвіны''»{{Заўвага|{{мова-it|«Questi Moscoviti parlano la lingua Schiavona, et scrivono nella stessa, siccome i Dalmatini, Bohemi, Polacchi et Lithuani…»|скарочана}}<ref>Historica Russiae Monumenta, ex antiquis exterarum gentium archivis et bibliothecis depromta ab A. J. Turgenevio, T. I. Nr. 135. — Petropoli, 1841. P. 149.</ref>}}<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 639—640.</ref>. Успрыманьнем у Польшчы ліцьвінаў (разам з русінамі) як народу славянскай мовы, этнічна блізкага палякам, тлумачыцца пасольская інструкцыя для [[Эразм Цёлак|Эразма Цёлка]] на перамовы з новаабраным папам [[Юліюс II (папа рымскі)|Юліюсам II]], выдадзеная ў 1504 годзе ў канцылярыі [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]], дзе сьцьвярджалася нібы «''землі Літоўскага княства спакон веку былі заселеныя палякамі''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 84, 113.</ref>. Тым часам у творах паэта і пісьменьніка [[Мікалай Рэй|Мікалая Рэя]], аднаго з заснавальнікаў [[Польская літаратура (рэнэсанс)|польскай літаратуры]], ліцьвіны гавораць па-беларуску (напрыклад, ліцьвін простага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] зь верша «Litwin co pytał Polaka iako gi zową», выдадзенага ў 1562 годзе<ref>Rozprawy Akademii Umiejętności: Wydział Filologiczny. T. VIII, 1894. [https://books.google.by/books?id=bFIoAAAAYAAJ&pg=PA331&dq=rzek%C5%82+Litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisoP7b4t7zAhVI6qQKHfNUAHsQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=rzek%C5%82%20Litwin&f=false S. 331].</ref>). Як падкрэсьліваў польскі гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]], «''калі [Мікалай Рэй] пазьней апісваў русінаў, яны гаварылі „па-літоўску“ (г.зн. па-беларуску; ліцьвін у яго заўсёды быў толькі беларусам), ніколі па-ўкраінску''»{{Заўвага|{{мова-pl|«[Mikołaj Rej] jeżeli później o Rusinach opowiadał, prawili mu po "litewsku" (tj. po białorusku; Litwin u nego zawsze tyle co Białorusin), nigdy po małorusku»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Mikołaj Rej: człowiek i dzieło. — Lwów, 1922. S. 7.</ref><ref>Brückner A. Mikołaj Rej. — Warszawa: PWN, 1988. [https://books.google.by/books?id=SKTqAAAAMAAJ&q=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&dq=Miko%C5%82aj+Rej+litwin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjn5Lee4N7zAhVrgP0HHScUAxkQ6AF6BAgCEAI S. 14].</ref>. Таксама польскі паэт {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Патоцкі||pl|Wacław Potocki}} (1622—1696) у адным з сваіх твораў тлумачыў, што «''[[Бацьвіньне|boćwiny]] па-літоўску, па-нашаму ćwikły''»<ref>Potocki W. Ogrod fraszek. — Lwów, 1907. [https://archive.org/details/ogrodfraszek00potogoog/page/324/mode/2up?q=litewsku S. 324].</ref>. [[Файл:Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие (1627, 1783).jpg|значак|Першая старонка катэхізісу {{nowrap|Л. Зізанія}} (перавыданьне 1783 году, [[Горадня]]): «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''»]] Апублікаваная ў 1578 годзе ў [[Кракаў|Кракаве]] [[Хроніка Эўрапейскай Сарматыі]] зазначала, што «''…усе іншыя найбольшыя і найхрабрэйшыя народы ўсходніх і паўночных краінаў, якія ўжываюць славянскую мову, ёсьць баўгары, басьнякі, сэрбы, …ліцьвіны, што пануюць размашыста, кашубы… чэхі, палякі, мазуры… Ва ўсіх гэтых краінах, ад Ледавітага акіяну… да Міжземнага і Адрыятычнага мораў, жывуць народы славянскай мовы… Хоць многія зь іх свой бацькоўскі спосаб жыцьця зьмянілі на звычаі іншых народаў. Гэтак басьнякі, баўгары, сэрбы, рацы і далматы перанялі звычаі туркаў і вугорцаў… Ліцьвіны, русіны і мазуры зблізіліся з палякамі… Па-за гэтым, аднак, усе яны, хоць расьсяліліся сярод іншых народаў, гутараць, асабліва ў вёсках, на сваёй роднай, хай сабе адметнай, славянскай мове''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 18—19.</ref>. Таксама пры апісаньні Масковіі паведамлялася, што «''іншыя славяне, якімі ёсьць палякі, чэхі, ліцьвіны (літва) ды іншыя, якія ад мовы рускай адрозьніваюцца, іншым імём цара называюць, адныя Krol, другія Korol, альбо Kral…''»{{Заўвага|{{мова-la|«cæteri autem Slavones vtpote Poloni, Bohemi, Lituani, et cæteri, qui ab idiomate Ruthenico diuersi sunt, alio nomine Regem appellant, scilicet Krol, alij Korol, et Kral»|скарочана}}<ref> Sarmatiae Europeae descriptio, quae regnum Poloniae, Lituaniam, Samogitiam, Russiam, Masouiam, Prussiam, Pomeraniam, Liuoniam, & Moschouiae, Tartariaeque partem complectitur. — Cracovia, 1578. [https://books.google.by/books?id=ULz4bTnQRRoC&pg=RA1-PA29&dq=lithwanice&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjT0tKVws3zAhVbSvEDHcDSCYIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=kral&f=false Fol. 25].</ref>}}{{Заўвага|{{мова-pl|«Insi zaś Słowacy, iako są Polacy, Czechowie, Litwa, y insi, ktorzy od mowy Ruskiey są rożni inszym imieniem Cara zowią iedni Krolem drudzy Korolem albo Kralem...»<ref>Zbior dzieiopisow polskich, Т. 4. — Warszawa, 1768. [https://books.google.by/books?id=HvYvAAAAYAAJ&pg=PA523&dq=Cara+zowi%C4%85+iedni+Krolem+drudzy+Korolem+albo+Kralem&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiYusyoy87zAhVGSPEDHeBLBFwQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=Cara%20zowi%C4%85%20iedni%20Krolem%20drudzy%20Korolem%20albo%20Kralem&f=false S. 523].</ref>|скарочана}}}}. А ў дапоўненым польскамоўным выданьні 1611 году зазначалася, што «''…называе гэты танец русь і літва Korohodem''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...zowie ten taniec Ruś y Litwa Korohodem»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=FxhhAAAAcAAJ&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85%2C+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&q=Korohodem#v=onepage&q=taniec&f=false S. 27].</ref>|скарочана}}}} і «''…як русь, і літва абутак сабе пляце, які літва называе Lapciami, а русь — Kurpiami''»{{Заўвага|{{мова-pl|«...iako Ruś y Litwa obuwie sobie plotą, które Litwa lapciami, Ruś kurpiami nazywa»<ref>Kronika Sarmacyey Europskiey. — Krakow, 1611. [https://books.google.by/books?id=FxhhAAAAcAAJ&pg=RA4-PA11&dq=y+Litwa+obuwie+sobie+plot%C4%85,+kt%C3%B3re+Litwa+lapciami&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwirgZfnxM7zAhU1SvEDHe--CFwQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=l%C3%A1p%C4%87i%C3%A1mi&f=false S. 11].</ref>|скарочана}}}}{{Заўвага|Разам з тым, у гэтым жа выданьні адзначалася, што {{мова-pl|«...y sam narod Litewski iasnie assernie abowiem wiele słow Lacinskich y Włoskich w iezyku ich przyrodzonym nayduie sie iako [[Дзевас|Dziewos]] po Litewsku a po Lacinie Deus Bog; Saulas, u nich Słońce a po Lacinie Sol; maja y Niemieckich słow w swey mowie niemało jako Kinig a u nich Kоnigos Xiaże. Maia y Greckich słow nieco w sobie <...> ale się w tych swych kraiach z [[Палямон (літоўскі князь)|Palemoniem]] zoszli»|скарочана}}. Паводле гісторыка і мовазнаўцы [[Мікалай Нікалаеў|Мікалая Нікалаева]], укладальніка акадэмічнага выданьня «Гісторыі беларускай кнігі», у той час пад назвай «літоўская мова» ўжо разумелася лучнасьць славянскіх і балтыйскіх дыялектаў у межах Вялікага Княства Літоўскага (палітычнай Літвы): «''у розных частках дзяржавы карысталіся сваімі дыялектамі „рускай“ ці „літоўскай“ мовы''», прытым «''асабліва адрозьніваліся дыялекты балтыйскія''»<ref>{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 78.</ref>}}. Нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Герман Фаброніюс||de|Hermann Fabronius}} у сваёй этнаграфічнай працы 1614 году («Newe Summarische Welt-Historia…»; перавыдавалася ў 1627 годзе<ref>Fabronius H. Geographia historica. — Ketzel, 1627. [https://books.google.by/books?id=9o1BAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q&f=false S. 306].</ref>) зазначаў: «''Мова ў іх, у палякаў і ліцьвінаў — [[Вэнэды|вэндзкая]], у русінаў таксама, а ў прусаў нямецкая каля мора, усярэдзіне краіны — вэндзкая. У [[Лівонія|Лівоніі]], аднак, маюць часткова нямецкую, часткова асаблівую мову, але зь некаторымі словамі вэндзкага паходжаньня, як то „нябёсы“ называюцца па-славянску ''nebesih'', па-польску ''niebiessich'', па-лівонску ''debbessis''{{Заўвага|{{мова-lt|debesis|скарочана}} — воблака}}… „Імя“ называецца па-вэндзку або па-славянску ''imi'', па-польску ''imie''… але па-лівонску ''waarz''{{Заўвага|{{мова-lt|vardas|скарочана}} — імя}}. „Дзяржава“ называецца па-вэндзку ''Krailestuo'', па-польску ''Krolestuvo'', па-лівонску ''Walstibe''{{Заўвага|{{мова-lt|valstybė|скарочана}} — дзяржава}}… „Хлеб“ называе лівонец ''Mayse''{{Заўвага|{{мова-lv|maize|скарочана}} — хлеб}}… паляк і багемец — ''Chlieba»<ref>Fabronius H. Newe Summarische Welt-Historia vnd Beschreibung aller Keyserthum, Königreiche, Fürstenthumb, vnd Völcker heutiges Tages auff Erden. — Ketzel, 1614. [https://books.google.by/books?id=bT1VAAAAcAAJ&pg=PA396&dq=Debbessis&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwin0sO83Y_9AhUH36QKHS_hDiEQ6AF6BAgNEAI#v=onepage&q=Debbessis&f=false S. 396].</ref>. [[Файл:Чэскі і рускі когут, валынскі півень, літоўскі пятух (1627, 1653).jpg|значак|Старонка слоўніка П. Бярынды (другое выданьне, Куцейна пад [[Ворша]]й, 1653 г.): «''Пѣтель: чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі — пятух''»]] Маскоўскі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Трыфан Карабейнікаў||ru|Коробейников, Трифон}} пры апісаньні свайго падарожжа празь Вялікае Княства Літоўскае адзначыў пра адно зь местаў: «''А поставил тое полату, живеть в ней костянтиновской жилец, судья, по-литовски [[войт|вой]], именем Скряга''»<ref>Православный Палестинский сборник. Т. 9, вып. 2. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=GcM7AQAAMAAJ&pg=RA1-PA76&dq=%D1%81%D1%83%D0%B4%D1%8C%D1%8F+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B2%D0%BE%D0%B9&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwityJ6Zib35AhUBh_0HHX1SD0QQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false С. 76].</ref>. У {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вайсковы статут Маскоўскай дзяржавы (1607)|вайсковым статуце Маскоўскай дзяржавы 1607 году|ru|Воинский устав (1607)}} зазначалася<ref>Устав ратных, пушечных и других дел, касающихся до воинской науки. Т. 1. — СПб., 1777. [https://books.google.by/books?id=fvtkAAAAcAAJ&pg=PA73&lpg=PA73&dq=%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%82%D1%8A,+%D0%B0+%D0%BF%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B8+%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%B5%D0%B1%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A&source=bl&ots=pGqMudYDUC&sig=ACfU3U16i03ipvtTAPg7wX34h8B2NroklA&hl=be&sa=X&ved=2ahUKEwi96-63uL_zAhUYtKQKHd4MAbYQ6AF6BAgREAM#v=onepage&q&f=false С. 73].</ref>: «''…подобает большому Маршалке <…> держаши у себя книгу, именуемую по Француски ле Дроа, а по Немецки Спекулюм Саксоници юрис, а по Польски и по Литовски Статут, а по Руски судебник''»<ref>Савченко Д. А. Создание Соборного Уложения: исторический опыт модернизации отечественного законодательства // Вестник НГУЭУ. № 3, 2013. С. 211.</ref>. У скарзе жыхара [[Наўгародзкая зямля|Наўгародзкай зямлі]] да маскоўскага гаспадара [[Васіль Шуйскі|Васіля Шуйскага]] пра напад у 1610 годзе на вясельны паязд адзначалася, што нападнікі крычалі «''по-литовски: хапай, хапай, рубай, рубай''»<ref>Селин А. А. Об одной сельской свадьбе при царе Василии Шуйском // Мифология и повседневность. Вып. 2. Мат. науч. конф., 24-26 февраля 1999 г. СПб., 1999. С. 186—197.</ref>. У Актах [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] (запіс ад 1618 году): «''…выехали из деревни человек с пятнадцать, а на них магерки литовския, и почали им говорить по-литовски: не утекайте-де!''»<ref>Акты Московского государства. Т. 1. — СПб., 1890. С. 148.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/>{{Заўвага|Паводле маскоўскага дакумэнту 1621 году, «''показывал… тот литвин Федька [Яковлев [[Слуцак|слутчанин]]] проезжею память, писана по-литовски…''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 78.</ref>; у выпісе з дакумэнтаў Маскоўскай дзяржавы за 1658 год зазначалася пра [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|ўзятага ў палон]] беларуса: «''зовут де ево по-литовски Ян Мелешков, а во крещение Гришка Иванов сын''»<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 386.</ref>}}. У азбукоўніку спраўніка Маскоўскага друкарскага двара Давіда Замарая, складзеным у 1620-я гады, некаторыя словы зь беларускай мовы азначаліся як «''пословица литовская''», а сярод пераліку падобных моваў сьцьвярджалася «''словенъская же с литовскою и [[Чэская мова|чешскою]]''»<ref>Библиологический словарь и черновые к нему материалы. — СПб., 1882. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=eGDPFo80qb0C&q=%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6%D0%B5+%D1%81%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E+%D0%B8+%D1%87%D0%B5%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E%22#v=snippet&q=%22%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B6%D0%B5%20%D1%81%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E%20%D0%B8%20%D1%87%D0%B5%D1%88%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E%22&f=false С. 312].</ref><ref name="Kovalenko-2018">Коваленко К. И. Азбуковник Давида Замарая как источник по русской лексикографии XVII века: дис. кандидат наук: 10.02.01 — Русский язык. — Санкт-Петербург, 2018. С. 179, 283, 397.</ref>. Увогуле, у азбукоўніках Маскоўскай дзяржавы XVI—XVII стагодзьдзяў пад літоўскай разумелася беларуская мова<ref>Будилович А. Общеславянский язык, в ряду других общих языков древней и новой Европы, Т. 2. — Варшава, 1892. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=0IHT8FUv5gMC&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%28%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE-+%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20(%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D0%BE-%20%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5&f=false С. 11].</ref><ref name="Kovalenko-2018"/>. У 1655 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] скардзіўся запароскім казакам на паклёпніцкія ў дачыненьні да Маскоўскай дзяржавы кнігі, якія за [[Ян Казімер|Янам Казімерам]] [[Паны-Рада]] надрукавалі ў розных местах «''на польскай і на літоўскай мовах''» ({{мова-ru|«на польском и на литовском языках»|скарочана}})<ref>Полное собрание законов Российской империи. Т. 1. — СПб., 1830. [https://books.google.by/books?id=AbZFAAAAcAAJ&pg=PA626&dq=%22%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8+%D0%BD%D0%B0+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiT3LmXic38AhXOGewKHdkfCW8Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 618].</ref>. У дакумэнтах Маскоўскай дзяржавы адзначаецца «літоўскае пісьмо» (нароўні з «польскім пісьмом»<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=snippet&q=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%20%D1%81%20%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE&f=false С. 200, 215, 220, 226]</ref>, «лацінскім пісьмом»<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=snippet&q=%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%20%D0%BB%D0%B0%D1%82%D1%8B%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20&f=false С. 205]</ref>, «грэцкім пісьмом»<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=snippet&q=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%B0%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B5%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%BE&f=false С. 635].</ref>, «нямецкім пісьмом»<ref>Русская историческая библиотека, издаваемая Археографической комиссией. Т. 21. — СПб., 1907. [https://books.google.by/books?id=rQA5AQAAMAAJ&pg=PA355&dq=%22%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22+%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4tYTfl7b8AhXxQvEDHQeBDLYQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D1%8A%20%D1%81%D1%8A%20%D0%BD%D0%B5%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 356, 875].</ref>, «швэдзкім (сьвейскім) пісьмом»<ref>Архив князя Воронцова. Кн. 24. — Москва, 1880. [https://books.google.by/books?id=ZpREAQAAMAAJ&pg=RA1-PA62&dq=%22%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwicnI-Y8bj8AhVKPuwKHQXmCecQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 62].</ref> ды іншымі, зь якіх рабіліся пераклады на расейскую мову): «''[[Рыгор Хадкевіч|Григорей Хоткевич]] … прислал … лист литовское писмо''»<ref>Сборник Императорского Русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA76&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjX9szvmbb8AhVph_0HHVXDB3UQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%20%D0%B8%22%20&f=false С. 76].</ref> або «''прислал … Григорей Александрович Ходкевич … лист, литовское писмо''»<ref>Сборник Императорского Русского исторического общества. Т. 71. — СПб., 1892. [https://books.google.by/books?id=ebsNAQAAMAAJ&pg=PA76&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjX9szvmbb8AhVph_0HHVXDB3UQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%20%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%82%D1%8F%D0%B1%D1%80%D1%8F%22&f=false С. 69].</ref> (1562 год), «''списано с литовского письма''» (1608 год)<ref>Сборник Императорского Русского Исторического Общества. Т. 137. — СПб., 1912. [https://books.google.by/books?id=HvsAAAAAMAAJ&pg=PA397&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi4i8G_-bX8AhWNraQKHRIeBsU4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 397].</ref>, «''для литовского письма переводу''» (1635—1639 гады)<ref>Чтения в Императорском обществе истории и древностей российских. № 7. — Москва, 1848. [https://books.google.by/books?id=sW01AQAAMAAJ&pg=RA4-PA93&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi52M-3kLb8AhUzXvEDHeewDds4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 93].</ref>, «''перевод с литовского письма''» (1653 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской Академией наук. Т. 2. — СПб., 1894. [https://books.google.by/books?id=93gyAQAAMAAJ&pg=PA311&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjl_JPjj7b8AhXsSvEDHdm6CVMQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 311].</ref>, «''в той церкви (у [[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкім Сафійскім саборы]])… пять сундуков с книгами печатными и с писмеными и со всякими литовскими письмами<ref>Сапунов А. П. Витебская старина. Ч. 2. — Витебск, 1885. [https://web.archive.org/web/20230107205921/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003904857?page=680&rotate=0&theme=white С. 278].</ref> <…> пять сундуков с рускими и с литовскими и с латынскими с розными книгами<ref>Сапунов А. П. Витебская старина. Ч. 2. — Витебск, 1885. [https://web.archive.org/web/20230107205921/https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_003904857?page=694&rotate=0&theme=white С. 292].</ref>''» (1654 год), «''два листа, писаны литовским писмом''» (1658 год)<ref>Дополнения к актам историческим, собранные и изданные археографической коммиссией. Т. 4. — СПб., 1851. [https://books.google.by/books?id=StFEAQAAMAAJ&pg=PA136&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAteq8nbb8AhXKiv0HHYHxCrMQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 136].</ref>, «''прислал… из села Мигович Фадей Крыжевской вестовые писма на четырех листах литовским писмом''» (1686 год)<ref>Памятники дипломатических сношений древней России с державами иностранными. Т. 6. — СПб., 1862. [https://books.google.by/books?id=pH5QAQAAMAAJ&pg=PA1375&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiAteq8nbb8AhXKiv0HHYHxCrMQ6AF6BAgBEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 1375].</ref>, «''в списку с литовского письма''» (1688 год)<ref>Полное собрание законов Российской Империи с 1649 года. Т. 2. — СПб., 1830. [https://books.google.by/books?id=9nk-AQAAMAAJ&pg=PA934&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjl_JPjj7b8AhXsSvEDHdm6CVMQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 934].</ref>. Існуюць дакумэнтальныя сьведчаньні, што ў Пасольскі прыказ Маскоўскай дзяржавы адмыслова бралі людзей дзеля «''литовского письма''»<ref>Беляков А. В. Служащие Посольского приказа 1645—1682 гг. — СПб., 2017. [https://books.google.by/books?id=KDadDwAAQBAJ&pg=PA167&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjDkcr2-LX8AhUVH-wKHaJLCUoQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BF%D0%B8%D1%81%D1%8C%D0%BC%D0%B0%22&f=false С. 167].</ref>. Увогуле, яшчэ ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] зьвяртаў увагу на тое, што ў Маскоўскай дзяржаве беларуская мова афіцыйна вызначалася як «літоўская»<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4].</ref>. Гэты ж факт прызнаюць летувіскія аўтары {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіславас Лазутка||lt|Stanislovas Lazutka}}, [[Ірэна Валіканіце]] і [[Эдвардас Гудавічус]]: «''у канцылярыі вялікага князя маскоўскага дакумэнты, якія прыходзілі з ВКЛ, напісаныя на старабеларускай мове, вызначаліся як пісаныя „па-літоўску“''»{{Заўвага|У якасьці прыкладаў падаюцца вопісы архіваў маскоўскага гаспадара і пасольскага прыказа: «''Грамота <…> писана по-литовски''» (1502 год), «''Лист <…> писан по-литовски''» (1570 год) ды іншыя<ref>Описи Царского архива XVI века и архива Посольского приказа 1614 года / Под ред. С. О. Шмидта. — Москва: Изд-во вост. лит., 1960. С. 68, 73.</ref>}}<ref>Лазутка С., Валиконите И., Гудавичюс Э. Первый литовский статут. — Вильнюс, 2004. [https://books.google.by/books?id=jeg1AQAAIAAJ&q=po+litowski+Pisan&dq=po+litowski+Pisan&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjx2qfv0vX1AhXDQ_EDHSUyANgQ6AF6BAgEEAI С. 64].</ref>. Праваслаўны культурны дзяяч [[Ляўрэнці Зізані]], ураджэнец Вялікага Княства Літоўскага, выдаў у 1627 годзе на заказ патрыярха Вялікі [[катэхізіс]], у якім гэтак патлумачыў назву кнігі: «''Книга, глаголемая по-гречески катехизис, по-литовски оглашение, русским же языком нарицается беседословие''» і такім спосабам атаясамліваў літоўскую мову з [[Старабеларуская мова|старабеларускай]], а рускую — з [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]]. Праз год маскоўскі гаспадар [[Міхаіл I Раманаў]] пытаўся ў яго: «''По литовскому языку как вы говорите „собра“?''», на што асьветнік адказваў: «''Тожде и по литовскому языку „собра“''»<ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-234"/><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. Іншы культурны дзяяч і лексыкограф [[Памва Бярында]], ураджэнец Рэчы Паспалітай, таксама атаясамліваў літоўскую мову з старабеларускай: «''пѣтель'' (царкоўнаславянская мова)'': чэскі і рускі — когут, валынскі — півень, літоўскі ''(г.зн. па-старабеларуску)'' — пятух''»<ref name="Sviazynski-2006">Свяжынскі У. Праблема афіцыйнай мовы ВКЛ у літоўскай і ўкраінскай гістарыяграфіях // «Мова — Літаратура — Культура»: матэрыялы V Міжнароднай навуковай канферэнцыі (да 80-годдзя прафесара Льва Міхайлавіча Шакуна), Мінск, 16-17 лістапада 2006 года / Беларускі дзярж. ун-т; у аўтарскай рэдакцыі. — {{Менск (Мінск)}}: Права і эканоміка, 2007. С. 131.</ref>. Тым часам [[невель]]скі [[бургамістар]] Грыгоры Радзецкі (зь мянушкай Каваль), які перайшоў на бок [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] ў час [[Смаленская вайна|Смаленскай вайны]] 1632—1634 гадоў, апісваў, як змог падмануць [[Полацак|полацкую]] варту празь веданьне «літоўскай» мовы: «''И в острог вошедчи, литовских сторожей к себе приманил дву человек, — заговорил по-литовски, — и примоня их, и зарубил тех сторожей''»<ref>Малов А. В. Начальный период Смоленской войны на направлении Луки Великие — Невель — Полоцк до разгрома Полоцка 3 июня 1633 г. // Памяти Лукичева. Сборник статей по истории и источниковедению. — М., 2006. С. 166.</ref>. А ў 1633 годзе апякун [[збор]]а ў [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]] Станіслаў Пакаш прасіў даслаць яму сьвятара, «''які б гаварыў па-літоўску''» ({{мова-pl|«któryby umiał po litewsku»|скарочана}})<ref>Zarys dziejów powstania i upadku reformacji w Polsce. T. II. Cz. II. — Warszawa, 1905. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=kek_AQAAMAAJ&q=umia%C5%82+po+litewsku+#v=snippet&q=umia%C5%82%20po%20litewsku&f=false S. 223].</ref>. [[Файл:Catechism by Peter Canisius in Belarusian.jpg|значак|Каталіцкі [[Катэхізіс|катэхізм]] на [[Старабеларуская мова|беларускай мове]], надрукаваны ў [[Вільня|Вільні]] ў 1585 годзе<ref>[[Генадзь Семянчук|Семянчук Г.]] [https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2005-2/siemiancuk205.htm Беларускі катэхізм ХVI ст.], [[ARCHE Пачатак]]. № 2, 2005.</ref>]] У 1649 годзе Віленская капітула (у складзе канонікаў Гераніма Сангушкі, Аляксандра Хадкевіча, Адама Копаця, Юрыя Валовіча, Андрэя Грыгаровіча ды іншых) пастанавіла прымаць у сэмінарыю [[Віленскае біскупства|Віленскай дыяцэзіі]] толькі моладзь, якая належным чынам ведала «''літоўскую мову''» ({{мова-la|linguae lituanicae|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=maturos%20et%20linguae%20lituanicae&f=false S. 312].</ref>. Статут Віленскага біскупства 1669 году, укладзены біскупам [[Аляксандар Казімер Сапега|Аляксандрам Сапегам]], дазваляў даваць бэнэфіцыі толькі тым іншаземцам, якія ведалі «''літоўскую''» ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мову, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах Віленскага біскупства (абыймала [[Віцебск]] і [[Мазыр]], але не абыймала Жамойці) паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref name="evkl-2010-131">[https://web.archive.org/web/20221004001720/http://vkl.by/articles/531 Віленскі сінод 1669] // {{Літаратура/ЭВКЛ|3к}} С. 131.</ref>. [[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы ВКЛ ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі Вільні на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай (г. зн. беларускай), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]] Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] сярод сьведчаньняў называньня беларускай мовы «літоўскай», апроч Жыгімонта Гербэрштайна, Лаўрэція Зізанія і Памвы Бярынды, таксама прыводзіць аўтара лацінамоўнай польскай граматыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі|Пятра Статорыюса-Стоенскага|pl|Piotr Stoiński}}{{Заўвага|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Статорыюс-Стоенскі||pl|Piotr Stoiński}} пісаў пра існаваньне мазавецкага, рускага і літоўскага дыялектаў поруч з польскай мовай, разумеючы пад літоўскім дыялектам беларускую мову<ref name="Zaprudzki-2013"/>}} (XVI ст.), славацкага падарожніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Даніэль Крман|Даніэля Крмана|uk|Даніел Крман}} і [[Пісар вялікі літоўскі|пісара вялікага літоўскага]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрыка Радзівіла]], які заклікаў да рэформы літоўскай граматыкі на фанэтычнай аснове (XVIII ст.)<ref name="Zaprudzki-2013">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91—93.</ref>. Ён жа адзначае сярод тых, хто сьцьвярджаў, што ліцьвіны гаварылі на славянскай мове, апроч Гераніма Праскага, яшчэ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Паола Джовія Навакомскі|Паолу Джовію Навакомскага|uk|Паоло Джовіо}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Конрад Геснэр|Конрада Геснэра|be|Конрад Геснер}}<ref name="Zaprudzki-2013-92">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 92.</ref>. Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што гістарычных ліцьвінаў да шэрагу славянамоўных народаў таксама залічваў швэдзкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёхан Гот Батвід||sv|Johannes Bothvidi}}{{Заўвага|{{мова-la|«Illyricam voco Linguam qua Sclavis, Croatis, Bohemis, Dalmatis, Polonis, Lithvanis, Russis, Muschovitis alias populi est communis»|скарочана}}}}<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 139, 142.</ref>, а першы [[Панславізм|панславіст]] [[Юры Крыжаніч]] пастанавіў у сваёй працы 1663 году: «''хачу выціснуць усіх іншаземцаў, узьнімаючы ўсіх дняпранаў, ляхаў, літоўцаў, сэрбаў, усякага, хто ёсьць сярод славянаў''»<ref>[[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 86.</ref>. Францускі палітык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Блез дэ Віжэнэр||pl|Blaise de Vigenère}} у сваім «Апісаньні Польскага Каралеўства» (1573 год) зазначаў пра жыхароў [[Падольле|Падольля]], што «''няма ніякага сумневу ў тым, што яны, падобна іншым, належаць да славянскага племені; бо і мова іхная, і норавы, і звычаі амаль тыя ж самыя, як у Русінаў, Валынян і Ліцьвінаў''»<ref>Блез де Виженер. [https://www.vostlit.info/Texts/rus14/Vizhener/text.phtml?id=395 Описание Польского Королевства] // Мемуары, относящиеся к истории Южной Руси. Вып. I (XVI ст.). — Киев, 1890.</ref>, падаваў прыклады славянскай мовы ліцьвінаў{{Заўвага|{{мова-fr|«le Bifons, que les Lithuaniens appellent Suber… Ellend est dict des Latins Alces, & des Polaques & Lituanies Loß»|скарочана}}<ref>La Description du royaume de Poloigne, et pays adiacens. — Paris, 1573. P. XXV—XXVI.</ref>}}, а таксама зазначаў пра Жамойць: «''толькі мова зусім не падобная, а таксама і тое, што там людзі тучнейшыя, ніж у Літве''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Toutefois il a esté tousiours fouz l'obeissance des Lithuaniens, & presque de mesmes façons de faire auec eux, sino que le langage n'est pas du tout semblable, & aussi que les personnes y sont de plus grande corpulence qu'e Lithuanie»|скарочана}}<ref>La Description du royaume de Poloigne, et pays adiacens. — Paris, 1573. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=58hWt2zphusC&q=Samogithie+Toutefois#v=snippet&q=Samogithie%20Toutefois&f=false P. XXVIII].</ref>}}. Далмацкі сьвятар і заснавальнік [[Паўднёваславянскія мовы|паўднёваславянскай]] гістарыяграфіі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Маўра Арбініч||hr|Mavro Orbini}} паведамляў у 1601 годзе, што «''русіны і ліцьвіны, асабліва ў гарадох, і сёньня прытрымліваюцца звычая хлопаць у далоні падчас танцу, прыпяваючы „Ладоні“''»{{Заўвага|{{мова-it|«Li Russi, e Lituani, massime nelle ville, ancor hoggi hano per costume, che mentre ballano, e percuotono una mano con l’altra, cantando replicano Ladone»|скарочана}}<ref>Il regno de gli Slavi, hoggi corrottamente detti Schiavoni. — Pesaro, 1601. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Fx3OntcdUkQC&q=Ladone#v=snippet&q=Ladone&f=false P. 54].</ref>}}, а саміх ліцьвінаў ён далучаў да славянскіх народаў<ref>Il regno de gli Slavi, hoggi corrottamente detti Schiavoni. — Pesaro, 1601. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=seZlAAAAcAAJ&q=Lituani+pur+natione+Slaua+#v=snippet&q=Lituani%20pur%20natione%20Slaua&f=false P. 8, 54].</ref>. Нямецкі пісьменьнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Якаб Борніц||en|Jakob Bornitz}} зазначаў у сваёй кнізе (1625 год): «''Іншыя народы, апроч германцаў, таксама ўжываюць напой зь мёду, які па-народнаму называецца Medonen, напрыклад, Мёд [Meth] у ліцьвінаў, русінаў, маскавітаў, палякаў''»{{Заўвага|{{мова-la|«Alii populi praeter Germanos utuntur etiam potu consecto ex melle, vulgo „Medonen“ vocant, „Meth“ puta Lithvani, Rutheni, Moscovitae, Poloni»|скарочана}}<ref>Tractatus politicus de rerum sufficientia in Rep. & Civitate procuranda. — Francofurti, 1625. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Aw1lAAAAcAAJ&q=Rutheni#v=snippet&q=Rutheni&f=false P. 96—97].</ref>}}. Нямецкі дыплямат {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яган Георг Корб||ru|Корб, Иоганн Георг}} у дзёньніку свайго падарожжа 1698 году ў Масковію праз [[Прусія|Прусію]], Жамойць і Літву (у тым ліку сталіцу Вільню) пры апісаньні [[Жодзін]]а адзначыў, што свае заезныя двары ліцьвіны называюць «круг»<ref>Корб И. Г. Дневник путешествия в Московию. — СПб., 1906. [https://books.google.by/books?id=erw6AQAAMAAJ&pg=PA28&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi_68Pqj8LzAhVwRfEDHW48B7I4KBDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28].</ref> ({{мова-la|«Diversoria sua Lithuani Krug appellant»|скарочана}}<ref>Korb J. G. Diarium itineris in Moscoviam perillustris ac… — Vienna, 1698. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/55809-korb-j-g-diarium-itineris-in-moscoviam-perillustris-ac-ignatii-christophor-nobilis-domini-de-guarient-rall-ab-romanorum-imperatore-leopoldo-i-ad-tzarum-et-magnum-moscoviae-ducem-petrum-alexiowicium-anno-1698-vienna-1698#mode/inspect/page/38/zoom/4 P. 26].</ref>). На выдадзенай у 1690 годзе ў [[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыі]] мапе Вялікага Княства Літоўскага падаваліся варыянты назваў асобных мясьцінаў на розных мовах, дзе для Вільні з пазнакай «''Lit''» (на літоўскай мове) падавалася славянская беларуская назва «Віленскі [горад, замак]» («Wilenski»)<ref name="Briedis-2009"/>. [[Файл:Udalryk Kryštap Radzivił. Удальрык Крыштап Радзівіл (1742-47).jpg|значак|[[Удальрык Крыштап Радзівіл|Удальрык Радзівіл]]]] У канцы XVII — пачатку XVIII ст. у сваіх неапублікаваных лацінамоўных курсах філязофіі шэраг кіеўскіх прафэсараў называлі беларускую мову «літоўскай» — ''Lit(h)uanica''<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. У падрыхтаваным у гэты ж час на паўднёвай [[Чарнігаў]]шчыне або на паўночнай [[Палтава|Палтаўшчыне]] зборніку вершаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кліменці Зіноўіў|Кліменція Зіноўіва|uk|Зіновіїв Климентій}} беларуская мова таксама называецца літоўскай: «''О теслях або теж о плотника(х) по моско(в)скии(и): а о дейлидах по лито(в)ски(и)''»<ref name="Zaprudzki-2013-92"/>. У дакумэнтах Чарнігаўскай кансысторыі і [[Гетманшчына|Гетманшчыны]] (1735<ref>Тиханов Н. Н. Брянский говор // Сборник отделения русского языка и словесности Императорской академии наук. Т. 76. — СПб., 1904. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=C8MzAQAAMAAJ&dq=%22%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22%20%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false С. 119].</ref>, 1761<ref>Древности. Т. 1, вып. 3. — М., 1899. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=vb4KAAAAIAAJ&dq=%D0%BF%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&f=false С. 37].</ref> і 1765<ref>Ділова документація Гетьманщини XVIII ст.: 3б. документів. — К., 1993. С. 200.</ref> гады) адзначалася пра [[ліцьвіны Севершчыны|ліцьвінаў (беларусаў) Севершчыны]], што тыя «''гавораць па-літоўску''». У дакумэнце 1637 году, укладзеным у [[Бранск]]у, упамінаецца жыхар [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] ([[Асманская імпэрыя]]) пад турэцкім імём Рэзван, які «''…был литвин и взят в полон в турки… …родом литвин… …а по литовску зовут ево Ондрюшкам''»<ref>Труды Саратовской ученой архивной комиссии. Вып. 29. — Саратов, 1912. [https://books.google.by/books?id=XztDAAAAIAAJ&pg=RA1-PA66&dq=%22%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwif44b-sbD6AhUSzKQKHWQgA3kQ6AF6BAgLEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%83&f=false С. 66]—68.</ref>. Паводле выдадзенай у 1899 годзе ў Вільні працы гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Венядзікт Плашчанскі|Венядзікта Плашчанскага|uk|Площанський Венедикт Михайлович}}, за часамі Рэчы Паспалітай дакумэнты на беларускай мове, якія паходзілі зь Літвы, ва Ўкраіне азначалі як пісаныя літоўскай мовай ({{мова-la|st. et idiom. lithuanico|скарочана}})<ref>Площанский В. М. Прошлое Холмской Руси. — Вильна, 1899. [https://books.google.by/books?id=s6vZ3kR-LJwC&pg=RA1-PA95&dq=idiom+lithuanico&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp9s7CqoT2AhVR_rsIHe75DucQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=idiom%20lithuanico&f=false С. 95].</ref>. Апроч таго, ліцьвіны — беларусы, якія размаўляюць на роднай беларускай мове — сталі трывалым кампанэнтам украінскіх [[інтэрмэдыя]]ў XVIII стагодзьдзя<ref>Кабржыцкая Т., Рагойша У. [https://web.archive.org/web/20211023162716/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/92798/1/%D0%A2%D0%B0%D1%86%D1%86%D1%8F%D0%BD%D0%B0%20%D0%9A%D0%B0%D0%B1%D1%80%D0%B6%D1%8B%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F,%20%D0%A3%D1%81%D0%B5%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B4%20%D0%A0%D0%B0%D0%B3%D0%BE%D0%B9%D1%88%D0%B0%20%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%96%20%D1%84%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BA%D0%BB%D0%BE%D1%80%20%D0%B2%D0%B0%20%D1%9E%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%96%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%85%20%D1%96%D0%BD%D1%82%D1%8D%D1%80%D0%BC%D0%B5%D0%B4%D1%8B%D1%8F%D1%85%20%D0%A5V%D0%86%D0%86%D0%86%20%D1%81%D1%82..pdf Беларускі фальклор ва ўкраінскіх інтэрмедыях ХVІІІ ст.] // Фалькларыстычныя даследаванні. Кантэкст. Тыпалогія. Сувязі: зб. арт. Вып. 4 / пад нав. рэд. Р. Кавалёвай, В. Прыемка. — {{Менск (Мінск)}}: Бестпрынт, 2007. C. 206.</ref>, напісаных навукоўцам і пісьменьнікам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мітрафан Даўгалеўскі|Мітрафанам Даўгалеўскім|uk|Довгалевський Митрофан}}<ref>Rozprawy Wydziału Filologicznego. T. 14, 1891. [https://books.google.by/books?id=8-AfAAAAIAAJ&pg=PR18&dq=Litwin+czy+Bia%C5%82orusin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiy6pD_-t7zAhXJ-aQKHQ-EAPcQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=Litwin%20czy%20Bia%C5%82orusin&f=false S. XVIII].</ref> (які, магчыма, меў беларускае паходжаньне<ref name="Kabrzyckaja-2007">Кабржыцкая Т., Рагойша У. Феномен часу: драматургія Кіева-Магілянцаў як выява ўкраінска-беларускай культурнай супольнасці // Беларусь і беларусы ў прасторы і часе: зборнік да 75-годдзя прафесара Адама Мальдзіса / Грамадскае аб’яднанне «Міжнародная асацыяцыя беларусістаў», Польскі інстытут у Мінску. — {{Менск (Мінск)}}, 2007. С. 140―151</ref>), прафэсарам [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіеўска-Магілянскай акадэміі]] будучым [[магілёў]]скім япіскапам [[Георгі (Каніскі)|Георгіем (Каніскім)]] ды іншымі аўтарамі<ref>Гудзій М. [http://litopys.org.ua/ukrinter/int02.htm Українські інтермедії XVII—XVIII ст.] — Київ, 1960.</ref>. Выдадзены ў 1688 годзе «Геаграфічны слоўнік» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдмунд Богун|Эдмунда Богуна|en|Edmund Bohun}} паведамляў, што Літву мясцовыя жыхары (якіх аўтар адрозьніваў ад палякаў) называюць «Litwa»{{Заўвага|{{мова-en|«Lithuania, …called by the inhabitants, Litwa»|скарочана}}}}, а яе галоўныя месты — гэта [[Браслаў]], [[Берасьце]], [[Горадня]], [[Менск]], [[Магілёў]], [[Наваградак]], [[Полацак]], [[Трокі]], [[Вільня]] і [[Віцебск]]<ref>A Geographical Dictionary, Representing the Present and Ancient Names of All the Countries, Provinces, Remarkable Cities …: And Rivers of the Whole World: Their Distances, Longitudes and Latitudes. — London, 1688. [https://books.google.by/books?id=9AlmAAAAcAAJ&pg=PA72-IA284&dq=lithuanie+poloczk+witebsk&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiMiN693cn8AhUGzaQKHUS7CsA4ChDoAXoECAwQAg#v=onepage&q=lithuanie%20poloczk%20witebsk&f=false P. 71—72].</ref>. А ў 1693 годзе ў [[Лёндан]]е пабачыла сьвет ангельскамоўнае выданьне энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Le Grand Dictionnaire historique|«Le Grand Dictionnaire historique»|en|Le Grand Dictionnaire historique}}, дзе таксама значылася, што жыхары Літвы называюць яе «Litwa» і што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania <…> called by the inhabitants, Litwa; <…> Their language is a dialect of the Sclavonick»|скарочана}})<ref>Bohun E. A Geographical Dictionary, representing the present and ancient names of all the countries, provinces, remarkable cities … of the whole world … With a short historical account of the same, etc. — London, 1693. [https://books.google.by/books?id=ag5mAAAAcAAJ&pg=PA234&dq=lithuanians+litwa+language&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiTm4DC_8fzAhWgSvEDHe4NBJ84UBDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=lithuanians%20litwa%20language&f=false P. 234].</ref>. У выдадзеным у Лёндане 34-м томе калектыўнай навуковай працы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Universal History (1747—1768)|«Universal History»|en|Universal History (Sale et al)}} (1762 год) зазначалася, што Літву карэнныя яе жыхары называюць «Litwa» ({{мова-en|«…Lithuania, called Litwa by the natives»|скарочана}})<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 409.</ref>, а таксама што Літва мяжуе з [[Расея]]й, [[Інфлянты|Інфлянтамі]], [[Валынь]]ню, [[Чырвоная Русь|Чырвонай Русьсю]], [[Польшча]]й, [[Падляшша]]м, [[Прусія]]й і [[Жамойць|Жамойцю]]<ref>The Modern Part of an Universal History. Vol. XXXIV. — London, 1762. P. 410.</ref>. Падобныя памежныя рэгіёны (з удакладненьнем у выглядзе Малой Польшчы — замест Чырвонай Русі і Польшчы) пазначаліся ў выдадзеным у [[Пэрт (Шатляндыя|Пэрце]] 13-м томе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Encyclopædia Perthensis|«Encyclopædia Perthensis»|en|Encyclopædia Perthensis}} (1806 год{{Заўвага|Перавыдаваўся ў Лёндане ў 1807 годзе і ў [[Эдынбург]]у ў 1816 годзе}}), дзе таксама адзначалася назва «Litwa» і тое, што мова Літвы — славянскі дыялект ({{мова-en|«Lithuania, or Litwa <…> The language is a dialect of the Sclavonic»|скарочана}})<ref>Encyclopaedia Perthensis; or, Universal dictionary of Knowledge. Vol. XIII. — London, 1806. P. 285.</ref>. А выдадзены ў 1765 годзе «Ўнівэрсальны гандлёвы слоўнік» францускага эканаміста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жак Савары дэ Брулён|Жака Савары дэ Брулёна|en|Jacques Savary des Brûlons}} паведамляў, што «''Літва: на літоўскай мове Litwa, <…> Вільня…: …на літоўскай мове Wilenski''»<ref>Bruslons J. S. Dictionnaire universel de commerce. — Copenhague, 1765. [https://books.google.by/books?id=P4ZdAAAAcAAJ&pg=PA573&dq=%22en+Lithuanien+Litwa%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj3uv6u3Mz8AhVD3qQKHeYVBNIQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22en%20Lithuanien%20Litwa%22&f=false P. 574]—575.</ref>. Таксама выдадзеная ў 1767 годзе энцыкляпэдыя нямецкага лексыкографа і эканаміста {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Гюнтэр Людовічы|Карла Гюнтэра Людовічы|en|Carl Günther Ludovici}} сьведчыла, што «''Літва, у літоўскай мове Litwa''»<ref>Ludovici C. G. Eröffnete Akademie der Kaufleute. — Liepzig, 1767. [https://books.google.by/books?id=ZV8UbjqzfeEC&pg=PA1509&dq=litwa+litawia&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjVysrkhs38AhWrhv0HHRNbDCkQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=litwa%20litawia&f=false S. 1509].</ref>. [[Файл:Disputatio medica inauguralis de Plica Polonica, Lithvanice Koltun, Polonice Gozdziec (1723).jpg|значак|Вокладка кнігі навукоўца Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Фрыдэрык Бахстрам|Яна Фрыдэрыка Бахстрама|pl|Johann Bachstrom}}: «Уступны мэдычны дыспут пра Plica Polonica, па-літоўску Kołtun, па-польску Goździec», 1723 г.]] У прадмове да выдадзенай у 1704 годзе кнігі «Лексикон треязычный», аднаго з галоўных слоўнікаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], пісьменьнік і перакладнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|Фёдар Палікарпаў-Арлоў|ru|Поликарпов-Орлов, Фёдор Поликарпович}}{{Заўвага|У рэдагаваньні і дапаўненьні «Лексикона треязычного» бралі ўдзел ураджэнец Рэчы Паспалітай {{Артыкул у іншым разьдзеле|Стэфан (Яворскі)||uk|Стефан (Яворський)}} і выпускнік Кіеўскай духоўнай акадэміі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Рафаіл (Краснапольскі)||uk|Рафаїл (Краснопольський)}}, а пры складаньні гэтага слоўніка Фёдар Палікарпаў-Арлоў карыстаўся рукапісным беларуска-лацінска-польскім слоўнікам XVII ст.<ref>Сперанский М. Н. Один из источников «Триязычного лексикона» Федора Поликарпова — рукописный белорусско-латинско-польский словарь XVII в. // Из истории русско-славянских литературных связей. — М., 1960. С. 205, 209.</ref>}} адзначыў літоўскую мову сярод славянскіх: «''Вместо же языка еврейскаго наш предпоставихом славенский, яко поистинне отца многих языков благоплоднейша. Понеже от него аки от источника неизчерпаема, прочиим многим произыти языком, сиречь польскому, чешскому, сербскому, болгарскому, литовскому, малороссийскому, и иным множайшым, всем есть явно''»<ref>Поликарпов-Орлов Ф. П. Лексикон треязычный, сиречь речений славенских, еллиногреческих и латинских сокровище. — Москва, 1704. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_004091708?page=9&rotate=0&theme=white]{{Недаступная спасылка|date=March 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Польскі езуіт, натураліст і фізіёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Габрыэль Жанчынскі||pl|Gabriel Rzączyński}} пісаў у 1721 годзе, што матэрыялы з драўніны дуба (а менавіта бочкі) палякамі мянуюцца «''Klepki''», а дошкі, зь якіх яны робяцца, завуцца ў ліцьвінаў [[Ванчас|«''Wanczos''»]], у немцаў «''Eichenebolen''» і ў [[Батавы|батаваў]] «''Planken''»<ref>Rzączyński G. Historia naturalis curiosa Regni Poloniae, Magni Ducatus Lithuaniae, annexarumque; Provinciarum, in tractatus XX divisa. — Сандамір, 1721. [https://archive.org/details/bub_gb_C_OVohJo2m4C/page/n204/mode/1up?q=Vanczos P. 187].</ref>. Навуковец [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ян Фрыдэрык Бахстрам||pl|Johann Bachstrom}} адзначыў на вокладцы выдадзенай у 1723 годзе кнігі, што {{мова-la|Plica Polonica|скарочана}} — гэта «''па-літоўску [[каўтун]]''» ({{мова-la|Lithvanice Koltun|скарочана}}). Таксама францускі прафэсар мэдыцыны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Жан Аструк||en|Jean Astruc}} у 1743 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1755<ref>Astruc J. Traité des maladies vénériennes. T. 1. — Paris, 1755. [https://books.google.by/books?id=wla8PkLD8r8C&pg=PA345&dq=Koltun+Lithuanien&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwielamPtc78AhWeg_0HHUr8Dh8Q6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=Koltun%20Lithuanien&f=false P. 345].</ref> і 1773<ref>Astruc J. Traité des maladies vénériennes. T. 1. — Paris, 1773. [https://books.google.by/books?id=i7oscuxk3EoC&pg=PA304&dq=Koltun+Lithuanien&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwihh8-4uM78AhUP7KQKHYo1DyUQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=Koltun%20Lithuanien&f=false P. 304].</ref> гадох) зазначаў, што «''каўтун, у літоўскай мове Koltun''»{{Заўвага|{{мова-fr|«Gozdziec en Polonois, signifie un Cloud, & Koltun en Lithuanien»|скарочана}}}}<ref>Traité des maladies vénériennes. T. 1. — Paris, 1743. [https://archive.org/details/b33021156_0001/page/344/mode/2up?q=%22en+Lithuanien%22 P. 345].</ref>, а таксама ў сваёй кнізе на лацінскай мове, выдадзенай у 1768 годзе: «''Koltun — літоўская назва для'' {{мова-la|Plica|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, hoc eft, Paxillus, nomen Lithuanicum Plicæ»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q&f=false P. 408].</ref>, «''koltun у літоўскай мове значыць'' {{мова-la|Paxillum|скарочана}}»{{Заўвага|{{мова-la|«Koltun, lithuanice Paxillum significant»|скарочана}}}}<ref>Astruc J. De morbis venereis libri novem. — Neapoli, 1768. [https://books.google.by/books?id=li9QR0lQ1SUC&pg=PA408#v=onepage&q=lithuanice&f=false P. 69].</ref>. Першы прафэсійны расейскі літаратар {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Сумарокаў||ru|Сумароков, Александр Петрович}} (1717—1777), прыводзячы назвы зямлі на розных мовах, зазначаў: «''По Трансильвански Йерде : по Персидски Земин : а о Славенском, Польском и Литовском и поминать не чево; ибо сии языки теже, что и наш''»<ref>Полное собрание всех сочинений в стихах и прозе покойного действительного статского советника, ордена св. Анны кавалера и Лейпцигского ученого собрания члена, Александра Петровича Сумарокова. Ч. X. — Москва, 1782. [https://books.google.by/books?id=33NdAAAAcAAJ&pg=PA128&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj1uraa38DzAhWoQ_EDHcgPAFo4tAEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 128].</ref>. Нямецкі гісторык і мовазнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Готліб Зыгфрыд Баер||ru|Байер, Готлиб Зигфрид}} у сваёй працы «Geographia Russiae» (1747 год) зазначаў, што «''[[люцічы|вільцы]] — на літоўскай мове ваўкі''»{{Заўвага|{{мова-la|«Vilzi Lithuana lingua Lupi»|скарочана}}}}<ref>Commentarii Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae. T. X. — Petropoli, 1747. [https://books.google.by/books?id=1wBlAAAAcAAJ&pg=PA371&dq=GEOGRAPHIA+RVSSIAE&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjP5__w08z8AhUJMewKHT7zDHEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=vilzi%20Lithuana%20lingua%20&f=false P. 397].</ref>. Францускі лекар і натураліст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Люі Даніэль Арно дэ Наблевіль||fr|Louis Daniel Arnault de Nobleville}} у сваёй кнізе «Натуральная гісторыя жывёлаў» (1757 год) пісаў, што «''лось… у польскай, у літоўскай і ў рускай мовах — Loss або Lozzi''»<ref>Nobleville A. Histoire naturelle des animaux. — Paris, 1757. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=tJ5E7CRUbtQC&dq=%22en+Lithuanien%22&q=lozzi#v=onepage&q=Ruffien&f=false P. 163].</ref>. Народжаны на [[Лідзкі павет|Лідчыне]] гісторык-археограф [[Мацей Догель]] у сваёй працы «Limites regni Poloniae & magni ducatus Litvaniae» (1758 год) пры апісаньні выгляду межавога знаку Вялікага Княства Літоўскага на граніцы з Маскоўскай дзяржавай зазначаў, што той «''па-літоўску''» называецца [[капец]] (''kopiec'')<ref>Dogiel M. Limites regni Poloniae & magni ducatus Litvaniae. — Vilane, 1758. [https://books.google.by/books?id=vb9KrnwvrboC&pg=PA89&dq=%22litewsku+kopiec%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiDsIqwtob9AhX0nf0HHcjRAAQQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22litewsku%20kopiec%22&f=false S. 89].</ref>. Выдадзены ў друкарні {{Артыкул у іншым разьдзеле|Замойская акадэмія|Замойскай акадэміі|pl|Akademia Zamojska}} «Каляндар польскі і рускі на рок панскі 1765», у пачатку якога зьмяшчалася прысьвячэньне [[Кухмістар вялікі літоўскі|кухмістру вялікаму літоўскаму]] [[Міхал Вяльгорскі|Міхалу Вяльгорскаму]] і ягонай жонцы Альжбеце з [[Агінскія|Агінскіх]], падаваў наступнае тлумачэньне да сельскагаспадарчай інфармацыі: «''hreczki (па-русінску), gryki (па-нямецку) альбо greczychy (па-літоўску)''»<ref>Estreicher K. Bibliografia polska. T. 15. — Kraków, 1897. [https://archive.org/details/bibliografiapols15estre/page/396/mode/2up?q=litewsku S. 396].</ref>. У камэнтарах да выдадзенага ў 1773 годзе францускага перакладу «Натуральнай гісторыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Плініюс Старэйшы|Плініюса Старэйшага|be|Пліній Старэйшы}} адзначалася, што «''byl на [[Флямандзкая мова|флямандзкай мове]] значыць сякера, біла''{{Заўвага|[[Тлумачальны слоўнік беларускай мовы]] дае адным з значэньняў „''назва ўдарных частак прыладаў і машынаў''“, а [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы]] выводзіць беларускае „біла“ ад славянскага ''biti'' (біць), якое параўноўвае з [[Стараверхненямецкая мова|стараверхненямецкім]] bīhal 'сякера'}} [bila] ''на літоўскай мове значыць тое ж самае''»{{Заўвага|{{мова-fr|«car byl en Flamand, signifie une hache; bila, en Lithuanien, signifie la même chose»|скарочана}}}}<ref>Histoire naturelle de Pline traduite en françois. T. 6. — Paris, 1773. [https://books.google.by/books?id=JeyFTzG771cC&pg=PA134&dq=%22en+Lithuanien%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwipvNe838z8AhXsy7sIHRIzCwE4FBDoAXoECAcQAg#v=onepage&q&f=false P. 134].</ref>. Гішпанскі езуіт і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ларэнца Гервас||en|Lorenzo Hervás}} у 1784 годзе зазначаў, што «''літоўская мова вельмі падобная да польскай''» ({{мова-it|«il Lituano è molto affine a Polacco»|скарочана}}), а сам пералічваў яе як гаворку славянскай («ілірыйскай») мовы<ref>Catalogo delle lingue conosciute e notizia della loro affinita', e diversita'. — Cesena, 1784. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=XQsJAAAAQAAJ&q=Lituano#v=snippet&q=Lituano&f=false P. 158—160].</ref>. Апошні кароль Рэчы Паспалітае [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (які менаваў сябе «радавітым ліцьвінам») падчас наведваньня [[Нясьвіж]]у ў 1784 годзе зьвярнуўся да [[Караль Станіслаў Радзівіл «Пане Каханку»|Караля Станіслава Радзівіла]] «па-просту»: «''Пане гаспадару, каж віна даці, штоб у тваёй хаце ліха ня знаці''»<ref>Tyszkiewicz E. Nasze strony. Obrazek litewski. — Kraków, 1871. S. 15.</ref>. На [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовым Сойме]] 1788—1792 гадоў віленскі земскі судзьдзя [[Тадэвуш Корсак]] прамаўляў «''зь літоўскім акцэнтам''», які ўражваў палякаў<ref>Юргайціс, Р. Парламенцкая дзейнасць паслоў з віленскага сойміка ў сойме Рэчы Паспалітай у 1717—1793 гг. // [[ARCHE Пачатак]]. 2011, № 6 (105). С. 109.</ref>. У канцы XVIII ст., ужо [[Расейская акупацыя Беларусі|за часамі расейскага панаваньня]], беларуская мова працягвала называцца літоўскай. Гэтак, прызначаны кіраваць новаўтворанай [[Менская япархія|Менскай япархіяй]] [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] [[Віктар Садкоўскі]], адданы гаспадыні [[Кацярына ІІ|Кацярыне ІІ]], пагражаў мясцовым прэзьбітэрам на [[Слуцак|слуцкім]] эпархіяльным зборы: «''Ja was skoreniu, zniszczu, sztob i jazyka nie było waszoho proklatoho litowskoho i was samych, ja was u zsyłki pozasyłaju, albo u sołdaty pooddaju, a swoich z zakordonu ponawożu''»<ref>Sakowicz E. Kościół prawosławny w Polsce w epoce Sejmu Wielkiego 1788—1792. — Warszawa, 1935. S. 79.</ref><ref name="Дубавец-Сагановіч-1994-235">Дубавец С., Сагановіч Г. [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2к}} С. 235.</ref><ref>{{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)|к}} С. 5.</ref><ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-325"/>. У 1806 годзе расейскі царкоўны гісторык, археограф і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген (Балхавіцінаў)||ru|Евгений (Болховитинов)}}, камэнтуючы ў сваім «Гістарычным слоўніку аб расейскіх пісьменьніках» сьцьверджаньне [[Шыман Старавольскі|Шымана Старавольскага]] пра зробленыя [[Ян з Глогава|Янам з Глогава]] (настаўнікам [[Францішак Скарына|Францішка Скарыны]]{{Заўвага|Існуе вэрсія, што Францішак Скарына мог працягнуць і выдаць пераклад, распачаты яго настаўнікам Янам з Глогава<ref>Владимировас Л. Всеобщая история книги: Древний мир. Средневековье. Возрождение. — М.: Книга, 1988. С. 201.</ref>}}) пераклады кнігаў бібліі на «славянскую мову» — мову Вялікага Княства Літоўскага<ref>Яцухна В. Скарыназнаўчая спадчына Вацлава Ластоўскага // Спадчына Скарыны: да 500-годдзя беларускага кнігадрукавання : зб. навуковых артыкулаў : у 2 ч. Ч. 1 / рэдкал. : А. Ермакова (гал. рэд.) [і інш] ; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. — Гомель : ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. С. 61.</ref> — адзначаў, што той напраўду перакладаў іх на літоўскую мову{{Заўвага|{{мова-ru|«Но оба они ошибаются по незнанию подлинного Словянского языка. Потому что Глоговенский переводил упомянутые книги не на Славянский, а на Литовский язык, на коем они и напечатаны в Кракове»|скарочана}}}}<ref>Друг просвещения. Ч. 1, 1806. [https://books.google.by/books?id=WCloAAAAcAAJ&pg=PA100&dq=%D0%B3%D0%BB%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D0%B2%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjZ_7LQhoz0AhWsR_EDHamUA3oQ6AF6BAgCEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 100].</ref>. Гэты ж аўтар у іншым сваім слоўніку (1827 год) азначаў «Катэхізіс вялікі» [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] як ад пачатку «напісаны на літоўскай мове» ({{мова-ru|«писанный <…> на Литовском языке»|скарочана}})<ref> Словарь исторический о бывших в России писателях духовного чина греко-российской церкви. Т. 2. — СПб., 1827. [https://books.google.by/books?id=M91dAAAAcAAJ&pg=PA4&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiGi9bxzY30AhU1SPEDHTyUCsI4lgEQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3%22&f=false С. 4].</ref>, такое азначэньне гэтага выданьня як укладзенага «на літоўскай мове» даў яшчэ ў 1822 годзе расейскі выдавец і філёляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Грэч||be|Мікалай Іванавіч Грэч}}{{Заўвага|{{мова-ru|«Зизаний сочинил еще на Литовском языке большой Катихизис»|скарочана}}}}<ref>Опыт краткой истории руской литературы. — СПб., 1822. [https://books.google.by/books?id=kMFLAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 62].</ref>. У выдадзенай у [[Харкаў|Харкаве]] працы «Найноўшы нарыс правілаў расейскай граматыкі»<ref>Новейшее начертание правил Российской грамматики, на началах всеобщей основанных. — Харьков, 1810. С. 28.</ref> (1810 год) {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Арнатоўскі||uk|Орнатовський Іван}} называў беларусаў літоўцамі і сьцьвярджаў, што «''паўночна-заходняя частка Расеі запазычыла многа словаў, а яшчэ больш канчаткаў, уласьцівых мове літоўцаў''»<ref name="Zaprudzki-2013-96">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 96.</ref>. У [[бэрлін]]скім патэнце прускага караля [[Фрыдрых Вільгельм II|Фрыдрыха Вільгельма II]] (1797 год), які прызначаўся жыхарам [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксаваных тэрыторыяў Рэчы Паспалітай]] (у тым ліку [[Гарадзенскі павет|Гарадзенскага павету]] ВКЛ) і тычыўся «''польскіх і літоўскіх да гэтых часоў дзейных правоў, статутаў і канстытуцыяў''», зазначалася, што вытрымка з адпаведных крыніцаў права, калі яна «''на польскай або літоўскай мове была напісаная''» ({{мова-de|«in der Polnischen oder Litthauischen Sprache abgesasst ist»|скарочана}}, {{мова-pl|po Polsku lub po Litewsku napisana była|скарочана}}), мае мець нямецкі або лацінскі пераклад<ref>Novum Corpus Constitutionum Prussico-Brandenburgensium Praecipue Marchicarum, Oder Neue Sammlung Königl. Preußl. und Churfürstl. Brandenburgischer, sonderlich in der Chur- und Marck-Brandenburg, Wie auch andern Provintzien, publicirten und ergangenen Ordnungen, Edicten, Mandaten, Rescripten, Von 1796, 1797, 1798, 1799 und 1800. — Berlin, 1801. [https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb10490389?page=588,589&q=Litewfku S. 1131—1134, 1151—1154]</ref>. У 1807 годзе нямецкі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георг Гасэль||ru|Гассель, Георг}} у сваёй працы пра Расейскую імпэрыю<ref>Hassel H. Statistischer Abriss des Russischen Kaisertums nach seinen neuesten politischen Beziehungen. — Nürnberg — Leipzig, 1807. [https://books.google.by/books?id=irZfAAAAcAAJ&pg=PA92&dq=lithauer+sklaverei&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi-yPTizM78AhWE87sIHezVCFEQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=lithauer%20sklaverei&f=false S. 92].</ref> пісаў пра славянскі народ ліцьвінаў (літоўцаў), праваслаўных, якія жылі сярод палякаў у Віленскай, Гарадзенскай, Менскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрніях і зазначаў, што яны карыстаюцца сваёй асобнай мовай<ref name="Zaprudzki-2013-95">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 95.</ref>. Ангельскі падарожнік Робэрт Джонстан адзначаў у дзёньніку сваёй вандроўкі Расейскай імпэрыяй, выдадзеным у 1815 годзе, што «''старажытная Літва''» пачынаецца ад мястэчка [[Ляды (Дубровенскі раён)|Лядаў]]<ref>Johnston R. Travels Through Part of the Russian Empire and the Country of Poland. — New York, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3n1CP801ukAC&dq=%22native+lithuanians+generally%22&q=%22native+lithuanians%22#v=onepage&q=liadi%20lithuania&f=false P. 328].</ref>, мясцовых сялянаў ён апісваў як «''карэнных літоўцаў''»<ref>Johnston R. Travels Through Part of the Russian Empire and the Country of Poland. — New York, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3n1CP801ukAC&dq=%22native+lithuanians+generally%22&q=%22native+lithuanians%22#v=snippet&q=%22native%20lithuanians%22&f=false P. 332].</ref>, а мясцовую мову называў «''літоўскім дыялектам''»<ref>Johnston R. Travels Through Part of the Russian Empire and the Country of Poland. — New York, 1816. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=3n1CP801ukAC&dq=%22native+lithuanians+generally%22&q=%22native+lithuanians%22#v=onepage&q=lithuanian%20dialect&f=false P. 348].</ref>. [[Адам Міцкевіч]] (1798—1855), які паводле сьведчаньня свайго сучасьніка Максымільяна Маркса, размаўляў з каханай Марыляй Верашчакай па-беларуску, а свае першыя вершы, не напісаныя, а агучаныя ўслых, прамаўляў па-беларуску<ref>Корбут В. [https://www.polskieradio.pl/396/8226/Artykul/2810981,%D0%9C%D0%B0%D1%80%D0%BA%D1%81-%D1%81%D0%B2%D0%B5%D0%B4%D1%87%D1%8B%D1%9E-%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%9C%D1%96%D1%86%D0%BA%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87-%D1%81%D0%B2%D0%B0%D0%B5-%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B%D1%8F-%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%88%D1%8B-%D1%81%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B0%D1%9E-%D0%BF%D0%B0%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D1%83 Маркс сведчыў, што Міцкевіч свае першыя вершы складаў па-беларуску], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 23 верасьня 2021 г.</ref>, і паводле гісторыка беларускай літаратуры [[Мікола Хаўстовіч|Міколы Хаўстовіча]], зрэдку называў мову сваіх твораў «ліцьвінскай»<ref>Хаўстовіч М. Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кн. 1. — {{Менск (Мн.)}}: БДУ, 2000. С. 3.</ref>, клапаціўся пра захаваньне і перадачу дзецям мясцовага вымаўленьня<ref>[[Станіслаў Станкевіч (кнігар)|Станкевіч С.]] Беларускія элементы ў польскай рамантычнай паэзіі. — Вільня, 2010. С. 201.</ref>: {{Цытата|…няраз слухаючы нас, ён уздыхаў, што ў нас бясколерны, чужаземскі акцэнт. Ён бы хацеў чуць з нашых вуснаў мову сьпеўную, літоўскую, якая была яму мілейшая за ўсё. {{арыгінал|pl|…nieraz słycząc nas mówiących, wzdychał, że mamy akcent bezbarwny, cudzoziemski. On byłby chciał słyczeć w naszych ustach tę mowę spewną, litewską, która nadewszystko była mu miłą.}} |Gorecka A. Wspomnienia o Adamie Mickiewiczu. — Kraków, 1897. S. 76.}} У апублікаванай у 1840 годзе аповесьці «Панна Кацярына», дзе беларускамоўны селянін называе сябе ліцьвінам<ref name="Tygodnik Literacki-51-1840"/>, адзначалася, што іншыя народы пазнаюць ліцьвінаў паводле іх «''сьпеўнай мовы''»<ref name="Tygodnik Literacki-52-1840"/>. У кнізе «Ўспаміны яснавяльможнага пана Севярына Сапліцы, чашніка парнаўскага», напісанай выхаваным на [[Менскае ваяводзтва|гістарычнай Меншчыне]] [[Генрык Жавускі|Генрыкам Жавускім]], апавяданьне вядзецца ад імя «''прыроджанага ліцьвіна, [[Наваградак|наваградзкага]] [[Зямяне|зямяніна]]''», які наракае на тое, што ў час канфідэнцыйнай выправы праз [[Запароская Сеч|Запароскую Сеч]] да крымскага хана сын [[менск]]ага чашніка Міхал Ратынскі размаўляў «''па-літоўску''»<ref>Rzewuski H. Pamiątki pana Seweryna Soplicy, cześnika parnawskiego. — Lipsk, 1868. [https://books.google.by/books?id=WrwaAAAAYAAJ&pg=PA187&dq=%22ci%C4%85gle+z+litewska+co%C5%9B%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwi9gYyusLqEAxUvg_0HHYdVC6EQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%22ci%C4%85gle%20z%20litewska%20co%C5%9B%22&f=false S. 187].</ref> (г. зн. па-беларуску<ref>[https://pawet.net/library/v_literature/rzewuski/10/%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B5%D1%87.html Запароская Сеч] // Жавускі Г. Успаміны Сапліцы. — {{Менск (Мінск)}}: Лімарыус, 2005. С. 361.</ref>), чым мог выдаць сваё паходжаньне<ref>[https://pawet.net/library/v_literature/rzewuski/10/%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B6%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D0%B5%D1%87.html Запароская Сеч] // Жавускі Г. Успаміны Сапліцы. — {{Менск (Мінск)}}: Лімарыус, 2005. С. 111—112.</ref>. Ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры|Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры]] [[Генрык Сянкевіч]], які меў літоўскае паходжаньне і часта бываў на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]], у сваім найбольш вядомым гістарычным рамане «[[Агнём і мячом (раман)|Агнём і мячом]]», напісаным у 1884—1888 гадох, апавядае пра літоўскага шляхціча Лонгіна Падбіпенту (у XVII ст. рэальны шляхецкі род Падбіпентаў валодаў [[Пліса (Віцебская вобласьць)|Плісай]] на [[Полацкае ваяводзтва|Полаччыне]]), які адзначаўся сваёй «''сьпеўнай літоўскай гаворкай''» і гаварыў з тыповым беларускім фрыкатыўным «г» (напрыклад, «''Słuchać hadko''»), што не ўласьціва ані палякам, ані летувісам. Тым часам іншы пэрсанаж раману зь імём «Жмудзін» адзначыўся летувіскімі выразамі: «''Padłas!''», «''Panas Kmitas»<ref>Гацак М. Беларускамоўныя літвіны Генрыка Сянкевіча // Вольнае Глыбокае. № 9 (725), 27 лютага 2014. С. 5.</ref>. [[Файл:Литовско-русский словарь, составленный в 1596 году Лаврентием Зизанием (1849).jpg|значак|Тытульны аркуш [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускага слоўніка [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] ў публікацыі 1849 году]] У 1836 годзе расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Пагодзін||ru|Погодині, Михаил Петрович}} пісаў пра Ўкраіну: «''Прыйшлі жа туды яшчэ пазьней літоўцы або беларусцы, з [[Гедзімін]]ам, і ўвялі ў пісьмовы ўжытак сваю мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Пришли же туда еще позднее Литовцы или Белорусцы, с Гедемином, и ввели в письменное употребление свой язык»|скарочана}}}}<ref>Погодин М. П. Записка о древнем языке русском // Известия Императорской академии наук по отделению русского языка и словестности. Т. 5, 1836. С. 82.</ref>{{Заўвага|Тым часам у афіцыйным часопісе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі за 1836 год прафэсар [[Маскоўскі ўнівэрсытэт|Маскоўскага ўнівэрсытэту]] гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}} у сваім артыкуле «Латинская синонимика в Германии», зьмешчаным у радзьдзел «Науки и словестность», прыводзіў варыянты славянскага слова «хлеб»: «''по Малорос. хлиб, на Польском по Варшавскому и Краковскому произношению хлиб, а по Литовскому хлеб (chleb)''»<ref>Журнал Министерства Народного Просвещения. 1836. Ч. 9. [https://books.google.by/books?id=3dljAAAAcAAJ&pg=PA470&dq=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjUv6_5g9nzAhUpQvEDHYb9CtUQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%83%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%83&f=false С. 470].</ref>}}. Расейскі пісьменьнік і выдавец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Сьвіньін||be|Павел Пятровіч Свін’ін}} у 1839 годзе адзначаў, што ўкраінская мова за [[Чарнігаў|Чарнігавым]] зьмяняецца на літоўскую ({{мова-ru|«Язык Малороссийский <…> за Черниговым изменяется в Литовский»|скарочана}})<ref>Картины России и быт разноплеменных ее народов : Из путешествий П. П. Свиньина. Ч. 1. — СПб., 1839. С. 313—314.</ref>. У 1841 годзе расейскі пісьменьнік і аўтар шматлікіх падручнікаў расейскай мовы Іван Пенінскі ў прадмове да трэцяга выданьня «Славянскай хрэстаматыі», у якое ён дадаў вытрымкі зь [[Літоўская Мэтрыка|Літоўскай мэтрыкі]], зазначаў<ref>Пенинский И. С. Славянская хрестоматия, или Избранные места из произведений древнего отечественного наречия. — СПб.: Тип. Деп. нар. прос., 1841. [https://books.google.by/books?id=DmJcAAAAcAAJ&pg=PR6&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjMw6W6or7zAhWKRfEDHaYZDYI4WhDoAXoECAsQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. VI].</ref>: «''Бракавала таксама ранейшым выданьнях Хрэстаматыі артыкулаў, якія пазнаёмілі б выхаванца з мовамі Беларускай і Літоўскай, слушна названымі мовай Заходне-Рускай; і ў гэтых адносінах кніга папоўненая цяпер здавальняльна''» ({{мова-ru|«Недоставало также в прежних изданиях Хрестоматии статей, которые познакомили бы воспитанника с языками Белорусским и Литовским, страведливо названными языком Западно-Русским; и в этом отношении книга пополнена теперь удовлетворительно»|скарочана}}){{Заўвага|Гэтае ж сьцьверджаньне паўтараецца ў прадмове да чацьвертага выданьня (1843 год)}}. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} апублікаваў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянска]]-беларускі слоўнік [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]] пад назвай «Літоўска-рускі слоўнік» ({{мова-ru|«Литовско-русский словарь»|скарочана}})<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. 119.</ref>, у 1869 годзе ў часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Филологические записки||ru|Филологические записки}} адзначалася: «''Слоўнік Л. Зізанія належыць да літоўскай пісьменнасьці. У ім славянскія словы, іншаземныя тлумачацца літоўскай мовай, бо і сам складальнік быў родам зь Літвы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Словарь Л. Зизания принадлежит грамотности Литовской. В нем слова Славянские иностранные объясняются речью Литовскою потому что и сам составитель был родом из Литвы»|скарочана}}}}<ref>Филологические записки. Вып. 1, 1869. [https://books.google.by/books?id=n1lKAAAAcAAJ&pg=RA1-PA10&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE+%22%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRkKWd_o30AhWdQ_EDHQz1D_04HhDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%8E&f=false С. 9].</ref>, а ў 1872 годзе пісьменьнік і пэдагог {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Чудзінаў||ru|Чудинов, Александр Николаевич}} пісаў пра слоўнік Л. Зізанія, што «''аўтар родам зь Літвы, таму ўсе тлумачэньні словаў ім робяцца на літоўскай мове''» ({{мова-ru|«Так как автор родом из Литвы, то и все объяснения слов им делаются на Литовском языке»|скарочана}})<ref>О преподавании отечественнаго языка: Очерк истории языкознания в связи с историей обучения родному языку, с приложением библиографического указателя. — Воронеж, 1872. [https://books.google.by/books?id=DdtdAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%9E%D1%87%D0%B5%D1%80%D0%BA%D1%8A+%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%B7%D0%BD%D0%B0%D0%BD%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 201].</ref>. Народжаны на [[Жамойць|Жамойці]] гісторык і археоляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Тадэвуш Валянскі||be|Тадэвуш Валянскі}} ў 1854 годзе залічваў літоўскую мову да славянскіх: «''…трэба валодаць веданьнем усіх найгалоўнейшых, прынамсі, цяпер яшчэ жывых гаворак славянскіх, якімі лічацца: руская, польская, чэская, сэрба-далмацкая, ілірыйская, вэнэдзкая альбо вэндзкая і літоўская''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…должно обладать знанием всех главнейших, по крайней мере, теперь ещё живых наречий славянских, которыми почитаются: русское, польское, чешское, сербо-далматское, иллирийское, венедское или вендское и литовское»|скарочана}}}}<ref>Воланский Т. [https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2,_%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D1%8F%D1%81%D0%BD%D1%8F%D1%8E%D1%89%D0%B8%D1%85_%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%8F%D0%BD%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%83%D1%8E_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8E/%D0%9F%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5 Описание памятников, объясняющих славяно-русскую историю] // Новые материалы для древнейшей истории славян вообще и славяно-руссов в особенности с лёгким очерком истории русов до Рождества Христова. Вып. I—III. — М., 1854; переизд.: СПб., 1995.</ref>. Паводле рапарту берасьцейскага судовага спраўніка, у 1863 годзе стараста сяла [[Малыя Зводы|Зводаў]] Павал Стальнік знайшоў пад сваім домам паўстанцкі ліст, «''надрукаваны простай літоўскай гаворкай''», то бок на беларускай мове{{Заўвага|{{мова-ru|«''письмо, печатанное простым литовским наречием''»|скарочана}}}}<ref>Восстание в Литве и Белоруссии 1863―1864 гг. — М., 1965. С. 374.</ref>. У часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Европы (1866—1918)|«Вестник Европы»|ru|Вестник Европы (1866—1918)}} (1866 год) гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фэактыст Хартахай||ru|Хартахай, Феоктист Авраамович}} адзначаў: «''у справах Літоўскага пасольскага прыказу захоўваецца ярлык [[Мэнглі I Гірэй|Мэнглі Гірэя]], перакладзены на тагачасную літоўскую мову. У гэтым ярлыку адзін татарскі ўрад [землямера] называецца адпаведным яму літоўскім урадам „[[каморнік]]а“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В делах литовского посольского приказа находится ярлык Менгли-Гирея, который переведен на тогдашний литовский язык. В этом ярлыке один татарский чин [землемера] назван соответствующим ему литовским чином „коморника“»|скарочана}}}}<ref>Хартахай Ф. Историческая судьба крымских татар (статья вторая) // Вестник Европы. Т. 2, 1866. [https://books.google.ru/books?id=FwYYAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA&f=false С. 213].</ref>. Этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Дзьмітрыеў||be|Міхаіл Аляксеевіч Дзмітрыеў}} у сваім «Зборніку песень, казак, абрадаў і звычаяў сялянаў Паўночна-Заходняга краю» (1869 год) зазначаў, што «''пахаваньне ў сялянаў Дзісьненскага і Вялейскага паветаў называецца літоўскім словам „хаўтуры“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Похороны у простолюдинов Дисненского и Вилейского уездов называются Литовским словом „хаутуры“»|скарочана}}}}<ref>Дмитриев М. А. Собраніе пѣсен, сказок, обрядов и обычаев крестьян Сѣверо-западнаго края. — Вильна, 1869. [https://books.google.by/books?id=zwLkAAAAMAAJ&pg=PP7&dq=%D0%A1%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96%D0%B5+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%BE%D0%BA%D1%8A,+%D0%BE%D0%B1%D1%80%D1%8F%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjmkeiLtcz5AhWD8LsIHcEID5EQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D0%BC%D1%8A&f=false С. 211].</ref>. У 1875 годзе адзін з кіраўнікоў [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] [[Агатон Гілер]] зазначаў у сваёй кнізе пра гісторыю паўстаньня, што [[багун]] ({{мова-pl|Bagno|скарочана}}) завецца «''па-літоўску „bahun“''»<ref>Giller A. Polska w walce: zbiór wspomnie i pamitników z dziejów naszego wyjarzmienia. — Kraków, 1875. [https://archive.org/details/polskawwalcezbi00gilluoft/page/288/mode/2up?q=litewsku S. 288].</ref>. У 1881 годзе [[Крымскія татары|крымска-татарскі]] асьветнік {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ісмаіл Гаспрынскі||uk|Ісмаїл Ґаспринський}} зьвяртаў увагу на тое, што «''ўжо першае пакаленьне [[Беларускія татары|літоўскіх татараў]] гаварыла больш мовай маці, г. зн. па-літоўску, чым па-татарску, так што празь некалькі пакаленьняў татарская мова зьнікла з ужытку, і мова літоўская'' (г. зн. беларуская<ref>[[Ібрагім Канапацкі]], [https://belhistory.com/lang_bel-tatars.html?fbclid=IwY2xjawFxxx1leHRuA2FlbQIxMAABHS0BTrKHuISdVo6ytfjrneGQ7_PwjeX7SEjysTtNqYzmBT-Bw9AljPU5dw_aem_Oysw00mcgdnwiZ7OvxWDBA Мова беларускіх татар], Беларускі гістарычны партал, 2 лютага 2018 г.</ref>) ''стала нацыянальнай мовай тамтэйшых татараў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«уже первое поколение литовских татарчат говорило больше языком матери, т.е. по-литовски, чем по-татарски, так что через несколько поколений татарский язык исчез из употребления, и язык литовский стал национальным языком тамошних татар»|скарочана}}}}<ref>Гаспринский И. «Русское мусульманство: Мысли, заметки и наблюдения мусульманина». — Симферополь, 1881. С. 28.</ref>. Украінскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дзьмітры Багалей||uk|Багалій Дмитро Іванович}} тлумачыў у сваім навуковым артыкуле, апублікаваным у 1883 годзе ў гістарычна-этнаграфічным часопісе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Кіевская старина||uk|Кіевская старина}}, што тэрмін «сябрынны» ўтварыўся ад «''старажытнага літоўскага слова „сябар“''»<ref>Багалей Д. Займанщина в левобережной Украйне XVII и XVIII ст. // Киевская старина. № 12, 1883. [https://archive.org/details/kievskaya_starina_1883_12/page/n53/mode/2up?q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%22 С. 576].</ref>. Гісторык і краязнаўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сямён Пісараў||ru|Писарев, Семён Петрович}} у сваёй публікацыі ад 1897 году ўдакладняў, што старажытная частка (цэнтар) [[Смаленск]]у — Княская мясцовасьць — гістарычна называлася «''па-літоўску проста „[[Горад|места]]“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…бывшей Княжеской местности, по-литовски просто: „места“»|скарочана}}}}<ref>Писарев С. П. Было ли перенесение мощей святых мучеников Бориса и Глеба из Вышгорода в Смоленск. — Смоленск, 1897. [https://books.google.by/books?id=Z2SsMAAC6BQC&pg=PA52&dq=%D0%B2%D1%8B%D0%B6%D0%B3%D0%BB%D0%B8+%D0%BC%D1%A3%D1%81%D1%82%D0%BE,+%D1%86%D0%B5%D1%80%D0%BA%D0%B2%D0%B8+%D0%B8+%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%80%D0%B8&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwj09Jb_rb35AhVjMOwKHdHcDyQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q&f=false С. 52].</ref>. У другой палове XIX стагодзьдзя датычна Асавецкага прыходу ([[Бабруйскі павет]]) адзначалася, што «''мова простанародная, літоўская, мяшаная з польскай''»{{Заўвага|{{мова-ru|«язык простонародный, литовский, смешанный с польским»|скарочана}}}}, датычна Седліскай воласьці ([[Ашмянскі павет (Віленская губэрня)|Ашмянскі павет]]) — «''гаворка, ужываная мясцовымі жыхарамі, беларуская або літоўская''», датычна Нарацкага прыходу — «''мясцовы народ размаўляе літоўскай гаворкай''»<ref>Яшкiн I. Да вытокаў моўнай сiтуацыi ў Беларусi: Матэрыялы для сацыялiнгвiстыкi, 50—80-я гг. XIX ст. // [[Полымя (часопіс)|Полымя]]. № 4, 1992. С. 208, 217, 219.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 73.</ref>. Захаваліся сьведчаньні, што яшчэ ў сярэдзіне XIX ст. на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] мясцовыя жыхары называлі беларускую мову літоўскай<ref>Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.</ref>{{Заўвага|Падобныя зьвесткі прыводзяцца ў трэцім томе выданьня «Живописная Россия» (1882 год)<ref>Живописная Россия. Т. 3. — СПб. — Москва, 1882. [https://books.google.by/books?id=D4U1AQAAMAAJ&pg=PA448&dq=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj63IXp1cDzAhVcSfEDHTbbC084RhDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A&f=false С. 448].</ref>: {{мова-ru|«Около Свислочи, Крынок, Яловки и м. Гродка живут уже настоящие (как называют там) „дзекалы“ или дэкалы со своим языком, называемым здесь литовским»|скарочана}}}}: {{Цытата|На ўсходзе і паўночным усходзе яна мяжуе з мовай уласна беларускай, якая ў мясцовых жыхароў называецца літоўскай. Гэтай мовай гавораць ужо каля [[Сьвіслач (горад)|Сьвіслачы]], [[Крынкі|Крынак]], [[Ялоўка|Ялоўкі]] і каля мястэчку [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадку]], пры якім сустракаюцца гэтыя два адценьні. {{арыгінал|ru|На востоке и северо-востоке он граничит с языком собственно белорусским, который у здешних жителей называется «литоуским». Этим языком говорят уже около Сьвислочи, Крынок, Яловки и около мест. Гродка, при котором втречаются эти два оттенка.}}|Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Вестник Императорского русского географического общества. Ч. 16. — СПб., 1856. С. 151. <br /> Куклинский С. Заметки о западной части Гродненской губернии // Этнографический сборник. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.}} [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): літоўская мова (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю летувісаў]] Тым часам шырокае бытаваньне сярод беларусаў азначэньня ўласнай мовы як літоўскай (а ўласнай краіны — як Літвы) засьведчыў этнограф і фальклярыст [[Мікалай Янчук]] паводле вынікаў свайго падарожжа [[Менская губэрня|Менскай губэрняй]] у 1886 годзе<ref>Янчук Н. [https://www.prlib.ru/item/437605 По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году)]. — Москва, 1889. [https://books.google.by/books?id=G34hEAAAQBAJ&pg=PA26&dq=Po+litewsku+%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNyOa8isPzAhVPRPEDHQkbDGYQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Po%20litewsku%20%D1%8F%D0%BD%D1%87%D1%83%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25—26].</ref>: {{Пачатак цытаты}} Іншая цяжкасьць паходзіць ад таго, што на мясцовай мове, а пагатоў на польскай, нярэдка зьмешваюцца назвы «Беларусь» і «Літва», беларуская мова і літоўская{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіская»|name="letuviskaja"}}… Спытаеце вы, напрыклад, якуюсьці мяшчанку, хто яна такая? — Polka [''г. зн. каталічка — паводле сьведчаньня Мікалая Янчука''{{Заўвага|«''У народзе існуе толькі падзел на рускіх і палякаў, але ня варта думаць, што адрознасьць сапраўды засноўваецца на нацыянальнасьці: гэта — падзел паводле веры''» ({{мова-ru|«В народе существует только подразделение на русских и поляков, но не следует думать, что различие действительно основано на национальности: это — деление по вероисповеданию»|скарочана}})<ref>Янчук Н. [https://www.prlib.ru/item/437605 По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году)]. — Москва, 1889. С. 24.</ref>}}], адкажа яна вам. — Адкуль родам? — Z Litwy. Як гавораць дома? — Po litewsku. Між тым пры высьвятленьні больш дакладных зьвестак выяўляецца, што ні сама яна, ні яе родныя ні слова не разумеюць па-літоўску{{Заўвага|Тут — у сэнсе «па-летувіску»|name="pa-letuvisku"}}, а гавораць выняткова па-беларуску. {{Канец цытаты}} Беларускі мовазнаўца [[Анатоль Літвіновіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейцы, украінцы, палякі ды іншыя народы часта называлі беларускую мову «літоўскай» яшчэ ў XIX стагодзьдзі<ref name="Litvinovic-2010">Літвіновіч А. Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.</ref>. У 1839 годзе ўкраінскі і расейскі лінгвіст, гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Максімовіч||uk|Максимович Михайло Олександрович}} зазначаў, што беларускую мову дакладней называць літоўска-рускай і даваў наступнае тлумачэньне: ва Ўкраіне гэтую мову называюць проста літоўскай, а тых, хто ёй гаворыць — ліцьвінамі, адпаведна і [[Старадубскі павет|паўночна-заходняя частка Чарнігаўскай губэрні]], дзе гавораць па-беларуску, называецца ўжо Літвой<ref>Максимович М. А. История древней русской словесности. Кн. 1. — Киев, 1839. [https://books.google.by/books?id=rkVBAQAAIAAJ&pg=PA97&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwivxqmDrb7zAhVbQ_EDHUVbD8g4bhDoAXoECAcQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D0%BE%D0%BC&f=false С. 97].</ref>. Тое, што вакол [[Гародня (Гараднянскі раён)|Гародні]] і [[Новае Места (Бранская вобласьць)|Новага Места]] гавораць ужо «па-літоўску», адзначаў яшчэ ў 1786 годзе ўкраінскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Апанас Шафорнскі||uk|Шафонський Опанас Филимонович}}<ref>Черниговского наместничества топографическое описание. — Киев, 1851. [https://books.google.by/books?id=z0pdAAAAcAAJ&pg=PA235&dq=%22%D1%82%D0%BE+%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C+%D0%BF%D0%BE+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiktNeF2Lr5AhUNtKQKHbX_BCAQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22%D1%82%D0%BE%20%D0%B5%D1%81%D1%82%D1%8C%20%D0%BF%D0%BE%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%22&f=false С. 233].</ref>. У 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год захавалася сьведчаньне, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую{{Заўвага|Тут — у сэнсе „летувіскую“}} — жамойцкай''» ({{мова-pl|«…Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}}<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>){{Заўвага|Сам аўтар нататкі (J. Szreder) лічыць, што гэтая замена нібыта адбываецца з прычыны «''невуцтва''» ({{мова-pl|«Tylko niewiadomość popełnić może taką zamianę»|скарочана}}). Тым часам у 1832 годзе народжаны на Жамойці сьвятар і мовазнаўца Калікст [[Касакоўскія|Касакоўскі]] абраў для сваёй граматыкі летувіскай мовы назву «Граматыка жамойцкай мовы» ({{мова-pl|Grammatyka języka żmudzkiego|скарочана}} або {{мова-lt|Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko|скарочана}})<ref>Subačius G. Kalikstas Kasakauskis // Visuotinė lietuvių enciklopedija. T. IX (Juocevičius — Khiva). — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 2006. P. 521.</ref>. А польскі гісторык літаратуры {{Артыкул у іншым разьдзеле|Караль Эстрэйхэр||pl|Karol Estreicher (starszy)}}, якога называюць «бацькам польскай бібліяграфіі», у сваёй «Bibliografia Polska» (1888 год) азначаў надрукаваны ў Кёнігсбэргу першы поўны пераклад Бібліі на летувіскую мову як «''жамойцкую біблію''», «''біблію ў жамойцкай мове''» ({{мова-pl|«Biblia Żmudzka», «w języku żmudzkim»|скарочана}})<ref>Estreicher K. Bibliografia Polska. T. IX. — Kraków, 1888. S. [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzkim%20krolewiec&f=false 527], [https://books.google.by/books?id=d3JmAAAAcAAJ&pg=PA527&dq=w+jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi806izw-n1AhXF7rsIHbsaAFI4FBDoAXoECAkQAg#v=snippet&q=biblia%20%C5%BCmudzka%201735&f=false CCCXLI].</ref>}}. Польскі этнограф [[Оскар Кольбэрг]] пры апісаньні [[Падляшша]] (1890 год) зазначаў, што жыхары яго паўночнай часткі «''размаўляюць на дыялекце руска-літоўскім, набліжаным да беларускага, які тут проста называюць літоўскім''»<ref name="Kolberg-1890-359">Kolberg O. Mazowsze: obraz etnograficzny. Mazowsze stare. Mazury. Podlasie. Tom V. — Kraków, 1890. [https://books.google.by/books?id=k_pLxc6D2oMC&pg=PA359&dq=ruskolitewski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjklvv7j675AhWyMewKHZJwAkYQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=ruskolitewski&f=false S. 359].</ref>. Народжаны ў ваколіцах [[Бельск Падляскі|Бельску]] віленскі доктар Людвік Чаркоўскі сьведчыў у сваёй этнаграфічнай працы (1907 год), што падляскія [[мазуры]] і русіны называюць беларускую мову «літоўскай», а яе носьбітаў — «ліцьвінамі»<ref name="Czarkowski-1907">Czarkowski L. Powiat Bielski w gub. Grodzieńskiej // Rocznik Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. T. 1, 1907. [https://books.google.by/books?id=SaXQPv5oxykC&pg=PA98&dq=nazywa+lud+siebie+Litwinami&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwirvJL7jfT5AhUOy6QKHfpjD04Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q&f=false S. 97]—98.</ref>. [[Файл:Jan Stankievič. Ян Станкевіч (1920-29).jpg|значак|[[Ян Станкевіч]]]] Мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] ў сваім дакладзе пра старабеларускую мову, зробленым у 1893 годзе, прывёў некалькі назваў беларускай мовы, сярод якіх былі літоўская і літоўска-руская<ref name="Zaprudzki-2013-82">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 82.</ref>. Яшчэ ў 1825 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||be|Пётр Іванавіч Кёпен}} прапаноўваў называць беларускую мову літоўска-рускай<ref>Кеппен П. Рец. на: Калайдович К., Строев П. Обстоятельное описание славяно-российских рукописей, хранящихся в Москве в библиотеке графа Федора Андреевича Толстова // Библиографические листы, 19. Санкт-Петербург, 1825. С. 267—268.</ref> і абгрунтоўваў гэта тым, што ўкраінцы называлі беларускую мову літоўскай і што такі лінгвонім сустракаецца ў катэхізьме XVII ст. [[Лаўрэнці Зізані|Лаўрэнція Зізанія]]<ref>[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] Аб навуковай рэцэпцыі беларускай мовы ў Расіі ў першай палове ХІХ стагоддзя // Мовазнаўства. Літаратуразнаўства. Фалькларыстыка. XV Міжнародны з’езд славістаў (Мінск, 20-27 жніўня 2013 г.): Даклады беларускай дэлегацыі. Рэдкал. А. Лукашанец і інш. — {{Менск (Мінск)}}, Беларуская навука, 2013. С. 37—52.</ref>. Літоўска-рускую мову таксама згадвалі ў 1828 годзе {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Качаноўскі||uk|Михайло Каченовський}}<ref>Каченовский М. О снимке жалованной грамоты Великого князя Литовского Витовта каноникам виленским // Вестник Европы. № 22, 1828. С. 146.</ref>, у 1829 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павел Строеў||ru|Строев, Павел Михайлович}}<ref>Строев П. М. Обстоятельное описание старопечатных книг славянских и российских. — Москва, 1829. С. 6, 80, 120.</ref>, у 1842 годзе — [[Фёдар Шымкевіч]]<ref>Шимкевич Ф. Корнеслов русского языка, сравненного со всеми главнейшими славянскими наречиями и с двадцатью четырьмя иностранными языками: удостоен Демидовской премии / сост. Федором Шимкевичем. — СПб.: Тип. Имп. Акад. наук, 1842. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/63236-ch-1-1842#mode/inspect/page/17/zoom/4 С. XVII].</ref>, у 1852 годзе — Фёдар Галатузаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>, у 1878 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каратаеў||be|Іван Пракопавіч Каратаеў}}<ref>Карский Е. Ф. Белоруссы. Т. 1. — Варшава, 1903. [https://books.google.by/books?id=Hbw6AQAAMAAJ&pg=PA411&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjh2qbZ5Yv0AhXIQvEDHQOfA30Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 411].</ref>, у 1890 годзе — {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пампей Бацюшкаў||uk|Батюшков Помпей Миколайович}}<ref>Батюшков П. Белоруссия и Литва. Исторические судьбы Северо-Западного края. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=30dbAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=%D1%81%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%BD%D0%B0%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 159].</ref>. Назву «руска-літоўская мова» ({{мова-ru|«Русско-Литовский язык»|скарочана}}) у 1854 годзе ўжыў гісторык і бібліёграф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхаіл Палудзенскі||ru|Полуденский, Михаил Петрович}}<ref>Временник Императоркого московского общества истории и древностей российских. Кн. 19, 1854. [https://books.google.by/books?id=N35fAAAAcAAJ&pg=RA4-PA25&dq=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+%22%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi35r_4go70AhUvQfEDHSnyCdoQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%BE-%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A&f=false С. 25].</ref>. Назву «літоўска-славянская мова» ({{мова-ru|«литово-славянский язык»|скарочана}}) датычна беларускай мовы цытуе [[Мікалай Улашчык]] у біяграфічным нарысе [[Міхал Баброўскі|Міхала Баброўскага]]<ref>[[Мікалай Улашчык|Улащик Н. Н.]] Введение в изучение белорусско-литовского летописания. — М.: Наука, 1985. С. 41.</ref>. [[Файл:Vacłaŭ Panucevič. Вацлаў Пануцэвіч (1930-39).jpg|значак|[[Вацлаў Пануцэвіч]]]] У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускай нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнай мовай]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], што гістарычныя ліцьвіны — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. <…> Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.</ref>. У 1922 годзе прафэсар гісторыі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] [[Фэлікс Канечны]] апублікаваў артыкул з прапановай тэрміналягічна аддзяляць летувіскую мову ({{мова-pl|język letuwski|скарочана}}) ад гістарычнай літоўскай (беларускай), а таксама Летуву ({{мова-pl|Letuwa|скарочана}}) — ад гістарычнай Літвы і летувісаў ({{мова-pl|Letuwini|скарочана}}) — ад гістарычных ліцьвінаў{{Заўвага|Падобнае тэрміналягічнае разьмежаваньне ({{мова-pl|Letuwisi, letuwiski|скарочана}}) прапаноўваў яшчэ ў 1916 годзе польскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Людвік Яноўскі||pl|Ludwik Janowski}}<ref>Janowski L. Litwa i Polska. — Lausanne, 1916. S. 5.</ref>, тым часам яшчэ ў 1837 годзе падобную назву народу ({{мова-ru|летувы|скарочана}}) выкарыстаў расейскі пісьменьнік зь [[Менскі павет|Меншчыны]] [[Фадзей Булгарын]]: {{мова-ru|«Все соседние народы Датчане, Германы, Скандинавы и Летувы или Литва <…> Славяне заняли часть земли, принадлежавшей древним Летувам, или Литве, в нынешней Пруссии, и часть Вендов даже смешалась с Летувами»|скарочана}}<ref>Булгарин Ф. Россия в историческом, статистическом, географическом и литературном отношениях. — СПб., 1837. С. 135, 149.</ref>}}: «''пасольства яго [Уладзіслава Ягайлы] у Кракаў (аб руцэ Ядвігі) не патрабавала перакладніка, бо яны выкарыстоўвалі беларускую мову. Тая мова вякамі лічылася „літоўскай“ і так нават часта называлася. У Польшчы нават ня ведалі пра існаваньне летувіскай мовы, пакуль яе не адкрыла парафіяльнае духавенства''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Poselstwo ego [Władysława Jagiełły] do Krakowa (o rękę Jadwigi) nie potrzebowały tłumacza, gdyż używały języka białoruskiego. Ten język uważany był przez wieki całe za „litewski“ i tak nawet często nazywany. W Polsce nawet nie wiedziano o istnieniu języka letuwskiego, aż dopiero odkryło go duchowieństwo parafjalne»|скарочана}}}}<ref>Koneczny F. Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 41.</ref>. 18 сакавіка 1928 году гэтую прапанову абмяркоўвалі на паседжаньні Віленскага аддзелу [[Польскае гістарычнае таварыства|Польскага гістарычнага таварыства]], дзе Фэлікс Канечны выступіў зь лекцыяй «Этнаграфічная тэрміналёгія ў Вялікім Княстве Літоўскім», адзначаючы: «''у крыніцах часта ўпамінаецца літоўская мова, але маецца на ўвазе не летувіская мова, а беларуская. Афіцыйнай мовай у Вялікім Княстве Літоўскім была беларуская''»{{Заўвага|{{мова-pl|«W źródłach jest często mowa o języku litewskim, ale rozumieją one przez to nie język litewski, czyli letuwski, lecz białoruski. Językiem urzędowym w W. Ks. Lit. był język białoruski»|скарочана}}}}<ref>Ateneum Wilenskie. Z. 14, 1928. S. 215.</ref>. [[Файл:Вялікалітоўска-расійскі слоўнік (Greatlitvan-Russian Dictionary).jpg|значак|Вокладка [[Вялікалітоўска-расейскі слоўнік|Вялікалітоўска-расейскага слоўніка]] (1989 г.), які захоўваецца ў [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]]]] У 1927 годзе аўтар месячніку літаратуры і культуры Заходняй Беларусі «[[Родныя гоні (1927)|Родныя гоні]]» Д. Масальскі паведамляў у сваім артыкуле: «''ведама, што ў мінуўшчыні звычайна як самі Беларусы так і чужнікі Беларусь называлі Літвой. Беларусаў — Ліцьвінамі а мову беларускую — мовай літоўскай, у малой меры гэтыя назовы захаваліся нат дагэтуль''»<ref name="Masalski-1927"/>. У 1926 годзе беларускі гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на старонках віленскай газэты «[[Сялянская Ніва]]» зазначаў: ''«Вялікае значэньне мела імя Ліцьвін, Літва. Нашая мова часта завецца гэтым імем <…> Але нашыя продкі самі называлі сябе і далей па-старому: Крывіч, Ліцьвін, Крывія, Літва, мова крывіцкая, літоўская, руская»''<ref name="Stankievic-1926"/>. Пазьней ён папулярызаваў датычна беларускай мовы назву ''вялікалітоўская''{{Заўвага|А датычна Беларусі — назву ''Вялікалітва''}}, падрыхтаваў і выдаў на сродкі [[Вялікалітоўская фундацыя імя Льва Сапегі|Вялікалітоўскай (беларускай) фундацыі імя Льва Сапегі]] «Вялікалітоўска-расейскі слоўнік» ({{мова-en|Greatlitvan-Russian Dictionary|скарочана}}, {{мова-ru|великолитовско-русский словарь|скарочана}}), які захоўваецца ў найбуйнейшай у сьвеце [[Бібліятэка Кангрэсу|Бібліятэцы Кангрэсу]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]<ref>Мартыненка В. [https://knihi.com/Kastus_Travien/Bryhadny_hienieral.html Уводзіны]. Кастусь Травень. Брыгадны генерал, [[Knihi.com]]</ref>. А ў працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў грунтоўную філялягічную падрыхтоўку і выдаваў у [[Чыкага]] навуковы часопіс «[[Litva]]», літоўская мова — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а Літва — Беларусь<ref name="Zlutka-1998">[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.</ref>. У фундамэнтальным двухтомным падручніку «Беларуская мова» [[Валянтына Пашкевіч|Валентыны Пашкевіч]] ([[Таронта]], 1978 год) — першай практычнай граматыцы беларускай мовы [[Ангельская мова|па-ангельску]] — зазначаецца: «''літоўская мова была ўрадавай на ўсёй тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага… наш край праз больш, як паўтысяча гадоў зваўся Літвой, дзяржава — Вялікім Княствам Літоўскім, а нашыя прашчуры — ліцьвінамі''»<ref>Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26.</ref>, што дадаткова сьцьвярджаецца ў пададзеным пры падручніку слоўніку: «''Лятува [Летува] — present-day Lithuania; Літва — Lithuania (old name of present-day Byelorussia [Belarus]); Жамойць — Samogitia — old name (lasting almost until the end of the 19th c.) of present-day Lithuania''»<ref>Беларуская мова — Fundamental Byelorussian. — Toronto, 1978. С. 26, 251, 271—272.</ref>. === Балтыйская (неславянская) літоўская мова === {{Асноўны артыкул|Жмогусы|Прускія летувісы|Жамойты|Аўкштайты}} [[Файл:Catechismus in preüßnischer sprach, gecorrigiret und dagegen das deüdsche.jpg|значак|Першая друкаваная летувіская кніга<ref name="Panucevic-271"/><ref>[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref> («''у прускай мове''»), выдадзеная дзеля [[Прускія летувісы|жамойтаў («прусаў»)]] [[Самбія|Самбіі]]. [[Каралявец|Кёнігсбэрг]], 1545 г.]] Уласна літоўскія князі і баяры, пакінуўшы ў XIV—XV стагодзьдзяў у сваіх перакладных [[Лацінская мова|лацінскіх]] і [[Нямецкая мова|нямецкіх]] граматах тузіны гутарковых беларускіх словаў і выразаў, не падалі ў іх ніводнага [[Балтыйскія мовы|балтыйскага слова]]{{Заўвага|Прытым, да прыкладу, хаця польская мова не была пісьмовай да XVI ст., ёсьць запісы ў сярэднявечных лацінамоўных крыніцах, якія падаюць прыклады польскай мовы і адназначна сьведчаць пра тое, што палякі размаўлялі на польскай мове, а запіс пра эстонскую мову сустракаецца яшчэ пад 1214 годам у хроніцы Генрыка Латвійскага: «лаўла, лаўла, паппі» («сьпявай, сьпявай, поп»)<ref name="Dajlida-2019-29">{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 29.</ref>}}<ref name="Dajlida-2019-29"/>. Паводле некаторых летувіскіх аўтараў<ref>[https://web.archive.org/web/20211026153053/https://www.litviny.net/10801079-108010891090108610881080109510771089108210801093-1076108610821091108410771085109010861074.html Летувіская мова з гістарычных дакумэнтаў паводле адэпта тэорыі летувізму Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}}</ref>, адным зь першых, хто пісьмова зафіксаваў такое балтыйскае слова, стаў італьянскі гуманіст [[Філіп Калімах]] (1437—1496). Ён быў асабістым сакратаром караля і вялікага князя [[Казімер Ягелончык|Казімера Ягайлавіча]] і ў сваім творы, прысьвечаным жыцьцю польскага кардынала [[Зьбігнеў Алясьніцкі|Зьбігнева Алясьніцкага]], дае зьвесткі пра звычаі і мову ліцьвінаў: «''…хвалілі [Ліцьвіны] лясы, камяні, аддалённыя месцы, азёры і розныя пачвары, асабліва вужаку{{Заўвага|Спэцыфічнае стаўленьне да вужакаў — агульная асаблівасьць беларускага і летувіскага фальклёру{{зноска|Wilson|2012|Wilson|27}}, прытым гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўшанаваньне вужакаў нельга зьвязваць выняткова з [[Балты|балтыйскай]] традыцыяй, бо «Вужыны кароль» — гэта цэнтральны пэрсанаж міталёгіі [[Лужычане|лужыцкіх сэрбаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 137.</ref>}}, які на іх мове мае назву „Gyvotem“''»{{Заўвага|{{мова-la|«Litifani … ante omnia serpentem, quem Gyvotem lingua sua dicunt»|скарочана}}<ref>Callimachus Buonacorsi P. Vita et mores Sbignei Cardinalis // Pomniki dziejowe Polski. T. 6. — Warszawa, 1961. P. 245.</ref>}} ([[летувіская мова|па-летувіску]] ''gyvatė'' — гэта 'зьмяя', тым часам у беларускай міталёгіі «жывойтамі» называюць яшчарак — «зьмеяў на чатырох кароткіх лапах»<ref>Клімковіч І. [http://pawet.net/library/history/bel_history/dk/45/%D0%A6%D0%BC%D0%BE%D0%BA_%D0%B7_%D0%AE%D0%B1%D1%96%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%BF%D0%BB%D0%BE%D1%88%D1%87%D1%8B.html Цмок з Юбілейнай плошчы] // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 7, 2011. С. 96.</ref><ref>Мяцеліца К. У пошуках жывойта // [[Маладосьць (часопіс)|Маладосьць]]. № 12, 2015. С. 148—149.</ref>). Прытым сам Калімах выводзіў паходжаньне ліцьвінаў ад [[Кельты|кельтаў]], назву Літвы — ад невядомага слова ''Litifa'', а ўшанаваньне зьмеяў прыпісваў таксама «басфорцам», пад якімі хутчэй за ўсё разумеў [[Крымскія татары|крымскіх татараў]]<ref>Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 2. Протарэнесанс і Адраджэнне / [[Сяргей Санько|С. Санько]] [і інш.] ; Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т філасофіі. — {{Менск (Мінск)}}: Беларус. навука, 2010. С. 482—485.</ref>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]] (1547 г.), які афіцыйна лічыцца ў Летуве першай друкаванай кнігай на летувіскай мове, тым часам [[Старабеларуская мова|па-беларуску]] яго азначалі як «''катэхізм па-жамойцку друкаваны''» (1580 г.)<ref name="Lebedys-1976-111">Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 111.</ref>]] У 1564 годзе польскі храніст [[Марцін Бельскі]], які адзначыўся супярэчлівымі зьвесткамі пра моўную сытуацыю ў Літве{{Заўвага|Мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] зьвяртае ўвагу на сьцьверджаньне Марціна Бельскага, што [[пруская мова]] мае падабенства з мовай Літвы — той часткі Літвы, дзе гавораць [[куршаўская мова|куршаўскай мовай]] ({{мова-pl|«Rzecz Prusów podobna jest rzeczy Litwy, tej Litwy, która mówi językiem kurońskim»|скарочана}}). Такім спосабам польскі храніст фактычна разьмяжоўвае славянскую Літву зь яе балтыйская часткай, мову якой ён гэтым разам называе «куршаўскай»<ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 651.</ref>. Сярод іншага, Марцін Бельскі яшчэ сьцьвярджаў, што «''Жамойты, а таксама Куршы, гавораць іначай, чым Літва''» ({{мова-pl|«Odmiennie mówią Żmódzinowie, takoż Kurowie, niż Litwa»|скарочана}}<ref>Słownik języka polskiego. T. 3. — Warszawa, 1814. [https://books.google.by/books?id=I1NRAAAAcAAJ&pg=PA977&dq=%C5%BBm%C3%B3dzinowie+bielski&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiXptHQq831AhVplP0HHTQQAuAQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%C5%BBm%C3%B3dzinowie%20bielski&f=false S. 977].</ref>)}}, у адказ на зьяўленьне [[Палямонавічы|легенды пра Палямона]] напісаў у сваёй [[Хроніка ўсяго сьвету|Хроніцы ўсяго сьвету]]: «''Зь літоўскай гаворкай мы ўсе добра знаёмыя, а як гавораць, быццам яна падобная на лацінскую. Мне так не здаецца, як у гэтых словах убачыш „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ — „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Litewskiey mowy świadomismy wszyscy a iako powiedzaią żeby się zgadzała z Łacińską niezda mi się iako w tych słowiech obaczysz „Superatus hodie astus demonis, cum ipse sit cum suis demonibus ambiciosus“ „Isgaleta Jauesti Kitristas velino / Kuri saua sutrine Lampse velina“»|скарочана}}<ref>Kronika wszystkyego swyata. Wyd. 1564. S. 438.</ref>}}. З прычыны вялікай адрознасьці дэкляраванага «літоўскага» перакладу адпаведнай лацінскай фразы ад яе сапраўднага летувіскага перакладу ({{мова-lt|«Nugalėta jau šiandien velnio gudrystė, nors jis su savo demonais ir trokšta garbės»|скарочана}}) летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]] мусіў яшчэ ў 1996 годзе прызнаць, што пададзены Бельскім тэкст «''занадта дэфармаваны''»{{Заўвага|{{мова-it|«è troppo deformato»|скарочана}}}}<ref>Zinkevičius Z. Martynas Mažvydas e l’inizio della lingua scritta lituana // Res Balticae. 1996. P. 184.</ref>. [[Файл:Samogitia-Samaidae (W. Grodecki, 1558, 1570).jpg|значак|[[Жамойць]]: [[Жамойцкае староства|літоўская]] (''Samogitia'') і [[Малая Летува|пруская]] (''Samaidae''). {{nowrap|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Вацлаў Градзецк|В. Градзецкі|pl|Wacław Grodziecki}}}}, 1570 г. (1558 г.)]] Апроч таго, летувіскія гісторыкі і мовазнаўцы, а таксама тыя<ref>[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>, хто іх цытуе, спрабуюць спасылацца на пэўныя сьведчаньні, у якіх не ўдакладняецца, што памянёная там «літоўская» ёсьць неславянскай (балтыйскай) або, увогуле, датычыцца [[Летувіская мова|жамойцкай (летувіскай) мовы]]: [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў Вільні ў 1690 годзе пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «верхнімі або ўласнымі літоўцамі»]] * Лацінскі ліст вялікага князя [[Вітаўт]]а да імпэратара [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] 1420 году, у якім паведамляецца, што слова [[Жамойць]] «''перакладаецца ў літоўскую як „ніжняя зямля“''» ({{мова-la|«ideo Szomoyth vocatur, quod in lythwanico terra inferior '''interpretatur'''»|скарочана}}). ** Меркаваньне летувіскіх аўтараў пра тое, што Вітаўт пісаў, нібы слова Жамойць «''па-літоўску азначае „ніжняя зямля“''», зьняпраўджваецца ўласна зьместам ліста (пры адэкватным яго перакладзе з лацінскай мовы). Пагатоў у тым жа лісьце Вітаўт ужывае «''народнае''» слова «гайны», што азначае логвы ({{мова-la|«indagines, alias in vulgari hayn»|скарочана}}): паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''гайно — 'бярлога, логава'''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 18.</ref>. Таксама Вітаўт двойчы ўжывае славянскія тэрміны (''Szomoyth'', ''Somoyth'' — {{мова-be-old|Жомойть|скарочана}}) у называньні Жамойці і [[жамойты|жамойтаў]] (хоць у тагачасных лацінскіх тэкстах да іх дастасоўвалі назвы ''Samogitia'' і ''Samogiti''), кажучы, што іх гэтак называлі «''ў літоўскай мове''»<ref name="Urban-2001-105-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 105—106.</ref>. Апроч таго, пра сваю «''гутарковую''» мову Вітаўт ясна сьведчыў і ў іншых лістох, напрыклад, у лісьце [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Віленскай катэдры]] 1423 году, дзе ўпамінае «''простанародную''» (''vulgariter'') меру «лукно шасьціпяднае» (''lukno szescipedne'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 63, 208—209.</ref>. * Успамін Вітаўта пра тое, што на [[Луцак|Луцкім]] зьезьдзе манархаў у студзені 1429 году ён зьвярнуўся да [[Ягайла|Ягайлы]] «па-літоўску» ({{мова-la|«nos vero in lithwanico diximus ad vos»|скарочана}})<ref name="Urban-2001-106">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 106.</ref>. ** Хоць сам гэты ўпамін нічога ня кажа пра зьмест той «літоўскай» мовы, аднак захаваліся сьведчаньні, што асабістае ліставаньне паміж Вітаўтам і Ягайлам вялося на беларускай мове<ref name="Urban-2001-107">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 107.</ref>. * Паведамленьне храніста [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] пра тое, што ў 1440 годзе вялікага князя [[Казімер Ягайлавіч|Казімера Ягайлавіча]], які нарадзіўся і выхоўваўся ў [[Кракаў|Кракаве]], па прыбыцьці ў Вільню мясцовыя князі і баяры [[Алелька Ўладзімеравіч]], [[Васіль Пуцята]], [[Юры Сямёнавіч Гальшанскі|Юры Сямёнавіч]], [[Іван Манівід|Івашка Манівідавіч]] і [[Пётар Мантыгердавіч|Пятрашка Мантыгердавіч]] навучалі літоўскай мове і звычаям ({{мова-la|«Pauci qui remanserant, odio et arte Lithuanorum tempore succedente exclusi sunt, veriti, ne native affect plus esset Polonis quam Lithuanis affectus, officials Lithuanos adiungung et ipsum linguam et mores suos instruunt»|скарочана}}). ** Пра славянскі характар той «літоўскай» мовы кажа ўжо сам пералік асобаў. Адметна тое, што Пятрашка Мантыгердавіч прысьведчыў у 1434 годзе наданьне для Віленскай катэдры зямель у Медніцкай, Дубінскай, Лынгменскай і Няменчынскай валасьцях, дзе ўпаміналіся снасткі, «''па-народнаму „язы“''» (''vulgariter jazi''){{Заўвага|Паводле [[Этымалягічны слоўнік беларускай мовы|Этымалягічнага слоўніка беларускай мовы]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|НАН Беларусі]], «''Ез — 'перагародка, якую ставяць рыбакі на рацэ з праходам, у якім расстаўляюць нерат' <...> (гл. таксама яз)''»<ref>{{Літаратура/ЭСБМ|3к}} С. 184.</ref>, таксама шэраг прыкладаў ужываньня гэтага слова ў форме «яз» падае [[Гістарычны слоўнік беларускай мовы]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|37к}} С. 300.</ref>}}, а ў 1449 годзе ён прысьведчыў наданьне для касьцёла ў Дубінках, дзе ўпаміналася «''сядзіба або інакш „дварэц“''» (''allodium alias dworecz'')<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 176—177.</ref>. ** Увогуле, падобныя спробы з боку летувісаў атаясаміць усякі гістарычны ўпамін «літоўскай мовы» менавіта зь летувіскай мовай адзначаліся ўжо ў пачатку XX ст., калі [[Міхал Піюс Ромэр]] з спасылкай на летувіскае выданьне «Lietuvis» за 1907 год сьцьвярджаў, нібы апошні афіцыйны дакумэнт па-летувіску склалі ў [[Белая Царква (Кіеўская вобласьць)|Белай Царкве]] ваявода кіеўскі [[Адам Кісель]], ваявода смаленскі [[Юры Караль Глябовіч|Юры Глябовіч]], [[Стольнік вялікі літоўскі|стольнік]] [[Вінцэнт Корвін-Гасеўскі|Вінцэнт Гасеўскі]] і падсудак браслаўскі Міхал Касакоўскі{{Заўвага|Гэты «''ліст на літоўскай мове''» ўпамінаецца ў працы польскага гісторыка XVII ст. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Лаўрын Ян Рудаўскі|Лаўрына Яна Рудаўскага|pl|Wawrzyniec Jan Rudawski}}: {{мова-la|«Quibus enim rationibus persuaderent surenti multitudini, se legatos et commissarios esse, quos ubique iuris gentium praerogatiua securos reddit, communicatis itaque in unum confiliis, in quo tunc rerum et fortunae articulo versarentur, Ianussio duci Radiuilio Lituana lingua secretis literis scripserunt»|скарочана}}<ref>Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai iv ad pacem Olivensem vsque libri ix, seu, Annales regnante Ioanne Casimiro Poloniarum. — Varsaviae et Lipsiae, 1755. [https://books.google.by/books?id=SjtD6h1inW0C&pg=PA85&dq=%22lituana+lingua%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiq9oGDqsL5AhVR6LsIHZSjBNIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=lingua&f=false P. 85].</ref>}}. Абсурднасьць гэтага сьцьверджаньня паказаў яшчэ ў 1912 годзе гісторык [[Лявон Васілеўскі]]<ref>Wasilewski L. Litwa i Białoruś: przeszłość — teraźniejszość — tendnecje rozwojowe. — Kraków, 1912. S. 157.</ref>. На пашыраную ўжо ў тыя часы «манію» ўглядаць у кожным літоўскім паводле назвы мовы гістарычным дакумэнце жамойцкую мову зьвяртаў увагу ў 1918 годзе гісторык літаратуры і мовазнаўца [[Аляксандар Брукнэр]] («''…сёньняшні літваман гатовы падумаць, што тое пра яго жамойцкую гаворку мова; нават… у „літоўскім“ лісьце русіна Кісяля ўгледзелі помнік жамойцкай мовы''»)<ref>Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/5/#info:metadata S. 4]—5.</ref>. * Лічба [[гданьск]]іх мяшчанаў, якія ў 1492 годзе прыбылі ў Вільню дзеля сустрэчы з [[Казімер Ягайлавіч|Казімерам Ягайлавічам]] і [[Паны-Рада|Панамі-Радаю]] і ў час перамоваў сутыкнуліся з польскай, літоўскай і рускай мовамі ({{мова-de|«Daruff wart manchfaldig handelt gehat itzundt Polnisch, itzundt Lithows, itzundt Reuszch»|скарочана}}). * Два наказы аналягічнага зьместу вялікага князя [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]] намесьніку [[Жыжмары|жыжмарскаму]] ад 3 жніўня 1511 году (''«Вялелі есма ў таго касьцёла жыжмарскага меці каплана, што бы ўмеў па­літоўскі казаці, і містра»'') і [[Эйшышкі|эйшыскаму]] плябану ад 27 студзеня 1524 году ({{мова-la|«…presbyteros idoneos, quorum saltem unus idiomate Lithuanico praedicare populo Dei bene sciat et debeat»|скарочана}}). ** Раней за памянёныя наказы, у верасьні 1501 году [[Віленскія біскупы|віленскі біскуп]] [[Войцех Табар|Альбэрт Табар]] атрымаў ад вялікага князя [[Аляксандар Ягелончык|Аляксандра]] грамату, паводле якой змог на свой погляд прызначаць ксяндзоў, пажадана такіх, якія б валодалі «літоўскай гаворкай»{{Заўвага|У той час набажэнствы і казаньні спраўляліся на лацінскай мове}}. У грамаце пералічвалася 28 парафіяльных касьцёлаў [[Віленскае біскупства|Віленскага біскупства]], у тым ліку ў [[Ліда|Лідзе]], [[Беліца|Беліцы]], [[Быстрыца|Быстрыцы]], [[Слонім]]е, [[Валожын]]е, [[Краснае|Красным Сяле]], [[Маладэчна|Маладэчне]], [[Радашкавічы|Радашкавічах]], [[Койданава|Койданаве]], а таксама тры касьцёлы на [[Падляшша|Падляшшы]] (у [[Гонядзь|Гонядзі]] і ваколіцах). Апроч відавочна нелетувіскага геаграфічнага ахопу, гісторык [[Павал Урбан]] зьвяртае ўвагу на тое, што гэтая пажаданая ў тым часе «моўная рэформа» не пакінула ніякіх сьлядоў, якія б маглі пацьвердзіць факт ужываньня жамойцкай (летувіскай) мовы ў набажэнствах ня толькі пералічаных, але ўвогуле, хоць якой парафіі<ref name="Urban-2001-32-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 32—33.</ref>. Увогуле жа, пра тое, што ў [[Віленскае біскупства|Віленскім біскупстве]] пад літоўскай разумелася не балтыйская мова, таксама сьведчыць статут гэтага біскупства ад 1669 году, які забараняў даваць [[Бэнэфіцыя|бэнэфіцыі]] іншаземцам, якія ня ведаюць ''літоўскай'' ({{мова-la|litvanica|скарочана}}) мовы, і загадваў прамаўляць казані ў касьцёлах дыяцэзіі паводле чаргі «''адну ў літоўскай мове, адну ў польскай''» ({{мова-la|«alteram in litvanica, alteram in polonica»|скарочана}})<ref>Fijałek J. Uchrześcijanienie Litwy przez Polskę // Polska i Litwa w dziejowym stosunku. — Kraków, 1914. [https://books.google.by/books?id=C_gKAAAAIAAJ&pg=PP7&dq=Fija%C5%82ek.+Uchrze%C5%9Bcijanienie+Litwy+przez+Polsk%C4%99+//+Polska+i+Litwa+w+dziejowym+stosunku.&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiom4-fv-z3AhUAS_EDHXgrAbMQ6AF6BAgIEAI#v=snippet&q=alteram%20in%20litvanica&f=false S. 312].</ref><ref name="evkl-2010-131"/>. * Запіс пад 1529 годам у [[Мэтрыка Вялікага Княства Літоўскага|Мэтрыцы Вялікага Княства Літоўскага]], дзе судовы выканаўца Васіль Бялянін (пра якога вядома толькі, што ён «русін» з ВКЛ без удакладаньня — зь [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускай]] або з украінскай яго часткі) засьведчыў, што баярын гаспадарскі Пятро Сумарок, які быў перасяленцам першага або другога пакаленьня з занятай маскоўскім гаспадаром Смаленскай зямлі<ref>Религия и русь, XV—XVIII вв. — Москва, 2020. С. 175.</ref>, спрабаваў пры ім падкупіць сьведак з-пад [[Эйшышкі|Эйшышкаў]]: «''…і Сумарок пачаў ім гаварыці па-літоўскі перада мною і прасіў іх: „Для Бога ня выдайце мя, а што есьмі вам абяцаў то дам, а вас у том ня выдам“''». У дакумэнце таксама падаюцца імёны сьведак: Міцька Рафалавіч і яго брат Сьвяцька, Разьвіл [[Ятаўт]]авіч, Міска Кабызевіч{{Заўвага|У іншых дакумэнтах ВКЛ Кабызевічы ўпамінаюцца ў [[Кіеў|Кіеве]], Ваўкавыску і на [[Пінскі павет|Піншчыне]], тым часам яшчэ ў 1488 годзе вялікі князь [[Казімер Ягайлавіч|Казімер]] зрабіў наданьне «[[Русіны|русіну]]» Мішку Кабызю<ref>{{Літаратура/Літоўская мэтрыка|4к}} P. 60.</ref>}}, Стась Івашкавіч<ref>Lietuvos Metrika. Nr. 225: 6-oji Teismų bylų knyga (1528—1547). — Vilnius, 1995. [http://dev.metrika.ldkistorija.lt/knyga/128/#page/n243/mode/1up С. 90].</ref>. * Паведамленьне пра адстаўку ў 1538 годзе лаўніка [[Коўна|Ковенскай]] магдэбургіі немца Андрэаса Войта з прычыны няведаньня ім літоўскай мовы ({{мова-de|«…er sproch halben dem, er im litauischen nicht wol erfaren sei»|скарочана}}). * Цытата зь Віленскага мескага статуту ад 18 лістапада 1551 году, каб выклік на суд і вырак суду абвяшчаўся «''po polsku i po litewsku, i po rusku, aby wszyscy, ktorzy by słuchali, rozumieli''». {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Як падкрэсьлівае беларускі гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], напраўду не існуе нават ускосных пацьверджаньняў таго, што вялікія князі літоўскія гаварылі па-летувіску. Прытым з гістарычных крыніцаў вядома, што ў час выправаў углыб Жамойці гаспадары і віленскія ўраднікі бралі з сабой перакладнікаў<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 105.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|102|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu (in Lithuanian language), Vilnius, 1766.jpg|112|Вокладкі першых летувіскіх слоўніка {{мова-la|Dictionarium trium linguarum|скарочана}} (налева) і лемантара {{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} або {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}} (направа)}} Першае дакладнае азначэньне летувіскай мовы [[Старабеларуская мова|па-беларуску]] датуецца 6 чэрвеня 1580 году і датычыцца катэхізму [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]] 1547 году<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 49.</ref>, які ў Летуве афіцыйна лічыцца першай друкаванай кнігай на летувіскай мове: «''катэхізм па-жамойцку друкаваны''»{{Заўвага|«''катехизм по жомоитъску друкованыи''»}}<ref name="Lebedys-1976-111"/>. Упершыню назва «летувіская мова» ({{мова-lt|«Lietuwiſchka [ließuwi]»|скарочана}} — «''літоўская мова''») датычна жамойцкай мовы (дакладней — яе ''літоўскага дыялекту'') зьявілася ў назове кнігі, надрукаванай у 1579 годзе народжанымі на [[Жамойцкае староства|літоўскай Жамойці]] выхаванцамі [[Кёнігсбэрг|Кёнігсбэрскай]] акадэміі — былымі [[Палітонім|палітычнымі]] «літоўцамі» (жыхарамі Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў [[Самбія|прускую частку Жамойці]]. Гэта адбылося па сьмерці заснавальніка акадэміі і ініцыятара летувіскага кнігадрукаваньня герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]]<ref name="Panucevic-2014-273">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>, пляменьніка [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя літоўскага]] [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]], хоць і яго супраціўніка<ref name="Nikalajeu-2009-82">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 82.</ref>. Прытым у назове першага летувіскага катэхізму, надрукаванага яшчэ ў 1545 годзе, яго мова азначалася «прускай» (як прызначаная выняткова жамойтам Прусіі, пра што сьведчыць вялікая колькасьць [[германізм]]аў), а ў назовах дзьвюх наступных кніг (1547 і 1559 гады) — хоць ужо і ўкладзеных літоўскімі жамойтамі на ''літоўскім дыялекце'' (дзеля пашырэньня [[пратэстанцтва]] ня толькі ў Прусіі, але і ў ВКЛ) — назва мовы не ўпаміналася<ref name="Panucevic-271">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 271.</ref>. Ад 1579 году назва «літоўская мова» датычна жамойцкай мовы пачала пасьлядоўна ўжывацца ў наступных пруска-летувіскіх кнігах, выдадзеных як жамойтамі, так і прускімі немцамі. Адзначаецца, што пазьней — за часамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] — існаваньньне нямецкай навуковай літаратуры, дзе жамойцкая мова называлася «літоўскай», стала адным з вызначальных фактараў у [[Летувізацыя|працэсе паступовага атаясамліваньня Жамойці зь Літвой]]<ref>Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].</ref>. Выкарыстаньне летувіскай мовы ў Прусіі дзеля пашырэньня [[лютэранства]] сярод летувісаў прымусіла зьвярнуцца да гэтай мовы [[Езуіты|езуітаў]] — галоўных дзеячоў [[Контрарэфармацыя|Контрарэфармацыі]] ў Вялікім Княстве Літоўскім, што прычыніліся да друкаваньня летувіскамоўных кніг у [[Вільня|Вільні]]<ref name="Nikalajeu-2009-82"/>. Гісторык [[Павал Урбан]] адзначае, што менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці сьпярша ў Прусіі, а потым і ў Вільні (з 1595 году) мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. Сярод іншых фактараў, гэтую ж прычыну частковага (супярэчлівага і праз гэта даволі заблытанага) пашырэньня ў Вялікім Княстве Літоўскім тэрміна «літоўская мова» на ''літоўскі дыялект'' мовы жамойтаў называе [[Вацлаў Пануцэвіч]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 277.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|106|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|108|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}} Як падкрэсьлівае гісторык і літаратуразнаўца [[Іван Саверчанка]], раньнія ідэолягі [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|жамойцкага нацыянальнага руху]] (найперш пісьменьнікі і багасловы [[Марцін Мажвід]], [[Мэльхіёр Пяткевіч]], [[Мікалай Даўкша]] і [[Канстанцін Шырвід]]) назвалі свой народ «літоўцамі» і пачалі актыўна ўжываць тэрмін «літоўская мова» ў дачыненьні да гістарычна жамойцкай мовы на падставе выняткова этнічных фантазіяў і показак<ref>[[Іван Саверчанка|Саверчанка І.]] Aurea mediocritas. Кніжна-пісьмовая культура Беларусі. Адраджэнне і ранняе барока. — {{Менск (Мінск)}}: Тэхналогія, 1998. С. 14.</ref>. Сучасны менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага (да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]]) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «''[[Летувізацыя|Балтыйская тэорыя]] не адлюстроўвае ніякія гістарычныя рэаліі, яна была проста снасткай палітычнага змаганьня езуітаў проці літоўскай [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] і палітычнай моцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Літоўскага гаспадарства]]. Разам з разбуральнай праграмай Контрарэфармацыі, распачатай па выбуху эвангеліцкага адраджэньня ў Літве, езуіты распачалі таксама [[Летувізацыя|цэлую ідэалягічную праграму перакручваньня гісторыі Літвы]]: заміж сапраўднай гісторыі [[Славянскія мовы|славянізацыі]] [[Германскія мовы|германскае]] шляхты Літвы (выкладзенай у літоўскіх летапісах і добра вядомай езуітам) езуіцкая тэорыя мусіла апавядаць пра паходжаньне літоўскае шляхты і створанага ёй гаспадарства ад мясцовых паўдзікіх [[Балтыйскія мовы|балтыйскіх]] плямёнаў, што рабіла адзіным „цывілізацыйным“ чыньнікам гісторыі Літвы выняткова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкую Царкву]] (з той жа мэтай езуіцкая прапаганда пачала пашыраць гратэскныя, чыста фантастычныя плёткі пра „балтыйскае [[паганства]]“ Літвы, якое нібы было галоўнай рэлігіяй ВКЛ да Крэўскай уніі). Калі за часоў ВКЛ гэтая тэорыя мела выгляд маргінальных калянавуковых практыкаваньняў, не прынятых літоўскай шляхтай, то па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]] гэтая езуіцкая прапагандысцкая схема сталася ў XIX стагодзьдзі адзінай „навуковай“ вэрсіяй гісторыі Літвы''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 5, 16, 27—28, 61, 201.</ref>. == Герб == [[Файл:Jagajła, Pahonia. Ягайла, Пагоня (K. Kielisiński, 1841).jpg|міні|[[Пагоня]] з надмагільля [[Ягайла|Ягайлы]]]] {{Асноўны артыкул|Пагоня}} Паходжаньне дзяржаўнага гербу ліцьвінаў — [[Пагоня|Пагоні]] — мае [[Сэмантыка|сэмантычную]] повязь з старажытнай ваеннай традыцыяй народнай пагоні — найважнейшай функцыяй арганізацыі жыцьця і побыту [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнеславянскіх плямёнаў]], калі кожны чалавек быў у адказе за жыцьцё супляменьніка. У выпадку раптоўнага нападу супраціўніка і захопу ў палон суродзічаў кожны мужчына, які меў права насіць зброю, мусіў пехатою або конна кідацца ў пагоню за ворагам, каб адбіць палон. Ва ўмовах ваеннай дэмакратыі традыцыя народнай пагоні выконвалася безумоўна і захоўвалася стагодзьдзямі і ў эпоху [[Русь|Русі]], і ў часы Вялікага Княства Літоўскага<ref name="ehb-391">[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.</ref>. [[Іпацьеўскі летапіс]] паведамляе пра пагоню жыхароў [[Берасьце|Берасьця]] ў 1280 годзе за польскім вайсковым аддзелам, які паваяваў ваколіцы места. Вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] ў сваёй ([[Лацінская мова|лацінскай]]) грамаце ад 20 лютага 1387 году пісаў<ref>Гісторыя Беларусі ў дакументах і матэрыялах (IX—XVIII ст.) / Склад.: В. Шчарбакоў, К. Кернажыцкі, Д. Даўгяла. Т. 1. — Менск: Выдавецтва АН БССР, 1936.</ref><ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 78—79.</ref>: [[Файл:Pahonia. Пагоня (1832).jpg|значак|Пагоня як сымбаль [[Белая Русь|Белай Русі]] (у адрозьненьне ад іншых гістарычных краінаў [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]) на эмблеме [[Таварыства Літоўскае і зямель Рускіх|Таварыства Літоўскага і зямель Рускіх]], 1832 г.]] {{Цытата|…паводле старажытнага звычаю, перасьлед ворага ёсьць абавязкам кожнага мужчыны ў нашым краі; гэткае [[паспалітае рушэньне]] дзеля выгнаньня ворага з нашае Літоўскае зямлі па-народнаму завецца „пагоня“''. {{арыгінал|la|...Quotiescunque etiam hostes et adversarios nostros et ipsius terrae nostrae Lithuanicae fugitivos insequi opportuerit, ad insequutionem huiusmodi, quod роgоniа vulgo dicitur, nоn solum armigeri, verum etiam omnis masculus, cuiuscunque status aut conditionis extiterit, dummodo аrmа bellicosa gestare poterit, proficisci teneatur.}}||З прывілею вялікага князя літоўскага [[Ягайла|Ягайлы]], 20 лютага 1387 г.}} [[Файл:Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|міні|Гербы [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх ваяводзтваў]] і дзяржаўны герб [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]], 1918 г.]] Паводле [[Летапісы Вялікага Княства Літоўскага|летапісаў Вялікага Княства Літоўскага]], Пагоню ў якасьці гербу гаспадарства ўвёў князь [[Нарымонт]], брат вялікага князя [[Трайдзень|Трайдзеня]] (1270—1282): {{Цытата|Той Нарымунт меў герб, або кляйнот, рыцарства сваяго таковы, і тым пячатаваўся, Вялікаму княству Літоўскаму заставіў яго, а то такі: у гербе муж збройны, на каню белам, у полю чырвонам, меч голы, яка бы каго гонячы дзяржаў над галавою, і ёсьць адтоля названы «'''пагоня'''».|[[Хроніка літоўская і жамойцкая]]{{Заўвага|Хроника Литовская и Жемайтская // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}{{Заўвага|Хроника Быховца // [[ПСРЛ]]. Т. 32 — М.: Наука, 1973.}}}} Выява гербу Пагоні ёсьць на пячаці полацкага князя Глеба-Нарымонта 1338 году і на пячаці (з кірылічным надпісам) вялікага князя літоўскага [[Альгерд]]а 1366 году<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 120.</ref>. Назва ''Пагоня'' набыла шырокую вядомасьць у канцы XV — пачатку XVI стагодзьдзя, відаць, у выніку асэнсаваньня гербавай выявы як сымбалю абаронцы Айчыны<ref>Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 4—5.</ref>. Кароль і вялікі князь [[Жыгімонт Аўгуст]] у 1562 годзе загадаў біць на [[Віленская мынца|Віленскай мынцы]] манэты-траякі: «''А на сем з аднае стараны два першыя словы, каторымі ся пачынаець пісаці імя наша гаспадарскае, а з другое стараны … герб Пагоня''». Дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага пад назвай Пагоня ({{мова-be-old|Погоня|скарочана}}) сьцьвярджаецца ў [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|статутах Вялікага Княства Літоўскага]] [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]]<ref name="salanda-2019-5">Шаланда А. Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 5.</ref> і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]<ref>{{Літаратура/ГСБМ|25к}} С. 131.</ref> гадоў. А ў [[Лацінская мова|лацінскім]] перакладзе Статуту 1566 году адмыслова падкрэсьліваецца, што дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага завецца Пагоняй у народнай мове ({{мова-la|vulgo Pogonia vocatur|скарочана}})<ref>Archiwum komisji prawniczej. T. 7. — Kraków, 1900. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=mNMMAAAAYAAJ&q=%22vulgo+Pogonia+vocatur%22#v=snippet&q=%22vulgo%20Pogonia%20vocatur%22&f=false S. 80].</ref>. Афіцыйная беларуская гербавая назва ''Пагоня'' не пакідае ніякіх сумневаў у [[беларусы|беларускай этнічнай прыналежнасьці]] грамадзтва, дзе зьявіўся і выкарыстоўваўся герб Вялікага Княства Літоўскага<ref name="salanda-2019-5"/>. Тым часам [[Летувіская мова|летувіскае]] слова «''výtis''» («''віціс''»), якое выкарыстоўваецца дзеля азначэньня [[Герб Летувы|сучаснага летувіскага варыянту Пагоні]], прыдумаў у сярэдзіне XIX ст. [[Сыманас Даўкантас]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref><ref name="Arlou-2012-349">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 349.</ref>. Сьпярша ім называлі толькі вершніка-рыцара, а дзеля азначэньня гербу цалкам слова «''Vytís''» (ужо зь вялікай літары і з націскам на другім складзе) упершыню выкарысталі толькі ў 1884 годзе (раней Пагоню па-летувіску звычайна звалі «''Vaikymas''» — 'Перасьледаваньне'). Да канца XIX ст. слова «''Vytis''» стала агульнапрынятым у Летуве дзеля азначэньня Пагоні. Аднак яшчэ доўгі час ішлі спрэчкі пра тое, на якім складзе трэба рабіць націск — на першым ці на другім. Толькі ў 1930-я гады з гэтым канчаткова вызначыліся — спыніліся на «''Výtis''»<ref>{{кніга|аўтар=Rimša E.|частка=Heraldika |загаловак=Iš praeities į dabartį|месца=Vilnius|выдавецтва=Versus aureus|год=2004|pages=61—63}}</ref>. {| |- | <gallery caption="Гербы [[Вялікае Княства Літоўскае#Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльных адзінак (ваяводзтваў) Вялікага Княства Літоўскага]], 1720-я гады" class="center""> Amścisłaŭ, Pahonia. Амсьціслаў, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] Bieraście, Pahonia. Берасьце, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]] Vilnia, Pahonia. Вільня, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] Viciebsk, Pahonia. Віцебск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Віцебскае ваяводзтва|Віцебскае]] Miensk, Pahonia. Менск, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Менскае ваяводзтва|Менскае]] </gallery> <gallery class="center""> Padlašša, Pahonia. Падляшша, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляскае]] Połacak, Pahonia. Полацак, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]] Troki, Pahonia. Трокі, Пагоня (1720) (2).jpg|[[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] Žemaitija. Жамойць (1720).jpg|[[Жамойцкае староства|Жамойцкае (староства)]] Inflanty. Інфлянты (1720) (2).jpg|[[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкае]] </gallery> |} == Сталіца == {{Асноўны артыкул|Вільня}} [[Файл:Vilnia, Vostraja Brama. Вільня, Вострая Брама (J. Bułhak, 1912) (2).jpg|значак|[[Вострая брама]] з гербам [[Пагоня]]й у [[Вільня|Вільні]]. Здымак [[Ян Булгак|Яна Булгака]], 1912 г.]] У старажытных пісьмовых крыніцах сталіца ліцьвінаў — [[Вільня]] — упамінаецца пад беларускай назвай ''Вільня'' (''Vilnia'' або ''Vilna'', напрыклад, у лістах [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя]] [[Гедзімін]]а 1323 году «''in civitate nostra regia '''Vilnia'''''»<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 79.</ref>). У старабеларускіх тэкстах з XV ст. суіснавалі формы ''Вильня'' / ''у Вильни'' і ''Вильна'' / ''у Вильне'' (што параўнальна з ''Горадна'' — ''[[Горадня]]'' і ''[[Коўна]]'' — ''Коўня''), але паступова запанавала форма ''Вильня''<ref name="viacorka"/>. [[Файл:Vilnia, Zamkavaja. Вільня, Замкавая (P. Rossi, 1796).jpg|значак|Галоўная вуліца Вільні — паводле гістарычных крыніцаў, «[[Замкавая вуліца (Вільня)|Замкавая]]» або «[[Вялікая вуліца (Вільня)|Вялікая Замкавая]]»]] Захавалася апісаньне Вільні яшчэ з пачатку XV стагодзьдзя, зьмешчанае ў рэляцыі [[Бургундыя|бургундзкага]] падарожніка з [[Фляндрыя|Фляндрыі]] [[Жыльбэр дэ Лянуа|Жыльбэра дэ Лянуа]], які наведаў сталіцу Вялікага Княства Літоўскага ў 1413 годзе{{Заўвага|Тэкст падаецца паводле перакладу [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]] (LITVA, Lithuanian Research Periodical. Том І. С. 25), арыгінальны тэкст быў апублікаваны яшчэ ў 1840 годзе (Voyages et ambassades de Messire Guillebert de Lannoy: chevalier de la Toison d’or, seigneur de Santes, Willerval, Tronchiennes, Beaumont et Wahégnies. 1399—1450. P. 24)}}: {{Цытата|Потым я прыехаў '''у сталіцу Літвы, што называецца Вільня''' (Wilne), дзе ёсьць замак, які знаходзіцца даволі высака на пясковай гары, абведзены каменьнямі, зямлёй і мурам; унутры ён збудаваны зь дзерава. Муры названага замку, зыходзячы па абодвых бакох гары, абымаюць многа дамоў. У гэтым вось замку й у навакольлі прабывае звычайна названы князь Вітаўт, уладар Літвы, ды мае там свой двор і гасподу. '''Каля названага замку цячэ рака''', якая кружыць свае воды цераз горад унізе; '''яна называецца Вільня''' (Wilne). А горад ня ёсьць абведзены абароннай сьцяной. Ён доўгі ды вельмі вузкі, зьверху ўніз забудованы драўлянымі дамамі. Толькі некаторыя сьвятыні цагляныя. Названы замак на самай гары абкружаны толькі драўляным валам на падабенства муру, аднак вялікім і абаронным…}} Тым часам форму «''Vilnius''» [[летувіская мова|па-жамойцку]] пачалі ўжываць прыкладна з XVII ст. ([[Мікалоюс Даўкша]] ў «Пастыле» 1600 году). Летувіскі тапаніміст [[Аляксандрас Ванагас]] мяркуе, што гэта форма ўзьнікла пад уплывам польскай назвы ''Wilno'' (у летувіскай мове няма назоўнікаў ніякага роду, у пазычаньнях ён зьмяняецца на мужчынскі). Тым часам польскае ''Wilno'' утварылася ад старабеларускага варыянту ''Вільна''<ref name="viacorka">[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/vilnia/30284660.html Вільня ці Вільнюс? Ці карэктна называць горад традыцыйным беларускім імем], [[Радыё Свабода]], 21 лістапада 2019 г.</ref>. А першаснай і найбольш старажытнай назвай места ў жамойцкіх (летувіскіх) гаворках ёсьць ''Vilnia'', на што зьвяртае ўвагу Ванагас і што пацьвярджаецца сучаснай [[латыская мова|латыскай]] назвай — ''Viļņa''<ref name="viacorka"/>. Насельніцтва [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]], як мінімум зь першай паловы ХІХ стагодзьзя, належала да [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|тэрыторыі]] [[Беларусы|беларускага этнасу]], што засьведчыў у свой час беларуска-польскі фальклярыст [[Ян Чачот]] (1796—1847): «''…нават у далёка адлеглых паміж сабою вёсках, яны [песьні] вельмі падобныя, зь невялікімі, часам, адхіленьнямі ў словах. Нёман і Беліца ад Дзьвіны, Бярэзіны і лепельскіх ваколіц няблізкія, а песьні іх усё ж падобныя; гэткія ж песьні й над Вяльлёй у Завялейскім павеце. Хто іх пераносіў? Ня друк і творы, але памяць, сэрца й вусны братэрскіх плямёнаў''»<ref>Piosnki wieaśniacze znad Dźwiny. — Вільня, 1840. [https://books.google.by/books?id=-nFBAAAAYAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q=Plemion%20braterskich&f=false S. VII.]</ref>. Пра брак нейкай «беларусізацыі» летувісаў Віленшчыны за часамі Расейскай імпэрыі сьведчыць супастаўленьне статыстычных зьвестак пра колькасьць летувісаў (жамойтаў): 17,56% ад усяго насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] на 1851 год паводле зьвестак расейска-нямецкага навукоўцы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн|Пятра Кёпэна|ru|Кёппен, Пётр Иванович}}<ref>Кеппен П. Об этнографической карте Европейской России. — СПб., 1852. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=cWZAAQAAMAAJ&q=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8#v=snippet&q=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%8B%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&f=false С. 35].</ref><ref>Кеппен П. Девятая Ревизия. Исследование о числе жителей в России в 1851 году. — СПб., 1857. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=erJXAAAAMAAJ&q=%22787%2C609%22+%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F#v=snippet&q=%22787%2C609%22%20%D0%B2%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F&f=false С. 26].</ref> і 17,58% ад усяго насельніцтва губэрні на 1897 год паводле вынікаў усеагульнага перапісу<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus_lan_97_uezd.php?reg=87 Перепись 1897 года. Виленская губерния], Демоскоп Weekly — Приложение. Справочник статистических показателей</ref>. Увогуле, сьведчаньнем пераважнай беларускамоўнасьці мясцовых жыхароў з даўніх часоў ёсьць даволі хуткі пераход [[Беларускія татары|крымскіх татараў]], якіх вялікі князь [[Вітаўт]] асадзіў у ваколіцах Вільні і [[Трокі|Трокаў]], менавіта на беларускую (а не летувіскую) мову, што выявілася ў напісаных гутарковай беларускай мовай татарскіх літаратурных помніках (у тым ліку [[Кітабы|аль-кітабах]])<ref>Станкевіч Я. Беларускія мусульмане і беларуская літаратура арабскім пісьмом. — Вільня, 1933. С. 8—9, 13—16.</ref><ref>Канапацкі І. Татары // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 663—664.</ref>. {| |- | <gallery class="center"> Belarusians - on Ethnic Map of European Russia by Aleksandr Rittich - 1875 AD.jpg|[[Беларусы]] (арэал у цэнтры) на «Этнаграфічнай мапе Эўрапейскай Расеі» (1875 г.), складзенай [[Аляксандар Рыціх|Аляксандрам Рыціхам]] (фрагмэнт) Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|Фрагмэнт этнаграфічнай мапы Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.) Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|Этнаграфічная мапа беларусаў (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г. Länder und Völkerkarte Europas.jpg|Фрагмэнт мапы «Землі і народы Эўропы» (1918 г.), складзенай нямецкім гісторыкам [[Дзітрых Шэфэр|Дзістрыхам Шэфэрам]] (1845—1929) Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы, складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г. </gallery> |} == Перайменаваньне ліцьвінаў у «беларусаў» == {{Асноўны артыкул|Белая Русь|Летувізацыя|Русіфікацыя Беларусі}} [[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]] Назва [[беларусцы]] (як вытворная ад [[харонім]]у [[Белая Русь]], якім часам азначалася адна з складовых частак [[Літва|Літвы]]) датычна ліцьвінаў пачала шырока выкарыстоўвацца толькі ў XVII стагодзьдзі — за часамі войнаў [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з [[Рэч Паспалітая|Рэччу Паспалітай]] — у запісах маскоўскіх вайсковых пісараў дзеля азначэньня [[праваслаўе|праваслаўнага]] вызнаньня тых палонных ліцьвінаў і [[Украінцы|ўкраінцаў]], якія былі праваслаўнымі (у адрозьненьне ад ліцьвінаў-каталікоў{{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«…литвин Ивашко Иванов з женою с Роинкою да с сыном с Микулайком да с сестрою з девкою Агафьицею. А сказал, что он родом литвин, католицкие веры из города [[Нясьвіж|Несвижа]], мещанский сын, а жена де за ним литовка же тово ж города Несвижа»|скарочана}}<ref>Русско-белорусские связи: сборник документов : 1570—1667 гг. — Минск, 1963. С. 108.</ref>}})<ref name="Latysonak-2009-216">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 216.</ref>. На падставе таго, што палонныя шляхцічы-ліцьвіны называлі сябе толькі «ліцьвінамі» (напрыклад, «''литвин Корнейко Круковский, уроженец [[Аршанскі павет|Оршанского повету]], шляхтич белоруские веры''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BA%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B5%D0%B9%20%D0%BA%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9&f=false С. 347].</ref>{{Заўвага|Іншыя прыклады: «''[[Аршанскі павет|Аршанского повету]] <…> литвин шляхтич Семен Судовский''» (1614 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D1%81%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 99].</ref>, «''литвин Гришка Романов… Оршанского повету, шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 401.</ref>, «''литвин Янька Бобровский… [[Полацкае ваяводзтва|Полоцкого повету]], шляхецкий сын''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 402].</ref>, «''литвин Александр Лабыт… шляхтич [[Віцебскі павет|Витебского повету]]''»<ref name="AMG-1890-433">Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BB%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D1%82%D1%8A&f=false С. 433].</ref>, «''литвин Петрушка Янов… шляхтич… Троицкого повету''», «''литвин Степанко Глинский… шляхтич… Оршанского повету''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. С. 434.</ref> (усе 1632 году)}}), гісторык [[Алег Латышонак]] прыйшоў да наступнай высновы: «''Сьвядомае ўжываньне назвы „беларусец“ непісьменнымі сялянамі і прадстаўнікамі гарадзкога плебсу ў сытуацыі, калі гэтае найменьне невядома шляхце, я лічу немагчымым. Выснова з гэтага можа быць толькі адна: слова „беларусец“ ува ўсіх выпадках уклалі ў вусны прышэльцаў маскоўскія чыноўнікі''»<ref name="Latysonak-2009-217">[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] Нацыянальнасць — Беларус. — Вільня: Інстытут беларусістыкі, 2009. С. 217.</ref>. Разам з тым, існуюць прынамсі тры выпадкі ўласнага азначэньня шляхцічаў як «беларусцаў» у маскоўскіх дакумэнтах{{Заўвага|«''Поляк… Ондрей Станислав в роспросе сказал, что он родом белорусец, шляхтич [[Полацкае ваяводзтва|Полоцкого повету]]… князь… Глинский''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA428&dq=%D0%9E%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9+%D0%A1%D1%82%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B2%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D1%81%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%A3+%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B7%D0%B0%D0%BB%D1%8A,+%D1%87%D1%82%D0%BE+%D0%BE%D0%BD%D1%8A+%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B5%D1%86%D1%8A,+%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%BE%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE+%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D1%82%D1%83&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwia5aSphLP6AhWm7rsIHeNVBm0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D1%8A%20%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B5%D1%86%D1%8A%2C%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D1%A3%D1%82%D1%83%20%D0%B3%D0%BB%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false С. 428].</ref>, «''литвин Александр [Олехновский] в роспросе сказался родом белорусец, Полоцкого повету, шляхтич; отец его был шляхтич же, испомещен был под [[Вільня|Вильной]] в Ошмянском повете, и отец де его то имение свое продал, а в то место имение купил в Полоцком повете''»<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=APZZAAAAcAAJ&pg=PA427&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj59_vm-aj6AhVKDewKHbimAS0Q6AF6BAgDEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D1%88%D0%BB%D1%8F%D1%85%D1%82%D0%B8%D1%87%D1%8A%20%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D1%85%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false С. 432].</ref>, (абодва 1632 год), «''…литвин — белорусец Степан Голынский <…> в роспросе сказал: [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Мстиславского повету]], белорусец, шляхтич''» (1633 год)<ref>Акты Московского государства, изданные Императорской академией наук. Т. 1. — СПб., 1890. [https://books.google.by/books?id=jCMEAAAAYAAJ&pg=PA442&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%22%D0%B8%D0%B7%D1%8A+%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%BE%D1%81%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjjhLCu6ar6AhU6YPEDHe60B8IQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A%20%D0%BC%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B3%D0%BE&f=false С. 488].</ref>}}. [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1803).jpg|значак|Беларус ({{мова-ru|«белороссиянин»|скарочана}}) і беларуска ({{мова-ru|«белороссиянка»|скарочана}}). З альбому, выдадзенага ў 1803 годзе для [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандра I Раманава]], дзе зьмяшчаюцца малюнкі [[Палякі|палякаў]], [[Латышы|латышоў]] («ліфлянцаў» і «курляндцаў»), [[Украінцы|украінцаў]] («маларасіянаў») ды шматлікіх іншых народаў пад [[Расейская імпэрыя|расейскай уладай]], але няма ліцьвінаў{{Заўвага|Беларускі этноляг [[Юры Ўнуковіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што расейскі навуковец [[Васіль Севяргін]], які ў 1802 годзе наведаў [[Шаўлі]], [[Кейданы]], [[Коўна]], [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Стоўпцы]], [[Менск]], [[Барысаў]], [[Крупкі]] і [[Ворша|Воршу]], хоць і разглядаў адпаведную тэрыторыю як «''Литву и Белоруссию''», аднак датычна мясцовага насельніцтва не ўжываў ані назвы «беларусы», ані «літоўцы» («ліцьвіны»)<ref>Унуковіч Ю. Этнічная ідэнтыфікацыя і катэгарызацыя беларусаў і літоўцаў у ХІХ ст. // Białorutenistyka Białostocka. T. 12 (2020). S. 377.</ref>}}]] Па [[анэксія|анэксіі]] земляў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (1772, 1793, 1795 гады) улады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], спрыялі пашырэньню назвы [[беларусы]], бо гэтая назва больш адпавядала [[імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць ліцьвінаў як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]]. Разам з тым, гэтая назва замацавалася за ўсім насельніцтвам толькі на мяжы XIX і XX стагодзьдзяў<ref name="Arlou-2012-161"/>. [[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе цэнтральная частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) мае подпіс «літоўцы» ({{мова-ru|литовцы|скарочана}}), а паўночна-ўсходняя частка — «беларусы» ({{мова-ru|белорусы|скарочана}})]] Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Пространное Землеописание Российского Государства» паведамляла, што ў [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскім]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкім]] намесьніцтвах, «''апроч расейцаў, знаходзяцца <…> палякі, літва і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«кроме Россиян, находятся <…> Поляки, Литва и Жиды»|скарочана}}}}<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. С. 272, 276.</ref>, прытым літва адносілася да славянскіх народаў<ref>Пространное Землеописание Российского Государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=GFxiAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 133].</ref>, а аддрукаванае таго ж году «Краткое землеописание Российского Государства» паведамляла, што «''літва [насяляе] Полацкае і Магілеўскае [намесьніцтвы]''»<ref>Гакман И. Краткое землеописание Российского государства. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?id=RmtYAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 46].</ref>. У афіцыйным аглядзе Расейскай імпэрыі 1787 году (перавыдаваўся ў 1793 годзе) адзначалася, што Магілёўскае намесьніцтва складае частку «Беларусі» ({{мова-ru|«Бело-Руссии»|скарочана}}), а «''яго жыхары — гэта палякі і літва, якія спавядаюць рымска-каталіцкі, грэцкі і ўніяцкі законы; ёсьць тут таксама жыды''» ({{мова-ru|«жители оного суть поляки и литва, исповедующие римско-католицкий, греческий и униатский закон; здесь есть также жиды»|скарочана}})<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Wa5iAAAAcAAJ&dq=%22%22%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22+%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%B5%D0%B2&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22&f=false С. 73].</ref>. Такі ж склад насельніцтва пазначаўся для Полацкага намесьніцтва, якое называлася другой часткай «Беларусі»<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Wa5iAAAAcAAJ&dq=%22%22%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22+%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%B5%D0%B2&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22&f=false С. 76].</ref>. Геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы 1788 году азначаў «літву» як «''народ, які насяляе Полацкае і Магілёўскае намесьніцтвы''»<ref>Максимович Л. Новый и полный географический словарь Российскаго государства, или, Лексикон. Ч. 3. — М., 1788. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=L3BpAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=onepage&q=%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 22].</ref>, а таксама зьмяшчаў артыкул «''Белоруссия, или Белая Россия''» з азначэньнем «''краіна, далучаная да Расеі <…> за панаваньнем Кацярыны II <…>, як то павет Дынабурскі, ваяводзтвы Амсьціслаўскае, Віцебскае, часткі паветаў Аршанскага і Рэчыцкага <…> цяпер жа ўся Беларусь падзяляецца на два намесьніцтвы: Полацкае і Магілёўскае''»<ref>Новый и полный географический словарь Российского государства. Ч. 1. — Москва, 1788. С. 123—125.</ref>. Тым часам у выдадзеным да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітай]] (1772 год) пры Імпэратарскім Маскоўскім унівэрсытэце атлясе зазначалася, што «''Белая Расія <…> складаецца з [[Смаленская губэрня|Смаленскай губэрні]]''»<ref>Детской атлас: о Российской Империи с толкованием гербов и с родословием царствующему дому. Т. 4. — Москва, 1771. [https://books.google.by/books?id=rABhAAAAcAAJ&pg=PA91&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false С. 91].</ref>, а прафэсар Маскоўскага ўнівэрытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Харытон Чабатароў||ru|Чеботарёв, Харитон Андреевич}} у першым падручніку расейскай геаграфіі «Географическое методическое описание Российской империи…» (выйшаў з друку ў 1776 годзе) пісаў: «''З даўніх часоў прыналежныя да Расеі землі складаюць тры галоўныя яе часткі, гэта значыць: вялікую, малую і белую Расію. <…> Белая Расія, Rossia alba, ляжыць да Польскіх граніцаў паміж вялікай і малой Расіяй. Яна складаецца з аднаго Смаленскага княства <…> Смаленскае княства паводле цяперашняга падзелу называецца Смаленскай губэрняй''»<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. С. 95, [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&f=false 104].</ref>{{Заўвага|Далей жа, аднак, пры падрабязным апісаньні тагачаснага адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу Расейскай імпэрыі аўтар ужо адзначае, што Смаленская губэрня з наступнай Магілёўскай і большай часткай Пскоўскай губэрні «складае гэтак званую Белую Расію» ({{мова-ru|«составляет так называемую Белую Россию»|скарочана}})<ref>Географическое методическое описание Российской империи… — Москва, 1776. [https://books.google.by/books?id=pnVpAAAAcAAJ&pg=PA104&dq=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE-%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjw8b27hJj0AhXc8LsIHRRbA9sQ6AF6BAgJEAI#v=snippet&q=%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D0%BC%D1%83%D1%8E&f=false С. 429].</ref>}}. У 1815 годзе расейскі географ прафэсар Пецярбурскага пэдагагічнага інстытуту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Еўдакім Зяблоўскі||ru|Зябловский, Евдоким Филиппович}} пісаў у другім выданьні сваёй працы «Статистическое описание Российской Империи»: «''Палякі… жывуць у губэрнях Віцебскай, Магілёўскай, Віленскай, Гарадзенскай, Менскай… <…> Літва знаходзіцца ў Віленскай і Магілёўскай губэрні, і ва ўсіх месцах былога Герцагства Літоўскага''»{{Заўвага|{{мова-ru|Поляки… живут в Губерниях Витебской, Могилевской, Виленской, Гродненской, Минской… <…> Литва находится в Виленской и Могилевской Губерниях и во всех местах бывшего Герцогства Литовского|скарочана}}}}<ref>Зябловский Е. Статистическое описание Российской Империи в нынешнем ее состоянии. — СПб., 1815 [https://books.google.by/books?id=FwRhAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=%D0%A1%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B5+%D0%A0%D0%BE%D1%81%D1%81%D1%96%D0%B9%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%98%D0%BC%D0%BF%D0%B5%D1%80%D1%96%D0%B8&hl=ru&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 123].</ref>. Адным зь сьведчаньняў называньня ліцьвінамі («літоўскай нацыяй») беларусаў у Віленскай, Гарадзенскай і Менскай губэрнях ёсьць сьпісы ўраднікаў-[[Базыляны|базылянаў]] Віленскай уніяцкай мітрапаліцкай япархіі за 1815 год, у першым зь якіх тры чалавекі назваліся «ўраджэнцамі літоўскімі», 16 — прылічылі сябе да «літоўскай нацыі», два — да «польскай», адзін — да «беларускай», адзін — «ураджэнец валынскі» і адзін — «ураджэнец самагіцкі»; паводле другога сьпісу адзін чалавек назваўся «літоўскім ураджэнцам», тры — прылічылі сябе да «літоўскай нацыі», адзін — да «самагіцкай», адзін — да «курляндзкай», 20 — да «польскай»<ref>Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 2. — СПб., 1907. [https://books.google.by/books?id=ecEYAAAAYAAJ&pg=PA697&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjp4deFxqj8AhVbiv0HHSa7CnIQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&f=false С. 694—714]</ref>. [[Файл:Рассказы на белорусском наречии (1863).jpg|значак|[[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]], выдадзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі ў 1863 г.]] Пачатковую папулярнасьць у Расейскай імпэрыі меркаваньня пра этнічную блізкасьць ліцьвінаў (літоўцаў) і [[Русіны|русінаў (русаў)]] засьведчыла выдадзеная ў 1799 годзе пры [[Расейская акадэмія навук|Імпэратарскай акадэміі навук у Санкт-Пецярбургу]] кніга нямецкага навукоўца {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Гатліб Георгі|Ёгана Георгі|ru|Георги, Иоганн Готлиб}} «Описание всех в Российском государстве обитающих народов»: «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Литовцы суть древнее племя Руссов… В прочем народ сей в рассуждении своих обычаев, поверьев, образа жизни, одеяния и нравов, имеет сходство частью с Поляками и Малороссиянами, а частью с известными, обитающими в России, племенами древних Руссов»|скарочана}}}}<ref>Георги И. Г. Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей. Ч. 4. — СПб., 1799. С. 385.</ref>. У 1827 годзе расейскі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} азначаў нашчадкаў [[крывічы|крывічоў]] як «літоўска-рускіх» ({{мова-ru|Литовско-Русских|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-10">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 10.</ref>, «ліцьвіна-русаў» ({{мова-ru|Литвино-Руссов|скарочана}}) і «беларусцаў» ({{мова-ru|Белорусцев|скарочана}})<ref name="Kiopen-1827-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 11.</ref>. Выдадзеная у 1843 годзе 2-я частка «Геаграфіі Расейскай імпэрыі» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўлоўскі|Івана Паўлоўскага|ru|Павловский, Иван Яковлевич}} паведамляла, што «''ў Беларусі агулам жывуць літоўцы і рускія; у местах пераважна палякі і жыды''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В Белоруссии вообще живут Литовцы и Русские; в городах преимущественно Поляки и Евреи»|скарочана}}}}<ref>Павловский И. Я. География Российской империи. Ч. 2. — Дерпт, 1843. С. 7.</ref>. У 1849 годзе расейскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сахараў||ru|Сахаров, Иван Петрович}} ужыў датычна беларусаў назву літоўца-русы ({{мова-ru|литовцо-руссы|скарочана}}){{Заўвага|Напрыклад, {{мова-ru|«Литовцо-руссы хоровод переименовали в корогод»|скарочана}}}}<ref>Сахаров И. П. Сказания русского народа. Т. 2. — СПб., 1849. С. [https://books.google.by/books?id=UvtJAAAAcAAJ&pg=RA3-PA38&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 38], [https://books.google.by/books?id=oboNAAAAIAAJ&pg=RA3-PA77&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiS0srKqrnzAhUkS_EDHRXODUIQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%BE-%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 77].</ref>. Напісаную каля 1857 году і выдадзеную ў 1867 годзе кнігу пра гісторыю [[Тураў]]скай япархіі народжаны на [[Пінскі павет|Піншчыне]] архімандрыт [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Анатолі (Станкевіч)||uk|Анатолій Станкевич}}<ref>Ільїн О. Єпископ Анатолій (Станкевич) та виникнення білоруської національної ідеї // Сіверянський літопис. № 1, 2013. С. 33—34.</ref> пачынаў наступнымі словамі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 1.</ref>: «''Якім бедным ня быў бы выгляд цяперашняга [[Тураў|Турава]], але ўсё-ткі памяць пра Тураў, як калыску праваслаўя ў Літве, сьвятая для ўсякага руса-ліцьвіна''» ({{мова-ru|«Как ни беден вид теперешнего Турова, но все-таки память о Турове, как колыбели православия в Литве, священна для всякого руссо-литвина»|скарочана}}){{Заўвага|«Руса-ліцьвіны» ({{мова-ru|«руссо-литвины»|скарочана}}) таксама ўпамінаюцца ў іншым месцы кнігі<ref>Воспоминание о древнем православии Западной Руси. — Москва, 1867. С. 23.</ref>}}. [[Файл:Dictionary Nasovic Title Page .jpg|значак|[[Слоўнік Насовіча]] ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}}). [[Санкт-Пецярбург]], 1870 г.]] Выдадзеная ў 1839 годзе 3-я частка расейскай энцыкляпэдыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Военный энциклопедический лексикон||ru|Военный энциклопедический лексикон}} у артыкуле пра Віленскую губэрню падавала наступную інфармацыю: «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў, расейцаў і малой колькасьці караімаў і татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев, Русских и малого числа Караимов и Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 3. — СПб., 1839. С. 324.</ref>, тым часам у артыкуле пра [[Віцебская губэрня|Віцебскую губэрню]] гэтая ж крыніца замест літоўцаў сярод насельніцтва падавала беларусаў, а паходжаньне шляхты не адзначалася<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1839. С. 384.</ref>. Падобная сытуацыя назіралася і ў выдадзенай у 1845 годзе 9-й частцы, калі ў артыкуле пра [[Менская губэрня|Менскую губэрню]] зазначалася, што «''Насельніцтва складаецца з прыродных літоўцаў, палякаў, жыдоў і малой колькасьці татараў. Шляхта большай часткай літоўскага паходжаньня''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Народонаселение состоит из природных Литовцев, Поляков, Евреев и малого числа Татар. Дворянство большей частью происхождения Литовского»|скарочана}}}}<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. [https://books.google.by/books?id=r_IIAAAAQAAJ&pg=PA58&hl=ru&source=gbs_selected_pages&cad=2#v=onepage&q&f=false С. 58].</ref>, а ў артыкуле пра [[Магілёўская губэрня|Магілёўскую губэрню]] замест літоўцаў ужо падаваліся беларусы<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 9. — СПб., 1845. С. 108.</ref>{{Заўвага|Разам з тым, у выдадзенай у 1840 годзе 4-й частцы адзначалася, што насельніцтва [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] «''пераважна складаецца з русінаў, беларускага племені, з выняткам паўночных паветаў, у якіх пануюць літоўцы. Шляхта амаль уся даўняга літоўскага і найноўшага польскага паходжаньня''»<ref>Военный энциклопедический лексикон. Ч. 4. — СПб., 1840. С. 108.</ref>}}. У 1846 годзе на прапанову Расейскай акадэміі навук даслаць зьвесткі пра наяўнасьць неславянскіх нацыянальных меншасьцяў, у тым ліку і летувісаў, ваўкавыскі земскі спраўнік паведаміў, што ў [[Ваўкавыскі павет (Гарадзенская губэрня)|Ваўкавыскім павеце]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] жыве 84 190 «''літоўцаў праваслаўнага і каталіцкага веравызнаньня''ў» (большасьць насельніцтва павету). Як падкрэсьлівае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], такім спосабам мясцовы ўраднік з тэрыторыі гістарычнай Літвы традыцыйна атаясаміў «літоўцаў» з тутэйшымі беларусамі<ref>Краўцэвіч А. Стварэнне Вялікага княства Літоўскага. — Беласток, 2008. С. 114.</ref>. Паводле апублікаваных у 1861 годзе афіцыйных зьвестак губэрнскіх статыстычных камітэтаў, сабраных у канцы 1850-х гадоў з дапамогай мясцовага духавенства ўсіх канфэсіяў, у Ваўкавыскім павеце налічвалася ўжо толькі 37 481 «літоўцаў», з астатняга насельніцтва павету 23&nbsp;816 чал. назвалі праваслаўнымі «вялікарасіянамі», 9032 чал. — каталікамі-«палякамі», 8578 чал. — «беларусамі», 2854 чал. — праваслаўнымі «[[яцьвягі|яцьвягамі]]», 15 чал. — «маларасіянамі»<ref name="Zapiski-1861-153">Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. Тым часам у [[Гарадзенскі павет (Гарадзенская губэрня)|Гарадзенскім павеце]] налічылі 46&nbsp;270 «літоўцаў», 16&nbsp;426 «палякаў», 8171 «вялікарасіяніна» і 2074 «беларусы», прытым 29&nbsp;856 «літоўцаў» спавядалі праваслаўе. Апроч таго, у [[Берасьцейскі павет (Гарадзенская губэрня)|Берасьцейскім павеце]] налічылі 13&nbsp;322 праваслаўныя «літоўцы», у [[Пружанскі павет (Гарадзенская губэрня)|Пружанскім павеце]] — 22&nbsp;103, у [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскім павеце]] — 53&nbsp;808, а ў [[Кобрынскі павет (Гарадзенская губэрня)|Кобрынскім павеце]] — 22&nbsp;725 праваслаўных «яцьвягаў»<ref name="Zapiski-1861-153"/>. Тым часам большую частку насельніцтва Менскай губэрні ў гэтых сьпісах ужо азначылі як беларусаў, хоць у [[Слуцкі павет (Менская губэрня)|Слуцкім павеце]] яшчэ налічылі 20&nbsp;721 «літоўцаў» (зь іх 9028 праваслаўных), у [[Барысаўскі павет|Барысаўскім павеце]] — 19&nbsp;082, у [[Ігуменскі павет|Ігуменскім павеце]] — 14&nbsp;919<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 153.</ref>. У Віленскай губэрні гэтыя ж сьпісы дэкляравалі 27&nbsp;985 праваслаўных «літоўцаў» (пераважна ў [[Лідзкі павет (Віленская губэрня)|Лідзкім павеце]])<ref>Записки Императорского русского географического общества. Кн. 3, 1861. С. 150—151.</ref>. У 1869 годзе расейскія ўлады апублікавалі статыстычныя зьвесткі пра этнічны склад падатнага насельніцтва, дзе ўжо і большасьць насельніцтва Гарадзенскай губэрні азначалася як беларусы («нацыянальнасьць» жыхароў гэтым разам вызначалі расейскія паліцыйныя прыставы, якія дасылалі зьвесткі беспасярэдне ў статыстычны камітэт)<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 149—150.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], даваў наступныя інструкцыі датычна збору статыстычных зьвестак у Віленскай губэрні<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>: «''Пры зьбіраньні статыстычных зьвестак часта зьмешваюцца паняцьці Ліцьвін, Літва ў гістарычна-геаграфічным значэньні зь Літвой этнаграфічнай. Ліцьвінам лічыцца мусіць той, хто ў хатнім побыце размаўляе па-літоўску{{Заўвага|name="pa-letuvisku"}} <…> У цяперашні час зьвесткі, датычна прынятых у войска ў рубрыцы „паводле паходжаньня“, мусяць лічыцца сумнеўнымі ад таго, што вельмі шмат ліцьвінаў значыцца ў паветах — дзе іх цяпер, як тых, хто размаўляе па-літоўску, зусім няма; а наадварот, у тых паветах, дзе цяпер яшчэ гавораць па-літоўску, паводле статыстычных табліцаў прынятых літоўцаў у войска паказваецца параўнальна мала. У [[Вялейскі павет (Віленская губэрня)|Вялейскім]] і [[Дзісенскі павет (Віленская губэрня)|Дзісенскім]] паветах пра літоўцаў ня можа быць і гаворкі…»{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски <…> В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике „по происхождению“, должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи…»|скарочана}}}}''. [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі [[Летувіская мова|летувіскамоўная]] паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] У 1863 годзе ўлады Расейскай імпэрыі вялікім накладам надрукавалі [[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]]<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref>Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі», называючы «ліцьвінамі» летувісаў<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы (то бок [[Аўкштайты|літоўцы]] і жмудзіны{{Заўвага|„''Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами''“}}) і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>. Выдадзены ў 1870 годзе Імпэратарскай акадэміяй навук у [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]] [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]] падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец» і прыклад ужываньня «''литвин як лин''»{{Заўвага|Выдадзены ў 2011 годзе [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Беларусі]] «Слоўнік беларускіх народных параўнанняў» дае наступнае тлумачэньне выразу «''ліцьвін як лін''»: «''Пра характар колішняга беларуса — дужага, моцнага, выкрутлівага, якога голай рукой ня возьмеш''»<ref>Слоўнік беларускіх народных параўнанняў. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2011. С. 241.</ref>}}, сьледам падаецца слова «[[Ліцьвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. Тым часам у якасьці прыкладу да слова «[[Бацьвіньне|боцвинне]]» падаецца вытрымка зь вядомай беларускай народнай песьні: «''Кузьма и Дземьянъ два лицвины, принешли горшочекъ боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31"/>{{Заўвага|Як зазначаюць сучасныя дасьледнікі, сьвятых Кузьму і Дзям’яна беларусы здаўна лічылі сваімі апекунамі і дарадцамі: у беларускім фальклёры адлюстроўваецца вера ў тое, што Кузьма і Дзям’ян дапамагалі сялянам у іх галоўных клопатах — сенакосе, падрыхтоўцы да жніва, малацьбе. Сярод іншага, менавіта Кузьма і Дзям’ян дапамагаюць ліцьвіну паводле сюжэту ўкраінскай інтэрмэдыі XVIII стагодзьдьзя<ref name="Kabrzyckaja-2007"/>}}. Гэты ж слоўнік да вядомай беларускай назвы расейцаў — [[маскаль]] — падае толькі адно расейскае значэньне «солдат»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 290.</ref>. На мэтанакіраванае зьнішчэньне расейскімі ўладамі ў народнай сьвядомасьці гістарычнага сэнсу «літоўскасьці» (г. зн. азначэньня сябе ліцьвінамі беларускамоўным сялянствам «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]»), што беспасярэдне спрыяла [[летувізацыя|летувізацыі]], зьвяртае ўвагу амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]]<ref>[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20220503112024/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1202ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Працяг] // [[Дзеяслоў]]. № 12, 2004.</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія беларускія школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], па 1860-х гадох тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы») у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі<ref>Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>{{Заўвага|Выдадзеная ў 1869 годзе кніга «Последнее слово о польском вопросе в России», якая апісвала захады дзеля абмаскаленьня колішняга Вялікага Княства Літоўскага, вызначала ў «[[Паўночна-Заходні край|Заходнім краі]]» наступныя тры народнасьці: жмудзінаў, якіх прапаноўвалася ніяк не русіфікаваць і ўсяляк падтрымліваць («''калі яны пачнуць паважаць расейцаў, яны стануць цалкам адданымі нам і мы ўсё наступнае стагодзьдзе можам быць пэўнымі ў іх адданасьці''»); беларусаў, якія «''людзі чыста расейскія, але… стаяць на найніжэйшай ступені разьвіцьця, таму ў палітычных дачыненьнях абсалютна нікчэмныя; яны будуць рабіць тое, што прымусяць абставіны''»; трэцяя жа народнасьць у кнізе не называецца паводле імя, адзначаецца толькі, што яна насяляе Гарадзенскую, большую частку Віленскай і Менскай губэрняў і што, калі жмудзінаў і беларусаў можна прывязаць да Расеі, то гэтая трэцяя народнасьць ёсьць напраўду вельмі небясьпечнай праз сваю варожасьць да «[[Маскаль|маскалёў]]»<ref>Отечественныя записки. Т. 192. — СПб., 1870. С. [https://books.google.by/books?id=xFcFAAAAQAAJ&pg=RA1-PA53&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwju35v3ueL5AhVInf0HHYRfAW4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 53]—54.</ref>}}. Разам з тым, яшчэ ў працы 1886 году (перавыдавалася ў 1890 годзе) пра здушэньне [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў]] расейскі вайсковы гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Пузырэўскі||pl|Aleksandr Puzyriewski}}, які паходзіў зь віленскай шляхты, апісваў насельніцтва вылучанага ім паўночнага тэатру ваенных дзеяньняў ([[Беластоцкая вобласьць (Расейская імпэрыя)|Беластоцкая вобласьць]], [[Віленская губэрня]], часткі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў з найважнейшымі местамі [[Вільня]]й, [[Горадня]]й, [[Коўна]]й, [[Беласток]]ам і [[Менск]]ам) як «''жамойць і літоўцы складаюць земляробчую клясу; гандаль і прамысловасьць у руках жыдоў, якія насяляюць месты і мястэчкі; польская шляхта — паноўная кляса''», а насельніцтва сярэдняга тэатру ваенных дзеяньняў ([[Палесьсе]] — паўднёвыя часткі Менскай і Гарадзенскай губэрняў, паўночная частка [[Валынская губэрня|Валынскай губэрні]] з найважнешымі местамі [[Берасьце]]м, [[Пінск]]ам, [[Мазыр]]ом і [[Бабруйск]]ам) — «''беларусы, літоўцы, палякі, жыды''»<ref>Пузыревский А. К. Польско-русская война 1831 г. — СПб., 1886. С. 21—22.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «Літва і Беларусь» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]] Такім парадкам, [[Русіфікацыя Беларусі|палітыка татальнай русіфікацыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага]], якую праводзілі ўлады Расейскай імпэрыі, спрыяла паступоваму зьнікненьню з ужытку назвы «ліцьвіны» ў гістарычным сэнсе<ref>{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 5, 19.</ref><ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 49—50.</ref> і яе адначаснаму замацаваньню за суседнім балтыйскім народам ([[летувісы|летувісамі]])<ref name="Kren-Koukiel-Marozava-2000-321"/><ref>Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 96—97].</ref>. Тым часам на ўсе землі ліцьвінаў пашырылася назва «[[Белая Русь]]», «Беларусь», якая раней ужывалася датычна ўсходняй часткі ВКЛ, дзе праваслаўных жыхароў называлі «[[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]». Хоць ліцьвіны-беларусы ў афіцыйным жыцьці Расейскай імпэрыі нібыта спынілі сваё існаваньне як асобны народ, але ў рэальнасьці яны працягвалі захоўваць свае нацыянальныя традыцыі, культуру і мову<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19">{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 19.</ref>. [[Файл:Pahonia. Пагоня (M. Bahdanovič, 30.11.1917).jpg|значак|Першая публікацыя верша «[[Пагоня (песьня)|Пагоня]]» [[Максім Багдановіч|М. Багдановіча]] ([[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]], 30 лістапада 1917 г.)]] У канцы XIX — пачатку XX ст. нацыянальная эліта гістарычных ліцьвінаў пры чынным удзеле выхадцаў з [[шляхта|шляхты]] колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — простых нашчадкаў [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20241225230441/https://xn--d1ag.xn--e1a4c/pub/arche/html/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref> (з шляхты паходзілі заснавальнікі [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] браты [[Іван Луцкевіч|Іван]] і [[Антон Луцкевіч]]ы, заснавальнік [[Беларуская рэвалюцыйная партыя|першай беларускай партыі]] [[Вацлаў Іваноўскі]], адзін з заснавальнікаў [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларускай сацыялістычнай грамады]] паэт [[Карусь Каганец]], стваральнік беларускага тэатру [[Ігнат Буйніцкі]], клясыкі беларускай паэзіі [[Алаіза Пашкевіч]] і [[Янка Купала]], адзін з пачынальнікаў нацыянальнага адраджэньня [[Вацлаў Ластоўскі]], аўтар навукова вызначаных межаў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] гісторык і этнограф прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] ды іншыя{{Заўвага|Як зазначае гісторык [[Сяргей Токць]], «''Менавіта выхадцы з шляхты колькасна пераважалі ў беларускім нацыянальным руху на пачатковай фазе яго разьвіцьця і стварылі тады большасьць тэкстаў, якія заклалі культурны канон нацыянальнай ідэі''»<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Шляхта Беларусі і беларускі нацыянальны рух у другой палове ХІХ — пачатку ХХ ст. // Rocznik Centrum Studiów Białoruskich. Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. Nr 2/№ 2 (2017). С. 134.</ref>}}) — якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, абрала назвы «Беларусь» і «беларусы»{{Заўвага|Разам з тым, частка літоўскай шляхты (найперш буйныя землеўласьнікі — зямяне) не сьпяшалася і нават асьцерагалася прымаць назву «беларусы». Дачка [[Ежы Чапскі|Ежы Чапскага]], які ў 1917 годзе ўсё ж назваў сябе беларусам<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/30169005.html У 1917 годзе нашчадак Рурыка і іншыя магнаты Меншчыны абвясьцілі сябе беларусамі], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.</ref>, графіня Марыя Чапская (1894—1981) у сваім эсэ «Florian Czarnyszewicz» (1965 год, Парыж) патлумачыла, якое стаўленьне было ў літоўскай шляхты да сялянаў і чаму зямяне не прымалі назвы «беларусы», прыводзячы вытрымкі з палемічных лістоў [[Флярыян Чарнышэвіч|Флярыяна Чарнышэвіча]], напісаных па-беларуску да [[Кастусь Акула|Кастуся Акулы]] і пазьней перасланых ёй копіяй: «''Важна тое, што спадар зьяўляецца сынам свайго краю. Я таксама ёсьць сын Вялікага Княства Літоўскага. Мой бацька і дзед, і дзед майго дзеда нарадзіліся і злажылі свае косьці ў гэтай зямлі; і суджу, што можна мне родны край кахаць і тужыць па ім, і думаць аб ім, і цешыцца, калі гаспадары чыняць штось мудрае і шляхетнае, і самоціцца, калі памнажаюць памылкі. <…> І не былі гэта караняжы, а сыны Вялікага Княства Літоўскага, многія ў доме ня мовілі па-польску, але назвы „бела-“ ці „чарнарусаў“ не прымалі, бо „рускі“ для іх азначаў тры чацьвертых [[Расейцы|маскаля]]. Называлі сябе палякамі, але чулі сваю своеасаблівасьць. І калі б тады якая мудрасьць, якісь аўтарытэт пагадзіўся і прывёў у жыцьцё найменьне „літоўца“ (у значэньні [[Адам Міцкевіч|міцкевічаўскім]]) альбо крывічаніна, ахвотна бы тое прынялі»<ref>Czapska M. Florian Czarnyszewicz // Ostatnie odwiedziny i inne szkice. — Warszawa, 2006. — S. 166—167.</ref>}}. Палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] дае наступныя тлумачэньні, чаму дзеячы нацыянальна-вызвольнага руху мелі выступіць пад назвай «Беларусь»<ref>[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва] // [[Беларуская Салідарнасьць]], 27 сьнежня 2016 г.</ref>: {{Пачатак цытаты}} І нарэшце, чаму нацыянальныя дзеячы ўмоўнай «Літвы», разумеючы гісторыю, ня выступілі пад аб’яднаўчым тэрмінам «Літва», але пад назвай «Беларусь»? Адказ на паверхні: таму што аб’яднаўчым тэрмінам у гэтай сытуацыі магла быць толькі Беларусь. Гэта ўжо была навуковая і палітычная рэальнасьць. Нашыя нацыянальныя дзеячы таго часу — гэта былі мудрыя людзі, якія грунтаваліся на аб’яднаўчай нацыянальнай ідэі, умелі стратэгічна думаць і глядзець наперад, абапіраліся на навуку і на рэчаіснасьць. Сытуацыя была такой, што калі б яны кансэрватыўна ці рамантычна выступілі пад назовам «Літва», то ўсходнюю Беларусь мы маглі б страціць назаўсёды. Царская Расея скарыстала б канфэсійны падзел і тэрміналёгію ў сваіх інтарэсах з усёй магутнасьцю імпэрскай прапаганды, бюракратычнага апарату і царквы. Вось тады зьявілася б у Расеі рэальная Белая Русь, якую б яшчэ і натравілі супраць «католической литовской ереси» ды «сэпаратызму». Бальшавікі давяршылі б гэты падзел ужо ў сьведамасьці. А сьведамасны падзел, як вядома, нашмат горшы і разбуральны, чым падзел тэрытарыяльны. Стаўка на назву «Літва» была б у тых умовах ужо сэпаратысцкай і тупіковай. У лепшым выпадку — маргінальнай. Нацыянальныя дзеячы-адраджэнцы абазначылі і ўключылі ў нацыянальны рух усю літоўскую тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага (умоўную Літву і Беларусь) пад агульнай назвай Беларусь. У выніку расейская прапаганда не змагла фармальна ўклініцца ды падзяліць адзіную ідэю (хоць увесь час імкнулася). Расея ў такіх абставінах вымушана была агулам непрызнаваць і змагацца зь беларускім нацыянальным рухам. Расейцам у ідэйным пляне фармальна нічога не дасталося. <…> [[Беларусы|Беларуская нацыя]] адбылася ў пачатку ХХ стагодзьдзя. Вяршыняй гэтага працэсу было стварэньне [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], прытым дакладна ў дзяржаўна-этнічных межах [[Літва старажытная|гістарычнай Літвы]]. {{Канец цытаты}} [[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|значак|Межы [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]], абвешчаныя 25 сакавіка 1918 г. паводле [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнага крытэру]] — на падставе працаў гісторыка і этнографа [[Мітрафан Доўнар-Запольскі|Мітрафана Доўнар-Запольскага]]]] Разам з тым, усе дзеячы беларускага нацыянальна-вызвольнага руху (ад [[Францішак Багушэвіч|Францішка Багушэвіча]] да [[Янка Купала|Янкі Купалы]]) бесьперапынна падкрэсьлівалі повязь Беларускай дзяржаўнасьці зь Вялікім Княства Літоўскім, а ўсе беларускія гісторыкі (ад [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлава Ластоўскага]] да [[Усевалад Ігнатоўскі|Ўсевалада Ігнатоўскага]]) называлі ВКЛ «Беларуска-Літоўскім гаспадарствам». Гэтая ж пазыцыя знайшла адлюстраваньне ў [[Другая Ўстаўная грамата|Другой Устаўной грамаце]] Беларускай Народнай Рэспублікі ад 9 сакавіка 1918 году («''Пасьля трох з паловаю вякоў няволі зноў на ўвесь сьвет кажа беларускі народ аб тым, што ён жыве і будзе жыць''»), а гербу [[Пагоня|Пагоні]] («''старадаўняй Літоўскай Пагоні''»), які стаў дзяржаўным сымбалем БНР, прысьвяціў [[Пагоня (песьня)|свой верш]] клясык беларускай літаратуры [[Максім Багдановіч]]. У 1918 годзе сябра камісіі БНР у арганізацыі Беларускага ўнівэрсытэту прафэсар [[Мітрафан Доўнар-Запольскі]] падкрэсьліваў у газэце [[Вольная Беларусь (газэта)|Вольная Беларусь]]: «''Цяпер ідзе дзяржаўнае будаваньне. Натуральна, паўстае думка пра тэрміналёгію дзяржаўных установаў, т.ё. ці пакідаць нам цяперашнія, чужыя нам найменьні ўстановаў, ці мы павінны вярнуцца да найменьняў нашага дзяржаўнага права, — да родных, часам забытых ужо намі, тэрмінаў. <…> — будзем аднаўляць наш праўны язык зь [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Літоўскага Статуту]], каторы ўжываўся, як закон, да 1830 г. А тэрміналёгія Статуту стварылася ў часы [[Вялікае Княства Літоўскае|нашай дзяржаўнай (панствовай) незалежнасьці]]''»<ref>Доўнар-Запольскі М. К пытаньню аб найменьні дзяржаўных установаў // Вольная Беларусь. № 19, 1918. С. 2—3.</ref>. Яшчэ ўлетку 1916 году [[Беларускі народны камітэт]] на чале з Антонам Луцкевічам падтрымаў і пашырыў ідэю [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]] да канцэпцыі «Злучаных Штатаў» ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў, якія плянавалася ўтварыць зь незалежных [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]] і [[Украіна|Ўкраіны]]. Падобны зьвяз тлумачыўся найперш эканамічнымі прычынамі — атрыманьнем выйсьця да мора і патрэбамі нацыянальнай абароны. У 1917 годзе беларускія арганізацыі працягвалі выступаць за ўтварэньне Беларуска-Летувіскай дзяржавы (падтрымана ў верасьні 1917 году [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускім нацыянальным камітэтам]] у [[Менск]]у), прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Пры канцы студзеня 1918 году ў Вільні прайшла [[Беларуская канфэрэнцыя (1918)|Беларуская канфэрэнцыя]], якая прыняла рэзалюцыю аб імкненьні стварыць незалежную дэмакратычную дзяржаву зь дзьвюх асноўных нацыянальных тэрыторыяў — беларускай і летувіскай. Па абвяшчэньні ў лютым 1918 году незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]]) ідэя канфэдэрацыі не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. [[Файл:Jazep Losik. Язэп Лёсік (1910-19).jpg|значак|[[Язэп Лёсік]]]] Кіраўніцтва Беларускай Народнай Рэспублікі ад пачатку няраз сутыкалася з прэтэнзіямі Летувы на велізарную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]. У адказ на заявы ўрада БНР, што Вільня — адвечная сталіца Беларусі, яе палітычны і духоўны цэнтар, летувісы запатрабавалі Гарадзенскую і Віленскую губэрні, большыя за тэрыторыю ўсёй Летувы. Тады ж зьявіліся безапэляцыйныя сьцьверджаньні, што значная частка беларусаў — гэта зьбеларушчаныя летувісы<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 362—363.</ref>. Падобныя заявы тлумачыліся прысваеньнем гістарычнай і культурнай спадчыны Вялікага Княства Літоўскага з боку летувіскага нацыянальнага руху, які праз больш спрыяльныя ўмовы пачаўся значна раней за беларускі. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] таксама зьвярнуў увагу на тое, што першае пакаленьне інтэлігентаў-летувісаў складалі ня шляхцічы былога Вялікага Княства Літоўскага (якім само паходжаньне і кодэкс гонару не дазваляў займацца фальшаваньнем), а ксяндзы і настаўнікі — дзеці заможных сялянаў з расейскай адукацыяй<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 31—32, 46.</ref>, якім было вельмі лёгка замоўчваць і ігнараваць гістарычныя факты<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348—349.</ref><ref name="Katlarcuk-2003"/>. У ліпені 1920 году адбылося падпісаньне савецка-летувіскай [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскай дамовы]], згодна зь якой Летува атрымала значную частку гістарычных і этнаграфічных земляў беларусаў, што выклікала пратэст з боку кіраўніцтва БНР і прывяло да ўтварэньня [[Сярэдняя Літва|Сярэдняй Літвы]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 363—365.</ref>. [[Файл:Tamaš Hryb. Тамаш Грыб (1925).jpg|значак|[[Тамаш Грыб]]]] Ужо ў 1921 годзе адзін з ініцыятараў абвяшчэньня Беларускай Народнай Рэспублікі былы старшыня [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рады БНР]] [[Язэп Лёсік]] апублікаваў у афіцыйным культурна-адукацыйным часопісе [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] артыкул «Літва — Беларусь (Гістарычныя выведы)»<ref>Лёсік Я. Літва-Беларусь: гістарычныя выведы // Школа и культра Советской Белоруссии. — 1921. №2. — С. 12—22.</ref>, у якім зазначыў: «''Беларусь у пазьнейшыя часы дзяржаўнай незалежнасьці насіла найменьне Вялікага Княства Літоўскага, Рускага, Жмудзкага й інш., або карацей — Вялікае Княства Літоўскае. <…> Сталася так, што пад Літвою разумеюць землі, заселеныя жмудзінамі, або даўнейшую Жамойць. <…> А што важней за ўсё, дык гэта тое, што Літва й Жмудзь — дзьве рэчы зусім розныя, і, апіраючыся на летапісныя весткі, ні ў якім разе ня можна зваць цяперашніх жмудзінаў літоўцамі. <…> Мала гэтага, цяперашнія літоўцы (жмудзіны) упэўнілі нават усю Эўропу, што гэты іх маленькі жмудзкі народ абладаў колісь магутнай і слаўнай Літоўска-Рускай дзяржавай. <…> Расійскія і польскія гісторыкі, дзякуючы сваім імпэрыялістычным тэндэнцыям, ня вытлумачылі сабе значэньне слова Літва і вераць створанай ілюзіі, што ўвесь гістарычны скарб б. В. К. Літоўска-Рускага (Беларускага) належыць цяперашнім жмудзінам. Але правільнае асьвятленьне гістарычных фактаў сьведчыць нам пра тое, што Літва — гэта было славянскае племя, увайшоўшае ў склад цяперашняга беларускага народа. Літва, Лютва, Люцічы — іменьні славянскага племя <…> і калі нашы продкі — беларусіны ў прошлых сталецьцях звалі сябе літвінамі, то яны ведалі, што казалі''». Неўзабаве, аднак, [[Беларусізацыя|беларусізацыю]] ў БССР спыніў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскі тэрор]], які цалкам зьнішчыў беларускую гістарычную школу (Язэпа Лёсіка арыштавалі ўжо ў 1930 годзе — увогуле жа, савецкія ўлады фізычна або духоўна зьнішчылі 32 менскія гісторыкі, а іх працы выдалілі з навуковых бібліятэк)<ref name="Katlarcuk-2009">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20091202093523/http://arche.by/by/19/30/1220/ Прадмова да «літоўскага» нумару] // [[ARCHE Пачатак]]. № 9, 2009.</ref>. Далучаная да [[СССР]] пазьней Летува пазьбегла татальнага зьнішчэньня гуманітарных кадраў і здолела ў 1945—1991 гадох працягваць традыцыі навуковай школы пэрыяду незалежнасьці. У адрозьненьне ад БССР і [[УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў «раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»<ref name="Kascian-2009">[[Кірыл Касьцян|Касьцян К.]], Васілевіч Г. Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў? // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref>. Тым часам БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўднай гісторыі Беларусі вёўся з 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва<ref name="Katlarcuk-2009"/>. Адначасна савецкія ўлады фактычна дазволілі летувісам праводзіць палітыку дэнацыяналізацыі і [[Летувізацыя|летувізацыі]] далучаных [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] гістарычных [[Віленскае ваяводзтва|Віленшчыны]] і [[Троцкае ваяводзтва|Троччыны]]<ref name="Kascian-2009"/>. [[Файл:Пікет каля Дому ўраду (Менск, 1991 г.).jpg|значак|Пікет у [[Менск]]у з плякатам [[лацінка]]й: «''Вярнуць народу яго спрадвечныя сымбалі: герб [[Пагоня]] й [[бел-чырвона-белы сьцяг]], а таксама назоў Бацькаўшчыны — [[Вялікае Княства Літоўскае|Літва]], сталіцы — Менск!''» (19.09.1991 г.)]] Дасьледаваньні гісторыі Літвы і ліцьвінаў працягнулі беларускія навукоўцы па-за межамі СССР. Яшчэ ў 1934 годзе загаднік беларускага замежнага архіва ў [[Прага|Празе]], былы [[Міністры ўнутраных справаў БНР|міністар унутраных справаў БНР]] [[Тамаш Грыб]] у сваім артыкуле «[[wikisource:be:На два франты|На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)]]» падкрэсьліваў: «''Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Ўсходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу''»<ref>[[Тамаш Грыб|Грыб Тамаш]]. На два франты // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1995. С. 80—120.</ref>. Тым часам яшчэ ў 1939 годзе [[Ян Станкевіч]], які з 1927 году выкладаў у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]], зазначыў: «''Трэба зацеміць, што з гледзішча нацыянальнага Беларусы ў гэтую пару звалі сябе Ліцьвінамі, гэтак-жа нас звалі ўсе нашыя суседзі, але з гледзішча рэлігійнага Беларусы ўсходняга абраду заўсёды зваліся Русінамі''»<ref>[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Гісторыя Беларускага языка. — Вільня, 1939. C. 6.</ref>. Адным зь першых дасьледнікаў, хто спрабаваў высьветліць, як назва «Літва» перамясьцілася на тэрыторыю суседняй дзяржавы і як славяне-ліцьвіны сталі беларусамі, быў [[Вацлаў Пануцэвіч]] (1911—1991), які выдаваў навуковы часопіс «[[Літва (часопіс)|Litva]]», а таксама апублікаваў некалькі манаграфічных публікацыяў, зь якіх асаблівую навуковую вартасьць маюць кнігі «Літва і Жмудзь» (Чыкага, 1953—1954 год) і «З гісторыі Беларусі або Крывіччыны-Літвы» (Чыкага, 1965 год). Гісторык мовы [[Алесь Жлутка]] адзначае засяроджанасьць В. Пануцэвіча на гістарычных крыніцах і яго грунтоўную філялягічную падрыхтоўку<ref name="Zlutka-1998"/>. Погляды В. Пануцэвіча падтрымаў і разьвіў гісторык [[Павал Урбан]] (1924—2011), які адзначыў разьмежаваньне ліцьвінаў і жамойтаў і што Жамойць была адасобленай ад Літвы моўна і этнічна. У рамках гэтай праграмы знаходзіцца сьцьверджаньне гісторыка, што «''ад 1579 году ў выданьнях, што таксама выходзяць у Кёнігсбэргу, жмудзкая мова пачынае звацца літоўскай''» («У сьвятле гістарычных фактаў», 1972 год). Ужо ў найноўшы пэрыяд у Беларусі выйшла чарговая праца П. Урбана «Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў» (1994 год), у якой аўтар сфармуляваў наступную тэзу: «''[[Аўкштота]] была асобнай зямлёй і ніколі не атаясамлівалася з уласна Літвой''». Пашыраны варыянт (у першую чаргу праз улучэньне дадаткаў) гэтай кнігі пад назвай «Старажытныя ліцьвіны» апублікавалі празь сем гадоў<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [https://web.archive.org/web/20220921214302/http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B%3A_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>. Тым часам у паваеннай Беларусі да падобных высноваў у сваіх дасьледаваньнях, якія праводзіліся па-за афіцыйнай савецкай гістарыяграфіяй, прыйшоў [[Мікола Ермаловіч]] (1921—2000), які завяршыў у 1968 годзе працу над кнігай «Па сьлядах аднаго міта». Гэтая кніга доўгі час пашыралася пад закансьпіраванай назвай «Сто старонак» і ўпершыню легальна выйшла з друку толькі ў 1989 годзе. З пачаткам працэсу дэмакратызацыі ў СССР ужо ў другой палове 1980-х гадоў канцэпцыя М. Ермаловіча атрымала інстытуцыянальнае, фармальнае акадэмічнае завяршэньне і пашырылася ў літаратуры<ref name="Dziarnovic-2012"/>. [[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|значак|[[Пагоня|Дзяржаўны герб Беларусі Пагоня]]]] Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>). У гэты ж час пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, тым часам адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў<ref name="Kascian-2009"/>. == Сучаснасьць == {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}} === Ужываньне === У частковым ужытку найменьне «ліцьвін» працягвае існаваць як саманазва вясковага жыхарства і ў цяперашні час<ref name="Arlou-2012-157"/>{{Заўвага|Напрыклад, з слоўніка «Мікратапаніміка Івацэвіччыны» (2018 год) краязнаўцы [[Алесь Зайка|Алеся Зайкі]]: «''бо мы ж ліцьвіны''»<ref>Зайка А. Мікратапаніміка Івацэвіччыны. — {{Менск (Мінск)}}, 2018. С. 148.</ref>}}. У 1990 годзе часопіс «Савецкая этнаграфія» падаваў зьвесткі: {{Пачатак цытаты}} «Як мікраэтнонім, найменьне „ліцьвіны“ існавала і працягвае існаваць сярод некаторых мясцовых групаў [[беларусы|беларускага]] і асыміляванага [[балты]]йскага жыхарства заходніх раёнаў [[Беларусь|Беларусі]] і Ўсходняй [[Летува|Летувы]]»<ref>Чаквин И. В., Терешкович П. В. Из истории становления национального самосознания белорусов (XIV — начало XX вв.) // Советская этнография. № 6, 1990.</ref>. {{Канец цытаты}} У працы 1985 году, у якой адлюстроўваюцца рэаліі 1980-х гадоў, [[Ігар Чаквін]] пісаў: {{Пачатак цытаты}} «У гісторыка-этнаграфічнай вобласьці [[Беларусь|беларуска]]-[[Украіна|ўкраінскага]] [[Палесьсе|Палесься]] арэал распаўсюджваньня назвы ''[[палешукі]]'' не складае суцэльнага масіву. Асноўнай этнанімічнай формай, якая часьцей за ўсё чаргуецца на Палесьсі з назвай ''палешукі'' зьяўляецца этнікон '''ліцьвіны'''. Паводле зьвестак Л. Асоўскага (на 30-я гады ХХ ст.) назва ''ліцьвіны'' была лякалізавана ў Заходнім Палесьсі ў вярхоўях [[Ясельда|Ясельды]] і ў раёне [[Ружаны|Ружан]], [[Косаў|Косава]], [[Івацэвічы|Івацэвіч]]. З гэтай вобласьці, мяркуючы па прыведзенай ім карце, арэал назвы ''ліцьвіны'' распаўсюджваўся на поўдзень да [[Лунінец|Лунінца]]. На [[Прыпяць|Прыпяцкім]] правабярэжжы гэты арэал ішоў ад [[Давыд-Гарадок|Давыд-Гарадка]] на [[Столін]] і далей у двух напрамках — на [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнае]] і на [[Кастопаль]]. (…) Арэальнае існаваньне на Палесьсі формы ''ліцьвіны'' таксама носіць контурны малюнак, калі адпаведная этнанімічная самасьвядомасьць найбольш выразна выступае ў паўзьмежных зонах кантакціраваньня непасрэдна з палешукамі, а ўнутры гэтых зон аслаблена і часткова дыфэрэнцыравана. Так, у радзе палескіх абласьцей, дзе распаўсюджана назва ''ліцьвіны'', яна часта дапаўняецца азначэньнямі, якія падкрэсьліваюць асобныя асаблівасьці гаворак — ''ліцьвіны-хацюны'' (паміж Століным і Ракітным, а таксама паміж Косавам і Лунінцом), ''літвакі-калыбанюкі'' (паміж Століным і Кастопалем), іх антрапалягічныя рысы і спэцыфіку месца існаваньня — ''ліцьвіны-чарнякі'' ([[Пружанскі раён]]), ''парэчукі'' ([[Гарынь|Пагарыньне]]) і г. д.»<ref name="Cakvin-1985"/> {{Канец цытаты}} У энцыкляпэдыі «[[Этнаграфія Беларусі (энцыкляпэдыя)|Этнаграфія Беларусі]]» (1989 год), 7-м томе [[Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі|Энцыкляпэдыі гісторыі Беларусі]] (1997 год) і 9-м томе [[Беларуская энцыкляпэдыя|Беларускай энцыкляпэдыі]] (1999 год) зазначалася<ref>[[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Літвіны, ліцвіны // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)|к}} С. 292.</ref><ref name="Zajkouski-Cakvin-1997"/><ref name="Cakvin-1999"/>: {{Пачатак цытаты}} У наш час [назва ліцьвіны] ужываецца <…> таксама як лякальны этнікон невялікіх групаў беларускага насельніцтва (у раёне [[Бяроза (горад)|Бярозы]], [[Івацэвічы|Івацэвічаў]], [[Косаў|Косава]], [[Пружаны|Пружанаў]], [[Наваградак|Наваградку]], [[Вярэнаў|Вярэнава]], [[Горадня|Горадні]], [[Паставы|Паставаў]], [[Браслаў|Браслава]] і інш.), некаторых раёнаў беларуска-ўкраінскага [[Палесьсе|Палесься]] (раёны [[Столін]]а, [[Ракітнае (Ровенская вобласьць)|Ракітнага]], [[Кастопаль|Кастопалю]], [[Сарны|Сарнаў]], [[Оўруч]]у) і часткова беларускамоўнага насельніцтва паўночнай Чарнігаўшчыны і Кіеўшчыны, заходняй Браншчыны і Смаленшчыны. {{Канец цытаты}} У канцы 1990-х гадоў [[Уладзімер Каткоўскі]], які ў 2004 годзе запачаткаваў [[Беларуская Вікіпэдыя|Беларускую Вікіпэдыю]], стварыў сайт «Літванія, зямля ліцьвінаў»<ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], [https://www.svaboda.org/a/24468948.html Імёны Свабоды: Уладзімер Каткоўскі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2012 г.</ref>. У час правядзеньня [[Перапіс насельніцтва Расеі (2002)|перапісу насельніцтва Расеі ў 2002 годзе]] тыя, хто сябе называў ''ліцьвінам'', былі разьмеркаваныя наступным спосабам: ''[[аўкштоты]]'', ''[[жамойты]]'', ''[[летувнік]] (і)'', ''[[летувяй]]'', а таксама тыя ''ліцьвіны'' і ''[[літвякі]]''/''[[літвакі]]'', якія ўжываюць летувіскую мову, былі аднесеныя да [[летувісы|летувісаў]]; пазасталыя ''ліцьвіны'' і ''літвякі''/''літвакі'' былі аднесеныя да [[беларусы|беларусаў]]<ref>[http://www.perepis2002.ru/ct/html/TOM_04_01.htm 1. Национальный состав населения], [https://web.archive.org/web/20041106060159/http://www.perepis2002.ru/ www.perepis2002.ru]</ref>. У публікацыі 2009 году на тэрыторыі колішняга [[Інфлянцкае ваяводзтва|Інфлянцкага ваяводзтва]] ВКЛ ([[Латгалія]]) адзначалася этнаграфічная група карэннага мясцовага насельніцтва — ''ліцьвіны'' — беларусы-каталікі, якія размаўляюць на беларускай мове<ref name="Галиопа-2009-45"/>. Артур Пракапчук, аўтар часопісу «Самиздат», у 2009 годзе пісаў: «''Літвой гэты край называўся амаль тысячу гадоў, усутыч да XIX стагодзьдзя, а назва народу — „ліцьвіны“ захоўвалася і па Другой сусьветнай вайне, што я нават памятаю з сваіх летніх вакацыяў у вёсцы [[Цытва|Цытве]] ([[Менская вобласьць]]), дзе зацята працягвалі менаваць сябе „ліцьвінамі“ аднавяскоўцы маёй бабулі Эміліі''»<ref>Прокопчук А. А. [http://zhurnal.lib.ru/p/prokopchuk_artur_andreewich/vkl.shtml Беларусь литовская], Журнал «Самиздат», 8 траўня 2011 г.</ref>. Як адзначае гісторык [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Уладзімер Арлоў]], дзясяткі тысячаў беларусаў маюць прозьвішчы з коранем 'ліцьв' ('літв'): Ліцьвін (Літвін), Ліцьвіновіч (Літвіновіч), Ліцьвінка (Літвінка), Ліцьвіненка (Літвіненка), Ліцьвіненя (Літвіненя), Ліцьвіёнак (Літвіёнак), Ліцьвінаў (Літвінаў), Ліцьвінчык (Літвінчык), Ліцьвінюк (Літвінюк), Ліцьвінчук (Літвінчук), Ліцьвінскі (Літвінскі), Літоўчанка, Ліцьвінец і іншыя<ref name="Arlou-2012-157"/>. Агульнанацыянальны сэнс назвы «ліцьвін» у ВКЛ прызнаецца ў розных афіцыйных выданьнях сучаснае Беларусі, напрыклад, у «Кароткім гістарычным слоўніку беларускай мовы» (Менск, 2015 год), які дае слову «ліцьвін» азначэньне «''жыхар Вялікага Княства Літоўскага''» (з спасылкай на грамату вялікага князя Казімера 1440 году)<ref>Кароткі гістарычны слоўнік беларускай мовы. — {{Менск (Мінск)}}: «Беларуская навука», 2015. С. 394.</ref>. [[Файл: Стары Ольса. Гераічны эпас. Сьпевы рыцараў і шляхты Вялікай Літвы.jpg|значак|Ваяр-ліцьвін на вокладцы альбому «Гераічны эпас» (2006 год) гурту «[[Стары Ольса]]»]] Апроч таго, назва «ліцьвіны» шырока ўжываецца ў розных сфэрах жыцьця Беларусі: элітарнай і масавай культуры, спорце, грамадзкім харчаваньні. Яшчэ ў 1991 годзе ўтварыўся [[фальклёр]]ны гурт «[[Ліцьвіны (гурт)|Ліцьвіны]]», які займаецца адраджэньнем беларускіх аўтэнтычных сьпеваў<ref>Скобла М. [https://www.svaboda.org/a/28147841.html Натальля Матыліцкая: «Ліцьвіноў» не было ў дзяржаўных рэестрах, але нас слухалі з захапленьнем!], [[Радыё Свабода]], 30 лістапада 2016 г.</ref>. У 2004 годзе беларускі гурт «[[Стары Ольса]]» запісаў альбом «[[Скарбы літвінаў]]», у якім ёсьць песьня «Літвін» (у 2013 годзе зьявіўся відэакліп на гэтую песьню<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=FLxS2rE44Zo Stary Olsa — Litvin (official music video)], [[YouTube]], 22 красавіка 2013 г.</ref>). У 2004 годзе ансамбль «[[Песьняры]]» запісаў песьню «Літвінка»<ref>[https://pesnyary.com/song/litvinka Літвінка], [[Песьняры]], 2004 г.</ref>, а ў 2010 годзе — песьню «Я ліцьвін»<ref>[https://pesnyary.com/song-865.html Я лiцвiн], [[Песьняры]], 2010 г.</ref>. У 2005 годзе ўтварыўся беларускі фолк-мэтал-гурт «[[Litvintroll]]». У 2010 годзе ў Менску зьявіўся клюб амэрыканскага футболу «Літвіны», сымбалем якога сталі [[Калюмны]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/27759277.html «Літвіны» — гэта амэрыканскі футбол], [[Радыё Свабода]], 2016 г.</ref>. У 2011 годзе гурт «[[Рокаш (гурт)|Рокаш]]» выдаў свой першы альбом, дзе была песьня «Баляда пра ліцьвіна». У 2015 годзе беларускі гурт [[Крамбамбуля (гурт)|Крамбамбуля]] зьмясьціў у сваім альбоме «[[Чырвоны штраль]]» песьню «Гэй, ліцьвіны! Бог нам радзіць»<ref>[https://web.archive.org/web/20211126195423/https://34mag.net/piarshak/releases/chyrvony-shtral/p/10 «Чырвоны штраль» ‒ развітальны альбом «Крамбамбулі»], [[34mag]]</ref>. У 2017 годзе ў Менску адкрыўся рэстаран сучаснай беларускай кухні «Літвіны», які праз паўгоду стаў сеткавым<ref>[https://realt.onliner.by/2018/04/06/litviny-2 В Каменной Горке открылся ресторан новой белорусской кухни «Литвины»], [[Onliner.by]], 6.04.2018 г.</ref>. У час [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|абароны Ўкраіны ад расейскага ўварваньня]] першы гераічна палеглы беларус-добраахвотнік [[Ільля «Ліцьвін» (Хрэнаў)|Ільля «Ліцьвін»]] меў вайсковы пазыўны ў гонар гістарычных ліцьвінаў — жыхароў Вялікага Княства Літоўскага<ref>[https://novychas.online/hramadstva/belarus-jaki-vajue-za-ukrainu-raspavjou-pra-hibe Беларус, які ваюе за Украіну, распавёў пра гібель Іллі «Літвіна»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 8 сакавіка 2022 г.</ref>. 21 траўня 2022 году назву «Ліцьвін» атрымаў адзін з батальёнаў [[Полк імя Кастуся Каліноўскага|палку імя Кастуся Каліноўскага]] — вайсковай фармацыі беларускіх ваяроў-дабраахвотнікаў ва Ўкраіне<ref>[https://www.svaboda.org/a/31861235.html Батальён Кастуся Каліноўскага абвясьціў аб стварэньні аднайменнага палка], [[Радыё Свабода]], 21 траўня 2022 г.</ref>. У 2022 годзе ў Вільні ўтварыўся клюб «Ліцьвіны» — добраахвотніцкае аб’яднаньне беларусаў Летувы, якое дзее ў некалькі кірунках: фізычнае навучаньне беларусаў на выпадак ваеннага канфлікту (многія ўдзельнікі клюбу бароняць Украіну ад расейскага ўварваньня), культурныя і сацыяльныя праекты<ref>[[Зьміцер Панкавец]], [https://www.svaboda.org/a/32619725.html Кіруе падпалкоўнік запасу, трэніруюцца з дронамі. Расказваем пра клюб «Ліцьвіны», які выклікаў крытыку ў Літве], [[Радыё Свабода]], 2 кастрычніка 2023 г.</ref>. === Грамадзкая дзейнасьць === Гісторыкі [[Сяргей Абламейка (гісторык)|Сяргей Абламейка]] і [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртаюць увагу на тое, што ліцьвінства ня можа быць альтэрнатывай [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускасьці]], бо ёсьць яе неад’емнай складовай часткай. Проціпастаўляць іх — значыць дэструктыўна перакручваць рэальную гісторыю і этнагенэз беларусаў<ref>[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/28920419.html Зноў пра ідэнтычнасьць Скарыны], [[Радыё Свабода]], 15 сьнежня 2017 г.</ref><ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>. Адзначаецца, што ўлады [[Расея|Расеі]] атакуюць тое ліцьвінства, якое ёсьць сынонімам беларускасьці, аднак актыўна падтрымліваюць пэўныя «ліцьвінскія» праекты, якія аддзяляюць «ліцьвінаў» ад беларусаў<ref>{{Навіна|аўтар=Руселік В.|загаловак=Вейшнорыя: сьмех скрозь сьлёзы|спасылка=https://novychas.by/palityka/krok-da-zahopu-belarusi-zrobleny-abo-smeh-skroz-s|выдавец=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|дата публікацыі=14 верасьня 2017|дата доступу=25 лютага 2020}}</ref>, ганяць беларусаў і ўсё беларускае<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гэта слова сакральнае. Аб некаторых аспэктах Беларускага Адраджэньня і паразы рускай палітыкі|спасылка=http://pazniak.info/page_geta_slova_sakralnae__ab_nekatoryih_aspektah_belaruskaga__adradjennya_|выдавец=[[Зянон Пазьняк]]|дата публікацыі=13 верасьня 2015|копія=http://www.bielarus.net/archives/2015/09/15/4232|дата копіі=15 верасьня 2015|дата доступу=22 траўня 2020}}</ref> або прапагандуюць, што беларусы — гэта летувісы, якія маюць вывучаць летувіскую мову і злучацца зь Летувой<ref name="Kraucevic-2017"/>. === Міленіюм Літвы === 22 студзеня 2009 году ў Беларусі ўтварыўся грамадзкі арганізацыйны камітэт імпрэзы 1000-годзьдзя назвы ''Літва'' пад старшынствам доктара гістарычных навук прафэсара [[Анатоль Грыцкевіч|Анатоля Грыцкевіча]]. У арганізацыйны камітэт «Міленіюм Літвы» ўвайшлі пісьменьніца [[Вольга Іпатава]], доктар гістарычных навук [[Алесь Краўцэвіч]], доктар мэдычных навук [[Алесь Астроўскі]], доктар біялягічных навук [[Аляксей Мікуліч]], археоляг [[Эдвард Зайкоўскі]], мастак і грамадзкі дзяяч [[Аляксей Марачкін]], сьвятар [[Леанід Акаловіч]] і дасьледнік [[Зьдзіслаў Сіцька]]. У звароце арганізацыйнага камітэту паведамляецца, што першы ўпамін назвы Літва (Lituae) у пісьмовых крыніцах — нямецкіх Квэдлінбурскіх аналах — належыць да 1009 году. Аўтары звароту адзначаюць, што назва Літва датычыцца старажытнай тэрыторыі Беларусі, а цяперашнія беларусы да пачатку XX стагодзьдзя называлі сябе ліцьвінамі. «''Тэрміны Беларусь і беларусы навязаныя нам расейскай адміністрацыяй у сярэдзіне XIX стагодзьдзя. Беларусь ёсьць галоўнай пераемніцай Вялікага Княства Літоўскага. Нашы землі складалі вялікую частку ВКЛ. Менавіта на нашых землях і паўстала вялікая дзяржава ВКЛ, якая аб’яднала ў XV стагодзьдзі асобныя княствы-землі, у тым ліку Наваградзкае, Полацкае, Смаленскае, Турава-Пінскае і Гарадзенскае''», — гаворыцца ў звароце<ref>{{Навіна|аўтар=[[Марат Гаравы]]|загаловак=Створаны грамадзкі аргкамітэт сьвяткаваньня 1000-годзьдзя назвы Літва пад старшынствам прафэсара Анатоля Грыцкевіча|спасылка=https://euroradio.fm/u-belarusi-ryhtuecca-svyatkavanne-1000-goddzya-nazvy-litva|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=22 студзеня 2009|дата доступу=14 кастрычніка 2014}}</ref>. == Цытаты == {{Цытата|Літва месьціцца на ўсход ад Польшчы. Мова народу — славянская. {{арыгінал|la|Lituania et ipsa late patents regio Polonis ad orientem connexa est… Sermo gentis Sclavonicus est.}}|[[Піюс II (папа рымскі)|Энэй Сыльвій Пікаляміні]], будучы папа рымскі Піюс II, 1440-я гг.}} {{Цытата|…ня обчым якім языком, але сваім уласным правы сьпісаныя маем.|[[Статуты ВКЛ|Літоўскі Статут]], 1588 г.}} {{Цытата|Кажам заўжды «літоўскі, ліцьвін» — але тое адно замест «беларускі, беларус», бо ў 1510 годзе ніхто яшчэ «Літву этнічную» і ня сьніў, яшчэ [[Мікалай Рэй|Рэй]] у 1562 годзе ліцьвінам называў беларуса, а ў Маскве і ў XVII стагодзьдзі «літоўскі» — тое самае што беларускі. {{арыгінал|pl|Mówimy ciągle «litewski, Litwin», ale to tylko zamiast «białoruski, Białorus», bo w r. 1510 nikomu nie o Litwie właściwej, etnograficznej ani śnilo; jeszcze Rej w r. 1562. Litwinem Białorusina nazywał, a w Moskwie i w XVII wieku «litowskij» tyle, co białoruski}} |[[Аляксандар Брукнэр]], прафэсар [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]], сябра [[Польская акадэмія навук|Польскай]], [[Праская акадэмія навук|Праскай]], [[Бялградзкая акадэмія навук|Бялградзкай]] і [[Пецярбуская акадэмія навук|Пецярбускай]] акадэміяў навук, 1928 г.<ref>[[Аляксандар Брукнэр|Brückner A.]] Ruskopolski rękopis z r. 1510 // Slavia: časopis pro slovanskou filologii. VII, 1928—1929. S. 10—11.</ref><ref>Станкевіч Я. Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}, 2003. С. 637.</ref> }} {{Цытата|У афіцыйных дакумэнтах XVI—XVIII стагодзьдзяў, апроч «Літвы», для ўсёй тэрыторыі Беларусі другога найменьня наагул не існавала, і ўвесь народ называлі Літвой. У нашай жа гістарычнай літаратуры да цяперашнага часу ігнаруюць гэтае найменьне народу, якое ён насіў больш чым 500 гадоў.|[[Язэп Юхо]], гісторык права, доктар навук, 1968 г.<ref name="jucho">[[Язэп Юхо|Юхо Я.]] Пра назву «Беларусь» // Полымя. № 1, 1968. С. 175—182.</ref>.}} {{Цытата|У другой палове ХІХ ст. нацыянальная інтэлігенцыя, якая выступала за адраджэньне свайго народа і яго дзяржаўнасьці, аднавіла назвы «Беларусь» і «беларусы» як сымбаль пратэсту супраць расейскага ўціску. Пад гэтай назвай наш народ увайшоў у ХХ ст., замацаваў яе за сабой у сусьветнай супольнасьці і ўступіў зь ёй у новае тысячагодзьдзе. Але нам неабходна памятаць, што мы — нашчадкі ліцьвінаў, прадаўжальнікі іх патрыятычных справаў<ref name="Bic-Harecki-Konan-2005-19"/>.|Аўтарскі калектыў кнігі «Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы», выдадзенай у 2005 годзе Міжнародным грамадзкім аб’яднаньнем «[[Згуртаваньне беларусаў сьвету Бацькаўшчына|Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“]]»: [[Міхась Біч]] — доктар гістарычных навук; [[Натальля Гардзіенка]] — кандыдат гістарычных навук, [[Радзім Гарэцкі]] — акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі, экс-прэзыдэнт Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Уладзімер Конан]] — доктар філязофскіх навук; [[Арсень Ліс]] — доктар філялягічных навук; [[Леанід Лойка]] — кандыдат гістарычных навук; [[Адам Мальдзіс]] — доктар філялягічных навук; [[Уладзімер Мархель]] — кандыдат філялягічных навук; [[Алена Макоўская]] — старшыня Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Алесь Петрашкевіч]] — кандыдат гістарычных навук; [[Анатоль Сабалеўскі]] — доктар мастацтвазнаўства; [[Лідзія Савік]] — кандыдат філялягічных навук; [[Віктар Скорабагатаў]] — заслужаны артыст Беларусі; [[Ганна Сурмач]] — экс-старшыня Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Барыс Стук]] — намесьнік старшыні Рады Міжнароднага грамадзкага аб’яднаньня «Згуртаваньне беларусаў сьвету „Бацькаўшчына“»; [[Галіна Сяргеева]] — кандыдат гістарычных навук; [[Алег Трусаў]] — кандыдат гістарычных навук; [[Георгі Штыхаў]] — доктар гістарычных навук; [[Язэп Юхо]] — доктар юрыдычных навук}} == Глядзіце таксама == * [[Імёны ліцьвінаў]] * [[Ліцьвіны Севершчыны]] * [[Беларусы]] * [[Літва]] * [[Белая Русь]] * [[Літоўская мітраполія]] * [[Старалітва]] * [[Ліцьвякі]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}} * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * {{Літаратура/БЭ|9}} * {{Літаратура/Беларусы: У 13 т.|4}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|1}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/ЭВКЛ|3}} * {{Літаратура/ГСБМ|17}} * {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}} * Гісторыя Беларусі. У 2 ч. Ч. 1. Са старажытных часоў да канца XVIII ст.: Курс лекцый. / [[Іван Крэнь|І. Крэнь]], [[Іван Коўкель|І. Коўкель]], [[Сьвятлана Марозава|С. Марозава]], С. Сяльверстава, І. Фёдараў. — {{Менск (Мн.)}}: РІВШ БДУ, 2000. — 656 с {{ISBN|985-6299-34-9}}. * Гісторыя філасофскай і грамадска-палітычнай думкі Беларусі. У 6 т. Т. 1. Эпоха Сярэднявечча / В. Евароўскі [і інш.]; рэд. кал.: В. Евароўскі [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Беларуская навука, 2008. — 575 с {{ISBN|978-985-08-0967-4}}. * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} * [[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]], [[Генадзь Сагановіч|Сагановіч Г.]] [https://knihi.com/Siarhiej_Dubaviec/Starazytnaja_Litva_i_sucasnaja_Letuva.html Старажытная Літва і сучасная Летува] // {{Літаратура/З гісторыяй на Вы|2}} * {{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае}} * [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [https://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа]. 2-е выданьне. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. — 98 с {{ISBN|5-343-00876-3}}. * [[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj2/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F.html Літва гістарычная] // [[Наша слова|Наша Слова]]. № 26 (917), 1 ліпеня 2009 г.; № 27 (918), 8 ліпеня 2009 г. * [[Кірыл Касьцян|Касьцян К.]], Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}} * {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}} * [[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] [https://adzharaj-kut.blogspot.com/2016/03/2016_6.html Жамойцкі тупік] // [[Літаратура і мастацтва]]. 17 верасьня 1993. С. 14—15. * {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}} * {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}} * {{Літаратура/Міндаў, кароль Літовіі, у дакумэнтах і сьведчаньнях}} * {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}} * [[Зьдзіслаў Сіцька|Сіцька З.]] Утроп Літвы. — Смаленск: Новая школа, 2009. — 322 с. * [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с {{ISBN|985-6599-77-6}}. * [[Сьвятлана Струкава|Струкава С.]] [https://web.archive.org/web/20211126064818/https://rep.bntu.by/bitstream/handle/data/6488/%D0%A1.%2037-40.pdf?sequence=1&isAllowed=y Старажытныя найменні беларусаў] // [[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]]. № 8, 2009. С. 37—40. * [[Павал Урбан|Урбан П.]] Да пытаньня этнічнай прыналежнасьці старажытных ліцьвіноў. — Менск: ВЦ «Бацькаўшчына»; МП «Бесядзь», 1994. — 107 с. * {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1}} * [[Ігар Чаквін|Чаквін І.]] Гістарычная этнаніміка Палесся // Весці Акадэміі навук Беларускай ССР. — Серыя грамадскіх навук. № 4, 1985. С. 74—80. * Чаквін І. [https://web.archive.org/web/20141129020526/http://kamunikat.fontel.net/pdf/albaruthenica/06.pdf Нацыя ліцвінаў у этнагенезе беларусаў: Параўнальна-тыпалагічны і гістарычны аспекты] // Беларусіка = Albaruthenica. Кн. 6 : Беларусь паміж Усходам і Захадам: Праблемы міжнац., міжрэліг. і міжкультур. узаемадзеяння, дыялогу і сінтэзу. Ч. 1, 1997. С. 37—41. * Чаквін І. Формы этнічнага і нацыянальнага самавызначэння беларускага насельніцтва XIV—XVIII ст. (да праблемы станаўлення нацыянальнай самасвядомасці беларусаў) // Усебеларуская канферэнцыя гісторыкаў. Мінск, 3—5 лютага 1993 года. Ч. I. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 47—49. * [[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}: Полымя, 1995. — 96 с. — (Б-ка часопіса «[[Маладосць]]»). * [[Мікалай Шкялёнак|Шкялёнак М.]] Беларусь і суседзі: Гістарычныя нарысы. — Беласток: Беларускае Гістарычнае Таварыства, 2003. {{ISBN|83-915029-4-5}}. * [[Сяргей Шыдлоўскі|Шыдлоўскі С.]] Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 25—33. * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} * {{Літаратура/ЭСБМ|6}} * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * {{Кніга |аўтар = [[Эндру Ўілсан|Wilson A.]] |частка = |загаловак = Belarus. The last European dictatorship |арыгінал = |спасылка = https://yalebooks.yale.edu/book/9780300259216/belarus |адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = {{артыкул у іншым разьдзеле|Yale University Press|Yale University Press|uk|Yale University Press}} |год = 2012 |том = |старонкі = |старонак = 384 |сэрыя = |isbn = 978-0-300-25921-6 |наклад = |ref = Wilson }} * {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}} * [[Фэлікс Канечны|Koneczny F.]] Letuwa a Litwa // Przegląd Powszechny. Nr. 463, 1922. S. 38—45. * Litwinowicz-Droździel M. O starożytnościach litewskich. Mitologizacja historii w XIX-wiecznym piśmiennictwie byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. — Kraków: Tow. Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas», 2008. — 227 p. {{ISBN|97883-242-0837-1}}. * Короткий В. [https://web.archive.org/web/20211126064904/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/19949/1/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%2c%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%2c%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%2c%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%D0%BD%20%D0%B2%20%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%85%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B%20%D0%92%D0%B5%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20XVI-XVII%20%D0%B2%D0%B2.pdf «Литва», «Русь», «литвин», «русин» в памятниках литературы Великого Княжества Литовского XVI—XVII веков] // Bibliotheca archivi lithuanici. — № 7. — Vilnius: Lietuvių kalbos institutas, 2009. C. 187—196. * [[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 82—91. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. * [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}. * Чаквин И. В. Избранное: теоретические и историографические статьи по этногенезу, этническим и этнокультурным процессам, конфессиональной истории белорусов. — Минск: Беларуская навука, 2014. — 463 с {{ISBN|978-985-08-1740-2}}. == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік|Літвіны}} * [[Дзяніс Марціновіч|Марціновіч Д.]] [https://web.archive.org/web/20220126190747/https://budzma.org/news/dzyanis-marcinovich-chamu-licviny-stali-byelarusami.html Чаму ліцвіны сталі беларусамі?], [[Budzma.org]], 13 траўня 2014 г. * [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва] // [[Беларуская Салідарнасьць]], 27 сьнежня 2016 г. * [[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г. * [http://litviny.blogspot.com/ Разважаньні пра ВКЛ і ліцьвінаў] * [https://www.facebook.com/litva.belarus Энцыкляпэдыя Літвы-Беларусі], [[Facebook]] * [https://web.archive.org/web/20190709085536/http://history-belarus.by/pages/terms/litwiny.php Ліцьвіны]{{ref-ru}}, Кароткая гісторыя Беларусі за апошнія 1000 год * [http://veras.litvin.org/ Віктар Верас «У вытокаў гістарычнай праўды»]{{ref-ru}} * [https://staralitva.livejournal.com/3721.html А. Дайліда «Чому мы Літвіны, а Літвіны гэто мы»] * [https://knihi.com/Alochna_Dajlida/Bajki_i_bajecki_ludu_Vialikaje_Litvy.html Байкі і баечкі люду Вялікае Літвы, княскія, рыцарскія, мяшчанскія і сялянскія, звычайныя і цудоўныя, у розныя часы запісаныя, а цяпер разам да чытання паспалітаму люду выдадзеныя. Менск, 2020] * [https://web.archive.org/web/20090402191512/http://lietuvos.istorija.net/lituanistica/litvinizm.htm Тэндэнцыйная крытыка ліцьвінства з боку летувіскага гісторыка Томаса Бараноўскага]{{ref-ru}} {{Беларусы}} {{Добры артыкул}} [[Катэгорыя:Беларусы]] [[Катэгорыя:Славяне]] [[Катэгорыя:Балты]] [[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] qgiwy4ks23x5c8onq9tw9vcw2rml3u4 0 44374 2620877 2545471 2025-06-20T08:07:21Z W 11741 +18 крыніцаў: Вольга Мядзьведзева. Блаславеньне на подзьвіг // [[Зьвязда]] : газэта. — 3 ліпеня 2014. — № 123 (27733). — С. 7. — ISSN 1990-763X. 2620877 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Расейская праваслаўная царква |арыгінальная назва = {{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}} |выява = Christ the Savior Cathedral Moscow.jpg |альтэрнатыўны тэкст выявы = Катэдральны сабор РПЦ |подпіс выявы = [[Храм Хрыста Збаўцы]] ў [[Масква|Маскве]] |мапа = |подпіс мапы = |абрэвіятура = РПЦ |дэвіз = |папярэднік = [[Маскоўская мітраполія]] |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|15|12|1448|1}} [[дэ-факта]],<br>{{Дата пачатку|0|0|1589|1}} [[дэ-юрэ]] |тып = [[аўтакефальная царква]] |юрыдычны статус = рэлігійнае аб’яднаньне |мэта = пашырэньне праваслаўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] веры |штабкватэра = [[Паўднёвая адміністрацыйная акруга]], [[Данілаўскі раён (Масква)|Данілаўскі раён]], вул. [[Данілаўскі Вал]], [[Данілаў манастыр]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1244854.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref> |месцазнаходжаньне = [[Масква]] |каардынаты = {{Каардынаты|55|42|39|паўночнае|37|37|50|усходняе|выяўленьне=загаловак,тэкст}} |дзейнічае ў рэгіёнах = 16 краінаў на поўначы [[Эўразія|Эўразіі]], зь іх 9 у [[Азія|Азіі]] |сяброўства = [[Сусьветны сабор]], [[Сусьветная рада цэркваў]] (Швайцарыя) |афіцыйныя мовы = расейская (дэ факта) |пасада кіраўніка = Патрыярх |імя кіраўніка = [[Кірыла (Гундзяеў)]] |пасада кіраўніка 2 = Кіраўнік справамі |імя кіраўніка 2 = [[Рыгор (Пятроў)]] |пасада кіраўніка 3 = Патрыяршы намесьнік |імя кіраўніка 3 = [[Павал (Панамароў)]] |пасада кіраўніка 4 = Кіраўнік Адміністрацыйнага сакратарыяту |імя кіраўніка 4 = [[Фама (Масалоў)]] |асноўныя асобы = [[Марк (Галаўкоў)]], [[Варсанофій (Судакоў)]] |кіроўны орган = Сьвяты сынод |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = [[Беларускі экзархат]], [[Японская праваслаўная царква]] |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = 29 450 сьвятароў (2007 год) |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://www.patriarchia.ru/ua/ patriarchia.ru/ua] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Расейская праваслаўная царква''' — [[аўтакефалія|аўтакефальная]] хрысьціянская царква Расеі, якая займае 5-е месца ў [[дыптых]]у праваслаўных цэркваў. Была найбольшай з існых [[Праваслаўная царква|праваслаўных цэркваў]]. Мела другую афіцыйную назву — [[Маскоўскі патрыярхат]]. Паводле 1-га Статуту РПЦ 2000 году, «Расейская праваслаўная царква ёсьць ''шмат[[Народнасьць|нацыянальнай]]'' памеснай аўтакефальнай царквой». Згодна з 3-м артыкулам яе дзейнасьць пашыралася на 16 краінаў на паўночным усходзе [[Эўразія|Эўразіі]]: * 9 краінаў на поўначы [[Азія|Азіі]] — [[Азэрбайджан]], [[Казахстан]], [[Кітай]], [[Кыргыстан]], [[Манголія|Манголію]], [[Таджыкістан]], [[Туркмэністан]], [[Узбэкістан]] і [[Японія|Японію]]; * 7 краінаў [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]] — [[Беларусь]], [[Латвія|Латвію]], [[Летува|Летуву]], [[Малдова|Малдову]], [[Расея|Расею]], [[Украіна|Украіну]] і [[Эстонія|Эстонію]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава І. Агульныя палажэньні|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203391.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. Паводле 4-га артыкула Статуту, ажыцьцяўляла «дзейнасьць на падставе: а) [[Біблія|Сьвятога Пісаньня]] і [[Сьвятое Паданьне|Сьвятога Паданьня]]; б) канонаў і [[Правілы сьвятых апосталаў|правілаў сьвятых апосталаў]], [[Сусьветны сабор|Сусьветных]] і Памесных сабораў і [[Айцы Царквы|сьвятых айцоў]]; в) пастановаў Памесных і [[Архірэй]]скіх сабораў, Сьвятога [[сынод]]у і ўказаў [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|маскоўскага патрыярха]]». Згодна зь 5-м артыкулам «РПЦ зарэгістраваная ў якасьці [[Юрыдычная асоба|юрыдычнай асобы]] ў Расейскай Фэдэрацыі як цэнтралізаваная [[Рэлігія|рэлігійная]] арганізацыя. [[Маскоўская патрыярхія]] і іншыя кананічныя падразьдзяленьні РПЦ, якія знаходзяцца на тэрыторыі РФ, рэгіструюцца ў якасьці юрасобаў як рэлігійныя арганізацыі»<ref name="а"/>. У 6-м артыкуле Статуту прадугледжвалася, што «РПЦ мае [[Герархія|герархічную]] будову кіраваньня». Згодна зь 7-м артыкулам «найвышэйшымі органамі царкоўнай [[Улада|улады]] і кіраваньня ёсьць ''Памесны сабор'', ''Архірэйскі сабор'', ''Сьвяты сынод'' на чале з маскоўскім патрыярхам». Пры патрыярху і Сьвятым сынодзе ў якасьці выканаўчага органу дзейнічала ''Найвышэйшая царкоўная рада''. Дарадчым органам, які садзейнічаў найвышэйшай царкоўнай уладзе РПЦ у падрыхтоўцы рашэньняў, якія тычыліся найбольш важных пытаньняў унутранага жыцьця і вонкавай дзейнасьці РПЦ, ёсьць ''Міжсаборная прысутнасьць''. Паводле 8-га артыкула, у РПЦ дейнічалі царкоўныя [[суд]]ы ў 3-х інстанцыях: а) [[Япархія|епархіяльны]] суд, б) найвышэйшы агульнацаркоўны суд, в) суд Архірэйскага сабору. У 9-м артыкуле адзначалася: «Службовыя асобы і супрацоўнікі кананічных падразьдзяленьняў, а таксама [[клірык]]і і [[Прыход|прыхаджане]] ''ня'' могуць зьвяртацца ў органы [[Дзяржава|дзяржаўнай]] улады і ў цывільны суд у пытаньнях, якія адносяцца да ўнутрыцаркоўнага жыцьця, улучна з кананічным кіраваньнем, царкоўным уладкаваньнем, [[Набажэнства|богаслужэбнай]] і пастырскай дзейнасьцю». Паводле 10-га артыкула, «кананічныя падразьдзяленьні РПЦ ''не'' вядуць палітычнай дзейнасьці і ''не'' надаюць свае [[Памяшканьне|памяшканьні]] для правядзеньня палітычных мерапрыемстваў»<ref name="а"/>. Утварылася ў 1448 годзе як кананічна ізаляваная<ref name="eiu">Мицик Ю. Московський Патріархат // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2010. — Т. 7 : Мл — О. С. 87.</ref> '''Маскоўская царква''' (царква [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]) у выніку самавольнага выхаду [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]] з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. [[De facto|Фактычнае]] вызнаньне здабыла толькі ў 1589 годзе, але ў адрозьненьне ад іншых аўтакефальных цэркваў ніколі не атрымлівала [[томас]]у аб аўтакефаліі<ref name="risu">{{Спасылка|url=https://risu.org.ua/ua/index/all_news/confessional/orthodox_relations/72644/|загаловак=У Вселенському Патріархаті заявили, що не давали Томосу Російській Церкві|выдавец=[https://risu.org.ua/ Релігійно-Інформаційна Служба України]|мова=uk|дата доступу=2018-09-20}}</ref>. У 1686 годзе з парушэньнем царкоўных канонаў захапіла [[Кіеўская мітраполія Канстантынопальскага патрыярхату|Кіеўскую мітраполію Канстантынопальскага патрыярхату]]. У 1721—1917 гадох фактычна ўзначальвалася [[обэр-пракурор]]амі «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду]]», сьвецкімі чыноўнікамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Па савецкіх рэпрэсіх, якія зьнішчылі значную частку сьвятароў, у 1943 годзе аднавіла дзейнасьць пры спрыяньні [[Сталін]]а і трапіла пад кантроль [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КДБ СССР]]. У наш час абвяшчае сябе адзінай кананічнай праваслаўнай царквой на тэрыторыі былога [[СССР]] з выняткам [[Грузія|Грузіі]] і [[Армэнія|Армэніі]]<ref>[http://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203391.html Статут РПЦ. Глава 1]</ref>, аднак на частку гэтай тэрыторыі прэтэндуюць іншыя аўтакефальныя праваслаўныя цэрквы — [[Малдаўская праваслаўная царква|Малдаўская]] і [[Эстонская праваслаўная царква Канстантынопальскага патрыярхату|Эстонская]], а таксама аўтакефальныя праваслаўныя цэрквы [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква|Беларусі]] і [[Праваслаўная царква Ўкраіны|Ўкраіны]]. Усяленскі (Канстантынопальскі) патрыярхат вызнае Расейскую праваслаўную царкву толькі ў межах 1589 году, калі заходняя граніца Маскоўскай дзяржавы прыкладна адпавядала сучаснай заходняй граніцы Расейскай Фэдэрацыі. 15 кастрычніка 2018 году ў адказ на [[наданьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве]] і спыненьне дзеяньня граматы 1686 году, якая часова перадавала патрыярхату маскоўскаму права [[хіратонія|хіратоніі]] мітрапаліта кіеўскага (улада якога гістарычна пашыралася ў тым ліку на тэрыторыю [[Беларусь|Беларусі]]), у аднабаковым парадку разарвала [[эўхарыстыя|эўхарыстычныя]] дачыненьні з Усяленскім (Канстантынопальскім) патрыярхатам і выйшла ў [[схізма|схізму]]<ref name="ukr.lb.ua">[https://ukr.lb.ua/society/2018/10/15/410010_viryani_upts_mp_pered_viborom_shizma.html Віряни УПЦ МП перед вибором: схизма разом з РПЦ або єдність зі вселенським православ'ям, — Євстратій Зоря], LB.ua, 15.10.2018.</ref>. == Назва == Па [[дэ-факта|фактычным]] аддзяленьні Маскоўскай мітраполіі ад Канстантынопальскага патрыярхату (1448 год) незалежная царква Маскоўскай дзяржавы ўпершыню ўпамінаецца як ''Маскоўская царква'' ({{мова-ru|«Церковь Московская»|скарочана}}) у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году<ref name="Martas116">Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.</ref>, тады ж гэтая назва замацавалася як афіцыйная<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 164—165.</ref>. За часамі «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду]]» не існавала аднастайнай (афіцыйна або юрыдычна зафіксаванай) назвы праваслаўнай царкоўнай арганізацыі на тэрыторыі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], і ў розных крыніцах сустракаюцца варыянты: ''Праваслаўная каталіцкая грэцка-расейская царква'' ({{мова-ru|Православная кафолическая греко-российская церковь|скарочана}}), ''Расейская Царква'' ({{мова-ru|Российская Церковь, Русская Церковь|скарочана}}), ''Расейская Праваслаўная Царква'' ({{мова-ru|Российская Православная Церковь|скарочана}}), ''Расейская Праваслаўная каталіцкая Царква'' ({{мова-ru|Российская Православная кафолическая Церковь|скарочана}}), ''Грэцка-Расейская Царква'' ({{мова-ru|Греко-Российская Церковь|скарочана}}), ''Праваслаўная Грэцка-расейская Царква'' ({{мова-ru|Православная Греко-российская Церковь|скарочана}}), у XVIII ст. — ''Расейская Царква грэцкага закону'' ({{мова-ru|Российская Церковь греческого закона|скарочана}})<ref>Прот. Владислав Цыпин. [http://www.pravenc.ru/text/150023.html Ведомство православного исповедания] // Православная энциклопедия. Т. VII. — М. : Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2004. С. 369.</ref>. У дакумэнтах [[Усерасейскі царкоўны сабор|Усерасейскага царкоўнага сабору]] (1917—1918) царква ў Расеі, як правіла, называецца «Расейская Праваслаўная Царква» ({{мова-ru|Российская Православная Церковь|скарочана}}). У 1943 годзе адбылася зьмена другой афіцыйнай назвы Маскоўскага патрыярхату — з ''Расейскай праваслаўнай царквы'' ({{мова-ru|Российская православная церковь|скарочана}}) на ''«Рускую праваслаўную царкву»'' ({{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}})<ref name="eiu"/>. Тытул прадстаяцеля царквы зьмянілі з ''[[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Расеі]]'' ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея России|скарочана}}) на ''«Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі»'' ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея Руси|скарочана}}). Пытаньне аб назьве патрыярхату ўзьняў [[Сталін]], аднак паводле афіцыйнай вэрсіі<ref name="odintsov">Одинцов М.И. Русские патриархи ХХ века. М.: Изд-во РАГС, 1994. С. 290 [http://www.krotov.info/acts/20/1940/19430904.html].</ref>, сам тытул прапанаваў будучы новы патрыярх [[Сергій (Старагародзкі)]], Сталін нібы толькі пагадзіўся з прапановай і дадаў, што «гэта слушна». Тым часам у назьве царквы ня мусіць быць прыналежнасьці да пэўнай нацыі — [[расейцы|расейцаў]] ({{мова-ru|русские|скарочана}}), бо [[Праваслаўная царква]] зьяўляецца адзінай і належыць [[Ісус Хрыстос|Хрысту]], а ня нейкай нацыі або дзяржаве. З гэтай прычыны ў [[Грэцкая мова|грэцкай мове]] Расейскую праваслаўную царкву (аналягічна праваслаўным цэрквам у іншых краінах) называюць ''Праваслаўнай царквой у Расеі'' ({{мова-el|Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία|скарочана}}). Адпаведна, пазначэньне прыналежнасьці царквы да пэўнай нацыі сьведчыць пра [[ерась]] [[этнафілетызм]]у — рэлігійны [[нацыяналізм]]<ref name="bbc">Хоменко С., Денисов М. [https://www.bbc.com/russian/features-46067226 Константинополь: Московского патриархата на Украине больше нет], Расейская служба [[BBC]], 2 лістапада 2018 г.</ref>. == Кіраваньне == * ''Памесны сабор''. Склікаўся [[Архірэй]]скім саборам. Складаўся з архірэяў і абраных прадстаўнікоў [[клір]]у, [[Манах|манаства]] і [[Прыход|прыхаджанаў]] на чале з патрыярхам або месцазахавальнікам патрыяршага прастолу. Правамоцны пры ўдзеле 2/3 сябраў, у тым ліку 2/3 архірэяў ад агульнага ліку герархаў. Простай большасьцю прысутных сябраў абіраў прэзыдыюм на чале з патрыярхам або месцазахавальнікам для кіраваньня паседжаньнямі, сакратарыят на чале з сакратаром у архірэйскім сане і працоўныя органы. Абіраў [[патрыярх]]а. Надаваў [[Аўтакефалія|аўтакефалію]], [[Аўтаномія|аўтаномію]] і [[самакіраваньне]] часткам РПЦ. На прапанову Архірэйскага сабору выпрацоўваў стаўленьне да ўзаменаў зь іншымі памеснымі цэрквамі, іншаслаўнымі [[канфэсія]]мі і нехрысьціянскімі рэлігійнымі грамадамі, [[дзяржава]]мі і [[грамадзтва]]м у 16 краінах сваёй дзейнасьці. Прапануе Архірэйскаму сабору перагледзець рашэньні ў галіне веравучэньня і кананічнага ўладкаваньня з улікам меркаваньняў, выказаных большасьцю сваіх удзельнікаў. Пратаколы паседжаньняў падпісваў сакратар і зацьвярджаў старшыня прэзыдыюму. Прэзыдыюм, сакратар і старшыні працоўных органаў складалі саборную раду, якая разглядала пытаньні наконт павесткі дня. Архірэі сабору складалі Архірэйскую нараду, якую склікалі старшыня сабору, яго рада або 1/3 архірэяў для разгляду пастановаў сабору, якія выклікалі сумненьне наконт адпаведнасьці [[Сьвятое Пісаньне|Сьвятому Пісаньню]] і [[Сьвятое Паданьне|Сьвятому Паданьню]]. Пры паўторным адрынаньні рашэньня сабору большасьцю архірэяў яно губляе сілу саборнага вызначэньня. Рашэньні ў выглядзе пастановаў і вызначэньняў падпісвалі старшыня і ўсе 12 сябраў-архірэяў прэзыдыюму<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава ІІ. Памесны сабор|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203393.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Архірэйскі сабор''. Складаўся з епархіяльных і [[Вікарый|вікарных]] архірэяў. Склікаўся патрыярхам або месцазахавальнікам і Сьвятым [[сынод]]ам аднойчы на 4 гады і напярэдадні Памеснага сабору. Уносіў на зацьвярджэньне Памеснага сабору парадак паседжаньня, праграму, павестку дня і яго будову. Зацьвярджаў Палажэньні аб складзе Памеснага сабору і абраньні патрыярха. Тлумачыў [[Хрысьціянства|хрысьціянскае]] веравучэньне і нормы хрысьціянскай [[Мараль|маралі]] на падставе Сьвятога Пісаньня і Сьвятога Паданьня. Уносіў зьмяненьні ў Статут РПЦ. Вырашаў пытаньні [[Багаслоўе|багаслоўя]], канонаў, набажэнства і пастырства. Кананізаваў сьвятых і праслаўляў мясцовашанаваных сьвятых. Тлумачыў сьвятыя каноны і царкоўныя законапалажэньні. Вызначаў характар дачыненьняў зь дзяржаўнымі ўстановамі. Прапаноўваў Памеснаму сабору стварыць аўтаномныя і самакіраваныя цэрквы. Зацьвярджаў рашэньні Сьвятога сыноду аб стварэньні [[экзархат]]аў, [[Мітрапаліт|мітрапаліцкіх]] акругаў, [[мітраполія]]ў і япархіяў, вызначэньне іх межаў і найменьняў, а таксама рашэньні Сынодаў самакіраваных цэркваў аб стварэньні мітраполіяў і япархіяў. Таксама зацьвярджаў рашэньні Сьвятога сыноду аб стварэньні сынадальных установаў. Зацьвярджаў заканадаўчыя дзеяньні Сьвятога сыноду. Усталёўваў парадак дзейнасьці ўсіх царкоўных судоў. Разглядаў фінансавую справаздачу Сьвятога сыноду і ўхваляў правілы плянаваньня агульнацаркоўных даходаў і выдаткаў. Зацьвярджаў новыя агульнацаркоўныя ўзнагароды<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава ІІІ. Архірэйскі сабор|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203399.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Сьвяты сынод''. Складаўся з патрыярха або месцазахавальніка ў якасьці старшыні, 9 пастаянных і 5 часовых сябраў зь ліку епархіяльных архірэяў. Правамоцны пры ўдзеле 2/3 сябраў. Зацьвярджаў рашэньні большасьцю галасоў бяз права ўстрыманьня. Пастаяннымі сябрамі былі: старшыня Аддзелу вонкавых царкоўных сувязяў і кіраўнік справамі [[Маскоўская патрыярхія|Маскоўскай патрыярхіі]] паводле пасады, а таксама 7 мітрапалітаў паводле катэдры: [[Кіеўская мітраполія Маскоўскага патрыярхату|кіеўскі]] (Украіна), [[Санкт-Пецярбурская мітраполія|санкт-пецярбурскі]], [[Круціцкі мітрапаліт|круціцкі]] (Маскоўская вобласьць), [[Менская мітраполія|менскі]] (Беларусь), [[Кішынёўская мітраполія|кішынёўскі]] ([[Малдова]]), [[Астанайская япархія|астанайскі]] (Казахстан) і [[Ташкенцкая япархія|ташкенцкі]] (Узбэкістан). Часовых сябраў выклікалі на адну паўгадовую сэсію паводле старшынства архірэйскай [[Хіратонія|хіратоніі]] зь ліку япіскапаў, якія кіравалі япархіяй звыш 2-х гадоў. Год падзяляўся на вяснова-летнюю і восеньска-зімовую сэсіі. Паседжаньні склікаў патрыярх, які прадстаўляў павестку дня на першым паседжаньні і кіраваў паседжаньнямі. Сакратаром быў кіраўнік справамі Маскоўскай патрыярхіі, які складаў часопіс паседжаньняў. Калі патрыярх паўторна ня згодны з рашэньнем большасьці, то яго разгляд перадаюць на Архірэйскі сабор. Усе часопісы і вызначэньні падпісвалі старшыня і ўсе прысутныя сябры. Тлумачыў прымяненьне кананічных пастановаў. Упарадкоўваў багаслоўскія справы. Выдаваў дысцыплінарныя пастановы кліру, манаству і царкоўным працаўнікам. Ухваляў статуты самакіраваных цэркваў, экзархатаў і мітрапаліцкіх акругаў. Разглядаў часопісы 2-х апошніх. Усталёўваў парадак валоданьня, карыстаньня і распараджэньня [[Будынак|будынкамі]] і [[Маёмасьць|маёмасьцю]]. Кананізаваў мясцовашанаваных сьвятых. Абіраў і вызначаў утрыманьне архірэяў. Прызначаў кіраўнікоў сынадальных установаў, [[рэктар]]аў духоўных акадэміяў і [[сэмінарыя]]ў, [[Ігумен (манастыр)|ігуменаў]] і намесьнікаў манастыроў. Таксама прызначаў архірэяў, клірыкаў і прыхаджанаў для паслушаньня за мяжой. Сярод іншага, на прапанову патрыярха прызначаў сябраў Найвышэйшай царкоўнай рады зь ліку кіраўнікоў сынадальных і агульнацаркоўных установаў ды падразьдзяленьняў Маскоўскай патрыярхіі. Урэшце, прызначаў сябраў Міжсаборнай прысутнасьці. Зацьвярджаў епархіяльных архірэяў на пасадзе сьвята[[архімандрыт]]аў [[манастыр]]оў. Ухваляў агульнацаркоўны плян выдаткаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава V. Сьвяты сынод|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203401.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Найвышэйшая царкоўная рада''. Складалася з патрыярха ў якасьці старшыні, прызначаных Сьвятым сынодам сябраў і кіраўнікоў сынадальных установаў паводле пасады. Падпарадкоўваўся патрыярху. Разглядала справы царкоўнага гаспадараньня і ўзаемінаў зь дзяржавай, а таксама дзейнасьць царкоўных [[Сродак масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]]. Прадпрымала захады для выкананьня вызначэньня Памеснага і Архірэйскага сабораў, пастановаў і вызначэньня Сьвятога сыноду, а таксама ўказаў і распараджэньняў патрыярха<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VI. Найвышэйшая царкоўная рада|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/2777569.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Міжсаборная прысутнасьць''. Складалася часткова з пастаянных сябраў Сьвятога сыноду і сябраў Найвышэйшая царкоўнай рады паводле пасады. Частка сябраў абіралася зь ліку архірэяў, клірыкаў, манаства і прыхаджанаў Сьвятым сынодам. Склад пераглядаўся кожныя 4 гады на прапанову патрыярха. Рыхтавала рашэньні Архірэйскага сабору і Сьвятога сыноду на даручэньне патрыярха або Сьвятога сыноду<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VII. Міжсаборная прысутнасьць|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/2777594.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''[[Маскоўская патрыярхія]]''. Яднала ўстановы пад наўпроставым кіраўніцтвам патрыярха. Улучала адміністрацыйны сакратарыят, [[выдавецтва]], прэс-службу, кіраўніцтва справамі, управу [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]], управу ў справах япархіяў у краінах [[Блізкае замежжа|блізкага замежжа]], а таксама 3 камісіі: 1) каардынацыі выставачнай дзейнасьці, 2) фізычнай культуры і [[спорт]]у, 3) узнагародную<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/1452126/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Найвышэйшыя агульнацаркоўны суд''. Складаўся са старшыні і 4-х архірэяў, абраных Архірэйскім саборам на 4 гады. Быў судом 2-й інстанцыі для царкоўных правапарушэньняў клірыкаў, манаства і прыхаджанаў, падсудных епархіяльным судам. Таксама разглядаў у якасьці суду 1-й інстанцыі такія правапарушэньні архірэяў і кіраўнікоў сынадальных установаў. Пастановы суду падлягалі выкананьню пасьля зацьвярджэньня патрыярхам і Сьвятым сынодам. Пры іх нязгодзе набывала моц іх рашэньне з магчымасьцю перадачы справы ў суд Архірэйскага сабору. Наглядаў за дзейнасьцю епархіяльных судоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава IX. Царкоўны суд|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203405.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. == Будова == На 2025 год у склад Расейскай праваслаўнай царквы ўваходзілі: * [[Украінская праваслаўная царква (Маскоўскага патрыярхату)]] (53 япархіі), якая «ёсьць [[Самакіраваньне|самакіраванай]] з правамі шырокай [[Аўтаномія|аўтаноміі]]» згодна зь 10-й главой Статуту РПЦ 2000 году і якой «нададзеная [[незалежнасьць]] і самастойнасьць у яе кіраваньні ў адпаведнасьці з Вызначэньнем Архірэйскага сабору РПЦ 25—27 кастрычніка 1990 году "Аб Украінскай праваслаўнай царкве"»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава X. Украінская праваслаўная царква|спасылка=https://www.patriarchia.ru/db/text/5082273.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 2 [[Аўтаномная праваслаўная царква|аўтаномныя царквы]] — [[Кітайская праваслаўная царква|Кітайская]] і [[Японская праваслаўная царква|Японская]] (3 япархіі)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XІ. Аўтаномныя цэрквы|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1405099.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 4 [[Самакіраваная царква|самакіраваныя царквы]] — [[Латвійская праваслаўная царква|Латвійская]] (2 япархіі), [[Праваслаўная царква Малдовы|Малдовы]] (7 япархіяў) і [[Эстонская хрысьціянская праваслаўная царква|Эстонская]] (2 япархіі), а таксама [[Расейская праваслаўная царква замежжа|Расейская ў замежжы]] (Новы Ёрк; 8 япархіяў у Ангельшчыне, [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]], ЗША, Канадзе і [[Нямеччына|Нямеччыне]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XІІ. Самакіраваныя цэрквы|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203407.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 4 [[экзархат]]ы — [[Беларускі экзархат]] (15 япархіяў), утвораны паводле «[[Народнасьць|нацыянальна]]-рэгіянальнага прынцыпу», дзе «епархіяльныя і вікарныя архірэі экзархату абіраюцца і прызначаюцца Сьвятым сынодам паводле прадстаўленьня Сыноду экзархату»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XІІІ. Экзархаты|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203411.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>, а таксама 3 патрыяршыя экзархаты [[Патрыяршы экзархат Афрыкі|Афрыкі]] (2 япархіі ў [[Эгіпет|Эгіпце]] і [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]]), [[Патрыяршы экзархат Заходняй Эўропы|Заходняй Эўропы]] ([[Парыж]]; 5 япархіяў у Ангельшчыне, [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]] і Францыі) і [[Патрыяршы экзархат Паўднёва-Ўсходняй Азіі|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] ([[Сынгапур]]; 4 япархіі ў [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]], Сынгапуры, [[Тайлянд]]зе і на [[Філіпіны|Філіпінах]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экзархаты|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/30969/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 2 [[Мітрапаліцкая царква|мітрапаліцкія акругі]] — [[Казахстанская мітрапаліцкая акруга|Казахстанскую]] (10 япархіяў) і [[Сярэднеазіяцкая мітрапаліцкая акруга|Сярэднеазіяцкую]] ([[Ташкент]]; 3 япархіі ў [[Кыргыстан]]е, [[Таджыкістан]]е і Ўзбэкістане)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XIV. Мітрапаліцкія акругі|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1405167.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 61 [[мітраполія]], у тым ліку [[Менская мітраполія]] ў складзе Беларускага экзархату<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Арганізацыі|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 327 [[япархія]]ў, зь іх 206 у Расеі і 7 асобных япархіяў за мяжой у [[Аргентына|Аргентыне]], Азэрбайджане і Армэніі, [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], Летуве ([[Віленская япархія]]) і Нямеччыне<ref name="б"/>; * [[Архіепіскапія заходнеэўрапейскіх прыходаў расейскай традыцыі]] (Францыя)<ref name="б"/>. * 37 стаўрапігійных [[манастыр]]оў у Расеі, зь іх 17 мужчынскіх<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Стаўрапігійныя манастыры|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/3491784/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. На канец 2006 году, і да далучэньня РПЦЗ, Маскоўскі патрыярхат меў 136 япархіяў у [[Расея|Расеі]], [[Украіна|Украіне]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летуве]], [[Малдова|Малдове]], [[Азэрбайджан]]е, [[Казахстан]]е, [[Узбэкістан]]е, [[Кыргыстан]]е, [[Таджыкістан]]е і [[Туркмэністан]]е (гэтыя краіны абвяшчаюцца «кананічнымі тэрыторыямі»), а таксама ў дыяспары — [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Аргентына|Аргентыне]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Францыя|Францыі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Нямеччына|Нямеччыне]], [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], [[ЗША]] і [[Канада|Канадзе]]<ref name="spis">[http://magazines.russ.ru/oz/2001/1/spr.html Как устроена Русская православная церковь] {{ref-ru}}</ref>; [[Беларускі экзархат]]; 171 архіерэяў, зь іх 131 епархіяльных, 40 вікарных, без уліку 13, якія былі на адпачынку. Дзейнічалі 713 манастыроў, у тым ліку ў Расеі: 208 мужчынскіх і 235 жаночых; ва Ўкраіне: 89 мужчынскіх і 84 жаночыя; у іншых краінах у межах былога [[СССР]]: 38 мужчынскіх і 54 жаночыя; у рэшце замежных краінаў: 2 мужчынскія і 3 жаночыя. Стаўрапігіяльных манастыроў было 25. Агульная колькасьць прыходаў — 27 393 (колькасьць хутка расьце). Агульная колькасьць духавенства — 29 450. Прыходы, прадстаўніцтвы і іншыя падразьдзяленьні РПЦ існавалі ў [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Швэцыя|Швэцыі]], [[Нарвэгія|Нарвэгіі]], [[Данія|Даніі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Італія|Італіі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Грэцыя|Грэцыі]], на [[Кіпр]]ы, у [[Ізраіль|Ізраілі]], [[Лібан]]е, [[Сырыя|Сырыі]], [[Іран]]е, [[Тайлянд]]зе, [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Эгіпет|Эгіпце]], [[Туніс]]е, [[Марока]], ПАР, [[Бразылія|Бразыліі]] і [[Мэксыка|Мэксыцы]]<ref name="spis"/>. == Дзейнасьць == У якасьці рэлігійна-праўнай асновы сваёй дзейнасьці разглядае [[Сьвятое Пісаньне]], а таксама [[Сьвятая Традыцыя|Святую Традыцыю]]. Апошняя ўлучае каноны, аўтарызаваныя Царквой богаслужбовыя тэксты, творы сьвятых айцоў, жыціі Сьвятых, а таксама звычаі Царквы. З 1991 году мае статус [[Юрыдычная асоба|юрыдычнай асобы]]. == Адукацыя == На 2016 год Расейская праваслаўная царква мела адну агульнацаркоўную асьпірантуру і дактарантуру, 5 духоўных акадэміяў (у Маскве, Санкт-Пецярбургу, Кіеве, Кішынёве, Менску), 6 унівэрсітэтаў і інстытутаў, 53 духоўных сэмінарыі, 29 духоўных вучэльняў. == Гісторыя == === Утварэньне Маскоўскай мітраполіі === Расейская праваслаўная царква выводзіць сваю гісторыю з 988 году — часу [[Хрост Русі|Хросту]] [[Кіеўская Русь|Кіеўскага княства]] і ўтварэньня Кіеўскай мітраполіі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. Аднак існаваньне [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]] (папярэдніцы Маскоўскага патрыярхату) пачалося толькі па захопе [[Залатая Арда|Залатой Ардой]] [[Кіеў|Кіева]] ў 1240 годзе, калі загінуў мітрапаліт кіеўскі Ёсіф, а ў 1299 годзе мітрапаліт [[Максім (мітрапаліт кіеўскі)|Максім]] перанёс сваю рэзыдэнцыю ўва [[Ўладзімер на Клязьме]] — бліжэй да ардынскай сталіцы [[Сарай|Сараю]]. У 1352 годзе катэдру перанесьлі ў [[Масква|Маскву]], пры гэтым тамтэйшыя мітрапаліты працягвалі тытулявацца «кіеўскімі». Тым часам самавольны перанос біскупскай катэдры не адпавядае царкоўным канонам, бо забараняецца правілам 82 [[Картагенскі сабор|Картагенскага сабору]], таму такое тытуляваньне было некананічным<ref>[[Апанас (Мартас)|Мартос А.]] Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 88.</ref>. Фактычная ліквідацыя Кіеўскай мітраполіі (бо мітрапаліт больш не знаходзіўся ў Кіеве) прычынілася да ўтварэньня асобных Маскоўскай і [[Літоўская мітраполія|Наваградзкай (Літоўскай)]] мітраполіяў Канстантынопальскага патрыярхату. === Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы === [[Файл:Engraving of Red Square & Kremlin (Moscow, 1654).jpg|значак|Арыгінальны абрад МЦ «Шествие на осляти». Масква, 1654 г.]] У 1448 годзе ўтварылася незалежная Маскоўская царква (упершыню значыцца пад назвай {{мова-ru|«Церковь Московская»|скарочана}} у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году<ref name="Martas116"/>), што стала вынікам самавольнага выхаду Маскоўскай мітраполіі з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. За гэта праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як [[схізма|схізму]]. [[Файл:Meyerberg carsky gerb.jpg|значак|Укосны [[васьміканцовы крыж]] — сымбаль МЦ<ref>Liungman C. G. Symbols — Encyclopedia of Western Signs and Ideograms. Ionfox AB. — HME Publishing, 2004. P. 140. ISBN 978-91-972705-0-2.</ref> — на гербе [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксея Міхайлавіча]] ў час [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|Патопу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], 1661—1662 гг.]] Па захопе [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]] [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] ў 1453 годзе і гібелі апошняга бізайтыйскага імпэратара Маскоўская царква ўзялася дапамагаць гаспадарам [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] ў іх імкненьні прэтэндаваць на ролю «трэцяга Рыму» — абвяшчаць сябе спадкаемцамі [[Бізантыя|Бізантыі]] і выратавальнікамі хрысьціянаў ад усіх «паганых» і «раскольнікаў»<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 142.</ref>. Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы працягвалася 141 год і прычынілася да зьяўленьня ў яе богаслужбовай практыцы пэўных разыходжаньняў зь іншымі праваслаўнымі цэрквамі<ref name="eiu"/>. У канцы XV ст. Маскоўская царква пачала шырока выкарыстоўваць [[васьміканцовы крыж]] з касой папярочкай. На саборы 1551 году маскоўскі гаспадар [[Іван Жахлівы|Іван IV Тыран]] пастанавіў уніфікаваць формы крыжоў, каб адмежаваць Маскоўскую дзяржаву ад «[[Літоўская мітраполія|літоўскага]], [[Полацкае княства|Полацкага]] [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжа]]»<ref name="biely">[[Анатоль Белы|Белы А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_rhist/1020/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B_%D0%90._%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%B6_%D0%95%D1%9E%D1%84%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BD%D0%BD%D1%96_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B9.html Крыж Еўфрасінні Полацкай] // Наша Слова. № 29 (817) 1 жніўня 2007 г.</ref>. У [[Стаглаў|зборніку пастановаў сабору]] (глава 41, пытаньне 8) значыцца: {{мова-ru|водружен бысть и поставлен святый крест'' (заўв. — укосны васьміканцовы крыж) ''благочестивым царем Иваном на саборной церкви пречистыя Богородицы... и таковые святые кресты на церквях и впредь до поставляются же|скарочана}}. Апроч таго, з гэтага часу ўкосны васьміканцовы крыж разьмяшчаўся на [[Герб Расеі|дзяржаўным гербе]], а таксама на вайсковых сьцягах Маскоўскай дзяржавы<ref>Shpakovsky V., Nicolle D. Armies of Ivan the Terrible: Russian Troops 1505-1700. — Osprey Publishing, 2006. — P. 23. — ISBN 978-1-84176-925-7.</ref>. Паводле ўкраінскага дасьледніка [[Вадзім Шчарбакоўскі|Вадзіма Шчарбакоўскага]], Масква ўвяла гэты крыж наўмысна, з палітычнымі мэтамі<ref>Щербаківський В. Чи трираменний хрест із скісним підніжком – національний хрест України? // Визвольний шлях. — 1952, листопад. — Ч. 11 (62). С. 33—34.</ref>. === Утварэньне Маскоўскага патрыярхату === У 1588 годзе фактычны маскоўскі гаспадар [[Барыс Гадуноў]] запрасіў патрыярха канстантынопальскага Ерамію II у Маскву на перамовы пра магчымы пераезд з захопленага туркамі-асманамі [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]]. Аднак у самой Маскве Гадуноў на паўгода зьняволіў<ref>Саган О. Вселенське православ'я. Суть. Історія. Сучасні реалії. — Київ. Світ знань. 2004. С. 486.</ref> патрыярха і марыў яго голадам<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Па ўсіх канонах: чаму аўтакефалію дае канстанцінопальскі патрыярх // Наша гісторыя. № 4, 2018. С. 37.</ref>. Гэта прымусіла Ерамію II у 1589 годзе ня толькі [[дэ-факта|фактычна]] вызнаць аўтакефалію Маскоўскай царквы, але і абвясьціць яе патрыярхатам. Пры гэтым у адрозьненьне ад іншых аўтакефальных цэркваў Маскоўская царква не атрымала ад Канстантынопалю [[томас]]у аб аўтакефаліі<ref name="risu"/>. У 1606 годзе маскоўскі гаспадар [[Васілі Шуйскі]] пазбавіў патрыяршага пасаду другога патрыярха маскоўскага [[Ігнаці (патрыярх маскоўскі)|Ігнація]] за тое, што ён сустракаў і ўзьвёў на гаспадарскі пасад [[Дзьмітры Самазванец|Дзьмітрыя Самазванца]]. Нягледзячы на цалкам беспадстаўнае з пункту гледжаньня царкоўных канонаў пазбаўленьне пасаду, патрыряха Ігнація выкрасьлілі з сучаснага афіцыйнага пераліку патрыярхаў маскоўскіх<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] [https://www.svaboda.org/a/29540240.html Ці адарве Масква Беларусь ад Праваслаўя?], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2018 г.</ref>. Важным этапам у гісторыі Маскоўскага патрыярхату былі рэформы патрыярха [[Нікан (патрыярх маскоўскі)|Нікана]] (1653—1660), які прыбраў пэўныя адрозьненьні ад [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскай царквы]] ў богаслужбовых кнігах, богаслужбовай практыцы і абрадах, якія ўзьніклі ў пэрыяд кананічнай ізаляцыі Маскоўскай царквы як [[расейцы|расейскія нацыянальныя]] адметнасьці<ref>Нуруллаев А. А. Нуруллаев А. Ал. Религия и политика. — М., 2006. С. [https://books.google.by/books?id=QDlFDwAAQBAJ&pg=PT299&lpg=PT299#v=onepage&q&f=false 299].</ref>. Важную ролю ў правядзеньні гэтых рэформаў адыгралі ўкраінскія і беларускія праваслаўныя багасловы і кніжнікі, якія дзейнічалі ў Маскоўскай дзяржаве<ref name="eiu"/>. Аднак ня ўсе прынялі Ніканаўскія рэформы, частка вернікаў на чале з пратапопам Авакумам ня вызнала іх і пайшла ў раскол, што прывяло да ўтварэньня [[стараабрадніцтва]] як асобнай канфэсіі. [[Файл:Peter der-Grosse 1838.jpg|значак|[[Пётар I]]]] Сярод іншага патрыярх Нікан пастанавіў замест укоснага 8-канцовага ўжываць 4-канцовы крыж<ref>Изотова О., Касперович Г., Гурко А., Бондарчик А. Кто живет в Беларуси. — Минск: «Беларуская навука», 2012. С. [https://books.google.by/books?id=RAOFBAAAQBAJ&pg=PA740&lpg=PA740#v=onepage&q&f=false 740]</ref>. Замену ўкоснага васьміканцовага крыжа 4-канцовым тлумачаць у тым ліку пашыранай у Маскоўскай дзяржаве прыктыкай зьняважлівага стаўленьня да апошняга<ref name="RK147">Русский крест: символика православного надглавного креста. — Москва, 2006. С. 147.</ref>. Неўзабаве аднак расейскія праваслаўныя зноў пачалі ўжываць укосны васьміканцовы крыж. Так, паводле сьведчаньня мітрапаліта разанскага і мурамскага [[Стэфан (Яворскі)|Стэфана]], укосны васьміканцовы крыж насіў маскоўскі гаспадар [[Пётар I]] (1672—1725)<ref name="hnidec">Гнідець Р. [https://web.archive.org/web/20180614171451/https://www.saintjosaphat.org/statti/article/sv-khrest-iogo-forma-ta-riznovidi-v-ukrajini/ Св. Хрест, його форма та різновиди в Україні] // Греко-Католицька Традиція №9 (193), вересень 2013 р.</ref>. === Захоп Кіеўскай мітраполіі Канстантынопальскага патрыярхату === [[Файл:01 130 Book illustrations of Historical description of the clothes and weapons of Russian troops.jpg|значак|Укосны васьміканцовы крыж на вайсковым сьцягу [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], 1696—1699 гг.]] Па [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайне з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у выніку якой Маскоўская дзяржава захапіла [[Кіеў]], у 1685 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] даслаў ліст патрыярху канстантынопальскаму Якаву з просьбай перадаць [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскую мітраполію]] Маскве, на што атрымаў адмову. Тады ён самавольна з парушэньнем царкоўных канонаў (у тым ліку 8-га правіла III [[Усясьветны Сабор|Усясьветнага Сабору]] і 2-га правіла II Усясьветнага Сабору<ref name="eiu"/>) ажыцьцявіў гвалтоўны перавод праваслаўных прыходаў, што знаходзіліся на заваяванай тэрыторыі Рэчы Паспалітай, пад уладу Маскоўскага патрыярхату. Па сьмерці патрыярха Якава ў 1686 годзе Аляксей Міхайлавіч зьвярнуўся да ўладаў [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], на тэрыторыі якой на той час была рэзыдэнцыя патрыярха канстантынопальскага, і прапанаваў ім мір. Адзінай умовай была згода з боку новага патрыярха Дыянісія на перавод Кіеўскай мітраполіі ў юрысдыкцыю Масквы<ref>Патріархат-рейдер [http://tyzhden.ua/History/16915] // Український тиждень, № 6 (171), 11.02.2011</ref>. Неўзабаве той мусіў падпадаркавацца асманскім уладам і выдаў адпаведную грамату, за што атрымаў матэрыяльную ўзнагароду<ref>Мицик Ю., Солодкий П. [http://www.istpravda.com.ua/articles/2013/07/25/131816 Історія і сучасність українського православ'я], Українська Правда, 25.07.2013.</ref>. Аднак ужо ў 1687 годзе [[Канстантынопальскі сабор]] асудзіў патрыярха Дыянісія за адмову ад Кіеўскай мітраполіі на карысьць Масквы і пазбавіў яго патрыяршага пасаду за сыманію (хабарніцтва). Хоць выдадзеная на загад сьвецкіх уладаў грамата Дыянісія ня можа лічыцца кананічным дакумэнтам<ref>Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 209.</ref>, з гэтага часу Кіеўская мітраполія апынулася [[дэ-факта]] ў складзе Маскоўскага патрыярхату. === Скасаваньне патрыярхату і ўтварэньне «Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду» Расейскай імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Найсьвяцейшы ўрадавы сынод}} [[Файл:Senate Square SPb 000000008 1 m.jpg|значак|Будынак урадавых [[Сэнат Расейскай імпэрыі|сэнату]] і [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|сыноду]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у]] У выніку рэформаў, праведзеных [[Пётар I|Пятром I]], адбылася ліквідацыя інстытуту патрыярхату дзеля беспасярэдняга кіраваньня царквой маскоўскімі гаспадарамі (расейскімі імпэратарамі<ref>Шэйкін Г. Сінод // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 301—302.</ref>). З 1721 году Маскоўская царква кіравалася «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшым урадавым сынодам]]», які разам з [[Сэнат Расейскай імпэрыі|урадавым сэнатам]] належаў да сыстэмы найвышэйшых органаў дзяржаўнага кіраваньня [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Рубльова Н. С. Синод // Енциклопедія історії України: Т. 9. Прил — С / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. — К.: В-во «Наукова думка», 2012. С. 565.</ref>. На практыцы ўрадавым сынодам з волі маскоўскага гаспадара кіравалі сьвецкія [[обэр-пракурор]]ы<ref name="eiu"/>. У 1832 годзе выйшлі [[Асноўныя законы Расейскай імпэрыі]], згодна зь якімі (артыкул 42) вярхоўным кіраўніком Маскоўскай царквы абвяшчаўся маскоўскі гаспадар{{Заўвага|У заўвазе да гэтага артыкула зазначаецца: «У гэтым сэнсе Імпэратар у Акце аб спадкаемстве стальцу 5 красавіка 1797 г. называецца Кіраўніком Царквы» ({{мова-ru|«В сем смысле Император в Акте о наследии престола 1797 г. апр. 5 именуется Главою Церкви»|скарочана}})}}. Праз пашырэньне межаў Расейскай імпэрыі тэрыторыя юрысдыкцыі «Найсьвяцейшага урадавага сыноду» значна павялічылася. Пры гэтым расейскія ўлады даручылі яму галоўную ролю ў [[Русіфікацыя|маскалізацыі]] [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксаваных земляў]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Ператварэньне Маскоўскага патрыярхату ў частку дзяржаўнага апарату Расейскай імпэрыі прывяло да пашырэньня [[ерась|ерасяў]], фармаваньня разнастайных рэлігійных [[сэкта]]ў, страты даверу да царквы з боку часткі вернікаў<ref name="eiu"/>. === Аднаўленьне патрыярхату, зьнішчэньне Царквы савецкімі ўладамі === [[Файл:Патриарх Тихон.jpg|значак|[[Ціхан (патрыярх маскоўскі)|Патрыярх Ціхан]]]] Патрыярхат аднавіўся толькі па распадзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў 1917 годзе. На патрыяршы пасад абралі [[Ціхан (патрыярх маскоўскі)|Ціхан]]а, мітрапаліта маскоўскага. Неўзабаве ў 1918 годзе савецкія ўлады афіцыйна аддзялілі Маскоўскі патрыярхат ад дзяржавы. У 1922 годзе патрыярх Ціхан у сваім афіцыйным лісьце вызнаў справядлівай просьбу [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|ўраду БНР]] пашырыць ужываньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]], дазволіў выкарыстоўваць яе ў беларускіх праваслаўных япархіях. Таксама ён паабяцаў, што ў час прызначэньня герархаў Праваслаўнай царквы ў Беларусі перавага будзе аддавацца тым, хто валодае беларускай мовай. Пры канцы ліста патрыярх блаславіў беларускі народ і ўрад [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]].<ref>{{артыкул|аўтар =Тіхон. Патрыярх Маскоўскі і усяе Русі.| частка = |загаловак =Пісьмо Патрыярха Тіхона Старшыне Рады Міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі.|арыгінал = |спасылка =http://elibrary.mab.lt/handle/1/2323|адказны =[[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]|выданьне=[[Беларускі сьцяг (1922)|Беларускі сьцяг]]|тып=часопіс|месца=[[Коўна]]|выдавецтва=[[Урад БНР]]|год=1922|выпуск=|том=|нумар=1 красавік—травень| старонкі=27, 28|isbn=}}</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=206218 Як патрыярх Маскоўскі блаславіў Беларускую Народную Рэспубліку] // [[Наша Ніва]], 14 сакавіка 2018 г.</ref> Па сьмерці патрыярха Ціхана ў 1925 годзе савецкія ўлады не дазволілі правесьці сабор дзеля абраньня новага кіраўніка царквы. Месцаахоўнікам патрыяршага пасаду стаў мітрапаліт [[Пётар (Палянскі)]], якога неўзабаве арыштавалі і закатавалі. Мітрапаліту Пятру ўспадкоўваў мітрапаліт [[Сергій (Страгародзкі)]] (зь сьнежня 1925 да 27 сьнежня 1936 году называўся намесьнікам патрыяршага месцаахоўніка). У 1927 годзе мітрапаліт Сергій выдаў Пасланьне (вядомае як «Дэклярацыя»), у якім прызнаў Савецкі Саюз грамадзянскай радзімай, заклікаў япіскапаў, сьвятароў і прыхаджанаў да грамадзянскай ляяльнасьці савецкай уладзе, а таксама запатрабаваў ад замежнага духавенства поўнай палітычнай ляяльнасьці да савецкага ўраду<ref>[http://www.sedmitza.ru/lib/text/440043/ Послание заместителя патриаршего местоблюстителя, Митрополита Нижегородского Сергия (Страгородского) и временного при нем Патриаршего Священного Синода («Декларация» Митрополита Сергия). 1927 г.]</ref>. Пасланьне і наступныя звальненьні пэўных нязгодных япіскапаў прывяло да пратэстаў і адмове падпарадкаваньня Сергію (Старагародзкаму) з боку шэрагу групаў унутры Царквы і да ўтварэньня іншых «старацаркоўных» арганізацыяў, якія не прызналі законнасьці царкоўнай улады намесьніка месцаахоўніка, а таксама да «спыненьня дачыненьняў»<ref>[http://pravoslavie.ru/11687.html Послание Архиерейского Синода Русской Зарубежной Церкви боголюбивой пастве о преодолении духовного разделения в Русской Православной Церкви]</ref> з Маскоўскім патрыярхатам большасьці расейскіх япіскапаў у эміграцыі. Паводле некаторых зьвестак, у першыя пяць гадоў па [[Кастрычніцкі пераварот|Кастрычніцкім перавароце]] бальшавікі пакаралі сьмерцю 28 япіскапаў і 1200 сьвятароў<ref>Ostling R. [https://web.archive.org/web/20181102184201/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,150718,00.html Cross Meets Kremlin] // Time. June 24, 2001.</ref>. У 1930-я гады супрацоўнікі [[НКВД]] расстралялі або выслалі ў лягеры амаль усіх япіскапаў, а таксама значную частку сьвятароў і актыўных прыхаджанаў. Царква апынулася ў цяжкім стане. === Дазвол дзейнасьці, зьмена назвы з ініцыятывы Сталіна і кантроль НКВД-КДБ === [[Файл:JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|значак|[[Сталін]]]] Па [[Нямецка-савецкая вайна|нападзе Трэцяга Райху на СССР]] палітыка савецкіх ўладаў зьмянілася. На захопленых немцамі землях адчынілі 9400 храмаў, зачыненых савецкімі ўладамі, у тым ліку каля 700 у Беларусі. Таму царква апынулася патрэбнай савецкай уладзе ў [[Ідэалёгія|ідэалягічным]] супрацьстаяньні [[Нямецкая дзяржава|Нямецкай дзяржаве]], каб давесьці, што царкоўнае жыцьцё магчымае і пры саветах. Маскоўскі мітрапаліт [[Сергій (патрыярх)|Сергій (Страгародзкі)]] атрымаў магчымасьць зьвярнуцца з пасланьнямі да царквы звыш 50 разоў. 4 верасьня 1943 году старшыня [[Савет народных камісараў СССР|Савету народных камісараў СССР]] Ёсіф Сталін запрасіў да сябе маскоўскага мітрапаліта Сергія і ленінградзкага мітрапаліта [[Аляксій I|Аляксія (Сіманскага)]], а таксама кіеўскага мітрапаліта [[Мікалай (Ярушэвіч)|Мікалая (Ярушэвіча)]] беларускага паходжаньня. На сустрэчы Сталін паведаміў пра стварэньне [[Рада ў справах Расейскай праваслаўнай царквы|Рады ў справах Расейскай праваслаўнай царквы]] і патрэбу склікаць [[Архірэйскі сабор РПЦ 1943 году|Архірэйскі сабор]], каб найхутчэй абраць патрыярха 8 верасьня<ref>{{Артыкул|аўтар=Вольга Мядзьведзева.|загаловак=Блаславеньне на подзьвіг|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=3 ліпеня 2014|нумар=123 (27733)|старонкі=7|issn=1990-763X}}</ref>. У 1943 годзе пры спрыяньні [[Іосіф Сталін|Сталіна]] ў Маскве прайшоў Сабор япіскапаў, на якім адбылася зьмена другой афіцыйнай назвы Маскоўскага патрыярхату — з Расейскай праваслаўнай царквы ({{мова-ru|Российская православная церковь|скарочана}}) на «Рускую праваслаўную царкву» ({{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}})<ref name="eiu"/>. Тытул прадстаяцеля царквы зьмянілі з [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Расеі]] ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея России|скарочана}}) на «Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі» ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея Руси|скарочана}}). Пытаньне аб назьве патрыярхату ўзьняў Сталін, аднак паводле афіцыйнай вэрсіі<ref name="odintsov"/>, сам тытул прапанаваў будучы новы патрыярх [[Сергій (Старагародзкі)]], Сталін нібы толькі пагадзіўся з прапановай і дадаў, што «гэта слушна». У 1945 годзе адбыўся Памесны Сабор, на якім зацьвердзілі новую назву, а таксама абралі новага патрыярха. У сьнежні 2017 году [[Служба бясьпекі Украіны|СБУ]] зьняла грыф «[[дзяржаўная таямніца|цалкам сакрэтна]]» з дакумэнтаў [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КДБ]] аб стварэньні Маскоўскай патрыярхіі. З рассакрэчаных дакумэнтаў вынікае, што НКВД і яго падразьдзелы ў саюзных і аўтаномных рэспубліках, краях і абласьцях займаліся падборам кандыдатаў дзеля ўдзелу ў Саборы: «важна, каб у ліку вызначаных кандыдатаў пераважалі агенты НКВД, здольныя правесці на Саборы патрэбную нам лінію»{{Заўвага|Ліст, скіраваны ў верасьні 1944 году на месцы за подпісам начальніка 2-га ўпраўленьня НКВД СССР Фядотава і кіраўніка пятага аддзелу 2-га ўпраўленьня Карпава}}. З гэтай мэтай трэба было абраць «асоб, якія маюць рэлігійны аўтарытэт сярод духавенства і вернікаў і ў той жа час правераных на агентурнай або патрыятычнай працы»<ref>{{Спасылка|url=https://espreso.tv/news/2017/12/10/moskovskyy_patriarkhat_stvoryuvaly_agenty_nkvs_svidchat_rozskerecheni_sbu_dokumenty | загаловак = Московський патріархат створювали агенти НКВС, — свідчать розсекречені СБУ документи |дата=2017-12-10 |сайт=https://espreso.tv/ | выдавец = [[Еспресо TV]] |дата доступу = 11 сьнежня 2017 г.}}</ref>. У ліпені 1948 году ў Маскве ўрачыста адзначалі 500-годзьдзе аўтакефаліі Маскоўскай царквы. Да юбілею прымеркавалі нараду кіраўнікоў і прадстаўнікоў памесных праваслаўных цэркваў (спачатку кіраўніцтва СССР задумвала гэтую нараду як Сусьветны сабор «для разьвязаньня пытаньня аб наданьні Маскоўскай Патрыярхіі тытулу Сусьветнай»<ref>Лисовой Н. Н. Русская Церковь и Патриархаты Востока. Три церковно-политические утопии XX века. // Религии мира. История и современность. — М., «Наука», 2002. С. 151.</ref>), якая асудзіла экумэнічны рух і унію як прыладу экспансіі [[папізм]]у. Аднак на нараду не прыехалі прадстаяцелі ўсходніх грэцкіх патрыярхатаў. Па заняцьці [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]] войскамі СССР у 1946 годзе Маскоўскі патрыярхат захапіў [[Праваслаўная царква Чэскіх зямель і Славаччыны|Чэхаславацкую праваслаўную царкву]], а 9 верасьня 1951 году патрыярх маскоўскі надаў ёй аўтакефалію (Канстантынопальскі патрыярхат доўгі час не вызнаваў легітымнасьць гэтай пастановы і вызнаў аўтакефалію Чэхаславацкай праваслаўнай царквы толькі 9 верасьня 1998 году). 22 жніўня 1948 году пад ціскам савецкіх спэцслужбаў [[Польская праваслаўная царква]] «зраклася» аўтакефаліі, атрыманай у 1924 годзе ад Канстантынопальскага патрыярхату, і атрымала аўтакефалію ад Маскоўскага патрыярхату. === Па распадзе СССР === Па 1991 годзе ([[Распад СССР|распадзе СССР]]) афіцыйная юрысдыкцыя Маскоўскага патрыярхату набыла транснацыянальны характар у межах былога [[СССР]] (бяз Грузіі і Армэніі): упершыню за ўсю гісторыю свайго існаваньня ён пачаў разглядаць у якасьці сваёй [[Кананічная тэрыторыя|«кананічнай тэрыторыі»]] (тэрмін увялі ў абарот у 1989 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20181111223057/http://www.portal-credo.ru/site/?act=authority&id=856 Кандидат богословия игумен ИННОКЕНТИЙ ПАВЛОВ: «Католические миссионеры ни за кем не гоняются, но если люди понимают, что истинная Церковь — это Церковь Католическая, они должны быть приняты туда]</ref>) тэрыторыю мноства [[сувэрэнітэт|сувэрэнных]] і незалежных дзяржаваў. Адміністрацыйныя падразьдзяленьне Маскоўскага патрыярхату апынуліся ў розных краінах і пачалі функцыянаваць у розных дзяржаўна-праўных, грамадзка-палітычных і канфэсійна-культурных умовах. У выніку, з пачатку 1990-х гадоў паўстала кананічна ненармальная сытуацыі паралельных юрысдыкцыяў у [[Эстонія|Эстоніі]] і [[Малдова|Малдове]], а з 2000-х — у [[Кітай|Кітаі]] і [[Украіна|Ўкраіне]]. 17 траўня 2007 году ў выніку падпісаньня Акту аб кананічных дачыненьнях у склад Маскоўскага патрыярхату на правах самакіравальнай царквы ўвайшла [[Расейская праваслаўная царква ў замежжы]]. Аднак частка духавенства і сьвецкіх РПЦЗ пад кіраўніцтва біскупа Агафангела не прызнала гэты акт і працягнула сваё існаваньне як незалежная царква — РПЦЗ пад амафорам мітрапаліта Агафангела. 27 студзеня 2009 году прадстаяцелем Расейскай праваслаўнай царквы стаў 16-ы (паводле афіцыйнага падліку) патрыярх [[Кірыла (Гундзяеў)]]. 25 сьнежня 2013 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прызначыў кіраўніком [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] мітрапаліта [[разань|разанскага]] [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]], ураджэнца [[Караганда|Караганды]] і грамадзяніна [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]]. Тым часам закон Беларусі «Аб свабодзе сумленьня і рэлігійных арганізацыях» у артыкуле 13 забараняе кіраваць рэлігійнымі арганізацыямі іншаземцам<ref>[https://www.svaboda.org/a/28038000.html Мітрапаліт Павел ня мае і ня будзе атрымліваць беларускага грамадзянства, хоць абавязаны], [[Радыё Свабода]], 7 кастрычніка 2016 г.</ref>. === Разрыў з Канстантынопальскім патрыярхатам === 13 чэрвеня 2016 году Маскоўскі патрыярхат адмовіўся ад удзелу ва Ўсеправаслаўным саборы на востраве [[Крыт|Крыце]], падрыхтоўка да якога вялася з 1961 году. Тым часам яшчэ ў студзені 2016 году [[Кірыла (Гундзяеў)]] урачыста паабяцаў узяць удзел у Саборы<ref name="bbc"/>. Апроч таго, Маскоўскі патрыярхат ня прыняў пастановаў Сабору<ref>[http://www.patriarchia.ru/db/text/5076149.html Постановления Освященного Архиерейского Собора Русской Православной Церкви (29 ноября ― 2 декабря 2017 года)], [http://www.patriarchia.ru Официальный сайт Московского патриархата]</ref>. 15 кастрычніка 2018 году ў зьвязку з [[Прадстаўленьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве|прадстаўленьнем Украінскай праваслаўнай царкве аўтакефаліі]] Маскоўскі патрыярхат у аднабаковым парадку разарваў эўхарыстычныя дачыненьні з Канстантынопальскім патрыярхатам і выйшаў у [[схізма|схізму]]. 6 сакавіка 2022 году ў дзень, калі Расейская праваслаўная царква адзначае даравальную нядзелю, яе кіраўнік Кірыл (Гундзяеў) у казаньні ў храме Хрыста Збаўцы ў Маскве выказаўся пра [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]: ён не асудзіў вайны і заявіў, што ваенныя дзеяньні вядуцца таму, што на [[Данбас]]е ня хочуць [[гей]]-парадаў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31740038.html Патрыярх Кірыл не асудзіў вайну ва Ўкраіне і заявіў, што яна ідзе таму, што ў Данбасе ня хочуць гей-парадаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.</ref>. 14 сакавіка падчас нядзельнай службы ў храме Хрыста Збаўцы Кірыл (Гундзяеў) перадаў кіраўніку [[Расгвардыя|Расгвардыі]] [[Віктар Золатаў|Віктару Золатаву]] абраз, той жа ў адказ адрапартаваў: «''Хачу паведаміць вам і ўсім прысутным тут прыхаджанам, што войскі Нацыянальнай гвардыі сумесна з Узброенымі сіламі Расейскай Фэдэрацыі выконваюць усе задачы, пастаўленыя ў ходзе гэтай ваеннай контрапэрацыі, і хачу сказаць, што ня ўсё так ідзе хутка, як хацелася б... Але мы ідзем да намечанай мэты крок за крокам. Перамога будзе за намі, і гэты абраз будзе абараняць расейскае войска і паскараць нашу перамогу''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31752194.html Патрыярх РПЦ Кірыл перадаў кіраўніку Расгвардыі абраз, а той прызнаў, што ва Ўкраіне ў іх «ўсё ідзе ня так хутка, як хацелася б»], [[Радыё Свабода]], 14 сакавіка 2022 г.</ref>. У той жа дзень Расейская праваслаўная царква ў Амстэрдаме заявіла аб разрыве з Маскоўскім патрыярхатам праз вайну ва Ўкраіне: «''Сьвятары аднагалосна заявілі, што больш ня могуць функцыянаваць у складзе Маскоўскага патрыярхату і забясьпечваць духоўна бясьпечнае асяродзьдзе для нашых вернікаў''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31751954.html РПЦ у Амстэрдаме першай з заходніх цэркваў заявіла аб разрыве з Маскоўскім патрыярхатам праз вайну ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 14 сакавіка 2022 г.</ref>. === Расейска-ўкраінская вайна === 20 жніўня 2024 году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] забараніла Расейскую праваслаўную царкву ва Ўкраіне, прыняўшы [[Закон Украіны «Аб абароне канстытуцыйнага ладу ў сфэры дзейнасьці рэлігійных арганізацыяў»]]<ref>{{Cite news|last=Service|first=RFE/RL's Ukrainian|title=Ukrainian Lawmakers Approve Law Banning Religious Groups Tied To Russian Orthodox Church|url=https://www.rferl.org/a/ukrainian-orthodox-church-moscvow-patriarchate-legislation/33085600.html|access-date=2024-08-20|work=RadioFreeEurope/RadioLiberty|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|language=en|url=https://news.liga.net/en/politics/news/ukraines-parliament-passes-law-banning-russian-orthodox-church-in-ukraine|title=Ukraine's parliament passes law banning Russian Orthodox Church|website=LIGA|date=2024-08-20|access-date=2024-08-20}}</ref>. Украінскія рэлігійныя арганізацыі, афіляваныя з Расейскай праваслаўнай царквой, будуць забароненыя праз 9 месяцаў з моманту вынясеньня {{Не перакладзена|Дзяржаўная служба Ўкраіны па этнапалітыцы й свабодзе сумленьня|Дзяржаўнай службай Украіны па этнапалітыцы й свабодзе сумленьня|uk|Державна служба України з етнополітики та свободи совісті}} адпаведнай пастановы, калі гэтая рэлігійная арганізацыя не разарве дачыненьні з Расейскай праваслаўнай царквой у адпаведнасьці з праваслаўным кананічным правам<ref>{{Cite web|language=en|url=https://english.nv.ua/nation/verkovna-rada-adopts-a-draft-bill-and-therefore-bans-all-moscow-ruled-religious-organizations-50444399.html|title=Ukrainian Parliament bans Russian-linked religious organizations, targets UOC-MP|website=english.nv.ua|access-date=2024-08-20}}</ref><ref>{{Cite web|language=en|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2024/08/20/7471107/|title=Parliament passes law banning religious organisations linked to Russia|website=Ukrainska Pravda|access-date=2024-08-20}}</ref><ref>{{Cite web|language=en|url=https://babel.ua/en/news/110038-the-ukrainian-parliament-supported-the-draft-law-on-banning-the-uoc-mp|title=The Ukrainian Parliament supported the draft law on banning the UOC MP|website=babel.ua|date=2024-08-20|access-date=2024-08-20}}</ref>. == Выданьні == === Друкаваныя === Афіцыйны друкаваны орган Маскоўскай патрыярхіі — месячнік {{мова-ru|«Журнал Московской Патриархии»|скарочана}}. Апроч выпадковых кніг, зборнікаў (у тым ліку непэрыядычных зборнікаў духоўных акадэміяў пад назвай {{мова-ru|«Богословские Труды»|скарочана}}), РПЦ выдае месячнік {{мова-uk|«Православний Вісник»|скарочана}} (друкаваны орган экзарха ўсяе Ўкраіны) і за мяжой {{мова-de|«Stimme der Orthodoxie»|скарочана}} (друкаваны орган Цэнтральна-эўрапейскага экзархату). З 1989 году выдаецца газэта {{мова-ru|«Церковный вестник»|скарочана}} (да лютага 2003 году — {{мова-ru|«Московский церковный вестник»|скарочана}}) — друкаваны орган Маскоўскай патрыярхіі. === Электронныя === * Патриархия.Ru — афіцыйны сайт Маскоўскага патрыярхату, які падтрымліваецца Сынадальным інфармацыйным аддзелам * Mospat.Ru — афіцыйны сайт Аддзелу замежных царкоўных дачыненьняў * Богослов.Ru — багаслоўскі партал, створаны ў 2007 годзе * Православие.Ru — сайт створаны 1 студзеня 2000 году рэдакцыяй інтэрнэт-праектаў маскоўскага Стрэчанскага манастыра з блаславеньня [[Аляксій II (Рыдыгер)|Аляксія II (Рыдыгера)]] * Канал Расейскай Праваслаўнай царквы на Youtube — афіцыйны канал Расейскай праваслаўнай царквы на сэрвісе YouTube, адкрыты 11 кастрычніка 2010 году * Седмица.Ru — сайт царкоўна-навуковага цэнтру «Православная энциклопедия» Расейскай праваслаўнай царквы === Навуковыя === * Православная энциклопедия * Церковно-исторический вестник * Вестник ПСТГУ * Вестник церковной истории == Крытыка == === Верхаводзтва дзяржавы === Яшчэ ў XIX ст. расейскі філёзаф і багаслоў [[Уладзімер Салаўёў]] крытыкаваў Маскоўскую царкву за вызнаньне верхаводзтва Расейскай дзяржавы{{Заўвага|Цытаты паводле ўкраінскага гісторыка [[Паўла Штэпа|Паўла Штэпы]]}}<ref>Solovieff V. [https://fr.wikisource.org/wiki/La_Russie_et_l%E2%80%99%C3%89glise_Universelle La Russia et l'Eglise Universelle]. — Stock, 1885.</ref><ref>Штепа П. [https://web.archive.org/web/20210227061346/http://www.ukrcenter.com/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE-%D0%A8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0/19995-1/%D0%91%D0%B5%D0%B7%D0%B1%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%BE-%D1%96-%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BF%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0-%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0 Московство його походження, зміст, форми й історична тяглість]. Видання четверте. — Дрогобич–Львів, 2013.</ref>: {{Цытата|Наша Маскоўская царква, каб мець ад дзяржавы гарантыі свайго існаваньня і саступкі, безумоўна аддала сябе ў рабства дзяржаве. Названыя ў дзяржаўных крымінальных законах віды прымусу і гвалту — гэта адзіная зброя, якой наша Царква змагаецца з адступнікамі і іншай верай. Крохкае і сумніўнае адзінства нашай царквы трымаецца толькі на гвалтце і фальшы (хлусьні), якое наша дзяржава ня толькі прызнае, але і падтрымлівае. Напрыклад, падрабляе дакумэнты выдуманага царкоўнага сабора, або пераклад дакумэнтаў Сусьветных Сабораў. Уся абаронная і наступальная дзейнасьць нашай царквы — гэта суцэльнае махлярства, фальш і хлусьня, якія зьдзяйсьняюцца беспакарана, пад абаронай дзяржаўнай цэнзуры, якая дбае, каб хтосьці ня выкрыў усіх тых махлярстваў... Наша Маскоўская царква прызнае за аснову менавіта верхаводзтва дзяржавы над царквой і патрэбу дзяржаўнага кіраваньня царквой. Гэта прынцып запісаны ў нашых дзяржаўных і царкоўных законах.}} Пра Маскоўскую царкву выказваўся кіраўнік [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальны герой Беларусі [[Кастусь Каліноўскі]]: «''3ь дзядоў і прадзедаў была ў нас уніяцкая вера, гэта значыць, што мы, будучы грэцкай веры, прызнавалі за намесьнікаў Боскіх сьвятых айцоў, што ў Рыме. Царом маскоўскім і гэта стала завідна, для таго, скасаваўшы ў Маскве грэцкую веру, а зрабіўшы царскую, што то называецца праваслаўе, і нас адарвалі ад праўдзівага Бога і ўпісалі ў сыэму пагану''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/26706128.html Правілы жыцьця Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 23 лістапада 2014 г.</ref>. Прэзыдэнт Украіны [[Пятро Парашэнка]] паказвае на тое, што паводле [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімера Пуціна]], сучасная Расейская дзяржава трымаецца на двух слупах — Расейскай праваслаўнай царкве і ядзернай зброі<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=219740 Парашэнка — прадстаўнікам РПЦ ва Украіне: Вам няма чаго тут рабіць. Дадому, у Расію!] // [[Наша Ніва]], 7 лістапада 2018 г.</ref>. === Некананічны статус па-за гістарычнымі межамі Маскоўскай дзяржавы === У 1924 годзе Ўсяленскі патрыярх Рыгор VII, надаўшы аўтакефалію [[Польская аўкакефальная праваслаўная царква|Польскай праваслаўнай царкве]], у склад якой увайшла значная частка былой Кіеўскай мітраполіі, у тым ліку Заходняя Беларусь зь Віленшчынай, у сваім [[томас]]е зазначыў, што далучэньне Кіеўскай мітраполіі да Маскоўскага патрыярхату не было кананічным<ref>Сідарэвіч А. [https://web.archive.org/web/20160910152444/http://carkva-gazeta.by/index.php?num=187&page=7&year=2011 Беларусь, Літва і Ўкраіна — ня вотчыны РПЦ], [[Царква (газэта)|Царква]], 8 верасьня 2011 г.</ref>. У 1990-я гады ў лісьце патрыярху маскоўскаму [[Аляксій (Рыдыгер)|Аляксію (Рыдыгеру)]] Усяленскі патрыярх Дзімітры заявіў, што Канстантынопаль вызнае Маскоўскі патрыярхат у межах 1589 году, гэта значыць без тэрыторыі Беларусі, Украіны, Балтыі і Смаленшчыны, якія на той час уваходзілі ў склад Рэчы Паспалітай. Наступны патрыярх Барталамей дадаў, што РПЦ бесьперапынна ўрывалася ў краіны, якія знаходзяцца пад духоўнай юрысдыкцыяй Канстантынопаля, менавіта ў Эстонію, Вугоршчыну і іншы краіны, робячы гэта заўсёды з дапамогай узброенай сілы савецкай арміі<ref>[http://www.svaboda.org/a/24876003.html Канфлікты і рознагалосьсі паміж праваслаўнымі цэрквамі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2004 г.</ref>. У 2006 годзе патрыярх Барталамэй зрабіў заяву ў Кіеве, што Канстантынопаль лічыць Кіеўскую мітраполію сваёй дачкой і, калі прыйдзе час, разгледзіць пытаньне аб яе самастойнасьці. 11 кастрычніку 2018 году Сынод Канстантынопальскай царквы спыніў дзеяньне граматы 1686 году, якая часова перадавала патрыярхату маскоўскаму права [[хіратонія|хіратоніі]] мітрапаліта кіеўскага<ref name="ukr.lb.ua"/><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=217458 Канстанцінопаль скасаваў указ 1686 года аб падпарадкаванні Кіеўскай мітраполіі Маскоўскаму патрыярхату] // [[Наша Ніва]], 11 кастрычніка 2018 г.</ref>. Прычынай стала парушэньне Маскоўскім патрыярхатам умоваў, на якіх гэтае права раней надавалася<ref>[https://www.pravda.com.ua/news/2018/10/11/7194911/ Рішення Синоду: Українська церква отримає томос], [[Українська правда]], 11.10.2018.</ref>. Увогуле, праваслаўныя каноны (34-е апостальскае правіла<ref>{{Навіна|аўтар=Сяргей Абламейка|загаловак=Беларускі архіяпіскап: Адсутнасьць у Беларусі аўтакефаліі парушае апостальскія каноны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29489991.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=14 верасьня 2018|копія=https://krynica.info/be/2018/09/14/bapc-padtrymlivae-ukrainskuyu-autakefaliyu/|дата копіі=14 верасьня 2018|дата доступу=25 кастрычніка 2018}}</ref>) патрабуюць асобнай царквы для асобнага народу, аднак РПЦ працягвае не прызнаваць беларусаў і ўкраінцаў асобнымі народамі. З гэтай прычыны на розных узроўнях агучваецца і паўтараецца формула пра «трыадзіны расейскі народ»<ref name="ablamiejka">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/29519356.html Праваслаўныя беларусы — народ без сваёй царквы], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2018 г.</ref>. === Сыстэматычнае парушэньне царкоўных канонаў === Патрыярх кіеўскі [[Філярэт (Дзянісенка)|Філярэт]] зьвінавачвае Маскоўскі патрыярхат у парушэньні царкоўных канонаў і прыводзіць у прыклад наступны эпізод з найноўшай гісторыі: у 1992 годзе [[Харкаўскі сабор]] склікалі незаконна, бо згодна з канонамі, яго мусіў склікаць мітрапаліт кіеўскі, а яго склікаў япархіяльны архірэй харкаўскі. Апроч таго, ён зазначае, што Маскоўская (Расейская) праваслаўная царква сыстэматычна парушае царкоўныя каноны на працягу ўсёй сваёй гісторыі: калі Расейская імпэрыя захапіла Грузію, грузінскага патрыярхата-Каталікоса, які існаваў стагодзьдзямі, скасавалі, а замест яго прызначылі экзарха, прычым расейца, а не грузіна; аналягічная сытуацыя была з Малдовай па далучэньні да СССР, калі Малдаўскую царкву таксама далучылі да РПЦ, хоць яна была часткай Румынскай царквы; цэрквы балтыйскіх краінаў таксама далучылі да РПЦ, хоць яны былі ў складзе Канстантынопальскага патрыярхату. Аднак раней, паводле патрыярха Філярэта, ніхто ня мог запярэчыць гэтым відавочным парушэньням царкоўных канонаў, бо Расейская імпэрыя і пазьней СССР былі моцнымі дзяржавамі<ref>Щербина С., Лєліч М. [https://daily.rbc.ua/ukr/show/patriarh-filaret-gotovy-prinyat-arhiereev-1536917516.html Патріарх Філарет: Ми готові прийняти всіх архієреїв УПЦ МП в нову помісну церкву], РБК-Україна, 17.09.2018.</ref>. === Ерась этнафілетызму === На Ўсеправаслаўным саборы, які адбыўся на востраве [[Крыт|Крыце]] 21 чэрвеня 2016 году, Маскоўскі патрыярхат зьвінавацілі ў [[ерась|ерасі]] [[этнафілетызм]]у. Зьвінавачваньне абвясьціў [[архіяпіскап]] [[кіпр]]скі [[Хрызастом II]]<ref>{{cite web |url=https://www.holycouncil.org/-/opening-archbishop-chrysostomos?inheritRedirect=true&redirect=%2Fdocuments |title=«ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΟΔΟ» |author= |date=20.06.2016 |website="Official Site - The Holy and Great Council of the Orthodox Church" |archiveurl=http://web.archive.org/web/20160624173704/https://www.holycouncil.org/-/opening-archbishop-chrysostomos?inheritRedirect=true&redirect=%2Fdocuments |archivedate= 24-06-2016|accessdate=24 червня 2016 |quote=εθνοφυλετισμού }} {{ref-el}}</ref>. === Супраца з спэцслужбамі, гандаль тытунем і побытавая раскоша === У сакавіку 2018 годзе ў час свайго візыту ў Баўгарыю [[Кірыл (Гундзяеў)]] выказаў у прысутнасьці прэзыдэнта краіны прэтэнзіі да баўгараў. Ён некалькі хвілін гаварыў пра сваё расчараваньне тым, як у Баўгарыі інтэрпрэтуецца вызваленьне ад туркаў. Паводле кіраўніка Маскоўскага патрыярхату, пералічэньня ў сьпісе нацыяў, якім падзякавалі за вызваленьне, нароўні з расейцамі народаў былой Расейскай імпэрыі — беларусаў, палякаў, фінаў, летувісаў — зьяўляецца прымяншэньнем ролі Расеі ў гэтых падзеях. Гэта выклікала рэакцыю баўгарскіх уладаў. Віцэ-прэм’ер Валеры Сімяонаў упершыню на высокім узроўні агучыў інфармацыю пра тое, што Кірыла (Гундзяева) называюць тытунёвым мітрапалітам Расеі, бо з 1996 году ён завёз на 14 мільярдаў даляраў безакцызных цыгарэт. Таксама віцэ-прэм’ер зазначыў раней паказаную ў мас-мэдыя раскошу, якая атачае кіраўніка Маскоўскага патрыярхату (асабісты самалёт, гадзіньнік за 30 тысячаў даляраў). Апроч таго, ён зьвярнуў увагу на тое, што Кірыл (Гундзяеў) — даведзены агент [[КДБ СССР]] з пазыўным «Міхайлаў»<ref>Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=205963 Віцэ-прэм'ер Балгарыі: І патрыярх Кірыл, гэты агент КГБ «Міхайлаў», мае нахабства вучыць нас «ісціне»?] // [[Наша Ніва]], 9 сакавіка 2018 г.</ref>. У 2018 годзе Нацыянальны архіў Латвіі апублікаваў засакрэчаныя дакумэнты КГБ [[Латвійская ССР|Латвійскай ССР]]. У сьпісе завэрбаваных грамадзянаў знайшлі [[Аляксандар (Кудрашоў)|Аляксандра Кудрашова]]. Цяпер ён — кіраўнік [[Рыская япархія Расейскай праваслаўнай царквы|Рыскай япархіі Расейскай праваслаўнай царквы]] (г.зв. «Латвійскай праваслаўнай царквы»). Высьветлілася, што Кудрашова ў 1982 годзе завэрбаваў супрацоўнік 5-га аддзелу 4-га аддзяленьня КГБ Латвійскай ССР Аляксандар Ішчанка, які надаў свайму агенту псэўданім «Чытач». У гэты час Кудрашоў працаваў бармэнам<ref>[https://censor.net.ua/photo_news/3103489/arhiv_latvii_opublikoval_dannye_agentov_kgb_na_spetsslujbu_rabotal_deyistvuyuschiyi_glava_rijskoyi_eparhii Архив Латвии опубликовал данные агентов КГБ. На спецслужбу работал действующий глава рижской епархии РПЦ Александр (Кудряшов). ДОКУМЕНТ], [[ЦЕНЗОР.НЕТ]], 21 сьнежня 2018 г.</ref>, аднак неўзабаве атрымаў сьвятарскае пасьвячэньне, а ў 1990 годзе ўзначаліў Рыскую япархію. У 1996 годзе Кудрашоў даручыў камэрцыйнай арганізацыі, створанай Ішчанкам у 1992 годзе, «кіраваць і атрымліваць прыбытак з жылых дамоў з гаспадарчымі пабудовамі, якія належаць Латвійскай праваслаўнай царкве»<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=222532 Латвія адкрыла архівы КГБ: праваслаўны мітрапаліт быў агентам і даручыў кіраваць маёмасцю царквы свайму куратару], [[Наша Ніва]], 21 сьнежня 2018 г.</ref>. === Сатанінскія дзеяньні === 15 кастрычніка 2018 году ў зьвязку з [[Наданьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве|наданьнем Украінскай праваслаўнай царкве аўтакефаліі]] Маскоўскі патрыярхат у аднабаковым парадку разарваў эўхарыстычныя дачыненьні з Канстантынопальскім патрыярхатам і фактычна выйшаў у [[схізма|схізму]]. Кіраўнік экзархату Канстантынопальскага патрыярхату ў Сідэ й Антальі зрабіў з гэтай прычыны наступную заяву<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=219641 Канстанцінопальскі мітрапаліт назваў дзеянні РПЦ сатанінскімі], [[Наша Ніва]], 6 лістапада 2018 г.</ref>: {{Цытата|Гэтыя іх дзеяньні даюць радасьць толькі антыхрысту, які змагаецца з Хрыстом і Яго Царквой. Усе разумныя людзі глыбока засмучаныя падобнымі сатанінскімі дзеяньнямі.}} === Прыхоўваньне Крыжа Эўфрасіньні Полацкай === {{Асноўны артыкул|Крыж Эўфрасіньні Полацкай}} У 2020—2021 гадох зьявіліся сьведчаньні і аргумэнты за тое, што сьвятыня [[беларусы|беларускага народу]] [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]] патаемна ад грамадзкасьці захоўваецца ў [[Рызьніца|рызьніцы]] [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|патрыярха маскоўскага]] [[Троіца-Сергіева лаўра|Троіца-Сергіевай лаўры]]. Беларускі гісторык і археоляг [[Сяргей Тарасаў]] спасылаецца на атрыманую ў канцы 1990-х — пачатку 2000-х гадоў прыватную інфармацыю ад двух незнаёмых паміж сабой чалавек, зьвязаных з спэцслужбамі, паводле якіх маскоўскі патрыярх лічыць Крыж асабістай сьвятыняй і прыяжджае да яго маліцца. Паводле Сяргея Тарасава, пра гэта ведаюць герархі [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] і найвышэйшыя функцыянэры [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]], якія мелі магчымасьць пабачыць рэліквію на ўласныя вочы. Апроч таго, знаходжаньне Крыжа ў СССР па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] засьведчыў тагачасны кіраўнік [[БССР]] [[Панцеляймон Панамарэнка]], а ў 1997 годзе Крыж як «''дошку''», што «''зусім нядаўна паступіла зь дзяржаўнага музэю''» ў Троіца-Сергіевую лаўру дакладна апісаў кіраўнік Беларускага экзархату [[Філарэт (Вахрамееў)]], які ўзяў зь яго часьцінку крыві [[Ісус Хрыстос|Хрыста]] дзеля стварэньня копіі рэліквіі<ref name="Tarasau-2021">[https://nn.by/?c=ar&i=274240 «Патрыярх лічыць яго асабістай святыняй і прыязджае да яго маліцца». Дзе знаходзіцца Крыж Ефрасінні Полацкай?], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2021 г.</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/news/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=uk|дата публікацыі=2025|копія=https://www.patriarchia.ru/db/news/|дата копіі=2025|дата доступу=20 чэрвеня 2025}} * [https://mospat.ru/ua/ Аддзел вонкавых царкоўных сувязяў Маскоўскага патрыярхату]{{ref-uk}} * [https://www.svaboda.org/a/31452125.html Гісторык і археоляг Сяргей Тарасаў сьцьвярджае, што Крыж Эўфрасіньні Полацкай — у Троіца-Сергіевай лаўры пад Масквой], [[Радыё Свабода]], 9 верасьня 2021 г. * [https://web.archive.org/web/20220112214330/https://svb1234.azureedge.net/a/31644107.html Лукашэнка заявіў, што Ўкраіну трэба вярнуць «ва ўлоньне нашай сапраўднай веры»], [[Радыё Свабода]], 7 студзеня 2022 г. {{Праваслаўе}} [[Катэгорыя:Расейская праваслаўная царква| ]] f952rfu572i2924te559sjlr9ycdmcj 2620904 2620877 2025-06-20T10:30:18Z W 11741 . 2620904 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Расейская праваслаўная царква |арыгінальная назва = {{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}} |выява = Christ the Savior Cathedral Moscow.jpg |альтэрнатыўны тэкст выявы = Катэдральны сабор РПЦ |подпіс выявы = [[Храм Хрыста Збаўцы]] ў [[Масква|Маскве]] |мапа = |подпіс мапы = |абрэвіятура = РПЦ |дэвіз = |папярэднік = [[Маскоўская мітраполія]] |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|15|12|1448|1}} [[дэ-факта]],<br>{{Дата пачатку|0|0|1589|1}} [[дэ-юрэ]] |тып = [[аўтакефальная царква]] |юрыдычны статус = рэлігійнае аб’яднаньне |мэта = пашырэньне праваслаўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] веры |штабкватэра = [[Паўднёвая адміністрацыйная акруга]], [[Данілаўскі раён (Масква)|Данілаўскі раён]], вул. [[Данілаўскі Вал]], [[Данілаў манастыр]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1244854.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref> |месцазнаходжаньне = [[Масква]] |каардынаты = {{Каардынаты|55|42|39|паўночнае|37|37|50|усходняе|выяўленьне=загаловак,тэкст}} |дзейнічае ў рэгіёнах = 16 краінаў на поўначы [[Эўразія|Эўразіі]], зь іх 9 у [[Азія|Азіі]] |сяброўства = [[Сусьветны сабор]], [[Сусьветная рада цэркваў]] (Швайцарыя) |афіцыйныя мовы = расейская (дэ факта) |пасада кіраўніка = Патрыярх |імя кіраўніка = [[Кірыла (Гундзяеў)]] |пасада кіраўніка 2 = Кіраўнік справамі |імя кіраўніка 2 = [[Рыгор (Пятроў)]] |пасада кіраўніка 3 = Патрыяршы намесьнік |імя кіраўніка 3 = [[Павал (Панамароў)]] |пасада кіраўніка 4 = Кіраўнік Адміністрацыйнага сакратарыяту |імя кіраўніка 4 = [[Фама (Масалоў)]] |асноўныя асобы = [[Марк (Галаўкоў)]], [[Варсанофій (Судакоў)]] |кіроўны орган = Сьвяты сынод |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = [[Беларускі экзархат]], [[Японская праваслаўная царква]] |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = 29 450 сьвятароў (2007 год) |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://www.patriarchia.ru/ua/ patriarchia.ru/ua] |заўвагі = |колішняя назва = }} '''Расейская праваслаўная царква''' — [[аўтакефалія|аўтакефальная]] хрысьціянская царква Расеі, якая займае 5-е месца ў [[дыптых]]у праваслаўных цэркваў. Была найбольшай з існых [[Праваслаўная царква|праваслаўных цэркваў]]. Мела другую афіцыйную назву — Маскоўскі патрыярхат. Паводле 1-га Статуту РПЦ 2000 году, «Расейская праваслаўная царква ёсьць ''шмат[[Народнасьць|нацыянальнай]]'' памеснай аўтакефальнай царквой». Згодна з 3-м артыкулам яе дзейнасьць пашыралася на 16 краінаў на паўночным усходзе [[Эўразія|Эўразіі]]: * 9 краінаў на поўначы [[Азія|Азіі]] — [[Азэрбайджан]], [[Казахстан]], [[Кітай]], [[Кыргыстан]], [[Манголія|Манголію]], [[Таджыкістан]], [[Туркмэністан]], [[Узбэкістан]] і [[Японія|Японію]]; * 7 краінаў [[Усходняя Эўропа|Усходняй Эўропы]] — [[Беларусь]], [[Латвія|Латвію]], [[Летува|Летуву]], [[Малдова|Малдову]], [[Расея|Расею]], [[Украіна|Украіну]] і [[Эстонія|Эстонію]]<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава І. Агульныя палажэньні|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203391.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. Паводле 4-га артыкула Статуту, ажыцьцяўляла «дзейнасьць на падставе: а) [[Біблія|Сьвятога Пісаньня]] і [[Сьвятое Паданьне|Сьвятога Паданьня]]; б) канонаў і [[Правілы сьвятых апосталаў|правілаў сьвятых апосталаў]], [[Сусьветны сабор|Сусьветных]] і Памесных сабораў і [[Айцы Царквы|сьвятых айцоў]]; в) пастановаў Памесных і [[Архірэй]]скіх сабораў, Сьвятога [[сынод]]у і ўказаў [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|маскоўскага патрыярха]]». Згодна зь 5-м артыкулам «РПЦ зарэгістраваная ў якасьці [[Юрыдычная асоба|юрыдычнай асобы]] ў Расейскай Фэдэрацыі як цэнтралізаваная [[Рэлігія|рэлігійная]] арганізацыя. [[Маскоўская патрыярхія]] і іншыя кананічныя падразьдзяленьні РПЦ, якія знаходзяцца на тэрыторыі РФ, рэгіструюцца ў якасьці юрасобаў як рэлігійныя арганізацыі»<ref name="а"/>. У 6-м артыкуле Статуту прадугледжвалася, што «РПЦ мае [[Герархія|герархічную]] будову кіраваньня». Згодна зь 7-м артыкулам «найвышэйшымі органамі царкоўнай [[Улада|улады]] і кіраваньня ёсьць ''Памесны сабор'', ''Архірэйскі сабор'', ''Сьвяты сынод'' на чале з маскоўскім патрыярхам». Пры патрыярху і Сьвятым сынодзе ў якасьці выканаўчага органу дзейнічала ''Найвышэйшая царкоўная рада''. Дарадчым органам, які садзейнічаў найвышэйшай царкоўнай уладзе РПЦ у падрыхтоўцы рашэньняў, якія тычыліся найбольш важных пытаньняў унутранага жыцьця і вонкавай дзейнасьці РПЦ, ёсьць ''Міжсаборная прысутнасьць''. Паводле 8-га артыкула, у РПЦ дейнічалі царкоўныя [[суд]]ы ў 3-х інстанцыях: а) [[Япархія|епархіяльны]] суд, б) найвышэйшы агульнацаркоўны суд, в) суд Архірэйскага сабору. У 9-м артыкуле адзначалася: «Службовыя асобы і супрацоўнікі кананічных падразьдзяленьняў, а таксама [[клірык]]і і [[Прыход|прыхаджане]] ''ня'' могуць зьвяртацца ў органы [[Дзяржава|дзяржаўнай]] улады і ў цывільны суд у пытаньнях, якія адносяцца да ўнутрыцаркоўнага жыцьця, улучна з кананічным кіраваньнем, царкоўным уладкаваньнем, [[Набажэнства|богаслужэбнай]] і пастырскай дзейнасьцю». Паводле 10-га артыкула, «кананічныя падразьдзяленьні РПЦ ''не'' вядуць палітычнай дзейнасьці і ''не'' надаюць свае [[Памяшканьне|памяшканьні]] для правядзеньня палітычных мерапрыемстваў»<ref name="а"/>. Утварылася ў 1448 годзе як кананічна ізаляваная<ref name="eiu">Мицик Ю. Московський Патріархат // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наук. думка, 2010. — Т. 7 : Мл — О. С. 87.</ref> '''Маскоўская царква''' (царква [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]]) у выніку самавольнага выхаду [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]] з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. [[De facto|Фактычнае]] вызнаньне здабыла толькі ў 1589 годзе, але ў адрозьненьне ад іншых аўтакефальных цэркваў ніколі не атрымлівала [[томас]]у аб аўтакефаліі<ref name="risu">{{Спасылка|url=https://risu.org.ua/ua/index/all_news/confessional/orthodox_relations/72644/|загаловак=У Вселенському Патріархаті заявили, що не давали Томосу Російській Церкві|выдавец=[https://risu.org.ua/ Релігійно-Інформаційна Служба України]|мова=uk|дата доступу=2018-09-20}}</ref>. У 1686 годзе з парушэньнем царкоўных канонаў захапіла [[Кіеўская мітраполія Канстантынопальскага патрыярхату|Кіеўскую мітраполію Канстантынопальскага патрыярхату]]. У 1721—1917 гадох фактычна ўзначальвалася [[обэр-пракурор]]амі «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду]]», сьвецкімі чыноўнікамі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]. Па савецкіх рэпрэсіх, якія зьнішчылі значную частку сьвятароў, у 1943 годзе аднавіла дзейнасьць пры спрыяньні [[Сталін]]а і трапіла пад кантроль [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КДБ СССР]]. У наш час абвяшчае сябе адзінай кананічнай праваслаўнай царквой на тэрыторыі былога [[СССР]] з выняткам [[Грузія|Грузіі]] і [[Армэнія|Армэніі]]<ref>[http://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203391.html Статут РПЦ. Глава 1]</ref>, аднак на частку гэтай тэрыторыі прэтэндуюць іншыя аўтакефальныя праваслаўныя цэрквы — [[Малдаўская праваслаўная царква|Малдаўская]] і [[Эстонская праваслаўная царква Канстантынопальскага патрыярхату|Эстонская]], а таксама аўтакефальныя праваслаўныя цэрквы [[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква|Беларусі]] і [[Праваслаўная царква Ўкраіны|Ўкраіны]]. Усяленскі (Канстантынопальскі) патрыярхат вызнае Расейскую праваслаўную царкву толькі ў межах 1589 году, калі заходняя граніца Маскоўскай дзяржавы прыкладна адпавядала сучаснай заходняй граніцы Расейскай Фэдэрацыі. 15 кастрычніка 2018 году ў адказ на [[наданьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве]] і спыненьне дзеяньня граматы 1686 году, якая часова перадавала патрыярхату маскоўскаму права [[хіратонія|хіратоніі]] мітрапаліта кіеўскага (улада якога гістарычна пашыралася ў тым ліку на тэрыторыю [[Беларусь|Беларусі]]), у аднабаковым парадку разарвала [[эўхарыстыя|эўхарыстычныя]] дачыненьні з Усяленскім (Канстантынопальскім) патрыярхатам і выйшла ў [[схізма|схізму]]<ref name="ukr.lb.ua">[https://ukr.lb.ua/society/2018/10/15/410010_viryani_upts_mp_pered_viborom_shizma.html Віряни УПЦ МП перед вибором: схизма разом з РПЦ або єдність зі вселенським православ'ям, — Євстратій Зоря], LB.ua, 15.10.2018.</ref>. == Назва == Па [[дэ-факта|фактычным]] аддзяленьні Маскоўскай мітраполіі ад Канстантынопальскага патрыярхату (1448 год) незалежная царква Маскоўскай дзяржавы ўпершыню ўпамінаецца як ''Маскоўская царква'' ({{мова-ru|«Церковь Московская»|скарочана}}) у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году<ref name="Martas116">Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 116.</ref>, тады ж гэтая назва замацавалася як афіцыйная<ref>Остапенко А. В. [https://shron1.chtyvo.org.ua/Ostapenko_Anatolii/Etnichni_faktory_u_protsesakh_formuvannia_biloruskoho_narodu_ta_natsii.pdf?PHPSESSID=m47mi2g6psl5t9sjten73f21f1 Етнічні фактори у процесах формування білоруського народу та нації : автореф. дис. … д-ра іст. наук] : [спец.] 07.00.05 «Етнологія» / Остапенко Анатолій Володимирович ; Київський нац. ун-т ім. Тараса Шевченка. — Захищена 26.04.2021. — Київ, 2021. С. 164—165.</ref>. За часамі «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду]]» не існавала аднастайнай (афіцыйна або юрыдычна зафіксаванай) назвы праваслаўнай царкоўнай арганізацыі на тэрыторыі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], і ў розных крыніцах сустракаюцца варыянты: ''Праваслаўная каталіцкая грэцка-расейская царква'' ({{мова-ru|Православная кафолическая греко-российская церковь|скарочана}}), ''Расейская Царква'' ({{мова-ru|Российская Церковь, Русская Церковь|скарочана}}), ''Расейская Праваслаўная Царква'' ({{мова-ru|Российская Православная Церковь|скарочана}}), ''Расейская Праваслаўная каталіцкая Царква'' ({{мова-ru|Российская Православная кафолическая Церковь|скарочана}}), ''Грэцка-Расейская Царква'' ({{мова-ru|Греко-Российская Церковь|скарочана}}), ''Праваслаўная Грэцка-расейская Царква'' ({{мова-ru|Православная Греко-российская Церковь|скарочана}}), у XVIII ст. — ''Расейская Царква грэцкага закону'' ({{мова-ru|Российская Церковь греческого закона|скарочана}})<ref>Прот. Владислав Цыпин. [http://www.pravenc.ru/text/150023.html Ведомство православного исповедания] // Православная энциклопедия. Т. VII. — М. : Церковно-научный центр «Православная энциклопедия», 2004. С. 369.</ref>. У дакумэнтах [[Усерасейскі царкоўны сабор|Усерасейскага царкоўнага сабору]] (1917—1918) царква ў Расеі, як правіла, называецца «Расейская Праваслаўная Царква» ({{мова-ru|Российская Православная Церковь|скарочана}}). У 1943 годзе адбылася зьмена другой афіцыйнай назвы Маскоўскага патрыярхату — з ''Расейскай праваслаўнай царквы'' ({{мова-ru|Российская православная церковь|скарочана}}) на ''«Рускую праваслаўную царкву»'' ({{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}})<ref name="eiu"/>. Тытул прадстаяцеля царквы зьмянілі з ''[[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Расеі]]'' ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея России|скарочана}}) на ''«Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі»'' ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея Руси|скарочана}}). Пытаньне аб назьве патрыярхату ўзьняў [[Сталін]], аднак паводле афіцыйнай вэрсіі<ref name="odintsov">Одинцов М.И. Русские патриархи ХХ века. М.: Изд-во РАГС, 1994. С. 290 [http://www.krotov.info/acts/20/1940/19430904.html].</ref>, сам тытул прапанаваў будучы новы патрыярх [[Сергій (Старагародзкі)]], Сталін нібы толькі пагадзіўся з прапановай і дадаў, што «гэта слушна». Тым часам у назьве царквы ня мусіць быць прыналежнасьці да пэўнай нацыі — [[расейцы|расейцаў]] ({{мова-ru|русские|скарочана}}), бо [[Праваслаўная царква]] зьяўляецца адзінай і належыць [[Ісус Хрыстос|Хрысту]], а ня нейкай нацыі або дзяржаве. З гэтай прычыны ў [[Грэцкая мова|грэцкай мове]] Расейскую праваслаўную царкву (аналягічна праваслаўным цэрквам у іншых краінах) называюць ''Праваслаўнай царквой у Расеі'' ({{мова-el|Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία|скарочана}}). Адпаведна, пазначэньне прыналежнасьці царквы да пэўнай нацыі сьведчыць пра [[ерась]] [[этнафілетызм]]у — рэлігійны [[нацыяналізм]]<ref name="bbc">Хоменко С., Денисов М. [https://www.bbc.com/russian/features-46067226 Константинополь: Московского патриархата на Украине больше нет], Расейская служба [[BBC]], 2 лістапада 2018 г.</ref>. == Кіраваньне == * ''Памесны сабор''. Склікаўся [[Архірэй]]скім саборам. Складаўся з архірэяў і абраных прадстаўнікоў [[клір]]у, [[Манах|манаства]] і [[Прыход|прыхаджанаў]] на чале з патрыярхам або месцазахавальнікам патрыяршага прастолу. Правамоцны пры ўдзеле 2/3 сябраў, у тым ліку 2/3 архірэяў ад агульнага ліку герархаў. Простай большасьцю прысутных сябраў абіраў прэзыдыюм на чале з патрыярхам або месцазахавальнікам для кіраваньня паседжаньнямі, сакратарыят на чале з сакратаром у архірэйскім сане і працоўныя органы. Абіраў [[патрыярх]]а. Надаваў [[Аўтакефалія|аўтакефалію]], [[Аўтаномія|аўтаномію]] і [[самакіраваньне]] часткам РПЦ. На прапанову Архірэйскага сабору выпрацоўваў стаўленьне да ўзаменаў зь іншымі памеснымі цэрквамі, іншаслаўнымі [[канфэсія]]мі і нехрысьціянскімі рэлігійнымі грамадамі, [[дзяржава]]мі і [[грамадзтва]]м у 16 краінах сваёй дзейнасьці. Прапануе Архірэйскаму сабору перагледзець рашэньні ў галіне веравучэньня і кананічнага ўладкаваньня з улікам меркаваньняў, выказаных большасьцю сваіх удзельнікаў. Пратаколы паседжаньняў падпісваў сакратар і зацьвярджаў старшыня прэзыдыюму. Прэзыдыюм, сакратар і старшыні працоўных органаў складалі саборную раду, якая разглядала пытаньні наконт павесткі дня. Архірэі сабору складалі Архірэйскую нараду, якую склікалі старшыня сабору, яго рада або 1/3 архірэяў для разгляду пастановаў сабору, якія выклікалі сумненьне наконт адпаведнасьці [[Сьвятое Пісаньне|Сьвятому Пісаньню]] і [[Сьвятое Паданьне|Сьвятому Паданьню]]. Пры паўторным адрынаньні рашэньня сабору большасьцю архірэяў яно губляе сілу саборнага вызначэньня. Рашэньні ў выглядзе пастановаў і вызначэньняў падпісвалі старшыня і ўсе 12 сябраў-архірэяў прэзыдыюму<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава ІІ. Памесны сабор|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203393.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Архірэйскі сабор''. Складаўся з епархіяльных і [[Вікарый|вікарных]] архірэяў. Склікаўся патрыярхам або месцазахавальнікам і Сьвятым [[сынод]]ам аднойчы на 4 гады і напярэдадні Памеснага сабору. Уносіў на зацьвярджэньне Памеснага сабору парадак паседжаньня, праграму, павестку дня і яго будову. Зацьвярджаў Палажэньні аб складзе Памеснага сабору і абраньні патрыярха. Тлумачыў [[Хрысьціянства|хрысьціянскае]] веравучэньне і нормы хрысьціянскай [[Мараль|маралі]] на падставе Сьвятога Пісаньня і Сьвятога Паданьня. Уносіў зьмяненьні ў Статут РПЦ. Вырашаў пытаньні [[Багаслоўе|багаслоўя]], канонаў, набажэнства і пастырства. Кананізаваў сьвятых і праслаўляў мясцовашанаваных сьвятых. Тлумачыў сьвятыя каноны і царкоўныя законапалажэньні. Вызначаў характар дачыненьняў зь дзяржаўнымі ўстановамі. Прапаноўваў Памеснаму сабору стварыць аўтаномныя і самакіраваныя цэрквы. Зацьвярджаў рашэньні Сьвятога сыноду аб стварэньні [[экзархат]]аў, [[Мітрапаліт|мітрапаліцкіх]] акругаў, [[мітраполія]]ў і япархіяў, вызначэньне іх межаў і найменьняў, а таксама рашэньні Сынодаў самакіраваных цэркваў аб стварэньні мітраполіяў і япархіяў. Таксама зацьвярджаў рашэньні Сьвятога сыноду аб стварэньні сынадальных установаў. Зацьвярджаў заканадаўчыя дзеяньні Сьвятога сыноду. Усталёўваў парадак дзейнасьці ўсіх царкоўных судоў. Разглядаў фінансавую справаздачу Сьвятога сыноду і ўхваляў правілы плянаваньня агульнацаркоўных даходаў і выдаткаў. Зацьвярджаў новыя агульнацаркоўныя ўзнагароды<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава ІІІ. Архірэйскі сабор|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203399.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Сьвяты сынод''. Складаўся з патрыярха або месцазахавальніка ў якасьці старшыні, 9 пастаянных і 5 часовых сябраў зь ліку епархіяльных архірэяў. Правамоцны пры ўдзеле 2/3 сябраў. Зацьвярджаў рашэньні большасьцю галасоў бяз права ўстрыманьня. Пастаяннымі сябрамі былі: старшыня Аддзелу вонкавых царкоўных сувязяў і кіраўнік справамі [[Маскоўская патрыярхія|Маскоўскай патрыярхіі]] паводле пасады, а таксама 7 мітрапалітаў паводле катэдры: [[Кіеўская мітраполія Маскоўскага патрыярхату|кіеўскі]] (Украіна), [[Санкт-Пецярбурская мітраполія|санкт-пецярбурскі]], [[Круціцкі мітрапаліт|круціцкі]] (Маскоўская вобласьць), [[Менская мітраполія|менскі]] (Беларусь), [[Кішынёўская мітраполія|кішынёўскі]] ([[Малдова]]), [[Астанайская япархія|астанайскі]] (Казахстан) і [[Ташкенцкая япархія|ташкенцкі]] (Узбэкістан). Часовых сябраў выклікалі на адну паўгадовую сэсію паводле старшынства архірэйскай [[Хіратонія|хіратоніі]] зь ліку япіскапаў, якія кіравалі япархіяй звыш 2-х гадоў. Год падзяляўся на вяснова-летнюю і восеньска-зімовую сэсіі. Паседжаньні склікаў патрыярх, які прадстаўляў павестку дня на першым паседжаньні і кіраваў паседжаньнямі. Сакратаром быў кіраўнік справамі Маскоўскай патрыярхіі, які складаў часопіс паседжаньняў. Калі патрыярх паўторна ня згодны з рашэньнем большасьці, то яго разгляд перадаюць на Архірэйскі сабор. Усе часопісы і вызначэньні падпісвалі старшыня і ўсе прысутныя сябры. Тлумачыў прымяненьне кананічных пастановаў. Упарадкоўваў багаслоўскія справы. Выдаваў дысцыплінарныя пастановы кліру, манаству і царкоўным працаўнікам. Ухваляў статуты самакіраваных цэркваў, экзархатаў і мітрапаліцкіх акругаў. Разглядаў часопісы 2-х апошніх. Усталёўваў парадак валоданьня, карыстаньня і распараджэньня [[Будынак|будынкамі]] і [[Маёмасьць|маёмасьцю]]. Кананізаваў мясцовашанаваных сьвятых. Абіраў і вызначаў утрыманьне архірэяў. Прызначаў кіраўнікоў сынадальных установаў, [[рэктар]]аў духоўных акадэміяў і [[сэмінарыя]]ў, [[Ігумен (манастыр)|ігуменаў]] і намесьнікаў манастыроў. Таксама прызначаў архірэяў, клірыкаў і прыхаджанаў для паслушаньня за мяжой. Сярод іншага, на прапанову патрыярха прызначаў сябраў Найвышэйшай царкоўнай рады зь ліку кіраўнікоў сынадальных і агульнацаркоўных установаў ды падразьдзяленьняў Маскоўскай патрыярхіі. Урэшце, прызначаў сябраў Міжсаборнай прысутнасьці. Зацьвярджаў епархіяльных архірэяў на пасадзе сьвята[[архімандрыт]]аў [[манастыр]]оў. Ухваляў агульнацаркоўны плян выдаткаў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава V. Сьвяты сынод|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203401.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Найвышэйшая царкоўная рада''. Складалася з патрыярха ў якасьці старшыні, прызначаных Сьвятым сынодам сябраў і кіраўнікоў сынадальных установаў паводле пасады. Падпарадкоўваўся патрыярху. Разглядала справы царкоўнага гаспадараньня і ўзаемінаў зь дзяржавай, а таксама дзейнасьць царкоўных [[Сродак масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]]. Прадпрымала захады для выкананьня вызначэньня Памеснага і Архірэйскага сабораў, пастановаў і вызначэньня Сьвятога сыноду, а таксама ўказаў і распараджэньняў патрыярха<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VI. Найвышэйшая царкоўная рада|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/2777569.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Міжсаборная прысутнасьць''. Складалася часткова з пастаянных сябраў Сьвятога сыноду і сябраў Найвышэйшая царкоўнай рады паводле пасады. Частка сябраў абіралася зь ліку архірэяў, клірыкаў, манаства і прыхаджанаў Сьвятым сынодам. Склад пераглядаўся кожныя 4 гады на прапанову патрыярха. Рыхтавала рашэньні Архірэйскага сабору і Сьвятога сыноду на даручэньне патрыярха або Сьвятога сыноду<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VII. Міжсаборная прысутнасьць|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/2777594.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''[[Маскоўская патрыярхія]]''. Яднала ўстановы пад наўпроставым кіраўніцтвам патрыярха. Улучала адміністрацыйны сакратарыят, [[выдавецтва]], прэс-службу, кіраўніцтва справамі, управу [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]], управу ў справах япархіяў у краінах [[Блізкае замежжа|блізкага замежжа]], а таксама 3 камісіі: 1) каардынацыі выставачнай дзейнасьці, 2) фізычнай культуры і [[спорт]]у, 3) узнагародную<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/1452126/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. * ''Найвышэйшыя агульнацаркоўны суд''. Складаўся са старшыні і 4-х архірэяў, абраных Архірэйскім саборам на 4 гады. Быў судом 2-й інстанцыі для царкоўных правапарушэньняў клірыкаў, манаства і прыхаджанаў, падсудных епархіяльным судам. Таксама разглядаў у якасьці суду 1-й інстанцыі такія правапарушэньні архірэяў і кіраўнікоў сынадальных установаў. Пастановы суду падлягалі выкананьню пасьля зацьвярджэньня патрыярхам і Сьвятым сынодам. Пры іх нязгодзе набывала моц іх рашэньне з магчымасьцю перадачы справы ў суд Архірэйскага сабору. Наглядаў за дзейнасьцю епархіяльных судоў<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава IX. Царкоўны суд|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203405.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. == Будова == На 2025 год у склад Расейскай праваслаўнай царквы ўваходзілі: * [[Украінская праваслаўная царква (Маскоўскага патрыярхату)]] (53 япархіі), якая «ёсьць [[Самакіраваньне|самакіраванай]] з правамі шырокай [[Аўтаномія|аўтаноміі]]» згодна зь 10-й главой Статуту РПЦ 2000 году і якой «нададзеная [[незалежнасьць]] і самастойнасьць у яе кіраваньні ў адпаведнасьці з Вызначэньнем Архірэйскага сабору РПЦ 25—27 кастрычніка 1990 году "Аб Украінскай праваслаўнай царкве"»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава X. Украінская праваслаўная царква|спасылка=https://www.patriarchia.ru/db/text/5082273.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 2 [[Аўтаномная праваслаўная царква|аўтаномныя царквы]] — [[Кітайская праваслаўная царква|Кітайская]] і [[Японская праваслаўная царква|Японская]] (3 япархіі)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XІ. Аўтаномныя цэрквы|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1405099.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 4 [[Самакіраваная царква|самакіраваныя царквы]] — [[Латвійская праваслаўная царква|Латвійская]] (2 япархіі), [[Праваслаўная царква Малдовы|Малдовы]] (7 япархіяў) і [[Эстонская хрысьціянская праваслаўная царква|Эстонская]] (2 япархіі), а таксама [[Расейская праваслаўная царква замежжа|Расейская ў замежжы]] (Новы Ёрк; 8 япархіяў у Ангельшчыне, [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Вэнэсуэла|Вэнэсуэле]], ЗША, Канадзе і [[Нямеччына|Нямеччыне]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XІІ. Самакіраваныя цэрквы|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203407.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 4 [[экзархат]]ы — [[Беларускі экзархат]] (15 япархіяў), утвораны паводле «[[Народнасьць|нацыянальна]]-рэгіянальнага прынцыпу», дзе «епархіяльныя і вікарныя архірэі экзархату абіраюцца і прызначаюцца Сьвятым сынодам паводле прадстаўленьня Сыноду экзархату»<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XІІІ. Экзархаты|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203411.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>, а таксама 3 патрыяршыя экзархаты [[Патрыяршы экзархат Афрыкі|Афрыкі]] (2 япархіі ў [[Эгіпет|Эгіпце]] і [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]]), [[Патрыяршы экзархат Заходняй Эўропы|Заходняй Эўропы]] ([[Парыж]]; 5 япархіяў у Ангельшчыне, [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]] і Францыі) і [[Патрыяршы экзархат Паўднёва-Ўсходняй Азіі|Паўднёва-Ўсходняй Азіі]] ([[Сынгапур]]; 4 япархіі ў [[Паўднёвая Карэя|Паўднёвай Карэі]], Сынгапуры, [[Тайлянд]]зе і на [[Філіпіны|Філіпінах]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экзархаты|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/30969/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 2 [[Мітрапаліцкая царква|мітрапаліцкія акругі]] — [[Казахстанская мітрапаліцкая акруга|Казахстанскую]] (10 япархіяў) і [[Сярэднеазіяцкая мітрапаліцкая акруга|Сярэднеазіяцкую]] ([[Ташкент]]; 3 япархіі ў [[Кыргыстан]]е, [[Таджыкістан]]е і Ўзбэкістане)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава XIV. Мітрапаліцкія акругі|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1405167.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 61 [[мітраполія]], у тым ліку [[Менская мітраполія]] ў складзе Беларускага экзархату<ref name="б">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Арганізацыі|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>; * 327 [[япархія]]ў, зь іх 206 у Расеі і 7 асобных япархіяў за мяжой у [[Аргентына|Аргентыне]], Азэрбайджане і Армэніі, [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], Летуве ([[Віленская япархія]]) і Нямеччыне<ref name="б"/>; * [[Архіепіскапія заходнеэўрапейскіх прыходаў расейскай традыцыі]] (Францыя)<ref name="б"/>. * 37 стаўрапігійных [[манастыр]]оў у Расеі, зь іх 17 мужчынскіх<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Стаўрапігійныя манастыры|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/3491784/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. На канец 2006 году, і да далучэньня РПЦЗ, Маскоўскі патрыярхат меў 136 япархіяў у [[Расея|Расеі]], [[Украіна|Украіне]], [[Эстонія|Эстоніі]], [[Латвія|Латвіі]], [[Летува|Летуве]], [[Малдова|Малдове]], [[Азэрбайджан]]е, [[Казахстан]]е, [[Узбэкістан]]е, [[Кыргыстан]]е, [[Таджыкістан]]е і [[Туркмэністан]]е (гэтыя краіны абвяшчаюцца «кананічнымі тэрыторыямі»), а таксама ў дыяспары — [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Аргентына|Аргентыне]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Францыя|Францыі]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Нямеччына|Нямеччыне]], [[Вугоршчына|Вугоршчыне]], [[ЗША]] і [[Канада|Канадзе]]<ref name="spis">[http://magazines.russ.ru/oz/2001/1/spr.html Как устроена Русская православная церковь] {{ref-ru}}</ref>; [[Беларускі экзархат]]; 171 архіерэяў, зь іх 131 епархіяльных, 40 вікарных, без уліку 13, якія былі на адпачынку. Дзейнічалі 713 манастыроў, у тым ліку ў Расеі: 208 мужчынскіх і 235 жаночых; ва Ўкраіне: 89 мужчынскіх і 84 жаночыя; у іншых краінах у межах былога [[СССР]]: 38 мужчынскіх і 54 жаночыя; у рэшце замежных краінаў: 2 мужчынскія і 3 жаночыя. Стаўрапігіяльных манастыроў было 25. Агульная колькасьць прыходаў — 27 393 (колькасьць хутка расьце). Агульная колькасьць духавенства — 29 450. Прыходы, прадстаўніцтвы і іншыя падразьдзяленьні РПЦ існавалі ў [[Фінляндыя|Фінляндыі]], [[Швэцыя|Швэцыі]], [[Нарвэгія|Нарвэгіі]], [[Данія|Даніі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[Італія|Італіі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Грэцыя|Грэцыі]], на [[Кіпр]]ы, у [[Ізраіль|Ізраілі]], [[Лібан]]е, [[Сырыя|Сырыі]], [[Іран]]е, [[Тайлянд]]зе, [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Эгіпет|Эгіпце]], [[Туніс]]е, [[Марока]], ПАР, [[Бразылія|Бразыліі]] і [[Мэксыка|Мэксыцы]]<ref name="spis"/>. == Дзейнасьць == У якасьці рэлігійна-праўнай асновы сваёй дзейнасьці разглядае [[Сьвятое Пісаньне]], а таксама [[Сьвятая Традыцыя|Святую Традыцыю]]. Апошняя ўлучае каноны, аўтарызаваныя Царквой богаслужбовыя тэксты, творы сьвятых айцоў, жыціі Сьвятых, а таксама звычаі Царквы. З 1991 году мае статус [[Юрыдычная асоба|юрыдычнай асобы]]. == Адукацыя == На 2016 год Расейская праваслаўная царква мела адну агульнацаркоўную асьпірантуру і дактарантуру, 5 духоўных акадэміяў (у Маскве, Санкт-Пецярбургу, Кіеве, Кішынёве, Менску), 6 унівэрсітэтаў і інстытутаў, 53 духоўных сэмінарыі, 29 духоўных вучэльняў. == Гісторыя == === Утварэньне Маскоўскай мітраполіі === Расейская праваслаўная царква выводзіць сваю гісторыю з 988 году — часу [[Хрост Русі|Хросту]] [[Кіеўская Русь|Кіеўскага княства]] і ўтварэньня Кіеўскай мітраполіі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. Аднак існаваньне [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]] (папярэдніцы Маскоўскага патрыярхату) пачалося толькі па захопе [[Залатая Арда|Залатой Ардой]] [[Кіеў|Кіева]] ў 1240 годзе, калі загінуў мітрапаліт кіеўскі Ёсіф, а ў 1299 годзе мітрапаліт [[Максім (мітрапаліт кіеўскі)|Максім]] перанёс сваю рэзыдэнцыю ўва [[Ўладзімер на Клязьме]] — бліжэй да ардынскай сталіцы [[Сарай|Сараю]]. У 1352 годзе катэдру перанесьлі ў [[Масква|Маскву]], пры гэтым тамтэйшыя мітрапаліты працягвалі тытулявацца «кіеўскімі». Тым часам самавольны перанос біскупскай катэдры не адпавядае царкоўным канонам, бо забараняецца правілам 82 [[Картагенскі сабор|Картагенскага сабору]], таму такое тытуляваньне было некананічным<ref>[[Апанас (Мартас)|Мартос А.]] Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 88.</ref>. Фактычная ліквідацыя Кіеўскай мітраполіі (бо мітрапаліт больш не знаходзіўся ў Кіеве) прычынілася да ўтварэньня асобных Маскоўскай і [[Літоўская мітраполія|Наваградзкай (Літоўскай)]] мітраполіяў Канстантынопальскага патрыярхату. === Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы === [[Файл:Engraving of Red Square & Kremlin (Moscow, 1654).jpg|значак|Арыгінальны абрад МЦ «Шествие на осляти». Масква, 1654 г.]] У 1448 годзе ўтварылася незалежная Маскоўская царква (упершыню значыцца пад назвай {{мова-ru|«Церковь Московская»|скарочана}} у дакумэнце Маскоўскага сабору 1459 году<ref name="Martas116"/>), што стала вынікам самавольнага выхаду Маскоўскай мітраполіі з-пад юрысдыкцыі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. За гэта праваслаўныя цэрквы перасталі лічыць яе кананічнай і вызначылі як [[схізма|схізму]]. [[Файл:Meyerberg carsky gerb.jpg|значак|Укосны [[васьміканцовы крыж]] — сымбаль МЦ<ref>Liungman C. G. Symbols — Encyclopedia of Western Signs and Ideograms. Ionfox AB. — HME Publishing, 2004. P. 140. ISBN 978-91-972705-0-2.</ref> — на гербе [[Аляксей Міхайлавіч|Аляксея Міхайлавіча]] ў час [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|Патопу]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], 1661—1662 гг.]] Па захопе [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыяй]] [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]] ў 1453 годзе і гібелі апошняга бізайтыйскага імпэратара Маскоўская царква ўзялася дапамагаць гаспадарам [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] ў іх імкненьні прэтэндаваць на ролю «трэцяга Рыму» — абвяшчаць сябе спадкаемцамі [[Бізантыя|Бізантыі]] і выратавальнікамі хрысьціянаў ад усіх «паганых» і «раскольнікаў»<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 142.</ref>. Кананічная ізаляцыя Маскоўскай царквы працягвалася 141 год і прычынілася да зьяўленьня ў яе богаслужбовай практыцы пэўных разыходжаньняў зь іншымі праваслаўнымі цэрквамі<ref name="eiu"/>. У канцы XV ст. Маскоўская царква пачала шырока выкарыстоўваць [[васьміканцовы крыж]] з касой папярочкай. На саборы 1551 году маскоўскі гаспадар [[Іван Жахлівы|Іван IV Тыран]] пастанавіў уніфікаваць формы крыжоў, каб адмежаваць Маскоўскую дзяржаву ад «[[Літоўская мітраполія|літоўскага]], [[Полацкае княства|Полацкага]] [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай|крыжа]]»<ref name="biely">[[Анатоль Белы|Белы А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_rhist/1020/%D0%91%D0%B5%D0%BB%D1%8B_%D0%90._%D0%9A%D1%80%D1%8B%D0%B6_%D0%95%D1%9E%D1%84%D1%80%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BD%D0%BD%D1%96_%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B0%D1%86%D0%BA%D0%B0%D0%B9.html Крыж Еўфрасінні Полацкай] // Наша Слова. № 29 (817) 1 жніўня 2007 г.</ref>. У [[Стаглаў|зборніку пастановаў сабору]] (глава 41, пытаньне 8) значыцца: {{мова-ru|водружен бысть и поставлен святый крест'' (заўв. — укосны васьміканцовы крыж) ''благочестивым царем Иваном на саборной церкви пречистыя Богородицы... и таковые святые кресты на церквях и впредь до поставляются же|скарочана}}. Апроч таго, з гэтага часу ўкосны васьміканцовы крыж разьмяшчаўся на [[Герб Расеі|дзяржаўным гербе]], а таксама на вайсковых сьцягах Маскоўскай дзяржавы<ref>Shpakovsky V., Nicolle D. Armies of Ivan the Terrible: Russian Troops 1505-1700. — Osprey Publishing, 2006. — P. 23. — ISBN 978-1-84176-925-7.</ref>. Паводле ўкраінскага дасьледніка [[Вадзім Шчарбакоўскі|Вадзіма Шчарбакоўскага]], Масква ўвяла гэты крыж наўмысна, з палітычнымі мэтамі<ref>Щербаківський В. Чи трираменний хрест із скісним підніжком – національний хрест України? // Визвольний шлях. — 1952, листопад. — Ч. 11 (62). С. 33—34.</ref>. === Утварэньне Маскоўскага патрыярхату === У 1588 годзе фактычны маскоўскі гаспадар [[Барыс Гадуноў]] запрасіў патрыярха канстантынопальскага Ерамію II у Маскву на перамовы пра магчымы пераезд з захопленага туркамі-асманамі [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]]. Аднак у самой Маскве Гадуноў на паўгода зьняволіў<ref>Саган О. Вселенське православ'я. Суть. Історія. Сучасні реалії. — Київ. Світ знань. 2004. С. 486.</ref> патрыярха і марыў яго голадам<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] Па ўсіх канонах: чаму аўтакефалію дае канстанцінопальскі патрыярх // Наша гісторыя. № 4, 2018. С. 37.</ref>. Гэта прымусіла Ерамію II у 1589 годзе ня толькі [[дэ-факта|фактычна]] вызнаць аўтакефалію Маскоўскай царквы, але і абвясьціць яе патрыярхатам. Пры гэтым у адрозьненьне ад іншых аўтакефальных цэркваў Маскоўская царква не атрымала ад Канстантынопалю [[томас]]у аб аўтакефаліі<ref name="risu"/>. У 1606 годзе маскоўскі гаспадар [[Васілі Шуйскі]] пазбавіў патрыяршага пасаду другога патрыярха маскоўскага [[Ігнаці (патрыярх маскоўскі)|Ігнація]] за тое, што ён сустракаў і ўзьвёў на гаспадарскі пасад [[Дзьмітры Самазванец|Дзьмітрыя Самазванца]]. Нягледзячы на цалкам беспадстаўнае з пункту гледжаньня царкоўных канонаў пазбаўленьне пасаду, патрыряха Ігнація выкрасьлілі з сучаснага афіцыйнага пераліку патрыярхаў маскоўскіх<ref>[[Анатоль Сідарэвіч|Сідарэвіч А.]] [https://www.svaboda.org/a/29540240.html Ці адарве Масква Беларусь ад Праваслаўя?], [[Радыё Свабода]], 12 кастрычніка 2018 г.</ref>. Важным этапам у гісторыі Маскоўскага патрыярхату былі рэформы патрыярха [[Нікан (патрыярх маскоўскі)|Нікана]] (1653—1660), які прыбраў пэўныя адрозьненьні ад [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскай царквы]] ў богаслужбовых кнігах, богаслужбовай практыцы і абрадах, якія ўзьніклі ў пэрыяд кананічнай ізаляцыі Маскоўскай царквы як [[расейцы|расейскія нацыянальныя]] адметнасьці<ref>Нуруллаев А. А. Нуруллаев А. Ал. Религия и политика. — М., 2006. С. [https://books.google.by/books?id=QDlFDwAAQBAJ&pg=PT299&lpg=PT299#v=onepage&q&f=false 299].</ref>. Важную ролю ў правядзеньні гэтых рэформаў адыгралі ўкраінскія і беларускія праваслаўныя багасловы і кніжнікі, якія дзейнічалі ў Маскоўскай дзяржаве<ref name="eiu"/>. Аднак ня ўсе прынялі Ніканаўскія рэформы, частка вернікаў на чале з пратапопам Авакумам ня вызнала іх і пайшла ў раскол, што прывяло да ўтварэньня [[стараабрадніцтва]] як асобнай канфэсіі. [[Файл:Peter der-Grosse 1838.jpg|значак|[[Пётар I]]]] Сярод іншага патрыярх Нікан пастанавіў замест укоснага 8-канцовага ўжываць 4-канцовы крыж<ref>Изотова О., Касперович Г., Гурко А., Бондарчик А. Кто живет в Беларуси. — Минск: «Беларуская навука», 2012. С. [https://books.google.by/books?id=RAOFBAAAQBAJ&pg=PA740&lpg=PA740#v=onepage&q&f=false 740]</ref>. Замену ўкоснага васьміканцовага крыжа 4-канцовым тлумачаць у тым ліку пашыранай у Маскоўскай дзяржаве прыктыкай зьняважлівага стаўленьня да апошняга<ref name="RK147">Русский крест: символика православного надглавного креста. — Москва, 2006. С. 147.</ref>. Неўзабаве аднак расейскія праваслаўныя зноў пачалі ўжываць укосны васьміканцовы крыж. Так, паводле сьведчаньня мітрапаліта разанскага і мурамскага [[Стэфан (Яворскі)|Стэфана]], укосны васьміканцовы крыж насіў маскоўскі гаспадар [[Пётар I]] (1672—1725)<ref name="hnidec">Гнідець Р. [https://web.archive.org/web/20180614171451/https://www.saintjosaphat.org/statti/article/sv-khrest-iogo-forma-ta-riznovidi-v-ukrajini/ Св. Хрест, його форма та різновиди в Україні] // Греко-Католицька Традиція №9 (193), вересень 2013 р.</ref>. === Захоп Кіеўскай мітраполіі Канстантынопальскага патрыярхату === [[Файл:01 130 Book illustrations of Historical description of the clothes and weapons of Russian troops.jpg|значак|Укосны васьміканцовы крыж на вайсковым сьцягу [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], 1696—1699 гг.]] Па [[Вайна 1654—1667 гадоў|вайне з Рэччу Паспалітай]] (1654—1667), у выніку якой Маскоўская дзяржава захапіла [[Кіеў]], у 1685 годзе маскоўскі гаспадар [[Аляксей Міхайлавіч]] даслаў ліст патрыярху канстантынопальскаму Якаву з просьбай перадаць [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскую мітраполію]] Маскве, на што атрымаў адмову. Тады ён самавольна з парушэньнем царкоўных канонаў (у тым ліку 8-га правіла III [[Усясьветны Сабор|Усясьветнага Сабору]] і 2-га правіла II Усясьветнага Сабору<ref name="eiu"/>) ажыцьцявіў гвалтоўны перавод праваслаўных прыходаў, што знаходзіліся на заваяванай тэрыторыі Рэчы Паспалітай, пад уладу Маскоўскага патрыярхату. Па сьмерці патрыярха Якава ў 1686 годзе Аляксей Міхайлавіч зьвярнуўся да ўладаў [[Асманская імпэрыя|Асманскай імпэрыі]], на тэрыторыі якой на той час была рэзыдэнцыя патрыярха канстантынопальскага, і прапанаваў ім мір. Адзінай умовай была згода з боку новага патрыярха Дыянісія на перавод Кіеўскай мітраполіі ў юрысдыкцыю Масквы<ref>Патріархат-рейдер [http://tyzhden.ua/History/16915] // Український тиждень, № 6 (171), 11.02.2011</ref>. Неўзабаве той мусіў падпадаркавацца асманскім уладам і выдаў адпаведную грамату, за што атрымаў матэрыяльную ўзнагароду<ref>Мицик Ю., Солодкий П. [http://www.istpravda.com.ua/articles/2013/07/25/131816 Історія і сучасність українського православ'я], Українська Правда, 25.07.2013.</ref>. Аднак ужо ў 1687 годзе [[Канстантынопальскі сабор]] асудзіў патрыярха Дыянісія за адмову ад Кіеўскай мітраполіі на карысьць Масквы і пазбавіў яго патрыяршага пасаду за сыманію (хабарніцтва). Хоць выдадзеная на загад сьвецкіх уладаў грамата Дыянісія ня можа лічыцца кананічным дакумэнтам<ref>Мартос А. Беларусь в исторической государственной и церковной жизни. — Буэнос-Айрес, 1966. — Минск: Белорусский Экзархат Русской Православной Церкви, 1990. С. 209.</ref>, з гэтага часу Кіеўская мітраполія апынулася [[дэ-факта]] ў складзе Маскоўскага патрыярхату. === Скасаваньне патрыярхату і ўтварэньне «Найсьвяцейшага ўрадавага сыноду» Расейскай імпэрыі === {{Асноўны артыкул|Найсьвяцейшы ўрадавы сынод}} [[Файл:Senate Square SPb 000000008 1 m.jpg|значак|Будынак урадавых [[Сэнат Расейскай імпэрыі|сэнату]] і [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|сыноду]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у]] У выніку рэформаў, праведзеных [[Пётар I|Пятром I]], адбылася ліквідацыя інстытуту патрыярхату дзеля беспасярэдняга кіраваньня царквой маскоўскімі гаспадарамі (расейскімі імпэратарамі<ref>Шэйкін Г. Сінод // {{Літаратура/ЭГБ|6-1к}} С. 301—302.</ref>). З 1721 году Маскоўская царква кіравалася «[[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Найсьвяцейшым урадавым сынодам]]», які разам з [[Сэнат Расейскай імпэрыі|урадавым сэнатам]] належаў да сыстэмы найвышэйшых органаў дзяржаўнага кіраваньня [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]<ref>Рубльова Н. С. Синод // Енциклопедія історії України: Т. 9. Прил — С / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. — К.: В-во «Наукова думка», 2012. С. 565.</ref>. На практыцы ўрадавым сынодам з волі маскоўскага гаспадара кіравалі сьвецкія [[обэр-пракурор]]ы<ref name="eiu"/>. У 1832 годзе выйшлі [[Асноўныя законы Расейскай імпэрыі]], згодна зь якімі (артыкул 42) вярхоўным кіраўніком Маскоўскай царквы абвяшчаўся маскоўскі гаспадар{{Заўвага|У заўвазе да гэтага артыкула зазначаецца: «У гэтым сэнсе Імпэратар у Акце аб спадкаемстве стальцу 5 красавіка 1797 г. называецца Кіраўніком Царквы» ({{мова-ru|«В сем смысле Император в Акте о наследии престола 1797 г. апр. 5 именуется Главою Церкви»|скарочана}})}}. Праз пашырэньне межаў Расейскай імпэрыі тэрыторыя юрысдыкцыі «Найсьвяцейшага урадавага сыноду» значна павялічылася. Пры гэтым расейскія ўлады даручылі яму галоўную ролю ў [[Русіфікацыя|маскалізацыі]] [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксаваных земляў]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Ператварэньне Маскоўскага патрыярхату ў частку дзяржаўнага апарату Расейскай імпэрыі прывяло да пашырэньня [[ерась|ерасяў]], фармаваньня разнастайных рэлігійных [[сэкта]]ў, страты даверу да царквы з боку часткі вернікаў<ref name="eiu"/>. === Аднаўленьне патрыярхату, зьнішчэньне Царквы савецкімі ўладамі === [[Файл:Патриарх Тихон.jpg|значак|[[Ціхан (патрыярх маскоўскі)|Патрыярх Ціхан]]]] Патрыярхат аднавіўся толькі па распадзе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў 1917 годзе. На патрыяршы пасад абралі [[Ціхан (патрыярх маскоўскі)|Ціхан]]а, мітрапаліта маскоўскага. Неўзабаве ў 1918 годзе савецкія ўлады афіцыйна аддзялілі Маскоўскі патрыярхат ад дзяржавы. У 1922 годзе патрыярх Ціхан у сваім афіцыйным лісьце вызнаў справядлівай просьбу [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|ўраду БНР]] пашырыць ужываньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]], дазволіў выкарыстоўваць яе ў беларускіх праваслаўных япархіях. Таксама ён паабяцаў, што ў час прызначэньня герархаў Праваслаўнай царквы ў Беларусі перавага будзе аддавацца тым, хто валодае беларускай мовай. Пры канцы ліста патрыярх блаславіў беларускі народ і ўрад [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]].<ref>{{артыкул|аўтар =Тіхон. Патрыярх Маскоўскі і усяе Русі.| частка = |загаловак =Пісьмо Патрыярха Тіхона Старшыне Рады Міністраў Беларускай Народнай Рэспублікі.|арыгінал = |спасылка =http://elibrary.mab.lt/handle/1/2323|адказны =[[Клаўдзі Дуж-Душэўскі]]|выданьне=[[Беларускі сьцяг (1922)|Беларускі сьцяг]]|тып=часопіс|месца=[[Коўна]]|выдавецтва=[[Урад БНР]]|год=1922|выпуск=|том=|нумар=1 красавік—травень| старонкі=27, 28|isbn=}}</ref><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=206218 Як патрыярх Маскоўскі блаславіў Беларускую Народную Рэспубліку] // [[Наша Ніва]], 14 сакавіка 2018 г.</ref> Па сьмерці патрыярха Ціхана ў 1925 годзе савецкія ўлады не дазволілі правесьці сабор дзеля абраньня новага кіраўніка царквы. Месцаахоўнікам патрыяршага пасаду стаў мітрапаліт [[Пётар (Палянскі)]], якога неўзабаве арыштавалі і закатавалі. Мітрапаліту Пятру ўспадкоўваў мітрапаліт [[Сергій (Страгародзкі)]] (зь сьнежня 1925 да 27 сьнежня 1936 году называўся намесьнікам патрыяршага месцаахоўніка). У 1927 годзе мітрапаліт Сергій выдаў Пасланьне (вядомае як «Дэклярацыя»), у якім прызнаў Савецкі Саюз грамадзянскай радзімай, заклікаў япіскапаў, сьвятароў і прыхаджанаў да грамадзянскай ляяльнасьці савецкай уладзе, а таксама запатрабаваў ад замежнага духавенства поўнай палітычнай ляяльнасьці да савецкага ўраду<ref>[http://www.sedmitza.ru/lib/text/440043/ Послание заместителя патриаршего местоблюстителя, Митрополита Нижегородского Сергия (Страгородского) и временного при нем Патриаршего Священного Синода («Декларация» Митрополита Сергия). 1927 г.]</ref>. Пасланьне і наступныя звальненьні пэўных нязгодных япіскапаў прывяло да пратэстаў і адмове падпарадкаваньня Сергію (Старагародзкаму) з боку шэрагу групаў унутры Царквы і да ўтварэньня іншых «старацаркоўных» арганізацыяў, якія не прызналі законнасьці царкоўнай улады намесьніка месцаахоўніка, а таксама да «спыненьня дачыненьняў»<ref>[http://pravoslavie.ru/11687.html Послание Архиерейского Синода Русской Зарубежной Церкви боголюбивой пастве о преодолении духовного разделения в Русской Православной Церкви]</ref> з Маскоўскім патрыярхатам большасьці расейскіх япіскапаў у эміграцыі. Паводле некаторых зьвестак, у першыя пяць гадоў па [[Кастрычніцкі пераварот|Кастрычніцкім перавароце]] бальшавікі пакаралі сьмерцю 28 япіскапаў і 1200 сьвятароў<ref>Ostling R. [https://web.archive.org/web/20181102184201/http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,150718,00.html Cross Meets Kremlin] // Time. June 24, 2001.</ref>. У 1930-я гады супрацоўнікі [[НКВД]] расстралялі або выслалі ў лягеры амаль усіх япіскапаў, а таксама значную частку сьвятароў і актыўных прыхаджанаў. Царква апынулася ў цяжкім стане. === Дазвол дзейнасьці, зьмена назвы з ініцыятывы Сталіна і кантроль НКВД-КДБ === [[Файл:JStalin Secretary general CCCP 1942.jpg|значак|[[Сталін]]]] Па [[Нямецка-савецкая вайна|нападзе Трэцяга Райху на СССР]] палітыка савецкіх ўладаў зьмянілася. На захопленых немцамі землях адчынілі 9400 храмаў, зачыненых савецкімі ўладамі, у тым ліку каля 700 у Беларусі. Таму царква апынулася патрэбнай савецкай уладзе ў [[Ідэалёгія|ідэалягічным]] супрацьстаяньні [[Нямецкая дзяржава|Нямецкай дзяржаве]], каб давесьці, што царкоўнае жыцьцё магчымае і пры саветах. Маскоўскі мітрапаліт [[Сергій (патрыярх)|Сергій (Страгародзкі)]] атрымаў магчымасьць зьвярнуцца з пасланьнямі да царквы звыш 50 разоў. 4 верасьня 1943 году старшыня [[Савет народных камісараў СССР|Савету народных камісараў СССР]] Ёсіф Сталін запрасіў да сябе маскоўскага мітрапаліта Сергія і ленінградзкага мітрапаліта [[Аляксій I|Аляксія (Сіманскага)]], а таксама кіеўскага мітрапаліта [[Мікалай (Ярушэвіч)|Мікалая (Ярушэвіча)]] беларускага паходжаньня. На сустрэчы Сталін паведаміў пра стварэньне [[Рада ў справах Расейскай праваслаўнай царквы|Рады ў справах Расейскай праваслаўнай царквы]] і патрэбу склікаць [[Архірэйскі сабор РПЦ 1943 году|Архірэйскі сабор]], каб найхутчэй абраць патрыярха 8 верасьня<ref>{{Артыкул|аўтар=Вольга Мядзьведзева.|загаловак=Блаславеньне на подзьвіг|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=3 ліпеня 2014|нумар=123 (27733)|старонкі=7|issn=1990-763X}}</ref>. У 1943 годзе пры спрыяньні [[Іосіф Сталін|Сталіна]] ў Маскве прайшоў Сабор япіскапаў, на якім адбылася зьмена другой афіцыйнай назвы Маскоўскага патрыярхату — з Расейскай праваслаўнай царквы ({{мова-ru|Российская православная церковь|скарочана}}) на «Рускую праваслаўную царкву» ({{мова-ru|Русская православная церковь|скарочана}})<ref name="eiu"/>. Тытул прадстаяцеля царквы зьмянілі з [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Расеі]] ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея России|скарочана}}) на «Патрыярха Маскоўскага і ўсяе Русі» ({{мова-ru|Патриарх Московский и всея Руси|скарочана}}). Пытаньне аб назьве патрыярхату ўзьняў Сталін, аднак паводле афіцыйнай вэрсіі<ref name="odintsov"/>, сам тытул прапанаваў будучы новы патрыярх [[Сергій (Старагародзкі)]], Сталін нібы толькі пагадзіўся з прапановай і дадаў, што «гэта слушна». У 1945 годзе адбыўся Памесны Сабор, на якім зацьвердзілі новую назву, а таксама абралі новага патрыярха. У сьнежні 2017 году [[Служба бясьпекі Украіны|СБУ]] зьняла грыф «[[дзяржаўная таямніца|цалкам сакрэтна]]» з дакумэнтаў [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі|КДБ]] аб стварэньні Маскоўскай патрыярхіі. З рассакрэчаных дакумэнтаў вынікае, што НКВД і яго падразьдзелы ў саюзных і аўтаномных рэспубліках, краях і абласьцях займаліся падборам кандыдатаў дзеля ўдзелу ў Саборы: «важна, каб у ліку вызначаных кандыдатаў пераважалі агенты НКВД, здольныя правесці на Саборы патрэбную нам лінію»{{Заўвага|Ліст, скіраваны ў верасьні 1944 году на месцы за подпісам начальніка 2-га ўпраўленьня НКВД СССР Фядотава і кіраўніка пятага аддзелу 2-га ўпраўленьня Карпава}}. З гэтай мэтай трэба было абраць «асоб, якія маюць рэлігійны аўтарытэт сярод духавенства і вернікаў і ў той жа час правераных на агентурнай або патрыятычнай працы»<ref>{{Спасылка|url=https://espreso.tv/news/2017/12/10/moskovskyy_patriarkhat_stvoryuvaly_agenty_nkvs_svidchat_rozskerecheni_sbu_dokumenty | загаловак = Московський патріархат створювали агенти НКВС, — свідчать розсекречені СБУ документи |дата=2017-12-10 |сайт=https://espreso.tv/ | выдавец = [[Еспресо TV]] |дата доступу = 11 сьнежня 2017 г.}}</ref>. У ліпені 1948 году ў Маскве ўрачыста адзначалі 500-годзьдзе аўтакефаліі Маскоўскай царквы. Да юбілею прымеркавалі нараду кіраўнікоў і прадстаўнікоў памесных праваслаўных цэркваў (спачатку кіраўніцтва СССР задумвала гэтую нараду як Сусьветны сабор «для разьвязаньня пытаньня аб наданьні Маскоўскай Патрыярхіі тытулу Сусьветнай»<ref>Лисовой Н. Н. Русская Церковь и Патриархаты Востока. Три церковно-политические утопии XX века. // Религии мира. История и современность. — М., «Наука», 2002. С. 151.</ref>), якая асудзіла экумэнічны рух і унію як прыладу экспансіі [[папізм]]у. Аднак на нараду не прыехалі прадстаяцелі ўсходніх грэцкіх патрыярхатаў. Па заняцьці [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыны]] войскамі СССР у 1946 годзе Маскоўскі патрыярхат захапіў [[Праваслаўная царква Чэскіх зямель і Славаччыны|Чэхаславацкую праваслаўную царкву]], а 9 верасьня 1951 году патрыярх маскоўскі надаў ёй аўтакефалію (Канстантынопальскі патрыярхат доўгі час не вызнаваў легітымнасьць гэтай пастановы і вызнаў аўтакефалію Чэхаславацкай праваслаўнай царквы толькі 9 верасьня 1998 году). 22 жніўня 1948 году пад ціскам савецкіх спэцслужбаў [[Польская праваслаўная царква]] «зраклася» аўтакефаліі, атрыманай у 1924 годзе ад Канстантынопальскага патрыярхату, і атрымала аўтакефалію ад Маскоўскага патрыярхату. === Па распадзе СССР === Па 1991 годзе ([[Распад СССР|распадзе СССР]]) афіцыйная юрысдыкцыя Маскоўскага патрыярхату набыла транснацыянальны характар у межах былога [[СССР]] (бяз Грузіі і Армэніі): упершыню за ўсю гісторыю свайго існаваньня ён пачаў разглядаць у якасьці сваёй [[Кананічная тэрыторыя|«кананічнай тэрыторыі»]] (тэрмін увялі ў абарот у 1989 годзе<ref>[https://web.archive.org/web/20181111223057/http://www.portal-credo.ru/site/?act=authority&id=856 Кандидат богословия игумен ИННОКЕНТИЙ ПАВЛОВ: «Католические миссионеры ни за кем не гоняются, но если люди понимают, что истинная Церковь — это Церковь Католическая, они должны быть приняты туда]</ref>) тэрыторыю мноства [[сувэрэнітэт|сувэрэнных]] і незалежных дзяржаваў. Адміністрацыйныя падразьдзяленьне Маскоўскага патрыярхату апынуліся ў розных краінах і пачалі функцыянаваць у розных дзяржаўна-праўных, грамадзка-палітычных і канфэсійна-культурных умовах. У выніку, з пачатку 1990-х гадоў паўстала кананічна ненармальная сытуацыі паралельных юрысдыкцыяў у [[Эстонія|Эстоніі]] і [[Малдова|Малдове]], а з 2000-х — у [[Кітай|Кітаі]] і [[Украіна|Ўкраіне]]. 17 траўня 2007 году ў выніку падпісаньня Акту аб кананічных дачыненьнях у склад Маскоўскага патрыярхату на правах самакіравальнай царквы ўвайшла [[Расейская праваслаўная царква ў замежжы]]. Аднак частка духавенства і сьвецкіх РПЦЗ пад кіраўніцтва біскупа Агафангела не прызнала гэты акт і працягнула сваё існаваньне як незалежная царква — РПЦЗ пад амафорам мітрапаліта Агафангела. 27 студзеня 2009 году прадстаяцелем Расейскай праваслаўнай царквы стаў 16-ы (паводле афіцыйнага падліку) патрыярх [[Кірыла (Гундзяеў)]]. 25 сьнежня 2013 году Сынод Маскоўскага патрыярхату прызначыў кіраўніком [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] мітрапаліта [[разань|разанскага]] [[Павал (Панамароў)|Паўла (Панамарова)]], ураджэнца [[Караганда|Караганды]] і грамадзяніна [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]]. Тым часам закон Беларусі «Аб свабодзе сумленьня і рэлігійных арганізацыях» у артыкуле 13 забараняе кіраваць рэлігійнымі арганізацыямі іншаземцам<ref>[https://www.svaboda.org/a/28038000.html Мітрапаліт Павел ня мае і ня будзе атрымліваць беларускага грамадзянства, хоць абавязаны], [[Радыё Свабода]], 7 кастрычніка 2016 г.</ref>. === Разрыў з Канстантынопальскім патрыярхатам === 13 чэрвеня 2016 году Маскоўскі патрыярхат адмовіўся ад удзелу ва Ўсеправаслаўным саборы на востраве [[Крыт|Крыце]], падрыхтоўка да якога вялася з 1961 году. Тым часам яшчэ ў студзені 2016 году [[Кірыла (Гундзяеў)]] урачыста паабяцаў узяць удзел у Саборы<ref name="bbc"/>. Апроч таго, Маскоўскі патрыярхат ня прыняў пастановаў Сабору<ref>[http://www.patriarchia.ru/db/text/5076149.html Постановления Освященного Архиерейского Собора Русской Православной Церкви (29 ноября ― 2 декабря 2017 года)], [http://www.patriarchia.ru Официальный сайт Московского патриархата]</ref>. 15 кастрычніка 2018 году ў зьвязку з [[Прадстаўленьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве|прадстаўленьнем Украінскай праваслаўнай царкве аўтакефаліі]] Маскоўскі патрыярхат у аднабаковым парадку разарваў эўхарыстычныя дачыненьні з Канстантынопальскім патрыярхатам і выйшаў у [[схізма|схізму]]. 6 сакавіка 2022 году ў дзень, калі Расейская праваслаўная царква адзначае даравальную нядзелю, яе кіраўнік Кірыл (Гундзяеў) у казаньні ў храме Хрыста Збаўцы ў Маскве выказаўся пра [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]]: ён не асудзіў вайны і заявіў, што ваенныя дзеяньні вядуцца таму, што на [[Данбас]]е ня хочуць [[гей]]-парадаў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31740038.html Патрыярх Кірыл не асудзіў вайну ва Ўкраіне і заявіў, што яна ідзе таму, што ў Данбасе ня хочуць гей-парадаў], [[Радыё Свабода]], 7 сакавіка 2022 г.</ref>. 14 сакавіка падчас нядзельнай службы ў храме Хрыста Збаўцы Кірыл (Гундзяеў) перадаў кіраўніку [[Расгвардыя|Расгвардыі]] [[Віктар Золатаў|Віктару Золатаву]] абраз, той жа ў адказ адрапартаваў: «''Хачу паведаміць вам і ўсім прысутным тут прыхаджанам, што войскі Нацыянальнай гвардыі сумесна з Узброенымі сіламі Расейскай Фэдэрацыі выконваюць усе задачы, пастаўленыя ў ходзе гэтай ваеннай контрапэрацыі, і хачу сказаць, што ня ўсё так ідзе хутка, як хацелася б... Але мы ідзем да намечанай мэты крок за крокам. Перамога будзе за намі, і гэты абраз будзе абараняць расейскае войска і паскараць нашу перамогу''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31752194.html Патрыярх РПЦ Кірыл перадаў кіраўніку Расгвардыі абраз, а той прызнаў, што ва Ўкраіне ў іх «ўсё ідзе ня так хутка, як хацелася б»], [[Радыё Свабода]], 14 сакавіка 2022 г.</ref>. У той жа дзень Расейская праваслаўная царква ў Амстэрдаме заявіла аб разрыве з Маскоўскім патрыярхатам праз вайну ва Ўкраіне: «''Сьвятары аднагалосна заявілі, што больш ня могуць функцыянаваць у складзе Маскоўскага патрыярхату і забясьпечваць духоўна бясьпечнае асяродзьдзе для нашых вернікаў''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/31751954.html РПЦ у Амстэрдаме першай з заходніх цэркваў заявіла аб разрыве з Маскоўскім патрыярхатам праз вайну ва Ўкраіне], [[Радыё Свабода]], 14 сакавіка 2022 г.</ref>. === Расейска-ўкраінская вайна === 20 жніўня 2024 году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] забараніла Расейскую праваслаўную царкву ва Ўкраіне, прыняўшы [[Закон Украіны «Аб абароне канстытуцыйнага ладу ў сфэры дзейнасьці рэлігійных арганізацыяў»]]<ref>{{Cite news|last=Service|first=RFE/RL's Ukrainian|title=Ukrainian Lawmakers Approve Law Banning Religious Groups Tied To Russian Orthodox Church|url=https://www.rferl.org/a/ukrainian-orthodox-church-moscvow-patriarchate-legislation/33085600.html|access-date=2024-08-20|work=RadioFreeEurope/RadioLiberty|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|language=en|url=https://news.liga.net/en/politics/news/ukraines-parliament-passes-law-banning-russian-orthodox-church-in-ukraine|title=Ukraine's parliament passes law banning Russian Orthodox Church|website=LIGA|date=2024-08-20|access-date=2024-08-20}}</ref>. Украінскія рэлігійныя арганізацыі, афіляваныя з Расейскай праваслаўнай царквой, будуць забароненыя праз 9 месяцаў з моманту вынясеньня {{Не перакладзена|Дзяржаўная служба Ўкраіны па этнапалітыцы й свабодзе сумленьня|Дзяржаўнай службай Украіны па этнапалітыцы й свабодзе сумленьня|uk|Державна служба України з етнополітики та свободи совісті}} адпаведнай пастановы, калі гэтая рэлігійная арганізацыя не разарве дачыненьні з Расейскай праваслаўнай царквой у адпаведнасьці з праваслаўным кананічным правам<ref>{{Cite web|language=en|url=https://english.nv.ua/nation/verkovna-rada-adopts-a-draft-bill-and-therefore-bans-all-moscow-ruled-religious-organizations-50444399.html|title=Ukrainian Parliament bans Russian-linked religious organizations, targets UOC-MP|website=english.nv.ua|access-date=2024-08-20}}</ref><ref>{{Cite web|language=en|url=https://www.pravda.com.ua/eng/news/2024/08/20/7471107/|title=Parliament passes law banning religious organisations linked to Russia|website=Ukrainska Pravda|access-date=2024-08-20}}</ref><ref>{{Cite web|language=en|url=https://babel.ua/en/news/110038-the-ukrainian-parliament-supported-the-draft-law-on-banning-the-uoc-mp|title=The Ukrainian Parliament supported the draft law on banning the UOC MP|website=babel.ua|date=2024-08-20|access-date=2024-08-20}}</ref>. == Выданьні == === Друкаваныя === Афіцыйны друкаваны орган Маскоўскай патрыярхіі — месячнік {{мова-ru|«Журнал Московской Патриархии»|скарочана}}. Апроч выпадковых кніг, зборнікаў (у тым ліку непэрыядычных зборнікаў духоўных акадэміяў пад назвай {{мова-ru|«Богословские Труды»|скарочана}}), РПЦ выдае месячнік {{мова-uk|«Православний Вісник»|скарочана}} (друкаваны орган экзарха ўсяе Ўкраіны) і за мяжой {{мова-de|«Stimme der Orthodoxie»|скарочана}} (друкаваны орган Цэнтральна-эўрапейскага экзархату). З 1989 году выдаецца газэта {{мова-ru|«Церковный вестник»|скарочана}} (да лютага 2003 году — {{мова-ru|«Московский церковный вестник»|скарочана}}) — друкаваны орган Маскоўскай патрыярхіі. === Электронныя === * Патриархия.Ru — афіцыйны сайт Маскоўскага патрыярхату, які падтрымліваецца Сынадальным інфармацыйным аддзелам * Mospat.Ru — афіцыйны сайт Аддзелу замежных царкоўных дачыненьняў * Богослов.Ru — багаслоўскі партал, створаны ў 2007 годзе * Православие.Ru — сайт створаны 1 студзеня 2000 году рэдакцыяй інтэрнэт-праектаў маскоўскага Стрэчанскага манастыра з блаславеньня [[Аляксій II (Рыдыгер)|Аляксія II (Рыдыгера)]] * Канал Расейскай Праваслаўнай царквы на Youtube — афіцыйны канал Расейскай праваслаўнай царквы на сэрвісе YouTube, адкрыты 11 кастрычніка 2010 году * Седмица.Ru — сайт царкоўна-навуковага цэнтру «Православная энциклопедия» Расейскай праваслаўнай царквы === Навуковыя === * Православная энциклопедия * Церковно-исторический вестник * Вестник ПСТГУ * Вестник церковной истории == Крытыка == === Верхаводзтва дзяржавы === Яшчэ ў XIX ст. расейскі філёзаф і багаслоў [[Уладзімер Салаўёў]] крытыкаваў Маскоўскую царкву за вызнаньне верхаводзтва Расейскай дзяржавы{{Заўвага|Цытаты паводле ўкраінскага гісторыка [[Паўла Штэпа|Паўла Штэпы]]}}<ref>Solovieff V. [https://fr.wikisource.org/wiki/La_Russie_et_l%E2%80%99%C3%89glise_Universelle La Russia et l'Eglise Universelle]. — Stock, 1885.</ref><ref>Штепа П. [https://web.archive.org/web/20210227061346/http://www.ukrcenter.com/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0/%D0%9F%D0%B0%D0%B2%D0%BB%D0%BE-%D0%A8%D1%82%D0%B5%D0%BF%D0%B0/19995-1/%D0%91%D0%B5%D0%B7%D0%B1%D0%BE%D0%B6%D0%BD%D0%B8%D1%86%D1%82%D0%B2%D0%BE-%D1%96-%D1%80%D0%BE%D0%B7%D0%BF%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0-%D0%BC%D0%BE%D1%81%D0%BA%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0 Московство його походження, зміст, форми й історична тяглість]. Видання четверте. — Дрогобич–Львів, 2013.</ref>: {{Цытата|Наша Маскоўская царква, каб мець ад дзяржавы гарантыі свайго існаваньня і саступкі, безумоўна аддала сябе ў рабства дзяржаве. Названыя ў дзяржаўных крымінальных законах віды прымусу і гвалту — гэта адзіная зброя, якой наша Царква змагаецца з адступнікамі і іншай верай. Крохкае і сумніўнае адзінства нашай царквы трымаецца толькі на гвалтце і фальшы (хлусьні), якое наша дзяржава ня толькі прызнае, але і падтрымлівае. Напрыклад, падрабляе дакумэнты выдуманага царкоўнага сабора, або пераклад дакумэнтаў Сусьветных Сабораў. Уся абаронная і наступальная дзейнасьць нашай царквы — гэта суцэльнае махлярства, фальш і хлусьня, якія зьдзяйсьняюцца беспакарана, пад абаронай дзяржаўнай цэнзуры, якая дбае, каб хтосьці ня выкрыў усіх тых махлярстваў... Наша Маскоўская царква прызнае за аснову менавіта верхаводзтва дзяржавы над царквой і патрэбу дзяржаўнага кіраваньня царквой. Гэта прынцып запісаны ў нашых дзяржаўных і царкоўных законах.}} Пра Маскоўскую царкву выказваўся кіраўнік [[Паўстаньне Кастуся Каліноўскага|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] у [[Анэксія|анэксаваным]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], нацыянальны герой Беларусі [[Кастусь Каліноўскі]]: «''3ь дзядоў і прадзедаў была ў нас уніяцкая вера, гэта значыць, што мы, будучы грэцкай веры, прызнавалі за намесьнікаў Боскіх сьвятых айцоў, што ў Рыме. Царом маскоўскім і гэта стала завідна, для таго, скасаваўшы ў Маскве грэцкую веру, а зрабіўшы царскую, што то называецца праваслаўе, і нас адарвалі ад праўдзівага Бога і ўпісалі ў сыэму пагану''»<ref>[https://www.svaboda.org/a/26706128.html Правілы жыцьця Кастуся Каліноўскага], [[Радыё Свабода]], 23 лістапада 2014 г.</ref>. Прэзыдэнт Украіны [[Пятро Парашэнка]] паказвае на тое, што паводле [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімера Пуціна]], сучасная Расейская дзяржава трымаецца на двух слупах — Расейскай праваслаўнай царкве і ядзернай зброі<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=219740 Парашэнка — прадстаўнікам РПЦ ва Украіне: Вам няма чаго тут рабіць. Дадому, у Расію!] // [[Наша Ніва]], 7 лістапада 2018 г.</ref>. === Некананічны статус па-за гістарычнымі межамі Маскоўскай дзяржавы === У 1924 годзе Ўсяленскі патрыярх Рыгор VII, надаўшы аўтакефалію [[Польская аўкакефальная праваслаўная царква|Польскай праваслаўнай царкве]], у склад якой увайшла значная частка былой Кіеўскай мітраполіі, у тым ліку Заходняя Беларусь зь Віленшчынай, у сваім [[томас]]е зазначыў, што далучэньне Кіеўскай мітраполіі да Маскоўскага патрыярхату не было кананічным<ref>Сідарэвіч А. [https://web.archive.org/web/20160910152444/http://carkva-gazeta.by/index.php?num=187&page=7&year=2011 Беларусь, Літва і Ўкраіна — ня вотчыны РПЦ], [[Царква (газэта)|Царква]], 8 верасьня 2011 г.</ref>. У 1990-я гады ў лісьце патрыярху маскоўскаму [[Аляксій (Рыдыгер)|Аляксію (Рыдыгеру)]] Усяленскі патрыярх Дзімітры заявіў, што Канстантынопаль вызнае Маскоўскі патрыярхат у межах 1589 году, гэта значыць без тэрыторыі Беларусі, Украіны, Балтыі і Смаленшчыны, якія на той час уваходзілі ў склад Рэчы Паспалітай. Наступны патрыярх Барталамей дадаў, што РПЦ бесьперапынна ўрывалася ў краіны, якія знаходзяцца пад духоўнай юрысдыкцыяй Канстантынопаля, менавіта ў Эстонію, Вугоршчыну і іншы краіны, робячы гэта заўсёды з дапамогай узброенай сілы савецкай арміі<ref>[http://www.svaboda.org/a/24876003.html Канфлікты і рознагалосьсі паміж праваслаўнымі цэрквамі], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2004 г.</ref>. У 2006 годзе патрыярх Барталамэй зрабіў заяву ў Кіеве, што Канстантынопаль лічыць Кіеўскую мітраполію сваёй дачкой і, калі прыйдзе час, разгледзіць пытаньне аб яе самастойнасьці. 11 кастрычніку 2018 году Сынод Канстантынопальскай царквы спыніў дзеяньне граматы 1686 году, якая часова перадавала патрыярхату маскоўскаму права [[хіратонія|хіратоніі]] мітрапаліта кіеўскага<ref name="ukr.lb.ua"/><ref>[https://nn.by/?c=ar&i=217458 Канстанцінопаль скасаваў указ 1686 года аб падпарадкаванні Кіеўскай мітраполіі Маскоўскаму патрыярхату] // [[Наша Ніва]], 11 кастрычніка 2018 г.</ref>. Прычынай стала парушэньне Маскоўскім патрыярхатам умоваў, на якіх гэтае права раней надавалася<ref>[https://www.pravda.com.ua/news/2018/10/11/7194911/ Рішення Синоду: Українська церква отримає томос], [[Українська правда]], 11.10.2018.</ref>. Увогуле, праваслаўныя каноны (34-е апостальскае правіла<ref>{{Навіна|аўтар=Сяргей Абламейка|загаловак=Беларускі архіяпіскап: Адсутнасьць у Беларусі аўтакефаліі парушае апостальскія каноны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29489991.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=14 верасьня 2018|копія=https://krynica.info/be/2018/09/14/bapc-padtrymlivae-ukrainskuyu-autakefaliyu/|дата копіі=14 верасьня 2018|дата доступу=25 кастрычніка 2018}}</ref>) патрабуюць асобнай царквы для асобнага народу, аднак РПЦ працягвае не прызнаваць беларусаў і ўкраінцаў асобнымі народамі. З гэтай прычыны на розных узроўнях агучваецца і паўтараецца формула пра «трыадзіны расейскі народ»<ref name="ablamiejka">[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/29519356.html Праваслаўныя беларусы — народ без сваёй царквы], [[Радыё Свабода]], 1 кастрычніка 2018 г.</ref>. === Сыстэматычнае парушэньне царкоўных канонаў === Патрыярх кіеўскі [[Філярэт (Дзянісенка)|Філярэт]] зьвінавачвае Маскоўскі патрыярхат у парушэньні царкоўных канонаў і прыводзіць у прыклад наступны эпізод з найноўшай гісторыі: у 1992 годзе [[Харкаўскі сабор]] склікалі незаконна, бо згодна з канонамі, яго мусіў склікаць мітрапаліт кіеўскі, а яго склікаў япархіяльны архірэй харкаўскі. Апроч таго, ён зазначае, што Маскоўская (Расейская) праваслаўная царква сыстэматычна парушае царкоўныя каноны на працягу ўсёй сваёй гісторыі: калі Расейская імпэрыя захапіла Грузію, грузінскага патрыярхата-Каталікоса, які існаваў стагодзьдзямі, скасавалі, а замест яго прызначылі экзарха, прычым расейца, а не грузіна; аналягічная сытуацыя была з Малдовай па далучэньні да СССР, калі Малдаўскую царкву таксама далучылі да РПЦ, хоць яна была часткай Румынскай царквы; цэрквы балтыйскіх краінаў таксама далучылі да РПЦ, хоць яны былі ў складзе Канстантынопальскага патрыярхату. Аднак раней, паводле патрыярха Філярэта, ніхто ня мог запярэчыць гэтым відавочным парушэньням царкоўных канонаў, бо Расейская імпэрыя і пазьней СССР былі моцнымі дзяржавамі<ref>Щербина С., Лєліч М. [https://daily.rbc.ua/ukr/show/patriarh-filaret-gotovy-prinyat-arhiereev-1536917516.html Патріарх Філарет: Ми готові прийняти всіх архієреїв УПЦ МП в нову помісну церкву], РБК-Україна, 17.09.2018.</ref>. === Ерась этнафілетызму === На Ўсеправаслаўным саборы, які адбыўся на востраве [[Крыт|Крыце]] 21 чэрвеня 2016 году, Маскоўскі патрыярхат зьвінавацілі ў [[ерась|ерасі]] [[этнафілетызм]]у. Зьвінавачваньне абвясьціў [[архіяпіскап]] [[кіпр]]скі [[Хрызастом II]]<ref>{{cite web |url=https://www.holycouncil.org/-/opening-archbishop-chrysostomos?inheritRedirect=true&redirect=%2Fdocuments |title=«ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΗ ΤΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΟΔΟ» |author= |date=20.06.2016 |website="Official Site - The Holy and Great Council of the Orthodox Church" |archiveurl=http://web.archive.org/web/20160624173704/https://www.holycouncil.org/-/opening-archbishop-chrysostomos?inheritRedirect=true&redirect=%2Fdocuments |archivedate= 24-06-2016|accessdate=24 червня 2016 |quote=εθνοφυλετισμού }} {{ref-el}}</ref>. === Супраца з спэцслужбамі, гандаль тытунем і побытавая раскоша === У сакавіку 2018 годзе ў час свайго візыту ў Баўгарыю [[Кірыл (Гундзяеў)]] выказаў у прысутнасьці прэзыдэнта краіны прэтэнзіі да баўгараў. Ён некалькі хвілін гаварыў пра сваё расчараваньне тым, як у Баўгарыі інтэрпрэтуецца вызваленьне ад туркаў. Паводле кіраўніка Маскоўскага патрыярхату, пералічэньня ў сьпісе нацыяў, якім падзякавалі за вызваленьне, нароўні з расейцамі народаў былой Расейскай імпэрыі — беларусаў, палякаў, фінаў, летувісаў — зьяўляецца прымяншэньнем ролі Расеі ў гэтых падзеях. Гэта выклікала рэакцыю баўгарскіх уладаў. Віцэ-прэм’ер Валеры Сімяонаў упершыню на высокім узроўні агучыў інфармацыю пра тое, што Кірыла (Гундзяева) называюць тытунёвым мітрапалітам Расеі, бо з 1996 году ён завёз на 14 мільярдаў даляраў безакцызных цыгарэт. Таксама віцэ-прэм’ер зазначыў раней паказаную ў мас-мэдыя раскошу, якая атачае кіраўніка Маскоўскага патрыярхату (асабісты самалёт, гадзіньнік за 30 тысячаў даляраў). Апроч таго, ён зьвярнуў увагу на тое, што Кірыл (Гундзяеў) — даведзены агент [[КДБ СССР]] з пазыўным «Міхайлаў»<ref>Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&i=205963 Віцэ-прэм'ер Балгарыі: І патрыярх Кірыл, гэты агент КГБ «Міхайлаў», мае нахабства вучыць нас «ісціне»?] // [[Наша Ніва]], 9 сакавіка 2018 г.</ref>. У 2018 годзе Нацыянальны архіў Латвіі апублікаваў засакрэчаныя дакумэнты КГБ [[Латвійская ССР|Латвійскай ССР]]. У сьпісе завэрбаваных грамадзянаў знайшлі [[Аляксандар (Кудрашоў)|Аляксандра Кудрашова]]. Цяпер ён — кіраўнік [[Рыская япархія Расейскай праваслаўнай царквы|Рыскай япархіі Расейскай праваслаўнай царквы]] (г.зв. «Латвійскай праваслаўнай царквы»). Высьветлілася, што Кудрашова ў 1982 годзе завэрбаваў супрацоўнік 5-га аддзелу 4-га аддзяленьня КГБ Латвійскай ССР Аляксандар Ішчанка, які надаў свайму агенту псэўданім «Чытач». У гэты час Кудрашоў працаваў бармэнам<ref>[https://censor.net.ua/photo_news/3103489/arhiv_latvii_opublikoval_dannye_agentov_kgb_na_spetsslujbu_rabotal_deyistvuyuschiyi_glava_rijskoyi_eparhii Архив Латвии опубликовал данные агентов КГБ. На спецслужбу работал действующий глава рижской епархии РПЦ Александр (Кудряшов). ДОКУМЕНТ], [[ЦЕНЗОР.НЕТ]], 21 сьнежня 2018 г.</ref>, аднак неўзабаве атрымаў сьвятарскае пасьвячэньне, а ў 1990 годзе ўзначаліў Рыскую япархію. У 1996 годзе Кудрашоў даручыў камэрцыйнай арганізацыі, створанай Ішчанкам у 1992 годзе, «кіраваць і атрымліваць прыбытак з жылых дамоў з гаспадарчымі пабудовамі, якія належаць Латвійскай праваслаўнай царкве»<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=222532 Латвія адкрыла архівы КГБ: праваслаўны мітрапаліт быў агентам і даручыў кіраваць маёмасцю царквы свайму куратару], [[Наша Ніва]], 21 сьнежня 2018 г.</ref>. === Сатанінскія дзеяньні === 15 кастрычніка 2018 году ў зьвязку з [[Наданьне аўтакефаліі Ўкраінскай праваслаўнай царкве|наданьнем Украінскай праваслаўнай царкве аўтакефаліі]] Маскоўскі патрыярхат у аднабаковым парадку разарваў эўхарыстычныя дачыненьні з Канстантынопальскім патрыярхатам і фактычна выйшаў у [[схізма|схізму]]. Кіраўнік экзархату Канстантынопальскага патрыярхату ў Сідэ й Антальі зрабіў з гэтай прычыны наступную заяву<ref>[https://nn.by/?c=ar&i=219641 Канстанцінопальскі мітрапаліт назваў дзеянні РПЦ сатанінскімі], [[Наша Ніва]], 6 лістапада 2018 г.</ref>: {{Цытата|Гэтыя іх дзеяньні даюць радасьць толькі антыхрысту, які змагаецца з Хрыстом і Яго Царквой. Усе разумныя людзі глыбока засмучаныя падобнымі сатанінскімі дзеяньнямі.}} === Прыхоўваньне Крыжа Эўфрасіньні Полацкай === {{Асноўны артыкул|Крыж Эўфрасіньні Полацкай}} У 2020—2021 гадох зьявіліся сьведчаньні і аргумэнты за тое, што сьвятыня [[беларусы|беларускага народу]] [[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]] патаемна ад грамадзкасьці захоўваецца ў [[Рызьніца|рызьніцы]] [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі|патрыярха маскоўскага]] [[Троіца-Сергіева лаўра|Троіца-Сергіевай лаўры]]. Беларускі гісторык і археоляг [[Сяргей Тарасаў]] спасылаецца на атрыманую ў канцы 1990-х — пачатку 2000-х гадоў прыватную інфармацыю ад двух незнаёмых паміж сабой чалавек, зьвязаных з спэцслужбамі, паводле якіх маскоўскі патрыярх лічыць Крыж асабістай сьвятыняй і прыяжджае да яго маліцца. Паводле Сяргея Тарасава, пра гэта ведаюць герархі [[Беларускі экзархат|Беларускага экзархату]] і найвышэйшыя функцыянэры [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]], якія мелі магчымасьць пабачыць рэліквію на ўласныя вочы. Апроч таго, знаходжаньне Крыжа ў СССР па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] засьведчыў тагачасны кіраўнік [[БССР]] [[Панцеляймон Панамарэнка]], а ў 1997 годзе Крыж як «''дошку''», што «''зусім нядаўна паступіла зь дзяржаўнага музэю''» ў Троіца-Сергіевую лаўру дакладна апісаў кіраўнік Беларускага экзархату [[Філарэт (Вахрамееў)]], які ўзяў зь яго часьцінку крыві [[Ісус Хрыстос|Хрыста]] дзеля стварэньня копіі рэліквіі<ref name="Tarasau-2021">[https://nn.by/?c=ar&i=274240 «Патрыярх лічыць яго асабістай святыняй і прыязджае да яго маліцца». Дзе знаходзіцца Крыж Ефрасінні Полацкай?], [[Наша Ніва]], 9 чэрвеня 2021 г.</ref>. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/news/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=uk|дата публікацыі=2025|копія=https://www.patriarchia.ru/db/news/|дата копіі=2025|дата доступу=20 чэрвеня 2025}} * [https://mospat.ru/ua/ Аддзел вонкавых царкоўных сувязяў Маскоўскага патрыярхату]{{ref-uk}} * [https://www.svaboda.org/a/31452125.html Гісторык і археоляг Сяргей Тарасаў сьцьвярджае, што Крыж Эўфрасіньні Полацкай — у Троіца-Сергіевай лаўры пад Масквой], [[Радыё Свабода]], 9 верасьня 2021 г. * [https://web.archive.org/web/20220112214330/https://svb1234.azureedge.net/a/31644107.html Лукашэнка заявіў, што Ўкраіну трэба вярнуць «ва ўлоньне нашай сапраўднай веры»], [[Радыё Свабода]], 7 студзеня 2022 г. {{Праваслаўе}} [[Катэгорыя:Расейская праваслаўная царква| ]] b9ocpv91g0w3f3um97xmbao2y5ih0a4 0 47309 2620856 2103834 2025-06-20T03:14:33Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620856 wikitext text/x-wiki {{Партыя | назва = Моладзевы рух «Зубр» | назва (арыгінал) = | лягатып = Solidarni z Białorusią 2006 10.JPG | памер = 250пкс | лідэр = [[Мікіта Сасім]], [[Яўген Афнагель]] | заснаваная = 2001 | штаб-кватэра = [[Менск]] | супрацоўніцтва = [[Малады Фронт]], [[Пора!]] | ідэалёгія = патрыятычная | колькасьць = каля 1000 сяброў | выдавецтва = | дэвіз = | сайт = }} '''Зубр''' — незарэгістраваны моладзевы рух [[негвалтоўны супраціў|негвалтоўнага супраціву]] ў Беларусі, які адкрыта супрацьстаяў рэжыму прэзыдэнта [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандру Лукашэнкі]]. [[Файл:Solidarni z Białorusią 2006 13.JPG|250px|thumb|Чорныя сьцягі Зубра на канцэрце [[Салідарныя зь Беларусьсю]] ў [[Варшава|Варшаве]], 12 сакавіка 2006]] Арганізацыя зьявілася ў 2001 годзе перад [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2001 году|прэзыдэнцкімі выбарамі]]. Пасьля [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2006 году]] абвясьціла аб самароспуску<ref>http://www.svaboda.org/xml/articles/2006/09/88689E6E-7D1E-43E7-BD0C-045E3E1260CD.html</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2001 году]] * [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году]] * [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году]] * [[Джынсавая рэвалюцыя]] * [[Малады Фронт]] * [[Пора!]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20141218142510/http://zubr-belarus.org/ Афіцыйная старонка] {{Партыі Беларусі}} {{Накід:Палітыка}} [[Катэгорыя:Палітычныя партыі Беларусі]] [[Катэгорыя:Моладзевыя арганізацыі]] 5qynlwj74svvsw0281advdsj9fzo2s5 0 49088 2620792 2533069 2025-06-19T16:20:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620792 wikitext text/x-wiki {{Навуковец |Імя = Вітаўт Чаропка |Лацінка = Vitaŭt Čaropka |Фота = |Памер выявы = |Подпіс выявы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|21|8|1961}} |Месца нараджэньня = [[Менск]] |Дата сьмерці = |Месца сьмерці = |Навуковая сфэра = гісторыя |Месца працы = |Альма-матэр = |Навуковая ступень = |Навуковы кіраўнік = |Папярэднікі = |Знакамітыя вучні = |Вядомы як = |Узнагароды і прэміі = |Сайт = }} '''Ві́таўт (Ві́ктар) Кузьмі́ч Чаро́пка''' ({{Нарадзіўся|21|8|1961}}, [[Менск]]) — беларускі гісторык<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 739.</ref> і пісьменьнік. == Біяграфія == У 1981—1990 гадоў працаваў на [[Менскі трактарны завод|Менскім трактарным заводзе]]. Браў удзел у рабоце літаратурнага аб’яднаньня «Крыніцы» пры рэдакцыі газэты «[[Чырвоная зьмена]]». 3 1990 году працаваў рэдактарам часопісу «[[Хрысьціянская Думка (1990-я)|Хрысьціянская Думка]]», з 1993 году — часопісу «[[Спадчына]]», з 1994 году — загаднік аддзелу часопісу «[[Беларуская мінуўшчына (часопіс)|Беларуская мінуўшчына]]», з 1998 году — супрацоўнік рэдакцыі «[[Беларускі гістарычны часопіс|Беларускім гістарычным часопісе]]». == Літаратурная і навуковая дзейнасьць == Творчай працай займаецца з 1982 году. Першая публікацыя пабачыла сьвет у 1988 годзе. Аўтар шматлікіх артыкулаў з гісторыі [[Беларусь|Беларусі]], гістарычнага раману «Храм бяз бога» (1992 год), які ўвайшоў у сьпіс «Сто беларускіх кніг ХХ стагодзьдзя» паводле газэты «[[Наша Ніва]]»<ref>[http://resurs.by/files/nn/2000/02/19.htm Сто беларускіх кніг ХХ стагодзьдзя]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Наша Ніва]]</ref>. У кнігах «Імя ў летапісе» (1994 год) і «Ўладары Вялікага княства» (1996 год) ўваскрашае панараму гістарычных падзеяў на тэрыторыі сучаснай Беларусі з X да XVII ст. і апавядае пра найбольш знакамітых беларускіх дзеячоў гэтага часу. == Бібліяграфія == * Імя ў летапісе / В. Чаропка. — {{Мн.}}: Полымя, 1994. — 559 с. {{ISBN|5-345-00656-3}}. * Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. / В. Чаропка. — {{Мн.}}: Полымя, 1995. — 96 с. — (Б-ка часопіса «[[Маладосць]]»). * Уладары Вялікага княства / В. Чаропка. — {{Мн.}}: Полымя, 1996, 2002, 2007. — 638 с. {{ISBN|ISBN 985-07-0034-3}}. * Перамога ценю: Аповесьці. Апавяданьні. Эсэ / В. Чаропка. — {{Мн.}}: Маст. літ., 1996. — 270 с. {{ISBN|ISBN 985-02-0017-0}}. * Лёсы ў гісторыі: нарысы / В. Чаропка. — {{Мн.}}: Беларусь, 2005. — 558 с. {{ISBN|ISBN 985-01-0601-8}}. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} * {{Літаратура/Памяць/Менск|1}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://knihi.com/Vitaut_Caropka/ Творы Вітаўта Чаропкі], [[Knihi.com]] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Чаропка, Вітаўт}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 21 жніўня]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1961 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Менску]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратары]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] s7b2ii1knwg3a1e9uetl30b8fk98h5w 0 53920 2620917 2338827 2025-06-20T11:09:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 3 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620917 wikitext text/x-wiki {{іншыя значэньні|Ліцьвякі (неадназначнасьць)}} '''Літвакі́''' ({{мова-yi|ליטװאַק|скарочана}} — ''лі́твак'', ''лі́твяк'' або ''літвэ́к'') — тэрытарыяльна-лінгвістычная падгрупа ([[субэтнас]]<ref>Іофе Э. Літвакі // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 381.</ref>) [[ашкеназы|ашкенаскіх]] жыдоў і гістарычна зьвязаная зь імі [[Артадаксальны юдаізм|артадаксальная плынь]] у [[юдаізм]]е, якая сфармавалася на тэрыторыі [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. == Мова == Літвакі як тэрытарыяльна-лінгвістычная падгрупа ашкенаскіх жыдоў ёсьць носьбітамі літоўскага дыялекту, або літоўскае гаворкі ({{мова-yi|ליטװיש|скарочана}}, ''лі́твіш'')<ref>Зайка В. Студзеньскі сход аддзелу БАЗА // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 553, 2009. С. 5.</ref>, мовы [[ідыш]]<ref>Левіт З. [https://belarus8.tripod.com/litvaki/litvaki.htm Літвакі — невядомая нацыя]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [https://belarus8.tripod.com/litvaki/ZydynaBelarusi.htm Жыды на Беларусі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. Гэты дыялект быў гістарычна пашыраным на тэрыторыі большае часткі сучаснае [[Беларусь|Беларусі]], [[Летува|Летувы]], [[Латвія|Латвіі]], у некаторых прылеглых раёнах сучасных [[Расея|Расеі]] й [[Польшча|Польшчы]]. З часоў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітае]], у сувязі з унутраным тэрытарыяльным падзелам польска-літоўскае дзяржавы, гэты арэал пашырэньня паўночна-ўсходняга дыялекту ідыш у жыдоўскіх крыніцах адпаведна называецца «Літвой» ({{мова-yi|ליטע|скарочана}}, ''лі́тэ''), а ягоная гістарычная сталіца й цэнтар жыдоўскае культуры ў рэгіёне, [[Вільня]] — «Літоўскім Ерусалімам» ([[ашкеназы|ашкенаская]] [[арамэйская]] ירושלים דליטא, ''ерушола́йім д’лі́то''). == Традыцыі == Як этналінгвістычная падгрупа, жыды-літвакі, апроч уласнага дыялекту [[ідыш]]у і адпаведнага яму вымаўленьня [[іўрыт|старажытнажыдоўскае]] й [[Габрэйска-арамейскія мовы|арамейскае моваў]], валодаюць таксама некаторымі адметнымі асаблівасьцямі традыцыйнае кухні і рысаў характару, якія ім прыпісваюць. На поўначы арэалу пражываньня ашкенаскіх жыдоў (гэта значыць у жыдоўскай Літве, гл. вышэй) [[хасыдызм]] у пэрыяд свайго росквіту не атрымаў вялікага пашырэньня, галоўным чынам дзякуючы ўплыву [[Віленскі гаон|Віленскага гаону]], прыхільнікаў якога ў проціпастаўленьні прыхільнікам хасыдызму звалі міснагдым («пратэстоўцы»). Пазьней літвакамі сталі зваць усіх міснагдым (пасьлядоўнікаў Віленскага Гаону, супраціўнікаў хасыдызму) незалежна ад іхнага месца знаходжаньня й грамады, адкуль яны паходзілі. == Гісторыя == Зь сярэдзіны XIX ст. пасьлядоўнікі Віленскага Гаону разьвілі ўласную сыстэмы рэлігійнае адукацыі, цэнтрамі якой сталі [[ешыбот]]ы [[Мір_(Гарадзенская_вобласьць)|Мір]]у, [[Валожын]]у і [[Панявеж]]у, якія звалі звычайна ешыботамі (або ешывамі) літоўскага толку або кірунку. Ужо ў пачатку ХХ ст. філіялы гэтых навучальных установаў пачалі зьяўляцца ў [[ЗША|Амэрыцы]], а па разбурэньні традыцыйных цэнтраў рэлігійнае адукацыі літоўскіх жыдоў і самі ешывы былі ўзноўленыя ў [[ЗША]] (штатах [[Нью-Ёрк (штат)|Нью-Ёрк]] і [[Нью-Джэрзі]]) і [[Ізраіль|Ізраілі]] ([[Ерусалім]] і [[Бнэй-Брак]]). Гэтыя ешывы аб’ядноўвае традыцыйная літоўская мэтодыка [[Талмуд|вывучэньня Торы]], распрацаваная ў канцы XIX — пачатку ХХ стагодзьдзяў. Апрача ўласна літоўскае плыні ў артадаксальным юдаізьме, сярод літвакоў атрымалі значнае пашырэньні й хасыдзкія дынастыі спэцыфічна літвацкага паходжаньня — [[Хабад]] ([[Любавічы|любавіцкага]] й [[нежын]]скага толку) і [[Каралін (Беларусь)|Каралінская]]-[[Столін]]ская, а таксама некаторыя іншыя. == Глядзіце таксама == * [[Віленскі гаон]] * [[Аўрам Ешаяў Карэліц]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭГБ|4}} * Katz D. Lithuanian Jewish Culture. — [[Вільня]]: Baltos lankos, 2004. * Levin D., Teller A. The Litvaks: A Short History of the Jews of Lithuania. — Berghahn Books, 2001. * Nikžentaitis A., Schreiner S., Staliūnas D., Donskis L. The Vanished World of Lithuanian Jews. — Rodopi, 2004. == Вонкавыя спасылкі == * [http://belarus8.tripod.com/litvaki/litvaki.htm Літвакі — невядомая нацыя]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [[Катэгорыя:Плыні ў юдаізьме]] [[Катэгорыя:Вялікае Княства Літоўскае]] [[Катэгорыя:Габрэйскія этнасы]] fhtwnyd6d2x4bxj34mqswnzbx9j8ygu 10 61426 2620916 2583762 2025-06-20T11:04:35Z Dymitr 10914 артаграфія 2620916 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 | назва = Надзвычайныя і Паўнамоцныя Амбасадары Польскай Рэспублікі ў Рэспубліцы Беларусі | назва_шаблёну = Амбасадары Польшчы ў Беларусі | выява = | кляса_карткі = hlist | базавы_стыль = background-color: {{Колер|Польшча}}; text-align: center; | стыль_групаў = width: 200px; text-align: right; | стыль_сьпісаў = background: #FAFAFA; text-align: left; | група_інфармацыі1 = Пачатак дыпадносінаў<br/>Адкрыцьцё амбасады | сьпіс1 = 2 сакавіка 1992<br/>? | група_інфармацыі2 = Амбасадары | сьпіс2 = * [[Эльжбета Смулкова|Яніна Альжбета Смулак]] (1992—1995) * [[Эва Спыхальская]] (1996—1998) * [[Марыюш Машкевіч]] (1998—2002) * [[Тадэвуш Паўляк]] (2002—2005) * [[Гэнрык Літвін]] (2006—2010) * [[Лешак Шарэпка]] (2010—2015) * [[Конрад Паўлік]] (2016—2018) * [[Артур Міхальскі]] (2018—2023) * [[Марцін Вайцяхоўскі]] (2020—2024)&nbsp;(chargé d'affaires) * [[Кшыштаф Ажанна]] (2024—)&nbsp;(chargé d'affaires) }}<includeonly>{{Катэгорыя толькі ў артыкулах|Амбасадары Польшчы ў Беларусі}}</includeonly><noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Польшча|Амбасадары]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Амбасадары|Польшча, Беларусь]] </noinclude> q4ikmnq2bmvk17ardeh0qcvjsf4tkaf 0 69172 2620840 2409444 2025-06-19T20:38:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620840 wikitext text/x-wiki {{Іншы артыкул|сузор’е|Гэркулес (сузор’е)}} [[Файл:Heracles.jpg|міні|Старажытнарымская скульптура Геракла ў Люўры]] '''Гэракл''', '''Гэркулес''' ({{мова-el|Ἡρακλῆς}}, ад Ἥρα '(багіня) [[Гэра]]' і κλέος 'слава',<ref>Karel van der Toorn, Bob Becking, Pieter W. van der Horst (eds.). 1999. ''Dictionary of deities and demons in the Bible''. Cambridge: William B. Eerdmans Publishing.</ref> {{мова-la|Hercules}}) — у [[Старажытнагрэцкая міталёгія|старажытнагрэцкай міталёгіі]] — найвялікшы герой, сын бога [[Зэўс]]а і Алкмэны. Пры нараджэньні быў названы '''Алкідам''' ({{мова-el|Ἀλκείδης}}, {{мова-la|Alcīdes}}).<ref>[http://latinlexicon.org/definition.php?p1=2002135 Alcīdes], [http://latinlexicon.org ''The Latin Lexicon'']</ref> Сярод шматлікіх [[міт]]аў пра Гэракла найбольш вядомы цыкль паданьняў аб 12 подзьвігах, зьдзейсьненых Гераклам, калі ён знаходзіўся на службе ў [[Мікены|мікенскага]] цара [[Эўрысфэй|Эўрысфэя]]. Культ Гэракла быў вельмі папулярным у [[Грэцыя|Грэцыі]], праз грэцкіх каляністаў ён рана распаўсюдзіўся ў [[Італія|Італіі]], дзе Гэракл шанаваўся пад імем Гэркулеса. У паўночным паўшар’і неба разьмешчана [[сузор'е]] [[Гэркулес (сузор'е)|Гэркулес]]. == 12 подзьвігаў Геракла == # [[Лернейская гідра]] # [[Керынэйская лань]] # Стымфалійскія птушкі # Эрыманфскі дзік # Аўгіевы стайні (канюшні) # Крыцкі бык # Коні Дыамэда # Пояс Іпаліты # Каровы Гэрыона # Яблыкі Гэспэрыд # [[Цэрбэр]] # [[Нэмэйскі леў]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20090918080428/http://mythology.sgu.ru/mythology/linc_personag/gerakl.htm mythology.sgu.ru] * {{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20090214211014/http://greekroman.ru/hero/hercules.htm|праект=greekroman.ru|загаловак=Геракл|url=http://greekroman.ru/hero/hercules.htm|дата копіі=14 лютага 2009|мова=ru}} {{Старажытнагрэцкая міталёгія (божышчы)}} [[Катэгорыя:Гэракл| ]] cb3hstxzdguufqm3rgyeculf420i6b2 0 72289 2620847 2354102 2025-06-19T22:41:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620847 wikitext text/x-wiki '''Дзеясло́віца''' — варыянт правапісу [[беларуская мова|беларускай мовы]], які ёсьць сярэдзінным варыянтам паміж [[наркамаўка]]й і [[тарашкевіца]]й. Рэалізоўвае перадаваньне асаблівасьцяў беларускага вымаўленьня на аснове нормаў наркамаўкі. Назву атрымаў ад назвы часопіса «[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]», які друкаваўся ім ад верасьня 2002 году да канца 2009 году, калі часопіс перайшоў на [[наркамаўка|наркамаўку]]. Правапіс лічыўся кампрамісным варыянтам, але іншымі выданьнямі падтрыманы ня быў, застаўшыся фактычна незаўважаным ні з боку прыхільнікаў тарашкевіцы, ні з боку прыхільнікаў наркамаўкі<ref>[http://www.svaboda.org/content/transcript/1910183.html Б.Пятровіч: «Дзеясловіца» заканчваецца бясслаўна] // [[Радыё Свабода]], 22 сьнежня 2009 г.</ref>. Гэты варыянт беларускага правапісу (зь некаторымі асаблівасьцямі), які базуецца на прапановах Правапіснай камісіі [[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|ТБМ імя Ф. Скарыны]], працяглы пэрыяд выкарыстоўваецца таксама ў праваабарончым бюлетэні «[[Права на волю]]»<ref>[http://spring96.org/be/files Права на волю. Сьпіс файлаў]</ref>, які выдае [[Праваабарончы цэнтар «Вясна»]] Алеся Бяляцкага, а таксама ў грэка-каталіцкай газэце [[Царква (газэта)|«Царква»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20210701002121/https://carkva-gazeta.by/index.php?ie=7 Царква. Беларуская грэка-каталіцкая газета. Архіў нумароў]</ref>. == Існасьць правапісу == Дзеясловіца рэалізуе на пісьме фанэтычны прынцып беларускай мовы на аснове нормаў [[наркамаўка|наркамаўкі]], ад якой адрозьніваецца пераважна на артаграфічным узроўні — адзін і той жа тэкст у абодвух варыянтах вымаўляецца ідэнтычна. Вынятак складаюць канчаткі назоўнікаў ІІ скланеньня ў родным склоне, а таксама поўнагалосьсе ў формах І скланеньня роднага склону множнага ліку, накшталт «задачаў», «паэмаў», «пазіцыяў», якія былі пазычаныя з прынцыпаў [[тарашкевіца|клясычнага правапісу]]<ref name="ivascanka">[https://web.archive.org/web/20140221153451/http://naviny.by/rubrics/opinion/2008/12/13/ic_articles_410_160331/ Анатоль Івашчанка. МОВА. «Дзеясловіца» — кампрамісны правапіс] // «Беларускія навіны», 13 сьнежня 2008 г.</ref>. Апроч гэтага, асыміляцыйную мяккасьць сьвісьцячых дзеясловіца перадае непасьлядоўна: мяккасьць захоўваецца ў межах слова, але не перадаецца ў прыназоўніках. === Параўнаньне правапісаў === {| cellspacing="1" cellpadding="3" style="width: 600px; margin: 0 0 1em 0; border: solid darkgray; border-width: 1px 1px 1px 1px; font-size: 90%; background-color: #fff;" |- bgcolor={{Колер|Беларусь}} align="center" | width="200px" | '''Клясычны правапіс''' || width="200px" | '''Дзеясловіца''' || width="200px" | '''Наркамаўка''' |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | сьвет, бязьлітасна || сьвет, бязьлітасна || свет, бязлітасна |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | жыцьцё, мысьленьне || жыцьцё, мысьленьне || жыццё, мысленне |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | бязь іх, ня толькі || бяз іх, ня толькі || без іх, не толькі |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | сымбаль, пазыцыя, сыгнал || сімвал, пазіцыя, сігнал || сімвал, пазіцыя, сігнал |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | філязофія, міт || філасофія, міф || філасофія, міф |-style="background:#FAFAFA;" align="left" | Эўропа, Шатляндыя || Еўропа, Шатландыя || Еўропа, Шатландыя |} == Прычыны зьяўленьня == Праз тое, што [[афіцыйны правапіс беларускай мовы]] не перадае правільнае вымаўленьне беларускіх словаў<ref name="ivascanka" />, а асаблівасьці [[беларускі клясычны правапіс|беларускага клясычнага правапісу]] ў перадаваньні замежных словаў для многіх нязвыклыя<ref name="ivascanka" />, ёсьць «сярэдні варыянт» правапісу, які імкнецца перадаць правільнае вымаўленьне беларускіх словаў і звыклае вымаўленьне замежных пазычаньняў<ref name="ivascanka" />. Паэт і літаратуразнаўца [[Анатоль Івашчанка]], які ёсьць прыхільнікам сярэдняга правапісу, сьцьвярджае, што: {{Цытата|ня мяккія знакі ды перадача першага складу перад націскам ствараюць «псіхалагічны (ці «псыхалягічны») бар’ер» для тых, чыё вывучэньне беларускай абмяжоўваецца школай, а перадусім словаўтварэньне запазычанай лексікі (лацінізмы зь мяккім [л], сьвісьцячыя у пазіцыях перад [і], дыферэнцыяцыя гукаў [ф] і [т], перадаваньне ўласных імёнаў і інш.). Тут і ў саміх адэптаў «тарашкевіцы» поўна супярэчлівых поглядаў… У часе гутарак многія людзі, што карыстаюцца «тарашкевіцай», пацьвярджалі, што [[запазычаньні]] для іх ёсьць фактарам раздражняльным. Некаторыя пераходзілі на аналаг «дзеясловіцы», ня ведаючы пра яе існаваньне»<ref name="ivascanka" />.}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Праект|Беларуская мова}} * [https://web.archive.org/web/20190322194303/http://dziejaslou.by/ Часопіс «Дзеяслоў»], інтэрнэт-вэрсія выданьня {{Беларуская мова}} [[Катэгорыя:Правапісы беларускай мовы]] jwuwp8kislhdy16cr1uuqohhy0ghr9l 0 79145 2620907 2619218 2025-06-20T10:46:57Z 78.177.162.141 2620907 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Ліцьвін (неадназначнасьць)}} {{Палітык |імя = Гэнрык Літвін |выява = Henryk Litwin.jpg |подпіс_пад_выявай = Гэнрык Літвін |пасада = Амбасадар Рэспублікі Польшчы ў Рэспубліцы Беларусь |пачатак_тэрміну = 2006 |канец_тэрміну = 2010 |прэзыдэнт = [[Лех Качынскі]], [[Браніслаў Камароўскі]] |прэм'ер-міністар = [[Казімер Марцінкевіч]], [[Яраслаў Качынскі]], [[Дональд Туск]] |папярэднік = [[Тадэвуш Паўляк]] |наступнік = [[Лешэк Шэрэпка]] |пасада2 = Амбасадар Рэспублікі Польшчы ва Ўкраіне |пачатак_тэрміну2 = 2011 |канец_тэрміну2 = 2016 |папярэднік2 = |наступнік2 = [[Ян Пекла]] |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|13|3|1959|1}} |месца_нараджэньня = [[Варшава]], [[Польшча]] |выбарчая_акруга = |партыя = |сужэнец = |прафэсія = |подпіс = |камэнтар = |узнагароды = |лацінка=Henryk Litvin}} '''Гэнрык Ян Літвін''' ({{мова-pl|Henryk Jan Litwin}}; нарадзіўся ў 1959 годзе ў [[Варшава|Варшаве]]) — польскі гісторык і дыплямат<ref name="nn1">[https://web.archive.org/web/20100209060336/http://nn.by/index.php?c=ar&i=34704 Генрык Літвін: Святкаванне 600-годдзя Грунвальда будзе чатырохбаковым], «[[Наша Ніва]]»</ref>, у 2007—2010 гадох служыў на пасадзе амбасадара [[Польшча|Польскай Рэспублікі]] ў [[Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]], у 2011—2016 гадах ва [[Украіна|Ўкраіне]]. == Біяграфія == У 1982 годзе Гэнрык Літвін скончыў гістарычны інстытут [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]], а затым паступіў у асьпірантуру Інстытуту гісторыі [[Польская акадэмія навук|Польскай акадэміі навук]], якую скончыў у 1988 абаронай дысэртацыі «''Наплыў польскай шляхты ва Ўкраіну ў 1569—1648''». Ён застаўся ў інстытуце ад’юнктам да 1991 году<ref name="nn1" />. У 1991 годзе быў запрошаны на працу ў Міністэрства замежных справаў. Ён быў кіраўніком консульскага агенцтва Польшчы ў [[Львоў|Львове]], у 1993 годзе, пасьля яго пераўтварэньні ў Генэральнае консульства — першы ў гісторыі генэральны консул Польшчы ў Львове. У 1994—1995 гадах працаваў у Польскім інстытуце гісторыі Фундацыі Лянцкаронскіх у [[Рым]]е. У 1995 годзе вярнуўся на дыпляматычную службу. Быў намесьнікам дырэктара дэпартамэнта Эўропа-Ўсход Міністэрства замежных справаў па адносінах Польшчы зь Беларусьсю, Украінай і Малдовай. З 1997 году стаў дарадцам паўнамоцнага міністра і кіраўніка консульскага аддзела ў амбасадзе Польшчы ў Рыме. У 2002—2005 гадах ён быў намесьнікам амбасадара і кіраўніка палітычнага аддзела амбасады ў Маскве. Пасьля вяртаньня дадому — начальнік аддзелу Расеі і намесьнік дырэктара дэпартамэнту Ўсходняй палітыкі МЗС Польшчы. У лютым 2006 году прызначаны амбасадарам у [[Беларусь]]<ref name="nn1" />, 7 траўня 2010 году быў прызначаны падсэкрэтэрам стану ў Міністэрстве замежных справаў<ref>[http://www.msz.gov.pl/Nominacja,Henryka,Litwina,na,podsekretarza,stanu,35596.html ''Nominacja Henryka Litwina na podsekretarza stanu''] // msz.gov.pl, 07.05.2010 {{ref-pl}}</ref>. У 2011—2016 гадах прызначаны амбасадарам ва [[Украіна|Ўкраіне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150608071952/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20110440471 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2011 r. ''w sprawie mianowania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej'' (Dz. U. Nr 44 poz. 471)]{{ref-pl}}</ref>. == Публікацыі == * ''Sejm polski w połowie XVII wieku. Organizacja i działanie systemu parlamentarnego dawnej Rzeczypospolitej'', Warszawa 1983. * ''Napływ szlachty polskiej na Ukrainę 1569–1648'', Warszawa 2000. * ''Równi do równych. Kijowska reprezentacja sejmowa 1569–1648'', Warszawa 2009. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20191106215040/http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/8CB0E9EFD86437A2C125712200418BA4?OpenDocument Biuletyn Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP nr 314/V z 17 lutego 2006]{{ref-pl}} {{Амбасадары Польшчы ў Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Літвін, Гэнрык}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Польшчы ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Польшчы]] 53lltepent7peqqw16lg1nfbnbwaj2o 2620915 2620907 2025-06-20T11:04:08Z Dymitr 10914 Скасаваньне праўкі [[Special:Diff/2620907|2620907]] удзельніка [[Special:Contributions/78.177.162.141|78.177.162.141]] ([[User talk:78.177.162.141|гутаркі]]) польскія прозьвішчы маюць сваю лацінку 2620915 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні/прозьвішча|Ліцьвін (неадназначнасьць)}} {{Палітык |імя = Гэнрык Літвін |выява = Henryk Litwin.jpg |подпіс_пад_выявай = Гэнрык Літвін |пасада = Амбасадар Рэспублікі Польшчы ў Рэспубліцы Беларусь |пачатак_тэрміну = 2006 |канец_тэрміну = 2010 |прэзыдэнт = [[Лех Качынскі]], [[Браніслаў Камароўскі]] |прэм'ер-міністар = [[Казімер Марцінкевіч]], [[Яраслаў Качынскі]], [[Дональд Туск]] |папярэднік = [[Тадэвуш Паўляк]] |наступнік = [[Лешэк Шэрэпка]] |пасада2 = Амбасадар Рэспублікі Польшчы ва Ўкраіне |пачатак_тэрміну2 = 2011 |канец_тэрміну2 = 2016 |папярэднік2 = |наступнік2 = [[Ян Пекла]] |прэзыдэнт2 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|13|3|1959|1}} |месца_нараджэньня = [[Варшава]], [[Польшча]] |выбарчая_акруга = |партыя = |сужэнец = |прафэсія = |подпіс = |камэнтар = |узнагароды = }} '''Гэнрык Ян Літвін''' ({{мова-pl|Henryk Jan Litwin}}; нарадзіўся ў 1959 годзе ў [[Варшава|Варшаве]]) — польскі гісторык і дыплямат<ref name="nn1">[https://web.archive.org/web/20100209060336/http://nn.by/index.php?c=ar&i=34704 Генрык Літвін: Святкаванне 600-годдзя Грунвальда будзе чатырохбаковым], «[[Наша Ніва]]»</ref>, у 2007—2010 гадох служыў на пасадзе амбасадара [[Польшча|Польскай Рэспублікі]] ў [[Беларусь|Рэспубліцы Беларусь]], у 2011—2016 гадах ва [[Украіна|Ўкраіне]]. == Біяграфія == У 1982 годзе Гэнрык Літвін скончыў гістарычны інстытут [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]], а затым паступіў у асьпірантуру Інстытуту гісторыі [[Польская акадэмія навук|Польскай акадэміі навук]], якую скончыў у 1988 абаронай дысэртацыі «''Наплыў польскай шляхты ва Ўкраіну ў 1569—1648''». Ён застаўся ў інстытуце ад’юнктам да 1991 году<ref name="nn1" />. У 1991 годзе быў запрошаны на працу ў Міністэрства замежных справаў. Ён быў кіраўніком консульскага агенцтва Польшчы ў [[Львоў|Львове]], у 1993 годзе, пасьля яго пераўтварэньні ў Генэральнае консульства — першы ў гісторыі генэральны консул Польшчы ў Львове. У 1994—1995 гадах працаваў у Польскім інстытуце гісторыі Фундацыі Лянцкаронскіх у [[Рым]]е. У 1995 годзе вярнуўся на дыпляматычную службу. Быў намесьнікам дырэктара дэпартамэнта Эўропа-Ўсход Міністэрства замежных справаў па адносінах Польшчы зь Беларусьсю, Украінай і Малдовай. З 1997 году стаў дарадцам паўнамоцнага міністра і кіраўніка консульскага аддзела ў амбасадзе Польшчы ў Рыме. У 2002—2005 гадах ён быў намесьнікам амбасадара і кіраўніка палітычнага аддзела амбасады ў Маскве. Пасьля вяртаньня дадому — начальнік аддзелу Расеі і намесьнік дырэктара дэпартамэнту Ўсходняй палітыкі МЗС Польшчы. У лютым 2006 году прызначаны амбасадарам у [[Беларусь]]<ref name="nn1" />, 7 траўня 2010 году быў прызначаны падсэкрэтэрам стану ў Міністэрстве замежных справаў<ref>[http://www.msz.gov.pl/Nominacja,Henryka,Litwina,na,podsekretarza,stanu,35596.html ''Nominacja Henryka Litwina na podsekretarza stanu''] // msz.gov.pl, 07.05.2010 {{ref-pl}}</ref>. У 2011—2016 гадах прызначаны амбасадарам ва [[Украіна|Ўкраіне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150608071952/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20110440471 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 6 maja 2011 r. ''w sprawie mianowania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej'' (Dz. U. Nr 44 poz. 471)]{{ref-pl}}</ref>. == Публікацыі == * ''Sejm polski w połowie XVII wieku. Organizacja i działanie systemu parlamentarnego dawnej Rzeczypospolitej'', Warszawa 1983. * ''Napływ szlachty polskiej na Ukrainę 1569–1648'', Warszawa 2000. * ''Równi do równych. Kijowska reprezentacja sejmowa 1569–1648'', Warszawa 2009. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20191106215040/http://orka.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/8CB0E9EFD86437A2C125712200418BA4?OpenDocument Biuletyn Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu RP nr 314/V z 17 lutego 2006]{{ref-pl}} {{Амбасадары Польшчы ў Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Літвін, Гэнрык}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Польшчы ў Беларусі]] [[Катэгорыя:Намесьнікі міністраў Польшчы]] rdkl9l14zq2zkqynp8vxczrnhzchv4c 0 80922 2620853 2263121 2025-06-20T02:59:58Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620853 wikitext text/x-wiki {{Тэлесэрыял | назва = Згубленыя (сэзон 3) | арыгназва = Lost Season 3 | выява = Lost season 3.jpg | памер = | подпіс = | рэжысэр = | прадусар = | сцэнарыст = | дыктар = | ролі = | кампазытар = | апэратар = | мантаж = | вытворчасьць = | дата = 4 кастрычніка 2006 — 23 траўня 2007 | даўжыня сэрыі = | колькасьць сэрыяў = 23 | мова = | краіна = {{Сьцяг ЗША}} ЗША | тэлеканал = {{Сьцяг ЗША}} [[ABC (тэлеканал)|ABC]] | бюджэт = | прыбытак = | папярэдні = [[Згубленыя (сэзон 2)]] | наступны = [[Згубленыя (сэзон 4)]] | сайт = | imdb = }} '''Трэці сэзон''' сэрыялу «[[Згубленыя (тэлесэрыял)|Згубленыя]]» распачаўся ў [[ЗША]] і [[Канада|Канадзе]] 4 кастрычніка 2006 і скончыўся 23 траўня 2007 году. Ён працягвае распавядаць пра лёс больш 40 пасажыраў самалёту, якія цудам засталіся жывыя пасьля катастрофы рэйсу 815 [[Oceanic Airlines]] на невядомай высьпе ў Ціхім акіяне. Калі першы сэон быў прысьвечаны гэроям, другі — бункеру, дык трэці сэзон пра [[Іншыя (Згубленыя)|Іншых]] — загадкавай групоўцы, што жыве на высьпе. Трансьляцыя трэцяга сэзону ў [[ЗША]] была падзелена на часткі, першая з 6 сэрыяў трансьляваўся па серадах у 21:00. Пасьля быў перапынак на 12 тыдняў і паказ астатніх сэрыяў а 22:00. У дадатак да 23 сэрыяў было паказана тры кліп-шоў, якія адлюстроўвалі падзеі, якія ўжо адбыліся: Lost: A Tale of Survival выйшаў за тыдзень да старту сэзону, Lost Survivor Guide — напярэдадні другога блёку і Lost: The Answers — напярэдадні фіналу. 11 сьнежня 2007 году былі выдадзены DVD-плыты і [[Blu-ray Disc]] сэзону на 7 дысках<ref>[https://web.archive.org/web/20071111181814/http://bluray.highdefdigest.com/news/show/Disney/TV_on_High-Def/Disney_Reveals_New_Specs%2C_Exclusive_Extras_for_Lost%3A_Third_Season_Blu-ray_/917 "Disney Reveals New Specs, Exclusive Extras for Lost: Third Season Blu-ray"], High-Def Digest. Retrieved on September 9, 2007. Snugglefish Media, (August 31, 2007)</ref>. Трэці сэзон глядзела прыкладна 14,6 млн жыхароў [[ЗША]], гэта прынесла сямнаццаты вынік сярод прагляданых праграмаў, а таксама 7 месца сярод прагляду людзьмі ў веку 18-49 год <ref>[https://web.archive.org/web/20070528062839/http://www.hollywoodreporter.com/hr/content_display/television/features/e3ifbfdd1bcb53266ad8d9a71cad261604f Primetime Wrap] Nielsen Media Research. ''The Hollywood 25 nhfoyz 2007</ref>. == Каманда == Сэзон быў зьняты кампаніяй ''Touchstone Television'' (цяпер [[ABC Studios]]), [[Bad Robot Production]] і [[Grass Skirt Production]] ды быў паказаны ў [[ЗША]] на канале [[ABC (тэлеканал)|ABC]]. Прадусарамі сэрыялу сталі: стваральнік сэрыялу [[Джэфры Джэйкаб Абрамс|Дж. Дж. Абрамс]], су-стваральнік [[Дэйман Ліндэлоф]], [[Браян Бэрк]], [[Джэк Бэндэр]], Джэф Пінкнэр і Карлтан К’юз. Сцэнарыстамі сэрыялу зьяўляюцца Ліндэлоф, К’юз, супрадусар Эдвард Кітсыс і Адам Харовіц, супрадусар Дру Годдард, прадусар-назіральнік Элізабэт Сарнофф. Рэдактар сюжэту — Крыстына М. Кім і выканаўчы дырэктар Барйан К. Воган. Рэжысэрамі на працягу ўсяго сэзону былі: [[Джэк Бэндэр]], [[Стывэн Уільямс]], апэратар Пол Эдвардз і Эрык Лановіль. == Акторы == Пэрсанажы і акторы прыведзены ў парадку зьмяньшэньня часьцыні іх зьяўленьня ў трэцім сэзоне. [[Мэцью Фокс]] у ролі [[Джэк Шэпард|Джэка Шэпарда]], [[Эванджэлін Лілі]] ў ролі [[Кейт Остын]], [[Дамінік Монаган]] у ролі [[Чарлі Пэйс]]а, [[Гэнры Ен К'юзык]] у ролі [[Дэсманд Давід Х’юм|Дэсманда Х'юма]], [[Нэвін Эндрус]] у ролі [[Саід Джара|Саіда Джара]], [[Элізабэт Мітчэл]] у ролі [[Джульет Бэрк]], [[Дэніэл Дэй Кім]] у ролі [[Джын Су Квон|Джына Квона]], [[Юджын Кім]] у ролі [[Сун Квон]], [[Хорхэ Гарсія]] у ролі [[Х'юга «Хёрлі» Рэес|Х’юга «Хёрлі» Рэеса]], [[Эмілі дэ Рэйвін]] у ролі [[Клэр Літлтон]], [[Джош Галаўэй]] у ролі [[Джэймз «Соер» Форд|Джэймза «Соера» Форда]], [[Майкл Эмэрсан]] у ролі [[Бэнджамін Лайнус|Бэна]], [[Тэры О'Кўін]] у ролі [[Джон Лок (Згубленыя)|Джона Лока]], [[Эдыўалэй Экінуэй-Эґбэджэй]] у ролі [[Містэр Эка|Містэра Эка]], [[Радрыга Сантора]] ў ролі Паўла, [[Келе Санчэз]] у ролі [[Нікі Фэрнандэс]] і іншыя. == Сэрыі == Агульны працяг трэцяга сэзону — 991 хвіліна. {|border="2" cellpadding="5" cellspacing="0" style="margin: 1em 1em 1em 0; background: #ffffff; border: 1px #DCDCDC solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;" |- ! Назва і апісаньне !! Галоўны пэрсанаж(ы) !! Прэм’ера !! Нумар |- | '''«[[Аповед пра два гарады (Згубленыя)|Аповед пра два гарады]]»''' ({{мова-en|A Tale of Two Cities}})<br />Джэк, Кейт і Соер знаходзяцца ў палоне Іншых. Джэк згадвае свой развод з жонкаю. ||align="center"| [[Джэк Шэпард|Джэк]] ||align="center"| 4 кастрычніка 2006 ||align="center"| 1 / 50 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Шкляная балерына (Згубленыя)|Шкляная балерына]]»''' ({{мова-en|The Glass Ballerina}})<br />На плыт Сун, Джына і Саіда нападаюць Іншыя. Сун згадвае працу на цесьця. ||align="center"| [[Джын Су Квон|Джын]] і [[Сун Квон|Сун]] ||align="center"| 11 кастрычніка 2006 ||align="center"| 2 / 51 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Далейшыя ўказаньні (Згубленыя)|Далейшыя ўказаньні]]»''' ({{мова-en|Further Instructions}})<br />Лок, Дэсманд і Эка выжываюць пасьля падрыву бункера. Лок згадвае, як выпадкова падвёз паліцыянта на поле з канаплёю. ||align="center"| [[Джон Лок (Згубленыя)|Лок]] ||align="center"| 18 кастрычніка 2006 ||align="center"| 3 / 52 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Кожны сам за сябе (Згубленыя)|Кожны сам за сябе]]»''' ({{мова-en|Every Man for Himself}})<br />Каб спыніць спробы ўцёкаў, Соеру кажуць, што ў яго сэрца ўшылі электронны прыбор, які ўзарвецца, калі пульс перавысіць 140 удараў у хвіліну. Соер узгадвае, як даведаўся, што мае дачку. ||align="center"| [[Джэймз «Соер» Форд|Соер]] ||align="center"| 25 кастрычніка 2006 ||align="center"| 4 / 53 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Кошт жыцьця (Згубленыя)|Кошт жыцьця]]»''' ({{мова-en|The Cost of Living}})<br />Містэр Эка гоніцца за прывідам брата і згадвае, як стаў сьвятаром і забіў некалькі чалавек, каб абараніць сваю вёску. ||align="center"| [[Містэр Эка]] ||align="center"| 1 лютага 2006 ||align="center"| 5 / 54 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Я згодная (Згубленыя)|Я згодная]]»''' ({{мова-en|I Do}})<br />Кейт і Соер займаюцца каханьнем. Джэк спыняе сваю апэрацыю Бэну і загадвае адпусьціць Соера і Кейт. Кейт згадвае, як выйшла замуж. ||align="center"| [[Кейт Остын|Кейт]] ||align="center"| 8 лістапада 2006 ||align="center"| 6 / 55 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Ня ў Портлэндзе (Згубленыя)|Ня ў Портлэндзе]]»''' ({{мова-en|Not in Portland}})<br />Уцёкі Кейт і Соера. Джульет згадвае пра сваё жыцьцё да выспы.||align="center"|[[Джульет Бэрк|Джульет]] ||align="center"| 7 лютага 2007 ||align="center"| 7 / 56 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Успышкі перад вачыма (Згубленыя)|Успышкі перад вачыма]]»''' ({{мова-en|Flashes Before Your Eyes}})<br />Чарлі і Хёрлі спрабуюць высьветліць, як Дэсманд можа бачыць будучыню, асабліва сьмерць Чарлі. Дэсманд пасьля выбуху вярнуўся ў мінулае, пражыў адзін дзень і зноў вярнуўся на выспу. ||align="center"| [[Дэсманд Давід Х’юм|Дэсманд]] ||align="center"| 14 лютага 2007 ||align="center"| 8 / 57 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Чужаніца ў чужой краіне (Згубленыя)|Чужаніца ў чужой краіне]]»''' ({{мова-en|Stranger in a Strange Land}})<br />Джэк ізноў лечыць Бэна, Кейт і Сойер прыплылі на чоўне на сваю выспу. Джэк згадвае, як яму зрабілі татуіроўку. ||align="center"| [[Джэк Шэпард|Джэк]] ||align="center"| 21 лютага 2007 ||align="center"| 9 / 58 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Трыша Танака памерла (Згубленыя)|Трыша Танака памерла]]»''' ({{мова-en|Tricia Tanaka Is Dead}})<br />Хёрлі знайшоў у джунглях аўтобус. Згубленыя зьбіраюцца ратаваць Джэка. Хёрлі ўзгадвае, як яго бацька вярнуўся ў сям’ю дзеля яго грошай.||align="center"| [[Х’юга «Хёрлі» Рэес|Хёрлі]] ||align="center"| 28 лютага 2007 ||align="center"| 10 / 59 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Увесьці 77 (Згубленыя)|Увесьці 77]]»''' ({{мова-en|Enter 77}})<br />Лок, Саід і Кейт знаходзяць станцыю «Полымя». Саід узгадвае Парыж.||align="center"| [[Саід Джара|Саід]] ||align="center"| 7 сакавіка 2007 ||align="center"| 11 / 60 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Авіяпошта (Згубленыя)|Авіяпошта]]»''' ({{мова-en|Par Avion}})<br />Клэр зьбіраецца з дапамогаю птушак, якія лятуць у вырай, даслаць паведамленьне пра катастрофу. Яна ўзгадвае бацьку і маці.||align="center"| [[Клэр Літлтон|Клэр]] ||align="center"| 14 сакавіка 2007 ||align="center"| 12 / 61 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Чалавек з Талахасі (Згубленыя)|Чалавек з Талахасі]]»''' ({{мова-en|The Man from Tallahassee}})<br />Высьвятляецца, што «іншыя» паабяцалі адпусьціць Джэка. Лок узгадвае, як ён зьнерухомеў. ||align="center"| [[Джон Лок (Згубленыя)|Лок]] ||align="center"| 21 сакавіка 2007 ||align="center"| 13 / 62 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Выкрыцьцё (Згубленыя)|Выкрыцьцё]]»''' ({{мова-en|Exposé}})<br />Нікі й Паўла згадваюць пра свае злачынствы ў Аўстраліі. На высьпе іх паралізуе павук, а таварышы, палічыўшы іх памерлымі, пахавалі. ||align="center"| Нікі й Паўла ||align="center"| 28 сакавіка 2007 ||align="center"| 14 / 63 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Кінутыя (Згубленыя)|Кінутыя]]»''' ({{мова-en|Left Behind}})<br />Джэк, Кейт, Саід й Джульет вяртаюцца да лягэру. Кейт згадвае пра сваё жыцьцё. ||align="center"| [[Кейт Остын|Кейт]] ||align="center"| 4 красавіка 2007 ||align="center"| 15 / 64 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Адна з нас (Згубленыя)|Адна з нас]]»''' ({{мова-en|One of Us}})<br />Джульет зьяўляецца на беразе і ратуе Кейт. Выяўляецца, што Кейт захварэла з-за Іншых, якія ўшылі ёй імплянтант. ||align="center"| [[Джульет Бэрк|Джульет]] ||align="center"| 11 красавіка 2007 ||align="center"| 16 / 65 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Улоўка-22 (Згубленыя)|Улоўка-22]]»''' ({{мова-en|Catch-22}})<br />Дэсманд прадбачыць, што яго каханая Пэнэлопа катапультуецца на выспу, а Чарлі памірае, ён зьмяняе будучыню і на выспу сядае Наомі, а Чарлі застаецца жыць.||align="center"| [[Дэсманд Давід Х’юм|Дэсманд]] ||align="center"| 18 красавіка 2007 ||align="center"| 17 / 66 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Дзень зачацьця (Згубленыя)|Дзень зачацьця]]»''' ({{мова-en|D.O.C.}})<br />Даведаўшыся, што ўсе цяжарныя на высьпе паміраюць, Сун дазваляе Джульет агледзець сябе. Сун згадвае падзеі пасьля вясельля. ||align="center"| [[Сун Квон|Сун]]||align="center"| 25 красавіка 2007 ||align="center"| 18 / 67 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Брыг (Згубленыя)|Брыг]]»''' ({{мова-en|The Brig}})<br />Лок знаходзіцца ў Іншых, а Соер забівае бацьку Лока.||align="center"| [[Джон Лок (Згубленыя)|Лок]] ||align="center"| 2 траўня 2007||align="center"| 19 / 68 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Чалавек за шырмаю (Згубленыя)|Чалавек за шырмаю]]»''' ({{мова-en|The Man Behind the Curtain}})<br />Бэн згадвае, як апынуўся на высьпе. Ён спрабуе забіць Лока. Джульет расказвае, што Бэн прымусіў яе віжаваць. ||align="center"| [[Бэнджамін Лайнус|Бэн]] ||align="center"| 9 траўня 2007 ||align="center"| 20 / 69 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Найлепшыя Хіты (Згубленыя)|Найлепшыя Хіты]]»''' ({{мова-en|Greatest Hits}})<br />Чарлі з Дэсмандам трапляюць на падводную станцыю. Згубленыя рыхтуюць пастку Іншым. ||align="center"| [[Чарлі Пэйс|Чарлі]] ||align="center"| 10 траўня 2006 ||align="center"| 21 / 70 |- | bgcolor="#ffdfbf" colspan="4" | |- | '''«[[Залюстроўе (Згубленыя)|Залюстроўе]]»''' ({{мова-en|Through the Looking Glass}})<br />Джэк адводзіць людзей да радыёвежы. Бэн просіць ня верыць Наомі. Выжыўшыя зьвязваюцца з караблём. З [[флэшфорвард]]а мы даведваемся, як склаўся лёс Джэка і Кейт пасьля выратаваньня з выспы. ||align="center"| [[Джэк Шэпард|Джэк]] ||align="center"| 23 траўня 2007 ||align="center"| 22 / 23 / 71 / 72 |- |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Згубленыя (сэрыял)}} [[Катэгорыя:Згубленыя (тэлесэрыял)]] 270cq9gw2fysz1nqzpwasunv0kdaxdp 0 83609 2620898 2006513 2025-06-20T09:54:17Z W 11741 +[[Шаблён:Арганізацыя]] і 3 крыніцы: Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VIII. Маскоўская патрыярхія і сынадальныя ўстановы // Расейская праваслаўная царква, 2 сьнежня 2017 г. https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203403.html 2620898 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Маскоўская патрыярхія |арыгінальная назва = {{мова-ru|Московская патриархия|скарочана}} |выява = Данилов монастырь - panoramio (18).jpg |подпіс выявы = Уваход у Данілаў манастыр (2008 год) |мапа = |подпіс мапы = |абрэвіятура = МП |дэвіз = |папярэднік = |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|0|0|1589|1}} |тып = падразьдзяленьне |юрыдычны статус = рэлігійная арганізацыя |мэта = |штабкватэра = [[Паўднёвая адміністрацыйная акруга]], [[Данілаўскі раён (Масква)|Данілаўскі раён]], вул. [[Данілаўскі Вал]], [[Данілаў манастыр]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія (РПЦ)|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1244854.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref> |месцазнаходжаньне = [[Масква]] |каардынаты = {{Каардынаты|55|42|39|паўночнае|37|37|50|усходняе|выяўленьне=загаловак,тэкст}} |дзейнічае ў рэгіёнах = [[Расея]] |сяброўства = [[Расейская праваслаўная царква]] |афіцыйныя мовы = расейская (дэ-факта) |пасада кіраўніка = [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі|Патрыярх]] |імя кіраўніка = [[Кірыла (Патрыярх Маскоўскі)|Кірыла]] |пасада кіраўніка 2 = Кіраўнік справамі |імя кіраўніка 2 = [[Рыгор (Пятроў)]] |пасада кіраўніка 3 = Патрыяршы намесьнік |імя кіраўніка 3 = [[Павал (Панамароў)]] |пасада кіраўніка 4 = Кіраўнік Адміністрацыйнага сакратарыяту |імя кіраўніка 4 = [[Фама (Масалоў)]] |асноўныя асобы = [[Марк (Галаўкоў)]], [[Ксенія (Чарнега)]] |кіроўны орган = |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = [[Маскоўкая мітраполія]] |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://www.patriarchia.ru/ua/ patriarchia.ru/ua] |заўвагі = |колішняя назва = Маскоўскі патрыярхат (да 2000 году) }} '''Маскоўская патрыярхія''' — падразьдзяленьне [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]], якое яднае ўстановы пад наўпроставым кіраўніцтвам [[Маскоўскі патрыярх|маскоўскага патрыярха]]. Паводле 8-й главы Статуту РПЦ 2000 году, валодала паўнамоцтвамі прадстаўляць патрыярха<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VIII. Маскоўская патрыярхія і сынадальныя ўстановы|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203403.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. Мела ў сваім складзе: У яе склад уваходзілі: адміністрацыйны сакратарыят, [[выдавецтва]], прэс-служба, кіраўніцтва справамі, управа [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]], управа ў справах [[япархія]]ў у краінах [[Блізкае замежжа|блізкага замежжа]], а таксама 3 камісіі: 1) каардынацыі выставачнай дзейнасьці, 2) фізычнай культуры і [[спорт]]у, 3) узнагародная<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія (Арганізацыі)|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/1452126/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. Да ўхваленьня Статуту РПЦ 2000 году мела адначасна ўзаемазамяняльную назву Маскоўскі патрыярхат, які пасьля стаў 2-й афіцыйнай назвай РПЦ<ref>[http://www.mospat.ru/index.php?mid=162 Устав Русской православной церкви, Глава I, пункт 2] {{ref-ru}}</ref>. У царкоўна-гістарычнай літаратуры тэрмін ужываецца для пазначэньня той часткі цяперашняй Расейскай праваслаўнай царквы з 1589 да канца XVII стагодзьдзя, якая знаходзілася ў юрысдыкцыі маскоўскіх патрыярхаў, гэта значыць з выняткам Кіеўскай мітраполіі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]] і ўніяцкіх япархіяў [[Сьвяты Пасад|Сьвятога Пасаду]] ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Назва «Маскоўскі патрыярхат» часта ўжываецца, каб адрозьніць гэтае рэлігійнае аб'яднаньне ад іншых праваслаўных арганізацыяў усходняй традыцыі, якія не ўзаемадзейнічаюць з патрыярхам маскоўскім або маюць вялікую ступень адміністрацыйнай незалежнасьці ад Сынода МП. == Глядзіце таксама == * [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб праекце|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/txt/about.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=uk|дата публікацыі=2025|дата доступу=20 чэрвеня 2025}} ** [https://www.patriarchia.ru/ua/db/news/ Навіны]{{ref-uk}} * [https://mospat.ru/ua/ Аддзел вонкавых царкоўных сувязяў Маскоўскага патрыярхату]{{ref-uk}} [[Катэгорыя:Расейская праваслаўная царква]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1589 годзе]] [[Катэгорыя:Масква]] optwcgt5l4sg7n0dcg6dip0l2hiyt5r 2620899 2620898 2025-06-20T09:55:30Z W 11741 W перанёс старонку [[Маскоўскі патрыярхат]] у [[Маскоўская патрыярхія]]: Разьвязаньне неадназначнасьці: +Крыніца: Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VIII. Маскоўская патрыярхія і сынадальныя ўстановы // [[Расейская праваслаўная царква]], 2 сьнежня 2017 г. https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203403.html 2620898 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Маскоўская патрыярхія |арыгінальная назва = {{мова-ru|Московская патриархия|скарочана}} |выява = Данилов монастырь - panoramio (18).jpg |подпіс выявы = Уваход у Данілаў манастыр (2008 год) |мапа = |подпіс мапы = |абрэвіятура = МП |дэвіз = |папярэднік = |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|0|0|1589|1}} |тып = падразьдзяленьне |юрыдычны статус = рэлігійная арганізацыя |мэта = |штабкватэра = [[Паўднёвая адміністрацыйная акруга]], [[Данілаўскі раён (Масква)|Данілаўскі раён]], вул. [[Данілаўскі Вал]], [[Данілаў манастыр]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія (РПЦ)|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1244854.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref> |месцазнаходжаньне = [[Масква]] |каардынаты = {{Каардынаты|55|42|39|паўночнае|37|37|50|усходняе|выяўленьне=загаловак,тэкст}} |дзейнічае ў рэгіёнах = [[Расея]] |сяброўства = [[Расейская праваслаўная царква]] |афіцыйныя мовы = расейская (дэ-факта) |пасада кіраўніка = [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Русі|Патрыярх]] |імя кіраўніка = [[Кірыла (Патрыярх Маскоўскі)|Кірыла]] |пасада кіраўніка 2 = Кіраўнік справамі |імя кіраўніка 2 = [[Рыгор (Пятроў)]] |пасада кіраўніка 3 = Патрыяршы намесьнік |імя кіраўніка 3 = [[Павал (Панамароў)]] |пасада кіраўніка 4 = Кіраўнік Адміністрацыйнага сакратарыяту |імя кіраўніка 4 = [[Фама (Масалоў)]] |асноўныя асобы = [[Марк (Галаўкоў)]], [[Ксенія (Чарнега)]] |кіроўны орган = |матчыная кампанія = |зьвязаныя кампаніі = [[Маскоўкая мітраполія]] |бюджэт = |колькасьць супрацоўнікаў = |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://www.patriarchia.ru/ua/ patriarchia.ru/ua] |заўвагі = |колішняя назва = Маскоўскі патрыярхат (да 2000 году) }} '''Маскоўская патрыярхія''' — падразьдзяленьне [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]], якое яднае ўстановы пад наўпроставым кіраўніцтвам [[Маскоўскі патрыярх|маскоўскага патрыярха]]. Паводле 8-й главы Статуту РПЦ 2000 году, валодала паўнамоцтвамі прадстаўляць патрыярха<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VIII. Маскоўская патрыярхія і сынадальныя ўстановы|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203403.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. Мела ў сваім складзе: У яе склад уваходзілі: адміністрацыйны сакратарыят, [[выдавецтва]], прэс-служба, кіраўніцтва справамі, управа [[Маскоўская мітраполія|Маскоўскай мітраполіі]], управа ў справах [[япархія]]ў у краінах [[Блізкае замежжа|блізкага замежжа]], а таксама 3 камісіі: 1) каардынацыі выставачнай дзейнасьці, 2) фізычнай культуры і [[спорт]]у, 3) узнагародная<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Маскоўская патрыярхія (Арганізацыі)|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/db/organizations/1452126/|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=ru|дата публікацыі=2 сьнежня 2017|дата доступу=20 чэрвеня 2025}}</ref>. Да ўхваленьня Статуту РПЦ 2000 году мела адначасна ўзаемазамяняльную назву Маскоўскі патрыярхат, які пасьля стаў 2-й афіцыйнай назвай РПЦ<ref>[http://www.mospat.ru/index.php?mid=162 Устав Русской православной церкви, Глава I, пункт 2] {{ref-ru}}</ref>. У царкоўна-гістарычнай літаратуры тэрмін ужываецца для пазначэньня той часткі цяперашняй Расейскай праваслаўнай царквы з 1589 да канца XVII стагодзьдзя, якая знаходзілася ў юрысдыкцыі маскоўскіх патрыярхаў, гэта значыць з выняткам Кіеўскай мітраполіі [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]] і ўніяцкіх япархіяў [[Сьвяты Пасад|Сьвятога Пасаду]] ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]. Назва «Маскоўскі патрыярхат» часта ўжываецца, каб адрозьніць гэтае рэлігійнае аб'яднаньне ад іншых праваслаўных арганізацыяў усходняй традыцыі, якія не ўзаемадзейнічаюць з патрыярхам маскоўскім або маюць вялікую ступень адміністрацыйнай незалежнасьці ад Сынода МП. == Глядзіце таксама == * [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб праекце|спасылка=https://www.patriarchia.ru/ua/txt/about.html|выдавец=Расейская праваслаўная царква|мова=uk|дата публікацыі=2025|дата доступу=20 чэрвеня 2025}} ** [https://www.patriarchia.ru/ua/db/news/ Навіны]{{ref-uk}} * [https://mospat.ru/ua/ Аддзел вонкавых царкоўных сувязяў Маскоўскага патрыярхату]{{ref-uk}} [[Катэгорыя:Расейская праваслаўная царква]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1589 годзе]] [[Катэгорыя:Масква]] optwcgt5l4sg7n0dcg6dip0l2hiyt5r 0 89667 2620773 2234516 2025-06-19T12:46:24Z Гарбацкі 13252 Дададзеная інфармацыя і катэгорыі. 2620773 wikitext text/x-wiki {{Навуковец}} '''Уладзімер Мітрафанавіч Сьвяжынскі''' ({{нар.}} 28 красавіка 1945, вёска [[Новыя Турасы]], [[Вушацкі раён|Вушацкі раён,]][[Віцебская вобласьць]], Беларусь) — [[Беларусы|беларускі]] [[мовазнаўца]], [[літаратуразнаўца]] і [[Гісторыя|гісторык.]] [[Кандыдат філялягічных навук]] (1978). == Біяграфія == Скончыў [[БДУ]] ў 1971 годзе. Працаваў у [[Інстытут мовазнаўства|Інтытуце мовазнаўства]], з 1993 году — у [[Інстытут гісторыі|Інстытуце гісторыі]] [[НАН Беларусі]]. == Навуковая дзейнасьць == Асноўныя сфэры дасьледаваньняў — мэмуарыстыка XVII ст. як крыніца з палітычнай, ваеннай і культурнай гісторыі Беларусі, праблемы лацінскай і арабскай [[Палеаграфія|палеаграфіі]], этнакультурная і моўная сытуацыя ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]<ref>{{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 559.</ref>. == Асноўныя працы == Найважнейшыя працы: «Гістарычны слоўнік беларускай мовы», Т. 1—22 (Менск, 1982—2002; у суаўтарстве), «Мова беларускай пісьменнасці XIV—XVIII стст.» (Менск, 1988; у сааўтарстве) і «Мова выданняў Францыска Скарыны» (Менск, 1990; у сааўтарстве); удзельнічаў у падрыхтоўцы да выданьня Кнігі № 28 Мэтрыкі Вялікага Княства Літоўскага (Менск, 2000). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/ЭВКЛ|2}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Сьвяжынскі, Уладзімер}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 28 красавіка]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1945 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўшацкім раёне]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Беларускія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Асобы Менску]] [[Катэгорыя:Кандыдаты філялягічных навук]] cd1t2kkbaxig2dzxyynywuycmjzsheb 0 92332 2620849 2182391 2025-06-19T23:41:21Z CommonsDelinker 521 Выява [[c:file:Wallace03.jpg]] замененая на [[c:file:Alfred_Russel_Wallace's_map_of_biogeographical_regions.jpg]] карыстальнікам [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]. Прычына: [[:c:COM:FR|File renamed]]: this is not George Wallace. 2620849 wikitext text/x-wiki [[Файл:Alfred Russel Wallace's map of biogeographical regions.jpg|300px|thumb|right|Мапа сьвету з заагеаграфічнымі рэгіёнамі]] '''Біягеаграфія''' — навука на стыку [[біялёгія|біялёгіі]] і [[геаграфія|геаграфіі]]; вывучае заканамернасьці пашырэньня і разьмеркаваньня [[Жывёлы|жывёл]], [[расьліны|расьлін]] і [[мікраарганізм]]аў, іх згуртаваньняў ([[біяцэноз]]аў) па зямным шары, пра характар [[фаўна|фаўны]] і [[флёра|флёры]] пэўных геаграфічных адзінак і прычыны іх зьмяненьня. Асноўныя разьдзелы біягеаграфіі: * [[зоагеаграфія]] (геаграфія жывёл); * [[фітагеаграфія]] (геаграфія расьлінаў); * [[геаграфія мікраарганізмаў]]; * [[геаграфія біяцэнозаў]]. == Літаратура == * Второв П. П., Дроздов Н. Н. Биогеография. М.: Владос. 2001. 304 с. * Уровни охраны живой природы. М.: Наука. 1985. * {{Літаратура/Энцыкляпэдыя прыроды Беларусі|1}} С.&nbsp;295 {{Партал|Геаграфія}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://slovari.yandex.ru/dict/bse/article/00008/53800.htm Біягеаграфія ў Вялікай савецкай энцыклапедыі]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-ru}} {{Накід:Біялёгія}} {{Фізычная геаграфія}} {{Біягеаграфічныя рэгіёны}} {{Геаграфія}} [[Катэгорыя:Біягеаграфія| ]] b6s1bcqomnslv8pgh6dipjek7348m3x 10 93077 2620868 2611852 2025-06-20T07:10:31Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620868 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе |назва = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] [[Чэмпіянат Турэччыны па футболе|чэмпіянату Турэччыны па футболе]] ў [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]] |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Турэччына}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Адана Дэмірспор]] * [[Аланьяспор Аланья|Аланьяспор]] * [[Антальяспор Анталья|Антальяспор]] * [[Бодрум (футбольны клюб)|Бодрум]] * [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] * [[Газыянтэп (футбольны клюб)|Газыянтэп]] * [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] * [[Гёзтэпэ Ізьмір|Гёзтэпэ]] * [[Істанбул Башакшэхір]] * [[Кайсэрыспор Кайсэры|Кайсэрыспор]] * [[Касымпаша Стамбул|Касымпаша]] * [[Коньяспор Конья|Коньяспор]] * [[Рызэспор Рызэ|Рызэспор]] * [[Самсунспор Самсун|Самсунспор]] * [[Сывасспор Сывас|Сывасспор]] * [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] * [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] * [[Хатайспор Антак’я|Хатайспор]] * [[Эюпспор Эюп|Эюпспор]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Турэччына]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Турэцкі футбол]] </noinclude> a0bn7m79wp5nqhilrhdh29ue9nwn920 0 97809 2620909 2619498 2025-06-20T10:53:39Z 78.177.162.141 2620909 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Лешэк Шэрэпка | жанчына = | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = Амбасадар Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь | пачатак_тэрміну = [[7 сьнежня]] [[2010]] | канец_тэрміну = [[15 жніўня]] [[2015]] | віцэ-прэзыдэнт = | прэзыдэнт = [[Браніслаў Камароўскі]] | прэм'ер-міністар = [[Дональд Туск]] | папярэднік = [[Генрык Літвін]] | наступнік = [[Конрад Паўлік]] | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = | канец_тэрміну2 = | папярэднік2 = | наступнік2 = | прэзыдэнт2 = | дата_нараджэньня = [[1964]] | месца_нараджэньня = [[Отвацк]], [[Мазавецкае ваяводзтва]], [[Польшча]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | муж = |сужэнец = | прафэсія = | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = | узнагароды = |лацінка=Lešek Šerepka|арыгінал_імя={{lang-pl|Leszek Szerepka}}}} '''Лешэк Францішак Шэрэпка''' ({{мова-pl|Leszek Franciszek Szerepka}}; нар. у [[1964]] годзе ў [[Отвацк]]у<ref name="rp.pl">[http://www.rp.pl/artykul/591861.html Leszek Szerepka ambasadorem na Białorusi]{{Недаступная спасылка|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} //rp.pl, 10.01.2011 {{ref-pl}}</ref>) — [[Польшча|польскі]] ўрадовец і [[дыплямат]]. У 1991 годзе скончыў гістарычны інстытут [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага унівэрсытэту]]<ref name="rp.pl"/>. У 1992—1994 гадох працаваў у Міністэрстве ўнутраных справаў Рэспублікі Польшча<ref name="rp.pl"/>, а затым до [[1998]] году ў Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. У 1998—2002 гадох быў першым сэкрэтэрам амбасады Рэспублікі Польшча ў Маскве<ref name="rp.pl"/>. Пасьля зноў працаваў у Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. У 2007—2010 гадох быў радцам-міністрам і намесьнікам амбасадара ў Кіеве<ref name="rp.pl"/>. У 2010 годзе зноў працаваў у Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. Зьяўляецца сааўтарам кніжкі ''Wyzwania migracyjne w państwach wschodniego sąsiedztwa Unii Europejskiej'', Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa, styczeń 2007, ISBN 978-83-925190-0-3. [[7 сьнежня]] [[2010]] году прызначаны быў амбасадарам у Рэспубліцы Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20160307205052/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20110010004 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2010 r. nr 110-67-2010 ''w sprawie mianowania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej'' (M.P. z 2011 r. Nr 1, poz. 4)] {{ref-pl}}</ref>. Афіцыйна абавязкі пачаў выконваць 20 лютага 2011 году. 28 лютага 2012 году беларускі бок запрапанаваў яму выехаць у свой край для кансультацый<ref>[https://web.archive.org/web/20120229013412/http://www.mfa.gov.by/press/news_mfa/a61ec799fc09f2a3.html ''Заявление начальника управления информации – пресс-секретаря МИД Андрея Савиных в связи с решением Совета ЕС''] //mfa.gov.by, 28.02.2012 {{ref-ru}}</ref>. Пасаду займаваў да 15 жніўня 2015 году<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20150000948 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2015 r. nr 110.57.2015 w sprawie odwołania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2016 r., poz. 948)]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-pl}}</ref>. == Крыніцы == {{зноскі}} {{Амбасадары Польшчы ў Беларусі}} {{Ізаляваны артыкул|сіраціна0кальцо2}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шэрэпка, Лешэк}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1964 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Отвацку]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Польшчы ў Беларусі]] gfoag2lrk9dn7ruac4gcfgzevnowr8g 2620911 2620909 2025-06-20T11:02:22Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Лешэк Шэрэпка]] у [[Лешак Шарэпка]]: Памылка ў назове 2620909 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Лешэк Шэрэпка | жанчына = | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = Амбасадар Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь | пачатак_тэрміну = [[7 сьнежня]] [[2010]] | канец_тэрміну = [[15 жніўня]] [[2015]] | віцэ-прэзыдэнт = | прэзыдэнт = [[Браніслаў Камароўскі]] | прэм'ер-міністар = [[Дональд Туск]] | папярэднік = [[Генрык Літвін]] | наступнік = [[Конрад Паўлік]] | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = | канец_тэрміну2 = | папярэднік2 = | наступнік2 = | прэзыдэнт2 = | дата_нараджэньня = [[1964]] | месца_нараджэньня = [[Отвацк]], [[Мазавецкае ваяводзтва]], [[Польшча]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | муж = |сужэнец = | прафэсія = | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = | узнагароды = |лацінка=Lešek Šerepka|арыгінал_імя={{lang-pl|Leszek Szerepka}}}} '''Лешэк Францішак Шэрэпка''' ({{мова-pl|Leszek Franciszek Szerepka}}; нар. у [[1964]] годзе ў [[Отвацк]]у<ref name="rp.pl">[http://www.rp.pl/artykul/591861.html Leszek Szerepka ambasadorem na Białorusi]{{Недаступная спасылка|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} //rp.pl, 10.01.2011 {{ref-pl}}</ref>) — [[Польшча|польскі]] ўрадовец і [[дыплямат]]. У 1991 годзе скончыў гістарычны інстытут [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага унівэрсытэту]]<ref name="rp.pl"/>. У 1992—1994 гадох працаваў у Міністэрстве ўнутраных справаў Рэспублікі Польшча<ref name="rp.pl"/>, а затым до [[1998]] году ў Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. У 1998—2002 гадох быў першым сэкрэтэрам амбасады Рэспублікі Польшча ў Маскве<ref name="rp.pl"/>. Пасьля зноў працаваў у Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. У 2007—2010 гадох быў радцам-міністрам і намесьнікам амбасадара ў Кіеве<ref name="rp.pl"/>. У 2010 годзе зноў працаваў у Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. Зьяўляецца сааўтарам кніжкі ''Wyzwania migracyjne w państwach wschodniego sąsiedztwa Unii Europejskiej'', Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa, styczeń 2007, ISBN 978-83-925190-0-3. [[7 сьнежня]] [[2010]] году прызначаны быў амбасадарам у Рэспубліцы Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20160307205052/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20110010004 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2010 r. nr 110-67-2010 ''w sprawie mianowania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej'' (M.P. z 2011 r. Nr 1, poz. 4)] {{ref-pl}}</ref>. Афіцыйна абавязкі пачаў выконваць 20 лютага 2011 году. 28 лютага 2012 году беларускі бок запрапанаваў яму выехаць у свой край для кансультацый<ref>[https://web.archive.org/web/20120229013412/http://www.mfa.gov.by/press/news_mfa/a61ec799fc09f2a3.html ''Заявление начальника управления информации – пресс-секретаря МИД Андрея Савиных в связи с решением Совета ЕС''] //mfa.gov.by, 28.02.2012 {{ref-ru}}</ref>. Пасаду займаваў да 15 жніўня 2015 году<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20150000948 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2015 r. nr 110.57.2015 w sprawie odwołania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2016 r., poz. 948)]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-pl}}</ref>. == Крыніцы == {{зноскі}} {{Амбасадары Польшчы ў Беларусі}} {{Ізаляваны артыкул|сіраціна0кальцо2}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шэрэпка, Лешэк}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1964 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Отвацку]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Польшчы ў Беларусі]] gfoag2lrk9dn7ruac4gcfgzevnowr8g 2620914 2620911 2025-06-20T11:03:28Z Dymitr 10914 артаграфія 2620914 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Лешак Шарэпка | жанчына = | выява = | подпіс_пад_выявай = | пасада = Амбасадар Рэспублікі Польшча ў Рэспубліцы Беларусь | пачатак_тэрміну = [[7 сьнежня]] [[2010]] | канец_тэрміну = [[15 жніўня]] [[2015]] | віцэ-прэзыдэнт = | прэзыдэнт = [[Браніслаў Камароўскі]] | прэм'ер-міністар = [[Дональд Туск]] | папярэднік = [[Гэнрык Літвін]] | наступнік = [[Конрад Паўлік]] | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = | канец_тэрміну2 = | папярэднік2 = | наступнік2 = | прэзыдэнт2 = | дата_нараджэньня = [[1964]] | месца_нараджэньня = [[Отвацк]], [[Мазавецкае ваяводзтва]], [[Польшча]] | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | выбарчая_акруга = | нацыянальнасьць = | партыя = | муж = |сужэнец = | прафэсія = | рэлігія = | подпіс = | камэнтар = | узнагароды = |арыгінал_імя={{lang-pl|Leszek Szerepka}}}} '''Лешак Францішак Шарэпка''' ({{мова-pl|Leszek Franciszek Szerepka}}; нар. у 1964 годзе ў [[Отвацк]]у<ref name="rp.pl">[http://www.rp.pl/artykul/591861.html Leszek Szerepka ambasadorem na Białorusi]{{Недаступная спасылка|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} //rp.pl, 10.01.2011 {{ref-pl}}</ref>) — [[Польшча|польскі]] ўрадовец і [[дыплямат]]. У 1991 годзе скончыў гістарычны інстытут [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]]<ref name="rp.pl"/>. У 1992—1994 гадох працаваў у Міністэрстве ўнутраных справаў Рэспублікі Польшча<ref name="rp.pl"/>, а затым до [[1998]] году ў Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. У 1998—2002 гадох быў першым сэкрэтэрам амбасады Рэспублікі Польшча ў Маскве<ref name="rp.pl"/>. Пасьля зноў працаваў у Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. У 2007—2010 гадох быў радцам-міністрам і намесьнікам амбасадара ў Кіеве<ref name="rp.pl"/>. У 2010 годзе зноў працаваў у Цэнтры ўсходніх дасьледаваньняў<ref name="rp.pl"/>. Зьяўляецца суаўтарам кніжкі ''Wyzwania migracyjne w państwach wschodniego sąsiedztwa Unii Europejskiej'', Ośrodek Studiów Wschodnich, Warszawa, styczeń 2007, ISBN 978-83-925190-0-3. 7 сьнежня 2010 году прызначаны быў амбасадарам у Рэспубліцы Беларусь<ref>[https://web.archive.org/web/20160307205052/http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20110010004 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 7 grudnia 2010 r. nr 110-67-2010 ''w sprawie mianowania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej'' (M.P. z 2011 r. Nr 1, poz. 4)] {{ref-pl}}</ref>. Афіцыйна абавязкі пачаў выконваць 20 лютага 2011 году. 28 лютага 2012 году беларускі бок запрапанаваў яму выехаць у свой край для кансультацый<ref>[https://web.archive.org/web/20120229013412/http://www.mfa.gov.by/press/news_mfa/a61ec799fc09f2a3.html ''Заявление начальника управления информации – пресс-секретаря МИД Андрея Савиных в связи с решением Совета ЕС''] //mfa.gov.by, 28.02.2012 {{ref-ru}}</ref>. Пасаду займаваў да 15 жніўня 2015 году<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP20150000948 Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 2015 r. nr 110.57.2015 w sprawie odwołania Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej (M.P. z 2016 r., poz. 948)]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-pl}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Амбасадары Польшчы ў Беларусі}} {{Ізаляваны артыкул|сіраціна0кальцо2}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шарэпка, Лешак}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1964 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Отвацку]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Варшаўскага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Польшчы ў Беларусі]] 9ktnf1bd63s8dejh9uu4dhv8gvvzhlc 0 97879 2620925 2256407 2025-06-20T11:30:55Z W 11741 /* Творчасьць */ +Крыніца: Кастусь Шавыркін. Два полі // [[Зьвязда]] : газэта. — 3 ліпеня 2014. — № 123 (27733). — С. 8. — ISSN 1990-763X. 2620925 wikitext text/x-wiki {{Музыка | Імя = Эдуард Сямёнавіч Ханок | Подпіс = | Лёга = | Фота = Ksenevich Hanok cropped.jpg | Апісаньне_фота = | Поўнае_імя = | Дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|18|4|1940|1}} | Месца_нараджэньня = [[Казаская ССР]] | Дата_сьмерці = | Месца_сьмерці = | Гады = | Нацыянальнасьць = | Краіна = [[Беларуская ССР]] | Прафэсіі = [[кампазытар]] | Інструмэнты = | Жанры = | Псэўданімы = | Гурты = | Супрацоўніцтва = | Лэйблы = | Узнагароды = {{Блёк узнагародаў|{{Народны артыст Беларусі}}}} | Сайт = }} '''Эдуард Сямёнавіч Ханок''' ({{Нарадзіўся|18|4|1940}}) — [[беларус]]кі [[музыка]]нт і [[кампазытар]]. [[Народны артыст Беларусі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 18 красавіка 1940 году ў [[Казахстан]]е ў сям’і кадравага ваеннага. У дзяцінстве разам зь сям’ёй пераехаў жыць у горад [[Берасьце]] [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]], дзе і скончыў сярэднюю школу<ref name=calend>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.calend.ru/person/1900/| загаловак = Эдуард Ханок| фармат = | назва праекту = calend.ru| выдавец = | дата = 24 лютага 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. У 1962 годзе Ханок скончыў дзяржаўную музычную вучэльню імя Глінкі ў [[Менск]]у. Падчас навучаньня ў Менску па вечарах будучы кампазытар іграў у рэстарацыі «Нёман» (цяпер «Фрайдзіс» на пр. Незалежнасьці) і кватэраваў на вуліцы Фабрычнай у студэнта Ігара Кіені<ref name=koms/>. У 1969 годзе скончыў Маскоўскую кансэрваторыю імя Чайкоўскага (менавіта тут ва ўзросьце 20 год ён напісаў сваю першую песьню)<ref name=calend/>. З 1973 — чалец Саюза кампазытараў; з 2001 — заслужаны дзяяч культуры [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспублікі Крым]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.peoples.ru/art/music/composer/hanok/| загаловак = Эдуард Семенович Ханок| фармат = | назва праекту = | выдавец = peoples.ru| дата = 24 лютага 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Жыве ў горадзе [[Раменскае]] пад [[Масква|Масквой]] зь лютага 2010 году (раней пражываў у Маскве)<ref name=koms>{{Спасылка | аўтар = Ольга УЛЕВИЧ| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 лютага 2011| url = http://www.kp.by/daily/25643.3/806723/| загаловак = Эдуард ХАНОК: «Я был самым богатым белорусским композитором»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Комсомольская правда|Комсомольская правда в Белоруссии]]| дата = 24 лютага 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Мае [[Беларусь|беларускае]] і [[Расейская Фэдэрацыя|расейскае]] грамадзянствы<ref name=calend/>. З прапановы старшыні Народнай Партыі [[Расейская Фэдэрацыя|Расейскай Фэдэрацыі]] Генадзя Райкова балятаваўся ў Дзяржаўную Думу Расейскай Фэдэрацыі, але партыя не пераадолела 5-працэнтны бар’ер<ref name=calend/>. Мае дзьвюх дачок — Руслану (старэйшую), Сьвятлану (малодшую) і сына Аляксея. Жонка — Яўлалія Іванаўна Ханок — жыве ў [[Менск]]у<ref name=koms/>. == Творчасьць == Працуе ў розных жанрах — вакальна-сымфанічным, камэрна-інструмэнтальным, камэрна-вакальным, але найбольш плённа — у песенным. Зь яго твораў фармаваліся рэпэртуары ансамбляў «Верасы», «Сябры», «[[Песьняры]]». Зьяўляецца аўтарам папулярных песьняў «Потолок ледяной», «То ли еще будет», «Малиновка», «Вы шуміце, бярозы», «Самурай», «[[Два полі]]» (1983)<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Кастусь Шавыркін]].|загаловак=Два полі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=3 ліпеня 2014|нумар=123 (27733)|старонкі=8|issn=1990-763X}}</ref>, «Лягу, прилягу», «Я у бабушки живу», «Зима», «У леса на опушке», «Завіруха», «Жавраначка». === «Тэорыя хваляў» === Пасьля адыходу ад кампазытарскай дзейнасьці Эдуард Ханок заняўся дасьледваньнем заканамернасьцяў савецкай эстрады і найноўшага расейскага шоў-бізнэсу. За гэты час ён распрацаваў так званую «тэорыю хваляў» альбо «тэорыю творчых хваляў», паводле якой кожны артыст перажывае максымум дзьве хвалі папулярнасьці, што займае ў яго ад 5 да 10 год, а затым працягвае трымацца на так званай «астаткавай хвалі»<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 19 кастрычніка 2004| url = http://www.polit.ru/news/2004/10/19/hanok.html| загаловак = «Пугачева и Галкин - два чмо». Эдуард Ханок критикует современный шоу-бизнес| фармат = | назва праекту = ПОЛИТ.РУ| выдавец = | дата = 24 лютага 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Свае дасьледчыя погляды кампазытар выклаў у кнізе «Пу-га-чев-щи-на» (1998), дзе на прыкладзе творчасьці савецкай і расейскай сьпявачкі [[Ала Пугачова|Алы Пугачовай]] наглядна паказаў, якім чынам дзейнічае яго тэорыя<ref name=hvl>{{Спасылка | аўтар = Виктория АРОНОВА| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 12 красавіка 2010| url = http://mycityua.com/articles/people/2010/04/12/055057.html| загаловак = Эдуард Ханок: «Пугачева мне еще спасибо скажет!»| фармат = | назва праекту = | выдавец = Газета по-кивески| дата = 24 лютага 2011 | мова = ru| камэнтар = }}</ref>. Таксама, паводле словаў Эдуарда Ханка, ён разабраў па сваёй тэорыі больш за сто чалавек абсалютна розных прафэсіяў, адлюстроўваючы іх творчыя «хвалі» графічна<ref name=hvl/>. У лік гэтых асобаў таксама ўвайшоў [[Уладзімер Мулявін]], хваляграму якога Эдуард Ханок плянуе разьмясьціць у [[Віцебск]]у<ref name=hvl/>. == Песьні, аўтары словаў і выканаўцы == * «Белый аист» (Анатоль Папярэчны) ВІА «Сябры», ВІА «[[Песьняры]]», Леў Лешчанка * «Верба» (Юры Рыбчынскі) ВІА «Самоцветы» * «Вы шуміце, бярозы» ([[Ніл Гілевіч]]) ВІА «Сябры» * «Горлица» (Сямён Кірсанаў) Уладзімер Макараў * «Давай поговорим» (Ільля Рэзьнік) Юры Багацікаў, [[Андрэй Міронаў]], Эдуард Хіль * «Две минуты» (Д.Касьцюрын) Аіда Вядзішчава * «Днепряночка» (А.Діхцяр) Мікалай Кандрацюк * «Емеля» (Міхаіл Пляцкоўскі) Эдуард Хіль * «Есть на Волге город» (С.Астравой) Эдуард Хіль * «Журавли» (А.Досталь) Аіда Вядзішчава * «Зима» (С.Астравой) Леў Барашкоў, Рэнат Ібрагімаў, Эдуард Хіль * «Июнь Июльевич Август» (Н.Зіновьеў) Кацярына Сямёнава * «Качели» (В.Харытонаў) Леў Лешчанка * «Комсомольская площадь» (Яўген Далматаўскі) Тацяна Рузавіна і Сяргей Таюшаў, Эдуард Хіль * «Мне красивого не надо» (Міхаіл Таніч) ВК «Улыбка» * «Море по колено» (С.Палякоў) ВІА «[[Песьняры]]» і дзіцячы хор * «Музыка зимы» (Міхаіл Пляцкоўскі) ДХ ЦДДЖ, сол. І. Роднава * «Мы машины провожаем» (А.Діхцяр) Эдуард Хіль * «Одна буква» (С.Островой) Эдуард Хіль * «Ой, малина, ах, Марина» (С.Красікаў) Генадзь Каменны * «Песня лягушек» (С.Палякоў) ВІА «Песьняры» * «Разбуди меня, дождь» (Ю.Рыбчынскі) Эдуард Хіль * «Разговоры» (Г.Серабракоў) Вольга Варанец, Марыя Пахоменка * «Реченька туманная» (А.Папярэчны) [[Ганна Герман]], Валянціна Талкунова, Марыя Пахоменка * «Служить России» (Ільля Рэзьнік) Акадэмічны ансамбль песьні * «Солнышко смеётся» (И.Векшагонава) Крыстына Арбакайтэ * «Спорит Вологда и спорит Кострома» (Ігар Шаферан) Генадзь Каменны, ВІА «Пламя» * «То ли ещё будет» («Песенка первоклассника») (Ігар Шаферан) Вольга Раждзественская, [[Ала Пугачова]] * «Ты возьми меня с собой» («Песенка про журавлика») (Ільля Рэзьнік) [[Ала Пугачова]] * «Частушки» (И.Ізмайлаўскі) Марыя Пахоменка * «Шуба» (Сямён Кірсанаў) Уладзімер Макараў * «Шуточная строевая» (В.Харытонаў) Уладзімер Макараў, Эдуард Хіль * «Я иду по дороге» (А.Пракофьев) Вольга Вардашава * «Я у бабушки живу» (И.Шаферан) ВІА «Верасы» * «Тик-Так ходики» (С.Харын) ВІА «Балаган Лімітэд» * Песьні да мультфільму «Квака-задавака» (1975 г., кінастудыя «[[Беларусьфільм]]»), тэксты песьняў С. Палякоў у выкананьні ВІА «[[Песьняры]]» * Песьні да мультфільму «Про кота, Васю и охотничью катавасию» (1981 г., кінастудыя «[[Беларусьфільм]]»), тэксты песьняў А.Вольскі ў выкананьні рок-групы «[[Сузор’е (гурт)|Сузор’е]]» == Узнагароды і званьні == * Заслужаны дзяяч культуры БССР (1982) * [[Народны артыст Беларусі]] * Заслужаны дзяяч культуры [[Аўтаномная Рэспубліка Крым|Аўтаномнай Рэспублікі Крым]] (2001) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга |аўтар = [[Зьміцер Падбярэскі|Д.П.]], [[Вольга Брылон|В.Б.]] |імя = |прозьвішча = |частка = ХАНОК ЭДУАРД (Ханок Эдуард, Khanok Eduard) |загаловак = Энцыклапедыя беларускай папулярнай музыкі |арыгінал = |спасылка = |адказны = уклад. [[Зьміцер Падбярэскі|Дз. Падбярэзскі]] і інш |выданьне = |месца = [[Менск|Мінск]] |выдавецтва = [[Зьміцер Колас|Зміцер Колас]] |год = 2008 |том = |старонкі = 318–319 |старонак = 368 |сэрыя = |isbn = 978-985-6783-42-8 |наклад = 2000 |мова=be }} == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка | аўтар = Ольга УЛЕВИЧ| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 24 лютага 2011| url = http://www.kp.by/daily/25643.3/806723/| загаловак = Эдуард ХАНОК: «Я был самым богатым белорусским композитором»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Комсомольская правда|Комсомольская правда в Белоруссии]]| дата = | мова = ru| камэнтар = }} * {{Спасылка | аўтар = Ирина БАРЫШЕВА| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://gazeta.aif.ru/online/ss/157/ss10_01| загаловак = Эдуард Ханок: «Я — однолюб. Хотя и уходил из семьи три раза…»| фармат = | назва праекту = | выдавец = Аргументы и факты| дата = | мова = ru| камэнтар = }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ханок, Эдуард}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Казахстане]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Маскоўскай кансэрваторыі]] [[Катэгорыя:Беларускія кампазытары]] [[Катэгорыя:Народныя артысты Беларускай ССР]] [[Катэгорыя:Народныя артысты Беларусі]] jaa2369en935xh4afnrhacdfhcgeh22 0 101541 2620784 2615210 2025-06-19T14:02:09Z Dymitr 10914 /* Раньнія гады */ крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Hamburger_SV?oldid=1295609419 2620784 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гамбург |Лягатып = Hamburger SV logo.svg |ПоўнаяНазва = Hamburger Sport-Verein e. V. |Заснаваны = 29 верасьня 1887 |Горад = [[Гамбург]], [[Нямеччына]] |Стадыён = [[Фолькспаркштадыён]] |Умяшчальнасьць = 57 274 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ГамбургЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|Гамбург}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Нямецкія | pattern_la1 = _hamburger2425h | pattern_b1 = _hamburger2425h | pattern_ra1 = _hamburger2425h | pattern_sh1 = _hamburger2425h | pattern_so1 = _hamburger2324h | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FF0000 | socks1 = 0000FF | pattern_la2 = _hamburger2425a | pattern_b2 = _hamburger2425a | pattern_ra2 = _hamburger2425a | pattern_sh2 = _hamburger2425a | pattern_so2 = _hamburger2425a | leftarm2 = 000060 | body2 = 000060 | rightarm2 = 000060 | shorts2 = 000060 | socks2 = 000060 | pattern_la3 = _hamburger2425t | pattern_b3 = _hamburger2425t | pattern_ra3 = _hamburger2425t | pattern_sh3 = _hamburger2425t | pattern_so3 = _hamburger2425t | leftarm3 = 000000 | body3 = ef0000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = ef0000 }} «'''Гамбург'''» ({{мова-de|Hamburger}}) — нямецкі футбольны клюб з гораду [[Гамбург]]у. Заснаваны ў 1887 годзе. 6-разовы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіён Нямеччыны]] і трохразовы ўладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]. Уладальнік [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубка чэмпіёнаў]] (1983), уладальнік [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] (1977). Зьяўляецца адным з найстарэйшых, папулярных і тытулаваных нямецкіх клюбаў. Да 2018 году «Гамбург» быў адзіным клюбам, які гуляў ва ўсіх сэзонах [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] з часу ейнага стварэньня ў 1963 годзе. == Гісторыя == === Раньнія гады === [[Файл:SC Germania Hamburg.jpg|значак|зьлева|«Германія» ў 1904 годзе.]] Гісторыя «Гамбургу» пачынаецца 29 верасьня 1887 году, калі адбылося зьліцьцё двух клюбаў: «Der Hohenfelder Sportclub» і «Wandsbek-Marienthaler Sportclub» у «спартовы клюб Германія ў Гамбургу» ({{мова-de|Sportclub Germania zu Hamburg|скарочана}}). Пад сваёй цяперашней назвай клюб быў сфармаваны ў 1919 годзе шляхам аб’яднаньня трох гарадзкіх камандаў, сур’ёзна паслабленых пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]: «спартовы клюб Германія», «Гамбург ФК» і ФК «Фалька Эпэндорф». Колерамі клюбу сталі чырвоны й белы ў гонар гораду [[Гамбург]]у, і сіне-чорныя ў гонар найстарэйшага клюбу заснавальніка — «Германія». Менавіта праз «спартовы клюб Германія», Гамбург прэтэндуе на званьне найстарэйшага клюбу краіны. Тым ня менш, іншыя клюбы аспрэчваюць гэта, бо «Германія» першапачаткова была заснавана як атлетычны клюб, які не гуляў у футбол да 1891 году, калі паўтузіна [[ангельцы|ангельцаў]] далучыліся да клюбу, прынёсшы з сабою захапленьне футболам. «Германія» дасягнула свайго першага посьпеху ў 1896 годзе, здабыўшы перамогу ў чэмпіянаце Гамбург—Альтоны. Гулец каманды [[Ганс Нобілінг]] эміграваў у Бразылію ў канцы XIX стагодзьдзя, дзе спрычыніўся да стварэньня футбольнага клюбу, які пазьней стаў часткай каманды «[[Сан-Паўлу (футбольны клюб)|Сан-Паўлу]]». === Міжваенны час і да Бундэсьлігі === У фінале чэмпіянату 1922 году «Гамбург» сустрэўся зь «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэргам]]». Першая гульня была датэрмінова скончаная празь цемру пасьля трох гадзінаў і дзесяці хвілінаў гульні, а лік на той момант быў нічыйны 2:2<ref>[https://web.archive.org/web/20180513152933/https://www.11freunde.de/artikel/das-ewige-finale-von-1922 «Das ewige Finale von 1922: Kein Süßholztennis»]. 11freunde.</ref>. Паўторны матч таксама перайшоў у дадатковы час, і ў эпоху, калі замены яшчэ не дазваляліся, гульня была зноў была заўчасна скончаная пры ліку 2:2, бо «Нюрнбэрг» застаўся ўсямёх. Два іх футбалісты атрымалі траўмы, а яшчэ два гульцы былі выдалены, таму судзьдзя пастанавіў, што яны ня могуць працягваць гульню. Гэтае рашэньне выклікала значныя спрэчкі. Футбольны зьвяз прысудзіў перамогу «Гамбургу», але заклікаў іх адмовіцца ад тытула ў імя спартовага духу, што паўночнікі зрабілі, але вельмі неахвотна. Чакаць на посьпех, аднак, не давялося. «Гамбург» стаў пераможцам чэмпіянату Нямеччыны ўжо ў наступным годзе, перамогшы ў фінале «[[Уніён Бэрлін|Ўніён Обэршэнэвайдэ]]». Яшчэ праз год у фінале нацыянальнага першынства футбалісты саступілі «Нюрнбэргу» зь лікам 2:0. [[Файл:Fußballspiel Holstein Kiel gegen Hamburger SV in der Oberliga Nord, 0-2 (Kiel 12.790).jpg|значак|Матч супраць «[[Гольштайн Кіль|Гольштайну]]» ў 1957 годзе.]] За часам [[Нацысцкая Нямеччына|Трэцяга Райху]] «Германія» дасягнула посьпеху ў Гаўлізе Нордмарк, становячыся чэмпіёнам у 1937, 1938, 1939, 1941 і 1945 гадах. Але на нацыянальным узроўні вынікаў бракавала. У 1938 і 1939 гадах «германцы» саступалі ў паўфіналах. Галоўным супернікам у Гаўлізе ў тыя гады быў клюб «[[Аймсьбютэль (футбольны клюб)|Аймсьбютэль]]». Першы паваенны сэзон «Гамбург» правёў у нядаўна створанай Гамбурскай гарадзкой лізе, дзе каманла здабыла тытул чэмпіёнаў у 1946 годзе. Клюб таксама выйграў чэмпіянат брытанскай акупацыйнай зоны ў 1947 і 1948 гадах, то бок адзіныя два сэзоны, калі гэтыя спаборніцтвы ладзіліся. У траўні 1950 году «Гамбург» стаў першай нямецкай камандай, якая гастралявала па ЗША па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131205114044/http://www.125jahrehsv.de/geschichte/highlights-der-geschichte/aera-uwe/ «Ära Uwe»]. Hamburger Sport-Verein.</ref>. Гуляючы ў Обэрлізе Норд па аднаўленьні чэмпіянату ў паваеннай Заходняй Нямеччыне ў 1947 годзе, «Гамбург» стаў дамінуючым рэгіянальным клюбам. За 16 сэзонаў з 1947 па 1963 гады яны 15 разоў рабіліся найлепшымі ў Обэрлізе, заняўшы 11-е месца толькі ў сэзоне 1953—1954 гадоў. За гэты час яны пацэлілі больш за 100 галоў у кожным з сэзонаў 1951, 1955, 1961 і 1962 гадоў. У 1953 годзе ў складзе каманды дэбютаваў найлепшы бамбардзір каманды ўсіх часоў [[Увэ Зээлер]]. За дзевяць сэзонаў ён правёў 267 галоў у 237 матчах Обэрлігі<ref>[http://www.hsv-history.de/seeler.html «„Uns Uwe“ Seeler – Das große Idol»]. Hamburger Sport-Verein.</ref>. == Заўзятары == [[Файл:ImtechArena NorthEast3.JPG|міні|200пкс|Заўзятары клюбу]] «Гамбург» зьяўляецца адным з самых любімых футбольных клюбаў у [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Паводле статыстычных зьвестак, зь лютага 2009 году клюб налічвае 3,3 млн прыхільнікаў у [[Эўропа|Эўропе]], што робіць яго 28-м клюбам паводле гэтага паказчыку на кантынэнце<ref>[https://web.archive.org/web/20090214220300/http://archiv.mopo.de/archiv/2009/20090212/sport/hsv/bar_a_bei_den_fans_top_hsv_28.html Barça bei den Fans top, HSV 28.!]</ref>. Сярэдняе наведваньне хатняга стадыёна складе 54 820 чалавек на гульню. У «Гамбургу» ёсьць амаль 700 афіцыйна зарэгістраваных фан-клюбаў, 29 зь іх знаходзяцца па-за межамі Нямеччыны — у [[Польшча|Польшчы]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]], [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Ганконг]]у, [[Расея|Расеі]] і іншых краінах сьвету<ref>[https://web.archive.org/web/20110107064028/http://www.hsv.de/fans/fanclubs/ausland/ Fanclubs des HSV im Ausland]. hsv.de</ref>. Першы фан-клюб быў заснаваны ў красавіку 1972 году, ён існуе сёньня й мае каля 40 чальцоў. Сярод самых вядомых і самых важных фан-клюбаў на сёньня — «Poptown», «Rautengeil», «Fallingbostel», «Totale» і «Jungs Wilhelmsburger». У цяперашні час, некаторыя фанаты «Гамбургу» падтрымліваюць сяброўскія адносіны з фанамі клюбаў «[[Гановэр-96 (футбольны клюб)|Гановэр-96]]» і «[[Армінія Білефэльд|Армінія]]», але яны не распаўсюджваюцца на ўсіх прыхільнікаў, як гэта было ў традыцыі 1970-х і 1980-х гадоў. Гэтак жа добрыя адносіны існуюць і з фанамі й заўзятарамі клюбаў «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарт]]» і «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэрг]]», а найбольшае сяброўства маецца з калегамі з клюбу «[[Барусія Дортмунд]]»<ref>[http://www.hsv1887.de/hsv/fanfreundschaft/fanfreundschaft.htm HSV Fanfreundschaften]. hsv1887.de</ref>. Самыя ненавісныя супернікі — «[[Санкт-Паўлі Гамбург|Санкт-Паўлі]]», «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэр]]» і «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]». == Дасягненьні == * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]] ('''6'''): **1923, 1928, 1960, 1979, 1982, 1983 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] ('''3'''): **1963, 1976, 1987 * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] ('''1'''): ** 1983 * Уладальнікі [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] ('''1'''): ** 1977 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.hsv.de/ Афіцыйны сайт] {{Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе}} {{Пераможцы Лігі чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Гамбург]] ld0qqiqd81lje3wvcvgev0zq52r6sur 2620785 2620784 2025-06-19T14:02:41Z Dymitr 10914 стыль 2620785 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гамбург |Лягатып = Hamburger SV logo.svg |ПоўнаяНазва = Hamburger Sport-Verein e. V. |Заснаваны = 29 верасьня 1887 |Горад = [[Гамбург]], [[Нямеччына]] |Стадыён = [[Фолькспаркштадыён]] |Умяшчальнасьць = 57 274 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ГамбургЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|Гамбург}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Нямецкія | pattern_la1 = _hamburger2425h | pattern_b1 = _hamburger2425h | pattern_ra1 = _hamburger2425h | pattern_sh1 = _hamburger2425h | pattern_so1 = _hamburger2324h | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FF0000 | socks1 = 0000FF | pattern_la2 = _hamburger2425a | pattern_b2 = _hamburger2425a | pattern_ra2 = _hamburger2425a | pattern_sh2 = _hamburger2425a | pattern_so2 = _hamburger2425a | leftarm2 = 000060 | body2 = 000060 | rightarm2 = 000060 | shorts2 = 000060 | socks2 = 000060 | pattern_la3 = _hamburger2425t | pattern_b3 = _hamburger2425t | pattern_ra3 = _hamburger2425t | pattern_sh3 = _hamburger2425t | pattern_so3 = _hamburger2425t | leftarm3 = 000000 | body3 = ef0000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = ef0000 }} «'''Га́мбург'''» ({{мова-de|Hamburger}}) — нямецкі футбольны клюб з гораду [[Гамбург]]у. Заснаваны ў 1887 годзе. 6-разовы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіён Нямеччыны]] і трохразовы ўладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]. Уладальнік [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубка чэмпіёнаў]] (1983), уладальнік [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] (1977). Зьяўляецца адным з найстарэйшых, папулярных і тытулаваных нямецкіх клюбаў. Да 2018 году «Гамбург» быў адзіным клюбам, які гуляў ва ўсіх сэзонах [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] з часу ейнага стварэньня ў 1963 годзе. == Гісторыя == === Раньнія гады === [[Файл:SC Germania Hamburg.jpg|значак|зьлева|«Германія» ў 1904 годзе.]] Гісторыя «Гамбургу» пачынаецца 29 верасьня 1887 году, калі адбылося зьліцьцё двух клюбаў: «Der Hohenfelder Sportclub» і «Wandsbek-Marienthaler Sportclub» у «спартовы клюб Германія ў Гамбургу» ({{мова-de|Sportclub Germania zu Hamburg|скарочана}}). Пад сваёй цяперашней назвай клюб быў сфармаваны ў 1919 годзе шляхам аб’яднаньня трох гарадзкіх камандаў, сур’ёзна паслабленых пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]: «спартовы клюб Германія», «Гамбург ФК» і ФК «Фалька Эпэндорф». Колерамі клюбу сталі чырвоны й белы ў гонар гораду [[Гамбург]]у, і сіне-чорныя ў гонар найстарэйшага клюбу заснавальніка — «Германія». Менавіта праз «спартовы клюб Германія», Гамбург прэтэндуе на званьне найстарэйшага клюбу краіны. Тым ня менш, іншыя клюбы аспрэчваюць гэта, бо «Германія» першапачаткова была заснавана як атлетычны клюб, які не гуляў у футбол да 1891 году, калі паўтузіна [[ангельцы|ангельцаў]] далучыліся да клюбу, прынёсшы з сабою захапленьне футболам. «Германія» дасягнула свайго першага посьпеху ў 1896 годзе, здабыўшы перамогу ў чэмпіянаце Гамбург—Альтоны. Гулец каманды [[Ганс Нобілінг]] эміграваў у Бразылію ў канцы XIX стагодзьдзя, дзе спрычыніўся да стварэньня футбольнага клюбу, які пазьней стаў часткай каманды «[[Сан-Паўлу (футбольны клюб)|Сан-Паўлу]]». === Міжваенны час і да Бундэсьлігі === У фінале чэмпіянату 1922 году «Гамбург» сустрэўся зь «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэргам]]». Першая гульня была датэрмінова скончаная празь цемру пасьля трох гадзінаў і дзесяці хвілінаў гульні, а лік на той момант быў нічыйны 2:2<ref>[https://web.archive.org/web/20180513152933/https://www.11freunde.de/artikel/das-ewige-finale-von-1922 «Das ewige Finale von 1922: Kein Süßholztennis»]. 11freunde.</ref>. Паўторны матч таксама перайшоў у дадатковы час, і ў эпоху, калі замены яшчэ не дазваляліся, гульня была зноў была заўчасна скончаная пры ліку 2:2, бо «Нюрнбэрг» застаўся ўсямёх. Два іх футбалісты атрымалі траўмы, а яшчэ два гульцы былі выдалены, таму судзьдзя пастанавіў, што яны ня могуць працягваць гульню. Гэтае рашэньне выклікала значныя спрэчкі. Футбольны зьвяз прысудзіў перамогу «Гамбургу», але заклікаў іх адмовіцца ад тытула ў імя спартовага духу, што паўночнікі зрабілі, але вельмі неахвотна. Чакаць на посьпех, аднак, не давялося. «Гамбург» стаў пераможцам чэмпіянату Нямеччыны ўжо ў наступным годзе, перамогшы ў фінале «[[Уніён Бэрлін|Ўніён Обэршэнэвайдэ]]». Яшчэ праз год у фінале нацыянальнага першынства футбалісты саступілі «Нюрнбэргу» зь лікам 2:0. [[Файл:Fußballspiel Holstein Kiel gegen Hamburger SV in der Oberliga Nord, 0-2 (Kiel 12.790).jpg|значак|Матч супраць «[[Гольштайн Кіль|Гольштайну]]» ў 1957 годзе.]] За часам [[Нацысцкая Нямеччына|Трэцяга Райху]] «Германія» дасягнула посьпеху ў Гаўлізе Нордмарк, становячыся чэмпіёнам у 1937, 1938, 1939, 1941 і 1945 гадах. Але на нацыянальным узроўні вынікаў бракавала. У 1938 і 1939 гадах «германцы» саступалі ў паўфіналах. Галоўным супернікам у Гаўлізе ў тыя гады быў клюб «[[Аймсьбютэль (футбольны клюб)|Аймсьбютэль]]». Першы паваенны сэзон «Гамбург» правёў у нядаўна створанай Гамбурскай гарадзкой лізе, дзе каманла здабыла тытул чэмпіёнаў у 1946 годзе. Клюб таксама выйграў чэмпіянат брытанскай акупацыйнай зоны ў 1947 і 1948 гадах, то бок адзіныя два сэзоны, калі гэтыя спаборніцтвы ладзіліся. У траўні 1950 году «Гамбург» стаў першай нямецкай камандай, якая гастралявала па ЗША па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131205114044/http://www.125jahrehsv.de/geschichte/highlights-der-geschichte/aera-uwe/ «Ära Uwe»]. Hamburger Sport-Verein.</ref>. Гуляючы ў Обэрлізе Норд па аднаўленьні чэмпіянату ў паваеннай Заходняй Нямеччыне ў 1947 годзе, «Гамбург» стаў дамінуючым рэгіянальным клюбам. За 16 сэзонаў з 1947 па 1963 гады яны 15 разоў рабіліся найлепшымі ў Обэрлізе, заняўшы 11-е месца толькі ў сэзоне 1953—1954 гадоў. За гэты час яны пацэлілі больш за 100 галоў у кожным з сэзонаў 1951, 1955, 1961 і 1962 гадоў. У 1953 годзе ў складзе каманды дэбютаваў найлепшы бамбардзір каманды ўсіх часоў [[Увэ Зээлер]]. За дзевяць сэзонаў ён правёў 267 галоў у 237 матчах Обэрлігі<ref>[http://www.hsv-history.de/seeler.html «„Uns Uwe“ Seeler – Das große Idol»]. Hamburger Sport-Verein.</ref>. == Заўзятары == [[Файл:ImtechArena NorthEast3.JPG|міні|200пкс|Заўзятары клюбу]] «Гамбург» зьяўляецца адным з самых любімых футбольных клюбаў у [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Паводле статыстычных зьвестак, зь лютага 2009 году клюб налічвае 3,3 млн прыхільнікаў у [[Эўропа|Эўропе]], што робіць яго 28-м клюбам паводле гэтага паказчыку на кантынэнце<ref>[https://web.archive.org/web/20090214220300/http://archiv.mopo.de/archiv/2009/20090212/sport/hsv/bar_a_bei_den_fans_top_hsv_28.html Barça bei den Fans top, HSV 28.!]</ref>. Сярэдняе наведваньне хатняга стадыёна складе 54 820 чалавек на гульню. У «Гамбургу» ёсьць амаль 700 афіцыйна зарэгістраваных фан-клюбаў, 29 зь іх знаходзяцца па-за межамі Нямеччыны — у [[Польшча|Польшчы]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]], [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Ганконг]]у, [[Расея|Расеі]] і іншых краінах сьвету<ref>[https://web.archive.org/web/20110107064028/http://www.hsv.de/fans/fanclubs/ausland/ Fanclubs des HSV im Ausland]. hsv.de</ref>. Першы фан-клюб быў заснаваны ў красавіку 1972 году, ён існуе сёньня й мае каля 40 чальцоў. Сярод самых вядомых і самых важных фан-клюбаў на сёньня — «Poptown», «Rautengeil», «Fallingbostel», «Totale» і «Jungs Wilhelmsburger». У цяперашні час, некаторыя фанаты «Гамбургу» падтрымліваюць сяброўскія адносіны з фанамі клюбаў «[[Гановэр-96 (футбольны клюб)|Гановэр-96]]» і «[[Армінія Білефэльд|Армінія]]», але яны не распаўсюджваюцца на ўсіх прыхільнікаў, як гэта было ў традыцыі 1970-х і 1980-х гадоў. Гэтак жа добрыя адносіны існуюць і з фанамі й заўзятарамі клюбаў «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарт]]» і «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэрг]]», а найбольшае сяброўства маецца з калегамі з клюбу «[[Барусія Дортмунд]]»<ref>[http://www.hsv1887.de/hsv/fanfreundschaft/fanfreundschaft.htm HSV Fanfreundschaften]. hsv1887.de</ref>. Самыя ненавісныя супернікі — «[[Санкт-Паўлі Гамбург|Санкт-Паўлі]]», «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэр]]» і «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]». == Дасягненьні == * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]] ('''6'''): **1923, 1928, 1960, 1979, 1982, 1983 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] ('''3'''): **1963, 1976, 1987 * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] ('''1'''): ** 1983 * Уладальнікі [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] ('''1'''): ** 1977 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hsv.de/ Афіцыйны сайт] {{Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе}} {{Пераможцы Лігі чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Гамбург]] qp2g7cdlv6agkvl89m8mglm5o5p4mkj 2620831 2620785 2025-06-19T18:57:21Z Dymitr 10914 /* Заўзятары */ стыль 2620831 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гамбург |Лягатып = Hamburger SV logo.svg |ПоўнаяНазва = Hamburger Sport-Verein e. V. |Заснаваны = 29 верасьня 1887 |Горад = [[Гамбург]], [[Нямеччына]] |Стадыён = [[Фолькспаркштадыён]] |Умяшчальнасьць = 57 274 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ГамбургЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|Гамбург}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Нямецкія | pattern_la1 = _hamburger2425h | pattern_b1 = _hamburger2425h | pattern_ra1 = _hamburger2425h | pattern_sh1 = _hamburger2425h | pattern_so1 = _hamburger2324h | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FF0000 | socks1 = 0000FF | pattern_la2 = _hamburger2425a | pattern_b2 = _hamburger2425a | pattern_ra2 = _hamburger2425a | pattern_sh2 = _hamburger2425a | pattern_so2 = _hamburger2425a | leftarm2 = 000060 | body2 = 000060 | rightarm2 = 000060 | shorts2 = 000060 | socks2 = 000060 | pattern_la3 = _hamburger2425t | pattern_b3 = _hamburger2425t | pattern_ra3 = _hamburger2425t | pattern_sh3 = _hamburger2425t | pattern_so3 = _hamburger2425t | leftarm3 = 000000 | body3 = ef0000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = ef0000 }} «'''Га́мбург'''» ({{мова-de|Hamburger}}) — нямецкі футбольны клюб з гораду [[Гамбург]]у. Заснаваны ў 1887 годзе. 6-разовы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіён Нямеччыны]] і трохразовы ўладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]. Уладальнік [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубка чэмпіёнаў]] (1983), уладальнік [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] (1977). Зьяўляецца адным з найстарэйшых, папулярных і тытулаваных нямецкіх клюбаў. Да 2018 году «Гамбург» быў адзіным клюбам, які гуляў ва ўсіх сэзонах [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] з часу ейнага стварэньня ў 1963 годзе. == Гісторыя == === Раньнія гады === [[Файл:SC Germania Hamburg.jpg|значак|зьлева|«Германія» ў 1904 годзе.]] Гісторыя «Гамбургу» пачынаецца 29 верасьня 1887 году, калі адбылося зьліцьцё двух клюбаў: «Der Hohenfelder Sportclub» і «Wandsbek-Marienthaler Sportclub» у «спартовы клюб Германія ў Гамбургу» ({{мова-de|Sportclub Germania zu Hamburg|скарочана}}). Пад сваёй цяперашней назвай клюб быў сфармаваны ў 1919 годзе шляхам аб’яднаньня трох гарадзкіх камандаў, сур’ёзна паслабленых пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]]: «спартовы клюб Германія», «Гамбург ФК» і ФК «Фалька Эпэндорф». Колерамі клюбу сталі чырвоны й белы ў гонар гораду [[Гамбург]]у, і сіне-чорныя ў гонар найстарэйшага клюбу заснавальніка — «Германія». Менавіта праз «спартовы клюб Германія», Гамбург прэтэндуе на званьне найстарэйшага клюбу краіны. Тым ня менш, іншыя клюбы аспрэчваюць гэта, бо «Германія» першапачаткова была заснавана як атлетычны клюб, які не гуляў у футбол да 1891 году, калі паўтузіна [[ангельцы|ангельцаў]] далучыліся да клюбу, прынёсшы з сабою захапленьне футболам. «Германія» дасягнула свайго першага посьпеху ў 1896 годзе, здабыўшы перамогу ў чэмпіянаце Гамбург—Альтоны. Гулец каманды [[Ганс Нобілінг]] эміграваў у Бразылію ў канцы XIX стагодзьдзя, дзе спрычыніўся да стварэньня футбольнага клюбу, які пазьней стаў часткай каманды «[[Сан-Паўлу (футбольны клюб)|Сан-Паўлу]]». === Міжваенны час і да Бундэсьлігі === У фінале чэмпіянату 1922 году «Гамбург» сустрэўся зь «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэргам]]». Першая гульня была датэрмінова скончаная празь цемру пасьля трох гадзінаў і дзесяці хвілінаў гульні, а лік на той момант быў нічыйны 2:2<ref>[https://web.archive.org/web/20180513152933/https://www.11freunde.de/artikel/das-ewige-finale-von-1922 «Das ewige Finale von 1922: Kein Süßholztennis»]. 11freunde.</ref>. Паўторны матч таксама перайшоў у дадатковы час, і ў эпоху, калі замены яшчэ не дазваляліся, гульня была зноў была заўчасна скончаная пры ліку 2:2, бо «Нюрнбэрг» застаўся ўсямёх. Два іх футбалісты атрымалі траўмы, а яшчэ два гульцы былі выдалены, таму судзьдзя пастанавіў, што яны ня могуць працягваць гульню. Гэтае рашэньне выклікала значныя спрэчкі. Футбольны зьвяз прысудзіў перамогу «Гамбургу», але заклікаў іх адмовіцца ад тытула ў імя спартовага духу, што паўночнікі зрабілі, але вельмі неахвотна. Чакаць на посьпех, аднак, не давялося. «Гамбург» стаў пераможцам чэмпіянату Нямеччыны ўжо ў наступным годзе, перамогшы ў фінале «[[Уніён Бэрлін|Ўніён Обэршэнэвайдэ]]». Яшчэ праз год у фінале нацыянальнага першынства футбалісты саступілі «Нюрнбэргу» зь лікам 2:0. [[Файл:Fußballspiel Holstein Kiel gegen Hamburger SV in der Oberliga Nord, 0-2 (Kiel 12.790).jpg|значак|Матч супраць «[[Гольштайн Кіль|Гольштайну]]» ў 1957 годзе.]] За часам [[Нацысцкая Нямеччына|Трэцяга Райху]] «Германія» дасягнула посьпеху ў Гаўлізе Нордмарк, становячыся чэмпіёнам у 1937, 1938, 1939, 1941 і 1945 гадах. Але на нацыянальным узроўні вынікаў бракавала. У 1938 і 1939 гадах «германцы» саступалі ў паўфіналах. Галоўным супернікам у Гаўлізе ў тыя гады быў клюб «[[Аймсьбютэль (футбольны клюб)|Аймсьбютэль]]». Першы паваенны сэзон «Гамбург» правёў у нядаўна створанай Гамбурскай гарадзкой лізе, дзе каманла здабыла тытул чэмпіёнаў у 1946 годзе. Клюб таксама выйграў чэмпіянат брытанскай акупацыйнай зоны ў 1947 і 1948 гадах, то бок адзіныя два сэзоны, калі гэтыя спаборніцтвы ладзіліся. У траўні 1950 году «Гамбург» стаў першай нямецкай камандай, якая гастралявала па ЗША па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]]<ref>[https://web.archive.org/web/20131205114044/http://www.125jahrehsv.de/geschichte/highlights-der-geschichte/aera-uwe/ «Ära Uwe»]. Hamburger Sport-Verein.</ref>. Гуляючы ў Обэрлізе Норд па аднаўленьні чэмпіянату ў паваеннай Заходняй Нямеччыне ў 1947 годзе, «Гамбург» стаў дамінуючым рэгіянальным клюбам. За 16 сэзонаў з 1947 па 1963 гады яны 15 разоў рабіліся найлепшымі ў Обэрлізе, заняўшы 11-е месца толькі ў сэзоне 1953—1954 гадоў. За гэты час яны пацэлілі больш за 100 галоў у кожным з сэзонаў 1951, 1955, 1961 і 1962 гадоў. У 1953 годзе ў складзе каманды дэбютаваў найлепшы бамбардзір каманды ўсіх часоў [[Увэ Зээлер]]. За дзевяць сэзонаў ён правёў 267 галоў у 237 матчах Обэрлігі<ref>[http://www.hsv-history.de/seeler.html «„Uns Uwe“ Seeler – Das große Idol»]. Hamburger Sport-Verein.</ref>. == Заўзятары == [[Файл:ImtechArena NorthEast3.JPG|значак|Заўзятары клюбу.]] «Гамбург» зьяўляецца адным з самых любімых футбольных клюбаў у [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Паводле статыстычных зьвестак, зь лютага 2009 году клюб налічвае 3,3 млн прыхільнікаў у [[Эўропа|Эўропе]], што робіць яго 28-м клюбам паводле гэтага паказчыку на кантынэнце<ref>[https://web.archive.org/web/20090214220300/http://archiv.mopo.de/archiv/2009/20090212/sport/hsv/bar_a_bei_den_fans_top_hsv_28.html Barça bei den Fans top, HSV 28.!]</ref>. Сярэдняе наведваньне хатняга стадыёна складе 54 820 чалавек на гульню. У «Гамбургу» ёсьць амаль 700 афіцыйна зарэгістраваных фан-клюбаў, 29 зь іх знаходзяцца па-за межамі Нямеччыны — у [[Польшча|Польшчы]], [[Нідэрлянды|Нідэрляндах]], [[Бэльгія|Бэльгіі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швайцарыя|Швайцарыі]], [[Гішпанія|Гішпаніі]], [[ЗША]], [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёвай Афрыцы]], [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Ганконг]]у, [[Расея|Расеі]] і іншых краінах сьвету<ref>[https://web.archive.org/web/20110107064028/http://www.hsv.de/fans/fanclubs/ausland/ Fanclubs des HSV im Ausland]. hsv.de</ref>. Першы фан-клюб быў заснаваны ў красавіку 1972 году, ён існуе сёньня й мае каля 40 чальцоў. Сярод самых вядомых і самых важных фан-клюбаў на сёньня — «Poptown», «Rautengeil», «Fallingbostel», «Totale» і «Jungs Wilhelmsburger». У цяперашні час, некаторыя фанаты «Гамбургу» падтрымліваюць сяброўскія адносіны з фанамі клюбаў «[[Гановэр-96 (футбольны клюб)|Гановэр-96]]» і «[[Армінія Білефэльд|Армінія]]», але яны не распаўсюджваюцца на ўсіх прыхільнікаў, як гэта было ў традыцыі 1970-х і 1980-х гадоў. Гэтак жа добрыя адносіны існуюць і з фанамі й заўзятарамі клюбаў «[[Штутгарт (футбольны клюб)|Штутгарт]]» і «[[Нюрнбэрг (футбольны клюб)|Нюрнбэрг]]», а найбольшае сяброўства маецца з калегамі з клюбу «[[Барусія Дортмунд]]»<ref>[http://www.hsv1887.de/hsv/fanfreundschaft/fanfreundschaft.htm HSV Fanfreundschaften]. hsv1887.de</ref>. Самыя ненавісныя супернікі — «[[Санкт-Паўлі Гамбург|Санкт-Паўлі]]», «[[Вэрдэр Брэмэн|Вэрдэр]]» і «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]». == Дасягненьні == * [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]] ('''6'''): **1923, 1928, 1960, 1979, 1982, 1983 * Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] ('''3'''): **1963, 1976, 1987 * Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] ('''1'''): ** 1983 * Уладальнікі [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] ('''1'''): ** 1977 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hsv.de/ Афіцыйны сайт] {{Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе}} {{Пераможцы Лігі чэмпіёнаў УЭФА}} [[Катэгорыя:Гамбург]] 4onu2pvvpqwxgl6d2v3sdjweb8dgpsc 0 103623 2620832 2301574 2025-06-19T19:15:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620832 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік | Імя = Герта Мюлер | Арыгінал імя = Herta Müller | Жанчына = 1 | Партрэт = Herta Müller (2019).jpg | Памер = | Апісаньне = Герта Мюлер, 2019 год | Імя пры нараджэньні = | Псэўданімы = | Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|17|8|1953|1}} | Месца нараджэньня = [[Ніцкідорф]], [[Румынія]] | Дата сьмерці = | Грамадзянства = {{сьцяг Нямеччыны}} [[Нямеччына]],<br />{{сьцяг Румыніі}} [[Румынія]] | Род дзейнасьці = [[пісьменьнік|пісьменьніца]], [[паэт]]ка, эсэістка | Гады актыўнасьці = | Напрамак = | Жанр = раман, аповед, верш, эсэ | Дэбют = | Значныя творы = «Зямля зялёных сьліў»,<br />«Усё, што маю, нашу пры сабе» | Прэміі = [[Нобэлеўская прэмія па літаратуры]] (2009) | Палічка = | Сайт = }} '''Герта Мюлер''' ({{мова-de|Herta Müller}}; нар. {{Нарадзіўся|17|8|1953}}) — [[Нямеччына|нямецкая]] [[пісьменьнік|пісьменьніца]], грамадзкі дзяяч. Ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія па літаратуры|Нобэлеўскай прэміі па літаратуры]] 2009 году з фармулёўкай «з засяроджанасьцю ў паэзіі й шчырасьцю ў прозе апісвае жыцьцё абяздоленых». == Біяграфія == Герта Мюлер нарадзілася ў сям’і нямецкамоўных румынскіх фэрмэраў. Яе дзед быў заможным фэрмэрам, але ж яго багатая спадчына была канфіскаваная камуністычным рэжымам. Яе бацька служыў у войску [[СС]] у гады [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], потым, у [[Камунізм|камуністычнай]] Румыніі, працаваў вадзіцелем грузавіка. == Творчасьць == Аўтар вершаў, прозы, эсэ. Выступае як мастак і фатограф. Яе галоўная тэма — досьвед перажытай несвабоды й гвалту, індывідуальная й калектыўная памяць, выцясьненьне з памяці, амнезія, нежаданьне памятаць. Дзеяньне шматлікіх раманаў Мюлер адбываецца ў румынскай правінцыі эпохі [[Нікалае Чаўшэску|Чаўшэску]]. == Зборнікі прозы і эсэ == * Niederungen (Нізіна) (Бухарэст, 1982) * Drückender Tango (цяжкае танга) (Бухарэст, 1984) * Barfüßiger Februar (Басаногі люты) (1987) * Wie Wahrnehmung sich erfindet (1990) * Der Teufel sitzt im Spiegel (Д’ябал знаходзіцца ў люстэрку) (1991) * Eine warme Kartoffel ist ein warmes Bett (1992) * Der Wächter nimmt seinen Kamm (1993) * Angekommen wie nicht da (1994) * Hunger und Seide (Голад і шоўк) (1995) * In der Falle (1996) * Der fremde Blick oder das Leben ist ein Furz in der Laterne (1999) * Heimat ist das, was gesprochen wird (2001) * Der König verneigt sich und tötet (Кароль кланяецца і забівае) (2003) * Die blassen Herren mit den Mokkatassen (2005) * Atemschaukel (2009) * Cristina und ihre Attrappe oder Was (nicht) in den Akten der Securitate steht (2009) * Immer derselbe Schnee und immer derselbe Onkel (2011) * Vater telefoniert mit den Fliegen (2012) == Беларускія пераклады == * Мюлер, Герта. Голад і шоўк. Мужчыны і жанчыны ў будзённым жыцці // ARCHE. № 4 (103) — 2011. С. 384—397: іл. * Мюлер, Герта. [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/miul4302ec.html?OpenDocument Зьвер сэрца. Урывак з раману]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. // Дзеяслоў. № 43 — 2009. * Мюлер, Г. Сёння я не хацела б з сабой сустракацца : [раман] / Герта Мюлер ; пер. з ням. Вольгі Гронскай. — Мінск : А. М. Янушкевіч, 2021. — 216 с. — (Cерыя «Noblesse Oblige»). ISBN 978-985-7210-72-5. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Нобэлеўская прэмія па літаратуры (2001—2025)}} {{Бібліяінфармацыя}} {{Накід:Пісьменьнік}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мюлер, Герта}} [[Катэгорыя:Румынскія літаратары]] 73nj1bj0aqg5evqw3kqvvtlws8ju9xg 0 105151 2620905 2620110 2025-06-20T10:43:32Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620905 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі}} {{Пісьменьніца |Імя = Ліна Кастэнка |Арыгінал імя = {{мова-uk||скарочана}} Ліна Костенко |Партрэт = Lina Kostenko.jpg |Памер = |Апісаньне = |Імя пры нараджэньні = Ліна Василівна Костенко |Гады актыўнасьці = з 1957 году |Мова = украінская }} '''Лі́на Кастэ́нка''' ({{мова-uk|Ліна Костенко}}; нарадзілася 19 сакавіка 1930 году, [[Іржышчаў|Іржышчаў, Кіеўская вобласьць, Украіна]]) — [[Украіна|украінская]] [[пісьменьнік|пісьменьніца]], [[паэтка]]-[[шасьцідзясятніца]] і грамадзкая дзяячка. Ляўрэатка [[Шаўчэнкаўская прэмія|Шаўчэнкаўскай прэміі]] (1987), [[Ордэн Ганаровага легіёну|Ордэну Ганаровага легіёну]] (2022)<ref>Мар’яна Мигаль, [https://glavcom.ua/amp/kyiv/news/lina-kostenko-otrimala-nayvishchu-nagorodu-franciji-foto-860605.html «Ліна Костенко отримала найвищу нагороду Франції»], 14 липня 2022, glavcom.ua.</ref>. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася ў сям’і настаўнікаў Васіля і Зінаіды Кастэнкаў<ref name="дзюба2009">''І. М. Дзюба''. Костенко Ліна Василівна // Енциклопедія історії України : у 10 т. / редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін.; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2009. — Т. 5: Кон — Кю. — С. 222. </ref>. У 1936 годзе сям’я пераехала з [[Іржышчаў|Іржышчава]] ў [[Кіеў]]. З 1937 па 1941 год вучылася ў школе № 100, якая знаходзілася ў працоўным пасёлку на Труханавай высьпе, дзе ў той час жыла сям’я. Школа была спаленая ў 1943 годзе разам з усёй вёскай. Гэтаму прысьвечаны верш «Я виросла у Київській Венеції»<ref name="дзюба2009"/>. Пасьля заканчэньня сярэдняй школы № 123 у Куранёўцы навучалася ў [[Кіеўскі пэдагагічны інстытут|Кіеўскім пэдагагічным інстытуце]], а потым у [[Маскоўскі літаратурны інстытут імя Горкага|Маскоўскім літаратурным інстытуце імя Горкага]], які скончыла ў 1956 годзе<ref name="дзюба2020">''І. М. Дзюба''. [https://esu.com.ua/search_articles.php?id=3960 Костенко Ліна Василівна] // Енциклопедія сучасної України : у 30 т. / ред. кол. І. М. Дзюба [та ін.]; НАН України, НТШ. — К.: Інститут енциклопедичних досліджень НАН України, 2001­-2020.</ref>. Яна была адной зь першых і найбольш прыкметных сярод плеяды маладых украінскіх паэтаў, якія зьявіліся на мяжы 1950—1960-х гадоў. Пэрыяд так званых «[[Шасьцідзясятнікі|шасьцідзесятнікаў]]» спарадзіў ва [[Украінская літаратура|ўкраінскай літаратуры]] найноўшыя стылі, вымушаў ствараць нешта новае, нетыповае, нешта авангарднае, але, як заўсёды, бязлітасна і максімальна крытычна да тагачаснай улады і рэжыму<ref name="дзюба2020"/>. У пачатку 1960-х удзельнічала ў літаратурных вечарах Кіеўскага клюба творчай моладзі. Пачынаючы з 1961 г. яе крытыкавалі за «апалітычнасьць», фільм паводле [[Сцэнар|сцэнара]] Л. Кастэнкі «Дарогай вятроў» быў зьняты з здымачнага пляну<ref name="pravda">[https://www.pravda.com.ua/articles/2018/12/10/7200729/ Ліна Костенко. Поетеса епохи] // Анна Шестак, для УП, 10 грудня 2018.</ref>. 1963 г. — зьнятая з друку кніга вершаў Л. Кастэнкі «Зоряний інтеґрал», зьнятая з набору кніга «Княжа гора»<ref name="pravda"/>. 1968 — пісала лісты ў абарону [[Вячаслаў Чарнавол|В. Чарнавола]] ў адказ на паклёп на яго ў газэце «Літературна Україна». Пасьля гэтага імя Л. Кастэнкі доўгія гады не згадвалася ў савецкім друку. Працавала «ў шуфляду»<ref name="дзюба2020"/>. З 1986 году Ліна Кастэнка актыўна дасьледуе культуру, народныя звычаі і традыцыі раёнаў [[Палесьсе|Палесься]], спустошаных у выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]]. Неаднаразова езьдзіла ў [[Зона адчужэньня Чарнобыльскай АЭС|зону адчужэньня]]<ref>[https://web.archive.org/web/20160304193736/http://www.viche.info/journal/1881/?feed Ліна КОСТЕНКО: «Виколупую з-під льоду свій народ»], Віче, №5, березень 2010.</ref>. У 2010 годзе выйшаў першы [[раман]] Л. Кастэнкі — «Записки українського самашедшого»<ref>[https://web.archive.org/web/20110109084911/http://www.ukrinform.ua/ukr/order/?id=971534 «Ліна Костенко презентувала нову книжку — прозовий роман „Записки українського самашедшого“»]. Ukrinform, 2010.12.17.</ref>. Раман выклікаў ажыятаж і часовы дэфіцыт яго ў кнігарнях, што прывяло да зьяўлення пірацкіх перавыданьняў. На чэрвень 2011 году агульны афіцыйны наклад рамана склаў 80 тысячаў<ref>ОЛЕНА ЧЕКАН, [https://tyzhden.ua/Culture/5934 «Я повертаюсь. Я вже не буду стояти осторонь»], Український тиждень, № 52 (165).</ref>. Ганаровая прафэсарка [[Кіева-Магілянская акадэмія|Кіева-магілянскай акадэміі]], ганаровая доктарка [[Львоўскі ўнівэрсытэт|Львоўскага]] і [[Чарнавіцкі нацыянальны ўнівэрсытэт імя Юрыя Фядзьковіча|Чарнавіцкага]] ўнівэрсытэтаў. Адмовілася ад званьня [[Герой Украіны|Героя Ўкраіны]]. Сярод перакладнікаў твораў на беларускую мову — [[Эдуард Акулін]], [[Алесь Бадак]], [[Міхась Скобла]]<ref>Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.</ref>, [[Валянціна Аколава]], [[Данута Бічэль]], [[Васіль Вітка]], [[Валянціна Коўтун]], [[Ніна Мацяш]], [[Рыгор Семашкевіч]], [[Янка Сіпакоў]], [[Яўгенія Янішчыц]]<ref>{{Літаратура/БелЭн|8}}</ref>. Сама паэтка перакладала чэшскую і польскую паэзію<ref>Олена Юрченко, [https://osvitoria.media/experience/lini-kostenko-91-istoriyi-pro-ulyublenu-poetesu-yaki-vas-zdyvuyut/ «Ліні Костенко — 91: Історії про улюблену поетесу, які вас здивують»], Освіторія.</ref>. == Выданьні твораў == * «Проміння землі» (1957) * «Вітрила» (1958) * «Мандрівки серця» (1961) * «Зоряний інтеграл» (1962) * «Княжа гора» (1962) * «Над берегами вічної ріки» (1977) * «Маруся Чурай» (1979) * «Неповторність» (1980) * «Сад нетанучих скульптур» (1987) * «Бузиновий цар» (1987) * «Вибране» (1987) * «Інкрустації» (1994) * «Берестечко» (1999) * «Гуманітарна аура нації, або Дефект головного дзеркала» (1999) * «Гіацинтове сонце» (2010) * «Записки українського самашедшого» (2010) * «Річка Геракліта» (2011) === Паэмы === * «Берестечко» * «Дума про братів Неазовських» * «Скіфська одіссея» * «Сніг у Флоренції» === Раманы === * Маруся Чурай,1979, раман у вершах. * «Записки українського самашедшого», 2010. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * [http://www.nplu.org/resourses/nashi_vydannya/lina.pdf Ліна Костенко: біобібліографічний покажчик] / упоряд.: Г. В. Волянська , Л. А. Кухар; авт. нарису В. Є. Панченко; наук. ред. В. О . Кононенко; М-во культури України, Нац. парлам. б-ка України. — К ., 2015. — 288 с . == Вонкавыя спасылкі == * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/Kast6?OpenDocument| загаловак = Гуманітарная аўра нацыі, альбо Дэфект галоўнага люстэрка| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклаў з украінскай Міхася Скоблы}} * {{Спасылка|аўтар = Ліна Кастэнка.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/kas13?OpenDocument| загаловак = Мелодыя любові| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Дзеяслоў]]| дата = | мова = | камэнтар = Пераклад [[Ніна Мацяш|Ніны Мацяш]]}} * [https://web.archive.org/web/20070816223334/http://pysar.tripod.com/Kostenko/ Ліна Кастэнка] * [https://web.archive.org/web/20230626031831/http://orpheusandlyra.tripod.com/lina_kostenko/id1.html Ukrainian art songs on poetry of Lina Kostenko] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кастэнка, Ліна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Іржышчаве]] [[Катэгорыя:Украінскія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Украінскія паэткі]] mrm193scupiq9cexeu1n7zqlk7eg995 0 113550 2620782 2522761 2025-06-19T13:22:28Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620782 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Карпаты |Лягатып = FC Karpaty Lviv.png |ПоўнаяНазва = Клуб професійного футболу «Карпати» |Заснаваны = 18 студзеня 1963 |Горад = [[Львоў]], [[Украіна]] |Стадыён = [[Арэна Львоў]] |Умяшчальнасьць = 34915 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Украіны|КарпатыЛьвЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Украіны|КарпатыЛьвСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Украіны|КарпатыЛьв}} |Прыналежнасьць = Украінскія | pattern_la1 = _karpaty1819h | pattern_b1 = _karpaty1819h | pattern_ra1 = _karpaty1819h | pattern_sh1 = _karpaty1819h | leftarm1 = | body1 = | rightarm1 = | shorts1 = | socks1 = | pattern_la2 = _karpaty1819a | pattern_b2 = _karpaty1819a | pattern_ra2 = _karpaty1819a | pattern_sh2 = _karpaty1819a | leftarm2 = 177245 | body2 = | rightarm2 = 177245 | shorts2 = 177245 | socks2 = 177245 | pattern_b3 = _karpaty1819t | leftarm3 = FFFF00 | body3 = FFFF00 | rightarm3 = FFFF00 | shorts3 = FFFF00 | socks3 = FFFF00 }} «'''Карпа́ты'''» ({{мова-uk|Карпати}}) — украінскі футбольны клюб з гораду [[Львоў]]. Заснаваны ў 1963 годзе. Уладальнік [[Кубак СССР па футболе|Кубка СССР]] (1969). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20120616032258/http://fckarpaty.lviv.ua/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе}} {{Уладальнікі Кубка СССР па футболе}} [[Катэгорыя:Спорт у Львове]] [[Катэгорыя:1963 год у Львове]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1963 годзе]] [[Катэгорыя:Студзень 1963 году]] neppn1uo8dcpgc3yptmokl6rynz8vbt 0 116089 2620913 2185808 2025-06-20T11:03:09Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620913 wikitext text/x-wiki '''Літаратурны экспрэс Эўропа 2000''' ({{мова-de|Literaturexpress Europa 2000}}, {{мова-en|Literature Express Europe 2000}}) — міжнародны літаратурны праект, прымеркаваны да пачатку новага тысячагодзьдзя. Заключны этап праекту адбыўся ў чэрвені — ліпені 2000 году. {| class="toccolours" style="float: left; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 95%; background:#c6dbf7; color:black; width:65em; max-width: 35%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | '' '''ЭЎРОПА''' Кантынэнт зьмяняецца. Яго заходняя арыентацыя, што калісьці ўспрымалася як дадзенасьць, зараз аспрэчваецца. Калі Эўропа імкнецца да аб’яднаньня ў больш чым толькі эканамічных справах, ёй спатрэбіцца культурная сьвядомасьць, якая ахоплівае Эўропу цалкам. Ці, можа, эўрапейская тоеснасьць зьяўляецца хімэрай? '''МОВЫ''' Эўропа складаецца з 48 дзяржаваў і ў ёй размаўляюць на больш чым 40 мовах. Мова ўяўляе сабой памяць людзей, якую, з аднаго боку, яна захоўвае, але, з другога, будуе бар’еры. З-за гэтай адметнасьці яе выкарыстаньне можа быць абмежавана. Як Эўропе справіцца з гэтым багацьцем, гэтым цяжарам? '''ЛІТАРАТУРЫ''' Пісьменьнікі прывязаныя да сваёй прылады: сваёй мовы. Мова зьяўляецца сродкам літаратуры і таму можа дасягнуць шмат, але з-за моўных бар’ераў яна таксама прывязвае яе да краіны, што стварае цяжкасьці пры спробах зьвяртаньня да іншых. Як гэтая супярэчнасьць суадносіцца з паняцьцем аб тым, што эўрапейскія культуры ўтвараюць «супольнасьць каштоўнасьцяў»? Ці будзе літаратура карысная ў ХХІ стагодзьдзі? Ці, можа, мастацтвы, прывязаныя да лінгвістычнага асяродзьдзя, будуць разбураныя і адкінутыя новыя сродкамі перадачы інфармацыі? '''ПІСЬМЕНЬНІКІ''' Суіснаваньне сацыяльных сыстэмаў, якія спаборнічаюць, стварала структуры, ў якіх пісьменьнік быў здольны знайсьці сабе месца і ролю ў асьветніцкіх традыцыях. У выніку падзей 1989 году гэтая стабільная структура развалілася і грунтоўна зьмяніла сацыяльныя ролі і погляды пісьменьнікаў. Як прарок, пісьменьнік памёр. Няхай жыве пісьменьнік?''"<br /> |- | style="text-align: left;" | ''Заклік арганізатараў праекту да роздуму<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://area.dgidc.min-edu.pt/inovbasic/cliteratura/en/oquee.htm| загаловак = Пытаньні, якія ставіць праект| назва праекту = | выдавец = | дата = 29 траўня 2000 | мова = | камэнтар = }}</ref>''. |} == Ініцыятары і задума праекту == Ідэя арганізацыі праекту належыць доктару філялёгіі зь [[Нямеччына|Нямеччыны]] Томасу Вольфарту (Thomas Wohlfahrt)<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lingvo.minsk.by/mab/2000/09/21_09_2000.htm| загаловак = Бельгійскі госць з Літэкспрэса| фармат = | назва праекту = Беларускае таварыства сяброўства з замежнымі краінамі| выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Арганізацыйным цэнтрам праекту стала «Літаратурная майстэрня ў Бэрліне» ({{мова-de|literaturWERKstatt Berlin}}) з [[Бэрлін]]у ([[Нямеччына]]). Падрыхтоўка праекту вялася на працягу трох з паловай гадоў<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lingvo.minsk.by/mab/2000/09/21_09_2000.htm| загаловак = Тамсама| назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Праект ажыцьцяўляўся пад патранажам Эўрапейскае рады, Эўрапейскае камісіі, [[ЮНЭСКА]] і Міжнароднага саюза чыгункі<ref name="ReferenceA">Ляўрэаты прэміі імя Янкі Купалы. Буклет // Складальнік Давідоўская Л. — Менск, [[Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы|Літаратурны музэй Янкі Купалы]], 2000. — C. 16.</ref>. Задума арганізатараў праекту складалася ў злучэньні ў адзіным творчым натхненьні майстроў пяра з усіх краінаў Эўропы, ў тым, каб даць ім магчымасьць ва ўмовах шчыльнага творчага і чалавечага ўзаемадзеяньня экспэрымэнтаваць з іх мовай, выкарыстоўваць мову як сродак пазнаваньня Эўропы, экспэрымэнтаваць з камунікацыяй эўрапейскіх культураў і шукаць магчымасьці яе разьвіцьця ў ХХІ стагодзьдзі. Сярод галоўных задачаў праекту арганізатары вызначылі аспрэчваньне заходняй арыентацыі Эўропы, дасьледваньне ідэі эўрапейскай тоеснасьці і ролі мноства эўрапейскіх моваў у фармаваньні эўрапейскае культуры<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 17/07/2000| url = http://www.undo.net/it/evento/1224| загаловак = Literature Express Europa 2000| назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Арганізацыя ўласна падарожжа праз эўрапейскі кантынэнт шматлікай групы літаратараў з амаль усіх краінаў Эўропы стала галоўным, але не адзіным складнікам вялікага праекту. Задоўга да падарожжа кожны яго удзельнік прадставіў для перакладу на мовы краінаў-удзельнікаў Літаратурнага экспрэса адзін са сваіх твораў. Краінавыя каардынатары праекту арганізавалі пераклад твораў удзельнікаў экспрэсу на свае мовы. Пасьля гэтага пераклады твораў эўрапейскіх літаратараў друкаваліся асобна па кожнай краіне з улікам наяўных магчымасьцяў (асобныя кнігі, публікацыі ў літаратурных часопісах і інш.). Падчас падарожжа па Эўропе ў месцах прыпынку экспрэса арганізоўваліся літаратурныя вечарыны і чытаньні, разнастайныя мерапрыемствы краязнаўчага і мастацкага кшталту. Анталёгія твораў, напісаных на працягу падарожжа яго ўдзельнікамі, — «Эўрабілён — Эўрапейская паэтыка» — была выдадзеная ў Нямеччыне да Франкфурцкага кніжнага кірмашу 2001 году<ref name="undo.net">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 17/7/2000| url = http://www.undo.net/it/evento/1224| загаловак = Тамсама| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Маршрут == Маршрут экспрэса праходзіў праз 11 эўрапейскіх краінаў ([[Партугалія]], [[Гішпанія]], [[Францыя]], [[Бэльгія]], [[Нямеччына]], [[Польшча]], [[Летува]], [[Латвія]], [[Эстонія]], [[Расея]] і [[Беларусь]]<ref name="undo.net"/>). На працягу шасьці тыдняў экспрэс прайшоў больш за 7 тысячаў кілямэтраў па маршруце легендарнага Паўночна-паўднёвага экспрэсу<ref name="ReferenceA"/> і зрабіў прыпынкі ў 19 гарадох<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = Sinijärv | імя = Karl Martin | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 17/7/2000| url = http://elm.estinst.ee/issue/11/literaturexpress| загаловак = Literaturexpress| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Распачалося падарожжа ў [[Лісабон]]е (Партугалія) 4 чэрвеня 2000 году. Цягнікі экспрэса (на працягу падарожжа іх зьмянялі ажно 5 разоў) прайшлі праз [[Мадрыд]] ([[Гішпанія]]), [[Бардо]], [[Парыж]], Ліль ([[Францыя]]), [[Брусэль]] ([[Бэльгія]]), [[Дортмунд]], [[Гановэр]] ([[Нямеччына]]), [[Мальбарк]] ([[Польшча]]), [[Калінінград]] ([[Расея]]), [[Вільня|Вільню]] ([[Летува]]), [[Рыга|Рыгу]] ([[Латвія]]), [[Талін]] ([[Эстонія]]), [[Санкт-Пецярбург]], [[Масква|Маскву]] ([[Расея]]), [[Менск]], [[Берасьце]] ([[Беларусь]]), [[Варшава|Варшаву]] ([[Польшча]])<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://1lit.tripod.com/| загаловак = Маршрут Літаратурнага экспрэса| фармат = | назва праекту = tripod.com | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Закончылася падарожжа экспрэса ў [[Бэрлін]]е ([[Нямеччына]]) 17 ліпеня 2000 году<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://area.dgidc.min-edu.pt/inovbasic/cliteratura/en/percurso.htm| загаловак = Графік падарожжа Літаратурнага экспрэса| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Удзельнікі == У падарожжы экспрэса прынялі ўдзел 107 літаратараў з 43 краінаў Эўропы<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 17/7/2000| url = http://www.undo.net/it/evento/1224| загаловак = Literature Express Europa 2000| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. == Унёсак Беларусі == === Падрыхтоўчая праца === Каардынатарам падрыхтоўчай працы па арганізацыі падарожжа Літаратурнага экспрэса ад Беларусі была дырэктар [[Дзяржаўны літаратурны музэй Янкі Купалы|Дзяржаўнага літаратурнага музэя Янкі Купалы]] [[Жанна Дапкюнас]]. Свае намаганьні ў гэтай працы аб’ядналі [[Беларуская чыгунка]], [[Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь]], [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь]], [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў]] і Інстытут Гётэ ў Менску. Напярэдадні падарожжа экспрэса быў арганізаваны пераклад на беларускую мову твораў амаль усіх удзельнікаў праекту. Значная частка гэтых перакладаў пасьля зьявілася ў друку ў літаратурных часопісах «Полымя», «Маладосьць» і інш. {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 90%; background:#c6dbf7; color:black; width:23em; max-width: 25%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | ''«Я самы шчасьлівы чалавек на Зямлі. Мая задума ажыцьцявілася цалкам. Тры з паловай гады аддаў я падрыхтоўцы праекта і не сумняваюся: час патрачаны не дарэмна. Лічу, '''Беларусь нароўні з іншымі дзяржавамі нашага кантынэнту таксама паказала сябе ва ўсёй велічы і паўнаце. У вас ёсьць творцы сусьветнага ўзроўню, і першы сярод іх — [[Васіль Быкаў]]'''. Я меў і маю магчымасьць нярэдка бачыцца з ім, гутарыць: гэта не проста таленавіцейшы з творцаў, але і самы праведны і сумленны чалавек».''<br /> |- | style="text-align: left;" | ''Томас Вольфарт, ініцыятар праекту «Літаратурны экспрэс Эўропа 2000»''<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = Мясьнікоў | імя = Анатоль | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 12/07/2000| url = http://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=18&archiv=12072000| загаловак = Імчыць па Еўропе літаратурны экспрэс...| фармат = | назва праекту = Звязда| выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> |} === Удзельнікі ад Беларусі === У самім падарожжы праз Эўропу на цягніку прынялі ўдзел тры беларускія літаратары: Вольга Іпатава, Леанід Дранько-Майсюк і Андрэй Федарэнка<ref name="zvyazda.minsk.by">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 08/07/2000 | url = http://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=13&archiv=08072000| загаловак = Што мы будуем: агульны дом еўрапейскіх культур ці новую вавілонскую вежу?| фармат = | назва праекту = Звязда| выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. === Знаходжаньне ўдзельнікаў экспрэса ў Беларусі === Пасьля прыёму ў мэрыі Менску 9 ліпеня ўдзельнікі экспрэса наведалі радзіму вялікага беларускага нацыянальнага паэта [[Янка Купала|Янкі Купалы]] — вёску [[Вязынка (Маладэчанскі раён)|Вязынку]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://molodregion.narod.ru/30.htm| загаловак = Пісьменьнікі Эўропы ў Вязынцы| фармат = | назва праекту = | выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref> На наступны дзень 10 ліпеня адбыліся літаратурныя сустрэчы, дыспуты, сэмінары на тэму «Літаратура Эўропы запрашае». Асобная дыскусія была прысьвечана тэме «Чарнобыль — боль Беларусі». Вечарам таго ж дня ў вялікай зале Дома літаратара адбылася заключная сустрэча гасьцей зь беларускімі пісьменьнікамі і кнігавыдаўцамі, якія прадставілі навінкі перакладзеных на беларускую мову твораў замежных аўтараў<ref name="zvyazda.minsk.by"/>. На вечарыне ў Доме літаратара гасьцей вітаў міністар культуры Беларусі Аляксандар Сасноўскі, свае вершы чыталі [[Сяргей Законьнікаў]], [[Генадзь Бураўкін]], Раіса Баравікова, Алесь Пісьмянкоў, народныя песьні сьпявала Тацьцяна Мархель<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = Мясьнікоў | імя = Анатоль | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = 12/07/2000| url = http://www.zvyazda.minsk.by/second.html?r=18&p=18&archiv=12072000| загаловак = Імчыць па Еўропе літаратурны экспрэс…| фармат = | назва праекту = Звязда| выдавец = | дата = 15 кастрычніка 2011 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Падчас знаходжаньня 11 ліпеня ў [[Берасьце|Берасьці]] ўдзельнікі праекту наведалі музэй «Бярэсьце» і [[Берасьцейская крэпасьць|Берасьцейскую крэпасьць]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://literaturwerkstatt.org «Літаратурная майстэрня ў Бэрліне»] * [http://1lit.tripod.com/ Literaturexpress Picture Gallery / Фотагалерэя экспрэсу]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [https://web.archive.org/web/20090407140227/http://nn.by/2000/29/10.htm З тымі, хто цябе разумее. Гутарка з удзельнікамі Літаратурнага экспрэса Эўропа 2000 / Наша Ніва, 29 кастрычніка 2000 году] * [https://web.archive.org/web/20071107031046/http://www.finlit.fi/booksfromfinland/bff/300/konkka.htm Write Tracks. Падарожныя ўражаньні фінскай удзельніцы праекту Аніты Конка (на ангельскай мове)] * [https://web.archive.org/web/20110816200357/http://elm.estinst.ee/issue/11/literaturexpress/ Literaturexpress. Падарожныя ўражаньні эстонскага ўдзельніка праекту Карла Сініярва (на ангельскай мове)] [[Катэгорыя:Літаратурныя фэсты]] [[Катэгорыя:Эўрапейская літаратура]] [[Катэгорыя:Падзеі 2000 году]] [[Катэгорыя:Цягнікі]] oprh9x8jnx5o9nzfoabilnhffzuf5lj 0 116995 2620875 2608758 2025-06-20T07:52:57Z 178.120.92.53 /* Біяграфія */ вікіфікацыя 2620875 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Уладзімер Дубоўка |Лацінка = Uładzimier Duboŭka |Партрэт = Уладзімер Дубоўка.jpg |Памер = |Апісаньне = Уладзімер Дубоўка, 1920-я |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = <small>Ганна Аршыца; У.Гайдукевіч; У.Гайдуковіч; Ул.Гайдуковіч; Уладзімір Гайдуковіч; Б-сь Дубоўка; Бладысь Дубоўка; Уладзік Павадыр; Тупяец; В.Туянец; У.Д-ка; У.Д-на</small> |Месца нараджэньня = в. Агароднікі, Вілейскі павет, [[Віленская губэрня]] (цяпер [[Пастаўскі раён]], [[Віцебская вобласьць]]) |Месца сьмерці = [[Масква]] |Род дзейнасьці = [[паэт]], [[празаік]], [[мовазнаўства|мовазнавец]], перакладнік, крытык |Гады актыўнасьці = 1) 1921—1930; 2) 1958—1976 |Кірунак = |Жанр = |Дэбют = «Сонца Беларусі» // [[Савецкая Беларусь]], 28 траўня 1921 |Значныя творы = |Прэміі = [[Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы]] (1962) |Жонка = Марыя Пятроўна Кляўс |Дзеці = Альгерд Дубоўка (1928—1941) |Подпіс = Dubouka podpis.jpg |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = http://knihi.com/Uladzimir_Dubouka/ |Сайт = }} {{Цёзкі}} '''Уладзі́мер Мікала́евіч Дубо́ўка''' (15 ліпеня 1901, в. Агароднікі, Вілейскі павет, [[Віленская губэрня]] (цяпер [[Пастаўскі раён]], [[Віцебская вобласьць]]) — 20 сакавіка 1976, [[Масква]]) — [[беларус]]кі [[паэт]], [[празаік]], [[мовазнаўства|мовазнавец]], перакладнік, [[Літаратурная крытыка|літаратурны крытык]]. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і рабочага. У 1905—1912 вучыўся ў Манькавіцкай пачатковай школе. У 1912 паступіў у Мядзельскую вучэльню. У кастрычніку 1914 паступіў у Нова-Вялейскую настаўніцкую сэмінарыю, якая ў сувязі з вайной была пераведзеная ў [[Невель]]. У лютым 1918 завяршыў сэмінарскую вучобу і пераехаў у [[Масква|Маскву]], куды яшчэ ў 1915 перабралася яго сям’я. Па заканчэньні ў 1918 годзе Нова-Вялейскай настаўніцкай сэмінарыі У. Дубоўка быў прыняты студэнтам гісторыка-філялягічнага факультэта Маскоўскага ўнівэрсытэту, але пасьля двух месяцаў вучобы быў вымушаны, каб дапамагчы бацькам, паехаць працаваць настаўнікам на Тульшчыну. У 1920 праходзіў службу ў асобнай тэлеграфна-будаўнічай роце Чырвонай Арміі. У 1921 па дэмабілізацыі працуе ў Народным камісарыяце асьветы [[РСФСР]] мэтадыстам і інструктарам беларускіх школ і вучыцца ў Вышэйшым літаратурна-мастацкім інстытуце імя В. Брусава. У 1920-я г. — адзін зь вядучых беларускіх паэтаў незалежніцкай арыентацыі. У 1922—1925 рэдактар беларускага выданьня «Весьніка ЦВК, СНК і СПА Саюза ССР», адначасова адказны сакратар прадстаўніцтва БССР пры Ўрадзе СССР. Быў асабіста знаёмы з [[Уладзімер Маякоўскі|У. Маякоўскім]] і [[Сяргей Ясенін|С. Ясеніным]], сумесна ўдзельнічаў зь імі на асобных літаратурных сустрэчах і прыёмах<ref>Гісторыя беларускай літаратуры XX стагоддзя: У 4т. Т. 2 / Нац. акад. навук Беларусі. Ін-т літаратуры імя Я. Купалы. — 2-е выд. Мн.: Беларуская навука, 2002. — С. 479. — 903 с.</ref>. [[Файл:Uzvyšša1928.jpg|міні|зьлева|Літаратурнае аб’яднаньне «[[Узвышша (літаратурнае аб’яднаньне)|Ўзвышша]]». Уладзімер Дубоўка ўсярэдзіне першага шэрагу]] У 1924 упершыню наведвае [[Менск]], затым едзе ў [[Харкаў]], дзе знаёміцца з украінскім паэтам Ул. Сасюрам і інш. Таксама працуе рэдактарам літаратурнай старонкі на беларускай мове ў газэце «Гудок». У 1926—1930 рэдактар «Збору законаў і загадаў Рабоча-Сялянскага ўраду Саюза ССР». Нягледзячы на тое, што пастаянна жыў у Маскве, браў актыўны ўдзел у беларускім літаратурным руху — сябар літаратурных аб’яднаньняў «[[Маладняк (літаратурнае аб’яднаньне)|Маладняк]]», «[[Узвышша (літаратурнае аб’яднаньне)|Узвышша]]». Першы рэдактар часопіса «Беларускі піянэр». Каб пазьбегнуць цэнзуры, некаторыя вершы друкаваў у заходнебеларускім часопісе «Беларуская культура» [[Файл:Duboŭka family 1933.jpg|значак|зьлева|Уладзімер Дубоўка з жонкай Марыяй і сынам Альгердам. Яранск. 1933]] У 1927 ажаніўся з Марыяй Пятроўнай Кляўс. У наступным годзе нарадзіўся сын Альгерд. [[Файл:Uzvyšša3.jpg|thumb|Рэдкалегія часопіса «Ўзвышша». Уладзімер Дубоўка — сядзіць па цэнтры. Менск, 1927 г.]] За верш «За ўсе краі, за ўсе народы сьвету» 20 ліпеня 1930 арыштаваны АДПУ СССР у Крамлі па справе «[[Саюз вызваленьня Беларусі|Саюзу вызваленьня Беларусі]]». У 1931 знаходзіцца ў зьняволеньні ў менскай турме; 10 красавіка асуджаны на пяць гадоў высылкі ў Яранск, куды прыяжджае з малалетнім Альгердам і Марыя Пятроўна. Працуе ў Яранскім раённым спажывецкім саюзе на пасадзе сакратара. Прымусова пераяжджае ў вёску Шэшурга, а пазьней — у Чабаксары. У ліпені 1935 тэрмін высылкі падоўжаны на 2 гады. 3 чэрвеня 1937 году Галоўная ўправа ў справах літаратуры і выдавецтваў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] (Галоўліт БССР) выдала Загад № 33 «Сьпіс літаратуры, якая падлягае канфіскацыі зь [[Бібліятэка|бібліятэк]] грамадзкага карыстаньня, навучальных установаў і кнігагандлю». Паводле Загаду, «усе кнігі» Уладзімера Дубоўкі прадугледжвалася «спальваць»<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Алесь Лукашук]].|загаловак=Мова гарыць (Загад № 33)|спасылка=http://imperiaduhu.by/gistoryia/gist-novychas/novy%20-20-1-BSSR/novy-20-1-BSSR/mova-garyc.html|выданьне=[[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=3|старонкі=76—91|issn=0236-1019}}</ref>. У 1937 годзе паўторна арыштаваны і асуджаны на 10 гадоў пазбаўленьня волі, пасьля чаго жонка з сынам вяртаецца ў Маскву, а потым — у Талдом, дзе працуе рахункаводам. Тут у 1941 гіне транаццацігадовы сын Альгерд. Пакараньне адбываў у Кіраўскай вобласьці, Чувашыі, на [[Далёкі Ўсход|Далёкім Усходзе]]. У зьняволеньні літаратурнай працай не займаўся. У 1947 па заканчэньні тэрміну зьняволеньня паэт апынаецца ў г. Зугдзідзі ([[Грузія]]), дзе працуе рахункаводам у канторы чайнага саўгаса Наразені. Туды ж пераяжджае і Марыя Пятроўна. [[16 лютага]] [[1949]] арыштоўваецца ў трэці раз. Асобай нарадай МДБ СССР у красавіку [[1949]] асуджаны на 25 гадоў зьняволеньня. Адбывае пакараньне спачатку ў тбіліскай турме, потым этапаваны ў [[Краснаярскі край]]. Працуе сталяром у Почэце [[Абанскі раён|Абанскага раёну]]. Канчаткова рэабілітаваны [[15 лістапада]] [[1957]]. Сябар [[Саюз пісьменьнікаў БССР|Саюзу пісьменьнікаў БССР]] з 1958. У 1959 наведаў [[Кіеў]] і падарожнічае па [[Палесьсе|Палесьсі]]. Ляўрэат [[Літаратурная прэмія імя Янкі Купалы|Літаратурнай прэміі імя Янкі Купалы]] (1962) за кнігу паэзіі «Палеская рапсодыя». Памёр 20 сакавіка 1976 у Маскве. == Творчасьць == === Паэзія === [[Файл:Duboŭka Baradulin.jpg|міні|З [[Рыгор Барадулін|Рыгорам Барадуліным]], 1961 г.]] Паэтычная творчасьць Уладзімера Дубоўкі падзяляецца на два пэрыяды: 1921—1930 гг. і 1958—1976 гг., зь якіх першы быў асабліва плённым<ref name=Ina6/>. На фармаваньне напрамкаў мастацкага пошуку У. Дубоўкі моцна паўплывалі клясыкі беларускай літаратуры [[Янка Купала]], [[Якуб Колас]] і [[Максім Багдановіч]]. Творчасьць паэта 1920-х гг. вылучаецца навізной і арыгінальнасьцю выкарыстаньня паэтычных сродкаў выразнасьці і прыёмаў вэрсыфікацыі<ref name=maks4>{{артыкул|аўтар=Максімовіч, В.|загаловак=Лірыка Уладзіміра Дубоўкі 1920-х гг.|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2009|выпуск=|том=|нумар=9|старонкі=4|isbn=}}</ref>. Пачаткам літаратурнай творчасьці лічыцца 1921 год, калі ў газэце «[[Савецкая Беларусь]]» быў надрукаваны яго верш «Сонца Беларусі». У хуткім часе выходзяць зборнікі «Строма» (1923), «Там, дзе кіпарысы» (1925), «Трысьцё» (1925), «Credo» (1926) і «Наля» (1927), галоўнаю тэмаю якіх становіцца ідэя адраджэньня краіны, заклік да высакароднай чыннасьці дзеля краю і народа<ref name=maks4/>. У пэрыяд знаходжаньня паэта ў [[Масква|Маскве]] быў напісаны паэмавы трыпціх — «Кругі» (1927), «І пурпуровых ветразей узьвівы…» (1929) і «Штурмуйце будучыні аванпосты!» (1929, выйшла ў 1965). У паэмах ставіцца праблема захаваньня духоўнай спадчыны народа — скарбу, назапашанага на працягу доўгіх стагодзьдзяў. У апошняй паэме У. Дубоўка выступіў супраць гвалотоўнай калектывізацы, адстойваў права свабоднага выбару пры арганізацыі новых формаў гаспадараньня<ref name=maks4/>. У 1930 Уладзімер Дубоўка быў арыштаваны і абвінавачаны па справе «Саюза вызваленьня Беларусі». Непасрэднай прычынай арышту стала публікацыя верша «За ўсе краі, за ўсе народы сьвету…», надрукаванага ў часопісе «Беларуская культура» (№ 1, 1927, Вільня) пад псэўданімам Янка Крывічанін. Гэтым псэўданімам паэт больш не карыстаўся<ref>{{артыкул|аўтар=Давідоўскі 3.|загаловак=За верш — тэрмінова арыштаваць…|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Шыпшына|тып=|месца=[[Паставы]]|выдавецтва=|год=2011|выпуск=|том=|нумар=6|старонкі=4—5|isbn=}}</ref>. На гэтым этапе жыцьця закачваецца першы пэрыяд у творчасьці Ўладзімера Дубоўкі. У сваіх паэтычных творах, як прадстаўнік маладой плеяды творцаў, Уладзімер Дубоўка імкнуўся спасьцігнуць духоўны сэнс рэвалюцыі і зьменаў, якія адбываліся ў жыцці. Як адзначае В. Максімовіч, мастацкая канва твораў паэта, якая трымаецца на ўмоўна-асацыятыўнай вобразнасьці моцна заземленая, урэчаісьненая і служыць выяўленьню канкрэтна-гістарычнай праблематыкі<ref name=maks5>{{артыкул|аўтар=Максімовіч, В.|загаловак=Лірыка Уладзіміра Дубоўкі 1920-х гг.|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2009|выпуск=|том=|нумар=9|старонкі=5|isbn=}}</ref>. === Мовазнаўства і моўны ўнёсак === Уладзімер Дубоўка зрабіў значны ўнёсак у разьвіцьцё лексычнага строю беларускай літаратурнай мовы, папаўненьне яе слоўнікавага складу абстрактнай і навуковай лексыкай<ref name=Ina6>{{артыкул|аўтар=Бубновіч, І.|загаловак=Роля Уладзіміра Дубоўкі ў фармаванні беларускай літаратурнай мовы|арыгінал=|спасылка=http://school2.na.by/text/a9.doc|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2000|выпуск=|том=|нумар=7|старонкі=6|isbn=}}</ref>. Як сьведчыць А. Каўрус, дасьледнік мовы У. Дубоўкі, паасобныя словы і фразэалягізмы, ужытыя пісьменьнікам, перадаюць калярыт родных яму гаворак Пастаўшчыны і Мядзельшчыны: «адляйцаць», «ажыргаць», «астрыжонак», «брыж», «буталь», «водзыўкі», «зблоціць», «калюжа», «лактаць», «нажутка», «пагурачак», «разыгранка» і інш<ref>{{Кніга|аўтар = Каўрус, А.|частка = Дубоўка Уладзімір Мікалаевіч|загаловак = Беларуская мова: Энцыклапедыя|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = |год = 1994|том = |старонкі = 183|старонак = |сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. Паэту належыць вялікая роля ў замацаваньні наступных словаў у літаратурным ужытку: «агораць», «апантаны», «ашчаперыць», «водар», «дойлід», «збочыць», «зьнічка», «імклівасьць», «наканаваны», «нелюдзь», «непрыдатны», «талака», «удубальт» і інш<ref name=Ina6/>. У прыватнасьці, Уладзімер Дубоўка прапанаваў замяніць іншамоўнае слова «дыфтонг» беларускім «згук»<ref>{{артыкул|аўтар=Дубоўка, У.|загаловак=Проэкт літар для згукаў «Дз» і «Дж»|арыгінал=|спасылка=http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/dubou38?OpenDocument|аўтар выданьня=|выданьне=[[Узвышша]]|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1928|выпуск=|том=|нумар=4|старонкі=170|isbn=}}</ref>. Творы паэта зьвяртаюць на сябе ўвагу выкарыстаньнем новых словаў, нязвычных зваротаў, якія сустракаюцца амаль у кожным паэтычным творы 1920-х: «дэсань», «кунежыць», «сэймаваць», «сэймікаваць», «сквіл», «многакраць», «замета», «чмары», «гэрцы», «скелз», «валотны», «соўкаць», «стацьцё», «сухазлоты», «памжа», «вілаводны», «віратлівы», «цьвятлівіць», «заістужыць», «распарасонся», «бесхацінцы», «дзеньдзівер», «скогат», «сукрыстасць» і інш<ref name=Ina7>{{артыкул|аўтар=Бубновіч, І.|загаловак=Роля Уладзіміра Дубоўкі ў фармаванні беларускай літаратурнай мовы|арыгінал=|спасылка=http://school2.na.by/text/a9.doc|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2000|выпуск=|том=|нумар=7|старонкі=7|isbn=}}</ref>. У канцы 1920-х—1930-х гадох Уладзімер Дубоўка ў часопісе «Узвышша» і іншых выданьнях надрукаваў шэраг артыкулаў па пытаньнях разьвіцьця беларускай мовы. У сваіх мовазнаўчых артыкулах ён прапаноўваў свой праект вырашэньня асноўных пытаньняў графікі і правапісу, пастаўленых на Акадэмічнай канфэрэнцыі 1926 году, у працы якой ён удзельнічаў<ref name=Ina8>{{артыкул|аўтар=Бубновіч, І.|загаловак=Роля Уладзіміра Дубоўкі ў фармаванні беларускай літаратурнай мовы|арыгінал=|спасылка=http://school2.na.by/text/a9.doc|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=Мн.|выдавецтва=|год=2000|выпуск=|том=|нумар=7|старонкі=8|isbn=}}</ref>. У артыкулах Уладзімер Дубоўка глыбока разважаў пра ўжываньне альфабэту ў роз­ных краінах і культурных асяродках. Прасачыў і гісторыю выкарыстаньня розных графічных сыстэмаў у беларускім кнігапісаньні — глаголіцы, кірыліцы, грамадзянкі — ён прыйшоў да высновы, што «Сучасная наша кірыліца непапраўна лепш прыстасавана да нашае фонэтыкі, чымся польска-чэскі альфабэт»<ref>{{артыкул|аўтар=Дубоўка, У.|загаловак=Лацінка ці кірыліца|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Узвышша|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1929|выпуск=|том=|нумар=1|старонкі=7|isbn=}}</ref>. [[Файл:DrukDubouka.jpg|міні|230пкс|Праект У. Дубоўкі па напісаньні літараў «дж» і «дз» у беларускім альфабэце (1928)]] У 1928 годзе У. Дубоўка ў часопісе «[[Узвышша]]» апублікаваў уласны праект для літараў «дз» і «дж», які з № 5 пачаў друкаваць зь імі асобныя матэрыялы, а з № 2 за 1929 год згодна з пастановаю агульнага сходу ад 14 лютага 1929 году, ужо ўвесь часопіс друкаваўся з новымі літарамі<ref>{{артыкул|аўтар=Куліковіч, У.|загаловак=Праект Уладзіміра Дубоўкі. Да пытання аб удасканаленні моўнай сістэмы.|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=Роднае слова|тып=|месца=|выдавецтва=|год=|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=27—29|isbn=}}</ref>. Зрэшты, гэтае новаўвядзеньне пазьней не атрымала заканадаўчага афармленьня. Таксама У. Дубоўка прапаноўваў замяніць створанае [[Мікалай Карамзін|М. Карамзіным]] «ё» на «ö» (öн, лöн, Лöндан);<ref>[http://lib.narbel.bsu.by/uzvyshsha-1929-1.html Узвышша]{{Недаступная спасылка|date=November 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. 1929. №1. — С. 111</ref> увесьці на ўзор украінскае графікі «ї» для перадачы спалучэньня «йі» (їкаўка, їм, паїла)<ref>{{артыкул|аўтар=Дубоўка, У.|загаловак=Некаторыя прыватныя выпадкі мілагучнасці нашае мовы|арыгінал=|спасылка=|аўтар выданьня=|выданьне=[[Узвышша]]|тып=|месца=|выдавецтва=|год=1927|выпуск=|том=|нумар=4|старонкі=91|isbn=}}</ref>. == Ацэнкі == Творчы патэнцыял Уладзімера Дубоўка атрымаў шырокі розгалас сярод ягоных сучасьнікаў яшчэ ў 1920-я гады. [[Максім Гарэцкі]] адзначаў: «Першае месца ў беларускай паэзіі пасьлякастрычніцкага пэрыяду заняў Дубоўка — па сіле пачуцьця, глыбіні думкі і мастацкай дасканаласьці формы ў лірычных вершах і невялікіх паэмах»<ref name=buh231>{{Кніга|аўтар = Бугаёў, Дз.|частка = Трагедыя паэта (Уладзімір Дубоўка)|загаловак = Спавядальнае слова: Літаратурная крытыка, успаміны|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = Маст. літ.|год = 2001|том = |старонкі = 231|старонак = 327|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. [[Язэп Пушча]] сьцьвярджаў, што творы Дубоўкі «гэта ўзвышша сучаснага беларускага мастацкага слова і паэзіі», яго вершы захапляюць «клясычнасьцю свайго мастацкага ўбору, што мала ў каго знаходзім з сучасных паэтаў ня толькі Беларусі, але і Расеі і Ўкраіны»<ref name=buh231/>. [[Уладзімер Жылка]] зьвяртаў увагу на вобразны талент паэта: «Ён умее, як з мармуру, высячы свой непаўторны вобраз». У 1960-я гады ўкраінскі празаік Іван Сенчанка называў паэта «геніем беларускай зямлі». У сваю чаргу, украінскі паэт Уладзімер Сасюра казаў, што Дубоўка «вялікі паэт Беларусі і ня толькі Беларусі»<ref name=buh232>{{Кніга|аўтар = Бугаёў, Дз.|частка = Трагедыя паэта (Уладзімір Дубоўка)|загаловак = Спавядальнае слова: Літаратурная крытыка, успаміны|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = Маст. літ.|год = 2001|том = |старонкі = 232|старонак = 327|сэрыя = |isbn = |наклад = }}</ref>. == Бібліяграфія == ; Зборнікі вершаў * «Строма» ([[Вільня]], 1923) * {{артыкул|аўтар =[[Антон Луцкевіч|Ант. Навіна]]. | частка = |загаловак =Бібліяграфія. «Строма» — Уладзімер Дубоўка.|арыгінал = |спасылка =http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2451/232090-1923-6.pdf?sequence=9&isAllowed=y|адказны =рэдактар-выдавец А. Амельяновіч, рэдактар [[Леапольд Родзевіч|Л. Родзевіч]]|выданьне=[[Наша будучыня (газэта)|Наша будучына]]|тып=газэта|месца=[[Вільня ]]|выдавецтва=«Друк» |год=14 лютага 1923|выпуск=|том=|нумар=5| старонкі= 5|isbn=}} * «Там, дзе кіпарысы» (1925) * «Трысьцё» (1925) * «Сгеdо» (1926) * «Наля» ([[Масква]], 1927) * «Палеская рапсодыя» (1961) * «Вершы» (1970) ; Паэмы * {{артыкул|аўтар =| частка = |загаловак = «На чужыне», «Лятуценьні», «Адраджэнцам»|арыгінал = |спасылка =http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2451/232090-1922-2.pdf?sequence=2&isAllowed=y|адказны =рэдактар-выдавец А. Амельяновіч, рэдактар [[Леапольд Родзевіч|Л. Родзевіч]]|выданьне=[[Наша будучыня (газэта)|Наша будучына]]|тып=газэта|месца=[[Вільня ]]|выдавецтва=«Друк» |год=16 сьнежня 1922 |выпуск=|том=|нумар= 2| старонкі= 2, 3|isbn=}} * {{Артыкул| аўтар = У. Дубоўка. | загаловак = Дзяўчына. Лягенда. | спасылка = http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2486/232915-1923-12.pdf?sequence=12&isAllowed=y | мова = | выданьне =[[Новае жыцьцё (газэта)|Новае жыцьцё]] | тып = газэта | год = 1923, 14 траўня | том = | нумар = 12 | старонкі = 2 }} * «Кругі» (1927) * {{Артыкул| аўтар = Ул. Дубоўка.| загаловак = «І пурпуровых ветразей узьвівы…» (паэма). | спасылка = https://digital.nlb.by/files/original/0ec8c130d777a213839a30097d066a9e.pdf| мова = | выданьне =[[Узвышша (часопіс)|Узвышша]] | тып =часопіс | год = 1929 | том = | нумар = 2 | старонкі = 17—34 | issn = | архіўная спасылка = | недасяжны}}<ref>{{Артыкул| аўтар = [[Лукаш Бэндэ|З. Нэдбэ]]. | загаловак = Новагодні настрой Ул. Дубоўкі, ці куды яны растуць. (Узвышша № 2 за 1929 г.). | спасылка = https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/Savieckaja_Bielarus.pdf.zip/1929-076.pdf | мова = | выданьне =[[Савецкая Беларусь (1920)|Савецкая Беларусь]] | тып = газэта | год = 1929, 5-га красавіка| том = | нумар = 76 (2565) | старонкі = 3 | issn = | архіўная спасылка = | недасяжны}}</ref><ref>{{Артыкул| аўтар = [[Лукаш Бэндэ|З. Нэдбэ]]. | загаловак = Новагодні настрой Ул. Дубоўкі, ці куды яны растуць. (Узвышша № 2 за 1929 г.). | спасылка = https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/Savieckaja_Bielarus.pdf.zip/1929-077.pdf | мова = | выданьне =[[Савецкая Беларусь (1920)|Савецкая Беларусь]] | тып = газэта | год = 1929, 6-га красавіка| том = | нумар = 77 (2566) | старонкі = 3 | issn = | архіўная спасылка = | недасяжны}}</ref> * «Штурмуйце будучыні аванпосты!» (1929) ; Казкі * «Цудоўная знаходка» (1960) * «Кветкі — сонцавы дзеткі» (1963) * «Казкі» (1968) * «Залатыя зярняты» (1975) * «Як сінячок да сонца лётаў» (1961) * «Дзівосныя прыгоды» (1963) * «Мілавіца» (1964) ; Анталёгіі * «Выбраныя творы» ў 2 тамах (1959, 1965). ; Аповесьці для дзяцей * «Жоўтая акацыя» (1967) * «Ганна Алелька» (1969) * «Як Алік у тайзе заблудзіўся» (1974) ; Драматызаваныя апавяданьні * {{артыкул|аўтар =| частка = |загаловак =Sálus pópuli… Драматызаванае апавяданьне (Пра сустрэчы Т. Г. Шаўчэнкі зь беларусамі). Падрыхтоўка да друку і публікацыя [[Георгі Юрчанка|Г. Юрчанкі]]. Пасьляслоўе [[Вячаслаў Рагойша|В. Рагойша.]]|арыгінал = |спасылка =|адказны =[[Сяргей Законьнікаў]]|выданьне=[[Полымя]]|тып=часопіс|месца=[[Менск]]|выдавецтва= |год=1994|выпуск=|том=|нумар=5| старонкі=96—130|isbn=}} ; Апавяданьні-ўспаміны * «Пялёсткі» (1973) ; Пераклады * [[Ўільям Шэксьпір]] («Санэты», 1964) * [[Джордж Байран]] (паэмы «Шыльёнскі вязень», «Бронзавы век», містэрыя «Каін» у зборніку «Выбранае», 1963) * вершы В. Брусава, А. Пракоф’ева, П. Тычыны, Ю. Яноніса, С. Шырвані, М. Ардубады, К. Каладзе, Е. Чарэнца, У. Бранеўскага, Ю. Славацкага, У. Сыракомлі, Ду Фу і інш. ; Зборы твораў * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Збор твораў: у 2 т.|арыгінал = |спасылка = |адказны =укладаньне Дзьмітра Давідоўскага, прадмова [[Ірына Багдановіч|Ірыны Багдановіч]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Лімарыус]] |год = 2017|том =1. Вершы. Паэмы. Пераклады.(Вершы (1922―1975) ; Паэмы (1925―1964): Там, дзе кiпарысы ; Кругi ; I пурпуровых ветразяў узвiвы ; Бранiслава ; Штурмуйце будучынi аванпосты! ; Свiнцовы век ; Пераклады) |старонкі = |старонак = 482|сэрыя = Галасы Айчыны|isbn =978-985-6968-59-7 |наклад = 200}} * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Збор твораў: у 2 т.|арыгінал = |спасылка = |адказны =укладаньне, прадмова Дзьмітра Давідоўскага, камэнтары [[Віктар Жыбуль|Віктара Жыбуля]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Лімарыус]] |год = 2017|том =2. Драматызаванае апавяданне. Артыкулы. Дакументы. Лісты |старонкі = |старонак = 476|сэрыя = Галасы Айчыны|isbn = 978-985-6968-60-3|наклад = 200}} ; * {{Кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Уладзімір Дубоўка: ён і пра яго|арыгінал = |спасылка = https://web.archive.org/web/20210909115657/https://www.nlb.by/upload/prod/Maladnyak/Dubowka/3_Paezia_baratsby_i_peramogi/Severynets_Dubowka.pdf |адказны =укладаньне, прадмова, камэнтары [[Ганна Севярынец|Ганны Севярынец]] |выданьне = |месца ={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва =[[Лімарыюс]] |год = 2017|том = |старонкі = |старонак = 537, 8|сэрыя = |isbn = 978-985-6968-61-0|наклад = 300}}<ref>{{Артыкул| аўтар = Ганна Кісліцына.| загаловак = Жыццё як антычная трагедыя.| спасылка = https://zviazda.by/sites/default/files/43-2017.pdf| мова = | выданьне =[[Літаратура і мастацтва]] | тып =газэта | год = 27 кастрычніка 2017| том = | нумар = 43 (4946)| старонкі =7 | issn = 0024-4686}}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Артыкул| аўтар = Ганчарова-Цынкевіч, Тацьцяна; Мельнікава, Тацьцяна. | загаловак = Уладзімір Дубоўка як літаратурны крытык і навуковы дзеяч. | спасылка = https://kamunikat.org/?pubid=24376 | мова = | выданьне =[[Роднае слова (часопіс)|Роднае слова]] | тып =штомесячны навуковы і метадычны часопіс | год = 2010 | том = | нумар = 5 (269) | старонкі = 7, 8 }} *[https://web.archive.org/web/20090210133051/http://postavy.euro.ru/dubouka.html Уладзімір Дубоўка. Хроніка жыцця] на сайце гораду [[Паставы]] * [https://web.archive.org/web/20160807193359/http://www.marakou.by/by/davedniki/represavanyya-litaratary/tom-i?id=19439 Дубоўка Уладзімір Мікалаевіч] // {{Літаратура/Даведнік Маракова|РЛ|1|0|РЛ1-3|РЛ1-3}} * [http://slounik.org/80980.html Дубоўка Уладзімір] // [http://slounik.org/pismienniki/ Беларускія пісьменнікі: 1917—1990.] [[Менск]]: [[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]], 1994. {{ISBN|5-340-00709-X}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20190324143857/http://news.tut.by/culture/175524.html Рукапісы не гараць. Уладзімір Дубоўка] на партале [[TUT.BY]] * [https://belsat.eu/programs/chorny-chalavek-uladzimira-dubouki-mistychny-detektyu/ «Чорны чалавек Уладзіміра Дубоўкі» — містычны дэтэктыў.] Belsat TV * [https://web.archive.org/web/20201009023347/https://www.nlb.by/by/infarmatsyynyya-resursy/elektronnyya-infarmatsyynyya-resursy/resursy-natsyyanalnay-bibliyateki-belarusi/virtualnyya-praekty-vysta-ki-i-kalektsyi/virtualnyya-praekty-bibliyateki/virtual/na-khvali-chasu-u-plyni-zhytstsya/common/346064/ Жыцьцёвы й творчы шлях Уладзімера Дубоўкі: да 120-годзьдзя з дня нараджэньня (1901 – 1976).] «[[Нацыянальная бібліятэка Беларусі]]». {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дубоўка, Уладзімер Мікалаевіч}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Віленскім павеце (Расейская імпэрыя)]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратары]] [[Катэгорыя:Беларускія мовазнаўцы]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Сябры Саюзу пісьменьнікаў БССР]] [[Катэгорыя:Рэпрэсаваныя ў БССР]] [[Катэгорыя:Сябры літаратурнага аб’яднаньня «Маладняк»]] [[Катэгорыя:Сябры літаратурнага аб’яднаньня «Ўзвышша»]] [[Катэгорыя:Асуджаныя па справе «Саюзу вызваленьня Беларусі»]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Маскве]] lniskpvc54hxcrx1hd0w135pg7ortpx 0 117106 2620883 2618121 2025-06-20T09:08:34Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620883 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Будучнаст Падгорыца |Лягатып = Fk Buducnost Logo.png |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Budućnost Podgorica |Заснаваны = 1925 |Горад = [[Падгорыца]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Пад Горыцам]] |Умяшчальнасьць = 12 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|БудучнастПЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|БудучнастПСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|БудучнастП}} |Сайт = https://www.fk-buducnost.me/ |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Будучнаст'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Падгорыца|Падгорыцы]]. Заснаваны ў 1925 годзе. Сяміразовы [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе|чэмпіён Чарнагорыі]] (2008, 2012, 2017, [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2019—2020 гадоў|2020]], [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2020—2021 гадоў|2021]], [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2022—2023 гадоў|2023]], [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2025]]), пяціразовы ўладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]] (2013, 2019, 2021, 2022, 2024). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.fk-buducnost.me/ Афіцыйны сайт] {{Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе}} [[Катэгорыя:Падгорыца]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1925 годзе]] 28m0ec2bmplbofnc7dms7cqqr3kpyc3 0 118587 2620870 2261680 2025-06-20T07:21:31Z Dymitr 10914 крыніца — https://uk.wikipedia.org/wiki/Луол_Денг?oldid=43306896 2620870 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст}} '''Луол Майкл Дэнг''' ({{мова-en|Luol Michael Deng}}; {{Н}} 16 красавіка 1985 году, [[Судан]]) — колішні брытанска-суданскі баскетбаліст. Доўгі час выступаў за каманду Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі «[[Чыкага Булз]]», але бараніў колеры і іншых клюбаў лігі. Дэнг — адзіны замежнік, які выйграў Прыз за спартовыя паводзіны НБА у сэзоне 2006—2007 гадоў. Быў натуралізаваны [[Вялікабрытанія]]й у 2006 годзе, а сам паходзіць з народу [[дынка]]. == Кар’ера == Пасьля школы прыняў прапанову Майка Кжызэўскага далучыцца да [[Унівэрсытэт Д’юка|Ўнівэрсытэту Д’юка]], дзе гуляў з 2003 па 2004 год. У 2004 годзе гулец быў абраны ў першым раўндзе [[драфт НБА|драфту НБА]] пад 7-м нумарам камандай «[[Фінікс Санз]]» і адразу ж быў абменены ў «[[Чыкага Булз]]». У сваім першым сэзоне ў НБА згуляў 61 гульню, у якіх назьбіраў 11,7 пунктаў, а таксама быў улучаны ў зборную ўсіх пачаткоўцаў НБА. У наступным сэзоне Дэнг палепшыў свае статыстычныя паказьнікі, набіраючы 14,3 пунктаў за гульню і робячы 6,6 падбораў. Ён дапамог камандзе другі раз запар прабіцца ў плэй-оф, дзе «Булз» былі выбітыя з гульні «[[Маямі Гіт]]». У [[НБА 2006—2007 гадоў|сэзоне 2006—2007 гадоў]] баскетбаліст стаў адзіным гульцом «Чыкага», які выйшаў у стартавым складзе ўва ўсіх 82 гульнях сэзону. Брытанец лідаваў у камандзе паводле колькасьці згуляных хвілінаў і адсотку трапных кідкоў (51,7%). Ён быў другім паводле колькасьці назьбіраных пунктаў пасьля [[Бэн Гордан|Бэна Гордана]] з 18,8 пунктамі за гульню. 26 сакавіка 2007 году спартовец згуляў свой найлепшы на час матч у кар’еры, набраўшы 38 пунктаў у пераможным матчы супраць «[[Портлэнд Трэйл Блэйзэрз]]». У сэзоне 2007—2008 гадоў Дэнг згуляў у 63 гульнях, прапусьціўшы 19 праз запаленьне ахілу. Не зважаючы на гэта, ён зьбіраў у сярэднім 17 пунктаў за гульню, але ня здолеў дапамагчы камандзе выйсьці ў плэй-оф. [[Файл:Danny Granger and Luol Deng.jpg|значак|зьлева|Дэнг у складзе «[[Чыкага Булз]]».]] Перад пачаткам [[НБА 2008—2009 гадоў|сэзону 2008—2009 гадоў]] было афіцыйна абвешчана аб падаўжэньні кантракту, сума якога складала 71 мільён даляраў<ref>[https://web.archive.org/web/20160920053036/http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/other_sports/basketball/7533243.stm «Deng agrees £40m Chicago contract»]. BBC.</ref>. Статыстычныя паказьнікі баскетбаліста пагоршыліся да 14,1 пунктаў і 6 падбораў за гульню. Праз траўмы ён згуляў толькі ў 48 гульнях і зусім прапусьціў плэй-оф. У [[НБА 2009—2010 гадоў|сэзоне 2009—2010 гадоў]] згуляў у 70 гульнях, у якіх ужо зьбіраў 17,6 пунктаў і рабіў 7,3 падбораў. Ён дапамог камандзе трапіць у плэй-оф, дзе «Булз» саступілі «[[Кліўлэнд Кавальерз]]» у першым раўндзе. 1 лістапада 2010 году гулец усталяваў новы рэкорд у колькасьці пунктаў, набраўшы 40 пунктаў у матчы супраць «Портлэнд Трэйл Блэйзэрз». У сярэднім за сэзон ён зьбіраў 17,4 пунктаў за гульню, займаючы трэцяе месца ў камандзе пасьля [[Дэрык Роўз|Дэрыка Роўза]] (25) і [[Карлас Бузэр|Карласа Бузэра]] (17,5). Каманда дайшла да фіналу Ўсходняй канфэрэнцыі, дзе прайграла «Маямі Гіт»<ref>[https://web.archive.org/web/20110828035019/http://articles.chicagotribune.com/2011-05-16/sports/ct-spt-0516-bulls-side-3-deng--20110515_1_lebron-james-luol-deng-heat-star «Chicago Bulls: Luol Deng's defense stifles LeBron James»]. Tribune Digital Chicago Tribune.</ref>. 9 лютага 2012 году Дэнг быў улучаны ў зборную ўсіх зорак Усходняй канфэрэнцыі. У канцы сэзону ён таксама трапіў у другую зборную ўсіх зорак абароны. У наступным сэзоне брытанец зноў быў улучаны ў зборную ўсіх зорак Усходняй канфэрэнцыі. Ён быў лідэрам каманды паводле колькасьці пунктаў, маючы 16,5 балаў за гульню. Гулец усталяваў рэкордны ў кар’еры адсотак рэалізацыі штрафных кідкоў — 81%. У плэй-оф дружына спачатку выбіла «[[Бруклін Нэтс]]», але ў наступным раўндзе зноў зазнала паразу ад «Маямі Гіт» у сэрыі зь сямі гульняў. У адсутнасьць Дэрыка Роўза Дэнг быў найлепшым бамбардзірам «Чыкага» ў першай палове [[НБА 2013—2014 гадоў|сэзону 2013—2014 гадоў]], набіраючы ў сярэднім 19 пунктаў за гульню<ref>[https://web.archive.org/web/20170717135518/http://www.espn.com/nba/player/stats/_/id/2429/luol-deng «Luol Deng»]. ESPN.</ref>. Аднак 7 студзеня 2014 году яго абмянялі ў «Кліўлэнд Кавальерз» на [[Эндру Байнам]]а, дзе ён правёў астатнюю частку сэзону. Баскетбаліст у сярэднім за гульню клаў на свой рахунак 14,1 пунктаў. 15 ліпеня 2014 году гулец быў абменены ў «Маямі Гіт»<ref>[https://web.archive.org/web/20140718121803/http://www.nba.com/heat/news/heat-signs-luol-deng «Heat Signs Luol Deng»]. NBA.</ref>. У сваім першым сэзоне ў камандзе ён зьбіраў у сярэднім 14 пунктаў і рабіў 5,2 падбораў. У сваім другім сэзоне ён выйшаў у плэй-оф, дзе ўсталяваў рэкорд «Гіт» паводле колькасьці пунктаў у дэбютным матчы плэй-оф, набраўшы 31 пункт у першай гульні<ref>[https://web.archive.org/web/20160417230131/http://www.nba.com/games/20160417/CHAMIA/gameinfo.html «Hornets vs Heat»]. NBA.</ref>. 7 ліпеня 2016 году Дэнг падпісаў чатырохгадовы кантракт на 72 мільёны даляраў з «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20160711063829/http://www.nba.com/lakers/releases/160707clarksondengzubac «Lakers Sign Clarkson, Deng, and Zubac»]. NBA.</ref>. 15 сакавіка 2017 году брытанец быў выключаны з складу каманды да канца сэзону. 10 верасьня 2018 году Дэнг узгодніў кантракт зь «[[Мінэсота Тымбэрўулвз|Мінэсотай Тымбэрўулвз]]»<ref>[https://web.archive.org/web/20180911011219/https://www.nba.com/timberwolves/news/timberwolves-sign-luol-deng «Timberwolves Sign Luol Deng»]. NBA.</ref>. За новы клюб амаль не гуляў, а апошні матч гульца ў НБА адбыўся 27 лютага 2019 году. Пазьней ён падпісаў аднадзённы кантракт з «Булз», каб завяршыць кар’еру ў камандзе, дзе калісьці пачынаў кар’еру<ref>[https://www.nba.com/news/chicago-bulls-sign-luol-deng-who-will-retire «Bulls sign Luol Deng, who retires from NBA after 15 seasons»]. NBA.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дэнг, Луол}} [[Катэгорыя:Брытанскія баскетбалісты]] [[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] 9jlpvosj542kpfvy5ir3rpsla3mzksy 0 118604 2620842 2296974 2025-06-19T21:29:54Z Каштанов Варелий 91345 /* Геаграфія Бабичева в Красногородске 2620842 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Мурманская вобласьць |Назва ў родным склоне = Мурманскай вобласьці |Арыгінальная назва = Мурманская область |Герб = Герб Мурманской области.svg |Сьцяг = Flag of Murmansk Oblast.svg |Краіна = [[Расея]] |Гімн = |Статус = вобласьць |Уваходзіць у = [[Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга]]<br />[[Паўночны эканамічны раён]] |Улучае = |Цэнтар = [[Мурманск]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = 28 траўня 1938 |Кіраўнік = Дзьмітры Дзьмітрэнка |Назва пасады кіраўніка = Губэрнатар |АфіцыйныяМовы = |Насельніцтва = 796 117<ref>[http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/svod.xls Предварительные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref> |Год перапісу = 2010 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = 61 |Шчыльнасьць = 5,49 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = |Плошча = 144 902 |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = 26 |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Map of Russia - Murmansk Oblast (2008-03).svg |Часавы пас = [[GMT]] +4 |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 51 |Сайт = |Парамэтр1 = |Назва парамэтру 1 = |Дадаткі = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Расея}} |Колер фону герб-сьцяг = #EEEEEE }} '''Му́рманская во́бласьць''' ({{мова-ru|Мурманская область}}) — [[вобласьць]] на паўночным захадзе [[Расея|Расеі]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Мурманск]]. Вобласьць уваходзіць у [[Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга|Паўночна-Заходнюю фэдэральную акругу]], мяжуе з [[Нарвэгія]]й і [[Фінляндыя]]й. а таксама з рэспублікай [[Рэспубліка Карэлія|Карэлія]]. Створана як вобласьць [[РСФСР]] 28 траўня 1938 году. == Геаграфія == Мурманская вобласьць разьмешчана ў [[Паўночная Эўропа|Паўночнай Эўропе]]. Знаходзіцца на [[Кольскі паўвостраў|Кольскім паўвостраве]], а таксама на [[Рыбацкі паўвостраў|Рыбацкім]] і [[Сярэдні паўвостраў|Сярэднім паўастравах]]. У склад вобласьці ўваходзяць [[Айнаўскія астравы]], [[Вялікі востраў]], [[Сем астравоў]], востраў [[Кільдзін]]. Большай часткай знаходзіцца за [[Паўночны палярны круг|Паўночным палярным кругам]]. Езера Лица, Лампи и Самолёт [https://geohack.toolforge.org/geohack.php?language=ru&pagename=%D0%9B%D0%B8%D1%86%D0%B0&params=68.1086_N_36.8003_E_scale:30000_globe:Earth_type:waterbody] === Карысныя выкапні === Мурманская вобласьць разьмешчана на [[Балтыйскі крышталічны шчыт|Балтыйскім крышталічным шчыце]]. Гэта сапраўды [[мінэрал]]ягічная скарбніца, якая ня мае сабе роўных па разнастайнасьці мінэралаў і карысных выкапняў. Больш за 700 мінэралаў (1/4 ад усіх вядомых на Зямлі) адкрыта ў ейных нетрах. Больш за 100 зь іх не сустракаюцца нідзе больш. === Клімат === Клімат у паўднёвай частцы ўмерана халодны, у паўночнай — субарктычны марскі, зьмякчэлы цёплым цячэньнем [[Гальфстрым]], што дазваляе ажыцьцяўляць [[суднаходзтва]] круглы год. Узімку характэрная [[палярная ноч]], летам — [[палярны дзень]]. === Расьліннасьць === Практычна ўся Мурманская вобласьць пакрыта [[тундра]]й і [[лесатундра]]й, толькі на поўдні вобласьці месьціцца паўночная [[тайга]]. Дрэвы на поўначы вобласьці часта карлікавыя ([[бяроза (дрэва)|бяроза]] й [[асіна]]), добра расьце [[елка]], сустракаецца [[хвоя]], тундры высланы, як дываном, [[імхі|імхамі]] й [[лішайнікі|лішайнікамі]], шмат ягадаў, як то [[чарніцы]], [[марошка]], [[дурніца]], [[брусьніца]] й [[журавіны]]. Значныя запасы драўніны, іхняя велічыня залішняя для рэгіёну. == Гісторыя == Гісторыя знаходжаньня чалавека на тэрыторыі цяперашняй Мурманскай вобласьці налічвае некалькі тысячагодзьдзяў. Выяўленыя археолягамі помнікі пацьвярджаюць знаходжаньне людзей на Кольскім паўвостраве ўжо ў [[8 тысячагодзьдзе да н. э.|VIII]]—[[7 тысячагодзьдзе да н. э.|VII тысячагодзьдзі да нашай эры]], у пэрыяд [[Арктычны палеаліт|Арктычнага палеаліту]]<ref>[https://web.archive.org/web/20170212015314/http://kae.rekvizit.ru/olen/olintr.htm Кольская археалягічная энцыкляпэдыя]</ref>. За кошт зьмешваньня людзей [[эўрапеоід|эўрапеоіднага тыпу]] першай хвалі зь людзьмі [[мангалоід|мангалоіднай зьнешнасьці]] з [[Паўночны Ўрал|Паўночнага Ўрала]] ўтварылася [[саамы|саамская]] фіна-моўная [[народнасьць]], якая распаўсюдзілася па ўсім Кольскім паўвостраве й поўначы [[Скандынавія|Скандынавіі]]. На [[Русь|Русі]] гэтых людзей называлі лопарамі<ref>[https://web.archive.org/web/20121111053549/http://kolaenc.gov-murman.ru/history/oldest/ Древнейшая история — История Мурмана]</ref>. Баяры [[Наўгародзкая рэспубліка|Наўгародзкай рэспублікі]] рэгулярна пасылалі на поўнач прамысловыя экспэдыцыі за [[рыба]]й, [[пушніна]]й, салам [[цюлень|цюленю]] й іншымі «багацьцямі поўначы». Меркавана да XII стагодзьдзя экспэдыцыі прасоўваліся ўсё далей на поўнач да Кольскага паўвострава<ref>[https://web.archive.org/web/20121111053531/http://kolaenc.gov-murman.ru/history/novgorod/ «Новгородский период». Возникновение «лапландского спора»] — История Мурмана</ref>. У наўгародзкім летапісу, датаваным 1216 годам, зьмяшчаецца першае згадваньне пра наяўнасьць улады [[Наўгародзкая Русь|Наўгародзкай Русі]] на Кольскай поўначы. Мясцовыя жыхары былі абкладзены [[даніна]]й. У 1940 годзе пасьля заканчэньня [[Савецка-фінская вайна|Савецка-фінскай вайны]] 1939—1940 гадоў у склад Мурманскай вобласьці ўвайшлі заходняя частка паўвостраваў Рыбачы й Сярэдні. == Насельніцтва == Паводле перапісу 2010 году колькасьць насельніцтва складала 796 117 чалавек, шчыльнасьць — 5,49 чал/км². Большасьць насельніцтва складаюць [[расейцы]] (85,25%). Другой па велічыні нацыянальнай групай зьяўляюцца [[украінцы|ўкраінцы]] (6,38%), трэцяй — [[беларусы]] (2,28%), якіх у 2002 годзе налічвалася 20 335 чалавек. Да карэнных жыхароў рэгіёну [[саамы|саамаў]] належецыь толькі 1 769 чалавек. == Эканоміка == Валавы рэгіянальны прадукт Мурманскай вобласьці ў 2008 годзе склаў 215,9 млрд [[расейскі рубель|расейскіх рублёў]]. У тым ліку здабыча [[карысныя выкапні|карысных выкапняў]] — 40 млрд рублёў, апрацоўчая вытворчасьць — 33,7 млвд рублёў, аптовы й розьнічны [[гандаль]], рамонт аўтатранспартных сродкаў, матацыклаў, бытавых вырабаў і прадметаў асабістага карыстаньня — 25,9 млрд рублёў, транспарт і сувязь — 24,5 млрд рублёў і іншыя<ref>[https://web.archive.org/web/20100626064425/http://murmanskstat.gks.ru/digital/region8/default.aspx Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Мурманской области — Валовой региональный продукт]</ref>. Добра разьвіты [[рыбная прамысловасьць|рыбная]], горназдабыўная, [[хімічная прамысловасьць]] і [[каляровая мэталюргія]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20201127032238/http://www.gov-murman.ru/ Адміністрацыя Мурманскай вобласьці] * [http://murmansk.news-city.info/docs/ Заканадаўства Мурманскай вобласьці] * [http://kolamap.ru/img/1971/1971.html Атляс Мурманскай вобласьці] * [https://web.archive.org/web/20080102223646/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=51 Мурманская вобласьць у даведніку-каталёгу «Ўся Расея»] * [https://web.archive.org/web/20131019030855/http://kolaenc.gov-murman.ru/ Кольская энцыкляпэдыя] {{Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга}} {{Суб’екты Расеі}} [[Катэгорыя:Мурманская вобласьць| ]] 8f5bxzkp9ecpdzxu3kzwfs6yf8kxk3z 2620843 2620842 2025-06-19T22:10:13Z Dymitr 10914 Скасаваньне праўкі [[Special:Diff/2620842|2620842]] удзельніка [[Special:Contributions/Каштанов Варелий|Каштанов Варелий]] ([[User talk:Каштанов Варелий|гутаркі]]) 2620843 wikitext text/x-wiki {{Адміністрацыйная адзінка |Назва = Мурманская вобласьць |Назва ў родным склоне = Мурманскай вобласьці |Арыгінальная назва = Мурманская область |Герб = Герб Мурманской области.svg |Сьцяг = Flag of Murmansk Oblast.svg |Краіна = [[Расея]] |Гімн = |Статус = вобласьць |Уваходзіць у = [[Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга]]<br />[[Паўночны эканамічны раён]] |Улучае = |Цэнтар = [[Мурманск]] |БуйныГорад = |БуйныяГарады = |ДатаЎтварэньня = 28 траўня 1938 |Кіраўнік = Дзьмітры Дзьмітрэнка |Назва пасады кіраўніка = Губэрнатар |АфіцыйныяМовы = |Насельніцтва = 796 117<ref>[http://www.perepis-2010.ru/results_of_the_census/svod.xls Предварительные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года]</ref> |Год перапісу = 2010 |Адсотак ад насельніцтва = |Месца паводле насельніцтва = 61 |Шчыльнасьць = 5,49 |Месца паводле шчыльнасьці = |Нацыянальны склад = |Канфэсійны склад = |Плошча = 144 902 |Адсотак ад плошчы = |Месца паводле плошчы = 26 |Максымальная вышыня = |Сярэдняя вышыня = |Мінімальная вышыня = |Шырата = |Даўгата = |Мапа = Map of Russia - Murmansk Oblast (2008-03).svg |Часавы пас = [[GMT]] +4 |Скарачэньне = |ISO = |FIPS = |Тэлефонны код = |Паштовыя індэксы = |Інтэрнэт-дамэн = |Код аўтамабільных нумароў = 51 |Сайт = |Парамэтр1 = |Назва парамэтру 1 = |Дадаткі = |Мапа адміністрацыйнай адзінкі = |Памер мапы аа = |Колер фону парамэтраў = {{Колер|Расея}} |Колер фону герб-сьцяг = #EEEEEE }} '''Му́рманская во́бласьць''' ({{мова-ru|Мурманская область}}) — [[вобласьць]] на паўночным захадзе [[Расея|Расеі]]. Адміністрацыйны цэнтар — [[места]] [[Мурманск]]. Вобласьць уваходзіць у [[Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга|Паўночна-Заходнюю фэдэральную акругу]], мяжуе з [[Нарвэгія]]й і [[Фінляндыя]]й. а таксама з рэспублікай [[Рэспубліка Карэлія|Карэлія]]. Створана як вобласьць [[РСФСР]] 28 траўня 1938 году. == Геаграфія == Мурманская вобласьць разьмешчана ў [[Паўночная Эўропа|Паўночнай Эўропе]]. Знаходзіцца на [[Кольскі паўвостраў|Кольскім паўвостраве]], а таксама на [[Рыбацкі паўвостраў|Рыбацкім]] і [[Сярэдні паўвостраў|Сярэднім паўастравах]]. У склад вобласьці ўваходзяць [[Айнаўскія астравы]], [[Вялікі востраў]], [[Сем астравоў]], востраў [[Кільдзін]]. Большай часткай знаходзіцца за [[Паўночны палярны круг|Паўночным палярным кругам]]. === Карысныя выкапні === Мурманская вобласьць разьмешчана на [[Балтыйскі крышталічны шчыт|Балтыйскім крышталічным шчыце]]. Гэта сапраўды [[мінэрал]]ягічная скарбніца, якая ня мае сабе роўных па разнастайнасьці мінэралаў і карысных выкапняў. Больш за 700 мінэралаў (1/4 ад усіх вядомых на Зямлі) адкрыта ў ейных нетрах. Больш за 100 зь іх не сустракаюцца нідзе больш. === Клімат === Клімат у паўднёвай частцы ўмерана халодны, у паўночнай — субарктычны марскі, зьмякчэлы цёплым цячэньнем [[Гальфстрым]], што дазваляе ажыцьцяўляць [[суднаходзтва]] круглы год. Узімку характэрная [[палярная ноч]], летам — [[палярны дзень]]. === Расьліннасьць === Практычна ўся Мурманская вобласьць пакрыта [[тундра]]й і [[лесатундра]]й, толькі на поўдні вобласьці месьціцца паўночная [[тайга]]. Дрэвы на поўначы вобласьці часта карлікавыя ([[бяроза (дрэва)|бяроза]] й [[асіна]]), добра расьце [[елка]], сустракаецца [[хвоя]], тундры высланы, як дываном, [[імхі|імхамі]] й [[лішайнікі|лішайнікамі]], шмат ягадаў, як то [[чарніцы]], [[марошка]], [[дурніца]], [[брусьніца]] й [[журавіны]]. Значныя запасы драўніны, іхняя велічыня залішняя для рэгіёну. == Гісторыя == Гісторыя знаходжаньня чалавека на тэрыторыі цяперашняй Мурманскай вобласьці налічвае некалькі тысячагодзьдзяў. Выяўленыя археолягамі помнікі пацьвярджаюць знаходжаньне людзей на Кольскім паўвостраве ўжо ў [[8 тысячагодзьдзе да н. э.|VIII]]—[[7 тысячагодзьдзе да н. э.|VII тысячагодзьдзі да нашай эры]], у пэрыяд [[Арктычны палеаліт|Арктычнага палеаліту]]<ref>[https://web.archive.org/web/20170212015314/http://kae.rekvizit.ru/olen/olintr.htm Кольская археалягічная энцыкляпэдыя]</ref>. За кошт зьмешваньня людзей [[эўрапеоід|эўрапеоіднага тыпу]] першай хвалі зь людзьмі [[мангалоід|мангалоіднай зьнешнасьці]] з [[Паўночны Ўрал|Паўночнага Ўрала]] ўтварылася [[саамы|саамская]] фіна-моўная [[народнасьць]], якая распаўсюдзілася па ўсім Кольскім паўвостраве й поўначы [[Скандынавія|Скандынавіі]]. На [[Русь|Русі]] гэтых людзей называлі лопарамі<ref>[https://web.archive.org/web/20121111053549/http://kolaenc.gov-murman.ru/history/oldest/ Древнейшая история — История Мурмана]</ref>. Баяры [[Наўгародзкая рэспубліка|Наўгародзкай рэспублікі]] рэгулярна пасылалі на поўнач прамысловыя экспэдыцыі за [[рыба]]й, [[пушніна]]й, салам [[цюлень|цюленю]] й іншымі «багацьцямі поўначы». Меркавана да XII стагодзьдзя экспэдыцыі прасоўваліся ўсё далей на поўнач да Кольскага паўвострава<ref>[https://web.archive.org/web/20121111053531/http://kolaenc.gov-murman.ru/history/novgorod/ «Новгородский период». Возникновение «лапландского спора»] — История Мурмана</ref>. У наўгародзкім летапісу, датаваным 1216 годам, зьмяшчаецца першае згадваньне пра наяўнасьць улады [[Наўгародзкая Русь|Наўгародзкай Русі]] на Кольскай поўначы. Мясцовыя жыхары былі абкладзены [[даніна]]й. У 1940 годзе пасьля заканчэньня [[Савецка-фінская вайна|Савецка-фінскай вайны]] 1939—1940 гадоў у склад Мурманскай вобласьці ўвайшлі заходняя частка паўвостраваў Рыбачы й Сярэдні. == Насельніцтва == Паводле перапісу 2010 году колькасьць насельніцтва складала 796 117 чалавек, шчыльнасьць — 5,49 чал/км². Большасьць насельніцтва складаюць [[расейцы]] (85,25%). Другой па велічыні нацыянальнай групай зьяўляюцца [[украінцы|ўкраінцы]] (6,38%), трэцяй — [[беларусы]] (2,28%), якіх у 2002 годзе налічвалася 20 335 чалавек. Да карэнных жыхароў рэгіёну [[саамы|саамаў]] належецыь толькі 1 769 чалавек. == Эканоміка == Валавы рэгіянальны прадукт Мурманскай вобласьці ў 2008 годзе склаў 215,9 млрд [[расейскі рубель|расейскіх рублёў]]. У тым ліку здабыча [[карысныя выкапні|карысных выкапняў]] — 40 млрд рублёў, апрацоўчая вытворчасьць — 33,7 млвд рублёў, аптовы й розьнічны [[гандаль]], рамонт аўтатранспартных сродкаў, матацыклаў, бытавых вырабаў і прадметаў асабістага карыстаньня — 25,9 млрд рублёў, транспарт і сувязь — 24,5 млрд рублёў і іншыя<ref>[https://web.archive.org/web/20100626064425/http://murmanskstat.gks.ru/digital/region8/default.aspx Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Мурманской области — Валовой региональный продукт]</ref>. Добра разьвіты [[рыбная прамысловасьць|рыбная]], горназдабыўная, [[хімічная прамысловасьць]] і [[каляровая мэталюргія]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20201127032238/http://www.gov-murman.ru/ Адміністрацыя Мурманскай вобласьці] * [http://murmansk.news-city.info/docs/ Заканадаўства Мурманскай вобласьці] * [http://kolamap.ru/img/1971/1971.html Атляс Мурманскай вобласьці] * [https://web.archive.org/web/20080102223646/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=51 Мурманская вобласьць у даведніку-каталёгу «Ўся Расея»] * [https://web.archive.org/web/20131019030855/http://kolaenc.gov-murman.ru/ Кольская энцыкляпэдыя] {{Паўночна-Заходняя фэдэральная акруга}} {{Суб’екты Расеі}} [[Катэгорыя:Мурманская вобласьць| ]] dz3fqvj7esx2uu9nimygazl3aoj97s2 10 120668 2620927 2610910 2025-06-20T11:34:42Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620927 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе |назва = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] [[Чэмпіянат Босьніі і Герцагавіны па футболе|чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе]] ў [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]] |базавы_стыль = background-color: {{Колер|Босьнія і Герцагавіна}}; |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Борац Баня-Лука|Борац]] * [[Вележ Мостар|Вележ]] * [[Габэла (футбольны клюб)|Габэла]] * [[Жалезьнічар Сараева|Жалезьнічар]] * [[Зрынскі Мостар|Зрынскі]] * [[Ігман Коніц|Ігман]] * [[Посуш’е (футбольны клюб)|Посуш’е]] * [[Раднік Біеліна|Раднік]] * [[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] * [[Слабада Тузла|Слабада]] * [[Слога Добай|Слога]] * [[Шырокі Брыег (футбольны клюб)|Шырокі Брыег]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Босьнія і Герцагавіна]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Басьнійскі футбол]] </noinclude> 5wmiu0ykm3d6nlddxos7krbo7upqrqr 10 121545 2620884 2611935 2025-06-20T09:09:21Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620884 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца2 |назва_шаблёну = Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе |назва = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе|чэмпіянату Чарнагорыі па футболе]] ў [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]] |базавы_стыль = {{Колер|Чарнагорыя}} |кляса_карткі = hlist |сьпіс1 = * [[Адзінства Біела-Поле|Адзінства]] * [[Арсэнал Ціват|Арсэнал]] * [[Бокель Котар|Бокель]] * [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] * [[Дэчыч Тузі|Дэчыч]] * [[Езера Плаў|Езера]] * [[Морнар Бар|Морнар]] * [[Отрант-Алімпік Улцынь|Отрант-Алімпік]] * [[Петравац (футбольны клюб)|Петравац]] * [[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] }}<noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя чэмпіянаты|Чарнагорыя]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Чарнагорыя]] [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Чарнагорскі футбол]] </noinclude> ivxy941bpig6ne4vofvmgn2x8lwp45s 0 121633 2620839 2468911 2025-06-19T20:36:06Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620839 wikitext text/x-wiki [[Файл:Liechtenstein asv2022-10 img26 Balzers Burg Gutenberg.jpg|міні|Замак Гутэнбэрг]] '''Гутэнберг''' ({{мова-de|Burg Gutenberg}}) — [[замак]] у [[Ліхтэнштайн]]е. Замак разьмешчаны на тэрыторыі камуны [[Бальцэрс]] на [[узгорак|ўзгорку]] вышынёй каля 70 м. Прыблізны час будаўніцтва замка — [[1100]]—[[1200]] гг. У [[1314]] годзе ён стаў уласнасьцю [[Габсбург]]аў. У [[XV стагодзьдзе|XV стагодзьдзі]] ў час [[Старая цюрыская вайна|Старой цюрыскай вайны]] замак быў сур’ёзна пашкоджаны [[пажар]]ам. У [[1499]] годзе ў замку начаваў [[Максімілян I Габсбург|Максіміліян I]] у час вайны з Канфэдэрацыяй. У [[1795]] годзе замак зноў быў сур’ёзна пашкоджаны пажарам. Адноўлены быў толькі ў [[1912]] годзе, у сучасным выглядзе. З [[1979]] году замак зьяўляецца дзяржаўнай уласнасьцю. На тэрыторыі замка часта праводзяцца культурныя мерапрыемствы. У астатні час замак закрыты для шырокага наведваньня.<ref>[https://web.archive.org/web/20120608155637/http://www.tourismus.li/en/navpage-CultureLI-HistoricalSightsLI-142925.html Gutenberg Castle]</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20110813200534/http://www.castles.info/liechtenstein/ Castles of Liechtenstein]</ref> Раскопкі, праведзеныя на схілах гары і двары замка, знайшлі рэшткі прадметаў [[Рэсэнская культура|Рэсэнскай культуры]]. == Крыніцы == {{Зноскі}} [[Катэгорыя:Ліхтэнштайн]] 2ncf9tm5wfbko9tj7ik9s4zqlrg98l5 0 130869 2620846 2171460 2025-06-19T22:19:08Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620846 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Джон Дон |Арыгінал імя = John Donne |Партрэт = John Donne BBC News.jpg |Памер = |Апісаньне = Дон у маладосьці (1595). Невядомы мастак |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = між 24 студзеня і 19 чэрвеня 1572<ref name="ODNB">{{Спасылка|аўтар = David Colclough.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = September 2004; online edn, October 2007|url = http://www.oxforddnb.com/view/article/7819|загаловак = Donne, John (1572–1631)|фармат = |назва праекту = Oxford Dictionary of National Biography|выдавец = Oxford University Press|дата = 13 студзеня 2013|мова = en|камэнтар = }}</ref> |Месца нараджэньня = [[Лёндан]], [[Ангельшчына]] |Дата сьмерці = {{Памёр|31|3|1631}} |Месца сьмерці = [[Лёндан]], [[Ангельшчына]] |Род дзейнасьці = паэт, сьвятар, юрыст |Гады актыўнасьці = |Напрамак = [[сатыра]], любоўная лірыка, [[элегія]], [[казань]] |Жанр = каханьне, [[сэксуальнасьць]], рэлігія, сьмерць |Мова = |Мова2 = |Дэбют = |Значныя творы = |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Сайт = }} '''Джон Дон''' ({{мова-en|Johne Donne}}, {{IPA|dʌn}}; 21 студзеня 1572, [[Лёндан]], [[Ангельшчына]] — 31 сакавіка 1631, [[Лёндан]], [[Ангельшчына]]) — ангельскі [[паэт]], сатырык, [[Англіканства|англіканскі]] сьвятар, дзейнасьць якога звычайна адносяць да эпохі [[барока]]. Сучасьнік [[Ўільям Шэксьпір|Шэксьпіра]], прадстаўнік мэтафізычнага кірунку, адзін з найбольш папулярных паэтаў у сучаснай [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]]. Аўтар нізкі любоўных вершаў, [[элегія]]ў, [[санэт]]аў, [[эпіграма]]ў, [[Казань|рэлігійных пропаведзяў]]. == Беларускія пераклады == Паасобныя вершы на беларускую мову пераклалі [[Андрэй Хадановіч]], [[Натальля Ламека]]<ref>Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус 2008. — 896 с.</ref>, [[Лявон Баршчэўскі]]<ref>І боль, і прыгажосць…: выбраныя творы паэтаў Еўропы і Амерыкі ў перакладах Лявона Баршчэўскага. — Мінск : Зміцер Колас, 2016. — 452, [1] с. — (Бібліятэка Саюза беларускіх пісьменнікаў «Кнігарня пісьменніка»; вып. 73).</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20210302202311/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/don2302ec.html?OpenDocument Джон Дон у перакладах Андрэя Хадановіча] * [http://www.luminarium.org/sevenlit/donne/ Джон Дон на сайце luminarium.org]{{Ref-en}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дон, Джон}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1572 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лёндане]] [[Катэгорыя:Ангельскія паэты]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Лёндане]] pfa8m7boetjrtjc4vr8p0tsn89ym0kk 2 131816 2620787 2620645 2025-06-19T14:17:51Z ErfgoedBot 25763 Images to be used in monument lists: 8 2620787 wikitext text/x-wiki {{#ifexist:{{FULLPAGENAME}}/header|{{/header}}|For information on how to use this report and how to localise these instructions visit [[:c:Commons:Monuments database/Unused images]]. }} === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Дарагічынскага_раёну]] === <gallery> File:Пярковічы._Сядзібна-паркавы_ансамбль_Віславухаў_(1).jpg|113Г000214 </gallery> === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Аршанскага_раёну]] === <gallery> File:Храм_Нараджэння_Найсвяцейшай_Багародзіцы_..._Church_of_the_Nativity_of_the_Blessed_Virgin_-_panoramio.jpg|213Г000107 </gallery> === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Брагінскага_раёну]] === <gallery> File:Тэльман._Парк_графаў_Ракіцкіх_(7).jpg|313Г000121 </gallery> === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Нараўлянскага_раёну]] === <gallery> File:Нароўля._Нараўлянскі_гісторыка-этнаграфічны_музей_(06).jpg|313Г000535 </gallery> === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Шацілавіцкага_раёну]] === <gallery> File:Брацкая_магіла_ў_Асташкавічах.jpg|313Д000746 </gallery> === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Бялыніцкага_раёну]] === <gallery> File:Заполле,_Бялыніцкі_раён._Каменны_крыж.jpg|513В000358 </gallery> === [[Сьпіс_гісторыка-культурных_каштоўнасьцяў_Нясьвіскага_раёну]] === <gallery> File:Slutsk_City_Gate._Slutskaya_str.,_Nesvizh_city,_Nesvizh_district_in_the_Minsk_region_of_Belarus_04.JPG|611Г000476 </gallery> === [[Вікіпэдыя:Праект:Вікі_любіць_славутасьці/Сьпісы_славутасьцяў/Менск/1]] === <gallery> File:Manor_of_Adadurov_Minsk_2018_2.jpg|713Г000041 </gallery> l2ov27b90o3hdgczv7h357fu22hsbsf 0 132855 2620833 2577269 2025-06-19T19:37:16Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/Beitar_Jerusalem_F.C.?oldid=1294080720 2620833 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Бэйтар Ерусалім |Лягатып = |ПоўнаяНазва = מועדון כדורגל בית"ר ירושלים |Заснаваны = 1936 |Горад = [[Ерусалім]], [[Ізраіль]] |Стадыён = [[Тэдзі]] |Умяшчальнасьць = 31 733 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрусЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрусСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрус}} |Сайт = http://www.beitarfc.co.il/ |Прыналежнасьць = Ізраільскія }} «'''Бэйтар'''» — ізраільскі футбольны клюб з гораду [[Ерусалім]]у. Заснаваны ў 1936 годзе. Шасьціразовы [[Чэмпіянат Ізраілю па футболе|чэмпіён Ізраілю]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Ізраілю па футболе|Кубка Ізраілю]]. Клюб ёсьць адным з самых папулярных у Ізраілі і ўваходзіць у лік ізраільскіх клюбаў з найбольшай колькасьцю заўзятараў у краіне. Быў заснаваны ў 1936 годзе Шмуэлем Кірштэйнам і Давідам Горнам, якія ачолілі аддзел «Бэйтару» у Ерусаліме. Некалькі сябраў каманды таксама ўваходзілі ў склад забароненых апалчэньняў [[Іргун]] і [[Легі]], цесна зьвязаных з правым [[рэвізіянісцкі сіянізм|рэвізіянісцкім сіянісцкім]] рухам<ref name="theconversation">Sorek, Tamir. [https://web.archive.org/web/20180527212441/http://theconversation.com/the-right-wing-origins-of-the-jerusalem-soccer-team-that-wants-to-add-trump-to-its-name-96619 «The right-wing origins of the Jerusalem soccer team that wants to add 'Trump' to its name»]. The Conversation.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20180615170102/https://www.jpost.com/Local-Israel/In-Jerusalem/Betars-Russian-revolution «Betar’s Russian revolution»]. The Jerusalem Post</ref>. Заўзятары «Бэйтару» неафіцыйна павязаныя з рэвізіянісцкім сіянісцкім рухам і правай партыяй [[Лікуд]]<ref name="theconversation"/>. Клюб, чыя фанацкая база вядомая сваім антыарабскім расізмам і антымусульманскай рэлігійнай нецярпімасьцю<ref>[https://web.archive.org/web/20201208124857/https://www.reuters.com/article/israel-emirates-soccer-beitarjerusalem-i-idUSKBN28H20Y «Abu Dhabi ruling family member buys 50% stake of Israel’s Beitar Jerusalem»]. Reuters.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20211110011723/https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2020/12/10/beitar-jerusalem-the-most-racist-football-club-in-israel «Beitar Jerusalem, the most racist football club in Israel, gets an Arab owner»]. The Economist.</ref><ref>Halbfinger, David M.; Rasgon, Adam (7.12.2020). [https://web.archive.org/web/20210513012419/https://www.nytimes.com/2020/12/07/world/middleeast/israel-soccer-uae-beitar-jerusalem.html «Israeli Soccer Team, Infamous for Anti-Arab Fans, Has New Co-Owner: a Sheikh»]. The New York Times.</ref>, застаецца адзіным у [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ізраілю па футболе|Прэм’ер-лізе]], які аніколі не падпісваў кантрактаў з арабскімі гульцамі<ref>[https://web.archive.org/web/20201030025844/https://www.jpost.com/Israel-News/Sports/La-Familia-We-are-happy-that-Mohamed-is-coming-592141 «Beitar Jerusalem fans insist on changing name of latest signing Mohamed»]. The Jewish Post.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20201023114253/https://www.thejc.com/news/israel/beitar-jerusalem-football-club-hails-a-year-free-of-racist-chanting-in-the-stands-1.477861 «Beitar Jerusalem hails a year free of racist chanting in the stands»]. Jewish Chronicle.</ref>, але ў мінулым за клюб выступалі неарабскія мусульмане<ref>[https://web.archive.org/web/20170721174640/https://www.haaretz.co.il/sport/israel-soccer/1.1915350 "לא ממש היסטוריה: בבית"ר כבר שיחקו מוסלמים". הארץ.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.beitarfc.co.il/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ізраілю па футболе}} [[Катэгорыя:Ерусалім]] 1m266s7ycgpo6sutwbwy9mb35hyry1y 2620834 2620833 2025-06-19T19:38:48Z Dymitr 10914 стыль 2620834 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Бэйтар Ерусалім |Лягатып = |ПоўнаяНазва = מועדון כדורגל בית"ר ירושלים |Заснаваны = 1936 |Горад = [[Ерусалім]], [[Ізраіль]] |Стадыён = [[Тэдзі]] |Умяшчальнасьць = 31 733 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрусЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрусСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрус}} |Сайт = http://www.beitarfc.co.il/ |Прыналежнасьць = Ізраільскія }} «'''Бэйтар'''» — ізраільскі футбольны клюб з гораду [[Ерусалім]]у. Заснаваны ў 1936 годзе. Шасьціразовы [[Чэмпіянат Ізраілю па футболе|чэмпіён Ізраілю]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Ізраілю па футболе|Кубка Ізраілю]]. Клюб ёсьць адным з самых папулярных у Ізраілі і ўваходзіць у лік ізраільскіх клюбаў з найбольшай колькасьцю заўзятараў у краіне. Быў заснаваны ў 1936 годзе Шмуэлем Кірштэйнам і Давідам Горнам, якія ачолілі аддзел «Бэйтару» у Ерусаліме. Некалькі сябраў каманды таксама ўваходзілі ў склад забароненых апалчэньняў [[Іргун]] і [[Легі]], цесна зьвязаных з правым [[рэвізіянісцкі сіянізм|рэвізіянісцкім сіянісцкім]] рухам<ref name="theconversation">Sorek, Tamir. [https://web.archive.org/web/20180527212441/http://theconversation.com/the-right-wing-origins-of-the-jerusalem-soccer-team-that-wants-to-add-trump-to-its-name-96619 «The right-wing origins of the Jerusalem soccer team that wants to add 'Trump' to its name»]. The Conversation.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20180615170102/https://www.jpost.com/Local-Israel/In-Jerusalem/Betars-Russian-revolution «Betar’s Russian revolution»]. The Jerusalem Post</ref>. Заўзятары «Бэйтару» неафіцыйна павязаныя з рэвізіянісцкім сіянісцкім рухам і правай партыяй [[Лікуд]]<ref name="theconversation"/>. Клюб, чыя фанацкая база вядомая сваім антыарабскім расізмам і антымусульманскай рэлігійнай нецярпімасьцю<ref>[https://web.archive.org/web/20201208124857/https://www.reuters.com/article/israel-emirates-soccer-beitarjerusalem-i-idUSKBN28H20Y «Abu Dhabi ruling family member buys 50% stake of Israel’s Beitar Jerusalem»]. Reuters.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20211110011723/https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2020/12/10/beitar-jerusalem-the-most-racist-football-club-in-israel «Beitar Jerusalem, the most racist football club in Israel, gets an Arab owner»]. The Economist.</ref><ref>Halbfinger, David M.; Rasgon, Adam (7.12.2020). [https://web.archive.org/web/20210513012419/https://www.nytimes.com/2020/12/07/world/middleeast/israel-soccer-uae-beitar-jerusalem.html «Israeli Soccer Team, Infamous for Anti-Arab Fans, Has New Co-Owner: a Sheikh»]. The New York Times.</ref>, застаецца адзіным у [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ізраілю па футболе|Прэм’ер-лізе]], які аніколі не падпісваў кантрактаў з арабскімі гульцамі<ref>[https://web.archive.org/web/20201030025844/https://www.jpost.com/Israel-News/Sports/La-Familia-We-are-happy-that-Mohamed-is-coming-592141 «Beitar Jerusalem fans insist on changing name of latest signing Mohamed»]. The Jewish Post.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20201023114253/https://www.thejc.com/news/israel/beitar-jerusalem-football-club-hails-a-year-free-of-racist-chanting-in-the-stands-1.477861 «Beitar Jerusalem hails a year free of racist chanting in the stands»]. Jewish Chronicle.</ref>, але ў мінулым за клюб выступалі неарабскія мусульмане<ref>[https://web.archive.org/web/20170721174640/https://www.haaretz.co.il/sport/israel-soccer/1.1915350 "לא ממש היסטוריה: בבית"ר כבר שיחקו מוסלמים". הארץ.]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.beitarfc.co.il/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ізраілю па футболе}} [[Катэгорыя:Ерусалім]] 22n3vktwt7y4cua3dpeoth6iezp73zo 2620873 2620834 2025-06-20T07:29:59Z Dymitr 10914 [[Вікіпэдыя:Выявы|выява]] 2620873 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Бэйтар Ерусалім |Лягатып = Beitar Jerusalem FC logo 2024.png |ПоўнаяНазва = מועדון כדורגל בית"ר ירושלים |Заснаваны = 1936 |Горад = [[Ерусалім]], [[Ізраіль]] |Стадыён = [[Тэдзі]] |Умяшчальнасьць = 31 733 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрусЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрусСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Ізраілю|БэйтарЕрус}} |Сайт = http://www.beitarfc.co.il/ |Прыналежнасьць = Ізраільскія }} «'''Бэйтар'''» — ізраільскі футбольны клюб з гораду [[Ерусалім]]у. Заснаваны ў 1936 годзе. Шасьціразовы [[Чэмпіянат Ізраілю па футболе|чэмпіён Ізраілю]], васьміразовы ўладальнік [[Кубак Ізраілю па футболе|Кубка Ізраілю]]. Клюб ёсьць адным з самых папулярных у Ізраілі і ўваходзіць у лік ізраільскіх клюбаў з найбольшай колькасьцю заўзятараў у краіне. Быў заснаваны ў 1936 годзе Шмуэлем Кірштэйнам і Давідам Горнам, якія ачолілі аддзел «Бэйтару» у Ерусаліме. Некалькі сябраў каманды таксама ўваходзілі ў склад забароненых апалчэньняў [[Іргун]] і [[Легі]], цесна зьвязаных з правым [[рэвізіянісцкі сіянізм|рэвізіянісцкім сіянісцкім]] рухам<ref name="theconversation">Sorek, Tamir. [https://web.archive.org/web/20180527212441/http://theconversation.com/the-right-wing-origins-of-the-jerusalem-soccer-team-that-wants-to-add-trump-to-its-name-96619 «The right-wing origins of the Jerusalem soccer team that wants to add 'Trump' to its name»]. The Conversation.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20180615170102/https://www.jpost.com/Local-Israel/In-Jerusalem/Betars-Russian-revolution «Betar’s Russian revolution»]. The Jerusalem Post</ref>. Заўзятары «Бэйтару» неафіцыйна павязаныя з рэвізіянісцкім сіянісцкім рухам і правай партыяй [[Лікуд]]<ref name="theconversation"/>. Клюб, чыя фанацкая база вядомая сваім антыарабскім расізмам і антымусульманскай рэлігійнай нецярпімасьцю<ref>[https://web.archive.org/web/20201208124857/https://www.reuters.com/article/israel-emirates-soccer-beitarjerusalem-i-idUSKBN28H20Y «Abu Dhabi ruling family member buys 50% stake of Israel’s Beitar Jerusalem»]. Reuters.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20211110011723/https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2020/12/10/beitar-jerusalem-the-most-racist-football-club-in-israel «Beitar Jerusalem, the most racist football club in Israel, gets an Arab owner»]. The Economist.</ref><ref>Halbfinger, David M.; Rasgon, Adam (7.12.2020). [https://web.archive.org/web/20210513012419/https://www.nytimes.com/2020/12/07/world/middleeast/israel-soccer-uae-beitar-jerusalem.html «Israeli Soccer Team, Infamous for Anti-Arab Fans, Has New Co-Owner: a Sheikh»]. The New York Times.</ref>, застаецца адзіным у [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ізраілю па футболе|Прэм’ер-лізе]], які аніколі не падпісваў кантрактаў з арабскімі гульцамі<ref>[https://web.archive.org/web/20201030025844/https://www.jpost.com/Israel-News/Sports/La-Familia-We-are-happy-that-Mohamed-is-coming-592141 «Beitar Jerusalem fans insist on changing name of latest signing Mohamed»]. The Jewish Post.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20201023114253/https://www.thejc.com/news/israel/beitar-jerusalem-football-club-hails-a-year-free-of-racist-chanting-in-the-stands-1.477861 «Beitar Jerusalem hails a year free of racist chanting in the stands»]. Jewish Chronicle.</ref>, але ў мінулым за клюб выступалі неарабскія мусульмане<ref>[https://web.archive.org/web/20170721174640/https://www.haaretz.co.il/sport/israel-soccer/1.1915350 "לא ממש היסטוריה: בבית"ר כבר שיחקו מוסלמים". הארץ.]</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.beitarfc.co.il/ Афіцыйны сайт] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ізраілю па футболе}} [[Катэгорыя:Ерусалім]] bttftju9dekqbhmltt94bqa210t8jo1 0 133774 2620845 2579676 2025-06-19T22:11:24Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620845 wikitext text/x-wiki {{Таксанамічная інфармацыя |Назва = Двукрыльныя |Выява = Six Diptera.jpg |Подпіс да выявы = Двукрыльныя з шасьці розных сямействаў. |Царства = [[Жывёлы]] |Тып = [[Суставаногія]] |Кляса = [[Вусякі]] |Атрад = '''Двукрыльныя''' }} '''Двукры́льныя''' ({{мова-la|Diptera}}) — [[Атрад (біялёгія)|атрад]] [[вусякі|вусякоў]]. == Клясыфікацыя == Вылучаюцца 2 падатрады: даўгавусыя і караткавусыя. Налічваецца больш за 150 сямействаў і каля 100 тысячаў відаў. == Апісаньне == Даўжынёю 0,3—50 мм. Афарбоўка цёмная або стракатая. Разьвітая адна пара (пярэдняя) крылаў (адсюль назва), задняя рэдуктаваная і пераўтварылася ў булавападобныя жужальцы. [[Галава вусяка|Галава]] круглявая зь вялікімі фасэтачнымі вачымі. Вусікі шматсустаўныя (у даўгавусых) або кароткія трохсустраўныя (у караткавусых). Ротавыя органы колюча-сысучыя або ліжучыя, зрэдку рэдуктаваныя. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20100405091526/http://www.diptera.org/ Systema Dipterorum]. [[Катэгорыя:Атрады вусякоў]] [[Катэгорыя:Таксоны, найменаваныя Карлам Лінэем]] 3mnqd2ltl332ys3txn3nz6anxxcdqto 0 136922 2620886 2613888 2025-06-20T09:22:00Z Dymitr 10914 крыніца — https://en.wikipedia.org/wiki/NAC_Breda?oldid=1295160604 2620886 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = НАК Брэда |Лягатып = Crest NAC 1912.jpg |ПоўнаяНазва = NOAD ADVENDO Combinatie Breda |Заснаваны = 19 верасьня 1912 |Горад = [[Брэда]], [[Нідэрлянды]] |Стадыён = [[Рат Вэрлег (стадыён)|Рат Вэрлег]] |Умяшчальнасьць = 19 000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Нідэрляндаў|НАКБрэдаЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Нідэрляндаў|ПапярэдніСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Нідэрляндаў|НАКБрэда}} |Прыналежнасьць = Нідэрляндзкія }} '''НАК''' ({{мова-nl|NAC}}) — нідэрляндзкі футбольны клюб з гораду [[Брэда|Брэды]]. Заснаваны ў 1912 годзе. [[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе|Чэмпіён Нідэрляндаў]] (1921), уладальнік [[Кубак Нідэрляндаў па футболе|Кубка Нідэрляндаў]] (1973). Свае хатнія матчы клюб ладзіць на стадыёне [[Рат Вэрлег (стадыён)|Рат Вэрлег]], які быў названы ў гонар былога гульца клюбу і функцыянэра [[Антоон Вэрлег|Антоона Вэрлега]]. == Гісторыя == НАК быў заснаваны 19 верасьня 1912 году ў выніку аб’яднаньня клубаў АДВЭНДО і НОАД. Падчас аб’яднаўчага сходу атмасфэра была напружанай, бо НОАД хацеў захаваць сваю назву для аб’яднанага клюбу, але гэтая назва была непрымальнай для АДВЭНДО. У рэшце рэшт Франс Конэрт прапанаваў назваць клюб НАК паводле першых літараў ад кожнага клюбу, а літара К на канцы азнчала слова «камбінацыя», што было ўхваленае ўдзельнікамі сходу<ref name="Leeuw">de Leeuw, John; Lemmens, Rob (1992). «80 Jaar NAC».</ref>. Нідэрляндзкі футбольны зьвяз спачатку адмовіўся даваць дазвол новаму клюбу, але 28 кастрычніка 1912 году брэдаўцы атрымалі права гуляць у Другі Паўднёвым дывізіёне. [[Файл:1926nacsquad.jpg|значак|зьлева|Футбалісты НАК у 1926 годзе.]] Першыя гады былі ня вельмі пасьпяховымі для каманды, але пасьля пераезду на новы стадыён вынікі палепшыліся. НАК стаў адной з найлепшых каманд у Паўднёвым дывізіёне, узяўшы чэмпіёнскі тытул у 1919 годзе, што дало ёй права згуляць у Кубку чэмпіёнаў Нідэрляндаў. У 1920 годзе НАК быў адным зь першых клюбаў краіны, якія згулялі міжнародныя матчы<ref name="Leeuw"/>. Футбалісты зладзілі шэраг таварыскіх матчаў, у тым ліку матч супраць мадрыдзкага «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]», у якім нідэрляндцы здабылі перамогу зь лікам 4:0, а гішпанскія газэты назвалі НАК «хлопцамі з [[Брэда|Брэды]], майстрамі футболу». У 1921 годзе клюб адзначыў адное з сваіх найвялікшых сваіх дасягненьняў, стаўшы чэмпіёнам Нідэрляндаў. Цягам сэзону НАК перамог «[[Аякс Амстэрдам|Аякс]]», «Бі Кўік 1887» і «[[Гоў Эгэд Іглз Дэвэнтэр|Го Эгэд]]». Ён працягваў дасягаць посьпехаў, лічыўшыся адным з найлепшых клюбаў нідэрляндзкага футболу ў 1920-я і 1930-я гады. За гэты час яны заваявалі 6 тытулаў Паўднёвага дывізіёну, а іхны стыль гульні быў прызнаны тэхнічна бездакорным прэсай і грамадзкасьцю<ref name="Leeuw"/>. [[Файл:Beatrixstraat.jpg|значак|зьлева|Заўзятары клюбу на фатаздымку 1975 году.]] Зь цягам часу кіраўніцтва НАК пастанавіла сабе наняць прафэсійнага трэнэра. Спачатку быў наняты ангелец Бэн Афлек, але праз пару месяцаў яго замяніў Джэймз Мур. У першай палове 1930-х гадоў высьветлілася, што стадыён каманды стаіць у жылой зоне, таму каманда была вымушаная пакінуць Брэду, перабраўшыся ў Прынсгаге. У 1939 годзе клюб і Брэда аднавілі перамовы аб тым, ці могуць яны вярнуцца ў горад. Гарадзкая рада вылучыла вялікі надзел зямлі на вуліцы Бэатрыксстраат пад стадыён, таму ў 1940 годзе НАК вярнуўся ў места. Пачатак 1960-х гадоў быў ня вельмі радасным для НАК, гэтак у 1964—1965 гадах каманда нават упершыню за сваё існаваньне вылецела з найвышэйшай лігі. Вылет азначаў поўную зьмену кіраўніцтва клюбу, што паспрыяла вяртаньню каманды ў элітны дывізіён ужо праз год. Да таго ж НАК прабіўся ў фінал [[Кубак Нідэрляндаў па футболе|Кубка Нідэрляндаў]], але каманда саступіла там «Аяксу». У 1973 годзе брэдаўцы зноў трапілі ў фінал, дзе гэтым разам выгулялі сваіх супернікаў з [[НЭК Нэймэген|НЭК]] зь лікам 2:0. У 1980-х гадах НАК двойчы вылятаў у ніжэйшую лігу. Пасьля другога вылету фінансавае становішча НАК выглядала жахлівым. Клюб быў амаль банкрутам і быў вымушаны прадаваць сваю маёмасьць, каб выжыць. Гадамі НАК змагаўся за выжываньне, але ў канцы дзесяцігодзьдзя сытуацыя палепшылася. 7 чэрвеня 1989 году гулец НАК [[Андра Кнэль]] загінуў у авіякатастрофе. Праз сумныя моманты павязаныя зь сьмерцю гульца паміж заўзятарамі НАК і «[[Спарта Ратэрдам|Спарты]]», дзе калісьці гуляў Кнэль, склаліся асаблівыя адносіны. У 1992 годзе каманда вярнулася ў [[Эрэдывізія|Эрэдывізію]]. == Тытулы == * '''[[Чэмпіянат Нідэрляндаў па футболе|Чэмпіён Нідэрляндаў]]''': 1 ** 1921 * '''Уладальнік [[Кубак Нідэрляндаў па футболе|Кубка Нідэрляндаў]]''': 1 ** 1973 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.nac.nl/ Афіцыйны сайт] {{Эрэдывізія чэмпіянату Нідэрляндаў па футболе}} [[Катэгорыя:Брэда]] dnszp3q4j2xap7714i92lrfsn6y26mn 0 141548 2620836 1619505 2025-06-19T20:21:39Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620836 wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Грэгар Мэндэль |арыгінал імя = Gregor Mendel |партрэт = Gregor Mendel.png |памер = 200 |апісаньне = |імя пры нараджэньні = Грэгар Ёган Мэндэль<br /> Gregor Johann Mendel |род дзейнасьці = біёляг, батанік |дата нараджэньня = 20 ліпеня 1822 |месца нараджэньня = [[Гінчыцы]], [[Сылезія]], [[Аўстрыйская імпэрыя]] |грамадзянства = |падданства = [[Аўстра-Вугоршчына]] |дата сьмерці = [[6 студзеня]] [[1884]] |месца сьмерці = [[Брно]], [[Аўстра-Вугоршчына]] |бацька = |маці = |муж = |жонка = |дзеці = |узнагароды = |сайт = |дадаткова = |commons = }} '''Грэгар Ёган Мэндэль''' ({{мова-de|Gregor Johann Mendel}}; [[20 ліпеня]]<ref>[http://matriky.archives.cz/matriky_lite/pages/zoomify.jsp?page=86&entityRef=%28^n%29%28%28%28localArchiv%2C^n%2C%29%28unidata%29%29%281164%29%29 Адсканаваная старонка царкоўнай кнігі з арыгінальным запісам аб даце нараджэньня, паводле якой Мэндэль быў народжаны і ахрышчаны 20 ліпеня]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> [[1822]], Гінчыцы, Сылезія, [[Аўстрыйская імпэрыя]] (у сучаснай [[Чэхія|Чэхіі]]) – [[6 студзеня]] [[1884]], [[Брно]], [[Аўстра-Вугоршчына]]) — аўстрыйскі біёляг і батанік, вядомы па сваім унёску ў разьвіцьцё ўяўленьня аб спадчыннасьці. Адкрыцьцё ім заканамернасьцяў спадчынасьці манагенных прыкметаў (гэтыя заканамернасьці вядомыя ў сучаснай біялёгіі як [[законы Мэндэля]]) стала першым крокам на шляху да сучаснай [[генэтыка|генэтыкі]]. == Біяграфія == Грэгар Ёган Мэндэль нарадзіўся й быў ахрышчаны 20 ліпеня 1822 году. Дата 22 ліпеня, якую часта прыводзяць як дзень нараджэньня Мэндэля, зьяўляецца памылковай. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Накід}} 30trpg3ptvjp535glhg3p2nng3xv8zk 0 152254 2620891 2236073 2025-06-20T09:28:27Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620891 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Чэлік Нікшыч |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski Klub Čelik Nikšić |Заснаваны = 1957 |Расфармаваны = |Горад = [[Нікшыч]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Жэлезарэ (стадыён)|Жэлезарэ]] |Умяшчальнасьць = 2000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЧэлікНікшыЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЧэлікНікшыСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЧэлікНікшы}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Чэлік'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Нікшыч]]у. Заснаваны ў 1957 годзе. Уладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]] (2012). == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/montenegro/fk-celik-niksic/4174/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Нікшыч]] qubqbc4bawx5ro54j7clm04kwe0n2k0 0 153223 2620922 2473859 2025-06-20T11:23:44Z W 11741 /* Гісторыя */ +«[[Два полі]]» [[Вікіпэдыя:Праект:Злучнасьць]] 2620922 wikitext text/x-wiki {{Музычны гурт |Назва = Сябры |Фота = |Гады = 1974 — цяпер |Адкуль = [[Менск]], [[Беларусь]] |Мова = [[беларуская мова|беларуская]]<br />[[расейская мова|расейская]]<br />[[украінская мова|украінская]] |Жанр = фольк-поп |Выдавец = }} {{Іншыя значэньні}} «'''Сябры́'''» — [[вакальна-інструмэнтальны ансамбль]] пад кіраўніцтвам [[Анатоль Ярмоленка|Анатоля Ярмоленкі]], створаны ў 1974 годзе. Заслужаны калектыў Рэспублікі Беларусь. Вядомы шырокай аўдыторыі слухачоў па песьнях «Вы шуміце, бярозы», «Алеся», «Полька беларуская» і шматлікіх іншых. == Гісторыя == Музычны эстрадны калектыў «Сябры» быў створаны ў 1972 годзе пры Гомельскай філярмоніі. Афіцыйна годам утварэньня лічыцца 1974 год, пры гэтым назва ансамблю зьявілася яшчэ ў 1973 годзе. Улетку 1975 году кіраўніцтва калектывам было прапанаванае [[Валянцін Бадзьяраў|Валянціну Бадзьяраву]]. Кіраўніцтва калектывам ён прыняў толькі з 1976 году, неўзабаве музычны калектыў «Сябры» атрымаў статус вакальна-інструмэнтальнага ансамблю і папоўніўся музыкам Мікалаем Падгорным зь [[Ленінград]]у і салістам-тэнарам Віталем Чырвоным з [[Адэса|Адэсы]]. У 1981 годзе [[Анатоль Ярмоленка]] зьмяніў Валянціна Бадзьярава на пасадзе мастацкага кіраўніка калектыву. У гэтым жа годзе калектыў зь песьняй «Алеся» выйшаў у фінал фэстывалю «Песьня-81»<ref>[https://web.archive.org/web/20140219090728/http://www.syabry.com/biografia.shtml syabry.com — Творческий путь. Биография ансамбля]{{ref-ru}}</ref>. Адным з усенародна вядомых песьняў калектыву сталі «[[Два полі]]» і «Вы шуміце, бярозы», якія беларускі [[кампазытар]] [[Эдуард Ханок]] склаў у 1983 годзе. Словы песьні былі напісаныя ў 1954 годзе беларускім [[паэт]]ам [[Ніл Гілевіч|Нілам Гілевічам]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120208165422/http://www.vmdaily.ru/article/1867.html История песни «Вы шумите, берёзы!»]</ref>. Увосень 1993 году падчас гастроляў у ЗША гурт «Сябры» выканаў песьню «Полька беларуская» на словы [[Леанід Дранько-Майсюк|Леаніда Дранько-Майсюка]] і музыку [[Ігар Лучанок|Ігара Лучанка]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Міхась Шавыркін]].|загаловак=Полька беларуская|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=15 лютага 1997|нумар=32 (23133)|старонкі=8|issn=1990-763x}}</ref>. Ансамбль вядомы шматлікім слухачам па песьнях: «Вы шуміце, бярозы», «Крынічанька», «Гуляць, дык гуляць!», «Полька беларуская», «Піце піва, мужыкі», «Алеся», «Перажывем» і многіх іншых. == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Сябры (гурт)| ]] 0wgjo2mns8bvml6wp0rdbn2a2xa54i9 0 153356 2620869 2576046 2025-06-20T07:11:54Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620869 wikitext text/x-wiki {{Футбольная ліга |назва = Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе |лягатып = |памер = |краіна = {{Сьцяг Турэччыны|22px}} [[Турэччына]] |канфэдэрацыя = [[УЭФА]] |заснаваная = 1959 |дывізіёны = |каманды = 19 |вылет у = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] |узроўні = 1 |хатнія кубкі = [[Кубак Турэччыны па футболе|Кубак Турэччыны]], [[Супэркубак Турэччыны па футболе|Супэркубак Турэччыны]] |міжнародныя кубкі = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]], [[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]] |чэмпіён = [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] — 25-ы тытул |сэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |найпасьпяховы клюб = [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] — 25 тытулаў |тэлебачаньне = |ўэбсайт = [http://www.tff.org/default.aspx?pageID=80 tff.org] |актуальны сэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|Сэзон 2024—2025 гадоў]] }} '''Cупэрліга''' — найвышэйшы дывізіён сыстэмы [[Чэмпіянат Турэччыны па футболе|футбольных лігаў Турэччыны]]. У спаборніцтве ўдзельнічаюць 19 клюбаў. Пасьля кожнага сэзону клюбы, якія занялі тры апошнія месцы, пераводзяцца ў [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першую лігу]], а іхнае месца займаюць тры наймацнейшыя каманды другога дывізіёну. Дзейным чэмпіёнам зьяўляецца клюб «[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]]». == Чэмпіёны == * [[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] — 25 тытулаў * [[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] — 19 * [[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] — 16 * [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] — 7 * [[Істанбул Башакшэхір]] — 1 * [[Бурсаспор Бурса|Бурсаспор]] — 1 == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.tff.org/default.aspx?pageID=80 Афіцыйная старонка] {{Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе}} [[Катэгорыя:Чэмпіянат Турэччыны па футболе]] n1gnpckfqck8wgvy0a55p2akrium63k 0 155673 2620893 2523040 2025-06-20T09:29:45Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620893 wikitext text/x-wiki {{Іншыя значэньні|Лоўчэн Цэціне}} {{Футбольны клюб |Назва = Лоўчэн |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Lovćen Cetinje |Заснаваны = 1913 |Горад = [[Цэціне]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Обіліча Паляна (стадыён)|Обіліча Паляна]] |Умяшчальнасьць = 2000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЛоўчэнЦэціЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЛоўчэнЦэціСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЛоўчэнЦэці}} |Сайт = http://www.fklovcen.me/ |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Лоўчэн'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Цэціне]]. Заснаваны ў 1913 годзе. Уладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]] (2014). == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20200804002832/http://www.fklovcen.me/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Цэціне]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1913 годзе]] [[Катэгорыя:1913 год у Чарнагорыі]] 2o70kex5fgalv4892s884q3mo1timum 0 156928 2620774 2532018 2025-06-19T12:47:03Z 78.177.163.183 2620774 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Томіслаў Нікаліч |выява = Tomislav Nikolić, official portrait.jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = Tomislav Nikolić |пасада = [[Сьпіс прэзыдэнтаў Сэрбіі|4-ы]] [[прэзыдэнт Сэрбіі]] |пачатак_тэрміну = 31 траўня 2012 |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = |прэм'ер-міністар = {{Просты сьпіс| * [[Мірка Цвэткавіч]] * [[Івіца Дачыч]] * [[Аляксандар Вучыч]] }} |папярэднік = {{Просты сьпіс| * [[Славіца Джукіч Дэянавіч]] <small>(в. а.)</small> * [[Барыс Тадзіч]] }} |наступнік = |пасада2 = Старшыня [[Народны сход Сэрбіі|Народнага сходу]] |пачатак_тэрміну2 = 8 траўня 2007 |канец_тэрміну2 = 13 траўня 2007 |папярэднік2 = [[Борка Вучыч]] <small>(в. а.)</small> |наступнік2 = [[Мілуцін Мэрконьіч]] <small>(в. а.)</small> |прэм'ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм'ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |пасада4 = |пачатак_тэрміну4 = |канец_тэрміну4 = |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм'ер-міністар4 = |прэзыдэнт4 = |пасада5 = |пачатак_тэрміну5 = |канец_тэрміну5 = |папярэднік5 = |наступнік5 = |прэм'ер-міністар5 = |прэзыдэнт5 = |пасада6 = |пачатак_тэрміну6 = |канец_тэрміну6 = |папярэднік6 = |наступнік6 = |прэм'ер-міністар6 = |прэзыдэнт6 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|15|2|1952|1}} |месца_нараджэньня = [[Крагуевац]], [[Сацыялістычная рэспубліка Сэрбія|СРС]], [[Сацыялістычная фэдэратыўная рэспубліка Югаславія|Югаславія]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = {{Просты сьпіс| * [[Народная радыкальная партыя (1990)|Народная радыкальная партыя]] <small>(1990—1991)</small> * [[Сэрбская радыкальная партыя]] <small>(1991—2008)</small> * [[Сэрбская прагрэсіўная партыя]] <small>(2008—2012)</small> }} |сужэнец = Драгіца Нінкавіч |дзеці = {{Просты сьпіс| * Радамір * Браніслаў }} |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |рэлігія = [[Сэрбская праваслаўная царква]] |подпіс = Signature Tomislav Nikolic.png |узнагароды = |Commons = |сайт = [http://www.tomislavnikolic.org/ Official website] |лацінка=Tomisłaŭ Nikalič}} '''Томіслаў Нікаліч''' ({{Мова-sr|Томислав Николић}}; {{IPA|tǒmislaʋ nǐkolitɕ}}; {{Н}} 15 лютага 1952, [[Крагуевац]], [[Сацыялістычная рэспубліка Сэрбія|СРС]], [[Сацыялістычная фэдэратыўная рэспубліка Югаславія|Югаславія]]) — [[Прэзыдэнт Сэрбіі|прэзыдэнт]] [[Сэрбія|Сэрбіі]] (з 2012). Заснавальнік і кіраўнік [[Сэрбская прагрэсіўная партыя|Сэрбскае прагрэсіўнае партыі]]. == Вонкавыя спасылкі == {{Commons}} * [http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2007&mm=05&dd=08&nav_category=418&nav_id=245466 Biography by B92/BETA, 8 May 2007] {{Накід:Чалавек}} {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Нікаліч, Таміслаў}} [[Катэгорыя:Сэрбскія праваслаўныя дзеячы]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Крагуеўцы]] [[Катэгорыя:Прэзыдэнты Сэрбіі]] [[Катэгорыя:Сэрбскія нацыяналісты]] [[Катэгорыя:Сябры Сэрбскай прагрэсіўнай партыі]] [[Катэгорыя:Сябры Сэрбскай радыкальнай партыі]] e7x1qrbiuncfhpucsttfdfk70te2q4o 0 158545 2620771 2605553 2025-06-19T12:41:14Z 78.177.163.183 2620771 wikitext text/x-wiki {{Дзяржаўны дзяяч |імя = Рэджэп Таіп Эрдаган |арыгінал_імя = {{lang-tr|Recep Tayyip Erdoğan}} |выява = Turkish President Recep Tayyip Erdoğan in January 2024 (cropped).jpg |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = [[Прэзыдэнт Турэччыны]] |пачатак_тэрміну = 28 жніўня 2014 |канец_тэрміну = |прэзыдэнт = |прэм’ер-міністар = |папярэднік = [[Абдула Гюль]] |наступнік = |пасада2 = [[прэм’ер-міністар Турэччыны]] |пачатак_тэрміну2 = 14 сакавіка 2003 |канец_тэрміну2 = |папярэднік2 = [[Абдула Гюль]] |наступнік2 = |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = {{Просты сьпіс| * [[Ахмет Недждэт Сезер]] * [[Абдула Гюль]] }} |пасада3 = Мэр [[Стамбул]]у |пачатак_тэрміну3 = 27 сакавіка 1994 |канец_тэрміну3 = 6 лістапада 1998 |папярэднік3 = [[Нурэцін Сёзен]] |наступнік3 = [[Алі Мюфіт Гуртуна]] |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |пасада4 = |пачатак_тэрміну4 = |канец_тэрміну4 = |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм’ер-міністар4 = |прэзыдэнт4 = |пасада5 = |пачатак_тэрміну5 = |канец_тэрміну5 = |папярэднік5 = |наступнік5 = |прэм’ер-міністар5 = |прэзыдэнт5 = |пасада6 = |пачатак_тэрміну6 = |канец_тэрміну6 = |папярэднік6 = |наступнік6 = |прэм’ер-міністар6 = |прэзыдэнт6 = |нацыянальнасьць = [[грузін]] |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Партыя справядлівасьці і разьвіцьця (Турэччына)|Партыя справядлівасьці і разьвіцьця]] |сужэнец = [[Эмінэ Эрдаган]] |дзеці = '''сыны:''' Ахмет Бурак і Неджмедзін Білал<br />'''дочкі:''' Эсра і Сюмэе |бацька = Ахмет Эрдаган |маці = |род = |адукацыя = [[Унівэрсытэт Мармара]] |рэлігія = [[Іслам]] [[Сунізм|суніцкага толку]] |подпіс = Recep Tayyip Erdoğan signature.png |лацінка=Redžep Taip Erdahan}} {{Цёзкі|Эрдаган}} '''Рэджэ́п Таі́п Эрдага́н''' ({{Мова-tr|Recep Tayyip Erdoğan}}, вымаўл. {{IPA|[reˈdʒep taːˈjip ˈerdoː.an]}}; {{Н}} 26 лютага 1954, [[Стамбул]], [[Турэччына]]) — [[Турэччына|турэцкі]] палітычны і дзяржаўны дзяяч. [[Прэм’ер-міністар Турэччыны]] (з [[2003]]), [[прэзыдэнт Турэччыны]] (з 28 жніўня 2014)<ref>[http://www.tvc.ru/news/show/id/47193 Премьер-министр Турции Реджеп Тайип Эрдоган победил на первых прямых выборах Президента Турции]</ref>. Лідэр умерана-[[Ісламізм|ісламісцкай]] [[Партыя справядлівасьці і разьвіцьця (Турэччына)|Партыі справядлівасьці і разьвіцьця]]. == Жыцьцяпіс == === Маладыя гады === Рэджэп Таіп Эрдаган нарадзіўся 26 лютага 1954 году ў квартале Касымпаша [[Стамбул (іл)|стамбульскага]] раёну [[Бэёглу]] ў сям’і працаўніка берагавой аховы на [[Чорнае мора|чарнаморскім]] узьбярэжжы. Паводле інфармацыі турэцкай газэты «Міліет», у адным са сваіх інтэрвію Эрдаган выказаўся пра тое, што ягоная сям’я — гэта выхадцы з [[Аджарыя|Аджарыі]] ([[Грузія]]), якія перасяліліся ў [[Рызэ (іл)|Рызэ]]. Падлеткам ён гандляваў ліманадам і булачкамі на небясьпечных вуліцах гораду<ref name="Бі-бі"/>. У 1965 годзе Эрдаган скончыў пачатковую школу Піяле Паша, а ў 1973 — рэлігійны ліцэй імамаў-хатыбаў у Стамбуле<ref name="akperdogan">{{Спасылка|url=http://eng.akparti.org.tr/english/lifestory.html|загаловак=Life story|выдавец=AK Parti Official Web Site|дата публікацыі=|дата доступу=29-08-2008|archiveurl=http://www.webcitation.org/65QIXz5BB|archivedate=2012-02-13}}</ref>. Дыплём атрымаў, здаўшы выпускныя экзамэны ў ліцэі Эюп. У 1976 годзе ён стаў старшынём моладзевай ячэйкі Партыі нацыянальнага выратаваньня ў стамбульскім раёне Бэёглу, а затым у тым жа годзе і моладзевага аддзяленьня партыі ў Стамбуле<ref name="akperdogan"/>. У 1978 ажаніўся з [[Эмінэ Эрдаган|Эмінэ Гюльбаран]]. Да 1980 году Эрдаган працаваў у стамбульскіх транспартных арганізацыях. [[12 верасьня]] 1980 году ў краіне адбыўся [[Дзяржаўны пераварот 1980 году ў Турэччыне|вайсковы пераварот]], і ўсе палітычныя партыі былі забаронены. Начальнік Эрдагана ў гарадзкой радзе транспарту, палкоўнік у адстаўцы, загадаў яму згаліць вусы, але Рэджэп адмовіўся гэта зрабіць і быў у выніку звольнены з працы<ref name="Бі-бі">{{Навіна | загаловак=Рэджэп Таіп Эрдаган: палітычны партрэт|выдавец=Расейская служба Бі-бі-сі| спасылка=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/news/newsid_2398000/2398025.stm| дата публікацыі=4 лістапада 2002 г.| мова=ru}}</ref>. Пасьля вайсковага перавароту Эрдаган працаваў мэнэджарам у прыватным сэктары. У 1981 годзе ён скончыў факультэт эканомікі і камэрцыйных навук [[Унівэрсытэт Мармара|Унівэрсытэту Мармара]]. У 1984 годзе Рэджэп Таіп Эрдаган стаў старшынём аддзяленьня Партыі дастатку ў Бэёглу, а ў 1985 годзе — старшынём стамбульскага аддзяленьня партыі, а таксама сябрам вышэйшай кіруючай рады партыі<ref name="akperdogan"/>. На ягоныя палітычныя погляды аказаў вялізны ўплыў заснавальнік «палітычнага ісламу» [[Нэджмэтын Эрбакан]]<ref>{{Навіна|спасылка=http://www.islamonline.ru/index.php?option=com_content&view=article&id=3379:2011-02-28-15-46-06&catid=4:2009-03-27-12-14-21&Itemid=16|дата публікацыі=28.02.2011|выдавец=islamnews.ru|загаловак=Сканаў былы прэм’ер-міністар Турэччыны Нэджмэтын Эрбакан}}</ref><ref>{{Навіна|спасылка=http://www.turkishnews.ru/news/2362.html|дата публікацыі=06.08.2010|загаловак=Нэджмэтын Эрбакан мае намер ізноў вярнуцца ў вялікую палітыку|выдавец=turkishnews.ru}}</ref>. === Палітычная кар’ера === У 1994 годзе быў абраны мэрам Стамбулу. У 1996 годзе Партыя дастатку ўдзельнічала ў кіруючай ісламскай кааліцыі, але пасьля ваеннага перавароту 1997 году была забароненая, а сам Эрдаган за прапаганду поглядаў, якія распальваюць нацыянальную варажнечу, быў асуджаны на 4 месяцы турэмнага зьняволеньня. У ліпені 2001 году Эрдаган заснаваў Партыю справядлівасьці і разьвіцьця, якая перамагла на парлямэнцкіх выбарах у лістападзе 2002 году. Наяўнасьць судзімасьці перашкодзіла Эрдагану стаць прэм’ер-міністрам, але пасьля пачатку апэрацыі супраць [[Ірак]]у турэцкая эліта, арыентаваная на [[ЗША]], дала згоду на зьмену законаў, і Эрдаган узначаліў урад (у 2002—2003 урад узначальваў стаўленік Эрдагана [[Абдула Гюль]]). Турэччына прыняла рашэньне ўвесьці войскі на поўнач Іраку, дзе пражываюць [[курды]]. Эрдаган зьяўляецца прыхільнікам уваходжаньня Турэччыны ў [[Эўразьвяз]]. У [[2005]] годзе падтрымаў [[Альянс цывілізацыяў]], ініцыятыву прэм’ер-міністра [[Гішпанія|Гішпаніі]] [[Хасэ Люіс Радрыгес Сапатэра|Хасэ Люіса Радрыгеса Сапатэры]], накіраваную на памяншэньне трэньняў паміж заходнім і ісламскім сьветамі. У [[2009]] годзе ўдзельнічаў у [[Сусьветны эканамічны форум|Сусьветным эканамічным форуме]] ў [[Давос]]е, дзе падверг рэзкай крытыцы прэзыдэнта [[Шымон Пэрэс|Шымона Пэрэса]], які бараніў пазыцыю [[Ізраіль|Ізраілю]] пры правядзеньні ў [[Сэктар Газа|Сэктары Газа]] [[Вайна ў сэктары Газа (2008—2009)|апэрацыі «Адліванае волава»]]<ref>[https://web.archive.org/web/20090204170716/http://www.rosbalt.ru/2009/01/30/614124.html Сварка паміж Пэрэсам і Эрдаганам у Давосе]</ref>. У ліпені 2009 году падчас удзелу ў саміце [[Вялікая васьмёрка|вялікай васьмёркі]] ў [[Ль’Аквіла|Аквіле]] рэзка асудзіў [[Кітай]] за здушэньне [[Забурэньні ва Ўрумчы (2009)|ўйгурскай дэманстрацыі]] ў г. [[Урумчы]], выкарыстоўваючы моцныя выразы: <blockquote> «''Супраць уйгураў быў практычна зьдзейсьнены генацыд''»<ref>[https://web.archive.org/web/20090712101343/http://news.bakililar.az/news_premerministr_turcii_na_23475.html Прэм’ер-міністар Турэччыны: над уйгурамі-мусульманамі зьдзейсьнены генацыд], News.Bakililar.az, 11 ліпеня 2009 г.</ref> </blockquote> 30 верасьня 2012 быў пераабраны лідэрам [[Партыя справядлівасьці і разьвіцьця (Турэччына)|кіроўнае партыі]]<ref>{{Навіна|спасылка=http://www.rbc.ru/fnews.open/20120930221220.shtml|загаловак=Прэм’ер Турэччыны Эрдаган пераабраны лідэрам кіроўнае партыі|выдавец=[[Вести.ру]]|дата публікацыі=30 верасьня 2012}}</ref>. 10 жніўня 2014 перамог на [[Прэзыдэнцкія выбары ў Турэччыне (2014)|першых у краіне непасрэдных выбарах прэзыдэнта]], пасаду зойме [[28 жніўня]] 2014. == Узнагароды == * Ганаровы грамадзянін [[Тэгеран]]у<ref>{{Спасылка|url=http://www.regnum.ru/news/1119358.html|загаловак=Прэм’ер-міністар Турэччыны стаў «ганаровым грамадзянінам» Тэгерану|выдавец=ІА REGNUM|дата публікацыі=02.02.2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/687PucSCU|archivedate=2012-06-02}}</ref> * У гонар Эрдагана названы [[Рэджэп Таіп Эрдаган (стадыён)|мультыспартыўны стадыён]] у [[Касымпаша (раён)|Касымпашы]] — раёне [[Стамбул]]у. * [[Ордэн Залатога руна (Грузія)|Ордэн Залатога руна]] (Грузія, 18 траўня 2010)<ref>[https://web.archive.org/web/20100521233804/http://www.newsgeorgia.ru/politics/20100517/213178495.html Саакашвілі ўзнагародзіў Эрдагана Ордэнам Залатога руна]</ref> * [[Ордэн «Данакер»]] ([[Кыргыстан]], 2011)<ref>[https://web.archive.org/web/20140812203519/http://www.fergana.info/details.php?image_id=1334 Роза Атунбаева уручыла турэцкаму госьцю ордэн «Данакер»]</ref> * [[Ордэн Залатога арла]] (Казахстан, 11 кастрычніка 2012)<ref>[https://web.archive.org/web/20140812224525/http://www.zakon.kz/top_news/4518369-glava-gosudarstva-vruchil-redzhepu.html Нурсултан Назарбаеў уручыў Рэджэпу Таіпу Эрдагану ордэн «Алтын Кыран» за ўнёсак у разьвіцьцё і ўмацаваньне двухбаковых стасункаў]</ref> * Прэмія «[[Квадрыга (прэмія)|Квадрыга]]» (2004) з фармулёўкай «Мост павагі»<ref>{{Спасылка|url=http://www.diequadriga.com/|загаловак=Афіцыйны сайт прэміі «Квадрыга»|дата доступу=2011-07-13|archiveurl=http://www.webcitation.org/618alDyQA|archivedate=2011-08-23}}</ref> * Ганаровы доктар [[МДІМЗ]] (2011)<ref>[https://web.archive.org/web/20110318161101/http://www.smi.ru/text/11/03/16/910445439.html СМІ.ru | Прэм’ер-міністар Турэччыны — ганаровы доктар МДІМЗ]</ref> == Глядзіце таксама == * [[Абдула Гюль]] == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20181231135609/http://www.tayyiperdogan.com/ Афіцыйная бачына] * [http://lenta.ru/lib/14176388/ Лентапэдыя] {{ref-ru}} * [http://www.turkishnews.ru/politika-i-obschestvo-turcii/article/redjep-tayyip-erdogan Палітычныя погляды Рэджэпа Таіпа Эрдагана на ўладу, грамадзтва і культуру] * [https://web.archive.org/web/20110827204120/http://www.zman.com/news/2011/08/26/108739.html WikiLeaks: «Амбасадар Ізраілю ў Анкары лічыць, што Эрдаган адчувае рэлігійную нянавісьць да жыдоў і Ізраілю» 26.08.2011] {{Прэзыдэнты Турэччыны}} {{Прэм’ер-міністры Турэччыны}} {{Чалавек году па вэрсіі часопіса Time (2001—2025)}} {{Бібліяінфармацыя}} {{Кіраўнікі ўрадаў}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Эрдаган, Рэджэп Таіп}} [[Катэгорыя:Рэджэп Таіп Эрдаган| ]] [[Катэгорыя:Ганаровыя дактары Маскоўскага дзяржаўнага інстытуту міжнародных зносін]] ies7x7q4e4x8cl9el5p0oee2lixkjdb 0 162310 2620889 2410060 2025-06-20T09:27:50Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620889 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Цітаград Падгорыца |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Omladinski Fudbalski Klub Titograd Podgorica |Заснаваны = 1950 |Горад = [[Падгорыца]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Младаст (стадыён)|Младаст]] |Умяшчальнасьць = 2000 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЦітаградПаЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЦітаградПаСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЦітаградПа}} |Сайт = http://ofktitograd.me/ |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Цітаград'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Падгорыца|Падгорыцы]]. Заснаваны ў 1950 годзе. [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе|Чэмпіён Чарнагорыі]] (2016), двухразовы ўладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]] (2015, 2018). == Гісторыя == Да чэрвеня 2018 году клюб меў назву «Младаст». == Вонкавыя спасылкі == * [http://ofktitograd.me/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Падгорыца‎]] [[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1950 годзе]] [[Катэгорыя:1950 год у Чарнагорыі]] bqlca6bc9sbgvcd5l78djio0s2cvocc 0 162822 2620777 2576110 2025-06-19T12:51:08Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620777 wikitext text/x-wiki {{Футбольная ліга |назва = Украінская прэм’ер-ліга |лягатып = Ukrainian Premier League.png |памер = |краіна = {{Сьцяг Украіны|23px}} [[Украіна]] |канфэдэрацыя = [[УЭФА]] |заснаваная = 1992 |дывізіёны = |каманды = 16 |вылет у = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] |узроўні = 1 |хатнія кубкі = [[Кубак Украіны па футболе|Кубак Украіны]], [[Суперкубак Украіны па футболе|Суперкубак Украіны]] |міжнародныя кубкі = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]], [[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]], [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]] |чэмпіён = [[Дынама Кіеў]] — 17-ы тытул |сэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |найпасьпяховы клюб = [[Дынама Кіеў]] — 17 тытулаў |тэлебачаньне = |сайт = [http://upl.ua/ upl.ua] |актуальны сэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|Сэзон 2024—2025 гадоў]] }} '''Украі́нская прэм’е́р-лі́га''' — найвышэйшы дывізіён сыстэмы [[Чэмпіянат Украіны па футболе|футбольных лігаў Украіны]]. У спаборніцтве ўдзельнічаюць 16 клюбаў. Пасьля кожнага сэзону два клюбы, якія занялі апошнія месцы, пераводзяцца ў [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першую лігу]], а іх месца займаюць дзьве найлепшыя каманды другога дывізіёну. == Чэмпіёны == * [[Дынама Кіеў]] — 17 тытулаў * [[Шахтар Данецк]] — 15 * [[Таўрыя Сімфэропаль]] — 1 == Вонкавыя спасылкі == * [https://upl.ua/ Афіцыйная старонка] {{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе}} [[Катэгорыя:Чэмпіянат Украіны па футболе]] 1rtsguujpjj1pf1ne3y232iyb0yhffp 0 163234 2620816 2459649 2025-06-19T17:49:31Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620816 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца |Імя = Ганна Новік |Гады актыўнасьці = 2010 — дагэтуль |Напрамак = |Жанр = верш |Дэбют = 2010 |Значныя творы = зборнік вершаў «Сумёты агню» (2010) |Прэміі = |Палічка = |Сайт = }} {{Цёзкі}} '''Га́нна Ю́р’еўна Но́вік''' ({{нар.|1}} 17 сьнежня 1990, г. Гомель) — беларуская паэтка. Сяброўка [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]]. == Біяграфія == Нарадзілася ў Гомлі. Навучалася ў СШ №19 з мастацкім ухілам. Скончыла Гомельскі абласны ліцэй і музычную школу па клясе гітары. Навучалася на філялягічным факультэце [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Гомельскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]. == Творчасьць == Друкавалася ў часопісах «Дзеяслоў», «Маладосць», «Верасень», «Літаратурнай Гомельшчыне», газэтах «Раніца», «Экалагічны веснік», «Гомельскі ўніверсітэт», «ЛіМ», міжнародным альманаху «Сланечнік». Удзельнічала ў выданьні інфармацыйна-культурнага лістка «Толькі разам»<ref>[https://web.archive.org/web/20160310200725/http://lit-bel.org/by/friends/357/4561.html Біяграфія на сайце Саюза беларускіх пісьменнікаў]</ref>. == Публікацыі == Зборнік вершаў: * «Сумёты агню». — Мн. : «Ковчег», 2010. — 107 с. Часопісы: * «Літаратурныя Гомельшчына» — 2009. * [https://web.archive.org/web/20160812155505/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/nov5802ec.html?OpenDocument «Дзеяслоў» — 2012 — 3 (58)] * «Маладосць» — 2010 №9. * «Верасень» — 2013. — №9 — с.7-13 * «Палац». — 2013. — №1 == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160310200725/http://lit-bel.org/by/friends/357/4561.html Біяграфія на сайце Саюза беларускіх пісьменнікаў] * [https://web.archive.org/web/20111229124625/http://rv-blr.com/biography/view/1556 Біяграфія на сайце «Родныя вобразы»] {{Накід}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Новік, Ганна Юр’еўна}} [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] oyaasht1ohbcun1cr1jhair8mz944cc 0 163794 2620896 2523037 2025-06-20T09:31:16Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620896 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Грбаль |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Omladinski fudbalski klub Grbalj |Заснаваны = 1970 |Горад = [[Радановічы]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Грбаль (стадыён)|Грбаль]] |Умяшчальнасьць = 1500 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ГрбальРадаЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ГрбальРадаСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ГрбальРада}} |Сайт = http://www.fcgrbalj.me/ |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Грбаль'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Радановічы|Радановічаў]]. Заснаваны ў 1970 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20130917004326/http://www.fcgrbalj.me/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Радановічы‎]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1970 годзе]] lfnkxw5qs8btr0vjgobboo3sz8t2r3b 10 165376 2620879 2488259 2025-06-20T08:24:47Z W 11741 +[[Праваслаўная царква]] 2620879 wikitext text/x-wiki {{Навігацыйная табліца | назва_шаблёну = Праваслаўе | state = {{{state|}}} | базавы_стыль = background-color:{{Колер|Хрысьціянства}} | стыль_загалоўка = background-color:{{Колер|Хрысьціянства}} | стыль_цотных_сьпісаў = background-color:#f0f0f0 | назва = [[Праваслаўная царква|Праваслаўныя цэрквы]] | верх = | выява = [[Файл:ICXC NIKA.svg|100пкс|Праваслаўны крыж]] | група_інфармацыі1 = [[Аўтакефальная царква|Аўтакефальныя]] | сьпіс1 = Чатыры старажытныя патрыярхаты: {{nobr|[[Канстантынопальская праваслаўная царква|Канстантынопальскі]] •}} {{nobr|[[Александрыйская праваслаўная царква|Александрыйскі]] •}} {{nobr|[[Антыяхійская праваслаўная царква|Антыяхійскі]] •}} {{nobr|[[Ерусалімская праваслаўная царква|Ерусалімскі]]}}<br> * {{nobr|[[Расейская праваслаўная царква|Расейская]]}} * {{nobr|[[Сэрбская праваслаўная царква|Сэрбская]]}} * {{nobr|[[Румынская праваслаўная царква|Румынская]]}} * {{nobr|[[Баўгарская праваслаўная царква|Баўгарская]]}} * {{nobr|[[Грузінская праваслаўная царква|Грузінская]]}} * {{nobr|[[Кіпрская праваслаўная царква|Кіпрская]]}} * {{nobr|[[Грэцкая праваслаўная царква|Элядзкая]]}} * {{nobr|[[Польская аўтакефальная праваслаўная царква|Польская]]}} * {{nobr|[[Альбанская праваслаўная царква|Альбанская]]}} * {{nobr|[[Праваслаўная царква Чэскіх земляў і Славаччыны|Чэскіх земляў і Славаччыны]]}} * {{nobr|[[Праваслаўная Царква ў Амэрыцы|Амэрыканская]]}} * {{nobr|[[Праваслаўная царква Ўкраіны|Украіны]]}} | група_інфармацыі2 = [[Аўтаномная праваслаўная царква|Аўтаномныя]] | сьпіс2 = * {{nobr|[[Эстонская праваслаўная царква Канстантынопальскага патрыярхату|Эстонская (КП)]]}} * {{nobr|[[Ахрыдзкая архіепіскапія|Ахрыдзкая]]}} * {{nobr|[[Сынайская праваслаўная царква|Сынайская]]}} * {{nobr|[[Фінляндзкая праваслаўная царква|Фінляндзкая]]}} * {{nobr|[[Японская праваслаўная царква|Японская]]}} | група_інфармацыі3 = Самакіравальныя | сьпіс3 = * {{nobr|[[Антыяхійская праваслаўная япархія Паўночнай Амэрыкі|Амэрыканская (АП)]]}} * {{nobr|[[Эстонская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату|Эстонская (МП)]]}} * {{nobr|[[Латвійская праваслаўная царква|Латвійская]]}} * {{nobr|[[Малдаўская праваслаўная царква|Малдаўская]]}} * {{nobr|[[Расейская праваслаўная царква за мяжой|РПЦЗ]]}} * {{nobr|[[Украінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату|Украінская (МП)]]}} | група_інфармацыі4 = Іншыя<ref group="lower-roman" name="jinsyja">Паўаўтаномныя, а таксама значныя экзархаты, архіяпархіі, мітраполіі, мітрапалітанаты</ref> | сьпіс4 = * {{nobr|[[Беларускі экзархат]]}} * {{nobr|[[Бэсарабзкая мітраполія|Бэсарабзкая]]}} * {{nobr|[[Амэрыканская карпатаруская праваслаўная царква|Карпатаруская]]}} * {{nobr|[[Кітайская аўтаномная праваслаўная царква|Кітайская]]}} * {{nobr|[[Летувіская праваслаўная царква|Летувіская]]}} * {{nobr|[[Украінская праваслаўная царква ЗША|Украінская ЗША]]}} * {{nobr|[[Украінская праваслаўная царква Канады|Украінская Канады]]}} | група_інфармацыі5 = Кананічна ізаляваныя | сьпіс5 = * {{nobr|[[Апостальская праваслаўная царква|Апостальская ПЦ]]}} * {{nobr|[[Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква|Беларуская АПЦ]]}} * {{nobr|[[Катакомбная царква|Катакомбнікі]]}} * {{nobr|[[Македонская праваслаўная царква|Македонская ПЦ]]}} * {{nobr|[[Расейская праваслаўная аўтаномная царква|Расейская ПАЦ]]}} * {{nobr|[[Расейская праваслаўная царква (замежная)]]}} * {{nobr|[[Расейская сапраўдна-праваслаўная царква]]}} * [[Расейская праваслаўная царква ў выгнаньні]] * {{nobr|[[Сапраўдна-Праваслаўная царква ва Ўкраіне]]}} * {{nobr|[[Стараверства|Стараверы]]}} * {{nobr|[[Старастыльнікі]] ([[Баўгарская старастыльная праваслаўная царква|баўгарскія]]}} * {{nobr|[[Праваслаўныя старастыльныя цэрквы Грэцыі|Грэцкія]]}} * {{nobr|[[Праваслаўная старастыльная царква Румыніі|Румынскія]]) * [[Турэцкая праваслаўная царква|Турэцкая ПЦ]] * [[Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхату|Украінская ПЦ КП]]}} * {{nobr|[[Украінская аўтакефальная праваслаўная царква|Украінская АПЦ]]}} * {{nobr|[[Украінская аўтакефальная праваслаўная царква (абноўленая)|Украінская АПЦ (абноўленая)]]}} * {{nobr|[[Украінская Аўтакефальная Праваслаўная Царква (кананічная)|Украінская АПЦ Кананічная]]}} * {{nobr|[[Чарнагорская праваслаўная царква|Чарнагорская ПЦ]]}} * [[Абхаская праваслаўная царква|Абхаская ПЦ]] | стыль_ніз = text-align: left; padding-left: 120px; | ніз = {{Зноскі|група="lower-roman"}} }} <noinclude>[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Праваслаўе|{{НАЗВА_СТАРОНКІ}}]] </noinclude> htv6ouolhzf70pai8ttmebq6ngb1xto 0 167021 2620854 2562636 2025-06-20T03:06:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620854 wikitext text/x-wiki {{Асоба |імя = Зора Кіпель |лацінка = Zora Kipiel |партрэт = |памер = |апісаньне = |імя пры нараджэньні = Зора Савёнак |род дзейнасьці = грамадзкая дзяячка, літаратуразнаўца |грамадзянства = |падданства = |бацька = [[Лявон Савёнак]] |маці = Апалонія Савёнак |муж = [[Вітаўт Кіпель]] |дзеці = |узнагароды = }} {{Цёзкі}} '''Зора Кіпель''', дзяв. '''Савёнак''' (1 ліпеня 1927, [[Менск]] — 14 красавіка 2003, [[ЗША]]) — беларуская грамадзкая дзяячка дыяспары, [[літаратуразнавец|літаратуразнаўца]], публіцыстка, рэдактарка. Жонка [[Вітаўт Кіпель|Вітаўта Кіпеля]]. == Біяграфія == Нарадзілася ў Менску ў сям’і [[Лявон Савёнак|Лявона]] і Апалоніі Савёнкаў. У 1944 г. разам з бацькамі апынулася ў [[Нямеччына|Нямеччыне]]. Вучылася ў [[Беларуская гімназія імя Янкі Купалы|Беларускай гімназіі імя Я. Купалы]] ў [[Рэгенсбург]]у. Скончыла [[Лювэнскі ўнівэрсытэт]] (1944, [[Бэльгія]]) і [[Ратгерскі ўніверсітэт]] ([[ЗША]]). Доўгі час працавала ў Публічнай бібліятэцы [[Нью-Ёрк]]у, ад 1981 г. была загадчыцай Славянскага аддзела. У 1983 г. скончыла літаратуразнаўчы факультэт Ратгерскага ўнівэрсытэту. Была сябрам Беларускага інстытуту навукі і мастацтва ([[БІНіМ]]), Беларуска-амэрыканскага задзіночаньня ([[БАЗА]]), у 1991-95 г рэдагавала газэту [[Беларус (1950)|«Беларус»]]. Адна са старшынь рэдкалегіі [[Ангельска-беларускі слоўнік (2006)|ангельска-беларускага слоўніку]]. Аўтарка прац па гісторыі Беларусі, старажытнай літаратуры, асьвеце. Выдала на ангельскай мове ў сваім перакладзе «Беларускага Трышчана» (Нью-Ёрк; Лёндан, 1988). Аўтар шэрагу публікацыяў па беларусазнаўчай тэматыцы. Разам з мужам сабрала велізарную калекцыю беларускіх і беларусазнаўчых выданьняў на Захадзе, якая захоўваецца ў Нью-ёрскай публічнай бібліятэцы і на падставе якой быў створаны бібліяграфічны даведнік «Беларускі і беларусаведны друк на Захадзе», які выйшаў ужо пасьля яе сьмерці. Пахаваная на [[Беларускія могілкі ў Іст-Брансўіку|беларускім праваслаўным могільніку]] ў Іст-Брансўіку. Над труною, пакрытаю бел-чырвона-белым сьцягам, разьвітальнае словы сказа ў старшыня Беларуска-Амэрыканскага Задзіночаньня сп. [[Антон Шукелойць]]. Акордам да ягоных словаў прагучаў жалобны марш «Сьпі пад курганам герояў»<ref>[https://web.archive.org/web/20160306202915/http://belarus8.tripod.com/hazeta/zora.htm Зора Кіпель, нэкралёг], [[Беларус (газэта)|Беларус]]</ref>. Асаблівай увагі заслугоўваюць успаміны і дзёньнік дзяячкі, у якіх адлюстроўваецца жыцьцё беларусаў дыяспары. Твор «''Дні аднаго жыцьця..»'' — гэта своесаблівы [[летапіс]] беларусаў, якія апынуліся спачатку ў Эўропе, потым у ЗША. Да ўсяго твор — гэта цікавы сацыялінгвістычны матэрыял для вывучэньня беларускай дыяспарнай мовы<ref>У. Гарбацкі, ''Мова жыцця Зоры Кіпель'', Новы Час, 23-04-2016, https://novychas.by/poviaz/mova-zyccja-zory-kipel</ref>. Рэгулярныя запісы пра штодзённыя справы жанчына рабіла цягам 1978—1994 гг. Такім чынам, чытач можа стаць сьведкам 16 гадоў жыцьця сям’і актыўных амэрыканскіх беларусаў. Запісы пераважна кароткія, робленыя хутчэй для памяці, прысьвечаныя падзеям дня. Тут шмат побытавых дэталяў, асобаў, справаў. Усё гэта дае магчымасьць зразумець і адчуць, што значыць быць беларусам на чужыне штодня<ref>Наталля Гардзіенка, ''Беларускія жаночыя ўспаміны'', 19 лютага 2016, ПрайдзіСвет, http://prajdzisvet.org/articles/critique/belaruskiya-zhanochyiya-uspaminyi.html</ref>. Прэмія імя Зоры Кіпель прысуджаецца Асацыяцыяй Беларусістаў [[Паўночная Амэрыка|Паўночнай Амэрыкі]] за лепшую кнігу, артыкул, студэнцкую працу<ref>У памяць Зоры Кіпель (1927—2003), Беларус, № 543 Красавік 2008, с. 6, http://www.e-krama.com/Documents/Bielarus543.pdf</ref>. == Літаратура == * Юрэвіч Л. Літаратурны рух на эміграцыі. Мн., 2002. == Вонкавыя спасылкі == * [http://knihi.com/Zora_Kipiel/ Дні аднаго жыцьця…], Зора Кіпель на Беларускай палічцы * [http://www.slounik.org/120391.html Слоўнік.орг] {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кіпель, Зора}} [[Катэгорыя:Беларускія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Беларускія эмігранты]] [[Катэгорыя:Беларусы ў Нямеччыне]] [[Катэгорыя:Беларусы ў ЗША]] 4u92kdrcpwygkbjibxp4ygz8as33v4e 0 170418 2620897 2523030 2025-06-20T09:31:57Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620897 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Бокель |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Bokelj Kotor |Заснаваны = 1922 |Горад = [[Котар]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Пад Вэрмцэм (стадыён)|Пад Вэрмцэм]] |Умяшчальнасьць = 5000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|БокельКотаЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|БокельКотаСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|БокельКота}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Бокель'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Котар]]у. Заснаваны ў 1922 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/montenegro/fk-bokelj-kotor/3228/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе}} [[Катэгорыя:Котар‎]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1922 годзе]] 2zw42wiiocorv2hllvwn76d6cv1u7xi 0 174542 2620776 2199410 2025-06-19T12:48:28Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620776 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Імя = Вадзім Болбас |Арыгінал імя = |Партрэт = Вадзім Болбас.JPG |Памер = |Апісаньне = Вадзім Болбас. 2015. |Імя пры нараджэньні = |Псэўданімы = |Дата нараджэньня = {{Нарадзіўся|9|2|1942|1}} |Месца нараджэньня = [[Вёска|в.]] [[Казакова (Магілёўская вобласьць)|Казакова]], [[Бабруйскі раён]], [[Бабруйская вобласьць|Бабруйская вобласьці]], цяпер у [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай вобласьці]] |Род дзейнасьці = [[аўтар]], [[перакладчык]] |Гады актыўнасьці = з 1999 |Напрамак = |Жанр = [[паэзія]], [[проза]] |Мова = [[Беларуская мова|беларуская]] |Мова2 = |Дэбют = [[Газэта|газ.]] «[[Наша ніва]]», 1999, № 35 (20 сьнежня) — эсэ «Мой сьветлы горад»<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=93981 «Мой сьветлы горад»]</ref> |Значныя творы = [[Навэля|навэлі]] «Сезонныя згадкі» (2004), «У Шацілавічах кажуць…» (2014), «Футбол з шайбай» (2015) |Прэміі = |Узнагароды = |Подпіс = |Апісаньне подпісу = |ВікіКрыніца = |ВікіКрыніца пераклады на беларускую = |Палічка = |Камунікат = http://kamunikat.org/download.php?item=6103-11.pdf&pubref=6103 |Сайт = [http://lit-bel.org/by/friends/b/3349.html Болбас Вадзім Іванавіч // Саюз беларускіх пісьменнікаў] }} '''Вадзі́м Іва́навіч Бо́лбас''' (нарадзіўся {{Нарадзіўся|9|2|1942}} году, в. [[Казакова (Магілёўская вобласьць)|Казакова]], [[Вішнёўскі сельсавет]], [[Бабруйскі раён]], [[Магілёўская вобласьць]]) — аўтар і перакладчык літаратурных твораў, сябра [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] (2012). Піша [[верш]]ы, навэлі, эсэ; перакладае вершы з [[Польская мова|польскай]], [[расейская мова|расейскай]] і [[Украінская мова|ўкраінскай]] моваў. Жыве ў [[Шацілавічы|Шацілавічах]] ([[Гомельская вобласьць]]). == [[Біяграфія]] == [[Файл:Поле у деревни Вишневка, Бобруйский район.jpg|міні|150пкс|left|Поле ля в. Вішнёўка.]] Нарадзіўся 9 лютага 1942 году ў сям’і работніка райвыканкама і [[Настаўнік|настаўніцы]]. Жыў з бацькамі [[Вялікая Айчынная вайна|пад нямецкай]] акупацыяй да вызваленьня ў 1944 годзе. У 1956 годзе закончыў Вішнёўскую няпоўную сярэднюю школу, у 1959 годзе — сярэднюю школу № 16 г [[Бабруйск]]у. Пасьля заканчэньня школы паступіў у [[Беларуская дзяржаўная сельскагаспадарчая акадэмія|Беларускую дзяржаўную сельскагаспадарчую акадэмію]] (г. [[Горкі]], Магілёўская вобласьць). Правучыўшыся адзін курс, у 1960 годзе быў адлічаны па ўласным жаданьні і паступіў на [[Хімія|хімічны]] факультэт [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта]], які закончыў у 1965 годзе (кваліфікацыя — хімік). Прайшоў тэрміновую [[Войска|вайсковую]] службу. З 1967 году [[праца]]ваў у Шацілавіцкім вытворчым аб’яднаньні «Хімвалакно» на розных пасадах, у тым ліку начальнікам цэха. У 1987 годзе быў пераведзены ў орган [[Дзяржава|дзяржаўнай]] прыёмкі прадукцыі на ВА «Хімвалакно». Пазьней працаваў [[кіраўнік]]ом аналітычнай лябараторыі пры Шацілавіцкай раённай інспэкцыі [[Прырода|прыродных]] рэсурсаў і аховы навакольнага асяродзьдзя. == Літаратурная дзейнасьць == Першая [[Беларуская літаратура|літаратурная]] публікацыя — эсэ «Мой сьветлы горад» у газэце «[[Наша ніва]]», 1999, № 35. Пераклаў на беларускую мову шэраг паэтычных твораў [[Аляксандар Блок|А. А. Блока]], К. Гальчыньскага, В. Стуса і інш. Выдаў 2 зборнікі прозы і перакладаў, а таксама зборнік перакладаў вершаў [[Ёсіф Бродзкі|Ё. А. Бродзкага]]; удзельнічаў у калектыўных выданьнях. Творы друкаваліся таксама ў газэце «Сям’я», [[часопіс]]у «[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]». Уваходзіць у рэдакцыйную калегію літаратурнага [[альманах]]у «Палац» (Гомельскага [[Вобласьць|абласнога]] аддзяленьня [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|СБП]]). == Бібліяграфія == === Зборнікі === * Забытыя прывіды мрояў: Навелы і пераклады. — [[Мінск]]: Логвінаў, 2004. — 120 с — {{ISBN|985-6701-27-9}}. * [[Ёсіф Бродзкі|''Бродскі, І.'']] Туга і спакой. Раньнія вершы / Пераклады і прадмова В. Болбаса. — [[Гомель]], 2015. — 100 с. * Футбол з шайбай. — [[Вільня]]: Логвінаў, 2015. — 96 с — {{ISBN|978-609-95632-7-5}}. === У калектыўных выданьнях === * Ягамосьць: вершы-прысьвячэньні [[Анатоль Сыс|Анатолю Сысу]] / укл. С. Сыс. — Мінск: Медысонт, 2009. — 80 с — (Бібліятэчка часопісу «Дзеяслоў»; вып. 11.) — {{ISBN|978-985-6887-46-1}}. * [http://pdf.kamunikat.org/download.php?item=27578-1.pdf Палац: літаратурны альманах. Гомель. № 1, 2013] / укл. А. Бароўскі, Г. Лапацін. — Мінск: Кнігазбор, 2014. — С. 178—182. — {{ISBN|978-985-7089-29-1}}. * У Шацілавічах кажуць… // [[Гомельскі палацава-паркавы ансамбль|Палац]]: літаратурны альманах. Гомель. № 2, 2014 / укл. А. Бароўскі, Г. Лапацін. — Мінск: Кнігазбор, 2014. — С. 108—115. — {{ISBN|978-985-7119-04-2}}. === Пераклады ў кнігах === * ''Галчыньскі, К.'' Сёмае неба: выбраныя творы / укл. А. Хадановіч; прадм. Л. Дранько-Майсюка; пер. з польск.: [[Лявон Баршчэўскі|Л. Баршчэўскі]], В. Болбас, Г. Герасіна і інш. — Мінск: Логвінаў, 2006. — 330 с — {{ISBN|985-6800-15-3}}. * Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах [[XX стагодзьдзе|XX стагоддзя]] / [складальнік] [[Міхась Скобла|М. Скобла]]. — Мінск: Лімарыус, 2008. — 895 с, [12] л. іл. — {{ISBN|978-985-6740-83-4}}. === У пэрыядычных выданьнях === * [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/bolb802ec.html?OpenDocument Сезонныя згадкі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} // Дзеяслоў. — № 8, 2004, студзень. — С. 77—89. * [http://nn.by/?c=ar&i=12164 Трава мэгаполісу] // Наша ніва. — 2007. — № 37. === У краязнаўстве === * Вайсковыя падзеі на тэрыторыі [[Шацілавіцкі раён|Светлагорскага раёна]] ў сярэдзіне XVII стагоддзя // [https://docs.google.com/viewer?a=v&pid=explorer&chrome=true&srcid=0B2dBhRLaMLu6Y2EyNmU1MTEtZWM0ZC00ZTI5LWFkZTYtNTg4ODEzNGUzYmUy&hl=en_US Шацілкаўскія чытанні : матэрыялы ІІ гісторыка-краязнаўчай канферэнцыі (да 450-годдзя Шацілак) у Светлагорску, 16 красавіка 2010 г.] / Светлагорскі гіст.-краязн. музей; уклад.: Т. В. Маслюкоў, [[Віктар Раманцоў|В. А. Раманцоў]]. — Светлагорск, 2011. — 90 с, іл. Бібліяграф. у канцы артыкулаў. Рэз. на [[Ангельская мова|англ.]], руск. мовах. — С. 50—52. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20160402204932/http://knihi.by/knihi/bolbas-vadzim-zabytyja-pryvidy-mrojau Болбас Вадзім] // knihi.by * [http://budzma.by/news/vyershy-iosifa-brodskaha-vydadzyenyya-pa-byelarusku.html Вершы Іосіфа Бродскага выдадзеныя па-беларуску] // [[Будзьма беларусамі!]] — 2015. — 14 верасьня. {{Пісьменьнікі і паэты Беларусі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Болбас, Вадзім}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Бабруйскім раёне]] [[Катэгорыя:Асобы Бабруйску]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Асобы Шацілавічаў]] [[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія эсэісты]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі паэзіі на беларускую мову]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі з польскай мовы]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі з украінскай мовы]] [[Катэгорыя:Сябры Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]] 8ol346jg2rxx0vpxs4h327jfdtsz33e 0 175766 2620876 2417176 2025-06-20T08:02:29Z Dymitr 10914 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Демидчик,_Павел_Дмитриевич?oldid=145702331 2620876 wikitext text/x-wiki {{Футбаліст}} '''Па́вал Дзямі́дчык''' ({{Н}} 30 студзеня 1996 году) — беларускі футбаліст, нападнік менскага [[Энэргетык-БДАТУ Менск|«Энэргетыка»-БДАТУ]]. == Кар’ера == Выхаванец СДЮШАР [[Капыль|Капылю]]. Па гульнявому амплюа часьцей называецца нападнікам, аднак у шэрагу крыніц уважаецца абаронцам або паўабаронцам. У 2012—2015 гадах выступаў у першынстве дублёраў за моладзевую каманду салігорскага «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёра]]», згуляўшы у ім 64 матчы і правёўшы 10 галоў. Сэзон 2016 году пачаў у моладзевым складзе «[[Слуцак (футбольны клюб)|Слуцку]]», дзе ў 2016 годзе згуляў 24 матчы і забіў 5 галоў у першынстве дублёраў. Дэбютны матч у [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшай лізе]] за асноўны склад «Слуцку» згуляў 23 траўня 2016 году супраць «Крумкачоў», замяніўшы на 82-й хвіліне івуарыйскага легіянэра [[Гнаарэ Крызо]]. Першым голам у чэмпіянаце адзначыўся 15 чэрвеня 2016 году ў браму «[[Менск (футбольны клюб)|Менску]]». Усяго за сэзон Найвышэйшай лігі згуляў 3 матчы, у якіх выходзіў на замены. У сакавіку 2017 году падпісаў кантракт з «[[Смаргонь (футбольны клюб)|Смаргоньню]]»<ref>[http://football.by/news/97493.html Дмитрий Быков и Павел Демидчик подписали контракты со «Сморгонью»]{{Ref-ru}}</ref>, якая на той час спаборнічала ў [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першай лізе]]. Быў гульцом асноўнага складу каманды, аднак у ліпені 2017 году перайшоў у «[[Смалявічы-СТІ (футбольны клюб)|Смалявічы-СТІ]]»<ref>[https://by.tribuna.com/football/1053297104.html Демидчик перешел в «Смолевичи-СТИ»]{{Ref-ru}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20171005213656/http://www.pressball.by/news/football/269618 Футбол. Чемпионат Беларуси. Первая лига. Форвард Демидчик стал игроком клуба «Смолевичи»-СТИ]. Прессбол.</ref>. У складзе гэтага клюбу стаў срэбраным прызэрам Першай лігі 2017 году. У пачатку 2018 году вярнуўся ў «Смаргонь»<ref>[https://web.archive.org/web/20190506135410/https://www.pressball.by/articles/football/belarus/101311 1-я лига. Анонс сезона. «Локо» в Хойниках. Новополоцк и Мозырь: надолго?]{{Ref-ru}}</ref>, дзе правёў паўтары сэзону. У жніўні 2019 году перайшоў у армянскі клюб «[[Ерэван (футбольны клюб)|Ерэван]]»<ref>[http://www.football.by/news/130159.html Нападающий «Сморгони» перешел в армянский клуб]{{Ref-ru}}</ref>, але празь некаторы час клюб быў расфармаваны. Пасьля вярнуўся на радзіму, дзе цягам некалькіх сэзонаў бараніў колеры камандаў Першай лігі, як то [[Ашмяны-БДУФК (футбольны клюб)|«Ашмяны»-БДУФК]] і «[[Арсэнал Койданаў|Арсэналу]]». У 2023 годзе прыяднаўся да другалігавай «[[Друць Бялынічы|Друці]]». == Статыстыка == {| class="wikitable" style="text-align: center;" |- !rowspan="2"| Клюб !!rowspan="2"| Сэзон !!colspan="3"| Чэмпіянат |- ! Дывізіён !! Матчы !! Галы |- | [[Слуцак (футбольны клюб)|Слуцак]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 3 || 1 |- | [[Смаргонь (футбольны клюб)|Смаргонь]] ||rowspan="2"| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] ||rowspan="2"| [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Першая ліга]] || 15 || 3 |- | [[Смалявічы-СТІ (футбольны клюб)|Смалявічы-СТІ]] || 15 || 2 |- | [[Смаргонь (футбольны клюб)|Смаргонь]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Першая ліга]] || 27 || 5 |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.pressball.by/footballstat/pavel_demidchik/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}} * [https://int.soccerway.com/players/pavel-demidchik/383435/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дзямідчык, Павал}} [[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]] nw3ec24tn4gj0pbnlwy3gl1ui6dg11b 0 178191 2620767 2187169 2025-06-19T12:37:55Z 78.177.163.183 2620767 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Пал Шміт |арыгінал_імя = {{мова-hu|Schmitt Pál|скарочана}} |выява = SchmittPal-2011-01.jpg |памер = 200пкс |подпіс_пад_выявай = 2011 г. |пасада = 4-ы прэзыдэнт Вугоршчыны |пачатак_тэрміну = 6 жніўня 2010 |канец_тэрміну = 2 красавіка 2012 |прэзыдэнт = |прэм’ер-міністар = [[Віктар Орбан]] |папярэднік = [[Ласла Шоём]] |наступнік = [[Янаш Адэр]] |пасада2 = 7-ы старшыня [[Нацыянальны сход Вугоршчыны|Нацыянальнага сходу Вугоршчыны]] |пачатак_тэрміну2 = 14 траўня 2010 |канец_тэрміну2 = 5 жніўня 2010 |папярэднік2 = [[Бела Катона]] |наступнік2 = [[Ласла Кёвер]] |прэм’ер-міністар2 = Віктар Орбан |прэзыдэнт2 = Ласла Шоём |пасада3 = Намесьнік старшыні [[Эўрапейскі парлямэнт|Эўрапейскага парлямэнту]] |пачатак_тэрміну3 = 14 ліпеня 2009 |канец_тэрміну3 = 13 траўня 2010 |папярэднік3 = [[Міраслаў Оўскі]] |наступнік3 = [[Ласла Токеш]] |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |пасада4 = Амбасадар Вугоршыны ў Швайцарыі |пачатак_тэрміну4 = 1998 |канец_тэрміну4 = 2002 |папярэднік4 = |наступнік4 = |прэм’ер-міністар4 = Віктар Орбан |прэзыдэнт4 = [[Арпад Гёнц]] (да 4 жніўня 2000 г.), [[Фэрэнц Мадл]] |пасада5 = Амбасадар Вугоршыны ў Гішпаніі |пачатак_тэрміну5 = 1993 |канец_тэрміну5 = 1997 |папярэднік5 = |наступнік5 = |прэм’ер-міністар5 = [[Петэр Бораш]] (да 15 ліпеня 1994 г.), [[Дзьюла Хорн]] (да 6 ліпеня 1998 г.), Віктар Орбан |прэзыдэнт5 = Арпад Гёнц |пасада6 = 16-ы старшыня [[Вугорскі алімпійскі камітэт|Вугорскага алімпійскага камітэту]] |пачатак_тэрміну6 = 1989 |канец_тэрміну6 = 2010 |папярэднік6 = [[Габар Дэак]] |наступнік6 = [[Жолт Боркай]] |прэм’ер-міністар6 = |прэзыдэнт6 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|13|5|1942|1}} |месца_нараджэньня = [[Будапэшт]], [[Каралеўства Вугоршчына (1920—1946)|Каралеўства Вугоршчына]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |нацыянальнасьць = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Вугорскі грамадзянскі зьвяз]] (Фідэш) |сужэнец = [[жонка]] [[Каталіна Макрай]] |дзеці = 3 дачкі: Грэта, Пэтра, Алекса |бацька = |маці = |род = |адукацыя = [[Унівэрсытэт Корвіна|Будапэшцкі ўнівэрсытэт эканамічных навук]] (1965) |рэлігія = [[Хрысьціянства]] |подпіс = Signature of Pál Schmitt.png |узнагароды = Вялікі крыж ордэна заслугаў (Вугоршчына) |Commons = Pál Schmitt |камэнтар = |лацінка=Pał Šmit}} '''Пал Шміт''' ({{н}} 13 траўня 1942 Будапэшт, цяпер [[Вугоршчына]]) — вугорскі палітык і фэхтавальнік. 4-прэзыдэнт Вугоршчыны (2010—2012), 7-ы старшыня [[Нацыянальны сход Вугоршчыны|Нацыянальнага сходу Вугоршчыны]] (травень-жнівень 2010 г.), намесьнік старшыні Эўрапарлямэнту (2009—2010). 16-ы старшыня Вугорскага алімпійскага камітэту (1989—2010), намесьнік старшыні [[Міжнародны алімпійскі камітэт|Міжнароднага алімпійскага камітэту]] (1995—1999). 2-разовы алімпійскі чэмпіён у [[Фэхтаваньне|фэхтаваньні]] 1968 і 1972 гадоў (камандная шпага). == Кар’ера == У 1965 г. скончыў [[Унівэрсытэт Корвіна|Эканамічны ўнівэрсытэт імя Карла Маркса]] ў [[Будапэшт|Будапэшце]]. Удзельнік зборнай Вугоршчыны па [[Фэхтаваньне|фэхтаваньні]] на шпагах у 1965—1977 гадах. Чэмпіён [[Летнія Алімпійскія гульні 1968 году|Алімпійскіх гульняў 1968]] і [[Летнія Алімпійскія гульні 1972 году|1972]] (камандная шпага). Чэмпіён сьвету і Эўропы. Завяршыў спартовую кар’еру ў 1977 годзе. У 1989 г. стаў старшынём Вугорскага алімпійскага камітэту. У 1995—1999 гадах быў намесьнікам старшыні [[Міжнародны алімпійскі камітэт|Міжнароднага алімпійскага камітэту]]. У 1999—2007 гг. — старшыня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сусьветнае аб'яднаньне алімпійцаў|Сусьветнага аб'яднаньня алімпійцаў|en|World Olympians Association}}. У 1993—1997 гг. быў амбасадарам Вугоршчыны ў Гішпаніі, у 1998—2002 гадах — у Швайцарыі. У 2003—2007 гг. быў намесьнікам старшыні [[Вугорскі грамадзянскі зьвяз|Вугорскага грамадзянскага зьвязу]] (Фідэш). З 20 ліпеня 2004 г. — дэпутат [[Эўрапарлямэнт]]у, дзе да 13 траўня 2009 г. быў намесьнікам старшыні Камісіі культуры і адукацыі. 14 ліпеня 2009 г. пераабраўся ў Эўрапарлямэнт, дзе заняў пасаду 11-га з 14 намесьнікаў старшыні Эўрапарлямэнту і пасаду старшыні камісіі ў дачыненьнях з [[Харватыя]]й. У 2010 г. пакінуў сваю дэпутацкую пасаду. 29 чэрвеня 2010 г. Нацыянальны сход Вугоршчыны абраў яго новым прэзыдэнтам краіны 263 галасамі супраць 59 галасоў у адзінага апанэнта [[Андраш Балаг|Андраша Балага]]. Заступіў на пасаду прэзыдэнта 6 жніўня 2010 году. Да канца 2010 г. падпісаў каля 100 законаў, зацьверджаных Нацыянальным сходам. 25 красавіка 2011 г. падпісаў новую [[Канстытуцыя Вугоршчыны|Канстытуцыю Вугоршчыны]], якая набыла моц 1 студзеня 2012 году. 29 сакавіка 2012 г. Рада [[Унівэрсытэт Зэмэльвайса|Ўнівэрсытэту Зэмэльвайса]] (Будапэшт), у склад якога ў 2000 г. увайшоў Унівэрсытэт фізычнай адукацыі, пазбавіла Шміта ступені [[Доктар навук|доктара навук]] за [[плягіят]] у 1992 г. доктарскай дысэртацыі 1987 г. баўгарскага доктара навук Мікалая Георгіева. З гэтай нагоды 2 красавіка 2012 г. Шміт падаў у адстаўку з пасады прэзыдэнта<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Сяргей Кізіма]].|загаловак=Геапалітычны тыдзень вачыма палітоляга|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=95690|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=19 лютага 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-04-07 68 (27183)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/95685/zv_20120406_2.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. == Сям'я == Жонка — былая вугорская гімнастка [[Каталіна Макрай]] (нар. 1945), срэбраная прызэрка [[Летнія Алімпійскія гульні 1964 году|Алімпійскіх гульняў 1964 году]] ў практыкаваньнях на брусах. У [[шлюб]]е мае 3 дачкі (Грэта, Пэтра і Алекса). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя крыніцы == * [https://web.archive.org/web/20100908012445/http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/sc/pal-schmitt-1.html Спартовая статыстыка Шміта]{{ref-en}} * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Пал Шміт (гісторыя парлямэнцкай службы)|спасылка=http://www.europarl.europa.eu/meps/en/28133/PAL_SCHMITT_home.html|выдавец=[[Эўрапейскі парлямэнт]]|мова=en|дата публікацыі=13 траўня 2010|дата доступу=7 лістапада 2016}} {{Накід:Палітык}} {{Прэзыдэнты Вугоршчыны}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шміт, Пал}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Будапэшце]] [[Катэгорыя:Вугорскія алімпійскія чэмпіёны]] [[Катэгорыя:Чальцы Міжнароднага алімпійскага камітэту]] [[Катэгорыя:Амбасадары Вугоршчыны ў Гішпаніі]] [[Катэгорыя:Вугорскія парлямэнтары]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Эўрапарлямэнту]] [[Катэгорыя:Прэзыдэнты Вугоршчыны]] [[Катэгорыя:Амбасадары Вугоршчыны ў Швайцарыі]] [[Катэгорыя:Фэхтавальнікі і фэхтавальніцы на летніх Алімпійскіх гульнях 1968 году]] [[Катэгорыя:Фэхтавальнікі і фэхтавальніцы на летніх Алімпійскіх гульнях 1972 году]] [[Катэгорыя:Фэхтавальнікі і фэхтавальніцы на летніх Алімпійскіх гульнях 1976 году]] [[Катэгорыя:Вугорскія фэхтавальнікі]] [[Катэгорыя:Вугорскія каталіцкія дзеячы]] [[Катэгорыя:Алімпійскія мэдалісты па фэхтаваньні]] [[Катэгорыя:Прызэры летніх Алімпійскіх гульняў 1968 году‎]] [[Катэгорыя:Прызэры летніх Алімпійскіх гульняў 1972 году‎]] [[Катэгорыя:Сябры Фідэсу]] 7588mo7w1uq3qywjrpxzzotmif1yq1q 0 182473 2620892 2523041 2025-06-20T09:29:03Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620892 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Зэта |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski Klub Zeta Golubovci |Заснаваны = 1927 |Горад = [[Галубоўцы]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Трэшніца (стадыён)|Трэшніца]] |Умяшчальнасьць = 4000 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЗэтаГалубоЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЗэтаГалубоСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ЗэтаГалубо}} |Сайт = http://www.fkzeta.net/ |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Зэта'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Галубоўцы|Галубоўцаў]]. Заснаваны ў 1927 годзе. [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе|Чэмпіён Чарнагорыі]] (2007). == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.fkzeta.net/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Галубоўцы‎]] 3z00j49nb45zlvg32wsuzblztqruau4 0 184668 2620895 2523038 2025-06-20T09:30:45Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620895 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Іскра |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Iskra Danilovgrad |Заснаваны = 1919 |Горад = [[Данілаўград]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Брача Вэлашавіч (стадыён)|Брача Вэлашавіч]] |Умяшчальнасьць = 2500 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ІскраДанілЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ІскраДанілСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|ІскраДаніл}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Іскра'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Данілаўград]]у. Заснаваны ў 1919 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/montenegro/iskra-danilovgrad/4186/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Данілаўград‎]] 9j9qrdz54b2n44uoflcwi6jfzeu6xtm 0 189246 2620874 2582920 2025-06-20T07:32:14Z Artsiom91 28241 выпраўленьне спасылак 2620874 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Гёзтэпэ |Лягатып = Göztepe.svg |ПоўнаяНазва = |Заснаваны = |Горад = [[Ізьмір]], [[Турэччына]] |Стадыён = [[Гюрсэл Аксэл (стадыён)|Гюрсэл Аксэл]] |Умяшчальнасьць = 19 713 |Прэзыдэнт = |Трэнэр = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Турэччыны|ГёзтэпэІзьЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Турэччыны|ГёзтэпэІзьСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Турэччыны|ГёзтэпэІзь}} |Прыналежнасьць = Турэцкія | pattern_la1 = _goztepe1920h | pattern_b1 = _goztepe1920h | pattern_ra1 = _goztepe1920h | pattern_sh1 = _goztepe1920h | pattern_so1 = | leftarm1 = FFFF00 | body1 = FF0000 | rightarm1 = FF0000 | shorts1 = 000000 | socks1 = 000000 | pattern_la2 = | pattern_b2 = _goztepe1920a | pattern_ra2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = 800040 | body2 = 800040 | rightarm2 = 800040 | shorts2 = F5F5F5 | socks2 = 800040 | pattern_la3 = _goztepe1819a | pattern_b3 = _goztepe1819a | pattern_ra3 = _goztepe1819a | pattern_so3 = _goztepe1819a | leftarm3 = FFFFFF | body3 = FFFFFF | rightarm3 = FFFFFF | shorts3 = FFFFFF | socks3 = FFFFFF }} «'''Гёзтэпэ'''» ({{мова-tr|Göztepe}}) — турэцкі футбольны клюб з гораду [[Ізьмір]]у. Заснаваны ў 1925 годзе. [[Чэмпіянат Турэччыны па футболе|Чэмпіён Турэччыны]] (1950), двухразовы ўладальнік [[Кубак Турэччыны па футболе|Кубка Турэччыны]] (1969, 1970). == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.goztepe.org.tr/ Афіцыйны сайт] {{Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе}} [[Катэгорыя:Ізьмір‎]] 1mhhtyirowrcpzsgthvs2enb8rxkuk0 0 191534 2620770 2561605 2025-06-19T12:39:42Z 78.177.163.183 2620770 wikitext text/x-wiki {{Палітык|лацінка=Viktar Orban}} '''Ві́ктар О́рбан''' ({{мова-hu|Orbán Viktor}}; {{н}} 31 траўня 1963 году, [[Сэкешфэхэрвар]], [[Вугорская Народная Рэспубліка]]) — прэм’ер-міністар Вугоршчыны з 1998 па 2002 гады, а таксама з 2010 году. Лідэр партыі «[[Фідэс]]». Паводле веравызнаньню зьяўляецца [[кальвінізм|кальвіністам]]. Жанаты, мае пяць дзяцей. == Біяграфія == Сваю палітычную дзейнасьць Орбан пачаў у якасьці чальца-заснавальніка партыі «Фідэс», створанай 30 сакавіка 1988 году. Агульнанацыянальную вядомасьць атрымаў дзякуючы выступу 16 чэрвеня 1989 году на цырымоніі перапахаваньня [[Імрэ Надзь|Імрэ Надзя]] і іншых палітычных дзеячаў Вугоршчыны, пакараных ў 1958 годзе. У 1990 годзе, на першых выбарах у посткамуністычнай Вугоршчыне, Орбан быў абраны дэпутатам парлямэнту, куды зноўку пераабіраўся ў 1994, 1998, 2002 і 2006 гадох. У 1998 годзе пасьля перамогі партыі «Фідэс» на [[Парлямэнцкія выбары ў Вугоршчыне 1998 году|парлямэнцкіх выбарах]] сфармаваў правацэнтрысцкі ўрад. У эканамічнай сфэры выступаў за зьніжэньне падаткаў і сацыяльных узносаў, барацьбу зь беспрацоўем і інфляцыяй. Орбан выступаў у якасьці прыхільніка нямецкай мадэлі кіраваньня, якая прадугледжвае вядучую ролю прэм’ер-міністра ў сыстэме ўлады. Ён узмацніў ролю канцылярыі прэм’ер-міністра, правёў радыкальную рэформу дзяржаўнага апарату, якая прывяла, у прыватнасьці, да стварэньня супэрміністэрства эканомікі. Імкненьне Орбана да зьніжэньня ўплыву парлямэнта на палітычныя працэсы пры ўзмацненьні асабістага ўплыву прэм’ера выклікала рэзкую крытыку з боку апазыцыі, якая зьвінаваціла яго ў аўтарытарных тэндэнцыях і імкненьні аказваць уплыў на СМІ. На [[Парлямэнцкія выбары ў Вугоршчыне 2002 году|парлямэнцкіх выбарах 2002 году]] партыя Орбана пацярпела паразу, і ён пайшоў у адстаўку. Пасьля перамогі ягонай партыі «Фідэс» на парлямэнцкіх выбарах у красавіку 2010 году Орбан зноўку быў прызначаны прэм’ер-міністрам. == Беларусь == {{Асноўны артыкул|Беларуска-вугорскія дачыненьні}} 5 чэрвеня 2020 году ў менскім [[Палац незалежнасьці (Менск)|Палацы незалежнасьці]] старшыня ўраду Вугоршчыны Віктар Орбан сустрэўся з Аляксандрам Лукашэнкам. Орбан паведаміў пра банкаўскую [[Пазыка|пазыку]] на $40 млн для сумесных укладаньняў. У адказ Лукашэнка заявіў, што «асабліва пэрспэктыўнай бачыцца каапэрацыя ў вытворчасьці [[электробус]]аў». Таксама бакі выказалі зацікаўленасьць у абмене досьведам у абыходжаньні з адпрацаваным [[Ядзернае паліва|ядзерным палівам]] у сувязі з падрыхтоўкай [[Беларуская АЭС|Беларускай АЭС]] да пуску ў Астраўцы<ref>{{Артыкул|аўтар=Марыя Дадалка.|загаловак=«Вугоршчына зьяўляецца самым блiзкiм для Беларусi партнэрам у Эўразьвязе»|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20200605/1591348627-alyaksandr-lukashenka-viktaru-orbanu-kali-my-ab-chymsci-damovimsya-belarus|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=6 чэрвеня 2020|нумар=[http://zviazda.by/be/number/109-29223 109 (29223)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/6cher-2020_1-1.pdf 1], [http://zviazda.by/sites/default/files/6cher-2020_02.pdf 2]|issn=1990-763x}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://orbanviktor.hu/ Асабістая афіцыйная старонка] {{Прэм’ер-міністры Вугоршчыны}} {{Кіраўнікі ўрадаў}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Орбан, Віктар}} [[Катэгорыя:Вугорскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Будапэшцкага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Выпускнікі Пэмбрук-каледжу]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Нацыянальнага сходу Вугоршчыны]] py7c41lvp6mnti50nmm59nfs1clkao6 0 191586 2620894 2523039 2025-06-20T09:30:09Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620894 wikitext text/x-wiki {{Футбольны клюб |Назва = Ком |Лягатып = |ПоўнаяНазва = Fudbalski klub Kom |Заснаваны = 1958 |Горад = [[Падгорыца]], [[Чарнагорыя]] |Стадыён = [[Златыца (стадыён)|Златыца]] |Умяшчальнасьць = 1200 |Прэзыдэнт = |Чэмпіянат = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|КомПадгорыЛіга}} |Сэзон = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|КомПадгорыСэзон}} |Месца = {{Папярэдні футбольны сэзон Чарнагорыі|КомПадгоры}} |Сайт = |Прыналежнасьць = Чарнагорскія }} «'''Ком'''» — чарнагорскі футбольны клюб з гораду [[Падгорыца|Падгорыцы]]. Заснаваны ў 1958 годзе. == Вонкавыя спасылкі == * [https://int.soccerway.com/teams/montenegro/fk-kom-podgorica/1957/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}} [[Катэгорыя:Падгорыца]] i6o35ujg0raxx8xrdkzemok25d5ku5w 0 192740 2620799 2376806 2025-06-19T17:32:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620799 wikitext text/x-wiki '''Дарданэ́льская апэра́цыя''' (''[[Галіпальскі паўвостраў|Галіпалійская]] бітва''; ''Бітва пры [[Чанакале]]''; {{мова-tr|Çanakkale Savaşı}}; {{мова-en|Gallipoli Campaign}}; 19 лютага 1915 — 9 студзеня 1916) — маштабная вайсковая апэрацыя, што праводзілася падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] па ініцыятыве [[Ўінстан Чэрчыль|Чэрчыля]]<ref>Erik Goldstein. ''Wars and Peace Treaties: 1816 — Present''. Routledge, 1992. Page 43.</ref> краінамі [[Антанта|Антанты]] дзеля дапамозе Расеі. Асноўныя сілы выслала [[Брытанская імпэрыя]], якая паспрабавала захапіць [[Стамбул|Канстантынопаль]] і вывесьці [[Асманская імпэрыя|Турэччыну]] з вайны. Яшчэй адной мэтай бало адкрыцьцё марскога шляху ў [[Расійская імпэрыя|Расію]]<ref>''The Encyclopaedia Britannica'', Vol.7, Edited by Hugh Chisholm, (1911)</ref>. == Перадгісторыя апэрацыі == Пасьля ўступленьня ў [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]] [[Турэччына|Турэччыны]], стала відавочна, што авалоданьне [[Дарданэлы|Дарданэламі]] дало б [[Антанта|Антанце]] бясспрэчныя перавагі. Пляны такой апэрацыі разглядаліся ў 1906 годзе ў Брытанскім камітэце абароны, які палічыў апэрацыю вельмі рызыкоўнай. Калі гэтае пытаньне паўторна абмяркоўвалася ў 1915 годзе, было выказана меркаваньне, што посьпех магчымы толькі ў выпадку камбінаванага выкарыстаньня сухапутных і марскіх сіл<ref name="Коленковский">Коленковский А. К. Дарданелльская операция. — {{М.}}-{{Л.}}: Гиз, 1930.</ref>. 3 лістапада 1914 году [[Лінейны крэйсэр|лінейныя крэйсэры]] «Indefatigable» і «Indomitable» разам з [[Францыя|францускімі]] [[Браняносец|браняносцамі]] «Suffren» і «Vérité» правялі кароткае бамбаваньне фартоў праліва. Стрэліўшы 76 буйнакалібэрных снарадамі і падарваўшы артылерыйскі склеп, караблі сышлі. Да гэтай дэманстрацыі туркі паставіліся сур’ёзна і ўзмацнілі абарону Дарданэл новымі міннымі загародамі і батарэямі. 2 студзеня 1915 году расейскі [[Вярхоўны галоўнакамандуючы|Галоўнакамандуючы]] зьвярнуўся да саюзьнікаў з просьбай правесьці дэманстрацыю, якая магла б адцягнуць частку турэцкіх сіл з [[Каўкаскі фронт (Першая сусьветная вайна)|Каўкаскага фронту]]. На наступны дзень адбылася нарада [[Гарацыа Гэрбэрт Кітчэнэр|Кітчэнэру]] з [[Ўінстан Чэрчыль|Чэрчылем]], на якой пастанавілі дапамагчы Расеі. Эскадра саюзьнікаў павінна была фарсіраваць Дарданэлы і прарвацца да Канстантынопалю. Расе з канца XIX стагодзьдзя распрацоўвала [[Басфорская апэрацыя|ўласную дэсантную апэрацыю ў пралівах]]. У 1915 годзе абноўлены плян апэрацыі быў накіраваны на зацьвярджэньне камандаваньню, але яе ажыьцяўленьне было перанесена на 1917 год у сувязі з тым, што адпаведныя вайсковыя злучэньні былі адцянуты на [[Балканскі тэатар ваенных дзеяньняў Першай сусьветнай вайны|Балканскі фронт]]. Каб падштурхнуць Расею да хутчэйшай высадцы ў пралівах, у сакавіку 1915 году брытанскі ўрад [[Англа-франка-расейскае пагадненьне (1915)|паабяцаў перадаць Расеі]] захоплены Канстантынопаль разам з пралівамі. == Плян апэрацыі і сілы бакоў == [[Файл:Dardanelles_defences_1915.png|міні|зьлева|207x207пкс|Умацаваньні ў Дарданэлах]] Плян апэрацыі быў 11 студзеня прадстаўлены Чэрчылю [[віцэ-адмірал]]ам [[Сэквіл Кардэн|Кардэнам]]. Ён прадугледжваў 4 стадыі<ref name="Больных">Больных А. Г. Морские битвы Первой мировой: Трагедия ошибок. — М.: АСТ, 2002</ref>: # Разгром зьнешніх фартоў. # Траленьне мінных загарод і зьнішчэньне прамежкавых умацаваньняў. # Зьнішчэньне ўнутраных фартоў і ўмацаваньняў. # Выхад у [[Мармуровае мора]]. Гэты плян Кардэну быў ухвалены вышэйшым кіраўніцтвам, і да Дарданэлаў была адпраўлена англа-француская эскадра, якая налічвала 80 вымпелаў. Сярод іх былі 16 [[Браняносец|браняносцаў]], 1 [[лінкар]], 1 [[лінейны крэйсэр]], 5 [[Лёгкі крэйсэр|лёгкіх крэйсэраў]], 22 [[Эскадраны мінаносец|эсьмінцы]], 9 [[Падводная лодка|падводных лодак]], 24 [[тральшчык]]а, 1 [[авіятранспарт]] і 1 [[шпітальнае судна]]. Самымі сучаснымі караблямі ў складзе эскадры былі лінкар «[[HMS Queen Elizabeth (1913)|Queen Elizabeth]]» і [[лінейны крэйсэр]] «HMS Inflexible», які павінен быў прадухіліць выхад нямецкага «[[SMS Goeben (1911)|Гэбэну]]» з Дарданэл. На лінкар ускладаліся вялікія надзеі: лічылася, што яго снарады калібру 381-мм змогуць разбурыць фарты Дарданэл<ref name="Вильсон">Вильсон x. Линкоры в бою. 1914—1918 гг. — М.: Изографус, ЭКСМО, 2002. — 432 стр.</ref>. На пасяджэньні Ваеннай Рады 28 студзеня было прынятая канчатковая пастанова: флёт у Дарданэлах будзе дзейнічаць самастойна, без дапамогі арміі. Турэцкаму камандаваньню праз шпіёнаў стала вядома аб падрыхтоўцы апэрацыі, таму яно неадкладна прыступіла да ўмацаваньня абароны праліва<ref name="Тарас">Первая мировая война на море — Мн.: Харвест; М.: ACT, 2001</ref>. == Пачатак апэрацыі == 19 лютага 1915 году англа-францускі флёт (6 лінкараў, 1 лінейны крэйсэр) пачаў абстрэл асманскіх фартоў, аднак нанесьці нейкую істотную шкоду абарончым збудаваньням турак саюзьнікі не змаглі. 25 лютага саюзьнікі задушылі некаторыя турэцкія берагавыя батарэі і пачалі траленьне [[Марская міна|мін]] у праліве. За тральшчыкамі рушылі 3 лінейных карабля. Аднак па ім неўзабаве быў адкрыты агонь з турэцкіх батарэй, з прычыны чаго ангельцам і французам прыйшлося адысьці. На 18 сакавіка была прызначаная генэральная атака на Дарданэлы. [[Сэквіл Кардэн|Кардэна]] зьмяніў іншы брытанскі адмірал [[Джон Дэ Робэк|Дэ Робэк]]. Саюзьнікі атрымалі падмацаваньні і зьвялі ўсе караблі ў 3 [[Дывізія караблёў|дывізіі]]. Аднак турэцкае камандаваньне таксама ўмацавала фарты і павялічыла колькасьць мін у праліве. == Атака 18 сакавіка == [[Файл:HMS_Irresistible_abandoned_18_March_1915.jpg|значак|300пкс|Тонучы [[HMS Irresistible (1898)|«Ірэзістбл»]].]] 18 сакавіка ў 10 г. 30 хв. саюзныя караблі ўвайшлі ў праліў. Туркі падпусьцілі ворага бліжэй і з пануючых вышынь адкрылі шквальны артылерыйскі агонь. Браняносцы «[[Suffren (1899)|Сюфрэн]]» і «Agamemnon» атрымалі цяжкія пашкоджаньні, а «[[Gaulois]]», «[[Bouvet]]», «Ocean», «[[HMS Irresistible (1898)|Irresistible]]» падарваліся на мінах, выстаўленых напярэдадні турэцкім мінным загараджальнікам «Nusret» (апошнія тры караблі былі патоплены). У 18 гадзін брытанскі адмірал [[Джон Дэ Робьк|Дэ Робьк]] аддаў загад спыніць апэрацыю. Туркі панесьлі нязначныя страты (было падбіта толькі 8 гармат на берагавых батарэях). == Працяг апэрацыі == Нягледзячы на правал апэрацыі па фарсіраваньню Дарданэл, саюзнае камандаваньне не спыніла баявыя дзеяньні. Новы плян прадугледжваў высадку дэсанту для падаўленьня турэцкіх берагавых батарэй. Для высадкі на [[Галіпальскі паўвостраў|Галіпалі]] было вырашана прыцягнуць ня толькі [[Англія|ангельскія]] і [[Францыя|францускія]], але таксама [[АНЗАК|аўстралійскія, новазэляндзкія]] ([[АНЗАК]]), [[сенегал]]ьскія, [[Індыя|індыйскія]] войскі і нават [[Жыдоўскі легіён (1917—1919)|Жыдоўскі легіён]]. Агульная колькасьць дэсанту дасягнула 81&nbsp;000 чалавек і 178 гармат. Для абароны Дарданэл туркамі была сфармавана [[5-я армія (Асманская імпэрыя)|5-я армія]] (генэрал [[Ота Ліман фон Сандэрс|фон Сандэрс]]). Уся сыстэма турэцкай абароны была ўзмоцнена, колькасьць асманскіх войскаў у зоне праліваў была павялічана. {| align="center" style="margin-bottom: 10px;" |[[Файл:Dardanelles_fleet-2.jpg|міні|900x900пкс|<center>Панарама саюзнай эскадры. Дарданэльская апэрацыя.</center>]] |} == Высадка дэсантаў == 25 красавіка 1915 году, брытанцы і іх саюзьнікі пачалі высадку дэсанту на [[Галіпальскі паўвостраў|паўвостраў Галіпалі]] ў раёне мысу Гэлес на некалькіх напрамках. Разам з асноўным напрамкам ўдару (форт Сэдзьдзюльбахір) нападаючыя распачалі шэраг адцягваючых манэўраў (фарты Арыбурн і Кумкале). Туркі ([[Эсад-паша]]) чакалі атакі і адказалі кулямётным агнём (таксама бераг быў умацаваны калючым дротам і міннымі загародамі), аднак брытанцам, нягледзячы на вялікія страты, усё ж удалося замацавацца на ўзьбярэжжы. [[Файл:Bundesarchiv_Bild_183-R32545,_Gallipoli,_Schützengraben.jpg|справа|міні|355x355пкс|Турэцкая пяхота на граніцы]] На азіяцкім беразе ў раёне Кумкале высадзіліся францускія войскі пры актыўным удзеле расейскай дэсантнай каманды крэйсэра «Аскольд». Мэтай таксама было адцягненьне сілаў праціўніка ад асноўнага месца дэсанту на паўвостраве Галіпалі. У першы дзень французам удалося ўзяць 2 вёскі, аднак падасьпеўшыя часткі 3-й турэцкай дывізіі спынілі прасоўваньне французаў. Пасьля гэтага францускія войскі былі пасаджаны на караблі і перавезены на эўрапейскі бераг. Камандзір расейскай дэсантнай каманды лейтэнант С. Карнілаў за правядзеньне апэрацыі быў узнагароджаны ордэнам Сьвятога Георгія, а таксама замежнымі ордэнамі Ганаровага легіёну і каралевы Вікторыі. Пасьля першага дня дэсантнай апэрацыі страты саюзьнікаў былі велізарныя: каля 18 000 чалавек. 5-я асманская армія практычна цалкам выканала сваю задачу. Для таго, каб канчаткова скінуць дэсанты праціўніка ў мора, асманскаму камандаваньню не хапала сродкаў. Страты расейцаў склалі толькі некалькі матросаў з дэсантнай каманды. Усе яны былі пахаваныя на міжнародных могілках у Галіпалі, на францускім участку. Баявы атрад добраахвотнікаў зь яшчэ нэўтральнай тады Грэцыі ўзначальваў [[Паўлас Гіпарыс]]. Разам з анельскімі часткамі на паўвостраў высадзіўся і «Сіёнскі атрад паганятых мулаў» («Zion Mule Corps»), сфармаваны з добраахвотнікаў-жыдоў для сумеснай з ангельцамі барацьбы з Асманскай імпэрыяй. == Бітва за Крыцію == Пасьля высадкі дэсанту англа-францускае камандаваньне пастанавіла прасоўвацца ўглыб паўвостраву. Галоўнай мэтай англа-францускіх войскаў стаў захоп вёскі Крыція да прыбыцьця дадатковых турэцкіх сіл на Галіпалі. 28 красавіка англа-францускія войскі пачалі наступ на Крыцію. Першапачаткова саюзныя падразьдзяленьні занялі ўскраіны Крыціі, аднак падасьпеўшыя турэцкія падмацаваньні спынілі прасоўваньне англа-французаў. Жорсткія баі за Крыцію працягваліся ўвесь дзень. Пасьля таго як стала зразумела, што Крыцію захапіць не атрымаецца, камандуючы апэрацыяй [[Ян Гамільтан|Гамільтан]] аддаў загад аб спыненьні бою. У траўні англа-французы паспрабавалі пашырыць пляцдармы, аднак упартыя баі не прынесьлі ім вынікаў. 6 траўня саюзьнікі зноў распачалі спробу захапіць Крыцію. Аднак пасьля працяглых і крывавых баёў Крыція засталася за асманскім войскам. 4 чэрвеня англа-французы зноў пачалі наступ на Крыцію. Першапачаткова саюзььнікам удалося моцна прасунуцца наперад, але неўзабаве туркі з дапамогай палявой артылерыі спынілі прасоўваньне саюзьнікаў. 5 чэрвеня туркі правялі дзьве буйныя контратакі, якія былі адбітыя, падчас гэтых нападаў быў цяжка паранены начальнік францускага корпусу генэрал [[Анры Жазэф Гуро|Гуро]]. Пазьней было прынята рашэньне не падтрымліваць апэрацыю сіламі флёту, якія былі адпраўленыя на базы. <center><gallery perrow=3 widths="220px" heights="235"> Файл:OttomanBatteryAtGallipoli.jpg|Турэцкая батарэя ў [[Галіпальскі паўвостраў|Галіпалі]] Файл:RNAS armoured cars Cape Helles 1915.jpg|Брытанскія бронеаўтамабілі «[[Rolls-Royce Limited|Ролс-Ройс]]» у бою ў Дарданэл. Файл:Kitchener and Birdwood at Russells Top Anzac.jpg|Фэльдмаршал [[Гарацыа Гэрбэрт Кітчэнэр|лорд Кітчэнэр]] і генэрал [[Уільям Бідвуд]] на пазыцыях падчас бітвы пры [[Галіпалі]] 15 лістапада 1915 </gallery></center> == Баі ў жніўні == Пасьля гэтых няўдач саюзнае камандаваньне пастанавіла павялічыць колькасьць войскаў. Для гэтага ў Галіпалі былі перакінутыя яшчэ 5 [[Дывізія|дывізій]]. [[Высадка ў заліве Суўла|Высадка ў бухце Суўла]] пачалася 6 жніўня. Саюзныя войскі ў Габа-Цэпе, каб палегчыць становішча высаджваючыхся частак, перайшлі ў наступ. Да 8 жніўня было высаджана 10 000 чалавек. У жніўні на ўсіх участках фронту завязаліся жорсткія баі. Аднак прасунуцца наперад анельцам не ўдалося. З-за цяжкіх страт, яны прыпынілі свой рух. Напрыканцы жніўня стала зразумела, што Дарданэльская апэрацыя ня мае посьпеху. == Эвакуацыя == 7 сьнежня Брытанскі ўрад аддае загад аб эвакуацыі саюзных войскаў з Галіпалі, якая завяршылася 9 студзеня 1916 году. == Страты == * [[Брытанская імпэрыя]] страціла забітымі, параненымі і зьніклымі 119,7 тысячаў чалавек. * [[Аўстралія]] страціла 8709 салдат забітымі<ref name="au">[http://www.gold10.ru/news/6836/ Галлиполи — сражение 1915 года]</ref> * [[Новая Зэляндыя]] страціла 2721 салдат забітымі * [[Францыя]] страціла 26,5 — 47 тысячаў чалавек забітымі, параненымі, прапаўшымі бязь вестак і палоннымі * [[Асманская імпэрыя]] страціла ня больш за 186 000 чалавек забітымі, параненымі, прапаўшымі бязь вестак і палоннымі. Раней, па самым пэўным дадзеным, лічылася што турэцкая армія страціла 218 тысячаў чалавек зь іх 66 тысячаў забітымі. Але сучасныя турэцкія гісторыкі Гюльчы і Альдаган пасьля працяглай працы ў архівах пры нязьменьных агульных стратах кажуць пра колькасьць загінуўшых у 101 279&nbsp;человек. Чвэрць беззваротных страт прыпадае на зьніклых безь вестак. == Вынікі == Перамога асманскай арміі ў Галіпала мела вялікае палітычнае і маральнае значэньне, паколькі разьвеяла міт як аб уласнай непаўнавартасьці, так і аб перавазе эўрапейскіх праціўнікаў. Для турак жа ў гістарычнай памяці Галіпалійская бітва мае асаблівае значэньне яшчэ й таму, што адным з арганізатараў абароны Дарданэл быў [[Мустафа Кэмаль Атацюрк|Мустафа Кэмаль]], будучы заснавальнік і прэзыдэнт Турэцкай Рэспублікі (Атацюрк). Шмат у чым дзякуючы посьпеху Турэччыны і Нямеччыны [[Баўгарыя]] [[Балгарыя ў Першай сусьветнай вайне|ўступіла ў вайну]] на [[Цэнтральныя дзяржавы|іх баку]]. Чэрчыль як ініцыятар апэрацыі быў вымушаны сысьці ў адстаўку<ref>Jay Winter. ''Legacy of the Great War: Ninety Years On''. University of Missouri Press, 2009. Page 67.</ref>. == Памяць == === Памяць у Турэччыне === ==== Урачыстая цырымонія з нагоды 100-годзьдзя перамогі ==== 24 красавіка 2015 году ў Турэччыне прайшла ўрачыстая цырымонія з нагоды 100-годзьдзя перамогі ў бітве пры Чанакале. У цырымоніі прымалі ўдзел кіраўнікі дзяржаваў 21 краіны, а таксама высокапастаўленыя асобы з больш чым 70 краінаў. Сярод іх — прэзыдэнт Турэччыны [[Рэджэп Таіп Эрдаган]], прэзыдэнт [[Азэрбайджан]]а [[Ільхам Аліеў]], спадкаемца брытанскага пасаду [[Чарльз (прынц Уэльскі)|Прынц Уэльскі Чарльз]], якія выступілі з прамовай<ref name="president">[http://ru.president.az/articles/14911 Ильхам Алиев принимает участие в церемонии, посвященной 100-летию Победы при Чанаккале, в Турции] // Официальный интернет сайт Президента Азербайджанской Республики. 24 апреля 2015.</ref>. На плошчы помніку «Шэхідляр (помнік)|Шэхідляр», дзе луналі дзяржаўныя сьцягі краінаў-удзельніц бітвы, быў выстаўлена [[ганаровая варта]]. Да помніку былі ўскладзены вянкі. Пасьля хвілінай маўчаньня была ўшанавана памяць загінулых у бітве Чанакале і [[Мустафа Кэмаль Атацюрк|Мустафы Кэмаля Атацюрка]], першага прэзыдэнта Турцыі. Пасьля гэтага прагучаў дзяржаўны гімн Турэччыны, былі прачытаныя аяты з [[Каран]]у і малітвы за спачын душы шахідаў. === Памяць у Аўстраліі і Новай Зэляндыі === [[Файл:Dawn_service_gnangarra_03.jpg|міні|Памінаньне загінулых на Галіпалі ў горадзе [[Пэрт (Аўстралія)|Пэрт]] на заходнім узбярэжжы Аўстраліі]] Дарданэльская апэрацыя стала баявым хрышчэньнем [[АНЗАК]] — першай і найбуйнейшай бітвай у гісторыі [[Аўстралія|Аўстраліі]] і [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]]. Дзень пачатку апэрацыі 25 красавіка ў гэтых краінах адзначаецца як нацыянальны дзень памінаньня<ref>[https://web.archive.org/web/20151004122450/http://conjuncture.ru/anzak-23-04-2015/ День АНЗАК и 100-летняя годовщина сражения при Галлиполи]</ref>. Масавае вынішчэньне маладых людзей у незразумелай вайне на іншым канцы Зямной кулі прымусіла дамініёны ў пэрспэктыве перагледзець адносіны з мэтраполіяй<ref>Trevor Owen Lloyd. ''Empire: The History of the British Empire''. {{ISBN|978-1-85285-259-7}}. Page 146.</ref>. У сьвядомасьці аўстралійцаў замацавалася ідэя, што асноўны цяжар баёў ўзялі на сябе аўстралійцы, у той час як брытанскае камандаваньне прадэманстравала свой непрафэсіяналізм і кепскае стаўленьне да людзкіх страт<ref>Eric Montgomery Andrews. ''The Anzac Illusion: Anglo-Australian Relations during World War I''. Cambridge University Press, 1994. {{ISBN|978-0-521-41914-7}}.</ref>. == У мастацтве == Аўстралійскі фільм Пітэра Ўіра «Галіпалі» (1981) распавядае пра трагічны лёс аўстралійскіх навабранцаў, якія трапілі ў бойню на берагах Турэччыны. Новазэляндзкі рэжысэр [[Пітэр Джэксан]] заявіў пра намер зьняць працяг фільму «Галіпалі». Джэксан, чый дзядуля прымаў удзел у ваенных дзеяньнях, меў намер скончыць працу над фільмам у 2015 годзе, да 100-гадовай гадавіны Дарданэльскай апэрацыі<ref>[https://web.archive.org/web/20121014233558/http://yenisafak.com.tr/Aktuel/Default.aspx?t=17.12.2009&c=5&area=6&i=229230 The Lord of Gelibolu](тур.)</ref>. У 2014 годзе выйшла драма рэжысэра і выканаўцы галоўнай ролі [[Расэл Кроў|Расэла Кроў]] «Шукальнік вады», дзеяньне якой разгортваецца ў 1919 годзе: у цэнтры сюжэту карціны аўстраліец, які адправіўся з роднай Аўстраліі ў Турэччыну, каб знайсьці сваіх траіх сыноў, зьніклых бязь вестак на [[Галіпальскі паўвостраў|Галіпальскім паўвостраве]]. Турэцкія кінастужкі «Чанакале год 1915» (2012) і «Канец дарогі ў Чанакале» (2013) апавядаюць аб Дарданэльскай апэрацыі з боку асманскіх салдат. Швэдзкі гэві-паўэр-мэтал гурт Sabaton мае песьню «Cliffs of Gallipoli» («Скалы Галіпалі»; якая ўваходзіць у аднайменны сынгл альбома «The Art of War»), якая апавядае аб Дарданэльскай апэрацыі. У 2005 годзе турэцкім рэжысэрам Толга Арнекам быў зьняты аб галіпалійскай кампаніі дакумэнтальны фільм «Геліболу». У 2015 годзе выйшаў міні-сэрыял «Галіпалі», які складаецца зь сямі сэрыяў і які распавядае аб чатырох маладых аўстралійскіх хлопцах, якія запісаліся добраахвотнікамі ў армію. У сэрыяле паказаны ўсе жахі тых бітваў, бязглуздыя загады камандзіраў і тое, як гэта ўсё падавалася мірным грамадзянам Вялікабрытаніі. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Кіган Джон Першая сусьветная вайна — М.: АСТ, 2004. — 576 с. — 4000 экз. — {{ISBN|5-170-12437-6}}. * ''Коленковский А. К.'' [http://militera.lib.ru/h/kolenkovsky/index.html Дарданельская операция] — <abbr title="Санкт-Петербург">СПб.</abbr>: Гангут, 2001. — 136& с. — {{ISBN|5-858-75041-9}}. * Сусьветная вайна ў лічбах. — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Военгиз, 1934. — 128 с. — <span class="nowrap">15 000 экз</span> * Бэзіл Ліддел Гарт 1914. Правда о Первой мировой — М.: Эксмо, 2009. — 480 с. — 4300 экз. — {{ISBN|978-5-699-36036-9}}. * ''Алан Мурхед.'' [http://militera.lib.ru/h/moorehead_a/index.html Барацьба за Дарданэлы. Вырашальная бітва паміж Турцыяй і Антантай] — <abbr title="Москва">М.</abbr>: Центрполіграф, 2004 — 383 с. — <span class="nowrap">5000 экз.</span> — {{ISBN|5-952-40729-3}}. * ''Генри Моргентау''. [https://www.litres.ru/genri-morgentau/tragediya-armyanskogo-naroda-istoriya-posla-morgentau/ Воспоминания посла Моргентау] = Ambassador Morgenthau's Story. — М.: Центрполиграф, 2009. — P. 319. — 2000 экз. * ''Больных А. Г.'' [http://avidreaders.ru/book/dardanelly-1915-samoe-krovavoe-porazhenie-cherchillya.html Дарданеллы 1915. Самое кровавое поражение Черчилля.] — М.: Яуза, Эксмо, 2014. — 160 с. — 1800 экз. — {{ISBN|978-5-699-68984-2}}. == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hrono.info/sobyt/1900sob/1915dardan.html Дарданэльская аперацыя на сайце Хронаса] * [https://web.archive.org/web/20150426023823/http://www.islam-penza.ru/news/bitva_pri_chanakkale/2010-06-24-1919 Бітва пры Чанакале] * [https://web.archive.org/web/20160208020731/http://www.gallipoli.ru/military-museum/ Ваенны музей Гелібалу. Памяць аб Дарданэльскай аперацыі] * [http://news.day.az/politics/573492.html 100 гадоў пасля Чанакале. Перамога, якая змяніла гісторыю] * [https://web.archive.org/web/20160207215349/http://www.gallipoli.ru/%D0%B4%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%B0%D0%BD%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F-%D0%BE%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F-1915/ Удзел Расіі ў Дарданэльскай аперацыі] * д/ф [https://web.archive.org/web/20150402135218/http://online-docfilm.com/national_geographic/ngaccident/288-podvodnye-tayny-gallipoli.html «Падводныя таямніцы Галіпалі»] (''Gallipolis Deep Secrets'', National Geographic, 2010) * {{Cite web|url=http://lenta.ru/articles/2015/05/31/galipolli/|title=Галіпалі: апошняя бітва Віктарыянскай эпохі|author=Георгій Алтаржэўскі|publisher=Лента.Ру|date=31 мая 2015|accessdate=2015-05-31}} {{Першая сусьветная вайна}} [[Катэгорыя:Вялікабрытанія ў Першай сусьветнай вайне]] [[Катэгорыя:Нямеччына ў Першай сусьветнай вайне]] [[Катэгорыя:Асманская імпэрыя ў Першай сусьветнай вайне]] [[Катэгорыя:Францыя ў Першай сусьветнай вайне]] [[Катэгорыя:Новая Зэляндыя ў Першай сусьветнай вайне]] [[Катэгорыя:Бітвы Аўстраліі]] [[Катэгорыя:Бітвы Вялікабрытаніі]] [[Катэгорыя:Бітвы Новай Зэляндыі]] [[Катэгорыя:Бітвы Асманскай імпэрыі]] [[Катэгорыя:Бітвы Першай сусьветнай вайны]] [[Катэгорыя:Бітвы Францыі]] o956x6dlmjgtemqrc16huyuuy7er3jw 0 208375 2620772 2549856 2025-06-19T12:44:51Z 78.177.163.183 2620772 wikitext text/x-wiki {{Палітык|подпіс=Signature Aleksandar Vučić.svg|лацінка=Alaksandar Vučyč}} '''Аляксандар Вучыч''' ({{мова-sr|Александар Вучић}}; нарадзіўся {{ДН|5|3|1970}} году, [[Бялград]]) — сэрбскі палітык, прэзыдэнт Сэрбіі з 2017 году. Да гэтага прэм’ер-міністар, генэральны сакратар нацыянальнага савету па бясьпецы, старшыня ўраду Сэрбіі, старшыня [[Сэрбская прагрэсіўная партыя|Сэрбскай прагрэсіўнай партыі]]. Былы міністар абароны Сэрбіі. На працягу чатырнаццаці гадоў зьяўляўся генэральным сакратаром Сэрбскай радыкальнай партыі. == Жыцьцяпіс == Нарадзіўся 5 сакавіка 1970 году ў Бялградзе, у сям’і Ангеліны і Анджэлка Вучычаў. Скончыў юрыдычны факультэт [[Бялградзкі ўнівэрсытэт|Бялградзкага ўнівэрсытэту]]. У 1993 годзе стаў сябрам Сэрбскай радыкальнай партыі. Пасьля перамогі радыкалаў на мясцовых выбарах у Зэмуне ў 1996 годзе, заняў пост дырэктара спартыўнага бізнэс-цэнтру «Пінк». Пасьля пазапарлямэнцкіх выбараў 2014 году Прагрэсіўная партыя атрымала 158 з 250 месцаў у парлямэнце і сфармавала кіруючую кааліцыю з Сацыялістычнай партыяй Сэрбіі. Вучыч быў абраны [[прэм’ер-міністар Сэрбіі|прэм’ер-міністрам Сэрбіі]]. У жніўні 2016 году заявіў, што на той момант адзіным разьвязаньнем [[Косаўская вайна|косаўскай праблемы]] было б прызнаньне Сэрбіяй [[Міжнародна-прававы статус Косава|незалежнасьці Рэспублікі Косава]], але гэта немагчыма і гэтага ня будзе<ref>[https://web.archive.org/web/20160920171601/http://ruserbia.com/politics/4534-aleksandr-vuchich-sejchas-edinstvennym-resheniem-bylo-by-priznanie-nezavisimosti-kosovo Александр Вучич: Сейчас единственным решением было бы признание независимости Косово]</ref>. 2 красавіка 2017 году перамог на прэзыдэнцкіх выбарах у Сэрбіі. 30 траўня 2017 году падаў заяву аб сыходзе з пасады старшыні ўраду. Інагурацыя адбылася 31 траўня<ref>[https://rg.ru/2017/04/03/aleksandr-vuchich-obiavil-o-pobede-na-vyborah-prezidenta-serbii.html Александр Вучич объявил о победе на выборах президента Сербии — Российская газета]</ref>. 17 студзеня 2023 году заганіў спробу залучэньня расейскім вайсковым прадпрыемствам «[[Група Вагнэра|Вагнэр]]» сэрбаў праз сацыяльную сетку «[[У кантакце|Ў кантакце]]» для ўдзелу ў [[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|расейскім уварваньні ва Ўкраіну]]. Аляксандар Вучыч адзначыў: «Чаму вы, з „Вагнэра“, клічаце кагосьці з Сэрбіі, калі ведаеце, што гэта супярэчыць нашым правілам?» Пры гэтым Вучыч адмовіў у законнасьці дзейнасьці «Вагнэра» ў Сэрбіі, бо заканадаўства Сэрбіі забараняе ўдзел сваіх грамадзян у канфліктах за мяжой<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прэзыдэнт Сэрбіі Вучыч заклікаў Расею спыніць вярбоўку сэрбаў на вайну супраць Украіны|спасылка=https://www.svaboda.org/a/32227304.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=17 студзеня 2023|дата доступу=19 студзеня 2023}}</ref>. Жанаты, мае дваіх дзяцей. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Вікіцытатнік}} {{Commons}} * [https://web.archive.org/web/20210508165430/http://www.predsednik.rs/ Сайт прэзыдэнта Сэрбіі] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Вучыч, Александар}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Бялградзкага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Сэрбскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Прэзыдэнты Сэрбіі]] [[Катэгорыя:Міністры абароны Сэрбіі]] [[Катэгорыя:Прэм’ер-міністры Сэрбіі]] 8g8bmxwryuf9a0j6ndpt2kqh9j8z978 0 213933 2620837 2532752 2025-06-19T20:34:25Z Dymitr 10914 крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Игудала,_Андре?oldid=144246862 2620837 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст}} '''А́ндрэ Та́йлэр Ігуда́ла''' ({{мова-en|Andre Tyler Iguodala}}; 28 студзеня 1984 году, [[Спрынгфілд (Іліной)|Спрынгфілд]], [[Іліной]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі прафэсійны [[Баскетбол|баскетбаліст]], які выступаў за «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз|Філадэлфію Сэвэнці Сыксэрз]]», «[[Дэнвэр Нагетс]]», «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» і «[[Маямі Гіт]]» у [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі]]. Тройчы станавіўся [[Сьпіс фіналаў НБА|чэмпіёнам НБА]] ў складзе «Ўорыярз», стаўшы [[Самы каштоўны гулец фіналу НБА|самым каштоўным гульцом фінальнай сэрыі]] ў [[Фінал НБА 2015|2015 годзе]]. У [[Гульня ўсіх зорак НБА 2012|2012 годзе]] адзіны раз [[Сьпіс удзельнікаў гульняў усіх зорак НБА|трапіў]] на [[Гульня ўсіх зорак НБА|гульню ўсіх зорак НБА]] і двойчы станавіўся чальцом [[Абарончая зборная НБА|абарончых зборных НБА]]. [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе сярод мужчынаў 2010 году|Чэмпіён сьвету 2010 году]] і пераможца [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] ў складзе [[зборная ЗША па баскетболе|зборнай ЗША]]. == Кар’ера == === Пачатак === На драфце НБА Ігудала быў абраны ў першым раўндзе пад дзявятым нумарам клюбам «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз]]». Каманда загадзя разьлічвала выбраць Ігудалу і ладзіла зь ім да драфту закрытыя трэнаваньні, каб не прыцягваць увагу канкурэнтаў да пэрспэктыўнага гульца<ref>Abrams, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20150402093621/http://grantland.com/features/how-andre-iguodala-scottie-pippen/ «The New Pippen»]. Grantland.</ref>. Ня ўсе, аднак, пагаджаліся, што Ігудала гатовы да [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|НБА]]. Былы трэнэр і аглядальнік [[ESPN]] Дык Вітале пісаў, што Андрэ робіць велізарную памылку, пакідаючы [[Арызонскі ўнівэрсытэт]], дзе ён яшчэ шмат чаму можа навучыцца ў трэнэра Олсана<ref>Vitale, Dick. [https://web.archive.org/web/20150621191904/http://espn.go.com/dickvitale/vcolumn040420draftmistakes.html «Some declaring for draft are making a mistake»]. ESPN.</ref>. [[Файл:Andre dunks.jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст выконвае данк на адмысловым спаборніцтве.]] Свой дэбютны сэзон у НБА Ігудала скончыў з паказьнікам у 9 пунктаў, 5,7 падборы і 3 перадачы ў сярэднім за гульню. Ён быў адзіным з гульцоў «Філадэлфіі», хто ўсе 82 матчы рэгулярнага [[НБА 2004—2005 гадоў|сэзону 2004—2005 гадоў]] і пяць матчаў плэй-оф пачынаў у стартавай пяцёрцы. Таксама ён быў адзіным з пачаткоўцаў сэзону, хто паклаў на свой рахунак [[трыпл-дабл]]. Да таго ж, баскетбаліст трапіў на восьмы радок сярод гульцоў лігі паводле колькасьці перахопаў у сярэднім за гульню (1,68). Усё гэта дазволіла яму ўвайсьці ў першую сымбалічную Зборную найлепшых навічкоў сэзону<ref>[https://web.archive.org/web/20150402170127/http://articles.philly.com/2005-05-06/sports/25441655_1_sixers-organization-atlanta-s-josh-smith-new-jersey-s-nenad-krstic «76ers’ Iguodala makes NBA all-rookie team»]. Philly.</ref>. У другі сэзон спартовец таксама згуляў усе 82 гульні рэгулярнага сэзону ў пачатковай пяцёрцы, а ягоная выніковасьць павялічылася да 12,3 пунктаў, 5,9 падбораў і 3,1 перадачаў за гульню. У тым сэзоне «Сэвэнці Сыксэрз» трапілі ў крызу, у выніку чаго каманда не патрапіла ў плэй-оф. У дадатак каманда страціла важнага гульца [[Ален Айвэрсан|Алена Айвэрсана]], які быў абменены ў «[[Дэнвэр Нагетс]]»<ref>DuPree, David. [https://web.archive.org/web/20150403081613/http://usatoday30.usatoday.com/sports/basketball/nba/2006-12-19-iverson-trade_x.htm «Sixers trade Iverson to Nuggets»]. USA Today.</ref>. У адсутнасьць Айвэрсана Ігудала ўзяў на сябе лідэрскія функцыі ў камандзе. Праз два дні па абмене ён набраў у гульні супраць «[[Бостан Сэлтыкс]]» 31 пункт і дапамог «Філадэлфіі» перапыніць сэрыю з 12 паразаў. У [[НБА 2006—2007 гадоў|сэзоне 2006—2007 гадоў]] выніковасьць гульца ўзрасла з 12,3 да 18,2 пунктаў у сярэднім за гульню. У наступных чатырох сэзонах ён у сярэднім набіраў 17 пунктаў за гульню. Улетку 2008 году баскетбаліст склаў зь «Філадэлфіяй» новы шасьцігадовы кантракт на суму 80 мільёнаў даляраў<ref>Abbott, Henry. [https://web.archive.org/web/20140929181850/http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3532139 «Sources: Iguodala agrees to six-year, $80 million deal with Sixers»]. ESPN.</ref>. Падобны кантракт, які рабіў Ігудалу самым высокааплатным гульцом у камандзе, аўтаматычна азначаў павышэньне попыту на яго. Камэнтуючы ўгоду, мэнэджар Эд Стэфанскі казаў пра тое, што Ігудала выконвае вялікі аб’ём працы і імкнецца дапамагаць партнэрам па-за пляцоўкай. Андрэ наведваў трэнавальныя лягеры для маладых гульцоў, браў удзел у вітаньні пачаткоўцаў пасьля драфту і меў значную актыўнасьць у сацыяльных сетках, падбадзёрваючы партнэраў<ref>Deitch, Dennis. [https://web.archive.org/web/20150402121602/http://www.delcotimes.com/general-news/20090710/boss-iguodala-the-76ers-leader-now «Boss: Iguodala the 76ers’ leader now»]. The Delaware County Daily Times.</ref>. За восем сэзонаў, якія Ігудала правёў у «Філадэлфіі», каманда пяць разоў гуляла ў плэй-оф, але толькі адзін раз змагла прайсьці далей за першы раўнд, і была вельмі далёкая ад узроўню «Сэвэнці Сыксэрз» пачатку 2000-х гадоў. Заўзятары і адмыслоўцы сыходзіліся ў меркаваньні, што Ігудала ня ёсьць той супэрзоркай, вакол якой можна будаваць каманду. У 2012 годзе Ігудала, які пачаў набіраць менш пунктаў, але кампэнсаваў гэты недахоп вялікай колькасьцю перадач, падбораў і больш карыснай гульнёй у абароне, упершыню ў сваёй кар’еры атрымаў запрашэньне на [[Матч усіх зорак НБА]]. У вырашальнай гульні сэрыі плэй-оф супраць «[[Чыкага Булз]]» два пасьпяховыя штрафныя кідкі Ігудалы за дзьве сэкунды да канца гульні вывелі «Філадэлфію» ў другі раўнд<ref>Steele, David. [https://web.archive.org/web/20150402104835/http://www.sportingnews.com/nba/story/2012-05-10/chicago-bulls-omer-asik-joakim-noah-derrick-rose «Iguodala’s free throws lift Sixers into second round»]. Sporting News.</ref>. Тым ня менш, улетку 2012 году кіраўніцтва клюбу пастанавіла абмяняць баскетбаліста ў «Дэнвэр Нагетс». === Кароткі час у Дэнвэры === [[Файл:Lakers vs Nuggets 2013-01-06 (6).JPG|значак|зьлева|У часе кароткага часу ў складзе «[[Дэнвэр Нагетс]]».]] 10 жніўня 2012 году Ігудала далучыўся да «Дэнвэр Нагетс» у выніку чатырохбаковага абмену. Для самога Ігудалы навіна аб абмене стала нечаканасьцю, бо ён даведаўся аб гэтым ад партнэра па камандзе, калі выступаў на [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|Алімпійскіх гульнях 2012 году]]. Дэбютны матч у складзе «Дэнвэра» Ігудала правёў супраць сваёй былой каманды ў Філадэлфіі. «Дэнвэр» зазнаў паразу зь лікам 75:84, а атлет вызначыўся 11 пунктамі. У новым клюбе пад кіраўніцтвам [[Джордж Карл|Джорджа Карла]] Ігудала ўжо ня быў галоўным атакуючым гульцом. Пры гэтым ён даваў адчувальную карысьць сваімі перадачамі і гульнёй у абароне. Каманда ўдала выступіла ў рэгулярным [[НБА 2012—2013 гадоў|сэзоне 2012—2013 гадоў]], здабыўшы 57 перамог пры 25 паразах, але ў першым раўндзе плэй-оф, маючы некалькі траўмаваных гульцоў, каманда саступіла «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» паводле вынікаў шасьці гульняў. Пасьля гэтай паразы Карл быў звольнены з пасады галоўнага трэнэра, а гулец пачаў шукаць сабе новую каманду. === «Голдэн Стэйт Ўорыярз» === На Ігудалу прэтэндавала адразу некалькі клюбаў, у тым ліку «[[Далас Мавэрыкс]]», «[[Сакрамэнта Кінгс]]» і «Голдэн Стэйт Ўорыярз». Шанец «Ўорыярз» займець гульца былі найменш высокімі празь вялікую колькасьць высокааплатных гульцоў. Перамовы зацягнуліся праз сытуацыі з [[Дўайт Гаўард|Дўайтам Гаўардам]], які вёў перамовы з тымі ж клюбамі, што і Ігудала, і ўважаўся больш пажаданым узмацненьнем. Нарэшце, сытуацыя разьвязалася, то бок «Ўорыярз» знайшлі спосаб расчысьціць свае плацежныя каштарысы, пазбавіўшыся ад некалькіх гульцоў, і 5 ліпеня 2013 году прадстаўнікі клюбу ўзгоднілі з Ігудалам чатырохгадовы кантракт на суму 48 мільёнаў даляраў<ref>Young, Royce. [https://web.archive.org/web/20150911053427/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/22711842/andre-iguodala-signs-fouryear-deal-with-warriors «Andre Iguodala signs four-year deal with Warriors»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала стаў каштоўным дадаткам да маладой каманды і ейных лідэраў, сярод якіх былі [[Стэфэн Кары]] і [[Клэй Томпсан]]. [[Файл:Andre Iguodala, Kris Humphries (16453091858).jpg|значак|Ігудала ў барацьбе з [[Крыс Гамфрыс|Крысам Гамфрысам]].]] У дэбютным сэзоне пад кіраўніцтвам [[Марк Джэксан|Марка Джэксана]] атакуючая роля Ігудалы зьменшылася яшчэ больш. Ён браў удзел у розыгрышы мяча на пэрымэтры, але зрэдку сам завяршаў нападніцкія акцыі. Затое ў абароне на Ігудалу клаліся найважнейшыя функцыі. Паводле вынікаў [[НБА 2013—2014 гадоў|сэзону 2013—2014 гадоў]] Ігудала заняў першае месца ў НБА паводле паказьніку плюс-мінус, маючы ў сярэднім +9 за гульню. У апытаньні на званьне найлепшага абарончага гульца сэзону ён заняў пяты радок і быў улучаны ў першую Зборную ўсіх зорак абароны<ref>Leung, Diamond. [https://web.archive.org/web/20150402154805/http://www.mercurynews.com/warriors/ci_25882164/warriors-andre-iguodala-named-nbas-all-defensive-first «Warriors’ Andre Iguodala named to NBA's All-Defensive first team»]. San Jose Mercury News.</ref>. Улетку ў камандзе зьмяніўся галоўны трэнэр, які зрабіў гульца запасным. Ігудала спакойна паставіўся да таго, што выходзіць на пляцоўку яму цяпер давялося з лаўкі запасных. Добрае паразуменьне паміж гульцом і трэнэрам было дасягнутае шмат у чым дзякуючы таму, што абодва ў свой час прайшлі школу Лута Олсана ў Арызонскім унівэрсытэце<ref name="Bishara">Bishara, Motez. Ogura, Junko. [https://web.archive.org/web/20151218102352/http://edition.cnn.com/2015/11/04/sport/andre-iguodala-golden-state-nba-basketball-olympics/index.html «Andre Iguodala: NBA 'chef' cooks up championship-winning recipe»]. CNN.</ref>. [[Файл:Andre Iguodala 2016 (cropped).jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст у складзе «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]».]] Цягам сэзону «Голдэн Стэйт» прасоўваўся праз плэй-оф і трапіў у фінал НБА, дзе перамог «[[Кліўлэнд Кавальерз]]» зь лікам 4:2. За часам сэрыі, пасьля таго, як лік стаў 2:1 на карысьць «Кавальерз», галоўны трэнэр «Ўорыярз» [[Стыў Кер]] перавёў Ігудалу ў стартавую пяцёрку. Ён пэрсанальна абараняўся супраць галоўнай зоркі «Кавальерз» [[Леброн Джэймз|Леброна Джэймза]]. Калі Андрэ знаходзіўся на пляцоўцы, Джэймз закідваў толькі 38,1% кідкоў з гульні<ref name="Strauss">Strauss, Ethan Sherwood. [https://www.webcitation.org/6ZLZkTHuI?url=http://espn.go.com/nba/playoffs/2015/story/_/id/13096860/andre-iguodala-golden-state-warriors-named-nba-finals-mvp «Andre Iguodala named Finals MVP after coming off bench to begin series»]. ESPN.</ref>. Акрамя таго, Ігудала дзейнічаў вельмі карысна і ў атацы, у фінальнай сэрыі набіраючы ў сярэднім 16,3 пунктаў, робячы 5,8 падбораў і 4 перадачы, а ў шостай гульні сэрыі ён закінуў некалькі асабліва важных трохпунктавых<ref>Moore, Matt. [https://web.archive.org/web/20151003185515/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/25216834/andre-iguodala-wins-2015-nba-finals-mvp «Andre Iguodala’s defense on LeBron helps him win Finals MVP»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала быў прызнаны самым каштоўным гульцом фіналу, прычым упершыню гэты тытул дастаўся гульцу, які ня ўсе матчы фінальнай сэрыі пачынаў у стартавай пяцёрцы<ref name="Strauss"/>. З пачаткам [[НБА 2015—2016 гадоў|сэзону 2015—2016 гадоў]] Ігудала вярнуўся на лаву запасных<ref name="Bishara"/>. [[НБА 2016—2017 гадоў|Сэзон 2016—2017 гадоў]] Ігудала ў чарговы раз праводзіў як шосты гулец. Ратацыя ў клюбе стала яшчэ больш шчыльнай з прыходам [[Кевін Д’юрант|Кевіна Д’юранта]]. Раздражненьне Ігудалы ў сувязі з недастатковым гульнёвым часам і няўдачамі клюбу сталі прычынамі рэзкай прамовы гульца на адной з пасьляматчавых канфэрэнцыяў. У міжсэзоньні 2017 году «Ўорыярз» павялічылі суму прапанаванага трохгадовага кантракту да 42 мільёнаў, але Ігудалу гэтая сума не задавола. Фінальная сума ўсё ж такі была павялічаная, таму баскетбаліст застаўся ў камандзе. Першы рэгулярны сэзон пасьля падаўжэньня кантракту стаў для Ігудалы няўдалым, бо ў ім гулец паказаў найгоршыя вынікі за ўсю кар’еру ў НБА<ref>Tjarks, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20190209124218/https://www.theringer.com/nba/2018/5/14/17351172/andre-iguodala-warriors-playoffs «The Warriors Don’t Just Have the Best Stars, They Have the Best Role Player»]. The Ringer.</ref>. У свой шосты сэзон з «Ўорыярз» Ігудала ў пяты раз запар выйшаў з камандай у фінал чэмпіянату НБА. У паўфінале [[Заходняя канфэрэнцыя (НБА)|Заходняй канфэрэнцыі]] супраць «[[Г’юстан Рокетс]]» яму было даручана апекаваць [[Джэймз Гардэн|Джэймза Гардэна]]. Калі Ігудала быў на пляцоўцы Гардэн набіраў значна менш пунктаў. У фінале канфэрэнцыі Ігудала пасьпяхова апекаваў лідэра «[[Портлэнд Трэйл Блэйзэрз]]» [[Дэм’ен Лілард|Дэм’ена Ліларда]], а таксама прынёс камандзе перамогу ў першай гульні сэрыі, перахапіўшы мяч падчас апошняй атакі супернікаў. У фінальнай сэрыі супраць «[[Таронта Рэптарз]]» гулец набраў вырашальныя пункты ў другой гульні на пляцоўцы супернікаў<ref>Tom Haberstroh. [https://web.archive.org/web/20190619225519/https://www.nbcsports.com/philadelphia/nba-insider-tom-haberstroh/andre-iguodala-no-stats-hall-famer «Andre Iguodala: The No-Stats Hall of Famer»]. NBC Sports</ref>. === Апошнія гады === 7 ліпеня 2019 году Ігудала разам з правам выбару ў першым раўндзе драфту быў выпраўлены ў «[[Мэмфіс Грызьліз]]» у абмен на [[Джуліян Ўошбэрн|Джуліяна Ўошбэрна]]. За новы клюб, аднак, баскетбаліст не згуляў увогуле, а ў лютым 2020 году далучыўся да «[[Маямі Гіт]]» на ўмовах падаўжэньня кантракту<ref>[https://web.archive.org/web/20200206133532/https://www.nba.com/article/2020/02/05/reports-andre-iguodala-trade-heat-grizzlies «Reports: Grizzlies extend-and-trade Andre Iguodala to Heat»]. NBA.</ref>. З новым клюбам Ігудала ў шосты раз за кар’еру дакрочыў да фіналу НБА, але там «Маямі» ў шасьці гульнях саступіў «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]»<ref name="1yeardeal">[https://web.archive.org/web/20211021153529/https://www.nba.com/news/andre-iguodala-returns-to-warriors-on-1-year-deal «Andre Iguodala returns to Warriors on 1-year deal»]. NBA.</ref>. Пасьля таго як «Маямі» ўлетку 2021 году пастанавілі не працягваць кантракт з Ігудалам, у жніўні было аб’яўлена аб вяртаньні гульца ў склад «Ўорыярз». Клюб падпісаў з вэтэранам гадавы кантракт<ref name="1yeardeal"/>. За сэзон Ігудала выходзіў на пляцоўку больш чым у 30 матчах, у якіх у сярэднім гуляў блізу 20 хвілінаў. У плэй-оф яго выкарыстоўвалі менш, але ўсё ж гулец выходзіў на пляцоўку ў сямі гульнях і ў выніку здабыў з камандай свой чацьверты тытул чэмпіёна НБА<ref>Drew, Kevin. [https://web.archive.org/web/20220617050122/https://www.npr.org/2022/06/17/1105784888/golden-state-defeats-the-boston-celtics-to-win-the-nba-championship «Golden State defeats the Boston Celtics to win the NBA Championship»]. NPR.</ref>. Улетку 2022 году форвард падоўжыў кантракт яшчэ на год, у сваім падкасьце падкрэсьліўшы, што гэта, мажліва, будзе ягоным апошнім сэзонам у НБА<ref>Spears, Justin. [https://web.archive.org/web/20230514153821/https://tucson.com/sports/arizonawildcats/basketball/former-arizona-wildcat-andre-iguodala-retires-from-nba-after-19-seasons/article_20d6a63e-f1d4-11ed-bd10-c77c5c9ec305.html «Former Arizona Wildcat Andre Iguodala expected to retire from NBA after 19 seasons»]. Arizona Daily Star.</ref>. Перад пачаткам [[НБА 2023—2024 гадоў|сэзону 2023—2024 гадоў]], пасьля 19 сэзонаў у НБА, гулец абвесьціў аб завяршэнні гульнёвой кар’еры<ref>Wells, Adam. [https://web.archive.org/web/20231020190158/https://bleacherreport.com/articles/10072985-andre-iguodala-retires-after-19-nba-seasons-won-4-titles-finals-mvp-with-warriors «Andre Iguodala Retires After 19 NBA Seasons; Won 4 Titles, Finals MVP with Warriors»]. Bleacher Report.</ref><ref>Spears, Marc J. [https://web.archive.org/web/20231021020757/https://www.espn.co.uk/nba/story/_/id/38701750/four-nba-champion-andre-iguodala-retires-19-seasons «Four-time NBA champion Andre Iguodala retires after 19 seasons»]. ESPN.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ігудала, Андрэ}} [[Катэгорыя:Баскетбалісты ЗША]] [[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] 5fv945ynpk3u617ckhxx5pv78rxduxo 2620838 2620837 2025-06-19T20:35:51Z Dymitr 10914 выпраўленьне спасылак 2620838 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст}} '''А́ндрэ Та́йлэр Ігуда́ла''' ({{мова-en|Andre Tyler Iguodala}}; 28 студзеня 1984 году, [[Спрынгфілд (Іліной)|Спрынгфілд]], [[Іліной]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі прафэсійны [[Баскетбол|баскетбаліст]], які выступаў за «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз|Філадэлфію Сэвэнці Сыксэрз]]», «[[Дэнвэр Нагетс]]», «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» і «[[Маямі Гіт]]» у [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі]]. Тройчы станавіўся [[Сьпіс фіналаў НБА|чэмпіёнам НБА]] ў складзе «Ўорыярз», стаўшы [[Самы каштоўны гулец фіналу НБА|самым каштоўным гульцом фінальнай сэрыі]] ў [[Фінал НБА 2015|2015 годзе]]. У [[Гульня ўсіх зорак НБА 2012|2012 годзе]] адзіны раз [[Сьпіс удзельнікаў гульняў усіх зорак НБА|трапіў]] на [[Гульня ўсіх зорак НБА|гульню ўсіх зорак НБА]] і двойчы станавіўся чальцом [[Абарончая зборная НБА|абарончых зборных НБА]]. [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе сярод мужчынаў 2010 году|Чэмпіён сьвету 2010 году]] і пераможца [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] ў складзе [[Мужчынская зборная ЗША па баскетболе|зборнай ЗША]]. == Кар’ера == === Пачатак === На драфце НБА Ігудала быў абраны ў першым раўндзе пад дзявятым нумарам клюбам «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз]]». Каманда загадзя разьлічвала выбраць Ігудалу і ладзіла зь ім да драфту закрытыя трэнаваньні, каб не прыцягваць увагу канкурэнтаў да пэрспэктыўнага гульца<ref>Abrams, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20150402093621/http://grantland.com/features/how-andre-iguodala-scottie-pippen/ «The New Pippen»]. Grantland.</ref>. Ня ўсе, аднак, пагаджаліся, што Ігудала гатовы да [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|НБА]]. Былы трэнэр і аглядальнік [[ESPN]] Дык Вітале пісаў, што Андрэ робіць велізарную памылку, пакідаючы [[Арызонскі ўнівэрсытэт]], дзе ён яшчэ шмат чаму можа навучыцца ў трэнэра Олсана<ref>Vitale, Dick. [https://web.archive.org/web/20150621191904/http://espn.go.com/dickvitale/vcolumn040420draftmistakes.html «Some declaring for draft are making a mistake»]. ESPN.</ref>. [[Файл:Andre dunks.jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст выконвае данк на адмысловым спаборніцтве.]] Свой дэбютны сэзон у НБА Ігудала скончыў з паказьнікам у 9 пунктаў, 5,7 падборы і 3 перадачы ў сярэднім за гульню. Ён быў адзіным з гульцоў «Філадэлфіі», хто ўсе 82 матчы рэгулярнага [[НБА 2004—2005 гадоў|сэзону 2004—2005 гадоў]] і пяць матчаў плэй-оф пачынаў у стартавай пяцёрцы. Таксама ён быў адзіным з пачаткоўцаў сэзону, хто паклаў на свой рахунак [[трыпл-дабл]]. Да таго ж, баскетбаліст трапіў на восьмы радок сярод гульцоў лігі паводле колькасьці перахопаў у сярэднім за гульню (1,68). Усё гэта дазволіла яму ўвайсьці ў першую сымбалічную Зборную найлепшых навічкоў сэзону<ref>[https://web.archive.org/web/20150402170127/http://articles.philly.com/2005-05-06/sports/25441655_1_sixers-organization-atlanta-s-josh-smith-new-jersey-s-nenad-krstic «76ers’ Iguodala makes NBA all-rookie team»]. Philly.</ref>. У другі сэзон спартовец таксама згуляў усе 82 гульні рэгулярнага сэзону ў пачатковай пяцёрцы, а ягоная выніковасьць павялічылася да 12,3 пунктаў, 5,9 падбораў і 3,1 перадачаў за гульню. У тым сэзоне «Сэвэнці Сыксэрз» трапілі ў крызу, у выніку чаго каманда не патрапіла ў плэй-оф. У дадатак каманда страціла важнага гульца [[Ален Айвэрсан|Алена Айвэрсана]], які быў абменены ў «[[Дэнвэр Нагетс]]»<ref>DuPree, David. [https://web.archive.org/web/20150403081613/http://usatoday30.usatoday.com/sports/basketball/nba/2006-12-19-iverson-trade_x.htm «Sixers trade Iverson to Nuggets»]. USA Today.</ref>. У адсутнасьць Айвэрсана Ігудала ўзяў на сябе лідэрскія функцыі ў камандзе. Праз два дні па абмене ён набраў у гульні супраць «[[Бостан Сэлтыкс]]» 31 пункт і дапамог «Філадэлфіі» перапыніць сэрыю з 12 паразаў. У [[НБА 2006—2007 гадоў|сэзоне 2006—2007 гадоў]] выніковасьць гульца ўзрасла з 12,3 да 18,2 пунктаў у сярэднім за гульню. У наступных чатырох сэзонах ён у сярэднім набіраў 17 пунктаў за гульню. Улетку 2008 году баскетбаліст склаў зь «Філадэлфіяй» новы шасьцігадовы кантракт на суму 80 мільёнаў даляраў<ref>Abbott, Henry. [https://web.archive.org/web/20140929181850/http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3532139 «Sources: Iguodala agrees to six-year, $80 million deal with Sixers»]. ESPN.</ref>. Падобны кантракт, які рабіў Ігудалу самым высокааплатным гульцом у камандзе, аўтаматычна азначаў павышэньне попыту на яго. Камэнтуючы ўгоду, мэнэджар Эд Стэфанскі казаў пра тое, што Ігудала выконвае вялікі аб’ём працы і імкнецца дапамагаць партнэрам па-за пляцоўкай. Андрэ наведваў трэнавальныя лягеры для маладых гульцоў, браў удзел у вітаньні пачаткоўцаў пасьля драфту і меў значную актыўнасьць у сацыяльных сетках, падбадзёрваючы партнэраў<ref>Deitch, Dennis. [https://web.archive.org/web/20150402121602/http://www.delcotimes.com/general-news/20090710/boss-iguodala-the-76ers-leader-now «Boss: Iguodala the 76ers’ leader now»]. The Delaware County Daily Times.</ref>. За восем сэзонаў, якія Ігудала правёў у «Філадэлфіі», каманда пяць разоў гуляла ў плэй-оф, але толькі адзін раз змагла прайсьці далей за першы раўнд, і была вельмі далёкая ад узроўню «Сэвэнці Сыксэрз» пачатку 2000-х гадоў. Заўзятары і адмыслоўцы сыходзіліся ў меркаваньні, што Ігудала ня ёсьць той супэрзоркай, вакол якой можна будаваць каманду. У 2012 годзе Ігудала, які пачаў набіраць менш пунктаў, але кампэнсаваў гэты недахоп вялікай колькасьцю перадач, падбораў і больш карыснай гульнёй у абароне, упершыню ў сваёй кар’еры атрымаў запрашэньне на [[Матч усіх зорак НБА]]. У вырашальнай гульні сэрыі плэй-оф супраць «[[Чыкага Булз]]» два пасьпяховыя штрафныя кідкі Ігудалы за дзьве сэкунды да канца гульні вывелі «Філадэлфію» ў другі раўнд<ref>Steele, David. [https://web.archive.org/web/20150402104835/http://www.sportingnews.com/nba/story/2012-05-10/chicago-bulls-omer-asik-joakim-noah-derrick-rose «Iguodala’s free throws lift Sixers into second round»]. Sporting News.</ref>. Тым ня менш, улетку 2012 году кіраўніцтва клюбу пастанавіла абмяняць баскетбаліста ў «Дэнвэр Нагетс». === Кароткі час у Дэнвэры === [[Файл:Lakers vs Nuggets 2013-01-06 (6).JPG|значак|зьлева|У часе кароткага часу ў складзе «[[Дэнвэр Нагетс]]».]] 10 жніўня 2012 году Ігудала далучыўся да «Дэнвэр Нагетс» у выніку чатырохбаковага абмену. Для самога Ігудалы навіна аб абмене стала нечаканасьцю, бо ён даведаўся аб гэтым ад партнэра па камандзе, калі выступаў на [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|Алімпійскіх гульнях 2012 году]]. Дэбютны матч у складзе «Дэнвэра» Ігудала правёў супраць сваёй былой каманды ў Філадэлфіі. «Дэнвэр» зазнаў паразу зь лікам 75:84, а атлет вызначыўся 11 пунктамі. У новым клюбе пад кіраўніцтвам [[Джордж Карл|Джорджа Карла]] Ігудала ўжо ня быў галоўным атакуючым гульцом. Пры гэтым ён даваў адчувальную карысьць сваімі перадачамі і гульнёй у абароне. Каманда ўдала выступіла ў рэгулярным [[НБА 2012—2013 гадоў|сэзоне 2012—2013 гадоў]], здабыўшы 57 перамог пры 25 паразах, але ў першым раўндзе плэй-оф, маючы некалькі траўмаваных гульцоў, каманда саступіла «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» паводле вынікаў шасьці гульняў. Пасьля гэтай паразы Карл быў звольнены з пасады галоўнага трэнэра, а гулец пачаў шукаць сабе новую каманду. === «Голдэн Стэйт Ўорыярз» === На Ігудалу прэтэндавала адразу некалькі клюбаў, у тым ліку «[[Далас Мавэрыкс]]», «[[Сакрамэнта Кінгс]]» і «Голдэн Стэйт Ўорыярз». Шанец «Ўорыярз» займець гульца былі найменш высокімі празь вялікую колькасьць высокааплатных гульцоў. Перамовы зацягнуліся праз сытуацыі з [[Дўайт Гаўард|Дўайтам Гаўардам]], які вёў перамовы з тымі ж клюбамі, што і Ігудала, і ўважаўся больш пажаданым узмацненьнем. Нарэшце, сытуацыя разьвязалася, то бок «Ўорыярз» знайшлі спосаб расчысьціць свае плацежныя каштарысы, пазбавіўшыся ад некалькіх гульцоў, і 5 ліпеня 2013 году прадстаўнікі клюбу ўзгоднілі з Ігудалам чатырохгадовы кантракт на суму 48 мільёнаў даляраў<ref>Young, Royce. [https://web.archive.org/web/20150911053427/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/22711842/andre-iguodala-signs-fouryear-deal-with-warriors «Andre Iguodala signs four-year deal with Warriors»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала стаў каштоўным дадаткам да маладой каманды і ейных лідэраў, сярод якіх былі [[Стэфэн Кары]] і [[Клэй Томпсан]]. [[Файл:Andre Iguodala, Kris Humphries (16453091858).jpg|значак|Ігудала ў барацьбе з [[Крыс Гамфрыс|Крысам Гамфрысам]].]] У дэбютным сэзоне пад кіраўніцтвам [[Марк Джэксан|Марка Джэксана]] атакуючая роля Ігудалы зьменшылася яшчэ больш. Ён браў удзел у розыгрышы мяча на пэрымэтры, але зрэдку сам завяршаў нападніцкія акцыі. Затое ў абароне на Ігудалу клаліся найважнейшыя функцыі. Паводле вынікаў [[НБА 2013—2014 гадоў|сэзону 2013—2014 гадоў]] Ігудала заняў першае месца ў НБА паводле паказьніку плюс-мінус, маючы ў сярэднім +9 за гульню. У апытаньні на званьне найлепшага абарончага гульца сэзону ён заняў пяты радок і быў улучаны ў першую Зборную ўсіх зорак абароны<ref>Leung, Diamond. [https://web.archive.org/web/20150402154805/http://www.mercurynews.com/warriors/ci_25882164/warriors-andre-iguodala-named-nbas-all-defensive-first «Warriors’ Andre Iguodala named to NBA's All-Defensive first team»]. San Jose Mercury News.</ref>. Улетку ў камандзе зьмяніўся галоўны трэнэр, які зрабіў гульца запасным. Ігудала спакойна паставіўся да таго, што выходзіць на пляцоўку яму цяпер давялося з лаўкі запасных. Добрае паразуменьне паміж гульцом і трэнэрам было дасягнутае шмат у чым дзякуючы таму, што абодва ў свой час прайшлі школу Лута Олсана ў Арызонскім унівэрсытэце<ref name="Bishara">Bishara, Motez. Ogura, Junko. [https://web.archive.org/web/20151218102352/http://edition.cnn.com/2015/11/04/sport/andre-iguodala-golden-state-nba-basketball-olympics/index.html «Andre Iguodala: NBA 'chef' cooks up championship-winning recipe»]. CNN.</ref>. [[Файл:Andre Iguodala 2016 (cropped).jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст у складзе «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]».]] Цягам сэзону «Голдэн Стэйт» прасоўваўся праз плэй-оф і трапіў у фінал НБА, дзе перамог «[[Кліўлэнд Кавальерз]]» зь лікам 4:2. За часам сэрыі, пасьля таго, як лік стаў 2:1 на карысьць «Кавальерз», галоўны трэнэр «Ўорыярз» [[Стыў Кер]] перавёў Ігудалу ў стартавую пяцёрку. Ён пэрсанальна абараняўся супраць галоўнай зоркі «Кавальерз» [[Леброн Джэймз|Леброна Джэймза]]. Калі Андрэ знаходзіўся на пляцоўцы, Джэймз закідваў толькі 38,1% кідкоў з гульні<ref name="Strauss">Strauss, Ethan Sherwood. [https://www.webcitation.org/6ZLZkTHuI?url=http://espn.go.com/nba/playoffs/2015/story/_/id/13096860/andre-iguodala-golden-state-warriors-named-nba-finals-mvp «Andre Iguodala named Finals MVP after coming off bench to begin series»]. ESPN.</ref>. Акрамя таго, Ігудала дзейнічаў вельмі карысна і ў атацы, у фінальнай сэрыі набіраючы ў сярэднім 16,3 пунктаў, робячы 5,8 падбораў і 4 перадачы, а ў шостай гульні сэрыі ён закінуў некалькі асабліва важных трохпунктавых<ref>Moore, Matt. [https://web.archive.org/web/20151003185515/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/25216834/andre-iguodala-wins-2015-nba-finals-mvp «Andre Iguodala’s defense on LeBron helps him win Finals MVP»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала быў прызнаны самым каштоўным гульцом фіналу, прычым упершыню гэты тытул дастаўся гульцу, які ня ўсе матчы фінальнай сэрыі пачынаў у стартавай пяцёрцы<ref name="Strauss"/>. З пачаткам [[НБА 2015—2016 гадоў|сэзону 2015—2016 гадоў]] Ігудала вярнуўся на лаву запасных<ref name="Bishara"/>. [[НБА 2016—2017 гадоў|Сэзон 2016—2017 гадоў]] Ігудала ў чарговы раз праводзіў як шосты гулец. Ратацыя ў клюбе стала яшчэ больш шчыльнай з прыходам [[Кевін Д’юрант|Кевіна Д’юранта]]. Раздражненьне Ігудалы ў сувязі з недастатковым гульнёвым часам і няўдачамі клюбу сталі прычынамі рэзкай прамовы гульца на адной з пасьляматчавых канфэрэнцыяў. У міжсэзоньні 2017 году «Ўорыярз» павялічылі суму прапанаванага трохгадовага кантракту да 42 мільёнаў, але Ігудалу гэтая сума не задавола. Фінальная сума ўсё ж такі была павялічаная, таму баскетбаліст застаўся ў камандзе. Першы рэгулярны сэзон пасьля падаўжэньня кантракту стаў для Ігудалы няўдалым, бо ў ім гулец паказаў найгоршыя вынікі за ўсю кар’еру ў НБА<ref>Tjarks, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20190209124218/https://www.theringer.com/nba/2018/5/14/17351172/andre-iguodala-warriors-playoffs «The Warriors Don’t Just Have the Best Stars, They Have the Best Role Player»]. The Ringer.</ref>. У свой шосты сэзон з «Ўорыярз» Ігудала ў пяты раз запар выйшаў з камандай у фінал чэмпіянату НБА. У паўфінале [[Заходняя канфэрэнцыя (НБА)|Заходняй канфэрэнцыі]] супраць «[[Г’юстан Рокетс]]» яму было даручана апекаваць [[Джэймз Гардэн|Джэймза Гардэна]]. Калі Ігудала быў на пляцоўцы Гардэн набіраў значна менш пунктаў. У фінале канфэрэнцыі Ігудала пасьпяхова апекаваў лідэра «[[Портлэнд Трэйл Блэйзэрз]]» [[Дэм’ен Лілард|Дэм’ена Ліларда]], а таксама прынёс камандзе перамогу ў першай гульні сэрыі, перахапіўшы мяч падчас апошняй атакі супернікаў. У фінальнай сэрыі супраць «[[Таронта Рэптарз]]» гулец набраў вырашальныя пункты ў другой гульні на пляцоўцы супернікаў<ref>Tom Haberstroh. [https://web.archive.org/web/20190619225519/https://www.nbcsports.com/philadelphia/nba-insider-tom-haberstroh/andre-iguodala-no-stats-hall-famer «Andre Iguodala: The No-Stats Hall of Famer»]. NBC Sports</ref>. === Апошнія гады === 7 ліпеня 2019 году Ігудала разам з правам выбару ў першым раўндзе драфту быў выпраўлены ў «[[Мэмфіс Грызьліз]]» у абмен на [[Джуліян Ўошбэрн|Джуліяна Ўошбэрна]]. За новы клюб, аднак, баскетбаліст не згуляў увогуле, а ў лютым 2020 году далучыўся да «[[Маямі Гіт]]» на ўмовах падаўжэньня кантракту<ref>[https://web.archive.org/web/20200206133532/https://www.nba.com/article/2020/02/05/reports-andre-iguodala-trade-heat-grizzlies «Reports: Grizzlies extend-and-trade Andre Iguodala to Heat»]. NBA.</ref>. З новым клюбам Ігудала ў шосты раз за кар’еру дакрочыў да фіналу НБА, але там «Маямі» ў шасьці гульнях саступіў «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]»<ref name="1yeardeal">[https://web.archive.org/web/20211021153529/https://www.nba.com/news/andre-iguodala-returns-to-warriors-on-1-year-deal «Andre Iguodala returns to Warriors on 1-year deal»]. NBA.</ref>. Пасьля таго як «Маямі» ўлетку 2021 году пастанавілі не працягваць кантракт з Ігудалам, у жніўні было аб’яўлена аб вяртаньні гульца ў склад «Ўорыярз». Клюб падпісаў з вэтэранам гадавы кантракт<ref name="1yeardeal"/>. За сэзон Ігудала выходзіў на пляцоўку больш чым у 30 матчах, у якіх у сярэднім гуляў блізу 20 хвілінаў. У плэй-оф яго выкарыстоўвалі менш, але ўсё ж гулец выходзіў на пляцоўку ў сямі гульнях і ў выніку здабыў з камандай свой чацьверты тытул чэмпіёна НБА<ref>Drew, Kevin. [https://web.archive.org/web/20220617050122/https://www.npr.org/2022/06/17/1105784888/golden-state-defeats-the-boston-celtics-to-win-the-nba-championship «Golden State defeats the Boston Celtics to win the NBA Championship»]. NPR.</ref>. Улетку 2022 году форвард падоўжыў кантракт яшчэ на год, у сваім падкасьце падкрэсьліўшы, што гэта, мажліва, будзе ягоным апошнім сэзонам у НБА<ref>Spears, Justin. [https://web.archive.org/web/20230514153821/https://tucson.com/sports/arizonawildcats/basketball/former-arizona-wildcat-andre-iguodala-retires-from-nba-after-19-seasons/article_20d6a63e-f1d4-11ed-bd10-c77c5c9ec305.html «Former Arizona Wildcat Andre Iguodala expected to retire from NBA after 19 seasons»]. Arizona Daily Star.</ref>. Перад пачаткам [[НБА 2023—2024 гадоў|сэзону 2023—2024 гадоў]], пасьля 19 сэзонаў у НБА, гулец абвесьціў аб завяршэнні гульнёвой кар’еры<ref>Wells, Adam. [https://web.archive.org/web/20231020190158/https://bleacherreport.com/articles/10072985-andre-iguodala-retires-after-19-nba-seasons-won-4-titles-finals-mvp-with-warriors «Andre Iguodala Retires After 19 NBA Seasons; Won 4 Titles, Finals MVP with Warriors»]. Bleacher Report.</ref><ref>Spears, Marc J. [https://web.archive.org/web/20231021020757/https://www.espn.co.uk/nba/story/_/id/38701750/four-nba-champion-andre-iguodala-retires-19-seasons «Four-time NBA champion Andre Iguodala retires after 19 seasons»]. ESPN.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ігудала, Андрэ}} [[Катэгорыя:Баскетбалісты ЗША]] [[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] 8w8lrvlszuvov7xrc6jotektdja98zk 2620844 2620838 2025-06-19T22:10:43Z Dymitr 10914 артаграфія 2620844 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст}} '''А́ндрэ Та́йлер Ігуда́ла''' ({{мова-en|Andre Tyler Iguodala}}; 28 студзеня 1984 году, [[Спрынгфілд (Іліной)|Спрынгфілд]], [[Іліной]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі прафэсійны [[Баскетбол|баскетбаліст]], які выступаў за «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз|Філадэлфію Сэвэнці Сыксэрз]]», «[[Дэнвэр Нагетс]]», «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» і «[[Маямі Гіт]]» у [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі]]. Тройчы станавіўся [[Сьпіс фіналаў НБА|чэмпіёнам НБА]] ў складзе «Ўорыярз», стаўшы [[Самы каштоўны гулец фіналу НБА|самым каштоўным гульцом фінальнай сэрыі]] ў [[Фінал НБА 2015|2015 годзе]]. У [[Гульня ўсіх зорак НБА 2012|2012 годзе]] адзіны раз [[Сьпіс удзельнікаў гульняў усіх зорак НБА|трапіў]] на [[Гульня ўсіх зорак НБА|гульню ўсіх зорак НБА]] і двойчы станавіўся чальцом [[Абарончая зборная НБА|абарончых зборных НБА]]. [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе сярод мужчынаў 2010 году|Чэмпіён сьвету 2010 году]] і пераможца [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] ў складзе [[Мужчынская зборная ЗША па баскетболе|зборнай ЗША]]. == Кар’ера == === Пачатак === На драфце НБА Ігудала быў абраны ў першым раўндзе пад дзявятым нумарам клюбам «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз]]». Каманда загадзя разьлічвала выбраць Ігудалу і ладзіла зь ім да драфту закрытыя трэнаваньні, каб не прыцягваць увагу канкурэнтаў да пэрспэктыўнага гульца<ref>Abrams, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20150402093621/http://grantland.com/features/how-andre-iguodala-scottie-pippen/ «The New Pippen»]. Grantland.</ref>. Ня ўсе, аднак, пагаджаліся, што Ігудала гатовы да [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|НБА]]. Былы трэнэр і аглядальнік [[ESPN]] Дык Вітале пісаў, што Андрэ робіць велізарную памылку, пакідаючы [[Арызонскі ўнівэрсытэт]], дзе ён яшчэ шмат чаму можа навучыцца ў трэнэра Олсана<ref>Vitale, Dick. [https://web.archive.org/web/20150621191904/http://espn.go.com/dickvitale/vcolumn040420draftmistakes.html «Some declaring for draft are making a mistake»]. ESPN.</ref>. [[Файл:Andre dunks.jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст выконвае данк на адмысловым спаборніцтве.]] Свой дэбютны сэзон у НБА Ігудала скончыў з паказьнікам у 9 пунктаў, 5,7 падборы і 3 перадачы ў сярэднім за гульню. Ён быў адзіным з гульцоў «Філадэлфіі», хто ўсе 82 матчы рэгулярнага [[НБА 2004—2005 гадоў|сэзону 2004—2005 гадоў]] і пяць матчаў плэй-оф пачынаў у стартавай пяцёрцы. Таксама ён быў адзіным з пачаткоўцаў сэзону, хто паклаў на свой рахунак [[трыпл-дабл]]. Да таго ж, баскетбаліст трапіў на восьмы радок сярод гульцоў лігі паводле колькасьці перахопаў у сярэднім за гульню (1,68). Усё гэта дазволіла яму ўвайсьці ў першую сымбалічную Зборную найлепшых навічкоў сэзону<ref>[https://web.archive.org/web/20150402170127/http://articles.philly.com/2005-05-06/sports/25441655_1_sixers-organization-atlanta-s-josh-smith-new-jersey-s-nenad-krstic «76ers’ Iguodala makes NBA all-rookie team»]. Philly.</ref>. У другі сэзон спартовец таксама згуляў усе 82 гульні рэгулярнага сэзону ў пачатковай пяцёрцы, а ягоная выніковасьць павялічылася да 12,3 пунктаў, 5,9 падбораў і 3,1 перадачаў за гульню. У тым сэзоне «Сэвэнці Сыксэрз» трапілі ў крызу, у выніку чаго каманда не патрапіла ў плэй-оф. У дадатак каманда страціла важнага гульца [[Ален Айвэрсан|Алена Айвэрсана]], які быў абменены ў «[[Дэнвэр Нагетс]]»<ref>DuPree, David. [https://web.archive.org/web/20150403081613/http://usatoday30.usatoday.com/sports/basketball/nba/2006-12-19-iverson-trade_x.htm «Sixers trade Iverson to Nuggets»]. USA Today.</ref>. У адсутнасьць Айвэрсана Ігудала ўзяў на сябе лідэрскія функцыі ў камандзе. Праз два дні па абмене ён набраў у гульні супраць «[[Бостан Сэлтыкс]]» 31 пункт і дапамог «Філадэлфіі» перапыніць сэрыю з 12 паразаў. У [[НБА 2006—2007 гадоў|сэзоне 2006—2007 гадоў]] выніковасьць гульца ўзрасла з 12,3 да 18,2 пунктаў у сярэднім за гульню. У наступных чатырох сэзонах ён у сярэднім набіраў 17 пунктаў за гульню. Улетку 2008 году баскетбаліст склаў зь «Філадэлфіяй» новы шасьцігадовы кантракт на суму 80 мільёнаў даляраў<ref>Abbott, Henry. [https://web.archive.org/web/20140929181850/http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3532139 «Sources: Iguodala agrees to six-year, $80 million deal with Sixers»]. ESPN.</ref>. Падобны кантракт, які рабіў Ігудалу самым высокааплатным гульцом у камандзе, аўтаматычна азначаў павышэньне попыту на яго. Камэнтуючы ўгоду, мэнэджар Эд Стэфанскі казаў пра тое, што Ігудала выконвае вялікі аб’ём працы і імкнецца дапамагаць партнэрам па-за пляцоўкай. Андрэ наведваў трэнавальныя лягеры для маладых гульцоў, браў удзел у вітаньні пачаткоўцаў пасьля драфту і меў значную актыўнасьць у сацыяльных сетках, падбадзёрваючы партнэраў<ref>Deitch, Dennis. [https://web.archive.org/web/20150402121602/http://www.delcotimes.com/general-news/20090710/boss-iguodala-the-76ers-leader-now «Boss: Iguodala the 76ers’ leader now»]. The Delaware County Daily Times.</ref>. За восем сэзонаў, якія Ігудала правёў у «Філадэлфіі», каманда пяць разоў гуляла ў плэй-оф, але толькі адзін раз змагла прайсьці далей за першы раўнд, і была вельмі далёкая ад узроўню «Сэвэнці Сыксэрз» пачатку 2000-х гадоў. Заўзятары і адмыслоўцы сыходзіліся ў меркаваньні, што Ігудала ня ёсьць той супэрзоркай, вакол якой можна будаваць каманду. У 2012 годзе Ігудала, які пачаў набіраць менш пунктаў, але кампэнсаваў гэты недахоп вялікай колькасьцю перадач, падбораў і больш карыснай гульнёй у абароне, упершыню ў сваёй кар’еры атрымаў запрашэньне на [[Матч усіх зорак НБА]]. У вырашальнай гульні сэрыі плэй-оф супраць «[[Чыкага Булз]]» два пасьпяховыя штрафныя кідкі Ігудалы за дзьве сэкунды да канца гульні вывелі «Філадэлфію» ў другі раўнд<ref>Steele, David. [https://web.archive.org/web/20150402104835/http://www.sportingnews.com/nba/story/2012-05-10/chicago-bulls-omer-asik-joakim-noah-derrick-rose «Iguodala’s free throws lift Sixers into second round»]. Sporting News.</ref>. Тым ня менш, улетку 2012 году кіраўніцтва клюбу пастанавіла абмяняць баскетбаліста ў «Дэнвэр Нагетс». === Кароткі час у Дэнвэры === [[Файл:Lakers vs Nuggets 2013-01-06 (6).JPG|значак|зьлева|У часе кароткага часу ў складзе «[[Дэнвэр Нагетс]]».]] 10 жніўня 2012 году Ігудала далучыўся да «Дэнвэр Нагетс» у выніку чатырохбаковага абмену. Для самога Ігудалы навіна аб абмене стала нечаканасьцю, бо ён даведаўся аб гэтым ад партнэра па камандзе, калі выступаў на [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|Алімпійскіх гульнях 2012 году]]. Дэбютны матч у складзе «Дэнвэра» Ігудала правёў супраць сваёй былой каманды ў Філадэлфіі. «Дэнвэр» зазнаў паразу зь лікам 75:84, а атлет вызначыўся 11 пунктамі. У новым клюбе пад кіраўніцтвам [[Джордж Карл|Джорджа Карла]] Ігудала ўжо ня быў галоўным атакуючым гульцом. Пры гэтым ён даваў адчувальную карысьць сваімі перадачамі і гульнёй у абароне. Каманда ўдала выступіла ў рэгулярным [[НБА 2012—2013 гадоў|сэзоне 2012—2013 гадоў]], здабыўшы 57 перамог пры 25 паразах, але ў першым раўндзе плэй-оф, маючы некалькі траўмаваных гульцоў, каманда саступіла «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» паводле вынікаў шасьці гульняў. Пасьля гэтай паразы Карл быў звольнены з пасады галоўнага трэнэра, а гулец пачаў шукаць сабе новую каманду. === «Голдэн Стэйт Ўорыярз» === На Ігудалу прэтэндавала адразу некалькі клюбаў, у тым ліку «[[Далас Мавэрыкс]]», «[[Сакрамэнта Кінгс]]» і «Голдэн Стэйт Ўорыярз». Шанец «Ўорыярз» займець гульца былі найменш высокімі празь вялікую колькасьць высокааплатных гульцоў. Перамовы зацягнуліся праз сытуацыі з [[Дўайт Гаўард|Дўайтам Гаўардам]], які вёў перамовы з тымі ж клюбамі, што і Ігудала, і ўважаўся больш пажаданым узмацненьнем. Нарэшце, сытуацыя разьвязалася, то бок «Ўорыярз» знайшлі спосаб расчысьціць свае плацежныя каштарысы, пазбавіўшыся ад некалькіх гульцоў, і 5 ліпеня 2013 году прадстаўнікі клюбу ўзгоднілі з Ігудалам чатырохгадовы кантракт на суму 48 мільёнаў даляраў<ref>Young, Royce. [https://web.archive.org/web/20150911053427/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/22711842/andre-iguodala-signs-fouryear-deal-with-warriors «Andre Iguodala signs four-year deal with Warriors»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала стаў каштоўным дадаткам да маладой каманды і ейных лідэраў, сярод якіх былі [[Стэфэн Кары]] і [[Клэй Томпсан]]. [[Файл:Andre Iguodala, Kris Humphries (16453091858).jpg|значак|Ігудала ў барацьбе з [[Крыс Гамфрыс|Крысам Гамфрысам]].]] У дэбютным сэзоне пад кіраўніцтвам [[Марк Джэксан|Марка Джэксана]] атакуючая роля Ігудалы зьменшылася яшчэ больш. Ён браў удзел у розыгрышы мяча на пэрымэтры, але зрэдку сам завяршаў нападніцкія акцыі. Затое ў абароне на Ігудалу клаліся найважнейшыя функцыі. Паводле вынікаў [[НБА 2013—2014 гадоў|сэзону 2013—2014 гадоў]] Ігудала заняў першае месца ў НБА паводле паказьніку плюс-мінус, маючы ў сярэднім +9 за гульню. У апытаньні на званьне найлепшага абарончага гульца сэзону ён заняў пяты радок і быў улучаны ў першую Зборную ўсіх зорак абароны<ref>Leung, Diamond. [https://web.archive.org/web/20150402154805/http://www.mercurynews.com/warriors/ci_25882164/warriors-andre-iguodala-named-nbas-all-defensive-first «Warriors’ Andre Iguodala named to NBA's All-Defensive first team»]. San Jose Mercury News.</ref>. Улетку ў камандзе зьмяніўся галоўны трэнэр, які зрабіў гульца запасным. Ігудала спакойна паставіўся да таго, што выходзіць на пляцоўку яму цяпер давялося з лаўкі запасных. Добрае паразуменьне паміж гульцом і трэнэрам было дасягнутае шмат у чым дзякуючы таму, што абодва ў свой час прайшлі школу Лута Олсана ў Арызонскім унівэрсытэце<ref name="Bishara">Bishara, Motez. Ogura, Junko. [https://web.archive.org/web/20151218102352/http://edition.cnn.com/2015/11/04/sport/andre-iguodala-golden-state-nba-basketball-olympics/index.html «Andre Iguodala: NBA 'chef' cooks up championship-winning recipe»]. CNN.</ref>. [[Файл:Andre Iguodala 2016 (cropped).jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст у складзе «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]».]] Цягам сэзону «Голдэн Стэйт» прасоўваўся праз плэй-оф і трапіў у фінал НБА, дзе перамог «[[Кліўлэнд Кавальерз]]» зь лікам 4:2. За часам сэрыі, пасьля таго, як лік стаў 2:1 на карысьць «Кавальерз», галоўны трэнэр «Ўорыярз» [[Стыў Кер]] перавёў Ігудалу ў стартавую пяцёрку. Ён пэрсанальна абараняўся супраць галоўнай зоркі «Кавальерз» [[Леброн Джэймз|Леброна Джэймза]]. Калі Андрэ знаходзіўся на пляцоўцы, Джэймз закідваў толькі 38,1% кідкоў з гульні<ref name="Strauss">Strauss, Ethan Sherwood. [https://www.webcitation.org/6ZLZkTHuI?url=http://espn.go.com/nba/playoffs/2015/story/_/id/13096860/andre-iguodala-golden-state-warriors-named-nba-finals-mvp «Andre Iguodala named Finals MVP after coming off bench to begin series»]. ESPN.</ref>. Акрамя таго, Ігудала дзейнічаў вельмі карысна і ў атацы, у фінальнай сэрыі набіраючы ў сярэднім 16,3 пунктаў, робячы 5,8 падбораў і 4 перадачы, а ў шостай гульні сэрыі ён закінуў некалькі асабліва важных трохпунктавых<ref>Moore, Matt. [https://web.archive.org/web/20151003185515/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/25216834/andre-iguodala-wins-2015-nba-finals-mvp «Andre Iguodala’s defense on LeBron helps him win Finals MVP»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала быў прызнаны самым каштоўным гульцом фіналу, прычым упершыню гэты тытул дастаўся гульцу, які ня ўсе матчы фінальнай сэрыі пачынаў у стартавай пяцёрцы<ref name="Strauss"/>. З пачаткам [[НБА 2015—2016 гадоў|сэзону 2015—2016 гадоў]] Ігудала вярнуўся на лаву запасных<ref name="Bishara"/>. [[НБА 2016—2017 гадоў|Сэзон 2016—2017 гадоў]] Ігудала ў чарговы раз праводзіў як шосты гулец. Ратацыя ў клюбе стала яшчэ больш шчыльнай з прыходам [[Кевін Д’юрант|Кевіна Д’юранта]]. Раздражненьне Ігудалы ў сувязі з недастатковым гульнёвым часам і няўдачамі клюбу сталі прычынамі рэзкай прамовы гульца на адной з пасьляматчавых канфэрэнцыяў. У міжсэзоньні 2017 году «Ўорыярз» павялічылі суму прапанаванага трохгадовага кантракту да 42 мільёнаў, але Ігудалу гэтая сума не задавола. Фінальная сума ўсё ж такі была павялічаная, таму баскетбаліст застаўся ў камандзе. Першы рэгулярны сэзон пасьля падаўжэньня кантракту стаў для Ігудалы няўдалым, бо ў ім гулец паказаў найгоршыя вынікі за ўсю кар’еру ў НБА<ref>Tjarks, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20190209124218/https://www.theringer.com/nba/2018/5/14/17351172/andre-iguodala-warriors-playoffs «The Warriors Don’t Just Have the Best Stars, They Have the Best Role Player»]. The Ringer.</ref>. У свой шосты сэзон з «Ўорыярз» Ігудала ў пяты раз запар выйшаў з камандай у фінал чэмпіянату НБА. У паўфінале [[Заходняя канфэрэнцыя (НБА)|Заходняй канфэрэнцыі]] супраць «[[Г’юстан Рокетс]]» яму было даручана апекаваць [[Джэймз Гардэн|Джэймза Гардэна]]. Калі Ігудала быў на пляцоўцы Гардэн набіраў значна менш пунктаў. У фінале канфэрэнцыі Ігудала пасьпяхова апекаваў лідэра «[[Портлэнд Трэйл Блэйзэрз]]» [[Дэм’ен Лілард|Дэм’ена Ліларда]], а таксама прынёс камандзе перамогу ў першай гульні сэрыі, перахапіўшы мяч падчас апошняй атакі супернікаў. У фінальнай сэрыі супраць «[[Таронта Рэптарз]]» гулец набраў вырашальныя пункты ў другой гульні на пляцоўцы супернікаў<ref>Tom Haberstroh. [https://web.archive.org/web/20190619225519/https://www.nbcsports.com/philadelphia/nba-insider-tom-haberstroh/andre-iguodala-no-stats-hall-famer «Andre Iguodala: The No-Stats Hall of Famer»]. NBC Sports</ref>. === Апошнія гады === 7 ліпеня 2019 году Ігудала разам з правам выбару ў першым раўндзе драфту быў выпраўлены ў «[[Мэмфіс Грызьліз]]» у абмен на [[Джуліян Ўошбэрн|Джуліяна Ўошбэрна]]. За новы клюб, аднак, баскетбаліст не згуляў увогуле, а ў лютым 2020 году далучыўся да «[[Маямі Гіт]]» на ўмовах падаўжэньня кантракту<ref>[https://web.archive.org/web/20200206133532/https://www.nba.com/article/2020/02/05/reports-andre-iguodala-trade-heat-grizzlies «Reports: Grizzlies extend-and-trade Andre Iguodala to Heat»]. NBA.</ref>. З новым клюбам Ігудала ў шосты раз за кар’еру дакрочыў да фіналу НБА, але там «Маямі» ў шасьці гульнях саступіў «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]»<ref name="1yeardeal">[https://web.archive.org/web/20211021153529/https://www.nba.com/news/andre-iguodala-returns-to-warriors-on-1-year-deal «Andre Iguodala returns to Warriors on 1-year deal»]. NBA.</ref>. Пасьля таго як «Маямі» ўлетку 2021 году пастанавілі не працягваць кантракт з Ігудалам, у жніўні было аб’яўлена аб вяртаньні гульца ў склад «Ўорыярз». Клюб падпісаў з вэтэранам гадавы кантракт<ref name="1yeardeal"/>. За сэзон Ігудала выходзіў на пляцоўку больш чым у 30 матчах, у якіх у сярэднім гуляў блізу 20 хвілінаў. У плэй-оф яго выкарыстоўвалі менш, але ўсё ж гулец выходзіў на пляцоўку ў сямі гульнях і ў выніку здабыў з камандай свой чацьверты тытул чэмпіёна НБА<ref>Drew, Kevin. [https://web.archive.org/web/20220617050122/https://www.npr.org/2022/06/17/1105784888/golden-state-defeats-the-boston-celtics-to-win-the-nba-championship «Golden State defeats the Boston Celtics to win the NBA Championship»]. NPR.</ref>. Улетку 2022 году форвард падоўжыў кантракт яшчэ на год, у сваім падкасьце падкрэсьліўшы, што гэта, мажліва, будзе ягоным апошнім сэзонам у НБА<ref>Spears, Justin. [https://web.archive.org/web/20230514153821/https://tucson.com/sports/arizonawildcats/basketball/former-arizona-wildcat-andre-iguodala-retires-from-nba-after-19-seasons/article_20d6a63e-f1d4-11ed-bd10-c77c5c9ec305.html «Former Arizona Wildcat Andre Iguodala expected to retire from NBA after 19 seasons»]. Arizona Daily Star.</ref>. Перад пачаткам [[НБА 2023—2024 гадоў|сэзону 2023—2024 гадоў]], пасьля 19 сэзонаў у НБА, гулец абвесьціў аб завяршэнні гульнёвой кар’еры<ref>Wells, Adam. [https://web.archive.org/web/20231020190158/https://bleacherreport.com/articles/10072985-andre-iguodala-retires-after-19-nba-seasons-won-4-titles-finals-mvp-with-warriors «Andre Iguodala Retires After 19 NBA Seasons; Won 4 Titles, Finals MVP with Warriors»]. Bleacher Report.</ref><ref>Spears, Marc J. [https://web.archive.org/web/20231021020757/https://www.espn.co.uk/nba/story/_/id/38701750/four-nba-champion-andre-iguodala-retires-19-seasons «Four-time NBA champion Andre Iguodala retires after 19 seasons»]. ESPN.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ігудала, Андрэ}} [[Катэгорыя:Баскетбалісты ЗША]] [[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] grt6trrpqraolm8whmw8dlb0hhjcv07 2620871 2620844 2025-06-20T07:25:10Z Dymitr 10914 артаграфія 2620871 wikitext text/x-wiki {{Баскетбаліст}} '''А́ндрэ Та́йлер Ігуда́ла''' ({{мова-en|Andre Tyler Iguodala}}; 28 студзеня 1984 году, [[Спрынгфілд (Іліной)|Спрынгфілд]], [[Іліной]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі прафэсійны [[Баскетбол|баскетбаліст]], які выступаў за «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз|Філадэлфію Сэвэнці Сыксэрз]]», «[[Дэнвэр Нагетс]]», «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» і «[[Маямі Гіт]]» у [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі]]. Тройчы станавіўся [[Сьпіс фіналаў НБА|чэмпіёнам НБА]] ў складзе «Ўорыярз», стаўшы [[Самы каштоўны гулец фіналу НБА|самым каштоўным гульцом фінальнай сэрыі]] ў [[Фінал НБА 2015|2015 годзе]]. У [[Гульня ўсіх зорак НБА 2012|2012 годзе]] адзіны раз [[Сьпіс удзельнікаў гульняў усіх зорак НБА|трапіў]] на [[Гульня ўсіх зорак НБА|гульню ўсіх зорак НБА]] і двойчы станавіўся чальцом [[Абарончая зборная НБА|абарончых зборных НБА]]. [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе сярод мужчынаў 2010 году|Чэмпіён сьвету 2010 году]] і пераможца [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] ў складзе [[Мужчынская зборная ЗША па баскетболе|зборнай ЗША]]. == Кар’ера == === Пачатак === На драфце НБА Ігудала быў абраны ў першым раўндзе пад дзявятым нумарам клюбам «[[Філадэлфія Сэвэнці Сыксэрз]]». Каманда загадзя разьлічвала выбраць Ігудалу і ладзіла зь ім да драфту закрытыя трэнаваньні, каб не прыцягваць увагу канкурэнтаў да пэрспэктыўнага гульца<ref>Abrams, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20150402093621/http://grantland.com/features/how-andre-iguodala-scottie-pippen/ «The New Pippen»]. Grantland.</ref>. Ня ўсе, аднак, пагаджаліся, што Ігудала гатовы да [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|НБА]]. Былы трэнэр і аглядальнік [[ESPN]] Дык Вітале пісаў, што Андрэ робіць велізарную памылку, пакідаючы [[Арызонскі ўнівэрсытэт]], дзе ён яшчэ шмат чаму можа навучыцца ў трэнэра Олсана<ref>Vitale, Dick. [https://web.archive.org/web/20150621191904/http://espn.go.com/dickvitale/vcolumn040420draftmistakes.html «Some declaring for draft are making a mistake»]. ESPN.</ref>. [[Файл:Andre dunks.jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст выконвае данк на адмысловым спаборніцтве.]] Свой дэбютны сэзон у НБА Ігудала скончыў з паказьнікам у 9 пунктаў, 5,7 падборы і 3 перадачы ў сярэднім за гульню. Ён быў адзіным з гульцоў «Філадэлфіі», хто ўсе 82 матчы рэгулярнага [[НБА 2004—2005 гадоў|сэзону 2004—2005 гадоў]] і пяць матчаў плэй-оф пачынаў у стартавай пяцёрцы. Таксама ён быў адзіным з пачаткоўцаў сэзону, хто паклаў на свой рахунак [[трыпл-дабл]]. Да таго ж, баскетбаліст трапіў на восьмы радок сярод гульцоў лігі паводле колькасьці перахопаў у сярэднім за гульню (1,68). Усё гэта дазволіла яму ўвайсьці ў першую сымбалічную Зборную найлепшых навічкоў сэзону<ref>[https://web.archive.org/web/20150402170127/http://articles.philly.com/2005-05-06/sports/25441655_1_sixers-organization-atlanta-s-josh-smith-new-jersey-s-nenad-krstic «76ers’ Iguodala makes NBA all-rookie team»]. Philly.</ref>. У другі сэзон спартовец таксама згуляў усе 82 гульні рэгулярнага сэзону ў пачатковай пяцёрцы, а ягоная выніковасьць павялічылася да 12,3 пунктаў, 5,9 падбораў і 3,1 перадачаў за гульню. У тым сэзоне «Сэвэнці Сыксэрз» трапілі ў крызу, у выніку чаго каманда не патрапіла ў плэй-оф. У дадатак каманда страціла важнага гульца [[Ален Айвэрсан|Алена Айвэрсана]], які быў абменены ў «[[Дэнвэр Нагетс]]»<ref>DuPree, David. [https://web.archive.org/web/20150403081613/http://usatoday30.usatoday.com/sports/basketball/nba/2006-12-19-iverson-trade_x.htm «Sixers trade Iverson to Nuggets»]. USA Today.</ref>. У адсутнасьць Айвэрсана Ігудала ўзяў на сябе лідэрскія функцыі ў камандзе. Праз два дні па абмене ён набраў у гульні супраць «[[Бостан Сэлтыкс]]» 31 пункт і дапамог «Філадэлфіі» перапыніць сэрыю з 12 паразаў. У [[НБА 2006—2007 гадоў|сэзоне 2006—2007 гадоў]] выніковасьць гульца ўзрасла з 12,3 да 18,2 пунктаў у сярэднім за гульню. У наступных чатырох сэзонах ён у сярэднім набіраў 17 пунктаў за гульню. Улетку 2008 году баскетбаліст склаў зь «Філадэлфіяй» новы шасьцігадовы кантракт на суму 80 мільёнаў даляраў<ref>Abbott, Henry. [https://web.archive.org/web/20140929181850/http://sports.espn.go.com/nba/news/story?id=3532139 «Sources: Iguodala agrees to six-year, $80 million deal with Sixers»]. ESPN.</ref>. Падобны кантракт, які рабіў Ігудалу самым высокааплатным гульцом у камандзе, аўтаматычна азначаў павышэньне попыту на яго. Камэнтуючы ўгоду, мэнэджар Эд Стэфанскі казаў пра тое, што Ігудала выконвае вялікі аб’ём працы і імкнецца дапамагаць партнэрам па-за пляцоўкай. Андрэ наведваў трэнавальныя лягеры для маладых гульцоў, браў удзел у вітаньні пачаткоўцаў пасьля драфту і меў значную актыўнасьць у сацыяльных сетках, падбадзёрваючы партнэраў<ref>Deitch, Dennis. [https://web.archive.org/web/20150402121602/http://www.delcotimes.com/general-news/20090710/boss-iguodala-the-76ers-leader-now «Boss: Iguodala the 76ers’ leader now»]. The Delaware County Daily Times.</ref>. За восем сэзонаў, якія Ігудала правёў у «Філадэлфіі», каманда пяць разоў гуляла ў плэй-оф, але толькі адзін раз змагла прайсьці далей за першы раўнд, і была вельмі далёкая ад узроўню «Сэвэнці Сыксэрз» пачатку 2000-х гадоў. Заўзятары і адмыслоўцы сыходзіліся ў меркаваньні, што Ігудала ня ёсьць той супэрзоркай, вакол якой можна будаваць каманду. У 2012 годзе Ігудала, які пачаў набіраць менш пунктаў, але кампэнсаваў гэты недахоп вялікай колькасьцю перадач, падбораў і больш карыснай гульнёй у абароне, упершыню ў сваёй кар’еры атрымаў запрашэньне на [[Матч усіх зорак НБА]]. У вырашальнай гульні сэрыі плэй-оф супраць «[[Чыкага Булз]]» два пасьпяховыя штрафныя кідкі Ігудалы за дзьве сэкунды да канца гульні вывелі «Філадэлфію» ў другі раўнд<ref>Steele, David. [https://web.archive.org/web/20150402104835/http://www.sportingnews.com/nba/story/2012-05-10/chicago-bulls-omer-asik-joakim-noah-derrick-rose «Iguodala’s free throws lift Sixers into second round»]. Sporting News.</ref>. Тым ня менш, улетку 2012 году кіраўніцтва клюбу пастанавіла абмяняць баскетбаліста ў «Дэнвэр Нагетс». === Кароткі час у Дэнвэры === [[Файл:Lakers vs Nuggets 2013-01-06 (6).JPG|значак|зьлева|У часе кароткага часу ў складзе «[[Дэнвэр Нагетс]]».]] 10 жніўня 2012 году Ігудала далучыўся да «Дэнвэр Нагетс» у выніку чатырохбаковага абмену. Для самога Ігудалы навіна аб абмене стала нечаканасьцю, бо ён даведаўся аб гэтым ад партнэра па камандзе, калі выступаў на [[летнія Алімпійскія гульні 2012 году|Алімпійскіх гульнях 2012 году]]. Дэбютны матч у складзе «Дэнвэра» Ігудала правёў супраць сваёй былой каманды ў Філадэлфіі. «Дэнвэр» зазнаў паразу зь лікам 75:84, а атлет вызначыўся 11 пунктамі. У новым клюбе пад кіраўніцтвам [[Джордж Карл|Джорджа Карла]] Ігудала ўжо ня быў галоўным атакуючым гульцом. Пры гэтым ён даваў адчувальную карысьць сваімі перадачамі і гульнёй у абароне. Каманда ўдала выступіла ў рэгулярным [[НБА 2012—2013 гадоў|сэзоне 2012—2013 гадоў]], здабыўшы 57 перамог пры 25 паразах, але ў першым раўндзе плэй-оф, маючы некалькі траўмаваных гульцоў, каманда саступіла «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]» паводле вынікаў шасьці гульняў. Пасьля гэтай паразы Карл быў звольнены з пасады галоўнага трэнэра, а гулец пачаў шукаць сабе новую каманду. === «Голдэн Стэйт Ўорыярз» === На Ігудалу прэтэндавала адразу некалькі клюбаў, у тым ліку «[[Далас Мавэрыкс]]», «[[Сакрамэнта Кінгс]]» і «Голдэн Стэйт Ўорыярз». Шанец «Ўорыярз» займець гульца былі найменш высокімі празь вялікую колькасьць высокааплатных гульцоў. Перамовы зацягнуліся праз сытуацыі з [[Дўайт Гаўард|Дўайтам Гаўардам]], які вёў перамовы з тымі ж клюбамі, што і Ігудала, і ўважаўся больш пажаданым узмацненьнем. Нарэшце, сытуацыя разьвязалася, то бок «Ўорыярз» знайшлі спосаб расчысьціць свае плацежныя каштарысы, пазбавіўшыся ад некалькіх гульцоў, і 5 ліпеня 2013 году прадстаўнікі клюбу ўзгоднілі з Ігудалам чатырохгадовы кантракт на суму 48 мільёнаў даляраў<ref>Young, Royce. [https://web.archive.org/web/20150911053427/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/22711842/andre-iguodala-signs-fouryear-deal-with-warriors «Andre Iguodala signs four-year deal with Warriors»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала стаў каштоўным дадаткам да маладой каманды і ейных лідэраў, сярод якіх былі [[Стэфэн Кары]] і [[Клэй Томпсан]]. [[Файл:Andre Iguodala, Kris Humphries (16453091858).jpg|значак|Ігудала ў барацьбе з [[Крыс Гамфрыс|Крысам Гамфрысам]].]] У дэбютным сэзоне пад кіраўніцтвам [[Марк Джэксан|Марка Джэксана]] атакуючая роля Ігудалы зьменшылася яшчэ больш. Ён браў удзел у розыгрышы мяча на пэрымэтры, але зрэдку сам завяршаў нападніцкія акцыі. Затое ў абароне на Ігудалу клаліся найважнейшыя функцыі. Паводле вынікаў [[НБА 2013—2014 гадоў|сэзону 2013—2014 гадоў]] Ігудала заняў першае месца ў НБА паводле паказьніку плюс-мінус, маючы ў сярэднім +9 за гульню. У апытаньні на званьне найлепшага абарончага гульца сэзону ён заняў пяты радок і быў улучаны ў першую Зборную ўсіх зорак абароны<ref>Leung, Diamond. [https://web.archive.org/web/20150402154805/http://www.mercurynews.com/warriors/ci_25882164/warriors-andre-iguodala-named-nbas-all-defensive-first «Warriors’ Andre Iguodala named to NBA's All-Defensive first team»]. San Jose Mercury News.</ref>. Улетку ў камандзе зьмяніўся галоўны трэнэр, які зрабіў гульца запасным. Ігудала спакойна паставіўся да таго, што выходзіць на пляцоўку яму цяпер давялося з лаўкі запасных. Добрае паразуменьне паміж гульцом і трэнэрам было дасягнутае шмат у чым дзякуючы таму, што абодва ў свой час прайшлі школу Лута Олсана ў Арызонскім унівэрсытэце<ref name="Bishara">Bishara, Motez. Ogura, Junko. [https://web.archive.org/web/20151218102352/http://edition.cnn.com/2015/11/04/sport/andre-iguodala-golden-state-nba-basketball-olympics/index.html «Andre Iguodala: NBA 'chef' cooks up championship-winning recipe»]. CNN.</ref>. [[Файл:Andre Iguodala 2016 (cropped).jpg|значак|зьлева|Баскетбаліст у складзе «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]».]] Цягам сэзону «Голдэн Стэйт» прасоўваўся праз плэй-оф і трапіў у фінал НБА, дзе перамог «[[Кліўлэнд Кавальерз]]» зь лікам 4:2. За часам сэрыі, пасьля таго, як лік стаў 2:1 на карысьць «Кавальерз», галоўны трэнэр «Ўорыярз» [[Стыў Кер]] перавёў Ігудалу ў стартавую пяцёрку. Ён пэрсанальна абараняўся супраць галоўнай зоркі «Кавальерз» [[Леброн Джэймз|Леброна Джэймза]]. Калі Андрэ знаходзіўся на пляцоўцы, Джэймз закідваў толькі 38,1% кідкоў з гульні<ref name="Strauss">Strauss, Ethan Sherwood. [https://www.webcitation.org/6ZLZkTHuI?url=http://espn.go.com/nba/playoffs/2015/story/_/id/13096860/andre-iguodala-golden-state-warriors-named-nba-finals-mvp «Andre Iguodala named Finals MVP after coming off bench to begin series»]. ESPN.</ref>. Акрамя таго, Ігудала дзейнічаў вельмі карысна і ў атацы, у фінальнай сэрыі набіраючы ў сярэднім 16,3 пунктаў, робячы 5,8 падбораў і 4 перадачы, а ў шостай гульні сэрыі ён закінуў некалькі асабліва важных трохпунктавых<ref>Moore, Matt. [https://web.archive.org/web/20151003185515/http://www.cbssports.com/nba/eye-on-basketball/25216834/andre-iguodala-wins-2015-nba-finals-mvp «Andre Iguodala’s defense on LeBron helps him win Finals MVP»]. CBS Sports.</ref>. Ігудала быў прызнаны самым каштоўным гульцом фіналу, прычым упершыню гэты тытул дастаўся гульцу, які ня ўсе матчы фінальнай сэрыі пачынаў у стартавай пяцёрцы<ref name="Strauss"/>. З пачаткам [[НБА 2015—2016 гадоў|сэзону 2015—2016 гадоў]] Ігудала вярнуўся на лаву запасных<ref name="Bishara"/>. [[НБА 2016—2017 гадоў|Сэзон 2016—2017 гадоў]] Ігудала ў чарговы раз праводзіў як шосты гулец. Ратацыя ў клюбе стала яшчэ больш шчыльнай з прыходам [[Кевін Д’юрант|Кевіна Д’юранта]]. Раздражненьне Ігудалы ў сувязі зь недастатковым гульнёвым часам і няўдачамі клюбу сталі прычынамі рэзкай прамовы гульца на адной з пасьляматчавых канфэрэнцыяў. У міжсэзоньні 2017 году «Ўорыярз» павялічылі суму прапанаванага трохгадовага кантракту да 42 мільёнаў, але Ігудалу гэтая сума не задавола. Фінальная сума ўсё ж такі была павялічаная, таму баскетбаліст застаўся ў камандзе. Першы рэгулярны сэзон пасьля падаўжэньня кантракту стаў для Ігудалы няўдалым, бо ў ім гулец паказаў найгоршыя вынікі за ўсю кар’еру ў НБА<ref>Tjarks, Jonathan. [https://web.archive.org/web/20190209124218/https://www.theringer.com/nba/2018/5/14/17351172/andre-iguodala-warriors-playoffs «The Warriors Don’t Just Have the Best Stars, They Have the Best Role Player»]. The Ringer.</ref>. У свой шосты сэзон з «Ўорыярз» Ігудала ў пяты раз запар выйшаў з камандай у фінал чэмпіянату НБА. У паўфінале [[Заходняя канфэрэнцыя (НБА)|Заходняй канфэрэнцыі]] супраць «[[Г’юстан Рокетс]]» яму было даручана апекаваць [[Джэймз Гардэн|Джэймза Гардэна]]. Калі Ігудала быў на пляцоўцы Гардэн набіраў значна менш пунктаў. У фінале канфэрэнцыі Ігудала пасьпяхова апекаваў лідэра «[[Портлэнд Трэйл Блэйзэрз]]» [[Дэм’ен Лілард|Дэм’ена Ліларда]], а таксама прынёс камандзе перамогу ў першай гульні сэрыі, перахапіўшы мяч падчас апошняй атакі супернікаў. У фінальнай сэрыі супраць «[[Таронта Рэптарз]]» гулец набраў вырашальныя пункты ў другой гульні на пляцоўцы супернікаў<ref>Tom Haberstroh. [https://web.archive.org/web/20190619225519/https://www.nbcsports.com/philadelphia/nba-insider-tom-haberstroh/andre-iguodala-no-stats-hall-famer «Andre Iguodala: The No-Stats Hall of Famer»]. NBC Sports</ref>. === Апошнія гады === 7 ліпеня 2019 году Ігудала разам з правам выбару ў першым раўндзе драфту быў выпраўлены ў «[[Мэмфіс Грызьліз]]» у абмен на [[Джуліян Ўошбэрн|Джуліяна Ўошбэрна]]. За новы клюб, аднак, баскетбаліст не згуляў увогуле, а ў лютым 2020 году далучыўся да «[[Маямі Гіт]]» на ўмовах падаўжэньня кантракту<ref>[https://web.archive.org/web/20200206133532/https://www.nba.com/article/2020/02/05/reports-andre-iguodala-trade-heat-grizzlies «Reports: Grizzlies extend-and-trade Andre Iguodala to Heat»]. NBA.</ref>. З новым клюбам Ігудала ў шосты раз за кар’еру дакрочыў да фіналу НБА, але там «Маямі» ў шасьці гульнях саступіў «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]»<ref name="1yeardeal">[https://web.archive.org/web/20211021153529/https://www.nba.com/news/andre-iguodala-returns-to-warriors-on-1-year-deal «Andre Iguodala returns to Warriors on 1-year deal»]. NBA.</ref>. Пасьля таго як «Маямі» ўлетку 2021 году пастанавілі не працягваць кантракт з Ігудалам, у жніўні было аб’яўлена аб вяртаньні гульца ў склад «Ўорыярз». Клюб падпісаў з вэтэранам гадавы кантракт<ref name="1yeardeal"/>. За сэзон Ігудала выходзіў на пляцоўку больш чым у 30 матчах, у якіх у сярэднім гуляў блізу 20 хвілінаў. У плэй-оф яго выкарыстоўвалі менш, але ўсё ж гулец выходзіў на пляцоўку ў сямі гульнях і ў выніку здабыў з камандай свой чацьверты тытул чэмпіёна НБА<ref>Drew, Kevin. [https://web.archive.org/web/20220617050122/https://www.npr.org/2022/06/17/1105784888/golden-state-defeats-the-boston-celtics-to-win-the-nba-championship «Golden State defeats the Boston Celtics to win the NBA Championship»]. NPR.</ref>. Улетку 2022 году форвард падоўжыў кантракт яшчэ на год, у сваім падкасьце падкрэсьліўшы, што гэта, мажліва, будзе ягоным апошнім сэзонам у НБА<ref>Spears, Justin. [https://web.archive.org/web/20230514153821/https://tucson.com/sports/arizonawildcats/basketball/former-arizona-wildcat-andre-iguodala-retires-from-nba-after-19-seasons/article_20d6a63e-f1d4-11ed-bd10-c77c5c9ec305.html «Former Arizona Wildcat Andre Iguodala expected to retire from NBA after 19 seasons»]. Arizona Daily Star.</ref>. Перад пачаткам [[НБА 2023—2024 гадоў|сэзону 2023—2024 гадоў]], пасьля 19 сэзонаў у НБА, гулец абвесьціў аб завяршэньні гульнёвай кар’еры<ref>Wells, Adam. [https://web.archive.org/web/20231020190158/https://bleacherreport.com/articles/10072985-andre-iguodala-retires-after-19-nba-seasons-won-4-titles-finals-mvp-with-warriors «Andre Iguodala Retires After 19 NBA Seasons; Won 4 Titles, Finals MVP with Warriors»]. Bleacher Report.</ref><ref>Spears, Marc J. [https://web.archive.org/web/20231021020757/https://www.espn.co.uk/nba/story/_/id/38701750/four-nba-champion-andre-iguodala-retires-19-seasons «Four-time NBA champion Andre Iguodala retires after 19 seasons»]. ESPN.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ігудала, Андрэ}} [[Катэгорыя:Баскетбалісты ЗША]] [[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 2012 году]] keumpkqwhhvixgcsfzuyo183vej5435 0 220990 2620791 2609265 2025-06-19T14:54:53Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620791 wikitext text/x-wiki {{Клюб НХЛ |Назоў = Вэгас Голдэн Найтс |Эмблема = [[Файл:Vegas Golden Knights logo.svg|180пкс]] |Дывізіён = [[Ціхаакіянскі дывізіён (НХЛ)|Ціхаакіянскі]] |Канфэрэнцыя = [[Заходняя канфэрэнцыя (НХЛ)|Заходняя]] |фон = background:#FFFFFF; border-top:#333F42 5px solid; border-bottom:#B4975A 5px solid; |тэкст = #000000 |Краіна = [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]] |Горад = [[Парадайз (Нэвада)|Парадайз]], [[Нэвада]] |Заснаваны = 2017 |Стадыён = T-Mobile Arena |Колеры = Сталёва шэры, залаты, чырвоны, чорны<br />{{Каляровы прастакутнік|#333F42}} {{Каляровы прастакутнік|#B4975A}} {{Каляровы прастакутнік|#E31837}} {{Каляровы прастакутнік|#000000}} |Капітан = |Галоўны трэнэр = |Гісторыя = }} «'''Вэ́гас Голдэн Найтс'''» ({{мова-en|Vegas Golden Knights}}) — прафэсійны хакейны клюб, які гуляе ў [[Нацыянальная хакейная ліга|Нацыянальнай хакейнай лізе]]. Клюб месьціцца ў горадзе [[Парадайз (Нэвада)|Парадайз]], штат [[Нэвада]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]. Свае хатнія матчы праводзіць у спартовым палацы [[T-Mobile Arena]]. Клюб быў створаны ў 2017 годзе, а з [[НХЛ 2017—2018 гадоў|сэзону 2017—2018 гадоў]] пачаў свае выступы ў [[Заходняя канфэрэнцыя (НХЛ)|Заходняй канфэрэнцыі]] лігі [[Ціхаакіянскі дывізіён (НХЛ)|Ціхаакіянскага дывізіёну]]. Каманда належыць кансорцыюму [[Black Knight Sports & Entertainment]], які ачольвае [[Ўільям П. Фолі]] і сям’я [[Малуф]]<ref>Rosen, Dan (June 22, 2016). [https://www.nhl.com/news/c-281010682?tid=281011650 ''«Las Vegas awarded NHL franchise»'']. National Hockey League.</ref>. У сваім першым жа сэзоне «Вэгас» дайшоў да фіналу [[Кубак Стэнлі|Кубку Стэнлі]] ў 2018 годзе, дзе саступіў тытул «[[Вашынгтон Кэпіталз]]». == Гісторыя == [[Нацыянальная хакейная ліга|НХЛ]] прысутнічала ў [[Лас-Вэгас]]е з 1991 году. У тым годзе ў горадзе адбыўся першы матч на сьвежым паветры, калі дзьве камандамі НХЛ «[[Лос-Анджэлес Кінгс]]» і «[[Нью-Ёрк Рэйнджарз]]» згулялі перадчэзонны выставачны матч ля [[Сызарз-пэлас]]у. Пасьля гэтага той жа «Лос-Анджэлес Кінгс» узяў за звычку ладзіць у горадзе штогод перадсэзонныя матчы супраць «[[Каларада Эвэланш]]», які атрымаў назву «Марозная лютасьць». З 2009 годзе часта цырымоніі ўзнагароджаньня НХЛ ладзіліся ў Лас-Вэгасе<ref>[https://web.archive.org/web/20170802002050/https://www.nhl.com/news/2009-nhl-awards-heads-to-las-vegas-for-first-time/c-4137222009 «NHL Awards heads to Las Vegas for first time»]. NHL.</ref>. [[Файл:VegasvsWash (50120934203).jpg|значак|зьлева|Матч «Вэгас Голдэн Найтс» супраць «[[Вашынгтон Кэпіталз]]» у кастрычніку 2018 году.]] У жніўні 2014 году зьявіліся чуткі пра пашырэньне лігі ў Лас-Вэгас, пра што магло сьведчыць зьяўленьня шматфункцыйнай арэны, якая атрымала назву [[T-Mobile Arena]]<ref>Mitanis, Marcus (19.02.2016). [https://web.archive.org/web/20170730070823/http://skyrisecities.com/news/2016/02/t-mobile-arena-las-vegas-open-spring-2016 «T-Mobile Arena in Las Vegas to Open Spring 2016»]. Skyrisecities.</ref>. Аднак гэтыя чуткі былі зьняпраўджаныя кіраўніцтвам лігі<ref>Brewer, Ray (27.08.2014). [https://web.archive.org/web/20140830100423/http://www.lasvegassun.com/news/2014/aug/27/nhl-expansion-rumors-las-vegas-there/ «NHL says no credibility to report of Las Vegas expansion team»]. Las Vegas Sun.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20140828101320/http://www.thestar.com/sports/hockey/2014/08/27/second_nhl_team_could_be_on_its_way_to_toronto_report.html «NHL denies expansion report, including a second team in Toronto»]. Toronto Star.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20140828174732/http://www.theprovince.com/sports/Gallagher%20Bettman%20changed%20tune%20expansion/10150984/story.html «Gallagher: Bettman has changed his tune on NHL expansion»]. The Province.</ref>. Тым ня менш, у лістападзе таго ж году зьявіліся зьвесткі аб, тым што выканаўчая рада НХЛ абрала бізнэсоўца-мільярдэра [[Ўільям П. Фолі|Ўільяма П. Фолі]] і сям’ю Малуф у якасьці лідэраў групы, якая мусіць стварыць клюб НХЛ у Лас-Вэгасе<ref>Kosman, Josh; Brooks, Larry (12.11.2014). [https://web.archive.org/web/20141113065555/http://nypost.com/2014/11/12/nhl-picks-owners-for-likely-vegas-team/ «NHL picks owners for likely Vegas team»]. New York Post.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20170908021015/https://www.reviewjournal.com/sports/maloof-family-joins-effort-to-land-las-vegas-nhl-team/ «Maloof family joins effort to land Las Vegas NHL team»]. Las Vegas Review-Journal.</ref>. На адмысловым пасяджэньні кіраўніцтва лігі 22 чэрвеня 2016 году ў Лас-Вэгасе заяўка на пашырэньне была зацьверджана адзінагалосным галасаваньнем. Паводле плянаў каманда мусіла пачаць спаборнічаць з [[НХЛ 2017—2018 гадоў|сэзону 2017—2018 гадоў]]<ref>Carp, Steve (22.06.2016). [https://web.archive.org/web/20170908063330/https://www.reviewjournal.com/sports/golden-knights-nhl/las-vegas-awarded-nhl-expansion-team/ «Las Vegas awarded NHL expansion team»]. Las Vegas Review-Journal.</ref><ref>Rosen, Dan (22.06.2016). [https://web.archive.org/web/20201202065746/https://www.nhl.com/news/nhl-expands-to-las-vegas/c-281010682?tid=281011650 «Las Vegas awarded NHL franchise»]. NHL.</ref>. Клюб стаў першай буйной прафэсійнай спартовай франшызай, якая базуецца ў Лас-Вэгасе, і першай новай камандай па пашырэньні НХЛ з 2000 году<ref>Klein, Cutler (22.06.2016). [https://web.archive.org/web/20160827063846/https://www.nhl.com/news/nhl-expansion-history/c-281005106 «From six teams to 31: History of NHL expansion»]. NHL.</ref>. Фолі абавязаўся сплаціць за пашырэньне ўступны ўнёсак у памеры 500 мільёнаў даляраў<ref>Heitner, Darren (22.06.2016). [http://www.inc.com/darren-heitner/nhl-leads-the-way-in-bringing-pro-sports-to-las-vegas.html «The NHL Leads the Way in Bringing Pro Sports to Las Vegas»]. Inc.com.</ref>, а таксама пачаў працэс найму галоўнага пэрсаналу каманды. 13 красавіка 2017 году вэгаская каманда абвесьціла, што першым галоўным трэнэрам клюбу будзе [[Жэрар Галян]]<ref>[https://web.archive.org/web/20180612142418/https://www.nhl.com/goldenknights/news/golden-knights-name-gerard-gallant-head-coach/c-288743770 «Golden Knights Name Gerard Gallant Head Coach»]. NHL.</ref>. Дзеля новага клюбу НХЛ зладзілся адмысловы драфт пашырэньня, які адбыўся 21 чэрвеня 2017 году. Новы клюб меў права выбраць даступнага хакеіста з кожнага з 30 камандаў НХЛ. Сярод прыкметных абраньняў былі брамнік [[Марк-Андрэ Фляры]], які быў забраны зь «[[Пітсбург Пінгвінз]]», і нападнік [[Джэймз Ніл]], які далучыўся да вэгасцаў з «[[Нэшвіл Прэдатарз]]»<ref>DeLuca, Dave (22.06.2017). [https://web.archive.org/web/20231205190607/https://www.sportingnews.com/us/nhl/news/nhl-expansion-draft-results-picks-list-las-vegas-golden-knights-roster-players-2017/mu6w0hbhfd1v1xrpjzau6wy3r «NHL Expansion Draft: Results, picks for first Vegas Golden Knights roster»]. The Sporting News.</ref><ref>Lawless, Gary; Evans, Pat (18.06.2018). [https://www.nhl.com/goldenknights/news/a-look-back-at-the-golden-knights-expansion-draft/c-299078842 «A Look Back At The Golden Knights Expansion Draft»]. NHL.</ref>. На звычайным драфце 2017 году першым выбарам каманды стаў нападнік [[Кодзі Глас]]<ref>Kimelman, Adam (23.06.2017). [https://www.nhl.com/news/vegas-golden-knights-select-cody-glass-with-first-pick-in-franchise-history/c-290091460 «Cody Glass first pick made by Golden Knights»]. NHL.</ref>. Сваю першую гульню «Голдэн Найтс» згулялі 6 кастрычніка супраць «[[Далас Старз]]». Вэгасцы здабылі перамогу, а дзьве першыя шайбы каманды закінуў Джэймз Ніл<ref>Shapiro, Sean. [https://web.archive.org/web/20171007170019/https://www.nhl.com/gamecenter/vgk-vs-dal/2017/10/06/2017020015 «Neal, Fleury help Golden Knights win first game, defeat Stars»]. NHL.</ref>. == Склад == {{Паводле стану на|2025|3|25}} году {{Хакей-Склад}} {{Хакей-Падзел|Брамнікі}} {{Хакей-Гулец-Л|33|Канада|[[Эйдын Гіл]]||11.05.1996}} {{Хакей-Гулец-П|35|Расея|[[Ільля Самсонаў]]||22.02.1997}} {{Хакей-Падзел|Абаронцы}} {{Хакей-Гулец-Л|2|Канада|[[Зак Ўайтклаўд]]||28.11.1996}} {{Хакей-Гулец-П|3|Канада|[[Брэйдэн Макнэб]]||21.01.1991}} {{Хакей-Гулец-Л|6|Канада|[[Кейдэн Корзак]]||29.01.2001}} {{Хакей-Гулец-П|7|Канада|[[Алекс П’етранджэла]]||18.01.1990}} {{Хакей-Гулец-Л|14|Канада|[[Нікалас Гэйг]]||05.12.1998}} {{Хакей-Гулец-П|15|ЗША|[[Ноа Гэніфін]]||25.01.1997}} {{Хакей-Гулец-Л|17|Канада|[[Бэн Гатан]]||20.04.1993}} {{Хакей-Гулец-П|27|Канада|[[Шы Тэадор]]||03.08.1995}} {{Хакей-Падзел|Нападнікі}} {{Хакей-Гулец-Л|9|ЗША|[[Джэк Айкел]]||28.10.1996}} {{Хакей-Гулец-П|10|Канада|[[Нікаля Руа]]||05.02.1997}} {{Хакей-Гулец-Л|16|Расея|[[Павал Дарафееў]]||26.10.2000}} {{Хакей-Гулец-П|19|Канада|[[Райлі Сьміт]]||01.04.1991}} {{Хакей-Гулец-Л|20|ЗША|[[Брэндан Саад]]||27.10.1992}} {{Хакей-Гулец-П|21|Канада|[[Брэт Гаўдэн]]||29.03.1998}} {{Хакей-Гулец-Л|22|Канада|[[Коўл Швінт]]||25.04.2001}} {{Хакей-Гулец-П|48|Чэхія|[[Томаш Гэртл]]||12.11.1993}} {{Хакей-Гулец-Л|49|Расея|[[Іван Барбашоў]]||14.12.1995}} {{Хакей-Гулец-П|55|Канада|[[Кіган Калесар]]||08.04.1997}} {{Хакей-Гулец-Л|61|Канада|[[Марк Стоўн]]||13.05.1992}} {{Хакей-Гулец-П|70|Канада|[[Танэр Пірсан]]||10.08.1992}} {{Хакей-Гулец-Л|71|Швэцыя|[[Вільям Карлсан]]||08.01.1993}} {{Хакей-Гулец-П|95|Швэцыя|[[Віктар Уляфсан]]||18.07.1995}} {{Хакей-Канец складу}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.nhl.com/goldenknights/ Афіцыйная старонка] {{НХЛ}} [[Катэгорыя:Клюбы НХЛ]] [[Катэгорыя:Нэвада]] 27fsycudjthdoukamdii4r3myqff6ef 0 222360 2620841 2264406 2025-06-19T21:27:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620841 wikitext text/x-wiki [[Файл:Proporcion-Escudo de Medio Punto.svg|thumb|Схема пабудовы гішпанскага шчыта]] '''Гішпанскі шчыт''' (''закруглены шчыт'') — адна зь дзевяці асноўных формаў [[шчыт (геральдыка)|тарчаў]], якія выкарыстоўваюцца ў [[геральдыка|геральдыцы]]. Шчыт прамавугольнай формы, з паўколам у ніжняй часткі. У [[Эўропа|эўрапейскай]] геральдыцы прынятая схема пабудовы гішпанскай тарчы з суадносінамі шырыні да вышыні 5:6. Ляжыць у аснове гербавых шчытоў [[Латвія|Латвіі]] і [[Летува|Летувы]]<ref>[https://web.archive.org/web/20200317212241/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/vasil802ec.html?OpenDocument Пётра Васілеўскі. Зорны кантэкст для «Пагоні», альбо дзяржаўны герб як візітоўка нацыі]</ref>, таксама распаўсюджаны на [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Ўкраіне]]. == Галерэя == <center><gallery> Файл:EU Member States' CoA Series- Portugal.svg|Аснова [[Герб Партугаліі|сучаснага гербу]] [[Партугалія|Партугаліі]] Файл:Coat_of_arms_of_Vilnius_Gold.png|[[Герб Вільні|Сучасны герб]] [[Вільня|Вільні]] Файл:Coat of Arms of Viciebsk, Belarus.svg|[[Герб Віцебску|Сучасны герб]] [[Віцебск]]у Файл:Coat of arms of Lviv.svg|[[Герб Львова|Сучасны герб]] [[Львоў|Львова]] Файл:Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodow.svg|Малы герб [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1569—1795) </gallery></center> == Глядзіце таксама == * [[Францускі шчыт]] == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == [[Катэгорыя:Герб]] grm0qwopgerkabxgix9ze9us9n7fyoq 0 224389 2620768 2508570 2025-06-19T12:38:26Z 78.177.163.183 2620768 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Янаш Адэр |арыгінал_імя = {{мова-hu|Áder János}} |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = 8-ы Прэзыдэнт Вугоршчыны |пачатак_тэрміну = 10 траўня 2012 году |канец_тэрміну = 10 траўня 2022 году |прэзыдэнт = |прэм’ер-міністар = |папярэднік = [[Пал Шміт]] |наступнік = |пасада2 = 23-ці старшыня [[Нацыянальны сход Вугоршчыны|Нацыянальнага сходу Вугоршчыны]] |пачатак_тэрміну2 = 18 чэрвеня 1998 году |канец_тэрміну2 = 14 траўня 2002 году |папярэднік2 = Золтан Галь |наступнік2 = Каталін Сілі |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Фідэс—Вугорскі грамадзянскі саюз|Фідэс]] |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |подпіс = |узнагароды = |камэнтар = |лацінка=Janaš Ader}} '''Я́наш А́дэр''' ({{мова-hu|János Áder}}; {{Н}} 9 траўня 1959, [[Чорна]]) — вугорскі палітык і дзяржаўны дзеяч, дэпутат [[Эўрапейскі парлямэнт|Эўрапарлямэнту]], [[прэзідэнт Венгрыі]] (2012—2022). == Жыцьцяпіс == У 1983 годзе атрымаў ступень доктара юрыдычнага факультэту [[Будапэшцкі ўнівэрсытэт|Будапэшцкага ўнівэрсытэту]]. У 1986—1990 гадах быў навуковым супрацоўнікам Інстытуту сацыялёгіі [[Вугорская акадэмія навук|Вугорскай акадэміі навук]]. У 1988 годзе ўступіў у партыю [[Фідэс—Вугорскі грамадзянскі саюз|Фідэс]]. Быў старшынём Нацыянальнага савету, віцэ-прэзыдэнтам Фідэс. У 2002—2006 гадах быў лідэрам фракцыі Фідэс у парлямэнце. У 1990—2009 гадах быў дэпутатам [[Парлямэнт Вугоршчыны|парлямэнту Вугоршчыны]], у 1997—1998 і 2006—2009 гадах — віцэ-сьпікерам, у 1998—2002 гадах — сьпікерам парлямэнту. З 2009 году — дэпутат [[Эўрапейскі парлямэнт|Эўрапарлямэнту]]. 2 траўня 2012 году абраны [[прэзыдэнт Вугоршчыны|прэзыдэнтам Вугоршчыны]]<ref>[http://www.ria.ru/world/20120502/639474885.html Парлямэнт абраў Янаша Адэра новым прэзыдэнтам Вугоршчын]</ref><ref>[http://www.hungary-ru.com/?mode=news&id=3482 Новым прэзыдэнтам Вугоршчыны стаў эўрадэпутат]</ref>. === Сям’я === Жанаты, мае чацьвярых дзяцей. Жонка — судзьдзя. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.parlament.hu/kepv/eletrajz/en/a302.htm Жыцьцяпіс на сайце парлямэнта Вугоршчыны]{{Недаступная спасылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * [http://www.europarl.europa.eu/meps/en/96659/J%C3%A1nos_%C3%81DER.html Жыцьцяпіс на сайце Эўрапарлямэнту] {{Бібліяінфармацыя}} {{Прэзыдэнты Вугоршчыны}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Адэр, Янаш}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Будапэшцкага ўнівэрсытэту]] [[Катэгорыя:Прэзыдэнты Вугоршчыны]] [[Катэгорыя:Вугорскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Сябры Фідэсу]] gns9bd8n2vn59i0f22sbn6fzrgyqm7b 0 224397 2620769 2121608 2025-06-19T12:39:05Z 78.177.163.183 2620769 wikitext text/x-wiki {{Палітык |імя = Ласла Кёвер |арыгінал_імя = {{мова-hu|Kövér László}} |жанчына = |выява = |памер = |подпіс_пад_выявай = |пасада = в.а. Прэзыдэнта Вугоршчыны |пачатак_тэрміну = 2 красавіка 2012 году |канец_тэрміну = 10 траўня 2012 году |прэзыдэнт = |прэм’ер-міністар = |папярэднік = [[Пал Шміт]] |наступнік = [[Янаш Адэр]] |пасада2 = 23-ці старшыня [[Нацыянальны сход Вугоршчыны|Нацыянальнага сходу Вугоршчыны]] |пачатак_тэрміну2 = 18 чэрвеня 1998 году |канец_тэрміну2 = 14 траўня 2002 году |папярэднік2 = Золтан Галь |наступнік2 = Каталін Сілі |прэм’ер-міністар2 = |прэзыдэнт2 = |пасада3 = |пачатак_тэрміну3 = |канец_тэрміну3 = |папярэднік3 = |наступнік3 = |прэм’ер-міністар3 = |прэзыдэнт3 = |дата_нараджэньня = {{Нарадзіўся|29|12|1959}} |месца_нараджэньня = [[Папа (горад)|Папа]] |дата_сьмерці = |месца_сьмерці = |назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --> |партыя = [[Фідэс—Вугорскі грамадзянскі саюз|Фідэс]] |сужэнец = |дзеці = |бацька = |маці = |род = |адукацыя = |подпіс = |узнагароды = |Commons = |камэнтар = |лацінка=Łasła Kjover}} '''Ласла Кёвер''' ({{мова-hu|Kövér László}}; {{Нарадзіўся|29|12|1959}}, [[Папа (горад)|Папа]]) — вугорскі палітычны дзяяч, сьпікер [[Парлямэнт Вугоршчыны|Нацыянальны сход Вугоршчыны]]. Чалец-заснавальнік партыі [[Фідэс—Вугорскі грамадзянскі саюз|Фідэс]] (з 1988 году). == Жыцьцяпіс == Быў актыўным удзельнікам дыскусіі за круглым сталом з апазыцыяй у 1989 годзе. Чалец парлямэнту з 1990 году. Узначальваў сваю палітычную групу на Нацыянальным сходзе; узначальваў Камітэт па Нацыянальнай бяспэцы на працягу двух тэрмінаў. У 2000-2001 гадах — старшыня партыі. У 1996-2009 гадах быў сябрам Рады вугорскай Асацыяцыі Грамадзянскага Супрацоўніцтва. Сябра Рады вугорскай Асацыяцыі Міжнароднага Дзіцячага Абслугоўваньня Бясьпекі з 1990 году, быў яго прэзыдэнтам з 1994 году. Займаў пасаду міністра без партфэлю, якія адказваюць за Грамадзянскія спэцслужбы, ва ўрадзе [[Віктар Орбан|Віктара Орбана]] (1998-2000). 22 ліпеня 2010 году быў абраны сьпікерам Нацыянальнага сходу Вугоршчыны; заступіў на пасаду 6 жніўня 2010 году, зьмяніўшы свайго папярэдніка [[Пал Шміт|Пала Шміта]], абранага прэзыдэнтам Вугоршчыны<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=372677 В Венгрии состоятся выборы нового президента страны]</ref>. З 2 красавіка па 10 траўня 2012 году, пасьля сыходу ў адстаўку Пала Шміта, быў выканаўцам абавязкаў прэзыдэнта Вугоршчыны<<ref>[http://www.vesti.ru/doc.html?id=759203 Парламент Венгрии принял отставку президента-плагиатора]</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/1349573-inauguratsiya_prezidenta_vengrii_sostoyalas_v_budapeshte_1420006.html |title=Инаугурация президента Венгрии состоялась в Будапеште |accessdate=2018-05-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180529130149/https://www.ukrinform.ru/rubric-polytics/1349573-inauguratsiya_prezidenta_vengrii_sostoyalas_v_budapeshte_1420006.html |archivedate=2018-05-29 |deadlink=yes }}</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.parlament.hu/kepv/eletrajz/hu/k308.pdf Dr. Kövér László] на сайце парлямэнту Вугоршчыны {{ref-hu}} {{Бібліяінфармацыя}} {{Прэзыдэнты Вугоршчыны}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кёвер, Ласла}} [[Катэгорыя:Сябры Фідэсу]] [[Катэгорыя:Прэзыдэнты Вугоршчыны]] [[Катэгорыя:Вугорскія палітыкі]] [[Катэгорыя:Старшыні Нацыянальнага сходу Вугоршчыны]] truxvf6im39rxtf7bf9vodmc22qvlt4 0 237793 2620924 2611505 2025-06-20T11:28:35Z W 11741 /* Паэзія */ +Крыніца: Кастусь Шавыркін. Два полі // [[Зьвязда]] : газэта. — 3 ліпеня 2014. — № 123 (27733). — С. 8. — ISSN 1990-763X. 2620924 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік | Імя = Анатоль Вярцінскі | Род дзейнасьці = [[паэт]], [[драматург]], [[публіцыст]], [[літаратурны крытык]], [[перакладчык]] | Жанр = [[лірыка]] | Узнагароды = {{Блёк узнагародаў|[[Дзяржаўная прэмія БССР]](1988)|[[Залаты апостраф]](2010)|[[Файл:Ribbon-BNR 100 Jubilee Medal.png|50пкс|Мэдаль да стагодзьдзя Беларускае Народнае Рэспублікі]]}} }} {{Цёзкі}} '''Анато́ль Ільлі́ч Вярці́нскі''' (18 лістапада 1931, в. [[Дзямешкава]], [[Лепельскі раён]], [[Віцебская вобласьць]] — 21 красавіка 2022, [[Менск]], [[Беларусь]]) — беларускі [[паэт]], [[драматург]], [[публіцыст]], [[крытык]], [[перакладчык]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 18 лістапада 1931 году ў в. [[Дзямешкава]] [[Лепельскі раён|Лепельскага раёну]] [[Віцебская вобласьць|Віцебскае вобласьці]] у сялянскай сям’і. Брат Анатоля Вярцінскага памёр у студзені 1988 году<ref>{{артыкул|загаловак=Спачуванне|выданьне=Літаратура і мастацтва|год=1988|нумар=2|старонкі=15}}</ref>. У 1956 годзе скончыў аддзяленьне журналістыкі [[БДУ]]. Працаваў у рэдакцыях раённых газэтаў ([[Давыд-Гарадок]], [[Камянец]], [[Клімавічы]], [[Рагачоў]]). У 1962 годзе пераехаў у [[Менск]], супрацоўнічаў у рэдакцыі газэты «[[Літаратура і мастацтва|Літаратуры і мастацтва]]», быў рэдактарам выдавецтва «[[Беларусь (выдавецтва)|Беларусі]]». Сябар [[Саюз пісьменьнікаў СССР|Саюзу пісьменьнікаў СССР]] з 1964 году. [[Выява:Творчая вечарына 1990 гады.jpg|міні|Творчая вечарына Яна Чыквіна. Зьлева направа: [[Адам Мальдзіс]], [[Галіна Тварановіч]], [[Анатоль Вярцінскі]], [[Ян Чыквін]], Ніна Іванова, [[Алесь Разанаў]]. [[Беларусь]], [[Менск]], 1997 год.]] У 1967—1982 гадох — літаратурны кансультант, адказны сакратар управы [[Саюз пісьменьнікаў БССР|Саюзу пісьменьнікаў БССР]]. У складзе дэлегацыі [[БССР]] удзельнічаў у 1977 годзе ў рабоце XXXII сэсіі [[Генэральная Асамблея ААН|Генэральнай Асамблеі ААН]]. У 1986—1990 гадох — галоўны рэдактар газэты «Літаратуры і мастацтва». Сябра [[Беларускі ПЭН-цэнтар|Беларускага ПЭН-цэнтру]] з 1989 году. У 1990—1995 гадох — дэпутат [[Вярхоўны Савет Беларусі|Вярхоўнага Савету Беларусі]], намесьнік старшыні пастаяннай Камісіі па пытаньнях галоснасьці, [[Сродкі масавай інфармацыі|сродкаў масавай інфармацыі]] і [[Правы чалавека|правоў чалавека]], сябра [[Канстытуцыйная камісія Вярхоўнага Савету|Канстытуцыйнай камісіі Вярхоўнага Савету]]. Пайшоў з жыцьця 21 красавіка 2022. == Творчасьць == === Паэзія === Дэбютаваў зь вершамі ў 1950-я ў студэнцкай газэце «Беларускі ўнівэрсытэт», газэце «[[Чырвоная зьмена|Чырвонай зьмене]]», часопісе «[[Маладосьць (часопіс)|Маладосьці]]». Першая з напісаных ім [[паэма]]ў дала назву й першаму зборніку вершаў — «''Песьня пра хлеб''» (1962 г.). У ёй распавядаецца пра хлеб, пра тое, як ён выпякаўся маці ў вясковай пячы ў часы маленства аўтара. Але ва ўсім гэтым такая паэтызацыя, узвышэньне праяваў штодзённага жыцьця, што чытач пранікаецца духам таго часу, адчуваючы водар хлеба, выпечка якога суправаджалася ўрачыстымі прыгатаваньнямі і дзеяньнямі. Пачынаецца твор з восеньскага [[краявід]]у: паэт сузірае кружэньне кляновага лісьця, што выклікае ў яго цёплыя ўспаміны пра мінуўшчыну, пра тое, як зьбіраліся лісты дзеля таго, каб на іх леглі боханы духмянага хлеба. Паэма — гімн хлебу, сялянскай печы, маці, чалавечай працы. Паэт у сваіх узвышаных роздумах сягае думкай у прасторы сусьвету, аднак пры гэтым не адрываецца ад зямлі, ад жыцьцёвай асновы. Аўтар кніг вершаў і паэмаў «''Тры цішыні''» (1966 г.), «''Чалавечы знак''» (1968 г.), «''Выбранае''» (1973 г.), «З’яўленне» (1975 г.), «''Час першых зорак''» (1976 г.), «''Ветрана''» (1979 г.), «''Святло зямное''» (1981 г.). У аснову кніг пакладзеныя тэмы жыцьця ў яго шматгранных вымярэньнях. Найбольш значныя творы — ліра-эпічныя паэмы «''Заазер’е''» і «''[[Першая Прачыстая|Дажынкі]]''» (1968) — прысьвечаны жыцьцю паваеннай беларускай вёскі, маці — вясковай працаўніцы — лірычная паэма «''Начны бераг''» (1972), у якой сьцьвярджаецца неабходнасьць захаваньня гармоніі ва ўзаемаадносінах чалавека з прыродай, і лірыка-філязофская паэма «''Колькі лет, колькі зім!''» (1979)<ref>Вертинский Анатолий Ильич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 111. — 737 с.</ref>. Творам А. Вярцінскага ўласьцівыя высокі грамадзянскі [[патас]], філязафічнасьць, аналітычнасьць, вострая публіцыстычнасьць. Паэт асэнсоўвае «вечныя» праблемы чалавечага існаваньня, маральныя каштоўнасьці жыцьця, услаўляе духоўную веліч чалавека, выкрывае абыякавасьць і самазадаволенасьць. Анатоль Вярцінскі адметны сваёй творчай манэрай, спосабам паэтычнага выказваньня думак і адчуваньняў. Гэта паэт яскрава выяўленай думкі, выразна сфармуляваных развагаў, высноваў, пытаньняў. Для ягонай паэзіі ў значнай ступені характэрнае выяўленьне інтэлектуальнага пачатку. У той жа час у творах Вярцінскага рацыянальны бок паэзіі ўраўнаважваецца, гарманічна паядноўваецца з пачуцьцёвасьцю, лірычнай шчырасьцю і пранікнёнасьцю. Паэт разважае пра, здавалася б, простыя і будзённыя рэчы і зьявы, ягоныя вершы, звычайна, пазбаўленыя яскравых [[мэтафара]]ў, параўнаньняў. Аднак чытача захапляе характар разважаньняў, даверлівасьць і непасрэднасьць размовы. Зварот паэта да побытавых рэчаў — падстава для таго, каб паразважаць над законамі і асаблівасьцямі чалавечага жыцьця. Для кампазыцыйнай будовы вершаў А. Вярцінскага характэрнае чаргаваньне, супастаўленьне розных пластоў рэчаіснасьці, розных сфэраў жыцьця. Часта й актыўна выкарыстоўвае паэт паўторы, сынтаксічны паралелізм, як сродкі ўзмацненьня мастацкай выразнасьці. Анатоль Вярцінскі робіць прадметам паэтычнага асэнсаваньня абстрактныя, агульныя паняцьці. Выкарыстоўваюцца ім у якасьці паэтычных вобразаў нават навуковыя тэрміны, як напр., у вершы «''Дзьве паралельныя прамыя''». Але сьвет людзей, іх узаемадачыненьні, лёсы — вось што ў першую чаргу хвалюе і захапляе паэта. Выяўляючы пэўную рэч матэрыяльнага сьвету, аўтар за ёю бачыць перш за ўсё чалавека. У вершы «''Дынамік''» створаны вобраз старой жанчыны, сыны якой загінулі на вайне й якая дажывае свой век у адзіноце. Гісторыя пра тое, як у старой жанчыны сапсаваўся [[Радыёпрымач|радыёпрыёмнік]] і яна пайшла да майстра прасіць дапамогу, расказана аўтарам з прачуласьцю, абвостраным спачуваньнем, чым пранікаецца чытач. Рыфма ў вершах А. Вярцінскага вызначаецца багацьцем сугуччаў, яскравасьцю, кантрастнасьцю. На яе звычайна падае лягічны націск у вершаваным радку, зьвяртаецца найбольшая ўвага. Перагукваньне словаў, падабенства іх гукавой абалонкі як бы наглядна паказвае небясьпеку памыліцца, прыняць адну зьяву за іншую. Паасобныя вершы пакладзеныя на музыку. У 1976 годзе напісаў верш «[[Два полі]]», які ў 1983 годзе кампазытар [[Эдуард Ханок]] паклаў на музыку ў выкананьні ансамблю «[[Сябры (гурт)|Сябры]]» на чале з [[Анатоль Ярмоленка|Анатолем Ярмоленкам]]<ref>{{Артыкул|аўтар=[[Кастусь Шавыркін]].|загаловак=Два полі|спасылка=|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=3 ліпеня 2014|нумар=123 (27733)|старонкі=8|issn=1990-763X}}</ref>. Паводле паэмы «''Колькі лет, колькі зім!''», пастаўлены [[тэлеспэктакль]] (1980). Аўтар зборніка літаратурнай крытыкі й публіцыстыкі «''Высокага неба ідэала''» (1980) і кнігі публіцыстычных нататак «''Нью-Йоркскае сірэны''» (1987). А. Вярцінскі напісаў п’есы для дзяцей «''Дзякуй, вялікі дзякуй''» (1978, пастаўленая ў 1974), «''Скажы сваё імя, [[салдат]]''» (1977, пастаўленая ў 1975), «''[[Гефэст|Гефест]] — друг [[Прамэтэй|Праметэя]]''» (1983, пастаўлена ў 1984). У 1983 г. выйшаў зборнік п’есаў пад назвай «Дзякуй, вялікі дзякуй». === Пераклады === Пераклаў на [[Беларуская мова|беларускую мову]] п’есы [[Лопэ дэ Вэгі]] («''Раб свайго каханага''»), [[Міхаіл Сэбастыян|Міхаіла Сэбастыяна]] («[[Безыменная зорка (Міхаіл Сэбастыян)|Безыменная зорка]]»), [[Віялета Пальчынскайтэ|Віялеты Пальчынскайтэ]] («''Сьпяшаюся за летам''»), пастаўленыя ў тэатрах гаспадарства, а таксама асобныя вершы з клясічнай і сучаснай [[Расея|расейскай]], [[Украіна|украінскай]], [[Летува|летувіскай]], [[Латвія|латыскай]], [[Баўгарыя|баўгарскай]], [[Польшча|польскай]], [[Вугоршчына|вугорскай]], [[Куба|кубінскай]] [[Паэзія|паэзіі]]. == Прызнаньне == * Ляўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР (1988) за кнігу «Нью-Ёркская сырэна». * Ляўрэат прэміі «[[Залаты апостраф]]» (2010). * [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР|Мэдаль 100 гадоў БНР Рады Беларускай Народнай Рэспублікі]] (2019) == Бібліяграфія == * Высокае неба ідэала: літаратурная крытыка і публіцыстыка / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1980. — 333 с. * Святло зямное: (выбраныя вершы і паэмы) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1981. — 430 с. * Вечный восход: (стихи и поэмы: авторизованный перевод с белорусского) / Анатоль Вертинский. — М.: Советский писатель, 1982. — 159 с. * Дзякуй, вялікі дзякуй!: (п’есы: для сярэдняга і ст. школьнага ўзросту) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Юнацтва, 1983. — 102 с. * Нью-йоркская сірэна: (публіцыстычныя нататкі) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1987. — 343 с. * Хлопчык глядзіць…: (выбраныя вершы і паэмы) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1992. — 318 с. * Трывожны досвітак: (артыкулы, выступленні, інтэрв’ю) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Беларусь, 1994. — 160 с. * {{Артыкул| аўтар = Анатоль Вярцінскі. | загаловак = Вершы. З Анатолем Вярцінскім гутарыць Святлана Баартохава. | спасылка = https://kamunikat.org/?pubid=26002 | мова = | выданьне =[[Крыніца (часопіс)|Крыніца]] | тып = Штомесячны культуралягічны часопіс | год = 1994 | том = | нумар = 2 (8) | старонкі = 55—73 }} * Любоў адкрывае скарбы: (вершы, урыўкі з паэм) / Анатоль Вярцінскі // Сталасць думкі, маладосць душы: (зборнік паэзіі: для ст. школьнага ўзросту) / Уклад. Міколы Мятліцкага. — Мн.:, 2000. С. 182—249. * Жанчына. Мужчына. Каханне…: (лірыка) / Анатоль Вярцінскі. — Мн.: Чатыры чвэрці, 2003. — 63 с. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Арочка М. Усе чатыры вятры паэзіі // Арочка М. Саюз часу і майстэрства. Мн., 1981. * Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік; Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. <nowiki>ISBN 5-340-00709-X</nowiki> * Бечык В. На аснове чалавечай роднасці… // Бечык В. Прад высокаю красою… Мн., 1984. * Бугаёў Дз. Споведзь даверлівая і шчырая // Бугаёў Дз. Талент і праца. Мн., 1979. * Вярцінскі Анатоль // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1992—1995. * Анатоль Вярцінскі // Беларуская літаратура: дапам. для вучняў 11-га кл. агульнаадукац. устаноў з беларус. і рус. мовамі навучання / пад рэд. А. Бельскага, М. Тычыны. — Мн.: Адукацыя і выхаванне, 2009. <nowiki>ISBN 978-985-471-320-5</nowiki> * Вертинский Анатолий Ильич // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 111. — 737 с. * Вярцінскі Анатоль Ільіч // Тэатральная Беларусь: энцыклапедыя: у 2 т. / пад агульн.рэд. А. В. Сабалеўскага. — Мн.:, 2002. Т.1. С. 231 * Гніламёдаў У. Вершы мае — пісьмы // Гніламёдаў У. Ля аднаго вогнішча. Мн., 1984. * Лойка А. Пераадоленне // Лойка А. Паэзія і час. Мн., 1981. * Мішчанчук М. Вярцінскі // БЭ ў 18 т. Т. 4. Мн.: БелЭн, 1997. * Сямёнава А. Высокае неба // Сямёнава А. Гарачы след таленту. Мн., 1979. * Чабан Т. Крылы рамантыкі. Мн., 1982. С. 129—131, 134—136, 161—167. * Шпакоўскі Я. Узрушанасць. Мн., 1978. С. 91—102. == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.svaboda.org/a/29838254.html Алексіевіч, Пазьняк, Вольскі, Эрыксан, Белавус. Хто яшчэ ўзнагароджаны мэдалём у гонар БНР-100] * [https://youtube.com/watch?v=0avJe9U-i30 Беларусь — адзіны верш: Анатоль Вярцінскі на Youtube] * [https://www.youtube.com/watch?v=IxCmOdM37wQ Анатоль Вярцінскі. Вершы выбраныя. Выканаўца — Васіль Белацаркоўскі (аудыё)] {{Бібліяінфармацыя}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Вярцінскі, Анатоль Ільіч}} [[Катэгорыя:Сябры Саюзу пісьменьнікаў СССР]] [[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты]] [[Катэгорыя:Беларускамоўныя пісьменьнікі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Вярхоўнага Савету Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратуразнаўцы]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лепельскім раёне]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія драматургі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыкі]] [[Катэгорыя:Беларускія крытыкі]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты Дзяржаўнай прэміі БССР]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты літаратурнай прэміі «Залатога апострафу»]] [[Катэгорыя:Узнагароджаныя Мэдалём да стагодзьдзя БНР]] [[Катэгорыя:Перакладчыкі з гішпанскай мовы]] [[Катэгорыя:Ляўрэаты прэміі імя Міхася Стральцова]] 3ojkhotgcp9hcq9xlzd3es3rsugms4t 0 237944 2620811 2327631 2025-06-19T17:45:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620811 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца}} '''Га́нна Ўладзімераўна Крофта''' (у дзявоцтве — Аўчы́ньнікава; {{Н}} 20 кастрычніка 1986, Гародня) — беларуская паэтка. Кандыдатка філялягічных навук. == Жыцьцяпіс == Нарадзілася 20 кастрычніка 1986 году ў Гародні. Скончыла [[Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Я.Купалы]], вучылася ў асьпірантуры гэтага ж унівэрсытэту. У 2014 годзе абараніла дысэртацыю на тэму «Словаўтваральная семантыка і структура агентываў ва ўсходнеславянскіх і польскай мовах». Працуе дацэнтам катэдры прыродазнаўчых і лінгвістычных дысцыплін і методык іх выкладаньня Гарадзенскага дзяржаўнага ўнівэрсытэту імя Я.Купалы<ref>[https://web.archive.org/web/20210412131150/https://www.grsu.by/by/galounaya/universitet/supratsouniki/item/13892-card84591.html Крофта Ганна Уладзіміраўна]</ref>. == Творчасьць == Аўтар публікацыяў у часопісах «[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]», «[[Маладосць]]», газэце «[[Наша ніва]]», калектыўных зборніках. У 2014 годзе пераклала на беларускую мову для [[Gods Tower]] песьню [[Лэсьлі Найф]]а «Людзі на балоце». == Бібліяграфія == * 2011 — «Ад зачыненай брамы», зборнік паэзіі == Узнагароды == У 2005 годзе стала ляўрэаткай літаратурнай прэміі «Залаты апостраф» у намінацыі «дэбют»<ref>[http://generation.by/news961.html Літаратурная прэмія «Залаты апостраф»]</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/auch5802ec.html?OpenDocument Ганна Аўчыннікава. Кропля бурштыну. Вершы // Дзеяслоў]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крофта, Ганна}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Горадні]] [[Катэгорыя:Беларускія паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускамоўныя паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Беларускія перакладчыцы]] rku6967irzrn0dwyj0oij5d0nh66uv3 0 238073 2620852 2574118 2025-06-20T02:09:42Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620852 wikitext text/x-wiki {{Літаратурны твор | Назва = Жыды | Жанр = [[верш]] | Аўтар = [[Янка Купала]] | Мова арыгіналу = беларуская | Публікацыя = 1919 }} '''«Жыды́»''' ― верш [[Янка Купала|Янкі Купалы]], напісаны ў 1919 годзе й надрукаваны ў беларускай штодзённай грамадзка-палітычнай і літаратурнай газэце «[[Беларусь (газэта)|Беларусь]]». [[Файл:К.Кукевич._Букинист.JPG|значак|[[К. Кукевіч]], Букініст]] == Гісторыя == У 1918 годзе [[Янка Купала]] жыў у [[Смаленск]]у, зь ліпеня працуючы агентам па забесьпячэньні прадуктамі [[Заходняя вобласьць|Заходняе вобласьці]]. Быў слухачом факультэту гісторыі мастацтваў Смаленскага адьдзяленьня [[Санкт-Пецярбурскі археалягічны інстытут|Пецярбурскага археалягічнага інстытуту]]. 21 студзеня 1919 году пераехаў у [[Менск]]. Да таго часу, на тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] была абвешчаная [[Беларуская Народная Рэспубліка]], найвышэйшым органам кіраваньня якое сталі [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі|Рада БНР]] і [[Народны сакратарыят БНР|Народны сакратарыят]], куды ўваходзілі прадстаўнікі ня толькі беларускіх ([[Беларуская сацыялістычная грамада]], беларускія [[эсэры]]) і агульнарасейскіх (эсэры, [[Меншавікі|меньшавікі]]), але й дзьвюх [[Габрэі ў Беларусі|габрэйскіх]] партыяў: [[Бунд]]а й [[Паалей Цыон|Паалей Цыёну]]. У 1916 і 1917 гадох Янка Купала не напісаў ніводнага вершу. Але, мабыць, падзеі на [[Беларусь|Радзіме]] заахвоцілі яго да стварэньня ў 1919 годзе сэрыі артыкулаў. У артыкуле «''Незалежная дзяржава й яе народы''» (лістапад 1919) Купала пісаў: <blockquote>''«У нашым краю шмат жыве [[Палякі ў Беларусі|палякаў]], [[Расейцы ў Беларусі|расейцаў]], [[Жыды ў Беларусі|жыдоў]], [[Ліпкі (этнаграфічная група)|татараў]]… Лепшыя з гэтых людзей даўно ўжо прыйшлі да перакананьня, што свабодны [[Беларусы|беларус]] у сваёй незалежнай дзяржаве будзе куды прыхільней адносіцца да іх, чымся беларус, падняволены чужынцам… У вольнай, незалежнай Беларускай дзяржаве не павінна быць „ні эліна, ні [[Юдаізм|юдзея]]“».''</blockquote>Непрыманьне расейскіх ураднікаў і польскіх абшарнікаў, як прыгнятальнікаў беларускага народу, лейтматывам праходзіць у раньніх творах Купалы: <blockquote>''«Раз абселі Беларуса Маскалі ды Ляхі і давай яму сваяцтва тыкаці з-пад пахі»'' («Сваякі», 1914)</blockquote><blockquote>''«Я мець ад кагосьці і штосьці прывык: ад рускага чына — нагайку і штык, ад польскага пана — прыгон і бізун»'' («Я мець ад кагосьці…», 1914)</blockquote>У больш позьнім вершы, прысьвечаным 10-годьдзю [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]], Купала пісаў пра «годы няволі»: <blockquote>''«Вораг польскі і рускі шчыра множыў курганы, — не было Беларусі, толькі быў "Край забраны"»'' («Летапіснае», 1928)</blockquote>[[Зянон Пяткевіч]] у зьмешчанай на польскай газэце «[[Prawda]]» рэцэнзіі на паэму «[[Адвечная песьня]]» пісаў, што [[Беларуская літаратура|беларускае літаратуры]] няма й што Купала — «''інтэлігент, які пераапранаецца ў пастуховую скуру''» Пасьля рэзкага водгуку ў «[[Наша Ніва (неадназначнасьць)|Нашай ніве]]» на рэцэнзію З. Пяткевіча, апошні даслаў у рэдакцыю «Нашай нівы» ліст, у якім (на беларускай мове!) пісаў, што яго няслушна зразумелі: «''Калі я сказаў, што няма яшчэ [[Беларуская літаратура|беларускае літаратуры]], то значыць, што няма яе мінуўшчыны, але я веру ў будучыню жывога народу. Беларуская літаратура яшчэ творыцца, расьце зь гэтага народу''». Сярод твораў Янкі Купалы гэтага пэрыяду вылучаецца верш «Жыды», апублікаваны 7 кастрычніка 1919 году ў газэце «Беларусь». Наступная публікацыя была ажыцьцёўленая праз 70 гадоў у часопісе «[[Нёман (1945)|Нёман]]» зь прадмовай [[Алесь Бяляцкі|Алеся Бяляцкага]], без 4-7 радкоў. Трэцяя публікацыя, цалкам, у зборы твораў Янкі Купалы 1997 году. Янка Купала ўключаў гэты верш у свой зборнік «[[Спадчына (зборнік)|Спадчына]]» (1922), але ў выніку ён ня быў апублікаваны там зь невядомай прычыны. Купала ўжо ўскосна гайдаўся габрэйскае тэмы: у 1911 годзе ён, разам зь іншымі дзяячамі, у асноўным пецярбурскае й маскоўскае інтэлігенцыі, падпісаў ініцыяваны [[Уладзімер Караленка|У. Г. Караленкай]] ліст «''К российской общественности''» супраць [[Справа Бэйліса|Справы Бэйліса]]. Купалу зьвязвала цеснае сяброўства зь беларуска-габрэйскім пісьменьнікам [[Зьмітрок Бядуля|Зьмітраком Бядуляй (Самуілам Плаўнікам)]], выдаўшым у 1918 годзе кніжку «''Жыды на Беларусі''», дзе, у прыватнасьці, гаварылася: <blockquote>''«У пэрыядзе амерцьвення беларускаго нацыянальнаго асьведамлення, жыды, як і самі Беларусы, хоць добра ведалі беларускую мову, але глядзелі на яе як на „мужыцкую“, і, русіфікуючыся самі, нісьвядома служылі русіфікатарскай ідэі Вялікаросіі. Але гэта быў той багаты кляс, каторы атрымаў сваю навуку ў расійскіх школах, а што тычыцца простых местачковых жыхароў, то апрача роднай мовы яны ведаюць толькі беларускую. Ад самага пачатку беларускага адраджэння, амаль ні побач з першымі піанэрамі беларускага руху пайшлі, хоць і ў малым ліку, і жыды, выйшоўшыя з вёскі; хаця шырэйшыя інтэлігентныя масы жыдоўства, асабліва ў местах, ні могуць яшчэ пазбыцца сукцэсаў расійскага тут уладання і ўсё яшчэ служаць праваднікамі русіфікацыі».''</blockquote>Раней да габрэйскае тэмы зьвяртаўся [[Францішак Багушэвіч]] (верш «Падарожныя жыды»), [[Алесь Гарун]] (верш «[https://knihi.com/Ales_Harun/Judam.html Юдам]»), пазьней [[Рыгор Барадулін]] («Толькі б яўрэі былі!.. кніга павагі і сяброўства» (Мн., Кнігазбор, 2011). == Ідэя і вобразнасьць вершу == Успрымаючы ў 1919 годзе расейскіх шавіністаў і польскіх нацыяналістаў як супраціўнікаў стварэньня беларускае дзяржавы, Купала шукае хаўрусьнікаў у барацьбе зь імі, і знаходзіць іх у габрэях. Свае думкі з гэтай нагоды ён і выказаў у вершы «Жыды». Жыды! — гаворыць Купала, ― хоць вас усё й паліваюць брудам, я вам веру. Вы такія ж нявольнікі на беларускае зямлі, як і мы. Далей у Купалы зьяўляецца дзіўны відарыс: «зьдзек», асьвячоны абразом, закручвае габрэяў у пятлю. Незразумела, што меў на ўвазе Купала ― [[праваслаўе]] ці ўвогуле [[Рэлігія|рэлігію]]? Толькі з новай Беларусьсю, паводле Купалы, магчымае жыцьцё жыдоў ― «''сьцяг ваш і нашая паходня будуць жыць''». Купала тлумачыць перасьлед габрэяў: «''Таго ж [[Ісус Хрыстос|Хрыста]] прыбілі вы ды крыжу, бо ён вам вораг для Бацькаўшчыны быў''». Па Купалу, габрэі ўсюды сталі адшчапенцамі, і толькі беларуская зямля іх прыняла. [[Масква]] й [[Варшава]] нацкоўвалі на іх чэрнь, а Беларусь стала габрэйскім дзецям нянькай. Аднак жа, габрэі сталі забываць, хто іх прытуліў, і сталі цягнуцца да моцных сьвету гэтага. Далей, у вершы зусім ужо дзіўнае. Габрэі чакаюць Мэсію, яго чакаюць па Купале й беларусы, ― ён прыйдзе, і беларусы пойдуць разам з жыдамі, як тады! «Тады» ― гэта, мабыць, 1917 год. Пара, жыды, гаспадары ўсяго сьвету, заплаціць Беларусі за яе дабро, ― заключае Купала. На думку беларускага гісторыка прафэсара [[Захар Шыбека|Захара Шыбекі]], які жыве ў [[Ізраіль|Ізраілі]], Янка Купала «''хацеў бачыць у габрэях вялікую сілу і рэзэрв у справе нацыянальнага будаўніцтва… і быў вельмі засмучаны нязьдзейсьненым зьвязам габрэяў і беларусаў. Нацыянальны праект беларусаў ня стаў прывабным ня толькі для габрэяў, але й для беларусаў. І ў гэтым віна й бяда саміх беларускіх лідэраў і ўсяго беларускага народу. У габрэйскіх лідэраў, сапраўды, была асьцярога, што стварэньне на руінах [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] незалежных дзяржаваў прывядзе да расьсячэньня габрэйскага народу. Таму яны аддавалі перавагу адзінай Расеі, але дэмакратычнай, з шырокай культурнай аўтаноміяй для народаў гэтае краіны''». == Памяць == У 1982 годзе, паводле рашэньня [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|ЮНЭСКО]], у сьвеце адзначалася 100-годьдзе Янкі Купалы. Ізраільскае мястэчка [[Ашдод]] вырашыла назваць яго імем адну з плошчаў. Аднак, некаторыя сябры мясцовага савету выказаліся супраць, прыводзячы ў доказ гэты, на іхнюю думку, супярэчлівы верш Купалы. Але плошчу назвалі, і ў 2015 годзе на ёй адкрылі й помнік «''беларускаму песьняру''». Сьвятар [[Майсей Гітлін]] натхняўся вершамі Купалы, працуючы над першым ў гісторыі перакладам [[Стары Запавет|Старога Запавету]] на [[Беларуская мова|беларускую мову]]. == Літаратура == * ''Сташкевіч М. С.'' «Беларусь» // ''Энцыклапедыя Літаратура і мастацтва''. — Мн.: БелЭн, 1984. — Т. 1. — С. 413 * Белорусская Народная Республика // ''Белорусская ССР. Краткая энциклопедия''. — Мн.: БелЭн, 1979. — Т. 1. — С. 67 == Вонкавыя спасылкі == * ''Алесь Смалянчук.'' [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=2127 Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях.] — Гродна: Беларускае гістарычнае таварыства, 2001. — С. 272. — 332 с — [[:be:Адмысловае:BookSources/9854173451|ISBN 985-417-345-1]] * ''Евгений Мороз.'' [http://www.narodknigi.ru/journals/77/delo_beylisa_v_yuridicheskoy_perspektive_opyt_bespristrastnogo_analiza/ Дело Бейлиса в юридической перспективе. Народ Книги в мире книг] (сьнежань 2008) * ''Змітрок Бядуля.'' [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=23711 Жыды на Беларусі]. — Менск: Друкарня Я. Д. Грынблята, 1918. — С. 23-24. — 32 с. * ''Владимир Лившиц.'' [http://club.berkovich-zametki.com/?p=8237 Так был ли Янка Купала антисемитом?] // ''Роман-газета «Мастерская»''. — Тель-Авив: 2013 * Вольф Рубинчик. [https://web.archive.org/web/20210604094052/https://souz.co.il/clubs/read.html?article=1966&Club_ID=1 Янка Купала и евреи] // Еврейский камертон, 2001, 19 июля * Л. Иванова. [https://web.archive.org/web/20161114191101/http://www.sb.by/kultura/article/ballada-o-sile-dukha.html Баллада о силе духа] // Беларусь сегодня, 2016, 21 января * Анатоль Трафімчык. [https://web.archive.org/web/20200317212226/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/traf5702ec.html?OpenDocument «Раз абсеклі Беларуса Маскалі ды Ляхі…» Падзел Беларусі 1921 г. у паэтычным асэнсаванні Янкі Купалы // Дзеяслоў. №57]. * [https://web.archive.org/web/20170809130828/http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2461/232328-1910-38.pdf?sequence=150&isAllowed=y Наша Ніва, 1910, № 38.] * [https://web.archive.org/web/20170809130914/http://elibrary.mab.lt/bitstream/handle/1/2461/232328-1910-46.pdf?sequence=157&isAllowed=y Наша Ніва, 1910, № 46] {{Янка Купала}} [[Катэгорыя:Вершы Янкі Купалы]] [[Катэгорыя:Творы 1919 году]] [[Катэгорыя:Беларускія жыды]] [[Катэгорыя:Беларускія вершы]] 2240iephdz41k3f1x00aasdpnjvfiqv 0 238667 2620783 2343721 2025-06-19T13:59:03Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620783 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьнік |Партрэт = Венанцы Бутрым.jpg }} '''Венанцы Вікенцьевіч Бутрым''' ({{Нарадзіўся|9|9|1936}}, [[Баранавічы]] — {{Памёр|16|8|2003}}, Баранавічы ) — беларускі пісьменьнік і мастак. == Жыцьцяпіс == У 1965 годзе скончыў Менскую мастацкую вучэльню па спэцыяльнасьці крэсьленьне і маляваньне. Пад час вучобы, у 1963 — 1965 гадах, працаваў настаўнікам чарчэньня і маляваньня ў СШ №9 Менску. Па заканчэньні вучобы вярнуўся ў Баранавічы і 2 гады працаваў настаўнікам па сваёй спэцыяльнасьці ў СШ №1. З 1967 па 1996 год, да выхаду на пэнсію, працаваў мастаком у Баранавічах у Берасьцейскіх мастацка-вытворчых майстэрнях, перайменаваных пазьней у камбінат “Мастацтва” Мастацкага фонду БССР. == Творчасьць == Займаўся творчасьцю ў галіне жывапісу і графікі, а таксама літаратурнай творчасьцю: пісаў вершы і прозу на беларускай і расейскай мовах. === Мастакоўская творчасьць === Паводле сваёй працы афармляў частку экспазыцый Баранавіцкага краязнаўчага музэя, экспазыцыі Музэя гісторыі чыгуначнага транспарту, школьныя музэі. Ім былі выкананы вітражы для ЗАГСу, якія цяпер упрыгожваюць Палац дзіцячай творчасьці ў Баранавічах. У час, вольны ад працы мастака-афарміцеля, займаўся мастацкай творчасьцю ў галіне жывапісу і графікі. Ім было створана ўсяго каля 30 карцін. Засталіся таксама эцюды і малюнкі. Аздобіў малюнкамі і свае кнігі «У барвах зямлі» і «Паралелі». Аформіў ён і кнігу паэзіі [[Іван Лагвіновіч|Івана Лагвіновіча]] «Разлукі выраёвыя». === Літаратурная творчасьць === Дэбютаваў у друку ў кастрычніку 1974 году ў часопісе [[Маладосць]] чатырма вершамі<ref>[https://web.archive.org/web/20210202204143/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/bak2302ec.html "О, тонкі майстра...". Памяці паэта, празаіка, мастака Венанцыя Бутрыма], Алесь Бакач. Дзеяслоў 2012</ref>. У студзеньскім нумары “Маладосці” за 1976 год пабачыла сьвет яго апавяданьне “Ліпеньскім днём”. У чэрвені таго ж году часопіс “Нёман” надрукаваў яго аповесьць “Юнгі”. На літаратурную творчасьць Бутрыма зьвярнуў увагу [[Барыс Іванавіч Сачанка|Барыс Сачанка]] ў аглядным артыкуле газэты “[[Літаратура і мастацтва]]” за 24 сьнежня 1976 году. Берасьцейская абласная газэта “Заря” ад 30 красавіка 1977 году надрукавала артыкул “Санэты Бутрыма”, напісаны пісьменьнікам [[Уладзімер Калесьнік|Уладзімерам Калесьнікам]], і ніжэй тры санэты. У 1998 годзе ў зборніку выбранай беларускай паэзіі “Агледзіны” быў надрукаваны яго верш “Варта”. У зборніку “Дзень паэзіі” за 1989 год быў надрукаваны яго верш “Каляровая літаграфія”. Сем вершаў Бутрыма выйшлі ў альманаху “Дзядзінец. Паэзія Берасцейшчыны” у 1999 годзе. У 1997, 2000 і 2006 гадах падборкі вершаў Бутрыма былі надрукаваны ў літаратурным альманаху гораду Баранавічы “Сьвятліца”. Друкаваўся і ў мясцовай прэсе, а таксама ў газэце [[Наша слова]]. У 2001 годзе выйшла кніга паэзіі “У барвах зямлі”. У сьнежні 2002 году два вершы Бутрыма надрукаваў часопіс “Полымя”. У гэтым жа 2002 годзе ў калектыўным зборніку “Верш на свабоду” надрукаваны і яго верш “Змые пыл, жыватворным напоіць…” У 2003 годзе два вершы Бутрыма трапілі ў анталёгію выбранай беларускай паэзіі ХХ стагодзьдзя “Краса і сіла”. У кастрычніку 2003 году, праз два месяцы пасьля сьмерці, пабачыла сьвет яго другая кніга паэзіі “Паралелі”. Наклад кнігі 250 асобнікаў. У 2006 годзе выйшаў зборнік расейскамоўнай паэзіі Бутрыма “В пространстве и времени”. == Кнігі == * 2001 — “У барвах зямлі”, паэзія * 2003 — “Паралелі”, паэзія * 2007 — “В пространстве и времени”, паэзія * 2011 — “Маўклівыя сумныя птушкі”, проза * 2014 — “Дзён маіх лепшыя дні”, проза == Памяць == У Баранавічах маецца памятная шыльда ў гонар Бутрыма<ref>[https://web.archive.org/web/20210416233453/https://www.intex-press.by/2014/03/30/baranavichy-paetychnyya/ Баранавічы паэтычныя], [[intex-press]], 30.03.2014</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://kamunikat.org/Butrym_Viency.html Венанцы Бутрым] на kamunikat.org * [https://web.archive.org/web/20210202204143/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/bak2302ec.html "О, тонкі майстра...". Памяці паэта, празаіка, мастака Венанцыя Бутрыма], Алесь Бакач. Дзеяслоў 2012 {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бутрым, Венанцы}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Баранавічах]] [[Катэгорыя:Памерлі ў Баранавічах]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратары]] [[Катэгорыя:Беларускія мастакі і мастачкі]] [[Катэгорыя:Беларускія паэты і паэткі]] [[Катэгорыя:Асобы Баранавічаў]] netkip37pwadkftgvbipw956q77qhhx 0 243028 2620786 2581399 2025-06-19T14:03:37Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620786 wikitext text/x-wiki {{Асоба|імя=Вера Церлюкевіч|дата нараджэньня=13 кастрычніка 1941|род дзейнасьці=грамадзская дзяячка і прафсаюзная лідарка|месца нараджэньня=в. Новы Барок, [[Краснапольскі раён]]|дата сьмерці=31 сьнежня 2000|месца сьмерці=[[Менск]]|месца пахаваньня=Паўночныя могілкі, Менск}} '''Вера Церлюкевіч''' (13 кастрычніка 1941 – 31 сьнежня 2000) – [[Беларусь|беларуская]] грамадзкая дзяячка і прафсаюзная лідарка. Нарадзілася ў вёсцы Новы Барок [[Краснапольскі раён|Краснапольскага раёна Магілёўскай вобласьці]]. Пасьля [[Чарнобыльская катастрофа|чарнобыльскай катастрофы]] гэты населены пункт зьнік з беларускіх мапаў. Працавала кранаўшчыцай у ліцейным цэху [[Менскі трактарны завод|Менскага трактарнага заводу]]. Падчас страйку працоўных калектываў, які адбыўся ў кастрычніку 1991 году і «увайшоў у гісторыю Беларусі як самы масавы выступ рабочых у змаганьні за свае палітычныя правы»<ref>[[Сяргей Навумчык]]. [https://charter97.org/ru/news/2021/4/4/417351/ Страйк, якога ніхто не чакаў]. - [[Хартыя’97|Хартыя'97]], 04.04.2021</ref>, была адным з галоўных арганізатараў пратэстаў на заводзе. Гэта стала паваротным момантам яе жыцьця.<ref name=":0">[[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]]. [https://docs.rferl.org/be-BY/2020/11/07/96247f72-a7e0-4382-ad1c-ec68459cf6b7.pdf ІМЁНЫ СВАБОДЫ]. (Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе.) — 4-е выд., дап. — [[Свабода (радыё)|Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода]], 2020. — 826 с.: іл. – Ст. 474-475</ref> 21 жніўня 1991 года, у апошні дзень [[Жнівеньскі путч|жнівеньскага путчу]], выступіла з прамовай на мітынгу ў Менску, адзначыўшы важную ролю страйку рабочых у барацьбе за незалежнасьць Беларусі.<ref>[[Сяргей Навумчык]]. [https://docs.rferl.org/be-BY/2016/09/19/725795a0-eae7-4641-b35d-464343175e58.pdf Дзевяноста першы]. (Бібліятэка Свабоды. ХХІ стагодзьдзе.) —2-е выд., дапрацаванае. — [[Свабода (радыё)|Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода]], 2016. 544 с.: іл. – Ст. 302.</ref><ref>[[Сяргей Навумчык]]. [https://www.svaboda.org/a/27933975.html «Мы разам кажам путчыстам: Не!»] - [[Хартыя’97|<nowiki/>]][[Свабода (радыё)|Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода]], 20.08.2016</ref> У другой палове 1990-х актыўна ўдзельнічала ў шэрагу пратэстных акцыяў супраць рэжыму [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] і ў выніку была зволеная з працы і зьведала шматлікія арышты і гвалт з боку праваахоўных органаў.<ref name=":0" /><ref>[https://www.svaboda.org/a/24091071.html Вера Церлюкевіч]. - [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 04.05.2011</ref> Была сябрам [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі]] Беларускага Народнага Фронту. Памерла 31 сьнежня 2000 году ў Менску пасьля працяглай хваробы. Пахаваная на менскіх Паўночных могілках.<ref name=":0" /><ref>[http://resurs.by/files/nn/2001/01/09.htm Сьвятлана Курс. Скончыла век]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20210414150018/https://svabod1.azureedge.net/a/31185309.html Пяць гераіняў гісторыі Беларусі.] Падкаст [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімера Арлова]]. - [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 03.04.2021</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/769326.html Імёны Свабоды: Вера Церлюкевіч]. - [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 15.04.2006</ref><ref>[https://www.svaboda.org/a/24094383.html Аляксандра Дынько. Вера Церлюкевіч: «Што ж ты зрабіў, сынок?»] - [[Свабода (радыё)|Радыё Свабода]], 07.05.2011</ref> == Крыніцы == <references /> {{DEFAULTSORT:Церлюкевіч Вера}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся 13 кастрычніка]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1941 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Краснапольскім раёне]] [[Катэгорыя:Беларускія грамадзкія дзеячы і дзяячкі]] [[Катэгорыя:Сябры Кансэрватыўна-Хрысьціянскай Партыі — БНФ]] [[Катэгорыя:Памерлі 31 сьнежня]] [[Катэгорыя:Памерлі ў 2000 годзе]] 9dxsyaszb10ts2bw3fjvxfx3yeceklf 10 246506 2620872 2575878 2025-06-20T07:29:19Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620872 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{{1}}} <!-- Рознае --> | ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] <!-- 1 дывізіён --> | АданаДэмірЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | АданаДэмірСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АданаДэмір = 19 месца (паніжэньне) | АланьяспорЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | АланьяспорСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Аланьяспор = 12 месца | АнтальяспоЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | АнтальяспоСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Антальяспо = 15 месца | БэшыкташСтЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | БэшыкташСтСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БэшыкташСт = 4 месца | ГалатасараЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | ГалатасараСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Галатасара = 1 месца | ГёзтэпэІзьЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | ГёзтэпэІзьСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ГёзтэпэІзь = 8 месца | ІстанбулБаЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | ІстанбулБаСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ІстанбулБа = 5 месца | КайсэрыспоЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | КайсэрыспоСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Кайсэрыспо = 13 месца | КасымпашаСЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | КасымпашаССэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КасымпашаС = 10 месца | КоньяспорКЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | КоньяспорКСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КоньяспорК = 11 месца | РызэспорРыЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | РызэспорРыСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РызэспорРы = 9 месца | СамсунспорЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | СамсунспорСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Самсунспор = 3 месца | СывасспорСЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | СывасспорССэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СывасспорС = 17 месца (паніжэньне) | ТрабзанспоЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | ТрабзанспоСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Трабзанспо = 7 месца | ФэнэрбахчэЛіга = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрліга]] | ФэнэрбахчэСэзон = [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Фэнэрбахчэ = 2 месца <!-- 2 дывізіён --> | АнкарагюджЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] | АнкарагюджСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Анкарагюдж = 17 месца (паніжэньне) | ГенчлербірЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] | Генчлербір = 2 месца (падвышэньне) | ЕніМалат’яЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] | ЕніМалат’я = 20 месца (паніжэньне) | ІстанбулспЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] | ІстанбулспСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Істанбулсп = 4 месца | ФатыхКарагЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] | ФатыхКарагСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ФатыхКараг = 3 месца (падвышэньне) | ЭрзурумспоЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Першая ліга]] | Эрзурумспо = 6 месца <!-- Іншыя --> | АкхісарБэлЛіга = [[Рэгіянальная аматарская ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Аматарская ліга Манісы]] | АкхісарБэл = 16 месца (паніжэньне) | АнкараспорЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Другая ліга]], белая група | Анкараспор = 12 месца | БалыкесірсЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Трэцяя ліга]], група 2 | Балыкесірс = 2 месца | БурсаспорБЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Трэцяя ліга]], група 1 | БурсаспорБ = 1 месца (падвышэньне) | ДэнізьліспЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Трэцяя ліга]], група 4 | Дэнізьлісп = 15 месца (паніжэньне) | КарабюкспоЛіга = Карабюская аматарская ліга | Карабюкспо = невядома | ЭлязыгспорЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Другая ліга]], чырвоная група | Элязыгспор = 2 месца | ЭскішэхірсЛіга = [[Рэгіянальная аматарская ліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Рэгіянальная аматарская ліга]], група 6 | Эскішэхірс = 1 месца (падвышэньне) | default = 0}}<noinclude> {{Дакумэнтацыя}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Турэччына]] </noinclude> gqqd2uif995bfyab3eaey8zfb014735 10 246528 2620780 2611688 2025-06-19T13:19:24Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620780 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{{1}}} <!-- Рознае --> | ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Украіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] <!-- 1 дывізіён --> | АбалоньКіеЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АбалоньКіеСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АбалоньКіе = 11 месца | АлександрыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АлександрыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Александры = 2 месца | ВерасРоўнаЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ВерасРоўнаСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ВерасРоўна = 9 месца | ВорсклаПалЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ВорсклаПалСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ВорсклаПал = 13 месца (паніжэньне) | ДынамаКіеўЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ДынамаКіеўСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ДынамаКіеў = 1 месца | ЗараЛугансЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ЗараЛугансСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЗараЛуганс = 7 месца | КарпатыЛьвЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | КарпатыЛьвСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КарпатыЛьв = 6 месца | КоласКавалЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | КоласКавалСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КоласКавал = 10 месца | КрыўбасКрыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | КрыўбасКрыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КрыўбасКры = 5 месца | ЛНЗЧаркасыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ЛНЗЧаркасыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЛНЗЧаркасы = 12 месца | ПалесьсеЖыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ПалесьсеЖыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ПалесьсеЖы = 4 месца | РухЛьвоўЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | РухЛьвоўСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РухЛьвоў = 8 месца | ЧарнаморацЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ЧарнаморацСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Чарнаморац = 16 месца (паніжэньне) | ШахтарДанеЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ШахтарДанеСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ШахтарДане = 3 месца <!-- Іншыя --> | АлімпікДанЛіга = ? | АлімпікДан = ? | ВалыньЛуцаЛіга = ? | ВалыньЛуца = ? | ДзяснаЧарнЛіга = ? | ДзяснаЧарн = ? | Дніпро-1Ліга = - | Дніпро-1Сэзон = | Дніпро-1 = | ЗоркаКрапіЛіга = Аматарскія чэмпіянат Украіны, група 2 | ЗоркаКрапі = 10 месца | ЛьвоўЛіга = ? | Львоў = ? | МарыюпальЛіга = ? | Марыюпаль = ? | МінайЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] | МінайСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Мінай = 12 месца | МэталістХаЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] | МэталістХа = 6 месца | МэталюргЗаЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] | МэталюргЗа = 14 месца (паніжэньне) | ПоганьЛьвоЛіга = Прэм’ер-ліга Львоўскай вобласьці | ПоганьЛьво = 6 месца | ТаўрыяСімфЛіга = ? | ТаўрыяСімф = ? | default = 0}}<noinclude> {{Дакумэнтацыя}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Украіна]] </noinclude> 0psp3lxaluqd3b7ctpu12vpb8hkhoi8 2620781 2620780 2025-06-19T13:20:31Z Artsiom91 28241 2620781 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{{1}}} <!-- Рознае --> | ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Украіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] <!-- 1 дывізіён --> | АбалоньКіеЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АбалоньКіеСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АбалоньКіе = 11 месца | АлександрыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | АлександрыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Александры = 2 месца | ВерасРоўнаЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ВерасРоўнаСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ВерасРоўна = 9 месца | ВорсклаПалЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ВорсклаПалСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ВорсклаПал = 13 месца (паніжэньне) | ДынамаКіеўЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ДынамаКіеўСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ДынамаКіеў = 1 месца | ЗараЛугансЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ЗараЛугансСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЗараЛуганс = 7 месца | КарпатыЛьвЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | КарпатыЛьвСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КарпатыЛьв = 6 месца | КоласКавалЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | КоласКавалСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КоласКавал = 10 месца | КрыўбасКрыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | КрыўбасКрыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КрыўбасКры = 5 месца | ЛНЗЧаркасыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ЛНЗЧаркасыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЛНЗЧаркасы = 12 месца | ПалесьсеЖыЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ПалесьсеЖыСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ПалесьсеЖы = 4 месца | РухЛьвоўЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | РухЛьвоўСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РухЛьвоў = 8 месца | ЧарнаморацЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ЧарнаморацСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Чарнаморац = 16 месца (паніжэньне) | ШахтарДанеЛіга = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Прэм’ер-ліга]] | ШахтарДанеСэзон = [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ШахтарДане = 3 месца <!-- Іншыя --> | АлімпікДанЛіга = ? | АлімпікДан = ? | ВалыньЛуцаЛіга = ? | ВалыньЛуца = ? | ДзяснаЧарнЛіга = ? | ДзяснаЧарн = ? | Дніпро-1Ліга = - | Дніпро-1Сэзон = | Дніпро-1 = | ЗоркаКрапіЛіга = Аматарскі чэмпіянат Украіны, група 2 | ЗоркаКрапі = 10 месца | ЛьвоўЛіга = ? | Львоў = ? | МарыюпальЛіга = ? | Марыюпаль = ? | МінайЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] | МінайСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Мінай = 12 месца | МэталістХаЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] | МэталістХа = 6 месца | МэталюргЗаЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Ўкраіны па футболе|Першая ліга]] | МэталюргЗа = 14 месца (паніжэньне) | ПоганьЛьвоЛіга = Прэм’ер-ліга Львоўскай вобласьці | ПоганьЛьво = 6 месца | ТаўрыяСімфЛіга = ? | ТаўрыяСімф = ? | default = 0}}<noinclude> {{Дакумэнтацыя}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Украіна]] </noinclude> i3431s5xiahdmfahmw1vfe62f5rf21b 0 246633 2620814 2499981 2025-06-19T17:47:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620814 wikitext text/x-wiki '''Гáнна Энгелькінг''' (''па-польску'': Anna Engelking, поўнае імя: Anna Albertyna Engelking, нарадзілася ў 1959, [[Варшава]], [[Польшча]]) — польская [[Этналёгія|этналягіня]], [[Этналінгвістыка|этналінгвістка]], [[Беларусістыка|беларусістка]], [[прафэсар]]ка Інстытуту славістыкі [[Польская акадэмія навук|Польскай акадэміі навук]]. Доктарка габілітаваная [[Гуманістычныя навукі|гуманістычных навук]] (у галіне [[Этналёгія|этналёгіі]]). {{Навуковец|Імя=Ганна Энгелькінг|Арыгінал імя=Anna Engelking|Дата нараджэньня=1959 год|Месца нараджэньня=Варшава, Польшча|Альма-матэр=Варшаўскі ўнівэрсытэт|Навуковая сфэра=Этналёгія, этналінгвістыка, славістыка, беларусістыка|Месца працы=Інстытут славістыкі Польскай акадэміі навук|Вядомы як=Этналягінія, культурная антрапалягіня|Навуковая ступень=Доктарка габілітаваная (у галіне этналёгіі)|Узнагароды і прэміі=Прэмія Кангрэсу дасьледнікаў Беларусі "за найлепшую польскую манаграфію пра Беларусь у 2011–2015 гадах" (2016)}} == Жыцьцяпіс == Скончыла польскую [[Філялёгія|філялёгію]] (1983) і [[Этнаграфія|этнаграфію]] (1986) у [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскім унівэрсытэце]]. Абараніла доктарскую дысэртацыю на тэму "Magia ludowych rytuałów słownych na przykładzie klątwy"<ref>Anna Engelking, Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa, Monografie FNP, Warszawa, 2000.</ref> (''Магія рытуалаў народнага слова на прыкладзе праклёну'') на факультэце паляністыкі [[Варшаўскі ўнівэрсытэт|Варшаўскага ўнівэрсытэту]] (1998). Габілітацыю яна атрымала ў Інстытуце археалёгіі і этналёгіі [[Польская акадэмія навук|Польскай акадэміі навук]] у 2013 годзе на падставе сваіх навуковых дасягненьняў і кнігі "Kołchoźnicy" (''Калгасьнікі'') − "Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku" (''Антрапалягічнае вывучэньне ідэнтычнасьці беларускай вёскі на мяжы ХХ і ХХІ стагодзьдзяў'')<ref>Dr hab. Anna Albertyna Engelking, [у:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [анлайн] [доступ 25.07.2021], https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=85405&_k=2o8rqn</ref>. Сястра Ганны Энгелькінг — Барбара Энгелькінг, псыхалягіня і сацыялягіня, прафэсарка і кіраўніца Цэнтру вынішчэньня габрэяў Інстытуту філязофіі і сацыялёгіі [[Польская акадэмія навук|Польскай акадэміі навук]]<ref>Prof. dr hab. Barbara Teresa Engelking (Engelking-Boni), [у:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [анлайн] [доступ 25.07.2021],https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=18648&_k=i76f68</ref>. Бацька — Рышард Энгелькінг, прафэсар матэматычных навук, [[Матэматыка|матэматык]], зьвязаны з Польскай акадэміяй навук і Варшаўскім унівэрсытэтам, які спэцыялізуецца ў [[Тапалёгія|тапалёгіі]], перакладнік францускай літаратуры<ref>Prof. zw. dr hab. Ryszard Engelking, [у:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI) [анлайн] [доступ 25.07.2021], https://nauka-polska.pl/#/profile/scientist?id=56566&_k=wcqyf7</ref>. Стрыечны брат Ганны Энгелькінг — Лешэк Энгелькінг, польскі філёлаг, навуковец-літаратуразнаўца, [[паэт]], [[празаік]], [[перакладнік]], зьвязаны з [[Лодзкі ўнівэрсытэт|Лодзкім унівэрсытэтам]]<ref>Kto jest kim w Polsce: informator biograficzny. Lubomir Mackiewicz (red.), Anna Żołna (red.). Warszawa: Wydawnictwo „Interpress”, 1993, s. 149–150.</ref>. Ганна Энгелькінг жыве і працуе ў [[Варшава|Варшаве]]. == Навуковая дзейнасьць == Навуковыя інтарэсы дасьледніцы ахопліваюць наступныя тэмы: • гісторыя польскай этналёгіі (асабліва ў міжваенны пэрыяд) і [[Славістыка|славістыкі]]; • [[антрапалёгія]] і культурная [[памяць]] беларускай вёскі; • пытаньні культурных памежжаў (польска-беларуска-летувіскага, а таксама беларуска-ўкраінскага)<ref name="ispan.waw.pl">Dr hab. Anna Engelking, prof. IS PAN, Зьвесткі пра дасьледніцу на старонцы Інстытуту Славістыкі Польскай Акадэміі навук, https://ispan.waw.pl/default/pracownik/anna-engelking/</ref>. Г. Энгелькінг здаўна і часта праводзіць палявыя дасьледаваньні ў [[Беларусь|Беларусі]]<ref>Anna Engelking - Autorzy - Wydawnictwo UMK, wydawnictwo.umk.pl [доступ 25.07.2021], https://web.archive.org/web/20210608084837/https://wydawnictwo.umk.pl/pl/authors/19079/anna-engelking</ref>. Таксама апрацоўвае спадчыну і навуковую біяграфію этнасацыёляга Юзафа Абрэмбскага, рэдагуе прысьвечаную яму віртуальную старонку<ref>Старонка, прысьвечаная Юзэфу Абрэмбскаму. Strona główna, Józef Obrębski (1905–1967), https://ispan.waw.pl/obrebski/</ref>. Дасьледніца зьяўляецца чаліцай шматлікіх навуковых арганізацыяў і інстытутаў: • Аддзел II Варшаўскага навуковага таварыства (чаліца); • Камітэт этналягічных навук Польскай акадэміі навук (чаліца Прэзыдыюму Камітэту); • Навуковая Рада Інстытуту славістыкі Польскай акадэміі навук (чаліца Прэзыдыюму Рады); • Навуковая Рада Інстытуту археалёгіі і этналёгіі Польскай акадэміі навук (чаліца); • Навуковая Рада Інстытуту этналёгіі і культурнай антрапалёгіі Варшаўскага ўнівэрсытэту (чаліца); • Аддзел этналінгвістыкі Камітэту па мовазнаўстве Польскай акадэміі навук (супрацоўніца); • Славянскі фонд (чаліца Рады фонду, старшыня Камітэту па ўзнагароджаньні Фонду); • Польскае этналягічнае таварыства (прэзыдэнтка Варшаўскага аддзяленьня, віцэ-прэзыдэнцеп Галоўнай рады); • Рада навуковых таварыстваў Польскай акадэміі навук (чаліца); • Эўрапейская асацыяцыя сацыяльных антраполягаў (чаліца); • Міжнародная асацыяцыя беларусістаў (чаліца); • Польска-беларускае таварыства (чаліца); • Навукова-краязнаўчае таварыства "Загародзьдзе", [[Беларусь]] (чаліца)<ref name="ispan.waw.pl"/>. == Бібліяграфія == '''Кнігі''' • 2000: Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej. • 2017: The Curse. On Folk Magic of the Word. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN. • 2012: Kołchoźnicy: Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK. '''Кнігі пад рэдакцыяй Ганны Энгелькінг''' • 2004: Nina Łuszczyk-Ilienkowa, Pińsk, Elektrownia. Mam dziesięć lat. Warszawa: Świat Literacki. • 2007: Józef Obrębski, Polesie. Studia etnosocjologiczne. T. 1. Warszawa: Oficyna Naukowa. • 2013: Czesław Pietkiewicz, Kultura społeczna Polesia Rzeczyckiego. Toruń: Muzeum Etnograficzne im. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej — seria „Etnografia Ocalona”. • 2020: Józef Obrębski, The Giaours of Macedonia. Selected writings. Warszawa: Oficyna Naukowa (translated from Polish by Helena Teleżyńska). '''Выбраныя артыкулы''' • 2021: „Our own traitor” as the Focal Point of Belarusian Folk Narrative on Local Perpetrators of the Holocaust. In: Places, Spaces, and Voids in the Holocaust. Vol. 3. Eds. Natalia Aleksiun and Hana Kubátová, München: Wallstein Verlag, p.&nbsp;219–258. • 2019: Nauka na usługach polityki? Przypadek Józefa Obrębskiego. „Sprawy Narodowościowe. Seria nowa” 51, DOI: 10.11649/sn.1863. • 2018: Macedońskie Trobriandy. Józef Obrębski i pierwsze badania wsi europejskiej w paradygmacie funkcjonalizmu. „Lud”, t. 102, s. 185–210. • 2018: Сказ полесского села, или о фольклоризации памяти о Второй мировой войне. „Славяноведение” nr 6, s. 27–46, DOI: 10.31857/S0869544X0001763-2. • 2017: „Poleszuk” nieoswojony. Wokół funkcji chłopskości w konstruowaniu polskości, „Teksty Drugie” 6, s. 68–94, DOI: 10.18318/td.2017.6.5. • 2015: The myth of the Tower of Babel and its consequences: The indigenous grammars of the mixed world. A contribution to the anthropology of borderlands (based on research in Belarusian-Lithuanian borderlands), „Český lid: Etnologický časopis” nr 1 (102), s. 1–26. • 2014: Z dziejów wileńskiego ośrodka etnograficznego w dwudziestoleciu międzywojennym. W stronę profesjonalnych badań terenowych pogranicza polsko-litewsko-białoruskiego. [W:] W krainie wielu tradycji. Badania etnograficzne na pograniczu polsko-litewsko-białoruskim w XX i początkach XX wieku. Red. Krzysztof Snarski, Adam Żulpa, Muzeum Okręgowe w Suwałkach, s. 9–38. • 2013: Simple Hardworking Christian Folks, or the Self-Image of Contemporary Belarusian Kolkhozniks: An Anthropologist’s Assessment of a Two-Decade Research Study. „East European Politics and Societies and Cultures”, vol. 27, no 2, p.260–279, DOI: 10.1177/0888325412469663. • 2012: Wokół pierwszej polskiej systematyki zamówień. O zapomnianej propozycji Józefa Obrębskiego. „Poznańskie Studia Slawistyczne” nr 3, s. 61–74. • 1999: The natsyas of the Grodno region of Belarus: a field study. „Nations and Nationalism”, no 2(5), p.175–206. '''Артыкулы па-расейску:''' • 2018: Сказ полесского села, или о фольклоризации памяти о Второй мировой войне'','' „Славяноведение” nr 6, с. 27-46, https://web.archive.org/web/20210608155956/https://ras.jes.su/slav/s207987840000997-5-1 • 2014: Идентичность беларуских колхозников: между “паном” и “жидом”, Деды: дайджест публикаций о белорусской истории, Минск, Харвест, 2014, Вып. 13, с. 254―272. == Публікацыі, даступныя па-беларуску == • 2000: Палякі-калгаснікі, Наша Ніва, № 39 (196), 25.09.2000, с. 9-10. • 2008: Юзаф Абрэмбскі (1905–1967): да біяграфіі антраполяга, Homo Historicus 2008<ref>Энгелькінг Г., ''Юзаф Абрэмбскі (1905-1967): да біяграфіі антраполага'', Homo Historicus 2008. Гадавік антрапалагічнай гісторыі / пад. рэд. Аляксандра Смаленчука і з удзелам І. Дубянецкай, Вільня, ЕГУ, 2008, с. 217-235.</ref>. • 2005: Польскія дасьледаванні Палесся ў міжваеннае дваццацігоддзе: Станіслаў Дваракоўскі (1907-1976), Комплекснае даследаванне фальклору і этнакультуры Палесся. Матэрыялы ІІ Міжнароднай навуковай фальклорна-этналінгвістычнай канферэнцыі 14-15 красавіка 2005 г., Мінск. З нагоды 220-годдзя З. Даленгі- Хадакоўскага (Адама Чарноцкага) 1784-1825, пад рэд. В. Ліцвінка, Мінск, Беларускі Дзяржаўны Ўніверсітэт, с. 142-154. • 2009: Караліна Шыманяк, Забыты габрэйскі навуковец з даваеннай Вільні: Слова пра Даніэля Файнштэйна, Homo Historicus 2009<ref>Энгелькінг Г., Шыманяк К., ''Забыты габрэйскі навуковец з даваеннай Вільні: слова пра Даніэля Файнштэйна'', Homo historicus 2009. Гадавік антрапалагічнай гісторыі / пад. рэд. А.Ф. Смаленчука, Вільня, ЕГУ, 2010, с. 286-305, http://pawet.net/files/homo_historicus_2009.pdf</ref>. • 2011: Палессе Юзафа Абрэмбскага, Arche №3 (102) 2011<ref>Энгелькінг Г., ''Палессе  Юзафа  Абрэмбскага'', Arche, № 3 (102) — 2011, с. 118-136.</ref>. • 2011: Паміж аповедам і пісаньнем. Апавяданьні Ніны Лушчык-Ільянковай як маніфэст ідэнтычнасьці, Arche,№ 3 (102), s. 52-64, https://elib.grsu.by/katalog/162304-348567.pdf • 2012: Паміж панам і жыдом: заўвагі пра структуру ідэнтычнасці беларускіх калгаснікаў на рубяжы ХХ–ХХІ ст., Homo Historicus 2012<ref>Энгелькінг, Г. ''Паміж панам і жыдом. Заўвагі пра структуру ідэнтычнасці беларускіх калгаснікаў рубяжа ХХ–ХХІ ст''., Homo Historicus 2012, Гадавік антрапалагічнай гісторыі / пад. рэд. А.Ф. Смаленчука, Вільня, ЕГУ, 2012, c. 89–117.</ref>. • 2013: Простыя рабочыя людзі-хрысціяне, або Аўтапартрэт беларускіх калгаснікаў, Arche № 4 2013<ref>Энгелькінг Г., ''Простыя рабочыя людзі-хрысціяне, або Аўтапартрэт беларускіх калгаснікаў'', Arche № 4 2013, c. 518-542, http://kamunikat.org/drukavac_staronku.html&refid=36553{{Недаступная спасылка|date=September 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. • 2017: „Паляшук” у нарадазнаўчым дыскурсе. Эскіз да партрэта паводле Ludu Кольберга, „Беларускi фальклор. Матэрыялы і даследаванні. Зборнік навуковых прац”, вып. 4, Мінск: Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, Выдавецкі дом «Беларуская навука», 2017, с. 150-163, https://ethno.by/vydanni/806730485 • 2018: „Паляшук” дэгуманізаваны. Польскае стаўленне да Палесся ў святле міфа, „Беларускi фальклор. Матэрыялы і даследаванні. Зборнік навуковых прац”, вып. 5, Мінск: Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры, Выдавецкі дом «Беларуская навука», с. 176-190, https://ethno.by/vydanni/818285147 • 2019: Антрапалогія на службе палітыкі? Выпадак Юзафа Абрэмбскага, даследчыка этнічнасці ў міжваеннай Польшчы, Homo Historicus 2019<ref>Энгелькінг Г., ''Антрапалогія на службе палітыкі? Выпадак Юзафа Абрэмбскага, даследчыка этнічнасці ў міжваеннай Польшчы'', Homo Historicus 2019 / пад. рэд. Аляксандра Смаленчука, Вільня, Палітычная сфера, 2019, с. 192-215, https://web.archive.org/web/20210727080844/http://palityka.org/wp-content/uploads/2019/06/Homo2019-web_pub.pdf</ref>. • 2019: “Паляшук” непрыручаны. Вакол функцыі сялянскасці ў канструяванні польскасці, Род Скірмунтаў і Палессе ў эпоху сацыяльнай і нацыянальнай трансфармацыі грамадства гістарычнай Літвы. XIX–XX стст. / Ród Skirmuntów i Polesie w epoce przemian społecznych i narodowych na ziemiach historycznej Litwy. XIX–XX ww., рэд. А. Смалянчук, Мінск: Выдавец Зміцер Колас, с. 313-345, https://web.archive.org/web/20211004203841/https://etalpykla.lituanistikadb.lt/object/LT-LDB-0001:J.04~2019~1615053947488/J.04~2019~1615053947488.pdf == Крыніцы == {{Крыніцы}} [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1959 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Варшаве]] [[Катэгорыя:Польскія навукоўцы]] [[Катэгорыя:Польскія беларусісты]] [[Катэгорыя:Польскія этнолягі]] 9xzduqyyuofzrd4jzqkoea55e8nmdif 0 248570 2620890 2258734 2025-06-20T09:28:21Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620890 wikitext text/x-wiki [[Файл:SEM blood cells.jpg|значак|Фатаздымак з [[мікраскоп]]у. На малюнку бачны сфэрычныя леўкацыты няправільнай формы з шурпатай паверхняй.]] '''Леўкацы́т''' (ад {{мова-grc|λευκός|скарочана}} — ''белы'' і {{мова-grc|κύτος|скарочана}} — ''цела'') ці '''бе́лае крывяное це́лка''' — вуза [[імунная сыстэма|імуннай сыстэмы]], якая ўдзельнічае ў абароне арганізму як ад [[інфэкцыйнае захворваньне|інфэкцыйных захворваньняў]], гэтак і ад іншародных целаў. Усе леўкацыты ўтвараюцца з шматмоцных вузаў [[шпік]]у, вядомых як гэмапаэтычныя камлёвыя вузы ([[гэмацытабляст]]ы). Леўкацыты сустракаюцца па ўсім целе, у тым ліку ў [[кроў|крыві]] і [[лімфатычная сыстэма|лімфатычнай сыстэме]]<ref>Maton D, Hopkins J, McLaughlin CW, Johnson S, Warner MQ, LaHart D, Wright JD, Kulkarni DV (1997). [https://archive.org/details/humanbiologyheal00scho «Human Biology and Health»]. Englewood Cliffs, New Jersey, US: Prentice Hall. — ISBN 0-13-981176-1.</ref>. Усе яны маюць ядры, што адрозьнівае іх ад астатніх крывяных целкаў, як то [[эрытрацыт]]аў і [[трамбацыт]]аў. Гістарычна склалася, што леўкацыты клясыфікаваліся паводле іхных фізычных характарыстыках, аднак гэтая сыстэма клясыфікацыі выкарыстоўваецца ўсё радзей. Колькасьць леўкацытаў у крыві часта ёсьць паказчыкам наяўнасьці захворваньня, і, такім чынам, зьяўляецца важным складнікам поўнага аналізу крыві. Нармалёвая колькасьць леўкацытаў звычайна вагаецца ад 4*10⁹/л да 1,1*10¹⁰/л. Белыя крывяныя целцы складаюць прыкладна 1% ад агульнага аб’ёму крыві ў здаровага дарослага чалавека<ref>Alberts B, Johnson A, Lewis M, Raff M, Roberts K, Walter P (2002). [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?highlight=leukocyte,functions&rid=mboc4.table.4143 «Leukocyte also known as macrophagesfunctions and percentage breakdown»]. Molecular Biology of the Cell (4th ed.). New York: Garland Science. — ISBN 0-8153-4072-9.</ref>, тым ня менш, яны маюць вялікае значэньне дзеля захаваньня здароўя, бо ад іх залежыць [[імунітэт]]. Павелічэньне колькасьці леўкацытаў за верхнія межы называецца [[леўкацытоз]]ам. Гэта лічыцца нармалёвам станам, калі ў здаровага чалавека здараецца шэраг імунных рэакцыяў. Але часам леўкацытоз бывае ненармалёвым, калі мае наватворнае або аўтаімуннае паходжаньне. Зьніжэньне колькасьць леўкацытаў за ніжнюю мяжу называецца [[леўкапэнія]]й. Гэта сьведчыць аб паслабленьні імуннай сыстэмы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [http://www.hematologyatlas.com/ Атляс гэматалёгіі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}.{{ref-en}} * [https://meshb.nlm.nih.gov/record/ui?name=Leukocytes Леўкацыты]. US National Library.{{ref-en}} [[Катэгорыя:Чалавечыя вузы]] [[Катэгорыя:Імунная сыстэма]] 10l9xmxj5ah0lhdi5h3lxqo3sa155ra 0 255021 2620789 2322410 2025-06-19T14:28:43Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620789 wikitext text/x-wiki {{Арганізацыя |назва = Вугорскі нацыянальны банк |арыгінальная назва = {{мова-hu|Magyar Nemzeti Bank|скарочана}} |выява = Logo of the Hungarian National Bank.svg |рамка выявы = |памер выявы = |альтэрнатыўны тэкст выявы = |подпіс выявы = Эмблема |абрэвіятура = ВНБ |дэвіз = |папярэднік = «[[Вугорская каралеўская дзяржаўная каса]]» |дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|24|6|1924|1}} |тып = [[банк]] |юрыдычны статус = дзяржаўная ўстанова |мэта = устойлівасьць [[Цана|цэнаў]] |штабкватэра = бульвар Хрысьціны, д. 55<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сувязныя зьвесткі|спасылка=https://www.mnb.hu/a-jegybank/informaciok-a-jegybankrol/elerhetosegi-adatok|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref> |месцазнаходжаньне = [[Будапэшт]] |каардынаты = {{Каардынаты|47|30|13|паўночнае|19|3|7|усходняе|выяўленьне=загаловак}} |дзейнічае ў рэгіёнах = [[Вугоршчына]] |сяброўства = [[АЭСР]] (Францыя), [[Банк міжнародных разьлікаў]] (Швайцарыя), [[Міжнародны валютны фонд]] і [[Сусьветны банк]] (ЗША)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнародныя сувязі|спасылка=https://www.mnb.hu/a-jegybank/informaciok-a-jegybankrol/nemzetkozi-kapcsolatok|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref> |афіцыйныя мовы = вугорская |генэральны сакратар = |пасада кіраўніка = Старшыня |імя кіраўніка = [[Дзёрдзь Матольчы]] |пасада кіраўніка 2 = Намесьнікі |імя кіраўніка 2 = [[Міхал Патай]], [[Чаба Кандрач]], [[Барнабаш Віраг]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва|спасылка=https://www.mnb.hu/a-jegybank/informaciok-a-jegybankrol/mnb-iranyitasa-es-ellenorzese/a-magyar-nemzeti-bank-iranyitasa|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref> |пасада кіраўніка 3 = Старшыня Наглядальнай рады |імя кіраўніка 3 = [[Фэрэнц Папчак]] |пасада кіраўніка 4 = Сябры Наглядальнай рады |імя кіраўніка 4 = [[Ласла Мадараш]], [[Габар Сэней]], [[Ласла Нікаш]], [[Іштван Мольнар]] і [[Атыла Тот]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Нагляд|спасылка=https://www.mnb.hu/a-jegybank/informaciok-a-jegybankrol/mnb-iranyitasa-es-ellenorzese/az-mnb-ellenorzese|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref> |асноўныя асобы = |кіроўны орган = Манэтарная рада |матчыная кампанія = [[Парлямэнт Вугоршчыны]] |зьвязаныя кампаніі = |бюджэт = {{Рост}}49,199 млрд [[форынт]]аў (2020 год; 165,452 млн $) |колькасьць супрацоўнікаў = {{Рост}}1470 (2021 год)<ref>{{Навіна|аўтар=Дзёрдзь Матольчы|загаловак=Справаздача аб справавой дзейнасьці за 2020 год|спасылка=https://www.mnb.hu/letoltes/mnb-eves-jelentes-2020-pdf.pdf|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=23 красавіка 2021|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref> |колькасьць валянтэраў = |сайт = [https://www.mnb.hu/web/fooldal mnb.hu] |заўвагі = }} '''Вуго́рскі нацыяна́льны банк''' — галоўны [[банк]] Вугоршчыны, заснаваны ў чэрвені 1924 году. Паводле 1-га артыкула Закону «Аб Вугорскім нацыянальным банку» 2013 году, быў сябрам [[Эўрапейская сыстэма галоўных банкаў|Эўрапейскай сыстэмы галоўных банкаў]] і [[Эўрапейская сыстэма фінансавага нагляду|Эўрапейскай сыстэмы фінансавага нагляду]]<ref name="а"/>. == Паўнамоцтвы == Паводле 2-га артыкула Закону «Аб Вугорскім нацыянальным банку» 2013 году, ВНБ меў паўнамоцтвы: * выпускаць [[банкноты]] і [[Манэта|манэты]] дзяржаўнай валюты Вугоршчыны; * захоўваць [[золатавалютны запас]] ураду Вугоршчыны; * мяняць валюту дзеля ўсталяваньня [[Абменны курс|абменнага курсу]]; * распрацоўваць сеткі аплаты і разьліку; * зьбіраць і абнародаваць статыстычныя зьвесткі для справаздачы перад [[Эўрапейскі цэнтральны банк|Эўрапейскім цэнтральным банкам]]; * спрыяць устойліваму пазычаньню дзеля гаспадарчага росту праз вывучэньне і прадухіленьне пагрозаў фінансавым узаемінам; * наглядаць за належным ажыцьцяўленьнем правоў [[Уласнасьць|уласнасьці]]; * вырашаць пазасудовыя спрэчкі між спажыўцамі і [[прадпрыемства]]мі праз Управу фінансавага прымірэньня<ref name="а">{{Навіна|аўтар=|загаловак=Закон 2013 году № 139 «Аб Вугорскім нацыянальным банку»|спасылка=https://njt.hu/jogszabaly/2013-139-00-00|выдавец=Партал «Нацыянальны часопіс заканадаўства» Вугоршчыны|мова=hu|дата публікацыі=11 красавіка 2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref>. == Кіраваньне == [[Файл:Magyar Nemzeti Bank épülete, Szabadság tér és Hold utca sarok. - 2005, Budapest.jpg|значак|280пкс|Будынак Вугорскага нацыянальнага банку (2005 год)]] * ''Манэтарная рада''. Улучала 5—9 сябраў, у тым ліку старшыню, ягоных намесьнікаў і іншых абраных [[Парлямэнт Вугоршчыны|Парлямэнтам Вугоршчыны]] на 6 гадоў сябраў. Правамоцная пры ўдзеле большасьці сябраў. Ухваляла пастановы простай большасьцю галасоў прысутных. * ''Рада фінансавай устойлівасьці''. Складалася з 3—10 сябраў, сярод якіх былі старшыня, ягоныя намесьнікі і прызначаныя ім кіраўнікі. Склікалася прынамсі аднойчы на 2 месяцы. Правамоцная пры ўдзеле большасьці сябраў. Ухваляла пастановы простай большасьцю галасоў прысутных. Разглядала пагрозы ад парышэньня ўстановаў і паслугаў для сетак фінансавых узаемінаў. Ухваляла парады і захады аб выключэньні пагрозаў устойлівасьці фінансавым узаемінам. Перадавала свае рашэньні ў Манэтарную раду. * ''Наглядальная рада''. Улучала абраных Парлямэнтам Вугоршчыны старшыню і яшчэ 3-х сябраў, а таксама прадстаўніка і экспэрта ад [[Міністэрства фінансаў Вугоршчыны]]. Кіравала аддзелам унутранага [[аўдыт]]у. * ''Рада кіраўнікоў''. Улучала старшыню і ягоных намесьнікаў. Выконвала пастановы Манэтарнай рады і Рады фінансавай устойлівасьці. Ухваляла бухгальтарскую справаздачу і выплату дывідэндаў<ref name="а"/>. == Балянс == На канец сакавіка 2022 году сродкі і іх крыніцы ў Вугорскага нацыянальнага банку былі роўныя 26,379 трлн [[форынт]]аў (79,435 млрд даляраў ЗША). Сродкі пераважна ўлучалі: 1) замежная [[дэбіторская запазычанасьць]] — 55 % (14,41 трлн форынтаў), 2) унутраныя [[Пазыка|пазыкі]] банкам — 21 % (5,513 трлн форынтаў), 3) [[Аблігацыя|аблігацыі]] ўраду Вугоршчыны — 13 % (3,328 трлн форынтаў), 4) аблігацыі нябанкаўскіх [[прадпрыемства]]ў Вугоршчыны — 6 % (1,528 трлн форынтаў), 5) аблігацыі [[банк]]аў Вугоршчыны — 3 % (829 млрд форынтаў). Крыніцамі сродкаў у асноўным былі: 1) [[наяўныя грошы]] ў абарачэньні — 32 % (8,314 трлн форынтаў), 2) тыднёвыя [[Уклад|ўклады]] банкаў Вугоршчыны — 30 % (7,894 трлн форынтаў), 3) замежная запазычнасьць — 23 % (5,983 трлн форынтаў), 4) уклады ўраду Вугоршчыны ў форынтах — 4 % (1,09 трлн форынтаў), 5) уклады банкаў Вугоршчыны ў форынтах — 3 % (897 млрд форынтаў)<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Папярэдні статыстычны балянс за сакавік 2022 году|спасылка=https://www.mnb.hu/letoltes/mnbmerleg-hu-202203.pdf|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=14 красавіка 2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref>. == Мінуўшчына == [[Файл:Magyar Nemzeti Bank épületének nyugati homlokzata. - 2009, Budapest.jpg|значак|280пкс|Галаўная сядзіба ВНБ (2009 год)]] 24 чэрвеня 1924 году пачало працу [[акцыйнае таварыства]] «Вугорскі нацыянальны банк» («ВНБ»). Яго 1-м старшынём быў [[Шандар Паповіч]]. «ВНБ» замяніў сабой «Вугорскую каралеўскую дзяржаўную касу», створаную 11 ліпеня 1921 году. «ВНБ» спыніў [[Гіпэрінфляцыя|гіпэрінфляцыю]] [[Вугорская крона|вугорскай кроны]], а ў 1927 годзе ўвёў [[Пэнга|пэнгу]]. У 1930 годзе «ВНБ» выступіў сузаснавальнікам [[Банк міжнародных разьлікаў|Банку міжнародных разьлікаў]] (Швайцарыя). 1 жніўня 1946 году «ВНБ» увёў [[форынт]], каб дасягнуць устойлівасьці цэнаў. У сьнежні 1947 году ўрад Вугоршчыны [[Нацыяналізацыя|нацыяналізаваў]] «ВНБ». У ліпені 1948 году ВНБ пачаў выконваць і камэрцыйныя задачы пасьля закрыцьця ўрадам камэрцыйных банкаў і ашчадных касаў. 1 студзеня 1987 году ВНБ пачаў перадачу сваіх аддзяленьняў адноўленым камэрцыйным банкам. У кастрычніку 1991 году [[Парлямэнт Вугоршчыны]] ўхваліў Закон «Аб Вугорскім нацыянальным банку», які атрымаў самастойнасьць ад ураду. У 2004 году ВНБ стаў сябрам [[Эўрапейская сыстэма галоўных банкаў|Эўрапейскай сыстэмы галоўных банкаў]] у сувязі з далучэньнем Вугоршчыны да [[Эўразьвяз]]у. 26 лютага 2008 году ўвялі плавальны [[абменны курс]] форынта адносна [[эўра]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галоўны банк|спасылка=https://www.mnb.hu/web/a-jegybank|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=hu|дата публікацыі=2022|дата доступу=28 красавіка 2022}}</ref>. === Старшыні === [[Файл:Popovics Sándor.jpg|значак|220пкс|1-ы старшыня ВНБ Шандар Паповіч]] [[Файл:Matolcsy-György Portrait.jpg|значак|220пкс|Старшыня ВНБ зь 2013 году Дзёрдзь Матольчы]] * [[Шандар Паповіч]] (24 чэрвеня 1924 — 6 студзеня 1935) * [[Бэла Імрэдзі]] (6 студзеня 1935 — 14 траўня 1938) * [[Ліпот Бараняй]] (14 траўня 1938 — 7 лютага 1943) * [[Дзюла Пош]] (7 лютага 1943 — 16 кастрычніка 1944) * [[Ласла Тэмэшвары]] (16 кастрычніка — сьнежань 1944) * [[Імрэ Олтваньі]] (17 красавіка — 31 жніўня 1945) * [[Артур Карась]] (31 жніўня — 15 лістапада 1945) * Імрэ Олтваньі (15 лістапада 1945 — 9 жніўня 1946) * [[Эрнё Чэйкей]] (9 жніўня 1946 — 30 жніўня 1949) * [[Фэрэнц Ясенскі]] ([[генэральны дырэктар]], 30 жніўня 1949 — 1 лютага 1952) * [[Янаш Вёраш]] (гендырэктар, 1 лютага 1952 — 12 лістапада 1955) * [[Ласла Хай]] (17 красавіка — 20 лістапада 1956) * [[Санта Дэнэш]] (20 лістапада 1956 — 30 чэрвеня 1960) * [[Бэла Сулёк]] (1 ліпеня 1960 — 31 кастрычніка 1961) * [[Андор Ласла]] (дзяржаўны сакратар, 1 лістапада 1961 — 10 ліпеня 1975) * [[Мацяш Цімар]] (дзяржсакратар, 10 ліпеня 1975 — 15 чэрвеня 1988) * [[Фэрэнц Барта]] (дзяржсакратар, 15 чэрвеня 1988 — 30 чэрвеня 1990) * [[Дзёрдзь Сураньі]] (1 ліпеня 1990 — 30 лістапада 1991) * [[Пэтэр Бод]] (9 сьнежня 1991 — 14 сьнежня 1994) * Дзёрдзь Сураньі (1 сакавік 1995 — 1 сакавіка 2001) * [[Жыгмонд Ярай]] (2 сакавіка 2001 — 2 сакавіка 2007) * [[Андраш Сімор]] (3 сакавіка 2007 — 3 сакавіка 2013) * [[Дзёрдзь Матольчы]] (з 4 сакавіка 2013 году) == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Навіна|аўтар=|загаловак=Навіны|спасылка=https://www.mnb.hu/web/en/news|выдавец=Вугорскі нацыянальны банк|мова=en|дата публікацыі=26 красавіка 2022|дата доступу=28 красавіка 2022}} ** [https://www.mnb.hu/en/pressroom/press-releases Выпускі для прэсы], [https://web.archive.org/web/20220428115133/https://www.mnb.hu/en/statistics/statistical-data-and-information/statistical-releases-and-notes статыстычныя выпускі і заўвагі], [https://www.mnb.hu/en/statistics/statistical-data-and-information/interactive-graphs узаемадзейныя графікі]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{ref-en}} ** [https://www.mnb.hu/fogyasztovedelem Грашовы навігатар]{{ref-hu}} ** [https://www.mnb.hu/letoltes/organisation-chart.pdf Арганізацыйная схема] і [https://www.mnb.hu/en/publications выданьні]{{ref-en}} {{Накід:Эканоміка}} {{Цэнтральныя банкі Эўропы}} [[Катэгорыя:Цэнтральныя банкі]] [[Катэгорыя:Органы дзяржаўнай улады Вугоршчыны]] [[Катэгорыя:Эканоміка Вугоршчыны]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаваньні Будапэшту]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1924 годзе]] [[Катэгорыя:Архітэктура мадэрну]] nqysz2ainbg4bb66uv3wwv2shx1jova 0 258145 2620887 2620092 2025-06-20T09:25:05Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 4 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620887 wikitext text/x-wiki [[Файл:Lithuania Proper (1770-79).jpg|значак|Падзел Каралеўства Польскага і Вялікага Княства Літоўскага з мапы 1770-х гадоў: [[Літва|Сапраўдная Літва]] ({{мова-en|Lithuania Proper|скарочана}}) складаецца зь «Літоўскіх ваяводзтваў» і «[[Белая Русь|Літоўскай або Белай Русі]]», тым часам [[Жамойць]] падаецца асобна ад Літвы — паміж роднаснымі [[Жамойты|жамойтам]] [[Інфлянты|Інфлянтамі]] і [[Курляндыя]]й]] '''Летувізацыя'''<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 387.</ref><ref name="Zajkouski-1993-70">[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] Як Вільня сталася жамойцкім горадам? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 70.</ref><ref>Крывія. Выданьне беларускае дыяспары ў Чэхіі. [https://kamunikat.org/?pubid=25495 № 28], 2013.</ref> — палітыка насаджэньня [[Летувіская мова|летувіскай (гістарычнай жамойцкай) мовы]] і культуры сярод не[[Жамойты|жамойцкага]] насельніцтва колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] з пашырэньнем на яго сканструяванай новай ідэнтычнасьці [[Летувісы|летувісаў]], а таксама [[Прапаганда|прапаганды]] летувіскай [[Шавінізм|шавіністычнай]] інтэрпрэтацыі гісторыі ВКЛ. Складаецца зь некалькіх кампанэнтаў, у тым ліку атаясамліваньня гістарычных [[Літва|Літвы]] і [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] з сучаснымі [[Летува|Летувой]] і [[летувісы|летувісамі]], перакручваньня традыцыйных гістарычных назваў мясцовасьцяў і імёнаў людзей у іншых мовах паводле іх формаў зь летувіскай мовы, [[Дэнацыяналізацыя|дэнацыяналізацыі]] жыхароў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (празь іх частковую [[палянізацыя|палянізацыю]]{{Заўвага|Гісторык [[Вітаўт Чаропка]] зьвяртае ўвагу на ранейшы (яшчэ часоў Расейскай імпэрыі) прапагандысцкі прыём палянізацыі ліцьвінаў-каталікоў, празь які многія віленскія ліцьвіны сталі «палякамі»: «''будзеш беларус — значыць, гвалтам зробяць праваслаўным. Калі хочаш застацца каталіком, то мусіш казаць, што (ты) паляк, бо наша вера польская, а не беларуская ці іншая якая''»<ref>Калубовіч А. Крокі гісторыі. — Беласток — Вільня — Менск, 1993. С. 72.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 80.</ref>}} або [[русіфікацыя|русіфікацыю]]) з паступовым пераводам адукацыі і [[Сродак масавай інфармацыі|мас-мэдыя]] на летувіскую мову дзеля [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыі]] мясцовага насельніцтва летувісамі<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 381—383, 386—389.</ref>. [[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе Літва (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь Белай Русьсю (''Russia Bianca''), тым часам Жамойць (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]] Умовы для летувізацыі склаліся па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі Вялікага Княства Літоўскага]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], калі адбылося замацаваньне назвы «Літва» за [[Жамойць|Жамойцю]] і [[Жамойты|жамойтамі]]<ref name="Kraucevic-1993">[[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] Як здарылася, што Жамойць пачала называцца Літвою? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 54.</ref>. Дзеячы [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|жамойцкага нацыянальнага абуджэньня]] дзеля забесьпячэньня свайму руху гістарычнай асновы выкарысталі — у якасьці [[Этнас|этнічнай]] — назву старажытнай [[ліцьвіны|літоўскай (беларускай)]] дзяржавы, а ня ўласнага [[Жамойцкае староства|Жамойцкага княства]] (якое не асацыявалася з уяўленьнямі пра разьвітую старажытную дзяржаўнасьць)<ref name="Kraucevic-1993"/>. На згоду і пры падтрымцы расейскіх уладаў, [[Імпэрыялізм|імпэрскім]] інтарэсам якіх адпавядала прывязваньне гісторыі ВКЛ да нашчадкаў [[Балтыйскія мовы|балтыйскай]] меншасьці, а не [[Беларусы|беларусаў]], летувісы выбудавалі міт пра ВКЛ як выняткова летувіскую дзяржаву<ref name="Arlou-2012-348">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 348.</ref>. Гэты міт стаў падмуркам, на якім летувіскія дзеячы пачалі будаваньне новай летувіскамоўнай «Літвы»<ref name="Katlarcuk-2003">[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20110721203044/http://arche.bymedia.net/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003.</ref>. Прэтэнзіі Летувы на пераемнасьць з ВКЛ падмацавала атрыманьне ёй старажытнай літоўскай сталіцы [[Вільня|Вільні]] і сталічнага [[Віленскі край|Віленскага краю]] — насуперак волі мясцовага насельніцтва — у выніку [[Дамова аб ненападзе між Нямеччынай і Савецкім Саюзам|злачыннай змовы]] паміж [[сталін]]скім [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] і [[гітлер]]аўскім [[Трэці Райх|Трэцім Райхам]] у пачатку [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]<ref name="Arlou-2012-381">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 381.</ref>. Савецкія ўлады дазволілі летувісам нацыяналістычную ідэалёгію, заснаваную на міце пра ВКЛ як «старажытную летувіскую дзяржаву» (адначасна ўчыняючы [[Русіфікацыя Беларусі|этнацыд беларусаў]] — па [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі#Гістарыяграфія|фізычным вынішчэньні беларускай гістарыяграфіі]]), што засьведчыла ўнікальнасьць і вынятковасьць становішча [[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летувы]] ў параўнаньні зь іншымі савецкімі рэспублікамі<ref name="Katlarcuk-2003"/><ref name="Kascian-2009">Касьцян К., Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303.</ref><ref name="Snyder-2003-93-95">{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 93, 95.</ref>. Па [[Распад СССР|распадзе СССР]] заснаваная на мітах і стэрэатыпах гістарычная навука працягвае выступаць часткай дзяржаўнай ідэалёгіі Летувы<ref name="Kascian-2009"/><ref name="Antonau-2001">Антонаў А. [https://web.archive.org/web/20100413114803/http://www.lingvo.minsk.by/~bha/08/padr.htm Беларусь і беларусы ў літоўскіх школьных падручніках па гісторыі (1993—2000)] // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Том 8, сшытак 1—2 (14—15), 2001.</ref>, што знаходзіць падтрымку ў [[Расея|Расеі]]<ref name="Kraucevic-2006">[[Аляксандар Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]] [http://www.svaboda.org/content/transcript/774575.html Кніга Гудавічуса — праява летувіскай гістарычнай экспансіі ў Беларусь], [[Радыё Свабода]], 8 кастрычніка 2006 г.</ref>{{Заўвага|Аналітык [[Арцём Шрайбман]] зьвяртае ўвагу на тое, што калі ў рэчышчы імітацыі «мяккай [[Беларусізацыя|беларусізацыі]]» ў Беларусі паставілі помнікі асобным вялікім літоўскім князям (Альгерду ў Віцебску і Гедзіміну ў Лідзе), то яму за тыдзень патэлефанавалі журналісты з Расеі і зь Летувы з адным і тым жа пытаньнем і адной і той жа заклапочанасьцю, у фармаце: «''А што гэта там у вас нацыяналізм галаву падымае?''»<ref>[https://nashaniva.com/342686 Шрайбман мяркуе, што пытанне «Пагоні» можа стаць праблемным у адносінах Беларусі і Літвы ў будучыні], [[Наша Ніва]], 13 траўня 2024 г.</ref>}}. == Перадумовы == [[Файл:Provincia S. Joachimi Ord. Excalc. SSS Trinitatis Red. Capt. post introductionen Religiosor sui Ordinis A.D. 1684 in Regnum Poloniae et M.D. Lith.jpg|значак|Мапа [[Ордэн трынітарыяў|трынітарскіх]] [[кляштар]]аў у [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе пад назвай «Жамойць» ({{мова-la|Samogitia|скарочана}}) аб’ядноўваюцца землі [[Жамойцкае староства|Жамойцкага староства]] і [[Самбія|Самляндыі]], каля 1748 г.]] === Прусія === {{Асноўны артыкул|Малая Летува|Жмогусы|Жамойты}} [[Файл:Samland-Samogitie-Semigallo (1768).jpg|значак|Жамойць: пруская (Samland) і літоўская (Samogitie), і прылеглая [[Зэмгалія]] (Semigallo), 1768 г.]] У сярэдзіне XVI ст. у [[Самбія|прускай частцы]] [[Жамойць|Жамойці]], названай пазьней [[Малая Летува|«Малой Летувой»]], пры падтрымцы нямецкіх уладаў [[Прусія|Прусіі]] пачалося летувіскае кнігадрукаваньне (прытым на летувіскай мове дагэтуль не існавала рукапіснай кніжнасьці і, увогуле, пісьменства<ref name="Nikalajeu-2009-81">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 81.</ref>). Як зазначае беларускі гісторык [[Іван Саракавік]] (у чым пагаджаецца з дасьледнікам [[Іван Ласкоў|Іванам Ласковым]]<ref>[[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.</ref>), «''Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва''»<ref>Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].</ref><ref>Саракавік І. Беларусазнаўства. — {{Менск (Мінск)}}: Веды, 1998. [https://books.google.by/books?id=JOYvAAAAMAAJ&q=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&dq=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiwyfTno9H5AhXG1qQKHV6HAF4Q6AF6BAgKEAI С. 41].</ref>. Яшчэ ў 1855 годзе мовазнаўца [[Станіслаў Мікуцкі]] зьвярнуў увагу на тое, што народжаны ў [[Магілёў|Магілёве]] лінгвіст і лексыколяг [[Фёдар Шымкевіч]] у сваёй фундамэнтальнай працы «Корнеслов русского языка, в сравнении со всеми главными славянскими наречиями и 24 иностранными языками» (1842 год) азначыў летувіскія словы, выпісаныя з адзінага выдадзенага ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] слоўніка летувіскай мовы [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]], як прыналежныя да «самагіцкай мовы», а з выдадзенага ў Прусіі слоўніка Філіпа Руіга (у назове якога летувіская мова па-нямецку азначалася як «літоўская», {{мова-de|«Littauisch-Deutschen und Deutsch-Littauischen Lexicon»|скарочана}}) — як прыналежныя да «літоўскай мовы», хоць ужо за часамі Мікуцкага афіцыйная лінгвістычная навука, наадварот, вызначала мову першага слоўніка як [[Аўкштайты|«уласна літоўскую»]], а другога — як «жамойцкую»<ref>Известия Императорской Академии наук по Отделению русского языка и словесности. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=qn1FAAAAcAAJ&pg=PA109&dq=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F+%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjD4_-uiIv6AhX2RvEDHbT6Dro4jAEQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F%20%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B0%22&f=false С. 110].</ref> (сучасная летувіская лінгвістыка вызначае мову прускіх выданьняў як «заснаваную на заходнежамойцкім дыялекце»<ref name="Dziarnovic-2012">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [https://web.archive.org/web/20220921214302/http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/52c/%D0%9F%D0%BE%D1%88%D1%83%D0%BA%D1%96_%D0%90%D0%B9%D1%87%D1%8B%D0%BD%D1%8B%3A_%27%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%B2%D0%B0%27_%D1%96_%27%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%8C%27_%D1%83_%D1%81%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%81%D0%BD%D0%B0%D0%B9_%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%BA%D0%B0%D0%B9_%D0%B3%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D1%8B%D1%8F%D0%B3%D1%80%D0%B0%D1%84%D1%96%D1%96.html Пошукі Айчыны: «Літва» і «Русь» у сучаснай беларускай гістарыяграфіі] // Палітычная сфера. № 18—19 (1—2), 2012. С. 30—53.</ref>). Тым часам беларускую мову Фёдар Шымкевіч азначыў «[[Ліцьвіны|літоўска]]-[[Русіны|рускай]]»<ref>Шимкевич Ф. Корнеслов русского языка, сравненного со всеми главнейшими славянскими наречиями и с двадцатью четырьмя иностранными языками: удостоен Демидовской премии / сост. Федором Шимкевичем. — СПб.: Тип. Имп. Акад. наук, 1842. [http://elib.shpl.ru/ru/nodes/63236-ch-1-1842#mode/inspect/page/17/zoom/4 С. XVII].</ref>. [[Файл:Mazvydo katekizmas.jpg|міні|Катэхізм [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]] (1547 г.), які афіцыйна лічыцца ў Летуве першай друкаванай кнігай на летувіскай мове, тым часам [[Старабеларуская мова|па-беларуску]] яго азначалі як «''катэхізм па-жамойцку друкаваны''» (1580 г.)<ref name="Lebedys-1976-111">Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 111.</ref>]] Да выдадзенага ў Прусіі катэхізму [[Марцінас Мажвідас|Мажвіда]] (1547 год), які ў Летуве афіцыйна лічыцца першай друкаванай кнігай на летувіскай мове, прымяркоўваюць<ref>Jablonskis K. Lietuvių kultūra ir jos veikėjai. — Vilnius, 1973. P. 49.</ref> першае [[Ліцьвіны#Балтыйская (неславянская) літоўская мова|дакладнае]] азначэньне летувіскай мовы [[Старабеларуская мова|па-беларуску]] (6 чэрвеня 1580 году): «''катэхізм па-жамойцку друкаваны''»{{Заўвага|«''катехизм по жомоитъску друкованыи''»}}<ref name="Lebedys-1976-111"/>. [[Файл:Mikaloiaus Daukszos, Kanoniko Bažniczios Zemaiyciu, iog esus anas perguldis ii Zemaytiszkay (1605).jpg|значак|Прадмова да надрукаванага ў 1605 годзе ў Вільні летувіскага катэхізму, дзе ананімны аўтар сьцьвярджае, што першы надрукаваны ў Вялікім Княстве Літоўскім летувіскі катэхізм [[Мікалай Даўкша|Мікалая Даўкшы]] быў на жамойцкай мове]] Упершыню назву «летувіская мова» ({{мова-lt|«Lietuwiſchka [ließuwi]»|скарочана}} — «''літоўская мова''») у назове кнігі, выдадзенай на мове [[Жамойты|жамойтаў]] (дакладней — яе ''літоўскім дыялекце''), выкарысталі ў 1579 годзе народжаныя на [[Жамойцкае староства|літоўскай Жамойці]] выхаванцы [[Кёнігзбэрг|Кёнігзбэрскай]] акадэміі — былыя [[Палітонім|палітычныя]] «літоўцы» (жыхары Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў Прусію. Гэта адбылося па сьмерці заснавальніка акадэміі і ініцыятара летувіскага кнігадрукаваньня герцага прускага [[Альбрэхт Гогенцолерн|Альбрэхта Гогенцолерна]]<ref name="Panucevic-2014-273">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 273.</ref>, пляменьніка [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя літоўскага]] [[Жыгімонт Стары|Жыгімонта Старога]], хоць і яго супраціўніка<ref name="Nikalajeu-2009-82">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 82.</ref>. Выкарыстаньне летувіскай мовы ў Прусіі дзеля пашырэньня [[лютэранства]] сярод летувісаў прымусіла зьвярнуцца да гэтай мовы [[Езуіты|езуітаў]] — галоўных дзеячоў [[Контрарэфармацыя|Контрарэфармацыі]] ў Вялікім Княстве Літоўскім, што прычыніліся да друкаваньня летувіскамоўных кніг у [[Вільня|Вільні]]<ref name="Nikalajeu-2009-82">{{Літаратура/Гісторыя беларускай кнігі|1к}} С. 82.</ref>. Гісторык [[Павал Урбан]] адзначае, што менавіта дзякуючы выдавецкай дзейнасьці сьпярша ў Прусіі, а потым і ў Вільні (з 1595 году) мова жамойтаў атрымала статус «літоўскай мовы»<ref name="Urban-2001-33">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 6, 33.</ref>. === Рэч Паспалітая === {{Асноўны артыкул|Жамойць}} {{Падвойная выява|справа|Zmudzki Ięzyk (1783).jpg|98|Samogitico (1851).jpg|116|Старонкі каталёгаў бібліятэк у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] і [[Крэтынга|Крэтынзе]], на якіх мова выдадзеных у Літве і Прусіі летувіскіх кніг азначаецца як жамойцкая}} Апроч дзейнасьці жамойцкіх і нямецкіх кніжнікаў у Прусіі, гісторык [[Вацлаў Пануцэвіч]] адзначае наступныя чыньнікі, якія спрыялі частковаму (супярэчліваму і праз гэта даволі заблытанаму) пашырэньню ў Вялікім Княстве Літоўскім [[Ліцьвіны#Літоўская мова|тэрміна «літоўская мова»]] на ''літоўскі дыялект'' мовы жамойтаў, нягледзячы на адначаснае захаваньне адасобленасьці [[Жамойць|Жамойці]] ад [[Літва|Літвы]]<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 274—277.</ref>: * заняпад [[Старабеларуская мова|літоўскай (беларускай)]] каталіцкай традыцыі пры пераходзе магнатаў у [[кальвінізм]] і [[арыянства]]; * узвышэньне [[Польская мова|польскай мовы]] ў выніку [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] і яе пранікненьне ў Вялікае Княства Літоўскае празь [[Люблінская унія|Люблінскую унію]]; * сьмерць апошняга зь [[Ягайлавічы|Ягайлавічаў]]; * узмацненьне [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]] з узвышэньнем [[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]] па заняцьці туркамі [[Канстантынопаль|Канстантынопалю]]; * празьмернае захапленьне [[Літоўская мітраполія|праваслаўнымі ліцьвінамі]] [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовай]] як «сапраўднай» і «годнай [[праваслаўе|праваслаўя]]». [[Файл:Lingua Samogitica (1690).jpg|значак|Надрукаваны ў [[Вільня|Вільні]] (1690 год) пераклад [[Папа|папскай]] булы на летувіскую мову, якая ў дакумэнце называецца «жамойцкай мовай» ({{мова-la|Lingua Samogitica|скарочана}}). Прызначаўся да чытаньня ў парафіях [[Жамойцкае біскупства|Жамойцкага біскупства]], якое ахоплівала ня толькі [[Жамойцкае староства]], але і [[Упіцкі павет|Ўпіцкі павет]], жыхароў якога за Расейскай імпэрыяй назвалі «[[Аўкштайты|аўкштайтамі]]» — «уласнымі літоўцамі»]] Гісторык [[Анатоль Грыцкевіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў XVI ст. дзеля абгрунтаваньня правоў маскоўскіх князёў на землі сучасных [[Беларусь|Беларусі]] і [[Украіна|Ўкраіны]] ў Маскоўскай дзяржаве стварылі міт пра «літоўскую» (г. зн. жамойцкую, летувіскую) заваёву [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]], які ўпершыню зьявіўся ў літаратурна-публіцыстычным творы «Сказание о князьях владимирских»<ref>[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Прадмова // Ермаловіч Мікола. Выбранае / Уклад., камент. К. Цвіркі. — {{Менск (Мінск)}}: Кнігазбор, 2010. С. 7.</ref>. Як паказвае гісторык [[Мікола Хаўстовіч]], адной з спробаў абараніцца ад ідэалягічных нападаў Маскоўскай дзяржавы (яшчэ за панаваньнем там нашчадкаў [[Рурык]]а) стала зьяўленьне ў самім Вялікім Княстве Літоўскім [[Палямонавічы|легенды пра Палямона]], якая сьцьвярджала паходжаньне [[Ліцьвіны|ліцьвінаў]] ад рымскіх нобіляў, а ня кіеўскіх ([[Русь|рускіх]]) князёў, а Літоўскай дзяржаўнасьці — ад [[Рымская імпэрыя|Рымскай]], што ўрэшце прывяло да павелічэньня значнасьці неславянскай часткі Вялікага Княства Літоўскага — Жамойці, а ў XVIII—XX стагодзьдзях гісторыкі і палітыкі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] выкарысталі гэтую ідэю разам зь мітам пра «літоўскую» заваёву беларускіх земляў дзеля расейскай імпэрскай канцэпцыі: нібы праз тое, што неславяне ([[балты]]) калісьці захапілі славянскія землі, заваёва («вяртаньне») гэтых земляў Расеяй ёсьць аднаўленьнем гістарычнай справядлівасьці<ref>[[Мікола Хаўстовіч|Хаўстовіч М.]] Наш Міцкевіч // XIX стагоддзе: Навукова-літаратурны альманах. Кніга другая. — {{Менск (Мінск)}}: Кафедра гісторыі беларускай літаратуры БДУ, 2000. С. 6.</ref>. Зьяўленьне тэорыі пра «рымлянскае паходжаньне» ліцьвінаў і жамойтаў (хоць гістарычная адасобленасьць жамойтаў тут выявілася ў асобнай вэрсіі свайго «рымлянскага паходжаньня», адрознай ад легенды пра Палямона для ліцьвінаў<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 17—18.</ref>) як адну з прычынаў пашырэньня назвы «літоўская мова» на мову жамойтаў адзначае гісторык [[Павал Урбан]]<ref name="Urban-1972">[[Павал Урбан|Урбан П.]] [https://knihi.com/Paula_Urban/U_sviatle_histarycnych_faktau.html У сьвятле гістарычных фактаў (У сувязі з брашурай Л. С. Абэцэдарскага)]. — Мюнхэн — Нью-Ёрк: БІНІМ, 1972.</ref>. Яшчэ ў 1869 годзе [[Ігнат Казлоўскі]] зьвяртаў увагу на тое, што папулярызацыя летувіскай мовы і культуры ў Вялікім Княства Літоўскім пачалася па Люблінскай уніі (1569 год), а асноўную ролю ў ёй адыграў [[Езуіты|ордэн езуітаў]] — а менавіта «польская партыя» ў ім. Галоўны матыў апошніх гэты дасьледнік бачыў у жаданьні [[Палякі|палякаў]] зьнішчыць моўна-культурныя повязі паміж ліцьвінамі і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]{{Заўвага|Шматлікія сьведчаньні на карысьць таго, што ў XV—XVI стагодзьдзях у ВКЛ адбылося сьціраньне этнічнай мяжы паміж русінамі і ліцьвінамі зь іх поўнай этнічнай інтэграцыяй, прыводзіць гісторык Павал Урбан<ref>{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 85.</ref>, а гісторык Вацлаў Пануцэвіч зьвяртае ўвагу на сьведчаньне з XVII ст., што «''літоўская мова ёсьць настолькі пашыранай у Русі, што літоўскую мову называюць рускай і рускую — літоўскай''»<ref>{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 278.</ref>}} дзеля іх [[Палянізацыя|палянізацыі]] і [[Культурная асыміляцыя|асыміляцыі]]<ref>Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. [https://books.google.by/books?id=1pIZAAAAYAAJ&pg=RA8-PA243-IA28&dq=%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8C+%D0%B6%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B9+%D1%8D%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE+%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F+%D1%81%D1%8A+%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D1%8E&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwixnpuM_tD5AhUGgv0HHQ7PAJ8Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BE%D0%B1%D1%8A%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%82%D1%8C%20%D0%B6%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B9%20%D1%8D%D1%82%D0%BE%D0%B3%D0%BE%20%D0%BA%D1%80%D0%B0%D1%8F%20%D1%81%D1%8A%20%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%B5%D1%8E&f=false 87]—89, 92—93.</ref>. {{Падвойная выява|справа|Dictionarium trium lingvarum in usum studiosae iuventutis (Dictionary of the Polish-Latin-Lithuanian languages) by Konstantinas Sirvydas, Vilnius, 1713.jpg|101|Dictionarium Polono-Latino-Lothavicum opus posthumum (Dictionary of the Polish-Latin-Latvian languages) by Georgs Elgers, Vilnius, 1683.jpg|113|Адзіны выдадзены ў ВКЛ летувіскі слоўнік «Слоўнік трох моваў», у якім не падаецца назва трэцяй (летувіскай) мовы, і выдадзены таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы латыскі слоўнік з дакладным азначэньнем моваў — «Слоўнік польска-лацінска-латыскі»}} Першай кнігай, выдадзенай па-летувіску ў Вялікім Княстве Літоўскім (і адначасна першым яўным азначэньнем летувіскай мовы ў ВКЛ менавіта як «літоўскай»), стаў выкананы ў 1595 годзе дзеячом [[Контрарэфармацыя|Контрарэфармацыі]] [[Мікалай Даўкша|Мікалаем Даўкшам]] пераклад з польскай мовы на летувіскую «Катэхізму» езуіта Якуба Лядэсмы. Прытым, хоць у прадмове Даўкша сьцьвярджаў, што зрабіў пераклад «''на ўласную мову нашу летувіскую''», аднак у прадмове да перавыданьня 1605 году ўжо ананімны перакладнік сьцьвярджаў, што папярэднік пераклаў катэхізм на жамойцкую мову і таму летувісы скардзіліся: «''ня маем катэхізму летувіскага''»<ref name="Sviazynski-2005-209">[[Уладзімер Сьвяжынскі|Свяжынскі У.]] Літоўская мова // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 209.</ref>. Адзіным выдадзеным на тэрыторыі ВКЛ да канца XVIII стагодзьдзя слоўнікам летувіскай мовы стаў «Слоўнік трох моваў» езуіта [[Канстанцін Шырвід|Канстанціна Шырвіда]]<ref>Schmalstieg W. R. [https://web.archive.org/web/20090530141220/http://www.lituanus.org/1982_1/82_1_03.htm Early Lithuanian Grammars] // Lituanus. Vol. 28, Nr. 1, 1982.</ref> (выйшаў з друку каля 1620 году ў [[Вільня|Вільні]] і перавыдаваўся ў 1629, 1631, 1642, 1677, 1713 гадох), у якім, аднак, не падавалася назвы трэцяй (летувіскай) мовы<ref>Szyrwid K. [https://books.google.by/books?id=-PZPAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Dictionarium trium linguarum]. — Vilna, 1713.</ref> (хоць выдадзены ў 1683 годзе таксама пры Віленскай езуіцкай акадэміі першы друкаваны слоўнік [[Латыская мова|латыскай мовы]] дакладна падаваў назву гэтай мовы ўжо ў самім сваім назове — «Dictionarium Polono-Latino-Lottavikum…»), вынікам чаго стала наступнае дадатковае азначэньне ў шэрагу навуковых працаў XIX ст.: «''польскі, лацінскі і жамойцкі''» ({{мова-la|Poln. Lat. et Samogiticae|скарочана}}<ref name="Kiopen-1827-103">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб, 1827. С. 103.</ref><ref>Adelung J. H. Mithridates, oder allgemeine Sprachenkunde. Band 2. — Berlin, 1809. [https://books.google.by/books?id=o6kKAQAAIAAJ&pg=PA709&dq=Dictionarium+trium+linguarum+Samogiticae&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisnYrN2uj0AhVeiv0HHY3MDIgQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=Dictionarium%20trium%20linguarum%20Samogiticae&f=false S. 709].</ref><ref>Magazin, herausgegeben von der Lettisch-Literarischen Gesellschaft. — Mitau, 1828. S. 65.</ref>, {{мова-de|Das lateinisch-polnisch-samogitische Wörterbuch|скарочана}}<ref>Winkelmann E. Bibliotheca Livoniæ historica. — St. Petersburg, 1870. [https://books.google.by/books?id=IdXEOzDAQz4C&pg=PA45&dq=in+samogitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiw1-eptun1AhUxSPEDHQJbB544ggEQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=in%20samogitischen%20sprache&f=false S. 45].</ref>) — як і ў некалькіх каталёгах бібліятэк на тэрыторыі Вялікага Княства Літоўскага ({{мова-pl|«Synonima Polsko Łacinsko Żmuycka»|скарочана}} ў [[Вільня|Вільні]]<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 120.</ref>, {{мова-la|«Synonyma Latino-Polono-Samogitica»|скарочана}} ў [[Слонім]]е<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=WxIHAQAAIAAJ&dq=%C5%BCmudzki+vie%C5%A1ajame&focus=searchwithinvolume&q=synonyma+latino P. 115].</ref>, {{мова-pl|«Dykcyonarz Łacinsko-polski i Zmudzki»|скарочана}} ў [[Крэтынга|Крэтынзе]]<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 186.</ref>), тым часам у каталёзе бібліятэкі Віленскага езуіцкага навіцыяту (1748 год)<ref>Lebedys J. Lietuvių kalba XVII—XVIII a. viešajame gyvenime. — Vilnius, 1976. P. 117.</ref> і ў кнізе езуіцкага гісторыка [[Станіслаў Растоўскі|Станіслава Растоўскага]] (1768 год) гэты слоўнік азначаўся як «літоўскі»{{Заўвага|{{мова-la|«Dictionarium Polono Latino Lituanicum»|скарочана}}}}. Першая на тэрыторыі ВКЛ летувіская [[граматыка]] выйшла ў 1737 годзе пры Віленскай езуіцкай акадэміі і мела назву «''Лучнасць моваў Літвы, апісаная паводле граматычных законаў галоўнага дыялекту гэтага княства. І да карыстаньня старанным нэа-[[Палямонавічы|палямонам]] прызначаная з дазволу старэйшых''»<ref>[https://web.archive.org/web/20230106184619/http://www.litviny.net/104310881072108410721090108010821080-1089108310861074107210881080-10861087108010891072108510801077-11031079109910821072.html Граматыкі і слоўнікі летувіскай мовы паводле крытыка канцэпцыі літвінізму летувіскага гісторыка Томаса Баранаўскага]{{ref-ru}}</ref> ({{мова-la|Universitas Linguarum Litvaniae in Principali Ducatus Ejusdem Dialecto Grammaticis Legibus Circumscripta. & in obsequium Zelorum Neo-Palaemonum Ordinata Permissu Superiorum|скарочана}}). Як і ў выпадку выдадзенага езуітамі слоўніка, праз фактычны брак у назове граматыкі назвы летувіскай мовы (хоць выдадзеная таго ж году граматыка латыскай мовы дакладна пазначала назву мовы ў назове — «Lotavica Grammatica…») у [[Рыга|рыскім]] навуковым выданьні 1844 году яе азначылі як «граматыку жамойцкай мовы» ({{мова-de|«eine Grammatik der schamaitischen (schmudischen) Sprache»|скарочана}})<ref>Magazin, hrsg. von der Lettisch-Literärischen Gesellschaft. Band 7, 1844. [https://books.google.by/books?id=xOtOAAAAcAAJ&pg=RA2-PA31&dq=schamaitischen+sprache&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjBp7b-8Ob1AhUOP-wKHTPfB244FBDoAXoECAkQAg#v=onepage&q=schamaitischen%20sprache&f=false S. 31].</ref>. Прытым азначэньне выдаўцамі-езуітамі жамойцкай (летувіскай) мовы як «''галоўнага дыялекту Літвы''» абсалютна не адпавядала рэчаіснасьці, што прызнае летувіскі мовазнаўца [[Зігмас Зінкявічус]]: напраўду, палітычная, эканамічная, сацыяльная і культурная сытуацыя ў ВКЛ не была прыхільнай да летувіскай мовы, якая была загнаная «''ў найніжэйшую клясу ва ўласнай айчыне''» — «''для летувіскай мовы сытуацыя была катастрафічнай, ёй не давалі разьвівацца, выштурхоўвалі з агульнага ўжытку ды й друкаваць пісьмовыя тэксты па-летувіску было цяжка''»<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 244.</ref><ref name="Kascian-2009"/>. Першы летувіскі [[Буквар|лемантар]] у ВКЛ выйшаў з друку паміж 1759—1761 гадамі (захаваліся выданьні 1763 і 1766 гадоў) і меў назву «''Навука чытаньня пісьма польскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszto lękiszko del mazu waykialu|скарочана}} = {{мова-pl|Nauka czytania pisma polskiego dla małych dziatek|скарочана}}){{Заўвага|У выданьні 1783 году ён застаўся бяз польскай моўнай часткі і польскага назову, але ўжо з пазначэньнем у назове «''летувіскага пісьма''»: «''Навука чытаньня пісьма летувіскага для малых дзетак''» ({{мова-lt|Moksłas skaytima raszta lietuwiszka dieł mazu wayku|скарочана}})<ref name="Dziarnovic-2011"/>, тым часам у каталёзе бібліятэкі кляштару бэнэдыктынак у [[Гарадзішча (вёска, Пінскі раён)|Гарадзішчы]] ([[Пінскі павет|Піншчына]]), складзеным паміж 1783—1790 гадамі, асобнік летувіскага лемантара азначылі як «''Мокслас або лемантар жамойцкай мовы''» ({{мова-pl|«Moksłas czyli Elementarz Zmudzkiego Ięzyka»|скарочана}})<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 183.</ref>, таксама ў складзеным [[Адукацыйная камісія|Адукацыйнай камісіяй]] у 1773—1774 гадох інвэнтары Віленскай езуіцкай акадэміі адзначалася 100 асобнікаў «''жамойцкага лемантара''» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 266.</ref>. Апроч таго, «жамойцкімі» ({{мова-pl|«Elementarz żmudzki»|скарочана}}) азначаліся перавыданьні гэтага лемантара ў першай палове XIX стагодзьдзя<ref>Lietuvos TSR bibliografija. T. 1. — Vilnius, 1969. P. 269.</ref>}}. Тым часам існуюць зьвесткі, што яшчэ ў 1752 годзе ў Віленскай друкарні францішканаў выдалі «Лемантар жамойцкі», аднак яго асобнікі не захаваліся да сёньня<ref name="Dziarnovic-2011">[[Алег Дзярновіч|Дзярновіч А.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/dziarnovich/47/%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D1%9E_%D0%92%D1%8F%D0%BB%D1%96%D0%BA%D1%96%D0%BC_%D0%9A%D0%BD%D1%8F%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%B5_%D0%9B%D1%96%D1%82%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%BC.html Літоўская мова ў Вялікім Княстве Літоўскім] // Палітычная сфера. № 16—17 (1—2), 2011. С. 115—143.</ref>. {{Падвойная выява|справа|PEDELIS MIROS Saldźiausi medi Kriźiaus JESUSA Pona Sawimp turis inriszta (in Lithuanian language) by Vincentas Karafa, Vilnius, 1746.jpg|89|Ziwatas Pona yr Diewa musu Jezusa Christusa... o dabar wieł… Ziamaytyszka ysztumocitas yr drukowatas (1787).jpg|125|Летувіскія кнігі (Вільня, 1750 г. і [[Супрасьля]], 1787 г.), мова якіх на вокладках азначаецца як жамойцкая}} Сярод летувіскіх кніг XVIII ст., друкаваных у Вільні, [[Варшава|Варшаве]] і [[Супрасьля|Супрасьлі]], большасьць азначаліся як выдадзеныя на «жамойцкай мове» («мове жамойтаў»), а адзіную кнігу, дзе ў назове сьцьвярджалася «літоўская мова», выдалі ў 1772 годзе ў друкарні Віленскай езуіцкай акадэміі. Увогуле, факт масавага і традыцыйнага называньня ў Вялікім Княстве Літоўскім мовы летувісаў (у тым ліку мовы [[Прускія летувісы|прускіх жамойтаў]] у г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»{{Заўвага|Хоць у Прусіі мову жамойтаў з 1579 году пачалі называць выняткова «літоўскай», аднак пры перадруку ў Расейскай імпэрыі пруска-летувіскай кнігі «Prastas Pamokslas per Klausimus ir per Atsakymus» (упершыню выйшла з друку ў 1780 годзе, без пазначэньня ў назове і тэксьце назвы мовы) яе новы выдавец, выхадзец з колішняй Рэчы Паспалітай Ян Юры Ляховіч азначыў гэтую кнігу як «''на чыстую жамойцкую мову... перакладзеную''» ({{мова-lt|«ant czista zemajtiszka Liežuwy... iszgulde»|скарочана}})<ref>Biržiška V. Aleksandrynas: senųjų lietuvių rašytojų, rašiusių prieš 1865 m., biografijos, bibliografijos ir biobibliografijos. T. 2. — Čikaga, 1963. [https://archive.org/details/birziska-aleksandrynas-t.-2-1963_202012/page/153/mode/2up?q=zemajtiszka P. 154].</ref>}}) ''жамойцкай'' засьведчылі: нямецкі філёляг і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Абрагам Пэнцэль||de|Abraham Jakob Penzel}} у «Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur» (1781 год) — "''…шмат ["літоўскіх" кніг, якія аўтар прывёз у мясцовую бібліятэку з [[Кёнігзбэрг]]у] дадалося зь Вільні <…> дзе яна ["літоўская мова" — паводле прускіх кніг] называецца жамойцкай, бо гэтай мовай гавораць не ўва ўсім Вялікім Княстве Літоўскім, а толькі ў яго правінцыі, якая завецца Жамойцю''"{{Заўвага|{{мова-de|«Ich habe viel Litauisches, Lettisches, und Estonisches aus Königsberg mitgebracht; die zwey letztern Fächer nicht, aber das erstere sehr stark aus Wilna vermehrt, welches um desto merkwurdiger ist, weil das Litauische, welches man hier spricht, (man nennt es Samogitisch, weil diese Sprache nicht im ganzen Großherzogthum Litauen, sondern nur in der Provinz, die den Nahmen Schamaiten, Samogitia, führt, gesprochen wird,) merklich vom preußischen Dialekt abweicht, und theils mit rußischen, theils lettischen Worten durchspickt ist»|скарочана}}}}<ref>Journal zur Kunstgeschichte und zur allgemeinen Litteratur. 10. Theil, 1781. [https://books.google.by/books?id=mslbAAAAcAAJ&pg=PA236&dq=man+nennt+es+Samogitisch&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi3ytrc5uj0AhUBh_0HHQKID4MQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=man%20nennt%20es%20Samogitisch&f=false S. 236].</ref> — і нямецкі лінгвіст {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Фатэр||en|Johann Severin Vater}} у сваёй працы «Die Sprache der alten Preussen» (1821 год) — "''У мясцовасьцях, дзе жылі надровы і скалвы ["Малая Летува"]… да гэтага часу захавалася літоўская мова; там ёсьць друкаваныя біблія, граматыкі, слоўнікі, і менавіта яна вядомая ў пэўнай ступені выняткова пад імем літоўскай, у той час як у колішнім Вялікім Княстве Літоўскім мае назву жамойцкай''"{{Заўвага|{{мова-de|«In den Gegenden, wo ehemals die Nadrauer und Schalauer wohnten, d. i. von Memel, Tilse, Ragnit, Insterburg bis Gumbinnen, hat sich noch bis auf den heutigen Tag der Gebrauch der Litthauischen Sprache erhalten; die Bibel, Sprachlehren, Wörterbücher sind in derselben gedruckt, und sie ist es, welche gewissermassen ausschliesslich unter dem Namen der Litthauischen bekannt ist, während die des ehemals Grossherzogl. Litthauens den Namen der Schamaitischen führt»|скарочана}}}}<ref>Vater J. S. Die Sprache der alten Preussen. — Braunschweig, 1821. [https://books.google.by/books?id=bpJJAAAAcAAJ&pg=PR12&dq=den+Namen+der+Schamaitischen&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiSldqi1ej0AhVvgf0HHchpCSEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=den%20Namen%20der%20Schamaitischen&f=false S. XII].</ref>). Пра папулярнасьць разуменьня нелетувіскім жыхарствам ВКЛ мовы летувісаў як жамойцкай, сярод іншага, сьведчаць каталёгі літоўскіх бібліятэк: пры [[Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар францішканаў (Вільня)|Віленскім францішканскім кляштары]] (1797 год), дзе захоўваўся вялікі збор летувіскіх кнігаў<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 180.</ref> — «Каталёг кніг у мовах жамойцкай, рускай, габрэйскай, арабскай, грэцкай і нямецкай» ({{мова-pl|Katalog ksiąg w Języku Zmudzkim, Ruskim, Hebrayskim, Arabskim, Greckim i Niemieckim|скарочана}})<ref>Lietuvos TSR aukstuju mokyklu mokslo darbai. Nr. 33—34, 1998. [https://books.google.by/books?id=szAPAQAAMAAJ&q=jezyku+zmudzkim&dq=jezyku+zmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjwzd_A7OH0AhUSSvEDHQBMA0cQ6AF6BAgMEAI P. 33.]</ref>, пры [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] (1772 год), дзе адзіная цалкам летувіская кніга азначалася як выданьне на «жамойцкай мове» ({{мова-la|«Samogitico idiomate»|скарочана}})<ref>Catalogus Auctorum Ordine Alphabetico dispositus in Bibliotheca Collegii Academiae Vilnensi S. I. reperibilium. — Vilnae, 1772. [https://virtus.mb.vu.lt/en/p/69/ P. 69].</ref>, пры [[Касьцёл Сьвятой Барбары і кляштар трынітарыяў (Берасьце)|Берасьцейскім трынітарскім кляштары]], дзе адзіная кніга на летувіскай мове азначалася як «жамойцкая кніга»<ref>Pacevičius A. Vienuolynų bibliotekos Lietuvoje 1795—1864 m. — Vilnius, 2005. P. 184.</ref>, ды іншыя. У адказ на падобныя сьведчаньні Зігмас Зінкявічус высоўвае гіпотэзу, нібы ўсходні варыянт летувіскай мовы — «пісьмовая літоўская мова» (у адрозьненьне ад заходняга варыянту летувіскай мовы — «пісьмовай жамойцкай мовы», беспасярэднім працягам якой стала сучасная летувіская мова) — цалкам зьнік яшчэ ў пачатку XVIII стагодзьдзя<ref>Zinkevičius Z. History of the Lithuanian Language. — Vilnius: Mokslo ir enciklopedijų leidybos institutas, 1998. P. 245.</ref><ref name="Kascian-2009"/>. {{Падвойная выява|справа|Ziemaytiszki (1793).jpg|106|Ziemaytiszki (1793) (2).jpg|108|Лацінска-польска-жамойцкія слоўнікі месяцаў з кніг, надрукаваных у Вільні ў 1793 годзе}} Сучасны менскі дасьледнік Алёхна Дайліда, які мяркуе, што назва «ліцьвіны» ў першым пэрыядзе Вялікага Княства Літоўскага (да [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]]) была назвай мясцовай эвангелісцкай канфэсійнай супольнасьці і ўласна «Літоўскім» Вялікае Княства ад самага яго стварэньня назвалі менавіта з такім канфэсійным сэнсам, зазначае: «''[[Балтыйскія мовы|Балтыйская]] тэорыя не адлюстроўвае ніякія гістарычныя рэаліі, яна была проста снасткай палітычнага змаганьня езуітаў проці літоўскай Рэфармацыі і палітычнай моцы літоўскага гаспадарства. Разам з разбуральнай праграмай Контрарэфармацыі, распачатай па выбуху эвангеліцкага адраджэньня ў Літве, езуіты распачалі таксама цэлую ідэалягічную праграму перакручваньня гісторыі Літвы: заміж сапраўднай гісторыі [[Славянскія мовы|славянізацыі]] [[Германскія мовы|германскае]] шляхты Літвы (выкладзенай у літоўскіх летапісах і добра вядомай езуітам) езуіцкая тэорыя мусіла апавядаць пра паходжаньне літоўскае шляхты і створанага ёй гаспадарства ад мясцовых паўдзікіх балтыйскіх плямёнаў, што рабіла адзіным „цывілізацыйным“ чыньнікам гісторыі Літвы выняткова [[Каталіцкая Царква|Каталіцкую Царкву]] (з той жа мэтай езуіцкая прапаганда пачала пашыраць гратэскныя, чыста фантастычныя плёткі пра „балтыйскае [[паганства]]“ Літвы, якое нібы было галоўнай рэлігіяй ВКЛ да Крэўскай уніі). Калі за часоў ВКЛ гэтая тэорыя мела выгляд маргінальных калянавуковых практыкаваньняў, не прынятых літоўскай шляхтай, то па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелах Рэчы Паспалітай]] гэтая езуіцкая прапагандысцкая схема сталася ў XIX стагодзьдзі адзінай „навуковай“ вэрсіяй гісторыі Літвы''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 5, 16, 27—28, 61, 201.</ref>. [[Файл:Widaw in German, Vilna in Italian, Wilenski in Lithuanian (Belarusian), Wilna in Polish, Vilne in French, Vilna in Latin (V. Coronelli, 1690) (2).jpg|значак|Фрагмэнт мапы [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] ([[Вэнэцыянская рэспубліка|Вэнэцыя]], 1690 г.) з назвамі [[Вільня|Вільні]] на розных мовах: ''Widaw'' на нямецкай, ''Vilna'' на італьянскай, ''Wilenski'' [горад, замак] на літоўскай ([[Старабеларуская мова|беларускай]] — мове [[ліцьвіны|ліцьвінаў]]<ref>[[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — {{Менск (Мінск)}}: Энцыклапедыкс, 2002. С. 147.</ref>), ''Wilna'' на польскай, ''Vilne'' на францускай, ''Vilna'' на лаціне<ref name="Briedis-2009">Briedis L. Vilnius: City of Strangers. — Central European University Press, 2009. P. 15.</ref>]] У гістарычных крыніцах XVII—XVIII стагодзьдзяў пашырылася азначэньне жыхароў пераважна [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]] (яе заходняй часткі) як [[Старалітва|«старалітвы» («старой літвы», «стараліцьвінаў»)]], прытым неаднаразова адзначалася беспасярэдняя повязь старалітвы з [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінамі]]: «''старажытныя ліцьвіны, г. зн. русіны''» ({{мова-la|«Antiqui lithuani, id est ruteni»|скарочана}}) ([[Сьвір (мястэчка)|Сьвір]], 1689 год)<ref>Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 261—262.</ref>, «''старыя русіны або старалітва''» ({{мова-la|«Rutheni Veteres, seu Stara Litwa»|скарочана}}) ([[Ваверка]], 1692 год)<ref>Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 264.</ref>, «''русіны…, званыя старажытнымі [[Яцьвягі|яцьвягамі]] або іншым імем — па-народнаму „Старая Літва“''» ({{мова-la|«Ruthenorum…, dicti antigui Jadźwingowie vel alio nomine populariter Stara Litwa»|скарочана}}) ([[Чарнаўчыцы]], 1721 год)<ref name="Ališauskas-2016-301">Ališauskas V. Baltų religijos ir mitologijos reliktai Lietuvos Didžiojoje Kunigaikštystėje (XIV—XVIII a.). — Vilnius: Lietuvių katalikų mokslo akademija, 2016. P. 301.</ref>. Народжаны на [[Падляшша|Падляшшы]] этнограф-[[Ордэн дамініканаў|дамініканін]] Канты Багінскі, які паводле вынікаў сваіх падарожжаў Жамойцю каля 1780 году склаў «Хараграфію або апісаньне сьвятой Жамойці» ({{мова-pl|«Chorografia czyli opisanie Żmudzi świętej»|скарочана}}), зьвяртаў увагу на тое, што жамойты ў тыя часы працягвалі надзвычай зацята трымацца ўласнай мовы і зусім не паддаваліся моўнай асыміляцыі: «''Жамойцкая мова ні сёе, ні тое. Гавораць на ёй у кожным павеце, у кожнай парафіі іначай… Аднак яе гэтак кахаюць жамойты, што зусім ня любяць тых, хто яе ня ведае… Гэта ёсьць найбольшай прычынай простасьці і ня добрай адукацыі жамойцкай моладзі, што ня хоча пакінуць сваёй баламутнай мовы і паказацца на сьвет''»<ref>Athenaeum : pismo poświęcone historyi, literaturze, sztukom, krytyce i.t.d. T. 4, 1845. [https://polona.pl/item/athenaeum-pismo-poswiecone-historyi-literaturze-sztukom-krytyce-i-t-d-oddzial-5-t,MTEwMDEyODg3/138/#info:metadata S. 139].</ref>. А ў 1851 годзе адзначалася, што сярод жамойтаў здаўна бытуе старажытны пахавальны абрад — сьпяваць нябожчыку, што яго больш ня будуць прыгнятаць іншыя народы, у тым ліку ліцьвіны<ref>Przyjaciel Domowy. Nr. 1, 1851. S. 3.</ref><ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 45.</ref>. Швэдзкі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёган Тунман||en|Johann Erich Thunmann}} у сваёй працы «Дасьледаваньні старажытнай гісторыі некаторых паўночных народаў» (Бэрлін, 1772 год) зазначаў наконт паходжаньня «лецкіх народаў» (летувісаў і латышоў), што паўднёва-заходняя Русь, Літва, большая частка Прусіі і Польшчы былі пачатковым месцам пражываньня славянаў або [[Вэнэды|вэнэдаў]] і што «леты», якія насяляюць частку гэтых краін — гэта «''не асобны народ, не старажытная нацыя, а славяне, зьмяшаныя зь [[Фіна-вугорскія народы|фінамі]] і [[Готы|готамі]]''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die erste betrift den Ursprung der alten Preußen und übrigen Lettischen Völker. Das südwestliche Rußland, Litauen, und der größte Theil von Preußen und Polen, ist der ursprüngliche Wohnsitz der Slawe oder Wenden gewesen. Die Letten, welche jetzt ein Stück von diesen Ländern bewohnen, sind kein eigenes Volk, keine alte Nation, sondern Slawen, vermischt mit Finnen und Gothen»|скарочана}}}}<ref>Thunmanns M. J. Untersuchungen über die alte Geschichte einiger Nordischen Völker. — Berlin, 1772. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=E9hAAAAAcAAJ&q=keine+alte+Nation+Slawen+Finnen+Gothen#v=snippet&q=keine%20alte%20Nation%20Slawen%20Finnen%20Gothen&f=false S. V].</ref>{{Заўвага|Сучасная [[генэтыка]] сьцьвярджае блізкасьць летувісаў і латышоў да [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскіх народаў]]: «''хоць балты (латышы і летувісы), у адрознасьць ад нас, фіна-вуграў, гавораць на індаэўрапейскіх мовах, яны паказваюць той жа набор храмасомаў прыкладна з той жа частасьцю, як і фіны, карэлы, эстонцы, [[Саамы|саамы]] ды іншыя фінска-вугорскія групы <…> Адразу за польскай граніцай… ёсьць дзіўная генэтычная мяжа, нягледзячы на тое, што гэтыя дзьве нацыі суседзі… Той жа самы парадокс назіраецца на паўднёвым усходзе: балты і беларусы маюць паміж сабой аналягічную генэтычную сьцяну, і частасьць мутацыі Y-храмасомы ў Беларусі вельмі нізкая''» ({{мова-en|«Although the Balts (the Latvians and Lithuanians) each speak an Indo-European language, unlike us Finno-Ugrians, they exhibit this chromosome pattern roughly as often as do the Finns, the Karelians, the Estonians, the Sámi, and other Finno-Ugrian group. <…> Just across the border in Poland, however, it disappears abruptly. There’s a very striking genetic frontier there… The same paradox exists to the south-east: the Balts and the Belarusians have a similar genetic wall between them, and the frequency of the Y chromosome mutation in Belarus is very low»|скарочана}})<ref>Rislakki J. [https://forum.skalman.nu/viewtopic.php?t=20080&start=150 The Finno-Ugric connection, genetics-wise, could be bigger than imagined] ([https://terijoki.spb.ru/history/templ.php?page=willems&lang=en расейскі пераклад артыкула]) // {{Артыкул у іншым разьдзеле|Helsingin Sanomat||en|Helsingin Sanomat}}. 24.01.2001.</ref>}}. == Расейская імпэрыя == === Атаясамліваньне літоўскага з жамойцкім === {{Асноўны артыкул|Ліцьвякі}} [[Файл:Jistoriję Justinaus parguldę Isz Łotynû kałbôs i Żæmaitiû K. Daugkientys metusî (1798, 1834-36).jpg|значак|Летувіскі пераклад [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]] «''з лацінскай мовы на жамойцкую''» (1834—1836 гг., з мэтай фальсыфікацыі больш раньняга часу стварэньня падпісаны «1798 г.»)]] Выдадзены ў 1787 годзе афіцыйны агляд [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] (перавыдаваўся ў 1793 годзе), хоць і называў ўтвораныя на [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|анэксаваных]] землях [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Магілёўскае намесьніцтва|Магілёўскае]] і [[Полацкае намесьніцтва|Полацкае]] намесьніцтвы «[[Белая Русь|Беларусьсю]]», але азначаў жыхароў гэтых намесьніцтваў «''палякамі і [[Ліцьвіны|літвой]]''»<ref>Плещеев С. И. Обозрение Российской империи в нынешнем ее новоустроенном состоянии. — СПб., 1787. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=Wa5iAAAAcAAJ&dq=%22%22%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8+%D0%B8+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22+%D0%BF%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B5%D0%B5%D0%B2&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=snippet&q=%22%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%22&f=false С. 73, 76].</ref> (паводле гісторыка [[Леанід Лыч|Леаніда Лыча]], тэрмін «палякі» тут ужылі хутчэй за ўсё дзеля таго, каб паказаць прыналежнасьць часткі насельніцтва да каталіцтва<ref>[[Леанід Лыч|Лыч Л.]] Руская культура ў Беларусі: праблемы гарманічнага суіснавання з нацыянальнай // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2012/34/%E2%84%96_34_(1081).html № 34 (1081), 22 жніўня 2021 г.]</ref>). Выдадзенае ў 1787 годзе на загад маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]] «Кароткае землеапісаньне Расейскай дзяржавы» паведамляла, што «''літва [насяляе] Полацкае і Магілеўскае [намесьніцтвы]''»<ref>Гакман И. Краткое землеописание Российского государства. — СПб, 1787. [https://books.google.by/books?id=RmtYAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 46].</ref>, таксама выдадзены ў 1788 годзе «Новы і поўны геаграфічны слоўнік Расейскай дзяржавы або Лексыкон» падаваў наступнае азначэньне: «''літва — гэта народ, які насяляе Полацкае і Магілёўскае намесьніцтвы''»<ref>Максимович Л. Новый и полный географический словарь Российскаго государства, или, Лексикон. Ч. 3. — М., 1788. [https://books.google.by/books?hl=ru&id=L3BpAAAAcAAJ&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0#v=onepage&q=%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0&f=false С. 22].</ref>. А выдадзенае ў 1799 годзе пры [[Расейская акадэмія навук|Расейскай акадэміі навук]] «Апісаньне ўсіх народаў, якія насяляюць Расейскую дзяржаву» засьведчыла папулярнасьць у тыя часы меркаваньня пра этнічную блізкасьць [[Ліцьвіны|ліцьвінаў (літоўцаў)]] і [[Русіны|русінаў (русаў)]]: «''літоўцы — старажытнае племя русаў… гэты народ у пляне сваіх звычаяў, павер’яў, ладу жыцьця, адзеньня і нораваў мае падабенства часткова з палякамі і маларосамі, а часткова зь вядомымі плямёнамі старажытных русаў, што жывуць у Расеі''»<ref>Георги И. Г. [https://elib.rgo.ru/safe-view/123456789/212380/1/MDAwMDAwMDdfR2VvcmdpIEkuSS4gT3Bpc9CwbmllIHZzZWtoIG9iaXTQsHl1c2hjaGlraCB2IFJvc3NpeS5wZGY= Описание всех обитающих в Российском государстве народов их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, упражнений, забав, вероисповеданий и других достопамятностей]. Ч. 4. — СПб, 1799. С. 385.</ref>. Прытым працягвала захоўвацца разьмежаваньне паміж ліцьвінамі і [[Жамойты|жамойтамі]]: у сьпісах ураднікаў-[[Базыляны|базылянаў]] Віленскай уніяцкай мітрапаліцкай япархіі за 1815 год поруч зь «літоўскімі ўраджэнцамі» і «літоўскай нацыяй» (пад якімі выступаюць жыхары [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]<ref>[[Сьвятлана Марозава|Марозава С.]] Етос Унійної Церкви та національна ідентичність білорусів у XIX столітті // Ковчег. Науковий збірник статей з церковної історії. Ч. 4, 2003. [https://books.google.by/books?id=pS8QAQAAIAAJ&q=1815+%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%22+%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BB%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%83%D0%BA&dq=1815+%22%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%22+%D0%BA%D0%BE%D1%82%D0%BB%D1%8F%D1%80%D1%87%D1%83%D0%BA&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjuwrjhwLP8AhUowQIHHXLRCz8Q6AF6BAgHEAI С. 119].</ref>) адзначаліся «самагіцкі ўраджэнец» і «самагіцкая нацыя»<ref>Описание документов архива западнорусских униатских митрополитов. Т. 2. — СПб., 1907. С. [https://books.google.by/books?id=ecEYAAAAYAAJ&pg=PA701&dq=%22%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiBo4zZ0aj8AhWSiP0HHYROCiQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9&f=false 696], [https://books.google.by/books?id=ecEYAAAAYAAJ&pg=PA701&dq=%22%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiBo4zZ0aj8AhWSiP0HHYROCiQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%96%D0%B8%22&f=false 701].</ref>. Яшчэ ў 1804 годзе [[Віленскі ўнівэрсытэт]] прызначыў спэцыяльных візытарараў у школы [[Віленская губэрня|Віленскай]] і [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] губэрняў, сярод абавязкаў якіх значылася (пункт 10): «''Візытатар у абедзьвюх гэтых губэрнях мае даведацца падрабязна пра Самагіцкую (Жмудзкую) мову, дзе і як далёка сягае яе ўжываньне, заўважаючы асаблівыя пра яе зьвесткі; таксама мае даручыць і школьным станам старанна зьбіраць усе падрабязнасьці, якія маглі б растлумачыць паходжаньне гэтай мовы і яе ўласьцівасьці, праз што можна было б выразьней даведацца пра гісторыю таго народа, якому гэта мова была прыродная; сабраныя ж заўвагі пра яе, пісаньні, песьні ды іншае на гэтай мове маюць быць дасыланыя ва Ўнівэрсытэт''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Визитатор в обоих сих губернях не оставит в продолжение своего обозрения осведомляться подробно о Самогитском (Жмудском) языке, где и как далеко простирается его употребление, замечая сам особенные об нем известия; равным образом имеет препоручить и училищным сословиям прилежно собирать все подробности, кои могли бы объяснить происхождение сего языка и его собственность или свойство, чрез что можно бы явственнее узнать историю того народа, коему оный язык был природный; собранные жа замечания об нем, писания, песни и проч. на сем языке имеют быть присылаемы в Университет»|скарочана}}}}<ref>Сборник распоряжений по Министерству народного просвещения. Т. 1. — СПб., 1866. [https://books.google.by/books?id=WNdHAQAAMAAJ&pg=PP7&dq=%22%D0%A1%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A+%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D1%96%D0%B9+%D0%BF%D0%BE+%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%83%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0gNnuvLr8AhWJi_0HHczoDYcQ6AF6BAgMEAI#v=onepage&q=%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%A3&f=false С. 36].</ref><ref>Алфавитный указатель к Сборнику распоряжений по Министерству народного просвещения. — СПб., 1867. [https://books.google.by/books?id=ZfclAAAAYAAJ&pg=PA77&dq=%22%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+(%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9)+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiz85S8u7r8AhVJtaQKHXj1CMUQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20(%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9)%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 78].</ref>. Тым часам яшчэ ў 1796 годзе, па [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцім падзеле Рэчы Паспалітай]] улады Расейскай імпэрыі ўлучылі гістарычна адасобленае ад [[Літва|уласна Літвы]] колішняе [[Жамойцкае староства]] ў склад [[Літоўская губэрня|Літоўскай]], а з 1801 году — [[Віленская губэрня|Літоўска-Віленскай губэрні]], прытым [[Менская губэрня|Менская]], [[Віцебская губэрня|Віцебская]] і [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]] губэрні ў сваіх назвах не атрымалі азначэньня «Літоўскія». Зь іншага боку, маскоўскія гаспадары [[Павал I]] (1796—1801) і [[Аляксандар I Раманаў|Аляксандар I]] (1801—1825) не перашкаджалі [[палянізацыя|палянізацыі]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага (як зазначае польскі дасьледнік [[Рышард Радзік]], татальная палянізацыя літоўскай шляхты адбылася па падзелах Рэчы Паспалітай, як культурная рэакцыя на палітычнае змаганьне з Расейскай імпэрыяй<ref name="Katlarcuk-2003"/>), што значна ўзмацніла тагачасныя культурна-ідэйныя ўплывы палякаў на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|літоўскіх (беларускіх) землях]]. У 1808 годзе былы езуіт [[Францішак Ксавэры Богуш]] выдаў у [[Варшава|Варшаве]] кнігу «Аб пачатку народу і мовы літоўскай» ({{мова-pl|«O początkach narodu i języka litewskiego»|скарочана}}), дзе атаясаміў ліцьвінаў з [[Прускія летувісы|прускімі летувісамі]] (з спасылкамі на кнігі, выдадзеныя ў г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]»)<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 4, 12, 64, 94, 146.</ref> і, адпаведна, літоўскую мову — з жамойцкай, якую заклікаў зрабіць мовай высокай культуры{{Заўвага|У гэтай сваёй публікацыі Богуш, увогуле, заявіў, што «''літоўская мова адрозьніваецца ад славянскай''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 96.</ref> і двойчы паўтарыў, што «''жамойцкая мова дакладна такая ж самая, як літоўская, часам адрозьніваецца вымаўленьнем, але гэтая розьніца меншая, чым паміж вялікапалякам і мазурам''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 58—59, 106.</ref>, а далей фактычна засьведчыў уласнае даволі кепскае веданьне летувіскай мовы (на што зьвярнулі ўвагу яшчэ ў 1875 годзе<ref>Karłowicz J. O języku litewskim // Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń wydziału filologicznego Akademii Umiejętności. T. II. — Kraków, 1875. S. 144—145.</ref>), заявіўшы, што «''Жамойць называе сябе źiemaiten… <…> ліцьвіны… назвалі гэты край źiemaitis''»<ref>Bohusz X. M. O początkach narodu i języka litewskiego. — Warszawa, 1808. S. 59—60.</ref>}}. Тое, што летувізацыі спрыялі польскамоўныя аўтары (апроч Богуша, яшчэ [[Тадэвуш Чацкі]], [[Іяхім Лялевель]] ды іншыя), якія пачалі прыўзносіць балтыйскасьць з паганствам (летувіскасьць){{Заўвага|У першай палове XIX ст. пад уплывам пашыранага тады [[рамантызм]]у адзначалася тэндэнцыя [[міт]]алягізацыі гістарычнай спадчыны: некалькі аўтараў (найперш вядомы сваімі фальсыфікатамі [[Тэадор Нарбут]], які прыдумаў падрабязны пантэон «літоўскіх» паганскіх багоў ў рамках «[[Ацтэкі|ацтэцка]]-індыйскай» рэлігіі «ліцьвінаў», а таксама выхадзец з [[Валынь|валынскай]] шляхты [[Юзэф Ігнацы Крашэўскі]], які выводзіў паходжаньне «ліцьвінаў» з [[Індыя|Індыі]] і паяднаў імёны «літоўскіх» паганскіх багоў з індускімі), пачалі ўзвышаць дахрысьціянскую, паганскую спадчыну Вялікага Княства Літоўскага, а разам зь ёй — балтыйскую меншасьць, якая найдаўжэй спавядала [[паганства]]. Гэтыя аўтары сьцьвярджалі: ўсё, што «літоўскае» — паганскае. Самі яны не валодалі летувіскай мовай, але імкнуліся выкарыстоўваць у сваіх творах асобныя летувіскія словы. На гэтым грунце ўжо пазьней дзеячы летувіскага нацыянальнага руху пачалі атаясамліваць Вялікае Княства Літоўскае выняткова зь летувісамі<ref name="Astraucou-2014">[[Сяргей Астравец|Астравец С.]] [https://www.svaboda.org/a/26711502.html З «Іліядай» пад падушкай], [[Радыё Свабода]], 26 лістапада 2014 г.</ref>}} і зьмяншаць уплывы [[Русь|Русі]] ў гісторыі Літвы, а таксама прапагандаваць сярод беларускамоўных сялянаў, нібы іхныя продкі былі летувісамі паводле паходжаньня<ref>Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. 107—108.</ref>, адзначаў ужо ў 1869 годзе [[Ігнат Казлоўскі]]. Гэты ж аўтар паказваў, што летувізацыя ў той час адбылася праз парафіяльныя школы, дзе расейскія ўлады дазволілі выкладаньне па-летувіску, і касьцёл (найперш на тэрыторыі [[Жамойцкая дыяцэзія|Жамойцкай дыяцэзіі]], дзе перавага аддавалася ксяндзам з этнічнай Жамойці{{Заўвага|Сярод іншага, у 1907 годзе ў друку паведамлялася, што ксяндзоў, якія былі жмудзякамі-«літваманамі», таксама дасылалі ў [[Сьвянцяны]], [[Вярэнаў]] ды іншыя парафіі Віленскай дыяцэзіі — супраць пажаданьняў мясцовага насельніцтва<ref>Słowo. Nr. 1, 1907. [https://polona.pl/item/slowo-r-26-nr-1-1-stycznia-1907,MTU3NzE1MDc/1/#info:search:zmudziaki S. 2].</ref>}})<ref>Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. 104—106.</ref>. Ён жа зьвяртаў увагу на сьведчаньне [[Уладзіслаў Сыракомля|Людвіка Кандратовіча (Уладзіслава Сыракомлі)]]<ref>Syrokomla W. Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna. T. 2, (Do Oszmiany — do Kiernowa — do Kowna). — Wilno, 1860. S. 96.</ref>, што пры мяшаным шлюбе (жонка — летувіска, муж — беларус{{Заўвага|Прытым адваротнага варыянту мяшаных шлюбаў (жонка — беларуска, муж — летувіс) летувісы ўнікалі}}) дзеці выхоўваліся па-летувіску{{Заўвага|Тым часам у выпадку заселенай [[Латышы|латышамі]] [[Курляндыя|Курляндыі]] (т.б. па-за арэалам расьсяленьня летувісаў) этнограф і мовазнаўца [[Яўхім Карскі]] засьведчыў, што «''большасьць [[Беларуская мова|беларускіх]] населеных месцаў заканчваюцца на -ішкі''»<ref>Карский Е. Ф. Белорусы. Т. 1. — Минск, 2006. [https://books.google.by/books?id=ohcsAQAAMAAJ&q=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F&dq=%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BA%D0%B8%D1%85+%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D1%85+%D0%BC%D0%B5%D1%81%D1%82+%D0%BE%D0%BA%D0%B0%D0%BD%D1%87%D0%B8%D0%B2%D0%B0%D0%B5%D1%82%D1%81%D1%8F&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfmJmpp9X5AhUa7qQKHRoNCsAQ6AF6BAgBEAI С. 559].</ref>, пазьней падобныя тапонімы на -ішкі азначылі як «гістарычна балтыйскія» і нават «тыпова летувіскія»<ref>[[Эдвард Зайкоўскі|Зайкоўскі Э.]] [http://pawet.net/library/history/bel_history/_articles/zaj1/%D0%97%D0%B0%D0%B9%D0%BA%D0%BE%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%AD._%D0%91%D0%B0%D0%BB%D1%82%D1%8B_%D1%86%D1%8D%D0%BD%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%B0%D0%B9_i_%D1%83%D1%81%D1%85%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B9_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96_%D1%9E_%D1%81%D1%8F%D1%80%D1%8D%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%B2%D0%B5%D1%87%D1%87%D1%8B.html Балты цэнтральнай і ўсходняй Беларусі ў сярэднявеччы] // Спадчына. № 1, 1999. С. 61—72.</ref>. Тым часам менскі дасьледнік Алёхна Дайліда зазначае, што «''ва ўсходнегерманскіх мовах быў пашыраны суфікс -isk-: такім парадкам, так менаваная «лінія Сафарэвіча» (мяжа перавагі паселішчаў з назовамі на -ішкі ў Панямоньні) не абавязкова зьнітавана з балтамі''»<ref>{{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)|к}} С. 31.</ref>}} альбо ўся радзіна магла палянізавацца, бо польская мова выконвала ролю пасярэдніка<ref>Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. С. 107.</ref> (іншы аўтар пры апісаньні летувісаў, якіх ён называў [[Жмогусы|жмогусамі]], адзначаў іхную прагу вывучыць сваіх сыноў на ксяндзоў, а таксама надзвычайную прывязанасьць да ўласнай мовы пры браку веданьня іншых моваў<ref>Kurjer Warszawski. Nr. 250, 1872. [https://polona.pl/item/kurjer-warszawski-r-52-nr-250-9-listopada-1872,MTEzMDA2NjE2/2/#info:search:zmogus S. 3].</ref>). Як сьведчыў Ігнат Казлоўскі, за яго часам жыхароў гістарычных [[Ковенскі павет (ВКЛ)|Ковеншчыны]] і [[Вількамірскі павет|Вількаміршчыны]], якія ўжывалі ў гутарцы дзьве мовы — беларускую і летувіскую, альбо іх сумесь, у якой дамінавала беларуская мова — палякі называлі «новымі літоўцамі», уласна жамойты называлі гэтых летувісаў «[[Гуды|гудамі]]» і не лічылі іх часткай летувіскага народу, а беларусы і каталіцкія сьвятары гэтых «новых літоўцаў» называлі [[Ліцьвякі|«ліцьвякамі»]]<ref name="Kazlouski-1869-105">Козловский И. Судьбы русского языка в Литве и на Жмуди // Вестн. Зап. России. Т. 4, кн. 12, 1869. [https://books.google.by/books?id=1pIZAAAAYAAJ&pg=RA8-PA243-IA46&dq=%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B5+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%B3%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiP4-CUktD5AhWSIMUKHeTcCTQQ6AF6BAgKEAI#v=onepage&q=%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D0%B5%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%B3%D1%83%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 105].</ref> (сугучна зь «[[Літвакі|літвакамі]]» — [[Жыды ў Беларусі|літоўскімі жыдамі]]<ref>Іофе Э. Літвакі // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 381.</ref>). {{Падвойная выява|справа|Grammatyka języka żmudzkiego. Kałbrieda leźuwio źiamaytiszko (1832).jpg|107|Naujes moksłas skajtima raszta żemajtyszka diel mażun wajkun (1848).jpg|107|Выдадзеныя ў Вільні жамойцкія (летувіскія) «Граматыка жамойцкай мовы» (1832 г.) і лемантар «Новая навука чытаньня пісьма жамойцкага для малых дзетак» (1848 г.)}} Гісторык мовы [[Сяргей Запрудзкі]] адзначае, што яшчэ ў пачатку XIX ст. тэрмін «літоўскі» ў розных мовах (як і «беларускі», «рускі» ды многія іншыя) меў «дыфузнае», няўстойлівае ў тэрміналягічным пляне значэньне і ня быў замацаваны за назвай мовы сучасных летувісаў<ref name="Zaprudzki-2013-85">[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 85.</ref>. Аднак па публікацыі Богуша (1808 год) адзначалася паступовая папулярызацыя меркаваньня пра тоеснасьць жамойцкага зь «літоўскім», што на раньнім этапе выявілася азначэньнем некаторых жамойцкіх кніг як выдадзеных на «летувіскай мове» або «летувіска-жамойцкай мове»{{Заўвага|1) «''Naujas Istatimas Jezaus Christaus Wieszpaties musu / lietuwiszku leżuwiu iszgulditas par Jozapa Arnulpa kunigaykszti Giedrayti wiskupa Żiemayciu, żenklinika s. Stanislowo''» (Вільня, 1816 г.), 2) «''Karawakas, arba Krzizius anioliszkas. Runku s. Tamosziaus isz Akwina iszpažintoia, zokana kaznadzieju, latiniszkay iszraszitas, ira baznicioy kunigu Daminikonu mieste Anagnios … Tas pats krizius czieši missyu szwętu, lietuviszkay iszgulditas''» (Вільня, 1817 г.), 3) «''Kielas kruwinas karalaus sopulu Jezusa Chrystusa brangu krauiu iszkłotas o eynantiems ant scieśliwos wiecznastes zmoniems kieleywems troksztantiems zinoty taiemnicios niewinnos mukos Wieszpaties Pona musu paroditas / ir su pazwaliimu wiresniu isz łankiszko ant lietuwiszko lieźuwie iszgulditas''» (Вільня, 1821 г.), 4) «''Jonas isz Swisłoczes krominikas wędrawois / lietuwiszku lieźuwiu iszgulditas kasztu yr storony par Jozapa Rupeyka kanaunika Płocka, klebona Szaduwos, źenklinika s. Onos''» (Вільня, 1823 г.), 5) «''Surinkimas dasekimu par mokintus źmonias, senowias amźiose tikray daritu apey bytes / o par kunigo Kluko kanauniko Kruszwickojo metuose 1780 Warszuwoje lenkiszkay yszdrukawotas, yr diel lenku yszdotas; o dabar pirmo siki ant leźuwio letuwiszkay-zemaytiszko, par kunigo Cypriono Juzapo Niezabitawski kanauninko Minskojo, prabaszcziu Welonos pargulditas yr metuose 1823 ing drukarnia diel yszspaudimo, ant kningu raszto, podatas''» (Вільня, 1823 г.)}}. Агучаны Богушам заклік зрабіць летувіскую мову мовай высокай культуры ўрэшце знайшоў падтрымку ў студэнта [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], народжанага на Жамойці селяніна [[Сыманас Даўкантас|Сыманаса Даўкантаса]], які ў 1822 годзе выдаў кнігу «Дзеяньні старажытных летувісаў і жамойтаў» («''Darbai senųjų lietuvių ir žemaičių''»), а па публікацыі ў 1830 годзе ліста вялікага князя [[Вітаўт]]а ад 1420 году, што вярнула зь нябыту назву [[Аўкштота]] і дазволіла вынайсьці «[[Аўкштайты|аўкштайтаў]]» (г.зв. «вышэйшых літоўцаў», абвешчаных «ўласна літоўцамі» — гістарычнымі ліцьвінамі) і такім спосабам атаясаміць зь ліцьвінамі жамойтаў (як «ніжэйшых літоўцаў»)<ref name="Panucevic-2014-169-279">{{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы|к}} С. 169, 279.</ref>{{Заўвага|Ужо ў 1855 годзе «Справочный энциклопедический словарь» зазначаў з удакладненьнем «''паводле найноўшых дасьледаваньняў''», што «''Жамойць ёсьць адным з двух плямёнаў, на якія падзяляецца Літва, і рэзка адрозьніваецца ад Літвы ўласнай''», з аналягічным удакладненьнем («''паводле найноўшых зьвестак''») паведамлялася колькасьць жамойтаў у Ковенскай губэрні, адзначаючы магчымасьць павялічэньня агульнай колькасьці жамойтаў за кошт летувісаў ({{мова-ru|«литвинов»|скарочана}}) [[Аўгустоўская губэрня|Аўгустоўскай губэрні]], якія «''ўжываюць жамойцкую мову''»<ref>Справочный энциклопедический словарь. Т. 4. — СПб., 1855. [https://books.google.by/books?id=jStCAAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=Spravo%C4%8Dnyj+%C4%97nciklopedi%C4%8Deskij+Slovar%27:+Izd.+K.+Kraja&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiu0N7P37D8AhUhg_0HHbmDCMQQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8C&f=false С. 310—311].</ref>}}, новая праца Даўкантаса (1845 год) атрымала назву «Звычаі старажытных летувісаў — горнікаў і жамойтаў» («''Budą senowęs lёtuwiū, kalnienū ir žȧmajtiū''», сучаснае летувіскае «''Būdas senovės lietuvių, kalnėnų ir žemaičių''»), дзе наватворам «kalnienū» пазначаліся пазьнейшыя «аўкштайты»<ref>Martišiūtė-Linartienė A. [https://nullroute.lt/mirrors/texts/Liet_k_chrestomatija_11_klasei.pdf Elektroninė literatūros chrestomatija 11 klasei]. — Vilnius, 2011. P. 608.</ref>. [[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]] Гісторык [[Андрэй Катлярчук]] зьвяртае ўвагу на тое, што першы летувіскі бібліяграфічны слоўнік (1841 год) атрымаў назву «Бібліяграфічныя і літаратурныя ведамасьці аб вучоных жмудзінах»{{Заўвага|{{мова-pl|«Wiadomości biograficzne i literackie o uczonych Żmudzinach»|скарочана}}}}, што ёсьць адным зь сьведчаньняў тагачаснай няпэўнасьці саміх летувісаў ва ўласнай саманазьве<ref>Котлярчук А. С. Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 89.</ref>{{Заўвага|Як зазначае [[Андрэй Катлярчук]], «''парадокс гісторыі крыецца ў тым, што на этапе „нацыянальнага будаваньня“ новаэўрапейскіх народаў заўсёды існуе некалькі варыянтаў выбару этноніму і часта эліта ў якасьці вызначальнага абірае і замацоўвае менш абгрунтаваны з навуковага пункту гледжаньня''»}}. Тым часам патомны віленскі выдавец [[Адам Завадзкі]], у друкарні якога выходзілі кнігі на розных мовах, у тым ліку летувіскай, выдаў у 1858 годзе каталёг летувіскіх кніг, надрукаваных за 25 гадоў, пад назвай «Жамойцкія кнігі, выдадзеныя коштам і друкам Юзэфа Завадзкага»{{Заўвага|{{мова-lt|«Knigas žemajtiszkas iszduotas kasztu ir spaustuwi Jozapa Zawadskia»|скарочана}}}}. Польскі і беларускі пісьменьнік [[Адам Плуг]] (1823—1903) у 1875 годзе наступным спосабам ахарактарызаваў выдаваньне Адамам Завадзкім кніг па-летувіску: «''…таксама адзначу яшчэ пра адзін бок дзейнасьці Адама Завадзкага, пра які, апроч Вільні і Жамойці, мала хто ведае. Маю на ўвазе розныя выданьні на жамойцкай мове''»{{Заўвага|{{мова-pl|«…też będzie wspomnieć jeszcze o jednej stronie działalności Adama Zawadzkiego, o której poza Wilnem i Zmujdzią mało komu wiadomo. Mamy na myśli różne publikacje w języku żmujdzkim»<ref>Kłosy: czasopismo illustrowane, tygodniowe. Nr. 499, 1875. [https://polona.pl/item/klosy-czasopismo-illustrowane-tygodniowe-1875-t-20-nr-499-21-stycznia-dod,Nzk0MjIwOA/8/#info:search:%22publikacje%20w%20j%C4%99zyku%20%C5%BCmujdzkim%22 S. 42].</ref>|скарочана}}}}<ref>Romanowski A. Pozytywizm na Litwie: polskie życie kulturalne na ziemiach litewsko-białorusko-inflanckich w latach 1864—1904. — Kraków: Universitas, 2003. [https://www.google.com/search?tbm=bks&q=kt%C3%B3rej+poza+Wilnem+i+Zmujdzi%C4%85+ma%C5%82o+komu+wiadomo+.+Mamy+na+my%C5%9Bli+r%C3%B3%C5%BCne+publikacje+w+ S. 33].</ref>. Славуты навуковец-дасьледнік, геоляг і мінэроляг [[Ігнат Дамейка]] (1802—1889) у сваёй кнізе «Мае падарожжы», апісваючы інтэрнацыянальны склад [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|паўстанцкіх аддзелаў]], практычна ў кожным выпадку называў нацыянальную прыналежнасьць таго ці іншага афіцэра або жаўнера: ён дакладна выдзяляў «каронных» (г. зн. палякаў), жмудзінаў (сучасных летувісаў) і «''нашых ліцьвінаў''» (сучасных беларусаў)<ref>[[Станіслаў Лясковіч|Лясковіч С.]] [https://web.archive.org/web/20090924033606/http://dyatlovo.com/modules/content/index.php/ignat-dameika-naciy Да пытаньня нацыянальнага самавызначэньня Ігната Дамейкі] // Лідскі летапісец. № 19.</ref>. Беларускі пісьменьнік і перакладнік [[Вінцэсь Каратынскі]] (1831—1891) у сваім нарысе пра [[Яўстах Тышкевіч|Яўстаха Тышкевіча]] (1873 год) зазначаў, што той «''пераехаў на сталае месца жыхарства ў мястэчка [[Біржы]], у маяратны маёнтак свайго сваяка Міхала Тышкевіча, графа на Жмудзі''», дзе «''пачаў вучыцца па-жмудзінску зьбіраць народныя паданьні, песьні і прымаўкі''»<ref>Вінцэнт Каратынскі. Творы. — {{Менск (Мінск)}}, 1981. С. 138.</ref>. Ляўрэат [[Нобэлеўская прэмія ў галіне літаратуры|Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры]] [[Генрык Сянкевіч]] (1846—1916), які меў літоўскае паходжаньне і часта бываў на [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыне]], у сваім найбольш вядомым гістарычным рамане «[[Агнём і мячом (раман)|Агнём і мячом]]», напісаным у 1884—1888 гадох, апавядае пра літоўскага шляхціча Лонгіна Падбіпенту, які адзначаецца сваёй «''сьпеўнай літоўскай гаворкай''» — то бок гаворыць па-беларуску з тыповым беларускім фрыкатыўным «г» (напрыклад, «''Słuchać hadko''»), тым часам летувіскую мову (напрыклад, «''Padłas!''», «''Panas Kmitas''») ужывае пэрсанаж з характэрным імём «Жмудзін»<ref>Гацак М. Беларускамоўныя літвіны Генрыка Сянкевіча // Вольнае Глыбокае. № 9 (725), 27 лютага 2014. С. 5.</ref>. Народжаны ў [[Смаленск]]у географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Сяргей Меч||ru|Меч, Сергей Павлович}} адзначаў (у тым ліку на падставе ўласнай вандроўкі ў 1894 годзе), што ў басэйне [[Нёман]]у беларусы называюць сябе ліцьвінамі, тым часам [[Летувісы|летувісаў]] «''больш за ўсё ў Ковенскай і Віленскай губэрнях, дзе яны вядомыя пад імём жмудзінаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«…белорусы (которые зовут себя… литвинами) <…> всего больше литовцев в Ковенской и Виленской губерниях, где они известны под именем жмудин»|скарочана}}}}<ref>Меч С. Россия. Географический сборник для чтения в семье и школе. Изд. 11. — Москва, 1910. [https://books.google.by/books?id=k4I6AQAAMAAJ&pg=PA97&dq=%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjfg6jN3bf6AhXI4KQKHZadBoA4ChDoAXoECAoQAg#v=onepage&q=%D0%B7%D0%BE%D0%B2%D1%83%D1%82%D1%8A%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8&f=false С. 97].</ref>. Беларускі этнограф і фальклярыст [[Павал Шэйн]] (1826—1900) пісаў: «''у гэты час селянін [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]], ня толькі беларус, але і жмудзін не пачне ні араць, ні вазіць гной, ні сеяць''»{{Заўвага|{{мова-ru|«В это время крестьянин Гродненской губернии, не только белорус, но и жмудин не начнет ни пахать, ни возить навоз, ни сеять»|скарочана}}}}<ref>Шейн П. Материалы для изучения быта и языка русского населения Северозападного края. Т. 3. — СПб., 1902. [https://books.google.by/books?id=3J6-olFE1gwC&pg=PA243&dq=%D0%BD%D0%BE+%D0%B8+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8A+%D0%BD%D0%B5+%D0%BD%D0%B0%D1%87%D0%BD%D0%B5%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiRi_2Up-L5AhUL7rsIHZUcC3wQ6AF6BAgHEAI#v=snippet&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 243].</ref>. А фальклярыст і этнограф [[Міхал Федароўскі]] (1853—1923) засьведчыў пра [[Слонімскі павет (Гарадзенская губэрня)|Слонімскі павет]] Гарадзенскай губэрні: «''называе люд [беларускі]: сябе — [[Ліцьвіны|ліцьвінамі]], жмудзінаў — гіргатунамі''»<ref>Federowski M. Lud białoruski na Rusi Litewskiej. T. 4. — Warszawa, 1935. S. 453.</ref>. [[Файл:Congress Poland and Lithuanian governorates - by Alexander Voschinin - 1851 AD.jpg|значак|Мапа («Географический атлас Российской империи», 1851 г.)<ref>Географический атлас Российской империи [Карты] / Сост. на основании Высочайше утвержденного наставления 24 декабря 1848 года Александром Вощининым. — Санкт-Петербург: 1851. — 17 с.</ref>, дзе этнічная тэрыторыя беларусаў мае подпісы [[Ліцьвіны|«літоўцы»]] (на поўдзень ад [[Горадня|Горадні]] і [[Менск]]у) і «беларусы»]] У 1827 годзе расейска-нямецкі навуковец {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Кёпэн||ru|Кёппен, Пётр Иванович}} у сваёй кнізе «Аб паходжаньні, мове і літаратуры літоўскіх народаў» спрабаваў аспрэчыць апублікаваны ў 1822 годзе артыкул латыскага сьвятара-дасьледніка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Карл Ватсан|Карла Ватсана|de|Karl Friedrich Watson}}, які да «латыскіх народаў» ({{мова-de|«Lettischer Volksstamm»|скарочана}}) прылічваў латышоў, летувісаў і ўсіх беларусаў («крывічоў»)<ref name="Kiopen-1827-9-11">Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. [https://books.google.by/books?id=6FdcAAAAcAAJ&pg=PA5&dq=%D0%B2%D1%8A+%D1%81%D0%B5%D0%BC%D1%8A+%D1%81%D0%BB%D1%83%D1%87%D0%B0%D1%A3+%D0%BF%D0%BE+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8+Zmogus&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjC9Kzphuz1AhUkQ_EDHYkhApoQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B5%D0%B9%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D0%B0%D0%BC%D0%B8%20&f=false 9]—11.</ref>. Таксама ён палемізаваў датычна назвы адпаведнай моўнай групы, сьцьвярджаючы «літоўскія мовы» і «літоўскія народы» замест прынятых у той час «латыскія мовы» і «латыскія народы»<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 32—36.</ref>, ужываючы, разам з тым, наступныя азначэньні: «''ўласна гэтак званая літоўская гаворка''», «''уласна гэтак званая літоўская мова''», «''уласна гэтак званыя літоўцы (жамойць?)''», «''уласна гэтак званая літоўская [гаворка] (або жамойцка-літоўская)''» ({{мова-ru|«собственно так называемое литовское наречие», «собственно так называемый литовский язык», «собственно так называемые литовцы (жмудь?)», «собственно так называемое литовское [наречие] (или жмудско-литовское)»|скарочана}}<ref>Кёппен П. И. О происхождении, языке и литературе литовских народов. — СПб., 1827. С. 29, 31, 33, 49, 77.</ref>){{Заўвага|Увогуле, тагачаснае даволі заблытанае разуменьне тэрміну «Літва» (з адасабленьнем «уласна Літвы» як ад Літоўскай Русі, так і ад Жамойці) засьведчыў у 1837 годзе расейскі гісторык і этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Сьнегіроў||ru|Снегирёв, Иван Михайлович}}: «''пад словам Літва разумеюцца два розныя плямёны, а менавіта: 1) Літва азначае Вялікае Княства Літоўскае ў найбольшым яго пашырэньні. А як уласная Літва, якая гаворыць сваёй мовай, складала найменшую частку насельніцтва; то пад Літвой разумелі Расіянаў, або Русінаў Вялікага Княства Літоўскага; 2) Літва — народ адрознага ад Славянаў племені, які гаворыць мовай нявысьветленага паходжаньня і вядомы ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] пад імём Жамойці. У польскіх пісьменьнікаў Літва часта ўжываецца замест Літоўскай Русі і замест Жамойці або Самагіціі''»<ref>Снегирев И. М. Руские простонародные праздники и суеверные обряды: Выпуск I. — Москва, 1837. [https://books.google.by/books?id=qQJnAAAAcAAJ&pg=PA244&dq=%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D1%8B%D0%B5+%D0%BF%D1%80%D0%B0%D0%B7%D0%B4%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D0%B8+1837&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjnteDJ0pf0AhWWi_0HHXfhBkEQ6AF6BAgEEAI#v=snippet&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0%20%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8&f=false С. 94].</ref>}}. Аднак у 1829 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1830 годзе) расейскі пісьменьнік і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Палявы||ru|Полевой, Николай Алексеевич}} зазначаў: «''няма сумневу прылічваць сюды [да латыскіх народаў] крывічоў (цяперашніх ліцьвіна-русаў і беларусаў)''»<ref>Полевой Н. История русского народа. — Москва, 1829. [https://books.google.by/books?id=NANYAAAAcAAJ&pg=PA47&dq=%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE-%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjwq6Hr1Jb6AhUlgP0HHTaGCJcQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q&f=false С. 47].</ref>. У 1831 годзе прафэсар гісторыі [[Парыская акадэмія|Парыскай акадэміі]] Андрыен Жары Мансі (у 1832 годзе выйшаў з друку расейскі пераклад гэтай працы) вылучаў у «літоўскай мове» чатыры падмовы: «літоўскую» (уласна) каля [[Вільня|Вільні]] ды іншых; «крывіцкую» каля [[Віцебск]]у, [[Смаленск]]у ды іншых; «жамойцкую»; «пруска-літоўскую» каля [[Тыльзыт]]у ды іншых<ref>Жарри Манси А. История древних и новых литератур, наук и изящных искусств. — Москва, 1832. [https://books.google.by/books?id=4apTIugpoVcC&dq=%D0%98%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D1%96%D1%8F+%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D1%85%D1%8A+%D0%B8+%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8B%D1%85%D1%8A+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8A+1832&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5+%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B5%20%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0&f=false С. 46].</ref>. Падобныя зьвесткі географ {{Артыкул у іншым разьдзеле|Х’ю Мюрэй||en|Hugh Murray (geographer)}} зьмясьціў у сваёй «An Encyclopaedia of Geography», выдадзенай у 1834 годзе (перавыдавалася ў 1839 годзе, а таксама ў 1861 годзе пад назвай «The Encyclopedia of All Nations»<ref>Murray H. The Encyclopedia of All Nations. Vol. 1. — New York, 1861. [https://books.google.by/books?id=yJERZqUGwpMC&pg=PA307&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 307].</ref>), вылучаючы ў «літоўскай мове» дыялекты «сапраўдны літоўскі», «жамойцкі», «крывіцкі» і «пруска-літоўскі»<ref>Murray H. An Encyclopaedia of Geography. — London, 1834. [https://books.google.by/books?id=-vlCAAAAcAAJ&pg=PA306&dq=murray+Kriwitsh&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiqj5vBivb1AhVthP0HHQavDBgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=murray%20Kriwitsh&f=false P. 306].</ref>. А ў 1837 годзе (гэтая праца перавыдавалася ў 1839, 1845, 1849 і 1855 гадох) расейскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Мікалай Устралаў||ru|Устрялов, Николай Герасимович}} ужываў да мовы летувісаў назву «латыская гаворка» ({{мова-ru|«…в воеводствах Виленском и Трокском удержалось Латышское наречие»|скарочана}})<ref>Устрялов Н. Русская история. Ч. 2. — СПб., 1837. [https://books.google.by/books?id=0JpOAQAAMAAJ&pg=PA106&dq=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%D0%B8+%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A+%D1%83%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwisx7idvcf6AhXSO-wKHR8JDlgQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%D0%92%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%D0%B8%20%D0%A2%D1%80%D0%BE%D0%BA%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC%D1%8A%20%D1%83%D0%B4%D0%B5%D1%80%D0%B6%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%81%D1%8C&f=false С. 106].</ref>. У 1842 годзе афіцыйны часопіс Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначаў, што «''паводле меркаваньня Ватсана, які прылічвае крывічоў (ліцьвіна-русаў і беларусаў) да народаў літоўскіх, колькасьць літоўцаў можа дасягаць 11 мільёнаў''»{{Заўвага|{{мова-ru|«По мнению Ватсона, причисляющего Кривичей (Литвино-Руссов и Белоруссов) к народам Литовским, число Литовцев может простираться до 11 мил.»|скарочана}}}}<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 36 (1842). [https://books.google.by/books?id=8rV6ttFy6-4C&pg=RA5-PA173&dq=%22%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B5%D0%B9+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE+%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B8+%D0%91%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%BA%D1%8A+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D1%8A+%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiNlLeb3Jb6AhVqi_0HHReLA_MQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22%D0%9A%D1%80%D0%B8%D0%B2%D0%B8%D1%87%D0%B5%D0%B9%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D0%BE%20%D0%A0%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B8%20%D0%91%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%BA%D1%8A%20%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%B0%D0%BC%D1%8A%20%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%BC%D1%8A%22&f=false С. 173].</ref>. Разам з тым, як паказвае беларускі гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]], у першай палове XIX ст. сярод расейскіх адукаваных колаў захоўвалася разуменьне таго, што Літва — гэта спрадвечна [[Славянскія мовы|славянскі]] край. «''Литва ли, Русь ли, что гудок, что гусли, всё нам равно, было бы вино''», — засьведчыў [[Аляксандар Пушкін]] у трагедыі «Барыс Гадуноў». У вершы «Клеветникам России» ён жа называў [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае антырасейскае паўстаньне 1830—1831 гадоў]] «''волнением Литвы''», «''спором славян между собою''»<ref name="Arlou-2012-161">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.</ref>. Зь іншага боку, менавіта на «''самагіцкую мову''» загадваў у 1832 годзе перакласьці малітву за [[Раманавы|дом Раманавых]] маскоўскі гаспадар [[Мікалай I]]<ref>Сталюнас Д. Польша или Русь?: Литва в составе Российской империи. — М., 2022. [https://books.google.by/books?id=ZbyHEAAAQBAJ&pg=PP225&dq=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8+%D0%BD%D0%B0+%C2%AB%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%C2%BB+%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%83+%D0%B7%D0%B0+%D0%A6%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B9+%D0%94%D0%BE%D0%BC&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwir4_HXuqn8AhU2g_0HHeYYAcgQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B8%20%D0%BD%D0%B0%20%C2%AB%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%C2%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D1%83%20%D0%B7%D0%B0%20%D0%A6%D0%B0%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%83%D1%8E%D1%89%D0%B8%D0%B9%20%D0%94%D0%BE%D0%BC&f=false С. 226].</ref>{{Заўвага|Паводле гісторыка {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Паўло Хімка|Івана Хімкі|uk|Іван-Павло Химка}}, пад «літвой» расейцы традыцыйна разумелі славянаў, тым часам летувісаў азначалі як «самагітаў». Такое разьмежаваньне «літвы» і «самагітаў» засьведчыў адзін з старых расейскіх абразоў, дзе гэтыя народы выяўляюцца асобна<ref>Himka J.-P. On the Left Hand of God: «Peoples» in Ukrainian Icons of the Last Judgment // State, Societies, Cultures East and West: Essays in Honor of Jaroslaw Pelenski. — New York, 2004. P. 325.</ref><ref>Доронин А. В. Народы Cтрашного суда в иконописи руси (реплика-размышление) // Религия и русь, XV—XVIII вв. — Litres, 2022. [https://books.google.by/books?id=mREsEAAAQBAJ&pg=PA434&dq=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9+%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%96&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjivuCih6n8AhXP_7sIHUMVCJw4ChDoAXoECAgQAg#v=onepage&q=%D1%81%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%BD%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%96&f=false С. 434].</ref>, а таксама мініятура з рукапісу XVII ст., які захоўваўся ў Сафійскай бібліятэцы ([[Вялікі Ноўгарад]]), дзе «літва» пералічваецца пасьля «[[Палякі|ляхаў]]», а «жмудзяне» пасьля «[[Ляпляндыя|лаплянаў]]» ([[Саамы|саамаў]])<ref>Покровский Н. В. Страшный суд в памятниках византийского и русского искусства. — Одесса, 1887. [https://books.google.by/books?id=L4xPAQAAMAAJ&pg=PA39&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D0%B5&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjThNHz0an8AhWfhf0HHcbAAOgQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%8F%D0%BD%D0%B5&f=false С. 39].</ref>}}. А ў 1833 годзе Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі выдала распараджэньне аб выкладаньні «''жмудзкай граматы''» ў «''самагіцкіх прыходзкіх вучэльнях''» [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў<ref>Сборник распоряжений по Министерству народного просвещения. Т. 1. — СПб., 1866. [https://books.google.by/books?id=WNdHAQAAMAAJ&pg=PP7&dq=%22%D0%A1%D0%B1%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B8%D0%BA%D1%8A+%D0%A0%D0%B0%D1%81%D0%BF%D0%BE%D1%80%D1%8F%D0%B6%D0%B5%D0%BD%D1%96%D0%B9+%D0%BF%D0%BE+%D0%9C%D0%B8%D0%BD%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%83%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0gNnuvLr8AhWJi_0HHczoDYcQ6AF6BAgMEAI#v=onepage&q=%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%20%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D1%82%D1%A3&f=false С. 877].</ref><ref>Алфавитный указатель к Сборнику распоряжений по Министерству народного просвещения. — СПб., 1867. [https://books.google.by/books?id=ZfclAAAAYAAJ&pg=PA77&dq=%22%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9+(%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9)+%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiz85S8u7r8AhVJtaQKHXj1CMUQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22%D0%96%D0%BC%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9%20(%D0%A1%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D0%B8%D1%82%D1%81%D0%BA%D1%96%D0%B9)%20%D1%8F%D0%B7%D1%8B%D0%BA%D1%8A%22&f=false С. 78].</ref>. У 1846 годзе нямецкі гісторык прафэсар [[Тарту|Дэрпцкага]] ўнівэрсытэту {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фрыдрых Крузэ||ru|Крузе, Фридрих Карл Герман}}, хоць ужо і пісаў, што «''літоўцы жывуць часткова ў заходніх губэрнях Расеі, дзе яны ўлучаюць жамойтаў, а часткова ў Прусіі''», і апісваў летувіскую мову як «літоўскую» (адзначаючы, аднак, што «''літоўцы называюць сваю краіну Litwa, Lätawa''»), але прытым зазначаў<ref>Kruse F. Ur-Geschichte des Esthnischen Volksstammes und der Kaiserlich-Russischen Ostseeprovinzen Liv-, Esth- und Curland überhaupt, bis zur Einführung der christlichen Religion. — Moskau, 1846. [https://books.google.by/books?id=SK1KAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=ru#v=snippet&q=eingentlichen%20lithauer%20wilna&f=false S. 128].</ref>: «''сапраўдныя літоўцы жывуць у былых Віленскім і Троцкім, Наваградзкім, Берасьцейскім Літоўскім, Менскім, Полацкім, Віцебскім, Амсьціслаўскім і Смаленскім ваяводзтвах''»{{Заўвага|{{мова-de|«Die eigentlichen Lithauer wohnen im ehemaligen Palatinate Wilna und Troki, Nowogrodek, Brzest Litowsk, Minsk, Polozk, Witepsk, Mscislaw und Smolensk»|скарочана}}}}. У 1851 годзе Пётар Кёпэн азначаў жыхароў усходняй часткі [[Ковенская губэрня|Ковенскай губэрніі]] як «''гэтак званых літоўцаў''» ({{мова-de|sogenannte Litauer|скарочана}})<ref>Köppen P. Der litauische Volksstamm. Ausbreitung und Stärke desselben in der Mitte des XIX. Jahrbunderts // Bulletin de la Classe historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. Nr. 186, 187, 1851. [https://books.google.by/books?id=_OQAAAAAYAAJ&pg=RA2-PA279&dq=%22sogenannte+Litauer%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjqtuTi3IX6AhUUxgIHHYCzALcQ6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%22sogenannte%20Litauer%22&f=false S. 279—280].</ref><ref>Köppen P. Der litauische Volksstamm. Ausbreitung und Stärke desselben in der Mitte des XIX. Jahrbunderts // Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. [https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA4&dq=%22sogenannten+Litauern%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjhjcrMyIX6AhVJ_aQKHaAzDDEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%22sogenannten%20Litauern%22&f=false S. 4].</ref>, прытым выдзяленьне насельніцтва ўсходняй часткі гістарычнай Жамойці ў «літоўцаў» Кёпэн абгрунтоўваў сьведчаньнем «''шматгадовага жыхара Літвы, чыноўніка статыстычнага камітэту пры віленскім генэрал-губэрнатары''» {{Артыкул у іншым разьдзеле|Павал Кукальнік|Паўла Кукальніка|ru|Кукольник, Павел Васильевич}} — народжанага ў [[Замасьць|Замасьці]] расейскага гісторыка і пісьменьніка, які ў 1824 годзе атрымаў ад міністра асьветы Расейскай імпэрыі прызначэньне на пасаду прафэсара ўсеагульнай гісторыі і статыстыкі [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]]. Аднак, падаўшы адпаведнае тлумачэньне Кукальніка («''[уласна жамойць] адрозьніваецца ад уласна літоўцаў гаворкай, норавамі, звычаямі і вераваньнямі, як маларосы ад вялікарасіянаў''»{{Заўвага|Тым часам у 1865 годзе Кукальнік пісаў у адным з сваіх твораў: «''…і замест раўнапраўнага племені славянскага застанецца чэрнь з каўтуном, як жмудзіны ў Літве''» ({{мова-ru|«…и, вместо равноправного племени славянского, останется чернь с колтуном, как — жмудзины в Литве»|скарочана}})<ref>Военный сборник издаваемый по высочайшему повелению. Т. 61. — СПб, 1865. [https://books.google.by/books?id=dnhUAAAAYAAJ&pg=RA1-PA145&dq=zmudziny&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjTyqu11-L5AhUSqaQKHd8BCKAQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=zmudziny&f=false С. 145].</ref>}}), Кёпэн зазначыў, што атрыманыя на яго запыт прыклады «жамойцкай» і «літоўскай» моваў, як здаецца, не пацьвярджаюць наяўнасьці моўных адрозьненьняў: Кукальнік даслаў прыклад «''літоўскага дыялекта''» з выданьня, мова якога азначалася цэнзарам як «''жамойцкая''» (''po Zmudzku'')<ref>Köppen P. Der litauische Volksstamm. Ausbreitung und Stärke desselben in der Mitte des XIX. Jahrbunderts // Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. S. 5—[https://books.google.by/books?id=bacKAAAAYAAJ&pg=PA4&dq=%22sogenannten+Litauern%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjhjcrMyIX6AhVJ_aQKHaAzDDEQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=zmudzku&f=false 6].</ref>. Апроч таго, Кёпэн прывёў атрыманыя ад [[Расейская акадэмія навук|Расейскай акадэміі навук]] два сьпісы жыхароў Ковенскай губэрніі за 1847 год, у першым зь якіх «жамойты» і «літоўцы» выдзяляліся ў асобныя графы табліцаў, а ў другім — складзеным расейскім губэрнскім кіраўніцтвам — аб’ядноўваліся з наступным азначэньнем: «''Ведамасьць паселішчам N павету, населеным сапраўднымі літоўцамі, або гэтак званай жамойцю''» ({{мова-ru|«Ведомость селениям N уезда, обитаемым настоящими литовцами, или так называемой жмудью»|скарочана}})<ref>Köppen P. Der litauische Volksstamm. Ausbreitung und Stärke desselben in der Mitte des XIX. Jahrbunderts // Mélanges russes tirés du Bulletin historico-philologique de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg. T. II, 1855. S. 7.</ref>. Ужо ў 1854 годзе штучнае пашырэньне назвы «літва» на частку жамойцкага насельніцтва, пазьней вядомую як «аўкштайты» («уласныя літоўцы») крытыкавалася<ref>Библиотека для чтения. Том 123, 1854. [https://books.google.by/books?id=4vE6AQAAMAAJ&pg=RA3-PA71-IA7&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwimv-aAqMPzAhUXSfEDHe9xC68Q6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%BE%D1%8E%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 28—29].</ref> на старонках прыватнага расейскага часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Библиотека для чтения||ru|Библиотека для чтения}}, які на той час рэдагаваўся выхадцам зь [[Віленскі павет (ВКЛ)|віленскай]] шляхты, навучэнцам [[Менскі езуіцкі калегіюм|Менскага езуіцкага калегіюму]] і [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]], прафэсарам-паліглётам [[Восіп Сянкоўскі|Восіпам Сянкоўскім]] (1800—1858) супольна з выхадцам з [[Кіеўскае ваяводзтва|кіеўскай]] шляхты, энцыкляпэдыстам і знаўцам эўрапейскіх і ўсходніх моваў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Альбэрт Старчэўскі|Альбэртам Старчэўскім|ru|Старчевский, Альберт Викентьевич}}: {{Пачатак цытаты}} Я хачу яшчэ аддаць гістарычнай і філялягічнай крытыцы сябраў віленскага камітэту самы тэрмін «літва». Я не зусім разумею адрозьненьне, якое робяць яны ў адным і тым жа [[чудзь|чудзкім]] народзе, паміж літвой і жамойцю. Мне здаецца, што дарма адну частку гэтага народа называюць літвой, тады як іншай пакідаюць агульную і сапраўдную назву ўсяго народа, жамойць. Абедзьве яны — тая ж жамойць. Слова літва зусім не ''літоўскае''{{Заўвага|Тут — у сэнсе «летувіскае»}} і яно належыць столькі ж і яшчэ больш славянскай частцы ранейшага літоўскага гаспадарства, як і чудзкай. Калі жыхары чудзкай часткі адгукаюцца, што яны — літува і што яны кажуць літувішкі, па-літоўску, гэта па-мне значыць толькі, што яны ўжываюць на свой асабісты рахунак агульную палітычную назву гаспадарства, а не сваю племянную назву. Гэтак жа цяперашнія грэкі, італьянцы і паўднёвыя швайцарцы, таму, што некалі знаходзіліся пад рымскім валадарствам, выхваляюцца, нібыта яны — рымляне і гавораць па-рымску (Romeі, Rumanі, Roman). Латышы, альбо леты, чудзкія людзі аднаго кораня зь літоўскай чудзьдзю, не называюць сябе літвой; такім парадкам, і сястра іхняя, літоўская чудзь, этнаграфічна, ня мае права на гэтую назву. Уся яна — жамогусы, жамогі альбо жамодзі, сямогі альбо сямодзі, адкуль ўтварыліся словы жамойць і самагіція. Латышы таксама называюць сябе земме, семме, а гэта значыць толькі «свая зямля» падобна таму, як сома альбо суомі, «свая зямля» Фінляндыя і Суомалайне, «людзі сваёй зямлі», фіны, альбо фінляндцы. [[Жмогусы|Жамогус альбо жмогус]] значыць — чалавек. Яны проста — людзі, а ня літоўцы. Вядома, што ў прыбалтыйскіх чудзкіх пакаленьнях няма асобых назваў для іх моваў: кожнае запэўнівае, што яно гаворыць на мове ма-кіль, «мове зямлі». Як у літоўскай чудзі, альбо жамогусаў, відаць, не было асобай назвы дзеля народнай мовы, то яна тым больш ахвотна пагадзілася называць яе «літоўскай», што слова «Літва» было палітычным тытулам знакамітай дзяржавы, якой чудзь гэтая належала. {{Канец цытаты}} {{Падвойная выява|справа|Русская азбука с переводом слов и фраз на жмудский язык (1861).jpg|117|Жемойтско-литовский букварь. Изданный по распоряжению господина главного начальника Cеверо-западного края (1864).jpg|97|«Расейскі лемантар зь перакладам словаў і фразаў на жамойцкую мову» (1861 г.) і «Жамойцка-літоўскі буквар», выдадзены ў 1864 годзе на загад [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёва-вешальніка]]}} Зь іншага боку, у час здушэньня [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня]] (1863—1864) расейскі начальнік «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]» [[Міхаіл Мураўёў|Мураўёў-вешальнік]] ужыў захады да падтрымкі і прапаганды жамойцкай (летувіскай) мовы: 1 лютага 1864 году ў сваім цыркуляры ён дазволіў «''незалежна ад расейскай мовы навучаньне мове жамойцкай як мясцовай гаворцы, а таксама і катэхізму на гэтай мове''»{{Заўвага|{{мова-ru|«независимо от русского языка обучение языку жмудскому как местному наречию, а также и катехизису на этом языке»|скарочана}}}}, а 5 лютага 1865 году выдаў загад «''прапанаваць біскупу Валанчэўскаму, пад асабістым яго назіраньнем неадкладна распарадзіцца складаньнем зборніка або перакладу на жамойцкую мову пропаведзяў Бялабрэскага і Філіпецкага''»{{Заўвага|{{мова-ru|«предложить епископу Волончевскому, под личным его наблюдением немедленно распорядиться составлением сборника или перевода на жмудский язык проповедей Бялобрежского и Филипецкого»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005">Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254.</ref>. Напярэдадні паўстаньня ў 1862 годзе ў прадстаўленьні папячыцеля [[Віленская навучальная акруга|Віленскай навучальнай акругі]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў|Аляксандра Шырынскага-Шыхматава|ru|Ширинский-Шихматов, Александр Прохорович}} да кіраўніка Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аляксандар Галаўнін|Аляксандра Галаўніна|ru|Головнин, Александр Васильевич}} адзначалася, што адной з мэтаў адкрыцьця школаў на Жамойці (пад якой найперш разумелася этнічна летувіская Ковенская губэрня) мусіць быць умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці{{Заўвага|Сярод іншага, захавалася сьведчаньне заахвочваньня з боку расейскіх ураднікаў да зьмены славянскіх формаў прозьвішчаў летувісаў («[[Жмогусы|жмогусаў]]») на летувіскія<ref>Русский вестник. Т. 43, 1879. [https://books.google.by/books?id=m_aF0kJ8GCoC&pg=PA38&dq=%22%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B1%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%22&hl=ru&newbks=1&newbks_redir=0&sa=X&ved=2ahUKEwiOioXphpaBAxU_xwIHHYstA9UQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=%22%D0%B6%D0%BC%D0%BE%D0%B3%D1%83%D1%81%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B1%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A%22&f=false С. 38].</ref>}} зь бесьперапынным пераконваньнем тамтэйшых сялянаў, што яны жамойты і літоўцы (ліцьвіны) і што ўлады Расейскай імпэрыі жадаюць не [[Русіфікацыя|русіфікаваць]] іх, а наблізіць іхныя інтарэсы да інтарэсаў [[Расея|Расеі]]<ref>Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. [https://books.google.by/books?id=1oMrAAAAYAAJ&pg=PA22&dq=%22%D0%BD%D0%B5+%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8,+%D0%B0+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B8+%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%22+1901&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjs9eOpyJb6AhXJif0HHSMmCnIQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%22%D0%BD%D0%B5%20%D0%BF%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D0%BA%D0%B8%2C%20%D0%B0%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%20%D0%B8%20%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%22%201901&f=false С. 22].</ref>: {{Цытата|На Жамойці — умацаваньне жамойцкай нацыянальнасьці, зусім не варожай Расеі і ўраду ў ніжэйшых пластах насельніцтва, і бесьперапыннае ўнушэньне сялянам, што яны не палякі, а жамойты і літоўцы, і што Расея не жадае зусім русіфікаваць іх, а хоча толькі зблізіць іх інтарэсы з інтарэсамі дзяржавы. }} Раней, у 1861 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў афіцыйна паведамляў генэрал-губэрнатару {{Артыкул у іншым разьдзеле|Уладзімер Назімаў|Ўладзімеру Назімаву|ru|Назимов, Владимир Иванович}}, што большасьць сельскага насельніцтва Ковенскай губэрні размаўляюць па-жамойцку, а большасьць сельскага насельніцтва [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] і [[Менская губэрня|Менскай]] губэрніяў — па-беларуску. Адпаведна, у [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]] дзеля першых прапаноўвалася выкладаць па-жамойцку, а дзеля другіх — толькі па-расейску. Тым часам літоўская і летувіская мовы ({{мова-ru|литовский язык|скарочана}}) у гэтым дакумэнце не ўпаміналіся<ref>Корнилов И. П. Русское дело в Северо-Западном крае: Материалы для истории Виленского учебного округа преимущественно в Муравьевскую эпоху. — С.-Петербург, 1901. [https://books.google.by/books?id=1oMrAAAAYAAJ&pg=PA4&dq=%22%D0%BD%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%B0%D0%BC%D0%B8%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjvgd354Zz6AhW7SPEDHbhrBXkQ6AF6BAgIEAI#v=onepage&q&f=false С. 4—5].</ref>: {{Пачатак цытаты}} Так, у большай частцы Ковенскай губэрні, населенай жамойтамі, якія маюць сваю пісьменнасьць, хоць яшчэ і нязначную, але якая прадстаўляе ўжо для народу малітоўнікі, календары і некаторыя іншыя карысныя кнігі на жамойцкай мове, на якой народ слухае пропаведзі ў касьцёлах і спавядаецца ў гэтай губэрні, навучаньне ў пачатковых вучэльнях жамойцкай грамаце варта дазволіць, выкладаньне ж польскай мовы, на якой гавораць абшарнікі і чыноўнікі, у гэтыя вучэльні ня ўводзіць, пакінуўшы яе толькі ў гімназіях і прагімназіях. У губэрнях жа Віленскай, Гарадзенскай і Менскай вялікая частка сельскага насельніцтва размаўляе беларускай гаворкай, таму і народныя вучэльні ў гэтых мясцовасьцях маюць быць чыста расейскімі. {{Канец цытаты}} {{Падвойная выява|справа|Программа преподавания жмудского языка в Поневежской учительской семинарии (1893).jpg|107|Программа жмудско-литовского языка (1893).jpg|107|Праграмы выкладаньня летувіскай мовы ў [[Панявеж|Панявескай]] настаўніцкай сэмінарыі: {{мова-ru|«Программа преподавания жмудского языка»|скарочана}} (налева), {{мова-ru|«Программа жмудско-литовского языка»|скарочана}} (направа)}} Як прызнае сучасны летувіскі гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Дарыюс Сталюнас||lt|Darius Staliūnas}}, яшчэ ў 1860-я гады «''…больш звыклымі для расейскай бюракратыі заставаліся іншыя [замест „літоўцаў“] паняцьці — „самагіцкае племя“, „жамойць“ або „жмудзіны“, „жамойцкі народ“, а мова — „жамоцкая“ або „самагіцкая“''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Хотя собственно термин „литовцы“ употреблялся довольно часто, более привычными для российской бюрократии оставались другие понятия — „самогитское племя“, „жмудь“ или „жмудины“, „жмудский народ“, а язык — „жмудский“ или „самогитский“»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. {{Падвойная выява|справа|Žiamaytiszki (1879).jpg|107|Lietuwiszki (1879).jpg|107|Слоўнікі месяцаў з кніг, выдадзеных у 1879 годзе: апошняе ўласнае азначэньне жамойцкай мовы (налева) і новае яе азначэньне ўжо як летувіскай (направа)}} Па здушэньні паўстаньня расейскія ўлады пачалі актыўна падтрымліваць [[Летувіскае нацыянальнае абуджэньне|летувіскі нацыянальны рух]] (усе дзеячы якога паходзілі з Жамойці, прытым у яе цяперашніх афіцыйных летувіскіх межах<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 124.</ref>) у супрацьвагу моцным пазыцыям польскага руху за адраджэньне Рэчы Паспалітай<ref name="Arlou-2012-348"/>. Імпэрскі ўрад пачаў заахвочваць жамойцкія (летувіскія) асьвету і друк<ref name="Katlarcuk-2003"/>, жамойцкую (летувіскую) мову зрабілі мовай навучаньня ў [[Мар’ямпаль]]скай дзяржаўнай вышэйшай вучэльні, якая стала цэнтрам падрыхтоўкі летувіскай эліты. Гэтую мову таксама выкладалі ў [[Сейны|Сейненскай]] і [[Сувалкі|Сувалкаўскай]] гімназіях. Акруговы інспэктар Мікалай Новікаў, які займаўся ўладкаваньнем школаў у Ковенскай губэрні, 25 жніўня 1864 году пісаў папячыцелю Віленскай навучальнай акругі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Карнілаў|Івану Карнілаву|ru|Корнилов, Иван Петрович}}: «''Гэтая сумесь гаворкі дае надзею на магчымасьць стварыць на развалінах розных гаворак расейскую і жамойцкую мовы''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Эта смесь говора дает надежду на возможность создать на развалинах разных говоров русский и жмудский языки»|скарочана}}}}, а 11 верасьня таго ж году — «''Дазволю сабе ня першы раз паўтарыць, што сапраўдны стан літоўскай мовы ў Ковенскай губэрні дапускае магчымасьць і ўзнавіць яе з развалінаў, і на гэтых развалінах стварыць хоць-якую іншую мову''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Позволю себе не в первый раз повторить, что настоящее состояние литовского языка в Ковенской губернии допускает возможность и воссоздать его из развалин, и на этих развалинах создать какой угодно другой язык»|скарочана}}}}. 7 лютага 1869 году віленскі архіяпіскап {{Артыкул у іншым разьдзеле|Макары (Булгакаў)||ru|Макарий (Булгаков)}} пісаў да обэр-пракурора [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]) «''Адны мы, расейцы, мусім клапаціцца не пра тое, каб русіфікаваць літоўцаў, а пра тое, каб захаваць і распрацоўваць іх мову, даць ім граматыку і слоўнік іх мовы і праз тое спрыяць падтрыманьню іх нацыянальнасьці…''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Одни мы, русские, должны заботиться не о том, чтобы обрусить литовцев, а о том, чтобы сохранить и разрабатывать их язык, дать им грамматику и словарь их языка и чрез то содействовать поддержанию их национальности…»|скарочана}}}}<ref name="Stalunas-2005"/>. У 1881 годзе на старонках афіцыйнага часопіса Міністэрства народнай асьветы Расейскай імпэрыі зазначалася: «''Зрэшты, варта заўважыць, што назвы „жмудзіны“ і „ліцьвіны“ (літоўцы) у лінгвістычна-этнаграфічным сэнсе далёка не супадаюць зь іх гістарычным значэньнем і зь іх папулярным ужываньнем у цяперашні час. Шмат хто называе „жмудзінамі“ ўсіх сапраўдных літоўцаў, у супрацьлегласьць „ліцьвінаў“, гэта значыць людзям не літоўскага{{Заўвага|Тут — у сэнсе „летувіскага“}}, але славянскага этнаграфічнага паходжаньня, якія жывуць у Літве, альбо ў супрацьлегласьць „ліцьвінаў“ як наогул жыхарам гістарычнай Літвы без адрозьненьня іх паходжаньня. Пры такім поглядзе замест назвы „літоўская мова“ ўжываюць „жамойцкая мова“''»<ref>Журнал Министерства народного просвещения. Том 218 (1881). [https://books.google.by/books?id=-BkFAAAAYAAJ&pg=RA3-PA299&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B+%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj0r-DJicLzAhWdQvEDHUzGBMI4ChDoAXoECAMQAg#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%BE%D0%B2%D1%86%D1%8B%20%D0%BD%D0%B0%D0%B7%D1%8B%D0%B2%D0%B0%D1%8E%D1%82%D1%8A&f=false С. 299].</ref>{{Заўвага|Захаваліся іншыя сьведчаньні традыцыйнага ўспрыманьня шырокімі масамі насельніцтва колішняй Рэчы Паспалітай усяго беларускага як «літоўскага», а ўсяго летувіскага — як «жамойцкага»: народжаны ў Полацку {{Артыкул у іншым разьдзеле|Каятан Касовіч||be|Каэтан Андрэевіч Касовіч}} у часе свайго навучаньня ў Пецярбургу заявіў у маскоўскай газэце «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Молва (газэта, 1831—1836)|Молва|ru|Молва (газета, 1831—1836)}}» (1835 год), што «''беларуская гаворка зусім не літоўская, як многія памылкова сьцьвярджаюць''»<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 69.</ref> (а таксама заяўляў, што пісьмовая беларуская мова XVI стагодзьдзя напраўду ёсьць «''польскай мовай з расейскімі формамі''», а беларускую мову яго часу «''толькі польскае вымаўленьне і польскія абароты перашкаджаюць зрабіць той жа мовай, якой гавораць маскоўскія сяляне''»<ref>Букчин С. В. Народ, издревле нам родной. Русские писатели и Белоруссия. — Минск, 2003. С. 167.</ref>); у 4-м томе часопісу {{Артыкул у іншым разьдзеле|Biblioteka Warszawska||pl|Biblioteka Warszawska}} за 1848 год зазначалася, што «''…палякі звычайна называюць беларускую (крывіцкую) мову літоўскай, а літоўскую — жамойцкай''» ({{мова-pl|«…Polacy język biało-ruski (krzywicki) powszechnie nazywają litewskim, a litewski żmudzkim»|скарочана}})<ref>Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&pg=PA435&dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&f=false S. 435].</ref>; францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год, перавыдаваўся па-расейску ў 1883 і 1898 гадох) зазначаў, што «''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» ({{мова-ru|«…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“»|скарочана}})<ref>Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=RCs5AQAAMAAJ&pg=PA124&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwiH4dHc9OT8AhXEyKQKHb_HAZAQ6AF6BAgJEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 124].</ref>; {{Артыкул у іншым разьдзеле|Энцыкляпэдыя Брытаніка||en|Encyclopædia Britannica}} ў 1882<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XIV. — Philadelphia, 1882. [https://books.google.by/books?id=xT5IPDMtSJYC&pg=PA708&dq=%22the+name+of+Jmud+being%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjA-qDRi9_0AhVog_0HHQX-Cp8Q6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=%22the%20name%20of%20Jmud%20being%22&f=false P. 708].</ref>, 1891, 1907 і 1911 гадох сьведчыла, што «''у Расеі ўсё беларускае насельніцтва былога Вялікага Княства Літоўскага звычайна называюць літоўцамі, тады як літоўцаў ва ўласным сэнсе — жамойтамі''» ({{мова-en|In Russia, all the White Russian population of the former Polish Lithuania are usually considered Lithuanians, the name of Zhmud being restricted to Lithuanians proper|скарочана}})<ref>The Encyclopædia Britannica. Vol. XVI. — New York, 1911. [https://books.google.by/books?id=N2gNAQAAMAAJ&pg=PA790&dq=%22zhmud%22+britannica&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwinpbfD_d70AhUMh_0HHc82AwwQ6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%22zhmud%22%20britannica&f=false P. 790].</ref>; заснавальнік сучаснай францускай школы геаграфіі і геапалітыкі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Поль Відаль дэ ля Бляш||en|Paul Vidal de La Blache}} зазначаў у сваёй кнізе (1894 год), што «''…і сёння расейцы і палякі называюць беларусаў гэтай краіны [Белай Русі] літоўцамі, а літоўцаў жамойтамі''» ({{мова-fr|«Après l'union, le nom de Lithuanie ne fut donné qu'à la partie peuplée de Lithuaniens et à la Russie Blanche; aujourd'hui encore, les Russes et les Polonais qualifient de Lithuaniens les Blancs-Russiens de ce pays, et de Jmoudes les Lithuaniens»|скарочана}})<ref>Paul Vidal de La Blache. Cours de géographie à l’usage de l’enseignement secondaire. — Paris, 1894. [https://books.google.by/books?id=09GzvLRnegEC&pg=PA469&dq=jmoudes&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwj15czI7cn5AhUthP0HHeWVATIQ6AF6BAgLEAI#v=onepage&q=jmoudes&f=false P. 469].</ref>}}. У 1885 годзе ў расейскай прэсе асьвятлялася наведваньне летувіскіх вучэльняў Ковенскай губэрні генэрал-губэрнатарам {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Каханаў|Іванам Каханавам|ru|Каханов, Иван Семёнович}}, калі той заахвочваў мясцовае насельніцта да летувіскай (жамойцкай) мовы, у тым ліку загадаў хлопчыку чытаць малітву «Ойча наш» па-летувіску: «''ты ліцьвін, дык навошта молісься па-польску, а не на сваёй мове?''» ({{мова-ru|«ты литвин, так зачем же молишься по-польски, а не на своем языке?»|скарочана}})<ref>Каблиц И. И. Интеллигенция и народ в общественной жизни России. — СПб., 1886. [https://books.google.by/books?id=VqkKAAAAIAAJ&pg=PP3&dq=%D0%BA%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D1%86%D1%8A+%D0%B8%D0%BD%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D1%86%D1%96%D1%8F+%D0%B8+%D0%BD%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi9vc7jjo70AhXARPEDHdjOC58Q6AF6BAgFEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8A&f=false С. 224].</ref>. Урэшце, у 1888 годзе начальнік [[Віленскі цэнтральны архіў старажытных актаў|Віленскага цэнтральнага архіву старажытных актаў]] [[латыш]] з паходжаньня {{Артыкул у іншым разьдзеле|Іван Спрогіс||ru|Спрогис, Иван Яковлевич}}, які разам зь сям’ёй дзеля паляпшэньня сацыяльнага становішча зьмяніў [[Лютэранства|лютэранскую веру]] на [[Расейская праваслаўная царква|маскоўскую]] Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (сярод іншага, гэты дзяяч спрабаваў сьцьвярджаць «расейскі» характар Вялікага Княства Літоўскага, азначаў беларускую газэту [[Наша Ніва]] як «''вядомае сэпаратысцкае выданьне, якое выдаецца за польскія грошы з мэтай убіць клін паміж беларусамі і [[расейцы|вялікарусамі]] паводле прыкладу ўкраінцаў''», беларускую мову лічыў «сапсаванай вэрсіяй» [[Расейская мова|расейскай]] і, увогуле, актыўна займаўся антыбеларускай прапагандай на карысьць «вялікай расейскай нацыі»<ref>Ціхаміраў А. Іван (Яніс) Спрогіс і беларускасць // Латыши и белорусы вместе сквозь века: сб. науч. ст. Вып. 5, 2016. С. 9—18.</ref>), зрабіў наступную заяву ў выдадзеным пры падтрымцы расейскіх ўладаў «Геаграфічным слоўніку даўняй Жамойцкай зямлі XVI стагодзьдзя»: «''У гэтым пункце лічу неабходным зрабіць заўвагу, што ўжываныя ў цяперашні час некаторымі пісьменьнікамі і навукоўцамі выразы пра мову літоўцаў „літоўская мова“, „жамойцкая мова“ як штосьці адзін ад аднаго аддаленае і ці ледзь не супрацьлеглае, ня маюць для сябе апраўданьня ў апісаных мною юрыдычных актах XVI стагодзьдзя. Існавала Жамойцкая зямля (таксама — Жамойцкае княства, Жамойць), але не існавала жамойцкай або жмудзкай мовы. Для ўсіх літоўцаў, як бы не называлася займаная імі мясцовасьць (у тым ліку на першым пляне Жамойцкая зямля), была адна мова — літоўская''»<ref>Спрогис И. Я. Географический словарь древней Жомойтской земли XVI столетия. — Вильна, 1888. С. VII.</ref>{{Заўвага|Адно зь сьведчаньняў (1876 год), як прапаганда летувізацыі пакрысе зьмяняла традыцыйныя ўяўленьні пра Жамойць і жамойтаў: «''Насельніцтва [Ковенскай] губэрні… нельга назваць шчыльным… рэдка дзе трапляецца такая колькасьць аднасельцаў, як тут… і няма такога пустыннага месца, на якім бы ня трапілася на вочы гэтак званая „кутніцкая хата“… Жыве ў гэтых хатках — голь перакатная, бяднота нясходная… пралетарыят мясцовага, найніжэйшай клясы насельніцтва — з жмудзінаў. Бруд, у якім жывуць гэтыя няшчасныя сем’і, цяжкасьці, якія яны пераносяць — цяжка ўявіць… Гэтая горкая галеча часта нараджае крадзёж і асабліва тут пашыраны крадзёж коней. Большую частку насельніцтва губэрні, галоўным парадкам, у вёсках — складае кляса земляробаў-жмудзінаў <…>. Скажу яшчэ некалькі словаў пра ўскраіну, якую прывыклі называць Жмудзю… [адзін знаёмы чалавек], які шмат займаўся мінулым сваёй радзімы… даў мне зразумець, што „Жмудзі“ ніколі не існавала і не існуе. Што вядомую частку Ковенскай губэрні, паветы: Расенскі, Шавельскі, Цельшаўскі, Ковенскі і частку Вількамірскага і Панявескага — абсалютна памылкова называюць Жмудзю, а яе насельнікаў жмудзінамі, што гэта толькі перакручаная мянушка; ён горача бараніў сваё права называцца „Літоўцам“, права сваёй радзімы — быць часткай старажытнай Літвы… ён даводзіў горача, лягічна і трывала, што рашуча завабіў мяне, так сказаць у свой лягер і я гатовы верыць, што Жамойць — гэта старажытная Літва; што жамойцкая мова — літоўская… Падобна таму, як Расея падзяляецца на Вялікую і Малую, казаў мой знаёмы, — Літва ракой Нявежай падзялялася на ўзвышаную і нізінную; першая называецца па-літоўску „Аўкшта Летува“, другая „Жэма Летува“. Пазьней замест „Жэма“ сталі пісаць „Жамойць“ потым „Жмуйдзь“ і ўрэшце „Жмудзь“, якая ў існасьці ёсьць нічым іншым, як былой „Жэма Летува“''»<ref>Журнал охоты. № 5, 1876. [https://viewer.rusneb.ru/ru/000199_000009_60000300957?page=31&rotate=0&theme=white С. 27—28].</ref>}}. Разам з тым, перапіс 1897 году засьведчыў дамінаваньне менавіта жамойцкай (а не летувіскай) самаідэнтыфікацыі сярод найменш уразьлівай да расейскай прапаганды (за іншыя малаадукаваныя [[Стан (сацыяльная група)|станы]]) [[Балтыйскія мовы|балтамоўнай]] «патомнай шляхты»{{Заўвага|У гэты стан трапілі толькі прызнаныя ўладамі Расейскай імпэрыі {{мова-ru|«потомственные дворяне»|скарочана}} — звычайна найбольш заможная частка шляхты колішняга ВКЛ}} колішняга Вялікага Княства Літоўскага: калі жамойцкую мову як [[Родная мова|родную]] вызначыла 28&nbsp;895 чалавек (9,38% ад усёй «патомнай шляхты» колішняга ВКЛ), то летувіскую («літоўскую») — толькі 10&nbsp;302 чалавекі (3,34%){{Заўвага|Тым часам сярод сялянаў, наадварот, расейскі перапіс сьцьвярджаў дамінаваньне летувіскай самаідэнтыфікацыі: 1&nbsp;121&nbsp;735 чалавек (13,99% ад усяго насельніцтва колішняга ВКЛ) з роднай летувіскай мовай супраць 385&nbsp;269 чалавек (4,81%) з роднай жамойцкай мовай}}<ref>[https://docs.google.com/spreadsheets/d/1Jb-GJzQh0f34gr3srHC35HUNWCyHvk7nNYn24Ki6U_w/edit?fbclid=IwAR2CZ4MnUVUJfnNOTzXW-MTb4IhCI2nC6Jru2-nftVh4q9pTAcwvPtHLf14&pli=1#gid=937724962 Табліца з вынікамі перапісу 1897 году для колішняга Вялікага Княства Літоўскага]</ref><ref>Первая всеобщая перепись населения Российской империи 1897 года / Изд. Центр. Стат. комитетом М-ва вн. дел; Под ред. Н. А. Тройницкого. — [СПб.], 1897—1905.</ref>. Як прызнае летувіскі этноляг {{Артыкул у іншым разьдзеле|Пятрас Кальнюс||lt|Petras Kalnius}}, у афіцыйных дакумэнтах Расейскай імпэрыі азначэньне жамойцкай мовы ў якасьці «літоўскай» ({{мова-ru|«литовский язык»|скарочана}}) — як і само паняцьце «літоўскі народ» ({{мова-ru|«литовский народ»|скарочана}}) датычна летувісаў Віленскай і Ковенскай губэрняў — пачало дамінаваць толькі ў 1890—1900-я гады<ref>Kalnius P. Žemaičių etniškumo sampratos XIX a. šaltiniuose. 2. Nuo žemaičių kultūrinio sąjūdžio iki XIX a. pab // Liaudies kultūra. 2 (131), 2010. P. 22.</ref>. === Атаясамліваньне ўсяго літоўскага выняткова з жамойцкім === {{Асноўны артыкул|Аўкштайты|Русіфікацыя Беларусі}} [[Файл:Vysokaŭski zamak. Высокаўскі замак (N. Orda, 1877-83, 1901-14).jpg|значак|Выдадзеная ў Расейскай імпэрыі летувіскамоўная паштоўка з рэпрадукцыяй малюнка [[Высокае|Высокага]] [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай губэрні]] (аўтар малюнка — [[Напалеон Орда]]) і подпісам: {{мова-lt|Augštaičai, Gardino gubernijoje|скарочана}}. Падобныя летувіскія паштоўкі выйшлі з краявідамі [[:Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (1909) (2).jpg|Наваградку]], [[:Файл:Kreŭski zamak. Крэўскі замак (1907) (2).jpg|Крэва]], [[:Файл:Lida. Ліда (N. Orda, 1877, 1901-14).jpg|Ліды]], [[:Файл:Gieranionski zamak. Геранёнскі замак (N. Orda, 1877, 1906).jpg|Геранёнаў]]]] Як адзначае гісторык [[Павал Церашковіч]], тэрмін [[Ліцьвіны|«ліцьвіны» («літоўцы»)]] у дачыненьні да беларусаў зьнікае з афіцыйных дакумэнтаў і статыстыкі Расейскай імпэрыі па 1860-х гадох, чаму папераджала адпаведная інструкцыя, надрукаваная ў 1863 годзе ў часопісе «{{Артыкул у іншым разьдзеле|Вестник Юго-Западной и Западной России||ru|Вестник Юго-Западной и Западной России}}»{{Заўвага|{{мова-ru|«К ней [Беларуси] обыкновенно относят только Могилевскую и Витебскую губернии, а всему остальному дают название Литвы, <…> в Минской же губернии, Виленской и Гродненской — простой народ — белорусы. Поэтому и слово Литва должно даваться не всему Западному краю, а только той его местности, где действительно сплошная масса литовского населения»|скарочана}}}}<ref>Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX — начала XX в. — Минск, 2004. С. 79.</ref>. У 1864 годзе нямецкі этнограф і палкоўнік арміі Расейскай імпэрыі [[Радэрык фон Эркерт]], які не прызнаваў беларусаў асобнай народнасьцю і па здушэньні [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнага паўстаньня 1863—1864 гадоў]] на заказ расейскіх уладаў дасьледаваў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыя беларусаў]]<ref>[[Сяргей Токць|Токць С.]] Беларуская вёска на мяжы эпох. Змены этнічнай самасвядомасці сялянства ва ўмовах распаду традыцыйнага аграрнага грамадства (па матэрыялах Гарадзеншчыны 19 — першай трэці 20 ст.). — {{Горадня (Гродна)}}: ГрДУ, 2003. С. 27.</ref>, пакінуў наступнае афіцыйнае патрабаваньне да вызначэньня праваслаўных ліцьвінаў<ref>[[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}, 1995. С. 71.</ref>: «''Усе славянскія жыхары праваслаўнай веры мусяць лічыцца рускімі [расейцамі]''»{{Заўвага|{{мова-ru|«Все славянские обитатели православного исповедания должны считаться русскими»|скарочана}}}}<ref>Эркерт Р. Взгляд на историю и этнографию западных губерний России. — СПб., 1864. С. 6.</ref>. Выдадзеная ў 1869 годзе кніга «Апошняе слова пра польскае пытаньне ў Расеі», якая апісвала захады дзеля [[Русіфікацыя|абмаскаленьня]] колішняга Вялікага Княства Літоўскага, вызначала ў «[[Паўночна-Заходні край|Заходнім краі]]» наступныя тры «народнасьці»: жмудзінаў, якіх прапаноўвалася ніяк не русіфікаваць і ўсяляк падтрымліваць («''калі яны пачнуць паважаць расейцаў, яны стануць цалкам адданымі нам і мы ўсё наступнае стагодзьдзе можам быць пэўнымі ў іх адданасьці''»); беларусаў, якія «''людзі чыста расейскія, але… стаяць на найніжэйшай ступені разьвіцьця, таму ў палітычных дачыненьнях абсалютна нікчэмныя; яны будуць рабіць тое, што прымусяць абставіны''»; трэцяя жа «народнасьць» у кнізе не называлася паводле імя, адзначалася толькі, што яна насяляе Гарадзенскую, большую частку Віленскай і Менскай губэрняў{{Заўвага|Тым часам у запісцы пачатку XIX ст. (з архіву канцылярыі вайсковага міністэрства Расейскай імпэрыі) адзначалася, што «''[[Віленская губэрня|Віленская]] і [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]] губэрні паводле аднапляменства жыхароў, паводле адзінства мовы і веры больш за іншыя ўхіляюцца ад збліжэньня з Расеяй, у губэрнях Беларускіх, асабліва ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], норавы пачынаюць зьмяняцца, чаму і можна спадзявацца, што тыя і зусім [[Русіфікацыя Беларусі|абмаскаляцца]]''»<ref>Філатава А. [http://www.belhistory.eu/category/2000-t-7-ssh-1/ Нацыянальнае пытанне і палітыка царскага ўраду ў Беларусі (канец XVIII — першая палова ХIХ ст.)] // Беларускі Гістарычны Агляд. Т. 7, Сш. 1, 2000.</ref>}} і што, калі жмудзінаў і беларусаў можна прывязаць да Расеі, то гэтая трэцяя «народнасьць» ёсьць напраўду вельмі небясьпечнай праз сваю гістарычную варожасьць да «[[Маскаль|маскалёў]]»<ref>Отечественныя записки. Т. 192. — СПб., 1870. С. [https://books.google.by/books?id=xFcFAAAAQAAJ&pg=RA1-PA53&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B+%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwju35v3ueL5AhVInf0HHYRfAW4Q6AF6BAgCEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D1%8B%20%D0%B1%D1%A3%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D1%8B&f=false 53]—54</ref>. Яшчэ ў 1863 годзе Аляксандар Шырынскі-Шыхматаў на сродкі Віленскай навучальнай акругі вялікім накладам надрукаваў [[Рассказы на белорусском наречии (1863)|«Рассказы на белорусском наречии»]]<ref>[[Алег Латышонак|Латышонак А.]] [https://web.archive.org/web/20220326050408/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/lat902ec.html?OpenDocument Гутарка «царкоўнага старасты Янкі» з «Яськам гаспадаром з-пад Вільні»] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 9 (2), 2004. С. 196—212.</ref> (выдавалася за зборнік ананімных «народных» твораў) — кнігу да чытаньня ў [[Народная вучэльня|народных вучэльнях]], дзе гістарычным ліцьвінам навязваўся ідэалягічны штамп расейскага [[імпэрыялізм]]у дзеля абгрунтаваньня прынцыпаў [[Русіфікацыя Беларусі|іх русіфікацыі]] і асыміляцыі<ref name="Chaustovic-2001-11">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 11.</ref>: у першым творы «Кто булы наши найдавнійшіи диды и якая их була доля до уніи?» аўтар (відаць, [[Міхаіл Каяловіч]]<ref name="Chaustovic-2001-9">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 9.</ref>) апавядае пра «літоўскую заваёву Беларусі», называючы «ліцьвінамі» [[Летувісы|летувісаў]]<ref name="Tokc-2006">[[Сяргей Токць|Токць С.]] Абуджэнне заходнерусізму ў інтэграцыйным канструктывізме А. Бендзіна // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Т. 13, сш. 2 (снежань 2006). С. 388—419.</ref>, у другім творы праводзіцца думка, што «''нашы дзяды былі рускімі, але сталі над імі панаваць літоўцы (то бок [[Аўкштайты|літоўцы]] і жмудзіны{{Заўвага|„''Наши отцы и дзяды были Русскиe; тольки не завсегды над ими пановали свои родные Русские князя. Упярод над ими пановали Русские князи, потом стали пановаць над ими князя Литовцев т. е. князя, тых самых Литовцев и Жмудзинов, што живуць з нами''“}}) і палякі ды прымусілі прыняць унію, каб ператварыць нас у палякаў і католікаў''»<ref name="Chaustovic-2001-9"/>, трэці твор «Великая помылка наших белорусов» заканчваецца заклікам, што «''Русскими, а не Поляками мы повинны называтца''»<ref name="Chaustovic-2001-10">Хаўстовіч М. «Разсказы на белорусскомъ наречіи» ў кантэксце ананімнай літаратуры 60-х гг. XIX ст. // Веснік Беларускага дзяржаўнага універсітэта. Серыя 4, Філалогія. Журналістыка. Педагогіка. № 1, 2001. С. 10.</ref>, у чацьвертым творы прапагандуецца навучаньне дзяцей у расейскіх школах<ref name="Chaustovic-2001-11"/>. Выдадзены ў 1870 годзе ў [[Санкт-Пецярбург]]у [[Слоўнік Насовіча|«Словарь белорусского наречия»]], на рэдагаваньне якога з боку Расейскай акадэміі навук супраць волі аўтара зьвяртаў увагу гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]] на падставе апублікаваных у 1928 годзе асабістых сшыткаў [[Іван Насовіч|Івана Насовіча]]<ref>[[Веда (часопіс)|Веда]]. № 2, 1952. С. 53—54.</ref>, падае да беларускага слова «литвин» расейскі адпаведнік «литовец», сьледам падаецца слова «[[Ліцьвякі (неадназначнасьць)|литвяк]]», якому даецца расейскае тлумачэньне «тоже, что литвин» і прыклад ужываньня «''литвяки по нашему не говоруць''»<ref>Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. С. 269.</ref>. У 1886 годзе латыска-летувіскі этнограф {{Артыкул у іншым разьдзеле|Эдуард Вольтэр||be|Эдуард Аляксандравіч Вольтэр}}, які карыстаўся падтрымкай [[Расейскае геаграфічнае таварыства|Расейскага геаграфічнага таварыства]], дадаткова — для [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] — паўтарыў афіцыйную вымогу пры зьбіраньні статыстычных зьвестак азначаць «ліцьвінамі» летувісаў, а не беларусаў{{Заўвага|{{мова-ru|«При собирании статистических сведений часто смешиваются понятия Литвин, Литва в историко-географическом значении с литвою этнографической. Литвином считаться должен тот, кто в домашнем быту говорит по литовски <…> В настоящее время сведения, относительно принятых в войска по рубрике «по происхождению», должны считаться сомнительными оттого, что очень много литвинов значится в уездах — где их теперь, как по литовски говорящих, вовсе нет; а наоборот, в тех уездах, где ныне еще говорят по литовски, по статистическим таблицам принятых литовцев в войска показано сравнительно мало. В Вилейском и Дисненском уездах о литовцах не может быть и речи…»|скарочана}}}}<ref>Вольтер Э. Об изучении литовского языка и племени // Памятная книжка Виленской губернии на 1887 год. — Вильна, 1886. С. 133.</ref>. На мэтанакіраванае зьнішчэньне расейскімі ўладамі ў народнай сьвядомасьці гістарычнага сэнсу «літоўскасьці» (г. зн. азначэньня сябе ліцьвінамі беларускамоўным сялянствам «[[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]]»), што беспасярэдне спрыяла атаясамліваньню гістарычнай Літвы з навачаснай Летувой, зьвяртае ўвагу амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]]<ref>[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20220503112024/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1202ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Працяг] // [[Дзеяслоў]]. № 12, 2004.</ref>. [[Файл:Vilnia, Lidzkaja-Franciškanskaja. Вільня, Лідзкая-Францішканская (J. Bułhak, 1912).jpg|значак|Шыльда летувіскай школы ({{мова-lt|Lietuviška mokykla|скарочана}}, {{мова-ru|Литовское училище|скарочана}}) на Лідзкай вуліцы ў цэнтры [[Вільня|Вільні]], 1912 год. Тым часам хоць-якія [[Беларуская мова|беларускія]] школы ў Расейскай імпэрыі заставаліся пад забаронай]] Замацаваньне ў другой палове XIX ст. у афіцыйнай расейскай навуцы, ідэалёгіі і прэсе тэрміна «літоўцы» («ліцьвіны») выняткова за жамойцкім насельніцтвам прывяло да таго, што шляхта колішняга Вялікага Княства Літоўскага дзеля вонкавых дачыненьняў з расейскімі ўладамі пачала часьцей карыстацца тэрмінам «палякі», які ад пачатку быў палітонімам і зьвязваўся з ідэяй адраджэньня «Польшчы» — былой [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйнай]] [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]]<ref>[[Аляксандар Смалянчук|Смалянчук А.]] Паміж краёвасцю і нацыянальнай ідэяй. Польскі рух на беларускіх і літоўскіх землях. 1864 — люты 1917 г. — СПб., 2004. С. 115—124.</ref>, хоць у прыватных зносінах паміж сабой і з уласна [[палякі|этнічнымі палякамі]] («караняжамі») выкарыстоўвала паралельна і тэрмін «ліцьвіны» («літоўцы»), а балтамоўнае насельніцтва працягвала традыцыйна называць «жамойтамі»{{Заўвага|Напрыклад, гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўстах Іваноўскі||pl|Eustachy Iwanowski}} ў 1861 годзе пісаў, што [[ліцьвіны]] ўжываюць наступныя назвы да жамойтаў: ''[[Жмогусы|Zmogosy]], Zmujdziaki, Żmudź, Żmudzin''<ref>Iwanowski E. (Eu…… Heleniusz) Wspomnienia narodowe. — Paryż, 1861. [https://books.google.by/books?id=KNYRAAAAYAAJ&pg=PA491&dq=Zmogosy,+Zmujdziaki,+%C5%BBmud%C5%BA,+%C5%BBmudzin&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjv8obs1Y70AhW_Q_EDHUkUAAcQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q=Zmogosy%2C%20Zmujdziaki%2C%20%C5%BBmud%C5%BA%2C%20%C5%BBmudzin&f=false S. 491].</ref>. Таксама францускі географ і гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Элізэ Рэклю||en|Élisée Reclus}} ў 5-м томе сваёй працы «Зямля і людзі» (1881 год) засьведчыў, што ў той час у Польшчы і Расеі ліцьвінамі ўсё яшчэ традыцыйна называлі [[беларусы|беларусаў]], тады як летувісаў — жамойтамі<ref>Reclus E. The universal geography: earth and its inhabitants. Vol. 5. — London, 1881. P. 256.</ref>: «''…нават цяпер яшчэ ў Польшчы, як і ў Расеі, „ліцьвінамі“ звычайна называюць беларускіх славянаў былой палітычнай Літвы, тады як літоўцам ва ўласным сэнсе даюць назву „жамойтаў“ альбо „жмудзінаў“''» («''…даже теперь еще в Польше, как и в России, „литвинами“ обыкновенно называют белорусских славян бывшей политической Литвы, тогда как литовцам в собственном смысле дают название „жмудов“ или „жмудинов“''»)<ref>Реклю Э. Земля и люди. Т. 5, вып. 2. — СПб., 1883. [https://books.google.by/books?id=bVQNAQAAMAAJ&pg=PA124&dq=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A+%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjJ8eDcjNz0AhX0QvEDHZlqDAsQ6AF6BAgEEAI#v=onepage&q=%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%BE%D0%B2%D1%8A%20%D0%B6%D0%BC%D1%83%D0%B4%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D1%8A&f=false С. 124].</ref>}}. Непрыняцьце новага значэньня тэрміна «літоўцы» прывяло да ўзьнікненьня ў канцы XIX — пачатку XX ст. і пэўнага пашырэньня сярод літоўскай шляхты (асабліва ў этнакантактавай зоне — у Віленскай губэрні, памежнай з асноўным масівам балтамоўнага насельніцтва — Ковенскай губэрняй) тэрміна «младалітоўцы» дзеля пазначэньня балтамоўнага насельніцтва, а дзеля ўласнага самавызначэньня — тэрмінаў «старалітоўцы» («стараліцьвіны»), «гістарычныя літоўцы» («гістарычныя ліцьвіны»), «міцкевічоўцы» (у знак салідарнасьці з тым значэньнем паняцьця «ліцьвіны», якое выкарыстоўваў [[Адам Міцкевіч]] у сваім творы «[[Пан Тадэвуш]]»){{Заўвага|У 1906 годзе ў газэце «[[Kurier Litewski]]» ([[:Файл:Starolitwin - Kuryer Litewski 1906 nr 146 s 1.jpg|№ 146, С. 1]]) зьявіўся артыкул «Мы і літоўцы» ({{мова-pl|My i litwini|скарочана}}), падпісаны крыптонімам «Старалітовец» ({{мова-pl|Starolitwin|скарочана}}), у якім аўтар спрабаваў папулярызаваць тэрмін «старалітоўцы» і прапаноўваў стварыць «Cтаралітоўскую партыю», якая б выяўляла інтарэсы карэннай літоўскай шляхты; тым часам летувіскую інтэлігенцыю (паводле аўтара — у большасьці псэўдаінтэлегінцыю), якая з падачы і пры падтрымцы расейскіх уладаў спрабавала манапалізаваць права на назву «літоўцы» ({{мова-pl|«Szowinizm ten jest owocem szkoły rosyjskiej, której wychowańcami są młodolitwini, mówiący nieraz lepiej po rosyjsku, niż po litewsku»|скарочана}}) прапаноўваў называць «младалітоўцамі» ({{мова-pl|młodolitwini|скарочана}}). Сярод іншага, тэрміналёгію «стараліцоўцаў» і «младалітоўцаў» у 1934 годзе выкарыстоўваў былы прэм’ер-міністар [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]] [[Раман Скірмунт]] у сваім артыкуле-нэкралёгу «Панны з Муру» пра [[Канстанцыя Скірмунт|Канстанцыю Скірмунт]] і Юзэфу Куржанеўскую, дзе адзначаў, што захапленьне Канстанцыяй Скірмунт «літваманіяй» не ўлічвала тое, што младалітоўцы звузілі паняцьце [[Літва старажытная|Літвы]] да свайго этнаграфічнага Ковенскага арэалу<ref>Skirmuntt R. [[:Файл:Slowo - 1934, nr 127 Roman Skirmunt - Panie z muru - p 3.jpg|Panie z Muru (III)]] // Słowo. Nr. 127, 1934. S. 3.</ref>}}<ref name="Buchowski-2006-26">Buchowski K. [http://pbc.biaman.pl/Content/2045/litwomani_i_polonizatorzy.pdf Litwomani i polonizatorzy : mity, wzajemne postrzeganie i stereotypy w stosunkach polsko-litewskich w pierwszej połowie XX wieku]. — Białystok, 2006. S. 26.</ref><ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 15.</ref>. [[Файл:Litwa i Białoruś (J. Bazewicz, 1916).jpg|значак|Краіна «[[Літва]] і [[Белая Русь|Беларусь]]» ({{мова-pl|«Litwa i Białoruś»|скарочана}}), асобная ад [[Жамойць|Жамойці]] (''Żmujdź''), 1916 г.]] У 1906 годзе віленскі доктар Людвік Чаркоўскі (1855—1928) засьведчыў, што «[[Старалітва|старалітоўцамі]]» (у адрозьненьні ад [[Летувісы|летувісаў]]-«младалітоўцаў») зноў пачалі называць «[[Тутэйшыя (выраз)|тутэйшых]]» [[Літва|Літвы і Беларусі]] — г. зн. беларускамоўных сялянаў, тым часам некаторыя «літваманы» (якіх яшчэ ў 1859—1860 гадох называлі больш дакладна — «жмудзінафіламі»{{Заўвага|{{мова-pl|«Są u nas pojedyncze, małoznaczące zachcenia raczej, aniżeli usiłowania, aby wyrobić jakąś narodowość żmudzką, oddzielną od polskiej. Sądzę jednak, że z téj strony żadna obawa nie grozi; więcej niżeli tych dziecinnych pretensyi żmujdzinofilów obawiaćby się można wpływu pisarzy, co pisząc po polsku, i dla polskiej publiczności na miano russofilów zarobili sobie»|скарочана}} з подпісам «''Z Litwy''»}}<ref>Roczniki polskie z lat 1857—1861. Т. 4: Rok 1860—1861. — Paryz, 1865. [https://books.google.by/books?id=v7cDAAAAYAAJ&pg=PA273&dq=%C5%BCmujdzinofil%C3%B3w&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjgg73Z8OL5AhWqxgIHHXZeD6QQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&q&f=false S. 273].</ref><ref>Czas. Nr. 222, 1859. [https://polona.pl/item/czas-r-12-no-222-28-wrzesnia-1859,Nzk3NTYxMTA/1/#info:search:%C5%BCmudzinofil%C3%B3w S. 1].</ref>) зноў пачалі прапаганду, што тыя беларускамоўныя — гэта «''летувісы бяз мовы''»<ref>Czarkowski L. Ostrzeżenie: w kwestji litewskiej słów kilka. — Wilno, 1906. [https://polona.pl/item/ostrzezenie-w-kwestji-litewskiej-slow-kilka,Njc4NTg3NDE/29/#info:metadata S. 20].</ref>. У студзені 1918 году [[Бэнэдыкт Дыбоўскі]] азначыў тагачасных «літваманаў» жамойцкімі [[Шавінізм|шавіністамі]], адцеміўшы, што «''Вільню і яе ваколіцы сёньня засяляюць палякі-ліцьвіны і беларусы-ліцьвіны''»<ref>Dybowski B. Żmudzini piszący o sobie dla społeczności niemieckiej // Tygodnik Narodowy. Nr. 2, 1918. S. 6.</ref>. У 1915—1917 гадох [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускія арганізацыі]] выступалі за ўтварэньне [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Вялікага Княства Літоўскага]], прытым рабілі гэта, нягледзячы на пазыцыю [[Летувіская Тарыба|Летувіскай Тарыбы]], якая заявіла прэтэнзіі на [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя тэрыторыі беларусаў]]. Аднак па абвяшчэньні незалежнасьці Летувы ў хаўрусе зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] (у ліпені 1918 году прапанову ад Тарыбы стаць [[Летува (каралеўства, 1918)|каралём Летувы]] пад імём «Міндаўгаса II» прыняў нямецкі прынц і вайсковец [[Вільгельм Карл фон Урах]], які паходзіў зь [[Вюртэмбэрскі дом|Вюртэмбэрскага дому]] — найбліжэйшых сваякоў [[Раманавы]]х) ідэя беларуска-летувіскай [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыі]] не ўздымалася<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 351—352.</ref>. == Першая Летувіская рэспубліка == === Спроба захопу Вільні === [[Файл:Żmudź (1920).jpg|значак|Жамойць у этнаграфічных межах летувісаў, фрагмэнт мапы былой [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], 1920 г.]] Як зазначае гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]], канчаткова назву «Літва» ў форме «Летува» афіцыйна замацавалі за Жамойцю толькі 16 лютага 1918 году актам аб незалежнасьці [[Летувіская Рэспубліка (1918—1940)|міжваеннай Летувы]], паставіўшы такім спосабам знак роўнасьці паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Летувой<ref name="Kraucevic-1993"/>. Разам з тым, Летувіская дзяржава ня здолела ўлучыць у свой склад сталіцу гістарычнай Літвы [[Вільня|Вільню]] і сталічны [[Віленскі край]] — хоць дзеля гэтага склала з [[Расейская Савецкая Фэдэратыўная Сацыялістычная Рэспубліка|Савецкай Расеяй]] [[Маскоўская дамова (1920)|Маскоўскую дамову]] (узамен на прызнаньне за сабой Вільні летувіскі бок абавязваўся, сярод іншага, спыніць на сваёй тэрыторыі дзейнасьць «антысавецкіх арганізацыяў і груп», у тым ліку органаў [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]) — праз супраціў мясцовых жыхароў, якія ўтварылі [[Сярэдняя Літва|Сярэднюю Літву]] (1920—1922): напярэдадні паўстаньня народжаны на [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыне]] генэрал [[Люцыян Жалігоўскі]] выдаў [[Польская мова|па-польску]] адозву да насельніцтва Вільні і Віленшчыны з заклікам «''выгнаць жамойтаў''»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 35.</ref>{{Заўвага|Люцыян Жалігоўскі і яго паплечнікі лічылі сябе ліцьвінамі і славянамі, а летувісаў адмаўляліся прызнаваць за «літоўцаў» і называлі тое насельніцтва выняткова «жамойтамі» ({{мова-pl|Żmudzini|скарочана}}). У 1943 годзе Люцыян Жалігоўскі пісаў у сваіх успамінах пра выгнаньне зь Вільні адміністрацыі Летувы (1918—1920) і непрыняцьце новага сэнсу «літоўцаў», якія раней лічыліся літоўскай шляхтай «жамойтамі»: «''Напярэдадні маршу на Вільню, у [[Вярэнаў|Вярэнаве]], былі мы ня толькі палякамі — былі і літоўцамі. <…> Мы ўсе апэравалі даўнімі катэгорыямі. Пад словам „літовец“ мы разумелі паняцьце гістарычнай Літвы, Літву вялікіх мэтаў, вялікіх людзей, вялікай ідэі. Мы шанавалі нашыя традыцыі, нават попел Зьніча пад [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|Катэдрай]]. Нічога зь мінуўшчыны не пакінула сьледу, новаяўлены „літовец“ выявіўся ворагам… і чакаў прыезду на сталец літоўскі — Гогенцолерна, пад імем — о іронія — [[Міндаўгас II|Міндоўга ІІ]]. <…> Толькі мясцовыя людзі адкідалі ўсё, што звалася „літоўскім“. Ніхто не хацеў чуць пра навуку жамойцкай мовы, ніхто не прызнаваў „літоўскага“ ўрадніка, і ўсякая жанчына не хацела ісьці ў касьцёл, дзе служыў „літоўскі“ ксёндз. Чаму мы, адвечныя насельнікі Літвы, мусілі пазьбягаць той дарагой для нас назвы, а іншыя людзі, што ня маюць зь Літвой нічога супольнага, — называць сябе літоўцамі?»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 37, 41—42.</ref>.}}. Як падкрэсьліваў Люцыян Жалігоўскі ў сваіх успамінах, «''узьнікла парадаксальная сытуацыя <…> калі Варшава была абароненая і вайна выйграная, то мы, грамадзяне нашай радзімы — Літвы, нават не маглі вярнуцца да дому, у якім асел народ жмудзінскі, пратэжэ немцаў''»<ref>Żeligowski L. Zapomniane prawdy. — Londyn, 1943. S. 33—34.</ref>. Гісторык {{Артыкул у іншым разьдзеле|Валяр’ян Мэйштовіч||pl|Walerian Meysztowicz}}, сын старшыні Часовай урадавай камісіі Сярэдняй Літвы [[Аляксандар Мэйштовіч|Аляксандра Мэйштовіча]], зазначаў у сваіх успамінах: «''Летувіскі нацыянальны рух зьвярнуўся да спадчыны Вялікага Княства Літоўскага. <…> Нават ня мелі для іх назвы. „Ліцьвіны — казаў пан Міхал Юхневіч — гэта [[Ягайла]], [[Ян Караль Хадкевіч|Хадкевіч]], [[Адам Міцкевіч|Міцкевіч]], [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкі]] і я, а вы ёсьць летувісамі“''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Ruch narodowy litewski zgłosił się do dziedzictwa po Wielkim Księstwie Litewskim. <...> Nawet nie mieliśmy dla nich nazwy. „Litwini — mówił pan Michał Juchniewicz — to Jagiełło, Chodkiewicz, Mickiewicz, Piłsudski i ja, a wy to Lietuvisy“»|скарочана}}}}<ref>Meysztowicz W. Gawędy o czasach i ludziach. — Londyn — Łomianki, 2008. S. 26—27.</ref>. === Летувізацыя Ковеншчыны ды іншых мясцовасьцяў === {{Асноўны артыкул|Ляўда}} [[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і Летува («Літва [[Этнаграфія|этнаграфічная]]»). [[Рыга]], 1920 г.]] У 1923 годзе ў [[Ковенскі павет|Ковенскім павеце]] летувісы складалі 56,7%, а ў самой Коўне — толькі 29,9%, палякаў у гэтым месьце было 31,5%, а жыдоў — 31,8%<ref>Starzyński S. Litwa: zarys stosunków gospodarczych. — Warszawa, 1928. S. 12—13.</ref>. Значную частку буйных зямельных уласьнікаў складала шляхта-«старалітоўцы», якія валодалі 26% зямлі ў новай дзяржаве і палітычна арыентаваліся на міжваенную [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскую Рэспубліку]]<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168.</ref>. 15 лютага 1922 году ўлады Летувы прынялі закон аб зямельнай рэформе: нацыяналізавалася зямля ў супраціўнікаў незалежнасьці Летувы і шляхецкія маёнткі, нададзеныя ўладамі Расейскай імпэрыі з абшару скарбовых зямель, таксама вызначаўся максымум неад’емнай зямлі ў 80 га (з 1929 году — 150 га), што ліквідоўвала (шляхам прымусовай [[Парцэляцыя (эканоміка)|парцэляцыі]]) [[Лятыфундыя|лятыфундыі]], характэрныя раней для жамойцкіх земляў<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 168—169.</ref>. Па [[Вайсковы пераварот у Летуве (1926)|вайсковым перавароце ў Летуве]] (сьнежань 1926 году) у краіне ўсталяваўся [[Аўтарытарызм|аўтарытарны рэжым]] на чале з прэзыдэнтам [[Антанас Сьмятона|Антанасам Сьмятонам]], які працягваў летувізацыю насельніцтва краіны, абмяжоўваў магчымасьці культурнага разьвіцьця на іншых мовах і ставіў перашкоды да заняцьця дзяржаўных пасадаў тым, хто не лічыў сябе летувісамі паводле нацыянальнасьці<ref>История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс, 2013. С. 192—193.</ref>. === Спроба рэтраспэктыўна атаясаміць гістарычных ліцьвінаў зь летувісамі === [[Файл:Летувіскія "рэканструкцыі" арыгінальных "летувіскіх" імёнаў готаў з дынастыі Балтаў (1929).jpg|значак|Прапаганда з боку [[Расейская імпэрыя|расейска]]-летувіскіх і [[Прусія|пруска]]-нямецкіх аўтараў [[Гіпотэза|гіпотэзы]] пра «''перакручваньне старажытных летувіскіх імёнаў''» ([[Імёны ліцьвінаў|імёнаў ліцьвінаў]]) з боку [[Славянскія мовы|славянскіх]], [[Лацінская мова|лацінскіх]] і [[Нямецкая мова|нямецкіх]] пісараў разам з адвольнымі тлумачэньнямі [[Гоцкая мова|гоцкіх]] імёнаў і [[Двухасноўнае імя|асноваў]] зь летувіскай мовы прычынілася да выданьня ў 1929 годзе кнігі на ангельскай і летувіскай мовах з псэўданавукова «''адноўленымі''» арыгінальнымі («''летувіскімі''») формамі імёнаў [[Готы|готаў]] з дынастыі [[Балты (дынастыя)|Балтаў]] (т.б. «''не перакручанымі''» лацінскімі, [[Грэцкая мова|грэцкімі]] і нямецкімі аўтарамі<ref>Rackus A. Guthones (the Goths). — Chicago, 1929. P. 36, 38, 42—215.</ref>)]] У сакавіку 1923 году ў час выставы беларускага друку ў Коўне начальнік Дэпартамэнту рэлігіі Летувы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Казімерас Прапаляніс||lt|Kazimieras Prapuolenis}} падараваў [[Вацлаў Ластоўскі|Вацлаву Ластоўскаму]] (які знайшоў палітычны прытулак у Летувіскай рэспубліцы па [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыі расейскімі войскамі]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]) уніяцкі служэбнік, друкаваны ў [[Супрасьля|Супрасьлі]] ў 1726 годзе. У скуры аправы (пазьнейшай за саму кнігу і нібыта датаванай 1790 годам паводле налепленага на яе подпісу) Ластоўскі знайшоў укладзены туды тэкст каляднай песьні на беларускай мове. Асаблівасьцю гэтай песьні, невядомай зь іншых крыніцаў, ёсьць называньне «ліцьвінамі» асобаў зь летувіскімі імёнамі: «''Енас з Юргасам з пушчаў літвіны нясьлі Хрыстові з салам [[Бацьвіньне|бацьвіны]]''»{{Заўвага|[[Лацінка]]вы арыгінал паводле Ластоўскага: «''Jenas z Jurgasom z puszczow Litwiny nieśli Chrystowi z sałom botwiny''»<ref>Ластоўскі В. Гісторыя Беларускай (Крыўскай) кнігі. — Коўна, 1926. С. 632.</ref>}} (тым часам паводле беларускай народнай песьні, добра вядомай з парыскай лекцыі пра [[Белая Русь|Беларусь]] [[Аляксандар Рыпінскі|Аляксандра Рыпінскага]]<ref>Rypiński A. Białoruś. Kilka słów o poezji prostego ludu tej naszej polskiej prowincji i o jego śpiewie, tańcach, etc. — Paryż, 1840. [https://books.google.by/books?id=xy9PAAAAcAAJ&pg=PA42&dq=%22dwa+litwiny%22&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiNkMLn1fH5AhWpxQIHHYIJAp8Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q&f=false S. 42].</ref>, апісаньня [[Барысаўскі павет|Барысаўскага павету]] [[Яўстах Тышкевіч|Яўстаха Тышкевіча]]<ref>Tyszkiewicz E. Opisanie powiatu borysowskiego pod względem statystycznym, geognostycznym, historycznym, gospodarczym, przemysłowo-handlowym i lekarskim, z dodaniem wiadomości: o obyczajach, spiewach, przysłowiach i ubiorach ludu, gusłach, zabobonach itd. — Wilno, 1847. S. 384.</ref>, [[Слоўнік Насовіча|слоўніка Насовіча]] і зборніка беларускіх песень [[Пётар Бяссонаў|Пятра Бяссонава]] — «''Кузьма и Дземьянъ два Лицвины, принешли горшочекъ боцвиння''»<ref name="Nasovic-1870-31">Носович И. Словарь белорусского наречия. — СПб., 1870. [https://books.google.by/books?id=tRsOdAcJl5MC&pg=PA31&dq=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwi1tLettczzAhUkSfEDHd_MCTQQ6AF6BAgHEAI#v=onepage&q=%D0%BB%D0%B8%D1%86%D0%B2%D0%B8%D0%BD%D1%8B&f=false С. 31].</ref>, а паводле варыяцыі гэтай жа песьні на [[Пінскі павет|Піншчыне]] — «''два літвіны із [[Дзівін|Дывін]] прынесьлі гаршчык батвін''»<ref>Zienkiewicz R. Piosenki gminne ludu pińskiego. — Kowno, 1851. [https://books.google.by/books?id=4NZbAAAAcAAJ&pg=PA8&dq=%22dwa+Litwiny%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjrr-iq2vH5AhVuhv0HHXouAHUQ6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=litwiny&f=false S. 8].</ref>). Таго ж году Ластоўскі пад псэўданімам «Юры Верэшчака» надрукаваў знойдзеную песьню з гісторыяй яе зьяўленьня ў часопісе «[[Крывіч (часопіс)|Крывіч]]»<ref>Верэшчака Ю. Старабеларская калядка // Крывіч. № 4, 1923. С. 34—35.</ref>, а пазьней зьмясьціў яе ў сваёй «[[Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі|Гісторыі беларускай (крыўскай) кнігі]]» (Коўна, 1926 год). Урэшце, у 1926 годзе ў савецкай амбасадзе ў Коўне Ластоўскі прэзэнтаваў канцэпцыю, паводле якой летувісы — гэта нашчадкі гістарычных жамойтаў<ref>«Давялося шмат і шмат працаваць…». З успамінаў беларускага акадэміка Стасіса Матулайціса (1866—1956) / Падрыхтоўка да друку В. Селяніса (Вільня) // Homo Historicus 2019. Гадавiк антрапалагiчнай гiсторыi / пад. рэд. [[Аляксандар Смалянчук|А. Смаленчука]]. — Вiльня: Палітычная сфера, 2019. С. 140—141.</ref>, па чым перабраўся ў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Савецкую Беларусь]]. Знойдзеная Ластоўскім песьня трапіла ў некалькі агульных зборнікаў{{Заўвага|Напрыклад, ''Анталогія беларускай паэзіі. Т. 1. — {{Менск (Мн.)}}, 1993. С. 127—129''.}}, аднак, яе крытычны разгляд не рабіўся (хоць аўтэнтычнасьць некаторых іншых песьняў, апублікаваных Ластоўскім, неаднаразова ставілася пад сумнеў<ref>[[Алег Ліцкевіч|Ліцкевіч А.]] [https://web.archive.org/web/20160305070331/http://beldumka.belta.by/isfiles/000167_167773.pdf «Слава Воршы ўжо не горша…»] // [[Беларуская думка]]. № 3, 2009. С. 92—99.</ref>). Тым часам адпаведны фрагмэнт песьні, дзе ліцьвінамі называюць асобаў зь летувіскімі імёнамі, актыўна цытуецца (з азначэньнем самой песьні як «традыцыйнай» і «народнай»): летувіскім гісторыкам, супрацоўнікам [[Інстытут гісторыі Летувы|Інстытуту гісторыі Летувы]] [[Томас Баранаўскас|Томасам Баранаўскасам]] на галоўнай старонцы яго сайту з тэндэнцыйнай крытыкай «[[Ліцьвінства|ліцьвінізму]]»<ref name="Baranauskas">[https://www.litviny.net/ «Ёнас з Юргасам, з пушчы літвіны»] ([https://web.archive.org/web/20221126101643/https://litviny.net/ Архіўная копія])</ref>, беларускім гісторыкам кулінарыі [[Алесь Белы|Алесем Белым]]<ref name="Biely-2021">[https://www.patreon.com/posts/batsvinne-simval-59661281?l=it Бацвінне — гастранамічны сімвал Літвы XVII—XVIII ст.], [[Patreon]], 8 сьнежня 2021 г.</ref><ref>Кухмістр Верашчака. [https://books.google.by/books?id=RQp2DwAAQBAJ&pg=PT41&lpg=PT41&dq=%22%D0%81%D0%BD%D0%B0%D1%81+%D0%B7+%D0%AE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D1%81%D0%B0%D0%BC%22&source=bl&ots=_m-G1MRqF7&sig=ACfU3U2h1T0sznVq3sy-1Yx99c5cuBTv2A&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwjCxvX11tL5AhVaNewKHbSxBZc4ChDoAXoECAQQAw#v=onepage&q&f=false Літвінская кухня]. — Litres, 2022.</ref>, які ня маючы профільнай адукацыі атрымаў доктарскую ступень (PhD) з гісторыі у [[Клайпеда|Клайпедзкім]] унівэрсытэце і крытыкуецца за сваё агрэсіўнае стаўленьне да [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Беларускага нацыянальнага адраджэньня]], аўтарам [[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысцкага]] рупару [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] «[[СБ. Беларусь сегодня]]» і шэрагу расейскіх шавіністычных сайтаў [[Усевалад Шымаў|Усеваладам Шымавым]]<ref>[https://shimoff.livejournal.com/221913.html Литвинам на заметку], [[LiveJournal]] Усевалада Шымава, 5 верасьня 2013 г.</ref>, а таксама на розных [[Расейскі фашызм|расейскіх шавіністычных]] пляцоўках<ref>[https://ohaben.blogspot.com/2022/09/daylida.html?fbclid=IwAR21ju9CvYu7oA5pApgxnu1ua5emF2szy10kMZIzDlYt9FnlNg3abNgtG_A Тэндэнцыйная спроба расейскай шавіністычнай крытыкі беларускага погляду на гісторыю ВКЛ]{{ref-ru}}, 19 верасьня 2022 г.</ref><ref>[https://vk.com/wall-46503890_144549 К вопросу о том, кто такие «литвины». Белорусская народная колядка начала XVIII века, фрагмент], «Мы патриоты Белой Руси!», 2 сьнежня 2018 г.</ref>. У спробах абгрунтаваць традыцыйны характар гэтай каляднай песьні Томас Баранаўскас і Алесь Белы пашыраюць непраўдзівую інфармацыю, нібы яе «''арыгінал быў надрукаваны ў выд.: Служебник. Супрасль, 1726. (В. Ластоўскі. Гісторыя Беларускай (Крыўскай) кнігі. Коўна. 1926. С. 631—632)''»<ref name="Baranauskas"/><ref name="Biely-2021"/>, хоць у выданьні «Гісторыя Беларускай (Крыўскай) кнігі», на якое даецца спасылка, Вацлаў Ластоўскі сьведчыць пра пазьнейшае ўклейваньне калядкі ў аправу кнігу<ref>Ластоўскі В. Гісторыя Беларускай (Крыўскай) кнігі. — Коўна, 1926. С. 631.</ref>. На красавік 2024 году Алесь Белы выправіў сваё ранейшае сьцьверджаньне пра публікацыю песьні, адзначыўшы, што яна «''цалкам можа быць фальсыфікатам''»<ref name="Biely-2021"/>. === Зварот да жамойцкай ідэнтычнасьці === [[Файл:Polska i Litwa za Władysława Jagiełły (1927).jpg|значак|«Польшча і Літва за [[Ягайла]]м». Мапа з гістарычнага атлясу 1927 г.]] Гісторык [[Уладзімер Аляксеевіч Арлоў|Уладзімер Арлоў]] зьвяртае ўвагу на тое, што ў 1930-я гады, калі [[Ліга Нацыяў]] фактычна прызнала адыход Віленшчыны зь Вільняй да [[Заходняя Беларусь|заходнебеларускага абшару]], у летувіскім друку загучалі прапановы зьмяніць назву дзяржавы на [[Жамойць]] — разам зь зьменай [[Герб Летувы|дзяржаўнага гербу]] (варыянту [[Пагоня|Пагоні]]) на жамойцкага «Мядзьведзя»<ref name="Arlou-2012-373">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 373.</ref>. У 1935 годзе прэм’ер-міністар Летувіскай Рэспублікі {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Тубаліс||lt|Juozas Tūbelis}} афіцыйна прызнаў не летувіскае (славянскае<ref name="Arlou-2012-373"/>) паходжаньне Пагоні і паведаміў пра тое, што ідзе праца ў стварэньні новага дзяржаўнага гербу. З усяго відаць, гэтую працу спынілі падзеі 1939—1940 гадоў<ref>{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}} С. 155.</ref><ref>Скобла М. [https://web.archive.org/web/20110811153426/http://www.svaboda.org/PrintView.aspx?Id=872644 Анатоль Цітоў: «Гербу „Пагоня“ — 730 гадоў»], [[Радыё Свабода]], 31 студзеня 2008 г.</ref>. === Супраца з СССР дзеля захопу Вільні === [[Файл:Подписание советско-литовского договора о передаче Литве города Вильно.jpg|значак|Міністар замежных справаў Летувы {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ёзас Урбшыс||be|Юозас Урбшыс}} падпісвае [[Савецкая-летувіская ўмова аб узаемнай дапамозе|ўмову]] з [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] аб узаемнай дапамозе і перадачы Летуве места [[Вільня|Вільні]], 10 кастрычніка 1939 г.]] З пачаткам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], як толькі ў выніку супольнай агрэсіі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] супраць [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] савецкія войскі захапілі Вільню, летувіскія дыпляматы ў Маскве зьвярнуліся да савецкіх уладаў з просьбай перадаць места Летуве. 10 кастрычніка 1939 году ўлады Летувы і СССР склалі летувіска-савецкую дамову, згодна зь якой места Вільня зь Віленскай вобласьцю, занятыя савецкімі войскамі, перадаваліся Летуве. Наркам замежных справаў СССР [[Вячаслаў Молатаў]] даў наступнае тлумачэньне: «''Мы ведаем, што большасьць насельніцтва гэтага рэгіёну не летувісы. Але гістарычная мінуўшчына і памкненьні летувіскага народу цесна зьвязаныя зь местам Вільняй, і ўрад СССР палічыў за неабходнае пайсьці насустрач гэтым маральным фактарам''»<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 378—379.</ref>. [[Файл:Пану Сталіну Ёсіфу Вісарыёнавічу ад міністра замежных справаў Летувы (21.12.1939).jpg|значак|Беларускі пераклад<ref>[[Звязда]]. № 295, 1939. С. 4.</ref> тэксту афіцыйнага віншаваньня «''пану [[Сталін]]у <…> глыбокапаважанаму Ёсіфу Вісарыёнавічу''» ад міністра замежных справаў Летувы Ёзаса Ўрбшыса, 21 сьнежня 1939 г.]] 27 кастрычніка летувіскія адборныя войскі ўрачыста ўвайшлі ў Вільню, польскаму ўраду ў выгнаньні летувіскія ўлады заявілі, што ўвесь міжваенны час Вільня з праўнага гледзішча належала Летуве. Паводле кіраўніка новай віленскай адміністрацыі Антанаса Мяркіса, мэтай летувіскіх уладаў стала «''прымусіць усіх думаць, як летувісы''» і «''вывесьці зь Віленскага краю ўсялякі чужынскі элемэнт''»<ref name="Dziejaslou-2004-13">[[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20220920170423/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/sna1302ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Заканчэньне] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 13, 2004.</ref>. Так, нязгодных мясцовых беларусаў з тэрыторыі незалежнай Летувы дэпартаваў яшчэ савецкі [[НКВД]]<ref name="Arlou-2012-380">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 380.</ref>, а многім беларусам<ref name="Zajkouski-1993-70"/>, палякам і жыдам, нават тым, якія нарадзіліся ў Вільні, летувіскія ўлады адмовілі ў грамадзянстве<ref name="Dziejaslou-2004-13"/>. Далучэньне Вільні да Летувы прывяло да хуткага росту тут летувіскага насельніцтва, якое раней складала толькі 1,5%. 3 этнічна летувіскага абшару ў места ехалі ўраднікі, вайскоўцы, паліцыя, перасялялі сюды работнікаў і сялянаў. Іншамоўных жыхароў, якіх па-ранейшаму была значная большасьць, летувіскія ўлады абвясьцілі колішнімі летувісамі, якіх трэба вярнуць да сваіх «сапраўдных каранёў». Афіцыйная прапаганда сьцьвярджала, што беларускае насельніцтва мусіць дадаць да прозьвішчаў канчаткі «ас», «іс», «ус»{{Заўвага|Напрыклад, гісторыка [[Юры Туронак|Юрыя Туронка]] запісвалі як ''Туронкас'', ''Туронекас'', ''Туронка'', а яго школьны таварыш-летувіс Чайкоўскі атрымаў прозвішча ''Pempe'' ({{мова-lt|чайка|скарочана}})<ref name="ажэмойчваньне">{{Кніга|аўтар = |імя = Юры|прозьвішча = Туронак|частка = |загаловак = За кардонам Бацькаўшчыны: успаміны|арыгінал = |спасылка = |адказны = [[Генадзь Сагановіч|Г. Сагановіч]]|выданьне = |месца = [[Менск]]|выдавецтва = Медысонт|год = 2010|том = |старонкі = 40|старонак = 276|сэрыя = [[Бібліятэка часопіса «Беларускі Гістарычны Агляд»|Бібліятэка ч-су Беларускі гістарычны агляд]]|isbn = 978-985-6887|наклад = }}</ref>}} і вярнуцца да сваёй сапраўднай нацыянальнасьці. Беларусы [[дыскрымінацыя|дыскрымінаваліся]] пры ўладкаваньні на дзяржаўную службу, сярод іх значна павялічылася беспрацоўе. Гэтая палітыка ў існасьці не зьмянілася і па абвяшчэньні ў ліпені 1940 году [[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летувіскай ССР]]<ref name="Arlou-2012-382">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 382.</ref>. === Супраца з Трэцім Райхам === [[Файл:Biełarusy. Беларусы (1943).jpg|значак|[[Вільня]] — частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|тэрыторыі, заселенай беларусамі]]. Зь нямецкага навуковага выданьня «Беларусь: краіна і яе народ» ([[Вена]], 1943 г.)]] З пачаткам [[нямецка-савецкая вайна|нямецкай-савецкай вайны]] ўлады [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] далучылі большую частку Віленшчыны разам зь Вільняй да генэральнай акругі «Летува». У захопленай [[Нацыянал-сацыялізм|нацыстамі]] Эўропе Летува стала адной зь першых краінаў, дзе ў масавым маштабе пачаўся [[Галакост|генацыд жыдоў]]. З дапамогай тысячаў летувіскіх добраахвотнікаў нацысты да канца 1941 году зьнішчылі ў Вільні каля 22 тысячаў жыдоўскага насельніцтва. Урэшце, з 70 тысячаў віленскіх жыдоў жывымі засталіся толькі каля 7 тысячаў<ref name="Arlou-2012-384">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 384.</ref>. Улады Трэцяга Райху дазволілі летувісам стварыць паліцыйныя аддзелы самааховы ''Saugumas'', якія ўзаконілі ў Вільні напады летувісаў на беларускае і польскае насельніцтва. Пад прыкрыцьцём нямецкай улады летувіскія нацыянал-экстрэмісты заклікалі нацыстаў ачысьціць Вільню ад славянамоўнага насельніцтва і былі расчараваныя, калі выявілася, што немцы маюць іншыя пляны. Змаганьне паміж летувіскімі і польскімі вайсковымі фармаваньнямі за Вільню перайшло на ўзровень грамадзянскай вайны мясцовага маштабу. З восені 1943 году падпольная польская [[Армія Краёва]] ў месьце і прылеглых раёнах нападала на падразьдзелы летувіскіх паліцыянтаў і раззбройвала іх. У адказ летувіскія паліцыянты ўчынялі карныя акцыі датычна цывільнага беларускага<ref name="Arlou-2012-383">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 383.</ref> і польскага насельніцтва<ref name="Dziejaslou-2004-13"/>. == СССР == === Савецкая дэнацыяналізацыя і летувізацыя Віленшчыны === [[Файл:Peoples of Eastern Europe by United States Department of State (1943).jpg|значак|Этнаграфічная мапа Ўсходняй Эўропы (Вільня — частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|тэрыторыі, заселенай беларусамі]]), складзеная супрацоўнікамі [[Дзяржаўны Дэпартамэнт ЗША|Дзяржаўнага Дэпартамэнту ЗША]] ў 1943 г.]] Па сканчэньні Другой сусьветнай вайны, нягледзячы на меркаваньне віленчукоў і боязьнь летувісаў страціць Вільню праз факты масавай супрацы з нацыстамі, [[Ёсіф Сталін|Сталін]] надумаў пакінуць места за [[Летувіская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Летувіскай ССР]]<ref>{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 385.</ref>. 30 траўня 1945 году, палітбюро ЦК Кампартыі Летувы пастанавіла скіраваць усе сілы рэспублікі на тое, каб выселіць зь Вільні большасьць тытульнага насельніцтва<ref name="Dziejaslou-2004-13"/>. Летувіскі ўрад у асобе міністра асьветы Жугжды не дазволіў адчыніць у Вільні ніводнай беларускай школы, чаго дамагаліся [[Адам Станкевіч]] ды іншыя беларускія дзеячы. Летувіскія ўлады зачынілі [[Віленская беларуская гімназія|беларускую гімназію]] і настаўніцкую сэмінарыю, а [[Беларускі музэй у Вільні|Беларускі музэй імя Івана Луцкевіча]] ліквідавалі і фактычна разрабавалі — большая частка яго збораў трапіла ў летувіскія музэйныя фонды і бібліятэку Акадэміі навук Летувы<ref name="Arlou-2012-386">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 386.</ref>. Усё гэта адбывалася адначасна з новай хваляй рэпрэсіяў супраць беларускай інтэлектуальнай эліты<ref name="Zajkouski-1993-70"/>. Практычна ўсе беларускія нацыянальныя дзеячы і іх сем’і падпалі пад арышты і дэпартацыю. У 1944—1948 гадох каля 100 тысячаў віленчукоў, сярод якіх большую частку складалі этнічныя беларусы<ref name="Arlou-2012-387">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 387.</ref>, прымусілі запісацца палякамі і дэпартавалі ў камуністычную Польшчу<ref name="Dziejaslou-2004-13"/>. Датычна беларускага насельніцтва, якое засталося на Віленшчыне, летувіскія ўлады праводзілі палітыку дэнацыяналізацыі: на ўзгадненьне з Масквой і камуністычнай Польшчай, замест зачыненых беларускіх школаў насаджаліся польскія і расейскія, беларусаў дыскрымінавалі ў атрыманьні вышэйшай адукацыі — колькасьць студэнтаў-беларусаў у летувіскім Віленскім унівэрсытэце не перавышала 1%<ref name="Arlou-2012-386"/>. Замест ліквідаваных беларускіх выданьняў у савецкай Вільні пачала выходзіць польскамоўная газэта «Чырвоны штандар». Апроч таго, летувіскія ўлады не перашкаджалі ксяндзам-палякам пашыраць сярод беларусаў-каталікоў думку, што тыя — палякі<ref name="Arlou-2012-387"/>. Зь іншага боку, летувіскія ўлады сьцьвярджалі, што беларусы — гэта «страчаныя летувісы», таму ў афіцыйных дакумэнтах (а таксама ў літаратуры, навуковых працах, на мэмарыяльных дошках) іх усяляк імкнуліся запісаць летувісамі<ref name="Arlou-2012-386"/>. Адпаведна, пачалося масавае перапісваньне прозьвішчаў з дабаўленьнем канчаткаў «-ас», «-ус», «-іс» мужчынскім прозьвішчам (напрыклад, Міцкевіч ― Міцкявічус), канчаткаў «-айце» ды іншых ― жаночым (напрыклад, Астроўская ― Астраўскайце). Пэўныя прозьвішчы, увогуле, перакладаліся (напрыклад, Верабей ― Жвірбіліс). Апроч таго, празь летувіскія перайменаваньні не засталося амаль ніводнай беларускай назвы<ref name="Zajkouski-1993-70"/>. Увогуле, становішча летувісаў у СССР было ўнікальным: калі [[Эстонцы|эстонскі]] [[Талін]] або [[Латышы|латыскую]] [[Рыґа|Рыґу]] хутка апанавала расейскамоўная працоўная сіла, то Вільню павольна засяляла жамойцкая вёска<ref name="Katlarcuk-2003"/>, у выніку чаго места пачало набываць летувіскае аблічча<ref name="Kascian-2009"/>. Калі ў 1939 годзе летувісаў у Вільні было менш за 2%, то паводле афіцыйных зьвестак перапісу 1959 году, з 236 100 віленчукоў 34% назваліся летувісамі, 29% расейцамі, 20% палякамі і 6% беларусамі, а перапіс 1970 году сьцьвярджаў, што летувісаў стала 50,5%, расейцаў 20%, палякаў 19%, а беларусаў 5%<ref name="Arlou-2012-388">{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 388.</ref>. Тым часам пры правядзеньні перапісаў савецкія ўлады вымагалі залічваць насельніцтва з самаазначэньнем «ліцьвіны» да летувісаў (а не беларусаў), прытым ня толькі ў Летувіскай ССР, але і ў [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/alfavit/nacionaln_1959.html?fbclid=IwAR1FXC3SIkKE1vh12uAWUE_7fucFnI5wIXIoTOhUQ0uN0tfJe0JKvdH0te8 Словарь национальностей всесоюзной переписи населения 1959 года]. — Москва: Государственное статистическое издательство, 1959.</ref>. === Перакручваньне традыцыйных гістарычных назваў і імёнаў у іншых мовах паводле іх формаў зь летувіскай мовы === Адным з захадаў савецкай летувізацыі стала замена традыцыйных гістарычных назваў мясцовасьцяў і імёнаў людзей на летувіскія формы ў іншых мовах, што актыўна падтрымлівалася ўладамі СССР. Дазволеная да ўжытку ў межах СССР [[беларуская мова]] — [[Русіфікацыя|русіфікаваная]] [[Беларускі афіцыйны правапіс|наркамаўка]] — таксама зазнала замену старажытных назваў на новыя, узятыя зь летувіскай мовы<ref name="Arlou-2012-387"/>. Прыклады такіх перакручваньняў прыводзяцца ў табліцы: {| class="wikitable sortable" |{{Сьцяг БНР}} Традыцыйная гістарычная назва |{{Сьцяг БССР}} Летувізаваная назва |{{Сьцяг Летувы}} Летувіская назва |- |[[Вільня]] |Вільнюс |Vilnius |- |[[Трокі]] |Тракай |Trakai |- |[[Меднікі]] |Мядзінінкай |Medininkai |- |[[Салечнікі]] |Шальчынінкай |Šalčininkai |- |[[Сьвянцяны]] |Швянчоніс |Švenčionys |- |[[Міндоўг]] |Міндаўгас |Mindaugas |- |[[Войшалк]] |Войшвілкас |Vaišvilkas |- |[[Гедзімін]] |Гедзімінас<ref>{{Літаратура/Беларуская дзяржава Вялікае Княства Літоўскае|к}} С. 53.</ref> |Gediminas |} === Падтрымка летувіскага шавіністычнага погляду на гісторыю Вялікага Княства Літоўскага === У адрозьненьне ад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] і [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|УССР]], савецкае кіраўніцтва дазволіла Летуве, як і Латвіі з Эстоніяй, мець унівэрсытэт на мове тытульнай нацыі. Гэты летувіскамоўны Віленскі ўнівэрсытэт хутка стаў ''«раем для балтыйскіх дасьледаваньняў»''<ref>{{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў|к}} P. 93.</ref>. У адказ на вонкавую ляяльнасьць летувіскіх камуністаў Масква фактычна дазволіла ў Летуве побач з камуністычнай і нацыяналістычную ідэалёгію, заснаваную на гістарычных мітах<ref name="Katlarcuk-2003"/>: спадчына Вялікага Княства Літоўскага абвяшчалася выняткова летувіскай, а Вільня — спрадвечна летувіскім местам. За савецкім часам у Летуве выйшлі сотні навуковых і навукова-папулярных выданьняў, дзе гэтыя падыходы ўсяляк прапагандаваліся і абгрунтоўваліся. Да прыкладу, у кнігу «Lietuvos piles» ({{мова-be|Летувіскія замкі|скарочана}}) улучылі [[Наваградзкі замак|Наваградзкі]], [[Мірскі замак|Мірскі]], [[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Полацкія замкі|Полацкі]] і дзясяткі іншых беларускіх замкаў. Таксама рабіліся спробы залічыць у лік выдатных дзеячоў летувіскай культуры [[Францішак Скарына|Францішка Скарыну]]<ref name="Arlou-2012-388"/>, тым часам [[Слуцкія паясы]] і [[Урэчча|ўрэцкае]] шкло абвясьцілі «вырабамі летувіскіх рамесьнікаў»<ref name="Arlou-2012-386"/>. Зь іншага боку, БССР была адзінай рэспублікай эўрапейскай часткі СССР, якая ня мела гістарычнага часопісу. Згодна з партыйнымі дырэктывамі, адлік сапраўнай [[Гісторыя Беларусі|гісторыі Беларусі]] вёўся ад 1917 году, а беларускі этнас разглядаўся як негістарычны, які ня меў уласнай эліты, высокай культуры і мастацтва<ref name="Katlarcuk-2003"/>. Такім парадкам, Летува заняла вынятковае становішча сярод усіх эўрапейскіх саюзных рэспублікаў, маючы больш магчымасьцяў дзеля разьвіцьця нацыянальнага жыцьця, чым якая-кольвек зь іх. Амэрыканскі гісторык [[Тымаці Снайдэр]] тлумачыць гэта кампрамісамі паміж з аднаго боку Масквой і летувіскімі камуністамі, а з другога боку — летувіскай інтэлігенцыяй<ref name="Snyder-2003-93-95"/>. == Летувіская рэспубліка == === У дзяржаўнай палітыцы === У Прэамбуле Канстытуцыі Летувы падкрэсьліваецца, што менавіта [[летувісы|летувіскі народ]] ''«шмат вякоў таму стварыў Летувіскую дзяржаву»'' і што ''«яго (народу) праўны фундамэнт грунтуецца на (сярэднявечных) Літоўскіх Статутах»'', а ў артыкуле 17 сьцьвярджаецца, што ''«сталіцай Летувіскай дзяржавы ёсьць места [[Вільня]] — шматвекавая гістарычная сталіца Летувы»''<ref>[http://www3.lrs.lt/home/Konstitucija/Constitution.htm Ангельскі пераклад Канстытуцыі Летувіскай Рэспублікі, даступны на афіцыйным сайце Сойму ЛР]</ref>. Усе гэтыя палажэньні грунтуюцца на ''«гістарычных правах»'', а ў цэнтры ўсёй канцэпцыі знаходзіцца паняцьце народ ({{мова-lt|tauta|скарочана}}). Такім парадкам, на падставе ''«гістарычных правоў летувіскага народу»'' сучасная Летувіская дзяржава прэзэнтуе сябе ў якасьці адзінай праваспадкаемцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], а сучасных летувісаў народам, цалкам тоесным [[ліцьвіны|ліцьвінам]] Вялікага Княства Літоўскага<ref>Kaścian K. Die Litauische Verfassung und die Auslegung des Begriffs «Volk» in historischer Perspektive // Osteuropa-Recht. Nr. 5, 2008, S. 290—297 (291—292).</ref>. Больш таго, аналіз гэтых палажэньняў Канстытуцыі дазваляе сказаць, што афіцыйнымі ўладамі Летувы Вялікае Княства Літоўскае разглядаецца як летувіская [[нацыянальная дзяржава]]<ref name="Kascian-2009"/>. Зьвяртаючыся, аднак, да значэньня слова народ (tauta) у летувіскай мове і вылучыўшы такім спосабам тры ключавыя словы дзеля аналізу адпаведнасьці паміж літоўскай нацыяй Вялікага Княства Літоўскага і летувіскай нацыяй Летувіскай Рэспублікі — тэрыторыя, мова і культура — можна прыйсьці да высновы, што тлумачэньне гістарычнай ролі летувіскага народу, якое прапануе Канстытуцыя Летувіскай Рэспублікі, ёсьць больш чым спрэчным, а летувіская нацыя не эквівалентная літоўскай нацыі ў аніводным з гэтых трох кампанэнтаў. З гэтай прычыны нельга казаць пра дзяржавастваральную ролю і дамінантнае становішча балтыйскай летувіскай меншасьці ў Вялікім Княстве Літоўскім<ref name="Kascian-2009"/>. Дзяяч [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальнага руху]], адзін з укладальнікаў сучаснага ўнармаваньня [[Беларускі клясычны правапіс|Беларускага клясычнага правапісу]] [[Зьміцер Санько]] зьвяртае ўвагу на значнае паляпшэньне дачыненьняў паміж Летувой і афіцыйнымі ўладамі Беларусі ў 1995 годзе. На яго думку, да гэтага прычынілася падрыхтоўка [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму 1995 году]] з адмовай [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] ад традыцыйнага беларускага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]: «''І калі ў нас зрынаньне Пагоні выклікала душэўны боль, дык там з нагоды гэтай неспадзяванкі, пэўна ж, шмат на якіх бяседах зьвінелі келіхі''»<ref name="Sanko-2020">[[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://www.svaboda.org/a/30464340.html?fbclid=IwAR0MY3o-M1iIg0RuSwvEu9OwMqJuVqVwTcjCPz7RGrb9VY-wBtCdjIuVgI0 І ўсё ж — Літва ці Летува?], [[Радыё Свабода]], 2 сакавіка 2020 г.</ref>. Беларускі палітык і грамадзкі дзяяч [[Зянон Пазьняк]] зьвяртае ўвагу на тое, што за заяву аб асуджэньні [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|ўводу войска ў беларускі парлямэнт і расправы над беларускімі дэпутатамі Беларускага Народнага Фронту]] прагаласавалі толькі тры з 140 дэпутатаў [[Летувіскі Сойм|Летувіскага Сойму]]<ref>[https://web.archive.org/web/20230426095554/https://z3rk4l0.xyz/news/economics/37299.html?tg&requestedLang=bel «Беларусаў у 2020-м падставілі сумнеўныя асобы з-за мяжы праз інтэрнэт». Вялікае інтэрв'ю з Зянонам Пазняком], [[TUT.BY]], 26 красавіка 2023 г.</ref>. Летувіскі гісторык [[Русьціс Камунтавічус]] зазначае, што па зьневажаньні рэжымам Лукашэнкі [[Сымболіка Беларусі|беларускіх нацыянальных сымбаляў]] у 1995 годзе іншыя летувіскія гісторыкі адкрытым тэкстам гаварылі яму: «''Вельмі добра, што ў Беларусі Лукашэнка. Таму што ў такім выпадку яны не аднімуць нашай гісторыі''»<ref>[https://nashaniva.com/345666/ «Вельмі складана зразумець, што ёсць дзве праўды». Літоўскі гісторык пра «Пагоню» і спадчыну ВКЛ], [[Наша Ніва]], 25 чэрвеня 2024 г.</ref>. У траўні 2024 году на выбарах прэзыдэнта Летувы 74,43% галасоў атрымаў дзейны прэзыдэнт [[Гітанас Наўседа]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/32964986.html У Літве ў другім туры прэзыдэнцкіх выбараў перамог дзейны прэзыдэнт Гітанас Наўседа], [[Радыё Свабода]], 24 траўня 2024 г.</ref>, які раней сыстэматычна выносіў «за дужкі» беларусаў, беларускае і Беларусь, прыраўноўваў іх да рэжыму Лукашэнкі, што правакавала дыскусіі і канфлікты наконт «ліцьвінізму»<ref>[https://novychas.online/palityka/vilnja-vkl-i-belarusy-adkul-bjarecca-litvinizm Вільня, ВКЛ і беларусы. Адкуль бярэцца «літвінізм» і чаму ён пужае літоўцаў?], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 4 верасьня 2023 г.</ref> (тым часам яшчэ ў 2023 годзе выкрылася, што на папярэдніх выбарах Наўседа схаваў той факт, што быў сябрам [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]]<ref>[https://www.svaboda.org/a/32351017.html Прэзыдэнт Літвы Наўседа хаваў, што ў 1980-х быў чальцом КПСС], [[Радыё Свабода]], 5 красавіка 2023 г.</ref>). === У летувіскай гістарыяграфіі === [[Файл:Baltiškos kilmės vandenvardžių paplitimas.svg|значак|Летувіская мапа «[[Балтыйскія мовы|балтыйскіх]] [[гідронім]]аў», якая сьцьвярджае колішнюю «балтыйскасьць» (нібы блізкую да [[Летувіская мова|летувіскасьці]]) ня толькі ўсёй [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]], але і ваколіцаў [[Масква|Масквы]], [[Кіеў|Кіева]] і [[Варшава|Варшавы]]. На падставе падобных гіпатэтычных рэканструкцыяў, распрацаваных найперш расейскімі філёлягамі [[Алег Трубачоў|А. Трубачовым]] і [[Уладзімер Тапароў|Ў. Тапаровым]]<ref>Тапароў У., Трубачоў А. [https://pawet.net/library/o_philology/161/%D0%A2%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D1%80%D0%BE%D1%9E_%D0%A3.,_%D0%A2%D1%80%D1%83%D0%B1%D0%B0%D1%87%D0%BE%D1%9E_%D0%90._%D0%9B%D1%96%D0%BD%D0%B3%D0%B2%D1%96%D1%81%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D1%8B_%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%96%D0%B7_%D0%B3%D1%96%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%BD%D1%96%D0%BC%D0%B0%D1%9E_%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%85%D0%BD%D1%8F%D0%B3%D0%B0_%D0%9F%D0%B0%D0%B4%D0%BD%D1%8F%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%9E%D1%8F.html Лінгвістычны аналіз гідронімаў верхняга Падняпроўя] // [[Спадчына (часопіс)|Спадчына]]. № 4, 1993. С. 53—62.</ref>, летувіскія аўтары спрабуюць азначаць летувізацыю (нягледзячы на брак гістарычных сьведчаньняў пра «гвалтоўную [[Славянскія мовы|славянізацыю]]» мясцовага насельніцтва) як «''аднаўленьне гістарычнай справядлівасьці''» — «''вяртаньне да каранёў''»<ref name="Kraucevic-2017">[https://nashaniva.com/?c=ar&i=146173 Алесь Краўцэвіч: Ліцвінства — выдумка ворагаў, якую падтрымалі дурні], [[Наша Ніва]], 28 сакавіка 2017 г.</ref>]] На падставе шматлікіх публікацыяў летувіскіх гісторыкаў у замежных акадэмічных крыніцах яшчэ за савецкім часам у сусьветнай гістарыяграфіі замацавалася «летувісацэнтрычная» канцэпцыя разгляду гісторыі Вялікага Княства Літоўскага. Апроч таго, паступоваму ўспрыманьню сусьветнай навуковай супольнасьцю нічым не падмацаваных гіпотэзаў летувіскіх аўтараў як «бясспрэчных фактаў» паспрыяў брак крытычнага гледзішча (беларускую гістарыяграфію [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі#Наступствы|савецкія ўлады цалкам вынішчылі яшчэ ў 1930-я гады]], а яе аднаўленьне адбылося толькі да пачатку 1990-х гадоў)<ref name="Kraucevic-2006"/> — тым часам летувіскія гісторыкі ня грэбавалі наўмысным перакручваньнем гістарычных фактаў і падтасоўкамі<ref name="Kascian-2009"/><ref>[[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]], [[Захар Шыбека|Шыбека З.]], [[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20230619165217/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1102ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну. Пачатак] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 11, 2004.</ref>. Па [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|аднаўленьні незалежнасьці Беларусі]], калі [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальны герб]] беларусаў і дзяржаўны герб Вялікага Княства Літоўскага [[Пагоня]] зноў стаў афіцыйным сымбалем Беларускай дзяржавы, а на афіцыйным узроўні ўздымалася пытаньне дзяржаўнай заступнасьці зь Вялікім Княстве Літоўскім (сярод іншага, ВКЛ мелася згадвацца як крыніца Беларускай дзяржаўнасьці ў тэксьце [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]<ref>[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.</ref>), пачаліся супольныя кантакты беларускіх і летувіскіх гісторыкаў, а ў 1993 годзе ў вёсцы [[Гервяты|Гервятах]] адбыўся першы круглы стол беларускіх і летувіскіх навукоўцаў, прысьвечаны спадчыне Вялікага Княства Літоўскага. Аднак па абраньні на пасаду прэзыдэнта Беларусі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], які неўзабаве ўсталяваў [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]] і гісторыкі-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандысты]] якога ([[Якаў Трашчанок]], [[Вадзім Гігін]], [[Ігар Марзалюк]] ды іншыя) адзначыліся фактычным зваротам да расейска-савецкага погляду на гістарычных ліцьвінаў, падобныя абмеркаваньні спыніліся, па чым адбылася рэактывацыя двухбаковых (найперш эканамічных) міждзяржаўных дачыненьняў<ref name="Kascian-2009"/>. Тым часам на старонках летувіскіх школьных падручнікаў працягваюць прапагандавацца сьцьверджаньні, што Вялікае Княства Літоўскае было летувіскай дзяржавай, кіроўная дынастыя [[Гедзімінавічы|Гедзімінавічаў]] — летувісамі, што ядро земляў ВКЛ знаходзілася на летувіскіх землях, а сталіца ВКЛ Вільня стаіць у цэнтры тых земляў. Паводле аўтараў летувіскіх падручнікаў, «заваяваныя славянскія землі» былі толькі анэксамі (дадаткам), якімі кіравалі прадстаўнікі летувіскай княскай дынастыі. Сваім парадкам [[беларусы]] разглядаюцца ў гэтых выданьнях як бясспрэчная [[нацыянальная меншасьць]], чые здабыткі (у хоць-якой галіне чалавечай дзейнасьці) мала паўплывалі на разьвіцьцё летувіскай нацыі і дзяржавы. Беларускія населеныя пункты згадваюцца аўтарамі звычайна ў выпадку асьвятленьня падзеяў той або іншай вайны<ref name="Antonau-2001"/>. На думку шэрагу беларускіх гісторыкаў, у сучаснай Летуве заснаваная на мітах і стэрэатыпах гістарычная навука ёсьць часткай дзяржаўнай ідэалёгіі, таму пры падтрымцы Летувіскай дзяржавы тамтэйшыя гісторыкі маюць шырокія магчымасьці ў прасоўваньні сваіх канцэпцыяў навонкі<ref name="Kascian-2009"/><ref name="Kraucevic-2006"/>. Як зазначае летувіскі гісторык [[Русьціс Камунтавічус]], на 2023 год «''летувісы лічаць, што ў беларусаў не было дзяржаўнасьці''». Паводле актуальных летувіскіх школьных падручнікаў, «''беларусы — шэрая маса, якую летувісы заваявалі ў сярэднія вякі''». Апроч таго, Камунтавічус адзначае, што да сёньняшняга часу няма ніводнай кнігі беларускага гісторыка, якая б была перакладзеная на летувіскую мову. Паводле Камунтавічуса, «''у адрознасьць ад летувісаў, чыя ідэнтычнасьць будуецца ў апазыцыі да іншых (для іх амаль усе суседнія народы — ворагі), беларусы імкнуцца з усімі жыць у згодзе''»<ref>Антось Жупран, [https://nashaniva.com/323307 «Як зразумець беларуса, калі ён такі складаны». Гутарка з аўтарам першай гісторыі Беларусі на літоўскай мове], [[Наша Ніва]], 6 жніўня 2023 г.</ref>. Таксама ён падкрэсьлівае: «''гэта прыніжэньне беларусаў — скарачаць іх гісторыю і сьцьвярджаць, што вось яны толькі нядаўна зьявіліся, а мы тут жылі спрадвеку''» і што такое скарачэньне гісторыі Беларусі ёсьць [[Русіфікацыя Беларусі|актуальным для расейцаў]], каб сьцьвярджаць, што да таго, як зьявіліся Беларусь і беларусы, усе былі адзінымі — русінамі, рускімі, былі часткай Расеі<ref>[[Сяргей Паўлавіч Абламейка|Сяргей Абламейка]], [https://www.svaboda.org/a/32392665.html Літоўскі гісторык Русьціс Камунтавічус: Нельга напісаць сумесную гісторыю, якая задаволіць і літоўцаў, і беларусаў], [[Радыё Свабода]], 3 траўня 2023 г.</ref>. === Змаганьне зь беларускім поглядам на гісторыю Вялікага Княства Літоўскага === {{Асноўны артыкул|Ліцьвінства}} У 2020 годзе часопіс [[Міністэрства абароны Летувы|Міністэрства абароны]] [[Летува|Летувы]] {{Артыкул у іншым разьдзеле|Karys||en|Karys}} прысьвяціў два артыкулы «ліцьвінізму», якія разьмясьцілі ў самым пачатку першага і другога нумароў (аўтар — {{мова-lt|Darius Sutkus|скарочана}}, невядомы, аднак, як прафэсійны гісторык). У першым артыкуле ў разьдзеле «''Вытокі ліцьвінізму: шанаваньне цара''» аўтар называе заснавальнікам «ліцьвінізму» які «''супрацаваў з расейскімі ўладамі''» і быў «''адным зь першых псэўдагісторыкаў, хто сьцьвярджаў, што ВКЛ было славянскай дзяржавай''»<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 4.</ref>, прафэсара-паліглёта [[Восіп Сянкоўскі|Восіпа Сянкоўскага]] (1800—1858), які ў 1835 годзе пісаў пра этнічную інтэграцыю ў Вялікім Княстве Літоўскім ліцьвінаў і [[Русіны (гістарычны этнонім)|русінаў]], што тлумачыў агульным германскім паходжаньнем кіроўных дынастыяў Літвы і Русі<ref>Собрание сочинений Сенковского (Барона Брамбеуса). Т. 6. — СПб., 1859. С. 47—48/</ref>. Тым часам, падобныя думкі (пра германскае паходжаньне літоўскае шляхты і яе славянізацыю ў ВКЛ яшчэ да Крэўскай уніі) выказвалі такія гісторыкі, як {{Артыкул у іншым разьдзеле|Юзэф Ярашэвіч||be|Юзаф Ярашэвіч}} (1793—1860), [[Іван Барычэўскі]] (1810—1887), [[Мацьвей Любаўскі]] (1860—1936), {{Артыкул у іншым разьдзеле|Фёдар Леантовіч||ru|Леонтович, Фёдор Иванович}} (1793—1860), [[Юзэф Эдвард Пузына]] (1878—1949) ды іншыя<ref>Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі. — Менск, 2019. С. 4.</ref>. Яшчэ адным заснавальнікам «ліцьвінізму» летувіскі аўтар называе [[Ігнат Кулакоўскі|Ігната Кулакоўскага]] (раней, у 2017 годзе аналягічнае азначэньне Восіпу Сянкоўскаму і Ігнату Кулакоўскаму даў у сваёй публікацыі гісторык-[[Прапаганда ў Беларусі|прапагандыст]] [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] [[Ігар Марзалюк]]<ref>Марзалюк І. Ля вытокаў нацыянальнай тоеснасці. Гістарычны наратыў і яго ўплыў на нацыянальную свядомасць у Беларусі канца XVIII—XIX стст. // 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г. / рэдкал. : А. Д. Кароль (старш.) [і інш.]. — {{Менск (Мінск)}}: Выд. цэнтр БДУ, 2017. С. 26—28.</ref>). Па аглядзе «гісторыі ліцьвінізму», летувіскі аўтар засьцерагае чытачоў ад «радыкальных ліцьвіністаў», якіх ён зьвязвае з уладамі Расеі і характарызуе сьцьверджаньнем [[Фіна-вугорскія народы|фінска-вугорскага]] паходжаньня летувісаў, [[готы|гоцкага]] ўплыву на землі Вялікага Княства Літоўскага і штучнага канструяваньня сучаснай летувіскай мовы. Таксама аўтар сьцьвярджае, што балянс поглядаў на Вялікае Княства Літоўскае ў Беларусі падтрымліваецца ўладай [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]], адзначаючы немагчымасьць зрабіць дакладны прагноз разьвіцьця падзеяў у выпадку зьмены ўлады ў краіне<ref>Sutkus D. Litvinizmas: istorija, prielaidos, perspektyvos // Karys. Nr. 1, 2020. P. 7—9.</ref>. 8 жніўня 2021 году{{Заўвага|Глядзіце гісторыю зьменаў старонкі [[:en:Pahonia]]}} адміністрацыя [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] пад ціскам [[Летувісы|летувіскіх]] [[Шавінізм|шавіністаў]], якія зьвінавачвалі сваіх беларускіх апанэнтаў у «ліцьвінізьме» з спасылкамі на памянёныя артыкулы ў часопісе Міністэрства абароны Летувы, выдаліла артыкул пра герб [[Пагоня|Пагоню]] (створаны ў жніўні 2004 году), зь якога зрабілі перанакіраваньне на [[герб Летувы]]<ref>{{Артыкул|загаловак=Хобі для эрудытаў: абараняць «Пагоню» ў галоўнай сусветнай энцыклапедыі|мова=be|год=13 жніўня 2021|аўтар=[[Алесь Чайчыц|Чайчыц А.]]|выданьне=[[Будзьма беларусамі!]]|спасылка=https://budzma.by/news/khobi-dlya-erudyta-.html}}</ref>. 2 кастрычніка 2023 году ў [[Летувіскі Сойм|Летувіскім Сойме]] адбыўся круглы стол «Літвінізм: паходжаньне, уплыў і выклікі для беларуска-летувіскіх стасункаў», у афіцыйным анонсе якога зьмясьцілі меркаваньне старшыні Камітэту будучыні і сябра Камітэту нацыянальнай бясьпекі і абароны {{Артыкул у іншым разьдзеле|Раймундас Лапата|Раймундаса Лапаты|pl|Raimundas Lopata}}, што «''літвінізм у асноўным выяўляецца ў прэтэнзіях некаторай часткі беларускай апазыцыі на гісторыю Вільні і Літвы''», а таксама наступную заяву Лапаты: «''Летувіскія гісторыкі мусяць стаць салдатамі „нябачнага фронту“. Гэта трэба рабіць ня толькі на мясцовым, але і на міжнародным узроўні, з дапамогай гісторыкаў зь іншых краінаў, асабліва Польшчы, правядзеньнем міжнародных канфэрэнцыяў, выданьнем публікацыяў і г. д. Інакш кажучы, цалкам ізаляваць літвінісцкі ідэалягічны наратыў Беларусі з дапамогай гістарычнай навукі''»{{Заўвага|{{мова-lt|«Seimo Ateities komiteto pirmininko, Nacionalinio saugumo ir gynybos komiteto nario Raimundo Lopatos teigimu, litvinizmas iš esmės reiškiasi tam tikrų baltarusių opozicijos sluoksnių pretenzijomis į Vilnių ir Lietuvos istoriją. „Lietuvos istorikai turėtų tapti „nematomo fronto“ kariais. Tai turėtų būti daroma ne tik vietiniu, bet ir tarptautiniu mastu, pasitelkiant kitų šalių istorikus, ypač Lenkijos, rengiant tarptautines konferencijas, skelbiant publikacijas ir t.t. Kitaip tariant, visiškai izoliuojant litvinizmo ideologinį Baltarusijos pasakojimą istorijos mokslo pagalba“, — sakė R. Lopata.»|скарочана}}}}<ref>[https://www.lrs.lt/sip/portal.show?p_r=35403&p_k=1&p_t=286231&fbclid=IwAR1eXOjN2sA2GLz58ZE3-fQPrw8joKS6v3ZAsWepqv_ay-bPWq_VYqpYCFc Seime vyks diskusija „Litvinizmas: kilmė, įtaka ir iššūkiai baltarusių ir lietuvių santykiams“], Lietuvos Respublikos Seimas</ref>. На 2023 год адзначалася шырокае бытаваньне ў Летуве тэорыі летувізму (у супрацьвагу «ліцьвінізму»), якая выконвае функцыю нацыянальнага наратыву<ref>[https://nashaniva.com/330478 Трэба раз і назаўсёды спыніць разважанні пра «вяртанне Вільні» — Рудкоўскі], [[Наша Ніва]], 18 лістапада 2023 г.</ref>. === Атаясамліваньне Беларусі з Расеяй === У 2010 годзе [[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]] зьвярнулася ў Дзяржаўную камісію зь летувіскай мовы з просьбай перагледзіць афіцыйную назву Беларусі ({{мова-lt|Baltarusija|скарочана}}, ''balta'' — белы колер, ''Rusija'' — [[Расея]]). Сярод прапанаваных да разгляду варыянтаў было традыцыйнае летувіскае найменьне — ''Baltoji Rusia'' ({{мова-be|Белая Русь|скарочана}})<ref>[http://nn.by/?c=ar&i=37411 Літва адмовілася Беларусь называць Belarus], [[Наша Ніва]], 16 красавіка 2010 г.</ref>. Аднак сябры Дзяржаўнай камісіі з спасылкай на меркаваньне летувіскіх гісторыкаў адзінагалосна пастанавілі пакінуць прыняты ў часы кіраваньня [[Сталін]]а савецкі варыянт назвы Беларусі<ref>[https://web.archive.org/web/20100419122535/http://news.tut.by/167244.html В Литве Беларусь останется Baltarusija], [[TUT.BY]], 16 красавіка 2010 г.</ref>{{Заўвага|Сярод іншага, адна з асноўных сучасных летувіскіх аўтарак, якая ў рэчышчы палітыкі летувізацыі прапагандуе [[Летувіская мова|летувіскае]] паходжаньні [[Імёны ліцьвінаў|імёнаў ліцьвінаў]], доктарка філялягічных навук (2004 год) і загадніца катэдры балтыстыкі Філялягічнага факультэту [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскага ўнівэрсытэту]] (з 2015 году) Дайва Сінкевічуце ({{мова-lt|Daiva Sinkevičiūtė|скарочана}}) у сваёй ангельскамоўнай публікацыі 2020 году пасьлядоўна ўжывае датычна Беларусі ({{мова-en|Belarus|скарочана}}) састарэлы расейскі [[Каляніялізм|каляніяльны]] тэрмін {{мова-en|Byelorussia|скарочана}}, сугучны з {{мова-en|Russia|скарочана}} — [[Расея]], у тым ліку ў канструкцыі «''цяперашняя Беларусь''» — {{мова-en|«(present-day) Byelorussia»|скарочана}}<ref>Sinkevičiūtė D. Newly discovered Lithuanian compound names with first stem of Christian origin as witnesses of the intersection of pagan and Christian cultures // Onoma. Nr. 55, 2020. P. 150, 152—153, 161, 163.</ref>; такі ж самы расейскі каляніяльны тэрмін {{мова-en|Byelorussian|скарочана}}, сугучны з {{мова-en|Russian|скарочана}} — [[расейская мова]], гэтая аўтарка ўжывае датычна беларускай мовы<ref>Sinkevičiūtė D. Newly discovered Lithuanian compound names with first stem of Christian origin as witnesses of the intersection of pagan and Christian cultures // Onoma. Nr. 55, 2020. P. 158, 160—162.</ref>, у іншай сваёй публікацыі 2017 году гэтая ж аўтарка называе [[Старабеларуская мова|старабеларускую (рускую)]] мову «старой расейскай мовай» — {{мова-en|Old Russian|скарочана}}<ref>Sinkevičiūtė D. Dėl lietuvių dvikamienių asmenvardžių kamieno gerd- autentiškumo // Baltistica. T. 52, Nr. 1 (2017). P. 137, 145.</ref>}}. У красавіку 2021 году часовая палітычная падкамісія пры Дзяржаўнай камісіі па летувіскай мове зноў адмовілася зьмяняць афіцыйную [[Русіфікацыя Беларусі|расейскую]] [[Каляніялізм|каляніяльную]] назву Беларусі — на гэты раз на просьбу [[Сьвятлана Ціханоўская|Сьвятланы Ціханоўскай]], тым часам у сьнежні 2020 году гэтая ж камісія зьмяніла афіцыйную летувіскую назву [[Грузія|Грузіі]] на просьбу грузінскіх дыпляматаў<ref>[https://www.svaboda.org/a/31188034.html Літоўскія мовазнаўцы вырашылі не мяняць назву Беларусі], [[Радыё Свабода]], 5 красавіка 2021 г.</ref>. == Акадэмічныя фальсыфікацыі на карысьць летувізацыі == * Нямецка-расейскі філёляг [[Макс Фасмэр]], сябра некалькіх навуковых акадэміяў [[Нямеччына|Нямеччыны]], замежны сябра-карэспандэнт [[Акадэмія навук СССР|Акадэміі навук СССР]] і аўтар найбольшага этымалягічнага слоўніка расейскай мовы (па-расейску выйшаў з друку у 1964—1973 гадох у перакладзе і з дапаўненьнямі [[Алег Трубачоў|Алега Трубачова]]), дзеля абгрунтаваньня [[Этымалёгія|этымалёгіі]] назвы [[Літва]] зь [[Летувіская мова|летувіскай мовы]] прыводзіў сфальсыфікаваную [[Старажытнаруская мова|старажытнарускую]] форму ''Литъва'' з спасылкай на [[Аповесьць мінулых часоў]]<ref>[https://dic.academic.ru/dic.nsf/vasmer/35560/%D0%9B%D0%B8%D1%82%D0%B2%D0%B0 Литва] // Фасмер М. Р. Этимологический словарь русского языка. — М.: Прогресс, 1964—1973.</ref>. Аднак гісторык [[Валянцін Янін]] і лінгвіст [[Андрэй Залізьняк]] зьвяртаюць увагу на тое, што напраўду ў адпаведнай крыніцы — як і ў іншых старажытных рускіх крыніцах — бытуе выняткова форма ''Литва'', што фактычна зьняпраўджвае гіпотэзу пра запазычаньне [[Славянскія мовы|славянамі]] назвы Літва зь летувіскага ''Lietuvа''<ref>Янин В. Л., Зализняк А. А. Новгородские грамоты на бересте. — М., 1993. С. 245.</ref>. * Расейскі гісторык [[Уладзімер Пашута]], сябра-карэспандэнт АН СССР, у сваёй манаграфіі «Образование Литовского государства» (Масква, 1959 год) сфальсыфікаваў зьмест ліста вялікага князя [[Гедзімін]]а да манахаў-[[Францішкане|францішканаў]] Саксоніі. Калі напраўду літоўскі гаспадар ставіў умову і пажаданьне, каб прызначаныя для касьцёлаў у Вільні і Наваградку місіянэры абавязкова ведалі польскую, зэмгальскую і рускую мовы<ref>Liv-, Esth- und Curländisches Urkundenbuch nebst Regesten / Hrsg. von F. G. von Bunge. Bd. 2. — Reval, 1855. [https://books.google.by/books?id=4zoPAAAAYAAJ&pg=PA143&dq=%22Polonicum+,+Semigallicum+ac+Ruthenicum%22&hl=ru&sa=X&ved=2ahUKEwjUiLHvp-j8AhW1xQIHHYMbCk8Q6AF6BAgGEAI#v=onepage&q=%22Polonicum%20%2C%20Semigallicum%20ac%20Ruthenicum%22&f=false S. 143].</ref><ref name="Urban-2001-102">{{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|1к}} С. 102.</ref>, то Пашута — які сьцьвярджаў летувіскі характар ВКЛ — заявіў, што Гедзімін у гэтым сваім лісьце нібы казаў пра валоданьне «''летувіскай, польскай і зэмгальскай мовамі''»<ref>Пашуто В. Т. Образование Литовского государства. — М., 1959. С. 412.</ref>. * Летувіскі гісторык [[Стывэн Крыстафэр Роўэл]] у сваім творы «Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295—1345» («Уздым Літвы: паганская імпэрыя ў Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропе, 1295—1345») сьцьвярджае, нібы вялікі князь [[Гедзімін]] перадаў [[Жамойць]] сваім сынам [[Яўнут|Яўнуту]] і [[Кейстут|Кейстуту]]<ref>Rowell S. C. Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295—1345. — Cambridge, 1994. P. 280—281.</ref>. Тым часам гісторык [[Аляксандар Краўцэвіч]] зьвяртае ўвагу на тое, што Жамойць, увогуле, не ўпамінаецца ў тастамэнце Гедзіміна, бо яна яшчэ не належала да ВКЛ<ref>Краўцэвіч А. Папяровы імперыялізм, або ці была Літва ў XIV ст. «паганскай імперыяй»? Рэцэнзія: С. К. Роўэл, Уздым Літвы: Паганская імперыя ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе, 1295—1345 г.; пераклаў з англ. А. Мікус. Мінск: Медысонт, 2015. — {{nowrap|424 с.}} // Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. № 6, 2020. С. 241.</ref>. Апроч таго, Роўэл сьцьвярджае, нібы «''паводле дакумэнтаў Тэўтонскага ордэну, [[Міндоўг]] збудаваў [[Касьцёл Сьвятых Станіслава і Ўладзіслава (Вільня)|катэдру]] ў [[Вільня|Вільні]]''»<ref>Rowell S. C. Lithuania Ascending: A Pagan Empire within East-Central Europe, 1295—1345. — Cambridge, 1994. P. 71.</ref>, але не падае спасылак на адпаведныя дакумэнты<ref>Краўцэвіч А. Папяровы імперыялізм, або ці была Літва ў XIV ст. «паганскай імперыяй»? Рэцэнзія: С. К. Роўэл, Уздым Літвы: Паганская імперыя ў Цэнтральнай і Усходняй Еўропе, 1295—1345 г.; пераклаў з англ. А. Мікус. Мінск: Медысонт, 2015. — {{nowrap|424 с.}} // Гадавік Цэнтра Беларускіх Студыяў. № 6, 2020. С. 240.</ref>. == Глядзіце таксама == * [[Русіфікацыя Беларусі]] * [[Ліцьвінства]] * [[Ліцьвякі]] * [[Старалітва]] * [[Імёны ліцьвінаў]] * [[Антынарманізм]] == Заўвагі == {{Заўвагі|2}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}} * Антонаў А. [https://web.archive.org/web/20100413114803/http://www.lingvo.minsk.by/~bha/08/padr.htm Беларусь і беларусы ў літоўскіх школьных падручніках па гісторыі (1993—2000)] // [[Беларускі гістарычны агляд]]. Том 8, сшытак 1—2 (14—15), 2001. * {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}} * [[Уладзімер Арлоў (гісторык)|Арлоў У.]], [[Захар Шыбека|Шыбека З.]], [[Тымаці Снайдэр|Снайдэр Т.]] [https://web.archive.org/web/20230619165217/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/snaj1102ec.html?OpenDocument Спрэчкі за літоўска-беларускую Айчыну] // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]. № 11, 2004. * {{Літаратура/Пачаткі Вялікага княства Літоўскага (2019)}} * [[Кірыл Касьцян|Касьцян К.]], Васілевіч Г. [https://web.archive.org/web/20091221104014/http://arche.by/by/20/20/1239/ Спадчына ВКЛ вачыма беларускіх і летувіскіх гісторыкаў: поле для роўных магчымасьцяў?] // [[ARCHE Пачатак]]. № 11—12 (86—87), 2009. С. 292—303. * [[Андрэй Катлярчук|Катлярчук А.]] [https://web.archive.org/web/20110721203044/http://arche.bymedia.net/2003-2/katl203.html Чаму беларусы не апанавалі літоўскай спадчыны] // [[ARCHE Пачатак]]. № 2 (25), 2003. * [[Зьміцер Санько|Санько З.]] [https://pawet.net/ns/2020/12/%E2%84%96_12_(1475).html Замак на пяску або У лабірынце суфіксаў і канчаткаў] // [[Наша слова]]. № 12 (1475), 18 сакавіка 2020. С. 3. * [[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]] Гісторыя нашага імя: Гіст. даслед. — {{Менск (Мн.)}}: Полымя, 1995. — 96 с. — (Б-ка часопіса «[[Маладосць]]»). * [[Норман Дэвіс|Davies N.]] Litva: The Rise and Fall of the Grand Duchy of Lithuania. — Penguin Group US, 2013. — 90 p. {{ISBN|9781101630822}}. * {{Літаратура/Рэканструкцыя нацыяў}} * История Литвы / А. Эйдинтас, А. Бумблаускас, А. Кулакаускас, М. Тамошайтис. — Вильнюс: Eugrimas, 2013. — 318 с. {{ISBN|978-609-437-207-0}}. * [[Андрэй Катлярчук|Котлярчук А. С.]] Самосознание белорусов в литературных памятниках ХVІ—ХVІІІ вв. // Русь — Литва — Беларусь: Проблемы национального самосознания в историографии и культурологии. — Москва, 1997. С. 82—91. * Сталюнас Д. Идентификация, язык и алфавит литовцев в российской национальной политике 1860-х годов // Ab imperio. № 2, 2005. С. 225—254. * [[Павал Церашковіч|Терешкович П. В.]] Этническая история Беларуси XIX — начала XX в.: В контексте Центрально-Восточной Европы. — Мн.: БГУ, 2004. — 223 с. {{ISBN|985-485-004-8}}. == Вонкавыя спасылкі == * [[Аляксандар Краўцэвіч]], [http://www.svaboda.org/content/transcript/774575.html Кніга Гудавічуса — праява летувіскай гістарычнай экспансіі ў Беларусь], [[Радыё Свабода]], 8 кастрычніка 2006 г. * [[Кірыл Касьцян]], [https://news.arche.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/10360 Прозвішчы прадстаўнікоў нацыянальных меншасцяў у Летуве]{{Недаступная спасылка|date=March 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[ARCHE Пачатак]], 4 студзеня 2013 г. * Кірыл Касьцян, [https://web.archive.org/web/20220819110629/https://news.arche.by/by/page/reviews/navuka-ahliady/11635 Гісторыя ВКЛ вачыма БелТА альбо колькі словаў пра адсутнасьць нацыянальнай самапавагі], [[ARCHE Пачатак]], 8 траўня 2013 г. * [[Севярын Квяткоўскі]], [https://racyja.com/by/palityka/camu-letuva-a-ne-litva-i-camu-u-aficyjnaj-vilni-naspjavae-vjalikaja-njavykrutka/ Чаму Летува, а не Літва, і чаму ў афіцыйнай Вільні наспявае вялікая нявыкрутка], [[Беларускае Радыё Рацыя]], 22 сакавіка 2024 г. * [[Русьціс Камунтавічус|Rūstis Kamuntavičius]], [https://www.gudija.lt/single-post/lietuvizmas?fbclid=IwAR3RmVWh49y2ZLiGvvQKVERsl1xnMoLPhjgLH-YnKZWwRykS7COG9C_sMnc Lietuvizmas — kas tai yra ir kodėl mums jo reikia bijoti]{{ref-lt}} ({{мова-be|Летувізм — што гэта такое і чаму яго трэба баяцца|скарочана}}), GUDIJA.LT, 25 кастрычніка 2023 г. * Севярын Квяткоўскі, [https://nmn.media/articles/7647?fbclid=IwY2xjawFD1ylleHRuA2FlbQIxMQABHbs38tCh_7g7oNqyhJ8ttRPxZG_AVY60VaRXx-BAd-O1HyF5vM0ABi9P7A_aem_cTaqSHNJHg43mQ3uTaUl_A Шоў «Лiцвiнiзм». Цяпер і ў Летуве], «Наше Мнение», 28 сакавіка 2024 г. {{Культурная асыміляцыя}} {{Абраны артыкул}} [[Катэгорыя:Культурная асыміляцыя]] [[Катэгорыя:Летувіская мова]] [[Катэгорыя:Летувіская культура]] [[Катэгорыя:Гісторыя Летувы]] [[Катэгорыя:Летувіская палітыка]] [[Катэгорыя:Сацыяльная гісторыя Беларусі]] [[Катэгорыя:Сацыяльная гісторыя Польшчы]] [[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны]] [[Катэгорыя:Дыскрымінацыя ў Эўропе]] [[Катэгорыя:Летувіска-польскія стасункі]] [[Катэгорыя:Сфэры культурнага ўплыву]] [[Катэгорыя:Беларуская мова ў Летуве]] [[Катэгорыя:Унутраная палітыка СССР]] l8bhg842rgxxwgsnzccgw57axy2snfl 0 258991 2620806 2600510 2025-06-19T17:40:29Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620806 wikitext text/x-wiki {{Пісьменьніца | Імя=Ганна Алімпія Мастоўская | Арыгінал імя=польск. Anna Olimpia Mostowska | Імя пры нараджэньні=Anna Barbara Olimpia Radziwiłł / Ганна Барбара Алімпія Радзівіл | Род=Радзівілы | Жанр=Готыка | Дэбют=1806 | Значныя творы=«Мае забавы» («польск.: Moje rozrywki», 1806) }} '''Гáнна Алíмпія Мастóўская''' ({{Мова-pl|Anna Olimpia Mostowska}}; часам ''Ганна Мастоўская-Радзівіл'', з роду [[Радзівілы|Радзівілаў]]; {{каля}} 1762, [[Нясьвіж]], [[Вялікае Княства Літоўскае]], [[Рэч Паспалітая]] — 1833, [[Заслаўе]], [[Менскі павет]], [[Менская губэрня]], [[Расейская імпэрыя]]) — [[Беларусы|беларуская]] [[польскамоўная]] [[пісьменьніца]], якая пісала ў жанрах [[готыкі]] і [[фэнтэзі]]<ref><small>Ірына Бурдзялёва Традыцыі гатычнага рамана ў творчасці Г. Мастоўскай і Я. Баршчэўскага. — С. 2.</small></ref>. [[Графіня]]. == Жыцьцяпіс == Ганна Барбара Алімпія Радзівіл нарадзілася каля 1762 году ў сям’і [[Падкаморы|падкаморыя]] літоўскага, генэрал-лейтэнанта і [[Маршалак дворны літоўскі|маршалка]] [[Трыбунал ВКЛ|Трыбуналу ВКЛ]] [[Станіслаў Радзівіл|Станіслава Радзівіла]] (з чаго можна меркаваць, што месца яе нараджэньня — [[Нясьвіж]]). Яе маці, Караліна паходзіла з роду [[Пацеі|Пацеяў]], з сям’і [[Троцкія ваяводы|троцкага ваяводы]]<ref><small>Barbara Czwórnóg – Jadczak: Anna Mostowska – polska twórczyni powieści grozy, OWD „Express Press”, Lublin 2015.</small></ref>. У 17 гадоў была выдадзеная замуж за старэйшага за яе на два гады менскага старосту [[Аўгуст Дамінік Пшазьдзецкі|Аўгуста Дамініка Пшазьдзецкага]], род якога нядаўна авалодаў у спадчыну [[Заслаўе|Заслаўем]] пад Менскам, дзе яны і пачалі жыць. Ад шлюбу нарадзіўся [[сын]] Міхал. Але праз чатыры гады Дамінік памёр, і Ганна каля 1787 году абралася другім шлюбам з [[Кашталян|кашталянам]] Тадэвушам Мастоўскім, будучым палітычным дзеячом [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовага Сойму]] і Касьцюшкаўскай інсурэкцыі, міністрам унутраных справаў [[Княства Варшаўскае|Княства Варшаўскага]]. Тадэвуш Мастоўскі і звабіў яе да літаратурнай дзейнасьці. Сам ён ад 1790 году, разам з паэтам [[Юрсын Нямцэвіч|Юрсынам Нямцэвічам]], выдаваў «Gazeta Narodowa i Obca» (бел.: ''Газэта айчынная і замежная''). Пасьля перамогі [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкай канфэдэрацыі]] выхад газэты быў спынены ў 1792 годзе. Тадэвуш разам з жонкай падаўся ў [[Эміграцыя|эміграцыю]] ([[Дрэздэн|Дрэзда]], [[Швайцарыя]], [[Францыя]])<ref><small>Грушэцкі А. Зданні для бясстрашнай Ганны. Загадкавая дама-пісьменніца з роду Радзівілаў // Літаратура і мастацтва, 10 березня 2017. — Вып. 4913. — № 10. — С. 10.</small></ref>. Па вяртаньні з эміграцыі [[Тадэвуш Мастоўскі]] трапіў у зьняволеньне: расейскія ўлады абвінавацілі яго ў падтрымцы францускіх рэвалюцыянэраў. Намаганьнямі жонкі і сваякоў ён быў вызвалены, але вымушаны быў падаць асабістую дэклярацыю на вернападданьніцтва расейскаму [[Царызм|царызму]]. Аднак гэта не перашкодзіла яму прыняць удзел у [[Інсурэкцыя 1794|інсурэкцыі 1794]] году на баку [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]], за што быў этапаваны ў [[Пецярбург]] і пасаджаны ў [[Казэмат|казэматы]]. Намаганьнямі жонкі ізноў быў вызвалены. Канчаткова вярнуўся ў Польшчу ў 1802 годзе, дзе яны разьвяліся<ref><small>Грушэцкі А. Зданні для бясстрашнай Ганны. Загадкавая дама-пісьменніца з роду Радзівілаў // Літаратура і мастацтва, 10 березня 2017. — Вып. 4913. — № 10. — С. 10.</small></ref>. Ганна Барбара пераехала на радзіму першага мужа — у [[Заслаўе]], дзе і памерла на схіле 1833 году<ref><small>Dorota Vincůrková - Tradycja egzemplów w powieści „Matylda i Daniło” Anny Mostowskiej, "Pamiętnik Literacki" 2020, z. 1.</small></ref>. == Творчасьць == Актыўная літаратурная дзейнасьць другога мужа Тадэвуша Мастоўскага падштурхнула і яе адзначыцца на літаратарскай ніве<ref><small>Dorota Vincůrková - Tradycja egzemplów w powieści „Matylda i Daniło” Anny Mostowskiej, "Pamiętnik Literacki" 2020, z. 1.</small></ref>. У 1806 годзе ў [[Вільня|Вільні]] выйшаў найпершы яе буйны кніжны збор пад агульным загалоўкам «Мае забавы» («Moje rozrywki», 1806), куды ўвайшлі (на [[Польская мова|польскай мове]]) шэраг [[Аповесьць|аповесьцяў]], напоўненых таямнічымі прыгодамі «Не заўсёды так робіцца, як гаворыцца», «Замак Канецпольскіх» «Матыльда і Даніла» ды іншыя<ref><small>Язэп Янушкевіч Папярэдніца Баршчэўскага і Караткевіча // Дзеяслоў, 12/2013, https://web.archive.org/web/20220904171845/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/radz2302ec.html</small></ref>. Таксама ёй належаць выдадзеныя ў 1806—1807 гадах у [[Вільня|Вільні]] «Статуя і Салямандра», «Астольда, князёўна з роду Палямона, першага літоўскага князя», «Здань у Малым Замку»<ref><small>Язэп Янушкевіч Папярэдніца Баршчэўскага і Караткевіча // Дзеяслоў, 12/2013, https://web.archive.org/web/20220904171845/http://dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/radz2302ec.html</small></ref>. == Творы == • 1806: Moje rozrywki tom I Strach w Zameczku; Posąg i Salamandra; tom II Matylda i Daniło; Cudowny szafir; tom III Zamek Koniecpolskich; Nie zawsze tak się czyni, jak się mówi. • 1807: Astolda • 1809: Zabawki w spoczynku po trudach • 1809: Pokuta • 1809: Historya filozoficzna Adyla • 1809: Sen wróżebny • 1809: Miłość i Psyche • 1809: Lewita z Efraim • 2014: Powieści, listy (сучаснае выданьне твораў Ганны Мастоўскай пад рэдакцыяй Монікі Ўрбанскай). == Літаратура == ==== На беларускай мове ==== * [[Мікола Хаўстовіч]] / Ганна Мастоўская. Не заўсёды так робіцца, як гаворыцца / Пераклад і каментар // Працы кафедры гісторыі беларускае літаратуры Белдзяржуніверсітэта: Навуковы зборнік, выпуск дзевяты. Мн., 2008. С. 169–196. * Бурдзялёва І. Традыцыі гатычнага рамана ў творчасці Г. Мастоўскай і Я. Баршчэўскага // Вестник МГЛУ. Сер. 1, Филология. – 2009. – № 2 (32). – С. 179–187. * Грушэцкі А. Зданні для бясстрашнай Ганны. Загадкавая дама-пісьменніца з роду Радзівілаў: газета. — Мн.: СПБ, РВУ «Звязда», 10 сакавіка 2017. — В. 4913. — № 10. — С. 10. Архівавана з першакрыніцы 30 красавіка 2017. * Янушкевіч А. Ганна Мастоўская-Радзівіл // Дзеяслоў: часопіс. — 2013. — № 12. ==== На польскай мове ==== * Mostowskа, Annа Olimpіа z Xiąząt Radziwiłłow. Astolda, xięzniczka z krwi Palemona, pierwszego xiązęcia litewskiego, czyli Nieszczęśliwe skutki namiętnosci. Powiesc oryginalna z historyi litewskiey / Annа Olimpiа z Xiąząt Radziwiłłow Hrabinіа Mostowskа. — Wilnо, 1807. — T. 1. — 225 s. * Mostowskа, Annа Olimpiа z Xiąząt Radziwiłłow. Matylda i Daniło / Annа Olimpiа z Xiąząt Radziwiłłow Hrabinіа Mostowskа // Moie Rozrywkі. — T. 1.— Wilnо, 1806. — S. 5—54. == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мастоўская, Ганна Алімпія}} [[Катэгорыя:Беларускія пісьменьнікі і пісьменьніцы]] [[Катэгорыя:Беларускія літаратаркі]] [[Катэгорыя:Беларускія польскамоўныя пісьменьнікі]] [[Катэгорыя:Фэнтэзі]] [[Катэгорыя:Радзівілы]] 2m84hfjbk3jm8jmx2043f3ry4qniose 0 262861 2620881 2357124 2025-06-20T08:41:52Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620881 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт |Назва = Лаўрас-ду-Сул |Код мовы назвы краіны = pt |Краіна = Бразылія |Назва ў родным склоне = Лаўрас-ду-Сулу |Від адміністрацыйнай адзінкі 1 = Штат |Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Рыю-Грандзі-ду-Сул]] |Шырата паўшар’е = паўднёвае |Шырата градусаў = 30 |Шырата хвілінаў = 48 |Шырата сэкундаў = 46 |Даўгата паўшар’е = заходняе |Даўгата градусаў = 53 |Даўгата хвілінаў = 53 |Даўгата сэкундаў = 42 }} '''Ла́ўрас-ду-Сул''' ({{мова-pt|Lavras do Sul}}) — горад у [[Бразылія|Бразыліі]], які месьціцца ў штаце [[Рыю-Грандзі-ду-Сул]]. Паводле зьвестак на 2020 год насельніцтва гораду складала блізу 7,4 тысяч чалавек<ref>[https://cidades.ibge.gov.br/brasil/rs/lavras-do-sul/panorama «Instituto Brasileiro de Geografia e Estatística»].</ref>. Места стаіць на абодвух берагах ракі [[Камакуан (рака)|Камакуан]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20230110090427/https://www.lavrasdosul.rs.gov.br/ Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Лаўрас-ду-Сул| ]] no4d7vsiyatgcyyoepcmsf65gyq7kpa 0 268197 2620851 2462492 2025-06-20T01:24:23Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620851 wikitext text/x-wiki {{Хакеіст |Імя = Дэніс Мальгін |Клюб = [[Лаянз Цюрых]] |Выступаў = {{Просты сьпіс| * [[Лаянз Цюрых]] * [[Флорыда Пантэрз]] * [[Спрынгфілд Тандэрбэрдс]] * [[Таронта Мэйпл Ліфс]] * [[Каларада Эвэланш]] }} |Пачатак кар’еры = 2013 |Драфт НХЛ = 102 |Год драфту = 2015 |Клюб драфту = [[Флорыда Пантэрз]] }} '''Дэ́ніс Ма́льгін''' ({{мова-de|Denis Malgin}}; {{Н}} 18 студзеня 1997 году) — швайцарскі хакеіст, цэнтральны нападнік клюбу «[[Лаянз Цюрых]]». Мае расейскае паходжаньне, бо ягоныя бацькі паходзяць з [[Расея|Расеі]]. == Кар’ера == Запачаткаваў кар’еру ў складзе клюбу «[[Лаянз Цюрых]]» у сэзоне 2014—2015 гадоў<ref>[http://thehockeywriters.com/does-prospect-denis-malgin-have-nhl-potential/ «Does Denis Malgin have NHL potential?»]. The Hockey Writers.</ref>. Ужо ў 2015 годзе на [[драфт НХЛ|драфце НХЛ]] быў абраны ў 4-м раўндзе пад агульным 102 нумарам клюбам «[[Флорыда Пантэрз]]». Тым ня менш, дамову з амэрыканскім клюбам Мальгін склаў толькі праз год 25 ліпеня 2016 году<ref>[https://www.nhl.com/panthers/news/panthers-sign-forward-denis-malgin-to-entry-level-contract/c-890111 «Panthers Sign Forward Denis Malgin to Entry-Level Contract»]. NHL.</ref>. Паводле пагадненьне супраца прадугледжвала тры гады. Дэбют прыпаў на першы матч «пантэраў» 13 кастрычніка супраць «[[Нью-Джэрзі Дэвілз]]»<ref>Richards, George. [https://www.miamiherald.com/sports/nhl/florida-panthers/article108150762.html «Bittersweet Sixteen: Barkov honors Fernandez, leads Panthers to win with OT goal»]. Miami Herald.</ref>. Першы асыстэнцкі пункт зарабіў праз два дні ў сустрэчы з «[[Дэтройт Рэд Ўінгс]]»<ref>[http://www.lacote.ch/articles/sports/hockey-sur-glace/nhl-premier-assist-de-denis-malgin-avec-les-florida-panthers-590368 «NHL: premier assist de Denis Malgin avec les Florida Panthers»]. Lacote.</ref>. Першага ж голу давялося чакаць да 2 лістапада, калі кідку нападніка ня даў рады брамнік «[[Бостан Бруінз]]» [[Тука Раск]]<ref>Poupart, Alain (2.11.2016). [https://www.nhl.com/news/tuukka-rask-boston-bruins-hold-off-florida-panthers/c-283319754 «Tuukka Rask makes 33 saves in Bruins win»]. NHL.</ref>. Мальгін скончыў першы сэзон у НХЛ з 10 пунктамі у 47 гульнях. Акрамя таго, цягам сэзону швайцарац абараняў колеры фарм-клюбу «[[Спрынгфілд Тандэрбэрдс]]». Наступным сэзонам хакеіст згуляў за флорыдзкую каманду крыху больш, а ў лютым 2020 году быў абменены на [[Мэйсан Марчмэнт|Мэйсана Марчмэнта]] ў «[[Таронта Мэйпл Ліфс]]»<ref>[https://www.tsn.ca/toronto-leafs-acquire-denis-malgin-from-florida-panthers-for-mason-marchment-1.1445200 «Maple Leafs acquire Denis Malgin from Panthers for Marchment»]. The Sports Network.</ref>. За часам [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі каранавіруса]] і прыпыненьня гульняў НХЛ гулец накіраваўся дадому, дзе некаторы час абараняў колеры «[[Лязана (хакейны клюб)|Лязаны]]». 6 верасьня 2021 году як вольны агент Мальгін павярнуўся ў «Лаянз Цюрых», склаўшы 4-гадовы кантракт<ref>[https://www.swisshockeynews.ch/index.php/shn/11-swiss-ice-hockey/nla/25246-denis-malgin-returns-to-the-zsc-lions «Denis Malgin returns to the ZSC Lions»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Swiss Hockey News.</ref>. Аднак, улетку 2022 году гулец зноў далучыўся да «Таронта Мэйпл Ліфс», склаўшы аднагадовую дамову на 750 тысяч даляраў. Напрыканцы год быў абменены ў «[[Каларада Эвэланш]]»<ref>[https://www.nhl.com/avalanche/news/avalanche-acquires-denis-malgin-from-toronto/c-338967828 «Avalanche acquires Denis Malgin from Toronto»]. Colorado Avalanche.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Eliteprospects}} * {{NHL}} * {{Hockeydb}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мальгін, Дэніс}} [[Катэгорыя:Швайцарскія хакеісты]] [[Катэгорыя:Хакеісты зборнай Швайцарыі]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Лаянз Цюрых»]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Флорыда Пантэрз»]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Спрынгфілд Тандэрбэрдс»]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Таронта Мэйпл Ліфс»]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Лязана»]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Каларада Эвэланш»]] k7c8eiuojkmqbtm0e9uu8p4m5fnjd61 0 268357 2620850 2396020 2025-06-20T00:20:49Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620850 wikitext text/x-wiki {{Хакеіст |Імя = Домінік Цвэргер |Клюб = [[Амбры-Піёта (хакейны клюб)|Амбры-Піёта]] |Выступаў = |Пачатак кар’еры = 2017 |Драфт НХЛ = |Год драфту = |Клюб драфту = }} '''До́мінік Цвэ́ргер''' ({{мова-de|Dominic Zwerger}}; {{Н}} 16 ліпеня 1996 году) — аўстрыйскі хакеіст, левы скрайні нападнік швайцарскага клюбу «[[Амбры-Піёта (хакейны клюб)|Амбры-Піёта]]». == Кар’ера == Гулец выступаў у моладзевых клюбах Аўстрыі і Швайцарыі да таго, калі зьехаў у Паўночную Амэрыку. За акіянам выступаў за розныя клюбы моладзевай [[Заходняя хакейная ліга|Заходняй хакейнай лігі]]. Вярнуўся ў Эўропу ў 2017 годзе, калі склаў дамову з швайцарскім клюбам «[[Амбры-Піёта (хакейны клюб)|Амбры-Піёта]]». У першыя ж два сэзоны займеў добрую статыстыку, але пазьней крыху пагоршыў свае выступы. У 2018 годзе аўстрыец быў названы найлепшым маладых гульцом швайцарскае [[Нацыянальная ліга чэмпіянату Швайцарыі па хакеі|Нацыянальнае лігі]], а таксама быў абраны найлепшым хакеістам Аўстрыі паводле апытанкі сярод журналістаў і трэнэраў<ref>[https://swisshockeynews.ch/index.php/de/shn/31-international/europe/icehl/14451-dominic-zwerger-ist-oesterreichs-spieler-des-jahres «Dominic Zwerger ist Österreichs Spieler des Jahres»]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}. Swiss Hockey News.</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * {{Eliteprospects}} * {{Hockeydb}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Цвэргер, Домінік}} [[Катэгорыя:Аўстрыйскія хакеісты]] [[Катэгорыя:Хакеісты зборнай Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Хакеісты клюбу «Амбры-Піёта»]] nk87ynnwql79iddko334h2oqz0t1taz 0 270809 2620855 2620748 2025-06-20T03:10:57Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620855 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1840 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Сабадаш, Курэнь, Аўдзеенка, Прышчэп, Бурак, Кананок, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары папросту вярнулі людзей туды, адуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы. Магчыма, за выключэньнем Людзьвінопаля, але пераважна да Валокаў і Малішава.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1924-26 гг.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] on1sd25k38xxiwj0wiablxldsmbw4wv 2620857 2620855 2025-06-20T03:17:04Z Дамінік 64057 2620857 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Сабадаш, Курэнь, Аўдзеенка, Прышчэп, Бурак, Кананок, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары папросту вярнулі людзей туды, адуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы. Магчыма, за выключэньнем Людзьвінопаля, але пераважна да Валокаў і Малішава.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1924-26 гг.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 9wod7zss1ikvqlrh7zuln4n4n8bqp0w 2620858 2620857 2025-06-20T03:24:44Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620858 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Сабадаш, Курэнь, Аўдзеенка, Прышчэп, Бурак, Кананок, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары папросту вярнулі людзей туды, адуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы. Магчыма, за выключэньнем Людзьвінопаля, але пераважна да Валокаў і Малішава.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1924-26 гг.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] jii6fuek921csuo7ek686d7wfctbabu 2620859 2620858 2025-06-20T03:55:09Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620859 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Сабадаш, Курэнь, Аўдзеенка, Прышчэп, Бурак, Кананок, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары вярнулі людзей туды, адуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы. Пераважна да Валокаў і Малішава.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1924-26 гг.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] ek94xzxtf4t6y5l4p6b5obw0vlsijrv 2620861 2620859 2025-06-20T04:45:32Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620861 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Аўдзеенка, Бурак, Кананок, Курэнь, Прышчэп, Сабадаш, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары пераважна вярталі людзей туды, адкуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы: Кананкоў у Людзьвінопаль і Валокі, Прымакоў у Стралічаў, Сушчанкаў у Малішаў і Людзьвінопаль, Шарыя ў Стралічаў, Харошку ў Дворышча, Курэняў у Малішаў і Валокі, Сабадаша ў Валокі, Буракоў у Дворышча і Людзьвінопаль.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1924-26 гг.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 4m53wun969fjs73ff6nwuxoi1gl6ay5 2620863 2620861 2025-06-20T04:51:23Z Дамінік 64057 /* Найноўшы час */ 2620863 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Аўдзеенка, Бурак, Кананок, Курэнь, Прышчэп, Сабадаш, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары пераважна вярталі людзей туды, адкуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы: Кананкоў у Людзьвінопаль і Валокі, Прымакоў у Стралічаў, Сушчанкаў у Малішаў і Людзьвінопаль, Шарыя ў Стралічаў, Харошку ў Дворышча, Курэняў у Малішаў і Валокі, Сабадаша ў Валокі, Буракоў у Дворышча і Людзьвінопаль.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1926 г.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] n9nk11xd9qd3qymw27oyebm6beuuj60 2620864 2620863 2025-06-20T04:57:20Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620864 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Аўдзеенка, Бурак, Кананок, Курэнь, Прышчэп, Сабадаш, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары пераважна вярталі людзей туды, адкуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы: Кананкоў у Людзьвінопаль і Валокі, Прымакоў у Стралічаў, Сушчанкаў у Малішаў і Людзьвінопаль, Шарыя ў Стралічаў, Харошку ў Дворышча, Курэняў у Малішаў і Валокі, Сабадаша ў Валокі, Барана ў Людзьввінопаль, Буракоў у Дворышча і Людзьвінопаль.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1926 г.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] c6mcbp7y38j63r6zv83wekn78dzni5z 2620865 2620864 2025-06-20T04:58:25Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620865 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Берасьцечка |Статус = вёска |Назва ў родным склоне = Берасьцечка |Лацінка = Bieraściečka |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = перад 1834 годам |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = варыянты: Берастэчка, Берасьцечак; Рацлавіца альбо Раславіца |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = 0 |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 50 |Шырата сэкундаў = 40 |Даўгата градусаў = 30 |Даўгата хвілінаў = 01 |Даўгата сэкундаў = 14 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьверху |Водступ подпісу на мапе = 2.3 |Commons = |Сайт = }} '''Берасьце́чка''' (Берастэчка, Берасьце́чак)<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіла у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. == Назва == Па аналёгіі з [[тапонім]]ам [[Берасьце]] назва паселішча Берасьцечка слушна выводзіць ад слова [[Бераст|бе́раст]] (бе́расьць), якое азначае расьліну<ref> Жураўскі А. Старадаўнія назвы гарадоў Беларусі // Навіны Беларускай акадэміі. № 31 (660), 14 жніўня 1992. С. 3—5</ref> зь сямейства вязавых (ільмавых). Падобныя назвы маглі паходзць таксама ад слова бяроста — 'бярозавая кара'<ref>Краткий топонимический словарь Белоруссии / В.А. Жучкевич. — Мн.: Изд-во БГУ, 1974. С. 36</ref>. У такой раўніннай мясьціне ў мінулым, напэўна, расьлі гаі зь лісьцявых дрэваў. Нездарма ж непадалёку паўстала вядомае яшчэ з 1512 году сяло [[Лісьцьвін]]. Магчыма, самое наданьне назвы гэтаму, адносна позьняму паселішчу на ўскрайку [[Хвойнікі|Хвойніцкіх]] добраў, памежнаму з угодзьдзямі [[Рудакоў|Рудакоўскага]] маёнтку паноў [[Аскеркі|Аскеркаў]], абумоўлена было воляй [[Караль Прозар|Караля Прозара]]. Патрыёт [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] цяжка перажываў страту Айчызнай непадлегласьці, дзеля чаго называў свае новыя фальваркі ў гонар вялікіх перамог і гераічных супрацьстаянняў як з айчыннай, так і сусьветнай гісторыі – [[Тэрмапільская бітва|Тэрмапілы]], [[Марытон|Маратон]], [[Аркадзія (зьніклае паселішча)|Аркадзія]] (акрамя ўсяго, – краіна мірных і шчасьлівых пастухоў) ды інш. Перамога пад валынскім [[Берастэчка]]м войскаў караля [[Ян Казімер|Яна Казімера]] над казакамі гетмана [[Багдан Хмяльніцкі|Багдана Хмяльніцкага]] ўлетку 1649 году ці не натхніла абознага да чарговай мэмарыялізацыі? Урэшце, К. Прозар ініцыяваў перайменаваньне Берасьцечка ў [[Бітва пад Рацлавіцамі|Рацлавіцы]] (Рацлавіцу/Раславіцу)<ref>Dubiecki M. Karol Prozor, oboźny W. W. Ks. Litewskiego. Przyczynek do dzieów powstania Kościuszkowskiego. Monografia / M. Dubiecki. — Kraków, 1897. S. 314</ref> на памяць слаўнай перамогі паўстанцаў [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвуша Касьцюшкі]] ў красавіку 1794 году. Пэўны час абедзьве назвы ў штодзённым ужытку суіснавалі, хоць на мапах усяго XIX і пачатку XX ст. Берасьцечка не пазначанае. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.]] Найранейшая згадка пра вёску Раславіца ёсьць у сялянскай рэвізіі 1834 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 342. А. 332-340</ref>. Што да Берасьцечка, дык у мэтрычных кнігах [[Астрагляды|Астраглядавіцкага]] касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі яно называнае, пачынаючы з 12 чэрвеня 1835 году<ref>НГАБ. Ф. 937. Воп. 4. Спр. 134. А. 4 (сяляне Чарнякі, Кананок); надалей: 1840 г., да прыкладу, Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 1. А. 101адв. Спр. 3. А. 4, 61адв.-62, 66, 82адв.</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Стралічаўскі. У складзе апошняга — вёска Раславіца з 8 дварамі. Прозьвішчы жыхароў — Аўдзеенка, Бурак, Кананок, Курэнь, Прышчэп, Сабадаш, Сушчанка<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 25адв.-27</ref>. Людзі з такімі самымі прозьвішчамі, згодна з касьцёльнымі запісамі, жылі і ў Берасьцечку, а нябожчыкаў сваіх хавалі на могілках вёскі Валокі. Раславіца паказана на вайскова-тапаграфічнай мапе Менскай губэрні 1846 году, складзенай па здымцы генэрал-маёра А. К. Фіцінгофа. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Фальварак і вёска Раславіца (Берасьцечка) з 9 дварамі на мапе Ф. Ф. Шубэрта. Другая палова XIX ст.]] У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 16 жыхароў мужчынскага і 14 жаночага полу вёскі Берасьцечак былі парафіянамі касьцёлу ў Астраглядах<ref>Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382</ref>. У рэвізіі 1858 году засьведчана, што ўсе сяляне з Раславіцы былі пераведзеныя{{заўвага|Гэта зроблена напярэдадні рэформаў. Прозары пераважна вярталі людзей туды, адкуль перасялілі пры заснаваньні Берасьцечка/Раславіцы: Кананкоў у Людзьвінопаль і Валокі, Прымакоў у Стралічаў, Сушчанкаў у Малішаў і Людзьвінопаль, Шарыя ў Стралічаў, Харошку ў Дворышча, Курэняў у Малішаў і Валокі, Сабадаша ў Валокі, Барана ў Людзьвінопаль, Буракоў у Дворышча і Людзьвінопаль.}} да вёсак [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], [[Малішаў (Хвойніцкі раён)|Малішаў]], [[Людзьвін|Людзьвінопаль]], [[Стралічаў]] і [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|Дворышча]]<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 1151. А. 1096адв.-1099</ref>. У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Менская губэрня)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]]. Паводле матэрыялаў Хвойніцкага рВернаённага краязнаўчага музэя, сабраных яго заснавальнікам і першым дырэктарам Аляксандрам Зелянкоўскім (1921 — 1997){{заўвага|Пра А. М. Зелянкоўскага гл.: <ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/zeljankowski/0-198 Клаўдзія Босак. Нязгасны прамень святла]</ref>}}, у 1869 годзе былі складзеныя выкупныя акты на ўчасткі зямлі, якімі карысталіся былыя вольныя людзі другога разраду{{заўвага|Да вольных людзей указам расейскага імпэратара Мікалая I ад 01. 08. 1857 г. былі залічаныя аднадворцы, якія жылі на панскіх землях. Другі разрад азначаў, што сваёй зямлі яны пазбавіліся яшчэ да таго часу.}} аколіцы Раславіца усяго 10 гаспадароў. Адзін зь іх, напрыклад, Станіслаў Куліцкі жадаў выкупіць 28 дзесяцін. На пачатак 1870 году маецца зьвестка пра засьценак Берасьцечка на землях Хвойніцкага маёнтку паноў Прозараў, у якім жылі 27 аднадворцаў{{заўвага|А. М. Зелянкоўскі на 26 сакавіка 1868 г. паведаміў пра 27 аднадворцаў, але не Берасьцечка, а Раславіцы.}}, парафіяне Астраглядаўскага касьцёлу, прыпісаныя да воласьці<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69</ref>. У касьцёльных кнігах за 1876 год паселішча называнае як Раславіцай, гэтак і Берасьцечкам. У абодвух выпадках жыхары-мужчыны — Куліцкія, Шацілы{{заўвага|Людзі з гэткімі прозьвішчамі ў дарэформавыя часы жылі ў засьценку, аднайменным з суседняй вёскай [[Высокае (Хвойніцкі раён)|Высокае]], што месьцілася на землях паноў Ракіцкіх, а пазьней Аскеркаў.. Аднак, надалей той засьценак ужо ня згадваўся, але неяк зьявіўся засьценак Берасьцечка, неафіцыйна тутэйшымі жыхарамі называны таксама Ра''с''лавіцай. Чаму так, а не славутай Ра''ц''лавіцай (Рацлавіцамі) у свой час патлумачыў Чэслаў Пяткевіч<ref>Pietkiewicz Cz. Chojniki // Ziemia: Ilustrowany miesięznik krajoznawczy. – Warszawa, 1927. T. 12. № 1-24. S. 251</ref><ref>[http://hojniki.ucoz.ru/index/vjoski_gehta_ljudzi/0-59 С. Бельскі. Вёскі — гэта людзі...]</ref>.}}, іхныя жонкі — з Шацілаў, Вайцяхоўскіх, Цішкевічаў<ref>НГАБ. Ф. 1115. Воп. 1. Спр. 42. А. 142адв.-145адв., 148адв., 151адв.</ref>. [[File:Зьвестка пра фальваркі. Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.jpg|значак|Зьвестка пра фальваркі Рацлавіца і Берасьцечка ў 1887 г.]] У 1887 годзе, калі абцяжараны даўгамі маёнтак Хвойнікі Канстанціна Прозара быў прададзены расейскім купцам з Арлоўскай губэрні, [[Карачаў|карачаўскаму]] Міхаілу Аўраамаву і [[Трубчэўск|трубчэўскаму]] Гаўрылу Курындзіну, па дамоленасьці бакоў, на грунтах фальварку Рацлавіца створаны і фальварак Берасьцечка{{заўвага|Знайшлі гэткі спосаб разьвязаньня праблемы, пакупнікоў бо — двое.}}<ref>Выпись из крепостной Минского Нотариального Архива. Книга по Речицкому уезду за 1887 год. № 18. С. 87 – 98. № 15</ref>. Паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», перапіс 1897 году засьведчыў наяўнасьць у Берасьцечку 18 двароў з 126 жыхарамі<ref name="fn1">{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 433</ref>. Але даведнік 1909 году паведамляе, што ў аколіцы Берасьцечка Хвойніцкай воласьці налічвалася 14 двароў і 43 жыхары. Сказана таксама пра аднадворны хутар (фальварак?) Раславіца з 32 жыхарамі<ref> Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 9, 172</ref>{{заўвага|Напэўна, частка сямей перамясьцілася ў [[Аколіца Лісьцьвін|аколіцу Лісьцьвін]], у якой менавіта ў гэты час назіраўся значны прырост двароў і людзей.}}. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Берасьцечка ў складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Згодна з дакумэнтам «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Берасьцечку працавала польская школа першай ступені адпаведна з 16 і з 34 вучнямі<ref>Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці (далей: ДАГВ). Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19</ref>. На 1925/26 навучальны год у вёсцы працягвала дзейнічаць 3-х класная школа I ступені<ref>ДАГВ. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 119. А. 344адв.</ref>. У чэрвені-ліпені 1926 году мясцовы настаўнік Фідэльскі абвінавачваўся ў рэгілійнай прапагадзе, то бо выразаў драўляныя настольныя крыжы, меншыя крыжыкі і іконкі, прапаноўваў верным школьнае памяшканьне для маёвых набажэнстваў, за што быў звольнены<ref name="fn2">Андрей Лебедев, Виктор Пичуков, кс. Славомир Лясковски. Костёл на Гомельщине (20 – 30-е годы XX в.). – Варшава– Люблин– Гомель: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, 2009. C. 135 – 137, 269 – 270, 340</ref>. [[Файл:Губарэвічы і Стралічаў на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Берасьцечка з 39 дварамі на мапе [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|РККА]] 1926 г.]] Ад 8 сьнежня 1926 году Берасьцечка — у складзе Паселіцкага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]] [[БССР]]. У запісцы пад назвай «Сведения о польских населённых пунктах Гомельского округа», пазначанай 1929 годам, паведамляецца, што ў названай аколіцы было 38 двароў, 189 жыхароў, 96 % зь якіх складалі каталіцкія альбо «польскія» сем’і. Згодна з «Арыентыровачным плянам калектывізацыі польскіх вёсак на Гомельшчыне 1929/1930 году», у Берастэчку{{заўвага|Так запісанана ў арыгінале дакумэнту.}} меркавалася арганізаваць калгас, машыннае, малочнае і жывёлагадоўчае таварыствы<ref>Пичуков В. П., Старовойтов М. И. Гомельщина многонациональная (20 — 30 е гг. XX в.). Выпуск I. — Гомель, 1999. С. 213, 214</ref>. Тады ж бальшавіцкія ўлады ўзмацнілі барацьбу зь вернікамі. Паводле старшыні антыкаталіцкай секцыі Гомельскай акругі Мінейкі, у Берастэчку, як і ў Храпкаве, існаваў падпольны сход{{заўвага|Па гэтай справе яшчэ і ў 1956 годзе сьледчы УКДБ па Гомельскай вобласьці дапытваў жыхара Берасьцечка Нарцыза Куліцкага, 1884 г. н., хоць тады ўжо вялося пра «сборища верующих католиков в м. Хойники»<ref name="fn2"/>.}}, удзельнікі якога выступалі супраць калектывізацыі<ref name="fn2"/>. У 1931 годзе быў створаны калгас імя [[Пётар Войкаў|Пятра Войкава]], працавала кузьня. З 20 лютага 1938 году Берасьцечка — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры. У гады Вялікай Айчыннай вайны 20 жыхароў вёскі Берасьцечак загінулі і прапалі бязь вестак на франтах<ref>Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна.– Мінск: БЭ, 1993. С. 256</ref>. З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў Берасьцечку налічваўся 151 жыхар; у складзе калгасу «Сьвітаньне» з цэнтральнай сядзібай у вёсцы Паселічы<ref name="fn1"/>. У 2018 годзе вёска скасавана<ref>[http://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D918g0092493&p1=1 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 15 ноября 2018 г. № 33 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Хойникского района]{{Недаступная спасылка}}</ref>. == Насельніцтва == * 2004 год — 3 двары, 5 жыхароў * 2009 год — 3 жыхары == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} == Літаратура == * {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} {{Паселіцкі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] h5fnol97ekszv9lngocvpjt4idnskdi 0 277432 2620860 2620690 2025-06-20T04:12:52Z Дамінік 64057 2620860 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 47jqsyg4kbb8r3v7wa9xhtjrz8v8a2v 2620901 2620860 2025-06-20T10:10:29Z Дамінік 64057 2620901 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] bjec3i9xkznzk7lrsr2jv10eoy2ykrz 2620902 2620901 2025-06-20T10:13:40Z Дамінік 64057 /* Найноўшы час */ 2620902 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 8tsk4w8sbva8t3zkhbssg09ii4113xo 2620906 2620902 2025-06-20T10:45:39Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620906 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. У мэтрычных кнігах Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У абсалютнай бальшыні выпадкаў ужывалася менавіта гэтая назва. Што праўда, ад 1830 г. сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.</ref>.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, да прыкладу, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. [[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 31nu9yueft9bczgxb64lcynk8ijwztc 2620908 2620906 2025-06-20T10:47:21Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620908 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. У мэтрычных кнігах Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У абсалютнай бальшыні выпадкаў ужывалася менавіта гэтая назва. Што праўда, ад 1830 г. сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.</ref>.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, да прыкладу, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]][[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|зьлева|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] f1xm5ndmkx9qjawe1itsy1p6npxb9u2 2620910 2620908 2025-06-20T10:56:41Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620910 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. У мэтрычных кнігах Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У абсалютнай бальшыні выпадкаў ужывалася менавіта гэтая больш простая назва. Што праўда, ад 1830 г. сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.</ref>.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, да прыкладу, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]][[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|зьлева|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] qgj2pr8qn18c0soku6tnj0wzp41jhni 2620919 2620910 2025-06-20T11:14:00Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620919 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. У мэтрычных кнігах Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У абсалютнай бальшыні выпадкаў ужывалася менавіта гэтая больш простая назва. Што праўда, ад 1830 г. сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.</ref>.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, да прыкладу, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]][[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|зьлева|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. У кліравой ведамасьці Пакроўскай царквы ў Хвойніках за 1847 год сказана, што за 5 вёрст ад яе ў 12 і 3/4 двара вёскі Людзьвін жылі 51 асоба мужчынскага і 47 асобаў жаночага полу прыхаджанаў<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 191адв.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 6qvnnaz0o7cwh853ns9c0tym1dxpicg 2620920 2620919 2025-06-20T11:15:07Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620920 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. У мэтрычных кнігах Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У абсалютнай бальшыні выпадкаў ужывалася менавіта гэтая больш простая назва. Што праўда, ад 1830 г. сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.</ref>.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, да прыкладу, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]][[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|зьлева|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. З кліравой ведамасьці Пакроўскай царквы ў Хвойніках за 1847 год вынікае, што за 5 вёрст ад яе ў 12 і 3/4 двара вёскі Людзьвін жылі 51 асоба мужчынскага і 47 асобаў жаночага полу прыхаджанаў<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 191адв.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] lp2hsjedslwyj3qr0z5bwvpf5hjthg7 2620921 2620920 2025-06-20T11:20:14Z Дамінік 64057 /* Расейская імпэрыя */ 2620921 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт/Беларусь |Назва = Людзьвін |Лацінка = Ludźvin |Статус = былая вёска |Назва ў родным склоне = Людзьвіна |Герб = |Сьцяг = |Гімн = |Дата заснаваньня = каля 1816 году |Першыя згадкі = |Статус з = |Магдэбурскае права = |Былая назва = Людзьвінопаль |Мясцовая назва = |Вобласьць = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]] |Раён = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]] |Сельсавет = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]] |Гарадзкі савет = |Старшыня гарвыканкаму = |Пасада кіраўніка = |Кіраўнік = |Плошча = |Крыніца плошчы = |Вышыня = |Унутраны падзел = |Колькасьць насельніцтва = |Год падліку колькасьці = |Крыніца колькасьці насельніцтва = |Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = |Этнічны склад насельніцтва = |Год падліку этнічнага складу = |Нацыянальны склад насельніцтва = |Год падліку нацыянальнага складу = |Колькасьць двароў = |Год падліку колькасьці двароў = |Крыніца колькасьці двароў = |Паштовы індэкс = |СААТА = |Выява = |Апісаньне выявы = |Шырата градусаў = 51 |Шырата хвілінаў = 51 |Шырата сэкундаў = 32 |Даўгата градусаў = 29 |Даўгата хвілінаў = 56 |Даўгата сэкундаў = 21 |Пазыцыя подпісу на мапе = зьлева |Водступ подпісу на мапе = |Commons = |Сайт = }} '''Людзьві́н'''<ref>{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}</ref> або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Ліквідавана ў 2013 годзе<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]</ref>. == Гісторыя == === Расейская імпэрыя === Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году<ref>НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719</ref>. У мэтрычных кнігах Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У абсалютнай бальшыні выпадкаў ужывалася менавіта гэтая больш простая назва. Што праўда, ад 1830 г. сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.</ref>.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, да прыкладу, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757</ref>. [[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]][[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|зьлева|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]] Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]<ref>НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.</ref>. З кліравой ведамасьці Пакроўскай царквы ў Хвойніках за 1847 год вынікае, што за 5 вёрст ад яе ў 12 і 3/4 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы.}} вёскі Людзьвін жылі 51 асоба мужчынскага і 47 асобаў жаночага полу прыхаджанаў<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 191адв.</ref>. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Сьвята-Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі<ref>Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666</ref>. У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства<ref>Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.</ref>. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін<ref>НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140</ref>. === Найноўшы час === 9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]<ref>Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)</ref>. 1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. == Заўвагі == {{заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы|2}} {{Судкоўскі сельсавет}} {{Хвойніцкі раён}} [[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]] 0jwozgwfzbwrlk281vs0znswu6uqxim 0 283870 2620835 2513789 2025-06-19T20:07:36Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620835 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт}} '''Грасэта''' ({{мова-it|Grosseto}}) — горад у Італіі, які месьціцца ў рэгіёне [[Таскана]], адміністрацыйны цэнтар аднайменнай правінцыі. Места знаходзіцца за 14 км ад [[Тырэнскае мора|Тырэнскага мора]], у [[Марэма|Марэме]], у цэнтры [[алювій|алювіяльнай]] раўніны на рацэ [[Амбронэ]]. == Гісторыя == Вытокі Грасэта можна прасачыць у [[Высокае Сярэднявечча|Высокім Сярэднявеччы]]. Упершыню ён згадваецца ў 803 годзе як фэод графаў [[Альдабрандэскі]] ў дакумэнце, які фіксуе перадачу царквы Сьвятога Георгія [[Ільдэбранда дэльі Альдабрандэскі]], пераемнікамі якога былі графы Грасэтанскай маркі да канца XII стагодзьдзя. Значнасьць Грасэта няўхільна павышалася праз заняпад [[Русэле]] і [[Вэтулёнія|Вэтулёніі]], пакуль ён ня стаў адным з галоўных гарадоў [[Таскана|Тасканы]]. У 1137 годзе горад быў абложаны нямецкім войскам на чале з баварскім герцагам [[Гэнрых X Горды|Гэнрыхам X]], які быў накіраваны сюды імпэратарам [[Лётар III (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Лётарам III]], каб аднавіць сваю ўладу над Альдабрандэскі. У наступным годзе біскупства з Русэле было перанесенае ў Грасэта. У 1151 годзе грамадзяне гораду прысягнулі на вернасьць [[Сіенская рэспубліка|Сіенскай рэспубліцы]], а ў 1222 годзе Альдабрандэскі надалі мяшчанам права мець уласнага [[падэста]] поруч з трыма раднікамі і консуламі. У 1244 годзе горад быў заваяваны сіенцамі, у выніку чаго Альдабрандэскі страцілі над ім уладу, а імпэрскія прывілеі былі перададзеныя [[Сіена|Сіене]] на загаду імпэратарскага вікарыя. У 1266 і 1355 гадах Грасэта марна спрабаваў вызваліцца ад сюзэрэнітэту Сіены, аднак ейныя войскі здушылі ўсе спробы, а ў 1259 годзе Сіена прызначыла падэстам чалавека з свайго гораду. Тым ня менш, Грасэта здабыло свабоду і ў наступным годзе змагалася ў [[бітва пры Мантапэрці|бітве пры Мантапэрці]] на баку [[Флярэнцыя|флярэнтыйскіх]] войскаў. Цягам наступных 80 гадоў Грасэта зноў быў акупаваны, спустошаны, адлучаны ад царквы папам [[Клімэнт IV|Клімэнтам IV]], абложаны імпэратарам [[Людовік IV (імпэратар Сьвятой Рымскай імпэрыі)|Людовікам IV]] і антыпапам [[Мікалай V (антыпапа)|Мікалаем V]] у 1328 годзе, пакуль у рэшце рэшт зноў не падпарадкаваўся свайму больш магутнаму суседу Сіене. У сярэдзіне XIV стагодзьдзя места пацярпела ад пошасьці [[чума|чумы]]. Кіраваньне Сіены скончылася ў 1559 годзе, калі Карл V перадаў усё герцагства [[Козыма I Мэдычы|Козыме I Мэдычы]], першаму [[Вялікае герцагства Тасканскае|вялікаму герцагу Тасканы]]. У 1574 годзе пачалося ўзьвядзеньне лініі абарончых сьценаў, якія добра захаваліся і дасюль, а навакольная балоцістая раўніна была асушаная. Грасэта, аднак, заставаўся невялікім горадам з толькі 700 жыхарамі ў пачатку XVIII стагоддзя. У 1943 годзе за часам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] горад быў моцна бамбаваны хаўрусьнікамі антыгітлераўскай кааліцыі. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20080708190144/http://www.comune.grosseto.it/ Афіцыйны сайт].{{ref-it}} [[Катэгорыя:Грасэта| ]] e6qdoxzu8dql1xhpm2u9ku8q7nre34a 0 284100 2620862 2515182 2025-06-20T04:45:50Z InternetArchiveBot 67502 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 2620862 wikitext text/x-wiki {{Населены пункт}} '''Капа́нары''' ({{мова-it|Capannori}}) — горад у Італіі, які месьціцца ў рэгіёне [[Таскана]]. Знаходзіцца ў складзе правінцыі [[Люка (правінцыя)|Люкі]]. == Гісторыя == Першыя гістарычныя зьвесткі пра Капанары сягаюць да 745 году, калі манах, які пасяліўся на тэрыторыі сучаснага места, пастанавіў сабе пабудаваць капліцу ў гонар Сан-Квірыка. Вакол капліцы пасьля пачалі будавацца шматлікія дамы. Далей места трапіла пад уладу [[Люка|Люкі]]. У позьнім [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]] бесьперапынныя напады [[піза]]нцаў і [[Флярэнцыя|флярэнтыйцаў]] прымусілі [[Люкаўская рэспубліка|Люкаўскую рэспубліку]] ўмацаваць Капанары. У 1313 годзе пізанскае войска ўварвалася ў Капанары, але правадыр Люкі [[Кастручча Кастракані]] неўзабаве здолеў вызваліць горад ад варожага панаваньня. За часам [[Напалеонаўскія войны|напалеонаўскіх войнаў]] места трапіла пад уладу [[Францыя|Францыі]], а пасьля [[Венскі кангрэс|Венскага кангрэсу]] горад вярнуўся пад уладу Люкі да 1847 году, пасьля чаго самая Люка поруч з Капанары былі далучаны да [[Вялікае герцагства Тасканскае|Вялікага герцагства Тасканы]]. За часам [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайне]] ў месьце ўтрымліваліся палонныя зь Вялікабрытаніі і ЗША, а пасьля было пабудаваныя канцэнтрацыйныя лягеры для габрэяў. Сёньня ў месьце працуе вытворчасьць паперы. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20080110122005/http://www.comune.capannori.lu.it/ Афіцыйны сайт].{{ref-it}} [[Катэгорыя:Капанары| ]] 7ozddtivn01cy4brhkuxkoijs3zupfx 10 291357 2620888 2580389 2025-06-20T09:27:02Z Artsiom91 28241 2620888 wikitext text/x-wiki {{#switch: {{{1}}} <!-- Рознае --> | ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] <!-- 1 дывізіён --> | БокельКотаЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] | БокельКотаСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БокельКота = 6 месца | БудучнастПЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] | БудучнастПСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БудучнастП = 1 месца | ДэчычТузіЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] | ДэчычТузіСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ДэчычТузі = 4 месца | МорнарБарЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] | МорнарБарСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | МорнарБар = 5 месца | ПетравацЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] | ПетравацСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Петравац = 2 месца | СутескаНікЛіга = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першая ліга]] | СутескаНікСэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СутескаНік = 3 месца <!-- 2 дывізіён --> | ГрбальРадаЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другая ліга]] | ГрбальРадаСэзон = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ГрбальРада = 6 месца | ІскраДанілЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другая ліга]] | ІскраДанілСэзон = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ІскраДаніл = 5 месца | КомПадгорыЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другая ліга]] | КомПадгорыСэзон = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КомПадгоры = 8 месца | ЛоўчэнЦэціЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другая ліга]] | ЛоўчэнЦэціСэзон = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЛоўчэнЦэці = 3 месца | РударПлеўлЛіга = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другая ліга]] | РударПлеўлСэзон = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РударПлеўл = 2 месца <!-- 3 дывізіён --> | ЗэтаГалубоЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Трэцяя ліга]], Цэнтар, група А | ЗэтаГалубоСэзон = 2024—2025 | ЗэтаГалубо = 3 месца | ЦітаградПаЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Трэцяя ліга]], Цэнтар, група Б | ЦітаградПаСэзон = 2024—2025 | ЦітаградПа = 6 месца | ЧэлікНікшыЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Трэцяя ліга]], Цэнтар, група А | ЧэлікНікшыСэзон = 2024—2025 | ЧэлікНікшы = 2 месца | default = 0}}<noinclude> {{Дакумэнтацыя}} [[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Чарнагорыя]] </noinclude> t41714wjdjj0prn0n73disqev9sx17e 0 295541 2620885 2612265 2025-06-20T09:15:14Z Artsiom91 28241 абнаўленьне зьвестак 2620885 wikitext text/x-wiki {{Футбольная ліга |назва = Першая ліга чэмпіянату Чарнагоры<br>Prva crnogorska fudbalska liga |лягатып = |памер = |краіна = [[Чарнагорыя]] |канфэдэрацыя = [[УЭФА]] |заснаваная = 2006 |каманды = 10 |вылет у = [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другая ліга]] |узроўні = |хатнія кубкі = [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубак Чарнагорыі]] |міжнародныя кубкі = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]]<br/>[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]] |чэмпіён = [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] — 7-ы тытул |сэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] |найпасьпяховы клюб = [[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] — 7 тытулаў |тэлебачаньне = [[Радыё і тэлебачанне Чарнагоры|РТЦГ]] |сайт = [https://fscg.me/ fscg.me] |актуальны сэзон = [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|Сезон 2024—2025 гадоў]] }} '''Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі''' ''(па-чарнагорску: Prva crnogorska fudbalska liga — Prva CFL — 1. CFL)'' з прычыны спонсарства называецца '''Meridianbet 1. CFL'''<ref>[https://rtcg.me/sport/fudbal/370498/meridianbet-sponzor-1-cfl-fudbalske-lige.html «Meridianbet sponzor 1. CFL fudbalske lige»]. rtcg.me</ref> — вышэйшая прафесійная футбольная ліга ў [[Чарнагорыя|Чарнагорыі]]. Заснавана ў 2006 годзе, праводзіцца Футбольнай асацыяцыяй Чарнагорыі. У гэтай лізе ўдзельнічаюць 10 каманд. Пераможца Першай лігі Чарнагорыі стартуе ў кваліфікацыі [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў УЕФА]]. Каманды, якія занялі другое і трэцяе месцы, а таксама ўладальнік [[Кубак Чарнагорыі па футболе|Кубка Чарнагорыі]], гуляюць у кваліфікацыйных раундах [[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Лігі канферэнцыяў УЕФА]]. Каманда, якая заняла апошняе месца, наўпрост вылятае ў [[Другая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Другую лігу Чарнагорыі]], а дзьве наступныя каманды з самым нізкім рэйтынгам гуляюць у пераходных матчах. == Каманды ў сезоне 2024/25 == Гэта спіс каманд, якія ўдзельнічаюць у сезоне 2024/25 Першай лігі Чарнагорыі. {| class="wikitable sortable" style="text-align:center" |- !Клуб<br /> !Горад !Заснаваны !Месца ў сезоне <br />2023–24 !Сезоны ў<br />вышэйшым дывізіёне !Першы сезон у<br />вышэйшым дывізіёне !Стадыён |- |'''[[Арсенал Ціват (футбольны клюб)|Арсенал]]''' |[[Ціват]] |1914 |7 |'''3''' |2022–23 |Стадыён у Парку (2,000) |- |'''[[Бокель Котар]]''' |[[Котар]] |1922 |1-е месца ў Другой<br /> лізе Чарнагорыі [[Image:Arrow-up.gif]] |'''6''' |2007-08 |Стадыён Пад Врмцам (1,000) |- |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' |[[Падгорыца]] |1925 |'''3''' |'''56''' |1946–47 |Стадыён пад Горыцай (15,230) |- |'''[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]]''' |[[Тузі]] |1926 |'''1''' |'''15''' |2006-07 |Стадыён Тушко Поле |- |'''[[Ядзінства Біела-Поле (футбольны клюб)|Ядзінства]]''' |[[Біела-Поле]] |1922 |8 |'''8''' |2005-06 |Гарадскі стадыён Біела-Поле (4,000) |- |'''[[Езерa (футбольны клюб)|Езерa]]''' |[[Плаў]] |1934 |5 |'''6''' |2008-09 |Стадыён пад Рацынам (2,500) |- |'''[[Морнар Бар]]''' |[[Бар (Чарнагорыя)|Бар]] |1923 |'''2''' |'''11''' |2009-10 |Стадыён Тополіца |- |'''[[Отрант-Алімпік (футбольны клюб)|Отрант-Алімпік]]''' |[[Улцынь]] |1921 |2-е месца ў Другой<br /> лізе Чарнагорыі [[Image:Arrow-up.gif]] |'''1''' |2024-25 |Стадыён Алімпік (1,500) |- |'''[[Петравац (футбольны клюб))|Петравац]]''' |[[Петравац]] |1969 |6 |'''19''' |2006-07 |Стадыён пад Малым Брдам (1,630) |- |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' |[[Нікшыч]] |1920 |4 |'''39''' |1964–65 |Стадыён край Бістрацы |} ==Чэмпіёны па сезонах == {| class="wikitable sortable" style="text-align: center" ! Сезон ! Чэмпіён ! Віцэ-чэмпіён ! Трэцяе месца |- |2006-07 |'''[[Зэта Галубоўцы|Зэта]]''' (1) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Грбаль Радановічы|Грбаль]] |- |2007-08 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (1) |[[Зэта Галубоўцы|Зэта]] |[[Могрэн футбольны клюб)|Могрэн]] |- |2008-09 |'''[[Могрэн футбольны клюб)|Могрэн]]''' (1) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |- |2009-10 |'''[[Рудар Плеўля|Рудар]]''' (1) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Могрэн футбольны клюб)|Могрэн]] |- |2010-11 |'''[[Могрэн футбольны клюб)|Могрэн]]''' (2) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Рудар Плеўля|Рудар]] |- |2011-12 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (2) |[[Рудар Плеўля|Рудар]] |[[Зэта Галубоўцы|Зэта]] |- |2012-13 |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' (1) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Чэлік Нікшыч|Чэлік]] |- |2013-14 |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' (2) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Чэлік Нікшыч|Чэлік]] |- |2014-15 |'''[[Рудар Плеўля|Рудар]]''' (2) |[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |- |2015-16 |'''[[Цітаград Падгорыца|Младост]]''' (1) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Рудар Плеўля|Рудар]] |- |2016-17 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (3) |[[Зэта Галубоўцы|Зэта]] |[[Цітаград Падгорыца|Младост]] |- |2017-18 |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' (3) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Цітаград Падгорыца|Младост]] |- |2018-19 |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' (4) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Зэта Галубоўцы|Зэта]] |- |2019-20 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (4) |[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |[[Іскра Данілаўград|Іскра]] |- |2020-21 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (5) |[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]] |- |2021-22 |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' (5) |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]] |- |2022-23 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (6) |[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |[[Арсенал Ціват (футбольны клюб)|Арсенал]] |- |2023-24 |'''[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]]''' (1) |[[Морнар Бар|Морнар]] |[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |- |2024-25 |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' (7) |[[Петравац (футбольны клюб)|Петравац]] |[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |- |} ===Статыстыка па клубах=== {| class="wikitable" style="font-size:90%" |- ! Клуб ! Горад ! Чэмпіёнствы ! Віцэ-чэмпіёнствы ! Гады перамог |- |'''[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]''' |[[Падгорыца]] |{{center|'''7'''}} |{{center|9}} |2007-08, 2011-12, 2016-17, 2019-20, 2020-21, 2022-23, 2024-25 |- |'''[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]]''' |[[Нікшыч]] |{{center|'''5'''}} |{{center|4}} |2012-13, 2013-14, 2017-18, 2018-19, 2021-22 |- |'''[[Рудар Плеўля|Рудар]]''' |[[Плеўля]] |{{center|'''2'''}} |{{center|1}} |2009-10, 2014-15 |- |'''[[Могрэн футбольны клюб)|Могрэн]]''' |[[Будва]] |{{center|'''2'''}} |{{center|-}} |2008-09, 2010-11 |- |'''[[Зэта Галубоўцы]]''' |[[Галубоўцы]] |{{center|'''1'''}} |{{center|2}} |2006-07 |- |'''[[Цітаград Падгорыца|Младост]]''' |[[Падгорыца]] |{{center|'''1'''}} |{{center|-}} |2015-16 |- |'''[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]]''' |[[Тузі]] |{{center|'''1'''}} ||{{center|-}} |2023-24 |- |'''[[Лоўчэн Цэціне (футбольны клюб)|Лоўчэн]]''' |[[Цэціне]] |{{center|-}} |{{center|1}} | |- |'''[[Морнар Бар|Морнар]]''' |[[Бар (Чарнагорыя)|Бар]] |{{center|-}} |{{center|1}} | |- |'''[[Петравац (футбольны клюб)|Петравац]]''' |[[Петравац]] |{{center|-}} |{{center|1}} | |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://fscg.me/ Сайт Футбольнага саюза Чарнагорыі] [[Катэгорыя:Чарнагорскі футбол]] h5mnp27wvew0keoc0wtvgjmgmqtnh2f 0 295888 2620820 2619623 2025-06-19T17:56:20Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2620820 wikitext text/x-wiki {{Газэта | назва = Народ | арыгінал = <!-- {{Мова-xx|}} -->{{мова-crh|ملت}} | лацінка = | выява = | памер выявы = | лягатып = | тып = | фармат = штодзень | заснавальнік = [[Народная грамада (Крым)|Народная грамада]] | уладальнік = | выдавец = | краіна = {{Сьцяг Расеі}}[[Расея]]<br>{{Сьцяг РСФСР}}[[РСФСР]] | рэгіён = [[Сімфэропаль]], [[Крым]] | рэдактар = | заснаваная = | закрытая = | палітыка = | мова = | штаб-кватэра = | аб’ём = | наклад = | пэрыяд = | цана = | ISSN = | узнагароды = | сайт = }} '''Народ'''<ref>[https://www.academia.edu/11138712/%D0%9A%D1%8A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%8A%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%BD%D1%8A_%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%B8%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D1%82_1917_1920_ Къырымтатар миллий Къурултайнынъ нешир органы «Миллет» (1917-1920)]</ref> ({{мова-crh|ملت}}) — газэта, якая выдавалася з 1917 па 1920 гады ў [[Крым]]е. Яго заснавальнікам была «[[Народная грамада (Крым)|Народная грамада]]». Газэту выдавалі штодзень у месьце [[Сімфэропаль]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Керимов И. А. Гаспринскийнинъ “джанлы” тарихи. («Живая» история И. Гаспринского. По материалам газеты “Терджиман” : 1883 – 1914). [Подбор и компоновка материалов, транслитерация с арабицы, глоссарии, комментарии, архивные справки, словарь трудных слов, вступительная статья]. — Акъмесджит: Тарпан, 1999. — 408 с. == Вонкавыя спасылкі == * [https://gasprinskylibrary.ru/2478/ Электронная копия газеты прошлого века передана Крымскотатарской библиотеке.] * [https://relga.ru/articles/327/ Крымскотатарская журналистика в России и в СССР (1905–1941 гг.)] * [https://www.academia.edu/11138712/%D0%9A%D1%8A%D1%8B%D1%80%D1%8B%D0%BC%D1%82%D0%B0%D1%82%D0%B0%D1%80_%D0%BC%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B8%D0%B9_%D0%9A%D1%8A%D1%83%D1%80%D1%83%D0%BB%D1%82%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D1%8B%D0%BD%D1%8A_%D0%BD%D0%B5%D1%88%D0%B8%D1%80_%D0%BE%D1%80%D0%B3%D0%B0%D0%BD%D1%8B_%D0%9C%D0%B8%D0%BB%D0%BB%D0%B5%D1%82_1917_1920_ Къырымтатар миллий Къурултайнынъ нешир органы «Миллет» (1917-1920)] * [https://youtube.com/QaRmbQosPSw?si=M-XWp702zVP9vJyC Пра газэту Народ]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} на [[Ютуб]]е [[Катэгорыя:Выданьні, заснаваныя ў 1917 годзе]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1917 годзе]] [[Катэгорыя:Газэты Крыму]] [[Катэгорыя:Выданьні, закрытыя ў 1920 годзе]] [[Катэгорыя:Зьніклі ў 1920 годзе]] [[Катэгорыя:1917 год у Крыме]] [[Катэгорыя:Газэты на крымскататарскай мове]] [[Катэгорыя:Газэта «Народ»]] tfq7e2vlbftylv14xr8imznpbmkerok 0 295893 2620818 2614030 2025-06-19T17:53:32Z Ясамойла 35429 правапіс 2620818 wikitext text/x-wiki {{Палітык | імя = Джаніке | лацінка = <!-- Для беларусаў --> | арыгінал_імя = {{мова-crh|جانـيـكه}} | жанчына = <!-- Любое значэньне, калі так --> | выява = | памер = | подпіс_пад_выявай = | пасада = | пачатак_тэрміну = | канец_тэрміну = | прэзыдэнт = | прэм’ер-міністар = | папярэднік = | наступнік = | пасада2 = | пачатак_тэрміну2 = | канец_тэрміну2 = | папярэднік2 = | наступнік2 = | прэм’ер-міністар2 = | прэзыдэнт2 = | пасада3 = | пачатак_тэрміну3 = | канец_тэрміну3 = | папярэднік3 = | наступнік3 = | прэм’ер-міністар3 = | прэзыдэнт3 = | пасада4 = | пачатак_тэрміну4 = | канец_тэрміну4 = | папярэднік4 = | наступнік4 = | прэм’ер-міністар4 = | прэзыдэнт4 = | пасада5 = | пачатак_тэрміну5 = | канец_тэрміну5 = | папярэднік5 = | наступнік5 = | прэм’ер-міністар5 = | прэзыдэнт5 = | пасада6 = | пачатак_тэрміну6 = | канец_тэрміну6 = | папярэднік6 = | наступнік6 = | прэм’ер-міністар6 = | прэзыдэнт6 = | дата_нараджэньня = | месца_нараджэньня = | дата_сьмерці = | месца_сьмерці = | назва_палітычнай_арганізацыі = <!-- Рух, Аб’яднаньне, … Дапомнат— «Партыя» --> | партыя = | сужэнец = | дзеці = | бацька = | маці = | род = | адукацыя = | подпіс = | узнагароды = | сайт = | камэнтар = }} '''Джаніке́''' ({{мова-crh|جانـيـكه}}; канец [[XIV стагодзьдзе|XIV стагодзьдзя]] — [[1437]]) — крымская царэўна з роду [[Чынгізіды|чынгізідаў]], дачка [[Залатая Арда|золатаардынскага]] цара [[Тахтамыш]]а, жонка цемнік [[эмір]]а Едыгея — заснавальніка [[Нагайская Арда|Нагайскай Арды]], кіраўніца Кырк-Ола. Нарадзілася ў канцы XIV стагодзьдзя, як мяркуецца, у [[Крым]]у. У 1416 годзе са сваёй дворняй зьдзейсьніла паломніцтва ў [[Мэкка|Мэкку]], што зрабіла вялікае ўражаньне на ўвесь мусульманскі сьвет, з прычыны чаго яна атрымала вядомасьць у ісламскіх краінах. Джаніке-ханым адыграла важную ролю ў адасабленьні [[Крымскае ханства|Крымскага царства]] ад [[Залатая Арда|Залатой Арды]]. Яна, будучы кіраўніцай Кыркорскага бэйліка, аказвала падтрымку будучаму першаму крымскаму цару [[Хаджы-Гірэй|Хаджы-Гірэю]] у барацьбе з нашчадкамі Тахтамыша Кічы-Мухамедам і Саід Ахмадам, якія прэтэндавалі на поўную ўладу ў Крыме. Памерла на паўвостраве ў 1437 годзе, дзе і была пахавана ў пабудаваным маўзалеі (на крымскататарскай — «дзюрбэ») з тытулам «Вялікай гаспадарыні»<ref>[https://bibliotekar.ru/3-1-72-gorniy-krym/9.htm Гробница Джанике-ханым дочери хана Тохтамыша]</ref>. З асобаю Джаніке звязана мноства розных паданьняў, дакладнасьць якіх не да канца ясная. == Жыцьцяпіс == [[Файл:Chufut_Kale1.jpg|справа|міні|250пкс|Кырк-Ор]] Джаніке, хутчэй за ўсё, нарадзілася ў Крыме, у горадзе Кырк-Ор. Яе бацькам быў цар Залатой Арды Тахтамыш, маці царыца Тагайбэк (у расейскамоўных крыніцах Таўлін-бек),- дачка Кіркельскага цара{{Заўвага|Старажытная і сапраўдная назва Чуфут-Кале — Кырк-Ор («Керкры», «Керхер» і «Кіркель»). Тут была рэзідэнцыя крымскіх ханаў, якіх таму і называлі кіркельскімі.}} Хаджы-бэка, намесьніка золатаардынскага цара. Пра дзяцінства Джаніке практычна нічога невядома. Яна нарадзілася прыкладна за 14-15 гадоў да разрыву сяброўскіх адносін паміж Едыгеем і Тахтамышам у 1397 годзе. Першым дакумэнтальным сьведчаньнем пра Джаніке-ханым зьяўляецца згадка пра яе шлюб з сынам [[Цюркі|цюрцкага]] эміра Балтычака Едыгеем, — эмірам Нагайскай арды, які быў тады ў блізкіх сяброўскіх адносінах з Тахтамышам. Пачынаючы з 1395 года, пасьля паражэньня Тахтамыша ад [[Тымур]]а (Тамерлана), уплыў Едыгея, падмацаваны жаніцьбай з Джаніке, значна вырас. Шлюб з чынгізідкай, дачкой золатаардынскага цара, даваў магчымасьць нашчадкам Едыгея, які сам не зьяўляўся чынгізідам, прэтэндаваць на ардынскі прастол. Выгада Тахтамыша ад замужжа дачкі была ўзаемнай — праз роднасныя сувязі ён атрымліваў дадатковыя рычагі ўплыву на свайго эміра. Так, напрыклад, акрамя гэтага, Тахтамыш выдаў замуж сястру Джаніке, імя якой невядома, за іншага ардынскага эміра — Базана. У 1397 годзе Едыгей, нечакана для Тахтамыша, перайшоў на бок [[Дынастыя Тымурыдаў|самаркандзкага кіраўніка]] Тамерлана, які ў гэты час знаходзіўся ў стане вайны з золатаардынскім кіраўніком. У гневе з-за здрады Едыгея Тахтамыш забіў маці Джаніке Тагайбэк. Гэтая ж доля, магчыма, была б і зь яго дачкой, але тая знаходзілася па-за царскай стаўкі. Да канца XIV стагодзьдзя Тахтамыш цалкам страціў свой палітычны ўплыў у Азіі, а ў пачатку наступнага стагодзьдзя памёр пры нявысьветленых абставінах пасьля чарговай сутычкі зь Едыгеем<ref>[https://web.archive.org/web/20230103212413/https://bigenc.ru/domestic_history/text/4198938 Тахтамыш]</ref>{{Заўвага|Паводле іншых звестак, Тамерлан атрымаў перамогу над Тахтамышам, які пасьля гэтага схаваўся ў кіргізскіх стэпах, дзе ў 1405—1406 гадах памёр.}}, які да гэтага ж часу стаў фактычна паўнаўладным кіраўніком Арды. У 1406 годзе Едыгей захапіў [[Харэзм]], намесьнікам якога быў стаўленік Тамерлана (памерлага ў 1405-м годзе), а ў 1407 годзе [[Болгар|Булгар]], выгнаўшы адтуль [[Джэлал ад-Дзін]]а, брата Джаніке, які таксама прэтэндаваў на царскі тытул<ref name="Едигей2">[https://web.archive.org/web/20220814150656/https://bigenc.ru/domestic_history/text/3826198 Едыгей і яго жыцьцё]</ref>. У 1411—1412 гадах Джэлал ад-Дзін аблажыў Харэзм, дзе знаходзіліся Едыгей і яго жонка, аднак аблога была няўдалаю. Джаніке-ханым імкнулася атрымаць палітычны ўплыў у Залатой Ардзе, з гэтай мэтай у 1416 годзе яна зьдзейсьніла [[хадж]] у [[Мэкка|Мэкку]]. Пра гэтую падзею стала вядома ўсім мусульманскаму сьвету, што ўмацавала аўтарытэт і ўплыў Джаніке, павысіла яе вядомасьць. Аб прыбыцьці дачкі Тахтамыша ў [[Дамаск]] пісалі арабскія гісторыкі Ібн Хаджар аль-Аскаляні ў трактаце «Паведамленьне неразумных пра дзяцей стагодзьдзя» Такіюдзін аль-Макрызі: «У 819{{Заўвага|819 год Хіджры доўжыўся з 1 сакавіка 1416 года па 17 лютага 1417 года.}} годзе прыбыла ў Дамаск хатун жонка Ідзіку, уладальніка Дэшцкага{{Заўвага|«Дэштам» і «Дэшт-і Кіпчакам» мусульманскія аўтары называлі Залатую Арду.}}, з просьбай зьдзейсьніць хадж. Разам зь ёй прыбыло 300 коньнікаў, і яны зьдзейсьнілі хадж у разам з сырыйскім караванам». Адным са сьведчаньняў уплыву Джаніке на Едыгея зьяўляецца выпадак выратаваньня ёй свайго брата, трохгадовага царэвіча Кадыр-Берды, апошняга сына Тахтамыша, ад Едыгея, які імкнуўся зрабіць свайго сына ад Джаніке адзіным законным прэтэндэнтам на пасад Залатой Арды, фізычна забіўшы ўсіх спадчыньнікаў Тахтамыша, у тым ліку і саму Джаніке. Яна ў суправаджэньні некалькіх чалавек у таямніцы ад Едыгея адправіла брата ў Крым (верагодна, у Кырк-Ор), чым забясьпечыла яго бясьпеку. Праз адзінаццаць гадоў, у 1420 годзе, чатырнаццацігадовы Кадыр-Бэрды, які стаў царом Залатой Арды, сабраў войска ў Крыме і выступіў супраць Едыгея. У ходзе бітвы Едыгей загінуў, а праз некалькі дзён ад атрыманых раненьняў памёр і сам Кадыр-Бэрды, і Джаніке-ханым стала старэйшай з роду Тахтамыша і магла прэтэндаваць на прастол у Кырк-Оры, дзе яна кіравала, хутчэй за ўсё, на працягу семнаццаці гадоў, аж да сваёй сьмерці ў 1437 годзе. Ва ўмовах міжусобіц ў Ардзе падчас праўленьня Джаніке ў Кырк-Оры зьявілася тэндэнцыя да адасабленьня Крыму ў сілу яго геаграфічнага становішча, развіцьця гандлёва-эканамічных адносін, набліжанасьці да [[Бізантыя|Грэцыі]] і [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]], пры гэтым міжусобныя сутыкненьні ў Залатой Ардзе часам даходзілі і да [[Крымскія горы|Крымскіх гор]]. Джаніке падчас свайго кіраваньня ў Кырк-Оры аказвала падтрымку [[Хаджы-Гірэй|Хаджы-Гірэю]] ў барацьбе з нашчадкамі Тахтамыша Кічы-Мухамедам і Саід Ахмадам, якія гэтак жа, як і Хаджы-Гірэй прэтэндавалі на поўную ўладу ў Крыму, і, верагодна, бачыла ў ім свайго спадчыньніка на Крымскім троне. У крыніцах XVI—XVIII стагоддзяў пазіцыя, паводле якой адасабленьне [[Крымскае ханства|крымскататарскай дзяржавы]] ўзводзілася да Тахтамыша, а Джаніке была самай важнай фігурай у гэтым працэсе, цалкам пераважала. === Сьмерць === У 1437 годзе Джаніке-ханым памерла, што моцна аслабіла становішча Хаджы-Гірэя ў Крыму, які пазбавіўся падтрымкі і вымушана эміграваў у [[Вялікае Княства Літоўскае]]. == Паданьні == З асобай Джаніке зьвязана нямала розных паданняў. Вядомая паданьне, згодна з якім яна, «юная і прыгожая дзяўчына», загінула, абараняючы крэпасць Кырк-Ор ад нападу ворагаў, і бацька Джаніке Тахтамыш загадаў на месцы яе гібелі узвесьці маўзалей, што малаверагодна, паколькі Тахтамыш сам загінуў задоўга да сьмерці яго дачкі — у 1406 годзе. Паводле іншага паданьня, Джаніке загінула разам са сваім каханым, не прыняўшы волю бацькоў. У 1967 годзе М. Куставай было запісана народнае паданьне, згодна зь якім у двор Тахтамыша, дзе жыла Джаніке, пракраўся пастух Алі, які распавёў ёй, што Кырк-Ор абложаны, а людзі гінуць ад смагі, і што яна на самай справе родам з Эскі-Юрт, і толькі яна, «тонкая, як галінка» дзяўчына, можа прабрацца да вады; усю ноч яны насілі ваду, запаўняючы басэйн. Раніцай, паводле паданьня, Джаніке, не вытрымаўшы напружаньня, загінула, стаўшы шанаванай у народзе. Двор Тахтамыша сапраўды знаходзіўся ў Кырк-Оры: у раёне Бурунчацкай сьцяны захаваліся руіны, а раскопкі паблізу выявілі вялікую колькасьць аскепкаў кафлі, якімі ўпрыгожваліся багатыя дамы. == Дзюрбэ == [[Файл:Гробница_Джанике-ханым.jpg|справа|міні|250пкс|Надмагільле Джаніке]] Пасьля сьмерці Джаніке быў узьведзены маўзалей ([[Крымскататарская мова|па-крымскататарску]] — «дзюрбэ»). Мармуровае надмагільле ў дзюрбэ ўпрыгожана арабскім надпісам: «Гэта — грабніца вялікай гаспадарыні Джаніке-ханым, дачкі Тахтамыш-цара, якая памерла месяца [[Рамадан|рамазана]] 841{{Заўвага|841 год — 1437 па сучаснаму.}} года». Дакладны час збудаваньня маўзалея невядомы. Па адной вэрсіі, дзюрбе збудавана адразу пасьля сьмерці кіраўніцы Кырк-Ора, па іншай — у пачатку XVI стагоддзя ў праўленьне [[Менглі-Гірэй I|Менглі-Гірэя]]. Падабенства архітэктурнага стылю з Дзюрбэ Хаджы Герая ў Старасельле і Эскі-Дзюрбэ ў [[Бахчысарай]] дазваляюць зрабіць здагадку, што, хутчэй за ўсё, маўзалей Джаніке-ханым быў узведзены падчас праўленьня Менглі Гірэя. == Заўвагі == {{Заўвагі}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Кніга|ref=Ибн Хаджар|аўтар=[[Ібн Хаджар аль-Аскаляні|Ибн Хаджар аль-Аскаляни]]|загаловак=Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды|адказны=В. Г. Тизенгаузен|год=1884|частка=XXIII. Из летописи Эльскалани|выданне=|месца=СПб.|выдавецтва=Типография [[Пецярбургская акадэмія навук|Императорской академии наук]]|старонкі=449—454}} * {{Кніга|ref=аль-Макризи|аўтар=Такиюддин аль-Макризи|загаловак=Сборник материалов, относящихся к истории Золотой Орды|адказны=В. Г. Тизенгаузен|год=1884|частка=XXI. Из сочинений Эльмакризи|выданне=|месца=СПб.|выдавецтва=Типография Императорской академии наук|старонкі=417—442}} * {{Кніга|ref=Гарустович|аўтар=Гарустович Г. Н.|загаловак=Ислам и власть в Золотой Орде|год=2012|частка=Религиозная ситуация в Золотой Орде глазами современников|спасылка частка=http://goldhorde.ru/wp-content/uploads/2019/01/%D0%98%D1%81%D0%BB%D0%B0%D0%BC-%D0%B8-%D0%B2%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf#page=73|месца=Казань|выдавецтва=[[Інстытут гісторыі АН РТ|Институт истории им. Ш. Марджани АН РТ]]|старонкі=73—97|isbn=978-5-94981-163-4}} * {{Кніга|ref=Герцен, Могаричев|спасылка=http://handvorec.ru/doc/PUBLIC/krepost%20drag.PDF|аўтар=Герцен А. Г., Могаричев Ю. М.|загаловак=Крепость драгоценностей. Кырк-Ор. Чуфут-кале|год=1993|месца=Симферополь|выдавецтва=Таврида|старонкі=58—64|isbn=5-7780-0216-5|archive-date=29 ліпеня 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200729043136/http://handvorec.ru/doc/PUBLIC/krepost%20drag.PDF}} * {{артыкул|спасылка=http://jalita.com/guidebook/legends/djanike.shtml|ref=Кустовая|аўтар=Кустовая М.|загаловак=Сказание о Джанике из Кырк-ора|год=1967|выданне=Легенды Крыма}} * {{артыкул|спасылка=https://cyberleninka.ru/article/v/deyatelnost-hana-dzhelal-ad-dina-v-kontekste-mezhdunarodnyh-otnosheniy-epohi-gryunvaldskoy-bitvy|ref=Селезнёв|аўтар=Селезнёв Ю. В.|загаловак=Деятельность хана Джелаль ад-Дина в контексте международных отношений эпохи Грюнвальдской битвы|год=2010|месяц=Июль — Декабрь|нумар=2|старонкі=46—51}} * {{Кніга|ref=Тунманн|аўтар=Тунманн И. Э.|загаловак=Крымское ханство|адказны=|год=1991|выданне=|месца=Симферополь|выдавецтва=Таврия|старонкі=|старонак=|isbn=|isbn2=}} * {{Кніга|ref=Фадеева|спасылка=http://www.bibliotekar.ru/3-1-72-gorniy-krym/9.htm|аўтар=Фадеева Т. М.|загаловак=Горный Крым (Гробница Джанике-ханым дочери хана Тохтамыша )|год=2007|месца=Симферополь|выдавецтва=Бизнес-Информ}} * {{Кніга|ref=Фадеева|спасылка=http://family-travel.crimea.ru/books/Kniga_fadeeva/3.3.html|аўтар=Фадеева Т. М.|загаловак=Тайны горного Крыма (Чуфут-кале и Успенский монастырь)|год=2001|месца=Симферополь|выдавецтва=Бизнес-Информ|старонак=252}} * {{Кніга|ref=Валиханов|спасылка=https://dlib.rsl.ru/viewer/01004460966|аўтар=Чокан Ч. В.|загаловак=Собрание сочинений в пяти томах|год=1984|месца=Алматы|выдавецтва=выдавецтва [[Нацыянальная акадэмія навук Казахстану|Академии наук Казахской ССР]]|том=1|старонак=432}} [[Катэгорыя:Кіраўнікі Крыму]] [[Катэгорыя:Джучыды]] [[Катэгорыя:Залатая Арда]] [[Катэгорыя:Пахаваныя ў Бахчысараі]] [[Катэгорыя:Джучыды]] [[Катэгорыя:Залатая Арда]] [[Катэгорыя:Асобы Залатой Арды]] ncrmpyfp7je5ekjymjvembz4f3bc0ja 0 295894 2620805 2615519 2025-06-19T17:40:21Z Ясамойла 35429 правапіс 2620805 wikitext text/x-wiki {{Спартовец |імя = Лэйла Ільясаўна Ажаметава |поўнае імя = |арыгінальнае імя = {{мова-uk|Лейля Ільясівна Аджаметова}}; {{мова-crh|Leylâ İlyas qızı Acametova, Лейля Ильяс къызы Аджаметова}} |жанчына = |выява = |памер = |апісаньне выявы = |грамадзянства = {{Сьцяг Украіны}}[[Украіна]] |дата нараджэньня = {{Нарадзілася|9|4|1994|1}} |месца нараджэньня = [[Узбэкістан]] |дата сьмерці = |месца сьмерці = |рост = |вага = |спэцыялізацыя = |прафэсійная кар’ера = [[Лёгкая атлетыка|лёгкаатлетка]] |трэнэры = |дзяржаўныя ўзнагароды = |узнагароды = }} '''Лэйла Ільясаўна Ажаметава''' ({{мова-uk|Лейля Ільясівна Аджаметова}}; {{мова-crh|Leylâ İlyas qızı Acametova, Лейля Ильяс къызы Аджаметова}}; нар. [[9 сакавіка]] [[1994]], [[Узбэкістан]]) — [[Украінцы|украінская]] [[Лёгкая атлетыка|лёгкаатлетка]] [[Крымскія татары|крымскататарскага паходжаньня]]<ref>{{Cite web|url=https://qirim.news/novosti-uk/krymska-tatarka-adzhametova-predstavyla-ukrayinu-na-paralimpiadi-u-tokio/|title= Кримська татарка Аджаметова представила Україну на Паралімпіаді у Токіо|date=31.08.2021|archive-date=12 лютого 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220212153435/https://qirim.news/novosti-uk/krymska-tatarka-adzhametova-predstavyla-ukrayinu-na-paralimpiadi-u-tokio/}}</ref>. Чэмпіёнка і прызэр летніх Паралімпійскіх гульняў. Чэмпіёнка Украіны. Кандыдат у майстры спорту Украіны. Нарадзілася ва Узбэкістане. У 1999 годзе зь сям’ёй пераехала ў [[Крым]]. З 11 гадоў займаецца лёгкай атлетыкай. Трэніруецца ў Харкаўскім рэгіянальным цэнтры па фізічнай культуры і спорце інвалідаў «Інваспорт»<ref>{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/sogodni-ukrayinski-paralimpijci-startuvatimut-na-chempionati-svitu-z-legkoyi-atletiki|title=Архівована копія|access-date=16 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090851/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/sogodni-ukrayinski-paralimpijci-startuvatimut-na-chempionati-svitu-z-legkoyi-atletiki}}</ref>. Двухразовая чэмпіёнка (100 м — з усталяваньнем рэкорду сьвету, 400 м), срэбраная прызэрка (200 м — па ўсталяваньні рэкорду Эўропы) міжнароднага турніру 2016 года. == Спартыўная кар’ера == === Чэмпіянат сьвету 2019 === На Чэмпіянаце сьвету па лёгкай атлетыцы, які праходзіў у 2019 годзе з 7 па 15 лістапада ў [[Дубай|Дубаі]] ([[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты]]) заваявала 3 узнагароды. 7 лістапада заваявала бронзавую ўзнагароду ў бегу на 400 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref>{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/ukrayinski-paraatleti-rozpochali-medalnij-vidlik-chempionatu-svitu-bronzoyu|title=Українські параатлети розпочали медальний відлік чемпіонату світу бронзою|access-date=13 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090900/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/ukrayinski-paraatleti-rozpochali-medalnij-vidlik-chempionatu-svitu-bronzoyu}}</ref>. 10 лістапада заваявала залаты мэдаль у бегу на 100 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref name="paralympic.org.ua-10/11">{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/chetvertij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-drugi|title=Четвертий день чемпіонату світу: українські паралімпійці другі!|access-date=13 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090900/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/chetvertij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-drugi}}</ref>, а 12 лістапада атрымала другую залатую ўзнагароду ў бегу на 200 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref name="paralympic.org.ua-12/11">https://new.paralympic.org.ua/ua/news/shostij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-v-topah {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191113081935/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/shostij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-v-topah}} Шостий день чемпіонату світу: українці у трійці лідерів]</ref>. == Узнагароды == * [[Ордэн «За заслугі» (Украіна)|Ордэн «За заслугі»]] III ст. (4 кастрычніка 2016) — ''За дасягненьне высокіх спартыўных вынікаў на XV летніх Паралімпійскіх гульнях 2016 года ў горадзе Рыа-дэ-Жанэйра (Фэдэратыўная Рэспубліка Бразілія), праяўленую мужнасьць, самаадданасьць і волю да перамогі, зацьвярджэньне міжнароднага аўтарытэту Украіны''<ref>{{Cite web|url=http://www.president.gov.ua/documents/4302016-20569|title=Указ Президента України № 430/2016 від 4 жовтня 2016 року «Про відзначення державними нагородами України»|access-date=6 жовтня 2016|archive-date=13 вересня 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170913135703/http://www.president.gov.ua/documents/4302016-20569}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20180408145628/http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2747&Itemid=149 Інфармацыя на сайце Нацыянальнага камітэта спорту інвалідаў Украіны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180408145628/http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2747&Itemid=149 |date=8 красавіка 2018 }} * [https://web.archive.org/web/20160920074643/http://avdet.org/ru/2016/09/15/krymskaya-tatarka-ustanovila-mirovoj-rekord-na-paralimpiade-2016/ Крымская татарка ўстанавіла сусьветны рэкорд на Паралімпіядзе-2016] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160920074643/http://avdet.org/ru/2016/09/15/krymskaya-tatarka-ustanovila-mirovoj-rekord-na-paralimpiade-2016/ |date=20 верасня 2016 }} {{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ажаметава, Лэйла}} [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2020 года]] [[Катэгорыя:Бронзавыя прызёры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 года]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўзбэкістане]] 0293ru6uzi6nq2mp2dj6j375hgvtlss 2620807 2620805 2025-06-19T17:40:36Z Ясамойла 35429 правапіс 2620807 wikitext text/x-wiki {{Спартовец |імя = Лэйла Ільясаўна Ажаметава |поўнае імя = |арыгінальнае імя = {{мова-uk|Лейля Ільясівна Аджаметова}}; {{мова-crh|Leylâ İlyas qızı Acametova, Лейля Ильяс къызы Аджаметова}} |жанчына = |выява = |памер = |апісаньне выявы = |грамадзянства = {{Сьцяг Украіны}}[[Украіна]] |дата нараджэньня = {{Нарадзілася|9|4|1994|1}} |месца нараджэньня = [[Узбэкістан]] |дата сьмерці = |месца сьмерці = |рост = |вага = |спэцыялізацыя = |прафэсійная кар’ера = [[Лёгкая атлетыка|лёгкаатлетка]] |трэнэры = |дзяржаўныя ўзнагароды = |узнагароды = }} '''Лэйла Ільясаўна Ажаметава''' ({{мова-uk|Лейля Ільясівна Аджаметова}}; {{мова-crh|Leylâ İlyas qızı Acametova, Лейля Ильяс къызы Аджаметова}}; нар. [[9 сакавіка]] [[1994]], [[Узбэкістан]]) — [[Украінцы|украінская]] [[Лёгкая атлетыка|лёгкаатлетка]] [[Крымскія татары|крымскататарскага паходжаньня]]<ref>{{Cite web|url=https://qirim.news/novosti-uk/krymska-tatarka-adzhametova-predstavyla-ukrayinu-na-paralimpiadi-u-tokio/|title= Кримська татарка Аджаметова представила Україну на Паралімпіаді у Токіо|date=31.08.2021|archive-date=12 лютого 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220212153435/https://qirim.news/novosti-uk/krymska-tatarka-adzhametova-predstavyla-ukrayinu-na-paralimpiadi-u-tokio/}}</ref>. Чэмпіёнка і прызэр летніх Паралімпійскіх гульняў. Чэмпіёнка Украіны. Кандыдат у майстры спорту Украіны. Нарадзілася ва Узбэкістане. У 1999 годзе зь сям’ёй пераехала ў [[Крым]]. З 11 гадоў займаецца лёгкай атлетыкай. Трэніруецца ў Харкаўскім рэгіянальным цэнтры па фізічнай культуры і спорце інвалідаў «Інваспорт»<ref>{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/sogodni-ukrayinski-paralimpijci-startuvatimut-na-chempionati-svitu-z-legkoyi-atletiki|title=Архівована копія|access-date=16 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090851/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/sogodni-ukrayinski-paralimpijci-startuvatimut-na-chempionati-svitu-z-legkoyi-atletiki}}</ref>. Двухразовая чэмпіёнка (100 м — з усталяваньнем рэкорду сьвету, 400 м), срэбраная прызэрка (200 м — па ўсталяваньні рэкорду Эўропы) міжнароднага турніру 2016 года. == Спартыўная кар’ера == === Чэмпіянат сьвету 2019 === На Чэмпіянаце сьвету па лёгкай атлетыцы, які праходзіў у 2019 годзе з 7 па 15 лістапада ў [[Дубай|Дубаі]] ([[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты]]) заваявала 3 узнагароды. 7 лістапада заваявала бронзавую ўзнагароду ў бегу на 400 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref>{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/ukrayinski-paraatleti-rozpochali-medalnij-vidlik-chempionatu-svitu-bronzoyu|title=Українські параатлети розпочали медальний відлік чемпіонату світу бронзою|access-date=13 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090900/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/ukrayinski-paraatleti-rozpochali-medalnij-vidlik-chempionatu-svitu-bronzoyu}}</ref>. 10 лістапада заваявала залаты мэдаль у бегу на 100 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref name="paralympic.org.ua-10/11">{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/chetvertij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-drugi|title=Четвертий день чемпіонату світу: українські паралімпійці другі!|access-date=13 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090900/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/chetvertij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-drugi}}</ref>, а 12 лістапада атрымала другую залатую ўзнагароду ў бегу на 200 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref name="paralympic.org.ua-12/11">https://new.paralympic.org.ua/ua/news/shostij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-v-topah {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191113081935/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/shostij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-v-topah}} Шостий день чемпіонату світу: українці у трійці лідерів]</ref>. == Узнагароды == * [[Ордэн «За заслугі» (Украіна)|Ордэн «За заслугі»]] III ст. (4 кастрычніка 2016) — ''За дасягненьне высокіх спартыўных вынікаў на XV летніх Паралімпійскіх гульнях 2016 года ў горадзе Рыа-дэ-Жанэйра (Фэдэратыўная Рэспубліка Бразілія), праяўленую мужнасьць, самаадданасьць і волю да перамогі, зацьвярджэньне міжнароднага аўтарытэту Украіны''<ref>{{Cite web|url=http://www.president.gov.ua/documents/4302016-20569|title=Указ Президента України № 430/2016 від 4 жовтня 2016 року «Про відзначення державними нагородами України»|access-date=6 жовтня 2016|archive-date=13 вересня 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170913135703/http://www.president.gov.ua/documents/4302016-20569}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20180408145628/http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2747&Itemid=149 Інфармацыя на сайце Нацыянальнага камітэта спорту інвалідаў Украіны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180408145628/http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2747&Itemid=149 |date=8 красавіка 2018 }} * [https://web.archive.org/web/20160920074643/http://avdet.org/ru/2016/09/15/krymskaya-tatarka-ustanovila-mirovoj-rekord-na-paralimpiade-2016/ Крымская татарка ўстанавіла сусьветны рэкорд на Паралімпіядзе-2016] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160920074643/http://avdet.org/ru/2016/09/15/krymskaya-tatarka-ustanovila-mirovoj-rekord-na-paralimpiade-2016/ |date=20 верасня 2016 }} {{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ажаметава, Лэйла}} [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2020 года]] [[Катэгорыя:Бронзавыя прызёры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўзбэкістане]] t3p6yuqnzgrcmyy3zmjxta6lk8gixa0 2620825 2620807 2025-06-19T18:54:14Z Dymitr 10914 выдаленая [[Катэгорыя:Бронзавыя прызёры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]]; дададзеная [[Катэгорыя:Бронзавыя прызэры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] 2620825 wikitext text/x-wiki {{Спартовец |імя = Лэйла Ільясаўна Ажаметава |поўнае імя = |арыгінальнае імя = {{мова-uk|Лейля Ільясівна Аджаметова}}; {{мова-crh|Leylâ İlyas qızı Acametova, Лейля Ильяс къызы Аджаметова}} |жанчына = |выява = |памер = |апісаньне выявы = |грамадзянства = {{Сьцяг Украіны}}[[Украіна]] |дата нараджэньня = {{Нарадзілася|9|4|1994|1}} |месца нараджэньня = [[Узбэкістан]] |дата сьмерці = |месца сьмерці = |рост = |вага = |спэцыялізацыя = |прафэсійная кар’ера = [[Лёгкая атлетыка|лёгкаатлетка]] |трэнэры = |дзяржаўныя ўзнагароды = |узнагароды = }} '''Лэйла Ільясаўна Ажаметава''' ({{мова-uk|Лейля Ільясівна Аджаметова}}; {{мова-crh|Leylâ İlyas qızı Acametova, Лейля Ильяс къызы Аджаметова}}; нар. [[9 сакавіка]] [[1994]], [[Узбэкістан]]) — [[Украінцы|украінская]] [[Лёгкая атлетыка|лёгкаатлетка]] [[Крымскія татары|крымскататарскага паходжаньня]]<ref>{{Cite web|url=https://qirim.news/novosti-uk/krymska-tatarka-adzhametova-predstavyla-ukrayinu-na-paralimpiadi-u-tokio/|title= Кримська татарка Аджаметова представила Україну на Паралімпіаді у Токіо|date=31.08.2021|archive-date=12 лютого 2022|archive-url=https://web.archive.org/web/20220212153435/https://qirim.news/novosti-uk/krymska-tatarka-adzhametova-predstavyla-ukrayinu-na-paralimpiadi-u-tokio/}}</ref>. Чэмпіёнка і прызэр летніх Паралімпійскіх гульняў. Чэмпіёнка Украіны. Кандыдат у майстры спорту Украіны. Нарадзілася ва Узбэкістане. У 1999 годзе зь сям’ёй пераехала ў [[Крым]]. З 11 гадоў займаецца лёгкай атлетыкай. Трэніруецца ў Харкаўскім рэгіянальным цэнтры па фізічнай культуры і спорце інвалідаў «Інваспорт»<ref>{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/sogodni-ukrayinski-paralimpijci-startuvatimut-na-chempionati-svitu-z-legkoyi-atletiki|title=Архівована копія|access-date=16 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090851/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/sogodni-ukrayinski-paralimpijci-startuvatimut-na-chempionati-svitu-z-legkoyi-atletiki}}</ref>. Двухразовая чэмпіёнка (100 м — з усталяваньнем рэкорду сьвету, 400 м), срэбраная прызэрка (200 м — па ўсталяваньні рэкорду Эўропы) міжнароднага турніру 2016 года. == Спартыўная кар’ера == === Чэмпіянат сьвету 2019 === На Чэмпіянаце сьвету па лёгкай атлетыцы, які праходзіў у 2019 годзе з 7 па 15 лістапада ў [[Дубай|Дубаі]] ([[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты]]) заваявала 3 узнагароды. 7 лістапада заваявала бронзавую ўзнагароду ў бегу на 400 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref>{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/ukrayinski-paraatleti-rozpochali-medalnij-vidlik-chempionatu-svitu-bronzoyu|title=Українські параатлети розпочали медальний відлік чемпіонату світу бронзою|access-date=13 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090900/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/ukrayinski-paraatleti-rozpochali-medalnij-vidlik-chempionatu-svitu-bronzoyu}}</ref>. 10 лістапада заваявала залаты мэдаль у бегу на 100 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref name="paralympic.org.ua-10/11">{{Cite web|url=https://new.paralympic.org.ua/ua/news/chetvertij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-drugi|title=Четвертий день чемпіонату світу: українські паралімпійці другі!|access-date=13 листопада 2019|archive-date=12 листопада 2019|archive-url=https://web.archive.org/web/20191112090900/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/chetvertij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-drugi}}</ref>, а 12 лістапада атрымала другую залатую ўзнагароду ў бегу на 200 мэтраў (катэгорыя Т13)<ref name="paralympic.org.ua-12/11">https://new.paralympic.org.ua/ua/news/shostij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-v-topah {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20191113081935/https://new.paralympic.org.ua/ua/news/shostij-den-chempionatu-svitu-ukrayinci-v-topah}} Шостий день чемпіонату світу: українці у трійці лідерів]</ref>. == Узнагароды == * [[Ордэн «За заслугі» (Украіна)|Ордэн «За заслугі»]] III ст. (4 кастрычніка 2016) — ''За дасягненьне высокіх спартыўных вынікаў на XV летніх Паралімпійскіх гульнях 2016 года ў горадзе Рыа-дэ-Жанэйра (Фэдэратыўная Рэспубліка Бразілія), праяўленую мужнасьць, самаадданасьць і волю да перамогі, зацьвярджэньне міжнароднага аўтарытэту Украіны''<ref>{{Cite web|url=http://www.president.gov.ua/documents/4302016-20569|title=Указ Президента України № 430/2016 від 4 жовтня 2016 року «Про відзначення державними нагородами України»|access-date=6 жовтня 2016|archive-date=13 вересня 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170913135703/http://www.president.gov.ua/documents/4302016-20569}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://web.archive.org/web/20180408145628/http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2747&Itemid=149 Інфармацыя на сайце Нацыянальнага камітэта спорту інвалідаў Украіны] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20180408145628/http://www.2014.paralympic.org.ua/index.php?option=com_content&task=view&id=2747&Itemid=149 |date=8 красавіка 2018 }} * [https://web.archive.org/web/20160920074643/http://avdet.org/ru/2016/09/15/krymskaya-tatarka-ustanovila-mirovoj-rekord-na-paralimpiade-2016/ Крымская татарка ўстанавіла сусьветны рэкорд на Паралімпіядзе-2016] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160920074643/http://avdet.org/ru/2016/09/15/krymskaya-tatarka-ustanovila-mirovoj-rekord-na-paralimpiade-2016/ |date=20 верасня 2016 }} {{Ref-ru}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ажаметава, Лэйла}} [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2020 года]] [[Катэгорыя:Бронзавыя прызэры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ва Ўзбэкістане]] 9etxiism8v8qiiiawndrot4dme9mhze 0 295898 2620796 2614059 2025-06-19T17:29:02Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2620796 wikitext text/x-wiki {{Тэатар | назва = Народны тэатар Косава | арыгінальная назва = {{мова-sq|Teatri Kombëtar}} | лягатып = | памер лягатыпу = | подпіс лягатыпу = | выява = | памер выявы = | подпіс выявы = | колішняя назва = <!-- або | колішнія назвы --> <!-- Дзейнасьць --> | тып тэатру = | дата заснаваньня = | заснавальнік = | дата закрыцьця = | трупы = | жанры = | выступы = | узнагароды = <!-- Будынак --> | месцазнаходжаньне = | адрэса = | тэлефон = | мэтро = | архітэктурны стыль = | аўтар праекту = | архітэктар = | скульптар = | будаўнік = | будаўніцтва = | адкрыцьцё = | рамонт = | разбудова = | зруйнаваньне = | аднаўленьне = | зьмяшчальнасьць = | статус = <!-- Кіраўніцтва --> | ведамства = | дырэктар = | мастацкі кіраўнік = | галоўны рэжысэр = | галоўны дырыгент = | галоўны балетмайстар = | галоўны хормайстар = | галоўны мастак = <!-- Каардынаты --> | шырата паўшар’е = | шырата градусаў = | шырата хвілінаў = | шырата сэкундаў = | даўгата паўшар’е = | даўгата градусаў = | даўгата хвілінаў = | даўгата сэкундаў = <!-- Спасылкі --> | сайт = | commons = }} '''Народны тэатр Косава''' ({{мова-sq|Teatri Kombëtar}}) — опэрны тэатар у Косаве, разьмешчаны ў сталіцы часткова прызнанай дзяржавы [[Рэспубліка Косава|Рэспубліцы Косава]] [[Прышціна|Прышціне]]. Народны тэатар Косава — адзіны дзяржаўны тэатар Косава. Ён фінансуецца Міністэрствам па справах культуры, моладзі і спорту Косава. Да 1989 года тэатр паставіў каля 400 прэм’ер і 10 000 рэпрыз, якія наведала больш за 3 мільёнаў гледачоў<ref>[http://www.mkrs-ks.org/?page=1,134 Ministry of Culture, Youth and Sport — Republic of Kosovo]</ref>. == Дзейнасьць == Народны тэатар Косава быў заснаваны ў 1946 годзе ў горадзе [[Прызран]]е і быў першым прафэсійным тэатрам у Косаве пасьля заканчэньня [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. Першапачаткова ён называўся Народным правінцыйным тэатрам і разьмяшчаўся ў спартыўным цэнтры «Партызан». Гэты аб’ект меў вельмі маленькую сцэну і не адказваў патрабаваньням месца, прызначанага для тэатра. Заснавальнікамі першага прафэсійнага тэатра ў Косаве былі Паўла Вугрынац, Мілан і Кіка Пятровіч, якія сабралі маладых таленавітых актораў, гатовых працаваць у тэатры, і абралі Шэфкета Мусліў дырэктарам тэатра. Пасьля таго як тэатар змог сабраць трупу з 14 чалавек і паставіць 2 прэм’еры, было заяўлена аб афіцыйнай даце яго заснаваньня — 7 кастрычніка 1945 года<ref>Sokoli, Qemal. ''Zhvillimi i Teatrit Kombetar te Kosoves''. Pristina: ''Litografia'', 2006, Pg.13</ref>. Першай афіцыйнай прэм’ерай тэатра стаў спэтакаль «Цукровы шар» ({{мова-sq|Topi i sheqerit}}), за якім рушыла ўслед 16 іншых пасьпяховых прэм’ер і гастролі па Косаву. У 1946 годзе тэатр быў пераведзены ў Прышціну, дзе быў вымушаны перапыніць сваю дзейнасьць у сувязі з будаўніцтвам новага тэатральнага дома. У гэты час маладыя акторы перабраліся ў іншыя дзеючыя тэатры. Праз два гады, 1 траўня 1949 года, Міністэрства адукацыі і культуры Сэрбіі афіцыйна аб’явіла пра адраджэньне тэатра<ref>Sokoli, Qemal. ''Zhvillimi i Teatrit Kombetar te Kosoves''. Pristina: ''Litografia'', 2006, Pg.12</ref>. Новым дырэктарам тэатра быў прызначаны Мілюцін Ясніч. З 1981 года і да канца вайны ў Косаве тэатар працаваў пад палітычным ціскам Сэрбіі, таму шмат албанскіх артыстаў звольнілі і былі створаны паралельныя хатнія тэатры. Большасьць звольненых артыстаў працягвалі кар’еру ў паралельных тэатрах, а некаторыя зь іх цяпер уваходзяць у прафэсійны калектыў Народнага тэатра. У 1999 годзе, адразу пасьля вайны ў Косаве, назва тэатра была зьменена з Правінцыйнага народнага тэатра на Народны тэатар Косава. На працягу наступных 10 гадоў пасьля вайны ў тэатры праходзіла мноства міжнародных і нацыянальных выстаў і фэстываляў. Нягледзячы на сацыяльныя хваляваньні і палітычны ціск, Народны тэатар Косава дасягнуў мноства творчых посьпехаў і атрымаў мноства прызоў на такіх фэстывалях, як Фэстываль Стэржы ў Новым Садзе, Малыя экспэрыментальныя сцэны ў Сараева і шмат якія іншыя міжнародныя тэатральныя сустрэчы. Народны тэатар ладзіць мноства мерапрыемстваў, якія дазваляюць ладзіць міжнародныя мерапрыемствы ў Прышціне. Некаторыя з гэтых самых наведвальных мерапрыемстваў: Тыдзень Нямеччыны, Тыдзень франкафоніі і Швайцарскі тыдзень<ref name="teatrisite">{{Cite web|title=Teatri Kombetar i Kosoves|url=http://www.teatrikombetar.eu/?id=22|accessdate=2016-04-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107222607/http://www.teatrikombetar.eu/?id=22|archivedate=2017-11-07}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:National Theatre of Kosovo}} * [https://pristina.theater/ Старонка ў сеціве] * [https://www.facebook.com/Teatri-Komb%C3%ABtar-i-Kosov%C3%ABs-525429354192045/ Народны тэатар Косава] на [[Фэйсбук|Хвэйсбуку]] [[Катэгорыя:Прышціна]] [[Катэгорыя:Культура Косава]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1946 годзе]] secwv61ly077s0koe5e54wt3lkt92tz 2620797 2620796 2025-06-19T17:29:31Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2620797 wikitext text/x-wiki {{Тэатар | назва = Народны тэатар Косава | арыгінальная назва = {{мова-sq|Teatri Kombëtar}} | лягатып = | памер лягатыпу = | подпіс лягатыпу = | выява = | памер выявы = | подпіс выявы = | колішняя назва = <!-- або | колішнія назвы --> <!-- Дзейнасьць --> | тып тэатру = | дата заснаваньня = | заснавальнік = | дата закрыцьця = | трупы = | жанры = | выступы = | узнагароды = <!-- Будынак --> | месцазнаходжаньне = | адрэса = | тэлефон = | мэтро = | архітэктурны стыль = | аўтар праекту = | архітэктар = | скульптар = | будаўнік = | будаўніцтва = | адкрыцьцё = | рамонт = | разбудова = | зруйнаваньне = | аднаўленьне = | зьмяшчальнасьць = | статус = <!-- Кіраўніцтва --> | ведамства = | дырэктар = | мастацкі кіраўнік = | галоўны рэжысэр = | галоўны дырыгент = | галоўны балетмайстар = | галоўны хормайстар = | галоўны мастак = <!-- Каардынаты --> | шырата паўшар’е = | шырата градусаў = | шырата хвілінаў = | шырата сэкундаў = | даўгата паўшар’е = | даўгата градусаў = | даўгата хвілінаў = | даўгата сэкундаў = <!-- Спасылкі --> | сайт = | commons = }} '''Народны тэатр Косава''' ({{мова-sq|Teatri Kombëtar}}) — опэрны тэатар у Косаве, разьмешчаны ў сталіцы часткова прызнанай дзяржавы [[Рэспубліка Косава|Рэспубліцы Косава]] [[Прышціна|Прышціне]]. Народны тэатар Косава — адзіны дзяржаўны тэатар Косава. Ён фінансуецца Міністэрствам па справах культуры, моладзі і спорту Косава. Да 1989 года тэатр паставіў каля 400 прэм’ер і 10 000 рэпрыз, якія наведала больш за 3 мільёнаў гледачоў<ref>[http://www.mkrs-ks.org/?page=1,134 Ministry of Culture, Youth and Sport — Republic of Kosovo]</ref>. == Дзейнасьць == Народны тэатар Косава быў заснаваны ў 1946 годзе ў горадзе [[Прызран]]е і быў першым прафэсійным тэатрам у Косаве пасьля заканчэньня [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]. Першапачаткова ён называўся Народным правінцыйным тэатрам і разьмяшчаўся ў спартыўным цэнтры «Партызан». Гэты аб’ект меў вельмі маленькую сцэну і не адказваў патрабаваньням месца, прызначанага для тэатра. Заснавальнікамі першага прафэсійнага тэатра ў Косаве былі Паўла Вугрынац, Мілан і Кіка Пятровіч, якія сабралі маладых таленавітых актораў, гатовых працаваць у тэатры, і абралі Шэфкета Мусліў дырэктарам тэатра. Пасьля таго як тэатар змог сабраць трупу з 14 чалавек і паставіць 2 прэм’еры, было заяўлена аб афіцыйнай даце яго заснаваньня — 7 кастрычніка 1945 года<ref>Sokoli, Qemal. ''Zhvillimi i Teatrit Kombetar te Kosoves''. Pristina: ''Litografia'', 2006, Pg.13</ref>. Першай афіцыйнай прэм’ерай тэатра стаў спэтакаль «Цукровы шар» ({{мова-sq|Topi i sheqerit}}), за якім рушыла ўслед 16 іншых пасьпяховых прэм’ер і гастролі па Косаву. У 1946 годзе тэатр быў пераведзены ў Прышціну, дзе быў вымушаны перапыніць сваю дзейнасьць у сувязі з будаўніцтвам новага тэатральнага дома. У гэты час маладыя акторы перабраліся ў іншыя дзеючыя тэатры. Праз два гады, 1 траўня 1949 года, Міністэрства адукацыі і культуры Сэрбіі афіцыйна аб’явіла пра адраджэньне тэатра<ref>Sokoli, Qemal. ''Zhvillimi i Teatrit Kombetar te Kosoves''. Pristina: ''Litografia'', 2006, Pg.12</ref>. Новым дырэктарам тэатра быў прызначаны Мілюцін Ясніч. З 1981 года і да канца вайны ў Косаве тэатар працаваў пад палітычным ціскам Сэрбіі, таму шмат албанскіх артыстаў звольнілі і былі створаны паралельныя хатнія тэатры. Большасьць звольненых артыстаў працягвалі кар’еру ў паралельных тэатрах, а некаторыя зь іх цяпер уваходзяць у прафэсійны калектыў Народнага тэатра. У 1999 годзе, адразу пасьля вайны ў Косаве, назва тэатра была зьменена з Правінцыйнага народнага тэатра на Народны тэатар Косава. На працягу наступных 10 гадоў пасьля вайны ў тэатры праходзіла мноства міжнародных і нацыянальных выстаў і фэстываляў. Нягледзячы на сацыяльныя хваляваньні і палітычны ціск, Народны тэатар Косава дасягнуў мноства творчых посьпехаў і атрымаў мноства прызоў на такіх фэстывалях, як Фэстываль Стэржы ў Новым Садзе, Малыя экспэрыментальныя сцэны ў Сараева і шмат якія іншыя міжнародныя тэатральныя сустрэчы. Народны тэатар ладзіць мноства мерапрыемстваў, якія дазваляюць ладзіць міжнародныя мерапрыемствы ў Прышціне. Некаторыя з гэтых самых наведвальных мерапрыемстваў: Тыдзень Нямеччыны, Тыдзень франкафоніі і Швайцарскі тыдзень<ref name="teatrisite">{{Cite web|title=Teatri Kombetar i Kosoves|url=http://www.teatrikombetar.eu/?id=22|accessdate=2016-04-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171107222607/http://www.teatrikombetar.eu/?id=22|archivedate=2017-11-07}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == {{Commons|Category:National Theatre of Kosovo}} * [https://pristina.theater/ Старонка ў сеціве] * [https://www.facebook.com/Teatri-Komb%C3%ABtar-i-Kosov%C3%ABs-525429354192045/ Народны тэатар Косава] на [[Фэйсбук|Хвэйсбуку]] [[Катэгорыя:Прышціна]] [[Катэгорыя:Культура Косава]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1946 годзе]] [[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1946 годзе]] 9n4fg7zqslmjtz9tp1x6fvq88e14yz8 0 297086 2620790 2025-06-19T14:39:00Z Taravyvan Adijene 1924 пачатак 2620790 wikitext text/x-wiki {{Чаканая падзея}} {{Картка зь ВікіЗьвестак}} {{Іншыя значэньні|2 = Захад}} '''«За́хад-2025»''' — супольныя стратэгічныя вучэньні [[Узброеныя сілы Беларусі|ўзброеных сілаў Беларусі]] і [[Узброеныя сілы Расеі|Расеі]], заплянаваныя на верасень 2025 року. Акрамя «Захаду», у верасьні ў Беларусі дадаткова пройдуць вучэньні «Ўзаемадзеяньне-2025» з {{Не перакладзена|Калектыўныя сілы апэратыўнага рэагаваньня|Калектыўнымі сіламі апэратыўнага рэагаваньня|d|Q3919910}} і «Пошук-2025»<ref name="перанос" />. Колькасьць вайскоўцаў — да 13 тысячаў чалавек<ref name="перанос" />. У траўні 2025 року Беларусь паведаміла пра намер зьменшыць колькасьць вайскоўцаў у вучэньнях удвая, што паводле ўмоваў {{Не перакладзена|Венскі дакумэнт|Венскага дакумэнту|d|Q15145265}} дазваляе надалей не паведамляць пра зьмяненьне парамэтраў вучэньняў<ref name="парамэтры" />. Замежныя вайсковыя экспэрты і выведныя службы лічаць нават першапачатковую лічбу заніжанай<ref name="пытаньне" />. == Крыніцы == {{Крыніцы|refs = <ref name="парамэтры">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 28 траўня 2025| url = https://ctv.by/news/obshestvo/belarus-opovestit-vse-gosudarstva-o-parametrah-ucheniya-zapad-2025| копія = | дата копіі = | загаловак = Беларусь оповестит все государства о параметрах учения „Запад-2025“| фармат = | назва праекту = Общество| выдавец = [[СТБ|СТВ]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2025 | мова = ru| камэнтар = }}</ref> <ref name="перанос">{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 28 траўня 2025| url = https://www.svaboda.org/a/33427214.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Міністэрства абароны Беларусі заявіла аб пераносе вучэньняў „Захад-2025“ углыб краіны і скарачэньне колькасьці ўдзельнікаў удвая| фармат = | назва праекту = Палітыка| выдавец = [[Беларуская служба радыё „Свабода“|Радыё „Свабода“]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2025 | мова = | камэнтар = }}</ref> <ref name="пытаньне">{{Спасылка | аўтар = Liudas Mažylis.| прозьвішча = Mažylis| імя = Liudas| аўтарlink = Людас Мажыліс| суаўтары = | дата публікацыі = 16 чэрвеня 2025| url = https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/P-10-2025-002423_EN.html| копія = | дата копіі = | загаловак = Joint Russian-Belarusian military exercise ‘Zapad 2025’| фармат = | назва праекту = Parliamentary question| выдавец = [[Эўрапейскі парлямэнт|European Parliament]]| дата доступу = 19 чэрвеня 2025 | мова = en| камэнтар = }}</ref> }} == Вонкавыя спасылкі == {{Накід}} [[Катэгорыя:Вайсковыя вучэньні Беларусі]] [[Катэгорыя:Вайсковыя вучэньні Расеі]] [[Катэгорыя:2025 год у Беларусі]] [[Катэгорыя:2025 год у Расеі]] [[Катэгорыя:Беларуска-расейскія стасункі]] [[Катэгорыя:Захад (вучэньні)|2025]] [[Катэгорыя:Верасень 2025 году]] 2daqfx11s1he1nkbhbtnpec4vfxp22x 14 297087 2620794 2025-06-19T17:24:46Z Ясамойла 35429 пачатак 2620794 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Бібліятэкі паводле краінаў|Аўстрыя]] [[Катэгорыя:Аўстрыйская культура]] [[Катэгорыя:Збудаваньні Аўстрыі]] [[Катэгорыя:Адукацыя Аўстрыі]] gw9xmpnd5jus3d3r5ouuza5iivg2zkd 14 297088 2620795 2025-06-19T17:26:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2620795 wikitext text/x-wiki {{Зьявіліся|136|8}} 51rlua83kyfnv2r6l8yudah6jvxsosy 14 297089 2620798 2025-06-19T17:31:38Z Ясамойла 35429 пачатак 2620798 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XX стагодзьдзе ў культуры і мастацтве]] 19fzi580ipnxq6iylvo76fi4xxk89r7 2620800 2620798 2025-06-19T17:33:28Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2620800 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XX стагодзьдзе ў культуры і мастацтве]] [[Катэгорыя:Жанчыны XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Акторкі па стагодзьдзях]] e03zrf2o0fsyfrikpdo1fpa1bz5ibxh 2620829 2620800 2025-06-19T18:55:40Z Dymitr 10914 выдаленая [[Катэгорыя:Акторкі па стагодзьдзях]]; дададзеная [[Катэгорыя:Акторкі паводле стагодзьдзяў]] з дапамогай [[Вікіпэдыя:Прылады/HotCat|HotCat]] 2620829 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:XX стагодзьдзе ў культуры і мастацтве]] [[Катэгорыя:Жанчыны XX стагодзьдзя]] [[Катэгорыя:Акторкі паводле стагодзьдзяў]] mh3qdyiyi8gdxayehqvev0mercphv38 14 297090 2620801 2025-06-19T17:34:40Z Ясамойла 35429 пачатак 2620801 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Жанчыны паводле стагодзьдзяў]] [[Катэгорыя:Асобы XX стагодзьдзя]] iyty3fnf18m5fdtew4xnoqsn3hlv6e1 14 297091 2620802 2025-06-19T17:36:05Z Ясамойла 35429 пачатак 2620802 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Акторкі|Стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Асобы паводле стагодзьдзяў]] dc3mt8hphjq6tu71a0rvwio19er0b4h 2620827 2620802 2025-06-19T18:55:16Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Катэгорыя:Акторкі па стагодзьдзях]] у [[Катэгорыя:Акторкі паводле стагодзьдзяў]]: Памылка ў назове 2620802 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Акторкі|Стагодзьдзі]] [[Катэгорыя:Асобы паводле стагодзьдзяў]] dc3mt8hphjq6tu71a0rvwio19er0b4h 14 297092 2620803 2025-06-19T17:38:20Z Ясамойла 35429 пачатак 2620803 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] l2z4nbljiqy0hs9yjii57n2bvmj4cbp 14 297093 2620804 2025-06-19T17:39:20Z Ясамойла 35429 пачатак 2620804 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі Паралімпійскіх гульняў]] bed706qpshcik7wf0lj7gftarfpfngc 14 297094 2620808 2025-06-19T17:41:30Z Ясамойла 35429 пачатак 2620808 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] [[Катэгорыя:Летнія Паралімпійскія гульні 2016]] bbqimt5asxvntqime49o34grz8janza 2620809 2620808 2025-06-19T17:42:11Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2620809 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] [[Катэгорыя:Летнія Паралімпійскія гульні 2016 году]] bamuqfshk55ldhez0licg2y5mg13qiz 2620823 2620809 2025-06-19T18:53:54Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Катэгорыя:Бронзавыя прызёры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] у [[Катэгорыя:Бронзавыя прызэры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]]: Памылка ў назове 2620809 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] [[Катэгорыя:Летнія Паралімпійскія гульні 2016 году]] bamuqfshk55ldhez0licg2y5mg13qiz 14 297095 2620810 2025-06-19T17:43:48Z Ясамойла 35429 пачатак 2620810 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Паралімпійскіх гульняў]] nwz0thba6ibeg7i6s1rpsz90h7jwafu 2620812 2620810 2025-06-19T17:46:49Z Ясамойла 35429 дапаўненьне 2620812 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] [[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Паралімпійскіх гульняў]] 5bt8o4nek600qj73e2gb921mujasd3g 14 297096 2620813 2025-06-19T17:47:42Z Ясамойла 35429 пачатак 2620813 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Чэмпіёны Паралімпійскіх гульняў|*]] [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] m9vdnv26b9y6jwsch40bqzh6vpui3nv 14 297097 2620815 2025-06-19T17:49:23Z Ясамойла 35429 пачатак 2620815 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Чэмпіёны|Параалімпійскія]] 1f7mjgekzzes8e53zzysizxq3z6zmri 14 297098 2620817 2025-06-19T17:51:04Z Ясамойла 35429 пачатак 2620817 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Удзельнікі летніх Паралімпійскіх гульняў]] l2z4nbljiqy0hs9yjii57n2bvmj4cbp 14 297099 2620819 2025-06-19T17:54:51Z Ясамойла 35429 пачатак 2620819 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Кіраўнікі Расеі|Крым]] [[Катэгорыя:Кіраўнікі Ўкраіны|Крым]] [[Катэгорыя:Асобы Крыму]] igkklagzpgvfff2zaukwxd11644v6ye 14 297100 2620821 2025-06-19T17:57:16Z Ясамойла 35429 пачатак 2620821 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Выданьні, заснаваныя ў|1917|годзе}} [[Катэгорыя:Выданьні паводле гадоў заснаваньня|1917]] [[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1917 годзе]] r5dqhm64wfhfs24ov8kp47p6u2juk3g 14 297101 2620822 2025-06-19T17:58:59Z Ясамойла 35429 пачатак 2620822 wikitext text/x-wiki {{Тэма паводле гадоў|Выданьні, закрытыя ў|1920|годзе}} {{Аўтаазначнік катэгорыі}} {{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:1920}} [[Катэгорыя:Выданьні паводле гадоў закрыцьця]] [[Катэгорыя:Зьніклі ў 1920 годзе|Выданьні]] [[Катэгорыя:Выданьні, закрытыя ў 1920-я]] 3zl479pg4bcy8wo2jug15okehujxjcs 14 297102 2620824 2025-06-19T18:53:54Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Катэгорыя:Бронзавыя прызёры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] у [[Катэгорыя:Бронзавыя прызэры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]]: Памылка ў назове 2620824 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Бронзавыя прызэры летніх Паралімпійскіх гульняў 2016 году]] 7wz1834yhyeem16jby3i0meceyw86ai 2620826 2620824 2025-06-19T18:54:36Z Dymitr 10914 выдаліць 2620826 wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Памылка ў назове}} i7mzj6m0t6hmj6z99aeu1kb4e9xc5nw 14 297103 2620828 2025-06-19T18:55:16Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Катэгорыя:Акторкі па стагодзьдзях]] у [[Катэгорыя:Акторкі паводле стагодзьдзяў]]: Памылка ў назове 2620828 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Акторкі паводле стагодзьдзяў]] 6fjkxmwrmhk66pv2itxz2h3k4js5i9f 2620830 2620828 2025-06-19T18:55:57Z Dymitr 10914 выдаліць 2620830 wikitext text/x-wiki {{Выдаліць|Памылка ў назове}} i7mzj6m0t6hmj6z99aeu1kb4e9xc5nw 0 297104 2620867 2025-06-20T07:09:38Z Artsiom91 28241 Створаная старонка са зьместам „'''Супэрліга 2024—2025 гадоў''' — 67-ы розыгрыш [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрлігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Турэччыны, які праходзіў з 9 жніўня 2024 году па 1 чэрвеня 2025 году. Чэмпіёнам стаў «Галатасарай Стамбул|...“ 2620867 wikitext text/x-wiki '''Супэрліга 2024—2025 гадоў''' — 67-ы розыгрыш [[Супэрліга чэмпіянату Турэччыны па футболе|Супэрлігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Турэччыны, які праходзіў з 9 жніўня 2024 году па 1 чэрвеня 2025 году. Чэмпіёнам стаў «[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]]», які тым самым здабыў свой 25-ы тытул у найвышэйшым дывізіёне. == Клюбы == У турніры бралі ўдзел 19 клюбаў, зь якіх 16 былі найлепшымі паводле вынікаў папярэдняга сэзону, а тры клюбы прасунуліся зь Першай лігі — «[[Эюпспор Эюп|Эюпспор]]», «[[Гёзтэпэ Ізьмір|Гёзтэпэ]]» і «[[Бодрум (футбольны клюб)|Бодрум]]». Гэтыя клюбы замянілі «[[Анкарагюджу Анкара|Анкарагюджу]]», «[[Фатых Карагюмрук Стамбул|Фатых Карагюмрук]]», «[[Пэндыкспор Стамбул|Пэндыкспор]]» і «[[Істанбулспор Стамбул|Істанбулспор]]». == Табліца == <onlyinclude>{{#invoke:Спартовая табліца|main|стыль=ВНП |абнаўленьне = завершана |крыніца = [https://www.tff.org/default.aspx?pageID=198 Турэцкая футбольная фэдэрацыя] <!--Месцы камандаў.--> |парадак_камандаў=GAL, FEN, SAM, BEŞ, BAŞ, EYÜ, TRA, GÖZ, RIZ, KAS, KON, ALA, KAY, GAZ, ANT, BOD, SIV, HAT, ADE <!--Кваліфікацыі камандаў.--> |вынік1=CLLS |вынік2=CL3Q |вынік3=ELPO |вынік4=EL2Q |вынік5=ECL2Q |вынік16=REL |вынік17=REL |вынік18=REL |вынік19=REL <!--Вынікі камандаў.--> |перамогі_ADE=3 |нічыі_ADE=5 |паразы_ADE=28|мз_ADE=34|мп_ADE=92<!-- Адана Дэмірспор --> |перамогі_ALA=12|нічыі_ALA=9 |паразы_ALA=15|мз_ALA=43|мп_ALA=50<!-- Аланьяспор --> |перамогі_ANT=12|нічыі_ANT=8 |паразы_ANT=16|мз_ANT=37|мп_ANT=62<!-- Антальяспор --> |перамогі_BAŞ=16|нічыі_BAŞ=6 |паразы_BAŞ=14|мз_BAŞ=60|мп_BAŞ=56<!-- Істанбул Башакшэхір --> |перамогі_BEŞ=17|нічыі_BEŞ=11|паразы_BEŞ=8 |мз_BEŞ=59|мп_BEŞ=36<!-- Бэшыкташ --> |перамогі_BOD=9 |нічыі_BOD=10|паразы_BOD=17|мз_BOD=26|мп_BOD=43<!-- Бодрум --> |перамогі_EYÜ=15|нічыі_EYÜ=8 |паразы_EYÜ=13|мз_EYÜ=52|мп_EYÜ=47<!-- Эюпспор --> |перамогі_FEN=26|нічыі_FEN=6 |паразы_FEN=4 |мз_FEN=90|мп_FEN=39<!-- Фэнэрбахчэ --> |перамогі_GAL=30|нічыі_GAL=5 |паразы_GAL=1 |мз_GAL=91|мп_GAL=31<!-- Галатасарай --> |перамогі_GAZ=12|нічыі_GAZ=9 |паразы_GAZ=15|мз_GAZ=45|мп_GAZ=50<!-- Газыянтэп --> |перамогі_GÖZ=13|нічыі_GÖZ=11|паразы_GÖZ=12|мз_GÖZ=59|мп_GÖZ=50<!-- Гёзтэпэ --> |перамогі_HAT=6 |нічыі_HAT=8 |паразы_HAT=22|мз_HAT=47|мп_HAT=74<!-- Хатайспор --> |перамогі_KAS=11|нічыі_KAS=14|паразы_KAS=11|мз_KAS=62|мп_KAS=63<!-- Касымпаша --> |перамогі_KAY=11|нічыі_KAY=12|паразы_KAY=13|мз_KAY=45|мп_KAY=57<!-- Кайсэрыспор --> |перамогі_KON=13|нічыі_KON=7 |паразы_KON=16|мз_KON=45|мп_KON=50<!-- Коньяспор --> |перамогі_RIZ=15|нічыі_RIZ=4 |паразы_RIZ=17|мз_RIZ=52|мп_RIZ=58<!-- Рызэспор --> |перамогі_SAM=19|нічыі_SAM=7 |паразы_SAM=10|мз_SAM=55|мп_SAM=41<!-- Самсунспор --> |перамогі_SIV=9 |нічыі_SIV=8 |паразы_SIV=19|мз_SIV=44|мп_SIV=60<!-- Сывасспор --> |перамогі_TRA=13|нічыі_TRA=12|паразы_TRA=11|мз_TRA=58|мп_TRA=45<!-- Трабзанспор --> <!--Заўвагі пры роўных пунктах--> |заўвага_пункты_ALA=Пункты ў гульнях паміж сабою: «Аланьяспор» — 7, «Кайсэрыспор» — 5, «Газыянтэп» — 4. |заўвага_пункты_KAY=ALA |заўвага_пункты_GAZ=ALA <!--Карэкцыя пунктаў.--> |карэкцыя_пунктаў_ADE=-12 |заўвага_пункты_ADE= З «Аданы Дэмірспор» зьнялі 12 пунктаў. <!--Вызначэньне камандаў (спасылкі ў табліцы)--> |назва_GAL=[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] |назва_FEN=[[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] |назва_BEŞ=[[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] |назва_ADE=[[Адана Дэмірспор]] |назва_ALA=[[Аланьяспор Аланья|Аланьяспор]] |назва_ANT=[[Антальяспор Анталья|Антальяспор]] |назва_BOD=[[Бодрум (футбольны клюб)|Бодрум]] |назва_EYÜ=[[Эюпспор Эюп|Эюпспор]] |назва_GAZ=[[Газыянтэп (футбольны клюб)|Газыянтэп]] |назва_GÖZ=[[Гёзтэпэ Ізьмір|Гёзтэпэ]] |назва_HAT=[[Хатайспор Антак’я|Хатайспор]] |назва_BAŞ=[[Істанбул Башакшэхір]] |назва_KAS=[[Касымпаша Стамбул|Касымпаша]] |назва_KAY=[[Кайсэрыспор Кайсэры|Кайсэрыспор]] |назва_KON=[[Коньяспор Конья|Коньяспор]] |назва_RIZ=[[Рызэспор Рызэ|Рызэспор]] |назва_SAM=[[Самсунспор Самсун|Самсунспор]] |назва_SIV=[[Сывасспор Сывас|Сывасспор]] |назва_TRA=[[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] <!--Настройкі і правілы табліцы--> |ліміт_паказу=5 |правілы_клясыфікацыі=1) Пункты; 2) Пункты ў гульнях паміж сабою; 3) Розьніца мячоў у гульнях паміж сабою; 4) Забітыя мячы ў гульнях паміж сабою; 5) Розьніца мячоў; 6) Забітыя мячы; 7) Дадатковыя матчы. <!--Вызначэньне слупка кваліфікацыі і паніжэньня--> |загаловак_слупка_вынікаў=QR |колер_CLLS=green1|тэкст_CLLS=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2025—2026 гадоў#Лігавы этап|Лігавы этап Лігі чэмпіёнаў]] |колер_CL3Q=green2|тэкст_CL3Q=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2025—2026 гадоў#Трэці кваліфікацыйны раўнд|Трэці кваліфікацыйны раўнд Лігі чэмпіёнаў]] |колер_ELPO=blue1 |тэкст_ELPO=[[Ліга Эўропы УЭФА 2025—2026 гадоў#Кваліфікацыйны раўнд плэй-оф|Раўнд плэй-оф Лігі Эўропы]] |колер_EL2Q=blue2 |тэкст_EL2Q=[[Ліга Эўропы УЭФА 2025—2026 гадоў#Другі кваліфікацыйны раўнд|Другі кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы]] |колер_ECL2Q=yellow1 |тэкст_ECL2Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2025—2026 гадоў#Другі кваліфікацыйны раўнд|Другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_REL=red1 |тэкст_REL=Паніжэньне ў Першую лігу |заўвага_вынікі_ELPO=Паколькі пераможца [[Кубак Турэччыны па футболе 2024—2025 гадоў|Кубка Турэччыны]] «Галатасарай» кваліфікаваўся ў Лігу чэмпіёнаў празь месца ў лізе, кваліфікацыя ў раўнд плэй-оф Лігі Эўропы, прызначаная для пераможцы Кубка, перайшла трэцяй камандзе лігі, кваліфікацыя другі кваліфікацыйны раўнд Лігі Эўропы перайшла чацьвёртай камандзе лігі, а кваліфікацыя другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў перайшла пятай камандзе лігі. }}</onlyinclude> == Вынікі гульняў == {{#invoke:Спартовыя вынікі|main | крыніца = [https://www.tff.org/default.aspx?pageID=198 Турэцкая футбольная фэдэрацыя] | абнаўленьне = завершана | стыль_матчаў = футбол |парадак_камандаў= ADE, ALA, ANT, BOD, BEŞ, GAZ, GAL, GÖZ, BAŞ, KAY, KAS, KON, RİZ, SAM, SİV, TRA, FEN, HAT, EYÜ |скарачэньне_GAL=[[Галатасарай Стамбул|Гал]] |скарачэньне_FEN=[[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэн]] |скарачэньне_BEŞ=[[Бэшыкташ Стамбул|Бэш]] |скарачэньне_ADE=[[Адана Дэмірспор|Ада]] |скарачэньне_ALA=[[Аланьяспор Аланья|Ала]] |скарачэньне_ANT=[[Антальяспор Анталья|Ант]] |скарачэньне_BOD=[[Бодрум (футбольны клюб)|Бод]] |скарачэньне_EYÜ=[[Эюпспор Эюп|Эюп]] |скарачэньне_GAZ=[[Газыянтэп (футбольны клюб)|Газ]] |скарачэньне_GÖZ=[[Гёзтэпэ Ізьмір|Гёз]] |скарачэньне_HAT=[[Хатайспор Антак’я|Хат]] |скарачэньне_BAŞ=[[Істанбул Башакшэхір|ІсБ]] |скарачэньне_KAS=[[Касымпаша Стамбул|Кас]] |скарачэньне_KAY=[[Кайсэрыспор Кайсэры|Кай]] |скарачэньне_KON=[[Коньяспор Конья|Кон]] |скарачэньне_RİZ=[[Рызэспор Рызэ|Рыз]] |скарачэньне_SAM=[[Самсунспор Самсун|Сам]] |скарачэньне_SİV=[[Сывасспор Сывас|Сыв]] |скарачэньне_TRA=[[Трабзанспор Трабзон|Тра]] |назва_GAL=[[Галатасарай Стамбул|Галатасарай]] |назва_FEN=[[Фэнэрбахчэ Стамбул|Фэнэрбахчэ]] |назва_BEŞ=[[Бэшыкташ Стамбул|Бэшыкташ]] |назва_ADE=[[Адана Дэмірспор]] |назва_ALA=[[Аланьяспор Аланья|Аланьяспор]] |назва_ANT=[[Антальяспор Анталья|Антальяспор]] |назва_BOD=[[Бодрум (футбольны клюб)|Бодрум]] |назва_EYÜ=[[Эюпспор Эюп|Эюпспор]] |назва_GAZ=[[Газыянтэп (футбольны клюб)|Газыянтэп]] |назва_GÖZ=[[Гёзтэпэ Ізьмір|Гёзтэпэ]] |назва_HAT=[[Хатайспор Антак’я|Хатайспор]] |назва_BAŞ=[[Істанбул Башакшэхір]] |назва_KAS=[[Касымпаша Стамбул|Касымпаша]] |назва_KAY=[[Кайсэрыспор Кайсэры|Кайсэрыспор]] |назва_KON=[[Коньяспор Конья|Коньяспор]] |назва_RİZ=[[Рызэспор Рызэ|Рызэспор]] |назва_SAM=[[Самсунспор Самсун|Самсунспор]] |назва_SİV=[[Сывасспор Сывас|Сывасспор]] |назва_TRA=[[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]] | матч_ADE_BEŞ = 2–1 | матч_ADE_EYÜ = 0–1 | матч_ADE_GAL = 1–5 | матч_ADE_GÖZ = 1–2 | матч_ADE_FEN = 0–4 | матч_ADE_BAŞ = 0–1 | матч_ADE_KAS = 3–5 | матч_ADE_RİZ = 1–2 | матч_ADE_TRA = 0–1 | матч_ADE_ALA = 0–2 | матч_ADE_ANT = 1–1 | матч_ADE_SİV = 2–4 | матч_ADE_KAY = 0–2 | матч_ADE_SAM = 1–3 | матч_ADE_GAZ = 2–2 | матч_ADE_HAT = 0–5 | матч_ADE_KON = 0–1 | матч_ADE_BOD = 0–0 | матч_ALA_BEŞ = 1–1 | матч_ALA_EYÜ = 1–1 | матч_ALA_GAL = 1–2 | матч_ALA_GÖZ = 1–1 | матч_ALA_FEN = 0–2 | матч_ALA_BAŞ = 5–4 | матч_ALA_KAS = 1–2 | матч_ALA_RİZ = 1–0 | матч_ALA_TRA = 2–1 | матч_ALA_ADE = 3–2 | матч_ALA_ANT = 1–2 | матч_ALA_SİV = 2–0 | матч_ALA_KAY = 1–1 | матч_ALA_SAM = 1–0 | матч_ALA_GAZ = 3–0 | матч_ALA_HAT = 0–0 | матч_ALA_KON = 2–1 | матч_ALA_BOD = 0–1 | матч_ANT_BEŞ = 1–1 | матч_ANT_EYÜ = 1–4 | матч_ANT_GAL = 0–3 | матч_ANT_GÖZ = 0–0 | матч_ANT_FEN = 0–2 | матч_ANT_BAŞ = 0–0 | матч_ANT_KAS = 2–1 | матч_ANT_RİZ = 2–1 | матч_ANT_TRA = 0–2 | матч_ANT_ADE = 2–1 | матч_ANT_ALA = 2–1 | матч_ANT_SİV = 2–1 | матч_ANT_KAY = 2–0 | матч_ANT_SAM = 2–1 | матч_ANT_GAZ = 0–0 | матч_ANT_HAT = 3–2 | матч_ANT_KON = 1–0 | матч_ANT_BOD = 3–2 | матч_BAŞ_BEŞ = 0–0 | матч_BAŞ_EYÜ = 1–1 | матч_BAŞ_GAL = 1–2 | матч_BAŞ_GÖZ = 4–1 | матч_BAŞ_FEN = 1–4 | матч_BAŞ_KAS = 2–2 | матч_BAŞ_RİZ = 2–0 | матч_BAŞ_TRA = 0–3 | матч_BAŞ_ADE = 2–3 | матч_BAŞ_ALA = 4–2 | матч_BAŞ_ANT = 5–2 | матч_BAŞ_SİV = 1–0 | матч_BAŞ_KAY = 1–1 | матч_BAŞ_SAM = 4–0 | матч_BAŞ_GAZ = 2–1 | матч_BAŞ_HAT = 3–0 | матч_BAŞ_KON = 1–0 | матч_BAŞ_BOD = 0–1 | матч_BEŞ_EYÜ = 2–1 | матч_BEŞ_GAL = 2–1 | матч_BEŞ_GÖZ = 2–4 | матч_BEŞ_FEN = 1–0 | матч_BEŞ_BAŞ = 0–2 | матч_BEŞ_KAS = 1–3 | матч_BEŞ_RİZ = 1–2 | матч_BEŞ_TRA = 2–1 | матч_BEŞ_ADE = 4–1 | матч_BEŞ_ALA = 1–1 | матч_BEŞ_ANT = 4–2 | матч_BEŞ_SİV = 2–0 | матч_BEŞ_KAY = 2–0 | матч_BEŞ_SAM = 0–0 | матч_BEŞ_GAZ = 1–2 | матч_BEŞ_HAT = 5–1 | матч_BEŞ_KON = 2–0 | матч_BEŞ_BOD = 2–1 | матч_BOD_BEŞ = 0–4 | матч_BOD_EYÜ = 0–1 | матч_BOD_GAL = 0–1 | матч_BOD_GÖZ = 0–0 | матч_BOD_FEN = 2–4 | матч_BOD_BAŞ = 0–1 | матч_BOD_KAS = 1–0 | матч_BOD_RİZ = 0–1 | матч_BOD_TRA = 1–1 | матч_BOD_ADE = 3–1 | матч_BOD_ALA = 0–0 | матч_BOD_ANT = 0–0 | матч_BOD_SİV = 2–0 | матч_BOD_KAY = 1–1 | матч_BOD_SAM = 1–2 | матч_BOD_GAZ = 0–1 | матч_BOD_HAT = 1–0 | матч_BOD_KON = 3–1 | матч_EYÜ_BEŞ = 1–3 | матч_EYÜ_GAL = 1–5 | матч_EYÜ_GÖZ = 1–0 | матч_EYÜ_FEN = 1–1 | матч_EYÜ_KAS = 0–3 | матч_EYÜ_RİZ = 1–2 | матч_EYÜ_TRA = 0–0 | матч_EYÜ_ADE = 6–0 | матч_EYÜ_ALA = 3–0 | матч_EYÜ_ANT = 2–1 | матч_EYÜ_SİV = 1–0 | матч_EYÜ_BAŞ = 1–3 | матч_EYÜ_KAY = 1–1 | матч_EYÜ_SAM = 3–0 | матч_EYÜ_GAZ = 3–2 | матч_EYÜ_HAT = 2–0 | матч_EYÜ_KON = 2–1 | матч_EYÜ_BOD = 4–1 | матч_FEN_BEŞ = 0–1 | матч_FEN_EYÜ = 2–1 | матч_FEN_GAL = 1–3 | матч_FEN_GÖZ = 3–2 | матч_FEN_BAŞ = 3–1 | матч_FEN_KAS = 3–1 | матч_FEN_RİZ = 3–2 | матч_FEN_TRA = 4–1 | матч_FEN_ADE = 1–0 | матч_FEN_ALA = 3–0 | матч_FEN_ANT = 3–0 | матч_FEN_SİV = 4–0 | матч_FEN_KAY = 3–3 | матч_FEN_SAM = 0–0 | матч_FEN_GAZ = 3–1 | матч_FEN_HAT = 2–1 | матч_FEN_KON = 2–1 | матч_FEN_BOD = 2–0 | матч_GAL_BEŞ = 2–1 | матч_GAL_EYÜ = 2–2 | матч_GAL_GÖZ = 2–1 | матч_GAL_FEN = 0–0 | матч_GAL_BAŞ = 2–0 | матч_GAL_KAS = 3–3 | матч_GAL_RİZ = 5–0 | матч_GAL_TRA = 4–3 | матч_GAL_ADE = 3–0 | матч_GAL_ALA = 1–0 | матч_GAL_ANT = 4–0 | матч_GAL_SİV = 4–1 | матч_GAL_KAY = 3–0 | матч_GAL_SAM = 3–2 | матч_GAL_GAZ = 3–1 | матч_GAL_HAT = 2–1 | матч_GAL_KON = 1–0 | матч_GAL_BOD = 2–0 | матч_GAZ_BEŞ = 1–1 | матч_GAZ_EYÜ = 3–1 | матч_GAZ_GAL = 0–1 | матч_GAZ_GÖZ = 2–1 | матч_GAZ_FEN = 1–3 | матч_GAZ_BAŞ = 3–0 | матч_GAZ_KAS = 2–2 | матч_GAZ_RİZ = 1–0 | матч_GAZ_TRA = 0–0 | матч_GAZ_ADE = 1–0 | матч_GAZ_ALA = 0–1 | матч_GAZ_ANT = 2–0 | матч_GAZ_SİV = 2–1 | матч_GAZ_KAY = 1–0 | матч_GAZ_SAM = 0–1 | матч_GAZ_HAT = 2–1 | матч_GAZ_KON = 3–1 | матч_GAZ_BOD = 0–0 | матч_GÖZ_BEŞ = 1–1 | матч_GÖZ_EYÜ = 1–1 | матч_GÖZ_GAL = 0–2 | матч_GÖZ_FEN = 2–2 | матч_GÖZ_BAŞ = 4–1 | матч_GÖZ_KAS = 5–0 | матч_GÖZ_RİZ = 3–0 | матч_GÖZ_TRA = 2–1 | матч_GÖZ_ADE = 3–0 | матч_GÖZ_ALA = 0–1 | матч_GÖZ_ANT = 1–0 | матч_GÖZ_SİV = 3–2 | матч_GÖZ_KAY = 3–0 | матч_GÖZ_SAM = 2–2 | матч_GÖZ_GAZ = 1–1 | матч_GÖZ_HAT = 1–1 | матч_GÖZ_KON = 2–0 | матч_GÖZ_BOD = 2–0 | матч_HAT_BEŞ = 1–1 | матч_HAT_EYÜ = 0–1 | матч_HAT_GAL = 1–1 | матч_HAT_GÖZ = 1–1 | матч_HAT_FEN = 4–2 | матч_HAT_BAŞ = 2–4 | матч_HAT_KAS = 1–1 | матч_HAT_RİZ = 1–2 | матч_HAT_TRA = 1–1 | матч_HAT_ADE = 1–3 | матч_HAT_ALA = 1–0 | матч_HAT_ANT = 2–3 | матч_HAT_SİV = 3–2 | матч_HAT_KAY = 0–1 | матч_HAT_SAM = 0–3 | матч_HAT_GAZ = 3–1 | матч_HAT_KON = 2–3 | матч_HAT_BOD = 0–1 | матч_KAS_BEŞ = 1–1 | матч_KAS_EYÜ = 2–0 | матч_KAS_GAL = 3–3 | матч_KAS_GÖZ = 1–2 | матч_KAS_FEN = 0–2 | матч_KAS_BAŞ = 2–3 | матч_KAS_RİZ = 3–2 | матч_KAS_TRA = 1–1 | матч_KAS_ADE = 2–2 | матч_KAS_ALA = 2–1 | матч_KAS_ANT = 0–0 | матч_KAS_SİV = 3–1 | матч_KAS_KAY = 1–2 | матч_KAS_SAM = 1–4 | матч_KAS_GAZ = 2–2 | матч_KAS_HAT = 5–4 | матч_KAS_KON = 2–3 | матч_KAS_BOD = 0–0 | матч_KAY_ADE = 0–0 | матч_KAY_ALA = 2–0 | матч_KAY_ANT = 3–1 | матч_KAY_BAŞ = 3–1 | матч_KAY_BEŞ = 0–3 | матч_KAY_BOD = 1–1 | матч_KAY_EYÜ = 2–2 | матч_KAY_FEN = 2–6 | матч_KAY_GAL = 1–5 | матч_KAY_GAZ = 2–2 | матч_KAY_GÖZ = 1–0 | матч_KAY_HAT = 5–0 | матч_KAY_KAS = 1–0 | матч_KAY_KON = 3–2 | матч_KAY_RİZ = 1–0 | матч_KAY_TRA = 0–0 | матч_KAY_SİV = 1–2 | матч_KAY_SAM = 0–1 | матч_KON_BEŞ = 1–0 | матч_KON_EYÜ = 2–1 | матч_KON_GAL = 1–2 | матч_KON_GÖZ = 1–0 | матч_KON_FEN = 2–3 | матч_KON_BAŞ = 3–2 | матч_KON_KAS = 3–3 | матч_KON_RİZ = 2–1 | матч_KON_TRA = 1–0 | матч_KON_ADE = 3–1 | матч_KON_ALA = 1–2 | матч_KON_ANT = 1–1 | матч_KON_SİV = 0–0 | матч_KON_KAY = 0–0 | матч_KON_SAM = 0–1 | матч_KON_GAZ = 1–0 | матч_KON_HAT = 1–1 | матч_KON_BOD = 3–1 | матч_RİZ_BEŞ = 1–1 | матч_RİZ_EYÜ = 1–0 | матч_RİZ_GAL = 1–2 | матч_RİZ_GÖZ = 6–3 | матч_RİZ_FEN = 0–5 | матч_RİZ_BAŞ = 1–1 | матч_RİZ_KAS = 0–1 | матч_RİZ_TRA = 3–1 | матч_RİZ_ADE = 3–2 | матч_RİZ_ALA = 3–1 | матч_RİZ_ANT = 2–1 | матч_RİZ_SİV = 1–1 | матч_RİZ_KAY = 3–0 | матч_RİZ_SAM = 0–1 | матч_RİZ_GAZ = 2–0 | матч_RİZ_HAT = 5–2 | матч_RİZ_KON = 1–1 | матч_RİZ_BOD = 0–2 | матч_SAM_BEŞ = 0–2 | матч_SAM_EYÜ = 3–0 | матч_SAM_GAL = 0–2 | матч_SAM_GÖZ = 4–3 | матч_SAM_FEN = 2–2 | матч_SAM_BAŞ = 2–0 | матч_SAM_KAS = 0–2 | матч_SAM_RİZ = 2–3 | матч_SAM_TRA = 2–1 | матч_SAM_ADE = 3–2 | матч_SAM_ALA = 1–1 | матч_SAM_ANT = 2–0 | матч_SAM_SİV = 1–0 | матч_SAM_KAY = 2–1 | матч_SAM_GAZ = 2–1 | матч_SAM_HAT = 2–0 | матч_SAM_KON = 0–1 | матч_SAM_BOD = 4–0 | матч_SİV_BEŞ = 0–2 | матч_SİV_EYÜ = 0–1 | матч_SİV_GAL = 2–3 | матч_SİV_GÖZ = 3–1 | матч_SİV_FEN = 1–3 | матч_SİV_BAŞ = 1–2 | матч_SİV_KAS = 0–0 | матч_SİV_RİZ = 2–1 | матч_SİV_TRA = 0–0 | матч_SİV_ADE = 5–1 | матч_SİV_ALA = 1–1 | матч_SİV_ANT = 2–0 | матч_SİV_KAY = 5–2 | матч_SİV_SAM = 0–0 | матч_SİV_GAZ = 3–2 | матч_SİV_HAT = 3–2 | матч_SİV_KON = 1–1 | матч_SİV_BOD = 0–0 | матч_TRA_BEŞ = 1–1 | матч_TRA_EYÜ = 1–0 | матч_TRA_GAL = 0–2 | матч_TRA_GÖZ = 1–1 | матч_TRA_FEN = 2–3 | матч_TRA_BAŞ = 1–0 | матч_TRA_KAS = 2–2 | матч_TRA_RİZ = 2–0 | матч_TRA_ADE = 5–0 | матч_TRA_ALA = 4–3 | матч_TRA_ANT = 5–0 | матч_TRA_SİV = 4–0 | матч_TRA_KAY = 2–2 | матч_TRA_SAM = 2–2 | матч_TRA_GAZ = 3–2 | матч_TRA_HAT = 1–2 | матч_TRA_KON = 3–2 | матч_TRA_BOD = 1–0 }} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.tff.org Афіцыйны сайт Турэцкай футбольнай фэдэрацыі] {{Сэзоны Супэрлігі чэмпіянату Турэччыны па футболе}} [[Катэгорыя:Чэмпіянат Турэччыны па футболе]] [[Катэгорыя:2024 год у футболе]] [[Катэгорыя:2025 год у футболе]] 243xe7mpooyzmr18fw339q0e6gzdwg3 0 297105 2620882 2025-06-20T09:05:04Z Artsiom91 28241 Створаная старонка са зьместам „'''Першая ліга 2024—2025 гадоў''' — 19-ы розыгрыш [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першай лігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Чарнагорыі, які праходзіў з 4 жніўня 2024 году па 24 траўня 2025 году. Чэмпіёнам стала «Будучнаст Па...“ 2620882 wikitext text/x-wiki '''Першая ліга 2024—2025 гадоў''' — 19-ы розыгрыш [[Першая ліга чэмпіянату Чарнагорыі па футболе|Першай лігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Чарнагорыі, які праходзіў з 4 жніўня 2024 году па 24 траўня 2025 году. Чэмпіёнам стала «[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]]», якая тым самым здабыла свой сёмы тытул у найвышэйшым дывізіёне. == Клюбы == У турніры бралі ўдзел дзесяць клюбаў, зь якіх восем былі найлепшымі паводле вынікаў папярэдняга сэзону, а два клюбы прасунуліся з Другой лігі — «[[Бокель Котар|Бокель]]» і «[[Отрант-Алімпік Улцынь|Отрант-Алімпік]]». Гэтыя клюбы замянілі «[[Младаст Донья Горыца|Младаст]]» і «[[Рудар Плеўля|Рудар]]». == Табліца == <onlyinclude>{{#invoke:Спартовая табліца|main|стыль=ВНП |абнаўленьне = завершана |крыніца = [https://int.soccerway.com/national/montenegro/first-league/20242025/regular-season/r82681/ Soccerway] <!--Месцы камандаў.--> |парадак_камандаў= BUD, PET, SUT, DEC, MOR, BOK, JED, ARS, JEZ, OTR <!--Кваліфікацыі камандаў.--> |вынік1=CL1Q |вынік2=EXC |вынік3=ECL1Q |вынік4=ECL1Q |вынік8=RPO |вынік9=RPO |вынік10=REL <!--Вынікі камандаў.--> |перамогі_ARS=10|нічыі_ARS=12|паразы_ARS=14|мз_ARS=32|мп_ARS=47<!-- Арсэнал --> |перамогі_BOK=13|нічыі_BOK=5 |паразы_BOK=18|мз_BOK=31|мп_BOK=50<!-- Бокель --> |перамогі_BUD=26|нічыі_BUD=6 |паразы_BUD=3 |мз_BUD=90|мп_BUD=29<!-- Будучнаст --> |перамогі_DEC=10|нічыі_DEC=17|паразы_DEC=8 |мз_DEC=34|мп_DEC=31<!-- Дэчыч --> |перамогі_JED=11|нічыі_JED=10|паразы_JED=15|мз_JED=45|мп_JED=58<!-- Адзінства --> |перамогі_JEZ=9 |нічыі_JEZ=12|паразы_JEZ=15|мз_JEZ=35|мп_JEZ=44<!-- Езера --> |перамогі_MOR=12|нічыі_MOR=8 |паразы_MOR=16|мз_MOR=40|мп_MOR=53<!-- Морнар --> |перамогі_OTR=9 |нічыі_OTR=8 |паразы_OTR=19|мз_OTR=43|мп_OTR=53<!-- Отрант-Алімпік --> |перамогі_PET=17|нічыі_PET=9 |паразы_PET=10|мз_PET=50|мп_PET=37<!-- Петравац --> |перамогі_SUT=14|нічыі_SUT=9 |паразы_SUT=13|мз_SUT=40|мп_SUT=38<!-- Сут’еска --> <!--Заўвагі пры роўных пунктах.--> |заўвага_пункты_BOK=MOR |заўвага_пункты_MOR=Пункты ў гульнях паміж сабою: «Морнар» — 7, «Бокель» — 4. <!--Вызначэньне камандаў (спасылкі ў табліцы)--> |назва_ARS=[[Арсэнал Ціват]] |назва_BOK=[[Бокель Котар]] |назва_BUD=[[Будучнаст Падгорыца]] |назва_DEC=[[Дэчыч Тузі]] |назва_JED=[[Адзінства Біела-Поле]] |назва_JEZ=[[Езера Плаў]] |назва_MOR=[[Морнар Бар]] |назва_OTR=[[Отрант-Алімпік Улцынь|Отрант-Алімпік]] |назва_PET=[[Петравац (футбольны клюб)|Петравац]] |назва_SUT=[[Сут’еска Нікшыч]] <!--Настройкі і правілы табліцы--> |ліміт_паказу=5 |правілы_клясыфікацыі=1) Пункты; 2) Пункты ў гульнях паміж сабою; 3) Розьніца мячоў у гульнях паміж сабою; 4) Забітыя мячы ў гульнях паміж сабою; 5) Розьніца мячоў; 6) Забітыя мячы; 7) Жарабя. <!--Вызначэньне слупка кваліфікацыі і паніжэньня--> |загаловак_слупка_вынікаў=QR |колер_CL1Q=green1|тэкст_CL1Q=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі чэмпіёнаў]] |колер_ECL1Q=yellow1 |тэкст_ECL1Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_RPO=red2 |тэкст_RPO=[[#Пераходныя матчы|Пераходныя матчы]] |колер_REL=red1 |тэкст_REL=Паніжэньне ў Другую лігу |колер_EXC=inherit |тэкст_EXC=Не дапушчаны да эўракубкаў |заўвага_вынікі_EXC=«Петравац» не атрымаў ліцэнзію УЭФА для ўдзелу ў эўракубках, месца ў Лізе канфэрэнцыяў перайшло трэцяй камандзе лігі. |заўвага_вынікі_ECL1Q=«Дэчыч» кваліфікаваўся ў першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў як пераможца [[Кубак Чарнагорыі па футболе 2024—2025 гадоў|Кубка Чарнагорыі]]. }}</onlyinclude> == Вынікі гульняў == {{#invoke:Спартовыя вынікі|main | крыніца = [https://int.soccerway.com/national/montenegro/first-league/20242025/regular-season/r82681/ Soccerway] | абнаўленьне = завершана | стыль_матчаў = футбол | этапы = 2 |парадак_камандаў= JED, ARS, BOK, BUD, DEC, JEZ, MOR, OTR, PET, SUT |скарачэньне_ARS=[[Арсэнал Ціват|Арс]] |скарачэньне_BOK=[[Бокель Котар|Бок]] |скарачэньне_BUD=[[Будучнаст Падгорыца|Буд]] |скарачэньне_DEC=[[Дэчыч Тузі|Дэч]] |скарачэньне_JED=[[Адзінства Біела-Поле|Адз]] |скарачэньне_JEZ=[[Езера Плаў|Езе]] |скарачэньне_MOR=[[Морнар Бар|Мор]] |скарачэньне_OTR=[[Отрант-Алімпік Улцынь|Отр]] |скарачэньне_PET=[[Петравац (футбольны клюб)|Пет]] |скарачэньне_SUT=[[Сут’еска Нікшыч|Сут]] |назва_ARS=[[Арсэнал Ціват|Арсэнал]] |назва_BOK=[[Бокель Котар|Бокель]] |назва_BUD=[[Будучнаст Падгорыца|Будучнаст]] |назва_DEC=[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]] |назва_JED=[[Адзінства Біела-Поле|Адзінства]] |назва_JEZ=[[Езера Плаў|Езера]] |назва_MOR=[[Морнар Бар|Морнар]] |назва_OTR=[[Отрант-Алімпік Улцынь|Отрант-Алімпік]] |назва_PET=[[Петравац (футбольны клюб)|Петравац]] |назва_SUT=[[Сут’еска Нікшыч|Сут’еска]] |матч1_ARS_BOK=1–1 |матч1_ARS_BUD=0–2 |матч1_ARS_DEC=0–0 |матч1_ARS_JED=2–1 |матч1_ARS_JEZ=0–1 |матч1_ARS_MOR=4–0 |матч1_ARS_OTR=0–0 |матч1_ARS_PET=1–1 |матч1_ARS_SUT=0–1 |матч1_BOK_ARS=1–2 |матч1_BOK_BUD=2–1 |матч1_BOK_DEC=0–1 |матч1_BOK_JED=1–2 |матч1_BOK_JEZ=2–0 |матч1_BOK_MOR=2–0 |матч1_BOK_OTR=1–0 |матч1_BOK_PET=0–1 |матч1_BOK_SUT=0–3 |матч1_BUD_ARS=2–1 |матч1_BUD_BOK=4–0 |матч1_BUD_DEC=3–1 |матч1_BUD_JED=4–0 |матч1_BUD_JEZ=1–1 |матч1_BUD_MOR=0–1 |матч1_BUD_OTR=1–1 |матч1_BUD_PET=2–1 |матч1_BUD_SUT=1–1 |матч1_DEC_ARS=1–3 |матч1_DEC_BOK=1–2 |матч1_DEC_BUD=0–2 |матч1_DEC_JED=4–0 |матч1_DEC_JEZ=1–0 |матч1_DEC_MOR=1–0 |матч1_DEC_OTR=0–0 |матч1_DEC_PET=1–0 |матч1_DEC_SUT=0–0 |матч1_JED_ARS=3–2 |матч1_JED_BOK=0–1 |матч1_JED_BUD=0–2 |матч1_JED_DEC=1–1 |матч1_JED_JEZ=1–1 |матч1_JED_MOR=1–2 |матч1_JED_OTR=1–0 |матч1_JED_PET=3–2 |матч1_JED_SUT=2–0 |матч1_JEZ_ARS=0–0 |матч1_JEZ_BOK=0–0 |матч1_JEZ_BUD=0–2 |матч1_JEZ_DEC=1–1 |матч1_JEZ_JED=1–0 |матч1_JEZ_MOR=2–2 |матч1_JEZ_OTR=1–0 |матч1_JEZ_PET=0–1 |матч1_JEZ_SUT=0–1 |матч1_MOR_ARS=4–0 |матч1_MOR_BOK=1–1 |матч1_MOR_BUD=0–2 |матч1_MOR_DEC=1–1 |матч1_MOR_JED=1–2 |матч1_MOR_JEZ=2–0 |матч1_MOR_OTR=0–1 |матч1_MOR_PET=0–2 |матч1_MOR_SUT=2–1 |матч1_OTR_ARS=0–2 |матч1_OTR_BOK=1–2 |матч1_OTR_BUD=0–3 |матч1_OTR_DEC=2–2 |матч1_OTR_JED=2–1 |матч1_OTR_JEZ=3–1 |матч1_OTR_MOR=1–2 |матч1_OTR_PET=0–1 |матч1_OTR_SUT=1–3 |матч1_PET_ARS=0–0 |матч1_PET_BOK=1–0 |матч1_PET_BUD=1–4 |матч1_PET_DEC=0–1 |матч1_PET_JED=3–1 |матч1_PET_JEZ=1–1 |матч1_PET_MOR=4–2 |матч1_PET_OTR=3–2 |матч1_PET_SUT=1–0 |матч1_SUT_ARS=1–2 |матч1_SUT_BOK=0–2 |матч1_SUT_BUD=0–1 |матч1_SUT_DEC=1–1 |матч1_SUT_JED=3–0 |матч1_SUT_JEZ=2–1 |матч1_SUT_MOR=1–1 |матч1_SUT_OTR=0–0 |матч1_SUT_PET=0–2 |матч2_ARS_BOK=1–0 |матч2_ARS_BUD=1–5 |матч2_ARS_DEC=1–0 |матч2_ARS_JED=1–1 |матч2_ARS_JEZ=0–0 |матч2_ARS_MOR=1–1 |матч2_ARS_OTR=2–1 |матч2_ARS_PET=1–2 |матч2_ARS_SUT=1–1 |матч2_BOK_ARS=1–1 |матч2_BOK_BUD=0–4 |матч2_BOK_DEC=0–1 |матч2_BOK_JED=1–1 |матч2_BOK_JEZ=2–1 |матч2_BOK_MOR=0–2 |матч2_BOK_OTR=1–5 |матч2_BOK_PET=0–4 |матч2_BOK_SUT=1–2 |матч2_BUD_ARS=5–0 |матч2_BUD_BOK=3–1 |матч2_BUD_DEC= |матч2_BUD_DEC_заўвага= Матч апошняга туру «Будучнаст» — «Дэчыч» перарвалі на 52-й хвіліне пры ліку 0:0 з-за паводзінаў заўзятараў гаспадароў. |матч2_BUD_JED=5–2 |матч2_BUD_JEZ=2–3 |матч2_BUD_MOR=3–0 |матч2_BUD_OTR=5–1 |матч2_BUD_PET=3–1 |матч2_BUD_SUT=2–0 |матч2_DEC_ARS=0–0 |матч2_DEC_BOK=1–0 |матч2_DEC_BUD=1–1 |матч2_DEC_JED=2–2 |матч2_DEC_JEZ=1–2 |матч2_DEC_MOR=2–0 |матч2_DEC_OTR=2–2 |матч2_DEC_PET=1–1 |матч2_DEC_SUT=0–1 |матч2_JED_ARS=0–1 |матч2_JED_BOK=0–1 |матч2_JED_BUD=1–3 |матч2_JED_DEC=1–1 |матч2_JED_JEZ=1–0 |матч2_JED_MOR=3–0 |матч2_JED_OTR=2–0 |матч2_JED_PET=2–1 |матч2_JED_SUT=2–1 |матч2_JEZ_ARS=2–0 |матч2_JEZ_BOK=0–2 |матч2_JEZ_BUD=3–3 |матч2_JEZ_DEC=1–1 |матч2_JEZ_JED=3–2 |матч2_JEZ_MOR=1–2 |матч2_JEZ_OTR=2–2 |матч2_JEZ_PET=1–1 |матч2_JEZ_SUT=2–0 |матч2_MOR_ARS=1–0 |матч2_MOR_BOK=4–1 |матч2_MOR_BUD=1–2 |матч2_MOR_DEC=0–2 |матч2_MOR_JED=1–1 |матч2_MOR_JEZ=0–1 |матч2_MOR_OTR=1–0 |матч2_MOR_PET=1–1 |матч2_MOR_SUT=0–2 |матч2_OTR_ARS=4–1 |матч2_OTR_BOK=0–1 |матч2_OTR_BUD=0–1 |матч2_OTR_DEC=2–0 |матч2_OTR_JED=2–2 |матч2_OTR_JEZ=1–0 |матч2_OTR_MOR=6–2 |матч2_OTR_PET=2–1 |матч2_OTR_SUT=0–2 |матч2_PET_ARS=2–0 |матч2_PET_BOK=0–1 |матч2_PET_BUD=3–3 |матч2_PET_DEC=0–0 |матч2_PET_JED=0–0 |матч2_PET_JEZ=2–1 |матч2_PET_MOR=0–2 |матч2_PET_OTR=2–1 |матч2_PET_SUT=1–0 |матч2_SUT_ARS=2–0 |матч2_SUT_BOK=1–0 |матч2_SUT_BUD=1–3 |матч2_SUT_DEC=1–1 |матч2_SUT_JED=3–3 |матч2_SUT_JEZ=2–1 |матч2_SUT_MOR=1–1 |матч2_SUT_OTR=2–0 |матч2_SUT_PET=0–3 }} == Пераходныя матчы == Па заканчэньні сэзону прайшлі пераходныя матчы, дзе «[[Арсэнал Ціват|Арсэнал]]» і «[[Езера Плаў|Езера]]», якія занялі адпаведна восьмае і дзявятае месцы ў Першай лізе, супрацьстаялі «[[Рудар Плеўля|Рудару]]» і «[[Лоўчэн Цэціне (футбольны клюб)|Лоўчэну]]», якія занялі адпаведна другое і трэцяе месцы ў Другой лізе. Перамогу па суме дзьвюх сустрэч здабылі «Арсэнал» і «Езера», і ўсе клюбы засталіся ў сваіх лігах. {| class="wikitable style="text-align:center" |- ! style="text-align:right; width:250px"|Каманда 1 ! style="width:80px"|Сума ! style="text-align:left; width:250px"|Каманда 2 ! style="width:80px"|1-ы матч ! style="width:80px"|2-і матч |- |style="text-align: right;"|[[Лоўчэн Цэціне (футбольны клюб)|Лоўчэн Цэціне]] |style="text-align: center;"|0:4 |style="text-align: left;"|'''[[Арсэнал Ціват]]''' |style="text-align: center;"|0:0 |style="text-align: center;"|0:4 |- |style="text-align: right;"|'''[[Езера Плаў]]''' |style="text-align: center;"|2:0 |style="text-align: left;"|[[Рудар Плеўля]] |style="text-align: center;"|1:0 |style="text-align: center;"|1:0 |- |} == Вонкавыя спасылкі == * [https://fscg.me/ Афіцыйны сайт Футбольнага зьвязу Чарнагорыі] [[Катэгорыя:Чэмпіянат Чарнагорыі па футболе]] [[Катэгорыя:2024 год у футболе]] [[Катэгорыя:2025 год у футболе]] mimpqy7jujpi21hvct927hjr2aw8ucc 0 297106 2620900 2025-06-20T09:55:30Z W 11741 W перанёс старонку [[Маскоўскі патрыярхат]] у [[Маскоўская патрыярхія]]: Разьвязаньне неадназначнасьці: +Крыніца: Статут Расейскай праваслаўнай царквы. Глава VIII. Маскоўская патрыярхія і сынадальныя ўстановы // [[Расейская праваслаўная царква]], 2 сьнежня 2017 г. https://www.patriarchia.ru/ua/db/text/1203403.html 2620900 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Маскоўская патрыярхія]] pknpvo5rw31nd2jkk3cwihp8q7dg3ap 0 297107 2620903 2025-06-20T10:29:13Z W 11741 Перанакіроўвае на [[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі]] 2620903 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне[[Патрыярх Маскоўскі і ўсяе Расеі]] jofrxr00s3bvnxmcmz8h8khuzj66tx8 0 297108 2620912 2025-06-20T11:02:23Z Dymitr 10914 Dymitr перанёс старонку [[Лешэк Шэрэпка]] у [[Лешак Шарэпка]]: Памылка ў назове 2620912 wikitext text/x-wiki #перанакіраваньне [[Лешак Шарэпка]] mrdc2jn5o2s5ma6c8f68rf29xpqi1om 0 297109 2620926 2025-06-20T11:33:28Z Artsiom91 28241 Створаная старонка са зьместам „'''Прэм’ер-ліга 2024—2025 гадоў''' — 25-ы розыгрыш [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе|Прэм’ер-лігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Босьніі і Герцагавіны, які праходзіў з 3 жніўня 2024 году па 31 траўня 2025 году. Чэмп...“ 2620926 wikitext text/x-wiki '''Прэм’ер-ліга 2024—2025 гадоў''' — 25-ы розыгрыш [[Прэм’ер-ліга чэмпіянату Босьніі і Герцагавіны па футболе|Прэм’ер-лігі]], найвышэйшага футбольнага дывізіёну Босьніі і Герцагавіны, які праходзіў з 3 жніўня 2024 году па 31 траўня 2025 году. Чэмпіёнам стаў «[[Зрынскі Мостар|Зрынскі]]», які тым самым здабыў свой дзявяты тытул у найвышэйшым дывізіёне. == Клюбы == У турніры бралі ўдзел 12 клюбаў, зь якіх дзесяць былі найлепшымі паводле вынікаў папярэдняга сэзону, а два клюбы прасунуліся зь лігаў другога дывізіёну — «[[Слабада Тузла|Слабада]]» (зь Першай лігі Фэдэрацыі Босьніі і Герцагавіны) і «[[Раднік Біеліна|Раднік]]» (зь Першай лігі Рэспублікі Сэрбскай). Гэтыя клюбы замянілі «[[Тузла Сіці]]» і «[[Зьвіезда 09 Біеліна|Зьвіезду 09]]». == Табліца == <onlyinclude>{{#invoke:Спартовая табліца|main|стыль=ВНП |абнаўленьне = завершана |крыніца = [https://www.rezultati.com/nogomet/bosna-hercegovina/wwin-liga-bih-2024-2025/ rezultati.com] <!--Месцы камандаў.--> |каманда1=ZRI |каманда2=BOR |каманда3=SAR |каманда4=ZEL |каманда5=SIR |каманда6=SLG |каманда7=VEL |каманда8=RAD |каманда9=POS |каманда10=IGM |каманда11=GOŠ |каманда12=SLO <!--Кваліфікацыі камандаў.--> |вынік1=CL1Q |вынік2=ECL1Q |вынік3=ECL2Q |вынік4=ECL1Q |вынік10=RELFBIH |вынік11=RELFBIH |вынік12=RELFBIH <!--Вынікі камандаў.--> |перамогі_BOR=26|нічыі_BOR=3 |паразы_BOR=4 |мз_BOR=58 |мп_BOR=13<!-- Борац Баня-Лука --> |перамогі_GOŠ=4 |нічыі_GOŠ=4 |паразы_GOŠ=25|мз_GOŠ=28 |мп_GOŠ=76<!-- Габэла --> |перамогі_IGM=8 |нічыі_IGM=5 |паразы_IGM=20|мз_IGM=30 |мп_IGM=66<!-- Ігман Коніц --> |перамогі_POS=10|нічыі_POS=7 |паразы_POS=16|мз_POS=36 |мп_POS=41<!-- Посуш’е --> |перамогі_RAD=12|нічыі_RAD=4 |паразы_RAD=17|мз_RAD=44 |мп_RAD=52<!-- Раднік Біеліна --> |перамогі_SAR=18|нічыі_SAR=11|паразы_SAR=4 |мз_SAR=59 |мп_SAR=24<!-- Сараева --> |перамогі_SLO=1 |нічыі_SLO=7 |паразы_SLO=25|мз_SLO=21 |мп_SLO=71<!-- Слабада Тузла --> |перамогі_SLG=13|нічыі_SLG=5 |паразы_SLG=15|мз_SLG=35 |мп_SLG=45<!-- Слога Добай --> |перамогі_SIR=13|нічыі_SIR=7 |паразы_SIR=13|мз_SIR=43 |мп_SIR=46<!-- Шырокі Брыег --> |перамогі_VEL=10|нічыі_VEL=12|паразы_VEL=11|мз_VEL=45 |мп_VEL=39<!-- Вележ Мостар --> |перамогі_ZRI=26|нічыі_ZRI=4 |паразы_ZRI=3 |мз_ZRI=74 |мп_ZRI=17<!-- Зрынскі Мостар --> |перамогі_ZEL=20|нічыі_ZEL=5 |паразы_ZEL=8 |мз_ZEL=55 |мп_ZEL=38<!-- Жалезьнічар --> <!--Карэкцыя пунктаў.--> |карэкцыя_пунктаў_SLO=-3 |заўвага_пункты_SLO=З «Слабады» зьнялі 3 пункты з-за таго, што яе гульцы пакінулі поле ў знак пратэсту ў матчы з «Посуш’ем»<ref>{{спасылка|url=https://www.nfsbih.ba/vijesti/nogomet-m/wwin-liga-bih/odrzana-sjednica-disciplinske-komisije-ns-fs-bih-2/|загаловак=Održana sjednica Disciplinske komisije NS/FS BiH|дата публікацыі=29 красавіка 2025|дата доступу=29 красавіка 2025|мова=bs|выдавец=nfsbih.ba}}</ref>. <!--Вызначэньне камандаў (спасылкі ў табліцы)--> |назва_BOR=[[Борац Баня-Лука]] |назва_GOŠ=[[Габэла (футбольны клюб)|Габэла]] |назва_IGM=[[Ігман Коніц]] |назва_POS=[[Посуш’е (футбольны клюб)|Посуш’е]] |назва_RAD=[[Раднік Біеліна]] |назва_SAR=[[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] |назва_SLO=[[Слабада Тузла]] |назва_SLG=[[Слога Добай]] |назва_SIR=[[Шырокі Брыег (футбольны клюб)|Шырокі Брыег]] |назва_VEL=[[Вележ Мостар]] |назва_ZRI=[[Зрынскі Мостар]] |назва_ZEL=[[Жалезьнічар Сараева]] <!--Настройкі і правілы табліцы--> |ліміт_паказу=5 |правілы_клясыфікацыі=1) Пункты; 2) Розьніца мячоў; 3) Забітыя мячы; 4) Пункты ў гульнях паміж сабою; 5) Розьніца мячоў у гульнях паміж сабою; 6) Гасьцявыя забітыя мячы ў гульнях паміж сабою (толькі для дзьвюх камандаў); 7) Забітыя мячы ў гульнях паміж сабою; 8) Розьніца мячоў; 9) Дадатковыя матчы. (Крытэрыі 2 і 3 не ўжываюцца для вызначэньня чэмпіёна, удзельнікаў эўракубкаў і камандаў на паніжэньне). <!--Вызначэньне слупка кваліфікацыі і паніжэньня--> |загаловак_слупка_вынікаў=QR |колер_CL1Q=green1|тэкст_CL1Q=[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі чэмпіёнаў]] |колер_ECL2Q=yellow1 |тэкст_ECL2Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2025—2026 гадоў#Другі кваліфікацыйны раўнд|Другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_ECL1Q=yellow2 |тэкст_ECL1Q=[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2025—2026 гадоў#Першы кваліфікацыйны раўнд|Першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў]] |колер_RELFBIH=red1 |тэкст_RELFBIH=Паніжэньне ў Першую лігу Фэдэрацыі Босьніі і Герцагавіны |заўвага_вынікі_ECL2Q=«Сараева» кваліфікавалася ў другі кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў як пераможца [[Кубак Босьніі і Герцагавіны па футболе 2024—2025 гадоў|Кубка Босьніі і Герцагавіны]]. Кваліфікацыя ў першы кваліфікацыйны раўнд Лігі канфэрэнцыяў, прызначаная трэцяй камандзе лігі, перайшла чацьвёртай камандзе лігі. }}</onlyinclude> == Вынікі гульняў == === 1—22 туры === {{#invoke:Спартовыя вынікі|main | крыніца = [https://www.rezultati.com/nogomet/bosna-hercegovina/wwin-liga-bih-2024-2025/ rezultati.com] | абнаўленьне = завершана | стыль_матчаў = футбол |парадак_камандаў=BOR, VEL, GOŠ, ŽEL, ZRI, IGM, POS, RAD, SAR, SLO, SLG, ŠB |скарачэньне_BOR=[[Борац Баня-Лука|Бор]] |скарачэньне_GOŠ=[[Габэла (футбольны клюб)|Габ]] |скарачэньне_IGM=[[Ігман Коніц|Ігм]] |скарачэньне_POS=[[Посуш’е (футбольны клюб)|Пос]] |скарачэньне_RAD=[[Раднік Біеліна|Рад]] |скарачэньне_SAR=[[Сараева (футбольны клюб)|Сар]] |скарачэньне_SLO=[[Слабада Тузла|Сла]] |скарачэньне_SLG=[[Слога Добай|Сло]] |скарачэньне_ŠB=[[Шырокі Брыег (футбольны клюб)|Шыр]] |скарачэньне_VEL=[[Вележ Мостар|Вел]] |скарачэньне_ZRI=[[Зрынскі Мостар|Зры]] |скарачэньне_ŽEL=[[Жалезьнічар Сараева|Жал]] |назва_BOR=[[Борац Баня-Лука]] |назва_GOŠ=[[Габэла (футбольны клюб)|Габэла]] |назва_IGM=[[Ігман Коніц]] |назва_POS=[[Посуш’е (футбольны клюб)|Посуш’е]] |назва_RAD=[[Раднік Біеліна]] |назва_SAR=[[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] |назва_SLO=[[Слабада Тузла]] |назва_SLG=[[Слога Добай]] |назва_ŠB=[[Шырокі Брыег (футбольны клюб)|Шырокі Брыег]] |назва_VEL=[[Вележ Мостар]] |назва_ZRI=[[Зрынскі Мостар]] |назва_ŽEL=[[Жалезьнічар Сараева]] | матч_BOR_GOŠ = 3–0 | матч_BOR_IGM = 4–0 | матч_BOR_POS = 2–0 | матч_BOR_RAD = 2–0 | матч_BOR_SAR = 0–1 | матч_BOR_SLO = 2–0 | матч_BOR_SLG = 4–0 | матч_BOR_ŠB = 3–0 | матч_BOR_VEL = 2–1 | матч_BOR_ZRI = 0–1 | матч_BOR_ŽEL = 1–0 | матч_GOŠ_BOR = 0–2 | матч_GOŠ_IGM = 0–2 | матч_GOŠ_POS = 0–1 | матч_GOŠ_RAD = 0–1 | матч_GOŠ_SAR = 0–3 | матч_GOŠ_SLO = 2–0 | матч_GOŠ_SLG = 0–3 | матч_GOŠ_ŠB = 1–2 | матч_GOŠ_VEL = 0–4 | матч_GOŠ_ZRI = 1–4 | матч_GOŠ_ŽEL = 0–3 | матч_IGM_BOR = 0–4 | матч_IGM_GOŠ = 3–2 | матч_IGM_POS = 0–3 | матч_IGM_RAD = 2–3 | матч_IGM_SAR = 0–3 | матч_IGM_SLO = 1–0 | матч_IGM_SLG = 1–2 | матч_IGM_ŠB = 0–3 | матч_IGM_VEL = 1–1 | матч_IGM_ZRI = 0–3 | матч_IGM_ŽEL = 0–2 | матч_POS_BOR = 0–2 | матч_POS_GOŠ = 1–2 | матч_POS_IGM = 1–0 | матч_POS_RAD = 3–1 | матч_POS_SAR = 0–0 | матч_POS_SLO = 2–0 | матч_POS_SLG = 1–1 | матч_POS_ŠB = 1–2 | матч_POS_VEL = 1–1 | матч_POS_ZRI = 1–2 | матч_POS_ŽEL = 1–1 | матч_RAD_BOR = 0–1 | матч_RAD_GOŠ = 3–1 | матч_RAD_IGM = 0–1 | матч_RAD_POS = 2–1 | матч_RAD_SAR = 2–3 | матч_RAD_SLO = 2–0 | матч_RAD_SLG = 2–1 | матч_RAD_ŠB = 1–1 | матч_RAD_VEL = 4–3 | матч_RAD_ZRI = 2–0 | матч_RAD_ŽEL = 2–3 | матч_SAR_BOR = 0–2 | матч_SAR_GOŠ = 3–1 | матч_SAR_IGM = 2–1 | матч_SAR_POS = 2–2 | матч_SAR_RAD = 2–0 | матч_SAR_SLO = 3–1 | матч_SAR_SLG = 2–0 | матч_SAR_ŠB = 1–0 | матч_SAR_VEL = 4–0 | матч_SAR_ZRI = 0–1 | матч_SAR_ŽEL = 1–1 | матч_SLO_BOR = 2–3 | матч_SLO_GOŠ = 1–1 | матч_SLO_IGM = 0–1 | матч_SLO_POS = 0–2 | матч_SLO_RAD = 1–0 | матч_SLO_SAR = 0–6 | матч_SLO_SLG = 0–3 | матч_SLO_ŠB = 0–2 | матч_SLO_VEL = 1–1 | матч_SLO_ZRI = 0–1 | матч_SLO_ŽEL = 0–1 | матч_SLG_BOR = 0–2 | матч_SLG_GOŠ = 2–0 | матч_SLG_IGM = 0–2 | матч_SLG_POS = 3–1 | матч_SLG_RAD = 1–0 | матч_SLG_SAR = 1–3 | матч_SLG_SLO = 1–0 | матч_SLG_ŠB = 1–0 | матч_SLG_VEL = 0–0 | матч_SLG_ZRI = 0–1 | матч_SLG_ŽEL = 4–2 | матч_ŠB_BOR = 2–3 | матч_ŠB_GOŠ = 2–2 | матч_ŠB_IGM = 4–2 | матч_ŠB_POS = 1–0 | матч_ŠB_RAD = 2–0 | матч_ŠB_SAR = 3–3 | матч_ŠB_SLO = 1–1 | матч_ŠB_SLG = 0–1 | матч_ŠB_VEL = 0–2 | матч_ŠB_ZRI = 1–1 | матч_ŠB_ŽEL = 0–3 | матч_VEL_BOR = 0–0 | матч_VEL_GOŠ = 2–2 | матч_VEL_IGM = 1–1 | матч_VEL_POS = 3–0 | матч_VEL_RAD = 2–1 | матч_VEL_SAR = 0–0 | матч_VEL_SLO = 1–0 | матч_VEL_SLG = 0–0 | матч_VEL_ŠB = 3–1 | матч_VEL_ZRI = 0–1 | матч_VEL_ŽEL = 1–2 | матч_ZRI_BOR = 1–1 | матч_ZRI_GOŠ = 3–0 | матч_ZRI_IGM = 7–1 | матч_ZRI_POS = 3–0 |матч_ZRI_POS_заўвага = «Посуш’ю» прысудзілі тэхнічную паразу 0:3 з-за парушэньня правіла маладых гульцоў<ref>{{спасылка|url=https://www.klix.ba/sport/nogomet/utakmica-zrinjskog-i-posusja-zbog-prekrsenog-pravila-registrovana-sluzbenim-rezultatom/240913080|загаловак=Utakmica Zrinjskog i Posušja zbog prekršenog pravila registrovana službenim rezultatom|дата публікацыі=13 верасьня 2024|дата доступу=13 верасьня 2024|мова=bs|аўтар=N.K.|выдавец=Klix.ba}}</ref>. | матч_ZRI_RAD = 2–0 | матч_ZRI_SAR = 1–1 | матч_ZRI_SLO = 3–2 | матч_ZRI_SLG = 3–1 | матч_ZRI_ŠB = 3–0 | матч_ZRI_VEL = 1–0 | матч_ZRI_ŽEL = 1–0 | матч_ŽEL_BOR = 1–1 | матч_ŽEL_GOŠ = 4–1 | матч_ŽEL_IGM = 3–1 | матч_ŽEL_POS = 1–0 | матч_ŽEL_RAD = 2–0 | матч_ŽEL_SAR = 0–0 | матч_ŽEL_SLO = 3–0 | матч_ŽEL_SLG = 1–1 | матч_ŽEL_ŠB = 0–1 | матч_ŽEL_VEL = 2–1 | матч_ŽEL_ZRI = 0–2 }} === 23—33 туры === {{#invoke:Спартовыя вынікі|main | крыніца = [https://www.rezultati.com/nogomet/bosna-hercegovina/wwin-liga-bih-2024-2025/ rezultati.com] | абнаўленьне = завершана | стыль_матчаў = футбол |парадак_камандаў=BOR, VEL, GOŠ, ŽEL, ZRI, IGM, POS, RAD, SAR, SLO, SLG, ŠB |скарачэньне_BOR=[[Борац Баня-Лука|Бор]] |скарачэньне_GOŠ=[[Габэла (футбольны клюб)|Габ]] |скарачэньне_IGM=[[Ігман Коніц|Ігм]] |скарачэньне_POS=[[Посуш’е (футбольны клюб)|Пос]] |скарачэньне_RAD=[[Раднік Біеліна|Рад]] |скарачэньне_SAR=[[Сараева (футбольны клюб)|Сар]] |скарачэньне_SLO=[[Слабада Тузла|Сла]] |скарачэньне_SLG=[[Слога Добай|Сло]] |скарачэньне_ŠB=[[Шырокі Брыег (футбольны клюб)|Шыр]] |скарачэньне_VEL=[[Вележ Мостар|Вел]] |скарачэньне_ZRI=[[Зрынскі Мостар|Зры]] |скарачэньне_ŽEL=[[Жалезьнічар Сараева|Жал]] |назва_BOR=[[Борац Баня-Лука]] |назва_GOŠ=[[Габэла (футбольны клюб)|Габэла]] |назва_IGM=[[Ігман Коніц]] |назва_POS=[[Посуш’е (футбольны клюб)|Посуш’е]] |назва_RAD=[[Раднік Біеліна]] |назва_SAR=[[Сараева (футбольны клюб)|Сараева]] |назва_SLO=[[Слабада Тузла]] |назва_SLG=[[Слога Добай]] |назва_ŠB=[[Шырокі Брыег (футбольны клюб)|Шырокі Брыег]] |назва_VEL=[[Вележ Мостар]] |назва_ZRI=[[Зрынскі Мостар]] |назва_ŽEL=[[Жалезьнічар Сараева]] | матч_BOR_GOŠ = 1–0 | матч_BOR_IGM = null | матч_BOR_POS = 1–0 | матч_BOR_RAD = null | матч_BOR_SAR = 2–0 | матч_BOR_SLO = 2–0 | матч_BOR_SLG = 3–1 | матч_BOR_ŠB = null | матч_BOR_VEL = 1–0 | матч_BOR_ZRI = null | матч_BOR_ŽEL = null | матч_GOŠ_BOR = null | матч_GOŠ_IGM = null | матч_GOŠ_POS = 1–2 | матч_GOŠ_RAD = null | матч_GOŠ_SAR = 0–2 | матч_GOŠ_SLO = null | матч_GOŠ_SLG = 1–2 | матч_GOŠ_ŠB = null | матч_GOŠ_VEL = 0–1 | матч_GOŠ_ZRI = 3–2 | матч_GOŠ_ŽEL = null | матч_IGM_BOR = 0–1 | матч_IGM_GOŠ = 1–2 | матч_IGM_POS = null | матч_IGM_RAD = 1–1 | матч_IGM_SAR = null | матч_IGM_SLO = null | матч_IGM_SLG = null | матч_IGM_ŠB = 2–1 | матч_IGM_VEL = null | матч_IGM_ZRI = null | матч_IGM_ŽEL = 0–1 | матч_POS_BOR = null | матч_POS_GOŠ = null | матч_POS_IGM = 2–1 | матч_POS_RAD = null | матч_POS_SAR = 1–2 | матч_POS_SLO = null | матч_POS_SLG = 0–0 | матч_POS_ŠB = null | матч_POS_VEL = 2–0 | матч_POS_ZRI = 1–2 | матч_POS_ŽEL = null | матч_RAD_BOR = 1–0 | матч_RAD_GOŠ = 5–0 | матч_RAD_IGM = null | матч_RAD_POS = 2–1 | матч_RAD_SAR = null | матч_RAD_SLO = null | матч_RAD_SLG = null | матч_RAD_ŠB = 1–1 | матч_RAD_VEL = null | матч_RAD_ZRI = null | матч_RAD_ŽEL = 1–2 | матч_SAR_BOR = null | матч_SAR_GOŠ = null | матч_SAR_IGM = 3–0 | матч_SAR_POS = null | матч_SAR_RAD = 1–1 | матч_SAR_SLO = 0–0 | матч_SAR_SLG = null | матч_SAR_ŠB = 0–1 | матч_SAR_VEL = null | матч_SAR_ZRI = 0–0 | матч_SAR_ŽEL = 2–1 | матч_SLO_BOR = null | матч_SLO_GOŠ = 3–3 | матч_SLO_IGM = 2–2 | матч_SLO_POS = 0–3 |матч_SLO_POS_заўвага = «Слабадзе» прысудзілі тэхнічную паразу 0:3 з-за таго, што яе гульцы пакінулі поле ў знак пратэсту<ref>{{спасылка|url=https://www.klix.ba/sport/nogomet/utakmica-sloboda-posusje-registrovana-30-za-gostujuci-sastav/250428097|загаловак=Utakmica Sloboda - Posušje registrovana 3:0 za gostujući sastav|дата публікацыі=28 красавіка 2025|дата доступу=28 красавіка 2025|мова=bs|аўтар=E.K.|выдавец=Klix.ba}}</ref>. | матч_SLO_RAD = 2–3 | матч_SLO_SAR = null | матч_SLO_SLG = null | матч_SLO_ŠB = null | матч_SLO_VEL = 1–1 | матч_SLO_ZRI = null | матч_SLO_ŽEL = null | матч_SLG_BOR = null | матч_SLG_GOŠ = null | матч_SLG_IGM = 0–1 | матч_SLG_POS = null | матч_SLG_RAD = 2–1 | матч_SLG_SAR = 0–4 | матч_SLG_SLO = 4–1 | матч_SLG_ŠB = 0–1 | матч_SLG_VEL = null | матч_SLG_ZRI = 0–4 | матч_SLG_ŽEL = null | матч_ŠB_BOR = 0–1 | матч_ŠB_GOŠ = 2–0 | матч_ŠB_IGM = null | матч_ŠB_POS = 0–0 | матч_ŠB_RAD = null | матч_ŠB_SAR = null | матч_ŠB_SLO = 3–1 | матч_ŠB_SLG = null | матч_ŠB_VEL = 2–5 | матч_ŠB_ZRI = null | матч_ŠB_ŽEL = 3–2 | матч_VEL_BOR = null | матч_VEL_GOŠ = null | матч_VEL_IGM = 2–2 | матч_VEL_POS = null | матч_VEL_RAD = 3–2 | матч_VEL_SAR = 2–2 | матч_VEL_SLO = null | матч_VEL_SLG = 3–0 | матч_VEL_ŠB = null | матч_VEL_ZRI = 0–1 | матч_VEL_ŽEL = null | матч_ZRI_BOR = 0–1 | матч_ZRI_GOŠ = null | матч_ZRI_IGM = 3–0 | матч_ZRI_POS = null | матч_ZRI_RAD = 5–0 | матч_ZRI_SAR = null | матч_ZRI_SLO = 5–0 | матч_ZRI_SLG = null | матч_ZRI_ŠB = 2–1 | матч_ZRI_VEL = null | матч_ZRI_ŽEL = 5–0 | матч_ŽEL_BOR = 2–1 | матч_ŽEL_GOŠ = 3–2 | матч_ŽEL_IGM = null | матч_ŽEL_POS = 3–2 | матч_ŽEL_RAD = null | матч_ŽEL_SAR = null | матч_ŽEL_SLO = 3–2 | матч_ŽEL_SLG = 1–0 | матч_ŽEL_ŠB = null | матч_ŽEL_VEL = 2–1 | матч_ŽEL_ZRI = null }} == Пераходныя матчы == Па заканчэньні сэзону мусілі прайсьці пераходныя матчы паміж «[[Посуш’е (футбольны клюб)|Посуш’ем]]», якое заняла дзявятае месца ў Прэм’ер-лізе, і «[[Ступчаніца Олава|Ступчаніцай]]», якая заняла першае месца ў Першай лізе Фэдэрацыі Босьніі і Герцагавіны. Матчы, спачатку прызначаныя на 18 і 21 чэрвеня 2025 году, перанесьлі на 22 і 25 чэрвеня з-за таго, што «Ступчаніца» не атрымала ліцэнзію на ўдзел у Прэм’ер-лізе. 19 чэрвеня пераходныя матчы скасавалі пасьля таго, як адхілілі апэляцыю «Ступчаніцы» на неатрыманьне ліцэнзіі, клюбы засталіся ў сваіх лігах<ref>{{спасылка|url=https://nap.ba/qpost/407803/Stupanica-bez-licence-bara-otkazan-Posuje-ostaje-u-Premijer-ligi|загаловак=Stupčanica bez licence, baraž otkazan: Posušje ostaje u Premijer ligi|дата публікацыі=19 чэрвеня 2025|дата доступу=20 чэрвеня 2025|мова=bs|выдавец=nap.ba}}</ref>. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Вонкавыя спасылкі == * [https://www.nfsbih.ba/ Афіцыйны сайт Футбольнага зьвязу Босьніі і Герцагавіны] [[Катэгорыя:Чэмпіянат Босьніі і Герцагавіны па футболе]] [[Катэгорыя:2024 год у футболе]] [[Катэгорыя:2025 год у футболе]] frc26pm5l5srukqicrb0nv3zqrl7dpt