Абмеркаваньне:Беларусь

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="be-tarask">
  <siteinfo>
    <sitename>Вікіпэдыя</sitename>
    <dbname>be_x_oldwiki</dbname>
    <base>https://be-tarask.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.6</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Мэдыя</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Спэцыяльныя</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Абмеркаваньне</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Удзельнік</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Гутаркі ўдзельніка</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Вікіпэдыя</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Абмеркаваньне Вікіпэдыі</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Файл</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Абмеркаваньне файла</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">Абмеркаваньне MediaWiki</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Шаблён</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Абмеркаваньне шаблёну</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Дапамога</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Абмеркаваньне дапамогі</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Катэгорыя</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Абмеркаваньне катэгорыі</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Партал</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Абмеркаваньне парталу</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Модуль</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Абмеркаваньне модулю</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Беларусь</title>
    <ns>1</ns>
    <id>1299</id>
    <revision>
      <id>2621765</id>
      <parentid>2616568</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:44:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Неэнцыкляпэдычнасьць артыкула */</comment>
      <origin>2621765</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="103079" sha1="k3jewcw0aiosr0jkkxssgnekkznn6iq" xml:space="preserve">{{Паведамленьне ДА|Беларусь|7 лютага 2020}}
{{Артыкул праекту Беларусь}}

=={{Перанесена з|Вікіпэдыя:Артыкулы для рэцэнзаваньня}}==
12 жніўня 2004‎ году [[Удзельнік:Rydel~be-x-oldwiki]] стварыў артыкул. Ад 25 верасьня 2014-га па 18 ліпеня 2015-га [[Удзельнік:Dymitr]] дапоўніў яго на 42 Кбайт да звыш 75 КБ, 7 верасьня 2015-га‎ [[Удзельнік:Liashko]] — на 64 КБ да звыш 140 КБ. 9 студзеня 2020 году ўзгадніў намінаваньне артыкула ў добрыя з асноўным аўтарам. Артыкул ёсьць 28-м найбольшым у Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія_старонкі]]). Грунтуецца на 39 крыніцах, зь якіх 4 дадаў сам у 2013-2014 гадах. Мае памер звыш 145 кілябайт, што большы за абраныя артыкулы па-ангельску, румынску і харвацку. Зьмяшчае ўводзіны, па 27 разьдзелаў і вольных выяваў, 6 шаблёнаў, інтэрвікі, катэгорыю і вонкавыя спасылкі. Што варта дадаць перад вылучэньнем артыкула ў добрыя? ([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])--[[Удзельнік:W]] 19:42, 9 студзеня 2020 (UTC+3)
: Вельмі добра, што гэты артыкул дапаўняецца і дапрацоўваецца. Сапраўды, яго варта давесьці да добрага статусу. Пакуль маю дзьве заўвагі: 1) на мапе ў картцы ёсьць артаграфічная памылка &quot;Полацк&quot; замест Полацак. Таксама варта замяніць подпісы &quot;Гародня&quot; і &quot;Дзяржынская гара&quot; на Горадня і Сьвятая гара ў адпаведнасьці з назвамі артыкулаў. 2) Сьцьверджаньне &quot;Да XX стагодзьдзя землі сучаснай Беларусі ўваходзілі ў склад розных краінаў, як то Полацкае княства, Вялікае княства Літоўскае, Рэч Паспалітая, Польшча і Расейская імпэрыя&quot; не адпавядае [[ВП:НПГ]], бо ўраўновае беларускія і не беларускія дзяржавы і, увогуле, прыніжае гісторыю дзяржаўнасьці беларускага народу, якая нібыта пачалася толькі ў 1918 годзе. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 06:02, 12 студзеня 2020 (+03)
: Сэкцыя «[[Беларусь#Рэспубліка Сярэдняя Літва (1920—1922)|Рэспубліка Сярэдняя Літва (1920—1922)]]» патрабуе выпраўленьня артаграфіі.
: Сэкцыя «[[Беларусь#Эканоміка|Эканоміка]]» патрабуе абнаўленьня. Цяпер зь яе можна даведацца, што «сярэдні заробак  6 млн рублёў», два абзацы разьдзелу ўвогуле без спасылак на крыніцы (з улікам непрацоўнай спасылкі на МЗС РБ), астатняя крыніца датаваная 2015 рокам. У падразьдзеле «[[Беларусь#Фінансы|Фінансы]]» гісторыя таксама скончылася на [[Дэвальвацыя беларускага рубля|валютным крызісе]] і прагнозе (sic!) на 2015 рок. Дэнамінацыі і {{Падказка|BYN|новага беларускага рубля}} адпаведна не існуе ў прыродзе.
: [[Беларусь#Насельніцтва|Лік насельніцтва Беларусі]] пасьля 2015 року [[Перапіс насельніцтва Беларусі (2019)|не вызначалі]].
: [[Беларусь#Кухня|Беларуская кухня]] не падмацаваная крыніцамі. І лепей намагацца пазьбягаць размытых выразаў кшталту «[[ВП:Словы-паразыты|апошнім часам]]».
: [[Беларусь#Тэлекамунікацыйная сыстэма|Тэлекамунікацыйная сыстэма]] — навошта ўвогуле тут гэты разьдзел з двух сказаў і зьвесткамі 11-гадовай даўніны без крыніцаў?
: Багата ў якіх разьдзелах бракуе крыніцаў. Выправіць артаграфію, пунктуацыю. --&lt;span style=&quot;text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;&quot;&gt;[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|&lt;b style=&quot;color:#0645ad&quot;&gt; Taravyvan Adijene &lt;/b&gt;]]&lt;/span&gt; 10:23, 13 студзеня 2020 (+03)
::Вялікі дзякуй за прапановы. Дадаў 17 крыніцаў і 3 падразьдзелы на іх падставе. Замяніў выяву мапы і пашырыў гістарычную частку ўводзінаў. Выправіў артаграфію і абнавіў разьдзел «Эканоміка» і падразьдзел «Фінансы». Падмацаваў крыніцамі падразьдзел «Кухня» і разьдзел «Сувязь». 18 студзеня 2018 году [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 5 [http://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-word/Respondent/post_5_18.01.2018.docx «Аб зацьвярджэньні каляндарнага пляну мерапрымстваў па падрыхтоўцы і правядзеньні перапісу насельніцтва Рэспублікі Беларусь 2019 году»] (рас.), паводле якой «публікацыя вынікаў перапісу ...  2020–2021 гг.» Ці ёсьць яшчэ прапановы і ўдакладненьні па дапрацоўцы артыкула ў добрыя?([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])--[[Удзельнік:W]] 11:03, 18 студзеня 2020 (UTC+3)
::: Стала лепей, дзякуй. Геаграфію (дарэчы, ці ёсьць сэнс у падразьдзеле «гарады», прынамсі ў яго цяперашнім выглядзе?), культуру, насельніцтва і эканоміку, на маю думку, варта было б дапоўніць хаця б паводле [[:be:Беларусь|артыкула ў афіцыйным разьдзеле]] (а лепей паводле якой энцыкляпэдыі — той жа Беларускай энцыкляпэдыі), іначай наш добры артыкул будзе выглядаць горай за іхны звычайны. Апроч таго, бракуе разьдзелаў пра ўзброеныя сілы, замежную палітыку і міжнародную супрацу, адукацыю, ахову здароўя і навуку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:06, 18 студзеня 2020 (+03)
:::: Неяк не падабаецца мне сказ &quot;іншыя буйныя гарады ўключаюць Берасьце...&quot; — атрымліваецца, што ''нейкія'' там гарады ў свой склад уключаюць Берасьце, Горадню і інш. Я бы замест &quot;уключаюць&quot; проста паставіў двухкроп’е. Акрамя таго, было б лягічней пералічваць найбуйнейшыя гарады паводле зьмяншэньня колькасьці насельніцтва (Гомель, Магілёў...).--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 13:33, 21 студзеня 2020 (+03)
::: Разьдзел «Гісторыя» непрапарцыйна вялікі параўнальна зь іншымі. Прапаную яго скараціць, дадаўшы новыя разьдзелы, прапанаваныя вышэй. --&lt;span style=&quot;text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;&quot;&gt;[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|&lt;b style=&quot;color:#0645ad&quot;&gt; Taravyvan Adijene &lt;/b&gt;]]&lt;/span&gt; 13:54, 21 студзеня 2020 (+03)
::::Дадаў разьдзелы «Адукацыя», «Ахова здароўя», «Зьнешняя палітыка» і «Узброеныя сілы». Выдаліў падразьдзел «Гарады». Большасьць падразьдзелаў у артыкуле афіцыйным правапісам ня мае сэнсу праз адсутнасьць крыніцаў. Горай будзе, калі ў нас артыкул у меншай ступені адпавядацьме {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вікіпэдыя:Памер артыкула||en|Wikipedia:Article size}}, дзе «памер &gt; 100 Кбайт амаль пэўна мае быць падзелены». Ужо маем звыш 202 кілябайт. Што яшчэ варта паправіць?([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])--[[Удзельнік:W]] 22:26, 21 студзеня 2020 (UTC+3)
:::::Дзякуй за дапаўненьне артыкула. Думаў, што яны бралі зь БелЭн, але цяпер параўноўваю з адпаведным артыкулам ([http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html#Bielaruskaja_encyklapedyja.03.djvu_12 т. 3, с. 12]) і інфармацыя не супадае. Сапраўды, правяральнасьць пад пытаньнем. Дарэчы, я б усё ж дапоўніў артыкул зьвесткамі зь БелЭн: трохі дзіўна, што ў нас няма ніводнай спасылкі на яе. Разьдзелы ў БелЭн у параўнаньні з нашым артыкулам: 1) Дзяржаўны лад (у нас Палітычны лад), 2) Геалягічная будова і 3) Рэльеф (у нас няма, трохі інфармацыі ў прэамбуле разьдзелу «Геаграфія» — магчыма варта дапоўніць разьдзелам «Геалягічная будова і рэльеф», бо прынамсі артыкул [[:be:Рэльеф Беларусі]] у пэспэктыве можа зьявіцца), 4) Клімат (разьдзелу няма, а артыкул [[Клімат Беларусі|ёсьць]]), 5) Глебы (няма, а артыкул у прынцыпе можа зьявіцца [[:be:Глебы Беларусі]]), 6) Унутраныя воды (у нас Водныя багацьці), 7) Расьлінны сьвет і 8) Жывёльны сьвет (тут усё нармальна, дзеля сьцісласьці іх аб'ядноўваем), 9) Насельніцтва, 10) Гісторыя (дарэчы, там здаецца, таксама непрапарцыйна большая), 11) Палітычныя партыі, рухі і прафсаюзы (мяркую, што нам ня трэба, бо дэ-факта неактульна, нічога гэтага ўжо няма), 11) Прамысловасьць і 12) Сельская гаспадарка (у нас гэта, здаецца, у прэамбуле да разьдзелу «Эканоміка»), 13) Будаўніцтва (ня бачу сэнсу дадаваць, пагатоў інфармацыя састарэла), 14) Траспарт (мяркую, варта дадаць), 15) Сувязь (у нас значна большы разьдзел і, на маю думку, дзеля памянёнай сьцісласьці ёсьць сэнс пазбыцца падразьдзелаў «Тэлебачаньне» і «Пошта» як ня надта актуальных), 16) Гандаль і 17) Бытавое абслугоўваньне (мяркую, ня варта дадаваць, бо інфармацыя і форма яе падаваньня састарэлі), 18) Зьнешнеэканамічныя сувязі (у нас Зьнешняя палітыка), 19) Узброеныя сілы, 20) Ахова здароўя, 21) Фізычная культура і спорт (магчыма, ёсьць сэнс дадаць, бо гэта пазыцыянуецца амаль як нейкая адметнасьць), 22) Асьвета (у нас Адукацыя), 23) Культурна-асьветныя ўстановы (магчыма, ёсьць сэнс штосьці дадаць), 24) Друк, радыё, тэлебачаньне (магчыма, ёсьць сэнс у супольным разьдзеле «Мас-мэдыя»), 25) Навука (ня ведаю, ці ёсьць яна), далей 6 разьдзелаў 25) Літаратура, 26) Архітэктура, 27) Выяўленчае мастацтва, 28) Музыка, 29) Тэатар, 30) Кіно (у нас у адным «Мастацтва і літаратура» — ці не занадта сьцісла?). З таго, што ёсьць толькі ў нас — Кухня — можа, больш пасуе ад артыкула [[Беларусы]]? Увогуле, БелЭн як афіцыйная энцыкляпэдыя, выдадзеная па прыходзе да ўлады Лукашэнкі — не найлепшая крыніца, у гэтым пляне больш нэўтральнае падаваньне інфармацыі можа быць у ''Беларусь: энцыкл. даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш. — Мінск: БелЭн, 1995.— 799 с. ISBN 985-11-0026-9.'' як выдадзеным перад самым пачаткам антыбеларускага палітычнага ціску, але яго, здаецца, няма ў вольным доступе. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:48, 22 студзеня 2020 (+03)

== Мінск Біларусь // Менск Беларусь ==
Беларусь (Бѣларусь with YAT) is the old name in Slavonic. If Мѣнскъ becomes Мінск, then Бѣларусь becomes Біларусь.
You have to be consistent. Writing Мінск without writing Білорусь makes no sense.
Those who write Беларусь must also then write Менск in both Russian and Belarusian..

--[[Спэцыяльныя:Унёсак/70.22.245.152|70.22.245.152]] 21:50, 19 лютага 2012 (FET)

== Менск ==
Менск (Мѣнск with YAT) is the old name in Slavonic. Мінск is the name in Belarusian, because in Belarusian ѣ YAT became і, due to pronunciation, while the correct Russian is Менск because in Russian ѣ YAT became е.  

In any case, the OFFICIAL form should be used, since this is a descriptive Encyclopedia and not an Encyclopedia of &quot;Belarus as certain political groups would like to be&quot;, as has been discussed in length in the English section.

Please stop changing Мінск into Менск. This is not the official form, and does not belong on the page.

: Name 'Менск' was used officially even in 20th century during Soviet period. See [[:Выява:Бугаёў. Буракі, бручка і рэпа ў полі.jpg|this book cover]] for example. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 12:58, 01.06.2006 (UTC)

Чаму Менск, калі Мінск? Патлумачце, калі ласка. І &quot;Log in&quot;?[[Удзельнік:DimA|DimA]] 14:57, 20 Oct 2004 (UTC)

[http://www.livejournal.com/users/rydel23/215614.html Тлумачэньне]: &quot;Менск is the old local name. Мінск is a loan from Russian Mинск which in its turn is a loan from Polish Mińsk which in its turn is an incorrect translation/transliteration of Менск (maybe by the influence of Polish Mińsk Mazowiecki).&quot; --[[Удзельнік:Rydel|Rydel]] 17:27, 20 Oct 2004 (UTC)

А дзе сьцяг?
--[[Удзельнік:B0rmann|B0rmann]] 21:31, 10 .03. 2005 (UTC)
: Спёрлі. У 1995-м. --[[Удзельнік:Monk|Monk]] 21:52, 10 .03. 2005 (UTC)

::што за сімволіка незарыгістрыраваная?--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] 13:03, 21 .03. 2005 (UTC)

:: Прапаную перайменаваць артыкул у '''Беларусь (варыянт Monk)''', калі [[Удзельнік:Monk|Monk]] не выдасьць ваенную таямніцу пра дату прыняцьця законаў Рэспублікі Беларусь, якія зацьвердзяць гэтую дзяржаўную сымболіку. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 03:34, 22.03.2005 (UTC)

:::19 верасня 1991 г. --[[Удзельнік:Monk|Monk]] 07:07, 22.03.2005 (UTC)

::::А гімн? --[[Удзельнік:Red Winged Duck|Red_Winged_Duck]] 10:12, 22.03.2005 (UTC)

::::Няхай вікіпэдыст, які гэта зрабіў, перанясе Пагоню і бел-чырвона-белы ў асобны разьдзел гэтай старонкі (&quot;Папярэдняя дзяржаўная сымболіка&quot;, &quot;Дзяржаўная сымболіка 1991-1996&quot;, &quot;Гісторыя сымболікі&quot; ці нешта падобнае) і паставіць дзейны РБ (&quot;БССРаўскі&quot;) сьцяг і гімн на патрэбнае месца. Гэта ЭНЦЫКЛЯПЭДЫЯ, якая апісвае як ЁСЬЦЬ, а не сайт, які займаецца грамадзка-палітычнай дзейнасьцю і падманам наведнікаў. --[[Удзельнік:Rydel|Rydel]] 13:36, 22.03.2005 (UTC)

:::::Цікавая ідэя - а давайце сапраўды пацешым душу, створым асобны артыкул [[Беларусь, якую мы хочам]] -''Валюта - беларускі талер'' ігд :) Канечне ж, гэта не энцыкляпэдычна, але ж былоб цікава... :) --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] 18:37, 22.03.2005 (UTC)

:::::: Сапраўды, някепская ідэя. Асабліва, калі параўнаць праз N год з рэчаіснасьцю... --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 04:10, 23.03.2005 (UTC)

==Нацыянальны дэвіз==
А чаму «няма»?! А «Жыве Беларусь»? --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 13:19, 22.07.2005 (UTC)

: Ці гэты дэвіз афіцыйны ў сучаснай Рэспубліцы Беларусь? Нават, калі пісаць неафіцыйны, для якой часткі насельніцтва ён зьяўляецца нацыянальным? --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 13:47, 22.07.2005 (UTC)

:: Вядома, неафіцыйны. Але ці бывае нацыянальны дэвіз афіцыйным? Увогуле, што тады «нацыянальны дэвіз»? --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 14:03, 22.07.2005 (UTC)
::: Национальный девиз и девиз оппозиции разные вещи помойму. Паша.
:::: &quot;Жыве Беларусь&quot; -- па-руску &quot;Да здравствует Беларусь&quot;. Вы супраць? Чаму нікога не каробіць ад словаў &quot;Славься, Россия&quot;, &quot;Ще не вмерла Украіна&quot;, &quot;Ешчэ Польска не згінела&quot;, &quot;Вів ля Франс&quot; (дарэчы, поўная аналогія словам &quot;Жыве Беларусь&quot;), а падобны беларускі патрыятычны лозунг Вам не падабаецца? Ці з другога боку, гэты лёзунг лічыцца апазіцыйным таму, што афіцыйная ўлада супраць таго каб нашая краіна жыла, а апазіцыя за?
::::Карацей, я за даданне гэтага дэвіза.
::::Нарэшце рэшт можна дадаць абодва: &quot;Жыве Беларусь&quot; і &quot;За Беларусь&quot; і растлумачыць гісторыю іх з'яўлення. [[Удзельнік:Ізбірацель К.|Ізбірацель К.]] 19:28, 22 лютага 2007 (UTC)

==Пра нэўтральнасьць==
Як стасуецца з прынцыпам нэўтральнасьці наступнае:&lt;br&gt;
''А. Лукашэнка усталяваў рэжым асабістае ўлады, пабудаваны на рэпрэсіях супраць іншадумцаў, перасьледу незалежных сродкаў масавае інфармацыі, фальсыфікацыі вынікаў выбараў. На 2005 год рэжым Аляксандра Лукашэнкі лічыцца апошняй дыктатурай Эўропы.''?&lt;br&gt;Ня тое каб я быў фанатам ППРБ, але такое выказваньне мае выразна «антынэўтральную» афарбоўку. --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 14:09, 22.07.2005 (UTC)

: Каб перад гэтымі словамі было ''Згодна пункту гледжаньня ...'' пра нэўтральнасьць яшчэ гаварыць магчыма. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 14:17, 22.07.2005 (UTC)

::Дык касаваць, ці хай той, хто пісаў, удакладніць? --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 14:22, 22.07.2005 (UTC)

::: Лепей камусьці іншаму. На [[Удзельнік:Czalex|Czalex]]-а ў нэўтральнасьці лепей не спадзявацца :-) --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 14:26, 22.07.2005 (UTC)

:Проста ёсьць рэчы самі сабою зразумелыя - мы ж ня пішам &quot;''згодна пункту гледжаньня...'', Сталін быў крывавым тыранам&quot; ці &quot;''згодна пункту гледжаньня...'' Адольф Гітлер - адзін з найбольш адыёзных дыктатараў у гісторыі&quot;. У нашым выпадку можна, канечне, зьмякчыць фармулёўкі, зрабіць іх больш нэўтральнымі, меней эмацыйнымі - галоўнае, не замоўчваць факты.--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] 18:53, 22.07.2005 (UTC)

:: Катэгорыя «рэчы самі сабою зразумелыя» — вельмі суб'ектыўная. Для беларускай апазыцыі, Эўразьвязу ці ЗША (напрыклад «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі») — гэта відавочна, а для афіцыйнага Менску (дый і Масквы) — не. Таму і трэба ўдакладняць. Замоўчваць факты, вядома, ня трэба. Але і дакладнасьць у фактах павінна быць. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 03:04, 23.07.2005 (UTC)

:: Выразы тыпу «крывавы тыран», «адыёзны дыктатар» лепш пакінуць дзяшовай публіцыстыцы, а не энцыкляпэдыі. Тым больш што параўнаньні Лукашэнкі з Гітлерам ці Сталіным, мякка кажучы, сумніўныя. А наконт таго, каб ''«не замоўчваць факты»'', дык лепей гэтыя факты і падаць, калі ёсьць. --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 06:27, 25.07.2005 (UTC)

:: Совершенно согласен, в случае со Сталином и Гитлером эти факты доказаны, а вот в случаес с Лукашенко это только домыслы не более того. Уважаемые оппозиционеры не превращайте энциклопедию в агетационную статью, для этого есть множество других ресурсов. Паша.
: [http://www.livejournal.com/users/labas/271368.html?replyto=4588552 як пісаць нэўтральна] - некалькі заўваг (а можна і астатнія камэнты пачытаць) --[[Удзельнік:Zmila|ŹmiŁa]] 09:34, 26.07.2005 (UTC)

== Наконт артыкула Беларусь ==

Увогуле артыкул Беларусь зроблены дрэнна. Гэта ж павінен быць найлепш распрацаваны артыкул у энцыкляпэдыі. Павінен быць і нацыянальны вокліч. Ёсьць 'Жыве Беларусь' у польскай, рускай, украінскай, а ў беларускай 'няма'. Па-другое адразу побач з афіцыйна 'прынятай' сымболікай павінны быць гістарычныя сымбалі - гэта ж вольная! энцыкляпэдыя (як гаворыць надпіс). Усё залежыць ад хаценьня. Кажуць зусім нядаўна ў Нью-Ёрку, пасьля пратэстаў беларускіх дыпляматаў павесілі іхную ўлюбёную сымболіку. А дагэтуль вісеў бел-чырвона-белы сьцяг!

: Ніхто не перашкаджае. Зрабіце асобны разьдзел, як гэта зроблена ў [[:en:Belarus#Symbols from earlier history]]. У табліцы прынята зьмяшчаць '''афіцыйныя''' сымбалі. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 17:36, 20.08.2005 (UTC)

== З [[Абмеркаваньне шаблёну:Беларусь інфармацыя]] ==

Якую інфармацыю лепей указваць: афіцыйную ці неафіцыйную? Калі неафіцыйную, то трэба ўбраць «Мы, беларусы», калі афіцыйную — «Жыве Беларусь!» і назву на łacincy. У любым выпадку спалучэньне афіцыйнай і неафіцыйнай сымболікі выглядае нелягічным. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 02:49, 11 Dec 2004 (UTC)

Найбольшая этнічная меншасьць — расейцы (12%), пасьля іх ідуць украінцы (2,9%), немцы (2,1%), латышы (1,2%), габрэі (1%), цыганы (0,9%) палякі (0,6%).
З глузду вы паз'яжджалі, ці што? Адкуль вы падаставалі гэтыя лічбы, асабліва наконт латышоў, немцаў і палякаў?!

:: Выправіў паводле дадзеных МСіА РБ за 1999 год. --[[Удзельнік:MaximLitvin|MaximLitvin]] 17:32, 22.05.2006 (UTC)

==Дробныя заўвагі==
Паколькі матэрыял закрыты для рэдаґаваньня, прашу аўтара ўнесьці невялічкае выпраўленьне: у разьдзеле «Гарады» замест «Буйнейшыя гарады Беларусі акрамя Менску:» варта напісаць «Буйнейшыя гарады Беларусі пасьля абласных цэнтраў:».--[[Удзельнік:Jjauhien|Jjauhien]] 09:20, 4 красавіка 2007 (UTC)

: Здаецца абласныя цэнтры там пералічаныя, але, канешне, тэкст можна паляпшаць. Я зьняў абарону. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 13:57, 4 красавіка 2007 (UTC)


Заўвага наконт сэкцыі &quot;дзяржаўны лад&quot;, невялікія нестыкоўкі з тым што ёсьць --[[Удзельнік:HK-47|HK-47]] 21:28, 20 лютага 2012 (FET)

==Лічбы==

Адкуль бяруцца лічбы (СУП, насельніцтва і г.д.)? Ці падыходзіць для гэтага [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html CIA Factbook]?


== Цікаво ==
Культурний портал взаємостосунків: Білорусь - Україна http://dzvinkaxxv.narod.ru/bud/

Не цікаво, а цікава.  [[Удзельнік:Pan Litewski|Pan Litewski]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pan Litewski|гутаркі]]) 06:19, 14 верасьня 2021 (+03)

== Белоруссия ці Беларусь ==

[http://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия:Голосования/Именование_статей_о_географических_объектах У ру-вікі праводзіцца мерапрыемства], якую назву павінен мець (у тым ліку) артыкул пра Беларусь. На маю думку, г.з. &quot;разумный консерватизм&quot; пераможа там і на гэты раз, але, што не можа не ўражваць, лібералаў таксама ёсць :). --[[Удзельнік:Bunker by|Bunker by]] 10:30, 11 сьнежня 2007 (UTC)
: Можно Белоруссия, ведь завут же в России Испанию Испанией а не Эспаней, если так рассуждать, то придётся почти все геогр. названия менять.
: Необходимо привыкать к двум названиям, а не упирать на &quot;исконное&quot;. --[[Спэцыяльныя:Унёсак/93.84.71.148|93.84.71.148]] 14:23, 1 чэрвеня 2009 (UTC)
В России теперь Берег Слоновой Кости называю Кот-д'Ивуаром, Бирму - Мьянмой и т.д. и ничего, привыкли, не упираются в &quot;исконность названий&quot; и прочие отговорки. Тут вопрос не в сфере лингвистики, ИМХО. ;) --[[Спэцыяльныя:Унёсак/194.158.204.250|194.158.204.250]] 16:14, 8 лютага 2013 (UTC)

== Белорусская социал-демократическая Громада ==

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9A_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8E/27_%D0%BC%D0%B0%D1%8F_2014#.D0.91.D0.B5.D0.BB.D0.BE.D1.80.D1.83.D1.81.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D1.81.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB-.D0.B4.D0.B5.D0.BC.D0.BE.D0.BA.D1.80.D0.B0.D1.82.D0.B8.D1.87.D0.B5.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D0.BF.D0.B0.D1.80.D1.82.D0.B8.D1.8F_.28.D0.93.D1.80.D0.BE.D0.BC.D0.B0.D0.B4.D0.B0.29_.E2.86.92_.D0.91.D0.B5.D0.BB.D0.BE.D1.80.D1.83.D1.81.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D1.81.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB-.D0.B4.D0.B5.D0.BC.D0.BE.D0.BA.D1.80.D0.B0.D1.82.D0.B8.D1.87.D0.B5.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D0.BF.D0.B0.D1.80.D1.82.D0.B8.D1.8F_.28.D0.93.D1.80.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.B4.D0.B0.29

== Сымболіка ў картцы ==

Пакуль вось такія навіны: [https://by.tribuna.com/chess/1089494656-samyj-krupnyj-mirovoj-shaxmatnyj-portal-chesscom-smenil-flag-dlya-igro.html Шахматный портал chess.com сменил флаг для игроков из Беларуси на бело-красно-белый]. Спадзяюся, тэма будзе мець шырэйшы працяг. У кожным разе зьмена сымболікі ў картцы артыкула павінна мець абгрунтаваньне ў падобным кірунку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 20:51, 29 верасьня 2020 (+03)
* Да фармальнага абгрунтаваньня [[Вікіпэдыя:Форум#Што можа зрабіць Беларуская Вікіпэдыя ў бягучай сытуацыі?|плянаванага]] вяртаньня нацыянальных сымбаляў Беларускай дзяржавы з 1918 году (а не [[Рэжым Лукашэнкі|расейскага фашысцкага рэжыму]]) у картку артыкула: [https://www.svaboda.org/a/30845632.html Гістарычныя сымбалі цяпер — сымбалі большасьці] — ''Нефармальны рэфэрэндум у справе нацыянальнай сымболікі фактычна адбыўся.'' --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:28, 18 лістапада 2020 (+03)
**У артыкуле ідзецца пра афіцыйныя сымбалі дзяржавы Рэспубліка Беларусь. Імі дэ-факта застаюцца лукашэнкаўскія сымбалі. Можна аспрэчваць законнасьць гэтага, і можна ставіць адпаведныя зноскі. Ставіць іншыя сымбалі - гэта, на жаль, не энцыкляпэдычна.--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 23:44, 28 ліпеня 2021 (+03)
***У артыкуле вядзецца пра сымбалі дзяржавы беларускага народу - Беларусі. Для сымбаляў рэжыму Лукашэнкі ёсьць артыкул [[Рэжым Лукашэнкі]], зь якім ня варта блытаць краіну Беларусь. Пагатоў подпісы да сымболікі вядуць на старонкі неадназначнасьцяў з тлумачэньнямі і ў самім артыкуле ў адпаведным разьдзеле ўсё тлумачыцца і абгрунтоўваецца з спасылкамі на вартыя даверу крыніцы. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 09:02, 29 ліпеня 2021 (+03)
****Краіна Беларусь на дадзены момант знаходзіцца пад кантролем рэжыму Лукашэнкі. Дэ-факта дзяржаўныя сымбалі - лукашэнкаўскія. &quot;Дзяржава беларускага народу - Беларусь&quot; не зьяўляецца вызначаным паняцьцем (а БНР? а што наконт людзей, якія аспрэчваюць распад СССР?) і пагатоў ненавукова і некарэктна разважаць пра яе дзяржаўныя сымбалі. Гэта выдаваньне жаданьняў (якія я падзяляю) за рэчаіснасьць. Трэба альбо 1) пакінуць лукашэнкаўскія сымбалі, альбо 2) пакінуць абодва камплекта сымбаляў з спасылкамі на артыкулы з тлумачэньнем, альбо 3) прыбраць любыя сымбалі і пакінуць толькі спасылкі на артыкулы. Гэта было б карэктна --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 21:36, 30 ліпеня 2021 (+03)
*****&quot;Карэктнасьць&quot; - рэч адносная, якая ў нашым выпадку нідзе дакладна не прапісваецца. І што дакладна не карэктна і ненэўтральна (мякка кажучы, бо з праўнага гледзішча тут ужо, увогуле, штосьці вельмі блізкае да прапаганды сымболікі нацыстаў), дык гэта ўжываць без тлумачэньняў (а картка &quot;Краіна&quot; не дае тэхнічнай магчымасьці для зносак, некалькіх варыянтаў выявы або якіх іншых ускладненьняў) сымболіку, якая стваралася з адзінай мэтай - прынізіць беларусаў і пад якой беларусаў цынічна катуюць і забіваюць. Гэтага зьдзеку зь беларускага народу тут ня будзе, не марнуйце свой і мой час (лепей бы зьвярнулі ўвагу на чарговую атаку летувіскіх &quot;сяброў&quot; на беларускі нацыянальны герб [[:en:Talk:Pahonia#RFC: Pahonia]]). Пагатоў ёсьць [[Беларусь#Сымболіка]], [[Сымбалі Беларусі]], [[Сьцяг Беларусі]], [[Герб Беларусі]], [[Гімн Беларусі]], дзе прыводзяцца абодва варыянты з адпаведнымі тлумачэньнямі і такім чынам усё вышэй апісанае дакладна выконваецца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:33, 31 ліпеня 2021 (+03)

Вітаю, [[Удзельнік:Czalex]] і [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]]! Як маецеся? Вялікі дзякуй за абмеркаваньне наконт сымболікі, у тым ліку сёлета ў разьдзеле пра неэнцыкляпэдычнасьць. Падобна разьвязаньню супярэчнасьці з інаўгурацыяй у картцы прапаную пазначыць у якасьці сымбаляў наяўныя ў выкарыстаньні ўраду ({{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржаўныя сымбалі Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://president.gov.by/be/gosudarstvo/simvolika|выдавец=[[Прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2023|дата доступу=11 траўня 2023}}). Пры гэтым, паводле таго самага прыкладу з інаўгурацыяй, дарэчы будзе таксама скарыстаць пазнаку «аспрэчваецца» ў дужках са спасылкай на [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году#Рэакцыі]] або «неканстытуцыйны» са спасылкай на [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году#Неадпаведнасьць Канстытуцыі]]. Гэта дазволіць прывесьці картку ў адпаведнасьць са зьместам артыкулаў [[Сьцяг Беларусі#Гісторыя сьцяга Беларусі]] і [[Герб Беларусі#Гісторыя гербу Беларусі]], а таксама зь [[Вікізьвесткі|Вікізьвесткамі]] ([[:d:Q184]]). Буду ўдзячны за меркаваньне кожнага ў гэтай справе. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 16:16, 11 траўня 2023 (UTC+3)
: Ня варта блытаць законны, абраны беларускім народам урад нацыянальнай дзяржавы беларусаў з гвалтоўна пастаўленай расейскімі спэцслужбамі расейскай акупацыйнай адміністрацыяй, а дзяржаўныя сымбалі Беларусі (як нацыянальнай дзяржавы беларускага народу) — з псэўдасымболікай, створанай з мэтай прынізіць гонар і годнасьць беларусаў і такім спосабам спрыяць этнацыду беларускага народу. Паўтаруся, што прапаганда расейскай акупацыйнай сымболікі як «беларускай дзяржаўнай», якую расейскія карысныя ідёты на Захадзе (яскравы прыклад — ангельскі моўны разьдзел) звычайна проста азначаюць «беларускай» або нават «нацыянальнай беларускай», можа (і, пэўны, будзе — прынамсі я гэтай справы проста так не пакіну) кваліфікавацца як актыўнае спрыяньне расейскаму этнацыду беларусаў — крымінальнаму злачынству, якое падпадае пад перасьлед міжнародных судовых інстытуцыяў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:30, 11 траўня 2023 (+03)

== Неэнцыкляпэдычнасьць артыкула ==
1. Ціханоўская не зьяўляецца дэ-факта прэзыдэнтам Беларусі. Тое, што яна на перакананьне многіх (і маё таксама) зьяўляецца дэ-факта пераможцам прэзыдэнцкіх выбараў, ня робіць яе дэ-юрэ прэзыдэнтам. Хаця б таму, што не былі абвешчаныя сапраўдныя вынікі выбараў і не была прынесеная прысяга. Можна хіба паставіць зноску з тлумачэньнем побач з дэ-факта прэзыдэнтам Лукашэнкам, але ня больш за тое.

2. Каардынацыйная рада пагатоў не зьяўляецца ўрадам Беларусі ні ў якой якасьці і ні зь якога пункту гледжаньня, у тым ліку сама сябе такой ня лічыць. Больш за тое, яна ўжо фактычна спыніла сваё існаваньне.

3. Дэ-факта дзяржаўныя сымбалі Рэспублікі Беларусь, пакуль улада застаецца захопленай Лукашэнкам, — чырвона-зялёны лукашэнкаўскі сьцяг і лукашэнкаўская эмблема. Побач зь імі можна паставіць вялікую зноску з тлумачэньнем наконт неадназначнасьці і спрэчнасьці «рэфэрэндуму» 1995 году. Максымум можна пакінуць поле для выявы пустым і толькі зрабіць зноскі на тлумачэньне. Ставіць Пагоню і БЧБ — гэта, на жаль, ісьці супраць рэчаіснасьці.

Такое рамантычнае хуліганства, якое не адлюстроўвае рэчаіснасьць, толькі псуе рэпутацыю беларускай вікіпэдыі і зьніжае давер да яе.
Больш за тое. Час, патрачаны на гэтыя бессэнсоўныя праўкі, можна было патраціць на напісаньне артыкула пра якога-небудзь палітвязьня, ці лукашэнкаўскага злачынцу, ці пра санкцыянаванае лукашэнкаўскае прадпрыемства. І гэта было б сапраўды важна і карысна. --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 23:44, 28 ліпеня 2021 (+03)
: У артыкуле не сьцьвярджаецца, што Ціханоўская дэ-факта прэзыдэнт або прэзыдэнт без удакладненьняў. Тым ня менш пераможца апошніх выбараў — гэта абраны прэзыдэнт Беларусі (прынамсі часова — да прызначэньня новых нармальных выбараў). Меркаваньняў пра іншыя магчымыя шляхі вяртаньня да законнасьці ў краіне асабіста я не сустракаў. Магу хіба пагадзіцца пра КР, але гэтае пытаньне можна было хутка разьвязваць асобна. Што да сымболікі, то калі нацыянальная і адзіная законная дзяржаўная сымболіка для пэўных асобаў псуе рэпутацыю разьдзела, то мне шчыра кажучы абыякава на меркаваньне гэтых асобаў — яно нічога ня вартае з маральнага пункту гледжаньня. Прынамсі з нашага разьдзелу цяпер добра відаць іншым, што сытуацыя з сымболікай Беларусі зусім не адназначная. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 09:21, 29 ліпеня 2021 (+03)
: Згодны. Дэ-юрэ вынікі выбараў абвяшчае [[ЦВК Беларусі|ЦВК]], таму сьцьверджаньне пра Ціханоўскую-прэзыдэнта не адпавядае рэчаіснасьці. Іншая рэч, што ад часу захопу ўлады тут новымі адміністратарамі ў Вікіпэдыі шмат што перастала адпавядаць рэчаіснасьці. Вось і цяпер, хутчэй за ўсё, абмеркаваньне скончыцца спасылкай на нейкія імі ўведзеныя правілы ды на тое, што яны прызналі Ціханоўскую прэзыдэнтам. --&lt;span style=&quot;text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;&quot;&gt;[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|&lt;b style=&quot;color:#0645ad&quot;&gt; Taravyvan Adijene &lt;/b&gt;]]&lt;/span&gt; 10:32, 29 ліпеня 2021 (+03)
:: Няўжо ў Беларусі ад [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|1996 году]] існуе легітымны ЦВК, які працуе ў адпаведнасьці з законамі краіны? І можна, калі ласка, поўны пералік гэтага ''шмат што перастала адпавядаць рэчаіснасьці''? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 10:48, 29 ліпеня 2021 (+03)
::: У артыкуле чорным па белым напісана «Прэзыдэнт (de jure) — Сьвятлана Ціханоўская», што не адпавядае рэчаіснасьці. Яна не была абвешчаная пераможцам выбараў, не прыняла прысягу. А калі прыняць, што ў Беларусі няма легітымнага ЦВК, дык і законных выбараў у 2020 г не было, калі так разважаць. Гэта неабходна прыбраць, пакінуўшы пры Лукашэнку прыпіску «дэ факта» з спасылкай на тлумачэньне пра выбары 2020 г і незаконнасьць усіх выбараў ад 1996/1999 г.--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 21:31, 30 ліпеня 2021 (+03)
:::: Пры адсутнасьці легітымных органаў улады аднаўленьне законнасьці ў краіне можа грунтавацца на артыкуле 3 Канстытуцыі Беларусі 1994 году. Адпаведна, беларускі народ сваім удзелам (пры умове высокай і ахвотнай яўкі) можа легітымізаваць нелегітымныя выбары (што і адбылося ў 2020 годзе). Ён жа баронячы свой цяпеп ужо даведзены [https://www.svaboda.org/amp/31359855.html] выбар легітымізуе абранага прэзыдэнта. Увогуле, існуе нямала [[ВП:КВД]], дзе Ціханоўская азначаецца як легітымны прэзыдэнт Беларусі (з апошняга [https://ru.espreso.tv/frensis-fukuyama-tikhanovskaya-gospozha-prezident-lukashenko-nado-uyti]). Адпаведна, аднаго толькі л. у картцы ня мусіць быць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:07, 31 ліпеня 2021 (+03)
::::: Прыватнае меркаваньне Фрэнсіса Фукуямы не зьяўляецца крыніцай, вартай даверу. Ціханоўская не зьяўляецца дэ-юрэ прэзыдэнтам Беларусі, бо няма афіцыйных вынікаў падліку галасоў, якія б пра гэта казалі, і не было інаўгурацыі. Так жа сама дэ-факта сьцягам Беларусі застаецца лукашэнкаўскі сьцяг (як дэ-факта сьцягам Аўганістана цяпер зьяўляецца сьцяг Талібана — гл. [https://en.wikipedia.org/wiki/Afghanistan ангельскую Вікіпэдыю])--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:08, 6 кастрычніка 2021 (+03)
:::::: Вынікі падліку агучылі ў ліпені: [https://www.svaboda.org/a/31357852.html Паводле плятформы «Голос», Ціханоўская перамагла ў першым туры выбараў 9 жніўня 2020 году] ([https://www.svaboda.org/a/31359855.html Як «Голос» падлічыў, што Ціханоўская перамагла ў першым туры]). Перамога — гэта даведзены факт. Па гісторыі з Пагоняй, лічыць ангельскі разьдзел за хоць які ўзор — гэта нейкі асабіста не зразумелы мне ідыятызм (застаецца толькі дзівіцца, адкуль у пэўных беларусаў бярэцца такі ідыятызм — хіба ад «лучшэй в міре» савецкай, чытай расейскай каляніяльнай сыстэмы адукацыі?). Пагатоў у тым далёка не ўзорным разьдзеле на гэты момант прапануецца аддзяліць артыкул пра талібанскае ўтварэньне, што у нас ужо зроблена з артыкулам [[Рэжым Лукашэнкі]], дзе намаляваным «на каленцы» расейскім асаднікам паводле прынцыпу «чым горай — тым лепей» ды пагатоў яшчэ замазаным крывёю беларусаў сымбалям — пачэснае месца. Яшчэ раз паўтару — не марнуйце чужы час, асабіста мне ідыятызму апошнія чвэрць стагодзьдзя і бяз гэтага больш чым дастаткова. Нездаровага нацыянальнага мазахізму з папулярызацыяй сымбаляў-зьдзеку зь беларусаў тут ня будзе. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 01:21, 6 кастрычніка 2021 (+03)
:::::::Артыкул дагэтуль працягвае адлюстроўваць чыісьці фантазіі, а не рэальны стан рэчаў. Ціханоўская - не прэзыдэнт Беларусі, у тым ліку дэ-факта. Вынікі плятформы &quot;Голос&quot; могуць служыць толькі ўскосным сьведчаньнем пра яе перамогу. Фактычнымі дзяржаўнымі сымбалямі Рэспублікі Беларусь зьяўляюцца сымбалі 1995 году, уведзеныя, паводле шматлікіх меркаваньняў, незаконна. '''Артыкул патрабуе неадкладнай перапрацоўкі для адпавяданьня стандартам Вікіпэдыі і элемэнтарным энцыкляпэдычным нормам''' [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 09:56, 5 жніўня 2022 (+03)
::::::::Вашае зацятае змаганьне за прапаганду празь Беларускую Вікіпэдыю каляніяльнай акупацыйнай сымболікі, што паводле задумы яе стваральнікаў мае прыніжаць гонар і годнасьць беларусаў — як і спробы атаясаміць юрыдычна прызнаную ўсім сьветам з 1991 году Беларускую дзяржаву (з усяго відаць, дзеля яе дыскрэдытацыі) выняткова з марыянэткавай расейскай акупацыйнай адміністрацыяй — яшчэ стане прадметам публічнага абмеркаваньня, але, на вашае шчасьце, прынамсі я пляную ўзьняць гэтае пытаньне публічна (праз мас-мэдыя і ўсе дасяжныя мне сродкі) не раней, чым скончыцца расейская акупацыя Беларусі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:18, 5 жніўня 2022 (+03) 
:::::::::Яшчэ раз: '''дэ-факта сымболікай Рэспублікі Беларусь на дадзены момант зьяўляецца сымболіка рэжыму Лукашэнкі, хоць яна і была прынятая незаконна'''. Гэта мэдычны факт, падабаецца ён нам ці не. Калі вы ў Беларусі, выйдзеце на вуліцу ці паглядзіце тэлевізію. Трэба пазначаць, што сымболіка была прынятая незаконна, але ня трэба ператвараць Вікіпэдыю у фантазійную казку пра эльфаў замест сур'ёзнай крыніцы інфармацыі. Сьмеху варта. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 16:26, 4 сьнежня 2022 (+03)
::::::::::Прыбраў асібісты выпад з майго боку, перапрошваю за эмацыйнасьць. Усё ж мая пазыцыя наступная: тое, што «сусьветная супольнасьць» шмат чаго ня хоча заўважаць і прызнаваць (асабліва калі гэта ён ня выгадна), ня мусіць быць вызначальным ва ўласных ацэнках беларусаў. Цяпер не бракуе вартых даверу беларускіх крыніцаў з абгрунтаванымі меркаваньнямі, што краіна Беларусь (як прызнаная ўсім сьветам незалежная дзяржава беларускага народу) ня роўная марыянэткаваму рэжыму і сама ідэя Беларусі ня мусіць дыкрэдытоўвацца празь яе атаясамліваньне з рэжымам, у тым ліку на сымбалічным узроўні. Так, для тых замежніках, хто мала цікавіцца беларускім пытаньнем, выбар афармленьня нашага артыкула можа падацца дзіўным і правакацыйным — ну і няхай, можа, яны ўрэшце заглянуць у сам артыкул (і зьвязаныя зь ім артыкулы) і даведаюцца пра даволі папулярны сярод саміх беларусаў погляд на сытуацыю. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:06, 29 сьнежня 2022 (+03)  
:::::::::::Энцыкляпэдыя павінна адлюстроўваць фактычны (у тым ліку сумны) стан рэчаў, а не займацца прапагандай. А фактычны стан рэчаў такі, што ў Беларусі дзяржаўны сьцяг чырвона-зялёны, герб - лукашэнкаўскі вянок, фактычны прэзыдэнт - Лукашэнка, за публічную дэманстрацыю бел-чырвона-белага сьцягу могуць быць палітычныя рэпрэсіі і гэтак далей. Можна і трэба пазначаць, што законнасьць прэзыдэнцтва Лукашэнкі ставіцца пад сумнеў, як і вынікі ягоных &quot;рэфэрэндумаў&quot;, і трэба прыводзіць разгорнутую аргумэнтацыю ў пацьверджаньне гэтага. Але проста пісаць у інфабоксе рэчы, якія ўжо 30 гадоў не адпавядаюць фактам, альбо чамусьці абзываць рэжым Лукашэнкі &quot;акупацыйнай адміністрацыі&quot; - гэта несур'ёзна і несумленна. Замежнікі, калі зойдуць сюды, будуць круціць пальцам ля скроні і паставяць пад сумнеў адэкватнасьць аўтараў артыкулу. Прапагандай і агітацыяй трэба займацца ў іншым месцы, а не тут. Калі пісаць фантазіі тут, эфэкт будзе толькі адваротны --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:47, 14 красавіка 2023 (+03)
:::::::::::: У артыкуле як раз і адлюстроўваецца фактычны стан рэчаў і ўсё падрабязна тлумачыцца ў адпаведных разьдзелах і зьвязаных артыкулах, на якія стаяць спасылкі. Для карыснай для расейска-савецкага нацызму прапаганды расейскай акупацыйнай сымболікі як «беларускай дзяржаўнай» (а іхнага марыянэткавага гаўляйтэра як «абранага народам прэзыдэнта») — з мэтай дыскрэдытацыі і зьнішчэньня самой ідэі Беларускай дзяржаўнасьці і прыніжэньня беларусаў паводле нацыянальнай прыкметы — тут дакладна ня месца, бо такая прапаганда цалкам можа кваліфікавацца як спрыяньне этнацыду беларусаў, а этнацыд ёсьць крымінальным злачынствам, за якое яшчэ давядзецца адказваць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:06, 14 красавіка 2023 (+03)  

Калі вы бярэце сымболіку ў адпаведнасьці з канстытуцыяй 1994, то чаму ў адпаведнасьці з ёй не пішаце іншую форму кіраваньня і беларускую мову як адзіную дзяржаўную? [[Удзельнік:Femboy Pro|Femboy Pro]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Femboy Pro|гутаркі]]) 15:12, 29 студзеня 2022 (+03)
: Форма кіраваньня паводле Канстытуцыі 1994 году тая ж, што і цяпер. Што да дзяржаўнай мовы (з улікам таго, што паняцьці «афіцыйная мова» і «дзяржаўная мова» — гэта адное і тое ж), то тут заўвага слушная: дзяржаўнай [[De jure|дэ-юрэ]] застаецца беларуская мова, што тлумачылася ў [[Беларусь#Мовы]] і мусіць таксама адлюстроўвацца ва ўводзінах і картцы артыкула. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:24, 29 студзеня 2022 (+03)
:: Фактычны дзяржаўны статус расейскай мовы трэба пазначаць не ў зносцы, а непасярэдна ў інфабоксе. Інакш адбываецца дэзынфармацыя чытача--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:47, 14 красавіка 2023 (+03)
::: Яшчэ раз заўважу, што прапаганда расейскага акупацыйнага як «беларускага дзяржаўнага» можа і будзе (прынамсі асабіста я прыкладу для гэтага ўсе высілкі) кваліфікавацца як спрыяньне расейскаму этнацыду беларусаў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:09, 14 красавіка 2023 (+03)

:Ціханоўская раптоўна перастала быць прэзыдэнтам Беларусі ў гэтым фантазійным неэнцыкляпэдычным артыкуле. Што здарылася? :) --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:44, 25 чэрвеня 2025 (+03)

== Крыніцы &gt; Жаралы ==

Жарало (рас.жерло, пол. źródło, укр. джерело) — агульнаславянскае слова, аднаго паходжаньня са словамі “жэрці” й “горла”. А паводле значэньня адпавядае расійскаму “источник”. Ян Станкевіч прапаноўваў ужываць і ў адцягненым значэньні: гістарычныя жаролы, а не гістарычныя крыніцы, гэтак больш дакладна, бо “крыніца” — рас. “родник”, “ключ”, а не “источник”. 

Беларусы, ня ведаючы паходжаньня слова “жарало”, масава ўжываюць “крыніца”. 
Жарало — абазначае пачатак, зыходнае месца. Тое ж самае, што й беларускае “крыніца” — месца, адкуль вада выцякае на паверхню зямлі. [[Удзельнік:Pan Litewski|Pan Litewski]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pan Litewski|гутаркі]]) 06:17, 14 верасьня 2021 (+03)
: Ня ўсе прапановы Яна Станкевіча былі слушнымі і далёка ня ўсе яны прыжыліся нават у Беларускім замежжы. Штучнае (не гістарычнае) стварэньне сэмантычнага падзелу — ня мае цяпер сэнсу: ва ўкраінскай мове такога падзелу няма (беларускай «крыніцы» цалкам адпавядае ''джерело''), у польскай мове зноў такі няма падзелу — там гэтыя значэньні мае ''źródło''. Тым часам у беларускай мове «жарало» цяпер найперш ужываецца ў значэньні 'глыбокая адтуліна ў чымсьці' [https://www.skarnik.by/tsbm/22298], хоць значэньне 'крыніца' таксама фіксуецца (у Этымалягічнім слоўніку, некаторых слоўніках на [[Slounik.org]] [http://slounik.org/search?dict=&amp;search=%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BE&amp;x=0&amp;y=0]). Тым часам у Гістарычным слоўніку даюцца прыклады на ''жерело'' як крыніцу, якія адпавядаюць водным крыніцам, што пацьвярджае адсутнасьць нейкага сэмантычнага падзелу. Пагатоў пошук у гугле паказвае, што «жаролы» — слова, увогуле, даволі рэдкае [https://www.google.com/search?q=%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8B&amp;rlz=1C1CHBF_enBY850BY850&amp;sxsrf=AOaemvKM59NZg6iL7U2-gYEfqH4mkmJNrw:1631609849674&amp;ei=-WNAYfPLKM65kwW-u6aoCA&amp;start=70&amp;sa=N&amp;ved=2ahUKEwizrIGsjP7yAhXO3KQKHb6dCYU4WhDy0wN6BAgBEEM&amp;biw=1536&amp;bih=722] і большасьць вынікаў адпавядае менавіта значэньню 'адтуліна'. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:03, 14 верасьня 2021 (+03)
: {{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік|3}}, с. 186: «источник — крыніца, жыла». --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:57, 30 кастрычніка 2021 (+03)

== Пытаньне ==

А чаму на артыкуле сымболіка 1994-ага рока?! [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 22:16, 29 сьнежня 2024 (+03)
: У артыкуле законная (беларуская нацыянальная) сымболіка Беларусі як міжнароднай прызнанай [[Нацыянальная дзяржава|нацыянальнай дзяржавы]] беларусаў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:47, 29 сьнежня 2024 (+03)
:: Паводле якога закону нацыянальная сымболіка беларусаў ёсьць дзяржаўнай у Беларусі? --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 09:34, 30 сьнежня 2024 (+03)
::: [[Канстытуцыя Беларусі]] + законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь» ад 19 верасьня 1991 году. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:45, 30 сьнежня 2024 (+03)
:::: А мы ўжо ў 2025, ачнецеся. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 15:25, 30 сьнежня 2024 (+03)
::::: Адпаведныя законы Беларусі маюць юрыдычную сілу дагэтуль, бо іх ніхто законна не скасаваў. І парушальнікі гэтых законаў рана ці позна мусяць панесьці крымінальную адказнасьць, у тым ліку і тыя, хто тым або іншым спосабам прапагандуе такое парушэньне як штосьці «законнае». Зрэшты, цалкам відавочна, што парушэньне адпаведных законаў спрыяе зьнішчэньню беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці, што спрыяе зьнішчэньню клясычнага стандарту беларускай мовы і, адпаведна, Беларускай Вікіпэдыі. Што адміністратар мае права і, увогуле, мусіць рабіць з удзельнікамі, якія спрыяюць зьнішчэньню Беларускай Вікіпэдыі, спадзяюся, усім зразумела. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:29, 30 сьнежня 2024 (+03)
:::::: Яшчэ забыліся дадаць, што ўзурпатар мае права дазваляць усім выказваць уласныя меркаваньні пры ўмове, што гэтыя меркаваньні не адрозьніваюцца ад ягонага; а калі ж хтосьці наважыцца супярэчыць узурпатару — то рана ці позна такія ўдзельнікі маюць панесьці адказнасьць за гэта. Бо ж інакш цалкам відавочна, што гэта спрыяе зьнішчэньню ўлады ўзурпатара. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 22:55, 30 сьнежня 2024 (+03)
::::::: Варта адрозьніваць абгрунтаванае з пунтку гледжаньня фармальнай лёгікі меркаваньне ад эмацыйнага (базарнага) плявузганьня-ляманту, які можа і будзе кваліфікавацца як тролінг з адпаведнымі дзеяньнямі ў адказ, калі такі тролінг будзе замінаць нармальнай працы праекту. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:16, 30 сьнежня 2024 (+03)

== Альтэрнатыўная рэчаіснасьць у артыкуле! ==

Спадарства, артыкул апісвае нейкую альтэрнатыўную рэчаіснасць. Асабіста я спачуваю і падтрымліваю беларускі нацыянальны рух і бчб-сымбалі, але ж зараз фактычнымі сымбалямі дзяржавы ёсьць чырвона-зялёны сьцяг, і гэта не пытаньне, падабаецца гэта ці не, гэта проста факт. Таксама шмат цьверджаньняў ў артыкуле пададзена ў безапеляцыйнай форме, калі насамрэч там патрэбна напісаць &quot;Згодна з меркаваньнем...&quot;, &quot;На думку...&quot;. Карацей, хопіць гуляць ў альтэрнатыўную рэчаіснасьць. [[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 21:27, 2 лютага 2025 (+03)
: Вышэй ужо шмат разоў усё аргумэнтавана тлумачыў. Ня трэба тут базарнага ляманту і бязглуздых новых абмеркаваньняў ([[ВП:ПАКРУЗЕ]]). Маеце аргумэнты — выказвайце ў адпаведным абмеркаваньні. Акупаваныя тэрыторыі Ўкраіны таксама дэ-факта ёсьць часткай Расеі, ва Ўкраінскай Вікіпэдыі гэта ўжо паўсюль сьцьвярджаюць у картках з дапамогай новай расейскай сымболікі ці не, гэта іншае (с)? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:56, 2 лютага 2025 (+03)
:: Лічу што выказваньні кшталту &quot;базарны лямант&quot; зьяўляюцца прамой абразай. А па-сутнасьці, то тут і тлумачыць асабліва няма чаго. Артыкул пра дзяржаву Беларусь, афіцыйнымі сымбалямі якой зьяўляюцца чырвона-зялёны сьцяг. Мне гэта таксама не падабаецца, але гэта энцыкляпэдыя, і  яна павінна адлюстроўваць рэчаіснасьць. Тое ж самае і пра зьмест артыкулу. Вельмі шмат сьцярджаньняў там, дзе патрэбныя фармулёўкі &quot;На меркваньне..,&quot;, &quot;На думку...&quot;. 
::Яшчэ я хацеў сказаць, што такія рэчы яны робяць справе вікіпэдыі клясычным правапісам дрэнную паслугу. Гэта дадатковы аргумент для тых, хто жадае перавесьці гэты разьдзел ў рэжым &quot;толькі для чытаньня&quot; і наогул гэта падрывае асноўныя прынцыпы энцыкляпэдыі. Я буду скардзіцца на гэтую сітуацыю іншым адмыныстратарам, а калі гэта не дапаможа, то трэба будзе напісаць ў сам фонд Вікімэдыя. Беларуская вікіпэдыя мае прытрымлівацца агульнапрынятых правілаў, а не распрацоўваць альтэрнатыўную рэчаіснасьць. Будуць зьмены ў палітыцы - можна будзе і зьмяніць артыкул. А пакуль над Менскам - чырвона-зялёны сьцяг, так жа мае быць і ў артыкуле. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 23:38, 2 лютага 2025 (+03)
:: Наконт украінскае вікіпэдыі: існуюць артыкулы, якія апісваюць гэтую жудасную рэчаіснасьць: [[uk:Російська окупація Луганської області]]. Таму пытаньне некарэктнае. Наконт Беларусі, то фармальна гэта зараз усё ж дзяржава, хай і залежная ад расеі. І сымбалямі гэтай дзяржавы ё чырвона-зялёны сьцяг і савецкападобны герб. Мне гэта не падабаецца, але гэта рэчаіснаць, якую адлюстроўваюць ва ўсіх іншых моўных разбдзелах вікіпэдыі, апрача гэтага, і я не разумею, чаму вікі тарашкевіцай мае быць выключэньнем. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 23:48, 2 лютага 2025 (+03)
:: Фізычна і фактычна над дзяржаўнымі органамі ўлады ў Беларусі вісяць чырвона-зялёныя сьцягі, і вікіпэдыя павінна менавіта гэта і апісваць. Аналёгія: ў Аўганістане нелегітымна, сілай да ўлады прышлі талібы. І зьмянілі сымболіку. Але ж у вікіпэдыях зараз ў артыкулах пра Аўганістан вісіць менавіта сымболіка, ўсталяваная талібанам.--[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 23:55, 2 лютага 2025 (+03)
::: 1) «Базарны лямант» — гэта люстэркавы адказ на «альтэрнатыўную рэчаіснасьць». Зьмены ў артыкул ўносіліся яшчэ ў 2020 годзе на падставе некалькіх аргумэнтаваных абмеркаваньняў, дзе ўдзел мог узяць кожны. Калі вы ня хочаце іх чытаць (нават тыя, што знаходзяцца вышэй на старонцы) і адказваць на пададзеныя аргумэнты, а замест гэтага пачынаеце лямантаваць пра «альтэрнатыўную рэчаіснасьць», то не чакайце да сябе нейкага церпялівага стаўленьня. Паўтаруся, што артыкул мае назву Беларусь (а не [[Рэжым Лукашэнкі|Рэжым Лукашэнкі (расейская імітацыя беларускай дзяржаўнасьці)]]) і апісвае агульнапрызнаную [[Нацыянальная дзяржава|нацыянальную дзяржаву]] [[беларусы|беларусаў]] з дэмакратычнай (Рэспубліка) формай кіраваньня. Напомню, што ўсеагульнае міжнароднае прызнаньне Беларусі адбылося ў пачатку 1990-х гадоў менавіта як нацыянальнай дзяржавы беларусаў пад беларускімі нацыянальнымі сымбалямі. 2) Іншыя моўныя разьдзелы Вікіпэдыі — ня вартая даверу крыніца, а ў беларускіх пытаньнях яны абсалютна не аўтарытэтная крыніца (яскравы прыклад — [[:en:Pahonia]]). Параўнаньне з Украінскай Вікіпэдыі цалкам карэктнае, бо там як штосьці рэальна існае апісваюцца [[:uk:Автономна Республіка Крим]], [[:uk:Донецька область]] і г.д. Пагатоў у Беларускай Вікіпэдыі таксама ёсьць асобны артыкул [[Рэжым Лукашэнкі]] (як існуе асобны артыкул [[Рэжым Вішы]] пра нямецкую марыянэткавую Францыю, хоць незалежнасьці ў той дзяржавы было значна больш і фактычнага беспасярэдняга нямецкага кіраваньня не было). 3) Увогуле, фактычны стан рэчаў у артыкуле падрабязна апісваецца з спасылкамі на вартыя даверу крыніцы. А вось чаму прыніжальная для беларусаў расейская сымболіка (параўнаньне з уласнай, няхай і талібскай, аўганскай сымболікай, вядома ж, цалкам некарэктнае) не прапагандуецца як беларуская (міжнародны ангельскі адпаведнік — National Belarusian) праз адлюстраваньне ў картцы — чытайце ў абмеркаваньнях вышэй. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:15, 3 лютага 2025 (+03)
* А ўвогуле, цікавыя бываюць людзі: дыскрымінацыя і фактычнае спрыяньне зьнішчэньню беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці ([[этнацыд]]) у [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] іх не хвалюе, тое ж самае ў [[Вікісховішча|Вікісховішчы]] таксама не хвалюе, а вось тое, што ў Беларускай (!) Вікіпэдыі расейскі этнацыд беларусаў апісваецца «недастаткова нэўтральна» (на іх асабістую думку, бо гэтыя асобы нават не пераймаюцца паданьнем нейкіх іншых аўтарытэтных крыніцаў) — гэта, вядома ж, вялікая праблема, пра якую ажно трэба кудысьці скардзіцца. І вядома ж, варта толькі сказаць «чароўныя» словы «альтэрнатыўная рэальнасьць», «мэдычны факт» і «паглядзіце на іншыя разьдзелы» (у тым ліку памянёны ангельскі) — і вядома ж, усё адразу мусяць выправіць, бо «альтэрнатыўная рэальнасьць», «мэдычны факт» і «паглядзіце на іншыя разьдзелы». Мне вось цікава, з такой неадэкватнай пазыцыяй якога ўвогуле стаўленьне чакаюць падобныя людзі?! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:41, 3 лютага 2025 (+03)
: Я лічу вашыя паводзіны такімі, якія не адпавядаюць высокаму статусу адміністратара. Наогул праблема альтэрнатыўнай рэальнасьці з'яўляецца сыстэмнай праблемай гэтага разьдзелу вікіпэдыі. Напрыклад, артыкул пра найвышэйшую кропку Беларусі мае назоў не актуальны, а стары. Гэта не пытаньне погледаў - гэта пытаньне таго, што рэчаіснасьць трэба апісваць так, як ёсьць, а не прыдумляць сваю. Не хачу больш спрачацца на гэтую тэму з вамі. Я напішу іншым адмінам па гэтым пытаньні, і ці яны гэта выправяць, ці на гэты разьдзел зьверне ўвагу фонд &quot;Вікімэдыя&quot;. Асабіста я люблю клясычны правапіс, і хачу, каб гэты разьдзел далей існаваў. Дзеля гэтага агульнапрынятыя прынцыпы энцыкляпэдыі павінны датрымлівацца. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 01:25, 3 лютага 2025 (+03)
:: Цудоўная пазыцыя: ніякіх аргумэнтаў не успрымаю, ніякіх крыніцаў не падаю, ніякіх аналёгіяў ня чую, '''аргумэнты апанэнта цалкам ігнарую'''. Лічу, што «альтэрнатыўная рэальнасьць» і ўсё тут, выпраўляйце, а тое буду скардзіцца. Наконт «састарэлых» назваў: па-першае, у разьдзеле дзее прынятае супольнасьцю [[Вікіпэдыя:БТГН]], па-другое, наконт чагосьці «састарэлага» і «прыдумляньня рэчаіснасьці» раю сьпярша зьвярнуцца да [[:pl:Królewiec]] або [[:lt:Piliava]], а лепей да [[:uk:Яни Капу]], [[:uk:Бакачик-Кият]] і г. д. Скардзіцца можаце куды хочаце, бо з такімі «прынцыповымі» і «пасьлядоўнымі» у сваіх поглядах «сябрамі» беларусам і ворагаў ня трэба. Свой камінг-аўт вы зрабілі, быў пра вас вышэйшага меркаваньня. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 01:34, 3 лютага 2025 (+03)
:: На жаль, у гэтым разьдзеле ня мае сэнсу зьвяртацца да якіх-кольвек адміністратараў. З часу атрыманьня статусу бюракрата згаданы вышэй адміністратар узурпаваў тут уладу і даводзіць сваю рацыю абразамі, абаронамі артыкулаў і [[Гутаркі ўдзельніка:W#Паўторнае блякаваньне|блякаваньнямі ўдзельнікаў]], якія зь ім нязгодныя. Любыя запыты датрымлівацца правілаў атрымліваюць адказы ў стылі «[[ВП:Запыты да адміністратараў#Kazimier Lachnovič|сам такі»]] ці [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2529517 папросту выдаляюцца], а іншыя адміністратары альбо [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2420311 падтрымліваюць парушэньні], альбо ня [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2524676 лічаць вартым пэцкацца ў гэтых справах].
:: [[:m:Requests for comment/Bureaucrat abuse of vote in Belarusian Classical Wikipedia|Зварот да Фундацыі]] пакуль плёну таксама ня даў. Іншых спосабаў зьняць адміністратара (гэта хіба што адзіны спосаб спыніць далейшае прасоўваньне ягонага ўласнага меркаваньня ў артыкулах) відавочна ня маем, бо судзіць тут толькі ён адзін: [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2411486 герб Беларусі (афіцыйны)], [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2152444 Аляксандар Лукашэнка], [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2153837 Русіфікацыя Беларусі]. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 10:27, 3 лютага 2025 (+03)
::: Калі вось [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2529517 гэта] — «запыт датрымлівацца правілаў», то паведамленьне вышэй — гэта відавочны тролінг. З улікам сыстэматычнага ігнараваньня аргумэнтаў, якія я агучваю, і шматразовых адмоваў апанэнтаў ад дыскусіі (абмеркаваньня тых аргумэнтаў, або паданьня контараргумэнтаў), мушу пачаць прымаць захады з навядзеньня парадку. Калі хтосьці хоча абмяркоўваць аргумэнты, а не асобы, то калі ласка — але пераходы на асобу і проста лямант пра нейкія «альтэрнатыўныя рэальнасьці» або «мэдычныя факты» будуць адразу спыняяцца. Маю на гэтае поўнае маральнае і фармальнае права. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:29, 3 лютага 2025 (+03)
* А цяпер паглядзім на «альтэрнатыўную рэальнасьць» (напраўду нармальныя рэчы, а тая «альтэрнатыўная рэальнасьць» хутчэй пануе ці то ў сумленьні-прынцыповасьці пэўных асобаў, ці то ў іхных галовах, ці то яшчэ дзе) ва Ўкраінскай Вікіпэдыі: над [[:uk:Маріуполь]] ужо некалькі гадоў «лунае» сьцяг расейскіх нацыстаў, і што мы бачым у картцы артыкула — нацыянальны украінскі сьцяг. «Альтэрнатыўная рэальнасьць», «прыдумляньне рэчаіснасьці»? І такіх прыкладаў магу падаць вялікае мноства. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:38, 3 лютага 2025 (+03)
* Усё ж пракамэнтую «''правілы вікіпэдыі аднолькавыя для ўсіх разьдзелаў''» — няма такіх правілаў Вікіпэдыі, якія б забаранялі 1) выкарыстоўваць у беларускай мове (клясычным стандарце) традыцыйныя беларускія назвы замест расейскіх каляніяльных (акупацыйных); пра тое, што такіх правілаў няма, красамоўна сьведчаць пададзеныя вышэй прыклады з украінскага, летувіскага і польскага разьдзелаў ([[:pl:Królewiec]], [[:lt:Piliava]], [[:uk:Яни Капу]], [[:uk:Бакачик-Кият]] і гэта толькі невялікая частка прыкладаў), якія пэўныя асобы дэманстратыўна ігнаруюць, адмовіўшыся ад далейшай дыскусіі (што, дарэчы, не адпавядае [[Вікіпэдыя:Разьвязаньне канфліктаў]]); 2) выкарыстоўваць у картках «сьцяг, які дзесьці лунае», у варунках, калі гэты сьцяг ёсьць незаконным каляніяльным (акупацыйным) і яго прапаганда як беларускага (National Belarusian) спрыяе зьнішчэньню беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці = зьнішчэньню беларускай мовы, што ўрэшце = зьнішчэньню Беларускай Вікіпэдыі; пададзены прыклад [[:uk:Маріуполь]] (дарэчы, зноў такі не адзінкавы, а сыстэмны і ня толькі ва Ўкраінскай Вікіпэдыі) красамоўна сьведчыць пра брак такога правіла. Заўважыў яшчэ, што некаторыя асобы спрабуюць паўтараць тэзу пра існаваньне нейкіх «агульнапрынятых прынцыпаў энцыкляпэдыі» без спасылак на нейкае апісаньне адпаведных «агульнапрынятых прынцыпаў», дык вось пададзеныя вышэй прыклады зноў такі красамоўна дэманструюць, што такіх «агульнапрынятых прынцыпаў» або няма, або ў тых прынцыпах няма таго, што муляе вока адпаведным асобам у Беларускай Вікіпэдыі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:01, 4 лютага 2025 (+03)
*:Глядзіце, у 1994 року, Лукашэнка стаў прэзыдэнтам, у тым годзе былі выбары. І увага, хаціце верце, хаціце не, гэта былі першыя сумленныя прэзыдэнцькія выбары. У тый момант, усё, што ён рабіў, было законна! Лічыцца, што незаконныя дзеянні пачаліся у 2001 годзе, тады былі першыя несумленныя выбары у Беларусі. Прапаную ійсці на кампраміс - на артыкуле будзе дзьве сымболікі - сучасная (з 2021-ага рока), і аппазіцыйная (1991-1994). Дзякуй! [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 13:33, 21 лютага 2025 (+03)
*::P.S. Ва ўсім сьвеце прызнанна сучасняая сымболіка ;) [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 13:34, 21 лютага 2025 (+03)
*:::У артыкуле як раз падаецца абодва наборы сымболікі [[Беларусь#Сымболіка]]. Легітымнасьці няма ад моманту [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|тэрарыстычнага акту ў будынку парлямэнту Беларусі]]. Зьмена сымболікі ня мае ўсеагульнага прызнаньня ў сьвеце, бо такога прызнаньня ня мае адпаведны [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|незаконны і сфальсыфікаваны рэфэрэндум]]. Перад тым, як штосьці агрэсіўна прасоўваць, варта сьпярша дэталёва вывучаць пытаньне. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 15:09, 21 лютага 2025 (+03)
*::::Я маю на увазе на шаблёне, які зханодзіцца на пачатку артыкула, выкарыстовываць дьзве сымболікі. Так, рэфэрэндум у 1995-годзе быў і сфальсыфікаваны, але, давайце зайдзем у артыкулы пра Беларусь на самай першай вікіпэдыі - Анґельскай. Там бачна сучасная сымболіка на пачатковым шаблёне. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 00:09, 22 лютага 2025 (+03)
*:::::Па-першае, падобнае тэхнічна немагчыма рэалізаваць прынамсі зь цяперашнім {{ш|Краіна2}}. Па-другое, [[Ангельская Вікіпэдыя]] (як і які іншы моўны разьдзел, і нават усе разам іншыя моўныя разьдзелы) ня маюць нейкага фармальнага (засьведчанага ў правілах) аўтарытэту ў асьвятленьне беларускіх пытаньняў: большасьць тамтэйшых рэдактараў — не беларусы, т.б. не дастаткова абазнаныя ў беларускіх пытаньні староньнія людзі. Зрэшты, як ужо зазначаў вышэй, адно толькі выдаленьне артыкула [[:en:Pahonia]] зь перанакіраваньне на [[Герб Летувы]] цудоўна паказвае ўвесь «аўтарытэт» ангельскага моўнага разьдзелу ў беларускім пытаньнях. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 13:23, 22 лютага 2025 (+03)
*::::::Глядзіце, калі я пам'ятаю, то на артыкуле пра Сырыю на расейскае вікіпэдыі некалькі раз було два сьцяга - Афіцыйны і &quot;Ісламісцкі&quot; (дэ-факта сьцяг урады - прыкладываю даказацельства (прабачце калі што, мая родная мова - Расейская) https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%8F&amp;oldid=142376852 
*::::::Гэта можна зрабіць, калі рэдагаваць &quot;проста&quot;, а ня кодам. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 21:35, 22 лютага 2025 (+03)
*:::::::Нават калі хтосьці зробіць такую тэхнічную магчымасьць (цяпер гэта не працуе), то ўсё адно застаюцца іншыя аргумэнты: у картцы да артыкуле [[:en:Mariupol]] няма сьцягу Расеі, хоць тэхнічная магчымасьць яго дадаць ёсьць. Урэшце, сымболіка рэжыму стваралася, каб прынізіць беларусаў: «''Справа ж не ў геральдыцы. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.''» («мастак»-малявальнік [[Леанід Сініцын]]), таму яна ня мусіць асацыявацца зь беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьцю (у тым ліку праз міжнародная прызнаную нацыянальную дзяржаву беларусаў), бо мэта ўвядзеньня той сымболікі — зьнішчэньне беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці. Урэшце, вам з вашай [[Родная мова|роднай (т.б. нацыянльнай)]] расейскай мовай няма чым заняцца як лезьці да беларусаў? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:11, 22 лютага 2025 (+03)
*::::::::Таму што я сам Беларус. Зьмешанны (па мовам) брак у маіх бацькоў. Але беларускую мову я +- добра ведаю. А у мяне яшчэ ёсць такая вось рэч. У артыкуле пра Аўганістан (на шаблёні) ёсць сымболіка Талібаў. Я на жа таксама незаконная. Вось, я зараз &quot;экспэрэментую&quot; на конт дзьвух сымболік у шаблёні. Поспехі - ёсць, толькі шаблён дае тэхнічные тэксты. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 22:21, 22 лютага 2025 (+03)
*:::::::::Сымболіка талібаў не стваралася іншаземцамі з мэтай зьнішчэньня афганскай нацыянальнай ідэнтычнасьці (зрэшты, ня ведаю, ці існуе такая, увогуле, бо зусім іншы рэгіён). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:26, 22 лютага 2025 (+03)
*::::::::::на конт дзьвух сымболік - гэта рэяльна немагчыма. Усё жа, прыйдзецца выкарыстовываць апазыцыйную сымболіку. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 22:44, 22 лютага 2025 (+03)</text>
      <sha1>k3jewcw0aiosr0jkkxssgnekkznn6iq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621766</id>
      <parentid>2621765</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:44:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Неэнцыкляпэдычнасьць артыкула */</comment>
      <origin>2621766</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="103078" sha1="igcpul0ym3j40udqh3c5o4memb8hrem" xml:space="preserve">{{Паведамленьне ДА|Беларусь|7 лютага 2020}}
{{Артыкул праекту Беларусь}}

=={{Перанесена з|Вікіпэдыя:Артыкулы для рэцэнзаваньня}}==
12 жніўня 2004‎ году [[Удзельнік:Rydel~be-x-oldwiki]] стварыў артыкул. Ад 25 верасьня 2014-га па 18 ліпеня 2015-га [[Удзельнік:Dymitr]] дапоўніў яго на 42 Кбайт да звыш 75 КБ, 7 верасьня 2015-га‎ [[Удзельнік:Liashko]] — на 64 КБ да звыш 140 КБ. 9 студзеня 2020 году ўзгадніў намінаваньне артыкула ў добрыя з асноўным аўтарам. Артыкул ёсьць 28-м найбольшым у Беларускай Вікіпэдыі ([[Спэцыяльныя:Доўгія_старонкі]]). Грунтуецца на 39 крыніцах, зь якіх 4 дадаў сам у 2013-2014 гадах. Мае памер звыш 145 кілябайт, што большы за абраныя артыкулы па-ангельску, румынску і харвацку. Зьмяшчае ўводзіны, па 27 разьдзелаў і вольных выяваў, 6 шаблёнаў, інтэрвікі, катэгорыю і вонкавыя спасылкі. Што варта дадаць перад вылучэньнем артыкула ў добрыя? ([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])--[[Удзельнік:W]] 19:42, 9 студзеня 2020 (UTC+3)
: Вельмі добра, што гэты артыкул дапаўняецца і дапрацоўваецца. Сапраўды, яго варта давесьці да добрага статусу. Пакуль маю дзьве заўвагі: 1) на мапе ў картцы ёсьць артаграфічная памылка &quot;Полацк&quot; замест Полацак. Таксама варта замяніць подпісы &quot;Гародня&quot; і &quot;Дзяржынская гара&quot; на Горадня і Сьвятая гара ў адпаведнасьці з назвамі артыкулаў. 2) Сьцьверджаньне &quot;Да XX стагодзьдзя землі сучаснай Беларусі ўваходзілі ў склад розных краінаў, як то Полацкае княства, Вялікае княства Літоўскае, Рэч Паспалітая, Польшча і Расейская імпэрыя&quot; не адпавядае [[ВП:НПГ]], бо ўраўновае беларускія і не беларускія дзяржавы і, увогуле, прыніжае гісторыю дзяржаўнасьці беларускага народу, якая нібыта пачалася толькі ў 1918 годзе. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 06:02, 12 студзеня 2020 (+03)
: Сэкцыя «[[Беларусь#Рэспубліка Сярэдняя Літва (1920—1922)|Рэспубліка Сярэдняя Літва (1920—1922)]]» патрабуе выпраўленьня артаграфіі.
: Сэкцыя «[[Беларусь#Эканоміка|Эканоміка]]» патрабуе абнаўленьня. Цяпер зь яе можна даведацца, што «сярэдні заробак  6 млн рублёў», два абзацы разьдзелу ўвогуле без спасылак на крыніцы (з улікам непрацоўнай спасылкі на МЗС РБ), астатняя крыніца датаваная 2015 рокам. У падразьдзеле «[[Беларусь#Фінансы|Фінансы]]» гісторыя таксама скончылася на [[Дэвальвацыя беларускага рубля|валютным крызісе]] і прагнозе (sic!) на 2015 рок. Дэнамінацыі і {{Падказка|BYN|новага беларускага рубля}} адпаведна не існуе ў прыродзе.
: [[Беларусь#Насельніцтва|Лік насельніцтва Беларусі]] пасьля 2015 року [[Перапіс насельніцтва Беларусі (2019)|не вызначалі]].
: [[Беларусь#Кухня|Беларуская кухня]] не падмацаваная крыніцамі. І лепей намагацца пазьбягаць размытых выразаў кшталту «[[ВП:Словы-паразыты|апошнім часам]]».
: [[Беларусь#Тэлекамунікацыйная сыстэма|Тэлекамунікацыйная сыстэма]] — навошта ўвогуле тут гэты разьдзел з двух сказаў і зьвесткамі 11-гадовай даўніны без крыніцаў?
: Багата ў якіх разьдзелах бракуе крыніцаў. Выправіць артаграфію, пунктуацыю. --&lt;span style=&quot;text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;&quot;&gt;[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|&lt;b style=&quot;color:#0645ad&quot;&gt; Taravyvan Adijene &lt;/b&gt;]]&lt;/span&gt; 10:23, 13 студзеня 2020 (+03)
::Вялікі дзякуй за прапановы. Дадаў 17 крыніцаў і 3 падразьдзелы на іх падставе. Замяніў выяву мапы і пашырыў гістарычную частку ўводзінаў. Выправіў артаграфію і абнавіў разьдзел «Эканоміка» і падразьдзел «Фінансы». Падмацаваў крыніцамі падразьдзел «Кухня» і разьдзел «Сувязь». 18 студзеня 2018 году [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 5 [http://www.belstat.gov.by/upload-belstat/upload-belstat-word/Respondent/post_5_18.01.2018.docx «Аб зацьвярджэньні каляндарнага пляну мерапрымстваў па падрыхтоўцы і правядзеньні перапісу насельніцтва Рэспублікі Беларусь 2019 году»] (рас.), паводле якой «публікацыя вынікаў перапісу ...  2020–2021 гг.» Ці ёсьць яшчэ прапановы і ўдакладненьні па дапрацоўцы артыкула ў добрыя?([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])--[[Удзельнік:W]] 11:03, 18 студзеня 2020 (UTC+3)
::: Стала лепей, дзякуй. Геаграфію (дарэчы, ці ёсьць сэнс у падразьдзеле «гарады», прынамсі ў яго цяперашнім выглядзе?), культуру, насельніцтва і эканоміку, на маю думку, варта было б дапоўніць хаця б паводле [[:be:Беларусь|артыкула ў афіцыйным разьдзеле]] (а лепей паводле якой энцыкляпэдыі — той жа Беларускай энцыкляпэдыі), іначай наш добры артыкул будзе выглядаць горай за іхны звычайны. Апроч таго, бракуе разьдзелаў пра ўзброеныя сілы, замежную палітыку і міжнародную супрацу, адукацыю, ахову здароўя і навуку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:06, 18 студзеня 2020 (+03)
:::: Неяк не падабаецца мне сказ &quot;іншыя буйныя гарады ўключаюць Берасьце...&quot; — атрымліваецца, што ''нейкія'' там гарады ў свой склад уключаюць Берасьце, Горадню і інш. Я бы замест &quot;уключаюць&quot; проста паставіў двухкроп’е. Акрамя таго, было б лягічней пералічваць найбуйнейшыя гарады паводле зьмяншэньня колькасьці насельніцтва (Гомель, Магілёў...).--[[Удзельнік:Lesnas ättling|Lesnas ättling]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Lesnas ättling|гутаркі]]) 13:33, 21 студзеня 2020 (+03)
::: Разьдзел «Гісторыя» непрапарцыйна вялікі параўнальна зь іншымі. Прапаную яго скараціць, дадаўшы новыя разьдзелы, прапанаваныя вышэй. --&lt;span style=&quot;text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;&quot;&gt;[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|&lt;b style=&quot;color:#0645ad&quot;&gt; Taravyvan Adijene &lt;/b&gt;]]&lt;/span&gt; 13:54, 21 студзеня 2020 (+03)
::::Дадаў разьдзелы «Адукацыя», «Ахова здароўя», «Зьнешняя палітыка» і «Узброеныя сілы». Выдаліў падразьдзел «Гарады». Большасьць падразьдзелаў у артыкуле афіцыйным правапісам ня мае сэнсу праз адсутнасьць крыніцаў. Горай будзе, калі ў нас артыкул у меншай ступені адпавядацьме {{Артыкул у іншым разьдзеле|Вікіпэдыя:Памер артыкула||en|Wikipedia:Article size}}, дзе «памер &gt; 100 Кбайт амаль пэўна мае быць падзелены». Ужо маем звыш 202 кілябайт. Што яшчэ варта паправіць?([[Вікіпэдыя:Крытэры добрых артыкулаў]])--[[Удзельнік:W]] 22:26, 21 студзеня 2020 (UTC+3)
:::::Дзякуй за дапаўненьне артыкула. Думаў, што яны бралі зь БелЭн, але цяпер параўноўваю з адпаведным артыкулам ([http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html#Bielaruskaja_encyklapedyja.03.djvu_12 т. 3, с. 12]) і інфармацыя не супадае. Сапраўды, правяральнасьць пад пытаньнем. Дарэчы, я б усё ж дапоўніў артыкул зьвесткамі зь БелЭн: трохі дзіўна, што ў нас няма ніводнай спасылкі на яе. Разьдзелы ў БелЭн у параўнаньні з нашым артыкулам: 1) Дзяржаўны лад (у нас Палітычны лад), 2) Геалягічная будова і 3) Рэльеф (у нас няма, трохі інфармацыі ў прэамбуле разьдзелу «Геаграфія» — магчыма варта дапоўніць разьдзелам «Геалягічная будова і рэльеф», бо прынамсі артыкул [[:be:Рэльеф Беларусі]] у пэспэктыве можа зьявіцца), 4) Клімат (разьдзелу няма, а артыкул [[Клімат Беларусі|ёсьць]]), 5) Глебы (няма, а артыкул у прынцыпе можа зьявіцца [[:be:Глебы Беларусі]]), 6) Унутраныя воды (у нас Водныя багацьці), 7) Расьлінны сьвет і 8) Жывёльны сьвет (тут усё нармальна, дзеля сьцісласьці іх аб'ядноўваем), 9) Насельніцтва, 10) Гісторыя (дарэчы, там здаецца, таксама непрапарцыйна большая), 11) Палітычныя партыі, рухі і прафсаюзы (мяркую, што нам ня трэба, бо дэ-факта неактульна, нічога гэтага ўжо няма), 11) Прамысловасьць і 12) Сельская гаспадарка (у нас гэта, здаецца, у прэамбуле да разьдзелу «Эканоміка»), 13) Будаўніцтва (ня бачу сэнсу дадаваць, пагатоў інфармацыя састарэла), 14) Траспарт (мяркую, варта дадаць), 15) Сувязь (у нас значна большы разьдзел і, на маю думку, дзеля памянёнай сьцісласьці ёсьць сэнс пазбыцца падразьдзелаў «Тэлебачаньне» і «Пошта» як ня надта актуальных), 16) Гандаль і 17) Бытавое абслугоўваньне (мяркую, ня варта дадаваць, бо інфармацыя і форма яе падаваньня састарэлі), 18) Зьнешнеэканамічныя сувязі (у нас Зьнешняя палітыка), 19) Узброеныя сілы, 20) Ахова здароўя, 21) Фізычная культура і спорт (магчыма, ёсьць сэнс дадаць, бо гэта пазыцыянуецца амаль як нейкая адметнасьць), 22) Асьвета (у нас Адукацыя), 23) Культурна-асьветныя ўстановы (магчыма, ёсьць сэнс штосьці дадаць), 24) Друк, радыё, тэлебачаньне (магчыма, ёсьць сэнс у супольным разьдзеле «Мас-мэдыя»), 25) Навука (ня ведаю, ці ёсьць яна), далей 6 разьдзелаў 25) Літаратура, 26) Архітэктура, 27) Выяўленчае мастацтва, 28) Музыка, 29) Тэатар, 30) Кіно (у нас у адным «Мастацтва і літаратура» — ці не занадта сьцісла?). З таго, што ёсьць толькі ў нас — Кухня — можа, больш пасуе ад артыкула [[Беларусы]]? Увогуле, БелЭн як афіцыйная энцыкляпэдыя, выдадзеная па прыходзе да ўлады Лукашэнкі — не найлепшая крыніца, у гэтым пляне больш нэўтральнае падаваньне інфармацыі можа быць у ''Беларусь: энцыкл. даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш. — Мінск: БелЭн, 1995.— 799 с. ISBN 985-11-0026-9.'' як выдадзеным перад самым пачаткам антыбеларускага палітычнага ціску, але яго, здаецца, няма ў вольным доступе. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:48, 22 студзеня 2020 (+03)

== Мінск Біларусь // Менск Беларусь ==
Беларусь (Бѣларусь with YAT) is the old name in Slavonic. If Мѣнскъ becomes Мінск, then Бѣларусь becomes Біларусь.
You have to be consistent. Writing Мінск without writing Білорусь makes no sense.
Those who write Беларусь must also then write Менск in both Russian and Belarusian..

--[[Спэцыяльныя:Унёсак/70.22.245.152|70.22.245.152]] 21:50, 19 лютага 2012 (FET)

== Менск ==
Менск (Мѣнск with YAT) is the old name in Slavonic. Мінск is the name in Belarusian, because in Belarusian ѣ YAT became і, due to pronunciation, while the correct Russian is Менск because in Russian ѣ YAT became е.  

In any case, the OFFICIAL form should be used, since this is a descriptive Encyclopedia and not an Encyclopedia of &quot;Belarus as certain political groups would like to be&quot;, as has been discussed in length in the English section.

Please stop changing Мінск into Менск. This is not the official form, and does not belong on the page.

: Name 'Менск' was used officially even in 20th century during Soviet period. See [[:Выява:Бугаёў. Буракі, бручка і рэпа ў полі.jpg|this book cover]] for example. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 12:58, 01.06.2006 (UTC)

Чаму Менск, калі Мінск? Патлумачце, калі ласка. І &quot;Log in&quot;?[[Удзельнік:DimA|DimA]] 14:57, 20 Oct 2004 (UTC)

[http://www.livejournal.com/users/rydel23/215614.html Тлумачэньне]: &quot;Менск is the old local name. Мінск is a loan from Russian Mинск which in its turn is a loan from Polish Mińsk which in its turn is an incorrect translation/transliteration of Менск (maybe by the influence of Polish Mińsk Mazowiecki).&quot; --[[Удзельнік:Rydel|Rydel]] 17:27, 20 Oct 2004 (UTC)

А дзе сьцяг?
--[[Удзельнік:B0rmann|B0rmann]] 21:31, 10 .03. 2005 (UTC)
: Спёрлі. У 1995-м. --[[Удзельнік:Monk|Monk]] 21:52, 10 .03. 2005 (UTC)

::што за сімволіка незарыгістрыраваная?--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] 13:03, 21 .03. 2005 (UTC)

:: Прапаную перайменаваць артыкул у '''Беларусь (варыянт Monk)''', калі [[Удзельнік:Monk|Monk]] не выдасьць ваенную таямніцу пра дату прыняцьця законаў Рэспублікі Беларусь, якія зацьвердзяць гэтую дзяржаўную сымболіку. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 03:34, 22.03.2005 (UTC)

:::19 верасня 1991 г. --[[Удзельнік:Monk|Monk]] 07:07, 22.03.2005 (UTC)

::::А гімн? --[[Удзельнік:Red Winged Duck|Red_Winged_Duck]] 10:12, 22.03.2005 (UTC)

::::Няхай вікіпэдыст, які гэта зрабіў, перанясе Пагоню і бел-чырвона-белы ў асобны разьдзел гэтай старонкі (&quot;Папярэдняя дзяржаўная сымболіка&quot;, &quot;Дзяржаўная сымболіка 1991-1996&quot;, &quot;Гісторыя сымболікі&quot; ці нешта падобнае) і паставіць дзейны РБ (&quot;БССРаўскі&quot;) сьцяг і гімн на патрэбнае месца. Гэта ЭНЦЫКЛЯПЭДЫЯ, якая апісвае як ЁСЬЦЬ, а не сайт, які займаецца грамадзка-палітычнай дзейнасьцю і падманам наведнікаў. --[[Удзельнік:Rydel|Rydel]] 13:36, 22.03.2005 (UTC)

:::::Цікавая ідэя - а давайце сапраўды пацешым душу, створым асобны артыкул [[Беларусь, якую мы хочам]] -''Валюта - беларускі талер'' ігд :) Канечне ж, гэта не энцыкляпэдычна, але ж былоб цікава... :) --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] 18:37, 22.03.2005 (UTC)

:::::: Сапраўды, някепская ідэя. Асабліва, калі параўнаць праз N год з рэчаіснасьцю... --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 04:10, 23.03.2005 (UTC)

==Нацыянальны дэвіз==
А чаму «няма»?! А «Жыве Беларусь»? --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 13:19, 22.07.2005 (UTC)

: Ці гэты дэвіз афіцыйны ў сучаснай Рэспубліцы Беларусь? Нават, калі пісаць неафіцыйны, для якой часткі насельніцтва ён зьяўляецца нацыянальным? --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 13:47, 22.07.2005 (UTC)

:: Вядома, неафіцыйны. Але ці бывае нацыянальны дэвіз афіцыйным? Увогуле, што тады «нацыянальны дэвіз»? --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 14:03, 22.07.2005 (UTC)
::: Национальный девиз и девиз оппозиции разные вещи помойму. Паша.
:::: &quot;Жыве Беларусь&quot; -- па-руску &quot;Да здравствует Беларусь&quot;. Вы супраць? Чаму нікога не каробіць ад словаў &quot;Славься, Россия&quot;, &quot;Ще не вмерла Украіна&quot;, &quot;Ешчэ Польска не згінела&quot;, &quot;Вів ля Франс&quot; (дарэчы, поўная аналогія словам &quot;Жыве Беларусь&quot;), а падобны беларускі патрыятычны лозунг Вам не падабаецца? Ці з другога боку, гэты лёзунг лічыцца апазіцыйным таму, што афіцыйная ўлада супраць таго каб нашая краіна жыла, а апазіцыя за?
::::Карацей, я за даданне гэтага дэвіза.
::::Нарэшце рэшт можна дадаць абодва: &quot;Жыве Беларусь&quot; і &quot;За Беларусь&quot; і растлумачыць гісторыю іх з'яўлення. [[Удзельнік:Ізбірацель К.|Ізбірацель К.]] 19:28, 22 лютага 2007 (UTC)

==Пра нэўтральнасьць==
Як стасуецца з прынцыпам нэўтральнасьці наступнае:&lt;br&gt;
''А. Лукашэнка усталяваў рэжым асабістае ўлады, пабудаваны на рэпрэсіях супраць іншадумцаў, перасьледу незалежных сродкаў масавае інфармацыі, фальсыфікацыі вынікаў выбараў. На 2005 год рэжым Аляксандра Лукашэнкі лічыцца апошняй дыктатурай Эўропы.''?&lt;br&gt;Ня тое каб я быў фанатам ППРБ, але такое выказваньне мае выразна «антынэўтральную» афарбоўку. --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 14:09, 22.07.2005 (UTC)

: Каб перад гэтымі словамі было ''Згодна пункту гледжаньня ...'' пра нэўтральнасьць яшчэ гаварыць магчыма. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 14:17, 22.07.2005 (UTC)

::Дык касаваць, ці хай той, хто пісаў, удакладніць? --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 14:22, 22.07.2005 (UTC)

::: Лепей камусьці іншаму. На [[Удзельнік:Czalex|Czalex]]-а ў нэўтральнасьці лепей не спадзявацца :-) --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 14:26, 22.07.2005 (UTC)

:Проста ёсьць рэчы самі сабою зразумелыя - мы ж ня пішам &quot;''згодна пункту гледжаньня...'', Сталін быў крывавым тыранам&quot; ці &quot;''згодна пункту гледжаньня...'' Адольф Гітлер - адзін з найбольш адыёзных дыктатараў у гісторыі&quot;. У нашым выпадку можна, канечне, зьмякчыць фармулёўкі, зрабіць іх больш нэўтральнымі, меней эмацыйнымі - галоўнае, не замоўчваць факты.--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] 18:53, 22.07.2005 (UTC)

:: Катэгорыя «рэчы самі сабою зразумелыя» — вельмі суб'ектыўная. Для беларускай апазыцыі, Эўразьвязу ці ЗША (напрыклад «Акт аб дэмакратыі ў Беларусі») — гэта відавочна, а для афіцыйнага Менску (дый і Масквы) — не. Таму і трэба ўдакладняць. Замоўчваць факты, вядома, ня трэба. Але і дакладнасьць у фактах павінна быць. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 03:04, 23.07.2005 (UTC)

:: Выразы тыпу «крывавы тыран», «адыёзны дыктатар» лепш пакінуць дзяшовай публіцыстыцы, а не энцыкляпэдыі. Тым больш што параўнаньні Лукашэнкі з Гітлерам ці Сталіным, мякка кажучы, сумніўныя. А наконт таго, каб ''«не замоўчваць факты»'', дык лепей гэтыя факты і падаць, калі ёсьць. --[[Удзельнік:Gabix|Gabix]] 06:27, 25.07.2005 (UTC)

:: Совершенно согласен, в случае со Сталином и Гитлером эти факты доказаны, а вот в случаес с Лукашенко это только домыслы не более того. Уважаемые оппозиционеры не превращайте энциклопедию в агетационную статью, для этого есть множество других ресурсов. Паша.
: [http://www.livejournal.com/users/labas/271368.html?replyto=4588552 як пісаць нэўтральна] - некалькі заўваг (а можна і астатнія камэнты пачытаць) --[[Удзельнік:Zmila|ŹmiŁa]] 09:34, 26.07.2005 (UTC)

== Наконт артыкула Беларусь ==

Увогуле артыкул Беларусь зроблены дрэнна. Гэта ж павінен быць найлепш распрацаваны артыкул у энцыкляпэдыі. Павінен быць і нацыянальны вокліч. Ёсьць 'Жыве Беларусь' у польскай, рускай, украінскай, а ў беларускай 'няма'. Па-другое адразу побач з афіцыйна 'прынятай' сымболікай павінны быць гістарычныя сымбалі - гэта ж вольная! энцыкляпэдыя (як гаворыць надпіс). Усё залежыць ад хаценьня. Кажуць зусім нядаўна ў Нью-Ёрку, пасьля пратэстаў беларускіх дыпляматаў павесілі іхную ўлюбёную сымболіку. А дагэтуль вісеў бел-чырвона-белы сьцяг!

: Ніхто не перашкаджае. Зрабіце асобны разьдзел, як гэта зроблена ў [[:en:Belarus#Symbols from earlier history]]. У табліцы прынята зьмяшчаць '''афіцыйныя''' сымбалі. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 17:36, 20.08.2005 (UTC)

== З [[Абмеркаваньне шаблёну:Беларусь інфармацыя]] ==

Якую інфармацыю лепей указваць: афіцыйную ці неафіцыйную? Калі неафіцыйную, то трэба ўбраць «Мы, беларусы», калі афіцыйную — «Жыве Беларусь!» і назву на łacincy. У любым выпадку спалучэньне афіцыйнай і неафіцыйнай сымболікі выглядае нелягічным. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 02:49, 11 Dec 2004 (UTC)

Найбольшая этнічная меншасьць — расейцы (12%), пасьля іх ідуць украінцы (2,9%), немцы (2,1%), латышы (1,2%), габрэі (1%), цыганы (0,9%) палякі (0,6%).
З глузду вы паз'яжджалі, ці што? Адкуль вы падаставалі гэтыя лічбы, асабліва наконт латышоў, немцаў і палякаў?!

:: Выправіў паводле дадзеных МСіА РБ за 1999 год. --[[Удзельнік:MaximLitvin|MaximLitvin]] 17:32, 22.05.2006 (UTC)

==Дробныя заўвагі==
Паколькі матэрыял закрыты для рэдаґаваньня, прашу аўтара ўнесьці невялічкае выпраўленьне: у разьдзеле «Гарады» замест «Буйнейшыя гарады Беларусі акрамя Менску:» варта напісаць «Буйнейшыя гарады Беларусі пасьля абласных цэнтраў:».--[[Удзельнік:Jjauhien|Jjauhien]] 09:20, 4 красавіка 2007 (UTC)

: Здаецца абласныя цэнтры там пералічаныя, але, канешне, тэкст можна паляпшаць. Я зьняў абарону. --[[Удзельнік:EugeneZelenko|EugeneZelenko]] 13:57, 4 красавіка 2007 (UTC)


Заўвага наконт сэкцыі &quot;дзяржаўны лад&quot;, невялікія нестыкоўкі з тым што ёсьць --[[Удзельнік:HK-47|HK-47]] 21:28, 20 лютага 2012 (FET)

==Лічбы==

Адкуль бяруцца лічбы (СУП, насельніцтва і г.д.)? Ці падыходзіць для гэтага [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bo.html CIA Factbook]?


== Цікаво ==
Культурний портал взаємостосунків: Білорусь - Україна http://dzvinkaxxv.narod.ru/bud/

Не цікаво, а цікава.  [[Удзельнік:Pan Litewski|Pan Litewski]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pan Litewski|гутаркі]]) 06:19, 14 верасьня 2021 (+03)

== Белоруссия ці Беларусь ==

[http://ru.wikipedia.org/wiki/Википедия:Голосования/Именование_статей_о_географических_объектах У ру-вікі праводзіцца мерапрыемства], якую назву павінен мець (у тым ліку) артыкул пра Беларусь. На маю думку, г.з. &quot;разумный консерватизм&quot; пераможа там і на гэты раз, але, што не можа не ўражваць, лібералаў таксама ёсць :). --[[Удзельнік:Bunker by|Bunker by]] 10:30, 11 сьнежня 2007 (UTC)
: Можно Белоруссия, ведь завут же в России Испанию Испанией а не Эспаней, если так рассуждать, то придётся почти все геогр. названия менять.
: Необходимо привыкать к двум названиям, а не упирать на &quot;исконное&quot;. --[[Спэцыяльныя:Унёсак/93.84.71.148|93.84.71.148]] 14:23, 1 чэрвеня 2009 (UTC)
В России теперь Берег Слоновой Кости называю Кот-д'Ивуаром, Бирму - Мьянмой и т.д. и ничего, привыкли, не упираются в &quot;исконность названий&quot; и прочие отговорки. Тут вопрос не в сфере лингвистики, ИМХО. ;) --[[Спэцыяльныя:Унёсак/194.158.204.250|194.158.204.250]] 16:14, 8 лютага 2013 (UTC)

== Белорусская социал-демократическая Громада ==

http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%B4%D0%B8%D1%8F:%D0%9A_%D0%BF%D0%B5%D1%80%D0%B5%D0%B8%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D1%8E/27_%D0%BC%D0%B0%D1%8F_2014#.D0.91.D0.B5.D0.BB.D0.BE.D1.80.D1.83.D1.81.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D1.81.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB-.D0.B4.D0.B5.D0.BC.D0.BE.D0.BA.D1.80.D0.B0.D1.82.D0.B8.D1.87.D0.B5.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D0.BF.D0.B0.D1.80.D1.82.D0.B8.D1.8F_.28.D0.93.D1.80.D0.BE.D0.BC.D0.B0.D0.B4.D0.B0.29_.E2.86.92_.D0.91.D0.B5.D0.BB.D0.BE.D1.80.D1.83.D1.81.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D1.81.D0.BE.D1.86.D0.B8.D0.B0.D0.BB-.D0.B4.D0.B5.D0.BC.D0.BE.D0.BA.D1.80.D0.B0.D1.82.D0.B8.D1.87.D0.B5.D1.81.D0.BA.D0.B0.D1.8F_.D0.BF.D0.B0.D1.80.D1.82.D0.B8.D1.8F_.28.D0.93.D1.80.D0.B0.D0.BC.D0.B0.D0.B4.D0.B0.29

== Сымболіка ў картцы ==

Пакуль вось такія навіны: [https://by.tribuna.com/chess/1089494656-samyj-krupnyj-mirovoj-shaxmatnyj-portal-chesscom-smenil-flag-dlya-igro.html Шахматный портал chess.com сменил флаг для игроков из Беларуси на бело-красно-белый]. Спадзяюся, тэма будзе мець шырэйшы працяг. У кожным разе зьмена сымболікі ў картцы артыкула павінна мець абгрунтаваньне ў падобным кірунку. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 20:51, 29 верасьня 2020 (+03)
* Да фармальнага абгрунтаваньня [[Вікіпэдыя:Форум#Што можа зрабіць Беларуская Вікіпэдыя ў бягучай сытуацыі?|плянаванага]] вяртаньня нацыянальных сымбаляў Беларускай дзяржавы з 1918 году (а не [[Рэжым Лукашэнкі|расейскага фашысцкага рэжыму]]) у картку артыкула: [https://www.svaboda.org/a/30845632.html Гістарычныя сымбалі цяпер — сымбалі большасьці] — ''Нефармальны рэфэрэндум у справе нацыянальнай сымболікі фактычна адбыўся.'' --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:28, 18 лістапада 2020 (+03)
**У артыкуле ідзецца пра афіцыйныя сымбалі дзяржавы Рэспубліка Беларусь. Імі дэ-факта застаюцца лукашэнкаўскія сымбалі. Можна аспрэчваць законнасьць гэтага, і можна ставіць адпаведныя зноскі. Ставіць іншыя сымбалі - гэта, на жаль, не энцыкляпэдычна.--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 23:44, 28 ліпеня 2021 (+03)
***У артыкуле вядзецца пра сымбалі дзяржавы беларускага народу - Беларусі. Для сымбаляў рэжыму Лукашэнкі ёсьць артыкул [[Рэжым Лукашэнкі]], зь якім ня варта блытаць краіну Беларусь. Пагатоў подпісы да сымболікі вядуць на старонкі неадназначнасьцяў з тлумачэньнямі і ў самім артыкуле ў адпаведным разьдзеле ўсё тлумачыцца і абгрунтоўваецца з спасылкамі на вартыя даверу крыніцы. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 09:02, 29 ліпеня 2021 (+03)
****Краіна Беларусь на дадзены момант знаходзіцца пад кантролем рэжыму Лукашэнкі. Дэ-факта дзяржаўныя сымбалі - лукашэнкаўскія. &quot;Дзяржава беларускага народу - Беларусь&quot; не зьяўляецца вызначаным паняцьцем (а БНР? а што наконт людзей, якія аспрэчваюць распад СССР?) і пагатоў ненавукова і некарэктна разважаць пра яе дзяржаўныя сымбалі. Гэта выдаваньне жаданьняў (якія я падзяляю) за рэчаіснасьць. Трэба альбо 1) пакінуць лукашэнкаўскія сымбалі, альбо 2) пакінуць абодва камплекта сымбаляў з спасылкамі на артыкулы з тлумачэньнем, альбо 3) прыбраць любыя сымбалі і пакінуць толькі спасылкі на артыкулы. Гэта было б карэктна --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 21:36, 30 ліпеня 2021 (+03)
*****&quot;Карэктнасьць&quot; - рэч адносная, якая ў нашым выпадку нідзе дакладна не прапісваецца. І што дакладна не карэктна і ненэўтральна (мякка кажучы, бо з праўнага гледзішча тут ужо, увогуле, штосьці вельмі блізкае да прапаганды сымболікі нацыстаў), дык гэта ўжываць без тлумачэньняў (а картка &quot;Краіна&quot; не дае тэхнічнай магчымасьці для зносак, некалькіх варыянтаў выявы або якіх іншых ускладненьняў) сымболіку, якая стваралася з адзінай мэтай - прынізіць беларусаў і пад якой беларусаў цынічна катуюць і забіваюць. Гэтага зьдзеку зь беларускага народу тут ня будзе, не марнуйце свой і мой час (лепей бы зьвярнулі ўвагу на чарговую атаку летувіскіх &quot;сяброў&quot; на беларускі нацыянальны герб [[:en:Talk:Pahonia#RFC: Pahonia]]). Пагатоў ёсьць [[Беларусь#Сымболіка]], [[Сымбалі Беларусі]], [[Сьцяг Беларусі]], [[Герб Беларусі]], [[Гімн Беларусі]], дзе прыводзяцца абодва варыянты з адпаведнымі тлумачэньнямі і такім чынам усё вышэй апісанае дакладна выконваецца. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:33, 31 ліпеня 2021 (+03)

Вітаю, [[Удзельнік:Czalex]] і [[Удзельнік:Kazimier Lachnovič]]! Як маецеся? Вялікі дзякуй за абмеркаваньне наконт сымболікі, у тым ліку сёлета ў разьдзеле пра неэнцыкляпэдычнасьць. Падобна разьвязаньню супярэчнасьці з інаўгурацыяй у картцы прапаную пазначыць у якасьці сымбаляў наяўныя ў выкарыстаньні ўраду ({{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржаўныя сымбалі Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://president.gov.by/be/gosudarstvo/simvolika|выдавец=[[Прэзыдэнт Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2023|дата доступу=11 траўня 2023}}). Пры гэтым, паводле таго самага прыкладу з інаўгурацыяй, дарэчы будзе таксама скарыстаць пазнаку «аспрэчваецца» ў дужках са спасылкай на [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году#Рэакцыі]] або «неканстытуцыйны» са спасылкай на [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году#Неадпаведнасьць Канстытуцыі]]. Гэта дазволіць прывесьці картку ў адпаведнасьць са зьместам артыкулаў [[Сьцяг Беларусі#Гісторыя сьцяга Беларусі]] і [[Герб Беларусі#Гісторыя гербу Беларусі]], а таксама зь [[Вікізьвесткі|Вікізьвесткамі]] ([[:d:Q184]]). Буду ўдзячны за меркаваньне кожнага ў гэтай справе. З найлепшымі пажаданьнямі,--[[Удзельнік:W]] 16:16, 11 траўня 2023 (UTC+3)
: Ня варта блытаць законны, абраны беларускім народам урад нацыянальнай дзяржавы беларусаў з гвалтоўна пастаўленай расейскімі спэцслужбамі расейскай акупацыйнай адміністрацыяй, а дзяржаўныя сымбалі Беларусі (як нацыянальнай дзяржавы беларускага народу) — з псэўдасымболікай, створанай з мэтай прынізіць гонар і годнасьць беларусаў і такім спосабам спрыяць этнацыду беларускага народу. Паўтаруся, што прапаганда расейскай акупацыйнай сымболікі як «беларускай дзяржаўнай», якую расейскія карысныя ідёты на Захадзе (яскравы прыклад — ангельскі моўны разьдзел) звычайна проста азначаюць «беларускай» або нават «нацыянальнай беларускай», можа (і, пэўны, будзе — прынамсі я гэтай справы проста так не пакіну) кваліфікавацца як актыўнае спрыяньне расейскаму этнацыду беларусаў — крымінальнаму злачынству, якое падпадае пад перасьлед міжнародных судовых інстытуцыяў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 16:30, 11 траўня 2023 (+03)

== Неэнцыкляпэдычнасьць артыкула ==
1. Ціханоўская не зьяўляецца дэ-факта прэзыдэнтам Беларусі. Тое, што яна на перакананьне многіх (і маё таксама) зьяўляецца дэ-факта пераможцам прэзыдэнцкіх выбараў, ня робіць яе дэ-юрэ прэзыдэнтам. Хаця б таму, што не былі абвешчаныя сапраўдныя вынікі выбараў і не была прынесеная прысяга. Можна хіба паставіць зноску з тлумачэньнем побач з дэ-факта прэзыдэнтам Лукашэнкам, але ня больш за тое.

2. Каардынацыйная рада пагатоў не зьяўляецца ўрадам Беларусі ні ў якой якасьці і ні зь якога пункту гледжаньня, у тым ліку сама сябе такой ня лічыць. Больш за тое, яна ўжо фактычна спыніла сваё існаваньне.

3. Дэ-факта дзяржаўныя сымбалі Рэспублікі Беларусь, пакуль улада застаецца захопленай Лукашэнкам, — чырвона-зялёны лукашэнкаўскі сьцяг і лукашэнкаўская эмблема. Побач зь імі можна паставіць вялікую зноску з тлумачэньнем наконт неадназначнасьці і спрэчнасьці «рэфэрэндуму» 1995 году. Максымум можна пакінуць поле для выявы пустым і толькі зрабіць зноскі на тлумачэньне. Ставіць Пагоню і БЧБ — гэта, на жаль, ісьці супраць рэчаіснасьці.

Такое рамантычнае хуліганства, якое не адлюстроўвае рэчаіснасьць, толькі псуе рэпутацыю беларускай вікіпэдыі і зьніжае давер да яе.
Больш за тое. Час, патрачаны на гэтыя бессэнсоўныя праўкі, можна было патраціць на напісаньне артыкула пра якога-небудзь палітвязьня, ці лукашэнкаўскага злачынцу, ці пра санкцыянаванае лукашэнкаўскае прадпрыемства. І гэта было б сапраўды важна і карысна. --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 23:44, 28 ліпеня 2021 (+03)
: У артыкуле не сьцьвярджаецца, што Ціханоўская дэ-факта прэзыдэнт або прэзыдэнт без удакладненьняў. Тым ня менш пераможца апошніх выбараў — гэта абраны прэзыдэнт Беларусі (прынамсі часова — да прызначэньня новых нармальных выбараў). Меркаваньняў пра іншыя магчымыя шляхі вяртаньня да законнасьці ў краіне асабіста я не сустракаў. Магу хіба пагадзіцца пра КР, але гэтае пытаньне можна было хутка разьвязваць асобна. Што да сымболікі, то калі нацыянальная і адзіная законная дзяржаўная сымболіка для пэўных асобаў псуе рэпутацыю разьдзела, то мне шчыра кажучы абыякава на меркаваньне гэтых асобаў — яно нічога ня вартае з маральнага пункту гледжаньня. Прынамсі з нашага разьдзелу цяпер добра відаць іншым, што сытуацыя з сымболікай Беларусі зусім не адназначная. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 09:21, 29 ліпеня 2021 (+03)
: Згодны. Дэ-юрэ вынікі выбараў абвяшчае [[ЦВК Беларусі|ЦВК]], таму сьцьверджаньне пра Ціханоўскую-прэзыдэнта не адпавядае рэчаіснасьці. Іншая рэч, што ад часу захопу ўлады тут новымі адміністратарамі ў Вікіпэдыі шмат што перастала адпавядаць рэчаіснасьці. Вось і цяпер, хутчэй за ўсё, абмеркаваньне скончыцца спасылкай на нейкія імі ўведзеныя правілы ды на тое, што яны прызналі Ціханоўскую прэзыдэнтам. --&lt;span style=&quot;text-shadow:-1px 0 lightblue,0 1px lightblue,1px 0 lightblue,0 -1px lightblue;&quot;&gt;[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|&lt;b style=&quot;color:#0645ad&quot;&gt; Taravyvan Adijene &lt;/b&gt;]]&lt;/span&gt; 10:32, 29 ліпеня 2021 (+03)
:: Няўжо ў Беларусі ад [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|1996 году]] існуе легітымны ЦВК, які працуе ў адпаведнасьці з законамі краіны? І можна, калі ласка, поўны пералік гэтага ''шмат што перастала адпавядаць рэчаіснасьці''? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 10:48, 29 ліпеня 2021 (+03)
::: У артыкуле чорным па белым напісана «Прэзыдэнт (de jure) — Сьвятлана Ціханоўская», што не адпавядае рэчаіснасьці. Яна не была абвешчаная пераможцам выбараў, не прыняла прысягу. А калі прыняць, што ў Беларусі няма легітымнага ЦВК, дык і законных выбараў у 2020 г не было, калі так разважаць. Гэта неабходна прыбраць, пакінуўшы пры Лукашэнку прыпіску «дэ факта» з спасылкай на тлумачэньне пра выбары 2020 г і незаконнасьць усіх выбараў ад 1996/1999 г.--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 21:31, 30 ліпеня 2021 (+03)
:::: Пры адсутнасьці легітымных органаў улады аднаўленьне законнасьці ў краіне можа грунтавацца на артыкуле 3 Канстытуцыі Беларусі 1994 году. Адпаведна, беларускі народ сваім удзелам (пры умове высокай і ахвотнай яўкі) можа легітымізаваць нелегітымныя выбары (што і адбылося ў 2020 годзе). Ён жа баронячы свой цяпеп ужо даведзены [https://www.svaboda.org/amp/31359855.html] выбар легітымізуе абранага прэзыдэнта. Увогуле, існуе нямала [[ВП:КВД]], дзе Ціханоўская азначаецца як легітымны прэзыдэнт Беларусі (з апошняга [https://ru.espreso.tv/frensis-fukuyama-tikhanovskaya-gospozha-prezident-lukashenko-nado-uyti]). Адпаведна, аднаго толькі л. у картцы ня мусіць быць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:07, 31 ліпеня 2021 (+03)
::::: Прыватнае меркаваньне Фрэнсіса Фукуямы не зьяўляецца крыніцай, вартай даверу. Ціханоўская не зьяўляецца дэ-юрэ прэзыдэнтам Беларусі, бо няма афіцыйных вынікаў падліку галасоў, якія б пра гэта казалі, і не было інаўгурацыі. Так жа сама дэ-факта сьцягам Беларусі застаецца лукашэнкаўскі сьцяг (як дэ-факта сьцягам Аўганістана цяпер зьяўляецца сьцяг Талібана — гл. [https://en.wikipedia.org/wiki/Afghanistan ангельскую Вікіпэдыю])--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:08, 6 кастрычніка 2021 (+03)
:::::: Вынікі падліку агучылі ў ліпені: [https://www.svaboda.org/a/31357852.html Паводле плятформы «Голос», Ціханоўская перамагла ў першым туры выбараў 9 жніўня 2020 году] ([https://www.svaboda.org/a/31359855.html Як «Голос» падлічыў, што Ціханоўская перамагла ў першым туры]). Перамога — гэта даведзены факт. Па гісторыі з Пагоняй, лічыць ангельскі разьдзел за хоць які ўзор — гэта нейкі асабіста не зразумелы мне ідыятызм (застаецца толькі дзівіцца, адкуль у пэўных беларусаў бярэцца такі ідыятызм — хіба ад «лучшэй в міре» савецкай, чытай расейскай каляніяльнай сыстэмы адукацыі?). Пагатоў у тым далёка не ўзорным разьдзеле на гэты момант прапануецца аддзяліць артыкул пра талібанскае ўтварэньне, што у нас ужо зроблена з артыкулам [[Рэжым Лукашэнкі]], дзе намаляваным «на каленцы» расейскім асаднікам паводле прынцыпу «чым горай — тым лепей» ды пагатоў яшчэ замазаным крывёю беларусаў сымбалям — пачэснае месца. Яшчэ раз паўтару — не марнуйце чужы час, асабіста мне ідыятызму апошнія чвэрць стагодзьдзя і бяз гэтага больш чым дастаткова. Нездаровага нацыянальнага мазахізму з папулярызацыяй сымбаляў-зьдзеку зь беларусаў тут ня будзе. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 01:21, 6 кастрычніка 2021 (+03)
:::::::Артыкул дагэтуль працягвае адлюстроўваць чыісьці фантазіі, а не рэальны стан рэчаў. Ціханоўская - не прэзыдэнт Беларусі, у тым ліку дэ-факта. Вынікі плятформы &quot;Голос&quot; могуць служыць толькі ўскосным сьведчаньнем пра яе перамогу. Фактычнымі дзяржаўнымі сымбалямі Рэспублікі Беларусь зьяўляюцца сымбалі 1995 году, уведзеныя, паводле шматлікіх меркаваньняў, незаконна. '''Артыкул патрабуе неадкладнай перапрацоўкі для адпавяданьня стандартам Вікіпэдыі і элемэнтарным энцыкляпэдычным нормам''' [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 09:56, 5 жніўня 2022 (+03)
::::::::Вашае зацятае змаганьне за прапаганду празь Беларускую Вікіпэдыю каляніяльнай акупацыйнай сымболікі, што паводле задумы яе стваральнікаў мае прыніжаць гонар і годнасьць беларусаў — як і спробы атаясаміць юрыдычна прызнаную ўсім сьветам з 1991 году Беларускую дзяржаву (з усяго відаць, дзеля яе дыскрэдытацыі) выняткова з марыянэткавай расейскай акупацыйнай адміністрацыяй — яшчэ стане прадметам публічнага абмеркаваньня, але, на вашае шчасьце, прынамсі я пляную ўзьняць гэтае пытаньне публічна (праз мас-мэдыя і ўсе дасяжныя мне сродкі) не раней, чым скончыцца расейская акупацыя Беларусі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:18, 5 жніўня 2022 (+03) 
:::::::::Яшчэ раз: '''дэ-факта сымболікай Рэспублікі Беларусь на дадзены момант зьяўляецца сымболіка рэжыму Лукашэнкі, хоць яна і была прынятая незаконна'''. Гэта мэдычны факт, падабаецца ён нам ці не. Калі вы ў Беларусі, выйдзеце на вуліцу ці паглядзіце тэлевізію. Трэба пазначаць, што сымболіка была прынятая незаконна, але ня трэба ператвараць Вікіпэдыю у фантазійную казку пра эльфаў замест сур'ёзнай крыніцы інфармацыі. Сьмеху варта. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 16:26, 4 сьнежня 2022 (+03)
::::::::::Прыбраў асібісты выпад з майго боку, перапрошваю за эмацыйнасьць. Усё ж мая пазыцыя наступная: тое, што «сусьветная супольнасьць» шмат чаго ня хоча заўважаць і прызнаваць (асабліва калі гэта ён ня выгадна), ня мусіць быць вызначальным ва ўласных ацэнках беларусаў. Цяпер не бракуе вартых даверу беларускіх крыніцаў з абгрунтаванымі меркаваньнямі, што краіна Беларусь (як прызнаная ўсім сьветам незалежная дзяржава беларускага народу) ня роўная марыянэткаваму рэжыму і сама ідэя Беларусі ня мусіць дыкрэдытоўвацца празь яе атаясамліваньне з рэжымам, у тым ліку на сымбалічным узроўні. Так, для тых замежніках, хто мала цікавіцца беларускім пытаньнем, выбар афармленьня нашага артыкула можа падацца дзіўным і правакацыйным — ну і няхай, можа, яны ўрэшце заглянуць у сам артыкул (і зьвязаныя зь ім артыкулы) і даведаюцца пра даволі папулярны сярод саміх беларусаў погляд на сытуацыю. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:06, 29 сьнежня 2022 (+03)  
:::::::::::Энцыкляпэдыя павінна адлюстроўваць фактычны (у тым ліку сумны) стан рэчаў, а не займацца прапагандай. А фактычны стан рэчаў такі, што ў Беларусі дзяржаўны сьцяг чырвона-зялёны, герб - лукашэнкаўскі вянок, фактычны прэзыдэнт - Лукашэнка, за публічную дэманстрацыю бел-чырвона-белага сьцягу могуць быць палітычныя рэпрэсіі і гэтак далей. Можна і трэба пазначаць, што законнасьць прэзыдэнцтва Лукашэнкі ставіцца пад сумнеў, як і вынікі ягоных &quot;рэфэрэндумаў&quot;, і трэба прыводзіць разгорнутую аргумэнтацыю ў пацьверджаньне гэтага. Але проста пісаць у інфабоксе рэчы, якія ўжо 30 гадоў не адпавядаюць фактам, альбо чамусьці абзываць рэжым Лукашэнкі &quot;акупацыйнай адміністрацыі&quot; - гэта несур'ёзна і несумленна. Замежнікі, калі зойдуць сюды, будуць круціць пальцам ля скроні і паставяць пад сумнеў адэкватнасьць аўтараў артыкулу. Прапагандай і агітацыяй трэба займацца ў іншым месцы, а не тут. Калі пісаць фантазіі тут, эфэкт будзе толькі адваротны --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:47, 14 красавіка 2023 (+03)
:::::::::::: У артыкуле як раз і адлюстроўваецца фактычны стан рэчаў і ўсё падрабязна тлумачыцца ў адпаведных разьдзелах і зьвязаных артыкулах, на якія стаяць спасылкі. Для карыснай для расейска-савецкага нацызму прапаганды расейскай акупацыйнай сымболікі як «беларускай дзяржаўнай» (а іхнага марыянэткавага гаўляйтэра як «абранага народам прэзыдэнта») — з мэтай дыскрэдытацыі і зьнішчэньня самой ідэі Беларускай дзяржаўнасьці і прыніжэньня беларусаў паводле нацыянальнай прыкметы — тут дакладна ня месца, бо такая прапаганда цалкам можа кваліфікавацца як спрыяньне этнацыду беларусаў, а этнацыд ёсьць крымінальным злачынствам, за якое яшчэ давядзецца адказваць. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:06, 14 красавіка 2023 (+03)  

Калі вы бярэце сымболіку ў адпаведнасьці з канстытуцыяй 1994, то чаму ў адпаведнасьці з ёй не пішаце іншую форму кіраваньня і беларускую мову як адзіную дзяржаўную? [[Удзельнік:Femboy Pro|Femboy Pro]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Femboy Pro|гутаркі]]) 15:12, 29 студзеня 2022 (+03)
: Форма кіраваньня паводле Канстытуцыі 1994 году тая ж, што і цяпер. Што да дзяржаўнай мовы (з улікам таго, што паняцьці «афіцыйная мова» і «дзяржаўная мова» — гэта адное і тое ж), то тут заўвага слушная: дзяржаўнай [[De jure|дэ-юрэ]] застаецца беларуская мова, што тлумачылася ў [[Беларусь#Мовы]] і мусіць таксама адлюстроўвацца ва ўводзінах і картцы артыкула. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 18:24, 29 студзеня 2022 (+03)
:: Фактычны дзяржаўны статус расейскай мовы трэба пазначаць не ў зносцы, а непасярэдна ў інфабоксе. Інакш адбываецца дэзынфармацыя чытача--[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:47, 14 красавіка 2023 (+03)
::: Яшчэ раз заўважу, што прапаганда расейскага акупацыйнага як «беларускага дзяржаўнага» можа і будзе (прынамсі асабіста я прыкладу для гэтага ўсе высілкі) кваліфікавацца як спрыяньне расейскаму этнацыду беларусаў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 14:09, 14 красавіка 2023 (+03)

Ціханоўская раптоўна перастала быць прэзыдэнтам Беларусі ў гэтым фантазійным неэнцыкляпэдычным артыкуле. Што здарылася? :) --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:44, 25 чэрвеня 2025 (+03)

== Крыніцы &gt; Жаралы ==

Жарало (рас.жерло, пол. źródło, укр. джерело) — агульнаславянскае слова, аднаго паходжаньня са словамі “жэрці” й “горла”. А паводле значэньня адпавядае расійскаму “источник”. Ян Станкевіч прапаноўваў ужываць і ў адцягненым значэньні: гістарычныя жаролы, а не гістарычныя крыніцы, гэтак больш дакладна, бо “крыніца” — рас. “родник”, “ключ”, а не “источник”. 

Беларусы, ня ведаючы паходжаньня слова “жарало”, масава ўжываюць “крыніца”. 
Жарало — абазначае пачатак, зыходнае месца. Тое ж самае, што й беларускае “крыніца” — месца, адкуль вада выцякае на паверхню зямлі. [[Удзельнік:Pan Litewski|Pan Litewski]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Pan Litewski|гутаркі]]) 06:17, 14 верасьня 2021 (+03)
: Ня ўсе прапановы Яна Станкевіча былі слушнымі і далёка ня ўсе яны прыжыліся нават у Беларускім замежжы. Штучнае (не гістарычнае) стварэньне сэмантычнага падзелу — ня мае цяпер сэнсу: ва ўкраінскай мове такога падзелу няма (беларускай «крыніцы» цалкам адпавядае ''джерело''), у польскай мове зноў такі няма падзелу — там гэтыя значэньні мае ''źródło''. Тым часам у беларускай мове «жарало» цяпер найперш ужываецца ў значэньні 'глыбокая адтуліна ў чымсьці' [https://www.skarnik.by/tsbm/22298], хоць значэньне 'крыніца' таксама фіксуецца (у Этымалягічнім слоўніку, некаторых слоўніках на [[Slounik.org]] [http://slounik.org/search?dict=&amp;search=%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BE&amp;x=0&amp;y=0]). Тым часам у Гістарычным слоўніку даюцца прыклады на ''жерело'' як крыніцу, якія адпавядаюць водным крыніцам, што пацьвярджае адсутнасьць нейкага сэмантычнага падзелу. Пагатоў пошук у гугле паказвае, што «жаролы» — слова, увогуле, даволі рэдкае [https://www.google.com/search?q=%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BB%D1%8B&amp;rlz=1C1CHBF_enBY850BY850&amp;sxsrf=AOaemvKM59NZg6iL7U2-gYEfqH4mkmJNrw:1631609849674&amp;ei=-WNAYfPLKM65kwW-u6aoCA&amp;start=70&amp;sa=N&amp;ved=2ahUKEwizrIGsjP7yAhXO3KQKHb6dCYU4WhDy0wN6BAgBEEM&amp;biw=1536&amp;bih=722] і большасьць вынікаў адпавядае менавіта значэньню 'адтуліна'. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:03, 14 верасьня 2021 (+03)
: {{Літаратура/Расейска-беларускі слоўнік|3}}, с. 186: «источник — крыніца, жыла». --[[Удзельнік:Ліцьвін|Ліцьвін]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ліцьвін|гутаркі]]) 19:57, 30 кастрычніка 2021 (+03)

== Пытаньне ==

А чаму на артыкуле сымболіка 1994-ага рока?! [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 22:16, 29 сьнежня 2024 (+03)
: У артыкуле законная (беларуская нацыянальная) сымболіка Беларусі як міжнароднай прызнанай [[Нацыянальная дзяржава|нацыянальнай дзяржавы]] беларусаў. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:47, 29 сьнежня 2024 (+03)
:: Паводле якога закону нацыянальная сымболіка беларусаў ёсьць дзяржаўнай у Беларусі? --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 09:34, 30 сьнежня 2024 (+03)
::: [[Канстытуцыя Беларусі]] + законы «Аб Дзяржаўным сьцягу Рэспублікі Беларусь» і «Аб Дзяржаўным гербе Рэспублікі Беларусь» ад 19 верасьня 1991 году. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:45, 30 сьнежня 2024 (+03)
:::: А мы ўжо ў 2025, ачнецеся. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 15:25, 30 сьнежня 2024 (+03)
::::: Адпаведныя законы Беларусі маюць юрыдычную сілу дагэтуль, бо іх ніхто законна не скасаваў. І парушальнікі гэтых законаў рана ці позна мусяць панесьці крымінальную адказнасьць, у тым ліку і тыя, хто тым або іншым спосабам прапагандуе такое парушэньне як штосьці «законнае». Зрэшты, цалкам відавочна, што парушэньне адпаведных законаў спрыяе зьнішчэньню беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці, што спрыяе зьнішчэньню клясычнага стандарту беларускай мовы і, адпаведна, Беларускай Вікіпэдыі. Што адміністратар мае права і, увогуле, мусіць рабіць з удзельнікамі, якія спрыяюць зьнішчэньню Беларускай Вікіпэдыі, спадзяюся, усім зразумела. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 17:29, 30 сьнежня 2024 (+03)
:::::: Яшчэ забыліся дадаць, што ўзурпатар мае права дазваляць усім выказваць уласныя меркаваньні пры ўмове, што гэтыя меркаваньні не адрозьніваюцца ад ягонага; а калі ж хтосьці наважыцца супярэчыць узурпатару — то рана ці позна такія ўдзельнікі маюць панесьці адказнасьць за гэта. Бо ж інакш цалкам відавочна, што гэта спрыяе зьнішчэньню ўлады ўзурпатара. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 22:55, 30 сьнежня 2024 (+03)
::::::: Варта адрозьніваць абгрунтаванае з пунтку гледжаньня фармальнай лёгікі меркаваньне ад эмацыйнага (базарнага) плявузганьня-ляманту, які можа і будзе кваліфікавацца як тролінг з адпаведнымі дзеяньнямі ў адказ, калі такі тролінг будзе замінаць нармальнай працы праекту. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 23:16, 30 сьнежня 2024 (+03)

== Альтэрнатыўная рэчаіснасьць у артыкуле! ==

Спадарства, артыкул апісвае нейкую альтэрнатыўную рэчаіснасць. Асабіста я спачуваю і падтрымліваю беларускі нацыянальны рух і бчб-сымбалі, але ж зараз фактычнымі сымбалямі дзяржавы ёсьць чырвона-зялёны сьцяг, і гэта не пытаньне, падабаецца гэта ці не, гэта проста факт. Таксама шмат цьверджаньняў ў артыкуле пададзена ў безапеляцыйнай форме, калі насамрэч там патрэбна напісаць &quot;Згодна з меркаваньнем...&quot;, &quot;На думку...&quot;. Карацей, хопіць гуляць ў альтэрнатыўную рэчаіснасьць. [[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 21:27, 2 лютага 2025 (+03)
: Вышэй ужо шмат разоў усё аргумэнтавана тлумачыў. Ня трэба тут базарнага ляманту і бязглуздых новых абмеркаваньняў ([[ВП:ПАКРУЗЕ]]). Маеце аргумэнты — выказвайце ў адпаведным абмеркаваньні. Акупаваныя тэрыторыі Ўкраіны таксама дэ-факта ёсьць часткай Расеі, ва Ўкраінскай Вікіпэдыі гэта ўжо паўсюль сьцьвярджаюць у картках з дапамогай новай расейскай сымболікі ці не, гэта іншае (с)? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 21:56, 2 лютага 2025 (+03)
:: Лічу што выказваньні кшталту &quot;базарны лямант&quot; зьяўляюцца прамой абразай. А па-сутнасьці, то тут і тлумачыць асабліва няма чаго. Артыкул пра дзяржаву Беларусь, афіцыйнымі сымбалямі якой зьяўляюцца чырвона-зялёны сьцяг. Мне гэта таксама не падабаецца, але гэта энцыкляпэдыя, і  яна павінна адлюстроўваць рэчаіснасьць. Тое ж самае і пра зьмест артыкулу. Вельмі шмат сьцярджаньняў там, дзе патрэбныя фармулёўкі &quot;На меркваньне..,&quot;, &quot;На думку...&quot;. 
::Яшчэ я хацеў сказаць, што такія рэчы яны робяць справе вікіпэдыі клясычным правапісам дрэнную паслугу. Гэта дадатковы аргумент для тых, хто жадае перавесьці гэты разьдзел ў рэжым &quot;толькі для чытаньня&quot; і наогул гэта падрывае асноўныя прынцыпы энцыкляпэдыі. Я буду скардзіцца на гэтую сітуацыю іншым адмыныстратарам, а калі гэта не дапаможа, то трэба будзе напісаць ў сам фонд Вікімэдыя. Беларуская вікіпэдыя мае прытрымлівацца агульнапрынятых правілаў, а не распрацоўваць альтэрнатыўную рэчаіснасьць. Будуць зьмены ў палітыцы - можна будзе і зьмяніць артыкул. А пакуль над Менскам - чырвона-зялёны сьцяг, так жа мае быць і ў артыкуле. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 23:38, 2 лютага 2025 (+03)
:: Наконт украінскае вікіпэдыі: існуюць артыкулы, якія апісваюць гэтую жудасную рэчаіснасьць: [[uk:Російська окупація Луганської області]]. Таму пытаньне некарэктнае. Наконт Беларусі, то фармальна гэта зараз усё ж дзяржава, хай і залежная ад расеі. І сымбалямі гэтай дзяржавы ё чырвона-зялёны сьцяг і савецкападобны герб. Мне гэта не падабаецца, але гэта рэчаіснаць, якую адлюстроўваюць ва ўсіх іншых моўных разбдзелах вікіпэдыі, апрача гэтага, і я не разумею, чаму вікі тарашкевіцай мае быць выключэньнем. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 23:48, 2 лютага 2025 (+03)
:: Фізычна і фактычна над дзяржаўнымі органамі ўлады ў Беларусі вісяць чырвона-зялёныя сьцягі, і вікіпэдыя павінна менавіта гэта і апісваць. Аналёгія: ў Аўганістане нелегітымна, сілай да ўлады прышлі талібы. І зьмянілі сымболіку. Але ж у вікіпэдыях зараз ў артыкулах пра Аўганістан вісіць менавіта сымболіка, ўсталяваная талібанам.--[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 23:55, 2 лютага 2025 (+03)
::: 1) «Базарны лямант» — гэта люстэркавы адказ на «альтэрнатыўную рэчаіснасьць». Зьмены ў артыкул ўносіліся яшчэ ў 2020 годзе на падставе некалькіх аргумэнтаваных абмеркаваньняў, дзе ўдзел мог узяць кожны. Калі вы ня хочаце іх чытаць (нават тыя, што знаходзяцца вышэй на старонцы) і адказваць на пададзеныя аргумэнты, а замест гэтага пачынаеце лямантаваць пра «альтэрнатыўную рэчаіснасьць», то не чакайце да сябе нейкага церпялівага стаўленьня. Паўтаруся, што артыкул мае назву Беларусь (а не [[Рэжым Лукашэнкі|Рэжым Лукашэнкі (расейская імітацыя беларускай дзяржаўнасьці)]]) і апісвае агульнапрызнаную [[Нацыянальная дзяржава|нацыянальную дзяржаву]] [[беларусы|беларусаў]] з дэмакратычнай (Рэспубліка) формай кіраваньня. Напомню, што ўсеагульнае міжнароднае прызнаньне Беларусі адбылося ў пачатку 1990-х гадоў менавіта як нацыянальнай дзяржавы беларусаў пад беларускімі нацыянальнымі сымбалямі. 2) Іншыя моўныя разьдзелы Вікіпэдыі — ня вартая даверу крыніца, а ў беларускіх пытаньнях яны абсалютна не аўтарытэтная крыніца (яскравы прыклад — [[:en:Pahonia]]). Параўнаньне з Украінскай Вікіпэдыі цалкам карэктнае, бо там як штосьці рэальна існае апісваюцца [[:uk:Автономна Республіка Крим]], [[:uk:Донецька область]] і г.д. Пагатоў у Беларускай Вікіпэдыі таксама ёсьць асобны артыкул [[Рэжым Лукашэнкі]] (як існуе асобны артыкул [[Рэжым Вішы]] пра нямецкую марыянэткавую Францыю, хоць незалежнасьці ў той дзяржавы было значна больш і фактычнага беспасярэдняга нямецкага кіраваньня не было). 3) Увогуле, фактычны стан рэчаў у артыкуле падрабязна апісваецца з спасылкамі на вартыя даверу крыніцы. А вось чаму прыніжальная для беларусаў расейская сымболіка (параўнаньне з уласнай, няхай і талібскай, аўганскай сымболікай, вядома ж, цалкам некарэктнае) не прапагандуецца як беларуская (міжнародны ангельскі адпаведнік — National Belarusian) праз адлюстраваньне ў картцы — чытайце ў абмеркаваньнях вышэй. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:15, 3 лютага 2025 (+03)
* А ўвогуле, цікавыя бываюць людзі: дыскрымінацыя і фактычнае спрыяньне зьнішчэньню беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці ([[этнацыд]]) у [[Ангельская Вікіпэдыя|Ангельскай Вікіпэдыі]] іх не хвалюе, тое ж самае ў [[Вікісховішча|Вікісховішчы]] таксама не хвалюе, а вось тое, што ў Беларускай (!) Вікіпэдыі расейскі этнацыд беларусаў апісваецца «недастаткова нэўтральна» (на іх асабістую думку, бо гэтыя асобы нават не пераймаюцца паданьнем нейкіх іншых аўтарытэтных крыніцаў) — гэта, вядома ж, вялікая праблема, пра якую ажно трэба кудысьці скардзіцца. І вядома ж, варта толькі сказаць «чароўныя» словы «альтэрнатыўная рэальнасьць», «мэдычны факт» і «паглядзіце на іншыя разьдзелы» (у тым ліку памянёны ангельскі) — і вядома ж, усё адразу мусяць выправіць, бо «альтэрнатыўная рэальнасьць», «мэдычны факт» і «паглядзіце на іншыя разьдзелы». Мне вось цікава, з такой неадэкватнай пазыцыяй якога ўвогуле стаўленьне чакаюць падобныя людзі?! --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 00:41, 3 лютага 2025 (+03)
: Я лічу вашыя паводзіны такімі, якія не адпавядаюць высокаму статусу адміністратара. Наогул праблема альтэрнатыўнай рэальнасьці з'яўляецца сыстэмнай праблемай гэтага разьдзелу вікіпэдыі. Напрыклад, артыкул пра найвышэйшую кропку Беларусі мае назоў не актуальны, а стары. Гэта не пытаньне погледаў - гэта пытаньне таго, што рэчаіснасьць трэба апісваць так, як ёсьць, а не прыдумляць сваю. Не хачу больш спрачацца на гэтую тэму з вамі. Я напішу іншым адмінам па гэтым пытаньні, і ці яны гэта выправяць, ці на гэты разьдзел зьверне ўвагу фонд &quot;Вікімэдыя&quot;. Асабіста я люблю клясычны правапіс, і хачу, каб гэты разьдзел далей існаваў. Дзеля гэтага агульнапрынятыя прынцыпы энцыкляпэдыі павінны датрымлівацца. --[[Удзельнік:Vasyl` Babych|Vasyl` Babych]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Vasyl` Babych|гутаркі]]) 01:25, 3 лютага 2025 (+03)
:: Цудоўная пазыцыя: ніякіх аргумэнтаў не успрымаю, ніякіх крыніцаў не падаю, ніякіх аналёгіяў ня чую, '''аргумэнты апанэнта цалкам ігнарую'''. Лічу, што «альтэрнатыўная рэальнасьць» і ўсё тут, выпраўляйце, а тое буду скардзіцца. Наконт «састарэлых» назваў: па-першае, у разьдзеле дзее прынятае супольнасьцю [[Вікіпэдыя:БТГН]], па-другое, наконт чагосьці «састарэлага» і «прыдумляньня рэчаіснасьці» раю сьпярша зьвярнуцца да [[:pl:Królewiec]] або [[:lt:Piliava]], а лепей да [[:uk:Яни Капу]], [[:uk:Бакачик-Кият]] і г. д. Скардзіцца можаце куды хочаце, бо з такімі «прынцыповымі» і «пасьлядоўнымі» у сваіх поглядах «сябрамі» беларусам і ворагаў ня трэба. Свой камінг-аўт вы зрабілі, быў пра вас вышэйшага меркаваньня. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 01:34, 3 лютага 2025 (+03)
:: На жаль, у гэтым разьдзеле ня мае сэнсу зьвяртацца да якіх-кольвек адміністратараў. З часу атрыманьня статусу бюракрата згаданы вышэй адміністратар узурпаваў тут уладу і даводзіць сваю рацыю абразамі, абаронамі артыкулаў і [[Гутаркі ўдзельніка:W#Паўторнае блякаваньне|блякаваньнямі ўдзельнікаў]], якія зь ім нязгодныя. Любыя запыты датрымлівацца правілаў атрымліваюць адказы ў стылі «[[ВП:Запыты да адміністратараў#Kazimier Lachnovič|сам такі»]] ці [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2529517 папросту выдаляюцца], а іншыя адміністратары альбо [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2420311 падтрымліваюць парушэньні], альбо ня [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2524676 лічаць вартым пэцкацца ў гэтых справах].
:: [[:m:Requests for comment/Bureaucrat abuse of vote in Belarusian Classical Wikipedia|Зварот да Фундацыі]] пакуль плёну таксама ня даў. Іншых спосабаў зьняць адміністратара (гэта хіба што адзіны спосаб спыніць далейшае прасоўваньне ягонага ўласнага меркаваньня ў артыкулах) відавочна ня маем, бо судзіць тут толькі ён адзін: [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2411486 герб Беларусі (афіцыйны)], [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2152444 Аляксандар Лукашэнка], [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2153837 Русіфікацыя Беларусі]. --[[Удзельнік:Taravyvan Adijene|Taravyvan Adijene]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Taravyvan Adijene|гутаркі]]) 10:27, 3 лютага 2025 (+03)
::: Калі вось [https://be-tarask.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&amp;oldid=2529517 гэта] — «запыт датрымлівацца правілаў», то паведамленьне вышэй — гэта відавочны тролінг. З улікам сыстэматычнага ігнараваньня аргумэнтаў, якія я агучваю, і шматразовых адмоваў апанэнтаў ад дыскусіі (абмеркаваньня тых аргумэнтаў, або паданьня контараргумэнтаў), мушу пачаць прымаць захады з навядзеньня парадку. Калі хтосьці хоча абмяркоўваць аргумэнты, а не асобы, то калі ласка — але пераходы на асобу і проста лямант пра нейкія «альтэрнатыўныя рэальнасьці» або «мэдычныя факты» будуць адразу спыняяцца. Маю на гэтае поўнае маральнае і фармальнае права. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:29, 3 лютага 2025 (+03)
* А цяпер паглядзім на «альтэрнатыўную рэальнасьць» (напраўду нармальныя рэчы, а тая «альтэрнатыўная рэальнасьць» хутчэй пануе ці то ў сумленьні-прынцыповасьці пэўных асобаў, ці то ў іхных галовах, ці то яшчэ дзе) ва Ўкраінскай Вікіпэдыі: над [[:uk:Маріуполь]] ужо некалькі гадоў «лунае» сьцяг расейскіх нацыстаў, і што мы бачым у картцы артыкула — нацыянальны украінскі сьцяг. «Альтэрнатыўная рэальнасьць», «прыдумляньне рэчаіснасьці»? І такіх прыкладаў магу падаць вялікае мноства. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:38, 3 лютага 2025 (+03)
* Усё ж пракамэнтую «''правілы вікіпэдыі аднолькавыя для ўсіх разьдзелаў''» — няма такіх правілаў Вікіпэдыі, якія б забаранялі 1) выкарыстоўваць у беларускай мове (клясычным стандарце) традыцыйныя беларускія назвы замест расейскіх каляніяльных (акупацыйных); пра тое, што такіх правілаў няма, красамоўна сьведчаць пададзеныя вышэй прыклады з украінскага, летувіскага і польскага разьдзелаў ([[:pl:Królewiec]], [[:lt:Piliava]], [[:uk:Яни Капу]], [[:uk:Бакачик-Кият]] і гэта толькі невялікая частка прыкладаў), якія пэўныя асобы дэманстратыўна ігнаруюць, адмовіўшыся ад далейшай дыскусіі (што, дарэчы, не адпавядае [[Вікіпэдыя:Разьвязаньне канфліктаў]]); 2) выкарыстоўваць у картках «сьцяг, які дзесьці лунае», у варунках, калі гэты сьцяг ёсьць незаконным каляніяльным (акупацыйным) і яго прапаганда як беларускага (National Belarusian) спрыяе зьнішчэньню беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці = зьнішчэньню беларускай мовы, што ўрэшце = зьнішчэньню Беларускай Вікіпэдыі; пададзены прыклад [[:uk:Маріуполь]] (дарэчы, зноў такі не адзінкавы, а сыстэмны і ня толькі ва Ўкраінскай Вікіпэдыі) красамоўна сьведчыць пра брак такога правіла. Заўважыў яшчэ, што некаторыя асобы спрабуюць паўтараць тэзу пра існаваньне нейкіх «агульнапрынятых прынцыпаў энцыкляпэдыі» без спасылак на нейкае апісаньне адпаведных «агульнапрынятых прынцыпаў», дык вось пададзеныя вышэй прыклады зноў такі красамоўна дэманструюць, што такіх «агульнапрынятых прынцыпаў» або няма, або ў тых прынцыпах няма таго, што муляе вока адпаведным асобам у Беларускай Вікіпэдыі. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 12:01, 4 лютага 2025 (+03)
*:Глядзіце, у 1994 року, Лукашэнка стаў прэзыдэнтам, у тым годзе былі выбары. І увага, хаціце верце, хаціце не, гэта былі першыя сумленныя прэзыдэнцькія выбары. У тый момант, усё, што ён рабіў, было законна! Лічыцца, што незаконныя дзеянні пачаліся у 2001 годзе, тады былі першыя несумленныя выбары у Беларусі. Прапаную ійсці на кампраміс - на артыкуле будзе дзьве сымболікі - сучасная (з 2021-ага рока), і аппазіцыйная (1991-1994). Дзякуй! [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 13:33, 21 лютага 2025 (+03)
*::P.S. Ва ўсім сьвеце прызнанна сучасняая сымболіка ;) [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 13:34, 21 лютага 2025 (+03)
*:::У артыкуле як раз падаецца абодва наборы сымболікі [[Беларусь#Сымболіка]]. Легітымнасьці няма ад моманту [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|тэрарыстычнага акту ў будынку парлямэнту Беларусі]]. Зьмена сымболікі ня мае ўсеагульнага прызнаньня ў сьвеце, бо такога прызнаньня ня мае адпаведны [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|незаконны і сфальсыфікаваны рэфэрэндум]]. Перад тым, як штосьці агрэсіўна прасоўваць, варта сьпярша дэталёва вывучаць пытаньне. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 15:09, 21 лютага 2025 (+03)
*::::Я маю на увазе на шаблёне, які зханодзіцца на пачатку артыкула, выкарыстовываць дьзве сымболікі. Так, рэфэрэндум у 1995-годзе быў і сфальсыфікаваны, але, давайце зайдзем у артыкулы пра Беларусь на самай першай вікіпэдыі - Анґельскай. Там бачна сучасная сымболіка на пачатковым шаблёне. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 00:09, 22 лютага 2025 (+03)
*:::::Па-першае, падобнае тэхнічна немагчыма рэалізаваць прынамсі зь цяперашнім {{ш|Краіна2}}. Па-другое, [[Ангельская Вікіпэдыя]] (як і які іншы моўны разьдзел, і нават усе разам іншыя моўныя разьдзелы) ня маюць нейкага фармальнага (засьведчанага ў правілах) аўтарытэту ў асьвятленьне беларускіх пытаньняў: большасьць тамтэйшых рэдактараў — не беларусы, т.б. не дастаткова абазнаныя ў беларускіх пытаньні староньнія людзі. Зрэшты, як ужо зазначаў вышэй, адно толькі выдаленьне артыкула [[:en:Pahonia]] зь перанакіраваньне на [[Герб Летувы]] цудоўна паказвае ўвесь «аўтарытэт» ангельскага моўнага разьдзелу ў беларускім пытаньнях. --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 13:23, 22 лютага 2025 (+03)
*::::::Глядзіце, калі я пам'ятаю, то на артыкуле пра Сырыю на расейскае вікіпэдыі некалькі раз було два сьцяга - Афіцыйны і &quot;Ісламісцкі&quot; (дэ-факта сьцяг урады - прыкладываю даказацельства (прабачце калі што, мая родная мова - Расейская) https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%A1%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%8F&amp;oldid=142376852 
*::::::Гэта можна зрабіць, калі рэдагаваць &quot;проста&quot;, а ня кодам. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 21:35, 22 лютага 2025 (+03)
*:::::::Нават калі хтосьці зробіць такую тэхнічную магчымасьць (цяпер гэта не працуе), то ўсё адно застаюцца іншыя аргумэнты: у картцы да артыкуле [[:en:Mariupol]] няма сьцягу Расеі, хоць тэхнічная магчымасьць яго дадаць ёсьць. Урэшце, сымболіка рэжыму стваралася, каб прынізіць беларусаў: «''Справа ж не ў геральдыцы. Таму што калі прыгадаць, навошта ўвогуле трэба было мяняць сымболіку, дык зразумела, што чым яна горш атрымалася, тым лепей. Бо яе замена была толькі правакуючым выпадам, прычым толькі адным — у камбінацыі зь некалькіх удараў.''» («мастак»-малявальнік [[Леанід Сініцын]]), таму яна ня мусіць асацыявацца зь беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьцю (у тым ліку праз міжнародная прызнаную нацыянальную дзяржаву беларусаў), бо мэта ўвядзеньня той сымболікі — зьнішчэньне беларускай нацыянальнай ідэнтычнасьці. Урэшце, вам з вашай [[Родная мова|роднай (т.б. нацыянльнай)]] расейскай мовай няма чым заняцца як лезьці да беларусаў? --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:11, 22 лютага 2025 (+03)
*::::::::Таму што я сам Беларус. Зьмешанны (па мовам) брак у маіх бацькоў. Але беларускую мову я +- добра ведаю. А у мяне яшчэ ёсць такая вось рэч. У артыкуле пра Аўганістан (на шаблёні) ёсць сымболіка Талібаў. Я на жа таксама незаконная. Вось, я зараз &quot;экспэрэментую&quot; на конт дзьвух сымболік у шаблёні. Поспехі - ёсць, толькі шаблён дае тэхнічные тэксты. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 22:21, 22 лютага 2025 (+03)
*:::::::::Сымболіка талібаў не стваралася іншаземцамі з мэтай зьнішчэньня афганскай нацыянальнай ідэнтычнасьці (зрэшты, ня ведаю, ці існуе такая, увогуле, бо зусім іншы рэгіён). --[[Удзельнік:Kazimier Lachnovič|Kazimier Lachnovič]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Kazimier Lachnovič|гутаркі]]) 22:26, 22 лютага 2025 (+03)
*::::::::::на конт дзьвух сымболік - гэта рэяльна немагчыма. Усё жа, прыйдзецца выкарыстовываць апазыцыйную сымболіку. [[Удзельнік:Panarec|Panarec]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Panarec|гутаркі]]) 22:44, 22 лютага 2025 (+03)</text>
      <sha1>igcpul0ym3j40udqh3c5o4memb8hrem</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларуская мова</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1422</id>
    <revision>
      <id>2621636</id>
      <parentid>2621545</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:10:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Статус */ +Крыніца пра абнародаваньне заканадаўства па-беларуску:</comment>
      <origin>2621636</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="78593" sha1="tawyfeqfyzyx0r5be3yc9b87vwb1pnm" xml:space="preserve">{{Інфармацыя пра мову 
|Назва мовы                = Беларуская мова
|Лацінка                   = Biełaruskaja mova 
|Краіны ўжываньня          = [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] й 14 іншых краінах 
|Рэгіён                    = [[Усходняя Эўропа]]
|Колькасьць карыстальнікаў = Беларусь: 5,058 млн (2009)&lt;ref name=&quot;svaboda&quot; /&gt;
|Клясыфікацыя              = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;[[Славянскія мовы|Славянскія]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;&amp;nbsp;[[Усходнеславянскія мовы|Усходнеславянскія]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''Беларуская'''
|Афіцыйная мова ў          = [[Беларусь|Беларусі]]
|Дапаможная мова ў         = 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]],&lt;br/&gt;[[Чэхія|Чэхіі]]&lt;ref name=chechija&gt;{{артыкул|аўтар=Jiřička J.|загаловак=Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy|арыгінал=|спасылка=http://zpravy.idnes.cz/vietnamci-oficialni-narodnostni-mensinou-fiq-/domaci.aspx?c=A130703_133019_domaci_jj|аўтар выданьня=|выданьне=iDNES.cz|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;
|Рэгулюецца                = [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Рэспублікі Беларусь]]
|Код па ISO 639-1          = be 
|Код па ISO 639-2(B)       = bel 
|Код па ISO 639-2(T)       = bel 
|Код па SIL                = BEL 
|Выява                     = ISO 639 Icon be.svg
|Шырыня выявы              = 250пкс
|Пісьмо                    =[[беларускі альфабэт]], [[беларуская лацінка]], [[беларускі арабскі альфабэт]]
|Статус                    =[[Загрожаная мова|уразьлівая]]
}}
'''Белару́ская мо́ва''' (гістарычныя назвы — [[Літоўская мова|літоўская]], [[Руская мова|руская]]) — нацыянальная мова [[беларусы|беларусаў]], якая ў XXI стагодзьдзі стала адною з [[Загрожаная мова|загрожаных]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=У Магілёве ініцыююць Год роднай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=41469|выданьне=[[Звязда|Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=21 жніўня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2009-08-21 156 (26514)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/41463/21gni-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Салідарнасьць&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Salminen T.|частка=Europe and Caucasus|загаловак=Атляс загрожаных моваў сьвету|арыгінал=Atlas of the World’s Languages in Danger|спасылка=http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/en/atlasmap.html|адказны=Moseley C. (ed.)|выданьне=3rd edn|месца=Paris|выдавецтва=UNESCO Publishing|год=2010|том=|старонкі=32-42|старонак=218 (64+154)|сэрыя=Памяць народаў|isbn=978-92-3-104096-2|наклад=}}&lt;/ref&gt; сярод моваў [[усходнеславянскія мовы|ўсходняе]]{{Заўвага|Мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўсё больш дасьледнікаў (чэх [[Олдржых Гуер]], беларусы [[Ян Станкевіч]], [[Віктар Мартынаў]] ды іншыя) падзяляюць перакананьне, што некарэктна славянскія мовы з унутрымоўных прычынаў дзяліць на тры падгрупы (заходнеславянскія, паўднёваславянскія, усходнеславянскія), бо такі падзел напраўду ёсьць толькі геаграфічным і палітычным. Пагатоў, беларуская мова паходзіць наўпрост ад [[Праславянская мова|праславянскае]], а не ад прыдуманае ідэолягамі [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] «[[Старажытнаруская мова|старажытнарускае]]»&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка]], [https://soundcloud.com/svaboda/viach0627kliasyfikacyja?in=svaboda/sets/pa-belarusku Да якой мовы падобная беларуская?], [[Радыё Свабода]], 26 чэрвеня 2015 г.&lt;/ref&gt;}} групы [[славянскія мовы|славянскае]] галіны [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскае]] сям’і моваў праз [[Русіфікацыя Беларусі|абмаскальваньне Беларусі]] пры [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыме Лукашэнкі]].

Выкарыстоўваецца ў [[Беларусь|Беларусі]], сумежных [[дзяржава]]х і [[Беларуская эміграцыя|беларускай дыяспары]]. [[Дзяржаўная мова]] Беларусі. У 2001 годзе налічвала прынамсі 6,7 млн носьбітаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуская мова|спасылка=http://translate.google.by/translate?hl=be&amp;sl=en&amp;tl=be&amp;u=http://www.ethnologue.com/language/bel|выдавец=Этналёг|дата публікацыі=|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. На 2011 год уваходзіла ў 100 ''найбольш ужывальных'' з амаль 400 высокаразьвітых [[пісьмо]]вых [[Літаратурная мова|літаратурных моваў]] сьвету&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=Скажы мне, ці любіш сваю мову, і я скажу, хто ты|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74665|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/pril/?id=26&amp;prilid=74654 4 (120)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/74631/19lut-11.indd.pdf 11]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=5 тэзісаў пра сучасны стан беларускай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74668|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=4 (120)|старонкі=11|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 2009 году, большасьць жыхароў краіны (5058,4 тыс. чалавек; 53,2%) вызначыла беларускую мову як [[Родная мова|родную]]. Пры гэтым была моваю зносінаў толькі 23% насельніцтва (2227,2 тыс. чалавек)&lt;ref name=&quot;svaboda&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі перапісу насельніцтва: для 53% насельніцтва беларуская мова – родная|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2151688.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=8 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў праз [[русіфікацыя Беларусі|расеізацыю]] болей чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў, чыя [[родная мова]] была беларускаю, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Праз такія перамены ў 2009 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|Арґанізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі й культуры]] залічыла беларускую мову да ліку [[Загрожаная мова|загрожаных]]&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Яўген Валошын|Валошын Я.]]|загаловак=Бітва за роднае слова (частка 2)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71564|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-29 255 (26862)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71560/29sne-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Салідарнасьць&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&amp;m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

Беларуская мова — адна з настаражытнейшых нацыянальных дзяржаўных моваў у [[Эўропа|Эўропе]]. Яна была асноўнаю пісьмоваю моваю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ад самага яго стварэньня ў XIII стагодзьдзі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt; й мела [[Старабеларуская мова|ад пачатку]] толькі [[кірыліца|кірылічную]] азбуку ([[Статут ВКЛ 1588 году]]). У часы [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] з пашырэньнем асьветы ў эўрапейскім стылі пачалі сустракацца беларускія тэксты, выкананыя лацінскаю графікаю&lt;ref&gt;Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 232.&lt;/ref&gt;. Вынікам гістарычнага разьвіцьця беларускае мовы стала наяўнасьць двух альфабэтаў: побач з больш пашыранай і афіцыйна прынятаю кірыліцаю таксама ўжываецца традыцыйны [[лацінка|беларускі лацінскі альфабэт]]&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.&lt;/ref&gt;. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя беларускай мовы}}
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|значак|Першы аркуш [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] на [[Афіцыйная мова|дзяржаўнай]] [[Старабеларуская мова|беларускай мове]]. Выданьне [[друкарня Мамонічаў|друкарні Мамонічаў]], 1588 г.]]

Да ўтварэньня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якое ўжо ў ХІІІ стагодзьдзі аб’яднала практычна ўвесь арэал прышлага беларускага этнасу, кожнае ўсходнеславянскае племя адзначалася наяўнасьцю ўласных [[дыялект]]аў. З гэтага ж стагодзьдзя на аснове гаворак, што паходзілі ад дыялектаў [[дрыгавічы|дрыгавічоў]], паўднёва-ўсходніх [[крывічы|крывічоў]], а таксама часткова [[радзімічы|радзімічаў]] і [[севяране|севяранаў]] пачынае складвацца беларуская мова&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар = Филин Ф. П.|частка = |загаловак = Происхождение русского, украинского и белорусского языков. Историко-диалектологический очерк|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Изд. 2-е, стереотипное|месца = {{М.}}|выдавецтва = КомКнига|год = |том = |старонкі = 61|старонак = 656|сэрыя = |isbn = |наклад = }}&lt;/ref&gt;. Працэс працягваўся цягам XIII—XV стагодзьдзяў у якасьці мовы дзяржаўнага справаводзтва [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] Беларуская мова // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} С. 56.&lt;/ref&gt;, якою заставалася да 1696 году.

[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1595).jpg|значак|Статут Вялікага Княства Літоўскага ([[Гадуцішкі]], 1595 г.), напісаны на беларускай мове [[лацінка]]й]]

Сучасная беларуская мова была перабудаваная на аснове народных гаворак [[Старабеларуская мова|старое беларускае мовы]], якія захоўваліся ў межах этнічнага пражываньня беларусаў XIX стагодзьдзя. У канцы XVIII стагодзьдзя, у часы [[падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітае]], зьяўляецца вызначаная мяжа паміж старою беларускаю мовай і яе сучасным варыянтам. Да канца XVIII стагодзьдзя старая беларуская мова была па-ранейшаму пашыраная сярод дробнае шляхты ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. [[Ян Чачот]] у 1840-х гадох адзначаў, што ягоныя дзяды аддавалі перавагу выкарыстаньню старое беларускае мовы. Паводле зьвестак [[Аляксандар Пыпін|Аляксандра Пыпіна]], беларуская мова шырока ўжывалася ў некаторых рэгіёнах сярод дробнае шляхты й у XIX стагодзьдзі. Народная форма мовы была пашыраная сярод мяшчанаў і сялянаў. Выкладаньне беларускаю моваю праводзілася ў асноўным у школах [[Базыляны|базылянаў]].

Разьвіцьцё беларускае мовы ў XIX стагодзьдзі праходзіла пад моцным уплывам палітычных канфліктаў на тэрыторыі былога ВКЛ, паміж расейскай імпэрскай уладай, якая спрабавала ўмацаваць сваё панаваньне над далучанымі тэрыторыямі, і палянізаванаю шляхтай, якая спрабавала вярнуць стан папярэдне падзелаў. Адным з важных праяваў гэтага канфлікту было змаганьне за ідэалягічны кантроль над сыстэмай адукацыі. [[Польская мова|Польская]] й [[расейская мова|расейская мовы]] былі ўведзеныя ў якасьці моваў выкладаньняў, але агульны стан адукацыі насельніцтва заставаўся на нізкім роўні да самога развалу [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Сумарна, у першыя два дзесяцігодзьдзі XIX стагодзьдзя назіраўся беспрэцэдэнтны росквіт польскае мовы й культуры ў землях былога ВКЛ, у гэтую эпоху жылі й працавалі такія вядомыя «беларусы паводле паходжаньня, але палякі на свой выбар», як [[Адам Міцкевіч]] і [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля]]. У гэтую эпоху скончылася палянізацыя дробнае шляхты, далейшае скарачэньне галіны ўжываньня сучаснае беларускае мовы, а таксама фальклярызацыі беларускае культуры.

Зь сярэдзіны 1830-х гадоў пачалі зьяўляцца этнаграфічныя працы, якія датычаліся беларускае мовы, збудзіўся такім парадкам інтарэс да вывучэньня мовы. Зьявілася найноўшая беларуская літаратурная традыцыя, якая абапіралася на народную мову. Сярод прадстаўнікоў беларускіх літаратараў таго часу былі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Ян Чачот]], [[Ян Баршчэўскі]] й іншыя. У 1846 годзе этнограф [[Павал Шпілеўскі|Шпілеўскі]] падрыхтаваў беларускую граматыку, якая выкарыстоўвала кірылічнае пісьмо, на аснове народных дыялектаў Менскае вобласьці. Тым ня менш, расейская [[Акадэмія навук Расейскай імпэрыі|Акадэмія навук]] адмовілася друкаваць ягоны твор, на той падставе, што ён ня быў падрыхтаваны ў дастатковай навуковай форме. На 1863 год у межах Расейскае імпэрыі беларуская была асноўнаю моваю [[Зносіны|зносінаў]] [[насельніцтва]] ўсіх 6 [[губэрня]]ў [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] ([[Віленская губэрня|Віленская]], [[Віцебская губэрня|Віцебская]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]], [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]] й [[Менская губэрня|Менская]]) і [[Смаленская губэрня|Смаленскае губэрні]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Максім Гацак|Гацак М.]]|загаловак=Даль аб межах беларускай мовы і яе ўплыве на расейскую|спасылка=http://www.telegraf.by/by/2013/05/vladimir-dal-o-granice-belorusskogo-yazika-i-ego-vliyanii-na-russkii|выдавец=[[Telegraf.by]]|дата публікацыі=22 траўня 2013|дата доступу=22 жніўня 2013}}&lt;/ref&gt;.

Ва ўжытак моваў, якія мяжуюць з арэалам беларускае мовы, гістарычна траплялі сынтактычныя, лексычныя, марфалягічныя або фразэалягічныя канструкцыі, першапачаткова ўласьцівыя беларускай мове, у апошнія часы з пашырэньнем у Беларусі часьцяком ґвалтоўнае русіфікацыі і, адпаведна, пашырэньнем выкарыстаньня ў краіне расейскае мовы гэтыя элемэнты засвойваюцца таксама варыянтам расейскае мовы Беларусі. Усе гэтыя моўныя элемэнты абагульняюцца пад тэрмінам ''[[беларусізм]]ы''.

28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «[[Адраджэньне мовы|Адраджэньне]] беларускай мовы». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Этапы ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова}}
Умоўным часам пачатку гісторыі сучаснае беларускае літаратурнае мовы лічыцца пачатак XIX стагодзьдзя.

Гісторыя разьвіцьця беларускае мовы ўмоўна падзяляецца на наступныя пэрыяды:
* Праславянскі (да XIII стагодзьдзя). Дадаткова ў расейскім і савецкім мовазнаўствах вылучаюць пэрыяд існаваньня агульнае старажытнае усходнеславянскае ([[старажытнаруская мова|старарускае]]) мовы (узьнікненьне каля VII—VIII стагодзьдзяў). Сучасныя навукоўцы ставяць існаваньне такога пэрыяду, як і агульнае старажытнарускае мовы, пад пытаньне.

''Глядзіце падрабязьней'': [[Узьнікненьне старабеларускай мовы]]

* [[старабеларуская мова|Старабеларускі]] (XIII—XVIII стагодзьдзі). Адбылося афармленьне асноўных адметнасьцяў беларускае мовы ([[аканьне]], [[дзеканьне]], [[цеканьне]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 46.&lt;/ref&gt;), аднак пасьля XVII стагодзьдзя ў выніку [[палянізацыя|палянізацыі]] захавала шырокі ўжытак ва [[Беларуская грэка-каталіцкая царква|ўніяцкай царкве]], а таксама сярод сялянаў, мяшчанаў і дробнае [[шляхта|шляхты]].

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя старабеларускай мовы]]

* Сучасны (з XIX стагодзьдзя).

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя сучаснай беларускай мовы]]

== Дыялекталёгія ==
{{Асноўны артыкул|дыялекты беларускай мовы}}
[[Файл:Belarusians 1903.jpg|міні|Этнаграфічная мапа беларусаў і беларускіх гаворак, складзеная [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]] (1903)]]

[[Файл:Dialects of Belarusian language be-tarask.png|міні|250пкс|Дыялекты беларускае мовы&lt;ref&gt;Беларуская мова: энцыклапедыя // Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. — C. 55.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
{{Легенда|#70BEC5|Паўночна-ўсходні}}
{{Легенда|#FFAAAA|Паўднёва-заходні}}
{{Легенда|#D29FE6|Сярэднебеларускія гаворкі}}
{{Легенда|#FFFF99|Палескія (заходнепалескія гаворкі)}}
Рысы&lt;br /&gt;
{{Легенда|#FF0000|Мяжа беларускіх гаворак (1903, [[Яўхім Карскі|Карскі]])}}
{{Легенда|#3333FF|Усходняя мяжа заходняе групы расейскіх гаворак (1967, Захарава, Арлова)}}
{{Легенда|#339900|Мяжа між беларускімі й украінскімі гаворкамі (1980, Бяўзенка)}}
|зьлева]]

На тэрыторыі Беларусі вызначаюць два дыялекты — [[паўночна-ўсходні дыялект беларускай мовы|паўночна-ўсходні]] й [[паўднёва-заходні дыялект беларускай мовы|паўднёва-заходні]], якія разьдзяляюцца паласою пераходных [[сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх]] гаворак, што палеглі ў аснову літаратурнае мовы пачатку ХХ ст. і большасьці твораў [[беларуская літаратура|беларускае літаратуры]] пэрыяду новае гісторыі.

Сярод беларускіх дыялектаў як у межах, так і па-за яе межамі адзначаюцца [[Свая мова|падляскія дыялекты]] й тудаўлянскія гаворкі. Адзначаецца існаваньне асаблівага крэалізаванага маўленьня — [[трасянка|трасянкі]].

== Літаратурная мова ==
У аснове літаратурнае беларускае мовы (ці сучаснае літаратурнае беларускае мовы) ляжаць сярэднебеларускія гаворкі жывое гутарковае беларускае мовы, у якіх сумяшчаюцца асобныя рысы, уласьцівыя для суседніх гаворак паўночна-ўсходняга й паўднёва-заходняга дыялектаў.

Беларуская літаратурная мова прайшла ў сваім разьвіцьці два асноўныя этапы:
# [[Старабеларуская мова]] (XIV — сярэдзіна XVIII ст.), прадстаўленага перакладною канфэсійнаю літаратураю, помнікамі юрыдычнае й дакумэнтальна-справавое пісьменнасьці, [[Летапіс|летапісамі]], мясцовымі [[Хроніка|хронікамі]] й інш.;
# ''Літаратурная беларуская мова'' ці [[Літаратурная беларуская мова|сучасная літаратурная беларуская мова]] (з канца XVIII ст.), якая склалася на аснове [[Сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх гаворак]] жывое гутарковае народнае мовы.

== Статус ==
[[Файл:Jezyk białoruski w gminach.png|значак|Беларуская мова ў Польшчы (станам на 28 траўня 2010 г.). ''Аранжавы'': гміны, у якіх беларуская мова мае афіцыйны статус дапаможнай; ''Жоўты'': гміны, якія адпавядаюць патрабаваньням закону для прызнаньня ў іх дапаможнага статусу беларускай мовы, аднак ня ўводзілі яго.]]
Паводле 103-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, прадугледжвалася, што «[[Закон (права)|Законы]] Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] публікуюцца на беларускай ''і'' расейскай мовах за подпісамі старшыні і [[сакратар]]а Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/index.php|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&amp;p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Наркамаўка рэгулюецца Законам ад 23 ліпеня 2008 году «Аб [[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|Правілах беларускае артаграфіі й пунктуацыі]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнка А.]]|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=15730|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=26 ліпеня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-07-26 138 (26251)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/15725/3.pdf 3]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

У 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]] беларуская мова ёсьць [[Дапаможная мова (Польшча)|дапаможнаю]] паводле прынятае ў краіне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў: у [[Гайнаўка (гміна)|сельскай гміне Гайнаўка]] й [[Гайнаўка|горадзе]], [[Орля (гміна)|гміне Орля]], [[Чыжы (гміна)|гміне Чыжы]] й [[Нараўка (гміна)|гміне Нараўка]]. Дапаможнаю моваю ў Польшчы ёсьць мова меншасьці, якая часткова афіцыйна дапушчаная да ўжываньня побач з афіцыйнаю моваю. Жыхары гміны маюць права зьвяртацца ў органы гміны на дапаможнай мове й пры яўна выказаным жаданьні атрымліваць на ёй жа адказ. Мова можа выкарыстоўвацца ў якасьці дапаможнае толькі ў гмінах, дзе ня менш як 20% жыхароў вызначаюць яе як мову сваёй нацыянальнае меншасьці, і калі гміна занесеная ў Афіцыйны рэестар гмінаў міністрам справаў веравызнаньня й нацыянальных і этнічных меншасьцяў, які ёсьць адказным за яго вядзеньне, на падставе заявы рады гміны&lt;ref&gt;Bociański G. [https://web.archive.org/web/20090602140059/http://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=26665 Беларуская мова — дапаможнай мовай у Польшчы] // [[Наша Ніва]], 1 чэрвеня 2009 г.&lt;/ref&gt;. Гмінаў, дзе больш за 20% насельніцтва стасуе сябе да беларусаў, у Польшчы цяпер налічваецца 12&lt;ref&gt;Wykaz gmin, w których nie mniej niż 20% mieszkańców należy do mniejszości narodowych lub etnicznych, albo posługuje się językiem regionalnym. Stan na czerwiec 2002 r. Dane GUS na podstawie wyników narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań. [https://web.archive.org/web/20160305192213/http://www.mswia.gov.pl/ftp/pdf/mn_wykaz_gmin.pdf]&lt;/ref&gt;, але на 2012 год толькі 5 зь іх былі занесеныя ў рэестар гмінаў, дзе выкарыстоўваецца дапаможная мова.

Ва [[Украіна|Ўкраіне]] беларуская мова ёсьць моваю нацыянальнае меншасьці. Яна згадвалася Законе «Аб захадах дзяржаўнае моўнае палітыкі» (2012 год), згодна зь якім пералічаныя ў законе мовы траплялі пад дзеяньне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў, прынятай Украінай&lt;ref name=&quot;ua&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Украіна| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2012| url = http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-VI| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон України. Про засади державної мовної політики (нумар 5029-VI), артыкул 7| фармат = | назва праекту = Відомості Верховної Ради.| выдавец = | дата = 14 студзеня 2014 | мова = uk| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Аднак 28 лютага 2018 году Канстытуцыйны суд Украіны прызнаў прарасейскі закон Ківалава-Калесьнічэнкі неканстытуцыйным і скасаваў яго&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web|url=http://web.archive.org/web/20180302221823/http://www.ccu.gov.ua/sites/default/files/docs/2-p_2018.pdf|title=Ухвалено Рішення Конституційного Суду України № 2-р/2018|publisher=Конституційний Суд України|language=|date=2018-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://zaxid.net/ksu_viznav_zakon_kolesnichenka_kivalova_nekonstitutsiynim_n1450344|title=КСУ визнав мовний закон «Колесніченка-Ківалова» неконституційним|last=Zaxid.net|website=ZAXID.NET|accessdate=2018-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=http://language-policy.info/2018/02/konstytutsijnyj-sud-vyznav-nekonstytutsijnym-movnyj-zakon-kivalova-kolesnichenka/|title=КСУ визнав неконституційним мовний закон Ківалова-Колесніченка|author=|date=2018-02-28|website=http://language-policy.info/|publisher=[[Портал мовної політики]]|accessdate=28 лютого 2018}}&lt;/ref&gt;, а 25 красавіка 2019 году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] прыняла Закон Украіны «Аб забесьпячэньні функцыянаваньня ўкраінскае мовы як дзяржаўнае», дзе беларуская мова ўжо беспасярэдне не згадваецца.

[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году.]]

З 2013 году дапаможны статус беларускай мове нададзены таксама ў [[Чэхія|Чэхіі]], што дазваляе выкарыстоўваць мову ў адукацыі й пры кантактах з уладамі&lt;ref name=chechija/&gt;.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;.

На чэрвень 2025 году [[Нацыянальны прававы партал Беларусі]] зьмяшчаў 21 з 26 [[кодэкс]]аў Беларусі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кодэксы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/normativnye-dokumenty/kodeksy-respubliki-belarus/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Альфабэт ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі альфабэт}}
З савецкіх часоў афіцыйна ўжываецца толькі [[Кірыліца|кірылічны]] беларускі альфабэт. Таксама гістарычна склаўся традыцыйны [[Лацінка|лацінскі альфабэт]], які выкарыстоўваецца часткаю носьбітаў беларускае мовы. Апроч таго, у мінулым [[татары]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] пісалі беларускаю моваю арабскім пісьмом — [[Беларускі арабскі альфабэт|арабіцаю]].

== Правапіс ==
Сучасная беларуская артаграфія будуецца на двух галоўных прынцыпах: [[Правапіс#Фанэтычны прынцып|фанэтычным]] і [[Правапіс#Марфалягічны прынцып|марфалягічным]].
* [[аканьне]]: ''о'', ''э'' ў словах захоўваецца толькі пад націскам (акрамя выняткаў), у астатніх выпадках — ''а'': б'''о́'''р — б'''а'''ры́, д'''о́'''ждж — д'''а'''жджы́ , с'''э́'''рца — с'''а'''рдэ́чны (але: р'''э'''валю́цыя, д'''э'''пута́т, д'''э'''макра́тыя)
* [[яканьне]]: ''е'', ''ё'' ў першым складзе перад націскам, акрамя выняткаў, зьмяняецца на ''я'': л'''ё́'''гкі — л'''я'''гчэ́й, л'''е́'''гчы — л'''я'''жа́ць
* [[дзеканьне]] й [[цеканьне]]
* спалучэньні галосных у запазычанных словах: ав'''ія'''цыя, б'''ія'''лёгія

У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

''Глядзіце таксама'': [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году]], [[беларуская фанэтыка]]

== Іншыя назвы ==
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Ліцьвіны|Русіны}}
[[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]]

Яшчэ [[пісар вялікі літоўскі]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрык Радзівіл]] (1712—1770) выступіў з заклікам да рэформы ''літоўскае'' граматыкі (пад якою разумеў [[Старабеларуская мова|старабеларускую]]) на фанэтычнай аснове, чым засьведчыў называньне беларускае мовы «''[[Літоўская мова|літоўскаю]]''» ў тагачасным [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91, 93.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў этнаграфічных дасьледаваньняў у [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], праведзеных у 1886 годзе, сярод беларусаў шырока бытавала азначэньне ўласнае мовы як ''літоўскае''&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 25—26.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 1858 год, на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнае тэрыторыі беларусаў]] ([[Гарадзенская губэрня]]) мясцовыя жыхары таксама называлі беларускую мову ''літоўскай''&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у XV—XIX стагодзьдзях беларускую мову называлі ''літоўскаю'' [[расейцы]], [[Украінцы|украінцы]], [[Палякі|палякі]] ды іншыя народы&lt;ref name=&quot;Litvinovic-2010&quot;&gt;Літвіновіч А. Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.&lt;/ref&gt;.

У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускае нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнаю моваю]] Вялікага Княства Літоўскага, што гістарычныя [[ліцьвіны]] — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. &lt;…&gt; Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў ґрунтоўную філялягічную падрыхтоўку й выдаваў у [[Чыкага|Чыкаґа]] навуковы часопіс «[[Litva]]», ''літоўская мова'' — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а [[Літва старажытная|Літва]] — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]], які таксама ўжываў у дачыненьні да беларускае мовы назву ''літоўская''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, адначасна выкарыстоўваў назву ''крывіцкая мова''&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] [https://web.archive.org/web/20110815065241/http://www.jivebelarus.net/history/gistografia/kryuja-bielarus-at-ancient-time.html?page=8 Крыўя-Беларусь у мінуласьці]. — Менск: Выданьне Беларускае Народнае Самапомачы, 1942.&lt;/ref&gt;, а пазьней папулізаваў назву ''вялікалітоўская мова''&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.&lt;/ref&gt;.

У першай палове XIX ст. [[Адам Міцкевіч]] называў беларускую мову «''рускай або літоўска-рускай''», а [[Ян Чачот]] выкарыстоўваў назву ''«славяна-крывіцкая мова»''&lt;ref&gt;Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 30.&lt;/ref&gt;. Назва «''крывіцкая мова''» актыўна папулізавалася ў навуковым асяродзьдзі ў першай палове XIX ст., што, відаць, мела на мэце замяніць сярод шырокіх масаў насельніцтва ранейшае «ненавуковае» азначэньне мовы беларусаў як ''літоўскае''&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Адным з галоўных довадаў «ненавуковасьці» называньня беларускай мовы ''літоўскай'' сталі выдадзеныя ў г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]» пры падтрымцы нямецкіх уладаў слоўнікі і граматыкі жамойцкай мовы пад назвай «літоўскай», такое называньне мовы жамойтаў (дакладней — яе літоўскага дыялекту) запачаткавалі ў 1579 годзе народжаныя на [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўскай]] [[Жамойць|Жамойці]] выхаванцамі [[Кёнігзбэрг|Кёнігзбэрскай]] акадэміі — былыя палітычныя «літоўцы» (жыхары Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў [[Самбія|прускую частку Жамойці]]. Як зазначае беларускі гісторык [[Іван Саракавік]] (у чым пагаджаецца з дасьледнікам [[Іван Ласкоў|Іванам Ласковым]]&lt;ref&gt;[[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.&lt;/ref&gt;), «''Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва''»&lt;ref&gt;Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&amp;q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Саракавік І. Беларусазнаўства. — {{Менск (Мінск)}}: Веды, 1998. [https://books.google.by/books?id=JOYvAAAAMAAJ&amp;q=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;dq=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiwyfTno9H5AhXG1qQKHV6HAF4Q6AF6BAgKEAI С. 41].&lt;/ref&gt;}}. Урэшце, калі [[Іван Насовіч]] склаў першы ў XIX ст. [[Слоўнік Насовіча|слоўнік беларускае мовы]], з усяго відаць, пад назваю «Слоўнік крывіцкае мовы», то ў 1870 годзе [[Расейская акадэмія навук]] бяз згоды аўтара выправіла яго назву на «Слоўнік беларускае гаворкі» ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}})&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31109668.html/ Легендарны слоўнік беларускай мовы Івана Насовіча ад сёньня даступны онлайн], [[Радыё Свабода]], 18 лютага 2021 г.&lt;/ref&gt;.

== Прадстаўленьне ў кампутары ==
Паводле стандарту [[ISO 639]] беларуская мова мае коды ''be'' і ''bel''. Таксама два найбольш пашыраныя правапісы беларускае мовы маюць асобныя моўныя тэгі [[IETF]]: ''be-tarask'' для [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага правапісу]] й ''be-1959acad'' для [[Наркамаўка|наркамаўкі]] паводле кадыфікацыі 1959 году&lt;ref&gt;[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA Language subtag registry]&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Фэмінізацыя беларускай мовы]]
* [[Беларуская мова ва Ўкраіне]]
* [[Купала (фільм)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Аняменне: з хронікі знішчэння беларускай мовы|арыгінал = |спасылка =http://www.knihi.com/anon/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html|адказны=[[Міхась Скобла]]|выданьне=|месца=Вільня|выдавецтва=[[Gudas]]|год=2000|том = |старонкі = |старонак = 320|сэрыя=|isbn=998-6951-82-7|наклад=}}
* {{Літаратура/БелЭн|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Кніга|аўтар = [[Юрась Бушлякоў|Бушлякоў Ю.]], [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Зьміцер Санько|Санько З.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]]|частка = |загаловак = Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя|арыгінал = |спасылка = http://www.pravapis.info/books/pravapis2005.html|адказны = Зьміцер Саўка|выданьне = |месца = [[Вільня]]|выдавецтва = |год = 2005|том = |старонкі = |старонак = 160|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Кніга|аўтар = [[Аляксандар Крывіцкі|Крывіцкі А.]]|частка = |загаловак = Наша родная мова|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 3-яе выд|месца = [[Менск]]|выдавецтва = [[Народная асьвета]]|год = 1973|том = |старонкі = |старонак = 192|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм}}
* {{Кніга|аўтар = [[Павал Сьцяцко|Сьцяцко П.]].|частка = |загаловак = Уводзіны ў мовазнаўства|арыгінал = |спасылка = http://www.kamunikat.org/download.php?item=12499-1.pdf|адказны = Н. Красьніцкая|выданьне = |месца = [[Горадня]]|выдавецтва = [[Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Янкі Купалы|Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]|год = 2001|том = |старонкі = |старонак = 231|сэрыя = |isbn = 985-417-212-0|наклад = 300}}
* {{Кніга|аўтар = [[Іна Каліта|Калита И. В.]]|частка = |загаловак = Современная Беларусь: языки и национальная идентичность|арыгінал = |спасылка = http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=17324|адказны = |выданьне = |месца = Ústí nad Labem|выдавецтва = |год = 2010|том = |старонкі = 112—190|старонак = 300|сэрыя = |isbn = 978-80-7414-324-3|наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Моўнік|спасылка=https://www.youtube.com/playlist?list=PLLxQpYG35cp36aWqwt-bWJy9-mRCN8-9R|выдавец=[[YouTube]]|дата публікацыі=|дата доступу=29 студзеня 2014}}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяржук Аляксандраў]], [[Галіна Мыцык]]|загаловак=Гавары са мной па-беларуску. Базавы курс беларускае мовы|спасылка=http://knihi.com/storage/padrucnik/index_by.htm|выдавец=[[Беларуская Палічка]]|дата публікацыі=31 сакавіка 2003|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://libelli.narod.ru/misc/rules.htm| загаловак = Закон Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 г. аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бібліятэка Вадзіма Зелянкова| дата = 29 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзімер Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алена Таболіч]], [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://tbm.org.by/strategy|выдавец=[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|Таварыства беларускай мовы]]|дата публікацыі=|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар =[[Тацяна Сівец]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://radiobelarus.tvr.by/bel/lessons.asp?pr=audio| копія = | загаловак =Урокі беларускай мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]] | дата = 28 траўня 2012 | мова = | камэнтар = }}

{{Беларуская мова}}
{{Дыялекты беларускай мовы}}
{{Славянскія мовы}}
{{Мовы Беларусі}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларуская мова| ]]</text>
      <sha1>tawyfeqfyzyx0r5be3yc9b87vwb1pnm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621641</id>
      <parentid>2621636</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:38:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Статус */ +Крыніца пра абнародаваньне законаў і судаводзтва па-беларуску: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 году // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/</comment>
      <origin>2621641</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="79828" sha1="8ixmcj8x4tnrpxfmrm8f8s92mss8m8i" xml:space="preserve">{{Інфармацыя пра мову 
|Назва мовы                = Беларуская мова
|Лацінка                   = Biełaruskaja mova 
|Краіны ўжываньня          = [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] й 14 іншых краінах 
|Рэгіён                    = [[Усходняя Эўропа]]
|Колькасьць карыстальнікаў = Беларусь: 5,058 млн (2009)&lt;ref name=&quot;svaboda&quot; /&gt;
|Клясыфікацыя              = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;[[Славянскія мовы|Славянскія]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;&amp;nbsp;[[Усходнеславянскія мовы|Усходнеславянскія]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''Беларуская'''
|Афіцыйная мова ў          = [[Беларусь|Беларусі]]
|Дапаможная мова ў         = 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]],&lt;br/&gt;[[Чэхія|Чэхіі]]&lt;ref name=chechija&gt;{{артыкул|аўтар=Jiřička J.|загаловак=Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy|арыгінал=|спасылка=http://zpravy.idnes.cz/vietnamci-oficialni-narodnostni-mensinou-fiq-/domaci.aspx?c=A130703_133019_domaci_jj|аўтар выданьня=|выданьне=iDNES.cz|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;
|Рэгулюецца                = [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Рэспублікі Беларусь]]
|Код па ISO 639-1          = be 
|Код па ISO 639-2(B)       = bel 
|Код па ISO 639-2(T)       = bel 
|Код па SIL                = BEL 
|Выява                     = ISO 639 Icon be.svg
|Шырыня выявы              = 250пкс
|Пісьмо                    =[[беларускі альфабэт]], [[беларуская лацінка]], [[беларускі арабскі альфабэт]]
|Статус                    =[[Загрожаная мова|уразьлівая]]
}}
'''Белару́ская мо́ва''' (гістарычныя назвы — [[Літоўская мова|літоўская]], [[Руская мова|руская]]) — нацыянальная мова [[беларусы|беларусаў]], якая ў XXI стагодзьдзі стала адною з [[Загрожаная мова|загрожаных]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=У Магілёве ініцыююць Год роднай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=41469|выданьне=[[Звязда|Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=21 жніўня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2009-08-21 156 (26514)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/41463/21gni-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Салідарнасьць&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Salminen T.|частка=Europe and Caucasus|загаловак=Атляс загрожаных моваў сьвету|арыгінал=Atlas of the World’s Languages in Danger|спасылка=http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/en/atlasmap.html|адказны=Moseley C. (ed.)|выданьне=3rd edn|месца=Paris|выдавецтва=UNESCO Publishing|год=2010|том=|старонкі=32-42|старонак=218 (64+154)|сэрыя=Памяць народаў|isbn=978-92-3-104096-2|наклад=}}&lt;/ref&gt; сярод моваў [[усходнеславянскія мовы|ўсходняе]]{{Заўвага|Мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўсё больш дасьледнікаў (чэх [[Олдржых Гуер]], беларусы [[Ян Станкевіч]], [[Віктар Мартынаў]] ды іншыя) падзяляюць перакананьне, што некарэктна славянскія мовы з унутрымоўных прычынаў дзяліць на тры падгрупы (заходнеславянскія, паўднёваславянскія, усходнеславянскія), бо такі падзел напраўду ёсьць толькі геаграфічным і палітычным. Пагатоў, беларуская мова паходзіць наўпрост ад [[Праславянская мова|праславянскае]], а не ад прыдуманае ідэолягамі [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] «[[Старажытнаруская мова|старажытнарускае]]»&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка]], [https://soundcloud.com/svaboda/viach0627kliasyfikacyja?in=svaboda/sets/pa-belarusku Да якой мовы падобная беларуская?], [[Радыё Свабода]], 26 чэрвеня 2015 г.&lt;/ref&gt;}} групы [[славянскія мовы|славянскае]] галіны [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскае]] сям’і моваў праз [[Русіфікацыя Беларусі|абмаскальваньне Беларусі]] пры [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыме Лукашэнкі]].

Выкарыстоўваецца ў [[Беларусь|Беларусі]], сумежных [[дзяржава]]х і [[Беларуская эміграцыя|беларускай дыяспары]]. [[Дзяржаўная мова]] Беларусі. У 2001 годзе налічвала прынамсі 6,7 млн носьбітаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуская мова|спасылка=http://translate.google.by/translate?hl=be&amp;sl=en&amp;tl=be&amp;u=http://www.ethnologue.com/language/bel|выдавец=Этналёг|дата публікацыі=|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. На 2011 год уваходзіла ў 100 ''найбольш ужывальных'' з амаль 400 высокаразьвітых [[пісьмо]]вых [[Літаратурная мова|літаратурных моваў]] сьвету&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=Скажы мне, ці любіш сваю мову, і я скажу, хто ты|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74665|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/pril/?id=26&amp;prilid=74654 4 (120)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/74631/19lut-11.indd.pdf 11]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=5 тэзісаў пра сучасны стан беларускай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74668|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=4 (120)|старонкі=11|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 2009 году, большасьць жыхароў краіны (5058,4 тыс. чалавек; 53,2%) вызначыла беларускую мову як [[Родная мова|родную]]. Пры гэтым была моваю зносінаў толькі 23% насельніцтва (2227,2 тыс. чалавек)&lt;ref name=&quot;svaboda&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі перапісу насельніцтва: для 53% насельніцтва беларуская мова – родная|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2151688.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=8 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў праз [[русіфікацыя Беларусі|расеізацыю]] болей чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў, чыя [[родная мова]] была беларускаю, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Праз такія перамены ў 2009 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|Арґанізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі й культуры]] залічыла беларускую мову да ліку [[Загрожаная мова|загрожаных]]&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Яўген Валошын|Валошын Я.]]|загаловак=Бітва за роднае слова (частка 2)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71564|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-29 255 (26862)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71560/29sne-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Салідарнасьць&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&amp;m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

Беларуская мова — адна з настаражытнейшых нацыянальных дзяржаўных моваў у [[Эўропа|Эўропе]]. Яна была асноўнаю пісьмоваю моваю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ад самага яго стварэньня ў XIII стагодзьдзі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt; й мела [[Старабеларуская мова|ад пачатку]] толькі [[кірыліца|кірылічную]] азбуку ([[Статут ВКЛ 1588 году]]). У часы [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] з пашырэньнем асьветы ў эўрапейскім стылі пачалі сустракацца беларускія тэксты, выкананыя лацінскаю графікаю&lt;ref&gt;Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 232.&lt;/ref&gt;. Вынікам гістарычнага разьвіцьця беларускае мовы стала наяўнасьць двух альфабэтаў: побач з больш пашыранай і афіцыйна прынятаю кірыліцаю таксама ўжываецца традыцыйны [[лацінка|беларускі лацінскі альфабэт]]&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.&lt;/ref&gt;. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя беларускай мовы}}
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|значак|Першы аркуш [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] на [[Афіцыйная мова|дзяржаўнай]] [[Старабеларуская мова|беларускай мове]]. Выданьне [[друкарня Мамонічаў|друкарні Мамонічаў]], 1588 г.]]

Да ўтварэньня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якое ўжо ў ХІІІ стагодзьдзі аб’яднала практычна ўвесь арэал прышлага беларускага этнасу, кожнае ўсходнеславянскае племя адзначалася наяўнасьцю ўласных [[дыялект]]аў. З гэтага ж стагодзьдзя на аснове гаворак, што паходзілі ад дыялектаў [[дрыгавічы|дрыгавічоў]], паўднёва-ўсходніх [[крывічы|крывічоў]], а таксама часткова [[радзімічы|радзімічаў]] і [[севяране|севяранаў]] пачынае складвацца беларуская мова&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар = Филин Ф. П.|частка = |загаловак = Происхождение русского, украинского и белорусского языков. Историко-диалектологический очерк|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Изд. 2-е, стереотипное|месца = {{М.}}|выдавецтва = КомКнига|год = |том = |старонкі = 61|старонак = 656|сэрыя = |isbn = |наклад = }}&lt;/ref&gt;. Працэс працягваўся цягам XIII—XV стагодзьдзяў у якасьці мовы дзяржаўнага справаводзтва [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] Беларуская мова // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} С. 56.&lt;/ref&gt;, якою заставалася да 1696 году.

[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1595).jpg|значак|Статут Вялікага Княства Літоўскага ([[Гадуцішкі]], 1595 г.), напісаны на беларускай мове [[лацінка]]й]]

Сучасная беларуская мова была перабудаваная на аснове народных гаворак [[Старабеларуская мова|старое беларускае мовы]], якія захоўваліся ў межах этнічнага пражываньня беларусаў XIX стагодзьдзя. У канцы XVIII стагодзьдзя, у часы [[падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітае]], зьяўляецца вызначаная мяжа паміж старою беларускаю мовай і яе сучасным варыянтам. Да канца XVIII стагодзьдзя старая беларуская мова была па-ранейшаму пашыраная сярод дробнае шляхты ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. [[Ян Чачот]] у 1840-х гадох адзначаў, што ягоныя дзяды аддавалі перавагу выкарыстаньню старое беларускае мовы. Паводле зьвестак [[Аляксандар Пыпін|Аляксандра Пыпіна]], беларуская мова шырока ўжывалася ў некаторых рэгіёнах сярод дробнае шляхты й у XIX стагодзьдзі. Народная форма мовы была пашыраная сярод мяшчанаў і сялянаў. Выкладаньне беларускаю моваю праводзілася ў асноўным у школах [[Базыляны|базылянаў]].

Разьвіцьцё беларускае мовы ў XIX стагодзьдзі праходзіла пад моцным уплывам палітычных канфліктаў на тэрыторыі былога ВКЛ, паміж расейскай імпэрскай уладай, якая спрабавала ўмацаваць сваё панаваньне над далучанымі тэрыторыямі, і палянізаванаю шляхтай, якая спрабавала вярнуць стан папярэдне падзелаў. Адным з важных праяваў гэтага канфлікту было змаганьне за ідэалягічны кантроль над сыстэмай адукацыі. [[Польская мова|Польская]] й [[расейская мова|расейская мовы]] былі ўведзеныя ў якасьці моваў выкладаньняў, але агульны стан адукацыі насельніцтва заставаўся на нізкім роўні да самога развалу [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Сумарна, у першыя два дзесяцігодзьдзі XIX стагодзьдзя назіраўся беспрэцэдэнтны росквіт польскае мовы й культуры ў землях былога ВКЛ, у гэтую эпоху жылі й працавалі такія вядомыя «беларусы паводле паходжаньня, але палякі на свой выбар», як [[Адам Міцкевіч]] і [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля]]. У гэтую эпоху скончылася палянізацыя дробнае шляхты, далейшае скарачэньне галіны ўжываньня сучаснае беларускае мовы, а таксама фальклярызацыі беларускае культуры.

Зь сярэдзіны 1830-х гадоў пачалі зьяўляцца этнаграфічныя працы, якія датычаліся беларускае мовы, збудзіўся такім парадкам інтарэс да вывучэньня мовы. Зьявілася найноўшая беларуская літаратурная традыцыя, якая абапіралася на народную мову. Сярод прадстаўнікоў беларускіх літаратараў таго часу былі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Ян Чачот]], [[Ян Баршчэўскі]] й іншыя. У 1846 годзе этнограф [[Павал Шпілеўскі|Шпілеўскі]] падрыхтаваў беларускую граматыку, якая выкарыстоўвала кірылічнае пісьмо, на аснове народных дыялектаў Менскае вобласьці. Тым ня менш, расейская [[Акадэмія навук Расейскай імпэрыі|Акадэмія навук]] адмовілася друкаваць ягоны твор, на той падставе, што ён ня быў падрыхтаваны ў дастатковай навуковай форме. На 1863 год у межах Расейскае імпэрыі беларуская была асноўнаю моваю [[Зносіны|зносінаў]] [[насельніцтва]] ўсіх 6 [[губэрня]]ў [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] ([[Віленская губэрня|Віленская]], [[Віцебская губэрня|Віцебская]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]], [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]] й [[Менская губэрня|Менская]]) і [[Смаленская губэрня|Смаленскае губэрні]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Максім Гацак|Гацак М.]]|загаловак=Даль аб межах беларускай мовы і яе ўплыве на расейскую|спасылка=http://www.telegraf.by/by/2013/05/vladimir-dal-o-granice-belorusskogo-yazika-i-ego-vliyanii-na-russkii|выдавец=[[Telegraf.by]]|дата публікацыі=22 траўня 2013|дата доступу=22 жніўня 2013}}&lt;/ref&gt;.

Ва ўжытак моваў, якія мяжуюць з арэалам беларускае мовы, гістарычна траплялі сынтактычныя, лексычныя, марфалягічныя або фразэалягічныя канструкцыі, першапачаткова ўласьцівыя беларускай мове, у апошнія часы з пашырэньнем у Беларусі часьцяком ґвалтоўнае русіфікацыі і, адпаведна, пашырэньнем выкарыстаньня ў краіне расейскае мовы гэтыя элемэнты засвойваюцца таксама варыянтам расейскае мовы Беларусі. Усе гэтыя моўныя элемэнты абагульняюцца пад тэрмінам ''[[беларусізм]]ы''.

28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «[[Адраджэньне мовы|Адраджэньне]] беларускай мовы». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Этапы ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова}}
Умоўным часам пачатку гісторыі сучаснае беларускае літаратурнае мовы лічыцца пачатак XIX стагодзьдзя.

Гісторыя разьвіцьця беларускае мовы ўмоўна падзяляецца на наступныя пэрыяды:
* Праславянскі (да XIII стагодзьдзя). Дадаткова ў расейскім і савецкім мовазнаўствах вылучаюць пэрыяд існаваньня агульнае старажытнае усходнеславянскае ([[старажытнаруская мова|старарускае]]) мовы (узьнікненьне каля VII—VIII стагодзьдзяў). Сучасныя навукоўцы ставяць існаваньне такога пэрыяду, як і агульнае старажытнарускае мовы, пад пытаньне.

''Глядзіце падрабязьней'': [[Узьнікненьне старабеларускай мовы]]

* [[старабеларуская мова|Старабеларускі]] (XIII—XVIII стагодзьдзі). Адбылося афармленьне асноўных адметнасьцяў беларускае мовы ([[аканьне]], [[дзеканьне]], [[цеканьне]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 46.&lt;/ref&gt;), аднак пасьля XVII стагодзьдзя ў выніку [[палянізацыя|палянізацыі]] захавала шырокі ўжытак ва [[Беларуская грэка-каталіцкая царква|ўніяцкай царкве]], а таксама сярод сялянаў, мяшчанаў і дробнае [[шляхта|шляхты]].

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя старабеларускай мовы]]

* Сучасны (з XIX стагодзьдзя).

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя сучаснай беларускай мовы]]

== Дыялекталёгія ==
{{Асноўны артыкул|дыялекты беларускай мовы}}
[[Файл:Belarusians 1903.jpg|міні|Этнаграфічная мапа беларусаў і беларускіх гаворак, складзеная [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]] (1903)]]

[[Файл:Dialects of Belarusian language be-tarask.png|міні|250пкс|Дыялекты беларускае мовы&lt;ref&gt;Беларуская мова: энцыклапедыя // Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. — C. 55.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
{{Легенда|#70BEC5|Паўночна-ўсходні}}
{{Легенда|#FFAAAA|Паўднёва-заходні}}
{{Легенда|#D29FE6|Сярэднебеларускія гаворкі}}
{{Легенда|#FFFF99|Палескія (заходнепалескія гаворкі)}}
Рысы&lt;br /&gt;
{{Легенда|#FF0000|Мяжа беларускіх гаворак (1903, [[Яўхім Карскі|Карскі]])}}
{{Легенда|#3333FF|Усходняя мяжа заходняе групы расейскіх гаворак (1967, Захарава, Арлова)}}
{{Легенда|#339900|Мяжа між беларускімі й украінскімі гаворкамі (1980, Бяўзенка)}}
|зьлева]]

На тэрыторыі Беларусі вызначаюць два дыялекты — [[паўночна-ўсходні дыялект беларускай мовы|паўночна-ўсходні]] й [[паўднёва-заходні дыялект беларускай мовы|паўднёва-заходні]], якія разьдзяляюцца паласою пераходных [[сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх]] гаворак, што палеглі ў аснову літаратурнае мовы пачатку ХХ ст. і большасьці твораў [[беларуская літаратура|беларускае літаратуры]] пэрыяду новае гісторыі.

Сярод беларускіх дыялектаў як у межах, так і па-за яе межамі адзначаюцца [[Свая мова|падляскія дыялекты]] й тудаўлянскія гаворкі. Адзначаецца існаваньне асаблівага крэалізаванага маўленьня — [[трасянка|трасянкі]].

== Літаратурная мова ==
У аснове літаратурнае беларускае мовы (ці сучаснае літаратурнае беларускае мовы) ляжаць сярэднебеларускія гаворкі жывое гутарковае беларускае мовы, у якіх сумяшчаюцца асобныя рысы, уласьцівыя для суседніх гаворак паўночна-ўсходняга й паўднёва-заходняга дыялектаў.

Беларуская літаратурная мова прайшла ў сваім разьвіцьці два асноўныя этапы:
# [[Старабеларуская мова]] (XIV — сярэдзіна XVIII ст.), прадстаўленага перакладною канфэсійнаю літаратураю, помнікамі юрыдычнае й дакумэнтальна-справавое пісьменнасьці, [[Летапіс|летапісамі]], мясцовымі [[Хроніка|хронікамі]] й інш.;
# ''Літаратурная беларуская мова'' ці [[Літаратурная беларуская мова|сучасная літаратурная беларуская мова]] (з канца XVIII ст.), якая склалася на аснове [[Сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх гаворак]] жывое гутарковае народнае мовы.

== Статус ==
[[Файл:Jezyk białoruski w gminach.png|значак|Беларуская мова ў Польшчы (станам на 28 траўня 2010 г.). ''Аранжавы'': гміны, у якіх беларуская мова мае афіцыйны статус дапаможнай; ''Жоўты'': гміны, якія адпавядаюць патрабаваньням закону для прызнаньня ў іх дапаможнага статусу беларускай мовы, аднак ня ўводзілі яго.]]
Паводле 25-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1937 году|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1937 году, прадугледжвалася, што [[Закон (права)|законы]], прынятыя Вярхоўным Саветам БССР, публікуюцца на ''беларускай мове'' за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР. Згодна з 86-м артыкулам, [[судаводзтва]] ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] мелі весьці на ''беларускай мове''&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

Паводле 103-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, прадугледжвалася, што «[[Закон (права)|Законы]] Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] публікуюцца на беларускай ''і'' расейскай мовах за подпісамі старшыні і [[сакратар]]а Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/index.php|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&amp;p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Наркамаўка рэгулюецца Законам ад 23 ліпеня 2008 году «Аб [[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|Правілах беларускае артаграфіі й пунктуацыі]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнка А.]]|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=15730|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=26 ліпеня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-07-26 138 (26251)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/15725/3.pdf 3]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

У 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]] беларуская мова ёсьць [[Дапаможная мова (Польшча)|дапаможнаю]] паводле прынятае ў краіне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў: у [[Гайнаўка (гміна)|сельскай гміне Гайнаўка]] й [[Гайнаўка|горадзе]], [[Орля (гміна)|гміне Орля]], [[Чыжы (гміна)|гміне Чыжы]] й [[Нараўка (гміна)|гміне Нараўка]]. Дапаможнаю моваю ў Польшчы ёсьць мова меншасьці, якая часткова афіцыйна дапушчаная да ўжываньня побач з афіцыйнаю моваю. Жыхары гміны маюць права зьвяртацца ў органы гміны на дапаможнай мове й пры яўна выказаным жаданьні атрымліваць на ёй жа адказ. Мова можа выкарыстоўвацца ў якасьці дапаможнае толькі ў гмінах, дзе ня менш як 20% жыхароў вызначаюць яе як мову сваёй нацыянальнае меншасьці, і калі гміна занесеная ў Афіцыйны рэестар гмінаў міністрам справаў веравызнаньня й нацыянальных і этнічных меншасьцяў, які ёсьць адказным за яго вядзеньне, на падставе заявы рады гміны&lt;ref&gt;Bociański G. [https://web.archive.org/web/20090602140059/http://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=26665 Беларуская мова — дапаможнай мовай у Польшчы] // [[Наша Ніва]], 1 чэрвеня 2009 г.&lt;/ref&gt;. Гмінаў, дзе больш за 20% насельніцтва стасуе сябе да беларусаў, у Польшчы цяпер налічваецца 12&lt;ref&gt;Wykaz gmin, w których nie mniej niż 20% mieszkańców należy do mniejszości narodowych lub etnicznych, albo posługuje się językiem regionalnym. Stan na czerwiec 2002 r. Dane GUS na podstawie wyników narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań. [https://web.archive.org/web/20160305192213/http://www.mswia.gov.pl/ftp/pdf/mn_wykaz_gmin.pdf]&lt;/ref&gt;, але на 2012 год толькі 5 зь іх былі занесеныя ў рэестар гмінаў, дзе выкарыстоўваецца дапаможная мова.

Ва [[Украіна|Ўкраіне]] беларуская мова ёсьць моваю нацыянальнае меншасьці. Яна згадвалася Законе «Аб захадах дзяржаўнае моўнае палітыкі» (2012 год), згодна зь якім пералічаныя ў законе мовы траплялі пад дзеяньне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў, прынятай Украінай&lt;ref name=&quot;ua&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Украіна| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2012| url = http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-VI| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон України. Про засади державної мовної політики (нумар 5029-VI), артыкул 7| фармат = | назва праекту = Відомості Верховної Ради.| выдавец = | дата = 14 студзеня 2014 | мова = uk| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Аднак 28 лютага 2018 году Канстытуцыйны суд Украіны прызнаў прарасейскі закон Ківалава-Калесьнічэнкі неканстытуцыйным і скасаваў яго&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web|url=http://web.archive.org/web/20180302221823/http://www.ccu.gov.ua/sites/default/files/docs/2-p_2018.pdf|title=Ухвалено Рішення Конституційного Суду України № 2-р/2018|publisher=Конституційний Суд України|language=|date=2018-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://zaxid.net/ksu_viznav_zakon_kolesnichenka_kivalova_nekonstitutsiynim_n1450344|title=КСУ визнав мовний закон «Колесніченка-Ківалова» неконституційним|last=Zaxid.net|website=ZAXID.NET|accessdate=2018-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=http://language-policy.info/2018/02/konstytutsijnyj-sud-vyznav-nekonstytutsijnym-movnyj-zakon-kivalova-kolesnichenka/|title=КСУ визнав неконституційним мовний закон Ківалова-Колесніченка|author=|date=2018-02-28|website=http://language-policy.info/|publisher=[[Портал мовної політики]]|accessdate=28 лютого 2018}}&lt;/ref&gt;, а 25 красавіка 2019 году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] прыняла Закон Украіны «Аб забесьпячэньні функцыянаваньня ўкраінскае мовы як дзяржаўнае», дзе беларуская мова ўжо беспасярэдне не згадваецца.

[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году.]]

З 2013 году дапаможны статус беларускай мове нададзены таксама ў [[Чэхія|Чэхіі]], што дазваляе выкарыстоўваць мову ў адукацыі й пры кантактах з уладамі&lt;ref name=chechija/&gt;.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;.

На чэрвень 2025 году [[Нацыянальны прававы партал Беларусі]] зьмяшчаў 21 з 26 [[кодэкс]]аў Беларусі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кодэксы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/normativnye-dokumenty/kodeksy-respubliki-belarus/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Альфабэт ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі альфабэт}}
З савецкіх часоў афіцыйна ўжываецца толькі [[Кірыліца|кірылічны]] беларускі альфабэт. Таксама гістарычна склаўся традыцыйны [[Лацінка|лацінскі альфабэт]], які выкарыстоўваецца часткаю носьбітаў беларускае мовы. Апроч таго, у мінулым [[татары]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] пісалі беларускаю моваю арабскім пісьмом — [[Беларускі арабскі альфабэт|арабіцаю]].

== Правапіс ==
Сучасная беларуская артаграфія будуецца на двух галоўных прынцыпах: [[Правапіс#Фанэтычны прынцып|фанэтычным]] і [[Правапіс#Марфалягічны прынцып|марфалягічным]].
* [[аканьне]]: ''о'', ''э'' ў словах захоўваецца толькі пад націскам (акрамя выняткаў), у астатніх выпадках — ''а'': б'''о́'''р — б'''а'''ры́, д'''о́'''ждж — д'''а'''жджы́ , с'''э́'''рца — с'''а'''рдэ́чны (але: р'''э'''валю́цыя, д'''э'''пута́т, д'''э'''макра́тыя)
* [[яканьне]]: ''е'', ''ё'' ў першым складзе перад націскам, акрамя выняткаў, зьмяняецца на ''я'': л'''ё́'''гкі — л'''я'''гчэ́й, л'''е́'''гчы — л'''я'''жа́ць
* [[дзеканьне]] й [[цеканьне]]
* спалучэньні галосных у запазычанных словах: ав'''ія'''цыя, б'''ія'''лёгія

У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

''Глядзіце таксама'': [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году]], [[беларуская фанэтыка]]

== Іншыя назвы ==
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Ліцьвіны|Русіны}}
[[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]]

Яшчэ [[пісар вялікі літоўскі]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрык Радзівіл]] (1712—1770) выступіў з заклікам да рэформы ''літоўскае'' граматыкі (пад якою разумеў [[Старабеларуская мова|старабеларускую]]) на фанэтычнай аснове, чым засьведчыў называньне беларускае мовы «''[[Літоўская мова|літоўскаю]]''» ў тагачасным [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91, 93.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў этнаграфічных дасьледаваньняў у [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], праведзеных у 1886 годзе, сярод беларусаў шырока бытавала азначэньне ўласнае мовы як ''літоўскае''&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 25—26.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 1858 год, на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнае тэрыторыі беларусаў]] ([[Гарадзенская губэрня]]) мясцовыя жыхары таксама называлі беларускую мову ''літоўскай''&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у XV—XIX стагодзьдзях беларускую мову называлі ''літоўскаю'' [[расейцы]], [[Украінцы|украінцы]], [[Палякі|палякі]] ды іншыя народы&lt;ref name=&quot;Litvinovic-2010&quot;&gt;Літвіновіч А. Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.&lt;/ref&gt;.

У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускае нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнаю моваю]] Вялікага Княства Літоўскага, што гістарычныя [[ліцьвіны]] — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. &lt;…&gt; Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў ґрунтоўную філялягічную падрыхтоўку й выдаваў у [[Чыкага|Чыкаґа]] навуковы часопіс «[[Litva]]», ''літоўская мова'' — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а [[Літва старажытная|Літва]] — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]], які таксама ўжываў у дачыненьні да беларускае мовы назву ''літоўская''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, адначасна выкарыстоўваў назву ''крывіцкая мова''&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] [https://web.archive.org/web/20110815065241/http://www.jivebelarus.net/history/gistografia/kryuja-bielarus-at-ancient-time.html?page=8 Крыўя-Беларусь у мінуласьці]. — Менск: Выданьне Беларускае Народнае Самапомачы, 1942.&lt;/ref&gt;, а пазьней папулізаваў назву ''вялікалітоўская мова''&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.&lt;/ref&gt;.

У першай палове XIX ст. [[Адам Міцкевіч]] называў беларускую мову «''рускай або літоўска-рускай''», а [[Ян Чачот]] выкарыстоўваў назву ''«славяна-крывіцкая мова»''&lt;ref&gt;Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 30.&lt;/ref&gt;. Назва «''крывіцкая мова''» актыўна папулізавалася ў навуковым асяродзьдзі ў першай палове XIX ст., што, відаць, мела на мэце замяніць сярод шырокіх масаў насельніцтва ранейшае «ненавуковае» азначэньне мовы беларусаў як ''літоўскае''&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Адным з галоўных довадаў «ненавуковасьці» называньня беларускай мовы ''літоўскай'' сталі выдадзеныя ў г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]» пры падтрымцы нямецкіх уладаў слоўнікі і граматыкі жамойцкай мовы пад назвай «літоўскай», такое называньне мовы жамойтаў (дакладней — яе літоўскага дыялекту) запачаткавалі ў 1579 годзе народжаныя на [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўскай]] [[Жамойць|Жамойці]] выхаванцамі [[Кёнігзбэрг|Кёнігзбэрскай]] акадэміі — былыя палітычныя «літоўцы» (жыхары Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў [[Самбія|прускую частку Жамойці]]. Як зазначае беларускі гісторык [[Іван Саракавік]] (у чым пагаджаецца з дасьледнікам [[Іван Ласкоў|Іванам Ласковым]]&lt;ref&gt;[[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.&lt;/ref&gt;), «''Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва''»&lt;ref&gt;Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&amp;q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Саракавік І. Беларусазнаўства. — {{Менск (Мінск)}}: Веды, 1998. [https://books.google.by/books?id=JOYvAAAAMAAJ&amp;q=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;dq=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiwyfTno9H5AhXG1qQKHV6HAF4Q6AF6BAgKEAI С. 41].&lt;/ref&gt;}}. Урэшце, калі [[Іван Насовіч]] склаў першы ў XIX ст. [[Слоўнік Насовіча|слоўнік беларускае мовы]], з усяго відаць, пад назваю «Слоўнік крывіцкае мовы», то ў 1870 годзе [[Расейская акадэмія навук]] бяз згоды аўтара выправіла яго назву на «Слоўнік беларускае гаворкі» ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}})&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31109668.html/ Легендарны слоўнік беларускай мовы Івана Насовіча ад сёньня даступны онлайн], [[Радыё Свабода]], 18 лютага 2021 г.&lt;/ref&gt;.

== Прадстаўленьне ў кампутары ==
Паводле стандарту [[ISO 639]] беларуская мова мае коды ''be'' і ''bel''. Таксама два найбольш пашыраныя правапісы беларускае мовы маюць асобныя моўныя тэгі [[IETF]]: ''be-tarask'' для [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага правапісу]] й ''be-1959acad'' для [[Наркамаўка|наркамаўкі]] паводле кадыфікацыі 1959 году&lt;ref&gt;[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA Language subtag registry]&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Фэмінізацыя беларускай мовы]]
* [[Беларуская мова ва Ўкраіне]]
* [[Купала (фільм)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Аняменне: з хронікі знішчэння беларускай мовы|арыгінал = |спасылка =http://www.knihi.com/anon/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html|адказны=[[Міхась Скобла]]|выданьне=|месца=Вільня|выдавецтва=[[Gudas]]|год=2000|том = |старонкі = |старонак = 320|сэрыя=|isbn=998-6951-82-7|наклад=}}
* {{Літаратура/БелЭн|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Кніга|аўтар = [[Юрась Бушлякоў|Бушлякоў Ю.]], [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Зьміцер Санько|Санько З.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]]|частка = |загаловак = Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя|арыгінал = |спасылка = http://www.pravapis.info/books/pravapis2005.html|адказны = Зьміцер Саўка|выданьне = |месца = [[Вільня]]|выдавецтва = |год = 2005|том = |старонкі = |старонак = 160|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Кніга|аўтар = [[Аляксандар Крывіцкі|Крывіцкі А.]]|частка = |загаловак = Наша родная мова|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 3-яе выд|месца = [[Менск]]|выдавецтва = [[Народная асьвета]]|год = 1973|том = |старонкі = |старонак = 192|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм}}
* {{Кніга|аўтар = [[Павал Сьцяцко|Сьцяцко П.]].|частка = |загаловак = Уводзіны ў мовазнаўства|арыгінал = |спасылка = http://www.kamunikat.org/download.php?item=12499-1.pdf|адказны = Н. Красьніцкая|выданьне = |месца = [[Горадня]]|выдавецтва = [[Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Янкі Купалы|Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]|год = 2001|том = |старонкі = |старонак = 231|сэрыя = |isbn = 985-417-212-0|наклад = 300}}
* {{Кніга|аўтар = [[Іна Каліта|Калита И. В.]]|частка = |загаловак = Современная Беларусь: языки и национальная идентичность|арыгінал = |спасылка = http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=17324|адказны = |выданьне = |месца = Ústí nad Labem|выдавецтва = |год = 2010|том = |старонкі = 112—190|старонак = 300|сэрыя = |isbn = 978-80-7414-324-3|наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Моўнік|спасылка=https://www.youtube.com/playlist?list=PLLxQpYG35cp36aWqwt-bWJy9-mRCN8-9R|выдавец=[[YouTube]]|дата публікацыі=|дата доступу=29 студзеня 2014}}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяржук Аляксандраў]], [[Галіна Мыцык]]|загаловак=Гавары са мной па-беларуску. Базавы курс беларускае мовы|спасылка=http://knihi.com/storage/padrucnik/index_by.htm|выдавец=[[Беларуская Палічка]]|дата публікацыі=31 сакавіка 2003|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://libelli.narod.ru/misc/rules.htm| загаловак = Закон Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 г. аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бібліятэка Вадзіма Зелянкова| дата = 29 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзімер Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алена Таболіч]], [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://tbm.org.by/strategy|выдавец=[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|Таварыства беларускай мовы]]|дата публікацыі=|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар =[[Тацяна Сівец]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://radiobelarus.tvr.by/bel/lessons.asp?pr=audio| копія = | загаловак =Урокі беларускай мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]] | дата = 28 траўня 2012 | мова = | камэнтар = }}

{{Беларуская мова}}
{{Дыялекты беларускай мовы}}
{{Славянскія мовы}}
{{Мовы Беларусі}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларуская мова| ]]</text>
      <sha1>8ixmcj8x4tnrpxfmrm8f8s92mss8m8i</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621642</id>
      <parentid>2621641</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:46:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Статус */ +Крыніца пра пераважную мову зносін і заканадаўства: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1927 году // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1927-goda/</comment>
      <origin>2621642</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="81086" sha1="nbyyqyhvucwbv1sekawutu03my5pqm8" xml:space="preserve">{{Інфармацыя пра мову 
|Назва мовы                = Беларуская мова
|Лацінка                   = Biełaruskaja mova 
|Краіны ўжываньня          = [[Беларусь|Беларусі]], [[Польшча|Польшчы]] й 14 іншых краінах 
|Рэгіён                    = [[Усходняя Эўропа]]
|Колькасьць карыстальнікаў = Беларусь: 5,058 млн (2009)&lt;ref name=&quot;svaboda&quot; /&gt;
|Клясыфікацыя              = [[Індаэўрапейскія мовы|Індаэўрапейская]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;[[Славянскія мовы|Славянскія]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;&amp;nbsp;[[Усходнеславянскія мовы|Усходнеславянскія]]&lt;br /&gt;
&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;'''Беларуская'''
|Афіцыйная мова ў          = [[Беларусь|Беларусі]]
|Дапаможная мова ў         = 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]],&lt;br/&gt;[[Чэхія|Чэхіі]]&lt;ref name=chechija&gt;{{артыкул|аўтар=Jiřička J.|загаловак=Česko má nové oficiální národnostní menšiny. Vietnamce a Bělorusy|арыгінал=|спасылка=http://zpravy.idnes.cz/vietnamci-oficialni-narodnostni-mensinou-fiq-/domaci.aspx?c=A130703_133019_domaci_jj|аўтар выданьня=|выданьне=iDNES.cz|тып=|месца=|выдавецтва=|год=2013|выпуск=|том=|нумар=|старонкі=|isbn=}}&lt;/ref&gt;
|Рэгулюецца                = [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнай акадэміяй навук Рэспублікі Беларусь]]
|Код па ISO 639-1          = be 
|Код па ISO 639-2(B)       = bel 
|Код па ISO 639-2(T)       = bel 
|Код па SIL                = BEL 
|Выява                     = ISO 639 Icon be.svg
|Шырыня выявы              = 250пкс
|Пісьмо                    =[[беларускі альфабэт]], [[беларуская лацінка]], [[беларускі арабскі альфабэт]]
|Статус                    =[[Загрожаная мова|уразьлівая]]
}}
'''Белару́ская мо́ва''' (гістарычныя назвы — [[Літоўская мова|літоўская]], [[Руская мова|руская]]) — нацыянальная мова [[беларусы|беларусаў]], якая ў XXI стагодзьдзі стала адною з [[Загрожаная мова|загрожаных]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Іванова І.|загаловак=У Магілёве ініцыююць Год роднай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=41469|выданьне=[[Звязда|Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=21 жніўня 2009|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2009-08-21 156 (26514)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/41463/21gni-1.indd.pdf 1]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Салідарнасьць&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Salminen T.|частка=Europe and Caucasus|загаловак=Атляс загрожаных моваў сьвету|арыгінал=Atlas of the World’s Languages in Danger|спасылка=http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/en/atlasmap.html|адказны=Moseley C. (ed.)|выданьне=3rd edn|месца=Paris|выдавецтва=UNESCO Publishing|год=2010|том=|старонкі=32-42|старонак=218 (64+154)|сэрыя=Памяць народаў|isbn=978-92-3-104096-2|наклад=}}&lt;/ref&gt; сярод моваў [[усходнеславянскія мовы|ўсходняе]]{{Заўвага|Мовазнаўца [[Вінцук Вячорка]] зьвяртае ўвагу на тое, што ўсё больш дасьледнікаў (чэх [[Олдржых Гуер]], беларусы [[Ян Станкевіч]], [[Віктар Мартынаў]] ды іншыя) падзяляюць перакананьне, што некарэктна славянскія мовы з унутрымоўных прычынаў дзяліць на тры падгрупы (заходнеславянскія, паўднёваславянскія, усходнеславянскія), бо такі падзел напраўду ёсьць толькі геаграфічным і палітычным. Пагатоў, беларуская мова паходзіць наўпрост ад [[Праславянская мова|праславянскае]], а не ад прыдуманае ідэолягамі [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] «[[Старажытнаруская мова|старажытнарускае]]»&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка]], [https://soundcloud.com/svaboda/viach0627kliasyfikacyja?in=svaboda/sets/pa-belarusku Да якой мовы падобная беларуская?], [[Радыё Свабода]], 26 чэрвеня 2015 г.&lt;/ref&gt;}} групы [[славянскія мовы|славянскае]] галіны [[індаэўрапейскія мовы|індаэўрапейскае]] сям’і моваў праз [[Русіфікацыя Беларусі|абмаскальваньне Беларусі]] пры [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыме Лукашэнкі]].

Выкарыстоўваецца ў [[Беларусь|Беларусі]], сумежных [[дзяржава]]х і [[Беларуская эміграцыя|беларускай дыяспары]]. [[Дзяржаўная мова]] Беларусі. У 2001 годзе налічвала прынамсі 6,7 млн носьбітаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларуская мова|спасылка=http://translate.google.by/translate?hl=be&amp;sl=en&amp;tl=be&amp;u=http://www.ethnologue.com/language/bel|выдавец=Этналёг|дата публікацыі=|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. На 2011 год уваходзіла ў 100 ''найбольш ужывальных'' з амаль 400 высокаразьвітых [[пісьмо]]вых [[Літаратурная мова|літаратурных моваў]] сьвету&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=Скажы мне, ці любіш сваю мову, і я скажу, хто ты|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74665|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/pril/?id=26&amp;prilid=74654 4 (120)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/74631/19lut-11.indd.pdf 11]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Чайкоўская В.|загаловак=5 тэзісаў пра сучасны стан беларускай мовы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/pril/article.php?id=74668|выданьне=Жырандоля|тып=|год=19 лютага 2011|нумар=4 (120)|старонкі=11|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 2009 году, большасьць жыхароў краіны (5058,4 тыс. чалавек; 53,2%) вызначыла беларускую мову як [[Родная мова|родную]]. Пры гэтым была моваю зносінаў толькі 23% насельніцтва (2227,2 тыс. чалавек)&lt;ref name=&quot;svaboda&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вынікі перапісу насельніцтва: для 53% насельніцтва беларуская мова – родная|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2151688.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=8 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў праз [[русіфікацыя Беларусі|расеізацыю]] болей чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў, чыя [[родная мова]] была беларускаю, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Праз такія перамены ў 2009 годзе [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі і культуры|Арґанізацыя Аб’яднаных Нацыяў па пытаньнях адукацыі, навукі й культуры]] залічыла беларускую мову да ліку [[Загрожаная мова|загрожаных]]&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Яўген Валошын|Валошын Я.]]|загаловак=Бітва за роднае слова (частка 2)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=71564|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=29 сьнежня 2010|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2010-12-29 255 (26862)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/71560/29sne-5.indd.pdf 5]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Салідарнасьць&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=[[Газэта]] «[[Салідарнасьць (газэта)|Салідарнасьць]]»|загаловак=Экспэрты ЮНЭСКА лічаць, што беларуская мова знаходзіцца ў небясьпецы|спасылка=http://www.belazar.info/belsoft/news.php?y=2009&amp;m=2|выдавец=[[Белазар]]|дата публікацыі=23 лютага 2009|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

Беларуская мова — адна з настаражытнейшых нацыянальных дзяржаўных моваў у [[Эўропа|Эўропе]]. Яна была асноўнаю пісьмоваю моваю [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] ад самага яго стварэньня ў XIII стагодзьдзі&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 21.&lt;/ref&gt; й мела [[Старабеларуская мова|ад пачатку]] толькі [[кірыліца|кірылічную]] азбуку ([[Статут ВКЛ 1588 году]]). У часы [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі]] з пашырэньнем асьветы ў эўрапейскім стылі пачалі сустракацца беларускія тэксты, выкананыя лацінскаю графікаю&lt;ref&gt;Сямёнава А. Беларуская лацінка: мінулае, сучаснае, будучае // Мир языков: ракурс и перспектива : материалы V Междунар. науч. практ. конф., Минск, 22 апреля 2014 г. / редкол.: Н. Н. Нижнева (отв. редактор) [и др.]. Том I. — Минск : БГУ, 2014. — С. 232.&lt;/ref&gt;. Вынікам гістарычнага разьвіцьця беларускае мовы стала наяўнасьць двух альфабэтаў: побач з больш пашыранай і афіцыйна прынятаю кірыліцаю таксама ўжываецца традыцыйны [[лацінка|беларускі лацінскі альфабэт]]&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/slucak-ci-slutsk/30640129.html SŁUCAK. Ці Slutsk? Беларуская лацінка, трансьліт і рэпутацыя слаўнага гораду], [[Радыё Свабода]], 28 траўня 2020 г.&lt;/ref&gt;. У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя беларускай мовы}}
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|значак|Першы аркуш [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага]] на [[Афіцыйная мова|дзяржаўнай]] [[Старабеларуская мова|беларускай мове]]. Выданьне [[друкарня Мамонічаў|друкарні Мамонічаў]], 1588 г.]]

Да ўтварэньня [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]], якое ўжо ў ХІІІ стагодзьдзі аб’яднала практычна ўвесь арэал прышлага беларускага этнасу, кожнае ўсходнеславянскае племя адзначалася наяўнасьцю ўласных [[дыялект]]аў. З гэтага ж стагодзьдзя на аснове гаворак, што паходзілі ад дыялектаў [[дрыгавічы|дрыгавічоў]], паўднёва-ўсходніх [[крывічы|крывічоў]], а таксама часткова [[радзімічы|радзімічаў]] і [[севяране|севяранаў]] пачынае складвацца беларуская мова&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар = Филин Ф. П.|частка = |загаловак = Происхождение русского, украинского и белорусского языков. Историко-диалектологический очерк|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = Изд. 2-е, стереотипное|месца = {{М.}}|выдавецтва = КомКнига|год = |том = |старонкі = 61|старонак = 656|сэрыя = |isbn = |наклад = }}&lt;/ref&gt;. Працэс працягваўся цягам XIII—XV стагодзьдзяў у якасьці мовы дзяржаўнага справаводзтва [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;[[Аркадзь Жураўскі|Жураўскі А.]] Беларуская мова // {{Літаратура/Этнаграфія Беларусі: Энцыкляпэдыя (1989)}} С. 56.&lt;/ref&gt;, якою заставалася да 1696 году.

[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1595).jpg|значак|Статут Вялікага Княства Літоўскага ([[Гадуцішкі]], 1595 г.), напісаны на беларускай мове [[лацінка]]й]]

Сучасная беларуская мова была перабудаваная на аснове народных гаворак [[Старабеларуская мова|старое беларускае мовы]], якія захоўваліся ў межах этнічнага пражываньня беларусаў XIX стагодзьдзя. У канцы XVIII стагодзьдзя, у часы [[падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітае]], зьяўляецца вызначаная мяжа паміж старою беларускаю мовай і яе сучасным варыянтам. Да канца XVIII стагодзьдзя старая беларуская мова была па-ранейшаму пашыраная сярод дробнае шляхты ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]. [[Ян Чачот]] у 1840-х гадох адзначаў, што ягоныя дзяды аддавалі перавагу выкарыстаньню старое беларускае мовы. Паводле зьвестак [[Аляксандар Пыпін|Аляксандра Пыпіна]], беларуская мова шырока ўжывалася ў некаторых рэгіёнах сярод дробнае шляхты й у XIX стагодзьдзі. Народная форма мовы была пашыраная сярод мяшчанаў і сялянаў. Выкладаньне беларускаю моваю праводзілася ў асноўным у школах [[Базыляны|базылянаў]].

Разьвіцьцё беларускае мовы ў XIX стагодзьдзі праходзіла пад моцным уплывам палітычных канфліктаў на тэрыторыі былога ВКЛ, паміж расейскай імпэрскай уладай, якая спрабавала ўмацаваць сваё панаваньне над далучанымі тэрыторыямі, і палянізаванаю шляхтай, якая спрабавала вярнуць стан папярэдне падзелаў. Адным з важных праяваў гэтага канфлікту было змаганьне за ідэалягічны кантроль над сыстэмай адукацыі. [[Польская мова|Польская]] й [[расейская мова|расейская мовы]] былі ўведзеныя ў якасьці моваў выкладаньняў, але агульны стан адукацыі насельніцтва заставаўся на нізкім роўні да самога развалу [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]]. Сумарна, у першыя два дзесяцігодзьдзі XIX стагодзьдзя назіраўся беспрэцэдэнтны росквіт польскае мовы й культуры ў землях былога ВКЛ, у гэтую эпоху жылі й працавалі такія вядомыя «беларусы паводле паходжаньня, але палякі на свой выбар», як [[Адам Міцкевіч]] і [[Уладзіслаў Сыракомля|Ўладзіслаў Сыракомля]]. У гэтую эпоху скончылася палянізацыя дробнае шляхты, далейшае скарачэньне галіны ўжываньня сучаснае беларускае мовы, а таксама фальклярызацыі беларускае культуры.

Зь сярэдзіны 1830-х гадоў пачалі зьяўляцца этнаграфічныя працы, якія датычаліся беларускае мовы, збудзіўся такім парадкам інтарэс да вывучэньня мовы. Зьявілася найноўшая беларуская літаратурная традыцыя, якая абапіралася на народную мову. Сярод прадстаўнікоў беларускіх літаратараў таго часу былі [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Ян Чачот]], [[Ян Баршчэўскі]] й іншыя. У 1846 годзе этнограф [[Павал Шпілеўскі|Шпілеўскі]] падрыхтаваў беларускую граматыку, якая выкарыстоўвала кірылічнае пісьмо, на аснове народных дыялектаў Менскае вобласьці. Тым ня менш, расейская [[Акадэмія навук Расейскай імпэрыі|Акадэмія навук]] адмовілася друкаваць ягоны твор, на той падставе, што ён ня быў падрыхтаваны ў дастатковай навуковай форме. На 1863 год у межах Расейскае імпэрыі беларуская была асноўнаю моваю [[Зносіны|зносінаў]] [[насельніцтва]] ўсіх 6 [[губэрня]]ў [[Паўночна-Заходні край|Паўночна-Заходняга краю]] ([[Віленская губэрня|Віленская]], [[Віцебская губэрня|Віцебская]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенская]], [[Ковенская губэрня|Ковенская]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўская]] й [[Менская губэрня|Менская]]) і [[Смаленская губэрня|Смаленскае губэрні]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Максім Гацак|Гацак М.]]|загаловак=Даль аб межах беларускай мовы і яе ўплыве на расейскую|спасылка=http://www.telegraf.by/by/2013/05/vladimir-dal-o-granice-belorusskogo-yazika-i-ego-vliyanii-na-russkii|выдавец=[[Telegraf.by]]|дата публікацыі=22 траўня 2013|дата доступу=22 жніўня 2013}}&lt;/ref&gt;.

Ва ўжытак моваў, якія мяжуюць з арэалам беларускае мовы, гістарычна траплялі сынтактычныя, лексычныя, марфалягічныя або фразэалягічныя канструкцыі, першапачаткова ўласьцівыя беларускай мове, у апошнія часы з пашырэньнем у Беларусі часьцяком ґвалтоўнае русіфікацыі і, адпаведна, пашырэньнем выкарыстаньня ў краіне расейскае мовы гэтыя элемэнты засвойваюцца таксама варыянтам расейскае мовы Беларусі. Усе гэтыя моўныя элемэнты абагульняюцца пад тэрмінам ''[[беларусізм]]ы''.

28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «[[Адраджэньне мовы|Адраджэньне]] беларускай мовы». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Этапы ===
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова}}
Умоўным часам пачатку гісторыі сучаснае беларускае літаратурнае мовы лічыцца пачатак XIX стагодзьдзя.

Гісторыя разьвіцьця беларускае мовы ўмоўна падзяляецца на наступныя пэрыяды:
* Праславянскі (да XIII стагодзьдзя). Дадаткова ў расейскім і савецкім мовазнаўствах вылучаюць пэрыяд існаваньня агульнае старажытнае усходнеславянскае ([[старажытнаруская мова|старарускае]]) мовы (узьнікненьне каля VII—VIII стагодзьдзяў). Сучасныя навукоўцы ставяць існаваньне такога пэрыяду, як і агульнае старажытнарускае мовы, пад пытаньне.

''Глядзіце падрабязьней'': [[Узьнікненьне старабеларускай мовы]]

* [[старабеларуская мова|Старабеларускі]] (XIII—XVIII стагодзьдзі). Адбылося афармленьне асноўных адметнасьцяў беларускае мовы ([[аканьне]], [[дзеканьне]], [[цеканьне]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 46.&lt;/ref&gt;), аднак пасьля XVII стагодзьдзя ў выніку [[палянізацыя|палянізацыі]] захавала шырокі ўжытак ва [[Беларуская грэка-каталіцкая царква|ўніяцкай царкве]], а таксама сярод сялянаў, мяшчанаў і дробнае [[шляхта|шляхты]].

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя старабеларускай мовы]]

* Сучасны (з XIX стагодзьдзя).

''Глядзіце падрабязьней'': [[Гісторыя сучаснай беларускай мовы]]

== Дыялекталёгія ==
{{Асноўны артыкул|дыялекты беларускай мовы}}
[[Файл:Belarusians 1903.jpg|міні|Этнаграфічная мапа беларусаў і беларускіх гаворак, складзеная [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]] (1903)]]

[[Файл:Dialects of Belarusian language be-tarask.png|міні|250пкс|Дыялекты беларускае мовы&lt;ref&gt;Беларуская мова: энцыклапедыя // Пад рэд. А. Я. Міхневіча. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1994. — C. 55.&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;
{{Легенда|#70BEC5|Паўночна-ўсходні}}
{{Легенда|#FFAAAA|Паўднёва-заходні}}
{{Легенда|#D29FE6|Сярэднебеларускія гаворкі}}
{{Легенда|#FFFF99|Палескія (заходнепалескія гаворкі)}}
Рысы&lt;br /&gt;
{{Легенда|#FF0000|Мяжа беларускіх гаворак (1903, [[Яўхім Карскі|Карскі]])}}
{{Легенда|#3333FF|Усходняя мяжа заходняе групы расейскіх гаворак (1967, Захарава, Арлова)}}
{{Легенда|#339900|Мяжа між беларускімі й украінскімі гаворкамі (1980, Бяўзенка)}}
|зьлева]]

На тэрыторыі Беларусі вызначаюць два дыялекты — [[паўночна-ўсходні дыялект беларускай мовы|паўночна-ўсходні]] й [[паўднёва-заходні дыялект беларускай мовы|паўднёва-заходні]], якія разьдзяляюцца паласою пераходных [[сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх]] гаворак, што палеглі ў аснову літаратурнае мовы пачатку ХХ ст. і большасьці твораў [[беларуская літаратура|беларускае літаратуры]] пэрыяду новае гісторыі.

Сярод беларускіх дыялектаў як у межах, так і па-за яе межамі адзначаюцца [[Свая мова|падляскія дыялекты]] й тудаўлянскія гаворкі. Адзначаецца існаваньне асаблівага крэалізаванага маўленьня — [[трасянка|трасянкі]].

== Літаратурная мова ==
У аснове літаратурнае беларускае мовы (ці сучаснае літаратурнае беларускае мовы) ляжаць сярэднебеларускія гаворкі жывое гутарковае беларускае мовы, у якіх сумяшчаюцца асобныя рысы, уласьцівыя для суседніх гаворак паўночна-ўсходняга й паўднёва-заходняга дыялектаў.

Беларуская літаратурная мова прайшла ў сваім разьвіцьці два асноўныя этапы:
# [[Старабеларуская мова]] (XIV — сярэдзіна XVIII ст.), прадстаўленага перакладною канфэсійнаю літаратураю, помнікамі юрыдычнае й дакумэнтальна-справавое пісьменнасьці, [[Летапіс|летапісамі]], мясцовымі [[Хроніка|хронікамі]] й інш.;
# ''Літаратурная беларуская мова'' ці [[Літаратурная беларуская мова|сучасная літаратурная беларуская мова]] (з канца XVIII ст.), якая склалася на аснове [[Сярэднебеларускія гаворкі|сярэднебеларускіх гаворак]] жывое гутарковае народнае мовы.

== Статус ==
[[Файл:Jezyk białoruski w gminach.png|значак|Беларуская мова ў Польшчы (станам на 28 траўня 2010 г.). ''Аранжавы'': гміны, у якіх беларуская мова мае афіцыйны статус дапаможнай; ''Жоўты'': гміны, якія адпавядаюць патрабаваньням закону для прызнаньня ў іх дапаможнага статусу беларускай мовы, аднак ня ўводзілі яго.]]
Паводле 22-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1927 году|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1927 году, вызначалася, што «беларуская мова абіраецца, як мова ''пераважная'' для [[Зносіны|зносін]] між дзяржаўнымі, прафэсійнымі і грамадскімі ўстановамі і арганізацыямі». Згодна з 23-м артыкулам абнародаваньне найважнейшых заканадаўчых актаў адбывалася на беларускай, жыдоўскай, расейскай ''і'' польскай мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1927 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1927-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

Паводле 25-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1937 году|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1937 году, прадугледжвалася, што [[Закон (права)|законы]], прынятыя Вярхоўным Саветам БССР, публікуюцца на ''беларускай мове'' за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР. Згодна з 86-м артыкулам, [[судаводзтва]] ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] мелі весьці на ''беларускай мове''&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

Паводле 103-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, прадугледжвалася, што «[[Закон (права)|Законы]] Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] публікуюцца на беларускай ''і'' расейскай мовах за подпісамі старшыні і [[сакратар]]а Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/index.php|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&amp;p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Наркамаўка рэгулюецца Законам ад 23 ліпеня 2008 году «Аб [[Правілы беларускай артаграфіі і пунктуацыі (2008)|Правілах беларускае артаграфіі й пунктуацыі]]»&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнка А.]]|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб Правілах беларускай артаграфіі і пунктуацыі»|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=15730|выданьне=Зьвязда|тып=газэта|год=26 ліпеня 2008|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2008-07-26 138 (26251)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/15725/3.pdf 3]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

У 5 гмінах [[Падляскае ваяводзтва|Падляскага ваяводзтва]] [[Польшча|Польшчы]] беларуская мова ёсьць [[Дапаможная мова (Польшча)|дапаможнаю]] паводле прынятае ў краіне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў: у [[Гайнаўка (гміна)|сельскай гміне Гайнаўка]] й [[Гайнаўка|горадзе]], [[Орля (гміна)|гміне Орля]], [[Чыжы (гміна)|гміне Чыжы]] й [[Нараўка (гміна)|гміне Нараўка]]. Дапаможнаю моваю ў Польшчы ёсьць мова меншасьці, якая часткова афіцыйна дапушчаная да ўжываньня побач з афіцыйнаю моваю. Жыхары гміны маюць права зьвяртацца ў органы гміны на дапаможнай мове й пры яўна выказаным жаданьні атрымліваць на ёй жа адказ. Мова можа выкарыстоўвацца ў якасьці дапаможнае толькі ў гмінах, дзе ня менш як 20% жыхароў вызначаюць яе як мову сваёй нацыянальнае меншасьці, і калі гміна занесеная ў Афіцыйны рэестар гмінаў міністрам справаў веравызнаньня й нацыянальных і этнічных меншасьцяў, які ёсьць адказным за яго вядзеньне, на падставе заявы рады гміны&lt;ref&gt;Bociański G. [https://web.archive.org/web/20090602140059/http://nn.by/index.php?c=ar&amp;i=26665 Беларуская мова — дапаможнай мовай у Польшчы] // [[Наша Ніва]], 1 чэрвеня 2009 г.&lt;/ref&gt;. Гмінаў, дзе больш за 20% насельніцтва стасуе сябе да беларусаў, у Польшчы цяпер налічваецца 12&lt;ref&gt;Wykaz gmin, w których nie mniej niż 20% mieszkańców należy do mniejszości narodowych lub etnicznych, albo posługuje się językiem regionalnym. Stan na czerwiec 2002 r. Dane GUS na podstawie wyników narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań. [https://web.archive.org/web/20160305192213/http://www.mswia.gov.pl/ftp/pdf/mn_wykaz_gmin.pdf]&lt;/ref&gt;, але на 2012 год толькі 5 зь іх былі занесеныя ў рэестар гмінаў, дзе выкарыстоўваецца дапаможная мова.

Ва [[Украіна|Ўкраіне]] беларуская мова ёсьць моваю нацыянальнае меншасьці. Яна згадвалася Законе «Аб захадах дзяржаўнае моўнае палітыкі» (2012 год), згодна зь якім пералічаныя ў законе мовы траплялі пад дзеяньне Эўрапейскае хартыі рэгіянальных моваў або моваў меншасьцяў, прынятай Украінай&lt;ref name=&quot;ua&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Украіна| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 2012| url = http://zakon4.rada.gov.ua/laws/show/5029-VI| копія = | дата копіі = | загаловак = Закон України. Про засади державної мовної політики (нумар 5029-VI), артыкул 7| фармат = | назва праекту = Відомості Верховної Ради.| выдавец = | дата = 14 студзеня 2014 | мова = uk| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Аднак 28 лютага 2018 году Канстытуцыйны суд Украіны прызнаў прарасейскі закон Ківалава-Калесьнічэнкі неканстытуцыйным і скасаваў яго&lt;ref name=&quot;:02&quot;&gt;{{Cite web|url=http://web.archive.org/web/20180302221823/http://www.ccu.gov.ua/sites/default/files/docs/2-p_2018.pdf|title=Ухвалено Рішення Конституційного Суду України № 2-р/2018|publisher=Конституційний Суд України|language=|date=2018-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:1&quot;&gt;{{Cite web|url=https://zaxid.net/ksu_viznav_zakon_kolesnichenka_kivalova_nekonstitutsiynim_n1450344|title=КСУ визнав мовний закон «Колесніченка-Ківалова» неконституційним|last=Zaxid.net|website=ZAXID.NET|accessdate=2018-02-28}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;:0&quot;&gt;{{cite web|url=http://language-policy.info/2018/02/konstytutsijnyj-sud-vyznav-nekonstytutsijnym-movnyj-zakon-kivalova-kolesnichenka/|title=КСУ визнав неконституційним мовний закон Ківалова-Колесніченка|author=|date=2018-02-28|website=http://language-policy.info/|publisher=[[Портал мовної політики]]|accessdate=28 лютого 2018}}&lt;/ref&gt;, а 25 красавіка 2019 году [[Вярхоўная Рада Ўкраіны]] прыняла Закон Украіны «Аб забесьпячэньні функцыянаваньня ўкраінскае мовы як дзяржаўнае», дзе беларуская мова ўжо беспасярэдне не згадваецца.

[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году.]]

З 2013 году дапаможны статус беларускай мове нададзены таксама ў [[Чэхія|Чэхіі]], што дазваляе выкарыстоўваць мову ў адукацыі й пры кантактах з уладамі&lt;ref name=chechija/&gt;.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;.

На чэрвень 2025 году [[Нацыянальны прававы партал Беларусі]] зьмяшчаў 21 з 26 [[кодэкс]]аў Беларусі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кодэксы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/normativnye-dokumenty/kodeksy-respubliki-belarus/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Альфабэт ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі альфабэт}}
З савецкіх часоў афіцыйна ўжываецца толькі [[Кірыліца|кірылічны]] беларускі альфабэт. Таксама гістарычна склаўся традыцыйны [[Лацінка|лацінскі альфабэт]], які выкарыстоўваецца часткаю носьбітаў беларускае мовы. Апроч таго, у мінулым [[татары]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] пісалі беларускаю моваю арабскім пісьмом — [[Беларускі арабскі альфабэт|арабіцаю]].

== Правапіс ==
Сучасная беларуская артаграфія будуецца на двух галоўных прынцыпах: [[Правапіс#Фанэтычны прынцып|фанэтычным]] і [[Правапіс#Марфалягічны прынцып|марфалягічным]].
* [[аканьне]]: ''о'', ''э'' ў словах захоўваецца толькі пад націскам (акрамя выняткаў), у астатніх выпадках — ''а'': б'''о́'''р — б'''а'''ры́, д'''о́'''ждж — д'''а'''жджы́ , с'''э́'''рца — с'''а'''рдэ́чны (але: р'''э'''валю́цыя, д'''э'''пута́т, д'''э'''макра́тыя)
* [[яканьне]]: ''е'', ''ё'' ў першым складзе перад націскам, акрамя выняткаў, зьмяняецца на ''я'': л'''ё́'''гкі — л'''я'''гчэ́й, л'''е́'''гчы — л'''я'''жа́ць
* [[дзеканьне]] й [[цеканьне]]
* спалучэньні галосных у запазычанных словах: ав'''ія'''цыя, б'''ія'''лёгія

У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]].

''Глядзіце таксама'': [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году]], [[беларуская фанэтыка]]

== Іншыя назвы ==
{{Асноўны артыкул|Старабеларуская мова|Ліцьвіны|Русіны}}
[[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]]

Яшчэ [[пісар вялікі літоўскі]] [[Удальрык Крыштап Радзівіл|Ўдальрык Радзівіл]] (1712—1770) выступіў з заклікам да рэформы ''літоўскае'' граматыкі (пад якою разумеў [[Старабеларуская мова|старабеларускую]]) на фанэтычнай аснове, чым засьведчыў называньне беларускае мовы «''[[Літоўская мова|літоўскаю]]''» ў тагачасным [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудскі С.]] [https://web.archive.org/web/20211211192815/https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/57376/1/%D0%97%D0%B0%D0%BF%D1%80%D1%83%D0%B4%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%9D%D0%B0%D0%B7%D0%B2%D1%8B%20%D0%B1%D0%B5%D0%BB%20%D0%BC%D0%BE%D0%B2%D1%8B_81-111.pdf Назвы беларускай мовы ў працах даследчыкаў пачатку ХІХ ст.] // Беларуская мова і мовазнаўства: ХІХ стагоддзе / пад агул. Рэд. М. Прыгодзіча. — {{Менск (Мінск)}}: БДУ, 2013. С. 91, 93.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў этнаграфічных дасьледаваньняў у [[Менская губэрня|Менскай губэрні]], праведзеных у 1886 годзе, сярод беларусаў шырока бытавала азначэньне ўласнае мовы як ''літоўскае''&lt;ref&gt;Янчук Н. По Минской губернии (заметки из поездки в 1886 году). — Москва, 1889. С. 25—26.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 1858 год, на захадзе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнае тэрыторыі беларусаў]] ([[Гарадзенская губэрня]]) мясцовыя жыхары таксама называлі беларускую мову ''літоўскай''&lt;ref&gt;Этнографический сборник, издаваемый Имп. Русским географическим обществом. Вып. 3. — СПб., 1858. С. 105.&lt;/ref&gt;. Апроч таго, у XV—XIX стагодзьдзях беларускую мову называлі ''літоўскаю'' [[расейцы]], [[Украінцы|украінцы]], [[Палякі|палякі]] ды іншыя народы&lt;ref name=&quot;Litvinovic-2010&quot;&gt;Літвіновіч А. Беларуская мова на старонках «Энцыклапедыі літоўскай мовы» // [[Наша слова]]. [http://pawet.net/ns/2010/32/%E2%84%96_32_(975).html № 32 (975)], 2010 г.&lt;/ref&gt;.

У 1918 годзе прафэсар славянскіх моваў і літаратураў [[Бэрлінскі ўнівэрсытэт|Бэрлінскага ўнівэрсытэту]] [[Аляксандар Брукнэр]] апублікаваў артыкул «Зь беларускае нівы» ({{мова-pl|«Z niwy białoruskiej»|скарочана}}), дзе падкрэсьліваў, што гістарычная літоўская — гэта беларуская мова, якая была [[Афіцыйная мова|афіцыйнаю моваю]] Вялікага Княства Літоўскага, што гістарычныя [[ліцьвіны]] — гэта беларусы, а гістарычная літоўшчына — гэта беларушчына: «''…па-літоўску г. зн. па-беларуску пісаныя ўсе літоўскія акты, хронікі, статуты… …ліцьвін, г. зн. беларус… …літоўшчына, г. зн. беларушчына…''»{{Заўвага|{{мова-pl|«Tento białoruski język ma własną przeszłość, wcześniejszą nierównie i światlejszą niż mało- lub wielkoruski, ale pod obcą, litewską nazwą w niej się ukrywa. Był bowiem językiem urzędowym na całej Litwie; po litewsku; t. j. białorusku spisywano akty, kroniki, statuty; on pierwszy w druku się pojawił, równocześnie z polskim, w Biblii doktora Skoriny w Pradze i Wilnie około 1520 r. &lt;…&gt; Więc mógł sobie niegdyś tuszyć Litwin, t. j. Białorus, że mowa jego i narodowość na całej Litwie każdą inną wyprze — losy zrządziły inaczej: wyparła mowę jego, a zamieniła narodowość wszechpotężna polszczyzna. …w grodach zaś litewskich, od Wilna do Witebska, osiadało mieszczaństwo polskie, bo po polsku mówiące i myślące a litewszczyzna, t. j. białoruszczyzna kątem około monasterów i cerkwi się kupiła. Już w 15 w. w aktach litewskich (białoruskich) spotykasz gęste wyrazy polskie… W 16 w. czytają jeszcze białoruscy Chodkiewicze, Tryznowie, Pacowie, Tyszkiewicze, Sapiehowie, Dorohostajscy, Kiszkowie po białorusku, otrzymują z kancelarii wileńskiej dyplomy i listy białoruskie…»|скарочана}}}}&lt;ref&gt;Brückner A. Z niwy białoruskiej. — Kraków, 1918. [https://polona.pl/item/z-niwy-bialoruskiej,Njc4NTg4MjY/4/#info:metadata S. 3]—5.&lt;/ref&gt;. У працах беларускага гісторыка [[Вацлаў Пануцэвіч|Вацлава Пануцэвіча]], які меў ґрунтоўную філялягічную падрыхтоўку й выдаваў у [[Чыкага|Чыкаґа]] навуковы часопіс «[[Litva]]», ''літоўская мова'' — гэта беларуская мова, як і ліцьвін — беларус, а [[Літва старажытная|Літва]] — Беларусь&lt;ref name=&quot;Zlutka-1998&quot;&gt;[[Алесь Жлутка|Жлутка А.]] [https://media.catholic.by/nv/n5/art16.htm Пра Вацлава Пануцэвіча] // [[Наша Вера]]. № 2, 1998.&lt;/ref&gt;. Гісторык і мовазнаўца [[Ян Станкевіч]], які таксама ўжываў у дачыненьні да беларускае мовы назву ''літоўская''&lt;ref&gt;Станкевіч Я. Кнігапісь // Сялянская Ніва. № 16, 1926. С. 3.&lt;/ref&gt;, адначасна выкарыстоўваў назву ''крывіцкая мова''&lt;ref&gt;[[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] [https://web.archive.org/web/20110815065241/http://www.jivebelarus.net/history/gistografia/kryuja-bielarus-at-ancient-time.html?page=8 Крыўя-Беларусь у мінуласьці]. — Менск: Выданьне Беларускае Народнае Самапомачы, 1942.&lt;/ref&gt;, а пазьней папулізаваў назву ''вялікалітоўская мова''&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.&lt;/ref&gt;.

У першай палове XIX ст. [[Адам Міцкевіч]] называў беларускую мову «''рускай або літоўска-рускай''», а [[Ян Чачот]] выкарыстоўваў назву ''«славяна-крывіцкая мова»''&lt;ref&gt;Шыдлоўскі С. Формы самавызначэння і самасвядомасці прывілеяванага саслоўя ў Беларусі першай паловы ХІХ стагоддзя // Вестник Полоцкого государственного университета: Серия А (гуманитарные науки). № 7, 2006. С. 30.&lt;/ref&gt;. Назва «''крывіцкая мова''» актыўна папулізавалася ў навуковым асяродзьдзі ў першай палове XIX ст., што, відаць, мела на мэце замяніць сярод шырокіх масаў насельніцтва ранейшае «ненавуковае» азначэньне мовы беларусаў як ''літоўскае''&lt;ref&gt;Biblioteka Warszawska. T. 4, 1848. [https://books.google.by/books?id=dm5lAAAAcAAJ&amp;pg=PA435&amp;dq=powszechnie+nazywaj%C4%85+litewskim,+a+litewski+%C5%BCmudzkim&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiVhrLjkN70AhXB8rsIHZLnCOgQ6AF6BAgDEAI#v=onepage&amp;q=powszechnie%20nazywaj%C4%85%20litewskim%2C%20a%20litewski%20%C5%BCmudzkim&amp;f=false S. 435].&lt;/ref&gt;{{Заўвага|Адным з галоўных довадаў «ненавуковасьці» называньня беларускай мовы ''літоўскай'' сталі выдадзеныя ў г. зв. «[[Малая Летува|Малой Летуве]]» пры падтрымцы нямецкіх уладаў слоўнікі і граматыкі жамойцкай мовы пад назвай «літоўскай», такое называньне мовы жамойтаў (дакладней — яе літоўскага дыялекту) запачаткавалі ў 1579 годзе народжаныя на [[Вялікае Княства Літоўскае|літоўскай]] [[Жамойць|Жамойці]] выхаванцамі [[Кёнігзбэрг|Кёнігзбэрскай]] акадэміі — былыя палітычныя «літоўцы» (жыхары Вялікага Княства Літоўскага), якія [[Эміграцыя|эмігравалі]] ў [[Самбія|прускую частку Жамойці]]. Як зазначае беларускі гісторык [[Іван Саракавік]] (у чым пагаджаецца з дасьледнікам [[Іван Ласкоў|Іванам Ласковым]]&lt;ref&gt;[[Іван Ласкоў|Ласкоў І.]] Дагістарычныя блуканні: Літва і Жамойць // Літаратура і мастацтва, № 19, 1993. С. 15.&lt;/ref&gt;), «''Жамойць сталі называць Літвой немцы ва Ўсходняй Прусіі, якія выдавалі на жамойцкай мове значную колькасьць пратэстанцкай літаратуры. Нямецкая ж навуковая літаратура карысталася вялікім аўтарытэтам у Расеі. Так і ў расейскай навуцы пачалі сьцьвярджаць, што жамойты — гэта тое ж, што і літва''»&lt;ref&gt;Саракавік І. Гісторыя Беларусі ў кантэксце сусветнай гісторыі. — {{Менск (Мінск)}}: Современная школа, 2006. [https://books.google.by/books?id=5hghAQAAMAAJ&amp;q=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;dq=%22%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D1%8B.+%D0%9D%D1%8F%D0%BC%D0%B5%D1%86%D0%BA%D0%B0%D1%8F+%D0%B6+%D0%BD%D0%B0%D0%B2%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D1%8F+%D0%BB%D1%96%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0%22&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiB2OLzpNH5AhW4wAIHHeVACXYQ6AF6BAgDEAI С. 116].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Саракавік І. Беларусазнаўства. — {{Менск (Мінск)}}: Веды, 1998. [https://books.google.by/books?id=JOYvAAAAMAAJ&amp;q=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;dq=%D0%B6%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%B9%D1%86%D1%8B&amp;hl=ru&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwiwyfTno9H5AhXG1qQKHV6HAF4Q6AF6BAgKEAI С. 41].&lt;/ref&gt;}}. Урэшце, калі [[Іван Насовіч]] склаў першы ў XIX ст. [[Слоўнік Насовіча|слоўнік беларускае мовы]], з усяго відаць, пад назваю «Слоўнік крывіцкае мовы», то ў 1870 годзе [[Расейская акадэмія навук]] бяз згоды аўтара выправіла яго назву на «Слоўнік беларускае гаворкі» ({{мова-ru|«Словарь белорусского наречия»|скарочана}})&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31109668.html/ Легендарны слоўнік беларускай мовы Івана Насовіча ад сёньня даступны онлайн], [[Радыё Свабода]], 18 лютага 2021 г.&lt;/ref&gt;.

== Прадстаўленьне ў кампутары ==
Паводле стандарту [[ISO 639]] беларуская мова мае коды ''be'' і ''bel''. Таксама два найбольш пашыраныя правапісы беларускае мовы маюць асобныя моўныя тэгі [[IETF]]: ''be-tarask'' для [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага правапісу]] й ''be-1959acad'' для [[Наркамаўка|наркамаўкі]] паводле кадыфікацыі 1959 году&lt;ref&gt;[http://www.iana.org/assignments/language-subtag-registry IANA Language subtag registry]&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Фэмінізацыя беларускай мовы]]
* [[Беларуская мова ва Ўкраіне]]
* [[Купала (фільм)]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Аняменне: з хронікі знішчэння беларускай мовы|арыгінал = |спасылка =http://www.knihi.com/anon/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html|адказны=[[Міхась Скобла]]|выданьне=|месца=Вільня|выдавецтва=[[Gudas]]|год=2000|том = |старонкі = |старонак = 320|сэрыя=|isbn=998-6951-82-7|наклад=}}
* {{Літаратура/БелЭн|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Кніга|аўтар = [[Юрась Бушлякоў|Бушлякоў Ю.]], [[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]], [[Зьміцер Санько|Санько З.]], [[Зьміцер Саўка|Саўка З.]]|частка = |загаловак = Беларускі клясычны правапіс. Збор правілаў. Сучасная нармалізацыя|арыгінал = |спасылка = http://www.pravapis.info/books/pravapis2005.html|адказны = Зьміцер Саўка|выданьне = |месца = [[Вільня]]|выдавецтва = |год = 2005|том = |старонкі = |старонак = 160|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Кніга|аўтар = [[Аляксандар Крывіцкі|Крывіцкі А.]]|частка = |загаловак = Наша родная мова|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 3-яе выд|месца = [[Менск]]|выдавецтва = [[Народная асьвета]]|год = 1973|том = |старонкі = |старонак = 192|сэрыя = |isbn = |наклад = }}
* {{Літаратура/Беларуская мова. Лінгвістычны кампэдыюм}}
* {{Кніга|аўтар = [[Павал Сьцяцко|Сьцяцко П.]].|частка = |загаловак = Уводзіны ў мовазнаўства|арыгінал = |спасылка = http://www.kamunikat.org/download.php?item=12499-1.pdf|адказны = Н. Красьніцкая|выданьне = |месца = [[Горадня]]|выдавецтва = [[Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя Янкі Купалы|Гарадзенскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]]|год = 2001|том = |старонкі = |старонак = 231|сэрыя = |isbn = 985-417-212-0|наклад = 300}}
* {{Кніга|аўтар = [[Іна Каліта|Калита И. В.]]|частка = |загаловак = Современная Беларусь: языки и национальная идентичность|арыгінал = |спасылка = http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=17324|адказны = |выданьне = |месца = Ústí nad Labem|выдавецтва = |год = 2010|том = |старонкі = 112—190|старонак = 300|сэрыя = |isbn = 978-80-7414-324-3|наклад = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Моўнік|спасылка=https://www.youtube.com/playlist?list=PLLxQpYG35cp36aWqwt-bWJy9-mRCN8-9R|выдавец=[[YouTube]]|дата публікацыі=|дата доступу=29 студзеня 2014}}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяржук Аляксандраў]], [[Галіна Мыцык]]|загаловак=Гавары са мной па-беларуску. Базавы курс беларускае мовы|спасылка=http://knihi.com/storage/padrucnik/index_by.htm|выдавец=[[Беларуская Палічка]]|дата публікацыі=31 сакавіка 2003|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://libelli.narod.ru/misc/rules.htm| загаловак = Закон Рэспублікі Беларусь ад 23 ліпеня 2008 г. аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі| фармат = | назва праекту = | выдавец = Бібліятэка Вадзіма Зелянкова| дата = 29 сьнежня 2011 | мова = | камэнтар = }}
* {{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзімер Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алена Таболіч]], [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://tbm.org.by/strategy|выдавец=[[Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны|Таварыства беларускай мовы]]|дата публікацыі=|дата доступу=6 траўня 2013}}
* {{Спасылка|аўтар =[[Тацяна Сівец]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url =http://radiobelarus.tvr.by/bel/lessons.asp?pr=audio| копія = | загаловак =Урокі беларускай мовы| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Беларусь (радыё)|Радыё «Беларусь»]] | дата = 28 траўня 2012 | мова = | камэнтар = }}

{{Беларуская мова}}
{{Дыялекты беларускай мовы}}
{{Славянскія мовы}}
{{Мовы Беларусі}}
{{Беларусы}}

[[Катэгорыя:Беларуская мова| ]]</text>
      <sha1>nbyyqyhvucwbv1sekawutu03my5pqm8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дынама Менск (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>1532</id>
    <revision>
      <id>2621682</id>
      <parentid>2621143</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T19:52:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Склад */ выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621682</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88537" sha1="6umsmbpafmzs4a02mjqw304ycx41e3t" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Дынама Менск (неадназначнасьць)}}
{{Футбольны клюб
|Назва            = Дынама Менск
|Лягатып          = Dinamo Minsk.PNG
|ПоўнаяНазва      = Футбольны клюб «Дынама Менск»
|Горад            = [[Менск]], [[Беларусь]]
|Заснаваны        = 1927
|Стадыён          = [[Дынама (стадыён, Менск)|Дынама]]
|Умяшчальнасьць   = 22 246
|Пасада кіраўніка = Генэральны дырэктар
|Кіраўнік         = Андрэй Толмач
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Беларусі|ДынамаМенсЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Беларусі|ДынамаМенсСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Беларусі|ДынамаМенс}}
|Прыналежнасьць   = Беларускія
|Сайт             = http://www.dinamo-minsk.by/
|pattern_la1      = 
|pattern_b1       = _Dinamo Minsk 2017g
|pattern_ra1      = 
|pattern_sh1      = _Dinamo Minsk 2016g
|pattern_so1      = _long Dinamo Minsk 2016g
|leftarm1         = 
|body1            = 
|rightarm1        = 
|shorts1          = FFFFFF
|socks1           = 
|pattern_la2      = 
|pattern_b2       = _Dinamo Minsk 2017h
|pattern_ra2      = 
|pattern_sh2      = _Dinamo Minsk 2016h
|pattern_so2      = _long Dinamo Minsk 2016h
|leftarm2         = 2E7AE3
|body2            = 
|rightarm2        = 2E7AE3
|shorts2          = 
|socks2           = 
}}
«'''Дына́ма'''» — футбольны клюб з сталіцы [[Беларусь|Беларусі]], [[Менск]]у. [[Чэмпіянат СССР па футболе|Чэмпіён СССР]] 1982 году, сяміразовы [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіён Беларусі]], трохразовы ўладальнік [[Кубак Беларусі па футболе|Кубка Беларусі]]. Клюб быў заснаваны ў 1927 годзе. Першую гульню каманда правяла 18 чэрвеня 1927 году ў [[Смаленск]]у супраць мясцовага «[[Дынама Смаленск|Дынама]]» і выйграла зь лікам 2:1. Клюб выступаў пад назвамі «Спартак» (1954—1959), «Беларусь» (1960—1962).

«Дынама» зьяўляецца адзіным беларускім клюбам, які браў удзел у 39 з 54 розыгрышаў [[чэмпіянат СССР па футболе|чэмпіянату СССР]], і аднойчы станавіўся чэмпіёнам СССР у 1982 годзе. Акрамя таго, клюб разам зь берасьцейскім «[[Дынама Берасьце|Дынама]]» і салігорскім «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёрам]]» зьяўляецца адзіным клюбам, які браў удзел ва ўсіх розыгрышах [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]].

Раней старшынём праўленьня ЗАТ «Дынама-Менск» быў колішні адзін з самых заможных людзей Беларусі й кіраўнік фірмы «[[Трайпл]]» [[Юры Чыж]]. За ягоным часам не зусім добрыя вынікі выступаў клюбу многія спэцыялісты зьвязваюць з сталай зьменай галоўных трэнэраў, якія за апошнія дзесяць гадоў ня здолелі правесьці на гэтай пасадзе больш за год. У 2019 годзе кантроль над клюбам атрымаў [[Менскі гарадзкі выканаўчы камітэт|Менгарвыканкам]].

== Гісторыя ==
=== Раньнія гады ===
Днём нараджэньня менскага «Дынама» прынята лічыць дату першага дакумэнтальна пацьверджанага матча каманды. Ён адбыўся 18 чэрвеня 1927 году ў [[Смаленск]]у, дзе менчукі сустрэліся зь мясцовымі аднаклюбнікамі й атрымалі першую ў сваёй гісторыі перамогу зь лікам 2:1.

У тым жа 1927 годзе «Дынама» паклала ў сваю скарбонку й першы трафэй, атрымаўшы перамогу ў [[чэмпіянат БССР па футболе|чэмпіянаце БССР]]. Цікава, што першапачаткова ўдзел у гэтым спаборніцтве прымалі каманды гарадоў. Сярод іх была й зборная [[Менск]]у, якая заваявала пуцёўку ў фінальны турнір, дзе сталічным футбалістам супрацьстаялі зборныя [[Гомель|Гомля]] й [[Віцебск]]у. Аднак у фінале гуляла ўжо ня зборная Менску, а футбольная каманда «Дынама». Справа ў тым, што калектыў практычна цалкам складаўся з «дынамаўцаў», якія й настаялі на тым, каб выступаць пад такой назвай. Нежаданьне выступаць пад сьцягам гораду выклікала абуранасьць з боку грамадзкасьці. Футбалістаў вінавацілі ў паводзінах, нявартым савецкіх грамадзян, у схільнасьці ўплыву буржуазных спартовых грамадзтваў. «Дынама» ў бліскучым стылі расправілася з супраціўнікамі й заваявала званьне чэмпіёна БССР.

Спачатку з рахункам 4:1 былі пераможаныя гаспадары фінальнага турніру зборная Гомля. Затым быў цяжкі матч зь [[Віцебск]]ам, перапынены пры рахунку 1:1 з-за цемры. Пераігроўка выдалася ня мянш зацятай, матч скончыўся зь лікам 2:2 у асноўны час, і толькі на 9-й хвіліне трэцяга дадатковага тайма менчук Ціхаміраў прынёс перамогу сваёй камандзе. На наступны год «дынамаўцы» ня здолелі паўтарыць свой посьпех, паколькі ва Ўсебеларускай спартакіядзе зноўку выступала зборная Менску, сфармаваная з футбалістаў трох найлепшых камандаў рэспублікі, а ня толькі з гульцоў «Дынама». Сталічныя футбалісты скончылі свой выступ на стадыі паўфіналу, саступіўшы камандзе [[Полацак|Полацку]].

Галоўнай падзеяй футбольнага жыцьця [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]] у 1928 годзе стала правядзеньне Ўсесаюзнай спартакіяды ў [[Масква|Маскве]], удзел у якой прыняла й зборная БССР, якая заняла пятае месца. Найлепшым бамбардзірам беларускай каманды стаў «дынамавец» Ціхаміраў, які забіў 4 мячы. Яшчэ гэты год быў знамянальны тым, што спартовае таварыства «Дынама» прыступіла да будаўніцтва новага спартовага стадыёну на месцы былога іпадрому.

[[Файл:Miensk, Lachaŭka, Dynama. Менск, Ляхаўка, Дынама (1936).jpg|значак|Першы драўляны стадыён «[[Дынама (стадыён, Менск)|Дынама]]». Фатаздымак 1936 году.]]
У пачатку 1930-х гадоў у менскага «Дынама» зьявіўся свой стадыён. Разьмяшчаўся ён там, дзе сёньня знаходзіцца паркавая частка сучаснага стадыёну, быў драўляным і зьмяшчаў 10 тысячаў гледачоў. Характэрна, што кожны з дынамаўцаў зрабіў свой унёсак у будаўніцтва спартовай арэны, бескарысьліва адпрацаваўшы па 100 гадзінаў. Дагэтуль футбол стаў ужо самым папулярным відам спорту ў СССР. Не была выключэньнем і Беларусь. Футбалісты менскага «Дынама» хадзілі ў кумірах у сталічнай публікі. Шмат у чым паспрыяў гэтаму выхад на экраны ў 1936 годзе мастацкага фільму «[[Брамнік (фільм)|Брамнік]]». Каб трапіць на яго, у менскіх кінатэатраў выбудоўваліся велізарныя чэргі.

У 1936 годзе прайшоў першы [[чэмпіянат СССР па футболе|чэмпіянат СССР]]. Аднак менскае «Дынама» ўдзел у розыгрышы ня брала. Менчукі, якія яшчэ ня мелі статусу каманды майстроў, гулялі на першынстве рэспублікі, у якім у чарговы раз перамаглі ў 1937 годзе. Толькі праз два гады сталічная каманда стала камандай майстроў. У 1940 годзе яна была ўлучана ў склад пятнаццаці камандаў, якія на наступны год атрымалі магчымасьць выступаць у найвышэйшай лізе саюзнага чэмпіянату.

27 красавіка 1941 году «Дынама» правяло ў Менску першы матч саюзнага першынства супраць іншага дэбютанта найвышэйшай лігі ленінградзкага «[[Спартак Ленінград|Спартаку]]» й атрымала перамогу зь лікам 2:1. Далей каманду чакала параза ў [[Тбілісі]] ад мясцовых аднаклюбнікаў, вікторыя ў [[Масква|Маскве]] над першай прафзьвязнай камандай, і запар дзьве паразы ад адэскага «[[Спартак Адэса|Спартаку]]» й ад дзейнага чэмпіёна — маскоўскага «[[Дынама Масква (футбольны клюб)|Дынама]]». Наступная гульня на хатнім стадыёне зноўку скончылася паразай. Пасьля гэтага чэмпіянат быў тэрмінова скончаны з-за пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]].

=== За часам вайны ===
Вайна засьпела футбалістаў «Дынама» ў Менску. Праз два дні яны былі адпраўленыя ў Маскву, дзе фармавалася Асобная мотастралковая брыгада адмысловага прызначэньня (АМСБАП). У склад брыгады былі залічаны і менскія футбалісты. АМСБАП несла патрульную службу, удзельнічала ў стварэньні абарончых рубяжоў, мінаваньню важных аб’ектаў, ажыцьцяўляла выведвальныя і дывэрсійныя дзеяньні на акупаванай ворагам тэрыторыі.

Касьцяк каманды пры гэтым захаваўся, і пасьля перамогі пад [[Валгаград|Сталінградам]] з гульцоў зноўку сфармавалі футбольную каманду, якая некаторы час выступала ў першынстве Масквы пад назвай «Вайсковая частка маёра Іванова». Затым каманду перайменавалі ў «Дынама-2». У 1944 годзе дынамаўская каманда ўжо брала ўдзел у [[Кубак СССР па футболе|Кубку СССР]], прычым дайшла да паўфіналу.

=== Пасьля вайны ===
14 траўня 1945 году менскае «Дынама» матчам супраць ленінградзкага «Зэніту» стартавала ў першым пасьляваенным чэмпіянаце СССР. Матч праходзіў у Тбілісі і скончыўся зь лікам 1:1, за менчукоў гол забіў [[Барыс Курнеў]]. Стары стадыён каманды быў разбураны, на ўзьвядзеньне новага патрабаваўся час. Было прынята рашэньне падрыхтаваць для выступаў у чэмпіянаце стадыён «Харчавік». 14 чэрвеня «Дынама» правяло першы пасьля вайны хатні матч. У госьці прыехалі маскоўскія аднаклюбнікі. Матч скончыўся перамогай масквічоў (0:3). Паводле вынікаў гэтага чэмпіянату «Дынама» заняло 9-ы радок, набраўшы 17 пунктаў у 22 матчах.

Чэмпіянаты краіны 1946—1949 гадоў прайшлі для менчукоў няўдала. У іх каманда вырашала задачу захаваньня прапіскі ў найвышэйшай лізе. У сэзоне 1947 году клюб вярнуўся на зноўку адбудаваны стадыён «Дынама».

У 1950 годзе «Дынама» і зусім апусьцілася ў клясу «Б». Але ўжо ў 1951 годзе «бела-блакітныя» вярнулі сабе месца сярод наймацнейшых камандаў клясы «А». Аднак з-за няздольнасьці супрацьстаяць найлепшым камандам Саюзу, сталічная дружына паводле вынікаў сэзону зноўку адправілася ў клясу «Б». Такая сытуацыя не задавальняла кіраўніцтва рэспублікі. Таму было прынята рашэньне ствараць калектыў, здольны ня толькі вярнуць прапіску ў найвышэйшай лізе, але і трывала там замацавацца. З гэтай мэтай у каманду быў запрошаны знакаміты галкіпэр [[Аляксей Хоміч]]. Актыўна ўводзілася ў склад таленавітая моладзь, [[Іван Мозэр]], [[Уладзімер Нуждын]], [[Вячаслаў Арцёмаў]], [[Юры Прохараў]]. У 1953 годзе абноўленае «Дынама» вярнулася ў групу наймацнейшых.

=== Пад рознымі назвамі ===
У 1954 годзе загадам Упраўленьня па фізычнай культуры і спорце Міністэрства адукацыі БССР каманда была перайменаваная ў «Спартак». У пачатку сэзону клюб паказваў яскравую гульню. Былі абыграны лідэры савецкага першынства: маскоўскія «[[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартак]]» (2:1), ЦСКА (1:0) і «Дынама» (1:0). Менскі «Спартак» лідыраваў у чэмпіянаце. Далей мінчане страцілі лідэрства, аднак здолелі сабрацца. Былі здабытыя важныя перамогі ў матчах з «[[Крылы Саветаў Самара|Крыламі Саветаў]]» (2:0), «Зэнітам» (2:0), «[[Тарпэда Масква|Тарпэда]]» (2:1) і кіеўскім «[[Дынама Кіеў|Дынама]]» (3:2). У тым годзе каманда ўпершыню ў гісторыі заваявала бронзавыя мэдалі чэмпіянату СССР.

У наступным сэзоне каманда страціла сваю гульню і, заняўшы апошняе месца, апусьцілася ў клясу «Б». Праз год зноўку вярнулася ў найвышэйшы дывізіён, аднак і на гэты раз таксама страціла месца ў эліце.

У 1960 годзе ў гонар рэспублікі ў чэмпіянаце СССР прадстаўніцтва Беларусі даверылі камандзе пад назвай «Беларусь». Яе склалі гульцы менскага «Спартака» і «Ўраджаю». Былі запрошаны гульцы зь іншых камандаў найвышэйшай лігі. Старт «Беларусі» ў чэмпіянаце выдаўся фэерычным — пяць перамогаў запар. Сярод клюбаў, якія трывалі паразу ад беларускага клюбу, былі маскоўскі «Спартак» і кіеўскае «Дынама». За ўсё першае кола менчукі пацярпелі ўсяго дзьве паразы — ад алматынскага «[[Кайрат Алматы|Кайрату]]» (0:2) і ЦСКА (0:3) — і займалі першае месца ў сваёй групе. Аднак потым каманда збавіла абароты і скончыла сэзон на адзінаццатым радку. Чэмпіянаты 1961 і 1962 гадоў «Беларусь» скончыла на 19 месцы.

=== У чаканьні посьпехаў ===
У 1963 годзе клюб вярнуўся да назвы «Дынама». У гэтым жа сэзоне была заваявана другая бронза чэмпіянату. У сэзонах з 1964 па 1973 гады менчукі ўзысьці на п’едэстал ня здолелі. Больш за тое, у сэзоне 1973 году, заняўшы 15 месца, апусьціліся ў першую лігу. У гэты час завяршыў гульнявую кар’еру найлепшы бамбардзір у гісторыі каманды [[Эдуард Малафееў]]. Цырымонія провадаў гульца зь вялікага футболу адбылася 21 кастрычніка 1971 году на менскім стадыёне «Дынама».

Два гады сталічны клюб правёў у першай лізе. Вярнуўся ў эліту ў 1976 годзе. Гэты год для савецкага футболу выдаўся незвычайным. У сувязі з удзелам зборнай СССР у [[чэмпіянат Эўропы па футболе|чэмпіянаце Эўропы]] і [[Летнія Алімпійскія гульні|Алімпійскіх гульнях]] было праведзена два чэмпіянаты краіны — вясновы і восеньскі. У вясновай частцы чэмпіянату менчукі выглядалі цалкам годна, заняўшы 9-е выніковае месца, а вось на восень сілаў у іх ужо не хапіла. Атрымаўшы ўсяго дзьве перамогі, «Дынама» разьмясьцілася на апошнім 16-м месцы і пакінула найвышэйшую лігу. Няўдалы выступ пацягнуў за сабой чарговую зьмену кіраўніцтва. На чале каманды ўстаў [[Алег Базілевіч]], які працаваў раней з кіеўскім «Дынама», аднак працаваў новы штаб паўтара году. Каманда ня здолела паказаць яскравай гульні, і ў сярэдзіне сэзону 1978 году галоўным трэнэрам стаў Эдуард Малафееў. Каманда здолела аднавіцца і, заняўшы 3 месца, вярнулася ў найвышэйшую лігу. Больш «Дынама» ў першы дывізіён не вылятаў.

=== Залатыя часы ===
Новы трэнэр стаў будаваць новую каманду. Малафееў патрабаваў ад гульцоў яскравай гульні, шчырых эмоцыяў, футболу, які падабаўся б гледачам. «Дынама» камплектавалася выхаванцамі беларускага футболу. Ужо ў [[чэмпіянат СССР па футболе 1979 году|чэмпіянаце 1979 году]] гульня менчукоў забліскала новымі фарбамі. Каманда дзейнічала сьмела, са сталым акцэнтам на напад. Аднак, адчувалася, што тактычныя схемы яшчэ да канца не адпрацаваны. Як сьледзтва, толькі 6-е выніковае месца.

У наступным сэзоне высокіх вынікаў дамагчыся не атрымалася. Клюб заняў толькі 9-ю пазыцыю. Пры гэтым «Дынама» ў кожнай сустрэчы дзейнічала тэмпэрамэнтна, неардынарна, чым прыцягвала сымпатыі заўзятараў.

[[чэмпіянат СССР па футболе 1982 году|Чэмпіянат 1982 году]] менчукі пачалі актыўна. Гулялі ў атакуючы футбол і ў хатніх сустрэчах, і ў гасьцёх. Дзейнічалі сьмела і вынікова. Такім чынам аднаасобнае лідэрства менскага «Дынама» пасьля дзесяці тураў нікім не ўспрымалася, як выпадковасьць. Тым часам беларуская дружына ўсё далей сыходзіла наперад і ў пачатку другога кола нашмат апярэджвала фаварытаў. Тыя накіраваліся ў пагоню. Першымі ня вытрымалі тэмпу гонкі тбіліскія дынамаўцы. За два туры да фінішу канчаткова страцілі шанец на «золата» спартакаўцы. Толькі кіеўскі клюб да апошняга спрабаваў нагнаць менскіх аднаклюбнікаў, якім таксама не ўдалося пазьбегнуць гульнявых зрываў. Але менчукі праявілі характар​​, майстэрства, камандны дух і здолелі захаваць за сабой першы радок у турнірнай табліцы. У заключным туры, перамогшы маскоўскі «Спартак» на выезьдзе (4:3), менскае «Дынама» ўпершыню ў сваёй гісторыі заваявала званьне [[чэмпіянат СССР па футболе|чэмпіёна Савецкага Саюзу]].

Посьпех менчукоў быў адзначаны яшчэ трыма ганаровымі трафэямі. Паводле вынікаў сэзону менскаму «Дынама» былі ўручаны [[прыз імя Грыгорыя Фядотава|прыз імя Рыгора Фядотава]], Кубак прагрэсу, прысвоена званьне «агрэсіўнага госьця».

У «залаты склад» каманды ўвайшлі [[Юры Курненін]], [[Аляксандар Пракапенка]], [[Віктар Янушэўскі]], [[Міхаіл Вергеенка]], [[Сяргей Бароўскі]], [[Пётар Васілеўскі]], [[Юры Пудышаў]], [[Людас Румбуціс]], [[Андрэй Зыгмантовіч]], [[Георгі Кандрацьеў]], [[Віктар Шышкін]], [[Віктар Сокал (1954)|Віктар Сокал]], [[Сяргей Алейнікаў]], [[Ігар Гурыновіч]], [[Ігар Бялоў]], [[Юры Курбыка]], [[Юры Трухан]], [[Сяргей Гоцманаў]].

=== Дэбют у Эўропе ===
У наступным сэзоне «Дынама» дэбютавала ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубку эўрапейскіх чэмпіёнаў]]. Лёсаваньне вызначыла ў супраціўнікі менчукоў швайцарскі «[[Грасгопэр Цюрых|Грасгопэрс]]». Зь цяжкасьцю, але дынамаўцы пераадолелі бар’ер (1:0 дома, 2:2 у гасьцёх). Затым у 1/8 фіналу была пройдзеная вугорская «[[Д’ёр (футбольны клюб)|Раба ЭТО]]» (6:3, 3:1). Менчукі дэманстравалі добрую гульню, аднак у 1/4 ня здолелі адолець па суме двух матчаў бухарэсцкае «[[Дынама Бухарэст|Дынама]]» (1:1, 0:1). У гэтым жа сэзоне былі заваяваны бронзавыя мэдалі, трэція па ліку, у чэмпіянаце СССР.

Гэты посьпех дазволіў дынамаўцам у 1984 годзе выступіць у другім па значнасьці эўратурніры — [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубку УЭФА]]. У 1/32 фіналу «Дынама» разграміла фінскі [[ХІК Хэльсынкі|ХІК]] (4:0, 6:0). У 1/16 фіналу прызь лёсаваньне беларусы атрымалі ў супраціўнікі партугальскі «[[Спортынг Лісабон|Спортынг]]». Лісабонцы трывалі паразу толькі ў сэрыі пэнальці ў хатнім матчы — 5:4 (пасьля 0:2 у гасьцёх, 2:0 дома). У 1/8 фінале менчукі прайшлі польскі «[[Відзэў Лодзь|Відзэў]]» (2:0, 0:1), у 1/4 прайгралі югаслаўскаму «[[Жалезьнічар Сараева|Жалезьнічару]]» (0:2 у гасьцёх, 1:1 дома).

У 1987 годзе менскае «Дынама», як фіналіст [[Кубак СССР па футболе|Кубка СССР]], дэбютавала ў [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубку ўладальнікаў кубкаў]]. На стадыі 1/16 фіналу быў пераможаны турэцкі «[[Генчлербірлігі Анкара|Генчлербірлігі]]» (2:0, 2:1). У 1/8 фіналу пройдзены гішпанскі «[[Рэал Сасьедад Сан-Сэбастыян|Рэал Сасьедад]]» — 1:1, 0:0. У 1/4 фінале, аднак, клюб зь беларускай сталіцы ня здолеў перагуляць бэльгійскі «[[Мэхэлен (футбольны клюб)|Мэхэлен]]» (0:1, 1:1). Гэтыя чвэрцьфіналы трох самых прэстыжных турніраў Старога сьвету па сёньняшні дзень застаюцца найбуйнейшым дасягненьнем клюбу на эўрапейскай арэне.

=== Часы незалежнасьці ===
[[Файл:Dinamo Minsk versus BATE.jpg|значак|300пкс|Матч «Дынама» супраць [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] на стадыёне «[[Трактар (стадыён)|Трактар]]» ў 2014 годзе.]]
У 1992 годзе стартаваў першы [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянат сувэрэннай Беларусі]], сярод удзельнікаў якога было і менскае «Дынама», кіраваў якім вядомы ў мінулым галкіпэр «бела-блакітных» [[Міхаіл Вергеенка]]. У камандзе выстапалі наймацнейшыя на той момант футбалісты рэспублікі, таму клюб фактычна не сустракаў аніякай канкурэнцыі і за відавочнай перавагай атрымліваў перамогу ў чэмпіянаце раз-поразу. У пэрыяд з 1992 па 1995 гады менчукі пяць разоў запар станавіліся чэмпіёнамі краіны. Да канца 1990-х «Дынама» страціла чэмпіёнскі ход. Паступова завяршалі гульнявую кар’еру вэтэраны, шматлікія вядучыя футбалісты адпраўляліся ў замежныя чэмпіянаты. Супернікі з кожным годам станавіліся мацней.

У сьнежні 1999 году зьмяніўся ўласьнік клюбу — старшынём праўленьня ЗАТ «Дынама-Менск» стаў кіраўнік фірмы «Трайпл» [[Юры Чыж]]. Пад ягоным кіраўніцтвам «Дынама» толькі аднойчы заняло першае месца ў чэмпіянаце. У апошні на дадзены момант раз чэмпіёнам Беларусі сталічны клюб станавіўся ў 2004 годзе. Да залатых мэдалёў каманду прывёў [[Юры Шуканаў]]. Многія сэзоны «Дынама» спрабавала вярнуцца ў асноўную сетку эўрапейскіх турніраў, аднак непераадольнымі бар’ерамі станавіліся 2-і і 3-і кваліфікацыйныя раўнды. У [[Ліга Эўропы УЭФА 2010—2011 гадоў|сэзоне 2010—2011 гадоў]] [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] менчукі спыніліся за крок ад групавога этапу. Былі выгуляны эстонскі «[[Калеў Сыламяэ|Калеў]]» (5:1, 5:0) і ізраільскі «[[Макабі Хайфа|Макабі]]» (3:1, 0:1). Аднак у плэй-оф «Дынама» не знайшло ключ да брамы бэльгійскага «[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]» (2:3, 1:2). У той момант камандай кіраваў [[Уладзімер Гольмак]]. [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2010 году|Сэзон 2010 году]] чэмпіянату Беларусі сталічная каманда скончыла на 4 месцы. Наступныя два сэзоны дружына не брала ўдзелу ў эўракубкавых матчах. У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2011 году|сэзоне 2011 году]], пад кіраўніцтвам расейскіх трэнэраў, спачатку [[Алег Васіленка|Алега Васіленкі]], потым [[Сяргей Аўчыньнікаў|Сяргея Аўчыньнікава]], менчукі таксама занялі 4 месца, што не дазволіла паўдзельнічаць у эўрапейскіх спаборніцтвах.

[[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2012 году|Сэзон 2012 году]] «Дынама» пачала пад кіраўніцтвам [[Аляксандар Сяднёў|Аляксандра Сяднёва]]. Аднак у ліпені трэнэр падаў у адстаўку. Каманда была ачоленая ўкраінскім трэнэрам [[Алег Пратасаваў|Алегам Пратасавым]]. Каманда здабыла бронзавыя мэдалі ў 2012 годзе, а таксама прасунулася ў фінал [[Кубак Беларусі па футболе 2012—2013 гадоў|Кубка Беларусі]] ў 2013 годзе. Па звальненьні Пратасава новым трэнэрам «Дынама» стаў нідэрляндзкі адмысловец [[Робэрт Мааскант]]. Зь ім клюб пасьпяхова пачаў розыгрыш Лігі Эўропы, то бок у першым кваліфікацыйным раўндзе была пераможаная летувіская «[[Круоя Пакрой|Круоя]]» (3:0, 5:0), у двубоі беларусы перамаглі харвацкую «[[Лякаматыва Загрэб|Лякаматыву]]» (1:2, 3:2). Непераадольным бар’ерам для менчукоў стаўся ў трэцім раўндзе турэцкі «[[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]]» (0:1, 0:0). У чэмпіянаце Беларусі каманда паўтарыла вынік папярэдняга сэзону, заняўшы трэці радок.

[[Файл:Uladzimir Zhuravel.png|значак|зьлева|[[Уладзімер Журавель]] на прэсавай канфэрэнцыі перад гульнёй з [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОКам]].]]
31 сьнежня 2013 году галоўным трэнэрам «Дынама» быў прызначаны [[Уладзімер Журавель|Ўладзімер Журавель]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140101113437/http://dinamo-minsk.by/ru/press-tsentr/~shownews/zhuravel_31_12_2013 Главным тренером «Динамо» стал Владимир Журавель]{{Ref-ru}} ФК Дынама-Менск.&lt;/ref&gt;, колішні футбаліст клюбу ў 1990-х гадах. Пад ягоным кіраўніцтвам менчукі ўдала пачалі сэзон, які рушыў зь пяці перамог і адной нічыі. Пасьля чацьвертага тура «Дынама» ўпершыню з 2004 году аднаасобна ачоліла турнірную табліцу&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141215001417/http://by.tribuna.com/football/159594932.html Минское «Динамо» впервые с 2004 года единолично возглавило таблицу чемпионата]{{Ref-ru}} Tribuna.&lt;/ref&gt;. Дынамаўцы мелі самую надзейную абарону, дзякуючы якой першы мяч быў прапушчаны толькі ў шостым туры. Улетку каманда ўчыніла сэрыю з васьмі пераможных матчах у чэмпіянаце. Адначасова, сталічны клюб распачаў пасьпяховы эўракубкавы сэзон. «Бела-блакітныя» без паразаў прайшлі ўсю кваліфікацыю [[Ліга Эўропы УЭФА 2014—2015 гадоў|Лігі Эўропы 2014—2015 гадоў]]. Пачало «Дынама» з другога раўнду матчамі супраць фінскай [[МюПа-47 Каўвола|МюПы-47]] (3:0, 0:0). Двойчы быў перагуляны румынскі «[[ЧФР Клуж|Клуж]]» (1:0, 2:0). У плэй-оф дзьве перамогі былі здабытыя над партугальскім «[[Насьёнал Фуншал|Насьёналам]]» (2:0, 3:2). «Дынама», такім чынам, стала другой беларускай дружынай, якая прасоўвалася ў групавы этап Лігі Эўропы. Паводле вынікаў лёсаваньня «Дынама» патрапіла ў групу K, куды таксама накіраваліся італьянская «[[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]]», грэцкі [[ПАОК Тэсалёнікі|ПАОК]] і францускі «[[Генгам (футбольны клюб)|Генгам]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141214235908/http://by.tribuna.com/football/1023210280.html Жеребьевка группового этапа Лиги Европы. Минское «Динамо» сыграет с «Фиорентиной», «Генгамом» и ПАОКом].{{Ref-ru}} Tribuna.&lt;/ref&gt;. Дэбют у новым кубку для дынамаўцаў быў няўдалым. Пасьля паразы ад ПАОКа зь лікам 1:6, «Дынама» прагуляла «Фіярэнтыне» зь лікам 0:3. У першай сустрэчы з «Генгамам» сталічныя футбалісты валодалі ініцыятывай, але лік ня быў адкрыты. У другім матчы з французамі ўжо ў іх дома беларусы атрымалі паразу зь лікам 2:0 і страцілі ўсе шанцы на выхад з групы. У роўнай хатняй гульні з грэкамі менчукі прапусьцілі галы ў апошнія дзесяць хвілінаў матчу (0:2). Ужо ў фінальным матчы групы ў Італіі «Дынама» сенсацыйна здабывало перамогу зь лікам 1:2. На галы [[Сяргей Канцавы|Сяргея Канцавога]] і [[Неманья Нікаліч (1988)|Неманьі Нікаліча]] ў італьянцаў адказаў [[Марка Марын]]. Увосень пагоршыліся вынікі ў айчынным першынстве. Сталічная дружына прангуляла ключавыя матчы і ня здолела вярнуць сабе першы радок. Вынікам сэзона былі срэбныя мэдалі, якія, аднак, не задаволілі кіраўніцтва. У рэшце, Журавель быў звольнены з сваёй пасады.

[[Файл:Vuk Rašović.png|значак|[[Вук Рашавіч]] на прэсавай канфэрэнцыі перад матчам «Дынама» ў Лізе Эўропы.]]
Новым галоўным трэнэрам быў прызначаны чэскі адмысловец [[Душан Угрын (1967)|Душан Угрын-малодшы]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141220001125/http://dinamo-minsk.by/ru/press-tsentr/~shownews/New_coach_19_12_2014 Душан Угрин-младший — новый главный тренер нашего клуба]. ФК «Дынама» Менск.&lt;/ref&gt;. Пасьля таго як з паўфіналу Кубка Беларусі «Дынама» было выбітае, а ў першынстве каманду чакаў дрэнны старт, чэх быў звольнены з сваёй пасады. Выканаўчым абавязкі ў далейшым выконваў спартовы дырэктар клюбу сэрб [[Вук Рашавіч]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150506054103/http://dinamo-minsk.by/ru/press-tsentr/~shownews/dusan_ugrin_30_04_2015 Официально]. ФК «Дынама» Менск.&lt;/ref&gt;. З новым трэнэрам вынікі каманды палепшыліся. «Дынама» ўзьнялося на другі радок, але першае месца было недасяжным, бо шмат пунктаў было страчана на пачатку сэзону. У Лізе Эўропы менчукі паўтарылі леташні посьпех, прабіўшыся ў групавую стадыю эўракубка. У кваліфікацыі былі пераможаныя баўгарскае «[[Чорнае Мора Варна|Чорнае Мора]]», швайцарскі «[[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]» і аўстрыйскі «[[Рэд Бул Зальцбург|Рэд Бул]]». Пры гэтым з апошнім клюбам дынамаўцы абмяняліся перамогамі зь лікам 2:0. Квіток да групы беларусы набылі ўжо ў сэрыі пэнальці, а сапраўдным героем матчу стаў дынамаўскі брамнік [[Аляксандар Гутар]]. Супернікамі на асноўнай стадыі Лігі Эўропы сталіся гішпанскі «[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]», аўстрыйскі «[[Рапід Вена|Рапід]]» і чэская «[[Вікторыя Пльзень|Вікторыя]]». Толькі напрыканцы розыгрышу, ужо страціўшы ўсе шанцы на прасоўваньне далей, «Дынама» здабыла адзіныя тры пункты, перамогшы ў хатнім паядынку чэскую «Вікторыю». У сакавіку 2016 году Юры Чыж быў затрыманы па падазрэньні ва ўхіленьні ад выплаты падаткаў у асабліва вялікім маштабе. У траўні ягоны сын Сяргей ачоліў раду клюбу&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160525190546/http://www.pressball.by/news/football/233708 Футбол. Сергей Чиж избран на пост председателя наблюдательного совета «Динамо» Минск]{{Ref-ru}} Прессбол.&lt;/ref&gt;. У клюбе пачаліся фінансавыя цяжкасьці, што прывяло да сыходу лідэраў, то бок з дружыны ўзімку сышлі [[Фатас Бэчырай]], [[Чыгозэ Ўдоджы]]. У траўні быў звольнены з пасады трэнэра Вук Рашавіч, а ягонае месца заняў [[Сяргей Бароўскі]]. Ужо летам зьнізіўся абарончы патэнцыял «Дынама» па сыходзе галоўнага абаронцы [[Умару Бангура|Ўмару Бангуры]] і брамніка Аляксандра Гутара. Каманда змагалася толькі за 3 радок, на якім дружына і скончыла першынство. У розыгрышы Лігі Эўропы менчукі былі выбітыя з трэцяга раўнду сэрбскай «[[Ваяводзіна Нові Сад|Ваяводзінай]]».

[[Файл:Siarhiej Hurenka.2020.1.jpg|значак|зьлева|[[Сяргей Гурэнка]] правёў у «Дынама» сэзон як футбаліст у 2009 годзе, а пасьля шматкроць запрашаўся на пасаду галоўнага трэнэра каманды.]]
На 2017 год клюб падмацаваўся абаронцам [[Ніна Галавіч]]ам, а таксама нападнікам [[Арцём Сарока|Арцёмам Сарокам]], які да таго добра гуляў і здабыўваў галы за «[[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзею]]». Пачаў раскрывацца [[Ураш Нікаліч|Ўраш Нікаліч]], які далучыўся да «Дынама» ўлетку 2016 году. На пачатку сэзону менскі клюб спыніўся на чвэрцьфінале Кубка Беларусі, а няўдалы пачатак чэмпіянату прывёў да адхідленьня Бароўскага з пасады, а ягонае месца заняў [[Сяргей Гурэнка]]. Зьяўленьне новага трэнэра адрадзіла гульню каманды. Менчукі рэдка гублялі пункты і змагаліся за першы радок. У Лізе Эўропы каманда зноўку як і ў папярэднім сэзоне дасягнула трэці кваліфікацыйны раўнд, дзе атрымалі паразу ад кіпрскага [[АЕК Лярнака|АЕКу]]. Лёс мэдалёў чэмпіянату вызначыў апошні тур. Тры клубы, як то [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]], «Дынама» і «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]]», мелі мажлівасьць заняць першы радок. Каб здабыць доўгачаканы тытул «Дынама» мусіла перамагчы ў гасьцях «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебск]]» і чакаць на перамогу «Гарадзеі» ў сустрэчы супраць БАТЭ. «Дынама» выгуляла ў віцебскай каманды зь лікам 4:1, аднак, БАТЭ толькі на апошняй хвіліне выратаваўся ў сустрэчы з «цукровымі» і скончыў матч унічыю зь лікам 3:3. Такім чынам, «Дынама» атрымала толькі срэбныя мэдалі. У 2018 годзе клюб выбыў з паўфіналу Кубка Беларусі і няблага пачаў сэзон, захапіўшы 2 радок. Доўгі час «Дынама» не магло нагнаць БАТЭ, а ў другой палове сэзону нават саступіла другое месца «Шахцёр». У канцы сэзону «Дынама» нават магло саступіць трэці радок «Віцебску», але сталічная каманда здолела перамагчы ў барацьбе за мэдалі ў паўночнікаў. У Лізе Эўропы прасунуўшыся да трэцяга кваліфікацыйнага раўнда «Дынама» пасьля хатняй перамогі зь лікам 4:0 у выніку саступіла расейскаму «[[Зэніт Санкт-Пецярбург|Зэніту]]» ў матчы ў адказ зь лікам 8:1 у дадатковы час. 

[[Файл:Dynamoša.2020.1.jpg|значак|Клюбны маскот Дынамоша.]]
Па сканчэньні сэзону Гурэнка сышоў з сваёй пасады, а ў клюб быў запрошаны расеец [[Раман Піліпчук]]. Разам з трэнэрам да «Дынама» далучыўся шэраг расейскіх выканаўцаў. Чэмпіянат пачаўся вельмі няўдала і ўжо напрыканцы траўня «Дынама» займала толькі 6 радок. Піліпчук быў звольнены, а на ягонае месца павярнуўся Гурэнка. У той жа час [[эканамічны суд Менску]] пастанавіў, што «Дынама» ня можа належыць Чыжу. Клюб быў перададзены на балянс [[Менскі гарадзкі выканаўчы камітэт|Менскага гарадзкога выканаўчага камітэту]]. Каманда ня здолела стабілізаваць вынікі і скончыла сэзон на 4 месцы. Пасьля няўдалага сэзону з клюбу сышоў нападнік [[Кегіндэ Фатаі]], які за 23 матчы здабыў усяго 3 галы, у той час як у 2018 годзе па далучэньні да менчукоў з «[[Уфа (футбольны клюб)|Уфы]]» ўлучыў 5 галоў у браму супернікаў у 9 матчах. Наступны сэзон стаўся такім жа няўдалым, за першыя два туры «Дынама» атрымала дзьве паразы. У красавіку 2020 году Гурэнка быў звольнены з пасады, а новым трэнэрам быў прызначаны [[Леанід Кучук]]. «Дынама» працягнула ісьці ў сярэдзіне табліцы і толькі ў другім коле менчукі прасунуліся вышэй і скончылі на 6 месцы.

На сэзон 2021 году «Дынама» падмацавалася легіянэрамі [[Жан-Марэль По|Жанам-Марэлем По]] і [[Абляй Мбэнг|Абляем Мбэнгам]]. Таксама былі запрошаныя дасьведчаныя былі гульцы клюбу, як то [[Антон Пуціла]], [[Сяргей Кісьляк]] і [[Арцём Быкаў]]. Пачатак як у папярэднія сэзоны выйшаў жахлівы, то бок пасьля 5 туру «Дынама» займала 7 радок, але пакрысе вынікі палепшыліся ажно да 3 месцы. Тым ня менш улетку каманда апусьцілася ніжэй. У чэрвені ачоліў клюб былы абаронца клюбу [[Арцём Чалядзінскі]], і каманда зноўку зачапілася за тройку. Да сканчэньня сэзону з дружыны быў адкліканы нападнік «[[Ахмат Грозны|Ахмата]]» Абляй Мбэнг, які стаў найлепшым бамбардзірам каманды гэтага сэзону. «Дынама» гэтак і скончыла сэзон на трэцім месцы. Яшчэ на верасень 2021 году сярэднемесячны заробак футбалістаў асноўнага складу «Дынама» складаў 4000 даляраў ЗША (10 000 рублёў), які надалей вырашылі абмежаваць 8000 [[Беларускі рубель|рублёў]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лукашэнка аб выступленьні беларускіх футбалістаў: яны ж выйшлі на поле адпачыць|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/lukashenka-ab-vystuplenni-belaruskih-futbalistau-jany-zh-vyjshli-na-pole-adpachyts-103603-2021/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=3 верасьня 2021|дата доступу=3 верасьня 2021}}&lt;/ref&gt;. Перад пачаткам новага сэзону 2022 году з клюбу сышлі легіянэры-лідэры, але да каманды прыядналіся былі футбалісты клюбу [[Раман Бегуноў]] і [[Аляксандар Сачыўка]]. З нападнікаў застаўся [[Іван Бахар]] і [[Душан Бакіч]], на якіх у 2022 годзе рабілася надзея трэнэрскага штабу. «Дынама» адразу захапіла пазыцыі ў першай тройцы табліцы. У пачатку траўня пры крыху больш за 10 тысячаў заўзятараў сталічная дружына выратавала гульню з БАТЭ, дзякуючы галам Бахара. У выніку матч скончыўся зь лікам 2:2. Аднак празь некалькі дзён дынамаўцы атрымалі паразу ад канкурэнта салігорскага «Шахцёра», выбыўшы з тройкі. У канцы сэзону менчукі прэтэндавалі на мэдалі, але шэраг няўдалых матчаў, у тым ліку зьнішчальнай паразы ад «[[Энэргетык-БДУ Менск|Энэргетыка-БДУ]]» зь лікам 1:4, вымусіў каманду скончыць толькі на 4 месцы. Па сканчэньні год Чалядзінскі быў адхілены ад пасады галоўнага трэнэра, а на ягоную пасаду быў запрошаны [[Вадзім Скрыпчанка]].

У новым [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023 году|сэзоне 2023 году]] «Дынама» адразу набрало добры тэмп, атрымаўшы на пачатку пяць перамогаў запар. У шостым туры каманда зьведала паразу ад гарадзенскага «[[Нёман Горадня|Нёману]]», аднак у наступным дынамаўцы гэтак жа ладна працягнулі набіраць пункты. Менчукі ўвесь час ачольвалі табліцу, але далёка адарвацца ад спачатку жодзінскага «[[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]]», а потым «Нёману» не выпадала. Толькі ў перадапошнім туры сталічнікі здабылі залатыя мэдалі чэмпіянату, упершыню амаль за 20 гадоў&lt;ref&gt;[https://football.by/news/181180 «В Бобруйске все-таки нашли „золото“. Здесь минское „Динамо“ завершило бестрофейную эпоху»]. Football.by.&lt;/ref&gt;.

== Стадыён ==
[[Файл:Stadion Dinamo Minsk.JPG|значак|зьлева|Стары стадыён «Дынама» быў хатнім для клюбу працяглы час.]]
Ад свайго пачатку яшчэ ў часы СССР клюб прымаў супраціўніка на стадыёне «[[Дынама (стадыён, Менск)|Дынама]]», які месьціцца ў самым цэнтры Менску. Урачыстае адкрыцьцё стадыёну адбылося ў 1934 годзе. Аднак, яму было наканавана двойчы перажыць сваё нараджэньне. У гады гітлераўскай акупацыі стадыён быў цалкам разбураны, але пасьля вызваленьня Менску жыхары ізноў аднавілі яго, і ўжо ў 1945 годзе стадыён прыняў першых удзельнікаў чэмпіянату СССР па футболе і першых гледачоў.

Стадыён «Дынама» быў адным зь месцаў правядзеньня спаборніцтваў падчас [[Летнія Алімпійскія гульні 1980 году|Алімпійскіх гульняў 1980 году]], перад якімі была зроблена рэканструкцыяў, у выніку якой зьявіўся невялікі брыль, сэктар прэсы, а зьмяшчальнасьць стадыёну была павялічаная да 50 тысячаў. Крыху пазьней з-за дрэннага тэхнічнага стану другі ярус быў зачынены, а зьмяшчальнасьць зьнізілася да 34 тысячаў. Пасьля атрыманьня незалежнасьці стадыён застаўся ў камунальнай уласнасьці, але «Дынама» карысталася стадыёнам на правах арэнды. Акрамя таго, спартовы аб’ект быў хатняй арэнай [[зборная Беларусі па футболе|нацыянальнай зборнай Беларусі па футболе]]. У 2012 годзе стадыён «Дынама» быў зачынены на рэканструкцыю, аднак яшчэ з [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2009 году|сэзону 2009 году]] свае хатнія матчы клюб праводзіў на стадыёне «[[Дынама-Юні (стадыён)|Дынама-Юні]]» ў мікрараёне [[Кунцаўшчына (мікрараён)|Кунцаўшчына]] на захадзе сталіцы, які напачатку кастрычніка 2008 году быў выкуплены ў футбольнага клюбу «[[Дарыда Менскі раён|Дарыды]]». Новы клюбны стадыён меў зьмяшчальнасьць у 4500 чалавек. У студзені 2013 году аднак і гэты стадыён быў зачынены на рэканструкцыю.

[[Файл:Dinamo Stadium Minsk.png|значак|Сучасны перабудаваны стадыён «Дынама», дзе клюб ладзіць свае матчы.]]
Свае хатнія матчы футбольны клюб «Дынама» па закрыцьці ўзгаданых стадыёнаў мусіў ладзіць на сталічным стадыёне «[[Трактар (стадыён)|Трактар]]». Гэты стадыён каманда ўжо выкарыстоўвала ў 1960-я гады, калі выступала пад назовам «Беларусь» і ў канцы 1970-х, калі стадыён «Дынама» быў зачынены на рэкантрукцыю ў сувязі з падрыхтоўкай да [[Летнія Алімпійскія гульні 1980 году|Алімпійскіх гульняў 1980 году]]. Варта заўважыць, што стадыён «Трактар» ня меў права на правядзеньне матчаў эўракубкаў з стадыі 3 кваліфікацыйнага раўнду, таму менчукі свае хатнія матчы на гэтай стадыі праводзілі спачатку на стадыёне ў [[Берасьце|Берасьці]], а з [[Ліга Эўропы УЭФА 2014—2015 гадоў|сэзону 2014—2015 гадоў]] на «[[Барысаў-Арэна|Барысаў-Арэне]]».

Улетку 2018 году, калі па рэканструкцыі быў адкрыты абноўлены стадыён «[[Дынама (стадыён, Менск)|Дынама]]», каманда пачала праводзіць свае матчы менавіта на ім. З мэтай зьберагчы травяное пакрыцьцё на адбудаваным стадыёне матчы на пачатку вясны і напрыканцы восені каманда ладзіла на стадыёнах [[Стадыён ФК «Менск»|ФК «Менск»]] ці [[РЦАП-БДУ]], якія маюць штучнае пакрыцьцё. З сканчэньнем будаўнічых работ на ўласным стадыёне ў Кунцаўшчыне ў 2021 годзе «Дынама» свае матчы ў памянёныя паравіны году цяпер ладзіць на ім.

== Дасягненьні ==
''' [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|Чэмпіянат Беларусі]]'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15пкс]] '''Чэмпіён''' (9): [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 1992 году|1992]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 1992—1993 гадоў|1992/93]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 1993—1994 гадоў|1993/94]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 1994—1995 гадоў|1994/95]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 1995 году|1995]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 1997 году|1997]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2004 году|2004]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2023 году|2023]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2024 году|2024]]
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15пкс]] '''Срэбны прызэр''' (9): 1996, 2001, 2005, 2006, 2008, [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2009 году|2009]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]]
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15пкс]] '''Бронзавы прызэр''' (7): [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2000 году|2000]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2003 году|2003]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2012 году|2012]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|2013]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]]

'''[[Кубак Беларусі па футболе|Кубак Беларусі]]'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] '''Пераможца''' (3): 1992, 1994, 2003
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] '''Фіналіст''' (3): 1996, 1998, 2013

'''[[Супэркубак Беларусі па футболе|Супэркубак Беларусі]]'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] '''Пераможца''': 2025

''Турнір дублёраў чэмпіянату Беларусі''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] Чэмпіён (7): 2004, 2005, 2006, 2007, 2009, 2010, 2014
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] Срэбны прызэр (4): 2002, 2011, 2012, 2015
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15px]] Бронзавы прызэр: 2013

'''[[Чэмпіянат СССР па футболе|Чэмпіянат СССР]]''' ('''Найвышэйшая ліга''')
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] '''Чэмпіён''': [[Чэмпіянат СССР па футболе 1982 году|1982]]
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15px]] '''Бронзавы прызэр''' (3): 1954, 1963, 1983

'''[[Чэмпіянат СССР па футболе|Чэмпіянат СССР]]''' (''Першая ліга'')
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] Чэмпіён (2): 1953, 1956
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] Срэбраны прызэр (2): 1951, 1975
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15px]] Бронзавы прызэр (2): 1974, 1978

'''Кубак СССР'''
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] '''Фіналіст''' (2): 1965, 1987

'''Кубак Футбольнага саюзу СССР'''
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] '''Фіналіст''': 1989

'''Чэмпіянат БССР'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] '''Чэмпіён''' (8): 1937, 1938, 1939, 1945, 1951, 1953, 1956, 1975
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] '''Срэбны прызэр''' (5): 1934, 1935, 1946, 1952, 1977
* [[Файл:Bronze medal icon.svg|15px]] '''Бронзавы прызэр''' (2): 1940, 1947

'''Кубак БССР'''
* [[Файл:Gold medal icon.svg|15px]] '''Уладальнік''' (2): 1936, 1940
* [[Файл:Silver medal icon.svg|15px]] '''Фіналіст''' (2): 1963, 1968

== Турніры ==
'''[[Чэмпіянат Беларусі па футболе|Чэмпіянат Беларусі]]''' (з 1992)
:* '''[[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшая ліга]]''' (з 1992)

'''[[Кубак Беларусі па футболе|Кубак Беларусі]]''' (з 1992)

'''[[Эўрапейскія клюбныя турніры па футболе|Эўракубкі]]'''
:* [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубак чэмпіёнаў]] (1983/84, 1993/94, 1998/99, 2005/06)
:* [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубак кубкаў]] (1987/88)
:* [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубак УЭФА/Ліга Эўропы]] (1984/85, 1986/87, 1988/89, 1994/95, 1995/96, 1996/97, 1997/98, 2002/03, [[Ліга Эўропы УЭФА 2013—2014 гадоў|2013/14]], [[Ліга Эўропы УЭФА 2014—2015 гадоў|2014/15]], [[Ліга Эўропы УЭФА 2015—2016 гадоў|2015/16]])
:* [[Кубак УЭФА Інтэртота|Кубак Інтэртота]] (2001, 2004)

'''[[Чэмпіянат СССР па футболе|Чэмпіянат СССР]]''' (1941—1992)

'''[[Кубак СССР па футболе|Кубак СССР]]''' (1936—1992)

== Склад ==
: ''Актуальны на 30 сакавіка 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец1|2|Q106368015|Аб|}}
{{Гулец1|3|Q100901229|Аб|}}
{{Гулец1|4|Q2607448|Аб|}}
{{Гулец1|5|Q125253545|Аб|}}
{{Гулец1|6|Q43250658|ПА|}}
{{Гулец1|7|Q97930403|Нап|}}
{{Гулец1|9|Q89188964|Нап|}}
{{Гулец1|10|Q111479060|Нап|}}
{{Гулец1|11|Q132126628|Нап|}}
{{Гулец1|13|Q130529604|Бр|}}
{{Гулец1|16|Q108114569|ПА|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Гомель (футбольны клюб)|Гомель]]}}
{{Гулец1|17|Q18602581|Нап|}}
{{Гулец1|18|Q42708691|ПА|}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец1|21|Q17376080|Нап|}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг|Беларусь}}|ПА|Аляксей Жэчка||2006}}
{{Гулец1|24|Q24433044|Аб|}}
{{Гулец1|25|Q134518704|Нап|}}
{{Гулец1|26|Q107506453|Аб|}}
{{Гулец1|31|Q77588354|Бр|}}
{{Гулец1|33|Q66005201|Аб|}}
{{Гулец1|49|Q117476273|Бр|}}
{{Гулец1|67|Q1522803|Аб|капітан}}
{{Гулец1|88|Q97137586|ПА|}}
{{Гулец|90|{{Сьцяг|Беларусь}}|Аб|Міхаіл Аляксандраў||2006}}
{{Гулец1|99|Q102314370|Нап|}}
{{Гулец1|—|Q98285917|Бр|}}
{{Канец складу}}

== Галоўныя трэнэры ==
{|
|valign=&quot;top&quot;|
{| class=&quot;toccolours&quot;
|-
!bgcolor=silver|Трэнэр
!bgcolor=silver|Пэрыяд
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Юры Курненін]]||11.1999—06.2000
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Павал Раднёнак]]||06.2000—12.2000
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Аляксандар Піскароў]]||12.2000—07.2001
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|в. а. [[Георгі Кандрацьеў]]||07.2001—10.2001
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Эдуард Малафееў]]||10.2001—04.2002
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Андрэй Зыгмантовіч]]||04.2002—10.2002
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|в. а. [[Веніямін Арзамасцаў]]||10.2002—11.2002
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Георгі Гюраў]]||12.2002—05.2003
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Анатоль Байдачны]]||05.2003—11.2003
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Пётар Шубін]]||12.2003—05.2004
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Юры Шуканаў]]||05.2004—05.2005
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Аляксандар Башмакоў]]||05.2005—07.2005
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Аляксандар Рабаконь]]||07.2005—05.2006
|}
|width=&quot;0&quot;|&amp;nbsp;
|valign=&quot;top&quot;|
{| class=&quot;toccolours&quot;
!bgcolor=silver|Трэнэр
!bgcolor=silver|Пэрыяд
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Аляксей Пятрушын]]||05.2006—11.2006
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Пётар Качура]]||11.2006—04.2007
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Аляксандар Хацкевіч]]||04.2007—11.2007
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Ігар Крывушэнка]]||11.2007—09.2008
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Славалюб Мусьлін]]||09.2008—07.2009
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Кірыл Альшэўскі]]||07.2009—08.2009
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Сяргей Гурэнка]]||08.2009—05.2010
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|в. а. [[Сяргей Саладоўнікаў]]||05.2010
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Уладзімер Гольмак]]||05.2010—11.2010
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Алег Васіленка]]||12.2010—05.2011
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Сяргей Аўчыньнікаў]]||05.2011—11.2011
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Аляксандар Сяднёў]]||12.2011—07.2012
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Алег Пратасаў]]||07.2012—06.2013
|}
|width=&quot;0&quot;|&amp;nbsp;
|valign=&quot;top&quot;|
{| class=&quot;toccolours&quot;
!bgcolor=silver|Трэнэр
!bgcolor=silver|Пэрыяд
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Робэрт Мааскант]]||06.2013—12.2013
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Уладзімер Журавель]]||12.2013—12.2014
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Душан Угрын (1967)|Душан Угрын]]||12.2014—04.2015
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Вук Рашавіч]]&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/69526.html Вук Рашович утвержден главным тренером минского «Динамо»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;||05.2015—07.2016
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Сяргей Бароўскі]]&lt;ref&gt;[http://by.tribuna.com/football/1042089628.html Рашович отправлен в отставку, главным тренером минского «Динамо» назначен Боровский]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;||07.2016—04.2017
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Сяргей Гурэнка]]&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/99127.html Гуренко назначен и. о. главного тренера «Динамо» Минск]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/122011.html Минское «Динамо» официально подтвердило уход Сергея Гуренко]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;||05.2017—01.2019
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Раман Піліпчук]]&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/122824.html Роман Пилипчук официально занял пост главного тренера минского «Динамо»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;||02.2019—05.2019
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Сяргей Гурэнка]]&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/127471.html Сергей Гуренко вновь возглавил минское «Динамо»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;||06.2019—04.2020
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Леанід Кучук]]&lt;ref&gt;[https://football.by/news/139016.html Официально: Леонид Кучук — главный тренер минского «Динамо»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;||04.2020—06.2021
|-
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Арцём Чалядзінскі]]||06.2021—11.2022
|-bgcolor=#eeeeee
|style=&quot;text-align:left;&quot;|[[Вадзім Скрыпчанка]]||11.2022—
|}
|}

== Статыстыка ==
=== Чэмпіянат і Кубак Беларусі ===
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
!width=55|Сэзон
!width=50|Ліга
!width=30|Месца
!width=30|{{Падказка|Г|Гульні}}
!width=30|{{Падказка|В|Выйгрышы}}
!width=30|{{Падказка|Н|Нічыі}}
!width=30|{{Падказка|П|Паразы}}
!width=60|{{Падказка|РМ|Розьніца мячоў}}
!width=45|{{Падказка|Пкт|Пункты}}
![[Кубак Беларусі па футболе|Кубак]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2012 году|2012]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшая]] || {{Бронзавы мэдаль}} || 30 || 16 || 8 || 6 || 37–19 || 56 || [[Кубак Беларусі па футболе 2012—2013 гадоў|Ф]]&amp;nbsp;{{Ср|Фіналіст}}
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|2013]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшая]] || {{Бронзавы мэдаль}} || 32 || 15 || 9 || 8 || 44–33 || 54 || [[Кубак Беларусі па футболе 2013—2014 гадоў|1/8]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшая]] || {{Срэбны мэдаль}} || 32 || 18 || 7 || 7 || 44–21 || 61 || [[Кубак Беларусі па футболе 2014—2015 гадоў|1/2]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшая]] || {{Срэбны мэдаль}} || 26 || 15 || 8 || 3 || 36–13 || 53 || [[Кубак Беларусі па футболе 2015—2016 гадоў|1/4]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая]] || {{Бронзавы мэдаль}} || 30 || 15 || 10 || 5 || 46–28 || 55 || [[Кубак Беларусі па футболе 2016—2017 гадоў|1/4]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Найвышэйшая]] || {{Срэбны мэдаль}} || 30 || 22 || 2 || 6 || 46–15 || 68 || [[Кубак Беларусі па футболе 2017—2018 гадоў|1/8]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Найвышэйшая]] || {{Бронзавы мэдаль}} || 30 || 18 || 9 || 3 || 41–17 || 63 || [[Кубак Беларусі па футболе 2018—2019 гадоў|1/2]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019 году|Найвышэйшая]] || '''4''' || 30 || 15 || 5 || 10 || 43–39 || 50 || [[Кубак Беларусі па футболе 2019—2020 гадоў|1/4]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2020 году|2020]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020 году|Найвышэйшая]] || '''6''' || 30 || 16 || 4 || 10 || 38–25 || 52 || [[Кубак Беларусі па футболе 2020—2021 гадоў|1/16]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021 году|Найвышэйшая]] || {{Бронзавы мэдаль}} || 30 || 19 || 5 || 6 || 55–20 || 62 || [[Кубак Беларусі па футболе 2021—2022 гадоў|1/4]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2022 году|2022]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022 году|Найвышэйшая]] || '''4''' || 30 || 16 || 11 || 3 || 50–25 || 59 || [[Кубак Беларусі па футболе 2022—2023 гадоў|1/8]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2023 году|2023]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023 году|Найвышэйшая]] || {{Залаты мэдаль}} || 28 || 22 || 3 || 3 || 72–21 || 69 || [[Кубак Беларусі па футболе 2023—2024 гадоў|1/2]]
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2024 году|2024]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2024 году|Найвышэйшая]] || {{Залаты мэдаль}} || 30 || 20 || 8 || 2 || 50–13 || 68 || [[Кубак Беларусі па футболе 2024—2025 гадоў|1/8]]
|}

=== Удзел у эўракубках ===
{{Асноўны артыкул|Дынама Менск у эўракубках}}
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: right;&quot;
|- style=&quot;text-align: center;&quot;
!Кубак
!width=30|Г
!width=30|В
!width=30|Н
!width=30|П
!width=70|М
|-
|[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]]||16||5||6||5||20—20
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Кубак УЭФА/Ліга Эўропы]]||109||42||23||44||142—141
|-
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]||12||2||2||8||11—22
|-
|[[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубак кубкаў]]||6||2||3||1||6—4
|-
|Усяго||143||51||34||58||179—187
|}

{| class=&quot;wikitable&quot;
! Сэзон
! Спаборніцтва
! Раўнд
!
! Супраціўнік
! Дома
! У гасьцёх
! Вынік
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2010—2011 гадоў|2010/11]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|2 к/р
|{{Сьцяг Эстоніі}}
|[[Калеў Сыламяэ]]
|5:1
|5:0
|'''10:1'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Ізраілю}}
|[[Макабі Хайфа]]
|3:1
|0:1
|'''3:2'''
|-
|
|
|Плэй-оф
|{{Сьцяг Бэльгіі}}
|[[Бруге (футбольны клюб)|Бруге]]
|2:3
|1:2
|'''3:5'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2013—2014 гадоў|2013/14]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Летувы}}
|[[Круоя Пакрой]]
|5:0
|3:0
|'''8:0'''
|-
|
|
|2 к/р
|{{Сьцяг Харватыі}}
|[[Лякаматыва Заграб]]
|1:2
|3:2
|'''4:4'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Турэччыны}}
|[[Трабзанспор Трабзон]]
|0:1
|0:0
|'''0:1'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2014—2015 гадоў|2014/15]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|2 к/р
|{{Сьцяг Фінляндыі}}
|[[МюПа-47 Каўвола]]
|3:0
|0:0
|'''3:0'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Румыніі}}
|[[ЧФР Клуж]]
|1:0
|2:0
|'''3:0'''
|-
|
|
|Плэй-оф
|{{Сьцяг Партугаліі}}
|[[Насьёнал Фуншал]]
|2:0
|3:2
|'''5:2'''
|-
|
|
|Група K
|{{Сьцяг Грэцыі}}
|[[ПАОК Тэсалёнікі]]
|0:2
|1:6
|-
|
|
|Група K
|{{Сьцяг Італіі}}
|[[Фіярэнтына Флярэнцыя]]
|0:3
|2:1
|-
|
|
|Група K
|{{Сьцяг Францыі}}
|[[Генгам (футбольны клюб)|Генгам]]
|0:0
|0:2
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2015—2016 гадоў|2015/16]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|2 к/р
|{{Сьцяг Баўгарыі}}
|[[Чорнае Мора Варна]]
|4:0
|1:1
|'''5:1'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Швайцарыі}}
|[[Цюрых (футбольны клюб)|Цюрых]]
|1:1 ({{Падказка|д. ч.|дадатковы час}})
|1:0
|'''2:1'''
|-
|
|
|Плэй-оф
|{{Сьцяг Аўстрыі}}
|[[Рэд Бул Зальцбург]]
|2:0
|0:2 (3:2, [[пэнальці (футбол)|пэн]].)
|'''2:2'''
|-
|
|
|Група E
|{{Сьцяг Чэхіі}}
|[[Вікторыя Пльзень]]
|1:0
|0:2
|-
|
|
|Група E
|{{Сьцяг Аўстрыі}}
|[[Рапід Вена]]
|0:1
|1:2
|-
|
|
|Група E
|{{Сьцяг Гішпаніі}}
|[[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]
|1:2
|0:4
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2016—2017 гадоў|2016/17]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Латвіі}}
|[[Спартакс Юрмала]]
|2:1
|2:0
|'''4:1'''
|-
|
|
|2 к/р
|{{Сьцяг Ірляндыі}}
|[[Сэнт-Патрыкс Атлетык Дублін|Сэнт-Патрыкс Атлетык]]
|1:1
|1:0
|'''2:1'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Сэрбіі}}
|[[Ваяводзіна Новы Сад]]
|0:2
|1:1
|'''1:3'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2017—2018 гадоў|2017/18]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Фарэрскіх астравоў}}
|[[Рунавік (футбольны клюб)|Рунавік]]
|2:1
|2:0
|'''4:1'''
|-
|
|
|2 к/р
|{{Сьцяг Македоніі}}
|[[Работнічкі Скоп’е]]
|3:0
|1:1
|'''4:1'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Кіпру}}
|[[АЕК Лярнака]]
|1:1
|0:2
|'''1:3'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2018—2019 гадоў|2018/19]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Ірляндыі}}
|[[Дэры Сіці]]
|1:2
|2:0
|'''3:2'''
|-
|
|
|2 к/р
|{{Сьцяг Славаччыны}}
|[[ДАК 1904 Дунайска-Стрэда]]
|4:1
|3:1
|'''7:2'''
|-
|
|
|3 к/р
|{{Сьцяг Расеі}}
|[[Зэніт Санкт-Пецярбург]]
|4:0
|1:8 ({{Падказка|д. ч.|дадатковы час}})
|'''5:8'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2019—2020 гадоў|2019/20]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Латвіі}}
|[[Ліепая (футбольны клюб)|Ліепая]]
|1:2
|1:1
|'''2:3'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2020—2021 гадоў|2020/21]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Польшчы}}
|[[Пяст Глівіцы|Пяст]]
|0:2
|—
|'''0:2'''
|-
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2022—2023 гадоў|2022/23]]
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Чарнагорыі}}
|[[Дэчыч Тузі|Дэчыч]]
|1:1
|2:1
|'''3:2'''
|-
|
|
|2 к/р
|{{Сьцяг Ізраілю}}
|[[Гапаэль Бээршэба]]
|0:1
|1:2
|'''1:3'''
|-
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2023—2024 гадоў|2023/24]]
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}}
|[[Жалезьнічар Сараева|Жалезьнічар]]
|1:2
|2:2
|'''3:4'''
|-
|[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2024—2025 гадоў|2024/25]]
|[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Армэніі}}
|[[Пюнік Ерэван|Пюнік]]
|0:0
|1:0
|'''1:0'''
|-
|
|
|2 к/р
|{{Сьцяг Баўгарыі}}
|[[Лудагорац Разград|Лудагорац]]
|1:0
|0:2
|'''1:2'''
|-
|[[Ліга Эўропы УЭФА 2024—2025 гадоў|2024/25]]
|[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]
|3 к/р
|{{Сьцяг Гібральтару}}
|[[Лінкальн Рэд Імпс]]
|2:0
|1:2
|'''3:2'''
|-
|
|
|Плэй-оф
|{{Сьцяг Бэльгіі}}
|[[Андэрлехт Брусэль|Андэрлехт]]
|0:1
|0:1
|'''0:2'''
|-
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА 2024—2025 гадоў|2024/25]]
|[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]
|Лігавы этап
|{{Сьцяг Шатляндыі}}
|[[Гартс Эдынбург|Гартс]]
|1:2
|—
|—
|-
|
|
|
|{{Сьцяг Фінляндыі}}
|[[ХІК Хэльсынкі|ХІК]]
|—
|0:1
|—
|-
|
|
|
|{{Сьцяг Польшчы}}
|[[Легія Варшава|Легія]]
|—
|0:4
|—
|-
|
|
|
|{{Сьцяг Даніі}}
|[[Капэнгаген (футбольны клюб)|Капэнгаген]]
|1:2
|—
|—
|-
|
|
|
|{{Сьцяг Паўночнай Ірляндыі}}
|[[Ларн (футбольны клюб)|Ларн]]
|2:0
|—
|—
|-
|
|
|
|{{Сьцяг Грэцыі}}
|[[Панатынаікос Атэны|Панатынаікос]]
|—
|0:4
|—
|-
|[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2025—2026 гадоў|2025/26]]
|[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]]
|1 к/р
|{{Сьцяг Баўгарыі}}
|[[Лудагорац Разград|Лудагорац]]
|:
|:
|''':'''
|}

== Санкцыі ЭЗ ==
23 сакавіка 2012 году {{артыкул у іншым разьдзеле|Эўрапейская рада|Эўрапейская рада|be|Еўрапейскі савет}} дадала [[Юры Чыж|Юрыя Чыжа]] і ягоныя кампаніі, у тым ліку «Дынама-Менск», да [[Чорны сьпіс Эўразьвязу|Чорнага сьпісу Эўразьвязу]]&lt;ref name=&quot;3A32012D0642&quot;&gt;[https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32012D0642 Council Decision 2012/642/CFSP of 15 October 2012 concerning restrictive measures against Belarus]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|language=ru|url=http://news.tut.by/politics/280743.html|title=ЕС обнародовал черный список из 12 человек и 29 компаний|date=2012-03-25|publisher=[[TUT.BY]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20120325211424/http://news.tut.by/politics/280743.html|archivedate=2012-03-25|accessdate=2012-03-25|dead-url=yes}}&lt;/ref&gt;. 6 лістапада 2015 году санкцыі супраць Чыжа й ягоных актываў былі зьнятыя&lt;ref&gt;{{cite web|date=2015-10-6|url=http://nn.by/?c=ar&amp;i=157529|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151006171032/http://nn.by/?c=ar&amp;i=157529|archivedate=2015-10-06|title=Санкцыі ЕС у дачыненні да Юрыя Чыжа і яго актываў знятыя|publisher=[[Наша Ніва]]|accessdate=2015-10-06|language=be}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;РС2&quot;&gt;''ИК''. [http://www.svaboda.org/content/krutoje-pikie-juryja-cyza/27606470.html Крутое пике Юрия Чижа: от самого успешного бизнесмена Беларуси к арестанту?] «[[Радыё Свабода]]», 12.03.2016&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.dinamo-minsk.by/ Афіцыйная старонка клюбу]
* [http://www.dinamo-minsk.org/ Неафіцыйная старонка]{{ref-ru}}

{{Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе}}
{{Чэмпіёны Беларусі па футболе}}
{{Уладальнікі Кубка Беларусі па футболе}}
{{Шаблён:Сьпіс беларускіх службоўцаў, у стаўленьні да якіх былі ўведзеныя санкцыі ЭЗ}}
[[Катэгорыя:Дынама Менск| ]]
[[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя  асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]]</text>
      <sha1>6umsmbpafmzs4a02mjqw304ycx41e3t</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2946</id>
    <revision>
      <id>2621742</id>
      <parentid>2593220</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:02:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ +Крыніца пра 4000 кітайскіх студэнтаў, якія складалі звыш 75 % замежнікаў:  Больш за 200 студэнтаў з 47 ВНУ. У Менску праходзіць Беларуска-кітайскі маладзёжны форум // [[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]], 24 чэрвеня 2025 г. https://blr.belta.by/society/view/bolsh-za-200-studentau-z-47-vnu-u-minsku-prahodzits-belaruska-kitajski-maladzezhny-forum-146605-2025/</comment>
      <origin>2621742</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="17780" sha1="dcgwtld3ika5l63o55m38uyipezmxca" xml:space="preserve">{{Унівэрсытэт
|Назва = Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт
|Арыгінальная назва =
|Выява =
|Памер выявы =
|Подпіс выявы =
|Назва лацінай =
|Дэвіз =
|Дэвіз па-беларуску =
|Заснаваны = {{Дата пачатку|18|4|1921|1}}
|Зачынены =
|Тып = грамадзкі
|Дачыненьне да рэлігіі =
|Велічыня фонду =
|Прэзыдэнт =
|Віцэ-прэзыдэнт =
|Рэктар = [[Андрэй Кароль]]
|Дэкан =
|Дырэктар =
|Назва кіраўніка =
|Кіраўнік =
|Колькасьць факультэтаў = 20
|Колькасьць пэрсаналу = 7600
|Колькасьць студэнтаў = каля 25 000
|Колькасьць магістрантаў =
|Колькасьць асьпірантаў = 1200
|Горад = [[Менск]]
|Штат =
|Вобласьць =
|Краіна = Беларусь
|Кампус =
|Былыя назвы = Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт імя У. І. Леніна
|Іншы парамэтар =
|Іншае значэньне =
|Талісман =
|Знаходзіцца ў складзе = [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]]
|Вэб-сайт = [http://www.bsu.by/by/ www.bsu.by]
|Лягатып =
|Нататкі =
}}
'''Белару́скі дзяржа́ўны ўнівэрсытэ́т''' ('''БДУ''') — вядучая вышэйшая навучальная ўстанова [[Беларусь|Беларусі]]. Знаходзіцца ў [[Менск]]у.

== Гісторыя ==
Заснаваны пастанаўленьнем Прэзыдыюму ЦВК [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] 18 красавіка 1921 году. Пачаў працаваць 30 кастрычніка. Першы рэктар — [[Уладзімер Пічэта]]. Арганізацыяй унівэрсытэту займалася камісія па стварэньні БДУ, у склад якой, сярод іншых, увайшоў нарком аховы здароўя БССР Сямён Камінскі&lt;ref&gt;{{артыкул|спасылка=http://mishpoha.org/n28/28a11.php|загаловак=Старая фотография|выданьне=Мишпоха|нумар=28|аўтар=Левитман, Елена.}}&lt;/ref&gt;. Першапачаткова ў склад унівэрсытэту ўваходзіла тры факультэты — рабочы, мэдычны ды факультэт грамадзкіх навук. У склад прафэсуры ўвайшлі [[Якуб Колас]], [[Яўхім Карскі]]. Першы набор студэнтаў склаў 1390 чалавек. У 1922 годзе пачаў працаваць пэдагагічны факультэт. Выкладаць на ім пачалі супрацоўнікі факультэту грамадзкіх навук.

У 1930 годзе на базе мэдычнага факультэта арганізаваны [[Беларускі дзяржаўны мэдычны ўнівэрсытэт|Беларускі мэдычны ўнівэрсытэт]].

28 жніўня 1931 году пэдагагічны факультэт БДУ рэарганізаваны ў [[Беларускі дзяржаўны пэдагагічны ўнівэрсытэт імя Максіма Танка|Беларускі дзяржаўны вышэйшы пэдагагічны інстытут]]. Яму быў перададзены галоўны корпус БДУ. У 1930-я гады заснаваныя біялягічны, хімічны, фізыка-матэматычны, гістарычны, геаграфічны ды філялягічны факультэты. У гэты ж час навуковая праца значна прыгнечаная [[Ёсіф Сталін|сталінскімі]] рэпрэсіямі. Арыштаваны першы і шэраг наступных рэктараў унівэрсытэту.

У 1941 годзе з-за пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|вайны]] заняткі ва ўнівэрсытэце спыніліся. Адноўленыя толькі ў кастрычніку 1943 году на станцыі [[Сходня]] пад Масквой. Бібліятэчны фонд пад час вайны амаль цалкам згублены. Вывезеная толькі дзясятая частка кніг. З вызваленьнем Менску праца ўнівэрсытэту адноўленая. Пачынаецца адбудова і аднаўленьне страчанай матэрыяльна-тэхнічнай базы, паступова набываецца абсталяваньне.

У студзені 1949 году ў гонар 30-годзьдзя абвяшчэньня БССР БДУ было прысвоена імя [[Уладзімер Ленін|Ўладзімера Леніна]].

У 1957 годзе рэктарам БДУ прызначаны Акадэмік АН БССР [[Антон Сеўчанка|Антон Мікіфаравіч Сеўчанка]]. У 1958 годзе ён разьдзяліў фізыка-матэматычны факультэт на два: фізычны ды мэханіка-матэматычны. Пабудаваны новы галоўны корпус БДУ. У 1967 годзе БДУ ўзнагароджаны ордэнам Працоўнага Чырвонага знамені. У 1971 годзе заснаваны НДІ Прыкладных фізычных праблемаў пры БДУ. 1978 год: адчынены НДІ фізыка-хімічных праблемаў. 1986 год: адчынены навукова-дасьледчыцкі [[інстытут ядзерных праблемаў]], дырэктарам якога стаў прафэсар [[Уладзімер Барышэўскі]]. 1 верасьня 1989 году быў адчынены філязофска-эканамічны факультэт. З 1996 па 2003 год рэктарам быў [[Аляксандар Казулін]]. Ад 21 кастрычніка 2008 году рэктарам унівэрсытэту зьяўляецца прафэсар [[Сяргей Уладзімеравіч Абламейка]]. 9 сакавіка 2015 г. гуманітарны факультэт быў перайменаваны ў факультэт сацыякультурных камунікацыяў.

24 чэрвеня 2025 году рэктар БДУ [[Андрэй Кароль]] паведаміў: «Ва ўнівэрсытэце навучаюцца каля 4 тыс. кітайскіх студэнтаў з 5,5 тыс. замежных студэнтаў (гэта больш за 75 %)»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Больш за 200 студэнтаў з 47 ВНУ. У Менску праходзіць Беларуска-кітайскі маладзёжны форум|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/bolsh-za-200-studentau-z-47-vnu-u-minsku-prahodzits-belaruska-kitajski-maladzezhny-forum-146605-2025/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=24 чэрвеня 2025|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Склад ==

=== Факультэты ===
[[Файл:Belarus-Minsk-BSU-Rector's Office-2.jpg|значак|Будынак рэктарату]]

* [[Біялягічны факультэт БДУ|Біялягічны факультэт]]
* [[Геаграфічны факультэт БДУ|Геаграфічны факультэт]]
* [[Гістарычны факультэт БДУ|Гістарычны факультэт]]
* [[Факультэт сацыякультурных камунікацыяў БДУ|Факультэт сацыякультурных камунікацыяў]]
* [[Мэханіка-матэматычны факультэт БДУ|Мэханіка-матэматычны факультэт]]
* [[Факультэт дапасавальнай матэматыкі і інфарматыкі БДУ|Факультэт дапасавальнай матэматыкі і інфарматыкі]]
* [[Факультэт міжнародных адносін БДУ|Факультэт міжнародных адносін]]
* [[Факультэт радыёфізыкі і кампутарных тэхналёгіяў БДУ|Факультэт радыёфізыкі і кампутарных тэхналёгіяў]]
* [[Інстытут журналістыкі БДУ|Інстытут журналістыкі]]
* [[Факультэт філязофіі і сацыяльных навук БДУ|Факультэт філязофіі і сацыяльных навук]]
* [[Філялягічны факультэт БДУ|Філялягічны факультэт]]
* [[Фізычны факультэт БДУ|Фізычны факультэт]]
* [[Хімічны факультэт БДУ|Хімічны факультэт]]
* [[Эканамічны факультэт БДУ|Эканамічны факультэт]]
* [[Юрыдычны факультэт БДУ|Юрыдычны факультэт]]
* [[Факультэт даўнівэрсытэцкай адукацыі для беларускіх і замежных грамадзян]]
* [[Падрыхтоўчы факультэт па навучаньні замежных грамадзян]]
* [[Факультэт перападрыхтоўкі кадраў па мэнэджмэнце тэхналёгіяў]]
* [[Факультэт падвышэньня кваліфікацыі па дапасавальнай матэматыцы і ЭВМ]]
* [[Спэцфакультэт бізнэсу і інфармацыйных тэхналёгіяў]]
* Інстытут бізнэсу і мэнэджмэнту тэхналёгіяў БДУ
* [[Міжнародны дзяржаўны экалягічны інстытут імя А. Дз. Сахарава]]

=== Упраўленьні ===
* [[Галоўнае ўпраўленьне вучэбнай і навукова-мэтадычнай працы]]
* [[Галоўнае ўпраўленьне навуковай працы]]

=== Філіялы ===
* [[Ліцэй Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту|Ліцэй БДУ]]

=== Працаўнікі ===
* [[Сьпіс рэктараў Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту]]

=== Творчыя калектывы ===
* [[Тутэйшая Шляхта]]

== Выбітныя выпускнікі ==
* [[Алесь Адамовіч]] — беларускі пісьменьнік, крытык, літаратуразнавец, грамадзкі дзяяч.
[[Файл:Вадзім Болбас.JPG|150 px|thumb|В. Болбас.]]
* [[Сьвятлана Алексіевіч]] — расейскамоўная пісьменьніца Беларусі, ляўрэатка Нобэлеўскай прэміі ў галіне літаратуры (2015).
* [[Вадзім Болбас]] — [[Літаратура|літаратар]], сябра [[Саюз беларускіх пісьменьнікаў|Саюзу беларускіх пісьменьнікаў]].
* [[Рыгор Булацкі]] — беларускі пэдагог, гісторык, журналіст. Доктар гістарычных навук (1971), прафэсар (1972). Першы дэкан факультэта журналістыкі (1967—1981).
* [[Міхась Гурын]] — выбітны беларускі гісторык і археоляг, доктар гістарычных навук, прафэсар.
* [[Уладзімер Лемяшонак]] — беларускі гісторык.
* [[Казімір Равяка]] — беларускі гісторык-антыказнаўца.
* [[Станіслаў Рудовіч]] — беларускі гісторык.
* [[Валянтына Чапко]] — выбітны беларускі гісторык, доктар гістарычных навук, прафэсар.
* [[Мікалай Шумейка]] — вучоны ў галіне тэарэтычнай фізыкі, прафэсар,  доктар фізыка-матэматычных навук.
* [[Васіль Цімафеевіч Якавенка]] — беларускі пісьменьнік.

==Крытыка, абвінавачваньні ў палітычных рэпрэсіях==
Кіраўніцтва БДУ абвінавачвалася ў выключэньні студэнтаў за ўдзел у не санкцыянаванай аўтарытарным [[Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] палітычную і грамадзкую актыўнасьць.

У 2009 годзе з БДУ была выключаная студэнтка [[Тацьцяна Шапуцька]], удзельніца [[Малады Фронт|Маладога Фронту]], пасьля ўдзелу ў форуме грамадзянскай супольнасьці краінаў [[Усходняе партнэрства|Усходняга партнэрства]] ў [[Брусэль|Брусэлі]]&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://humanrightshouse.org/Articles/12770.html|title=Expelled from university for civic activism|last=Vileita|first=Vadzim|date=10 December 2009|publisher=Human Rights House|accessdate=27 October 2017}}&lt;/ref&gt;

У рамках міжнародных санкцый супраць беларускіх уладаў пасьля [[Падзеі ў Беларусі пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2010 году|хвалі рэпрэсій супраць апазыцыі ў сувязі з прэзыдэнцкімі выбарамі 2010 году]] тагачасны рэктар БДУ [[Сяргей Уладзімеравіч Абламейка|Сяргей Абламейка]] быў уключаны ў [[Чорны сьпіс ЭЗ]] і яму быў забаронены ўезд у краіны [[Эўрапейскі Зьвяз|Эўрапейскага Зьвязу]]. У сваім рашэньні ЭЗ адзначыў, што Абламейка ''&quot;нясе адказнасьць за выключэньне некалькіх студэнтаў з Унівэрсытэту за тое, што яны ўдзельнічалі ў дэманстрацыях 19 сьнежня 2010 г. і ў іншых мірных дэманстрацыях у 2011 г.&quot;'' &lt;ref name=EU2012&gt;.[http://eur-lex.europa.eu/eli/dec/2012/642/oj Council Decision 2012/642/CFSP of 15 October 2012 concerning restrictive measures against Belarus], [[EUR-Lex]], 2012&lt;/ref&gt;

Паводле праваабарончых арганізацыяў, палітычна-матываваныя выключэньні з БДУ працягнуліся і пасьля зьняцьця Эўрапейскім Зьвязам санкцый з уладаў Беларусі ў 2014 годзе.&lt;ref&gt;{{cite web|url=http://www.lphr.org/en/politisch-motivierte-exmatrikulationen-von-studenten-in-belarus/|title=12 cases of politically motivated expulsions of students in Belarus from 2015-2017|date=9 June 2017|publisher=Libereco – Partnership for Human Rights|accessdate=27 October 2017}}&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
{{слупок-пачатак-малы}}
{{слупок-2}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Алег Яноўскі |Алег Яноўскі]].| загаловак  = Беларускі ўніверсітэт: ідэі, памкненні, стварэнне.| арыгінал = | спасылка  = https://elib.bsu.by/bitstream/123456789/231926/1/11-27.pdf| мова = be| адказны = | аўтар выданьня = | выданьне =Роля ўнівэрсытэцкай адукацыі й навукі ў сучасным грамадзтве | тып = матэрыялы міжнар. навук. канф., Менск, 26–27 лют. 2019 г. | месца ={{Менск (Мінск)}}| выдавецтва =[[БДУ]] | год = 2019| выпуск = | том = | нумар  = | старонкі  = 11—27| isbn  = 978-985-566-799-6| issn  = }}
{{слупок-2}}
* {{Артыкул| аўтар = [[Алег Яноўскі |Алег Яноўскі]].| загаловак = Імёны ў летапісе Беларускага ўніверсітэта.| спасылка  = https://hist.bsu.by/images/stories/files/nauka/izdania/tif/2/Yanovsky.pdf| мова  = be| выданьне  = Працы гістарычнага факультэта БДУ | тып = навуковы зборнік| год  = 2007| том   = | нумар  = Вып. 2| старонкі  = 91—98 | isbn  =  }}
{{слупок-канец}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.bsu.by/by/ Афіцыйная старонка]
** [http://time.bsu.by/by/ Кароткая гісторыя БДУ]

Факультэты:
* [http://www.philology.bsu.by Філялягічны]
* [http://www.law.bsu.by Юрыдычны]

{{ВНУ Беларусі}}

[[Катэгорыя:Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт| ]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1921 годзе]]</text>
      <sha1>dcgwtld3ika5l63o55m38uyipezmxca</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4443</id>
    <revision>
      <id>2621630</id>
      <parentid>2610215</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T12:45:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Крыніца: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/</comment>
      <origin>2621630</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43282" sha1="58nzfn8cwuajk2pnqnra3imzzz3e58z" xml:space="preserve">{{Колішняя дзяржава
|Статус              = [[рэспубліка]]
|Назва              = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Код мовы           = be
|Саманазва         = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Родны склон      = Беларускай ССР
|Дэвіз              = [[Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!]]
|Кароткая назва   = Беларуская ССР
| Сталіца              = [[Менск]]
|Афіцыйная мова = беларуская, расейская&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;
|Рэлігія            = [[бязбожжа]] ([[дэ-факта]])
|Этнахаронім        = [[беларусы]]
|Граніцы            = [[Польская Народная Рэспубліка]], [[Летувіская ССР]], [[Латвійская ССР]], [[Расейская СФСР]], [[Украінская ССР]]
|Форма ўраду        = [[Аднапартыйны лад|аднапартыйная]] [[дыктатура]]
|Ідэалёгія          = [[марксізм-ленінізм]]
|Заканадаўчы орган  = [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўны Савет]]
|Сябра              = [[Савецкі Саюз]], [[ААН]]
|Плошча             = 207 600 км²
|Насельніцтва    = 10 199 709 ([[Перапіс насельніцтва СССР 1989 году|1989]])
| Пасада кіраўніка   = Старшыня Вярхоўнага Савету
| Кіраўнік           = [[Станіслаў Шушкевіч]]
| Пасада кіраўніка2  = Старшыня [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]]
| Кіраўнік2          = [[Вячаслаў Кебіч]]
|Папярэднік1 = Беларуская Народная Рэспубліка
|СьцягП1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
|Наступнік1  = Беларусь
|СьцягН1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
| Удзел у канфліктах = [[Польска-савецкая вайна]], [[Другая сусьветная вайна]]
| Год1               = 1922
| Падзея1            = [[Дамова аб утварэньні СССР]]
| Год2               = 1945
| Падзея2            = Уступленьне ў [[ААН]]
|Катэгорыя = Беларуская ССР
}}
'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''' ({{Скар|БССР}}){{Заўвага|Ад 1930-х гадоў ужывалася і найменьне ''Савецкая Беларусь''. У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва '''Ра́давая Белару́сь'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Аб граніцах Радавай Беларусі.|нумар=24|год=12 жніўня 1923 г.|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Vilnia/Nas_sciah_Vilnia,_1924.pdf.zip/230887-1924-24.pdf|мова=be|аўтар=С.|выданьне=[[Наш Сьцяг]]}}&lt;/ref&gt;. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — [[Русіфікацыя Беларусі|аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў]]}} — [[дзяржава]] ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]], якая існавала ад 1919-га па 1991 год.

Была адной з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]. У [[Дзень Адраджэньня]] незалежнасьці 25 жніўня 1991 году на яе аснове ўтварылася Рэспубліка [[Беларусь]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя БССР|Утварэньне БССР}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1.01.1919).jpg|значак|зьлева|Пратакол аб утварэньні [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|БССР]] у межах Менскага, Смаленскага, Віцебскага, Магілёўскага, Гомельскага, Гарадзенскага і Баранавіцкага раёнаў. Разьмежаваньне зь [[Летувісы|летувісамі]] ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[латышы|латышамі]] ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] мусілі правесьці адмысловыя камісіі паводле нацыянальнага складу насельніцтва]]

Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, [[Смаленск]]) у межах [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]], [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў, беларускіх паветаў [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] губэрні і частак [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] губэрняў. [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ|Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў [[Маніфэст Часовага рабоча-сялянскага ўраду Беларусі|Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ]]. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і [[ЦК КПБ|Цэнтральнае Бюро КП(б)Б]] пераехалі з Смаленску ў [[Менск]].

Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|ўсходніх этнічна беларускіх земляў]] — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. [[Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў [[Канстытуцыя ССРБ 1919 году|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году]], абраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі]].

Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў [[Дэклярацыя аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі|Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Згодна з савецка-польскай [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] вялікая частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў]] ([[Заходняя Беларусь]]) апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі [[Будслаўская беларуская гімназія|Будслаўскую беларускую гімназію]]). У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]] і [[ідыш]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] у [[Прага|Празе]]]]

У выніку нападу [[СССР]] на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]]. Неўзабаве [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю [[Троцкі павет|Троччыну]] з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвоная Армія]]

Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычнай Польшчы]] ўсё [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]], заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й. Пры разглядзе [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкая вайны]] (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны&lt;ref name=&quot;Studzinskaja&quot;&gt;[[Іна Студзінская|Студзінская І.]] [https://www.svaboda.org/a/29922035.html Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ], [[Радыё Свабода]], 5 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны&lt;ref&gt;Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. [https://www.svaboda.org/a/30266747.html Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам], [[Радыё Свабода]], 13 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]].

27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на [[Беларусь|Рэспубліку Беларусь]]&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы [[Віскулі|Віскулях]] каля [[Берасьце|Берасьця]] на падставе [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]] адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.

== Плошча і насельніцтва ==
[[Файл:BSSR 1939-1944.jpg|200пкс|рамка|Тэрыторыя БССР у 1939—1944 гадох]]

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Год
!Плошча &lt;br /&gt; ''(тыс. км²)''
!Насельніцтва &lt;br /&gt; ''(млн ч.)''
|-
! [[1921]]
| 52,4
| 1,544
|-
! [[1924]]
| 110,6
| 4,2
|-
! [[1926]]
| 126,3
| 4,9
|-
! [[1939]]
| 223
| 10,2
|-
! [[1959]]
| 207,6
| 8,06
|-
! [[1970]]
| 207,6
| 9,002
|-
! [[1979]]
| 207,6
| 9,53
|-
! [[1989]]
| 207,6
| 10,15
|-
! [[1991]]
| 207,6
| 10,3
|}

== Буйныя гарады ==
{{Глядзіце таксама|Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР}}

* [[Бабруйск]]
* [[Берасьце]]
* [[Віцебск]]
* [[Гомель]]
* [[Горадня]]
* [[Магілёў]]
* [[Менск]]

== Дзяржаўны лад ==
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.

Паводле 68-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, Беларуская ССР вызначалася як «[[Сувэрэнітэт|сувэрэнная]] дзяржава». Пры гэтым згадвалася, што «ў мэтах забесьпячэньня [[Абарона|абароны]] краіны» Беларуская ССР «аб'ядналася ў Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік — адзіную саюзную шматнацыянальную дзяржаву» разам з 14-ю іншымі рэспублікамі «ў выніку свабоднага самавызначэньня яе [[народ]]у, на аснове добраахвотнасьці і раўнапраўя». Урэшце, падкрэсьлівалася, што «Беларуская ССР самастойна ажыцьцяўляе дзяржаўную [[Улада|ўладу]] на сваёй тэрыторыі». Згодна з 69-м артыкулам Беларуская ССР захоўвала за сабой права свабоднага выхаду з СССР. Паводле 70-га артыкула, вядзеньню Беларускай ССР у асобе яе вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня падлягалі:
# «прыняцце Канстытуцыі Беларускай ССР і ўнясеньне ў яе зьмяненьняў;
# кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# [[заканадаўства]] Беларускай ССР;
# устанаўленьне парадку арганізацыі і дзейнасьці рэспубліканскіх і мясцовых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня;
# ахова дзяржаўнага парадку, правоў і [[свабода]]ў грамадзянаў;
# правядзенне адзінай сацыяльна-эканамічнай палітыкі, кіраўніцтва эканомікай Беларускай ССР; # забеспячэнне навукова-тэхнічнага прагрэсу і ажыцьцяўленне мерапрыемстваў па рацыянальным выкарыстаньні і ахове прыродных рэсурсаў;
# распрацоўка і зацьвярджэньне дзяржаўных плянаў эканамічнага і сацыяльнага разьвіцьця Беларускай ССР, дзяржаўнага [[бюджэт]]у Беларускай ССР і зацьвярджэньне справаздачаў аб іх выкананьні;
# кіраўніцтва ажыцьцяўленьнем бюджэтаў вобласьцяў і гораду Менску;
# устанаўленьне ў адпаведнасьці з заканадаўствам Саюзу ССР [[даход]]аў, якія паступаюць на ўтварэньне дзяржаўнага бюджэту Беларускай ССР;
# кіраўніцтва галінамі народнай гаспадаркі саюзна-рэспубліканскага і рэспубліканскага падпарадкаваньня, аб’яднаннямі і [[прадпрыемства]]мі рэспубліканскага падпарадкаваньня;
# агульнае кіраўніцтва аб’яднаньнямі і прадпрыемствамі мясцовага падпарадкаваньня;
# устанаўленьне парадку карыстаньня зямлёй, нетрамі, водамі, [[Лес|лясамі]];
# ахова навакольнага асяродзьдзя;
# кіраўніцтва [[жыльлё]]вай і камунальнай гаспадаркай, [[Гандаль|гандлем]] і грамадзкім харчаваньнем, побытавым абслугоўваньнем насельніцтва, жыльлёвым [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтвам]] і добраўпарадкаваньнем [[Гарады Беларусі|гарадоў]] і іншых населеных пунктаў, дарожным будаўніцтвам і [[Шляхі зносін Беларусі|транспартам]];
# кіраўніцтва народнай [[Асьвета ў Беларусі|асьветай]], культурнымі і навуковымі арганізацыямі і ўстановамі Беларускай ССР, [[Ахова здароўя|аховай здароўя]], [[Фізычная культура|фізычнай культурай]] і спортам, сацыяльным забесьпячэньнем;
# ахова [[помнік]]аў гісторыі і культуры;
# прадстаўніцтва Беларускай ССР у [[Міжнародныя дачыненьні|міжнародных адносінах]];
# [[амністыя]] і [[памілаваньне]] грамадзянаў, асуджаных [[суд]]амі Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У 73-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году згадвалася, што «тэрыторыя Беларускай ССР ня можа быць зьмененая безь яе згоды». Пры гэтым згодна зь 74-м артыкулам Беларуская ССР мела «права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 79-га артыкула Канстытуцыі, тэрмін паўнамоцтваў [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] складаў 5 гадоў, а мясцовых [[Савет народных дэпутатаў|Саветаў народных дэпутатаў]] — 2,5 гады. Згодна з 80-м артыкулам Саветы народных дэпутатаў выбіралі пастаянныя камісіі, стваралі [[Выканаўчы камітэт|выканаўчыя]] і распарадчыя органы. У 81-м артыкуле прадугледжвалася ўтварэньне Саветамі «органаў народнага кантролю». Паводле 85-га артыкула, на выбарах дэпутатаў ва ўсе Саветы народных дэпутатаў усе [[Грамадзянства|грамадзяне]] Беларускай ССР, якія дасягнулі 18 гадоў, мелі права выбіраць і быць выбранымі, за выняткам асобаў, прызнаных ва ўстаноўленым законам парадку страціўшымі розум. Згодна з 89-м артыкулам права вылучэньня кандыдатаў у дэпутаты належала «арганізацыям [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]], [[Прафэсійны саюз|прафэсійных саюзаў]], Усесаюзнага Ленінскага [[Камуністычны саюз моладзі|камуністычнага саюзу моладзі]], [[каапэратыў]]ным і іншым [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкім арганізацыям]], працоўным калектывам, а таксама сходам [[Вайсковец|вайскоўцаў]] па [[Вайсковая часьць|вайсковых часьцях]]». У 90-м артыкуле прадугледжвалася, што «правядзеньне выбараў у Саветы забясьпечваюць выбарчыя камісіі, якія ўтвараюцца з прадстаўнікоў ад грамадскіх арганізацыяў, працоўных калектываў і сходаў вайскоўцаў па вайсковых часьцях»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Вярхоўны Савет ===
Паводле 98-га артыкула Канстытуцыі БССР 1978 году, [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР]] складаўся з 485 дэпутатаў, якіх выбіралі па выбарчых акругах з роўнай колькасьцю насельніцтва. Вярхоўны Савет выбіраў старшыню і 4-х ягоных намесьнікаў. Згодна са 101-м артыкулам права заканадаўчай ініцыятывы належала Прэзыдыюму, камісіям і дэпутатам Вярхоўнага Савету, а таксама [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]], [[Вярхоўны суд Беларускай ССР|Вярхоўнаму су]] і [[Пракурор Беларускай ССР|пракурору Беларускай ССР]]. Таксама права заканадаўчай ініцыятывы мелі рэспубліканскія органы [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 103-м артыкуле згадвалася, што «Законы Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты Вярхоўнага Савету Беларускай ССР публікуюцца на [[Беларуская мова|беларускай]] і расейскай мовах за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Згодна са 104-м артыкулам Канстытуцыі 1978 году дэпутат Вярхоўнага Савету БССР меў «права зьвярнуцца з запытам да Савету міністраў Беларускай ССР, да міністраў і кіраўнікоў іншых органаў, якія ўтвараюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР, а таксама да кіраўнікоў разьмешчаных на тэрыторыі Беларускай ССР прадпрыемстваў, установаў і арганізацыяў саюзнага падпарадкаваньня». Пры гэтым Савет міністраў Беларускай ССР або службовая асоба, да якой накіравалі запыт, былі «абавязаныя даць вусны або пісьмовы адказ на гэтай сесіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». У 105-м артыкуле прадугледжвалася, што «дэпутат Вярхоўнага Савету Беларускай ССР ня можа быць прыцягнуты да крымінальнай [[Адказнасьць|адказнасьці]], [[арышт]]аваны або падвергнуты захадам адміністрацыйнага [[Спагнаньне|спагнаньня]], якія накладваюцца ў судовым парадку, бяз згоды Вярхоўнага Савету Беларускай ССР, а ў пэрыяд паміж яго сэсіямі — бяз згоды Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». Паводле 107-га артыкула, Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету выбіраўся зь ліку дэпутатаў у складзе старшыні, 2-х намесьнікаў, [[сакратар]]а і 15 сябраў. У 108-м артыкуле згадвалася, што Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету Беларускай ССР:
# «прызначае выбары ў Вярхоўны Савет Беларускай ССР і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў;
# склікае сэсіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# каардынуе дзейнасьць пастаянных камісіяў Вярхоўнага Савету Беларускай ССР; 
# ажыцьцяўляе кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# прызначае выбары ў раённыя (гарадзкія) народныя[[суд]]ы;
# дае тлумачэньне законаў Беларускай ССР;
# ажыцьцяўляе кіраўніцтва дзейнасьцю мясцовых Саветаў народных дэпутатаў;
# вызначае парадак вырашэньня пытанняў [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай будовы]] Беларускай ССР;
# устанаўлівае і мяняе граніцы і раённы падзел вобласьцяў;
# утварае [[раён]]ы, гарады, раёны ў гарадах, [[Гарадзкі пасёлак|пасёлкі гарадзкога тыпу]];
# устанаўлівае падпарадкаванасьць гарадоў;
# робіць перайменаваньне раёнаў, гарадоў, раёнаў у гарадах, пасёлкаў гарадзкога тыпу і іншых населеных пунктаў;
# адмяняе пастановы і распараджэньні Савету міністраў Беларускай ССР, рашэньні абласных і [[Менск]]ага гарадскога Савета народных дэпутатаў у выпадку неадпаведнасьці іх закону;
# устанаўлівае і прысвойвае ганаровыя зьваньні Беларускай ССР;
# узнагароджвае Ганаровай граматай і Граматай Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# прымае ў [[грамадзянства Беларускай ССР]];
# вырашае пытаньні аб наданьні [[Прытулак|прытулку]];
# выдае акты аб амністыі і ажыцьцяўляе памілаваньне грамадзянаў, асуджаных судамі Беларускай ССР;
# ратыфікуе і дэнансуе міжнародныя дамовы Беларускай ССР;
# прызначае і адклікае [[дыплямат]]ычных прадстаўнікоў Беларускай ССР у замежных дзяржавах і пры [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацыях]];
# прымае даверчыя і адклікальныя граматы акрэдытаваных пры ім дыпляматычных прадстаўнікоў замежных дзяржаваў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 113-га артыкула Канстытуцыі, Вярхоўны Савет утвараў [[Камітэт народнага кантролю Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Народная гаспадарка ==
Паводле 10-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, аснову гаспадарчага ладу складала дзяржаўная і [[калгас]]на-[[каапэратыў]]ная ўласнасьць на сродкі вытворчасьці. Таксама дапускалася [[маёмасьць]] прафсаюзаў і іншых [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 11-м артыкуле падкрэсьлівалася: «У [[Манаполія|выключнай]] уласнасьці [[Дзяржава|дзяржавы]] знаходзяцца: зямля, яе [[нетры]], воды, [[Лес|лясы]]. Дзяржаве належаць асноўныя сродкі вытворчасьці ў [[Прамысловасьць|прамысловасьці]], [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтве]] і [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадарцы]], сродкі [[Шляхі зносін Беларусі|транспарту]] і [[Сувязь у Беларусі|сувязі]], [[банк]]і, маёмасьць арганізаваных дзяржавай [[Гандаль|гандлёвых]], камунальных і іншых [[прадпрыемства]]ў, асноўны гарадзкі [[жыльлё]]вы фонд». Згодна з 12-м артыкулам адзначалася: «зямля, якую займаюць калгасы, замацоўваецца за імі ў бясплатнае і бестэрміновае [[карыстаньне]]»&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 13-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году вызначалася, што «аснову асабістай [[Уласнасьць|уласнасьці]] грамадзянаў Беларускай ССР складаюць працоўныя даходы. У асабістай уласнасьці могуць знаходзіцца прадметы ўжытку, асабістага спажываньня, выгодаў і падсобнай [[Хатняя гаспадарка|хатняй гаспадаркі]], жылы [[дом]] і працоўныя зьберажэньні. Асабістая ўласнасьць грамадзянаў і права яе [[Спадчына|ўспадкаваньня]] ахоўваюцца дзяржавай». Сярод іншага, у карыстаньні грамадзянаў маглі знаходзіцца [[Дзялянка|дзялянкі]] зямлі, якія адводзяцца для вядзеньня [[Падсобная гаспадарка|падсобнай гаспадаркі]] з утрыманьнем [[жывёлы]] і [[птушкі]], [[садоўніцтва]] і агародніцтва, а таксама для асабістага жыльлёвага будаўніцтва. Паводле 16-га артыкула, кіраўніцтва гаспадаркай ажыцьцяўлялася на падставе дзяржаўных плянаў гаспадарчага і грамадзкага разьвіцьця. Згодна зь 17-м артыкулам у Беларускай ССР дапускалася асабістая працоўная дзейнасьць у галіне саматужна-[[Рамяство|рамесных]] промыслаў, сельскай гаспадаркі, побытавага абслугоўваньня насельніцтва&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Этнічны склад ==
Этнічны склад ([[1959]]):
* [[Беларусы]] — 81,0%
* [[Расейцы]] — 8,2%
* [[Палякі]] — 6,7%
* [[Габрэі]] — 1,9%
* [[Украінцы]] — 1,7%
* іншыя — 0,5%

== Сьцяг БССР ==
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
&lt;gallery&gt;
Файл:Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|03|02|1919|0}} — {{дата|11|04|1927|0}}
Файл:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літ-Белу]] &lt;br /&gt; {{дата|27|02|1919|0}} — {{дата|01|09|1919|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|11|04|1927|0}} — {{дата|19|02|1937|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|19|02|1937|0}} — {{дата|25|12|1951|0}}
Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|25|12|1951|0}} — {{дата|25|08|1991|0}}
Файл:Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg|Рэспубліка Беларусь&lt;br /&gt; {{дата|25|08|1991|0}} — 16.05.1995
Файл:Flag of Belarus (1995–2012).svg|Рэспубліка Беларусь 1995—2012 гг.
Файл:Flag of Belarus.svg|Рэспубліка Беларусь з 2012
&lt;/gallery&gt; 

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Portal box
 | Гісторыя
 | Беларусь
}}
* [https://knihi.com/none/Kronika_demakratycnaj_apazycyi_j_palitycnych_represijau_u_Bielarusi_1953-1988_h.html Кроніка дэмакратычнай апазыцыі й палітычных рэпрэсіяў у Беларусі 1953-1988 г.]
{{СССР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1919 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларускі камунізм]]
[[Катэгорыя:Усходні блёк]]
[[Катэгорыя:Былыя сацыялістычныя рэспублікі]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1991 годзе]]</text>
      <sha1>58nzfn8cwuajk2pnqnra3imzzz3e58z</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621631</id>
      <parentid>2621630</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T12:46:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вярхоўны Савет */ +суду</comment>
      <origin>2621631</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43286" sha1="k0m87lme51xp69tiuesmr9csl4iuarw" xml:space="preserve">{{Колішняя дзяржава
|Статус              = [[рэспубліка]]
|Назва              = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Код мовы           = be
|Саманазва         = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Родны склон      = Беларускай ССР
|Дэвіз              = [[Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!]]
|Кароткая назва   = Беларуская ССР
| Сталіца              = [[Менск]]
|Афіцыйная мова = беларуская, расейская&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;
|Рэлігія            = [[бязбожжа]] ([[дэ-факта]])
|Этнахаронім        = [[беларусы]]
|Граніцы            = [[Польская Народная Рэспубліка]], [[Летувіская ССР]], [[Латвійская ССР]], [[Расейская СФСР]], [[Украінская ССР]]
|Форма ўраду        = [[Аднапартыйны лад|аднапартыйная]] [[дыктатура]]
|Ідэалёгія          = [[марксізм-ленінізм]]
|Заканадаўчы орган  = [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўны Савет]]
|Сябра              = [[Савецкі Саюз]], [[ААН]]
|Плошча             = 207 600 км²
|Насельніцтва    = 10 199 709 ([[Перапіс насельніцтва СССР 1989 году|1989]])
| Пасада кіраўніка   = Старшыня Вярхоўнага Савету
| Кіраўнік           = [[Станіслаў Шушкевіч]]
| Пасада кіраўніка2  = Старшыня [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]]
| Кіраўнік2          = [[Вячаслаў Кебіч]]
|Папярэднік1 = Беларуская Народная Рэспубліка
|СьцягП1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
|Наступнік1  = Беларусь
|СьцягН1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
| Удзел у канфліктах = [[Польска-савецкая вайна]], [[Другая сусьветная вайна]]
| Год1               = 1922
| Падзея1            = [[Дамова аб утварэньні СССР]]
| Год2               = 1945
| Падзея2            = Уступленьне ў [[ААН]]
|Катэгорыя = Беларуская ССР
}}
'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''' ({{Скар|БССР}}){{Заўвага|Ад 1930-х гадоў ужывалася і найменьне ''Савецкая Беларусь''. У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва '''Ра́давая Белару́сь'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Аб граніцах Радавай Беларусі.|нумар=24|год=12 жніўня 1923 г.|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Vilnia/Nas_sciah_Vilnia,_1924.pdf.zip/230887-1924-24.pdf|мова=be|аўтар=С.|выданьне=[[Наш Сьцяг]]}}&lt;/ref&gt;. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — [[Русіфікацыя Беларусі|аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў]]}} — [[дзяржава]] ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]], якая існавала ад 1919-га па 1991 год.

Была адной з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]. У [[Дзень Адраджэньня]] незалежнасьці 25 жніўня 1991 году на яе аснове ўтварылася Рэспубліка [[Беларусь]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя БССР|Утварэньне БССР}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1.01.1919).jpg|значак|зьлева|Пратакол аб утварэньні [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|БССР]] у межах Менскага, Смаленскага, Віцебскага, Магілёўскага, Гомельскага, Гарадзенскага і Баранавіцкага раёнаў. Разьмежаваньне зь [[Летувісы|летувісамі]] ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[латышы|латышамі]] ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] мусілі правесьці адмысловыя камісіі паводле нацыянальнага складу насельніцтва]]

Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, [[Смаленск]]) у межах [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]], [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў, беларускіх паветаў [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] губэрні і частак [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] губэрняў. [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ|Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў [[Маніфэст Часовага рабоча-сялянскага ўраду Беларусі|Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ]]. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і [[ЦК КПБ|Цэнтральнае Бюро КП(б)Б]] пераехалі з Смаленску ў [[Менск]].

Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|ўсходніх этнічна беларускіх земляў]] — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. [[Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў [[Канстытуцыя ССРБ 1919 году|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году]], абраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі]].

Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў [[Дэклярацыя аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі|Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Згодна з савецка-польскай [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] вялікая частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў]] ([[Заходняя Беларусь]]) апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі [[Будслаўская беларуская гімназія|Будслаўскую беларускую гімназію]]). У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]] і [[ідыш]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] у [[Прага|Празе]]]]

У выніку нападу [[СССР]] на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]]. Неўзабаве [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю [[Троцкі павет|Троччыну]] з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвоная Армія]]

Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычнай Польшчы]] ўсё [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]], заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й. Пры разглядзе [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкая вайны]] (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны&lt;ref name=&quot;Studzinskaja&quot;&gt;[[Іна Студзінская|Студзінская І.]] [https://www.svaboda.org/a/29922035.html Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ], [[Радыё Свабода]], 5 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны&lt;ref&gt;Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. [https://www.svaboda.org/a/30266747.html Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам], [[Радыё Свабода]], 13 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]].

27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на [[Беларусь|Рэспубліку Беларусь]]&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы [[Віскулі|Віскулях]] каля [[Берасьце|Берасьця]] на падставе [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]] адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.

== Плошча і насельніцтва ==
[[Файл:BSSR 1939-1944.jpg|200пкс|рамка|Тэрыторыя БССР у 1939—1944 гадох]]

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Год
!Плошча &lt;br /&gt; ''(тыс. км²)''
!Насельніцтва &lt;br /&gt; ''(млн ч.)''
|-
! [[1921]]
| 52,4
| 1,544
|-
! [[1924]]
| 110,6
| 4,2
|-
! [[1926]]
| 126,3
| 4,9
|-
! [[1939]]
| 223
| 10,2
|-
! [[1959]]
| 207,6
| 8,06
|-
! [[1970]]
| 207,6
| 9,002
|-
! [[1979]]
| 207,6
| 9,53
|-
! [[1989]]
| 207,6
| 10,15
|-
! [[1991]]
| 207,6
| 10,3
|}

== Буйныя гарады ==
{{Глядзіце таксама|Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР}}

* [[Бабруйск]]
* [[Берасьце]]
* [[Віцебск]]
* [[Гомель]]
* [[Горадня]]
* [[Магілёў]]
* [[Менск]]

== Дзяржаўны лад ==
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.

Паводле 68-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, Беларуская ССР вызначалася як «[[Сувэрэнітэт|сувэрэнная]] дзяржава». Пры гэтым згадвалася, што «ў мэтах забесьпячэньня [[Абарона|абароны]] краіны» Беларуская ССР «аб'ядналася ў Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік — адзіную саюзную шматнацыянальную дзяржаву» разам з 14-ю іншымі рэспублікамі «ў выніку свабоднага самавызначэньня яе [[народ]]у, на аснове добраахвотнасьці і раўнапраўя». Урэшце, падкрэсьлівалася, што «Беларуская ССР самастойна ажыцьцяўляе дзяржаўную [[Улада|ўладу]] на сваёй тэрыторыі». Згодна з 69-м артыкулам Беларуская ССР захоўвала за сабой права свабоднага выхаду з СССР. Паводле 70-га артыкула, вядзеньню Беларускай ССР у асобе яе вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня падлягалі:
# «прыняцце Канстытуцыі Беларускай ССР і ўнясеньне ў яе зьмяненьняў;
# кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# [[заканадаўства]] Беларускай ССР;
# устанаўленьне парадку арганізацыі і дзейнасьці рэспубліканскіх і мясцовых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня;
# ахова дзяржаўнага парадку, правоў і [[свабода]]ў грамадзянаў;
# правядзенне адзінай сацыяльна-эканамічнай палітыкі, кіраўніцтва эканомікай Беларускай ССР; # забеспячэнне навукова-тэхнічнага прагрэсу і ажыцьцяўленне мерапрыемстваў па рацыянальным выкарыстаньні і ахове прыродных рэсурсаў;
# распрацоўка і зацьвярджэньне дзяржаўных плянаў эканамічнага і сацыяльнага разьвіцьця Беларускай ССР, дзяржаўнага [[бюджэт]]у Беларускай ССР і зацьвярджэньне справаздачаў аб іх выкананьні;
# кіраўніцтва ажыцьцяўленьнем бюджэтаў вобласьцяў і гораду Менску;
# устанаўленьне ў адпаведнасьці з заканадаўствам Саюзу ССР [[даход]]аў, якія паступаюць на ўтварэньне дзяржаўнага бюджэту Беларускай ССР;
# кіраўніцтва галінамі народнай гаспадаркі саюзна-рэспубліканскага і рэспубліканскага падпарадкаваньня, аб’яднаннямі і [[прадпрыемства]]мі рэспубліканскага падпарадкаваньня;
# агульнае кіраўніцтва аб’яднаньнямі і прадпрыемствамі мясцовага падпарадкаваньня;
# устанаўленьне парадку карыстаньня зямлёй, нетрамі, водамі, [[Лес|лясамі]];
# ахова навакольнага асяродзьдзя;
# кіраўніцтва [[жыльлё]]вай і камунальнай гаспадаркай, [[Гандаль|гандлем]] і грамадзкім харчаваньнем, побытавым абслугоўваньнем насельніцтва, жыльлёвым [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтвам]] і добраўпарадкаваньнем [[Гарады Беларусі|гарадоў]] і іншых населеных пунктаў, дарожным будаўніцтвам і [[Шляхі зносін Беларусі|транспартам]];
# кіраўніцтва народнай [[Асьвета ў Беларусі|асьветай]], культурнымі і навуковымі арганізацыямі і ўстановамі Беларускай ССР, [[Ахова здароўя|аховай здароўя]], [[Фізычная культура|фізычнай культурай]] і спортам, сацыяльным забесьпячэньнем;
# ахова [[помнік]]аў гісторыі і культуры;
# прадстаўніцтва Беларускай ССР у [[Міжнародныя дачыненьні|міжнародных адносінах]];
# [[амністыя]] і [[памілаваньне]] грамадзянаў, асуджаных [[суд]]амі Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У 73-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году згадвалася, што «тэрыторыя Беларускай ССР ня можа быць зьмененая безь яе згоды». Пры гэтым згодна зь 74-м артыкулам Беларуская ССР мела «права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 79-га артыкула Канстытуцыі, тэрмін паўнамоцтваў [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] складаў 5 гадоў, а мясцовых [[Савет народных дэпутатаў|Саветаў народных дэпутатаў]] — 2,5 гады. Згодна з 80-м артыкулам Саветы народных дэпутатаў выбіралі пастаянныя камісіі, стваралі [[Выканаўчы камітэт|выканаўчыя]] і распарадчыя органы. У 81-м артыкуле прадугледжвалася ўтварэньне Саветамі «органаў народнага кантролю». Паводле 85-га артыкула, на выбарах дэпутатаў ва ўсе Саветы народных дэпутатаў усе [[Грамадзянства|грамадзяне]] Беларускай ССР, якія дасягнулі 18 гадоў, мелі права выбіраць і быць выбранымі, за выняткам асобаў, прызнаных ва ўстаноўленым законам парадку страціўшымі розум. Згодна з 89-м артыкулам права вылучэньня кандыдатаў у дэпутаты належала «арганізацыям [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]], [[Прафэсійны саюз|прафэсійных саюзаў]], Усесаюзнага Ленінскага [[Камуністычны саюз моладзі|камуністычнага саюзу моладзі]], [[каапэратыў]]ным і іншым [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкім арганізацыям]], працоўным калектывам, а таксама сходам [[Вайсковец|вайскоўцаў]] па [[Вайсковая часьць|вайсковых часьцях]]». У 90-м артыкуле прадугледжвалася, што «правядзеньне выбараў у Саветы забясьпечваюць выбарчыя камісіі, якія ўтвараюцца з прадстаўнікоў ад грамадскіх арганізацыяў, працоўных калектываў і сходаў вайскоўцаў па вайсковых часьцях»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Вярхоўны Савет ===
Паводле 98-га артыкула Канстытуцыі БССР 1978 году, [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР]] складаўся з 485 дэпутатаў, якіх выбіралі па выбарчых акругах з роўнай колькасьцю насельніцтва. Вярхоўны Савет выбіраў старшыню і 4-х ягоных намесьнікаў. Згодна са 101-м артыкулам права заканадаўчай ініцыятывы належала Прэзыдыюму, камісіям і дэпутатам Вярхоўнага Савету, а таксама [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]], [[Вярхоўны суд Беларускай ССР|Вярхоўнаму суду]] і [[Пракурор Беларускай ССР|пракурору Беларускай ССР]]. Таксама права заканадаўчай ініцыятывы мелі рэспубліканскія органы [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 103-м артыкуле згадвалася, што «Законы Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты Вярхоўнага Савету Беларускай ССР публікуюцца на [[Беларуская мова|беларускай]] і расейскай мовах за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Згодна са 104-м артыкулам Канстытуцыі 1978 году дэпутат Вярхоўнага Савету БССР меў «права зьвярнуцца з запытам да Савету міністраў Беларускай ССР, да міністраў і кіраўнікоў іншых органаў, якія ўтвараюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР, а таксама да кіраўнікоў разьмешчаных на тэрыторыі Беларускай ССР прадпрыемстваў, установаў і арганізацыяў саюзнага падпарадкаваньня». Пры гэтым Савет міністраў Беларускай ССР або службовая асоба, да якой накіравалі запыт, былі «абавязаныя даць вусны або пісьмовы адказ на гэтай сесіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». У 105-м артыкуле прадугледжвалася, што «дэпутат Вярхоўнага Савету Беларускай ССР ня можа быць прыцягнуты да крымінальнай [[Адказнасьць|адказнасьці]], [[арышт]]аваны або падвергнуты захадам адміністрацыйнага [[Спагнаньне|спагнаньня]], якія накладваюцца ў судовым парадку, бяз згоды Вярхоўнага Савету Беларускай ССР, а ў пэрыяд паміж яго сэсіямі — бяз згоды Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». Паводле 107-га артыкула, Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету выбіраўся зь ліку дэпутатаў у складзе старшыні, 2-х намесьнікаў, [[сакратар]]а і 15 сябраў. У 108-м артыкуле згадвалася, што Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету Беларускай ССР:
# «прызначае выбары ў Вярхоўны Савет Беларускай ССР і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў;
# склікае сэсіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# каардынуе дзейнасьць пастаянных камісіяў Вярхоўнага Савету Беларускай ССР; 
# ажыцьцяўляе кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# прызначае выбары ў раённыя (гарадзкія) народныя[[суд]]ы;
# дае тлумачэньне законаў Беларускай ССР;
# ажыцьцяўляе кіраўніцтва дзейнасьцю мясцовых Саветаў народных дэпутатаў;
# вызначае парадак вырашэньня пытанняў [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай будовы]] Беларускай ССР;
# устанаўлівае і мяняе граніцы і раённы падзел вобласьцяў;
# утварае [[раён]]ы, гарады, раёны ў гарадах, [[Гарадзкі пасёлак|пасёлкі гарадзкога тыпу]];
# устанаўлівае падпарадкаванасьць гарадоў;
# робіць перайменаваньне раёнаў, гарадоў, раёнаў у гарадах, пасёлкаў гарадзкога тыпу і іншых населеных пунктаў;
# адмяняе пастановы і распараджэньні Савету міністраў Беларускай ССР, рашэньні абласных і [[Менск]]ага гарадскога Савета народных дэпутатаў у выпадку неадпаведнасьці іх закону;
# устанаўлівае і прысвойвае ганаровыя зьваньні Беларускай ССР;
# узнагароджвае Ганаровай граматай і Граматай Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# прымае ў [[грамадзянства Беларускай ССР]];
# вырашае пытаньні аб наданьні [[Прытулак|прытулку]];
# выдае акты аб амністыі і ажыцьцяўляе памілаваньне грамадзянаў, асуджаных судамі Беларускай ССР;
# ратыфікуе і дэнансуе міжнародныя дамовы Беларускай ССР;
# прызначае і адклікае [[дыплямат]]ычных прадстаўнікоў Беларускай ССР у замежных дзяржавах і пры [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацыях]];
# прымае даверчыя і адклікальныя граматы акрэдытаваных пры ім дыпляматычных прадстаўнікоў замежных дзяржаваў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 113-га артыкула Канстытуцыі, Вярхоўны Савет утвараў [[Камітэт народнага кантролю Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Народная гаспадарка ==
Паводле 10-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, аснову гаспадарчага ладу складала дзяржаўная і [[калгас]]на-[[каапэратыў]]ная ўласнасьць на сродкі вытворчасьці. Таксама дапускалася [[маёмасьць]] прафсаюзаў і іншых [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 11-м артыкуле падкрэсьлівалася: «У [[Манаполія|выключнай]] уласнасьці [[Дзяржава|дзяржавы]] знаходзяцца: зямля, яе [[нетры]], воды, [[Лес|лясы]]. Дзяржаве належаць асноўныя сродкі вытворчасьці ў [[Прамысловасьць|прамысловасьці]], [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтве]] і [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадарцы]], сродкі [[Шляхі зносін Беларусі|транспарту]] і [[Сувязь у Беларусі|сувязі]], [[банк]]і, маёмасьць арганізаваных дзяржавай [[Гандаль|гандлёвых]], камунальных і іншых [[прадпрыемства]]ў, асноўны гарадзкі [[жыльлё]]вы фонд». Згодна з 12-м артыкулам адзначалася: «зямля, якую займаюць калгасы, замацоўваецца за імі ў бясплатнае і бестэрміновае [[карыстаньне]]»&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 13-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году вызначалася, што «аснову асабістай [[Уласнасьць|уласнасьці]] грамадзянаў Беларускай ССР складаюць працоўныя даходы. У асабістай уласнасьці могуць знаходзіцца прадметы ўжытку, асабістага спажываньня, выгодаў і падсобнай [[Хатняя гаспадарка|хатняй гаспадаркі]], жылы [[дом]] і працоўныя зьберажэньні. Асабістая ўласнасьць грамадзянаў і права яе [[Спадчына|ўспадкаваньня]] ахоўваюцца дзяржавай». Сярод іншага, у карыстаньні грамадзянаў маглі знаходзіцца [[Дзялянка|дзялянкі]] зямлі, якія адводзяцца для вядзеньня [[Падсобная гаспадарка|падсобнай гаспадаркі]] з утрыманьнем [[жывёлы]] і [[птушкі]], [[садоўніцтва]] і агародніцтва, а таксама для асабістага жыльлёвага будаўніцтва. Паводле 16-га артыкула, кіраўніцтва гаспадаркай ажыцьцяўлялася на падставе дзяржаўных плянаў гаспадарчага і грамадзкага разьвіцьця. Згодна зь 17-м артыкулам у Беларускай ССР дапускалася асабістая працоўная дзейнасьць у галіне саматужна-[[Рамяство|рамесных]] промыслаў, сельскай гаспадаркі, побытавага абслугоўваньня насельніцтва&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Этнічны склад ==
Этнічны склад ([[1959]]):
* [[Беларусы]] — 81,0%
* [[Расейцы]] — 8,2%
* [[Палякі]] — 6,7%
* [[Габрэі]] — 1,9%
* [[Украінцы]] — 1,7%
* іншыя — 0,5%

== Сьцяг БССР ==
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
&lt;gallery&gt;
Файл:Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|03|02|1919|0}} — {{дата|11|04|1927|0}}
Файл:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літ-Белу]] &lt;br /&gt; {{дата|27|02|1919|0}} — {{дата|01|09|1919|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|11|04|1927|0}} — {{дата|19|02|1937|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|19|02|1937|0}} — {{дата|25|12|1951|0}}
Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|25|12|1951|0}} — {{дата|25|08|1991|0}}
Файл:Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg|Рэспубліка Беларусь&lt;br /&gt; {{дата|25|08|1991|0}} — 16.05.1995
Файл:Flag of Belarus (1995–2012).svg|Рэспубліка Беларусь 1995—2012 гг.
Файл:Flag of Belarus.svg|Рэспубліка Беларусь з 2012
&lt;/gallery&gt; 

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Portal box
 | Гісторыя
 | Беларусь
}}
* [https://knihi.com/none/Kronika_demakratycnaj_apazycyi_j_palitycnych_represijau_u_Bielarusi_1953-1988_h.html Кроніка дэмакратычнай апазыцыі й палітычных рэпрэсіяў у Беларусі 1953-1988 г.]
{{СССР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1919 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларускі камунізм]]
[[Катэгорыя:Усходні блёк]]
[[Катэгорыя:Былыя сацыялістычныя рэспублікі]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1991 годзе]]</text>
      <sha1>k0m87lme51xp69tiuesmr9csl4iuarw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621635</id>
      <parentid>2621631</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T12:58:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Народная гаспадарка */ +[[Шаблён:Асноўны артыкул]]</comment>
      <origin>2621635</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43367" sha1="9rwd40fth899s5ajo2uhnj8mxb5onq4" xml:space="preserve">{{Колішняя дзяржава
|Статус              = [[рэспубліка]]
|Назва              = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Код мовы           = be
|Саманазва         = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Родны склон      = Беларускай ССР
|Дэвіз              = [[Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!]]
|Кароткая назва   = Беларуская ССР
| Сталіца              = [[Менск]]
|Афіцыйная мова = беларуская, расейская&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;
|Рэлігія            = [[бязбожжа]] ([[дэ-факта]])
|Этнахаронім        = [[беларусы]]
|Граніцы            = [[Польская Народная Рэспубліка]], [[Летувіская ССР]], [[Латвійская ССР]], [[Расейская СФСР]], [[Украінская ССР]]
|Форма ўраду        = [[Аднапартыйны лад|аднапартыйная]] [[дыктатура]]
|Ідэалёгія          = [[марксізм-ленінізм]]
|Заканадаўчы орган  = [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўны Савет]]
|Сябра              = [[Савецкі Саюз]], [[ААН]]
|Плошча             = 207 600 км²
|Насельніцтва    = 10 199 709 ([[Перапіс насельніцтва СССР 1989 году|1989]])
| Пасада кіраўніка   = Старшыня Вярхоўнага Савету
| Кіраўнік           = [[Станіслаў Шушкевіч]]
| Пасада кіраўніка2  = Старшыня [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]]
| Кіраўнік2          = [[Вячаслаў Кебіч]]
|Папярэднік1 = Беларуская Народная Рэспубліка
|СьцягП1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
|Наступнік1  = Беларусь
|СьцягН1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
| Удзел у канфліктах = [[Польска-савецкая вайна]], [[Другая сусьветная вайна]]
| Год1               = 1922
| Падзея1            = [[Дамова аб утварэньні СССР]]
| Год2               = 1945
| Падзея2            = Уступленьне ў [[ААН]]
|Катэгорыя = Беларуская ССР
}}
'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''' ({{Скар|БССР}}){{Заўвага|Ад 1930-х гадоў ужывалася і найменьне ''Савецкая Беларусь''. У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва '''Ра́давая Белару́сь'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Аб граніцах Радавай Беларусі.|нумар=24|год=12 жніўня 1923 г.|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Vilnia/Nas_sciah_Vilnia,_1924.pdf.zip/230887-1924-24.pdf|мова=be|аўтар=С.|выданьне=[[Наш Сьцяг]]}}&lt;/ref&gt;. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — [[Русіфікацыя Беларусі|аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў]]}} — [[дзяржава]] ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]], якая існавала ад 1919-га па 1991 год.

Была адной з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]. У [[Дзень Адраджэньня]] незалежнасьці 25 жніўня 1991 году на яе аснове ўтварылася Рэспубліка [[Беларусь]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя БССР|Утварэньне БССР}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1.01.1919).jpg|значак|зьлева|Пратакол аб утварэньні [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|БССР]] у межах Менскага, Смаленскага, Віцебскага, Магілёўскага, Гомельскага, Гарадзенскага і Баранавіцкага раёнаў. Разьмежаваньне зь [[Летувісы|летувісамі]] ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[латышы|латышамі]] ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] мусілі правесьці адмысловыя камісіі паводле нацыянальнага складу насельніцтва]]

Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, [[Смаленск]]) у межах [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]], [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў, беларускіх паветаў [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] губэрні і частак [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] губэрняў. [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ|Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў [[Маніфэст Часовага рабоча-сялянскага ўраду Беларусі|Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ]]. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і [[ЦК КПБ|Цэнтральнае Бюро КП(б)Б]] пераехалі з Смаленску ў [[Менск]].

Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|ўсходніх этнічна беларускіх земляў]] — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. [[Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў [[Канстытуцыя ССРБ 1919 году|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году]], абраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі]].

Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў [[Дэклярацыя аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі|Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Згодна з савецка-польскай [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] вялікая частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў]] ([[Заходняя Беларусь]]) апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі [[Будслаўская беларуская гімназія|Будслаўскую беларускую гімназію]]). У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]] і [[ідыш]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] у [[Прага|Празе]]]]

У выніку нападу [[СССР]] на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]]. Неўзабаве [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю [[Троцкі павет|Троччыну]] з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвоная Армія]]

Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычнай Польшчы]] ўсё [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]], заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й. Пры разглядзе [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкая вайны]] (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны&lt;ref name=&quot;Studzinskaja&quot;&gt;[[Іна Студзінская|Студзінская І.]] [https://www.svaboda.org/a/29922035.html Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ], [[Радыё Свабода]], 5 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны&lt;ref&gt;Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. [https://www.svaboda.org/a/30266747.html Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам], [[Радыё Свабода]], 13 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]].

27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на [[Беларусь|Рэспубліку Беларусь]]&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы [[Віскулі|Віскулях]] каля [[Берасьце|Берасьця]] на падставе [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]] адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.

== Плошча і насельніцтва ==
[[Файл:BSSR 1939-1944.jpg|200пкс|рамка|Тэрыторыя БССР у 1939—1944 гадох]]

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Год
!Плошча &lt;br /&gt; ''(тыс. км²)''
!Насельніцтва &lt;br /&gt; ''(млн ч.)''
|-
! [[1921]]
| 52,4
| 1,544
|-
! [[1924]]
| 110,6
| 4,2
|-
! [[1926]]
| 126,3
| 4,9
|-
! [[1939]]
| 223
| 10,2
|-
! [[1959]]
| 207,6
| 8,06
|-
! [[1970]]
| 207,6
| 9,002
|-
! [[1979]]
| 207,6
| 9,53
|-
! [[1989]]
| 207,6
| 10,15
|-
! [[1991]]
| 207,6
| 10,3
|}

== Буйныя гарады ==
{{Глядзіце таксама|Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР}}

* [[Бабруйск]]
* [[Берасьце]]
* [[Віцебск]]
* [[Гомель]]
* [[Горадня]]
* [[Магілёў]]
* [[Менск]]

== Дзяржаўны лад ==
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.

Паводле 68-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, Беларуская ССР вызначалася як «[[Сувэрэнітэт|сувэрэнная]] дзяржава». Пры гэтым згадвалася, што «ў мэтах забесьпячэньня [[Абарона|абароны]] краіны» Беларуская ССР «аб'ядналася ў Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік — адзіную саюзную шматнацыянальную дзяржаву» разам з 14-ю іншымі рэспублікамі «ў выніку свабоднага самавызначэньня яе [[народ]]у, на аснове добраахвотнасьці і раўнапраўя». Урэшце, падкрэсьлівалася, што «Беларуская ССР самастойна ажыцьцяўляе дзяржаўную [[Улада|ўладу]] на сваёй тэрыторыі». Згодна з 69-м артыкулам Беларуская ССР захоўвала за сабой права свабоднага выхаду з СССР. Паводле 70-га артыкула, вядзеньню Беларускай ССР у асобе яе вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня падлягалі:
# «прыняцце Канстытуцыі Беларускай ССР і ўнясеньне ў яе зьмяненьняў;
# кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# [[заканадаўства]] Беларускай ССР;
# устанаўленьне парадку арганізацыі і дзейнасьці рэспубліканскіх і мясцовых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня;
# ахова дзяржаўнага парадку, правоў і [[свабода]]ў грамадзянаў;
# правядзенне адзінай сацыяльна-эканамічнай палітыкі, кіраўніцтва эканомікай Беларускай ССР; # забеспячэнне навукова-тэхнічнага прагрэсу і ажыцьцяўленне мерапрыемстваў па рацыянальным выкарыстаньні і ахове прыродных рэсурсаў;
# распрацоўка і зацьвярджэньне дзяржаўных плянаў эканамічнага і сацыяльнага разьвіцьця Беларускай ССР, дзяржаўнага [[бюджэт]]у Беларускай ССР і зацьвярджэньне справаздачаў аб іх выкананьні;
# кіраўніцтва ажыцьцяўленьнем бюджэтаў вобласьцяў і гораду Менску;
# устанаўленьне ў адпаведнасьці з заканадаўствам Саюзу ССР [[даход]]аў, якія паступаюць на ўтварэньне дзяржаўнага бюджэту Беларускай ССР;
# кіраўніцтва галінамі народнай гаспадаркі саюзна-рэспубліканскага і рэспубліканскага падпарадкаваньня, аб’яднаннямі і [[прадпрыемства]]мі рэспубліканскага падпарадкаваньня;
# агульнае кіраўніцтва аб’яднаньнямі і прадпрыемствамі мясцовага падпарадкаваньня;
# устанаўленьне парадку карыстаньня зямлёй, нетрамі, водамі, [[Лес|лясамі]];
# ахова навакольнага асяродзьдзя;
# кіраўніцтва [[жыльлё]]вай і камунальнай гаспадаркай, [[Гандаль|гандлем]] і грамадзкім харчаваньнем, побытавым абслугоўваньнем насельніцтва, жыльлёвым [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтвам]] і добраўпарадкаваньнем [[Гарады Беларусі|гарадоў]] і іншых населеных пунктаў, дарожным будаўніцтвам і [[Шляхі зносін Беларусі|транспартам]];
# кіраўніцтва народнай [[Асьвета ў Беларусі|асьветай]], культурнымі і навуковымі арганізацыямі і ўстановамі Беларускай ССР, [[Ахова здароўя|аховай здароўя]], [[Фізычная культура|фізычнай культурай]] і спортам, сацыяльным забесьпячэньнем;
# ахова [[помнік]]аў гісторыі і культуры;
# прадстаўніцтва Беларускай ССР у [[Міжнародныя дачыненьні|міжнародных адносінах]];
# [[амністыя]] і [[памілаваньне]] грамадзянаў, асуджаных [[суд]]амі Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У 73-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году згадвалася, што «тэрыторыя Беларускай ССР ня можа быць зьмененая безь яе згоды». Пры гэтым згодна зь 74-м артыкулам Беларуская ССР мела «права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 79-га артыкула Канстытуцыі, тэрмін паўнамоцтваў [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] складаў 5 гадоў, а мясцовых [[Савет народных дэпутатаў|Саветаў народных дэпутатаў]] — 2,5 гады. Згодна з 80-м артыкулам Саветы народных дэпутатаў выбіралі пастаянныя камісіі, стваралі [[Выканаўчы камітэт|выканаўчыя]] і распарадчыя органы. У 81-м артыкуле прадугледжвалася ўтварэньне Саветамі «органаў народнага кантролю». Паводле 85-га артыкула, на выбарах дэпутатаў ва ўсе Саветы народных дэпутатаў усе [[Грамадзянства|грамадзяне]] Беларускай ССР, якія дасягнулі 18 гадоў, мелі права выбіраць і быць выбранымі, за выняткам асобаў, прызнаных ва ўстаноўленым законам парадку страціўшымі розум. Згодна з 89-м артыкулам права вылучэньня кандыдатаў у дэпутаты належала «арганізацыям [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]], [[Прафэсійны саюз|прафэсійных саюзаў]], Усесаюзнага Ленінскага [[Камуністычны саюз моладзі|камуністычнага саюзу моладзі]], [[каапэратыў]]ным і іншым [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкім арганізацыям]], працоўным калектывам, а таксама сходам [[Вайсковец|вайскоўцаў]] па [[Вайсковая часьць|вайсковых часьцях]]». У 90-м артыкуле прадугледжвалася, што «правядзеньне выбараў у Саветы забясьпечваюць выбарчыя камісіі, якія ўтвараюцца з прадстаўнікоў ад грамадскіх арганізацыяў, працоўных калектываў і сходаў вайскоўцаў па вайсковых часьцях»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Вярхоўны Савет ===
Паводле 98-га артыкула Канстытуцыі БССР 1978 году, [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР]] складаўся з 485 дэпутатаў, якіх выбіралі па выбарчых акругах з роўнай колькасьцю насельніцтва. Вярхоўны Савет выбіраў старшыню і 4-х ягоных намесьнікаў. Згодна са 101-м артыкулам права заканадаўчай ініцыятывы належала Прэзыдыюму, камісіям і дэпутатам Вярхоўнага Савету, а таксама [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]], [[Вярхоўны суд Беларускай ССР|Вярхоўнаму суду]] і [[Пракурор Беларускай ССР|пракурору Беларускай ССР]]. Таксама права заканадаўчай ініцыятывы мелі рэспубліканскія органы [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 103-м артыкуле згадвалася, што «Законы Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты Вярхоўнага Савету Беларускай ССР публікуюцца на [[Беларуская мова|беларускай]] і расейскай мовах за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Згодна са 104-м артыкулам Канстытуцыі 1978 году дэпутат Вярхоўнага Савету БССР меў «права зьвярнуцца з запытам да Савету міністраў Беларускай ССР, да міністраў і кіраўнікоў іншых органаў, якія ўтвараюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР, а таксама да кіраўнікоў разьмешчаных на тэрыторыі Беларускай ССР прадпрыемстваў, установаў і арганізацыяў саюзнага падпарадкаваньня». Пры гэтым Савет міністраў Беларускай ССР або службовая асоба, да якой накіравалі запыт, былі «абавязаныя даць вусны або пісьмовы адказ на гэтай сесіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». У 105-м артыкуле прадугледжвалася, што «дэпутат Вярхоўнага Савету Беларускай ССР ня можа быць прыцягнуты да крымінальнай [[Адказнасьць|адказнасьці]], [[арышт]]аваны або падвергнуты захадам адміністрацыйнага [[Спагнаньне|спагнаньня]], якія накладваюцца ў судовым парадку, бяз згоды Вярхоўнага Савету Беларускай ССР, а ў пэрыяд паміж яго сэсіямі — бяз згоды Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». Паводле 107-га артыкула, Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету выбіраўся зь ліку дэпутатаў у складзе старшыні, 2-х намесьнікаў, [[сакратар]]а і 15 сябраў. У 108-м артыкуле згадвалася, што Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету Беларускай ССР:
# «прызначае выбары ў Вярхоўны Савет Беларускай ССР і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў;
# склікае сэсіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# каардынуе дзейнасьць пастаянных камісіяў Вярхоўнага Савету Беларускай ССР; 
# ажыцьцяўляе кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# прызначае выбары ў раённыя (гарадзкія) народныя[[суд]]ы;
# дае тлумачэньне законаў Беларускай ССР;
# ажыцьцяўляе кіраўніцтва дзейнасьцю мясцовых Саветаў народных дэпутатаў;
# вызначае парадак вырашэньня пытанняў [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай будовы]] Беларускай ССР;
# устанаўлівае і мяняе граніцы і раённы падзел вобласьцяў;
# утварае [[раён]]ы, гарады, раёны ў гарадах, [[Гарадзкі пасёлак|пасёлкі гарадзкога тыпу]];
# устанаўлівае падпарадкаванасьць гарадоў;
# робіць перайменаваньне раёнаў, гарадоў, раёнаў у гарадах, пасёлкаў гарадзкога тыпу і іншых населеных пунктаў;
# адмяняе пастановы і распараджэньні Савету міністраў Беларускай ССР, рашэньні абласных і [[Менск]]ага гарадскога Савета народных дэпутатаў у выпадку неадпаведнасьці іх закону;
# устанаўлівае і прысвойвае ганаровыя зьваньні Беларускай ССР;
# узнагароджвае Ганаровай граматай і Граматай Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# прымае ў [[грамадзянства Беларускай ССР]];
# вырашае пытаньні аб наданьні [[Прытулак|прытулку]];
# выдае акты аб амністыі і ажыцьцяўляе памілаваньне грамадзянаў, асуджаных судамі Беларускай ССР;
# ратыфікуе і дэнансуе міжнародныя дамовы Беларускай ССР;
# прызначае і адклікае [[дыплямат]]ычных прадстаўнікоў Беларускай ССР у замежных дзяржавах і пры [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацыях]];
# прымае даверчыя і адклікальныя граматы акрэдытаваных пры ім дыпляматычных прадстаўнікоў замежных дзяржаваў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 113-га артыкула Канстытуцыі, Вярхоўны Савет утвараў [[Камітэт народнага кантролю Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Народная гаспадарка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларускай ССР}}
Паводле 10-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, аснову гаспадарчага ладу складала дзяржаўная і [[калгас]]на-[[каапэратыў]]ная ўласнасьць на сродкі вытворчасьці. Таксама дапускалася [[маёмасьць]] прафсаюзаў і іншых [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 11-м артыкуле падкрэсьлівалася: «У [[Манаполія|выключнай]] уласнасьці [[Дзяржава|дзяржавы]] знаходзяцца: зямля, яе [[нетры]], воды, [[Лес|лясы]]. Дзяржаве належаць асноўныя сродкі вытворчасьці ў [[Прамысловасьць|прамысловасьці]], [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтве]] і [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадарцы]], сродкі [[Шляхі зносін Беларусі|транспарту]] і [[Сувязь у Беларусі|сувязі]], [[банк]]і, маёмасьць арганізаваных дзяржавай [[Гандаль|гандлёвых]], камунальных і іншых [[прадпрыемства]]ў, асноўны гарадзкі [[жыльлё]]вы фонд». Згодна з 12-м артыкулам адзначалася: «зямля, якую займаюць калгасы, замацоўваецца за імі ў бясплатнае і бестэрміновае [[карыстаньне]]»&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 13-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году вызначалася, што «аснову асабістай [[Уласнасьць|уласнасьці]] грамадзянаў Беларускай ССР складаюць працоўныя даходы. У асабістай уласнасьці могуць знаходзіцца прадметы ўжытку, асабістага спажываньня, выгодаў і падсобнай [[Хатняя гаспадарка|хатняй гаспадаркі]], жылы [[дом]] і працоўныя зьберажэньні. Асабістая ўласнасьць грамадзянаў і права яе [[Спадчына|ўспадкаваньня]] ахоўваюцца дзяржавай». Сярод іншага, у карыстаньні грамадзянаў маглі знаходзіцца [[Дзялянка|дзялянкі]] зямлі, якія адводзяцца для вядзеньня [[Падсобная гаспадарка|падсобнай гаспадаркі]] з утрыманьнем [[жывёлы]] і [[птушкі]], [[садоўніцтва]] і агародніцтва, а таксама для асабістага жыльлёвага будаўніцтва. Паводле 16-га артыкула, кіраўніцтва гаспадаркай ажыцьцяўлялася на падставе дзяржаўных плянаў гаспадарчага і грамадзкага разьвіцьця. Згодна зь 17-м артыкулам у Беларускай ССР дапускалася асабістая працоўная дзейнасьць у галіне саматужна-[[Рамяство|рамесных]] промыслаў, сельскай гаспадаркі, побытавага абслугоўваньня насельніцтва&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Этнічны склад ==
Этнічны склад ([[1959]]):
* [[Беларусы]] — 81,0%
* [[Расейцы]] — 8,2%
* [[Палякі]] — 6,7%
* [[Габрэі]] — 1,9%
* [[Украінцы]] — 1,7%
* іншыя — 0,5%

== Сьцяг БССР ==
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
&lt;gallery&gt;
Файл:Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|03|02|1919|0}} — {{дата|11|04|1927|0}}
Файл:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літ-Белу]] &lt;br /&gt; {{дата|27|02|1919|0}} — {{дата|01|09|1919|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|11|04|1927|0}} — {{дата|19|02|1937|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|19|02|1937|0}} — {{дата|25|12|1951|0}}
Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|25|12|1951|0}} — {{дата|25|08|1991|0}}
Файл:Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg|Рэспубліка Беларусь&lt;br /&gt; {{дата|25|08|1991|0}} — 16.05.1995
Файл:Flag of Belarus (1995–2012).svg|Рэспубліка Беларусь 1995—2012 гг.
Файл:Flag of Belarus.svg|Рэспубліка Беларусь з 2012
&lt;/gallery&gt; 

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Portal box
 | Гісторыя
 | Беларусь
}}
* [https://knihi.com/none/Kronika_demakratycnaj_apazycyi_j_palitycnych_represijau_u_Bielarusi_1953-1988_h.html Кроніка дэмакратычнай апазыцыі й палітычных рэпрэсіяў у Беларусі 1953-1988 г.]
{{СССР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1919 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларускі камунізм]]
[[Катэгорыя:Усходні блёк]]
[[Катэгорыя:Былыя сацыялістычныя рэспублікі]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1991 годзе]]</text>
      <sha1>9rwd40fth899s5ajo2uhnj8mxb5onq4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621658</id>
      <parentid>2621635</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:14:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вярхоўны Савет */ +Прагал</comment>
      <origin>2621658</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43368" sha1="0j1xw360sz8c64doedkjvlngrze54pl" xml:space="preserve">{{Колішняя дзяржава
|Статус              = [[рэспубліка]]
|Назва              = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Код мовы           = be
|Саманазва         = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Родны склон      = Беларускай ССР
|Дэвіз              = [[Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!]]
|Кароткая назва   = Беларуская ССР
| Сталіца              = [[Менск]]
|Афіцыйная мова = беларуская, расейская&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;
|Рэлігія            = [[бязбожжа]] ([[дэ-факта]])
|Этнахаронім        = [[беларусы]]
|Граніцы            = [[Польская Народная Рэспубліка]], [[Летувіская ССР]], [[Латвійская ССР]], [[Расейская СФСР]], [[Украінская ССР]]
|Форма ўраду        = [[Аднапартыйны лад|аднапартыйная]] [[дыктатура]]
|Ідэалёгія          = [[марксізм-ленінізм]]
|Заканадаўчы орган  = [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўны Савет]]
|Сябра              = [[Савецкі Саюз]], [[ААН]]
|Плошча             = 207 600 км²
|Насельніцтва    = 10 199 709 ([[Перапіс насельніцтва СССР 1989 году|1989]])
| Пасада кіраўніка   = Старшыня Вярхоўнага Савету
| Кіраўнік           = [[Станіслаў Шушкевіч]]
| Пасада кіраўніка2  = Старшыня [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]]
| Кіраўнік2          = [[Вячаслаў Кебіч]]
|Папярэднік1 = Беларуская Народная Рэспубліка
|СьцягП1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
|Наступнік1  = Беларусь
|СьцягН1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
| Удзел у канфліктах = [[Польска-савецкая вайна]], [[Другая сусьветная вайна]]
| Год1               = 1922
| Падзея1            = [[Дамова аб утварэньні СССР]]
| Год2               = 1945
| Падзея2            = Уступленьне ў [[ААН]]
|Катэгорыя = Беларуская ССР
}}
'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''' ({{Скар|БССР}}){{Заўвага|Ад 1930-х гадоў ужывалася і найменьне ''Савецкая Беларусь''. У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва '''Ра́давая Белару́сь'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Аб граніцах Радавай Беларусі.|нумар=24|год=12 жніўня 1923 г.|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Vilnia/Nas_sciah_Vilnia,_1924.pdf.zip/230887-1924-24.pdf|мова=be|аўтар=С.|выданьне=[[Наш Сьцяг]]}}&lt;/ref&gt;. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — [[Русіфікацыя Беларусі|аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў]]}} — [[дзяржава]] ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]], якая існавала ад 1919-га па 1991 год.

Была адной з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]. У [[Дзень Адраджэньня]] незалежнасьці 25 жніўня 1991 году на яе аснове ўтварылася Рэспубліка [[Беларусь]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя БССР|Утварэньне БССР}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1.01.1919).jpg|значак|зьлева|Пратакол аб утварэньні [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|БССР]] у межах Менскага, Смаленскага, Віцебскага, Магілёўскага, Гомельскага, Гарадзенскага і Баранавіцкага раёнаў. Разьмежаваньне зь [[Летувісы|летувісамі]] ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[латышы|латышамі]] ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] мусілі правесьці адмысловыя камісіі паводле нацыянальнага складу насельніцтва]]

Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, [[Смаленск]]) у межах [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]], [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў, беларускіх паветаў [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] губэрні і частак [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] губэрняў. [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ|Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў [[Маніфэст Часовага рабоча-сялянскага ўраду Беларусі|Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ]]. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і [[ЦК КПБ|Цэнтральнае Бюро КП(б)Б]] пераехалі з Смаленску ў [[Менск]].

Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|ўсходніх этнічна беларускіх земляў]] — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. [[Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў [[Канстытуцыя ССРБ 1919 году|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году]], абраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі]].

Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў [[Дэклярацыя аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі|Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Згодна з савецка-польскай [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] вялікая частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў]] ([[Заходняя Беларусь]]) апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі [[Будслаўская беларуская гімназія|Будслаўскую беларускую гімназію]]). У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]] і [[ідыш]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] у [[Прага|Празе]]]]

У выніку нападу [[СССР]] на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]]. Неўзабаве [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю [[Троцкі павет|Троччыну]] з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвоная Армія]]

Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычнай Польшчы]] ўсё [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]], заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й. Пры разглядзе [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкая вайны]] (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны&lt;ref name=&quot;Studzinskaja&quot;&gt;[[Іна Студзінская|Студзінская І.]] [https://www.svaboda.org/a/29922035.html Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ], [[Радыё Свабода]], 5 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны&lt;ref&gt;Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. [https://www.svaboda.org/a/30266747.html Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам], [[Радыё Свабода]], 13 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]].

27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на [[Беларусь|Рэспубліку Беларусь]]&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы [[Віскулі|Віскулях]] каля [[Берасьце|Берасьця]] на падставе [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]] адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.

== Плошча і насельніцтва ==
[[Файл:BSSR 1939-1944.jpg|200пкс|рамка|Тэрыторыя БССР у 1939—1944 гадох]]

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Год
!Плошча &lt;br /&gt; ''(тыс. км²)''
!Насельніцтва &lt;br /&gt; ''(млн ч.)''
|-
! [[1921]]
| 52,4
| 1,544
|-
! [[1924]]
| 110,6
| 4,2
|-
! [[1926]]
| 126,3
| 4,9
|-
! [[1939]]
| 223
| 10,2
|-
! [[1959]]
| 207,6
| 8,06
|-
! [[1970]]
| 207,6
| 9,002
|-
! [[1979]]
| 207,6
| 9,53
|-
! [[1989]]
| 207,6
| 10,15
|-
! [[1991]]
| 207,6
| 10,3
|}

== Буйныя гарады ==
{{Глядзіце таксама|Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР}}

* [[Бабруйск]]
* [[Берасьце]]
* [[Віцебск]]
* [[Гомель]]
* [[Горадня]]
* [[Магілёў]]
* [[Менск]]

== Дзяржаўны лад ==
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.

Паводле 68-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, Беларуская ССР вызначалася як «[[Сувэрэнітэт|сувэрэнная]] дзяржава». Пры гэтым згадвалася, што «ў мэтах забесьпячэньня [[Абарона|абароны]] краіны» Беларуская ССР «аб'ядналася ў Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік — адзіную саюзную шматнацыянальную дзяржаву» разам з 14-ю іншымі рэспублікамі «ў выніку свабоднага самавызначэньня яе [[народ]]у, на аснове добраахвотнасьці і раўнапраўя». Урэшце, падкрэсьлівалася, што «Беларуская ССР самастойна ажыцьцяўляе дзяржаўную [[Улада|ўладу]] на сваёй тэрыторыі». Згодна з 69-м артыкулам Беларуская ССР захоўвала за сабой права свабоднага выхаду з СССР. Паводле 70-га артыкула, вядзеньню Беларускай ССР у асобе яе вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня падлягалі:
# «прыняцце Канстытуцыі Беларускай ССР і ўнясеньне ў яе зьмяненьняў;
# кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# [[заканадаўства]] Беларускай ССР;
# устанаўленьне парадку арганізацыі і дзейнасьці рэспубліканскіх і мясцовых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня;
# ахова дзяржаўнага парадку, правоў і [[свабода]]ў грамадзянаў;
# правядзенне адзінай сацыяльна-эканамічнай палітыкі, кіраўніцтва эканомікай Беларускай ССР; # забеспячэнне навукова-тэхнічнага прагрэсу і ажыцьцяўленне мерапрыемстваў па рацыянальным выкарыстаньні і ахове прыродных рэсурсаў;
# распрацоўка і зацьвярджэньне дзяржаўных плянаў эканамічнага і сацыяльнага разьвіцьця Беларускай ССР, дзяржаўнага [[бюджэт]]у Беларускай ССР і зацьвярджэньне справаздачаў аб іх выкананьні;
# кіраўніцтва ажыцьцяўленьнем бюджэтаў вобласьцяў і гораду Менску;
# устанаўленьне ў адпаведнасьці з заканадаўствам Саюзу ССР [[даход]]аў, якія паступаюць на ўтварэньне дзяржаўнага бюджэту Беларускай ССР;
# кіраўніцтва галінамі народнай гаспадаркі саюзна-рэспубліканскага і рэспубліканскага падпарадкаваньня, аб’яднаннямі і [[прадпрыемства]]мі рэспубліканскага падпарадкаваньня;
# агульнае кіраўніцтва аб’яднаньнямі і прадпрыемствамі мясцовага падпарадкаваньня;
# устанаўленьне парадку карыстаньня зямлёй, нетрамі, водамі, [[Лес|лясамі]];
# ахова навакольнага асяродзьдзя;
# кіраўніцтва [[жыльлё]]вай і камунальнай гаспадаркай, [[Гандаль|гандлем]] і грамадзкім харчаваньнем, побытавым абслугоўваньнем насельніцтва, жыльлёвым [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтвам]] і добраўпарадкаваньнем [[Гарады Беларусі|гарадоў]] і іншых населеных пунктаў, дарожным будаўніцтвам і [[Шляхі зносін Беларусі|транспартам]];
# кіраўніцтва народнай [[Асьвета ў Беларусі|асьветай]], культурнымі і навуковымі арганізацыямі і ўстановамі Беларускай ССР, [[Ахова здароўя|аховай здароўя]], [[Фізычная культура|фізычнай культурай]] і спортам, сацыяльным забесьпячэньнем;
# ахова [[помнік]]аў гісторыі і культуры;
# прадстаўніцтва Беларускай ССР у [[Міжнародныя дачыненьні|міжнародных адносінах]];
# [[амністыя]] і [[памілаваньне]] грамадзянаў, асуджаных [[суд]]амі Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У 73-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году згадвалася, што «тэрыторыя Беларускай ССР ня можа быць зьмененая безь яе згоды». Пры гэтым згодна зь 74-м артыкулам Беларуская ССР мела «права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 79-га артыкула Канстытуцыі, тэрмін паўнамоцтваў [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] складаў 5 гадоў, а мясцовых [[Савет народных дэпутатаў|Саветаў народных дэпутатаў]] — 2,5 гады. Згодна з 80-м артыкулам Саветы народных дэпутатаў выбіралі пастаянныя камісіі, стваралі [[Выканаўчы камітэт|выканаўчыя]] і распарадчыя органы. У 81-м артыкуле прадугледжвалася ўтварэньне Саветамі «органаў народнага кантролю». Паводле 85-га артыкула, на выбарах дэпутатаў ва ўсе Саветы народных дэпутатаў усе [[Грамадзянства|грамадзяне]] Беларускай ССР, якія дасягнулі 18 гадоў, мелі права выбіраць і быць выбранымі, за выняткам асобаў, прызнаных ва ўстаноўленым законам парадку страціўшымі розум. Згодна з 89-м артыкулам права вылучэньня кандыдатаў у дэпутаты належала «арганізацыям [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]], [[Прафэсійны саюз|прафэсійных саюзаў]], Усесаюзнага Ленінскага [[Камуністычны саюз моладзі|камуністычнага саюзу моладзі]], [[каапэратыў]]ным і іншым [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкім арганізацыям]], працоўным калектывам, а таксама сходам [[Вайсковец|вайскоўцаў]] па [[Вайсковая часьць|вайсковых часьцях]]». У 90-м артыкуле прадугледжвалася, што «правядзеньне выбараў у Саветы забясьпечваюць выбарчыя камісіі, якія ўтвараюцца з прадстаўнікоў ад грамадскіх арганізацыяў, працоўных калектываў і сходаў вайскоўцаў па вайсковых часьцях»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Вярхоўны Савет ===
Паводле 98-га артыкула Канстытуцыі БССР 1978 году, [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР]] складаўся з 485 дэпутатаў, якіх выбіралі па выбарчых акругах з роўнай колькасьцю насельніцтва. Вярхоўны Савет выбіраў старшыню і 4-х ягоных намесьнікаў. Згодна са 101-м артыкулам права заканадаўчай ініцыятывы належала Прэзыдыюму, камісіям і дэпутатам Вярхоўнага Савету, а таксама [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]], [[Вярхоўны суд Беларускай ССР|Вярхоўнаму суду]] і [[Пракурор Беларускай ССР|пракурору Беларускай ССР]]. Таксама права заканадаўчай ініцыятывы мелі рэспубліканскія органы [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 103-м артыкуле згадвалася, што «Законы Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты Вярхоўнага Савету Беларускай ССР публікуюцца на [[Беларуская мова|беларускай]] і расейскай мовах за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Згодна са 104-м артыкулам Канстытуцыі 1978 году дэпутат Вярхоўнага Савету БССР меў «права зьвярнуцца з запытам да Савету міністраў Беларускай ССР, да міністраў і кіраўнікоў іншых органаў, якія ўтвараюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР, а таксама да кіраўнікоў разьмешчаных на тэрыторыі Беларускай ССР прадпрыемстваў, установаў і арганізацыяў саюзнага падпарадкаваньня». Пры гэтым Савет міністраў Беларускай ССР або службовая асоба, да якой накіравалі запыт, былі «абавязаныя даць вусны або пісьмовы адказ на гэтай сесіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». У 105-м артыкуле прадугледжвалася, што «дэпутат Вярхоўнага Савету Беларускай ССР ня можа быць прыцягнуты да крымінальнай [[Адказнасьць|адказнасьці]], [[арышт]]аваны або падвергнуты захадам адміністрацыйнага [[Спагнаньне|спагнаньня]], якія накладваюцца ў судовым парадку, бяз згоды Вярхоўнага Савету Беларускай ССР, а ў пэрыяд паміж яго сэсіямі — бяз згоды Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». Паводле 107-га артыкула, Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету выбіраўся зь ліку дэпутатаў у складзе старшыні, 2-х намесьнікаў, [[сакратар]]а і 15 сябраў. У 108-м артыкуле згадвалася, што Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету Беларускай ССР:
# «прызначае выбары ў Вярхоўны Савет Беларускай ССР і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў;
# склікае сэсіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# каардынуе дзейнасьць пастаянных камісіяў Вярхоўнага Савету Беларускай ССР; 
# ажыцьцяўляе кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# прызначае выбары ў раённыя (гарадзкія) народныя [[суд]]ы;
# дае тлумачэньне законаў Беларускай ССР;
# ажыцьцяўляе кіраўніцтва дзейнасьцю мясцовых Саветаў народных дэпутатаў;
# вызначае парадак вырашэньня пытанняў [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай будовы]] Беларускай ССР;
# устанаўлівае і мяняе граніцы і раённы падзел вобласьцяў;
# утварае [[раён]]ы, гарады, раёны ў гарадах, [[Гарадзкі пасёлак|пасёлкі гарадзкога тыпу]];
# устанаўлівае падпарадкаванасьць гарадоў;
# робіць перайменаваньне раёнаў, гарадоў, раёнаў у гарадах, пасёлкаў гарадзкога тыпу і іншых населеных пунктаў;
# адмяняе пастановы і распараджэньні Савету міністраў Беларускай ССР, рашэньні абласных і [[Менск]]ага гарадскога Савета народных дэпутатаў у выпадку неадпаведнасьці іх закону;
# устанаўлівае і прысвойвае ганаровыя зьваньні Беларускай ССР;
# узнагароджвае Ганаровай граматай і Граматай Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# прымае ў [[грамадзянства Беларускай ССР]];
# вырашае пытаньні аб наданьні [[Прытулак|прытулку]];
# выдае акты аб амністыі і ажыцьцяўляе памілаваньне грамадзянаў, асуджаных судамі Беларускай ССР;
# ратыфікуе і дэнансуе міжнародныя дамовы Беларускай ССР;
# прызначае і адклікае [[дыплямат]]ычных прадстаўнікоў Беларускай ССР у замежных дзяржавах і пры [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацыях]];
# прымае даверчыя і адклікальныя граматы акрэдытаваных пры ім дыпляматычных прадстаўнікоў замежных дзяржаваў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 113-га артыкула Канстытуцыі, Вярхоўны Савет утвараў [[Камітэт народнага кантролю Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Народная гаспадарка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларускай ССР}}
Паводле 10-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, аснову гаспадарчага ладу складала дзяржаўная і [[калгас]]на-[[каапэратыў]]ная ўласнасьць на сродкі вытворчасьці. Таксама дапускалася [[маёмасьць]] прафсаюзаў і іншых [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 11-м артыкуле падкрэсьлівалася: «У [[Манаполія|выключнай]] уласнасьці [[Дзяржава|дзяржавы]] знаходзяцца: зямля, яе [[нетры]], воды, [[Лес|лясы]]. Дзяржаве належаць асноўныя сродкі вытворчасьці ў [[Прамысловасьць|прамысловасьці]], [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтве]] і [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадарцы]], сродкі [[Шляхі зносін Беларусі|транспарту]] і [[Сувязь у Беларусі|сувязі]], [[банк]]і, маёмасьць арганізаваных дзяржавай [[Гандаль|гандлёвых]], камунальных і іншых [[прадпрыемства]]ў, асноўны гарадзкі [[жыльлё]]вы фонд». Згодна з 12-м артыкулам адзначалася: «зямля, якую займаюць калгасы, замацоўваецца за імі ў бясплатнае і бестэрміновае [[карыстаньне]]»&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 13-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году вызначалася, што «аснову асабістай [[Уласнасьць|уласнасьці]] грамадзянаў Беларускай ССР складаюць працоўныя даходы. У асабістай уласнасьці могуць знаходзіцца прадметы ўжытку, асабістага спажываньня, выгодаў і падсобнай [[Хатняя гаспадарка|хатняй гаспадаркі]], жылы [[дом]] і працоўныя зьберажэньні. Асабістая ўласнасьць грамадзянаў і права яе [[Спадчына|ўспадкаваньня]] ахоўваюцца дзяржавай». Сярод іншага, у карыстаньні грамадзянаў маглі знаходзіцца [[Дзялянка|дзялянкі]] зямлі, якія адводзяцца для вядзеньня [[Падсобная гаспадарка|падсобнай гаспадаркі]] з утрыманьнем [[жывёлы]] і [[птушкі]], [[садоўніцтва]] і агародніцтва, а таксама для асабістага жыльлёвага будаўніцтва. Паводле 16-га артыкула, кіраўніцтва гаспадаркай ажыцьцяўлялася на падставе дзяржаўных плянаў гаспадарчага і грамадзкага разьвіцьця. Згодна зь 17-м артыкулам у Беларускай ССР дапускалася асабістая працоўная дзейнасьць у галіне саматужна-[[Рамяство|рамесных]] промыслаў, сельскай гаспадаркі, побытавага абслугоўваньня насельніцтва&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Этнічны склад ==
Этнічны склад ([[1959]]):
* [[Беларусы]] — 81,0%
* [[Расейцы]] — 8,2%
* [[Палякі]] — 6,7%
* [[Габрэі]] — 1,9%
* [[Украінцы]] — 1,7%
* іншыя — 0,5%

== Сьцяг БССР ==
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
&lt;gallery&gt;
Файл:Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|03|02|1919|0}} — {{дата|11|04|1927|0}}
Файл:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літ-Белу]] &lt;br /&gt; {{дата|27|02|1919|0}} — {{дата|01|09|1919|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|11|04|1927|0}} — {{дата|19|02|1937|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|19|02|1937|0}} — {{дата|25|12|1951|0}}
Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|25|12|1951|0}} — {{дата|25|08|1991|0}}
Файл:Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg|Рэспубліка Беларусь&lt;br /&gt; {{дата|25|08|1991|0}} — 16.05.1995
Файл:Flag of Belarus (1995–2012).svg|Рэспубліка Беларусь 1995—2012 гг.
Файл:Flag of Belarus.svg|Рэспубліка Беларусь з 2012
&lt;/gallery&gt; 

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Portal box
 | Гісторыя
 | Беларусь
}}
* [https://knihi.com/none/Kronika_demakratycnaj_apazycyi_j_palitycnych_represijau_u_Bielarusi_1953-1988_h.html Кроніка дэмакратычнай апазыцыі й палітычных рэпрэсіяў у Беларусі 1953-1988 г.]
{{СССР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1919 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларускі камунізм]]
[[Катэгорыя:Усходні блёк]]
[[Катэгорыя:Былыя сацыялістычныя рэспублікі]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1991 годзе]]</text>
      <sha1>0j1xw360sz8c64doedkjvlngrze54pl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621668</id>
      <parentid>2621658</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:25:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Вонкавыя спасылкі */ +[[Шаблён:Бібліяінфармацыя]]</comment>
      <origin>2621668</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="43405" sha1="qyf4uycqbxfnrnh048ny7comt5p1t59" xml:space="preserve">{{Колішняя дзяржава
|Статус              = [[рэспубліка]]
|Назва              = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Код мовы           = be
|Саманазва         = Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка
|Родны склон      = Беларускай ССР
|Дэвіз              = [[Пралетарыі ўсіх краін, яднайцеся!]]
|Кароткая назва   = Беларуская ССР
| Сталіца              = [[Менск]]
|Афіцыйная мова = беларуская, расейская&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;
|Рэлігія            = [[бязбожжа]] ([[дэ-факта]])
|Этнахаронім        = [[беларусы]]
|Граніцы            = [[Польская Народная Рэспубліка]], [[Летувіская ССР]], [[Латвійская ССР]], [[Расейская СФСР]], [[Украінская ССР]]
|Форма ўраду        = [[Аднапартыйны лад|аднапартыйная]] [[дыктатура]]
|Ідэалёгія          = [[марксізм-ленінізм]]
|Заканадаўчы орган  = [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўны Савет]]
|Сябра              = [[Савецкі Саюз]], [[ААН]]
|Плошча             = 207 600 км²
|Насельніцтва    = 10 199 709 ([[Перапіс насельніцтва СССР 1989 году|1989]])
| Пасада кіраўніка   = Старшыня Вярхоўнага Савету
| Кіраўнік           = [[Станіслаў Шушкевіч]]
| Пасада кіраўніка2  = Старшыня [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]]
| Кіраўнік2          = [[Вячаслаў Кебіч]]
|Папярэднік1 = Беларуская Народная Рэспубліка
|СьцягП1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
|Наступнік1  = Беларусь
|СьцягН1     = Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg
| Удзел у канфліктах = [[Польска-савецкая вайна]], [[Другая сусьветная вайна]]
| Год1               = 1922
| Падзея1            = [[Дамова аб утварэньні СССР]]
| Год2               = 1945
| Падзея2            = Уступленьне ў [[ААН]]
|Катэгорыя = Беларуская ССР
}}
'''Белару́ская Саве́цкая Сацыялісты́чная Рэспу́бліка''' ({{Скар|БССР}}){{Заўвага|Ад 1930-х гадоў ужывалася і найменьне ''Савецкая Беларусь''. У 1920-я гады ў беларускай прэсе таксама ўжывалася назва '''Ра́давая Белару́сь'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|загаловак=Аб граніцах Радавай Беларусі.|нумар=24|год=12 жніўня 1923 г.|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/Pieryjodyka/mab.lt/Dauniejsyja/Vilnia/Nas_sciah_Vilnia,_1924.pdf.zip/230887-1924-24.pdf|мова=be|аўтар=С.|выданьне=[[Наш Сьцяг]]}}&lt;/ref&gt;. Гэтая практыка, аднак, спынілася (у тым ліку па-за межамі СССР) пры выяўленьні сапраўдных мэтаў расейскіх бальшавікоў — [[Русіфікацыя Беларусі|аднаўленьні палітыкі гвалтоўнай русіфікацыі Беларусі]] і [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|масавым зьнішчэньні беларускіх інтэлектуальных элітаў]]}} — [[дзяржава]] ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]], якая існавала ад 1919-га па 1991 год.

Была адной з чатырох рэспублік, якія ў сьнежні 1922 году ўтварылі [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]]. У [[Дзень Адраджэньня]] незалежнасьці 25 жніўня 1991 году на яе аснове ўтварылася Рэспубліка [[Беларусь]].

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя БССР|Утварэньне БССР}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1.01.1919).jpg|значак|зьлева|Пратакол аб утварэньні [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|БССР]] у межах Менскага, Смаленскага, Віцебскага, Магілёўскага, Гомельскага, Гарадзенскага і Баранавіцкага раёнаў. Разьмежаваньне зь [[Летувісы|летувісамі]] ў [[Віленская губэрня|Віленскай губэрні]] і [[латышы|латышамі]] ў [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] мусілі правесьці адмысловыя камісіі паводле нацыянальнага складу насельніцтва]]

Утварэньне Беларускай ССР адбылося згодна з пастановай VI Паўночна-Заходняй канфэрэнцыі РКП(б) (30—31 сьнежня 1918 году, [[Смаленск]]) у межах [[Віцебская губэрня|Віцебскай]], [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]], [[Менская губэрня|Менскай]] губэрняў, беларускіх паветаў [[Смаленская губэрня|Смаленскай]] губэрні і частак [[Віленская губэрня|Віленскай]], [[Ковенская губэрня|Ковенскай]], [[Сувалкаўская губэрня|Сувалкаўскай]] і [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]] губэрняў. [[Часовы рабоча-сялянскі ўрад ССРБ|Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі]] ў ноч з 1 на 2 студзеня 1919 году абнародаваў [[Маніфэст Часовага рабоча-сялянскага ўраду Беларусі|Маніфэст аб абвяшчэньні ССРБ]]. 8 студзеня 1919 года Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі і [[ЦК КПБ|Цэнтральнае Бюро КП(б)Б]] пераехалі з Смаленску ў [[Менск]].

Утварэньне БССР адбылося ў адказ на абвяшчэньне незалежнасьці [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

16 студзеня 1919 года ЦК РКП(б) без папярэдняга абмеркаваньня з урадам ССРБ і ЦБ КП(б)Б пастанавіў вылучыць з складу Савецкай Беларусі значную частку [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|ўсходніх этнічна беларускіх земляў]] — Віцебскую, Магілёўскую і Смаленскую губэрні. 31 студзеня 1919 году ўрад Савецкай Расеі прыняў пастанову «Аб прызнаньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі» — ССРБ фармальна выйшла з складу РСФСР, тым чаам вылучаныя раней усходнебеларускія землі засталіся ў складзе Савецкай Расеі. [[Першы Ўсебеларускі зьезд Саветаў]] (2—3 лютага 1919 году, Менск) ухваліў ўтварэньне незалежнай Беларускай ССР, зацьвердзіў [[Канстытуцыя ССРБ 1919 году|Канстытуцыю Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі 1919 году]], абраў [[Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР|Цэнтральны Выканаўчы Камітэт БССР (ЦВК БССР)]], пацьвердзіў адрыў ад ССРБ тэрыторыяў Смаленскай, Магілёўскай і Віцебскай губэрняў, прыняў пастанову аб улучэньні Савецкай Беларусі ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Літвы і Беларусі]].

Па заняцьці бальшавікамі ўлетку 1920 году ўсёй тэрыторыі Беларусі 31 ліпеня 1920 году сход прадстаўнікоў Кампартыі Летувы і Беларусі, савецкіх і прафсаюзных арганізацыяў Менску і Менскай губэрні прыняў [[Дэклярацыя аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі|Дэкларацыю аб абвяшчэньні незалежнасьці Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Згодна з савецка-польскай [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскай мірнай дамовай 1921 году]] вялікая частка [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|навукова вызначаных этнічна беларускіх земляў]] ([[Заходняя Беларусь]]) апынулася ў складзе міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]], улады якой ня толькі не надалі беларусам нейкай палітычнай аўтаноміі, але чынілі перашкоды разьвіцьцю беларускай адукацыі і культуры (напрыклад, ужо ў 1920 годзе польскія ўлады зачынілі [[Будслаўская беларуская гімназія|Будслаўскую беларускую гімназію]]). У 1920-х — 1930-х афіцыйнымі былі прынятыя чатыры дзяржаўныя мовы: [[Беларуская мова|беларуская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Польская мова|польская]] і [[ідыш]].

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] у [[Прага|Празе]]]]

У выніку нападу [[СССР]] на Польскую Рэспубліку ў 1939 годзе значную частку заходніх этнічна беларускіх земляў улучылі ў склад Беларускай ССР, тым часам да [[Украінская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Ўкраінскай ССР]] далучылі частку [[Пінскі павет|Піншчыны]] з [[Высоцак|Высоцкам]], [[Дольск]]ам, [[Дубровіца]]й, [[Любяшоў|Любяшовам]], [[Нобель|Нобелем]] і [[Пагост Зарэчны|Пагостам Зарэчным]], а ў склад [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] перадалі заходнюю [[Берасьцейскі павет|Берасьцейшчыну]] і паўночна-заходнюю частку [[Гарадзенскі павет|Гарадзеншчыны]]. Неўзабаве [[Ёсіф Сталін|Сталін]] перадаў [[Летува|Летуве]] большую частку [[Віленскі павет (ВКЛ)|Віленшчыны]] зь [[Вільня]]й, а таксама паўднёва-ўсходнюю [[Троцкі павет|Троччыну]] з [[Трокі|Трокамі]] і частку [[Браслаўскі павет|Браслаўшчыны]], у кастрычніку 1940 году да іх дадаліся раней афіцыйна далучаныя да БССР часткі Гарадзеншчыны з [[Друскенікі|Друскенікамі]] і [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] з [[Гадуцішкі|Гадуцішкамі]], [[Дзевянішкі|Дзевянішкамі]], [[Салечнікі|Салечнікамі]] і [[Сьвянцяны|Сьвянцянамі]]&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210503191603/https://news.tut.by/culture/656335.html Как белорусы потеряли Вильнюс и едва не вернули его 29 лет назад. Объясняем], [[TUT.BY]], 10.10.2019 г.&lt;/ref&gt;. У выніку нападу на СССР у 1941 годзе войскі Трэцяга Райху акупавалі ўсе гэтыя тэрыторыі. У 1944 годзе іх зноў заняла [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвоная Армія]]

Па заканчэньні [[Другая Сусьветная вайна|Другой Сусьветнай вайны]] ў 1945 годзе Масква перадала [[Польская Народная Рэспубліка|камуністычнай Польшчы]] ўсё [[Падляскае ваяводзтва (1513—1795)|Падляшша]], заходнюю Гарадзеншчыну ([[Васількаў]], [[Гарадок (Беластоцкі павет)|Гарадок]], [[Дуброва Гарадзенская|Дуброву Гарадзенскую]], [[Заблудаў]], [[Карыцін]], [[Крынкі]], [[Кузьніца|Кузьніцу]], [[Ліпск (Польшча)|Ліпск]], [[Саколка (горад)|Саколку]], [[Сідра|Сідру]], [[Супрасьля|Супрасьлю]], [[Сухаволя|Сухаволю]], [[Штабін]], [[Янаў (Падляскае ваяводзтва)|Янаў]]) і частку [[Ваўкавыскі павет|Ваўкавышчыны]] зь [[Ялоўка]]й. Пры разглядзе [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкая вайны]] (г. зв. «Вялікай Айчыннай вайны») у якасьці асобнай вайны (а ня як эпізоду Другой сусьветнай вайны&lt;ref name=&quot;Studzinskaja&quot;&gt;[[Іна Студзінская|Студзінская І.]] [https://www.svaboda.org/a/29922035.html Топ-10 фальсыфікацыяў гісторыі вайны ў беларускіх падручніках і афіцыйных СМІ], [[Радыё Свабода]], 5 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;) у яе выніку Беларусь стала адзінай афіцыйнай краінай-пераможцай, якая пры гэтым нароўні зь пераможаным Трэцім Райхам і ягонымі хаўрусьнікамі страціла частку сваёй тэрыторыі — этнічныя беларускія землі Падляшша, а таксама частку гістарычных Берасьцейшчыны, Гарадзеншчыны і Ваўкавышчыны&lt;ref&gt;Жданко В., Трафімовіч А, Новік Ж., Васількоў З. [https://www.svaboda.org/a/30266747.html Горадня, Ліда і Ваўкавыск маглі адысьці да Польшчы ў 1945-м разам зь Беластокам], [[Радыё Свабода]], 13 лістапада 2019 г.&lt;/ref&gt;.

Па вайне БССР стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]].

27 ліпеня 1990 году парлямэнт БССР абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі, а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на [[Беларусь|Рэспубліку Беларусь]]&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;. 8 сьнежня 1991 году ў вёсцы [[Віскулі|Віскулях]] каля [[Берасьце|Берасьця]] на падставе [[Белавескія пагадненьні|Белавескіх пагадненьняў]] адбылося падпісаньне пастановы аб ліквідацыі СССР. У гэты ж дзень Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка спыніла сваё існаваньне, яе наступнікам стала незалежная Рэспубліка Беларусь.

== Плошча і насельніцтва ==
[[Файл:BSSR 1939-1944.jpg|200пкс|рамка|Тэрыторыя БССР у 1939—1944 гадох]]

{| class=&quot;wikitable&quot;
!Год
!Плошча &lt;br /&gt; ''(тыс. км²)''
!Насельніцтва &lt;br /&gt; ''(млн ч.)''
|-
! [[1921]]
| 52,4
| 1,544
|-
! [[1924]]
| 110,6
| 4,2
|-
! [[1926]]
| 126,3
| 4,9
|-
! [[1939]]
| 223
| 10,2
|-
! [[1959]]
| 207,6
| 8,06
|-
! [[1970]]
| 207,6
| 9,002
|-
! [[1979]]
| 207,6
| 9,53
|-
! [[1989]]
| 207,6
| 10,15
|-
! [[1991]]
| 207,6
| 10,3
|}

== Буйныя гарады ==
{{Глядзіце таксама|Дзяржаўны камітэт па будаўніцтве і архітэктуры Савету Міністраў Беларускай ССР}}

* [[Бабруйск]]
* [[Берасьце]]
* [[Віцебск]]
* [[Гомель]]
* [[Горадня]]
* [[Магілёў]]
* [[Менск]]

== Дзяржаўны лад ==
Афіцыйна БССР была створаная як дзяржава дыктатуры пралетарыяту, у якой уся ўлада належала выключна Радзе працоўных дэпутатаў. Але цалкам улада была засяроджана ў партыі — КПБ. Найвышэйшымі органамі ўлады ў 1919—1937 гадах былі Зьезды Радаў, у 1937—1991 — Вярхоўная Рада. Выканаўчая ўлада належала спачатку Вялікаму прэзыдыюму ЦВК, затым — саўнаркому, і ў рэшце рэшт Саўміну. У БССР на працягу ўсяго яе існаваньня не прызнавалі падзел уладаў.

Паводле 68-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, Беларуская ССР вызначалася як «[[Сувэрэнітэт|сувэрэнная]] дзяржава». Пры гэтым згадвалася, што «ў мэтах забесьпячэньня [[Абарона|абароны]] краіны» Беларуская ССР «аб'ядналася ў Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік — адзіную саюзную шматнацыянальную дзяржаву» разам з 14-ю іншымі рэспублікамі «ў выніку свабоднага самавызначэньня яе [[народ]]у, на аснове добраахвотнасьці і раўнапраўя». Урэшце, падкрэсьлівалася, што «Беларуская ССР самастойна ажыцьцяўляе дзяржаўную [[Улада|ўладу]] на сваёй тэрыторыі». Згодна з 69-м артыкулам Беларуская ССР захоўвала за сабой права свабоднага выхаду з СССР. Паводле 70-га артыкула, вядзеньню Беларускай ССР у асобе яе вышэйшых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня падлягалі:
# «прыняцце Канстытуцыі Беларускай ССР і ўнясеньне ў яе зьмяненьняў;
# кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# [[заканадаўства]] Беларускай ССР;
# устанаўленьне парадку арганізацыі і дзейнасьці рэспубліканскіх і мясцовых органаў дзяржаўнай улады і кіраваньня;
# ахова дзяржаўнага парадку, правоў і [[свабода]]ў грамадзянаў;
# правядзенне адзінай сацыяльна-эканамічнай палітыкі, кіраўніцтва эканомікай Беларускай ССР; # забеспячэнне навукова-тэхнічнага прагрэсу і ажыцьцяўленне мерапрыемстваў па рацыянальным выкарыстаньні і ахове прыродных рэсурсаў;
# распрацоўка і зацьвярджэньне дзяржаўных плянаў эканамічнага і сацыяльнага разьвіцьця Беларускай ССР, дзяржаўнага [[бюджэт]]у Беларускай ССР і зацьвярджэньне справаздачаў аб іх выкананьні;
# кіраўніцтва ажыцьцяўленьнем бюджэтаў вобласьцяў і гораду Менску;
# устанаўленьне ў адпаведнасьці з заканадаўствам Саюзу ССР [[даход]]аў, якія паступаюць на ўтварэньне дзяржаўнага бюджэту Беларускай ССР;
# кіраўніцтва галінамі народнай гаспадаркі саюзна-рэспубліканскага і рэспубліканскага падпарадкаваньня, аб’яднаннямі і [[прадпрыемства]]мі рэспубліканскага падпарадкаваньня;
# агульнае кіраўніцтва аб’яднаньнямі і прадпрыемствамі мясцовага падпарадкаваньня;
# устанаўленьне парадку карыстаньня зямлёй, нетрамі, водамі, [[Лес|лясамі]];
# ахова навакольнага асяродзьдзя;
# кіраўніцтва [[жыльлё]]вай і камунальнай гаспадаркай, [[Гандаль|гандлем]] і грамадзкім харчаваньнем, побытавым абслугоўваньнем насельніцтва, жыльлёвым [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтвам]] і добраўпарадкаваньнем [[Гарады Беларусі|гарадоў]] і іншых населеных пунктаў, дарожным будаўніцтвам і [[Шляхі зносін Беларусі|транспартам]];
# кіраўніцтва народнай [[Асьвета ў Беларусі|асьветай]], культурнымі і навуковымі арганізацыямі і ўстановамі Беларускай ССР, [[Ахова здароўя|аховай здароўя]], [[Фізычная культура|фізычнай культурай]] і спортам, сацыяльным забесьпячэньнем;
# ахова [[помнік]]аў гісторыі і культуры;
# прадстаўніцтва Беларускай ССР у [[Міжнародныя дачыненьні|міжнародных адносінах]];
# [[амністыя]] і [[памілаваньне]] грамадзянаў, асуджаных [[суд]]амі Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У 73-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году згадвалася, што «тэрыторыя Беларускай ССР ня можа быць зьмененая безь яе згоды». Пры гэтым згодна зь 74-м артыкулам Беларуская ССР мела «права ўступаць у адносіны з замежнымі дзяржавамі, заключаць з імі дамовы і абменьвацца дыпляматычнымі і консульскімі прадстаўнікамі, удзельнічаць у дзейнасьці міжнародных арганізацыяў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 79-га артыкула Канстытуцыі, тэрмін паўнамоцтваў [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] складаў 5 гадоў, а мясцовых [[Савет народных дэпутатаў|Саветаў народных дэпутатаў]] — 2,5 гады. Згодна з 80-м артыкулам Саветы народных дэпутатаў выбіралі пастаянныя камісіі, стваралі [[Выканаўчы камітэт|выканаўчыя]] і распарадчыя органы. У 81-м артыкуле прадугледжвалася ўтварэньне Саветамі «органаў народнага кантролю». Паводле 85-га артыкула, на выбарах дэпутатаў ва ўсе Саветы народных дэпутатаў усе [[Грамадзянства|грамадзяне]] Беларускай ССР, якія дасягнулі 18 гадоў, мелі права выбіраць і быць выбранымі, за выняткам асобаў, прызнаных ва ўстаноўленым законам парадку страціўшымі розум. Згодна з 89-м артыкулам права вылучэньня кандыдатаў у дэпутаты належала «арганізацыям [[Камуністычная партыя Савецкага Саюзу|Камуністычнай партыі Савецкага Саюзу]], [[Прафэсійны саюз|прафэсійных саюзаў]], Усесаюзнага Ленінскага [[Камуністычны саюз моладзі|камуністычнага саюзу моладзі]], [[каапэратыў]]ным і іншым [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкім арганізацыям]], працоўным калектывам, а таксама сходам [[Вайсковец|вайскоўцаў]] па [[Вайсковая часьць|вайсковых часьцях]]». У 90-м артыкуле прадугледжвалася, што «правядзеньне выбараў у Саветы забясьпечваюць выбарчыя камісіі, якія ўтвараюцца з прадстаўнікоў ад грамадскіх арганізацыяў, працоўных калектываў і сходаў вайскоўцаў па вайсковых часьцях»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Вярхоўны Савет ===
Паводле 98-га артыкула Канстытуцыі БССР 1978 году, [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР]] складаўся з 485 дэпутатаў, якіх выбіралі па выбарчых акругах з роўнай колькасьцю насельніцтва. Вярхоўны Савет выбіраў старшыню і 4-х ягоных намесьнікаў. Згодна са 101-м артыкулам права заканадаўчай ініцыятывы належала Прэзыдыюму, камісіям і дэпутатам Вярхоўнага Савету, а таксама [[Савет міністраў Беларускай ССР|Савету міністраў]], [[Вярхоўны суд Беларускай ССР|Вярхоўнаму суду]] і [[Пракурор Беларускай ССР|пракурору Беларускай ССР]]. Таксама права заканадаўчай ініцыятывы мелі рэспубліканскія органы [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 103-м артыкуле згадвалася, што «Законы Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты Вярхоўнага Савету Беларускай ССР публікуюцца на [[Беларуская мова|беларускай]] і расейскай мовах за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Згодна са 104-м артыкулам Канстытуцыі 1978 году дэпутат Вярхоўнага Савету БССР меў «права зьвярнуцца з запытам да Савету міністраў Беларускай ССР, да міністраў і кіраўнікоў іншых органаў, якія ўтвараюцца Вярхоўным Саветам Беларускай ССР, а таксама да кіраўнікоў разьмешчаных на тэрыторыі Беларускай ССР прадпрыемстваў, установаў і арганізацыяў саюзнага падпарадкаваньня». Пры гэтым Савет міністраў Беларускай ССР або службовая асоба, да якой накіравалі запыт, былі «абавязаныя даць вусны або пісьмовы адказ на гэтай сесіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». У 105-м артыкуле прадугледжвалася, што «дэпутат Вярхоўнага Савету Беларускай ССР ня можа быць прыцягнуты да крымінальнай [[Адказнасьць|адказнасьці]], [[арышт]]аваны або падвергнуты захадам адміністрацыйнага [[Спагнаньне|спагнаньня]], якія накладваюцца ў судовым парадку, бяз згоды Вярхоўнага Савету Беларускай ССР, а ў пэрыяд паміж яго сэсіямі — бяз згоды Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР». Паводле 107-га артыкула, Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету выбіраўся зь ліку дэпутатаў у складзе старшыні, 2-х намесьнікаў, [[сакратар]]а і 15 сябраў. У 108-м артыкуле згадвалася, што Прэзыдыюм Вярхоўнага Савету Беларускай ССР:
# «прызначае выбары ў Вярхоўны Савет Беларускай ССР і мясцовыя Саветы народных дэпутатаў;
# склікае сэсіі Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# каардынуе дзейнасьць пастаянных камісіяў Вярхоўнага Савету Беларускай ССР; 
# ажыцьцяўляе кантроль за захаваньнем Канстытуцыі Беларускай ССР;
# прызначае выбары ў раённыя (гарадзкія) народныя [[суд]]ы;
# дае тлумачэньне законаў Беларускай ССР;
# ажыцьцяўляе кіраўніцтва дзейнасьцю мясцовых Саветаў народных дэпутатаў;
# вызначае парадак вырашэньня пытанняў [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел|адміністрацыйна-тэрытарыяльнай будовы]] Беларускай ССР;
# устанаўлівае і мяняе граніцы і раённы падзел вобласьцяў;
# утварае [[раён]]ы, гарады, раёны ў гарадах, [[Гарадзкі пасёлак|пасёлкі гарадзкога тыпу]];
# устанаўлівае падпарадкаванасьць гарадоў;
# робіць перайменаваньне раёнаў, гарадоў, раёнаў у гарадах, пасёлкаў гарадзкога тыпу і іншых населеных пунктаў;
# адмяняе пастановы і распараджэньні Савету міністраў Беларускай ССР, рашэньні абласных і [[Менск]]ага гарадскога Савета народных дэпутатаў у выпадку неадпаведнасьці іх закону;
# устанаўлівае і прысвойвае ганаровыя зьваньні Беларускай ССР;
# узнагароджвае Ганаровай граматай і Граматай Вярхоўнага Савету Беларускай ССР;
# прымае ў [[грамадзянства Беларускай ССР]];
# вырашае пытаньні аб наданьні [[Прытулак|прытулку]];
# выдае акты аб амністыі і ажыцьцяўляе памілаваньне грамадзянаў, асуджаных судамі Беларускай ССР;
# ратыфікуе і дэнансуе міжнародныя дамовы Беларускай ССР;
# прызначае і адклікае [[дыплямат]]ычных прадстаўнікоў Беларускай ССР у замежных дзяржавах і пры [[Міжнародная арганізацыя|міжнародных арганізацыях]];
# прымае даверчыя і адклікальныя граматы акрэдытаваных пры ім дыпляматычных прадстаўнікоў замежных дзяржаваў»&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

Паводле 113-га артыкула Канстытуцыі, Вярхоўны Савет утвараў [[Камітэт народнага кантролю Беларускай ССР]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Народная гаспадарка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларускай ССР}}
Паводле 10-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, аснову гаспадарчага ладу складала дзяржаўная і [[калгас]]на-[[каапэратыў]]ная ўласнасьць на сродкі вытворчасьці. Таксама дапускалася [[маёмасьць]] прафсаюзаў і іншых [[Грамадзкая арганізацыя|грамадзкіх арганізацыяў]]. У 11-м артыкуле падкрэсьлівалася: «У [[Манаполія|выключнай]] уласнасьці [[Дзяржава|дзяржавы]] знаходзяцца: зямля, яе [[нетры]], воды, [[Лес|лясы]]. Дзяржаве належаць асноўныя сродкі вытворчасьці ў [[Прамысловасьць|прамысловасьці]], [[Будаўніцтва ў Беларусі|будаўніцтве]] і [[Сельская гаспадарка Беларусі|сельскай гаспадарцы]], сродкі [[Шляхі зносін Беларусі|транспарту]] і [[Сувязь у Беларусі|сувязі]], [[банк]]і, маёмасьць арганізаваных дзяржавай [[Гандаль|гандлёвых]], камунальных і іншых [[прадпрыемства]]ў, асноўны гарадзкі [[жыльлё]]вы фонд». Згодна з 12-м артыкулам адзначалася: «зямля, якую займаюць калгасы, замацоўваецца за імі ў бясплатнае і бестэрміновае [[карыстаньне]]»&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

У 13-м артыкуле Канстытуцыі 1978 году вызначалася, што «аснову асабістай [[Уласнасьць|уласнасьці]] грамадзянаў Беларускай ССР складаюць працоўныя даходы. У асабістай уласнасьці могуць знаходзіцца прадметы ўжытку, асабістага спажываньня, выгодаў і падсобнай [[Хатняя гаспадарка|хатняй гаспадаркі]], жылы [[дом]] і працоўныя зьберажэньні. Асабістая ўласнасьць грамадзянаў і права яе [[Спадчына|ўспадкаваньня]] ахоўваюцца дзяржавай». Сярод іншага, у карыстаньні грамадзянаў маглі знаходзіцца [[Дзялянка|дзялянкі]] зямлі, якія адводзяцца для вядзеньня [[Падсобная гаспадарка|падсобнай гаспадаркі]] з утрыманьнем [[жывёлы]] і [[птушкі]], [[садоўніцтва]] і агародніцтва, а таксама для асабістага жыльлёвага будаўніцтва. Паводле 16-га артыкула, кіраўніцтва гаспадаркай ажыцьцяўлялася на падставе дзяржаўных плянаў гаспадарчага і грамадзкага разьвіцьця. Згодна зь 17-м артыкулам у Беларускай ССР дапускалася асабістая працоўная дзейнасьць у галіне саматужна-[[Рамяство|рамесных]] промыслаў, сельскай гаспадаркі, побытавага абслугоўваньня насельніцтва&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

== Этнічны склад ==
Этнічны склад ([[1959]]):
* [[Беларусы]] — 81,0%
* [[Расейцы]] — 8,2%
* [[Палякі]] — 6,7%
* [[Габрэі]] — 1,9%
* [[Украінцы]] — 1,7%
* іншыя — 0,5%

== Сьцяг БССР ==
{{Асноўны артыкул|Сьцяг Беларускай ССР}}
&lt;gallery&gt;
Файл:Flag of Byelorussian SSR (1919-1927).png|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|03|02|1919|0}} — {{дата|11|04|1927|0}}
Файл:Flag of the Lithuanian-Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Літ-Белу]] &lt;br /&gt; {{дата|27|02|1919|0}} — {{дата|01|09|1919|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1940).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|11|04|1927|0}} — {{дата|19|02|1937|0}}
Файл:Flag of the Byelorussian SSR (1937).svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|19|02|1937|0}} — {{дата|25|12|1951|0}}
Файл:Flag of Byelorussian SSR.svg|Сьцяг [[БССР]] &lt;br /&gt; {{дата|25|12|1951|0}} — {{дата|25|08|1991|0}}
Файл:Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg|Рэспубліка Беларусь&lt;br /&gt; {{дата|25|08|1991|0}} — 16.05.1995
Файл:Flag of Belarus (1995–2012).svg|Рэспубліка Беларусь 1995—2012 гг.
Файл:Flag of Belarus.svg|Рэспубліка Беларусь з 2012
&lt;/gallery&gt; 

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Portal box
 | Гісторыя
 | Беларусь
}}
* [https://knihi.com/none/Kronika_demakratycnaj_apazycyi_j_palitycnych_represijau_u_Bielarusi_1953-1988_h.html Кроніка дэмакратычнай апазыцыі й палітычных рэпрэсіяў у Беларусі 1953-1988 г.]
{{СССР}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}
{{Бібліяінфармацыя}}
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1919 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларускі камунізм]]
[[Катэгорыя:Усходні блёк]]
[[Катэгорыя:Былыя сацыялістычныя рэспублікі]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1991 годзе]]</text>
      <sha1>qyf4uycqbxfnrnh048ny7comt5p1t59</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Грунвальдзкая бітва</title>
    <ns>0</ns>
    <id>4564</id>
    <revision>
      <id>2621747</id>
      <parentid>2616369</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:26:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Redaktor GLAM</username>
        <id>70484</id>
      </contributor>
      <origin>2621747</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="137616" sha1="smxb5iid1pn4ysqrewxrey9t0p8tw1q" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Бітва
|Назва           = Грунвальдзкая бітва
|Вайна           = Частка [[Вялікая вайна 1409—1411 гадоў|«Вялікай вайны» 1409—1411 гадоў]]
|Выява           = Grunwald bitwa.jpg
|Подпіс да выявы = «[[Бітва пад Грунвальдам (карціна Яна Матэйкі)|Грунвальдзкая бітва]]». [[Ян Матэйка]] (1878)
|Дата            = 15 ліпеня 1410
|Месца           = [[Грунвальдзкае поле|Поле]] між вёскамі [[Грунвальд]] (Грунэфэльдэ), [[Стэнбарк]] (Танэнбэрг), [[Ульнова (Аструдзкі павет)|Ульнова]] (Фаўлен) і [[Ладвігова]] (Людвігздорф)
|Вынік           = Вызначальная перамога войска [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]] і Польшчы
|Войска1         = &lt;table cellpadding=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;0&quot; border=&quot;0&quot;&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td valign=&quot;top&quot; style=&quot;padding-right: 22px; padding-top: 22px;&quot;&gt;[[Файл:Lob Grundwald flags Litwa 1410.svg|240 пкс]]&lt;/td&gt;&lt;td valign=&quot;top&quot; style=&quot;padding-right: 2px;&quot;&gt;[[Вялікае Княства Літоўскае]]&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;tr&gt;&lt;td valign=&quot;top&quot; style=&quot;padding-right: 3px; padding-top: 4px;&quot;&gt;[[Файл:Kingdom of Poland-flag.svg|20пкс]]&lt;/td&gt;&lt;td valign=&quot;top&quot; style=&quot;padding-right: 2px;&quot;&gt;[[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Каралеўства Польскае]]&lt;/td&gt;&lt;/tr&gt;
&lt;/table&gt;Літоўска-польскія васалы, хаўрусьнікі і найміты:&lt;ref name=&quot;Turnbull26&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 26&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Карпацкая Русь|Рутэнія]],&lt;ref name=&quot;Turnbull28&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 28&lt;/ref&gt; [[Мазовія]],&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;&gt;Jučas 2009, p. 75&lt;/ref&gt; [[Малдаўскае княства|Малдавія]],&lt;ref name=&quot;Urban138&quot;&gt;Urban 2003, p. 138&lt;/ref&gt; [[Татары]],&lt;ref name=&quot;Turnbull25&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 25&lt;/ref&gt; [[Чэхія]], [[Багемія]],&lt;ref name=&quot;Turnbull26&quot;/&gt; [[Маравія]],&lt;ref name=&quot;Turnbull26&quot;/&gt; [[Валахія]]&lt;ref name=&quot;Davies 2005&quot;&gt;Davies 2005, p. 98&lt;/ref&gt;
|Войска2 = [[Файл:Insignia Germany Order Teutonic.svg|16пкс]] [[Тэўтонскі Ордэн]], іншыя крыжакі і найміты з Заходняй Эўропы
|Камандуючы1 = [[Вітаўт Вялікі]], літоўскі і польскі камандуючы &lt;ref name=&quot;Jučas 2009, p. 64&quot;&gt;Jučas 2009, p. 64&lt;/ref&gt;&lt;br /&gt;[[Ягайла|Уладзіслаў II Ягайла]],&lt;br /&gt;фармальна галоўны камандуючы, ня ўдзельнічаў у бітве&lt;ref name=&quot;Turnbull26&quot;/&gt;&lt;br /&gt;[[Лугвен]]&lt;br /&gt;[[Джэлал ад-Дзін]]
|Камандуючы2 = [[Файл:Wg jungingen.gif|17пкс]] [[Сьпіс вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну|Вялікі магістар]] [[Ульрых фон Юнгінген]]
|Колькасьць1 = 16 000 — 39 000&lt;ref name=&quot;Jucas5758&quot;&gt;Jučas 2009, pp. 57–58&lt;/ref&gt;
|Колькасьць2 = 11 000 — 27 000&lt;ref name=&quot;Jucas5758&quot;/&gt;
|Страты1 = 4000—5000 загінулых&lt;br /&gt;8000 параненых&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 73&lt;/ref&gt;
|Страты2 = 8000 загінулых&lt;br /&gt;14 000 палонных&lt;br /&gt;200—400 братоў Ордэну забітых
}}
{{Літоўска-польска-тэўтонскія войны}}
'''Гру́нвальдзкая бітва''', '''Бітва пад Гру́нвальдам''' (у [[Літоўскім летапісе 1446 году|летапісе 1446 году]] — '''Дубро́венская бітва''', у гістарычнай літаратуры — '''Танэнбэ́рская бітва'''&lt;ref&gt;Цярохін 1994, с. 157&lt;/ref&gt;; {{мова-pl|Bitwa pod Grunwaldem|скарочана}}, {{мова-lt|Žalgirio mūšis|скарочана}}, {{мова-uk|Грюнвальдська битва|скарочана}}, {{мова-de|Schlacht bei Tannenberg|скарочана}}) — вызначальная бітва [[Вялікая вайна 1409—1411 гадоў|Вялікай вайны 1409—1411 гадоў]], якая адбылася 15 ліпеня 1410 году паміж саюзным літоўска-польскім і тэўтонскім войскамі. Саюз [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] і [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польскага Каралеўства]] пад кіраўніцтвам вялікага князя [[Вітаўт]]а і адпаведна караля [[Ягайла|Ўладзіслава II Ягайлы]] здабыў вызначальную перамогу над войскам [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага ордэну]], якое кіравалася [[Сьпіс вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну|вялікім магістрам]] [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыхам фон Юнгінгенам]]. Большасьць крыжацкіх рыцараў была забітая або ўзятая ў палон. Нягледзячы на паразу, крыжакі вытрымалі [[Аблога Марыенбургу 1410 году|аблогу сваёй сталіцы ў Марыенбургу]] (цяпер [[Мальбарк]]) і пацярпелі толькі мінімальныя тэрытарыяльныя страты ў выніку [[Торунскі мір 1411 году|Торунскай дамовы 1411 году]]. Тэрытарыяльныя спрэчкі працягваліся да складаньня [[Мельнскі мір|Мельнскага міру 1422 году]]. Тым ня менш, крыжакі не былі здольныя аднавіць ранейшую сілу Ордэну, і фінансавы цяжар рэпарацыяў прычыніўся да нутраных канфліктаў і эканамічнага спаду на крыжацкіх землях. Грунвальдзкая бітва пераразьмеркавала балянс сілаў ва Ўсходняй Эўропе і зазначыла ўзыход саюза Польшчы і ВКЛ да ўзроўню дамінуючай палітычна-вайсковай фармацыі ў рэгіёне.

У Грунвальдзкай бітве ад [[Вялікае Княства Літоўскае|Літвы]] бралі ўдзел [[Вільня|віленская]], [[Наваградак|наваградзкая]], [[берасьце]]йская, [[ваўкавыск]]ая, [[віцебск]]ая, [[Горадня|гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|дарагічынская]], [[кіеў]]ская, [[Коўна|ковенская]], [[Камянец-Падольскі|крамянецкая]], [[Ліда|лідзкая]], [[Меднікі|медніцквая]], [[Мельнік|мельніцкая]], [[пінск]]ая, [[Полацак|полацкая]], [[Трокі|троцкая]], тры [[смаленск]]ія, [[старадуб]]ская ды іншыя харугвы. Разам, з 40 літоўскіх харугваў, 28 былі з [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Знешняя палітыка Вітаўта: заходні накірунак // Наш радавод. Кн. 2, 1990. С. 173.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Русіновіч К. [http://www2.polskieradio.pl/eo/print.aspx?iid=135324 Шлях на Грунвальд], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 9 ліпеня 2010 г.&lt;/ref&gt;. Усе яны выступілі пад гербам [[Пагоня]]й, апрача 10 вялікакняскіх, якія выступілі пад гербам [[Калюмны|Калюмнамі]]&lt;ref&gt;Воюш І. Пратаформы інфармацыйна-камунікацыйнай дзейнасці падчас княжання Вітаўта (другая палова XIV — пачатак XV ст.) // Журнал Белорусского государственного университета. Журналистика. Педагогика. № 1, 2017. С. 9.&lt;/ref&gt;.

Грунвальдзкая бітва была адной з найбуйнейшых бітваў [[Сярэднявечча|Сярэднявечнай Эўропы]] і разглядаецца за найважнейшую перамогу ў гісторыі Польшчы і Літвы&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 92&lt;/ref&gt;. Бітву атачалі рамантычныя легенды і [[нацыяналізм|нацыяналістычная прапаганда]], якая рабіла яе яскравым сымбалем змаганьня супраць захопнікаў і крыніцай нацыянальнай гордасьці. Цягам XX стагодзьдзя бітва выкарыстоўвалася нацысцкай і савецкай прапагандамі. Толькі ў апошнія дзесяцігодзьдзі гісторыкі наблізіліся да непрадузятай, навуковай ацэнкі бітвы, узгадняючыся з папярэднімі гістарычнымі крыніцамі, якія ў кожнай нацыі моцна адрозьніваюцца.

== Назвы і крыніцы ==

=== Назвы ===
Бітва мела месца на тэрыторыі [[Дзяржава Тэўтонскага ордэну|манаскай дзяржавы Тэўтонскага ордэну]] паміж трыма вёскамі: [[Грунвальд]] (на захад), [[Стэнбарк|Танэнбэрг]] (на паўночны ўсход) і [[Ладвігова]] (на поўдзень). Ягайла ўзгадваў гэтае месца па-лацінску як «in loco conflictus nostri, quem cum Cruciferis de Prusia habuimus, dicto Grunenvelt»&lt;ref name=&quot;Ekdahl2008&quot;&gt;Ekdahl 2008, с. 175&lt;/ref&gt;. Пазьнейшыя польскія летапісцы інтэрпрэтавалі слова «Grunenvelt» як «Grünwald» (Грунвальд), што па-нямецку азначае «зялёны лес». Летувісы пасьледвалі за традыцыяй і пераклалі гэтую назву як «Žalgiris». Немцы назвалі бітву Танэнбэрскай ад назвы вёскі ''Tannenberg'' ({{мова-de|піхтавы ўзгорак|скарочана}}). [[Літоўскі летапіс 1446 году]] называе бітву ''Дубровенскай'' — па назьве бліжэйшага гораду [[Дуброўна (Вармінска-Мазурскае ваяводзтва)|Дуброўна]]&lt;ref name=be3/&gt; ({{мова-pl|Dąbrówno|скарочана}}}.

Такім чынам, існуюць некалькі асноўных назваў гэтае бітвы: {{мова-be|Дубровенская бітва|скарочана}}, {{мова-de|Schlacht bei Tannenberg|скарочана}}, {{мова-pl|Bitwa pod Grunwaldem|скарочана}},  {{мова-lt|Žalgirio mūšis|скарочана}}. Назвы бітвы ў мовах іншых народаў, якія ўдзельнічалі ў бойцы, уключаюць {{мова-uk|Грюнвальдська битва|скарочана}}, {{мова-ru|Грюнвальдская битва|скарочана}}, {{мова-cz|Bitva u Grunvaldu|скарочана}}, {{мова-ro|Bătălia de la Grünwald|скарочана}}.

=== Крыніцы ===
[[Файл:Anonymous letter concerning the Battle of Žalgiris (Tannenberg).jpg|міні|310пкс|Ананімны ліст, датычны Вялікай Бітвы (датаваны паміж 1411 і 1413), зьяўляецца адной зь нешматлікіх тагачасных крыніцаў]]
Існуе няшмат надзейных крыніцаў датычна Грунвальдзкай бітвы, і большасьць зь іх польскія. Самай важнай і дакладнай крыніцай па гэтай тэме зьяўляецца «Cronica conflictus Wladislai regis Poloniae cum Cruciferis anno Christi 1410», якая была напісаная не пазьней як праз год пасьля бітвы ейнай сьведкай&lt;ref&gt;Jučas 2009, с. 8&lt;/ref&gt;. Аўтарства хронікі застаецца нявысьветленым, але на месца аўтара ўжо былі прапанаваныя такія кандыдатуры, як польскі канцлер [[Мікалай Труба]] і сакратар Ягайлы [[Зьбігнеў Алясьніцкі]]&lt;ref name=&quot;Jucas9&quot;&gt;Jučas 2009, с. 9&lt;/ref&gt;. Хоць арыгінальная «Cronica conflictus» не дайшла да нашых дзён, з XVI стагодзьдзя захаваўся кароткі пераказ хронікі. Другой асноўнай гістарычнай крыніцай пра падзеі Грунвальдзкай бітвы зьяўляецца «Historia Poloniae» польскага гісторыка [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]] (1415—1480)&lt;ref name=&quot;Jucas9&quot;/&gt;. Гэта дэтальны і ўсебаковы даклад, напісаны празь некалькі дзесяцігодзьдзяў пасьля бітвы. Пэўнасьць крыніцы церпіць ня толькі ад вялікага прамежку часу паміж падзеямі і датай напісаньня самой хронікі, але і ад прадузятага стаўленьня Длугаша да літоўцаў&lt;ref name=&quot;Jucas10&quot;&gt;Jučas 2009, с. 10&lt;/ref&gt;. Дадатковай гістарычнай крыніцай зьяўляецца «Banderia Prutenorum» — летапіс XV стагодзьдзя з выявамі і лацінскімі подпісамі крыжацкіх штандараў падчас бітвы, адлюстраванымі ў Вэвэльскім саборы. Іншыя польскія крыніцы ўключаюць у сябе два лісты, напісаных Ягайлам сваёй жонцы [[Ганна Цэльская|Ганьне Цэльскай]] і познанскаму біскупу Войцэху Ястшэмбцу, а таксама лісты Ястшэмбца да палякаў у Сьвятым Прастоле&lt;ref name=&quot;Jucas10&quot;/&gt;. Нямецкія крыніцы ўключаюць у сабе невялікую згадку ў хроніцы Ёгана фон Пасілге. Ананімны ліст, які апісвае важныя дэталі літоўскіх манэўраў, напісаны паміж 1411 і 1413 гадамі, быў знойдзены швэдзкім гісторыкам Свэнам Экдахлем&lt;ref&gt;Jučas 2009, с. 11&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Ekdahl1963&quot;&gt;Ekdahl 1963&lt;/ref&gt;.

== Гістарычны кантэкст ==

=== Літоўскі паход і літоўска-польская унія ===
[[Файл:Lietuviai kovoja su vokiečiais.Lithuanians fighting Teutonic Knights (2).jpg|міні|зьлева|[[Літвіны]] змагаюцца з Тэўтонскімі рыцарамі. Фрэска сярэдзіны 14 стагодзьдзя з [[Замак у Мальбарку|замку ў Мальбарку]]]]
[[Файл:Teutonic Order 1410.png|міні|300пкс|Тэрыторыя [[Дзяржава Тэўтонскага ордэну|Дзяржавы Тэўтонскага ордэну]] паміж 1260 і 1410; месцы і даты буйнейшых бітваў, уключаючы Грунвальдзкую бітву, пазначаныя перакрыжаванымі чырвонымі мячамі]]
У [[1230|1230 годзе]] [[Тэўтонскі ордэн|тэўтонскія рыцары]], крыжацкі ваенны ордэн, перамясьціліся ў Кульмэрлянд і распачалі [[Прускі крыжовы паход]] супраць паганскіх прускіх кланаў. Пры падтрымцы [[Папа|Папы]] і [[Імпэратары Сьвятой Рымскай Імпэрыі|імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі]] тэўтоны заваявалі і перавялі ў хрысьціянства большасьць прусаў да [[1280|1280 году]], пасьля чаго зьвярнулі сваю ўвагу на паганскае [[Вялікае Княства Літоўскае]]. Амаль на працягу ста гадоў крыжакі рабілі набегі на літоўскія землі, асабліва [[Жамойць]], бо яна аддзяляла тэўтонаў ад [[Лівонскі ордэн|іх адгалінаваньня]] ў [[Лівонія|Лівоніі]]. Прыгранічныя рэгіёны пераўтварыліся ў незаселеныя пустэчы, але крыжакі дамагліся толькі нязначных тэрыторыяў. Літоўцы ўпершыню адмовіліся ад Жамойці ў часы [[Грамадзянская вайна ў ВКЛ 1381—1384 гадоў|Грамадзянскай вайны ў ВКЛ 1381—1384 гадоў]] паводле [[Дубіская дамова|Дубіскай дамовы]].

У 1385 годзе вялікі князь літоўскі [[Ягайла]] паводле ўмоваў [[Крэўская унія|Крэўскай уніі]] ўзяў шлюб з польскай каралевай [[Ядзьвіга Анжуйская|Ядзьвігай Анжуйскай]]. Ягайла прыняў хрост і быў каранаваны каралём польскім, тым самым стварыўшы дынастычную унію паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Польскім Каралеўствам. Афіцыйная [[хрысьціянізацыя Літвы]] пазбавіла Ордэн рацыянальнага абгрунтаваньня сваіх дзеяньняў у рэгіёне&lt;ref name=&quot;ref16&quot;/&gt;. Тэўтонскі вялікі магістар [[Конрад Цёльнэр фон Ротэнштайн]] пры падтрымцы вугорскага караля [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта Люксэмбурскага]] выступіў публічна, ставячы пад сумнеў шчырасьць Ягайлавага пераходу ў хрысьціянства. Тэрытарыяльныя дыспуты наконт Жамойці, якая ўжо была ў руках крыжакоў з часоў [[Рацёнскі дагавор|Рацёнскага дагавору 1404 году]], працягнуліся і далей. Польшча таксама вяла тэрытарыяльныя спрэчкі з Ордэнам наконт [[Добжынская зямля|Добжынскай зямлі]] і Данцыга ([[Гданьск]]а), але ў цэлым дзьве дзяржавы знаходзіліся ў перамір’і паводле [[Каліскі мір|Каліскага міру 1343 году]]&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 132&lt;/ref&gt;. Канфлікт таксама тлумачыўся гандлёвымі меркаваньнямі: крыжакі кантралявалі калены трох буйных рэк ([[Нёман]]а, [[Вісла|Віслы]] і [[Дзьвіна|Дзьвіны]]) у Польшчы і Літве&lt;ref&gt;Kiaupa 2000, p. 137&lt;/ref&gt;.

=== Вайна, перамір'е і падрыхтаваньні ===

У траўні 1409 году выбухнула [[жамойцкія паўстаньні|паўстаньне на падуладнай тэўтонам Жамойці]]. Літва падтрымала паўстаньне, а крыжакі, у сваю чаргу, пагразілі ўварваньнем. Польшча абвясьціла аб сваёй падтрымцы пазыцыі Літвы і ў адказ пагразіла ўварваньнем у Ордэн. Як толькі прускія войскі эвакуяваліся з Жамойці, тэўтонскі вялікі магістар [[Ульрых фон Юнгінген]] 6 жніўня 1409 году абвясьціў вайну Польскаму Каралеўству і Вялікаму Княству Літоўскаму&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 20&lt;/ref&gt;. Крыжакі спадзяваліся перамагчы Польшчы і Літву паасобку і пачалі з набегаў на [[Вялікая Польшча|Вялікую Польшчу]] і [[Куявія|Куявію]], захопліваючы палякаў без папярэджаньня&lt;ref name=ref20&gt;Ivinskis 1978, p. 336&lt;/ref&gt;. Крыжакі спалілі замак у Добжыну ([[Добжын-над-Віслай]]), захапілі [[Баброўнікі (Ліпнаўскі павет)|Баброўнікі]] пасьля чатырнаццацідзённай аблогі, заваявалі [[Быдгашч]] і некалькі невялікіх мястэчак&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 130&lt;/ref&gt;. Палякі арганізавалі контрнаступленьне і вярнулі сабе Быдгашч&lt;ref&gt;Kuczynski 1960, p. 614&lt;/ref&gt;. Жмудзіны атакавалі Мэмэль ([[Клайпеда]])&lt;ref name=ref20/&gt;. Зрэшты, ніводны з бакоў ня быў гатовы да поўнамаштабнай вайны.

Рымскі кароль [[Вацлаў IV]] пагадзіўся ўрэгуляваць канфлікт. Мірнае пагадненьне было падпісанае 8 кастрычніка 1409 году тэрмінам да 21 чэрвеня 1410 году&lt;ref&gt;Jučas 2009, p. 51&lt;/ref&gt;. Абодва бакі выкарысталі гэты час для падрыхтаваньня да наступнай бітвы, зьбіраючы войскі і займаючыся дыпляматычнымі манэўрамі. Абодва бакі дасылалі лісты і дыпляматычныя місіі ў краіны хрысьціянскага сьвету, абвінавачваючы адзін аднаго ў шматлікіх парушэньнях і пагрозах. Вацлаў IV, атрымаўшы ад крыжакоў дарунак у {{ФАРМАТАВАЦЬ_ЛІК: 60000}} флёрынаў, абвясьціў, што Жамойць паўнапраўна належыць крыжакам, і толькі Добжынская зямля мусіць быць вернутая Польшчы&lt;ref name=asd&gt;Turnbull 2003, p. 21&lt;/ref&gt;. Крыжакі таксама заплацілі {{ФАРМАТАВАЦЬ_ЛІК: 300000}} [[дукат]]аў [[Імпэратары Сьвятой Рымскай Імпэрыі|імпэратару Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонту]], які меў погляды на [[Малдаўскае княства]], за яго вайсковую падтрымку&lt;ref name=asd/&gt;. Жыгімонт паспрабаваў разьбіць літоўска-польскі альянс, прапаноўваючы Вітаўту каралеўскую карону; прыняцьце Вітаўтам такой прапановы парушыла б умовы [[Востраўскае пагадненьне|Востраўскага пагадненьня]] і выклікала б літоўска-польскія рознагалосьсі&lt;ref&gt;Kiaupa 2000, p. 139&lt;/ref&gt;. Адначасова Вітаўт здолеў дамагчыся перамір’я зь [[Лівонскі ордэн|Лівонскім ордэнам]].

Да сьнежня 1409 году Ягайла і Вітаўт дамовіліся наконт агульнай стратэгіі: іхнія арміі мусілі аб’яднацца ў адну буйную сілу і рушыць у напрамку да Марыенбургу ([[Мальбарк]]), сталіцы Тэўтонскага ордэну&lt;ref name=fin&gt;Turnbull 2003, p. 30&lt;/ref&gt;. Крыжакі, узяўшы абарончую пазыцыю, не чакалі супольнай літоўска-польскай атакі і пачалі рыхтавацца да падвойнага наступленьня — з боку палякаў, уздоўж Віслы ў напрамку да Данцыгу ([[Гданьск]]), і з боку літвінаў, уздоўж [[Нёман]]у ў напрамку да Рагніту (Неман)&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;/&gt;. Каб процістаяць гэтай пагрозе, Ульрых фон Юнгінген засяродзіў свае сілы ў Швэцы ([[Сьвэце]]), у цэнтральным пункце, адкуль тэўтонскія войскі маглі даволі хутка зрэагаваць на ўварваньне зь любога боку&lt;ref&gt;Jučas 2009, p. 74&lt;/ref&gt;. Вялікія гарнізоны былі пакінутыя ва ўсходніх замках Рагніту, Рэйна ([[Рын]]) каля Лётцэна ([[Гіжыцка]]) і Мэмэля ([[Клайпеда]])&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;/&gt;. Дзеля таго, каб трымаць свае пляны ў сакрэце, Ягайла і Вітаўт арганізавалі некалькі набегаў на памежныя тэрыторыі, тым самым прымушаючы крыжакоў трымаць іхнія войскі на месцы&lt;ref name=fin/&gt;.

== Падрыхтоўка ==

Пры канцы 1409 году [[Вітаўт]] зь [[Ягайла]]м на [[Берасьцейская сустрэча|таемнай нарадзе ў Берасьці]] выпрацавалі дэталёвы плян будучых ваенных дзеяньняў. Усю зіму і вясну ішла падрыхтоўка. У пушчах ладзіліся паляваньні, каб назапасіць мяса дзічыны для шматтысячных войскаў. А ў канцы траўня 1410 году ў [[Горадня|Горадні]] пачалі зьбірацца харугвы з усяго Вялікага Княства — зь [[Беларусь|Беларусі]], паўночнай [[Украіна|Украіны]] і [[Жамойць|Жмудзі]]. Да іх далучыліся загоны татарскіх вершнікаў, аддзелы іншых хаўрусьнікаў&lt;ref name=&quot;onthisday&quot;&gt;Чарняўскі 2004&lt;/ref&gt;.

== Сілы бакоў ==
{| class=&quot;wikitable sortable&quot; align=right
|+ Розныя падлікі сілаў бакоў&lt;ref name=&quot;Jucas5758&quot;/&gt;
|-
! Гісторык || Літоўскі || Польскі || Тэўтонскі
|-
| Карл Хэвэкер і&lt;br /&gt;Ганс Дэльбрук
| colspan=2 align=center| 16 500 || 11 000
|-
| [[Яўген Разін]]&lt;ref name=&quot;ref29&quot;/&gt;
| colspan=2 align=center| 16 000 — 17 000 || 11 000
|-
| Макс Оэхлер
| colspan=2 align=center| 23 000 || 15 000
|-
| Ежы Охманскі
| colspan=2 align=center| 22 000 — 27 000 || 12 000
|-
| Свэн Экдахл
| colspan=2 align=center| 20 000 — 25 000 || 12 000 — 15 000
|-
|[[Анджэй Надольскі]] || 10 000 || 20 000 || 15 000
|-
| Ян Дамброўскі || 8000 — 11 000 || 15 000 — 18 000 || 19 000
|-
| Зыгмант Кіяўпа&lt;ref name=&quot;ref30&quot;&gt;Kiaupa 2002&lt;/ref&gt; || 11 000 || 18 000 || 15 000 — 21 000
|-
| [[Марыян Біскуп]] || 10 000 — 11 000 || 19 000 — 20 000 || 21 000
|-
| [[Дэніел Стоўн (гісторык)|Дэніел Стоўн]]&lt;ref name=&quot;ref16&quot;&gt;Stone 2001, p. 16&lt;/ref&gt; || 11 000 || 27 000 || 21 000
|-
| Стэфан Кучынскі
| colspan=2 align=center| 39 000 || 27 000
|}
Складана вызначыць дакладную колькасьць жаўнераў, якія прымалі ўдзел у бітве&lt;ref name=&quot;Turnbull25&quot;/&gt;. Ніводная з тагачасных гістарычных крыніцаў не зьмяшчае дакладнага вайсковага ліку бакоў. [[Ян Длугаш]] у сваіх працах пералічвае колькасьць харугваў, асноўных адзінак кожнай кавалерыі: 51 у тэўтонаў, 50 у палякаў і 40 у літоўцаў&lt;ref name=&quot;ref31&quot;&gt;Ivinskis 1978, p. 338&lt;/ref&gt;. Зрэшты, так і не зразумела, колькі чалавек было пад кожнай харугвай. Структура і колькасьць пяхотных войскаў (лучнікаў, арбалетчыкаў і ўзброеных пікамі), як і артылерыйскіх войскаў, невядома таксама. Колькасныя падлікі, зробленыя рознымі гісторыкамі, часта неаб’ектыўныя з-за палітычных і нацыянальных прадузятых меркаваньняў&lt;ref name=&quot;Turnbull25&quot;/&gt;. Нямецкія гісторыкі маюць тэндэнцыю да паказу меншых вайсковых лічбаў, тым часам як польскія гісторыкі схіляюцца ў бок перавышаных падлікаў&lt;ref name=&quot;Jucas5758&quot;/&gt;. На канчатковы прафэсійны падлік польскага гісторыка [[Стэфан Кучынскі|Стэфана Кучынскага]] ў 39 000 літоўска-польскіх 21 000 тэўтонскіх рыцараў&lt;ref name=&quot;ref31&quot;/&gt; заходняя літаратура спасылаецца ў якасьці «агульнапрызнанага»&lt;ref name=&quot;Turnbull25&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Davies 2005&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;ref32&quot;&gt;Johnson 1996, p. 43&lt;/ref&gt;.

=== Хаўрусьніцкія войскі ===
[[Файл:Lithuanian soldiers (14-15c reconstruction) 2.jpg|міні|250пкс|Сучасная рэканструкцыя адзеньня і брані, якую насіла літоўская цяжкая пяхота ў XIV—XV ст.]]

Аснову войска [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства]] складалі 40 харугваў, у большасьці зь якіх пераважалі продкі сучасных [[беларусы|беларусаў]]&lt;ref name=&quot;ciarochin-159&quot;&gt;Цярохін 1994, с. 159&lt;/ref&gt;: [[Амсьціслаў]]ская, [[ворша|Аршанская]], [[Берасьце]]йская, [[Ваўкавыск]]ая, [[Вільня|Віленская]], [[Віцебск]]ая, [[Горадня|Гарадзенская]], [[Дарагічын (Падляскае ваяводзтва)|Дарагічынская]], [[Ліда|Лідзкая]], [[Магілёў]]ская, [[Меднікі|Медніцкая]], [[Наваградак|Наваградзкая]], [[Пінск]]ая, [[Полацак|Полацкая]], [[Слуцак|Слуцкая]], [[Смаленск]]ая, [[Старадуб]]ская, [[Трокі|Троцкая]] і інш.&lt;ref name=&quot;ciarochin-159&quot;/&gt; Трыма харугвамі са [[Смаленск]]скай зямлі (Смаленская, Амсьціслаўская і няпэўнай прыналежнасьці) камандаваў брат Ягайлы [[Лугвен]]&lt;ref&gt;Бохан 2005, с. 555&lt;/ref&gt;. З этнічна [[летувісы|летувіскіх]] зямель у гістарычных крыніцах згадваецца адна [[Коўна|Ковенская]] харугва, з [[украінцы|украінскіх]] — [[Кіеў]]ская, [[Крамянец]]кая, [[Луцак|Луцкая]], [[Ратна|Ратненская]], [[Уладзімер-Валынскі|Уладзімерская]]&lt;ref name=&quot;ciarochin-159&quot;/&gt;. У склад літоўскага войска таксама ўваходзіў кантынгент татараў [[Залатая Арда|Заладой Арды]] пад камандаваньнем мірзы [[Джэлал ад-Дзін]]а&lt;ref name=&quot;Turnbull28&quot;/&gt;.

Польскае войска складалася з 51 харугвы. У ім былі сем харугваў з Галіцкай Украіны і харугвы наймітаў з [[Багемія|Багеміі]] і [[Маравія|Маравіі]]. З чэхаў складаліся дзьве паўнавартасныя харугвы пад камандаваньнем Яна Сокала з Ламберка&lt;ref name=&quot;Turnbull26&quot;/&gt;. Адным са служачых сярод чэскага войска быў [[Ян Жыжка]], будучы кіраўнік гусіцкага руху. [[Аляксандар I Добры]] камандаваў малдаўскімі войскамі&lt;ref name=&quot;Urban138&quot;/&gt;.

Галоўным камандуючым літоўска-польскага войска фармальна быў названы кароль Ягайла; тым ня менш, ён ня ўдзельнічаў у бітве, таму як быў заняты малітвамі. Літоўскія рыцары кіраваліся выключна вялікім князем Вітаўтам, які зьяўляўся намесьнікам галоўнага кіраўніка і дапамагаў у распрацоўцы галоўнай стратэгіі кампаніі. Вітаўт актыўна ўдзельнічаў у самой бітве, кіруючы як літоўскімі, так і польскімі войскамі&lt;ref name=&quot;Jučas 2009, p. 64&quot;&gt;Jučas 2009, p. 64&lt;/ref&gt;.

=== Войска Тэўтонскага Ордэну ===
[[Файл:Krzyzacy.jpg|міні|224пкс|[[Міхал Андрыёлі]]. «Крыжакі», 1895.]]
З 27 тысячаў воінаў кіраўніцтва Ордэну сфармавала 51 тактычнае падразьдзяленьне — харугвы («знамёны»)&lt;ref name=a72&gt;Тарас 2010, с. 72&lt;/ref&gt;. Тэарэтычна, сярэдняя колькасьць адной — 530 чалавек, але практычна ў адных набіралася да тысячы байцоў, тады як у іншых — ня больш за 300&lt;ref name=a72/&gt;. Будучы ў колькаснай меншасьці, тэўтонскае войска мела перавагі ў дысцыпліне, ваенным падрыхтаваньні і пераўзыходзячай вайсковай амуніцыі&lt;ref name=&quot;ref29&quot;&gt;Разин 1999, p. 486&lt;/ref&gt;. Іхняя цяжкая [[кавалерыя]] была адной з найлепшых у Эўропе. Тэўтонскае войска аснашчалася [[бамбарда]]мі, якія маглі страляць сьвінцовымі і каменнымі ядрамі&lt;ref name=&quot;ref29&quot;/&gt;. Літоўска-польскі і тэўтонскі бакі складаліся з войскаў розных краінаў і земляў, уключаючы шматлікіх наймітаў; напрыклад, [[Багемія|багемскія]] рыцары змагаліся на кожным з бакоў&lt;ref name=&quot;ref33&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 29&lt;/ref&gt;. Тэўтоны таксама запрашалі добраахвотных воінаў. Прадстаўнікі дваццаці двух розных народаў, у пераважнай большасьці германскіх і розных частак [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]], далучыліся да тэўтонскага боку&lt;ref&gt;Разин 1999, pp. 485—486&lt;/ref&gt;. Крыжацкія рэкруты прадстаўлялі сабой жаўнераў з [[Вэстфалія|Вэстфаліі]], [[Фрызія|Фрызіі]], [[Аўстрыя|Аўстрыі]], [[Швабія|Швабіі]]&lt;ref name=&quot;ref33&quot;/&gt; і Штэтына ([[Шчэцін]])&lt;ref&gt;Jučas 2009, p. 56&lt;/ref&gt; пад началам князя Казімера Шчэцінскага. Наёмныя аддзелы крыжакоў фармаваліся з [[Чэхі|чэхаў]], [[Маравы|мараваў]], [[Швайцарцы|швайцарцаў]]. Вугорскія дваране надаслалі для тэўтонаў 200 воінаў&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 139&lt;/ref&gt;, але падтрымка з боку [[Імпэратары Сьвятой Рымскай Імпэрыі|імпэратара Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонта]] была неістотнай&lt;ref name=&quot;ref26&quot;&gt;Christiansen 1997, p. 227&lt;/ref&gt;.

Вялікі маршал [[Фрыдрых фон Валенродэ]] кіраваў левым флянгам ордэнскага войска (супраць войска ВКЛ), правым флянгам кіраваў [[вялікі комтур]] [[Куна фон Ліхтэнштайн]] (супраць войска Польшчы)&lt;ref&gt;Тарас 2010, с. 78&lt;/ref&gt;. На галоўнай харугве Ордэну быў адлюстраваны чорны крыж з арлом у цэнтры на белым полі.

== Вайсковы паход у Прусію ==
[[Файл:Grunwald 1410.png|міні|300пкс|Мапа ваенных перамяшчэньняў у Грунвальдзкай кампаніі]]
Паводле першага этапу Грунвальдзкай кампаніі ўсе літоўска-польскія войскі сабраліся пад [[Чэрвінск над Віслай|Чэрвінскам]], у вызначаным месцы за 80 км ад прускай мяжы, дзе саюзнае войска перайшло празь [[Вісла|Віслу]] па пантонным мосьце&lt;ref name=&quot;ref39&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 33&lt;/ref&gt;. Гэты манэўр, які патрабаваў строгай вызначанасьці і імпэту сярод поліэтнічнага літоўска-польскага войска, быў выкананы прыкладна за тыдзень з 24 чэрвеня па 30 чэрвеня 1410 году&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;/&gt;. Польскія салдаты зь [[Вялікая Польшча|Вялікай Польшчы]] сабраліся ў [[Познань|Познані]], а салдаты з [[Малая Польшча|Малой Польшчы]] — у [[Вольбуж]]ы. 24 чэрвеня 1410 году Ягайла і чэскія найміты прыбылі ў [[Вольбуж]]&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;/&gt;. Праз тры дні польскае войска ўжо знаходзілася ля вызначанага месца пад Чэрвінскам.

Літоўскае войска выступіла зь [[Вільня|Вільні]] 3 чэрвеня 1410 году. Пазьней да яго далучыліся русінскія палкі ў [[Горадня|Гародні]]&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;/&gt;. Яны прыбылі ў Чэрвінск у той самы дзень, калі палякі перасяклі раку. Пасьля перасячэньня да літоўска-польскага войска далучыліся мазавецкія войскі Земавіта IV і Януша Варшаўскага&lt;ref name=&quot;Jucas75&quot;/&gt;.

3 ліпеня 1410 году масіўная армія пачала свой рух на поўнач у напрамку да Марыенбургу ([[Мальбарк]]), сталіцы Прусіі. 9 ліпеня пруская мяжа была перасечаная&lt;ref name=&quot;ref39&quot;/&gt;.

Пераход празь Віслу заставаўся тайнай для крыжакоў, пакуль вугорскія дыпляматычныя прадстаўнікі, якія спрабавалі дамовіцца аб перамір’і, не раскрылі гэты факт вялікаму тэўтонскаму магістру&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 141&lt;/ref&gt;, у які той спачатку не паверыў&lt;ref name=be1&gt;Тарас 2010, с. 67&lt;/ref&gt;. Аб’яднаньне войскаў Вітаўта і Ягайлы стала для магістра поўнай нечаканасьцю&lt;ref name=be1/&gt;. Магістар зьвярнуўся да вугорскіх паслоў са словамі:
&lt;blockquote&gt;
Гэта лухта, і ўсё, што адважыўся распавесьці гэты чалавек, вельмі падобна на выдумку. Бо надзейныя нашы віжы прынесьлі вестку, што польскі кароль знаходзіцца і разьяжджае каля Віслы і спрабуе, праўда, але не ў сілах пераправіцца цераз яе. Ужо шмат яго вояў пры спробе перайсьці яе ўброд загінула ў хвалях: Вітаўт жа стаіць каля ракі Нараў і не асьмеліцца перайсьці яе&lt;ref&gt;Чаропка 1994, с. 410&lt;/ref&gt;.
&lt;/blockquote&gt;
Як толькі Ульрых фон Юнгінген пераканаўся ў літоўска-польскіх намерах, ён пакінуў 3000 рыцараў у Шэвэцы ([[Сьвэце]]) пад камандваньнем [[Генрых фон Пляўэн|Генрыха фон Пляўэна]]&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 142&lt;/ref&gt; і адаслаў асноўнае войска арганізоўваць абарончую лінію на рацэ [[Дрвэнца]] каля [[Кужэтнік]]у&lt;ref name=&quot;ref42&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 35&lt;/ref&gt;. Пераход праз раку быў умацаваны [[астрог (фартыфікацыя)|астрогам]]&lt;ref&gt;Jučas 2009, p. 76&lt;/ref&gt;.

11 ліпеня 1410 году пасьля паседжаньня ваеннага савету&lt;ref name=&quot;ref38&quot;&gt;Jučas 2009, p. 63&lt;/ref&gt; Ягайла выступіў супраць пераходу праз раку ў такім моцна абароненым месцы. Замест гэтага войска мусіла абысьці пераход праз раку, паварочваючы на ўсход, у напрамку да вытокаў Дрвэнцы па дарозе паміж Пінскай пушчай і Аструдзкімі азёрамі&lt;ref name=be2&gt;Тарас 2010, с. 68&lt;/ref&gt;, дзе больш ніякіх буйных рэк не аддзяляла яго войска ад Марыенбургу&lt;ref name=&quot;ref42&quot;/&gt;. Рушэньне працягнулася на ўсход у напрамку да [[Дзялдава]] безь ніякіх спробаў захапіць горад&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 36&lt;/ref&gt;. Тэўтонскае войска ішло па Дрвэнцы на поўнач, перасякло яе каля [[Любава|Любав]]ы і пасьля рушыла на ўсход паралельна літоўска-польскаму войску. Апошняе ўжо спустошыла вёску Гільгенбург ([[Дуброўна (Вармінска-Мазурскае ваяводзтва)|Дуброўна]])&lt;ref&gt;Turnbull 2003, pp. 36-37&lt;/ref&gt;. Фон Юнгінген быў настолькі разьюшаны жорсткасьцю саюзных войскаў, што пакляўся перамагчы захопнікаў у бітве&lt;ref&gt;Urban 2003, pp. 148—149&lt;/ref&gt;.

== Хада бітвы ==

=== Перад бітвай ===
На золку 15 ліпеня 1410 году абодва войскі сустрэліся на тэрыторыі, якая займае прыкладна 4 км² паміж вёскамі Грунфэльд ([[Грунвальд]]), Танэнбэрг ([[Стэнбарк]]), Людвігздорф ([[Ладвігова|Людвігава]])&lt;ref name=&quot;ref47&quot;&gt;Jučas 2009, p. 77&lt;/ref&gt; і Фаўлен ([[Ульнова (Аструдзкі павет)|Ульнова]])&lt;ref name=be3&gt;Тарас 2010, с. 70&lt;/ref&gt;. Тутэйшыя пакатыя пагоркі вышынёй больш як 200 м над узроўнем мора падзяляліся даволі шырокімі далінамі. З трох бакоў месца бітвы было акружана лясамі. [[Хохмайстар]], дакладна вылічыўшы маршрут ворага, першы прыбыў сюды з войскамі і прыняў меры для ўмацаваньня пазыцыі. Былі выкапаныя і замаскаваныя «воўчыя ямы»-пасткі, расстаўлены гарматы, арбалетчыкі і лучнікі. [[Ульрых фон Юнгінген]] разьлічваў затрымаць варожую коньніцу каля перашкодаў, засыпаць яе стрэламі з гармат, арбалетаў і лукаў. Адбіўшы такім чынам атаку і нанёсшы ворагу страты, кінуць у бой сваю коньніцу. Хохмайстар слушна імкнуўся такімі тактычнымі хітрасьцямі неяк кампэнсаваць перавагу саюзных войскаў у колькасьці.

Абодва войскі выстраіліся ў процілежныя лініі ўздоўж паўночна-ўсходняй восі. Літоўска-польскае войска разьмясьцілася сьпераду і з усходу ад Людвігздорфу і Танэнбэргу&lt;ref name=&quot;ref48&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 44&lt;/ref&gt;. Польская цяжкая кавалерыя ўтварыла левы флянг, літоўская лёгкая кавалерыя ўтварыла правы, шматлікія наёмніцкія войскі разьмясьціліся па цэнтры.

Перад пачаткам бою войскі сталі ў тры баявыя лініі. Першая — авангард, другая — вальны гуф, дзе знаходзіліся галоўныя сілы, трэцяя — вальны гуф з рэзэрвам. Харугвы разьмясьціліся баявым клінам зь лепшымі ваярамі ў цэнтры і па бакох. Кожная баявая лінія складалася з 15—16 харугваў&lt;ref name=&quot;polsdk&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.polska.ru/polska/historia/grunwald.html| загаловак = Грюнвальдская битва| фармат = | назва праекту = История Польши| выдавец = [http://www.polska.ru/ Польша.ру]| дата = 13 ліпеня 2010 | мова = ru| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

Войска крыжакоў разьмясьцілася ў дзьве баявыя лініі. Трэцяя лінія засталася з [[Сьпіс вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну|магістрам]] [[Ульрых фон Юнгінген|фон Юнгінгенам]] у рэзэрве. Тэўтонскія рыцары сканцэнтравалі сваю элітную цяжкую кавалерыю пад камандаваньнем грандмаршала [[Фрыдрыг фон Валенрод|Фрыдрыха фон Валенродэ]] супраць літоўцаў&lt;ref name=&quot;ref47&quot;/&gt;. Яна разьмясьцілася ля мястэчка Танэнбэрг. Правае крыло разьмяшчалася насупраць польскага войска, яго ўзначаліў [[вялікі комтур]] [[Куна фон Ліхтэнштэйн]]&lt;ref&gt;Цярохін 1994, с. 158&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Jagiello z Witoldem.jpg|thumb|«Уладзіслаў Ягайла i Вітаўт моляцца перад бітвай» [[Ян Матэйка]]]]
Крыжакі, якім удалося першымі падрыхтаваць сваё войска да бітвы, спадзяваліся справакаваць палякаў і літоўцаў атакаваць першымі. Іхнія палкі, апранутыя ў цяжкую браню, мусілі стаяць пад пякучым сонцам па некалькі гадзінаў, чакаючы нападзеньня&lt;ref name=&quot;ref49&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 45&lt;/ref&gt;. У адной хроніцы дапушчалася, што войскі мелі шурфы («воўчыя пасткі»), у якія нападаючае войска мусіла ўпасьці&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 149&lt;/ref&gt;. Яны таксама спрабавалі выкарыстаць гарматную зброю, але імжысты дождж увільгатніў порах, і ў выніку было зроблена толькі два гарматныя стрэлы&lt;ref name=&quot;ref49&quot;/&gt;. Ягайла не сьпяшаўся пачынаць атаку і саюзнае войска чакала сымбалічнай каманды. Польскі кароль у той час маліўся ў паходнай капліцы (ён адстаяў дзьве імшы запар) і, як піша Длугаш, увесь час плакаў&lt;ref name=be90&gt;Тарас 2010, с. 90&lt;/ref&gt;. Скончыўшы маліцца, Ягайла ўзьехаў на ўзгорак, спусьціўся да яго падножжа і пачаў рукапалагаць у рыцары некалькі сотняў маладых воінаў. Неўзабаве пасьля Ягайлавай прамовы новапаложаным рыцарам ад Ордэну прыбылі два герольда&lt;ref name=be90/&gt;. У аднаго на грудзі быў знак Сьвятой Рымскай імпэрыі — чорны арол на залатым полі, у іншага — герб князёў Шэцінскіх: чырвоны грыф на белым полі. Герольды прынесьлі два аголеных мяча — ад вярхоўнага магістра Юнгінгена каралю Ўладзіславу і ад вялікага маршала Валенрода вялікаму князю Вітаўту — і на словах перадалі выклік на бітву. Мячы мусілі азначаць абразу і правакацыю&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 43&lt;/ref&gt; ў бок літоўскага і польскага манархаў. Гэткі дзёрзкі выклік меў мэтай пабудзіць саюзьнікаў першымі пайсьці ў наступленьне&lt;ref name=be90/&gt;. Вядомыя як «[[Мячы Грунвальдзкай бітвы|Грунвальдзкія мячы]]», яны сталіся аднымі з нацыянальных сымбаляў Польшчы як аплаканыя самім польскім каралём.

=== Пачатак ===
Не дачакаўшыся загаду Ягайлы, Вітаўт адразу пасьля таго, як крыжакі адкрылі агонь з бамбардаў, паслаў у наступленьне татарскую коньніцу, якая знаходзілася на правым флянгу&lt;ref name=b1&gt;Тарас 2010, с. 91&lt;/ref&gt;. Першая лінія літоўскага войска, якая складалася зь цяжкіх конных воінаў (так званых вершнікаў) з клічам «Вільня!» рушылі ўсьлед за татарамі&lt;ref name=b1/&gt;. Частка татарскіх коньнікаў зь першых шэрагаў правалілася ў «воўчыя пасткі», дзе яны загінулі або атрымалі сур’ёзныя раненьні, аднак дзякуючы разгорнутаму шэрагу большасьць коньнікаў прамінулі ваенныя шурфы&lt;ref&gt;Тарас 2010, с. 92&lt;/ref&gt;. Вершнікі ВКЛ атакавалі харугвы вялікага маршала Фрыдрыха фон Валенрода і, каб уклініцца ў баявыя шэрагі крыжакоў зь цяжкімі дасьпехамі, мусілі скідваць суперніка з каня альбо забіваць яго адразу. З гэтай мэтай татары выкарыстоўвалі арканы, а вершнікі — дзіды з круччамі&lt;ref&gt;Тарас 2010, с. 92—93&lt;/ref&gt;.

Прыкладна праз гадзіну баявога сутыкненьня маршал Валенрод загадаў сваім рыцарам ісьці ў контрнаступленьне&lt;ref name=b3&gt;Тарас 2010, с. 93&lt;/ref&gt;. Каб пазьбегнуць разгромнай атакі цяжкаўзброеных нямецкіх рыцараў, татары і вершнікі адарваліся ад суперніка і рушылі ў кірунку на паўночны-захад ад Танэнбэрга&lt;ref name=b3/&gt;. Пачалося літоўскае адступленьне.

Дасьледчыкі ацэньваюць гэты ход неадназначна&lt;ref name=b4&gt;Тарас 2010, с. 94&lt;/ref&gt;. Адныя (збольшага польскія і расейскія аўтары) разглядаюць адступленьне літоўцаў як уцёкі, іншыя (пераважна літоўска-беларускія і летувіскія аўтары) кажуць аб тактычным манэўры Вітаўта, якому той навучыўся ў татараў пасьля бітвы на Ворскле&lt;ref name=b4/&gt;.

=== Адступленьне войска ВКЛ ===
[[Файл:Battle of Grunwald map 2 Belarusian.jpg|міні|250пкс|Адступленьне літоўскага войска]]
[[Файл:Powrot Litwinow.jpg|міні|250пкс|[[Міхал Андрыёлі]]. «Паварот літвінаў», 1892. Нацыянальны музэй Варшавы.]]

Апынуўшыся на пэўны час сам-насам з крыжакамі, пад іх націскам частка літоўскіх аддзелаў пачала адступаць. [[Ян Длугаш]] апісаў гэтую падзею поўным зьнішчэньнем усяго літоўскага войска. Паводле Длугаша, крыжакі палічылі, што перамога ўжо іхняя, таму яны кінуліся ў неарганізаваную пагоню за адступаючымі літоўцамі, расьцярушыўшы свой баявы парадак, каб захапіць болей трафэяў перад тым, як вярнуцца на поле бою дзеля працягу змаганьня з польскімі палкамі&lt;ref name=&quot;ref52&quot;&gt;Jučas 2009, p. 78&lt;/ref&gt;. Аднак ён не зрабіў ніякай згадкі пра тых літоўцаў, якія вярнуліся на поле бою. Такім чынам, Ян Длугаш адлюстраваў Грунвальдзкую бітву, як перамогу Польшчы без староньняй дапамогі&lt;ref name=&quot;ref52&quot;/&gt;. Гэты погляд быў аспрэчаны сучаснымі гісторыкамі. Яны выказалі меркаваньне, што адступленьне было сплянаваным, стратэгічным манэўрам, пазычаным у [[Залатая Арда|Залатой Арды]]&lt;ref name=&quot;ref52&quot;/&gt;. Такое ж аблуднае адступленьне выкарыстоўвалася ў [[Бітва пад Воркслай|бітве пад Воркслай]] у 1399 годзе, дзе літоўскае войска пацярпела разгромнае паражэньне, і Вітаўт ледзьве ўцёк жывым&lt;ref&gt;Sužiedėlis 1976, p. 337&lt;/ref&gt;. Такое меркаваньне абапіраецца на нямецкі ліст, знойдзены і апублікаваны швэдзкім гісторыкам Свэнам Экдахлам у 1963 годзе&lt;ref&gt;Urban 2003, pp. 152—153&lt;/ref&gt;. Ліст раіў новаму вялікаму магістру сачыць за аблуднымі адступленьнямі накшталт тых, які выкарыстоўваліся ў Вялікай Бітве&lt;ref name=&quot;Ekdahl1963&quot;/&gt;. Стэфэн Торнбул сьцьвярджаў, што літоўскае адступленьне не зусім падпадала пад формулу аблуднага адступленьня, якое ўжо прымянялася. Такое адступленьне звычайна ставіцца адной ці дзьвюма вайсковымі часьцямі (у процілегласьць усяму астатняму войску), якое хутка перацякае ў контратаку&lt;ref&gt;Turnbull 2003, pp. 48-49&lt;/ref&gt;.

Частка крыжацкіх войскаў, што пагналася за ўцекачамі, была акружаная і зьнішчаная каля літоўскага табару («вагенбургу»). Паводле загаду Вітаўта, князь [[Лугвен|Лугвен Альгердавіч]] зь яго чатырма харугвамі (Мсьціслаўскай, Наўгародзкай, Аршанскай і Смаленскай), якія знаходзіліся непадалёк ад правага флянгу польскага войска, павінен быў любымі сродкамі ўтрымаць сваю пазыцыю, каб прыкрыць палякаў ад удару ў бок і сьпіну&lt;ref name=b5&gt;Тарас 2010, с. 96&lt;/ref&gt;. Тры вялікалітоўскія палкі і наўгародзкія найміты выканалі гэтую задачу, панесшы значныя вайсковыя страты, а адзін зь іх быў зьнішчаны цалкам&lt;ref name=b5/&gt;.

=== Польска-тэўтонская бітва ===
[[Файл:Battle of Grunwald map 3 Belarusian.jpg|міні|250пкс|Правафлянгавая літоўска-польская атака]]

У той час, як літоўскія войскі выконвалі адступаючы манэўр, пачалася буйная бітва паміж польскімі і тэўтонскімі сіламі. Крыжакі пад камандаваньнем [[Вялікі комтур|вялікага комтура]] [[Куна фон Ліхтэнштэйн|Куны фон Ліхтэнштайна]] сканцэнтраваліся на правым польскім флянгу. Шэсьць харугваў [[Фрыдрых фон Валенрод|фон Валенрода]] не пабеглі ўвасьлед за літоўцамі, а далучыліся да атакі на польскія харугвы&lt;ref name=&quot;ref30&quot;/&gt;. Надзвычай каштоўным трафэем зьяўлялася каралеўская харугва [[Кракаў|Кракава]]. Здавалася, што крыжакі ўжо пачынаюць атрымліваць тактычную перавагу, і ў адзін момант каралеўскі [[Харунжы вялікі каронны|каронны харунжы]] [[Марцін з Врацімавіцаў]] нават выраніў кракаўскую харугву&lt;ref&gt;Jučas 2009, p. 83&lt;/ref&gt; з выявай белага арла. Аднак яна тут жа была падхопленая ізноў. Тэўтоны ўспрынялі гэтае падзеньне як божы знак і пачалі сьпяваць велікодны гімн «Christ ist erstanden von der Marte alle...»&lt;ref name=f1/&gt; ({{мова-be|Хрыстос уваскрэсе пасьля ўсіх пакутаў|скарочана}}).
[[Файл:Battle of Grunwald map 4 Belarusian.jpg|міні|250пкс|Польская цяжкая кавалерыя пранікае ўнутар]]
Нечакана пакінулі поле бою найміты з [[Чэхія|Чэхіі]] і [[Маравія|Маравіі]]. Кіраўнік чэскіх і мараўскіх наймітаў Ян Сарноўскі быў паранены ў галаву. Пасьля гэтага яго ваяры (каля 300 чалавек) адыйшлі ад поля бою і спыніліся ў лесе&lt;ref name=f1&gt;Тарас 2010, с. 99&lt;/ref&gt;. Толькі пасьля таго, як каралеўскі падканцлер [[Мікалай Тромба]] прысароміў іх, воі вярнуліся ў бітву&lt;ref name=&quot;krawcevicz&quot;&gt;Краўцэвіч 1993&lt;/ref&gt;.

[[Ягайла]] разгарнуў свае рэзэрвовыя войскі — другую лінію яго арміі&lt;ref name=&quot;ref30&quot;/&gt;. У магістра [[Тэўтонскі Ордэн|Ордэну]] [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыха фон Юнгінгена]] ў падмацаваньні знаходзіліся яшчэ 16 харугваў (прыкладна траціна крыжацкага войска), і на пятай гадзіне бойкі, убачыўшы, што літоўцы адступаюць, вырашыў, што зь імі ўсё скончана, і павёў свой рэзэрв у тыл палякам&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 53&lt;/ref&gt;.

Ягайла разгарнуў свае апошнія сілы, трэцюю лінію яго арміі&lt;ref name=&quot;ref30&quot;/&gt;. Рукапашны бой дайшоў да польскага камандваньня, і адзін крыжак, пазьней ідэнтыфікаваны як Люпольд ці Дэпольд Кёкерыц, кінуўся напрасткі да караля Ягайлы&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 61&lt;/ref&gt;. Сакратар Ягайлы [[Зьбігнеў Алясьніцкі]] выратаваў каралю жыцьцё. Атрымаўшы каралеўскую ласку, пазьней ён стаў адным з самых уплывовых людзей у Польшчы&lt;ref name=&quot;ref16&quot;&gt;Stone 2001, p. 16&lt;/ref&gt;.

=== Акружэньне рыцарскага войска ===
[[Файл:Battle of Grunwald - Kronika tho iesth Historya swiata 1564 (109729736).jpg|значак|250пкс|Грунвальдзкая бітва. Гравюра [[Марцін Бельскі|Марціна Бельскага]] з хронікі «Хроніка ўсяго сьвету», 1564 г.]]

У гэты час войскі [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікага князя ВКЛ]] [[Вітаўт]]а, зьнішчыўшы крыжакоў, што прарваліся да ягонага абозу, перастроіліся і прыйшлі на дапамогу палякам, ударыўшы па крыжаках з тылу і флянгу&lt;ref name=&quot;ref60&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 64&lt;/ref&gt;. Пасланыя ў абход польскія аддзелы пачалі акружаць правы флянг крыжакоў з захаду. Ударная група [[Хохмайстар|хохмайстра]] і правы флянг ордэнскай арміі акружаліся паасобку. Некаторы час яны яшчэ вытрымлівалі націск, але ўрэшце былі поўнасьцю акружаныя і разьбітыя. Спрабуючы прабіцца скрозь літоўскія шэрагі, быў забіты [[Ульрых фон Юнгінген]]&lt;ref name=&quot;ref60&quot;/&gt;. Паводле Cronica conflictus, Дабеслаў з Алешніцы прабіў сваёй дзідай шыю вялікага магістра&lt;ref name=&quot;ref60&quot;/&gt;. Длугаш сьцьвярджаў, што забойцам быў [[Мшчуй са Скрынна]].

Атачоная і пакінутая без камандзіра, частка тэўтонскіх войскаў пачала адступаць да свайго лягеру. Здаліся рыцары [[Хэлмна|Хэлмінскай]] зямлі. У бязвыхадным становішчы аддалі сваю харугву замежныя «госьці» — у жывых засталіся толькі 40 рыцараў. Урэшце перасталі супраціўляцца і астатнія з тых, хто застаўся жывым.

Геройскую сьмерць на полі бітвы прынялі амаль усе саноўнікі [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага ордэну]]. Акрамя [[Хохмайстар|хохмайстра]] [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыха фон Юнгінгена]] загінулі ў акружэньні [[вялікі комтур]] [[Куна фон Ліхтэнштэйн]], вялікі маршал [[Фрыдрых фон Валенрод]], вялікі шатны, скарбнік, хэлмінскі, бежглоўскі, пакжыўніцкі, грудзяцкі, гнеўскі, нешаўскі, астродзкі, папоўскі, радзынскі і іншыя [[комтур]]ы&lt;ref name=&quot;krawcevicz&quot;/&gt;.

=== Канчатковая фаза ===
[[Файл:Grunvaldzkaja bitva. Грунвальдзкая бітва (1474-83).jpg|значак|250пкс|Грунвальдзкая бітва. Гравюра з Бэрнэрскай хронікі Дыбалда Шылінга, 1474—1483 гг.]]

Адступленьне ацалелых тэўтонцаў да свайго лягера абярнулася супраць саміх крыжакоў, калі цывільныя найміты, якія сьледвалі разам з крыжацкім войскам, павярнуліся супраць сваіх гаспадароў і далучыліся да аблавы&lt;ref name=&quot;ref61&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 66&lt;/ref&gt;. Пасьля тэўтоны збудавалі таборы: імі атачылі ўвесь лягер, што служыла імправізаваным умацаваньнем&lt;ref name=&quot;ref61&quot;/&gt;. Зрэшты, абарона была хутка зьнішчаная, і лягер быў спустошаны. Паводле Cronica conflictus, больш рыцараў памерла там, чым на полі бою&lt;ref name=&quot;ref61&quot;/&gt;. Бітва доўжылася цягам дзесяці гадзінаў&lt;ref name=&quot;ref61&quot;/&gt;. Да ночы працягвалася пагоня за ўцекачамі. Усю ноч з 15 на 16 ліпеня войскі вярталіся з пагоні, везьлі палонных, захопленыя харугвы і здабычу.

Назаўтра, у сераду 16 ліпеня, на полі бою былі адшуканыя целы [[Хохмайстар|хохмайстра]] і яго паплечнікаў. Целы [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыха фон Юнгінгена]] і некалькіх галоўных кіраўнікоў ордэна адправілі для пахаваньня ў [[Мальбарк]]. Астатніх забітых, сваіх і чужых, пахавалі на месцы.

Тэўтонскія рыцары сьпісалі паражэньне на здраду [[Мікалаюс фон Рэніс]] (Мікалая з Рынска), камандзіра [[Хэлмна|хэлмінскай]] харугвы, які пазьней быў абезгалоўлены без суда&lt;ref name=&quot;ref62&quot;&gt;Urban 2003, p. 168&lt;/ref&gt;. Ён быў заснавальнікам і лідэрам «[[Зьвяз Яшчаркі|Зьвязу Яшчаркі]]» — групы крыжакоў, што сымпатызавалі Польшчы. Паводле меркаваньня тэўтонаў, фон Рэніс апусьціў сваю харугву, што было прынятае за сыгнал да здачы і прывяло да пярэпалашнага адступленьня&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 79&lt;/ref&gt;. Легенда пра тое, што крыжакоў «ударылі нажом у сьпіну», адгукнулася пасьля [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] ў [[Легенда пра ўдар нажом у сьпіну|легендзе пра ўдар нажом у сьпіну]] і перадвызначыла нямецкі гістарыяграфічны погляд на бітву ўсутыч да 1945 году&lt;ref name=&quot;ref62&quot;/&gt;.

== Вынікі ==

=== Людзкія страты і ваеннапалонныя ===
[[Файл:Battle of Tannenberg.jpg|міні|зьлева|Карціна бітвы з Бэрнэрскай хроніцы Шылінга Салятурна]]
Параза тэўтонскіх рыцараў сталася сэнсацыйнай. Каля 8000 тэўтонскіх воінаў былі забітыя&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 157&lt;/ref&gt; і яшчэ 14 000 былі ўзятыя ў палон&lt;ref name=&quot;ref65&quot;&gt;Turnbull 2003, p. 68&lt;/ref&gt;. Паводле тэўтонскай плацёжнай ведамасьці толькі 1427 чалавек адрапартавалі ў Марыенбург, каб атрымаць сваю грашовую выплату&lt;ref name=&quot;ref65&quot;/&gt;. З 1200 чалавек, адасланых з Данцыгу, вярнуліся толькі 300. Паводле розных крыніцаў, ад 200 да 400 братоў Ордэну былі забітыя, уключаючы большасьць тэўтонскага камандаваньня — вялікага магістра [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыха фон Юнгінгена]], вялікага маршала Фрыдрыха фон Валенродэ, [[вялікі комтур|вялікага комтура]] Куна фон Ліхтэнштайна, вялікага скарбніка Томаса фон Мэргайма, маршала забясьпечваючых войскаў Альбрэхта фон Швартцбурга і дзесяці [[комтур]]аў&lt;ref&gt;Jučas 2009, pp. 85-86&lt;/ref&gt;. Трое вяльможаў ордэна — Марквард фон Сальзбах, комтур брандэрбурскі, Юрген Маршалк, зброеносец вялікага магістра, і Генрых Шаўмбург, [[Войт|фогт]] ордэнскай правінцыі Самбія, былі пакараныя пасьля бітвы паводле загаду Вітаўта&lt;ref name=&quot;ref65&quot;/&gt;. Пра забойства Шаўмбурга і Маршалка паведамляецца, што прычынай быццам бы паслужылі іх дзёрзкія паводзіны&lt;ref name=g1&gt;Тарас 2010, с. 107&lt;/ref&gt;. Марквард фон Зальцбах, яшчэ будучы паслом, абразіў Вітаўта&lt;ref name=g1/&gt;. Вітаўт, убачыўшы яго сказаў па-нямецку «Du bist hi Markward...» («Ты тут, Марквард...»)&lt;ref name=g1/&gt;. На гэта крыжак рэзка адказаў: «Так, і спакойна прыму тое, што мне прызначыў учорашні дзень. А табе, князь, тое ж можа прынесьці дзень сёньняшні ці заўтрашні, бо не ў тваёй сіле вызначыць лёс!»&lt;ref name=g1/&gt;. Разьюшаны Вітаўт падаў знак, комтура адвялі ў жыта і абезгаловілі, нягледзячы на пярэчаньні караля Ягайлы&lt;ref name=g1/&gt;.

Целы фон Юнгінгена і іншых высокапастаўленых кіраўнікоў Ордэну былі перавезеныя для пахаваньня ў [[Марыенбурскі замак]] 19 ліпеня 1410 году&lt;ref name=&quot;ref68&quot;&gt;Jučas 2009, p. 87&lt;/ref&gt;. Целы падначаленых афіцыйных асобаў Ордэну і дванаццаці польскіх рыцараў былі пахаваныя ў Танэнбэрскай царкве&lt;ref name=&quot;ref68&quot;/&gt;. Астатніх памерлых пахавалі ў некалькіх брацкіх магілах. Адзіным прадстаўніком вышэйшага тэўтонскага камандаваньня, які ўцёк з поля бою, быў Вэрнэр фон Тэтынгер, комтур элбінскі ([[Эльблёнг]])&lt;ref name=&quot;ref65&quot;/&gt;.

Літоўскія і пльскія сілы ўзялі некалькі тысячаў ваеннапалонных. Сярод іх былі князі Конрад VII Белы з [[Алесьніца|Алесьніцы]] і Казімер V з [[Памяранія|Памяраніі]]&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 69&lt;/ref&gt;. Большасьць паспалітых жаўнераў і наймітаў былі вызваленыя неўзабаве пасьля бітвы на ўмове іх прыбыцьця ў [[Кракаў]] 11 лістапада 1410 году&lt;ref&gt;Jučas 2009, p. 88&lt;/ref&gt;. Толькі тыя, ад якіх можна было чакаць выплаты выкупу, заставаліся ў зьняволеньні. Былі адзначаныя істотныя выкупы: напрыклад, найміт Гольбрахт фон Лёйм мусіў заплаціць «шэсцьдзясят разоў суму ў 150 праскіх грошай», або больш за 30 кіляграмаў срэбрам&lt;ref&gt;Pelech 1987, pp. 105—107&lt;/ref&gt;.

=== Далейшая кампанія і мір ===
[[Файл:Panorama of Malbork Castle, part 4.jpg|міні|245пкс|Пасьля бітвы [[Замак у Мальбарку|Марыенбурскі замак]], які служыў сталіцай [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага ордэну]], быў у [[Аблога Марыенбургу 1410 году|няўдалай двухмесячнай аблозе]] літоўска-польскімі войскамі]]
Пасьля бітвы пераможныя літоўска-польскія войскі адклалі сваю атаку на тэўтонскую сталіцу ў Марыенбургу ([[Мальбарк]]у), застаўшыся на полі боя яшчэ на тры дні, і толькі пасьля рушылі да сталіцы Тэўтонскае дзяржавы, адольваючы ў сярэднім па 15 км за дзень&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 162&lt;/ref&gt;. Асноўныя саюзныя сілы прыбылі толькі 26 ліпеня 1410 году. Гэтая затрымка дала [[Генрых фон Пляўэн|Генрыху фон Пляўэну]] дастаткова часу для фармаваньня абароны. Ягайла таксама адсылаў свае палкі да іншых тэўтонскіх замкаў, якія звычайна здаваліся без супраціву&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 164&lt;/ref&gt;, уключаючы такія буйныя гарады, як Данцыг ([[Гданьск]]), Торн ([[Торунь]]) і Эльбінг ([[Эльблёнг]])&lt;ref&gt;Stone 2001, p. 17&lt;/ref&gt;. Толькі восем замкаў засталіся ў руках тэўтонцаў&lt;ref&gt;Ivinskis 1978, p. 342&lt;/ref&gt;. Асаджаючыя войскі чакалі капітуляцыі свайго ворага і не былі падрыхтаваныя да доўгатэрміновага бою з-за нястачы амуніцыі, баявога духу і церпячы разрослую эпідэмію дызэнтэрыі&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 75&lt;/ref&gt;. Крыжакі зьвярнуліся па дапамогу да сваіх саюзьнікаў. Імпэратар [[Сьвятая Рымская імпэрыя|Сьвятой Рымскай імпэрыі]] [[Жыгімонт Люксэмбурскі|Жыгімонт]], кароль рымскі і чэскі [[Вацлаў IV]] і Лівонскі ордэн паабяцалі фінансавую падтрымку і ваеннае падмацаваньне&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 74&lt;/ref&gt;. Аблога была зьнятая 19 верасьня 1410 году. Зрэшты, літоўска-польскія войскі пакінулі гарнізоны ў захопленых раней замках і вярнуліся дамоў. Неўзабаве крыжакі адваявалі гэтыя замкі. Да канца кастрычніка пад польскім кантролем засталіся толькі чатыры крыжацкія замкі&lt;ref&gt;Urban 2003, p. 166&lt;/ref&gt;. Ягайла сабраў новае войска і нанёс чарговую паразу крыжакам у [[Бітва пад Карановам|бітве пад Карановам]] 10 кастрычніка 1410 году. Пасьля невялікіх іншых бітваў абодва бакі пагадзіліся на перамовы.

[[Торунскі мір 1411 году|Торунскі мір]] быў падпісаны ў 1411 годзе. Паводле яго ўмоваў крыжакі саступалі [[Добжынская зямля|Добрынскую (Добжынскую) зямлю]] Польшчы і пагаджаліся пакінуць свае прэтэнзіі на [[Жамойць]] цягам жыцьця Ягайлы і Вітаўта&lt;ref name=ref79&gt;Christiansen 1997, p. 228&lt;/ref&gt;, нягледзячы на тое, што дзьве іншыя вайны — [[Галодная вайна]] 1414 году і [[Голубская вайна]] 1422 году — будуць праведзеныя да падпісаньня [[Мельнскі мір|Мельнскага міру]], які назаўжды вырашыць тэрытарыяльныя спрэчкі&lt;ref&gt;Kiaupa 2000, pp. 142–144&lt;/ref&gt;. Палякі і літвіны не былі здольныя пераўтварыць сваю ваенную перамогу ў тэрытарыяльную і дыпляматычную выгаду. Зрэшты, Торунскі мір наклаў цяжкі фінансавы цяжар на крыжакоў, ад якога яны так і не акрыялі. Крыжакі мусілі сплочваць кантрыбуцыі срэбрам. Іхняя сума складала, паводле падлікаў, дзесяцікротны гадавы даход караля Ангельшчыны, разьбіты па чатырох гадавых выплатах&lt;ref name=ref79/&gt;. Каб пакрыць гэтыя выплаты, крыжакі пачалі інтэсіўна пазычаць грошы, канфіскоўваючы золата і срэбра з цэркваў і павышаючы падаткі. Два найбуйнейшыя прускія гарады, Данцыг ([[Гданьск]]) і Торн ([[Торунь]]), паднялі паўстаньне супраць павышэньня падаткаў&lt;ref&gt;Turnbull 2003, p. 78&lt;/ref&gt;. Паражэньне пад Грунвальдам пакінула тэўтонскіх рыцараў без дастатковага ваеннага кантынгента, каб абараніць нават тыя тэрыторыі, якія засталіся. Ад часу, калі Польшча і Літва сталі хрысьціянскімі краінамі, тэўтоны мелі моцныя цяжкасьці з рэкрутаваньнем новых добраахвотных крыжацкіх рыцараў&lt;ref&gt;Christiansen 1997, pp. 228–230&lt;/ref&gt;. Тады вялікія магістры былі вымушаныя спадзявацца на наёмніцкія войскі, што моцна паменшыла і без таго вычарпаны бюджэт. Нутраныя канфлікты, эканамічны заняпад і павышэньне падаткаў прывялі да нестабільнасьці краіны і заснаваньня [[Пруская канфэдэрацыя|Прускай канфэдэрацыі]] ў 1441 годзе. Пазьней гэта прывяло да шэрагу канфліктаў, якія выліліся ў [[Трынаццацігадовая вайна 1454—1466 гадоў|Трынаццацігадовую вайну 1454—1466 гадоў]]&lt;ref&gt;Stone 2001, pp. 17–19&lt;/ref&gt;.

== Значэньне ==
[[Файл:2010. Stamp of Belarus 18-2010-06-07-m.jpg|зьлева|міні|220пкс|Марка Беларусі, выпушчаная да 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы]]

Паводле [[Торунскі мір 1411 году|мірнай дамовы 1411 году]] Ордэн траціў частку польскіх земляў і выплочваў вялізную кантрыбуцыю. Да Вялікага Княства вярталася [[Жамойць]]. Праз паўстагодзьдзя крыжакі вымушаныя былі прызнаць вяршэнства польскага караля, а ў сярэдзіне XVI стагодзьдзя пад уладную руку Вільні папрасіліся і землі [[Лівонскі ордэн|Лівонскага ордэну]]&lt;ref name=&quot;onthisday&quot;/&gt;.

Грунвальдзкая бітва ўвайшла ў гісторыю як вялікая. Вялікая таму, што ніводная зь бітваў [[Сярэднявечча]] не зьбірала такой колькасьці воінаў — некалькі дзясяткаў тысячаў, і таму, што яна прадвызначыла далейшае разьвіцьцё многіх эўрапейскіх народаў і стала фіналам страшнага, больш чым двухсотгадовага супрацьстаяньня дзьвюх магутных сіл — [[славяне|славян]] і [[крыжакі|крыжацкіх заваёўнікаў]].

Як прызнаў нямецкі гісторык Е. Войгт:
{{Цытата|Адзін дзень Грунвальда зьнішчыў хвалу і сілу Ордэна. Быў той дзень яго найвялікшай славы, рыцарскае мужнасьці, гераічнага духу, але разам з тым апошні дзень велічы, моцы і шчасьця. З ранку таго дня пачаўся ягоны заняпад на ўсе вякі|Е. Войгт|http://www.polska.ru/polska/historia/grunwald.html{{ref-ru}}}}

Грунвальдзкая бітва разьвеяла ўяўленьні аб нязломнасьці і непераможнасьці Тэўтонскага Ордэну. Яго палітычная і ваенная моц была зломленая. Удар для тэўтонцаў быў настолькі ашаламляльны, што землі [[Усходнія славяне|ўсходніх славян]] пяць стагодзьдзяў ня ведалі нямецкай агрэсіі. Разгром крыжакоў павысіў аўтарытэт ВКЛ і Польшчы ў [[Заходняя Эўропа|Заходняй Эўропе]].

== Нацыянальныя рэцэпцыі бітвы ==

Грунвальдзкая бітва лічыцца адной з найважнейшых бітваў у польскай, літоўскай і летувіскай гісторыі&lt;ref name=&quot;ref32&quot;/&gt;. Бітва зьяўлялася крыніцай нацыянальнага гонару ў часы [[рамантызм|рамантычнай эпохі]] і натхненьнем да супраціву [[германізацыя|германізацыйнай]] і [[русіфікацыя|русіфікацыйнай]] палітык [[нямецкая імпэрыя|нямецкай]] і [[расейская імпэрыя|расейскай імпэрыяў]]. Крыжакі маляваліся крыважэрнымі захопнікамі, а Грунвальд — заслужанай перамогай, якую дасягнула маленькая прыгнечаная нацыя&lt;ref name=&quot;ref32&quot;/&gt;.

У зводцы амэрыканскага гісторыка Ўільяма Урбана адзначана, што амаль на ўсе згадкі пра Грунвальдзкую бітву да 1960-х гадоў больш паўплывалі рамантычныя легенды і нацыяналістычная прапаганда, чым цьвярозы сэнс. З таго часу гісторыкі зрабілі значны ўклад у напрамку да непрадузятага навуковага падыходу і ўзгадненьня шматлікіх нацыянальных згадак пра бітву&lt;ref name=&quot;ref89&quot;/&gt;.

=== Польскае ўспрыманьне бітвы ===

[[Файл:Pomnik grunwaldzki-Krakow 01.jpg|міні|200пкс|Помнік 1902 году, прысьвечаны бітве пад Грунвальдам, на пляцы Матэйкі ў Кракаве]]
Бітва пад Грунвальдам належыць да шэрагу найважнейшых нацыянальных сымбаляў польскай гісторыі. На працягу 123 гадоў, пакуль польская нацыя ў выніку [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] была разьдзеленая паміж суседнімі [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]], [[Аўстрыя]]й, і [[Прусія]]й/[[Нямецкая Імпэрыя|Нямецкай Імпэрыяй]], гісторыя перамогі аб’яднаных літоўска-польскіх войскаў над захопнікамі з [[Тэўтонскі Ордэн|Тэўтонскага ордэна]] дапамагала супрацьстаяць палітыкам [[русіфікацыя|русіфікацыі]] і [[германізацыя|германізацыі]] падзеленых земляў і захаваць уласную [[культурная ідэнтычнасьць|культурную ідэнтычнасьць]].&lt;ref name=&quot;zeitenblicke&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20111210002449/http://www.zeitenblicke.de/2004/01/mick/Mick.pdf Christoph Mick: ''„Den Vorvätern zum Ruhm – den Brüdern zur Ermutigung“. Variationen zum Thema Grunwald/Tannenberg.'' In: ''zeitenblicke'' 3 (2004), Nr. 1]{{ref-de}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110926222914/http://info-poland.buffalo.edu/classroom/Szyszko.html Feliks Szyszko: ''The Impact of History on Polish Art in the Twentieth Century.'']{{ref-de}}&lt;/ref&gt;

==== Карціна бітвы Яна Матэйкі ====
Асаблівае значэньне тут занялі створаныя ў 1872—1878 гадох карціны [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]]. У [[Кракаў|Кракаве]], які на той час належаў [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]], Матэйка скарыстаўся адноснай свабодай параўнальна лібэральнай культурнай палітыкі.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20061208170537/http://info-poland.buffalo.edu/classroom/JM/GT.html Understanding Matejko's painting ''The Battle of Grunwald'']{{ref-en}}&lt;/ref&gt; У сваіх працах Матэйка абапіраўся на ўплывовае выкладаньне гісторыі [[львоў]]скага гісторыка [[Караль Шайноха|Караля Шайнохі]] «Ягайла і Ядвіга ад 1374 да 1413 гадоў», якое зьявілася ў 1855 годзе і цягам усяго 19 стагодзьдзя стварала «абавязковую крыніцу зьвестак» для ўсіх польскіх успамінаў пра бітву.&lt;ref name=&quot;wm303&quot;&gt;Witold Molik, ''Polen. „Noch ist Polen nicht verloren.“'' In: Monika Flacke (Hrsg.): ''Mythen der Nationen. Ein europäisches Panorama.'' Köhler und Amelang, München und Berlin 1998, S. 303&lt;/ref&gt; Ягоная манумэнтальная праца памерам 4,26&amp;nbsp;x&amp;nbsp;9,87 мэтраў ахоплівала разам тры розныя сцэны бою: у правым верхнім куце рыцары Ордэну цярпелі паразу ад караля Ягайлы, зьлева зьнізу быў паказаны захоп лягеру рыцараў Ордэну напрыканцы бітвы, а ў цэнтры карціны — сьмерць [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыха фон Юнгінгена]]. Апроч гэтага, у цэнтры карціны можна ўбычыць вялікага князя літоўскага [[Вітаўт]]а з узьнятым мячом і зусім без дасьпехаў. Матэйка прадставіў яго як камандзіра польскага войска. Паводле сапраўднай стратэгіі бітвы Ягайла меў другасную ролю і падпарадкоўваўся Вітаўту, але Матэйка кіраваўся апісаньнем падзеяў паводле [[Ян Длугаш|Яна Длугаша]]. Ян Длугаш быў летапісцам, бацька якога таксама змагаўся ў Грунвальдзкай бітве, а чый сын некалькімі гадамі пазьней апісаў падрабязнасьці бітвы.

[[Файл:Jan Matejko, Bitwa pod Grunwaldem.jpg|300пкс|міні|«Бітва пад Грунвальдам», гістарычная карціна [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]], палатно, алей, 1872–1878, Нацыянальны музэй Варшавы]]
Мастак надаў гэтай «па-вар’яцку намаляванай»&lt;ref name=&quot;wm303&quot;/&gt; карціне ўплыў уласнага бачаньня: можна ўбачыць састарэлыя ўзбраеньні і дасьпехі; для таго, каб іншыя славянскія нацыі маглі адчуць перамогу над Тэўтонскім ордэнам, Матэйка пазьней дадаў у сваю карціну чэскага кіраўніка [[гусіты|гусітаў]] [[Ян Жыжка|Яна Жыжку]]. Насамрэч Жыжка ня можа быць аднесены ў шэраг удзельнікаў Грунвальдзкай бітвы. Апроч гэтага, сёньняшнія дасьледнікі гісторыі выказваюць сумневы, што Вялікі магістар Тэўтонскага ордэну мог быць забіты звычайным жаўнерам.&lt;ref&gt;Sven Ekdahl: ''Die Schlacht bei Tannenberg 1410 Quellenkritische Untersuchungen. Bd. 1: Einführung und Quellenlage.'' Duncker &amp; Humblot, Berlin 1982&lt;/ref&gt;

[[Файл:2007Kraków.jpg|міні|200пкс|Помнік Грунвальдзкай бітве паўстаў у [[Кракаў|Кракаве]] ў гонар 500-годзьдзя Грунвальду. Ён быў зьнішчаны падчас Другой сусьветнай вайны і адноўлены ў 1976 годзе]]
Матэйка ўвасобіў сьмерць Ульрыха фон Юнгінгена моцным сымбалічным мастацкім спосабам, калі ён адзін паміж двух салдатаў, якія яго атакуюць, адзін зь якіх паказаны ў вобразе [[кат]]а з чырвоным капюшонам і сякерай для катаваньняў, а другі прадстаўлены ў вобразе паўголага [[паганства|паганца]] ў парыве нанясеньня ўдару [[кап’ё Лангіна|кап’ём Лангіна]]. Гэтым мастак хацеў падкрэсьліць распаўсюджаную тэзу, што Тэўтонскі ордэр здрадзіў сваім перакананьням, калі яшчэ [[Вайна Тэўнонскага ордэна і ВКЛ|вайной у 14 стагодзьдзі]] хацеў навязаць [[Хрысьціянства]] ліцьвінам-паганцам Вялікага Княства; адначасова Ордэн адрокся ад пагадненьняў нямецка-польскага сяброўства, сымбалем якога было кап’ё, якое кайзэр [[Ота III]] у 1000 годзе падараваў польскаму каралю [[Балеслаў I Храбры|Балеславу I Храбраму]]. Таму вярхоўны магістар, як найвышэйшы прадстаўнік Ордэну, быў пакараны сьмерцю. Карціну дапаўняюць іншыя сымбалі кшталту сьцягоў Тэўтонскага ордэну, якія падаюць долу, і постаць кракаўскага сьвятога мучаніка [[Станіслаў Шчапаноўскі|Станіслава Шчапаноўскага]] лунае ў аблоках над месцам падзеяў.

Карціна Матэйкі была цёпла прынятая публікай. З гэтай прычыны мастак 29 кастрычніка 1878 году атрымаў ад кракаўскага гарадзкога саветніка ганаровы скіпэтар як «Кароль мастакоў». Нават болей, карціна была таксама надрукаваная ў часопісах, на паштоўках, у школьных падручніках гісторыі, і такім чынам яна старае ўяўленьне палякаў пра Грунвальдзкую бітву да сёньняшняга дня. Падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] карціна была схаваная ад [[Вэрмахт]]у і [[СС]], якія яе хацелі канфіскаваць і зьнішчыць. У часы сацыялізму карціна таксама мела павагу, бо ідэя таго, што Вялікі магістар Тэўтонскага ордэну мог быць забіты простым селянінам, выдатна адпавядала сьветаўспрыманьню сацыялізму і мадэлі [[клясавая барацьба|клясавай барацьбы]]. Сёньня карціна знаходзіцца ў Нацыянальным музэі ў Варшаве. Менавіта там у сакавіку 2005 году польскі палітык [[Лех Качынскі]] сымбалічна перад карцінай Матэйкі зрабіў заяву пра сваё вылучэньне ад імя партыі [[Права і справядлівасьць]] на пасаду [[Прэзыдэнт Польшчы|прэзыдэнта Польшчы]].&lt;ref&gt;[[Adam Krzemiński]]: ''Die mythische Schlacht.'' In: [[Die Zeit]] vom 1. Juli 2010 ([http://www.zeit.de/2010/27/GES-Grunwaldschlacht?page=all&amp;print=true online]), Zugriff am 8. Juli 2010&lt;/ref&gt;

==== Гістарычны раман Сянкевіча «Крыжакі» ====

[[Файл:Henryk Sienkiewicz.jpg|міні|200пкс|Генрык Сянкевіч]]
Праца Матэйкі таксама зрабілася вядомым літаратурным сюжэтам [[гістарычны раман|гістарычнага раману]] «[[Крыжакі (раман)|Крыжакі]]» будучага ляўрэата [[Нобэлеўская прэмія|Нобэлеўскай прэміі]] [[Генрык Сянкевіч|Генрыка Сянкевіча]]. У рамане ў чорна-белай манэры апісаная позьнесярэднявечная сутычка паміж палякамі і немцамі ў выглядзе барацьбы дабра са злом. У падтэксьце раману можна яскрава ўбачыць кальтурна-палітычныя спрэчкі, якія адбываліся ў [[Правінцыя Позэн|правінцыі Позэн]], дзе жыў Сянкевіч. Нягледзячы на сваю простую аснову, раман атрымаўся вельмі пасьпяховым і стварыў прыклад для шматлікіх народных расповедаў вакол Грунвальдзкай бітвы.&lt;ref name=&quot;zeitenblicke&quot; /&gt; У 1960 годзе рэжысэр [[Аляксандар Форд]] стварыў фільм паводле сюжэту раману.&lt;ref&gt;[http://www.youtube.com/watch?v=wwmLySrj7A8 Візуальныя сцэны бітвы пад Танэнбэргам з польскага мастацкага фільма ''Крыжыкі'' 1960 году]&lt;/ref&gt; Падчас панаваньня Вэрмахта ў час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] шматлікія жаўнеры [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]] узялі сабе псэўданімы з раману Сянкевіча.&lt;ref&gt;Adam Krzemiński: ''Die mythische Schlacht.'' In: [[Die Zeit]] vom 1. Juli 2010 ([http://www.zeit.de/2010/27/GES-Grunwaldschlacht?page=all&amp;print=true online]), Zugriff am 8. Juli 2010&lt;/ref&gt;

==== Набыцьцё Польшчай незалежнасьці на пачатку 20 стагодзьдзя ====

Упершыню ў 1902 годзе гадавіна бітвы зрабілася нацыянальным сьвятам, прычым скандальнае жорсткае абыходжаньне зь дзецьмі падчас [[дзіцячы страйк ва Вжэсьні|дзіцячага страйку ва Вжэсьці]] супраць насаджэньня нямецкай мовы стаў спускавым мэханізмам. На сьвяткаваньні 500-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы, якія адбыліся 15—17 ліпеня 1910 году не на [[Грунвальдзкае поле|грунвальдзкім полі]], якое на той час уваходзіла ў склад [[Прусія|Прусіі]], а ў [[Кракаў|Кракаве]], прыйшлі 150 тысячаў&lt;ref&gt;Dabrowski 2004, pp. 164—165&lt;/ref&gt; палякаў з усіх частак краіны, а таксама з-за мяжы — больш, чым колькасьць насельніцтва самога Кракава. Асноўным пунктам праграмы нацыянальнага сьвяткаваньня падчас агульнага падзелу краіны стала сьвяточнае адкрыцьцё помніка Грунвальдзкай бітве скульптара [[Антоні Вівульскі|Антоні Вівульскага]], які прафінансаваў вядомы польска-амэрыканскі піяніст [[Ігнацы Ян Падэрэўскі]]. Стварэньне вялікай колькасьці разнастайных тэкстаў — ад патрыятычных песень да навукова-гістарычных працаў, а таксама памятных сувэніраў садзейнічалі ўзмацненьню працяглага пачуцьця нацыянальнай салідарнасьці супраць Прусіі-Нямеччыны.&lt;ref&gt;Witold Molik: ''Polen. „Noch ist Polen nicht verloren.“'' In: Monika Flacke (Hrsg.): ''Mythen der Nationen. Ein europäisches Panorama.'' Köhler und Amelang, München und Berlin 1998, S. 304f&lt;/ref&gt;

==== Успрыманьне бітвы ў новы час і сучаснасьць ====

[[Файл:Granitowy obelisk.jpg|міні|200пкс|[[Абэліск]] на ўзгорку памяці на [[Грунвальдзкае поле|грунвальдзкім полі]] пад [[Стэнбарк]]ам]]
Пасьля аднаўленьня польскай незалежнасьці ў 1918 годзе падтрыманьне памяці пра бітву пад Грунвальдам узяла на сябе дзяржава. Бітва зрабілася цэнтральным пунктам выкладаньня гісторыі: амаль кожны польскі горад цяпер мае вуліцу Грунвальдзкую ({{мова-pl|ulica Grunwaldzka}}) або пляц Грунвальдзкі ({{мова-pl|plac Grunwaldzki}}).

Пасьля сканчэньня [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] і амаль шасьцігадовай акупацыі [[Вэрмахт]]ам Польшчы «Трыюмф з Грунвальду» набыў новую моц: у 1945 годзе польскі графік Тадэўш Трапкоўскі (1914—1954) на сваім [[плякат|плякаце]] асацыяваў бітву пад Грунвальдам зь [[бітва за Бэрлін|бітвай за Бэрлін]] у пачатку 1945 году, у якой таксама ўдзельнічаў польскі кантынгент.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20100621092724/http://info-poland.buffalo.edu/web/arts_culture/poster_art/artists/Tre/Tad_1410berlin.jpg Polnisches Propagandaplakat von 1945]&lt;/ref&gt; Такімі адміністратыўна пастаўленымі захадамі, побач з распальваньнем варажнечы да нямецкага народу, мусіла выцясьняцца памяць польскага народу пра ўварваньне савецкіх войскаў на тэрыторыю [[Крэсы|Крэсаў]] у 1939 годзе і гвалтоўнае перасяленьне палякаў з тэрыторыі [[Украіна|Ўкраіны]].

[[Файл:Grunwald 2003.jpg|міні|200пкс|Рэканструкцыя бітвы на грунвальдзкім полі ў 2003 годзе: кароль Ягайла з рыцарам Янам Зындрамам з Машковіц]]
У сучасным польскім грамадзтве безумоўнае ўслаўленьне бітвы зьмякчаецца, пераймаючы погляды ўльтранацыяналістычных колаў, усё больш разнастайныя, ажно да іранічнага бачаньня падзеяў. Гэта не ў апошнюю чаргу зьвязанае з аспэктам усё большага з году ў год схіленьня ў камэрцыйны бок гістарычнага спэктаклю бітвы на ўсё тым жа полі. З 1990-х гадоў успаміны пра бітву ўвайшлі ў сьвядомасьць у першую чаргу як вялікая «інсцэніроўка», а таксама выступы традыцыйных ансамбляў на фоне гістарычна афармленых сцэнаў бітвы. На тле гэтых штогадовых адзначэньняў, адзін польскі часопіс улетку 1998 году іранічна адзначыў: ''«Рыцары Тэўтонскага ордэну, на жаль, заўжды мусяць цярпець паразу, і таму хочацца ў наступным годзе дазволіць ім перамагчы»''&lt;ref&gt;A. Matałowska: ''Pod Grunwaldem.'' // ''Polityka'' №30, 25 ліпеня 1998 г.&lt;/ref&gt;

У выніку таго, што такі спосаб бачаньня нацыянальнага гонару ў выніку бітвы ня можа быць пераменшаны, утварыўся шэраг спартовых суполак, названых паводле месца бітвы; напрыклад, такім чынам узьнік спартовы клюб у [[Познань|Познані]] [[WKS Grunwald Poznań]]. На [[Грунвальдзкае поле|месцы бітвы]] былі збудаваныя мэмарыялы, помнікі і музэй&lt;ref&gt;Ekdahl 2008, p. 186&lt;/ref&gt;. Апроч гэтага, Грунвальдзкая бітва таксама дала сваё імя ваенным узнагародам («[[Ордэн «Крыж Грунвальду»|Крыж Грунвальду]]») і шэрагу арганізацыяў.

Памяць пра бітву 1410 году існуе дагэтуль і, з дапамогай падсьвядомых намёкаў, можа перарасьці ў антынямецкую варажнечу. Так адбылося на [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2008 году|Чэмпіянаце Эўропы па футболе 2008 году]] перад адборачнай гульнёй паміж нацыянальнымі зборнымі Нямеччыны і Польшчы, калі разнастайныя польскія бульварныя мэдыі прыгадвалі пра паразу Тэўтонскага ордэну ў Грунвальдзкай бітве.&lt;ref&gt;[http://www.spiegel.de/panorama/gesellschaft/0,1518,557727,00.html Annette Langer: ''Beenhakker köpft Ballack. Polnische Zeitung eröffnet Fußball-Medienschlacht.'' // Spiegel-Online, 4 чэрвеня 2008 г.]&lt;/ref&gt;

У чэрвені 2010 году на афіцыйнае запрашэньне ад прэзыдэнта Польшчы ў гістарычную вобласьць пад Стэнбаркам дзейны [[Сьпіс вялікіх магістраў Тэўтонскага Ордэну|вялікі магістар]] Тэўтонскага ордэну [[Бруна Плятэр]] у межах [[Сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы|сьвяткаваньня 600-годзьдзя Грунвальдзькай бітвы]] зрабіў прамову і ўсклаў вянок.&lt;ref&gt;[http://www.deutscher-orden.at/content/site/home/index.html Bericht auf der Website des Deutschen Ordens]&lt;/ref&gt; Сьвяткаваньне 600-й гадавіны бітвы сабрала 200 000 гледачоў, якія назіралі за 2 200 удзельнікамі інсцэніроўкі. Арганізатары фэсту вераць, што гэтая падзея стала найбуйнейшай інсцэніроўкай сярэднявечнай бітвы ў Эўропе&lt;ref&gt;Fowler 2010&lt;/ref&gt;.

=== Успрыманьне бітвы ў Летуве ===
У спалучэньні з маладой гісторыяй гэтай дзяржавы, позьняе сярэднявечча разглядаецца як «вялікі час» Летувы і атаясамляецца з найвышэйшым палітычным і ваенным уздымам Вялікага Княства. Гэтае бачаньне ў першую чаргу заснаванае на тым, што [[Вялікае Княства Літоўскае]] валодала вялікай тэрыторыяй ва Ўсходняй Эўропе ў 14 стагодзьдзі, а таксама, што дзяржава пераможна выйшла ў першым дзесяцігодзьдзі 15 стагодзьдзя з пакаленьняў працяглых вайсковых канфліктаў з Тэўтонскім ордэнам. [[Рэч Паспалітая|Зьвяз Польшчы і Вялікага Княства]], насупраць, у літоўскіх меркаваньнях заўжды сустракаў недавер. Нягледзячы на тое, што Вялікае Княства ў 15 і 16 стагодзьдзях уваходзіла ў зьвяз з Польшчай, утвараючы вялікую ўсходнеэўрапейскую дзяржаву, яно таксама адчула на сабе заняпад польскай нацыі ў 17 стагодзьдзі. Схаванае спаборніцтва Вялікага Княства з сваімі польскімі саюзьнікамі паказала сябе акурат у ацэнках Грунвальдзкай бітвы. Летапісцы Вялікага Княства адзначаюць, што Польшча не ажыцьцяўляла захадаў для дапамогі.&lt;ref&gt;Mečislovas Jučas: ''Žalgirio mūšis.'' [Die Schlacht von Grunwald], S. 98&lt;/ref&gt; У выніку гэтага, у Летуве пашыранае меркаваньне, што ўвага да войскаў Вялікага Княства, а таксама роля вялікага князя [[Вітаўт]]а ў бітве пад Грунвальдам відавочна недаацэненая.&lt;ref&gt;Mečislovas Jučas: ''Žalgirio mūšis.'' [Die Schlacht von Grunwald], S. 234&lt;/ref&gt;

Такая пазыцыя трымаецца да цяперашняга часу. Пацьверджаньнем гэтаму служыць тое, што дагэтуль ідуць здымкі мастацкага фільма пра бітву з-за таго, што прысутнасьць войскаў Вялікага Княства ў фільме Аляксандра Форда «[[Крыжакі (фільм)|Крыжакі]]» 1960 году зьменшаная да ўзроўню нязначных герояў, удзельнікаў масавых сцэнаў.

Нескароны гонар летувісаў за перамогу над Тэўтонскім ордэнам у Грунвальдзкай бітве падкрэсьліваецца таксама перайменаваньнем летувіскага футбольнага клюбу ў «[[Жальгірыс Вільня|Жальгірыс]]» у 1962 годзе.

=== Успрыманьне бітвы з пруска-нямецкай пэрспэктывы ===
[[Файл:Heinrich von Treitschke.jpg|міні|180пкс|Гайнрых фон Трайчке]]
Нямецкі ордэн у пратэстанцкай Прусіі не ў апошнюю чаргу з-за вайсковых [[Трынаццацігадовая вайна 1454—1466 гадоў|сутыкненьняў]] з прускімі гарадамі ў сярэдзіне 15 стагодзьдзя разглядаўся дыстанцыйна. Немцы звычайна лічылі крыжакоў гераічнымі і дабрадзейнымі манахамі, якія прынесьлі хрысьціянства і цывілізацыю на ўсход&lt;ref name=&quot;ref32&quot;/&gt;. Толькі ў сярэдзіне 19 стагодзьдзя, дзякуючы значнай дзейнасьці гісторыка [[Гайнрых фон Трайчке|Гайнрыха фон Трайчке]], у грамадзкай думцы наступае пералом: Ордэн пачынае разглядацца як «нямецкая місія на ўсходзе» і атрымлівае ў гісторыі ролю «носьбіта культуры для славянаў».&lt;ref&gt;Wolfgang Wippermann: ''Der Ordensstaat als Ideologie. Das Bild des Deutschen Ordens in der deutschen Geschichtsschreibung und Publizistik.'' Volker Spieß, Berlin 1979, S. 155–174&lt;/ref&gt; У выніку гэтага, як перагляд гістарычнай карціны, Грунвальдзкая бітва замест нэўтральнай ацэнкі атрымала выгляд трагічнай паразы. Такое бачаньне выразна адлюстраванае ў рамане [[Эрнст Віхерт|Эрнста Віхетра]] «Гайнрых фон Пляўэн» ({{мова-de|Heinrich von Plauen}}), дзе мужны і гераічны Ульрых фон Юнгінген супрацьпастаўляецца свайму суперніку — хітраму і брыдкаму Ягайлу.

Канец 19 стагодзьдзя прайшоў пад уплывам адноўленай польскім бокам ацэнкі бітвы пад Грунвальдам, калі польскім сьвяткаваньням гадавінаў бітвы супрацьпастаўляўся «нямецкі складнік». Як вынік, праз нацыяналістычныя колы ў вільгельмаўскай Прусіі, Нямецкі ордэн стаў безумоўна ўспрымацца як «Калянізатар нямецкага ўсходу».

[[Файл:German National People's Party Poster Teutonic Knights (1920).jpg|міні|180пкс|Постэр Нямецкай нацыянальнай народнай партыі ад 1920 году (Выратуй Усход — галасуй за Нямеччыну нацыянальную) люструе крыжацкага рыцара, якому пагражае паляк і сацыяліст]]
Да сёньняшніх дзён рэгулярна, але ў невялікіх маштабах, адбываюцца сьвяткаваньні вынікаў [[Бітва пад Танэнбэргам (1914)|другой Грунвальдзкай бітвы]] (бітвы пад Танэнбэргам), якая адбылася ў жніўні 1914 году, калі нямецкія кайзэраўскія войскі падчас [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] зьнішчылі Другую расейскую армію пад камандаваньнем генэрала [[Аляксандар Самсонаў|Аляксандра Самсонава]]. Немцы ўсьвядомілі прапагандны патэнцыял гэтае падзеі, і назвалі бітву 1914 году [[Бітва пад Танэнбэргам 1914 году|бітвай пад Танэнбэргам]]&lt;ref&gt;Burleigh 1985, p. 27&lt;/ref&gt; (нямецкая назва Грунвальдзкай бітвы). Тагачасны галоўнакамандуючы [[Паўль фон Гіндэнбург]] выказаў жаданьне перад кайзэрам [[Вільгельм II (нямецкі імпэратар)|Вільгельмам II]] аддаліць месца бітвы на 15 кілямэтраў, каб назваць яе бітвай пад Танэнбэргам і такім чынам выкараніць памяць пра «ганьбу 1410 году».&lt;ref&gt;Holger Afflerbach (Bearb.): ''Kaiser Wilhelm II. als Oberster Kriegsherr im Ersten Weltkrieg. Quellen aus der militärischen Umgebung des Kaisers 1914–1918.'' Verlag Oldenbourg, München 2005, S. 148&lt;/ref&gt; Бітва 1914 году мусіла стаць помстай за літоўска-польскую перамогу 504 гады таму. [[Трэці Райх|Нацыская Нямеччына]] пазьней скарыстала гэты вобраз, прадстаўляючы сваю палітыку па засяленьні германскімі народамі тэрыторыі Ўсходняй Эўропы працягам гістарычнай місіі крыжакоў&lt;ref name=&quot;ref89&quot;&gt;Johnson 1996, p. 44&lt;/ref&gt;. Аднак, створаны ў 1901 годзе [[камень Юнгінгена|каменя Юнгінгена]], а таксама манумэнтальны [[Танэнбэрскі мэмарыял]], які быў пабудаваны ў 1927 годзе і мусіў атаясамляць сабой перамогу ў бітве 1914 году, спадкавалі ў сваёй архітэктуры традыцыі сярэднявечнага крыжацкага замка,&lt;ref&gt;Walter u. Johannes Krüger: ''Das Tannenberg-National-Denkmal. Eine Erläuterung von den Erbauern.'' Südostpreußisches Verkehrsbüro, Allenstein o. J. [1928]&lt;/ref&gt; і мусілі ў першай палове 20 стагодзьдзя з памяцьцю пра паразу ў Першай сусьветнай вайне абапірацца на ўяўную непарыўнасьць гісторыі.

Пасьля 1933 году ў першую чаргу пад бітвай разумелася бітва, што адбылася ў час Першай сусьветнай вайны, хаця Нямецкі Ордэн у бачаньні дактрыны [[Нацыянал-сацыялізм]]у атрымаў ацэнку «народу бязь месца» ({{мова-de|Volk ohne Raum}}). [[Адольф Гітлер]] ужо ў 1924 годзе ў ягонай кнізе «[[Mein Kampf]]» услаўляў нямецкую экспансію на ўсход. Найвышэйшым пунктам размаху нацыяналістычнага ўслаўленьня бітвы 1914 году было пахаваньне на тэрыторыі Танэнбэрскага мэмарыялу [[райхспрэзыдэнт]]а Паўля фон Гіндэнбурга, які памёр у 1934 годзе.

Пасьля [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] разам з стратай захопленых на ўсходзе земляў абедзьве бітвы выйшлі з-пад увагі грамадзкай цікаўнасьці.

=== Расейскае бачаньне бітвы ===
З прычыны ўдзелу ў бітве трох [[смаленск]]іх палкоў расейцы лічылі бітву літоўска-польска-расейскай кааліцыяй супраць нямецкіх захопнікаў. Летапісец [[Ян Длугаш]] хваліў смаленскія харугвы, якія змагаліся сьмела і былі адзінымі палкамі Вялікага Княства Літоўскага якія не адступілі. У савецкай гістарыяграфіі бітва пад Грунвальдам стылізавалася пад расісцкую барацьбу паміж [[славяне|славянамі]] і германцамі&lt;ref name=&quot;reff&quot;&gt;Davies 2005, p. 99&lt;/ref&gt;. Тэўтонскія рыцары маляваліся ў якасьці сярэднявечных папярэднікаў гітлераўскай арміі, а сама бітва разглядалася, як сярэднявечны аналяг [[Сталінградзкая бітва|Сталінградзкай бітвы]]&lt;ref name=&quot;ref32&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;reff&quot;/&gt;.

== Сьвяткаваньні ==

=== Беларусь ===
{{Асноўны артыкул|Сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы}}
Буйныя і вельмі пашыраныя [[сьвяткаваньне 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы|сьвяткаваньні 600-годзьдзя Грунвальдзкай бітвы]] адзначаліся і ў [[Рэспубліка Беларусь|Беларусі]]. Асноўныя сьвяткаваньні арганізоўваліся ў [[Наваградак|Наваградку]], [[Лагойск]]у ([[Сілічы]]), [[Дудуткі|Дудутках]], [[Гальшаны|Гальшанах]] і часткова ў [[Менск]]у. Самае відовішнае адзначэньне адбылося ў былой сталіцы [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] [[Наваградак|Наваградку]] 26—27 чэрвеня.

У сьвяткаваньні прынялі ўдзел каля 400 прадстаўнікоў 41 клюбу з 11 гарадоў [[Беларусь|Беларусі]], [[Украіна|Украіны]], [[Летува|Летувы]], [[Чэхія|Чэхіі]], [[Расея|Расеі]] і [[Польшча|Польшчы]]. У рве пад Замкавай гарой былі арганізаваныя інсцэніроўкі [[рыцар]]скіх баёў на мячах. У конным турніры прынялі ўдзел 11 вершных рыцараў. На тэрыторыі замку правялі тэатралізаваныя паядынкі за сэрца прыгожых дам. Ключавой імпрэзай тыдню стала інсцэніроўка Грунвальдзкай бітвы, у «бугурце» якой удзельнічала па 15 рыцараў, 3 вершнікі і 5 лучнікаў з кожнага боку.
[[Файл:Dudutki9.JPG|міні|250пкс|Рэканструкцыя бітвы ў Дудутках. 2010 год. Забойства вялікага магістра [[Ульрых фон Юнгінген|Ульрыха фон Юнгінгена]]. У чырвонай кашулі, зь мячом i шыракаполым шлеме — кароль [[Ягайла]]]]
Эфэктнае сьвяткаваньне прайшло ў [[Дудуткі|Дудутках]] з 31 ліпеня па 1 жніўня. На працягу ўсіх дзён кожны, хто меў ахвоту, мог паспрабаваць сябе ў стральбе з луку ці арбалету, кіданьні сякеры альбо дзіды, а таксама навучыцца старажытнаму танцу. Быў зладжаны адборачны турнір зброяносцаў, пасьля якога прайшоў конкурс гістарычнага касьцюму, адборачны турнір пешых мечнікаў і конкурс танцавальных калектываў. Прайшоў відовішчны конны рыцарскі турнір, які прыцягнуў да сябе шмат гледачоў-заўзятараў. Удзельнічалі чатыры конныя рыцары зь Беларусі, што ўяўлялі сабою [[ВКЛ|Вялікае Княства]], [[Францыя|Францыю]] і [[Нямеччына|Нямеччыну]] (крыжацкі ордэн). Пасьля турніру адбылася галоўная падзея фэсту — рэканструкцыя Грунвальдзкай бітвы. Былі зладжаны турнір лучнікаў, конкурс трукавых тэатраў, пешы рыцарскі турнір, танцавальная, тэатральная і канцэртная праграмы, пешы камандны турнір і бугурты.
[[Файл:Dudutki8.JPG|міні|250пкс|Рэканструкцыя бітвы ў Дудутках. 2010 год.]]
У [[Менск]]у сьвяткаваньне адзначылася правядзеньнем мастацкіх выставаў з карцінамі адпаведнай тэматыкі. У Нацыянальным гістарычным музэі Рэспублікі Беларусь з 16 траўня 2010 году праводзілася выстава «Абразы мінулага», а ў літаратурным музэі [[Максім Багдановіч|Максіма Багдановіча]] з 9 ліпеня 2010 году ладзілася выстава «Грунвальд за смугою часу».

У [[Сілічы|Сілічах]] 24 красавіка 2010 году былі прадстаўлены масавыя рыцарскія баталіі, турніры, спаборніцтва лучнікаў, навучаньне сярэднявечным танцам, [[Рамяство|рамёствам]] (кавальства, ткацтва, чаканка, [[ганчарства]]), старажытныя конкурсы і забавы. Увечары адбыўся штурм [[Крыжакі|крыжацкага]] замку і сярэднявечная дыскатэка.

У [[Гальшаны|Гальшанах]] 21 жніўня 2010 году сьвяткаваньне прымеркаванае ня толькі да падзеі 600-годзьдзя перамогі пад Грунвальдам, але таксама да 400-годзьдзя заснаваньня [[Гальшанскі замак|Гальшанскага замку]], 730-годзьдзя заснаваньня Гальшанаў і 605-годзьдзя з дня нараджэньня [[Соф'я Гальшанская|Соф’і Гальшанскай]]. Мерапрыемствы фэсту — бугурты (масавыя бітвы рыцараў у фармаце 10 на 10); турнір лучнікаў; пешы рыцарскі турнір; конны турнір; конкурсы (стральба з лука, кіданьне дзідаў, бой на мячах, апрананьне ў рыцарскі дасьпех, сэрсо, п’яны кат); сувэніры і народныя рамёствы; катаньне на кані; канцэрт старадаўняй музыкі.

=== Летува ===
10—11 ліпеня ў [[Віленскі раён|Віленскім раёне]] [[Летува|Летувы]], у замку Меднікі, сабраліся рыцары ў дасьпехах, лучнікі, фокусьнікі, ганчары, кавалі, кухары, скурадзелы, ювэліры, майстры па вырабе старажытнай адзёжы, гурты старажытных песень і танцаў. Адбыўся тэатралізаваны паказ з удзелам рыцараў, каралём Ягайлам і князем Вітаўтам. У Медніцкім касьцёле адбылася ўрачыстая імша. Адбылося агнявое шоў і іншыя мерапрыемствы. У фінале турніру — узнагароджаньне пераможцаў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|3}}

== Літаратура ==
{{слупок-пачатак-малы}}
{{слупок-3}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* [[Юрась Бохан|Бохан Ю.]] Грунвальдская бітва 1410 // {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* [[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] [http://kamunikat.org/download.php?item=14912-1.pdf&amp;pubref=14912 Грунвальд напамін, што мы нацыя рыцараў і асілкаў] // [[Брылёўскі летапіс]].  № 15, травень 2010. С. 2—3.
* {{Кніга|аўтар = [[Алесь Краўцэвіч|Краўцэвіч А.]]|частка = |загаловак = Тэўтонскі ордэн (Ад Ерусаліма да Грунвальда)|арыгінал = |спасылка = http://kamunikat.fontel.net/www/knizki/historia/kraucevicz/teutonski/index.htm|адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = «Навука і тэхніка»|год = 1993|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}
* [[Станіслаў Цярохін|Цярохін С.]] Грунвальдская бітва 1410 // {{Літаратура/ЭГБ|3}}
* {{Кніга|аўтар = Чарняўскі М.|частка = |загаловак = Дзесяць бітваў|арыгінал = |спасылка = http://jivebelarus.net/at_this_day/battle-of-grunwald.html|адказны = |выданьне = |месца = Вільня|выдавецтва = «Наша Будучыня»|год = 2004|том = |старонкі = |старонак = 64 |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}
* {{Кніга|аўтар = [[Вітаўт Чаропка|Чаропка В.]]|частка = |загаловак = Імя ў летапісе|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = Полымя|год = 1994|том = |старонкі = |старонак = 559|сэрыя = |isbn = 978-985-6868-27-12|тыраж = }}
* Ekdahl S. [https://web.archive.org/web/20110718053953/http://www.laborunion.lt/memo/modules/sections/index.php?op=viewarticle&amp;artid=7 Die Flucht der Litauer in der Schlacht bei Tannenberg] // Zeitschrift für Ostforschung. Nr. 1 (12), 1963. {{ref-de}}
* Burleigh M. The German Knight: Making of A Modern Myth // History Today. Nr. 6 (35), June 1985. ISSN 0018-2753. {{ref-en}}
* {{Кніга|аўтар = Christiansen E.|частка = |загаловак = Паўночныя крыжовыя паходы|арыгінал = The Northern Crusades|спасылка = |адказны = |выданьне = 2-е выд|месца = |выдавецтва = Penguin Books|год = 1997|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 0-14-026653-4|тыраж = }} {{ref-en}}
* {{Кніга|аўтар = Dabrowski P. M.|частка = |загаловак = Commemorations and the shaping of modern Poland|арыгінал = |спасылка = http://books.google.com/books?id=ICQkdR7TZxcC&amp;pg=PA164|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Indiana University Press|год = 2004|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 9780253344298|тыраж = }} {{ref-en}}
* {{Кніга|аўтар = Davies N.|частка = |загаловак = God’s Playground. A History of Poland. The Origins to 1795|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = I (Revised ed.)|месца = |выдавецтва = Oxford University Press|год = 2005|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 978-0-19-925339-5|тыраж = }} {{ref-en}}
* {{Кніга|аўтар = Ekdahl S.|частка = The Battle of Tannenberg-Grunwald-Žalgiris (1410) as reflected in Twentieth-Century monuments|загаловак = Victor Mallia-Milanes, The Military Orders: History and Heritage|арыгінал = |спасылка = http://books.google.com/books?id=dSM_w4Q1sUwC&amp;pg=PA175|адказны = |выданьне = |месца = |выдавецтва = Ashgate Publishing, Ltd.|год = 2008|том = |старонкі = |старонак = |сэрыя = |isbn = 9780754662907|тыраж = }} {{ref-en}}
* Fowler J. [https://web.archive.org/web/20100721032532/http://www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5h5iMAZg5DRs8GN-80COPjCbuQqbw Tabards on, visors down: fans relive 1410 Battle of Grunwald] // AFP. 17 June 2010. {{ref-en}}
* Johnson L. [http://books.google.com/books?id=e_m13Hk3AFEC&amp;pg=PA43 Central Europe: Enemies, Neighbors, Friends]. — Oxford University Press, 1996. {{ISBN|0195100719}} {{ref-en}}
* Jučas M. The Battle of Grünwald. — Vilnius: National Museum Palace of the Grand Dukes of Lithuania, 2009. {{ISBN|9786099507453}} {{ref-en}}
* Kiaupa Z., Kiaupienė J., Kunevičius A. The History of Lithuania Before 1795. — Vilnius: Lithuanian Institute of History, 2000. {{ISBN|9986-810-13-2}} {{ref-en}}
* Kuczynski S. M. [http://books.google.com/books?ei=8kf3S8eFJcX7lwfAhpTnCg&amp;ct=result&amp;id=FjfRAAAAMAAJ&amp;dq=Bydgoszcz+1409+teutonic&amp;q=Bydgoszcz#search_anchor The Great War with the Teutonic Knights in the years 1409—1411]. — Ministry of National Defence, OCLC 20499549, 1960. {{ref-en}}
* Mickūnaitė G. Making a great ruler: Grand Duke Vytautas of Lithuania. — Central European University Press, 2006. {{ISBN|9789637326585}} {{ref-en}}
* Stone D. [http://books.google.com/books?id=LFgB_l4SdHAC&amp;pg=PA16&amp;cd=1#v=onepage&amp;q&amp;f=false The Polish-Lithuanian state, 1386—1795]. — University of Washington Press, 2001. {{ISBN|9780295980935}} {{ref-en}}
* Sužiedėlis S. Tatars // Encyclopedia Lituanica. Vol. V. — Boston, Massachusetts: Juozas Kapočius, LCC 74-114275, 1976. {{ref-en}}
* Turnbull S. Tannenberg 1410: Disaster for the Teutonic Knights, Campaign Series, 122. — London: Osprey, 2003. {{ISBN|9781841765617}} {{ref-en}}
* Urban W. Tannenberg and After: Lithuania, Poland and the Teutonic Order in Search of Immortality (Revised ed.). — Chicago: Lithuanian Research and Studies Center, 2003. {{ISBN|0-929700-25-2}} {{ref-en}}
* Ivinskis Z. Lietuvos istorija iki Vytauto Didžiojo mirties. — Rome: Lietuvių katalikų mokslo akademija, LCC 79346776, 1978. {{ref-lt}}
* Kiaupa Z. [http://mkp.emokykla.lt/gimtoji/?id=844 Didysis karas su Kryžiuočiais] // [https://web.archive.org/web/20080303191252/http://mkp.emokykla.lt/gimtoji/ Gimtoji istorija. Nuo 7 iki 12 klasės]. — Vilnius: Elektroninės leidybos namai, 2002. {{ISBN|9986-9216-9-4}} {{ref-lt}}
* Pelech M. [https://web.archive.org/web/20110928220335/http://dziedzictwo.polska.pl/katalog/skarb,Zobowiazanie_rycerza_krzyzackiego_do_zaplacenia_wykupu_z_niewoli_polskiej_z_dnia_20_XII_1410_roku,gid,110012,cid,1918.htm?body=desc W sprawie okupu za jeńców krzyżackich z Wielkiej Wojny (1409—1411)] // Zapiski Historyczne. Nr. 2 (52), 1987. {{ref-pl}}
* Разин, Е. А. История военного искусства XVI—XVII вв. — Издательство Полигон, 1999. {{ISBN|5891730413}} {{ref-ru}}
* {{Кніга|аўтар = [[Анатоль Тарас|Тарас А.]]|частка = |загаловак = Грюнвальд, 15 июля 1410 г|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Мн.|выдавецтва = ФУАинформ|год = 2010|том = |старонкі = |старонак = 160|сэрыя = |isbn = 5-345-00656-3|тыраж = }} {{ref-ru}}
{{слупок-канец}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons|Category:Battle of Grunwald}}
* [https://web.archive.org/web/20100626071051/http://grunwald600.pl/by 600 гадавіна Бітвы пад Грунвальдам] — афіцыйная інтэрнэт-старонка, прысьвечаная мерапрыемству 600 гадавіны Бітвы пад Грунвальдам
* [https://web.archive.org/web/20120331090823/http://thiswas.ru/srednie-veka/gryunvaldskaya-bitva-1410.html Грунвальдская бітва. Дэталёвае апісанне бітвы]
* Партал [http://spadchyna.org/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=654&amp;Itemid=442 «Грунвальд»] на сайце Spadchyna.org
* Генадзь Сагановіч. [https://web.archive.org/web/20081120062656/http://jivebelarus.net/history/gistografia/sahanovich-hrunvald.html «Грунвальд у беларускай гістарыяграфіі»]

{{Абраны артыкул}}

[[Катэгорыя:Грунвальдзкая бітва| ]]</text>
      <sha1>smxb5iid1pn4ysqrewxrey9t0p8tw1q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Сувязь</title>
    <ns>14</ns>
    <id>6130</id>
    <revision>
      <id>2621653</id>
      <parentid>2525042</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:09:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Катэгорыя:Зносіны]] першасная спасылка [[Зносіны]]</comment>
      <origin>2621653</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="259" sha1="i5zcgkrxj5i2kf09x3pojk4vafbxgq2" xml:space="preserve">{{Болей}}
{{Партал|Грамадзтва}}

[[Катэгорыя:Зносіны]]
[[Катэгорыя:Эканоміка паводле галінаў]]
[[Катэгорыя:Электратэхніка]]
[[Катэгорыя:Інфармацыя]]</text>
      <sha1>i5zcgkrxj5i2kf09x3pojk4vafbxgq2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларусь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6813</id>
    <revision>
      <id>2621748</id>
      <parentid>2619094</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:27:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Redaktor GLAM</username>
        <id>70484</id>
      </contributor>
      <comment>Higher resolution image</comment>
      <origin>2621748</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="318280" sha1="nbcphz8u8i51vavph9h0mb7oe1wa1yv" xml:space="preserve">{{Ня блытаць|Рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі}}
{{Іншыя значэньні}}
{{Краіна
|Назва                           = Беларусь
|НазваЎРоднымСклоне              = Беларусі
|Лацінка                         = Biełaruś
|НазваНаДзяржаўнайМове           = Рэспубліка Беларусь
|Сьцяг                           = Flag of Belarus (1918, 1991-1995).svg{{!}}border
|Герб                            = Coat of Arms of Belarus (1991).svg
|НацыянальныДэвіз                = [[Жыве Беларусь!]]
|Месцазнаходжаньне               = Europe-Belarus.svg
|АфіцыйнаяМова                   = [[беларуская мова|беларуская]]{{Заўвага|У 1995 годзе [[Аляксандар Лукашэнка]] незаконна ([[De facto|дэ-факта]]) надаў дзяржаўны статус [[Расейская мова|расейскай мове]]}}
|Сталіца                         = [[Выява:Flag_of_Minsk,_Belarus.svg|22px|border|Сьцяг Менску]] [[Менск]]
|НайбуйнейшыГорад                = [[Выява:Flag_of_Minsk,_Belarus.svg|22px|border|Сьцяг Менску]] Менск 
|ТыпУраду                        = [[Прэзыдэнцкая рэспубліка]]
|ПасадыКіраўнікоў                = Кіраўнік [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыйнай &lt;br&gt; адміністрацыі]]{{Заўвага|абвешчаны [[Расея]]й «[[Прэзыдэнт Беларусі|прэзыдэнтам]]»}}
|ІмёныКіраўнікоў                 = [[Аляксандар Лукашэнка]]&lt;br&gt;([[інаўгурацыя]] [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году#Рэакцыі|аспрэчвалася]])
|Плошча                          = 207 596,76&lt;ref name=&quot;gki&quot;&gt;[http://www.gki.gov.by/docs/gzk_2010.doc «Дзяржаўны зямельны кадастр Рэспублікі Беларусь»] (на 1 студзеня 2010 г.)&lt;/ref&gt;
|МесцаЎСьвецеПаводлеПлошчы       = 83-е 
|АдсотакВады                     = 2,26% (4702 км²)&lt;ref name=&quot;gki&quot; /&gt;
|ГодАцэнкіНасельніцтва           = 2019
|МесцаЎСьвецеПаводлеНасельніцтва = 91-е
|Насельніцтва                    = 9 413 446&lt;ref name=&quot;nn2019&quot;&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=246398 Нас засталося 9,41 мільёна чалавек. Па выніках перапісу насельніцтва скарацілася на 41 тысячу] NN.by&lt;/ref&gt;
|ШчыльнасьцьНасельніцтва         = 45,3
|ЭтнічныСклад                    = [[беларусы]] (84,9%),&lt;br /&gt;[[расейцы]] (7,5%),&lt;br /&gt;[[палякі]] (3,1%),&lt;br /&gt;[[украінцы]] (1,7%)&lt;ref name=&quot;belstat-perapis&quot;&gt;[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/5.8-0.pdf Перепись населения 2009 г. Выходные регламентрые таблицы. Национальный состав населения, гражданство: население по национальности и родному языку]{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;
|КанфэсійныСклад                 = [[праваслаўны]]я (60%),&lt;br /&gt;[[каталік]]і (15—20%)&lt;ref name=&quot;DieWelt&quot;&gt;{{Літаратура/DieWelt}}{{ref-de}}&lt;/ref&gt;
|Пісьменнасьць                   = 98%&lt;ref name=&quot;DieWelt&quot;/&gt;
|ГодАцэнкіСУП                    = 2012
|МесцаЎСьвецеПаводлеСУП          = 
|СУП                             = $146,745 млрд&lt;ref&gt;{{спасылка|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2013/01/weodata/weorept.aspx?sy=2009&amp;ey=2012&amp;scsm=1&amp;ssd=1&amp;sort=country&amp;ds=.&amp;br=1&amp;c=913&amp;s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&amp;grp=0&amp;a=&amp;pr.x=103&amp;pr.y=5 |загаловак=Belarus |выдавец=International Monetary Fund |дата=3 лістапада 2014}}&lt;/ref&gt;&lt;!--PPP--&gt;
|СУПНаДушуНасельніцтва           = $15 633
|Валюта                          = [[Беларускі рубель]]
|КодВалюты                       = BYN
|ЧасавыПас                       = [[UTC+3|FET]]
|ЧасРозьніцаUTC                  = +3
|ЧасавыПасУлетку                 = 
|ЧасРозьніцаUTCУлетку            = 
|НезалежнасьцьПадзеі             = — абвешчаная&lt;br /&gt;— згубленая&lt;br /&gt;&lt;br /&gt;— абвешчаная&lt;br /&gt;— прызнаная
|НезалежнасьцьДаты               = ад [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]&lt;br /&gt;25 сакавіка 1918&lt;br /&gt;1 студзеня 1919&lt;br /&gt;ад [[СССР]]&lt;br /&gt;27 ліпеня 1990&lt;br /&gt;25 жніўня 1991
|ДзяржаўныГімн                   = Гімн Беларусі
|АўтамабільныЗнак                = BY
|ДамэнВерхнягаЎзроўню            = [[.бел]], [[.by]]
|ТэлефонныКод                    = 375
|Дадаткі                         = [[Файл:Рэґіёны_Беларусі.svg|284пкс|цэнтар|Мапа Беларусі]]
}}
'''Белару́сь''', '''Рэспу́бліка Белару́сь''' — [[нацыянальная дзяржава]] [[Беларусы|беларусаў]] у [[Геаграфічны цэнтар Эўропы|геаграфічным цэнтры]] [[Эўропа|Эўропы]], на захадзе [[Усходне-Эўрапейская раўніна|Ўсходне-Эўрапейскае раўніны]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе й [[Украіна]]й на поўдні. [[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі|Тэрыторыя краіны]] — 207,6 тыс. км² ([[Сьпіс краінаў паводле плошчы|84-я ў сьвеце]]). Колькасьць насельніцтва на 1 кастрычніка 2019 году — 9 413 446 чалавекі. Працягласьць з поўначы на поўдзень 560 км, з захаду на ўсход 650 км&lt;ref&gt;{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 11.&lt;/ref&gt;. Сталіца й найбуйнейшае места — [[Менск]], сярод іншых буйных местаў [[Берасьце]], [[Віцебск]], [[Гомель]], [[Горадня]] й [[Магілёў]]. Больш за 40% тэрыторыі краіны мае лясны покрыў.

[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году, а таксама разьмяшчэньне на тэрыторыі Беларусі расейскае [[Ядзерная зброя|ядзернае зброі]]&lt;ref name=&quot;Usau-29-03-2023&quot;&gt;[https://www.polskieradio.pl/396/7815/artykul/3142673,%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%9E-%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8F%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%BE%D1%8F-%D1%9E-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96-%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%B5-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%91%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%8B Павал Усаў: Тактычная ядзерная зброя ў Беларусі пацягне сур'ёзныя наступствы], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 29 сакавіка 2023 г.&lt;/ref&gt; — разам з [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020—2021)|гвалтоўным здушэньнем]] [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавых пратэстаў беларусаў]] і [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|сыстэматычным шматгадовым вынішчэньнем беларускае нацыянальнае ідэнтычнасьці]] (расейскім [[этнацыд]]ам беларусаў) на карысьць [[Расейскі фашызм|расейскага нацызму]] — адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]&lt;ref name=&quot;Litwin-2024&quot;&gt;[[Гэнрык Літвін|Litwin H.]] [https://neweasterneurope.eu/2024/02/07/belarus-between-a-difficult-yesterday-and-an-uncertain-tomorrow/ Belarus between a difficult yesterday and an uncertain tomorrow] // New Eastern Europe. Issue 1—2, 2024. P. 7—8.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Usov-2023&quot;&gt;[[Павал Вусаў|Usov P.]] From Authoritarianism to Neo-Totalitarianism in Belarus // Politics and Security of Central and Eastern Europe. — Springer, 2023. [https://books.google.by/books?id=Wx6uEAAAQBAJ&amp;pg=PA34&amp;dq=%22hybrid+occupation%22+belarus&amp;hl=ru&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=0&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwis-_LaiJ-HAxUW9rsIHSTcCa0Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%22hybrid%20occupation%22%20belarus&amp;f=false P. 34].&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;UW-2022&quot;&gt;[https://studium.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/Raport_Grupa_7.pdf Raport VII: Białoruś w fazie rosyjskiej okupacji hybrydowej]. — Warszawa: Studium Europy Wschodniej UW, 2022. {{ISBN|978-83-67208-14-7}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;BRN&quot;&gt;[https://belarusnetwork.org/about-us/ The Belarus Research Network on Neighborhood Policy]&lt;/ref&gt; [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]&lt;ref name=&quot;Lichtarovic-24-02-2022&quot;&gt;Ліхтаровіч Ю. [https://www.polskieradio.pl/396/7815/Artykul/2908261,%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%8b-%d1%81%d1%83%d0%bf%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8c-%d0%b2%d0%b0%d0%b9%d0%bd%d1%8b-%d0%b0%d0%bb%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%b0%d0%b4-%d1%80%d0%b0%d1%81%d1%96%d0%b9%d1%81%d0%ba%d0%b0%d0%b9-%d0%b0%d0%ba%d1%83%d0%bf%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%b9 Беларусы супраць вайны, але краіна пад расійскай акупацыяй], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 24 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Hurnievic-26-02-2022&quot;&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Daskievic-25-02-2022&quot;&gt;[[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіч З.]] [https://novychas.online/hramadstva/belarus-paustala-i-cjaper-belarusy-sami-pad-akup «Беларусь паўстала, і цяпер беларусы самі пад акупацыяй»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 25 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;AC-2022&quot;&gt;[https://www.svaboda.org/a/31734530.html «Выглядае, што Беларусь акупаваная». Дасьледчыца Atlantic Council пра магчымы ядзерны ўдар Пуціна], [[Радыё Свабода]], 3 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Korsunau-2022&quot;&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285495 Генадзь Коршунаў: Каб у свой час сусветная супольнасць так стала побач з беларусамі, як сёння з украінцамі, то нішто не ляцела б з акупаванай тэрыторыі], [[Наша Ніва]], 27 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Dubaviec-2022&quot;&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31742497.html Як «беларуская» ўлада ператварылася ў акупацыю і ўсім нам стала сорамна, — Дубавец], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

Гісторыя Беларускае дзяржаўнасьці пачалася ад [[Полацкае княства|Полацкага княства]], вядомага паводле пісьмовых крыніцаў з ІХ стагодзьдзя. У 1307 годзе яно далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]], якое ўтварылася ў сярэдзіне XIII ст. вакол [[Наваградак|Наваградку]] й неўзабаве аб’яднала ўсе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя беларускія землі]]. У 1569 годзе ВКЛ утварыла [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]] з [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўствам Польскім]], на карысьць якога страціла [[Падляшша]] й украінскія землі. У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] у 1772—1795 гадох землі Беларусі апынуліся пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]], якая праводзіла [[Русіфікацыя Беларусі|палітыку ґвалтоўнае русіфікацыі]]. У пэрыяд распаду Расейскае імпэрыі [[Дзень Волі|25 сакавіка]] 1918 году [[беларусы]] абвясьцілі пра сваю незалежнасьць утварэньнем [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі (БНР)]]. Аднак БНР [[Слуцкі збройны чын|ня здолела абараніць]] сваю тэрыторыю ад [[Бальшавікі|бальшавікоў]], якія 1 студзеня 1919 году ўтварылі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (БССР)]]. Тым часам [[Заходняя Беларусь|заходняя частка краіны]] ў выніку складзенага бальшавікамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскага міру 1921 году]] апынулася пад уладай міжваеннае [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскае Рэспублікі]] й была далучаная да БССР толькі ў 1939 годзе ў выніку агрэсіі ў бок Польшчы [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] й [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу (СССР)]]. Беларусь страціла кожнага трэцяга свайго жыхара ў час спусташальнае [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнае вайны]]&lt;ref&gt;Axell A. Russia’s Heroes, 1941-45. — Carroll &amp; Graf Publishers, 2002. P. 247. {{ISBN|0-7867-1011-X}}.&lt;/ref&gt;, па сканчэньні якое ў 1945 годзе стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]]. У час распаду СССР 27 ліпеня 1990 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнт БССР]] [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі]], а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. Першы прэзыдэнт [[Аляксандар Лукашэнка]] ў 1995 годзе ўсталяваў у краіне [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]]&lt;ref&gt;[http://hrw.org/english/docs/2005/01/13/belaru9878.htm «Essential Background — Belarus»]. Human Rights Watch.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071212011715/http://www.amnesty.org/en/region/europe-and-central-asia/eurasia/belarus «Human rights by country — Belarus»]. Amnesty International Report 2007.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12037486 «'Hundreds of protesters arrested' in Belarus»]. BBC News.&lt;/ref&gt;, які выявіўся ґвалтам, катаваньнямі й [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] беларусаў у час здушэньньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|масавых пратэстаў]] супраць фальсыфікацыі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]]&lt;ref&gt;[https://www.radabnr.org/belarus-sanctions-nov-2020/ Рада БНР заклікае да санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі і да ціску на Расею], [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]], 16 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;.

Больш за 70% грамадзянаў Беларусі пражывае ў местах. Больш за 80% грамадзянаў этнічныя [[беларусы]], этнічную меншасьць складаюць пераважна [[расейцы]], [[палякі]] й [[украінцы]]. Дзяржаўная мова — [[беларуская мова|беларуская]], аднак адным з наступстваў [[Русіфікацыя Беларусі|шматгадовае палітыкі ґвалтоўнае русіфікацыі]] (у тым ліку [[Рэфэрэндум 1995 году ў Беларусі|рэфэрэндуму 1995 году]]) стаў [[De facto|фактычны]] афіцыйны статус [[расейская мова|расейскае мовы]]. Згодна з [[канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|канстытуцыяй]] краіна ня мае афіцыйнае [[рэлігія|рэлігіі]], тым часам асноўнай [[Хрысьціянства|хрысьціянскай]] канфэсіяй лічыцца [[праваслаўе]]. Другая паводле папулярнасьці хрысьціянская канфэсія — [[каталіцтва]], праваслаўныя й каталіцкія [[Каляды]] й [[Вялікдзень]] традыцыйна адзначаюцца як дзяржаўныя [[Сьвята|сьвяты]]&lt;ref&gt;[http://pravo.levonevsky.org/bazaby/org66/master/text1400.htm Закон Республики Беларусь от 19 декабря 1991 г. № 1317-XII «О праздничных днях в Республике Беларусь»]&lt;/ref&gt;.

== Назва ==
{{Асноўны артыкул|Назвы Беларусі|Белая Русь|Літва}}
[[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|300пкс|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]]

Назва ''[[Белая Русь]]'' пачала ўжывацца датычна часткі [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускіх земляў]] у XIV—XVI стагодзьдзях, тым часам датычна ўсёй тэрыторыі сучаснае Беларусі выкарыстоўвалася назва ''[[Літва]]''&lt;ref name=&quot;CR-1982&quot;&gt;Congressional Record; Proceedings and Debates of the Congress. Vol. 128, March 15—24, 1982. [https://archive.org/details/sim_congressional-record-proceedings-and-debates_march-15-24-1982_128-redacted/page/5066/mode/2up?q=licviny P. 5066].&lt;/ref&gt;, бо гэтыя землі складалі тэрытарыяльнае ядро [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)|к}} P. 45.&lt;/ref&gt;. Да XVII стагодзьдзя назва ''Белая Русь'' часткова замацавалася за [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|беларускімі землямі]], тым часам дзеля ейных жыхароў існавалі азначэньні ''[[ліцьвіны]]''&lt;ref name=&quot;CR-1982&quot;/&gt; й ''[[русіны]]''&lt;ref&gt;''Этнаграфія беларусаў : гістарыяграфія, этнагенэз, этнічная гісторыя'' / В. Бандарчык, І. Чаквін, І. Углік [і інш.]. — {{Менск (Мн.)}}: Навука і тэхніка, 1985. — С. 150.&lt;/ref&gt;. Па [[Падзелы Рэчы Паспалітай|анэксіі земляў Вялікага Княства Літоўскага]] ўлады [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] спрыялі пашырэньню назвы ''беларусы'' (адначасна з фактычнай забаронай афіцыйнага ўжываньня назваў ''Літва'' і ''ліцьвіны'' датычна ''Беларусі'' і ''беларусаў''&lt;ref&gt;Cordasco F. Dictionary of American immigration history. — Metuchen, 1990. [https://archive.org/details/dictionaryofamer00cord/page/96/mode/2up?q=licviny P. 97].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Ethnic groups in Michigan. — Detroit, 1983. [https://archive.org/details/ethnicgroupsinmi0000unse/page/54/mode/2up?q=licviny P. 54].&lt;/ref&gt;), бо гэтая назва больш адпавядала [[Імпэрыялізм|імпэрскім інтарэсам]] і дазваляла трактаваць гістарычных ''ліцьвінаў'' як разнавіднасьць [[расейцы|расейцаў («вялікарусаў»)]] дзеля іх [[Русіфікацыя Беларусі|маскалізацыі]] і [[Летувізацыя|сьціраньня памяці пра шматвекавую ўласную Літоўскую дзяржаўнасьць]]&lt;ref name=&quot;Arlou-2012-161&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 161.&lt;/ref&gt;. Пазьней, аднак, замест назвы ''Беларусь'' расейскія ўлады пачалі выкарыстоўвацца [[Каляніялізм|каляніяльны]] тэрмін «''[[Паўночна-Заходні край|Северо-западный край]]''». У канцы XIX стагодзьдзя ідэолягі нацыянальнага руху прынялі ''Беларусь'' як нацыянальную саманазву. У 1918 годзе ўтварылася ''[[Беларуская Народная Рэспубліка]]'', а ў 1919 годзе — ''[[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларуская ССР]]''. 19 верасьня 1991 году назву БССР зьмянілі на ''Рэспубліку Беларусь''&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/backgrounderembedded/25110956.html 19 верасьня 1991 году], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2013 г.&lt;/ref&gt;.

У 1993 годзе дэпутаты [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнту Беларусі]] ад [[Апазыцыя БНФ|Апазыцыі БНФ]] выступілі з прапановай прыняць назву ''Беларусь'' замест ''Рэспублікі Беларусь'' — бо слова «[[рэспубліка]]» ў масавай сьвядомасьці асацыявалася ня з формай дзяржаўнага ладу, а з [[Каляніялізм|каляніяльным]] статусам Беларусі ў складзе СССР і не замацоўвала ўсьведамленьне Беларусі як незалежнае краіны. Аднак актывізацыя прарасейскіх настрояў у значнай часткі дэпутацкага корпусу перашкодзіла прыняцьцю гэтае прапановы&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;. З улікам гістарычнае дзяржаўнае пераемнасьці ў 2005 годзе вылучалася прапанова прыняць поўную назву краіны ''[[Вялікае Княства Літоўскае]] Беларусь'' з захаваньнем скарочанай назвы — ''Беларусь''&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=100976 Вялікае Княства Літоўскае Беларусь — пражэкцёрства ці візіянэрства?], [[Наша Ніва]], 11 лістапада 2005 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://pazniak.info/page_belarus-litva Беларусь-Літва], Пэрсанальны сайт [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], 27 сьнежня 2016 г.&lt;/ref&gt;. Раней з 1950-х гадоў беларускі мовазнаўца й гісторык [[Ян Станкевіч]] укараняў датычна Беларусі назву ''Вялікалітва''&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] Як беларусы называлі сябе і сваю мову ў розныя часы? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 76.&lt;/ref&gt;.

== Сымболіка ==
{{Асноўны артыкул|Сымболіка Беларусі|Герб Беларусі|Сьцяг Беларусі}}

{{Падвойная выява|справа|Pahonia, Žyvie Biełaruś. Пагоня, Жыве Беларусь (1918).jpg|145|Bieł-čyrvona-bieły ściah, Pahonia. Бел-чырвона-белы сьцяг, Пагоня (1920).jpg|145|Беларускія дзяржаўныя герб [[Пагоня]] (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг]] (направа) на паштоўках часоў змаганьня за незалежнасьць [[Беларуская Народная Рэспубліка|першай нацыянальнай дзяржавы]]}}

З 1995 году ў Беларусі паралельна існуюць дзьве сыстэмы сымбаляў&lt;ref name=&quot;Lalkou&quot;&gt;[[Ігар Лялькоў|Лялькоў І.]] [http://pahonia-plakat.narod.ru/bielaruskaja_simvolika.htm Пытаньне дзяржаўнай сымболікі ў Беларусі: гісторыя і сучасны стан] // [[ARCHE Пачатак]]. № 1 (21), 2002. С. 98—112.&lt;/ref&gt; — традыцыйная гістарычная беларуская (законная дзяржаўная сымболіка Беларусі) і незаконна абвешчаная «дзяржаўнай» штучная сымболіка [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскае акупацыйнае адміністрацыі]].

[[Беларусы|Беларуская]] [[нацыянальная сымболіка]], якая захоўвае дзяржаўны статус [[de jure]]&lt;ref name=&quot;Navumcyk&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/24978195.html «Афіцыйны беларускі сьцяг — таксама палітычны сымбаль»], [[Радыё Свабода]], 6 траўня 2013 г.&lt;/ref&gt;:
* [[Бел-чырвона-белы сьцяг]]{{Заўвага|У назьве сьцяга ўжываецца адметная скарочаная форма прыметніка (''бел-''), якая ёсьць адзнакай высокага (паэтычнага) стылю. Таксама сустракаецца азначэньне сьцяга з звычайнай поўнай формай прыметніка — ''бела-чырвона-белы сьцяг''. Тым часам скарот ''БЧБ'', на думку мовазнаўцы [[Вінцук Вячорка|Вінцука Вячоркі]], у гутарковай мове лепей замяняць на ''наш сьцяг''.}}&lt;ref&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/biel-cyrvona-biely/30172690.html Ці правільна казаць «бел-чырвона-белы»? А слову ўжо сто гадоў], [[Радыё Свабода]], 19 верасьня 2019 г.&lt;/ref&gt; — гістарычны нацыянальны сьцяг беларусаў&lt;ref name=&quot;Tkacou-391&quot;&gt;[[Міхась Ткачоў|Ткачоў М.]] Беларускія нацыянальныя сімвалы // {{Літаратура/ЭГБ|1к}} С. 391.&lt;/ref&gt;, дзяржаўны сьцяг Беларусі (з 1918 году). Гэта палотнішча памерамі 1:2, з трох роўных гарызантальных палосаў — дзьвюх белых і адной чырвонай між імі. Утвараецца зь беларускіх нацыянальных колераў&lt;ref&gt;Пастанова Вучонага савета [[Інстытут гісторыі|Інстытута гісторыі]] [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|АН Беларусі]] ад 12 верасня 1991 года // Народная газета. 7 лютага 1995. С. 1.&lt;/ref&gt; на аснове традыцыйнага нацыянальнага гербу [[Пагоня|Пагоні]]&lt;ref name=&quot;Tkacou-391&quot;/&gt;. Гістарычна-культурная каштоўнасьць беларускага народа&lt;ref name=&quot;tut.by_11.11.2020&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20210116203513/https://news.tut.by/society/707492.html Ученые из НАН Беларуси объяснили, почему «Жыве Беларусь» и БЧБ — не «циничные и оскорбительные»], [[TUT.BY]], 11.11.2020 г.&lt;/ref&gt;, зьвязаная зь дзьвюма найважнейшымі падзеямі беларускае гісторыі — [[Трэцяя Ўстаўная грамата|абвяшчэньнем незалежнасьці]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|нацыянальнае дзяржавы]] 25 сакавіка 1918 году й [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|ейным аднаўленьнем]] 25 жніўня 1991 году&lt;ref name=&quot;Navumcyk-10.11.2020&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30940395.html Ці патаптаўся б амапавец па фатаздымку сваёй маці], [[Радыё Свабода]], 10 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;.
* [[Пагоня|Герб Пагоня]] — дзяржаўны герб Беларусі, традыцыйны нацыянальны герб беларусаў&lt;ref name=&quot;Tkacou-391&quot;/&gt;, з колераў якога ўтвараецца нацыянальны [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. Гэта выява ўзброенага вершніка на белым кані на чырвонай [[Тарча (геральдыка)|тарчы]]. Вершнік трымае ў паднятай правай руцэ меч, у левай — [[Тарча (дасьпехі)|тарчу]] з [[Крыж#Патрыяршы|шасьціканцовым крыжам]]. Дзяржаўны герб [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] й [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі]], [[Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь|гістарычна-культурная каштоўнасьць Беларусі]]&lt;ref&gt;[https://pravo.by/document/?guid=3961&amp;p0=C20700578 Пастанова Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 14 траўня 2007 г. № 578 «Аб статусе гісторыка-культурных каштоўнасцей»]&lt;/ref&gt;

{{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|145|Flag of Belarus.svg|145|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Чырвона-зялёны сьцяг|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}}
{{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|145|Coat of arms of Belarus (2020–present).svg|145|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб расейскай акупацыйнай адміністрацыі ў Беларусі|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}}

Афіцыйныя сымбалі [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскае акупацыйнае адміністрацыі]] ў Беларусі ([[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]]&lt;ref&gt;[http://www.bielarus.org/open.php?n=508&amp;a=5 Антыбеларуская дзейнасьць прыхільнікаў Лукашэнкі] // [[Беларус (газэта)|Беларус]]. № 508, травень 2005 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://pazniak.info/page_dziynyiya_spravyi_y_belaruskim_zamejjyi Дзіўныя справы ў беларускім замежжы], Афіцыйны сайт Зянона Пазьняка, 19 красавіка 2005 г.&lt;/ref&gt;), незаконна абвешчаныя «дзяржаўнымі сымбалямі Беларусі» ўказам [[Аляксандар Лукашэнка|Лукашэнкі]] ад 12 чэрвеня 1995 году на фармальнай падставе сфальсыфікаванага [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму 14 траўня 1995 году]], які праводзіўся ва ўмовах [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|тэрору супраць беларусаў]]&lt;ref name=&quot;Navumcyk&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;:
* [[Чырвона-зялёны сьцяг]]&lt;ref name=&quot;NN-2020&quot;&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=262559 Сапраўдныя беларускія сімвалы: вось што трэба ведаць пра Пагоню і БЧБ], [[Наша Ніва]], 22 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt; (''ЧЗ-сьцяг'') — [[Расея|расейскі]] [[Каляніялізм|каляніяльны]]&lt;ref name=&quot;NN-2020&quot;/&gt; сьцяг рэжыму Лукашэнкі. Элемэнт палітыкі [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыі (этнацыду) беларусаў]]. Гэта палотнішча памерамі 1:2, падзеленае гарызантальна на чырвоную й зялёную палосы ў прапорцыі адпаведна 2:1. Уздоўж тронка разьмяшчаецца арнамэнт, чырвоны на белым фоне. Мадыфікацыя [[Сьцяг Беларускай ССР|сьцяга БССР]] часоў кіраваньня [[Ёсіф Сталін|Сталіна]], распрацаванага мастаком [[Мікалай Гусеў|Мікалаем Гусевым]], ураджэнцам [[Уладзімерская губэрня|Уладзімерскае губэрні]] [[Расея|Расеі]], які ў 1940 годзе стварыў плякат «Няхай жыве Сталінская Канстытуцыя перамогшага сацыялізму й сапраўднага дэмакратызму», а ў 1941—1944 гадох маляваў партрэты афіцэраў [[Трэці Райх|Нацысцкае Нямеччыны]] й ейнага кіраўніка [[Гітлер]]а&lt;ref&gt;[[Дзяніс Марціновіч|Мартинович Д.]] [https://web.archive.org/web/20210124120522/https://news.tut.by/culture/710425.html Изобразил Гитлера и спасал военнопленного. Кто нарисовал красно-зеленый флаг], [[TUT.BY]], 8.12.2020 г.&lt;/ref&gt;.
* [[Герб рэжыму Лукашэнкі]] — прыніжальны для [[Беларусы|беларусаў]]&lt;ref&gt;[[Алесь Чайчыц]], [https://www.svaboda.org/a/30435918.html 10 аргумэнтаў за «Пагоню»], [[Радыё Свабода]], 15 лютага 2020 г.&lt;/ref&gt; расейскі каляніяльны&lt;ref&gt;Мікулевіч С., Гезгала С. [https://nn.by/?c=ar&amp;i=80310 Сёння — Дзень Пагоні і нацыянальнага сцяга], [[Наша Ніва]], 19 верасьня 2012 г.&lt;/ref&gt; герб рэжыму Лукашэнкі. Элемэнт палітыкі русіфікацыі ([[этнацыд]]у) беларусаў. Гэта зялёны контур тэрыторыі Беларусі ў залатых промнях сонца над зямною куляй. Над контурам знаходзіцца чырвоная зорка, зьлева й справа контур абкружае вянок з залатых каласоў, пераплеценых кветкамі [[канюшына|канюшыны]] й [[лён|льну]]. Каласы абвіваюць стужкі колераў [[Чырвона-зялёны сьцяг|чырвона-зялёнага сьцяга]], унізе на стужцы разьмяшчаецца залаты надпіс «Рэспубліка Беларусь». Мадыфікацыя [[герб Беларускай ССР|гербу БССР]], распрацаванага на ўзор [[Герб СССР|савецкага гербу]] [[Расея|Расеі]] й зацьверджанага ў час кульмінацыі [[Ёсіф Сталін|Сталінскага]] [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|тэрору]] ([[генацыд]]у) у 1938 годзе&lt;ref&gt;{{Літаратура/Сфрагістыка і геральдыка Беларусі (1999)|к}}&lt;/ref&gt;. Разам з чырвона-зялёным сьцягам не супадае з [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнымі сымбалямі]] беларусаў і асацыюецца найперш з асобай Лукашэнкі й той палітычнай і сацыяльна-эканамічнай мадэльлю, якую ён увасабляе&lt;ref name=&quot;salanda-2019-10&quot;&gt;[[Аляксей Шаланда|Шаланда А.]] Кароткі нарыс гісторыі беларускай нацыянальнай і дзяржаўнай сімволікі // Герольд Litherland. № 21, 2019. С. 10.&lt;/ref&gt;.

У 2020 годзе пры здушэньні [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|пратэстаў беларусаў супраць фальсыфікацыі выбараў, ґвалту й беззаконьня]] прыхільнікі сыстэмы сымбаляў рэжыму Лукашэнкі адзначыліся дзеяньнямі, якімі канчаткова дыскрэдытавалі гэтую сымболіку&lt;ref name=&quot;Paskievic&quot;&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=265062 «Будучыня гэтага сцяга ім глыбока да аднаго месца»], [[Наша Ніва]], 10 сьнежня 2020 г.&lt;/ref&gt; (вывешваньне чырвона-зялёных сьцягоў над [[аўтазак]]амі й будынкамі турмаў, дзе паводле сьведчаньняў затрыманых, учыняюцца катаваньні, допыты на фоне ЧЗ-сьцяга затрыманых беларусаў з пазнакамі фарбай на твары, якіх здымаюць на відэа&lt;ref&gt;[https://nn.by/?c=ar&amp;i=262494 Сілавікі пачалі праводзіць допыты затрыманых на фоне чырвона-зялёнага сцяга і здымаць гэта на відэа], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;). Сярод іншага, адзначаліся факты катаваньняў (зьбіцьцё непаўналетніх&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30781512.html «Прымушалі сьпяваць гімн, хто ня ведаў — зьбівалі». У Берасьці вызвалены зь міліцыі падлетак заявіў пра катаваньні], [[Радыё Свабода]], 13 жніўня 2020 г.&lt;/ref&gt;, засоўваньне [[АМАП]]аўскіх дручкоў у горла&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30785310.html «Пхалі дубінку ў горла, білі ў вочы». Школьнік трапіў у кому пасьля нападу АМАПу. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 15 жніўня 2020 г.&lt;/ref&gt; й задні праход&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30850657.html «Разрэзалі шорты ззаду нажом». Мянчук расказаў аб згвалтаваньні АМАПам падчас затрыманьня. ВІДЭА], [[Радыё Свабода]], 21 верасьня 2020 г.&lt;/ref&gt;) пад гімн «[[Мы, беларусы]]», які таксама ёсьць мадыфікацыяй сталінскага гімну БССР і складае адно цэлае зь незаконна абвешчанымі «дзяржаўнымі» сьцягам і гербам&lt;ref name=&quot;Fralou&quot;&gt;[http://afn.by/news/i/18676 Старая мелодия Государственного гимна с новыми словами вполне соответствуют переживаемому страной трагическому периоду отечественной истории, считает изветный музыкант А. Фролов], [[БелаПАН]], 11.06.2002 г.&lt;/ref&gt;.

24 траўня 2021 году мэр [[Рыга|Рыгі]] [[Мартыньш Стакіс]] разам зь міністрам замежных справаў [[Латвія|Латвіі]] [[Эдгарс Рынкевічс|Эдгарсам Рынкевічсам]] замяніў на адным з пляцаў места чырвона-зялёны сьцяг на [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальны]] [[беларусы|беларускі]] [[Бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белы сьцяг]] з [[Пагоня]]й з наступным абгрунтаваньнем: ''«Сьцяг, што сымбалізуе [[Рэжым Лукашэнкі|рэжым]], які займаецца дзяржаўным [[тэрарызм]]ам, недарэчны ў мескім асяродзьдзі Рыгі»''&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31271172.html Зь Беларусі высылаюць амбасадара Латвіі, дыпляматаў і тэхнічных супрацоўнікаў], [[Радыё Свабода]], 24 траўня 2021 г.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
{{Асноўны артыкул|Гісторыя Беларусі}}

=== Раньнія часы ===
Першыя спробы [[чалавек]]а ([[нэандэрталец|нэандэртальца]]) пранікнуць на тэрыторыі Беларусі датуюцца часам 100—35 тысячаў гадоў таму. Пра гэта сьведчаць знаходкі [[Крэмн|крамянёвых]] вырабаў [[Муст’ерская культура|муст’ерскага тыпу]] каля вёскі [[Абідавічы|Абідавічаў]] ([[Быхаўскі раён]]), [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлужжа]] ([[Чачэрскі раён]]), [[Сьвяцілавічы (Гомельская вобласьць)|Сьвяцілавічаў]] ([[Веткаўскі раён]]). Найбольш старажытныя паселішчы чалавека, выяўленыя каля вёсак [[Юравічы|Юравічаў]] ([[Каленкавіцкі раён]]) і [[Бердыж]]у ([[Чачэрскі раён]]), адносяцца да эпохі верхняга [[палеаліт]]у, іхны век 26—23 тысячаў гадоў. Яны належалі радавым грамадам [[краманьёнец|краманьёнцаў]]. У сувязі з моцным пахаладаньнем і наступаньнем ледавіка 22—14 тысячаў гадоў таму людзі адышлі з тэрыторыі Беларусі на поўдзень. Па заканчэньні ледавіковай эпохі чалавек зноў вярнуўся на тэрыторыю Беларусі. Цалкам яе тэрыторыю засялілі ў эпоху [[мэзаліт]]у (IX—VI тысячаў да н. э.). Эпоха новага каменнага веку ([[нэаліт]]у) на Беларусі пачалася ў канцы V—IV тысячагодзьдзяў да н. э. і доўжылася каля 2 тыс. гадоў. Значнае павелічэньне насельніцтва ў нэаліце спрыяла ўзьнікненьню новых этнічных супольнасьцяў людзей. На тэрыторыі Беларусі было 5 археалягічных культур: [[дняпроўска-данецкая культура|дняпроўска-данецкая]], [[верхнедняпроўская культура|верхнедняпроўская]], [[нёманская культура|нёманская]], [[нарвенская культура|нарвенская]] і тыповай грабеньчата-ямкавай керамікі. На Беларусі вядома каля 600 нэалітычных паселішчаў, бальшыня іх сканцэнтраваная ў далінах рэк, басэйнаў [[Прыпяць|Прыпяці]], [[Сож]]у, [[Нёман]]у. У канцы III — пачатку II тысячагодзьдзя да н. э. на тэрыторыю Беларусі праніклі плямёны шнуравой керамікі культуры, якія былі часткай [[індаэўрапейцы|індаэўрапейцаў]] — продкаў сучасных народаў Эўропы, у тым ліку [[славяне|славянаў]] і [[балты|балтаў]]. Узаемадачыненьні прышлых плямёнаў і абарыгенаў характарызаваліся рознымі формамі гаспадаркі і культурнага ўзаемаўплыву і этнічнай асыміляцыі. Мова індаэўрапейцаў мела шмат дыялектаў. Разьвіцьцё ўзаемадачыненьняў прывяло да стварэньня розных індаэўрапейскіх групаў і народаў. Тэрыторыя паўднёвага ўсходу Беларусі і суседнія раёны Ўкраіны займалі плямёны [[сярэдненяпроўская культура|сярэдненяпроўскай культуры]]. Пад уплывам прышлых плямёнаў адбыўся пераход мясцовага насельніцтва да [[бронзавы век|бронзавага веку]] (канец III — пачатак I тысячагодзьдзя да н. э.). У гэты пэрыяд паўднёва-заходнюю тэрыторыю Беларусі сьпярша займалі культуры шнуравой керамікі Палесься, заходняй Беларусі — прыбалтыйскай, Паазер’е — [[Паўночна-беларуская культура|паўночна-беларускай культуры]]. Да сярэдзіны II тысячагодзьдзя да н. э. ў Палесьсі й Прыдняпроўі сфармаваліся [[тшцінецкая культура]] й [[сосьніцкая культура]]. У [[жалезны век|жалезным веку]] (працягваўся ад VIII—VI ст. да н. э. да VIII ст. н. э.) на Беларусі было некалькі археалягічных культур штрыхаванай керамікі, дняпроўска-дзьвінская, мілаградзкая, зарубінецкая, паморская. У асобную культурна-гістарычную групу ў паўднёва-ўсходняй Беларусі вылучаюць помнікі [[Кіеўская культура|кіеўскай культуры]] II—IV ст. н. э., якія бальшыня навукоўцаў лічаць славянскімі&lt;ref name=&quot;БелЭН-21&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 21.&lt;/ref&gt;.

=== Утварэньне дзяржаўнасьці ===
{{Асноўны артыкул|Полацкае княства|Тураўскае княства|Смаленскае княства}}
[[Файл:Połacak. Полацак (C. Faber du Faur, 25.07.1812).jpg|значак|300пкс|[[Полацак]]]]
[[Файл:Jazep Drazdovič. Usiaslaŭ.jpg|150px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей|Усяслаў Брачыславіч]]]]

У V—VIII ст. у паўднёвай частцы Беларусі расьсяліліся славянскія плямёны [[Праская культура|праскай культуры]], сярэднюю і паўночную частку займалі плямёны [[Банцараўская культура|банцараўскай культуры]]. Працэс расьсяленьня славянаў у 2-й палове I тысячагодзьдзя суправаджаўся міжэтнічнымі кантактамі зь мясцовымі балцкімі плямёнамі ([[Літва (племя)|літвой]], [[яцьвягі|яцьвягамі]] і інш.). У IX—XI ст. сфармаваліся супольнасьці [[Крывічы|крывічоў]], [[Дрыгавічы|дрыгавічоў]], [[Радзімічы|радзімічаў]]. Крывічы ўтваралі тры вялікія групы — полацкую, смаленскую і пскоўскую (паводле назваў іх галоўных [[горад|гарадоў]])&lt;ref name=&quot;HB-138&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 138.&lt;/ref&gt;.

Першая згадка пра дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі Беларусі датуецца 862 годам, калі паводле паведамленьня летапісе, князь [[Рурык]], які знаходзіўся ў [[Ноўгарад]]зе, раздаў «''мужам сваім, таму — [[Полацак]], таму — Растоў, таму — Белавозера''»{{зноска|Нарысы|1994|Касцюк|80}}. У замежнай гістарыяграфіі існуе меркаваньне пра тое, што на Русі было дзьве скандынаўскія дынастыі — [[Рурыкавічы]] і Рагвалодавічы&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;Stender-Petersen&quot;&gt;''Stender-Petersen А.'' Varangica. — Aarhus, 1953. Р. 130—131.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pritsak&quot;&gt;''Pritsak О.'' The Origin of Rus'. — Cambridge (МА), 1981. Vol. 1. Old Scandinavian Sources other than the Sagas. Р. 137.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Duczko&quot;&gt;''Duczko W.'' Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastem Europe. — Leiden, 2004. Р. 126-127.&lt;/ref&gt;. Навуковец з [[Данія|Даніі]] [[Адольф Стэндэр-Пэтэрсэн]] лічыў, што на Русі ўтварылася дзьве скандынаўска-славянскія дзяржавы — Наўгародзка-Кіеўская і Полацкая. Аўтар падмацоўвае гэта сьведчаньнем з [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]] пра княжаньне ў Полацку Рагвалода, пра скандынаўскае паходжаньне яго імя. Амэрыканскі гісторык [[Амельян Прыцак]] лічыў, што полацкая дынастыя была адзінай з старажытных скандынаўскіх дынастыяў, якая змагла захавацца ў змаганьні з Рурыкавічамі&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;Мартынюк&quot;&gt;''Мартынюк А.В.'' Alba Ruscia: Белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (Х—ХVI вв.). — Москва, 2015. С. 9.&lt;/ref&gt;. Прыкладна ў гэты час на аснове племянного княжаньня крывічоў-палачанаў склалася буйное [[Полацкае княства]] — самастойная моцная сярэднявечная дзяржава на тэрыторыі Беларусі&lt;ref name=&quot;HB-138&quot;/&gt;. Яго насельнікі называюцца крывічамі ў летапісах пад 1127, 1129, 1140 і 1162 гадох, таксама ўжывалася назва палачане. Апроч [[Полацак|Полацку]], да яго належалі гарады: [[Віцебск]], [[Менск]], [[Лукомаль]], [[Браслаў]], [[Заслаўе]], [[Лагойск]], [[Ворша]], [[Копысь]], [[Барысаў]]&lt;ref name=&quot;HB-139&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 139.&lt;/ref&gt;. Полацкае княства мела ўсе атрыбуты дзяржаўнай самастойнасьці — сувэрэнную ўладу князя і [[веча]], адміністрацыю, сталіцу, войска, грашовую сыстэму і іншае&lt;ref&gt;[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 3.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 24.&lt;/ref&gt;. Адным з такіх атрыбутаў было правядзеньне ўласнай геапалітыкі, якая палягала на супрацьстаяньні агрэсіі [[Кіеўскае княства|Кіеўскага княства]] і ўласнай экспансіі ў бок [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]&lt;ref&gt;[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.&lt;/ref&gt;. У 980 годзе кіеўскі князь [[Уладзімер Сьвятаславіч]] захапіў Полацак, забіў яго гаспадара [[Рагвалод]]а і далучыў Полацкае княства да Кіеўскага. Аднак ужо за князем [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяславам]], сынам Уладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], унукам Рагвалода, Полацак аднавіў сваю незалежнасьць. Найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула ў XI—XII ст. у час княжаньня [[Усяслаў Брачыславіч|Ўсяслава Брачыславіча]] (1044—1101), які збудаваў [[Сафійскі сабор (Полацак)|Сафійскую саборную царкву]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] У якім часе Полацкае княства дасягнула найбольшае велічы // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 6.&lt;/ref&gt;. Пазьней яно падзялілася на ўдзельныя княствы — [[Менскае княства|Менскае]], [[Віцебскае княства|Віцебскае]], [[Друцкае княства|Друцкае]], [[Лагойскае княства|Лагойскае]].

[[Файл:Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Крыж Эўфрасіньні Полацкай (XIX).jpg|150px|значак|зьлева|[[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]]]]
[[Файл:Smalensk, Dniapro. Смаленск, Дняпро (1787).jpg|значак|300px|[[Смаленск]]]]

У сярэдзіне X ст. на землях дрыгавічоў вылучылася [[Тураўскае княства]], якое прыкладна з 988 году трапіла ў залежнасьць ад Кіева. Звычайна вялікія князі кіеўскія надавалі Тураў сваім трэцім сынам. 3 другой паловы XII ст. Тураўскае княства здабыла незалежнасьць і неўзабаве падзялілася на [[Пінскае княства|Пінскае]], [[Клецкае княства|Клецкае]], [[Слуцкае княства|Слуцкае]], [[Дубровіцкае княства|Дубровіцкае]], [[Капыльскае княства|Капыльскае]] і іншыя ўдзельныя княствы. З канца XI ст. тэрыторыю радзімічаў падзялілі паміж сабой [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]] і [[Смаленскае княства|Смаленскае]] княствы. Палітычнае адасабленьне Смаленску ад Кіева пачалося ў ХІ ст., а ў 1120-я гады тут усталявалася самастойная дынастыя на чале з [[Расьціслаў Мсьціславіч|Расьціславам Мсьціславічам]] (1125—1259). У гэты час Смаленскае княства дасягнула найбольшага пашырэньня, калі ў яго склад увайшлі [[Крычаў]], [[Прапойск]], [[Амсьціслаў]] (пазьней вылучыўся ва ўдзельнае [[Амсьціслаўскае княства]]), а таксама адабраныя ў Менску [[Копысь]] і [[Ворша]]. У XII—XIII стагодзьдзях удзельныя княствы ўзьніклі на землях Верхняга Панямоньня. Найбольш значную ролю адыгрывалі [[Гарадзенскае княства|Гарадзенскае]] і [[Наваградзкае княства|Наваградзкае]] княствы. Грамадзкае разьвіцьцё зямель Беларусі праходзіла аднолькавы шлях зь іншымі [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнімі славянамі]], якія ўваходзілі ў склад [[Кіеўская Русь|Русі]]. Тут у X—XII ст. перапляталіся 3 асноўныя сацыяльна-эканамічныя ўклады: [[Першабытнае грамадзтва|грамадзкі]], [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладальніцкі]] і [[Фэадалізм|фэўдальны]], які паступова станавіўся паноўным&lt;ref name=&quot;БелЭН-21&quot;/&gt;.

У канцы X ст. пачало пашырацца [[хрысьціянства]] паводле [[Бізантыя|бізантыйскага]] абраду. У 992 годзе зьявілася першая [[Полацкая япархія|япархія ў Полацку]], у 1005 годзе — [[Тураўская япархія]], у 1136 годзе — [[Смаленская япархія]]. Аднак элемэнты [[язычніцтва]] ў некаторых мясцовасьцях захоўваліся многія стагодзьдзі. Хрысьціянская царква спрыяла разьвіцьцю беларускае культуры, у тым ліку манумэнтальнага дойлідзтва, малярства, прыкладнога мастацтва, літаратуры&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 22.&lt;/ref&gt;.

=== Вялікае Княства Літоўскае ===
{{Асноўны артыкул|Вялікае Княства Літоўскае}}
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (1831) crop.jpg|150px|значак|зьлева|[[Міндоўг]]]]
[[Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (A. Alés, 1835).jpg|300px|значак|[[Наваградак]]]]

Створаная за часамі ўдзельных княстваў матэрыяльная і духоўная культура стала падмуркам дзяржаваўтваральных працэсаў ў XIII—XIV стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;ehb387&quot;&gt;{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 387.&lt;/ref&gt;. Падобныя працэсы былі праявай і арганічнай часткай мірнага [[балты|балта]]-[[славяне|славянскага]] ўзаемадзеяньня ў біэтнічным рэгіёне верхняга Панямоньня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 2.&lt;/ref&gt;. Пераход балта-славянскага сымбіёзу на новую ступень эвалюцыі адбыўся з прычыны разбурэньня палітычнай сыстэмы Ўсходняй Эўропы (агрэсія [[Інфлянцкі ордэн|Інфлянцкага]] і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] ордэнаў, [[мангола-татарская навала]])&lt;ref name=&quot;kraucevic175&quot;&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 175.&lt;/ref&gt;. Утварэньне Вялікага Княства Літоўскага дало магчымасьць насельніцтву краю абараніць сваю незалежнасьць і стварыць умовы для далейшага сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага і культурнага разьвіцьця.

Вялікае Княства Літоўскае з цэнтрам у [[Наваградак|Наваградку]] паўстала каля 1240-х гадоў, калі на запросіны мясцовых баяраў тут пачаў княжыць [[Міндоўг]]. Абарону краю ачоліў наймацнейшы, правераны ў баёх і выправах ваенны правадыр, этнічнае паходжаньне якога ня мела істотнага значэньня, асабліва ў рэгіёне, дзе два этнасы вякамі жылі ўперамешку&lt;ref name=&quot;kraucevic175&quot;/&gt;. Да прыходу Міндоўга цэнтар Гарадзенскага княства перасунуўся ў Наваградак, дзе валадарыў князь Ізяслаў, які, хутчэй за ўсё, мірна перадаў уладу й некаторы час браў удзел у выправах Міндоўга на польскія землі.

Працэс фармаваньня новай дзяржавы быў даволі працяглым і адбываўся шляхам дынастычных шлюбаў, пагадненьняў (у рэдкіх выпадках захопу) паміж асобнымі княствамі пры захаваньні палёгак, прывілеяў і пэўнага самакіраваньня (паводле прынцыпу «''старыны ня рушыць, навіны ня ўводзіць''»). Упершыню гэты мэханізм быў выкарыстаны ў дачыненьні Полацку ў 1307 годзе па ўваходжаньні Полацкага княства ў склад ВКЛ, хоць да ўваходжаньня княства ў ім і раней кіравалі літоўскія князі ([[Таўцівіл]]). У дачыненьні да Панямоньня прынцып падобнай аўтаноміі невядомы.

[[Файл:Giedzimin. Гедзімін (1709).jpg|150px|значак|зьлева|[[Гедзімін]]]]
[[Файл:Vilnia. Вільня (1576, 1581).jpg|300px|значак|[[Вільня]]]]

Неўзабаве да Вялікага Княства Літоўскага добраахвотна&lt;ref name=&quot;ehb387&quot;/&gt; далучылася рэшта ўдзельных княстваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі: [[Полацкае княства|Полацак]] — у 1307 годзе; [[Віцебскае княства|Віцебск]] — у 1320 годзе; [[Берасьцейскае княства|Берасьце]], [[Менскае княства|Менск]], [[Тураўскае княства|Тураў і Пінск]] — у 1320—1330-я&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭВКЛ|к}} С. 8.&lt;/ref&gt; гады; [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаў]] — у 1358 годзе. Найбольш пасьпяхова працэсы аб’яднаньня беларускіх зямель праходзілі ў часе княжаньня [[Гедзімін]]а (1316—1341), які перанёс сталіцу дзяржавы з Наваградку ў [[Вільня|Вільню]]. Важным ягоным дасягненьнем было стварэньне незалежнай ад [[Расейская праваслаўная царква|Масквы]] [[Літоўская мітраполія|Літоўскай праваслаўнай мітраполіі]] з цэнтрам у Наваградку. Адначасна Гедзімін паклаў падмурак [[Русь|рускаму]] вэктару палітыкі Вялікага Княства Літоўскага, які разьвіваўся ў наступныя дзесяцігодзьдзі.

Значныя тэрытарыяльныя набыткі Вялікае Княства Літоўскае атрымала ў часе княжаньня [[Альгерд]]а (1345—1377). За ім у склад дзяржавы ўвайшлі [[Севершчына|Чарнігаўска-Северская]], [[Падольле|Падольская]], [[Валынь|Валынская]] і [[Кіеўскае княства|Кіеўская]] землі, [[Смаленскае княства]], а таксама [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;ehb389&quot;&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вялікае Княства Літоўскае: Гістарычны нарыс // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 389.&lt;/ref&gt;. У выніку, землі сучаснай Беларусі занялі цэнтральнае месца, што забясьпечыла рост іхнай эканомікі, разьвіцьцё культуры, умацаваньне [[беларуская мова|беларускай]] (гістарычнай [[старабеларуская мова|рускай]] або [[літоўская мова|літоўскай]]) мовы як афіцыйнай&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 223.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 105.&lt;/ref&gt;. Вялікае значэньня дзеля ўмацаваньня ВКЛ мела перамога над [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году. За вялікім князем [[Вітаўт]]ам (1392—1430) ВКЛ значна пашырыла сваю тэрыторыю, якая расьцягнулася ад [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] да [[Чорнае мора|Чорнага]] мораў&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;/&gt;.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Вітаўт Вялікі]]]]
[[Файл:Battle of Grunwald - Kronika tho iesth Historya swiata 1564 (109729736).jpg|значак|300px|[[Грунвальдзкая бітва]]]]

На лёс беларускіх зямель у ВКЛ значна паўплываў пераход літоўскае знаці ў канцы XIV ст. у [[каталіцтва]]. Вялікі князь [[Ягайла]] (1377—1392) у 1385 годзе пагадзіўся хрысьціць насельніцтва Літвы паводле каталіцкага абраду ў якасьці адной з умоваў атрыманьня трону польскага караля ([[Крэўская унія|Крэўская унія 1385 году]]). Адгэтуль у ВКЛ пачало насьпяваць нутранае напружаньне паміж праваслаўным і каталіцкім насельніцтвам. З часоў прыняцьця [[Гарадзельскі прывілей|Гарадзельскага прывілею 1413 году]] палітычнае становішча ў ВКЛ пачало характарызавацца дамінаваньнем каталіцкае знаці, якая атрымала вынятковае права на заняцьце дзяржаўных пасадаў і тытул паноў. Усходне-славянскія баяры й князі захавалі свае ўдзелы ў ВКЛ, яны падтрымлівалі дзяржаву, спрыялі росту яе магутнасьці, але імкнуліся павялічыць свой уплыў на прыняцьце палітычных пастановаў. Выразьнікам іх інтарэсаў стаў вялікі князь [[Сьвідрыгайла]] (1430—1432), які пачаў раздаваць дзяржаўныя пасады, замкі і воласьці праваслаўным [[русіны (гістарычны этнонім)|рускім]] фэўдалам, што прывяло да працяглай фэўдальнай вайны ([[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1432—1438 гадоў]]). У 1432 годзе Сьвідрыгайла ўцёк у Полацак, дзе беларускія князі й баяры пасадзілі яго на пасад [[Вялікае Княства Рускае|Вялікага Княства Рускага]], такім чынам адбыўся кароткачасовы раскол ВКЛ, і [[Полацак]] на пэўны час стаў сталіцай беларускае дзяржавы. Каталіцкія вярхі ВКЛ пайшлі на кампраміс. Ягайла [[Прывілей 1432 году|прывілеем 1432 году]] і [[Жыгімонт Кейстутавіч]] [[Прывілей 1434 году|прывілеем 1434 году]] ўраўнавалі праваслаўных фэўдалаў у некаторых эканамічных і палітычных правох з каталікамі. За вялікім князем [[Казімер Ягелончык|Казімерам]] (1440—1492) асобным землям (Наваградзкай, Полацкай, Віцебскай, Смаленскай і інш.) пацьверджаныя правы на аўтаномнае кіраваньне. Казімер зацьвердзіў [[Судзебнік Казімера|судзебнік 1468 году]] — першы ўпарадкаваны збор законаў. Па ягонай сьмерці [[Маскоўская дзяржава]] распачала некалькі войнаў з мэтай супрацьстаяць аб’яднаньню земляў Русі вакол Вялікага Княства Літоўскага. У ходзе гэтых войнаў да Маскоўскай дзяржавы ў XV—XVI ст. адышлі некаторыя ўсходнеславянскія землі ВКЛ. Па няўдачах у войнах палітычныя вярхі ВКЛ пачалі залучаць да больш актыўнага кіраваньня дзяржавай буйных праваслаўных фэўдалаў; праваслаўным ужо фактычна не забаранялася займаць найважнейшыя дзяржаўныя пасады. У 1563 годзе юрыдычна скасавалі палажэньне, паводле якога праваслаўныя фэўдалы не маглі засядаць у гаспадарскай радзе. Вялікі ўплыў на дзяржаўныя справы мелі магнаты [[Астроскія]], [[Хадкевічы]], [[Сапегі]], [[Ільлінічы]] і іншыя&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;/&gt;.

[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|150px|значак|зьлева|[[Леў Сапега]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613).jpg|значак|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1613 год]]

Да сярэдзіны XVI ст. канчаткова аформіўся дзяржаўны лад ВКЛ, асновы якога замацаваныя ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1529 году]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]. Дзяржаўнай мовай ВКЛ была [[старабеларуская мова]]. Кіраўніком дзяржавы лічыўся [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] (гаспадар). Сумесна з [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|радай]] ён ажыцьцяўляў найвышэйшы суд. Рада ВКЛ ([[паны-рада]]) узьнікла ў XV ст. як дарадчы орган пры вялікім князю, а да канца XV — пачатку XVI ст. ператварылася ў найвышэйшы орган дзяржаўнае ўлады. З XV ст. на паседжаньні рады запрашаліся прадстаўнікі мясцовых фэўдалаў, г. зн. зьбіраўся [[сойм]]. У 1413 годзе тэрыторыя ВКЛ падзялілася на [[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] й [[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] ваяводзтвы. У пачатку XVI ст. утварыліся [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкае]], [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскае]] й [[Падляскае ваяводзтва|Падляскае]] ваяводзтвы; у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнае рэформы 1565—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] ваяводзтвы, большасьць зь іх былі падзяляліся на паветы ([[Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]]). [[Шляхта]] атрымала права браць удзел у [[Павятовы соймік|павятовых сойміках]], дзе выбіраліся паслы (дэпутаты) на [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|вальны сойм]]. Вялікі ўплыў на лёс ВКЛ зрабіла [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкая вайна 1558—1583 гадоў]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;/&gt;.

==== Рэч Паспалітая ====
{{Асноўны артыкул|Рэч Паспалітая}}
[[Файл:Horadnia. Горадня (1575).jpg|300px|значак|[[Горадня]]]]
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|150пкс|зьлева|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|III Статут ВКЛ]], 1588 г.]]

Няўдачы войска Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку заняцьце маскоўскімі войскамі ў 1563 годзе Полацку, падштурхнулі вялікага князя ВКЛ і шляхту да больш цеснага вайсковага і дзяржаўнага зьвязу з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчай]]. У выніку [[Люблінская унія|Люблінскае уніі 1569 году]] ВКЛ і Каралеўства Польскае аб’ядналіся ў [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыю]] — [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]. Паводле ўмоваў уніі, ВКЛ захоўвала свае адміністрацыйны апарат, заканадаўства, армію, герб [[Пагоня|Пагоню]], дзяржаўную пячатку. Найвышэйшым органам аб’яднанае дзяржавы стаў агульны сойм, які спачатку зьбіраўся на тэрыторыі Каралеўства Польскага, а зь сярэдзіны XVII ст. кожны трэці сойм склікаўся ў [[Горадня|Горадні]] як сымбаль асобнага становішча ВКЛ. Кіраўніком дзяржавы быў кароль Рэчы Паспалітае, якога абірала шляхта. Адначасна ён быў і вялікім князем ВКЛ. У часе работы Люблінскага сойму землі Ўкраіны адышлі да Польшчы, таму ў 1569 году ВКЛ складалася ў асноўным зь літоўскіх і жамойцкіх зямель. Кароль і вялікі князь [[Стэфан Баторы]] (1576—1586) на чале аб’яднанае арміі вызваліў у 1579 годзе Полацак і перанёс ваенныя дзеяньні на тэрыторыю Масковіі. Пасьпяховае завяршэньне Інфлянцкае вайны паспрыяла ўзмацненьню ролі ВКЛ у Рэчы Паспалітай. Прыняцьце [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]] падкрэсьліла асобае становішча ВКЛ у фэдэрацыйнай дзяржаве з сваім войскам, заканадаўствам, гербам. Скасоўваліся палажэньні уніі, паводле якіх палякі і іншыя замежныя падданыя маглі атрымліваць у ВКЛ зямельныя ўладаньні і адміністрацыйныя пасады&lt;ref name=&quot;БелЭН-23&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 23.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jan Karal Chadkievič. Ян Караль Хадкевіч (XVII) (4).jpg|150px|значак|зьлева|[[Ян Караль Хадкевіч]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 год]]

У 1596 годзе прымаецца [[Берасьцейская унія]], да яе складаньня падштурхнула стварэньне ў Маскоўскай дзяржаве ў 1589 годзе [[Расейская праваслаўная царква|патрыярхату]], які намагаўся падначаліць сабе праваслаўных жыхароў ВКЛ. Паводле ўмоваў уніі, праваслаўная царква ВКЛ прызнавала вяршэнства [[Папа|папы рымскага]], прыняла каталіцкую дагматыку, аднак захавала сваю абраднасьць і асобную арганізацыю. Да канца XVIII ст. да грэка-каталіцкай (уніяцкай) царквы належала каля 80% насельніцтва Беларусі, у асноўным сялянаў. Праваслаўныя, што не прынялі унію, у пачатку XVII ст. стварылі ўласную царкоўную арганізацыю, узаконеную дзяржаўнай уладай&lt;ref name=&quot;БелЭН-24&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 24.&lt;/ref&gt;.

У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў]] да ВКЛ вярнулася [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленшчына]]. Катастрафічны ўплыў на гаспадарку і культурнае жыцьцё зрабіла [[вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]. Перад ёй была [[Паўстаньне Хмяльніцкага|антыфэўдальная вайна 1647—1651 гадоў]], распачатая ўкраінскімі казакамі. Скарыстаўшы сьмерць караля і вялікага князя [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] (1633—1648), казакі ўварваліся на [[Палесьсе]] і ўзначалілі мясцовыя выступленьні. У 1654 годзе маскоўскія войскі занялі ўсходнюю Беларусь да Дзьвіны й Дняпра, у 1655 годзе — большую ейную частку. Паводле ўмоваў [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня 1667 году]], якое завяршыла гэтую вайну, беларускія землі засталіся ў Рэчы Паспалітай. Да Маскоўскай дзяржавы адышлі Кіеў, левабярэжная Ўкраіна, Севершчына ды Смаленскае ваяводзтва. Масавае вынішчэньне гарадзкога насельніцтва прывяло да заняпаду гарадоў, умацаваньня ў іх пазыцыяў шляхты і да запаволеньня разьвіцьця капіталістычных дачыненьняў. Па вайне ўзмацнілася [[палянізацыя]], якая ахапіла шырокія колы беларускае шляхты й мяшчанаў. [[Ян Казімер]] (1648—1668) празь няўдачы зрокся стальцу. Наступныя каралі й вялікія князі [[Міхал Вішнявецкі]] (1669—1673) і [[Ян Сабескі]] (1674—1696) ня здолелі прадухіліць рост уплыву шляхты і ўтаймаваць яе свавольствы. Абраны на пасад Рэчы Паспалітай саксонскі [[курфюрст]] [[Аўгуст Моцны]] у час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікае Паўночнае вайны 1700—1721 гадоў]] выступіў хаўрусьнікам маскоўскага гаспадара [[Пётар I|Пятра I]]. Швэды, якія часткова акупавалі Беларусь, падтрымлівалі свайго стаўленіка на стальцы [[Станіслаў Ляшчынскі|Станіслава Ляшчынскага]]. Ваенныя дзеяньні й нутранае змаганьне шляхецкіх груповак прывялі да заняпаду гаспадаркі, якую здолелі адбудаваць толькі да сярэдзіны XVIII ст. Унутрыпалітычная анархія ў краіне працягвалася, звычайным стаў зрыў працы соймаў праз свавольства шляхты. Рэч Паспалітая пачала трапляць пад палітычны ўплыў суседніх дзяржаваў. Апошні кароль й вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (1764—1795) быў стаўленьнікам маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]], але імкнуўся праводзіць незалежную палітыку. Частка дзяржаўных колаў Рэчы Паспалітае ўзяла курс на мадэрнізацыю палітычнага ладу краіны, найперш на ўмацаваньне цэнтральнае ўлады. У 1764 годзе ўтварыліся Вайсковая й Скарбовая камісіі ВКЛ, у 1773 годзе — [[Адукацыйная камісія]], у 1791 годзе — Камісія паліцыі.

[[Файл:Vilenski ŭniversytet, Pahonia. Віленскі ўнівэрсытэт, Пагоня (1781).jpg|300px|значак|[[Віленскі ўнівэрсытэт]]]]
[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]

Разьвіцьцю капіталістычных дачыненьняў перашкаджалі панаваньне магнатаў, нацыянальныя й рэлігійныя супярэчнасьці. Складанае ўнутрыпалітычнае становішча Рэчы Паспалітай імкнуліся выкарыстаць у сваіх інтарэсах Расея, Прусія і Аўстрыя. На іхную карысьць дзеялі розныя групоўкі шляхты. У 1786 годзе ўтварылася [[Барская канфэдэрацыя]] — зьвяз шляхты, накіраваны і супраць ўмяшаньня Расеі ў нутраныя справы дзяржавы, і супраць палітычных рэформаў. Разгром канфэдэрацыі расейскімі войскамі прывёў у 1772 годзе да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітае]] паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Пад уладу Расеі трапілі ўсходнія землі Беларусі з [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]], [[Гомель|Гомлем]]. Частка кіроўных колаў бачыла ўратаваньне дзяржавы ў антыфэўдальных рэформах. [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовы сойм 1788—1792 гадоў]] прыняў [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыю 3 траўня 1791 году]], паводле якое ўсталяваў апеку дзяржавы над прыгоннымі сялянамі і пашырыў палітычныя правы мяшчанаў, рэарганізаваў і цэнтралізаваў дзяржаўнае кіраваньне. У адказ кансэрватарская шляхта пры дапамозе Расеі стварыла [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкую канфэдэрацыю]], з фармальных запросінаў якой ажыцьцявілася новае ўмяшаньне Расеі. У 1793 годзе адбыўся [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел Рэчы Паспалітае]], у выніку якога пад уладу Расеі трапілі землі цэнтральнае Беларусі з [[Барысаў|Барысавам]], [[Менск]]ам, [[Слуцак|Слуцкам]], [[Пінск]]ам. Згодніцкая пазыцыя кіроўных колаў Рэчы Паспалітае стала прычынай палітычнага ўздыму, які прывёў да [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]], узначаленага [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Расея накіравала дадатковыя войскі, якія ў шэрагу бітваў здушылі паўстаньне. У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітае]] пад уладу Расеі трапілі землі заходняе Беларусі зь Вільняй, Горадняй, Наваградкам, Берасьцем. [[Падляшша]] адышло да Прусіі. Рэч Паспалітая перастала існаваць&lt;ref name=&quot;БелЭН-24&quot;/&gt;.

=== Пад уладай Расейскае імпэрыі ===
{{Асноўны артыкул|Паўночна-Заходні край|Русіфікацыя Беларусі}}
[[Файл:Michał Kleafas Aginski. Міхал Клеафас Агінскі (J. Grassi, 1782-92).jpg|150px|значак|зьлева|[[Міхал Клеафас Агінскі]]]]
[[Файл:Miensk, Vysoki Rynak. Менск, Высокі Рынак (Lauvergne, 1840) (2).jpg|300px|значак|[[Менск]]]]

На [[анэксія|анэксаваных]]&lt;ref&gt;[[Кастусь Тарасаў|Тарасаў К.]] На чыім баку былі беларусы ў вайне 1812 году? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 51.&lt;/ref&gt; Расейскай імпэрыяй землях усталёўваўся тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел на расейскі ўзор — паветы, правінцыі, губэрні і генэрал-губэрнатарствы. У 1772 годзе ўтварылася [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] ў складзе 2 губэрняў — [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (з 1776 году [[Полацкая губэрня|Полацкай]], потым [[Віцебская губэрня|Віцебскай]]) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]]. У 1793 годзе ўтварыліся [[Менская губэрня|Менская]], у 1795 — [[Слонімская губэрня|Слонімская]] і [[Віленская губэрня|Віленская]] губэрні. У 1796—1801 гадох тэрыторыя Беларусі ўваходзіла ў [[Беларуская губэрня|Беларускую]], Менскую і [[Літоўская губэрня|Літоўскую губэрні]], якіх у 1801 годзе падзялілі на Віцебскую, Магілёўскую, Менскую, [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]] і Віленскую губэрні. У губэрнях ствараліся палаты крымінальнага (дзеялі на аснове права Расейскай імпэрыі) і цывільнага (разьвязвалі цывільныя справы паводле нормаў Статуту ВКЛ 1588 году) судоў. Па прыняцьці прысягі на вернасьць маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыне II]] шляхта Беларусі атрымала правы і прывілеі расейскага дваранства. Пры гэтым шляхта страціла права абіраць манарха, разьвязваць мясцовыя справы на ваяводзкіх і павятовых сойміках, ствараць канфэдэрацыі дзеля абароны сваіх вольнасьцяў і прывілеяў. Магнатаў пазбавілі права мець уласныя фартэцыі і войска. Праводзілася чыстка шляхецкага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] ([[Разбор шляхты]]). Кацярына II і [[Павал I]] практыкавалі раздачу дзяржаўных зямель з прыгоннымі сялянамі расейскім [[абшарнік]]ам, вайскоўцам і буйным чыноўнікам. На Беларусь пашыралася агульнарасейская сыстэма дзяржаўных падаткаў і павіннасьцяў. Галоўным падаткам стаў падушны, які быў значна цяжэйшы за ранейшы падымны. Сяляне выконвалі паншчыну, плацілі чынш, натуральныя даніны і інш. На мяшчанаў ускладаліся выдаткі на ўтрыманьні выйсковых гарнізонаў, паліцыі, турмаў, гарадзкога магістрату, паштовае службы, навучальных і мэдычных установаў. Цяжкай павіннасьцю для сялянаў і мяшчанаў Беларусі стаў абавязак пастаўляць рэкрутаў на 25-гадовую (з 1834 году — на 20-гадовую, з 1856 году — на 15-гадовую) службу ў войска. Шэраг законаў абмяжоўваў правы [[жыды|жыдоўскага]] насельніцтва: [[мяжа жыдоўскае аселасьці]], падушны падатак і рэкруцкія павіннасьці ўдвая вышэйшыя, чым для хрысьціянаў, кампаніі па прымусовым высяленьні ў гарады й мястэчкі зь сельскае мясцовасьці. [[Урадавы сынод Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]]) на Беларусі атрымаў дзяржаўны статус, тым часам каталіцкая царква страціла прывілеяванае становішча і трапіла пад кантроль расейскага ўраду. Рымска-каталіцкаму духавенству давалася свабода ў выкананьні рэлігійных абрадаў, але забаранялася схіляць праваслаўных (у тым ліку [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|тых, што прынялі Берасьцейскую унію]]) да пераходу ў рыма-каталіцтва. Каб заахвоціць далучэньне вернікаў [[уніяцтва|ўніяцкае царквы]] да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) выкарыстоўваліся агітацыя, прымус, матэрыяльныя ўзнагароды ўніяцкага духавенства&lt;ref name=&quot;БелЭН-25&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 25.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1862-63).jpg|150px|значак|зьлева|[[Кастусь Каліноўскі]]]]
[[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|300px|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]]

Беларуская шляхта ў часе [[Вайна 1812 году|вайны 1812 году]] падтрымала імпэратара [[Францыя|Францыі]] [[Напалеон Банапарт|Напалеона]], маючы спадзеў пры ягонай дапамозе аднавіць ВКЛ і Рэч Паспалітую. 1 ліпеня 1812 году Напалеон падпісаў указ аб утварэньні ВКЛ у складзе Віленскага, Гарадзенскага, Менскага і Беластоцкага дэпартамэнтаў і прызначыў [[Камісія часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага|Часовы ўрад]] з прадстаўнікоў мясцовае шляхты. Галоўнымі ягонымі задачамі былі: мабілізацыя насельніцтва ў францускую армію, яе матэрыяльнае забесьпячэньне, ахова камунікацыў, падтрыманьне парадкаў у тыле і г. д. Напалеон не зрабіў захадаў дзеля ліквідацыі прыгоннага права, таму сярод сялянства ён не атрымаў падтрымкі, якое адказвала на паборы й марадэрства партызанскім рухам&lt;ref name=&quot;БелЭН-25&quot;/&gt;.

Уплыў [[Француская рэвалюцыя|Францускае рэвалюцыі 1789—1799 гадоў]] і падзеяў 1812 году спрыяў пашырэньню на Беларусі дэмакратычных і нацыянальна-вызвольных ідэяў. У пачатку XIX ст. у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] й шэрагу навучальных установаў, у [[Літоўскі асобны корпус|Літоўскім асобным корпусе]] дзеялі гурткі мясцовае моладзі, якія выступалі за аднаўленьне Рэчы Паспалітае. Дзеялі таварыства [[Таварыства філяматаў|філяматаў]] і [[Таварыства філярэтаў|філярэтаў]], таварыства «[[Вайсковыя сябры]]». У 1830—1831 гадох адбываецца [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае паўстаньне]], мэтай якога было аднаўленьне дзяржаўнасьці ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Па ягоным здушэньні расейскі ўрад узяў курс на паступовае аслабленьне эканамічных і палітычных пазыцыяў шляхты й каталіцкага духавенства. Канфіскоўваліся маёнткі ўдзельнікаў паўстаньня, зачыняліся касьцёлы й кляштары, пробашчы і насельнікі якіх мелі дачыненьне да паўстаньня. Узмацніўся «разбор» шляхты. Больш за 10 тысячаў шляхціцаў вылучылі з дваранскага стану. Справаводзтва ў мясцовых дзяржаўных установах і навучаньне ў школах пераводзілася з польскай на расейскую мову. У 1832 годзе расейскія ўлады зачынілі Віленскі ўнівэрсытэт за ўдзел студэнтаў і выкладчыкаў у паўстаньні і «прапольскі дух» выхаваньня. У студзені 1831 году яны скасавалі дзеяньне Статуту ВКЛ 1588 году ў Віцебскай і Магілёўская, у чэрвені 1840 — у Менскай, Гарадзенскай і Віленскай губэрнях. Узмацніліся рэпрэсіі супраць уніяцкай царквы. 12 лютага 1839 году Сабор вышэйшага ўніяцкага духавенства ў Полацку прыняў акт аб «узьяднаньні» ўніятаў з Урадавым сынодам Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквой). Узмацнілася залежнасьць праваслаўнай і каталіцкай царквы ад дзяржавы. У 1841—1843 гадох іх перавялі на дзяржаўнае ўтрыманьне&lt;ref name=&quot;БелЭН-26&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 26.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Congress_Poland_and_Lithuanian_governorates_-_by_Alexander_Voschinin_-_1851_AD.jpg|міні|300пкс|[[Беларусы]] ([[Ліцьвіны|«літоўцы і беларусы»]]) на мапе № 6 атлясу «Географический атлас Российской империи» (1851 г.). Аўтар — тапограф і картограф Аляксандр Ваўчынін (капітан корпусу тапографаў Расейскай імпэрыі)]]

Асновай эканомікі беларускіх земляў у XIX стагодзьдзі заставалася сельская гаспадарка, у якой панавала буйнамаянтковае дваранскае землеўладаньне. Попыт на збожжа ў Заходняй Эўропе стымуляваў абшарнікаў да пашырэньня фальваркаў. Да сярэдзіны XIX ст. 97% абшарніцкіх сялянаў беларускіх земляў знаходзіліся на паншчыне, гэта значыць былі прымацаваныя да панскіх фальваркаў і пазбаўленыя магчымасьці пошукаў іншых заработкаў, перасяленьня ў месты, выяўленьня прадпрымальніцкае ініцыятывы ў сфэры прамысловасьці й гандлю, якую мелі аброчныя сяляне ў цэнтральных губэрнях Расейскай імппэрыі. У 1840—1850 гадох на Беларусі выявіўся крызіс фэўдальна-прыгоньніцкіх дачыненьняў: скарачаліся пасевы, зьніжалася ўраджайнасьць, усё большая колькасьць сялянаў ня здольная была плаціць падаткі й выконваць павіннасьці на карысьць дзяржавы; у банкаўска-крэдытных установах было закладзена каля 70% прыгонных сялянаў: нарастаў антыпрыгоньніцкі рух сялянаў. У 1856—1860 гадох масавыя выступленьні сялянаў адбыліся ў 66 маёнтках, 11 зь іх здушаныя войскамі й паліцыяй. Параза ў [[Крымская вайна|Крымскай вайне 1853—1856 гадоў]] і пагроза сялянскае рэвалюцыі вымусілі маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]] распачаць буржуазныя рэформы. 19 лютага 1861 году ён падпісаў Маніфэст і «Палажэньне» аб вызваленьні абшарніцкіх сялянаў ад прыгоннае залежнасьці. У выніку аграрны рэформаў на Беларусі абшарнікі захавалі больш за палову зямлі&lt;ref name=&quot;БелЭН-26&quot;/&gt;.

[[Файл:Francišak Bahuševič. Францішак Багушэвіч (1880-89).jpg|150px|значак|зьлева|[[Францішак Багушэвіч]]]]
[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|300px|значак|Беларусы на этнаграфічнай мапе Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)]]

Адбываецца [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнае паўстаньне 1863—1864 гадоў]] супраць расейскага панаваньня і за аднаўленьне Рэчы Паспалітай у межах 1772 году, якое пачалося абвяшчэньнем [[Маніфэст 22 студзеня|Маніфэсту Часовага нацыянальнага ўраду]] 10 студзеня 1863 году. На тэрыторыі колішняга [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] паўстаньнем кіраваў [[Кастусь Каліноўскі]], які ачоліў [[Часовы правінцыйны ўрад Літвы і Беларусі]]. Удзельнікі паўстаньня, найперш Кастусь Каліноўскі і яго блізкае кола, карысталіся паролем «''Каго любіш — Люблю Беларусь — То ўзаемна''», вярнулі [[Беларуская мова|беларускую мову]] ва ўрадавае справаводзтва, а таксама выдавалі па-беларуску газэту «[[Мужыцкая праўда]]», праклямацыі і ўлёткі. Гэта прымусіла Нацыянальны ўрад у Варшаве прызнаць гістарычную суб’ектнасьць [[беларусы|беларусаў]] 3 траўня 1863 году ў форме прыняцьця адозвы «Да братоў-беларусаў»&lt;ref&gt;[[Сяргей Абламейка (гісторык)|Абламейка С.]] [https://www.svaboda.org/a/31162393.html Каліноўскі быў беларусам. Даказаць адваротнае немагчыма], [[Радыё Свабода]], 22 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;. Расейскія ўлады здолелі здушыць гэтае выступленьне, яго ўдзельнікаў рэпрэсавалі. Маёнткі датычных да паўстаньня забіраліся ў расейскі дзяржаўны скарб і на льготных умовах прадаваліся выхадцам з цэнтральных расейскіх губэрняў&lt;ref name=&quot;БелЭН-26&quot;/&gt;.

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|300пкс|значак|[[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Этнаграфічная мапа беларусаў]] (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.]]

Па рэформе 1861 году паскорылася фармаваньне рабочае клясы. Ідэолягамі й выразьнікамі інтарэсаў сялянаў і іншых дробных вытворцаў Расейская імпэрыі выступалі арганізацыі рэвалюцыйных народнікаў («[[Зямля і воля]]», «[[Народная воля]]»). У 2-й палове 1870 — пачатку 1880-х гадоў народніцкія гурткі існавалі ў Магілёве, Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Горы-Горках, Слуцку, Воршы. пераважна сярод вучнёўскае моладзі, вайскоўцаў, работнікаў. Пад уплывам выданьняў польскае сацыялістычнае партыя «[[Пралетарыят (партыя)|Пралетарыят]]» і расейскае групы «Вызваленьне працы» частка народнікаў Беларусі ў сярэдзіне 1880-х гадоў перайшло на пазыцыі [[марксізм]]у. У 1895—1900 гадох у 23 населеных пунктах Беларсі адбыліся 292 эканамічныя стачкі, у якіх брала ўдзел каля 11,5 тысячаў работнікаў. У 1896 годзе ўварыўся [[Рабочы саюз Літвы]], у 1897 годзе — [[Бунд]] (Усеагульны жыдоўскі хаўрус у Літве, Польшчы і Расеі). У 1898 годзе зьезд прадстаўнікоў сацыял-дэмакратычных арганізацыяў Пецярбургу, Масквы, Кіева, [[Екацярынаслаў|Екацярынаслава]] і Бунда, што адбыўся ў Менску, абвясьціў пра ўтварэньне [[Расейская сацыял-дэмакратычная работніцкая партыя|Расейскай сацыял-дэмакратычнай работніцкай партыі]] (РСДРП). У пачатку 1900-х гадоў рабочым рухам у гарадох і мястэчках Беларусі кіравалі арганізацыі Бунду. У Горадні й Берасьці ўплыў на рабочых мелі арганізацыі [[Польская сацыялістычная партыя ў Літве|Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС)]]. У 1902—1904 гадох на Беларусі зьявіліся арганізацыі партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў (ПСР). У 1903 годзе ўтварылася [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ)]]. У 1903—1904 гадох узьніклі арганізацыі РСДРП ([[Паўночна-заходні камітэт РСДРП]], [[Палескі камітэт РСДРП]]). Сярод жыдоўскага насельніцтва Беларусі з 1890-х гадоў шырокую агітацыю вялі сіяністы. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]] на Беларусі завяршылася партыйнае афармленьне 3 палітычных лягераў: рэвалюцыйнага (РСДРП, ПСР, ППС, БСГ, Бунд, паалей-сіяністаў, сіяністаў-сацыялістаў і інш.), лібэральнага (КДП, Хаўрус дасягненьня раўнапраўя жыдоў у Расеі, сіяністы, Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы й Беларусі), урадавага (Хаўрус расейскага народу, Саюз 17 кастрычніка). У I Дзяржаўную думу ад 5 заходніх губэрняў абралі 36 дэпутатаў, у тым ліку 29 прыхільнікаў кадэтаў. На выбарах у II Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях перамаглі 2 контрарэвалюцыйныя нацыяналістычныя групоўкі — расейская й польская&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 27.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała). Ян Луцэвіч (Янка Купала) (1921).jpg|150px|значак|зьлева|[[Янка Купала]]]]
[[Файл:Vilnia, Zavalnaja. Вільня, Завальная (1907).jpg|значак|300пкс|Рэдакцыя [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] на [[Вуліца Завальная (Вільня)|вуліцы Завальнай]] у Вільні, 1907 г.]]

Аграрны й палітычны рух сялянаў прымусіў расейскі ўрад прызнаць неабходнасьць рэформаў, вынікам чаго стала [[Сталыпінская аграрная рэформа]]. На выбарах у III Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях чарнасоценцы й акцябрысты заваявалі 29 і 36 месцаў. Каталіцкае насельніцтва Віленскае й Гарадзенскае губэрняў абралі 6 прадстаўнікоў беларуска-польскіх аўтанамістаў («краёўцаў»). З падобнымі вынікамі прайшлі выбары і ў IV Дзяржаўную думу (1912). Чарнасоценна-акцябрысцкія групоўкі і іхныя органы друку адмаўлялі самастойнасьць беларускага этнасу, зьвінавачвалі беларускі нацыянальны рух і ягоную газэту «[[Наша Ніва]]» ў сэпаратызьме. Супраць [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальнага адраджэньня]] выступалі і польскія абшарніцка-клерыкальныя групоўкі. У 1907 годзе амаль усе мясцовыя арганізацыі левых партыяў былі разгромленыя ці вельмі аслабленыя. Сярод меншавікоў і бундаўцаў пашыралася ліквідатарская плынь. Згарнула свае падпольныя структуры БСГ і як партыя часова прыпыніла дзейнасьць. Ейныя кіраўнікі засяродзіліся на легальнай дзейнасьці ў газэце «Наша Ніва» і ўзначалілі беларускі нацыянальна-культурны рух. У 1905—1915 гадох ён прыкметна пашырыўся й набыў міжнародную вядомасьць. Асабліва значныя посьпехі дасягнутыя ў разьвіцьці беларускае літаратуры ([[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Цётка]], [[Максім Багдановіч]])&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;/&gt;.

1 жніўня 1914 году Расейская імпэрыя ўступіла ў вайну зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] ([[Першая сусьветная вайна]]). Беларускія губэрні ў ліку першых перавялі на ваеннае становішча. У выніку наступленьня ([[Сьвянцянскі прарыў]], 1915) нямецкія войскі занялі заходнюю частка Беларусі. Да кастрычніка 1915 году фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — [[Баранавічы]] — [[Пінск]]. Вайна прывяла эканоміку Беларусі да заняпаду. У сельскай мясцовасьці адчуваўся недахоп працоўных рук, скараціліся пасяўныя плошчы, паменшала колькасьць жывёлы. Каля 1/3 прамысловых прадпрыемстваў Беларусі былі эвакуяваныя або дэмантаваныя. Гарады Беларусі перапоўнілі вайскоўцы і ўцекачы&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;/&gt;.

Заняцьце амаль усёй Віленскае, Гарадзенскае і заходняе часткі Менскае губэрняў войскамі Нямецкае імпэрыі, мабілізацыя ў войска, масавае бежанства на ўсход на пэўны час дэзарганізавалі беларускі рух. Беларускі нацыянальна-культурныя арганізацыі распадаліся, спынялася выданьне беларускіх газэтаў і кніг. Частка кіраўнікоў «Нашае Нівы» (браты [[Антон Луцкевіч|Антон]] і [[Іван Луцкевіч]]ы, [[Вацлаў Ластоўскі]] і іншыя) засталіся ў Вільні і ўзначалілі камітэт дапамогі пацярпелым ад вайны. У Вільні дзеялі [[Беларуская сацыял-дэмакратычная работніцкая група]], [[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]. У якасьці каардынатара беларускага нацыянальнага руху выступаў Цэнтральны саюз беларускіх нацыянальных арганізацыяў на чале зь [[Беларускі народны камітэт|Беларускім народным камітэтам]], пад кіраўніцтвам якога ў 1916—1917 гадох з дазволу уладаў Нямецкае імпэрыі пачалося выданьне школьных падручнікаў, газэты «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У 1916 годзе ў Петраградзе зьявіліся штотыднёвыя газэты «[[Дзяньніца]]» й «[[Сьветач (газэта)|Сьветач]]»&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;/&gt;.

=== Беларуская Народная Рэспубліка і Беларуская ССР ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская Народная Рэспубліка}}
[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|міні|300пкс|Мапа [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], 1918 г.]]
[[Файл:Raman Skirmunt. Раман Скірмунт (1906).jpg|150px|значак|зьлева|[[Раман Скірмунт]]]]

[[Першая сусьветная вайна]] паскорыла перамогу [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскае рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]]. У выніку зрынаньня самадзяржаўя ўлада перайшла да [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўраду]]. Паводле прыкладу Петраграду на Беларусі ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. У Менскім Савеце адзначаўся ўплыў бальшавікоў. Па [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі]] аднавіла сваю дзейнасьць і [[Беларуская сацыялістычная грамада|БСГ]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 28.&lt;/ref&gt;.

Адначасна ўзьнікла шмат іншых беларускі нацыянальных арганізацыяў і суполак ня толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў гарадох Расеі, дзе было шмат беларусаў-уцекачоў. 25—27 сакавіка 1917 году ў Менску адбыўся [[Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў]], які выставіў патрабаваньне дзяржаўнае аўтаноміі для Беларусі ў складзе Расейскае фэдэрацыйнае дэмакратычнае рэспублікі, абвясьціў сябе «найвышэйшай краёвай інстытуцыя» да скліканьня Беларускае краёвае рады (БКР), а сваім выканаўчым органам — [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт (БНК)]], якому даручыў падрыхтаваць выбары БКР. Ягоным старшынём абралі [[Раман Скірмунт|Рамана Скірмунта]]. Ён жа ўзначаліў дэлегацыю перамоваў з Часовым урадам у пытаньнях аўтаноміі Беларусі. Але ўрад адмовіўся разьвязваць гэтае пытаньне да Ўстаноўчага сходу. Паводле ініцыятывы БСГ у ліпені 1917 году адбыўся [[Зьезд беларускіх арганізацыяў і партыяў]]. На ім БНК замяніла [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацыяў]], рэарганізаваная ў кастрычніку 1917 году ў [[Вялікая беларуская рада|Вялікую беларускую раду (ВБР)]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

25 кастрычніка 1917 году ў выніку ўзначаленага бальшавікамі ўзброенага паўстаньня ў Петраградзе Часовы ўрад быў скінуты і ўлада перайшла да Савету Народных Камісараў на чале з [[Уладзімер Ленін|Уладзімерам Ульянавым (Леніным)]]. 26 кастрычніка савецкую ўладу абвясьцілі ў Менску. У пачатку лістапада найвышэйшым бальшавіцкім органам улады ў краі стаў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту. 18—25 лістапада савецкую ўладу прызналі зьезд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, III зьезд сялянскіх дэпутатаў Менскае й Віленскае губэрняў і II зьезд арміяў Заходняга фронту. 26 лістапада абраныя зьездамі выканаўчыя камітэты аб’ядналіся і ўтварылі [[Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту|Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту (Аблвыкамзах)]]. У сьнежні 1917 — студзені 1918 году адбыліся зьезды Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Віцебскае й Магілёўскае губэрняў, на якіх завяршылася праца з усталяваньня бальшавіцкае ўлады ў гэтых губэрнях. Аблвыкамзах ігнараваў беларускае нацыянальнае пытаньне й не прызнаваў існаваньня самастойнага беларускага народу&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

[[Файл:Źmicier Žyłunovič (Ciška Hartny). Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) (1910-19) (3).jpg|150px|значак|зьлева|[[Зьміцер Жылуновіч]]]]
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1919).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі ([[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]), 1919 г.]]

У адказ на [[Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі]] ВБР разам з Цэнтральнай беларускай вайсковай радай зьвярнулася з «Граматай да беларускага народу», дзе асудзіла дзейнасьць бальшавікоў. ВБР склікала ў Менску [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]] 1917 году. I зьезд прызнаў неабходным стварэньне Беларускае дзяржаўнасьці, не прызнаў улады Аблвыкамзаху, таму на загад яго кіраўнікоў быў разагнаны з выкарыстаньнем вайсковае сілы. Частка дэлегатаў стварыла выканаўчы камітэт, а потым Раду зьезду, якая [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] 25 сакавіка 1918 году абвясьціла Беларусь незалежнай і свабоднай дзяржавай — [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікай (БНР)]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

Ваенна-палітычныя разьлікі Расеі, міжнароднае становішча, дзейнасьць БНР сталі прычынамі фармальнага прызнаньня бальшавіцкімі ўладамі ў Маскве права беларускага народу на нацыянальную дзяржаўнасьць. Выконваючы пастанову ЦК РКП(б), VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя ў Смаленску пастанавіла аб абвяшчэньні [[БССР|Беларускае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі (БССР)]] у межах Віцебскае, Гарадзенскае, Магілёўскае, Менскае, беларускіх паветаў Віленскае, Ковенскае і Смаленскае губэрняў. Утварэньне БССР з сталіцай у Менску 1 студзеня 1919 году абвешчанае маніфэстам [[Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі|Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Беларусі]]. Паводле патрабаваньня ЦК РКП(б) 27 лютага 1919 году ўтварылася [[ЛітБел|Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (ЛітБел) ]] з сталіцай у Вільні. Другое абвяшчэньне БССР адбылося 31 ліпеня 1920 году ў Менску&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. Утварэньне БССР фактычна стала адказам на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускае Народнае Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

У лістападзе — сьнежні 1920 году адбыўся [[Слуцкі збройны чын]], мэтай якога была абарона непадзельнае Беларусі ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных межах]], усталяваньне рэспублікі і прызнаньне Беларускай Народнай Рэспублікі, а таксама незалежнасьць ад Польшчы й Расеі. Слуцкі фронт БНР стаў рэальным вайсковым змаганьнем за незалежнасьць, а [[Першы Слуцкі полк|Слуцкая брыгада]] — увасабленьнем волі беларусаў да свае дзяржаўнасьці&lt;ref name=&quot;Viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/himn-i-dziejaslovy/29837829.html Чаму дзяржаўным гімнам БНР стаў ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі»?], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2019 г.&lt;/ref&gt;. Аднак Слуцкае выступленьне, урэшце, здушыла [[Чырвоная армія]]&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]].|частка=[https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter117 117. Што такое Слуцкі збройны чын]|загаловак=150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html|адказны=|выданьне=|месца=[[Вільня]]|выдавецтва=[[Наша Будучыня]]|год=2002|старонкі=|старонак=238|сэрыя=|isbn=9986-9229-6-1|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

=== Сярэдняя Літва ===
[[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|300пкс|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і [[Летува]] («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]]
{{Асноўны артыкул|Сярэдняя Літва}}
Рэспубліка [[Сярэдняя Літва]] — дзяржаўна-палітычнае ўтварэньне на тэрыторыі Віленшчыны і Гарадзеншчыны ў 1920—1922 гадох. Рэспубліка была апошняй спробай аднавіць [[Літва|Літву]] ў гістарычным і [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыйным]] сэнсе (таксама плянавалася ўтварыць Літву Верхнюю і Літву Ніжнюю). Стварэньне дзяржавы стала магчымым у выніку «Бунту Жалігоўскага» дзякуючы Першай [[Літоўска-беларускія дывізіі|Літоўска-Беларускай дывізіі]] польскай арміі пад кіраўніцтвам ураджэнца [[Ашмянскі павет|Ашмяншчыны]] [[Люцыян Жалігоўскі|Люцыяна Жалігоўскага]]. Разьмешчаная вакол гістарычнай сталіцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — [[Вільня|Вільні]] — дзяржава 18 месяцаў была [[буфэрная зона|буфэрнай зонай]] паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікай]], ад якой залежала, і [[Летува|Летувой]], якая дэкляравала свае правы на гэтую тэрыторыю&lt;ref name=&quot;von Rauch&quot;&gt;{{Кніга| first=Georg von |last=Rauch |authorlink=Georg von Rauch | editor=Gerald Onn | title =The Baltic States: Years of Independence – Estonia, Latvia, Lithuania, 1917–40 | year =1974 | pages = 100–102 | chapter =The Early Stages of Independence | chapterurl= https://books.google.com/books?id=emBIdi4LPz8C&amp;pg=PA101 |publisher =C. Hurst &amp; Co| isbn=0-903983-00-1 }}&lt;/ref&gt;.

Па некаторых затрымках, зьвязаных з пратэстам [[Ліга народаў|Лігі народаў]] ([[Жэнэва]], [[Швайцарыя]]), якая плянавала ўвод міжнародных войскаў, 8 студзеня 1922 году адбыліся выбары ў Сойм і тэрыторыя рэспублікі была [[Анэксія|анэксаваная]] Польшчай. Люцыян Жалігоўскі пазьней у сваіх мэмуарах, выдадзеных у Лёндане ў 1943 годзе, асудзіў палітыку анэксіі і закрыцьця беларускіх школаў ды адмаўленьня ад канфэдэрацыйных плянаў маршалка [[Юзэф Пілсудзкі|Юзэфа Пілсудзкага]] польскім «саюзьнікам»&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf|title=Zapomniane prawdy|author=Żeligowski, Lucjan|year=1943|publisher=F. Mildner &amp; Sons|language = pl}}&lt;/ref&gt;.
{{Цытата|9 кастрычніка 1920 году заняў Вільню ня польскі генэрал Жалігоўскі, а [[літвін]] Жалігоўскі. Мараю гэтага апошняга было жыць сярод суайчыньнікаў на літоўскай зямлі. Я не вылучаў сярод іх ні палякаў, ні русінаў, ні жмудзінаў. Будучы літвінам, я ніколі не пераставаў быць палякам. Два гэтыя паняцьці зьвязаныя між сабою. Яны ўзаемна дапаўняюць адно другое. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}}

Таксама генэрал захапляўся ідэямі [[панславізм]]у: «''Але ня толькі геаграфічна Літва была сэрцам славянства. Была ім маральна. Яна, адна з усіх славянскіх народаў, магла лёгка пагаварыць з усімі. Як з Польшчай, так з Расеяй, так з Украінай. Уклад псыхічны літоўскіх народаў быў як бы створаны, каб прымірыць усіх. У яго ніколі не было варожасьці, ні нацыянальнай, ні рэлігійнай, ні культурнай''». Некалькімі ж дзесягодзьдзямі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянэра 10 сакавіка 1887 году пазначана, што Юзэф Пілсудзкі казаў:&lt;ref&gt;{{Спасылка|language = be|url = https://euroradio.fm/25-gadou-tamu-bylo-abyaulena-shto-yazep-pilsudski-belarus-fota|title = 25 гадоў таму было аб'яўлена, што Язэп Пілсудскі — беларус (фота)}}&lt;/ref&gt;
{{Цытата|Завуць мяне Восіп Восіпавіч Пілсудскі; ад роду маю 19 гадоў; паходжаньне і народнасьць дваранін, беларус… | Пратакол допыту Юзэфа Пілсудскага ад 10 сакавіка 1887 г. }}

=== Беларуская ССР і Заходняя Беларусь ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Тэрыторыя адноўленае БССР складалася толькі з 6 паветаў Менскае губэрні. Паводле [[Рыская мірная дамова|Рыскае мірнае дамовы]] 1921 году да [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] адышла [[Заходняя Беларусь]]. 30 сьнежня 1922 году ўтварыўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] (СССР), у які ўвайшла і БССР. Паводле прапановы партыйна-савецкага кіраўніцтва БССР цэнтральныя ўлады згадзіліся ў 1924 і 1926 гадох на [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьне БССР]] шляхам улучэньне ў яе склад часткі Віцебскае і Гомельскае губэрняў. У 1920-я — пачатку 1930-х гадоў у Беларусі праводзіліся сацыялістычная індустрыялізацыя і масавая калектывізацыя сельскае гаспадаркі, у 1924—1929 гадох праводзілася палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

Цяжкім злачынствам супраць усіх пластоў грамадзтва сталі [[Рэпрэсіі ў БССР|палітычныя рэпрэсіі]], якія набылі сыстэмны характар у пачатку 1930-х гадоў, а найбольшы размах мелі ў 1937—1938 гадох. У выніку [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году|паходу Чырвонае Арміі ў верасьні 1939 году ў Заходнюю Беларусь]] ейную тэрыторыю далучылі да БССР, аднак Віленшчыну перадалі Летуве. Летува атрымала каля 6880 квадратных кілямэтраў (2660 квадратных міляў) тэрыторыі Віленскага краю (у тым ліку Вільню, гістарычнаю сталіцу Вялікага Княства Літоўскага). Сярод жыхароў Вільні, прадстаўнікі сучаснае летувіскае нацыянальнасьці складалі тады ўсяго 3%. Далучэньне земляў ажыцьцяўлялася ў адпаведнасьці з сакрэтным пратаколам да [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|Дамовы аб ненападзе паміж Нямеччынай і СССР]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] 1941—1945 гадоў (эпізоду [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]) на тэрыторыі Беларусі разгарнулася партызанскае і падпольнае змаганьне. Паводле афіцыйных савецкіх зьвестак, у Савецкай Арміі, савецкіх партызанскі фармаваньнях і шэрагах савецкіх падпольнікаў супраць арміі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] змагалася больш за 1,5 млн жыхароў Беларусі. Вайна нанесла рэспубліцы велізарныя страты. Паводле сучасных ацэнак, загінуў кожны трэці жыхар Беларусі. Рэспубліка страціла больш за палову нацыянальнага багацьця. У 1945 годзе паводле савецка-польскае дамовы аб дзяржаўнай граніцы ад 18 жніўня 1945 году, 17 раёнаў [[Беластоцкая вобласьць|Беластоцкае вобласьці]] з горадам [[Беласток]]ам і 3 раёны Берасьцейскае вобласьці ўлады СССР перадалі ў склад [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. У 1945 годзе Беларусь стала сузаснавальніцай [[ААН]], аднак яе ўдзел ня быў самастойным, а падпарадкоўваўся дэлегацыі [[СССР]].

У 1951 годзе зацьвердзілі [[Сьцяг Беларускай ССР|новы сьцяг БССР]], у 1955 годзе — [[Гімн Беларускай ССР|рэспубліканскі гімн]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. У 1986 годзе Беларусь сталася асноўнай ахвярай [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскае катастрофы]].

=== Рэcпубліка Беларусь ===
Сацыяльна-эканамічны крызіс другое паловы 1980 — пачатку 1990-х гадоў спрыяў нарастаньню дэзінтэграцыйных працэсаў у СССР. 27 ліпеня 1990 году Вярхоўны савет БССР прыняў [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі|Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. [[Жнівеньскі путч]] у Маскве (19—21 жніўня 1991) і падтрымка яго кіраўніцтвам КПБ паглыбіла крызіс сыстэму ўлады, якая існавала ў той час у Беларусі. 25 жніўня 1991 году Вярхоўны савет БССР прыпыніў дзейнасьць КПБ на тэрыторыі Беларусі. 19 верасьня 1991 году афіцыйную назву Беларускай дзяржавы зьмянілі на Рэспубліку Беларусь. У якасьці дзяржаўных сымбаляў аднавілі [[Беларусы|беларускія]] [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальныя]] герб [[Пагоня|Пагоню]] і [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. У сьнежні 1991 году ў выніку дэнансацыі дамовы 1922 году СССР спыніў існаваньне. 8 сьнежня 1991 году лідэры Беларусі ([[Станіслаў Шушкевіч]]), Украіны ([[Леанід Краўчук]]) і Расеі ([[Барыс Ельцын]]) у [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] падпісалі [[Белавескія пагадненьні|пагадненьне]] аб утварэньні [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]. У 1994 годзе прынялі [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыю Беларусі]], адбыліся першыя прэзыдэнцкія выбары. Паводле вынікаў другога туру, першым прэзыдэнтам краіны абралі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнка]].

Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — выключыць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы&lt;ref name=&quot;navumcyk_15.04.2020&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;. Аднак поўнае аднаўленьне [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйнай]] [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні Лукашэнкам [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]], што стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;. У 1995 годзе па [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|акце тэрору ў парлямэнце Беларусі]] ён правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству&lt;ref name=&quot;МП&quot;&gt;[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zapr&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zapr1&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. №1 (21), 2002.&lt;/ref&gt;, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;. Па рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] бел-чырвона-белы сьцяг і герб Пагоню статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]].

[[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|значак|296пкс|[[Марш за свабоду (Менск, 2020)|300-тысячны мітынг супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]]. Менск, {{nowrap|16 жніўня 2020 г.}}]]

Улетку 1996 году 70 дэпутатаў [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня|Вярхоўнага Савету]] паставілі подпісы пад [[імпічмэнт]]ам прэзыдэнту з прычыны парушэньня ім Канстытуцыі Беларусі. У адказ Лукашэнка з парушэньнем Канстытуцыі і закону «Аб народным галасаваньні (рэфэрэндуме) у Рэспубліцы Беларусь» правёў 24 лістапада 1996 году [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|чарговы рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога разагнаў Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 13-га скліканьня і ўтварыў цалкам падкантрольны [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які стаў найвышэйшым заканадаўчым органам рэжыму ў Беларусі. Адначасна апазыцыю цалкам выціснулі з тэлевізіі і радыё, а апазыцыйным газэтам не давалі друкавацца. У знак пратэсту ў адстаўку падалі прэм’ер-міністар Беларусі, два іншыя міністры і сем судзьдзяў [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйнага суду]]. У гэтых умовах [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|Злучаныя Штаты]] і [[Эўразьвяз]] адмовіліся прызнаваць легітымнасьць рэфэрэндуму. Тым часам Лукашэнка канцэнтраваў у сваіх руках уладу з дапамогаю ўзмацненьня спэцыяльных службаў, у прыватнасьці [[Камітэт дзяржаўнай бясьпекі Рэспублікі Беларусь|КДБ]].

У красавіку 1998 году Лукашэнка стварыў г. зв. «[[Саюз Расеі і Беларусі]]», пазьней абвясьціў пра стварэньне г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзнай дзяржавы Беларусі і Расеі]]». Улады [[Расея|Расеі]] актыўна падтрымлівалі аўтарытарны рэжым у Беларусі ад часоў палітычнай крызы 1996 году, калі Лукашэнку зь іх дапамогай удалося ўнікнуць імпічмэнту і здабыць абсалютную ўладу ў краіне&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/27138163.html За што Селязьнёў атрымаў ад Лукашэнкі ордэн Скарыны?], [[Радыё Свабода]], 20 ліпеня 2015 г.&lt;/ref&gt;.

Незаконныя прэзыдэнцкія выбары з падкантрольнай Лукашэнку працэдурай падліку галасоў праходзілі ў 2001, 2006, 2010 і 2015 гадох. Кожныя зь іх выклікалі пратэсты грамадзянаў Беларусі і крытыку з боку ЗША і краінаў Эўразьвязу — найперш праз працэдуру падліку галасоў, якая дазваляла цалкам фальсыфікаваць вынікі і адкідала ўсякі кантроль за падлікам галасоў для не зьвязаных з рэжымам Лукашэнкі грамадзянаў Беларусі.

8 жніўня 2020 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|чарговыя незаконныя прэзыдэнцкія выбары]], па якіх адбыліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|масавыя пратэсты супраць іх фальсыфікацыі, гвалту і беззаконьня]]. Пратэсты адзначаліся найбольшай за ўсю гісторыю колькасьцю ўдзельнікаў (у Менску выходзілі сотні тысячаў чалавек, у абласных цэнтрах — дзясяткі, у многіх раённых — тысячы) і праходзілі пад [[беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнай сымболікай]]. У час здушэньня гэтых пратэстаў гвалт рэжыму Лукашэнкі над грамадзянамі Беларусі перайшоў на прынцыпова новы ўзровень, калі ён выявіўся [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] і масавымі катаваньнямі, а маштаб рэпрэсіяў у краіне наблізіўся да часоў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30935222.html Партыя БНФ: «Беларусь ня ведала такога маштабу зьверстваў з часоў бальшавіцкага тэрору і нацысцкай акупацыі»], [[Радыё Свабода]], 7 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;.

[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]&lt;ref name=&quot;Litwin-2024&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Usov-2023&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;UW-2022&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;BRN&quot;/&gt; [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]&lt;ref name=&quot;Lichtarovic-24-02-2022&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Hurnievic-26-02-2022&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Daskievic-25-02-2022&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;AC-2022&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Korsunau-2022&quot;/&gt;&lt;ref name=&quot;Dubaviec-2022&quot;/&gt;.

25 сакавіка 2023 году [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] заявіў, што Расея разьмяшчае у Беларусі сваю тактычную ядзерную зброю, што неўзабаве ажыцьцявілі&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/32336402.html Сахашчык: Ядзерная зброя моцна актывізуе партызанскі рух у Беларусі], [[Радыё Свабода]], 27 сакавіка 2023 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Usau-29-03-2023&quot;/&gt;.

== Дзяржаўны лад ==
{{Асноўны артыкул|Дзяржаўны лад Рэспублікі Беларусь}}
Беларусь — [[унітарная дзяржава]], форма кіраваньня — [[прэзыдэнцкая рэспубліка]]. Тэрмін для кожнага прэзыдэнту складае пяць гадоў. Паводле [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі 1994 году]], прэзыдэнт [[дэ-юрэ]] можа займаць пасаду ня больш за два тэрміны, аднак у 2004 годзе на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|рэфэрэндуму]] [[рэжым Лукашэнкі]] [[дэ-факта]] прыбраў гэтае абмежаваньне&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/3882843.stm Profile: Alexander Lukashenko], [[BBC|BBC News]]&lt;/ref&gt;. Першым прэзыдэнтам стаў [[Аляксандар Лукашэнка]], абраны на гэтую пасаду ў другім туры [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 1994 году|выбараў 1994 году]]. У 1996 годзе з ініцыятывы Лукашэнкі прайшоў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|рэфэрэндум]], на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў якога ў Канстытуцыю ўнесьлі шэраг зьменаў, а Лукашэнка павялічыў свой тэрмін на 2 гады, такім чынам наступныя афіцыйныя прэзыдэнцкія выбары адбыліся ў 2001 годзе.

Галоўны орган [[Заканадаўчая ўлада|заканадаўчай улады]] — [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь]], ліквідаваны Лукашэнкам на падставе афіцыйна абвешчаных вынікаў рэфэрэндуму 1996 году і заменены на падкантрольны рэжыму [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], які складаецца з [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў]] (ніжняя палата) і [[Савет Рэспублікі Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Савету Рэспублікі]] (верхняя палата). З улікам таго, што назва «Вярхоўны [[Савет]]» небеларуская і паходзіць ад [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]], выказваюцца прапановы вярнуць парлямэнту краіны традыцыйную ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назву — [[Сойм]]&lt;ref name=&quot;Cajcyc&quot;&gt;Чайчыц А. [https://www.svaboda.org/a/28449360.html Карыснае практыкаваньне ад Зянона Пазьняка], [[Радыё Свабода]], 24 красавіка 2017 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 13.&lt;/ref&gt;.

[[Судовая ўлада]] ажыцьцяўляецца судамі, найвышэйшы судовы орган — [[Вярхоўны суд Рэспублікі Беларусь|Вярхоўны суд]]. Гаспадарчыя спрэчкі паміж прадпрыемствамі, установамі і арганізацыямі разглядае [[Вышэйшы гаспадарчы суд Рэспублікі Беларусь|Вышэйшы гаспадарчы суд]]. Кантроль за канстытуцыйнасьцю нарматыўных актаў у дзяржаве ажыцьцяўляе [[Канстытуцыйны суд Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыйны суд]], легітымны склад якога, аднак, разагнаны па рэфэрэндуме 1996 году&lt;ref name=&quot;Пастухоў-2021&quot;&gt;{{артыкул||дата публікацыі=2021-03-12|загаловак=Канстытуцыя: шматкроць перапісаная і не дзеючая|год=2021|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|мова=be|нумар=10 (718)|старонкі=4|дата доступу=2021-03-20|аўтар=[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]], Пульша С.}}&lt;/ref&gt;. Нагляд за дакладным і аднастайным выкананьнем законаў ускладаецца на [[Генэральны пракурор Рэспублікі Беларусь|Генэральнага пракурора]]. Кантроль за выкананьнем дзяржаўнага бюджэту і выкарыстаньнем дзяржаўнай уласнасьці ажыцьцяўляе [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэт дзяржаўнага кантролю]]&lt;ref name=&quot;BE-12&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 12.&lt;/ref&gt;.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел ==
{{Асноўны артыкул|Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі}}
{| border=0 align=right cellpadding=0 cellspacing=0 style=&quot;margin: 0 0 1em 1em; background: transparent; border: 0px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 100%;&quot;
|&lt;div style=&quot;position: relative&quot;&gt;[[Файл:Belarus provinces blank.svg|300пкс|справа]]
&lt;div style=&quot;position: absolute;left:32px;top:181px&quot;&gt;[[Файл:Coat of Arms of Brest Region.svg|17пкс]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;font-size:85%;left:55px;top:180px&quot;&gt;[[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейская&lt;br /&gt;вобласьць]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;left:38px;top:96px&quot;&gt;[[Файл:Coat of Arms of Hrodna Voblasts.svg|20пкс]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;font-size:85%;left:30px;top:120px&quot;&gt;[[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенская&lt;br /&gt;вобласьць]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;left:120px;top:102px&quot;&gt;[[Файл:Coat of Arms of Minsk province.svg|20пкс]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;font-size:85%;left:122px;top:125px&quot;&gt;[[Менская вобласьць|Менская&lt;br /&gt;вобласьць]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;left:178px;top:185px&quot;&gt;[[Файл:Coat of arms of Homyel Voblast.svg|20пкс]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;font-size:85%;left:200px;top:185px&quot;&gt;[[Гомельская вобласьць|Гомельская&lt;br /&gt;вобласьць]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;left:203px;top:105px&quot;&gt;[[Файл:Escut Oblast Mohilev.png|20пкс]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;font-size:85%;left:225px;top:105px&quot;&gt;[[Магілёўская вобласьць|Магілёўская&lt;br /&gt;вобласьць]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;left:138px;top:35px&quot;&gt;[[Файл:Coat of Arms of Vitsebsk Voblasts.svg|20пкс]]&lt;/div&gt;
&lt;div style=&quot;position: absolute;font-size:85%;left:162px;top:34px&quot;&gt;[[Віцебская вобласьць|Віцебская&lt;br /&gt;вобласьць]]&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
|}
Тэрыторыя Рэспублікі Беларусь падзяляецца на тэрыторыю [[сталіца|сталіцы]] і тэрыторыі [[вобласьць|вобласьцяў]]. Тэрыторыя вобласьці падзяляецца на тэрыторыю [[раён]]аў і гарадоў абласнога падпарадкаваньня. Тэрыторыя раёну падзяляецца на тэрыторыю [[сельсавет]]аў, [[пасёлак|пасёлкаў]] і гарадоў раённага падпарадкаваньня. Беларусь падзяляецца на шэсьць вобласьцяў, якія маюць назву паводле свайго адміністрацыйнага цэнтру. У сваю чаргу гэтыя вобласьці падзяляюцца на 118 раёнаў. Сталіца краіны Менск мае адмысловы статус.

Цяперашні адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Беларусі фактычна застаўся з часоў [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]. Адміністрацыйна-тэрытарыльныя адзінкі маюць савецкія небеларускія афіцыйныя назвы, з гэтай прычыны прапануецца вярнуць традыцыйныя ад часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] назвы — [[Ваяводзтва|ваяводзтвы]] (замест вобласьцяў), [[павет]]ы (замест раёнаў) і [[Староства (Вялікае Княства Літоўскае)|староствы]] (замест сельсаветаў)&lt;ref name=&quot;Cajcyc&quot;/&gt;. З улікам таго, што наяўны падзел забясьпечвае моцную цэнтралізацыю і адміністрацыйна-палітычны кантроль над мясцовай ўладай з боку цэнтральных ворганаў улады, дзеля зьмяншэньня цэнтралізацыі, адміністрацыйнай і бюджэтнай нагрузкі выказваюцца прапановы павялічыць колькасьць адзінак самакіраваньня першага ўзроўню (ваяводзтваў)&lt;ref&gt;[http://www.bielarus.net/pdf/Program_Bolnaja_Bielarus_internet.pdf Народная Праграма Вольная Беларусь — гэта праект новай Беларусі]. — Варшава — Нью-Ёрк — Менск: «Беларускія Ведамасьці», 2017. С. 17.&lt;/ref&gt;.

== Геаграфія ==
{{Асноўны артыкул|Геаграфія Беларусі}}

=== Геаграфічнае становішча ===
[[Файл:Belarus satellite image MODIS Terra true color 2010-06-29.jpg|міні|300пкс|Беларусь з космасу, чэрвень 2010 г.]]

Беларусь знаходзіцца ў цэнтры [[Эўропа|Эўропы]]. Мяжуе з [[Польшча]]ю на захадзе, [[Летува|Летувою]] на паўночным захадзе, [[Латвія]]й на поўначы, [[Расея]]й на ўсходзе і [[Украіна|Ўкраінай]] на поўдні. Агульная працягласьць [[Дзяржаўная граніца Рэспублікі Беларусь|дзяржаўнай граніцы]] складае 2969 км. Адлегласьць ад Менску да сталіц суседніх дзяржаваў: [[Вільня|Вільні]] — 215 км, [[Рыга|Рыгі]] — 470, [[Варшава|Варшавы]] — 550, [[Кіеў|Кіева]] — 580, [[Масква|Масквы]] — 700 км.

Плошча Беларусі — 207,598 тыс. км². Найбольшая працягласьць краіны з захаду на ўсход — 650 км, з поўначы на поўдзень — 560 км. У Эўропе Беларусь паводле плошчы нязначна саступае [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]] і [[Румынія|Румыніі]], больш чым у 2,2 разу пераўзыходзіць [[Партугалія|Партугалію]] і [[Вугоршчына|Вугоршчыну]] і прыкладна ў 5 разоў — [[Нідэрлянды]], [[Швайцарыя|Швайцарыю]].

=== Рэльеф і карысныя выкапні ===
{{Асноўны артыкул|Рэльеф Беларусі}}
[[Файл:Dzyarzhynskaya Hara 3.jpg|значак|300пкс|На [[Сьвятая (гара)|Сьвятой гары]] (345 м), найвышэйшым пункце Беларусі]]

Беларусь знаходзіцца на [[Усходнеэўрапейская раўніна|Ўсходнеэўрапейскай раўніне]]. Тэрыторыя галоўным чынам раўнінная з рэдкімі ўзвышшамі ([[Менскае ўзвышша|Менскае]], [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкае]], [[Ашмянскае ўзвышша|Ашмянскае]], [[Віцебскае ўзвышша|Віцебскае]] і іншыя), якія разьмяшчаюцца пераважна ў цэнтральнай частцы краіны і складаюць [[Беларуская града|Беларускую граду]]. Найвышэйшы пункт — [[Сьвятая (гара)|Сьвятая гара]], 345 м; найніжэйшы — на рацэ [[Нёман]]е, 90 м над узроўнем мора.

Асаблівасьці рэльефу Беларусі вызначаюцца геалягічнай будовай тэрыторыі. Да прыпаднятых частак крышталічнага падмурка прымяркоўваюцца ўзвышшы. Тэрыторыі з глыбокім заляганьнем крышталічнага падмурка звычайна займаюць нізіны. Вызначальным фактарам фармаваньня рэльефу Беларусі сталі [[Ледавік|ледавікі]]. За апошнія 500—600 тыс. гадоў тэрыторыя краіны спазнала ня менш за 5 зьледзяненьняў.

На тэрыторыі Беларусі выявілі больш за 5 тысячаў радовішчаў і пакладаў карыстных выкапняў&lt;ref name=&quot;BE-12&quot;/&gt;. Сярод іх можна выдзяліць [[нафта|нафту]], [[прыродны газ]], [[жалезная руда|жалезную руду]], [[даляміт]]ы, будаўнічыя матэрыялы — [[жвір]], [[гліна|гліны]], [[пясок]], [[крэйда|крэйду]], [[граніт]], [[торф]], [[сапрапэль]] і іншыя.

=== Глебы ===
{{Асноўны артыкул|Глебы Беларусі}}
Асаблівасьці геалягічнага мінулага Беларусі, яе рэльефу, клімату, расьліннасці абумовілі складаную будову глебавага покрыва тэрыторыі. Асноўныя глебаўтваральныя пароды адпавядаюць зоне ледавіковай акумуляцыі: азёрна-ледавіковыя, [[Марэна (геалёгія)|марэнавыя]], водна-ледавіковыя адклады, алювіяльныя наносы, [[торф]]. Сярод глебаўтваральных працэсаў пераважаюць дзярновы (пад лугавой травяністай расьліннасьцю), падзолісты (пад лясной расьліннасьцю), балотны (у паніжаных месцах, дзе назапашваецца вільгаць) і іх спалучэньні.

З улікам ступені праяўленьня асноўнага глебаўтваральнага працэсу вылучаюцца тыпы глебаў: [[дзярнова-падзолістыя глебы|дзярнова-падзолістыя]], [[Дзярнова-падзолістыя забалочаныя глебы|дзярнова-падзолістыя забалочаныя]], [[тарфяна-балотныя глебы|тарфяна-балотныя]], [[абалонавыя глебы|абалонавыя]], [[дзярнова-карбанатныя глебы|дзярнова-карбанатныя]], [[Дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя глебы|дзярновыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя]]. Паводле мэханічнага складу адрозьніваюць гліністыя, сугліністыя, супясковыя, пясковыя і тарфяныя глебы.

=== Клімат ===
{{Асноўны артыкул|Клімат Беларусі}}
[[Файл:Паміж ноччу і днём.jpg|значак|300пкс|Краявід Беларусі ўлетку]]
[[Файл:Печерский лесопарк — Прекрасная зима.jpg|300px|значак|Краявід Беларусі ўзімку]]

Беларусь мае [[Мерны клімат|мерны]] [[кантынэнтальны клімат]], бо месьціцца ў мерным пасе на шляху заходніх паветраных масаў з [[Атлянтычны акіян|Атлянтычнага акіяну]]. У роўнадзеньні 21 сакавіка і 23 верасьня вышыня сонца роўная 90° і 23,5°. Гадавая сумарная [[радыяцыя]] ў Беларусі складала 3500 мэга[[Джоўль|джоўляў]]/м² на поўначы і 4100 мэгаджоўляў/м² на поўначы (85—97 кіля[[калёрыя]]ў/см). У [[Ліпень|ліпені]], які ёсьць найцяплейшым месяцам, сумарная радыяцыя 9-кратна большая, чым у найхаладнейшым месяцы — [[Студзень|студзені]]. Улетку пераважае наўпроставая сонечная радыяцыя, што складае 52% ад сумарнай. Узімку — расьсеяная радыяцыя, што складае 70% ад сумарнай. Гадавая расьсеяная радыяцыя розьнілася ад 2100 мэгаджоўляў/м² на поўдні да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы. Сярэднегадавая працягласьць сонечнага зьзяньня вагалася ад 73 дзён на поўначы да 78 на поўдні. Найбольшая яго працягласьць назіралася ў чэрвені (11—12 дзён), найменшая — у сьнежні (25-30 гадзінаў). На цёплае паўгодзьдзе прыпадала каля 80% гадавой працягласьці сонечнага зьзяньня. Гадавая сума [[Фотасынтэз|фотасынтэтычнаактыўнай]] радыяцыі, 1% якой спажывалі [[зялёныя расьліны]], складала да 1900 мэгаджоўляў/м² на поўначы да 2200 мэгаджоўляў/м² на поўдні. Дадатны радыяцыйны балянс краіны складаў 1500—1800 мэгаджоўляў/м² у сярэднім за год і паступова нарастаў з паўночнага ўсходу на паўднёвы захад&lt;ref name=&quot;г&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=[[Павал Каўрыга]].|частка=Клімат|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2004|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.18-2.djvu 18. Кн. 2: Рэспубліка Беларусь]|старонкі=40-43|старонак=760|сэрыя=|isbn=985-11-0295-4|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;.

Цягам году над Беларусьсю пераважаюць заходнія вятры, якія пераносяць марское атлянтычнае паветра, разам зь якім перамяшчаюцца [[цыклён]]ы. Узімку пануюць паўднёва-заходнія і заходнія вятры. Паступленьне цыклёнаў зімой вядзе да павышэньня [[Вільготнасьць паветра|вільготнасьці]] і воблачнасьці, што выклікае [[Адліга|адлігу]] і туманы. Пранікненьне кантынэнтальнага паветра мерных шыротаў прыносіць марознае надвор’е з паніжэньнем сярэднесодневай тэмпэратуры да −10—15 [[°C]]. Звычайна арктычнае паветра ўрываецца пасьля адлігі, што выклікае рэзкае пахаладаньне з парывістым ветрам. Морскае арктычнае паветра стварае воблачнае надвор’е, а кантынэнтальнае з усходняй [[Арктыка|Арктыкі]] — яснае, што паніжае тэмпэратуру паветра да −40&amp;nbsp;°C. Улетку пераважаюць паўночна-заходнія і заходнія вятры. Арктычнае паветра праграецца ў ніжніх слаях і выклікае працяглыя [[Засуха|засухі]]. На паўднёвым усходзе пераважае трапічнае паветра, што пры руху на поўнач абумоўлівае рэзкае пацяпленьне і вылікае засушлівае надвор’е ўлетку да 38&amp;nbsp;°C і адлігу ўзімку. Сярэднегадавая хуткасьць ветру складае 3,5—4 м/с на раўнінах і ўзвышшах, 3—3,5 м/с у [[нізіна]]х і далінах рэк. Увосень і ўзімку праз цыклёны хуткасьць ветру павялічваецца, а ўвесну і ўлетку памяншаецца на 0,5 м/с. Сярэднегадавая тэмпэратура для ўсёй Беларусі складала 5,8&amp;nbsp;°C. Сярэднегадавая ізатэрма вагаецца ад 7&amp;nbsp;°C у Берасьцейскай вобласьці да 4,5&amp;nbsp;°C у Віцебскай. У асобныя гады сярэдняя тэмпэратура сягае ад 4,5—5&amp;nbsp;°C да 7—9,5&amp;nbsp;°C. Працягласьць цёплага пэрыяду году з тэмпэратурай вышэйшай за 0&amp;nbsp;°C складае 250—260 дзён на паўднёвым захадзе і 220—230 на паўночным усходзе. У ліпені сярэднямесячная тэмпэратура вагаецца ад 17,5&amp;nbsp;°C на поўначы да 19&amp;nbsp;°C на поўдні. Адхіленьні ад звычайнай тэмпэратуры можа складаць 3—4&amp;nbsp;°C. Найбольшая тэмпэратура расьце ад 35&amp;nbsp;°C у Віцебску да 38&amp;nbsp;°C у Гомлі. У студзені сярэдняя тэмпэратура складала −6,7&amp;nbsp;°C са зьмяненьнем ад −4,5&amp;nbsp;°C на паўднёвым захадзе да −8&amp;nbsp;°C на паўночным усходзе. На захадзе звычайна цяплей амаль на 2&amp;nbsp;°C, чым на ўсходзе празь пераважнае ўзьдзеяньне атлянтычнага паветра. Адхіленьні тэмпэратуры могуць дасягаць 3—6&amp;nbsp;°C. Найменшыя тэмпэратуры зьмяняліся ад −41&amp;nbsp;°C у Віцебску да −35&amp;nbsp;°C у Гомлі&lt;ref name=&quot;г&quot;/&gt;.

У гадавым ходзе найбольш пругкасьці вадзяной пары прыпадае на ліпень — 14-15 гэкта[[Паскаль (адзінка вымярэньня)|паскаляў]] (ГПа), найменш на студзень — 3-4 ГПа. Узімку пругкасьць складае ад 3,5 ГПа на поўначы да 4 ГПа на поўдні. Улетку — ад 14,5 ГПа да 15 ГПа. На марэнных узвышшах пругкасьць меншая на 0,5—1 ГПа, чым на раўнінах. Сярэднегадавая вільготнасьць складала каля 80%. Найбольшая ў сьнежні-студзені — каля 90%. Найменшая ў траўні-чэрвені — 65%. Павялічаная на 3—5% вільготнасьць адзначалася каля вадаёмаў, на балотах, у лясах і на ўзвышшах. У сухія летнія дні віготнасьць апускалася менш за 30%. У сярэднім налічвалася 5—7 сухіх дзён на поўначы і ўзвышшах і 13—17 на поўдні. Часам іх лік дасягаў 20—40 за год. Больш за ўсё сухіх дзён назіралася ў траўні. На поўначы і ўсходзе налічвалася 136—145 дзён зь вільготнасьцю звыш 80% за год, на поўдні і паўднёвым захадзе — 107—113. На ўзвышшах налічвалася да 152 вільготных дзён за год. Узімку было больш вільготных дзён, чым улетку. У сьнежні налічвалася 23—27 вільготных дзён. У траўні 2-4 такіх дні. Высокая вільготнасьць спрыяла [[туман]]ам, што часьцей узьнікалі ў замкнёных катлавінах, на балотах і азёрах. За год здаралася ад 35 да 100 дзён з туманам. На Менскім і [[Наваградзкае ўзвышша|Наваградзкім узвышшах]] 65—100 такіх дзён. Звыш 60% дзён з туманамі адбывалася ў халодную пару году з кастрычніка па [[сакавік]]. Пахмурных дзён налічвалася ад 135 на паўднёвым усходзе да 175 на паўночным захадзе. Узімку верагоднасьць пахмурнага неба складала 80—85%. У сьнежні ў сярэднім 21—23 дні бяз сонечнага надвор’я. У цёплую пару году воблачнасьць складала да 45—55%. У сярэднім за год у Беларусі выпадала звыш 600—700 мм. Марэнныя ўзвышшы сярэдзіннай Беларусі атрымлівалі звыш 650—700 мм. На Наваградзкім узвышшы выпадала 769 мм ападкаў, што было найбольшым паказьнікам у Беларусі. На нізінах выпадала 600—650 мм. Адхіленьні ад сярэднегадавой нормы складалі 100—200 мм ападкаў. Найбольш ападкаў выпадала ў [[Васілевічы|Васілевічах]] — 1115 мм, найменш у [[Брагін]]е — 298 мм. На цёплую пару з [[красавік]]а па кастрычнік прыпадала каля 70% ападкаў за год. У гадавым ходзе найбольш ападкаў выпадала ў ліпені — 75—95 мм, найменш у лютым — 30-40 мм. У цёплую пару пераважалі [[Залева|залевы]], якія перавышалі сярэднемесячныя ападкі ў 2—3 разы. Найбольшы ўлічаны ўзровень быў у жніўні ў [[Пружаны|Пружанах]] — 329 мм. Часам улетку ападкі не выпадаюць да месяца. Лік дзён з ападкамі складаў ад 193—195 на паўночным захадзе да 145 на паўднёвым усходзе. У сярэднім кожны другі-трэці дзень з ападкамі. Зрэдку за дзень выпадае месячная норма ападкаў. Найбольшы содневы лік атмасфэрнай вільгаці адзначылі ў ліпені 1973 году на станцыі [[Слаўнае (Віцебская вобласьць)|Слаўнае]] [[Талачынскі раён|Талачынскага раёну]] (Віцебская вобласьць). У халодную пару зь лістапада па сакавік утвараецца [[Сьнег|сьнегавое]] покрыва, якое ляжыць ад 75 дзён на паўднёвым захадзе да 125 на паўночным усходзе. Часам выпадзеньне сьнегу адзначаецца ў кастрычніку. Устойлівае сьнегавое покрыва ўсталёўваецца ў сьнежні. Яго разбурэньне назіраецца ў пачатку сакавіка на паўднёвым захадзе (ПдЗ) і пры канцы сакавіка на паўночным усходзе (ПнУ). Найбольшая сярэдняя вышыня сьнегу складае ад 15 см на ПдЗ да звыш 30 см на ПнУ. У цёплыя маласьнегавыя зімы вышыня сьнегу ўдвая меншая. Запас вады ў сьнегавым покрыве складае ад 30-40 мм на ПдЗ да 80-100 мм на ўсходзе ПнУ&lt;ref name=&quot;г&quot;/&gt;.

=== Водныя багацьці ===
{{Асноўны артыкул|Рэкі Беларусі|Азёры Беларусі}}
[[Файл:Narač - 2.jpg|міні|300пкс|[[Нарач]] — найбольшае возера Беларусі]]

Тэрыторыя Беларусі знаходзіцца ў басэйне [[Чорнае мора|Чорнага]] (58% тэрыторыі) і [[Балтыйскае мора|Балтыйскага]] (42%) мораў&lt;ref name=&quot;BE-16&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|18-2к}} С. 16.&lt;/ref&gt;. Агульная даўжыня 20,8 тысячаў рэк краіны складае 90,6 тыс. кілямэтраў. 7 рэк маюць даўжыню звыш 500 км: [[Бярэзіна]], [[Вяльля]], [[Дзьвіна]], [[Дняпро]], [[Нёман]], [[Прыпяць]] і [[Сож]]. Шэсьць зь іх, апроч Бярэзіны, ёсьць церазьмежнымі. Агульны аб’ём воднага сьцёку рэк — 57,9 млрд кубічных мэтраў у сярэднім у год.

Азёраў каля 11 тыс., 75% зь іх з плошчай люстэрка да 0,1 км². Найбольшае [[возера]] — [[Нарач]] (плошча 79,6 км²), найглыбейшае — [[Доўгае возера (Глыбоцкі раён)|Доўгае]] (53,6 м). Агульны аб’ём вады ў азёрах плошчай больш за 1 км² складае 6—7 млрд м³. Найбольшы аб’ём вады ў азёрах [[вадазбор]]аў рэк Дзьвіны (72% усіх запасаў) і Нёмана (20%)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Рэкі і азёры Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1347|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=14 сакавіка 2013|дата доступу=19 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

Таксама краіна багатая на балоты, найбольшая колькасьць якіх знаходзіцца на [[Палесьсе|Палесьсі]].

=== Расьліннасьць і жывёльны сьвет ===
[[Файл:Zubr BPN 02.jpg|150px|значак|зьлева|[[Зубар]] — жывёла-сымбаль Беларусі]]
[[Файл:Восень у Белавескай пушчы.jpg|міні|300пкс|[[Белавеская пушча]], аб’ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]]

На 21 сакавіка 2013 году амаль 40% плошчы Беларусі займаў [[лес]], агульная плошча якога складала 9,5 мільёну [[гектар]]аў. Запас [[Драўніна|драўніны]] складаў 1,6 млрд кубічных мэтраў. Паводле мэтавага прызначэньня лясы падзяляліся на: эксплюатацыйныя (49%), аздараўленчыя (17%), вадаахоўныя (16%), прыродаахоўныя (14%) і ахоўныя (4%). Налічвалася 107 відаў дзікарослых [[дрэва]]ў і 1,5 тыс. увезеных зь іншых краёў, сярод іх — 28 мясцовых відаў дрэваў, каля 60 відаў [[хмызьняк]]оў, 15 — паўхмызьнякоў і 8 — хмызьнячкоў&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар =[[Канстанцін Карнялюк]]| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі =9 лютага 2011| url =http://zil.mogved.by/content/my-tut-dushoj-chysceem/stati| копія = | загаловак =Мы тут душой чысьцеем| фармат = | назва праекту = | выдавец =[[Газэта]] «[[Зямля і людзі]]»| дата = 25 студзеня 2013 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Пераважнымі пародамі былі: хвойныя (60%; [[Хвоя звычайная|хвоя]] ды [[елка]]), мяккалістыя (36,5%; [[асіна]], [[бяроза (дрэва)|бяроза]] і [[вольха]]) і цьвёрдалістыя (3,5%; [[дуб]]). Іншыя важныя лесаўтваральныя пароды: [[ясень]], [[ліпа]], [[клён (род)|клён]] і [[граб]]. Найбольш пашыраныя ўвезеныя віды дрэваў: [[Лістоўніца|лістоўніцы]] сыбірская і эўрапейская, хвоі Банкса, Мурэя і Веймутава, [[паўночны дуб]], [[таполя|таполі]] пірамідальная, ляўралістая і бальзамічная. 70% плошчы займае прыродная расьліннасьць, што налічвае 12 тыс. відаў. Звыш 200 відаў ахоўваецца дзяржавай. У гадавальніках лясных гаспадарак за год вырошчваецца звыш 280 відаў [[расьліна]]ў, больш за 310 млн лясных высадкаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лясы Беларусі|спасылка=http://news.belta.by/by/news/infographics?i_id=1351|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=21 сакавіка 2013|дата доступу=27 сакавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Cornflowers Centaurea cyanus.jpg|150px|значак|зьлева|[[Валошка]] — кветка-сымбаль Беларусі]]
[[Файл:XN Ciconia ciconia 86.jpg|300пкс|значак|[[Белы бусел]] — птушка-сымбаль Беларусі]]

Жывёльны сьвет налічвае 457 відаў [[Хрыбетныя|хрыбетных]] (у тым ліку 73 віды [[сысун]]оў, 290 відаў [[Птушкі|птушак]], каля 60 відаў [[Рыбы|рыб]]) і больш за 20 тысячаў [[Бесхрыбетныя|бесхрыбетных]] [[жывёла]]ў. Гаспадарчае значэньне маюць прамыслова-паляўнічыя віды жывёлаў — [[Звычайная лісіца|лісіца]], [[Лясная куніца|куніца]], [[Трусы|трус]], [[выдра]], [[Тхор лясны|тхор]], [[гарнастай]], [[лось]] і [[дзік]].

17 відаў сысуноў, 72 віды птушак, 4 віды [[Земнаводныя|земнаводных]], 10 відаў рыб, 72 віды [[Вусякі|вусякоў]] — улучаныя ў [[Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь|чырвоную кнігу Беларусі]]. Для іх аховы ў месцах расьсяленьня існуюць дзяржаўныя запаведнікі і заказьнікі.

У студзені 2011 году 1459 сяброў [[Грамадзкае аб’яднаньне|грамадзкага аб’яднаньня]] «[[Ахова птушак Бацькаўшчыны]]» налічылі ў краіне 39 882 птахі 58 відаў, што засталіся зімаваць&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Сяргей Куркач.|загаловак=Каля 40 тысяч птушак маразоў не баяцца|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=75755|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=12 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-12 46 (26910)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/75720/12sak-3.indd.pdf 3]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

=== Экалёгія ===
Беларусь больш за іншыя краіны пацярпела ад [[Чарнобыльская катастрофа|аварыі на Чарнобыльскай АЭС]]. Кірунак ветру ў першыя дні і тыдні па аварыі абумовіў тое, што з усяго аб’ёму [[цэз]]у-137, які выпаў ў Эўропе, каля 70% прыпала на тэрыторыю Беларусі.

На пачатак 2016 году на забруджаных тэрыторыях знаходзіцца 2371 населены пункт (зь іх 28 местаў і мястэчак), дзе пражывае 1141,8 тысячы чалавек (12% насельніцтва Беларусі)&lt;ref&gt;[http://www.svaboda.org/content/article/27691336.html 12% беларусаў жывуць на радыяцыйна забруджаных тэрыторыях], [[Радыё Свабода]], 22 красавіка 2016 г.&lt;/ref&gt;.

== Насельніцтва ==
{{Асноўны артыкул|Насельніцтва Беларусі}}

=== Дэмаграфія ===
[[Файл:Насельніцтва Беларусі ў 1950—2020 гг.pdf|значак|317x317пкс|Зьмяненьне колькасьці насельніцтва Беларусі ў 1950—2020 гг.]]
Колькасьць насельніцтва Беларусі на 1 кастрычніка 2019 году склала 9 413 446 чалавек&lt;ref name=&quot;nn2019&quot;/&gt;. Пры гэтым у параўнаньні з уліковымі зьвесткамі колькасьць насельніцтва меншая на {{лік|41000}} чалавек. Аднак, паводле спэцыялістаў, да гэтага прычынілася памяншэньне наяўнага насельніцтва за кошт павелічэньня колькасьці мігрантаў. Сапраўдная колькасьць жыхароў зьмяняецца, бо колькасьць мігрантаў зьніжаецца, але яны не паведамляюць пра свой ад’езд у міліцыю. Таксама значны ўнёсак у станоўчы дэмаграфічны балянс зрабіў [[міграцыя|міграцыйны]] прырост, які за 2014 год склаў 15,7 тысячаў чалавек, даволі вялікі адсотак зь іх склалі грамадзяне [[Украіна|Ўкраіны]], якія пакінулі месца свайго жыхарства з прычыны [[Антытэрарыстычная апэрацыя ва Ўкраіне|ваенных дзеяньняў]]&lt;ref name=&quot;nasielnictwa-naviny&quot;&gt;[https://web.archive.org/web/20150629150716/http://naviny.by/rubrics/society/2015/01/26/ic_articles_116_188082/ Население Беларуси прибавляет второй год подряд], [[Naviny.by]], 26 студзеня 2015 г.&lt;/ref&gt;. Сумарны каэфіцыент нараджальнасьці ў Беларусі складае 1,7 на адну жанчыну. У апошні час назіраецца павелічэньне сумарнага [[каэфіцыент нараджальнасьці|каэфіцыенту нараджальнасьці]]. Аднак, як і раней, ён не забясьпечвае ў краіне ўзроўню простага ўзнаўленьня насельніцтва.

Сталіца Беларусі [[Менск]] — найбуйнейшы горад, насельніцтва якога на ліпень 2015 году складала 1,938 млн чалавек&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150730173731/http://blr.belta.by/all_news/society/Belarus-pa-kolkasts-naselntstva-zajmae-16-e-mestsa--Erope--5-e---u-SND_i_81591.html Беларусь па колькасці насельніцтва займае 16-е месца ў Еўропе і 5-е — у СНД], [[БЕЛТА]]&lt;/ref&gt;. Такім чынам у галоўным горадзе краіны пражывае 20,4% ад агульнай колькасьці насельніцтва. Сярод вобласьцяў лідыруе [[Гомельская вобласьць]], дзе пражывае амаль кожны сёмы жыхар, а [[Гомель]] зьяўляецца другім паводле велічыні горадам у краіне, у ім на 2014 год налічвалася 512 тысячаў чалавек. Іншыя буйныя гарады: [[Магілёў]] (371 тыс.), [[Віцебск]] (363 тыс.), [[Горадня]] (357 тыс.) і [[Берасьце]] (331 тыс.). Да гарадоў, у якіх пражываюць больш за 100 тысячаў чалавек, належаць [[Бабруйск]], [[Баранавічы]], [[Барысаў]], [[Пінск]], [[Ворша]], [[Мазыр]], [[Салігорск]] і [[Наваполацак]]&lt;ref&gt;[http://www.belta.by/ru/all_news/society/Chislennost-naselenija-prevyshaet-100-tys-chelovek-v-14-gorodax-Belarusi_i_674382.html Численность населения превышает 100 тыс. человек в 14 городах Беларуси], [[БЕЛТА]]&lt;/ref&gt;.

Паводле этнічнага складу пераважаюць [[беларусы]], якія складаюць 83,7% ад агульнай колькасьці насельніцтва Беларусі&lt;ref name=&quot;belstat-perapis&quot; /&gt;. Наступнымі найбуйнейшымі этнічнымі групамі зьяўляюцца [[расейцы]] (8,3%), [[палякі]] (3,1%) і [[украінцы|ўкраінцы]] (1,7%)&lt;ref name=&quot;belstat-perapis&quot; /&gt;. Шчыльнасьць насельніцтва складае каля 50 чалавек на квадратны кілямэтар. 70% ад агульнай колькасьці насельніцтва канцэнтруецца ў гарадзкіх раёнах.

=== Рэлігія ===
{{Асноўны артыкул|Рэлігія ў Беларусі|Канфэсійная гісторыя Беларусі}}
[[Файл:Połacak, Eŭfrasińnia Połackaja. Полацак, Эўфрасіньня Полацкая (1600).jpg|150px|значак|зьлева|[[Эўфрасіньня Полацкая]] — нябесная заступніца Беларусі]]
[[Файл:Сафійскі сабор.jpg|значак|300пкс|[[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]] (XI ст.) — найстарэйшая [[Хрысьціянства|хрысьціянская]] царква Беларусі]]

Паводле ацэнак, 60—70% жыхароў Беларусі лічаць сябе праваслаўнымі, 15—20% — рыма-каталікамі, 5—10% — пратэстантамі, грэка-каталікамі (уніятамі). Праз савецкае змаганьне з рэлігіяй у краіне пашырыўся [[атэізм]].

У старажытнасьці насельніцтва Беларусі было [[Язычніцтва|язычніцкім]]. У Х—ХІ стагодзьдзях пачало пашырацца [[хрысьціянства]]. Адным зь першых місіянэраў быў ісляндзкі вандроўнік [[Торвальд]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] Калі прыйшло на Беларусь хрысціянства // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.&lt;/ref&gt;. Першая [[Полацкая япархія|хрысьціянская япархія]] зьявілася ў 992 годзе. Гэта была адміністрацыйная адзінка [[Кіеўская мітраполія|Кіеўскай мітраполіі]] [[Канстантынопальскі патрыярхат|Канстантынопальскага патрыярхату]]. У 1387 годзе ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] зьявілася першае біскупства [[Рымска-каталіцкая царква|Сьвятога Пасаду (Рымска-каталіцкай царквы)]]. У XVI ст. з пачаткам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] многія адукаваныя жыхары ВКЛ прынялі [[пратэстантызм]]. У 1596 годзе ў выніку [[Берасьцейская унія|Берасьцейскай уніі]] праваслаўныя япіскапы перападпарадкавалі [[Літоўская мітраполія|Літоўскую (Кіеўскую) мітраполію]] Сьвятому Пасаду ў выглядзе [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|Рускай уніяцкай царквы]]. Тым часам супольнасьці [[Беларускія татары|беларускіх татараў]] і [[Жыды ў Беларусі|жыдоў]] традыцыйна спавядалі адпаведна [[іслам]] і [[юдаізм]].

На канец XVIII ст. каля 70% беларусаў належалі да ўніяцкае (грэцка-каталіцкае) царквы, 15% былі рыма-каталікамі, 7% — юдэямі і толькі 6% — праваслаўнымі [[Найсьвяцейшы ўрадавы сынод|Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўскай царквы]]). У 1839 годзе расейскія ўлады забаранілі ўніяцкую царкву і гвалтоўна далучылі яе паству да Ўрадавага сыноду.

З прыходу да ўлады ў 1994 годзе [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]] і аднаўленьнем [[Русіфікацыя Беларусі|палітыкі русіфікацыі]] [[Беларускі экзархат|Беларускі экзархат]] [[Расейская праваслаўная царква|Расейскай праваслаўнай царквы]] карыстаецца ў Беларусі значнымі прывілеямі. Актыўна дзее [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкі касьцёл]], структуры якога аб’ядноўваюцца ў 4 дыяцэзіі. Агулам паводле зьвестак Касьцёлу ў краіне налічваюцца 1 402 605 вернікаў, большасьць зь якіх прыпадаюць на [[Менска-Магілёўская архідыяцэзія|Менска-Магілёўскую архідыяцэзію]]&lt;ref&gt;[http://catholic.by/2/belarus/dioceses.html Дыяцэзіі], [[Catholic.by]]&lt;/ref&gt;. Колькасьць пратэстантаў (розных дэнамінацыяў) ацэньваюць у больш за паўмільёна чалавек. Паводле інфармацыі мусульманскага рэлігійнага аб’яднаньня Беларусі на лістапад 2009 году ў краіне жылі амаль 120 тысячаў [[іслам|мусульманаў]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20110825222048/http://www.nn.by/index.php?c=ar&amp;i=31566 У Беларусі жывуць 120 тысяч мусульман], [[Наша Ніва]], 16 лістапада 2009 г.&lt;/ref&gt;. Таксама ёсьць прадстаўнікі іншых веравызнаньняў: юдэі, стараверы і іншыя.

=== Мовы ===
{{Асноўны артыкул|Мовы Беларусі|Беларуская мова}}
[[Файл:BelarusianAsHomeLanguage2009-be-x-old.png|міні|300пкс|Беларуская мова як асноўная размоўная мова паводле зьвестак перапісу насельніцтва 2009 году]]

[[Беларуская мова]] — нацыянальная мова асноўнага насельніцтва краіны [[беларусы|беларусаў]]. Афіцыйны дзяржаўны статус яна атрымала ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]], а ў 1918 годзе стала адзінай дзяржаўнай мовай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Аднаўленьне статусу беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай адбылося ў 1990 годзе, калі [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|Вярхоўны Савет БССР 12-га скліканьня]] прыняў Закон аб мовах. Матывацыяй прыняцьця гэтага закону была абарона беларускай мовы, існаваньне якой апынулася пад пагрозай у выніку шматгадовай [[Русіфікацыя Беларусі|ґвалтоўнай палітыкі русіфікацыі]]&lt;ref name=&quot;zapr&quot;/&gt;. Статус беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай таксама засьведчыла [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыя Беларусі 1994 году]], прытым [[расейская мова]] ў ёй вызначаецца як мова міжнацыянальных зносінаў. Гэтыя акты практычна не пагоршылі веданьня [[Расейская мова ў Беларусі|расейскай мовы ў Беларусі]] (згодна з Законам аб мовах «''вывучэньне расейскай мовы ва ўсіх школах Беларусі зьяўляецца абавязковым''»&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 95.&lt;/ref&gt;), у той жа час за кошт далучэньня да беларускай мовы ў краіне значна павялічылася колькасьць дзьвюхмоўных людзей&lt;ref name=&quot;zapr&quot;/&gt;.

У 1995 годзе па ўсталяваньні [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]] [[Аляксандар Лукашэнка]] правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндум]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейнаму заканадаўству, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня. На падставе афіцыйны агучаных вынікаў рэфэрэндуму Лукашэнка [[дэ-факта]] надаў дзяржаўны статус расейскай мове. Па рэфэрэндуме, нягледзячы на абвешчаную поўную роўнасьць беларускай і расейскай моваў на дзяржаўным узроўні, афіцыйныя асобы (у тым ліку сам Лукашэнка) выступаюць пераважна па-расейску, расейская мова дамінуе ў дзейнасьці большасьці афіцыйных дзяржаўных інстытуцыяў. Адзначаецца бесьперапыннае скарачэньне выкарыстаньня беларускай мовы ў адукацыі. Паводле перапісаў 1999 і 2009 гадоў за 10 гадоў больш чым на 20 адсоткавых пунктаў (з 73% да 53%) зьнізілася доля жыхароў Беларусі, якія вызначылі сваёй [[Родная мова|роднай мовай]] беларускую, на 14 адсоткавых пунктаў (з 37% да 23%) стала менш беларускамоўных&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Юры Дракахруст|Дракахруст Ю.]]|загаловак=Беларуская нацыя ў люстэрку моўна-этнічных вынікаў перапісу|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/2156104.html|выдавец=[[Радыё Свабода]]|дата публікацыі=13 верасьня 2010|дата доступу=10 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

У 1990—2000-х гадох фактычна аформілася існаваньне двух [[правапіс]]аў (шырэй — [[Моўная норма|моўных нормаў]]): [[Беларускі клясычны правапіс|клясычнага беларускага (тарашкевіцы)]] і [[Наркамаўка|наркамаўкі]], якая ўтварылася ў выніку савецкай русіфікацыйнай палітыкі і ва ўмовах [[Расейская акупацыя Беларусі|расейскай акупацыі]] дазваляецца да ўжытку ў Беларусі ў [[Кірыліца|кірылічным альфабэце]]. Замест вяртаньня традыцыйнага [[Лацінка|беларускага лацінскага альфабэту]] [[рэжым Лукашэнкі|расейская акупацыйная адміністрацыя]] часткова (дзеля геаграфічных назваў) выкарыстоўвала [[Інструкцыя па трансьлітарацыі|Інструкцыю па трансьлітарацыі]], створаную на яго аснове, аднак у 2023 годзе яе значна наблізілі да [[Расейская мова|расейскага]] [[Трансьлітарацыя|трансьліту]].

== Адукацыя ==
{{Асноўны артыкул|Адукацыя ў Беларусі}}
[[Файл:BSU Physics Faculty.jpg|значак|300пкс|[[Фізычны факультэт БДУ|Фізычны факультэт]] [[Беларускі дзяржаўны ўнівэрсытэт|Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэту (БДУ)]]]]

Паводле 12-га артыкула Кодэксу Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» 2011 году, асноўная адукацыя ўлучала 6 узроўняў: дашкольную, агульную сярэднюю, прафэсійна-тэхнічную, сярэднюю спэцыяльную, вышэйшую і пасьляўнівэрсытэцкую. Дадатковая асьвета падзялялася на 2 віды: для дзяцей і моладзі і для дарослых. Адмысловае навучаньне прызначалася для людзей з душэўнымі і цялеснымі парушэньнямі зь іх улікам і для іх выпраўленьня і ажыцьцяўлялася на дашкольным і агульным сярэднім узроўнях. Паводле 19-га артыкула Кодэксу, установы асьветы падзяляліся на 12 відаў: 1) дашкольнай адукацыі, 2) агульнай сярэдняй, 3) прафэсійна-тэхнічнай, 4) сярэдняй спэцыяльнай, 5) [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшай]], 6) спэцыяльнай адукацыі, 7) дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі, 8) дадатковай адукацыі дарослых, 9) выхаваўча-аздараўленчая ўстанова адукацыі, 10) сацыяльна-пэдадагічная, 11) спэцыяльная навучальна-выхаваўчая, 12) спэцыяльная лекавальна-выхаваўчая. 18 ліпеня 2011 году [[Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь]] ухваліла Пастанову № 84 «Аб зацьвярджэньні Палажэньня аб савеце ўстановы адукацыі», паводле якога прадстаўнікі навучэнцаў утваралі 25% яго складу. Паводле 30-га артыкула Кодэксу, налічвалася 10 відаў навучэнцаў: выхаванец, вучань, курсант, [[студэнт]], стажор, магістрант, слухач, [[Асьпірантура|асьпірант]], сушукальнік і дактарант. Паводле 42-га артыкула, стыпэндыі падзяляліся на 8 відаў: навучальная, асьпіранцкая, сацыяльная, прэзыдэнцкая, спэцыяльная, імянная, пэрсанальная і кіраўнічая. У 59-м артыкуле прыдугледжвалася 3 спосабы дамовы на адукацыю: «на платнай аснове», «за кошт сродкаў рэспубліканскага (мясцовага) бюджэту» і «мэтава»&lt;ref name=&quot;в&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=А.Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь «Аб адукацыі» ад 23 студзеня 2011 году № 243-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=hk1100243|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 студзеня 2014|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. На 2016 год 99,7% дарослага насельніцтва Беларусі (старэйшае за 18 гадоў) былі [[Пісьменнасьць|пісьменнымі]]. Ахоп базавай (9 клясаў), агульнай сярэдняй і прафэсійнай асьветай складаў 98% занятага насельніцтва краіны. У больш як 8000 установаў асьветы налічвалася звыш 3 млн навучэнцаў (1/3 насельніцтва) і каля 430 000 выкладнікаў, выхавальнікаў і настаўнікаў (7 навучэнцаў на 1). З 2002/2003 навучальнага году ўвялі 10-бальны парадак адзнакі ведаў замест 5-бальнага&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Школьная і дашкольная адукацыя|спасылка=http://president.gov.by/by/school_by/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

Агульная сярэдняя асьвета ўлучала 3 прыступкі: 1) пачатковая (1—4 клясы); 2) базавая (5—9 клясы); 3) сярэдняя (10—11 клясы). Абедзьве дзяржаўныя мовы (беларуская і расейская) зьяўляліся абавязкоымі для вывучэньня разам з адной замежнай. З 2015/2016 нав. г. на 3-й ступені агульнай сярэдняй асьветы (10—11 клясы) увялі профільнае навучаньне. У выніку з 1 верасьня 2015 г. у 1118 установах агульнай сярэдняй асьветы (36,8%) адчынілі 10-я профільныя клясы. Каля 29 000 вучняў 10-х клясаў (1/3) сталі вывучаць навучальныя прадметы на павышаным узроўні. У 2015/2016 навучальным годзе 958,8 тыс. вучняў навучаліся ў 3038 школах, у тым ліку ў 212 [[гімназія]]х (7%) і 29 агульнаадукацыйных ліцэях (1%) з асвойваньнем навучальнай праграмы на павышаным узроўні. Залічэньне ў [[ВНУ Беларусі]] ажыцьцяўлялі па конкурсе на аснове вынікаў [[Цэнтралізаванае тэставаньне|цэнтралізаванага тэставаньня]]. Існавала 5 відаў ВНУ: клясычны [[Унівэрсытэт|ўнівэрсытэт]], профільны ўнівэрсытэт, акадэмія, інстытут і вышэйшы каледж. У траўні 2015 году ўрад Беларусі стаў удзельнікам [[Балёнскі працэс|Балёнскага працэсу]] ў выглядзе Эўрапейскай прасторы вышэйшай адукацыі паводле Лісабонскага пагадненьня 1997 году «Аб прызнаньні кваліфікацыяў датычна вышэйшай адукацыі ў Эўрапейскім рэгіёне». На 2020 год у Беларусі налічалася 51 ВНУ&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адукацыя ў Беларусі|спасылка=http://www.belarus.by/by/about-belarus/education?_print=1|выдавец=Belarus.by|дата публікацыі=2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. У 2013/2014 нав.годзе было 430 тыс. студэнтаў. 85% моладзі атрымлівалі вышэйшую асьвету. 1,5% студэнтаў складалі магістранты&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Мікалай Анішчук.|загаловак=Прымусовыя людзі не прыдатныя да рэформаў|спасылка=http://novychas.by/hramadstva/prymusovyja_liudzi_nie_prydatn|выданьне=[[Новы час (газэта)|Новы час]]|тып=газэта|год=25 ліпеня 2014|нумар=[http://novychas.by/pdf/nch_2014_29.pdf 29 (398)]|старонкі=4|issn=2218-2244}}&lt;/ref&gt;. У 2014/2015 нав.г. студэнты складалі 4% насельніцтва Беларусі, што было 4-м паказьнікам сярод краінаў сьвету. Палова студэнтаў атрымлівала вышэйшую асьвету завочна. У дзяржаўных ВНУ 53% студэнтаў навучаліся платна, 34% — за кошт бюджэтных сродкаў з наступнай 2-гадовай адпрацоўкай па разьмеркаваньні, 13% — праходзілі мэтавую падрыхтоўку за кошт сродкаў прадпрыемстваў-наймальнікаў, што прадугледжвала ў наступным больш працяглую адпрацоўку. Студэнты пераважна вывучалі [[зносіны]], [[права]], эканоміку і арганізацыю вытворчасьці ([[мэнэджмэнт]]). Да 95% студэнтаў прыватных ВНУ атрымлівалі грамадзка-гаспадарчую асьвету. ВНУ Беларусі рыхтавалі на 1-й ступені навучаньня ([[бакаляўр]]) па 382 спэцыяльнасьцях, па 2-й ступені (магістар) — па 331 спэцыяльнасьці&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Балёнскі працэс: набыць новае і не страціць найлепшае|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20150512/1431378926-balonski-praces-nabyc-novae-i-ne-stracic-naylepshae|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 траўня 2015|нумар=[http://zviazda.by/be/number/87-27945 87 (27945)]|старонкі=[http://zviazda.by/sites/default/files/pdf/2015/05/ZV_20150512_05.pdf 5]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Паводле 90-га артыкула Кодэксу «Аб адукацыі», «пры атрыманьні прафэсійна-тэхнічнай, сярэдняй спэцыяльнай і вышэйшай адукацыі вывучэньне беларускай мовы навучэнцамі … зьяўляецца абавязковым»&lt;ref name=&quot;в&quot;/&gt;. Аднак прынамсі з 2006 году ўсе 43 дзяржаўныя і 9 прыватных ВНУ Беларусі былі расейскамоўнымі&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Станіслаў Суднік]], [[Тацяна Вабішчэвіч]].|частка=|загаловак=Летапіс дзейнасьці грамадзкага аб'яднаньня «Таварыства беларускай мовы імя Францішка Скарыны». 1989-2009|арыгінал=|спасылка=http://www.tbm-mova.by/files/blocks/летапіс%20тбм%202009.pdf|адказны=рэд. [[Алег Трусаў]]|выданьне=|месца=[[Ліда]]|выдавецтва=[[Наша слова]]|год=2009|том=|старонкі=110|старонак=164|сэрыя=|isbn=|наклад=299}}&lt;/ref&gt;, акрамя беларускамоўнага патоку [[Гістарычны факультэт БДУ|гістарычнага факультэту БДУ]], дзе навучалася 0,1% студэнтаў краіны. У 2016/2017 нав.годзе па-беларуску навучалася 13,3% (128 600) школьнікаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Ягор Марціновіч|загаловак=Моўная катастрофа|спасылка=https://m.nn.by/articles/191559/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=31 траўня 2017|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Ахова здароўя ==
{{Асноўны артыкул|Ахова здароўя ў Беларусі}}
На канец 2016 году ў Беларусі было 41 517 занятых [[лекар]]аў (0,4% насельніцтва) і 125 849 [[Мэдычная сястра|мэдычных сясьцёр]] (3:1 да лекараў). Налічвалася 636 [[лякарня]]ў на 80 278 месцаў (0,8% насельніцтва), якія падзялялі на 5 відаў ложкаў: 1) тэрапэўтычныя — 28,8% (23 094), 2) [[Хірургія|хірургічныя]] — 20,3% (16 309), 3) дзіцячыя — 9,8% (7887), 4) радзільныя — 6,5% (5225), 5) гінэкалягічныя — 4,7%% (3798). Працавала 2 311 [[Паліклініка|паліклінік]] для дарослых, зь іх 97 дыспансэраў, а таксама 408 дзіцячых паліклінік. Дзеяла 2099 фэльчарска-акушэрскіх і 836 фэльчарскіх пунктаў, 142 жаночых кансультацыяў. За 2016 год лекары правялі 133,613 млн прыёмаў, што склала па 14 прыёмаў на жыхара. У Беларусі прынялі 116 935 [[Роды|родаў]], якія склалі 5,17% ад ліку плодных жанчынаў (у веку ад 15 да 49 гадоў). Таксама ўчынілі 27 467 спаронаў, што склалі 23,5% ад родаў. Сярод 7 911 002 (83,3% ад насельніцтва) улічаных выпадкаў захворваньняў 41,8% (3 306 201) выявілі ў дзяцей да 18 гадоў. У сярэднім на дзіця прыпала 1,8 хваробы за год. На хваробы органаў дыханьня прыпала звыш 52% (4 113 931) захваральнасьці насельніцтва. Пагатоў сярод дзяцей такія хваробы склалі 75,2% (2 487 546) выпадкаў. Таксама на [[Вострая рэсьпіраторная інфэкцыя|інфэкцыі дыхальных шляхоў]] прыпала 3 324 873 выпадкі — 35% ад усяго насельніцтва, і 121% ад ліку дзяцей (2 227 432). За год налічылі 2 286 497 выпадкаў часовай непрацаздольнасьці праз хваробу, што склала 75% ад занятых. Зь іх на хваробы органаў дыханьня прыпала 45,7% выпадкаў. Агульная працягласьць непрацаздольнасьці праз хваробу склала 26 043 593 дзён або 11,4 дня ў сярэднім&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Жанна Васілеўская|загаловак=Сетка, кадры арганізацыяў аховы здароўя і захваральнасьць насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь за 2016 год|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/051/0518bbdb986950b3230dfc21e8e63c3f.zip|выдавец=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=17 красавіка 2017|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

На 2020 год [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]] ўлучала Аддзяленьне мэдычных навук, што налічвала 3 навукова-дасьледчыя ўстановы: УП «[[Інстытут біяхіміі біялягічна актыўных злучэньняў]]» у Горадні, «[[Інстытут радыябіялёгіі]]» ў Гомелі і «[[Інстытут фізыялёгіі]]»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аддзяленьне мэдычных навук|спасылка=http://nasb.gov.by/bel/about/otdeleniya-nauk/medical.php|выдавец=[[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. [[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]] мела ў падпарадкаваньні 16 навукова-практычных цэнтраў: 1) [[Анкалёгія|анкалёгіі]] і мэдычнай радыялёгіі ([[Лясны (Менская вобласьць)|Лясны пасёлак]], Менскі раён), 2) [[Гігіена|гігіены]], 3) дзіцячай анкалёгіі (в. [[Бараўляны (Менскі раён)|Бараўляны]], Менскі раён), 4) дзіцячай хірургіі, 5) «[[Кардыялёгія]]», 6) «Маці і дзіця», 7) мэдычнай экспэртызы і рэабілітацыі (пас. [[Гарадзішча (Калодзішчанскі сельсавет)|Гарадзішча]], Менскі раён), 8) мэдычных тэхналёгіяў, 9) нэўралёгіі і [[Нэўрахірургія|нэўрахірургіі]], 10) отарыналярынгалёгіі, 11) псыхічнага здароўя, 12) [[Пульманалёгія|пульманалёгіі]] і фтызіятрыі, 13) радыяцыйнай мэдыцыны і экалёгіі чалавека, 14) [[Трансфузіялёгія|трансфузіялёгіі]] і мэдычных біятэхналёгіяў, 15) [[Траўматалёгія|траўматалёгіі]] і артапэдыі, 16) [[Эпідэміялёгія|эпідэміялёгіі]] і мікрабіялёгіі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Падведамасныя арганізацыі|спасылка=http://minzdrav.gov.by/ministerstvo/struktura/podvedomstvennye-organizatsii.php|выдавец=[[Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Культура ==
{{Асноўны артыкул|Культура Беларусі}}
Беларуская культура налічвае тысячы гадоў гісторыі. Яе адметнасьць — сынтэз старажытных мясцовых традыцыяў з заходнімі (каталіцкімі) і ўсходнімі (праваслаўнымі) уплывамі, вынікамі чаго стала зьяўленьне ўнікальных архітэктурных, музычных і літаратурных твораў.

Вялікія страты беларуская культура спазнала ў выніку [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|савецкіх рэпрэсіяў]], калі большасьць вядомых беларускіх інтэлектуалаў і прыхільнікаў [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|нацыянальнага адраджэньня]] маральна або фізычна зьнішчылі&lt;ref&gt;Tereshkovich P., Valliere R. The Belarusian Road to Modernity // International Journal of Sociology. Belarus: Between the East and the West. Vol. 31 (3), 2001. P. 78—89.&lt;/ref&gt;.

=== Літаратура ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская літаратура}}
[[Файл:Francišak Skaryna.jpg|значак|150px|зьлева|[[Францішак Скарына]] — беларускі першадрукар]]
[[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała), Kanstantyn Mickievič (Jakub Kołas). Ян Луцэвіч (Янка Купала), Канстантын Міцкевіч (Якуб Колас) (1920-29).jpg|значак|300px|Клясыкі беларускай літаратуры [[Янка Купала|Янка Купала (Ян Луцэвіч)]] і [[Якуб Колас|Якуб Колас (Канстантын Міцкевіч)]]]]

Літаратура стагодзьдзямі адыгрывала важную ролю ў культуры Беларусі. [[Беларуская літаратура]] бярэ свой пачатак ад рэлігійных тэкстаў XI стагодзьдзя. У XII стагодзьдзі працаваў вядомы рэлігійны дзяяч [[Кірыла Тураўскі]]&lt;ref&gt;[http://www.belarusguide.com/culture1/literature/Old_Poetry.html Old Belarusian Poetry], Virtual Guide to Belarus&lt;/ref&gt;. У XVI стагодзьдзі ўраджэнец Полацку [[Францішак Скарына]] пераклаў [[Біблія|Біблію]] на [[беларуская мова|беларускую рэдакцыю]] [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] і апублікаваў яе ў [[Прага|Празе]] і [[Вільня|Вільні]] паміж 1517 і 1525 гадамі як першую друкаваную кнігу ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] (Беларусі) і ва [[Усходняя Эўропа|Ўсходняй Эўропе]]&lt;ref&gt;[http://www.belhistory.com/skaryna.shtml Францішак Скарына], Беларусі гістарычны партал&lt;/ref&gt;. Сучасная эпоха беларускай літаратуры пачалася ў канцы XIX стагодзьдзя.

Найбольш вядомыя пісьменьнікі і паэты Беларусі — [[Мікола Гусоўскі]], [[Сымон Будны]], [[Андрэй Рымша]], [[Васіль Цяпінскі]] (XVI стагодзьдзе); [[Лаўрэнці Зізані]], [[Сьпірыдон Собаль]], [[Сімяон Полацкі]] (XVII стагодзьзе); [[Ян Баршчэўскі]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Францішак Багушэвіч]], [[Ядвігін Ш.]] (XIX стагодзьдзе); [[Алаіза Пашкевіч]], [[Максім Багдановіч]], [[Янка Купала]], [[Зьмітрок Бядуля]], [[Кузьма Чорны]], [[Якуб Колас]], [[Міхась Лынькоў]], [[Аркадзь Куляшоў]], [[Ларыса Геніюш]], [[Уладзімер Караткевіч]], [[Пятрусь Броўка]], [[Максім Танк]], [[Янка Маўр]], [[Іван Мележ]], [[Андрэй Макаёнак]], [[Кандрат Крапіва]], [[Зоська Верас]], [[Пімен Панчанка]], [[Максім Танк]], [[Васіль Быкаў]], [[Іван Шамякін]], [[Анатоль Сыс]], [[Янка Брыль]], [[Рыгор Барадулін]], [[Ніл Гілевіч]], [[Вольга Іпатава]] (XX—XXI стагодзьдзі).

Працэсы [[Палянізацыя|палянізацыі]] і [[Русіфікацыя|русіфікацыі]] прычыніліся да таго, што многія пісьменьнікі і паэты, якія мелі беларускае паходжаньне і жылі ў межах [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнаграфічнай Беларусі]], стваралі свае творы па-польску або па-расейску ([[Адам Міцкевіч]], [[Уладзіслаў Сыракомля]], [[Тамаш Зан]], [[Сьвятлана Алексіевіч]] і інш.).

=== Архітэктура ===
{{Асноўны артыкул|Архітэктура Беларусі}}
[[Файл:Hłybokaje, Bieraźviečča, Bazylanski. Глыбокае, Беразьвечча, Базылянскі (A. Visłocki, 1930).jpg|значак|150px|зьлева|[[Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і манастыр базылянаў (Беразьвечча)|Беразьвецкая царква]], узор [[Віленскае барока|віленскага барока]], [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|зьнішчаная за саветамі]]]]
[[Файл:Belarus Mir Mir Castle Complex 8101 2085.jpg|значак|300пкс|[[Мірскі замак]], аб’ект [[Сусьветная спадчына ЮНЭСКО|Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКО]]]]

Архітэктура Беларусі вызначаецца разнастайнасьцю — найперш праз гістарычныя зьмены геапалітычнага стану краіны. Тут можна знайсьці ўзоры [[Традыцыйная беларуская драўляная архітэктура|традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры]], будынкі [[Раманскі стыль|раманскага стылю]] і [[Готыка|готыкі]], [[барока]] і [[клясыцызм]]у, [[мадэрн]]у і [[Эклектыка (архітэктура)|эклектыкі]].

Гісторыя мураванай архітэктуры Беларусі пачалася з часоў прыняцьця хрысьціянства, калі пад [[Бізантыйская імпэрыя|бізантыйскім]] уплывам тут збудавалі першыя цэрквы ([[Сафійскі сабор (Полацак)|Полацкі Сафійскі сабор]], [[Царква Сьвятых Барыса і Глеба (Горадня)|Калоская царква ў Горадні]] і інш.). У XIV стагодзьдзі пачалося будаваньне замкаў ([[Лідзкі замак|Лідзкі]], [[Крэўскі замак|Крэўскі]], [[Стары замак (Горадня)|Гарадзенскі]] і інш.), у XVI ст. — цэркваў-фартэцыяў ([[Царква Сьвятога Міхала Арханёла (Сынковічы)|Сынковіцкая]], [[Царква Раства Багародзіцы (Мураванка)|Маламажэйкаўская]] і інш.). Тады ж сфармавалася самабытная [[Гатычная архітэктура ВКЛ|гатычная архітэктура Вялікага Княства Літоўскага (беларуская готыка)]], адметнасьцю якой ёсьць спалучэньне чырвонай цаглянай муроўкі зь белымі атынкаванымі нішамі&lt;ref name=&quot;viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] «Кроў лягла чырвонай паласой» // З гісторыяй на «Вы»: Публіцыстычныя артыкулы. — Менск: Беларусь, 1991. С. 355—369.&lt;/ref&gt;. У другой палове XVI стагодзьдзя ў Нясьвіжы паўстаў другі ў Эўропе твор архітэктуры стылю барока — [[Фарны касьцёл (Нясьвіж)|Фарны касьцёл]]. Менавіта ў гэтым стылі выявіўся найбольшы ўнёсак беларусаў у агульнаэўрапейскае мастацтва праз самабытную архітэктуру [[Віленскае барока|віленскага]]&lt;ref name=&quot;bielarus-vkl-293&quot;&gt;{{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)|к}} С. 293.&lt;/ref&gt; і [[Магілёўскае барока|магілёўскага]] барока&lt;ref&gt;Якімовіч Ю. Магілёўская школа дойлідства // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 248.&lt;/ref&gt;.

Значныя страты архітэктурная спадчына Беларусі спазнала праз шматлікія войны, аднак найбольшую шкоду ўчыніла [[Сьпіс помнікаў гісторыі і архітэктуры Беларусі, зруйнаваных уладамі СССР|палітыка савецкіх уладаў з руйнаваньня помнікаў архітэктуры]].

=== Музыка і тэатар ===
{{Асноўны артыкул|Музыка Беларусі|Тэатар Беларусі}}
[[Файл:Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету г. Менск 2.jpg|міні|300пкс|[[Нацыянальны акадэмічны Вялікі тэатар опэры і балету|Тэатар опэры і балету]] ў Менску]]

Музыка ў Беларусі ў значнай ступені выяўляецца багатымі народнымі традыцыямі і рэлігійнымі ўплывамі. Народную музычную традыцыю краіны можна прасачыць да часоў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]. У XIX стагодзьдзі кампазытар [[Станіслаў Манюшка]] стварыў у Менску свае сусьветна вядомыя опэры, у тым ліку «[[Сялянка (опэра)|Сялянку]]» ў супрацы зь беларускім паэтам [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч|Вінцэнтам Дуніным-Марцінкевічам]]. У канцы XIX стагодзьдзя асноўныя беларускія гарады ўжо мелі ўласныя опэрныя і балетныя калектывы.

Па [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] музыка [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]] засяродзілася на тэме цяжкасьці лёсу беларускага народу або ўслаўленьня памяці ўдзельнікаў вайны. У гэты час [[Анатоль Багатыроў]], стваральнік опэры «[[У пушчах Палесься]]», быў адным з найбольш яскравых прадстаўнікоў сярод беларускіх кампазытараў&lt;ref&gt;[http://www.belarusguide.com/culture1/music/Belarusian_composers_&amp;_classical_music.htm Classical Music of Belarus], BelarusGuide.com&lt;/ref&gt;. Сучаснае музычнае мастацтва Беларусі імкнецца захаваць нацыянальныя традыцыі, адначасна разьвіваючы папулярныя ў сьвеце стылі і кірункі. Творы беларускіх кампазытараў, сусьветнай клясычнай і эстраднай музыкі гучаць у выкананьні як прафэсійных, гэтак і самадзейных музыкаў.

=== Кухня ===
{{Асноўны артыкул|Беларуская кухня}}
[[Файл:Potato pancakes.jpg|міні|300пкс|[[Дранікі]], адна з найбольш вядомых страваў беларускай кухні]]
[[Беларуская кухня]] фармавалася на аснове страваў і прыёмах гатаваньня агульных для ўсіх славянскіх і іншых індаэўрапейскіх народаў, у тым ліку балцкіх і германскіх. У мінулым у рацыёне насельніцтва Беларусі пераважалі [[Пост|посныя]] стравы з [[збожжа]], бабовых культур, [[Гародніна|агародніны]], [[Малако|малака]] і малочных прадуктаў, насеньня [[лён]]у, а таксама прадуктаў [[зьбіральніцтва]], як то [[грыбы|грыбоў]], [[ягада]]ў, [[Садавіна|садавіны]] і [[мёд]]у. Традыцыйная беларуская кухня вельмі блізкая да [[летувіская кухня|летувіскай]]. У XIII—XIX стагодзьдзяў на яе фармаваньне, асабліва ў прывілеяваных клясаў, значна ўплывалі [[польская кухня|польская]] і [[нямецкая кухня|нямецкая кухні]], а таксама кухні нацыянальных меншасьцяў, як то [[габрэйская кухня|габрэйская]] і [[татарская кухня|татарская кухні]]. З XIX стагодзьдзя найбольшы ўплыў адзначаецца з боку [[расейская кухня|расейскай кухні]]&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]|частка=[http://prastora.by/knihi/biely-alies-nasa-strava-sapraudnaia-bielaruskaia-kuchnia Прадмова]|загаловак=Наша страва|арыгінал=|спасылка=https://lohvinau.by/product/наша-страва-сапраўдная-беларуская-ку/|адказны=|выданьне=2-е выд|месца=Менск|выдавецтва=[[Логвінаў]]|год=2010|том=|старонкі=|старонак=288|сэрыя=Кнігарня «Наша Ніва»|isbn=978-985-6901-72-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

У пачатку XXI стагодзьдзя ў сталіцы і абласных цэнтрах набылі пашырэньне хуткія страўні замежнай кухні. На 2020 год у Менску прынамсі 53 страўні прапаноўвалі беларускую кухню&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць беларускую кухню (53)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/belarusian.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Іншымі 10 найбольш пашыранымі напрамкамі сярод страўняў сталіцы былі: [[шавэрма]] — прынамсі 77 страўняў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шавэрму (77)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/shawarma.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[эўрапейская кухня]] — 70 страўняў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць эўрапейскую кухню (70)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/european.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[піца]], [[бургер]]ы і [[сэндвіч]]ы — па 69 страўняў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць піцу (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pizza.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць бургеры і сэндвічы (69)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/burger-and-sandwich.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[дранікі]] і [[бліны]] — 43&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць дранікі і бліны (43)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/draniki-pancake.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[азіяцкая кухня]] — 40&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць азіяцкую кухню (40)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/asian.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[шашлык]], [[грыль]] і [[кебаб]] — 36&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць шашлык, грыль і кебаб (36)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/bbq-grill-kebab.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[італьянская кухня]] — 32&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць італьянскую кухню (32)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/italian.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;, [[паста]] — 30&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць пасту (30)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/pasta.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt; і [[сушы]] — 26&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе рэстараны Менска, што дастаўляюць сушы (26)|спасылка=https://www.menu.by/by/minsk/delivery/restaurant/type/sushi.html?status=all&amp;sort=default|выдавец=ТАА «Мэнюбай»|дата публікацыі=2020|дата доступу=16 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Эканоміка ==
{{Асноўны артыкул|Эканоміка Беларусі}}
[[Файл:Tree map export 2009 Belarus.jpeg|міні|300пкс|Графічнае адлюстраваньне асноўных экспартных пазыцыяў Беларусі на 2009 год]]
[[Файл:GDP_per_capita_development_of_Belarus.svg|міні|300пкс|Рост СУП у 1973–2018 гг.]]
Беларуская эканоміка не рэфармуецца ў бок рынкавай. З савецкіх часоў дзяржаве дагэтуль належыць паноўная роля ў эканоміцы. Прадпрыемствы, збудаваныя за савецкім часам, моцна залежаць ад паставак сыравіны з [[Расея|Расеі]]. [[Сельская гаспадарка Беларусі]] дагэтуль складаецца пераважна з [[калгас]]аў. Эканамічна Беларусь арыентуецца на інтэграцыю на постсавецкай прасторы. Апроч нагрузкі, зьвязанай з [[інфляцыя]]й, бізнэс у Беларусі мусіць цярпець ціск з боку дзяржаўнае ўлады, увядзеньне ўсё большых абмежаваньняў дзейнасьці. Многія прыбытковыя прадпрыемствы, прыватызаваныя ў пачатку 1990-х гадоў, [[рэжым Лукашэнкі]] нацыяналізаваў назад або ўзяў пад кантроль [[Адміністрацыя прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|сваёй адміністрацыі]]. Пры гэтым Беларусь, паводле ацэнак [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|ААН]], мае найвышэйшы ўзровень жыцьця ў СНД. У 2018 годзе намінальны налічаны сярэднемесячны заробак вырас на 18,1% (+12,6 з улікам зьняцэньваньня) да 971,4 рубля ($465,07)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Лік і заработная плата работнікаў, затраты арганізацыяў Рэспублікі Беларусь на працоўную сілу ў 2018 годзе (c. 4)|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/844/8444d474777fed5cfb71521f4ee41c34.pdf|выдавец=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=24 траўня 2019|дата доступу=14 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Беларусь ёсьць важнай транзытнай краінай паміж Цэнтральнай Эўропай і [[Расея]]й. 50% расейскае нафты і 25% прыроднага газу, якія імпартуюцца на захад, ідуць празь Беларусь. Для Расеі Беларусь разам зь [[Летува|Летувой]] — асноўны шлях, што спалучае яе з [[экскляў|эксклявам]] [[Калінінградзкая вобласьць|Калінінградзкай вобласьцю]]. Беларусь уваходзіць у г. зв. «[[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі|Саюзную дзяржаву Беларусі і Расеі]]», а таксама ў [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]].

У 2018 годзе адмоўнае сальда аплатнага балянсу Беларусі па рахунку бягучых апэрацыяў у замежным гандлі скарацілася да -$34,4 млн. Найбольшым гандлёвым партнэрам Беларусі была Расея, на якую прыпала 38,3% вывазу і 58,8% увозу тавараў. На 28 краінаў [[Эўразьвяз]]у прыпала 30% вывазу і 18,6% увозу. Сярод асобных краінаў 2-е месца паводле вывазу займала [[Украіна|Ўкраіна]] — 12%, а паводле ўвозу [[Кітай]] — 8,2%. Замежны гандаль [[паслуга]]мі вырас на 11,6% да $14,212 млрд і забясьпечыў дадатнае сальда ў памеры $3,423 млрд. У экспарце паслугаў большасьць складалі: [[Шляхі зносін Беларусі|перавозкі]] — 44,4%, у тым ліку 36,6% грузавыя; кампутарныя ([[Беларускі парк высокіх тэхналёгіяў]]) — 18% ($1,586 млрд); падарожжы для іншаземцаў — 10%; будаўнічыя — 9,4%&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=|загаловак=Зьнешні гандаль Рэспублікі Беларусь: статыстычны зборнік|арыгінал=Внешняя торговля Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/7a0/7a00fbcc7c4ba0b529e873d099e6afab.pdf|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацстаткам Беларусі|год=2019|том=|старонкі=15, 19, 46, 207-211|старонак=212|сэрыя=|isbn=978-985-7184-78-1|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

=== Фінансы ===
[[Сукупны ўнутраны прадукт]] у 2014 годзе склаў больш за 75 мільярдаў даляраў, адпаведна каля 8 тысячаў даляраў на душу насельніцтва, што зьяўляецца гістарычным рэкордам у адносінах да каляндарнага году. Прырост СУП у 2014 годзе склаў 3,35%, а ў параўнаньні з паказчыкам 2012 году вырас ажно на 18,6%. Рэальны рост СУП з улікам інфляцыі склаў 1,6%&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150712052225/http://bdg.by/news/economics/32547.html ВВП Беларуси в 2014 году — инфографика]. // Дзелавая газэта&lt;/ref&gt;. Гадавая рублёвая [[інфляцыя]] ў 2014 годзе, якую можна вылічыць пры падліку СУП, склала 18,0%. У 2015 годзе СУП Беларусі зьменшыўся ў сувязі з падзеньнем гэтага паказчыку ў Расеі, асноўным гандлёвым партнэрам, што было выклікана зьмяншэньнем цэнаў на [[нафта|нафту]] і санкцыямі Эўразьвязу ў адносінах да Расеі. Сукупны вонкавы абавязак Беларусі на 1 студзеня 2015 году склаў 12,6 млрд [[Амэрыканскі даляр|даляраў ЗША]], пры гэтым нутраны дзяржаўны абавязак склаў 48,4 трлн рублёў, павялічыўшыся за год на 12,7 трлн рублёў ці 35,5%&lt;ref&gt;[http://www.minfin.gov.by/public_debt/pressreleases/d4ab11da7fc8023e.html Государственный долг на 1 января 2015 г]{{Недаступная спасылка|date=June 2025 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}, [[Міністэрства фінансаў Рэспублікі Беларусь]]&lt;/ref&gt;.

2 студзеня 2009 году адбылася [[дэвальвацыя беларускага рубля]], калі [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь]] усталяваў курс рубля адносна даляра ЗША на ўзроўні 2650 адзінак, за дзень дагэтуль курс быў роўны 2200 рублёў за даляр. Такім чынам, дэвальвацыя за адзіны дзень склала 20%. Да канца лютага рубель яшчэ некалькі страціў адносна даляра і каштаваў ужо 2850 рублёў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150629005559/http://news.tut.by/economics/307686.html История падения рубля на территории Беларуси. До наших дней]. Tut.by&lt;/ref&gt;. [[Фінансавы крызіс у Беларусі 2011 году]] прывёў да паўторнай дэвальвацыі, бо перад [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|прэзыдэнцкімі выбарамі 2010 году]] ў Беларусі даволі хуткімі тэмпамі расьлі заработкі. У сувязі зь незабясьпечанасьцю рублёвай масы таварамі і паслугамі пачалі павялічвацца тэмпы скарачэньня залатавалютных рэзэрваў, гэтак у сьнежні 2010 году зьніжэньне адбылося на 11,8% (674,7 млн даляраў), за студзень рэзэрвы скараціліся ўжо на 13,7%. Акрамя таго, краіна ўжо доўгі час мела адмоўны зьнешнегандлёвы балянс. У лютым урад выказаўся за крэдытнае падсілкаваньне бюджэту ў памеры 2 млрд даляраў. Адпаведная заяўка была адпраўленая на адрас [[Антыкрызісны фонд ЭўраАзЭС|Антыкрызіснага фонду ЭўраАзЭС]]. Аднак ужо ў сакавіку Нацбанк спыніў продаж валюты камэрцыйным банкам для пунктаў абмену валюты, шэраг камэрцыйных банкаў абмежаваў валютныя апэрацыі па плястыкавых картках і выдачу крэдытаў у беларускіх рублях. У канцы месяца валюту ўжо амаль немагчыма было купіць, акрамя таго назіралася масавае скарачэньне дэпазытаў як у нацыянальнай, гэтак і ў замежнай валюце. У выніку такой сытуацыі продаж замежнай валюты перайшоў у цень, праз што адначасова ўтварыліся некалькі курсаў валюты&lt;ref&gt;[http://charter97.org/ru/news/2011/5/24/38868/ Девальвация. Хроника пикирующего рубля]. [[Хартыя’97]]&lt;/ref&gt;. У выніку крызісу ўсталяваны Нацбанкам курс даляра за 2011 год вырас з 3000 да 8500 беларускіх рублёў, сукупная дэвальвацыя толькі за дзесяць месяцаў склала 189%. 1 ліпеня 2016 году Нацбанк Беларусі правёў [[Дэнамінацыі ў Беларусі|дэнамінацыю беларускага рубля]] 10 000 : 1.

=== Прамысловасьць ===
{{Асноўны артыкул|Прамысловасьць Беларусі}}

У 2018 годзе 5 найбольшымі галінамі апрацоўчай прамысловасьці Беларусі былі: [[Харчовая прамысловасьць|харчовая]] — 22,8% усёй прамысловай вытворчасьці, [[нафтаперапрацоўка]] — 15,6%, [[Хімічная прамысловасьць|хімічная]] — 9,3%, [[машынабудаваньне]] — 7,2% і [[мэталюргія]] — 6,7%&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=2.6. Аб'ём прамысловай вытворчасьці паводле відаў гаспадарчай дзейнасьці|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=Промышленность Республики Беларусь: статистический сборник|спасылка=https://www.belstat.gov.by/upload/iblock/885/885bdb65fe7077005c7c47d2748bfad0.pdf|адказны=гал.рэд. [[Іна Мядзьведзева]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]|год=2019|том=|старонкі=31-33|старонак=199|сэрыя=|isbn=978-985-7184-73-6|наклад=42}}&lt;/ref&gt;. У 10-ку групаў асноўных тавараў, якія пастаўлялі за мяжу, уваходзілі: нафтапрадукты (11,9 млн тонаў) — $6986,9 млн («[[Нафтан (завод)|Нафтан]]» і «[[Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод|Мазырскі НПЗ]]»), хімічныя валокны і ніці (148,1 тыс. тонаў) — $5353,9 млн («[[Магілёўхімвалакно]]»), мясныя (332,5 тыс. тонаў) і малочныя вырабы — $4696,9 млн («[[Магілёўскі мясакамбінат]]» і «[[Савачкаў прадукт]]» у Берасьці), [[Лядоўня|лядоўні]] (836 тыс.) і пад’ёмнікі — $2570,3 млн («[[Атлянт]]» і «[[Магілёўліфтмаш]]»), чорныя мэталы і сталёвыя трубы (241,4 тыс. тонаў) — $2321,8 млн («[[Беларускі мэталюргічны завод]]» у Жлобіне), шыны (5,554 млн) і плястмаса — $1886,3 млн («[[Белшына]]» ў Бабруйску), мэбля (310,1 тыс. тонаў) і [[ДСП]] — $1610,7 млн («[[Пінскдрэў]]»), аўтамабілі і трактары (40,2 тыс.) — $1447,2 млн («[[БелАЗ]]» у Жодзіне, «[[Менскі аўтамабільны завод|Менскі аўтазавод]]» і «[[МТЗ]]»), адзеньне і абутак (29,8 млн параў) — $1347,9 млн («[[Мілавіца]]», «[[Элема]]» і «[[Марко]]» ў Віцебску), калійныя ўгнаеньні (6,612 млн тонаў) — $1042,3 млн («[[Беларуськалій]]» у Салігорску)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=6.2. Экспарт асноўных відаў тавараў|загаловак=Прамысловасьць Рэспублікі Беларусь, 2019: статыстычны зборнік|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. Іна Мядзьведзева|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь|год=2019|том=|старонкі=154-155|старонак=199|сэрыя=|isbn=|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

У 2015 годзе гаспадарка Беларусі зазнала [[Рэцэсія|рэцэсію]], што найперш тлумачылася спадам збыту машынабудаўнічых вырабаў. Самымі стратнымі прадпрыемствамі сталі «БелАЗ», «МАЗ» і «МТЗ»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150727011516/http://news.tut.by/economics/430246.html Топ-25 самых прибыльных и убыточных ОАО: калийщики увеличивают отрыв, крупнейшие машиностроители уходят в минус], [[TUT.BY]]&lt;/ref&gt;. Рэцэсія выклікала скарачэньне абаротных сродкаў прадпрыемстваў, што прывяло да скарачэньня заробкаў і закупкі сыравіны. Самым прыбытковым стаў «Беларуськалій», які займаецца здабычай, вытворчасьцю і пастаўкамі калійных угнаеньняў. Пасьля калійнага крызісу, калі «Беларуськалій» разарваў партнэрства з расейскім прадпрыемствам «[[Уралкалій]]», прыбытак кампаніі за год з 2013 па 2014 год павялічыўся больш чым у 7 разоў да 5733,8 млрд рублёў.

=== Сельская гаспадарка ===
{{Асноўны артыкул|Сельская гаспадарка Беларусі}}

Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі Беларусі — мяса-малочная [[жывёлагадоўля]], бульбаводзтва, ільнаводзтва і [[сьвінагадоўля]]. Паўсюдна разьвітыя [[збожжа]]вая гаспадарка і вырошчваньне тэхнічных расьлінаў. Вылучаюць 5 зонаў адмыслоўваньня. У [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]] і Гарадзенскай абласьцях, а таксама на паўднёвым захадзе [[Менская вобласьць|Менскай]] і ўсходзе Гомельскай вобласьцяў мелі пашырэньне пасевы [[Пшаніца|пшаніцы]]. На [[Пяшчанік|пясковай]] і супясковай глебах Палесься часьцей сеялі [[жыта]] і кармавы [[лубін]]. У Віцебскай, [[Магілёўская вобласьць|Магілёўскай]] і Менскай абласьцях былі найбольшыя плошчы [[Авёс|аўса]] і ячменю. На поўначы і паўночным усходзе сеялі [[лён]]-даўгунец. Пасевы [[Цукровы бурак|цукровых буракоў]] засяроджваліся вакол 4 цукровых заводаў ([[Гарадзейскі цукровы камбінат|Гарадзейскі]], [[Жабінка]]ўскі, [[Скідзельскі цукровы камбінат|Скідзельскі]] і [[Слуцкі цукроварафінадны камбінат|Слуцкі]]). У Лідзкім і [[Петрыкаўскі раён|Петрыкаўскім]] раёнах вырошчалі этэраалейныя расьліны. У Берасьцейскай, [[Гомельская вобласьць|Гомельскай]] і Менскай абласьцях было больш пасеваў [[Бульба|бульбы]]. У [[Менскі раён|Менскім раёне]] было разьвіта [[агародніцтва]]. У [[Гомельскі раён|Гомельскім]] і Менскім раёнах вылучалася [[садоўніцтва]]. [[Птушкагадоўля]] была найбольш аўтаматызаванай галіной жывёлагадоўлі. Буйнейшымі птушкафабрыкамі былі [[Ворша|Аршанская]], Баранавіцкая, [[Кобрын]]ская, Менская і [[Смалявічы|Смалявіцкая]]. На захадзе і поўдні больш разьвітая сьвінагадоўля. Сярод іншых галінаў жывёлагадоўлі разьвіцьцё атрымалі [[рыбаводзтва]], [[зьверагадоўля]] і [[пчалярства]]&lt;ref name=&quot;EHB-Smalakou&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=[[Генадзь Смалякоў|Смалякоў Г.]]|частка=Сельская гаспадарка|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=http://knihi.com/none/Bielaruskaja_encyklapiedyja_djvu.zip.html|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2002|том=[http://files.knihi.com/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu 14]|старонкі=313-[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Store1/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.14.djvu/314_866x9999.jpeg 314]|старонак=512|сэрыя=|isbn=985-11-0238-5|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt;.

== Сувязь ==
{{Асноўны артыкул|Сувязь Беларусі}}
На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 351 прыёмная станцыя [[спадарожнік]]авай [[Сувязь (тэхніка)|сувязі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб тэхнічным стане сродкаў электрасувязі па стане на 1 студзеня 2019 г.|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/forma_1-ts_na_sayt.pdf|выдавец=[[Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь]]|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

=== Тэлебачаньне ===
На 1 студзеня 2019 году ў 262 паселішчах Беларусі дзеялі 422 сеткі кабэльнага [[Тэлебачаньне|тэлебачаньня]], зь іх 342 перадавалі [[лічбавае тэлебачаньне]]. Сярод 1 628 311 абанэнтаў кабэльнага тэлебачаньня 56% (919 503) падлучылі ў лічбавым выглядзе, у тым ліку 8,5% (139 376) да этэрнага тэлебачаньня. Таксама налічвалася 1 986 263 карыстальнікі тэлебачаньня па [[IP|міжсеткавым пратаколе]], якія складалі 55% агульнага ліку абанэнтаў тэлебачаньня&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Сеціва ===
{{Асноўны артыкул|Байнэт}}
На 1 студзеня 2019 году ў Беларусі налічвалася 12 791 972 абанэнты [[Сеціва]], лік якіх на 35% перавышаў колькасьць насельніцтва Беларусі. Сярод іх 88,6% (11 338 275) належалі [[Фізычная асоба|фізычным асобам]] і лікам перавышалі насельніцтва на 19,6%. Пагатоў 73,2% (8 299 851) абанэнтаў фізычных асобаў мелі бяздротавы доступ да Сеціва, у тым ліку 64,7% (7 339 125) — шыракапалосны праз [[смартфон]]ы. Таксама фізычным асобам належала 95% (3 038 239) стацыянарных абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва, рэшта (163 280) — [[Юрыдычная асоба|юрыдычным асобам]] і [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальным прадпрымальнікам]]. Сярод 1 453 697 абанэнтаў Сеціва ў юр.асобаў і [[ІП]] 88,7% (1 290 340) былі бяздротавымі, у тым ліку 56,5% (821 887) — з шыракапалосным доступам праз смартфоны. Таксама налічвалася 608 244 грамадзкіх кропак [[Wi-Fi]] пры 492 064 карыстальніках (80,9%). Прапускная здольнасьць зьнешніх каналаў доступу да Сеціва складала 1 480 280 мэгабіт/сэкунда, а каналаў, падлучаных да кропкі абмену нац.трафікам — 106 810 Мбіт/сэк (7,2%). Стацыянарныя абанэнты спажылі 83,8% (2 949,7 [[пэтабайт]]) абсягу дадзеных, хоць складалі 28,2% (3 201 519) абанэнтаў шыракапалоснага Сеціва ў Беларусі (920 гігабайт на абанэнт). Яны выкарыстоўвалі 4 асноўныя спосабы перадачы зьвестак: 1) [[оптавалакно]] (FTTx) — 1 479 457 (46,2%) абанэнтаў, зь іх 53,9% на хуткасьці 30—100 Мбіт/сэк, 2) [[Лічбавая абанэнцкая лінія|лічбавую тэлефонную лінію]] (xDSL) — 1 228 597 (38,4%) абанэнтаў, зь іх 88% пры 2—10 Мбіт/сэк, 3) [[Вітая пара|вітую пару]] (Этэрнэт) — 395 388, зь іх 44,3% пры 30—100 Мбіт/сэк, 4) [[Сувосевы кабэль|сувосевы тэлевізійны кабэль]] (DOCSIS) — 66 376, зь іх 63% пры 10—30 Мбіт/сэк&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

=== Пошта ===
{{Асноўны артыкул|Белпошта}}
{{Падвойная выява|справа|Stemp Coat of arm of Belarus.jpg|145|Stemp Flag and map of Belarus.jpg|145|Маркі [[Белпошта|Белпошты]] зь дзяржаўнымі гербам [[Пагоня]]й (налева) і [[бел-чырвона-белы сьцяг|бел-чырвона-белым сьцягам]] (направа)}}

За 2018 год УП «[[Белпошта]]» прыняла паводле падпіскі 4,923 млн асобнікаў [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў (52% ад насельніцтва). Для дастаўкі прынялі: 201,571 млн выходных асобнікаў пэрыёдыкі (21 на душу насельніцтва), зь іх 74,3% (149,779 млн) для фізычных асобаў; 207,314 млн уваходных асобнікаў, зь іх 80,4% (166,677 млн) для фіз.асобаў; 173,782 млн транзытных асобнікаў (18 на душу). Таксама апрацавалі 284,629 транзытных пісьмовых адпраўленьняў (30 на душу), 213,139 млн уваходных (22 на душу) і 214,452 млн выходных. Сярод выходных пісьмовых адпраўленьняў: 1) 188,067 млн (87,7%) прыпала на простыя адпраўленьні, зь іх 41,5% (78,146 млн) склалі [[Паштоўка|паштоўкі]], 6% (11,301 млн) — пісьмовыя лісты, 2,4% (4,564 млн) — 2-складовыя адпраўленьні, 1% (1,985 млн) — міжнародныя адпраўленьні і 0,3% (0,596 млн) — [[Бандэроль|бандэролі]]; 2) 22,071 млн (11,7%) склалі заказныя адпраўленьні, зь іх 13,8% (3,041 млн) для фізычных асобаў, 4% (0,892 млн) міжнародныя і 2,4% 2-складовыя; 3) 2,3% (4,314 млн) былі з абвешчанай вартасьцю, зь іх 56% (2,445 млн) для фізычных асобаў. Урэшце поштай даставілі 8,93 млн транзытных пасылак, 5,719 млн уваходных, зь іх 52% для фіз.асобаў, і 5,554 млн выходных [[Пасылка|пасылак]], зь іх 49% платных і 35% для фіз.асобаў (94% платна). На паскораную пошту прыпала
4,737 млн (92%) унутраных і 0,416 млн міжнародных адпраўленьняў. Сярод унутраных 35,5% (1,679 млн) склалі выходныя, 34,3% (1,626 млн) уваходныя і 30,2% (1,432 млн) транзытныя. Сярод міжнародных 55,7% (0,232 млн) — транзытныя, 29,5% (0,123 млн) — выходныя і 14,8% (61 тыс.) — уваходныя&lt;ref name=&quot;б&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб паслугах сувязі за 2018 год|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/otchet_1-uslugi_za_2018_god.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2019|дата доступу=17 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

У 2018 годзе поштай даставілі 13,055 млн выплатаў, у асноўным [[пэнсія]]ў. На вёскі прыпадала 48,5% (6,335 млн) такіх выплатаў, на [[раён]]ныя цэнтры — 25,2% (3,294 млн), на абласныя цэнтры — 15,5% (2,02 млн) і на Менск — 10,8% (1,406 млн). Выплаты поштай склалі 4,462 млрд рублёў ($2,136 млрд) сярэднім памерам па 342 рублі. Праз пошту прайшло 7,6 млн выходных [[Грашовы перавод|грашовых пераводаў]], зь іх 99,3% электронных, 84% для фіз.асобаў і 0,5% (40,6 тыс.) міжнародных. Таксама ажыцьцявілі 7,375 млн уваходных грашовых пераводаў, зь іх 69% для фіз.асобаў і 2% (151,5 тыс.) міжнародных (97% для фіз.асобаў). Сума аплачаных пераводаў склала 784,276 рублёў ($375,485 млн), зь іх 79% ад фізасобаў. Атрыманыя пераводы склалі 730,525 млн рублёў (93% ад аплачаных), зь іх 70% фіз.асобам. Урэшце 99,7% (8,497 млн) кур’ерскіх адпраўленьняў былі выходнымі, зь іх 33,5% для фіз.асобаў. Таксама даслалі 1,638 млн [[тэлеграма]]ў, зь іх 44,5 тыс. (2,7%) былі платнымі, у тым ліку 39,4 тыс. (2,4%) міжнароднымі і 14 тыс. (0,9%) для фізасобаў&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

=== Тэлефонная сувязь ===
{{Асноўны артыкул|Сеткі стацыянарнай тэлефоннай сувязі ў Беларусі}}
У 2018 годзе УП «[[Белтэлекам]]» абслужыла 334,418 млн выходных тэлефанаваньняў між сеткамі, зь іх 39% (129,669 млн) ад фізычных асобаў (па 13 на жыхара). Сярод такіх тэлефанаваньняў 320,787 млн (96%) прыпала на міжгароднія, у тым ліку 38% на сотавы. Рэшта (13,631 млн) тэлефанаваньняў была міжнароднай. Працягласьць размоваў у гарадзкіх і сельскіх тэлефонных сетках склала 8,555 млрд хвілінаў (82% выходных), зь іх 83% прыпала на фізычных асобаў (751 хвіл. на жыхара). Рэшту склалі 1,823 млрд хвіл. (17,4%) міжгародніх званкоў, зь іх 17,6% на сотавы, і 69,932 млн хвіл. (6,7%) міжнародных, зь іх 83% у краіны [[СНД]] (у асноўным у Расею). Транзытны трафік «Белтэлекама» між сотавымі апэратарамі склаў 4,059 млрд хвілінаў (428 хвіл. на жыхара), зь іх 3% прыпала на міжнародны [[роўмінг]]. Уваходны трафік склаў 1,393 млрд хвілінаў&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;.

На 31 сьнежня 2019 году ў Беларусі налічвалася 11 627 249 абанэнтаў [[Сотавая сувязь|сотавай сувязі]], што перавышала лік насельніцтва на 22,7%. У краіне працавалі 3 сотавыя апэратары: УП «[[А1 (тэлекам-правайдэр)|А1]]» з 1999 году, ТАА «[[Мабільныя ТэлеСыстэмы (Беларусь)|Мабільныя ТэлеСыстэмы]]» з 2002-га і ЗАТ «[[БеСТ|Беларуская сетка тэлекамунікацыяў]]» з 2004-га. Ім належала 33 268 базавых станцыяў, зь іх 48% (15 930) — [[3G|3-га пакаленьня]] (UMTS) і 8% (2 792) — 4-га (LTE). Станцыі налічвалі 175 648 прыёмаперадатчыкаў (па 5 на станцыю) агульнай ёмістасьцю 20,08 млн [[камутатар]]аў (па 114 на прыёмаперадатчык). Камутатары падтрымлівалі 18 550 патокаў па 2 Мбіт/сэк (каля 37,1 гігабіт/сэк). За 4-ы квартал 2019 году 6 823 417 (59%) сотавых абанэнтаў скарысталі доступ да Сеціва, зь іх 56% (3 817 030) праз сувязь 4-га пакаленьня. Прапускная здольнасьць сотавых каналаў доступу да Сеціва складала 312 636 Мбіт/сэк (0,045 Мбіт/с на карыстальніка). Сотавая сувязь была даступнай на 98,7% земляў Беларусі, у тым ліку на 98,4% — 3-га пакаленьня (2 Мбіт/с) і на 5% — 4-га (100 Мбіт/с). Ахоп насельніцтва сотавай сувязьзю ў паселішчах складаў 99,9%, у тым ліку сувязьзю 3-га пакаленьня, а таксама 76% — 4-га пакаленьня. Штомесячны трафік на абанэнта складаў: 794 хвіліны выходных выклікаў і 11 [[Паслуга кароткага паведамленьня|тэкставых паведамленьняў]]. Сярод выходных выклікаў 82% прыпадала на ўнутрысеткавыя, 16,5% — на тэлефанаваньні ў іншыя сотавыя сеткі, 1,3% — на званкі на стацыянарныя тэлефоны, рэшта (0,2%) — на міжнародныя званкі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Справаздача аб разьвіцьці сотавай рухомай электрасувязі за 4-ы квартал 2019 году|спасылка=https://mpt.gov.by/sites/default/files/4_spe_na_sait.pdf|выдавец=Міністэрства сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=17 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Шляхі зносін ==
{{Асноўны артыкул|Шляхі зносін Беларусі}}
На 2020 год у Беларусі існавала 6 відаў шляхоў зносінаў:
* ''Чыгуначныя''. [[Беларуская чыгунка]] ахоплівала звыш 2100 паселішчаў краіны і прапаноўвала 4 лініі перавозак паяжджанаў: 1) гарадзкія — у межах сталіцы і абласных цэнтраў да станцыяў у гарадах-спадарожніках, 2) рэгіянальныя — у межах вобласьці і да бліжэйшага гораду абласнога падпарадкаваньня ў суседняй вобласьці, 3) міжрэгіянальныя — між сталіцай і абласнымі цэнтрамі ды між абласнымі цэнтрамі, 4) міжнародныя — між Беларусьсю і іньшымі краінамі. Паводле хуткасьці руху і працягласьці прыпынкаў рэгіянальныя і міжрэгіянальныя лініі падзялялі на 2 клясы: бізнэс і эканом. Квіткі на цягнік прадавалі он-лайн праз [[Аплатная картка|аплатную картку]] і [[электронныя грошы]], па тэлефоне і ў касах на станцыях. Электронная рэгістрацыя дазваляла сесьці ў цягнік па пашпарце. Паездка міжрэгіянальнымі лініямі праз усю краіну ад Берасьця да Віцебска каштавала ад 13,8 [[Беларускі рубель|рубля]] ($7-8) у пляцкарце і да 19,1 рубля ($11-12) у купэ. У Беларусі дзеяла 20 буйных чыгуначных вакзалаў. На меншых станцыях працавалі білетныя касы і гандлёвыя кіёскі.
* ''Аўтамабільныя''. У кожным горадзе Беларусі дзеялі аўтавакзал і аўтастанцыя з заляй чаканьня, дзе прадавалі ежу і квіткі на прыгарадныя, міжгароднія і міжнародныя падарожжы. У Менску працавалі Цэнтральны аўтавакзал і Аўтазаводзкая ды Паўднёва-Заходняя аўтастанцыі, куды прыбывала большасьць міжнародных аўтобусаў. Квіткі на праезд у прыгарадных і міжгародніх аўтобусах перавозчыкаў [[Міністэрства транспарту і камунікацыяў Рэспублікі Беларусь]] прадавалі он-лайн за электронныя грошы. Большасьць аўтападарожжаў ажыцьцяўлялі прыватныя [[Маршрутнае таксі|маршрутныя таксі]] на мікраўтобусах.
* ''Паветраныя''. Нацыянальны аэрапорт «[[Менск (нацыянальны аэрапорт)|Менск]]» прымаў палёты зь іншых краінаў. Лётнішчы абласных цэнтраў прымалі грузавыя і чартэрныя самалёты. Зь Берасьця, Гомеля і Горадні ладзілі палёты ў расейскі [[Калінінград]].
* ''Водныя''. У Беларусі налічвалася 10 рачных партоў, што прымалі караблі праз 8 водных шляхоў: [[Дняпроўска-Бужанскі канал]] і 8 рэк — Дняпро, [[Бярэзіна|Бярэзіну]], Сож, Прыпяць, [[Дзьвіна|Дзьвіну]], Нёман і [[Мухавец]]. Улетку ладзіліся прагулкі на [[цеплаход]]ах у 13 мясьцінах: Берасьці (Мухавец), Віцебску (Дзьвіна), Горадні (Нёман і [[Аўгустоўскі канал]]), Гомелі (Сож), Магілёве ([[Дняпро]]), Бабруйску (Бярэзіна), Мазыры і Пінску ([[Прыпяць]]), «Нарачанскім» (возера [[Нарач]]) і «[[Прыпяцкі нацыянальны парк|Прыпяцкім]]» нацыянальных парках, нацпарку «Браслаўскія азёры» (возера [[Дрывяты]]), на [[Заслаўскае вадасховішча|Заслаўскім вадасховішчы]] (Менскае мора) і [[Выганашчанскае возера|Выганашчанскім возеры]] (Івацэвіцкі раён). Па Аўгустоўскім канале хадзіў рачны трамвай. З [[Тураў|Турава]] плывучая гасьцініца «Палесьсе» ладзіла 3-дзённыя рачныя круізы па Прыпяці.
* ''Гарадзкія''. У большасьці гарадоў краіны дзеяў [[грамадзкі транспарт]]: аўтобус — амаль ва ўсіх; [[тралейбус]] — у сталіцы, абласных цэнтрах і [[Бабруйск]]у; [[трамвай]] — у сталіцы, [[Віцебскі трамвай|Віцебску]], Мазыры і [[Наваполацак|Наваполацку]]; [[таксі]] і маршрутнае таксі — у Менску, абласных цэнтрах і іншых буйных гарадах; [[Менскі мэтрапалітэн]]. Квіткі на праезд прадавалі ў кіёску на прыпынку, кандуктары і кіроўцы. У сталіцы цана наземнага праезду складала 60 капеек, у мэтро — 65 капеек. У іншых гарадах Беларусі праезд быў таньнейшым. Шматразовыя праязныя білеты прадавалі на месяц, 15 і 10 дзён, у тым ліку на некалькі відаў перавозак&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Транспарт Беларусі|спасылка=https://www.belarus.by/by/travel/transport-in-belarus|выдавец=[[Belarus.by]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.
* ''Трубаправодныя''. Улучалі 2861 км нафтаправодаў («[[Гомельтранснафта Дружба]]»), 1200 км нафтапрадуктаправодаў і 7,9 тыс. км [[газаправод]]аў пад кіраўніцтвам ААТ «[[Газпрам трансгаз Беларусь]]» разам з 7 магістральнымі, зь якіх 2,9 тыс. км (37%) былі транзытнымі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галіна дзейнасьці|спасылка=http://www.btg.by/about/activities/|выдавец=«Газпрам трансгаз Беларусь»|мова=ru|дата публікацыі=2020|дата доступу=22 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Узброеныя сілы ==
{{Асноўны артыкул|Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь}}
[[Файл:Берет ВДВ.jpg|значак|300пкс|Барэт беларускіх [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|ПДВ]] да 1995 г.]]

На 2020 год Узброеныя сілы Беларусі ўлучалі: 1) [[Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь|Сухапутныя войскі]], 2) [[Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны Беларусі|Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранай абароны]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Структура Ўзброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/structure/|выдавец=[[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. [[Генэральны штаб Узброеных сілаў Беларусі]] меў у беспасярэднім падпарадкаваньні [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|Сілы спэцыяльных апэрацыяў]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сілы спэцыяльных апэрацый|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sso/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Сухапутныя войскі знаходзіліся ў падпарадкаваньні [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]] і ўлучалі 2 апэратыўныя камандаваньні: [[Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Заходняе]] (Горадня) і [[Паўночна-Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Паўночна-Заходняе]] (Барысаў, Менская вобласьць)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі (прызначэньне)|спасылка=https://www.mil.by/by/forces/sv/appointment/|выдавец=Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. На люты 2018 году Ўзброеныя сілы Беларусі налічвалі 70 000 [[Вайсковец|вайскоўцаў]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Урачысты сход, прысьвечаны 100-годзьдзю Ўзброеных сілаў Беларусі|спасылка=http://president.gov.by/by/news_by/view/urachysty-sxod-prysvechany-100-goddzju-uzbroenyx-sil-belarusi-18170/|выдавец=Прэс-служба прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=22 лютага 2018|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. На 2020 год Сухапутныя войскі Беларусі лікам 29 600 чалавек мелі на ўзбраеньні: 469 [[Асноўны баявы танк|асноўных баявых танкаў]] (400 [[Т-72]]), 1111 [[Баявая машына пяхоты|баявых машынаў пяхоты]] (875 [[БМП-2]]), 247 [[бронетранспартэр]]аў (150 [[БТР-80]]), 434 [[Самаходная артылерыйская ўстаноўка|самаходных артылерыйскіх установак]] (САУ; 198 [[2С1]] «Гваздзік»), 228 палявых [[гармата]]ў (132 [[Гаўбіца|гаўбіцы]] [[2А65]]), 234 [[Рэактыўная сыстэма залпавага агню|рэактыўных сыстэмаў залпавага агню]] (РСЗА; 126 «[[Град (зброя)|Градаў]]»), 109 [[мінамёт]]аў (61 [[2С12]] «Сані»), 480 [[Супрацьтанкавы ракетны комплекс|супрацьтанкавых ракетных комплексаў]] (СТРК), 14 [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітных ракетных комплексаў]] (ЗРК) «[[Тор (зэнітны ракетны комплекс)|Тор]]» і 96 [[Апэратыўна-тактычны ракетны комплекс|апэратыўна-тактычных ракетных комплексаў]] (АТРК; 60 9К72 «Эльбрус»)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сухапутныя войскі Беларусі|спасылка=https://www.globalsecurity.org/military/world/belarus/army-equipment.htm|выдавец=Партал «Сусьветная бясьпека» (Александрыя, штат [[Вірджынія]], ЗША)|мова=en|дата публікацыі=2020|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Вайскова-паветраныя сілы і войскі супрацьпаветранае абароны Беларусі мелі на ўзбраеньні: 140 баявых самалётаў (70 [[Су-25]]), 10 транспартных (6 [[Ан-26]]) і 10 навучальных Л-39, 168 транспартных [[верталёт]]аў (125 [[Мі-8]]), 50 ударных [[Мі-24]] і 16 выведвальных Мі-24К і -Р, 2 [[дывізіён]]ы ЗРК [[С-300]], 4 дывізіёны [[С-200]], 12 [[Батарэя (войска)|батарэяў]] ЗРК «[[Бук (зброя)|Бук]]» і С-125. 22 жніўня 2016 году на ўзбраеньне 77-га дывізіёна [[336-я рэактыўная артылерыйская брыгада|336-й рэактыўнай артылерыйскай брыгады]] ў Асіпавічах (Магілёўская вобласьць) паставілі 1-ю РСЗА «[[Палянэз (зброя)|Палянэз]]»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Эдуард Мартынюк|загаловак=«Палянэз» прынята на ўзбраеньне беларускай арміі|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/palanez-prynjata-na-uzbraenne-belaruskaj-armii-50074-2016/|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=22 жніўня 2016|дата доступу=19 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Замежная палітыка ==
{{Асноўны артыкул|Замежная палітыка Беларусі}}
Паводле 1-га артыкула Канстытуцыі 1994 году, Рэспубліка Беларусь самастойна ажыцьцяўляе [[Замежная палітыка|замежную палітыку]]. Згодна з 18-м артыкулам «Рэспубліка Беларусь у сваёй замежнай палітыцы зыходзіць з прынцыпаў роўнасьці дзяржаваў, непрымяненьня сілы або пагрозы сілай, непарушнасьці межаў, мірнага ўрэгуляваньня спрэчак, неўмяшаньня ва ўнутраныя справы і іншых агульнапрызнаных прынцыпаў і нормаў [[Міжнароднае права|міжнароднага права]]. Рэспубліка Беларусь ставіць за мэту зрабіць сваю тэрыторыю бязьядзернай зонай, а дзяржаву — нэўтральнай»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя 1994 году (са зьмяненьнямі і дапаўненьнямі)|спасылка=http://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/kanstytutsyya-1994-goda-sa-zmyanennyami-i-dapa-nennyami-/|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2018|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. 14 лістапада 2005 году А. Лукашэнка падпісаў Закон «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь». Паводле 24-га артыкула Закону, «стратэгічнымі мэтамі замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь ёсьць: абарона дзяржаўнага [[сувэрэнітэт]]у і тэрытарыяльнай цэласнасьці Рэспублікі Беларусь; абарона правоў, свабодаў і законных зацікаўленасьцяў грамадзянаў, грамадзкіх і дзяржаўных зацікаўленасьцяў»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Закон Рэспублікі Беларусь «Аб зацьвярджэньні Асноўных напрамкаў унутранай і замежнай палітыкі Рэспублікі Беларусь» ад 14 лістапада 2005 г. № 60-З|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=h10500060|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=10 чэрвеня 2015|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. На 2020 год грамадзяне Беларусі маглі бязьвізава выяжджаць у 44 краіны, у тым ліку ў сумежныя Расею і Ўкраіну. У Беларусь маглі бязьвізава прыяжджаць грамадзяне 23 краінаў, у тым ліку Расеі і Ўкраіны. Таксама грамадзяне 74 дзяржаваў прыбывалі ў Беларусь бязьвізава праз нацыянальны [[Менск (нацыянальны аэрапорт)|аэрапорт «Менск»]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Бязьвізавы рух|спасылка=http://mfa.gov.by/be/visa/bezvizav_ruh/d13f36405deb6bb1.html|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

У 2017 годзе ўрад Беларусі падтрымліваў дыпляматычныя дачыненьні з 177 дзяржавамі (з 212). На 2020 год [[дыпляматычныя прадстаўніцтвы Беларусі]] працавалі ў 57 дзяржавах. Амбасадары Беларусі мелі акрэдытацыю паводле сумяшчальніцтва ў яшчэ 52 дзяржавах. У Беларусі працавала 48 амбасадаў, 4 аддзяленьні амбасадаў, 3 гандлёвыя прадстаўніцтвы і 39 консульстваў замежных дзяржаваў. Міжнародныя арганізацыі мелі ў Беларусі 18 прадстаўніцтваў. Яшчэ 91 замежная амбасада ў Варшаве, Вільні, Кіеве і Маскве мела акрэдытацыю ў Беларусі па сумяшчальніцтве&lt;ref name=&quot;mfa.gov.by&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Замежная палітыка|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. На 1 ліпеня 2019 году ўрад Беларусі браў удзел у 2566 двухбаковых і 1315 шматбаковых міжнародных дамовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Міжнароднае права|спасылка=http://mfa.gov.by/be/foreign_policy/interlaw/|выдавец=[[Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=1 ліпеня 2019|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;. У Беларусі няма наўпроставага выхаду да адкрытага мора для беспасярэдніх зносінаў зь несумежнымі дзяржавамі. Таму ў замежнай палітыцы Беларусі павышанае значэньне маюць дачыненьні з 5 сумежнымі дзяржавамі, кожная зь якіх мае выхад да мора: [[Латвія]]й, [[Летува|Летувой]], Польшчай, Расеяй і Ўкраінай. Апасродкавана празь іх землі ўрад Беларусі ажыцьцяўляе стасункі з астатнімі дзяржавамі. На 2020 год урад Беларусі браў удзел у 10 міжурадавых арганізацыях Эўропы: [[Садружнасьць незалежных дзяржаваў]] (1991), [[Арганізацыя бясьпекі і супрацы ў Эўропе]] (Вена, Аўстрыя; 1992), [[Эўрапейскі банк рэканструкцыі і разьвіцьця]] (Лёндан, Ангельшчына; 1992), [[Нарада энэргетычнай хартыі]] (Брусэль, Бэльгія; 1994), [[Цэнтральна-эўрапейская ініцыятыва]] (Трыест, Італія; 1996), [[Рада эўраатлянтычнага партнэрства]] (Брусэль, 1997), [[Саюзная дзяржава Беларусі і Расеі]] (2000), [[Арганізацыя Дамовы аб калектыўнай бясьпецы]] (Масква, Расея; 2003) і [[Эўразійскі эканамічны зьвяз]] (Масква, 2015). На сусьветным узроўні Беларусь была дзяржавай-удзельніцай 40 міжурадавых арганізацыяў, сярод якіх: [[Арганізацыя аб’яднаных нацыяў]] (Нью-Ёрк, ЗША; 1945), [[Сусьветны паштовы саюз]] (Бэрн, Швайцарыя; 1947), [[Міжнародны саюз электрасувязі]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1947), [[Сусьветная мэтэаралягічная арганізацыя]] (Жэнэва, 1948), [[Міжнароднае бюро выставаў]] (Парыж, Францыя; 1951), [[Міжнародная арганізацыя працы]] (Жэнэва; 1954), [[Міжнароднае агенцтва атамнай энэргіі]] (Вена, 1957), [[Пастаянны трацейскі суд]] (Гаага, Нідэрлянды; 1962), [[Сусьветная арганізацыя інтэлектуальнай уласнасьці]] (Жэнэва, 1967), [[Сусьветны банк]] (Вашынгтон, ЗША; 1992), [[Міжнародны валютны фонд]] (Вашынгтон, 1992), [[Сусьветная арганізацыя здароўя]] (Жэнэва, Швайцарыя; 1992), [[Арганізацыя супрацы чыгунак]] (Варшава, Польшча; 1993), [[Сусьветная мытная арганізацыя]] (Брусэль, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па стандартызацыі]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя па цукры]] (Лёндан, 1993), [[Міжнародная электратэхнічная камісія]] (Жэнэва, 1993), [[Міжнародная арганізацыя грамадзянскай авіяцыі]] (Манрэаль, Канада; 1993), [[Сусьветная арганізацыя здароўя жывёлаў]] (Парыж, 1994), [[Міжпарлямэнцкі саюз]] (Парыж, 1995), [[Рух недалучэньня]] (Нью-Ёрк, 1998) і [[Міжнародная арганізацыя міграцыі]] (Жэнэва, 2005)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь і міжнародныя арганізацыі|спасылка=http://mfa.gov.by/be/mulateral/organization/|выдавец=Міністэрства замежных справаў Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2020|дата доступу=21 студзеня 2020}}&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Аўтамабільныя рэгістрацыйныя знакі Беларусі]]

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/БелЭн|1}}
* {{Літаратура/БелЭн|2}}
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/БелЭн|4}}
* {{Літаратура/БелЭн|5}}
* {{Літаратура/БелЭн|6}}
* {{Літаратура/БелЭн|7}}
* {{Літаратура/БелЭн|8}}
* {{Літаратура/БелЭн|9}}
* {{Літаратура/БелЭн|10}}
* {{Літаратура/БелЭн|11}}
* {{Літаратура/БелЭн|12}}
* {{Літаратура/БелЭн|13}}
* {{Літаратура/БелЭн|14}}
* {{Літаратура/БелЭн|15}}
* {{Літаратура/БелЭн|16}}
* {{Літаратура/БелЭн|17}}
* {{Літаратура/БелЭн|18-1}}
* {{Літаратура/БелЭн|18-2}}
* {{Літаратура/Беларусь: энцыкляпэдычны даведнік, 1995}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Вікіцытатнік}}
* [https://web.archive.org/web/20130131085145/http://www.belarus.by/by Афіцыйны сайт Беларусі]
* [https://web.archive.org/web/20180210152324/http://map.letapis.by/by/#intro Мапа станаўленьня Беларусі]
* [http://www.bielarus.net/ Беларуская Салідарнасьць]
* [http://radzima.org Беларусь: адметныя мясьціны і помнікі], [[Radzima.org]]

{{Добры артыкул}}
{{Беларусь у тэмах}}
{{Гісторыя Беларусі}}
{{Краіны Эўропы}}
{{Краіны праграмы Ўсходняга Партнэрства}}
{{АБСЭ}}</text>
      <sha1>nbcphz8u8i51vavph9h0mb7oe1wa1yv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Амстэрдам</title>
    <ns>0</ns>
    <id>7561</id>
    <revision>
      <id>2621672</id>
      <parentid>2602767</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:51:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Lesnas ättling</username>
        <id>11208</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621672</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="37030" sha1="mmlgw9l8w5lr9jxwawser47oq2q9lsa" xml:space="preserve">{{Населены пункт
|Назва                            = Амстэрдам
|Статус                           = горад
|Назва ў родным склоне            = Амстэрдаму
|Назва на мове краіны             = Amsterdam
|Код мовы назвы краіны            = nl
|Краіна                           = Нідэрлянды
|Герб                             = Wapen van Amsterdam.svg
|Сьцяг                            = Flag_of_Amsterdam.svg
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былыя назвы                      = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 1   = Правінцыя
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 1 = [[Паўночная Галяндыя]]
|Від адміністрацыйнай адзінкі 2   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 2 = 
|Від адміністрацыйнай адзінкі 3   = 
|Назва адміністрацыйнай адзінкі 3 = 
|Пасада кіраўніка                 = Бурмістар
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 219.32
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 931298
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва= 
|Год падліку колькасьці           = 2024
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = 
|Год падліку колькасьці аглямэрацыі = 
|Крыніца колькасьці аглямэрацыі   = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Дадатковы парамэтар насельніцтва = 
|Значэньне дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Год падліку дадатковага парамэтра насельніцтва = 
|Часавы пас                       = +1
|Летні час                        = +2
|Тэлефонны код                    = +31 020
|Паштовыя індэксы                 = 1011—1109
|Назва лічбавага клясыфікатару    = 
|Лічбавы клясыфікатар             = 
|Аўтамабільны нумарны знак        = 
|Назва аўтамабільнага нумарнога знаку = 
|Аўтамабільныя нумарныя знакі     = 
|Назва аўтамабільных нумарных знакаў = 
|Выява                            = AmsterdamSunset.jpg
|Апісаньне выявы                  = 
|Шырата паўшар’е                  = паўночнае
 |Шырата градусаў                 = 52
 |Шырата хвілінаў                 = 22
 |Шырата сэкундаў                 = 23
|Даўгата паўшар’е                 = усходняе
 |Даўгата градусаў                = 4
 |Даўгата хвілінаў                = 53
 |Даўгата сэкундаў                = 32
|Назва мапы                       = 
|Альтэрнатыўная мапа              = 
|Назва мапы2                      = 
|Пазыцыя подпісу на мапе          = 
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = http://www.amsterdam.nl/
}}
'''Амстэрда́м''' ({{мова-nl|Amsterdam}}) — [[сталіца]] і найбуйнейшы горад [[Нідэрлянды|Нідэрляндаў]]. Месьціцца ў правінцыі [[Паўночная Галяндыя]] на захадзе краіны ў вусьці рэк [[Амстэл (рака)|Амстэлу]] і [[Эй|Эю]]. Амстэрдам злучаны з [[Паўночнае мора|Паўночным морам]] каналам. На 22 лістапада 2024 году насельніцтва муніцыпалітэту Амстэрдам складала 931 298 жыхароў, г.зв. Вялікага Амстэрдаму (аглямэрацыі) — 1 459 402 жыхары, а ў зоне ўплыву (Мэтрапольным рэгіёне Амстэрдаму) — 2,6 мільёну чалавек. Назва гораду ўтварылася ад складаньня дзьвюх словаў: «Амстэл» і «дам». Амстэл — гэта рака, на якой месьціцца горад, а «дам» азначае ў перакладзе «[[дамба]]». У XII стагодзьдзі гэта была невялічкая рыбацкая вёска, але ў часы найвышэйшага разьвіцьця Нідэрляндаў Амстэрдам стаў адным са значных партоў у сьвеце й буйным гандлёвым цэнтрам.

Горад зьяўляецца месцам канцэнтрацыі розных культураў — на красавік 2009 году тут пражывалі прадстаўнікі 177 нацыянальнасьцяў. Амстэрдам таксама зьяўляецца фінансавай і культурнай сталіцай Нідэрляндаў. У горадзе месьцяцца офісы 7 з 500 найбуйнейшых сусьветных кампаніяў, такіх як «[[Філіпс]]» і [[ING]]. Таксама ў цэнтры гораду знаходзіцца найстарэйшая ў сьвеце [[фондавая біржа]]. Мноства славутасьцяў, напрыклад, [[Рэйксмюзэўм]], [[Музэй Вінцэнта ван Гога]], [[Эрмітаж на Амстэле]], [[квартал чырвоных ліхтароў]] штогод прывабліваюць у горад каля 4,2 мільёну турыстаў.

== Гісторыя ==
[[Файл:De Groote Kaart van Amsterdam in 1544 (The Big Map of Amsterdam in 1544) by Cornelis Anthonisz.jpg|міні|225пкс|зьлева|Амстэрдам паводле выявы 1544 году]]
[[Файл:Berckheyde, Gerrit - Dam square Amsterdam - Gemäldegalerie Alte Meister (Dresden).jpg|міні|225пкс|зьлева|Плошча Дам напрыканцы XVII стагодзьдзя]]
[[Файл:AmstelAmsterdamNederland.jpg|міні|225пкс|зьлева|На адным з каналаў Амстэрдаму каля 1900 году]]
Самыя раньнія зьвесткі аб паселішчы пад назовам «Амстэрдам» датуюцца 27 кастрычніка 1275 году, калі чалавек, які пабудаваў мост з [[плаціна]]й праз раку [[Амстэл]], быў вызвалены ад выплаты падаткаў на мост графам [[Флёрыс V|Флёрысам V]]&lt;ref&gt;Berns, Jan; Daan, Jo (1993). «''Hij zeit wat: de Amsterdamse volkstaal''». The Hague: BZZTôH. ст. 91. {{ISBN|90-6291-756-9}}. {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Сэртыфікат апісваў жыхароў, як людзей, што жывуць каля «дамбы на рацэ Амстэл» ({{мова-nl|Amestelledamme|скарочана}})&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160106010052/http://stadsarchief.amsterdam.nl/english/amsterdam_treasures/trade/toll_privilege/index.en.html «The toll privilege of 1275 in the Amsterdam City Archives»]{{ref-en}} Stadsarchief.amsterdam.nl&lt;/ref&gt;. Да 1327 году горад прыняў канчатковую назву Амстэрдам. Заснаваны Амстэрдам адносна нядаўна ў параўнаньні са значна старэйшымі нідэрляндзкімі гарадамі, як то [[Нэймэген]], [[Ратэрдам]] і [[Утрэхт]]. У кастрычніку 2008 году, гістарычны географ [[Крыс дэ Бонт]] выказаў здагадку, што землі вакол Амстэрдаму былі мэліяраваны яшчэ ў канцы X стагодзьдзя. Гэта не абавязкова азначае, што мэліярацыя праводзілася з мэтай заснаваньня паселішча, а, магчыма, дзеля здабычы [[торф]]у, які выкарыстоўваўся як паліва&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081025045803/http://www.nu.nl/news/1801750/80/rss/%27Amsterdam_200_jaar_ouder_dan_aangenomen%27.html «Amsterdam 200 jaar ouder dan aangenomen»]. Nu.nl. {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;.

Амстэрдам атрымаў гарадзкія правы, гэтак званае [[магдэбурскае права]], у 1300 альбо 1306 гадох&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080518134246/http://amsterdam.nl/stad_in_beeld/geschiedenis/de_geschiedenis_van#Stadsrechten «De geschiedenis van Amsterdam»]. Municipality of Amsterdam. {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. З XIV стагодзьдзя, Амстэрдам квітнеў, у асноўным дзякуючы гандлю з [[Ганза|Ганзейскім зьвязам]]. З 1345 году горад зьяўляўся цэнтрам пілігрымства да прыняцьця Нідэрляндамі [[пратэстанцтва]]&lt;ref&gt;[http://www.trouw.nl/laatstenieuws/laatstenieuws/article936256.ece/Katholieken_verzameld_voor_Mirakel_van_Amsterdam «Mirakel van Amsterdam»]. Trouw.nl {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. У XVI стагодзьдзі галяндцы паўсталі супраць караля [[Гішпанія|Гішпаніі]] [[Філіп II (кароль Гішпаніі)|Філіпа II]] і ягоных намесьнікаў. Асноўнымі прычынамі паўстаньня было ўвядзеньне новых падаткаў і рэлігійнага перасьледу пратэстантаў гішпанскай [[інквізыцыя]]й. Паўстаньне ператварылася ў [[Васьмідзесяцігадовая вайна|Васьмідзесяцігадовую вайну]], якая ў канчатковым выніку прывяла краіну да незалежнасьці&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080512110316/http://dutchrevolt.leidenuniv.nl/nederlands/default.htm «Eighty Years' War»]. Leiden University {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Моцна паўплываў на посьпех галяндзкага паўстаньня [[Вільгельм Аранскі]], а ўтвораная галяндзкая рэспубліка стала вядомай сваёй адноснай рэлігійнай талерантвасьцю. [[Габрэі]] зь [[Пірэнэйскі паўвостраў|Пірэнэйскага паўвострава]], [[гугеноты]] з [[Францыя|Францыі]], буйныя купцы й друкары з [[Фляндрыя|Фляндрыі]], а таксама эканамічныя й рэлігійныя ўцекачы з тэрыторыяў, якія кантраляваліся Гішпаніяй знайшлі прытулак у Амстэрдаме.

XVII стагодзьдзе лічыцца залатым стагодзьдзем Амстэрдаму, на працягу якога ён стаў самым заможным горадам у сьвеце&lt;ref name=&quot;Haverkamp-Bergmann&quot;&gt;E. Haverkamp-Bergmann, Rembrandt; The Night Watch (New Jersey: Princeton University Press, 1982), ст. 57 {{ref-en}}&lt;/ref&gt;. Судны адплывалі з Амстэрдаму ў [[Балтыйскае мора]], [[Паўночная Амэрыка|Паўночную Амэрыку]] й [[Афрыка|Афрыку]], а таксама ў сучасную [[Інданэзія|Інданэзію]], [[Індыя|Індыю]], [[Шры-Ланка|Шры-Ланку]] й [[Бразылія|Бразылію]], якія лічыліся аднымі з галоўных рэгіёнаў гандлёвай сеткі. Амстэрдамскія купцы мелі важкі адсотак у абедзьвюх гандлёвых кампаніях: [[Галяндзкая Ост-Індыя|Галяндзкай Ост-Індзкай]] і [[Галяндзкая Вэст-Індыя|Галяндзкай Вэст-Індзкай]]. Гэтыя кампаніі набылі значныя заморскія ўладаньні, якія пазьней сталі нідэрляндзкімі [[калёнія (залежная тэрыторыя)|калёніямі]]. Амстэрдам быў самым важным цэнтрам Эўропы па адгрузцы тавараў і быў вядучым фінансавым цэнтрам сьвету&lt;ref name=&quot;Haverkamp-Bergmann&quot;/&gt;. У 1602 годзе ў Амстэрдаме кампаніяй Галяндзкай Ост-Індыі быў адчынены офіс, які стаў першай [[фондавая біржа|фондавай біржай]] у сьвеце па гандлі ўласных [[акцыя]]ў&lt;ref&gt;[http://www.oldest-share.com/ The oldest share] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;.

Амстэрдам страціў больш за 10% свайго насельніцтва ад чумы ў 1623—1625, а затым у 1635—1636, 1655 і 1664 гадох. Тым ня менш, насельніцтва Амстэрдаму стала расло ў XVII стагодзьдзі, дзякуючы вялікаму прытоку іміграцыі й павялічылася з 50 тыс. да 200 тыс.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20100203042756/http://history.wisc.edu/sommerville/351/351-012.htm Geography, climate, population, economy, society]. J.P.Sommerville {{ref-en}}&lt;/ref&gt;

Росквіт Амстэрдаму зьнізіўся ў [[XVIII стагодзьдзе|XVIII]] і пачатку XIX стагодзьдзяў. Войны [[Галяндзкая рэспубліка|Галяндзкай рэспублікі]] супраць [[Ангельшчына|Ангельшчыны]] й [[Францыя|Францыі]] зрабілі сваю справу. Падчас [[напалеонаўскія войны|напалеонаўскіх войнаў]], значэньне Амстэрдаму дасягнула сваёй ніжняй кропкі, а Галяндыя ўвайшла ў склад [[Француская імпэрыя|Францускай імпэрыі]], але пазьнейшае стварэньне Злучанага Каралеўства Нідэрлянды ў 1815 годзе стала паваротнай кропкай у справе незалежнасьці гораду й рэгіёну.

Канчатак XIX стагодзьдзя часам называюць другім залатым стагодзьдзем Амстэрдаму&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080501115531/http://www.amsterdamcitywalks.com/english/agenda.html «Amsterdam through the ages -A medieval village becomes a global city»] {{ref-en}}&lt;/ref&gt;. Новыя музэі, вакзал і [[Канцэртгебаў]] былі пабудаваныя менавіта ў гэтыя часы. Акрамя таго горад заглынула прамысловая рэвалюцыя. У гэтыя часы быў пабудаваны [[Амстэрдам-Райнскі канал]], які даў магчымасьць злучыць Амстэрдам напрамую з [[Райн]]ам, таксама быў пабудаваны й канал, які злучаў горад з [[Паўночнае мора|Паўночным морам]]. Абодва праекты значна палепшылі гандаль з астатняй [[Эўропа]]й і сьветам. У 1906 годзе [[Джозэф Конрад]] даў кароткае апісаньне Амстэрдаму як марскога курорта. Неўзабаве перад [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайной]] горад пачаў пашырацца, дзякуючы будаўніцтву новых прыгарадаў. Нягледзячы на тое, што Нідэрлянды захоўвалі нэўтралітэт у гэтай вайне, Амстэрдам пакутаваў з-за недахопу харчаваньня й мазуту. Недахоп выклікаў масавыя бунты, у якіх некалькі чалавек былі забітыя, яны атрымалі назоў «Бульбяных бунтаў». Людзі рабавалі крамы й склады, дзеля атрыманьня прадуктаў харчаваньня&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080528004443/http://www.collectie.legermuseum.nl/sites/strategion/contents/i004516/arma39%20het%20aardappeloproer%20in%201917.pdf «Aardappeloproer – Legermuseum»] {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;.

[[Нямеччына]] ўварвалася ў Нідэрлянды 10 траўня 1940 году і ўзяла пад свой кантроль краіну. Некаторыя грамадзяне Амстэрдаму хавалі габрэяў, тым самым падвяргаючы сябе й свае сем’і высокай рызыцы адпраўленьня за краты альбо ў [[канцэнтрацыйны лягер|канцэнтрацыйныя лягеры]], у якія былі дэпартаваны больш за 100 тысячаў галяндзкіх габрэяў. Напрыканцы [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], сувязь з астатняй часткай краіны была страчана, з-за чаго ў горадзе пачаўся голад. Многія грамадзяне зьехалі ў вёску, астанія харчаваліся [[сабака]]мі, [[котка]]мі, [[цукровы бурак|цукровымі буракамі]] й цыбулінамі [[тульпан]]аў, каб застацца ў жывых&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080920052703/http://www.nos.nl/nosjournaal/dossiers/60jaarbevrijding/60jaar_hongerwinter.html «Kou en strijd in een barre winter»]. NOS. {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Большасьць дрэваў у Амстэрдаме было высечана на паліва.

Многія новыя прыгарады, як то Осдарп, Сьлётэваарт, Сьлётэрмэер й Гэўзэнвэлд, былі пабудаваны ў гады пасьля Другой сусьветнай вайны&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080503180139/http://www.slotervaart.amsterdam.nl/stadsdeel_in_beeld/geschiedenis «Stadsdeel Slotervaart – Geschiedenis»]. Municipality Amsterdam. {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Гэтыя прыгарады зьмяшчаюць шмат грамадзкіх паркаў і маюць шырокія й адкрытыя прасторы. З-за вайны й іншых інцыдэнтаў XX стагодзьдзя, амаль увесь цэнтар гораду прыйшоў у непрыдатнасьць. Многія палітыкі й іншыя ўплывовыя асобы выказвалі пляны перабудовы большай часткі гораду. Таксама існаваў рост попыту на офісныя будынкі й будаўніцтва новых аўтамабільным дарог&lt;ref&gt;[http://www.stadsherstelamsterdam.nl/ «Stadsherstel Missie/Historie»]. Stadsherstelamsterdam.nl/&lt;/ref&gt;. [[Амстэрдамскі мэтрапалітэн]] быў адчынены ў 1977 годзе.

== Геаграфія ==
Амстэрдам разьмешчаны на паўночным захадзе Нідэрляндаў. Рака [[Амстэл]], працякаючы праз цэнтар гораду, утварае сетку [[канал]]аў і праток, акрамя гэтага, асобным каналам горад злучаны з [[Паўночнае мора|Паўночным морам]], пры гэтым ён знаходзіцца на вышыні 2 мэтраў ніжэй за ўзровень мора. Тэрытарыяльна Амстэрдам знаходзіцца блізка да правінцыяў [[Утрэхт]] і [[Флевалянд]]. Амстэрдам — высока ўрбанізаваны горад. Шчыльнасьць насельніцтва 4457 чалавек на квадратны кілямэтар. Паркі складаюць 12% плошчы гораду. Моцная ўрбанізацыя практычна зьнішчыла натуральны [[ляндшафт]] гораду.

Плошча гораду — 219,07 км² (54,1 км² вады).

=== Клімат ===
Амстэрдам мае [[марскі клімат]], дзякуючы блізкасьці да Паўночнага мора на захадзе, зь перавагай заходніх вятроў. Зіма досыць мяккая, маразы ў асноўным адбываюцца падчас усходніх альбо паўночна-ўсходніх вятроў збоку эўрапейскага кантынэнта. З-за таго, што Амстэрдам акружаны з трох бакоў буйнымі вадаёмамі, а таксама з-за [[гарадзкі цеплавы эфэкт|гарадзкога цеплавога эфэкту]], тэмпэратура начамі рэдка апускаецца ніжэй за —5&amp;nbsp;°C, але часам тэмпэратура можа дасягаць і —12&amp;nbsp;°C у Гільвэрсуме, які знаходзіцца ў 25 км на поўдзень ад Амстэрдаму. Лета ўмерана цёплае, але зрэдку гарачае. Дні западкамі зьяўляюцца амаль агульнымі, у сярэднім 186 такіх дзён назіраецца ў годзе. Сярэднегадавая колькасьць ападкаў для Амстэрдаму складае 833 мілімэтраў&lt;ref&gt;[http://www.weer.nl/ Nieuwe normaal 1981–2010]. Meteo Consult {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Большая частка ападкаў выпадае ў выглядзе [[дождж|дажджу]] альбо кароткачасовых дажджышчаў. Воблачная й вільготныя дні зьяўляюцца звычайнымі ў прахалодныя месяцы з кастрычніка па сакавік.

{{Кліматычная інфармацыя
|Назва_ў_родным_склоне = Амстэрдаму
|Крыніца = [http://www.weer.nl/ Meteo Consult]
&lt;!-- максымумы і мінімумы тэмпэратур --&gt;
| Студзень_абс_макс = 14      | Студзень_макс = 5.4      | Студзень_мін = 0.5  | Студзень_абс_мін = -16
| Люты_абс_макс = 16          | Люты_макс = 6.0          | Люты_мін = 0.2       | Люты_абс_мін = -14 
| Сакавік_абс_макс = 21       | Сакавік_макс = 9.2       | Сакавік_мін = 2.4    | Сакавік_абс_мін = -8
| Красавік_абс_макс = 27      | Красавік_макс = 12.4      | Красавік_мін = 4.0   | Красавік_абс_мін = -4
| Травень_абс_макс = 29       | Травень_макс = 17.1       | Травень_мін = 7.8    | Травень_абс_мін = -1
| Чэрвень_абс_макс = 32       | Чэрвень_макс = 19.2       | Чэрвень_мін = 10.4    | Чэрвень_абс_мін = 3
| Ліпень_абс_макс = 32        | Ліпень_макс = 21.4        | Ліпень_мін = 12.5     | Ліпень_абс_мін = 4
| Жнівень_абс_макс = 34       | Жнівень_макс = 21.8       | Жнівень_мін = 12.3    | Жнівень_абс_мін = 6
| Верасень_абс_макс = 28      | Верасень_макс = 18.4      | Верасень_мін = 10.2   | Верасень_абс_мін = 2
| Кастрычнік_абс_макс = 25    | Кастрычнік_макс = 14.1    | Кастрычнік_мін = 7.0 | Кастрычнік_абс_мін = -1
| Лістапад_абс_макс = 18      | Лістапад_макс = 9.2      | Лістапад_мін = 3.9   | Лістапад_абс_мін = -7
| Сьнежань_абс_макс = 15      | Сьнежань_макс = 6.5      | Сьнежань_мін = 1.9   | Сьнежань_абс_мін = -14
| Год_абс_макс = 34           | Год_макс = 13.4           | Год_мін = 6.1        | Год_абс_мін = -16

&lt;!-- сярэдняя тэмпэратура --&gt;

| Студзень_сяр   = 3.1      
| Люты_сяр       = 3.3  
| Сакавік_сяр    = 6.2               
| Красавік_сяр   = 9.2      
| Травень_сяр    = 13.1       
| Чэрвень_сяр    = 15.6      
| Ліпень_сяр     = 17.9         
| Жнівень_сяр    = 17.5 
| Верасень_сяр   = 14.5
| Кастрычнік_сяр = 10.7     
| Лістапад_сяр   = 6.7  
| Сьнежань_сяр   = 3.7
| Год_сяр        = 10.1

&lt;!-- тэмпэратура вады --&gt;

| Студзень_вады = 
| Люты_вады = 
| Сакавік_вады = 
| Красавік_вады = 
| Травень_вады = 
| Чэрвень_вады = 
| Ліпень_вады = 
| Жнівень_вады = 
| Верасень_вады = 
| Кастрычнік_вады = 
| Лістапад_вады = 
| Сьнежань_вады = 
| Год_вада =

&lt;!-- колькасьць ападкаў --&gt;

| Студзень_ападкі = 69.6
| Люты_ападкі = 56.2
| Сакавік_ападкі = 66.8
| Красавік_ападкі = 42.3
| Травень_ападкі = 61.9
| Чэрвень_ападкі = 65.6
| Ліпень_ападкі = 81.1
| Жнівень_ападкі = 72.9
| Верасень_ападкі = 78.1
| Кастрычнік_ападкі = 82.8
| Лістапад_ападкі = 79.8
| Сьнежань_ападкі = 75.7
| Год_ападкі = 832.8

&lt;!-- вільготнасьць --&gt;

| Студзень_вільготнасьць = 
| Люты_вільготнасьць = 
| Сакавік_вільготнасьць = 
| Красавік_вільготнасьць = 
| Травень_вільготнасьць = 
| Чэрвень_вільготнасьць = 
| Ліпень_вільготнасьць = 
| Жнівень_вільготнасьць = 
| Верасень_вільготнасьць = 
| Кастрычнік_вільготнасьць = 
| Лістапад_вільготнасьць = 
| Сьнежань_вільготнасьць = 
| Год_вільготнасьць =
}}

== Сьцяг і герб ==
[[Файл:Wapen van Amsterdam.svg|міні|150пкс|Герб Амстэрдаму]]
Тры крыжы [[Сьвяты Андрэй|Сьвятога Андрэя]] пазначаюць тры вартасьці гораду: мужнасьць, цьвёрдасьць і літасьць. Народная традыцыя таксама зьвязвае гэтыя тры крыжы з трыма пагрозамі гэтаму гораду: вадой, агнём і эпідэміяй.

Герб Амстэрдаму складаецца з трох крыжоў Сьвятога Андрэя (хоць заступнікам гораду лічыцца [[Сьвяты Мікалай]], таксама гэтыя крыжы зьяўляецца састаўной часткай сьцяга). Таксама на гербе прысутнічае Аўстрыйская імпэратарская карона. У 1489 годзе [[Максімілян I Габсбург|Максімілян I]] ва ўдзячнасьць за заслугі і займы дараваў права Амстэрдаму ўпрыгожыць свой герб каралеўскай каронай, у 1508 годзе пасьля каранацыі Максыміліяна I імпэратара [[Сьвяшчэнная Рымская імпэрыя|Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі]] яна была замененая на імпэратарскую. У XVII стагодзьдзі яна была ізноў замененая на карону [[Рудольф II (імпэратар Сьвяшчэннай Рымскай імпэрыі)|Рудольфа II]]. Львы зьявіліся на гербе ў XVI стагодзьдзі, калі Нідэрлянды былі рэспублікай.

== Эканоміка ==
[[Файл:ZuidasAmsterdamNederland2011.jpg|міні|280пкс|Зёйдас — бізнэсовы цэнтар Амстэрдаму]]
Амстэрдам зьяўляецца фінансавай і бізнэсовай сталіцай Нідэрляндаў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081205161807/http://www.ez.amsterdam.nl/page.php?menu=24&amp;page=6 Amsterdam – Economische Zaken]. ez.amsterdam.nl {{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Горад у цяперашні час зьяўляецца адным з цэнтраў міжнароднага бізнэсу. У Эўропе па гэтым паказчыку Амстэрдам займае пятае месца, прайграючы толькі [[Лёндан]]у, [[Парыж]]у, [[Франкфурт-на-Майне|Франкфурту]] й [[Барсэлёна|Барсэлёне]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20080108130938/http://www.iamsterdam.com/press_room/press_releases_0/2007/european_cities European Cities Monitor 2007]{{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Многія буйныя карпарацыі й банкі маюць свае штаб-кватэры ў Амстэрдаме, у тым ліку [[Royal Bank of Scotland|Каралеўскі банк Шатляндыі]], [[Akzo Nobel]], [[Heineken International]], [[ING Group]], [[Ahold]], [[TomTom]], [[Delta Lloyd Group]] і [[Philips]]. Штаб-кватэра кампаніі [[KPMG International]] знаходзіцца ў суседнім Амстэлвіне, дзе многія кампаніі месьцяцца з-за таго, што навакольныя супольнасьці дазваляюць мець поўную ўласнасьць на зямлю, у адрозьненьне ад сыстэмы арэнды зямлі ў Амстэрдаме.

Нягледзячы на тое, што шматлікія невялікія офісы па-ранейшаму знаходзіцца ў старым горадзе на каналах, кампаніі ўсё часьцей перамяшчаюцца за межы цэнтру гораду. Дзякуючы гэтаму паўднёвы раён Зёйдас стаў новым фінансавым і юрыдычным цэнтрам гораду&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071224035945/http://www.zuidas.nl/smartsite.dws?id=1044&amp;curindex=2 Zuidas]{{ref-nl}}&lt;/ref&gt;. Пяць найбуйнейшых юрыдычных фірмаў Нідэрляндаў, вялікая колькасьць галяндзкіх філіялаў буйных [[кансалтынг]]авых фірмаў, як то [[Boston Consulting Group]] і [[Accenture]], а таксама Амстэрдамскі міжнародны гандлёвы цэнтар разьмешчаны ў Зёйдасе.

Акрамя таго існуюць яшчэ тры іншыя больш дробныя фінансавыя раёны ў Амстэрдаме. Першы зь іх знаходзіцца ў навакольлях чыгуначнага вакзалу Сьлётэрдайку, дзе некалькі газэтаў, як то [[De Telegraaf]], маюць свае офісы. Тут жа знаходзяцца муніцыпальная грамадзкая транспартная кампанія «''Gemeentelijk Vervoersbedrijf''» і галяндзкі падатковы орган «''Belastingdienst''». Другі фінансавы раён знаходзіцца ў навакольлях «[[Амстэрдам Арэна|Амстэрдам Арэны]]». Трэці ў навакольлях чыгуначнага вакзалу Амстэл. Самы высокі будынак Амстэрдаму, [[Вежа Рэмбранта]], у якой знаходзіцца штаб-кватэра кампаніі [[Philips]], таксама месьціцца ў гэтым раёне&lt;ref&gt;[http://www.emporis.com/en/wm/ci/bu/sk/li/?id=100759&amp;bt=2&amp;ht=2&amp;sro=0 Rembrandt Tower]. emporis.com {{ref-en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.philips.nl/about/index.page Philips]{{ref-nl}}&lt;/ref&gt;.

[[Амстэрдамская фондавая біржа]] (''AEX''), якая ў цяперашні час ёсьць часткай [[Euronext]], зьяўляецца найстарэйшай фондавай біржай у сьвеце й адной з найбуйнейшых у Эўропе. Яна разьмешчаны побач з плошчай Дам у самым цэнтры гораду.

== Транспарт ==
=== Грамадзкі транспарт ===
Амстэрдам мае добра разьвітую сыстэму [[грамадзкі транспарт|грамадзкага транспарту]]. У горадзе дзейнічае [[мэтрапалітэн]], традыцыйныя й хуткасныя [[трамвай|трамваі]], аўтобусная сетка й паромныя пераправы праз раку Эй. Увесь гарадзкі грамадзкі транспарт знаходзіцца пад кіраваньнем арганізацыі [[GVB]] (Gemeentevervoerbedrijf, гэта значыць «муніцыпальнае транспартнае прадпрыемства»). Прыгарадныя аўтобусы, якія злучаюць Амстэрдам з навакольлямі, прыналежаць іншым апэратарам, у прыватнасьці [[Arriva]] й [[Connexxion]].

=== Паветраны транспарт ===
Аэрапорт [[Схіпхол]] знаходзіцца за 20 хвілінаў цягніком ад цэнтральнага вакзалу. Гэта найбуйнейшы аэрапорт Нідэрляндаў і чацьверты па велічыні аэрапорт [[Эўропа|Эўропы]]. Ён быў пабудаваны ў 1916 годзе на месцы асушанага Гарлемскага возера. Схіпхол мае шэсьць узьлётна-пасадкавых палос, у цяперашні час распрацоўваюцца пляны па ягоным пашырэньні.

== Музыка ==
У Амстэрдаме знаходзіцца адна з найвядомейшых канцэртовых заляў сьвету — [[Канцэртгебаў]] ({{мова-nl|Concertgebouw}}). Яна ёсьць сядзібай [[Каралеўскі аркестар Канцэртгебаў|Каралеўскага аркестру Канцэртгебаў]]. Ад 2004 году галоўным [[дырыгент]]ам гэтага аркестру зьяўляецца [[Марыс Янсанс]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.amsterdam.nl Амстэрдамскі партал]
* [http://www.concertgebouw.nl Канцэртгебаў]
* [https://web.archive.org/web/20240125170540/https://zviazda.by/be/news/20190704/1562237502-mer-amsterdama-prapanue-zachynic-bardeli-u-kvartale-chyrvonyh-lihtarou Мэр Амстэрдаму прапануе зачыніць бардэлі ў квартале чырвоных ліхтароў]

{{Сталіцы Эўропы}}

[[Катэгорыя:Амстэрдам| ]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>mmlgw9l8w5lr9jxwawser47oq2q9lsa</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гісторыя Беларусі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>9426</id>
    <revision>
      <id>2621749</id>
      <parentid>2575181</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:27:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Redaktor GLAM</username>
        <id>70484</id>
      </contributor>
      <comment>Higher resolution image</comment>
      <origin>2621749</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="192453" sha1="noxfb3xjwf0th6at09bzi791krpjlxt" xml:space="preserve">[[Файл:Coat of arms of Belarus (1991–1995).svg|200пкс|значак|[[Пагоня|Гістарычны герб Беларусі]]]]
[[Файл:Flag of Belarus (1918, 1991–1995).svg|200пкс|значак|[[Бел-чырвона-белы сьцяг|Гістарычны сьцяг Беларусі]]]]
'''Гісторыя Белару́сі''' — мінулае разьвіцьцё [[грамадзтва]] [[Беларусь|Беларусі]] ў ходзе разгортваньня ўзаемадзеяньня чалавечых супольнасьцяў з часоў старажытнасьці. Абыймае зьявы грамадзкага жыцьця ад засяленьня земляў Беларусі чалавекам каля 100 тысячаў гадоў таму. 

Пісьмовая гісторыя Беларусі пачалася з 862 году, калі [[Полацак]] упамінаецца ў якасьці першага дзяржаваўтваральнага асяродку — цэнтру [[Полацкае княства|Полацкага княства]]. У 1307 годзе яно далучылася да [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ)]], якое ўтварылася ў сярэдзіне XIII ст. вакол [[Наваградак|Наваградку]] і неўзабаве аб’яднала ўсе [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічныя беларускія землі]]. У 1569 годзе ВКЛ утварыла [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]] з [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўствам Польскім]], на карысьць якога страціла [[Падляшша]] і [[Украіна|ўкраінскія землі]]. У выніку трох [[Падзелы Рэчы Паспалітай|падзелаў Рэчы Паспалітай]] у 1772—1795 гадах землі Беларусі апынуліся пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], якая праводзіла [[Русіфікацыя Беларусі|палітыку гвалтоўнай русіфікацыі]]. У пэрыяд распаду Расейскай імпэрыі [[Дзень Волі|25 сакавіка]] 1918 году [[беларусы]] абвясьцілі пра сваю незалежнасьць утварэньнем [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі (БНР)]]. Аднак БНР [[Слуцкі збройны чын|ня здолела абараніць]] сваю тэрыторыю ад [[Бальшавікі|бальшавікоў]], якія 1 студзеня 1919 году ўтварылі [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускую Савецкую Сацыялістычную Рэспубліку (БССР)]]. Тым часам [[Заходняя Беларусь|заходняя частка краіны]] ў выніку складзенага бальшавікамі [[Рыская мірная дамова 1921 году|Рыскага міру 1921 году]] апынулася пад уладай міжваеннай [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польскай Рэспублікі]] і была далучаная да БССР толькі ў 1939 годзе ў выніку агрэсіі ў бок Польшчы [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] і [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|Савецкага Саюзу (СССР)]]. Беларусь страціла кожнага трэцяга свайго жыхара ў час спусташальнай [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]&lt;ref&gt;Axell A. Russia’s Heroes, 1941-45. — Carroll &amp; Graf Publishers, 2002. P. 247. {{ISBN|0-7867-1011-X}}.&lt;/ref&gt;, па сканчэньні якой у 1945 годзе стала адным зь сяброў-заснавальнікаў [[Арганізацыя Аб’яднаных Нацыяў|Арганізацыі Аб’яднаных Нацыяў]]. У час распаду СССР 27 ліпеня 1990 году [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|парлямэнт БССР]] [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларусі|абвясьціў пра дзяржаўны сувэрэнітэт рэспублікі]], а 25 жніўня 1991 году — пра незалежнасьць Беларусі. Першы прэзыдэнт [[Аляксандар Лукашэнка]] ў 1995 годзе ўсталяваў у краіне [[Русіфікацыя Беларусі#Рэжым Лукашэнкі|прарасейскі]] [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарны рэжым]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20050115051738/http://hrw.org/english/docs/2005/01/13/belaru9878.htm «Essential Background — Belarus»]. Human Rights Watch.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20071212011715/http://www.amnesty.org/en/region/europe-and-central-asia/eurasia/belarus «Human rights by country — Belarus»]. Amnesty International Report 2007.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-12037486 «'Hundreds of protesters arrested' in Belarus»]. BBC News.&lt;/ref&gt;, які выявіўся гвалтам, катаваньнямі і [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] беларусаў у час здушэньньня [[Пратэсты ў Беларусі (2020)|масавых пратэстаў]] супраць фальсыфікацыі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|прэзыдэнцкіх выбараў 2020 году]]&lt;ref&gt;[https://www.radabnr.org/belarus-sanctions-nov-2020/ Рада БНР заклікае да санкцый супраць рэжыму Лукашэнкі і да ціску на Расею], [[Рада Беларускай Народнай Рэспублікі]], 16 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;. 

== Старажытнасьць ==
=== Палеаліт ===
[[Файл:Paleolit.svg|300пкс|значак|Тэрыторыя сучаснае Беларусі ў часе палеаліту]]

Першыя спробы [[чалавек]]а ([[нэандэрталец|нэандэртальца]]) пранікнуць на тэрыторыі Беларусі датуюцца часам 100—35 тыс. гадоў назад. Пра гэта сьведчаць знаходкі грубаабабітых [[крамень|крамянёвых]] вырабаў [[Муст’ерская культура|муст’ерскага тыпу]] (паводле назвы пячоры Ля-Муст’е ў [[Францыя|Францыі]]). Масіўная скрэблападобная прылада знойдзена паблізу вёскі [[Абідавічы|Абідавічаў]] на Дняпры ([[Быхаўскі раён]]). Сярод матэрыялаў [[Падлужжа (Чачэрскі раён)|Падлускай стаянкі]] (Бердыж на Сожы [[Чачэрскі раён]]) сустрэліся востраканечнік, адшчэпы, ядрышчы з крэмню. Яны падобныя на вырабы на берагавых схілах каля возера [[Нобель (возера)|Нобелю]] у вярхоўях Прыпяці. Каля [[Сьвяцілавічы (Гомельская вобласьць)|Сьвяцілавічаў]] на Бесядзі ([[Веткаўскі раён]]) выяўленае скрабло, вырабленае з крамянёвай пласьціны{{зноска|Нарысы|1994|Касцюк|10}}. Хутчэй за ўсё нэандэртальцы праніклі па далінах «прарэк» з тых месцаў, дзе сустракаецца найбольш сьлядоў іхнага жыхарства — зь дняпроўскага Надпарожжа, басэйну Дзясны або Закарпацьця. Падарожжы муст’ерцаў адбываліся ў сярэдзіне [[палеаліт]]у, які прыпадаў на ледавіковую эпоху, калі адбывалася некалькі абледзяненьняў. У часы максымальнага, дняпроўскага (рыскага), абледзяненьня ўся тэрыторыя Беларусі была пакрытая магутным ледавіком таўшчынёй 2 км. Пад узьдзеяньнем хвалепадобнага пацяпленьня ледавік пачаў раставаць 250—110 тыс. гадоў таму. Надышло цёплае (мікулінскае) міжледавікоўе, якое расьцягнулася на шмат тысячаў гадоў&lt;ref&gt;{{Кніга|загаловак=История Европы|том=1. Древняя Европа|месца=М.|год=1988|старонкі=54-64}}&lt;/ref&gt;.

З 27—24 тысячаў гадоў таму на Беларусі асталёўваюцца першыя людзі сучаснага тыпу, якія заклалі ў Беларусі эпоху каменнага веку, што доўжылася блізу да 1700 году да н. э. Найбольш старажытныя паселішчы чалавека, выяўленыя каля вёсак [[Юравічы|Юравічаў]] ([[Каленкавіцкі раён]]) і [[Бердыж]]у ([[Чачэрскі раён]]), адносяцца да эпохі верхняга [[палеаліт]]у, іхны ўзрост 26—23 тысячаў гадоў. Яны належалі радавым грамадам [[краманьёнец|краманьёнцаў]]. У сувязі з моцным пахаладаньнем і наступаньнем ледавіка 22—14 тысячаў гадоў таму людзі адышлі з тэрыторыі Беларусі на поўдзень.

Каля Х тысячагодзьдзя да н. э. датуюцца першыя археалягічныя культуры: [[лінгбі (культура)|лінгбі]]йская, якая прыйшла з захаду і заняла захад сучаснае тэрыторыі Беларусі; [[грэнская культура|грэнская]] (з сучаснай Украіны, паўднёвы ўсход), да якіх неўзабаве далучыліся носьбіты [[сьвідэрская культура|сьвідэрскае]] культуры, абсяг якой ахапіў захад і цэнтар цяперашняе тэрыторыі Беларусі. Блізкасьць ледавікоў зрабіла тэрыторыю краіны зонай тундравага клімату і расьліннасьці, з прычыны чаго тут практычна суцэльна пражывала толькі качавое насельніцтва, чые традыцыі былі абумоўленыя гаспадаркай, зьвязанай з паўночным аленем. Насельніцтва позьняга палеаліту мела вераваньні, зьвязаныя з паляўнічай магіяй, замагільным сьветам, жаночай плоднасьцю. На вераваньні арыентавалася і мастацтва. Адпаведна гэтаму, насельніцтва падзялялася на [[род]]авыя грамады, дзе вялікую ролю, хутчэй за ўсё, адыгрывала жанчына.

=== Мэзаліт і нэаліт ===
У VIII—IV тысячагодзьдзях да н. э. ледавік адступае і клімат цяплее, у сувязі з чым частка насельніцтва аленегадоўчых традыцыяў адкачавала на поўнач. Праз пацяпленьнем сучасная тэрыторыя Беларусі засяляецца поўнасьцю, але толькі ўждоўж вадаёмаў, што ўжо прыпадае на эпоху [[мэзаліт]]у (IX—VI тысячагодзьдзі да н. э.), хоць рад дасьледнікаў не вылучае мэзаліт з прычыны тэхналягічных крытэравў у дзейнасьці чалавека і адносіць яго пераважна да палеаліту.

Зь сярэдзіны мэзаліту з поўдня прыбываюць новыя хвалі насельніцтва, якія ў кантэксьце далейшае гісторыі палеаліту на Беларусі вызначацьмуць ноўшыя ўмовы ў гаспадараньні і матэрыяльнай культуры. На паўднёвым усходзе замацавалася насельніцтва носьбітаў [[дняроўска-данецкая культура|дняроўска-данецкае]] культуры, на захадзе — [[нёманская культура|нёманскай]], на ўсходзе — [[верхнедняпроўская культура|верхнедняпроўскай]], у сучасным Паазер’і — носьбіты [[нарвенская культура|нарвенскае]] культуры. У асноўных рысах гэтая сытуацыя працягваецца з пачатку новага каменнага веку ([[нэаліт]]у), што пачаўся ў канцы V—IV тысячагодзьдзяў да н. э. і доўжылася каля 2 тысячаў гадоў. Значнае павелічэньне насельніцтва ў нэаліце спрыяла ўзьнікненьню новых этнічных супольнасьцяў людзей. У другой палове ІІІ тысячагодзьдзя да н. э. з Балтыі на Беларусь пранікае [[грабеньчата-ямкавая культура]] (засяліла поўнач), а таксама [[культура лейкападобных кубкаў]] (захад) і [[дзясьнінская культура]] (паўднёвы ўсход). На Беларусі вядома каля 600 нэалітычных паселішчаў, бальшыня іх сканцэнтраваная ў далінах рэк, басэйнаў [[Прыпяць|Прыпяці]], [[Сож]]у, [[Нёман]]у; сталі ўласьцівыя павялічаныя паселішчы-стаянкі. Для гэтага часу ўласьцівае пашырэньне земляробства і жывёлагадоўлі, што спрыяла павелічэньню колькасьці насельніцтва і міграцыйным працэсам. У пачатку нэаліту ў гаспадарцы вялікую ролю мелі рыбалоўства, да ІІ тыс. да н. э. спакваля яшчэ працягваўся пераход да земляробства і жывёлагадоўлі. Рэлігійныя вераваньні абапіраліся на [[татэмізм]] і культ продкаў, пры гэтым у часе вырабу іх выяваў выкарыстоўваўся толькі вобраз мужчыны, што паказвае на яго буйную ролю. Пахаваньні ўтрымліваюць ахвяры, у тым ліку чалавечыя.

З канца ІІІ тысячагодзьдзя да н. э. разьвіваецца [[паўночнабеларуская культура]], што прадоўжыла існаваньне да бронзавага веку. У канцы III — пачатку II тысячагодзьдзях да н. э. на тэрыторыю Панямоньня і Палесься праніклі плямёны шнуравой керамікі культуры, якія былі часткай [[індаэўрапейцы|індаэўрапейцаў]] — продкаў сучасных народаў Эўропы, у тым ліку [[славяне|славянаў]] і [[балты|балтаў]]. Узаемныя дачыненьні прышлых плямёнаў і абарыгенаў характарызаваліся рознымі формамі гаспадаркі і культурнага ўзаемаўплыву і этнічнай асыміляцыі. Мова індаэўрапейцаў мела шмат дыялектаў. Разьвіцьцё ўзаемных дачыненьняў прывяло да стварэньня розных індаэўрапейскі групаў і народаў. Сынтэз «шнуравікоў», а таксама носьбітаў нарвенскае культуры падтрымліваў далейшае разьвіцьцё паўночнабеларускае культуры. Тэрыторыя паўднёвага ўсходу Беларусі і суседнія раёны Ўкраіны займалі плямёны [[сярэднедняпроўская культура|сярэднедняпроўскай культуры]]. Першапачаткова насельніцтва не было індаэўрапейскім, але ў канцы нэаліту відавочны ўплыў шнуравой культуры, носьбітаў якіх звычайна атаясамліваюць зь першымі хвалямі індаэўрапейцаў у Эўропе. Пэўнае дачыненьне да іх мелі носьбіты культуры грабеньчата-ямачнай керамікі, якія ўзялі ўдзел у фармаваньні балтаў, а таксама культура лейкападобных кубкаў, носьбіты якой мае дачыненьне да продкаў [[германцы|германцаў]]. У сваю чаргу, нарвенская культура з высокай імавернасьцю атаясамліваецца з раньнім [[фіна-вугры|фіна-вугорскім]], г. зн. неіндаэўрапейскім насельніцтвам. Наяўнасьць фіна-вуграў у тагачасным [[Падзьвіньне|Падзьвіньні]] пацьвярджаецца [[тапаніміка]]й і [[антрапалёгія]]й&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]]|частка=Першыя насельнікі Беларусі|загаловак=Старажытная Беларусь: Полацкі і новагародзкі пэрыяды|арыгінал=|спасылка=https://files.knihi.com/Knihi/other/Ermalovic.Starazytnaja_Bielarus.Polacki_i_Novaharodski_pieryjady.djvu|адказны=адказн. Г. Роліч, прадм. [[Міхась Ткачоў|М. Ткачоў]], маст. В. Масьцераў|выданьне=2-е выд|месца={{Менск (Мінск)}}|выдавецтва=[[Мастацкая літаратура (выдавецтва)|Мастацкая літаратура]]|год=2001|старонкі=[https://files.knihi.com/preview/Knihi/other/Ermalovic.Starazytnaja_Bielarus.Polacki_i_Novaharodski_pieryjady.djvu/9_866x9999.jpeg 16]|старонак=366|сэрыя=|isbn=985-02-0503-2|наклад=4200}}&lt;/ref&gt;.

Пад уплывам прышлых плямёнаў адбыўся пераход мясцовага насельніцтва да [[бронзавы век|бронзавага веку]] (канец III — пачатак I тысячагодзьдзя да н. э.). У гэты пэрыяд паўднёва-заходнюю тэрыторыю Беларусі сьпярша займалі культуры шнуравой керамікі Палесься, заходняй Беларусі — прыбалтыйскай, Паазер’е — [[Паўночнабеларуская культура|паўночнабеларускай культуры]] . Да сярэдзіны II тысячагодзьдзя да н. э. ў Палесьсі й Прыдняпроўі сфармаваліся [[тшцінецкая культура]] й [[сосьніцкая культура]]. У [[жалезны век|жалезным веку]] (працягваўся ад VIII—VI ст. да н. э. да VIII ст. н. э.) на Беларусі было некалькі археалягічных культур штрыхаванай керамікі, дняроўска-дзьвінская, мілаградзкая, зарубінецкая, паморская. У асобную культурна-гістарычную групу ў паўднёва-ўсходняй Беларусі вылучаюць помнікі [[Кіеўская культура|кіеўскай культуры]] II—IV ст. н. э., якія бальшыня навукоўцаў лічаць славянскімі&lt;ref name=&quot;БелЭН-21&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 21.&lt;/ref&gt;.

=== Бронзавы век ===
[[Бронзавы век]], а менавіта пачатак выкарыстаньня вырабаў з [[бронза]]вага сплаву, у Беларусі датуецца ад мяжы ІІІ і ІІ тысячагодзьдзяў да н. э. да VII—VI стст. да н. э. Найбольш характэрнымі тэндэнцыямі эпохі сталі ўварваньні плямёнавў шнуравой керамікі, пад уплывам якіх і паўстае бронзавы век на Беларусі. Пад уплывам гэтае культуры ранейшыя ўтваралі г.зв. колы культураў з шнуравым уплывам. Так, на аснове шнуравой культуры і на аснове ранейшай нэалітычнай позьненарвенскай культуры ўзьнікла паўночнабеларуская культура, што праіснавала да канца ІІ тысячагодзьдзя да н. э. На Панямоньні і Палесьсі назіраецца сярэднедняпроўскі ўплыў. У 1700—1600 гадох да н. э. у Беларусь з [[Одэр]]у і [[Вісла|Віслы]] пранікае [[тшцінецкая культура]], найбольшы ўплыў якой адбіўся на захадзе Беларусі. Існуе меркаваньне, якое адносіць уплыў тшцінецкае культуры на сярэдзіну ІІ тысячагодзьдзя да н. э. на поўдзень Беларусі.

Надзвычай разнастайнымі выглядаюць спробы гісторыкаў зьвязаць тую ці іншую культуры з гэтага пераліку з той ці іншай этнічнай групоўкай. Існуюць гіпотэзы, якія адкідаюць асацыяцыю археалягічных культураў з строга дакладнымі этнічнымі супольнасьцямі. У прыватнасьці, вялікая частка гісторыкаў і мовазнаўцаў перакананая, што ажно ў канцы IV тысячагодзьдзя да н. э. у Эўропе расьсяліліся індаэўрапейцы. Тыя індаэўрапейцы, урэшце, якія аселі на тэрыторыі Беларусі, як мяркуецца, утварылі балтыйскае насельніцтва.

Узрастала роля земляробства і жывёлагадоўлі, якія ў тагачасным грамадзтве сталі практычна вядучымі галінамі дзейнасьці, павялічвалася колькасьць пласкадоннага посуду і расла ягоная разнастайнасьць, што гаворыць на карысьць росту культуры побыту. Гэтыя тэндэнцыі, а таксама існаваньне багатых мужчынскіх пахаваньняў сьведчыць пра зараджэньне ў гэты пэрыяд маёмаснае няроўнасьці, а нябожчыкі мелі статус ваеначальнікаў або старэйшынаў. У сукупнасьці гэта гаворыць пра разьвіты патрыярхальны лад, нараджэньне родапляменнай арыстакратыі і існаваньне грамадзкай арганізаванасьці. Існаваньне шырокага набору зброі, зробленай для забойства чалавека, паказвае на павелічэньне колькасьці канфліктаў. Зь сярэдзіны ІІ тысячагодзьдзя да н. э. у рэлігійным дачыненьні ўзрастае роля салярнага культу (шанаваньне сонца), шанаваньня агню.

=== Жалезны век ===
[[Жалезны век]] на тэрыторыі Беларусі пачынаецца каля VII—VI стагодзьдзяў да н. э. і працягваўся практычна да пісьмовае гісторыі на тэрыторыі Беларусі. Яе пачатак стаўся нераўнамерным: так, на поўдні і паўднёвым захадзе да жалезных прыладаў перайшлі перадусім [[мілаградзкая культура|мілаградзкая]] і [[культура падклошавых пахаваньняў|падклошавых пахаваньняў]] культуры, на рэшце тэрыторыі Беларусі зь сярэдзіны І тысячагодзьдзя да н. э. да жалезнага веку пераходзяць носьбіты [[дняроўска-дзьвінская культура|дняроўска-дзьвінскае]] культуры. На памежжы згаданых культураў фармавалася [[зарубінецкая культура]]. Існуе іншае меркаваньне, паводле якога ў ІІІ ст. да н. э. мілаградзкая культура выцясьняецца зарубінецкай. З V ст. да н. э. цэнтар Беларусі засяляюць носьбіты [[культура штрыхаванай керамікі|культуры штрыхаванае керамікі]], якая трывала і заўважна заставалася на яе тэрыторыі як мінімум па V ст. н. э. На захадзе Палесься жалезны век сягае свайго максымуму ў ІІ—IV стагодзьдзях н. э. і пераходзіць у больш дасканалыя формы матэрыяльнае культуры, што паказваюць узоры [[вельбарская культура|вельбарскае]] культуры. Відаць, усё насельніцтва належала да той ці іншай групоўкі індаэўрапейскіх плямёнаў. [[праславяне|Славянскае]] або [[балты|балтыйскае]] паходжаньне прыпісваюць як мілаградцам, так і зарубінцам, у дачыненьні да дняроўска-дзьвінскае культуры мяркуецца яе балтыйскі характар. Вельбарская культура, хутчэй за ўсё, належала [[готы|готам]] або готам і славянам. Іншыя атаясамліваюць прыход славянаў на Беларусь з пазьнейшымі супольнасьцямі. Прапаноўвалася суаднясеньне помнікаў ад V ст. да н. э. з [[заходнія балты|заходнімі балтамі]], астатніх — з [[усходнія балты|усходнімі]] або [[дняпроўскія балты|дняпроўскімі]]. Фіна-вугорская [[гідранімія]] даволі моцная дасюль на поўначы Беларусі. Погляды на мілаградзкую і зарубінецкую культуры кардынальна пераглядаюцца з улікам гіпотэзы аб [[праблема прарадзімы славянаў|прарадзіме славянаў]] на Палесьсі, што мае на ўвазе вылучэньне славянаў з індаэўрапейскіх плямёнаў беспасярэдне на тэрыторыі цяперашняе Беларусі, або з улікам гіпотэзы пра тое, што да V ст. да н. э. балты і славяне складалі адзіную этнічную супольнасьць і толькі потым зьведалі распад. Адзіна дакладным сьцьверджаньнем нацяпер становіцца высоўваньне сувязі гэтых культураў з індаэўрапейцамі бронзавага веку. Значна дакладнейшы лёс маюць готы, якія параўнальна ненадоўга мігравалі на паўднёвы захад Беларусі і сталі даступнымі [[антычнасьць|антычным]] крыніцам, але зь імі суіснуюць цяжка інтэрпрэтаваныя і супярэчлівыя згадкі пра [[нэўры|нэўраў]], [[андрафагі|андрафагаў]], [[будыны|будынаў]], [[гелёны|гелёнаў]] ды іншых.

Асобнае пытаньне складае лёс матэрыяльных повязяў тагачасных археалягічных культураў на Беларусі. Так, культура штрыхаванае керамікі праяўляе такія зьвязкі з дняроўска-дзьвінскай, мілаградцы мелі пэўныя кантакты з дняроўска-дзьвінскай культурай і культурамі цяперашняй Украіны ды сумежных рэгіёнаў (гальштацкая, высоцкая), пра што сьведчаць прадметы ўзбраеньня. Днепра-дзьвінцы мелі рад кантактаў з [[скіфы|скіфамі]] і [[лужыцкая культура|лужыцкай]] культурай, «штрыхавікі» маюць нарвенскі субстрат.

Вядучая роля ў дзейнасьці насельніцтва засталася за земляробствам і жывёлагадоўляй. Людзі жылі патрыярхальным ладам у складзе вялікай [[род]]авай грамады, якая мела пэўную апрацаваную тэрыторыю і [[гарадзішча (археалягічны аб’ект)|гарадзішчы]], пры гэтым апошнія даўжэй за ўсё захоўваліся на поўначы, прыкладна да сярэдзіны І тысячагодзьдзя н. э. Хутчэй за ўсё, разьвіцьцё грамадзкага ладу і дачыненьняў, а таксама набыткаў матэрыяльнае культуры ішло хутчэй на поўдні. Прынамсі, можна з высокай дакладнасьцю сьцьвярджаць, што жалезнавечны пэрыяд гісторыі Беларусі з усіх дапісьмовых эпох становіцца самым дакладным і празрыстым у дачыненьні ўсталяваньня сацыяльнай, культурнай і этнічнай карціны насельніцтва. Насельніцтва стала засяроджвацца ва ўмацаваных гарадзішчах, асабліва на поўначы і паўднёвым усходзе, якія складаліся з дамоў слупавай канструкцыі або паўзямлянак. Захоўвалі сваю грунтоўную ролю рэкі, пры якіх канцэнтраваліся гарадзішчы, пагатоў новая пляменная знаць мела патрэбу ў абароне. Каля сярэдзіны І тысячагодзьдзя да н. э. пагаршэньне кліматычных умоваў зьмяняе гліняную вытворчасьць ([[ганчарнае кола]] дагэтуль вынайдзена не было) і да пранікненьня балтыйскай [[паморская культура|паморскай]] культуры, якая адцясьніла мілаградзкую ў раёне сучаснага Пінску. З IV ст. н. э. умацоўваюцца гандлёвыя лучнасьці зь [[Ля-Тэн (культура)|лятэнскай]] культурай.

Зь цягам часу дняроўска-дзьвінская культура распадаецца на дзьвінскую і дняпроўскую, гандлёвыя сувязі якіх у цэлым зьніжаюцца. На паўночным захадзе адбываецца некаторае выцісканеньне штрыхавікоў заходнімі балтамі. З ІІІ—ІІ стагодзьдзяў да н. э. мілаградзкая культура канчаткова выціскаецца носьбітамі зарубінецкай. Крайні паўднёвы захад становіцца зонай панаваньня насельніцтва падклошавае культуры, якая найбольш адметная [[урна]]вымі пахаваньнямі і вельмі часта зьвязваецца з славянамі. У ІІ ст. н. э. на ўсход Беларусі пранікае кіеўская культура, якая лічыцца германскай, германскі ўплыў падмацоўваецца выцісканеньнем культуры падклошавых пахаваньняў вельбарскай культурай. Найбольшай тэндэнцыяй становіцца значнае ўзрастаньне ролі гандлю з Заходняй Эўропы і культурамі пры [[Рымская імпэрыя|рымскім]] памежжы. Фармаваньне новае жалезнавечнае карціны насельніцтва гэтага часу сканчваецца пераходам штрыхаванае керамікі ў г.зв. [[усходнелетувіская культура|усходнелетувіскую культуру]].

Абнаўляецца культурнае жыцьцё насельніцтва. Агульнымі для носьбітаў усіх культураў на Беларусі становіцца шанаваньне жывёлаў (іх рытуальнае пахаваньне ў мілаградцаў і прынясеньне ў ахвяру ў зарубінцаў, фігуркі коней у днепра-дзьвінцаў). На паселішчах вылучаюцца сьвяцілішчы. Вылучаюцца пахаваньні жрацоў, салярныя сымбалі.

==== Дапісьмовае насельніцтва ====
[[Файл:Germano-Sarmatia in qua Populi maiores Venedi… (Vaugondy, 1740).jpg|значак|300пкс|Старажытныя народы у пачатку эры на тэрыторыі [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (мапа 1740 г.; упершыню выдадзеная ў 1655 г.), у тым ліку [[Вэнэды|вэнэды]] — у межах [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічнай тэрыторыі беларусаў]]]]

Каля V ст. н. э. штрыхаванай керамікі, дзьвінская і дняпроўская культуры канчаткова замяняюцца [[банцараўская культура|банцараўскай]], якая займее самы поўны з усяго дапісьмовага насельніцтва беларусі корпус матэрыяльных крыніцаў, атрымае найбольшы арэал сярод сучаснае Беларусі і ўвойдзе ў судакрананьне з продкамі першага раньнефэўдальнага насельніцтва беларусі. Шэраг этнографаў на падставе спробаў увязаць пераемнасьць зь ёю выдзяляюць асыміляваным яе носьбітам вялікую дзель у этнагенэтычных працэсах усходнеславянскага насельніцтва Беларусі. Мяркуецца, што гэтая культура была балтыйскай. Ейныя гарадзішчы дасягнулі высокага ўзроўню, што выяўляецца ў іх гаспадарчай спэцыялізацыі.

Тады ж на поўнач пранікае [[культура доўгіх курганоў]], якая лічыцца часьцей за ўсё [[крывічы|крывіцкай]], значны дамешак крывічоў або іх уплыў маглі мець позьнія субкультуры банцараўскіх насельнікаў. Зь сярэдзіны V ст. н. э. на поўдні Беларусі зьяўляецца яўна славянская [[калочынская культура]], якая паказвае гарадзішчы з выразна адміністрацыйнымі функцыямі, вакол якіх гуртаваліся шэраговыя паселішчы. Яна выцясьняецца [[праская культура|праскай культурай]] і практычна не пакідае сьлядоў па ёй, і згасае прынамсі каля VII—VIII стагодзьдзяў, калі цалкам зьнікае і саступае панаваньне праскай культуры.

Этапным сьведчаньнем лічыцца гарадзішча ў сяле [[Хатомель|Хатомелі]], дзе назіраецца, сярод іншага, умацаванае асобнае селішча з знаходкамі, што паказваюць з высокай дакладнасьцю на існаваньне знаці і, адпаведна, на працэс распаду роду. Зь іншага боку, гісторыкі-сучасьнікі, [[Пракоп Цэзарыйскі]] і [[Маўрыцы (гісторык)|Маўрыцы]] паведамляюць пра род у славянаў, але памеры праскіх жытлаў гавораць на карысьць малой сям’і. Таксама памянёныя гісторыкі згадваюць у славянаў знаць, рабоў і вольных абшчыньнікаў&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 133.&lt;/ref&gt;. Адначасна, у VIII ст. н. э. канчаткова згасае банцараўская культура, якая, нягледзячы на позьняе зьнікненьне, не захавала згадак у пазьнейшых рускіх летапісах. Аднак да Х ст. н. э. балты на трывалай аснове засяляюць прыкладна палову тэрыторыі Беларусі, у іх па-ранейшаму захоўвалася родавая арганізацыя.

== Утварэньне дзяржаўнасьці ==
{{Асноўны артыкул|Полацкае княства|Тураўскае княства|Смаленскае княства}}
[[Файл:Jazep Drazdovič. Usiaslaŭ.jpg|150px|значак|зьлева|[[Усяслаў Чарадзей|Усяслаў Полацкі]]]]
[[Файл:Anton Losenko - Vladimir and Rogneda - Google Art Project.jpg|значак|300пкс|[[Рагнеда]] і [[Уладзімер Сьвятаславіч|Ўладзімер Сьвятаславіч]]. Карціна [[Антон Ласенка|Антона Ласенкі]], 1770 г.]]

Элемэнты дзяржаўнай арганізаванасьці на тэрыторыі Беларусі існавалі задоўга да яе пісьмовай гісторыі&lt;ref name=&quot;Carniauski&quot;&gt;[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасці? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 3.&lt;/ref&gt;. У V—VIII ст. у паўднёвай частцы Беларусі расьсяліліся славянскія плямёны [[Праская культура|праскай культуры]], сярэднюю і паўночную частку займалі плямёны [[Банцараўская культура|банцараўскай культуры]]. Працэс расьсяленьня славянаў у 2-й палове I тысячагодзьдзя суправаджаўся міжэтнічнымі кантактамі зь мясцовымі балтыйскімі плямёнамі ([[Літва (племя)|літвой]], [[яцьвягі|яцьвягамі]] і інш.). У IX—XI ст. сфармаваліся супольнасьці [[Крывічы|крывічоў]], [[Дрыгавічы|дрыгавічоў]], [[Радзімічы|радзімічаў]]. Крывічы ўтваралі тры вялікія групы — полацкую, смаленскую і пскоўскую (паводле назваў іх галоўных [[горад|гарадоў]])&lt;ref name=&quot;HB-138&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 138.&lt;/ref&gt;.

Першы ўпамін пра дзяржаўныя ўтварэньні на тэрыторыі Беларусі датуецца 862 годам, калі паводле паведамленьня летапісе, князь [[Рурык]], які знаходзіўся ў [[Ноўгарад]]зе, раздаў «''мужам сваім, таму — [[Полацак]], таму — Растоў, таму — Белавозера''»{{зноска|Нарысы|1994|Касцюк|80}}. У замежнай гістарыяграфіі існуе меркаваньне пра тое, што на Русі было дзьве скандынаўскія дынастыі — [[Рурыкавічы]] і Рагвалодавічы&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;Stender-Petersen&quot;&gt;''Stender-Petersen А.'' Varangica. — Aarhus, 1953. Р. 130—131.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Pritsak&quot;&gt;''Pritsak О.'' The Origin of Rus'. — Cambridge (МА), 1981. Vol. 1. Old Scandinavian Sources other than the Sagas. Р. 137.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Duczko&quot;&gt;''Duczko W.'' Viking Rus: Studies on the Presence of Scandinavians in Eastem Europe. — Leiden, 2004. Р. 126-127.&lt;/ref&gt;. Навуковец з [[Данія|Даніі]] [[Адольф Стэндэр-Пэтэрсэн]] лічыў, што на Русі ўтварылася дзьве скандынаўска-славянскія дзяржавы — Наўгародзка-Кіеўская і Полацкая. Аўтар падмацоўвае гэта сьведчаньнем з [[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьці мінулых часоў]] пра княжаньне ў Полацку Рагвалода, пра скандынаўскае паходжаньне яго імя. Амэрыканскі гісторык [[Амельян Прыцак]] лічыў, што полацкая дынастыя была адзінай з старажытных скандынаўскіх дынастыяў, якая змагла захавацца ў змаганьні з Рурыкавічамі&lt;/small&gt;&lt;ref name=&quot;Мартынюк&quot;&gt;''Мартынюк А.В.'' Alba Ruscia: Белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (Х—ХVI вв.). — Москва, 2015. С. 9.&lt;/ref&gt;. Прыкладна ў гэты час на аснове племянного княжаньня крывічоў-палачанаў склалася буйное [[Полацкае княства]] — самастойная моцная сярэднявечная дзяржава на тэрыторыі Беларусі&lt;ref name=&quot;HB-138&quot;/&gt;. Яго насельнікі называюцца крывічамі ў летапісах пад 1127, 1129, 1140 і 1162 гадох, таксама ўжывалася назва палачане. Апроч [[Полацак|Полацку]], да яго належалі гарады: [[Віцебск]], [[Менск]], [[Лукомаль]], [[Браслаў]], [[Заслаўе]], [[Лагойск]], [[Ворша]], [[Копысь]], [[Барысаў]]&lt;ref name=&quot;HB-139&quot;&gt;{{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1к}} С. 139.&lt;/ref&gt;. Полацкае княства мела ўсе атрыбуты дзяржаўнай самастойнасьці — сувэрэнную ўладу князя і [[веча]], адміністрацыю, сталіцу, войска, грашовую сыстэму і іншае&lt;ref name=&quot;Carniauski&quot;/&gt;&lt;ref&gt;{{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2к}} С. 24.&lt;/ref&gt;. Адным з такіх атрыбутаў было правядзеньне ўласнай геапалітыкі, якая палягала на супрацьстаяньні агрэсіі [[Кіеўскае княства|Кіеўскага княства]] і ўласнай экспансіі ў бок [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]]&lt;ref&gt;[[Міхась Чарняўскі|Чарняўскі М.]] Якія беларускія дзяржавы былі ў старажытнасьці // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 4.&lt;/ref&gt;. У 980 годзе кіеўскі князь [[Уладзімер Сьвятаславіч]] захапіў Полацак, забіў яго гаспадара [[Рагвалод]]а і далучыў Полацкае княства да Кіеўскага. Аднак ужо за князем [[Ізяслаў Уладзімеравіч|Ізяславам]], сынам Уладзімера і [[Рагнеда|Рагнеды]], унукам Рагвалода, Полацак аднавіў сваю незалежнасьць. Найбольшага росквіту Полацкае княства дасягнула ў XI—XII ст. у час княжаньня [[Усяслаў Брачыславіч|Ўсяслава Брачыславіча]] (1044—1101)&lt;ref&gt;[[Сяргей Тарасаў|Тарасаў С.]] У якім часе Полацкае княства дасягнула найбольшае велічы // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 6.&lt;/ref&gt;. Пазьней яно падзялілася на ўдзельныя княствы — [[Менскае княства|Менскае]], [[Віцебскае княства|Віцебскае]], [[Друцкае княства|Друцкае]], [[Лагойскае княства|Лагойскае]].

[[Файл:Kryž Eŭfrasińni Połackaj. Крыж Эўфрасіньні Полацкай (XIX).jpg|150px|значак|зьлева|[[Крыж Эўфрасіньні Полацкай]]]]
[[Файл:Smalensk. Смаленск (1627).jpg|значак|300px|[[Смаленск]]. Плян места, 1627 г.]]

У сярэдзіне X ст. на землях дрыгавічоў вылучылася [[Тураўскае княства]], якое прыкладна з 988 году трапіла ў залежнасьць ад Кіева. Звычайна вялікія князі кіеўскія надавалі Тураў сваім трэцім сынам. 3 другой паловы XII ст. Тураўскае княства здабыла незалежнасьць і неўзабаве падзялілася на [[Пінскае княства|Пінскае]], [[Клецкае княства|Клецкае]], [[Слуцкае княства|Слуцкае]], [[Дубровіцкае княства|Дубровіцкае]], [[Капыльскае княства|Капыльскае]] і іншыя ўдзельныя княствы. З канца XI ст. тэрыторыю радзімічаў падзялілі паміж сабой [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскае]] і [[Смаленскае княства|Смаленскае]] княствы. Палітычнае адасабленьне Смаленску ад Кіева пачалося ў ХІ ст., а ў 1120-я гады тут усталявалася самастойная дынастыя на чале з [[Расьціслаў Мсьціславіч|Расьціславам Мсьціславічам]] (1125—1259). У гэты час Смаленскае княства дасягнула найбольшага пашырэньня, калі ў яго склад увайшлі [[Крычаў]], [[Прапойск]], [[Амсьціслаў]] (пазьней вылучыўся ва ўдзельнае [[Амсьціслаўскае княства]]), а таксама адабраныя ў Менску [[Копысь]] і [[Ворша]]. У XII—XIII стагодзьдзях удзельныя княствы ўзьніклі на землях Верхняга Панямоньня. Найбольш значную ролю адыгрывалі [[Гарадзенскае княства|Гарадзенскае]] і [[Наваградзкае княства|Наваградзкае]] княствы. Грамадзкае разьвіцьцё зямель Беларусі праходзіла аднолькавы шлях зь іншымі [[Усходнеславянскія мовы|ўсходнімі славянамі]], якія ўваходзілі ў склад [[Кіеўская Русь|Русі]]. Тут у X—XII ст. перапляталіся 3 асноўныя сацыяльна-эканамічныя ўклады: [[Першабытнае грамадзтва|грамадзкі]], [[Рабаўладальніцкі лад|рабаўладальніцкі]] і [[Фэадалізм|фэўдальны]], які паступова станавіўся паноўным&lt;ref name=&quot;БелЭН-21&quot;/&gt;.

У канцы X ст. пачало пашырацца [[хрысьціянства]] паводле [[Бізантыя|бізантыйскага]] абраду. У 992 годзе зьявілася першая [[Полацкая япархія|япархія ў Полацку]], у 1005 годзе — [[Тураўская япархія]], у 1136 годзе — [[Смаленская япархія]]. Аднак элемэнты [[язычніцтва]] ў некаторых мясцовасьцях захоўваліся многія стагодзьдзі. Хрысьціянская царква спрыяла разьвіцьцю беларускае культуры, у тым ліку манумэнтальнага дойлідзтва, малярства, прыкладнога мастацтва, літаратуры&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 22.&lt;/ref&gt;.

== Вялікае Княства Літоўскае ==
{{Асноўны артыкул|Вялікае Княства Літоўскае}}
[[Файл:Mindoŭh. Міндоўг (1831) crop.jpg|150px|значак|зьлева|[[Міндоўг]]]]
[[Файл:Navahradzki zamak, Fara. Наваградзкі замак, Фара (V. Dmachoŭski, 1856).jpg|значак|300px|[[Наваградак]], [[Фарны касьцёл (Наваградак)|Фара]] і [[Наваградзкі замак|руіны замка]]. Карціна [[Вінцэнт Дмахоўскі|Вінцэнта Дмахоўскага]], 1856 г.]]

Створаная за часамі ўдзельных княстваў матэрыяльная і духоўная культура стала падмуркам дзяржаваўтваральных працэсаў ў XIII—XIV стагодзьдзях&lt;ref name=&quot;ehb387&quot;&gt;{{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 387.&lt;/ref&gt;. Падобныя працэсы былі праявай і арганічнай часткай мірнага [[балты|балта]]-[[славяне|славянскага]] ўзаемадзеяньня ў біэтнічным рэгіёне верхняга Панямоньня&lt;ref&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 2.&lt;/ref&gt;. Пераход балта-славянскага сымбіёзу на новую ступень эвалюцыі адбыўся з прычыны разбурэньня палітычнай сыстэмы Ўсходняй Эўропы (агрэсія [[Інфлянцкі ордэн|Інфлянцкага]] і [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскага]] ордэнаў, [[мангола-татарская навала]])&lt;ref name=&quot;kraucevic175&quot;&gt;{{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)|к}} С. 175.&lt;/ref&gt;. Утварэньне Вялікага Княства Літоўскага дало магчымасьць насельніцтву краю абараніць сваю незалежнасьць і стварыць умовы для далейшага сацыяльнага, палітычнага, эканамічнага і культурнага разьвіцьця.

Вялікае Княства Літоўскае з цэнтрам у [[Наваградак|Наваградку]] паўстала каля 1240-х гадоў, калі на запросіны мясцовых баяраў тут пачаў княжыць [[Міндоўг]]. Абарону краю ачоліў наймацнейшы, правераны ў баёх і выправах ваенны правадыр, этнічнае паходжаньне якога ня мела істотнага значэньня, асабліва ў рэгіёне, дзе два этнасы вякамі жылі ўперамешку&lt;ref name=&quot;kraucevic175&quot;/&gt;. Да прыходу Міндоўга цэнтар Гарадзенскага княства перасунуўся ў Наваградак, дзе валадарыў князь Ізяслаў, які, хутчэй за ўсё, мірна перадаў уладу й некаторы час браў удзел у выправах Міндоўга на польскія землі.

Працэс фармаваньня новай дзяржавы быў даволі працяглым і адбываўся шляхам дынастычных шлюбаў, пагадненьняў (у рэдкіх выпадках захопу) паміж асобнымі княствамі пры захаваньні палёгак, прывілеяў і пэўнага самакіраваньня (паводле прынцыпу «''старыны ня рушыць, навіны ня ўводзіць''»). Упершыню гэты мэханізм быў выкарыстаны ў дачыненьні Полацку ў 1307 годзе па ўваходжаньні Полацкага княства ў склад ВКЛ, хоць да ўваходжаньня княства ў ім і раней кіравалі літоўскія князі ([[Таўцівіл]]). У дачыненьні да Панямоньня прынцып падобнай аўтаноміі невядомы.

[[Файл:Giedzimin. Гедзімін (1709).jpg|150px|значак|зьлева|[[Гедзімін]]]]
[[Файл:Vilnia. Вільня (1576, 1581).jpg|300px|значак|[[Вільня]], сталіца [[Вялікае Княства Літоўскае|Літвы]] ({{мова-la|Vilna Lituaniae, Metropolis|скарочана}}). Атляс Гогенбэрга і Браўна, 1576 г.]]

Неўзабаве да Вялікага Княства Літоўскага добраахвотна&lt;ref name=&quot;ehb387&quot;/&gt; далучылася рэшта ўдзельных княстваў на тэрыторыі сучаснай Беларусі: [[Полацкае княства|Полацак]] — у 1307 годзе; [[Віцебскае княства|Віцебск]] — у 1320 годзе; [[Берасьцейскае княства|Берасьце]], [[Менскае княства|Менск]], [[Тураўскае княства|Тураў і Пінск]] — у 1320—1330-я&lt;ref&gt;{{Літаратура/ЭВКЛ|к}} С. 8.&lt;/ref&gt; гады; [[Амсьціслаўскае княства|Амсьціслаў]] — у 1358 годзе. Найбольш пасьпяхова працэсы аб’яднаньня беларускіх зямель праходзілі ў часе княжаньня [[Гедзімін]]а (1316—1341), які перанёс сталіцу дзяржавы з Наваградку ў [[Вільня|Вільню]]. Важным ягоным дасягненьнем было стварэньне незалежнай ад [[Расейская праваслаўная царква|Масквы]] [[Літоўская мітраполія|Літоўскай праваслаўнай мітраполіі]] з цэнтрам у Наваградку. Адначасна Гедзімін паклаў падмурак [[Русь|рускаму]] вэктару палітыкі Вялікага Княства Літоўскага, які разьвіваўся ў наступныя дзесяцігодзьдзі. 

Значныя тэрытарыяльныя набыткі Вялікае Княства Літоўскае атрымала ў часе княжаньня [[Альгерд]]а (1345—1377). За ім у склад дзяржавы ўвайшлі [[Севершчына|Чарнігаўска-Северская]], [[Падольле|Падольская]], [[Валынь|Валынская]] і [[Кіеўскае княства|Кіеўская]] землі, [[Смаленскае княства]], а таксама [[Жамойць]]&lt;ref name=&quot;ehb389&quot;&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Вялікае Княства Літоўскае: Гістарычны нарыс // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 389.&lt;/ref&gt;. У выніку, землі сучаснай Беларусі занялі цэнтральнае месца, што забясьпечыла рост іхнай эканомікі, разьвіцьцё культуры, умацаваньне [[беларуская мова|беларускай]] (гістарычнай [[старабеларуская мова|рускай]] або [[літоўская мова|літоўскай]]) мовы як афіцыйнай&lt;ref&gt;[[Анатоль Грыцкевіч|Грыцкевіч А.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭВКЛ|2к}} С. 223.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] Альгерд // {{Літаратура/ЭГБ|2к}} С. 105.&lt;/ref&gt;. 

Вялікае значэньне дзеля ўмацаваньня ВКЛ мела перамога над [[Тэўтонскі ордэн|Тэўтонскім ордэнам]] у [[Грунвальдзкая бітва|Грунвальдзкай бітве]] 1410 году. За вялікім князем [[Вітаўт]]ам (1392—1430) ВКЛ значна пашырыла сваю тэрыторыю&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;/&gt;.

[[Файл:Vitaŭt Vialiki. Вітаўт Вялікі (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Вітаўт Вялікі]]]]
[[Файл:Battle of Grunwald - Kronika tho iesth Historya swiata 1564 (109729736).jpg|значак|300px|[[Грунвальдзкая бітва]]. Гравюра [[Марцін Бельскі|Марціна Бельскага]] з «Хронікі ўсяго сьвету», 1564 г.]]

На лёс беларускіх зямель у ВКЛ значна паўплываў пераход літоўскае знаці ў канцы XIV ст. у каталіцтва. Вялікі князь [[Ягайла]] (1377—1392) у 1385 годзе пагадзіўся хрысьціць насельніцтва Літвы паводле каталіцкага абраду ў якасьці адной з умоваў атрыманьня стальцу польскага караля ([[Крэўская унія|Крэўская унія 1385 году]]). Адгэтуль у ВКЛ пачало насьпяваць нутранае напружаньне паміж праваслаўным і каталіцкім насельніцтвам. З часоў прыняцьця [[Гарадзельскі прывілей|Гарадзельскага прывілею 1413 году]] палітычнае становішча ў ВКЛ пачало характарызавацца дамінаваньнем каталіцкае знаці, якая атрымала вынятковае права на заняцьце дзяржаўных пасадаў і тытул паноў. Усходне-славянскія баяры й князі захавалі свае ўдзелы ў ВКЛ, яны падтрымлівалі дзяржаву, спрыялі росту яе магутнасьці, але імкнуліся павялічыць свой уплыў на прыняцьце палітычных пастановаў. Выразьнікам іх інтарэсаў стаў вялікі князь [[Сьвідрыгайла]] (1430—1432), які пачаў раздаваць дзяржаўныя пасады, замкі і воласьці праваслаўным фэўдалам, што прывяло да працяглай фэўдальнай вайны ([[Грамадзянская вайна ў Вялікім Княстве Літоўскім 1432—1438 гадоў]]). У 1432 годзе Сьвідрыгайла ўцёк у Полацак, дзе беларускія князі й баяры пасадзілі яго на пасад [[Вялікае Княства Рускае|Вялікага Княства Рускага]], такім чынам адбыўся кароткачасовы раскол ВКЛ, і [[Полацак]] на пэўны час стаў сталіцай беларускае дзяржавы. Каталіцкія вярхі ВКЛ пайшлі на кампраміс. Ягайла [[Прывілей 1432 году|прывілеем 1432 году]] і [[Жыгімонт Кейстутавіч]] [[Прывілей 1434 году|прывілеем 1434 году]] ўраўнавалі праваслаўных фэўдалаў у некаторых эканамічных і палітычных правох з каталікамі. За вялікім князем [[Казімер Ягелончык|Казімерам]] (1440—1492) асобным землям (Наваградзкай, Полацкай, Віцебскай, Смаленскай і інш.) пацьверджаныя правы на аўтаномнае кіраваньне. Казімер зацьвердзіў [[Судзебнік Казімера|судзебнік 1468 году]] — першы ўпарадкаваны збор законаў. Па ягонай сьмерці [[Маскоўская дзяржава]] распачала некалькі войнаў з мэтай супрацьстаяць аб’яднаньню земляў Русі вакол Вялікага Княства Літоўскага. У ходзе гэтых войнаў да Маскоўскай дзяржавы ў XV—XVI ст. адышлі некаторыя ўсходнеславянскія землі ВКЛ. Па няўдачах у войнах палітычныя вярхі ВКЛ пачалі залучаць да больш актыўнага кіраваньня дзяржавай буйных праваслаўных фэўдалаў; праваслаўным ужо фактычна не забаранялася займаць найважнейшыя дзяржаўныя пасады. У 1563 годзе юрыдычна скасавалі палажэньне, паводле якога праваслаўныя фэўдалы не маглі засядаць у гаспадарскай радзе. Вялікі ўплыў на дзяржаўныя справы мелі магнаты [[Астроскія]], [[Хадкевічы]], [[Сапегі]], [[Ільлінічы]] і іншыя&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;/&gt;.

[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага.jpg|міні|150пкс|зьлева|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|III Статут ВКЛ]]. Выданьне [[друкарня Мамонічаў|друкарні Мамонічаў]], 1588 г.]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (1613).jpg|значак|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1613 г.]]

Да сярэдзіны XVI ст. канчаткова аформіўся дзяржаўны лад ВКЛ, асновы якога замацаваныя ў [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1529 году]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|Статуце Вялікага Княства Літоўскага 1566 году]]. Дзяржаўнай мовай ВКЛ была [[старабеларуская мова]]. Кіраўніком дзяржавы лічыўся [[Сьпіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікі князь]] (гаспадар). Сумесна з [[Рада Вялікага Княства Літоўскага|радай]] ён ажыцьцяўляў найвышэйшы суд. Рада ВКЛ ([[паны-рада]]) узьнікла ў XV ст. як дарадчы орган пры вялікім князю, а да канца XV — пачатку XVI ст. ператварылася ў найвышэйшы орган дзяржаўнае ўлады. З XV ст. на паседжаньні рады запрашаліся прадстаўнікі мясцовых фэўдалаў, г. зн. зьбіраўся [[сойм]]. У 1413 годзе тэрыторыя ВКЛ падзялілася на [[Віленскае ваяводзтва|Віленскае]] й [[Троцкае ваяводзтва|Троцкае]] ваяводзтвы. У пачатку XVI ст. утварыліся [[Полацкае ваяводзтва|Полацкае]], [[Наваградзкае ваяводзтва|Наваградзкае]], [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленскае]] й [[Падляскае ваяводзтва|Падляскае]] ваяводзтвы; у выніку адміністрацыйна-тэрытарыяльнае рэформы 1565—1566 гадоў — [[Берасьцейскае ваяводзтва|Берасьцейскае]], [[Менскае ваяводзтва|Менскае]], [[Амсьціслаўскае ваяводзтва|Амсьціслаўскае]] ваяводзтвы, большасьць зь іх былі падзяляліся на паветы ([[адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел Вялікага Княства Літоўскага]]). [[Шляхта]] атрымала права браць удзел у [[Павятовы соймік|павятовых сойміках]], дзе выбіраліся паслы (дэпутаты) на [[Сойм Вялікага Княства Літоўскага|вальны сойм]]. Вялікі ўплыў на лёс ВКЛ зрабіла [[Інфлянцкая вайна|Інфлянцкая вайна 1558—1583 гадоў]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-22&quot;/&gt;.

=== Рэч Паспалітая ===
{{Асноўны артыкул|Рэч Паспалітая}}
[[Файл:Leŭ Sapieha. Леў Сапега (1616).jpg|150px|значак|зьлева|[[Леў Сапега]]]]
[[Файл:Unia Lubelska.JPG|300пкс|значак|«Люблінская унія». Карціна [[Ян Матэйка|Яна Матэйкі]], 1869 г.]]

Няўдачы войска Вялікага Княства Літоўскага, у тым ліку заняцьце маскоўскімі войскамі ў 1563 годзе Полацку, падштурхнулі вялікага князя ВКЛ і шляхту да больш цеснага вайсковага і дзяржаўнага зьвязу з [[Польскае Каралеўства (1385—1569)|Польшчай]]. У выніку [[Люблінская унія|Люблінскае уніі 1569 году]] ВКЛ і Каралеўства Польскае аб’ядналіся ў [[Канфэдэрацыя|канфэдэрацыю]] — [[Рэч Паспалітая|Рэч Паспалітую]]. Паводле ўмоваў уніі, ВКЛ захоўвала свае адміністрацыйны апарат, заканадаўства, армію, герб [[Пагоня|Пагоню]], дзяржаўную пячатку. Найвышэйшым органам аб’яднанае дзяржавы стаў агульны сойм, які спачатку зьбіраўся на тэрыторыі Каралеўства Польскага, а зь сярэдзіны XVII ст. кожны трэці сойм склікаўся ў [[Горадня|Горадні]] як сымбаль асобнага становішча ВКЛ. Кіраўніком дзяржавы быў кароль Рэчы Паспалітае, якога абірала шляхта. Адначасна ён быў і вялікім князем ВКЛ. У часе работы Люблінскага сойму землі Ўкраіны адышлі да Польшчы, таму ў 1569 году ВКЛ складалася ў асноўным зь літоўскіх і жамойцкіх зямель. Кароль і вялікі князь [[Стэфан Баторы]] (1576—1586) на чале аб’яднанае арміі вызваліў у 1579 годзе Полацак і перанёс ваенныя дзеяньні на тэрыторыю Масковіі. Пасьпяховае завяршэньне Інфлянцкае вайны паспрыяла ўзмацненьню ролі ВКЛ у Рэчы Паспалітай. Прыняцьце [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статуту Вялікага Княства Літоўскага 1588 году]] падкрэсьліла асобае становішча ВКЛ у фэдэрацыйнай дзяржаве з сваім войскам, заканадаўствам, гербам. Скасоўваліся палажэньні уніі, паводле якіх палякі і іншыя замежныя падданыя маглі атрымліваць у ВКЛ зямельныя ўладаньні і адміністрацыйныя пасады&lt;ref name=&quot;БелЭН-23&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 23.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Stefan Batory. Стэфан Баторы (XVII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Стэфан Баторы]]]]
[[Файл:Samogitia, Lituania-Russia Bianca, Moscovia (G. Albrizzi, I. Tirion, 1740).jpg|значак|300пкс|Фрагмэнт мапы [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], дзе [[Літва]] (''Lituania'') цалкам атаясамліваецца зь [[Белая Русь|Белай Русьсю]] (''Russia Bianca''), тым часам [[Жамойць]] (''Samogitia'') падаецца асобна ад Літвы, а [[Маскоўская дзяржава|Масковія]] (''Moscovia'') — асобна ад [[Русь|Русі]] ([[Вэнэцыя]], 1740 г.)]]

У 1596 годзе прымаецца [[Берасьцейская унія]], да яе складаньня падштурхнула стварэньне ў Маскоўскай дзяржаве ў 1589 годзе [[Расейская праваслаўная царква|патрыярхату]], які намагаўся падначаліць сабе праваслаўных жыхароў ВКЛ. Паводле ўмоваў уніі, праваслаўная царква ВКЛ прызнавала вяршэнства [[Папа|папы рымскага]], прыняла каталіцкую дагматыку, аднак захавала сваю абраднасьць і асобную арганізацыю. Да канца XVIII ст. да грэка-каталіцкай (уніяцкай) царквы належала каля 80% насельніцтва Беларусі, у асноўным сялянаў. Праваслаўныя, што не прынялі унію, у пачатку XVII ст. стварылі ўласную царкоўную арганізацыю, узаконеную дзяржаўнай уладай&lt;ref name=&quot;БелЭН-24&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 24.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Jan Karal Chadkievič. Ян Караль Хадкевіч (XVII) (4).jpg|150px|значак|зьлева|[[Ян Караль Хадкевіч]]]]
[[Файл:Vialikaje Kniastva Litoŭskaje. Вялікае Княства Літоўскае (T. Lotter, 1770).jpg|міні|300пкс|Вялікае Княства Літоўскае ({{мова-la|Magnus Ducatus Lithuania|скарочана}}), 1770 г.]]

У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў|вайны Рэчы Паспалітай з Маскоўскай дзяржавай 1609—1618 гадоў]] да ВКЛ вярнулася [[Смаленскае ваяводзтва|Смаленшчына]]. Катастрафічны ўплыў на гаспадарку і культурнае жыцьцё зрабіла [[вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў]]. Перад ёй была [[Паўстаньне Хмяльніцкага|антыфэўдальная вайна 1647—1651 гадоў]], распачатая ўкраінскімі казакамі. Скарыстаўшы сьмерць караля і вялікага князя [[Уладзіслаў Ваза|Ўладзіслава Вазы]] (1633—1648), казакі ўварваліся на [[Палесьсе]] і ўзначалілі мясцовыя выступленьні. У 1654 годзе маскоўскія войскі занялі ўсходнюю Беларусь да Дзьвіны й Дняпра, у 1655 годзе — большую ейную частку. Паводле ўмоваў [[Андрусаўскае замірэньне|Андрусаўскага замірэньня 1667 году]], якое завяршыла гэтую вайну, беларускія землі засталіся ў Рэчы Паспалітай. Да Маскоўскай дзяржавы адышлі Кіеў, левабярэжная Ўкраіна, Севершчына ды Смаленскае ваяводзтва. Масавае вынішчэньне гарадзкога насельніцтва прывяло да заняпаду гарадоў, умацаваньня ў іх пазыцыяў шляхты і да запаволеньня разьвіцьця капіталістычных дачыненьняў. Па вайне ўзмацнілася [[палянізацыя]], якая ахапіла шырокія колы беларускае шляхты й мяшчанаў. [[Ян Казімер]] (1648—1668) празь няўдачы зрокся стальцу. Наступныя каралі й вялікія князі [[Міхал Вішнявецкі]] (1669—1673) і [[Ян Сабескі]] (1674—1696) ня здолелі прадухіліць рост уплыву шляхты і ўтаймаваць яе свавольствы. Абраны на пасад Рэчы Паспалітай саксонскі [[курфюрст]] [[Аўгуст Моцны]] у час [[Вялікая Паўночная вайна|Вялікае Паўночнае вайны 1700—1721 гадоў]] выступіў хаўрусьнікам маскоўскага гаспадара [[Пётар I|Пятра I]]. Швэды, якія часткова акупавалі Беларусь, падтрымлівалі свайго стаўленіка на стальцы [[Станіслаў Ляшчынскі|Станіслава Ляшчынскага]]. Ваенныя дзеяньні й нутранае змаганьне шляхецкіх груповак прывялі да заняпаду гаспадаркі, якую здолелі адбудаваць толькі да сярэдзіны XVIII ст. Унутрыпалітычная анархія ў краіне працягвалася, звычайным стаў зрыў працы соймаў праз свавольства шляхты. Рэч Паспалітая пачала трапляць пад палітычны ўплыў суседніх дзяржаваў. Апошні кароль й вялікі князь [[Станіслаў Аўгуст Панятоўскі]] (1764—1795) быў стаўленьнікам маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыны II]], але імкнуўся праводзіць незалежную палітыку. Частка дзяржаўных колаў Рэчы Паспалітае ўзяла курс на мадэрнізацыю палітычнага ладу краіны, найперш на ўмацаваньне цэнтральнае ўлады. У 1764 годзе ўтварыліся Вайсковая й Скарбовая камісіі ВКЛ, у 1773 годзе — [[Адукацыйная камісія]], у 1791 годзе — Камісія паліцыі. 

[[Файл:Tadevuš Kaściuška. Тадэвуш Касьцюшка (XVIII).jpg|150px|значак|зьлева|[[Тадэвуш Касьцюшка]]]]
[[Файл:Allegory of the 1st partition of Poland crop.jpg|300пкс|значак|Алегорыя на [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|Першы падзел Рэчы Паспалітае]]. Жан-Мішэль Маро, 1773 г.]]

Разьвіцьцю капіталістычных дачыненьняў перашкаджалі панаваньне магнатаў, нацыянальныя й рэлігійныя супярэчнасьці. Складанае ўнутрыпалітычнае становішча Рэчы Паспалітай імкнуліся выкарыстаць у сваіх інтарэсах Расея, Прусія і Аўстрыя. На іхную карысьць дзеялі розныя групоўкі шляхты. У 1786 годзе ўтварылася [[Барская канфэдэрацыя]] — зьвяз шляхты, накіраваны і супраць ўмяшаньня Расеі ў нутраныя справы дзяржавы, і супраць палітычных рэформаў. Разгром канфэдэрацыі расейскімі войскамі прывёў у 1772 годзе да [[Першы падзел Рэчы Паспалітай|першага падзелу Рэчы Паспалітае]] паміж Расеяй, Прусіяй і Аўстрыяй. Пад уладу Расеі трапілі ўсходнія землі Беларусі з [[Полацак|Полацкам]], [[Віцебск]]ам, [[Магілёў|Магілёвам]], [[Гомель|Гомлем]]. Частка кіроўных колаў бачыла ўратаваньне дзяржавы ў антыфэўдальных рэформах. [[Чатырохгадовы Сойм|Чатырохгадовы сойм 1788—1792 гадоў]] прыняў [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыю 3 траўня 1791 году]], паводле якое ўсталяваў апеку дзяржавы над прыгоннымі сялянамі і пашырыў палітычныя правы мяшчанаў, рэарганізаваў і цэнтралізаваў дзяржаўнае кіраваньне. У адказ кансэрватарская шляхта пры дапамозе Расеі стварыла [[Таргавіцкая канфэдэрацыя|Таргавіцкую канфэдэрацыю]], з фармальных запросінаў якой ажыцьцявілася новае ўмяшаньне Расеі. У 1793 годзе адбыўся [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другі падзел Рэчы Паспалітае]], у выніку якога пад уладу Расеі трапілі землі цэнтральнае Беларусі з [[Барысаў|Барысавам]], [[Менск]]ам, [[Слуцак|Слуцкам]], [[Пінск]]ам. Згодніцкая пазыцыя кіроўных колаў Рэчы Паспалітае стала прычынай палітычнага ўздыму, які прывёў да [[Паўстаньне 1794 году|паўстаньня 1794 году]], узначаленага [[Тадэвуш Касьцюшка|Тадэвушам Касьцюшкам]]. Расея накіравала дадатковыя войскі, якія ў шэрагу бітваў здушылі паўстаньне. У выніку [[Трэці падзел Рэчы Паспалітай|трэцяга падзелу Рэчы Паспалітае]] пад уладу Расеі трапілі землі заходняе Беларусі зь Вільняй, Горадняй, Наваградкам, Берасьцем. [[Падляшша]] адышло да Прусіі. Рэч Паспалітая перастала існаваць&lt;ref name=&quot;БелЭН-24&quot;/&gt;.

== Пад уладай Расейскае імпэрыі ==
{{Асноўны артыкул|Паўночна-Заходні край|Русіфікацыя Беларусі}}
[[Файл:Vilenski ŭniversytet, Pahonia. Віленскі ўнівэрсытэт, Пагоня (1781).jpg|300px|значак|[[Віленскі ўнівэрсытэт]] і яго герб — [[Пагоня]], 1781 г.]]
[[Файл:Michał Kleafas Aginski. Міхал Клеафас Агінскі (J. Grassi, 1782-92).jpg|150px|значак|зьлева|[[Міхал Клеафас Агінскі]]]]

На [[анэксія|анэксаваных]]&lt;ref&gt;[[Кастусь Тарасаў|Тарасаў К.]] На чыім баку былі беларусы ў вайне 1812 году? // {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|к}} С. 51.&lt;/ref&gt; [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыяй]] землях усталёўваўся тэрытарыяльна-адміністрацыйны падзел на расейскі ўзор — паветы, правінцыі, губэрні і генэрал-губэрнатарствы. У 1772 годзе ўтварылася [[Беларускае генэрал-губэрнатарства]] ў складзе 2 губэрняў — [[Пскоўская губэрня|Пскоўскай]] (з 1776 году [[Полацкая губэрня|Полацкай]], потым [[Віцебская губэрня|Віцебскай]]) і [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]]. У 1793 годзе ўтварыліся [[Менская губэрня|Менская]], у 1795 — [[Слонімская губэрня|Слонімская]] і [[Віленская губэрня|Віленская]] губэрні. У 1796—1801 гадох тэрыторыя Беларусі ўваходзіла ў [[Беларуская губэрня|Беларускую]], Менскую і [[Літоўская губэрня|Літоўскую губэрні]], якіх у 1801 годзе падзялілі на Віцебскую, Магілёўскую, Менскую, [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскую]] і Віленскую губэрні. У губэрнях ствараліся палаты крымінальнага (дзеялі на аснове права Расейскай імпэрыі) і цывільнага (разьвязвалі цывільныя справы паводле нормаў Статуту ВКЛ 1588 году) судоў. Па прыняцьці прысягі на вернасьць маскоўскай гаспадыні [[Кацярына II|Кацярыне II]] шляхта Беларусі атрымала правы і прывілеі расейскага дваранства. Пры гэтым шляхта страціла права абіраць манарха, разьвязваць мясцовыя справы на ваяводзкіх і павятовых сойміках, ствараць канфэдэрацыі дзеля абароны сваіх вольнасьцяў і прывілеяў. Магнатаў пазбавілі права мець уласныя фартэцыі і войска. Праводзілася чыстка шляхецкага [[Стан (сацыяльная група)|стану]] ([[Разбор шляхты]]). Кацярына II і [[Павал I]] практыкавалі раздачу дзяржаўных зямель з прыгоннымі сялянамі расейскім [[абшарнік]]ам, вайскоўцам і буйным чыноўнікам. На Беларусь пашыралася агульнарасейская сыстэма дзяржаўных падаткаў і павіннасьцяў. Галоўным падаткам стаў падушны, які быў значна цяжэйшы за ранейшы падымны. Сяляне выконвалі паншчыну, плацілі чынш, натуральныя даніны і інш. На мяшчанаў ускладаліся выдаткі на ўтрыманьні выйсковых гарнізонаў, паліцыі, турмаў, гарадзкога магістрату, паштовае службы, навучальных і мэдычных установаў. Цяжкай павіннасьцю для сялянаў і мяшчанаў Беларусі стаў абавязак пастаўляць рэкрутаў на 25-гадовую (з 1834 году — на 20-гадовую, з 1856 году — на 15-гадовую) службу ў войска. Шэраг законаў абмяжоўваў правы [[жыды|жыдоўскага]] насельніцтва: [[мяжа жыдоўскае аселасьці]], падушны падатак і рэкруцкія павіннасьці ўдвая вышэйшыя, чым для хрысьціянаў, кампаніі па прымусовым высяленьні ў гарады й мястэчкі зь сельскае мясцовасьці. [[Урадавы сынод Расейскай імпэрыі]] ([[Расейская праваслаўная царква|Маскоўская царква]]) на Беларусі атрымаў дзяржаўны статус, тым часам каталіцкая царква страціла прывілеяванае становішча і трапіла пад кантроль расейскага ўраду. Рымска-каталіцкаму духавенству давалася свабода ў выкананьні рэлігійных абрадаў, але забаранялася схіляць праваслаўных (у тым ліку [[Уніяцкая царква ў Рэчы Паспалітай|тых, што прынялі Берасьцейскую унію]]) да пераходу ў рыма-каталіцтва. Каб заахвоціць далучэньне вернікаў [[уніяцтва|ўніяцкае царквы]] да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы) выкарыстоўваліся агітацыя, прымус, матэрыяльныя ўзнагароды ўніяцкага духавенства&lt;ref name=&quot;БелЭН-25&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 25.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vilnia, Rynak. Вільня, Рынак (V. Adam, 1846).jpg|300px|значак|Адступленьне французаў празь [[Вільня|Вільню]]. [[Ян Дамель]], 1846 г. Літаграфія зь «Віленскага альбому»]]

Беларуская шляхта ў часе [[Вайна 1812 году|вайны 1812 году]] падтрымала імпэратара [[Францыя|Францыі]] [[Напалеон Банапарт|Напалеона]], маючы спадзеў пры ягонай дапамозе аднавіць ВКЛ і Рэч Паспалітую. 1 ліпеня 1812 году Напалеон падпісаў указ аб утварэньні ВКЛ у складзе Віленскага, Гарадзенскага, Менскага і Беластоцкага дэпартамэнтаў і прызначыў [[Камісія часовага ўраду Вялікага Княства Літоўскага|Часовы ўрад]] з прадстаўнікоў мясцовае шляхты. Галоўнымі ягонымі задачамі былі: мабілізацыя насельніцтва ў францускую армію, яе матэрыяльнае забесьпячэньне, ахова камунікацыў, падтрыманьне парадкаў у тыле і г. д. Напалеон не зрабіў захадаў дзеля ліквідацыі прыгоннага права, таму сярод сялянства ён не атрымаў падтрымкі, якое адказвала на паборы й марадэрства партызанскім рухам&lt;ref name=&quot;БелЭН-25&quot;/&gt;.

Уплыў [[Француская рэвалюцыя|Францускае рэвалюцыі 1789—1799 гадоў]] і падзеяў 1812 году спрыяў пашырэньню на Беларусі дэмакратычных і нацыянальна-вызвольных ідэяў. У пачатку XIX ст. у [[Віленскі ўнівэрсытэт|Віленскім унівэрсытэце]] й шэрагу навучальных установаў, у [[Літоўскі асобны корпус|Літоўскім асобным корпусе]] дзеялі гурткі мясцовае моладзі, якія выступалі за аднаўленьне Рэчы Паспалітае. Дзеялі таварыства [[Таварыства філяматаў|філяматаў]] і [[Таварыства філярэтаў|філярэтаў]], таварыства «[[Вайсковыя сябры]]». У 1830—1831 гадох адбываецца [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|вызвольнае паўстаньне]], мэтай якога было аднаўленьне дзяржаўнасьці ВКЛ і Рэчы Паспалітай. Па ягоным здушэньні расейскі ўрад узяў курс на паступовае аслабленьне эканамічных і палітычных пазыцыяў шляхты й каталіцкага духавенства. Канфіскоўваліся маёнткі ўдзельнікаў паўстаньня, зачыняліся касьцёлы й кляштары, пробашчы і насельнікі якіх мелі дачыненьне да паўстаньня. Узмацніўся «разбор» шляхты. Больш за 10 тысячаў шляхціцаў вылучылі з дваранскага стану. Справаводзтва ў мясцовых дзяржаўных установах і навучаньне ў школах пераводзілася з польскай на расейскую мову. У 1832 годзе расейскія ўлады зачынілі Віленскі ўнівэрсытэт за ўдзел студэнтаў і выкладчыкаў у паўстаньні і «прапольскі дух» выхаваньня. У студзені 1831 году яны скасавалі дзеяньне Статуту ВКЛ 1588 году ў Віцебскай і Магілёўская, у чэрвені 1840 — у Менскай, Гарадзенскай і Віленскай губэрнях. Узмацніліся рэпрэсіі супраць уніяцкай царквы. 12 лютага 1839 году Сабор вышэйшага ўніяцкага духавенства ў Полацку прыняў акт аб «узьяднаньні» ўніятаў з Урадавым сынодам Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквой). Узмацнілася залежнасьць праваслаўнай і каталіцкай царквы ад дзяржавы. У 1841—1843 гадох іх перавялі на дзяржаўнае ўтрыманьне&lt;ref name=&quot;БелЭН-26&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 26.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Kastuś Kalinoŭski. Кастусь Каліноўскі (G. Bonoldi, 1862-63).jpg|150px|значак|зьлева|[[Кастусь Каліноўскі]]]]
[[Файл:Miensk, Vysoki Rynak. Менск, Высокі Рынак (Lauvergne, 1840) (2).jpg|300px|значак|[[Менск]], [[Высокі Рынак]]. Літаграфія Барталамея Лявэрня, 1840 г.]]

Асновай эканомікі беларускіх земляў у XIX стагодзьдзі заставалася сельская гаспадарка, у якой панавала буйнамаянтковае дваранскае землеўладаньне. Попыт на збожжа ў Заходняй Эўропе стымуляваў абшарнікаў да пашырэньня фальваркаў. Да сярэдзіны XIX ст. 97% абшарніцкіх сялянаў беларускіх земляў знаходзіліся на паншчыне, гэта значыць былі прымацаваныя да панскіх фальваркаў і пазбаўленыя магчымасьці пошукаў іншых заработкаў, перасяленьня ў месты, выяўленьня прадпрымальніцкае ініцыятывы ў сфэры прамысловасьці й гандлю, якую мелі аброчныя сяляне ў цэнтральных губэрнях Расейскай імппэрыі. У 1840—1850 гадох на Беларусі выявіўся крызіс фэўдальна-прыгоньніцкіх дачыненьняў: скарачаліся пасевы, зьніжалася ўраджайнасьць, усё большая колькасьць сялянаў ня здольная была плаціць падаткі й выконваць павіннасьці на карысьць дзяржавы; у банкаўска-крэдытных установах было закладзена каля 70% прыгонных сялянаў: нарастаў антыпрыгоньніцкі рух сялянаў. У 1856—1860 гадох масавыя выступленьні сялянаў адбыліся ў 66 маёнтках, 11 зь іх здушаныя войскамі й паліцыяй. Параза ў [[Крымская вайна|Крымскай вайне 1853—1856 гадоў]] і пагроза сялянскае рэвалюцыі вымусілі маскоўскага гаспадара [[Аляксандар II|Аляксандра II]] распачаць буржуазныя рэформы. 19 лютага 1861 году ён падпісаў Маніфэст і «Палажэньне» аб вызваленьні абшарніцкіх сялянаў ад прыгоннае залежнасьці. У выніку аграрны рэформаў на Беларусі абшарнікі захавалі больш за палову зямлі&lt;ref name=&quot;БелЭН-26&quot;/&gt;.

[[Файл:Lithuanian (1850).jpg|значак|300px|Моўная мапа з этнаграфічнага атлясу ([[Лёндан]], 1850 г.): [[Ліцьвіны#Літоўская_мова|літоўская мова]] (''Lithuanian'') займае ўсю [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічную тэрыторыю беларусаў]] (ад [[Горадня|Горадні]] да [[Смаленск]]у), [[Летувіская мова|жамойцкая мова]] (''Samogitian'') — этнічную тэрыторыю [[Летувісы|летувісаў]]]]

Адбываецца [[паўстаньне 1863—1864 гадоў|нацыянальна-вызвольнае паўстаньне 1863—1864 гадоў]] супраць расейскага панаваньня і за аднаўленьне Рэчы Паспалітай у межах 1772 году, якое пачалося абвяшчэньнем Маніфэсту Часовага нацыянальнага ўраду 10 студзеня 1863 году. Расейскія ўлады здолелі здушыць гэтае выступленьне, яго ўдзельнікаў рэпрэсавалі. Маёнткі датычных да паўстаньня забіраліся ў расейскі дзяржаўны скарб і на льготных умовах прадаваліся выхадцам з цэнтральных расейскіх губэрняў&lt;ref name=&quot;БелЭН-26&quot;/&gt;.

[[Файл:Francišak Bahuševič. Францішак Багушэвіч (1880-89).jpg|150px|значак|зьлева|[[Францішак Багушэвіч]]]]
[[Файл:Biełarusy. Беларусы (1885).jpg|300px|значак|[[Беларусы]] на этнаграфічнай мапе Эўропы з атлясу «Géographie Militaire» ([[Парыж]], 1885 г.)]]

Па рэформе 1861 году паскорылася фармаваньне рабочае клясы. Ідэолягамі й выразьнікамі інтарэсаў сялянаў і іншых дробных вытворцаў Расейская імпэрыі выступалі арганізацыі рэвалюцыйных народнікаў («[[Зямля і воля]]», «[[Народная воля]]»). У 2-й палове 1870 — пачатку 1880-х гадоў народніцкія гурткі існавалі ў Магілёве, Менску, Віцебску, Горадні, Пінску, Горы-Горках, Слуцку, Воршы. пераважна сярод вучнёўскае моладзі, вайскоўцаў, работнікаў. Пад уплывам выданьняў польскае сацыялістычнае партыя «[[Пралетарыят (партыя)|Пралетарыят]]» і расейскае групы «Вызваленьне працы» частка народнікаў Беларусі ў сярэдзіне 1880-х гадоў перайшло на пазыцыі [[марксізм]]у. У 1895—1900 гадох у 23 населеных пунктах Беларсі адбыліся 292 эканамічныя стачкі, у якіх брало ўдзел каля 11,5 тысячаў работнікаў. У 1896 годзе ўварыўся [[Рабочы саюз Літвы]], у 1897 годзе — [[Бунд]] (Усеагульны жыдоўскі хаўрус у Літве, Польшчы і Расеі). У 1898 годзе зьезд прадстаўнікоў сацыял-дэмакратычных арганізацыяў Пецярбургу, Масквы, Кіева, [[Екацярынаслаў|Екацярынаслава]] і Бунда, што адбыўся ў Менску, абвясьціў пра ўтварэньне [[Расейская сацыял-дэмакратычная работніцкая партыя|Расейскай сацыял-дэмакратычнай работніцкай партыі]] (РСДРП). У пачатку 1900-х гадоў рабочым рухам у гарадох і мястэчках Беларусі кіравалі арганізацыі Бунду. У Горадні й Берасьці ўплыў на рабочых мелі арганізацыі [[Польская сацыялістычная партыя ў Літве|Польскай сацыялістычнай партыі ў Літве (ППС)]]. У 1902—1904 гадох на Беларусі зьявіліся арганізацыі партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў (ПСР). У 1903 годзе ўтварылася [[Беларуская сацыялістычная грамада|Беларуская сацыялістычная грамада (БСГ)]]. У 1903—1904 гадох узьніклі арганізацыі РСДРП ([[Паўночна-заходні камітэт РСДРП]], [[Палескі камітэт РСДРП]]). Сярод жыдоўскага насельніцтва Беларусі з 1890-х гадоў шырокую агітацыю вялі сіяністы. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расеі|рэвалюцыі 1905—1907 гадоў]] на Беларусі завяршылася партыйнае афармленьне 3 палітычных лягераў: рэвалюцыйнага (РСДРП, ПСР, ППС, БСГ, Бунд, паалей-сіяністаў, сіяністаў-сацыялістаў і інш.), лібэральнага (КДП, Хаўрус дасягненьня раўнапраўя жыдоў у Расеі, сіяністы, Канстытуцыйна-каталіцкая партыя Літвы й Беларусі), урадавага (Хаўрус расейскага народу, Саюз 17 кастрычніка). У I Дзяржаўную думу ад 5 заходніх губэрняў абралі 36 дэпутатаў, у тым ліку 29 прыхільнікаў кадэтаў. На выбарах у II Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях перамаглі 2 контрарэвалюцыйныя нацыяналістычныя групоўкі — расейская й польская&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 27.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Biełarusy. Беларусы (J. Karski, 1903).jpg|300пкс|значак|[[Этнічная тэрыторыя беларусаў|Этнаграфічная мапа беларусаў]] (паводле моўнага крытэру), складзеная філёлягам-славістам [[Яўхім Карскі|Яўхімам Карскім]], 1903 г.]]

Аграрны й палітычны рух сялянаў прымусіў расейскі ўрад прызнаць неабходнасьць рэформаў, вынікам чаго стала [[Сталыпінская аграрная рэформа]]. На выбарах у III Дзяржаўную думу ў 5 заходніх губэрнях чарнасоценцы й акцябрысты заваявалі 29 і 36 месцаў. Каталіцкае насельніцтва Віленскае й Гарадзенскае губэрняў абралі 6 прадстаўнікоў беларуска-польскіх аўтанамістаў («краёўцаў»). З падобнымі вынікамі прайшлі выбары і ў IV Дзяржаўную думу (1912). Чарнасоценна-акцябрысцкія групоўкі і іхныя органы друку адмаўлялі самастойнасьць беларускага этнасу, зьвінавачвалі беларускі нацыянальны рух і ягоную газэту «[[Наша Ніва]]» ў сэпаратызьме. Супраць [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|беларускага нацыянальнага адраджэньня]] выступалі і польскія абшарніцка-клерыкальныя групоўкі. У 1907 годзе амаль усе мясцовыя арганізацыі левых партыяў былі разгромленыя ці вельмі аслабленыя. Сярод меншавікоў і бундаўцаў пашыралася ліквідатарская плынь. Згарнула свае падпольныя структуры БСГ і як партыя часова прыпыніла дзейнасьць. Ейныя кіраўнікі засяродзіліся на легальнай дзейнасьці ў газэце «Наша Ніва» і ўзначалілі беларускі нацыянальна-культурны рух. У 1905—1915 гадох ён прыкметна пашырыўся й набыў міжнародную вядомасьць. Асабліва значныя посьпехі дасягнутыя ў разьвіцьці беларускае літаратуры ([[Янка Купала]], [[Якуб Колас]], [[Цётка]], [[Максім Багдановіч]])&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;/&gt;.

[[Файл:Jan Łucevič (Janka Kupała). Ян Луцэвіч (Янка Купала) (1921).jpg|150px|значак|зьлева|[[Янка Купала]]]]
[[Файл:Vilnia, Zavalnaja. Вільня, Завальная (1907).jpg|значак|300пкс|Рэдакцыя [[Наша Ніва|Нашай Нівы]] на [[Вуліца Завальная (Вільня)|вуліцы Завальнай]] у Вільні, 1907 г.]]

1 жніўня 1914 году Расейская імпэрыя ўступіла ў вайну зь [[Нямецкая імпэрыя|Нямецкай імпэрыяй]] ([[Першая сусьветная вайна]]). Беларускія губэрні ў ліку першых перавялі на ваеннае становішча. У выніку наступленьня ([[Сьвянцянскі прарыў]], 1915) нямецкія войскі занялі заходнюю частка Беларусі. Да кастрычніка 1915 году фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — [[Баранавічы]] — [[Пінск]]. Вайна прывяла эканоміку Беларусі да заняпаду. У сельскай мясцовасьці адчуваўся недахоп працоўных рук, скараціліся пасяўныя плошчы, паменшала колькасьць жывёлы. Каля 1/3 прамысловых прадпрыемстваў Беларусі былі эвакуяваныя або дэмантаваныя. Гарады Беларусі перапоўнілі вайскоўцы і ўцекачы&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;/&gt;.

Заняцьце амаль усёй Віленскае, Гарадзенскае і заходняе часткі Менскае губэрняў войскамі Нямецкае імпэрыі, мабілізацыя ў войска, масавае бежанства на ўсход на пэўны час дэзарганізавалі беларускі рух. Беларускі нацыянальна-культурныя арганізацыі распадаліся, спынялася выданьне беларускіх газэтаў і кніг. Частка кіраўнікоў «Нашае Нівы» (браты [[Антон Луцкевіч|Антон]] і [[Іван Луцкевіч]]ы, [[Вацлаў Ластоўскі]] і іншыя) засталіся ў Вільні і ўзначалілі камітэт дапамогі пацярпелым ад вайны. У Вільні дзеялі [[Беларуская сацыял-дэмакратычная работніцкая група]], [[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]. У якасьці каардынатара беларускага нацыянальнага руху выступаў Цэнтральны саюз беларускіх нацыянальных арганізацыяў на чале зь [[Беларускі народны камітэт|Беларускім народным камітэтам]], пад кіраўніцтвам якога ў 1916—1917 гадох з дазволу уладаў Нямецкае імпэрыі пачалося выданьне школьных падручнікаў, газэты «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У 1916 годзе ў Петраградзе зьявіліся штотыднёвыя газэты «[[Дзяньніца]]» й «[[Сьветач (газэта)|Сьветач]]»&lt;ref name=&quot;БелЭН-27&quot;/&gt;.

== Беларуская Народная Рэспубліка і Беларуская ССР ==
{{Асноўны артыкул|Беларуская Народная Рэспубліка}}
[[Файл:BNR (Ruthienie Blanche) Map 1918.jpg|міні|300пкс|Мапа [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]], 1918 г.]]
[[Файл:Raman Skirmunt. Раман Скірмунт (1906).jpg|150px|значак|зьлева|[[Раман Скірмунт]]]]

[[Першая сусьветная вайна]] паскорыла перамогу [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскае рэвалюцыі 1917 году ў Расеі]]. У выніку зрынаньня самадзяржаўя ўлада перайшла да [[Часовы ўрад Расеі|Часовага ўраду]]. Паводле прыкладу Петраграду на Беларусі ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. У Менскім Савеце адзначаўся ўплыў бальшавікоў. Па [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 году ў Расеі|Лютаўскай рэвалюцыі]] аднавіла сваю дзейнасьць і [[Беларуская сацыялістычная грамада|БСГ]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;&gt;{{Літаратура/БелЭн|3к}} С. 28.&lt;/ref&gt;.

Адначасна ўзьнікла шмат іншых беларускі нацыянальных арганізацыяў і суполак ня толькі на тэрыторыі Беларусі, але і ў гарадох Расеі, дзе было шмат беларусаў-уцекачоў. 25—27 сакавіка 1917 году ў Менску адбыўся [[Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацыяў]], які выставіў патрабаваньне дзяржаўнае аўтаноміі для Беларусі ў складзе Расейскае фэдэрацыйнае дэмакратычнае рэспублікі, абвясьціў сябе «найвышэйшай краёвай інстытуцыя» да скліканьня Беларускае краёвае рады (БКР), а сваім выканаўчым органам — [[Беларускі нацыянальны камітэт (Менск)|Беларускі нацыянальны камітэт (БНК)]], якому даручыў падрыхтаваць выбары БКР. Ягоным старшынём абралі [[Раман Скірмунт|Рамана Скірмунта]]. Ён жа ўзначаліў дэлегацыю перамоваў з Часовым урадам у пытаньнях аўтаноміі Беларусі. Але ўрад адмовіўся разьвязваць гэтае пытаньне да Ўстаноўчага сходу. Паводле ініцыятывы БСГ у ліпені 1917 году адбыўся [[Зьезд беларускіх арганізацыяў і партыяў]]. На ім БНК замяніла [[Цэнтральная рада беларускіх арганізацыяў]], рэарганізаваная ў кастрычніку 1917 году ў [[Вялікая беларуская рада|Вялікую беларускую раду (ВБР)]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

[[Файл:Belarusian national White-red-white flag, government of Belarusian Democratic Republic (Miensk, 1918).jpeg|значак|300пкс|[[Бел-чырвона-белы сьцяг]] у [[Менск]]у на [[Дом губэрнатара (Менск)|будынку]] [[Народны сакратарыят БНР|Народнага сакратарыяту]] [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускае Народнае Рэспублікі]], паміж 19 і 22 лютага 1918 г.]]

25 кастрычніка 1917 году ў выніку ўзначаленага бальшавікамі ўзброенага паўстаньня ў Петраградзе Часовы ўрад быў скінуты і ўлада перайшла да Савету Народных Камісараў на чале з [[Уладзімер Ленін|Уладзімерам Ульянавым (Леніным)]]. 26 кастрычніка савецкую ўладу абвясьцілі ў Менску. У пачатку лістапада найвышэйшым бальшавіцкім органам улады ў краі стаў Ваенна-рэвалюцыйны камітэт Заходняга фронту. 18—25 лістапада савецкую ўладу прызналі зьезд Саветаў рабочых і салдацкіх дэпутатаў, III зьезд сялянскіх дэпутатаў Менскае й Віленскае губэрняў і II зьезд арміяў Заходняга фронту. 26 лістапада абраныя зьездамі выканаўчыя камітэты аб’ядналіся і ўтварылі [[Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту|Абласны выканаўчы камітэт Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Заходняе вобласьці і фронту (Аблвыкамзах)]]. У сьнежні 1917 — студзені 1918 году адбыліся зьезды Саветаў рабочых, салдацкіх і сялянскіх дэпутатаў Віцебскае й Магілёўскае губэрняў, на якіх завяршылася праца з усталяваньня бальшавіцкае ўлады ў гэтых губэрнях. Аблвыкамзах ігнараваў беларускае нацыянальнае пытаньне й не прызнаваў існаваньня самастойнага беларускага народу&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

[[Файл:Źmicier Žyłunovič (Ciška Hartny). Зьміцер Жылуновіч (Цішка Гартны) (1910-19) (3).jpg|150px|значак|зьлева|[[Зьміцер Жылуновіч]]]]
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1919).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі ([[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Беларускай ССР]]), 1919 г.]]

У адказ на [[Кастрычніцкі пераварот 1917 году ў Расеі]] ВБР разам з Цэнтральнай беларускай вайсковай радай зьвярнулася з «Граматай да беларускага народу», дзе асудзіла дзейнасьць бальшавікоў. ВБР склікала ў Менску [[Першы Ўсебеларускі кангрэс]] 1917 году. I зьезд прызнаў неабходным стварэньне Беларускае дзяржаўнасьці, не прызнаў улады Аблвыкамзаху, таму на загад яго кіраўнікоў быў разагнаны з выкарыстаньнем вайсковае сілы. Частка дэлегатаў стварыла выканаўчы камітэт, а потым Раду зьезду, якая [[Трэцяя Ўстаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] 25 сакавіка 1918 году абвясьціла Беларусь незалежнай і свабоднай дзяржавай — [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікай (БНР)]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

Ваенна-палітычныя разьлікі Расеі, міжнароднае становішча, дзейнасьць БНР сталі прычынамі фармальнага прызнаньня бальшавіцкімі ўладамі ў Маскве права беларускага народу на нацыянальную дзяржаўнасьць. Выконваючы пастанову ЦК РКП(б), VI Паўночна-Заходняя абласная канфэрэнцыя ў Смаленску пастанавіла аб абвяшчэньні [[БССР|Беларускае Савецкае Сацыялістычнае Рэспублікі (БССР)]] у межах Віцебскае, Гарадзенскае, Магілёўскае, Менскае, беларускіх паветаў Віленскае, Ковенскае і Смаленскае губэрняў. Утварэньне БССР з сталіцай у Менску 1 студзеня 1919 году абвешчанае маніфэстам [[Часовы рабоча-сялянскі савецкі ўрад Беларусі|Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Беларусі]]. Паводле патрабаваньня ЦК РКП(б) 27 лютага 1919 году ўтварылася [[ЛітБел|Літоўска-Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка (ЛітБел) ]] з сталіцай у Вільні. Другое абвяшчэньне БССР адбылося 31 ліпеня 1920 году ў Менску&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. Утварэньне БССР фактычна стала адказам на абвяшчэньне незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі, што ад пачатку прызнавалася на афіцыйным узроўні — як зазначаў першы савецкі камісар фінансаў Беларусі [[Ісак Рэйнгольд]] на паседжаньні Цэнтральнага Бюро [[Камуністычная партыя Беларусі|КП(б)Б]] 22 студзеня 1919 году&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31168020.html «Былі крыкі ў экстазе». (Не)прыдуманае інтэрвію з прэм’ерам БНР Луцкевічам пра 25 сакавіка 1918 году], [[Радыё Свабода]], 25 сакавіка 2021 г.&lt;/ref&gt;:
{{Цытата|
Існаваньне Беларускай Рады змусіла вылучыць Беларускую [Савецкую] Рэспубліку
{{арыгінал|ru|Существование Белорусской Рады заставило выдвинуть Белорусскую [Советскую] Республику}}
}}

У лістападзе — сьнежні 1920 году адбыўся [[Слуцкі збройны чын]], мэтай якога была абарона непадзельнае Беларусі ў [[Этнічная тэрыторыя беларусаў|этнічных межах]], усталяваньне рэспублікі і прызнаньне Беларускай Народнай Рэспублікі, а таксама незалежнасьць ад Польшчы й Расеі. Слуцкі фронт БНР стаў рэальным вайсковым змаганьнем за незалежнасьць, а [[Першы Слуцкі полк|Слуцкая брыгада]] — увасабленьнем волі беларусаў да свае дзяржаўнасьці&lt;ref name=&quot;Viacorka&quot;&gt;[[Вінцук Вячорка|Вячорка В.]] [https://www.svaboda.org/a/himn-i-dziejaslovy/29837829.html Чаму дзяржаўным гімнам БНР стаў ваяцкі марш «Мы выйдзем шчыльнымі радамі»?], [[Радыё Свабода]], 23 сакавіка 2019 г.&lt;/ref&gt;. Аднак Слуцкае выступленьне, урэшце, здушыла [[Чырвоная армія]]&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Іван Саверчанка]], [[Зьміцер Санько]].|частка=[https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html#chapter117 117. Што такое Слуцкі збройны чын]|загаловак=150 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі|арыгінал=|спасылка=https://knihi.com/Ivan_Saviercanka/150_pytanniau_i_adkazau_z_historyi_Bielarusi.html|адказны=|выданьне=|месца=[[Вільня]]|выдавецтва=[[Наша Будучыня]]|год=2002|старонкі=|старонак=238|сэрыя=|isbn=9986-9229-6-1|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

== Сярэдняя Літва ==
[[Файл:Lithuanie historique et ennographique (1920).jpg|значак|300пкс|[[Вялікае Княства Літоўскае|Літва гістарычная]] і [[Летува]] («Літва этнаграфічная»). [[Рыга]], 1920 г.]]
{{Асноўны артыкул|Сярэдняя Літва}}
Рэспубліка [[Сярэдняя Літва]] — дзяржаўна-палітычнае ўтварэньне на тэрыторыі Віленшчыны і Гарадзеншчыны ў 1920— 1922 гадах. Лічыцца апошняй спробай аднавіць Літву ў гістарычным і канфэдыратыўным сэнсе. Стварэньне дзяржавы стала магчымым па «[[Бунт Жалігоўскага|Бунце Жалігоўскага]]»  дзякуючы Першай [[Літоўска-беларускія_дывізіі|Літоўска-Беларускай дывізіі]] польскай арміі пад кіраўніцтвам уражэнца Ашмяншчыны [[Люцыян_Жалігоўскі|Люцыяна Жалігоўскага]].

Базуючыся ў гістарычнай сталіцы [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] — [[Вільня|Вільні]] — дзяржава на працягу 18 месяцаў была [[буфэрная зона|буфэрнай зонай]] паміж [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчай]], ад якой залежала ды [[Летува|Летувой]], якая сьцьвяржала свае правы на гэтую тэрыторыю&lt;ref name=&quot;von Rauch&quot;&gt;{{Кніга| first=Georg von |last=Rauch |authorlink=Georg von Rauch | editor=Gerald Onn | title =The Baltic States: Years of Independence – Estonia, Latvia, Lithuania, 1917–40 | year =1974 | pages = 100–102 | chapter =The Early Stages of Independence | chapterurl= https://books.google.com/books?id=emBIdi4LPz8C&amp;pg=PA101 |publisher =C. Hurst &amp; Co| isbn=0-903983-00-1 }}&lt;/ref&gt;.

Па некаторых затрымках, зьвязаных з пратэстам [[Ліга народаў|Лігі народаў]], якая плянавала ўвод міжнародных войскаў, 8 студзеня 1922 году адбыліся выбары ў Сойм і тэрыторыя рэспублікі была анэксаваная Польшчай. [[Люцыян Жалігоўскі]] пазьней у сваіх мэмуарах, выдадзеных у Лёндане ў 1943 годзе, асудзіў палітыку анэксіі, палітыку закрыцьця беларускіх школаў ды адмаўленьня ад канфэдэратыўных плянаў маршалка [[Юзэф Пілсудзкі|Пілсудзкага]] польскім «саюзьнікам»&lt;ref&gt;{{Кніга|url=http://history-belarus.by/images/img-figures/zeligowski/Zeligowski_Zapomnianae-prawdy.pdf|title=Zapomniane prawdy|author=Żeligowski, Lucjan|year=1943|publisher=F. Mildner &amp; Sons|language = pl}}&lt;/ref&gt;.

{{Цытата|9 кастрычніка 1920 г… заняў Вільню не польскі генэрал Жалігоўскі, а [[ліцьвін]] Жалігоўскі. Мараю гэтага апошняга было жыць сярод суайчыньнікаў на літоўскай зямлі. Я не вылучаў сярод іх ні палякаў, ні русінаў, ні жмудзінаў. Будучы ліцьвінам, я ніколі не пераставаў быць палякам. Два гэтыя паняцьці зьвязаныя між сабою. Яны ўзаемна дапаўняюць адно другое. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}}

Таксама генэрал захапляўся ідэямі пан-славізму:

{{Цытата|Але не толькі геаграфічна Літва была сэрцам славянства. Была ім маральна. Яна, адна з усіх славянскіх народаў, магла лёгка пагаварыць з усімі. Як з Польшчай, так з Расеяй, так з Украінай. Уклад псыхічны літоўскіх народаў быў як бы створаны, каб прымірыць усіх. У яго ніколі не было варожасьці, ні нацыянальнай, ні рэлігійнай, ні культурнай. | Успаміны Люцыяна Жалігоўскага}}

Некалькімі ж дзесягодзьдзямі раней у пратаколе допыту 19-гадовага рэвалюцыянера 10 сакавіка 1887 года пазначана, што Пілсудзкі казаў:&lt;ref&gt;{{Спасылка|language = be|url = https://euroradio.fm/25-gadou-tamu-bylo-abyaulena-shto-yazep-pilsudski-belarus-fota|title = 25 гадоў таму было аб'яўлена, што Язэп Пілсудзкі — беларус (фота)}}&lt;/ref&gt;
{{Цытата|Завуць мяне Осіп Осіпавіч Пілсудзкі; ад роду маю 19 гадоў; паходжаньне і народнасьць дваранін, беларус… | Пратакол допыту Юзэфа Пілсудзкага ад 10 сакавіка 1887 г. }}

== Беларуская ССР і Заходняя Беларусь ==
{{Асноўны артыкул|Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|Заходняя Беларусь}}
[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1924).jpg|міні|300пкс|Мапа Беларусі 1924 году з пазначэньнем тагачасных граніцаў БССР і беларускіх тэрыторыяў у межах іншых дзяржаваў]]

Тэрыторыя адноўленае БССР складалася толькі з 6 паветаў Менскае губэрні. Паводле [[Рыская мірная дамова|Рыскае мірнае дамовы]] 1921 году да [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|Польшчы]] адышла [[Заходняя Беларусь]]. 30 сьнежня 1922 году ўтварыўся [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік]] (СССР), у які ўвайшла і БССР. Паводле прапановы партыйна-савецкага кіраўніцтва БССР цэнтральныя ўлады згадзіліся ў 1924 і 1926 гадох на [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьне БССР]] шляхам улучэньне ў яе склад часткі Віцебскае і Гомельскае губэрняў. У 1920-я — пачатку 1930-х гадоў у Беларусі праводзіліся сацыялістычная індустрыялізацыя і масавая калектывізацыя сельскае гаспадаркі, у 1924—1929 гадох праводзілася палітыка [[беларусізацыя|беларусізацыі]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. 

[[Файл:Biełaruś. Беларусь (1930).jpg|значак|міні|300пкс|Мапа Беларусі, выдадзеная ў 1930 годзе [[Беларуская дыяспара|Беларускай эміграцыяй]] ў [[Прага|Празе]]]]

Цяжкім злачынствам супраць усіх пластоў грамадзтва сталі [[Рэпрэсіі ў БССР|палітычныя рэпрэсіі]], якія набылі сыстэмны характар у пачатку 1930-х гадоў, а найбольшы размах мелі ў 1937—1938 гадох. У выніку [[Паход Чырвонай Арміі ў Заходнюю Беларусь і Ўкраіну 1939 году|паходу Чырвонае Арміі ў верасьні 1939 году ў Заходнюю Беларусь]] ейную тэрыторыю далучылі да БССР, аднак Віленшчыну перадалі Летуве. Летува атрымала каля 6880 квадратных кілямэтраў (2660 квадратных міляў) тэрыторыі Віленскага краю (у тым ліку Вільню, гістарычнаю сталіцу Вялікага Княства Літоўскага). Сярод жыхароў Вільні, прадстаўнікі сучаснае летувіскае нацыянальнасьці складалі тады ўсяго 3%. Далучэньне земляў ажыцьцяўлялася ў адпаведнасьці з сакрэтным пратаколам да [[Пакт Молатава — Рыбэнтропа|Дамовы аб ненападзе паміж Нямеччынай і СССР]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;.

У час [[Нямецка-савецкая вайна|нямецка-савецкай вайны]] 1941—1945 гадоў (эпізоду [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]]) на тэрыторыі Беларусі разгарнулася партызанскае і падпольнае змаганьне. Паводле афіцыйных савецкіх зьвестак, у Савецкай Арміі, савецкіх партызанскі фармаваньнях і шэрагах савецкіх падпольнікаў супраць арміі [[Трэці Райх|Трэцяга Райху]] змагалася больш за 1,5 млн жыхароў Беларусі. Вайна нанесла рэспубліцы велізарныя страты. Паводле сучасных ацэнак, загінуў кожны трэці жыхар Беларусі. Рэспубліка страціла больш за палову нацыянальнага багацьця. У 1945 годзе паводле савецка-польскае дамовы аб дзяржаўнай граніцы ад 18 жніўня 1945 году, 17 раёнаў [[Беластоцкая вобласьць|Беластоцкае вобласьці]] з горадам [[Беласток]]ам і 3 раёны Берасьцейскае вобласьці ўлады СССР перадалі ў склад [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. У 1945 годзе Беларусь стала сузаснавальніцай [[ААН]], аднак яе ўдзел ня быў самастойным, а падпарадкоўваўся дэлегацыі [[СССР]].

У 1951 годзе зацьвердзілі [[Сьцяг Беларускай ССР|новы сьцяг БССР]], у 1955 годзе — [[Гімн Беларускай ССР|рэспубліканскі гімн]]&lt;ref name=&quot;БелЭН-28&quot;/&gt;. У 1986 годзе Беларусь сталася асноўнай ахвярай [[Чарнобыльская катастрофа|Чарнобыльскае катастрофы]].

== Рэспубліка Беларусь ==
{{Асноўны артыкул|Беларусь}}
[[Файл:RIAN archive 52076 Leonid Kravchuk, Stanislav Shushkevich and Boris Yeltsin.jpg|значак|300пкс|Прэзыдэнт Украіны [[Леанід Краўчук]] (налева), Старшыня Вярхоўнага Савету Беларусі [[Станіслаў Шушкевіч]] (у цэнтры) і Прэзыдэнт Расеі [[Барыс Ельцын]] (другі направа) па падпісаньні пагадненьня аб утварэньні [[СНД]], 8 сьнежня 1991 г.]]

Сацыяльна-эканамічны крызіс другое паловы 1980 — пачатку 1990-х гадоў спрыяў нарастаньню дэзінтэграцыйных працэсаў у СССР. 27 ліпеня 1990 году Вярхоўны савет БССР прыняў [[Дэклярацыя аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі|Дэклярацыю аб дзяржаўным сувэрэнітэце Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі]]. [[Жнівеньскі путч]] у Маскве (19—21 жніўня 1991) і падтрымка яго кіраўніцтвам КПБ паглыбіла крызіс сыстэму ўлады, якая існавала ў той час у Беларусі. 25 жніўня 1991 году Вярхоўны савет БССР прыпыніў дзейнасьць КПБ на тэрыторыі Беларусі. 19 верасьня 1991 году афіцыйную назву Беларускай дзяржавы зьмянілі на Рэспубліку Беларусь. У якасьці дзяржаўных сымбаляў аднавілі [[беларусы|беларускія]] [[Нацыянальныя сымбалі|нацыянальныя]] герб [[Пагоня|Пагоню]] і [[бел-чырвона-белы сьцяг]]. У сьнежні 1991 году ў выніку дэнансацыі дамовы 1922 году СССР спыніў існаваньне. 8 сьнежня 1991 году лідэры Беларусі ([[Станіслаў Шушкевіч]]), Украіны ([[Леанід Краўчук]]) і Расеі ([[Барыс Ельцын]]) у [[Белавеская пушча|Белавескай пушчы]] падпісалі [[Белавескія пагадненьні|пагадненьне]] аб утварэньні [[Садружнасьць Незалежных Дзяржаваў|Садружнасьці Незалежных Дзяржаваў]]. У 1994 годзе прынялі [[Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь|Канстытуцыю Беларусі]], адбыліся першыя прэзыдэнцкія выбары. Паводле вынікаў другога туру, першым прэзыдэнтам краіны абралі [[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнка]].

Актывізацыя прарасейскіх настрояў ва ўладных колах Беларусі адзначалася яшчэ з восені 1993 году, што выявілася ў працы Канстытуцыйнай Камісіі: большасьць яе сябраў выказаліся за тое, каб упамінаньне крыніцаў Беларускай дзяржаўнасьці — ня толькі Вялікага Княства Літоўскага і Беларускай Народнай Рэспублікі, але і Беларускай ССР — выключыць з тэксту [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыі Беларусі]]. Такую пастанову падтрымала большасьць [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь 12-га скліканьня|дэпутацкага корпусу]]&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30488810.html У праекце Канстытуцыі 1994 прыгадваліся ВКЛ і БНР], [[Радыё Свабода]], 15 сакавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;. Увогуле, у 1991—1994 гадох Беларусь была адзінай краінай з былых рэспублік СССР, дзе нацыянальныя палітычныя сілы ня мелі прадстаўніцтва ў міністэрствах і структурах мясцовай выканаўчай улады — фактычна ня мелі доступу да рэальнага кіраваньня дзяржавы&lt;ref name=&quot;navumcyk_15.04.2020&quot;&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/30555697.html Беларусь як унікум. Адказ Прэйгерману], [[Радыё Свабода]], 15 красавіка 2020 г.&lt;/ref&gt;. Аднак поўнае аднаўленьне [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыйнай]] [[Моўная палітыка|моўнай]] і культурнай палітыкі адбылося толькі па ўсталяваньні Лукашэнкам [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]], што стала вынікам супадзеньня інтарэсаў уладаў Расеі, якія рэанімавалі [[Імпэрыялізм|імпэрскую ідэю]], і Лукашэнкі, які меў спадзяваньні праз далучэньне Беларусі да Расеі замяніць яе нямоглага прэзыдэнта [[Барыс Ельцын|Барыса Ельцына]]&lt;ref&gt;{{Літаратура/Дзевяноста пяты (2015)|к}} С. 10.&lt;/ref&gt;. У 1995 годзе Аляксандар Лукашэнка ўчыніў [[Зьбіцьцё дэпутатаў у будынку Вярхоўнага Савету (1995)|акт тэрору ў парлямянце Беларусі]], што засьведчыла ўсталяваньне ў краіне [[Рэжым Лукашэнкі|аўтарытарнага рэжыму]], па чым правёў [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|імітацыю рэфэрэндуму]], які супярэчыў Канстытуцыі Беларусі і дзейным законам&lt;ref name=&quot;МП&quot;&gt;[[Міхаіл Пастухоў|Пастухоў М.]] [https://knihi.com/none/Aniamiennie_Z_kroniki_zniscennia_bielaruskaj_movy.html#chapter13 Ці законны рэфэрэндум 1995 году адносна наданьня дзяржаўнага статусу расейскай мове?] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zapr&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20170814200257/http://jivebelarus.net/language/language-defeat-06.html Грамадзкае сьцьвярджэньне беларускай мовы і парушэньні правоў беларускамоўных людзей] // Аняменне. З кронікі знішчэння беларускай мовы. — Вільня, 2000.&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;zapr1&quot;&gt;[[Сяргей Запрудзкі|Запрудзкі С.]] [https://web.archive.org/web/20110722003014/http://arche.bymedia.net/2002-1/zapr102.html Моўная палітыка ў Беларусі ў 1990-я гады] // [[Архэ Пачатак]]. №1 (21), 2002.&lt;/ref&gt;, адзначаўся парушэньнем законаў і фальсыфікацыяй вынікаў галасаваньня&lt;ref&gt;[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]] [https://www.svaboda.org/a/27734568.html Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным], [[Радыё Свабода]], 12 траўня 2019 г.&lt;/ref&gt;. Па незаконным рэфэрэндуме, Лукашэнка пазбавіў беларускія [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальныя сымбалі]] бел-чырвона-белы сьцяг і герб Пагоню статусу афіцыйнай дзяржаўнай сымболікі і надаў дзяржаўны статус [[расейская мова|расейскай мове]]. 

{{Падвойная выява|справа|Flag of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1951–1991).svg|145|Flag of Belarus.svg|145|[[Сьцяг БССР]] (налева) і [[Сьцяг Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для [[Рэжым Лукашэнкі|рэжыму Лукашэнкі]] (направа)}}
{{Падвойная выява|справа|Emblem of the Byelorussian SSR (1981-1991).svg|145|Coat of arms of Belarus.svg|145|[[Герб БССР]] (налева) і [[Герб Беларусі (афіцыйны)|яго мадыфікацыя]] для рэжыму Лукашэнкі (направа)}}

29 сьнежня 1995 году Аляксандар Лукашэнка выдаў загад № 259 «Аб выкананьні нормаў і ўказаў прэзыдэнта», згодна зь якім «''у мэтах забесьпячэньня палітычнай і эканамічнай стабільнасьці чыноўнікі Савету Міністраў і іншых дзяржаўных установаў да ўнясеньня зьменаў у адпаведныя заканадаўчыя акты мусілі забясьпечваць безумоўнае выкананьне нормаў і ўказаў прэзыдэнта''»&lt;ref&gt;Найноўшая гісторыя беларускага парлямэнтарызму / В. Сіліцкі, П. Натчык, А. Зелімханаў [і інш.]. — Мн.: Аналітычны гурток, 2005. — С. 71.&lt;/ref&gt;. 10 студзеня 1996 году Лукашэнка накіраваў у Вярхоўны Савет праект закону «Аб унясеньні зьмяненьняў і дапаўненьняў у Канстытуцыю»&lt;ref&gt;Игнатищев, Р. Учись видеть ложь. — Мн. — Могилев, 1997. — С. 41.&lt;/ref&gt;. Аднак жаданьне зьмяніць Асноўны закон не знайшло падтрымкі ў парлямэнце і праект быў адхілены. 8 жніўня Лукашэнка накіраваў у Вярхоўны Савет ініцыятыву аб правядзеньні другога Ўсенароднага рэфэрэндуму.

4 лістапада 1996 году Канстытуцыйны суд Беларусі, усе пастановы якога знодна з законам ёсьць абавязковымі і перагляду не падлягаюць, прыняў пастанову аб неадпаведнасьці артыкула 78 Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь, у якім засьведчана, што парадак правядзеньня рэспубліканскіх рэфэрэндумаў вызначаецца законам. На той момант у краіне законам не прадугледжваўся парадак зьмяненьня і дапаўненьня Канстытуцыі праз рэфэрэндум. Такім правам быў надзелены вынятна Вярхоўны Савет. Па гэтым Вярхоўны Савет прыняў чарговую пастанову аб вынясеньні на абавязковы рэфэрэндум толькі двох пытаньняў — аб пераносе Дня Незалежнасьці і аб выбарах кіраўнікоў мясцовых адміністрацыяў. Нягледзячы на пастанову Канстытуцыйнага Суду, Лукашэнка ў парушэньне Канстытуцыі Беларусі і Закона «Аб народным галасаваньні (рэфэрэндуме) у Рэспубліцы Беларусь» выдаў 5 лістапада 1996 году ўказ № 455, у якім сам вызначыў парадак уступленьня ў сілу пастановаў рэспубліканскіх рэфэрэндумаў аб зьмяненьні і дапаўненьні Канстытуцыі, а 7 лістапада быў выдадзены ўказ № 459 «Аб забесьпячэньні канстытуцыйнага права грамадзянаў на ўдзел у рэфэрэндуме», згодна зь якім характар рэфэрэндуму вызначаўся як абавязковы, а ягоныя пастановы канчатковымі.

11 лістапада 1996 году старшыня [[Цэнтральная выбарчая камісія Рэспублікі Беларусь|Цэнтральнай выбарчай камісіі Беларусі]] [[Віктар Ганчар]] заявіў, што камісія ня будзе выконваць прэзыдэнцкі ўказ ад 7 лістапада і праводзіць рэфэрэндум з пытаньняў, якія датычыліся новых рэдакцыяў канстытуцыйных праектаў. Па чым Лукашэнка адхіліў Віктара Ганчара ад пасады.

17 лістапада 1996 году Вярхоўны Савет пачаў працэдуру [[імпічмэнт]]у прэзыдэнту, а прэм’ер ураду [[Міхаіл Чыгір]] разам з трыма іншымі сябрамі кабінэту падаў у адстаўку. Прыхільнікі Лукашэнкі з фракцыі «Згода» 20 лістапада не зьявіліся ў парлямэнце. У гэты дзень мусілі былі адбыцца дыскусія й галасаваньне паводле пытаньня імпічмэнту прэзыдэнту. Непрытомнасьць на паседжаньні дэпутатаў з прапрэзыдэнцкай фракцыі прывяла да браку патрабаванага Канстытуцыяй кворуму — 2/3 ад складу парлямэнту. 21 лістапада старшыня Дзяржаўнай Думы Расеі [[Генадзь Селязьнёў]] і прэм’ер [[Віктар Чарнамырдзін]] схілілі старшыню Вярхоўнага Савету Беларусі [[Сямён Шарэцкі|Сямёна Шарэцкага]] да саступак. На наступны дзень па візыце расейскіх «пасярэднікаў» Аляксандар Лукашэнка заявіў на тэлебачаньні, што ў выніку паразуменьня зь Сямёнам Шарэцкім прызнаецца правамоцнасьць рэфэрэндуму, які ў той час ужо ішоў. Апазыцыя ня мела ніякіх магчымасьцяў, каб данесьці да грамадзтва свой погляд. Паводле вынікаў, агучаных падкантрльнай Лукашэнку [[Цэнтральная выбарчая камісія Рэспублікі Беларусь|ЦВК]], у [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|імітацыі рэфэрэндуму 24 лістапада 1996 году]] ўзялі ўдзел 84,2% выбарцаў, зь якіх больш за 70% выказаліся за прыняцьце прэзыдэнцкіх паправак у Канстытуцыю, амаль 88% падтрымалі прапанову аб пераносе нацыянальнага сьвята на 3 ліпеня, 82,1% былі супраць скасаваньня сьмяротнага пакараньня і 84,7% не пажадалі вольнага абарачэньня зямлі{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|315}}.

Па другім незаконным рэфэрэндуме бальшыня дэпутатаў, нават некаторыя з тых, якія былі гатовыя падтрымаць імпічмэнт, перайшлі ў [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]], незаконна створаны на падставе ўнесеных у Канстытуцыю паправак. Вярхоўны Савет, у якім засталося 85 парлямэнтароў, не прызнаў законнасьці рэфэрэндуму і працягваў паседжаньні. Але ў Вярхоўнага Савету не было кворуму, каб пастановы маглі мець законную моц. Неўзабаве, нібыта з прычыны рамонту, у будынках Вярхоўнага Савету адключылі электрычнасьць, ацяпленьне, тэлефоны і ваду. Вярхоўны Савет, на чале зь Сямёнам Шарэцкім, [[Станіслаў Шушкевіч|Станіславам Шушкевічам]] і [[Станіслаў Багданкевіч|Станіславам Багданкевічам]], прызнаны ў сьвеце адзіным законным нацыянальным прадстаўніцтвам Беларусі, ніякім чынам не ўплываў на палітычнае жыцьцё ў самой краіне{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|315}}. У складнай сытуацыі апынуўся Канстытуцыйны суд, які дагэтуль ставіў пад сумнеў бальшыню пастановаў Лукашэнкі. Аднак ва ўмовах тэрору судзьдзі хутка зьмянілі свае перакананьні, скасаваўшы ранейшыя пастановы і абвясьціўшы незаконны рэфэрэндум адпаведным Канстытуцыі{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|316}}. Імітацыя рэфэрэндуму, паводле афіцыйна агучаных вынікаў якога Лукашэнка атрымаў амаль абсалютную ўладу, выклікала ізаляцыю краіны ў сьвеце. Краіны Заходняе Эўропы не прызналі вынікаў, а таксама ўтворанага Лукашэнкам Нацыянальнага сходу. Ізаляцыя выклікала далейшае збліжэньне з Расеяй. Рэжым Лукашэнкі стаў пашыраць кантакты з Расеяй, [[Югаславія]]й, [[Кітай|Кітаем]], [[Віетнам]]ам, [[Іран]]ам, [[Ірак]]ам.

Фінансавы крызіс, які ў жніўні 1998 году паралізаваў жыцьцё ў Расеі, з прычыны цесных эканамічных сувязяў ударыў і па Беларусі. Віну за тое, што адбылося ў Расеі, Лукашэнка ў тэлевыступе 25 жніўня 1998 году ўсклаў на расейскіх палітыкаў, якія спрабавалі ў сваёй краіне ажыцьцявіць заходнюю мадэль палітычнага й эканамічнага жыцьця{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|317}}. Вынікам крызісу стала [[дэвальвацыя беларускага рубля]] ў 1999 годзе на 37%.

20 ліпеня 1999 году, згодна з Канстытуцыяй 1994 году, скончыўся тэрмін прэзыдэнцтва Аляксандра Лукашэнкі. Апазыцыйныя партыі пастанавілі правесьці выбары новага прэзыдэнта ([[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 1999 году]]). Рэжым Лукашэнкі абвясьціў дзеяньні апазыцыі незаконнымі. Аднак апазыцыя стварыла Цэнтральную выбарчую камісію і прызначыла яе правамоцных прадстаўнікоў у абласных гарадох. [[Зянон Пазьняк]], адзін з кандыдатаў, ужо тры гады знаходзіўся ў эміграцыі, а другі, [[Міхаіл Чыгір]], быў арыштаваны. Празь недастатковую грамадзкую зацікаўленасьць ва ўмовах тэрору кампанія апазыцыі ператварылася ў палітычны фарс, які скончыўся расколам [[БНФ]]. Пераможца выбараў ня быў абвешчаны. Згодна з Канстытуцыяй 1994 году, Вярхоўны Савет меў права абвясьціць свайго старшыню, Сямёна Шарэцкага, выканаўцам абавязкаў кіраўніка дзяржавы. Баючыся арышту, Шарэцкі зьехаў у Вільню, дзе 27 жніўня 1999 году абвясьціў сябе адзіным прадстаўніком дзяржаўнай улады ў Беларусі{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|317}}.

У 2000 годзе рэжым Лукашэнкі правёў [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2000 году|незаконныя парлямэнцкія выбары]]. Увосень 1999 году адбыліся безвыніковыя перамовы між прадстаўнікамі Лукашэнкі і часткай апазыцыяй аб доступе да ўрадавага вяшчаньня, выбарчым заканадаўстве і паўнамоцтвах парлямэнту. У студзені 2000 году прызначаны Лукашэнкам [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Нацыянальны сход]] ухваліў [[Выбарчы кодэкс Рэспублікі Беларусь|Выбарчы кодэкс]], а ў [[Чэрвень|чэрвені]] ўнёс у яго праўкі. Сем апазыцыйных партыяў пастанавілі [[Байкот|байкатаваць]] незаконныя выбары. Паводле афіцыйна агучаных вынікаў, з апазыцыйныйных структураў дэпутацкага месца дамогся толькі 1 чалавек зь [[Лібэральна-дэмакратычная партыя Беларусі|Лібэральна-дэмакратычнай партыі]].

==== XXI стагодзьдзе ====
1 студзеня 2001 году пачаў дзеяць новы Крымінальны кодэкс. Два артыкулы новага кодэксу — 367 і 368 — казалі пра абавязковы перасьлед асобаў, якія абражаюць ці зьневажаюць прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|320}}.

Увосень 2001 году скончыўся незаконна падоўжаны прэзыдэнцкі тэрмін і рэжым Лукашэнкі абвясьціў пра [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2001 году|новыя выбары прэзыдэнта]]. Незаконныя выбары былі прызначаныя на 9 верасьня. Яшчэ ў красавіку 2001 году пяць найбольш моцных апазыцыйных кандыдатаў: Сямён Домаш, Уладзімер Ганчарык, Міхаіл Чыгір, Сяргей Калякін і Павал Казлоўскі, падпісалі пагадненьне аб выбарчай стратэгіі дзеля адхіленьня Лукашэнкі ад улады. Гэтая стратэгія прадугледжвала зьняцьце чатырма прэтэндэнтамі сваіх кандыдатураў на карысьць аднаго, які меў найвялікшыя шанцы на выбарчую перамогу. Увесну 2001 году Аляксандар Лукашэнка, які трымаўся на першым месцы ў рэйтынгу, пачаў страчваць падтрымку. Адбывалася гэта праз публікацыі пра існаваньне «эскадронаў сьмерці», якія ліквідавалі нязручных рэжыму палітыкаў і журналістаў. Пад уплывам публікацыяў у апазыцыйнай прэсе і інфармацыі расейскіх тэлеканалаў пракуратура была вымушаная распачаць сьледзтва ў справе зьніклых палітыкаў і журналістаў, у прыватнасьці былога міністра нутраных справаў [[Юры Захаранка|Юр’я Захаранкі]], былога старшыні Цэнтральнае выбарчае камісіі [[Віктар Ганчар|Віктара Ганчара]], бізнэсмэна [[Анатоль Красоўскі|Анатоля Красоўскага]] і журналіста расейскага тэлеканалу ОРТ [[Зьміцер Завадзкі|Зьмітра Завадзкага]]{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|321}}. Уладзімер Ганчарык паказаў журналістам копіі дакумэнтаў, зьмест якіх сьведчыў пра тое, што Завадзкі, Ганчар і Захаранка ў 1999 годзе былі выкрадзеныя й забітыя групай службоўцаў спэцыяльнае групы «Алма», якой камандаваў маёр [[Валер Ігнатовіч]]. Злачынствы нібы былі зьдзейсьненыя зь ведама генэральнага пракурора [[Віктар Шэйман|Віктара Шэймана]]. Спробы ініцыяваць пры дапамозе дэманстрацыяў і мітынгаў незалежнае сьледзтва ў справе зьніклых скончылася арыштамі й зьбіцьцём удзельнікаў{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|321}}. 9 верасьня 2001 году падкантрольная Лукашэнку ЦВК абвясьціла яго пераможцам. Паводле афіцыйна агучаных зьвестак, Лукашэнка набраў 75,62% галасоў, ягоны галоўны канкурэнт [[Уладзімер Ганчарык]] здабыў 15,39%.

Празь некалькі месяцаў па першых незаконных прэзыдэнцкіх выбарах Аляксандар Лукашэнка пачаў рэалізоўваць палітыку «кансалідацыі грамадзтва вакол дзяржаўнае ідэалёгіі». Пачалася шырокамаштабная падрыхтоўка да ўвядзеньня прадмету «дзяржаўная ідэалёгія» ў школах і адмысловае пасады ідэолягаў на працоўных прадпрыемствах. Правобразам сучаснае Беларусі, на думку Лукашэнкі, была БССР. Ейныя сымбалі й традыцыі сталі элемэнтамі выхаваньня грамадзянаў Беларусі. Прэзыдэнт пераконваў, што расейская мова й культура заўжды былі неадлучнай часткай духоўнага жыцьця беларусаў. Фактарам, які аб’ядноўваў беларускі й расейскі народ, на думку Лукашэнкі, была [[Расейская праваслаўная царква]], ёй была вызначаная вялікая роля ў пашырэньні дзяржаўнае ідэалёгіі. Важным элемэнтам новае ідэалёгіі прэзыдэнта было апэляваньне да агульнаславянскіх каштоўнасьцяў, такіх як [[калектывізм]], грамадзянская актыўнасьць, сацыяльны [[эгалітарызм]], якія мусілі супрацьстаяць заходнім [[індывідуалізм]]у, [[лібэралізм]]у і [[элітарызм]]у{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|323}}.

Паводле словаў Аляксандра Лукашэнкі, стратэгічнай мэтай замежнае палітыкі Беларусі заставалася інтэграцыя з Расеяй. Найважнейшым партнэрам у замежнай палітыцы Беларусі была Расея, а таксама краіны [[СНД]]. Хоць Лукашэнка шмат разоў дэкляраваў сваё жаданьне праводзіць шматвэктарную замежную палітыку і ўсталёўваць раўнапраўныя адносіны з краінамі Эўразьвязу і ЗША, ягоныя прапанова ігнараваліся праз парушэньні міжнародных стандартаў у сфэры захаваньня правоў чалавека і асноўных прынцыпаў функцыянаваньня дэмакратыі. Затое ў 2001—2006 гадох рэжым Лукашэнкі пашырыў палітычную й эканамічную супрацу з краінамі [[Азія|Азіі]] й [[Афрыка|Афрыкі]]{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|323}}.

Перасьлед апазыцыі, закрыцьцё незалежных газэтаў, манапалізацыя СМІ прыхільнікамі Лукашэнкі, парушэньне асноўных прынцыпаў дэмакратыі, асабліва ў часе [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2000 году|імітацыі парлямэнцкіх выбараў]] 2000 году, нявысьветленыя зьнікненьні апазыцыйных палітыкаў выклікалі байкот рэжыму Лукашэнкі на міжнароднай арэне. У кастрычніку 2002 году бальшыня краінаў Эўразьвязу і ЗША прынялі пастанову аб забароне ўезду Лукашэнкі і ягоных найбліжэйшых паплечнікаў на тэрыторыю гэтых дзяржаваў. Асноўнымі партнэрамі рэжыму Лукашэнкі сталі [[Кітай]] і [[Індыя]], а таксама ізаляваныя на міжнароднай арэне [[Іран]], [[Ірак]], [[Сырыя]], [[Лібія]]{{зноска|Гісторыя|2013|Латышонак, Мірановіч|325}}.

17 кастрычніка 2004 году прайшла імітацыя [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2004 году|другіх незаконных парлямэнцкіх выбараў]] і [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|трэцяга рэфэрэндуму]] аб магчымасьці перавыбраньня Лукашэнкі неабмежаваную колькасьць разоў. Паводле агучаных рэжымам Лукашэнкі вынікаў, у парлямэнт не ўвайшоў ніводны прадстаўнік апазыцыі. У выніку імітацыі рэфэрэндуму, у якім паводле афіцыйна агучаных вынікаў «за» прагаласавалі 79,42% грамадзян, памагатыя Лукашэнкі абвясьцілі, што той атрымаў магчымасьць браць удзел у прэзыдэнцкіх выбарах неабмежаваную колькасьць разоў (раней Канстытуцыя прадугледжвала толькі два прэзыдэнцкія тэрміны запар).

[[Файл:Belarus-Minsk-Opposition Protests 2006.03.19.jpg|значак|300пкс|[[Джынсавая рэвалюцыя|Акцыя пратэсту]] ў Менску, 19 сакавіка 2006 г.]]

19 сакавіка 2006 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году|другія незаконныя прэзыдэнцкія выбары]], на якіх, паводле афіцыйна агучаных зьвестак падкантрольнай Лукашэнку Цэнтральнай выбарчай камісіяй, у першым туры перамог Лукашэнка, набраўшы 82,3% галасоў. Галоўны канкурэнт, Аляксандар Мілінкевіч, паводле тых жа зьвестак набраў 6% галасоў. 19—26 сакавіка праходзілі [[Джынсавая рэвалюцыя|акцыі пратэсту беларусаў]], жорстка разагнаныя сілавымі структурамі рэжыму Лукашэнкі. [[Аляксандар Казулін]], адзін з кандыдатаў на прэзыдэнты, быў вырачаны да 5,5 гадоў зьняволеньня за арганізацыю акцыяў пратэсту. [[ЭЗ]] і [[ЗША]] прызналі выбары недэмакратычнымі, і працягнулі санкцыі супраць чыноўнікаў рэжыму Лукашэнкі.

28 верасьня 2008 году адбыліся [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2008 году|трэція незаконныя парлямэнцкія выбары]], паводле афіцыйна агучаных вынікаў якіх ізноў ніводны апазыцыйны кандыдат не ўвайшоў у склад Нацыянальнага сходу. Краіны захаду прызналі выбары недэмакратычнымі, а вынікі — сфальсыфікаванымі. У 2009 годзе Беларусь стала паўнапраўнай краінай-удзельніцай ініцыятывы [[Усходняе партнэрства|Ўсходняе партнэрства]], у выніку чаго былі прыпыненыя санкцыі супраць некаторых чыноўнікаў&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://mfa.gov.by/mulateral/organization/list/bel/af95209b73d93ed5.html| копія = https://web.archive.org/web/20151025165357/http://mfa.gov.by/mulateral/organization/list/bel/af95209b73d93ed5.html| дата копіі = 25 кастрычніка 2015| загаловак = Еўрапейскі саюз| фармат = | назва праекту = | выдавец = Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь| дата доступу = 25 кастрычніка 2015 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Protest actions in Minsk (Belarus) near Stella, August 16.jpg|значак|300пкс|[[Марш за свабоду (Менск, 2020)|300-тысячны мітынг супраць фальсыфікацыі выбараў, гвалту і беззаконьня]]. Менск, 16 жніўня 2020 г.]]

19 сьнежня 2010 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2010 году|трэція незаконныя прэзыдэнцкія выбары]]. Аляксандра Лукашэнку зноў афіцыйна абвясьцілі абраным на чацьверты прэзыдэнцкі тэрмін (паводле афіцыйных зьвестак набраў 79,65% галасоў). Ягоны галоўны канкурэнт, [[Андрэй Саньнікаў]], набраў 2,43% галасоў. У той жа вечар апазыцыйнымі кандыдатамі была арганізаваная мірная [[Падзеі ў Беларусі пасьля прэзыдэнцкіх выбараў 2010 году|акцыя пратэсту беларусаў]], жорстка разагнаная сілавымі структурамі рэжыму Лукашэнкі. За арганізацыю акцыі пратэсту 4 кандыдаты былі вырачаныя да пазбаўленьня волі на розныя тэрміны. [[Уладзімер Някляеў]] быў вырачаны да 2,5 году пазбаўленьня волі з адтэрміноўкай на 2 гады; Андрэй Саньнікаў — 5 гадоў пазбаўленьня волі ў калёніі ўзмоцненага рэжыму, вызвалены па памілаваньні 14 красавіка 2012 году; [[Мікалай Статкевіч]] — 6 гадоў пазбаўленьня волі ў калёніі ўзмоцненага рэжыму, памілаваны і вызвалены 22 жніўня 2015 году; Дзьмітры Вус — 5,5 году пазбаўленьня волі ў калёніі ўзмоцненага рэжыму, вызвалены па памілаваньні 1 кастрычніка 2011 году. [[АБСЭ]] прызнала выбары недэмакратычнымі і непразрыстымі. Краінамі захаду былі ўзноўленыя санкцыі супраць чыноўнікаў рэжым Лукашэнкі.

11 красавіка 2011 году адбыўся [[Тэрарыстычны акт у менскім мэтро|тэракт у менскім мэтро]], у выніку якога загінулі 15 чалавек, а 204 былі параненыя. Паводле абвінавачаньня ў зьдзяйсьненьні тэракту да вышэйшае меры пакараньня былі вырачаныя Дзьмітры Канавалаў і Ўладзіслаў Кавалёў, пакараньне зьдзейсьненае 16 сакавіка 2012 году.

У выніку [[Фінансавы крызіс у Беларусі 2011 году|фінансавага крызісу 2011 году]] адбылася [[дэвальвацыя беларускага рубля]]. 23 траўня 2011 году Нацыянальны банк аднамомантава зьнізіў курс беларускага рубля на 56,2% адносна даляру ЗША да ўзроўню 4930 рублёў за 1 даляр, пры гэтым з пачатку году курс нацыянальнае валюты зьнізіўся на 71,62%&lt;ref name=&quot;hiscore&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=[[Агенцтва фінансавых навінаў]]|загаловак=Беларусь пабіла сусьветны рэкорд па дэвальвацыі|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/54786.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=24 траўня 2011|дата доступу=25 лістапада 2015}}&lt;/ref&gt;.

11 кастрычніка 2015 году адбыліся [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2015 году|чацьвертыя незаконныя прэзыдэнцкія выбары]]. Афіцыйным пераможцам зноў абвясьцілі Аляксандра Лукашэнку, які паводле афіцыйных зьвестак набраў 83,47% галасоў. Місія [[АБСЭ]] заявіла пра несумленнасьць падліку галасоў&lt;ref&gt;{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 12 кастрычніка 2015| url = http://nn.by/?c=ar&amp;i=157953| копія = https://web.archive.org/web/20151025192059/http://nn.by/?c=ar&amp;i=157953| дата копіі = 25 кастрычніка 2015| загаловак = Назіральнікі АБСЕ: Падлік галасоў быў несумленным| фармат = | назва праекту = | выдавец = Наша Ніва| дата доступу = 25 кастрычніка 2015 | мова = | камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

8 жніўня 2020 году прайшлі [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2020 году|пятыя незаконныя прэзыдэнцкія выбары]], па якіх адбыліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2021)|масавыя пратэсты супраць іх фальсыфікацыі, гвалту і беззаконьня]]. Пратэсты адзначаліся найбольшай за ўсю гісторыю колькасьцю ўдзельнікаў (у Менску выходзілі сотні тысячаў чалавек, у абласных цэнтрах — дзясяткі, у многіх раённых — тысячы) і праходзілі пад [[беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная сымболіка|нацыянальнай сымболікай]]. У час здушэньня гэтых пратэстаў гвалт рэжыму Лукашэнкі над грамадзянамі Беларусі перайшоў на прынцыпова новы ўзровень, калі ён выявіўся [[Сьпіс загінулых падчас акцыяў пратэсту ў Беларусі (2020)|забойствамі]] і масавымі катаваньнямі, а маштаб рэпрэсіяў у краіне наблізіўся да часоў [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|сталінскага тэрору]]&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30935222.html Партыя БНФ: «Беларусь ня ведала такога маштабу зьверстваў з часоў бальшавіцкага тэрору і нацысцкай акупацыі»], [[Радыё Свабода]], 7 лістапада 2020 г.&lt;/ref&gt;.

23 траўня 2021 году адбыўся [[Захоп самалёта рэйсу Ryanair 4978]]. Самалёт змусілі зрабіць незаплянаваную пасадку ў [[Нацыянальны аэрапорт Менск|аэрапорце Менску]], дзе супрацоўнікі [[Галоўная ўправа па барацьбе з арганізаванай злачыннасьцю і карупцыяй|Галоўнай управы па барацьбе з арганізаванай злачыннасьцю і карупцыяй]] рэжыму Лукашэнкі затрымалі двух пасажыраў — [[Раман Пратасевіч|Рамана Пратасевіча]] і яго сяброўку [[Соф’я Сапега|Соф’ю Сапегу]].

[[Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну (2022)|Расейскае ўварваньне ва Ўкраіну]] 24 лютага 2022 году адкрыта прадэманстравала, што Беларусь знаходзіцца пад [[Гібрыдная вайна|гібрыднай]]&lt;ref&gt;[[Гэнрык Літвін|Litwin H.]] [https://neweasterneurope.eu/2024/02/07/belarus-between-a-difficult-yesterday-and-an-uncertain-tomorrow/ Belarus between a difficult yesterday and an uncertain tomorrow] // New Eastern Europe. Issue 1—2, 2024. P. 7—8.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Павал Вусаў|Usov P.]] From Authoritarianism to Neo-Totalitarianism in Belarus // Politics and Security of Central and Eastern Europe. — Springer, 2023. [https://books.google.by/books?id=Wx6uEAAAQBAJ&amp;pg=PA34&amp;dq=%22hybrid+occupation%22+belarus&amp;hl=ru&amp;newbks=1&amp;newbks_redir=0&amp;sa=X&amp;ved=2ahUKEwis-_LaiJ-HAxUW9rsIHSTcCa0Q6AF6BAgHEAI#v=onepage&amp;q=%22hybrid%20occupation%22%20belarus&amp;f=false P. 34].&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://studium.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2022/01/Raport_Grupa_7.pdf Raport VII: Białoruś w fazie rosyjskiej okupacji hybrydowej]. — Warszawa: Studium Europy Wschodniej UW, 2022. {{ISBN|978-83-67208-14-7}}.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://belarusnetwork.org/about-us/ The Belarus Research Network on Neighborhood Policy]&lt;/ref&gt; [[Расейская акупацыя Беларусі|акупацыяй Расеі]]&lt;ref&gt;Ліхтаровіч Ю. [https://www.polskieradio.pl/396/7815/Artykul/2908261,%d0%91%d0%b5%d0%bb%d0%b0%d1%80%d1%83%d1%81%d1%8b-%d1%81%d1%83%d0%bf%d1%80%d0%b0%d1%86%d1%8c-%d0%b2%d0%b0%d0%b9%d0%bd%d1%8b-%d0%b0%d0%bb%d0%b5-%d0%ba%d1%80%d0%b0%d1%96%d0%bd%d0%b0-%d0%bf%d0%b0%d0%b4-%d1%80%d0%b0%d1%81%d1%96%d0%b9%d1%81%d0%ba%d0%b0%d0%b9-%d0%b0%d0%ba%d1%83%d0%bf%d0%b0%d1%86%d1%8b%d1%8f%d0%b9 Беларусы супраць вайны, але краіна пад расійскай акупацыяй], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 24 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Дзьмітры Гурневіч|Гурневіч Д.]] [https://www.svaboda.org/a/31724805.html 7 адказаў тым, хто абвінавачвае агулам усіх беларусаў, — меркаваньне], [[Радыё Свабода]], 26 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Зьміцер Дашкевіч|Дашкевіч З.]] [https://novychas.online/hramadstva/belarus-paustala-i-cjaper-belarusy-sami-pad-akup «Беларусь паўстала, і цяпер беларусы самі пад акупацыяй»], [[Новы час (газэта)|Новы час]], 25 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31734530.html «Выглядае, што Беларусь акупаваная». Дасьледчыца Atlantic Council пра магчымы ядзерны ўдар Пуціна], [[Радыё Свабода]], 3 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/?c=ar&amp;i=285495 Генадзь Коршунаў: Каб у свой час сусветная супольнасць так стала побач з беларусамі, як сёння з украінцамі, то нішто не ляцела б з акупаванай тэрыторыі], [[Наша Ніва]], 27 лютага 2022 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[[Сяргей Дубавец|Дубавец С.]] [https://www.svaboda.org/a/31742497.html Як «беларуская» ўлада ператварылася ў акупацыю і ўсім нам стала сорамна, — Дубавец], 8 сакавіка 2022 г.&lt;/ref&gt;.

25 сакавіка 2023 году [[Уладзімер Пуцін|Ўладзімер Пуцін]] заявіў, што Расея разьмяшчае у Беларусі сваю тактычную ядзерную зброю, што неўзабаве ажыцьцявілі&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/32336402.html Сахашчык: Ядзерная зброя моцна актывізуе партызанскі рух у Беларусі], [[Радыё Свабода]], 27 сакавіка 2023 г.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.polskieradio.pl/396/7815/artykul/3142673,%D0%BF%D0%B0%D0%B2%D0%B0%D0%BB-%D1%83%D1%81%D0%B0%D1%9E-%D1%82%D0%B0%D0%BA%D1%82%D1%8B%D1%87%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D1%8F%D0%B4%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F-%D0%B7%D0%B1%D1%80%D0%BE%D1%8F-%D1%9E-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D1%96-%D0%BF%D0%B0%D1%86%D1%8F%D0%B3%D0%BD%D0%B5-%D1%81%D1%83%D1%80%D1%91%D0%B7%D0%BD%D1%8B%D1%8F-%D0%BD%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%83%D0%BF%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%8B Павал Усаў: Тактычная ядзерная зброя ў Беларусі пацягне сур'ёзныя наступствы], [[Беларуская рэдакцыя Польскага Радыё]], 29 сакавіка 2023 г.&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Будзьма беларусамі (мультфільм)]]
* «[[На чорных лядах]]» (1995) — фільм пра [[Слуцкі збройны чын]]
* «[[Купала (фільм)|Купала]]» (2020) — фільм пра [[Янка Купала|Янку Купалу]], у якім празь лёс паэта апавядаецца пра забарону беларускай мовы ўладамі Расейскай імпэрыі, [[Чорная ноч|зьнішчэньне беларускай інтэлігенцыі ў СССР]], дэпартацыю беларусаў савецкімі ўладамі ды [[Русіфікацыя Беларусі|русіфікацыю краіны]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/100 пытаньняў і адказаў з гісторыі Беларусі}}
* {{Літаратура/Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае (2012)}}
* {{Літаратура/Дзесяць вякоў беларускай гісторыі (1997)}}
* {{Літаратура/Археалёгія і нумізматыка Беларусі}}
* {{Літаратура/БелЭн|3}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|1}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|2}}
* {{Літаратура/ЭВКЛ|3}}
* {{Літаратура/ВГАБ|1}}
* {{Літаратура/ВГАБ|2}}
* {{Літаратура/ВГАБ|3}}
* {{Літаратура/ВГАБ|4}}
* {{Літаратура/Гістарычны шлях беларускай нацыі і дзяржавы|2}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|1}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|2}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|3}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|4}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|5}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у 6 тамох)|6}}
* {{Літаратура/Гісторыя Беларусі (у кантэксьце сусьветных цывілізацыяў)}}
* [[Мікола Ермаловіч|Ермаловіч М.]] [http://knihi.com/Mikola_Jermalovic/Pa_sladach_adnaho_mifa.html Па слядах аднаго міфа] / Пад. рэд. [[Анатоль Грыцкевіч|А. Грыцкевіча]]. — Менск, Навука і тэхніка, 1991. {{ISBN|5-343-00876-3}} (2-е выданьне). — Менск, Навука і тэхніка, 1989. {{ISBN|5-343-00016-9}} (1-е выданьне).
* {{Літаратура/Гісторыя ВКЛ (2013)}}
* {{Літаратура/Стварэньне Вялікага Княства Літоўскага (1997)}}
* {{Кніга|аўтар = [[Алег Латышонак|Латышонак А.]], [[Яўген Мірановіч|Мірановіч Я.]]|ref=Гісторыя|частка = |загаловак = Гісторыя Беларусі ад сярэдзіны XVIII ст. да пачатку ХХІ ст.|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = 2-е выд.|месца = [[Смаленск]]|выдавецтва = Інбелкульт|год = 2013|том = |старонкі = |старонак = 368|сэрыя = |isbn = 978-5-9904531-6-6|наклад = 600}}
* {{Літаратура/Літва-Беларусь: гістарычныя выведы}}
* {{Літаратура/Русіфікацыя: царская, савецкая, прэзыдэнцкая (2010)}}
* {{кніга|загаловак=Нарысы гісторыі Беларусі. У 2-х ч. Ч. 1 / М. П. Касцюк, У. Ф. Ісаенка, Г. В. Штыхаў|ref=Нарысы|аўтар=|месца=Мн.|выдавецтва=Беларусь|год=1994|isbn=5-338-00929-3}}
* {{Літаратура/Літва і Жамойць. Розныя краіны і народы}}
* [[Ян Станкевіч|Станкевіч Я.]] Нарысы зь гісторыі Вялікалітвы-Беларусі // Станкевіч Я. Гістарычныя творы. — {{Менск (Мн.)}}: «Энцыклапедыкс», 2003. — 776 с. {{ISBN|985-6599-77-6}}.
* {{Літаратура/Старажытныя ліцьвіны|2}}
* [[Мікалай Шкялёнак|Шкялёнак М.]] Беларусь і суседзі: Гістарычныя нарысы. — Беласток: Беларускае Гістарычнае Таварыства, 2003. {{ISBN|83-915029-4-5}}.
* {{Літаратура/ЭГБ|1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|2}}
* {{Літаратура/ЭГБ|3}}
* {{Літаратура/ЭГБ|4}}
* {{Літаратура/ЭГБ|5}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-1}}
* {{Літаратура/ЭГБ|6-2}}
* Kasmach L. [https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/00085006.2016.1238613 Forgotten occupation: Germans and Belarusians in the lands of Ober Ost (1915–17)] // Canadian Slavonic Papers. Vol. 58, Nr. 4 (2016). P. 321—340.
* {{Літаратура/Гістарычны слоўнік Беларусі (1998)}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://belsat.eu/tag/gistoryya-belarusi/ Гісторыя Беларусі], [[Белсат]]
* [https://belhistory.com/ Беларускі гістарычны партал — Гісторыя Беларусі]
* [https://web.archive.org/web/20220123234526/http://www.belhistory.eu/ Беларускі Гістарычны Агляд — навуковы пэрыёдык, прысьвечаны гісторыі Беларусі]
* [[Зянон Пазьняк|Пазьняк З.]] [http://www.bielarus.net/archives/2016/12/30/4684 Беларусь-Літва] // [[Беларуская Салідарнасьць]], 27 сьнежня 2016 г.
* [https://web.archive.org/web/20210504135301/https://poster.letapis.by/ Плякат «Гісторыя Беларусі»]
* [https://web.archive.org/web/20101229123137/http://jivebelarus.net/ Жыве Беларусь: Гісторыя Беларусі, культура Беларусі, родная мова]

{{Гісторыя Беларусі}}
{{Беларусь у тэмах}}
{{Добры артыкул}}
[[Катэгорыя:Гісторыя Беларусі| ]]</text>
      <sha1>noxfb3xjwf0th6at09bzi791krpjlxt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лівэрпул (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24324</id>
    <revision>
      <id>2621764</id>
      <parentid>2616968</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:37:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621764</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30364" sha1="1ys13pq1nggg5dofacv7hcmzwxcuqbk" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Лівэрпул
|Лягатып          = Liverpool FC.svg
|Мянушкі          = {{мова-en|The Reds|скарочана}} (Чырвоныя)
|Горад            = [[Лівэрпул]], [[Ангельшчына]]
|Стадыён          = [[Энфілд Роўд|Энфілд]]
|Умяшчальнасьць   = {{лік|53394}}
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|ЛівэрпулЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|ЛівэрпулСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|Лівэрпул}}
| pattern_la1 = _liverpool2425h
| pattern_b1 = _liverpool2425h
| pattern_ra1 = _liverpool2425h
| pattern_sh1 = _liverpool2425h
| pattern_so1 = _liverpool2425hl
| leftarm1 = E00000
| body1 = E00000
| rightarm1 = E00000
| shorts1 = E00000
| socks1 = E00000
| pattern_la2 = _liverpool2425a
| pattern_b2 = _liverpool2425a
| pattern_ra2 = _liverpool2425a
| pattern_sh2 = _liverpool2425a
| pattern_so2 = _liverpool2425al
| leftarm2 = 141414
| body2 = 141414
| rightarm2 = 141414
| shorts2 = 141414
| socks2 = 141414
| pattern_la3 = _liverpool2425t
| pattern_b3 = _liverpool2425t
| pattern_ra3 = _liverpool2425t
| pattern_sh3 = _liverpool2425t
| pattern_so3 = _liverpool2425tl
| leftarm3 = ffffff
| body3 = ffffff
| rightarm3 = ffffff
| shorts3 = 000000
| socks3 = ffffff
|Прыналежнасьць = Ангельскія
}}
«'''Лівэрпу́л'''» ({{мова-en|Liverpool Football Club}}) — [[Ангельшчына|ангельскі]] футбольны клюб, які базуецца ў [[Лівэрпул]]і, графства [[Ланкашыр]]. «Лівэрпул» зьяўляецца самым пасьпяховым ангельскім футбольным клюбам на міжнароднай арэне — ён 6 разоў дамагаўся перамогі ў [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]]. 20 разоў выйгравалі чэмпіянат Ангельшчыны (сумесны рэкорд па гэтым паказчыку з «[[Манчэстэр Юнайтэд]]»), таксама ім належыць ангельскі рэкорд па колькасьці выйграных унутраных і эўрапейскіх тытулаў. Хатні стадыён «Лівэрпулу» — [[Энфілд Роўд|Энфілд]], які зьмяшчае {{лік|54074}} чалавек&lt;ref&gt;{{спасылка|url=https://www.transfermarkt.co.uk/-/startseite/verein/31|загаловак=Liverpool FC - Club profile|мова=en|выдавец=Transfermarkt|дата=16 сьнежня 2021}}&lt;/ref&gt;, разьмешчаны за тры мілі ад цэнтру [[Лівэрпул]]у.

Зь імем клюбу зьвязаныя дзьве найвялікшыя трагедыі ў эўрапейскім футболе: на стадыёне [[Эйзэльская трагедыя|Эйзэль]] 29 траўня 1985 году (загінулі 39 гледачоў) і на стадыёне [[Трагедыя на Гілзбара|Гілзбара]] 15 красавіка 1989 году (загінулі 96 чалавек, 766 атрымалі траўмы). Пасьля Эйзэлю ангельскім клюбам забаранілі ўдзел у эўрапейскіх турнірах на пяць гадоў, а «Лівэрпулу» на шэсьць. Гімнам клюбу з 1960-х гадоў зьяўляецца песьня «[[You’ll Never Walk Alone (песьня)|You’ll Never Walk Alone]]», назву якой можна ўбачыць на гербе клюбу і на браме Шэнклі, якія вядуць на стадыён Энфілд.

== Гісторыя ==
[[Файл:John Houlding.jpg|значак|зьлева|Фундатар клюбу [[Джон Гоўлдынг]].]]
Футбольны клюб «Лівэрпул» быў заснаваны пасьля спрэчкі наконт арэнднай платы паміж камітэтам кіраваньня іншага лівэрпульскага клюбу «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]]» і [[Джон Гоўлдынг|Джонам Гоўлдынгам]], прэзыдэнтам клюбу і ўладальнікам хатняга стадыёну [[Энфілд Роўд]]. 15 сакавіка 1892 году Джон Гоўлдынг сышоў з рады «Эвэртану». Гоўлдынг вырашыў стварыць уласную каманду пасьля таго, як папярэдні арандатар арэны, «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]]», пакінуў яе. Пасьля васьмі гадоў (ад 1884 да 1892), якія «Эвэртан» правёў на стадыёне, яны былі вымушаныя пераехаць на стадыён [[Гудысан Парк]]. 3 чэрвеня 1892 году зьявіўся футбольны клюб «Лівэрпул». У выніку ён заснаваў свой клюб «Лівэрпул», які пачаў гуляць на Энфілдзе&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://www.liverpoolfc.tv/history/timeline/1892-1917/liverpool-football-club-is-formed|дата копіі=12 ліпеня 2010|копія=https://web.archive.org/web/20100712112221/http://www.liverpoolfc.tv/history/timeline/1892-1917/liverpool-football-club-is-formed|загаловак=Liverpool Football Club is formed|выдавец=Liverpool F.C|мова=en}}&lt;/ref&gt;. Першапачаткова клюб быў названы як «Эвэртан Атлетык» ({{мова-en|Everton F.C. and Athletic Grounds Ltd}}), аднак футбольная асацыяцыя адмовілася прызнаць і рэгістраваць новую каманду ў якасьці «Эвэртану». У чэрвені 1892 году клюб быў пераназваны ў гонар гораду — «Лівэрпул»{{Зноска|Graham|1985|Graham|14}} і атрымаў афіцыйнае прызнаньне. Ужо праз два гады клюб быў у ангельскай футбольнай лізе. У дэбютным сэзоне каманда атрымала перамогу ў розыгрышу [[Ліга Ланкашыра па футболе|Лігі Ланкашыра]] і ўвайшла ў Другі дывізіён футбольнае лігі ў пачатку [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1893—1894 гадоў|сэзону 1893—1894 гадоў]]. Пасля фінішу на першым месцы клюб узняўся да Першага дывізіёну, у якім атрымаў перамогу ў 1901 годзе і зноўку у 1906 годзе. Першага фіналу Кубка Ангельшчыны Лівэрпул дасягнуў у 1914 годзе, але саступілі «Бэрнлі»&lt;ref name=&quot;Timeline&quot;&gt;{{Спасылка|url=https://www.liverpoolfc.com/history/timeline|загаловак=Timeline|мова=en|выдавец=The Liverpool Football Club and Athletic Grounds Limited|дата=16 сьнежня 2021}}&lt;/ref&gt;.

Клюб здабываў перамогу ў чэмпіянатах Лігі два разы запар у 1922 і 1923 гадах. Наступную перамогу давялося чакаць да [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1946—1947 гадоў|сэзону 1946—1947 гадоў]], калі клюб выйграў розыгрыш у Першым дывізіёне ў пяты раз пад кіраўніцтвам былога цэнтральнага паўабаронцы «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]» і трэнэра [[Джордж Кей|Джорджа Кея]]{{Зноска|Graham|1985|Graham|20}}. «Лівэрпул» зазнаў другую паразу ў фінале Кубка ў 1950 годзе, гуляючы супраць «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]»&lt;ref&gt;Liversedge, Stan (1991). «Liverpool:The Official Centenary History». Hamlyn Publishing Group. — С. 14. — ISBN 0-600-57308-7.&lt;/ref&gt;. У сэзоне 1953—1954 гадоў каманда вылецела ў другі дывізіён{{Зноска|Kelly1988|1988|Kelly|50—51}}. Неўзабаве пасьля таго, як «Лівэрпул» атрымаў паразу зь лікам 2:1 ад «[[Ўустэр Сіці]]», які не ўваходзіў у лігу, у Кубку Ангельшчыны 1958—1959 гадоў, [[Біл Шэнклі]] быў прызначаны новым трэнэрам каманды. Пасьля свайго прызначэньня ён адразу звольніў 24 гульца і пераабсталяваў памяшканьне дзеля захоўваньня буцаў на Энфілдзе ў пакой, дзе трэнэры маглі абмяркоўваць стратэгію. Тут Шэнклі і іншыя сябры гэтак званага [[Бутрум]]у, як то [[Джо Фэган]], [[Рубэн Бэнэт]] і [[Боб Пэйсьлі]], пачалі зьмяняць склад каманды{{Зноска|Kelly1988|1988|Kelly|57}}.

[[Файл:Shankly statue out front.jpg|значак|зьлева|Статуя [[Білі Шэнклі]], які вярнуў клюб у найвышэйшы дывізіён і здабыў шмат трафэяў.]]
Клюб вярнуўся ў Першы дывізіён у 1962 годзе і выйграў яго ў 1964 годзе, упершыню за 17 гадоў. У 1965 годзе «Лівэрпул» стаў уладальнікам свайго першага [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]. У 1966 годзе клюб яшчэ раз стаў пераможцам ангельскага першынства, але зазнаў паразу ад дортмундзкай «[[Барусія Дортмунд|Барусіі]]» ў фінале [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140510160346/http://en.archive.uefa.com/competitions/ecwc/history/season%3D1965/intro.html «1965/66: Stan the man for Dortmund»]. Union of European Football Associations.&lt;/ref&gt;. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1972—1973 гадоў|сэзоне 1972—1973 гадоў]] «Лівэрпул» атрымаў перамогу ў лізе і стаў уладальнікам [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубка УЭФА]], а праз год зноў здабыў кубак краіны. Неўзабаве пасьля гэтага Шэнклі сышоў у адстаўку і быў заменены сваім памочнікам Бобам Пэйсьлі{{Зноска|Kelly1999|1999|Kelly|86}}. У 1976 годзе, у другі сэзон Пэйсьлі ў якасьці галоўнага трэнэра, клюб яшчэ раз стаў чэмпіёнам краіны і ўладальнікам Кубка УЭФА. У наступным сэзоне клюб захаваў чэмпіёнскі тытул і ўпершыню выйграў Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў, але ў фінале Кубка Ангельшчыны 1977 году саступіў. «Лівэрпул» захаваў Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў у 1978 годзе і вярнуў сабе тытул чэмпіёна Першага дывізіёну ў 1979 годзе&lt;ref&gt;Pead, Brian (1986). «Liverpool A Complete Record». Breedon Books. — С. 414. — ISBN 0-907969-15-1.&lt;/ref&gt;. За дзевяць сэзонаў Пэйсьлі ў якасьці галоўнага трэнэра «Лівэрпул» стаў уладальнікам 20 тытулаў, здабыўшы ў тым ліку тры Кубкі эўрапейскіх чэмпіёнаў, Кубак УЭФА, шэсьць тытулаў чэмпіёна краіны і тры [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубкі лігі]] запар. Адзіным нутраным трафэем, які ня здолеў скарыцца адмыслоўцу, быў Кубак Ангельшчыны{{Зноска|Kelly1988|1988|Kelly|157}}.

[[Файл:Bob Paisley statue, Anfield 2.jpg|значак|Статуя [[Боб Пэйсьлі|Бобу Пэйсьлі]], які нясе траўмаванага былога капітана каманды [[Эмлін Г’юз|Эмліна Г’юза]] ля [[Энфілд Роўд|Энфілд]]у.]]
Пэйсьлі сышоў у адстаўку ў 1983 годзе і быў заменены сваім памочнікам Джо Фэганам{{Зноска|Kelly1988|1988|Kelly|158}}. «Лівэрпул» тым часам стаў чэмпіёнам краіны, здабыў Кубак лігі і Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў у першым сэзоне новага трэнэра, стаўшы першай ангельскай камандай, якая здабыла тры трафэі цягам сэзону&lt;ref&gt;Cox, Richard; Russell, Dave; Vamplew, Wray (2002). «Encyclopedia of British football». Routledge. — С. 90. — ISBN 0-7146-5249-0.&lt;/ref&gt;. Каманда зноў прабілася ў фінал Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў у 1985 годзе, дзе змагалася супраць «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтусу]]» на стадыёне [[Эйзэль]]. Перад пачаткам гульні заўзятары «Лівэрпула» зламалі агароджу, якая падзяляла дзьве групы заўзятараў, і напалі на заўзятараў італьянскага клюбу. Маса людзей абрынула падпорную сьцяну, у выніку чаго загінулі 39 заўзятараў, пераважна італьянцаў. Інцыдэнт стаў вядомы як [[катастрофа на стадыёне Эйзэль]]. Матч быў згуляны, не зважаючы на пратэсты з боку прадстаўнікоў абодвух клюбаў. «Лівэрпул» саступіў «Ювэнтусу» зь лікам 1:0. У выніку трагедыі ангельскія клюбы былі адхіленыя ад удзелу ў эўрапейскіх спаборніцтвах цягам пяці гадоў. Сам «Лівэрпул» атрымаў дзесяцігадовую дыскваліфікацыю, якую пазьней скарацілі да шасьці гадоў. Чатырнаццаць заўзятараў «Лівэрпула» былі асуджаныя за ненаўмыснае забойства&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180112173524/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/may/29/newsid_2733000/2733979.stm «On This Day — 29 May 1985: Fans die in Heysel rioting»]. BBC.&lt;/ref&gt;.

Фэган абвесьціў аб сваім сыходзе на пэнсію беспасярэдне перад катастрофай, і [[Кені Далгліш]] быў прызначаны гульцом-трэнэрам{{Зноска|Kelly1988|1988|Kelly|172}}. За часам ягонага кіраваньня клюб выйграў яшчэ тры чэмпіёнскія тытулы і два Кубкі Ангельшчыны, у тым ліку каманда зрабіла «дубль» у Кубку лігі і Кубку Ангельшчыны ў сэзоне 1985—1986 гадоў. Посьпех «Лівэрпула» быў азмрочаны катастрофай на [[Гілзбара]]. То бок у паўфінале кубка краіны супраць «[[Нотынггэм Форэст]]» 15 красавіка 1989 году сотні фанатаў «Лівэрпула» былі здушаныя агароджай, якая аддзяляла трыбуны ад пляцоўкі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20210923011026/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/april/15/newsid_2491000/2491195.stm «On This Day — 15 April 1989: Soccer fans crushed at Hillsborough»]. BBC.&lt;/ref&gt;. Дзевяноста чатыры заўзятары загінулі ў той дзень. 95-ы пацярпелы памёр у шпіталі ад атрыманых траўмаў праз чатыры дні, а 96-ы памёр амаль праз чатыры гады, не прыходзячы ў прытомнасьць. 97-й ахвярай стаў Эндру Дэвайн, які памёр у 2021 годзе ад траўмаў, атрыманых у выніку той катастрофы&lt;ref&gt;Pithers, Malcolm (22.12.1993). [https://web.archive.org/web/20180612143117/https://www.independent.co.uk/news/uk/hillsborough-victim-died-accidentally-coroner-says-withdrawal-of-treatment-not-to-blame-1469037.html «Hillsborough victim died 'accidentally': Coroner says withdrawal of treatment not to blame»]. The Independent.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20210919235728/https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-merseyside-58005871 «Hillsborough: Fan injured in stadium disaster dies 32 years later»]. BBC News.&lt;/ref&gt;. Пасьля катастрофы на Гілзбара быў праведзены ўрадавы агляд бясьпекі стадыёна. Выніковая справаздача праклала шлях да зьмены заканадаўства, якое запатрабавала ад клюбаў вышэйшага дывізіёну мець стадыёны, адсталяваныя месцамі для сядзеньня. Паводле справаздачы галоўнай прычынай катастрофы была перапоўненасьць трыбунаў праз брак кантролю з боку паліцыі&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160113022126/http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/318497.stm «A hard lesson to learn»]. BBC.&lt;/ref&gt;.

== Трафэі ==
* '''[[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіянат Ангельшчыны]]: 20'''
** 1901, 1906, 1922, 1923, 1947, 1964, 1966, 1973, 1976, 1977,
** 1979, 1980, 1982, 1983, 1984, 1986, 1988, 1990, 2020, 2025
* '''[[Другі дывізіён Футбольнай лігі|Чэмпіянат Ангельшчыны (другі дывізіён)]]: 4'''
** 1894, 1896, 1905, 1962
* '''[[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубак Ангельшчыны]]: 8'''
** 1965, 1974, 1986, 1989, 1992, 2001, 2006, 2022
* '''[[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубак Ангельшчыны]]: 15'''
** 1964, 1965, 1966, 1974, 1976, 1977, 1979, 1980, 1982, 1986,
** 1988, 1989, 1990, 2001, 2006
* '''[[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубак ангельскай лігі]]: 10'''¹
** 1981, 1982, 1983, 1984, 1995, 2001, 2003, 2012, 2022, 2024
* '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў / Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]: 6'''¹
** 1977, 1978, 1981, 1984, 2005, [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2018—2019 гадоў|2019]]
* '''[[Кубак УЭФА]]: 3'''¹
** 1973, 1976, 2001
* '''[[Супэркубак УЭФА]]: 4'''
** 1977, 2001, 2005, 2019
* '''[[Ланкашырская ліга]]: 1'''
** 1893
* '''[[Моладзевы Кубак Ангельшчыны па футболе|Моладзевы Кубак Ангельшчыны]]: 3'''
** 1996, 2006, 2007

¹ Больш, чым любы іншы ангельскі клюб

== Клюбная статыстыка ==
* Першы свой афіцыйны матч «Лівэрпул» правёў у Ланкашырскай лізе супраць клюбу «Гаер Ўолтан». «Лівэрпул» перамог 8:0. У іхнім складзе не было ніводнага [[ангельцы|ангельскага]] гульца, у асноўным гулялі [[шатляндцы]].
* Дэбют у [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубку Ангельшчыны]]: верасень 1892 году 4:0 супраць «Нантвучу».
* Дэбют у ангельскай лізе: 2 верасьня 1893 году 2:0 супраць «[[Мідлзбра (футбольны клюб)|Мідлзбра]]» (другая ангельская ліга).
* Першы трафэй: у сэзоне 1893/94 «Лівэрпул» стаў чэмпіёнам другой лігі.
* 5 верасьня 1896 году «Лівэрпул» сустракаўся з «[[Блэкбэрн Ровэрз]]». «Ровэрз» перамаглі 1:0, але шэсьць галоў падчас матчу былі адмененыя.
* У сьнежні 1909 году «[[Ньюкасл Юнайтэд|Ньюкасл]]» выйграваў на «Энфілдзе» зь лікам 2:5, але «Лівэрпул» здолеў вырваць перамогу 6:5.
* У 1910 годзе «Лівэрпул» выйграў свой першы матч на стадыёне «[[Олд Трафард]]», абгуляўшы «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» зь лікам 4:3.
* Рэкорд па колькасьці хет-трыкаў прыналежыць [[Гордан Годжсан|Гордану Годжсану]], які за пэрыяд паміж 11 верасьня 1926 і 2 лютага 1935 гады зрабіў 17 хет-трыкаў.
* Найбуйнейшая параза: 0:8 ад «[[Гадэрсьфілд Таўн]]» у 1935 годзе і 1:9 ад «[[Бірмінггэм Сіці]]» 11 сьнежня 1954 году ў другой футбольнай лізе.
* Тры запар хет-трыкі: [[Джэк Балмэр]] 1946/47 (больш хет-трыкаў ён не рабіў).
* [[Роджэр Гант]] забіў больш за ўсё галоў за адзін сэзон — у сэзоне 1961/62 ён адзначыўся 41 раз.
* Першы эўрапейскі матч: 17 жніўня 1964 году ў Кубку эўрапейскіх чэмпіёнаў «Лівэрпул» выйграў ісьляндзкі «[[Рэйк’явік (футбольны клюб)|Рэйк’явік]]» зь лікам 5:0.
* У сэзоне 1965/66 «Лівэрпул» выйграў чэмпіянат Ангельшчыны, выкарыстаўшы толькі 14 гульцоў за ўвесь сэзон.
* Найбуйнейшая перамога: 11:0 супраць «[[Стрэмсгадсэт Драмэн|Стрэмсгадсэта]]» 17 верасьня 1974 году. Дзевяць зь дзесяці палявых гульцоў адзначыліся забітымі галамі.
* [[Ян Раш|Яну Рашу]] прыналежыць рэкорд «Лівэрпулу» па забітых галах ва ўсіх турнірах за адзін сэзон — у сэзоне 1983/84 ён забіў 47 галоў.
* Найбуйнейшая перамога ў чэмпіянаце: 9:0 супраць «[[Крыстал Пэлас]]» 12 верасьня 1989.
* Чатыры гульца забівалі 5 галоў у адным матчы:
** [[Эндзі Макгайган]], 1901/02
** [[Джон Эванз]], 1954/55
** [[Ян Раш]], 1983/84
** [[Робі Фаўлер]], 1993/94
* Самы хуткі хет-трык: Робі Фаўлеру ў матчы супраць «Арсэналу» ў сэзоне 1994/95 спатрэбілася ўсяго 4 хвіліны і 32 сэкунды, каб забіць 3 галы
* Самы далёкі гол «Лівэрпуля» забіў [[Шабі Алёнса]], запусьціўшы мяч у браму «[[Лутан Таўн|Лутану]]» з 65 [[ярд]]аў 7 студзеня 2006 году ў матчы Кубка Ангельшчыны
* «Лівэрпул» — першая каманда, якая прайшла ўсе тры раўнды кваліфікацыі, і што дайшла да плэй-оф [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі Чэмпіёнаў]] (2005/06)

== Склад ==
: ''Актуальны на 14 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Бразыліі}}|Бр|[[Алісан Бэкер|Алісан]]||1992}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Джо Гомэс]]||1997}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Японіі}}|ПА|[[Ватару Энда]]||1993}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|Аб|[[Вірджыл ван Дэйк]]|капітан|1991}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Ібраіма Канатэ]]||1999}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Калюмбіі}}|Нап|[[Люіс Фэрнанда Дыяс|Люіс Дыяс]]||1997}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Вугоршчыны}}|ПА|[[Домінік Собаслаі]]||2000}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Уругваю}}|Нап|[[Дарвін Нуньес]]||1999}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Аргентыны}}|ПА|[[Алексіс Мак Алістэр]]||1998}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Эгіпту}}|Нап|[[Магамэд Саляг]]||1992}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Італіі}}|Нап|[[Фэдэрыка К’еза]]||1997}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Кэртыс Джонз]]||2001}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|Нап|[[Кодзі Гакпа]]||1999}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Гарві Эліёт]]||2003}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Партугаліі}}|Нап|[[Дыёгу Жота]]||1996}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Грэцыі}}|Аб|[[Костас Цымікас]]||1996}}
{{Гулец|26|{{Сьцяг Шатляндыі}}|Аб|[[Эндру Робэртсан]]||1994}}
{{Гулец|38|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|ПА|[[Раян Гравэнбэрх]]||2002}}
{{Гулец|56|{{Сьцяг Чэхіі}}|Бр|[[Віцязслаў Яраш]]||2001}}
{{Гулец|62|{{Сьцяг Ірляндыі}}|Бр|[[Ківін Келегэр]]||1998}}
{{Гулец|66|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Трэнт Аляксандар-Арнальд]]||1998}}
{{Гулец|78|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Джарэл Куанса]]||2003}}
{{Гулец|80|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Тайлер Мортан]]||2002}}
{{Гулец|84|{{Сьцяг Паўночнай Ірляндыі}}|Аб|[[Конар Брэдлі]]||2003}}
{{Гулец|95|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Бр|[[Гарві Дэйвіс]]||2003}}
{{Канец складу}}

== Трэнэры ==
{|
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
|
* [[У. Э. Барклай]] і [[Джон Макена]] (1892—1896)
* [[Том Ўотсан]] (1896—1915)
* [[Дэйвід Эшўарт]] (1920—1923)
* [[Мэт Макуін]] (1923—1928)
* [[Джордж Патэрсан]] (1928—1936)
* [[Джордж Кэй]] (1936—1951)
* [[Дон Ўэлш]] (1951—1956)
* [[Філ Тэйлар]] (1956—1959)
* [[Біл Шэнклі]] (1959—1974)
* [[Боб Пэйсьлі]] (1974—1983)
|
|
* [[Джо Фэган]] (1983—1985)
* [[Кені Далгліш]] (1985—1991)
* [[Роні Моран]] (1991)
* [[Грэм Сунэс]] (1991—1994)
* [[Рой Эванз]] (1994—1998)
* [[Рой Эванз]] і [[Жэрар Улье]] (1998)
* [[Жэрар Улье]] (1998—2004)
* [[Рафаэль Бэнітэс]] (2004—2010)
* [[Рой Годжсан]] (2010—2011)
* [[Кені Далгліш]] (2011—2012)
|
|
* [[Брэндан Роджэрз]] (2012—2015)
* [[Юрген Клёп]] (2015—2024)
* [[Арнэ Сьлёт]] (з 2024 году)
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Кніга
|аўтар         = Graham, Matthew
|частка        = 
|загаловак     = Liverpool
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = 
|выдавецтва    = Hamlyn Publishing Group
|год           = 1985
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 0-600-50254-6
|ref           = Graham
}}
* {{Кніга
|аўтар         = Kelly, Stephen F.
|частка        = 
|загаловак     = You’ll Never Walk Alone
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = 
|выдавецтва    = Queen Anne Press
|год           = 1988
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 0-356-19594-5
|ref           = Kelly1988
}}
* {{Кніга
|аўтар         = Kelly, Stephen F.
|частка        = 
|загаловак     = The Boot Room Boys: Inside the Anfield Boot Room
|арыгінал      = 
|спасылка      = 
|выданьне      = 
|месца         = 
|выдавецтва    = HarperCollins
|год           = 1999
|том           = 
|старонкі      = 
|старонак      = 
|isbn          = 0-00-218907-0
|ref           = Kelly1999
}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.liverpoolfc.com/ Афіцыйны сайт Liverpool FC]{{ref-en}}

{{Склад ФК Лівэрпул}}
{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ангельшчыны па футболе}}
{{Пераможцы Лігі чэмпіёнаў УЭФА}}

[[Катэгорыя:Лівэрпул (футбольны клюб)| ]]
[[Катэгорыя:1892 год у спорце]]</text>
      <sha1>1ys13pq1nggg5dofacv7hcmzwxcuqbk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дэрбі Каўнці</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24384</id>
    <revision>
      <id>2621759</id>
      <parentid>2523514</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:34:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621759</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2047" sha1="d1iunf6zuua43xrzeafnn5werdf965m" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва          = Дэрбі Каўнці
|Лягатып        = Derby County.svg
|ПоўнаяНазва    = 
|Горад          = [[Дэрбі]], [[Ангельшчына]]
|Заснаваны      = 
|Стадыён        = [[Прайд Парк]]
|Умяшчальнасьць = 33 597
|Прэзыдэнт      = 
|Чэмпіянат      = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|ДэрбіКаўнцЛіга}}
|Сэзон          = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|ДэрбіКаўнцСэзон}}
|Месца          = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|ДэрбіКаўнц}}
|Сайт           = 
|pattern_la1    = _blackline
|pattern_b1     = _blackshoulders
|pattern_ra1    = _blackline
|pattern_sh1    = _adidaswhite
|pattern_so1    = _color_3_stripes_black
|leftarm1       = FFFFFF
|body1          = FFFFFF
|rightarm1      = FFFFFF
|shorts1        = 000000
|socks1         = FFFFFF
|pattern_la2    = 
|pattern_b2     = _whitegreyrightshoulder
|pattern_ra2    = 
|pattern_sh2    = _black stripes
|pattern_so2    = _3_stripes_white
|leftarm2       = 000000
|body2          = 000000           
|rightarm2      = 000000 
|shorts2        = D3D3D3
|socks2         = 000000
|Прыналежнасьць = Ангельскія
}}
«'''Дэрбі Каўнці'''» — [[Ангельшчына|ангельскі]] [[футбол]]ьны клюб з гораду [[Дэрбі]]. У цяперашні час гуляе ў [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Чэмпіянаце футбольнай лігі]], другім дывізіёне ангельскага футбольнага першынства.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.dcfc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны}}

[[Катэгорыя:Дэрбі]]</text>
      <sha1>d1iunf6zuua43xrzeafnn5werdf965m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Гісторыя Беларусі</title>
    <ns>10</ns>
    <id>24545</id>
    <revision>
      <id>2621770</id>
      <parentid>2334678</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:21:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Беларусь у Першай сусьветнай вайне]]</comment>
      <origin>2621770</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4913" sha1="pk92cqvetbqka4hpg950pm5cb7b3n5h" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва             = [[Гісторыя Беларусі]]
|назва_шаблёну     = Гісторыя Беларусі
|базавы_стыль      = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|кляса_карткі      = hlist
|стыль_групаў      = width: 240px;
|група_інфармацыі1 = Старажытнасьць (да 500 году)
|сьпіс1 = * [[Палеаліт на Беларусі|Палеаліт]]
* [[Мэзаліт на Беларусі|Мэзаліт]]
* [[Нэаліт на Беларусі|Нэаліт]]
* [[Бронзавы век на Беларусі|Бронзавы век]]
* [[Жалезны век на Беларусі|Жалезны век]]
|група_інфармацыі2 = Раньняе Сярэднявечча (500—1240)
|сьпіс2 = * [[Балты на Беларусі|Балты]]
* [[Славяне на Беларусі|Славяне]]
* [[Полацкае княства]]
* [[Тураўскае княства]]
* [[Смаленскае княства]]
* [[Гарадзенскае княства]]
** [[Наваградзкая зямля]]
* [[Літва]]
|група_інфармацыі3 = [[Вялікае Княства Літоўскае]]
|сьпіс3 = 
{{Навігацыйная падтабліца
| базавы_стыль           = background-color: {{Колер|Беларусь}};
|шырыня_групы           = 120px
|стыль_сьпісаў          = width: auto;
|група_інфармацыі1      = Да Люблінскай уніі (1237—1569)
|сьпіс1                 = 
* [[Крэўская унія]]
* [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статуты ВКЛ]]
* [[Рэфармацыя на Беларусі|Рэфармацыя]]
* [[Літоўска-маскоўскія войны|Войны з Маскоўскай дзяржавай]]
* [[Люблінская унія]]
|група_інфармацыі2      = [[Рэч Паспалітая]] (1569—1795)
|сьпіс2                 = 
* [[Войны Расеі і Рэчы Паспалітай|Войны з Маскоўскай дзяржавай (Расейскай імпэрыяй)]]
* [[Берасьцейская унія]]
* [[Вайна Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў|Патоп]]
* [[Палянізацыя]]
* [[Асьветніцтва на Беларусі|Асьветніцтва]]
* [[Канстытуцыя 3 траўня 1791 году|Канстытуцыя 3 траўня]]
* [[Падзелы Рэчы Паспалітай]]
* [[Паўстаньне 1794 году]]
}}
|група_інфармацыі4 = Пад уладай [[Расейская імпэрыя|Расейскае імпэрыі]] (1795—1917)
|сьпіс4 = * [[Вайна 1812 году на Беларусі|Вайна 1812 году]]
* [[Паўночна-Заходні край]]
* [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў]]
* [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў]]
* [[Русіфікацыя Беларусі|Русіфікацыя]]
* [[Беларускае нацыянальнае адраджэньне|Нацыянальнае адраджэньне]]
* [[Беларусь у Першай сусьветнай вайне|Першая сусьветная вайна]]
|група_інфармацыі5 = Найноўшы час (1917—1991)
|сьпіс5 = * [[Беларуская Народная Рэспубліка|БНР]]
* [[Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка Беларусі|ССРБ]]
* [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Літвы і Беларусі|ЛітБел]]
* [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]
* [[Беларусізацыя]]
* [[Сярэдняя Літва]]
* [[Заходняя Беларусь]]
* [[Савецкія рэпрэсіі ў Беларусі|Рэпрэсіі]]
* [[Беларусь у Другой сусьветнай вайне|Другая сусьветная вайна]]
** [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|Вайна Трэцяга Райху з СССР]]
|група_інфармацыі6 = Сучаснасьць (пасьля 1991 году)
|сьпіс6 = * [[Беларусь|Незалежная Беларусь]]
* [[Рэжым Лукашэнкі]]
* Рэфэрэндумы ў Беларусі
** [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|1995]]
** [[Рэфэрэндум у Беларусі 1996 году|1996]]
** [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|2004]]
}}&lt;noinclude&gt;
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Гісторыя Беларусі| ]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>pk92cqvetbqka4hpg950pm5cb7b3n5h</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Портсмут (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>24621</id>
    <revision>
      <id>2621758</id>
      <parentid>2523516</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:33:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621758</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5466" sha1="8s8p9ms6nhmmr9ofs73hysjhrrt5t5x" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|Портсмут}}
{{Футбольны клюб
|Назва          = Портсмут
|Лягатып        = Portsmouth FC.svg
|ПоўнаяНазва    = 
|Горад          = [[Портсмут (горад)|Портсмут]], [[Ангельшчына]]
|Заснаваны      = 
|Стадыён        = [[Фратан Парк]]
|Умяшчальнасьць = 20 688
|Прэзыдэнт      = 
|Трэнэр         = 
|Чэмпіянат      = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|ПортсмутЛіга}}
|Сэзон          = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|ПортсмутСэзон}}
|Месца          = {{Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны|Портсмут}}
|pattern_la1=_whiteline|pattern_b1=_pfcccc|pattern_ra1=_whiteline
|leftarm1=0000FF|body1=0000FF|rightarm1=0000FF|shorts1=FFFFFF|socks1=FF0000
|pattern_la2=_pfcaway08|pattern_b2=_pfcaway08|pattern_ra2=_pfcaway08
|leftarm2=FFFFFF|body2=0000FF|rightarm2=FFFFFF|shorts2=0000FF|socks2=0000FF
|Сайт           = 
|Прыналежнасьць = Ангельскія
}}
«'''Портсмут'''» ({{мова-en|Portsmouth Football Club}}) — ангельскі [[футбольны клюб]] з гораду [[Портсмут (горад)|Портсмуту]]. Заснаваны 5 красавіка 1898 году, хатнія матчы праводзіць на стадыёне «Фратан Парк». «Портсмут» двойчы ў сваёй гісторыі станавіўся чэмпіёнам Ангельшчыны ў 1949 і 1950 гадох. Акрамя тага, на ліку клюбу маецца дзьве перамогі ў Кубку Ангельшчыны ў 1939 і 2008 гадох.

«Портсмут» толькі аднойчы браў удзел у эўрапейскіх спаборніцтвах, то бок у [[Кубак УЭФА 2008—2009 гадоў|Кубку УЭФА 2008—2009 гадоў]], што было вынікам перамогі ў фінале Кубка Ангельшчыны ў 2008 годзе. У гэты пэрыяд за клюб выступалі футбалісты з досьведам гульны за нацыянальную [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборную Ангельшчыны]], як то [[Глен Джонсан]], [[Джэрмэйн Дэфо]], [[Пітэр Краўч]], [[Дэйвід Джэймз]] і [[Сол Кэмпбэл]]. У пэрыяд з 2003 па 2010 гады клюб выступаў у [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-Лізе]]. Аднак, справы пагоршыліся ў 2010–2013 гадох, калі клюб двойчы падпадаў пад вонкавае кіраваньне праз высокую запазычанасьць. У выніку клюб быў вымушаны адправіцца ў [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другую лігу]], што зьяўлялася самай нізкага лігай, у якой браў удзел клюб пасьля [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1979—1980 гадоў|сэзону 1979—1980 гадоў]]. Клюб быў выратаваны ад ліквідацыі пасьля таго як быў куплены арганізацыяй заўзятараў ''[[Pompey Supports Trust]]''&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-hampshire-22097965 ''«Tears as Portsmouth fans reclaim football club»'']. BBC.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/newsbeat/23527669 ''«Portsmouth FC begin new era as football league starts»'']. BBC.&lt;/ref&gt;. Гэта зрабіла «Портсмут» самым буйным футбольным клюбам, які знаходзіўся пад кіраваньнем заўзятараў клюбу. 3 жніўня 2017 году клюб быў прададзены кампаніі ''[[Tornante Company]]'', інвэстыцыйнай кампаніі, якая належыць былому генэральнаму дырэктару кампаніі «[[The Walt Disney Company|Дыснэй]]» [[Майкл Эйснэр|Майклу Эйснэру]]&lt;ref&gt;[https://www.hollywoodreporter.com/news/michael-eisners-tornante-talks-buy-english-soccer-club-portsmouth-report-988219 ''«Michael Eisner's Tornante in Talks to Buy English Soccer Club Portsmouth (Report)»'']. The Hollywood Reporter.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.portsmouthfc.co.uk/news/2017/august/tornante-company-complete-purchase-of-portsmouth-fc/ ''«Tornante Company Complete Purchase Of Portsmouth FC»'']. Portsmouth FC.&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
* '''[[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіянат Ангельшчыны]]'''
** Чэмпіён: '''2''' (1949, 1950)
* '''[[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубак Ангельшчыны]]'''
** Пераможца: '''2''' (1939, 2008)
** Фіналіст: '''3''' (1929, 1934, 2010)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.portsmouthfc.co.uk/ Афіцыйны сайт клюбу]

{{Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны}}

[[Катэгорыя:Портсмут]]</text>
      <sha1>8s8p9ms6nhmmr9ofs73hysjhrrt5t5x</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шон Райт-Філіпс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>25160</id>
    <revision>
      <id>2621708</id>
      <parentid>2615251</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T05:42:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621708</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2130" sha1="pby94wuo9efnkvmd2mer7f0mvzqx2th" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Шон Райт-Фі́ліпс''' ({{мова-en|Shaun Cameron Wright-Phillips}}; {{Н}} 25 кастрычніка 1981 году, [[Грынўіч (Лёндан)|Грынўіч]], [[Лёндан]]) — ангельскі футбаліст, паўабаронца. У 2004—2010 гадах — гулец [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]]. Ёсьць прыёмным сынам былога гульца «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]» [[Ян Райт|Яна Райта]].

== Кар’ера ==
Перайшоў у «Чэлсі» з «[[Манчэстэр Сіці]]» ў ліпені 2005 году за 21 мільён фунтаў стэрлінгаў. Стаў гульцом асноўнага складу «мяшчанаў» у сэзоне 2003—2004 гадоў. У сваім дэбютным матчы за зборную Ангельшчыны ў жніўні 2004 году забіў гол у вароты [[Зборная Ўкраіны па футболе|зборнай Украіны]].

== Дасягненьні ==
* [[Прэм’ер-Ліга|Чэмпіён Ангельшчыны]]: [[Прэм’ер-Ліга 2005—2006 гадоў|2006]]
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2007
* Уладальнік [[Кубак ангельскай лігі па футболе|Кубка ангельскай лігі]]: 2007

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20071203034643/http://www.clubswp.com/home.html Афіцыйны сайт]{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20080907071317/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=14892 Статыстыка гульца] на сайце [http://www.soccerbase.com Soccerbase]{{ref-en}}

{{Ангельшчына на ЧС-2010}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Райт-Філіпс, Шон}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>pby94wuo9efnkvmd2mer7f0mvzqx2th</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Вівіен Джон Ўудўард</title>
    <ns>0</ns>
    <id>26011</id>
    <revision>
      <id>2621695</id>
      <parentid>1828271</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:03:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621695</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2304" sha1="t50ja6cuycyaolsrf4z41vl5cq6gehe" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
{{Мэдалі
|шырыня = 309px
|фатаграфія =
|мэдалі = {{турнір|[[Летнія Алімпійскія гульні|Алімпійскія гульні]]}}
{{мэдаль|Золата|[[Летнія Алімпійскія гульні 1908 году|Лёндан-1908]]|[[Футбол на летніх Алімпійскіх гульнях 1908 году|футбол]]}}
{{мэдаль|Золата|[[Летнія Алімпійскія гульні 1912 году|Стакгольм-1912]]|[[Футбол на летніх Алімпійскіх гульнях 1912 году|футбол]]}}
}}
'''Вівіен «Вів» Джон Ўудўард''' ({{мова-en|Vivian «Viv» John Woodward}}; 3 чэрвеня 1879, [[Кенінгтан]], [[Лёндан]] — 31 студзеня 1954, [[Ілінг]], [[Лёндан]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] [[футбол]]ьны [[нападнік (футбол)|нападнік]], двухразовы [[Летнія Алімпійскія гульні|алімпійскі чэмпіён]] у складзе [[Зборная Вялікабрытаніі па футболе|зборнай Вялікабрытаніі]] ([[Летнія Алімпійскія гульні 1908 году|1908]] і [[Летнія Алімпійскія гульні 1912 году|1912]]).

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.englandstats.com/player.php?pid=283 Профіль] на Englandstats.com.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ўудўард, Джон Вівіен}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Лёндане]]
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Алімпійскія чэмпіёны па футболе]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 1908 году]]
[[Катэгорыя:Чэмпіёны летніх Алімпійскіх гульняў 1912 году]]
[[Катэгорыя:Футбалісты на летніх Алімпійскіх гульнях 1908 году]]
[[Катэгорыя:Футбалісты на летніх Алімпійскіх гульнях 1912 году]]</text>
      <sha1>t50ja6cuycyaolsrf4z41vl5cq6gehe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рэал Мадрыд</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46049</id>
    <revision>
      <id>2621730</id>
      <parentid>2613345</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:33:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>[[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]]</comment>
      <origin>2621730</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="50860" sha1="62wo9gtf2oy2rmpo3wc4xahzjc0gc8g" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва          = Рэал Мадрыд
|Лягатып        = Real Madrid CF.svg
|ПоўнаяНазва    = Real Madrid Club de Fútbol
|Горад          = [[Мадрыд]], [[Гішпанія]]
|Стадыён        = [[Сант’яга Бэрнабэў (стадыён)|Сант’яга Бэрнабэў]]
|Умяшчальнасьць = {{лік|81044}}
|Чэмпіянат      = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалМадрыдЛіга}}
|Сэзон          = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалМадрыдСэзон}}
|Месца          = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалМадрыд}}
|Сайт           = http://www.realmadrid.com/
| pattern_la1 = _realmadridcf2324h
| pattern_b1 = _realmadridcf2324h
| pattern_ra1 = _realmadridcf2324h
| pattern_sh1 = _realmadridcf2324h
| pattern_so1 = _realmadridcf2324hl
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = FFFFFF
| pattern_la2 = _realmadridcf2324a
| pattern_b2 = _realmadridcf2324a
| pattern_ra2 = _realmadridcf2324a
| pattern_sh2 = _realmadridcf2324a
| pattern_so2 = _realmadridcf2324al
| leftarm2 = 000030
| body2 = 000030
| rightarm2 = 000030
| shorts2 = 000030
| socks2 = 000030
| pattern_la3 = _realmadridcf2324t
| pattern_b3 = _realmadridcf2324t
| pattern_ra3 = _realmadridcf2324t
| pattern_sh3 = _realmadridcf2324t
| pattern_so3 = _realmadridcf2324tl
| leftarm3 = 000000
| body3 = 000000
| rightarm3 = 000000
| shorts3 = 000000
| socks3 = 000000
}}
«'''Рэал Мадрыд'''» ({{мова-es|Real Madrid Club de Fútbol}}) — [[Гішпанія|гішпанскі]] [[футбольны клюб]]. Клюб быў заснаваны 6 сакавіка 1902 году і традыцыйна мае белыя колеры з моманту свайго стварэньня. Слова «рэал» у перакладзе з гішпанскай маоы азначае «каралеўскі». Гэты тытул клюб атрымаў ад караля краіны [[Альфонса XIII]] у 1920 годзе. Разам з гэтым на лягатыпе клюбу зьявілася каралеўская карона. Свае хатнія матчы клюб праводзіць на стадыёне «[[Сант’яга Бэрнабэў (стадыён)|Сант’яга Бэрнабэў]]», які здольны зьмясьціць {{лік|81044}} чалавек. Стадыён знаходзіцца ў цэнтры [[Мадрыд]]у і зьяўляецца хатняй пляцоўкай клюбу з 1947 году. У адрозьненьне ад большасьці эўрапейскіх спартовых арганізацыяў, клюбам кіруюць чальцы спартовага таварыства.

Па стане на 2018 год кошт клюбу ацэньваецца ў 3,47 млрд эўра. А сэзоне 2016—2017 гадоў клюб дасягнуў прыбытку ў памеры 674,6 млн эўра, што склала другі паказчык сярод клюбаў сьвету&lt;ref&gt;[https://www2.deloitte.com/uk/en/pages/sports-business-group/articles/deloitte-football-money-league.html «Deloitte Football Money League 2018»]. Deloitte.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.forbes.com/soccer-valuations/ «The World's Most Valuable Soccer Teams»]. Forbes.&lt;/ref&gt;. Клюб мае шырокую заўзятарскую аўдыторыю па ўсім сьвеце&lt;ref&gt;Dongfeng Liu, Girish Ramchandani (2012). ''«The Global Economics of Sport»''. Routledge. — С. 65.&lt;/ref&gt;. «Рэал» зьяўляецца адным з трох заснавальнікаў [[Ля Ліга|Ля Лігі]], якія ніколі не выляталі з айчыннага найвышэйшага дывізіёну з моманту заснаваньня турніру. Да ліку іншых двух клюбаў адносіцца «[[Атлетык Більбао|Атлетык]]» і «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]». Асноўнымі супернікамі клюбу, матчы зь якімі зьяўляюцца асабліва напружанымі, зьяўляюцца «Барсэлёна» і мадрыдзкі «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]».

«Рэал» зарэкамендаваў сябе як адзін зь лідэраў гішпанскага і эўрапейскага футболу ў 1950-х гадоў, калі здабыў пяць [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубкаў эўрапейскіх чэмпіёнаў]] запар. Гэтая каманда, якая складалася з такіх гульцоў, як то [[Альфрэда Дзі Стэфана]], [[Фэрэнц Пушкаш]], [[Франсіска Хэнта]] і [[Раймон Капа]], на думку некаторых, верагодна, зьяўляецца лепшай камандай усіх часоў&lt;ref&gt;{{спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20150509202658/http://www.bbc.co.uk/blogs/legacy/jonathanstevenson/2011/05/the_greatest_club_side_of_all.html|загаловак=Real Madrid 1960 – the greatest club side of all time|праект=BBC Sport|дата копіі=9 мая 2015|url=http://www.bbc.co.uk/blogs/legacy/jonathanstevenson/2011/05/the_greatest_club_side_of_all.html}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/blog/2013/may/22/european-cup-teams-real-madrid «The great European Cup teams: Real Madrid 1955–60»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Клюб здабыў больш за 60 айчынных трафэяў. У эўрапейскіх і сусьветных спаборніцтвах клюб таксама выйграў вялікую колькасьць трафэяў. У 2000 годзе «Рэал Мадрыд» быў названы [[ФІФА]] найлепшым футбольным клюбам XX стагодзьдзя.

== Гісторыя ==
=== Заснаваньне ===
[[Файл:Madrid_C.F._1905-06.jpg|міні|зьлева|«Рэал» у 1905 годзе.]]
Вытокі «Рэалу» вядуць да шэрагу акадэмікаў і студэнтаў Вольнага інстытуту, што месьціўся ў Мадрыдзе да прыходу да ўлады франкістаў. Сярод гэтых акадэмікаў і студэнтаў былі выпускнікі ўнівэрсытэтаў [[Кембрыдзкі ўнівэрсытэт|Кембрыджу]] і [[Оксфардзкі ўнівэрсытэт|Оксфарду]], якія ў Ангельшчыне назнаёміліся з новай для Гішпаніі гульнёй. Яны заснавалі таварыства «Скай футбал» ({{мова-en|Sky Football|скарочана}}), якое было адзіным у Мадрыдзе. Матчы гэтага таварыства праводзіліся раніцай у нядзелю ў Манклёа. У 1900 годзе канфлікт паміж чальцамі таварыства прывёў да выхаду шэрагу гульцоў і стварэньня новага клюбу. Сярод раскольнікаў былі [[Хуліян Палясіяс]], які стаў першым прэзыдэнтам «Рэалу», а таксама браты [[Хуан Падрас|Хуан]] і [[Карляс Падрас]]. У 1901 годзе гэты новы клюб атрымаў назву «Мадрыд», а афіцыйнай датай стварэньня клюбу стала 6 сакавіка 1902 году&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30471466.html Ужо сёньня: гадавіна перамогі ў Курапатах.] Радыё Свабода. (6 сакавіка 2020).&lt;/ref&gt;, калі на паседжаньні новым прэзыдэнтам клюбу стаў Хуан Падрас&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20081229094130/http://www.realmadrid.com/cs/Satellite/en/1202730681095/noticia/Noticia/Real_Madrid_turns_106_%28I%29.htm «Pre-history and first official title (1900–1910)»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;. 29 чэрвеня 1920 году кароль Гішпаніі [[Альфонса XIII]] прысвоіў клюбу тытул ''каралеўскі'' ({{мова-es|real|скарочнаа}}), адгэтуль і сучасны назоў клюбу «Рэал»&lt;ref&gt;[http://www.realmadrid.com/en/about-real-madrid/history/football/1911-1920-madrid-comes-together-and-receives-the-title-of-real «Bernabéu's debut to the title of Real (1911–1920)»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;.

З моманту заснаваньня клюб стаў прэтэндаваць на лідэрства ў гішпанскім футболе, то бок ужо ў 1903 годзе ён выйшаў у фінал [[Кубак Гішпаніі па футболе|кубка краіны]], аднак прайграў там «[[Атлетык Більбао|Атлетыку]]» зь [[Більбао]]. Зрэшты, празь некалькі гадоў ганаровы трафэй надоўга пераехаў у сталіцу, то бок «Мадрыд» заваёўваў [[Кубак Гішпаніі па футболе|кубак Гішпаніі]] чатыры разы запар. «Рэал» за гэты час першынстваваў у сталічнай акрузе 16 разоў.

[[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|Чэмпіянаты Гішпаніі]] сталі праводзіцца толькі з [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1929 году|сэзону 1929 году]], а да таго клюбы вызначалі наймацнейшых па рэгіёнах. У першым жа сэзоне створанага чэмпіянату «Рэал» ішоў на першым радку да сканчэньня сэзону, аднак у апошняй сваёй гульні саступіў басконцам з клюбу «Атлетык», што дало магчымасьць «Барсэлёне» абысьці мадрыдцаў і стаць першым чэмпіёнам краіны&lt;ref&gt;[http://www.realmadrid.com/en/about-real-madrid/history/football/1921-1930-real-madrid-becomes-an-international-symbol «A spectacular leap towards the future (1921–1930)»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;. Наступныя некалькі гадоў таксама прайшлі без асаблівых посьпехаў, але ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1931—1932 гадоў|сэзоне 1931—1932 гадоў]] «Рэал» атрымаў сваю першую перамогу ў нацыянальным першынстве.

=== Росквіт і падзеньне ===
[[Файл:Di stefano real madrid cf (cropped).png|міні|зьлева|[[Альфрэда Дзі Стэфана|Дзі Стэфана]] дапамог клюбу здабыць пяць першых [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Кубкаў эўрапейскіх чэмпіёнаў]].]]
[[Файл:Training Real Madrid in Amsterdam, Amancio, Bestanddeelnr 926-3299.jpg|міні|Капітан «Рэалу» ў 1960-х гадох [[Амансіё Амара|Амансіё]].]]
[[Сант’яга Бэрнабэў Естэ|Сант’яга Бэрнабэў]] стаў прэзыдэнтам «Рэалу» ў 1945 годзе&lt;ref&gt;[http://www.realmadrid.com/en/about-real-madrid/history/football/1941-1950-beginning-of-president-santiago-bernabeu «Bernabéu begins his office as President building the new Chamartín Stadium (1941–1950)»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;. Пад ягоным старшынствам хатні стадыён клюбу і футбольная акадэмія былі перабудаваныя пасьля таго як падчас [[грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскае вайны ў Гішпаніі]] былі зьнішчаны. Акрамя таго, у 1950-я гады былы аматар клюбу Мігель Мальба заснаваў моладзевую акадэмію «Рэалу», якая вядома сёньня як «фабрыка» ({{мова-es|La Fabrica|скарочана}}). Пачынаючы з 1953 году Бэрнабэў вырашыў перайсьці да стратэгіі падпісаньня гульцоў сусьветнае клясы з-за мяжы, найбольш важным зь якіх стаўся натуралізаваны аргентынец [[Альфрэда Дзі Стэфана]]&lt;ref name=&quot;decade1951–1960&quot;&gt;[http://www.realmadrid.com/en/about-real-madrid/history/football/1951-1960-the-five-european-cups-and-di-stefano «An exceptional decade (1951–1960)»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;.

У 1955 годзе, паводле ідэі, прапанаванай францускім журналістам і рэдактарам часопісу ''[[L’Equipe]]'' [[Габрыэль Ано|Габрыэлем Ано]], Бэрнабэў, [[Густаў Шэбэш]] і шэраг іншых функцыянэраў дамовіліся стварыць турнір для чэмпіёнаў краінаў Эўропы, які ў канчатковым выніку стаў вядомай сёньня [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігай чэмпіёнаў]]&lt;ref&gt;{{спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20060520042309/http://www.uefa.com/magazine/news/Kind%3D512/newsId%3D419682.html|загаловак=Hats off to Hanot|выдавец=UEFA|дата копіі=20 мая 2006|url=http://www.uefa.com/magazine/news/Kind%3D512/newsId%3D419682.html}}&lt;/ref&gt;. Да сярэдзіны 1950-х гадоў мадрыдзкі «Рэал» не зьяўляўся галоўным аўтарытэтам у Гішпаніі. Але так здарылася, што якраз у той момант «Рэал» ізноў выйграў першынство, дзякуючы чаму стаў першым гішпанскім дэлегатам у Кубку чэмпіёнаў. Менавіта пад кіраўніцтвам Бэрнабэў «Рэал» стаў адным з самых пасьпяховых клюбаў Гішпаніі і Эўропы тых часоў. Клюб атрымаў перамогі ў першых пяці розыгрышах Кубку эўрапейскіх чэмпіёнаў з 1956 па 1960 гады, уключаўчы вядомы фінал супраць нямецкага «[[Айнтрахт Франкфурт|Айнтрахту]]» ў 1960 годзе на стадыёне [[Гэмпдэн Парк]], калі мадрыдцы зьнішчылі сваіх супернікаў зь лікам 7:3&lt;ref name=&quot;decade1951–1960&quot;/&gt;. Посьпехам на міжнароднай арэне спадарожнічалі і перамогі ва ўнутраным чэмпіянаце, якіх у пэрыяд з 1954 па 1969 год набралася 12. Прычым на працягу паўтара дзясятка гадоў атрымлівалася так, што калі мадрыдцы дома і саступалі першынство, то абавязкова атрымлівалі перамогу ў Кубку чэмпіёнаў. Такім чынам, яны стала ўдзельнічалі ў самым прэстыжным эўрапейскім турніры на працягу 15 гадоў запар, упершыню ня трапіўшы ў яго толькі ў 1970 годзе. Свой шосты Кубак эўрапейскіх чэмпіёнаў «Рэал» здабыў у 1966 годзе, перамогшы югаслаўскі «[[Партызан Бялград|Партызан]]» зь лікам 2:1, а мадрыдзкая каманда складалася выключна з гульцоў гішпанскай нацыянальнасьці&lt;ref&gt;[http://www.realmadrid.com/en/about-real-madrid/history/football/1961-1970-the-yeyes-and-the-kidnapping-of-di-stefano «The generational reshuffle was successful (1961–1970)»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;. У тую залатую эпоху ў «Рэале» вызначаліся натуралізаваны аргентынец Альфрэда Дзі Стэфана, які стаў найлепшым футбалістам Эўропы 1957 і 1959 гадоў, француз [[Раймон Капа]], які быў ўладальнікам «[[Залаты мяч|Залатога мячу]]» 1958 году, вугорац [[Фэрэнц Пушкаш]], які быў прызнаны другім футбалістам Эўропы ў 1960 годзе, і [[Франсіска Хэнта]], які стаўся шасьціразовым уладальнікам [[Кубак чэмпіёнаў УЭФА|Кубка чэмпіёнаў]]. У сярэдзіне 1960-х кампанію «доўгажыхару» Хэнта складалі [[Хасэ Сантамарыя]], [[Амансіё Амара|Амансіё]], [[Піры]].

Але паступова, па меры сыходу вэтэранаў, пераможныя традыцыі ў Эўропе былі згубленыя. «Рэал» адзначыўся разгромнай перамогай над «Барсэлёнай» зь лікам 4:0 у фінале кубка Гішпаніі сэзона 1973—1974 гадоў. У 1978 году «Рэал» набыў [[Улі Штыліке]] і [[Хуан Гомэс Гансалес|Хуаніта]], якія, нягледзячы на ​​непадобнасьць гульнявой манеры, на доўгія гады сталі ідаламі мадрыдзкіх заўзятараў. 4 чэрвеня 1980 году мадрыдцы перамаглі ў фінале кубка краіны, апынуўшыся мацней за «[[Рэал Мадрыд Кастыльля|Кастыльлю]]» зь лікам 6:1. На наступны год «Рэал» зноўку нагадаў пра сябе ў Эўропе, дасягнуўшы фіналу Кубка эўрапейскіх чэмпіёнаў, аднак, у матчы супраць «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпула]]» мадрыдцы, ачоленыя трэнэрам [[Вуядзін Бошкаў|Вуядзінам Бошкавым]], саступілі зь лікам 0:1. У сьнежні 1983 году трэнэрам «Рэала» стаў Альфрэда Дзі Стэфана.

Наступнага ўзьлёту прыйшлося чакаць да зьяўленьня ў клюбе новага пакаленьня гульцоў на чале з [[Эміліё Бутрагеньнё]], найбліжэйшымі паплечнікамі якога былі [[Мічэль Гансалес|Мічэль]], [[Манолё Санчыс]], [[Мартын Васкес]] і [[Мігель Пардэса]]. Прыкметна, што ўсе пералічаныя футбалісты зьяўляліся выхаванцамі футбольнае акадэміі клюбу. Ужо ў першай гульні за «каралеўскі» клюб Бутрагеньнё вызначыўся двойчы і прынёс перамогу мадрыдцам у матчы супраць «[[Кадыс (футбольны клюб)|Кадыса]]». «Рэал» атрымаў перамогу ў двух [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубкаў УЭФА]] і пяці чэмпіянатах запар. 24 траўня 1985 году пасаду прэзыдэнта заняў Рамон Мэндоса, чыё кіраваньне адзначана выбітнымі дасягненьнямі. У 1985 і 1986 гадох мадрыдцы заваявалі Кубак УЭФА, абыграўшы ў фінальных матчах «[[МОЛ Відзі Сэкешфэхэрвар|Відэатон]]» і «[[Кёльн (футбольны клюб)|Кёльн]]». На сваім полі «Рэал» выступаў асабліва натхнёна, то бок здавалася, што гульцы здольныя адыграцца зь любога ліку. Аднойчы ім удалося зрабіць і зусім нешта неверагоднае, атрымаўшы паразу ад мёнхэнглядбаскай «[[Барусія Мёнхэнглядбах|Барусіі]]» зь лікам 1:5, мадрыдцы правялі на «Сант’яга Бэрнабэў» чатыры мячы і выйшлі ў наступны раўнд. Пасьля некалькіх няўдалых сэзонаў пасаду галоўнага трэнэра заняў [[Хорхэ Вальдана]], які да гэтага дастаткова ўдала папрацаваў у «[[Тэнэрыфэ Санта-Крус-дэ-Тэнэрыфэ|Тэнэрыфэ]]». У 1986 годзе Пардэса сышоў з клюбу, далучыўшыся да «[[Рэал Сарагоса|Сарагосы]]».

У 1990-я гады выдатная група мадрыдзкіх футбалістаў сышла з клюбу. Гэтак Мартын Васкес далучыўся да «Тарына» ў 1990 годзе. У 1995 годзе з «Рэалу» сышоў Бутрагеньнё, а ў 1996 годзе клюб пакінуў Мічэль. З выбітных гульцоў таго пакаленьня толькі Санчыс застаўся ў клюбе і скончыў сваю кар’еру ў «Рэале» ў 2001 годзе. 8 студзеня 1995 году каманда Вальдана зьнішчыла сваіх галоўных супернікаў з «Барсэлёны», перамогшы ў матчы чэмпіянату зь лікам 5:0, а затым заваявала чэмпіёнскі тытул. 20 лістапада 1995 году ў адстаўку сышоў прэзыдэнт Рамон Мэндоса. У 1996 годзе новы прэзыдэнт клюбу Лярэнца Сайнс&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/30502516.html У Гішпаніі за суткі — амаль 350 ахвяр каранавірусу.] Радыё Свабода. (22 сакавіка 2020).&lt;/ref&gt; запрасіў на пасаду галоўнага трэнэра італьянца [[Фабіё Капэльлё]].

Менавіта Капэльлё заклаў падмурак для сёмага трыюмфу ў «сьмятанкавых» у Лізе чэмпіёнаў, не зважаючы на тое, што Фабіё знаходзіўся ў клюбе толькі адзін сэзон. Ён запрасіў у каманду [[Рабэрту Карлас]]а, [[Кларэнс Зээдарф|Зээдарфа]], [[Прэдраг Міятавіч|Міятавіча]], [[Давар Шукер|Шукера]], [[Крыстыян Пануччы|Пануччы]]. Яны нароўні з [[Рауль Гансалес|Раулем]], [[Фэрнанда Ера|Ера]], [[Фэрнанда Рэдонда]], [[Сант’яга Каньісарэс|Каньісарэсам]] і [[Фэрнанда Марыентэс|Марыентэсам]], які прыйшоў праз год, склалі касьцяк каманды, якая выйграла пад кіраўніцтвам [[Юп Гайнкес|Юпа Гайнкеса]] [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігу чэмпіёнаў]] 1998 году. Праўда, ва ўнутраным першынстве фінішавалі толькі чацьвертымі, і Гайнкес саступіў месца галяндцу [[Гуўс Гідынк|Гуўсу Гідынку]]. Той заставаўся на пасадзе толькі да лютага 1999 году, пасьля чаго прызначылі валійца [[Джон Тошак|Джона Тошака]], якога звольнілі ў лістападзе. Каманду даверылі [[Вісэнтэ Дэль Боске]], які правёў у клюбе практычна ўсю кар’еру. Становішча ў чэмпіянаце ён кардынальна ня выправіў («Рэал» з 8-га месца падняўся на 5-е), затое прывёў каманду да чарговага трыюмфу ў Лізе чэмпіёнаў.

=== Прэзыдэнцтва Пэрэса ===
[[Файл:Beckham zidane.jpg|міні|150пкс|[[Дэйвід Бэкгэм]] і [[Зынэдын Зыдан]] у гульні за «сьмятанкавых»]]
Як раз у той год у «Рэале» новым прэзыдэнтам быў абраны амбіцыйны [[Флярэнтына Пэрэс]], які вырашыў сабраць у «Рэале» ўсіх найлепшых футбалістаў плянэты. Сваю дзейнасьць Пэрэс пачаў з нашумелай пакупкі партугальца [[Луіш Фігу|Луіша Фігу]] ў «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёны]]» за рэкордныя 60 мільёнаў [[эўра]]. Праз год у шэрагі «Рэалу» ўліўся [[Зынэдын Зыдан]], за якога заплацілі «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтусу]]» яшчэ больш — 76 мільёнаў. Праз год зь «[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэру]]» да мадрыдцаў далучыўся [[Раналду]], улетку 2003-га — [[Дэйвід Бэкгэм|Бэкгэм]], 2004-га — [[Майкл Оўэн|Оўэн]]. Такім чынам, у сэзоне-2004/2005 разам гулялі чатыры футбалісты, якія выйгравалі «[[Залаты мяч]]»: Раналду (найлепшы футбаліст Эўропы-1997 і −2002), Зыдан (найлепшы-1998), Фігу (найлепшы-2000), [[Майкл Оўэн|Оўэн]] (найлепшы-2001). Гэты збор зорак сталі зваць «Галяктыкас». Але грандыёзныя намеры [[Флярэнтына Пэрэс]]а так і не ажыцьцявіліся. За пяць зь лішнім гадоў кіраваньня Пэрэса (ён склаў паўнамоцтвы ў лютым 2006-га) «Рэал» толькі двойчы станавіўся чэмпіёнам ды адзін раз выйграў Лігу чэмпіёнаў.

=== Прэзыдэнцтва Кальдэрона ===
Пасьля Флярэнтына Пэрэса прэзыдэнтам «Рэалу» быў абраны Рамон Кальдэрон, стыль кіраўніцтва якога адрозьніваўся ад стылю папярэдніка. Кальдэрон ня ставіў сваёй мэтай куплю найлепшых гульцоў, хоць яго перадвыбарным абяцаньнем была купля [[Крыштыяну Раналду]], што ў яго так і не атрымалася. За час прэзыдэнцтва Кальдэрона былі прададзеныя Бэкгэм, Рабэрту Карлас, [[Рабіньню]], Раналду, гэта значыць уся «спадчына» Пэрэса, хоць у часы кіраваньня Кальдерону былі зроблены ўдалыя куплі. У 2009 годзе з-за скандалу з падтасоўкай галасоў на выбарах 2006 году Рамон Кальдэрон падаў у адстаўку. За чатыры гады кіраваньня Кальдэрона «Рэал» два разы запар станавіўся чэмпіёнам Гішпаніі і адзін раз браў Супэркубак Гішпаніі.

=== Вяртаньне Пэрэса ===
[[Файл:Cristiano Ajax.jpg|міні|зьлева|Самы дарагі гулец сьвету [[Крыштыяну Раналду]]]]
1 чэрвеня 2009 году Флярэнтына Пэрэс ізноў стаў прэзыдэнтам «Рэала», прычым без галасаваньня, бо ўсе канкурэнты зьнялі свае кандыдатуры&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/europe/8076515.stm «Perez to return as Real president»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Пасьля свайго вяртаньня Пэрэс пачаў узнаўляць цалкам новы «Галяктыкас». Для пачатку ў камандзе адбыліся зьмены ў кіраўніцтве: дарадцам прэзыдэнта стаў былы гулец «Рэалу» [[Зынэдын Зыдан]]. 9 чэрвеня пасьля доўгіх перамоваў і розных чутак у «Рэал» перайшоў паўабаронца італьянскага «Міляну» і [[зборная Бразыліі па футболе|зборнай Бразыліі]] [[Кака]] за 68 млн эўра. Ён падпісаў шасьцігадовы кантракт з клюбам і стаў першым зорным пачаткоўцам пасьля другога прыходу Пэрэса. Затым быў падпісаны кантракт з найлепшым гульцом сьвету 2008 году [[Крыштыяну Раналду]], які даўно марыў апрануць майку «сьметанкавых». За партугальца «Рэал» выклаў 80 мільёнаў фунтаў стэрлінгаў (93,4 мільёну эўра). 25 чэрвеня «Рэал» падпісаў 23-гадовага [[Рауль Альбіёль|Рауля Альбіёля]] з «Валенсіі», сума трансфэру Альбіёля склала 15 мільёнаў эўра. 1 ліпеня 2009 году «Ліён» афіцыйна пацьвердзіў пераход [[Карым Бэнзэма|Карыма Бэнзэма]] ў «Рэал». Сума трансфэру — 35 мільёнаў эўра. У склад «Рэалу» вярнуліся паўабаронца [[Эстэбан Гранэра]] і правы абаронцы [[Альвара Арбэлёа]] зь «Лівэрпулу». Сума трансфэру Арбэлёа склала 4 млн эўра, кантракт тэрмінам на 5 гадоў. Пару Арбэлёа склаў [[Шабі Алёнса]], таксама які перайшоў зь «Лівэрпулу» 5 жніўня. Алёнса быў ацэнены ў 30 млн фунтаў стэрлінгаў.

Нягледзячы на самавітыя набыцьці, камандзе так і не атрымалася заваяваць ніякіх трафэяў за сэзон. У чэмпіянаце Гішпаніі «Рэал» заняў выніковае другое месца, саступіўшы «Барсэлёне», пры гэтым прайграўшы ў абедзьвюх асабістых сустрэчах. Клюб ізноў няўдала выступіў у Лізе чэмпіёнаў, у шосты раз запар ня здолеўшы пераадолець стадыю 1/8 фіналу. А ў кубку Гішпаніі каманда выбыла з барацьбы ўжо на першым этапе ў супрацьстаяньні з камандай з трэцяга гішпанскага дывізіёну «Алькарконам». Па выніках сэзону галоўны трэнэр [[Мануэль Пэлегрыні]] быў звольнены з пасады за нездавальняючыя вынікі. Пасьля нядоўгачасовых перамоваў галоўным трэнэрам «Рэалу» быў прызначаны партугалец [[Жузэ Маўрыньню]], які толькі што аформіў з італьянскім «[[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрам]]» пераможны хет-трык. З гэтым прызначэньнем кіраўніцтва і заўзятары клюбу ўскладалі вялікія надзеі ў пляне вяртаньня мадрыдзкага «Рэалу» на пазыцыі лідэра ў краіне і ў Эўропе. Гэтыя надзеі спраўдзіліся, бо паводле вынікаў [[Ля Ліга 2011—2012 гадоў|сэзону 2011—2012 гадоў]] мадрыдзкі клюб стаў чэмпіёнам краіны, перапыніўшы сэрыю з трох перамогаў свайго спрадвечнага канкурэнта — «Барсэлёны». Сэзон 2012—2013 гадоў «Рэал» пачаў зь перамогі ў Супэркубку Гішпаніі, перамогшы «Барсэлёну» за кошт голу ў гасьцёх, але фінішаваў другім у Ля Лізе. Асноўным трансфэрам сэзону стала падпісаньне кантракта з харвацкім паўабаронцам [[Лука Модрыч|Лука Модрычам]], за якога мадрыдцы выклалі 33 млн фунтаў стэрлінгаў «[[Тотэнгэм Готспур|Тотэнгэму]]». Пасьля расчаравальнай паразы ад мадрыдзкага «Атлетыка» ў фінале кубка Гішпаніі 2013 году Пэрэс абвесьціў аб сыходзе Жузэ Маўрыньню ў канцы сэзону паводле «ўзаемнай згоды»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/22583729 «Jose Mourinho: Real Madrid boss to leave next month»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;.

25 чэрвеня 2013 году [[Карлё Анчэлёцьці]] замяніў Маўрыньню на пасадзе галоўнага трэнэру мадрыдцаў, склаўшы дамову дзеяньнем на тры гады. Зынэдын Зыдан стаў аднім зь ягоных памочнікаў&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23047006 «Carlo Ancelotti named Real Madrid boss, Laurent Blanc joins PSG»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Ужо 1 верасьня 2013 году было абвешчана пра доўгачаканы трансфэр [[Гарэт Бэйл|Гарэта Бэйла]] з ангельскага «Тотэнгэма». Пераход валійца, як паведамлялася, усталяваў новы сусьветны рэкорд паводле сумы падпісаньня, то бок дамова скалала 100 млн эўра&lt;ref&gt;[https://www.mirror.co.uk/all-about/gareth-bale-transfer «Gareth Bale transfer»]. Daily Mirror.&lt;/ref&gt;. У першым жа сэзоне Анчэлёцьці клюб атрымаў перамогу ў кубку Гішпаніі, а Бэйл забіў пераможны гол у фінале ў браму «Барсэлёны»&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2014/apr/16/barcelona-real-madrid-copa-del-rey-match-report-gareth-bale «Real Madrid's Gareth Bale gallops past Barcelona to land Copa del Rey»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. 24 траўня «Рэал» атрымаў перамогу ў фінале Лігі чэмпіёнаў у матчы супраць мадрыдзкага «Атлетыка», выйграўшы свой першы эўрапейскі тытул з 2002 году. Аднак у чэмпіянаце сэзону 2013—2014 гадоў «сьметанковыя» скончылі толькі на трэцім радку.

Улетку 2014 году «Рэал» узмацьніўся, склаўшы кантракты з брамнікам [[Кейляр Навас|Кейлярам Навасам]], паўабаронцам [[Тоні Кроос|Тоні Кроосам]] і атакуючым паўабаронцам [[Хамэс Радрыгес|Хамэсам Радрыгесам]]&lt;ref&gt;[http://www.firstpost.com/sports/real-madrid-unleash-new-signings-rodriguez-kroos-super-cup-final-1660463.html «Real Madrid to unleash new signings Rodriguez and Kroos in Super Cup»]. First Post.&lt;/ref&gt;. Клуб атрымаў перамогу ў [[Супэркубак УЭФА 2014 году|Супэркубку УЭФА 2014 году]] ў матчы супраць «[[Сэвільля (футбольны клюб)|Сэвільлі]]», што стала семдзесят дзевятым афіцыйным трафэем клюбу за ўсю гісторыю&lt;ref&gt;[http://www.marca.com/2014/08/13/futbol/equipos/real_madrid/1407909398.html?cdi=WID33801&amp;s_kw=Noticias_Medio_Tiempo_MX_Noticia5 «Real Madrid ties with Barcelona in trophies»]. Marca.&lt;/ref&gt;. На працягу апошняга тыдня летняга трансфэрнага акна 2014 году «Рэал» прадаў двух ключавых гульцоў, зь якімі зьвязаны посьпехі папярэдняга сэзону. Шабі Алёнса далучыўся да «Баварыі», а [[Анхэль Ды Марыя]] сышоў у «[[Манчэстэр Юнайтэд]]». Гэтыя рашэньні выклікалі пэўныя пытаньні.

Пасьля павольнага старту [[Ля Ліга 2014—2015 гадоў|сэзону 2014—2015 гадоў]] «Рэал» выдаў рэкордную 22-гульнявую пераможную сэрыю, якая ўключала перамогі над «Барсэлёнай» і «Лівэрпулам». Гэтая сэрыя была скончана на пачатку 2015 году, калі «Рэал» саступіў «Валенсіі»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/0/football/30673410 «Valencia 2–1 Real Madrid»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. Клюб ня здолеў дайсьці да фіналу Лігі чэмпіёнаў, саступіўшы ў паўфінале «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтусу]]», а ў Ля Лізе мадрыдцам не хапіла два пункты, каб нагнаць «Барсэлёну». Гэтыя няўдачы прывялі да звальненьня Анчэлёцьці 25 траўня 2015 году&lt;ref&gt;[http://www.realmadrid.com/en/news/2015/05/florentino-perez-holds-a-press-conference «Florentino Pérez holds a press conference»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:El dulce recibimiento del Ayuntamiento al Real Madrid (01).jpg|міні|«Рэал» і мэр Мадрыду [[Мануэла Кармэна]], пасьля перамогі ў [[Ля Ліга 2016—2017 гадоў|чэмпіянаце Гішпаніі 2016—2017 гадоў]].]]
Новым галоўным трэнэрам стаў [[Рафаэль Бэнітэс]]. Не зважаючы на добры пачатак, то бок «Рэал» заставаўся непераможаным да 11 туру, калі саступіў «Сэвільлі» зь лікам 3:2, справы ў Рафы пайшлі долу. «Рэал» атрымаў паразу ў «Эль-Клясыка» ад «Барсэлёны» зь лікам 4:0, а таксама быў дыскваліфікаваны ў кубку Гішпаніі праз удзел незаяўленага гульца ў матчы супраць «Кадысу». Праз сваю непапулярнасьць у прыхільнікаў і дрэнныя вынікі ў матчах з топ-клюбамі Бэнітэс быў зволены, а клюб ачоліў Зынэдын Зыдан&lt;ref&gt;[http://www.realmadrid.com/en/news/2016/01/zidane-a-club-legend-in-the-real-madrid-dugout «Zidane: a club legend in the Real Madrid dugout»]. Real Madrid.&lt;/ref&gt;. У выніку [[Ля Ліга 2015—2016 гадоў|сэзон 2015—2016 гадоў]] клюб скончыў у кроку ад «Барсэлёны»&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/la-liga-table/2015 «2015–16 La Liga Table»]. Sky Sports.&lt;/ref&gt;, якая стала чэмпіёнам краіны чарговы раз. Тым ня менш «Рэал» здолеў атрымаць перамогу ў Лізе чэмпіёнаў.

Наступны сэзон «Рэала», які Зыдан правёў ад пачатку да сканчэньня, пачаўся зь перамогі ў Супэркубку УЭФА&lt;ref&gt;[http://www.uefa.com/uefasupercup/season=2016/matches/round=2000778/match=2019261/postmatch/report/index.html «Carvajal wonder goal wins Super Cup for Madrid»]. UEFA.&lt;/ref&gt;. 10 сьнежня 2016 году «Рэал» правёў 35-ы матч без паразаў, што сталася новым клюбным рэкордам&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/38203086 «Real Madrid 3–2 Deportivo de La Coruña»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 12 студзеня 2017 году колькасьць матчаў без паразаў павялічылася да 40, калі «Рэал» згуляў унічыю з «Сэвільляй», такім чынам «Рэал» пераўзышоў рэкорд «Барсэлёны» ў 39 матчаў, які яны ўсталявалі ў папярэднім сэзоне&lt;ref&gt;[http://www.espnfc.com/real-madrid/story/3037193/real-madrid-break-barcelonas-spanish-record-as-unbeaten-run-reaches-40 «Real Madrid break Barcelona's Spanish record as unbeaten run reaches 40»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Аднак, гэтая непераможная сэрыя скончылася пасьля таго як праз тры дні «Рэал» саступіў «Сэвільлі»&lt;ref&gt;[http://www.foxsports.com/soccer/story/sevilla-just-snapped-real-madrids-unbeaten-streak-one-match-new-record-011517 «Sevilla just snapped Real Madrid's unbeaten streak one match after they set the record»]. Fox Sports.&lt;/ref&gt;. У траўні «Рэал» у першы раз пасьля пяці выйграў [[Ля Ліга 2016—2017 гадоў|чэмпіянат Гішпаніі]], а 3 чэрвеня, дайшоўшы да фіналу Лігі чэмпіёнаў, атрымаў упэўненую перамогу над «Ювэнтусам», абараніўшы свой тытул, што сталася першым разам з 1990 году, калі «Мілян» двойчы перамагаў у Кубку эўрапейскіх чэмпіёнаў&lt;ref&gt;[https://www.theguardian.com/football/2017/jun/03/juventus-real-madrid-champions-league-final-match-report «Real Madrid win Champions League as Cristiano Ronaldo double defeats Juve»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. «Рэал» атрымаў перамогу і ў трэцім запар фінале Лігі чэмпіёнаў у 2018 годзе, стаўшы першым клюбам з 1970-х гадоў, хто здолеў дамагчыся такога посьпеху. 31 траўня, усяго толькі празь пяць дзён пасьля перамогі ў фінале эўракубка, Зыдан абвесьціў пра свой сыход з клюбу, спасылаючыся на неабходнасьць пераменаў&lt;ref&gt;[https://www.esquire.com/uk/latest-news/a20973571/zinedine-zidane-announces-his-resignation-from-real-madrid/ «Zinedine Zidane Announces His Resignation From Real Madrid»]. Esquire.&lt;/ref&gt;.

12 чэрвеня 2018 году «Рэал» абвесьціў дзейнага трэнэра зборнае Гішпаніі [[Юлен Ляпэтэгі|Юлена Ляпэтэгі]] галоўным трэнэрам клюбу. Паводле паведамленьня праца спэцыяліста павінна пачацца адразу пасьля сусьветнага першынства, аднак кіраўніцтва фэдэрацыі футболу Гішпаніі звольніла Ляпэтэгі за дзень да турніру, заявіўшы, што ён вёў перамовы з мадрыдзкім клюбам, не інфармуючы іх аб гэтым&lt;ref&gt;[https://www.bbc.com/sport/football/44459380 «Julen Lopetegui: Real Madrid name Spain manager as new head coach»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. У ліпені 2018 году клюб расстаўся з галоўным гульцом лініі нападу Крыштыяну Раналду, які сышоў у «Ювэнтус»&lt;ref&gt;[https://www.bbc.co.uk/sport/football/44785173 «Cristiano Ronaldo: Juventus sign Real Madrid forward for £99.2m»]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/29355476.html Мадрыдзкі «Рэал» прадае Раналду «Ювэнтусу» за 100 мільёнаў эўраў.] Радыё Свабода (10 ліпеня 2018).&lt;/ref&gt;, што значна паслабіла клюб. Пасьля шэрагу дрэнных выступаў і стратаў Ляпэтэгі быў звольнены з пасады. У красавіку 2018 году месца галоўнага трэнэра заняў [[Сант’яга Саляры]]&lt;ref&gt;[https://www.abc.es/deportes/real-madrid/abci-solari-sentara-banquillo-real-madrid-tras-destitucion-lopetegui-201810291705_video.html «Solari se sentará en el banquillo del Real Madrid tras la destitución de Lopetegui»]. ABC.&lt;/ref&gt;. 11 сакавіка 2019 году Сант’яга Саляры быў звольнены.

== Тытулы ==
* '''[[Ля Ліга]]: 36'''
** 1932, 1933, 1954, 1955, 1957, 1958, 1961, 1962, 1963, 1964,
** 1965, 1967, 1968, 1969, 1972, 1975, 1976, 1978, 1979, 1980,
** 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1995, 1997, 2001, 2003, 2007,
** 2008, [[Ля Ліга 2011—2012 гадоў|2012]], [[Ля Ліга 2016—2017 гадоў|2017]], [[Ля Ліга 2019—2020 гадоў|2020]], [[Ля Ліга 2021—2022 гадоў|2022]], [[Ля Ліга 2023—2024 гадоў|2024]]
* '''[[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубак Гішпаніі]]: 20'''
** 1905, 1906, 1907, 1908, 1917, 1934, 1936, 1946, 1947, 1962,
** 1970, 1974, 1975, 1980, 1982, 1989, 1993, 2011, 2014, 2023
* '''[[Супэркубак Гішпаніі]]: 13'''
** 1988, 1989, 1990, 1993, 1997, 2001, 2003, 2008, 2012, 2017,
** 2020, 2022, 2024
* '''[[Кубак Гішпанскай лігі]]: 1'''
** 1984
* '''[[Ліга чэмпіёнаў УЭФА]]: 15'''
** 1956, 1957, 1958, 1959, 1960, 1966, 1998, 2000, 2002, [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2013—2014 гадоў|2014]],
** [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2015—2016 гадоў|2016]], [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2016—2017 гадоў|2017]], [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2017—2018 гадоў|2018]], [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2021—2022 гадоў|2022]], [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2023—2024 гадоў|2024]]
* '''[[Ліга Эўропы УЭФА|Кубак УЭФА]]: 2'''
** 1985, 1986
* '''[[Супэркубак УЭФА|Супэркубак Эўропы]]: 5'''
** 2002, 2014, 2016, 2017, 2022
* '''[[Міжкантынэнтальны кубак]]: 3'''
** 1960, 1998, 2002
* '''[[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|Клюбны чэмпіянат сьвету]]: 4'''
** 2014, 2016, 2017, 2018, 2022

== Склад ==
: ''Актуальны на 15 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Бр|[[Тыбо Куртуа]]||1992}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Даніель Карвахаль]]||1992}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Бразыліі}}|Аб|[[Эдэр Мілітан]]||1998}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Аўстрыі}}|Аб|[[Давід Аляба]]||1992}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Джуд Бэлінггэм]]||2003}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Эдуарду Камавінга]]||2002}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Вінісіюс Жуніяр]]||2000}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Уругваю}}|ПА|[[Фэдэрыка Вальвэрдэ]]||1998}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Кіліян Мбапэ]]||1998}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Харватыі}}|ПА|[[Лука Модрыч]]|капітан|1985}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Радрыгу Сылва дэ Гоіс|Радрыгу]]||2001}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Украіны}}|Бр|[[Андрэй Лунін]]||1999}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Арэльен Чуамэні]]||2000}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Турэччыны}}|Нап|[[Арда Гюлер]]||2005}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Эндрык Фэліпэ]]||2006}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Люкас Васкес]]||1991}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хэсус Вальеха]]||1997}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Дані Сэбальяс]]||1996}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Франсіска Гарсія Торэс|Фран Гарсія]]||1999}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Марока}}|Нап|[[Браім Дыяс]]||1999}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Антоніё Рудыгер]]||1993}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Фэрлян Мэндзі]]||1995}}
{{Гулец|35|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Рауль Асэнсіё]]||2003}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.realmadrid.com/ Афіцыйны сайт]{{ref-es}}{{ref-en}}{{ref-ja}}
* {{YouTube user|realmadridcf}}

{{Склад ФК Рэал Мадрыд}}
{{Ля Ліга чэмпіянату Гішпаніі па футболе}}
{{Пераможцы Лігі чэмпіёнаў УЭФА}}

[[Катэгорыя:Рэал Мадрыд| ]]
[[Катэгорыя:Гішпанскія футбольныя клюбы]]</text>
      <sha1>62wo9gtf2oy2rmpo3wc4xahzjc0gc8g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Украінская паўстанчая армія</title>
    <ns>0</ns>
    <id>46962</id>
    <revision>
      <id>2621646</id>
      <parentid>2524639</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:01:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>InternetArchiveBot</username>
        <id>67502</id>
      </contributor>
      <comment>Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5</comment>
      <origin>2621646</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="89642" sha1="jpml0b3unk8hjr4vr03zjn7t0g775js" xml:space="preserve">{{Вайсковае падразьдзяленьне
|назва               = Украінская паўстанчая армія
|арыгінальная назва  = {{мова-uk|Українська повстанська армія|скарочана}}
|выява               = [[Файл:Flag of the Ukrainian Insurgent Army.svg|250пкс]]
|подпіс выявы        = Сьцяг УПА
|гады                = 1942—1954
|краіна              =
|краіны              = [[Украіна]], [[Польшча]], [[Беларусь]], [[Расея]], [[Славаччына]]
|падпарадкаваньне    = [[Украіна]]
|у складзе           =
|тып                 = Партызанская армія
|уключае ў сябе      =
|роля                =
|ролі                =
|памер               = 20 000 — 100 000 асобаў (''у розныя часы і паводле розных ацэнак'')
|камандная структура =
|разьмяшчэньне       = [[Валынь]], [[Палесьсе]], [[Галіцыя]], [[Падольле]], [[Карпаты]]
|мянушка             =
|мянушкі             =
|заступнік           =
|заступнікі          =
|дэвіз               = ''Слава Україні — Героям Слава!'' (''Слава Ўкраіне — Героям Слава!'')
|колеры              = чырвона-чорныя
|марш                =
|талісман            =
|узбраеньне          =
|войны               = [[Другая сусьветная вайна]]
|бітвы               =
|знакі ўзнагароды    =
|дзейны камандзір    =
|вядомыя камандзіры  = [[Раман Шухевіч]], [[Васіль Кук]]
}}
[[Файл:Золотий Хрест Бойової Заслуги УПА.svg|значак|Залаты крыж баявой заслугі (узнагарода УПА)]]
'''Украінская паўстанчая армія''' ('''УПА''') — [[армія]], створаная ўрадам [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспублікі]] (у выгнаньні). У кастрычніку 1942 году назоў пераняты [[Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў (Бандэры)|Арганізацыяй украінскіх нацыяналістаў]] ([[Сьцяпан Бандэра|Бандэры]])&lt;ref&gt;[http://warhistory.ukrlife.org/5_6_02_4.htm Військово-польова жандармерія — спеціальний орган Української повстанської армії] {{ref-uk}}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=oun&gt;{{Кніга|аўтар=[[Уладзімер Дзёбак]], {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ігар Ільлюшын||en|Ihor Ilyushin}}, {{Артыкул у іншым разьдзеле|Георгі Касьянаў||uk|Касьянов Георгій Володимирович}} і {{Артыкул у іншым разьдзеле|Аналій Кенцій||uk|Кентій Анатолій Вікторович}}.|частка=|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія|спасылка=http://www.lucorg.com/UserFiles/File/Part%25201.pdf|адказны=рэд. {{Артыкул у іншым разьдзеле|Станіслаў Кульчыцкі||uk|Кульчицький Станіслав Владиславович}}|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва={{Артыкул у іншым разьдзеле|Навуковая думка||en|Naukova Dumka}}|год=2005|том=|старонкі=|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;. Мэтай УПА было стварэньне выключна нацыяналістычнай [[Украіна|Украіны]], дзе жылі б толькі этнічныя [[украінцы|ўкраінцы]], зь дзяржаўным ладам, дзе панавала б толькі адна партыя (АУН).

Дзейнасьць УПА ўлучала барацьбу супраць [[Трэці Райх|нямецкіх акупантаў]], што, аднак, не перашкаджала ім дасягаць узаемнай згоды ў акцыях, накіраваных супраць савецкіх партызанаў, а часам і ў інтарэсах нямецкіх спэцслужбаў&lt;ref name=oun14pdf&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Супрацьнямецкі фронт АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=190-198|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;. УПА, падначаленая бандэраўскаму крылу АУН, вяла барацьбу супраць іншых украінскіх нацыяналістычных арганізацыяў — АУН Бульбы-Бараўца, і мельнікоўцаў (АУН (м)). Яшчэ адным фронтам барацьбы была вайна з польскай [[Армія Краёва|Арміяй Краёвай]]. Пасьля прыходу [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|савецкай]] улады УПА супрацьстаяла і савецкім войскам, пакуль не была канчаткова зьліквідавана ў сярэдзіне 1950-х гадоў&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Нацыяналістычнае падпольле ў 1949—1956 гг.|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=435-438|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;, хаця фармальна арганізацыя спыніла сваю дзейнасьць 3 верасьня 1949 году&lt;ref name=oun24pdf&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Разьдзел 7. Антыкуманістычны супраціў АУН і УПА ў пасьляваенны пэрыяд (1946—1956 гг.)|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=394-444|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

Вядомымі зьяўляюцца акцыі УПА, накіраваныя супраць мірнага насельніцтва, найперш супраць [[палякі|палякаў]], [[габрэі|габрэяў]] і [[украінцы|ўкраінцаў]], якія не сымпатызавалі УПА, савецкіх грамадзянаў, якія апынуліся тут падчас прыйсьця Савецкай улады ў 1939, і супраць зьмяшаных сем’яў. На іх УПА арганізоўвала напады, якія выражаліся ў масавых забойствах, выгнаньнях і рабаваньні маёмасьці цывільнага насельніцтва&lt;ref name=oun/&gt;&lt;ref name=oun16pdf&gt;{{Кніга|аўтар=І.Ільлюшын.|частка=Разьдзел 5. Баявыя дзеяньні АУН і УПА на антыпольскім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=222-302|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;W.Siemaszko, E.Siemaszko, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów Ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939—1945, Warszawa 2000 {{ref-pl}}&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==

=== Паўстаньне УПА ===
Украінская паўстанчая армія была створана праз Арганізацыю ўкраінскіх нацыяналістаў. Пастанова аб яе стварэньні была прынята на ІІІ канфэрэнцыі АУН, што праходзіла ў вёсцы Тэрнабежжа Олеўскага раёну Львоўскае вобласьці (17—21 лютага 1943). На гэтай канфэрэнцыі было вырашана распачаць актыўную барацьбу найперш супраць палякаў і асабліва савецкай партызанкі, якая сваёй дзейнасьцю правакавала карныя нямецкія экспэдыцыі супраць цывільнага люду&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Разбудова тэрытарыяльных структураў і штабоў паўстанчай арміі|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=173|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;. Арганізацыя на пачатку мела назву АУН-СД (''Самостийніків-Дэржавніків''). Ужо вясной 1943 аддзелы АУН-СД мелі некалькі тысячаў асобаў. У сакавіку 1943 на тэрыторыях, якія кантраляваліся УПА, быў выдадзены загад аб мабілізацыі ўсіх паліцаяў у шэрагі УПА. Тым, хто гэтага ня зробіць, пагражаў расстрэл як дэзэртырам. У выніку гэтага загаду ў шэрагі УПА ўступіла калі 5 тысячаў паліцаяў.

Першы атрад УПА ўзьнік у 1942 годзе ў [[Дзівін]]е ў Беларусі&lt;ref&gt;[http://www.istpravda.ru/bel/digest/455/ Ці заслугоўваюць помніка тыя, хто змагаўся супраць савецкай улады?]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt;.

Пазьнейшая назва УПА была ўзята ад збройнае фармацыі Тараса Бараўца ({{мова-uk|Тарас Боровець}}), хоць звычайна для адрозьненьня аддзелаў Бараўца ўжываецца назва ''Палеская Сеч''. Узброеныя фармацыі АУН-СД пачалі называцца УПА напрыканцы траўня 1943 году&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Разьдзел 2. Пераход АУН(Б) на антынямецкія пазіцыі (1941—1942)|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=88-113|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://warhistory.ukrlife.org/5_6_02_3.htm «Воєнна історія» #5-6 за 2002 рік УКРАЇНСЬКА ПОВСТАНСЬКА АРМІЯ ТА ЗБРОЙНІ ФОРМУВАННЯ ОУН У ДРУГІЙ СВІТОВІЙ ВІЙНИ]&lt;/ref&gt;.

=== Баявыя дзеяньні УПА ===
Галоўную ўвагу ў баявых дзеяньнях УПА канцэнтравала на савецкай партызанцы. Барацьба зь немцамі вялася ў межах «самаабароны ўкраінскага народу», а прапановы аб пачатку шырокамаштабных і адкрытых дзеяньняў супраць гітлераўцаў былі адкінуты, як ня маючыя шанцаў на посьпех&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Стратэгія «двухфрантавой» барацьбы АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=176|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

==== Барацьба зь немцамі ====
Мэтаю УПА ў партызанскай барацьбе было назапашваньне сілаў для падрыхтоўкі ўсенароднага паўстаньня. У барацьбе супраць немцаў на пачатку галоўнай мэтай ставіўся ня іх разгром, а недапушчэньне нямецкіх нападаў на тэрыторыю, кантраляваную УПА.&lt;ref name=&quot;history.org.ua&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Супрацьнямецкі фронт АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=183|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt; Зь [[ліпень|ліпеня]] па [[верасень]] 1943 у выніку 74 сутыкненьняў паміж немцамі і УПА загінула каля 3.000 гітлераўцаў, пры стратах УПА ў 1,237 забітых ці параненых.&lt;ref&gt;[http://warhistory.ukrlife.org/5_6_02_3.htm «…Ось сумна статистика тих боїв: у липні відбулося 35 сутичок, у серпні — 24, у вересні — 15; втрати повстанців становили 1237 бійців і старшин, ворожі втрати склали 3000 чоловік…»]&lt;/ref&gt; У выніку дзеяньняў УПА немцы працягвалі кантраляваць толькі буйныя населеныя пункты, а правінцыя і вёска былі пад кантролем УПА.&lt;ref&gt;[http://warhistory.ukrlife.org/3_4_03_2.htm(СПІЛЬНИЙ ВИСНОВОК УКРАЇНСЬКИХ ТА ПОЛЬСЬКИХ ІСТОРИКІВ ЗА ПІДСУМКАМИ IX—X МІЖНАРОДНИХ НАУКОВИХ СЕМІНАРІВ (Варшава, 5—11 листопада 2001 р.)]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}&lt;/ref&gt; Атакі праводзіліся галоўным чынам супраць невялічкіх нямецкіх ганізонаў, у выніку чаго гітлераўцы былі вымушаны вывесьці свае гарнізоны зь дзясяткаў населеных пунктаў.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Супрацьнямецкі фронт АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=184|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt; Першыя баі зь немцамі былі досыць цяжкім выпрабаваньнем для УПА, бо адчуваўся брак на вопыт, зброю і належную падрыхтоўку, аднак дужа станоўча паўплываў на стаўленьне арганізацыі і ўзмацненьне вайсковае дысцыпліны, а значыць, на ўзвышэньне баяздольнасьці ў далейшым.&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Супрацьнямецкі фронт АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=181-182|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt; Аднак нельга перавышаць тую ролю, якую адыгрывала УПА ў барацьбу зь немцамі. У службовым данясеньні камандзіра партызанскага атрада И.Шитова УШПР дакладвалася, што: {{пачатак цытаты}}''«дыверсійнай дзейнасцю нацыяналісты не займаюцца, а ў бой з немцамі ўступаюць там, дзе немцы здзекуюцца над украінскім насельніцтва і калі нападаюць на іх»&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;''{{канец цытаты}}

З увесну 1943 нацысты разгарнулі шырокую прапагандысцкую Капанен супраць паўстанцаў. Гэтыя мерапрыемствы праводзіліся ў рамках шырокай контрпартизанских барацьбы супраць украінскага руху супраціву.

7 чэрвеня 1943 камандуючы СС і паліцыяй камісарыяту «Валынь-Падолле» Гінцлер дакладваў аб падаўленьні шырокіх нацыянальных беспарадкаў у Валынскай і Ровенскай абласьцях. Перад войскамі ставілася задача «зламаць хрыбет» паўстанцам.

Найбуйнейшымі баямі УПА супраць немцаў сталіся баі на Гарахоўшчыне, дзе немцы прымянілі [[Авіяцыя|авіяцыю]] і [[танк]]і. Потым барацьба перакінулася на Берасьцячкоўскі раён, Кастапольшчыну і Калкоўшчыну, пашырыўшыся да канца чэрвеня 1943 на ўсю [[Валынь]]. Асблівае напругі баявыя дзеяньні дасягнулі ў ліпені і жніўні, калі паміж УПА і немцамі адбылося адпаведна 35 і 24 баі. Паводле дадзеных украінскіх партызанаў, зь нямецкага боку прынялі ўдзел каля 10 тыс. вайскоўцаў пры дапамозе танкаў, самалётаў і буйной артылерыі.&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot; /&gt;

Разам з тым трэба зазначыць, што барацьба УПА з гітлераўцамі ня мела стратэгічнага значэньня і не адыграла адметнай ролі ў вызваленьні [[Украіна|Украіны]] ад нямецкіх акупантаў. Яна толькі абмежавала дзейнасьць нямецкай адміністрацыі і не была прыярытэтнай значнасьці, бо галоўным ворагам для АУН-УПА ўважаўся СССР.&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=199|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;

Пры гэтым, нягледзячы на барацьбу, УПА дасягала шмат лякальных паразуменьняў з гітлераўцамі, асабліва ў акцыях, якія датычылі барацьбы з савецкай партызанкай. Вядома, што камандуючыя УПА, такія, як Раман Шухевіч, самі раней служылі нямецкім уладам. Сярод дамоўленасьцяў паміж УПА і СС можна прывесьці сустрэчу ў ліпені 1943 Шухевіча зь афіцэрам сувязі [[Першая ўкраінская дывізія зброі СС «Галіччына»|Дывізыі СС «Галічына»]] Любамірам Маракушкай. На спатканьні было вырашана, што УПА ня будзе байкатаваць стварэньне дывізіі СС, але і дапамогу аказваць ня стане. Ужо потым аддзелы УПА з задавальненьнем прымалі ў свае шэрагі жаўнераў [[Першая ўкраінская дывізія зброі СС «Галіччына»|«Галічыны»]].&lt;ref&gt;Чуев С. Проклятые солдаты. −2004. б. 362&lt;/ref&gt;

==== Барацьба з Саветамі ====
У сьвяточным наказе Рамана Шухевіча ад 14 жніўня 1947 так ацэньвалася барацьба супраць [[СССР]]:{{Пачатак цытаты}}''«На процібальшавіцкім фронце УПА не дапусьціла да заліву тэрыторыі бальшавіцкай партызанкай.&lt;ref name=&quot;Стратэгія&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Стратэгія «двухфрантавой» барацьбы АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=180|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;»''{{Канец цытаты}}
У гэтай вобласьці УПА дасягла вялікіх посьпехаў. Ім удалося ўскладніць баявую дзейнасьць партызанаў у шматлікіх раёнах [[Валынь|Валыні]]-[[Палесьсе|Палесься]], стварыць ім перашкоды для дывэрсыйнае дзейнасьці на нямецкіх камунікацыях. Украінскія паўстанцы сумелі таксама ў значнай ступені сарваць пляны ЦК КП(б)У па ўвядзеньні партызанскіх злучэньняў на тэрыторыю Галіцыі. Да актыву УПА трэба аднесьці і дывэрсыйныя акты ў тыле Чырвонае Арміі, пачынаючы зь верасьня 1944, на тэрыторыі [[Заходняя Ўкраіна|Заходняй Украіны]]. Арэалам дзейнасьці УПА супраць Саветаў служылі галоўным чынам [[Галіцыя]] і [[Валынь]], хаця асобныя загоны УПА пасылала і ва Ўсходнюю Ўкраіну і нават на Кубань. Аднак жыхары Ўсходняй Украіны ўважалі УПА за пасобнікаў нямецкіх акупантаў, таму дасягнуць значных посьпехаў на тэрыторыі па-за Заходняй Украінай АУН-УПА ня здолела.&lt;ref name=&quot;Стратэгія&quot;/&gt;

На антыбальшавіцкім фронце мэтаю УПА было ачышчэньне тэрыторыі ад савецкіх партызанаў. УПА намагалася галоўным чынам абмежаваць дзейнасьць партызанаў, максымальна зьменшыць іх уплыў на мясцовае ўкраінскае насельніцтва і не дапусьціць узаемадзеяньня партызанскіх аддзелаў з палякамі. Калі ў Заходнюю Ўкраіну ўступіла Чырвоная Армія, Галоўная Ўправа УПА забараніла сваім аддзелам уступаць зь імі ў адкрытую барацьбу, аднак у той жа час не забараняючы атакаваць дробныя аддзелы Чырвонае Арміі з мэтаю захопу зброі і баепрыпасаў.&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Стратэгія «двухфрантавой» барацьбы АУН і УПА|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=178|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt; Барацьба з савецкімі партызанамі заўжды насіла ўпарты і жорсткі характар. Так, Л. Шанкоўскі пісаў: {{Пачатак цытаты}}''«Барацьба з чырвонымі партызанамі была куды больш складанай за барацьбу зь немцамі. Партызаны — то быў баявы, адважны і жорсткі праціўнік, які ведаў мову і мясцовыя ўмовы, ды ўмеў цудоўна маскавацца. У барацьбе з тым праціўнікам УПА атрымоўвала важны досьвед для наступнай барацьбы.»&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=206|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;''{{Канец цытаты}} У той жа час савецкія партызаны адзначалі, што біцца з УПА было складаней, чым зь немцамі. Так, камандзір партызанскага загону Кузкоў казаў, што ён ніколі не сустракаў такога фанатызму ў барацьбе і адзначаў, што аўнаўцы ''«б’юцца лепей за немцаў''»&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=203|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;

Першыя зьвесткі аб актывізацыі аддзелаў украінскіх нацыяналістаў пачалі зьяўляцца ў пачатку 1943 году. У лютым 1943 украінскія нацыяналісты пачалі нападаць і раззбройваць невялічкія аддзелы савецкіх партызанаў. Гэта прымушала савецкіх партызанаў належным чынам рыхтавацца да наступных апэрацыяў. Так, падчас рэйду ў лютым 1943 па паўночных раёнах Роўненскае вобласьці Сумскога партызанскага аддзелу пад камандаваньнем Каўпака ў загадзе ўвесь асабовы склад і камандзіры былі папярэджаны, што яны ідуць на тэрыторыю, якая кантралюецца ўкраінскімі нацыяналістамі. Аднак да баявых сутыкненьняў справы не дайшло, бо УПА пазьбягала баёў.&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=200|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;

У стаўленьні да ўкраінскіх нацыяналістаў камуністычнае кіраўніцтва на чале з Хрушчовым зыходзіла з таго, што «кіраўнікі буржуазных украінскіх нацыяналістаў — то нямецкія агенты». Карыстаючыся такім падыходам, Хрушчоў зыходзіў з таго, што галоўнай мэтай барацьбы зьяўляецца разгром фашысцкіх акупантаў, таму атрадам партызан было рэкамэндавана не ўступаць у баі з нацыяналістычнымі загонамі, калі яны самі не нападаюць.&lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=201|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;

Аднак за некалькі месяцаў УПА ўзмацнілася настолькі, што пачала адкрыта нападаць не толькі на малыя, але і на вялікія аддзелы партызан.&lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;/&gt; У адказ на гэта адзін з камандзіраў Сабураў выдаў жорсткі загад, дзе, у прыватнасьці, гаварылася: «Дзеяньні па зьнішчэньні нацяналістаў ухваляю. У кожным выпадку іх нападаў — жорстка караць. Лістоўкамі паведаміць, што за аднаго партызана будзе зьнішчана 15 аўнаўцаў ды іх нямецкіх гаспадароў.»&lt;ref name=&quot;ReferenceC&quot;/&gt;

19 чэрвеня 1943 ад камандзіраў атрадаў Алексенкі ды Шытава, якія спрабавалі прайсьці да беларускага Палесься да аэрадрому атрада Сабурава, прыйшло паведамленьне, што яны былі заатакаваны і аточаны вялікімі сіламі нацыяналістаў. Пасьля трохдзённага бою яны ня здолелі прарвацца і адступілі з адчувальнымі стратамі.&lt;ref name=&quot;Барацьба&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=202|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt; За лета 1943 актыўнасьць барацьбы украінскіх паўстанцаў з чырвонымі партызанамі ўзрасла. Вялікія баі адбыліся у ліпені за сяло Тэрэмне Астроскага раёну, каля чыгункі Ковель-Сарны і г. д. 10 верасьня 1943 Роўненскае партызанскае зьяднаньне № 2 і загон Яравога правялі тры баі з УПА, якая мела там каля 1.000 байцоў з гарматамі і мінамётамі. З прычыны нястачы патронаў савецкія партызаны вымушаны былі пазьбягаць бою.&lt;ref name=&quot;Барацьба&quot;/&gt; У пэрыяд са жніўня па лістапад 1943 украінскія паўстанцы правялі з партызанамі 54 баі, у той жа час як зь немцамі — 47.&lt;ref name=&quot;Барацьба&quot;/&gt;

Напрыканцы 1943 — пачатку 1944 узмацненьне барацьбы УПА з савецкімі партызанамі было немінучым з-за набліжэньня савецка-гэрманскага фронту і спробаў чырвоных партызанаў замацавацца ў Заходняй Украіне, што стварала сьмяротную небясьпеку для УПА. Гэта знайшло адбітак у загадах камандзіраў УПА, дзе адзначаецца неабходнасьць «канчаткова зьліквідаваць чырвоных партызанаў як „агентаў Масквы.“»&lt;ref name=&quot;Барацьба2&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=205|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt; Аднак мэты ў бакоў былі розныя. УПА імкнулася эканоміць свае сілы, спадзеючыся на абяскрыўленьне дзьвух ворагаў — Масквы і Бэрліна. Савецкія партызаны бачылі сваёй галоўнай мэтай барацьбу зь немцамі. Былы камандзір Фёдараў успамінаў, што «бесперапынных баёў з бэндэраўцамі не вялося.»&lt;ref name=&quot;Барацьба2&quot;/&gt; Набліжэньне фронту і актыўнасьць пракамуністычных сілаў прымусіла УПА перавесьці барацьбу ў яшчэ больш кансьпіратыўны кірунак, пазьбягаючы атак Чырвонай Арміі, а галоўную ўвагу накіроўваць супраць агентаў [[НКУС]]. Аб гэтых плянах УПА стала вядома камуністычнаму кіраўніцтву.&lt;ref name=&quot;ReferenceB&quot;/&gt; На пачатак 1944 адносяцца і першыя баявыя сутыкненьні УПА з Чырвонай Арміяй. Нягледзячы на матэрыялы «Тактычнай інструкцыі», якая забараняла напады на аддзелы Чырвонае Арміі, мясцовыя камандзіры парушалі гэты загад.&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=210|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;

Першыя сутыкненьні адбыліся ў раёне дзеяньняў І Украінскага фронту на Валыні-Палесьсі. За пэрыяд ад 7 лютага па 2 сакавіка 1944 году ў тыле 13-й Арміі было зафіксавана каля 200 нападаў аддзелаў УПА-Поўнач на невялікія вайсковыя калёны ды на дробныя групы вайскоўцаў. У лютым 1944 баевікі УПА напалі на дарозе Карэц-Роўна на калёну камандуючага І Украінскім фронтам Ватуціна, які быў паранены, а пасьля памёр.&lt;ref name=&quot;Барацьба3&quot;&gt;{{Кніга|аўтар=А.Кенцій.|частка=Барацьба АУН і УПА на супрацьбальшавіцкім фронце|загаловак=Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў і Ўкраінская паўстанчая армія|арыгінал=|спасылка=|адказны=рэд. Станіслаў Кульчыцкі|выданьне=|месца=Кіеў|выдавецтва=Навуковая думка|год=2005|том=|старонкі=211|старонак=495|сэрыя=|isbn=966-00-0460-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;

Ужо першыя акцыі паказалі, што ў параўнаньні з «паднямецкімі» часамі дзеяньні паўстанцаў былі менш удалымі. Прыйсьце савецкае ўлады азначала пачатак канца дзейнасьці УПА.&lt;ref name=&quot;Барацьба3&quot;/&gt;

==== Барацьба з польскім насельніцтвам ====
Супрацьстаяньне палякаў з УПА ахапіла такія тэрыторыі, як [[Валынь]], Усходнюю [[Галіччына|Галіцыю]], Холмшчыну, [[Падляшша]], Надсеньне і Лемкоўшчыну. На працягу 1942—1943 гадоў палякі ня мелі тутай буйных узброеных аддзелаў, што фактычна рабіла польскае цывільнае жыхарства безабаронным перад атакамі і тэрорам з баку УПА.

{{Асноўны артыкул|Валынская разьня}}

[[Файл:Pomordowanym przez OUN-UPA 2008 - Przemysl1.jpg|значак|Помнік палякам, што загінулі ад дзеяньняў [[Арганізацыя ўкраінскіх нацыяналістаў|АУН]]-УПА, у [[Перамысьль|Перамысьлі]]]]

У пачатку 1943 году на тэрыторыі [[Генэральная акруга Валынь-Падольле|Генэральнае акругі Валынь-Падольле]] прыхільнікі АУН(б) і ейнай вайсковае адзінкі УПА правялі масавае зьнішчэньне пераважна польскага цывільнага насельніцтва&lt;ref name=&quot;filar&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = Władysław Filar| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.lwow.com.pl/semper/wolyn.html| загаловак = Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.lwow.com.pl/ Mój Lwów - wspomnienia i aktualności ze Lwowa]| дата = 9 траўня 2010 | мова = pl| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;iiu&quot;&gt;{{Спасылка | аўтар = І.І. Ільюшин.| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.history.org.ua/?l=EHU&amp;verbvar=Volynska_trahediia| загаловак = Волинська трагедія 1943| фармат = | назва праекту = | выдавец = [http://www.history.org.ua Інститут історії України Національної академії наук України]| дата = 9 траўня 2010 | мова = uk| камэнтар = }}&lt;/ref&gt;. Акрамя этнічных палякаў зьнішчаліся таксама члены зьмяшаных польска-ўкраінскіх сем’яў, палітычныя апанэнты АУН(б) ды зьбеглыя савецкія ваеннапалонныя.

Разам з узрастаньнем тэрору і нападаў на польскае насельніцтва яшчэ ў 1942—1943 гг. пачалі зьяўляцца першыя аддзелы самаабароны. Звычайна гэта былі адносна невялікія па колькасьці і слаба ўзброеныя атрады, дзейнасьць якіх абмяжоўвалася патруляваньнем ваколіц і спыненьнем і папярэджваньнем атакаў. У 1943 на Валыні паўстала каля сотні такіх аддзелаў, якія кіраваліся праз цывільныя ўлады. Пры гэтым вытрываць напор украінскіх нацыяналістаў здолелі толькі найбуйнейшыя пункты самаабароны, і ў цэлым яны не змаглі спыніць забойствы.

Толькі ў пачатку 1944 [[Армія Краёва|Арміяй Краёвай]] была сфармавана 27 Валынская Дывізія пяхоты, у выніку чаго ініцыятыва перайшла на польскі бок. Аднак гэта акцыя была дужа запозьненай, бо ўжо не пасьпела паўплываць на трагічны лёс палякаў на ўсходніх землях.

(''глядзіце далей'' — Ліквідацыя УПА)

==== Вайна зь мадзярскай арміяй ====
У [[Станіславаўскае ваяводзтва|Станіславоўскай вобласьці]] (сёньня Івана-Франкоўская) мадзярскія войскі ашчаджалі польскае насельніцтва ад тэрору УПА і ад траўня 1944 праводзілі баявыя дзеяньні супраць атрадаў УПА.&lt;ref&gt;Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 5 [http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/16.pdf] б. 288&lt;/ref&gt;

Аднак, у студзені 1943 году ў [[Будапэшт|Будапэшце]] (у тайне ад немцаў) спаткаліся дэлегаты УПА з вугорскімі ўладамі. Спатканьне скончылася заключэньнем паразуменьня, у якім [[Вугоршчына]], наўзамен за недатыкальнасьць сваёй арміі абавязваліся паставіць УПА зброю і амуніцыю. Таксама пасылаліся вайсковыя інструктары, якія маскіраваліся пад палонных.&lt;ref&gt;Państwowe Archiwum Federacji Rosyjskiej w Moskwie, fond 9401, opis 1, dzieło 94, s. 132—140&lt;/ref&gt;

=== Ліквідацыя УПА ===

==== Ліквідацыя УПА на тэрыторыі СССР ====
Актыўныя дзеяньні супраць Чырвонае Арміі прымусілі савецкае кіраўніцтва пачаць актыўную дзейнасьць па ліквідацыі УПА. Ужо ў сярэдзіне сакавіка 1944 са згоды Масквы ў Роўна быў створаны Апэратыўны штаб па барацьбе з АУН і УПА. Для правядзеньня працы па ліквідацыі ў Роўна прыехалі заступнікі міністра ўнутраных справаў СССР Круглоў і Сероў. 28 сакавіка таго ж году яны паведамлялі Хрушчову, што ў выніку 65 апэрацыяў было забіта 1129 чальцоў АУН і УПА, захоплена 2 гарматы, 36 кулямётаў, 54 аўтаматы, 406 дубальтовак, 49,6 тыс. патронаў. Таксама зазначалася, што ў рэгіён прыбыло 29 эшэлёнаў войскаў НКУС. Паводле словаў Круглова ''«войскі добра ўзброены і здольны выканаць пастаўленыя перад імі заданьні.»'' І ў наступныя дні, акцыі супраць АУН-УПА праводзіліся зь неаслабнаю сілаю.&lt;ref&gt;Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 https://web.archive.org/web/20120515165126/http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf  стр.213&lt;/ref&gt;

Наймаштабнейшыя баі паміж бальшавікамі і ўкраінскімі баевікамі адбыліся 22—25 красавіка 1944 пад Гурбамі, у раёне Крэмянецкіх лясоў. Тутай, у лясным масіве, знаходзілася каля 4—5 тысячаў баевікоў. Сілы СССР, паводле зьвестак УПА, налічвалі каля 30 000 асобаў з танкамі. Аднак, нягледзячы на значныя страты, шырокамаштабныя апэрацыі і прымяненьне вялікіх сілаў, разграміць УПА не ўдалося.&lt;ref&gt;Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 https://web.archive.org/web/20120515165126/http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf  стр.211-212&lt;/ref&gt; Барацьба УПА да канца вайны стала значным фактарам, які значна перашкодзіў радзкай уладзе правесьці палітычныя, эканамічныя ды іншыя захады ў рэгіёне.&lt;ref&gt;Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 15 https://web.archive.org/web/20120515165126/http://history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/24.pdf  стр.216&lt;/ref&gt;

УПА былі вымушаны звузіць сваю дзейнасьць, а Савецкія сілы імкнуліся лякалізаваць і звузіць сацыяльную базу і дзейнасьць УПА. У 1946 у местах і сёлах былі разьмешчаны савецкія гарнізоны, а войскі НКУС праводзілі непарыўныя акцыі па перасьледу байцоў УПА.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20031005141138/http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf Jeffrey Burds (1997). «Agentura: Soviet Informants' Networks &amp; the Ukrainian Underground in Galicia, 1944-48», ''East European Politics and Societies v.11'' pp. 106—110]&lt;/ref&gt; У выніку УПА былі вымушаны перайсьці з партызнаскае да падпольнае дзейнасьці. Атрады УПА цяпер сталі малалікімі і ўлучалі ня больш за сто жаўнераў. Мноства з жаўнераў былі дэмабілізаваны і вярнуліся дадому, калі савецкая ўлада абвесьціла амністыю. Значную ролю адыгрывалі масавыя арышты і дэпартацыі, якія праводзіла савецкая ўлада супраць усіх, хто меў якое-небудзь дачыненьне да любых незалежных арганізацыяў. У выніку гэтых апэрацыяў, з тэрыторыі Заходняй Украіны было вывезена паводле розных ацэнак, ад 250.000 па 500.000 асобаў розных нацыянальнасьцяў. Найперш гэта былі сем’і сябраў УПА&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20031005141138/http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf Jeffrey Burds (1997). «Agentura: Soviet Informants' Networks &amp; the Ukrainian Underground in Galicia, 1944-48», ''East European Politics and Societies v.11'' p. 92]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://www.uvkr.com.ua/ua/visnyk/visnyk2005/april2005/komar.html external link]&lt;/ref&gt; Асноўныя свае акцыі УПА праводзіла цяпер супраць савецкай адміністрацыі і службаў бясьпекі. За пэрыод паміж лютым 1944 і сьнежнем 1946 былі забіты 11,725 савецкіх афіцэраў, агэнтаў і калябарантаў і 2.401 зьніклі на тэрыторыі Заходняй Украіны.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20031005141138/http://www.history.neu.edu/fac/burds/agentura1.pdf Jeffrey Burds (1997). «Agentura: Soviet Informants' Networks &amp; the Ukrainian Underground in Galicia, 1944-48», ''East European Politics and Societies v.11'' pp. 113—114]&lt;/ref&gt;

З 1946 году УПА звычайна складалася зь невялічкіх груп колькасьцю 5—10 байцоў, а сваю асноўную актыўнасьць яны зьмяшчалі на савецка-польскай мяжы. Нягледзячы на кантакты са спэцслужбамі Вялікай Брытаніі і Францыі, УПА пастаянна скарачала сваю колькасьць.&lt;ref&gt;Institute of Ukrainian History, Academy of Sciences of Ukraine, Organization of [https://web.archive.org/web/20080411143934/http://history.org.ua/oun_upa/upa/23.pdf]&lt;/ref&gt; 30 траўня 1947 году Шухевіч надаў загад аб аб’яднаньні УПА і ўзбройнага падпольля АУН. Афіцыйна, штабы УПА спынілі сваю дзейнасьць 3 верасьня 1949 году. Лідэр УПА Раман Шухевіч быў забіты недалёка ад [[Львоў|Львова]] 5 сакавіка 1950 году. Многія з УПА пераходзілі на службу НКУС. Усяго, па 1954 год каля 150 такіх спэцыяльных груп колькасьцю 1800 асобаў працавалі на НКУС.&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20071203015442/http://www.ukranews.com/eng/article/84498.html&lt;/ref&gt; Апошнія атрады спынілі супраціўленьне толькі ў сярэдзіне 1950-х гадоў. Апошнім партызанам сябе называў Ільля Абершын, які пакінуў лес толькі ў 1991 годзе.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20190116084051/http://kipiani.org/gulag/index.cgi?154 Інтэрвію з Ільлём Абершыным]&lt;/ref&gt;

==== Ліквідацыя УПА на тэрыторыі Польшчы ====
Сваю асноўную актыўнасьць УПА з 1946 засяродзіла на савецка-польскае граніцы. Тут, у 1947 УПА арганізавала забойства польскага камуністычнага міністра абароны генэрала Караля Сьвярчэўскага. Большасьць з дакумэнтаў &lt;ref&gt;Grupa Operacyjna «Wisła», kalkulacja sił U.P.A. (sił zbrojnych U.P.A. i personalnej obsady terenowej) na terenie działania Grupy Operacyjnej «Wisła» na dzień 1.04-23.07.1947 r.&lt;/ref&gt; паказуе, што на дзень 1 красавіка 1947 УПА мела на тэрыторыі [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]] збройныя сілы ў колькасьці 2402 асобы. Аднак, 1947 стаў апошнім годам для АУН і УПА на тэрыторыі [[Польская Народная Рэспубліка|Польшчы]]. У выніку правядзеньня Акцыі «Вісла» па перасяленьні насельніцтва і высокае актыўнасьці польскіх сілаў, рэшткі УПА вымушаны былі перабірацца на Захад праз [[Чэхаславакія|Чэхаславакію]]. Зь некалькі тысячаў чалавек, да сваёй цэлі дабраліся толькі каля сотні.

=== Дзейнасьць і ліквідацыя УПА на тэрыторыі Беларусі ===
[[Файл:UPA-structure.PNG|міні|250пкс|Падзел УПА]]
Вытокі дзейнасьці [[Украіна|ўкраінскіх]] [[Нацыяналізм|нацыяналістычных]] арганізацыяў на тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]] ляжаць яшчэ ў міжваенныя часы. На [[Палесьсе|Палесьсі]] разнастайныя ўкраінскія культурна-асьветніцкія і палітычныя аб’яднаньні праводзілі мэтанакіраваную работу па ўкраінізацыі мясцовага насельніцтва, аб чым сьведчыць скарачэньне колькасьці «тутэйшых» і «палешукоў» пры перапісах насельніцтва ў [[Польская Рэспубліка (1918—1939)|міжваеннай Польшчы]].&lt;ref&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 9-10&lt;/ref&gt;&lt;ref name=&quot;Черняк&quot;&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 1&lt;/ref&gt; Акрамя таго, шырокую дзейнасьць разгарнулі ўкраінскія эмігранцкія арганізацыі.&lt;ref name=&quot;Черняк&quot;/&gt;

Дзейнічалі ўкраінскія фармаваньні ў раёнах, дзе пражывала некаторыя колькасьць украінскага насельніцтва.&lt;ref name=&quot;Черняк&quot;/&gt; Мэтаю дзейнасьці УПА і АУН на Беларусі было стварэньне ўкраінскага гаспадарства, што было чужым для беларусаў і што дужа паўплывала на тое, што беларускае насельніцтва рэзка адгарнулася ад украінскіх арганізацыяў.&lt;ref&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 9&lt;/ref&gt;

1941—1942 характарызуецца наяўнасьцю шматлікіх кансьпірацыйных партыяў, арганізацыяў і збройных фармаваньняў, якія праводзілі маштабныя апэрацыі ўласнымі вайсковымі сіламі. Украінскія арганізацыі адкрыта супрацоўнічалі зь нямецкімі акупацыйнымі ўладамі — як дыпляматычнымі, так і ваеннымі сродкамі. Так, узброеныя фармаваньні «бульбаўцаў» супольна зь беларускімі калябарантамі правялі на тэрыторыі [[Палесьсе|Палесься]] супольную акцыю супраць рэшткаў Чырвонае Арміі.&lt;ref&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 15&lt;/ref&gt; У выніку на Палесьсі стварылася своеасаблівая сытуацыя — нямецкай адміністрацыі амаль не было, часткі Чырвонае Арміі альбо былі зьнішчаныя, альбо выцесьненыя ў бранскія лясы. Такая сытуацыя спрыяла ўзмацненьню ўплыву і аўтарытэту ўкраінскіх арганізацыяў у [[Беларусь|Беларусі]].&lt;ref&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 10-11&lt;/ref&gt;

Непасрэдна стварэньне УПА як асобнай вайсковай структуры на Заходнім Палесьсі пачалося раньняй вясной 1943 году. У сярэдзіне 1943 году партызанская зона УПА ўтварылася ў [[Дзівін]]скім раёне ([[Берасьцейская вобласьць]])&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Павал Берасьнеў]].|загаловак=Барацьба за нацыянальную самасьвядомасьць беларусаў (частка 3)|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=76459|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=[[газэта]]|год=25 сакавіка 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-03-25 55 (26919)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/76449/25sak-11.indd.pdf 11]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. Летам 1943 АУН-УПА аб’яднала пад сваім кіраўніцтвам усе вайсковыя фармаваньні ўкраінскіх арганізацыяў, у тым ліку створаную [[Тарас Бульба-Баравец|Тарасам Бульба-Бараўцом]] [[Палеская Сеч|Палескую Сеч]]. Гэтая новая армія абавязвалася ашчаджаць украінскае жыхарства (ігнаруючы іншыя народы, якія пражывалі каля [[Украінцы|ўкраінцаў]]) на ўкраінскае тэрыторыі.&lt;ref&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 11&lt;/ref&gt; Ідэя стварэньня ўкраінскай дзяржавы была варожа сустрэтая як з боку нямецкіх акупацыйных уладаў, так і з боку савецкіх партызнаў і [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]], у выніку чаго УПА пачала барацьбу па ўсіх напрамках. УПА праводзіла дывэрсыі і рэйды супраць чырвоных партызанаў, вэрмахту і [[Армія Краёва|Арміі Краёвай]], падчас якіх праводзіліся тэрарыстычныя акцыі і супраць мясцовага насельніцтва — беларусаў, палякаў і габрэяў&lt;ref name=&quot;Черняк12&quot;&gt;Черняк Ю. В. Деятельность украинских организаций и их вооружённых формирований на территории Западной Беларуси в годы Великой Отечественной войны / Черняк Юрий Вячеславович. — Минск, 2007. — 20 с б. 12&lt;/ref&gt;.

У 1943 на тэрыторыі поўдня Беларусі адбываецца значнае ўзрастаньне колькасьці ўдзельнікаў УПА. Паводле папярэдніх падлікаў, колькасьць чальцоў АУН, акрамя моладзі і тых, хто спачуваў ім, дасягнула 10—15 тысячаў асобаў. Колькасьць асобаў, датычных да УПА на Беларусі — 8—10 тысячаў. Група «Тураў», якая дзейнічала на Валыні і ў сумежных раёнах Берасьцейшчыны, пасьля частковае дэмабілізацыі і перадачы ў групу «Заграва» загону «Катлавіна» налічвала на 1 студзеня 1944 3048 асобаў. З улікам дэмабілізацыі і фармаваньняў тылу УПА складала прыблізна 15—20 тыс. асобаў.&lt;ref name=&quot;Черняк12&quot;/&gt; Улетку 1944 г., на час прыходу савецкага войска, у атрадах УПА ў Дзівінскім раёне бралі ўдзел больш за 3 тыс. жыхароў&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;/&gt;.

У пэрыяд зь лютага 1944 па канец 1945 банды УПА зьдзейсьнілі больш за 6600 дывэрсыйна-тэрарыстычных актаў з прыкладна 14,5 тысячы агульных ваенных нападаў (45%)&lt;ref name=&quot;Черняк12&quot;/&gt;&lt;ref&gt;Малая война (организация и тактика действий малых подразделений): хрестоматия / Сост. А. Е. Тарас. — Минск : Харвест, 1998. б.419&lt;/ref&gt;

Асноўнымі мэтодамі барацьбы ў гэты час былі дывэрсыі і тэрор супраць савецкай улады і камуністычных актывістаў у спалучэньні з агітацыяй і прапагандай сярод насельніцтва. Фактычна праводзілася [[рабаўніцтва]], гвалт і насільле над мясцовым насельніцтвам, што нарэшце прывяло да покрышу і ліквідацыі УПА ў Беларусі.&lt;ref name=&quot;Черняк12&quot;/&gt; У 1952 г. войскі [[НКУС]] зьнішчылі апошні атрад УПА ў Беларусі пад кіраўніцтвам «Грыця» Лукашука&lt;ref name=&quot;Зьвязда&quot;/&gt;.

=== Забойствы мірных жыхароў ===
[[Файл:Lipikach.jpg|міні|220пкс|Забітыя УПА мірныя жыхары Ліпнікі (Польшча), 1943]]
Этнічныя чысткі палякаў пачаліся з 1943 году. Арганізаваныя забойствы працягваліся зь лютага 1943 па люты 1944. Колькасьць загінутых застаецца па сёньня невядомай і вызначаецца ад 60 000 па 500 000. Лічбу 60 000-80 000 прыводзіць Jan T. Gross. Польская (камуністычная) камісія па дасьледваньні злачынастваў супраць польскага народу прапаноўвала лічбу ў 300 000—400 000. [[Леанід Кучма]] выказаўся, што «ўкраінскія шавіністы забілі каля паўмільёну палякаў на Ўсходніх землях», што аднак, не было пацьверджана доказамі і магчыма, зьяўляецца вынікам падману.&lt;ref&gt;Норман Дэвис. История Европы. — М.: АСТ., 2006 {{ISBN|5-17-024749-4}} с 767&lt;/ref&gt;

Людабойства адбывалася ў [[Львоўскае ваяводзтва (1920—1939)|Львоўскім]], [[Станіславаўскае ваяводзтва|Станіславоўскім]], [[Тарнопальскае ваяводзтва|Тарнапольскім]], [[Валынскае ваяводзтва (1921—1939)|Валынскім]], а таксама па-за Кэрзонавай лініяй — [[Люблінскае ваяводзтва|Люблінскім]] ваяводзтвах.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090811132525/http://stowarzyszenieuozun.wroclaw.pl/wystawa_spis.htm Wystawa ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II RP 1939—1947]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія..Інститут історії НАН України.2004р Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія, Раздел 5 [http://www.history.org.ua/LiberUA/Book/Upa/16.pdf] б. 166&lt;/ref&gt;

Улетку 1943 былі праведзены этнічныя чысткі з мэтай канчатковага выдаленьня «польскага элемента», а ўвосень 1943 многія раёны Валыні сталі «этнічна чыстымі». Канфлікт меў моцны рэлігійны і нацыянальны падтэкст.

{{пачатак цытаты}}''«Сьвятар Людвік Владарчык з Акопы быў расьпяты на крыжы; сьвятару Станіславу Дабржанскаму адрубілі сякерай галаву, разам зь ім загінула 967 вернікаў з Астроўкі; сьвятара Караля Бараня з Карытніцы расьпілавалі папалам на драўляным карыце; сьвятару Завадзкаму перарэзалі горла нажом…»''&lt;ref name=&quot;ReferenceD&quot;&gt;Норман Дэвис. История Европы. — М.: АСТ., 2006 {{ISBN|5-17-024749-4}} с 768&lt;/ref&gt;{{канец цытаты}}

10 ліпеня 1944 камандуючы УПА ва Ўсходняй Галіцыі Васыль Сідор загадаў: «пастаянна нападаць на палякаў — да поўнага зьнішчэньня астатняга на гэтай зямлі.»&lt;ref&gt;А.Русначенко «Украинско-польское противостояние» стр 101&lt;/ref&gt; Аднак выкананьне гэтага загаду было спынена наступам [[Чырвоная Армія|Савецкай Арміі]], хаця акцыі супраць палякаў працягваліся і ў 1944—1947, пакуль савецкімі ўладамі не была праведзена [[Акцыя «Вісла»|«Акцыя Вісла»]] па перасяленьні палякаў на тэрыторыю [[Польская Народная Рэспубліка|Польскай Народнай Рэспублікі]].

Сярод ахвяраў іншых нацыянальнасьцяў адзначаюцца [[габрэі]], самі [[Украінцы|ўкраінцы]], якія не сымпатызавалі УПА, а таксама калябарантаў і савецкіх грамадзянаў падчас першай савецкай акупацыі 1939—1941. У многіх вёсках [[габрэі]] і [[палякі]] разам змагаліся з агульным ворагам.&lt;ref name=&quot;ReferenceD&quot;/&gt; Ахвярамі стала таксама невялічкая грамада польскіх [[Армяне|армянаў]] у Галіцыі, якіх забівалі за прывязанасьць да польскасьці (вядома, што армянскі архібіскуп Юзаф Тэадаровіч адкрыта казаў аб прыналежнасьці [[Львоў|Львова]] да [[Польшча|Польшчы]]. 19-21 чэрвеня 1944 у Кутах над Чэрэмошам на Пакуцю было забіта каля 500 польскіх армянаў і палякаў.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131105121724/http://www.isakowicz.pl/index.php?page=news&amp;kid=69&amp;nid=594 Больш інфармацыі]&lt;/ref&gt;

== Ідэалёгія УПА ==
[[Файл:banderivtsi html m4eef2379.png|міні|зьлева|Агітацыйны плякат УПА, 1948&amp;nbsp;год]]
[[Ідэалёгія]] УПА Бэндэры была тыповай для радыкальнага ўсходнеэўрапейскага нацыяналізму канца 1930-х гадоў. Яе падставамі былі абсалютызацыя арганічнасьці і прыроднасьці нацыі, цягласьць яе існаваньня, прымат інтарэсаў нацыі над інтарэсамі асобы, ідэалізм, культ зямлі й сялянства, стаўка на дзяржаўны патэрналізм, прапаганда этнічнае салідарнасьці, пропаведзь сацыяльнае гармоніі і надклясавую рэпрэзэнтацыйнасьць нацыяналістычнага руху.&lt;ref&gt;Організація українських націоналістів і Українська повстанська армія: Історичні нариси / НАН України; Інститут історії України / С. В. Кульчицький (відп.ред.). — К.: Наук. думка, 2005. — 495 с c. 472 [https://web.archive.org/web/20090813020907/http://www.history.org.ua/index.php?urlcrnt=LiberUA%2Fselect_PDF.php&amp;isbn=966-00-0440-0]&lt;/ref&gt;

Паводле палітычнае арыентацыі, ідэалёгія УПА належыць да ўльтранацыяналістычных арганізацыяў, мэтай якой было стварэньне «Украіны для ўкраінцаў». Ідэі сацыяльнага міру і гармоніі і ксэнафобіі да іншых нацыянальнасьцяў (найперш супраць палякаў, расейцаў, габрэяў), набліжалі іх у гэтым да эўрапейскага нацыянал-сацыялізму. На чале створанай Украіны мела стаяць толькі адна партыя — АУН, а дзяржава мела кіравацца праз палітычныя эліты, безь якога-небудзь прадстаўніцтва ў выглядзе [[парлямэнт]]у ці іншых палітычных партыяў.

== Памяць аб УПА пасьля вайны ==
Стаўленьне да УПА пасьля вайны застаецца досыць спрэчным. Ва [[Украіна|Ўкраіне]] вядзецца дыскусія вакол пытаньня наданьня вэтэранам УПА гонару вэтэранаў Другой сусьветнай вайны і ўшанаваньня УПА як вызвольнага руху.&lt;ref name=&quot;nn.by&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікола Бугай]]|загаловак=Юшчанка: ушанаваць байцоў УПА — наш прыярытэт|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/14266.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=10 студзеня 2008|дата доступу=1 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt; Аднак за час існаваньня незалежнай Украіны моцных зьменаў у тым кірунку не адбылося. 12 верасьня 1997 году кабінэт міністраў Украіны пастанавіў стварыць камісію па дасьледваньні дзейнасьці УПА.&lt;ref&gt;[http://zakon1.rada.gov.ua/cgi-bin/laws/main.cgi?nreg=1004-97-%EF П О С Т А Н О В А від 12 вересня 1997 р. N 1004]&lt;/ref&gt; 14 кастрычніка 2006 году прэзыдэнт [[Украіна|Украіны]] [[Віктар Юшчанка]] падпісаў дэкрэт, паводле якога УПА надаецца статус вызвольнага руху.&lt;ref name=&quot;nn.by&quot;/&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20090413215048/http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,4573596.html Tarasiuk do Juszczenki: Uznać UPA za bojowników o niepodległość]&lt;/ref&gt; Аднак гэты дэкрэт ня быў адобраны [[Вярхоўная Рада Ўкраіны|парлямэнтам Украіны]] і застаўся актам [[Прапаганда|прапагандычным]]. Штогод Юшчанка вітае вэтэранаў УПА з нагоды стварэньня гэтае арміі&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/search/?search_string=%D3%EA%F0%E0%BF%ED%F1%FC%EA%E0+%EF%EE%E2%F1%F2%E0%ED%F1%FC%EA%E0+%E0%F0%EC%B3%FF&amp;x=32&amp;y=10 Сайт прэзыдэнта Украіны]{{Ref-uk}}&lt;/ref&gt;, а 12 кастрычніка 2007 году загадам Віктара Юшчанкі лідэру УПА [[Раман Шухевіч|Раману Шухевічу]] быў нададзены статус «Героя Ўкраіны».&lt;ref&gt;[http://www.president.gov.ua/documents/6808.html УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА УКРАЇНИ № 965/2007 Про присвоєння Р. Шухевичу звання Герой України]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt; Сытуацыя з намаганьнем Юшчанкі праз парлямэнцкі закон надаць УПА статус вызвольнага руху паўтарылася і ў 2008 годзе.&lt;ref name=&quot;nn.by&quot;/&gt; Падтрымліваюць ушанаваньне УПА ўкраінскія нацыяналістычныя партыі, а сама ідэя карыстаецца большай папулярнасьцю сярод жыхароў [[Заходняя Ўкраіна|Заходняй Украіны]]. Супраць ушанаваньня выступае «Партыя рэгіёнаў» і камуністы, якія знаходзяць у гэтым падтрымку на ўсходзе краіны.

[[Файл:UPAPrzemysl.jpg|міні|Марш вэтэранаў УПА ў Пшэмысьлі]]
Супраць ушанаваньня УПА выступаюць суседзі Ўкраіны — [[Польшча]] і [[Расея]]. У [[Польшча|Польскай Рэспубліцы]] перапісы паказваюць, што 49% [[Палякі|палякаў]] нічога ня ведаюць пра тыя падзеі, 17% штосьці чулі, але дакладна ня ведаюць, 20% «ведаюць, але мала» і толькі 14% добра ведае аб людабойстве нацыяналістамі палякаў у часе ІІ Сусьветнай вайны.

11 ліпеня 2003 у памяць 60-годзьдзя забойстваў у Парыцку прэзыдэнты Польшчы [[Аляксандар Квасьнеўскі]] і Ўкраіны [[Леанід Кучма]] адкрылі там помнік забітым. Прэзыдэнт Квасьнеўскі тады паведзіў: {{пачатак цытаты}}''«Трэба, аднак, тутай выразіць маральны пратэст супраць ідэалёгіі, якая давяла да „антыпольскай акцыі“, заініцыяванай праз Арганізацыю Ўкраінскіх Нацыяналістаў і Ўкраінскай Паўстанчай Арміі. Ведаю, што тыя словы могуць зачапіць. Але жадная цэль, ані жадная вартасьць, нават такая важная, як вольнасьць і сувэрэннасьць народу, ня можа апраўдаць людабойства, разьні цывільных, насільле і гвалты…»''{{канец цытаты}}
29 кастрычніка 2007 — праект наданьня статусу генацыду разьні палякаў украінцамі ў 1942—1944 на Валыні быў адрэгаваны праз чатырох польскіх эўрадэпутатаў, выбраных зь лістоў «Лігі польскіх сем’яў» і прэзэнтаваны дэлегацыям да Эўрапейскага Парлямэнту.&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140706175503/http://www.rp.pl/artykul/2,65650.html], w: Rzeczpospolita 29 października 2007.&lt;/ref&gt; Праект, аднак, ня быў аддадзены на галасаваньне.&lt;ref&gt;Patrz: https://web.archive.org/web/20110719050004/http://www.isakowicz.pl/index.php?page=news&amp;kid=8&amp;nid=943&amp;PHPSESSID=cfb43afedc1625086e1d0b95e9201921&lt;/ref&gt;. У Польшчы дзейнічае «Агульнапольскі Камітэт Будовы Помніка Ахвяр Людобойства, дакананага праз АУН-УПА».&lt;ref&gt;[http://www.mysl.pl/?m=10&amp;art_id=375&amp;more=more Apel Ogólnopolskiego Komitetu Budowy Pomnika Ofiar Ludobójstwa dokonanego przez OUN-UPA, mysl.pl] [dostęp 11.04.2009]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://wiadomosci.wp.pl/kat,1342,title,Pomnik-polskich-ofiar-OUN-UPA-stanie-w-Warszawie,wid,10949260,wiadomosc_prasa.html?ticaid=17d4c Pomnik polskich ofiar OUN-UPA stanie w Warszawie?, wp.pl] [dostęp 11.04.2009]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[http://new-arch.rp.pl/artykul/670365_Przeciw_pomnikowi_ofiar_UPA.html Przeciw pomnikowi ofiar UPA, rp.pl]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [dostęp 11.04.2009]&lt;/ref&gt;
15 ліпеня 2009 Сейм Польскай Рэспублікі прыняў ухвалу ''«у справе трагічнага лёсу палякаў на Усходніх Крэсах»'', дзе вядзецца аб ''распачатай праз Арганізацыю Ўкраінскіх Нацыяналістаў і Ўкраінскую Паўстанчую Армію на Крэсах ІІ Рэчы Паспалітай так званай антыпольскай акцыі — масавых забойстваў з характарам этнічнай чысткі…''&lt;ref&gt;[http://pl.wikisource.org/wiki/Uchwa%C5%82a_Sejmu_w_sprawie_tragicznego_losu_Polak%C3%B3w_na_Kresach_Wschodnich]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Браніслаў Камароўскі]]|загаловак=Пастанова Сойму Польскай Рэспублікі ад 15 ліпеня 2009 г. у справе трагічнага лёсу палякаў на ўсходніх ускраінах|спасылка=http://orka.sejm.gov.pl/opinie6.nsf/nazwa/2183_u/$file/2183_u.pdf|выдавец=[[Сойм Польскай Рэспублікі]]|мова=pl|дата публікацыі=15 ліпеня 2009|дата доступу=3 кастрычніка 2014}}&lt;/ref&gt;.

16 чэрвеня 2009 у парлямэнце [[Летува|Летувы]] была ўрачыста адкрыта выстава, у якой ухвалёўваецца памяць УПА. У адкрыцьці выставы, падрыхтаванай украінскім бокам, узяў ўдзел віцэ-сьпікер Сойму [[Летува|Летувы]] Альгіс Кашэта, дырэктар Цэнтру Процістаяньня Людабойству і Руху Адпору Жыхароў Летувы Тэрэзія Бірутэ-Бірускаітэ, пасол Летувіскага Сойму Даліа Коўдыце, эўрапасол Вітаўтас Ландсіукпшы, амбасадар [[Украіна|Украіны]] на [[Летува|Летуве]] Ігар Пракапчук. Наступная выстава будзе прэзэнтавана ў [[Рыга|Рызе]] і [[Талін]]е.&lt;ref&gt;[http://www.unian.net/ukr/news/news-321137.html (Сайт ІА УНІАН)]&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* {{Артыкул|аўтар=[[Уладзіслаў Грыневіч]].|загаловак=Міт вайны і вайна мітаў|спасылка=http://arche.bymedia.net/2006-5/hrynievic506.htm|выданьне=[[ARCHE Пачатак]]|тып=[[часопіс]]|год=Травень 2006|нумар=5 (45)|старонкі=103-117|issn=1392-9682}}
* {{Артыкул|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Міхайла Дзячэнка|Марка Баяслаў|uk|Дяченко Михайло Васильович}}.|загаловак=Любоў паўстанцкая сьвятая|спасылка=http://www.dziejaslou.by/old/www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/bal2402ec.html|выданьне=[[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]]|тып=часопіс|год=Кастрычнік 2006|нумар=5 (24)|старонкі=193-198|issn=2076-1309}}
* [http://oun-upa.org.ua/ Сайт ОУН УПА: легенда спротиву] {{ref-uk}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Летапіс УПА|спасылка=http://www.infoukes.com/upa|выдавец=InfoUkes|мова=en|дата публікацыі=2000|дата доступу=3 кастрычніка 2014}}
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Выстава аб генацыдзе палякаў з боку АУН-УПА на паўднёва-ўсходніх ускраінах ІІ РП у 1939-1947 гг.|спасылка=http://stowarzyszenieuozun.wroclaw.pl/wystawa_spis.htm|выдавец=[[Уроцлаў]]скае {{Артыкул у іншым разьдзеле|Таварыства ўвекавечаньня ахвяраў злачынстваў украінскіх нацыяналістаў||pl|Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów}}|мова=pl|дата публікацыі=2008|дата доступу=3 кастрычніка 2014}}
* {{Кніга|аўтар=[[Джэфры Бурдс]].|частка=|загаловак=Савецкая агентура|арыгінал=Советская агентура|спасылка=http://militera.lib.ru/research/0/pdf/burds.pdf|адказны=|выданьне=|месца=Масква|выдавецтва=Сучасная гісторыя|год=2006|том=|старонкі=|старонак=293|сэрыя=|isbn=0978993705|наклад=500}}
* {{Навіна|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Яўген Цыбуленка||en|Evhen Tsybulenko}}|загаловак=Бандэраўцы — праўда і гістарычныя міты|спасылка=http://m.rus.delfi.ee/article.php?id=26210567|выдавец=[[Дэлфі]]|мова=ru|дата публікацыі=12 кастрычніка 2009|дата доступу=3 кастрычніка 2014}}

[[Катэгорыя:Гісторыя Ўкраіны (1917—1991)]]
[[Катэгорыя:Рухі супраціву падчас Другой сусьветнай вайны]]
[[Катэгорыя:Антысавецкі супраціў]]
[[Катэгорыя:Украінскі антысавецкі супраціў]]
[[Катэгорыя:Вайсковыя фармаваньні, створаныя ў 1942 годзе]]
[[Катэгорыя:Арганізацыі, заснаваныя ў 1942 годзе]]
[[Катэгорыя:Зьніклі ў 1954 годзе]]
[[Катэгорыя:1942 год ва Ўкраіне]]</text>
      <sha1>jpml0b3unk8hjr4vr03zjn7t0g775js</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ігар Стасевіч</title>
    <ns>0</ns>
    <id>47053</id>
    <revision>
      <id>2621666</id>
      <parentid>2605883</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:10:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621666</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="22471" sha1="aizp3uh3353sfwz1t2czf00cbjnass7" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''І́гар Стасе́віч''' ({{Н}} 21 кастрычніка 1985 году, [[Барысаў]], [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]]) — беларускі [[футбол|футбаліст]], гуляе ў паўабароне за казаскі «[[Атыраў (футбольны клюб)|Атыраў]]» і [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальную зборную Беларусі]]. У [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] і [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]] гадах быў абраны найлепшым футбалістам беларускага першынства. [[Футбаліст году Беларусі|Найлепшы футбаліст Беларусі]] 2015, 2018 і 2019 гадоў. Уваходзіць у [[Клюб Сяргея Алейнікава]] для беларускіх футбалістаў, якія згулялі 500 і болей афіцыйных матчаў&lt;ref&gt;[https://www.pressball.by/articles/football/belarus/103856 Клуб Сергея Алейникова. 25 лет спустя]{{Недаступная спасылка|date=June 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
Выхаванец барысаўскага футболу, доўгі час гуляў за [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]. 30 верасьня 2008 году забіў другі гол у браму турынскага «[[Ювэнтус Турын|Ювэнтусу]]» ў групавым раўнде [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]. Другую палову 2010 году правёў у складзе ніжагародзкай «[[Волга Ніжні Ноўгарад|Волгі]]», якой дапамог атрымаць падвышэньне ў элітны расейскі дывізіён. У студзені 2011 году вярнуўся ў Беларусь, стаўшы гульцом «[[Гомель (футбольны клюб)|Гомлю]]», дзе ў першы сэзон здолеў зарабіць 13 галявых перадачаў. Дзякуючы такому паказчыку на яго зьвярнулі ўвагу функцыянэры менскага «[[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама]]», куды Ігар перайшоў у сьнежні 2011 году, падпісаўшы двухгадовы кантракт. У менскім клюбе стаў гульцом асновы, звычайна дзейнічаючы на пазыцыі левага паўабаронцы. У студзені 2014 году падоўжыў кантракт з дынамаўцамі&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/53222.html Стасевич продлил контракт с минским «Динамо»]. Football.by{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

==== У «Дынама» ====
Выдатна правёў [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|сэзон 2014 году]], у якім быў лідэрам дынамаўцаў, якія доўгі час змагаліся за золата, але ў выніку атрымалі срэбраныя мэдалі. Стасевіч разам з [[Чыгозэ Ўдоджы]] ўдвая часьцяком мяняліся флянгамі, чым блыталі сваіх супернікаў. Акрамя таго, Ігар выконваў амаль усе стандартныя ўдары свайго клюбу. Незважаючы на тое, што капітанам клюбу быў [[Дзьмітры Молаш]], з-за ягонай даволі частай адсутнасьці, функцыі капітану выконваў Ігар. Ён жа дапамог «Дынама» ўпершыню ў гісторыі выйсьці ў групавы этап [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]. Стаў адным з найлепшых бамбардзіраў клюбу ў чэмпіянаце, забіўшы 8 галоў. У кастрычніку зьявіліся чуткі пра цікавасьць да Стасевіча з боку праскай «[[Спарта Прага|Спарты]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20141019055138/http://offside.by/feed/5007/ Пражская «Спарта» претендует на Стасевича и Савицкого]. Offside.by{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, якая, аднак, нічым ня скончылася. 6 лістапада 2014 году ў гасьцявым матчы супраць францускага «[[Генгам (футбольны клюб)|Генгаму]]» Ігар правёў свой 50 матч у эўракубках, аднак сапсаваў сабе настрой не рэалізаваўшы пэнальці ў гэтай сустрэчы&lt;ref&gt;[http://by.tribuna.com/football/1024796956.html «Генгам» – «Динамо» Минск. Стасевич проводит 50-й матч в еврокубках]. By.Tribuna.com{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Клюб трываў паразу 0:2 у той гульні. У канцы чэмпіянату Ігар і «Дынама» выглядалі ня вельмі добра, аднак гэтага хапіла, каб паводле вынікаў сэзону ён быў прызнаны найлепшым футбалістам чэмпіянату&lt;ref&gt;[http://football.by/news/64847.html Игорь Стасевич назван лучшим игроком чемпионата Беларуси]. Football.by{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

==== Далейшыя посьпехі ====
19 студзеня 2015 году даволі нечакана падпісаў кантракт з [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]&lt;ref&gt;[http://football.by/news/65905.html Игорь Стасевич подписал контракт с БАТЭ]. Football.by{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;, за які правёў першыя гады сваёй кар’еры. Паводле словаў самога гульца адной з прычынаў зыходу з «Дынама» сталася звальненьне галоўнага трэнэру клюбу [[Уладзімер Журавель|Ўладзімера Жураўля]]&lt;ref&gt;[http://by.tribuna.com/tribuna/blogs/orsha_terminal/728751.html Игорь Стасевич: «Останься Журавель в «Динамо», велика вероятность, сделал бы то же самое»]. By.Tribuna.com{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Аднак паводле словаў уладальніка менскага клюбу [[Юры Чыж|Юрыя Чыжа]], гулец і клюб не знайшлі паразуменьня ў памеры заробку паводле новага магчымага кантракту&lt;ref&gt;[http://by.tribuna.com/football/1026421495.html Юрий Чиж: «Пока мы со Стасевичем очень далеки от понимания. Он хочет гораздо больше предлагаемого»]. By.Tribuna.com{{ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Самы пачатак сэзону паўабаронца прапусьціў з-за траўмы, аднак вярнуўся ў шэрагі на матчы супраць менскага «Дынама» (у чэмпіянаце і кубку), якія мелі даволі прынцыповы характар для Стасевіча. У выніку 19 красавіка ў матчы 2-га туру на менскім стадыёне «[[Трактар (стадыён)|Трактар]]» Ігар стаў аўтарам галявой перадачы, дзякуючы чаму [[Віталь Радзівонаў]] забіў другі гол у браму сталічнага «Дынама» (0:2). 29 верасьня 2015 году адкрыў лік у матчы Лігі чэмпіёнаў супраць «[[Рома Рым|Ромы]]» (3:2). Паводле вынікаў сэзону 2015 году быў абраны найлепшым футбалістам Беларусі&lt;ref&gt;[http://football.by/news/79149.html Игорь Стасевич - лучший футболист Беларуси 2015 года].&lt;/ref&gt;. У лістападзе падоўжыў кантракт з БАТЭ&lt;ref&gt;[http://by.tribuna.com/football/1034320414.html Стасевич продлил контракт с БАТЭ].&lt;/ref&gt;.

У сэзоне 2016 году дапамог БАТЭ здабыць чарговае чэмпіёнства, а сам трэці раз запар быў прызнаны найлепшым гульцом чэмпіянату Беларусі. У 2018 годзе, па завяршэньню кар’еры [[Віталь Радзівонаў|Віталем Радзівонавым]], стаў капітанам каманды. У сэзоне 2018 году з 15 галявымі перадачамі стаў найлепшым асыстэнтам чэмпіянату Беларусі. У верасьні 2018 году зноў склаў кантракт з БАТЭ&lt;ref&gt;[https://football.by/news/118051.html Игорь Стасевич продлил контракт с БАТЭ].&lt;/ref&gt;. У сьнежні 2018 году другі раз быў прызнаны футбалістам году Беларусі, у сьнежні 2019 году — у трэці раз. Таксама ў сэзоне 2019 году зноўку стаў найлепшым асыстэнтам чэмпіянату з 12 галявымі перадачамі. У сэзоне 2020 году, не зважаючы на памяншэньне паказчыкаў, то бок 6 галоў і 11 перадач, зноў стаў найлепшым асыстэнтам чэмпіянату і быў абраны найлепшым паўабаронцам турніру трэці раз запар.

У студзені 2021 году было абвешчана, што Стасевіч пакідае БАТЭ&lt;ref&gt;[https://football.by/news/147274.html Стасевич ушел из БАТЭ].&lt;/ref&gt;. Неўзабаве паўабаронца падпісаў пагадненьне з салігорскім «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёрам]]»&lt;ref&gt;[https://football.by/news/147438.html Стасевич представлен в качестве игрока &quot;Шахтера&quot;]&lt;/ref&gt;. Гуляў пераважна ў стартавым складзе каманды, хоць у траўні часова адсутнічаў праз траўму, а ў жніўні на некаторы час быў адпраўлены ў дубль&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220325152900/https://www.pressball.by/news/football/393002 Футбол. Сергей Гуренко отправил Игоря Стасевича и Николу Антича в дубль солигорского &quot;Шахтера&quot;].&lt;/ref&gt;. За сезон адзначыўся 3 галамі і 4 галявымі перадачамі. У студзені 2022 году па пагадненьні бакоў скасаваў кантракт з «Шахцёрам»&lt;ref&gt;[https://football.by/news/160588.html Гутор и Стасевич покинули &quot;Шахтер&quot;].&lt;/ref&gt;.

==== У замежжы ====
У лютым 2022 году склаў дамову зь песчанакопскай «[[Чайка Пясчанакопскае|Чайкай]]» з трэцяга дывізіёну чэмпіянату Расеі&lt;ref&gt;[https://football.by/news/161540.html Игорь Стасевич стал одноклубником Гавриловича в &quot;Чайке&quot;].&lt;/ref&gt;. Пакінуў клуб па заканчэньні кантракта ў чэрвені 2022 году&lt;ref&gt;[https://football.by/news/164991.html Игорь Стасевич покинул &quot;Чайку&quot;].&lt;/ref&gt;. У студзені 2023 году пачаў трэнавацца з казаскім «[[Атыраў (футбольны клюб)|Атыраў]]» і неўзабаве падпісаў кантракт з клюбам&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2023-01-30|url = https://football.by/news/171650 |title = &quot;Атырау&quot; объявил о подписании Игоря Стасевича |website = football.by|accessdate = 2023-01-31|language = ru}}&lt;/ref&gt;. У студзені 2024 году падоўжыў пагадненьне з клюбам на год&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2024-01-01|url = https://football.by/news/182316 |title = Вслед за Жуковским контракт с &quot;Атырау&quot; продлил Стасевич |website = football.by|access-date = 2024-02-15|language = ru}}&lt;/ref&gt;. Па заканчэньні сэзону лёс гульца быў ня вызначаны&lt;ref&gt;{{Спасылка|дата публікацыі = 2024-12-23 |url = https://football.by/news/196449 |загаловак = Игорь Стасевич: &quot;Из других клубов Казахстана никто не звонил&quot; |выдавец = Football.by |дата доступу = 2025-03-02 |мова = ru}}&lt;/ref&gt;, але беларускі трэнэр [[Віталь Жукоўскі]], які працаваў з Стасевічам у «Атыраў», запрасіў вэтэрана ў свой новы клюб «[[Туран Туркестан|Туран]]», дзе за першую палову чэмпіянату згуляў 11 матчу чэмпіянату. Улетку Жукоўскі пакінуў «Туран» і вярнуўся ў «Атыраў», забрыўшы з сабою цэлы шэраг беларускаў, у тым ліку і Стасевіча&lt;ref&gt;{{Спасылка|дата публікацыі = 2025-06-24 |url = https://football.by/news/204075 |загаловак = Игорь Стасевич подписал контракт с &quot;Атырау&quot; |выдавец = Football.by |дата доступу = 2025-06-24 |мова = ru}}&lt;/ref&gt;.

=== Міжнародная ===
У нацыянальнай [[Зборная Беларусі па футболе|зборнай Беларусі]] дэбютаваў 22 жніўня 2007 году ў таварыскім матчы супраць [[Зборная Ізраілю па футболе|зборнай Ізраілю]], які праходзіў у Менску і скончыўся перамогай гаспадароў зь лікам 2:1. 1 красавіка 2009 году забіў гол у матчы адборачнага турніру да [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянату сьвету па футболе 2010 году]] супраць [[Зборная Казахстану па футболе|зборнай Казахстану]] ў [[Алматы]], які скончыўся разгромнай перамогай беларускіх футбалістаў (1:5).

== Узнагароды ==
=== Камандныя ===
'''БАТЭ''':
* [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|Чэмпіён Беларусі]]: 2006, 2007, 2008, 2009, [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]]
* Срэбны прызэр [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2020 году|2020]]
* Уладальнік [[Кубак Беларусі па футболе|Кубка Беларусі]]: 2006, 2010, [[Кубак Беларусі па футболе 2014—2015 гадоў|2015]], [[Кубак Беларусі па футболе 2019—2020 гадоў|2020]]
* Уладальнік [[Супэркубак Беларусі па футболе|Супэркубка Беларусі]]: 2015, 2016, 2017, 2021

'''«Гомель''':
* Уладальнік [[Кубак Беларусі па футболе|Кубка Беларусі]]: 2011

'''«Дынама»''':
* Срэбны прызэр [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]]
* Бронзавы прызэр [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2012 году|2012]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|2013]]

'''«Шахцёр''':
* [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|Чэмпіён Беларусі]]: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]]

=== Індывідуальныя ===
* [[Футбаліст году Беларусі|Найлепшы футбаліст Беларусі]]: 2015, 2018, 2019
* Найлепшы футбаліст чэмпіянату Беларусі: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]]
* Найлепшы паўабаронца чэмпіянату Беларусі: 2007, [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2020 году|2020]]
* У сьпісе 22 найлепшых футбалістаў чэмпіянату Беларусі: [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2006 году|2006]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2007 году|2007]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2008 году|2008]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2013 году|2013]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2014 году|2014]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]], [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2020 году|2020]]

== Статыстыка ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;| Клюб !!rowspan=&quot;2&quot;| Сэзон !!colspan=&quot;3&quot;| Чэмпіянат
|-
! Дывізіён !! Матчы !! Галы
|-
|rowspan=&quot;6&quot;| [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Найвышэйшая ліга]] || 22 || 6
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 26 || 6
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Найвышэйшая ліга]] || 28 || 6
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Найвышэйшая ліга]] || 28 || 8
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2019 году|2019]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2019 году|Найвышэйшая ліга]] || 28 || 10
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2020 году|2020]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020 году|Найвышэйшая ліга]] || 24 || 6
|-
|| [[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2021 году|2021]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021 году|Найвышэйшая ліга]] || 22 || 2

|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20140713062407/http://fcbate.by/ru/history/players/id2913 Афіцыйны сайт БАТЭ — Ігар Стасевіч]{{Ref-ru}}
* [http://www.pressball.by/footballstat/igor_stasevich/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}}
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* {{Worldfootball}}

{{Футбалісты году Беларусі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Стасевіч, Ігар}}
[[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Беларусі]]</text>
      <sha1>aizp3uh3353sfwz1t2czf00cbjnass7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Сьцягафікацыя/Пэру</title>
    <ns>10</ns>
    <id>52319</id>
    <revision>
      <id>2621673</id>
      <parentid>2520451</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T16:21:19Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>521</id>
      </contributor>
      <comment>Выява [[c:file:Flag_of_Peru_(1822-1825).svg]] замененая на [[c:file:Flag_of_Peru_(1822–1825).svg]] карыстальнікам [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]]. Прычына: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR6|Criterion 6]].</comment>
      <origin>2621673</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="646" sha1="opv1a4soad9rmkl5yd3xd51nj5a58pl" xml:space="preserve">{{ {{{1&lt;noinclude&gt;|Сьцягафікацыя/сьцяг&lt;/noinclude&gt;}}}
| alias = {{{alias|Пэру}}}
| flag alias = Flag of Peru (state).svg
| flag alias-1825 = Flag of Peru (1825–1950).svg
| flag alias-1822 = Flag of Peru (1822–1825).svg
| flag alias-1822-мар = Flag of Peru (1822).svg
| flag alias-1820 = Flag of Peru (1821-1822).svg
| variant = {{{варыянт|{{{variant|}}}}}}
| size = {{{памер|{{{size|}}}}}}
| name = {{{назва|{{{name|}}}}}}
| разьмяшчэньне выявы = {{{разьмяшчэньне выявы|}}}
&lt;noinclude&gt;
| var1 = 1825
| var2 = 1822
| var3 = 1822-мар
| var4 = 1820
&lt;/noinclude&gt;
}}</text>
      <sha1>opv1a4soad9rmkl5yd3xd51nj5a58pl</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Марцін Бельскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>54667</id>
    <revision>
      <id>2621706</id>
      <parentid>1988461</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T22:30:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Redaktor GLAM</username>
        <id>70484</id>
      </contributor>
      <comment>Higher resolution image</comment>
      <origin>2621706</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7742" sha1="l8hf8gljusebne6cexcvn9m7iv7etqx" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні|тып=прозьвішча|Бельскі}}
{{Пісьменьнік
|Імя                 = Марцін Бельскі
|Арыгінал імя        = Marcin Bielski
|Партрэт             = Marcin Bielski 1880 (727706) (cropped).jpg
|Памер               = 200 пкс
|Апісаньне           = Марцін Бельскі
|Імя пры нараджэньні =
|Псэўданімы          =
|Дата нараджэньня    = [[1495]]
|Дата сьмерці        = {{Памёр|18|12|1575}}
|Род дзейнасьці      = [[Празаік]], [[паэт]]
|Гады актыўнасьці    = 
|Напрамак            = [[гісторыяграфія]]
|Жанр                = 
|Дэбют               = 
|Значныя творы       = «Хроніка ўсяго сьвету»
|Прэміі              = 
|Палічка             = 
|Сайт                = 
}}
'''Ма́рцін Бе́льскі''' ({{мова-pl|Marcin Bielski}}; [[1495]], вёска [[Бяла (Паенчанскі павет)|Бяла]] [[Паенчанскі павет|Паенчанскага павету]], [[Лодзінскае ваяводзтва]], [[Польшча]] — [[18 сьнежня]] [[1575]]) — [[Польшча|польскі]] [[гісторык]], пісьменьнік, аўтар нізкі паэтычных і празаічных твораў.

== Біяграфія ==
Навучаўся ў [[Ягелонскі ўнівэрсытэт|Кракаўскім унівэрсытэце]]. Служыў у войску ў час войнаў з [[Валахія]]й і [[Татары|татарамі]]. Прымаў удзел у [[Бітва пад Абяртынам|бітве пад Абяртынам (1531)]].

[[Шляхціч]], сучасьнік [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] і польскага Адраджэньня, Бельскі належаў да прагрэсіўных дзеячоў таго часу.

Выступаючы супраць сяреднявечнае [[Схалястыка|схалястыкі]], Бельскі пісаў свае творы [[Польская мова|па-польску]], а не [[Лацінская мова|па-лацінску]], як было заведзена. Найзначнаю працай Бельскага сталася прысьвечаная [[Жыгімонт Аўгуст|Жыгімонту ІІ Аўгусту]] «Хроніка ўсяго сьвету» — першы ў польскім пісьменстве агляд усясьветнай гісторыі, фактычна першы падручнік па ўсеагульнай гісторыі ў Польшчы. Адзначаецца&lt;ref name=&quot;belazar38&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі|к}} С. 38&lt;/ref&gt;, што прагрэсіўнай для свайго часу была сама ідэя стварэньня падобнай працы.

Пахаваны ў мястэчку [[Паенчна]].

== «Хроніка ўсяго сьвету» ==
Пры жыцьці гісторыка праца была выдадзеная тры разы (1551, 1554, 1564), і ў трэцім выданьні складалася з 10 кніг. У 9-й кнізе «Аб маскоўскім альбо рускім народзе. Аб пасольстве Васіля да папы рымскага. Аб Літве, Аб Ліфлянцкай зямлі. Аб Татарах» разглядаецца і гісторыя [[Вялікае Княства Літоўскае|ВКЛ]]. Амаль увесь разьдзел «Аб маскоўскім народзе…» пераважна зьяўляецца скарочаным пераказам «Запісак аб Масковіі» [[Сыгізмунд Герберштэйн|Сыгізмунда Герберштэйна]]. Геаграфічная частка і зьвесткі пра тэрытарыяльныя памеры ўзятыя з «Трактату аб дзвюх Сарматыях» [[Мацей Мяхоўскі|Мяхоўскага]]. Інфармацыя пра Літву ў гэтым разьдзеле таксама ўзятая з працы Герберштэйна.

Адным з самых слабых месцаў «Хронікі» было тое, што аўтар некрытычна ставіўся да сярэднявечных паданьняў і нават [[анэкдот]]аў, не адрозьніваў значныя выпадкі ад нязначных, непрапарцыянальна кампанаваў матэрыял.

Думкі гісторыкаў пра галоўную працу М. Бельскага дыямэтральна разыходзяцца: ад найвышэйшай пахвалы (А. Павінскі) да ацэнкі яе як «сярэднявечнай кампіляцыі», у якой нават «няма духу гуманізму», і якую ратуе адзіны новы элемэнт, «пратэстанцкая тэндэнцыя» (І. Хшаноўскі). Адзначаецца&lt;ref name=&quot;belazar39&quot;&gt;{{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі|к}} С. 39&lt;/ref&gt;, што «Хроніка ўсяго сьвету», магчыма, і ня стала б прадметам гісторыяграфічнага дасьледаваньня, калі б ня дзейнасьць ягонага сына [[Яўхім Бельскі|Яўхіма Бельскага]].

Таксама пяру Бельскага належыць «Хроніка Польская». Упершыню «Хроніка» была выдадзеная ў [[1597]] ягоным сынам Яхімам. Пазьней яна перавыдавалася яшчэ колькі разоў у 1764, 1829, 1833 ды 1856 гадох.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гістарыяграфія гісторыі Беларусі}}
* {{кніга|аўтар = |частка = |загаловак = Kronika Polska Marcina Bielskiego|арыгінал = |спасылка = |адказны = |выданьне = |месца = Sanok|выдавецтва = |год = 1856|том = 2|старонкі = 882|старонак = |сэрыя = |isbn = |тыраж = }}

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=33262&amp;s=1| загаловак = Алічбаваная вэрсія «Хронікі ўсяго сьвету»| фармат = [[PDF]]| назва праекту = | выдавец = Polska Biblioteka Internetowa| дата = 24 студзеня 2009 | мова = pl| камэнтар = }}
* {{Спасылка|аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | cуаўтары = | дата публікацыі = | url = http://www.pbi.edu.pl/book_reader.php?p=33261&amp;s=1| загаловак = Алічбаваная вэрсія «Хронікі Польскай»| фармат = [[PDF]]| назва праекту = | выдавец = Polska Biblioteka Internetowa| дата = 24 студзеня 2009 | мова = pl| камэнтар = }}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бельскі Марцін}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1495 годзе]]
[[Катэгорыя:Польскія гісторыкі]]</text>
      <sha1>l8hf8gljusebne6cexcvn9m7iv7etqx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Роза Паркс</title>
    <ns>0</ns>
    <id>56969</id>
    <revision>
      <id>2621689</id>
      <parentid>2379740</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:39:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>521</id>
      </contributor>
      <comment>Са старонкі прыбраны файл Rosaparks.jpg, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[c:User:Josve05a|Josve05a]]. Прычына: per [[:c:Commons:Deletion requests/Files in Category:Rosa Parks in 1955|]].</comment>
      <origin>2621689</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4037" sha1="n3uytesth8u8u5josl9cfekko5vmfqr" xml:space="preserve">{{Асоба
|імя               = Роза Паркс
|арыгінал імя      = Rosa Parks
|партрэт           =
|апісаньне         = Роза Паркс у 1955 годзе з Марцінам Лютарам Кінгам
|род дзейнасьці    = правы чалавека
|дата нараджэньня  = {{Нарадзілася|4|2|1913}}
|месца нараджэньня = [[Тускіджы]], [[ЗША]]
|дата сьмерці      = {{Памерла|24|10|2005|гадоў = 92}}
|месца сьмерці     = [[Дэтройт]], [[ЗША]]
}}

'''Ро́за Лі Паркс''' (4 лютага 1913, ''Тускіджы'', [[Алабама]] — 24 кастрычніка 2005, [[Дэтройт]]) — амэрыканская грамадзкая дзяячка, пачынальніца руху за правы афраамэрыканскіх грамадзянаў [[ЗША]]. Стала сымбалем барацьбы з расавай сэгрэгацыяй.

Роза (Макколі) Паркс нарадзілася [[4 лютага]] [[1913]] году ў горадзе Таскіджы, штат Алабама ў [[Мэтадызм|мэтадысцкай]] мурынскай сям’і. Вырасла на фэрме і вывучылася на швачку. У [[1932]] годзе яна выйшла замуж за ''Рэйманда Паркса'', актыўнага праваабаронцу.

Роза Паркс увайшла ў гісторыю дзякуючы здарэньню 1 сьнежня 1955 году, калі падчас паездкі ў аўтобусе ў горадзе [[Мантгомэры (ЗША)|Мантгомэры]], штат Алабама, яна адмовілася саступіць месца беламу мужчыну па патрабаваньні кіроўцы ''Джэймса Блэйка''. Пасьля гэтага выпадку Роза Паркс была арыштаваная за парушэньне правілаў карыстаньня грамадзкага транспарту. Гэта справа дайшла да ''Вышэйшага Суду ЗША'', дзе было прызнана, што расавая сэгрэгацыя зьяўляецца неканстытуцыйнай. Пасьля гэтага здарэньня [[Марцін Лютэр Кінг]] арганізаваў [[байкот]] грамадзкіх аўтобусаў у Мантгомэры і дабіўся скасаваньня расавых правілаў. Пасьля гэтага Марцін Лютар Кінг атрымаў сваю папулярнасьць. Нягледзячы на рашэньне суда, Роза Паркс усё ж такі пацярпела ад гэтага здарэньня — яна страціла працу швачкі ў мясцовай краме.

У 1960-х Роза Раркс пераехала ў [[Дэтройт]], дзе працавала ў штабе дэмакратычнага кангрэсмэна ад штату [[Мічыган (Штат)|Мічыган]], ''Джона Корніерса''. Пасьля выхаду на пэнсію Паркс засталася ў Дэтройце і напісала аўтабіяграфію.

Роза Паркс стала сымбалем барацьбы за правы чалавека і супраць расавай дыскрымінацыі ў [[ЗША]]. У 1999 годзе Роза Паркс была ўзнагароджаная ''Залатым мэдалём Кангрэсу ЗША'', а ў лістападзе 2001 году ў Мантгомэры была адчынена бібліятэка і музэй яе імя.

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Паркс, Роза}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў ЗША]]
[[Катэгорыя:Праваабаронцы ЗША]]
[[Катэгорыя:Памерлі ў Дэтройце]]</text>
      <sha1>n3uytesth8u8u5josl9cfekko5vmfqr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Віталь Булыга</title>
    <ns>0</ns>
    <id>57512</id>
    <revision>
      <id>2621657</id>
      <parentid>2414962</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:11:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://be.wikipedia.org/wiki/Віталь_Мікалаевіч_Булыга?oldid=4758759</comment>
      <origin>2621657</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12025" sha1="1ptq8ejysggstkfzbu3jqp423gixlu9" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Віталь Мікалаевіч Булыга''' ({{Н}} 12 студзеня 1980 году, [[Магілёў]]) — беларускі футбаліст, нападнік. У 2003—2008 гадах выступаў за [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальную зборную Беларусі]].

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
У 1997—2002 гадах выступаў у магілёўскім «[[Дняпро Магілёў|Дняпро-Трансмаш]]». У 2009 годзе быў футбалістам барысаўскага [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]. З 2002 году гуляў у чэмпіянаце Расіі за клюбы Прэм’ер-лігі і Першай лігі. Спачатку бараніў колеры «[[Крылы Саветаў Самара|Крылаў Саветаў]]». За «[[Уралан Эліста|Ўралан]]» і «[[Амкар Перм|Амкар]]» гуляў на правах арэнды. У 2006 годзе падпісаў кантракт з «[[Том Томск|Тамю]]». 27 студзеня 2008 году перайшоў у «[[Луч Уладзівасток|Луч-Энэргію]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20150203103930/http://www.championat.com/football/news-84833.html Булыга перешёл в «Луч-Энергию»]. Championat.com.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Vital Bulyga 2007.JPG|значак|зьлева|Булыга ў складзе «[[Том Томск|Тамі]]».]]
У жніўні 2011 году на правах свабоднага агента перайшоў у расейскі клюб «[[Газавік Арэнбург|Газавік]]» з [[Арэнбург]]у, які выступаў у [[Першынство Футбольнай нацыянальнай лігі|Першынстве Футбольнай нацыянальнай лігі Расеі]] (другі дывізіён чэмпіянату Расеі)&lt;ref&gt;[http://goals.by/football/news/78707 Виталий Булыга перешел в «Газовик»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У канцы ліпеня 2012 году перайшоў у бабруйскую «[[Белшына Бабруйск|Белшыну]]»&lt;ref&gt;[http://www.pressball.by/news/football/111577 Виталий Булыга подписал контракт с «Белшиной»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;, дзе быў адным зь лідэрам каманды. У сакавіку 2013 году падпісаў кантракт з «[[Дняпро Магілёў|Дняпро]]»&lt;ref&gt;[http://www.pressball.by/news/football/127667 Виталий Булыга подписал контракт с могилевским «Днепром»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;, вярнуўшыся ў родны клюб пасьля дзесяцігадовага перапынку. Стаў капітанам каманды, выступаў на пазыцыі атакуючага паўабаронцы. У чэрвені 2013 году атрымаў траўму і выбыў да верасьня, а пасьля вярнуўся ў асноўны склад. Выратаваў «Дняпро» ад вылету ў Першую лігу, аформіўшы дубль у стыкавым матчы супраць «[[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзеі]]». У студзені 2014 году пакінуў каманду&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/53177.html Виталий Булыга покинул «Днепр»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У сэзоне 2014 году заставаўся бяз клюбу, у якасьці аматара выступаў за «Хімвалакно» ў чэмпіянаце Магілёва&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2014-06-04 |url = http://www.pressball.by/articles/football/interview/86773 |title = Бывалый Булыга. Всегда говорю правду в глаза, отчего потом и страдаю |website = pressball.by|language = ru |archive-url = https://web.archive.org/web/20140618162746/http://www.pressball.by/articles/football/interview/86773 |archive-date = 2014-06-18 |url-status = dead}}&lt;/ref&gt;.

У лютым 2015 году падпісаў кантракт з клюбам «[[Сахалін Паўднёва-Сахалінск|Сахалін]]»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/66423.html Виталий Булыга подписал контракт с «Сахалином»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 2015 году падпісаў кантракт зь менскім «[[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама]]»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/72970.html Виталий Булыга подписал контракт с минским «Динамо»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У складзе дынамаўцаў пераважна выходзіў на замену. Па заканчэньні кантракта ў сьнежні 2015 году пакінуў «Дынама»&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2015-12-22|url = https://football.by/news/79545 |title = Булыга покинул минское &quot;Динамо&quot; |website = football.by|access-date = 2024-04-11|language = ru}}&lt;/ref&gt;. У студзені 2016 году перайшоў у бабруйскую «[[Белшына Бабруйск|Белшыну]]»&lt;ref&gt;[http://football.by/news/80884.html Матвеенко, Булыга, Комаровский, Хачатурян и еще пять игроков подписали контракты с «Белшиной»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;, стаўшы капітанам каманды. У 14 матчах чэмпіянату правёў 6 галоў. У ліпені 2016 году разьвітаўся з бабруйскім клюбам&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/88864.html Карамушка, Рожок и Булыга покинули «Белшину»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 2017 году згуляў за «[[Тамбоў (футбольны клюб)|Тамбоў]]» у таварыскім матчы супраць «[[Крумкачы Менск|Крумкачоў]]», аднак пасьля гэтага пацьвердзіў аб завяршэньні гульнёвай кар’еры&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2017-07-03 |url = https://www.pressball.by/news/football/267768 |title = Футбол. Виталий Булыга: просмотр в &quot;Тамбове&quot;? Я закончил с футболом |website = pressball.by|access-date = 2017-11-07 |language = ru |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171007192006/http://www.pressball.by/news/football/267768 |archivedate=2017-10-07 |url-status = dead}}&lt;/ref&gt;.

У красавіку 2024 году быў заяўлены ў якасьці футбаліста за «[[Ворша (футбольны клюб)|Воршу]]» ў [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Першай лізе]]&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2024-04-05|url = https://football.by/news/186025 |title = &quot;Орша&quot; Булыги и Тамело, &quot;Барановичи&quot; Высоцкого, &quot;Макслайн&quot; Гольмака |website = football.by|access-date = 2024-04-11|language = ru}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2024-04-06|url = https://football.by/news/186071 |title = 44-летний Виталий Булыга будет выступать за &quot;Оршу&quot; в свободное от любительской лиги время |website = football.by|access-date = 2024-04-11|language = ru}}&lt;/ref&gt;, аднак ужо ў траўні быў адзаяўлены, гэтак і не згуляўшы за каманду&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2024-05-13|url = https://bel.football/articles/nedoezdy_debyut_mediaklubov_vylet_odnogo_iz_nikh_i_parochka_sensatsiy_startoval_novyy_rozygrysh_kubka_belarusi |title = Недоезды, дебют медиаклубов, вылет одного из них и парочка сенсаций. Стартовал новый розыгрыш Кубка Беларуси |website = bel.football|access-date = 2024-05-15|language = ru}}&lt;/ref&gt;.

=== Міжнародная ===
У складзе моладзевай зборнай Беларусі ў 2000—2001 гадах правёў 12 матчаў, забіў 6 галоў. У 2008 годзе зьмяніў грамадзянства зь беларускага на [[Расея|расейскае]], працягваючы гуляць за [[Зборная Беларусі па футболе|зборную Беларусі]].

== Як функцыянэр ==
Увосень 2017 году разам зь іншым футбалістам зборнай Беларусі [[Дзяніс Коўба|Дзянісам Коўбам]] адкрыў дзіцячую школу ў Менску&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20221028081538/https://www.pressball.by/news/football/277853 Виталий Булыга и Денис Ковба открыли детскую школу. И получили поздравления от Виталия Кутузова]. Прессбол.&lt;/ref&gt;. З студзеня 2018 году займаў пасаду начальніка каманды ў менскім «[[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама]]»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/108769.html Омельянчук вошел в тренерский штаб минского «Динамо», Булыга занял пост начальника команды]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;, а ў красавіку быў прызначаны спартовым дырэктарам&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/112369.html Виталий Булыга — новый спортивный директор минского «Динамо»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. На гэтай пасадзе займаўся сэлекцыяй. У пачатку 2019 году падбіраў гульцоў, займаўся пошукамі новага галоўнага трэнэра, якім у выніку стаў [[Раман Піліпчук]]. У чэрвені 2019 году пакінуў «Дынама»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/127464.html Минское «Динамо» объявило о расставании с Булыгой]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. З кастрычніка 2019 году да пачатку 2021 году працаваў памочнікам галоўнага трэнэра «[[Тамбоў (футбольны клюб)|Тамбова]]», а ўлетку 2021 году кароткі час быў трэнэрам краснадарскай «[[Кубань Краснадар|Кубані]]».

== Статыстыка ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;| Клюб !!rowspan=&quot;2&quot;| Сэзон !!colspan=&quot;3&quot;| Чэмпіянат
|-
! Дывізіён !! Матчы !! Галы
|-
| [[Дынама Менск (футбольны клюб)|Дынама Менск]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Найвышэйшая ліга]] || 9 || 0
|-
| [[Белшына Бабруйск|Белшына]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 14 || 6
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.pressball.by/footballstat/vitaly_bulyga/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Булыга, Віталь}}
[[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]]</text>
      <sha1>1ptq8ejysggstkfzbu3jqp423gixlu9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Штутгарт (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>67445</id>
    <revision>
      <id>2621647</id>
      <parentid>2616709</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:04:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621647</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15972" sha1="h43mm3xcxsc3tw6on6dfo2te1a4aww4" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Штутгарт
|Лягатып          = VfB Stuttgart 1893 Logo.svg
|ПоўнаяНазва      = Verein für Bewegungsspiele Stuttgart 1893 e.V.
|Горад            = [[Штутгарт]], [[Нямеччына]]
|Стадыён          = [[МГП-Арэна]]
|Умяшчальнасьць   = 60449
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ШтутгартЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ШтутгартСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|Штутгарт}}
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Нямецкія
| pattern_la1 = _stuttgart2122h
| pattern_b1 = _stuttgart2122h
| pattern_ra1 = _stuttgart2122h
| pattern_sh1 = _stuttgart2122h
| pattern_so1 = _stuttgart2122h
| leftarm1 = FFFFFF
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FFFFFF
| shorts1 = FFFFFF
| socks1 = FFFFFF
 |pattern_la2 = _stuttgart2122a
 |pattern_b2  = _stuttgart2122a
 |pattern_ra2 = _stuttgart2122a
 |pattern_sh2 = _stuttgart2122a
 |pattern_so2 = _stuttgart2122a
 |leftarm2    = FF0000
 |body2       = FF0000
 |rightarm2   = FF0000
 |shorts2     = FF0000
 |socks2      = FF0000
}}
«'''Штутгарт'''» ({{мова-de|Verein für Bewegungsspiele Stuttgart 1893}}) — спартовы клюб зь [[Нямеччына|Нямеччыны]] з [[Штутгарт|аднайменнага гораду]]. Пяціразовы [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіён Нямеччыны]], чатырохразовы ўладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]. Футбольная каманда гуляе свае хатнія гульні на [[МГП-Арэна|МГП-Арэне]], разьмешчанай у спартовым комплексе Нэкпарк. Камандай рэзэрву «[[Штутгарт II (футбольны клюб)|Штутгарт II]]» у сэзоне 2023—2024 гадоў гуляе ў чацьвертай паводле значнасьці лізе.

«Штутгарт» зьяўляецца клюбам-таварыствам, які на верасень 2011 году налічваў 45 636 чальцоў. У дадатак да посьпехаў прафэсійных, аматарскіх і камандаў дзіцяча-юнацкага футболу, спартоўцы клюбу ў [[лёгкая атлетыка|лёгкай атлетыцы]] таксама перамагалі ў мностве спаборніцтваў. У клюбе таксама ёсьць сэкцыі фістболу, [[хакей|хакею]], [[настольны тэніс|настольнага тэнісу]] й сэкцыю падрыхтоўкі футбольных судзьдзяў.

== Гісторыя ==
Гісторыя футбольнага клюбу пачалася ў канцы XIX стагодзьдзя, а заснаваны ён быў ў 1893 годзе, як студэнцкая [[рэгбі]]йная каманда. Толькі амаль праз 20 гадоў у 1912 годзе клюб пачаў займацца футболам&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20160916131402/http://www.stuttgart.de/item/show/13826/1/9/502922 «Bad Cannstatt eine Wiege des deutschen Fußballs»]. Stuttgart.de.&lt;/ref&gt;. Спартовая асацыяцыя Штутгарту, у якую ўваходзіць футбольны клюб, на сёньняшні дзень налічвае больш за 40 000 сябраў. Але шырокую вядомасьць асацыяцыя атрымала менавіта дзякуючы спартовым дасягненьням футбольнай каманды, якая пяць разоў станавілася чэмпіёнам Нямеччыны й тройчы перамагала ў нацыянальным кубку.

[[Файл:Football team of VfB Stuttgart in 1912.jpg|значак|зьлева|Каманда «Штутгарту» 1912 году.]]
У 1933 годзе клюб пераехаў на стадыён [[МГП-Арэна|Нэкар]], дзе і цяпер гуляе каманда. У тым жа годзе нацыстамі быў рэарганізаваны нямецкі футбол, у выніку чаго было ўтворана 16 футбольных лігаў, вядомых пад назовамі [[Гаўліга]]. «Штутгарт» спаборнічаў ў Гаўлізе Вюртэмбэргу, здабыўшы тытулы чэмпіёнаў рэгіёну ў 1935, 1937, 1938, 1940 і 1943 гадах. Толькі ў 1935 годзе штутгарцы ў плэй-оф нямецкага першынства як пераможцы Вюртэмбэргу дакрочылі да фіналу, але прагулялі клюбу «[[Шальке-04 Гельзэнкірхэн|Шальке-04]]», які дамінаваў у краіне на той час. Праз [[Другая сусьветная вайна|Другую сусьветную вайну]] сыстэма лігаў скончыла сваё існаваньне. Цягам памянёнага часу галоўным супернікам быў іншы клюб, вядомы як «[[Штутгартэр Кікерс Штутгарт|Штутгартэр Кікерс]]». Па вайне каманда брала ўдзел у Обэрлізе-Зюд, дзе здабывала перамогу ў 1946, 1952 і 1954 гадах. Каманда даволі часта прасоўвалася ў матчы плэй-оф, двойчы становячыся чэмпіёнамі краіны ў 1950 і 1952 гадах. У 1953 годзе «Штутгарт» у плэй-оф была другой, а ў 1954 годзе здабыў [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]]. Другі кубак каманда выйграла ў 1958 годзе. Лідэрам дружыны ў той час быў нападнік [[Робэрт Шлінц]]. Не зважаючы на тое, што клюб быў даволі пасьпяховы ў тыя гады, аніводзін гулец ня быў выкліканы да складу нацыянальнай [[Зборная ФРН па футболе|зборнай ФРН]] на [[чэмпіянат сьвету па футболе 1954 году|чэмпіянат сьвету 1954 году]], які апынуўся пераможным для немцаў.

Праз рост прафэсійнасьці ў спорце [[Нямецкі футбольны зьвяз]] пастанавіў замяніць рэгіянальныя спаборніцтвы на адзіную агульнанацыянальную прафэсійную лігу ў 1963 годзе. Дзякуючы добрым вынікам «Штутгарта» цягам 1950-х гадоў, каманда была запрошаная да навастворанай лігі, стаўшы адной з пачынальніцай [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]]. Зьяўляючыся аматарскай арганізацыяй і дзякуючы слыннай швабскай ашчаднасьці, клюб пастанавіў не марнаваць грошы, і некаторыя гульцы працягвалі працаваць на паўсядзённай працы, сумяшчаючы яе з футболам. Клюб у наступныя гады звычайна фінішаваў у сярэдзіне табліцы. Адным зь лідэраў каманды таго часу быў францускі футбаліст [[Жыльбэр Грэс]], які паходзіў з [[Страсбург]]у.

У 1973 годзе «Штутгарт» упершыню кваліфікаваўся ў [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубак УЭФА]], дзе дакрочыў да паўфіналу турніру, дзе саступіў пераможцу турніру «[[Фэеноорд Ратэрдам|Фэеноорду]]» (1:2, 2:2). У сярэдзіне 1970-х гадоў клюб трапіў у крызу, бо прапусьціў такія новыя тэндэнцыі ў футболе, як прыцягненьне спонсараў. Спробы зьмяніць клюбны лад праз закіданьне грошай не далі рады. «Штутгарт» спрабаваў выратавацца, але паводле вынікаў [[чэмпіянат ФРН па футболе 1974—1975 гадоў|сэзону 1974—1975 гадоў]] страціў месца ў найвышэйшай лізе. Новы трэнэр [[Юрген Зундэрман]] прыцягнуў у клюб шэраг новых гульцоў, будуючы каманду вакол [[Отмар Гіцфэльд|Отмара Гіцфэльда]]. Іншымі ключавымі гульцамі былі [[Карл-Гайнц Фёрстэр]] і [[Гансі Мюлер]]. Ужо праз два сэзоны ў [[Бундэсьліга 2|Бундэсьлізе 2]] «Штутгарт» вярнуўся ў эліту.

Маладая каманда карысталася папулярнасьцю сярод заўзятараў, але пакутавала ад недахопу досьведу. Сярэдняя наведвальнасьць клюбу ў канцы [[чэмпіянат ФРН па футболе 1977—1978 гадоў|сэзону 1977—1978 гадоў]], калі «Штутгарт» замацаваўся на чацьвертым месцы, была большай за 53 тысячаў гледачоў. Гэты рэкорд трымаўся ў лізе ажно да 1990-х гадоў. У 1978—1979 гадах дружына фінішавала на другім месцы. У 1980 годзе «Штутгарт» зноў спыніўся ў паўфінале Кубка УЭФА. У [[чэмпіянат ФРН па футболе 1983—1984 гадоў|сэзоне 1983—1984 гадоў]] клюб, ачолены трэнэрам [[Гэльмут Бэнтгаўс|ГЭльмутам Бэнтгаўсам]], здабыў свой чарговы тытул чэмпіёнаў Нямеччыны і першую перамогу ў Бундэсьлізе. У 1986 годзе каманда зьведала паразу ў фінале Кубка Нямеччыны, саступіўшы зь лікам 2:5 мюнхэнскай «[[Баварыя Мюнхэн|Баварыі]]». У фінале Кубка УЭФА 1989 году, маючы ў сваім складзе [[Юрген Клінсман|Юргена Клінсмана]] «Штутгарт» саступіў італьянскаму «[[Напалі Нэапаль|Напалі]]» (1:2, 3:3), чые колеры на той час абараняў [[Дыега Марадона]].

== Дасягненьні ==
* [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|Чэмпіён Нямеччыны]] — 1950, 1952, 1984, 1992, 2007
* Уладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] — 1954, 1958, 1997, 2025
* Уладальнік [[Супэркубак Нямеччына па футболе|Супэркубка Нямеччыны]] — 1992
* Уладальнік [[Кубак Інтэртота|Кубка Інтэртота]] — 2002, 2008

== Склад ==
: ''Актуальны на 14 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Фабіян Брэдляў]]||1995}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Аб|[[Амін Аль-Дакіль]]||2002}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|Аб|[[Рамон Гэндрыкс]]||2001}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Ёша Вагнаман]]||2000}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Янік Кайтэль]]||2000}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Анджэлё Штылер]]||2001}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Максімілян Мітэльштэт]]||1997}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Францыі}}|ПА|[[Энзо Міё]]||2002}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}}|Нап|[[Эрмэдын Дэміравіч]]||1998}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Малі}}|Нап|[[Эль-Біляль Турэ]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Аталянта Бэргама|Аталянта]]|2001}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Нік Вольтэмадэ]]||2002}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Швайцарыі}}|Аб|[[Люка Хакес]]||2003}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Паскаль Штэнцэль]]||1996}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Турэччыны}}|ПА|[[Атакан Каразор]]|капітан|1996}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Юстын Дыль]]||2004}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Джэймі Левэлінг]]||2001}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Даніі}}|Нап|[[Вагід Фаггір]]||2003}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Швайцарыі}}|Аб|[[Леонідас Штэргію]]||2002}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Штэфан Дрляча]]||1999}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Томас Кастанарас]]||2003}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Дан-Аксэль Загаду]]||1999}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Жульен Шабо]]||1998}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Даніі}}|Нап|[[Якаб Бруўн Лярсэн]]||1998}}
{{Гулец|26|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Дэніз Ундаў]]||1996}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Крыс Фюрых]]||1998}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Даніі}}|ПА|[[Нікаляс Нарці]]||2000}}
{{Гулец|29|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Фін Ельч]]||2006}}
{{Гулец|32|{{Сьцяг Швайцарыі}}|Нап|[[Фабіян Рыдэр]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рэн (футбольны клюб)|Рэн]]|2002}}
{{Гулец|33|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Аляксандар Нюбэль]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|1996}}
{{Гулец|36|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Ляўрын Ульрых]]||2005}}
{{Гулец|40|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Люка Раймунд]]||2005}}
{{Гулец|41|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Дэніс Займэн]]||2005}}
{{Гулец|45|{{Сьцяг Японіі}}|Аб|[[Энры Чэйз]]||2004}}
{{Гулец|47|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Жарзыньню Малянга]]||2006}}
{{Гулец|53|{{Сьцяг Нідэрляндаў}}|Нап|[[Магамэд Санко]]||2003}}
{{Канец складу}}

=== Рэзэрвовая каманда ===
* [[Штутгарт II (футбольны клюб)|Штутгарт II]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.vfb.de/ Афіцыйны сайт]{{ref-de}}

{{Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Штутгарт]]</text>
      <sha1>h43mm3xcxsc3tw6on6dfo2te1a4aww4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Эспанёл Барсэлёна</title>
    <ns>0</ns>
    <id>80761</id>
    <revision>
      <id>2621732</id>
      <parentid>2603710</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:39:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621732</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11939" sha1="26g4pfvr0yim4e30mfafavuxvrazvbv" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва          = Эспанёл
|Лягатып        = Espanyol de barcelona.png
|ПоўнаяНазва    = Real Club Deportivo Español de Barcelona
|Горад          = [[Барсэлёна]], [[Гішпанія]]
|Заснаваны      = 28 кастрычніка 1900
|Стадыён        = [[Эстадзі Карнэльлі Эль Прат]]
|Умяшчальнасьць = 40 500
|Прэзыдэнт      = 
|Трэнэр         = 
|Чэмпіянат      = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|ЭспанёлБарЛіга}}
|Сэзон          = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|ЭспанёлБарСэзон}}
|Месца          = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|ЭспанёлБар}}
|Сайт           = 
|Прыналежнасьць = Гішпанскія
| pattern_la1   = _espanyol2122h
| pattern_b1    = _espanyol2122h
| pattern_ra1   = _espanyol2122h
| pattern_sh1   = _espanyol2122h
| pattern_so1   = _espanyol2021h
| leftarm1      = FFFFFF
| body1         = FFFFFF
| rightarm1     = FFFFFF
| shorts1       = 000000
| socks1        = 000000
| pattern_la2   = _espanyol2122a
| pattern_b2    = _espanyol2122a
| pattern_ra2   = _espanyol2122a
| pattern_sh2   = _espanyol2122a
| pattern_so2   =
| leftarm2      = E70011
| body2         = E70011
| rightarm2     = E70011
| shorts2       = E70011
| socks2        = E70011
| pattern_la3   = _espanyol2122t
| pattern_b3    = _espanyol2122t
| pattern_ra3   = _espanyol2122t
| pattern_sh3   = _espanyol2122t
| pattern_so3   = _espanyol2021a
| leftarm3      = 002A5E
| body3         = 002A5E
| rightarm3     = 002A5E
| shorts3       = 002A5E
| socks3        = 002A5E
}}
«'''Эспанёл'''» ({{мова-ca|Reial Club Deportiu Espanyol de Barcelona}}, {{мова-es|Real Club Deportivo Español de Barcelona}}) — [[Гішпанія|гішпанскі]] [[футбольны клюб]], што ўваходзіць у спартовую сыстэму «Эспанёл», дзе акрамя яго ёсьць яшчэ й жаночы футбольны клюб, мужчынскі й жаночы [[баскетбол]]ьныя клюбы, [[хакей]]ны клюб, клюб жаночага [[валейбол]]у й [[бэйсбол]]ьны клюб. Месьціцца ў горадзе [[Барсэлёна]]. Хатнія гульні праводзіць на стадыёне «[[Эстадзі Карнэльлі Эль Прат]]», што можа зьмясьціць 40 500 гледачоў. Стадыён быў уведзены ў эксплюатацыю 2 жніўня 2009 году пераможным матчам над «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпулам]]». «Эспанёл» зьяўляецца шостым футбольным клюбам Гішпаніі па агульнай колькасьці балаў у чэмпіянатах краіны, але клюб заўсёды знаходзіцца ў ценю галоўнай каманды гораду «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёне]]», саступаючы ў дасягненьні й папулярнасьці.

== Гісторыя ==
Клюб быў заснаваны 28 кастрычніка 1901 году гішпанскім інжэнэрам з [[Унівэрсытэт Барсэлёны|Барсэлёнскага ўнівэрсытэту]] Анхелем Радрыгесам. Спачатку каманда звалася як «Зьвяз гішпанскіх футбалістаў» ({{мова-es|Sociedad Española de Footbal|скарочана}}), але на наступны год каманда пачала звацца «Гішпанскі футбольны клюб» ({{мова-es|Club Español de Fútbol|скарочана}}), бо то была першая каманда сфармаваная выключна гішпанскімі аматарамі.

«Эспанёл» гуляў спачатку ў жоўтых кашулях, але колер шортаў у кожнага футбаліста быў розным. Празь нейкі час сябар клюбу адчыніў тэкстыльную фабрыку й пачаў забясьпечваць каманду жоўтай тканінай. У 1910 годзе каманда зноўку зьмяніла імя на «Спартовы клюб Гішпаніі» ({{мова-es|Club Deportivo Español|скарочана}}) і пераапранулася ў вопратку бела-сіняга колеру.

Сіні й белы быў абраны ў гонар колераў, якія выкарыстоўваюцца гербам вялікага сыцылійска-арагонскага адмірала [[Ражэ дэ Льюрыя]], які камандаў флётам [[Каралеўства Арагон|Арагонскага каралеўства]] ў [[Міжземнамор’е|Міжземнамор’і]] ў [[Сярэднявечча|Сярэднявеччы]]. Клюб пасьпяхова выступаў ад самага свайго заснаваньня, атрымаўшы перамогу ў чэмпіянаце Каталёніі ў 1903 годзе, а пасьля прыняўшы ўдзел у розыгрышы [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]].

У 1906 годзе клюб быў скасаваны паводле фінансавых чыньніках і большасьць гульцоў далучыліся да клюбу «X Спортынг Клюб». Гэты клюб атрымаў перамогу ў чэмпіянаце Каталёніі тры разы паміж 1906 і 1908 гадамі. У 1909 годзе гэты клюб стаўся базавым для аднаўленьня клюбу «Спартовы клюб Гішпаніі». «Эспанёл» зьяўляецца адным зь некалькіх гішпанскіх футбольных клюбаў, якія маюць заступніцтва гішпанскай кароны й тым самым маюць права выкарыстоўваць слова «Рэал» у сваёй назьве й выяву каралеўскай кароны на эмблеме. Гэтае права было прадастаўлена «Эспанёлу» ў 1912 годзе [[Альфонса XIII]].

Пасьля адмовы ад стальца Альфонсам XIII у 1931 годзе й абвяшчэньня [[Другая Гішпанская рэспубліка|Другой Гішпанскай рэспублікі]], у сувязі з забаронай каралеўскіх сымбаляў, клюб прыняў каталёнскае імя «Эспортыю Эспанёл» ({{мова-ca|Esportiu Espanyol|скарочана}}). Пасьля [[Грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскай вайны]] ў Гішпаніі, клюб вярнуў сабе назву «Каралеўскі клюб спорту Гішпаніі» ({{мова-es|Real Club Deportivo Español|скарочана}}).

== Дасягненьні ==
* [[Кубак Гішпаніі па футболе|Уладальнікі Кубка Гішпаніі]] '''(4)''': 
** 1929, 1940, 2000, 2006
* Фіналіст [[Кубак УЭФА|Кубка УЭФА]] '''(2)''': 
**1988, 2007

== Склад ==
: ''Актуальны на 15 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Жаан Гарсія]]||2001}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Рабэрта Фэрнандэс Хаэн|Рабэрта Фэрнандэс]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Брага (футбольны клюб)|Брага]]|2002}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Сэрхі Гомэс]]|капітан|1992}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Альбаніі}}|Аб|[[Мараш Кумбульля]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рома Рым|Рома]]|2000}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Фэрнанда Калера]]||1995}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Уругваю}}|Аб|[[Леандра Кабрэра]]||1991}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хавіер Пуада]]||1998}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Эду Эспосыта]]||1996}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Аргентыны}}|Нап|[[Алеха Вэліс]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Тотэнгэм Готспур|Тотэнгэм]]|2003}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Поль Лясана]]||1999}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Пэрэ Мільля]]||1992}}
{{Гулец|12|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Альвара Тэхэра]]||1996}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Фэрнанда Пачэка Флёрэс|Фэрнанда Пачэка]]||1992}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Браян Аліван]]||1994}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Хасэ Грагера]]||2000}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Марока}}|Нап|[[Валід Шэдыра]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Напалі Нэапаль|Напалі]]|1998}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Жофрэ Карэрас]]||2001}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Альвара Агуада]]||1996}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Урка Гансалес дэ Саратэ|Урка Гансалес]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рэал Сасьедад Сан-Сэбастыян|Сасьедад]]|2001}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Чэхіі}}|ПА|[[Алекс Крал]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Уніён Бэрлін|Уніён]]|1998}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Карляс Рамэра Сэрана|Карляс Рамэра]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]|2001}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Марока}}|Аб|[[Амар Эль-Гілялі]]||2003}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Паблё Рамон]]||2001}}
{{Гулец|31|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Антонію Рока]]||2002}}
{{Гулец|33|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Анхэль Фартуньнё]]||2001}}
{{Гулец|34|{{Сьцяг Марока}}|Нап|[[Амар Садык]]||2004}}
{{Гулец|35|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Рафэль Баўза]]||2005}}
{{Гулец|40|{{Сьцяг Канады}}|ПА|[[Жустэн Сьміт]]||2003}}
{{Канец складу}}

== Розная інфармацыя ==
* З 1994 году існуе «Эспанёл Б».
* «Эспанёл» мае тры фарм-клюбы: «[[Паніёніяс Атэны|Паніёніяс]]» ([[Грэцыя]]), «[[Сўонсі Сіці]]» ([[Ангельшчына]]) і «[[Гальмстад (футбольны клюб)|Гальмстад]]» ([[Швэцыя]]).
* Нумар 21 назаўсёды прыналежыць загінуўшаму капітану клюбу [[Даніель Харке|Даніелю Харке]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.rcdespanyol.cat/ Афіцыйны сайт]{{ref-es}}{{ref-en}}

{{Ля Ліга чэмпіянату Гішпаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Барсэлёна]]</text>
      <sha1>26g4pfvr0yim4e30mfafavuxvrazvbv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зносіны</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81074</id>
    <revision>
      <id>2621644</id>
      <parentid>2423400</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:57:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Шаблён:Картка зь Вікізьвестак]]</comment>
      <origin>2621644</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7573" sha1="akqnkhrxklh45fys2spm7xt9uylsxqq" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Зносіны''' — хада перадачы [[інфармацыя|зьвестак]] ад адной істоты да іншай. Зьяўляюцца знакаваапасродкаванымі ўзаемінамі між прынамсі двума дзейнікамі, якія падзяляюць набор знакаў і правілы іх распазнаньня. Вызначаюцца «вусным, пісьмовым або іншым знакавым паведамленьнем або абменам думкамі, меркаваньнямі або іншымі зьвесткамі».

Суправаджаюцца складаньнем, накіраваньнем і паведамленьнем зьвестак адпраўніком атрымальніку праз выкарыстаньне адпаведнага сродку. Пасьля распазнаньня пасланьня атрымальнік устанаўлівае з адпраўніком зваротную сувязь. Усе іх праявы вымагаюць наяўнасьці адпраўніка, пасланьня й будучага атрымальніка. Аднак для іх ажыцьцяўленьня не патрабуецца прысутнасьць атрымальніка ў часе сувязі або ўсьведамленьне ім намера адпраўніка перадаць паведамленьне. Усе ўдзельнікі мусяць мець агульнае поле ўзаемадзеяньня. Вуснымі сродкамі ёсьць прамова, [[песьня]] й адценьне голасу. Калямоўнымі — рух цела, дакрананьне, зрокавы кантакт, [[малюнак]], пісьмо й [[музыка]]. Парамоўным тыпам зьяўляецца нясловавая моўная камунікацыя, да якой адносяцца інтанацыі, паўзы, тэмп маўленьня й розныя вакалізацыі, як то бурчэньне, сіпеньне, сьмех і гэтак далей&lt;ref&gt;[http://kamunikat.org/download.php?item=2890-2.html&amp;pubref=2890 ''«Мэдыі і камунікацыя. Уводзіны - Віды камунікацыі»'']. Беларуская інтэрнэт-бібліятэка.&lt;/ref&gt;.

Камунікацыя паміж людзьмі зьяўляецца ўнікальнай праз шырокае выкарыстаньне абстрактнай мовы. Разьвіцьцё цывілізацыі цесна зьвязана з прагрэсам у галіне [[тэлекамунікацыя]]ў.

== Галіны ==
[[Файл:Communication shannon-weaver2.svg|міні|270пкс|Зносіны паводле {{Артыкул у іншым разьдзеле|Узор Шэнана-Ўівэра|ўзору Шэнана-Ўівэра|en|Shannon–Weaver model}}]]
=== Бізнэс ===
Дзелавыя зносіны выкарыстоўваюцца для самых розных відаў дзейнасьці, уключаючы, але не абмяжоўваючыся імі, як то, стратэгічнае плянаваньне, сувязь са СМІ, сувязь з грамадзкасьцю (да якіх можна аднесьці выкарыстаньне сацыяльных мэдыя, тэле- або радыёвяшчаньня, пісьмовай сувязі й іншых), кіраваньне брэндам, кіраваньне рэпутацыяй, адносіны з кліентамі, а таксама сувязь з супрацоўнікамі.

Кампаніі з абмежаванымі рэсурсамі могуць выкарыстоўваць некалькі такіх відаў дзейнасьці, у той час як буйныя арганізацыі могуць выкарыстоўваць увесь даступны спэктар камунікацыяў. Паколькі складана разьвіць такі шырокі спэктар навыкаў, спэцыялісты па камунікацыях часта спэцыялізуюцца на адной або дзьвюх з гэтых абласьцей, але звычайна маюць, па меншай меры, веданьне пра большасьць зь іх. На сёньняшні дзень самымі важнымі спэцыялістамі, якія валодаюць камунікацыямі, зьяўляюцца выдатная здольнасьць да напісаньня тэкстаў, добрыя навыкі ў працы зь людзьмі й здольнасьць думаць крытычна й стратэгічна.

=== Палітыка ===
Зносіны ёсьць адным з найбольш актуальных інструмэнтаў палітычных стратэгіяў. Да ліку такіх стратэгіяў адносяцца выкарыстаньня перакананьня й [[Прапаганда|прапаганды]].

=== Сям’я ===
Сямейныя зносіны шырока зьвязаны з інтымнай сувязьзю й даверлівымі адносінамі&lt;ref&gt;Turner, L.H., &amp; West, R.L. (2013). «''Perspectives on family communication»''. Boston: McGraw-Hill.&lt;/ref&gt;. Асноўнай мэтай сямейных зносінаў ёсьць разуменьне ўзаемадзеяньня сям’і й заканамернасьцяў паводзінаў чальцоў сям’і пры розных абставінах. Адкрытая й сумленная камунікацыя стварае атмасфэру, якая дазваляе чальцам сям’і выяўляць свае адрозьненьні, а таксама любоў і захапленьне адзін адным. Гэта таксама дапамагае зразумець пачуцьці адзін аднаго.

У дасьледаваньнях сямейных зносінаў разглядаюцца такія тэмы, як правілы, усталяваныя ўнутры сям’і, сямейныя ролі ці сямейная дыялектыка, а таксама, як гэтыя фактары могуць паўплываць на зносіны паміж чальцамі сям’і. Дасьледчыкі распрацоўваюць тэорыі для разуменьня паводзінаў пры сямейных зносінах. [[Дасьледаваньне]] сямейнай камунікацыі таксама глыбока ўпіраецца ў пэўныя пэрыяды сямейнага жыцьця, як то шлюб, бацькоўства або развод і тое, як зносіны разьвіваюцца ў гэтых сытуацыях. Для чальцоў сям’і важна разумець зносіны як даверлівы спосаб, які вядзе да стварэньня шчасьлівай сям’і.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=2890 Мэдыі і камунікацыя]. Kamunikat.org.

[[Катэгорыя:Мовазнаўства]]
[[Катэгорыя:Сувязь]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>akqnkhrxklh45fys2spm7xt9uylsxqq</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621645</id>
      <parentid>2621644</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:57:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>.</comment>
      <origin>2621645</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7574" sha1="j147g0ssyosjy7d6wk4p5n83rcz3tcd" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Зносіны''' — хада перадачы [[інфармацыя|зьвестак]] ад адной істоты да іншай.

Зьяўляюцца знакаваапасродкаванымі ўзаемінамі між прынамсі двума дзейнікамі, якія падзяляюць набор знакаў і правілы іх распазнаньня. Вызначаюцца «вусным, пісьмовым або іншым знакавым паведамленьнем або абменам думкамі, меркаваньнямі або іншымі зьвесткамі».

Суправаджаюцца складаньнем, накіраваньнем і паведамленьнем зьвестак адпраўніком атрымальніку праз выкарыстаньне адпаведнага сродку. Пасьля распазнаньня пасланьня атрымальнік устанаўлівае з адпраўніком зваротную сувязь. Усе іх праявы вымагаюць наяўнасьці адпраўніка, пасланьня й будучага атрымальніка. Аднак для іх ажыцьцяўленьня не патрабуецца прысутнасьць атрымальніка ў часе сувязі або ўсьведамленьне ім намера адпраўніка перадаць паведамленьне. Усе ўдзельнікі мусяць мець агульнае поле ўзаемадзеяньня. Вуснымі сродкамі ёсьць прамова, [[песьня]] й адценьне голасу. Калямоўнымі — рух цела, дакрананьне, зрокавы кантакт, [[малюнак]], пісьмо й [[музыка]]. Парамоўным тыпам зьяўляецца нясловавая моўная камунікацыя, да якой адносяцца інтанацыі, паўзы, тэмп маўленьня й розныя вакалізацыі, як то бурчэньне, сіпеньне, сьмех і гэтак далей&lt;ref&gt;[http://kamunikat.org/download.php?item=2890-2.html&amp;pubref=2890 ''«Мэдыі і камунікацыя. Уводзіны - Віды камунікацыі»'']. Беларуская інтэрнэт-бібліятэка.&lt;/ref&gt;.

Камунікацыя паміж людзьмі зьяўляецца ўнікальнай праз шырокае выкарыстаньне абстрактнай мовы. Разьвіцьцё цывілізацыі цесна зьвязана з прагрэсам у галіне [[тэлекамунікацыя]]ў.

== Галіны ==
[[Файл:Communication shannon-weaver2.svg|міні|270пкс|Зносіны паводле {{Артыкул у іншым разьдзеле|Узор Шэнана-Ўівэра|ўзору Шэнана-Ўівэра|en|Shannon–Weaver model}}]]
=== Бізнэс ===
Дзелавыя зносіны выкарыстоўваюцца для самых розных відаў дзейнасьці, уключаючы, але не абмяжоўваючыся імі, як то, стратэгічнае плянаваньне, сувязь са СМІ, сувязь з грамадзкасьцю (да якіх можна аднесьці выкарыстаньне сацыяльных мэдыя, тэле- або радыёвяшчаньня, пісьмовай сувязі й іншых), кіраваньне брэндам, кіраваньне рэпутацыяй, адносіны з кліентамі, а таксама сувязь з супрацоўнікамі.

Кампаніі з абмежаванымі рэсурсамі могуць выкарыстоўваць некалькі такіх відаў дзейнасьці, у той час як буйныя арганізацыі могуць выкарыстоўваць увесь даступны спэктар камунікацыяў. Паколькі складана разьвіць такі шырокі спэктар навыкаў, спэцыялісты па камунікацыях часта спэцыялізуюцца на адной або дзьвюх з гэтых абласьцей, але звычайна маюць, па меншай меры, веданьне пра большасьць зь іх. На сёньняшні дзень самымі важнымі спэцыялістамі, якія валодаюць камунікацыямі, зьяўляюцца выдатная здольнасьць да напісаньня тэкстаў, добрыя навыкі ў працы зь людзьмі й здольнасьць думаць крытычна й стратэгічна.

=== Палітыка ===
Зносіны ёсьць адным з найбольш актуальных інструмэнтаў палітычных стратэгіяў. Да ліку такіх стратэгіяў адносяцца выкарыстаньня перакананьня й [[Прапаганда|прапаганды]].

=== Сям’я ===
Сямейныя зносіны шырока зьвязаны з інтымнай сувязьзю й даверлівымі адносінамі&lt;ref&gt;Turner, L.H., &amp; West, R.L. (2013). «''Perspectives on family communication»''. Boston: McGraw-Hill.&lt;/ref&gt;. Асноўнай мэтай сямейных зносінаў ёсьць разуменьне ўзаемадзеяньня сям’і й заканамернасьцяў паводзінаў чальцоў сям’і пры розных абставінах. Адкрытая й сумленная камунікацыя стварае атмасфэру, якая дазваляе чальцам сям’і выяўляць свае адрозьненьні, а таксама любоў і захапленьне адзін адным. Гэта таксама дапамагае зразумець пачуцьці адзін аднаго.

У дасьледаваньнях сямейных зносінаў разглядаюцца такія тэмы, як правілы, усталяваныя ўнутры сям’і, сямейныя ролі ці сямейная дыялектыка, а таксама, як гэтыя фактары могуць паўплываць на зносіны паміж чальцамі сям’і. Дасьледчыкі распрацоўваюць тэорыі для разуменьня паводзінаў пры сямейных зносінах. [[Дасьледаваньне]] сямейнай камунікацыі таксама глыбока ўпіраецца ў пэўныя пэрыяды сямейнага жыцьця, як то шлюб, бацькоўства або развод і тое, як зносіны разьвіваюцца ў гэтых сытуацыях. Для чальцоў сям’і важна разумець зносіны як даверлівы спосаб, які вядзе да стварэньня шчасьлівай сям’і.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://kamunikat.org/usie_knihi.html?pubid=2890 Мэдыі і камунікацыя]. Kamunikat.org.

[[Катэгорыя:Мовазнаўства]]
[[Катэгорыя:Сувязь]]
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]]</text>
      <sha1>j147g0ssyosjy7d6wk4p5n83rcz3tcd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ля Ліга</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81086</id>
    <revision>
      <id>2621750</id>
      <parentid>2614890</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:54:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621750</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5609" sha1="qm4mpsa1ga2vw3tgngp3uxj25nxlmff" xml:space="preserve">{{Футбольная ліга
|назва              = Ля Ліга
|лягатып            = LaLiga EA Sports 2023 Vertical Logo.svg
|краіна             = {{Сьцяг Гішпаніі|23px}} [[Гішпанія]]
|канфэдэрацыя       = [[УЭФА]]
|заснаваная         = 1929
|каманды            = 20
|вылет у            = [[Сэгунда]]
|узроўні            = 1
|хатнія кубкі       = [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубак Гішпаніі]], [[Супэркубак Гішпаніі па футболе|Супэркубак Гішпаніі]]
|міжнародныя кубкі  = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]],&lt;br /&gt;[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]],&lt;br /&gt;[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]
|чэмпіён            = [[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]] — 28-ы тытул
|сэзон              = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]]
|найпасьпяховы клюб = [[Рэал Мадрыд]] — 36 тытулаў
|тэлебачаньне       = 
|ўэбсайт            = https://www.laliga.com/laliga-easports
|актуальны сэзон    = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|Сэзон 2024—2025 гадоў]]
}}
'''Ля Ліга''' ({{мова-es|La Liga}}) — прафэсійная футбольная ліга [[Гішпанія|Гішпаніі]], вядомая яшчэ як ''Прымэра дывізіён'' ({{мова-es|Primera División|скарочана}}). У герархіі лігаў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе|чэмпіянату Гішпаніі]] займае першы радок, з чаго вынікае, што спаборніцтва вызначае чэмпіёна краіны. Ліга лічыцца адной з найлепшых футбольных лігаў у сьвеце. Усяго толькі дзевяць клюбаў станавіліся пераможцамі Ля Лігі. З 1950-х гадоў дамінуючымі клюбамі розыгрышаў спаборніцтва былі «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]» (Мадрыд) і «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]». Аднак на працягу 1930-х і 1940-х гадоў Ля Ліга была больш канкурэнтнай, з «Рэалам» і «Барсэлёнай» пасьпяхова канкуравалі «[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]», «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]» й «[[Атлетык Більбао|Атлетык]]», а ў 1990-х і 2000-х гадох — тая ж «Валенсія» й «[[Дэпартыва Ля-Каруньня|Дэпартыва]]».

== Гісторыя ==

=== Заснаваньне ===
Упершыню ідэю нацыянальнай футбольнай лігі ў [[Гішпанія|Гішпаніі]] прапанаваў у красавіку 1927 году Хасэ Марыя Ача, дырэктар клюбу «Арэнас» з Геча. Пасьля працяглых дыскусаў адносна памеру лігі й крытэраў допуску клюбаў, у канчатковым выніку [[Каралеўская гішпанская футбольная фэдэрацыя]] вызначыла дзясятку першых удзельнікаў Ля Лігі 1928 году. «[[Барсэлёна (футбольны клюб)|Барсэлёна]]», «[[Рэал Мадрыд|Рэал]]» (Мадрыд), «[[Атлетык Більбао|Атлетык]]» (Більбао), «[[Рэал Сасьедад Сан-Сэбастыян|Рэал Сасьедад]]», «Арэнас» і «Рэал Уніён» увайшлі ў лік удзельнікаў на правах папярэдніх пераможцаў [[Кубак Гішпаніі па футболе|Каралеўскага кубку]]. «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетык]]» (Мадрыд), «[[Эспанёл Барсэлёна|Эспанёл]]» і «Эўропа Барсэлёна» атрымалі правы ўдзелу ў якасьці папярэдніх фіналістаў кубка, а «[[Расінг Сантандэр|Расінг]]» з Сантандэру заваяваў месца ў лізе шляхам перамогі ў пераходным турніры. Паводле стану на [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|сэзон 2024—2025 гадоў]] толькі тры клюбы зь ліку заснавальнікаў, «Барсэлёна», мадрыдзкі «Рэал» і «Атлетык» (Більбао), ніколі не выбывалі ў ніжэйшы дывізіён.

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.laliga.es/laliga-santander Ля Ліга]
* [http://www.lfp.es/ Афіцыйны сайт]
* [http://www.rfef.es/ RFEF]
* {{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20121220085320/http://www.resultsfromfootball.com/primeradivision-seasons.html|загаловак=Статыстыка лігі|url=http://www.resultsfromfootball.com/primeradivision-seasons.html|дата копіі=20 сьнежня 2012}}

{{Ля Ліга чэмпіянату Гішпаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Чэмпіянат Гішпаніі па футболе]]</text>
      <sha1>qm4mpsa1ga2vw3tgngp3uxj25nxlmff</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Баварыя Мюнхэн</title>
    <ns>0</ns>
    <id>81091</id>
    <revision>
      <id>2621648</id>
      <parentid>2615218</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:05:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621648</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12479" sha1="q8rm66j35hfm9lseopldcsdl3eumaf1" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва           = Баварыя
|Лягатып         = Logo FC Bayern München (2002–2017).svg
|ПоўнаяНазва     = Fußball-Club Bayern München e. V.
|Горад           = [[Мюнхэн]], [[Нямеччына]]
|Заснаваны       = 27 лютага 1900
|Стадыён         = [[Альянц Арэна]]
|Умяшчальнасьць  = 71 137
|Прэзыдэнт       = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|БаварыяМюнЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|БаварыяМюнСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|БаварыяМюн}}
|Сайт            = 
|Прыналежнасьць  = Нямецкія
| pattern_la1 = _bayern2425h
| pattern_b1 = _bayern2425h
| pattern_ra1 = _bayern2425h
| pattern_sh1 = _bayern2425h
| pattern_so1 = _bayern2425hl
| leftarm1 = FF0000
| body1 = FFFFFF
| rightarm1 = FF0000
| shorts1 = FF0000
| socks1 = FF0000
| pattern_la2 = _bayern2425a
| pattern_b2 = _bayern2425a
| pattern_ra2 = _bayern2425a
| leftarm2 = 1E2528
| body2 = 1E2528
| rightarm2 = 1E2528
| shorts2 = 000000
| socks2 = 000000
| pattern_la3 = _bayern2425t
| pattern_b3 = _bayern2425t
| pattern_ra3 = _bayern2425t
| pattern_sh3 = _adidasred
| pattern_so3 = _adidasredl
| leftarm3 = FAF0E6
| body3 = FAF0E6
| rightarm3 = FAF0E6
| shorts3 = FAF0E6
| socks3 = FAF0E6
}}
«'''Баварыя Мюнхэн'''» ({{мова-de|Fußball-Club Bayern München}}) ― [[Нямеччына|нямецкі]] спартовы клюб, што базуецца ў [[Мюнхэн]]е ([[Баварыя]]). Больш за ўсё вядомы [[футбольны клюб]] спартовай сыстэмы «Баварыя», клюб зьяўляецца рэкардсмэнам па колькасьці айчынных тытулаў: 34-разовы [[Бундэсьліга|чэмпіён Нямеччыны]] й 20-разовы ўладальнік [[Кубак Нямеччыны па футболе|кубка краіны]].

== Гісторыя ==
Клюб быў заснаваны ў 1900 годзе адзінаццацю гульцамі па ініцыятыве Франца Джона. Нягледзячы на тое, што ў 1932 годзе стаў чэмпіёнам Нямеччыны, да 1963 году каманда выступала ў ніжэйшых лігах. На пачатку й у сярэдзіне 70-х гадоў клюб дабіўся посьпехаў, тройчы запар перамагаючы ў нацыянальным чэмпіянаце (1972, 1973, 1974) і столькі ж разоў у [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лізе чэмпіёнаў]] (1974, 1975, 1976). Капітанам каманды тады быў [[Франц Бэкенбаўэр]].

З 2006 году хатнія гульні праводзіць на «[[Альянц Арэна|Альянц Арэне]]». Да гэтага 33 сэзоны запар клюб праводзіў гульні на [[Алімпійскі стадыён (Мюнхэн)|Алімпійскім стадыёне]].

Акрамя футбольнага клюбу «Баварыя» таксама існуюць клюбы па [[шахматы|шахматах]], [[гандбол]]е, [[баскетбол]]е, [[гімнастыка|гімнастыцы]], [[боўлінг]]у, [[настольны тэніс|пінг-понгу]].

== Дасягненьні ==
* [[Бундэсьліга|Чэмпіён Нямеччыны]] ('''34'''): 
** 1932, 1969, 1972, 1973, 1974, 1980, 1981, 1985, 1986, 1987,
** 1989, 1990, 1994, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003, 2005, 2006, 
** 2008, 2010, 2013, 2014, 2015, [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2015—2016 гадоў|2016]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2016—2017 гадоў|2017]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2017—2018 гадоў|2018]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2018—2019 гадоў|2019]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2019—2020 гадоў|2020]],
** [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2020—2021 гадоў|2021]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2021—2022 гадоў|2022]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2022—2023 гадоў|2023]], [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2025]]

* Уладальнікі [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубка Нямеччыны]] ('''20'''): 
** 1957, 1966, 1967, 1969, 1971, 1982, 1984, 1986, 1998, 2000, 
** 2003, 2005, 2006, 2008, 2010, 2013, 2014, 2016, 2019, 2020

* Уладальнікі [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубка Нямеччыны]] ('''10'''):
** 1987, 1990, 2010, 2012, 2016, 2017, 2018, 2020, 2021, 2022

* Пераможцы [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] ('''6'''): 
** 1974, 1975, 1976, 2001, [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2012—2013 гадоў|2013]], [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА 2019—2020 гадоў|2020]]

* Уладальнікі [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] ('''1'''): 
** 1967

* Уладальнікі [[Ліга Эўропы УЭФА|Кубка УЭФА]] ('''1'''): 
** 1996

* Уладальнікі [[Супэркубак УЭФА|Супэркубка УЭФА]] ('''2'''): 
** 2013, 2020

* Уладальнікі [[Міжкантынэнтальны кубак|Міжэкантынэнтальнага кубка]] ('''2'''):
** 1976, 2001

== Стадыён ==
[[Файл:Allianz Arena Pahu.jpg|значак|Хатні стадыён клюбу [[Альянц Арэна]], які быў адкрыты ў 2005 годзе.]]
Да 1925 году «Баварыя» гуляла на адным з самых старых футбольных збудаваньняў Нямеччыны, так званай першай трыбуны гораду. З 1925 году «Баварыя» падзяліла муніцыпальны стадыён з клюбам «[[Мюнхэн-1860 (футбольны клюб)|1860 Мюнхэн]]». Стадыён у народзе называўся як «Шосты» ({{мова-de|«Sechzger»}}). Ён быў амаль цалкам разбураны падчас [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]], на рэканструкцыю было выдаткавана нямала высілкаў, але ўсё ж стадыён быў уведзены ў прызначаны тэрмін і ўмяшчаў 44 тысячы чалавек.

Да [[Летнія Алімпійскія гульні 1972 году|Летніх Алімпійскіх гульняў 1972 году]] ў Мюнхэне быў пабудаваны [[Алімпійскі стадыён (Мюнхэн)|Алімпійскі стадыён]]. У тым жа годзе «Баварыя» пераехала на Алімпійскі стадыён. Трыбуны стадыёну й частка тэрыторыі алімпійскага парку былі пакрытыя гіганцкімі вісячымі перакрыцьцямі-абалонкамі архітэктара [[Фрай Ота|Фрая Ота]]. Стадыён дагэтуль уражвае архітэктурнай лёгкасьцю. Першапачаткова ўмяшчальнасьць стадыёна дасягала 79 тысячаў чалавек. У наступныя гады стадыён выпрабаваў некалькі мадыфікацыяў. Цяпер стадыён мае здольнасьць зьмяшчаць у сябе 69 тысячаў заўзятараў для нацыянальных спаборніцтваў, і 59 тысячаў гледачоў для міжнародных спаборніцтваў, розных эўрапейскіх кубкаў. У канцы 1990-х стадыён састарэў у пляне інфраструктуры й выгоды для гледачоў.

У 2002 годзе сумесна з «1860 Мюнхэн» быў пабудаваны новы дасканалы стадыён «[[Альянц Арэна]]», на якой усе свае матчы праводзіць «Баварыя». Арэна падсьвятляецца рознымі колерамі ў залежнасьці ад колеру клюбу, які на ёй гуляе. Арэна падсьвечваецца чырвоным, калі на ёй выступае «Баварыя»; блакітным — калі гуляе «1860 Мюнхэн»; белым — калі гуляе [[Зборная Нямеччыны па футболе|зборная Нямеччыны]].

== Склад ==
: ''Актуальны на 14 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Мануэль Ноер]]|капітан|1986}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Даё Юпамэкано]]||1998}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Паўднёвай Карэі}}|Аб|[[Кім Мін-Джэ (футбаліст)|Кім Мін-Джэ]]||1996}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Ёзуа Кіміх]]||1995}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Сэрж Гнабры]]||1995}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Леан Гарэцка]]||1995}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Нап|[[Гары Кейн]]||1993}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Лерой Санэ]]||1996}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Кінгсьлі Каман]]||1996}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Эрык Даер]]||1994}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Партугаліі}}|ПА|[[Жуан Пальіньня]]||1995}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Майкл Алісэ]]||2001}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Ізраілю}}|Бр|[[Даніел Пэрэц]]||2000}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Канады}}|Аб|[[Альфонса Дэйвіс]]||2000}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Японіі}}|Аб|[[Хірокі Іта]]||1999}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Партугаліі}}|Аб|[[Рафаэл Герэйру]]||1993}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Саша Бой]]||2000}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Харватыі}}|Нап|[[Габрыель Відавіч]]||2003}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Томас Мюлер]]||1989}}
{{Гулец|26|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Свэн Ульрайх]]||1988}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг Аўстрыі}}|ПА|[[Конрад Ляймэр]]||1997}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Тарэк Бухман]]||2005}}
{{Гулец|40|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Ёнас Урбіг]]||2003}}
{{Гулец|42|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Джамал Мусіяля]]||2003}}
{{Гулец|44|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Ёсіп Станішыч]]||2000}}
{{Гулец|45|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Аляксандар Паўлавіч (2004)|Аляксандар Паўлавіч]]||2004}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080815023101/http://www.fcbayern.t-home.de/en/ Афіцыйны сайт клюбу]{{ref-en}}

{{Склад ФК «Баварыя» Мюнхэн}}
{{Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Баварыя Мюнхэн| ]]</text>
      <sha1>q8rm66j35hfm9lseopldcsdl3eumaf1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сэрыя А</title>
    <ns>0</ns>
    <id>86806</id>
    <revision>
      <id>2621629</id>
      <parentid>2562459</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T12:27:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621629</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3235" sha1="j6qvt71egmg3vvcona329okdzgjyzxm" xml:space="preserve">{{Футбольная ліга
|назва              = Сэрыя А
|лягатып            = Serie A logo 2022.svg
|памер              = 150
|краіна             = {{Сьцяг Італіі|23px}} [[Італія]]
|канфэдэрацыя       = [[УЭФА]]
|заснаваная         = 1898, 1929 (з колавай сыстэмай)
|дывізіёны          = 
|каманды            = 20
|вылет у            = [[Сэрыя В]]
|узроўні            = 1
|хатнія кубкі       = [[Кубак Італіі па футболе|Кубак Італіі]], [[Супэркубак Італіі па футболе|Супэркубак Італіі]]
|міжнародныя кубкі  = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]]&lt;br/&gt;[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]&lt;br/&gt;[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]
|чэмпіён            = [[Напалі Нэапаль|Напалі]] — 4-ы тытул
|сэзон              = [[Сэрыя А чэмпіянату Італіі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]
|найпасьпяховы клюб = [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] — 36 тытулаў
|тэлебачаньне       = ''SKY Italia, Mediaset Premium''
|сайт            = [https://www.legaseriea.it/ legaseriea.it]
|актуальны сэзон    = [[Сэрыя А чэмпіянату Італіі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]
}}
'''Сэрыя А''' ({{мова-it|Serie A}}) — найвышэйшы [[футбол]]ьны дывізіён у [[Італія|Італіі]] ў герархіі лігаў [[Чэмпіянат Італіі па футболе|чэмпіянату Італіі]]. Афіцыйная назва турніру '''Serie A TIM''' — ад назвы галоўнага спонсара лігі, кампаніі [[Telecom Italia Mobile]]. З сэзону 2004—2005 гадоў у Сэрыі А граюць 20 камандаў, якія разыгрываюць кожны сэзон па 38 сустрэч.

== Чэмпіёны ==
* [[Ювэнтус Турын|Ювэнтус]] (36 разоў)
* [[Інтэрнацыянале Мілян|Інтэрнацыянале]] (20)
* [[Мілян (футбольны клюб)|Мілян]] (19)
* [[Джэноа Генуя|Джэноа]] (9)
* [[Балёньня (футбольны клюб)|Балёньня]] (7)
* [[Тарына Турын|Тарына]] (7)
* [[Про Вэрчэльлі (футбольны клюб)|Про Вэрчэльлі]] (7)
* [[Напалі Нэапаль|Напалі]] (4)
* [[Рома Рым|Рома]] (3)
* [[Фіярэнтына Флярэнцыя|Фіярэнтына]] (2)
* [[Ляцыё Рым|Ляцыё]] (2)
* [[Кальяры (футбольны клюб)|Кальяры]] (1)
* [[Казале (футбольны клюб)|Казале]] (1)
* [[Навэзэ Нові-Лігурэ|Навэзэ]] (1)
* [[Эляс Вэрона|Вэрона]] (1)
* [[Сампдорыя Генуя|Сампдорыя]] (1)

[[Катэгорыя:Чэмпіянат Італіі па футболе]]</text>
      <sha1>j6qvt71egmg3vvcona329okdzgjyzxm</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ст’юарт Парнабі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88796</id>
    <revision>
      <id>2621713</id>
      <parentid>2422280</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:10:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621713</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1497" sha1="or5rh6352ncdvytmy8gzd8fupvqsb72" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Ст’юарт Парнабі''' ({{мова-en|Stuart Parnaby}}; {{Н}} 19 ліпеня 1982 году, [[Дарэм]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, абаронца. Звычайна гуляў на правым фланзе. Ст’юарт прайшоў футбольную акадэмію клюбу, кіраўніком якой зьяўляўся ягоны бацька. За галоўную каманду «[[Мідлзбра (футбольны клюб)|Мідлзбра]]» згуляў больш за 100 матчаў, з 2007 па 2011 гады гуляў за «[[Бірмінггэм Сіці]]».

== Дасягненьні ==
'''«Бірмінггэм Сіці»''':
* Уладальнік [[Кубак Футбольнай лігі|Кубку Футбольнай лігі]]: 2011

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20081212171000/http://www.blues.premiumtv.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,10412~7158,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Бірмінггэм Сіці»]
* [https://web.archive.org/web/20090821162652/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=22471 Статыстыка] на soccerbase.com

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Парнабі, Ст’юарт}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>or5rh6352ncdvytmy8gzd8fupvqsb72</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Габрыел Агбонлагор</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88846</id>
    <revision>
      <id>2621703</id>
      <parentid>2225477</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:57:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621703</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2429" sha1="8kuzn8zhxj21q9dr94krbhzgqineqss" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Габрыел Імуэтыньян «Гэбі» Агбонлагор''' ({{мова-en|Gabriel Imuetinyan «Gabby» Agbonlahor}}; {{Н}} 13 кастрычніка 1986 году, [[Бірмінггэм]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, нападнік клюбу «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]]». Габрыел зьмешанага [[Нігерыя|нігерыйска]]-[[Шатляндыя|шатляндзкага]] паходжаньня. Прайшоў акадэмію футболу «Астан Вілы» й мае ў сваім актыве тры гульні за [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальную зборную Ангельшчыны]]. Габрыел зьяўляецца найлепшым бамбардзірам «Астан Вілы», за ўсю гісторыю ейных выступаў у [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-Лізе]].

== Асабістае жыцьцё ==
Агбонлагор быў адным з чатырох дзяцей, які былі народжаныя ў шлюбе нігерыйскага бацькі й шатляндзкай маці ў Бірмінггэме. Аднак пасьля таго як ягоныя бацькі разьвяліся, Габрыел жыў з бацькам, безь якога-небудзь кантакту з маці на працягу прыблізна 20 гадоў. У 2009 годзе перад 23-годзьдзем гульца ягоная маці зрабіла публічны зварот праз газэту, дзе таго, каб зноўку стаць часткай жыцьця Габрыела.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.avfc.co.uk/page/PlayerProfiles/0,,10265~35272,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Астан Вілы»]
* [http://news.bbc.co.uk/sport1/shared/bsp/hi/football/statistics/players/a/agbonlahor_291930.stm Профіль на BBC Sport]{{Недаступная спасылка|date=June 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Агбонлагор, Габрыел}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>8kuzn8zhxj21q9dr94krbhzgqineqss</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Фабіян Дэлф</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88851</id>
    <revision>
      <id>2621715</id>
      <parentid>2339634</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:14:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621715</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="840" sha1="dk5iifkto35ejiik3nezep6omntpfqr" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Фабіян Дэлф''' ({{мова-en|Fabian Delph}}; {{Н}} 21 лістапада 1989 году, [[Брэдфард]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, паўабаронца. Колішні гулец [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.avfc.co.uk/page/PlayerProfiles/0,,10265~39837,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Астан Вілы»]

{{Ангельшчына на ЧС-2018}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Дэлф, Фабіян}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>dk5iifkto35ejiik3nezep6omntpfqr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пол Ўільям Робінсан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>88898</id>
    <revision>
      <id>2621727</id>
      <parentid>2226458</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:08:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621727</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1813" sha1="hkixgmyqt5x2v3yqsvhocjykfsjgcbp" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Пол Ўільям Робінсан''' ({{мова-en|Paul William Robinson}}; {{Н}} 15 кастрычніка 1979 году, [[Бэвэрлі]], [[Ангельшчына]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, брамнік. З 2003 да 2007 году выступаў за [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальную зборную Ангельшчыны]], за якую правёў 41 гульню. У 2010 годзе заявіў аб сканчэньні выступленьня ў міжнародных гульнях. Да пераезду ў [[Блэкбэрн]] выступаў за «[[Лідс Юнайтэд]]» і «[[Тотэнгэм Готспур]]», і ў кожным з клюбаў забіваў галы ў браму суперніка.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20100620210309/http://www.rovers.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,10303~5707,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Блэкбэрн Ровэрз»]

{{Навігацыйная група
|назоў = Робінсан у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2004
|Ангельшчына на ЧС-2006
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Робінсан, Пол}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>hkixgmyqt5x2v3yqsvhocjykfsjgcbp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пол Пітэр Робінсан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>89105</id>
    <revision>
      <id>2621726</id>
      <parentid>2418360</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:05:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621726</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="987" sha1="lcsotqibihqsi1sq9f12jv7pgmcgfbu" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Пол Пітэр Робінсан''' ({{мова-en|Paul Peter Robinson}}; {{Н}} 14 сьнежня 1978 году, [[Ўотфард]], [[Ангельшчына]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, абаронца. Мог згуляць як у цэнтры, гэтак і зьлева. Сваю кар’еру пачынаў у клюбе «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфард]]». Бацька траіх сыноў, як то Люка, Джэймі й Арчы.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20101017152552/http://www.bwfc.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,1004~8129,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Болтан Ўандэрэрз»]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Робінсан, Пол Пітэр}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>lcsotqibihqsi1sq9f12jv7pgmcgfbu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гэры Кэгіл</title>
    <ns>0</ns>
    <id>89107</id>
    <revision>
      <id>2621711</id>
      <parentid>2366059</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T05:53:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621711</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8223" sha1="nmsvn3uzx59wlz6jr7wzoxaxihuk3xe" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Гэ́ры Джэймз Кэ́гіл''' ({{мова-en|Gary James Cahill}}; {{Н}} 19 сьнежня 1985 году, [[Дронфілд]], [[Ангельшчына]]) — колішні [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, абаронца. Раней выступаў за [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальную зборную Ангельшчыны]]. У асноўным гуляе на пазыцыі цэнтральнага абаронцы, але дзякуючы сваёй гульнявой тэхніцы ён можа выкарыстоўвацца на пазыцыях крайняга абаронцы й апорнага паўабаронцы.

== Кар’ера ==
Кэгіл пачаў сваю гульнявую кар’еру ў акадэміі «Дронфілду», які выступаў у мясцовай лізе [[Дэрбішыр]]у. У 2000 годзе ён далучыўся да акадэміі «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Вілы]]», дзе й працягнуў сваё разьвіцьцё. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2004—2005 гадоў|сэзоне 2004—2005 гадоў]] яшчэ ня маючы гульнявой практыцы ў «Астан Віле», ён на правах арэнды перайшоў у «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]», дзе па заканчэньні сэзону быў прызнаны найлепшым гульцом клюбу. Добрая гульня ў арэндзе дазволіла яму дэбютаваць за асноўны склад «Астан Вілы». У 2007 годзе ён на правах трохмесячнай арэнды перайшоў у клюб роднага гораду «[[Шэфілд Юнайтэд]]». 30 студзеня 2008 году Гэры падпісаў кантракт з клюбам «[[Болтан Ўандэрэрз]]», сума трансфэру склала [[фунт стэрлінгаў|£]] 5 млн. У гэтым клюбе Кэгіл паказваў добрыя вынікі й прабыў там пяць сэзонаў. За гэты час ён стаў трывалым гульцом асновы й віцэ-капітанам клюбу і дэбютаваў у складзе нацыянальнай каманды. 30 сьнежня 2011 году галоўны трэнер «[[Болтан Ўандэрэрз]]» [[Оўэн Койл]] пацьвердзіў, што «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]» ўзгадніў кошт трансфэру футбаліста ў зімовае трансфэрнае вакно 2012 году&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/16290837.stm|загаловак=Owen Coyle keen on quick Gary Cahill sale to Chelsea - BBC Sport|праект=BBC Sport|мова=en|дата публікацыі=4 студзеня 2012}}&lt;/ref&gt;. У жніўні 2019 году перайшоў у клюб «[[Крыстал Пэлас Лёндан|Крыстал Пэлас]]». 20 жніўня 2021 году падпісаў кантракт з футбольным клюбам «[[Борнмут (футбольны клюб)|Борнмут]]» тэрмінам на адзін год&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://www.afcb.co.uk/teams/first-team/gary-cahill/|загаловак=Gary Cahill|выдавец=AFCB - Official Club Website|мова=en|дата=19 сьнежня 2021}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://www.transfermarkt.com/transfermarkt/profil/spieler/27511|загаловак=Gary Cahill - Player profile 21/22 |выдавец= Transfermarkt|мова=en|дата=19 сьнежня 2021}}&lt;/ref&gt;.

== Зборныя ==
Кэгіл быў адным зь ліку гульцоў, запрошаных [[Ст’юарт Пірс|Ст’юартам Пірсам]] у свой першы склад моладзевай зборнай Ангельшчыны, пасьля прызначэньня яго на пасаду галоўнага трэнэра. На першую гульню, 6 лютага 2007 году, супраць моладзевай зборнай Гішпаніі, Гэры ня трапіў у стартавы склад. Ён дэбютаваў за моладзевую зборную на «[[Ўэмблі]]», выйшаўшы ў цэнтры абароны разам з [[Энтан Фэрдынанд|Энтанам Фэрдынандам]].

4 чэрвеня 2009 году Кэгіл быў упершыню выкліканы ў асноўную [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборную Ангельшчыны]] на матч супраць [[Зборная Казахстану па футболе|зборнай Казахстану]], бо [[Рыё Фэрдынанд]] атрымаў траўму&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/story/0,19528,12098_5359839,00.html Rio out of England squad]. Sky Sports News&lt;/ref&gt;, але дэбюту яму давялося чакаць больш за год. Дэбютаваў за асноўную зборную краіны 3 верасьня 2010 году, выйшаўшы на зьмену [[Майкл Доўсан|Майклу Доўсану]] ў матчы супраць [[Зборная Баўгарыі па футболе|зборнай Баўгарыі]] на «Ўэмблі».

== Стыль гульні ==
Кэгіл вядомы сваімі тэхнічнымі магчымасьцямі, хуткасьцю, добра гуляе ў паветры й мае выдатны галявы нюх&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://eurofootball.com.ru/article/31/144173_bolton_gotov_otpustit_kehilla_v_top-klub|загаловак=&quot;Болтон&quot; готов отпустить Кэхилла в топ-клуб|выдавец=eurofootball.com.ru|мова=ru|}}&lt;/ref&gt;. Галоўны трэнэр «Чэлсі» [[Андрэ Вілаш-Боаш]] выказаўся пра Кэгіла: «Я лічу, што ягоная тэхніка ёсьць цудоўнай, а ягоная хуткасьць проста мяне ўздрыгвае»&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://www.chelsea-fc.ru/news/latest/20111230-1917.html|загаловак=Виллаш-Боаш: о команде и противнике|выдавец=Сhelsea-FC.ru|мова=ru}}&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
'''«Чэлсі»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2015, 2017
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2012, 2018
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольнай лігі]]: 2015
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2012
* Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: 2013, 2019

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка|url=https://www.afcb.co.uk/teams/first-team/gary-cahill/|загаловак=Профіль|выдавец=афіцыйны сайт футбольнага клюбу «Борнмут»|мова=en}}
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* {{Worldfootball}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Кэгіл у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧС-2014
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
|Ангельшчына на ЧС-2018
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кэгіл, Гэры}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>nmsvn3uzx59wlz6jr7wzoxaxihuk3xe</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Джодзі Крэдак</title>
    <ns>0</ns>
    <id>89338</id>
    <revision>
      <id>2621687</id>
      <parentid>2248077</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:35:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621687</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1427" sha1="ieg53aqj8r1ys84c5ib9ow6fhihdi9w" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Джодзі Дэрыл Крэдак''' ({{мова-en|Jody Darryl Craddock}}; нарадзіўся [[25 ліпеня]] [[1975]] году, [[Рэдытч]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, быў вядомы як абаронца клюбу «[[Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз]]». Джодзі доўгі час выступаў у ніжэйшых дывізіёнах, але ў сярэдзіне 1990-х разам з «[[Сандэрлэнд (футбольны клюб)|Сандэрлэндам]]» прабіўся ў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-Лігу]]. У 2003 годзе Крэдак перайшоў у стан «Ўулвэргэмптану», дзе стаў ня толькі асноўным гульцом, але і капітанам каманды. За «воўкаў» Джодзі правёў больш за 200 матчаў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20090504044937/http://www.wolves.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,10307~6001,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Ўулвэргэмптан Ўандэрэрз»]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Крэдак, Джодзі}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>ieg53aqj8r1ys84c5ib9ow6fhihdi9w</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Алі Акбар Хашэмі Рафсанджані</title>
    <ns>0</ns>
    <id>92060</id>
    <revision>
      <id>2621743</id>
      <parentid>2604031</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:12:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>521</id>
      </contributor>
      <comment>Са старонкі прыбраны файл KhatamiRafsanjani.jpg, бо ён быў выдалены з Commons удзельнікам [[c:User:Túrelio|Túrelio]]. Прычына: [[:c:COM:L|Copyright violation]]: this is not a under PD-Iran - file belong to 1981.</comment>
      <origin>2621743</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11715" sha1="8z1g7kk2cxqwz19jmwt1rgmbb06q3wh" xml:space="preserve">{{Палітык
|імя                = Алі Акбар Хашэмі Рафсанджані
|арыгінал_імя       = علي اکبر هاشمی رفسنجانی
|выява              = AkbarHashemiRafsanjani.jpg
|памер              = 
|подпіс_пад_выявай  = 
|пасада             = Старац у [[Рада старцаў|Радзе старцаў]] (Іран)
|пачатак_тэрміну    = сьнежань 2006
|канец_тэрміну      = студзень 2017
|прэзыдэнт          = 
|прэм’ер-міністар   = 
|папярэднік         = 
|наступнік          = 

|пасада2            = Старшыня [[Рада старцаў|Рады старцаў]]
|пачатак_тэрміну2   = 25 чэрвеня 2007
|канец_тэрміну2     = 8 сакавіка 2011
|папярэднік2        = 
|наступнік2         = 
|прэм’ер-міністар2  = 
|прэзыдэнт2         = 

|дата_нараджэньня   = {{Нарадзіўся|25|8|1934}}
|месца_нараджэньня  = 
|дата_сьмерці       = {{Памёр|8|1|2017|гадоў = 82}}
|месца_сьмерці      = {{Сьцяг|Іран}} [[Тэгеран]]
|нацыянальнасьць    = 
|назва_палітычнай_арганізацыі = &lt;!-- Рух, Аб’яднаньне, і пад. Неабавязковы. Па змоўчаньні — «Партыя» --&gt;
|партыя             = 
|жонка              = 
|дзеці              = 
|бацька             = 
|маці               = Хаджые Ханум Махбібі
|род                = 
|адукацыя           = [[Аятала]]
|рэлігія            = [[Іслам]]
|подпіс             = 
|узнагароды         = 
|Commons            = 
|камэнтар           =
}}
'''Алі Акба́р Хашэмі́ Рафсанджані́''' ({{мова-fa|علي اکبر هاشمی رفسنجانی}}; нарадзіўся 25 жніўня 1934 у Нузе — памёр 8 студзеня 2017 у [[Тэгеран]]е) — [[аятала]], уплывовы [[іран]]скі дзяржаўны дзяяч, старац [[Рада ўгоды|Рады ўгоды]]. Старшыня [[Сход ісламскай рады (мачліс)|Сходу ісламскай рады]] Ірану ў 1980—1989, [[прэзыдэнт Ірану]] ў 1989—1997.

Рафсанджані быў выбраным старшынём [[Сход ісламскай рады|мачлісу]] ў 1980 годзе. Выконваў абавязкі старшыні да 1989 году. Быў [[прэзыдэнт Ірану|прэзыдэнтам]] з 1989 году да 1997 году. Адыграў значную ролю ў выбраньні [[Алі Хамэнэі|Алі Хамэнэя]] [[Рахбар]]ам. У 2005 годзе спрабаваў выбраньня на пасаду прэзыдэнта, але прайграў [[Махмуд Ахмадзінэжад|Ахмадзінэжаду]]. Рафсанджані за межамі Ірану мае выгляд спакойнага разважлівага дзяржаўнага мужа, які выступае за рынкавыя адносіны й зьмякчэньня вострых адносін з [[ЗША]]. У 1997 годзе ў [[Нямеччына|Нямеччыне]] пайшлі чуткі, што Рафсанджані разам з Алі Хамэнэем кіруе спробамі расправіцца з праціўнікамі ўраду Ірану ў [[Эўропа|Эўропе]]. 11 траўня 2013 году Рафсанджані спрабаваў дабіцца ўхвалы [[Рада старажоў шарыяту|Рады старажоў шарыяту]] на ўдзел у выбарах прэзыдэнта, але 21 траўня 2013 году Рада адхіліла кандытатуру Рафсанджані.

== Раньняе жыцьцё ==
Рафсанджані нарадзіўся ў вёсцы Бахраман каля [[места]] Рафсанджан, што ў [[Керман (астан)|Кэрманскай вобласьці]], у сям’і купца арэхамі. Яго маці Хаджые Ханум Махбібі памерла ва ўзросьце 90 гадоў 21 сьнежня 1997 году. Вучыўся Рафсанджані ў [[Кум (горад)|Куме]] разам з [[Хамэйні]], пазьней яны сталі таварышамі ў сумеснай барацьбе з урадам шаха Махамата Раза Пахлаві.

== Старшыня Сходу ісламскай рады ==
Рафсанджані быў выбраным першым старшынём [[Сход ісламскай рады|Сходу ісламскай рады]]-мачліс ў 1980 годзе пасьля ісламскага перавароту ў 1979 годзе. Гэтую пасаду ён займаў 9 гадоў. Пасьля сьмерці Хамэйнея Рафсанджані быў выбраным прэзыдэнтам замет стаўшага Рахбарам (колішняга прэзыдэнта) Алі Хамэнэя.

== [[Прэзыдэнт Ірану]] ==
Рафсанджані стаўшы прэзыдэнтам выступаў супраць дзяржаўнага ўмяшаньня ў гаспадарку. Быў прыхільнікам перадачы дзяржаўных прадпрыемстваў грамадзянам Ірану. Выступаў супраць перадачы ў дзяржаўную ўласнасьць нават тых прадпрыемстваў, якімі валодалі ворагі Ісламскага Ірану.

=== Дзейнасьць у Іране ===
У адносінах унутраных Рафсанджані пачаў выступаць за спакойныя адносіны ўнутры краіны, памяньшэньне крывавых распраў над непакорнымі людзьмі. Яго адносіны зь іншымі [[Аятала|аятоламі]] пачалі пагаршацца. Рафсанджані пачалі абвінавачваць у хабарніцтве. Рафсанджані абараняў рух да вольнага рынку ў [[Іран]]е. Гэта дзейнасьць была пазьней [[Махмуд Ахмадзінэжад|Ахмадзінэжадам]] зьвернута. У час свайго прэзыдэнцтва Рафсанджані лічыўся за межамі Ірану адным з самых уплывовых асобаў Ірану. З аднаго боку ён выступаў за спакой у краіне, зь іншага боку за яго час было забіта шмат праціўнікаў ураду Ірану. Сярод іх трэба вызначыць маладых бальшавікоў, якіх урад Ірану аднёс да ворагаў. Шмат зь іх было забіта , або пакарана адрубваньнем рук, ног, ці ўвязьненьнем.

=== Дзейнасьць за межамі Ірану ===
Пасьля заняпаду адносін з арабскімі краінамі з-за Ірана-ірацкай вайны Рафсанджані зрабіў шмат каб аднавіць адносіны з гэтымі краінамі. Пачаліся зносіны з новымі незалежнымі краінамі колішняга [[СССР]] — [[Азэрбайджан]], [[Туркмэністан]], [[Казахстан]]. Адносіны з [[ЗША]] й Заходняй Эўропай  засталіся напружанымі.  У час вайны ў Пэрсыдзкай затоцы паміж [[Ірак]]ам і ЗША Рафсанджані ўстрымаўся ад удзелу й умяшаньня ў вайне. Іран дапамаў уцекачам з Ірака й Кувэйту. Даў прытулак на сваёй зямлі для многіх уцекачоў. У  [[Лібан]]е й [[Сырыя|Сырыі]] падтрымліваў рухі, якія былі за збройную барацьбу зь [[Ізраіль|Ізраілем]]. Давалі гэтым рухам зброю. Сярод іх — [[Хэзбала]]. Рафсанджані падтрымліваў разьвіцьцё мірнай ядзернай энэргетыкі. Ён абвяргаў абвінавачваньні ЗША й іх саюзьнікаў у тым , што Іран насам рэч хоча збудаваць ядзерную зброю, каб ваяваць за ісламскі пераварот ва ўсім сьвеце.

== Пасьля заканчэньня прэзыдэнцтва ==
У 1997 годзе пасьля заканчэньня тэрміну службы на пасадзе прэзыдэнта Ірану Рафсанджані застаўся ў палітыцы. У 2000 годзе ён спрабаваў выбрацца ў мачліс ад [[места]] [[Тэгеран]]. Рафсанджані заняў астатняе 30 месца. [[Рада старажоў шарыяту]] адхіліла па розных прычынах выбраных людзей у акрузе, дзе выбіраўся ён. У выніку застаўся толькі Рафсанджані. Гэтай перамогі не захацеў Рафсанджані. Ён заявіў, што можа служыць народу й на йншых пасадах. Рафсанджані быў выбраным старшынём [[Рада ўгоды|Рады ўгоды]], якая выковае ролю пасярэдніка ў зносінах паміж [[Рада старажоў шарыяту|Радаю старажоў шарыяту]] й [[Сход ісламскай рады|мачлісам]]. У сьнежні 2006 году Рафсанджані быў выбраным у [[Рада старцаў|Раду старцаў]] ад [[места]] [[Тэгеран]]. Сабраў на выбарах 1 500 000 галасоў. Гэта быў самы добры пакашчык на тых выбарах. 4 верасьня 2007 году Рафсанджані быў выбраным старшынём Рады старцаў. За яго прагаласавала 41 з 76 старцаў, яго праціўнік [[аятала]] Ахмат Джанаці — 31. 10 сакавіка 2009 году Рафсанджані зноў быў перавыбраным старшынём перамогшы Махамата Язьдзі. Рафсанджані атрымаў 51 голас, Язьдзі — 26. 8 сакавіка 2011 году Рафсанджані адмовіўся ад выбараў старшыні й застаўся простым старцам у Радзе старцаў. Памёр 8 студзеня 2017 году&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20170110131324/http://zviazda.by/be/news/20170109/1483943579-byly-prezident-irana-rafsandzhani-pamyor-va-uzrosce-82-gadou Былы прэзідэнт Ірана Рафсанджані памёр ва ўзросце 82 год]&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Хашэмі Рафсанджані, Алі Акбар}}
[[Катэгорыя:Прэзыдэнты Ірану]]</text>
      <sha1>8z1g7kk2cxqwz19jmwt1rgmbb06q3wh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Адраджэньне мовы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93480</id>
    <revision>
      <id>2621637</id>
      <parentid>2621544</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:11:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+тэ</comment>
      <origin>2621637</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="9307" sha1="gaa15g4pi615dtps0zqezypy3o2epxf" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Адраджэньне мовы''' — вяртаньне [[Зацікаўленае згуртаваньне|зацікаўленымі згуртаваньнямі]] [[Загрожаная мова|заняпалай мовы]] да паўсядзённага ўжытку&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар={{Артыкул у іншым разьдзеле|Гілад Цукерман||en|Ghil'ad Zuckermann}}.|частка=[https://academic.oup.com/book/41590/chapter-abstract/353243845?redirectedFrom=fulltext Уводзіны]|загаловак=Адраджэнства: ад паходжаньня ізраільцяніна да моўнага перавыхаваньня ў Аўстраліі і за яе межамі|арыгінал = {{мова-en|{{Артыкул у іншым разьдзеле|Адраджэнства|Revivalistics|en|Revivalistics}}: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond|скарочана}}|спасылка=https://www.amazon.com/Revivalistics-Genesis-Language-Reclamation-Australia/dp/0199812772/|адказны=|выданьне=|месца=Оксфард|выдавецтва=[[Оксфардзкая ўнівэрсытэцкая друкарня|Oxford University Press]]|год=2020|старонкі=xxi–xxx|старонак=354|сэрыя=|isbn=978-0199812776|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

== Ступені ==
Узнаўленьне ўстойлівага разьвіцьця мовы вымагае падзелу ажыцьцяўленьня адпаведных захадаў на наступныя ступені:
#авалодваньне [[мова]]ю дарослымі навучэнцамі;
#стварэньне згуртаванае [[Грамада|грамады]] карыстальнікаў мовы;
#заахвочваньне [[дзейнасьць чалавека|пазаслужбовага]] ўжытку мовы ў [[Зносіны|зносінах]] між [[Чалавек|людзьмі]] розных [[Пакаленьне|пакаленьняў]] ды ў [[сям’я|сем’ях]], а таксама стварэньне суседзкіх установаў, у якіх ужытак мовы заахвочваецца й бароніцца;
#заахвочваньне [[Пісьменнасьць|пісьменнасьці]] ў мове незалежна ад [[урад]]авых установаў [[Адукацыя|адукацыі]];
#заахвочваньне ўжытку мовы ва ўрадавых установах адукацыі (школах, [[Гімназія|гімназіях]], ліцэях);
#заахвочваньне ўжытку мовы ў працы;
#заахвочваньне ўжытку мовы ў мясцовых установах улады ды [[Сродкі масавай інфармацыі|вяшчаньні]];
#заахвочваньне ўжытку мовы ў вышэйшых навучальных установах (ВНУ) ды ўрадзе&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Джошуа Фішман.|частка=|загаловак=Адкат моўнага асіміляваньня: тэорыя і ажыцьцяўленьне падтрымкі загрожаных моваў|арыгінал = {{мова-en|Reversing Language Shift: Theory and Practice of Assistance to Threatened Languages|скарочана}}|спасылка=|адказны=|выданьне=|месца=Клівдан|выдавецтва=Multilingual Matters|год=1991|том=|старонкі=|старонак=448|сэрыя=|isbn=185359122X|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

== Чыньнікі ==
Мова перастае занепадаць, калі яе носьбіты:
#павялічваюць свой [[Шанаванасьць мовы|прэстыж]] у паноўнай грамадзе;
#павялічваюць сваё [[Маёмасьць|багацьце]];
#павялічваюць сваю законную [[Улада|ўладу]] над паноўнаю грамадою;
#маюць моцную прысутнасьць ва ўстановах адукацыі;
#здольныя [[Пісьмо|запісаць]] сваю мову;
#здольныя выкарыстоўваць [[інфармацыйныя тэхналёгіі]]&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Дэвід Крыстал.|частка=|загаловак=Адміраньне мовы|арыгінал=анг. Language Death|спасылка=|адказны=|выданьне=|месца=Кембрыдж|выдавецтва=Cambridge University Press|год=2000|том=|старонкі =|старонак=198|сэрыя=|isbn=0-521-65321-5|наклад=}}&lt;/ref&gt;.

== Беларусь ==
28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «Адраджэньне [[Беларуская мова|беларускай мовы]]». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Навіна|аўтар=[[Сяргей Запрудзкі]], [[Алена Анісім]], [[Уладзь Кошчанка]], [[Сяргей Кручкоў]], [[Адам Мальдзіс]], [[Алена Таболіч]] і [[Генадзь Цыхун]]|загаловак=Стратэгія разьвіцьця беларускай мовы ў ХХІ стагодзьдзі|спасылка=http://knihi.com/Siarhiej_Zaprudski/Stratehija_razviccia_bielaruskaj_movy_u_ChChI_stahoddziPrajekt.html|выдавец=[[Беларуская Палічка]]|дата публікацыі=2013|копія=http://krytyka.by/by/page/ideas/hramadstva-idei/11457|дата копіі=22 красавіка 2013|дата доступу=10 ліпеня 2017}}

{{Накід:Лінгвістыка}}

[[Катэгорыя:Мовазнаўства]]
[[Катэгорыя:Сацыялінгвістыка]]
[[Катэгорыя:Сацыяльныя рухі]]</text>
      <sha1>gaa15g4pi615dtps0zqezypy3o2epxf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Тоні Гібэрт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93629</id>
    <revision>
      <id>2621694</id>
      <parentid>2609432</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:00:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621694</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2073" sha1="aswzizryvmqh96qtnbln5pke6lpwryd" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Энтані Джэймз «Тоні» Гібэрт''' ({{мова-en|Anthony James «Tony» Hibbert}}; {{Н}} 20 лютага 1981 году, [[Лівэрпул]], [[Ангельшчына]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, абаронца.

== Біяграфія ==
Тоні Гібэрт — выхаванец клюбу «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]]», за які заўзеў у дзяцінстве&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20120101124502/http://www.independent.co.uk/sport/football/news-and-comment/tony-hibbert-true-blue-2376783.html Hart, Simon Tony Hibbert: True blue]. The Independent&lt;/ref&gt;. У сыстэму клюбу трапіў у 10 гадоў. У 1998 годзе разам з камандай стаў уладальнікам моладзевага кубка Ангельшчыны. Трыма гадамі пазьней Гібэрт дэбютаваў у асноўным складзе «Эвэртану» ў гульні супраць «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]».

Тоні Гібэрт добра вядомы тым, што за сваю больш чым дзесяцігадовую кар’еру не забіў ніводнага голу ў браму супернікаў «Эвэртана». Разам зь ягонай прыхільнасьцю да клюбу гэта зрабіла яго культавай фігурай сярод заўзятараў клюбу&lt;ref&gt;[http://www.thesun.co.uk/sol/homepage/sport/football/2783932/Blanks-for-the-record-Tony.html Blanks for the record, Tony]. The Sun &lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20180217024031/http://www.evertonfc.com/player-profile/tony-hibbert Профіль на афіцыйным сайце «Эвэртану»]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гібэрт, Энтані Джэймз}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>aswzizryvmqh96qtnbln5pke6lpwryd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Лэйтан Бэйнз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93630</id>
    <revision>
      <id>2621685</id>
      <parentid>2615196</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:32:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>артаграфія, [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621685</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6017" sha1="btnf8ncx031yqtt94pm538xqny4d2bo" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Лэ́йтан Джон Бэйнз''' ({{мова-en|Leighton John Baines}}; {{Н}} 11 сьнежня 1984 году, [[Кэркбі]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, левы абаронца.

== Клюбная кар’ера ==
=== «Ўіган Атлетык» ===
Першым прафэсійным клюбам Бэйнза стаў «[[Ўіган Атлетык]]». За час выступаў футбаліста за клюб, «Ўіган» здолеў двойчы рушыць наперад у больш высокую лігу й у выніку прайшоў шлях ад [[Другі дывізіён Футбольнай лігі|Другога дывізіёну]] да [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]].

=== «Эвэртан» ===
Улетку 2007 году Бэйнз перайшоў у стан «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]»&lt;ref&gt;[http://www.sports.ru/football/3235922.html Защитник «Уигана» Лейтон Бейнс перешел в «Эвертон»]. Sports.ru&lt;/ref&gt;. Паводле ацэнак СМІ трансфэр футбаліста абыйшоўся клюбу ў 5-6 мільёнаў эўра&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/s/sunderland/6288856.stm Baines rejects Sunderland switch]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. У сваім першым сэзоне за новы клюб Бэйнз атрымаў няшмат гульнявой практыкі, правёўшы толькі 29 матчаў ва ўсіх спаборніцтвах за «Эвэртан», з-за траўмы і добрай формы [[Філ Ягелка|Філа Ягелкі]] і [[Джозэф Ёба|Джозэфа Ёбы]]. У ягоны другі сэзон назіраўся рост гульнявога часу ў сувязі з траўмай Ёбы, у той час як [[Джолеан Лескат]] перайшоў гуляць у цэнтар абароны. Дзякуючы гэтым абставінам Бэйнз заняў левы флянг абароны каманды. У гэтым сэзоне Лэйтан двойчы прызначаўся гульцом месяцу «Эвэртану» запар.

Бэйнз забіў свой першы за «Эвэртан» у браму «[[Портсмут (футбольны клюб)|Портсмуту]]» 21 сакавіка 2009 году, на [[Фрэтан Парк]]. 30 жніўня 2009 году ён забіў на апошняй хвіліне з пэнальці ў пераможным матчы супраць сваёй былой каманды «Ўіган Атлетык». Празь месяц ён выйшаў на пляцоўку з капітанскай повязьзю ў матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць грэцкага [[АЕК Атэны|АЕКу]]. У [[Прэм’ер-Ліга 2010—2011 гадоў|сэзоне 2010—2011 гадоў]] Бэйнз правёў кожную хвіліну за «Эвэртан» у матчах Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[http://www.guardian.co.uk/football/blog/2011/may/26/premier-league-opta-statistics Number-crunching makes grim reading for Arsenal's defence]. The Guardian&lt;/ref&gt;, а таксама забіў сем галоў ва ўсіх спаборніцтвах за клюб. Ягоны ўнёсак быў узнагароджаны прызам як лепшаму гульцу клюбу паводле вынікаў сэзону&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20120701060152/http://www.evertonfc.com/history/player-of-season Baines' Glorious Treble]. Everton FC&lt;/ref&gt;.

== Міжнародная кар’ера ==
Дэбют футбаліста ў афіцыйным матчы за зборную адбыўся 4 чэрвеня 2011 году ў матчы адборачнага турніру да [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2012 году|чэмпіянату Эўропы 2012 года]] супраць [[зборная Швайцарыі па футболе|зборнай Швайцарыі]]. Бэйнз быў адным з прэтэндэнтаў на ўдзел на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянаце сьвету 2010 году]], аднак у выніковы склад не патрапіў.

== Асабістае жыцьцё ==
Лэйтан мае траіх дзяцей разам са сваёй жонкай Рэйчэл&lt;ref&gt;[http://www.guardian.co.uk/football/2010/mar/03/england-egypt-live England v Egypt – as it happened]. The Guardian&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20160112083736/http://www.evertonfc.com/player-profile/leighton-baines Профіль на афіцыйным сайце «Эвэртан»]

{{Навігацыйная група
|назоў = Бэйнз у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2012
|Ангельшчына на ЧС-2014
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бэйнз, Лэйтан}}
[[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Кэркбі]]
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты зборнай Ангельшчыны]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ўіган Атлетык»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Эвэртан» Лівэрпул]]</text>
      <sha1>btnf8ncx031yqtt94pm538xqny4d2bo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621686</id>
      <parentid>2621685</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:32:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Катэгорыя|катэгорыя]]</comment>
      <origin>2621686</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5697" sha1="dl4u4muzyfmjfc66ohipfrq9edy0wam" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Лэ́йтан Джон Бэйнз''' ({{мова-en|Leighton John Baines}}; {{Н}} 11 сьнежня 1984 году, [[Кэркбі]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, левы абаронца.

== Клюбная кар’ера ==
=== «Ўіган Атлетык» ===
Першым прафэсійным клюбам Бэйнза стаў «[[Ўіган Атлетык]]». За час выступаў футбаліста за клюб, «Ўіган» здолеў двойчы рушыць наперад у больш высокую лігу й у выніку прайшоў шлях ад [[Другі дывізіён Футбольнай лігі|Другога дывізіёну]] да [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]].

=== «Эвэртан» ===
Улетку 2007 году Бэйнз перайшоў у стан «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртану]]»&lt;ref&gt;[http://www.sports.ru/football/3235922.html Защитник «Уигана» Лейтон Бейнс перешел в «Эвертон»]. Sports.ru&lt;/ref&gt;. Паводле ацэнак СМІ трансфэр футбаліста абыйшоўся клюбу ў 5-6 мільёнаў эўра&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/football/teams/s/sunderland/6288856.stm Baines rejects Sunderland switch]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. У сваім першым сэзоне за новы клюб Бэйнз атрымаў няшмат гульнявой практыкі, правёўшы толькі 29 матчаў ва ўсіх спаборніцтвах за «Эвэртан», з-за траўмы і добрай формы [[Філ Ягелка|Філа Ягелкі]] і [[Джозэф Ёба|Джозэфа Ёбы]]. У ягоны другі сэзон назіраўся рост гульнявога часу ў сувязі з траўмай Ёбы, у той час як [[Джолеан Лескат]] перайшоў гуляць у цэнтар абароны. Дзякуючы гэтым абставінам Бэйнз заняў левы флянг абароны каманды. У гэтым сэзоне Лэйтан двойчы прызначаўся гульцом месяцу «Эвэртану» запар.

Бэйнз забіў свой першы за «Эвэртан» у браму «[[Портсмут (футбольны клюб)|Портсмуту]]» 21 сакавіка 2009 году, на [[Фрэтан Парк]]. 30 жніўня 2009 году ён забіў на апошняй хвіліне з пэнальці ў пераможным матчы супраць сваёй былой каманды «Ўіган Атлетык». Празь месяц ён выйшаў на пляцоўку з капітанскай повязьзю ў матчы [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]] супраць грэцкага [[АЕК Атэны|АЕКу]]. У [[Прэм’ер-Ліга 2010—2011 гадоў|сэзоне 2010—2011 гадоў]] Бэйнз правёў кожную хвіліну за «Эвэртан» у матчах Прэм’ер-лігі&lt;ref&gt;[http://www.guardian.co.uk/football/blog/2011/may/26/premier-league-opta-statistics Number-crunching makes grim reading for Arsenal's defence]. The Guardian&lt;/ref&gt;, а таксама забіў сем галоў ва ўсіх спаборніцтвах за клюб. Ягоны ўнёсак быў узнагароджаны прызам як лепшаму гульцу клюбу паводле вынікаў сэзону&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20120701060152/http://www.evertonfc.com/history/player-of-season Baines' Glorious Treble]. Everton FC&lt;/ref&gt;.

== Міжнародная кар’ера ==
Дэбют футбаліста ў афіцыйным матчы за зборную адбыўся 4 чэрвеня 2011 году ў матчы адборачнага турніру да [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2012 году|чэмпіянату Эўропы 2012 года]] супраць [[зборная Швайцарыі па футболе|зборнай Швайцарыі]]. Бэйнз быў адным з прэтэндэнтаў на ўдзел на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2010 году|чэмпіянаце сьвету 2010 году]], аднак у выніковы склад не патрапіў.

== Асабістае жыцьцё ==
Лэйтан мае траіх дзяцей разам са сваёй жонкай Рэйчэл&lt;ref&gt;[http://www.guardian.co.uk/football/2010/mar/03/england-egypt-live England v Egypt – as it happened]. The Guardian&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20160112083736/http://www.evertonfc.com/player-profile/leighton-baines Профіль на афіцыйным сайце «Эвэртан»]

{{Навігацыйная група
|назоў = Бэйнз у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2012
|Ангельшчына на ЧС-2014
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Бэйнз, Лэйтан}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>dl4u4muzyfmjfc66ohipfrq9edy0wam</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Філ Ягелка</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93640</id>
    <revision>
      <id>2621714</id>
      <parentid>2483539</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:11:18Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621714</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1906" sha1="ko15qxrx9mv4hchg92k4k9qxfmb9fz3" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Філіп Нікадэм «Філ» Ягелка''' ({{мова-en|Philip Nikodem «Phil» Jagielka}}; {{Н}} 17 жніўня 1982 году, [[Сэйл]], [[Ангельшчына]]) — колішні [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, абаронца. Акрамя таго даволі часта гуляў у паўабароне. Ягелка мае [[Польшча|польскае]] й [[Шатляндыя|шатляндзкае]] паходжаньне&lt;ref&gt;Louise Taylor (2007-05-12) [http://www.guardian.co.uk/football/2007/may/12/newsstory.sheffieldunited &quot;England the next step for Jagielka&quot;]. London: The Guardian&lt;/ref&gt;.

== Сям’я ==
Ягоны старэйшы брат [[Стывэн Ягелка]] таксама быў футбалістам.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20090504013151/http://www.evertonfc.com/player-profile/phil-jagielka Профіль на афіцыйным сайце «Эвэртан»]
* [https://web.archive.org/web/20090203074254/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=19345 Статыстыка] на сайце Soccerbase

{{Навігацыйная група
|назоў = Ягелка ў складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2012
|Ангельшчына на ЧС-2014
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ягелка, Філ Нікадэм}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>ko15qxrx9mv4hchg92k4k9qxfmb9fz3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Скот Паркер</title>
    <ns>0</ns>
    <id>93750</id>
    <revision>
      <id>2621696</id>
      <parentid>2188530</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:08:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак, [[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621696</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5308" sha1="h5sv6cs2fc5m5qlf7e8yg7v7p41fo9y" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Скот Мэт’ю Паркер''' ({{мова-en|Scott Matthew Parker}}; {{Н}} 13 кастрычніка 1980 году, [[Ламбэт]], [[Ангельшчына]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, цэнтральны паўабаронца. За [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальную зборную Ангельшчыны]] правёў 18 гульнаў. На сёньня зьяўляецца галоўным трэнэрам клюбу «[[Бэрнлі (футбольны клюб)|Бэрнлі]]».

== Біяграфія ==
Нарадзіўся ў прадмесьці [[Лёндан]]у ў [[Ламбэт]]. Займаўся ў футбольнай акадэміі «[[Чарлтан Атлетык Лёндан|Чарлтан Атлетык]]», у ліпені 2004 году перайшоў у «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», пасьля сэзону ў складзе «арыстакратаў» сышоў у «[[Ньюкасл Юнайтэд]]», быў гульцом таксама «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]» і «[[Тотэнгэм Готспур]]».

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
За «[[Чарлтан Атлетык Лёндан|Чарлтан Атлетык]]» згуляў 128 матчаў і забіў 9 мячоў, пасьля чаго ў 2004 годзе перайшоў у «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», падпісаўшы дамову на 4,5 году. Сума трансфэру склала 12 млн фунтаў. Паркер быў першапачаткова падпісаны, як зьменшчык для [[Клёд Макелеле|Клёда Макелеле]] й [[Фрэнк Лэмпард|Фрэнка Лэмпарда]], што давала яму ня надта шмат шанцаў зьявіцца на полі. Ён забіў свой адзіны гол за «Чэлсі» ў матчы супраць клюбу «[[Портсмут (футбольны клюб)|Портсмут]]».

У ліпені 2005 году Паркер быў прададзены ў «[[Ньюкасл Юнайтэд]]» за суму роўную 6,5 млн фунтаў. Паркер стаў рэгулярным гульцом першай каманды й быў адным зь нямногіх, хто здолеў паказаць стабільную гульню на працягу ўсяго сэзону, які «Ньюкасл» скончыў на сёмым месцы. Ён забіў свой першы гол за «сарокаў» у гульні супраць свайго былога клюбу «Чарлтану», у якой яго каманда прайграла зь лікам 3:1. У сакавіку 2006 году з-за [[монануклеёз]]у сэзон для гульца быў скончаны, з-за чаго ён ня здолеў пазмагацца за месца ў зборнай перад [[чэмпіянат сьвету па футболе 2006 году|чэмпіянатам сьвету 2006 году]]. У ліпені 2006 году Паркер стаў капітанам клюбу.

У чэрвені 2007 году «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]» набыў Скота Паркера за 7 млн фунтаў стэрлінгаў. Гэты пэрыяд стаў для гульца настолькі ўдалым, што з 2008 па 2011 гады Скота тройчы разоў прызнавалі найлепшым гульцом клюбу. Дзякуючы выдатнай гульні ў складзе «малатабойцаў» 31 жніўня 2011 году «[[Тотэнгэм Готспур|Тотэнгэм]]» набыў гульца за 5,5 млн фунтаў стэрлінгаў.

19 жніўня 2013 году Паркер падпісаў трохгадовы кантракт з «[[Фулгэм (футбольны клюб)|Фулгэмам]]»&lt;ref&gt;[http://www.fulhamfc.com/news/2013/august/19/scott-parker-signs Scott Parker Signs]. Fulham F.C.&lt;/ref&gt;.

=== Міжнародная ===
Міжнародны дэбют Паркера за [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальную зборную Ангельшчыны]] адбыўся 16 лістапада 2003 году, калі ён зьмяніў на полі на 66-й хвіліне [[Ўэйн Руні|Ўэйна Руні]]&lt;ref&gt;[http://www.thefa.com/England/All-Teams/Players/P/Scott-Parker «Scott Parker»]. Football Association&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
'''«Чэлсі»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2005

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20091106225741/http://www.whufc.com/articles/scott-parker-west-ham_2228487_5570 Профіль на афіцыйным сайце «Ўэст Гэм Юнайтэд»]

{{Ангельшчына на ЧЭ-2012}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Паркер, Скот Мэт’ю}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>h5sv6cs2fc5m5qlf7e8yg7v7p41fo9y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мэт’ю Апсан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>94363</id>
    <revision>
      <id>2621693</id>
      <parentid>2186370</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:55:09Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621693</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1245" sha1="j4ygnn97d6v215br5njmz1u38r4uk0q" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Мэт’ю Джэймз Апсан''' ({{мова-en|Matthew James Upson}}; {{Н}} 18 красавіка 1979 году, [[Ай]], [[Сафалк]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, цэнтральны абаронца, гулец [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]].

== Дасягненьні ==
'''«Арсэнал»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2002
* Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2002

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20110320013300/http://www.whufc.com/articles/matthew-upson-west-ham_2228487_5474 Профіль на афіцыйным сайце «Ўэст Гэм Юнайтэд»]

{{Ангельшчына на ЧС-2010}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Апсан, Мэт’ю Джэймз}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>j4ygnn97d6v215br5njmz1u38r4uk0q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Том Клевэрлі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>94837</id>
    <revision>
      <id>2621710</id>
      <parentid>2422284</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T05:51:07Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621710</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1898" sha1="e653n6b1t0t5t68w2iv9rwd3nyd2l2m" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Томас Ўільям «Том» Клевэрлі''' ({{мова-en|Thomas William «Tom» Cleverley}}; {{Н}} 12 жніўня 1989 году, [[Бэйзынгсток]], [[Ангельшчына]]) — колішні [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, ўінгер. 

== Кар’ера ==
Пасьля пачатку сваёй кар’еры ў моладзевым складзе ў «[[Брэдфард Сіці]]», Клевэрлі далучыўся да «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» на 12 гадоў. У пэрыяд з 2007 па 2009 гады ён гуляў за рэзэрвовую каманду «Юнайтэд», а часам і ў першай камандзе ў таварыскіх матчах. З 2009 па 2011 гады пабываў у арэндзе ў некалькіх ангельскіх клюбах.

== Дасягненьні ==
'''«Манчэстэр Юнайтэд»''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2013
* Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]]: 2011, 2013

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.wiganlatics.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,10429~43926,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Ўіган Атлетык»]

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Клевэрлі, Том}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Брытанскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]]
[[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]]</text>
      <sha1>e653n6b1t0t5t68w2iv9rwd3nyd2l2m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Джайлз Барнз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>94876</id>
    <revision>
      <id>2621692</id>
      <parentid>2341426</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:47:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621692</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1549" sha1="o92abdp2ijio4twtxvlqs1pq8a3bqdt" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Джайлз Го́рдан Барнз''' ({{мова-en|Giles Gordon Barnes}}; {{Н}} 5 жніўня 1988 году, [[Лёндан]], [[Ангельшчына]]) — былы [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, атакуючы паўабаронца. У 2015 годзе дэбютаваў у складзе [[зборная Ямайкі па футболе|нацыянальнай зборнай Ямайкі]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20101217052155/http://www.wba.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,10366~34054,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Ўэст Бромўіч Альбіён»]
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}
* {{Worldfootball}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Барнз у складзе [[Зборная Ямайкі па футболе|зборнай Ямайкі]] на [[Залаты кубак КОНКАКАФ|Залатых кубках КОНКАКАФ]] і [[Кубак Амэрыкі па футболе|Кубках Амэрыкі]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ямайка}};
|Ямайка на КА-2015
|Ямайка на ЗК КОНКАКАФ-2015
|Ямайка на КА-2016
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Барнз, Джайлз Гордан}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Ямайскія футбалісты]]</text>
      <sha1>o92abdp2ijio4twtxvlqs1pq8a3bqdt</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ўэйн Руні</title>
    <ns>0</ns>
    <id>108229</id>
    <revision>
      <id>2621709</id>
      <parentid>2599088</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T05:44:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621709</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5015" sha1="bjdyymlmoy9gy1tedp2s7nzghq40g2y" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Ўэйн Марк Руні''' ({{мова-en|Wayne Mark Rooney}}; {{Н}} 24 кастрычніка 1985 году, [[Лівэрпул]], [[Ангельшчына]]) — былы ангельскі футбаліст і трэнэр. Гуляў на пазыцыі нападніка. Выступаў у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. Руні зьяўляўся трэцім самым высокааплатным футбалістам у сьвеце пасьля [[Ліянэль Мэсі|Ліянэля Мэсі]] й [[Крыштыяну Раналду]], з гадавым прыбыткам у памеры 20,7 млн эўра, уключаючы спонсарскія кантракты&lt;ref&gt;[http://www.goal.com/en-gb/news/2931/go-global/2011/03/21/2405577/barcelonas-lionel-messi-is-highest-paid-footballer-real Barcelona's Lionel Messi is highest paid footballer, Real Madrid's Jose Mourinho is best paid manager]. www.goal.com.&lt;/ref&gt;, калі выступаў за «[[Манчэстэр Юнайтэд]]».

== Раньнія гады ==
Ўэйн вырас у Крокстэце, у адным з раёнаў [[Лівэрпул]]у, у сям’і пралетарыяў. З 1997 па 2002 год навучаўся ў Дэласальскім гуманітарным коледжы, дзе пазьней таксама навучаліся два ягоныя малодшыя браты Грэм і Джон. Зь дзяцінства Руні быў заўзятарам клюбу «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]]», а ягоным кумірам быў шатляндзкі нападнік [[Данкан Фэрг’юсан]].

== Кар’ера ==
У малодшым школьным узросьце Ўэйн гуляў за клюбы «Лівэрпул Скулбойз» і «Дынама Браўнінгс». На сваё адзінаццацігодзьдзе перайшоў у футбольную акадэмію «Эвэртану». Усеагульная вядомасьць прыйшла да Руні 19 кастрычніка 2002 году, калі ён ува ўзросьце 16 гадоў і 360 дзён забіў гол у браму дзейнага чэмпіёна «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]», стаўшы на той момант самым маладым галеадорам Ангельшчыны. У 2004—2017 гадах выступаў за клюб «[[Манчэстэр Юнайтэд]]».

== Дасягненьні ==
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2007, 2008, 2009, 2011, 2013
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Ангельшчыны]]: 2016
* Уладальнік [[Кубак футбольнай лігі Ангельшчыны|Кубка футбольный лігі]]: 2006, 2010, 2017
* Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны па футболе]]: 2007, 2010, 2011, 2016
* Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|клюбнага чэмпіяната сьвету]]: 2008
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2008
* Пераможца [[Ліга Эўропы УЭФА|Лігі Эўропы]]: 2017

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Wayne-Rooney.aspx Профіль футбаліста] на сайце ''ManUtd.com'' {{ref-en}}
* [http://www.stretfordend.co.uk/playermenu/rooney.html Статыстыка выступленьняў за «Манчэстэр Юнайтэд»] на сайце ''StretfordEnd.co.uk'' {{ref-en}}
* [http://www.englandstats.com/playerreport.php?pid=1126 Статыстыка выступленьняў за зборную Ангельшчыны] на сайце ''EnglandStats.com'' {{ref-en}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Руні ў складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2004
|Ангельшчына на ЧС-2006
|Ангельшчына на ЧС-2010
|Ангельшчына на ЧЭ-2012
|Ангельшчына на ЧС-2014
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Руні, Ўэйн}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>bjdyymlmoy9gy1tedp2s7nzghq40g2y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пол Скоўлз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119346</id>
    <revision>
      <id>2621691</id>
      <parentid>2615095</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:42:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621691</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6234" sha1="qmmjf56lyd6joxl673z0hc2cn5yrkb3" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Пол Ааран Скоўлз''' ({{мова-en|Paul Aaron Scholes}}; {{Н}} 16 лістапада 1974 году, [[Солфард]], [[Ангельшчына]]) — былы ангельскі футбаліст, які ўсю сваю кар’еру выступаў за клюб «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» на пазыцыі цэнтральнага паўабаронцы. Былы гулец [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]]. Адзін з найлепшых гульцоў свайго пакаленьня&lt;ref&gt;[http://www.manchestereveningnews.co.uk/sport/football/manchesterunited/s/228/228753_scholes_sticks_to_his_guns.html Stuart Mathieson. Scholes sticks to his guns.]&lt;/ref&gt;.

Скоўлз сем гадоў гуляў за зборную Ангельшчыны. Ён удзельнічаў у чатырох вялікіх спаборніцтвах — [[Чэмпіянат сьвету па футболе 1998 году|чэмпіянатах сьвету 1998]] і [[Чэмпіянат сьвету па футболе 2002 году|2002]] гадоў, а таксама ў [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2000 году|чэмпіянатах Эўропы 2000]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе 2004 году|2004]] гадоў. Пасьля Эўра-2004 Скоўлз абвесьціў аб завяршэньні сваёй кар’еры ў зборнай, матываваўшы гэта жаданьнем засяродзіцца на клюбнай кар’еры, а акрамя таго, больш часу праводзіць зь сям’ёй.

Напрыканцы [[Прэм’ер-Ліга 2010—2011 гадоў|сэзону 2010—2011 гадоў]] Пол скончыў сваю спартовую кар’еру, аднак 8 студзеня 2012 году было абвешчана, што Пол Скоўлз вяртаецца ў «Манчэстэр Юнайтэд» у якасьці гульца да завяршэньня [[Прэм’ер-Ліга 2011—2012 гадоў|сэзону 2011—2012 гадоў]]&lt;ref&gt;[http://www.manutd.com/en/News-And-Features/Football-News/2012/Jan/paul-scholes-rejoins-united.aspx Scholes rejoins United]&lt;/ref&gt;. Аднак 8 студзеня 2012 году вырашыў застацца ў клюбе ў якасьці гульца да траўня 2013 году&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/22501180 Sir Alex Ferguson's Old Trafford farewell in pictures]. BBC&lt;/ref&gt;.

== Кар’ера ==
Пол Скоўлз пачаў трэніравацца з «Манчэстэр Юнайтэд» у 14 гадоў. Насуперак распаўсюджанаму меркаваньню, ён ня быў чальцом моладзевай каманды, якая выйграла ў 1992 годзе [[Моладзевы кубак Ангельшчыны па футболе|Моладзевы кубак Ангельшчыны]]. Зрэшты, у наступным сэзоне ён дайшоў са сваёй камандай да фіналу. Прафэсійная кар’ера Скоўлза ў «Манчэстэр Юнайтэд» пачалася 23 ліпеня 1993 году, аднак на поле ён упершыню выйшаў толькі ў [[Прэм’ер-Ліга 1994—1995 гадоў|сэзоне 1994—1995 гадоў]]. Ягоны дэбют адбыўся 21 верасьня 1994 году ў матчы [[Кубак Футбольнай Лігі|Кубка Лігі]] супраць «[[Порт Вэйл Барслэм|Порт Вэйл]]».

== Асабістае жыцьцё ==
Пол Скоўлз жыве ў [[Олдэм]]е са сваёй сям’ёй — жонкай Клэр і трыма дзецьмі, Ааранам, Алісіяй і Эйдэнам. Многія адзначаюць у характары Скоўлза незвычайную сьціпласьць і высокую адданасьць гульні&lt;ref&gt;[http://www.dailymail.co.uk/pages/live/articles/sport/football.html?in_page_id=1779&amp;in_article_id=426091 Ian Ladyman. Scholes has proved that you don’t have to be flash to be a legend in the Premiership.]&lt;/ref&gt;. У яго няма асабістага агента, як у большасьці футбалістаў, і ўсе перамовы ён вядзе сам. Ён рэдка дае інтэрвію й амаль не падпісвае рэклямных кантрактаў.

== Дасягненьні ==
'''Манчэстэр Юнайтэд''':
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]] (10): 1996, 1997, 1999, 2000, 2001, 2003, 2007, 2008, 2009, 2011
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] (3): 1996, 1999, 2004
* Уладальнік [[Кубак Футбольнай Лігі|Кубка Футбольнай Лігі]] (2): 2009, 2010
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]] (2): 1999, 2008
* Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]] (5): 1996, 1997, 2003, 2008, 2010
* Уладальнік [[Міжкантынэнтальны кубак|Міжкантынэнтальнага кубка]]: 1999
* Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|Клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2008

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Paul-Scholes.aspx Профіль на сайце Манчэстэр Юнайтэд]

{{Ангельшчына на ЧС-1998}}
{{Ангельшчына на ЧЭ-2000}}
{{Ангельшчына на ЧС-2002}}
{{Ангельшчына на ЧЭ-2004}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Скоўлз, Пол}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>qmmjf56lyd6joxl673z0hc2cn5yrkb3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Майкл Кэрык</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119948</id>
    <revision>
      <id>2621688</id>
      <parentid>2363181</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:37:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621688</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3014" sha1="hg5j6tun4dxlh8117jt95vc7x18x8r0" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Майкл Эдрыен Кэрык''' ({{мова-en|Michael Adrian Carrick}}; {{Н}} 28 чэрвеня 1981 году, [[Ўолсэнд]], [[Ангельшчына]]) — колішні ангельскі футбаліст, паўабаронца. Выступаў за клюб «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» і [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальную зборную Ангельшчыны]]. Ягоны пераход у «Манчэстэр Юнайтэд» з «[[Тотэнгэм Готспур]]» адбыўся летам 2006 году. У складзе зборнай дэбютаваў у 2001 годзе ва ўзросьце 19 гадоў у матчы са [[зборная Мэксыкі па футболе|зборнай Мэксыкі]].

== Біяграфія ==
Прафэсійная футбольная кар’ера Кэрыка пачалася ў моладзевай акадэміі «[[Ўэст Гэм Юнайтэд]]» у 1998 годзе.

== Нацыянальная зборная ==
Майкл дэбютаваў за асноўную зборную Ангельшчыны ў траўні 2005 году падчас туру зборнай па [[ЗША]]&lt;ref&gt;[http://www.thefa.com/England/SeniorTeam/NewsAndFeatures/Postings/2005/05/Eng_vCol_CarrickKnightReaction.htm Satisfaction for Carrick. The Football Association. 31.05.2005]&lt;/ref&gt;.

== Дасягненьні ==
[[Манчэстэр Юнайтэд]]:
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]] (4): 2007, 2008, 2009, 2011
* Уладальнік [[Кубак Футбольнай Лігі|Кубка Футбольнай Лігі]] (3): 2006, 2009, 2010
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2008
* Уладальнік [[Супэркубак Ангельшчыны па футболе|Супэркубка Ангельшчыны]] (4): 2007, 2008, 2010, 2011
* Пераможца [[Клюбны чэмпіянат сьвету па футболе|Клюбнага чэмпіянату сьвету]]: 2008

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.manutd.com/en/Players-And-Staff/First-Team/Michael-Carrick.aspx Профіль на сайце «Манчэстэр Юнайтэд»]

{{Навігацыйная група
|назоў = Кэрык у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧС-2006
|Ангельшчына на ЧС-2010
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Кэрык, Майкл}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>hg5j6tun4dxlh8117jt95vc7x18x8r0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зымбру Кішынёў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>120930</id>
    <revision>
      <id>2621677</id>
      <parentid>2579683</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T19:13:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://uk.wikipedia.org/wiki/Зімбру_(футбольний_клуб)?oldid=45323234</comment>
      <origin>2621677</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6887" sha1="98tf6a6iwjfsxhcktkwn8zkki3w18y9" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Зымбру Кішынёў
|Лягатып          = FC Zimbru Chisinau Logo.png
|ПоўнаяНазва      = Fotbal Club Zimbru Chişinău
|Заснаваны        = 1947
|Горад            = [[Кішынёў]], [[Малдова]]
|Стадыён          = [[Зымбру (стадыён)|Зымбру]]
|Умяшчальнасьць   = 10 500
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Малдовы|ЗымбруКішыЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Малдовы|ЗымбруКішыСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Малдовы|ЗымбруКішы}}
|Сайт             = http://www.zimbru.md/
|Прыналежнасьць   = Малдаўскія
}}
«'''Зы́мбру'''» ({{мова-ro|Zimbru}}) — малдаўскі футбольны клюб з гораду [[Кішынёў|Кішынёва]]. Заснаваны ў 1947 годзе. Васьміразовы [[Чэмпіянат Малдовы па футболе|чэмпіён Малдовы]], шасьціразовы ўладальнік [[Кубак Малдовы па футболе|Кубка Малдовы]], уладальнік [[Супэркубак Малдовы па футболе|Супэркубка Малдовы]]. Пад сучаснаю назваю каманда выступае з 1991 году.

== Гісторыя ==
У пачатку 1940-х гадоў у [[Кішынёў|Кішынёве]] на тле працэсу інтэграцыі новаакупаваных тэрыторыяў была створаная футбольная каманда «Дынама». У траўні 1947 году яна згуляла свой першы матч у межах украінскай зоны [[Чэмпіянат СССР па футболе|чэмпіянату СССР]]. Справа ў тым, што ў 1947 годзе Другая група ўкраінскай зоны была павялічаная амаль у тры разы за кошт камандаў рэспубліканскіх спаборніцтваў. У папярэднім сэзоне Кішынёў гуляў у чэмпіянаце Ўкраінскай ССР як каманда «Спартак» і, з павелічэньнем квоты камандаў, у наступным розыгрышы клюб быў улучаны ва ўкраінскую зону Другой групы ўжо як каманда майстроў «Дынама».

[[Файл:Zimbru Stadium 2023.jpg|значак|зьлева|Хатні стадыён каманды.]]
У 1950 годзе замест «Дынама» ў чэмпіянаце СССР пачала гуляць каманда майстроў Дзяржаўнага тэхнічнага ўнівэрсытэту «Буравісьнік», якая напярэдадні пераехала ў Кішынёў з [[Бэндэры|Бэндэраў]]. «Буравісьнік» дасягнуў большага посьпеху. У 1955 годзе ён заняў першае месца ў сваёй зоне і атрымаў права гуляць у клясе «А». Дэбютны сэзон у эліце савецкага футболу каманда правяла пасьпяхова, некаторы час ачольваючы турнірную табліцу, але ў выніку фінішавала на 6-м месцы, што агулам было добрым дасягненьнем. У той час у складзе «Буравісьніка» выдатнай гульнёй вылучаліся [[Міхаіл Мухортаў]], [[Міхаіл Патапаў]] і [[Юры Кораткаў]].

У 1958 годзе на базе каманды, якая абараняла колеры ліквідаванага «Буравісьніка», была створаная каманда пад назовам «Малдова». Яна была зафундаваная пад эгідай ЦК Камуністычнай партыі Малдовы. Лёсам «Малдовы» стала барацьба за права застацца ў клясе А. У 1964 годзе клюб усё ж такі пакінуў Найвышэйшую лігу. У далейшым каманда працягвала спаборнічаць у другім дывізіёне, толькі зрэдку прэтэндуючы на павышэньне ў клясе. У Найвышэйшую лігу каманда вярнулася ў 1974 годзе пад назвай «Ністру», атрыманым двума гадамі раней. Замацавацца ў эліце не ўдалося, але былі здабытыя перамогі над чэмпіёнам кіеўскім «[[Дынама Кіеў|Дынама]]», а таксама срэбраным прызэрам маскавіцкім «[[Спартак Масква (футбольны клюб)|Спартаком]]». Абедзьве перамогі былі з аднолькавым лікам 1:0. Аднак у 1986 годзе клюб навогул трапіў у трэці дывізіён. Па запрашэньні кіраўніцтва кампартыі Малдовы адраджаць каманду прыехаў знакаміты трэнэр [[Уладзімер Емец]], які ў 1983 году прывёў днепрапятроўскі «[[Дняпро Дніпро (футбольны клюб)|Дняпро]]» да залатых мэдалёў чэмпіянату СССР. Яму ўдалося шляхам сваіх наватарскіх ідэяў, строгай дысцыпліны і запрашэньня шэрагу гульцоў з Найвышэйшай лігі аднавіць каманду, якая ў выніку заняла першы радок у сваёй групе. Тым ня менш, заўчасная сьмерць адмыслоўца паставіла крыж на амбіцыях клюбу.

== Галоўныя трэнэры ==
* [[Вячаслаў Руснак]] (зь сьнежня 2014 году)
* [[Алег Кубараў]] (верасень 2013 — сьнежань 2014)

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.zimbru.md/ Афіцыйны сайт]

{{Супэрліга чэмпіянату Малдовы па футболе}}

[[Катэгорыя:Кішынёў]]
[[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1947 годзе]]
[[Катэгорыя:1947 год у Малдове]]</text>
      <sha1>98tf6a6iwjfsxhcktkwn8zkki3w18y9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь</title>
    <ns>0</ns>
    <id>124985</id>
    <revision>
      <id>2621663</id>
      <parentid>2583627</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:08:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>89155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Парад по случаю Дня независимости Белоруссии при участии авиации ЗВО (13).jpg]] → [[File:Парад по случаю Дня независимости Беларуси при участии авиации ЗВО (13).jpg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · Беларусь = modern state, Белоруссия = historical state</comment>
      <origin>2621663</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="28899" sha1="ncan5ty5oev7gvhqv6egukoifvm2nst" xml:space="preserve">{{Вайсковае падразьдзяленьне
|назва               = Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь
|выява               = [[Файл:Emblem of Belarusian Ground Forces.svg|300пкс]]
|подпіс выявы        = Эмблема сухапутных сілаў Рэспублікі Беларусь
|гады                = 
|краіна              = [[Беларусь]]
|краіны              = 
|падпарадкаваньне    = [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь]]
|у складзе           = [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь]]
|тып                 = 
|уключае ў сябе      = 
|роля                = 
|ролі                = 
|памер               = 
|камандная структура = 
|разьмяшчэньне       = [[Беларусь]]
|заступнік           = 
|дэвіз               = 
|колеры              = 
|марш                = 
|талісман            = 
|узбраеньне          = 
|войны               = 
|бітвы               = 
|знакі ўзнагароды    = 
|дзейны камандзір    = 
|вядомыя камандзіры  = 
}}
'''Сухапутныя войскі Рэспублікі Беларусь''' маюць у сваім складзе пяхоту, мэханізаваныя злучэньні, ракетныя войскі й артылерыю, войскі ППА сухапутных войскаў, падразьдзяленьні сувязі, часьці й установы тылавога й тэхнічнага забесьпячэньня. Кожны род войскаў у сваім складзе мае часткі й падразьдзяленьні скарочанага складу, кадра, базы захоўваньня ўзбраеньня й тэхнікі.

== Задачы Сухапутных войскаў ==
Задачы Сухапутных войскаў у мірны час:
* падтрыманьне баявога патэнцыялу, баявой и мабілізацыйнай гатовасьці органаў кіраваньня, злучэньняў, вайсковых часткаў і ўстановаў Сухапутных войскаў, якія забясьпечваюць адлюстраваньне нападу лякальнага маштабу,
* забесьпячэньне гарантаванага пераходу войскаў зь мірнага на ваенны час ва ўсталяваныя тэрміны ў мэтах выкананьня задачаў па адлюстраваньні агрэсіі суперніка,
* нясеньне баявога дзяжурства вылучанымі сіламі й сродкамі органаў кіраваньня й войскаў да вядзеньня баявых дзеяньняў і выкананьню іншых задачаў у адпаведнасьці зь іх прызначэньнем,
* стварэньне й утрыманьне запасаў узбраеньня, вайсковае тэхнікі ды матэрыяльных сродкаў у аб’ёмах, што забясьпечваюць гарантаванае рашэньне задачаў, якія стаяць перад Сухапутнымі войскамі,
* удзел у ліквідацыі наступстваў аварыяў, катастрофаў і стыхійных бедстваў,
* падтрыманьне на высокім узроўні маральна псыхалягічнага стану асабовага складу.

Задачы Сухапутных войскаў у ваенны час:
* выкананьне задачаў па пляне стратэґічнага разгортваньня Ўзброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь,
* лякалізацыя (спыненьне) магчымых ваенных канфліктаў, адлюстраваньне агрэсіі суперніка баепадрыхтаванымі ў мірны час часткамі Сухапутных войскаў, а пры неабходнасьці — з мабілізаваньнем злучэньняў і часткаў,
* адлюстраваньне нападу ў любых умовах становішча як самастойна, так і сумесна з узброенымі сіламі саюзьнікаў,
* правядзеньне сумесна з ВПС і войскамі ППА Ўзброеных Сілаў Рэспублікі Беларусь (пры ўдзеле ўзброеных сілаў краінаў СНД, якія падпісалі Дамову пра калектыўную бясьпеку) абарончых і контрнаступательных апэрацыяў па разгроме агрэсара,
* нанясеньне паразы суперніку й стварэньне перадумоваў да спыненьня ваенных дзеяньняў,
* фармаваньне й падрыхтоўка рэзэрваў, папаўненьне стратаў войскаў у асабовым складзе, узбраеньні й вайсковай тэхніцы па адмысловасьцях і намэнклятуры Сухапутных войскаў.

[[Файл:Сухапутныя войскі і Сілы спецыяльных аперацый Беларусі (2021).png|thumb|420px|center|Сухапутныя войскі і Сілы спэцыяльных аперацыяў Беларусі]]

=== Злучэньні й адзінкі Сухапутных Войскаў цэнтральнага падпарадкаваньня ===
{| class = &quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style = &quot;text-align: center; width: 100%&quot;
! style = &quot;width: 1%; background: lightsteelblue;&quot; | Нашыўка
! style = &quot;width: 54%; background: lightsteelblue;&quot; | Назва фарміраваньня
! style = &quot;width: 15%; background: lightsteelblue;&quot; | Месца дыслякацыі
! style = &quot;width: 30%; background: lightsteelblue;&quot; | Заўвагі
|-
|[[Файл:Нарукаўны знак Цэнтральнага каманднага пункта УС.jpg|100пкс]]
|'''[[Цэнтральны камандны пункт УС]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Менск]]
|
|-
| [[Файл:Шеврон 361 базы охраны и обслуживания ЦОВУ.jpg|100пкс]]
|'''[[361-я асобная база аховы й абслугоўваньня Мінабароны РБ]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Менск]]
|'' Структура: батальён аховы, 2 аўтамабільных батальёну па абслугоўваньню Мінабароны і рухомых пунктаў кіраваньня '' &lt;br/&gt;
|-
|[[Файл:465th Missile Brigade Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[465-я ракетная брыґада]]'''&lt;br/&gt;
|г. [[Асіпавічы]]
|''Тактычны / апэратыўна-тактычны ракетны комплекс «Кропка» або «Кропка-У»''&lt;br/&gt;
|-
|[[Файл:51st Guards Mixed Artillery Group Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[51-я Аршанская зьмешаная артылерыйская ґрупа]]'''&lt;br/&gt;
| г. [[Асіпавічы]]
|
|-
|[[File:336th Missile Brigade Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[336-я рэактыўная артылерыйская брыґада]]'''&lt;br/&gt;
|г. [[Асіпавічы]]
|''300-мм 12-рульная РСЗА «Сьмерч»''&lt;br/&gt;
|-
|[[File:188th Engineer Brigade Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[188-я інжынэрная брыгада|188-я ґвардзейская інжынэрная брыґада]]'''&lt;br/&gt;
| в. [[Новае Пашкава]]
| Разьмінаваньне і абсталяваньне пераправы
|-
|[[Файл:Нарукаўны знак 52 АCПБ (Беларусь).jpg|100пкс]]
|'''[[52-і асобны спэцыялізаваны пошукавы батальён]]'''&lt;br/&gt;
|г. [[Менск]]
|''Пошук і пахаваньне астанкаў ваеннаслужачых УС СССР, якія загінулі ў гады Другое сусьветнае вайны на тэрыторыі Беларусі'' &lt;br/&gt;
|-
|[[File:Кіналагічны цэнтр МА РБ.jpg|100пкс]]
|'''[[Кіналягічны цэнтар Узброеных Сілаў]]'''&lt;br/&gt;
|аг. [[Калодзішчы]]
|
|-
|[[File:Нарукаўны знак Узорна-паказальнага аркестра УС РБ.png|100пкс]]
|'''[[Узорна-паказальны аркестар УС РБ]]'''&lt;br/&gt;
| г. [[Менск]]
|
|}

=== Злучэньні й адзінкі Сухапутных Войскаў [[Заходняе апэратыўнае камандаваньне|Заходняга апэратыўнага камандаваньня]] ===
{| class = &quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style = &quot;text-align: center; width: 100%&quot;
! style = &quot;width: 1%; background: lightsteelblue;&quot; | Нашыўка
! style = &quot;width: 54%; background: lightsteelblue;&quot; | Назва фарміраваньня
! style = &quot;width: 15%; background: lightsteelblue;&quot; | Месца дыслякацыі
! style = &quot;width: 30%; background: lightsteelblue;&quot; | Заўвагі
|-
|[[Файл:6AMB.jpg|100пкс]]
|'''[[6-я Кіеўска-Бэрлінская асобная мэханізаваная брыґада]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Горадня]]
|
|-
|[[Файл:11AMB.jpg|100пкс]]
|'''[[11-я асобная мэханізаваная брыґада]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Слонім]]
|
|-
|[[Файл:111-ARB.jpg|100пкс]]
|'''[[111-я артылерыйская брыґада]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Берасьце]]
|
|-
|[[Файл:1199 rap.jpg|100пкс]]
|'''[[1199-ы зьмешаны артылерыйскі полк]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Берасьце]]
|
|-
|[[Файл:557th Engineer Brigade Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[557-я Слуцка-Варшаўская інжынерная брыґада]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Горадня]]
|
|-
|[[Файл:74th Separate Communications Regiment Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[74-ы асобны Бэрлінскі полк сувязі]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Горадня]]
|
|-
|[[Файл:815 цэнтр.jpg|100пкс]]
|'''[[815-ы цэнтар тэхнічнага абслугоўваньня]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Баранавічы]]
|
|-
|[[Файл:108 polk.jpg|100пкс]]
|'''[[108-ы асобны полк матэрыяльнага забесьпячэньня]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Навагрудак]]
|
|}

=== Злучэньні й адзінкі Сухапутных Войскаў [[Паўночна-заходняе апэратыўнае камандаваньне|Паўночна-заходняга апэратыўнага камандаваньня]] ===
{| class = &quot;wikitable mw-collapsible mw-collapsed&quot; style = &quot;text-align: center; width: 100%&quot;
! style = &quot;width: 1%; background: lightsteelblue;&quot; | Нашыўка
! style = &quot;width: 54%; background: lightsteelblue;&quot; | Назва фарміраваньня
! style = &quot;width: 15%; background: lightsteelblue;&quot; | Месца дыслякацыі
! style = &quot;width: 30%; background: lightsteelblue;&quot; | Заўвагі
|-
|[[Файл:120-я Рагачоўская механізаваная брыгада.jpg|100пкс]]
|'''[[120-я Рагачоўская асобная мэханізаваная брыґада]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Менск]]
|
|-
|[[Файл:19th Guards Mechanized Brigade Insignia.jpg|100пкс]]
|'''[[19-я ґвардзейская асобная мэханізаваная брыґада]]'''&lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|-
|[[Файл:231st Brigade.jpg|100пкс]]
|'''[[231-я артылерыйская брыґада]]''' &lt;br/&gt;
|в. [[Вёска Бароўка, Лепельскі раён|Бароўка]]
|
|-
|[[Файл:427th Regiment.jpg|100пкс]]
|'''[[427-ы рэактыўны артылерыйскі полк]]''' &lt;br/&gt;
|в. [[Вёска Бароўка, Лепельскі раён|Бароўка]]
|на ўзбраенні РСЗА «Ураган»
|-
|[[Файл:86th Brigade.jpg|100пкс]]
|'''[[86-я брыґада сувязі]]''' &lt;br/&gt;
|аг. [[Калодзішчы]]
|
|-
|[[Файл:244th Center.jpg|100пкс]]
|'''[[244-ы цэнтар радыёэлектроннае выведкі]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|-
|[[Файл:10th Batallion.jpg|100пкс]]
|'''[[10-ы асобны батальён РЭБ-Н]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|-
|[[Файл:7th Engineer Regiment.jpg|100пкс]]
|'''[[7-ы інжынерны полк]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|-
|[[Файл:60th Regiment.jpg|100пкс]]
|'''[[60-ы асобны Баранавіцкі полк сувязі]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|-
|[[Файл:814th Center.jpg|100пкс]]
|'''[[814-ы цэнтар тэхнічнага абслугоўваньня]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|-
|[[Файл:110th Regiment.jpg|100пкс]]
|'''[[110-ы асобны полк матэрыяльнага забесьпячэньня]]''' &lt;br/&gt;
|г. [[Барысаў]]
|
|}

== Тэхніка і ўзбраеньне ==
Сухапутныя войскі маюць на ўзбраеньні танкі, баявыя машыны пяхоты, бронетранспартэры, бронеаўтамабілі, артылерыю рознае магутнасьці й прызначэньня, процітанкавыя ракетныя комплексы, зэнітныя ракетныя комплексы, сродкі кіраваньня, аўтаматычную стралковую зброю.

{| class=&quot;wikitable&quot;
! style=&quot;text-align: center; background: lightsteelblue;&quot;|Тып
! style=&quot;text-align: center; background: lightsteelblue;&quot;|Выява
! style=&quot;text-align: center; background: lightsteelblue;&quot;|Вытворчасьць
! style=&quot;text-align: center; background: lightsteelblue;&quot;|Прызначэньне
! style=&quot;text-align: center; background: lightsteelblue;&quot;|Колькасьць
! style=&quot;text-align: center; background: lightsteelblue;&quot;|Нататкі
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |Танкі
|-
|[[Т-80|Т-80Б]]
|[[Файл:Russian_T-80BV.jpg|150x150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Асноўны баявы танк]]
|69&lt;ref name=&quot;mb&quot;&gt;[http://www.globalsecurity.org/military/world/belarus/army-equipment.htm The Military Balance 2017. — P. 203.]{{ref-en}}&lt;/ref&gt;
|Лёс невядомы. На ўзброеньні ня лічацца
|-
|[[Т-72|Т-72Б]]
|[[Файл:Belarus-Transporting T-72.jpg|border|frameless|161x161пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Асноўны баявы танк]]
|446&lt;ref name=mb /&gt;
|На захоўваньні яшчэ каля 910 адзінак
|-
|Т-72Б3 2016
|[[Файл:TankBiathlon2017Individual-62.jpg|border|frameless|159x159пкс]]
|{{Сьцяг|Расея}} [[Расея]]
|[[Асноўны баявы танк]]
|14&lt;ref name=&quot;mb&quot; /&gt;
|Зразак 2016 рока
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |Баявыя машыны пяхоты
|-
|[[БМП-1]]
|[[Файл:Bulgarian bmp-1.jpg|frameless|158x158пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Баявая машына пяхоты]]
|109&lt;ref name=mb /&gt;
|Зьняты з узброеньня
|-
|[[БМП-2]]
|[[Файл:Belarus-Volot Transporting BMP-2-1.jpg|frameless|158x158пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Баявая машына пяхоты]]
|875&lt;ref name=mb /&gt;
|Яшчэ 275 на захоўваньні
|-
|[[БРМ-1К]]
|[[Файл:БРМ-1К (БМП-1). Чистопольский военкомат. РТ. Июль 2013 - panoramio.jpg|frameless|158x158пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Баявая выведвальная машына]]
|136&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
|[[БМД-1]]
|[[Файл:BMD-1.JPG|frameless|159x159пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Баявая машына дэсанту]]
|154&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |Бронетранспартэры
|-
|[[БТР-Д]]
|[[Файл:Btr-d Belarus.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Бронетранспартэр]]
|22&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
|[[МТ-ЛБ]]
|[[Файл:Soviet MT-LB.JPEG|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Бронетранспартэр]]
|70&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
|[[БТР-70]]
|[[Файл:Strategic all-around 01.jpg|border|frameless|150x150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Бронетранспартэр]]
|39&lt;ref name=&quot;mb&quot; /&gt;
|Яшчэ каля 335 на захоўваньні
|-
|[[БТР-80]]
|[[Файл:Ukrainian_BTR-80.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Бронетранспартэр]]
|153&lt;ref name=&quot;mb&quot; /&gt;
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Аўтамабілі
|-
|Кайман (МБТС)
|[[Файл:Предсерийный &quot;Кайман&quot;.jpg|frameless|151x151пкс]]
|{{Сьцяг|Беларусь}}[[Беларусь]]
|Бронеаўтамабіль
|~30
|
|-
|Волат V1
|[[Файл:Парад по случаю Дня независимости Беларуси при участии авиации ЗВО (13).jpg|frameless|150x150пкс]]
|{{Сьцяг|Беларусь}}[[Беларусь]]
|Бронеаўтамабіль
|~20
|
|-
|CS/VN3
|
|{{Сьцяг|Кітай}}[[Кітай]]
|Бронеаўтамабіль
|~30
|
|-
|Dongfeng Mengshi
|[[Файл:PLA Hong Kong Garrison Dong Feng EQ2050HMMWV.JPG|frameless|151x151пкс]]
|{{Сьцяг|Кітай}}[[Кітай]]
|Уседарожнік
|~20
|
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |Артылерыйскія сыстэмы
|-
|[[2С9|2С9 «Нона-З»]]
|[[Файл:2S9 Nona in Saint-Petersburg.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|120 мм [[Самаходная артылерыйская ўсталёўка|САУ]]
|48&lt;ref name=mb /&gt;
|Самаходная. Яшчэ 6 на захоўваньні
|-
|[[2С1|2С1 «Гваздзік»]]
|[[Файл:6742 - Moscow - Poklonnaya Hill - Tank.JPG|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|122 мм [[Самаходная артылерыйская ўсталёўка|САУ]]
|198&lt;ref name=mb /&gt;
|Самаходная. Яшчэ 62 на захоўваньні
|-
|[[2С3|2С3 «Акацыя»]]
|[[Файл:2S3 Akatsiya.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|152 мм [[Самаходная артылерыйская ўсталёўка|САУ]]
|108&lt;ref name=mb /&gt;
|Самаходная. Яшчэ 55 на захоўваньні
|-
|[[2С5|2С5 «Гіяцынт-З»]]
|[[Файл:2S5 Giatsint-S.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|152 мм [[Самаходная артылерыйская ўсталёўка|САУ]]
|70&lt;ref name=mb /&gt;
|Самаходная. Яшчэ 50 на захоўваньні
|-
|[[2С19|2С19 «Мста-З»]]
|[[Файл:2s19 armyrecognition russia 012.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|152 мм [[Самаходная артылерыйская ўсталёўка|САУ]]
|12&lt;ref name=mb /&gt;
|Самаходная
|-
|[[2С7|2С7 «Півоня»]]
|[[Файл:2s7 pion.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|203 мм [[Самаходная артылерыйская ўсталёўка|САУ]]
|н/д&lt;ref name=mb /&gt;
|Самаходная. Колькасьць невядома, але 24 адзінкі было на момант распаду СССР
|-
|[[122-мм гаўбіца Д-30|Д-30]]
|[[Файл:D-30 howitzer.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|122 мм гармата-гаўбіца
|48&lt;ref name=mb /&gt;
|Якая буксіруецца. Яшчэ 18 на захошваньні
|-
|[[2А36|2А36 «Гіяцынт-Б»]]
|[[Файл:2A36 Giatsint-B.JPG|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|152 мм гармата-гаўбіца
|48&lt;ref name=mb /&gt;
|Што буксіруецца. Яшчэ 2 на захоўваньні
|-
|[[2А65|2А65 «Мста-Б»]]
|[[Файл:2A65 Msta-B.JPG|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|152 мм гармата-гаўбіца
|132&lt;ref name=mb /&gt;
|Якая буксіруецца. Яшчэ 4 на захоўваньні
|-
|[[2С12 «Сані»]]
|[[Файл:2S12 Sani (heavy mortar system) 2.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Мінамёт]]
|61&lt;ref name=&quot;mb&quot; /&gt;
|Транспартуемы. Яшчэ 16 на захоўваньні
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |[[Рэактыўная сыстэма залпавага агню|Рэактыўныя сыстэмы залпавага агню]]
|-
| [[Палянэз (зброя)|В200-Палянэз]]
|
| {{Сьцяг|Беларусь}}[[Беларусь]]
| РСЗА (301 мм)
| 4&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
| [[БМ-21|БМ-21 Град]]
|[[Файл:BelGrad_BM-21A.JPG|150x150пкс]]
| {{Сьцяг|Беларусь}}[[Беларусь]]
| РСЗА (122 мм)
| 126&lt;ref name=mb /&gt;
|Яшчэ 75 на захоўваньні
|-
| [[Ураган (РСЗО)|БМ-27 Ураган]]
|[[Файл:BM-27 Uragan MLRS.jpg|150пкс]]
| {{Сьцягафікацыя|СССР}}
| РСЗА (220 мм)
| 72&lt;ref name=mb /&gt;
|Яшчэ 3 на захоўваньні
|-
| [[Віхраслуп (РСЗО)|БМ-30 Віхраслуп]]
|[[Файл:BM-30 Smerch, 2010.jpg|150пкс]]
| {{Сьцягафікацыя|СССР}}
| РСЗА (300 мм)
| 36&lt;ref name=mb /&gt;
|Яшчэ 4 на захоўваньні
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |Супрацьтанкавае ўзбраеньне
|-
|[[Фагот (ПТРК)|Фагот (СТРК)]]
|[[Файл:Фагот ПТРК 9К111.jpg|frameless|149x149пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|СТРК
|н/д&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
|Мэтыс (СТРК)
|[[Файл:ПТРК Метис-М1 - Интерполитех-2009 01.jpg|frameless|149x149пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|СТРК
|40
|
|-
|Штурм-С (СТРК)
|[[Файл:Штурм-С - Контрольная проверка курсантов Учебного центра боевого применения ракетных войск и артиллерии 02.jpg|frameless|149x149пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|СТРК
|110
|
|-
|Конкурс (СТРК)
|[[Файл:9P148 combat vehicle 9K111-1 Konkurs ATGM system, Боевая машина 9П148 ПТРК 9К111-1 Конкурс, Artillery museum, Saint-Petersburg pic2.JPG|frameless|149x149пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|СТРК
|126
|Самаходныя
|-
! style=&quot;align: center; background: lavender;&quot; colspan=&quot;6&quot; |Тактычныя ракетныя комплексы
|-
|[[Кропка (тактычны ракетны комплекс)]]
|[[Файл:Tochka-U rep parad Yekat.jpg|150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Тактычная ракета]]
|36&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
|[[Р-17]]
|[[Файл:Scud-launcher-England1.jpg|frameless|165x165пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|[[Тактычная ракета]]
|60&lt;ref name=mb /&gt;
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Стралковая зброя
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Пісталеты
|-
|[[Пісталет Макарава|ПМ]]
|[[Файл:Пистолет Макарова.png|frameless|150x150пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Пісталет
|
|
|-
|[[ПБ]]
|[[Файл:ПБ - Оружейная кузница России 01.jpg|frameless|156x156пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Пісталет бязьпалымянай стральбы
|
|
|-
|[[ПСМ]]
|[[Файл:5,45x18 пистолет самозарядный малогабаритный ПСМ 01.jpg|frameless|155x155пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Пісталет
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Аўтаматычныя вінтоўкі
|-
|[[АК-74]]
|[[Файл:Ak74assault.jpg|frameless|210x210пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|
|
|
|-
|[[АКС-74]]
|[[Файл:AKS-74.png|frameless|206x206пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|
|
|
|-
|[[АКС-74|АКС-74У]]
|[[Файл:SpB-Museum-artillery-126.jpg|frameless|198x198пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Кулямёты
|-
|[[РПК-74]]
|[[Файл:Soviet RPK-74.JPEG|frameless|204x204пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Ручны кулямёт
|
|
|-
|[[ПКМ]]
|
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Адзіны кулямёт
|
|
|-
|[[НСВ]]
|[[Файл:NSV machine gun-04.jpg|frameless|216x216пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Буйнакаліберны кулямёт
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Снайпэрскія вінтоўкі
|-
|[[СВД]]
|[[Файл:SVD Dragunov.jpg|frameless]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Марксманская вінтоўка
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Гранатамёты
|-
|[[РПГ-7В]]
|[[Файл:Rpg-7.jpg|frameless|221x221пкс]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Рэактыўны супрацьтанкавы гранатамёт
|
|
|-
|[[АГС-17]]
|[[Файл:AGS-17 with baraban.jpg|frameless]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Аўтаматычны станкавы гранатамёт
|
|
|-
|[[ГП-25]]
|[[Файл:GP-25 at Tula State Museum of Weapons.jpg|frameless]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|Падствольны гранатамёт
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Супрацьтанкавыя ракетныя комплэксы
|-
|[[Фагот]]
|[[Файл:POLK 9K111 Fagot.jpg|frameless]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|СТРК
|
|
|-
! colspan=&quot;6&quot; |Мінамёты
|-
|2С12
|[[Файл:2S12 Sani (heavy mortar system) 2.jpg|frameless]]
|{{Сьцягафікацыя|СССР}}
|
|
|
|}

== Войскі тэрытараяльнай абароны ==

У лістападзе 2011 году Прэзыдэнт Беларусі Аляксандар Лукашэнка загадаў заснаваць войскі тэрытарыяльнай абароны&lt;ref name=&quot;Б 18&quot;&gt;{{Артыкул
|аўтар        = 
|загаловак    = Лукашэнка: У Беларусі ствараецца новая армія колькасцю 120 тыс. чалавек
|спасылка     = http://nn.by/?c=ar&amp;i=62833
|выданьне     = газэта &quot;Наша Ніва&quot;
|тып          = 
|месца        = Менск
|выдавецтва   = 
|год          = 2011
|том          = 
|нумар        = 
|старонкі     = 
}}&lt;/ref&gt;, якія павінны налічваць 120 000 чалавек. Падпарадкоўвацца гэтыя войскі павінны непасрэдна кіраўнікам Абласных выканаўчых камітэтаў, якія з часу стварэньня гэтых войскаў адначасова атрымалі званьні ґенэрал-маёра. Асноўнаю задачаю вайскаў тэрытарыяльнай абароны зьяўляецца хуткае рэагаваньне на магчымае ўварваньне супэрніка й разам зь сіламі рэґулярнай арміі правесьці абарончыя й контрнаступальныя апэрацыі з мэтаю разгрому сілаў супэрніка й нанясеньня ім паразы.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20151123201004/http://mod.mil.by/ Афіцыйная старонка Міністэрства Абароны Рэспублікі Беларусь]
* [https://web.archive.org/web/20180910043150/http://belarmy.by/ Армія беларусі. Інфармацыйна-аналітычны партал]
* [https://web.archive.org/web/20070927102633/http://www.telegraf.by/belarus/2006/08/28/army/ У 2006 году на баявую падрыхтоўку войска будзе накіравана ў 2,4 разу больш сродкаў]
* [https://web.archive.org/web/20071225112737/http://news.tut.by/society/69282.html Вучэньні «Шчыт Саюзу-2006»]

[[Катэгорыя:Узброеныя сілы Беларусі]]
[[Катэгорыя:Сухапутныя войскі паводле краінаў|Беларусь]]</text>
      <sha1>ncan5ty5oev7gvhqv6egukoifvm2nst</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рыкі Ламбэрт</title>
    <ns>0</ns>
    <id>131114</id>
    <revision>
      <id>2621712</id>
      <parentid>2249328</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:00:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621712</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6858" sha1="cupgurfxb8sgamzhcmz2nm7pv9ktm02" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Ры́чард «Ры́кі» Ла́мбэрт''' ({{мова-en|Richard «Rickie» Lambert}}; {{Н}} 16 лютага 1982 году, [[Лівэрпул]], [[Ангельшчына]]) — [[Ангельшчына|ангельскі]] футбаліст, нападнік [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]].

== Біяграфія ==
=== Клюбная кар’ера ===
Рыкі пачаў кар’еру ў клюбе «[[Блэкпул (футбольны клюб)|Блэкпул]]», згуляў за каманду ўсяго тры матчы. Затым перайшоў у клюб «[[Маклсьфілд Таўн]]» як вольны гулец. У форме гэтага клюбу ён зьяўляўся 44 разы й забіў 8 мячоў. У чэрвені 2002 году ён быў прададзены за рэкордныя 300 тысяч фунтаў у «[[Стокпарт Каўнці]]». За гэты клюб ён правёў 98 матчаў і забіў 18 мячоў. Пасьля таго, як трэнэр каманды расчараваўся ў ім, Рыкі перайшоў у «[[Рочдэйл (футбольны клюб)|Рочдэйл]]» у лютым 2005 году як вольны гулец&lt;ref&gt;[http://news.bbc.co.uk/sport2/hi/football/teams/r/rochdale/4274207.stm Rochdale in double transfer swoop]. BBC Sport&lt;/ref&gt;.

У складзе «Рочдэйла» Ламбэрт зьявіўся 64 разы, забіўшы 28 галоў. Затым ён падпісаў кантракт з «[[Брыстал Ровэрз]]», гэта адбылося 31 жніўня 2006 году, у апошні дзень заявачнай кампаніі. Сума кантракту склала 200 тысяч фунтаў, на тэрмін у тры гады. 8 верасьня 2008 году Ламбэрт падпісаў новы трохгадовы кантракт з клюбам да лета 2011 году&lt;ref&gt;[http://www.skysports.com/story/0,19528,11719_4118340,00.html Lambert pens Rovers deal]. Sky Sports &lt;/ref&gt;.

10 жніўня 2009 году перайшоў у «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптан]]». Сума трансфэру склала 1 млн фунтаў. 15 жніўня ў матчы супраць «Гадэрсьфілд Таўн» Ламбэрт дэбютаваў за новую каманду. У гэтай жа сустрэчы ён забіў свой першы гол за клюб. Рыкі адгуляў ва ўсіх матчах першынства і забіў 36 мячоў ва ўсіх турнірах, стаўшы найлепшым бамбардзірам каманды. У другім сэзоне, забіўшы 21 гол, Ламбэрт дапамог «Саўгэмптану» выйсьці ў [[Чэмпіянат Футбольнай Лігі|Чэмпіёншып]]. У канцы 2011 году клюб падоўжыў пагадненьне з нападнікам да 2014 году. У новым сэзоне Рыкі за сэзон забіў 27 галоў, што дазволіла «сьвятым» выйсьці ў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігу]]. 19 жніўня дэбютаваў за клюб у Прэм’ер-лізе ў гульні супраць «[[Манчэстэр Сіці]]»&lt;ref&gt;[http://int.soccerway.com/matches/2012/08/19/england/premier-league/manchester-city-football-club/southampton-fc/1293684/ Манчестер Сити VS. Саутгемптон 3:2]. soccerway.com&lt;/ref&gt;. У гэтай сустрэчы Ламбэрт забіў адзін з галоў. У найвышэйшай лізе ангельскага футболу Рыкі працягваў забіваць за клюб. Пры гэтым за ўвесь час, што Ламбэрт гуляў за «сьвятых» ён забіў 34 пэнальці запар бяз промахаў, што зьяўляецца своеасаблівым рэкордам сярод футбалістаў. За часам выступаў за «Саўтгэмптан» Рыкі быў адным зь лідэраў клюбу.

2 чэрвеня 2014 году Ламбэрт афіцыйна стаў футбалістам «Лівэрпулу» пасьля праходжаньня мэдычнага агляду, падпісаўшы двухгадовы кантракт. Сума трансфэру склала 4 млн фунтаў.

=== Міжнародная кар’ера ===
8 жніўня 2013 году Рыкі Ламбэрт упершыню быў выкліканы да складу [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] ва ўзросьце 31&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23613462 Rickie Lambert: England call for Southampton striker]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;, у той жа дзень, ягоная жонка нарадзіла яму трэцяе дзіця, дачку Бэлу&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20131105223523/http://www.saintsfc.co.uk/news/article/lambert-a-special-day-979410.aspx Lambert: A special day]. Southampton FC.&lt;/ref&gt;. Праз шэсьць дзён гулец забіў у дэбютным матчы сваім першым дотыкам у матчы супраць [[Зборная Шатляндыі па футболе|зборнай Шатляндыі]] пасьля 2 хвілінаў і 43 сэкундаў пасьля выхаду на замену [[Ўэйн Руні|Ўэйну Руні]]&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/23659920 England v Scotland]. BBC Sport.&lt;/ref&gt;. 12 траўня 2014 году Ламбэрт быў уключаны ў склад зборнай на [[чэмпіянат сьвету па футболе 2014 году|чэмпіянат сьвету 2014 году]].

== Дасягненьні ==
'''«Саўтгэмптан»''':
* Уладальнік [[Трафэй футбольнай лігі|Трафэю футбольнай лігі]]: 2010

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20080720060655/http://www.bristolrovers.premiumtv.co.uk/page/ProfilesDetail/0,,10328~10430,00.html Профіль на афіцыйным сайце «Брыстал Ровэрз»]
* [https://web.archive.org/web/20080925122119/http://www.soccerbase.com/players_details.sd?playerid=16995 Статыстыка] на Soccerbase

{{Ангельшчына на ЧС-2014}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ламбэрт, Рыкі}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]</text>
      <sha1>cupgurfxb8sgamzhcmz2nm7pv9ktm02</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Крыстал Пэлас Лёндан</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134077</id>
    <revision>
      <id>2621762</id>
      <parentid>2615884</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:35:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621762</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21197" sha1="1wk3lvde0poolh0d5jcbdlth74qc2g7" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Крыстал Пэлас
|Лягатып          = Crystal Palace FC.svg
|ПоўнаяНазва      = 
|Заснаваны        = 
|Горад            = [[Лёндан]], [[Ангельшчына]]
|Стадыён          = [[Сэлгэрст Парк]]
|Умяшчальнасьць   = 26 309
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|КрысталПэлЛіга}}
|Сэзон            = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|КрысталПэлСэзон}}
|Месца            = {{Ангельскі папярэдні футбольны сэзон|КрысталПэл}}
|Сайт             = 
| pattern_la1 = _crystalp2324h
| pattern_b1 = _crystalp2324h
| pattern_ra1 = _crystalp2324h
| pattern_sh1 = _crystalp2324h
| pattern_so1 = _crystalp2324hl
| leftarm1 = 0044FF
| body1 = 0044FF
| rightarm1 = 0044FF
| shorts1 = 0044FF
| socks1 = 0044FF
| pattern_la2 = _crystalp2324a
| pattern_b2 = _crystalp2324a
| pattern_ra2 = _crystalp2324a
| pattern_sh2 = _crystalp2324a
| pattern_so2 = _crystalp2324a
| leftarm2 = FFFFFF
| body2 = FFFFFF
| rightarm2 = FFFFFF
| shorts2 = 6CB1DA
| socks2 = #000000
| pattern_la3 = _crystalp2324t
| pattern_b3 = _crystalp2324t
| pattern_ra3 = _crystalp2324t
| pattern_sh3 = _crystalp2324t
| pattern_so3 = _crystalp2324t
| leftarm3 = 000000
| body3 = 000000
| rightarm3 = 000000
| shorts3 = 000000
| socks3 = 000000
|Прыналежнасьць   = Ангельскія
}}
«'''Крыстал Пэлас'''» ({{мова-en|Crystal Palace}}) — ангельскі футбольны клюб з гораду [[Лёндан]]. Заснаваны ў 1905 годзе. Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] (2025). Свае хатнія гульні каманда праводзіць на стадыёне «[[Сэлгэрст Парк]]», дзе яна базуецца з 1924 году. Стадыён здольны зьмясьціць 26 309 чалавек.

Клюб быў сфармаваны ў 1905 годзе працаўнікамі [[Крышталёвы палац|Крышталёвага палацу]]. Клюб дасягнуў найвышэйшага дывізіёну ангельскага футболу ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1969—1970 гадоў|сэзоне 1969—1970 гадоў]], а ягоным першым буйным фіналам быў фінал [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] ў 1990 годзе. Клюб зьведваў вылет з найвышэйшага дывізіёну ў 1973 годзе й яшчэ раз у наступным сэзоне ўжо ў трэці дывізіён. Такім чынам клюб гуляў у трэцім дывізіёне з [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1974—1975 гадоў|сэзону 1974—1975 гадоў]], перш чым здолеў вярнуцца ў другі дывізіён па выніках [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1979—1980 гадоў|сэзону 1979—1980 гадоў]].

Апошні пасьпяховы пэрыяд «Крыстал Пэлас» пачаўся ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1988—1989 гадоў|сэзоне 1988—1989 гадоў]], калі клюб заняў трэці радок у другім дывізіёне й прабіўся, такім чынам, у першы дывізіён. У 1990 годзе клюб дасягнуў фіналу Кубка Ангельшчыны, дзе, аднак, саступіў зь мінімальным лікам «[[Манчэстэр Юнайтэд]]», а таксама заняў 3 месца ў першым дывізіёне ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1990—1991 гадоў|сэзоне 1990—1991 гадоў]]. «Крыстал Пэлас» стаўся адным з заснавальнікаў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]], але вылецеў па выніках першага сэзону навастворанага спаборніцтва. Ад гэтага часу клюбе некальуі разоў трапляў і вылетаў з вышэйшага дывізіёну. Апошні вылет датуецца [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2004—2005 гадоў|сэзонам 2004—2005 гадоў]].

Галоўным супернікам «Крыстал Пэлас» зьяўляецца клюб «[[Брайтан энд Гоўв Альбіён]]»&lt;ref&gt;Burnton, Simon (2011) [http://www.guardian.co.uk/football/football-league-blog/2011/sep/27/brighton-crystal-palace-rivalry How Brighton v Crystal Palace grew into an unlikely rivalry]. The Guardian&lt;/ref&gt;, не зважаючы на тое, што маецца таксама суперніцтва зь іншымі камандамі паўднёвага [[Лёндан]]у, як то «[[Мілўол Лёндан|Мілўол]]» і «[[Чарлтан Атлетык Лёндан|Чарлтан Атлетык]]». Клюб двойчы зьведваў вонкавы фінансавы кантроль, з-за фінансавых праблемаў, спачатку ў 1998 годзе, які скончылася ў 2000 годзе з купляй клюбу [[Сайман Джордан|Сайманам Джорданам]]. Ягонае кіраўніцтва скончылася ў 2010 годзе, што зноўку прывяло да вонкавага ўмяшаньня.

== Гісторыя ==
=== Пачатак ===
[[Файл:Crystal Palace General view from Water Temple.jpg|значак|зьлева|[[Крышталёвы палац]].]]
Футбольны клюб «Крыстал Пэлас» быў створаны 10 верасьня 1905 году будаўнікамі [[Крышталёвы палац|Крышталёвага палацу]] ({{мова-en|Crystal Palace|скарочана}}) пры падтрымцы ўладальнікаў Нацыянальнага спартовага цэнтру «Крыстал Пэлас», якія жадалі бачыць у сябе прафэсійны футбольны клюб. Клюб уступіў у Другі дывізіён Паўднёвай лігі ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1905—1906 гадоў|сэзоне 1905—1906 гадоў]] і ў першым жа сэзоне, заняўшы першае месца, выйшаў у Першы дывізіён. «Крыстал Пэлас» таксама далучыўся да [[United Counties League]], заняўшы другое месца ўсьлед за «[[Ўотфард (футбольны клюб)|Ўотфардам]]». 16 сакавіка 1914 году ў гульні супраць [[зборная Ўэйлзу па футболе|зборнай Ўэйлзу]] ў футболцы [[зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] выйшаў першы прадстаўнік «Крыстал Пэлас» [[Гэнры Колклу]]. Пасьля пачатку [[Першая сусьветная вайна|Першай сусьветнай вайны]] [[Адміралцейства]] рэквізавала Крышталёвы палац і клюб быў вымушаны пераехаць на стадыён клюбу «Ўэст Норўуд» — «Гэрн-Гіл». Праз тры гады клюб ізноўку пераехаў — на стадыён «[[Кройдан Коман Атлетык Граўнд]]».

[[Файл:Crystal palace fc 1905-06.jpg|значак|зьлева|Футбольная каманда сэзону 1905—1906 гадоў.]]
Клюб уступіў у Футбольную лігу (трэці дывізіён) у [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1920—1921 гадоў|сэзоне 1920—1921 гадоў]], стаўшы чэмпіёнам і атрымаўшы правы выхаду ў Другі дывізіён. «Крыстал Пэлас» пераехаў на ўласны стадыён «[[Сэлгэрст Парк]]» у 1924 годзе, на якім клюб гуляе па гэты дзень. Першым матчам на новай арэне сталася гульня супраць «[[Шэфілд Ўэнздэй]]», за якой назіралі 25 тысячаў гледачоў. Гаспадары пацярпелі ў ёй паразу зь мінімальным лікам 0:1. «Пэлас» завяршыў сэзон на 21 месцы й вярнуўся ў Трэці заходні дывізіён, дзе клюб выступаў да [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1957—1958 гадоў|сэзону 1957—1958 гадоў]], які каманда скончыла ў ніжняй частцы турнірнай табліцы й вылецела ў новаўтвораны чацьверты дывізіён, разам зь іншымі 11 клюбамі трэцяга паўднёвага дывізіёна й 12 клюбамі зь ніжняй паловы табліцы трэцяга паўночнага дывізіёну. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1960—1961 гадоў|сэзоне 1960—1961 гадоў]] «Крыстал Пэлас» вярнуўся ў трэці дывізіён, і гэта стала паваротным момантам у гісторыі клюбу. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1963—1964 гадоў|сэзоне 1963—1964 гадоў]] клюб выйшаў у Другі дывізіён, а ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1968—1969 гадоў|сэзоне 1968—1969 гадоў]] упершыню ў сваёй гісторыі выйшаў у Першы дывізіён.

=== Новыя выклікі ===
Не зважаючы на ​​выступы ў найвышэйшым дывізіёне з 1969 па 1972 гады, клюб выбыў зь першага дывізіёну, а затым і з другога дывізіёну ў двух сэзонах запар, апынуўшыся ў трэцім дывізіёне ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1974—1975 гадоў|сэзоне 1974—1975 гадоў]]. Пад кіраўніцтвам новага галоўнага трэнэра, [[Тэры Вэнэйблз]]а, «Крыстал Пэлас» вярнуўся ў другі дывізіён у [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1976—1977 гадоў|сэзоне 1976—1977 гадоў]], а ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1978—1979 гадоў|сэзоне 1978—1979 гадоў]] выйшаў у першы дывізіён. Але ўжо ў наступным сэзоне «арлы» выбылі зь першага дывізіёну, і заставаліся ў другім дывізіёне ажно да [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1988—1989 гадоў|сэзону 1988—1989 гадоў]]. Клюб таксама дасягнуў фіналу [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1989—1990 гадоў|сэзоне 1989—1990 гадоў]], дзе сустрэўся з «[[Манчэстэр Юнайтэд]]». Першы матч скончыўся зь лікам 3:3, а ў перагулёўцы «Манчэстэр Юнайтэд» апынуўся мацнейшымі — 1:0.

Клюб дамогся вялікага посьпеху ў [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1990—1991 гадоў|сэзоне 1990—1991 гадоў]], заняўшы 3 месца ў Першым дывізіёне й атрымаўшы перамогу ў [[Кубак паўнапраўных чальцоў|Кубку паўнапраўных чальцоў]], перамогшы «[[Эвэртан Лівэрпул|Эвэртан]]» у фінале зь лікам 4:1, выйграўшы свой першы й пакуль што адзіны кубак. Наступны сэзон пачаўся шматспадзёўна: «Пэлас» разьмяшчаўся на трэцім месцы. Аднак, выступаючы ў праграме Great Britain United на канале Channel Four, прэзыдэнт клюбу [[Рон Нодс]] выказаў зьневажальныя камэнтары пра працавітасьць цемнаскурых гульцоў клюбу. Пазьней ён гэта адмаўляў і настойваў, што ягоныя словы былі выдраныя з кантэксту. У адказ на гэтыя выпады [[Ян Райт]], найлепшы бамбардзір клюбу, пасярод сэзону сышоў у «[[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]», а «Крыстал Пэлас» скончыў сэзон на 10 месцы. Тым ня менш, гэта дазволіла клюбу стаць адным з заснавальнікаў [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]], якая была створана ў 1992 годзе.

=== Пасьля заснаваньня Прэм’ер-лігі ===
[[Файл:UnitedKingdom-66 (29882187932).jpg|значак|Маскот клюбу Арол Піт.]]
Шкода ад заявы Нодса працягвала адбівацца на посьпехах клюбу, і пасьля сыходу некалькіх гульцоў «Пэлас» быў асуджаны на барацьбу за выжываньне. Не зважаючы  на ​​бескампрамісную гульню ў шостым туры супраць «[[Блэкбэрн Ровэрз]]», якая скончылася ўнічыю 3:3, шматлікія гульцы не жадалі больш выступаць у клюбе, уключаючы гульца [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1989—1990 гадоў|сэзону 1989—1990 гадоў]] [[Марк Брайт|Марка Брайта]]. Абыграўшы за тры туры да канца чэмпіянату «[[Іпсўіч Таўн]]» на выезьдзе зь лікам 3:1, «Пэлас» набраў 49 пунктаў, і адзіным клюбам, які аддзяляў іх ад зоны вылету, стаўся «[[Олдгэм Атлетык]]» з 40 пунктамі. «Олдгэм» затым абыграў «[[Лівэрпул (футбольны клюб)|Лівэрпул]]», «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]]» ў апошнім туры сустракалася з «[[Саўтгэмптан (футбольны клюб)|Саўтгэмптанам]]», а «Крыстал Пэлас» адправіўся на «[[Гайбэры (стадыён)|Гайбэры]]» ў госьці да «[[Арсэнал Лёндан|Арсэналу]]». Былы гулец «арлоў» Ян Райт адкрыў лік у матчы, і «кананіры» выйгралі зь лікам 3:0, «Олдгэм» жа абыграў «Саўтгэмптан», пасьля чаго «Крыстал Пэлас» выбыў з [[Прэм’ер-Ліга|Прэм’ер-лігі]].

У наступным сэзоне клюб вярнуўся Прэм’ер-лігу, пасьля адстаўкі галоўнага трэнэра [[Стыў Копэл|Стыва Копэла]]. [[Элан Сьміт]], памочнік Копэла ў клюбе, стаў галоўным трэнэрам пасьля ягонага сыходу, але ня здолеў захаваць клюб у Прэм’ер-лізе, і «Пэлас» зноўку выбыў у ніжні дывізіён. Копэл вярнуўся ў якасьці галоўнага трэнэра пасьля звальненьня Сьміта. Ён ня змог вывесьці «Пэлас» у Прэм’ер-лігу ў першым жа сэзоне, прайграўшы ў дадатковы час «[[Лэстэр Сіці]]» у фінале плэй-оф. Аднак ужо ў наступным сэзоне «арлы» вярнуліся ў Прэм’ер-лігу. У [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 1998—1999 гадоў|сэзоне 1998—1999 гадоў]] клюб зноўку вылецеў у Першы дывізіён. Новым галоўным трэнэрам праз 30 гадоў ізноў стаў [[Тэры Вэнэйблз]]. У «Крыстал Пэлас» пачаліся фінансавыя цяжкасьці, зьвязаныя з банкруцтвам уладальніка клюбу [[Марк Голдбэрг|Марка Голдбэрга]].

== Дасягненьні ==
* '''Уладальнік [[Кубак паўнапраўных сябраў|Кубку паўнапраўных сябраў]]''':
** 1991

* '''Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]''':
** 2025

== Склад ==
: ''Актуальны на 14 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Бр|[[Дын Гэндэрсан]]||1997}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Джоэл Эдўард Ўорд|Джоэл Ўорд]]|капітан|1989}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Тайрык Мітчэл]]||1999}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Максанс Лякруа]]||2000}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Марк Геі]]||2000}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Ісмаіля Сар]]||1998}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Калюмбіі}}|ПА|[[Джэфэрсан Лерма]]||1994}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Нап|[[Эдзі Нкетыя]]||1999}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Эбэрэчы Эзэ]]||1998}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Бразыліі}}|ПА|[[Матэўс Франса]]||2004}}
{{Гулец|12|{{Сьцяг Калюмбіі}}|Аб|[[Даніель Муньяс Мэхія|Даніель Муньяс]]||1996}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Францыі}}|Нап|[[Жан-Філіп Матэта]]||1997}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Натаніел Клайн]]||1991}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Японіі}}|ПА|[[Даіці Камада]]||1996}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Ўіл Г’юз]]||1995}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Адам Ўортан]]||2004}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Ромэн Эсэ]]||2005}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Нап|[[Малкальм Эбіёвэй]]||2003}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Бэн Чылўэл]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]|1996}}
{{Гулец|26|{{Сьцяг ЗША}}|Аб|[[Крыс Джэфры Рычардс|Крыс Рычардс]]||2000}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Малі}}|ПА|[[Шэйк Дукурэ]]||2000}}
{{Гулец|30|{{Сьцяг ЗША}}|Бр|[[Мэт Тэрнэр]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Нотынггэм Форэст|Нотынггэм Ф.]]|1994}}
{{Гулец|31|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Бр|[[Рэмі Мэт’юз]]||1994}}
{{Гулец|34|{{Сьцяг Марока}}|Аб|[[Шадзі Рыяд]]||2003}}
{{Гулец|42|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|ПА|[[Кейдэн Родні]]||2004}}
{{Гулец|46|{{Сьцяг Ірляндыі}}|Нап|[[Франка Юмэ]]||2005}}
{{Гулец|55|{{Сьцяг Паўночнай Ірляндыі}}|ПА|[[Джастын Дэвэні]]||2003}}
{{Гулец|58|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Аб|[[Калеб Кпора]]||2006}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.cpfc.co.uk/ Афіцыйны сайт]

{{Прэм’ер-ліга чэмпіянату Ангельшчыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Лёнданскія футбольныя клюбы]]</text>
      <sha1>1wk3lvde0poolh0d5jcbdlth74qc2g7</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бабровіца</title>
    <ns>0</ns>
    <id>134198</id>
    <revision>
      <id>2621737</id>
      <parentid>2341764</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T08:49:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Spokiyny</username>
        <id>90749</id>
      </contributor>
      <origin>2621737</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5551" sha1="1g6rl4r50ej9ke8oe08qr91j9troxrx" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Украіна
|Назва                               = Бабровіца
|Статус                              = горад
|Назва ў родным склоне               = Бабровіцы
|Назва ўкраінскай мовай              = Бобровиця
|Герб                                = 
|Сьцяг                               = 
|Гімн                                = 
|Дата заснаваньня                    = 
|Першыя згадкі                       = XI стагодзьдзе
|Статус з                            = 1958
|Магдэбурскае права                  = 
|Былая назва                         = 
|Вобласьць                           = [[Чарнігаўская вобласьць|Чарнігаўская]]
|Аўтаномная рэспубліка               = 
|Раён                                = [[Бабровіцкі раён|Бабровіцкі]]
|Сельская рада                       = 
|Мэр                                 = 
|Пасада кіраўніка                    = 
|Кіраўнік                            = 
|Плошча                              = 18.9
|Крыніца плошчы                      = 
|Вышыня                              = 
|Унутраны падзел                     = 
|Колькасьць насельніцтва             = 11156
|Год падліку колькасьці              = 2018
|Крыніца колькасьці насельніцтва     = &lt;ref&gt;[http://www.ukrstat.gov.ua/druk/publicat/kat_u/2018/zb/06/zb_chnn2018pdf.pdf Статистичний збірник «Чисельність наявного населення України» на 1 січня 2018 року (PDF)]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва   = 
|Колькасьць насельніцтва аглямэрацыі = 
|Год падліку колькасьці аглямэрацыі  = 
|Крыніца колькасьці аглямэрацыі      = 
|Этнічны склад насельніцтва          = 
|Год падліку этнічнага складу        = 
|Нацыянальны склад насельніцтва      = [[украінцы]] — 96,84%&lt;br /&gt;[[расейцы]] — 2,29%&lt;br /&gt;[[беларусы]] — 0,35%
|Год падліку нацыянальнага складу    = 2001
|Колькасьць двароў                   = 
|Год падліку колькасьці двароў       = 
|Паштовы індэкс                      = 17400
|Тэлефонны код                       = +380-4632
|КОАТУУ                              = 
|Аўтамабільны нумарны знак           = 
|Выява                               = 
|Апісаньне выявы                     = 
 |Шырата градусаў                    = 50
 |Шырата хвілінаў                    = 45
 |Шырата сэкундаў                    = 0
 |Даўгата градусаў                   = 31
 |Даўгата хвілінаў                   = 23
 |Даўгата сэкундаў                   = 11
|Пазыцыя подпісу на мапе             = 
|Водступ подпісу на мапе             = 
|Commons                             = 
|Сайт                                = 
}}
'''Бабровіца''' ({{мова-uk|Бобровиця}}) — [[горад|места]] ў [[Чарнігаўская вобласьць|Чарнігаўскай вобласьці]] [[Украіна|Ўкраіны]]. Плошча 18,9 км². Насельніцтва на 1 студзеня 2025 году&lt;ref&gt;https://rada.info/upload/users_files/04061990/3dbd1818fdb65cdbf33e5d9995cfca37.docx&lt;/ref&gt; — 10 507 чал.

== Гісторыя ==
* XI стагодзьдзе: першыя згадкі ў гістарычных крыніцах.
* 1958: атрымаў статус места.

== Насельніцтва ==
=== Колькасьць ===
{| border=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;5&quot; style=&quot;border:1px solid #AAAAAA;&quot;
|-bgcolor=&quot;#AAAAAA;&quot;
|+ style=&quot;font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em&quot;| Насельніцтва &lt;small&gt;(чал.)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;[http://pop-stat.mashke.org/ukraine-cities.htm Cities &amp; towns of Ukraine]{{ref-en}}{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
|-bgcolor=&quot;#EEEEEE&quot;
! 1959 !! 1970 !! 1989 !! 2001 !! 2018
|- bgcolor=&quot;#FFFFFF&quot;
| align=center| 9383
| align=center| 10 257
| align=center| 12 796
| align=center| 11 708
| align=center| 11 156
|}

=== Мова ===
{| border=&quot;0&quot; cellspacing=&quot;2&quot; cellpadding=&quot;5&quot; style=&quot;border:1px solid #AAAAAA;&quot;
|-bgcolor=&quot;#AAAAFF&quot;
|+ style=&quot;font-weight: bold; font-size: 1.1em; margin-bottom: 0.5em&quot;| Насельніцтва па роднай мове &lt;small&gt;(2001)&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20140731182036/http://database.ukrcensus.gov.ua/Mult/Database/Census/databasetree_uk.asp Банк даних Державної служби статистики України]{{ref-uk}}&lt;/ref&gt;
|-bgcolor=&quot;#eeeeff&quot;
! украінская&amp;nbsp;мова !! расейская !! беларуская
|- bgcolor=&quot;#f7f9ff&quot;
| align=center|97,22%
| align=center|2,31%
| align=center|0,23%
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Чарнігаўская вобласьць}}

[[Катэгорыя:Гарады Чарнігаўскай вобласьці]]</text>
      <sha1>1g6rl4r50ej9ke8oe08qr91j9troxrx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рэал Вальядалід</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142600</id>
    <revision>
      <id>2621733</id>
      <parentid>2603698</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:40:31Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621733</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11647" sha1="reokvj3s1hiyx0tymap9suftz0d3ft2" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва          = Рэал Вальядалід
|Лягатып        = Real Valladolid Logo.png
|ПоўнаяНазва    = Real Valladolid Club de Fútbol, S.A.D.
|Горад          = [[Вальядалід]], [[Гішпанія]]
|Заснаваны      = 1928
|Стадыён        = [[Нуэва Хасэ Сарыльля]]
|Умяшчальнасьць = 26 512
|Прэзыдэнт      = 
|Трэнэр         = 
|Чэмпіянат      = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалВальядЛіга}}
|Сэзон          = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалВальядСэзон}}
|Месца          = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|РэалВальяд}}
|Сайт           = http://www.realvalladolid.es/
|Прыналежнасьць = Гішпанскія
}}
«'''Рэа́л Вальядалі́д'''» ({{мова-es|Real Valladolid Club de Fútbol, S.A.D.}}) — прафэсійны [[Гішпанія|гішпанскі]] [[футбольны клюб]] з гораду [[Вальядалід]], які знаходзіцца ў аўтаномнай супольнасьці [[Кастылія і Леон]]. Клюб быў заснаваны 20 чэрвеня 1928 году, хатнія матчы праводзіць на стадыёне «[[Нуэва Хасэ Сарыльля]]», умяшчальнасьцю 26 512 месцаў. У сьпісе клюбаў [[Ля Ліга|Ля Лігі]] ўсіх часоў займае 14 радок.

На рахунку клюбу маецца перамога ў [[Кубак Гішпанскай лігі па футболе|Кубку Гішпанскай лігі]] ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1983—1984 гадоў|сэзоне 1983—1984 гадоў]], выхад у кваліфікацыю [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА|Кубка ўладальнікаў кубкаў]] у [[Кубак уладальнікаў кубкаў УЭФА 1989—1990 гадоў|сэзоне 1989—1990 гадоў]], выхад у першы раўнд [[Кубак УЭФА|Кубка УЭФА]] ў [[Кубак УЭФА 1984—1985 гадоў|сэзоне 1984—1985 гадоў]], у другі раўнд Кубка УЭФА ў [[Кубак УЭФА 1997—1998 гадоў|сэзоне 1997—1998 гадоў]], шостае месца ў чэмпіянаце ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1962—1963 гадоў|сэзоне 1962—1963 гадоў]]. «Рэал Вальядалід» правёў больш за 39 сэзонаў у Ля Лізе, больш за 30 сэзонаў у другім і 9 сэзонаў у трэцім дывізіёне. Асноўнымі колерамі клюбу зьяўляюцца белы й фіялетавы. На эмблеме клюбу намаляваныя чырвона-залаты герб Вальядаліду, колеры клюбу й карона, якая сымбалізуе каралеўскае заступніцтва.

== Гісторыя ==
[[Файл:Real Unión Deportiva, Los Sports, 1927-06-10 (222).jpg|міні|200пкс|зьлева|Склад каманды напярэдадні стварэньня клюбу]]
«Рэал Вальядалід» быў утвораны пры аб’яднаньні двух клюбаў — «Рэал Юніён Дэпартыва дэ Вальядалід» і «Клюб Дэпартыва Эспанёл». Каманда ўпершыню паднялася ў першы дывізіён чэмпіянату Гішпаніі ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1947—1948 гадоў|сэзоне 1947—1948 гадоў]], заваяваўшы тытул чэмпіёна ў другім дывізіёне. У наступным сэзоне «Рэал Вальядалід» разьвіў посьпех і выйшаў у фінал [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]]. У фінальным матчы, які адбыўся на стадыёне «[[Сант’яга Бэрнабэў (стадыён)|Сант’яга Бэрнабэў]]», «Рэал Вальядалід» атрымаў паразу ад клюбу «[[Атлетык Більбао]]» зь лікам 4:1.

Каманда правяла наступнае дзесяцігодзьдзе ў Ля Лізе. Затым рушыў усьлед вылет у другі дывізіён. Знаходжаньне ў другім эшалёне гішпанскага футболу вырабілася часовым, то бок у [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1958—1959 гадоў|сэзоне 1958—1959 гадоў]] «Вальядалід» пад кіраўніцтвам галоўнага трэнэра [[Хасэ Люіс Саса|Хасэ Люіса Саса]] разграміў клюб «[[Тэраса (футбольны клюб)|Тэраса]]» зь лікам 5:0 і вярнуўся ў першы дывізіён. Саса зрабіў значны ўнёсак у гісторыі клюбу. Першапачаткова ён быў галкіпэрам, затым займаў шэраг адміністрацыйных пастоў і, у канчатковым выніку стаў прэзыдэнтам «Рэалу».

У наступныя гады каманда неаднаразова пераходзіла ў другі дывізіён, затым вярталася ў першы. У [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1970—1971 гадоў|сэзоне 1970—1971 гадоў]] «Рэал Вальядалід» вылецеў у трэці дывізіён. У 1984 годзе, атрымаўшы перамогу над мадрыдзкім «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]», каманда заваявала [[Кубак Гішпанскай лігі па футболе|Кубак Гішпанскай лігі]] — розыгрыш якога праводзіўся ў першай палове 1980-х гадоў. Вярнуўшыся ў Ля Лігу ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1992—1993 гадоў|1992—1993 гадох]] клюб правёў у ёй адзінаццаць гадоў. Найлепшым вынікам гэтага пэрыяду было сёмае месца ў чэмпіянаце ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 1996—1997 гадоў|сэзоне 1996—1997 гадоў]]. Пасаду галоўнага трэнэра «Вальядаліду» некаторы час займаў [[Рафаэль Бэнітэс]], які да гэтага выконваў абавязкі галоўнага настаўніка ў клюбе «[[Кастыльля Рэал Мадрыд|Кастыльля]]», рэзэрвовай камандзе мадрыдзкага «Рэалу». Празь некаторы час у клюб таксама перайшло некалькі гульцоў з гэтай каманды. «Рэал Вальядалід» зноўку адправіўся ў Сэгунду ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2003—2004 гадоў|сэзоне 2003—2004 гадоў]].

== Дасягненьні ==
* [[Кубак Гішпанскай лігі па футболе|Кубак Гішпанскай лігі]]: 1984

== Склад ==
: ''Актуальны на 15 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Партугаліі}}|Бр|[[Андрэ Фэрэйра]]||1996}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Люіс Хэсус Пэрэс Македа|Люіс Пэрэс]]||1995}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Давід Торэс Артыс|Давід Торэс]]||2003}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Вугоршчыны}}|ПА|[[Тамаш Нікічэр]]||1999}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хаві Санчэс]]|капітан|1997}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Турэччыны}}|Аб|[[Джэнк Эзкаджар]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]|2000}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Мамаду Сыльля Дыяльлё|Мамаду Сыльля]]||1994}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Аўстрыі}}|ПА|[[Флёрыян Грыліч]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Гофэнгайм (футбольны клюб)|Гофэнгайм]]|1995}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Маркус Андрэ]]||1996}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Іван Санчэс Агуаё|Іван Санчэс]]||1992}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Рауль Мора]]||2002}}
{{Гулец|12|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Марыё Мартын]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Рэал Мадрыд|Рэал]]|2004}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Эстоніі}}|Бр|[[Карл Хэйн]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Арсэнал Лёндан|Арсэнал]]|2002}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хуанмі Лятаса]]||2001}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Швайцарыі}}|Аб|[[Эрай Джэмэрт]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]|1998}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Ганы}}|Аб|[[Джозэф Айду]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Сэльта Віга|Сэльта]]|1995}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Вэнэсуэлы}}|Нап|[[Дарвін Мачыс]]||1993}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Сэнэгалу}}|Нап|[[Амат Ндыяй]]||1996}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Харватыі}}|ПА|[[Станка Юрыч]]||1996}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Марока}}|ПА|[[Сэлім Амаляг]]||1996}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Італіі}}|Аб|[[Антоніё Кандэля]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Вэнэцыя (футбольны клюб)|Вэнэцыя]]|2000}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Марока}}|Нап|[[Ануар Тугамі]]||1995}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Бразыліі}}|Нап|[[Робэрт Кенэдзі Нунэс Насымэнту|Кенэдзі]]||1996}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Чукі]]||2004}}
{{Гулец|39|{{Сьцяг Марока}}|Аб|[[Адам Азну]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Баварыя Мюнхэн|Баварыя]]|2006}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.realvalladolid.es/ Афіцыйны сайт клюбу]{{ref-es}}
* [http://www.futbolme.com/com/equipo.asp?id_equipo=538 Профіль клюбу] на сайце Futbolme {{ref-es}}
* [http://www.bdfutbol.com/en/e/e37.html Профіль клюбу] на сайце BDFutbol {{ref-en}}

{{Ля Ліга чэмпіянату Гішпаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Вальядалід]]
[[Катэгорыя:Футбольныя клюбы, заснаваныя ў 1928 годзе]]
[[Катэгорыя:1928 год у Гішпаніі]]</text>
      <sha1>reokvj3s1hiyx0tymap9suftz0d3ft2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Бундэсьліга</title>
    <ns>0</ns>
    <id>142724</id>
    <revision>
      <id>2621651</id>
      <parentid>2607642</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:08:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621651</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6675" sha1="5bvvxpfsec2hgwnasdr2rvn9jbo7jxu" xml:space="preserve">{{Футбольная ліга
|назва              = Бундэсьліга
|лягатып            = Bundesliga-Logo.png
|памер              = 
|краіна             = {{Сьцяг Нямеччыны|23px}} [[Нямеччына]]
|канфэдэрацыя       = [[УЭФА]]
|заснаваная         = [[1963]]
|каманды            = 18
|вылет у            = [[Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Бундэсьліга 2]]
|узроўні            = 1
|хатнія кубкі       = [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубак Нямеччыны]]&lt;br /&gt;[[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубак Нямеччыны]]
|міжнародныя кубкі  = [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Ліга чэмпіёнаў]]&lt;br /&gt;[[Ліга Эўропы УЭФА|Ліга Эўропы]]&lt;br /&gt;[[Ліга канфэрэнцыяў УЭФА|Ліга канфэрэнцыяў]]
|чэмпіён            = [[Баварыя Мюнхэн]] — 33-і тытул
|сэзон              = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]
|найпасьпяховы клюб = [[Баварыя Мюнхэн]] — 33 тытулы
|тэлебачаньне       = Setanta Sports
|ўэбсайт            = [http://www.bundesliga.com/en/ www.bundesliga.com]
|актуальны сэзон    = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|Сэзон 2024—2025 гадоў]]
}}
'''Бундэсьліга''' ({{мова-de|Fußball-Bundesliga}}; саюзная ліга) — прафэсінае спаборніцтва для наймацнейшых футбольных клюбаў [[Нямеччына|Нямеччыны]], якое мае статус першараднага футбольнага спаборніцтва Нямеччыны.

Спаборніцтва зьяўляецца найвышэйшай лігай [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе|чэмпіянату Нямеччыны па футболе]]. Бундэсьліга мае 18 камандаў, якія аспрэчваюць тытул чэмпіёна краіны. Сэзон пачынаецца ў жніўні й доўжыцца па травень наступнага году. Большасьць гульняў праводзяцца па суботах і нядзелях. Пераможца Бундэсьлігі акрамя тытулу чэмпіёну Нямеччыны атрымлівае права на ўдзел у [[Супэркубак Нямеччыны па футболе|Супэркубку Нямеччыны]]. Тры каманды, якія набралі найменшую колькасьць ачкоў, пасьля сканчэньня сэзону пераходзяць у [[Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Бундэсьлігу 2]]. Цягам сэзону прысвойваюцца ўзнагароды найлепшаму гульцу месяца, найлепшаму навічку. Паводле фінансавых паказчыкаў у эўрапейскім футболе Бундэсьліга лічыцца адной з чатырох наймацнейшых разам с ангельскай [[Прэм’ер-Ліга]]й, італьянскай [[Сэрыя A|Сэрыяй A]] ды гішпанскай [[Ля Ліга]]й.

Бундэсьліга была ўтвораная ў 1963 годзе ў [[Заходняя Нямеччына|Заходняй Нямеччыне]]. У 1991 годзе ў Бундэсьлізе пачалі ўдзельнічаць клюбы з усёй Нямеччыны.

== Сэзоны ==
{|class=&quot;wikitable&quot;
!Сэзон!!Пераможца
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2010—2011 гадоў|2010—2011]]||[[Барусія Дортмунд]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2011—2012 гадоў|2011—2012]]||[[Барусія Дортмунд]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2012—2013 гадоў|2012—2013]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2013—2014 гадоў|2013—2014]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2014—2015 гадоў|2014—2015]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2015—2016 гадоў|2015—2016]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2016—2017 гадоў|2016—2017]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2017—2018 гадоў|2017—2018]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2018—2019 гадоў|2018—2019]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2019—2020 гадоў|2019—2020]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2020—2021 гадоў|2020—2021]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2021—2022 гадоў|2021—2022]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2022—2023 гадоў|2022—2023]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2023—2024 гадоў|2023—2024]]||[[Баер Левэркузэн]]
|-
|[[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]||[[Баварыя Мюнхэн]]
|}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.bundesliga.com Афіцыйная старонка]{{ref-en}}

{{Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Чэмпіянат Нямеччыны па футболе]]</text>
      <sha1>5bvvxpfsec2hgwnasdr2rvn9jbo7jxu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Санкт-Паўлі Гамбург</title>
    <ns>0</ns>
    <id>145061</id>
    <revision>
      <id>2621660</id>
      <parentid>2611707</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:24:33Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621660</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8764" sha1="o1bzlh5bg5ubzim1mdeac1c8qd0d5dv" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Санкт-Паўлі
|Лягатып          = Logo FC St Pauli.svg
|ПоўнаяНазва      = Fußball-Club St. Pauli von 1910 e.V.
|Заснаваны        = 15 траўня 1910
|Горад            = [[Гамбург]], [[Нямеччына]]
|Стадыён          = [[Мілернтор]]
|Умяшчальнасьць   = 29 063
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|СанктПаўліЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|СанктПаўліСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|СанктПаўлі}}
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Нямецкія
|pattern_la1   = _stpauli1213h
|pattern_b1    = _stpauli1213h
|pattern_ra1   = _stpauli1213h
|pattern_sh1   = 
|pattern_so1   = 
|leftarm1      = FFFFFF
|body1         = FFFFFF
|rightarm1     = FFFFFF
|shorts1       = 600000
|socks1        = 600000
|pattern_la2   = _stpauli1213a
|pattern_b2    = _stpauli1213a
|pattern_ra2   = _stpauli1213a
|pattern_sh2   = 
|pattern_so2   = 
|leftarm2      = 4D3327
|body2         = 4D3327
|rightarm2     = 4D3327
|shorts2       = FFFFFF
|socks2        = FFFFFF
}}
«'''Санкт-Паўлі'''» ({{мова-de|St. Pauli}}) — нямецкі футбольны клюб з гораду [[Гамбург]]у. Заснаваны ў 1910 годзе. Нягледзячы на тое, што ў клюбу пакуль вельмі сьціплыя дасягненьні, разьмяшчае шматлікай фанацкай падтрымкай — пераважна левых палітычных поглядаў, як на радзіме, так і ва ўсім сьвеце. Футбольны клюб уваходзіць у склад аднайменнага спортклюбу. Апроч футбольнай каманды, у складзе клюбу ёсьць сэкцыі: [[рэгбі]], [[боўлінг]]у, [[бокс]]у, [[вэляспорт]]у, [[настольны тэніс|настольнага тэнісу]], [[амэрыканскі футбол|амэрыканскага футболу]], [[шахматы|шахмат]] і іншых. Такім чынам, спартовае грамадзтва налічвае 8000 удзельнікаў.

== Гісторыя ==
Клюб быў заснаваны 15 траўня 1910 году, аднак сапраўды самастойнай каманда стала ў 1924 годзе, калі адкалолася ад спартовага таварыства «Hamburg-St. Pauli Turnverein 1862» («Гімнастычнае таварыства Гамбург-Санкт-Паўлі 1862»). Непасрэдна да 1945 году «Піраты» ўяўлялі «каманду-ліфт», якая са зьменным посьпехам выступала, то ў першай, то ў другой лігах. Чыньнікам такой нестабільнасьці была адсутнасьць трэнэра. Першыя два сэзоны пасьля канчатка вайны (1945/1946 і 1946/1947) клюб правёў у Гарадзкой лізе Гамбургу. Наступныя 16 сэзонаў — па 1963 год выступалі ў дывізіёне «[[Обэрліга]] Норд». З 1963 па 1974 год — у Рэгіянальлізе Норд, з 1974 па 1977 год — у новаўтворанай Другой Бундэсьлізе Норд. У сэзоне 1977/1978 каманда выйшла ў Першую Бундэсьлігу, але заняла 18 месца, і зноў панізілася ў клясе. Пасьля дэбютнага сэзону, каманда яшчэ 6 разоў выступала ў эліце, самы працяглы пэрыяд — з 1988 па 1991 год. Самае «важкае» дасягненьне — 10 месца ў сэзоне 1988/1989.

У 2006 годзе Санкт-Паўлі ў [[Кубак Нямеччыны па футболе|Кубку Нямеччыны]] дашлі да паўфіналу. У 2007 годзе вярнуліся ў другі дывізіён, дзе правялі два сэзоны, і, па выніках сэзону 2009/2010 ізноў забясьпечылі сабе пуцёўку ў эліту нямецкага футболу.

== Склад ==
: ''Актуальны на 14 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Бэн Фоль]]||2000}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Грэцыі}}|Аб|[[Маноліс Саліякас]]||1996}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Эстоніі}}|Аб|[[Кароль Мэтс]]||1993}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Аўстрыі}}|Аб|[[Давід Нэмэт]]||2001}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Гаўке Валь]]||1994}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг ЗША}}|ПА|[[Джэймз Сэндс]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Нью-Ёрк Сіці|Нью-Ёрк Сіці]]|2000}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Аўстраліі}}|ПА|[[Джэксан Ірвін]]|капітан|1993}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Швэцыі}}|Аб|[[Эрык Сьміт (футбаліст)|Эрык Сьміт]]||1997}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Гамбіі}}|Нап|[[Абдулі Кісэй]]||2004}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Люксэмбургу}}|Нап|[[Данэль Сынані]]||1997}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Ёганэс Эгештайн]]||1998}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Ноа Вайсгаўпт]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Фрайбург (футбольны клюб)|Фрайбург]]|2001}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Ўэйлзу}}|Аб|[[Фін Стывэнз]]||2003}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Карлё Бухальфа]]||1999}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Ангельшчыны}}|Нап|[[Дапа Афалаян]]||1997}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Шатляндыі}}|Нап|[[Скот Бэнкс]]||2001}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Даніі}}|Нап|[[Андрэас Альбэрс]]||1990}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Швэцыі}}|ПА|[[Эрык Альстранд]]||2001}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Лярс Рыцка]]||1998}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}}|Бр|[[Нікала Васіль]]||1995}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Філіп Трой]]||2000}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Аўстраліі}}|ПА|[[Конар Мэткалф]]||1999}}
{{Гулец|25|{{Сьцяг Польшчы}}|Аб|[[Адам Дзьвігала]]||1995}}
{{Гулец|26|{{Сьцяг Тунісу}}|Нап|[[Эліяс Саад]]||1999}}
{{Гулец|27|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Сыман Цолер]]||1991}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Сёрэн Алерс]]||1997}}
{{Гулец|29|{{Сьцяг Гвінэі}}|Нап|[[Марган Гілявагі]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Лянс (футбольны клюб)|Лянс]]|1998}}
{{Гулец|30|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Саша Бурхэрт]]||1989}}
{{Гулец|32|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Эрык Эльшлегель]]||1995}}
{{Гулец|34|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Мугамад Дагаба]]||2005}}
{{Гулец|38|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Рамэо Айгбэкэн]]||2004}}
{{Гулец|39|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Робэрт Вагнэр (футбаліст)|Робэрт Вагнэр]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Фрайбург (футбольны клюб)|Фрайбург]]|2003}}
{{Гулец|42|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Марвін Шміц]]||2007}}
{{Гулец|44|{{Сьцяг Бэльгіі}}|Аб|[[Сыбэ ван дэр Гэйдэн]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Мальёрка Пальма|Мальёрка]]|1998}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.fcstpauli.de/ Афіцыйны сайт]

{{Склад ФК «Санкт-Паўлі» Гамбург}}
{{Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Гамбург]]</text>
      <sha1>o1bzlh5bg5ubzim1mdeac1c8qd0d5dv</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дэніел Старыдж</title>
    <ns>0</ns>
    <id>148412</id>
    <revision>
      <id>2621690</id>
      <parentid>2446560</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:40:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621690</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5747" sha1="jj55nye43dcu3wg5c8p6ngi2giox11n" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Дэ́ніел А́ндрэ Ста́рыдж''' ({{мова-en|Daniel Andre Sturridge}}; {{Н}} 1 верасьня 1989 году, [[Бірмінггэм]], [[Ангельшчына]]) — колішні ангельскі футбаліст, нападнік. Мае на сваім рахунку матчу ў складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]].

== Клюбная кар’ера ==
Дэніел зьяўляецца выхаванцам футбольных клюбаў «[[Астан Віла Бірмінггэм|Астан Віла]]», «[[Ковэнтры Сіці]]» і «[[Манчэстэр Сіці]]». Прафэсійную кар’еру пачаў мінавіта ў манчэстэрскім клюбе.

=== «Чэлсі» ===
Сваёй гульнёй за гэтую каманду прыцягнуў увагу прадстаўнікоў трэнэрскага штабу клюбу «[[Чэлсі Лёндан|Чэлсі]]», да складу якога далучыўся 3 ліпеня 2009 году на правах вольнага агента. Згуляў за лёнданскі клюб наступныя два сэзоны сваёй гульнявой кар’еры. За гэты час заваяваў тытул чэмпіёна Ангельшчыны і станавіўся ўладальнікам кубка краіны, аднак гэтак і не атрымаў статусу асноўнага гульца, таму 31 студзеня 2011 году быў аддадзены на правах арэнды да канца сэзону ў «[[Болтан Ўандэрэрз]]».

У склад «Чэлсі» вярнуўся ўлетку 2011 году, адначасова з прыходам у каманду новага трэнэра — [[Андрэ Вілаш-Боаш|Андрэ Вілаша-Боаша]], якому спадабаўся гулец і Дэніел стаў часьцяком выходзіць у стартавым складзе каманды. Аднак пасьля вызваленьня партугальскага спэцыяліста з пасады Старыдж зноўку атрымаў ролю гульца рэзэрвы.

=== «Лівэрпул» ===
2 студзеня 2013 году нападнік падпісаў пяцігадовы кантракт зь «Лівэрпулам», сума трансфэра засталася невядомай.

6 студзеня Дэніел дэбютаваў за новы клюб у матчы трэцяга раўнду [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]] супраць «[[Мэнсьфілд Таўн]]», дзе адзначыўся забітым мячом&lt;ref&gt;[http://www.guardian.co.uk/football/2013/jan/06/mansfield-liverpool-fa-cup-report «Controversial Luis Suárez goal seals Liverpool win at Mansfield»]. The Guardian&lt;/ref&gt;. У сваім першым матчы ў чэмпіянаце нападнік таксама вызначыўся ў гульні супраць «[[Манчэстэр Юнайтэд]]» на «[[Олд Трафард]]»&lt;ref&gt;[http://www.bbc.co.uk/sport/0/football/20924824 «Manchester United 2-1 Liverpool»]. BBC Sport&lt;/ref&gt;. Дзякуючы добрай гульні Дэніел стаўся асноўным гульцом клюбу.

== Міжнародная кар’ера ==
Старыдж выступаў як за юнацкія, гэтак і за моладзевыя каманды зборнай Ангельшчыны. 15 лістапада 2011 году дэбютаваў у афіцыйных матчах у складзе [[зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]] ў таварыскай гульні супраць [[Зборная Швэцыі па футболе|зборнай Швэцыі]], якая скончылася перамогай ангельцаў зь лікам 1:0.

== Дасягненьні ==
'''Чэлсі'''
* [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе|Чэмпіён Ангельшчыны]]: 2010
* Уладальнік [[Кубак Ангельшчыны па футболе|Кубка Ангельшчыны]]: 2010, 2012
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2012

'''Лівэрпул'''
* Пераможца [[Ліга чэмпіёнаў УЭФА|Лігі чэмпіёнаў]]: 2019

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Старыдж у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧС-2014
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Старыдж, Дэніел}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Брытанскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]]
[[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]]</text>
      <sha1>jj55nye43dcu3wg5c8p6ngi2giox11n</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Удзельнік:Dhhdjrkjrjeiei38337</title>
    <ns>2</ns>
    <id>149798</id>
    <revision>
      <id>2621684</id>
      <parentid>1672623</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:12:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A09</username>
        <id>71844</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>A09 перанёс старонку [[Удзельнік:Belarus2578]] у [[Удзельнік:Dhhdjrkjrjeiei38337]] без пакінутага перанакіраваньня: Аўтаматычны перанос старонкі пры перайменаваньні ўдзельніка з «[[Special:CentralAuth/Belarus2578|Belarus2578]]» у «[[Special:CentralAuth/Dhhdjrkjrjeiei38337|Dhhdjrkjrjeiei38337]]»</comment>
      <origin>1672623</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="586" sha1="lgdub48s1vsoplf4yq7fnimxni2g0qw" xml:space="preserve">{{Babel|be|ru|en-3|uk-3|pl-2|la-1|sk-1|de-0}}

Працую ў раздзеле [https://be.wikipedia.org/wiki/Галоўная_старонка Вікіпедыі афіцыйным (акадэмічным, нарматыўным) правапісам]. Тут жа пераважна выпраўляю дробныя памылкі ці знаходжу натхненне для стварэння новых артыкулаў. --[[Удзельнік:Belarus2578|Belarus2578]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Belarus2578|гутаркі]]) 14:06, 22 сьнежня 2013 (FET)</text>
      <sha1>lgdub48s1vsoplf4yq7fnimxni2g0qw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гутаркі ўдзельніка:Dhhdjrkjrjeiei38337</title>
    <ns>3</ns>
    <id>149830</id>
    <revision>
      <id>2621683</id>
      <parentid>2176110</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T20:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>A09</username>
        <id>71844</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>A09 перанёс старонку [[Гутаркі ўдзельніка:Belarus2578]] у [[Гутаркі ўдзельніка:Dhhdjrkjrjeiei38337]] без пакінутага перанакіраваньня: Аўтаматычны перанос старонкі пры перайменаваньні ўдзельніка з «[[Special:CentralAuth/Belarus2578|Belarus2578]]» у «[[Special:CentralAuth/Dhhdjrkjrjeiei38337|Dhhdjrkjrjeiei38337]]»</comment>
      <origin>2176110</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4470" sha1="eopk9z1r6sc6tuxb1hfezr4c4x5mj82" xml:space="preserve">{{Вітаем}}--[[Удзельнік:Mr. Sрock|Mr. Sрock]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Mr. Sрock|гутаркі]]) 22:09, 22 сьнежня 2013 (FET)
Вітаем у Вікі-разьдзеле [[Клясычны правапіс|клясычным правапісам беларускай мовы (тарашкевіца)]], зьвяртацца за дапамогай ці яшчэ будзь-чым можна непасрэдна на гэтай старонцы альбо на старонках размоў адпаведных артыкулаў.--[[Удзельнік:Mr. Sрock|Mr. Sрock]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Mr. Sрock|гутаркі]]) 22:09, 22 сьнежня 2013 (FET)

== Гаджэт ==
Добры дзень! Зьвярніце ўвагу на цікавы гаджэт, распрацаваны мясцовымі праграмоўцамі, т.зв. «тарашкевізатар», які выпраўляе ў артыкуле стандартныя артаграмы. Падключыць яго можна зайшоўшы ў '''налады'''-&gt; 	
'''Рэдагаваньне артыкулаў''' -&gt; '''Выпраўленьне артаграфіі паводле вызначаных правілаў на базе рэгулярных выразаў''' (трэба паставіць птушачку для падключэньня прылады), пасьля ў панэлі правак зьявіцца гузік [[Файл:Knopka-narkamaŭka-taraškievica-vector.png]], пры націсканьні на які ў артыкуле ці рэдагаванай сэкцыі будзе выпраўлена артаграфія ''стагоддзе - стагодзьдзе, сімвал - сымбаль, класічны - клясычны'' і г.д. (акрамя спасылак і зносак), а ў акне кароткага апісаньня зьмен зьявіцца подпіс «артаграфія».--&lt;span&gt;[[Удзельнік:Mr. Sрock|&lt;font face=&quot;Segoe Script&quot; color=&quot;black&quot; style=&quot;text-shadow:grey 0.2em 0.2em 0.2em;&quot;&gt;Mr. Spock&lt;/font&gt;]]&amp;nbsp;&lt;sup&gt;[[Гутаркі ўдзельніка:Mr. Sрock|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe Script;color:black&quot;&gt;абм&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt;&lt;/span&gt; 10:28, 11 студзеня 2014 (FET)

== Запрашэньне ==
{{Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Украіна/Запрашэньне}}--&lt;span&gt;[[Удзельнік:Mr. Sрock|&lt;font face=&quot;Segoe Script&quot; color=&quot;black&quot; style=&quot;text-shadow:grey 0.2em 0.2em 0.2em;&quot;&gt;Mr. Spock&lt;/font&gt;]]&amp;nbsp;&lt;sup&gt;[[Гутаркі ўдзельніка:Mr. Sрock|&lt;span style=&quot;font-family:Segoe Script;color:black&quot;&gt;абм&lt;/span&gt;]]&lt;/sup&gt;&lt;/span&gt; 11:45, 4 красавіка 2014 (FET)

==[[Вікіпэдыя:Праект:Вікі любіць Зямлю]]==
Запрашаю ўхваліць заяўку на грант для правядзеньня ў чэрвені фотаспаборніцтва ў Беларусі ([[:commons:Grants:Project/Rapid/User Group Belarus/Wiki Loves Earth Belarus_2020#Endorsements]]).--[[Удзельнік:W]] 7:24, 10 траўня 2020 (UTC+3)

==Месяц беларускай літаратуры==
{| width=&quot;800&quot; align=&quot;center&quot; style=&quot;text-align:center; border:3px solid Yellow;-moz-border-radius:7px;-webkit-border-radius:5px; background:{{Градыент|top|#ffea78, YellowGreen, #ffea78}}; color:DarkBlue;&quot;
|-
|[[Файл:WP20Symbols PENANDPAPER.svg|140пкс|link=Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура]]
| &lt;div style=&quot;font-size:16pt;  text-align: center;&quot;&gt;&lt;big style=&quot;color: DarkBlue;&quot;&gt;'''Запрашэньне да ўдзелу ў «[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяцы беларускай літаратуры]]»'''&lt;/big&gt;
&lt;div style=&quot;font-size:13pt;&quot;&gt;
{{gender:{{BASEPAGENAME}}|Паважаны вікіпэдыст!|Паважаная вікіпэдыстка!}} Ад імя ўдзельніц і ўдзельнікаў '''спаборніцтва&lt;/br&gt;«[[Вікіпэдыя:Праект:Тэматычны тыдзень/Беларуская літаратура|Месяц беларускай літаратуры]]»'''&lt;/br&gt;маем гонар запрасіць Вас да супрацы.
|}
--[[Удзельнік:W]] 15:16, 14 студзеня 2021 (UTC+3)</text>
      <sha1>eopk9z1r6sc6tuxb1hfezr4c4x5mj82</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Ігар Макараў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>154273</id>
    <revision>
      <id>2621662</id>
      <parentid>2417585</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:25:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>дапаўненьне, стыль</comment>
      <origin>2621662</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6708" sha1="sv5o04nsv0j8avek6b2w76v0lslre3u" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Ігар Макараў''' ({{Н}} 26 лютага 1985 году) — колішні беларускі футбаліст, паўабаронца.

== Кар’ера ==
У 2011 годзе прыяднаўся да першалігавага «[[Слуцак (футбольны клюб)|Слуцку]]», дзе быў ключавым футбалістам каманды. Тым ня менш, у сэзоне 2014 году, калі «Слуцак» аформіў выхад у Найвышэйшую лігу, выпаў з асноўнага складу&lt;ref&gt;{{Спасылка|дата публікацыі = 2014-01-29 |url = https://football.by/news/53757 |загаловак = Игорь Макаров: &quot;Мне хотелось играть, а не полировать скамейку запасных&quot; |выдавец = Football.by |дата доступу = 2025-06-24 |мова = ru}}&lt;/ref&gt;. У студзені 2014 году падпісаў кантракт на адзін год з клюбам «[[Менск (футбольны клюб)|Менск]]»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/53756.html Игорь Макаров заключил с «Минском» контракт сроком на один год]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У красавіку 2015 году перайшоў у «[[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзею]]»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/68466.html «Городея» объявила о подписании Петрова, Макарова и Полякова]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У 2016 годзе выступаў за клюб «[[Прамень Менск|Прамень]]»&lt;ref&gt;[http://www.pressball.by/articles/football/belarus/94100 Первая лига. Заявки команд. «Гомель» Журавля и «Днепр» Седнева: видим цель — не видим преград?]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;, дзе за сэзон вызначыўся чатырма галамі. У пачатку 2017 году выступаў за клюб «[[Нёман-Агра Стоўпцы|Нёман-Агра]]»&lt;ref&gt;«Прессбол» №53 (4023), 7 красавіка 2017&lt;/ref&gt;. З жніўня 2017 году выступаў за «[[Маладэчна-ДЮСШ-4 (футбольны клюб)|Маладэчна-ДЮСШ-4]]»&lt;ref&gt;[http://www.pressball.by/articles/football/belarus/99323 Вторая лига. Тур 14. Удалением по оскорблениям]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У 2018 годзе выступаў за клюб «[[Крумкачы Менск|Крумкачы]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20210515194904/https://www.pressball.by/articles/football/belarus/101365 Вторая лига. Старт сезона. Чемпионат в чьем-то уме]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У першай палове 2019 году выступаў за клюб «[[Слонім-2017 (футбольны клюб)|Слонім-2017]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20201126065208/https://www.pressball.by/articles/football/belarus/104395 Первая лига. Анонс сезона. Желающих много. Путевок — две с половиной]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У ліпені 2019 году перайшоў у клюб «[[Ліда (футбольны клюб)|Ліда]]»&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/129498.html Лукашин и Макаров перешли в «Лиду». В клубе ждут пополнение из России]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Апошнім клюбам гульца стала мар’інагорская «[[Вікторыя Мар’іна Горка|Вікторыя]]».

== Статыстыка ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;| Клюб !!rowspan=&quot;2&quot;| Сэзон !!colspan=&quot;3&quot;| Чэмпіянат
|-
! Дывізіён !! Матчы !! Галы
|-
| [[Гарадзея (футбольны клюб)|Гарадзея]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Першая ліга]] || 23 || 1
|-
| [[Прамень Менск|Прамень]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Першая ліга]] || 16 || 4
|-
| [[Нёман-Агра Стоўпцы|Нёман-Агра]] ||rowspan=&quot;2&quot;| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Першая ліга]] || 9 || 1
|-
| [[Маладэчна-ДЮСШ-4 (футбольны клюб)|Маладэчна-ДЮСШ-4]] || [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Другая ліга]] || 13 || 2
|-
| [[Крумкачы Менск|Крумкачы]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Другая ліга]] || 26 || 4
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://fcgorodeya.by/players/180-makarov-igor/ Профіль на сайце «Гарадзеі»]{{Недаступная спасылка|date=January 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}}
* [http://www.pressball.by/footballstat/igor_makarov/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Макараў, Ігар}}
[[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Менск»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Віцебск»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Слуцак»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Гарадзея»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Дняпро» Магілёў (2019)]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Нёман-Агра» Стоўпцы]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Крумкачы» Менск]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Слонім-2017»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Ліда»]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Макслайн» Віцебск]]
[[Катэгорыя:Футбалісты клюбу «Вікторыя» Мар’іна Горка]]</text>
      <sha1>sv5o04nsv0j8avek6b2w76v0lslre3u</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Беларусь у Першай сусьветнай вайне</title>
    <ns>0</ns>
    <id>157469</id>
    <revision>
      <id>2621760</id>
      <parentid>2284162</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:35:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Крыніца: Мікола Берлеж. Першая сусьветная: адрасы апошняга прыстанішча // Ігуменскі тракт : газэта. — 15 ліпеня 2014. — № 23 (81).</comment>
      <origin>2621760</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26905" sha1="gjt8ezqsrr6doth2huphdjp01vok1eg" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Беларусь у Першую сусьветную вайну''' была часткай [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў складзе паўночна-заходніх губэрняў, якія раней складалі [[Паўночна-Заходні край]].

Ад 8 жніўня 1915 году да 28 лютага 1918 году ў Магілёве месьцілася [[Стаўка вярхоўнага галоўнакамандуючага]] Расейскай імпэратарскай арміі. Згодна з распрацаванымі плянамі ваенных дзеяньняў [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] разьлічвала спачатку разьбіць [[Францыя|Францыю]], а затым [[Расейская імпэрыя|Расею]]. Уварваўшыся праз тэрыторыю нэўтральнай [[Бэльгія|Бэльгіі]] ў межы Францыі, немцы стварылі рэальную пагрозу для [[Парыж]]у. Расея плянавала нанесьці галоўны ўдар па [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]] ў напрамку [[Галіцыя|Галіцыі]], што давала магчымасьць пранікнуць на [[Балканы]] і да праліваў [[Басфор]] і [[Дарданэлы]].

== Мабілізацыя ==
[[Файл:EasternFront1916a.jpg|значак|Фронт на лініі Дзьвінск-Паставы-Баранавічы-Пінск]]
На расейска-нямецкім фронце вайна пачалася баямі ва [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]], [[Царства Польскае|Польшчы]], [[Галіцыя|Галіцыі]]. [[Паўночна-Заходні край|Літоўска-беларускія губэрні]], якія знаходзіліся паблізу тэатру ваенных дзеяньняў, былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе Дзьвінскай і Менскай ваенных акруг, і ў адпаведнасьці з загадам Мікалая II ад 20 ліпеня 1914 г. уся мясцовая цывільная адміністрацыя мусіла падпарадкоўвацца іх начальнікам&lt;ref&gt;Авербах, О. И. Законодательные акты, вызванные войною 1914 года с Германиею, Австро-Венгриею и Турциею: законы, манифесты, рескрипты, указы, положения Совета Министров, Военного и Адмиралтейств-Советов, распоряжения и постановления министров и др.: [в 5 т.]. [Т. 1] / О. И. Авербах. — Вильна: Типография А. Г. Сыркина, 1915. — С. 15 — 16; Якупов, Н. М. Борьба за армию в 1917 году: (Деятельность большевиков в прифронтовых округах). — М.: Мысль, 1975. — 294 с — С. 21 — 22.&lt;/ref&gt;. У Баранавічах разьмясьцілася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага вялікага князя Мікалая Мікалаевіча (перанесеная пазьней у Магілёў). 29 ліпеня паводле яго загаду начальнікам ваенных акруг была разасланая дырэктыва «аказваць ваеннай сілай самае энэргічнае садзеяньне цывільным уладам, каб поўным яднаньнем на месцах ваеннага і цывільнага начальства выкараніць адразу ўсялякую спробу да смуты»&lt;ref&gt;Беркевич, А. Б. Крестьянство и всеобщая мобилизация в июле 1914 г. // Исторические записки. — 1947. — Т. 23. — С. 11.&lt;/ref&gt;. У расейскае войска забралі каля 50% дарослых [[мужчына]]ў Беларусі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ганна Гарустовіч.|загаловак=У апошні дзень Першай сусьветнай у Менску прайшлі памятныя мерапрыемствы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88789|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-12 216 (27080)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/88778/12lis-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Баявыя дзеяньні ==
З пачатку 1915 асноўныя сілы Нямеччыны знаходзіліся на Ўсходнім фронце. У выніку нямецкага наступленьня расейскія войскі ў чэрвені 1915 г. пакінулі [[Галіцыя|Галіцыю]], страціўшы каля 600 тыс. палоннымі, забітымі, параненымі. Захапіўшы Галіцыю, Нямеччына сканцэнтравала галоўныя сілы на польскім тэатры ваенных дзеяньняў.
[[Файл:Германскія салдаты на Саборнай плошчы.jpg|міні|Нямецкія жаўнеры на [[Саборная плошча (Менск)|Саборнай плошчы]] ў [[Менск]]у]]
Расейскія войскі, церпячы паражэньне за паражэньнем у [[Польшча|Польшчы]], у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У жніўні 1915 пачалося нямецкае наступленьне ў напрамку [[Коўна]] — [[Вільня]] — [[Менск]] (адзін з найвядомых посьпехаў нямецкай арміі ў гэтым рэгіёне вядомы пад назвай [[сьвянцянскі прарыў]]). На пачатку верасьня 1915 расейскае войска пакінула [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Ліда|Ліду]], [[Берасьце]] й іншыя месты [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]. [[Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] была пераведзена з [[Баранавічы|Баранавіч]] у [[Магілёў]]. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — Баранавічы — [[Пінск]]. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад нямецкай акупацыяй.

Напярэдадні і ў першыя дні вайны заходнія, у тым ліку [[беларускія губэрні]], былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Забараняліся [[страйк]]і, [[сход]]ы, [[Шэсьце|шэсьці]], [[Маніфэстацыя|маніфэстацыі]], уводзілася [[ваенная цэнзура]]. У сувязі з наступам нямецкіх войскаў на ўсход рушыў вялікі паток [[Уцякач|уцекачоў]] з Польшчы, [[Летува|Летувы]] і заходніх паветаў Беларусі (больш за 1320,5 тыс. чалавек).

На захопленай Нямеччынай тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасьці. На абаронныя работы (капаньне [[акоп]]аў, будаўніцтва [[Мост|мастоў]], рамонт [[Дарога|дарог]], ахову вайсковых аб’ектаў і да т. п.) прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя [[Рэквізыцыя|рэквізыцыі]] жывёлы, прадуктаў харчаваньня і [[фураж]]у. У [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] з 1 чэрвеня 1914 да 1 чэрвеня 1915 року было рэквізавана для арміі 120 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы, у выніку яе пагалоўе скарацілася на 21,5%.

Рэквізыцыі і прымусовыя работы на патрэбу [[фронт]]у праводзілі і нямецкія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялянаў коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзеньне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасьці.

20 чэрвеня 1916 пад [[Смургоні|Смургонямі]] немцы ўпершыню ўжылі на тэрыторыі Беларусі [[іпрыт]] па пазыцыях 254-га Мікалаеўскага і 253-га Перакопскага пяхотных палкоў&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Алег Грузьдзіловіч.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 чэрвеня 2014|url = http://www.svaboda.org/content/article/25436437.html|загаловак = Як іпрыт дайшоў да Беларусі|фармат = |назва праекту = Людзі|выдавец = [[Радыё «Свабода»]]|дата = 16 ліпеня 2014|мова = |камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

===Вайскаводы-беларусы===
У 1914—1917 гады расейскімі арміямі загадвалі 63 генэралы, 9 зь якіх былі [[беларус]]амі і нарадзіліся ў Беларусі, у тым ліку [[Платон Лячыцкі]]. Сярод 60 кавалераў [[Ордэн сьвятога Георгія|ордэна сьвятога Георгія]] 3-й ступені было шэсьць беларусаў: 4 [[Генэрал ад інфантэрыі|генэралы ад інфантэрыі]], [[генэрал-лейтэнант]] і [[палкоўнік]]. Яшчэ 6 беларусаў былі сярод 36 загінулых на вайне генэралаў. Увесну 1917 году 2 зь 5 расейскіх франтоў загадвалі беларусы: Заходнім у Беларусі — [[Васіль Гурка]] ад 31 сакавіка да 22 траўня, [[Румынскі фронт|Румынскім]] — [[Аляксандар Рагоза]] ў сакавіку—красавіку&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вячаслаў Бандарэнка.|загаловак=Дзіўны выбар|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131029/1383037010-dziuny-vybar|выданьне=Зьвязда|тып=|год=29 кастрычніка 2013|нумар=204 (27569)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/1383036890_4.pdf 4]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаваньне ==
{{Асноўны артыкул|Обэр-Ост}}
Па ажыцьцяўленьні нямецкай акупацыі тэрыторыі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] (без паўднёвае часткі зь [[Берасьце]]м) і [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрняў, а таксама [[Ковенская губэрня|Ковенскай]] і [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай]] губэрняў былі ўключаныя ў новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны орган, які атрымаў назву [[Обэр-Ост]]. У складзе дадзенае тэрыторыі заходнія тэрыторыі Беларусі трапілі ў падначаленьне адной з трох акругаў Обэр-Осту — акругі [[Беласток-Горадня]]. У якасьці сроду грашовага абарачэньня быў уведзены г.зв. ост-рубель з надпісамі на польскай, летувіскай і латыскай мовах.

== Сельская гаспадарка ==
У выключна цяжкім становішчы апынулася [[сельская гаспадарка]] Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была [[Мабілізацыя|мабілізаваная]] і адпраўлена на фронт. Толькі зь [[Менская губэрня|Менскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрняў]] было прызвана ў [[армія|армію]] 634 400 чалавек. За гады вайны скараціліся пасяўныя плошчы Беларусі: [[жыта]] — на 18,7%, [[пшаніца|пшаніцы]] — на 22,1%, [[Бульба|бульбы]] — на 34,2%. Ва ўмовах неверагоднай галечы, вялікай скучанасьці насельніцтва і голаду ў прыфрантавых губэрнях шырока распаўсюдзіліся розныя [[эпідэмічныя хваробы]] — [[тыф]], [[халера]] й інш.

== Акупацыя ==
Пачынаючы з 1915 на Беларусі назіраецца нарастаньне рабочага руху. У красавіку 1915 адбылося выступленьне рабочых і служачых [[Гомельскі чыгуначны вузел|Гомельскага чыгуначнага вузлу]]. [[Лета]]м таго ж году баставалі рабочыя дэпо [[Лібава-Роменская чыгунка|Лібава-Роменскай чыгункі]] ў [[Гомель|Гомлі]]. У 1916 року стачачны рух ахапіў 11 населеных пунктаў Беларусі, у якім удзельнічала 1800 чалавек. Асноўным патрабаваньнем стачачнікаў зьяўлялася павышэньне заработнай платы.

Значна ўзрасьлі сялянскія хваляваньні ў 1915 року. У сувязі зь перанясеньнем баявых дзеяньняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізыцыяў сярод [[Сяляне|сялянаў]] поруч з антыпамешчыцкімі ўзмацніліся антыўрадавыя настроі. На працягу 1915 адбылося 99 сялянскіх выступленьняў. Аднак у 1916—1917 іх колькасьць значна зьменшылася. У 1916 г. іх было 60, а ў студзені — лютым 1917 г. толькі 7.

Ваенныя паразы расейскага войска ў кампаніі 1915 року, няўдачы баявых дзеяньняў у 1916, велізарныя людзкія страты выклікалі нездаволенасьць салдат. У [[войска]]х успыхнулі хваляваньні, зьвязаныя з дрэнным забесьпячэньнем [[Прадукты харчаваньня|прадуктамі харчаваньня]] і абмундзіраваньнем, недахопам [[зброя|зброі]] і [[боепрыпасы|боепрыпасаў]]. Усяго ў Беларусі ў пэрыяд вайны адбыліся 62 значныя хваляваньні салдат. Расло [[дэзэртырства]]. Цэлыя ваенныя часьці і злучэньні адмаўляліся ісьці ў наступленьне. Узмацнілася антыўрадавая агітацыя сярод [[салдаты|салдат]].

22 кастрычніка 1916 адбылося паўстаньне жаўнераў, [[Казакі|казакоў]] і [[матросы|матросаў]] на разьмеркавальным пункце ў [[Гомель|Гомлі]]. Паўстаньне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. На яго абарону выступілі каля 4 тыс. салдат і матросаў, якія абяззброілі каравул гаўптвахты і вызвалілі з-пад арышту больш за 800 чалавек. 26 кастрычніка салдаты-паўстанцы разагналі паліцэйскі атрад, які займаўся вобшукамі. Паўстанцы былі жорстка пакараныя. Да [[суд]]у было прыцягнута 16 чалавек. Зь іх 9 было расстраляна, а астатнія адпраўлены на катаргу і ў арыштанцкія роты. Але спыніць працэс разлажэньня арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

== Беларускі нацыянальны рух ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі нацыянальны рух}}
У гады вайны адбыліся значныя зьмены ў беларускім нацыянальным руху. Усе даваенныя беларускія нацыянальна-культурныя арганізацыі распаліся. Была закрытая газэта «[[Наша ніва (1906)|Наша ніва]]», рэдактарам якой зьяўляўся [[Я. Купала]]. На захопленай Нямеччынай тэрыторыі вядомыя беларускія дзеячы браты [[І. Луцкевіч|І.]] і [[А. Луцкевіч]]ы, [[В. Ластоўскі]] і іншыя выступілі з ідэяй стварэньня [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Летувы і Беларусі]] ў форме [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] з мэтай аднаўленьня агульнай літоўска-беларускай дзяржавы на аснове [[Незалежнасьць|незалежнасьці]] Летувы і Беларусі. У лютым 1916 была распаўсюджаная адозва «Грамадзяне!», у якой намячалася стварэньне самастойнай дзяржавы з соймам у [[Вільня|Вільні]].

Аднак утварыць канфэдэрацыю не ўдалося. Нямецкі ўрад ня быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. Акупаваўшы Вільню, нямецкае камандаваньне абвясьціла аб тым, што беларускія землі будуць падпарадкоўвацца [[Польская Карона|Польскай Кароне]]. У сувязі з гэтым польскія памешчыкі, карыстаючыся падтрымкай акупантаў, пачалі настойліва ажыцьцяўляць [[Палянізацыя|палянізацыю]] беларускага насельніцтва. На акупаванай беларускай тэрыторыі была створана шырокая сетка польскіх школ, розных згуртаваньняў польскай «злучнасьці». Гвалтоўная палянізацыя выклікала абурэньне мясцовага насельніцтва. Пачаліся спрэчкі паміж [[Палякі|палякамі]] і [[Беларусы|беларусамі]]. Гэта і прывяло да адмаўленьня ідэі ўтварэньня канфэдэратыўнай дзяржавы. Больш таго, у самім беларускім нацыянальным руху адбыўся раскол. Група беларускіх дзеячоў на чале з В. Ластоўскім заснавала тайную арганізацыю «[[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]», якая ставіла сабе за мэту ўтварыць незалежную Беларусь у яе этнаграфічных межах.

Нямеччына, стараючыся ўмацаваць сваю ўладу на акупаванай тэрыторыі, ажыцьцявіла адпаведныя захады, каб, па-першае, ня даць магчымасьці стварыць тут самастойную дзяржаву, а па-другое, прадухіліць поўнае польскае засільле на гэтых землях. На пачатку 1916 року нямецкі фэльдмаршал [[Паўль фон Гіндэнбург|Гіндэнбург]] у загадзе пра школы акупаванага краю абвясьціў [[Беларуская мова|беларускую мову]] раўнапраўнай з [[Польская мова|польскай]], [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[ідыш|жыдоўскай]] мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеяньне польскіх памешчыкаў, беларускі нацыянальны рух значна ажывіўся. На акупаванай тэрыторыі былі адчыненыя беларускія школы, створаныя выдавецтвы. Пачалося выданьне на беларускай мове газэтаў, часопісаў. Стала выходзіць газэта «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У Вільні былі створаныя «[[Беларускі клюб]]», згуртаваньне «[[Золак]]», «[[Навуковае таварыства]]», «[[Беларускі вучыцельскі саюз]]» і інш. Кіраваў усёй гэтай работай створаны ў 1915 г. у Вільні [[Беларускі народны камітэт]], які ўзначальваў [[А. Луцкевіч]]. У красавіку 1916 г. камітэт узяў удзел у рабоце канфэрэнцыі народаў Расеі, якая адбылася ў [[Стакгольм]]е, а таксама ў міжнароднай канфэрэнцыі ў [[Лязана|Лязане]] ў чэрвені 1916. Дэлегацыя беларусаў зьвярнулася да ўсіх цывілізаваных людзей сьвету з просьбай дапамагчы беларускаму народу свабодна разьвіваць свае «інтэлектуальныя, маральныя і эканамічныя сілы», стаць гаспадаром на сваёй уласнай зямлі.

== Паваханьні ==
У сучасных [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]], [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] і [[[Менская вобласьць|Менскай]] вобласьцях Беларусі, на землях якіх праходзіла лінія фронту засталося 2458 пахаваньняў Першай сусьветнай вайны. Сярод іх было 127 аўстра-нямецкіх пахаваньня, а яшчэ 69 належала [[Расейская імпэратарская армія|Расейскай імпэратарскай арміі]], у якую заклікалі [[Беларусы|беларусаў]]. Асноўную ж частку пахаваньняў складалі мяшаныя пахаваньні з магіламі вайскоўцаў з абодвух бакоў. У ліпені 2014 году выдавецтва «[[Белкартаграфія]]» выпусьціла «Карту вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны». У мапу Беларусі нанесьлі агульныя і асабістыя пахаваньні, брацкія магілы, памятныя мясьціны з магчымымі пахаваньнямі, мясьціны былых пахаваньняў і перапахаваньняў. На мапе пазначылі аўстрыйскія і нямецкія пахаваньні, пахаваньні Расейскай імпэратарскай арміі, а таксама мусульманскія і міжнародныя пахаваньні. На мапе таксама адзначылі захаванасьць, раскапанасьць і закінутасьць пахаваньняў. Аўтарам выданьня выступіў доктар гістарычных навук [[Анатоль Шаркоў]], а навуковымі дарадцамі [[Уладзімер Адамушка|Ўладзімер Адамушка]] і [[Вячаслаў Селяменеў]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Мікола Берлеж.|загаловак=Першая сусьветная: адрасы апошняга прыстанішча|спасылка=|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=газэта|год=15 ліпеня 2014|нумар=23 (81)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларусь у Першай Сусветнай вайне: Гіст. нарыс / Юры Весялкоўскі; [Рэд. А.Мірановіч]. — Беласток; Лондан, 1996. — 361 с (''Бібліяграфія: С. 359—361'').

{{Гісторыя Беларусі}}

[[Катэгорыя:Беларусь у Першай сусьветнай вайне| ]]</text>
      <sha1>gjt8ezqsrr6doth2huphdjp01vok1eg</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621761</id>
      <parentid>2621760</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:35:26Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Склон</comment>
      <origin>2621761</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26905" sha1="o5vh8c78s2sagdfz56dosk2xagpe15n" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Беларусь у Першай сусьветнай вайне''' была часткай [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў складзе паўночна-заходніх губэрняў, якія раней складалі [[Паўночна-Заходні край]].

Ад 8 жніўня 1915 году да 28 лютага 1918 году ў Магілёве месьцілася [[Стаўка вярхоўнага галоўнакамандуючага]] Расейскай імпэратарскай арміі. Згодна з распрацаванымі плянамі ваенных дзеяньняў [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] разьлічвала спачатку разьбіць [[Францыя|Францыю]], а затым [[Расейская імпэрыя|Расею]]. Уварваўшыся праз тэрыторыю нэўтральнай [[Бэльгія|Бэльгіі]] ў межы Францыі, немцы стварылі рэальную пагрозу для [[Парыж]]у. Расея плянавала нанесьці галоўны ўдар па [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]] ў напрамку [[Галіцыя|Галіцыі]], што давала магчымасьць пранікнуць на [[Балканы]] і да праліваў [[Басфор]] і [[Дарданэлы]].

== Мабілізацыя ==
[[Файл:EasternFront1916a.jpg|значак|Фронт на лініі Дзьвінск-Паставы-Баранавічы-Пінск]]
На расейска-нямецкім фронце вайна пачалася баямі ва [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]], [[Царства Польскае|Польшчы]], [[Галіцыя|Галіцыі]]. [[Паўночна-Заходні край|Літоўска-беларускія губэрні]], якія знаходзіліся паблізу тэатру ваенных дзеяньняў, былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе Дзьвінскай і Менскай ваенных акруг, і ў адпаведнасьці з загадам Мікалая II ад 20 ліпеня 1914 г. уся мясцовая цывільная адміністрацыя мусіла падпарадкоўвацца іх начальнікам&lt;ref&gt;Авербах, О. И. Законодательные акты, вызванные войною 1914 года с Германиею, Австро-Венгриею и Турциею: законы, манифесты, рескрипты, указы, положения Совета Министров, Военного и Адмиралтейств-Советов, распоряжения и постановления министров и др.: [в 5 т.]. [Т. 1] / О. И. Авербах. — Вильна: Типография А. Г. Сыркина, 1915. — С. 15 — 16; Якупов, Н. М. Борьба за армию в 1917 году: (Деятельность большевиков в прифронтовых округах). — М.: Мысль, 1975. — 294 с — С. 21 — 22.&lt;/ref&gt;. У Баранавічах разьмясьцілася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага вялікага князя Мікалая Мікалаевіча (перанесеная пазьней у Магілёў). 29 ліпеня паводле яго загаду начальнікам ваенных акруг была разасланая дырэктыва «аказваць ваеннай сілай самае энэргічнае садзеяньне цывільным уладам, каб поўным яднаньнем на месцах ваеннага і цывільнага начальства выкараніць адразу ўсялякую спробу да смуты»&lt;ref&gt;Беркевич, А. Б. Крестьянство и всеобщая мобилизация в июле 1914 г. // Исторические записки. — 1947. — Т. 23. — С. 11.&lt;/ref&gt;. У расейскае войска забралі каля 50% дарослых [[мужчына]]ў Беларусі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ганна Гарустовіч.|загаловак=У апошні дзень Першай сусьветнай у Менску прайшлі памятныя мерапрыемствы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88789|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-12 216 (27080)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/88778/12lis-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Баявыя дзеяньні ==
З пачатку 1915 асноўныя сілы Нямеччыны знаходзіліся на Ўсходнім фронце. У выніку нямецкага наступленьня расейскія войскі ў чэрвені 1915 г. пакінулі [[Галіцыя|Галіцыю]], страціўшы каля 600 тыс. палоннымі, забітымі, параненымі. Захапіўшы Галіцыю, Нямеччына сканцэнтравала галоўныя сілы на польскім тэатры ваенных дзеяньняў.
[[Файл:Германскія салдаты на Саборнай плошчы.jpg|міні|Нямецкія жаўнеры на [[Саборная плошча (Менск)|Саборнай плошчы]] ў [[Менск]]у]]
Расейскія войскі, церпячы паражэньне за паражэньнем у [[Польшча|Польшчы]], у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У жніўні 1915 пачалося нямецкае наступленьне ў напрамку [[Коўна]] — [[Вільня]] — [[Менск]] (адзін з найвядомых посьпехаў нямецкай арміі ў гэтым рэгіёне вядомы пад назвай [[сьвянцянскі прарыў]]). На пачатку верасьня 1915 расейскае войска пакінула [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Ліда|Ліду]], [[Берасьце]] й іншыя месты [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]. [[Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] была пераведзена з [[Баранавічы|Баранавіч]] у [[Магілёў]]. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — Баранавічы — [[Пінск]]. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад нямецкай акупацыяй.

Напярэдадні і ў першыя дні вайны заходнія, у тым ліку [[беларускія губэрні]], былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Забараняліся [[страйк]]і, [[сход]]ы, [[Шэсьце|шэсьці]], [[Маніфэстацыя|маніфэстацыі]], уводзілася [[ваенная цэнзура]]. У сувязі з наступам нямецкіх войскаў на ўсход рушыў вялікі паток [[Уцякач|уцекачоў]] з Польшчы, [[Летува|Летувы]] і заходніх паветаў Беларусі (больш за 1320,5 тыс. чалавек).

На захопленай Нямеччынай тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасьці. На абаронныя работы (капаньне [[акоп]]аў, будаўніцтва [[Мост|мастоў]], рамонт [[Дарога|дарог]], ахову вайсковых аб’ектаў і да т. п.) прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя [[Рэквізыцыя|рэквізыцыі]] жывёлы, прадуктаў харчаваньня і [[фураж]]у. У [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] з 1 чэрвеня 1914 да 1 чэрвеня 1915 року было рэквізавана для арміі 120 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы, у выніку яе пагалоўе скарацілася на 21,5%.

Рэквізыцыі і прымусовыя работы на патрэбу [[фронт]]у праводзілі і нямецкія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялянаў коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзеньне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасьці.

20 чэрвеня 1916 пад [[Смургоні|Смургонямі]] немцы ўпершыню ўжылі на тэрыторыі Беларусі [[іпрыт]] па пазыцыях 254-га Мікалаеўскага і 253-га Перакопскага пяхотных палкоў&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Алег Грузьдзіловіч.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 чэрвеня 2014|url = http://www.svaboda.org/content/article/25436437.html|загаловак = Як іпрыт дайшоў да Беларусі|фармат = |назва праекту = Людзі|выдавец = [[Радыё «Свабода»]]|дата = 16 ліпеня 2014|мова = |камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

===Вайскаводы-беларусы===
У 1914—1917 гады расейскімі арміямі загадвалі 63 генэралы, 9 зь якіх былі [[беларус]]амі і нарадзіліся ў Беларусі, у тым ліку [[Платон Лячыцкі]]. Сярод 60 кавалераў [[Ордэн сьвятога Георгія|ордэна сьвятога Георгія]] 3-й ступені было шэсьць беларусаў: 4 [[Генэрал ад інфантэрыі|генэралы ад інфантэрыі]], [[генэрал-лейтэнант]] і [[палкоўнік]]. Яшчэ 6 беларусаў былі сярод 36 загінулых на вайне генэралаў. Увесну 1917 году 2 зь 5 расейскіх франтоў загадвалі беларусы: Заходнім у Беларусі — [[Васіль Гурка]] ад 31 сакавіка да 22 траўня, [[Румынскі фронт|Румынскім]] — [[Аляксандар Рагоза]] ў сакавіку—красавіку&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вячаслаў Бандарэнка.|загаловак=Дзіўны выбар|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131029/1383037010-dziuny-vybar|выданьне=Зьвязда|тып=|год=29 кастрычніка 2013|нумар=204 (27569)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/1383036890_4.pdf 4]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаваньне ==
{{Асноўны артыкул|Обэр-Ост}}
Па ажыцьцяўленьні нямецкай акупацыі тэрыторыі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] (без паўднёвае часткі зь [[Берасьце]]м) і [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрняў, а таксама [[Ковенская губэрня|Ковенскай]] і [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай]] губэрняў былі ўключаныя ў новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны орган, які атрымаў назву [[Обэр-Ост]]. У складзе дадзенае тэрыторыі заходнія тэрыторыі Беларусі трапілі ў падначаленьне адной з трох акругаў Обэр-Осту — акругі [[Беласток-Горадня]]. У якасьці сроду грашовага абарачэньня быў уведзены г.зв. ост-рубель з надпісамі на польскай, летувіскай і латыскай мовах.

== Сельская гаспадарка ==
У выключна цяжкім становішчы апынулася [[сельская гаспадарка]] Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была [[Мабілізацыя|мабілізаваная]] і адпраўлена на фронт. Толькі зь [[Менская губэрня|Менскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрняў]] было прызвана ў [[армія|армію]] 634 400 чалавек. За гады вайны скараціліся пасяўныя плошчы Беларусі: [[жыта]] — на 18,7%, [[пшаніца|пшаніцы]] — на 22,1%, [[Бульба|бульбы]] — на 34,2%. Ва ўмовах неверагоднай галечы, вялікай скучанасьці насельніцтва і голаду ў прыфрантавых губэрнях шырока распаўсюдзіліся розныя [[эпідэмічныя хваробы]] — [[тыф]], [[халера]] й інш.

== Акупацыя ==
Пачынаючы з 1915 на Беларусі назіраецца нарастаньне рабочага руху. У красавіку 1915 адбылося выступленьне рабочых і служачых [[Гомельскі чыгуначны вузел|Гомельскага чыгуначнага вузлу]]. [[Лета]]м таго ж году баставалі рабочыя дэпо [[Лібава-Роменская чыгунка|Лібава-Роменскай чыгункі]] ў [[Гомель|Гомлі]]. У 1916 року стачачны рух ахапіў 11 населеных пунктаў Беларусі, у якім удзельнічала 1800 чалавек. Асноўным патрабаваньнем стачачнікаў зьяўлялася павышэньне заработнай платы.

Значна ўзрасьлі сялянскія хваляваньні ў 1915 року. У сувязі зь перанясеньнем баявых дзеяньняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізыцыяў сярод [[Сяляне|сялянаў]] поруч з антыпамешчыцкімі ўзмацніліся антыўрадавыя настроі. На працягу 1915 адбылося 99 сялянскіх выступленьняў. Аднак у 1916—1917 іх колькасьць значна зьменшылася. У 1916 г. іх было 60, а ў студзені — лютым 1917 г. толькі 7.

Ваенныя паразы расейскага войска ў кампаніі 1915 року, няўдачы баявых дзеяньняў у 1916, велізарныя людзкія страты выклікалі нездаволенасьць салдат. У [[войска]]х успыхнулі хваляваньні, зьвязаныя з дрэнным забесьпячэньнем [[Прадукты харчаваньня|прадуктамі харчаваньня]] і абмундзіраваньнем, недахопам [[зброя|зброі]] і [[боепрыпасы|боепрыпасаў]]. Усяго ў Беларусі ў пэрыяд вайны адбыліся 62 значныя хваляваньні салдат. Расло [[дэзэртырства]]. Цэлыя ваенныя часьці і злучэньні адмаўляліся ісьці ў наступленьне. Узмацнілася антыўрадавая агітацыя сярод [[салдаты|салдат]].

22 кастрычніка 1916 адбылося паўстаньне жаўнераў, [[Казакі|казакоў]] і [[матросы|матросаў]] на разьмеркавальным пункце ў [[Гомель|Гомлі]]. Паўстаньне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. На яго абарону выступілі каля 4 тыс. салдат і матросаў, якія абяззброілі каравул гаўптвахты і вызвалілі з-пад арышту больш за 800 чалавек. 26 кастрычніка салдаты-паўстанцы разагналі паліцэйскі атрад, які займаўся вобшукамі. Паўстанцы былі жорстка пакараныя. Да [[суд]]у было прыцягнута 16 чалавек. Зь іх 9 было расстраляна, а астатнія адпраўлены на катаргу і ў арыштанцкія роты. Але спыніць працэс разлажэньня арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

== Беларускі нацыянальны рух ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі нацыянальны рух}}
У гады вайны адбыліся значныя зьмены ў беларускім нацыянальным руху. Усе даваенныя беларускія нацыянальна-культурныя арганізацыі распаліся. Была закрытая газэта «[[Наша ніва (1906)|Наша ніва]]», рэдактарам якой зьяўляўся [[Я. Купала]]. На захопленай Нямеччынай тэрыторыі вядомыя беларускія дзеячы браты [[І. Луцкевіч|І.]] і [[А. Луцкевіч]]ы, [[В. Ластоўскі]] і іншыя выступілі з ідэяй стварэньня [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Летувы і Беларусі]] ў форме [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] з мэтай аднаўленьня агульнай літоўска-беларускай дзяржавы на аснове [[Незалежнасьць|незалежнасьці]] Летувы і Беларусі. У лютым 1916 была распаўсюджаная адозва «Грамадзяне!», у якой намячалася стварэньне самастойнай дзяржавы з соймам у [[Вільня|Вільні]].

Аднак утварыць канфэдэрацыю не ўдалося. Нямецкі ўрад ня быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. Акупаваўшы Вільню, нямецкае камандаваньне абвясьціла аб тым, што беларускія землі будуць падпарадкоўвацца [[Польская Карона|Польскай Кароне]]. У сувязі з гэтым польскія памешчыкі, карыстаючыся падтрымкай акупантаў, пачалі настойліва ажыцьцяўляць [[Палянізацыя|палянізацыю]] беларускага насельніцтва. На акупаванай беларускай тэрыторыі была створана шырокая сетка польскіх школ, розных згуртаваньняў польскай «злучнасьці». Гвалтоўная палянізацыя выклікала абурэньне мясцовага насельніцтва. Пачаліся спрэчкі паміж [[Палякі|палякамі]] і [[Беларусы|беларусамі]]. Гэта і прывяло да адмаўленьня ідэі ўтварэньня канфэдэратыўнай дзяржавы. Больш таго, у самім беларускім нацыянальным руху адбыўся раскол. Група беларускіх дзеячоў на чале з В. Ластоўскім заснавала тайную арганізацыю «[[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]», якая ставіла сабе за мэту ўтварыць незалежную Беларусь у яе этнаграфічных межах.

Нямеччына, стараючыся ўмацаваць сваю ўладу на акупаванай тэрыторыі, ажыцьцявіла адпаведныя захады, каб, па-першае, ня даць магчымасьці стварыць тут самастойную дзяржаву, а па-другое, прадухіліць поўнае польскае засільле на гэтых землях. На пачатку 1916 року нямецкі фэльдмаршал [[Паўль фон Гіндэнбург|Гіндэнбург]] у загадзе пра школы акупаванага краю абвясьціў [[Беларуская мова|беларускую мову]] раўнапраўнай з [[Польская мова|польскай]], [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[ідыш|жыдоўскай]] мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеяньне польскіх памешчыкаў, беларускі нацыянальны рух значна ажывіўся. На акупаванай тэрыторыі былі адчыненыя беларускія школы, створаныя выдавецтвы. Пачалося выданьне на беларускай мове газэтаў, часопісаў. Стала выходзіць газэта «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У Вільні былі створаныя «[[Беларускі клюб]]», згуртаваньне «[[Золак]]», «[[Навуковае таварыства]]», «[[Беларускі вучыцельскі саюз]]» і інш. Кіраваў усёй гэтай работай створаны ў 1915 г. у Вільні [[Беларускі народны камітэт]], які ўзначальваў [[А. Луцкевіч]]. У красавіку 1916 г. камітэт узяў удзел у рабоце канфэрэнцыі народаў Расеі, якая адбылася ў [[Стакгольм]]е, а таксама ў міжнароднай канфэрэнцыі ў [[Лязана|Лязане]] ў чэрвені 1916. Дэлегацыя беларусаў зьвярнулася да ўсіх цывілізаваных людзей сьвету з просьбай дапамагчы беларускаму народу свабодна разьвіваць свае «інтэлектуальныя, маральныя і эканамічныя сілы», стаць гаспадаром на сваёй уласнай зямлі.

== Паваханьні ==
У сучасных [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]], [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] і [[[Менская вобласьць|Менскай]] вобласьцях Беларусі, на землях якіх праходзіла лінія фронту засталося 2458 пахаваньняў Першай сусьветнай вайны. Сярод іх было 127 аўстра-нямецкіх пахаваньня, а яшчэ 69 належала [[Расейская імпэратарская армія|Расейскай імпэратарскай арміі]], у якую заклікалі [[Беларусы|беларусаў]]. Асноўную ж частку пахаваньняў складалі мяшаныя пахаваньні з магіламі вайскоўцаў з абодвух бакоў. У ліпені 2014 году выдавецтва «[[Белкартаграфія]]» выпусьціла «Карту вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны». У мапу Беларусі нанесьлі агульныя і асабістыя пахаваньні, брацкія магілы, памятныя мясьціны з магчымымі пахаваньнямі, мясьціны былых пахаваньняў і перапахаваньняў. На мапе пазначылі аўстрыйскія і нямецкія пахаваньні, пахаваньні Расейскай імпэратарскай арміі, а таксама мусульманскія і міжнародныя пахаваньні. На мапе таксама адзначылі захаванасьць, раскапанасьць і закінутасьць пахаваньняў. Аўтарам выданьня выступіў доктар гістарычных навук [[Анатоль Шаркоў]], а навуковымі дарадцамі [[Уладзімер Адамушка|Ўладзімер Адамушка]] і [[Вячаслаў Селяменеў]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Мікола Берлеж.|загаловак=Першая сусьветная: адрасы апошняга прыстанішча|спасылка=|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=газэта|год=15 ліпеня 2014|нумар=23 (81)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларусь у Першай Сусветнай вайне: Гіст. нарыс / Юры Весялкоўскі; [Рэд. А.Мірановіч]. — Беласток; Лондан, 1996. — 361 с (''Бібліяграфія: С. 359—361'').

{{Гісторыя Беларусі}}

[[Катэгорыя:Беларусь у Першай сусьветнай вайне| ]]</text>
      <sha1>o5vh8c78s2sagdfz56dosk2xagpe15n</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621767</id>
      <parentid>2621761</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:19:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Магілёў]]</comment>
      <origin>2621767</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26924" sha1="k7b5qeioqlc4qsiwlw07e6swgcef8bo" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Беларусь у Першай сусьветнай вайне''' была часткай [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў складзе паўночна-заходніх губэрняў, якія раней складалі [[Паўночна-Заходні край]].

Ад 8 жніўня 1915 году да 28 лютага 1918 году ў [[Магілёў|Магілёве]] месьцілася [[Стаўка вярхоўнага галоўнакамандуючага]] Расейскай імпэратарскай арміі. Згодна з распрацаванымі плянамі ваенных дзеяньняў [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] разьлічвала спачатку разьбіць [[Францыя|Францыю]], а затым [[Расейская імпэрыя|Расею]]. Уварваўшыся праз тэрыторыю нэўтральнай [[Бэльгія|Бэльгіі]] ў межы Францыі, немцы стварылі рэальную пагрозу для [[Парыж]]у. Расея плянавала нанесьці галоўны ўдар па [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]] ў напрамку [[Галіцыя|Галіцыі]], што давала магчымасьць пранікнуць на [[Балканы]] і да праліваў [[Басфор]] і [[Дарданэлы]].

== Мабілізацыя ==
[[Файл:EasternFront1916a.jpg|значак|Фронт на лініі Дзьвінск-Паставы-Баранавічы-Пінск]]
На расейска-нямецкім фронце вайна пачалася баямі ва [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]], [[Царства Польскае|Польшчы]], [[Галіцыя|Галіцыі]]. [[Паўночна-Заходні край|Літоўска-беларускія губэрні]], якія знаходзіліся паблізу тэатру ваенных дзеяньняў, былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе Дзьвінскай і Менскай ваенных акруг, і ў адпаведнасьці з загадам Мікалая II ад 20 ліпеня 1914 г. уся мясцовая цывільная адміністрацыя мусіла падпарадкоўвацца іх начальнікам&lt;ref&gt;Авербах, О. И. Законодательные акты, вызванные войною 1914 года с Германиею, Австро-Венгриею и Турциею: законы, манифесты, рескрипты, указы, положения Совета Министров, Военного и Адмиралтейств-Советов, распоряжения и постановления министров и др.: [в 5 т.]. [Т. 1] / О. И. Авербах. — Вильна: Типография А. Г. Сыркина, 1915. — С. 15 — 16; Якупов, Н. М. Борьба за армию в 1917 году: (Деятельность большевиков в прифронтовых округах). — М.: Мысль, 1975. — 294 с — С. 21 — 22.&lt;/ref&gt;. У Баранавічах разьмясьцілася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага вялікага князя Мікалая Мікалаевіча (перанесеная пазьней у Магілёў). 29 ліпеня паводле яго загаду начальнікам ваенных акруг была разасланая дырэктыва «аказваць ваеннай сілай самае энэргічнае садзеяньне цывільным уладам, каб поўным яднаньнем на месцах ваеннага і цывільнага начальства выкараніць адразу ўсялякую спробу да смуты»&lt;ref&gt;Беркевич, А. Б. Крестьянство и всеобщая мобилизация в июле 1914 г. // Исторические записки. — 1947. — Т. 23. — С. 11.&lt;/ref&gt;. У расейскае войска забралі каля 50% дарослых [[мужчына]]ў Беларусі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ганна Гарустовіч.|загаловак=У апошні дзень Першай сусьветнай у Менску прайшлі памятныя мерапрыемствы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88789|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-12 216 (27080)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/88778/12lis-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Баявыя дзеяньні ==
З пачатку 1915 асноўныя сілы Нямеччыны знаходзіліся на Ўсходнім фронце. У выніку нямецкага наступленьня расейскія войскі ў чэрвені 1915 г. пакінулі [[Галіцыя|Галіцыю]], страціўшы каля 600 тыс. палоннымі, забітымі, параненымі. Захапіўшы Галіцыю, Нямеччына сканцэнтравала галоўныя сілы на польскім тэатры ваенных дзеяньняў.
[[Файл:Германскія салдаты на Саборнай плошчы.jpg|міні|Нямецкія жаўнеры на [[Саборная плошча (Менск)|Саборнай плошчы]] ў [[Менск]]у]]
Расейскія войскі, церпячы паражэньне за паражэньнем у [[Польшча|Польшчы]], у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У жніўні 1915 пачалося нямецкае наступленьне ў напрамку [[Коўна]] — [[Вільня]] — [[Менск]] (адзін з найвядомых посьпехаў нямецкай арміі ў гэтым рэгіёне вядомы пад назвай [[сьвянцянскі прарыў]]). На пачатку верасьня 1915 расейскае войска пакінула [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Ліда|Ліду]], [[Берасьце]] й іншыя месты [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]. [[Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] была пераведзена з [[Баранавічы|Баранавіч]] у [[Магілёў]]. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — Баранавічы — [[Пінск]]. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад нямецкай акупацыяй.

Напярэдадні і ў першыя дні вайны заходнія, у тым ліку [[беларускія губэрні]], былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Забараняліся [[страйк]]і, [[сход]]ы, [[Шэсьце|шэсьці]], [[Маніфэстацыя|маніфэстацыі]], уводзілася [[ваенная цэнзура]]. У сувязі з наступам нямецкіх войскаў на ўсход рушыў вялікі паток [[Уцякач|уцекачоў]] з Польшчы, [[Летува|Летувы]] і заходніх паветаў Беларусі (больш за 1320,5 тыс. чалавек).

На захопленай Нямеччынай тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасьці. На абаронныя работы (капаньне [[акоп]]аў, будаўніцтва [[Мост|мастоў]], рамонт [[Дарога|дарог]], ахову вайсковых аб’ектаў і да т. п.) прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя [[Рэквізыцыя|рэквізыцыі]] жывёлы, прадуктаў харчаваньня і [[фураж]]у. У [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] з 1 чэрвеня 1914 да 1 чэрвеня 1915 року было рэквізавана для арміі 120 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы, у выніку яе пагалоўе скарацілася на 21,5%.

Рэквізыцыі і прымусовыя работы на патрэбу [[фронт]]у праводзілі і нямецкія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялянаў коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзеньне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасьці.

20 чэрвеня 1916 пад [[Смургоні|Смургонямі]] немцы ўпершыню ўжылі на тэрыторыі Беларусі [[іпрыт]] па пазыцыях 254-га Мікалаеўскага і 253-га Перакопскага пяхотных палкоў&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Алег Грузьдзіловіч.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 чэрвеня 2014|url = http://www.svaboda.org/content/article/25436437.html|загаловак = Як іпрыт дайшоў да Беларусі|фармат = |назва праекту = Людзі|выдавец = [[Радыё «Свабода»]]|дата = 16 ліпеня 2014|мова = |камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

===Вайскаводы-беларусы===
У 1914—1917 гады расейскімі арміямі загадвалі 63 генэралы, 9 зь якіх былі [[беларус]]амі і нарадзіліся ў Беларусі, у тым ліку [[Платон Лячыцкі]]. Сярод 60 кавалераў [[Ордэн сьвятога Георгія|ордэна сьвятога Георгія]] 3-й ступені было шэсьць беларусаў: 4 [[Генэрал ад інфантэрыі|генэралы ад інфантэрыі]], [[генэрал-лейтэнант]] і [[палкоўнік]]. Яшчэ 6 беларусаў былі сярод 36 загінулых на вайне генэралаў. Увесну 1917 году 2 зь 5 расейскіх франтоў загадвалі беларусы: Заходнім у Беларусі — [[Васіль Гурка]] ад 31 сакавіка да 22 траўня, [[Румынскі фронт|Румынскім]] — [[Аляксандар Рагоза]] ў сакавіку—красавіку&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вячаслаў Бандарэнка.|загаловак=Дзіўны выбар|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131029/1383037010-dziuny-vybar|выданьне=Зьвязда|тып=|год=29 кастрычніка 2013|нумар=204 (27569)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/1383036890_4.pdf 4]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаваньне ==
{{Асноўны артыкул|Обэр-Ост}}
Па ажыцьцяўленьні нямецкай акупацыі тэрыторыі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] (без паўднёвае часткі зь [[Берасьце]]м) і [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрняў, а таксама [[Ковенская губэрня|Ковенскай]] і [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай]] губэрняў былі ўключаныя ў новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны орган, які атрымаў назву [[Обэр-Ост]]. У складзе дадзенае тэрыторыі заходнія тэрыторыі Беларусі трапілі ў падначаленьне адной з трох акругаў Обэр-Осту — акругі [[Беласток-Горадня]]. У якасьці сроду грашовага абарачэньня быў уведзены г.зв. ост-рубель з надпісамі на польскай, летувіскай і латыскай мовах.

== Сельская гаспадарка ==
У выключна цяжкім становішчы апынулася [[сельская гаспадарка]] Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была [[Мабілізацыя|мабілізаваная]] і адпраўлена на фронт. Толькі зь [[Менская губэрня|Менскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрняў]] было прызвана ў [[армія|армію]] 634 400 чалавек. За гады вайны скараціліся пасяўныя плошчы Беларусі: [[жыта]] — на 18,7%, [[пшаніца|пшаніцы]] — на 22,1%, [[Бульба|бульбы]] — на 34,2%. Ва ўмовах неверагоднай галечы, вялікай скучанасьці насельніцтва і голаду ў прыфрантавых губэрнях шырока распаўсюдзіліся розныя [[эпідэмічныя хваробы]] — [[тыф]], [[халера]] й інш.

== Акупацыя ==
Пачынаючы з 1915 на Беларусі назіраецца нарастаньне рабочага руху. У красавіку 1915 адбылося выступленьне рабочых і служачых [[Гомельскі чыгуначны вузел|Гомельскага чыгуначнага вузлу]]. [[Лета]]м таго ж году баставалі рабочыя дэпо [[Лібава-Роменская чыгунка|Лібава-Роменскай чыгункі]] ў [[Гомель|Гомлі]]. У 1916 року стачачны рух ахапіў 11 населеных пунктаў Беларусі, у якім удзельнічала 1800 чалавек. Асноўным патрабаваньнем стачачнікаў зьяўлялася павышэньне заработнай платы.

Значна ўзрасьлі сялянскія хваляваньні ў 1915 року. У сувязі зь перанясеньнем баявых дзеяньняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізыцыяў сярод [[Сяляне|сялянаў]] поруч з антыпамешчыцкімі ўзмацніліся антыўрадавыя настроі. На працягу 1915 адбылося 99 сялянскіх выступленьняў. Аднак у 1916—1917 іх колькасьць значна зьменшылася. У 1916 г. іх было 60, а ў студзені — лютым 1917 г. толькі 7.

Ваенныя паразы расейскага войска ў кампаніі 1915 року, няўдачы баявых дзеяньняў у 1916, велізарныя людзкія страты выклікалі нездаволенасьць салдат. У [[войска]]х успыхнулі хваляваньні, зьвязаныя з дрэнным забесьпячэньнем [[Прадукты харчаваньня|прадуктамі харчаваньня]] і абмундзіраваньнем, недахопам [[зброя|зброі]] і [[боепрыпасы|боепрыпасаў]]. Усяго ў Беларусі ў пэрыяд вайны адбыліся 62 значныя хваляваньні салдат. Расло [[дэзэртырства]]. Цэлыя ваенныя часьці і злучэньні адмаўляліся ісьці ў наступленьне. Узмацнілася антыўрадавая агітацыя сярод [[салдаты|салдат]].

22 кастрычніка 1916 адбылося паўстаньне жаўнераў, [[Казакі|казакоў]] і [[матросы|матросаў]] на разьмеркавальным пункце ў [[Гомель|Гомлі]]. Паўстаньне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. На яго абарону выступілі каля 4 тыс. салдат і матросаў, якія абяззброілі каравул гаўптвахты і вызвалілі з-пад арышту больш за 800 чалавек. 26 кастрычніка салдаты-паўстанцы разагналі паліцэйскі атрад, які займаўся вобшукамі. Паўстанцы былі жорстка пакараныя. Да [[суд]]у было прыцягнута 16 чалавек. Зь іх 9 было расстраляна, а астатнія адпраўлены на катаргу і ў арыштанцкія роты. Але спыніць працэс разлажэньня арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

== Беларускі нацыянальны рух ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі нацыянальны рух}}
У гады вайны адбыліся значныя зьмены ў беларускім нацыянальным руху. Усе даваенныя беларускія нацыянальна-культурныя арганізацыі распаліся. Была закрытая газэта «[[Наша ніва (1906)|Наша ніва]]», рэдактарам якой зьяўляўся [[Я. Купала]]. На захопленай Нямеччынай тэрыторыі вядомыя беларускія дзеячы браты [[І. Луцкевіч|І.]] і [[А. Луцкевіч]]ы, [[В. Ластоўскі]] і іншыя выступілі з ідэяй стварэньня [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Летувы і Беларусі]] ў форме [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] з мэтай аднаўленьня агульнай літоўска-беларускай дзяржавы на аснове [[Незалежнасьць|незалежнасьці]] Летувы і Беларусі. У лютым 1916 была распаўсюджаная адозва «Грамадзяне!», у якой намячалася стварэньне самастойнай дзяржавы з соймам у [[Вільня|Вільні]].

Аднак утварыць канфэдэрацыю не ўдалося. Нямецкі ўрад ня быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. Акупаваўшы Вільню, нямецкае камандаваньне абвясьціла аб тым, што беларускія землі будуць падпарадкоўвацца [[Польская Карона|Польскай Кароне]]. У сувязі з гэтым польскія памешчыкі, карыстаючыся падтрымкай акупантаў, пачалі настойліва ажыцьцяўляць [[Палянізацыя|палянізацыю]] беларускага насельніцтва. На акупаванай беларускай тэрыторыі была створана шырокая сетка польскіх школ, розных згуртаваньняў польскай «злучнасьці». Гвалтоўная палянізацыя выклікала абурэньне мясцовага насельніцтва. Пачаліся спрэчкі паміж [[Палякі|палякамі]] і [[Беларусы|беларусамі]]. Гэта і прывяло да адмаўленьня ідэі ўтварэньня канфэдэратыўнай дзяржавы. Больш таго, у самім беларускім нацыянальным руху адбыўся раскол. Група беларускіх дзеячоў на чале з В. Ластоўскім заснавала тайную арганізацыю «[[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]», якая ставіла сабе за мэту ўтварыць незалежную Беларусь у яе этнаграфічных межах.

Нямеччына, стараючыся ўмацаваць сваю ўладу на акупаванай тэрыторыі, ажыцьцявіла адпаведныя захады, каб, па-першае, ня даць магчымасьці стварыць тут самастойную дзяржаву, а па-другое, прадухіліць поўнае польскае засільле на гэтых землях. На пачатку 1916 року нямецкі фэльдмаршал [[Паўль фон Гіндэнбург|Гіндэнбург]] у загадзе пра школы акупаванага краю абвясьціў [[Беларуская мова|беларускую мову]] раўнапраўнай з [[Польская мова|польскай]], [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[ідыш|жыдоўскай]] мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеяньне польскіх памешчыкаў, беларускі нацыянальны рух значна ажывіўся. На акупаванай тэрыторыі былі адчыненыя беларускія школы, створаныя выдавецтвы. Пачалося выданьне на беларускай мове газэтаў, часопісаў. Стала выходзіць газэта «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У Вільні былі створаныя «[[Беларускі клюб]]», згуртаваньне «[[Золак]]», «[[Навуковае таварыства]]», «[[Беларускі вучыцельскі саюз]]» і інш. Кіраваў усёй гэтай работай створаны ў 1915 г. у Вільні [[Беларускі народны камітэт]], які ўзначальваў [[А. Луцкевіч]]. У красавіку 1916 г. камітэт узяў удзел у рабоце канфэрэнцыі народаў Расеі, якая адбылася ў [[Стакгольм]]е, а таксама ў міжнароднай канфэрэнцыі ў [[Лязана|Лязане]] ў чэрвені 1916. Дэлегацыя беларусаў зьвярнулася да ўсіх цывілізаваных людзей сьвету з просьбай дапамагчы беларускаму народу свабодна разьвіваць свае «інтэлектуальныя, маральныя і эканамічныя сілы», стаць гаспадаром на сваёй уласнай зямлі.

== Паваханьні ==
У сучасных [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]], [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] і [[[Менская вобласьць|Менскай]] вобласьцях Беларусі, на землях якіх праходзіла лінія фронту засталося 2458 пахаваньняў Першай сусьветнай вайны. Сярод іх было 127 аўстра-нямецкіх пахаваньня, а яшчэ 69 належала [[Расейская імпэратарская армія|Расейскай імпэратарскай арміі]], у якую заклікалі [[Беларусы|беларусаў]]. Асноўную ж частку пахаваньняў складалі мяшаныя пахаваньні з магіламі вайскоўцаў з абодвух бакоў. У ліпені 2014 году выдавецтва «[[Белкартаграфія]]» выпусьціла «Карту вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны». У мапу Беларусі нанесьлі агульныя і асабістыя пахаваньні, брацкія магілы, памятныя мясьціны з магчымымі пахаваньнямі, мясьціны былых пахаваньняў і перапахаваньняў. На мапе пазначылі аўстрыйскія і нямецкія пахаваньні, пахаваньні Расейскай імпэратарскай арміі, а таксама мусульманскія і міжнародныя пахаваньні. На мапе таксама адзначылі захаванасьць, раскапанасьць і закінутасьць пахаваньняў. Аўтарам выданьня выступіў доктар гістарычных навук [[Анатоль Шаркоў]], а навуковымі дарадцамі [[Уладзімер Адамушка|Ўладзімер Адамушка]] і [[Вячаслаў Селяменеў]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Мікола Берлеж.|загаловак=Першая сусьветная: адрасы апошняга прыстанішча|спасылка=|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=газэта|год=15 ліпеня 2014|нумар=23 (81)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларусь у Першай Сусветнай вайне: Гіст. нарыс / Юры Весялкоўскі; [Рэд. А.Мірановіч]. — Беласток; Лондан, 1996. — 361 с (''Бібліяграфія: С. 359—361'').

{{Гісторыя Беларусі}}

[[Катэгорыя:Беларусь у Першай сусьветнай вайне| ]]</text>
      <sha1>k7b5qeioqlc4qsiwlw07e6swgcef8bo</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621768</id>
      <parentid>2621767</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:20:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Першая сусьветная вайна на Беларусі]] у [[Беларусь у Першай сусьветнай вайне]] паўзьверх перанакіраваньня: Уніфікацыя: +На ўзор [[Беларусь у Другой сусьветнай вайне]]</comment>
      <origin>2621767</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26924" sha1="k7b5qeioqlc4qsiwlw07e6swgcef8bo" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Беларусь у Першай сусьветнай вайне''' была часткай [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]] ў складзе паўночна-заходніх губэрняў, якія раней складалі [[Паўночна-Заходні край]].

Ад 8 жніўня 1915 году да 28 лютага 1918 году ў [[Магілёў|Магілёве]] месьцілася [[Стаўка вярхоўнага галоўнакамандуючага]] Расейскай імпэратарскай арміі. Згодна з распрацаванымі плянамі ваенных дзеяньняў [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] разьлічвала спачатку разьбіць [[Францыя|Францыю]], а затым [[Расейская імпэрыя|Расею]]. Уварваўшыся праз тэрыторыю нэўтральнай [[Бэльгія|Бэльгіі]] ў межы Францыі, немцы стварылі рэальную пагрозу для [[Парыж]]у. Расея плянавала нанесьці галоўны ўдар па [[Аўстра-Вугоршчына|Аўстра-Вугоршчыне]] ў напрамку [[Галіцыя|Галіцыі]], што давала магчымасьць пранікнуць на [[Балканы]] і да праліваў [[Басфор]] і [[Дарданэлы]].

== Мабілізацыя ==
[[Файл:EasternFront1916a.jpg|значак|Фронт на лініі Дзьвінск-Паставы-Баранавічы-Пінск]]
На расейска-нямецкім фронце вайна пачалася баямі ва [[Усходняя Прусія|Ўсходняй Прусіі]], [[Царства Польскае|Польшчы]], [[Галіцыя|Галіцыі]]. [[Паўночна-Заходні край|Літоўска-беларускія губэрні]], якія знаходзіліся паблізу тэатру ваенных дзеяньняў, былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Тэрыторыя Беларусі апынулася ў складзе Дзьвінскай і Менскай ваенных акруг, і ў адпаведнасьці з загадам Мікалая II ад 20 ліпеня 1914 г. уся мясцовая цывільная адміністрацыя мусіла падпарадкоўвацца іх начальнікам&lt;ref&gt;Авербах, О. И. Законодательные акты, вызванные войною 1914 года с Германиею, Австро-Венгриею и Турциею: законы, манифесты, рескрипты, указы, положения Совета Министров, Военного и Адмиралтейств-Советов, распоряжения и постановления министров и др.: [в 5 т.]. [Т. 1] / О. И. Авербах. — Вильна: Типография А. Г. Сыркина, 1915. — С. 15 — 16; Якупов, Н. М. Борьба за армию в 1917 году: (Деятельность большевиков в прифронтовых округах). — М.: Мысль, 1975. — 294 с — С. 21 — 22.&lt;/ref&gt;. У Баранавічах разьмясьцілася Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага вялікага князя Мікалая Мікалаевіча (перанесеная пазьней у Магілёў). 29 ліпеня паводле яго загаду начальнікам ваенных акруг была разасланая дырэктыва «аказваць ваеннай сілай самае энэргічнае садзеяньне цывільным уладам, каб поўным яднаньнем на месцах ваеннага і цывільнага начальства выкараніць адразу ўсялякую спробу да смуты»&lt;ref&gt;Беркевич, А. Б. Крестьянство и всеобщая мобилизация в июле 1914 г. // Исторические записки. — 1947. — Т. 23. — С. 11.&lt;/ref&gt;. У расейскае войска забралі каля 50% дарослых [[мужчына]]ў Беларусі&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Ганна Гарустовіч.|загаловак=У апошні дзень Першай сусьветнай у Менску прайшлі памятныя мерапрыемствы|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=88789|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=12 лістапада 2011|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2011-11-12 216 (27080)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/88778/12lis-4.indd.pdf 4]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

== Баявыя дзеяньні ==
З пачатку 1915 асноўныя сілы Нямеччыны знаходзіліся на Ўсходнім фронце. У выніку нямецкага наступленьня расейскія войскі ў чэрвені 1915 г. пакінулі [[Галіцыя|Галіцыю]], страціўшы каля 600 тыс. палоннымі, забітымі, параненымі. Захапіўшы Галіцыю, Нямеччына сканцэнтравала галоўныя сілы на польскім тэатры ваенных дзеяньняў.
[[Файл:Германскія салдаты на Саборнай плошчы.jpg|міні|Нямецкія жаўнеры на [[Саборная плошча (Менск)|Саборнай плошчы]] ў [[Менск]]у]]
Расейскія войскі, церпячы паражэньне за паражэньнем у [[Польшча|Польшчы]], у ліпені 1915 г. здалі Варшаву. Фронт імкліва набліжаўся да Беларусі. У жніўні 1915 пачалося нямецкае наступленьне ў напрамку [[Коўна]] — [[Вільня]] — [[Менск]] (адзін з найвядомых посьпехаў нямецкай арміі ў гэтым рэгіёне вядомы пад назвай [[сьвянцянскі прарыў]]). На пачатку верасьня 1915 расейскае войска пакінула [[Вільня|Вільню]], [[Горадня|Горадню]], [[Ліда|Ліду]], [[Берасьце]] й іншыя месты [[Заходняя Беларусь|Заходняй Беларусі]]. [[Стаўка Вярхоўнага галоўнакамандуючага]] была пераведзена з [[Баранавічы|Баранавіч]] у [[Магілёў]]. У кастрычніку 1915 г. фронт стабілізаваўся на лініі [[Дзьвінск]] — [[Паставы]] — Баранавічы — [[Пінск]]. Значная частка тэрыторыі Беларусі апынулася пад нямецкай акупацыяй.

Напярэдадні і ў першыя дні вайны заходнія, у тым ліку [[беларускія губэрні]], былі аб’яўленыя на ваенным становішчы. Забараняліся [[страйк]]і, [[сход]]ы, [[Шэсьце|шэсьці]], [[Маніфэстацыя|маніфэстацыі]], уводзілася [[ваенная цэнзура]]. У сувязі з наступам нямецкіх войскаў на ўсход рушыў вялікі паток [[Уцякач|уцекачоў]] з Польшчы, [[Летува|Летувы]] і заходніх паветаў Беларусі (больш за 1320,5 тыс. чалавек).

На захопленай Нямеччынай тэрыторыі Беларусі ўводзіліся розныя ваенныя павіннасьці. На абаронныя работы (капаньне [[акоп]]аў, будаўніцтва [[Мост|мастоў]], рамонт [[Дарога|дарог]], ахову вайсковых аб’ектаў і да т. п.) прыцягвалася ўсё насельніцтва прыфрантавой паласы. Пачаліся масавыя [[Рэквізыцыя|рэквізыцыі]] жывёлы, прадуктаў харчаваньня і [[фураж]]у. У [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрні]] з 1 чэрвеня 1914 да 1 чэрвеня 1915 року было рэквізавана для арміі 120 тыс. галоў буйной рагатай жывёлы, у выніку яе пагалоўе скарацілася на 21,5%.

Рэквізыцыі і прымусовыя работы на патрэбу [[фронт]]у праводзілі і нямецкія ўлады. Акупанты сілаю забіралі ў сялянаў коней, кароў, іншую хатнюю жывёлу, прадукты, фураж, адзеньне, абутак, прымушалі выконваць розныя павіннасьці.

20 чэрвеня 1916 пад [[Смургоні|Смургонямі]] немцы ўпершыню ўжылі на тэрыторыі Беларусі [[іпрыт]] па пазыцыях 254-га Мікалаеўскага і 253-га Перакопскага пяхотных палкоў&lt;ref&gt;{{Спасылка|аўтар = Алег Грузьдзіловіч.|прозьвішча = |імя = |аўтарlink = |суаўтары = |дата публікацыі = 26 чэрвеня 2014|url = http://www.svaboda.org/content/article/25436437.html|загаловак = Як іпрыт дайшоў да Беларусі|фармат = |назва праекту = Людзі|выдавец = [[Радыё «Свабода»]]|дата = 16 ліпеня 2014|мова = |камэнтар = }}&lt;/ref&gt;.

===Вайскаводы-беларусы===
У 1914—1917 гады расейскімі арміямі загадвалі 63 генэралы, 9 зь якіх былі [[беларус]]амі і нарадзіліся ў Беларусі, у тым ліку [[Платон Лячыцкі]]. Сярод 60 кавалераў [[Ордэн сьвятога Георгія|ордэна сьвятога Георгія]] 3-й ступені было шэсьць беларусаў: 4 [[Генэрал ад інфантэрыі|генэралы ад інфантэрыі]], [[генэрал-лейтэнант]] і [[палкоўнік]]. Яшчэ 6 беларусаў былі сярод 36 загінулых на вайне генэралаў. Увесну 1917 году 2 зь 5 расейскіх франтоў загадвалі беларусы: Заходнім у Беларусі — [[Васіль Гурка]] ад 31 сакавіка да 22 траўня, [[Румынскі фронт|Румынскім]] — [[Аляксандар Рагоза]] ў сакавіку—красавіку&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Вячаслаў Бандарэнка.|загаловак=Дзіўны выбар|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20131029/1383037010-dziuny-vybar|выданьне=Зьвязда|тып=|год=29 кастрычніка 2013|нумар=204 (27569)|старонкі=[http://zviazda.by/wp-content/uploads/2013/10/1383036890_4.pdf 4]|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Адміністрацыйна-тэрытарыяльнае ўладкаваньне ==
{{Асноўны артыкул|Обэр-Ост}}
Па ажыцьцяўленьні нямецкай акупацыі тэрыторыі [[Гарадзенская губэрня|Гарадзенскай]] (без паўднёвае часткі зь [[Берасьце]]м) і [[Віленская губэрня|Віленскай]] губэрняў, а таксама [[Ковенская губэрня|Ковенскай]] і [[Курляндзкая губэрня|Курляндзкай]] губэрняў былі ўключаныя ў новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны орган, які атрымаў назву [[Обэр-Ост]]. У складзе дадзенае тэрыторыі заходнія тэрыторыі Беларусі трапілі ў падначаленьне адной з трох акругаў Обэр-Осту — акругі [[Беласток-Горадня]]. У якасьці сроду грашовага абарачэньня быў уведзены г.зв. ост-рубель з надпісамі на польскай, летувіскай і латыскай мовах.

== Сельская гаспадарка ==
У выключна цяжкім становішчы апынулася [[сельская гаспадарка]] Беларусі. Больш як палова ўсіх працаздольных мужчын беларускай вёскі была [[Мабілізацыя|мабілізаваная]] і адпраўлена на фронт. Толькі зь [[Менская губэрня|Менскай]], [[Магілёўская губэрня|Магілёўскай]] і [[Віцебская губэрня|Віцебскай губэрняў]] было прызвана ў [[армія|армію]] 634 400 чалавек. За гады вайны скараціліся пасяўныя плошчы Беларусі: [[жыта]] — на 18,7%, [[пшаніца|пшаніцы]] — на 22,1%, [[Бульба|бульбы]] — на 34,2%. Ва ўмовах неверагоднай галечы, вялікай скучанасьці насельніцтва і голаду ў прыфрантавых губэрнях шырока распаўсюдзіліся розныя [[эпідэмічныя хваробы]] — [[тыф]], [[халера]] й інш.

== Акупацыя ==
Пачынаючы з 1915 на Беларусі назіраецца нарастаньне рабочага руху. У красавіку 1915 адбылося выступленьне рабочых і служачых [[Гомельскі чыгуначны вузел|Гомельскага чыгуначнага вузлу]]. [[Лета]]м таго ж году баставалі рабочыя дэпо [[Лібава-Роменская чыгунка|Лібава-Роменскай чыгункі]] ў [[Гомель|Гомлі]]. У 1916 року стачачны рух ахапіў 11 населеных пунктаў Беларусі, у якім удзельнічала 1800 чалавек. Асноўным патрабаваньнем стачачнікаў зьяўлялася павышэньне заработнай платы.

Значна ўзрасьлі сялянскія хваляваньні ў 1915 року. У сувязі зь перанясеньнем баявых дзеяньняў на тэрыторыю Беларусі і ростам рэквізыцыяў сярод [[Сяляне|сялянаў]] поруч з антыпамешчыцкімі ўзмацніліся антыўрадавыя настроі. На працягу 1915 адбылося 99 сялянскіх выступленьняў. Аднак у 1916—1917 іх колькасьць значна зьменшылася. У 1916 г. іх было 60, а ў студзені — лютым 1917 г. толькі 7.

Ваенныя паразы расейскага войска ў кампаніі 1915 року, няўдачы баявых дзеяньняў у 1916, велізарныя людзкія страты выклікалі нездаволенасьць салдат. У [[войска]]х успыхнулі хваляваньні, зьвязаныя з дрэнным забесьпячэньнем [[Прадукты харчаваньня|прадуктамі харчаваньня]] і абмундзіраваньнем, недахопам [[зброя|зброі]] і [[боепрыпасы|боепрыпасаў]]. Усяго ў Беларусі ў пэрыяд вайны адбыліся 62 значныя хваляваньні салдат. Расло [[дэзэртырства]]. Цэлыя ваенныя часьці і злучэньні адмаўляліся ісьці ў наступленьне. Узмацнілася антыўрадавая агітацыя сярод [[салдаты|салдат]].

22 кастрычніка 1916 адбылося паўстаньне жаўнераў, [[Казакі|казакоў]] і [[матросы|матросаў]] на разьмеркавальным пункце ў [[Гомель|Гомлі]]. Паўстаньне ўспыхнула ў сувязі з арыштам аднаго з казакоў. На яго абарону выступілі каля 4 тыс. салдат і матросаў, якія абяззброілі каравул гаўптвахты і вызвалілі з-пад арышту больш за 800 чалавек. 26 кастрычніка салдаты-паўстанцы разагналі паліцэйскі атрад, які займаўся вобшукамі. Паўстанцы былі жорстка пакараныя. Да [[суд]]у было прыцягнута 16 чалавек. Зь іх 9 было расстраляна, а астатнія адпраўлены на катаргу і ў арыштанцкія роты. Але спыніць працэс разлажэньня арміі ўжо было нельга, яна паступова станавілася небаяздольнай.

== Беларускі нацыянальны рух ==
{{Асноўны артыкул|Беларускі нацыянальны рух}}
У гады вайны адбыліся значныя зьмены ў беларускім нацыянальным руху. Усе даваенныя беларускія нацыянальна-культурныя арганізацыі распаліся. Была закрытая газэта «[[Наша ніва (1906)|Наша ніва]]», рэдактарам якой зьяўляўся [[Я. Купала]]. На захопленай Нямеччынай тэрыторыі вядомыя беларускія дзеячы браты [[І. Луцкевіч|І.]] і [[А. Луцкевіч]]ы, [[В. Ластоўскі]] і іншыя выступілі з ідэяй стварэньня [[Канфэдэрацыя Вялікага Княства Літоўскага|канфэдэрацыі Летувы і Беларусі]] ў форме [[ВКЛ|Вялікага Княства Літоўскага]] з мэтай аднаўленьня агульнай літоўска-беларускай дзяржавы на аснове [[Незалежнасьць|незалежнасьці]] Летувы і Беларусі. У лютым 1916 была распаўсюджаная адозва «Грамадзяне!», у якой намячалася стварэньне самастойнай дзяржавы з соймам у [[Вільня|Вільні]].

Аднак утварыць канфэдэрацыю не ўдалося. Нямецкі ўрад ня быў зацікаўлены ў такой дзяржаве. Акупаваўшы Вільню, нямецкае камандаваньне абвясьціла аб тым, што беларускія землі будуць падпарадкоўвацца [[Польская Карона|Польскай Кароне]]. У сувязі з гэтым польскія памешчыкі, карыстаючыся падтрымкай акупантаў, пачалі настойліва ажыцьцяўляць [[Палянізацыя|палянізацыю]] беларускага насельніцтва. На акупаванай беларускай тэрыторыі была створана шырокая сетка польскіх школ, розных згуртаваньняў польскай «злучнасьці». Гвалтоўная палянізацыя выклікала абурэньне мясцовага насельніцтва. Пачаліся спрэчкі паміж [[Палякі|палякамі]] і [[Беларусы|беларусамі]]. Гэта і прывяло да адмаўленьня ідэі ўтварэньня канфэдэратыўнай дзяржавы. Больш таго, у самім беларускім нацыянальным руху адбыўся раскол. Група беларускіх дзеячоў на чале з В. Ластоўскім заснавала тайную арганізацыю «[[Сувязь незалежнасьці і непадзельнасьці Беларусі]]», якая ставіла сабе за мэту ўтварыць незалежную Беларусь у яе этнаграфічных межах.

Нямеччына, стараючыся ўмацаваць сваю ўладу на акупаванай тэрыторыі, ажыцьцявіла адпаведныя захады, каб, па-першае, ня даць магчымасьці стварыць тут самастойную дзяржаву, а па-другое, прадухіліць поўнае польскае засільле на гэтых землях. На пачатку 1916 року нямецкі фэльдмаршал [[Паўль фон Гіндэнбург|Гіндэнбург]] у загадзе пра школы акупаванага краю абвясьціў [[Беларуская мова|беларускую мову]] раўнапраўнай з [[Польская мова|польскай]], [[Летувіская мова|летувіскай]] і [[ідыш|жыдоўскай]] мовамі. Нягледзячы на супрацьдзеяньне польскіх памешчыкаў, беларускі нацыянальны рух значна ажывіўся. На акупаванай тэрыторыі былі адчыненыя беларускія школы, створаныя выдавецтвы. Пачалося выданьне на беларускай мове газэтаў, часопісаў. Стала выходзіць газэта «[[Гоман (1916)|Гоман]]». У Вільні былі створаныя «[[Беларускі клюб]]», згуртаваньне «[[Золак]]», «[[Навуковае таварыства]]», «[[Беларускі вучыцельскі саюз]]» і інш. Кіраваў усёй гэтай работай створаны ў 1915 г. у Вільні [[Беларускі народны камітэт]], які ўзначальваў [[А. Луцкевіч]]. У красавіку 1916 г. камітэт узяў удзел у рабоце канфэрэнцыі народаў Расеі, якая адбылася ў [[Стакгольм]]е, а таксама ў міжнароднай канфэрэнцыі ў [[Лязана|Лязане]] ў чэрвені 1916. Дэлегацыя беларусаў зьвярнулася да ўсіх цывілізаваных людзей сьвету з просьбай дапамагчы беларускаму народу свабодна разьвіваць свае «інтэлектуальныя, маральныя і эканамічныя сілы», стаць гаспадаром на сваёй уласнай зямлі.

== Паваханьні ==
У сучасных [[Берасьцейская вобласьць|Берасьцейскай]], [[Віцебская вобласьць|Віцебскай]], [[Гарадзенская вобласьць|Гарадзенскай]] і [[[Менская вобласьць|Менскай]] вобласьцях Беларусі, на землях якіх праходзіла лінія фронту засталося 2458 пахаваньняў Першай сусьветнай вайны. Сярод іх было 127 аўстра-нямецкіх пахаваньня, а яшчэ 69 належала [[Расейская імпэратарская армія|Расейскай імпэратарскай арміі]], у якую заклікалі [[Беларусы|беларусаў]]. Асноўную ж частку пахаваньняў складалі мяшаныя пахаваньні з магіламі вайскоўцаў з абодвух бакоў. У ліпені 2014 году выдавецтва «[[Белкартаграфія]]» выпусьціла «Карту вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны». У мапу Беларусі нанесьлі агульныя і асабістыя пахаваньні, брацкія магілы, памятныя мясьціны з магчымымі пахаваньнямі, мясьціны былых пахаваньняў і перапахаваньняў. На мапе пазначылі аўстрыйскія і нямецкія пахаваньні, пахаваньні Расейскай імпэратарскай арміі, а таксама мусульманскія і міжнародныя пахаваньні. На мапе таксама адзначылі захаванасьць, раскапанасьць і закінутасьць пахаваньняў. Аўтарам выданьня выступіў доктар гістарычных навук [[Анатоль Шаркоў]], а навуковымі дарадцамі [[Уладзімер Адамушка|Ўладзімер Адамушка]] і [[Вячаслаў Селяменеў]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Мікола Берлеж.|загаловак=Першая сусьветная: адрасы апошняга прыстанішча|спасылка=|выданьне=Ігуменскі тракт|тып=газэта|год=15 ліпеня 2014|нумар=23 (81)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Беларусь у Першай Сусветнай вайне: Гіст. нарыс / Юры Весялкоўскі; [Рэд. А.Мірановіч]. — Беласток; Лондан, 1996. — 361 с (''Бібліяграфія: С. 359—361'').

{{Гісторыя Беларусі}}

[[Катэгорыя:Беларусь у Першай сусьветнай вайне| ]]</text>
      <sha1>k7b5qeioqlc4qsiwlw07e6swgcef8bo</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Мікалай Золатаў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>165090</id>
    <revision>
      <id>2621667</id>
      <parentid>2607467</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:17:50Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621667</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10198" sha1="hno8yl08ubwb5z2mt7501okyu2z29qw" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Мікалай Золатаў''' ({{Н}} 11 лістапада 1994 году) — беларускі футбаліст, абаронца малдаўскага «[[Зымбру Кішынёў|Зымбру]]». Былы гулец [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальнай зборнай Беларусі]] (2019—2021).

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
Пачаў кар’еру ў дублі «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебску]]». Пасьля вылету віцебскага клюбу з Найвышэйшай лігі паводле вынікаў сэзону 2011 году і расфармаваньня дубля працягнуў кар’еру ў фарм-клюбе «Віцебск-2», дзе ўпэўнена замацаваўся ў асноўным складзе. Па заканчэньні сэзону 2012 году разам з таварышам па камандзе [[Яўген Лебедзеў|Яўгенам Лебедзевым]] перайшоў у салігорскі «[[Шахцёр Салігорск|Шахцёр]]». У сэзоне 2013 году выступаў за дубль гарнякоў, якім дапамог атрымаць перамогу ў першынстве дублюючых складаў. На наступны сэзон часам зьяўляўся на лаве запасных у асноўнай камандзе, але гэтак і не зьявіўся на пляцоўцы.

У лютым 2015 году аддадзены ў арэнду «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебску]]» да канца сэзону&lt;ref&gt;[http://football.by/news/66468.html «Витебск» взял у «Шахтера» в аренду Евгения Лебедева и Николая Золотова]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У віцебскім клюбе адразу замацаваўся ў якасьці гульца асноўнага складу. 11 красавіка 2015 году дэбютаваў у Найвышэйшай лізе ў матчы супраць мікашэвіцкага «[[Граніт Мікашэвічы|Граніту]]» (1:1). З жніўня страціў месца ў аснове і стаў выступаць за дубль «Віцебску». У красавіку 2016 году арэнда ў «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебску]]» падоўжаная яшчэ на адзін сэзон&lt;ref&gt;[http://www.football.by/news/83705.html «Витебск» вновь арендовал Золотова у «Шахтера»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У студзені 2017 году падпісаў зь «[[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебскам]]» кантракт&lt;ref&gt;[http://football.by/news/95440.html Николай Золотов подписал контракт с «Витебском»]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. У першай палове сэзону 2017 году ня меў трывалага месца ў аснове, а зь верасьня замацаваўся ў стартавым складзе. У сэзонах 2018 і 2019 гадоў заставаўся трывалым гульцом асновы.

У сьнежні 2019 году па заканчэньні кантракту пакінуў «Віцебск»&lt;ref&gt;[http://football.by/news/134231.html Хубутия, Золотов, Прудников и Журов покинули &quot;Витебск&quot;]&lt;/ref&gt; і неўзабаве падпісаў доўгатэрміновы кантракт з расейскім клюбам «[[Урал Екацярынбург|Урал]]» зь [[Екацярынбург]]у&lt;ref&gt;[http://football.by/news/134902.html Николай Золотов вместо Бреста перешел в российский &quot;Урал&quot;]&lt;/ref&gt;. У складзе «Ўралу» ня меў трывалага месца ў складзе, нярэдка заставаўся на лаўцы запасных. У студзені 2021 году дамова з расейскім клюбам была скасаваная&lt;ref&gt;[https://football.by/news/147685.html Николай Золотов покинул российский &quot;Урал&quot;]&lt;/ref&gt;. У лютым 2021 году быў афіцыйна прадстаўлены ў якасьці гульца ўкраінскага «[[Колас Каваліўка|Коласа]]»&lt;ref&gt;[https://football.by/news/148363.html Николай Золотов официально представлен в качестве футболиста &quot;Колоса&quot;]&lt;/ref&gt;. Гуляў пераважна ў пачатковым складзе каманды. У красавіку 2022 году на правах арэнды далучыўся да «[[Бастыя (футбольны клюб)|Бастыі]]» з францускай Лігі 2&lt;ref&gt;[https://football.by/news/163097.html Николай Золотов перешел из &quot;Колоса&quot; в &quot;Бастию&quot; на правах аренды]&lt;/ref&gt;. За каманду згуляў толькі ў адным матчы, калі выйшаў 14 траўня ў стартавым складзе ў матчы апошняга тура Лігі 2 супраць «[[Алімпік Нім|Німу]]» (2:0) і быў заменены ў другой палове сустрэчы. У ліпені 2022 году па заканчэньні арэнды вярнуўся ў «Колас»&lt;ref&gt;[https://football.by/news/165817.html Николай Золотов вернулся в &quot;Колос&quot;]&lt;/ref&gt;.

У студзені 2024 году далучыўся да шэрагаў казаскага клюбу «[[Елімай Семей|Елімай]]»&lt;ref&gt;{{cite web |date = 2024-01-01 |url = https://football.by/news/182307 |title = Официально: Корзун и Золотов стали игроками казахстанского &quot;Елимая&quot; |website = football.by |language = ru |access-date = 2024-01-19 }}&lt;/ref&gt;. У сярэдзіне году ў статусе вольнага агента далучыўся да першалігавага «[[Макслайн Віцебск|Макслайну]]»&lt;ref&gt;{{cite web |date = 2024-07-11 |url = https://football.by/news/189975 |title = Николай Золотов стал игроком &quot;Макслайна&quot; |website = football.by |language = ru |access-date = 2024-07-24 }}&lt;/ref&gt;. У сьнежні падоўжыў кантракт з камандай, але ўжо ў канцы лютага 2025 году стала вядома аб разьвітаньні футбаліста з клюбам&lt;ref&gt;{{Спасылка|дата публікацыі = 2025-02-26 |url = https://bel.football/news/nikolai-zolotov-rasstalsya-s-ml-vitebsk |загаловак = Николай Золотов расстался с «МЛ Витебск» |выдавец = Белорусский футбол |дата доступу = 2025-03-10 |мова = ru}}&lt;/ref&gt;. З таго часу да канца чэрвеня быў без прафэсійнага клюбу, пасьля чаго быў запрошаны ў малдаўскі «[[Зымбру Кішынёў|Зымбру]]» беларускім трэнэрам [[Алег Кубараў|Алегам Кубаравым]]&lt;ref&gt;{{Спасылка|дата публікацыі = 2025-06-24 |url = https://football.by/news/204077 |загаловак = Николай Золотов перешел в &quot;Зимбру&quot; Олега Кубарева |выдавец = Football.by |дата доступу = 2025-06-24 |мова = ru}}&lt;/ref&gt;.

=== Міжнародная ===
13 жніўня 2014 году дэбютаваў у [[Моладзевая зборная Беларусі па футболе|моладзевай зборнай Беларусі]] ў таварыскім матчы супраць зборнай Малдовы. Усяго за моладзевую зборную правёў 20 матчаў, у якіх выкарыстоўваўся на пазыцыях флянгавага абаронцы і паўабаронцы. 9 верасьня 2019 году дэбютаваў у [[Зборная Беларусі па футболе|нацыянальнай зборнай Беларусі]], адгуляўшы ўсе 90 хвілінаў у таварыскім матчы супраць [[Зборная Ўэйлзу па футболе|зборнай Ўэйлзу]] (0:1).

== Статыстыка ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center;&quot;
|-
!rowspan=&quot;2&quot;| Клюб !!rowspan=&quot;2&quot;| Сэзон !!colspan=&quot;3&quot;| Чэмпіянат
|-
! Дывізіён !! Матчы !! Галы
|-
|rowspan=&quot;4&quot;| [[Віцебск (футбольны клюб)|Віцебск]] || [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2015 году|2015]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2015 году|Найвышэйшая ліга]] || 16 || 0
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2016 году|2016]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2016 году|Найвышэйшая ліга]] || 23 || 0
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2017 году|2017]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2017 году|Найвышэйшая ліга]] || 21 || 0
|-
| [[Чэмпіянат Беларусі па футболе 2018 году|2018]] || [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2018 году|Найвышэйшая ліга]] || 29 || 0
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.pressball.by/footballstat/nikolai_zolotov/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Ref-ru}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Золатаў, Мікалай}}
[[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]]</text>
      <sha1>hno8yl08ubwb5z2mt7501okyu2z29qw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гольштайн Кіль</title>
    <ns>0</ns>
    <id>168046</id>
    <revision>
      <id>2621661</id>
      <parentid>2603641</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:25:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621661</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11644" sha1="8epvpaudrrrki1va1wvn4llysinfz34" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Гольштайн
|Лягатып          = Holstein Kiel Logo.svg
|ПоўнаяНазва      = Kieler Sportvereinigung Holstein von 1900 e.V.
|Заснаваны        = 7 кастрычніка 1900
|Горад            = [[Кіль]], [[Нямеччына]]
|Стадыён          = [[Гольштайн (стадыён)|Гольштайн]]
|Умяшчальнасьць   = 15 034
|Прэзыдэнт        = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ГольштайнКЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ГольштайнКСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны|ГольштайнК}}
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Нямецкія
}}
«'''Гольштайн'''» ({{мова-de|Holstein}}) — нямецкі футбольны клюб з гораду [[Кіль|Кілю]]. Заснаваны ў 1900 годзе. З 1900-х па 1960-я гады клюб быў адным зь лідэраў футболу на поўначы Нямеччыны. У 1912 годзе «Гольштайн» здабыў тытул чэмпіёну краіны, а яшчэ двойчы быў віцэ-чэмпіёнам Нямеччыны ў 1910 і 1930 гадах.

== Гісторыя ==
[[Файл:Fußballspiel Holstein Kiel gegen Eintracht Nordhorn in der Oberliga Nord, 2-1 (Kiel 78.385).jpg|значак|зьлева|Футбалісты «Гольштайну» ў 1957 годзе.]]
«Гольштайн» быў створаны ў выніку зьліцьця футбольных клюбаў «Кіль-1900» і «Гольштайн» у 1917 годзе, бо абодва клюбы былі паслабленыя ў празь [[Першая сусьветная вайна|Першую сусьветную вайну]].

Найстарэйшым з гэтых двух клюбаў быў «Кіль-1900», які паўстаў 7 кастрычніка 1900 году, дзякуючы намаганьням сябраў кільскага гімнастычнага клюбу. Пазьней клюб засяродзіўся на [[Лёгкая атлетыка|лёгкай атлетыцы]]. Папярэднік сучаснага клюбу «Гольштайн» быў створаны 4 траўня 1902 году. Клюб хутка стаў даволі моцным, то бок у 1910 годзе яны дакрочылі да фіналу чэмпіянату Нямеччыны, дзе ў дадатковы час атрымалі паразу ад «[[Карльсруэ (футбольны клюб)|Карльсруэ]]» зь лікам 0:1. У 1912 годзе каманда здабыла тытул чэмпіёна Нямеччыны, перамогшы ў паўфінале зь лікам 2:1 у дадатковы час сталічную «[[Вікторыя-1889 Бэрлін|Вікторыю-89]]», якая была на той час дзейным чэмпіёнам, а затым у фінале перагуляўшы зь лікам 1:0 «Карльсруэ»&lt;ref&gt;Grüne, Hardy (1996). «Vom Kronprinzen bis zur Bundesliga». Kassel: AGON Sportverlag ISBN 3-928562-85-1&lt;/ref&gt;. Крыху пазьней у складзе «Гольштайну» былі створаныя каманды па [[Хакей з шайбай|хакеі]] і лёгкай атлетыцы.

[[Файл:Holstein-Stadion Luftbild 2019.jpg|значак|зьлева|Хатняя арэна мае назву [[Гольштайн (стадыён)|Гольштайн]].]]
Як ужо было ўзгадана, у 1917 годзе абодва клюбы аб’ядналіся. Новы клюб узяў дату заснаваньня найстарэйшага клюбу, але гульнявая пляцоўка, форма, колеры, лягатып і назва дасталася ад другой каманды. Цягам 1920-х гадоў каманда рэгулярна дасягала фінальнай нацыянальнай стадыі. У 1926 годзе кільцы дайшлі да паўфіналу, дзе атрымалі паразу ад «[[Гройтэр Фюрт]]у» зь лікам 1:3. У 1930 годзе «Гольштайн» змагаўся за тытул у фінале, але атрымаў паразу ад «[[Гэрта Бэрлін|Гэрты]]» зь лікам 4:5&lt;ref&gt;[https://www.dfb.de/datencenter/deutsche-meisterschaft/1929-1930/finale/2031661 «Hertha BSC - Kieler SV Holstein, 5:4, Deutsche Meisterschaft 1929/30 Finale»]. DFB Datencenter&lt;/ref&gt;. У наступным годзе паўночнікі дасягнулі паўфіналу, адкуль былі выбытыя «[[Мюнхэн-1860 (футбольны клюб)|Мюнхэнам-1860]]» зь лікам 0:2. У [[Нямецкі райх|Нямецкім райху]] сыстэма лігаў Нямеччыны была рэарганізаваная, фактычна падзеленая на 16 лігаў. Кільскі клюб спаборнічаў у [[Гаўліга|Гаўлізе]] Нордмарк, але посьпехаў ня меў. Толькі калі ліга была падзеленая на тры розных лігі, «Гольштайн», пазбавіўшыся канкурэнтаў, у першую чаргу «[[Гамбург (футбольны клюб)|Гамбургу]]», шматкроць разоў перамагаў у Гаўлізе [[Шлезьвіг-Гальштайн]]у. Перамогі ў лякальнай лізе давалі магчымасьць клюбу паспаборнічаць у агульнанямецкіх першынстве сярод чэмпіёнаў Гаўлігаў, але посьпехаў кільцам бракавала. Толькі ў 1943 годзе «Гольштайн» дакрочыў да паўфіналу, дзе саступіў «[[Дрэздэн (футбольны клюб)|Дрэздэну]]».

Па заканчэньні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] «Кіль» пераважна быў клюбам другога і трэцяга ўзроўняў. Па вайне футбол у навастворанай ФРН быў рэарганізаваны ў пяць рэгіянальных найвышэйшых дывізіёнаў. «Гольштэйн» з 1947 па 1963 гады спаборнічаў у Обэрлізе Норд, двойчы фінішуючы на другім месцы ў 1953 і 1957 гадах. Па ўтварэньні адзінай агульнанямецкай [[Бундэсьліга|Бундэсьлігі]] ў 1963 годзе кільцы сталі камандай другога дывізіёну, а пасьля стварэньня [[Бундэсьліга 2|Другой Бундэсьлігі]], яны ужо спаборнічалі ў трэцім дывізіёне. Па аб’яднаньні краіны ў 1990 годзе «Гольштайн» працягваў спабонічаць у ніжэйшых лігах. У розыгрышы [[Кубак Нямеччыны па футболе 2011—2012 гадоў|Кубка Нямеччыны 2011—2012 гадоў]] дружына дакрочыла да чвэрцьфіналу, выбіўшы з турніру «[[Энэргі Котбус|Энэргі]]», «[[Дуйсбург (футбольны клюб)|Дуйсбург]]» і «[[Майнц (футбольны клюб)|Майнц]]», аднак далей на шляху паўночнікаў паўстала дортмундзкая «[[Барусія Дортмунд|Барусія]]», якая выгуляла ў кільцаў зь лікам 4:0. З 2013 году клюб зноў гуляў у трэцім дывізіёне, а ў 2017 годзе пасьля 36 гадоў прасунуўся у другі дывізіён.

== Склад ==
: ''Актуальны на 14 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Тыман Вайнэр]]||1999}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Марка Камэнда]]||1996}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Патрык Эрас]]||1995}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Швэцыі}}|Аб|[[Карл Югансан (1994)|Карл Югансан]]||1994}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Аб|[[Марка Івезіч]]||2001}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Стывэн Скрыбскі]]||1992}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Фін Порат]]||1997}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Аўстрыі}}|Нап|[[Бэнэдыкт Піхлер]]||1997}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Льюіс Голтбі]]|капітан|1990}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Швэцыі}}|Нап|[[Аляксандар Бэрнгардсан]]||1998}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Іван Нэкіч]]||2000}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Макс Гешвіль]]||2001}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Марвін Шульц]]||1995}}
{{Гулец|16|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Анду Келяці]]||2002}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Тыма Бэкер]]||1997}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Японіі}}|Нап|[[Сюта Маціна]]||1999}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Філ Гарэс]]||2002}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Нап|[[Ян-Фітэ Арп]]||2000}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Томас Дэнэ]]||1994}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Мікалай Рэмбэрг]]||2000}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Лясэ Розэнбоом]]||2002}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Нарвэгіі}}|ПА|[[Магнус Кнудсэн]]||2001}}
{{Гулец|26|{{Сьцяг Славеніі}}|Аб|[[Давід Зэц]]||2000}}
{{Гулец|28|{{Сьцяг Нямеччыны}}|ПА|[[Аўрэль Вагбэ]]||2004}}
{{Гулец|31|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Бр|[[Марсэль Энгельгарт]]||1993}}
{{Гулец|33|{{Сьцяг Славаччыны}}|Аб|[[Домінік Яварчак]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Жыліна (футбольны клюб)|Жыліна]]|2002}}
{{Гулец|34|{{Сьцяг Нямеччыны}}|Аб|[[Колін Кляйнэ-Бэкель]]||2003}}
{{Гулец|37|{{Сьцяг Босьніі і Герцагавіны}}|ПА|[[Армін Гігавіч]]||2002}}
{{Гулец|40|{{Сьцяг Турэччыны}}|Бр|[[Тайлер Даган]]||2005}}
{{Гулец|47|{{Сьцяг ЗША}}|Аб|[[Джон Толкін (футбаліст)|Джон Толкін]]||2002}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://www.holstein-kiel.de/ Афіцыйны сайт]

{{Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе}}

[[Катэгорыя:Спорт у Кілі‎]]</text>
      <sha1>8epvpaudrrrki1va1wvn4llysinfz34</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Леганэс (футбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>172969</id>
    <revision>
      <id>2621734</id>
      <parentid>2613339</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:40:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>выпраўленьне спасылак</comment>
      <origin>2621734</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10958" sha1="jtr0c8tjxbnzphj1o518xz3ctm6431g" xml:space="preserve">{{Футбольны клюб
|Назва            = Леганэс
|Лягатып          = Club Deportivo Leganés.png
|ПоўнаяНазва      = Club Deportivo Leganés, S.A.D.
|Заснаваны        = 1928
|Горад            = [[Леганэс]], [[Гішпанія]]
|Стадыён          = [[Бутарке (стадыён)|Бутарке]]
|Умяшчальнасьць   = 10958
|Прэзыдэнт        = 
|Трэнэр           = 
|Чэмпіянат        = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|ЛеганэсЛіга}}
|Сэзон            = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|ЛеганэсСэзон}}
|Месца            = {{Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі|Леганэс}}
|Сайт             = 
|Прыналежнасьць   = Гішпанскія
}}
«'''Леганэ́с'''» ({{мова-es|Leganés}}) — гішпанскі футбольны клюб з гораду [[Леганэс]]. Заснаваны ў 1928 годзе. Самым прынцыповым супернікам каманды ёсьць клюб «[[Хэтафэ (футбольны клюб)|Хэтафэ]]», матчы супраць якога носяць назоў [[Паўднёвамадрыдзкае дэрбі]].

== Гісторыя ==
[[Файл:El CD Leganés a Primera (26911425003).jpg|значак|зьлева|Склад «Леганэсу», які ў [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2015—2016 гадоў|сэзоне 2015—2016 гадоў]] гарантаваў гістарычнае падвышэньне да Ля Лігі.]]
Клюб быў афіцыйна зафундаваны 23 чэрвеня 1928 году&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220606203150/https://as.com/futbol/2021/06/23/segunda/1624462021_272742.html «El Leganés cumple 93 años apoyado en cinco pilares para crecer»]. AS.&lt;/ref&gt;. Ягоным першым прэзыдэнтам быў Рамон дэль Ера. Клюб быў вымушаны спыніць сваю дзейнасьць у 1936 годзе праз [[грамадзянская вайна ў Гішпаніі|грамадзянскую вайну ў Гішпаніі]], але пры гэтым клюб заставаўся бязьдзейным да рэфармаваньня 4 верасьня 1946 году. Пераважную частку сваёй гісторыі «Леганэс» гуляў у найніжэйшых лігах. У 1977 годзе клюб атрымаў павышэньне ў чацьверты дывізіён, дзе спаборнічаў цягам сямі гадоў. У трэці паводле моцы дывізіён «Леганэс» трапіў у 1987 годзе, а праз шэсьць гадоў прасунуўся да [[Сэгунда чэмпіянату Гішпаніі па футболе|другога дывізіёну]], дзе захоўваў месца цягам 11-і сэзонаў. За гэты час клюб з сталічнага прадмесьця двойчы фінішаваў на восьмым месцы два сэзоны запар з 1995 па 1997 гады.

24 сьнежня 2008 году Вікторыя Павон і Фэліпэ Марэна набылі кантрольны пакет акцыяў клюбу&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220606204431/https://www.marca.com/futbol/leganes/2019/12/24/5e01e217268e3e565e8b45ad.html «Once años de la llegada de 'Papa Noel' a Leganés»]. Marca.&lt;/ref&gt;. З ліпеня 2009 году прэзыдэнткай «Леганэсу» была прызначаная сама Павон&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220606204431/https://www.europapress.es/deportes/futbol-00162/noticia-futbol-leganes-presenta-nueva-presidenta-tecnico-luis-angel-duque-20090713220847.html «Fútbol. El Leganés presenta a su nueva presidenta y al técnico Luis Ángel Duque»]. Europa Press.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20220606204431/https://www.lavanguardia.com/deportes/futbol/20220308/8106005/victoria-pavon-machista-antipopular-intentan-delatarse.html «Victoria Pavón: „13 años después ya no es noticia que yo sea presidenta“»]. La Vanguardia.&lt;/ref&gt;. У [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2013—2014 гадоў|сэзоне 2013—2014 гадоў]] каманда прасунулася ў Сэгунду пасьля 10 сэзонаў знаходжаньня ў трэцім дывізіёне. У [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2015—2016 гадоў|сэзоне 2015—2016 гадоў]], упершыню ў сваёй гісторыі, «Леганэс» атрымаў павышэньне ў [[Ля Ліга|Ля Лігу]], што было замацаванае 4 чэрвеня 2016 году з выязной перамогай зь лікам 1:0 супраць клюбу «[[Мірандэс (футбольны клюб)|Мірандэс]]»&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20200615040502/https://www.marca.com/futbol/segunda-division/2016/06/04/57533192e2704efa5b8b45f0.html «El Leganés hace historia y asciende a Primera división»]. Marca.&lt;/ref&gt;. Такім чынам, «Леганэс» стаў пятым сярод клюбаў аўтаноўнай супольнасьці [[Мадрыд (аўтаномная супольнасьць)|Мадрыду]], які калі-небудзь бралі ўдзел у розыгрышах найвышэйшай лігі краіны пасьля «[[Рэал Мадрыд|Рэалу]]», «[[Атлетыка Мадрыд|Атлетыка]]», «[[Раё Вальекана Мадрыд|Раё Вальекана]]» і «[[Хэтафэ (футбольны клюб)|Хэтафэ]]». Каманда цягам чатырох сэзонаў захоўвала месца ў элітным дыізіёне, фінішаваўшы ў [[Ля Ліга 2018—2019 гадоў|сэзоне 2018—2019 гадоў]] на рэкордным для сябе 13-м радку, перш чым страціць месца ў Ля Лізе ў апошняй гульні наступнага сэзону, калі разышліся ўнічыю з «Рэалам» (2:2) у хатнім матчы&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20200720203204/https://www.theguardian.com/football/blog/2020/jul/20/la-liga-leganes-relegated-silence-solitude-sadness-sid-lowe «Silence, solitude and sadness for Leganés after desperate La Liga finale»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. Цягам гэтага часу «Леганэс» упершыню дакрочыў да паўфіналу [[Кубак Гішпаніі па футболе|Кубка Гішпаніі]], выбіўшы «Рэал» у чвэрцьфінале дзякуючы перамозе зь лікам 2:1 на стадыёне [[Сант’яга Бэрнабэў (стадыён)|Сант’яга Бэрнабэў]]&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180125054902/https://www.theguardian.com/football/2018/jan/24/real-madrid-copa-del-rey-leganes-defeat «Real Madrid dumped out of Copa del Rey by Leganés at Bernabéu»]. The Guardian.&lt;/ref&gt;. У першы ж год пасьля вылету каманда заняла трэці радок у розыгрышы другога дывізіёну, але гэтага не хапіла, каб вярнуцца ў эліту. У [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2023—2024 гадоў|сэзоне 2023—2024 гадоў]] клюб заняў першае месца ў Сэгундзе і, такім чынам, вярнуўся ў Ля Лігу.

== Склад ==
: ''Актуальны на 15 лютага 2025 году''
{{Склад}}
{{Гулец|1|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Хуан Сарыяна Арапэса|Хуан Сарыяна]]||1997}}
{{Гулец|2|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Адрыя Альтыміра]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Вільярэал (футбольны клюб)|Вільярэал]]|2001}}
{{Гулец|3|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хорхэ Саэнс]]||1996}}
{{Гулец|4|{{Сьцяг Харватыі}}|Аб|[[Борна Барышыч]]|{{Падказка|ар.|арэнда}} [[Трабзанспор Трабзон|Трабзанспор]]|1992}}
{{Гулец|5|{{Сьцяг Пэру}}|ПА|[[Рэната Тапія]]||1995}}
{{Гулец|6|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Сэрхіё Гансалес Пайрыер|Сэрхіё Гансалес]]|капітан|1992}}
{{Гулец|7|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Оскар Радрыгес Арнаіс|Оскар Радрыгес]]||1998}}
{{Гулец|8|{{Сьцяг Гвінэі}}|ПА|[[Сэйдуба Сысэ]]||2001}}
{{Гулец|9|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Мігель дэ ля Фуэнтэ]]||1999}}
{{Гулец|10|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Даніель Раба]]||1995}}
{{Гулец|11|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Хуан Крус Дыяс Эспозыта|Хуан Крус]]||2000}}
{{Гулец|12|{{Сьцяг Францыі}}|Аб|[[Валентэн Разье]]||1996}}
{{Падзел складу}}
{{Гулец|13|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Бр|[[Марка Дмітравіч]]||1992}}
{{Гулец|14|{{Сьцяг Сэрбіі}}|ПА|[[Дарка Брашанац]]||1992}}
{{Гулец|15|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Энрык Франкеса]]||1997}}
{{Гулец|17|{{Сьцяг Камэруну}}|ПА|[[Іван Нэю]]||1997}}
{{Гулец|18|{{Сьцяг Каба-Вэрдэ}}|Нап|[[Луіш Энрыкеш Баруш Лопіш|Дук]]||2000}}
{{Гулец|19|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Нап|[[Дыега Гарсія Кампас|Дыега Гарсія]]||2000}}
{{Гулец|20|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Аб|[[Хаві Эрнандэс Карэра|Хаві Эрнандэс]]||1998}}
{{Гулец|21|{{Сьцяг Гішпаніі}}|ПА|[[Рабэрта Лёпэс Алькаідэ|Рабэрта Лёпэс]]||2000}}
{{Гулец|22|{{Сьцяг Сэрбіі}}|Аб|[[Матыя Настасіч]]||1993}}
{{Гулец|23|{{Сьцяг Марока}}|Нап|[[Мунір Эль-Ададзі]]||1995}}
{{Гулец|24|{{Сьцяг Аргентыны}}|ПА|[[Хуліян Чыка]]||1998}}
{{Гулец|36|{{Сьцяг Гішпаніі}}|Бр|[[Альвін Абахас]]||2003}}
{{Канец складу}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20180505155406/https://www.deportivoleganes.com/ Афіцыйны сайт]

{{Ля Ліга чэмпіянату Гішпаніі па футболе}}

[[Катэгорыя:Леганэс‎]]</text>
      <sha1>jtr0c8tjxbnzphj1o518xz3ctm6431g</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гісторыя беларускай мовы</title>
    <ns>0</ns>
    <id>176458</id>
    <revision>
      <id>2621638</id>
      <parentid>2621572</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:16:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Пасьля вайны */ +Крыніца пра абнародаваньне заканадаўства па-беларуску:</comment>
      <origin>2621638</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="67213" sha1="dkzwov10wehdgehfuooe00oxhmqfkr8" xml:space="preserve">'''Гісто́рыя белару́скай мо́вы''' — працэс непарыўнага разьвіцьця [[Беларуская мова|беларускай мовы]] са старажытнай [[Праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай]] протамовы.

Беларуская мова ёсьць старажытнапісьменнай, гісторыя беларускага пісьменства налічвае ня менш за 10 стагодзьдзяў. Мова [[Беларусы|беларускага народу]] склалася ў XIV—XVI стагодзьдзях, калі землі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] ўваходзілі ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref name=&quot;jank-p43&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 43.&lt;/ref&gt;.

У позьнім XVII — пачатку XIX стагодзьдзя ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] жывая старабеларуская гаворка захоўвалася толькі на беларускіх землях і ў простага народу, да пары — у драбнейшай шляхты. Сацыяльная вяршыня грамадзтва, выхаваная ў польскай культуры, лічыла беларускую мову наогул непрыдатнай дзеля выкарыстаньня ў літаратуры&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;&gt;Старое заходнерускае пісьменства…, С.196,197,201-223.&lt;/ref&gt;. Іменна ў гэты пэрыяд [[беларусы]] зьведалі асабліва моцны ўціск [[Палянізацыя|палянізацыі]]. Пасьля паўстаньняў [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|1830]] і асабліва [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|1863]] гадоў палянізацыя, якую праводзілі тагачасныя мясцовая буйная шляхта і каталіцкае духавенства, зьмянілася [[русіфікацыя]]й, якую праводзіў царскі ўрад.

Узоры жывой старабеларускай гаворкі траплялі ў літаратуру пераважна ў творах «школьнай драмы», зь якіх толькі адзін&lt;ref&gt;Паведамленьне Карскага.&lt;/ref&gt; быў пры сваім зьяўленьні надрукаваны (сатыра «Вітаньне на першы выезд з Каралеўца…», 1642), рэшта засталася ў рукапісах. Гэтыя творы, а дакладней, іхнія фрагмэнты, і ёсьць практычна адзінымі ўзорамі жывой беларускай мовы таго часу. Мова іх падобная на народную канца XIX — пач. XX стагодзьдзяў, нямала [[палянізм]]аў. Запісаныя яны пераважна [[Лацінскі альфабэт|лацініцай]], невялікая іх частка, што са Смаленскай зямлі — [[кірыліца]]й&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;/&gt;. Апроч таго, некаторыя фанэтычныя асаблівасьці старабеларускай мовы захаваліся ў помніках пісьменства [[Ліпкі (этнаграфічная група)|беларускіх татараў]] канца XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;/&gt;, напрыклад, у [[Кітабы|кітабах]].

Сучасны этап разьвіцьця беларускай мовы ўмоўна адлічваецца ад пачатку XIX стагодзьдзя, калі былі зробленыя спробы стварэньня літаратурнай мовы на аснове народных гаворак.

== Старажытнаславянскі пэрыяд ==
Лічыцца, што пісьменнасьць прыйшла на беларускія землі разам з [[хрысьціянства]]м у канцы X стагодзьдзя. Да помнікаў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] эпохі Кіеўскай Русі адносяцца перапісаныя са старабаўгарскіх арыгіналаў Эвангельлі і Псалтыры, а таксама арыгінальныя творы тыпу «Жыціе Феадосія Пячэрскага», «Сказаньне пра Барыса і Глеба», «Слова аб законе і боскай ласцы» мітрапаліта Іларыёна&quot; й інш. [[Старажытнаруская мова|Старажытнаруская літаратурная мова]] на народнай аснове адлюстраваная ў такіх творах, як «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьць мінулых гадоў]]», «Павучаньне Ўладзімера Манамаха», «[[Слова пра паход Ігараў|Слова пра паход Ігаравы]]», «Руская праўда» і інш.
[[Файл:Kirill-of-Turov-02.jpg|значак|Першая старонка «Слова на ўзьнясеньне Гасподняе» Кірылы Тураўскага паводле сьпісу XIII ст.]]
Адзначаныя віды пісьменства існавалі і на заходнерускіх землях, дзе неўзабаве ўзьнікла беларуская народнасьць. Тут таксама перапісвалІся на царкоўнаславянскай мове Эвангельлі і псалтыры. 3 арыгінальных рэлігійных твораў асабліва вылучаюцца словы, казаньні і павучаньні выдатнага прамоўцы і публіцыста ХІІ ст. [[Кірыла Тураўскі|Кірылы Тураўскага]]. Да таго ж часу адносіцца і дзейнасьць пісьменьніка [[Аўрамі Смаленскі|Аўрамія Смаленскага]], які складаў асобныя зборнікі паводле твораў старажытных царкоўных прапаведнікаў. 3 агіяграфічнай літаратуры таго часу цяпер вядомы «Жыціе Эўфрасіньні Полацкай», створанае, відаць, у [[Полацак|Полацку]] неўзабаве пасьля ейнае сьмерці, і «Жыціе Аўраамія Смаленскага», напісанае ягоным вучнем Яфрэмам у Смаленску на пачатку XIII стагодзьдзя. На заходнерускіх землях побач з царкоўнаславянскай працягвала ўжывацца і старажытнаруская літаратурная мова. У XII—XIII стагодзьдзях існавала мясцовае полацкае летапісаньне.

== Старабеларускі пэрыяд ==
Умоўна пачатак зараджэньня асобнай беларускай мовы адносяць да канца XIII — пачатку XIV стагодзьдзя. Менавіта ў гэты час у [[грамата]]х, дзелавой і асабістай перапісцы пачынаюць спарадычна адлюстроўвацца моўныя зьявы, адметная лексыка і фанэтыка, якія пазьней сталі характэрнымі для беларускай мовы.

Ужо ў XIII стагодзьдзі ў пісьмовых помніках на беларускіх землях пачынаюць спарадычна трапляцца асаблівасьці, характэрныя для сучаснай беларускай мовы&lt;ref name=&quot;jank-p49&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 49.&lt;/ref&gt;. На працягу XIV—XVI стагодзьдзяў пачала складвацца беларуская народнасьць з уласьцівай ёй моваю, асноўныя асаблівасьці якой захоўваюцца ў ёй да нашага часу.

Аднак старажытныя кніжнікі ў пісьменстве строга прытрымліваліся традыцыйных старажытнарускіх граматычных і лексычных нормаў, таму новыя моўныя рысы ў пісьмовых помніках першым часам адлюстроўваліся толькі зрэдку ў выглядзе паасобных апісак. Адным з найстаражытнейшых пісьмовых помнікаў, які адлюстроўвае ўласна беларускія моўныя рысы, зьяўляецца Дагаворная грамата смаленскага князя [[Мсьціслаў Давыдавіч|Мсьціслава Давыдавіча]] з Рыгаю і Гоцкім берагам (1229 рок). У грамаце, сярод іншага, адлюстраванае чаргаваньне гукаў [в] і [ў] у прыназоўніку «въ»: «оу низъ» замест «въ низъ», «оу Ризѣ» замест «въ Ризѣ»&lt;ref&gt;Тэкст граматы гл. ў кнізе И. А. Василенко. Историческая грамматика русского языка. Сборник упражнений. Москва: Просвещение, 1984. с. 219.&lt;/ref&gt;.

У XIV стагодзьдзі, за [[Альгерд]]ам, старабеларуская мова стала афіцыйнай мовай справаводзтва ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]&lt;ref name=&quot;jank-p46&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 46.&lt;/ref&gt;. Прыкладна зь сярэдзіны XV стагодзьдзя пісьменства на тэрыторыі Беларусі насычаецца спэцыфічна беларускімі асаблівасьцямі ў такой меры, што пачынаючы з гэтага часу ёсьць ужо ўсе падставы гаварыць пра старабеларускую літаратурную мову, якая сваімі артаграфічнымі, граматычнымі і лексычнымі рысамі прыкметна адрозьнівалася ад старажытнарускай літаратурнай мовы, але цалкам не перарвала сувязей зь ёй. У беларускім пісьменстве старажытнага пэрыяду старабеларуская пісьмовая мова мела назву «''руский языкъ''».
[[Файл:Biblia_Ruska.jpg|значак|Першы аркуш Псалтыра, выдадзенага [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]] у [[Прага|Празе]], 1517]]
Старабеларуская мова ВКЛ адлюстроўвала многія моўныя зьявы, характэрныя для гутарковай беларускай мовы, хоць да канца XV стагодзьдзя яшчэ не адыходзіла далёка ад традыцыйных канонаў, якія былі складзены дагэтуль, і была прадстаўленая пераважна юрыдычнымі дакумэнтамі&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 29, 83, 89, 93.&lt;/ref&gt;. Блізкае месца да яе займалі мясцовыя творы на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]]&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 83, 140.&lt;/ref&gt;. Так, беларускія лінгвісты прыйшлі да высновы, што мова друкаваных перакладаў Бібліі [[Францішак Скарына|Францыска Скарыны]], зробленых ім у 1517—19 гадах, — гэта беларуская рэдакцыя [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]], дзе маецца пэўны ўплыў гутарковай [[Беларуская мова|беларускай]], [[Чэская мова|чэскай]] і [[Польская мова|польскай моваў]]&lt;ref&gt;''Булыка, А. М.'' Мова выданняў Францыска Скарыны / А. М. Булыка, А. І. Жураўскі, У. М. Свяжынскі. — Мінск : Навука і тэхніка, 1990. — С. 210; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 120—121.&lt;/ref&gt;. У той жа час гэтая мова, безумоўна, была зразумелай славянскамоўнаму насельніцтву ВКЛ, а друкаваныя кнігі Францішка Скарыны былі адрасаваныя менавіта да яго. Яшчэ больш рысаў гутарковай мовы беларусаў, на слоўнікавы запас якой плённа паўплывалі таксама [[Лацінская мова|лаціна]], [[Нямецкая мова|нямецкая]], [[Польская мова|польская]] ды іншыя мовы, [[старабеларуская мова]] набыла зь сярэдзіны XVI стагодзьдзя (асабліва ў [[Лексыка|лексіцы]], [[Фразэалёгія|фразэалёгіі]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]], часткова — у [[Фанэтыка|фанэтыцы]] і [[сынтаксіс]]е) у ходзе [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі ў ВКЛ]] і шырокага размаху друкарскай справы ([[Васіль Цяпінскі]], [[Сымон Будны]] і інш.)&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 28, 93—97.&lt;/ref&gt;. Пісьмовая руская мова ВКЛ у XIV—XVII стагодзьдзях вылучалася шыратой грамадзкіх функцый (мела статус дзяржаўнай мовы, на ёй былі напісаны [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статуты ВКЛ]]), разьвітасьцю [[Стыль (мова)|стыляў]] (дамінаваў афіцыйна-дзелавы стыль&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;''Свяжынскі, У.'' Беларуская мова // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя : у 3 т. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 301; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 92—94.&lt;/ref&gt;, які найболей атрымаў рысаў гутарковай беларускай мовы, у адрозьненьне ад царкоўнага стылю, і якім найболей карысталася сьвецкая шляхта&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;), значнай колькасьцю друкаваных выданьняў, а [[Старажытнабеларуская літаратура|літаратура на ёй]] — разьвітасьцю відаў і жанраў (у тым ліку напісаньне дзяржаўных летапісаў і хронік)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Карский Е. Ф.|загаловак=Белорусы. Очерки словесности белорусского племени. Старая западнорусская письменность|спасылка=http://zapadrus.su/attachments/karsky/karsk1.zip|месца=П.|выдавецтва=|год=1921|том=3|старонкі=|старонак=246|isbn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Свяжынскі, У.'' Беларуская мова // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя : у 3 т. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 301; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 94, 108, 115, 137.&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1588) (2).jpg|значак|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588]]]]
Да нашага часу дайшло каля 600 кніг Літоўскай мэтрыкі — дзелавога архіву [[Канцылярыя ВКЛ|канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага]], дакумэнты якога напісаныя на старыжытнабеларускай літаратурнай мове. Зводы законаў Вялікага Княства Літоўскага ([[Судзебнік Казімера|Судзебнік Казімера Ягелончыка 1468]], [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статут ВКЛ]] у рэдакцыях [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|1529]], [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]) таксама напісаныя на старабеларускай мове і ўтрымліваюць вялікую колькасьць адметнай беларускай лексыкі.

Зь сярэдзіны XVII стагодзьдзя ў афіцыйным справаводзтве, культурным і публічным жыцьці гарадоў і найвышэйшага саслоўя ВКЛ пачала дамінаваць літаратурная польская мова. У 1696 годзе быў аб’яўлены закон, паводле якога дзяржаўнаю моваю на беларускіх землях стала [[польская мова]]&lt;ref name=&quot;jank-p46&quot;/&gt;. Старабеларуская мова пасьлядоўна выцясьняецца з ужытку ў справаводзтве і культуры на карысьць польскай мовы. У выніку літаратурна-пісьмовая мова занепадае, разьвіваюцца толькі жывыя народныя гаворкі.

== Сучасны пэрыяд ==

=== XIX стагодзьдзе ===
У пачатку XIX стагодзьдзя пачалося станаўленьне сучаснай беларускай мовы на аснове беларускіх народных [[дыялект]]аў і ва ўмовах адсутнасьці сталай практыкі пісьма. Агульная арыентацыя на народнае жывое вымаўленьне і ігнараваньне здабытку [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] літаратурнай традыцыі ([[Этымалёгія|этымалягічна]]-традыцыйнай) абумовілі разьвіцьцё мовы без аніякага кодэксу правілаў граматыкі і правапісу, і запатрабавалі выпрацоўваньня зусім новых [[граматыка]]-[[Артаэпія|артаэпічных]] і [[Правапіс|артаграфічных]] нормаў. Не спрыяла хуткаму артаграфічнаму ўнармаваньню і выкарыстаньне пісьменьнікамі, фальклярыстамі і іншымі двух альфабэтаў, [[Лацінка|лацінскага]] і [[Кірыліца|кірылаўскага]].

Ступень распаўсюджаньня беларускай мовы ў канцы XVIII — 1-й пал. XIX стагодзьдзя характарызавалася завяршэньнем [[Палянізацыя|палянізацыі]] шляхты былога ВКЛ, сярод якой пад пачатак XIX ст. яшчэ бытавала беларуская мова, і канчатковым заняпадам беларускай мовы ў местах.

На распаўсюджаньне і выкарыстаньне беларускай мовы паўплываў і працяглы палітычны канфлікт паміж расейскімі ўладамі ды польскім і палянізаваным дваранствам, у якім абодва бакі спрабавалі атрымаць сымпатыі беларускага сялянства, зьвяртаючыся да таго з агітацыйнай літаратурай, выдаванай па-беларуску.

''Гл. таксама'': [[палянізацыя]], [[русіфікацыя]], [[заходнерусізм]]

Спробы распрацоўкі граматыкі для беларускай мовы рабіліся яшчэ ў канцы XVIII ст., пасьля падзелаў Рэчы Паспалітай. Мяркуецца, што першая такая граматыка — «Граматыка літоўская», рукапіс якой пакуль ня знойдзены, была распрацаваная [[Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч|Станіславам Богушам-Сестранцэвічам]], магілёўскім архіэпіскапам&lt;ref&gt;Смалянчук, С.39, са спасылкай на энц. даведнік Мысліцелі і асветнікі, Мн., 1995, С.185.&lt;/ref&gt;. Наступная спроба складаньня граматыкі беларускай мовы (на аснове кірыліцы) была зробленая [[Павал Шпілеўскі|Паўлам Шпілеўскім]] (1846), але рукапіс ня быў дапушчаны да друку [[Расейская Акадэмія навук|Расейскай Акадэміяй навук]].

У 1835 у [[Вільня|Вільні]] была выдадзеная чытанка для дзяцей «[[Кароткі збор хрысьціянскае навукі]]. Для сялян рымска-каталіцкай веры, якія гавораць польска-рускай мовай» (выдадзеная польскай лацінкай па-беларуску, тытульная назва па-польску), у 1862 у [[Варшава|Варшаве]] — «Лемантар для добрых дзетак-каталікоў».

У 1839 імпэратар Мікалай I забараніў ужываць «народную гаворку» ў каталіцкіх храмах; як вынік, тую цалкам замяніла польская&lt;ref&gt;Паведамленне Карскага ў нарысе навейшай беларускай літаратуры, Т.3.&lt;/ref&gt;.

У верасьні 1859 расейскія ўлады забаранілі друк па-беларуску лацінскім альфабэтам («польскім шрыфтам»)&lt;ref&gt;Смалянчук, С.35.&lt;/ref&gt;.

У рамках агульнага павароту расейскай палітыкі (''Гл. таксама'': [[русіфікацыя]]) друк па-беларуску быў забаронены цалкам (1867).
З 1869 было дазволена друкаваць кірыліцай беларускія этнаграфічныя зборнікі.

Згодна з этнаграфічнымі дасьледаваннямі на Меншчыне ў 1886 годзе мяшчане называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;{{Кніга|title=Антропология Беларуси в исследованиях конца XІX — середины XX в.|url=https://books.google.com/books?id=RO5UDwAAQBAJ&amp;pg=PA113|date=10 April 2018|publisher=ЛитРес|isbn=978-5-04-109768-4|pages=113–|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

У 1897, пасьля зносінаў расейскага ўраду з рымскай курыяй пісьмом кардынала Рампалы ад 8.5.1897&lt;ref&gt;Магчыма, гэтая дата паводле [[Юліянскі каляндар|старога стылю]]&lt;/ref&gt; № 37522 на імя архіяпіскапа Магілёўскага ад імя Папы Льва XIII было павядомлена, што ў тых месцах, дзе беларуская гаворка ўжываецца народам («''ubi dialectus alborussica a populo adhibetur''»), дазволена сьвятарам ужываць гэтую мову ў рэлігійным навучаньні народу. Але духавенства ня выкарыстала дазволу&lt;ref&gt;На думку Карскага, з-за таго, што бачыла, у такім выпадку, небяспеку пранікнення ідэй праваслаўя. Новейшая белорусская литература // [[Яўхім Карскі|Карский Е. Ф.]]&lt;span&gt; Белоруссы. &lt;/span&gt;Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4&lt;span&gt; &lt;/span&gt;Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4/ISBN&lt;span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/ref&gt;, аднак некаторыя пазьнейшыя каталіцкія выданьні па-беларуску (выданьні [[Баляслаў Пачопка|Пачобкі]] (1915), «''Элементаж для добрых дзетак католікоў''» (1906) і інш.) былі спробамі ажыцьцяўленьня гэтай волі рымскага прастолу&lt;ref&gt;На думку Карскага.&lt;/ref&gt;.

=== Пачатак XX стагодзьдзя ===
[[Файл:Branisłaŭ_Taraškievič_-_Biełaruskaja_gramatyka_dla_škoł,_1929.png|значак|Падручнік граматыкі аўтарства Браніслава Тарашкевіча]]
Агульная нераспрацаванасьць мовы ў пачатку XX ст. прывяла да недахопу словаў і выразаў для абазначэньня невядомых беларусам-сялянам прадметаў і паняцьцяў, асабліва адцягненых. Такія неіснуючыя выразы ў пачатку XX ст. большасьцю тагачасных беларускіх літаратараў і дзеячоў актыўна браліся з польскай мовы. Пазьней [[Тэрміналягічная камісія]] (1921) пасьлядоўна перадавала лацінскія і грэцкія тэрміны зь мяккім [л] замест цьвёрдага, уводзіла склады [ды], [ты], [дэ], [тэ] і падобныя. На думку [[Яўхім Карскі|Карскага]], гэта былі [[палянізм]]ы, а карані такой практыкі ён бачыў у прынцыпова антырасейскай арыентацыі тагачаснага беларускага руху&lt;ref name=&quot;karskiterm&quot;&gt;Карскі. Мастацкая літаратура…, С.398-400, 409, 651.&lt;/ref&gt;.

У процілегласьць такой практыцы Карскі ставіў практыку старабеларускага пісьменства, дзе існавалі асваеньні пазычаньняў накшталт «лацинский» (а не «лятынский» — ''latinus''), «логика» (а не «лёгика» — λογικα), і дзе зьявілася граматыка [[Мялеці Сматрыцкі|Сматрыцкага]], дзе толькі ў словах, узятых з «ляскай» мовы («лѧски езык» — польская мова), мяккасьць [л] абазначалася спалучэньнем літар «їо» (напрыклад, «лїосъ»)&lt;ref name=&quot;karskiterm&quot;/&gt;.

=== Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі ===
Пэўная ўнармаванасьць беларускага правапісу была дасягнутая толькі пасьля 1918, калі ў сьвет выйшла [[Беларуская граматыка для школ (1918)|школьная граматыка Тарашкевіча]]. Яна была перавыдадзеная [[Язэп Лёсік|Я. Лёсікам]] у [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] у нязьмененым выглядзе ў 1922 і 1923, і прынятая ў школьнай сыстэме БССР з 1923. Яна была часткова зьменена Я. Лёсікам у 1925, таксама ў форме школьнай граматыкі.

Граматыка Тарашкевіча амаль з пачатку ейнага практычнага выкарыстаньня крытыкавалася за шэраг недахопаў і прабелаў, найперш Я. Лёсікам (з 1920), які ў 1925 року разам з братам [[Антон Лёсік|А.]] [[Антон Лёсік|Лёсікам]] прапанаваў праект рэформы правапісу і азбукі.

Абмеркаваньню праекту братоў Лёсікаў была прысьвечаная правапісна-азбучная сэкцыя [[Беларуская акадэмічная канфэрэнцыя 1926 году|Беларускай акадэмічнай канферэнцыі]] (1926). На аснове яе пастановаў над праектам рэформы правапісу ў 1927—1929 працавала Артаграфічная камісія пад кіраўніцтвам [[Сьцяпан Некрашэвіч|С. Некрашэвіча]]. Камісія пасьпела падрыхтаваць і агучыць [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году|праект зьмяненьняў беларускага правапісу]] (1930), але неўзабаве беларускае мовазнаўства, як і наогул беларуская навука, трапіла пад прыцэл [[Рэпрэсіі ў БССР|чарговай хвалі]] палітычных рэпрэсій. У выніку праект быў забаронены як «нацдэмаўскі», было забароненае карыстаньне ўсімі працамі рэпрэсаваных мовазнаўцаў, у тым ліку, страцілі [[нарматыўнасьць]] слоўнікі іхняга аўтарства.

Ва ўмовах практычнага маўчаньня дасьведчаных мовазнаўчых кадраў і ў напружаным палітычным клімаце пачалася праца над [[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|новым нарматыўным расейска-беларускім слоўнікам]] (1931), працягвалася, але таемна, праца і над праектам правапіснай рэформы. У 1933, у агульных умовах узмацненьня ідэалягічнага кантролю за культурай у СССР і чарговай хвалі барацьбы з «нацдэмаўшчынай»&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі пад рэд. Касцюка, Т.5 …&lt;/ref&gt;, была праведзеная [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|рэформа беларускага правапісу]], а фактычна, і граматыкі (1933).

Зьмена курсу нацыянальнай палітыкі ў СССР у канцы 1920-х гадоў стала прычынаю гвалтоўнага згортваньня палітыкі беларусізацыі і павароту да новага курсу на павелічэньне ролі расейскай мовы як «інтэрнацыянальнага сродку зносінаў» (''Гл. таксама'': [[русіфікацыя]]). У 1931—1940 роках выпуск кніг на беларускай мове ў БССР зьменшыўся з 1301 да 375, а на расейскай — узрос з 38 да 362 тытулаў&lt;ref&gt;[[Юры Туронак]]&lt;span&gt;. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн.: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с.&lt;/span&gt; паводле даных: Друк Беларускай ССР 1918—1980. Статыстычны зборнік. Мінск, 1983.&lt;/ref&gt;. Публічнае карыстаньне літаратурнай беларускай мовай стала зьвязвацца ў грамадзкай сьвядомасьці з магчымасьцю абвінавачаньня ў «нацдэмстве».

=== Пад нямецкай акупацыяй ===
Падчас [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай акупацыі]] (1941—1944) і ажыцьцяўленьня палітыкі «[[Вайсрутэнізацыя|вайсрутэнізацыі]]» нанова паўстала праблема правапісу. Друкаваньне загадаў, абвестак, выпуск газэтаў і інш. адразу запатрабавалі адзінага правапісу, тымчасам рэдактары і супрацоўнікі рэдакцый, прывезеныя ў Беларусь акупацыйнымі ўладамі, не пагаджаліся з усходнебеларускім «бальшавіцкім» правапісам, і многія зь іх карысталіся ўласнымі правапіснымі і лексічнымі нормамі. Такі беспарадак падштурхнуў да тэрміновага выданьня Краёвым выдавецтвам «Менск» правапісу Тарашкевіча (верасень 1941), першай кнігі, выпушчанай на акупаванай тэрыторыі Беларусі. Кніга выйшла вялікім накладам (20 тысячаў) і прызначалася галоўным чынам для рэдакцый газэт і школ. Гэта было моцна скарочанае перавыданьне падручніку правапісу, выпушчанага ў [[Вільня|Вільні]] (1925) [[Радаслаў Астроўскі|Р.]] [[Радаслаў Астроўскі|Астроўскім]] паводле прац Б. Тарашкевіча і Я. Лёсіка.

Выданьне правапісу выклікала новыя спрэчкі, якія доўгі час працягваліся на старонках друку. Наогул, недасканаласьць правапісу і тэрміналёгіі стрымлівала выданьне кніг, асабліва падручнікаў, і надалей. Гэтае пытаньне спрабавала разьвязаць Тэрміналягічная камісія (створаная ў рамках Інспэктарату школ, студзень 1942), якая зацьвердзіла новы правапіс у сакавіку 1943.

Новы правапіс быў выпушчаны агульным накладам 150 тыс. пад аўтарствам А. Лёсіка ў Менску (1943), у двух альфабэтных сыстэмах, і вядомы ў наш час як «8-е выданьне правапісу Тарашкевіча», з тым, што пад 7-м выданьнем у гэтай нумарацыі вядомае, відаць, г. зв. 6-е выданьне правапісу Тарашкевіча, якое выйшла накладам 100 тыс. у Менску прыблізна ў сьнежні 1943.

Тым часам адметнасьцю тагачасных беларускіх выданьняў заставаліся адвольнасьць і разнастайнасьць альфабэтных сыстэмаў, непасьлядоўнасьць правапісу і тэрміналёгіі, нават у выданьнях школьнага інспэктарату.

Новую нявызначанасьць і спрэчкі ў беларускім асяродзьдзі выклікала (сьнежань 1941) ініцыятыва міністра А. Розэнбэрга пра перавод беларускіх школаў і друку на «[[Лацінка|лацінку]]». Неўзабаве ініцыятыва стала загадам (25.6.1942) аб паступовым увядзеньні «лацінкі» ў народныя школы Беларусі: у 1942/1943 яна ўводзілася ў першыя і часткова другія клясы, апроч таго, яе вывучэньне рэкамэндавалася і ў астатніх клясах пачатковых школаў.

Адзначаецца, што выданьні, надрукаваныя лацінкай, разыходзіліся слаба, іхняя зразумеласьць, асабліва ў цэнтральных і ўсходніх абласьцёх, была малой, а друкаваць іх бліжэй чым у Вільні было тэхнічна немагчыма. У той жа час нямецкае кіраўніцтва прапаноўвала ня толькі ўвядзеньне «лацінкі», але і яе рэфармаваньне, супраць якога выказваліся некаторыя беларускія дзеячы (напр., [[Ян Станкевіч]]).

Наогул, станам на сярэдзіну 1943 на тэрыторыі Генэральнай акругі «Беларусь» выпускаліся па-беларуску 4 назвы газэтаў і 1 часопіс&lt;ref&gt;Пар. 26 у Латвіі, 18 у Літве і 15 у Эстоніі (1941—1944).&lt;/ref&gt;. За час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] на ўсіх землях пад нямецкім кантролем было выпушчана на беларускай мове 117 кніг і брашур, зь іх 52 — толькі ў Генэральнай акрузе&lt;ref&gt;Дзеля параўнання, у Латвіі на латышскай мове было выпушчана каля 1500 кніг і музычных твораў агульным тыражам 5 мільёнаў асобнікаў (1941—1944).&lt;/ref&gt;.

=== Пасьля вайны ===
Амаль адразу па заканчэньні вайны быў узноўлены курс на ўзмацненьне ролі расейскай мовы і культуры. Асобныя і несыстэмныя выпадкі процідзеяньня гэтаму з боку кіраўніцтва БССР (напрыклад, [[Кірыла Мазураў|К. Мазураў]] у канцы 1950-х гадоў) на агульны кірунак разьвіцьця падзей не паўплывалі. Пачынаючы з канца 1950-х, часу пэўнага паслабленьня палітычнага кантролю, беларуская грамадзкасьць ня раз выказвала сваю заклапочанасьць існым становішчам і яго разьвіцьцём, як адкрыта, так і тайна (дыскусія ў газэце «[[Літаратура і мастацтва]]», у тым ліку, выступленьні [[Барыс Іванавіч Сачанка|Б. Сачанкі]], 1957—1961, самвыдатаўскі «Ліст да рускага сябра» А. Каўкі, 1976 і інш.).

У 1960-я рокі зьявіліся распрацоўкі, аўтары якіх ужо тэарэтычна абгрунтоўвалі неабходнасьць русіфікацыі беларускага народу (у ліку іншых нярускіх народаў), ставячы мэту інтэрнацыяналізацыі ўсіх сфэраў жыцьця народаў СССР і стварэньня адзінага [[Савецкі народ|савецкага народу]]. Гэтая тэорыя была ўхваленая [[ХХІV зьезд КПСС|ХХІV зьездам КПСС]] (1971) і стала дырэктывай практычнай дзейнасьці партыі. Слабасьць беларускай нацыянальнай сьвядомасьці вяла да таго, што гэтыя захады сустракаліся грамадзтвам пераважна абыякава, а часам і з адабрэньнем. Зь іншага боку, «празьмерная» зацікаўленасьць дрэнным становішчам беларускай мовы магла быць ацэненая як «беларускі нацыяналізм» (як, напрыклад, выступленьні [[Алесь Белакоз|Алеся Белакоза]] ў 1960-х або менскі гурток пачатку 1970-х рокаў).

Як вынік, на пачатак 1980-х рокаў беларуская мова, фармальна застаючыся роднай мовай беларускага народу, была адсунутая з прыярытэтнай ролі ў ягоным культурным разьвіцьці, і практычна не існавала ў дзяржаўным апараце, сыстэме адукацыі і пад., была фактычна ператвораная ў мову [[фальклёр]]у. Доля кніг і брашураў на беларускай мове ў агульнай выдавецкай прадукцыі БССР зьменшылася (за пэрыяд 1950—1985) з 85% да 9%. У 1985 на аднаго жыхара Беларусі прыходзілася ў сярэднім 0,5 беларускамоўнай кнігі&lt;ref&gt;Дзеля параўнання, 5,2 кнігі на літоўскай мове ў Літоўскай ССР. Туронак, са спасылкай на даныя: Народное хозяйство СССР. Статистический ежегодник. Москва, 1966. С. 734; 1986. С. 536.&lt;/ref&gt;.

Паводле 103-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, прадугледжвалася, што «[[Закон (права)|Законы]] Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] публікуюцца на беларускай ''і'' расейскай мовах за подпісамі старшыні і [[сакратар]]а Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/index.php|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;. 28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «[[Адраджэньне мовы|Адраджэньне]] беларускай мовы». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Незалежнасьць ==
З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М.]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&amp;p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;.

На чэрвень 2025 году [[Нацыянальны прававы партал Беларусі]] зьмяшчаў 21 з 26 [[кодэкс]]аў Беларусі на беларускай мове, у тым ліку [[Грамадзянскі працэсуальны кодэкс Беларусі|Грамадзянскі працэсуальны]], [[Паветраны кодэкс Беларусі|Паветраны]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Кодэкс Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэньнях|аб адміністрацыйных правапарушэньнях]] і [[Працэсуальна-выканаўчы кодэкс Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэньнях|Працэсуальна-выканаўчы аб іх]], [[Кодэкс Беларусі аб архітуктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасьці|аб архітуктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасьці]], [[Кодэкс Беларусі аб адукацыі|аб адукацыі]], [[Кодэкс гандлёвага мораплаўства Беларусі|гандлёвага мораплаўства]], [[Лясны кодэкс Беларусі|Лясны]], [[Крымінальна-выканаўчы кодэкс Беларусі|Крымінальна-выканаўчы]], [[Крымінальна-працэсуальны кодэкс Беларусі|Крымінальна-працэсуальны]] і [[Крымінальны кодэкс Беларусі|Крымінальны]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кодэксы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/normativnye-dokumenty/kodeksy-respubliki-belarus/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская мова]]
* [[Старабеларуская мова]]
* [[Стараславянская мова]]
* [[Старажытнаруская мова]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. — 317 с. С. 170—173.
* Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі // Тэорыя і практыка беларускай тэрміналогіі / Арашонкава Г. У., Булыка А. М., Люшцік У. В., [[Аляксандар Падлужны|Падлужны А. І.]]; Навук. рэд. А. І. Падлужны. — Мн.:Беларуская навука, 1999. — 175 с. {{ISBN|985-08-0317-7}}. С. 128—170.
* [[Ніна Баршчэўская]], Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы, Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўнівэрсытэт, Варшава 2004.
* [[Юры Туронак]]. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн.: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с.

{{Беларуская мова}}

[[Катэгорыя:Гісторыя беларускай мовы| ]]</text>
      <sha1>dkzwov10wehdgehfuooe00oxhmqfkr8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621640</id>
      <parentid>2621638</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:35:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі */ +Крыніца пра абнародаваньне законаў і судаводзтва па-беларуску: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 году (рас.) // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/</comment>
      <origin>2621640</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="68448" sha1="908zmgbpwj9ze9z2h2out51fnhv9ai4" xml:space="preserve">'''Гісто́рыя белару́скай мо́вы''' — працэс непарыўнага разьвіцьця [[Беларуская мова|беларускай мовы]] са старажытнай [[Праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай]] протамовы.

Беларуская мова ёсьць старажытнапісьменнай, гісторыя беларускага пісьменства налічвае ня менш за 10 стагодзьдзяў. Мова [[Беларусы|беларускага народу]] склалася ў XIV—XVI стагодзьдзях, калі землі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] ўваходзілі ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref name=&quot;jank-p43&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 43.&lt;/ref&gt;.

У позьнім XVII — пачатку XIX стагодзьдзя ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] жывая старабеларуская гаворка захоўвалася толькі на беларускіх землях і ў простага народу, да пары — у драбнейшай шляхты. Сацыяльная вяршыня грамадзтва, выхаваная ў польскай культуры, лічыла беларускую мову наогул непрыдатнай дзеля выкарыстаньня ў літаратуры&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;&gt;Старое заходнерускае пісьменства…, С.196,197,201-223.&lt;/ref&gt;. Іменна ў гэты пэрыяд [[беларусы]] зьведалі асабліва моцны ўціск [[Палянізацыя|палянізацыі]]. Пасьля паўстаньняў [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|1830]] і асабліва [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|1863]] гадоў палянізацыя, якую праводзілі тагачасныя мясцовая буйная шляхта і каталіцкае духавенства, зьмянілася [[русіфікацыя]]й, якую праводзіў царскі ўрад.

Узоры жывой старабеларускай гаворкі траплялі ў літаратуру пераважна ў творах «школьнай драмы», зь якіх толькі адзін&lt;ref&gt;Паведамленьне Карскага.&lt;/ref&gt; быў пры сваім зьяўленьні надрукаваны (сатыра «Вітаньне на першы выезд з Каралеўца…», 1642), рэшта засталася ў рукапісах. Гэтыя творы, а дакладней, іхнія фрагмэнты, і ёсьць практычна адзінымі ўзорамі жывой беларускай мовы таго часу. Мова іх падобная на народную канца XIX — пач. XX стагодзьдзяў, нямала [[палянізм]]аў. Запісаныя яны пераважна [[Лацінскі альфабэт|лацініцай]], невялікая іх частка, што са Смаленскай зямлі — [[кірыліца]]й&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;/&gt;. Апроч таго, некаторыя фанэтычныя асаблівасьці старабеларускай мовы захаваліся ў помніках пісьменства [[Ліпкі (этнаграфічная група)|беларускіх татараў]] канца XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;/&gt;, напрыклад, у [[Кітабы|кітабах]].

Сучасны этап разьвіцьця беларускай мовы ўмоўна адлічваецца ад пачатку XIX стагодзьдзя, калі былі зробленыя спробы стварэньня літаратурнай мовы на аснове народных гаворак.

== Старажытнаславянскі пэрыяд ==
Лічыцца, што пісьменнасьць прыйшла на беларускія землі разам з [[хрысьціянства]]м у канцы X стагодзьдзя. Да помнікаў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] эпохі Кіеўскай Русі адносяцца перапісаныя са старабаўгарскіх арыгіналаў Эвангельлі і Псалтыры, а таксама арыгінальныя творы тыпу «Жыціе Феадосія Пячэрскага», «Сказаньне пра Барыса і Глеба», «Слова аб законе і боскай ласцы» мітрапаліта Іларыёна&quot; й інш. [[Старажытнаруская мова|Старажытнаруская літаратурная мова]] на народнай аснове адлюстраваная ў такіх творах, як «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьць мінулых гадоў]]», «Павучаньне Ўладзімера Манамаха», «[[Слова пра паход Ігараў|Слова пра паход Ігаравы]]», «Руская праўда» і інш.
[[Файл:Kirill-of-Turov-02.jpg|значак|Першая старонка «Слова на ўзьнясеньне Гасподняе» Кірылы Тураўскага паводле сьпісу XIII ст.]]
Адзначаныя віды пісьменства існавалі і на заходнерускіх землях, дзе неўзабаве ўзьнікла беларуская народнасьць. Тут таксама перапісвалІся на царкоўнаславянскай мове Эвангельлі і псалтыры. 3 арыгінальных рэлігійных твораў асабліва вылучаюцца словы, казаньні і павучаньні выдатнага прамоўцы і публіцыста ХІІ ст. [[Кірыла Тураўскі|Кірылы Тураўскага]]. Да таго ж часу адносіцца і дзейнасьць пісьменьніка [[Аўрамі Смаленскі|Аўрамія Смаленскага]], які складаў асобныя зборнікі паводле твораў старажытных царкоўных прапаведнікаў. 3 агіяграфічнай літаратуры таго часу цяпер вядомы «Жыціе Эўфрасіньні Полацкай», створанае, відаць, у [[Полацак|Полацку]] неўзабаве пасьля ейнае сьмерці, і «Жыціе Аўраамія Смаленскага», напісанае ягоным вучнем Яфрэмам у Смаленску на пачатку XIII стагодзьдзя. На заходнерускіх землях побач з царкоўнаславянскай працягвала ўжывацца і старажытнаруская літаратурная мова. У XII—XIII стагодзьдзях існавала мясцовае полацкае летапісаньне.

== Старабеларускі пэрыяд ==
Умоўна пачатак зараджэньня асобнай беларускай мовы адносяць да канца XIII — пачатку XIV стагодзьдзя. Менавіта ў гэты час у [[грамата]]х, дзелавой і асабістай перапісцы пачынаюць спарадычна адлюстроўвацца моўныя зьявы, адметная лексыка і фанэтыка, якія пазьней сталі характэрнымі для беларускай мовы.

Ужо ў XIII стагодзьдзі ў пісьмовых помніках на беларускіх землях пачынаюць спарадычна трапляцца асаблівасьці, характэрныя для сучаснай беларускай мовы&lt;ref name=&quot;jank-p49&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 49.&lt;/ref&gt;. На працягу XIV—XVI стагодзьдзяў пачала складвацца беларуская народнасьць з уласьцівай ёй моваю, асноўныя асаблівасьці якой захоўваюцца ў ёй да нашага часу.

Аднак старажытныя кніжнікі ў пісьменстве строга прытрымліваліся традыцыйных старажытнарускіх граматычных і лексычных нормаў, таму новыя моўныя рысы ў пісьмовых помніках першым часам адлюстроўваліся толькі зрэдку ў выглядзе паасобных апісак. Адным з найстаражытнейшых пісьмовых помнікаў, які адлюстроўвае ўласна беларускія моўныя рысы, зьяўляецца Дагаворная грамата смаленскага князя [[Мсьціслаў Давыдавіч|Мсьціслава Давыдавіча]] з Рыгаю і Гоцкім берагам (1229 рок). У грамаце, сярод іншага, адлюстраванае чаргаваньне гукаў [в] і [ў] у прыназоўніку «въ»: «оу низъ» замест «въ низъ», «оу Ризѣ» замест «въ Ризѣ»&lt;ref&gt;Тэкст граматы гл. ў кнізе И. А. Василенко. Историческая грамматика русского языка. Сборник упражнений. Москва: Просвещение, 1984. с. 219.&lt;/ref&gt;.

У XIV стагодзьдзі, за [[Альгерд]]ам, старабеларуская мова стала афіцыйнай мовай справаводзтва ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]&lt;ref name=&quot;jank-p46&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 46.&lt;/ref&gt;. Прыкладна зь сярэдзіны XV стагодзьдзя пісьменства на тэрыторыі Беларусі насычаецца спэцыфічна беларускімі асаблівасьцямі ў такой меры, што пачынаючы з гэтага часу ёсьць ужо ўсе падставы гаварыць пра старабеларускую літаратурную мову, якая сваімі артаграфічнымі, граматычнымі і лексычнымі рысамі прыкметна адрозьнівалася ад старажытнарускай літаратурнай мовы, але цалкам не перарвала сувязей зь ёй. У беларускім пісьменстве старажытнага пэрыяду старабеларуская пісьмовая мова мела назву «''руский языкъ''».
[[Файл:Biblia_Ruska.jpg|значак|Першы аркуш Псалтыра, выдадзенага [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]] у [[Прага|Празе]], 1517]]
Старабеларуская мова ВКЛ адлюстроўвала многія моўныя зьявы, характэрныя для гутарковай беларускай мовы, хоць да канца XV стагодзьдзя яшчэ не адыходзіла далёка ад традыцыйных канонаў, якія былі складзены дагэтуль, і была прадстаўленая пераважна юрыдычнымі дакумэнтамі&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 29, 83, 89, 93.&lt;/ref&gt;. Блізкае месца да яе займалі мясцовыя творы на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]]&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 83, 140.&lt;/ref&gt;. Так, беларускія лінгвісты прыйшлі да высновы, што мова друкаваных перакладаў Бібліі [[Францішак Скарына|Францыска Скарыны]], зробленых ім у 1517—19 гадах, — гэта беларуская рэдакцыя [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]], дзе маецца пэўны ўплыў гутарковай [[Беларуская мова|беларускай]], [[Чэская мова|чэскай]] і [[Польская мова|польскай моваў]]&lt;ref&gt;''Булыка, А. М.'' Мова выданняў Францыска Скарыны / А. М. Булыка, А. І. Жураўскі, У. М. Свяжынскі. — Мінск : Навука і тэхніка, 1990. — С. 210; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 120—121.&lt;/ref&gt;. У той жа час гэтая мова, безумоўна, была зразумелай славянскамоўнаму насельніцтву ВКЛ, а друкаваныя кнігі Францішка Скарыны былі адрасаваныя менавіта да яго. Яшчэ больш рысаў гутарковай мовы беларусаў, на слоўнікавы запас якой плённа паўплывалі таксама [[Лацінская мова|лаціна]], [[Нямецкая мова|нямецкая]], [[Польская мова|польская]] ды іншыя мовы, [[старабеларуская мова]] набыла зь сярэдзіны XVI стагодзьдзя (асабліва ў [[Лексыка|лексіцы]], [[Фразэалёгія|фразэалёгіі]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]], часткова — у [[Фанэтыка|фанэтыцы]] і [[сынтаксіс]]е) у ходзе [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі ў ВКЛ]] і шырокага размаху друкарскай справы ([[Васіль Цяпінскі]], [[Сымон Будны]] і інш.)&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 28, 93—97.&lt;/ref&gt;. Пісьмовая руская мова ВКЛ у XIV—XVII стагодзьдзях вылучалася шыратой грамадзкіх функцый (мела статус дзяржаўнай мовы, на ёй былі напісаны [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статуты ВКЛ]]), разьвітасьцю [[Стыль (мова)|стыляў]] (дамінаваў афіцыйна-дзелавы стыль&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;''Свяжынскі, У.'' Беларуская мова // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя : у 3 т. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 301; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 92—94.&lt;/ref&gt;, які найболей атрымаў рысаў гутарковай беларускай мовы, у адрозьненьне ад царкоўнага стылю, і якім найболей карысталася сьвецкая шляхта&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;), значнай колькасьцю друкаваных выданьняў, а [[Старажытнабеларуская літаратура|літаратура на ёй]] — разьвітасьцю відаў і жанраў (у тым ліку напісаньне дзяржаўных летапісаў і хронік)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Карский Е. Ф.|загаловак=Белорусы. Очерки словесности белорусского племени. Старая западнорусская письменность|спасылка=http://zapadrus.su/attachments/karsky/karsk1.zip|месца=П.|выдавецтва=|год=1921|том=3|старонкі=|старонак=246|isbn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Свяжынскі, У.'' Беларуская мова // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя : у 3 т. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 301; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 94, 108, 115, 137.&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1588) (2).jpg|значак|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588]]]]
Да нашага часу дайшло каля 600 кніг Літоўскай мэтрыкі — дзелавога архіву [[Канцылярыя ВКЛ|канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага]], дакумэнты якога напісаныя на старыжытнабеларускай літаратурнай мове. Зводы законаў Вялікага Княства Літоўскага ([[Судзебнік Казімера|Судзебнік Казімера Ягелончыка 1468]], [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статут ВКЛ]] у рэдакцыях [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|1529]], [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]) таксама напісаныя на старабеларускай мове і ўтрымліваюць вялікую колькасьць адметнай беларускай лексыкі.

Зь сярэдзіны XVII стагодзьдзя ў афіцыйным справаводзтве, культурным і публічным жыцьці гарадоў і найвышэйшага саслоўя ВКЛ пачала дамінаваць літаратурная польская мова. У 1696 годзе быў аб’яўлены закон, паводле якога дзяржаўнаю моваю на беларускіх землях стала [[польская мова]]&lt;ref name=&quot;jank-p46&quot;/&gt;. Старабеларуская мова пасьлядоўна выцясьняецца з ужытку ў справаводзтве і культуры на карысьць польскай мовы. У выніку літаратурна-пісьмовая мова занепадае, разьвіваюцца толькі жывыя народныя гаворкі.

== Сучасны пэрыяд ==

=== XIX стагодзьдзе ===
У пачатку XIX стагодзьдзя пачалося станаўленьне сучаснай беларускай мовы на аснове беларускіх народных [[дыялект]]аў і ва ўмовах адсутнасьці сталай практыкі пісьма. Агульная арыентацыя на народнае жывое вымаўленьне і ігнараваньне здабытку [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] літаратурнай традыцыі ([[Этымалёгія|этымалягічна]]-традыцыйнай) абумовілі разьвіцьцё мовы без аніякага кодэксу правілаў граматыкі і правапісу, і запатрабавалі выпрацоўваньня зусім новых [[граматыка]]-[[Артаэпія|артаэпічных]] і [[Правапіс|артаграфічных]] нормаў. Не спрыяла хуткаму артаграфічнаму ўнармаваньню і выкарыстаньне пісьменьнікамі, фальклярыстамі і іншымі двух альфабэтаў, [[Лацінка|лацінскага]] і [[Кірыліца|кірылаўскага]].

Ступень распаўсюджаньня беларускай мовы ў канцы XVIII — 1-й пал. XIX стагодзьдзя характарызавалася завяршэньнем [[Палянізацыя|палянізацыі]] шляхты былога ВКЛ, сярод якой пад пачатак XIX ст. яшчэ бытавала беларуская мова, і канчатковым заняпадам беларускай мовы ў местах.

На распаўсюджаньне і выкарыстаньне беларускай мовы паўплываў і працяглы палітычны канфлікт паміж расейскімі ўладамі ды польскім і палянізаваным дваранствам, у якім абодва бакі спрабавалі атрымаць сымпатыі беларускага сялянства, зьвяртаючыся да таго з агітацыйнай літаратурай, выдаванай па-беларуску.

''Гл. таксама'': [[палянізацыя]], [[русіфікацыя]], [[заходнерусізм]]

Спробы распрацоўкі граматыкі для беларускай мовы рабіліся яшчэ ў канцы XVIII ст., пасьля падзелаў Рэчы Паспалітай. Мяркуецца, што першая такая граматыка — «Граматыка літоўская», рукапіс якой пакуль ня знойдзены, была распрацаваная [[Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч|Станіславам Богушам-Сестранцэвічам]], магілёўскім архіэпіскапам&lt;ref&gt;Смалянчук, С.39, са спасылкай на энц. даведнік Мысліцелі і асветнікі, Мн., 1995, С.185.&lt;/ref&gt;. Наступная спроба складаньня граматыкі беларускай мовы (на аснове кірыліцы) была зробленая [[Павал Шпілеўскі|Паўлам Шпілеўскім]] (1846), але рукапіс ня быў дапушчаны да друку [[Расейская Акадэмія навук|Расейскай Акадэміяй навук]].

У 1835 у [[Вільня|Вільні]] была выдадзеная чытанка для дзяцей «[[Кароткі збор хрысьціянскае навукі]]. Для сялян рымска-каталіцкай веры, якія гавораць польска-рускай мовай» (выдадзеная польскай лацінкай па-беларуску, тытульная назва па-польску), у 1862 у [[Варшава|Варшаве]] — «Лемантар для добрых дзетак-каталікоў».

У 1839 імпэратар Мікалай I забараніў ужываць «народную гаворку» ў каталіцкіх храмах; як вынік, тую цалкам замяніла польская&lt;ref&gt;Паведамленне Карскага ў нарысе навейшай беларускай літаратуры, Т.3.&lt;/ref&gt;.

У верасьні 1859 расейскія ўлады забаранілі друк па-беларуску лацінскім альфабэтам («польскім шрыфтам»)&lt;ref&gt;Смалянчук, С.35.&lt;/ref&gt;.

У рамках агульнага павароту расейскай палітыкі (''Гл. таксама'': [[русіфікацыя]]) друк па-беларуску быў забаронены цалкам (1867).
З 1869 было дазволена друкаваць кірыліцай беларускія этнаграфічныя зборнікі.

Згодна з этнаграфічнымі дасьледаваннямі на Меншчыне ў 1886 годзе мяшчане называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;{{Кніга|title=Антропология Беларуси в исследованиях конца XІX — середины XX в.|url=https://books.google.com/books?id=RO5UDwAAQBAJ&amp;pg=PA113|date=10 April 2018|publisher=ЛитРес|isbn=978-5-04-109768-4|pages=113–|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

У 1897, пасьля зносінаў расейскага ўраду з рымскай курыяй пісьмом кардынала Рампалы ад 8.5.1897&lt;ref&gt;Магчыма, гэтая дата паводле [[Юліянскі каляндар|старога стылю]]&lt;/ref&gt; № 37522 на імя архіяпіскапа Магілёўскага ад імя Папы Льва XIII было павядомлена, што ў тых месцах, дзе беларуская гаворка ўжываецца народам («''ubi dialectus alborussica a populo adhibetur''»), дазволена сьвятарам ужываць гэтую мову ў рэлігійным навучаньні народу. Але духавенства ня выкарыстала дазволу&lt;ref&gt;На думку Карскага, з-за таго, што бачыла, у такім выпадку, небяспеку пранікнення ідэй праваслаўя. Новейшая белорусская литература // [[Яўхім Карскі|Карский Е. Ф.]]&lt;span&gt; Белоруссы. &lt;/span&gt;Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4&lt;span&gt; &lt;/span&gt;Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4/ISBN&lt;span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/ref&gt;, аднак некаторыя пазьнейшыя каталіцкія выданьні па-беларуску (выданьні [[Баляслаў Пачопка|Пачобкі]] (1915), «''Элементаж для добрых дзетак католікоў''» (1906) і інш.) былі спробамі ажыцьцяўленьня гэтай волі рымскага прастолу&lt;ref&gt;На думку Карскага.&lt;/ref&gt;.

=== Пачатак XX стагодзьдзя ===
[[Файл:Branisłaŭ_Taraškievič_-_Biełaruskaja_gramatyka_dla_škoł,_1929.png|значак|Падручнік граматыкі аўтарства Браніслава Тарашкевіча]]
Агульная нераспрацаванасьць мовы ў пачатку XX ст. прывяла да недахопу словаў і выразаў для абазначэньня невядомых беларусам-сялянам прадметаў і паняцьцяў, асабліва адцягненых. Такія неіснуючыя выразы ў пачатку XX ст. большасьцю тагачасных беларускіх літаратараў і дзеячоў актыўна браліся з польскай мовы. Пазьней [[Тэрміналягічная камісія]] (1921) пасьлядоўна перадавала лацінскія і грэцкія тэрміны зь мяккім [л] замест цьвёрдага, уводзіла склады [ды], [ты], [дэ], [тэ] і падобныя. На думку [[Яўхім Карскі|Карскага]], гэта былі [[палянізм]]ы, а карані такой практыкі ён бачыў у прынцыпова антырасейскай арыентацыі тагачаснага беларускага руху&lt;ref name=&quot;karskiterm&quot;&gt;Карскі. Мастацкая літаратура…, С.398-400, 409, 651.&lt;/ref&gt;.

У процілегласьць такой практыцы Карскі ставіў практыку старабеларускага пісьменства, дзе існавалі асваеньні пазычаньняў накшталт «лацинский» (а не «лятынский» — ''latinus''), «логика» (а не «лёгика» — λογικα), і дзе зьявілася граматыка [[Мялеці Сматрыцкі|Сматрыцкага]], дзе толькі ў словах, узятых з «ляскай» мовы («лѧски езык» — польская мова), мяккасьць [л] абазначалася спалучэньнем літар «їо» (напрыклад, «лїосъ»)&lt;ref name=&quot;karskiterm&quot;/&gt;.

=== Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі ===
Пэўная ўнармаванасьць беларускага правапісу была дасягнутая толькі пасьля 1918, калі ў сьвет выйшла [[Беларуская граматыка для школ (1918)|школьная граматыка Тарашкевіча]]. Яна была перавыдадзеная [[Язэп Лёсік|Я. Лёсікам]] у [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] у нязьмененым выглядзе ў 1922 і 1923, і прынятая ў школьнай сыстэме БССР з 1923. Яна была часткова зьменена Я. Лёсікам у 1925, таксама ў форме школьнай граматыкі.

Граматыка Тарашкевіча амаль з пачатку ейнага практычнага выкарыстаньня крытыкавалася за шэраг недахопаў і прабелаў, найперш Я. Лёсікам (з 1920), які ў 1925 року разам з братам [[Антон Лёсік|А.]] [[Антон Лёсік|Лёсікам]] прапанаваў праект рэформы правапісу і азбукі.

Абмеркаваньню праекту братоў Лёсікаў была прысьвечаная правапісна-азбучная сэкцыя [[Беларуская акадэмічная канфэрэнцыя 1926 году|Беларускай акадэмічнай канферэнцыі]] (1926). На аснове яе пастановаў над праектам рэформы правапісу ў 1927—1929 працавала Артаграфічная камісія пад кіраўніцтвам [[Сьцяпан Некрашэвіч|С. Некрашэвіча]]. Камісія пасьпела падрыхтаваць і агучыць [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году|праект зьмяненьняў беларускага правапісу]] (1930), але неўзабаве беларускае мовазнаўства, як і наогул беларуская навука, трапіла пад прыцэл [[Рэпрэсіі ў БССР|чарговай хвалі]] палітычных рэпрэсій. У выніку праект быў забаронены як «нацдэмаўскі», было забароненае карыстаньне ўсімі працамі рэпрэсаваных мовазнаўцаў, у тым ліку, страцілі [[нарматыўнасьць]] слоўнікі іхняга аўтарства.

Ва ўмовах практычнага маўчаньня дасьведчаных мовазнаўчых кадраў і ў напружаным палітычным клімаце пачалася праца над [[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|новым нарматыўным расейска-беларускім слоўнікам]] (1931), працягвалася, але таемна, праца і над праектам правапіснай рэформы. У 1933, у агульных умовах узмацненьня ідэалягічнага кантролю за культурай у СССР і чарговай хвалі барацьбы з «нацдэмаўшчынай»&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі пад рэд. Касцюка, Т.5 …&lt;/ref&gt;, была праведзеная [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|рэформа беларускага правапісу]], а фактычна, і граматыкі (1933).

Зьмена курсу нацыянальнай палітыкі ў СССР у канцы 1920-х гадоў стала прычынаю гвалтоўнага згортваньня палітыкі беларусізацыі і павароту да новага курсу на павелічэньне ролі расейскай мовы як «інтэрнацыянальнага сродку зносінаў» (''Гл. таксама'': [[русіфікацыя]]). У 1931—1940 роках выпуск кніг на беларускай мове ў БССР зьменшыўся з 1301 да 375, а на расейскай — узрос з 38 да 362 тытулаў&lt;ref&gt;[[Юры Туронак]]&lt;span&gt;. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн.: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с.&lt;/span&gt; паводле даных: Друк Беларускай ССР 1918—1980. Статыстычны зборнік. Мінск, 1983.&lt;/ref&gt;. Публічнае карыстаньне літаратурнай беларускай мовай стала зьвязвацца ў грамадзкай сьвядомасьці з магчымасьцю абвінавачаньня ў «нацдэмстве».

Паводле 25-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1937 году|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1937 году, прадугледжвалася, што [[Закон (права)|законы]], прынятыя Вярхоўным Саветам БССР, публікуюцца на ''беларускай мове'' за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР. Згодна з 86-м артыкулам, [[судаводзтва]] ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] мелі весьці на ''беларускай мове''&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

=== Пад нямецкай акупацыяй ===
Падчас [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай акупацыі]] (1941—1944) і ажыцьцяўленьня палітыкі «[[Вайсрутэнізацыя|вайсрутэнізацыі]]» нанова паўстала праблема правапісу. Друкаваньне загадаў, абвестак, выпуск газэтаў і інш. адразу запатрабавалі адзінага правапісу, тымчасам рэдактары і супрацоўнікі рэдакцый, прывезеныя ў Беларусь акупацыйнымі ўладамі, не пагаджаліся з усходнебеларускім «бальшавіцкім» правапісам, і многія зь іх карысталіся ўласнымі правапіснымі і лексічнымі нормамі. Такі беспарадак падштурхнуў да тэрміновага выданьня Краёвым выдавецтвам «Менск» правапісу Тарашкевіча (верасень 1941), першай кнігі, выпушчанай на акупаванай тэрыторыі Беларусі. Кніга выйшла вялікім накладам (20 тысячаў) і прызначалася галоўным чынам для рэдакцый газэт і школ. Гэта было моцна скарочанае перавыданьне падручніку правапісу, выпушчанага ў [[Вільня|Вільні]] (1925) [[Радаслаў Астроўскі|Р.]] [[Радаслаў Астроўскі|Астроўскім]] паводле прац Б. Тарашкевіча і Я. Лёсіка.

Выданьне правапісу выклікала новыя спрэчкі, якія доўгі час працягваліся на старонках друку. Наогул, недасканаласьць правапісу і тэрміналёгіі стрымлівала выданьне кніг, асабліва падручнікаў, і надалей. Гэтае пытаньне спрабавала разьвязаць Тэрміналягічная камісія (створаная ў рамках Інспэктарату школ, студзень 1942), якая зацьвердзіла новы правапіс у сакавіку 1943.

Новы правапіс быў выпушчаны агульным накладам 150 тыс. пад аўтарствам А. Лёсіка ў Менску (1943), у двух альфабэтных сыстэмах, і вядомы ў наш час як «8-е выданьне правапісу Тарашкевіча», з тым, што пад 7-м выданьнем у гэтай нумарацыі вядомае, відаць, г. зв. 6-е выданьне правапісу Тарашкевіча, якое выйшла накладам 100 тыс. у Менску прыблізна ў сьнежні 1943.

Тым часам адметнасьцю тагачасных беларускіх выданьняў заставаліся адвольнасьць і разнастайнасьць альфабэтных сыстэмаў, непасьлядоўнасьць правапісу і тэрміналёгіі, нават у выданьнях школьнага інспэктарату.

Новую нявызначанасьць і спрэчкі ў беларускім асяродзьдзі выклікала (сьнежань 1941) ініцыятыва міністра А. Розэнбэрга пра перавод беларускіх школаў і друку на «[[Лацінка|лацінку]]». Неўзабаве ініцыятыва стала загадам (25.6.1942) аб паступовым увядзеньні «лацінкі» ў народныя школы Беларусі: у 1942/1943 яна ўводзілася ў першыя і часткова другія клясы, апроч таго, яе вывучэньне рэкамэндавалася і ў астатніх клясах пачатковых школаў.

Адзначаецца, што выданьні, надрукаваныя лацінкай, разыходзіліся слаба, іхняя зразумеласьць, асабліва ў цэнтральных і ўсходніх абласьцёх, была малой, а друкаваць іх бліжэй чым у Вільні было тэхнічна немагчыма. У той жа час нямецкае кіраўніцтва прапаноўвала ня толькі ўвядзеньне «лацінкі», але і яе рэфармаваньне, супраць якога выказваліся некаторыя беларускія дзеячы (напр., [[Ян Станкевіч]]).

Наогул, станам на сярэдзіну 1943 на тэрыторыі Генэральнай акругі «Беларусь» выпускаліся па-беларуску 4 назвы газэтаў і 1 часопіс&lt;ref&gt;Пар. 26 у Латвіі, 18 у Літве і 15 у Эстоніі (1941—1944).&lt;/ref&gt;. За час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] на ўсіх землях пад нямецкім кантролем было выпушчана на беларускай мове 117 кніг і брашур, зь іх 52 — толькі ў Генэральнай акрузе&lt;ref&gt;Дзеля параўнання, у Латвіі на латышскай мове было выпушчана каля 1500 кніг і музычных твораў агульным тыражам 5 мільёнаў асобнікаў (1941—1944).&lt;/ref&gt;.

=== Пасьля вайны ===
Амаль адразу па заканчэньні вайны быў узноўлены курс на ўзмацненьне ролі расейскай мовы і культуры. Асобныя і несыстэмныя выпадкі процідзеяньня гэтаму з боку кіраўніцтва БССР (напрыклад, [[Кірыла Мазураў|К. Мазураў]] у канцы 1950-х гадоў) на агульны кірунак разьвіцьця падзей не паўплывалі. Пачынаючы з канца 1950-х, часу пэўнага паслабленьня палітычнага кантролю, беларуская грамадзкасьць ня раз выказвала сваю заклапочанасьць існым становішчам і яго разьвіцьцём, як адкрыта, так і тайна (дыскусія ў газэце «[[Літаратура і мастацтва]]», у тым ліку, выступленьні [[Барыс Іванавіч Сачанка|Б. Сачанкі]], 1957—1961, самвыдатаўскі «Ліст да рускага сябра» А. Каўкі, 1976 і інш.).

У 1960-я рокі зьявіліся распрацоўкі, аўтары якіх ужо тэарэтычна абгрунтоўвалі неабходнасьць русіфікацыі беларускага народу (у ліку іншых нярускіх народаў), ставячы мэту інтэрнацыяналізацыі ўсіх сфэраў жыцьця народаў СССР і стварэньня адзінага [[Савецкі народ|савецкага народу]]. Гэтая тэорыя была ўхваленая [[ХХІV зьезд КПСС|ХХІV зьездам КПСС]] (1971) і стала дырэктывай практычнай дзейнасьці партыі. Слабасьць беларускай нацыянальнай сьвядомасьці вяла да таго, што гэтыя захады сустракаліся грамадзтвам пераважна абыякава, а часам і з адабрэньнем. Зь іншага боку, «празьмерная» зацікаўленасьць дрэнным становішчам беларускай мовы магла быць ацэненая як «беларускі нацыяналізм» (як, напрыклад, выступленьні [[Алесь Белакоз|Алеся Белакоза]] ў 1960-х або менскі гурток пачатку 1970-х рокаў).

Як вынік, на пачатак 1980-х рокаў беларуская мова, фармальна застаючыся роднай мовай беларускага народу, была адсунутая з прыярытэтнай ролі ў ягоным культурным разьвіцьці, і практычна не існавала ў дзяржаўным апараце, сыстэме адукацыі і пад., была фактычна ператвораная ў мову [[фальклёр]]у. Доля кніг і брашураў на беларускай мове ў агульнай выдавецкай прадукцыі БССР зьменшылася (за пэрыяд 1950—1985) з 85% да 9%. У 1985 на аднаго жыхара Беларусі прыходзілася ў сярэднім 0,5 беларускамоўнай кнігі&lt;ref&gt;Дзеля параўнання, 5,2 кнігі на літоўскай мове ў Літоўскай ССР. Туронак, са спасылкай на даныя: Народное хозяйство СССР. Статистический ежегодник. Москва, 1966. С. 734; 1986. С. 536.&lt;/ref&gt;.

Паводле 103-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, прадугледжвалася, што «[[Закон (права)|Законы]] Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] публікуюцца на беларускай ''і'' расейскай мовах за подпісамі старшыні і [[сакратар]]а Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/index.php|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;. 28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «[[Адраджэньне мовы|Адраджэньне]] беларускай мовы». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Незалежнасьць ==
З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М.]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&amp;p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;.

На чэрвень 2025 году [[Нацыянальны прававы партал Беларусі]] зьмяшчаў 21 з 26 [[кодэкс]]аў Беларусі на беларускай мове, у тым ліку [[Грамадзянскі працэсуальны кодэкс Беларусі|Грамадзянскі працэсуальны]], [[Паветраны кодэкс Беларусі|Паветраны]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Кодэкс Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэньнях|аб адміністрацыйных правапарушэньнях]] і [[Працэсуальна-выканаўчы кодэкс Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэньнях|Працэсуальна-выканаўчы аб іх]], [[Кодэкс Беларусі аб архітуктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасьці|аб архітуктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасьці]], [[Кодэкс Беларусі аб адукацыі|аб адукацыі]], [[Кодэкс гандлёвага мораплаўства Беларусі|гандлёвага мораплаўства]], [[Лясны кодэкс Беларусі|Лясны]], [[Крымінальна-выканаўчы кодэкс Беларусі|Крымінальна-выканаўчы]], [[Крымінальна-працэсуальны кодэкс Беларусі|Крымінальна-працэсуальны]] і [[Крымінальны кодэкс Беларусі|Крымінальны]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кодэксы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/normativnye-dokumenty/kodeksy-respubliki-belarus/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская мова]]
* [[Старабеларуская мова]]
* [[Стараславянская мова]]
* [[Старажытнаруская мова]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. — 317 с. С. 170—173.
* Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі // Тэорыя і практыка беларускай тэрміналогіі / Арашонкава Г. У., Булыка А. М., Люшцік У. В., [[Аляксандар Падлужны|Падлужны А. І.]]; Навук. рэд. А. І. Падлужны. — Мн.:Беларуская навука, 1999. — 175 с. {{ISBN|985-08-0317-7}}. С. 128—170.
* [[Ніна Баршчэўская]], Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы, Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўнівэрсытэт, Варшава 2004.
* [[Юры Туронак]]. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн.: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с.

{{Беларуская мова}}

[[Катэгорыя:Гісторыя беларускай мовы| ]]</text>
      <sha1>908zmgbpwj9ze9z2h2out51fnhv9ai4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621643</id>
      <parentid>2621640</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:51:08Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі */ +Крыніца пра пераважную мову зносін і заканадаўства: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1927 году (рас.) // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1927-goda/</comment>
      <origin>2621643</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69792" sha1="2rmx0eckzz7szo1xaeaopokw3vrkpgd" xml:space="preserve">'''Гісто́рыя белару́скай мо́вы''' — працэс непарыўнага разьвіцьця [[Беларуская мова|беларускай мовы]] са старажытнай [[Праіндаэўрапейская мова|праіндаэўрапейскай]] протамовы.

Беларуская мова ёсьць старажытнапісьменнай, гісторыя беларускага пісьменства налічвае ня менш за 10 стагодзьдзяў. Мова [[Беларусы|беларускага народу]] склалася ў XIV—XVI стагодзьдзях, калі землі сучаснай [[Беларусь|Беларусі]] ўваходзілі ў склад [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]]&lt;ref name=&quot;jank-p43&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 43.&lt;/ref&gt;.

У позьнім XVII — пачатку XIX стагодзьдзя ў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] жывая старабеларуская гаворка захоўвалася толькі на беларускіх землях і ў простага народу, да пары — у драбнейшай шляхты. Сацыяльная вяршыня грамадзтва, выхаваная ў польскай культуры, лічыла беларускую мову наогул непрыдатнай дзеля выкарыстаньня ў літаратуры&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;&gt;Старое заходнерускае пісьменства…, С.196,197,201-223.&lt;/ref&gt;. Іменна ў гэты пэрыяд [[беларусы]] зьведалі асабліва моцны ўціск [[Палянізацыя|палянізацыі]]. Пасьля паўстаньняў [[Паўстаньне 1830—1831 гадоў|1830]] і асабліва [[Паўстаньне 1863—1864 гадоў|1863]] гадоў палянізацыя, якую праводзілі тагачасныя мясцовая буйная шляхта і каталіцкае духавенства, зьмянілася [[русіфікацыя]]й, якую праводзіў царскі ўрад.

Узоры жывой старабеларускай гаворкі траплялі ў літаратуру пераважна ў творах «школьнай драмы», зь якіх толькі адзін&lt;ref&gt;Паведамленьне Карскага.&lt;/ref&gt; быў пры сваім зьяўленьні надрукаваны (сатыра «Вітаньне на першы выезд з Каралеўца…», 1642), рэшта засталася ў рукапісах. Гэтыя творы, а дакладней, іхнія фрагмэнты, і ёсьць практычна адзінымі ўзорамі жывой беларускай мовы таго часу. Мова іх падобная на народную канца XIX — пач. XX стагодзьдзяў, нямала [[палянізм]]аў. Запісаныя яны пераважна [[Лацінскі альфабэт|лацініцай]], невялікая іх частка, што са Смаленскай зямлі — [[кірыліца]]й&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;/&gt;. Апроч таго, некаторыя фанэтычныя асаблівасьці старабеларускай мовы захаваліся ў помніках пісьменства [[Ліпкі (этнаграфічная група)|беларускіх татараў]] канца XVI — пачатку XVII стагодзьдзяў&lt;ref name=&quot;oldwblit-vern1&quot;/&gt;, напрыклад, у [[Кітабы|кітабах]].

Сучасны этап разьвіцьця беларускай мовы ўмоўна адлічваецца ад пачатку XIX стагодзьдзя, калі былі зробленыя спробы стварэньня літаратурнай мовы на аснове народных гаворак.

== Старажытнаславянскі пэрыяд ==
Лічыцца, што пісьменнасьць прыйшла на беларускія землі разам з [[хрысьціянства]]м у канцы X стагодзьдзя. Да помнікаў [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]] эпохі Кіеўскай Русі адносяцца перапісаныя са старабаўгарскіх арыгіналаў Эвангельлі і Псалтыры, а таксама арыгінальныя творы тыпу «Жыціе Феадосія Пячэрскага», «Сказаньне пра Барыса і Глеба», «Слова аб законе і боскай ласцы» мітрапаліта Іларыёна&quot; й інш. [[Старажытнаруская мова|Старажытнаруская літаратурная мова]] на народнай аснове адлюстраваная ў такіх творах, як «[[Аповесьць мінулых часоў|Аповесьць мінулых гадоў]]», «Павучаньне Ўладзімера Манамаха», «[[Слова пра паход Ігараў|Слова пра паход Ігаравы]]», «Руская праўда» і інш.
[[Файл:Kirill-of-Turov-02.jpg|значак|Першая старонка «Слова на ўзьнясеньне Гасподняе» Кірылы Тураўскага паводле сьпісу XIII ст.]]
Адзначаныя віды пісьменства існавалі і на заходнерускіх землях, дзе неўзабаве ўзьнікла беларуская народнасьць. Тут таксама перапісвалІся на царкоўнаславянскай мове Эвангельлі і псалтыры. 3 арыгінальных рэлігійных твораў асабліва вылучаюцца словы, казаньні і павучаньні выдатнага прамоўцы і публіцыста ХІІ ст. [[Кірыла Тураўскі|Кірылы Тураўскага]]. Да таго ж часу адносіцца і дзейнасьць пісьменьніка [[Аўрамі Смаленскі|Аўрамія Смаленскага]], які складаў асобныя зборнікі паводле твораў старажытных царкоўных прапаведнікаў. 3 агіяграфічнай літаратуры таго часу цяпер вядомы «Жыціе Эўфрасіньні Полацкай», створанае, відаць, у [[Полацак|Полацку]] неўзабаве пасьля ейнае сьмерці, і «Жыціе Аўраамія Смаленскага», напісанае ягоным вучнем Яфрэмам у Смаленску на пачатку XIII стагодзьдзя. На заходнерускіх землях побач з царкоўнаславянскай працягвала ўжывацца і старажытнаруская літаратурная мова. У XII—XIII стагодзьдзях існавала мясцовае полацкае летапісаньне.

== Старабеларускі пэрыяд ==
Умоўна пачатак зараджэньня асобнай беларускай мовы адносяць да канца XIII — пачатку XIV стагодзьдзя. Менавіта ў гэты час у [[грамата]]х, дзелавой і асабістай перапісцы пачынаюць спарадычна адлюстроўвацца моўныя зьявы, адметная лексыка і фанэтыка, якія пазьней сталі характэрнымі для беларускай мовы.

Ужо ў XIII стагодзьдзі ў пісьмовых помніках на беларускіх землях пачынаюць спарадычна трапляцца асаблівасьці, характэрныя для сучаснай беларускай мовы&lt;ref name=&quot;jank-p49&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 49.&lt;/ref&gt;. На працягу XIV—XVI стагодзьдзяў пачала складвацца беларуская народнасьць з уласьцівай ёй моваю, асноўныя асаблівасьці якой захоўваюцца ў ёй да нашага часу.

Аднак старажытныя кніжнікі ў пісьменстве строга прытрымліваліся традыцыйных старажытнарускіх граматычных і лексычных нормаў, таму новыя моўныя рысы ў пісьмовых помніках першым часам адлюстроўваліся толькі зрэдку ў выглядзе паасобных апісак. Адным з найстаражытнейшых пісьмовых помнікаў, які адлюстроўвае ўласна беларускія моўныя рысы, зьяўляецца Дагаворная грамата смаленскага князя [[Мсьціслаў Давыдавіч|Мсьціслава Давыдавіча]] з Рыгаю і Гоцкім берагам (1229 рок). У грамаце, сярод іншага, адлюстраванае чаргаваньне гукаў [в] і [ў] у прыназоўніку «въ»: «оу низъ» замест «въ низъ», «оу Ризѣ» замест «въ Ризѣ»&lt;ref&gt;Тэкст граматы гл. ў кнізе И. А. Василенко. Историческая грамматика русского языка. Сборник упражнений. Москва: Просвещение, 1984. с. 219.&lt;/ref&gt;.

У XIV стагодзьдзі, за [[Альгерд]]ам, старабеларуская мова стала афіцыйнай мовай справаводзтва ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]]&lt;ref name=&quot;jank-p46&quot;&gt;Янкоўскі. Гістарычная граматыка. с. 46.&lt;/ref&gt;. Прыкладна зь сярэдзіны XV стагодзьдзя пісьменства на тэрыторыі Беларусі насычаецца спэцыфічна беларускімі асаблівасьцямі ў такой меры, што пачынаючы з гэтага часу ёсьць ужо ўсе падставы гаварыць пра старабеларускую літаратурную мову, якая сваімі артаграфічнымі, граматычнымі і лексычнымі рысамі прыкметна адрозьнівалася ад старажытнарускай літаратурнай мовы, але цалкам не перарвала сувязей зь ёй. У беларускім пісьменстве старажытнага пэрыяду старабеларуская пісьмовая мова мела назву «''руский языкъ''».
[[Файл:Biblia_Ruska.jpg|значак|Першы аркуш Псалтыра, выдадзенага [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]] у [[Прага|Празе]], 1517]]
Старабеларуская мова ВКЛ адлюстроўвала многія моўныя зьявы, характэрныя для гутарковай беларускай мовы, хоць да канца XV стагодзьдзя яшчэ не адыходзіла далёка ад традыцыйных канонаў, якія былі складзены дагэтуль, і была прадстаўленая пераважна юрыдычнымі дакумэнтамі&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 29, 83, 89, 93.&lt;/ref&gt;. Блізкае месца да яе займалі мясцовыя творы на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мове]]&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 83, 140.&lt;/ref&gt;. Так, беларускія лінгвісты прыйшлі да высновы, што мова друкаваных перакладаў Бібліі [[Францішак Скарына|Францыска Скарыны]], зробленых ім у 1517—19 гадах, — гэта беларуская рэдакцыя [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай мовы]], дзе маецца пэўны ўплыў гутарковай [[Беларуская мова|беларускай]], [[Чэская мова|чэскай]] і [[Польская мова|польскай моваў]]&lt;ref&gt;''Булыка, А. М.'' Мова выданняў Францыска Скарыны / А. М. Булыка, А. І. Жураўскі, У. М. Свяжынскі. — Мінск : Навука і тэхніка, 1990. — С. 210; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 120—121.&lt;/ref&gt;. У той жа час гэтая мова, безумоўна, была зразумелай славянскамоўнаму насельніцтву ВКЛ, а друкаваныя кнігі Францішка Скарыны былі адрасаваныя менавіта да яго. Яшчэ больш рысаў гутарковай мовы беларусаў, на слоўнікавы запас якой плённа паўплывалі таксама [[Лацінская мова|лаціна]], [[Нямецкая мова|нямецкая]], [[Польская мова|польская]] ды іншыя мовы, [[старабеларуская мова]] набыла зь сярэдзіны XVI стагодзьдзя (асабліва ў [[Лексыка|лексіцы]], [[Фразэалёгія|фразэалёгіі]] і [[марфалёгія (мовазнаўства)|марфалёгіі]], часткова — у [[Фанэтыка|фанэтыцы]] і [[сынтаксіс]]е) у ходзе [[Рэфармацыя ў Рэчы Паспалітай|Рэфармацыі ў ВКЛ]] і шырокага размаху друкарскай справы ([[Васіль Цяпінскі]], [[Сымон Будны]] і інш.)&lt;ref&gt;''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 28, 93—97.&lt;/ref&gt;. Пісьмовая руская мова ВКЛ у XIV—XVII стагодзьдзях вылучалася шыратой грамадзкіх функцый (мела статус дзяржаўнай мовы, на ёй былі напісаны [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статуты ВКЛ]]), разьвітасьцю [[Стыль (мова)|стыляў]] (дамінаваў афіцыйна-дзелавы стыль&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;&gt;''Свяжынскі, У.'' Беларуская мова // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя : у 3 т. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 301; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 92—94.&lt;/ref&gt;, які найболей атрымаў рысаў гутарковай беларускай мовы, у адрозьненьне ад царкоўнага стылю, і якім найболей карысталася сьвецкая шляхта&lt;ref name=&quot;ReferenceA&quot;/&gt;), значнай колькасьцю друкаваных выданьняў, а [[Старажытнабеларуская літаратура|літаратура на ёй]] — разьвітасьцю відаў і жанраў (у тым ліку напісаньне дзяржаўных летапісаў і хронік)&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=Карский Е. Ф.|загаловак=Белорусы. Очерки словесности белорусского племени. Старая западнорусская письменность|спасылка=http://zapadrus.su/attachments/karsky/karsk1.zip|месца=П.|выдавецтва=|год=1921|том=3|старонкі=|старонак=246|isbn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;''Свяжынскі, У.'' Беларуская мова // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя : у 3 т. — Мінск : БелЭн, 2005. — Т.1. — С. 301; ''Шакун, Л. М.'' Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. — Мінск, 1963. — С. 94, 108, 115, 137.&lt;/ref&gt;.
[[Файл:Statut Vialikaha Kniastva Litoŭskaha. Статут Вялікага Княства Літоўскага (1588) (2).jpg|значак|[[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588]]]]
Да нашага часу дайшло каля 600 кніг Літоўскай мэтрыкі — дзелавога архіву [[Канцылярыя ВКЛ|канцылярыі Вялікага Княства Літоўскага]], дакумэнты якога напісаныя на старыжытнабеларускай літаратурнай мове. Зводы законаў Вялікага Княства Літоўскага ([[Судзебнік Казімера|Судзебнік Казімера Ягелончыка 1468]], [[Статуты Вялікага Княства Літоўскага|Статут ВКЛ]] у рэдакцыях [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году|1529]], [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году|1566]] і [[Статут Вялікага Княства Літоўскага 1588 году|1588]]) таксама напісаныя на старабеларускай мове і ўтрымліваюць вялікую колькасьць адметнай беларускай лексыкі.

Зь сярэдзіны XVII стагодзьдзя ў афіцыйным справаводзтве, культурным і публічным жыцьці гарадоў і найвышэйшага саслоўя ВКЛ пачала дамінаваць літаратурная польская мова. У 1696 годзе быў аб’яўлены закон, паводле якога дзяржаўнаю моваю на беларускіх землях стала [[польская мова]]&lt;ref name=&quot;jank-p46&quot;/&gt;. Старабеларуская мова пасьлядоўна выцясьняецца з ужытку ў справаводзтве і культуры на карысьць польскай мовы. У выніку літаратурна-пісьмовая мова занепадае, разьвіваюцца толькі жывыя народныя гаворкі.

== Сучасны пэрыяд ==

=== XIX стагодзьдзе ===
У пачатку XIX стагодзьдзя пачалося станаўленьне сучаснай беларускай мовы на аснове беларускіх народных [[дыялект]]аў і ва ўмовах адсутнасьці сталай практыкі пісьма. Агульная арыентацыя на народнае жывое вымаўленьне і ігнараваньне здабытку [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] літаратурнай традыцыі ([[Этымалёгія|этымалягічна]]-традыцыйнай) абумовілі разьвіцьцё мовы без аніякага кодэксу правілаў граматыкі і правапісу, і запатрабавалі выпрацоўваньня зусім новых [[граматыка]]-[[Артаэпія|артаэпічных]] і [[Правапіс|артаграфічных]] нормаў. Не спрыяла хуткаму артаграфічнаму ўнармаваньню і выкарыстаньне пісьменьнікамі, фальклярыстамі і іншымі двух альфабэтаў, [[Лацінка|лацінскага]] і [[Кірыліца|кірылаўскага]].

Ступень распаўсюджаньня беларускай мовы ў канцы XVIII — 1-й пал. XIX стагодзьдзя характарызавалася завяршэньнем [[Палянізацыя|палянізацыі]] шляхты былога ВКЛ, сярод якой пад пачатак XIX ст. яшчэ бытавала беларуская мова, і канчатковым заняпадам беларускай мовы ў местах.

На распаўсюджаньне і выкарыстаньне беларускай мовы паўплываў і працяглы палітычны канфлікт паміж расейскімі ўладамі ды польскім і палянізаваным дваранствам, у якім абодва бакі спрабавалі атрымаць сымпатыі беларускага сялянства, зьвяртаючыся да таго з агітацыйнай літаратурай, выдаванай па-беларуску.

''Гл. таксама'': [[палянізацыя]], [[русіфікацыя]], [[заходнерусізм]]

Спробы распрацоўкі граматыкі для беларускай мовы рабіліся яшчэ ў канцы XVIII ст., пасьля падзелаў Рэчы Паспалітай. Мяркуецца, што першая такая граматыка — «Граматыка літоўская», рукапіс якой пакуль ня знойдзены, была распрацаваная [[Станіслаў Богуш-Сестранцэвіч|Станіславам Богушам-Сестранцэвічам]], магілёўскім архіэпіскапам&lt;ref&gt;Смалянчук, С.39, са спасылкай на энц. даведнік Мысліцелі і асветнікі, Мн., 1995, С.185.&lt;/ref&gt;. Наступная спроба складаньня граматыкі беларускай мовы (на аснове кірыліцы) была зробленая [[Павал Шпілеўскі|Паўлам Шпілеўскім]] (1846), але рукапіс ня быў дапушчаны да друку [[Расейская Акадэмія навук|Расейскай Акадэміяй навук]].

У 1835 у [[Вільня|Вільні]] была выдадзеная чытанка для дзяцей «[[Кароткі збор хрысьціянскае навукі]]. Для сялян рымска-каталіцкай веры, якія гавораць польска-рускай мовай» (выдадзеная польскай лацінкай па-беларуску, тытульная назва па-польску), у 1862 у [[Варшава|Варшаве]] — «Лемантар для добрых дзетак-каталікоў».

У 1839 імпэратар Мікалай I забараніў ужываць «народную гаворку» ў каталіцкіх храмах; як вынік, тую цалкам замяніла польская&lt;ref&gt;Паведамленне Карскага ў нарысе навейшай беларускай літаратуры, Т.3.&lt;/ref&gt;.

У верасьні 1859 расейскія ўлады забаранілі друк па-беларуску лацінскім альфабэтам («польскім шрыфтам»)&lt;ref&gt;Смалянчук, С.35.&lt;/ref&gt;.

У рамках агульнага павароту расейскай палітыкі (''Гл. таксама'': [[русіфікацыя]]) друк па-беларуску быў забаронены цалкам (1867).
З 1869 было дазволена друкаваць кірыліцай беларускія этнаграфічныя зборнікі.

Згодна з этнаграфічнымі дасьледаваннямі на Меншчыне ў 1886 годзе мяшчане называлі беларускую мову літоўскай&lt;ref&gt;{{Кніга|title=Антропология Беларуси в исследованиях конца XІX — середины XX в.|url=https://books.google.com/books?id=RO5UDwAAQBAJ&amp;pg=PA113|date=10 April 2018|publisher=ЛитРес|isbn=978-5-04-109768-4|pages=113–|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

У 1897, пасьля зносінаў расейскага ўраду з рымскай курыяй пісьмом кардынала Рампалы ад 8.5.1897&lt;ref&gt;Магчыма, гэтая дата паводле [[Юліянскі каляндар|старога стылю]]&lt;/ref&gt; № 37522 на імя архіяпіскапа Магілёўскага ад імя Папы Льва XIII было павядомлена, што ў тых месцах, дзе беларуская гаворка ўжываецца народам («''ubi dialectus alborussica a populo adhibetur''»), дазволена сьвятарам ужываць гэтую мову ў рэлігійным навучаньні народу. Але духавенства ня выкарыстала дазволу&lt;ref&gt;На думку Карскага, з-за таго, што бачыла, у такім выпадку, небяспеку пранікнення ідэй праваслаўя. Новейшая белорусская литература // [[Яўхім Карскі|Карский Е. Ф.]]&lt;span&gt; Белоруссы. &lt;/span&gt;Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4&lt;span&gt; &lt;/span&gt;Вікіпедыя:Крыніцы/Карскі Беларусы/4/ISBN&lt;span&gt;&lt;/span&gt;.&lt;/ref&gt;, аднак некаторыя пазьнейшыя каталіцкія выданьні па-беларуску (выданьні [[Баляслаў Пачопка|Пачобкі]] (1915), «''Элементаж для добрых дзетак католікоў''» (1906) і інш.) былі спробамі ажыцьцяўленьня гэтай волі рымскага прастолу&lt;ref&gt;На думку Карскага.&lt;/ref&gt;.

=== Пачатак XX стагодзьдзя ===
[[Файл:Branisłaŭ_Taraškievič_-_Biełaruskaja_gramatyka_dla_škoł,_1929.png|значак|Падручнік граматыкі аўтарства Браніслава Тарашкевіча]]
Агульная нераспрацаванасьць мовы ў пачатку XX ст. прывяла да недахопу словаў і выразаў для абазначэньня невядомых беларусам-сялянам прадметаў і паняцьцяў, асабліва адцягненых. Такія неіснуючыя выразы ў пачатку XX ст. большасьцю тагачасных беларускіх літаратараў і дзеячоў актыўна браліся з польскай мовы. Пазьней [[Тэрміналягічная камісія]] (1921) пасьлядоўна перадавала лацінскія і грэцкія тэрміны зь мяккім [л] замест цьвёрдага, уводзіла склады [ды], [ты], [дэ], [тэ] і падобныя. На думку [[Яўхім Карскі|Карскага]], гэта былі [[палянізм]]ы, а карані такой практыкі ён бачыў у прынцыпова антырасейскай арыентацыі тагачаснага беларускага руху&lt;ref name=&quot;karskiterm&quot;&gt;Карскі. Мастацкая літаратура…, С.398-400, 409, 651.&lt;/ref&gt;.

У процілегласьць такой практыцы Карскі ставіў практыку старабеларускага пісьменства, дзе існавалі асваеньні пазычаньняў накшталт «лацинский» (а не «лятынский» — ''latinus''), «логика» (а не «лёгика» — λογικα), і дзе зьявілася граматыка [[Мялеці Сматрыцкі|Сматрыцкага]], дзе толькі ў словах, узятых з «ляскай» мовы («лѧски езык» — польская мова), мяккасьць [л] абазначалася спалучэньнем літар «їо» (напрыклад, «лїосъ»)&lt;ref name=&quot;karskiterm&quot;/&gt;.

=== Пасьля Кастрычніцкай рэвалюцыі ===
Пэўная ўнармаванасьць беларускага правапісу была дасягнутая толькі пасьля 1918, калі ў сьвет выйшла [[Беларуская граматыка для школ (1918)|школьная граматыка Тарашкевіча]]. Яна была перавыдадзеная [[Язэп Лёсік|Я. Лёсікам]] у [[Беларуская Савецкая Сацыялістычная Рэспубліка|БССР]] у нязьмененым выглядзе ў 1922 і 1923, і прынятая ў школьнай сыстэме БССР з 1923. Яна была часткова зьменена Я. Лёсікам у 1925, таксама ў форме школьнай граматыкі.

Граматыка Тарашкевіча амаль з пачатку ейнага практычнага выкарыстаньня крытыкавалася за шэраг недахопаў і прабелаў, найперш Я. Лёсікам (з 1920), які ў 1925 року разам з братам [[Антон Лёсік|А.]] [[Антон Лёсік|Лёсікам]] прапанаваў праект рэформы правапісу і азбукі.

Абмеркаваньню праекту братоў Лёсікаў была прысьвечаная правапісна-азбучная сэкцыя [[Беларуская акадэмічная канфэрэнцыя 1926 году|Беларускай акадэмічнай канферэнцыі]] (1926). На аснове яе пастановаў над праектам рэформы правапісу ў 1927—1929 працавала Артаграфічная камісія пад кіраўніцтвам [[Сьцяпан Некрашэвіч|С. Некрашэвіча]]. Камісія пасьпела падрыхтаваць і агучыць [[Акадэмічны праект рэформы беларускага правапісу 1930 году|праект зьмяненьняў беларускага правапісу]] (1930), але неўзабаве беларускае мовазнаўства, як і наогул беларуская навука, трапіла пад прыцэл [[Рэпрэсіі ў БССР|чарговай хвалі]] палітычных рэпрэсій. У выніку праект быў забаронены як «нацдэмаўскі», было забароненае карыстаньне ўсімі працамі рэпрэсаваных мовазнаўцаў, у тым ліку, страцілі [[нарматыўнасьць]] слоўнікі іхняга аўтарства.

Паводле 22-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1927 году|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1927 году, вызначалася, што «''беларуская'' мова абіраецца, як мова ''пераважная'' для [[Зносіны|зносін]] між дзяржаўнымі, прафэсійнымі і [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзкімі ўстановамі]] і арганізацыямі». Згодна з 23-м артыкулам абнародаваньне найважнейшых [[Заканадаўства|заканадаўчых]] актаў адбывалася на ''беларускай'', жыдоўскай, расейскай ''і'' польскай мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1927 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1927-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

Ва ўмовах практычнага маўчаньня дасьведчаных мовазнаўчых кадраў і ў напружаным палітычным клімаце пачалася праца над [[Руска-беларускі слоўнік Александровіча|новым нарматыўным расейска-беларускім слоўнікам]] (1931), працягвалася, але таемна, праца і над праектам правапіснай рэформы. У 1933, у агульных умовах узмацненьня ідэалягічнага кантролю за культурай у СССР і чарговай хвалі барацьбы з «нацдэмаўшчынай»&lt;ref&gt;Гісторыя Беларусі пад рэд. Касцюка, Т.5 …&lt;/ref&gt;, была праведзеная [[Рэформа беларускага правапісу 1933 году|рэформа беларускага правапісу]], а фактычна, і граматыкі (1933).

Зьмена курсу нацыянальнай палітыкі ў СССР у канцы 1920-х гадоў стала прычынаю гвалтоўнага згортваньня палітыкі беларусізацыі і павароту да новага курсу на павелічэньне ролі расейскай мовы як «інтэрнацыянальнага сродку зносінаў» (''Гл. таксама'': [[русіфікацыя]]). У 1931—1940 роках выпуск кніг на беларускай мове ў БССР зьменшыўся з 1301 да 375, а на расейскай — узрос з 38 да 362 тытулаў&lt;ref&gt;[[Юры Туронак]]&lt;span&gt;. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн.: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с.&lt;/span&gt; паводле даных: Друк Беларускай ССР 1918—1980. Статыстычны зборнік. Мінск, 1983.&lt;/ref&gt;. Публічнае карыстаньне літаратурнай беларускай мовай стала зьвязвацца ў грамадзкай сьвядомасьці з магчымасьцю абвінавачаньня ў «нацдэмстве».

Паводле 25-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР 1937 году|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1937 году, прадугледжвалася, што [[Закон (права)|законы]], прынятыя Вярхоўным Саветам БССР, публікуюцца на ''беларускай мове'' за подпісамі старшыні і сакратара Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету БССР. Згодна з 86-м артыкулам, [[судаводзтва]] ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]] мелі весьці на ''беларускай мове''&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1937 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

=== Пад нямецкай акупацыяй ===
Падчас [[Нямецкая акупацыя Беларусі (1941—1944)|нямецкай акупацыі]] (1941—1944) і ажыцьцяўленьня палітыкі «[[Вайсрутэнізацыя|вайсрутэнізацыі]]» нанова паўстала праблема правапісу. Друкаваньне загадаў, абвестак, выпуск газэтаў і інш. адразу запатрабавалі адзінага правапісу, тымчасам рэдактары і супрацоўнікі рэдакцый, прывезеныя ў Беларусь акупацыйнымі ўладамі, не пагаджаліся з усходнебеларускім «бальшавіцкім» правапісам, і многія зь іх карысталіся ўласнымі правапіснымі і лексічнымі нормамі. Такі беспарадак падштурхнуў да тэрміновага выданьня Краёвым выдавецтвам «Менск» правапісу Тарашкевіча (верасень 1941), першай кнігі, выпушчанай на акупаванай тэрыторыі Беларусі. Кніга выйшла вялікім накладам (20 тысячаў) і прызначалася галоўным чынам для рэдакцый газэт і школ. Гэта было моцна скарочанае перавыданьне падручніку правапісу, выпушчанага ў [[Вільня|Вільні]] (1925) [[Радаслаў Астроўскі|Р.]] [[Радаслаў Астроўскі|Астроўскім]] паводле прац Б. Тарашкевіча і Я. Лёсіка.

Выданьне правапісу выклікала новыя спрэчкі, якія доўгі час працягваліся на старонках друку. Наогул, недасканаласьць правапісу і тэрміналёгіі стрымлівала выданьне кніг, асабліва падручнікаў, і надалей. Гэтае пытаньне спрабавала разьвязаць Тэрміналягічная камісія (створаная ў рамках Інспэктарату школ, студзень 1942), якая зацьвердзіла новы правапіс у сакавіку 1943.

Новы правапіс быў выпушчаны агульным накладам 150 тыс. пад аўтарствам А. Лёсіка ў Менску (1943), у двух альфабэтных сыстэмах, і вядомы ў наш час як «8-е выданьне правапісу Тарашкевіча», з тым, што пад 7-м выданьнем у гэтай нумарацыі вядомае, відаць, г. зв. 6-е выданьне правапісу Тарашкевіча, якое выйшла накладам 100 тыс. у Менску прыблізна ў сьнежні 1943.

Тым часам адметнасьцю тагачасных беларускіх выданьняў заставаліся адвольнасьць і разнастайнасьць альфабэтных сыстэмаў, непасьлядоўнасьць правапісу і тэрміналёгіі, нават у выданьнях школьнага інспэктарату.

Новую нявызначанасьць і спрэчкі ў беларускім асяродзьдзі выклікала (сьнежань 1941) ініцыятыва міністра А. Розэнбэрга пра перавод беларускіх школаў і друку на «[[Лацінка|лацінку]]». Неўзабаве ініцыятыва стала загадам (25.6.1942) аб паступовым увядзеньні «лацінкі» ў народныя школы Беларусі: у 1942/1943 яна ўводзілася ў першыя і часткова другія клясы, апроч таго, яе вывучэньне рэкамэндавалася і ў астатніх клясах пачатковых школаў.

Адзначаецца, што выданьні, надрукаваныя лацінкай, разыходзіліся слаба, іхняя зразумеласьць, асабліва ў цэнтральных і ўсходніх абласьцёх, была малой, а друкаваць іх бліжэй чым у Вільні было тэхнічна немагчыма. У той жа час нямецкае кіраўніцтва прапаноўвала ня толькі ўвядзеньне «лацінкі», але і яе рэфармаваньне, супраць якога выказваліся некаторыя беларускія дзеячы (напр., [[Ян Станкевіч]]).

Наогул, станам на сярэдзіну 1943 на тэрыторыі Генэральнай акругі «Беларусь» выпускаліся па-беларуску 4 назвы газэтаў і 1 часопіс&lt;ref&gt;Пар. 26 у Латвіі, 18 у Літве і 15 у Эстоніі (1941—1944).&lt;/ref&gt;. За час [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] на ўсіх землях пад нямецкім кантролем было выпушчана на беларускай мове 117 кніг і брашур, зь іх 52 — толькі ў Генэральнай акрузе&lt;ref&gt;Дзеля параўнання, у Латвіі на латышскай мове было выпушчана каля 1500 кніг і музычных твораў агульным тыражам 5 мільёнаў асобнікаў (1941—1944).&lt;/ref&gt;.

=== Пасьля вайны ===
Амаль адразу па заканчэньні вайны быў узноўлены курс на ўзмацненьне ролі расейскай мовы і культуры. Асобныя і несыстэмныя выпадкі процідзеяньня гэтаму з боку кіраўніцтва БССР (напрыклад, [[Кірыла Мазураў|К. Мазураў]] у канцы 1950-х гадоў) на агульны кірунак разьвіцьця падзей не паўплывалі. Пачынаючы з канца 1950-х, часу пэўнага паслабленьня палітычнага кантролю, беларуская грамадзкасьць ня раз выказвала сваю заклапочанасьць існым становішчам і яго разьвіцьцём, як адкрыта, так і тайна (дыскусія ў газэце «[[Літаратура і мастацтва]]», у тым ліку, выступленьні [[Барыс Іванавіч Сачанка|Б. Сачанкі]], 1957—1961, самвыдатаўскі «Ліст да рускага сябра» А. Каўкі, 1976 і інш.).

У 1960-я рокі зьявіліся распрацоўкі, аўтары якіх ужо тэарэтычна абгрунтоўвалі неабходнасьць русіфікацыі беларускага народу (у ліку іншых нярускіх народаў), ставячы мэту інтэрнацыяналізацыі ўсіх сфэраў жыцьця народаў СССР і стварэньня адзінага [[Савецкі народ|савецкага народу]]. Гэтая тэорыя была ўхваленая [[ХХІV зьезд КПСС|ХХІV зьездам КПСС]] (1971) і стала дырэктывай практычнай дзейнасьці партыі. Слабасьць беларускай нацыянальнай сьвядомасьці вяла да таго, што гэтыя захады сустракаліся грамадзтвам пераважна абыякава, а часам і з адабрэньнем. Зь іншага боку, «празьмерная» зацікаўленасьць дрэнным становішчам беларускай мовы магла быць ацэненая як «беларускі нацыяналізм» (як, напрыклад, выступленьні [[Алесь Белакоз|Алеся Белакоза]] ў 1960-х або менскі гурток пачатку 1970-х рокаў).

Як вынік, на пачатак 1980-х рокаў беларуская мова, фармальна застаючыся роднай мовай беларускага народу, была адсунутая з прыярытэтнай ролі ў ягоным культурным разьвіцьці, і практычна не існавала ў дзяржаўным апараце, сыстэме адукацыі і пад., была фактычна ператвораная ў мову [[фальклёр]]у. Доля кніг і брашураў на беларускай мове ў агульнай выдавецкай прадукцыі БССР зьменшылася (за пэрыяд 1950—1985) з 85% да 9%. У 1985 на аднаго жыхара Беларусі прыходзілася ў сярэднім 0,5 беларускамоўнай кнігі&lt;ref&gt;Дзеля параўнання, 5,2 кнігі на літоўскай мове ў Літоўскай ССР. Туронак, са спасылкай на даныя: Народное хозяйство СССР. Статистический ежегодник. Москва, 1966. С. 734; 1986. С. 536.&lt;/ref&gt;.

Паводле 103-га артыкула [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыі Беларускай ССР]] 1978 году, прадугледжвалася, што «[[Закон (права)|Законы]] Беларускай ССР, пастановы і іншыя акты [[Вярхоўны Савет Беларускай ССР|Вярхоўнага Савету Беларускай ССР]] публікуюцца на беларускай ''і'' расейскай мовах за подпісамі старшыні і [[сакратар]]а Прэзыдыюму Вярхоўнага Савету Беларускай ССР»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/index.php|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;. 28 красавіка 1988 году Камісія беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні [[Савецкі фонд культуры|Савецкага фонду культуры]] ўхваліла праграму «[[Адраджэньне мовы|Адраджэньне]] беларускай мовы». Задачай праграмы была дзяржаўнасьць беларускай мовы ў [[Беларуская ССР|Беларускай ССР]]. Праграма прадугледжвала:
# наданьне беларускай мове прызначэньня [[Працоўная мова|працоўнай мовы]] ва ўсіх установах і ведамствах Беларускай ССР, а таксама ў [[Грамадзкае аб'яднаньне|грамадзка]]-палітычных арганізацыях;
# выданьне на беларускай мове рэспубліканскіх [[газэта]]ў і [[часопіс]]аў, трансьляцыю на ёй праграмаў [[Першы нацыянальны канал Беларускага радыё|Беларускага радыё]] і [[Беларусь 1|Беларускага тэлебачаньня]];
# навучаньне на беларускай мове ва ўсіх [[Вышэйшая навучальная ўстанова|вышэйшых]], [[Сярэдняя школа|сярэдніх]] і [[Сярэдняя спэцыяльная адукацыя|сярэдніх спэцыяльных]] установах Беларускай ССР;
# забесьпячэньне праўдзівай магчымасьці [[Выхаваньне|выхаваньня]] дзяцей іншых [[Народнасьць|народнасьцяў]] у [[Дашкольная ўстанова|дашкольных установах]] і іх навучаньне ў агульнаадукацыйных школах на [[Родная мова|роднай мове]] за абавязковым вывучэньнем беларускай мовы;
# гарантаваньне [[Канстытуцыя Беларускай ССР|Канстытуцыяй Беларускай ССР]] забесьпячэньня праўдзівай магчымасьці разьвіваць сваю мову і [[Культура|культуру]] прадстаўнікам іншых народнасьцяў;
# аказаньне патрэбнай дапамогі з боку Беларускай ССР у стварэньні належных умоваў разьвіцьця для [[Беларусы|беларускай]] [[Нацыянальная меншасьць|нацыянальнай меншасьці]] ў іншых рэспубліках [[Савецкі Саюз|Савецкага Саюзу]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=«Адраджэньне беларускай мовы», праграма Камісіі беларускай мовы пры Беларускім аддзяленьні Савецкага фонду культуры|спасылка=http://unicat.nlb.by/opac/pls/dict.prn_ref?tu=r&amp;tq=v0&amp;name_view=va_sall&amp;a001=BY-SEK-ar11728270&amp;strq=l_siz=20|выдавец=[[Зводны электронны каталёг бібліятэк Беларусі]]|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Незалежнасьць ==
З 26 студзеня 1990 году да 14 траўня 1995 году (5 год, 3 месяцы й 19 дзён) беларуская мова была адзінаю [[Афіцыйная мова|дзяржаўнаю моваю]] Беларусі паводле яе Канстытуцыі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Мікалай Дземянцей|Дземянцей М.]]|загаловак=Закон Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі аб дапаўненьні артыкула 68 Канстытуцыі (Асноўнага Закона) Беларускай ССР|спасылка=http://miram.livejournal.com/433570.html|выдавец=[[LiveJournal]]|дата публікацыі=13 траўня 2006|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык|Навумчык С.]]|загаловак=Рэфэрэндум-95 пра сымболіку і мову ня быў легітымным|спасылка=http://www.svaboda.by/articleprintview/24100070.html|выдавец=Радыё «Свабода»|дата публікацыі=13 траўня 2011|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;. Да 23 ліпеня 1998 году (8 год, 5 месяцаў і 28 дзён) заставалася адзінаю дзяржаўнаю паводле Закону аб мовах&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Дземянцей М.|загаловак=Закон ад 26 студзеня 1990 г. «Аб мовах у Рэспубліцы Беларусь»|спасылка=http://www.zakon.by/?guid=3871&amp;p0=v19003094|выдавец=[[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=10 ліпеня 2012|дата доступу=26 красавіка 2013}}&lt;/ref&gt;.

У 1-й палове 1990-х гадоў усе [[кодэкс]]ы Беларусі выдавалі па-беларуску&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. Паводле перапісу [[насельніцтва Беларусі]] 1999 году, агулам з 8,159 мільёнаў беларусаў у межах Рэспублікі Беларусь назвалі сваёй роднаю моваю беларускую 85,6% (каля 7 мільёнаў чалавек), і 41,3% — мовай, якой яны карыстаюцца дома. Апрача таго, сваёй роднаю моваю прызналі беларускую 67,1% з 395,7 тысячаў [[палякі|палякаў]], якія пражываюць у Беларусі, 57,6% зь іх размаўляюць дома па-беларуску, паводле зьвестак перапісу. Да 2012 году ўсе [[Закон (права)|законы]] Беларусі й дапаўненьні да іх [[пераклад]]алі й абнародавалі ў ґазэце «[[Зьвязда]]» як афіцыйным друкаваным органе [[Нацыянальны сход Беларусі|Нацыянальнага сходу Беларусі]]&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

2 лютага 2017 году набыў моц [[Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры]], паводле 69-га артыкула якога беларуская мова стасуецца «да нематэрыяльных культурных каштоўнасьцяў». Згодна з 8-м артыкулам гэтага Кодэксу, 1-м з 30 напрамкаў дзяржаўнае палітыкі ў галіне культуры ёсьць «захаваньне, разьвiцьцё, распаўсюд і папулярызацыя беларускае нацыянальнае культуры й мовы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Кодэкс Рэспублікі Беларусь аб культуры ад 20 ліпеня 2016 г. № 413-З|спасылка=https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=Hk1600413|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|дата публікацыі=2 жніўня 2016|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Кодэкс аб культуры стаў першым з 25 кодэксаў Беларусі, які абнародавалі толькі на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі (14 кодэксаў па-беларуску)|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=11 чэрвеня 2020|дата доступу=28 чэрвеня 2020}}&lt;/ref&gt;. Зь 2017—2018 навучальнага году [[Міністэрства адукацыі Беларусі]] павялічыла лік гадзінаў на вывучэньне беларускае мовы ў 2-й клясе школ незалежна ад мовы навучаньня да ліку гадзінаў на вывучэньне расейскае мовай. У наступным годзе аднолькавы лік гадзінаў увялі ў 3-й клясе, а праз год — у 4-й клясе. Таксама зь 2017—2018 навучальнага году Міністэрства адукацыі прыняло рашэньне аб даданьні беларускае мовы ўва ўсе інструкцыйна-мэтадычныя пісьмы навучальных прадметаў без ранейшага абмежаваньня пісьмамі для настаўніцтва пачатковае школы й беларускае мовы й літаратуры&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Артыкул|аўтар=Надзея Нікалаева.|загаловак=Юрыдычная сіла мовы|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20170301/1488386124-ci-perakladuc-na-belaruskuyu-kodeks-ab-adukacyi|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=2 сакавіка 2017|нумар=[https://zviazda.by/be/number/246-27856 246 (27856)]|старонкі=[https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-1.indd__0.pdf 1], [https://zviazda.by/sites/default/files/2sak-13.indd_.pdf 13]|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;.

23 кастрычніка 2017 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] зацьвердзіў Пастанову № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня й дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арґанізацыяў», што набыла моц 1 студзеня 2019 году й увяла абавязковасьць разьмяшчэньня зьвестак на беларускай мове&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аб унясеньні змяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацый|спасылка=http://government.by/be/content/7588|выдавец=[[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]]|дата публікацыі=24 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. Паводле Пастановы, у Палажэньне ўводзіўся пункт 7-2, дзе згадвалася: «Прымяненьне расейскае ''і'' беларускае мовы ёсьць абавязковым пры разьмяшчэньні на інтэрнэт-сайтах інфармацыі, пазначанай у падпунктах 7.1-7.4, 7.6 пункту 7 гэтага Палажэньня»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 23 кастрычніка 2017 г. № 797 «Аб унясеньні зьмяненьня і дапаўненьняў у Палажэньне аб парадку функцыянаваньня інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=C21700797|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У адпаведных падпунктах згадвалася разьмяшчэньне зьвестак: «7.1. аб дзяржаўным органе й арґанізацыі», «7.2. аб працы са зваротамі грамадзянаў і [[Юрыдычная асоба|юрыдычных асобаў]]», «7.3. аб ажыцьцяўленьні адміністрацыйных працэдураў у дачыненьні юрыдычных асобаў і грамадзянаў, у тым ліку [[Індывідуальны прадпрымальнік|індывідуальных прадпрымальнікаў]]», «7.4. аб таварах (работах, паслугах), якія вырабляюцца (выконваюцца, аказваюцца) арґанізацыяй», «7.6. аб формах зваротнай сувязі»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Сямашка]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 29 красавіка 2010 г. № 645 «Аб некаторых пытаньнях інтэрнэт-сайтаў дзяржаўных органаў і арганізацыяў...»|спасылка=http://pravo.by/document/?guid=3871&amp;p0=C21000645|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=26 кастрычніка 2017|дата доступу=8 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;.

На 27 красавіка 2021 году 17 з 25 кодэксаў Беларусі былі даступныя па-беларуску анлайн&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленьне працы аўтаматызаваных сыстэм па тэкстах юрыдычнай тэматыкі|спасылка=https://ssrlab.by/7804|выдавец=Лябараторыя распазнаваньня і сынтэзу маўленьня [[АІПІ]]|дата публікацыі=27 красавіка 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;. На 17 чэрвеня 2021 году Экспэртная рада ў пытаньнях [[пераклад]]у заканадаўчых актаў на беларускую мову ўхваліла 9 перакладаў кодэксаў Беларусі: [[Кодэкс Беларусі аб шлюбе і сям’і|Кодэкс аб шлюбе й сям’і]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Грамадзянскі кодэкс Беларусі|Грамадзянскі]], [[Жыльлёвы кодэкс Беларусі|Жыльлёвы]], [[Працоўны кодэкс Беларусі|Працоўны]], [[Водны кодэкс Беларусі|Водны]], [[Кодэкс Беларусі аб зямлі|Кодэкс аб зямлі]], [[Кодэкс Беларусі аб нетрах|Кодэкс аб нетрах]] і [[Кодэкс Беларусі аб судовым ладзе і статусе судзьдзяў|Кодэкс аб судовым ладзе й статусе судзьдзяў]]. На той час у Экспэртную раду ўваходзілі прадстаўнікі дзяржаўных і прыватных [[ВНУ]], а таксама 7 дзяржаўных органаў Беларусі: [[Адміністрацыя прэзыдэнта Беларусі|Адміністрацыі прэзыдэнта]], [[Нацыянальная акадэмія навук Беларусі|Нацыянальнае акадэміі навук]], [[Палата прадстаўнікоў Беларусі|Палаты прадстаўнікоў]], [[Міністэрства юстыцыі Беларусі|Міністэрства юстыцыі]], [[Міністэрства культуры Беларусі|Міністэрства культуры]], [[Нацыянальны цэнтар заканадаўства і прававых дасьледаваньняў|Нацыянальнага цэнтру заканадаўства й праўных дасьледаваньняў]] і [[Нацыянальны цэнтар прававой інфармацыі|Нацыянальнага цэнтру праўнае інфармацыі]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ухвалены пераклад Воднага кодэксу на беларускую мову|спасылка=https://zviazda.by/be/news/20210617/1623914577-uhvaleny-peraklad-vodnaga-kodeksa-na-belaruskuyu-movu|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=17 чэрвеня 2021|дата доступу=19 чэрвеня 2021}}&lt;/ref&gt;.

На чэрвень 2025 году [[Нацыянальны прававы партал Беларусі]] зьмяшчаў 21 з 26 [[кодэкс]]аў Беларусі на беларускай мове, у тым ліку [[Грамадзянскі працэсуальны кодэкс Беларусі|Грамадзянскі працэсуальны]], [[Паветраны кодэкс Беларусі|Паветраны]], [[Выбарчы кодэкс Беларусі|Выбарчы]], [[Кодэкс Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэньнях|аб адміністрацыйных правапарушэньнях]] і [[Працэсуальна-выканаўчы кодэкс Беларусі аб адміністрацыйных правапарушэньнях|Працэсуальна-выканаўчы аб іх]], [[Кодэкс Беларусі аб архітуктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасьці|аб архітуктурнай, горадабудаўнічай і будаўнічай дзейнасьці]], [[Кодэкс Беларусі аб адукацыі|аб адукацыі]], [[Кодэкс гандлёвага мораплаўства Беларусі|гандлёвага мораплаўства]], [[Лясны кодэкс Беларусі|Лясны]], [[Крымінальна-выканаўчы кодэкс Беларусі|Крымінальна-выканаўчы]], [[Крымінальна-працэсуальны кодэкс Беларусі|Крымінальна-працэсуальны]] і [[Крымінальны кодэкс Беларусі|Крымінальны]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кодэксы Рэспублікі Беларусь|спасылка=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/normativnye-dokumenty/kodeksy-respubliki-belarus/|выдавец=[[Нацыянальны прававы партал Беларусі]]|мова=ru|дата публікацыі=2025|дата доступу=24 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;.

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская мова]]
* [[Старабеларуская мова]]
* [[Стараславянская мова]]
* [[Старажытнаруская мова]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* Е. А. Потехина (Минск — Ольштын). Обучение белорусскому языку в условиях белорусско-белорусского двуязычия (проблемы обучения белорусскому языку как иностранному) // Исследование славянских языков и литератур в высшей школе: достижения и перспективы: Информационные материалы и тезисы докладов международной научной конференции / Под ред. В. П. Гудкова, А. Г. Машковой, С. С. Скорвида. — М.:[Филологический факультет МГУ им. М. В. Ломоносова], 2003. — 317 с. С. 170—173.
* Мовазнаўчая праблематыка ў тэрміналогіі // Тэорыя і практыка беларускай тэрміналогіі / Арашонкава Г. У., Булыка А. М., Люшцік У. В., [[Аляксандар Падлужны|Падлужны А. І.]]; Навук. рэд. А. І. Падлужны. — Мн.:Беларуская навука, 1999. — 175 с. {{ISBN|985-08-0317-7}}. С. 128—170.
* [[Ніна Баршчэўская]], Беларуская эміграцыя — абаронца роднае мовы, Катэдра Беларускай Філялёгіі Факультэт Прыкладной Лінгвістыкі і Ўсходнеславянскіх Філялёгіяў Варшаўскі Ўнівэрсытэт, Варшава 2004.
* [[Юры Туронак]]. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн.: Беларускі Гістарычны Агляд, 2002. — 144 с.

{{Беларуская мова}}

[[Катэгорыя:Гісторыя беларускай мовы| ]]</text>
      <sha1>2rmx0eckzz7szo1xaeaopokw3vrkpgd</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Уладзімер Селькін</title>
    <ns>0</ns>
    <id>181629</id>
    <revision>
      <id>2621639</id>
      <parentid>2189744</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T13:18:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://ru.wikipedia.org/wiki/Селькин,_Владимир_Викторович?oldid=144888720</comment>
      <origin>2621639</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4662" sha1="o5ybffiwsfedbsxaxwji92yzj49z5r2" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Уладзімер Селькін''' ({{Н}} 8 лістапада 1972 году) — беларускі футбаліст, брамнік. Уваходзіць у Клюб беларускіх брамнікаў, якія не прапускалі галы ў 100 і болей матчах на найвышэйшым узроўні&lt;ref&gt;[http://www.pressball.by/articles/football/others/97592 Клуб «сухих» вратарей. Сила в стабильности]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;. Выклікаўся ў нацыянальную [[Зборная Беларусі па футболе|зборную Беларусі]], але ў афіцыйных матчах не гуляў.

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
Выхаванец віцебскага футболу. Праходзіў вайсковую службу ў дывізіі ПДВ пад [[Полацак|Полацкам]]. Па заканчэньні службы выступаў за малодшыя каманды віцебскага клюбу, які меў назвы КІМ, «Дзьвіна», «Лякаматыў-96». У асноўным складзе клюбу дэбютаваў у [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Найвышэйшай лізе]] ў сэзоне 1994—1995 гадоў. У тым жа сэзоне стаў срэбраным прызэрам чэмпіянату. У складзе віцебчукоў таксама здабыў бронзавыя мэдалі ў сэзоне 1997 году, а таксама стаў уладальнікам Кубка Беларусі 1998 году.

У 1999 годзе перайшоў у «[[Гомель (футбольны клюб)|Гомель]]», зь якім у тым жа сэзоне стаў бронзавым прызэрам чэмпіянату, згуляўшы за сэзон 28 матчаў. З гомельскім клюбам быў удзельнікам матчаў [[Кубак УЭФА Інтэртота|Кубка Інтэртота]]. Аднак у наступных сэзонах прайграў канкурэнцыю за месца ў браме [[Вячаслаў Дусманаў|Вячаславу Дусманаву]] і пакінуў клюб. У 2002 годзе перайшоў у склад дэбютанта Найвышэйшай лігі жодзінскага «[[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда]]». У складзе дружыны правёў чатыры сэзоны. У канцы гульнёвай кар’еры бараніў колеры «[[Нафтан Наваполацак|Нафтану]]».

Усяго ў Найвышэйшай лізе згуляў 232 матчы. Стаў першым футбалістам, які дасягнуў адзнакі ў 100 матчаў «на нуль» у чэмпіянаце краіны, агулам маючы на сваім рахунку 102 такіх матчы&lt;ref&gt;[https://moyby.com/news/352512/ Чемпионат Беларуси: Владимир Бушма возглавил список самых «сухих» вратарей в истории]. МойBY.&lt;/ref&gt;.

=== Трэнэрская ===
У «Нафтане» яшчэ да заканчэньня гульнёвай кар’еры пачаў працаваць трэнэрам брамнікаў. Адначасова ўваходзіў у трэнэрскі штаб юнацкай зборнай Беларусі. У 2011 годзе стаў трэнэрам брамнікам у малдаўскім «[[Шэрыф Тыраспаль|Шэрыфе]]» ў штабе [[Віталь Рашкевіч|Віталя Рашкевіча]]. Затым працаваў у [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]] ды берасьцейскіх «[[Дынама Берасьце|Дынама]]» і «[[Рух Берасьце|Руху]]». У кастрычніку 2017 году зноў вярнуўся на працу ў берасьцейскае «Дынама», дзе працаваў да 2019 году. У 2021 годзе яшчэ раз вярнуўся ў берасьцейскую каманду&lt;ref&gt;[https://dynamo-brest.by/by/s-dnem-rozhdeniya-vladimir-selkin С Днем рождения, Владимир Селькин!]. Афіцыйны сайт ФК «Дынама» Берасьце.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Селькін, Уладзімер}}
[[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]]</text>
      <sha1>o5ybffiwsfedbsxaxwji92yzj49z5r2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дэні Роўз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>195273</id>
    <revision>
      <id>2621728</id>
      <parentid>2567829</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:10:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Вікіпэдыя:Шаблёны|шаблён]]</comment>
      <origin>2621728</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1442" sha1="i8pyaleqrt4opcad3c91k7fkdos8j1m" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Дэні Роўз''' ({{мова-en|Danny Rose}}; {{Н}} 2 ліпеня 1990 году) — колішні ангельскі футбаліст, абаронца. Былы гулец [[Зборная Ангельшчыны па футболе|нацыянальнай зборнай Ангельшчыны]].

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://int.soccerway.com/players/danny-rose/16050/ Профіль на soccerway.com]{{Ref-en}}

{{Навігацыйная група
|назоў = Роўз у складзе [[Зборная Ангельшчыны па футболе|зборнай Ангельшчыны]] на [[Чэмпіянат сьвету па футболе|чэмпіянатах сьвету]] і [[Чэмпіянат Эўропы па футболе|Эўропы]]
|стыль_назова = background-color: {{Колер|Ангельшчына}};
|Ангельшчына на ЧЭ-2016
|Ангельшчына на ЧС-2018
}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Роўз, Дэні}}
[[Катэгорыя:Ангельскія футбалісты]]
[[Катэгорыя:Брытанскія футбалісты і футбалісткі на Алімпійскіх гульнях]]
[[Катэгорыя:Футбалісты і футбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2012 году]]</text>
      <sha1>i8pyaleqrt4opcad3c91k7fkdos8j1m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Джэймз Ўорці</title>
    <ns>0</ns>
    <id>214450</id>
    <revision>
      <id>2621674</id>
      <parentid>2074953</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T16:25:34Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>крыніца — https://uk.wikipedia.org/wiki/Джеймс_Ворті?oldid=41109935</comment>
      <origin>2621674</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7717" sha1="kp9kbt5smlliszakmubf5xfk8i3rqnr" xml:space="preserve">{{Баскетбаліст}}
'''Джэймз Эджэр Ўорці''' ({{мова-en|James Ager Worthy}}; {{Н}} 27 лютага 1961 году, [[Гастонія (Паўночная Караліна)|Гастонія]], [[Паўночная Караліна]], [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]) — амэрыканскі былы прафэсійны [[Баскетбол|баскетбаліст]]. Цягам усіх 12 гадоў сваёй прафэсійнай гульнёвай кар’еры выступаў за «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]» у [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|Нацыянальнай баскетбольнай асацыяцыі]]. Уваходзіць у [[Зала славы баскетболу|Залу славы баскетболу]]. Ўорці быў сяміразовым удзельнікам Матчу ўсіх зорак НБА, тройчы рабіўся чэмпіёнам НБА і быў прызнаны самым каштоўным гульцом фіналу НБА ў 1988 годзе. Быў улучаны ў склад камандаў у матчах, прысьвечаных 50-годзьдзю і 75-годзьдзю НБА.

== Кар’ера ==
У 1982 годзе быў абраны ў першым раўндзе [[драфт НБА|драфту НБА]] пад першым нумарам камандай «[[Лос-Анджэлес Лэйкерз]]»&lt;ref&gt;Press, Associated. [https://web.archive.org/web/20181116173412/http://www.latimes.com/sports/lat-worthy_l48w27nc-photo.html «No. 6: James Worthy»]. LA Times.&lt;/ref&gt;. Гэта быў першы выпадак у гісторыі, калі дзейны чэмпіён НБА абіраў пад першым нумарам на драфце. «Лэйкерз» атрымалі гэты выбар ад «[[Кліўлэнд Кавальерз]]», які ў папярэднім сэзоне заняў апошняе месца ў лізе, а абмен на выбар быў зроблены некалькімі гадамі раней.

У сваім дэбютным сэзоне Ўорці зьбіраў у сярэднім 13,4 пунктаў за гульню, што дазволіла яму ідэальна прыстасавацца ў атакуючую схему каманды, якая атрымала мянушку «Шоўтайм». Гэта таксама дазволіла яму быць улучаным у першую зборную пачаткоўцаў НБА. У наступным сэзоне ён выцесьніў зорку [[Джамал Ўілкс|Джамала Ўілкса]] з стартавага складу. У тым сэзоне «Лэйкерз» дакрочылі да фіналу НБА, дзе сустрэліся з «[[Бостан Сэлтыкс]]», але прагулялі сэрыю ў сямі гульнях.

[[Файл:James Worthy attempting layup vs Houston Rockets 1986-05-17.jpg|значак|зьлева|Ўорці ў цёмным строі пад 42 нумарам у матчы супрць «[[Г’юстан Рокетс]]».]]
У наступным годзе «Лэйкерз» зноў прабіліся ў фінал, дзе чарговы раз сустрэўся з «Бостанам», але на гэты раз каліфарнійцы сьвяткавалі перамогу і сталі чэмпіёнамі. Ўорці выявіўся гульцом апошнай сэкунды, набіраючы важныя пункты ў апошнія сэкунды гульняў плэй-оф. У [[НБА 1985—1986 гадоў|сэзоне 1985—1986 гадоў]] «Лэйкерз» былі выбітыя з плэй-оф «[[Г’юстан Рокетс]]», але Ўорці асабіста згуляў пасьпяховы сэзон. Ён палепшыў сваю індывідуальную статыстыку да 20 пунктаў за гульню і ўпершыню браў удзел у Матчы ўсіх зорак НБА, а пасьля гэтага браў удзел яшчэ ў шасьці Матчах усіх зорак запар. У наступным сэзоне баскетбаліст зьбіраў 23,6 пункты за гульню і дапамог камандзе зноў стаць чэмпіёнамі НБА. На той момант «Лэйкерз» перамаглі ў 65-і гульнях і саступілі толькі ў 17-і. Многія экспэрты называюць гэтую каманду адной з найлепшых у гісторыі лігі. У [[НБА 1987—1988 гадоў|сэзоне 1987—1988 гадоў]] ён зьбіраў у сярэднім 19,7 пунктаў за гульню і прывёў каманду да другога запар чэмпіёнства. Менавіта ў гэты час ён згуляў найбольш выніковую гульню ў кар’еры, набраўшы 38 пунктаў у сустрэчы супраць «[[Атланта Гокс]]». У фінальнай сэрыі супраць «[[Дэтройт Пістанз]]» ён зьбіраў па 22 пункты за гульню, што дазволіла яму стаць самым каштоўным гульцом фіналу НБА.

У [[НБА 1988—1989 гадоў|сэзоне 1988—1989 гадоў]] каманда зноў дайшла да фіналу НБА, дзе сустрэлася з «Дэтройтам» другі раз запар. Не зважаючы на тое, што Ўорці набраў найлепшую ў сваёй кар’еры сэрыю ў фінальнай гульні, робячы 25,5 пунктаў за гульню, у тым ліку 40 пунктаў у чацьвертай сустрэчы, — «Лэйкерз» саступілі ў чатырох гульнях. У [[НБА 1989—1990 гадоў|сэзоне 1989—1990 гадоў]] Ўорці зьбіраў у сярэднім 21,1 пункт у рэгулярным сэзоне і 24,2 пунктаў у плэй-оф, што дапамагло камандзе ўсталяваць рэкорд НБА з 63 перамогамі і 19 паразамі. «Лэйкерз» прабіліся да паўфіналу канфэрэнцыі, дзе прагулялі «[[Фінікс Санз]]». У наступным годзе Ўорці зьбіраў у сярэднім 21,4 пункт у рэгулярным сэзоне, што стала рэкордным паказьнікам у ягоным кар’еры, і дапамог камандзе выйсьці ў фінал НБА. Там «Лэйкерз» сустрэліся з «[[Чыкага Булз]]» з [[Майкл Джордан|Майклам Джорданам]] у складзе, саступіўшы камандзе з усходу краіны. Пачынаючы з плэй-оф 1991 году, гульца пачалі перасьледваць траўмы, якія ўплывалі на ягоную хуткасьць і вынікі. Перад пачаткам [[НБА 1994—1995 гадоў|сэзону 1994—1995 гадоў]] спартовец абвесьціў аб завяршэньні спартовай кар’еры.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

{{Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Ўорці, Джэймз}}
[[Катэгорыя:Баскетбалісты ЗША]]</text>
      <sha1>kp9kbt5smlliszakmubf5xfk8i3rqnr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА</title>
    <ns>10</ns>
    <id>214542</id>
    <revision>
      <id>2621679</id>
      <parentid>2605851</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T19:26:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621679</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5395" sha1="iuip22so3wmktftk0tcsih5etp026ot" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА
|назва           = [[Самы каштоўны гулец фіналу НБА|{{Колер тэксту|#FFFFFF|Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}}]]
|state           = autocollapse
|кляса_карткі    = hlist
|стыль           = border: #c9072a 2px solid
|стыль_групаў    = background: #17408b; color:#fff;
|стыль_ніз       = background: #17408b; color:#fff; font-weight:bold;
|стыль_загалоўка = background: #c9072a; border: #17408b 2px solid
|група_інфармацыі1 = 1960-я
|сьпіс1 = 
* [[Фінал НБА 1969 году|1969]]: [[Джэры Ўэст]]
|група_інфармацыі2 = 1970-я
|сьпіс2 = 
* [[Фінал НБА 1970 году|1970]]: [[Ўіліс Рыд]]
* [[Фінал НБА 1971 году|1971]]: [[Карым Абдул-Джабар|Лью Алсындор]]
* [[Фінал НБА 1972 году|1972]]: [[Ўілт Чэмбэрлен]]
* [[Фінал НБА 1973 году|1973]]: [[Ўіліс Рыд]]
* [[Фінал НБА 1974 году|1974]]: [[Джон Хаўлічэк]]
* [[Фінал НБА 1975 году|1975]]: [[Рык Бэры]]
* [[Фінал НБА 1976 году|1976]]: [[Джо Джо Ўайт]]
* [[Фінал НБА 1977 году|1977]]: [[Біл Ўолтан]]
* [[Фінал НБА 1978 году|1978]]: [[Ўэс Ансэлд]]
* [[Фінал НБА 1979 году|1979]]: [[Дэніз Джонсан]]
|група_інфармацыі3 = 1980-я
|сьпіс3 = 
* [[Фінал НБА 1980 году|1980]]: [[Мэджык Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1981 году|1981]]: [[Сэдрык Максўэл]]
* [[Фінал НБА 1982 году|1982]]: [[Мэджык Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1983 году|1983]]: [[Мозэс Мэлоўн]]
* [[Фінал НБА 1984 году|1984]]: [[Лары Бэрд]]
* [[Фінал НБА 1985 году|1985]]: [[Карым Абдул-Джабар]]
* [[Фінал НБА 1986 году|1986]]: [[Лары Бэрд]]
* [[Фінал НБА 1987 году|1987]]: [[Мэджык Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1988 году|1988]]: [[Джэймз Ўорці]]
* [[Фінал НБА 1989 году|1989]]: [[Джо Думарз]]
|група_інфармацыі4 = 1990-я
|сьпіс4 = 
* [[Фінал НБА 1990 году|1990]]: [[Айзэя Томас (1961)|Айзэя Томас]]
* [[Фінал НБА 1991 году|1991]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1992 году|1992]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1993 году|1993]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1994 году|1994]]: [[Гакім Аладж’ювон]]
* [[Фінал НБА 1995 году|1995]]: [[Гакім Аладж’ювон]]
* [[Фінал НБА 1996 году|1996]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1997 году|1997]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1998 году|1998]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1999 году|1999]]: [[Тым Данкан]]
|група_інфармацыі5 = 2000-я
|сьпіс5 = 
* [[Фінал НБА 2000 году|2000]]: [[Шакіл О’Ніл]]
* [[Фінал НБА 2001 году|2001]]: [[Шакіл О’Ніл]]
* [[Фінал НБА 2002 году|2002]]: [[Шакіл О’Ніл]]
* [[Фінал НБА 2003 году|2003]]: [[Тым Данкан]]
* [[Фінал НБА 2004 году|2004]]: [[Чонсі Білапс]]
* [[Фінал НБА 2005 году|2005]]: [[Тым Данкан]]
* [[Фінал НБА 2006 году|2006]]: [[Дўэйн Ўэйд]]
* [[Фінал НБА 2007 году|2007]]: [[Тоні Паркер]]
* [[Фінал НБА 2008 году|2008]]: [[Пол Пірс]]
* [[Фінал НБА 2009 году|2009]]: [[Кобі Браянт]]
|група_інфармацыі6 = 2010-я
|сьпіс6 = 
* [[Фінал НБА 2010 году|2010]]: [[Кобі Браянт]]
* [[Фінал НБА 2011 году|2011]]: [[Дырк Навіцкі]]
* [[Фінал НБА 2012 году|2012]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2013 году|2013]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2014 году|2014]]: [[Каўай Леанард]]
* [[Фінал НБА 2015 году|2015]]: [[Андрэ Ігудала]]
* [[Фінал НБА 2016 году|2016]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2017 году|2017]]: [[Кевін Д’юрант]]
* [[Фінал НБА 2018 году|2018]]: [[Кевін Д’юрант]]
* [[Фінал НБА 2019 году|2019]]: [[Каўай Леанард]]
|група_інфармацыі7 = 2020-я
|сьпіс7 = 
* [[Фінал НБА 2020 году|2020]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2021 году|2021]]: [[Яніс Адэтакунба]]
* [[Фінал НБА 2022 году|2022]]: [[Стэфэн Кары]]
* [[Фінал НБА 2023 году|2023]]: [[Нікала Ёкіч]]
* [[Фінал НБА 2024 году|2024]]: [[Джэйлен Браўн]]
* [[Фінал НБА 2025 году|2025]]: [[Шэй Гілджэс-Аляксандар]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Баскетбол]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>iuip22so3wmktftk0tcsih5etp026ot</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621681</id>
      <parentid>2621679</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T19:46:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <origin>2621681</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4802" sha1="38qyuvu7o3wxu6gogo7d81sh6tge3kc" xml:space="preserve">{{Навігацыйная табліца2
|назва_шаблёну   = Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА
|назва           = [[Самы каштоўны гулец фіналу НБА|Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА]]
|state           = autocollapse
|кляса_карткі    = hlist
|стыль           = 
|стыль_групаў    = 
|стыль_ніз       = 
|стыль_загалоўка = 
|сьпіс1 = 
* [[Фінал НБА 1969 году|1969]]: [[Джэры Ўэст]]
* [[Фінал НБА 1970 году|1970]]: [[Ўіліс Рыд]]
* [[Фінал НБА 1971 году|1971]]: [[Карым Абдул-Джабар|Лью Алсындор]]
* [[Фінал НБА 1972 году|1972]]: [[Ўілт Чэмбэрлен]]
* [[Фінал НБА 1973 году|1973]]: [[Ўіліс Рыд]]
* [[Фінал НБА 1974 году|1974]]: [[Джон Хаўлічэк]]
* [[Фінал НБА 1975 году|1975]]: [[Рык Бэры]]
* [[Фінал НБА 1976 году|1976]]: [[Джо Джо Ўайт]]
* [[Фінал НБА 1977 году|1977]]: [[Біл Ўолтан]]
* [[Фінал НБА 1978 году|1978]]: [[Ўэс Ансэлд]]
* [[Фінал НБА 1979 году|1979]]: [[Дэніз Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1980 году|1980]]: [[Мэджык Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1981 году|1981]]: [[Сэдрык Максўэл]]
* [[Фінал НБА 1982 году|1982]]: [[Мэджык Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1983 году|1983]]: [[Мозэс Мэлоўн]]
* [[Фінал НБА 1984 году|1984]]: [[Лары Бэрд]]
* [[Фінал НБА 1985 году|1985]]: [[Карым Абдул-Джабар]]
* [[Фінал НБА 1986 году|1986]]: [[Лары Бэрд]]
* [[Фінал НБА 1987 году|1987]]: [[Мэджык Джонсан]]
* [[Фінал НБА 1988 году|1988]]: [[Джэймз Ўорці]]
* [[Фінал НБА 1989 году|1989]]: [[Джо Думарз]]
* [[Фінал НБА 1990 году|1990]]: [[Айзэя Томас (1961)|Айзэя Томас]]
* [[Фінал НБА 1991 году|1991]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1992 году|1992]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1993 году|1993]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1994 году|1994]]: [[Гакім Аладж’ювон]]
* [[Фінал НБА 1995 году|1995]]: [[Гакім Аладж’ювон]]
* [[Фінал НБА 1996 году|1996]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1997 году|1997]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1998 году|1998]]: [[Майкл Джордан]]
* [[Фінал НБА 1999 году|1999]]: [[Тым Данкан]]
* [[Фінал НБА 2000 году|2000]]: [[Шакіл О’Ніл]]
* [[Фінал НБА 2001 году|2001]]: [[Шакіл О’Ніл]]
* [[Фінал НБА 2002 году|2002]]: [[Шакіл О’Ніл]]
* [[Фінал НБА 2003 году|2003]]: [[Тым Данкан]]
* [[Фінал НБА 2004 году|2004]]: [[Чонсі Білапс]]
* [[Фінал НБА 2005 году|2005]]: [[Тым Данкан]]
* [[Фінал НБА 2006 году|2006]]: [[Дўэйн Ўэйд]]
* [[Фінал НБА 2007 году|2007]]: [[Тоні Паркер]]
* [[Фінал НБА 2008 году|2008]]: [[Пол Пірс]]
* [[Фінал НБА 2009 году|2009]]: [[Кобі Браянт]]
* [[Фінал НБА 2010 году|2010]]: [[Кобі Браянт]]
* [[Фінал НБА 2011 году|2011]]: [[Дырк Навіцкі]]
* [[Фінал НБА 2012 году|2012]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2013 году|2013]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2014 году|2014]]: [[Каўай Леанард]]
* [[Фінал НБА 2015 году|2015]]: [[Андрэ Ігудала]]
* [[Фінал НБА 2016 году|2016]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2017 году|2017]]: [[Кевін Д’юрант]]
* [[Фінал НБА 2018 году|2018]]: [[Кевін Д’юрант]]
* [[Фінал НБА 2019 году|2019]]: [[Каўай Леанард]]
* [[Фінал НБА 2020 году|2020]]: [[Леброн Джэймз]]
* [[Фінал НБА 2021 году|2021]]: [[Яніс Адэтакунба]]
* [[Фінал НБА 2022 году|2022]]: [[Стэфэн Кары]]
* [[Фінал НБА 2023 году|2023]]: [[Нікала Ёкіч]]
* [[Фінал НБА 2024 году|2024]]: [[Джэйлен Браўн]]
* [[Фінал НБА 2025 году|2025]]: [[Шэй Гілджэс-Аляксандар]]
}}&lt;noinclude&gt;[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Навігацыя:Баскетбол]]&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>38qyuvu7o3wxu6gogo7d81sh6tge3kc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Менскі завод колавых цягачоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>215104</id>
    <revision>
      <id>2621664</id>
      <parentid>2563318</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:08:37Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>89155</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Парад по случаю Дня независимости Белоруссии при участии авиации ЗВО (13).jpg]] → [[File:Парад по случаю Дня независимости Беларуси при участии авиации ЗВО (13).jpg]] [[c:COM:FR#FR4|Criterion 4]] (harmonizing names of file set) · Беларусь = modern state, Белоруссия = historical state</comment>
      <origin>2621664</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77871" sha1="n5e02p4x1sf3u3htls1z766a442owlp" xml:space="preserve">{{Каардынаты|53|51|19|паўночнае|27|39|58|усходняе|выяўленьне=загаловак}}
{{Кампанія 
|назва               = «Менскі завод колавых цягачоў»
|арыгінальная_назва  = 
|лягатып             = 
|выява               = 
|тып                 = [[адкрытае акцыянэрнае таварыства]]
|лістынг             = 
|дэвіз               = 
|заснаваная          = {{Дата пачатку|23|7|1954|1}}
|закрытая            = 
|заснавальнікі       = «[[Менскі аўтамабільны завод]]»
|уласьнікі           = 
|краіна              = Беларусь
|разьмяшчэньне       = Менск
|адрас               = [[Заводзкі раён (Менск)|Заводзкі раён]], [[Партызанскі праспэкт (Менск)|Партызанскі прасп.]], д. 150&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кантакты|спасылка=https://www.mzkt.by/by/contacts/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;
|ключавыя постаці    = Ігар Летаў, Андрэй Галавач&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Кіраўніцтва|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/management/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;
|галіна              = [[прамысловасьць]]
|прадукцыя           = [[аўтацягнік]], [[аўтобус]], [[прычэп]], [[цягач]] і [[шасі]] 
|паслугі             = 
|абарачэньне         = {{Падзеньне}}291,709 млн [[Беларускі рубель|руб.]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Ігар Летаў, Р.Н. Семіжон|загаловак=Справаздача аб прыбытках і стратах на 31.12.2018 году|спасылка=https://www.mzkt.by/upload/medialibrary/5d3/prilozheniya-2_4-k-balansu-za-2018.pdf|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|мова=ru|дата публікацыі=18 сакавіка 2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt; (2018 г.; $142,981 млн)
|апэрацыйны прыбытак = {{Падзеньне}}50,718 млн руб. (2018 г.; $24,859 млн)
|чысты прыбытак      = {{Падзеньне}}37,644 млн руб. (2018 г.; $18,451 млн)
|лік супрацоўнікаў   = 5000 (2019 г.)
|матчына кампанія    = [[Дзяржаўны ваенна-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адно акно|спасылка=https://www.mzkt.by/by/contacts/one-window/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;
|даччыныя кампаніі   = «Волаттранссэрвіс», аўтазавод «[[Нёман (аўтазавод)|Нёман]]» (Ліда)
|аўдытар             = «ЭвэртанАўдыт» (в. [[Ждановічы (Менскі раён)|Ждановічы]], Менскі раён)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=В.Г. Дэмбскі, Т.Г. Астроўская|загаловак=Аўдытарскае заключэньне па бухгальтарскай справаздачнасьці 2018 году|спасылка=https://www.mzkt.by/upload/medialibrary/f98/audit-za-2018.pdf|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|мова=ru|дата публікацыі=20 сакавіка 2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;
|сайт                = [https://www.mzkt.by/by/ mzkt.by/by]
}}
'''«Ме́нскі заво́д ко́лавых цягачо́ў»''' («МЗКЦ») — дзяржаўнае аўтамабілебудаўнічае прадпрыемства Беларусі, заснаванае ў ліпені 1954 году ў Менску ў якасьці Спэцыяльнага канструктарскага бюро № 1 (СКБ-1) па цяжкіх колавых артылерыйскіх цягачах. Унесены ў [[чорны сьпіс Эўразьвязу]], санкцыйныя сьпісы шэрагу іншых краінаў.

Прадпрыемства выпускае седлавыя [[цягач]]ы, бартавыя аўтамабілі, пазадарожныя [[самазвал]]ы, [[аўтацягнік]]і для трубаў, колавыя [[шасі]] для кранаў падымальнасьцю да 50 тонаў, [[экскаватар]]нага абсталяваньня і нафтагазавай прамысловасьці, [[прычэп]]ы і паўпрычэпы&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=|частка=Мінскі завод колавых цягачоў|загаловак=[[Беларуская энцыкляпэдыя]] ў 18 тамах|арыгінал=|спасылка=|адказны=гал.рэд. [[Генадзь Пашкоў]]|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларуская энцыкляпэдыя імя Петруся Броўкі]]|год=2000|том=10|старонкі=[http://files.knihi.com/preview/Knihi/Slounik/Bielaruskaja_encyklapedyja.djvu.zip/Bielaruskaja_encyklapedyja.10.djvu/439_1248x9999.jpeg 439]|старонак=544|сэрыя=|isbn=985-11-0169-9|наклад=10 000}}&lt;/ref&gt; пад таварным знакам «Волат». На 2019 год ААТ «МЗКЦ» улучала 10 вытворчых і 3 дапаможныя [[цэх]]і, 25 кіраўніцтваў і 10 аддзелаў, а таксама аўтазборачную вытворчасьць «[[Нёман (аўтазавод)|Нёман]]» (АЗВ «Нёман») у Лідзе (Гарадзенская вобласьць)&lt;ref name=&quot;б&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пра нас|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У Беларусі налічвалася 4 дылеры завода — у Гомелі, [[Смаргонь|Смаргоні]] (Гарадзенская вобласьць), Менскім раёне (в. [[Азярцо (Менская вобласьць)|Азярцо]]) і Менску. Замежнае прадстаўніцтва працавала ў сталіцы Расеі: [[Паўночная адміністрацыйная акруга]], Бегавы раён, 3-я вул. Ямскога поля, д. 18&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Афіцыйнае прадстаўніцтва ў РФ|спасылка=https://www.mzkt.by/by/dealers/official_representatives.php|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. Таксама за мяжой дзейнічала 17 дылераў «МЗКЦ» у 2 краінах Азіі і 3 суседніх краінах Эўропы: Азэрбайджан ([[Баку]]), Казахстан ([[Уральск]]), Польшча ([[Варшава]]), Украіна ([[Кіеў]]) і Расея (13) — [[Екацярынбург]], [[Краснадар]], [[Курган (горад)|Курган]], 4 у Маскоўскай вобласьці ([[Балашыха]], пас. Зарэчча [[Адзінцоўскі раён|Адзінцоўскага раёну]], [[Краснагорск (горад)|Краснагорск]] і [[Мыцішчы]]), [[Вялікі Ноўгарад]], 4 у [[Санкт-Пецярбург]]у і [[Чалябінск]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дылеры|спасылка=https://www.mzkt.by/by/dealers/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.

== Вырабы ==
На 2019 году ААТ «Менскі завод колавых цягачоў» вырабляла:
* 5 відаў [[аўтобус]]аў «[[Нёман (аўтазавод)|Нёман]]» — гарадзкі, міжгародні, прыгарадны, турыстычны і школьны&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аўтобусы|спасылка=https://www.mzkt.by/by/katalog/avtobusy/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 12 відаў [[прычэп]]аў — ад 2 да 6 восяў грузападымальнасьцю ад 29 да 73 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прычэпы і паўпрычэпы|спасылка=https://www.mzkt.by/by/katalog/pricepy-i-polupricepy/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 8 відаў [[цягач]]оў «Волат» — поўнапрывадныя ад 3 да 4 восяў грузападымальнасьцю ад 13 да 29 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Цягачы|спасылка=https://www.mzkt.by/by/katalog/tyagachi/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 6 відаў [[шасі]] «Волат» пад аўтакраны — ад 4 да 5 восяў падымальнасьцю ад 30 да 44 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шасі пад аўтакраны|спасылка=https://www.mzkt.by/by/katalog/shassi-pod-avtokrany/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 6 відаў шасі «Волат» пад мабільныя буравыя ўстаноўкі — ад 3 да 7 восяў падымальнасьцю ад 22 да 56 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шасі пад МБУ|спасылка=https://www.mzkt.by/by/katalog/shassi-pod-mbu/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 13 відаў шасі «Волат» для ўсталёўкі абсталяваньня — ад 2 да 5 восяў падымальнасьцю ад 10 да 136 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцпраекты|спасылка=https://www.mzkt.by/by/katalog/specproekty/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 5 відаў [[аўтацягнік]]оў «Волат» — поўнапрывадныя 4-восевыя ад 50 да 136 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Аўтацягнікі|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/avtopoezda/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 6 відаў дэталяў — апорна-хадавы модуль, гідрамэханічная перадача, двухбарабанная лябёдка, дыяпазонная гідраперадача, мост і седлава-счэпная прылада&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Каплектуючыя|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/komplektuyushhie/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 6 сямействаў шасі «Волат» для ўзбраеньня — [[МЗКЦ-543|543]] (3 віды 4-восевых поўнапрывадных падымальнасьцю ад 18 да 22 тонаў)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сямейства 543|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/semejstvo-543/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;, 6001 (3 віды поўнапрывадных ад 2 да 4 восяў падымальнасьцю ад 3 да 17 тонаў)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сямейства 6001|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/semejstvo-6001/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;, 6527 (3 віды поўнапрывадных ад 3 да 4 восяў падымальнасьцю ад 9 да 18 тонаў)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сямейства 6527|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/semejstvo-6527/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;, 6922 (5 відаў поўнапрывадных 3-восевых падымальнасьцю ад 4 да 14 тонаў для [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітных ракетных комплексаў]])&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сямейства 6922|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/semejstvo-6922/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;, 7930 (3 віды 4-восевых поўнапрывадных падымальнасьцю ад 17 да 22 тонаў для ракетных комплексаў)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сямейства 7930|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/semejstvo-7930/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt; і 8021 (3 віды поўнапрывадных ад 2 да 3 восяў падымальнасьцю ад 6 да 20 тонаў)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сямейства 8021|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/semejstvo-8021/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;;
* 8 відаў шасі «Волат» для ўсталёўкі спэцабсталяваньня — поўнапрывадныя ад 2 да 6 восяў падымальнасьцю ад 6 да 55 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Спэцпраекты (тэхніка спэцыяльнага прызначэньня)|спасылка=https://www.volatdefence.com/by/katalog/specproekty/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.

== Мінуўшчына ==
23 ліпеня 1954 году кіраўнік «[[Менскі аўтамабільны завод|Менскага аўтамабільнага заводу]]» падпісаў Загад № 15сс аб стварэньні Спэцыяльнага канструктарскага бюро № 1 (СКБ-1) па цяжкіх колавых артылерыйскіх цягачах і рухавіках да іх з досьледнай базай&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Гісторыя|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 1 верасьня 1954 году пры «СКБ-1» стварылі [[Цэх]] досьледнай вытворчасьці. У 1955 годзе першай распрацоўкай стаў колавы цягач «МАЗ-528», аснашчаны 10-ю перадачамі наперад і 10-ю назад. Цягач прызначаўся для буксаваньня і штурханьня навяснога абсталяваньня і [[прычэп]]аў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Як усё пачыналася (1954)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3565/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1957 годзе стварылі першы 4-восевік {{Артыкул у іншым разьдзеле|МАЗ-535|«МАЗ-535»|ru|МАЗ-535}}, які прызначаўся для перавозу артылерыі вагой да 10 тонаў. Гэты цягач меў гідрамэханічную трансьмісію, паўаўтаматычнае пераключэньне перадачаў без разрыву магутнасьці, тарсійную незалежную падвеску, цэнтралізаванае напаўпоўваньне шынаў і 7 дыфэрэнцыялаў у сілавым прывадзе. «МАЗ-535» абсталёўваўся рухавіком «Д12А-375» магутнасьцю 375 [[Конская сіла|конскіх сілаў]] (к.с.) і рухаўся з хуткасьцю да 40 км/гадзіна. У 1958 годзе пачалі яго сэрыйную вытворчасьць. Балясны цягач «МАЗ-535А» знайшоў выкарыстаньне ў перавозцы ракетаў. У выніку яго ўдасканаленьня зьявіліся седлавыя цягачы «МАЗ-535В» і {{Артыкул у іншым разьдзеле|МАЗ-537||ru|МАЗ-537}} з паўпрычэпам МАЗ-5247 для перавозу танкаў і вусенічных самаходных [[гармата]]ў. У 1958 годзе «СКБ-1» перадало тэхнічную дакумэнтацыю [[самазвал]]а «МАЗ-525» на «[[Беларускі аўтамабільны завод]]» (Жодзіна)&lt;ref name=&quot;а&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Першы чатырохвосевік (1957)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3567/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=18 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1958 годзе першым сэрыйным цягачом стаў аднавосевы «МАЗ-529В» з падрыхтаванай вагой 9 тонаў. Ён мог буксаваць прычэп вагой да 25 тонаў, меў рухавік магутнасьцю 180 к.с. і разьвіваў хуткасьць да 40 км/гадзіна. На ім сталі перавозіць устаноўшчыкі ракетных комплексаў стратэгічнага прызначэньня&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Першая сэрыйная мадэль (1958)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3566/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1959 годзе адчынілі мэханазборачных цэх № 3 для вырабу вузлоў. У 1960 годзе на «[[Магілёўскі аўтамабільны завод]]» перадалі тэхдакумэнтацыю для выпуску [[скрэпэр]]а {{Артыкул у іншым разьдзеле|МАЗ-529|«МАЗ-529»|ru|МАЗ-529}}&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;. У 1961 годзе стварылі досьледны ўзор «[[МАЗ-543]]» для пускавой ракетнай устаноўкі з ракетай «Тэмп», што мела далёкасьць лёту 600 км. Базавае шасі мела [[дызэльны рухавік]] «Д12А-525А» магутнасьцю 525 к.с. і забясьпечвалася аўтаматычнай трансьмісіяй з 4-ступеньчатай каробкай перадач (3 неперад і 1 назад). Шасі мела колавую формулу 8х8, грузападымальнасьць 19 тонаў і поўную вагу 39 тонаў. Радыюс павароту складаў 13,5 мэтру. Дарожны прасьвет — 44 см. Машына магла пераадолець пад’ём да 30° і брод глыбінёй 1,1 мэтру. «МАЗ-543» разьвіваў хуткасьць да 60 км/гадзіна і меў 4 вядучыя масты з аднасхільнымі коламі, аснашчанымі шырокапрофільнымі шынамі з пратэктарам высокай таўшчыні. Сэрыйная вытворчасьць цягача «МАЗ-543» пачалася ў 1962 годзе і працягнулася ў ХХІ стагодзьдзі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зьяўленьне легенды (1962)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3568/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=18 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1963 годзе выпуск грузавікоў «МАЗ-537» перанесьлі на «[[Курган (горад)|Курганскі]] завод колавых цягачоў» ([[Расейская СФСР]])&lt;ref name=&quot;а&quot;/&gt;.

У 1970 годзе «СКБ-1» пад кіраўніцтвам [[Барыс Шапашнік|Барыса Шапашніка]] пачалі распрацоўку шасі 3-га пакаленьня «Аплот» для ўстаноўкі ўзбраеньня. У выніку зьявіліся шасі «МАЗ-7911» грузападымальнасьцю 22 тоны, седлавыя цягачы «МАЗ-7410» грузападымальнасьцю аўтацягніка 52 тоны (нагрузка на сядло 27 тонаў) і балясны цягач МАЗ-7311. Грузавікі сямейства «Аплот» мелі рухавікі магутнасьцю 650 к.с. і ўзмоцненую падвеску задняй і пярэдняй восяў. «МАЗ-74101» меў дадатковую кабіну&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Распрацоўка сямейства «Аплот» (1970)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3569/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1972 годзе «СКБ-1» займела ўласны выпрабавальны палігон «Уцёс» плошчай 3 кв.км&lt;ref name=&quot;г&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=Дзяніс Буркоўскі|загаловак=МЗКЦ — 65 гадоў. Даведаліся, чым зараз займаецца беларускі флягман|спасылка=https://42.tut.by/646990|выдавец=[[Tut.by]]|мова=ru|дата публікацыі=25 ліпеня 2019|дата доступу=24 жніўня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1974 годзе выпусьцілі «МАЗ-547В» для ракетнага комплексу «Піянэр-ПТТХ» з балістычнымі ракетамі стратэгічнага прызначэньня&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шасі для «Піянэра» (1974)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3570/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1978 годзе пачалі стварэньне 7-восевага шасі «МАЗ-7912» (14х12) пад ракету «Таполя». У выніку распрацавалі рамнае колавае шасі {{Артыкул у іншым разьдзеле|МАЗ-7917|«МАЗ-7917»|ru|МАЗ-7917}} з кіраванымі коламі першых 4-х восяў і 2-ма кабінамі — левай 2-мясцовай і правай 1-мясцовай. Гэтае шасі сталі выкарыстоўваць для перавозу і пуску «Таполяў», а таксама для ракетаносцаў з касьмічнымі спадарожнікамі ў комплексе «Старт-1». Шасі прыстасавалі для працы пры тэмпэратуры ад −40 да +50°С і вільготнасьці да 98% на вышыні да 2000 мэтраў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шасі для «Таполі» (1978)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3571/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=18 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 10 красавіка 1975 году кіраўнік «Менскага аўтазаводу» падпісаў Загад № 183 аб пераўтварэньні спэцыяльнай вытворчасьці «СКБ-1» у Вытворчасьць спэцыяльных колавых цягачоў (ВСКЦ) на гаспадарчым самастойным разьліку. У 1979 годзе для ВСКЦ дабудавалі мэханазборачны корпус № 2 (МЗК-2) плошчай 10,8 га, здатачны корпус плошчай 1,85 га, корпус выпрабаваньня тармазоў плошчай 0,4 га і адміністрацыйна-побытавыя корпусы № 1 і 2. У МЗК-2 разьмясьцілі 7 цэхаў: мэханазборачныя № 3, 4 і 6, рамна-прэсавы № 2, тэрмічны № 3, ЦЗВА-2 і рамонтны. У адміністрацыйна-побытавых корпусах — службы цэхаў і службу кіраваньня спэцвытворчасьцю. У 1985 годзе пабудавалі 1-ю чаргу канструктарска-экспэрымэнтальнай базы (КЭБ) ВСКЦ плошчай 1,32 га, дзе разьмясьцілі экспэрымэнтальны цэх № 2 і інжынэрна-побытавы корпус плошчай 0,8 га, у якім разьмясьцілася УГК-2. У сакавіку 1985 году пабудавалі досьледны ўзор 12-восевага шасі {{Артыкул у іншым разьдзеле|МАЗ-7907|«МАЗ-7907»|ru|МАЗ-7907}} для самаходнай пускавой устаноўкі па праграме «Цаліна-2». Самаход выкарыстоўваў электратрансьмісію ТЭ 660-24 і складаўся з двух 6-восевых поўнапрывадных зьвёнаў, злучаных вузламі з шарнірамі. Па 4 пярэдніх і задніх восяў зрабілі кіраванымі, што пры даўжыні шасі ў 28,1 мэтру дало радыюс павароту ў 27 мэтраў. Шырыня «МАЗ-7907» была 4,1 мэтру, а вышыня — 4,41 м. Уласная падрыхтаваная вага складала 65,8 тоны, грузападымальнасьць — 150 тонаў. Ракетаносец прыводзілі ў рух газатурбінным рухавіком ГТР-1000ТФМ магутнасьцю 1250 к.с. У верасьні 1987 году выпрабавалі колавыя транспартэры «МАЗ-7906» і «МАЗ-7907». Хуткасьць склала 25 км/гадзіна. Самаход мог пераадольваць брод глыбінёй да 1,1 мэтру&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Тытан на «Цаліне» (1985)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3574/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1986 годзе ўвялі ў дзеяньне мэханазборачны корпус № 3 (МЗК-3) плошчай 4,45 га і адміністрацыйна-побытавы корпус № 3. У МЗК-3 разьмясьцілі адпаведныя цэхі № 4 і 7, а таксама цэх гнуткіх вытворчых сыстэмаў, абсталяваны 39 апрацоўвальнымі асяродкамі з [[кампутар]]амі.

7 лютага 1991 году кіраўнік ВА «БелаўтаМАЗ» падпісаў Загад аб утварэньні «Менскага заводу колавых цягачоў» («МЗКЦ») у складзе падразьдзяленьняў ВСКЦ, УГК-2, ЭЦ-2 і ОГН. У 1992 годзе на «МЗКЦ» пачалі распрацоўку 8-восевага поўнапрываднога шасі {{Артыкул у іншым разьдзеле|МЗКЦ-79221|«МАЗ-79221»|ru|МЗКТ-79221}} для пускавой устаноўкі ракетнага комплексу «Таполя-М» і яго транспартна-разгрузачнага апарату&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Адказ «Зорным войнам» (1992)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3572/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1993 годзе на плошчы 2-й чаргі КЭБ разьмясьцілі дасьледчы асяродак і цэх запасных частак. У 1996 годзе «МЗКЦ» і «Кітайская карпарацыя касьмічнай прамысловасьці» стварылі ў Сіагані (правінцыя [[Хубэй]]) сумесны аўтазавод {{Артыкул у іншым разьдзеле|Санцзян-Волат|«Санцзян-Волат»|be|Санцзян-Волат}}. У 1996 годзе 12-восевы цягач «МАЗ-7907», які застаўся ва ўласнасьці «МЗКЦ», здавалі ў арэнду для перавозу рачнога [[катэр]]а вагой 88 тонаў зь [[Бярэзіна|Бярэзіны]] на [[Нарач]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Васіль Сямашка|загаловак=На МЗКЦ іржавее ўнікальная «сараканожка», выпушчаная для ракетнага комплексу ў часы СССР|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2012/05/17/by_media_celina|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=17 траўня 2012|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 1997 годзе вырабілі 4-восевы седлавы цягач {{Артыкул у іншым разьдзеле|МЗКЦ-74135|«МЗКЦ-74135»|be|МЗКЦ-74135}} з колавай формулай 8х8. Кіраваныя колы 2 пярэдніх восяў забясьпечылі радыюс павароту 16 мэтраў. «МЗКЦ-74135» прызначаўся для перавозу ў складзе аўтацягніка вусенічнай тэхнікі. Восевая нагрузка магла складаць да 13,1 тоны. Экіпаж налічваў 7 чалавек. Упершыню на «МЗКЦ» выкарысталі капотную кампаноўку з разьмяшчэньнем рухавіка перад кабінай. На цягачы «МЗКЦ-74135» усталявалі 12-цыліндровы V-падобны рухавік «Дойц ТБД 234» магутнасьцю 788 к.с. ([[Кёльн]], Нямеччына) і гідрамэханічную перадачу «Элісан М6600» ([[Індыянапаліс]], ЗША), што мела 6 перадачаў пярэдняга і 2 — задняга ходу. За кабінай паставілі нямецкую лябёдку «Ітаг» ([[Цэле (Нямеччына)|Цэле]], зямля Ніжняя Саксонія), седлавую прыладу «SK386-1» і францускія шыны «Мішлен» 23,5 R25 ([[Клермон-Фэран]], дэпартамэнт Пюі-дэ-Дом)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Цягач «МЗКЦ-74135» быў высока ацэнены ў ААЭ (1997)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3577/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У сакавіку 1999 году на заводзе выпусьцілі 20-тысячную машыну&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пераадоленьне чарговага рубяжу (1999)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3575/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:MZKT-7401.JPG|значак|290пкс|Седзельны цягач «МЗКЦ-7401» (2006 г.)]]
22 сакавіка 2005 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 143 «Аб захадах дзяржаўнай падтрымкі вытворчага РУП «МЗКЦ», паводле якога вызначыў: «1. Аказаць у 2005—2006 гадах… фінансавую дапамогу ў выглядзе [[субсыдыі]] ў суме да 19,9 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]] ($9,2 млн), зь іх у 2005 годзе — да 10 млрд рублёў, у 2006 годзе — да 9,9 млрд рублёў за кошт сродкаў [[Каштарыс Рэспублікі Беларусь|рэспубліканскага каштарысу]]»; «2. Менскаму гарвыканкаму разглядзець пытаньне аб аказаньні ў 2005 годзе ва ўсталяваным парадку зь мясцовага каштарысу… фінансавай дапамогі ў выглядзе субсыдыі ў суме да 3 млрд рублёў» ($1,4 млн); «3. Надаць… падатковы крэдыт на суму падлеглых сплаце ў рэспубліканскі каштарыс з 1 сакавіка 2005 г. па 31 сьнежня 2007 г. [[Падатак на дададзеную вартасьць|падатку на дададзеную вартасьць]], [[Падатак на прыбытак|падатку на прыбытак]], надзвычайнага падатку для ліквідацыі [[Наступствы Чарнобыльскай катастрофы|наступстваў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]] і падатку за выкарыстаньне прыродных рэсурсаў». Пагатоў падатковая пазыка мела пагашацца на 25% цягам 2008 году і на 75% цягам 2009-га «штомесячна роўнымі далямі са сплатай адсоткаў за карыстаньне ім ў памеры 1/4 [[Уліковая стаўка|стаўкі рэфінансаваньня]] Нацыянальнага банку, дзейнай на дзень сплаты крэдыту»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=А. Лукашэнка|загаловак=Указ прэзыдэнта Рэспублікі Беларусь ад 22 сакавіка 2005 г. № 143 «Аб захадах дзяржаўнай падтрымкі ВРУП «Менскі завод колавых цягачоў»|спасылка=http://pravo.levonevsky.org/bazaby09/sbor30/text30215.htm|выдавец=Валер Леванеўскі|мова=ru|дата публікацыі=1 лютага 2009|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 2007 годзе вырабілі досьледны ўзор корпуснага шасі {{Артыкул у іншым разьдзеле|МЗКЦ-6922|«МЗКЦ-6922»|de|MZKT-6922}}, што прызначалася для супрацьпаветранай абароны «Тор». Пазьней на «МЗКЦ-6922» паставілі [[Зэнітны ракетны комплекс|зэнітныя ракетныя комплексы]] «Бук», «Аса» і «Штылет»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Шасі для «Тора» (2007)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3576/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 2007 годзе «[[Гянджа|Гянджынскі]] аўтамабільны завод» у Азэрбайджане пачаў зборку цягачоў «МЗКЦ»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Тацяна Паляжай|загаловак=Беларусь прапануе Азэрбайджану пастаўкі аўтобусаў і паяздоў|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/belarus-prapanue-azerbajdzhanu-pastauki-autobusau-i-pajazdou-40892-2015/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=30 лістапада 2015|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 24–28 лістапада 2008 году ў [[Карачы]] (Пакістан) на Міжнароднай абароннай выставе і сэмінары (МАВС) паказалі пускавы грузавік для крылатых ракетаў {{Артыкул у іншым разьдзеле|Бабур (ракета)|«Бабур»|en|Babur (cruise missile)}} на шасі «МЗКЦ-79292»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беларусь стварае ўласныя крылатыя ракеты «Бусел»|спасылка=https://www.racyja.com/palityka/belarus-stvarae-ulasnyya-krylatyya-ra/|выдавец=[[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]|дата публікацыі=24 лістапада 2015|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 25 красавіка 2009 году старшыня ўраду Беларусі [[Сяргей Сідорскі]] паведаміў, што ўрад вылучыць «МЗКЦ» 15 млрд рублёў ($5,4 млн). Пагатоў завод меў кантракты на 167,3 млрд рублёў ($59,7 млн), што складала 70% гадавой вытворчасьці&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Вячаслаў Будкевіч|загаловак=Сяргей Сідорскі: Прадпрыемствы павінныя працягваць мадэрнізацыю сваёй вытворчасьці|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2009/04/25/300477_300483|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=25 красавіка 2009|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 2 верасьня 2009 году «МЗКЦ» і кітайскае прадпрыемства «Санцзян» заключылі ўстаноўчую дамову сумеснага ТАА «Волат-Санцзян» для вытворчасьці гідрамэханічных перадачаў у Менску. Статутны фонд меў скласьці $22,2 млн з унясеньнем па 50% ад «МЗКЦ» і «Санцзяна». Укладаньні прызначаліся на закупку станкоў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Марына Носава|загаловак=Менскі завод колавых цягачоў стварае ў сталіцы сумеснае прадпрыемства з кітайскай кампаніяй «Санцзян»|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2009/09/03/326390_326402|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=3 верасьня 2009|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 2010 годзе адмыслоўцы ААТ «Менскі завод колавых цягачоў» стварылі прадстаўніцтва заводу ў [[Аб’яднаныя Арабскія Эміраты|Аб’яднаных Арабскіх Эміратах]] (ААЭ)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Ганна Кот|загаловак=Беларусі і ААЭ трэба пераходзіць ад гандлёвага супрацоўніцтва да інвэстыцыйнага - М.Мясьніковіч|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/belarusi-i-aae-treba-perahodzits-ad-gandlevaga-supratsounitstva-da-investytsyjnaga-m.mjasnikovich-9316-2013|выдавец=БелТА|дата публікацыі=24 красавіка 2013|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Belarus-Volot Transporting BMP-2-1.jpg|значак|290пкс|[[Аўтацягнік]] «МЗКЦ-74295» (2006 г.)]]
26 траўня 2011 году [[Савет міністраў Рэспублікі Беларусь]] ухваліў Пастанову № 669 «Аб Дзяржаўнай праграме інавацыйнага разьвіцьця Рэспублікі Беларусь на 2011—2015 гады», паводле якой ААТ «Менскі завод колавых цягачоў» вылучылі 750 млрд [[Беларускі рубель|рублёў]] ($133,8‬ млн) на стварэньне вытворчасьці гідрамэханічных трансьмісіяў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Міхаіл Мясьніковіч]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 26 траўня 2011 г. № 669 «Аб Дзяржаўнай праграме інавацыйнага разьвіцьця Рэспублікі Беларусь на 2011–2015 гады»|спасылка=http://pravo.by/pdf/2011-64/2011-64%28014-066%29.pdf|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=1 чэрвеня 2011|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 2011 годзе каля 280 прадпрыемстваў Расеі паставілі на «Менскі завод колавых цягачоў» дэталі і матэрыялы. Назад у Расею «МЗКЦ» паставіў звыш паловы сваіх вырабаў, у тым ліку шасі для ракетнага комплексу «[[Іскандэр (ракетны комплекс)|Іскандэр]]» і РСЗА «Ураган-1М». Таксама на заводзе распрацавалі шасі для ракетнага комплексу «Бастыён»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Асноўным стратэгічным партнэрам у абаронным сэктары эканомікі Беларусі застаецца Расея - Дзяржкамваенпрам|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/asnounym-strategichnym-partneram-u-abaronnym-sektary-ekanomiki-belarusi-zastaetstsa-rasija-dzjarzhkamvae-12002-2012|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=16 траўня 2012|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 17 траўня 2012 году галоўны канструктар «МЗКЦ» Юры Нікалаеў паведаміў, што «вядуцца працы ў інтарэсах Ракетных войскаў стратэгічнага прызначэньня (Расеі) па стварэньні новага тыпу шасі пад ракетныя комплексы»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Васіль Сямашка|загаловак=На Менскім заводзе колавых цягачоў дагэтуль стаіць гіганцкае шасі для ракетнага комплексу «Цаліна-2»|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2012/05/17/by_media_tiagach|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=17 траўня 2012|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;, і дадаў пра цывільныя цягачы: «Мы ўжо стварылі элемэнтную базу, якая дазваляе ствараць аўтамабіль грузападымальнасьцю ад 3 да 130 тонаў»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Васіль Сямашка|загаловак=Галоўны канструктар Менскага завода колавых цягачоў: Невырашальных задач для нашага прадпрыемства няма|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2012/05/17/by_media_mzkt_v2|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=17 траўня 2012|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. Мадэльны шэраг складаў да 260 машынаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Васіль Сямашка|загаловак=Прадстаўнік канцэрна СПА «Адмаз-Антэй»: МЗКЦ вызначаецца моцным канструктарскім бюро, салідным мадэльным шэрагам машын|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2012/05/17/by_media_mzkt_v3|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=17 траўня 2012|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 30 кастрычніка 2012 году намесьнік старшыні ўраду Беларусі [[Анатоль Тозік]] паведаміў пра ажыцьцяўленьне на «МЗКЦ» сумеснай распрацоўкі з кітайскім бокам&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Аліна Грышкевіч|загаловак=У Беларусі рэалізуецца больш як 20 буйных інвэстпраектаў з Кітаем на суму каля $5,5 млрд|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/u-belarusi-realizuetstsa-bolsh-jak-20-bujnyh-investpraektau-z-kitaem-na-sumu-kalja-55-mlrd.-7833-2012|выдавец=[[БелТА]]|дата публікацыі=30 кастрычніка 2012|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 9 верасьня 2013 году А. Лукашэнка падпісаў Указ № 401 «Аб прысуджэньні Дзяржаўных прэміяў Рэспублікі Беларусь 2012 году», паводле якога пастанавіў узнагародзіць 3 канструктараў «МЗКЦ» — Андрэя Галавача, Юрыя Нікалаева і Яўгена Гарко — за распрацоўку і асваеньне вытворчасьці колавых шасі і цягачоў 4-га пакаленьня вайскова-тэхнічнага і двайнога прызначэньня&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Ляўрэатамі Дзяржаўнай прэміі Рэспублікі Беларусь 2012 года сталі 16 чалавек|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/laureatami-dzjarzhaunaj-premii-respubliki-belarus-2012-goda-stali-16-chalavek-19323-2013|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=9 верасьня 2013|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 25-28 верасьня 2013 году ў [[Ніжні Тагіл|Ніжнім Тагіле]] (Сьвярдлоўская вобласьць, Расея) ААТ «МЗКЦ» паказала шасі 7930-300 і бартавы аўтамабіль 6001 на 9-й Міжнароднай выставе ўзбраеньня, вайсковай тэхнікі і боепрыпасаў (МВУВТБ)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Дзяржкамваенпрам Беларусі прыме ўдзел у міжнароднай выставе РВУ-2013 ў Ніжнім Тагіле|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20130923/1379935911-dzyarzhkamvaenpram-belarusi-pryme-udzel-u-mizhnarodnay-vystave-rae-2013-u|выдавец=Газэта «[[Зьвязда]]»|дата публікацыі=23 верасьня 2013|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 2014 годзе 80% вырабаў збылі за мяжой і распрацавалі аўтамабіль «МЗКЦ-5002» сямейства «Застава»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Уладзімер Каралёў|загаловак=Новае ўзбраеньне айчыннай вытворчасьці будзе прадэманстравана 9 мая|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/novoe_vooruzhenie_otechestvennogo_proizvodstva_budet_predstavleno_9_maya/|выдавец=[[Белтэлерадыёкампанія]]|дата публікацыі=30 студзеня 2015|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. Сярод 20 краінаў найбольшыя пастаўкі ажыцьцявілі ў Расею, [[ААЭ]], Турэччыну і Кітай&lt;ref name=&quot;в&quot;/&gt;. На люты 2014 году на заводзе працавала 270 канструктараў, большасьць якіх скончыла [[Беларускі нацыянальны тэхнічны ўнівэрсытэт]]. «МЗКЦ» выпускаў цягачы для перавозу грузаў вагой да 250 тонаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Вячаслаў Будкевіч|загаловак=Рыхтуецца праект указа прэзыдэнта аб будаўніцтве новага завода гідрамэханічных перадач для МЗКЦ і іншых прадпрыемстваў|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2014/02/19/682468_682475|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=19 лютага 2014|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:MLRS Polonez 00002.jpg|значак|290пкс|РСЗА «[[Палянэз (зброя)|Палянэз]]» на шасі «МЗКЦ-7930» (2019 г.)]]
У студзені 2015 году скончыліся выпрабаваньні бронеаўтамабіля {{Артыкул у іншым разьдзеле|Ліс-ПМ|«Ліс»|be|Ліс-ПМ}} вытворчасьці «МЗКЦ», які распрацавалі для [[Сілы спэцыяльных апэрацыяў УС РБ|Сілаў спэцыяльных апэрацыяў Узброеных сілаў Беларусі]]&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=Яраслаў Лыскавец.|загаловак=Празь Свіслач — на бронетранспартэры|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20150730/1438204151-praz-svislach-na-bronetransparcyory|выданьне=[[Зьвязда]]|тып=газэта|год=30 ліпеня 2015|нумар=|старонкі=|issn=1990-763x}}&lt;/ref&gt;. 9 траўня 2015 году на парадзе ў Менску ўпершыню паказалі баявыя і зараджальныя машыны РСЗА «[[Палянэз (зброя)|Палянэз]]» на шасі «МЗКЦ»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Найноўшыя беларускія сыстэмы залпавага агню «Палянэз» упершыню былі паказаныя на парадзе ў Менску|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/najnoushyja-belaruskija-sistemy-zalpavaga-agnju-palanez-upershynju-byli-pakazany-na-paradze-u-minsku-33012-2015|выдавец=[[Беларускае тэлеграфнае агенцтва]]|дата публікацыі=9 траўня 2015|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. На жнівень 2015 году «МЗКЦ» быў забясьпечаны кантрактамі па некаторых вырабах да 2020 году&lt;ref name=&quot;в&quot;&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Усе прадпрыемствы Дзяржкамваенпрама забясьпечаны заказамі і працуюць без страт|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/use-pradpryemstvy-dzjarzhkamvaenprama-zabjaspechany-zakazami-i-pratsujuts-bez-strat-36361-2015/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=14 жніўня 2012|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 9 сьнежня 2015 году Савет міністраў Беларусі ўхваліў Пастанову № 1023, якой унёс у Дзяржпраграму інавацыйнага разьвіцьця пашырэньне мадэльнага шэрагу адмысловых грузавікоў «МЗКЦ» на суму 560 млрд рублёў ($34,5 млн‬)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Андрэй Кабякоў]]|загаловак=Пастанова Савета міністраў Рэспублікі Беларусь ад 9 сьнежня 2015 г. № 1023 «Аб унясеньні зьмяненьняў у Пастанову Савет міністраў Рэспублікі Беларусь ад 26 траўня 2011 г. № 669»|спасылка=http://pravo.by/upload/docs/op/C21501023_1449867600.pdf|выдавец=Нацыянальны прававы інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|мова=ru|дата публікацыі=12 сьнежня 2015|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У 2015 годзе ў [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|памежныя войскі Беларусі]] пачалі пастаўляць бартавы аўтамабіль «МЗКЦ-500200» сямейства «Застава»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Запуск новай лінейкі «Застава» (2015)|спасылка=https://www.mzkt.by/by/about/history/3573/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. Таксама ў 2015 годзе «Менскі завод колавых цягачоў» набыў аўтазборачную вытворчасьць «[[Нёман (аўтазавод)|Нёман]]» (АЗВ «Нёман») у Лідзе (Гарадзенская вобласьць)&lt;ref name=&quot;б&quot;/&gt;. 17 лютага 2016 году А. Лукашэнка заявіў пра стварэньне на «МЗКЦ» 2 узораў бронеаўтамабіляў, якія могуць перавозіць той жа лік людзей, што і [[бронетранспартэр]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Пры перааснашчэньні УС Беларусь аддае прыярытэт павышэньню мабільнасьці|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20160217/1455703367-pry-peraasnashchenni-us-belarus-addae-pryyarytet-pavyshennyu-mabilnasci|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=17 лютага 2016|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 22—26 лютага 2015 году ў Абу Дабі (ААЭ) «МЗКЦ» паказаў поўнапрывадное 4-восевае шасі «МЗКЦ-600201» на 12-й міжнароднай выставе ўзбраеньняў і вайсковай тэхнікі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Вячаслаў Будкевіч|загаловак=МЗКЦ прадставіў у Абу-Дабі два аўтамабілі пэрспэктыўнага пакаленьня мнагамэтавых уніфікаваных шасі|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2015/02/25/761339_761354|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=25 лютага 2015|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У сакавіку 2015 году на «МЗКЦ» распрацавалі першы беларускі [[бронетранспартэр]] «Умка» і шасі «МЗКЦ-69221» пад расейскі ЗРК «Бук-МЗ». Таксама завод удзельнічаў у кітайскай распрацоўцы колавых шасі для міжкантынэнтальных балістычных ракетаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Аляксандар Гелагаеў|загаловак=Ракетчыкі РФ не змаглі адмовіцца ад шасі МЗКЦ|спасылка=https://m.nn.by/articles/146873/|выдавец=Газэта «[[Наша ніва]]»|дата публікацыі=31 сакавіка 2015|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 31 кастрычніка 2016 году ў [[Абу Дабі]] амбасадар Беларусі ў ААЭ [[Раман Галоўчанка]] паведаміў пра пастаўку вайсковых цягачоў «МЗКЦ» па выніках перамоваў А. Лукашэнкі і спадчыннага прынца Абу-Дабі [[Мухамэд Нахаян|Мухамэда Нахаяна]]: «Увага была ўдзеленая кантракту МЗКЦ на пастаўку высокапраходных аўтамабіляў. Гэта даволі знакавы кантракт, рэалізацыя якога павінная пачацца ўжо ў наступным годзе. Цяпер тэхніка праходзіць апошнія выпрабаваньні на тэрыторыі Арабскіх Эміратаў»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Уладзімер Мацьвееў|загаловак=МЗКЦ паставіць у ААЭ найноўшыя высокапраходныя цягачы|спасылка=https://blr.belta.by/economics/view/mzkts-pastavits-u-aae-najnoushyja-vysokaprahodnyja-tsjagachy-52429-2016/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=31 кастрычніка 2016|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. На сьнежань 2016 году ўкладаньні за 5 гадоў у асноўны капітал ААТ «МЗКЦ» склалі каля $100 млн, за якія закупілі каля 400 станкоў на $62 млн. На амаль 100 станках зь [[Лічбавае праграмнае кіраваньне|лічбавым праграмным кіраваньнем]] (ЛПК) асвоілі вытворчасьць звыш 2000 дэталяў і распрацавалі звыш 3000 кіраўнічых праграмаў. Пачалі выпускі поўнапрывалных аўтамабіляў сямейства 6001 з 2, 3 і 4 восямі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Вячаслаў Будкевіч|загаловак=Дзяржкамваенпрам: МЗКЦ у 2016 годзе павысіў эфэктыўнасьць сваёй дзейнасьці|спасылка=https://by.belapan.by/archive/2016/12/18/880018_880019|выдавец=БелаПАН|дата публікацыі=18 сьнежня 2016|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 18 студзеня 2017 году ААТ «МЗКЦ» прадставіла новае пакаленьне аўтобусаў «Нёман-4202» на італьянскім шасі «Івэка Дэйлі 70С17» ([[Турын]])&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Сяргей Грышчанка, газэта «Аўтабізнэс»|загаловак=Аўтобусы «Нёман» будуць выходзіць у новым дызайне|спасылка=https://m.nn.by/articles/184047/|выдавец=Газэта «Наша ніва»|дата публікацыі=20 студзеня 2017|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. У траўні 2017 году на 8-й Міжнароднай выставе ўзбраеньня і вайсковай тэхнікі прадставілі бронеаўтамабіль «МЗКЦ-4901»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прэзэнтацыя аўтамабіля «Кайман» пройдзе на «МілЭкс-2017»|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20170131/1485860769-prezentacyya-autamabilya-kayman-proydze-na-milex-2017|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=31 студзеня 2017|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. Падчас вучэньня «[[Захад-2017]]» на «МЗКЦ-4901» разьмясьцілі станцыю радыёэлектроннай барацьбы «Навальніца-С», што перашкаджала спадарожнікавай навігацыі бесьпілётнікаў&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Беспілотны авіяцыйны комплекс беларускай распрацоўкі прыме ўдзел у вучэнні «Захад-2017»|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/bespilotny-avijatsyjny-kompleks-belaruskaj-raspratsouki-pryme-udzel-u-vuchenni-zahad-2017-61808-2017/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=13 верасьня 2017|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Парад по случаю Дня независимости Беларуси при участии авиации ЗВО (13).jpg|значак|290пкс|Бронеаўтамабіль «Волат В1» на шасі «МЗКЦ-4901» (2017 г.)]]
У 1-й палове 2018 году ва [[Узброеныя сілы Рэспублікі Беларусь|Ўзброеныя сілы Рэспублікі Беларусь]] паставілі бронеаўтамабіль «МЗКЦ», а таксама ў [[120-я мэханізаваная брыгада|120-ю асобную мэханізаваную брыгаду]] (Першамайскі раён Менску) паставілі батарэйны камплект [[мінамёт]]аў 2С12Б на шасі «МЗКЦ»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Раўкоў: аптымізацыя баявога і колькаснага складу УС - прыярытэт будаўніцтва беларускай арміі|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/raukou-aptymizatsyja-bajavoga-i-kolkasnaga-skladu-us-pryjarytet-budaunitstva-belaruskaj-armii-73085-2018/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=25 кастрычніка 2018|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 24 чэрвеня 2018 году ўкраінскі прэзыдэнт [[Пятро Парашэнка]] паведаміў пра вытворчасьць радыёлякацыйнай станцыі «Іскра» ў [[Запарожжа|Запарожжы]] на шасі «Волат» ад «МЗКЦ», распрацоўка якога вялася 3 гады. Дагэтуль шасі «Волат» пастаўлялі пад 9 ракетных комплексаў Расеі — «Іскандэр», «Сьмерч», «Тарнада», «Таполя», «Таполя-М», «Ярс», «Рубеж», [[С-300]] і [[С-400]]&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Ігар Карней, Алена Літвінава|загаловак=РЛС для Ўзброеных сіл Украіны базуюцца на беларускім шасі «Волат»|спасылка=https://www.svaboda.org/a/29317848.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=25 чэрвеня 2018|дата доступу=23 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 17 ліпеня 2018 году выпрабавалі колавае шасі «[[МЗКЦ-7930]]-313» з гідрамэханічнай перадачай (ГМП), створанае для мадэрнізаванай РСЗА «Палянэз-М». На шасі ўсталявалі паліўныя бакі павялічанай ёмістасьці. [[Радыятар]]ы гідрамэханічнай перадачы (ГМП) і рухавіка ўсталявалі паралельна. Канструкцыю бункераў зьмянілі для адводу нагрэтага паветра, што ахалоджвала радыятары ГМП і рухавік. Таксама павысілі грузападымальнасьць і зьнізілі мэталаёмістасьць шасі за кошт узмоцненай рамы з высокатрывалай сталі і падвескі з узмацняльнымі элемэнтамі ў папярочных рычагах. Шыны абсталявалі сыгналізацыяй праколу і рэгулятарам ціску паветра&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Удасканаленае шасі для сыстэмы «Палянэз-М» пасьпяхова вытрымала дзяржвыпрабаваньні|спасылка=https://blr.belta.by/society/view/udaskanalenae-shasi-dlja-sistemy-palanez-m-paspjahova-vytrymala-dzjarzhvyprabavanni-70435-2018/|выдавец=БелТА|дата публікацыі=17 ліпеня 2018|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;.У 2018 годзе 70% экспарту колавых шасі «МЗКЦ» прыпала на Расею&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Тэлеканал «[[Беларусь 1]]»|загаловак=Расейскія журналісты наведалі Менскі завод колавых цягачоў|спасылка=https://www.tvr.by/bel/news/obshchestvo/rossiyskie_zhurnalisty_posetili_minskiy_zavod_kolesnykh_tyagachey/|выдавец=Белтэлерадыёкампанія|дата публікацыі=12 сьнежня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. Пагатоў завод заставаўся асноўным пастаўшчыком колавых шасі пад усе сыстэмы ўзбраеньня Расеі&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=Уладзіслаў Лукашэвіч|загаловак=Лукашэнка заклікаў павялічыць удвая грашовыя паступленьні Дзяржкамваенпрама|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20190207/1549539277-galouchanka-niyakih-razmou-pra-prodazh-rasii-mzkc-ne-idze|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=12 сьнежня 2018|дата доступу=22 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. 7 лютага 2019 году старшыня [[Дзяржаўны ваенна-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўнага ваенна-прамысловага камітэту Беларусі]] Раман Галоўчанка заявіў: «За гады незалежнасьці Беларусі ў прадпрыемства ўкладзена $150 млн»&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Галоўчанка: Ніякіх размоў пра продаж Расеі МЗКЦ не ідзе|спасылка=http://zviazda.by/be/news/20190207/1549539277-galouchanka-niyakih-razmou-pra-prodazh-rasii-mzkc-ne-idze|выдавец=Газэта «Зьвязда»|дата публікацыі=7 лютага 2019|дата доступу=22 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;. На 2019 год у выпрабавальным цэху «МЗКЦ» цывільныя цягачы «Волат» абкатвалі 200 км, а вайсковыя — 400 км&lt;ref name=&quot;г&quot;/&gt;.

[[Файл:MZKT-490101-010 &quot;Volat&quot; during the &quot;Armiya 2020&quot; exhibition.jpg|значак|290пкс|MZKT-490101-010 на выставе &quot;Армія-2020&quot;]]

== Санкцыі ЭЗ й іншых краінаў ==
17 снежня 2020 году завод быў уключаны ў [[чорны сьпіс Эўразьвязу]]&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Jozwiak|first=Rikard|date=2020-12-17|title=EU Officially Slaps More Economic Sanctions On Belarus Over Crackdown|url=https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-belarus/31006041.html|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210721170020/https://www.rferl.org/a/eu-sanctions-belarus/31006041.html|archivedate=2021-07-21|accessdate=2021-07-21|аўтар=Rikard Jozwiak.|publisher=[[Радыё Свабодная Эўропа/Радыё Свабода]]|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{cite web|title=Council Implementing Regulation (EU) 2020/2129 of 17 December 2020 implementing Article 8a(1) of Regulation (EC) No 765/2006 concerning restrictive measures in respect of Belarus|url=https://eur-lex.europa.eu/eli/reg_impl/2020/2129/oj|titel=EUR-Lex - 32020R2129 - EN - EUR-Lex|language=en|accessdate=2021-07-24|publisher={{Артыкул у іншым разьдзеле|EUR-Lex|EUR-Lex|en|EUR-Lex}}}}&lt;/ref&gt;. Таксама ў свае санкцыйныя сьпісы МЗКТ ўключылі [[Вялікабрытанія]]&lt;ref&gt;{{Cite web|language=en|url=https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/996772/Belarus.pdf|title=CONSOLIDATED LIST OF FINANCIAL SANCTIONS TARGETS IN THE UK|publisher=Office of Financial Sanctions Implementation HM Treasury|date=2021-06-25}}&lt;/ref&gt; ды [[Швайцарыя]]&lt;ref&gt;{{Cite web|last=Shields|first=Michael|date=2021-07-07|editor-last=Liffey|editor-first=Kevin|title=Swiss widen sanctions list against Belarus|url=https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707215407/https://www.reuters.com/world/europe/swiss-widen-sanctions-list-against-belarus-2021-07-07/|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|аўтар=Michael Shields|суаўтары=Kevin Liffey.|publisher=[[Reuters]]|language=en}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Cite web|last=|first=|date=2021-07-07|title=Sanctions program: Belarus: Verordnung vom 11. Dezember 2020 über Massnahmen gegenüber Belarus (SR 946.231.116.9), Anhang 1 Origin: EU Sanctions: Art. 2 Abs. 1 (Finanzsanktionen) und Art. 3 Abs. 1 (Ein- und Durchreiseverbot)|url=https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|url-status=live|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210707175409/https://www.seco.admin.ch/dam/seco/de/dokumente/Aussenwirtschaft/Wirtschaftsbeziehungen/Exportkontrollen/Sanktionen/Verordnungen/Belarus/belarus_2021-07-07.pdf.download.pdf/Belarus_2021-07-07.pdf|archivedate=2021-07-07|accessdate=2021-07-10|publisher={{артыкул у іншым разьдзеле|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|Дзяржаўны сакратарыят па эканамічных пытаньнях|de|Staatssekretariat für Wirtschaft}}|language=en}}&lt;/ref&gt;. 26 студзеня 2021 году да санкцыяў [[Эўрапейскі Зьвяз|ЭЗ]] далучыліся [[Альбанія]], [[Ісьляндыя]], [[Ліхтэнштайн]], [[Нарвэгія]], [[Паўночная Македонія]], [[Чарнагорыя]]&lt;ref&gt;{{cite web|title=Declaration by the High Representative on behalf of the European Union on the alignment of certain countries concerning restrictive measures against Belarus|url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2021/01/26/declaration-by-the-high-representative-on-behalf-of-the-european-union-on-the-alignment-of-certain-countries-concerning-restrictive-measures-against-belarus/|publisher=[[Рада Эўрапейскага зьвязу]]|date=2021-01-26|accessdate=2021-09-09|language=en}}&lt;/ref&gt;.

У 2022 годзе завод, яго дырэктар Аляксей Рымашэўскі і намеснік дырэктара Аляксандр Вецяневіч былі ўнесеныя ў [[сьпіс спэцыяльна вызначаных грамадзянаў і заблякаваных асобаў]] [[Злучаныя Штаты Амэрыкі|ЗША]]&lt;ref&gt;{{Cite web|date=2022-02-24|title=U.S. Treasury Targets Belarusian Support for Russian Invasion of Ukraine|url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0607|url-status=live|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2022-02-25|publisher=[[Міністэрства фінансаў ЗША]]|мова=en}}&lt;/ref&gt;, а таксама ў санкцыйныя сьпісы [[Вялікабрытанія|Вялікабрытаніі]], [[Аўстралія|Аўстраліі]], [[Канада|Канады]], [[Новая Зэляндыя|Новай Зэляндыі]] ды [[Украіна|Украіны]]. Акрамя таго, [[Японія]] ўвяла санкцыі супраць МЗКТ&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20230416183024/https://sanctions.nazk.gov.ua/sanction-company/174/ Відкрите акціонерне товариство «Мінський завод колісних тягачів»]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20230416183544/https://sanctions.nazk.gov.ua/sanction-person/279/ РІМАШЕВСЬКИЙ Олексій Іванович]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20230416183022/https://sanctions.nazk.gov.ua/sanction-person/124/ ВЕТЕНЕВИЧ Олександр Петрович]&lt;/ref&gt;.

== Кіраўнікі ==
* {{Артыкул у іншым разьдзеле|Барыс Шапашнік||be|Барыс Львовіч Шапашнік}} (1954—1975)
* С. П. Паршын (1975—1978)
* Р. А. Ісаевіч (1978—1980)
* В. І. Грос (1980—1985)
* П. П. Саўчыц (1985—1986)
* В. А. Воўкаў (1986—2002)
* Генадзь Сінягоўскі (2002 — 1 ліпеня 2011)
* Віталь Воўк (верасень 2011 — сьнежань 2014)
* Ігар Летаў (з 16 сакавіка 2015 году)&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Прэзыдэнт Беларусі прыняў кадравыя рашэньні|спасылка=https://blr.belta.by/president/view/prezident-belarusi-prynjau-kadravyja-rashenni-31085-2015|выдавец=БелТА|дата публікацыі=16 сакавіка 2015|дата доступу=19 ліпеня 2019}}&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Навіна|аўтар=|загаловак=Электронныя звароты грамадзянаў|спасылка=https://www.mzkt.by/by/contacts/online-request/individual/|выдавец=ААТ «Менскі завод колавых цягачоў»|дата публікацыі=2019|дата доступу=19 ліпеня 2019}}
** [https://www.mzkt.by/by/dealers/become_dealer.php Стаць дылерам]{{Недаступная спасылка|date=March 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [https://web.archive.org/web/20190819111826/https://www.volatdefence.com/by/ Абаронная тэхніка «Волат»]

{{Добры артыкул}}
{{Беларускае аўтамабілебудаваньне}}

[[Катэгорыя:Прадпрыемствы Менску]]
[[Катэгорыя:Заводзкі раён (Менск)]]
[[Катэгорыя:Аўтамабілебудаўнічыя кампаніі Беларусі]]
[[Катэгорыя:Вытворцы грузавых аўтамабіляў]]
[[Катэгорыя:Вытворцы аўтобусаў]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1954 годзе]]
[[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя  асобы ў Чорным сьпісе ЭЗ]]
[[Катэгорыя:Беларускія юрыдычныя асобы ў сьпісе СВГ]]</text>
      <sha1>n5e02p4x1sf3u3htls1z766a442owlp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Папярэдні футбольны сэзон Ангельшчыны</title>
    <ns>10</ns>
    <id>222376</id>
    <revision>
      <id>2621752</id>
      <parentid>2607694</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:30:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621752</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21309" sha1="8f6pkj94oodildjvsjoj2tfwjqdezzn" xml:space="preserve">{{#switch: {{{1}}}
&lt;!-- Рознае --&gt;
| ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Ангельшчыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]

&lt;!-- 1 дывізіён --&gt;
| АрсэналЛёнЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | АрсэналЛёнСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АрсэналЛён = 2 месца
| АстанВілаБЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | АстанВілаБСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АстанВілаБ = 6 месца
| БорнмутЛіга    = [[Прэм’ер-Ліга]] | БорнмутСэзон    = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Борнмут    = 9 месца
| БрайтанэндЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | БрайтанэндСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Брайтанэнд = 8 месца
| БрэнтфардЛіга  = [[Прэм’ер-Ліга]] | БрэнтфардСэзон  = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Брэнтфард  = 10 месца
| ІпсўічТаўнЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ІпсўічТаўнСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ІпсўічТаўн = 19 месца (паніжэньне)
| КрысталПэлЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | КрысталПэлСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КрысталПэл = 12 месца
| ЛівэрпулЛіга   = [[Прэм’ер-Ліга]] | ЛівэрпулСэзон   = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Лівэрпул   = 1 месца
| ЛэстэрСіціЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ЛэстэрСіціСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЛэстэрСіці = 18 месца (паніжэньне)
| МанчэстэрСЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | МанчэстэрССэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | МанчэстэрС = 3 месца
| МанчэстэрЮЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | МанчэстэрЮСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | МанчэстэрЮ = 15 месца
| НотынггэмФЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | НотынггэмФСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | НотынггэмФ = 7 месца
| НьюкаслЮнаЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | НьюкаслЮнаСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | НьюкаслЮна = 5 месца
| СаўтгэмптаЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | СаўтгэмптаСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Саўтгэмпта = 20 месца (паніжэньне)
| ТотэнгэмГоЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ТотэнгэмГоСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ТотэнгэмГо = 17 месца
| ЎулвэргэмпЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ЎулвэргэмпСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Ўулвэргэмп = 16 месца
| ЎэстГэмЮнаЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ЎэстГэмЮнаСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЎэстГэмЮна = 14 месца
| ФулгэмЛіга     = [[Прэм’ер-Ліга]] | ФулгэмСэзон     = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Фулгэм     = 11 месца
| ЧэлсіЛёндаЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ЧэлсіЛёндаСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЧэлсіЛёнда = 4 месца
| ЭвэртанЛівЛіга = [[Прэм’ер-Ліга]] | ЭвэртанЛівСэзон = [[Прэм’ер-Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЭвэртанЛів = 13 месца

&lt;!-- 2 дывізіён --&gt;
| БлэкбэрнРоЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | БлэкбэрнРоСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БлэкбэрнРо = 7 месца
| БрысталСіцЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | БрысталСіцСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БрысталСіц = 6 месца
| БэрнліЛіга     = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | БэрнліСэзон     = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Бэрнлі     = 2 месца (падвышэньне)
| ГалСіціЛіга    = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ГалСіціСэзон    = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ГалСіці    = 21 месца
| ДэрбіКаўнцЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ДэрбіКаўнцСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ДэрбіКаўнц = 19 месца
| КардыфСіціЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | КардыфСіціСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КардыфСіці = 24 месца (паніжэньне)
| КўінзПаркРЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | КўінзПаркРСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | КўінзПаркР = 15 месца
| ЛідсЮнайтэЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ЛідсЮнайтэСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЛідсЮнайтэ = 1 месца (падвышэньне)
| ЛутанТаўнЛіга  = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ЛутанТаўнСэзон  = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЛутанТаўн  = 22 месца (паніжэньне)
| МідлзбраЛіга   = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | МідлзбраСэзон   = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Мідлзбра   = 10 месца
| МілўолЛёндЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | МілўолЛёндСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | МілўолЛёнд = 8 месца
| НорыджСіціЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | НорыджСіціСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | НорыджСіці = 13 месца
| ОксфардЮнаЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ОксфардЮнаСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ОксфардЮна = 17 месца
| ПортсмутЛіга   = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ПортсмутСэзон   = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Портсмут   = 16 месца
| ПрэстанНорЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ПрэстанНорСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ПрэстанНор = 20 месца
| СандэрлэндЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | СандэрлэндСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Сандэрлэнд = 4 месца (падвышэньне)
| СтокСіціЛіга   = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | СтокСіціСэзон   = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СтокСіці   = 18 месца
| СўонсіСіціЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | СўонсіСіціСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СўонсіСіці = 11 месца
| ЎотфардЛіга    = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ЎотфардСэзон    = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Ўотфард    = 14 месца
| ЎэстБромўіЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ЎэстБромўіСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЎэстБромўі = 9 месца
| ШэфілдЎэнзЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ШэфілдЎэнзСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ШэфілдЎэнз = 12 месца
| ШэфілдЮнайЛіга = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны|Футбольная ліга]] | ШэфілдЮнайСэзон = [[Чэмпіянат футбольнай лігі Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ШэфілдЮнай = 3 месца

&lt;!-- 3 дывізіён --&gt;
| БарнсьліЛіга   = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | Барнсьлі   = 12 месца
| БірмінггэмЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | БірмінггэмСэзон = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Бірмінггэм = 1 месца (падвышэньне)
| БлэкпулЛіга    = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | Блэкпул    = 9 месца
| БолтанЎандЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | БолтанЎанд = 8 месца
| БрысталРовЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | БрысталРов = 22 месца (паніжэньне)
| БэртанАльбЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | БэртанАльб = 20 месца
| ГадэрсьфілЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ГадэрсьфілСэзон = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Гадэрсьфіл = 10 месца
| КембрыджЮнЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | КембрыджЮн = 23 месца (паніжэньне)
| КроўліТаўнЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | КроўліТаўн = 21 месца (паніжэньне)
| ЛейтанОрыеЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ЛейтанОрые = 6 месца
| ЛінкальнСіЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ЛінкальнСі = 11 месца
| МэнсьфілдТЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | МэнсьфілдТ = 17 месца
| НортгэмптЛіга  = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | Нортгэмпта = 19 месца
| ПітэрбараЮЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ПітэрбараЮ = 18 месца
| РотэргэмЮнЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | РотэргэмЮнСэзон = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РотэргэмЮн = 13 месца
| РэдынгЛіга     = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | Рэдынг     = 7 месца
| РэксэмЛіга     = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | Рэксэм     = 2 месца (падвышэньне)
| СтокпартКаЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | СтокпартКа = 3 месца
| СтывэныджЛіга  = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | Стывэныдж  = 14 месца
| ЎіганАтлетЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ЎіганАтлет = 15 месца
| ЎікамЎандэЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ЎікамЎандэ = 5 месца
| ЧарлтанАтлЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ЧарлтанАтл = 4 месца (падвышэньне)
| ШрусбэрыТаЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ШрусбэрыТа = 24 месца (паніжэньне)
| ЭкзэтэрСіцЛіга = [[Першая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Першая ліга]] | ЭкзэтэрСіц = 16 месца

&lt;!-- 4 дывізіён --&gt;
| АкрынгтанСЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | АкрынгтанС = 21 месца
| БараўЛіга      = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | Бараў      = 16 месца
| БромліЛіга     = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | Бромлі     = 11 месца
| БрэдфардСіЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | БрэдфардСі = 3 месца (падвышэньне)
| ГрымсьбіТаЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ГрымсьбіТа = 9 месца
| ГэрагейтТаЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ГэрагейтТа = 18 месца
| ДанкастэрЛіга  = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ДанкастэрР = 1 месца (падвышэньне)
| ДжылінггэмЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | Джылінггэм = 17 месца
| КарлайлЮнаЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | КарлайлЮна = 23 месца (паніжэньне)
| КолчэстэрЮЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | КолчэстэрЮ = 10 месца
| КруАляксанЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | КруАляксан = 13 месца
| МілтанКейнЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | МілтанКейн = 19 месца
| МоркамЛіга     = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | Моркам     = 24 месца (паніжэньне)
| НотсКаўнціЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | НотсКаўнці = 6 месца
| НьюпартКаўЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | НьюпартКаў = 22 месца
| ПортВэйлСтЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ПортВэйлСт = 2 месца (падвышэньне)
| СолфардСіцЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | СолфардСіц = 8 месца
| СўінданТаўЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | СўінданТаў = 12 месца
| ТранмэрРовЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ТранмэрРов = 20 месца
| ЎімбэлданКЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ЎімбэлданК = 5 месца (падвышэньне)
| ЎолсалЛіга     = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | Ўолсал     = 4 месца
| ЧэлтэнгэмТЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ЧэлтэнгэмТ = 15 месца
| ЧэстэрфілдЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | Чэстэрфілд = 7 месца
| ФлітўудТаўЛіга = [[Другая футбольная ліга чэмпіянату Ангельшчыны|Другая ліга]] | ФлітўудТаў = 14 месца

| default = 0}}&lt;noinclude&gt;
{{Дакумэнтацыя}}
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Ангельшчына]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>8f6pkj94oodildjvsjoj2tfwjqdezzn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Рудзенька (Хвойніцкі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>242445</id>
    <revision>
      <id>2621746</id>
      <parentid>2621223</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:17:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Пад уладай Расейскай імпэрыі */</comment>
      <origin>2621746</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="14312" sha1="980p8jrv6o5te2bf3t78lkh2dagbryz" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Рудзенька
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Рудзенькі
|Лацінка                          = Rudzieńka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = перад 1795 годам
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Велікаборскі сельсавет|Велікаборскі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 
|Год падліку колькасьці           = 
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 58
 |Шырата сэкундаў                 = 57
 |Даўгата градусаў                = 29
 |Даўгата хвілінаў                = 54
 |Даўгата сэкундаў                = 07
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьверху
|Водступ подпісу на мапе          = 2.3
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Ру́дзенька'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — былая [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], каля ракі [[Віць (рака)|Віці]]. Уваходзіла ў склад [[Велікаборскі сельсавет|Велікаборскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. 

== Гісторыя ==
=== Пад уладай Расейскай імпэрыі ===

[[Файл:Герб уласны роду Прозараў.png|150пкс|значак|зьлева|Герб уласны роду Прозараў]][[Файл:Куравое, Хвойнае, Рудзенька, Небытаў на трохвярстовай мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г.jpg|значак|зьлева|Рудзенька, Куравое, Хвойнае, Небытаў на трохвярстовай мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г.]]
У крыніцы, заснаванай на матэрыялах расейскай рэвізіі 1795 году, вёска Рудзенка згаданая сярод уладаньняў пана ''Людвіка''{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага Караля.}} Прозара, якія былі перайшлі «в казну», але потым «по высочайшему повелению» вернутыя Луізе Прозаравай, спадчыннай іх уладальніцы&lt;ref&gt;Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). – Минск, 2018. С. 70 – 71&lt;/ref&gt;.

Згодна з шляхецкай рэвізіяй, датаванай 2 сьнежня 1811 году, фальварак Рудзенька з 12 рэвізскімі душамі ў аднаймённай вёсцы трымаў у арэндзе ад паноў Прозараў Ян Паеўскі (55 г.); разам зь ім жыў сын Станіслаў (6 г.){{заўвага|Улічаныя толькі асобы мужчынскага полу.}}&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 184&lt;/ref&gt;. 20 сакавіка 1812 году арэнда таго фальварка з прылегласьцямі, што належаў пані Людвіцы з князёў Шуйскіх, жонцы абознага Караля, Прозаравай, дакумэнтальна пацьверджана шляхцічу Яну Паеўскаму за штогадовую выплату 300 рублёў серабром&lt;ref&gt;Аrchiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 14. S. 9, 35&lt;/ref&gt;.

Згодна з інвэнтаром 1844 году Хвойніцкага маёнтку Уладыслава Прозара, Рудзенька з 3 дварамі і 19 жыхарамі належала да фальварку Гудаў&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475&lt;/ref&gt;.

У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» сказана, што 10 жыхароў Рудзенькі абодвух полаў былі прыхаджанамі Пакроўскай царквы ў мястэчку Хвойніках, а 10 мужчын і 7 жанчын зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі&lt;ref&gt;Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666&lt;/ref&gt;.

У парэформавы пэрыяд Рудзенька адміністрацыйна на лежала да Хвойніцкай воласьці. З кліравой ведамасьці Вялікаборскай Раства Багародзіцкай царквы 1869 году вынікае, што ў вёсцы налічвалася 1 і 1/4 двара{{заўвага|Паводле іерэя Расьціслава Бандарэнкі, меўся на ўвазе царкоўны двор, які складалі 4 мужчынскія душы. Размова не пра колькасьць сядзібаў у вёсцы.}}, у якіх — 5 прыхаджанаў мужчын і 10 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 53адв.; так і на 1874 г. Спр. 40931. А. 48адв.&lt;/ref&gt;. На пачатак 1870 году ў вёсцы было 10 гаспадароў зь ліку сялян-уласьнікаў, прыпісаных да Вялікаборскага сельскага таварыства, 3-е аднадворцаў, прыпісаных да воласьці&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 69&lt;/ref&gt;.

У ведамасьці Вялікаборскай царквы запісана, што ў Рудзеньцы ў 2 і 3/4 двара жыло 11 мужчын і 10 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 53адв.; так і на 1874 г. Спр. 41060. А. 52адв.&lt;/ref&gt;. Паводле перапісу 1897 году ў вёсцы налічвалася 7 двароў з 55 жыхарамі&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 457&lt;/ref&gt;. На 1909 год у Рудзеньцы было 10 двароў, 70 жыхароў&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 173&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===

9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Рудзенька, аднак, у складзе Хвойніцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою: український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85&lt;/ref&gt;.

1 студзеня 1919 г. згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі Хвойніцкая воласьць Рэчыцкага павету ўвайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 15 красавіка 1921 году{{Заўвага|У зьвестцы ад 8 сьнежня 1920 г. школа ў Рудзеньцы яшчэ не згаданая.}} ў Рудзенькаўскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было 24 вучні&lt;ref&gt;Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Велікаборскі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Велікаборскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>980p8jrv6o5te2bf3t78lkh2dagbryz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Веляцін</title>
    <ns>0</ns>
    <id>242461</id>
    <revision>
      <id>2621736</id>
      <parentid>2621250</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T08:47:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621736</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="29771" sha1="ss6suowv9s26nuieufrvd0vgjebsweq" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Веляцін
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Веляціна
|Трансьлітараваная назва          = Vieliacin
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 1541 год
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 
|Год падліку колькасьці           = 
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 52
 |Шырата сэкундаў                 = 19
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 05
 |Даўгата сэкундаў                = 51
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьверху 
|Водступ подпісу на мапе          = 2.5
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Веляці́н'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — [[аграгарадок|вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], уваходзіць у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Насельніцтва на 2004 год — 429 чалавек. Знаходзіцца за 11 км на паўднёвы ўсход ад места і чыгуначнай станцыі [[Хвойнікі|Хвойнікаў]], каля аўтамабільнай дарогі Хвойнікі — [[Брагін]].

== Гісторыя ==
=== Вялікае Княства Літоўскае і Карона Каралеўства Польскага ===
[[Файл:POL COA Korybut.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Карыбут князёў Вішнявецкіх.]]
Ці не ўпершыню Веляцін згаданы ў дакумэнце ад 6 кастрычніка 1541 году{{заўвага|Не з XVII ст., як пісаў С. В. Марцэлеў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 434—435&lt;/ref&gt;}} з запісам аб узаемных саступках грунтоў у [[Брагін|Брагінскім маёнтку]] князя Аляксандра Міхайлавіча Вішнявецкага і ў [[Астрагляды|Астраглядаўскім маёнтку]] князя Дзьмітрыя Раманавіча Відыніцкага (Любецкага) з жонкай Феннай Палазовічаўнай. Належаў князю Вішнявецкаму&lt;ref&gt;Аrchiwum Główny Akt Dawnych. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 1. S. 3, 4&lt;/ref&gt;. Месьціўся ў [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскім ваяводзтве]] Вялікага Княства Літоўскага, зь сярэдзіны 1569 году — Каралеўства Польскага.

Згодна з актам аб разьдзеле маёнтку Брагін 1574 году паміж князямі-братамі Міхаілам і Аляксандрам Аляксандравічамі Вішнявецкімі «''Село Велетин з [[путны баярын|бояры путными]], з людми заседелыми и незаседелыми, з даню грошовою и медовою, з кгрунты, дубровами, чертежами, полями и сеножатми''» дасталося князю Аляксандру&lt;ref&gt;https://web.archive.org/web/20200605102849/http://www.belniidad.by/sites/default/files/bash/bash01_2000.pdf Беларускі археаграфічны штогоднік. Выпуск 1. — Мінск, 2000. С. 188&lt;/ref&gt;.
З падатковага рэестру [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскай зямлі]] 1581 году вядома, што Веляцін належаў удаве княгіні Аляксандры з дому Капустаў Вішнявецкай і было ў ім восем двароў [[агароднікі|сялян-агароднікаў]], зь якіх выбіралася па 4-6 грошаў&lt;ref&gt;Źródła dziejowe. T. XX. Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. IX: Ziemie ruskie. Ukraina (Kijów — Bracław) / A. Jabłonowski — Warszawa, 1894. Wykazy… S. 36, 38&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крыстыны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.jpg|значак|зьлева|Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крысьціны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.]]Потым да 1622 году часткай Брагінскіх добраў зь вёскай Веляцін валодаў князь Адам Аляксандравіч Вішнявецкі, у якога ў 1603 годзе знаходзіўся на службе будучы самазванец на расейскім пасадзе [[Ілжэдзьмітры I]]. 20 ліпеня 1641 году пані Крысьціна, дачка князя Адама, на той час жонка Пятра Даніловіча, крайчага кароннага, саступіла князю [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмію Вішнявецкаму]] сваю палову замку і места Брагін зь сёламі, у ліку якіх быў і Веляцін&lt;ref&gt;Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 8-13&lt;/ref&gt;. Брагінскі маёнтак малодшай галіны роду Вішнявецкіх ізноў быў аб’яднаны ў адных руках.

На 7 сакавіка 1650 году дзяржаўцам Брагіна і той часткі воласьці, якая да 1641 г. належала пані Крысьціне Даніловічавай, названы пан Даніэль Сіліч. Тады ў Веляціне, Мікулічах, Лісьцьвіне, у частцы Сяльца разам налічвалася 130 дымоў (≈780 жыхароў)&lt;ref&gt;Національно-визвольна війна в Україні. 1648-1657. Збірник за документами актових книг / Керівник проекту Музичук О. В.; Упор.: Сухих Л. А., Страшко В. В. Державний комітет архівів України. Центральний державний історичний архів України, м. Київ. – Київ, 2008. С. 534&lt;/ref&gt;. 

Пасьля сьмерці князя ваяводы рускага Ярэмія ў 1651 годзе вёска пэўны час была ўладаньнем сына, будучага караля [[Міхал Вішнявецкі|Міхала Карыбута]], але апошні саступіў яе маці княгіні Грызэльдзе Канстанцыі з роду Замойскіх Вішнявецкай. Каля 1672 году Брагінскія добра дасталіся пляменьніку княгіні пану Станіславу Канецпольскаму, а ў 1682 годзе, паводле тэстамэнту, — яго родзічу пану Яну Аляксандру Канецпольскаму, ваяводзічу бэлзскаму. Пад 1687 годам у справе Оўруцкага гродзкага суда Веляцін названы сярод паселішчаў, зруйнаваных працяглым (ад лістападу 1686 года да самых {{падказка|świątek zielonych|да Сёмухі}}) пастоем рэестравых казакоў палкоўніка Войска Запарожскага Паўла Апостала Шчуроўскага. У кожным з чатырох двароў тут карміўся адзін казак з сваім канём. Тады за гарэлку, рыбу, порах, чатыры пары хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, чацьвёра ботаў вяскоўцы заплацілі 26 злотых, за адзін воз з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума гарцамі дзёгцю, за соль — 416 злотых, а яшчэ далі {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}} 9 вёдраў, аўса 40 вёдраў&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 152&lt;/ref&gt;

Пасьля сьмерці ў 1719 годзе серадзкага ваяводы Яна Канецпольскага і працяглага (яшчэ і пры жыцьці дзедзіча) знаходжаньня ў заставе ў паноў Сілічаў&lt;ref&gt;Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285&lt;/ref&gt;, каля 1733 году Веляцін стаў уладаньнем князя [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі|Міхала Сэрвацыя]] са старэйшай галіны роду Вішнявецкіх, які менавіта тады ўпершыню падпісаўся «графам на Брагіне»&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485&lt;/ref&gt;. Празь дзесяць гадоў як спачыў князь Міхал, у 1754 годзе, Брагінскі маёнтак (у тым ліку Веляцін) быў куплены ў яго дачкі княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай [[Замойскія|Замойскай]] панам Францам Антоніем Ракіцкім, ашмянскім войскім. Нашчадкі апошняга валодалі ім яшчэ і ў другой палове XIX стагодзьдзя.

[[Файл:Вёска Веляцін і хутар Карпілаўка. Фрагмэнт эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.jpg|значак|зьлева|Вёска Веляцін і хутар [[Карпілаўка (Хвойніцкі раён)|Карпілаўка]]. Фрагмэнт эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.]][[File:Высокае на мапе другога тому Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі.jpg|значак|Веляцін{{заўвага|Ужытая форма Вялецін — свавольства ўкладальнікаў мапы, супярэчнае таму, як здаўна прамаўлялі і сёньня прамаўляюць назву паселішча самі вяскоўцы і навакольныя жыхары.}} на мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» другога тому Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі.&lt;ref&gt;Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122&lt;/ref&gt;.]]У 1754 годзе з 23 двароў (×6 — каля 138 жыхароў) вёскі Веляцін Брагінскага маёнтку «do grodu» ([[Оўруч|Оўруцкага замку]]) выплачваліся 3 злотых, 17 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 14 злотых, 10 грошаў&lt;ref&gt;Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 190; гл. таксама: С. 13-15, 20-22&lt;/ref&gt;.

Перапісы габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў засьведчылі пражываньне ў Веляціне адпаведна 11, 4 чалавек (głow), прыналежных да Брагінскага кагалу, і хрысьціяніна (пагалоўшчыне не падлягаў)&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765—1791 гг. – Киев, 1890. С.  302, 391, 711&lt;/ref&gt;. Магмыма, выбух гайдамацка-сялянскай [[Каліеўшчына|Каліеўшчыны]] ў 1768 годзе паўплываў на колькасьць габрэяў у вёсцы, роўна як і на прыняцьце адным зь іх (напэўна, галавой сямейства) хрысьціянства.

Вёска Веляцін згаданая ў эксплікацыі да мапы Брагінскага графства, датаванай 27 днём жніўня 1783 году.

=== Расейская імпэрыя ===
[[Файл:Карпілаўка на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.jpg|значак|зьлева|Веляцін на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]
Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Веляцін — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва, з 1796 году ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] [[Чарнігаўская губэрня|Чарнігаўскай]], потым Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]&lt;ref&gt;Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001.  C. 181–182&lt;/ref&gt;. У крыніцы, заснаванай на зьвестках рэвізіі 1795 году, сказана што вёска Веляцін была ў заставе ад Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага [[Караль Прозар|Караля]].}} ў пана судзьдзі оўруцкага Міхала Паўшы, хоць уласьнікамі яго зьяўляліся графы Ракіцкія&lt;ref&gt;Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 72&lt;/ref&gt;; гэткая падвойная застава, надта пашыраная ў Рэчы Паспалітай і ў дарэформавай Расейскай імпэрыі.

[[Файл:Веляцін і Карпілаўка на мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г. з наступнымі ўдакладненьнямі.jpg|значак|Веляцін і Карпілаўка на мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г. з наступнымі ўдакладненьнямі.]]Згодна з «Фармулярнай ведамасьцю» сяла Мікулічаў Богаяўленскай царквы 1822 году, вёска Веляцін з 83 душамі мужчынскага і 69 душамі жаночага полу належала пану Міхалу Ракіцкаму&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40552. А. 66&lt;/ref&gt;. У кліравой ведамасьці за 1847 год запісана, што за 5 (6?) вёрст ад Мікуліцкай царквы ў 24 і 1/2 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.}} Веляціна жылі 98 мужчына і 94 жанчыны&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 125адв.&lt;/ref&gt;. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 285 жыхароў вёскі Веляцін зьяўляліся прыхаджанамі Мікуліцкай Богаяўленскай царквы, 5 мужчын і 3 жанчыны былі парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Унебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі&lt;ref&gt;Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 381, 681&lt;/ref&gt;.

У парэформавы пэрыяд вёска – у Мікуліцкай воласьці. Паводле кліравой ведамасьці за 1869 год у 27 і 3/4 двара Веляціна было 111 мужчын і 108 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 147адв.&lt;/ref&gt;. У пачатку 1870 года тут — 105 мужчын-гаспадароў зь ліку сялян уласьнікаў, прыпісаных да Веляцінскага сельскага таварыства&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71&lt;/ref&gt;. У кліравой за 1875 год паведамляецца пра 31 двор, у якіх — 124 мужчыны і 118 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 160адв.&lt;/ref&gt;. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, Веляцін заставаўся ў прыходзе Мікуліцкай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 97&lt;/ref&gt;. 29 траўня 1881 году ў выніку пажару згарэла 57 двароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. У ведамасьці Мікуліцкай Богаяўленскай царквы за 1903 год засьведчана, што ў вёсцы Веляцін налічвалася 63 і 3/4 двара, у якіх жылі 255 асобаў мужчынскага і 207 асобаў жаночага полу верных&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41139. А. 202адв.&lt;/ref&gt;. На 1909 год у Веляціне налічвалася 80 двароў і 602{{заўвага|С. В. Марцэлеў падаў такую колькасьць на 1850 г.&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;}} жыхары&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 25&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===
9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісання [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскай мірнай дамовы]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Веляцін у складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана Паўля Скарападзкага&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. //  Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Карпілаўка, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Веляцін, Карпілаўка, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.]]1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].

Пасьля другога ўзбуйненьня [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 снежня 1927 года Веляцін — цэнтр сельсавету Хойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. У пачатку 1930 году тут створаны калгас «Бальшавік», працавалі вятрак, кузьня&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. З 20 лютага 1938 г. — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры.

У гады [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] на фронце і ў партызанскай барацьбе загінулі 99 вяскоўцаў, яшчэ двое расстраляныя акупантамі&lt;ref&gt;Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна. — Мінск: БЭ, 1993. С. 170, 256—259&lt;/ref&gt;.

З 8 студзеня 1954 году Веляцін — у складзе Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 г. тут налічвалася 862 жыхары, цэнтр калгасу «Бальшавік». Існавалі 9-гадовая школа, дом культуры, бібліятэка, фельчарска-акушэрскі пункт, дзіцячы садок, адзьдзяленьне сувязі, крама, швейная майстэрня&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

У 2000-я гады Веляцін атрымаў афіцыйны статус «[[аграгарадок|аграгарадку]]».

== Забудова ==
Плян Веляціна складаецца зь зьлёгку скрыўленай доўгай вуліцы, арыентаванай з паўднёвага захаду на паўночны ўсход, да якой з поўначы далучаюцца кароткія вуліцы. Забудова двухбаковая, пераважна драўлянымі дамамі сядзібнага тыпу. У 1986—1994 гадох у вёсцы збудавалі цагляныя дамы на 50 кватэр, у якіх разьмясьціліся перасяленцы з забруджаных радыяцыяй месцаў у выніку [[Чарнобыльская катастрофа|катастрофы на Чарнобыльскай АЭС]]&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}
* Czamańska I. Wiśniowieccy. Monografia rodu. — Poznań, 2007
* Мацук А. Брагін // Князі Вишневецькі. — Київ, 2016(2017). С. 213—215
* Pamiętniki o Koniecpolskich. Przyczynek do dziejów polskich XVII wieku. / Wydał Stanisław Przyłęcki. — Lwów, 1842. S. 375—389
* Бельскі С. В. З гісторыі ўладароў і маёнткаў Брагіншчыны XVI—XVIII стст. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 4 — 7, 12 — 15, 23 — 27

{{Паселіцкі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>ss6suowv9s26nuieufrvd0vgjebsweq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Папярэдні футбольны сэзон Нямеччыны</title>
    <ns>10</ns>
    <id>245851</id>
    <revision>
      <id>2621659</id>
      <parentid>2615818</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:23:13Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621659</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10653" sha1="fcdxmvc4uh0hrnei2vh5z519mc8zybs" xml:space="preserve">{{#switch: {{{1}}}
&lt;!-- Рознае --&gt;
| ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]

&lt;!-- 1 дывізіён --&gt;
| АйнтрахтФрЛіга = [[Бундэсьліга]] | АйнтрахтФрСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АйнтрахтФр = 3 месца
| АўгсбургЛіга   = [[Бундэсьліга]] | АўгсбургСэзон   = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Аўгсбург   = 12 месца
| БаварыяМюнЛіга = [[Бундэсьліга]] | БаварыяМюнСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БаварыяМюн = 1 месца
| БаерЛевэркЛіга = [[Бундэсьліга]] | БаерЛевэркСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БаерЛевэрк = 2 месца
| БарусіяДорЛіга = [[Бундэсьліга]] | БарусіяДорСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БарусіяДор = 4 месца
| БарусіяМёнЛіга = [[Бундэсьліга]] | БарусіяМёнСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | БарусіяМён = 10 месца
| БохумЛіга      = [[Бундэсьліга]] | БохумСэзон      = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Бохум      = 18 месца (паніжэньне)
| ВольфсбургЛіга = [[Бундэсьліга]] | ВольфсбургСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Вольфсбург = 11 месца
| ВэрдэрБрэмЛіга = [[Бундэсьліга]] | ВэрдэрБрэмСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ВэрдэрБрэм = 8 месца
| ГайдэнгаймЛіга = [[Бундэсьліга]] | ГайдэнгаймСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Гайдэнгайм = 16 месца
| ГольштайнКЛіга = [[Бундэсьліга]] | ГольштайнКСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ГольштайнК = 17 месца (паніжэньне)
| ГофэнгаймЛіга  = [[Бундэсьліга]] | ГофэнгаймСэзон  = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Гофэнгайм  = 15 месца 
| МайнцЛіга      = [[Бундэсьліга]] | МайнцСэзон      = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Майнц      = 6 месца
| РБЛяйпцыгЛіга  = [[Бундэсьліга]] | РБЛяйпцыгСэзон  = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РБЛяйпцыг  = 7 месца
| СанктПаўліЛіга = [[Бундэсьліга]] | СанктПаўліСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СанктПаўлі = 14 месца
| УніёнБэрліЛіга = [[Бундэсьліга]] | УніёнБэрліСэзон = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | УніёнБэрлі = 13 месца
| ФрайбургЛіга   = [[Бундэсьліга]] | ФрайбургСэзон   = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Фрайбург   = 5 месца
| ШтутгартЛіга   = [[Бундэсьліга]] | ШтутгартСэзон   = [[Бундэсьліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Штутгарт   = 9 месца

&lt;!-- 2 дывізіён --&gt;
| АйнтрахтБрЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | АйнтрахтБр = 16 месца
| ГамбургЛіга    = [[Бундэсьліга 2]] | Гамбург    = 2 месца (падвышэньне)
| Гановэр96Ліга  = [[Бундэсьліга 2]] | Гановэр96  = 9 месца
| ГройтэрФюрЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | ГройтэрФюр = 13 месца
| ГэртаБэрліЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | ГэртаБэрлі = 11 месца
| Дармштат98Ліга = [[Бундэсьліга 2]] | Дармштат98Сэзон = [[Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Дармштат98 = 12 месца
| КайзэрсьляЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | Кайзэрсьля = 7 месца
| КарльсруэЛіга  = [[Бундэсьліга 2]] | Карльсруэ  = 8 месца
| КёльнЛіга      = [[Бундэсьліга 2]] | КёльнСэзон      = [[Бундэсьліга 2 чэмпіянату Нямеччыны па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Кёльн      = 1 месца (падвышэньне)
| МагдэбургЛіга  = [[Бундэсьліга 2]] | Магдэбург  = 5 месца
| НюрнбэргЛіга   = [[Бундэсьліга 2]] | Нюрнбэрг   = 10 месца
| Падэрборн0Ліга = [[Бундэсьліга 2]] | Падэрборн0 = 4 месца
| ФартунаДусЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | ФартунаДус = 6 месца
| Шальке04ГеЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | Шальке04Ге = 14 месца
| ЯнРэгенсбуЛіга = [[Бундэсьліга 2]] | ЯнРэгенсбу = 18 месца (паніжэньне)

&lt;!-- 3 дывізіён --&gt;
| АрмініяБілЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | АрмініяБіл = 1 месца (падвышэньне)
| АснабрукЛіга   = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | Аснабрук   = 14 месца
| БарусіяДо2Ліга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | БарусіяДо2 = 17 месца (паніжэньне)
| ВээнВісбадЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | ВээнВісбад = 9 месца
| ГанзаРостаЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | ГанзаРоста = 5 месца
| ДынамаДрэзЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | ДынамаДрэз = 2 месца (падвышэньне)
| ЗандгаўзэнЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | Зандгаўзэн = 19 месца (паніжэньне)
| ІнгальштатЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | Інгальштат = 10 месца
| Мюнхэн1860Ліга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | Мюнхэн1860 = 11 месца
| Штутгарт2Ліга  = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | Штутгарт2  = 15 месца
| ЭнэргіКотбЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | ЭнэргіКотб = 4 месца
| ЭрцгебіргеЛіга = [[Трэцяя ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Трэцяя ліга]] | Эрцгебірге = 13 месца

&lt;!-- Іншыя --&gt;
| АаленЛіга      = Обэрліга Бадэн-Вюртэмбэрг | Аален      = 4 месца
| БарусіяМё2Ліга = [[Рэгіянальная ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Рэгіянальная ліга]], «Захад»          | БарусіяМё2 = 7 месца
| ВюрцбургерЛіга = [[Рэгіянальная ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Рэгіянальная ліга]], «Баварыя»        | Вюрцбургер = 6 месца
| ГалешэрЛіга    = [[Рэгіянальная ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Рэгіянальная ліга]], «Паўночны ўсход» | Галешэр    = 2 месца
| ДуйсбургЛіга   = [[Рэгіянальная ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Рэгіянальная ліга]], «Захад»          | Дуйсбург   = 1 месца (падвышэньне)
| МэпэнЛіга      = [[Рэгіянальная ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Рэгіянальная ліга]], «Поўнач»         | Мэпэн      = 6 месца
| ФранкфуртЛіга  = [[Рэгіянальная ліга чэмпіянату Нямеччыны па футболе|Рэгіянальная ліга]], «Паўднёвы захад» | Франкфурт  = 5 месца

| default = 0}}&lt;noinclude&gt;
{{Дакумэнтацыя}}
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Нямеччына]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>fcdxmvc4uh0hrnei2vh5z519mc8zybs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шаблён:Папярэдні футбольны сэзон Гішпаніі</title>
    <ns>10</ns>
    <id>246225</id>
    <revision>
      <id>2621731</id>
      <parentid>2562402</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:37:32Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Artsiom91</username>
        <id>28241</id>
      </contributor>
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621731</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6690" sha1="7aggym0nd6hslsifk78u8zc8cc46cg2" xml:space="preserve">{{#switch: {{{1}}}
&lt;!-- Рознае --&gt;
| ПапярэдніСэзон = [[Чэмпіянат Гішпаніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]]

&lt;!-- 1 дывізіён --&gt;
| АсасунаПамЛіга = [[Ля Ліга]] | АсасунаПамСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АсасунаПам = 9 месца
| АтлетыкаМаЛіга = [[Ля Ліга]] | АтлетыкаМаСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АтлетыкаМа = 3 месца
| АтлетыкБілЛіга = [[Ля Ліга]] | АтлетыкБілСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | АтлетыкБіл = 4 месца
| БарсэлёнаЛіга  = [[Ля Ліга]] | БарсэлёнаСэзон  = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Барсэлёна  = 1 месца
| ВаленсіяЛіга   = [[Ля Ліга]] | ВаленсіяСэзон   = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Валенсія   = 12 месца
| ВільярэалЛіга  = [[Ля Ліга]] | ВільярэалСэзон  = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Вільярэал  = 5 месца
| ДэпартываАЛіга = [[Ля Ліга]] | ДэпартываАСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ДэпартываА = 15 месца
| ЖыронаЛіга     = [[Ля Ліга]] | ЖыронаСэзон     = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Жырона     = 16 месца
| ЛеганэсЛіга    = [[Ля Ліга]] | ЛеганэсСэзон    = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Леганэс    = 18 месца (паніжэньне)
| Ляс-ПальмаЛіга = [[Ля Ліга]] | Ляс-ПальмаСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Ляс-Пальма = 19 месца (паніжэньне)
| МальёркаПаЛіга = [[Ля Ліга]] | МальёркаПаСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | МальёркаПа = 10 месца
| РаёВальекаЛіга = [[Ля Ліга]] | РаёВальекаСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РаёВальека = 8 месца
| РэалБэтысСЛіга = [[Ля Ліга]] | РэалБэтысССэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РэалБэтысС = 6 месца
| РэалВальядЛіга = [[Ля Ліга]] | РэалВальядСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РэалВальяд = 20 месца (паніжэньне)
| РэалМадрыдЛіга = [[Ля Ліга]] | РэалМадрыдСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РэалМадрыд = 2 месца
| РэалСасьедЛіга = [[Ля Ліга]] | РэалСасьедСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | РэалСасьед = 11 месца
| СэвільляЛіга   = [[Ля Ліга]] | СэвільляСэзон   = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Сэвільля   = 17 месца
| СэльтаВігаЛіга = [[Ля Ліга]] | СэльтаВігаСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | СэльтаВіга = 7 месца
| ХэтафэЛіга     = [[Ля Ліга]] | ХэтафэСэзон     = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Хэтафэ     = 13 месца
| ЭспанёлБарЛіга = [[Ля Ліга]] | ЭспанёлБарСэзон = [[Ля Ліга 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | ЭспанёлБар = 14 месца

&lt;!-- 2 дывізіён --&gt;
| АльбасэтэЛіга  = [[Сэгунда]] | Альбасэтэ  = 10 месца
| АльмэрыяЛіга   = [[Сэгунда]] | АльмэрыяСэзон   = [[Сэгунда чэмпіянату Гішпаніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Альмэрыя   = 6 месца
| ГранадаЛіга    = [[Сэгунда]] | ГранадаСэзон    = [[Сэгунда чэмпіянату Гішпаніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Гранада    = 7 месца
| ДэпартываЛЛіга = [[Сэгунда]] | ДэпартываЛ = 15 месца
| КадысЛіга      = [[Сэгунда]] | КадысСэзон      = [[Сэгунда чэмпіянату Гішпаніі па футболе 2024—2025 гадоў|2024—2025]] | Кадыс      = 13 месца
| КордаваЛіга    = [[Сэгунда]] | Кордава    = 14 месца
| ЛевантэВалЛіга = [[Сэгунда]] | ЛевантэВал = 1 месца (падвышэньне)
| МалягаЛіга     = [[Сэгунда]] | Маляга     = 16 месца
| МірандэсЛіга   = [[Сэгунда]] | Мірандэс   = 4 месца
| РасінгСантЛіга = [[Сэгунда]] | РасінгСант = 5 месца
| РэалАвіедаЛіга = [[Сэгунда]] | РэалАвіеда = 3 месца (падвышэньне)
| РэалСарагоЛіга = [[Сэгунда]] | РэалСараго = 17 месца
| СпортынгХіЛіга = [[Сэгунда]] | СпортынгХі = 11 месца
| ТэнэрыфэСаЛіга = [[Сэгунда]] | ТэнэрыфэСа = 20 месца (паніжэньне)
| УэскаЛіга      = [[Сэгунда]] | Уэска      = 8 месца
| ЭйбарЛіга      = [[Сэгунда]] | Эйбар      = 9 месца
| ЭльчэЛіга      = [[Сэгунда]] | Эльчэ      = 2 месца (падвышэньне)

&lt;!-- Іншыя --&gt;
| НумансіяСоЛіга = [[Сэгунда фэдэрасьён чэмпіянату Гішпаніі па футболе|Сэгунда фэдэрасьён]], група 1 | НумансіяСо = 2 месца
| ПанфэрадынЛіга = [[Прымэра фэдэрасьён чэмпіянату Гішпаніі па футболе|Прымэра фэдэрасьён]], група 1 | Панфэрадын = 2 месца
| РэкрэатываЛіга = [[Прымэра фэдэрасьён чэмпіянату Гішпаніі па футболе|Прымэра фэдэрасьён]], група 2 | Рэкрэатыва = 19 месца (паніжэньне)

| default = 0}}&lt;noinclude&gt;
{{Дакумэнтацыя}}
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Шаблёны:Футбольныя папярэднія сэзоны|Гішпанія]]
&lt;/noinclude&gt;</text>
      <sha1>7aggym0nd6hslsifk78u8zc8cc46cg2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Пудакоў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>246869</id>
    <revision>
      <id>2621735</id>
      <parentid>2621266</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T08:44:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621735</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18479" sha1="lbhzl38k8585st4av1mmdthpl62vgu0" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Пудакоў
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Пудакова
|Назва па-расейску                = 
|Трансьлітараваная назва          = Pudakoŭ
|Дата заснаваньня                 = 
|Першыя згадкі                    = 1734
|Былая назва                      = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = Паселіцкі
|Колькасьць насельніцтва          = 
|Шырата градусаў                  = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 52
 |Шырата сэкундаў                 = 04
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 08
 |Даўгата сэкундаў                = 20
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Сайт                             = 
}}

'''Пудако́ў'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіць у склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]].

== Гісторыя ==

=== Каралеўства Польскае ў Рэчы Паспалітай ===
Найранейшую на сёньня згадку пра Пудакоў сустракаем у тарыфе падымнага падатку [[Оўруч|Оўруцкага]] павету [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] [[Карона Каралеўства Польскага|Каралеўства Польскага]] 1734 года{{заўвага|Не з XIX ст., як меркаваў С. В. Марцэлеў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 455&lt;/ref&gt;}}. Паселішча належала да часткі [[Брагін|Брагінскага]] маёнтку, якую трымалі ў заставе яшчэ ад серадзкага ваяводы пана Яна Канецпольскага паны Сілічы&lt;ref&gt;Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285&lt;/ref&gt;.

[[Файл:POL COA Rawicz.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Равіч паноў Ракіцкіх.]]
У 1754 годзе з 6 двароў (×6 — прыкладна 36 жыхароў) хутара Пудакоў Брагінскага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачваліся 27 грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 3 злотых, 18 грошаў&lt;ref&gt;Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 191&lt;/ref&gt;. У тым жа годзе маёнтак (у т. л. Пудакоў) быў куплены ў княгіні Эльжбэты [[Вішнявецкія|Вішнявецкай]] Міхалавай [[Замойскія|Замойскай]] панам войскім ашмянскім Францам Антоніем Ракіцкім.

[[File:POL COA Oskierka.svg|150пкс|значак|Герб Мурдэліо зьменены роду Аскеркаў.]]
4 кастрычніка 1787 года настаяцелем Кіеўскай катэдры, канонікам луцкім, візітатарам Оўруцкага дэканату Станіславам Стэцкім пры асістэнцыі каноніка кіеўскага, настаяцеля Астраглядаўскага касьцёлу Мацея Шэмяткоўскага ў Пудакове была завершана цырымонія хросту Ігнацыя Томаша Дамініка, народжанага 11 кастрычніка 1783 г., ахрышчанага ex aqua супэрыёрам сялецкім айцом Ізыдарам Багуслаўскім, ды Алаізія, Анелі і Марыяны, дзяцей Яна і Марыяны Васілеўскіх, а кумамі выступілі пан стражнік польны літоўскі Ян Аскерка з пані Багумілай Паўшынай, пан судзьдзя оўруцкі Міхал Паўша з пані Барбарай Аскеркавай&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 1781. Воп. 27. Спр. 202. А. 165адв.—166&lt;/ref&gt;.

=== Расейская імпэрыя ===
[[Файл:Карпілаўка на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.jpg|значак|зьлева|Фальварак і вёска Пудакоў на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]
Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 года ў складзе адноўленага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]&lt;ref&gt;Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. — Т. 6. Кн. 1. — Мінск: БелЭн, 2001. C. 181—182&lt;/ref&gt;.

У крыніцы, заснаванай на зьвестках рэвізіі 1795 года, Пудакоў названы ў пераліку паселішчаў, нібыта адабраных у стражніка польнага літоўскага Яна Мікалая Аскеркі ў «казённое ведомство за клятвопреступление», г. зн. за ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 года&lt;ref&gt;Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 73&lt;/ref&gt;. Але [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікулічы]], [[Байдакі (зьніклая вёска)|Байдакі]], Пудакоў і іншыя паселішчы, якія раней належалі да Брагінскага маёнтку, пан М. Аскерка трымаў па сваёй жонцы пані Барбары Ракіцкай; на яе, відавочна, і былі запісаныя. Таму нядзіўна, што ўсе яны, урэшце, вернутыя сыну Рафалу Міхалу Аскерку, якому пашчасьціла вярнуцца зь сібірскай няволі. Гэта засьведчана ведамасьцю сяла Мікулічаў Богаяўленскай царквы 1801 году&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40420. А. 55адв.-57&lt;/ref&gt;. 

[[Файл:Мікулічы на карце Мінскай губерні А. К. Фіцінгофа. 1846 г.png|значак|Пудакоў на мапе Менскай губэрні А. К. Фіцінгофа. 1846 г.]]
У шляхецкіх рэвізіях 1811 і 1816 гадоў сказана, што фальварак Пудакоў з 12 прыгоннымі стражніка польнага Рафала Аскеркі арандаваў пісар, потым судзьдзя гранічны рэчыцкі Пётар Дамінік, сын Шымана, Бельскі&lt;ref&gt;Аrchiwum Główny Akt Dawnych w Warszawie. Аrchiwum Рrozorów і Jelskich. Sygn. 12. S. 12&lt;/ref&gt;, а эканомам у яго на 1811 год — Юзаф Шкарупскі&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 263. А. 18, 268; Спр. 244. А. 65—67&lt;/ref&gt;. Згодна з «Фармулярнай ведамасьцю» Мікуліцкай царквы 1822 году, вёска Пудакоў з 35 душамі мужчынскага і 33 душамі жаночага полу нібыта яшчэ належала пану Рафалу Аскерку&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40552. А. 66&lt;/ref&gt;, які спачыў, аднак, у 1818 годзе&lt;ref&gt;Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 208&lt;/ref&gt;. 

У кліравой ведамасьці за 1847 год запісана, што за 2 вярсты ад Мікуліцкай царквы ў 26 і 1/4 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як сьведчыць іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.}} Пудакова жылі 105 мужчын і 124 жанчыны&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 125адв.&lt;/ref&gt;.

У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 246 жыхароў вёскі Пудакоў зьяўляліся прыхаджанамі Мікуліцкай Богаяўленскай царквы&lt;ref&gt;Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 681&lt;/ref&gt;.

У парэформавы час вёска адміністрацыйна належала да Мікуліцкай воласьці. Паводле кліравой ведамасьці за 1869 год у 34 дварах Пудакова было 136 мужчын і 155 жанчын{{Заўвага|Болей, чым у Веляціне!..}}&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 147адв.&lt;/ref&gt;. У пачатку 1870 года тут — 110 мужчын-гаспадароў зь ліку сялян уласьнікаў, прыпісаных да Пудакоўскага сельскага таварыства&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71&lt;/ref&gt;. У кліравой за 1875 год паведамляецца пра 35 двароў, у якіх жыхарамі — 140 мужчын і 174 жанчыныы&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 160адв.&lt;/ref&gt;.Паводле звестак на 1876 і 1879 гады, Пудакоў заставаўся ў прыходзе Мікуліцкай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 97&lt;/ref&gt;. Перапіс 1897 года паказаў у Пудакове наяўнасьць 71 двара з 458 жыхарамі, капліцы, ветрака&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. Згодна зь ведамасьцю Мікуліцкай царквы за 1903 год, у Пудакове налічвалася 59 двароў, у якіх жылі 236 асобаў мужчынскага і 219 жаночага полу верных&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41139. А. 202адв.&lt;/ref&gt;.У 1909 годзе ў вёсцы было 107 двароў, 660 жыхароў&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 166&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшая гісторыя ===
9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Нямеччына перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Пудакоў у складзе Мікуліцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынуўся ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Карпілаўка, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Пудакоў, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.]]
1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].

З 8 сьнежня 1926 года вёска Пудакоў — цэнтар сельсавета [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай]] акругі [[БССР]]. 30 снежня 1927 года сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да Паселіцкага сельсавету. У 1930 годзе арганізаваны калгас «Чырвоны прамень», працавалі вятрак і кузьня. З 20 лютага 1938 года Пудакоў — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры.

На франтах [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] загінулі і прапалі бязь вестак 67 вяскоўцаў, адну жыхарку расстралялі акупанты&lt;ref&gt; Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна. — Мінск: БЭ, 1993. С. 172, 268—269&lt;/ref&gt;.

З 8 студзеня 1954 года вёска — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 году ў Пудакове налічвалася 528 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Паселіцкі сельсавет}}
{{Хойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>lbhzl38k8585st4av1mmdthpl62vgu0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Зьвяняцкае</title>
    <ns>0</ns>
    <id>250012</id>
    <revision>
      <id>2621738</id>
      <parentid>2621285</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T08:50:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621738</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="24267" sha1="4yjqwleh68uzgjhk4kb24yji9y486e3" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Зьвяняцкае
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Зьвяняцкага
|Трансьлітараваная назва          = Źvianiackaje
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = перад 1641 годам
|Першыя згадкі                    =  
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 
|Год падліку колькасьці           = 
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 49
 |Шырата сэкундаў                 = 49
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 06
 |Даўгата сэкундаў                = 20
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьверху 
|Водступ подпісу на мапе          = 2.3 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Зьвяняцкае'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкім сельсавеце]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. 

== Гісторыя ==
=== Карона Каралеўства Польскага ===
[[Файл:POL COA Korybut.svg|150пкс|значак|зьлева|Герб Карыбут князёў Вішнявецкіх.]][[Файл:Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крыстыны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.jpg|значак|зьлева|Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крыстыны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.]]Найраней паселішча згаданае ў актах Кіеўскага гродзкага суда 20 ліпеня 1641 году{{заўвага|Не з XIX ст., як пісаў С. В. Марцэлеў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 442&lt;/ref&gt;.}}, калі пані Крыстына, дачка князя Адама Вішнявецкага, на той час жонка Пятра Даніловіча, крайчага кароннага, саступіла князю [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмію Вішнявецкаму]] сваю палову замка і места Брагін зь сёламі, сярод якіх была і Зьвінячына (Źwiniaczyzna)&lt;ref&gt;Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 9&lt;/ref&gt;. У тарыфе ў тарыфе падымнага падатку [[Кіеўскае ваяводзтва|Кіеўскага ваяводзтва]] 1683 году сказана, што адным дваром у вёсцы Зьвінячкі (Zwiniaczki) валодаў пан Самуэль Сіліч&lt;ref&gt;Архив Юго-Западной России (далей: Архив ЮЗР). Ч. 7. Т. 1. Акты о заселении Юго-Западной России. — Киев, 1886. С. 489&lt;/ref&gt;. 28 чэрвеня 1687 году хутар Зьвінярскае (Zwiniarskie) названы ў справе [[Оўруч|Оўруцкага]] [[гродзкі суд|гродзкага суда]] сярод паселішчаў часткі [[Брагін|Брагінскага]] маёнтку ваяводзіча бэлзскага, каралеўскага палкоўніка Яна Канецпольскага, зруйнаваных працяглым (ад лістапада 1686 году) пастоем рэестравых казакоў запарозскага палкоўніка Паўла Апостала Шчуроўскага. У 4 дварах (×6 — каля 24 жыхароў) тут разьмясьціліся 5 казакоў і трое коней. Хутарцы мусілі справіць 1 воз з хамутом, раменнай шляёй, касой, сякерай, рыдлёўкай, біклагай, мазьніцай з двума {{падказка|гарцамі|гарц або гарнец — 2, 8237 л}} дзёгцю, зь іх выбралі здору, гарэлкі, рыбы, мёду 3 бельцы, усяго — на 43 злотых, {{падказка|легуміны|салодкая выпечка альбо слодычы, вырабленыя з ужываньнем зьбітых яек і цукру з рознымі дадаткамі.}} 9 вёдраў, 70 вёдраў аўса, солі — адзін злоты, 7 кабаноў (wieprzow), 13 падсьвінкаў, 75 кур, 2 баранаў, 4 пары хустаў палатна на ўладкаваньне паходных шатроў, 2 злотых на порах.&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 3. Т. 2. Акты о казаках (1679—1716). — Киев, 1868. С. 155&lt;/ref&gt;.

У 1734 годзе хутар Зьвіняцкі (futor ''D''winiacki) запісаны прыналежным да часткі Брагінскага маёнтку, якую трымалі ў заставе яшчэ ад серадзкага ваяводы Яна Канецпольскага паны Сілічы&lt;ref&gt;Тарифи подимного податку, сеймикові лауди і люстрації Київського воєводства першої половини XVIII століття. /Вид. друге, доп. Укл. Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 285&lt;/ref&gt;. Але спадчынным уладальнікам усіх Брагінскіх добраў каля 1733 году стаў князь [[Міхал Сэрвацы Вішнявецкі]], першы і адзіны ў старэйшай галіне роду, хто падпісваўся «графам на Брагіне»&lt;ref&gt;Акты, издаваемые Виленской археографической комиссией. — Вильна, 1870. Т. IV. Акты Бресцкого гродского суда. С. 485&lt;/ref&gt;. У 1754 годзе з 20 двароў (прыкладна 120 жыхароў) вёскі Зьвіняцкае (wieś Zwiniackie) Брагінскага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачваліся 3 злотыя, 4 грошы, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 12 злотых, 16 грошаў&lt;ref&gt;Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 191&lt;/ref&gt;. У тым жа годзе маёнтак быў куплены ў княгіні Эльжбэты Вішнявецкай Міхалавай Замойскай панам Францішкам Антоніем Ракіцкім.

[[File:Высокае на мапе другога тому Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі.jpg|значак|зьлева|Зьвяняцка''я'' на мапе «Беларускія землі ў канцы XVIII ст.» другога тому Вялікага гістарычнага атлясу Беларусі.&lt;ref&gt;Вялікі гістарычны атлас Беларусі ў 4-х тамах: Т. 2. — Мінск: Белкартаграфія, 2013. С. 122&lt;/ref&gt;.]]
Паводле перапісаў габрэйскага насельніцтва 1765, 1778 і 1784 гадоў у Зьвяняцкім налічвалася адпаведна 12, 6 і 3 чалавекі (głowy)&lt;ref&gt;Архив ЮЗР. Ч. 5. Т. 2. Переписи еврейского населения в юго-западном крае в 1765 – 1791 гг. – Киев, 1890. С. 302, 391, 710&lt;/ref&gt;, якія належалі да Брагінскага кагалу. Пэўна, на зьмяншэньне колькасці габрэяў у вёсцы не магла не паўплываць [[Каліеўшчына]] 1768 году, што была астатнім і наймацнейшым уздымам гайдамацкага руху ва Ўкраіне.

=== Расейская імпэрыя ===
[[File:Высокае на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.jpg|значак|Вёска Зьвяняцка''я'' на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]
Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) Зьвяняцкае — у межах Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 году ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 году [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]&lt;ref&gt;Насевіч, В., Скрыпчанка, Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001.  C. 181–182&lt;/ref&gt;. У крыніцы, заснаванай на зьвестках рэвізіі 1795 году, хутар Зьвяняцкае названы ў пераліку паселішчаў, нібыта адабраных у стражніка польнага літоўскага [[Ян Мікалай Аскерка|Яна Мікалая Аскеркі]] ў «казённое ведомство за клятвопреступление», г. зн. за ўдзел у вызвольным паўстаньні 1794 году&lt;ref&gt;Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск, 2018. С. 73&lt;/ref&gt;. Але [[Мікулічы (Гомельская вобласьць)|Мікулічы]], Зьвяняцкае і іншыя паселішчы, якія раней належалі да Брагінскага маёнтку, пан М. Аскерка трымаў па сваёй жонцы пані Барбары Ракіцкай; на яе, відавочна, і былі запісаныя. Таму нядзіўна, што ўсе яны, урэшце, вернутыя сыну Рафалу Міхалу Аскерку, якому пашчасьціла вярнуцца зь сібірскай няволі. Гэта засьведчана ведамасьцю сяла Мікулічаў Богаяўленскай царквы 1801 году&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40420. А. 55адв.-57. Спр. 40552. А. 66-67&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Мікулічы на карце Мінскай губерні А. К. Фіцінгофа. 1846 г.png|значак|зьлева|Зьвіняцкае на мапе Менскай губэрні А. К. Фіцінгофа. 1846 г.]]Згодна з «Фармулярнай ведамасьцю» сяла Мікуліцкай царквы 1822 году, вёска Зьвяняцкае з 69 душамі мужчынскага і 60 душамі жаночага полу нібыта яшчэ належала пану Рафалу Аскерку&lt;ref&gt;НГАБ у Мінску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40552. А. 66&lt;/ref&gt;, які спачыў, аднак, у 1818 годзе&lt;ref&gt;Рыбчонак С., Свяжынскі У. Аскеркі гербу Мурдэліо зменены. // Спадчына. 4/1999. С. 208&lt;/ref&gt;. У кліравой ведамасьці за 1847 год сказана, што за 4 вярсты ад Мікуліцкай царквы ў 30 дварах Зьвяцкага жылі 120 мужчын і 135 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 125адв.&lt;/ref&gt;. На 1850 год, паводле энцыкляпэдыі «Гарады і вёскі Беларусі», тут налічваўся 31 двор з 241 жыхаром&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 250 жыхароў вёскі Зьвяняцкае абодвух полаў зьяўляліся прыхаджанамі Мікуліцкай Багаяўленскай царквы&lt;ref&gt;Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 681&lt;/ref&gt;.

У парэформавы пэрыяд Зьвяняцкае адміністрацыйна належала да Мікуліцкай воласьці. Згодна з кліравой ведамасьцю за 1869 год у 37 і 1/4 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.}} было 149 мужчын і 157 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 147адв.&lt;/ref&gt;. Паводле зьвестак на 1876 і 1879 гады жыхары вёскі заставаліся ў прыходзе Мікуліцкай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 97&lt;/ref&gt;.

У ведамасьці Мікуліцкай Богаяўленскай царквы за 1903 год у вёсцы Зьвяняцкім (Звиняцкомъ) налічвалася 58 двароў, у якіх жылі 232 асобы мужчынскага і 201 асоба жаночага полу верных&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41139. А. 202адв.&lt;/ref&gt;. На 1909 год у вёсцы Зьвіняцкае было 102 двары з 553 жыхарамі&lt;ref&gt; Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 75&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===
9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Зьвяняцкае, аднак, у складзе Мікуліцкай воласьці апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917—1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. — Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. //  Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев (отв. ред.) [и др.]. — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 85&lt;/ref&gt;.

1 студзеня 1919, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].[[Файл:Мархлеўск на карце Генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|Зьвіняцкае на мапе гэнштабу РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]

Пасьля [[Узбуйненьне БССР|другога ўзбуйненьня]] [[БССР]] з 8 сьнежня 1926 году Зьвяняцкае — цэнтар сельсавету ў Хвойніцкім раёне [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай акругі]] [[БССР]]. З 9 чэрвеня 1927 году — у складзе [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 30 сьнежня 1927 году сельсавет скасаваны, тэрыторыя далучана да [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]]. На 1930 год у вёсцы было 620 жыхароў. Арганізаваны калгас «Колас», працавалі 3 ветракі і кузьня&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. З 20 лютага 1938 году — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Зьвяняцкім налічвалася 209 двароў з 975 жыхарамі. У вайну акупанты разбурылі 27 дамоў і загубілі 94 вяскоўцаў&lt;ref&gt;Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; Москва: Фонд «Историческая память», 2021. С. 499&lt;/ref&gt;. 118 жыхароў загінулі на франтах.

З 8 студзеня 1954 году Зьвяняцкае адміністрацыйна належыць да Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы было 878 жыхароў. Ускладзе калгасу «Бальшавік» (цэнтар — вёска Веляцін)&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2021 год — 38 двароў, 85 жыхароў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20211019144344/http://hoiniki.gov.by/ru/poselichskiy_ru/ Інфармацыя аб насельніцтве Паселіцкага сельсавету на 01.01.2021 г.]&lt;/ref&gt;

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Паселіцкі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Паселіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>4yjqwleh68uzgjhk4kb24yji9y486e3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Карпілаўка (Хвойніцкі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>262282</id>
    <revision>
      <id>2621739</id>
      <parentid>2621243</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T08:57:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621739</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21050" sha1="8kpn8wm0ehay3bcae3vulep9kco7hp8" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Карпілаўка
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Карпілаўкі
|Назва па-расейску                = 
|Трансьлітараваная назва          = Karpilaŭka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = перад 1641 годам
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 48 
|Год падліку колькасьці           = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 52
 |Шырата сэкундаў                 = 52
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 06
 |Даўгата сэкундаў                = 23
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}

'''Карпі́лаўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}&lt;/ref&gt; — былая вёска ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]].

== Гісторыя ==
=== Карона Каралеўства Польскага ===
[[Файл:Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крыстыны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.jpg|значак|зьлева|Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані К. Даніловічавай.]]Ці найраней паселішча згаданае 20 ліпеня 1641 года{{заўвага|Не ў XIX ст., як меркаваў С. В. Марцэлеў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 444&lt;/ref&gt;}}, калі пані Крысьціна з князёў Вішнявецкіх, на той час жонка Пятра Даніловіча, крайчага кароннага, саступіла князю [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмію Вішнявецкаму]] сваю палову замку і места [[Брагін]] зь сёламі, у ліку якіх была Карпілаўка (sioło Korpiłowka)&lt;ref&gt;Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 8-13&lt;/ref&gt;.

На 7 сакавіка 1650 года, г. зн. за часоў «хмяльніччыны», калі дзяржаўцам Брагіна і той часткі воласьці, што да 1641 г. належала пані К. Даніловічавай, названы пан Даніэль Сіліч, у Карпілаўцы, [[Конанаўшчына|Конанаўшчыне]], [[Амелькаўшчына|Мількаўшчыне]], Углах і Каманове не засталося ні дымоў, ні падданых&lt;ref&gt;Національно-визвольна війна в Україні. 1648-1657. Збірник за документами актових книг / Керівник проекту Музичук О. В.; Упор.: Сухих Л. А., Страшко В. В. Державний комітет архівів України. Центральний державний історичний архів України, м. Київ. – Київ, 2008. С. 534&lt;/ref&gt;.  

[[Файл:Вёска Веляцін і хутар Карпілаўка. Фрагмэнт эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.jpg|значак|зьлева|Хутар Карпілаўка і вёска [[Веляцін]]. Фрагмэнт эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.]]
Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1754 года, з 3 двароў (×6 — прыкладна 18 жыхароў) хутара Карпілаўка Брагінскага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачваліся 13 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 1 злоты, 24 грошы&lt;ref&gt;Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 191&lt;/ref&gt;. У тым жа годзе маёнтак (у т. л. Карпілаўка) быў куплены ў княгіні Эльжбэты [[Вішнявецкія|Вішнявецкай]] Міхалавай [[Замойскія|Замойскай]] панам войскім ашмянскім Францам Антоніем Ракіцкім.

Хутар Карпілаўка згаданы ў эксплікацыі да мапы Брагінскага графства, датаванай 27 днём жніўня 1783 года.

=== Расейская імпэрыя ===
[[Файл:Карпілаўка на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.jpg|значак|зьлева|Карпілаўка на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]
Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) паселішча – у межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 года ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 года [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]&lt;ref&gt;Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001.  C. 181–182&lt;/ref&gt;. У крыніцы, заснаванай на зьвестках рэвізіі 1795 году, сказана, што хутар Карпілаўка быў у заставе ад Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага [[Караль Прозар|Караля]].}} ў пана судзьдзі оўруцкага Міхала Паўшы, хоць уласьнікамі яго зьяўляліся графы Ракіцкія&lt;ref&gt;Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 72&lt;/ref&gt;{{заўвага|Гэткая падвойная застава, надта пашыраная была ў Рэчы Паспалітай і ў дарэформавай Расейскай імпэрыі.}}.

[[Файл:Веляцін і Карпілаўка на мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г. з наступнымі ўдакладненьнямі.jpg|значак|Веляцін і Карпілаўка на мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г. з наступнымі ўдакладненьнямі.]]
Згодна з «Фармулярнай ведамасьцю» сяла Мікулічаў Богаяўленскай царквы 1822 года, вёска Карпілаўка з 16 душамі мужчынскага і 19 душамі жаночага полу належала пану Міхалу Ракіцкаму&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40552. А. 66&lt;/ref&gt;. У кліравой ведамасьці за 1847 год запісана, што за 4 вярсты ад Мікуліцкай царквы ў 5 і 1/4 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнака, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.}} Карпілаўкі жылі 21 мужчына і 18 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 125адв.&lt;/ref&gt;. На 1850 год тут было 4 двары, 46 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 41 жыхар вёскі Карпілаўка зьяўляўся прыхаджанінам Мікуліцкай Багаяўленскай царквы&lt;ref&gt;Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 681&lt;/ref&gt;.

У парэформавы пэрыяд вёска – у складзе Мікуліцкай воласьці. Паводле кліравой ведамасьці за 1869 год у 7 і 1/2 двара Карпілаўкі было 30 мужчын і 23 жанчыны&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 147адв.&lt;/ref&gt;. У пачатку 1870 года тут — 20 мужчын-гаспадароў зь ліку сялян уласьнікаў, прыпісаных да Пудакоўскага сельскага таварыства&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71&lt;/ref&gt;. У кліравой за 1875 год паведамляецца пра 7 і З/4 двара, у якіх — 31 мужчына і 23 жанчыны&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 160адв.&lt;/ref&gt;. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Карпілаўкі заставаліся ў прыходзе Мікуліцкай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 97&lt;/ref&gt;.

Згодна зь перапісам 1897 года, у Карпілаўцы налічвалася 15 двароў з 96 жыхарамі, працаваў вятрак&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. У ведамасьці Мікуліцкай царквы за 1903 год у Карпілаўцы засьведчаная наяўнасьць 12 двароў, у якіх жылі 48 асобаў мужчынскага і 41 асоба жаночага полу верных&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41139. А. 202адв.&lt;/ref&gt;. На 1909 год у вёсцы было 12 двароў і 97 жыхароў&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 82&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===
9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Карпілаўка ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. //  Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85&lt;/ref&gt;.

1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].

[[Файл:Карпілаўка, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Карпілаўка, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.]]
Пасьля другога ўзбуйненьня [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 снежня 1927 года Карпілаўка — у складзе Веляцінскага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]], ад 30 сьнежня 1927 году — у Паселіцкім сельсавеце.
На 1930 год у вёсцы было 18 двароў з 122 жыхарамі. У 1931 годзе жыхары ўступілі ў калгас «Бальшавік» з цэнтрам у вёсцы Веляцін. З 1938 году – у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Карпілаўцы налічвалася 32 двары і 154 жыхары. У чэрвені 1943 года акупанты цалкам спалілі паселішча і загубілі 1 чалавека&lt;ref&gt;Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500&lt;/ref&gt;. На франтах загінулі 11 вяскоўцаў.

З 1954 года Карпілаўка — у складзе Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут было 140 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

20 траўня 2010 года вёска Карпілаўка была ліквідаваная, а яе тэрыторыя далучаная да вёскі Веляцін&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180629101423/http://www.pravo.by/pdf/2010-166/2010_166_9_33211.pdf «О некоторых вопросах административно-территориального устройства Поселичского сельсовета». Решение Хойникского районного Совета депутатов от 20 мая 2010 г. № 10]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Паселіцкі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>8kpn8wm0ehay3bcae3vulep9kco7hp8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621740</id>
      <parentid>2621739</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T08:58:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621740</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="21048" sha1="dt31w9h3bdfmmcvlvbrdzumxsa0l6a4" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Карпілаўка
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Карпілаўкі
|Назва па-расейску                = 
|Трансьлітараваная назва          = Karpilaŭka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = перад 1641 годам
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = 
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 48 
|Год падліку колькасьці           = 2009
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 52
 |Шырата сэкундаў                 = 52
 |Даўгата градусаў                = 30
 |Даўгата хвілінаў                = 06
 |Даўгата сэкундаў                = 23
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}

'''Карпі́лаўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць|}}&lt;/ref&gt; — былая вёска ў [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкім раёне]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. Уваходзіла ў склад [[Паселіцкі сельсавет|Паселіцкага сельсавету]].

== Гісторыя ==
=== Карона Каралеўства Польскага ===
[[Файл:Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані Крыстыны з князёў Вішнявецкіх Даніловічавай 1641 г.jpg|значак|зьлева|Урывак з тэксту «darowizny Brahinia» пані К. Даніловічавай.]]Ці найраней паселішча згаданае 20 ліпеня 1641 года{{заўвага|Не ў XIX ст., як меркаваў С. В. Марцэлеў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 444&lt;/ref&gt;}}, калі пані Крысьціна з князёў Вішнявецкіх, на той час жонка Пятра Даніловіча, крайчага кароннага, саступіла князю [[Ярэмі Вішнявецкі|Ярэмію Вішнявецкаму]] сваю палову замку і места [[Брагін]] зь сёламі, у ліку якіх была Карпілаўка (sioło Korpiłowka)&lt;ref&gt;Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Archiwum Radziwiłłów. Dział X. Sygn. 933. S. 8-13&lt;/ref&gt;.

На 7 сакавіка 1650 года, г. зн. за часоў «хмяльніччыны», калі дзяржаўцам Брагіна і той часткі воласьці, што да 1641 г. належала пані К. Даніловічавай, названы пан Даніэль Сіліч, у Карпілаўцы, [[Конанаўшчына|Конанаўшчыне]], [[Амелькаўшчына|Мількаўшчыне]], Углах і Каманове не засталося ні дымоў, ні падданых&lt;ref&gt;Національно-визвольна війна в Україні. 1648-1657. Збірник за документами актових книг / Керівник проекту Музичук О. В.; Упор.: Сухих Л. А., Страшко В. В. Державний комітет архівів України. Центральний державний історичний архів України, м. Київ. – Київ, 2008. С. 534&lt;/ref&gt;.  

[[Файл:Вёска Веляцін і хутар Карпілаўка. Фрагмэнт эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.jpg|значак|зьлева|Хутар Карпілаўка і вёска [[Веляцін]]. Фрагмэнт эксплікацыі да мапы Брагінскага графства 1783 г.]]
Паводле тарыфу падымнага падатку Кіеўскага ваяводзтва 1754 года, з 3 двароў (×6 — прыкладна 18 жыхароў) хутара Карпілаўка Брагінскага маёнтку «do grodu» (Оўруцкага замку) выплачваліся 13 з паловай грошаў, «na milicję» (на вайсковыя патрэбы павету і ваяводзтва) 1 злоты, 24 грошы&lt;ref&gt;Тариф подимного податку Київського воєводства 1754 року. /Опрацював Конрад Жеменецький. — Біла Церква, 2015. С. 191&lt;/ref&gt;. У тым жа годзе маёнтак (у т. л. Карпілаўка) быў куплены ў княгіні Эльжбэты [[Вішнявецкія|Вішнявецкай]] Міхалавай [[Замойскія|Замойскай]] панам войскім ашмянскім Францам Антоніем Ракіцкім.

Хутар Карпілаўка згаданы ў эксплікацыі да мапы Брагінскага графства, датаванай 27 днём жніўня 1783 года.

=== Расейская імпэрыя ===
[[Файл:Карпілаўка на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.jpg|значак|зьлева|Карпілаўка на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 г.]]
Пасьля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] (1793) паселішча – у межах Рэчыцкай акругі Чарнігаўскага намесьніцтва (губэрні), з 1796 года ў складзе тэрытарыяльна ўпарадкаванага [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] Маларасейскай, а з 29 жніўня 1797 года [[Менская губэрня|Менскай губэрні]] [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]]&lt;ref&gt;Насевіч В., Скрыпчанка Т. Рэчыцкі павет / В. Насевіч, Т. Скрыпчанка // Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: у 6 т. – Т. 6. Кн. 1. – Мінск: БелЭн, 2001.  C. 181–182&lt;/ref&gt;. У крыніцы, заснаванай на зьвестках рэвізіі 1795 году, сказана, што хутар Карпілаўка быў у заставе ад Людвіка Прозара{{Заўвага|Тут, напэўна, дапушчана памылка прачытаньня тэксту рэвізіі, бо ў ёй згаданая Людвіка з князёў Шуйскіх Прозарава, жонка абознага [[Караль Прозар|Караля]].}} ў пана судзьдзі оўруцкага Міхала Паўшы, хоць уласьнікамі яго зьяўляліся графы Ракіцкія&lt;ref&gt;Петреченко І. Є. «Камеральное описание… Речицкой округи» 1796 р.: інформаційний потенціал пам’ятки // Днепровский паром. Природное единство и историко-культурное взаимодействие белорусско-украинского пограничья / Материалы международной конференции (26-27 апреля 2018 г., г. Гомель). — Минск: Четыре четверти, 2018. С. 72&lt;/ref&gt;{{заўвага|Гэткая падвойная застава, надта пашыраная была ў Рэчы Паспалітай і ў дарэформавай Расейскай імпэрыі.}}.

[[Файл:Веляцін і Карпілаўка на мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г. з наступнымі ўдакладненьнямі.jpg|значак|Веляцін і Карпілаўка на мапе Ф. Ф. Шубэрта 1850 г. з наступнымі ўдакладненьнямі.]]
Згодна з «Фармулярнай ведамасьцю» сяла Мікулічаў Богаяўленскай царквы 1822 года, вёска Карпілаўка з 16 душамі мужчынскага і 19 душамі жаночага полу належала пану Міхалу Ракіцкаму&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40552. А. 66&lt;/ref&gt;. У кліравой ведамасьці за 1847 год запісана, што за 4 вярсты ад Мікуліцкай царквы ў 5 і 1/4 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.}} Карпілаўкі жылі 21 мужчына і 18 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 125адв.&lt;/ref&gt;. На 1850 год тут было 4 двары, 46 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 41 жыхар вёскі Карпілаўка зьяўляўся прыхаджанінам Мікуліцкай Багаяўленскай царквы&lt;ref&gt;Расейскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 681&lt;/ref&gt;.

У парэформавы пэрыяд вёска – у складзе Мікуліцкай воласьці. Паводле кліравой ведамасьці за 1869 год у 7 і 1/2 двара Карпілаўкі было 30 мужчын і 23 жанчыны&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 147адв.&lt;/ref&gt;. У пачатку 1870 года тут — 20 мужчын-гаспадароў зь ліку сялян уласьнікаў, прыпісаных да Пудакоўскага сельскага таварыства&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 71&lt;/ref&gt;. У кліравой за 1875 год паведамляецца пра 7 і З/4 двара, у якіх — 31 мужчына і 23 жанчыны&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 160адв.&lt;/ref&gt;. Згодна са зьвесткамі на 1876 і 1879 гады, жыхары Карпілаўкі заставаліся ў прыходзе Мікуліцкай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 97&lt;/ref&gt;.

Згодна зь перапісам 1897 года, у Карпілаўцы налічвалася 15 двароў з 96 жыхарамі, працаваў вятрак&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. У ведамасьці Мікуліцкай царквы за 1903 год у Карпілаўцы засьведчаная наяўнасьць 12 двароў, у якіх жылі 48 асобаў мужчынскага і 41 асоба жаночага полу верных&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41139. А. 202адв.&lt;/ref&gt;. На 1909 год у вёсцы было 12 двароў і 97 жыхароў&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 82&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===
9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Карпілаўка ў складзе Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. //  Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Грицкевич А. П. Борьба за Украину, 1917 – 1921 / А. П. Грицкевич; под науч. ред. А. Е. Тараса. – Минск: Современная школа, 2011. С. 92 — 93; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны); Замойский А. С. Брагин и местечки юго-восточной Беларуси в условиях перехода от войны к миру. 1918—1922. // Брагинщина в контексте истории белорусско-украинского пограничья: сборник научных статей / редкол. А. Д. Лебедев. — Минск, 2018. С. 85&lt;/ref&gt;.

1 студзеня 1919 г., згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]].

[[Файл:Карпілаўка, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.jpg|значак|зьлева|Карпілаўка, Веляцін, Лісьцьвін, Мікулічы на мапе 1924-26 гг.]]
Пасьля другога ўзбуйненьня [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 да 30 снежня 1927 года Карпілаўка — у складзе Веляцінскага сельсавету Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]], ад 30 сьнежня 1927 году — у Паселіцкім сельсавеце.
На 1930 год у вёсцы было 18 двароў з 122 жыхарамі. У 1931 годзе жыхары ўступілі ў калгас «Бальшавік» з цэнтрам у вёсцы Веляцін. З 1938 году – у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у Мазыры.

Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў Карпілаўцы налічвалася 32 двары і 154 жыхары. У чэрвені 1943 года акупанты цалкам спалілі паселішча і загубілі 1 чалавека&lt;ref&gt;Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500&lt;/ref&gt;. На франтах загінулі 11 вяскоўцаў.

З 1954 года Карпілаўка — у складзе Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут было 140 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

20 траўня 2010 года вёска Карпілаўка была ліквідаваная, а яе тэрыторыя далучаная да вёскі Веляцін&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20180629101423/http://www.pravo.by/pdf/2010-166/2010_166_9_33211.pdf «О некоторых вопросах административно-территориального устройства Поселичского сельсовета». Решение Хойникского районного Совета депутатов от 20 мая 2010 г. № 10]{{Ref-ru}}&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Паселіцкі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Колішнія населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>dt31w9h3bdfmmcvlvbrdzumxsa0l6a4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Каранёўка (Хвойніцкі раён)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>262588</id>
    <revision>
      <id>2621744</id>
      <parentid>2621224</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:13:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621744</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18335" sha1="82l1nz469h9pnjf7c79patdewphdua5" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Каранёўка
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Каранёўкі
|Назва па-расейску                = 
|Трансьлітараваная назва          = Karanioŭka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = каля 1850 году
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = Куранёўка
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 
|Год падліку колькасьці           = 
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 57
 |Шырата сэкундаў                 = 30
 |Даўгата градусаў                = 29
 |Даўгата хвілінаў                = 42
 |Даўгата сэкундаў                = 48
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Каранёўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. 

== Гісторыя ==

=== Расейская імпэрыя ===

[[Файл:Двор Міхалёў і Кунцаў Рог на мапе Шубэрта-Тучкова сяр.-др. пал. XIX ст.png|значак|зьлева|Двор Міхалёў (госп. д. Михайлов) і Кунцаў Рог (Куранёўка?) на мапе Ф. Ф. Шубэрта, П. А. Тучкова сярэдзіны і другой паловы XIX ст.]]
Найранейшая зьвестка пра Куранёўку{{заўвага|У расейскамоўнай рэвізіі менавіта так – Куренёвка. Адразу ўспамінаюцца мележавыя Курані&lt;ref&gt;[https://teksty.seveleu.com/post/%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96/. М. Мятліцкі. Мележаўскія Курані]&lt;/ref&gt;.}} вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, [[Аскеркі|Аскеркам]]&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.&lt;/ref&gt;. У 1852 — 1861 гадах жыхары Каранёўкі{{заўвага|У царкоўных мэтрыках назва вёскі падавалася ў форме Коренёвка. Альбо і на трасянцы — Караніовка.}} Глушакі, Паўлянкі (Паўленкі), Дразды, Грабянчук, Зянок, Коршакі (Каршакі), Гарасіменка, Тромбач згадваліся ў мэтрычных кнігах Хобненскай Іаана Багаслова царквы&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 431. А. 672адв.-673, 677адв.-678. Спр. 432. А. 1811адв.-1812. Спр. 437. А. 159адв.-1510. Спр. 440. А.924адв.-926, 929адв.-930. Спр. 442. А. 910адв.-911. Спр. 488. А. 754адв.-755&lt;/ref&gt;.

На вайскова-тапаграфічнай мапе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], створанай у 1846 – 1863 гг., паміж дваром Міхалёў і сялом [[Алексічы (Гомельская вобласьць)|Алексічы]], г. зн. там менавіта, дзе паўстала вёска, зьмешчана нікому невядомае 6-ці дворнае паселішча пад назвай Кунцаў Рог.

У парэформавы пэрыяд Каранёўка адміністрацыйна належала да Юравіцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]].

[[Файл:Запіс 1861 г. пра шлюб каранёўца Захара Каршака зь Меланяй Глушаковай.jpg|значак|зьлева|Адныя з астатніх згадак каранёўцаў у мэтрыцы Хобненскай царквы. 9 чэрвеня і 24 верасьня 1861 г.]] 

З сакавіка 1861 году каранёўцы ўсё часьцей называныя ў мэтрычных запісах Алексіцкай Сьвята-Мікалаеўскай царквы{{заўвага|Апошняя згадка ў мэтрыцы Хобненскай царквы пазначана 1863 годам, калі скончыў жыцьцё хворы на сухоты 44-гадовы каранёвец Рыгор Аляксандраў Плясун&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 447. А. 929адв.-930&lt;/ref&gt;.}}&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 444. А. 75адв.-76, 82адв.-83. Спр. 446. А. 84адв.-85. Спр. 448. А. 87адв.-88, 91адв.-93&lt;/ref&gt;. Згодна з кліравой ведамасьцю гэтай царквы за 1869 год, у Каранёўцы было 5 і 2/4 двара{{заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы. Колькасьць двароў, дарэчы, адпавядае паказанай для Кунцавага Рогу.}}, а жыхарамі ў іх — 22 мужчыны і 19 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 11адв.&lt;/ref&gt;.

На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 16 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да [[Маклішча|Маклішчаўскага]] сельскага таварыства. Маклішча і Каранёўка месьціліся на землях маёнтку Міхалёў паноў Александровічаў і нібыта працягвалі належаць да прыходу Хобненскай Іаана-Багаслоўскай царквы&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68об.&lt;/ref&gt;. Аднак, згодна са зьвесткамі 1876 і 1879 гадоў, жыхары абедзьвюх вёсак, як і ў 1869 г., заставаліся прыхаджанамі Алексіцкай Мікалаеўскай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 13&lt;/ref&gt;. 

Яшчэ 12 чэрвеня 1871 году маёнтак Міхалёў з 3590 дзесяцінамі ўгодзьдзяў набыў ад паноў Александровічаў праваслаўны купец Іван Рыгоравіч Баглей&lt;ref&gt;Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60&lt;/ref&gt;{{заўвага|І. Ф. Ганжураў чамусьці зьмясьціў гэтую карысную зьвестку ў брагінскай кнізе «Памяць», хоць яна да тае часткі нашага рэгіёну дачыненьня ня мае.}}. У 1888 годзе добрамі Міхалёў з 3704 дз. валодала купецкая ўдава Марфа Аляксандраўна Баглей{{заўвага|Заставалася ўладальніцай і на 1911 (1913) год, аднак, угодзьдзі складалі ўжо 3771 дз.&lt;ref&gt;Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 109 [https://polona.pl/archive?uid=78365669&amp;cid=81546020 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.]&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 363&lt;/ref&gt;, адпаведна, зь ёй каранёўцам і маклішчанцам даводзілася надалей улагоджваць пазямельныя пытаньні. 

Паводле перапісу 1897 году, вёску складалі 17 двароў з 95 жыхарамі&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 444&lt;/ref&gt;. На 1909 год у Куранёўцы{{заўвага|У даведніку — деревня Куреневка.}} было 29 двароў і 102 жыхары&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 100&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Каранёўка ў складзе Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Глінішча і наваколлі на карце 1924 г.jpg|значак|зьлева|Х. Міхалёў і в. Каранёўка на мапе 1924 г.]]
1 студзеня 1919 года, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Юравіцкая воласьць увайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]].

Пасьля [[Узбуйненьне БССР|другога ўзбуйненьня]] [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 года Каранёўка — у Маклішчаўскім сельсавеце Юравіцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 10 лістапада 1927 года той далучана да Алексіцкага сельсавету. На 1930 год у вёсцы было 36 двароў з 175 жыхарамі. У 1931 годзе арганізаваны калгас&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. З 20 лютага 1938 года — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у [[Мазыр]]ы.

Напярэдадні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў Каранёўцы налічвалася 29 двароў, 112 жыхароў. У жніўні 1942 году акупанты расстралялі 10 вяскоўцаў, у чэрвені 1943 году паселішча было цалкам спаленае. Яшчэ 10 каранёўцаў загінулі і прапалі бязь вестак на франтах&lt;ref&gt;Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна. — Мінск: БЭ, 1993. С. 146, 212; Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500&lt;/ref&gt;.

З 8 студзеня 1954 года Каранёўка — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут было 116 жыхароў. Вёска — у складзе калгасу «Ленінскі шлях» з цэнтральнай сядзібай у [[Глінішча (Гомельская вобласьць)|Глінішчы]]&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2004 год — 8 гаспадарак, 11 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;
* 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Алексіцкі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XIX стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>82l1nz469h9pnjf7c79patdewphdua5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621745</id>
      <parentid>2621744</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:14:45Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621745</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="18341" sha1="mxx8coptl03tzqlrnypn1nb0fuknlvz" xml:space="preserve">{{Іншыя значэньні}}
{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                            = Каранёўка
|Статус                           = вёска
|Назва ў родным склоне            = Каранёўкі
|Назва па-расейску                = 
|Трансьлітараваная назва          = Karanioŭka
|Герб                             = 
|Сьцяг                            = 
|Гімн                             = 
|Дата заснаваньня                 = каля 1850 году
|Першыя згадкі                    = 
|Статус з                         = 
|Магдэбурскае права               = 
|Былая назва                      = Куранёўка
|Мясцовая назва                   = 
|Вобласьць                        = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                             = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                        = [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкі]]
|Гарадзкі савет                   = 
|Старшыня гарвыканкаму            = 
|Пасада кіраўніка                 = 
|Кіраўнік                         = 
|Плошча                           = 
|Крыніца плошчы                   = 
|Вышыня                           = 
|Унутраны падзел                  = 
|Колькасьць насельніцтва          = 
|Год падліку колькасьці           = 
|Крыніца колькасьці насельніцтва  = 
|Этнічны склад насельніцтва       = 
|Год падліку этнічнага складу     = 
|Нацыянальны склад насельніцтва   = 
|Год падліку нацыянальнага складу = 
|Колькасьць двароў                = 
|Год падліку колькасьці двароў    = 
|Крыніца колькасьці двароў        = 
|Паштовы індэкс                   = 
|СААТА                            = 
|Выява                            = 
|Апісаньне выявы                  = 
 |Шырата градусаў                 = 51
 |Шырата хвілінаў                 = 57
 |Шырата сэкундаў                 = 30
 |Даўгата градусаў                = 29
 |Даўгата хвілінаў                = 42
 |Даўгата сэкундаў                = 48
|Пазыцыя подпісу на мапе          = зьлева
|Водступ подпісу на мапе          = 
|Commons                          = 
|Сайт                             = 
}}
'''Каранёўка'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]]. Уваходзіць у склад [[Алексіцкі сельсавет|Алексіцкага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]]. 

== Гісторыя ==

=== Расейская імпэрыя ===

[[Файл:Двор Міхалёў і Кунцаў Рог на мапе Шубэрта-Тучкова сяр.-др. пал. XIX ст.png|значак|зьлева|Двор Міхалёў (госп. д. Михайлов) і Кунцаў Рог (Куранёўка?) на мапе Ф. Ф. Шубэрта, П. А. Тучкова сярэдзіны і другой паловы XIX ст.]]
Найранейшая зьвестка пра Куранёўку{{заўвага|У расейскамоўнай рэвізіі менавіта так – Куренёвка. Адразу ўспамінаюцца мележавыя Курані&lt;ref&gt;[https://teksty.seveleu.com/post/%D0%BC%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%B6%D0%B0%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96%D1%8F_%D0%BA%D1%83%D1%80%D0%B0%D0%BD%D1%96/. М. Мятліцкі. Мележаўскія Курані]&lt;/ref&gt;.}} вядомая зь сялянскай рэвізіі 1850 году, калі вёска ў складзе маёнтку [[Міхалёў (Гомельская вобласьць)|Міхалёў]] належала панам-братам Альфонсу і Аляксандру, сынам Альбіна, [[Аскеркі|Аскеркам]]&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 702. А. 617адв.-620, 623адв.&lt;/ref&gt;. У 1852 — 1861 гадах жыхары Каранёўкі{{заўвага|У царкоўных мэтрыках назва вёскі падавалася ў форме Коренёвка. Альбо і на трасянцы — Караніовка.}} Глушакі, Паўлянкі (Паўленкі), Дразды, Грабянчук, Зянок, Коршакі (Каршакі), Гарасіменка, Тромбач згадваліся ў мэтрычных кнігах Хобненскай Іаана Багаслоўскай царквы&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 431. А. 672адв.-673, 677адв.-678. Спр. 432. А. 1811адв.-1812. Спр. 437. А. 159адв.-1510. Спр. 440. А.924адв.-926, 929адв.-930. Спр. 442. А. 910адв.-911. Спр. 488. А. 754адв.-755&lt;/ref&gt;.

На вайскова-тапаграфічнай мапе [[Расейская імпэрыя|Расейскай імпэрыі]], створанай у 1846 – 1863 гг., паміж дваром Міхалёў і сялом [[Алексічы (Гомельская вобласьць)|Алексічы]], г. зн. там менавіта, дзе паўстала вёска, зьмешчана нікому невядомае 6-ці дворнае паселішча пад назвай Кунцаў Рог.

У парэформавы пэрыяд Каранёўка адміністрацыйна належала да Юравіцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]] [[Менская губэрня|Менскай губэрні]].

[[Файл:Запіс 1861 г. пра шлюб каранёўца Захара Каршака зь Меланяй Глушаковай.jpg|значак|зьлева|Адныя з астатніх згадак каранёўцаў у мэтрыцы Хобненскай царквы. 9 чэрвеня і 24 верасьня 1861 г.]] 

З сакавіка 1861 году каранёўцы ўсё часьцей называныя ў мэтрычных запісах Алексіцкай Сьвята-Мікалаеўскай царквы{{заўвага|Апошняя згадка ў мэтрыцы Хобненскай царквы пазначана 1863 годам, калі скончыў жыцьцё хворы на сухоты 44-гадовы каранёвец Рыгор Аляксандраў Плясун&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 447. А. 929адв.-930&lt;/ref&gt;.}}&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 14. Спр. 444. А. 75адв.-76, 82адв.-83. Спр. 446. А. 84адв.-85. Спр. 448. А. 87адв.-88, 91адв.-93&lt;/ref&gt;. Згодна з кліравой ведамасьцю гэтай царквы за 1869 год, у Каранёўцы было 5 і 2/4 двара{{заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы. Колькасьць двароў, дарэчы, адпавядае паказанай для Кунцавага Рогу.}}, а жыхарамі ў іх — 22 мужчыны і 19 жанчын&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40899. А. 11адв.&lt;/ref&gt;.

На пачатак 1870 году ў вёсцы налічвалася 16 гаспадароў зь сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да [[Маклішча|Маклішчаўскага]] сельскага таварыства. Маклішча і Каранёўка месьціліся на землях маёнтку Міхалёў паноў Александровічаў і нібыта працягвалі належаць да прыходу Хобненскай Іаана-Багаслоўскай царквы&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68об.&lt;/ref&gt;. Аднак, згодна са зьвесткамі 1876 і 1879 гадоў, жыхары абедзьвюх вёсак, як і ў 1869 г., заставаліся прыхаджанамі Алексіцкай Мікалаеўскай царквы&lt;ref&gt;Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 456; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 13&lt;/ref&gt;. 

Яшчэ 12 чэрвеня 1871 году маёнтак Міхалёў з 3590 дзесяцінамі ўгодзьдзяў набыў ад паноў Александровічаў праваслаўны купец Іван Рыгоравіч Баглей&lt;ref&gt;Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Брагінскага р-на. — Мн.: Мастацкая літаратура, 2003. С. 60&lt;/ref&gt;{{заўвага|І. Ф. Ганжураў чамусьці зьмясьціў гэтую карысную зьвестку ў брагінскай кнізе «Памяць», хоць яна да тае часткі нашага рэгіёну дачыненьня ня мае.}}. У 1888 годзе добрамі Міхалёў з 3704 дз. валодала купецкая ўдава Марфа Аляксандраўна Баглей{{заўвага|Заставалася ўладальніцай і на 1911 (1913) год, аднак, угодзьдзі складалі ўжо 3771 дз.&lt;ref&gt;Spis ziemian mińskich, posiadających 100 i więcej dziesięcin ziemi. // Kalendarz Miński na 1914 r. / pod redakcją W. Dworzaczka. – Mińsk, 1913. S. 109 [https://polona.pl/archive?uid=78365669&amp;cid=81546020 «Nad Świsłoczą» Kalendarz Miński na 1914 r.]&lt;/ref&gt;}}&lt;ref&gt;Список землевладельцев Минской губернии. 1889 г. — Минск, 1889. С. 363&lt;/ref&gt;, адпаведна, зь ёй каранёўцам і маклішчанцам даводзілася надалей улагоджваць пазямельныя пытаньні. 

Паводле перапісу 1897 году, вёску складалі 17 двароў з 95 жыхарамі&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 444&lt;/ref&gt;. На 1909 год у Куранёўцы{{заўвага|У даведніку — деревня Куреневка.}} было 29 двароў і 102 жыхары&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 100&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Каранёўка ў складзе Юравіцкай воласьці Рэчыцкага павету, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918—1920 гг. // Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 — 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 — січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. — Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286—296 (артыкул беларускамоўны)&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Глінішча і наваколлі на карце 1924 г.jpg|значак|зьлева|Х. Міхалёў і в. Каранёўка на мапе 1924 г.]]
1 студзеня 1919 года, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Юравіцкая воласьць увайшла ў склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], аднак 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі была далучаная да [[РСФСР]].

Пасьля [[Узбуйненьне БССР|другога ўзбуйненьня]] [[БССР]], з 8 сьнежня 1926 года Каранёўка — у Маклішчаўскім сельсавеце Юравіцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 года [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. 10 лістапада 1927 года той далучана да Алексіцкага сельсавету. На 1930 год у вёсцы было 36 двароў з 175 жыхарамі. У 1931 годзе арганізаваны калгас&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;. З 20 лютага 1938 года — у [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з цэнтрам у [[Мазыр]]ы.

Напярэдадні [[Другая сусьветная вайна|Другой сусьветнай вайны]] ў Каранёўцы налічвалася 29 двароў, 112 жыхароў. У жніўні 1942 году акупанты расстралялі 10 вяскоўцаў, у чэрвені 1943 году паселішча было цалкам спаленае. Яшчэ 10 каранёўцаў загінулі і прапалі бязь вестак на франтах&lt;ref&gt;Памяць. Гісторыка-дакументальная хроніка Хойніцкага раёна. — Мінск: БЭ, 1993. С. 146, 212; Без срока давности. Беларусь: преступления нацистов и их пособников против мирного населения на оккупированной территории БССР в годы Великой Отечественной войны. Гомельская область. Сборник архивных документов и материалов / сост.: А. Р. Дюков, В. Д. Селеменев (рук.) [и др.]; редкол.: А. К. Демянюк [и др.]. — Минск: НАРБ; М.: Фонд «Историческая память», 2021. С. 500&lt;/ref&gt;.

З 8 студзеня 1954 года Каранёўка — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года тут было 116 жыхароў. Вёска — у складзе калгасу «Ленінскі шлях» з цэнтральнай сядзібай у [[Глінішча (Гомельская вобласьць)|Глінішчы]]&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

== Насельніцтва ==
* 2004 год — 8 гаспадарак, 11 жыхароў&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;
* 2021 год — 4 гаспадаркі, 5 жыхароў&lt;ref&gt;[https://web.archive.org/web/20211020144646/http://hoiniki.gov.by/ru/alex/ Колькасьць насельніцтва ў вёсках Алексіцкага сельскага савету на 01.01.2021 г.]&lt;/ref&gt;.

== Заўвагі ==
{{Заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

== Літаратура ==
* {{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}}

{{Алексіцкі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Алексіцкі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты, згаданыя ў XIX стагодзьдзі]]</text>
      <sha1>mxx8coptl03tzqlrnypn1nb0fuknlvz</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Сьпісы:Мовазнаўства</title>
    <ns>14</ns>
    <id>273041</id>
    <revision>
      <id>2621656</id>
      <parentid>2426979</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:10:16Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Зносіны]]</comment>
      <origin>2621656</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="248" sha1="283oksvuw1jlgbbre4f6s53n8au17q9" xml:space="preserve">{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Мовазнаўства}}
[[Катэгорыя:Сьпісы:Грамадзкія навукі]]
[[Катэгорыя:Мовазнаўства| ]]
[[Катэгорыя:Сьпісы:Зносіны]]</text>
      <sha1>283oksvuw1jlgbbre4f6s53n8au17q9</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Сьпісы:Зносіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>273043</id>
    <revision>
      <id>2621652</id>
      <parentid>2426980</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:08:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[:Катэгорыя:Зносіны]] першасная спасылка [[Зносіны]]</comment>
      <origin>2621652</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="292" sha1="ce6stob0j7ll9uzvod3czx1iwbrk1ml" xml:space="preserve">{{Аўтаазначнік катэгорыі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Камунікацыя}}
[[Катэгорыя:Эканамічныя сьпісы]]
[[Катэгорыя:Культурныя сьпісы]]
[[Катэгорыя:Зносіны| Сьпісы]]</text>
      <sha1>ce6stob0j7ll9uzvod3czx1iwbrk1ml</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621654</id>
      <parentid>2621652</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:09:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Катэгорыя:Сьпісы:Камунікацыя]] у [[Катэгорыя:Сьпісы:Зносіны]]: Уніфікацыя: +[[Зносіны]]</comment>
      <origin>2621652</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="292" sha1="ce6stob0j7ll9uzvod3czx1iwbrk1ml" xml:space="preserve">{{Аўтаазначнік катэгорыі}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Камунікацыя}}
[[Катэгорыя:Эканамічныя сьпісы]]
[[Катэгорыя:Культурныя сьпісы]]
[[Катэгорыя:Зносіны| Сьпісы]]</text>
      <sha1>ce6stob0j7ll9uzvod3czx1iwbrk1ml</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Зносіны</title>
    <ns>14</ns>
    <id>273045</id>
    <revision>
      <id>2621649</id>
      <parentid>2426982</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T14:07:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Катэгорыя:Камунікацыя]] у [[Катэгорыя:Зносіны]]: Уніфікацыя: +Асноўны артыкул [[Зносіны]]</comment>
      <origin>2426982</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="261" sha1="8h4ccg3zipvhzo0tgsjt0rzguag740q" xml:space="preserve">{{Болей}}
{{Аўтаазначнік катэгорыі}}

[[Катэгорыя:Клясыфікацыя паводле галоўных тэмаў]]
[[Катэгорыя:Грамадзтва]]
[[Катэгорыя:Чалавечая дзейнасьць]]</text>
      <sha1>8h4ccg3zipvhzo0tgsjt0rzguag740q</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Людзьвін</title>
    <ns>0</ns>
    <id>277432</id>
    <revision>
      <id>2621741</id>
      <parentid>2621222</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T09:01:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Дамінік</username>
        <id>64057</id>
      </contributor>
      <comment>/* Расейская імпэрыя */</comment>
      <origin>2621741</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16547" sha1="lxyys34lf8lbycbooopf5ybm7s26r53" xml:space="preserve">{{Населены пункт/Беларусь
|Назва                             = Людзьвін
|Лацінка                           = Ludźvin
|Статус                            = былая вёска
|Назва ў родным склоне             = Людзьвіна
|Герб                              = 
|Сьцяг                             = 
|Гімн                              = 
|Дата заснаваньня                  = каля 1816 году
|Першыя згадкі                     = 
|Статус з                          = 
|Магдэбурскае права                = 
|Былая назва                       = Людзьвінопаль
|Мясцовая назва                    = 
|Вобласьць                         = [[Гомельская вобласьць|Гомельская]]
|Раён                              = [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкі]]
|Сельсавет                         = [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскі]]
|Гарадзкі савет                    = 
|Старшыня гарвыканкаму             = 
|Пасада кіраўніка                  = 
|Кіраўнік                          = 
|Плошча                            = 
|Крыніца плошчы                    = 
|Вышыня                            = 
|Унутраны падзел                   = 
|Колькасьць насельніцтва           = 
|Год падліку колькасьці            = 
|Крыніца колькасьці насельніцтва   = 
|Тэндэнцыя колькасьці насельніцтва = 
|Этнічны склад насельніцтва        = 
|Год падліку этнічнага складу      = 
|Нацыянальны склад насельніцтва    = 
|Год падліку нацыянальнага складу  = 
|Колькасьць двароў                 = 
|Год падліку колькасьці двароў     = 
|Крыніца колькасьці двароў         = 
|Паштовы індэкс                    = 
|СААТА                             = 
|Выява                             = 	
|Апісаньне выявы                   = 
 |Шырата градусаў                  = 51
 |Шырата хвілінаў                  = 51
 |Шырата сэкундаў                  = 32
 |Даўгата градусаў                 = 29
 |Даўгата хвілінаў                 = 56
 |Даўгата сэкундаў                 = 21
|Пазыцыя подпісу на мапе           = зьлева
|Водступ подпісу на мапе           = 
|Commons                           = 
|Сайт                              = 
}}
'''Людзьві́н'''&lt;ref&gt;{{Літаратура/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласьць}}&lt;/ref&gt; або '''Людзьвінóпаль''' — былая вёска ў [[Беларусь|Беларусі]] . Уваходзіла у склад [[Судкоўскі сельсавет|Судкоўскага сельсавету]] [[Хвойніцкі раён|Хвойніцкага раёну]] [[Гомельская вобласьць|Гомельскай вобласьці]].

== Гісторыя ==

=== Расейская імпэрыя ===

Найбольш раньняя згадка пра вёску Людзьвінопаль зьмешчана ў сялянскай рэвізіі 1816 году&lt;ref&gt;НГАБ у Менску. Ф. 333. Воп. 9. Спр. 247. А. 1712адв.-1719&lt;/ref&gt;. Красавіком таго ж году датаваны запіс у мэтрычнай кнізе [[Храпкаў|Храпкаўскай]] Мікалаеўскай царквы пра шлюб жыхара Людзьвіна (Людвинова), прыхаджаніна [[Хвойнікі|Хвойніцкай]] Пакроўскай царквы Трафіма Жылянка (Жыляка) з [[Дворышча (Хвойніцкі раён)|дварышчанскай]] дзяўчынай Еўдакіяй&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 516. А. 485&lt;/ref&gt;. У мэтрыках Пакроўскай царквы Людзьвін{{Заўвага|У праваслаўных мэтрыках ужывалася менавіта гэтая больш простая назва. Што праўда, ад 1830 г. зноў сустракаецца і форма Людзьвінаў (Людвинов)&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 532. А. 1097, 1107, 1107адв.&lt;/ref&gt;. А вось «панская» назва Людзьвінопаль — толькі ў мэтрыках касьцёльных, напрыклад, у 1841 і 1845 г.&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 1089. Воп. 1. Спр. 3. А. 9адв., 12адв., 46адв.&lt;/ref&gt;.}} і яго жыхары стала прысутныя, прынамсі, з 1820 году&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 13. Спр. 520. А. 512; надалей, 1824 г. Спр. 525. А. 486. 1826 г. Спр.527. А. 871адв., 873адв. 1828 г. Спр. 529. А. 753, 757&lt;/ref&gt;.

[[File:Невялічкая вёска Раславіца на мапе А. Фіцінгофа 1846 г.jpg|значак|зьлева|Невялічкая вёска Людзьвін на тапаграфічнай мапе Менскай губэрні А. Фіцінгофа 1846 г.]][[File:Стралічаў, Губарэвічы, Навасёлкі, Дворышча, Руднае на карце Ф. Ф. Шуберта сярэдзіны XIX ст.png|значак|зьлева|Вёска Людзьвінопаль з 20 дварамі на мапе Шубэрта-Тучкова. Другая палова XIX ст.]]
 
Паводле інвэнтару Хвойніцкага маёнтка 1844 году, прыналежнага рэчыцкаму падкамораму Ўладыславу, сыну Караля, Прозару, адным зь сямі яго фальваркаў быў Валоцкі. У складзе апошняга — вёскі [[Валокі (Хвойнікі)|Валокі]], Людзьвінопаль, [[Гарошкаў (Хвойніцкі раён)|Гарошкаў]], мястэчка [[Хвойнікі]]&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 142. Воп. 1. Спр. 1475. А. 33адв. etc.&lt;/ref&gt;. З кліравой ведамасьці Пакроўскай царквы ў Хвойніках за 1847 год вынікае, што за 5 вёрст ад яе ў 12 і 3/4 двара{{Заўвага|Так запісана ў крыніцы. Але, як засьведчыў іерэй Расьціслаў Бандарэнка, меліся на ўвазе не вясковыя сядзібы, а царкоўныя двары, кожны зь якіх мусілі складаць 4 мужчынскія душы.}} вёскі Людзьвін жылі 51 асоба мужчынскага і 47 асобаў жаночага полу прыхаджанаў&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 41952. А. 191адв.&lt;/ref&gt;. У «Списках населённых мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 88 жыхароў абодвух полаў зь вёскі Людзьвін былі прыхаджанамі Хвойніцкай Пакроўскай царквы, а 7 мужчын і 15 жанчын зь вёскі{{Заўвага|Не фальварку. Як быццам вядзецца пра асобныя паселішчы з сваімі назвамі. Рознасьць канфэсіяў тут бясспрэчна паўплывала.}} Людзьвінопаль зьяўляліся парафіянамі Астраглядаўскага касьцёлу Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі&lt;ref&gt;Расійскі дзяржаўны гістарычны архіў. Ф. 1290. Воп. 4. Спр. 79. А. 382, 666&lt;/ref&gt;.

У парэформавы пэрыяд Людзьвінопаль адміністрацыйна належаў да Хвойніцкай воласьці [[Рэчыцкі павет (Расейская імпэрыя)|Рэчыцкага павету]]. У пачатку 1870 году ў вёсцы было 58 сялянаў-уласьнікаў, прыпісаных да Валоцкага сельскага таварыства&lt;ref&gt;Список волостей, обществ и селений Минской губернии на 01. 01. 1870 г. — Минск, 1870. Л. 68адв.&lt;/ref&gt;. Згодна зь ведамасьцю Пакроўскай царквы ў Хвойніках на 1875 год, яе прыхаджанамі былі 64 асобы мужчынскага і 68 жаночага полу з 16 двароў вёскі Людзьвін&lt;ref&gt;НГАБ. Ф. 136. Воп. 1. Спр. 40937. А. 234, 239адв.; гл. таксама: Минские епархиальные ведомости. — Минск, 1876. № 10. С. 458; Описание церквей и приходов Минской епархии. VIII. Речицкий уезд. — Минск, 1879. С. 140&lt;/ref&gt;.

На 1909 год у Людзьвіне налічвалася 37 двароў з 226 жыхарамі&lt;ref&gt;Список населённых мест Минской губернии. / Сост. В. С. Ярмолович. — Минск, 1909. С. 114&lt;/ref&gt;.

=== Найноўшы час ===

9 лютага 1918 году, яшчэ да падпісаньня [[Берасьцейскі мір|Берасьцейскага міру]] з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), [[Нямецкая імпэрыя|Нямеччына]] перадала паўднёвую частку Беларусі [[Украінская Народная Рэспубліка|Украінскай Народнай Рэспубліцы]]. У адказ на гэта, 9 сакавіка [[Другая Устаўная грамата|Другой Устаўной граматай]] тэрыторыя абвешчана часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. Людзьвін у складзе Хвойніцкай воласьці, аднак, апынулася ў часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. З 18 траўня тут дзейнічала «варта [[Украінская дзяржава|Украінскай Дзяржавы]]» гэтмана [[Павал Скарападзкі|Паўла Скарападзкага]]&lt;ref&gt;Ціхаміраў А. В. Станаўленне і развіццё беларуска-украінскіх адносін у 1918 – 1920 гг. //  Веснік БДУ. Сер. 3. 2005. № 3. С. 28 – 32; Ільїн, О. Західне Полісся в Українській Державі гетьмана Скоропадського (Історія в документах) / О. Ільїн // Над Бугом і Нарвою : український часопис Підляшшя. — 2014. № 3. С. 42; Валентина Метлицька. Тимчасова німецька окупація та її вплив на долю східного Білоруського Полісся (березень 1918 – січень 1919 рр.). // Україна та Німеччина: міждержавні відносини: збірник наукових праць / ред. кол. Владислав Верстюк (гол.), Степан Віднянський, Руслан Пиріг, Ірина Матяш, Дмитро Вєдєнєєв, Володимир Бойко, Дмитро Казіміров. – Чернігів: Сіверський центр післядипломної освіти, 2018. С. 286 – 296 (артыкул беларускамоўны)&lt;/ref&gt;.

1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Рэчыцкі павет увайшоў у склад [[Сацыялістычная Савецкая Рэспубліка Беларусі|Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі]], але 16 студзеня разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі быў далучаны да [[РСФСР]]. Паводле запіскі «Сведения о количестве учащихся школ Хойникской волости Речицкого уезда», на 8 сьнежня 1920 і на 15 красавіка 1921 году ў Людзьвінскай школе першай ступені (г. зн. пачатковай) было адпаведна 40 і 67 вучняў&lt;ref&gt;Дзяржаўны архіў Гомельскай вобласці. Ф. 68. Воп. 1. Спр. 16. А. 19&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Храпкаў на карце генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.jpg|значак|зьлева|Людзьвін на мапе генштаба РККА Беларусі і Літвы. 1935 г.]]
Пасля другога [[Узбуйненьне БССР|ўзбуйненьня БССР]] з 8 сьнежня 1926 году Людзьвін — у Дварышчанскім сельсавеце Хвойніцкага раёну [[Рэчыцкая акруга|Рэчыцкай]], з 9 чэрвеня 1927 году [[Гомельская акруга|Гомельскай акругі]]. У 1930 годзе ў вёсцы , арганізаваня калгас  «Чырвоны шлях», працавала кузьня&lt;ref name=&quot;fn1&quot;&gt;{{Літаратура/Гарады і вёскі Беларусі|2-2}} С. 448&lt;/ref&gt;}}. З 20 лютага 1938 году Людзьвін — у складзе [[Палеская вобласьць|Палескай вобласьці]] з Цэнтрам у Мазыры.

У гады Другой сусьветнай вайны 53 жыхары Людзьвіна загінулі і прапалі бязь вестак на франтах, 5 вяскоўцаў акупанты расстралялі, аднаго вывезьлі на прымусовыя работы ў Нямеччыну, дзе ён і памёр&lt;ref&gt;Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Хойніцкага р-на. — Мн.: БелЭн, 1993. С. 162, 238 – 239&lt;/ref&gt;.

З 8 студзеня 1954 году Людзьвін — у Гомельскай вобласьці. Паводле перапісу 1959 года ў вёсцы налічвалася 244 жыхары. У складзе калгасу імя XXI зьезду КПСС (цэнтар — вёска Руднае)&lt;ref name=&quot;fn1&quot;/&gt;.

На момант аварыі на ЧАЭС у Людзьвіне было 50 двароў, 138 жыхароў. У 1992 годзе вяскоўцы адселеныя ў іншыя мясьціны Беларусі.
Паселішча ліквідаванае ў 2013 годзе&lt;ref&gt;[https://pravo.by/document/?guid=12551&amp;p0=D913g0059062 Решение Хойникского районного Совета депутатов от 25 июня 2013 г. № 134 Об упразднении сельских населенных пунктов Хойникского района]&lt;/ref&gt;.

== Памяць ==

4 траўня 2016 году на месцы вёскі быў усталяваны памятны крыж з надпісам на гранітнай пліце&lt;ref&gt;[https://www.hoiniki.by/?p=14476. Памяць пра вёску Людзьвін ]&lt;/ref&gt;

== Заўвагі ==
{{заўвагі}}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{Судкоўскі сельсавет}}
{{Хвойніцкі раён}}

[[Катэгорыя:Судкоўскі сельсавет]]
[[Катэгорыя:Населеныя пункты Хвойніцкага раёну]]</text>
      <sha1>lxyys34lf8lbycbooopf5ybm7s26r53</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Модуль:Вікізьвесткі/P54</title>
    <ns>828</ns>
    <id>278445</id>
    <revision>
      <id>2621680</id>
      <parentid>2616617</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T19:39:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>стыль</comment>
      <origin>2621680</origin>
      <model>Scribunto</model>
      <format>text/plain</format>
      <text bytes="18374" sha1="314ihw47z98aavekele6e92nvrjhnb5" xml:space="preserve">local p = {}
local categoryLinksToEntitiesWithMissingLocalLanguageLabel = '[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Артыкулы з элемэнтамі зь Вікізьвестак, якія патрабуюць перакладу]]';
local categoryLinksToEntitiesWithMissingLabel = '[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Артыкулы з элемэнтамі зь Вікізьвестак, якія патрабуюць подпісу]]';
local contentLanguageCode = mw.getContentLanguage():getCode();

local function min( prev, next )
	if ( prev == nil ) then return next;
	elseif ( prev &gt; next ) then return next;
	else return prev; end
end

local function max( prev, next )
	if ( prev == nil ) then return next;
	elseif ( prev &lt; next ) then return next;
	else return prev; end
end

local function getTimeBoundariesFromQualifiers( context, statement, qualifierId )
	-- only support exact date so far, but need improvment
	local left = nil;
	local right = nil;
	if ( statement.qualifiers and statement.qualifiers[qualifierId] ) then
		for _, qualifier in pairs( statement.qualifiers[qualifierId] ) do
			local boundaries = context.parseTimeBoundariesFromSnak( qualifier );
			if ( not boundaries ) then return nil; end
			left = min( left, boundaries[1] );
			right = max( right, boundaries[2] );
		end
	end

	if ( not left or not right ) then
		return nil;
	end

	return { left, right };
end

local function getParentsInBoundariesSnakImpl( context, entity, boundaries, propertyIds )
    local WDS = require('Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак')
	local results = {};
	if entity.claims then
		for _, propertyId in ipairs( propertyIds ) do
			local filteredClaims = WDS.filter( entity.claims, propertyId .. '[rank:preferred, rank:normal]' );
			if filteredClaims then
				for _, claim in pairs( filteredClaims ) do
					local startBoundaries = getTimeBoundariesFromQualifiers( context, claim, 'P580' );
					local endBoundaries = getTimeBoundariesFromQualifiers( context, claim, 'P582' );
		
					if ( (startBoundaries == nil or ( startBoundaries[2] &lt;= boundaries[1]))
							and (endBoundaries == nil or ( endBoundaries[1] &gt;= boundaries[2]))) then
						table.insert( results, claim.mainsnak );
					end 
				end
			end

			if #results &gt; 0 then
				break;
			end
		end
	end

	return results;
end

local function getParentsInBoundariesSnakImplNotStrong( context, entity, boundaries, propertyIds )
    local WDS = require('Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак')
	local results = {};
	if entity.claims then
		for _, propertyId in ipairs( propertyIds ) do
			local filteredClaims = WDS.filter( entity.claims, propertyId .. '[rank:preferred, rank:normal]' );
			if filteredClaims then
				for _, claim in pairs( filteredClaims ) do
					local startBoundaries = getTimeBoundariesFromQualifiers( context, claim, 'P580' );
					local endBoundaries = getTimeBoundariesFromQualifiers( context, claim, 'P582' );
		
					if ( (startBoundaries == nil or ( startBoundaries[1] &lt;= boundaries[1]))
							and (endBoundaries == nil or ( endBoundaries[2] &gt;= boundaries[2]))) then
						table.insert( results, claim.mainsnak );
					end 
				end
			end

			if #results &gt; 0 then
				break;
			end
		end
	end

	return results;
end

-- get current of historic name of place
function getLabel2( context, entity, boundaries)
	if not entity then
		return nil;
	end
	local lang = mw.language.getContentLanguage();
	local langCode = lang:getCode();
	local returnLangCode = langCode;

	-- name from label
	-- TODO: lang:getFallbackLanguages()
	local label = nil;
	label, returnLangCode = mw.wikibase.getLabelWithLang( entity.id );

	-- name from properties
	local results = getParentsInBoundariesSnakImpl( context, entity, boundaries, {
		'P1813[language:' .. langCode .. ']',
		'P1448[language:' .. langCode .. ']',
		'P1705[language:' .. langCode .. ']'
	} );
        if #results == 0 then
     	  results = getParentsInBoundariesSnakImplNotStrong( context, entity, boundaries, {
		'P1813[language:' .. langCode .. ']',
		'P1448[language:' .. langCode .. ']',
  		'P1705[language:' .. langCode .. ']'
	  } );
        end

	for r, result in pairs( results ) do
		if result.datavalue
				and result.datavalue.value
				and result.datavalue.value.text then
			label = result.datavalue.value.text;
			returnLangCode = langCode;
			break;
		end
	end

	return label, returnLangCode;
end

local function formatEntityId( context, entityId, options )
	-- атрыманьне лакалізаванай назвы
    local entity = mw.wikibase.getEntity(entityId);
    local label = nil;
    local labelLanguageCode = nil;
    local boundaries = { os.time() * 1000, os.time() * 1000 + 999 };
    if options.teamDate then
		local boundaries = context.parseTimeBoundariesFromSnak(options.teamDate)
    end
    label, labelLanguageCode = getLabel2( context, entity, boundaries)
    if label == nil then
      if ( options.text and options.text ~= '' ) then
          label = options.text
      else 
		  label, labelLanguageCode = mw.wikibase.getLabelWithLang( entityId ); 
      end
    end
    
	-- вызначэньне адпаведнай паказванаму элемэнту катэгорыі
	local category = ''
	options['category'] = 'P6112'
	if ( options['category'] ) then
		local WDS = require('Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак');
		local claims = WDS.filter( entity.claims, options['category'] );
		if ( claims ) then
			for _, claim in pairs( claims ) do
				if ( claim.mainsnak
						and claim.mainsnak
						and claim.mainsnak.datavalue
						and claim.mainsnak.datavalue.type == &quot;wikibase-entityid&quot; ) then
					local catEntityId =  'Q' .. claim.mainsnak.datavalue.value[&quot;numeric-id&quot;];
					local catEntity = mw.wikibase.getEntity( catEntityId );
					if ( catEntity and catEntity:getSitelink() ) then
						category = '[[' .. catEntity:getSitelink() .. ']]';
					end
				end
			end
		end
	end

	-- атрыманьне спасылкі па ідэнтыфікатары
    local link = mw.wikibase.sitelink( entityId )
    if link then
        if label then
			if ( contentLanguageCode ~= labelLanguageCode ) then
            	return '[[' .. link .. '|' .. label .. ']]' .. categoryLinksToEntitiesWithMissingLocalLanguageLabel .. category;
            else
            	return '[[' .. link .. '|' .. label .. ']]' .. category;
            end
        else
            return '[[' .. link .. ']]' .. category;
        end
    end

    if label then
	    if ( contentLanguageCode ~= labelLanguageCode ) then
	      category = category .. categoryLinksToEntitiesWithMissingLocalLanguageLabel
	    end
        -- чырвоная спасылка
        -- TODO: разабрацца, чаму не заўсёды ёсьць options.frame
        if not mw.title.new( label ).exists and options.frame then
            return '[[' .. label .. ']]&lt;sup&gt;[[:d:' .. entityId .. '|[d]]]&lt;/sup&gt;' .. category;
        end
    
		-- TODO: перанесьці да праверкі на існаваньне артыкула
		local sup = '';
		if ( not options.format or options.format ~= 'text' )
				and entityId ~= 'Q6581072' and entityId ~= 'Q6581097' -- TODO: перапісаць на format=text
				then
			sup = '&lt;sup&gt;[[:d:' .. entityId .. '|[d]]]&lt;/sup&gt;'
		end

        -- аднайменны артыкул ужо існуе — выводзіцца тэкст і спасылка на Вікізьвесткі
        return label .. sup .. category
    end
    -- паведамленьне аб адсутнасьці лякалізаванай назвы
    -- not good, but better than nothing
    return '[[:d:' .. entityId .. '|' .. entityId .. ']]&lt;span style{{=}}&quot;border-bottom: 1px dotted; cursor: help; white-space: nowrap&quot;&gt;?&lt;/span&gt;' .. categoryLinksToEntitiesWithMissingLabel .. category;
end

local function orderByDate( teamClaims )
   local orderedTeams = {}
   while (#teamClaims &gt; 0) do
     local j = 1
     local firstClaim = teamClaims[1]
     for i=2,#teamClaims,1 do
       if (teamClaims[i].qualifiers and teamClaims[i].qualifiers.P580 and firstClaim.qualifiers and firstClaim.qualifiers.P580) then
         if (teamClaims[i].qualifiers.P580[1].datavalue.value.time &lt; firstClaim.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time) then
           firstClaim = teamClaims[i]
           j = i
         else 
           if (teamClaims[i].qualifiers.P580[1].datavalue.value.time == firstClaim.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time and 
teamClaims[i].qualifiers and teamClaims[i].qualifiers.P582 and teamClaims[i].qualifiers.P582[1].datavalue ~= nil and firstClaim.qualifiers and firstClaim.qualifiers.P582 and firstClaim.qualifiers.P582[1].datavalue ~= nil) then
             if (firstClaim.qualifiers.P1642 or teamClaims[i].qualifiers.P1642) then
               if (teamClaims[i].qualifiers.P582[1].datavalue.value.time &gt; firstClaim.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time) then
                 firstClaim = teamClaims[i]
                 j = i
               end
             else
            	if (teamClaims[i].qualifiers.P582[1].datavalue ~= nil  and firstClaim.qualifiers.P582[1].datavalue ~= nil) then
            		if (teamClaims[i].qualifiers.P582[1].datavalue.value.time &lt; firstClaim.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time) then
                		firstClaim = teamClaims[i]
                		j = i
            		end
            	end
             end
           end
         end
       else
         if (teamClaims[i].qualifiers and teamClaims[i].qualifiers.P582 and firstClaim.qualifiers and firstClaim.qualifiers.P580) then
           if (teamClaims[i].qualifiers.P582[1].datavalue.value.time &lt;= firstClaim.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time) then
             firstClaim = teamClaims[i]
             j = i
           end
         else
           if (teamClaims[i].qualifiers and teamClaims[i].qualifiers.P582 and firstClaim.qualifiers and firstClaim.qualifiers.P582) then
             if (teamClaims[i].qualifiers.P582[1].datavalue.value.time &lt; firstClaim.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time) then
               firstClaim = teamClaims[i]
               j = i
             end
           else
             if (teamClaims[i].qualifiers and teamClaims[i].qualifiers.P580 and firstClaim.qualifiers and firstClaim.qualifiers.P582) then
               if (teamClaims[i].qualifiers.P580[1].datavalue.value.time &lt; firstClaim.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time) then
                 firstClaim = teamClaims[i]
                 j = i
               end
             end
           end
         end
       end
     end
     table.insert(orderedTeams, firstClaim)
     table.remove(teamClaims, j)
  end
  return orderedTeams
end

local function parseISO8601Year(str)
	local pattern = &quot;(%-?%d+)%-(%d+)%-(%d+)T&quot;
	local Y, M, D = mw.ustring.match( str, pattern )
	return tonumber(Y)
end

local function formatFootballCareer( context, options, statement )
     local snak = '|'

     if (statement.qualifiers and statement.qualifiers.P580 and statement.qualifiers.P582) then
        if (statement.qualifiers.P580[1].datavalue and statement.qualifiers.P582[1].datavalue and  parseISO8601Year(statement.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time) == parseISO8601Year(statement.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time)) then
          snak  = snak ..  parseISO8601Year(statement.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time)
       else
       	  if (statement.qualifiers.P580[1].datavalue) then
        	snak  = snak ..  parseISO8601Year(statement.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time)
          end
       	  if (statement.qualifiers.P580[1].datavalue or statement.qualifiers.P582[1].datavalue) then
        	snak = snak .. '—'
          end
       	  if (statement.qualifiers.P582[1].datavalue) then
	          snak  = snak ..  parseISO8601Year(statement.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time)
          end
       end
     else
       if (statement.qualifiers and statement.qualifiers.P580) then
          snak  = snak ..  parseISO8601Year(statement.qualifiers.P580[1].datavalue.value.time) .. '—{{0|4}}'
       else
         if (statement.qualifiers and statement.qualifiers.P582) then
            snak  = snak ..  '{{0|4}}—' .. parseISO8601Year(statement.qualifiers.P582[1].datavalue.value.time)
         end
       end
     end
     snak = snak .. ' | '

     if (statement.qualifiers 
        and statement.qualifiers.P1642 )
        and ('Q' .. statement.qualifiers.P1642[1].datavalue.value[&quot;numeric-id&quot;] == 'Q2914547') then
       snak = snak .. '{{Арэнда}} '
     end

      if (statement.qualifiers and statement.qualifiers.P582) then
        options.teamDate = statement.qualifiers.P582[1]
      end

     snak = snak .. formatEntityId( context, &quot;Q&quot; .. statement.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'], options ) .. ' | ' 

     if (statement.qualifiers and not options.withoutAppsAndGoals 
        and statement.qualifiers.P1350) then
        snak  = snak ..  string.gsub(statement.qualifiers.P1350[1].datavalue.value['amount'], '^%+', '')
     end 
     if (statement.qualifiers and not options.withoutAppsAndGoals
        and statement.qualifiers.P1351) then
        snak  = snak ..  ' (' ..  string.gsub(statement.qualifiers.P1351[1].datavalue.value['amount'], '^%+', '') ..  ')'
     end
    return snak
end

function p.formatPropertyP54( context, options, statement )
	if ( not context ) then error( 'context not specified' ); end;
	if ( not options ) then error( 'options not specified' ); end;
	if ( not options.entity ) then error( 'options.entity missing' ); end;

    -- Абыход усіх заяваў сьцьвярджэньня і з накапленьнем аформленых пераважных 
    -- заяваў у табліцы
    local out = '{{Футбаліст/Кар’ера'
    local clubs = '|кар’ера_клюбы = {{Спартовая кар’ера'
    local natteams = '|кар’ера_зборныя = {{Спартовая кар’ера'
    local clubsUpdate = ''
    local natteamsUpdate = ''
    local currentTeam = ''
    local currentTeamNumericId = ''
    local loanFrom = ''
    local loan = false
    local partOf = ''
    local manager = '|кар’ера_трэнэр = {{Вікізьвесткі/p6087|teamEntity=Q476028,Q28140340,Q51481377,Q94579592,Q6979593}}'

    local claims = context.selectClaims( options, options.property .. '[rank:preferred, rank:normal]' );
    if (claims == nil) then
    	out = out .. manager .. '}}'
    	return options.frame:preprocess(out)
    end

    for i, claim in ipairs(orderByDate(claims)) do
      local team = mw.wikibase.getEntityObject( &quot;Q&quot; .. claim.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'] )
      local WDS = require('Модуль:Сьцьверджаньні Вікізьвестак')
      local teamClaims = team.claims
      if ( options.clubEntity ) then 
        teamClaims = WDS.filter(team.claims, 'P31[' .. options.clubEntity .. ']')
      end

      local partOfClaim = WDS.filter(team.claims, 'P361')
      if (partOfClaim ~= nil and partOfClaim[1] ~= nil) then
    	partOf = partOfClaim[1].mainsnak.datavalue.value['numeric-id']
      else 
      	partOf = ''
      end

      if (teamClaims[1]) then
        local formattedStatement = formatFootballCareer( context, options, claim )
        clubs = clubs .. formattedStatement 
	    if (claim.qualifiers and claim.qualifiers.P585) then
	    	if (clubsUpdate == '') then
				clubsUpdate = claim.qualifiers.P585[1].datavalue.value.time
			else
				if (claim.qualifiers.P585[1].datavalue.value.time &gt; clubsUpdate) then
					clubsUpdate = claim.qualifiers.P585[1].datavalue.value.time
				end
			end
	    end
		if (claim.qualifiers and not claim.qualifiers.P582) then
			if (claim.qualifiers.P1642 
        			and ('Q' .. claim.qualifiers.P1642[1].datavalue.value[&quot;numeric-id&quot;] == 'Q2914547')) then
        		if (partOf ~= '' and currentTeamNumericId == partOf) then
        			mw.log('фарм-клюб')
        		else
					loanFrom = currentTeam
					loan = true
					currentTeam = formatEntityId( context, &quot;Q&quot; .. claim.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'], options )
					currentTeamNumericId = claim.mainsnak.datavalue.value['numeric-id']
				end
			else
				if (loan) then
					loanFrom = formatEntityId( context, &quot;Q&quot; .. claim.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'], options )
				else
					currentTeam = formatEntityId( context, &quot;Q&quot; .. claim.mainsnak.datavalue.value['numeric-id'], options )
					currentTeamNumericId = claim.mainsnak.datavalue.value['numeric-id']
				end
        	end
		end
      end
      if ( options.natEntity ) then 
        teamClaims = WDS.filter(team.claims, 'P31[' .. options.natEntity .. ']')
      end
      if (teamClaims[1]) then
        local formattedStatement = formatFootballCareer( context, options, claim )
        natteams = natteams .. formattedStatement 
	    if (claim.qualifiers and claim.qualifiers.P585) then
	    	if (natteamsUpdate == '') then
				natteamsUpdate = claim.qualifiers.P585[1].datavalue.value.time
			else
				if (claim.qualifiers.P585[1].datavalue.value.time &gt; natteamsUpdate) then
					natteamsUpdate = claim.qualifiers.P585[1].datavalue.value.time
				end
			end
		end
      end
    end
    if (clubsUpdate ~= '') then
    	clubsUpdate = '|абнаўленьне(клюб) = ' .. mw.getContentLanguage():formatDate( 'j xg Y', clubsUpdate );
    end
    if (natteamsUpdate ~= '') then
	    natteamsUpdate = '|абнаўленьне(зборная) = ' .. mw.getContentLanguage():formatDate( 'j xg Y', natteamsUpdate );
    end
    if (currentTeam ~= '') then
	    currentTeam = '|клюб = ' .. currentTeam;
	    if (loanFrom ~= '') then
	    	currentTeam = currentTeam .. '&lt;br /&gt;(у арэндзе з клюбу «' .. loanFrom .. '»)'
	    end
    end
    if (currentTeamNumericId ~= '') then
	    currentTeamNumericId = '|клюб_ід = ' .. currentTeamNumericId
    end
    
    local withoutAppsAndGoals = ''
    if ( options.withoutAppsAndGoals ) then 
        withoutAppsAndGoals = '|без гульняў і галоў = ' .. options.withoutAppsAndGoals
    end
    
    out = out .. clubs ..  '}}' .. natteams ..  '}}' .. manager .. currentTeam .. currentTeamNumericId .. clubsUpdate .. natteamsUpdate .. withoutAppsAndGoals .. '}}'

    return options.frame:preprocess(out)
end

return p</text>
      <sha1>314ihw47z98aavekele6e92nvrjhnb5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Цімафей Шаркоўскі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>282040</id>
    <revision>
      <id>2621669</id>
      <parentid>2606482</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:29:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>абнаўленьне зьвестак</comment>
      <origin>2621669</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4593" sha1="nn6mk52vopvf7riqjskl7xwm615xrkr" xml:space="preserve">{{Футбаліст}}
'''Цімафей Шаркоўскі''' ({{Н}} 4 лютага 2004 году) — беларускі футбаліст, паўабаронца малдаўскага клюбу «[[Зымбру Кішынёў|Зымбру]]».

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
Выхаванец футбольнага клюбу «[[Менск (футбольны клюб)|Менск]]». Яшчэ юнаком перабраўся ў структуру барысаўскага [[БАТЭ Барысаў|БАТЭ]]. З 2020 году пачаў выступаць за дубль, дзе хутка замацаваўся ў складзе. 22 чэрвеня 2021 году дэбютаваў за асноўную каманду БАТЭ, калі адгуляў другі тайм матчу Кубка Беларусі супраць «[[Баранавічы (футбольны клюб)|Баранавічаў]]» (6:1) і адзначыўся забітым голам. З чэрвеня 2022 году пачаў рэгулярна зьяўляцца ў асноўнай камандзе барысаўчанаў. 18 чэрвеня 2022 году ўпершыню згуляў у Найвышэйшай лізе, выйшаўшы на замену ў другім тайме матчу супраць «[[Іслач Менскі раён|Іслачы]]» (0:1). У чэрвені 2023 году пакінуў барысаўскі клюб&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2023-06-19|url = https://football.by/news/175842 |title = Тимофей Шарковский покинул БАТЭ |website = football.by|accessdate = 2023-06-21|language = ru}}&lt;/ref&gt;. У верасьні 2023 году ўзмоцніў склад жодзінскага «[[Тарпэда-БелАЗ Жодзін|Тарпэда-БелАЗ]]»&lt;ref&gt;{{cite web|date = 2023-09-01|url = https://football.by/news/178315 |title = &quot;Торпедо-БелАЗ&quot; подписал бывшего игрока БАТЭ |website = football.by|accessdate = 2023-09-01|language = ru}}&lt;/ref&gt;. Першыя два сэзоны гулец уважаўся рэзэрвовым футбалістам, толькі з другой палове сэзону 2024 году Шаркоўскі пачаў зьяўляцца на полі часьцей, але толькі на частку матчу. 17 жніўня 2024 году адзначыўся першым голам у Найвышэйшай лізе, трапіўшы ў браму гарадзенскага «[[Нёман Горадня|Нёману]]». У першай палове 2025 году ўжо часьцей гулеў у складзе каманды. 14 чэрвеня 2025 году паўдзельнічаў у разгроме «Менску» зь лікам 1:5, зрабіўшы галявую перадачу і правёўшы адзін з галоў сваёй каманды. У канцы чэрвеня 2025 году прыяднаўся да малдаўскага «Зымбру», які напярэдадні ачоліў [[Алег Кубараў]].

=== Міжнародная ===
У верасьні 2022 году гуляў за [[Юніёрская зборная Беларусі па футболе|зборную Беларусі (да 19 гадоў)]] у кваліфікацыйным раўндзе чэмпіянату Эўропы.

== Дасягненьні ==
* Бронзавы прызэр [[Чэмпіянат Беларусі па футболе|чэмпіянату Беларусі]]: [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022 году|2022]], [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023 году|2023]], [[Найвышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2024 году|2024]]
* Уладальнік [[Супэркубак Беларусі па футболе|Супэркубка Беларусі]]: [[Супэркубак Беларусі па футболе 2024 году|2024]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://www.pressball.by/players/football/1725/ Статыстыка «ПБ-Инфо»]{{Недаступная спасылка|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{Ref-ru}}
* {{Transfermarkt}}
* {{Soccerway}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Шаркоўскі, Цімафей}}
[[Катэгорыя:Беларускія футбалісты]]</text>
      <sha1>nn6mk52vopvf7riqjskl7xwm615xrkr</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Грамадзянства Беларускай ССР</title>
    <ns>0</ns>
    <id>287274</id>
    <revision>
      <id>2621632</id>
      <parentid>2544906</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T12:48:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Грамадзянства БССР]] у [[Грамадзянства Беларускай ССР]]: Уніфікацыя: +Пад існую ўнутраную спасылку паводле Канстытуцыі ў крыніцы: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/</comment>
      <origin>2544906</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8060" sha1="5f13rwpaopzcliq9cbup0yy0c5q7583" xml:space="preserve">'''Грамадзя́нства БССР''' — прыналежнасьць чалавека да дзяржавы [[БССР]], якая ўлучае шэраг правоў і абавязкаў, якія вызначаюцца заканадаўствам БССР.

У адпаведнасьці з [[Канстытуцыя БССР (1937)|Канстытуцыямі БССР 1937]], [[Канстытуцыя БССР (1978)|1978]] гг. Беларусь, уваходзячы ў склад [[СССР]], захоўвала свой [[сувэрэнітэт]]. Адной з найважнейшых прыкмет дзяржаўнага сувэрэнітэту зьяўляецца наяўнасьць уласнага [[грамадзянства]]&lt;ref name=&quot;s01&quot;&gt;{{Спасылка|url=https://www.kc.gov.by/document-10713|загаловак=Решение Конституционного Суда Республики Беларусь от 19 июня 2001 г. № Р-121/2001|назва праекту=|дата публікацыі=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201008052108/https://www.kc.gov.by/document-10713|archiveдата публікацыі=2020-10-08|url-status=|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

У артыкуле 18 Канстытуцыі БССР 1937 г. было ўстаноўлена, што кожны грамадзянін БССР зьяўляецца [[Грамадзянства СССР|грамадзянінам СССР]]&lt;ref name=&quot;c37&quot;&gt;{{Спасылка|url=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|загаловак=Конституция БССР 1937 г.|назва праекту=|дата публікацыі=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170224224143/https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|archiveдата публікацыі=2017-02-24|url-status=|language=ru}}&lt;/ref&gt;:

{{пачатак цытаты}}
'''Артыкул 18'''. Кожны грамадзянін БССР зьяўляецца грамадзянінам СССР.

Грамадзяне ўсіх іншых рэспублік зьвязу карыстаюцца на тэрыторыі БССР аднолькавымі правамі з грамадзянамі БССР.
{{oq|ru|
'''Статья 18'''. Каждый гражданин БССР является гражданином СССР.

Граждане всех других союзных республик пользуются на территории БССР одинаковыми правами с гражданами БССР.
}}{{канец цытаты}}

Такая ж норма зьмяшчалася й у артыкуле 31 Канстытуцыі БССР 1978 г.:

{{пачатак цытаты}}
'''Глава 5. Грамадзянства Беларускай ССР. Раўнапраўе грамадзянаў'''

'''Артыкул 31'''. У адпаведнасьці з устаноўленым у СССР адзіным грамадзянствам зьвязу кожны грамадзянін Беларускай ССР зьяўляецца грамадзянінам СССР.

Падставы й парадак набыцьця й страты савецкага грамадзянства вызначаюцца Законам аб грамадзянстве СССР.

Грамадзяне іншых рэспублік зьвязу карыстаюцца на тэрыторыі Беларускай ССР аднолькавымі правамі з грамадзянамі Беларускай ССР.

Грамадзяне Беларускай ССР за мяжой карыстаюцца абаронай і заступніцтвам Савецкай дзяржавы.
{{oq|ru|
'''Глава 5. Гражданство Белорусской ССР. Равноправие граждан'''

'''Статья 31'''. В соответствии с установленным в СССР единым союзным гражданством каждый гражданин Белорусской ССР является гражданином СССР.

Основания и порядок приобретения и утраты советского гражданства определяются Законом о гражданстве СССР.

Граждане других союзных республик пользуются на территории Белорусской ССР одинаковыми правами с гражданами Белорусской ССР.

Граждане Белорусской ССР за границей пользуются защитой и покровительством Советского государства.
}}{{канец цытаты}}

Артыкулам 21 [[Канстытуцыя СССР (1936)|Канстытуцыі СССР 1936 г.]] для грамадзянаў СССР было ўстаноўлена адзінае грамадзянства зьвязу&lt;ref name=&quot;u36&quot;&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Конституция_СССР_(1936)/Исходная_редакция Конституция СССР 1936 г.]&lt;/ref&gt;, пры гэтым захоўвалася грамадзянства рэспублік зьвязу:

{{пачатак цытаты}}
'''Артыкул 21'''. Для грамадзянаў СССР устанаўліваецца адзінае грамадзянства зьвязу.

Кожны грамадзянін рэспублікі зьвязу зьяўляецца грамадзянінам СССР.
{{oq|ru|
'''Статья 21'''. Для граждан СССР устанавливается единое союзное гражданство.

Каждый гражданин Союзной республики является гражданином СССР.
}}
{{канец цытаты}}

Аналягічная норма зьмяшчалася ў артыкуле 33 Канстытуцыі СССР 1977 г.&lt;ref&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Конституция_СССР_(1977)/Редакция_26.12.1990#Глава_6._Гражданство_СССР._Равноправие_граждан Конституция СССР 1977 г.]&lt;/ref&gt;

Такім чынам, грамадзянін, які пражываў у адной з рэспублік зьвязу, зьяўляўся й яе грамадзянінам, і грамадзянінам СССР, але не зьяўляўся адначасова грамадзянінам іншай рэспублікі зьвязу&lt;ref name=&quot;s01&quot;/&gt;.

Пасьля выхаду БССР са складу СССР і зьмены назова дзяржавы&lt;ref&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Закон_Республики_Беларусь_от_19.09.1991_г._№1085-XII Закон от 19 сентября 1991 года № 1085-XII]&lt;/ref&gt; ў 1991 годзе жыхары краіны зьмянілі грамадзянства БССР на [[грамадзянства Рэспублікі Беларусь]] у адпаведнасьці з артыкулам 2 Закона аб грамадзянстве ад 18 кастрычніка 1991 г.&lt;ref name=&quot;l91&quot;&gt;{{Спасылка|url=http://pravo.kulichki.net/zak/year1991/doc47047.htm|загаловак=Закон о гражданстве Республики Беларусь от 18 октября 1991 г. N 1181-XII|назва праекту=|дата публікацыі=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210627085747/http://pravo.kulichki.net/zak/year1991/doc47047.htm|archiveдата публікацыі=2021-06-27|url-status=|language=ru}}&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{reflist}}

[[Катэгорыя:Грамадзянства паводле краінаў|Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]</text>
      <sha1>5f13rwpaopzcliq9cbup0yy0c5q7583</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621634</id>
      <parentid>2621632</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T12:51:35Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Шаблён:Картка зь Вікізьвестак]]</comment>
      <origin>2621634</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7142" sha1="ljmuaathoe3jdy95bo0ajw0w4fwn5gx" xml:space="preserve">{{Картка зь Вікізьвестак}}
'''Грамадзя́нства Беларускай ССР''' — прыналежнасьць чалавека да дзяржавы [[БССР]], якая ўлучае шэраг правоў і абавязкаў, якія вызначаюцца заканадаўствам БССР.

У адпаведнасьці з [[Канстытуцыя БССР (1937)|Канстытуцыямі БССР 1937]], [[Канстытуцыя БССР (1978)|1978]] гг. Беларусь, уваходзячы ў склад [[СССР]], захоўвала свой [[сувэрэнітэт]]. Адной з найважнейшых прыкмет дзяржаўнага сувэрэнітэту зьяўляецца наяўнасьць уласнага [[грамадзянства]]&lt;ref name=&quot;s01&quot;&gt;{{Спасылка|url=https://www.kc.gov.by/document-10713|загаловак=Решение Конституционного Суда Республики Беларусь от 19 июня 2001 г. № Р-121/2001|назва праекту=|дата публікацыі=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201008052108/https://www.kc.gov.by/document-10713|archiveдата публікацыі=2020-10-08|url-status=|language=ru}}&lt;/ref&gt;.

У артыкуле 18 Канстытуцыі БССР 1937 г. было ўстаноўлена, што кожны грамадзянін БССР зьяўляецца [[Грамадзянства СССР|грамадзянінам СССР]]&lt;ref name=&quot;c37&quot;&gt;{{Спасылка|url=https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|загаловак=Конституция БССР 1937 г.|назва праекту=|дата публікацыі=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170224224143/https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1937-goda/|archiveдата публікацыі=2017-02-24|url-status=|language=ru}}&lt;/ref&gt;:

{{пачатак цытаты}}
'''Артыкул 18'''. Кожны грамадзянін БССР зьяўляецца грамадзянінам СССР.

Грамадзяне ўсіх іншых рэспублік зьвязу карыстаюцца на тэрыторыі БССР аднолькавымі правамі з грамадзянамі БССР.
{{oq|ru|
'''Статья 18'''. Каждый гражданин БССР является гражданином СССР.

Граждане всех других союзных республик пользуются на территории БССР одинаковыми правами с гражданами БССР.
}}{{канец цытаты}}

Такая ж норма зьмяшчалася й у артыкуле 31 Канстытуцыі Беларускай ССР 1978 г.:

{{пачатак цытаты}}
'''Глава 5. Грамадзянства Беларускай ССР. Раўнапраўе грамадзянаў'''

'''Артыкул 31'''. У адпаведнасьці з устаноўленым у СССР адзіным грамадзянствам зьвязу кожны грамадзянін Беларускай ССР зьяўляецца грамадзянінам СССР.

Падставы й парадак набыцьця й страты савецкага грамадзянства вызначаюцца Законам аб грамадзянстве СССР.

Грамадзяне іншых рэспублік зьвязу карыстаюцца на тэрыторыі Беларускай ССР аднолькавымі правамі з грамадзянамі Беларускай ССР.

Грамадзяне Беларускай ССР за мяжой карыстаюцца абаронай і заступніцтвам Савецкай дзяржавы.
{{канец цытаты}}

Артыкулам 21 [[Канстытуцыя СССР (1936)|Канстытуцыі СССР 1936 г.]] для грамадзянаў СССР было ўстаноўлена адзінае грамадзянства зьвязу&lt;ref name=&quot;u36&quot;&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Конституция_СССР_(1936)/Исходная_редакция Конституция СССР 1936 г.]&lt;/ref&gt;, пры гэтым захоўвалася грамадзянства рэспублік зьвязу:

{{пачатак цытаты}}
'''Артыкул 21'''. Для грамадзянаў СССР устанаўліваецца адзінае грамадзянства зьвязу.

Кожны грамадзянін рэспублікі зьвязу зьяўляецца грамадзянінам СССР.
{{oq|ru|
'''Статья 21'''. Для граждан СССР устанавливается единое союзное гражданство.

Каждый гражданин Союзной республики является гражданином СССР.
}}
{{канец цытаты}}

Аналягічная норма зьмяшчалася ў артыкуле 33 Канстытуцыі СССР 1977 г.&lt;ref&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Конституция_СССР_(1977)/Редакция_26.12.1990#Глава_6._Гражданство_СССР._Равноправие_граждан Конституция СССР 1977 г.]&lt;/ref&gt;

Такім чынам, грамадзянін, які пражываў у адной з рэспублік зьвязу, зьяўляўся й яе грамадзянінам, і грамадзянінам СССР, але не зьяўляўся адначасова грамадзянінам іншай рэспублікі зьвязу&lt;ref name=&quot;s01&quot;/&gt;.

Пасьля выхаду БССР са складу СССР і зьмены назова дзяржавы&lt;ref&gt;[https://ru.wikisource.org/wiki/Закон_Республики_Беларусь_от_19.09.1991_г._№1085-XII Закон от 19 сентября 1991 года № 1085-XII]&lt;/ref&gt; ў 1991 годзе жыхары краіны зьмянілі грамадзянства БССР на [[грамадзянства Рэспублікі Беларусь]] у адпаведнасьці з артыкулам 2 Закона аб грамадзянстве ад 18 кастрычніка 1991 г.&lt;ref name=&quot;l91&quot;&gt;{{Спасылка|url=http://pravo.kulichki.net/zak/year1991/doc47047.htm|загаловак=Закон о гражданстве Республики Беларусь от 18 октября 1991 г. N 1181-XII|назва праекту=|дата публікацыі=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210627085747/http://pravo.kulichki.net/zak/year1991/doc47047.htm|archiveдата публікацыі=2021-06-27|url-status=|language=ru}}&lt;/ref&gt;

== Крыніцы ==
{{reflist}}

[[Катэгорыя:Грамадзянства паводле краінаў|Беларуская ССР]]
[[Катэгорыя:Беларуская ССР]]</text>
      <sha1>ljmuaathoe3jdy95bo0ajw0w4fwn5gx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Валенсія (баскетбольны клюб)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>291679</id>
    <revision>
      <id>2621675</id>
      <parentid>2621579</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T17:12:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Гісторыя */ артаграфія</comment>
      <origin>2621675</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="7284" sha1="jlsp44a19zofci8rtz5tq385fbhj6vh" xml:space="preserve">{{Баскетбольны клюб
|назва             = Валенсія
|былыя_назвы       = 
|выява             = Valencia Basket logo.svg
|памер_выявы       = 200пкс
|заснаваны         = 1986
|гісторыя          = 
|краіна            = [[Гішпанія]]
|мясьціна          = [[Валенсія]]
|пляцоўка          = [[Фонт дэ Сант-Льюіс]]
|зьмяшчальнасьць   = {{Лік|9000}}
|уласьнік          = 
|кіраўнік          = 
|трэнэр            = 
|чэмпіянат         = [[Ліга АБК]]
|сэзон             = 
|становішча        = 
|колер1            = #FE5900
|колер2            = #000000
|колер3            = #FFFFFF
|колер_тэксту      = #000000
|колер_фону        = #FE5900
}}
'''«Вале́нсія»''' ({{мова-es|Valencia Basket}}) — гішпанскі баскетбольны клюб з [[Валенсія|Валенсіі]]. Клюб быў заснаваны 27 верасьня 1986 году і на сёньня спаборнічае ў [[Ліга АБК|Лізе АБК]]. Хатнія матчы гуляе на пляцоўцы [[Фонт дэ Сант-Льюіс]], якая здольная зьмясьціць 9 тысячаў заўзятараў. Належыць мільярдэру і ўладальніку сеткі крамаў [[Mercadona]] [[Хуан Ройг|Хуану Ройгу]]&lt;ref&gt;[https://www.elconfidencial.com/deportes/baloncesto/2017-09-27/l-alqueria-basket-inauguracion-valencia-18-millones-juan-roig_1450785/ «Olvídese de la Masía de Messi: bienvenidos a L’Alqueria de Juan Roig»]. El Confidencial.&lt;/ref&gt;.

== Гісторыя ==
«Валенсія» была заснаваная 27 верасьня 1986 году пасьля таго, як футбольны клюб «[[Валенсія (футбольны клюб)|Валенсія]]» пастанавіў закрыць сваю баскетбольную сэкцыю&lt;ref&gt;[http://www.acb.com/redaccion.php?id=126081 «Valencia Basket cumple 30 años»]. ACB.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:VBC-Kazan Eurocup finals 2014 - 40.jpeg|значак|зьлева|На валенсійскай арэне.]]
4 траўня 1988 году, падчас свайго другога сэзону ў Прымэры Б, якая на той момант была другой паводле ўзроўню лігай гішпанскага баскетболу, каманда ўпершыню прабілася ў найвышэйшы дывізіён гішпанскага баскетболу&lt;ref&gt;[http://www.acb.com/redaccion.php?id=75872 «23 years from the promotion of Valencia Basket»]. ACB.&lt;/ref&gt;, дзе заставалася да сэзону 1994—1995 гадоў. У 1995 годзе «Валенсія» вылецела ў другі дывізіён гішпанскай лігі пасьля паразы ў плэй-оф супраць «[[Пэньяс Уэска|Самантана]]». У наступным сэзоне, заняўшы другое месца ў лізе, якое аднак не давала права на вяртаньне ў эліту, «Валенсія» купіла месца ў [[Ліга АБК|Лізе АБК]] у каманды «Сарагосы». 2 лютага 1998 году «Валенсія» ўпершыню здабыла тытул, выгуляўшы «[[Жувэнтут Бадалёна|Пінтурас Бругер]]» зь лікам 89:75 у фінале [[Кубак Гішпаніі па баскетболе сярод мужчынаў 1998 году|Кубка Гішпаніі 1998 году]], які гуляўся у [[Вальядалід]]зе. Праз год, 13 красавіка 1999 году, клюб згуляў у фінале Кубка ФІБА Сапорта 1998—1999 гадоў, але каманда саступіла італьянскаму «[[Трэвіза (баскетбольны клюб)|Бэнэтану]]» зь лікам 64:60 у фінале, які гуляўся ў [[Сарагоса|Сарагосе]]. Праз тры гады клюб зноў прабіўся ў фінал, але там зазнаў паразу італьянскаму «[[Мэнс Сана Сіена|Мантэпаскі]]» ў [[Ліён]]е зь лікам 81:71.

Сэзон 2001—2002 гадоў стаў гістарычным для клюбу, бо ён дакрочыў да фіналу лігі, але ня здолеў перамагчы нават аніводнага матчу ў сэрыі супраць «[[Барсэлёна (баскетбольны клюб)|Барсэлёны]]». У наступным сэзоне валейнсійцы сталі пераможцамі [[Кубак Эўропы па баскетболе|Кубка УЛЕБ]]. У сваім першым удзеле ў [[Эўраліга (баскетбол)|Эўралізе]] «Валенсія» кваліфікавалася ў плэй-оф, але была выбітая адтуль ізраільскім «[[Макабі Тэль-Авіў (баскетбольны клюб)|Макабі]]» з [[Тэль-Авіў|Тэль-Авіва]]&lt;ref&gt;[http://elpais.com/diario/2004/03/25/deportes/1080169208_850215.html «El Pamesa no viaja a Tel Aviv y perderá (20-0) el partido»]. El País.&lt;/ref&gt;. 18 красавіка 2010 году каманда здабыла свой другі тытул на эўрапейскай арэне, выгуляўшы ў фінале Кубка Эўропы нямецкую «[[Альба Бэрлін|Альбу]]» зь лікам 67:44&lt;ref&gt;[https://www.euroleaguebasketball.net/eurocup/game-center/?seasoncode=U2009&amp;gamecode=156 «Power Electronic Valencia Champ!»]. Eurocup Basketball.&lt;/ref&gt;. Гэта дазволіла клюбу вярнуцца ў Эўралігу празь сем гадоў пасьля дэбюту ў ім. На гэты раз «Валенсія» дайшла да чвэрцьфіналу Эўралігі, дзе саступіла мадрыдзкаму «[[Рэал Мадрыд (баскетбольны клюб)|Рэалу]]», які перамог у сэрыі зь лікам 3:2. 5 чэрвеня 2017 году «Валенсія» ў другі раз у гісторыі кваліфікавалася ў фінальную сэрыю Лігі АКБ пасьля перамогі над «[[Басконія Віторыя|Басконіяй]]» у паўфінале. Гэтым разам клюб здабыў свой першы ў гісторыі чэмпіянат Гішпаніі, адолеўшы супраціў мадрыдзкага «Рэалу» зь лікам 3:1 у фінале&lt;ref&gt;[http://www.acb.com/redaccion.php?id=132714 «Valencia Basket reescribe su historia (87-76)»]. ACB.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [http://valenciabasket.com Афіцыйная бачына].

{{Ліга АБК}}

[[Катэгорыя:Гішпанскія баскетбольныя клюбы]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1986 годзе]]</text>
      <sha1>jlsp44a19zofci8rtz5tq385fbhj6vh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гутаркі ўдзельніка:Ziv</title>
    <ns>3</ns>
    <id>293907</id>
    <revision>
      <id>2621665</id>
      <parentid>2604678</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:10:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>89155</id>
      </contributor>
      <comment>/* Hello dear visitor */  pic change</comment>
      <origin>2621665</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="589" sha1="l2ikb6f00m2yhsu83vvx7u6dexqmrpq" xml:space="preserve">== Hello dear visitor ==

[[Image:Anna sits on a tree (cropped).jpg|left|120px]]
{{center|''Welcome!''}}
{{center|''Feel free to leave me a message here,&lt;br /&gt;but you will get a quicker response if you visit my [[:de:Benutzer Diskussion:Ziv|German Wikipedia]] or [[:Commons:User talk:Ziv|Commons Wikimedia]] user talk page.&lt;br /&gt;Preferably in English, and I will be happy to answer your questions.''}}
{{center|''Have a nice day! Best regards,''}}

{{center|[[Удзельнік:Ziv|Ziv]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Ziv|гутаркі]]) 03:14, 28 студзеня 2025 (+03)}}</text>
      <sha1>l2ikb6f00m2yhsu83vvx7u6dexqmrpq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Windows-1251</title>
    <ns>0</ns>
    <id>294896</id>
    <revision>
      <id>2621670</id>
      <parentid>2609365</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T15:29:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Francheez</username>
        <id>91430</id>
      </contributor>
      <comment>Dadaŭ kosku</comment>
      <origin>2621670</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10567" sha1="cetxw7gw6hy1a220wbllrcxwouk7pf8" xml:space="preserve">'''Windows-1251''' – набор знакаў і кадоўка, якая зьяўляецца стандартнай 8-бітнай кадоўкай для моваў, якія выкарыстоўваюць [[Кірыліца|кірыліцу]] ([[Баўгарская мова|баўгарская]], [[Беларуская мова|беларуская]], [[Македонская мова|македонская]], [[Расейская мова|расейская]], [[Сэрбская мова|сэрбская]] і [[Украінская мова|ўкраінская]] мовы й іншыя) для вэрсіяў [[Microsoft Windows]] да 10-й вэрсіі. У мінулым карысталася даволі вялікай папулярнасьцю. Была створана на базе кадовак, якія выкарыстоўваліся ў раньніх «самапальных» русіфікатарах Windows у 1990 - 1991 гг. сумесна прадстаўнікамі «Параграфа», «Дыялогу» і расійскага аддзяленьня [[Microsoft]] . Першапачатковы варыянт кадоўкі моцна адрозьніваўся ад прадстаўленага ніжэй у табліцы (у прыватнасьці, тамака была значная колькасьць «белых плям»). Але быў варыятыўным і прадстаўленым у 6 формах ужываньня.

У сучасных праграмах аддаецца перавага [[Юнікод]]у (UTF-8). На 1 студзеня 2025 г. толькі на 0,2% усіх вэб-старонак выкарыстоўвалася Windows-1251&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://w3techs.com/technologies/history_overview/character_encoding |загаловак=Historical trends in the usage statistics of character encodings for websites, March 2025|мова=en}}&lt;/ref&gt;. 

== Асаблівасьці ==
Windows-1251 выгадна адрозьніваецца ад іншых 8-бітных кірылічных кадовак (такіх як CP866, KOI8-R і ISO 8859-5) наяўнасьцю практычна ўсіх знакаў, якія выкарыстоўваюцца ў рускай [[Тыпаграфіка|тыпаграфіцы]] для звычайнага тэксту (адсутнічае толькі значок націску ); яна таксама зьмяшчае ўсе сымбалі для іншых славянскіх моў: украінскай, беларускай, сэрбскай, македонскай і баўгарскай.

Windows-1251 мае два недахопы:

* маленькая літара «я» мае код 0xFF (255 у дзесятковай сыстэме). З-за яе зьяўляецца шэраг нечаканых праблем у праграмах без падтрымкі чыстага 8-га біта, а таксама (значна больш часты выпадак) у праграмах, якія выкарыстоўваюць гэты код як службовы (у CP437 ён пазначае «непарыўны прабел», у [[ISO 8859-1|Windows-1252]] — ÿ, абодва варыянты практычна не выкарыстоўваюцца; у той час лік &lt;code&gt;1&lt;/code&gt;, які ў дадатковым кодзе даўжынёй 8 біт выкарыстоўваецца ў праграмаваньні як спэцыяльнае значэньне). Такі ж самы недахоп мае і KOI8-R, але ў ёй 0xFF абазначае загалоўны цьвёрды знак, які ўжываецца рэдка (толькі пры напісаньні аднымі толькі вялікімі літарамі).
* адсутнічаюць знакі псэўдаграфікі, наяўныя ў CP866 і KOI8 (хоць для саміх Windows, для якіх яна прызначаная, у іх не было патрэбы, гэта пагаршала несумяшчальнасьць двух кадовак, якія выкарыстоўваліся ў іх).

Таксама як недахоп можа разглядацца асобнае разьмяшчэньне літары «ё», тады як астатнія знакі разьмешчаны строга ў алфавітным парадку. Гэта ўскладняе праграмы лексыкаграфічнага ўпарадкаваньня.

Сынонімы: CP1251; ANSI (толькі ў рускамоўнай АС Windows).

== Табліцы ==
Першая палова табліцы кадоўкі (коды ад 0x00 да 0x7F) цалкам адпавядае кадоўцы [[ASCII]]. Лічбы пад літарамі абазначаюць шаснаццатковы код адпаведнага сымбалю ў [[Юнікод]]зе.

=== Кадоўка Windows-1251 ===
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|
!.0
!.1
!.2
!.3
!.4
!.5
!.6
!.7
!.8
!.9
!.A
!.B
!.C
!.D
!.E
!.F
|-
|8.
|[[Ђ]]
|[[Ѓ]]
|[[Двукосьсе|‚]]
|ѓ
|„
|[[Шматкроп’е|…]]
|†
|‡
|[[Сымбаль эўра|€]]
|[[Праміле|‰]]
|[[Љ]]
|‹
|[[Њ]]
|[[Ќ]]
|[[Ћ]]
|[[Џ]]
|-
|9.
|ђ
|‘
|’
|“
|”
|[[Маркер сьпісу|•]]
|–
|—
|
|™
|љ
|›
|њ
|ќ
|ћ
|џ
|-
|А.
|&amp;nbsp;
|[[Ў]]
|ў
|[[Ј]]
|[[Сымбаль валюты|¤]]
|[[Ґ]]
|¦
|[[Знак параграфа|§]]
|[[Ё]]
|©
|[[Є]]
|«
|¬
|
|®
|Ї
|-
|B.
|°
|±
|І
|і
|ґ
|µ
|¶
|·
|ё
|№
|є
|»
|ј
|Ѕ
|ѕ
|ї
|-
|C.
|А
|Б
|В
|Г
|Д
|Е
|Ж
|З
|И
|Й
|К
|Л
|М
|Н
|О
|П
|-
|D.
|Р
|С
|Т
|У
|Ф
|Х
|Ц
|Ч
|Ш
|Щ
|Ъ
|Ы
|Ь
|Э
|Ю
|Я
|-
|E.
|а
|б
|в
|г
|д
|е
|ж
|з
|и
|й
|к
|л
|м
|н
|о
|п
|-
|F.
|р
|с
|т
|у
|ф
|х
|ц
|ч
|ш
|щ
|ъ
|ы
|ь
|э
|ю
|я
|}

&lt;gallery&gt;
Файл:Ascii1.gif|alt=Таблица основного кода ASCII| Табліца асноўнага кода ASCII
Файл:Windows-1251-upper-half.gif|alt=Таблица расширенного кода ASCII| Табліца пашыранага кода ASCII
&lt;/gallery&gt;

=== Іншыя варыянты ===
(Паказаныя толькі адрозныя радкі, паколькі ўсё астатняе супадае.)

==== Афіцыйная кадоўка Amiga-1251 (Amiga Inc., 2004) ====
&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=https://www.iana.org/assignments/charset-reg/Amiga-1251|загаловак=Amiga-1251 to Unicode table|мова=en|дата публікацыі=01/10/2003|выдавец=IANA}}&lt;/ref&gt;
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; line-height: normal;&quot;
| width=&quot;4%&quot; |
! width=&quot;6%&quot; |.0
! width=&quot;6%&quot; |.1
! width=&quot;6%&quot; |.2
! width=&quot;6%&quot; |.3
! width=&quot;6%&quot; |.4
! width=&quot;6%&quot; |.5
! width=&quot;6%&quot; |.6
! width=&quot;6%&quot; |.7
! width=&quot;6%&quot; |.8
! width=&quot;6%&quot; |.9
! width=&quot;6%&quot; |.A
! width=&quot;6%&quot; |.B
! width=&quot;6%&quot; |.C
! width=&quot;6%&quot; |.D
! width=&quot;6%&quot; |.E
! width=&quot;6%&quot; |.F
|-
|A.
|[[Непарыўны прагал|NBSP]]&lt;br /&gt;00A0
|¡⁠
00A1
|[[Сымбаль цэнту|¢⁠]]
00A2
|£⁠
00A3
|[[Сымбаль эўра|€⁠]]
20AC
|¥⁠
00A5
|¦⁠
00A6
|[[Знак параграфа|§⁠]]
00A7
|[[Ё]]
⁠0401
|©⁠
00A9
|[[Знак нумару|№]]
2116
|«⁠
00AB
|¬⁠
00AC
|&lt;br /&gt;­⁠00AD
|®⁠
00AE
|¯
⁠00AF
|-
|B.
|°⁠
00B0
|±
00B1
|²⁠
00B2
|³
⁠00B3
|´⁠
00B4
|µ⁠
00B5
|¶
⁠00B6
|·⁠
00B7
|ё
0451
|¹⁠
00B9
|º
⁠00BA
|»⁠
00BB
|¼⁠
00BC
|½⁠
00BD
|¾
⁠00BE
|¿⁠
00BF
|}

==== Афіцыйная кадоўка KZ-1048 (казахскі стандарт) ====
Дадзеная кадоўка зацьверджаная стандартам СТ РК 1048—2002 і зарэгістраваная ў [[IANA]] як KZ-1048&lt;ref&gt;{{Спасылка|копія=https://web.archive.org/web/20171111075403/http://www.sci.kz/~sairan/kazcode/TableA.html|url=http://www.sci.kz/~sairan/kazcode/TableA.html|загаловак=Table A|дата копіі=11 лістапада 2017}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Спасылка|url=http://www.amiga.ultranet.ru/Amiga-1251.html|загаловак=Amiga-1251}}&lt;/ref&gt;.
{| class=&quot;wikitable&quot;
|+
|
!.0
!.1
!.2
!.3
!.4
!.5
!.6
!.7
!.8
!.9
!.A
!.B
!.C
!.D
!.E
!.F
|-
|8.
|Ђ⁠
|Ѓ
|‚
|ѓ⁠
|„⁠
|…
|†⁠
|‡⁠
|€⁠
|‰⁠
|Љ
|‹⁠
|Њ
|Қ⁠
|Һ⁠
|Џ
|-
|9.
|ђ
|‘⁠
|’⁠
|“
|”
|•
|–⁠
|—
|
|™⁠
|љ
|›
|њ
|қ
|һ⁠
|џ
|-
|A.
|00A0
|Ұ⁠
|ұ⁠
|Ә
|¤⁠
00A4
|Ө
|¦
00A6
|§⁠
00A7
|Ё
|©⁠
|Ғ
|«
00AB
|¬
00AC
|00AD
|®
00AE⁠
|Ү⁠
|-
|B.
|°⁠
00B0
|±⁠
00B1
|І⁠
|і
|ө
|µ
00B5
|¶⁠
00B6
|·⁠
00B7
|ё⁠
|№
|ғ⁠
|»
00BB
|ә
|Ң
|ң
|ү
|}

==== Чуваскі варыянт Windows-1251 ====
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; line-height: normal;&quot;
| width=&quot;4%&quot; |
! width=&quot;6%&quot; |.0
! width=&quot;6%&quot; |.1
! width=&quot;6%&quot; |.2
! width=&quot;6%&quot; |.3
! width=&quot;6%&quot; |.4
! width=&quot;6%&quot; |.5
! width=&quot;6%&quot; |.6
! width=&quot;6%&quot; |.7
! width=&quot;6%&quot; |.8
! width=&quot;6%&quot; |.9
! width=&quot;6%&quot; |.A
! width=&quot;6%&quot; |.B
! width=&quot;6%&quot; |.C
! width=&quot;6%&quot; |.D
! width=&quot;6%&quot; |.E
! width=&quot;6%&quot; |.F
|-
|8.
|Ђ
|Ѓ
|‚⁠
|ѓ⁠
|„⁠
|…
|†⁠
|‡
|€⁠
|‰
|Љ
|‹
|Ӑ
|Ӗ
|Ҫ
|Ӳ⁠
|-
|9.
|ђ
|‘⁠
|’⁠
|“⁠
|”
|•⁠
|–⁠
|—
|
|™⁠
|љ
|›⁠
|ӑ⁠
|ӗ⁠
|ҫ⁠
|ӳ⁠
|}

==== Татарскі варыянт Windows-1251 ====
Гэтая кадоўка была афіцыйна прынятая ў [[Татарстан]]е ў 1996 годзе.
{|class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;text-align: center; line-height: normal;&quot;
| width=&quot;4%&quot; |
! width=&quot;6%&quot; |.0
! width=&quot;6%&quot; |.1
! width=&quot;6%&quot; |.2
! width=&quot;6%&quot; |.3
! width=&quot;6%&quot; |.4
! width=&quot;6%&quot; |.5
! width=&quot;6%&quot; |.6
! width=&quot;6%&quot; |.7
! width=&quot;6%&quot; |.8
! width=&quot;6%&quot; |.9
! width=&quot;6%&quot; |.A
! width=&quot;6%&quot; |.B
! width=&quot;6%&quot; |.C
! width=&quot;6%&quot; |.D
! width=&quot;6%&quot; |.E
! width=&quot;6%&quot; |.F
|-
|8.
|Ә
|Ѓ⁠
|‚⁠
|ѓ
|„⁠
|…
|†
|‡
|€
|‰
|Ө⁠
|‹⁠
|Ү⁠
|Җ
|Ң
|Һ
|-
|9.
|ә⁠
|‘⁠
|’⁠
|“⁠
|”⁠
|•
|–⁠
|—
|
|™⁠
|ө
|›
|ү⁠
|җ
|ң⁠
|һ⁠
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* {{Спасылка| url =https://www.unicode.org/Public/MAPPINGS/VENDORS/MICSFT/WINDOWS/CP1251.TXT|камэнтар =Юнікод-коды сымбаляў| праект =unicode.org| дата публікацыі =15 красавіка 1998|загаловак =cp1251 to Unicode table}}

[[Катэгорыя:Кадаваньне сымбаляў]]
[[Катэгорыя:Кірыліца]]</text>
      <sha1>cetxw7gw6hy1a220wbllrcxwouk7pf8</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Шэй Гілджэс-Аляксандар</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297111</id>
    <revision>
      <id>2621678</id>
      <parentid>2620956</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T19:26:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>дапаўненьне</comment>
      <origin>2621678</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="19282" sha1="t7sxutnecnpx3bsj0i6sbaqcxsu0xj4" xml:space="preserve">{{Баскетбаліст}}
'''Шэй Гі́лджэс-Алякса́ндар ''' ({{мова-en|Shai Gilgeous-Alexander}}; {{Н}} 12 ліпеня 1998 году) — канадзкі [[Баскетбол|баскетбаліст]] клюбу «[[Аклагома-Сіці Тандэр]]» з [[Нацыянальная баскетбольная асацыяцыя|НБА]]. Выступае на пазыцыі [[гульнёвы абаронца|гульнёвага абаронцы]]. У складзе зборнай Канады Гілджэс-Аляксандар здабыў бронзавы мэдаль на [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе сярод мужчынаў 2023 году|чэмпіянаце сьвету 2023 году]] і быў улучаны ў зборную турніру.

== Кар’ера ==
=== Клюбная ===
21 чэрвеня 2018 году Гілджэс-Аляксандар быў абраны пад 11-м нумарам камандай «[[Шарлот Горнэтс]]» на [[драфт НБА 2018 году|драфце НБА 2018 году]], пасьля чаго ў той жа дзень быў абменены ў «[[Лос-Анджэлес Кліпэрз]]» на некалькі выбараў у наступным драфце&lt;ref&gt;Ewing, Lori (21.06.2018). [https://www.cbc.ca/sports/basketball/nba/canadian-gilgeous-alexander-nba-draft-1.4717462 «Canadian Shai Gilgeous-Alexander goes 11th in NBA draft, flipped to Clippers»]. Canadian Broadcasting Corporation.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Shai Gilgeous-Alexander 2 (cropped).jpg|значак|зьлева|Гілджэс-Аляксандар у складзе «[[Лос-Анджэлес Кліпэрз]]».]]
17 сьнежня 2018 году канадзец набраў рэкордныя ў сэзоне 24 пункты ў матчы супраць «[[Портлэнд Трэйл Блэйзэрз]]», але ягоная каманда зазнала паразу зь лікам 131:127. 18 студзеня 2019 году Гілджэс-Аляксандар паўтарыў свой рэкорд сэзону ў матчы супраць «[[Голдэн Стэйт Ўорыярз]]». 21 красавіка 2019 году быў пераадолены асабісты рэкорд, калі гулец паклаў на свой рахунак 25 пунктаў, але каманда зноў прагуляла «Голдэн Стэйт Ўорыярз» зь лікам 113:105 у чацьвертай гульні плэй-оф 2019 году.

10 ліпеня 2019 году «Кліпэрз» абмянялі Гілджэс-Аляксандра, [[Данілё Галінары]], пяць выбараў першага раўнду драфту і права абмяняць два іншыя выбары першага раўнду ў «[[Аклагома-Сіці Тандэр|Аклагому-Сіці Тандэр]]» на ўдзельніка Матчу ўсіх зорак НБА [[Пол Джордж|Пола Джорджа]]&lt;ref&gt;[https://www.nba.com/clippers/clippers-acquire-six-time-nba-all-star-paul-george «L.A. Clippers Acquire Six-Time NBA All-Star Paul George»]. NBA.&lt;/ref&gt;. 8 кастрычніка канадзец дэбютаваў у перадсэзоннай гульні супраць «[[Далас Мавэрыкс]]». 22 сьнежня 2019 году баскетбаліст набраў рэкордныя на той момант 32 пункты, зрабіў пяць перадач, тры падборы і два перахопы ў пераможным з «Лос-Анджэлес Кліпэрз» матчы&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/nba/recap?gameId=401161084 «Gilgeous-Alexander helps Thunder beat Clippers 118–112»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. 13 студзеня 2020 году гулец аформіў свой першы [[трыпл-дабл]] у НБА, набраўшы 20 пунктаў, зрабіўшы 10 перадач і зрабіўшы рэкордныя ў кар’еры 20 падбораў, у пераможным матчы супраць «[[Мінэсота Тымбэрўулвз|Мінэсоты Тымбэрўулвз]]». Ён стаў другім гульцом пасьля [[Расэл Ўэстбрук|Расэла Ўэстбрука]], які займеў паказьнік 20–20–10 за апошнія 30 гадоў, і самым маладым, хто дасягнуў такога выніку&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/nba/story/_/id/28479763/shai-gilgeous-alexander-youngest-ever-20-rebound-triple-double «SGA youngest ever with 20-rebound triple-double»]. ESPN.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Maloney, Jack (13.01.2020). [https://www.cbssports.com/nba/news/thunders-shai-gilgeous-alexander-records-historic-first-career-triple-double-in-win-over-timberwolves/amp/ «Thunder’s Shai Gilgeous-Alexander records historic first career triple-double in win over Timberwolves»]. CBS Sports.&lt;/ref&gt;. 3 жніўня 2021 году Гілджэс-Аляксандар і «Тандэр» дамовіліся аб пяцігадовым падаўжэньні кантракту пачаткоўца на 172 мільёны даляраў&lt;ref&gt;Young, Royce (3.08.2021). [https://www.espn.com/nba/story/_/id/31945995/shai-gilgeous-alexander-agrees-5-year-172-million-maximum-rookie-contract-extension-oklahoma-city-thunder «Thunder lock up SGA with max rookie extension»]. ESPN.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Shai Gilgeous-Alexander (51815871018) (cropped).jpg|значак|зьлева|Гулец у складзе «[[Аклагома-Сіці Тандэр|Аклагомы-Сіці Тандэр]]».]]
22 сьнежня 2021 году баскетбаліст зрабіў свой другі трыпл-дабл у кар’еры, набраўшы 27 пунктаў, зрабіўшы 11 падбораў і 12 перадач, у пераможным матчы супраць «[[Дэнвэр Нагетс]]» зь лікам 108:94&lt;ref&gt;[https://kdvr.com/sports/denver-nuggets/gilgeous-alexanders-triple-double-leads-thunder-past-denver/ «Gilgeous-Alexander’s triple-double leads Thunder past Denver»]. Fox31 Denver.&lt;/ref&gt;. 28 сакавіка 2022 году Гілджэс-Аляксандар выбыў да канца сэзону праз траўму шчыкалаткі&lt;ref name=&quot;espninjury&quot;&gt;[https://www.espn.com/nba/story/_/id/33618931/oklahoma-city-thunder-sit-guard-shai-gilgeous-alexander-rest-season-ankle-injury «OKC’s Gilgeous-Alexander (ankle) out for season»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Ён скончыў сэзон, набіраючы ў сярэднім 24,5 пунткы і аддаючы 5,9 галявых перадач за гульню&lt;ref name=&quot;espninjury&quot;/&gt;. 16 лістапада атлет паўтарыў свой асабісты рэкорд, набраўшы 42 пункты, а таксама зрабіўшы пераможны трохпунктавы кідок, шэсьць падбораў і сем перадач, у пераможным матчы супраць «[[Вашынгтон Ўізардс]]»&lt;ref&gt;Pagaduan, Jedd (16.11.2022). [https://clutchpoints.com/thunder-news-shai-gilgeous-alexander-drives-dagger-into-wizards-hearts-with-game-winning-stepback-three Thunder star Shai Gilgeous-Alexander drives dagger into Wizard’ hearts with game-winning stepback three»]. ClutchPoints.&lt;/ref&gt;. 2 лютага 2023 году Гілджэс-Аляксандар быў упершыню запрошаны на Матч усіх зорак НБА ў якасьці рэзэрвовага абаронцы Заходняй канфэрэнцыі&lt;ref&gt;[https://www.nba.com/news/2023-all-star-reserves-announced «2023 NBA All-Star reserves revealed»]. NBA.&lt;/ref&gt;. 10 лютага канадзец паўтарыў свой асабісты рэкорд, набраўшы 44 пункты, рэалізаваўшы 13 з 16 кідкоў з гульні і 18 з 19 штрафных кідкоў у пераможным матчы супраць «Портлэнд Трэйл Блэйзэрз» зь лікам 138:129. Ён стаў першым гульцом у гісторыі «Тандэр», які набраў больш за 40 пунктаў пры 80% рэалізацыі кідкоў&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/nba/recap/_/gameId/401468998 «Gilgeous-Alexander has 44, Thunder top Trail Blazers 138–129»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў сэзону абаронца быў улучаны ў першую зборную НБА&lt;ref&gt;[https://www.ctvnews.ca/sports/article/canadas-shai-gilgeous-alexander-named-to-all-nba-first-team-after-stellar-season/ «Canada’s Shai Gilgeous-Alexander named to all-NBA first team after stellar season»]. CTV News.&lt;/ref&gt;.

[[Файл:Shai Gilgeous-Alexander - Thunder vs. Wizards.png|значак|У матчы супраць «[[Вашынгтон Ўізардс]]».]]
У [[НБА 2023—2024 гадоў|сэзоне 2023—2024 гадоў]] Гілджэс-Аляксандар згуляў пяць матчаў запар, набіраючы ня менш за 25 пунктаў, рэалізуючы 55% кідкоў з гульні, што было найдаўжэйшай сэрыяй у гісторыі клюбнай франшызы&lt;ref&gt;Sampson, Peter (14.11.2023). [https://clutchpoints.com/shai-gilgeous-alexander-secures-thunder-scoring-feat-not-even-kevin-durant-achieved «Shai Gilgeous-Alexander secures Thunder scoring feat not even Kevin Durant achieved»]. ClutchPoints.&lt;/ref&gt;. 25 студзеня 2024 году баскетбаліст быў абраны ў склад стартавай каманды Заходняй канфэрэнцыі на Матч усіх зорак НБА 2024 году, што стала ягоным другім запар абраньнем у склад і першым абраньнем у якасьці гульца пачатковай каманды&lt;ref&gt;[https://www.nba.com/news/2024-nba-all-star-starters-announced «2024 NBA All-Star starters announced»]. NBA.&lt;/ref&gt;. 12 сакавіка ён правёў свой 48-ы матч сэзону з 30 пунктамі, перасягнуўшы папярэдні рэкорд [[Кевін Д’юрант|Кевіна Д’юранта]] ў складзе «Аклагомы-Сіці Тандэр»&lt;ref&gt;Pagaduan, Jedd (12.03.2024). [https://clutchpoints.com/thunder-news-shai-gilgeous-alexander-true-feelings-on-breaking-kevin-durant-okc-record-for-30-point-games «Thunder: Shai Gilgeous-Alexander’s true feelings on breaking Kevin Durant’s OKC record for 30-point games»]. ClutchPoints.&lt;/ref&gt;. Гілджэс-Аляксандар ня быў абраны самым каштоўным гульцом сэзону, але другі раз запар быў абраны ў першую зборную НБА. «Аклагома», тым часам, прабілася ў фінал Заходняй канфэрэнцыі, дзе саступіла «Далас Мавэрыкс» у шасьці гульнях.

11 лістапада 2024 году Гілджэс-Аляксандар набраў рэкордныя на той момант 45 пунктаў, а таксама зрабіў тры падборы, дзевяць перадачаў, пяць перахопаў і два блёкі ў пераможным матчы супраць сваёй былой каманды «Лос-Анджэлес Кліпэрз»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/nba/recap?gameId=401704781 «Gilgeous-Alexander scores career-high 45 as Thunder beat Clippers in first game without Holmgren»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. 22 студзеня 2025 году ён набраў рэкордныя ў сваёй кар’еры 54 пункты, зрабіў восем падбораў, пяць перадач, тры перахопы і два блёкі ў пераможнай сустрэчы над «[[Юта Джаз|Ютай Джаз]]»&lt;ref&gt;[https://www.espn.com/nba/recap/_/gameId/401705184 «Shai Gilgeous-Alexander scores career-high 54 in Thunder’s 123-114 win over Jazz»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. 25 студзеня Гілджэс-Аляксандар быў абраны ў склад пачатковай каманды Заходняй канфэрэнцыі на Матч усіх зорак НБА 2025 году, што стала ягоным трэцім запар абраньнем&lt;ref&gt;[https://www.nba.com/news/2025-nba-all-star-game-starters «Giannis Antetokounmpo, Shai Gilgeous-Alexander highlight All-Star starters»]. NBA.&lt;/ref&gt;. У сакавіку баскетбаліст стаў самым хуткім гульцом у гісторыі франшызы, які здолеў дасягнуць 10 тысяч пунктаў за кар’еру, зрабіўшы гэта ў 368 гульнях і перасягнуўшы папярэдні рэкорд, усталяваны Кевінам Д’юрантам за 381 гульню&lt;ref&gt;Pagaduan, Jedd (12.03.2025). [https://clutchpoints.com/nba/oklahoma-city-thunder/thunder-news-shai-gilgeous-alexander-breaks-kevin-durants-record-in-celtics-clash «Shai Gilgeous-Alexander breaks Kevin Durant's Thunder record in Celtics clash»]. ClutchPoints.&lt;/ref&gt;. Спартовец быў названы самым каштоўным гульцом НБА ў [[НБА 2024—2025 гадоў|сэзоне 2024—2025 гадоў]], стаўшы толькі другім канадцам, які атрымаў гэту ўзнагароду, пасьля [[Стыў Нэш|Стыва Нэша]] ў 2005 і 2006 гадах&lt;ref&gt;MacMahon, Tim (21.05.2025). [https://www.espn.com/nba/story/_/id/45256670/sources-thunder-shai-gilgeous-alexander-wins-nba-mvp «Sources: Thunder’s Shai Gilgeous-Alexander wins NBA MVP»]. ESPN.&lt;/ref&gt;. У тым ліку дзякуючы гульца «Аклагома-Сіці» трапіла ў фінал НБА, дзе ў перамагла «Індыяну Пэйсэрз» у сэрыі зь лікам 4–3, а Гілджэс-Аляксандар быў названы найлепшым гульцом фіналу. Ён стаў чацьвертым гульцом у гісторыі НБА пасьля [[Карым Абдул-Джабар|Карыма Абдул-Джабара]], [[Майкл Джордан|Майкла Джордана]] і [[Шакіл О’Ніл|Шакіла О’Ніла]], які стаў самым каштоўным гульцом рэгулярнага сэзону, фіналу і найлепшым бамбардзірам у адным сэзоне&lt;ref&gt;[https://www.foxsports.com/stories/nba/nba-mvp-finals-mvp-scoring-champ-shai-gilgeous-alexander-joins-elite-club «NBA MVP, Finals MVP and Scoring Champ: Shai Gilgeous-Alexander Joins Elite Club»]. Fox Sports.&lt;/ref&gt;. Акрамя таго, ён таксама стаў першым канадцам, які стаў самым каштоўным гульцом фіналу НБА&lt;ref&gt;[https://www.sportsnet.ca/nba/article/canadas-shai-gilgeous-alexander-captures-finals-mvp-award/ «Canada’s Shai Gilgeous-Alexander captures Finals MVP award»]. Sportsnet.&lt;/ref&gt;.

=== Міжнародная ===
[[Файл:2023-08-09 Deutschland gegen Kanada (Basketball-Länderspiel) by Sandro Halank–051.jpg|значак|Зь мячом у складзе [[Мужчынская зборная Канады па баскетболе|зборнай Канады]].]]
Гулец выклікаўся ў юнацкія зборныя Канады, а за нацыянальную [[Мужчынская зборная Канады па баскетболе|зборную краіны]] дэбютаваў у рамках адборачнага турніру да [[летнія Алімпійскія гульні 2016 году|летніх Алімпійскіх гульняў 2016 году]] ў [[Маніла|Маніле]].

24 траўня 2022 году Гілджэс-Аляксандар стаў адным з чатырнаццаці гульцоў, якія пагадзіліся на трохгадовае абавязацельства гуляць за нацыянальную зборную, імкнучыся перапыніць шматгадовыя няўдачы ў кваліфікацыі на алімпійскі баскетбольны турнір&lt;ref&gt;[https://www.basketball.ca/news/athletes-committed-to-represent-canada-as-senior-mens-national-team-summer-core-revealed «Fourteen athletes committed to represent Canada as Senior Men’s National Team summer core revealed»]. Canada Basketball.&lt;/ref&gt;. На [[Чэмпіянат сьвету па баскетболе сярод мужчынаў 2023 году|чэмпіянаце сьвету 2023 году]] баскетбаліст быў цэнтральнай фігурай у складзе канадзкай зборнай, прывёўшы іх да гістарычных бронзавых мэдалёў&lt;ref&gt;Grange, Michael (6.09.2023). [https://www.sportsnet.ca/nba/article/gilgeous-alexander-raising-canadas-ceiling-one-signature-moment-at-a-time/ «Gilgeous-Alexander raising Canada’s ceiling one signature moment at a time»]. Sportsnet.&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;Crain, Nick (8.09.2023). [https://www.forbes.com/sites/nicholascrain/2023/09/08/2023-fiba-world-cup-shai-gilgeous-alexander-continues-to-cement-himself-as-one-of-worlds-top-players/?sh=67d83f8ccbbc «2023 FIBA World Cup: Shai Gilgeous-Alexander Continues To Cement Himself As One Of World’s Top Players»]. Forbes.&lt;/ref&gt;. Паводле вынікаў сусьветнага першынства гулец быў улучаны ў сымбалічную зборную турніру&lt;ref&gt;[https://www.fiba.basketball/basketballworldcup/2023/news/dennis-schroder-named-fiba-basketball-world-cup-2023-tissot-mvp «Dennis Schroder named FIBA Basketball World Cup 2023 Tissot MVP»]. FIBA.&lt;/ref&gt;. Поруч з зборнай браў удзел у [[летнія Алімпійскія гульні 2024 году|летніх Алімпійскіх гульнях 2024 году]] ў Парыжы&lt;ref&gt;[https://www.cbc.ca/sports/olympics/summer/basketball/canada-olympic-mens-basketball-roster-paris-1.7259301 «Gilgeous-Alexander, Murray to lead NBA-experienced Canadian Olympic team in Paris»]. CBC / The Canadian Press.&lt;/ref&gt;, дзе паўночнаамэрыканская каманда была выбітая ў чвэрцьфінале гаспадарамі турніру&lt;ref&gt;[https://www.fiba.basketball/en/events/mens-olympic-basketball-tournament-paris-2024/news/doing-it-the-french-way-hosts-eliminate-previously-unbeaten-canada «Doing it the French way: Hosts eliminate unbeaten Canada»]. FIBA.&lt;/ref&gt;.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы|2}}

{{Самыя каштоўныя гульцы фіналаў НБА}}

{{САРТЫРОЎКА_ПА_ЗМОЎЧВАНЬНІ:Гілджэс-Аляксандар, Шэй}}
[[Катэгорыя:Канадзкія баскетбалісты]]
[[Катэгорыя:Баскетбалісты і баскетбалісткі на летніх Алімпійскіх гульнях 2024 году]]</text>
      <sha1>t7sxutnecnpx3bsj0i6sbaqcxsu0xj4</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Дом марыянаў</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297137</id>
    <revision>
      <id>2621697</id>
      <parentid>2621198</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:34:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Czalex перанёс старонку [[Дом марыянаў]] у [[Марыян-Хаўз]] паўзьверх перанакіраваньня: Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі</comment>
      <origin>2621198</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="11056" sha1="b84obgb6dus10f81dzgkjw2vm819gz5" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt; — гістарычны будынак у [[Лёндан]]е, зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[File:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў Дом марыянаў у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі Дом марыянаў стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У Доме марыянаў дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у Дом марыянаў адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у Доме марыянаў былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. Дом марыянаў наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

Дом марыянаў быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. Дом марыянаў прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры Доме марыянаў адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>b84obgb6dus10f81dzgkjw2vm819gz5</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621701</id>
      <parentid>2621697</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:53:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>&quot;Марыян-Хаўз&quot;, гл. абмеркаваньне</comment>
      <origin>2621701</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="12934" sha1="ctph49pafq64k0ng5jv0jgcvhpe37b0" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = &quot;Марыян-Хаўз&quot;
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Пазыцыя подпісу на мапе  = 
|Водступ подпісу на мапе  = 
|Сайт                     = 
}}
'''«Марыян-Хаўз»'''&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House}}, часам ''Марыян-Гаўс'', ''Марыйны дом''&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;, ''Дом марыянаў''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt; — гістарычны будынак у [[Лёндан]]е, зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>ctph49pafq64k0ng5jv0jgcvhpe37b0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621716</id>
      <parentid>2621701</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:45:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+5 крыніцаў да Дом марыянаў, таму большасьць у 9 крыніцаў: [[Леанід Маракоў]]. Дом марыянаў // Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964). — Менск: Смэлтак, 2009. — С. 118, 317-318, 469. — 776 с. — 300 ас. — ISBN 978-985-6917-12-0 https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html</comment>
      <origin>2621716</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15501" sha1="2vh42f6qj6vnnge33cpfb2cdnkjh7s0" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317-318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=студзень-сакавіка 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] «Марыян-Хаўз»&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt;, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у графстве [[Вялікі Лёндан]] у прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>2vh42f6qj6vnnge33cpfb2cdnkjh7s0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621717</id>
      <parentid>2621716</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:49:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Марыян-Хаўз]] у [[Дом марыянаў]] паўзьверх перанакіраваньня: Не па-беларуску: +9 крыніцаў пра Дом марыянаў складаюць большасьць, трансьлітарацыя ў дужках: [[Леанід Маракоў]]. Дом марыянаў // Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964). — Менск: Смэлтак, 2009. — С. 118, 317-318, 469. — 776 с. — 300 ас. — ISBN 978-985-6917-12-0 https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-m...</comment>
      <origin>2621716</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15501" sha1="2vh42f6qj6vnnge33cpfb2cdnkjh7s0" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317-318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=студзень-сакавіка 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] «Марыян-Хаўз»&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt;, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у графстве [[Вялікі Лёндан]] у прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>2vh42f6qj6vnnge33cpfb2cdnkjh7s0</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621724</id>
      <parentid>2621717</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:03:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>—</comment>
      <origin>2621724</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15503" sha1="d1n4yo1lanb4o9vjwvyxao2wq20zmkp" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] «Марыян-Хаўз»&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt;, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у графстве [[Вялікі Лёндан]] у прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>d1n4yo1lanb4o9vjwvyxao2wq20zmkp</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621725</id>
      <parentid>2621724</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:04:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+вялікая літара С</comment>
      <origin>2621725</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15503" sha1="iy46935qcpxotbr3k1p3y6zj1ww5l60" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=Студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] «Марыян-Хаўз»&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt;, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у графстве [[Вялікі Лёндан]] у прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>iy46935qcpxotbr3k1p3y6zj1ww5l60</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621751</id>
      <parentid>2621725</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:30:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>Марыян-Хаўз, &quot;Дом Марыянаў&quot; - састарэлая назва</comment>
      <origin>2621751</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15435" sha1="mpex7k8hpc2ndw6zwsx28kj8k8aefus" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = «Марыян-Хаўз»
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = 
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''«Марыян-Хаўз»'''&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}}, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;, раней таксама '''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=Студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у [[Лёндан]]е ў прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>mpex7k8hpc2ndw6zwsx28kj8k8aefus</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621753</id>
      <parentid>2621751</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:30:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Czalex перанёс старонку [[Дом марыянаў]] у [[Марыян-Хаўз]] паўзьверх перанакіраваньня: Спачатку кансэнсус, потым перанос</comment>
      <origin>2621751</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15435" sha1="mpex7k8hpc2ndw6zwsx28kj8k8aefus" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = «Марыян-Хаўз»
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = 
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''«Марыян-Хаўз»'''&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}}, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;, раней таксама '''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=Студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у [[Лёндан]]е ў прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>mpex7k8hpc2ndw6zwsx28kj8k8aefus</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621763</id>
      <parentid>2621753</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:36:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>2621763</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15434" sha1="ngjupihm47rdp9bs7hc65v7o82kbu9a" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = «Марыян-Хаўз»
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = 
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''«Марыян-Хаўз»'''&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}}, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;, раней таксама '''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=Студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;) — гістарычны будынак у [[Лёндан]]е ў прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>ngjupihm47rdp9bs7hc65v7o82kbu9a</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621771</id>
      <parentid>2621763</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:42:29Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+Просьба да адміна абараніць артыкул ад [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]], якая пачалася са скасаваньня пераносу</comment>
      <origin>2621771</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15503" sha1="iy46935qcpxotbr3k1p3y6zj1ww5l60" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=Студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] «Марыян-Хаўз»&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt;, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у графстве [[Вялікі Лёндан]] у прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>iy46935qcpxotbr3k1p3y6zj1ww5l60</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621772</id>
      <parentid>2621771</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:43:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Марыян-Хаўз]] у [[Дом марыянаў]] паўзьверх перанакіраваньня: Не па-беларуску: +Просьба да адміна абараніць артыкул ад [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]], якая пачалася са скасаваньня пераносу</comment>
      <origin>2621771</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="15503" sha1="iy46935qcpxotbr3k1p3y6zj1ww5l60" xml:space="preserve">{{Славутасьць
|Назва                    = Дом марыянаў
|Арыгінальная назва       = {{мова-en|Marian House|скарочана}}
|Тып                      = рэлігійна-культурны цэнтар
|Выява                    = Marian House.JPG
|Подпіс выявы             = У студзені 2012 г.
|Статус                   = 
|Краіна                   = Вялікабрытанія
|Назва месцазнаходжаньня  = Графства
|Месцазнаходжаньне        = [[Вялікі Лёндан]]
|Адрас                    = Marian House, Holden Ave, London N12 8HY
|Канфэсія                 = [[уніяцтва]]
|Япархія                  = [[Лёнданская япархія Сьвятой Сям’і]]
|Тып будынка              = [[сядзіба]]
|Архітэктурны стыль       = 
|Аўтар праекту            = 
|Будаўнік                 = 
|Заснавальнік             = 
|Першае згадваньне        = 
|Заснаваньне              = 
|Асноўныя даты            = {{Славутасьць/Даты||||||}}
|Пачатак будаўніцтва      = XIX стагодзьдзе
|Канчатак будаўніцтва     = XIX стагодзьдзе
|Будынкі                  = {{Славутасьць/Будынкі||||||}}
|Прыбудоўкі               = [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
|Вядомыя насельнікі       =  а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]]
|Рэліквіі                 = 
|Плябан                   = [[Сяргей Стасевіч]]
|Стан                     = дзейны
|Шырата паўшар’е          = паўночнае
 |Шырата градусаў         = 51
 |Шырата хвілінаў         = 36
 |Шырата сэкундаў         = 59
|Даўгата паўшар’е         = заходняе
 |Даўгата градусаў        = 0
 |Даўгата хвілінаў        = 11
 |Даўгата сэкундаў        = 4
|Назва мапы               = 
|Сайт                     = 
}}
'''Дом марыянаў'''&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=Дом марыянаў мусіць застацца беларускім|спасылка=https://nashaniva.com/96300|выданьне=[[Наша ніва]]|тып=газэта|год=3 траўня 2002|нумар=17 (279)|старонкі=|issn=1819-1614}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Юры Туронак]].|загаловак=Язэп Германовіч - сьвятар і пісьменьнік|спасылка=https://pawet.net/library/history/bel_history/turonak/15j/язэп_германовіч_-_святар_і_пісьменнік.html|выданьне=[[Наша вера]]|тып=часопіс|год=1996|нумар=1 (2)|старонкі=|issn=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Юрась Гарбінскі]].|частка=[https://slounik.org/146894.html Пікарда Гай дэ]|загаловак=Беларускія рэлігійныя дзеячы XX ст.|арыгінал=|спасылка=https://slounik.org/reldz/|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Беларускі кнігазбор]]|год=1999|старонкі=|старонак=|сэрыя=|isbn=985-6318-65-3|наклад=}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]], «Гарадзенская вясна»|загаловак=Вінцук Адважны: як каталіцкі сьвятар адраджаў Беларусь|спасылка=https://charter97.org/be/news/2018/12/27/317918/|выдавец=Прэс-цэнтар «[[Хартыя'97|Хартыі'97]]»|дата публікацыі=27 сьнежня 2018|дата доступу=22 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Экс-амбасадар Браян Бэнэт узначаліў Англа-Беларускае таварыства|спасылка=https://www.svaboda.org/a/25255149.html|выдавец=[[Беларуская служба Радыё Свабода|Беларуская служба Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=6 лютага 2014|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Навіна|аўтар=|загаловак=Вітаутас Жэймантас расказвае пра Андрэя Зязюлю і Вінцука Адважнага|спасылка=https://mediana.by/rubriki/chitalnyj-zal/1978-vitautas-zhejmantas-raskazvae-pra-andreya-zyazyulyu-i-vintsuka-advazhnaga-pyatnitsa-12-iyunya-2020-09-01.html|выдавец=Часопіс «[[Бярозка (часопіс)|Бярозка]]»|дата публікацыі=13 чэрвеня 2020|дата доступу=25 чэрвеня 2025}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Кніга|аўтар=[[Леанід Маракоў]].|частка=Дом марыянаў|загаловак=Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964)|арыгінал=|спасылка=https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-marakou.html|адказны=|выданьне=|месца=Менск|выдавецтва=[[Смэлтак]]|год=2009|старонкі=118, 317—318, 469|старонак=776|сэрыя=|isbn=978-985-6917-12-0|наклад=300}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=[[Уладзімер Хільмановіч]].|загаловак=Да 125-годзьдзя з дня нараджэньня Вінцука Адважнага|спасылка=|выданьне=[[Ніва (газэта)|Ніва]]|тып=газэта|год=8 сакавіка 2015|нумар=10 (3069)|старонкі=10|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;{{Артыкул|аўтар=|загаловак=З царкоўнага жыцьця (Марыяны)|спасылка=|выданьне=[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]|тып=часопіс|год=Студзень—сакавік 1974|нумар=[https://files.knihi.com/Knihi/skaryna.org.uk/Bozym_slacham.pdf.zip/BS-139-(01-1974).pdf 1 (139)]|старонкі=15|issn=0546-1960}}&lt;/ref&gt; ({{lang-en|Marian House|скарочана}} — [[Трансьлітарацыя|трансьліт.]] «Марыян-Хаўз»&lt;ref name=hardz/&gt;&lt;ref name=tut/&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/73309 13 мая — адкрыццё адрэстаўраванага «Марыян Хаўз»] — [[Наша Ніва]], 13.05.2012&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[Завяршаецца будоўля беларускай царквы ў Лёндане. 17 сьнежня — кансэкрацыя]&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/868380.html Знакі беларускай прысутнасьці ў сьвеце] — [[Радыё Свабода]], 20.12.2007&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/jak-kitajski-architektar-u-liondanie-paznajomiusia-z-bielarusami/27791058.html Як кітайскі архітэктар у Лёндане пазнаёміўся зь беларусамі, стаў уніятам і спраектаваў беларускую царкву]&lt;/ref&gt;, часам Марыян-Гаўс; інш. назва Марыйны дом&lt;ref&gt;[https://novychas.online/asoba/papliecnik_ajca_nadsana_jon_da Паплечнік айца Надсана: Ён да апошняга штодня аднаасобна служыў Літургію] — [[Новы Час]], 20.04.2015&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/280827 «Гэтыя беларусы былі разумныя». Чаму менавіта Беларуская бібліятэка і музей у Лондане сталі найбольш маштабным праектам беларускай дыяспары ХХ стагоддзя?] — [[Наша Ніва]], 19.05.2024&lt;/ref&gt;&lt;ref&gt;[https://gazetaby.com/post/u-londane-zyaviczcza-belaruskaya-czarkva-pamyaci-axvyarau-charnobylya/61026/ У Лондане з’явіцца беларуская царква памяці ахвяраў Чарнобыля] — [[Салідарнасьць (газэта)]], 18.09.2013&lt;/ref&gt;)  — гістарычны будынак у графстве [[Вялікі Лёндан]] у прадмесьці [[Паўночны Фінчлі]], зьвязаны зь [[Беларусы ў Вялікабрытаніі|беларускай дыяспарай у Вялікабрытаніі]].

Сядзіба Беларускага рэлігійнага і культурнага цэнтра імя сьвятога Кірылы Тураўскага, у мінулым сядзіба Беларускай каталіцкай місіі.

== Гісторыя ==
[[Файл:Biskup Sipovich u biblijatecy.jpg|thumb|left|Біскуп [[Часлаў Сіповіч]]]]
Будынак пабудаваны ў канцы XIX стагодзьдзя&lt;ref name=tut&gt;[https://m.21.by/society/2012/05/13/524254.html Рымскі кардынал асвяціў легендарны беларускі «Марыян-Хаўз»] — Tut.by, 13.05.2012 (паводле 21.by)&lt;/ref&gt;.

У 1948 годзе рэктар Беларускай каталiцкай мiсii ўсходняга абраду айцец [[Часлаў Сіповіч]] заснаваў у Лёндане Беларускі рэлігійна-культурны цэнтр, сядзібай якога стаў «Марыян-Хаўз» у раёне [[Паўночны Фінчлі]]. У наступныя дзесяцігодзьдзі «Марыян-Хаўз» стаў адным з цэнтраў беларускага жыцьця ў Вялікай Брытаніі. У будынку ладзіліся беларускія імпрэзы, месьцілася капліца.

У «Марыян-Хаўз» дзейнічалі беларускія хрысьціянскія арганізацыі, як Беларускае хрысьціянскае акадэміцкае аб’еднаньне «Жыцьцё» і Беларускае акадэміцкае каталіцкае аб’яднаньне «Рунь». 13 чэрвеня 1948 г. у «Марыян-Хаўз» адбылося паседжаньне па заснаваньні лёнданскага аддзелу [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі|ЗБВБ]].

У доме, які служыў у тым ліку кляштарам беларускіх марыянаў&lt;ref&gt;[https://casasloviec.co.uk/index.php-do=static&amp;page=work_Sip_bel17.htm Біскуп Чэслаў Сіповіч: сьвятар і беларус / 17. Справы марыянскія ды іншыя]&lt;/ref&gt;, у розныя часы пражывалі а. [[Язэп Германовіч]], а. [[Аляксандар Надсан]], а. [[Леў Гарошка]], [[Янка Садоўскі]], [[Станіслаў Баговіч]], а. [[Тамаш Падзява]], а. [[Фэлікс Журня]], а. [[Робэрт Тамушанскі]].

Сярод найбольш значных гасьцёў у «Марыян-Хаўз» былі біскуп [[Баляслаў Слосканс]], князь [[Базыль Сьвятаполк-Мірскі]], апостальскі дэлегат у Вялікай Брытаніі арцыбіскуп [[:en:William Godfrey|Вільям Годфрэй]], сакратар апостальскай дэлегацыі ў Лёндане [[:en:Bruno Torpigliani|Бруна Тарпільяні]], апостальскі дэлегат арцыбіскуп [[:en:Domenico Enrici|Дамініка Энрычы]] і шмат іншых&lt;ref name=hardz&gt;Гардзіенка, Н. С. Беларусы ў Вялікабрытаніі — Мінск: Медысонт, 2010. — 620 с — (Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 18)&lt;/ref&gt;. У 1970 г. «Марыян-Хаўз» наведаў украінскі мітрапаліт [[:be:Іосіф Сліпы|Ёсіф Сьліпы]]. 12 траўня 1970 г. у капліцы Сьв. Пятра і Паўла ён служыў сьв. літургію разам з украінскімі біскупамі [[:uk:Августин Горняк|Аўгустынам Гарняком]] і [[:uk:Володимир (Маланчук)|Валадзімірам Маланчуком]]&lt;ref name=hardz/&gt;.

«Марыян-Хаўз» быў першым месцам захоўваньня калекцыі кнігаў і музэйных экспанатаў, якія ўтварылі [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны|Беларускую бібліятэку і музэй імя Скарыны]]&lt;ref name=hardz/&gt;. Бібліятэка пазьней разьмясьцілася ў набытым беларусамі суседнім будынку, дзе знаходзіцца і цяпер.

Паміж 2009 і 2012 гг. «Марыян-Хаўз» прайшоў рэканструкцыю. Каб прафінансаваць рамонт, Беларускай каталiцкай мiсii прыйшлося прадаць частку прылеглай да дома зямлі. У 2012 годзе дом быў урачыста адчынены пасьля рэстаўрацыі, асьвячаны Кардыналам Леанарда Сандры, Прэфэктам Кангрэгацыі Усходніх Цэркваў у прысутнасьці апостальскага нунцыя ў Вялікай Брытаніі Антоніё Мэніні, экзарха для ўкраінскіх грэка-католікаў у Вялікай Брытаніі Глеба Ланчыны, апостальскана візытатара для беларускіх грэка-католікаў у Беларусі архімандрыта [[Сяргей Гаек|Сяргея Гаека]]&lt;ref name=tut/&gt;.

У 2016 годзе пры «Марыян-Хаўз» адчынілася [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]].

== Глядзіце таксама ==
* [[Беларуская бібліятэка і музэй імя Францішка Скарыны]]
* [[Царква Сьвятога Кірылы Тураўскага і ўсіх сьвятых заступнікаў беларускага народу]]
* [[Згуртаваньне беларусаў у Вялікай Брытаніі]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

[[Катэгорыя:Беларусы ў Вялікабрытаніі]]
[[Катэгорыя:Грэка-каталіцкія храмы]]
[[Катэгорыя:Архітэктура Лёндану]]</text>
      <sha1>iy46935qcpxotbr3k1p3y6zj1ww5l60</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Грамадзянства БССР</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297229</id>
    <redirect title="Грамадзянства Беларускай ССР" />
    <revision>
      <id>2621633</id>
      <timestamp>2025-06-24T12:48:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Грамадзянства БССР]] у [[Грамадзянства Беларускай ССР]]: Уніфікацыя: +Пад існую ўнутраную спасылку паводле Канстытуцыі ў крыніцы: Канстытуцыя Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі 1978 году // Нацыянальны прававы партал Беларусі, 2025 г. https://pravo.by/pravovaya-informatsiya/pomniki-gistoryi-prava-belarusi/kanstytutsyynae-prava-belarusi/kanstytutsyi-belarusi/konstitutsiya-1978-goda/</comment>
      <origin>2621633</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="92" sha1="4qfk2bp9o3jq29w8mank29xxn902dm1" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Грамадзянства Беларускай ССР]]</text>
      <sha1>4qfk2bp9o3jq29w8mank29xxn902dm1</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Камунікацыя</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297230</id>
    <redirect title="Катэгорыя:Зносіны" />
    <revision>
      <id>2621650</id>
      <timestamp>2025-06-24T14:07:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Катэгорыя:Камунікацыя]] у [[Катэгорыя:Зносіны]]: Уніфікацыя: +Асноўны артыкул [[Зносіны]]</comment>
      <origin>2621650</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="72" sha1="qxv1a4cv6h2uwml6auo6z6f46gj14py" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Зносіны]]</text>
      <sha1>qxv1a4cv6h2uwml6auo6z6f46gj14py</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Катэгорыя:Сьпісы:Камунікацыя</title>
    <ns>14</ns>
    <id>297231</id>
    <redirect title="Катэгорыя:Сьпісы:Зносіны" />
    <revision>
      <id>2621655</id>
      <timestamp>2025-06-24T14:09:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Катэгорыя:Сьпісы:Камунікацыя]] у [[Катэгорыя:Сьпісы:Зносіны]]: Уніфікацыя: +[[Зносіны]]</comment>
      <origin>2621655</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="85" sha1="4pzzl5d4qnt1iopblmhdpx5vkb7uwwu" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[:Катэгорыя:Сьпісы:Зносіны]]</text>
      <sha1>4pzzl5d4qnt1iopblmhdpx5vkb7uwwu</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Гутаркі ўдзельніка:Francheez</title>
    <ns>3</ns>
    <id>297232</id>
    <revision>
      <id>2621671</id>
      <timestamp>2025-06-24T15:40:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ліцьвін</username>
        <id>847</id>
      </contributor>
      <comment>Вітаем</comment>
      <origin>2621671</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="16" sha1="fbn7wwakni74vxuz1x9rcjfgbiynfll" xml:space="preserve">{{Вітаем}}</text>
      <sha1>fbn7wwakni74vxuz1x9rcjfgbiynfll</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Файл:FC Zimbru Chisinau Logo.png</title>
    <ns>6</ns>
    <id>297233</id>
    <revision>
      <id>2621676</id>
      <timestamp>2025-06-24T19:13:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Dymitr</username>
        <id>10914</id>
      </contributor>
      <comment>{{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня
| апісаньне     = Лягатып футбольнага клюба «[[Зымбру Кішынёў|Зымбру]]» Кішынёў
| аўтар         = Fotbal Club Zimbru Chișinău
| час стварэньня = XXI стагодзьдзе
| крыніца       = Афіцыйны сайт клюбу
| артыкул       = Зымбру Кішынёў
| частка        = Поўная выява лягатыпа
| разрозьненьне = Так
| мэта          = Дапамагчы чытычам ідэнтыфікаваць спартовую каманду
| заменнасьць   = Гэта лягатып футбольнага клюбу, таму для яго няма свабоднай замены
|...</comment>
      <origin>2621676</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="992" sha1="dkma07d2ol5b6lwiqgo95xr2hz1eimy" xml:space="preserve">== Апісаньне ==
{{Абгрунтаваньне добрасумленнага выкарыстаньня
| апісаньне     = Лягатып футбольнага клюба «[[Зымбру Кішынёў|Зымбру]]» Кішынёў
| аўтар         = Fotbal Club Zimbru Chișinău
| час стварэньня = XXI стагодзьдзе
| крыніца       = Афіцыйны сайт клюбу
| артыкул       = Зымбру Кішынёў
| частка        = Поўная выява лягатыпа
| разрозьненьне = Так
| мэта          = Дапамагчы чытычам ідэнтыфікаваць спартовую каманду
| заменнасьць   = Гэта лягатып футбольнага клюбу, таму для яго няма свабоднай замены
| іншае         = Выява — прадмет грамадзкага інтарэса
}}
== Ліцэнзія ==
{{Лягатып}}</text>
      <sha1>dkma07d2ol5b6lwiqgo95xr2hz1eimy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Дом марыянаў</title>
    <ns>1</ns>
    <id>297235</id>
    <revision>
      <id>2621699</id>
      <timestamp>2025-06-24T21:35:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Назва артыкула */ новы разьдзел</comment>
      <origin>2621699</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="701" sha1="lhg38lacg59qsqeowx7afhosepyiut4" xml:space="preserve">== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>lhg38lacg59qsqeowx7afhosepyiut4</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621700</id>
      <parentid>2621699</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:47:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nieszczarda2</username>
        <id>9058</id>
      </contributor>
      <comment>/* Назва артыкула */ Адказ</comment>
      <origin>2621700</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1369" sha1="8ai4qzi9ya70onqouf56p79xyc8rkmi" xml:space="preserve">== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)

:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>8ai4qzi9ya70onqouf56p79xyc8rkmi</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621702</id>
      <parentid>2621700</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T21:55:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Назва артыкула */ Адказ</comment>
      <origin>2621702</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1612" sha1="dt3wlp8hjzjffx4xilzbmg03sqqs7ew" xml:space="preserve">== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)

:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>dt3wlp8hjzjffx4xilzbmg03sqqs7ew</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621707</id>
      <parentid>2621702</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T23:12:21Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Nieszczarda2</username>
        <id>9058</id>
      </contributor>
      <comment>/* Назва артыкула */ Адказ</comment>
      <origin>2621707</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1902" sha1="76tedpe07gwfltc7jc6h58fhx9rwmzc" xml:space="preserve">== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)

:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>76tedpe07gwfltc7jc6h58fhx9rwmzc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621719</id>
      <parentid>2621707</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T06:49:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Марыян-Хаўз]] у [[Абмеркаваньне:Дом марыянаў]]: Не па-беларуску: +9 крыніцаў пра Дом марыянаў складаюць большасьць, трансьлітарацыя ў дужках: [[Леанід Маракоў]]. Дом марыянаў // Рэпрэсаваныя каталіцкія духоўныя, кансэкраваныя і сьвецкія асобы Беларусі (1917—1964). — Менск: Смэлтак, 2009. — С. 118, 317-318, 469. — 776 с. — 300 ас. — ISBN 978-985-6917-12-0 https://knihi-online.com/represavanyja-katalickija-duchounyja-kansekravanyja-i-svieckija-asoby-bielarusi-...</comment>
      <origin>2621707</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1902" sha1="76tedpe07gwfltc7jc6h58fhx9rwmzc" xml:space="preserve">== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)

:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>76tedpe07gwfltc7jc6h58fhx9rwmzc</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621721</id>
      <parentid>2621719</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:00:27Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+9 крыніцаў пра Дом марыянаў складаюць большасьць, у тым ліку на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] маем https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm [[трансьлітарацыя]] ў дужках пасьля беларускай назвы як у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]», які выдаваўся ў Доме марыянаў</comment>
      <origin>2621721</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3197" sha1="kvs9me2i61r8vnivdx7omvpwc2e3xv6" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, там так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)</text>
      <sha1>kvs9me2i61r8vnivdx7omvpwc2e3xv6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621722</id>
      <parentid>2621721</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:00:55Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Назва артыкула */ .</comment>
      <origin>2621722</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3198" sha1="92qz00aisb8i8zybf7hjgs070x4yujj" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, там так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)</text>
      <sha1>92qz00aisb8i8zybf7hjgs070x4yujj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621723</id>
      <parentid>2621722</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:01:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Назва артыкула */ +у</comment>
      <origin>2621723</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3200" sha1="8gmba568xfzaif4uk83wh5ovb0bl6xm" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, таму так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)</text>
      <sha1>8gmba568xfzaif4uk83wh5ovb0bl6xm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621755</id>
      <parentid>2621723</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:30:47Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Czalex перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Дом марыянаў]] у [[Абмеркаваньне:Марыян-Хаўз]] паўзьверх перанакіраваньня: Спачатку кансэнсус, потым перанос</comment>
      <origin>2621723</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3200" sha1="8gmba568xfzaif4uk83wh5ovb0bl6xm" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, таму так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)</text>
      <sha1>8gmba568xfzaif4uk83wh5ovb0bl6xm</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621757</id>
      <parentid>2621755</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T10:33:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>/* Назва артыкула */</comment>
      <origin>2621757</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3835" sha1="odh4zwjrqt3fni8nsqohj7lmdvpcrpw" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, таму так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)
::Давайце спачатку прыйдзем да кансэнсусу, і ўжо потым будзем пераймяноўваць, ОК? Усе прыведзеныя спасылкі - максымум 16-гадовай даўніны (Маракоў не аўтарытэтная крыніца). Сучаснае выкарыстаньне - выключна &quot;Марыян Хаўз&quot;. Спасылак можна знайсьці дзясяткі - мне гэтым заняцца? --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:33, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>odh4zwjrqt3fni8nsqohj7lmdvpcrpw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621774</id>
      <parentid>2621757</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:43:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Марыян-Хаўз]] у [[Абмеркаваньне:Дом марыянаў]] паўзьверх перанакіраваньня: Не па-беларуску: +Просьба да адміна абараніць артыкул ад [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]], якая пачалася са скасаваньня пераносу</comment>
      <origin>2621757</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3835" sha1="odh4zwjrqt3fni8nsqohj7lmdvpcrpw" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, таму так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)
::Давайце спачатку прыйдзем да кансэнсусу, і ўжо потым будзем пераймяноўваць, ОК? Усе прыведзеныя спасылкі - максымум 16-гадовай даўніны (Маракоў не аўтарытэтная крыніца). Сучаснае выкарыстаньне - выключна &quot;Марыян Хаўз&quot;. Спасылак можна знайсьці дзясяткі - мне гэтым заняцца? --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:33, 25 чэрвеня 2025 (+03)</text>
      <sha1>odh4zwjrqt3fni8nsqohj7lmdvpcrpw</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621776</id>
      <parentid>2621774</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T11:45:14Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Назва артыкула */ +Згодны. [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]] пачынаецца са скасаваньня ў дадзеным выпадку пераносу артыкула</comment>
      <origin>2621776</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4115" sha1="huonwbindao0i1lpygutvwfmr31n85r" xml:space="preserve">{{Загаловак абмеркаваньня}}
== Назва артыкула ==

Абсалютная большасьць крыніцаў называе дом &quot;Марыян-Хаўз&quot; / &quot;Марыян-Гаўз&quot; у беларускай мове (кніга Н. Гардзіенкі &quot;Беларусы ў Вялікабрытаніі&quot; і інш.), хоць гэта і менш мілагучна. Выключна такой назвай настойліва карыстаецца беларуская дыяспара ў Вялікай Брытаніі - таму варта прытрымлівацца яе. [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:35, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Marian House перакладаецца як Дом Марыі ці Марыйны дом. Дом марыянаў па-ангельску быў бы Marian Fathers’ House, а такой назвы не зафіксавана. Можна ў сам артыкул дадаць пра памылковы пераклад, які ўжываўся ў беларускай прэсе раз-пораз. Гэта цікавостка, якую, мо, варта зафіксаваць дзеля гісторыі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 00:47, 25 чэрвеня 2025 (+03)
::Ці ёсьць у крыніцах тлумачэньне гэтай сытуацыі з назвай? [[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 00:55, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Я ня бачыў нідзе. Гэта ніколі ня мела значэньня ў Лёндане, то й не пісалі. [[Удзельнік:Nieszczarda2|Nieszczarda2]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Nieszczarda2|гутаркі]]) 02:12, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:Вітаю, Алесь! Як маецеся? Ужо большасьць у 9 крыніцаў падае назву па-беларуску як Дом марыянаў. Пакінуў [[Трансьлітарацыя|трансьлітарацыю]] ў дужках дзеля [[Вікіпэдыя:Пагадненьні па назвах артыкулаў]], бо «Замежныя імёны, назвы пажадана падаваць у беларускім напісаньні». Да таго ж, часопіс «[[Наша вера]]» на партале [[Рымска-каталіцкі касьцёл у Беларусі|Рымска-каталіцкага касьцёлу ў Беларусі]] падае [https://media.catholic.by/nv/n2/art9.htm назву] Дом марыянаў. Дый самі насельнікі Дому марыянаў у часопісе «[[Божым шляхам (1947)|Божым шляхам]]» пісалі па-беларуску Дом марыянаў, а трансьлітарацыю ставілі ў дужкі пасьля, таму так сам і зрабіў. З найлепшымі пажаданьнямі,—[[Удзельнік:W]] 10:00, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)
::Давайце спачатку прыйдзем да кансэнсусу, і ўжо потым будзем пераймяноўваць, ОК? Усе прыведзеныя спасылкі - максымум 16-гадовай даўніны (Маракоў не аўтарытэтная крыніца). Сучаснае выкарыстаньне - выключна &quot;Марыян Хаўз&quot;. Спасылак можна знайсьці дзясяткі - мне гэтым заняцца? --[[Удзельнік:Czalex|Czalex]] ([[Гутаркі ўдзельніка:Czalex|гутаркі]]) 13:33, 25 чэрвеня 2025 (+03)
:::Давайце. Толькі [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]] пачынаецца са скасаваньня ў дадзеным выпадку пераносу артыкула.—[[Удзельнік:W]] 14:45, 25 чэрвеня 2025 (СКЧ+3)</text>
      <sha1>huonwbindao0i1lpygutvwfmr31n85r</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Андрэй Стрыжак</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297236</id>
    <revision>
      <id>2621704</id>
      <timestamp>2025-06-24T22:09:49Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <comment>пачатак, [[ВП:Вікіфікатар|вікіфікацыя]]</comment>
      <origin>2621704</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4961" sha1="9kqs1hrctkww1b10b1cb4yrjrbe93tu" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Андрэй Стрыжак''' (нар. [[23 чэрвеня]] [[1985]] г.) — [[Беларусь|беларускі]] грамадзкі дзеяч і праваабаронца.

== Біяграфія ==

Нарадзіўся ў [[Рэчыца|Рэчыцы]], у 90-я гг. з бацькамі жыў у [[Польшча|Польшчы]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]], ад 2003 г. жыў у [[Гомель|Гомлі]]&lt;ref name=svab22&gt;[https://www.svaboda.org/a/31878711.html «Самая дарагая мая рэч — ноўтбук за 1500 эўра». Вялікая размова з кіраўніком BySol Андрэем Стрыжаком у праекце «Ворагі рэжыму»] — [[Радыё Свабода]], 02.06.2022&lt;/ref&gt;. Паступіў у [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], факультэт расейскай філялёгіі, але быў адлічаны, паводле ўласных сьцьверджаньняў, па палітычных матывах&lt;ref name=svab22&gt;.

Ад 2001 г. займаўся палітычным актывізмам. У 2007-м уступіў у незалежны [[прафсаюз]] працаўнікоў радыёэлектроннай прамысловасьці, заняўся праваабарончай дзейнасьцю, абараняў інтарэсы сяброў арганізацыі ў судзе.

У 2015 г., падчас [[Вайна на Данбасе|Вайны на Данбасе]], стварыў ініцыятыву «Гуманітарны маршрут Беларусь — АТА», якая пяць гадоў пастаўляла гуманітарную дапамогу ў [[Данбас]]. Займаўся дакумэнтацыяй ваенных злачынстваў.

З 2017 г. быў адным з арганізатараў ініцыятывы BYhelp, якая зьбірала сродкі і супрацьдзейнічала закону «аб дармаедах».

У сакавіку 2020 г., падчас [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі COVID-19]], стаў адным з арганізатараў валянтэрскай ініцыятывы #BYCOVID19, якая займалася дапамогай мэдычным установам у Беларусі, пастаўкай сродкаў супрацьвіруснай індывідуальнай абароны&lt;ref&gt;[https://belprauda.org/profile/andrej-stryzhak/ Андрей Стрижак] — belprauda.org&lt;/ref&gt;.

Калі ў тым жа годзе пачаліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавыя рэпрэсіі пасля прэзыдэцкіх выбараў]], быў стваральнікам фонду салідарнасьці [[BYSOL]], які арганізуе збор сродкаў для падтрымкі пацярпелых ад рэпрэсій, а таксама праводзіць эвакуацыю зь Беларусі людзей, якім пагражаюць рэпрэсіі. З пачаткам [[Расейска-ўкраінская вайна|паўнамаштабовай вайны ва Украіне]] ў 2022 г. фонд уключыўся ў дапамогу Украіне.

Зь ліпеня 2022 г. жыве ў эміграцыі&lt;ref name=svab22/&gt;.

Перасьледуецца [[рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] за нібыта «фінансаваньне экстрэмісцкай дзейнасьці»&lt;ref&gt;[https://euroradio.fm/sledchy-kamitet-abvyasciu-alyakseya-lyavonchyka-i-andreya-stryzhaka-u-mizhdzyarzhauny-vyshuk Следчы камітэт абвясціў Аляксея Лявончыка і Андрэя Стрыжака у міждзяржаўны вышук] — [[Эўрарадыё]], 
12/04/2021&lt;/ref&gt; і «фінансаваньне і матэрыяльнае забесьпячэньне ўзброенага канфлікту і ваенных дзеяньняў на тэрыторыі сумежнай дзяржавы»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31856302.html СК Беларусі завёў на Стрыжака справу за «фінансаваньне вайны». Той адказаў сьледчым і зьвярнуўся да ўладаў Украіны] - [[Радыё Свабода]], 18.05.2022&lt;/ref&gt;.

== Узнагароды ==
* [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]] (2018)&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/241631 У Вільні ўручылі медалі Рады БНР дзеячам з Беларусі] — [[Наша Ніва]], 24.11.2019&lt;/ref&gt;

== Прыватнае ==
Мае ў тым ліку ўкраінскія карані&lt;ref name=svab22/&gt;. Мае дзіця.

== Крыніцы ==
{{зноскі}}</text>
      <sha1>9kqs1hrctkww1b10b1cb4yrjrbe93tu</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621705</id>
      <parentid>2621704</parentid>
      <timestamp>2025-06-24T22:10:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Czalex</username>
        <id>51</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>2621705</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4962" sha1="hgtpimherfxe5a7xwtpb2iiy4dtcbmx" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Андрэй Стрыжак''' (нар. [[23 чэрвеня]] [[1985]] г.) — [[Беларусь|беларускі]] грамадзкі дзеяч і праваабаронца.

== Біяграфія ==

Нарадзіўся ў [[Рэчыца|Рэчыцы]], у 90-я гг. з бацькамі жыў у [[Польшча|Польшчы]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]], ад 2003 г. жыў у [[Гомель|Гомлі]]&lt;ref name=svab22&gt;[https://www.svaboda.org/a/31878711.html «Самая дарагая мая рэч — ноўтбук за 1500 эўра». Вялікая размова з кіраўніком BySol Андрэем Стрыжаком у праекце «Ворагі рэжыму»] — [[Радыё Свабода]], 02.06.2022&lt;/ref&gt;. Паступіў у [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], факультэт расейскай філялёгіі, але быў адлічаны, паводле ўласных сьцьверджаньняў, па палітычных матывах&lt;ref name=svab22/&gt;.

Ад 2001 г. займаўся палітычным актывізмам. У 2007-м уступіў у незалежны [[прафсаюз]] працаўнікоў радыёэлектроннай прамысловасьці, заняўся праваабарончай дзейнасьцю, абараняў інтарэсы сяброў арганізацыі ў судзе.

У 2015 г., падчас [[Вайна на Данбасе|Вайны на Данбасе]], стварыў ініцыятыву «Гуманітарны маршрут Беларусь — АТА», якая пяць гадоў пастаўляла гуманітарную дапамогу ў [[Данбас]]. Займаўся дакумэнтацыяй ваенных злачынстваў.

З 2017 г. быў адным з арганізатараў ініцыятывы BYhelp, якая зьбірала сродкі і супрацьдзейнічала закону «аб дармаедах».

У сакавіку 2020 г., падчас [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі COVID-19]], стаў адным з арганізатараў валянтэрскай ініцыятывы #BYCOVID19, якая займалася дапамогай мэдычным установам у Беларусі, пастаўкай сродкаў супрацьвіруснай індывідуальнай абароны&lt;ref&gt;[https://belprauda.org/profile/andrej-stryzhak/ Андрей Стрижак] — belprauda.org&lt;/ref&gt;.

Калі ў тым жа годзе пачаліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавыя рэпрэсіі пасля прэзыдэцкіх выбараў]], быў стваральнікам фонду салідарнасьці [[BYSOL]], які арганізуе збор сродкаў для падтрымкі пацярпелых ад рэпрэсій, а таксама праводзіць эвакуацыю зь Беларусі людзей, якім пагражаюць рэпрэсіі. З пачаткам [[Расейска-ўкраінская вайна|паўнамаштабовай вайны ва Украіне]] ў 2022 г. фонд уключыўся ў дапамогу Украіне.

Зь ліпеня 2022 г. жыве ў эміграцыі&lt;ref name=svab22/&gt;.

Перасьледуецца [[рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] за нібыта «фінансаваньне экстрэмісцкай дзейнасьці»&lt;ref&gt;[https://euroradio.fm/sledchy-kamitet-abvyasciu-alyakseya-lyavonchyka-i-andreya-stryzhaka-u-mizhdzyarzhauny-vyshuk Следчы камітэт абвясціў Аляксея Лявончыка і Андрэя Стрыжака у міждзяржаўны вышук] — [[Эўрарадыё]], 
12/04/2021&lt;/ref&gt; і «фінансаваньне і матэрыяльнае забесьпячэньне ўзброенага канфлікту і ваенных дзеяньняў на тэрыторыі сумежнай дзяржавы»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31856302.html СК Беларусі завёў на Стрыжака справу за «фінансаваньне вайны». Той адказаў сьледчым і зьвярнуўся да ўладаў Украіны] - [[Радыё Свабода]], 18.05.2022&lt;/ref&gt;.

== Узнагароды ==
* [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]] (2018)&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/241631 У Вільні ўручылі медалі Рады БНР дзеячам з Беларусі] — [[Наша Ніва]], 24.11.2019&lt;/ref&gt;

== Прыватнае ==
Мае ў тым ліку ўкраінскія карані&lt;ref name=svab22/&gt;. Мае дзіця.

== Крыніцы ==
{{зноскі}}</text>
      <sha1>hgtpimherfxe5a7xwtpb2iiy4dtcbmx</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>2621729</id>
      <parentid>2621705</parentid>
      <timestamp>2025-06-25T07:12:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>+[[Імя па бацьку]] Сяргеевіч</comment>
      <origin>2621729</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4981" sha1="30jaosnl8kg7p8f8hf0g9jzkkqnqh08" xml:space="preserve">{{Асоба}}
'''Андрэй Сяргеевіч Стрыжак''' (нар. [[23 чэрвеня]] [[1985]] г.) — [[Беларусь|беларускі]] грамадзкі дзеяч і праваабаронца.

== Біяграфія ==

Нарадзіўся ў [[Рэчыца|Рэчыцы]], у 90-я гг. з бацькамі жыў у [[Польшча|Польшчы]] і [[Нямеччына|Нямеччыне]], ад 2003 г. жыў у [[Гомель|Гомлі]]&lt;ref name=svab22&gt;[https://www.svaboda.org/a/31878711.html «Самая дарагая мая рэч — ноўтбук за 1500 эўра». Вялікая размова з кіраўніком BySol Андрэем Стрыжаком у праекце «Ворагі рэжыму»] — [[Радыё Свабода]], 02.06.2022&lt;/ref&gt;. Паступіў у [[Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт]], факультэт расейскай філялёгіі, але быў адлічаны, паводле ўласных сьцьверджаньняў, па палітычных матывах&lt;ref name=svab22/&gt;.

Ад 2001 г. займаўся палітычным актывізмам. У 2007-м уступіў у незалежны [[прафсаюз]] працаўнікоў радыёэлектроннай прамысловасьці, заняўся праваабарончай дзейнасьцю, абараняў інтарэсы сяброў арганізацыі ў судзе.

У 2015 г., падчас [[Вайна на Данбасе|Вайны на Данбасе]], стварыў ініцыятыву «Гуманітарны маршрут Беларусь — АТА», якая пяць гадоў пастаўляла гуманітарную дапамогу ў [[Данбас]]. Займаўся дакумэнтацыяй ваенных злачынстваў.

З 2017 г. быў адным з арганізатараў ініцыятывы BYhelp, якая зьбірала сродкі і супрацьдзейнічала закону «аб дармаедах».

У сакавіку 2020 г., падчас [[Пандэмія каранавіруснай інфэкцыі (2019)|пандэміі COVID-19]], стаў адным з арганізатараў валянтэрскай ініцыятывы #BYCOVID19, якая займалася дапамогай мэдычным установам у Беларусі, пастаўкай сродкаў супрацьвіруснай індывідуальнай абароны&lt;ref&gt;[https://belprauda.org/profile/andrej-stryzhak/ Андрей Стрижак] — belprauda.org&lt;/ref&gt;.

Калі ў тым жа годзе пачаліся [[Пратэсты ў Беларусі (2020—2022)|масавыя рэпрэсіі пасля прэзыдэцкіх выбараў]], быў стваральнікам фонду салідарнасьці [[BYSOL]], які арганізуе збор сродкаў для падтрымкі пацярпелых ад рэпрэсій, а таксама праводзіць эвакуацыю зь Беларусі людзей, якім пагражаюць рэпрэсіі. З пачаткам [[Расейска-ўкраінская вайна|паўнамаштабовай вайны ва Украіне]] ў 2022 г. фонд уключыўся ў дапамогу Украіне.

Зь ліпеня 2022 г. жыве ў эміграцыі&lt;ref name=svab22/&gt;.

Перасьледуецца [[рэжым Лукашэнкі|рэжымам Лукашэнкі]] за нібыта «фінансаваньне экстрэмісцкай дзейнасьці»&lt;ref&gt;[https://euroradio.fm/sledchy-kamitet-abvyasciu-alyakseya-lyavonchyka-i-andreya-stryzhaka-u-mizhdzyarzhauny-vyshuk Следчы камітэт абвясціў Аляксея Лявончыка і Андрэя Стрыжака у міждзяржаўны вышук] — [[Эўрарадыё]], 
12/04/2021&lt;/ref&gt; і «фінансаваньне і матэрыяльнае забесьпячэньне ўзброенага канфлікту і ваенных дзеяньняў на тэрыторыі сумежнай дзяржавы»&lt;ref&gt;[https://www.svaboda.org/a/31856302.html СК Беларусі завёў на Стрыжака справу за «фінансаваньне вайны». Той адказаў сьледчым і зьвярнуўся да ўладаў Украіны] - [[Радыё Свабода]], 18.05.2022&lt;/ref&gt;.

== Узнагароды ==
* [[Мэдаль да стагодзьдзя БНР]] (2018)&lt;ref&gt;[https://nashaniva.com/241631 У Вільні ўручылі медалі Рады БНР дзеячам з Беларусі] — [[Наша Ніва]], 24.11.2019&lt;/ref&gt;

== Прыватнае ==
Мае ў тым ліку ўкраінскія карані&lt;ref name=svab22/&gt;. Мае дзіця.

== Крыніцы ==
{{зноскі}}</text>
      <sha1>30jaosnl8kg7p8f8hf0g9jzkkqnqh08</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Першая сусьветная вайна на Беларусі</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297241</id>
    <redirect title="Беларусь у Першай сусьветнай вайне" />
    <revision>
      <id>2621769</id>
      <timestamp>2025-06-25T11:20:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Першая сусьветная вайна на Беларусі]] у [[Беларусь у Першай сусьветнай вайне]] паўзьверх перанакіраваньня: Уніфікацыя: +На ўзор [[Беларусь у Другой сусьветнай вайне]]</comment>
      <origin>2621769</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="102" sha1="1vg7wk43ltgrwka0oofhwhaioiqrvs0" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Беларусь у Першай сусьветнай вайне]]</text>
      <sha1>1vg7wk43ltgrwka0oofhwhaioiqrvs0</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Марыян-Хаўз</title>
    <ns>0</ns>
    <id>297242</id>
    <redirect title="Дом марыянаў" />
    <revision>
      <id>2621773</id>
      <timestamp>2025-06-25T11:43:23Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Марыян-Хаўз]] у [[Дом марыянаў]] паўзьверх перанакіраваньня: Не па-беларуску: +Просьба да адміна абараніць артыкул ад [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]], якая пачалася са скасаваньня пераносу</comment>
      <origin>2621773</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="61" sha1="6gtoqiygx6ta0r453j6os38azkmghop" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Дом марыянаў]]</text>
      <sha1>6gtoqiygx6ta0r453j6os38azkmghop</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Абмеркаваньне:Марыян-Хаўз</title>
    <ns>1</ns>
    <id>297243</id>
    <redirect title="Абмеркаваньне:Дом марыянаў" />
    <revision>
      <id>2621775</id>
      <timestamp>2025-06-25T11:43:24Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>W</username>
        <id>11741</id>
      </contributor>
      <comment>W перанёс старонку [[Абмеркаваньне:Марыян-Хаўз]] у [[Абмеркаваньне:Дом марыянаў]] паўзьверх перанакіраваньня: Не па-беларуску: +Просьба да адміна абараніць артыкул ад [[Вікіпэдыя:Вайна рэдагаваньняў]], якая пачалася са скасаваньня пераносу</comment>
      <origin>2621775</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="88" sha1="6dr2t6waj9bsv7xt5zs3042yp1j998k" xml:space="preserve">#перанакіраваньне [[Абмеркаваньне:Дом марыянаў]]</text>
      <sha1>6dr2t6waj9bsv7xt5zs3042yp1j998k</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>