Вікіпедыя bewiki https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%B0%D0%BB%D0%BE%D1%9E%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D1%81%D1%82%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D0%B0 MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Мультымедыя Адмысловае Размовы Удзельнік Размовы з удзельнікам Вікіпедыя Размовы пра Вікіпедыю Файл Размовы пра файл MediaWiki Размовы пра MediaWiki Шаблон Размовы пра шаблон Даведка Размовы пра даведку Катэгорыя Размовы пра катэгорыю Партал Размовы пра партал TimedText TimedText talk Модуль Размовы пра модуль Event Event talk 0 1971 5014015 4829036 2025-07-11T09:57:29Z Aederix 148861 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|1|0 */ 5014015 wikitext text/x-wiki {{Гл. таксама|Энергія}} '''Закон захавання энергіі''', або '''закон захавання і пераўтварэння энергіі''' — асноўны агульны закон [[Прырода|прыроды]], згодна з якім, [[энергія]] любой замкнёнай сістэмы пры ўсіх з’явах і працэсах у ёй, застаецца нязменнай (захоўваецца). Энергія пры гэтым толькі пераўтвараецца з аднаго віду ў другі і пераразмяркоўваецца паміж часткамі сістэмы. С фундаментальнага пункту погляду, згодна з [[Тэарэма Нётэр|тэарэмай Нётэр]], закон захавання энергіі — вынік [[аднароднасць часу|аднароднасці часу]], то-бок незалежнасці [[Фізічны закон|законаў фізікі]] ад моманту часу, у які сістэма разглядаецца. У гэтым сэнсе закон захавання энергіі з’яўляецца ўсеагульным, г.зн. уласцівым сістэмам самай рознай фізічнай прыроды. Аднак пэўны выгляд гэтага закона можа істотна адрознівацца ў разнастайных адмысловых выпадках. У розных раздзелах фізікі па гістарычных прычынах закон захавання энергіі быў адкрыт незалежна, таму ўводзіліся розныя віды энергіі. І толькі адносна нядаўна навука даказала, что многія з гэтых відаў энергіі сутнасна тоесныя між сабой, як напрыклад, кінетычная і цеплавая энергіі. Фармулюючы закон, кажуць, што магчымы пераход энергіі аднаго віду ў другі, але поўная энергія сістэмы, роўная суме асобных відаў энергіі, захоўваецца. З прычыны ўмоўнасці выдзялення асобных відаў энергіі такі падзел на віды не заўсёды адназначны. Амаль кожны раздзел фізікі мае сваю фармулёўку закона захавання энергіі. Напрыклад, у [[Класічная механіка|класічнай механіцы]] быў сфармуляваны закон захавання механічнай энергіі, у [[тэрмадынаміка|тэрмадынаміцы]] — [[першы пачатак тэрмадынамікі]], а ў [[Электрадынаміка|электрадынаміцы]] — [[тэарэма Пойнтынга]]. На [[Матэматыка|матэматычны]] погляд закон захавання энергіі раўназначны сцвярджэнню, што сістэма [[Дыферэнцыяльнае ўраўненне|дыферэнцыяльных ураўненняў]], якія апісваюць дынаміку пэўнай [[Фізічная сістэма|фізічнай сістэмы]], мае [[першы інтэграл]] руху, звязаны з [[Сіметрыя (матэматыка)|сіметрычнасцю]] ўраўненняў адносна зруху па часе. == Адмысловыя выпадкі закону захавання энергіі == === Класічная механіка === {{Галоўны артыкул|Закон захавання механічнай энергіі}} У [[класічная механіка|галілеевай механіцы]] закон захавання энергіі гістарычна мае адмысловую форму: так званы ''закон захавання механічнай энергіі'', які гучыць наступным чынам<ref> Сивухин. Т. 1 Механика. с. 144. </ref>: {{Тэарэма|У сістэме з аднымі толькі [[кансерватыўная сіла|кансерватыўнымі сіламі]] поўная энергія застаецца нязменнай.}} Могуць адбывацца толькі пераўтварэнні патэнцыяльнай энергіі ў кінетычную і наадварот, але поўны запас энергіі сістэмы змяніцца не можа. ''Заўвага'': умова адсутнасці сіл рассейвання (напрыклад, трэння, вязкасці) істотная, бо пры іх наяўнасці [[механічная энергія]] пераходзіць у іншыя, немеханічныя, формы (напрыклад, у цеплавую энергію). Абазначым праз {{math|''K''}} [[кінетычная энергія|кінетычную энергію]] сістэмы, а праз {{math|''U''}} — [[патэнцыяльная энергія|патэнцыяльную]]. Тады закон захавання механічнай энергіі прымае выгляд: : <math>E = K + U = \mathrm{const}.</math> === Тэрмадынаміка === {{Галоўны артыкул|Першы пачатак тэрмадынамікі}} У [[тэрмадынаміка|тэрмадынаміцы]] закон захавання энергіі быў адкрыт у выглядзе ''першага пачатку тэрмадынамікі'', які гучыць так<ref> Сивухин. Т. 2 Термодинамика и молекулярная физика. с. 58. </ref>: {{Тэарэма|Цеплыня, атрыманая сістэмай, ідзе на прырост [[унутраная энергія|унутранай энергіі]] сістэмы і на здзяйсненне вонкавай [[работа (фізіка)|работы]].}} Няхай {{math|''Q''}} абазначае цеплыню, перададзеную сістэме, {{math|Δ''U''}} — змяненне ўнутранай энергіі, а праз {{math|''A''}} абазначана вонкавая работа, здзейсненая сістэмай. Тады першы пачатак тэрмадынамікі можна запісаць у выглядзе: : <math>Q = \Delta U + A.</math> === Гідрадынаміка === {{Галоўны артыкул|Закон Бернулі}} У [[гідрадынаміка|гідрадынаміцы]] [[ідэальная вадкасць|ідэальнай вадкасці]] закон захавання энергіі фармулюецца ў выглядзе [[закон Бернулі|ўраўнення Бернулі]]. Няхай разглядаецца стацыянарнае цячэнне ідэальнай (невязкай) несціскальнай вадкасці ў гравітацыйным полі. Будзем таксама лічыць, што справядлівыя законы класічнай механікі. Тады ўздоўж кожнай лініі патоку наступная сума пастаянная<ref> Сивухин. Т. 1 Механика. с. 490—491. </ref>: : <math>\frac{v^2}{2} + g h + \frac{p}{\rho} = \mathrm{const},</math> дзе : <math>~\rho</math> — [[шчыльнасць]] вадкасці (аднолькавая для ўсяго патоку, бо вадкасць несціскальная), : <math>~v</math> — [[скорасць]] элемента патоку, : <math>~h</math> — [[вышыня]] (адносная), на якой знаходзіцца разглядаемы элемент вадкасці, : <math>~p</math> — [[ціск]] у пункце прасторы, дзе знаходзіцца цэнтр масы разглядаемага элемента вадкасці, : <math>~g</math> — [[паскарэнне свабоднага падзення]]. ''Заўвага'': для розных ліній патоку значэнні гэтай сумы могуць адрознівацца. === Электрадынаміка === {{Галоўны артыкул|Тэарэма Пойнтынга}} У [[электрадынаміка|электрадынаміцы]] закон захавання энергіі фармулюецца ў выглядзе [[тэарэма Умава-Пойнтынга|тэарэмы Умава-Пойнтынга]]<ref> Сивухин. Т. 3 Электричество. с. 348. </ref> (часам яе называюць тэарэмай Пойнтынга). У гэтым раздзеле выкарыстоўваецца [[гаўсава сістэма адзінак]]. Няхай {{math|''u''}} — удзельная ўнутраная энергія (або ўнутраная энергія адзінкі аб’ёму) асяроддзя ў наваколлі пэўнага пункта. Пад велічынёй {{math|''u''}} будзем разумець шчыльнасць усяе ўнутранай энергіі, а не толькі яе электрамагнітную частку. Тады тэарэма Умава-Пойнтынга ў дыферэнцыяльнай форме выглядае так<ref> Сивухин. Т. 3 Электричество. с. 347. </ref>: : <math>\frac{\partial u}{\partial t} + \operatorname{div} \mathbf{S} = 0,</math> дзе {{math|'''S'''}} — так званы [[вектар Пойнтынга]], які азначаюць наступным чынам: : <math>\mathbf{S} = \frac{c}{4\pi}[\mathbf{E}\times\mathbf{H}],</math> : <math>\mathbf{E}</math> — [[напружанасць электрычнага поля]], : <math>\mathbf{H}</math> — [[напружанасць магнітнага поля]], : <math>c</math> — [[скорасць святла]]. Тэарэма Умава-Пойнтынга ў інтэгральнай форме: : <math>\frac{\partial}{\partial t} \int\limits_{V} u\,dV = \oint\limits_{\partial V} \mathbf{S}\,d\mathbf{a},</math> дзе <math>V</math> — пэўны аб’ём, <math>\partial V</math> — паверхня, якая абмяжоўвае гэты аб’ём, <math>d\mathbf{a}</math> — вектар элемента паверхні <math>\partial V,</math> накіраваны па нармалі ўнутр. Такім чынам, {{Тэарэма|Прырост поўнай [[унутраная энергія|унутранай энергіі]] ў аб'ёме {{math|''V''}} раўняецца прытоку [[электрамагнітная энергія|электрамагнітнай энергіі]] з навакольнай прасторы ў гэты аб'ём праз паверхню, якая яго абмяжоўвае.}} ''Заўвага'': у падручніках, фармулюючы тэарэму Умава-Пойнтынга, у велічыню {{math|''u''}} часта ўключаюць толькі электрамагнітную энергію, што прыводзіць да з’яўлення дадатковага складніка ў правай частцы. Таму трэба ўважліва глядзець, як у падручніку азначаюць велічыню {{math|''u''}}. === Спецыяльная тэорыя адноснасці === {{Галоўны артыкул|Формула Эйнштэйна}} {{Гл. таксама|Спецыяльная тэорыя адноснасці}} {{Гл. таксама|Чатырохімпульс}} Няхай выбрана нейкая [[інерцыяльная сістэма адліку]] (ІСА), у якой знаходзіцца назіральнік. Каб пазбегнуць блытаніны з сістэмай адліку, пад ''целам'' будзем разумець пэўную сістэму аб’ектаў разам з узаемадзеяннем паміж імі. ''Свабодным целам'' будзем называць цела, на якое не ўздзейнічаюць вонкавыя сілы. '''Поўнай энергіяй''' цела называецца велічыня: : <math>E = m c^2,</math> дзе <math>m</math> — так званая '''маса руху''' цела, якую азначаюць як : <math>m = \frac{m_0}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}},</math> : <math>m_0</math> — так званая '''маса спакою''' цела, г.зн. маса цела ў ІСА, у якой яно пакоіцца. : <math>v</math> — [[скорасць]] руху цела як аднаго цэлага адносна ІСА назіральніка, : <math>c</math> — [[скорасць святла]]. '''Заўвага!''' Увогуле кажучы, маса спакою цела не роўная суме мас спакою яго складнікаў (састаўных частак)<ref name="Сивухин4"> Сивухин. Т4 Оптика. с. 710. </ref><ref name="ФейнманЛекции2"> Фейнмановские лекции по физике. Т. 2. Глава 16, § 5. Релятивистская энергия. </ref>. Такім чынам, закон захавання энергіі гучыць так: {{Тэарэма|Поўная энергія свабоднага цела застаецца пастаяннай.}} Згодна з пастулатамі [[Спецыяльная тэорыя адноснасці|СТА]] [[скорасць святла]] пастаянная і не залежыць ад выбару [[інерцыяльная сістэма адліку|ІСА]], таму гэта сцвержданне раўназначнае наступнаму: {{Тэарэма|Маса руху свабоднага цела застаецца пастаяннай.}} Па сутнасці, гэта азначае, што маса і энергія эквівалентныя. З [[Формула Эйнштэйна|эквівалентнасці масы і энергіі]] ў СТА вынікаюць даволі цікавыя і незвычайныя праявы. Напрыклад, маса спакою цела пры яго награванні будзе павялічвацца<ref name="ФейнманЛекции2"/>. У выніку, чым гарачэйшае цела, тым яно цяжэйшае. Аднак на практыцы заўважыць цеплавы прырост масы даволі складана з прычыны яго нязначнасці. Аднак неабходна адзначыць, што велічыня поўнай энергіі залежыць ад выбару ІСА назіральніка. Ад гэтай залежнасці можна пазбавіцца наступным чынам. У СТА мадэллю прасторы-часу служыць чатырохмерная [[прастора Мінкоўскага]]. [[Энергія]] і звычайны трохмерны [[імпульс]] аб’ядноўваюцца ў адзін '''4-вектар энергіі-імпульсу''' (або проста ''[[чатырохімпульс]]''): : <math>(E/c, p_x, p_y, p_z) = (m\,c, m\,v_x, m\,v_y, m\,v_z),</math> дзе {{math|'''p''' {{=}} ( ''p''_''x'' , ''p''_''y'' , ''p''_''z'' )}} — трохмерны [[імпульс]], : <math>\mathbf{p} = m \mathbf{v} = \frac{m_0 \mathbf{v}}{\sqrt{1-\frac{v^2}{c^2}}}.</math> Адной з галоўных уласцівасцей 4-імпульсу з’яўляецца нязменнасць яго модуля (у [[метрыка Мінкоўскага|метрыцы Мінкоўскага]]) пры [[пераўтварэнні Лорэнца|пераўтварэннях Лорэнца]], якія адпавядаюць пераходам паміж рознымі ІСА. У выніку, законы захавання энергіі і імпульсу перастаюць быць незалежнымі і аб’ядноўваюцца ў адзін ''закон захавання 4-імпульсу'': {{Тэарэма|Даўжыня (у [[метрыка Мінкоўскага|метрыцы Мінкоўскага]]) вектара [[4-імпульс]]у свабоднага цела застаецца пастаяннай і не залежыць ад выбару [[Інерцыяльная сістэма адліку|ІСА]].}} Матэматычна гэта выглядае так<ref name="Сивухин4"/>: : <math>\left(\frac{E}{c}\right)^2 - \, p^2 = (m_0\,c)^2 = \mathrm{inv},</math> дзе {{math|''m''₀}} — маса спакою цела, {{math|''p''}} — абсалютная велічыня трохмернага [[імпульс]]у цела. == Гісторыя == == Закон захавання энергіі і сіметрыя == == Філасофскае значэнне закону == Адкрыццё закона захавання энергіі паўплывала не толькі на развіццё фізічных навук, але і на [[філасофія XIX стагоддзя|філасофію XIX стагоддзя]]. З іменем [[Роберт Маер|Роберта Маера]] звязана ўзнікненне так званага прыродазнаўчага [[энергетызм]]у — светапогляду, які выводзіць усе праявы сусвету з энергіі, яе руху і пераўтварэння. У прыватнасці, у гэтым светапоглядзе матэрыя і дух ёсць праявамі пэўных відаў энергіі. Галоўным прадстаўніком гэтага напрамку энергетызму быў нямецкі хімік [[Вільгельм Фрыдрых Оствальд|Вільгельм Оствальд]], сутнасць ягонай філасофіі можна выказаць заклікам «Не губляй дарэмна ніякай энергіі, выкарыстоўвай яе!»<ref>{{кніга |частка=Энергетизм |загаловак=Философский энциклопедический словарь |спасылка=http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_philosophy/3792/%D0%AD%D0%BD%D0%B5%D1%80%D0%B3%D0%B5%D1%82%D0%B8%D0%B7%D0%BC |адказны= |месца= |выдавецтва= |год=2010 |том= |старонкі= |старонак= |isbn= }}</ref> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{кніга|аўтар=Болсун А. Н.|загаловак=Краткий словарь физических терминов|адказны=Сост. А. И. Болсун|месца=Мн.|выдавецтва=Вышэйшая школа|год=1979|старонкі=404|старонак=416|тыраж=30&nbsp;000}}{{ref-ru}} * Сивухин Д. В. Общий курс физики: Учеб. пособие для вузов. В 5 т. — 5-е изд., испр. — М.:ФИЗМАТЛИТ, 2002—2005. * Фейнман Р., Лейтон Р., Сэндс М. Фейнмановские лекции по физике. Т. 2: Пространство, время, движение. — М.: «Мир», 1965. {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Захаванне энергіі]] [[Катэгорыя:Законы захавання]] [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]] gp3o7utqdent9m5so8knozd7iviq2v2 0 10469 5013994 4940615 2025-07-10T22:54:28Z Plaga med 116903 назва 5013994 wikitext text/x-wiki {{Арфаграфія}} {{Картка |назва = Еўрапейскі саюз |стыль_назвы = background: #003399; color: #FFCC33; |стыль_подпісу = |стыль_загалоўкаў = background:#ccf; |стыль_метак = background:#ddf; |стыль_тэксту = |тэкст1 = {{Collapsible list | title = Назва на афіцыйных мовах ЕС: |<center>'''[[Англійская мова|Англійская]]:''' European Union<br /> '''[[Балгарская мова|Балгарская]]:''' Европейски съюз<br /> '''[[Венгерская мова|Венгерская]]:''' Európai Unió<br /> '''[[Грэчаская мова|Грэчаская]]:''' Ευρωπαϊκή Ένωση<br /> '''[[Дацкая мова|Дацкая]]:''' Den Europæiske Union<br /> '''[[Ірландская мова|Ірландская]]:''' An tAontas Eorpach<br /> '''[[Іспанская мова|Іспанская]]:''' Unión Europea<br /> '''[[Італьянская мова|Італьянская]]:''' Unione europea<br /> '''[[Латышская мова|Латышская]]:''' Eiropas Savienība<br /> '''[[Літоўская мова|Літоўская]]:''' Europos Sąjunga<br /> '''[[Мальтыйская мова|Мальтыйская]]:''' L-Unjoni Ewropea<br /> '''[[Нідэрландская мова|Нідэрландская]]:''' Europese Unie<br /> '''[[Нямецкая мова|Нямецкая]]:''' Europäische Union<br /> '''[[Партугальская мова|Партугальская]]:''' União Europeia<br /> '''[[Польская мова|Польская]]:''' Unia Europejska<br /> '''[[Румынская мова|Румынская]]:''' Uniunea Europeană<br /> '''[[Славацкая мова|Славацкая]]:''' Európska únia<br /> '''[[Славенская мова|Славенская]]:''' Evropska unija<br /> '''[[Фінская мова|Фінская]]:''' Euroopan unioni<br /> '''[[Французская мова|Французская]]:''' Union européenne<br /> '''[[Харвацкая мова|Харвацкая]]:''' Europska unija<br /> '''[[Чэшская мова|Чэшская]]:''' Evropská unie<br /> '''[[Шведская мова|Шведская]]:''' Europeiska unionen<br /> '''[[Эстонская мова|Эстонская]]:''' Euroopa Liit</center> }} |тэкст2 = [[Файл:Flag of the European Union.svg|150px]]<br />[[Сцяг Еўропы|Сцяг]] |тэкст3 = '''Дэвіз:''' Згода ў разнастайнасці |загаловак4 = Гімн |тэкст5 = [[Файл:Anthem of Europe (US Navy instrumental long version).ogg]]<br />[[Ода да радасці|Ода "Да радасці" (інструментальная версія)]] |загаловак6 = Карта |тэкст7 = [[Файл:Europe_and_the_European_Union.svg|220px]]<br /><div style="text-align:center; padding-left:1em; font-size:90%">{{legend|#006400|Дзяржавы — члены Еўрапейскага саюза}} |загаловак8 = Асноўная інфармацыя |метка9 = Адміністрацыйны цэнтр |тэкст9 = [[Брусель]] |метка10 = Палітычныя цэнтры |тэкст10 = [[Люксембург]]<br />[[Страсбург]] |метка11 = Найбуйнейшы горад |тэкст11 = [[Парыж]] |метка12 = Дзяржавы-члены |тэкст12 = {{Collapsible list | title = [[Спіс краін Еўрапейскага саюза|27]] |{{AUT}}<br /> {{BUL}}<br /> {{BEL}}<br /> {{HUN}}<br /> {{GER}}<br /> {{GRE}}<br /> {{DNK}}<br /> {{IRL}}<br /> {{ESP}}<br /> {{ITA}}<br /> {{CYP}}<br /> {{LVA}}<br /> {{LTU}}<br /> {{LUX}}<br /> {{MLT}}<br /> {{NED}}<br /> {{POR}}<br /> {{POL}}<br /> {{ROM}}<br /> {{SVK}}<br /> {{SLO}}<br /> {{FIN}}<br /> {{FRA}}<br /> {{CRO}}<br /> {{CZE}}<br /> {{SWE}}<br /> {{EST}}<br /> }} |метка13 = Афіцыйныя мовы |тэкст13 = {{Collapsible list | title = [[Мовы Еўрапейскага Саюза|24]] |[[Англійская мова|англійская]]<br /> [[Балгарская мова|балгарская]]<br /> [[Венгерская мова|венгерская]]<br /> [[Грэчаская мова|грэчаская]]<br /> [[Дацкая мова|дацкая]]<br /> [[Ірландская мова|ірландская]]<br /> [[Іспанская мова|іспанская]]<br /> [[Італьянская мова|італьянская]]<br /> [[Латышская мова|латышская]]<br /> [[Літоўская мова|літоўская]]<br /> [[Мальтыйская мова|мальтыйская]]<br /> [[Нідэрландская мова|нідэрландская]]<br /> [[Нямецкая мова|нямецкая]]<br /> [[Партугальская мова|партугальская]]<br /> [[Польская мова|польская]]<br /> [[Румынская мова|румынская]]<br /> [[Славацкая мова|славацкая]]<br /> [[Славенская мова|славенская]]<br /> [[Фінская мова|фінская]]<br /> [[Французская мова|французская]]<br /> [[Харвацкая мова|харвацкая]]<br /> [[Чэшская мова|чэшская]]<br /> [[Шведская мова|шведская]]<br /> [[Эстонская мова|эстонская]]<br /> }} |метка14 = Рэлігія (2015) |тэкст14 = '''[[Хрысціянства|Хрысціяне]] - 71.6%:'''<br /> [[Каталіцтва|каталікі]] - 45.3%<br /> [[Пратэстанцтва|пратэстанты]] - 11.1%<br /> [[Праваслаўе|праваслаўныя]] - 9.6%<br /> [[Хрысціянства|астатнія хрысціяне]] - 5.6%<br /> '''[[Атэізм|Атэісты]] - 24%'''<br /> '''[[Іслам|Мусульмане]] - 1.8%'''<br /> '''Астатнія рэлігіі - 2.6%''' |загаловак15 = Урад |метка16 = [[Старшыня Еўрапейскага савета|Старшыня савета]] |тэкст16 = [[Шарль Мішэль]] |метка17 = [[Старшыня Еўрапейскай камісіі|Старшыня камісіі]] |тэкст17 = [[Урсула фон дэр Ляен]] |метка18 = [[Старшыня Еўрапейскага парламента|Старшыня парламента]] |тэкст18 = [[Раберта Мецола]] |метка19 = [[Дзяржава — старшыня Савета Еўрапейскага саюза|Савет міністраў]] |тэкст19 = {{BEL}} |загаловак20 = Фарміраванне |метка21 = [[Парыжскі дагавор (1951)|Парыжскі дагавор]] |тэкст21 = 23 ліпеня 1952 |метка22 = [[Рымскі дагавор]] |тэкст22 = 1 студзеня 1958 |метка23 = [[Маастрыхцкі дагавор]] |тэкст23 = 1 лістапада 1993 |метка24 = [[Лісабонскі дагавор]] |тэкст24 = 1 снежня 2009 |загаловак25 = Геаграфічнае апісанне |метка26 = [[Тэрыторыя]] |тэкст26 = [[Спіс краін паводле плошчы|7-я ў свеце]]<br />4 236 351 км²<br />вада - 3.08% |метка27 = [[Насельніцтва]] (2020) |тэкст27 = [[Спіс краін паводле насельніцтва|3-е ў свеце]]<br />{{рост}} 447 206 135 чал.<br />[[Шчыльнасць насельніцтва|шчыльнасць]] - 106 чал/км² |метка28 = [[Валавы ўнутраны прадукт|ВУП]] (па [[Парытэт пакупніцкай здольнасці|ППЗ]], 2020) |тэкст28 = [[Спіс краін паводле ВУП (ППЗ)|2-і ў свеце]]<br />'''усяго:''' {{рост}} $ 20,366 трлн<br />'''ВУП/чал:''' $ 45 541 |метка29 = [[Валавы ўнутраны прадукт|ВУП]] (намінал, 2020) |тэкст29 = [[Спіс краін паводле ВУП (намінал)|2-і ў свеце]]<br />'''усяго:''' {{рост}} $ 16,033 трлн<br />'''ВУП/чал:''' $ 35 851 |метка30 = [[Індэкс развіцця чалавечага патэнцыялу|ІЧР]] |тэкст30 = {{рост}} 0,899<br />вельмі высокі |метка31 = [[Валюта|Валюты]] |тэкст31 = {{Collapsible list | title = 9 |'''[[Еўра|Еўра (€)]] ([[ISO 4217|EUR]])'''<br /> [[Леў (валюта)|Балгарскі леў]] ([[ISO 4217|BGN]])<br /> [[Форынт|Венгерскі форынт]] ([[ISO 4217|HUF]])<br /> [[Дацкая крона]] ([[ISO 4217|DKK]])<br /> [[Злоты|Польскі злоты]] ([[ISO 4217|PLN]])<br /> [[Румынскі лей]] ([[ISO 4217|RON]])<br /> [[Куна (валюта)|Харвацкая куна]] ([[ISO 4217|HRK]])<br /> [[Чэшская крона]] ([[ISO 4217|CZK]])<br /> [[Шведская крона]] ([[ISO 4217|SEK]]) }} |метка32 = [[Часавы пояс]] |тэкст32 = [[Універсальны каардынаваны час|UTC]] ад 0 да +2<br />[[Летні час]]: [[Універсальны каардынаваны час|UTC]] ад +1 да +3 |метка33 = [[Дамен верхняга ўзроўню]] |тэкст33 = [[.eu]] |загаловак34 = Спасылкі |тэкст35 = {{cite web|url=https://europa.eu/|title=Афіцыйны сайт ЕС}} }} '''Еўрапейскі саюз''' ('''Еўрасаюз''', '''ЕС''')<ref group="кам.">Таксама ўжываецца назва '''Еўрапейскі Звяз''', радзей '''Еўрапейская Унія'''{{Няма АК}}.</ref> — эканамічны і палітычны саюз 27 дзяржаў [[Еўропа|Еўропы]]. Быў заснаваны [[1 студзеня]] [[1993]] года згодна з [[Маастрыхцкі дагавор|Маастрыхцкай дамовай]]. У арганізацыйным і функцыянальным аспектах ЕС спалучае рысы міжурадавай і наднацыянальнай арганізацыі. Займае плошчу каля 4,233,255 км². Прыкладнае насельніцтва саюза — 448 мільёнаў чалавек<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00001/default/table?lang=en|title=Eurostat|website=europa.eu|access-date=2023-08-16}}</ref>. == Дзяржавы-члены == {{Main|Спіс краін Еўрапейскага саюза}} {{image frame |border=no |width=490 |content={{Карта гербаў Еўрапейскага саюза}} |link=Шаблон:Карта гербаў Еўрапейскага саюза |link_text=Bigger Render |caption=Краіны-члены ЕС.{{Націскная выява}}}} У Еўрапейскі саюз уваходзяць 27 дзяржаў: {|class="sortable wikitable" !Нумар||Дзяржава||Год уступлення |- |1 |{{AUT}} |1995 |- |2 |{{BUL}} |2007 |- |3 |{{BEL}} |1957 |- |4 |{{HUN}} |2004 |- |5 |{{GER}} |1957 |- |6 |{{GRE}} |1981 |- |7 |{{DNK}} |1973 |- |8 |{{IRL}} |1973 |- |9 |{{ESP}} |1986 |- |10 |{{ITA}} |1957 |- |11 |{{CYP}} |2004 |- |12 |{{LVA}} |2004 |- |13 |{{LTU}} |2004 |- |14 |{{LUX}} |1957 |- |15 |{{MLT}} |2004 |- |16 |{{NED}} |1957 |- |17 |{{POR}} |1986 |- |18 |{{POL}} |2004 |- |19 |{{ROM}} |2007 |- |20 |{{SVK}} |2004 |- |21 |{{SLO}} |2004 |- |22 |{{FIN}} |1995 |- |23 |{{FRA}} |1957 |- |24 |{{CRO}} |2013 |- |25 |{{CZE}} |2004 |- |26 |{{SWE}} |1995 |- |27 |{{EST}} |2004 |} === Кандыдаты на ўступленне === 9 [[Краіны-кандыдаты ў Еўрапейскі Саюз|краін]] маюць статус афіцыйных кандыдатаў на ўступленне ў Еўрапейскі Саюз: {|class="sortable wikitable" !Нумар||Дзяржава||Год атрымання статусу кандыдата||Год пачатку перамоваў |- |1 |{{ALB}} |2014 |2020 |- |2 |{{MKD}} |2005 |2020 |- |3 |{{SER}} |2012 |2014 |- |4 |{{TUR}} |1999 |2005 |- |5 |{{MNE}} |2010 |2012 |- |6 |{{UKR}} |2022 |2023 |- |7 |{{MOL}} |2022 |2023 |- |8 |{{BIH}} |2022 | |- |9 |{{GEO}} |2023 | |} == Гісторыя == {{main|Гісторыя Еўрапейскага саюза}} [[Файл:EC-EU-enlargement animation.gif|thumb|262px|Карта ЕС, 1957—2020 гады|злева]] Ідэі пан’еўрапеізму, якія доўгі час высоўваліся мысліцелямі Еўропы на працягу апошніх стагоддзяў, з асаблівай сілай загучалі пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]]. У пасляваенны перыяд у гэтай частцы свету з’явіўся цэлы шэраг арганізацый: [[Савет Еўропы]], [[НАТА]], [[Заходнееўрапейскі саюз]]. Першы крок у бок стварэння сучаснага Еўрасаюза быў зроблены ў 1951: [[Федэратыўная Рэспубліка Германіі (1949—1990)|ФРГ]], [[Бельгія]], [[Нідэрланды]], [[Люксембург]], [[Францыя]], [[Італія]] падпісалі дамову аб заснаванні [[Еўрапейскае аб’яднанне вугалю і сталі|Еўрапейскага аб’яднання вугалю і сталі]] (ЕАВС, ''ECSC — European Coal and Steel Community''), мэтай якой стала аб’яднанне еўрапейскіх рэсурсаў па вытворчасці сталі і вугалю, у сілу дадзеная дамова ўступіла з ліпеня 1952 года. З мэтай паглыблення эканамічнай інтэграцыі тыя ж шэсць дзяржаў у 1957 годзе заснавалі [[Еўрапейская эканамічная супольнасць|Еўрапейскую эканамічную супольнасць]] (ЕЭС, Агульны рынак) (''EEC — European Economic Community'') і [[Еўрапейская супольнасць па атамнай энергіі|Еўрапейскую супольнасць па атамнай энергіі]] (Еўратам, ''Euratom — European Atomic Energy Community''). Найважнейшай і самай шырокай па сферы кампетэнцыі з гэтых [[Еўрапейскія супольнасці|трох еўрапейскіх супольнасцей]] з’яўлялася ЕЭС, так што ў 1993 годзе яна была афіцыйна пераназвана ў [[Еўрапейская супольнасць|Еўрапейскую супольнасць]] (''EC — European Community''). [[Файл:Further European Union Enlargement.svg|міні|Еўрапейскі Саюз і кандыдаты на ўступленне]] Працэс развіцця і ператварэння гэтых еўрапейскіх супольнасцей у сучасны Еўрапейскі саюз адбываўся доўгім шляхам, па-першае, перадачай усё большага ліку функцый кіравання на наднацыянальны ўзровень і, па-другое, павелічэннем ліку ўдзельнікаў працэсу інтэграцыі. === Пашырэнне === {{main|Пашырэнне Еўрапейскага Саюза}} У адпаведнасці з [[Капенгагенскія крытэрыі|Капенгагенскімі крытэрыямі]], членства ў ЕС адкрыта для любой еўрапейскай дзяржавы, якая з’яўляецца стабільным, свабодным рынкам ліберальнай дэмакратыі, якая паважае вяршэнства права і правоў чалавека. Акрамя таго, яна павінна быць гатова прыняць усе абавязацельствы, звязаныя з членствам, такія як прыняцце ўсіх раней узгодненых законаў (170 000 старонак дасягненняў супольнасці)<ref>{{cite web|title=Accession criteria|publisher=[[Europa (web portal)|Europa]] |url=http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/criteria/index_en.htm |accessdate=25 August 2008 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080209003613/http://ec.europa.eu/enlargement/enlargement_process/accession_process/criteria/index_en.htm |archivedate=9 February 2008}}</ref>. {| class="wikitable" ! Год ! Краіна ! Агульная<br />колькасць<br />членаў |- ! scope="row" valign="top" | 1957 | {{BEL}} {{GER}} {{ITA}} {{LUX}} {{NLD}} {{FRA}} | style="text-align: center;" | 6 |- ! scope="row" valign="top" | 1973 | {{GBR}} {{DNK}} {{IRL}} | style="text-align: center;" | 9 |- ! scope="row" valign="top" | 1981 | {{GRC}} | style="text-align: center;" | 10 |- ! scope="row" valign="top" | 1985 |{{GRL}} (аўтаномная тэрыторыя Даніі) выйшла з супольнасці | style="text-align: center;" | 10 |- ! scope="row" valign="top" | 1986 | {{ESP}} {{PRT}} | style="text-align: center;" | 12 |- ! scope="row" valign="top" | 1990 | {{Сцяг ГДР}} [[ГДР]] (далучылася да [[ФРГ]]) | style="text-align: center;" | 12 |- ! scope="row" valign="top" | 1995 | {{AUT}} {{FIN}} {{SWE}} | style="text-align: center;" | 15 |- ! scope="row" valign="top" | 2004 | {{HUN}} {{CYP}} {{LVA}} {{LTU}} {{MLT}} {{POL}} {{SVK}} {{SVN}} {{CZE}} {{EST}} | style="text-align: center;" | 25 |- ! scope="row" valign="top" | 2007 | {{BGR}} {{ROU}} | style="text-align: center;" | 27 |- ! scope="row" valign="top" | 2013 | {{CRO}} | style="text-align: center;" | 28 |- ! scope="row" valign="top" | 2020 | {{GBR}} выйшла з саюза | style="text-align: center;" | 27 |} ==== Нарвегія ==== У [[Нарвегія|Нарвегіі]] двойчы праводзілі рэферэндумы аб уступе ў ЕС, у 1972 і 1994 гадах. На першым рэферэндуме асноўныя асцярогі звязваліся з абмежаваннем незалежнасці, на другім — з сельскай гаспадаркай. === Асноўныя падзеі ў гісторыі паглыблення інтэграцыі ЕС === * [[1951]] — Парыжская дамова і стварэнне Еўрапейскага аб’яднання вугля і сталі (ЕАВС) * [[1957]] — Рымская дамова і стварэнне Еўрапейскай эканамічнай супольнасці (ЕЭС) і Еўратама * [[1967]] — дамова аб зліцці, у выніку якой была створана адзіная Рада і адзіная [[Еўрапейская камісія|Камісія]] для трох еўрапейскіх супольнасцяў * [[1979]] — першыя ўсенародныя выбары ў [[Еўрапейскі парламент]] * [[1985]] — падпісанне [[Шэнгенскае пагадненне|Шэнгенскага пагаднення]] * [[1986]] — [[Адзіны еўрапейскі акт]] — першая істотная змена ўстаноўчых дамоў ЕС * [[1993]] — [[Маастрыхцкая дамова]] і стварэнне на аснове Супольнасцяў Еўрапейскага саюза * [[1999]] — уводзіны адзінай еўрапейскай валюты — [[еўра]] (у наяўным звароце з 2002) * [[2004]] — падпісанне [[Канстытуцыя ЕС|Канстытуцыі ЕС]] (у сілу не ўступіла) * [[2007]] — падпісанне [[Лісабонскі дагавор|Лісабонскага дагавору]] * [[2007]] — лідары [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]] і [[Іспанія|Іспаніі]] абвясцілі аб стварэнні новай арганізацыі — [[Міжземнаморскі Саюз|Міжземнаморскага саюза]] * 2020 — выхад Вялікабрытаніі з саюза * 2022 — наданне Украіне, Малдове і Босніі і Герцагавіне статуса кандыдата на ўступленне == Дагаворы == {{main|Дагаворы Еўрапейскага саюза}} {{Храналогія эвалюцыі ЕС}} == Геаграфія == ===== Геаграфічнае становішча ===== Еўрапейскі саюз амаль поўнасцю знаходзіцца ў [[Еўропа|Еўропе]] (за выключэннем [[Кіпр]]а, які геаграфічна адносіцца да [[Азія|Азіі]]). Агульная тэрыторыя складае 4 422 773 кіламетры квадратныя, а насельніцтва налічвае каля 448 мільёнаў чалавек. Берагавая лінія вельмі неаднародная, таму Еўропа мае шмат паўвыспаў ды мораў, якія яе амываюць. Амаль поўнасцю Іспанія і Партугалія знаходзяцца на [[Пірэнейскі паўвостраў|Пірэнэйскай паўвыспе]], Італія — на [[Апенінскі паўвостраў|Апенінскай]], Балгарыя і Грэцыя — на [[Балканскі паўвостраў|Балканскай]], Данія — на паўвыспе [[Паўвостраў Ютландыя|Ютландыя]]. Найбольш буйныя моры: * [[Міжземнае мора|Міжземнае]] на поўдні (у ім выдзяляюць [[Лігурыйскае мора|Лігурыйскае]] і [[Тырэнскае мора|Тырэнскае]] каля берагоў Францыі і Італіі, [[Адрыятычнае мора|Адрыятычнае]] паміж Італіяй і Харватыяй, таксама [[Іанічнае мора|Іанічнае]] і [[Эгейскае мора|Эгейскае]]) * Кантабрыйскае мора (другая назва — [[Біскайскі заліў]]) на захадзе, амывае Іспанію ды Францыю * [[Паўночнае мора]] на паўночным захадзе, якое ляжыць паміж Брытаніяй, Даніяй, Нямеччынай і Нідэрландамі * [[Балтыйскае мора]] на паўночным усходзе паміж Польшчай і Прыбалтыкай за аднаго боку і Фінляндыяй са Швецыяй з другога. Большая колькасць краін ЕС маюць выхад да мора, што гаворыць пра вялікія магчымасці да міжнародных і міжкантынентальных сувязяў амаль з усімі краінамі свету, што ЕС актыўна выкарыстоўвае. ===== Рэльеф ===== Нягледзячы на адносна невялікі размер, Еўрапейскі саюз мае вельмі разнародны [[Рэльеф (геаграфія)|рэльеф]]. У агульным, можна выдзеліць пераважна раўнінныя паўночныя краіны і пераважна гарыстыя паўднёвыя. Сярод гор ЕС найбольш значнымі з’яўляюцца [[Альпы]], [[Пірэнеі|Пірэнэі]] ды [[Карпаты]]. Многія горныя сістэмы з’яўляюцца пачаткам буйнейшых рэк Еўропы. Найвышэйшая кропка ЕС — гара [[Гара Манблан|Манблан]] (4810 м) на мяжы Італіі і Францыі, а найніжэйшая — [[Польдар|польдэр]] Прынца Александра у Нідэрландах (ляжыць на 7 метраў ніжэй за ўзровень мора). На рэльеф паўночных краін моцна паўплывалі [[Ледніковы перыяд|леднікі]]. Рэльеф мае каласальны ўплыў на развіццё ЕС — па-першае, узвышшы адрозніваюцца відамі гаспадаркі, што стварае больш «разнастайную» эканоміку, па-другое, яны фармуюць геаграфічны каркас эканомікі і транспарту Еўрапейскага саюза (напрыклад, з-за гор Пірэнэяў існуюць толькі 4 [[Аўтамагістраль|аўтамагістралі]], што злучаюць Францыю з Іспаніяй). Таксама, рэльеф ўплывае і на распаўсюджанне карысных выкапанняў: рудныя выкапнні амаль заўсёды знаходзяцца на ўзвышшах і ў гарах, а нярудныя і паліўныя (акрамя ўрану) — на раўнінах. ===== Унутраныя воды ===== Еўрапейскі саюз даволі добра забяспечаны ўнутранымі водамі. Амаль увесь павярховы сток належыць да басейну [[Атлантычны акіян|Атлантычнага акіяна]] — басейны ўнутранага стоку зусім не значныя і знаходзяцца, у асноўным, у вададэфіцытных рэгіёнах. Дзякуючы блізасці да Атлантычнага акіяна, амаль уся тэрыторыя ЕС атрымлівае дастатковую колькасць ападкаў. Выключэнне — унутраныя тэрыторыі Іспаніі і Партугаліі з найбольш актуальнай праблемай недахопу вады, таму там патрэбен менеджмент водных рэсурсаў і аптымізацыя сельскай гаспадаркі. Рачная сетка даволі старажытная, але некаторыя рэкі на поўначы адносна маладыя, бо сфарміраваліся толькі пасля апошняга ледніка. Найбольш буйныя рэкі ЕС — [[Рэйн]] — у Германіі, [[Луара Атлантычная|Луара]] — у Францыі, [[Дунай]] — у Германіі, Аўстрыі, Славакіі, Венгрыі, Харватыі, Румыніі і Балгарыі. Усе яны з’яўляюцца значнымі транспартнымі артэрыямі, а на ўзвышшах ды ў гарах некаторыя рэкі выкарыстоўваюцца як месца размяшчэння [[Гідраэлектрастанцыя|ГЭС]], напрыклад [[Рона]] і [[Адзіджэ]]. ===== Клімат ===== Большая частка Еўропы — дакладна, паўночная і цэнтральная — належыць да [[Умераны клімат|ўмеранага клімату]], таксама выдзяляюць [[субтрапічны клімат]] у паўднёваеўрапейскіх краінах. Моцна ўплывае на клімат плыня [[Гальфстрым]], дзякуючы чаму тэмпературы ў Еўропе месцамі на 10 градусаў вышэйшыя за сярэднешыротныя (расійскі горад [[Уладзівасток]] знаходзіцца на той жа шыраце, што і [[Лазурны бераг]]). Гэта вызначае больш спрыяльныя ўмовы для сельскай гаспадаркі і развіцця інфраструктуры. Поўнач Фінляндыі захоплівае субарктычны клімат. На захадзе ЕС распаўсюджаны марскі клімат, у цэнтральнай і ўсходняй частцы — пераходны, з меншай колькасцю ападкаў і больш халоднай зімой. На поўдні ЕС дамінуе [[Субтропікі|субтрапічны]] [[міжземнаморскі клімат]], які мае цёплае і сухое лета, а таксама дажджлівую і не вельмі халодную зіму. У ім знаходзяцца амаль усе еўрапейскія курорты. ===== Карысныя выкапні ===== Распаўсюджанне карысных выкапанняў цесна звязана з тэктанічнай будовай тэрыторыі ЕС: яна вельмі неаднародная, таму ў ЕС знаходзіцца вялікі спектр розных мінеральных радовішчаў. У агульным, пачынаючы з 80-х гадоў апошняга стагоддзя, краіны Еўропы (а потым і ЕС) праводзяць палітыку адыходу ад здабыўнай і арыентаванай на яе прамысловасці. Радовішчы нафты і прыроднага газу не вельмі распаўсюджаны на тэрыторыі ЕС, але значныя запасы знаходзяцца на шэльфе [[Паўночнае мора|Паўночнага мора]] (Нідэрланды), дзе выкарыстоўваюцца сумесна з Нарвегіяй. Шмат менш значныя радовішчы знойдзены ў Італіі і Францыі. Зразумела, што нафты і газу, якія здабываюцца, не хапае для прамысловасці, таму ЕС купляе іх у Расіі, Алжыры, Лівіі і Нарвегіі. Вугаль распаўсюджаны ў Нямеччыне ([[Ахен]], [[Рурская вобласць|Рур]]) і Польшчы ([[Сілезія]]). З усіх пералічаных радовішчаў зараз выкарыстоўваецца толькі [[Верхнесілезскі прамысловы раён|Верхнесілезскі]] ў Польшчы, але і ён знаходзіцца ў крызісным становішчы. ЕС не забяспечвае сябе вуглем, таму яна вымушана купляць яго ў Расіі. Адметна, што Нямеччына з’яўляецца міравым лідарам па агульных запасах бурага вугля. == Экалогія == Экалогія ў Еўрасаюзе пастаянна паляпшаецца, у асноўным, дзякуючы належным адносінам урада да яе. Але экалагічныя праблемы ўсё роўна існуюць, і выкліканы яны, галоўным вобразам, высокай шчыльнасцю насельніцтва і прамысловай нагрузкай на тэрыторыю. ====== Выкіды серы, азоту, діаксіду вугляроду ў атмасферу ====== Гэта прычына [[Кіслотны дождж|кіслотных дажджоў]], часткова — дэградацыі глебаў, пашкоджання жылога фонду, транспарту і маёмасці. Найбуйнейшыя эмісіі, ў асноўным, сустракаюцца ў старапрамысловых раёнах, напрыклад, французская [[Латарынгія]] альбо «Чорная Англія». Металургія, цеплаэнергетыка і хімічная прамысловаць з’яуляюцца аднымі з іх галоўных прычын. ====== Забруджванне мора ====== [[Файл:Карта забруджвання мора.gif|міні|Карта забруджвання Міжземнага мора.]] Экалагічная сітуацыя найгоршая ў [[Балтыйскае мора|Балтыйскім моры]], трохі лепей яна ў [[Міжземнае мора|Міжземным]] і [[Паўночнае мора|Паўночным]] морах. Забруджванню спрыяе вялізная сетка партоў, марскіх маршрутаў, трубаправодаў, якія праходзяць праз моры. ====== Забруджванне бытавым смеццем ====== Шматлікае насельніцтва ЕС вымушае спраўляцца і з смеццем, якое яно вырабляе. Амаль да апошніх гадоў яго захоўвалі на звалках або палілі. Зараз ўсё больш і больш смецця трапляе на перапрацоўку. == Сістэма кіравання == {{Незавершаны раздзел}} === Еўрапейскі савет === {{main|Еўрапейскі савет}} === Еўрапейская камісія === {{main|Еўрапейская камісія}} === Еўрапейскі парламент === {{main|Еўрапейскі парламент}} === Савет Еўрапейскага саюза === {{main|Савет Еўрапейскага саюза}} === Суд Еўрапейскага саюза === {{main|Суд Еўрапейскага саюза}} У рамках ЕС важная роля належыць Суду ЕС. Рэгламент Суда ЕС зацверджаны Саветам ЕС. Прызнанне абавязковай юрысдыкцыі гэтага Суда — адна з умоў членства ў ЕС. Суд ЕС ўпаўнаважаны: рэгуляваць міждзяржаўныя спрэчкі; ануляваць дзеянне заканадаўчых актаў і рашэнняў, якія прымаюцца іншымі галоўнымі органамі, ЕС абавязваць дзяржавы — удзельніцы ЕС выконваць узятыя на сябе абавязкі; даваць тлумачэнне нормаў права ЕС. Ісцамі ў Судзе могуць выступаць дзяржавы-удзельніцы ЕС, нацыянальныя судовыя органы, юрыдычныя і фізічныя асобы. Рашэнні Суда маюць абавязковую для бакоў сілу. === Іншыя органы === === Раздзяленне кампетэнцыі === == Прававая сістэма == {{Асноўны артыкул|{{нп5|Права Еўрапейскага Саюзу||uk|Право Європейського Союзу}}|{{нп5|Нарматыўна-прававыя акты Еўрапейскага Саюза||uk|Нормативно-правові акти Європейського Союзу}}|Acquis communautaire}} == Замежныя справы == {{Незавершаны раздзел}} == Эканоміка == [[Выява:Euro coins and banknotes.jpg|thumb|right|Манеты і банкноты еўра]] {{Асноўны артыкул|{{нп5|Эканоміка Еўрапейскага Саюза||uk|Економіка Європейського Союзу}}}} Саюз мае адзіны рынак на тэрыторыі ўсіх сваіх членаў. У Саюзе дзейнічае [[Euronext|свая фондавая біржа]]. ЕС з’яўляецца ўдзельнікам [[Сусветная гандлёвая арганізацыя|Сусветнай гандлёвай арганізацыі]]. Фінансавую палітыку рэгулюе [[Еўрапейскі цэнтральны банк]]. Найважнейшыя рашэнні прымаюцца на самітах кіраўнікоў дзяржаў — удзельніц саюза. Нягледзячы на тое, што для ўсіх удзельніц ЕС дзейнічаюць адзіныя патрабаванні, узровень эканамічнага развіцця з’яўляецца розным. Найбольшы [[Валавы ўнутраны прадукт|ВУП]] фарміруецца ў наступных краінах: Германія, Францыя, Італія, Іспанія. Да выхаду Вялікабрытаніі з ЕС яна таксама была ў спісе перадавых краін саюза<ref>[https://spravochnick.ru/ekonomika/osobennosti_sovremennogo_sostoyaniya_ekonomiki_stran_evropeyskogo_soyuza/ Асаблівасці сучаснага стану эканомікі краін ЕС]</ref>. === Валютны саюз === {{Асноўны артыкул|Еўра|Еўразона}} Стварэнне адзінай еўрапейскай валюты стала афіцыйнай мэтай Еўрапейскай эканамічнай супольнасці ў [[1969]] годзе. Аднак, толькі пасля складання [[Маастрыхцкая дамова|Маастрыхцкага дагавора]] ў [[1993]] годзе дзяржавы-члены былі юрыдычна абавязаныя зладзіць валютны саюз не пазней за [[1 студзеня]] [[1999]] года. У гэты дзень еўра быў прадстаўлены сусветнаму фінансаваму рынку ў якасці разліковай валюты 11 з 15 на той момант краін — членаў саюза. 1 студзеня [[2002]] года былі ўведзены ў наяўны зварот банкноты і манеты ў 12 краінах ЕС, якія склалі, такім чынам, гэтак званую Еўразону. На сёння Еўразона ўключае ў сабе 20 краін, апошняй з якіх з’яўляецца Харватыя, якая перайшла на еўра 1 студзеня [[2023]]. == Насельніцтва == {{Незавершаны раздзел}} == Культура == {{Незавершаны раздзел}} == Гл. таксама == * [[Свабода перамяшчэння рабочай сілы ў ЕС]] * [[INOGATE]] * [[Дэвіз Еўрапейскага саюза]] * [[Шэнгенская зона]] == Каментарыі == <references group="кам." /> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} * [http://europa.eu Афіцыйны сайт Еўрасаюза] * [http://n-europe.eu Журнал Новая Еўропа] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20121105103541/http://n-europe.eu/ |date=5 лістапада 2012 }} {{Усходняе партнёрства}} {{G8}} {{Саюз для Міжземнамор’я}} {{Міжнароднае права}} {{бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Еўрапейскі Саюз| ]] [[Катэгорыя:Еўропа]] [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]] hd2izcxfy6ia7kis2no9283pm0maw5c 0 16903 5013949 5009550 2025-07-10T17:13:43Z Için warum 153459 /* Назва */ 5013949 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = гарадскі пасёлак |беларуская назва = Карма |арыгінальная назва = Карма |краіна = Беларусь |падначаленне = |герб = |сцяг = |выява = Karma1.JPG |подпіс = У цэнтры |lat_dir = |lat_deg = 53.129146|lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = 30.810577|lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city_region:BY-HO |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты вобласці = |памер карты раёна = |вобласць = Гомельская |раён = Кармянскі |сельсавет = |пасялковы савет = |карта краіны = |карта вобласці = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |дата заснавання = |першае згадванне = 1596 |ранейшыя назвы = |статус з = 1938 |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |двароў = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = +375 2337 |паштовы індэкс = 247170 |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = 3 |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = Karma, Belarus |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 242978978 }} {{значэнні}} '''Кармá'''<ref name="NNP"/> ({{Lang-ru|Корма}}) — гарадскі пасёлак у [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], цэнтр [[Кармянскі раён|Кармянскага раёна]], на [[Сож|р. Сож]] пры ўпадзенні ў яе [[Кармянка|р. Кармянка]]. За 110 км ад [[Гомель|Гомеля]], 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў на лініі [[Магілёў]]—[[Жлобін]], аўтадарогамі злучаная з [[Чачэрск]]ам і з аўтадарогамі [[Бабруйск]]—[[Крычаў]] і Гомель—Магілёў. Насельніцтва — 7&nbsp;583 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. == Назва == Паводле В. Жучкевіча, назва пасёлка Карма, а таксама некалькіх аднайменных вёсак паходзіць ад асновы ''корм'' — карміць; ''карма'' — агульная назва кармавых угоддзяў<ref>В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 175.</ref>. Вышэй і ніжэй па [[Сож|Сажы]] — тапонімы [[Чачэрск]] і [[Слаўгарад|Прапойск]], утвораныя ў старарускі час ад старажытных гідронімаў з дапамогай утваральніка -''ск''-. Так жа сама ў нязменнасці, без увагі ў старарускія часы, захавалася на Пасожжы назва [[Вудага|Удага]] (ад адпаведнай балцкай рачной назвы). {{змест злева}} == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Археалагічныя знаходкі на месцы сучаснага гарадскога пасёлка датуюцца 26 тысячагоддзем да нашай эры<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Кляшчук А.|загаловак=Кармянскае прыцягненне|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=98395|выданне=[[Звязда]]|тып=газета|год=12 чэрвеня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-06-12 110 (27225)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/98416/12cher-8.indd.pdf 8]|issn=1990-763x}}{{Недаступная спасылка}}</ref>. У пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўзгадваецца ў 1665 годзе<ref name="з" /> як пасёлак [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павета]] [[Менскае ваяводства|Менскага ваяводства]], шляхецкае ўладанне<ref>{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} — С. 52.</ref>. Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павета ў сувязі з перадачай у вечнае карыстанне рэчыцкаму гарадскому пісару Паўлу Квялчэўскаму. Пад 1726 годам Карма ўзгадваецца ў інвентары [[Чачэрскае староства|Чачэрскага староства]]. === Расійская імперыя === [[Файл:Stefanaŭ. Стэфанаў (1914).jpg|thumb|Лядоўня ў Стэфанаве, да 1914 г.]] У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Карма была забраная ў склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе стала цэнтрам воласці [[Рагачоўскі павет|Рагачоўскага павета]]<ref>{{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4к}} — S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV/403 403].</ref> [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]]. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня. На 1847 год у склад Кармянскай воласці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; праз пасёлак праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і народнае вучылішча. На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзейнічалі царква і 3 сінагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 іўдзейскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагоддзя ў пасёлку было 200 двароў. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 года згодна з [[Трэцяя Устаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Карма абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква далучыла пасёлак разам з іншымі тэрыторыямі да [[РСФСР]]. 25 лютага 1919 года тут выбухнула {{нп5|Кармянскае паўстанне|сялянскае антыбальшавіцкае паўстанне|be-tarask|Кармянскае паўстаньне}}, у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 года бальшавікі здушылі выступленне. У 1924 годзе Карму вярнулі [[БССР]], дзе яна стала цэнтрам раёна. 27 верасня 1938 года Карме надалі афіцыйны статус [[пасёлак гарадскога тыпу|гарадскога пасёлка]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] ў перыяд з 15 жніўня 1941 г. да 26 лістапада 1943 г. Карма была акупаваная нямецкімі войскамі. У 1962—1965 гадах пасёлак уваходзіў у склад [[Рагачоўскі раён|Рагачоўскага раёна]], у 1965—1966 гадах — [[Чачэрскі раён|Чачэрскага]]. 20 кастрычніка 1995 года адміністрацыйныя адзінкі [[Кармянскі раён]] і пасёлак Карма, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, аб'яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку — [[Кармянскі раён]]<ref>{{Cite web|url=https://etalonline.by/document/?regnum=p39500434&q_id=10536748|title=Указ Президента Республики Беларусь от 20 октября 1995 года № 434 "Об объединении административных единиц Республики Беларусь, имеющих общий административный центр"|archive-url=https://web.archive.org/web/20240408143508/https://etalonline.by/document/?regnum=p39500434&q_id=10536748|archive-date=8 красавіка 2024|access-date=|url-status=dead}}</ref>. У 2007 годзе ў склад Кармы ўвайшлі вёскі [[Куракаўшчына]], [[Новая Зенькавіна]], [[Старая Зенькавіна]], [[Сырск]]<ref>{{Cite web |url=http://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2007-283/2007-283(004-021).pdf&oldDocPage=2 |title=Решение Гомельского областного Совета депутатов от 25 октября 2007 г. № 67 Об изменении границ городского поселка Корма и Коротьковского сельсовета Кормянского района |access-date=22 верасня 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709183439/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2007-283/2007-283(004-021).pdf&oldDocPage=2 |archivedate=9 ліпеня 2021 |url-status=dead }}</ref>. == Насельніцтва == '''Дэмаграфія''' <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:140 barincrement:29 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:7700 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1826 from:0 till:926 bar:1897 from:0 till:2649 bar:1923 from:0 till:1500 bar:1971 from:0 till:4100 bar:1995 from:0 till:5000 bar:1997 from:0 till:5100 bar:2004 from:0 till:6200 bar:2009 from:0 till:7448 bar:2017 from:0 till:7583 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''[[XIX стагоддзе]]''': 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * '''[[XX стагоддзе]]''': 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1995 год — 5 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}}; 1997 год — 5,1 тыс. чал.<ref>Лебедзева В. Карма // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 117.</ref> * '''[[XXI стагоддзе]]''': 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.<ref name="belstat">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf |date=18 верасня 2010 }}{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 7610 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; 2017 год — 7583 чал.<ref name="2017-Estimate"/> == Адукацыя == У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартыўная школы. == Ахова здароўя == Медычнае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе мясцовая бальніца. == Культура == Дзейнічаюць цэнтр культуры, 2 бібліятэкі. == Мас-медыя == У гарадскім пасёлку выдаецца раённая газета «Світанак над Сожам». == Забудова == Карма развіваецца ў адпаведнасці з генеральным планам (1976). У паўднёвай частцы пасёлка захаваўся гістарычны цэнтр з рынкам. Забудова галоўных вуліц — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона размяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. == Інфраструктура == Спыніцца можна ў гасцініцы «Карма»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|Карма}}</ref>. == Славутасці == * Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагменты) * Іўдзейскія могілкі * [[Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава»]] (XIX ст.) * Царква Святога Мікалая (1832) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Кармы" widths=150 heights=150 class="center"> Карма. Руіны царквы.jpg|Руіны царквы Карма. Сядзіба. Гаспадарчая пабудова (02).jpg|Гаспадарчая пабудова пры сядзібе Карма. Крухмальны завод.jpg|Крухмальны завод Карма. Цэнтр.jpg|Адміністрацыйны будынак </gallery> == Вядомыя асобы == * [[Гнэся Львоўна Дазорцава]] (1901—1966) — беларускі вучоны ў галіне акушэрства і гінекалогіі. * [[Яўген Міхайлавіч Перлін]] — беларускі тэлевядоўца. * [[Ірына Міхайлаўна Палякова]] — беларускі палітык. * [[Таццяна Мікалаеўна Далініна]] (нар. 1963) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук. == Гл. таксама == * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Гомельскай вобласці]] * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі]] == Зноскі == {{Reflist|refs= <ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref> <ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> <ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref> }} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Карма|372}} == Спасылкі == {{Commonscat-inline|Karma, Belarus|Карма}} {{OSM relation|5598624|Карма}} {{Кармянскі раён}} {{Гомельская вобласць}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Карма (Кармянскі раён)| ]] [[Катэгорыя:Пасёлкі гарадскога тыпу Гомельскай вобласці]] [[Катэгорыя:Мястэчкі Менскага ваяводства]] ral4avaju4h96hi5jk0x401tcyska8v 5013950 5013949 2025-07-10T17:20:06Z Için warum 153459 /* Назва */ не мае дачынення да тэмы артыкула 5013950 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = гарадскі пасёлак |беларуская назва = Карма |арыгінальная назва = Карма |краіна = Беларусь |падначаленне = |герб = |сцяг = |выява = Karma1.JPG |подпіс = У цэнтры |lat_dir = |lat_deg = 53.129146|lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = 30.810577|lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = type:city_region:BY-HO |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты вобласці = |памер карты раёна = |вобласць = Гомельская |раён = Кармянскі |сельсавет = |пасялковы савет = |карта краіны = |карта вобласці = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |дата заснавання = |першае згадванне = 1596 |ранейшыя назвы = |статус з = 1938 |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |двароў = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = +375 2337 |паштовы індэкс = 247170 |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = 3 |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = Karma, Belarus |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 242978978 }} {{значэнні}} '''Кармá'''<ref name="NNP"/> ({{Lang-ru|Корма}}) — гарадскі пасёлак у [[Гомельская вобласць|Гомельскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], цэнтр [[Кармянскі раён|Кармянскага раёна]], на [[Сож|р. Сож]] пры ўпадзенні ў яе [[Кармянка|р. Кармянка]]. За 110 км ад [[Гомель|Гомеля]], 55 км ад чыгуначнай станцыі Рагачоў на лініі [[Магілёў]]—[[Жлобін]], аўтадарогамі злучаная з [[Чачэрск]]ам і з аўтадарогамі [[Бабруйск]]—[[Крычаў]] і Гомель—Магілёў. Насельніцтва — 7&nbsp;583 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. == Назва == Паводле В. Жучкевіча, назва пасёлка Карма, а таксама некалькіх аднайменных вёсак паходзіць ад асновы ''корм'' — карміць; ''карма'' — агульная назва кармавых угоддзяў<ref>В. А. Жучкевич. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Минск, 1974. С. 175.</ref>. {{змест злева}} == Гісторыя == === Вялікае Княства Літоўскае === Археалагічныя знаходкі на месцы сучаснага гарадскога пасёлка датуюцца 26 тысячагоддзем да нашай эры<ref name="з">{{Артыкул|аўтар=Кляшчук А.|загаловак=Кармянскае прыцягненне|спасылка=http://old.zviazda.by/ru/archive/article.php?id=98395|выданне=[[Звязда]]|тып=газета|год=12 чэрвеня 2012|нумар=[http://old.zviazda.by/ru/archive/?idate=2012-06-12 110 (27225)]|старонкі=[http://old.zviazda.by/a2ttachments/98416/12cher-8.indd.pdf 8]|issn=1990-763x}}{{Недаступная спасылка}}</ref>. У пісьмовых крыніцах Карма ўпершыню ўзгадваецца ў 1665 годзе<ref name="з" /> як пасёлак [[Рэчыцкі павет|Рэчыцкага павета]] [[Менскае ваяводства|Менскага ваяводства]], шляхецкае ўладанне<ref>{{Крыніцы/ЭВКЛ|2к}} — С. 52.</ref>. Пад 1696 годам яна значыцца ў каптуровай кнізе Рэчыцкага павета ў сувязі з перадачай у вечнае карыстанне рэчыцкаму гарадскому пісару Паўлу Квялчэўскаму. Пад 1726 годам Карма ўзгадваецца ў інвентары [[Чачэрскае староства|Чачэрскага староства]]. === Расійская імперыя === [[Файл:Stefanaŭ. Стэфанаў (1914).jpg|thumb|Лядоўня ў Стэфанаве, да 1914 г.]] У выніку першага падзелу [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] (1772 год) Карма была забраная ў склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]], дзе стала цэнтрам воласці [[Рагачоўскі павет|Рагачоўскага павета]]<ref>{{Крыніцы/Геаграфічны слоўнік Каралеўства Польскага|4к}} — S. [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_IV/403 403].</ref> [[Магілёўская губерня|Магілёўскай губерні]]. У гэты час маёнткам валодалі Быкоўскія; тут працавала цагельня. На 1847 год у склад Кармянскай воласці ўваходзіла 58 навакольных вёсак; праз пасёлак праходзіў Чарнігаўскі тракт, працавалі паштовая станцыя і народнае вучылішча. На 1880 год у Карме было 149 будынкаў, дзейнічалі царква і 3 сінагогі, працавалі 36 крамаў і вадзяны млын. На 1886 год — школа, 3 іўдзейскія малітоўныя дамы, 30 крамаў, штогод праводзіліся 3 кірмашы. У канцы ХІХ стагоддзя ў пасёлку было 200 двароў. === Найноўшы час === 25 сакавіка 1918 года згодна з [[Трэцяя Устаўная грамата|Трэцяй Устаўной граматай]] Карма абвяшчалася часткай [[Беларуская Народная Рэспубліка|Беларускай Народнай Рэспублікі]]. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад [[БССР|Беларускай ССР]], аднак 16 студзеня Масква далучыла пасёлак разам з іншымі тэрыторыямі да [[РСФСР]]. 25 лютага 1919 года тут выбухнула {{нп5|Кармянскае паўстанне|сялянскае антыбальшавіцкае паўстанне|be-tarask|Кармянскае паўстаньне}}, у выніку якога паўстанцы занялі Карму. Аднак 26 лютага 1919 года бальшавікі здушылі выступленне. У 1924 годзе Карму вярнулі [[БССР]], дзе яна стала цэнтрам раёна. 27 верасня 1938 года Карме надалі афіцыйны статус [[пасёлак гарадскога тыпу|гарадскога пасёлка]]. У [[Другая сусветная вайна|Другую сусветную вайну]] ў перыяд з 15 жніўня 1941 г. да 26 лістапада 1943 г. Карма была акупаваная нямецкімі войскамі. У 1962—1965 гадах пасёлак уваходзіў у склад [[Рагачоўскі раён|Рагачоўскага раёна]], у 1965—1966 гадах — [[Чачэрскі раён|Чачэрскага]]. 20 кастрычніка 1995 года адміністрацыйныя адзінкі [[Кармянскі раён]] і пасёлак Карма, якія маюць агульны адміністрацыйны цэнтр, аб'яднаны ў адну адміністрацыйную адзінку — [[Кармянскі раён]]<ref>{{Cite web|url=https://etalonline.by/document/?regnum=p39500434&q_id=10536748|title=Указ Президента Республики Беларусь от 20 октября 1995 года № 434 "Об объединении административных единиц Республики Беларусь, имеющих общий административный центр"|archive-url=https://web.archive.org/web/20240408143508/https://etalonline.by/document/?regnum=p39500434&q_id=10536748|archive-date=8 красавіка 2024|access-date=|url-status=dead}}</ref>. У 2007 годзе ў склад Кармы ўвайшлі вёскі [[Куракаўшчына]], [[Новая Зенькавіна]], [[Старая Зенькавіна]], [[Сырск]]<ref>{{Cite web |url=http://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2007-283/2007-283(004-021).pdf&oldDocPage=2 |title=Решение Гомельского областного Совета депутатов от 25 октября 2007 г. № 67 Об изменении границ городского поселка Корма и Коротьковского сельсовета Кормянского района |access-date=22 верасня 2018 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709183439/https://pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2007-283/2007-283(004-021).pdf&oldDocPage=2 |archivedate=9 ліпеня 2021 |url-status=dead }}</ref>. == Насельніцтва == '''Дэмаграфія''' <div style="float:right;margin:0 0 .5em 1em;" class="toccolours"> <timeline> ImageSize = width:auto height:140 barincrement:29 PlotArea = left:50 bottom:20 top:15 right:15 TimeAxis = orientation:vertical AlignBars = late Colors = id:linegrey2 value:gray(0.9) id:linegrey value:gray(0.7) id:cobar value:rgb(0.0,0.7,0.8) id:cobar2 value:rgb(0.6,0.9,0.6) DateFormat = yyyy Period = from:0 till:7700 ScaleMajor = unit:year increment:2500 start:0 gridcolor:linegrey ScaleMinor = unit:year increment:500 start:0 gridcolor:linegrey2 PlotData = color:cobar width:15 bar:1826 from:0 till:926 bar:1897 from:0 till:2649 bar:1923 from:0 till:1500 bar:1971 from:0 till:4100 bar:1995 from:0 till:5000 bar:1997 from:0 till:5100 bar:2004 from:0 till:6200 bar:2009 from:0 till:7448 bar:2017 from:0 till:7583 TextData= fontsize:10px pos:(10,195) text: </timeline> </div> * '''[[XIX стагоддзе]]''': 1826 год — 926 чал.; 1897 год — 2649 чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * '''[[XX стагоддзе]]''': 1923 год — 1,5 тыс. чал.; 1971 год — 4,1 тыс. чал.; 1995 год — 5 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}}; 1997 год — 5,1 тыс. чал.<ref>Лебедзева В. Карма // {{Літаратура/ЭГБ|4к}} С. 117.</ref> * '''[[XXI стагоддзе]]''': 2004 год — 6,2 тыс. чал.; 2006 год — 6,2 тыс. чал.; 2008 год — 7,5 тыс. чал.; 2009 год — 7448 чал.<ref name="belstat">[http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf Перепись населения — 2009. Гомельская область] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100918172105/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/vihod_tables/1.2-3.pdf |date=18 верасня 2010 }}{{Ref-ru}} [[Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь]]</ref> (перапіс); 2016 год — 7610 чал.<ref name="2016-Estimate"/>; 2017 год — 7583 чал.<ref name="2017-Estimate"/> == Адукацыя == У Карме працуюць 2 сярэднія, музычная і спартыўная школы. == Ахова здароўя == Медычнае абслугоўванне насельніцтва ажыццяўляе мясцовая бальніца. == Культура == Дзейнічаюць цэнтр культуры, 2 бібліятэкі. == Мас-медыя == У гарадскім пасёлку выдаецца раённая газета «Світанак над Сожам». == Забудова == Карма развіваецца ў адпаведнасці з генеральным планам (1976). У паўднёвай частцы пасёлка захаваўся гістарычны цэнтр з рынкам. Забудова галоўных вуліц — 2—5-павярховыя жылыя дамы. Утварыўся мікрараён з 5-павярховымі будынкамі. У цэлым пераважае драўляная забудова сядзібнага тыпу. Прамысловая зона размяшчаецца ў паўночнай частцы мястэчка. == Эканоміка == Прадпрыемствы харчовай, лёгкай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. == Інфраструктура == Спыніцца можна ў гасцініцы «Карма»<ref>{{Літаратура/Турыстычная энцыклапедыя Беларусі|Карма}}</ref>. == Славутасці == * Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагменты) * Іўдзейскія могілкі * [[Сядзіба Дорыя-Дзерналовічаў «Стэфанава»]] (XIX ст.) * Царква Святога Мікалая (1832) == Галерэя == <gallery caption="Краявіды Кармы" widths=150 heights=150 class="center"> Карма. Руіны царквы.jpg|Руіны царквы Карма. Сядзіба. Гаспадарчая пабудова (02).jpg|Гаспадарчая пабудова пры сядзібе Карма. Крухмальны завод.jpg|Крухмальны завод Карма. Цэнтр.jpg|Адміністрацыйны будынак </gallery> == Вядомыя асобы == * [[Гнэся Львоўна Дазорцава]] (1901—1966) — беларускі вучоны ў галіне акушэрства і гінекалогіі. * [[Яўген Міхайлавіч Перлін]] — беларускі тэлевядоўца. * [[Ірына Міхайлаўна Палякова]] — беларускі палітык. * [[Таццяна Мікалаеўна Далініна]] (нар. 1963) — беларускі эканаміст. Доктар эканамічных навук. == Гл. таксама == * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Гомельскай вобласці]] * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі]] == Зноскі == {{Reflist|refs= <ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref> <ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гомельская вобласць|}}</ref> <ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref> }} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Карма|372}} == Спасылкі == {{Commonscat-inline|Karma, Belarus|Карма}} {{OSM relation|5598624|Карма}} {{Кармянскі раён}} {{Гомельская вобласць}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Карма (Кармянскі раён)| ]] [[Катэгорыя:Пасёлкі гарадскога тыпу Гомельскай вобласці]] [[Катэгорыя:Мястэчкі Менскага ваяводства]] nvlj9qe5zfh0ixuu7t1yxcpxpjxgxur 0 16904 5013926 5009566 2025-07-10T14:04:57Z Паўлюк Шапецька 37440 /* Вядомыя асобы */ 5013926 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = гарадскі пасёлак |беларуская назва = Карэлічы |вобласць = Гродзенская |раён = Карэліцкі }} {{значэнні}} '''Карэ́лічы'''<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Kareličy}}; {{Lang-ru|Кореличи}}) — гарадскі пасёлак у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], цэнтр [[Карэліцкі раён|Карэліцкага раёна]], на [[Рута|р. Рута]]. За 185 км да ўсходу ад [[Гродна]], на аўтадарозе [[Навагрудак]]—[[Мінск]]. Насельніцтва 6&nbsp;518 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. {{змест злева}} == Гісторыя == Вядомыя з 1395 у сувязі з нападам [[крыжакі|крыжакоў]]. У 15 ст. двор вялікіх князёў у Наваградскім павеце. У 1505 годзе спалены [[крымскія татары|крымскімі татарамі]], у 1655 і 1706 — шведамі. З 1594 — мястэчка. З 1795 года ў складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Наваградскага павета. У гады 1-й сусветнай вайны праз Карэлічы праходзіла лінія фронту. З 1921 года ў складзе Польшчы, цэнтр гміны Навагрудскага павета. З 1939 у [[БССР]], з 1940 цэнтр раёна. З 1958 гарадскі пасёлак<ref>Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Карэлічы, Карэліцкага раёна, Гродзенскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 30 красавіка 1958 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1958, № 4.</ref>. == Насельніцтва == * 1897 год — 2559 чал. * 1971 год — 3,7 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * 1995 год — 7,8 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * 2006 год — 7,3 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * 2015 год — 6&nbsp;631 чал.<ref name="2015-Estimate"/> * 2016 год — 6&nbsp;528 чал.<ref name="2016-Estimate"/> * 2017 год — 6&nbsp;518 чал.<ref name="2017-Estimate"/> == Эканоміка == У 2-й палове XVII ст. у Карэлічах працавала [[Шпалеры|шпалерная]] [[Карэліцкая шпалерная мануфактура|мануфактура]]. У 1835—1861 гадах у мястэчку працавала цукровая мануфактура; у 1859 годзе 150 рабочых, за год выраблялася 2,4 тыс. пудоў цукру. Пры савецкай улады ў пасёлку знаходзіўся буйны племзавод. Прадпрыемствы харчовай прамысловасці, льнозавод. Гасцініца. Цэнтр мастацкага ткацтва. == Культура == * [[Карэліцкі раённы краязнаўчы музей]] * Два разы на тыдзень выходзіць газета «Полымя» ― орган Карэліцкага райвыканкама<ref>{{cite web|url= http://www.polymia.by/|title= Карэліцкая газета «Полымя»|publisher= |accessdate= |archive-date= 17 ліпеня 2019|archive-url= https://web.archive.org/web/20190717090318/http://www.polymia.by/|url-status= dead}}</ref>. == Славутасці == * [[Петрапаўлаўская царква (Карэлічы)|Карэліцкая Петрапаўлаўская царква]] * Бровар (1858) * [[Касцёл Маці Божай Нястомнай Дапамогі (Карэлічы)|Касцёл Маці Божай Нястомнай Дапамогі]] (1938) * [[Карэліцкая сядзіба Радзівілаў|Сядзіба Радзівілаў]] (не захавалася) == Вядомыя асобы == * [[Наталля Гесць]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. * [[Уладзімір Пятровіч Саўко]] (1962—2023) — [[Беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], трэнер. * [[Ірына Мокат]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. == Гл. таксама == * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці]] * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі]] == Зноскі == {{Reflist|refs= <ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref> <ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гродзенская вобласць|}}</ref> <ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref> <ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref> }} == Літаратура == * {{крыніцы/БелЭн|8}} * {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Карэлічы|376}} == Спасылкі == {{Commonscat-inline|Kareličy|Карэлічы}} {{OSM relation|6722388|Карэлічы}} * [http://belaruscity.net/korelichi/ Гарады Беларусі: Карэлічы.] * [http://www.polymia.by/ Сайт Карэліцкай раённай газеты «Полымя»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190717090318/http://www.polymia.by/ |date=17 ліпеня 2019 }} {{Вонкавыя спасылкі}} {{Карэліцкі раён}} {{Гродзенская вобласць}} [[Катэгорыя:Карэлічы| ]] [[Катэгорыя:Мястэчкі Новагародскага ваяводства]] lg1av0e8683lai9vhlk111vi28dmyre 5013943 5013926 2025-07-10T16:29:11Z DobryBrat 5701 стыль, пунктуацыя, вікіфікацыя, алфавітны парадак 5013943 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = гарадскі пасёлак |беларуская назва = Карэлічы |вобласць = Гродзенская |раён = Карэліцкі }} {{значэнні}} '''Карэ́лічы'''<ref name="NNP"/> ({{lang-be-trans|Kareličy}}; {{Lang-ru|Кореличи}}) — гарадскі пасёлак у [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]], цэнтр [[Карэліцкі раён|Карэліцкага раёна]], на [[Рута|р. Рута]]. За 185 км да ўсходу ад [[Гродна]], на аўтадарозе [[Навагрудак]]—[[Мінск]]. Насельніцтва 6&nbsp;518 чал. (2017)<ref name="2017-Estimate"/>. {{змест злева}} == Гісторыя == Вядомыя з 1395 года ў сувязі з нападам [[крыжакі|крыжакоў]]. У 15 ст. — двор вялікіх князёў у Наваградскім павеце. У 1505 годзе спалены [[крымскія татары|крымскімі татарамі]], у 1655 і 1706 гадах — шведамі. З 1594 года — мястэчка. З 1795 года — у складзе Расійскай імперыі, цэнтр воласці Наваградскага павета. У гады [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] праз Карэлічы праходзіла лінія фронту. З 1921 года — у складзе Польшчы, цэнтр гміны Навагрудскага павета. З 1939 года — у [[БССР]], з 1940 года — цэнтр раёна. З 1958 года — гарадскі пасёлак<ref>Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Аб пераўтварэнні вёскі Карэлічы, Карэліцкага раёна, Гродзенскай вобласці, у гарадскі пасёлак ад 30 красавіка 1958 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1958, № 4.</ref>. == Насельніцтва == * 1897 год — 2.559 чал. * 1971 год — 3,7 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * 1995 год — 7,8 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * 2006 год — 7,3 тыс. чал.{{sfn|Беларусь|1995}} * 2015 год — 6.631 чал.<ref name="2015-Estimate"/> * 2016 год — 6.528 чал.<ref name="2016-Estimate"/> * 2017 год — 6.518 чал.<ref name="2017-Estimate"/> == Эканоміка == У другой палове XVII ст. у Карэлічах працавала [[Шпалеры|шпалерная]] [[Карэліцкая шпалерная мануфактура|мануфактура]]. У 1835—1861 гадах у мястэчку працавала цукровая мануфактура; у 1859 годзе было 150 рабочых, за год выраблялася 2,4 тыс. пудоў цукру. Пры савецкай улады ў пасёлку знаходзіўся буйны племзавод. Прадпрыемствы харчовай прамысловасці, льнозавод. Гасцініца. Цэнтр мастацкага ткацтва. == Культура == * [[Карэліцкі раённы краязнаўчы музей]] * Два разы на тыдзень выходзіць газета «Полымя» ― орган Карэліцкага райвыканкама<ref>{{cite web|url= http://www.polymia.by/|title= Карэліцкая газета «Полымя»|publisher= |accessdate= |archive-date= 17 ліпеня 2019|archive-url= https://web.archive.org/web/20190717090318/http://www.polymia.by/|url-status= dead}}</ref>. == Славутасці == * [[Петрапаўлаўская царква (Карэлічы)|Карэліцкая Петрапаўлаўская царква]] * Бровар (1858) * [[Касцёл Маці Божай Нястомнай Дапамогі (Карэлічы)|Касцёл Маці Божай Нястомнай Дапамогі]] (1938) * [[Карэліцкая сядзіба Радзівілаў|Сядзіба Радзівілаў]] (не захавалася) == Вядомыя асобы == * [[Наталля Гесць]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. * [[Ірына Уладзіміраўна Мокат]] (нар. 1994) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. * [[Уладзімір Пятровіч Саўко]] (1962—2023) — [[Беларусь|беларускі]] [[гандбаліст]], трэнер. == Гл. таксама == * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Гродзенскай вобласці]] * [[Пасёлкі гарадскога тыпу Беларусі]] == Зноскі == {{Reflist|refs= <ref name="2017-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2017}}</ref> <ref name="NNP">{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Гродзенская вобласць|}}</ref> <ref name="2015-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2015}}</ref> <ref name="2016-Estimate">{{Крыніцы/Насельніцтва Беларусі 2016}}</ref> }} == Літаратура == * {{крыніцы/БелЭн|8}} * {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Карэлічы|376}} == Спасылкі == {{Commons}} {{OSM relation|6722388|Карэлічы}} * [http://belaruscity.net/korelichi/ Гарады Беларусі: Карэлічы.] * [http://www.polymia.by/ Сайт Карэліцкай раённай газеты «Полымя»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190717090318/http://www.polymia.by/ |date=17 ліпеня 2019 }} {{Вонкавыя спасылкі}} {{Карэліцкі раён}} {{Гродзенская вобласць}} [[Катэгорыя:Карэлічы| ]] [[Катэгорыя:Мястэчкі Новагародскага ваяводства]] 5ujae83vlia4ght3tzzi1twtypm40om 0 19692 5014028 4944061 2025-07-11T11:19:23Z GGLapkizzz 11170 /* Стравы з рыбы */ арфаграфія 5014028 wikitext text/x-wiki '''Харчаванне ў [[ВКЛ]]'''. Узаемапранікненне матэрыяльнай культуры [[беларусы|беларусаў]] і [[літоўцы|літоўцаў]], асабліва глыбокае ў гастранамічнай сферы, пачалося яшчэ з часоў усталявання ўлады [[Полацкае княства|Полацкага княства]] над [[Літва|Літвой]] ([[11 ст.]]) і яскрава праявілася ў эпоху [[ВКЛ]]. Са старажытных часоў аснову сельскай гаспадаркі продкаў сучасных беларусаў і літоўцаў складала вытворчасць збожжа. Асноўным прадуктам харчавання быў [[хлеб]] з [[жыта|жытняй]] [[мука|мукі]], часта з дадаткамі [[ячмень|ячнай]], [[пшаніца|пшанічнай]], [[грэчка|грэцкай]], [[авёс|аўсянай]]. Адносна распаўсюджанай была выпечка з грэцкай мукі — [[таўчонік]]і, [[шалтанос]]ы і г.д. Мучныя вырабы з пытляванай пшанічнай мукі ([[пірог|пірагі]], [[бліны]], [[каравай|караваі]]) выпякаліся ў асноўным на святы. == Збожжа і агародніна == {{Змест злева}} Ва ўмовах [[дэфіцыт]]у мясной ежы важнай крыніцай бялку былі [[струкавыя]] — [[боб]], [[гарох]], [[сачавіца]], з [[18 стагоддзе|18 ст.]] [[фасоля]] («нямецкі гарох»). Улюбёнай стравай многія стагоддзі быў вараны гарох са смажанымі [[шкварка]]мі, гарохавы [[кісель]] (а таксама аўсяны). Самай папулярнай гароднінай была [[капуста]], якую імкнуліся назапасіць на зіму (салёную, квашаную), а таксама [[караняплоды]] ([[рэпа]], [[буракі]], [[морква]], [[бручка]], [[пастарнак]]), [[агуркі]]. [[Бульба]] з'явілася ў першай трэці 18 стагоддзя, але шырока распаўсюджвацца пачала ў апошнія гады існавання ВКЛ. Істотнай рысай кулінарыі ўсіх народаў [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]] было ўжыванне вялікай колькасці [[часнок|часнаку]] і [[цыбуля|цыбулі]]. [[Грыбы]] (салёныя, сушаныя, у парашку) ўжываліся як неабходны араматычна-смакавы дадатак да [[супы|супоў]], [[соўсы|соусаў]], мясных і рыбных страваў, сезонна як самастойная страва. == Да 16 ст == Да [[16 стагоддзе|16 ст.]] меню [[шляхта|шляхты]], [[мяшчанства]] і [[сялянства]] не паспелі істотна разысціся. Заможныя пласты грамадства ў асноўным спажывалі тыя самыя прадукты харчавання, што і нізы, толькі лепшай якасці і больш рэгулярна; імпартаваныя прадукты ([[віно]], [[цукар]], [[спецыі]]) спажываліся эпізадычна. У далейшым сарматызм спрыяў захаванню ў меню нават [[магнатэрыя|магнатэрыі]] значнай колькасці вельмі простых страў, што забяспечвала пэўную еднасць кулінарных традыцый розных сацыяльных пластоў. == 16-19 ст == Рэвалюцыя цэн 16 ст. стварыла працяглы попыт на таннае збожжа ў [[Заходняя Еўропа|Заходняй Еўропе]], што стымулявала запрыгоньванне сялян праз стварэнне [[фальварак|фальваркаў]], валочную памеру, даючы магчымасць пануючаму саслоўю атрымліваць гарантаваную зямельную рэнту, не клапоцячыся пра паляпшэнне агратэхнікі, развіццё прамысловасці і ўнутранага гандлю — нягледзячы на тое, што значная частка прыбытку ад знешняга гандлю асядала ў руках пасярэднікаў (купецтва [[Гданьск]]а і [[Рыга|Рыгі]]). З кан. 16 ст. Рэч Паспалітая, у тым ліку ВКЛ, ператварылася па сутнасці ў рэгіён [[монакультура|монакультуры]]: галоўнай крыніцай нацыянальнага даходу зрабіўся экспарт таннага збожжа праз балтыйскія порты. Узмацненне сацыяльнай дыферэнцыяцыі ў 16 ст. зменшыла магчымасці [[збіральніцтва]], [[паляванне|палявання]] і [[рыбалоўства]] для непрывілеяваных саслоўяў. У выніку штодзённае меню пераважнай большасці насельніцтва — сялян — звялася пераважна да расліннай ежы, у першую чаргу да хлеба і іншых мучных страў, а таксама [[кашы|каш]]. Аднабаковая арыентацыя сельскай гаспадаркі на земляробства, якая захоўвалася да канца [[19 стагоддзе|19 ст.]], закансервавала адсталую, дысбалансаваную структуру грамадства, прычынілася да інтэлектуальнай дэградацыі большасці насельніцтва [[Беларусь|Беларусі]] і [[Літва|Літвы]], збяднення вобразнага шэрагу ды эстэтычнага арсеналу, запаволіла і абцяжарыла адаптацыю да рынкавых дачыненняў. == Уплыў суседніх краін == Кухня шляхты і гарадскога патрыцыяту ВКЛ з 16 ст., асабліва з [[Люблінская унія|Люблінскай уніі]] ([[1569]]), трапіла пад уплывы [[польская кухня|польскай кухні]], якая, у сваю чаргу, шмат запазычыла з [[італьянская кухня|італьянскай]] (асабліва [[зеляніна|зеляніну]], [[салаты]]), [[нямецкая кухня|нямецкай]], [[венгерская кухня|венгерскай]], пазней [[французская кухня|французскай]] кулінарыі. У выніку да [[17 стагоддзе|17 ст.]] сфармавалася гэтак званая «старапольская кухня»; асноўны комплекс яе страў, прыёмаў прыгатавання і рытуалаў спажывання быў адзіным на ўсёй культурнай прасторы Рэчы Паспалітай, але ў ВКЛ меў таксама яскрава выражаныя асаблівасці, якія караніліся ў больш архаічным гаспадарчым ладзе ўсходніх славян і літоўцаў, большай даступнасці [[дзічына|дзічыны]] і прадуктаў збіральніцтва, рэгіянальным патрыятызме, часткова ва ўплывах суседняй [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржавы]], [[праваслаўная царква|праваслаўнай царквы]], [[беларуска-літоўскія татары|беларуска-літоўскіх татараў]], [[караімы|караімаў]] і г.д. Асобным каналам рэцэпцыі кулінарных інавацый была [[яўрэйская кухня]]. Галоўнымі рысамі «старапольскай кухні» былі: празмерная [[тлустасць]] страў; надзвычай востры ды кіслы смак (праз выкарыстанне вялікай колькасці спецый, [[воцат]]у і г.д.), часта ў спалучэнні з салодкім; імкненне не так да вытанчанага смаку, як да велізарнай колькасці ежы, якая мусіла сведчыць пра сацыяльны статус гаспадара. Нават ніжэйшыя пласты грамадства намагаліся імітаваць гэтыя рысы, прынамсі пад час найбольшых царкоўных ды сямейных святаў, перадусім Божага Нараджэння ([[Каляды|Каляд]]) і [[Вялікдзень|Вялікдню]], а таксама [[вяселле|вяселля]]. == Уплыў царквы == Афіцыйны царкоўны каляндар са складанай сістэмай [[пост|пастоў]] (у [[каталіцкая царква|каталіцкім]] календары поснымі былі да 192 дзён году, з іх 51 складалі сціслыя пасты) а таксама архаічная [[паганства|паганская]] абраднасць накладалі істотныя абмежаванні на структуру харчавання ў канкрэтныя перыяды году і дні тыдня. Праваслаўны пост быў яшчэ больш сціслым, вымагаючы адмову не толькі ад мясных, але і ад малочных прадуктаў і яек. Рацыён істотна вагаўся ў залежнасці ад сезона: найбольш сытным перыядам у годзе быў прамежак паміж Калядамі і [[Масленіца]]й (мясаед), калі спажывалася найбольш мясных прадуктаў. Такі рытм у пэўным сэнсе дапамагаў прыстасавацца да дэфіцыту асноўных прадуктаў харчавання. Вясной запасаў ежы бракавала, тады меню разнастаілі [[шчаўё]]м, [[крапіва|крапівой]], [[лебяда|лебядой]], карэннем [[заячая капуста|заячай капусты]], [[бацвінне]]м, маладымі парасткамі [[хвоя|хвоі]], «мязгой» — яшчэ не зацвярдзелай абалонай [[асіна|асіны]] і [[бяроза|бярозы]]. Голад быў звычайнай з'явай у жыцці прыгоннай вёскі, а ў часы [[неўраджай|неўраджаяў]], [[вайна|войнаў]], [[эпідэмія|эпідэмій]] — таксама ў гарадах. == Садавіна == [[Фрукты]] ды [[ягады]] спажываліся амаль выключна мясцовыя ([[яблык]]і, [[груша|грушы]], [[сліва|слівы]], [[вішня|вішні]], [[парэчка|парэчкі]]), з 17 ст. на сталах магнатэрыі, пазней — сярэдняй і дробнай шляхты, мяшчан — з'явіліся [[цытрусавыя]]. З пач. 18 ст. іх пачалі вырошчваць у мясцовых [[аранжарэя]]х, пачалі вырабляць [[ліманады]], [[аранжады]]. == Малочныя прадукты == [[Малочныя прадукты|Малочных прадуктаў]] спажывалася значна меней, чым сёння (менш за 100 л. на чалавека ў год у пераліку на цэльнае [[малако]]). Мясцовая «чырвоная» парода буйной рагатай жывёлы не вызначалася высокімі надоямі, а значную частку статка складалі [[вол|валы]]. Асноўным сродкам кансервацыі і галоўнай формай спажывання малака быў [[сыр]] (толькі [[тварожны сыр|тварожны]]), які елі пераважна ў святы. Сыр высушваўся да крамянасці, яго крышылі нажом або ссалі як [[цукеркі]]. Больш распаўсюджаным, чым сёння, быў сыр з [[каза|казінага]] малака. Ферментаваны (сычужны) сыр быў да 18 ст. экзатычным артыкулам імпарту (з [[Герцагства Прусія|Прусіі]], [[Галандыя (гістарычная вобласць)|Галандыі]], [[Францыя|Францыі]], [[Італія|Італіі]]), мала вядомым нават прывілеяваным саслоўям. Яго мясцовая вытворчасць пачалася толькі ў 19 ст. Яшчэ менш, чым сыру, ужывалася [[смятана|смятаны]] і [[масла]], якімі, як і цэльным малаком, «забельвалі» супы, кашы і іншыя стравы. Больш спажывалася [[раслінныя тлушчы|расліннага тлушчу]] ў форме [[алей|алею]] ([[лён|ільнянога]] і [[каноплі|канаплянага]], у вышэйшых класаў часам і [[аліва|алівы]]). Алеем штодзённа запраўлялі кашы, прыпраўлялі [[селядзец|селядцоў]]. Канаплянае насенне таксама пражылі (у познія часы з бульбай). == Мясныя прадукты == Сярод мясных прадуктаў асноўнае месца займалі вырабы са [[свініна|свініны]], значна меней (але больш, як сёння) спажывалася [[бараніна|бараніны]], яшчэ менш — [[ялавічына|ялавічыны]]. [[Свіння|Свіней]] забівалі пераважна ў [[лістапад]]зе — [[студзень|студзені]], а таксама вясной; найбольш часта перад Калядамі (старажытны, яшчэ з паганскіх часоў, звычай). З нарэзанага мяса, пазней з мяснога фаршу выраблялі [[кілбасы]], [[Вантрабянка|вантрабянку]]; з [[пячонка|пячонкі]], крыві з дадаткам мукі, [[крупы|крупаў]] — [[кішка|кішку]] ([[літоўская мова|па-літоўску]] — ''vėdaraі'') свіныя страўнікі таксама начынялі [[фарш]]амі (гэтак званымі ''skilándis'' або шкалондза, ці каўбух); выраблялі [[студзень|студні]], [[сальцісон]]ы, [[рулет]]ы, вэндзілі [[шынка|шынкі]] (свіныя лапаткі са скурай), [[кумпяк]]і (лапаткі, з якіх здымалі скуру, каб засаліць разам з [[сала]]м), рэбры, [[Галёнка (ежа)|галёнкі]] (верхнія часткі ног, аддзеленыя ад шынак і кумпякоў), свіныя вушы. Салілі сала, ператаплівалі [[здор]], кішэчны здор меў асобную назву — [[аточыны]]. Вэнджанне было больш распаўсюджана ў этнічнай Літве, асабліва ў [[Жамойць|Жамойці]], для Беларусі больш характэрнай была [[засолка]] ды [[вяленне]] мяса. == Стравы з птушкі == З хатняй птушкі найбольш звыклымі былі [[курыца|куры]], [[качка|качкі]], [[гусь|гусі]]; у 16 стагоддзі з'явіліся [[індык]]і. Асноўнай мэтай гадоўлі птушкі было атрыманне яек. У сялянскім рацыёне птушынае мяса было рэдкасцю, яго спажывалі пераважна як дыетычную ежу пры хваробах, часцей прадавалі на рынку ці выплачвалі ў якасці натуральнай даніны. Традыцыйным далікатэсам былі вэнджаныя «[[паўгускі]]», вяленыя качкі. Гусей было прынята забіваць на пачатак лістапада (асабліва на [[Свята святога Марціна|Святога Марціна]] — [[11 лістапада]], згодна з агульнаеўрапейскім звычаем); вытоплівалі гусіны «[[шмалец]]», які лічыўся найбольш далікатэсным тлушчам. Печаная ці смажаная гусь з грыбамі, ці фаршыраваная кашай — традыцыйная [[беларуская кухня|беларуская]] і [[літоўская кухня|літоўская]] страва, вядомая з многіх літоўскіх крыніц. == Соль == [[Соль]], неабходная для кансервацыі мясных і рыбных прадуктаў, у ВКЛ не выварвалася: у паўночнай і цэнтральнай вобласці дзяржавы яна прывозілася з [[Балтыка|Балтыкі]] па [[Нёман]]е і [[Дзвіна|Дзвіне]], з [[Польшча|Польшчы]]; на поўдзень і захад — з [[Крым]]а і польскай [[Вялічка|Вялічкі]] гэтак званымі «[[чумакі|чумакамі]]». == Стравы з рыбы == Разам з соллю прывозілі селядцоў ([[Нідэрланды|галандскіх]], [[Нарвегія|нарвежскіх]], [[Шатландыя|шатландскіх]]), якія з'яўляліся адным з галоўных артыкулаў імпарту. Як самастойны прадукт увозіўся таксама [[лёк]] (селядцовы [[расол]]). Селядцы былі ці не адзінай марской рыбай, даступнай, хаця б на святы, усім пластам грамадства. Заможныя жыхары ВКЛ калі-некалі спажывалі таксама [[траска|траску]]. [[Ікра]] («кавіёр»), [[вустрыцы]], [[смаўжы]] і іншыя экзатычныя прадукты распаўсюдзіліся пад французскім уплывам у 18 стагоддзі толькі сярод магнатэрыі. Адносна даступнай была рачная рыба ([[лінь|ліні]], [[асётр|асятры]], [[шчупак]]і, [[мянтуз]]ы, [[лешч|ляшчы]], [[акунь|акуні]] і г.д.), з якой варылі [[юшка|юшку]], рыбныя [[клёцкі]] («галкі»), а таксама вэндзілі, салілі. == Спецыі == Істотнай рысай магнацкай і шляхецкай кухні 17 — 18 стагоддзяў было ўжыванне вялікай колькасці разнастайных спецыяў, — [[перац|перцу]], [[шафран]]у, [[маяран]]у, [[базілік]]у, [[цынамон]]у, [[кардамон]]у, [[аніс]]у, [[мігдалы|мігдалаў]]. Частка спецый ды прыпраў мясцовага паходжання была даступнай і адносна шырокім пластам грамадства — [[кмен]], [[каландра]], [[бабкі]] (лаўровае лісце), [[муштарда]], [[ядловец]], вішнёвае ды [[дуб]]овае лісце і г.д. == Салодкія прадукты == З салодкіх прадуктаў з глыбокай старажытнасці быў шырока распаўсюджаны [[мёд]]. Трысняговы цукар пачалі імпартаваць ў 16 стагоддзі з Заходняй Еўропы («канар») і [[Асманская імперыя|Асманскай імперыі]] («кандыс»), ён быў значна даражэй за мёд і недаступны абсалютнай большасці. У сялян у якасці дэсертных ужываліся [[саладуха]], [[кулага]], [[Мурза (страва)|мурза]] — стравы з [[солад]]у, мукі, ягад, часам з дадаткам мёду. == Напоі == === Піва === Самымі старажытнымі алкагольнымі напоямі і славян, і балтаў былі [[піва]] і [[пітны мёд|мёд]]. Піва выраблялася толькі верхняй [[ферментацыя|ферментацыі]], звычайна малога мацунку (2 — 3 аб.%), але спажывалася ў значнай колькасці, замяняючы шляхце і мяшчанам [[прахаладжальныя напоі]] (што тлумачылася і недаверам да пітной вады, якая ва ўмовах нізкай [[гігіена|гігіены]] часта служыла крыніцай захворванняў). Піва было нетрывалым, але яго варылі (асабліва ў фальварках) досыць часта, таму натуральным лічылася мець вялікія запасы [[солад]]у. У параўнанні з сучаснасцю значна больш распаўсюджаным было піва цалкам ці часткова з пшанічнага соладу («[[белае піва|белае]]»). Піўныя [[поліўкі]] (з жаўткамі, [[тварог|тварагом]], смятанай) да 19 стагоддзя замянялі сярэдняму класу [[кава|каву]] і [[гарбата|гарбату]]. Пітны мёд, у залежнасці ад прапорцыі [[мёд]]у і вады ды ступені [[перагонка|перагонкі]] ([[паўтарак]], [[двайняк]], [[трайняк]]) меў мацунак ад 12 % да 50 %; асабліва цаніўся мёд, які «сыцілі» ў [[Коўна|Коўне]]. У адрозненне ад Расійскай дзяржавы, вытворчасць і спажыванне алкагольных напояў былі істотна дэцэнтралізаваныя. Хаця сяляне мусілі набываць іх толькі ў [[карчма|корчмах]], што належалі іх панам (глядзіце [[Прапінацыя]]), яны маглі вырабляць пэўную колькасць самастойна на галоўныя царкоўныя святы або на вяселле; [[магдэбургскае права|магдэбургскія]] гарады мелі прывілеі ад вялікіх князёў на выключнае права вытворчасці і продаж напояў у корчмах, што належалі [[магістрат]]ам; існавалі таксама адмысловыя мядовыя брацтвы, сябры якіх мелі права самастойнага вырабу пэўнай колькасці напояў у [[канун]]ы вялікіх святаў. === Віно === Віно ўжывалася ў [[літургія|літургічнай]] практыцы праваслаўнай і каталіцкай царквы, а таксама было артыкулам раскошы. Яно імпартавалася з [[Малдова|Малдовы]] (царкоўныя [[кагор]]ы), з [[Грэцыя|Грэцыі]] ([[мальвазія]]), з 16 стагоддзя найбольшую папулярнасць сярод шляхты набыло венгерскае віно (асабліва [[такай]]). У 17 — 18 ст. пашырылася мода на рэйнскія (якія ў Рэчы Паспалітай пілі з цукрам) і французскія віны. === Гарэлка === [[Гарэлка]] (вино горелое) з'явілася ў ВКЛ ў канцы [[15 стагоддзе|15 ст.]] і па меры змяншэння выдаткаў на яе вытворчасць паступова выцясняла піва і асабліва мёд, з кан. 17 — пач. 18 ст. заняўшы месца асноўнага алкагольнага напою. У залежнасці ад ступені [[дыстыляцыя|дыстыляцыі]] яе мацунак вагаўся ад 15 — 20 % (гэтак званая простая) да «[[акавіта|акавіты]]» (каля 70 %). Папулярнымі напоямі шляхты былі розныя [[лікёры]], [[настойкі]] і [[наліўкі]] на аснове гарэлкі, з дадаткам [[зёлкі|зёлак]], мёду, спецый, ягад, цукру — [[зуброўка]], [[крупнік]], [[крамбамбуля (напой)|крамбамбуля]], [[траянка]] і г.д. Такія напоі, а таксама цукар, кава, гарбата, спецыі і г.д. звычайна захоўваліся ў гэтак званай «[[аптэчка прыемная|прыемнай аптэчцы]]» — адмысловай шафе, ключы ад якой мела толькі гаспадыня заможнага дому. === Неалкагольныя напоі === З неалкагольных напояў для ВКЛ былі характэрныя [[бярозавы сок|бярозавы]] і [[кляновы сок]]і, якія нарыхтоўвалі ў [[сакавік]]у, спажывалі не толькі ў свежым, але і ў зброджаным выглядзе: злівалі ў кадку, дадавалі [[дрожджы]], некалькі галінак парэчак для паляпшэння смаку і насыпалі авёс, які, прарастаючы на паверхні, ахоўваў сок ад пылу. Такі напой мог захоўвацца да сенакосу; у Польшчы «бярозавая юшка» служыла аб'ектам сталых кпінаў над літоўцамі і беларусамі. Іншым традыцыйным напоем быў [[хлебны квас]], які ў ВКЛ выраблялі досыць салодкім. І квас, і бярозавы сок летам выкарыстоўвалі для прыгатавання [[халаднікі|халаднікоў]]. Папулярнымі былі адвары розных зёлак (ліпавага квецця, дзіванны, [[збіцень]] і іншых), узвары з яблыкаў, груш. === Кава і гарбата === [[Кава]] распаўсюдзілася ў Рэчы Паспалітай з канца 17 ст. (традыцыйна лічыцца, што першая буйная партыя трапіла як трафей пры перамозе над [[туркі|туркамі]] ў [[Венская бітва|Венскай бітве]] ([[1683]]). Вельмі хутка кава набыла вялікую папулярнасць сярод шляхты і мяшчан і пачала лічыцца адным з «сармацкіх» нацыянальных сімвалаў; ніжэйшыя саслоўі імітавалі каву з пражаных [[жолуд|жалудоў]], [[ячмень|ячменю]], [[цыкорый|цыкорыі]]. З [[гарбата]]й шляхта пазнаёмілася ў сяр. 18 ст., але да падзелаў дзяржавы яна так і не набыла папулярнасці, маючы рэпутацыю толькі аптэчнага сродку. == Кулінарныя кнігі == Беларускія і літоўскія кулінарныя традыцыі не былі паслядоўна асэнсаваныя і стандартызаваныя. Асноўнымі сродкамі перадачы традыцыі была карчомная, дваровая ды хатняя практыка. На працягу стагоддзяў каралям польскім і вялікім князям літоўскім пад час іх побыту ў [[Горадня|Горадні]] гатавалі кухары-сяляне з вёсак Гарадзенскай эканоміі, чые вольнасці і абавязкі былі спадчыннымі. У ВКЛ амаль не выдаваліся практычныя дараднікі па гаспадарцы, былі распаўсюджаныя польскія выданні («Эканоміка» [[Ян Гаўр|Яна Гаўра]] вытрымала некалькі выданняў у 17 — 18 ст.), у [[1673]] у [[Слуцк]]у выдадзены «Гаспадар Інфляцкі», які змяшчаў элементарныя звесткі пра піваварства і іншыя. Першыя польскія кулінарныя кнігі — ''Compendium ferculorum'' кухмістра Ст. Чарнецкага ([[1682]]), «[[Кухар дасканалы]]» [[Войцех Вялёндка|Войцеха Вялёндкі]] ([[1786]]) — атрымалі адносна шырокае распаўсюджанне і ў ВКЛ. Развіццю прафесійнай кулінарыі перашкаджала вузасць унутранага рынку. Абсалютная большасць сялян купляла на рынку мінімум прадуктаў (соль, селядцоў), гараджане — таксама мясцовыя вырабы, якія рэдка набывалі агульнакраёвую вядомасць (як [[Смаргонь|смаргонскія]] «абаранкі» і г.д). Мала было рамесных цэхаў па вытворчасці харчовых прадуктаў (за выключэннем [[рэзнік]]аў, [[саладоўнік]]аў, [[алейнік]]аў, [[пекар]]аў). Спробы зафіксаваць і сістэматызаваць традыцыі прыгатавання, захоўвання і спажывання ежы і пітва ў ВКЛ пачаліся толькі ў 19 ст. — «[[Літоўская гаспадыня]]» [[Ганна Цюндзявіцкая|Ганны Цюндзявіцкай]] ([[1848]]), «[[Кухарка літоўская]]» В. Завадскай ([[1874]]). == 19 — 21 ст == Аднак многія стравы ВКЛ, якія пачаткова лічыліся ў Польскім каралеўстве «варварскімі», у 18 — 19 ст. заваявалі высокую рэпутацыю ў польскай кулінарыі і такім чынам набылі больш шырокую міжнародную вядомасць (халаднікі, [[калдуны]], моцна вэнджаная [[шынка]] «па-літоўску» і г.д.). Пад час змагання з расійскім акупацыйным рэжымам у 19 ст. маніфестацыя вернасці традыцыйнай кулінарыі была адным са сродкаў захавання культурнай ідэнтычнасці адукаваных пластоў грамадства. Нягледзячы на істотную блізкасць кулінарыі традыцый Літвы і Беларусі, якая ў асноўным захоўвалася да пачатку [[20 стагоддзе|20 ст.]], у сучаснай Беларусі пад уплывам татальнай [[саветызацыя|саветызацыі]] і [[русіфікацыя|русіфікацыі]] традыцыі ВКЛ амаль не праяўляюцца. У Літве многія традыцыйныя стравы і напоі захоўваюць камерцыйнае значэнне і паспяхова супрацьстаяць [[глабалізацыя|глабалізацыі]]. == Літаратура == * {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=1|старонкі=87-91|артыкул=Матэрыяльныя ўмовы жыцця: Харчаванне|аўтар=[[Алесь Белы|Белы А.]]}} * {{Крыніцы/НашаЕжа|Белы|Харчаванне ў перыяд ВКЛ}} * Алена Мікульчык - "Найлепшыя стравы беларускай кухні" {{Вялікае Княства Літоўскае}} [[Катэгорыя:Культура Вялікага Княства Літоўскага]] [[Катэгорыя:Беларуская кухня]] n2g2rq0tdfxdrpuzuaaai5vscjxghzi 0 31439 5013917 4980705 2025-07-10T13:32:12Z Aederix 148861 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:2|0|1 */ 5013917 wikitext text/x-wiki [[Выява:graphene xyz.jpg|right|250px|thumb|Графен&nbsp;— гэта асобны атамны слой са структурай [[графіт]]а]] '''Графе́н''' ({{lang-en|graphene}}) — [[вуглярод]] у форме слаёў таўшчынёй у адзін [[атам]], размешчаных у выглядзе сота-падобнай [[крышталічная рашотка|рашоткі]]. Больш дакладна, графен — гэта двухмерная [[Алатропія|алатропная мадыфікацыя]] [[вуглярод]]у, утвораная слоем [[атам]]аў [[вуглярод]]у таўшчынёй у адзін атам, якія знаходзяцца ў {{нп5|Гібрыдызацыя арбіталей|sp²-гібрыдызацыі|ru|Гибридизация орбиталей}} і злучаюцца σ- і π-сувязямі ў {{нп5|Правільны шасцівугольнік|гексаганальную|ru|Правильный шестиугольник}} двухмерную [[крышталічная рашотка|крышталічную рашотку]]. Яго можна ўявіць як адну [[Плоскасць (геаметрыя)|плоскасць]] [[графіт]]у, аддзеленую ад аб’ёмнага [[Крышталі|крышталя]]. Па ацэнках, графен мае вялікую {{нп5|жорсткасць матэрыялу|механічную жорсткасць|ru|Жёсткость}} і рэкордна вялікую [[цеплаправоднасць]] (~1 [[Паскаль (адзінка вымярэння)|ТПа]]<ref name=bunch_science_2007>Bunch J. S. ''et. al.'' Electromechanical Resonators from Graphene Sheets Science '''315''', 490 (2007) {{DOI|10.1126/science.1136836}}</ref> і ~5{{e|3}} [[Ват (адзінка вымярэння)|Вт]]·м⁻¹·К⁻¹<ref name=balandin_condmat_2008>[http://arxiv.org/abs/0802.1367 Balandin A. A. cond-mat/0802.1367]</ref> адпаведна). Высокая {{нп5|рухомасць носьбітаў зараду|рухомасць|ru|Подвижность носителей заряда}} носьбітаў зараду (максімальная рухомасць электронаў сярод усіх вядомых матэрыялаў) робіць яго перспектыўным матэрыялам для самых розных прымяненняў, у тым ліку, у якасці будучай асновы {{нп5|нанаэлектроніка|нанаэлектронікі|ru|наноэлектроника}}<ref name=chen_physica_E_2007>Chen Zh. ''et. al.'' Graphene Nano-Ribbon Electronics Physica E '''40''', 228 (2007) {{DOI|10.1016/j.physe.2007.06.020}} </ref> і магчымую замену [[Крэмній|крэмнію]] ў [[інтэгральная схема|інтэгральных мікрасхемах]]. Адзін з існуючых у цяперашні час спосабаў атрымання графена ва ўмовах навуковых лабараторый<ref name=novoselov_Science_2004>Novoselov K. S. ''et al''. «Electric Field Effect in Atomically Thin Carbon Films», ''Science'' '''306''', 666 (2004) {{DOI|10.1126/science.1102896}}</ref><ref name="novoselov_PNAS_2005">Novoselov, K. S. ''et al''. ''«Two-dimensional atomic crystals»'', PNAS '''102''', 10451 (2005) {{DOI|10.1073/pnas.0502848102}}</ref> заснаваны на механічным адшчапленні ці адлушчэнні графітных слаёў ад {{нп5|высокаарыентаваны піралітычны графіт|высокаарыентаванага піралітычнага графіту|ru|Высокоориентированный пиролитический графит}}. Ён дазваляе атрымліваць найболей якасныя ўзоры з высокай [[рухомасць носьбітаў зараду|рухомасцю]] носьбітаў. Гэты метад не прадугледжвае выкарыстання маштабнай вытворчасці, бо гэта ручная працэдура. Іншы вядомы спосаб — метад тэрмічнага раскладання падложкі {{нп5|карбід крэмнію|карбіду крэмнію|ru|карбид кремния}}<ref name=rollings_JPCS_2006>Rollings E. ''et. al.'' Synthesis and characterization of atomically thin graphite films on a silicon carbide substrate J. Phys. Chem. Solids '''67''', 2172 (2006) {{DOI|10.1016/j.jpcs.2006.05.010}}</ref><ref name="hass_APL_2006">Hass J. ''et. al.'' Highly ordered graphene for two dimensional electronics ''[[Applied Physics Letters]]'' '''89''', 143106 (2006) {{DOI|10.1063/1.2358299}}</ref> — значна бліжэй да прамысловай вытворчасці. З 2010 года даступныя лісты графена метровага памеру, вырашчаныя метадам {{нп5|хімічнае асаджэнне з газавай фазы|хімічнага асаджэння з газавай фазы|ru|Химическое осаждение из газовой фазы}}{{sfn|Bae|2010}}. З-за асаблівасцей {{нп5|энергетычны спектр|энергетычнага спектра|ru|энергетический спектр}} носьбітаў графен праяўляе спецыфічныя<ref name="novoselov_Nature_2005">Novoselov K. S. ''et al.'' «Two-dimensional gas of massless Dirac fermions in graphene», Nature '''438''', 197 (2005) {{DOI|10.1038/nature04233}}</ref>, у адрозненне ад іншых {{нп5|двухмерны электронны газ|двухмерных сістэм|ru|двумерный электронный газ}}, электрафізічныя ўласцівасці. Пазней былі атрыманы аналагічныя двухмерныя крышталі [[крэмній|крэмнію]] ({{нп5|сіліцэн||ru|силицен}}), [[фосфар]]у ({{нп5|фосфарэн||ru|фосфорен}}), [[германій|германію]] ({{нп5|германен||ru|}}). За «перадавыя вопыты з {{нп5|двухмерны крышталь|двухмерным матэрыялам|ru|Двумерный кристалл}} — графенам» [[Андрэй Канстанцінавіч Гейм|А. К. Гейму]] і [[Канстанцін Сяргеевіч Навасёлаў|К. С. Навасёлаву]] была прысуджана [[Нобелеўская прэмія]] [[Нобелеўская прэмія па фізіцы|па фізіцы]] за 2010 год<ref name="Н. п. 2010">[http://www.chaskor.ru/news/nobelevskaya_nedelya_prodolzhaetsya_20291 Стали известны имена лауреатов Нобелевской премии по физике] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20101008012044/http://www.chaskor.ru/news/nobelevskaya_nedelya_prodolzhaetsya_20291 |date=8 кастрычніка 2010 }}</ref><ref>{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2010/|title=The Nobel Prize in Physics 2010|publisher=NobelPrize.org|lang=en|accessdate=2011-01-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/64uxEl3gv?url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2010/|archivedate=2012-01-23}}</ref>. У 2013 годзе {{нп5|Міхаіл Іосіфавіч Кацнельсон|Міхаіл Кацнельсон|ru|Кацнельсон, Михаил Иосифович}} узнагароджаны {{нп5|Прэмія Спінозы|прэміяй Спінозы|ru|Премия Спинозы}} за распрацоўку базавай канцэпцыі і паняццяў, якімі аперыруе навука ў галіне графена<ref name="Газета Утро.ру: Премию Спинозы вручили за графен">[http://www.utro.ru/articles/2013/06/11/1124524.shtml Премию Спинозы вручили за графен]</ref>. == Уводзіны == Графен — першы вядомы сапраўды {{нп5|двухмерны крышталь||ru|двумерный кристалл}}{{sfn|Novoselov et. al.|2004}}. У адрозненне ад ранейшых спроб стварэння двухмерных праводзячых слаёў, напрыклад, {{нп5|двухмерны электронны газ||ru|двумерный электронный газ}} (ДЭГ), з паўправаднікоў метадам кіравання шырынёй {{нп5|забароненая зона|забароненай зоны|ru|запрещённая зона}}, электроны ў графене лакалізаваныя ў плоскасці значна мацней. Разнастайнасць хімічных і фізічных уласцівасцей абумоўлена крышталічнай структурай і [[хімічная сувязь|π-электронамі]] атамаў вугляроду, якія складаюць графен. Шырокае вывучэнне матэрыялу ва ўніверсітэтах і даследчых лабараторыях звязана, перш за ўсё, з даступнасцю і прастатой яго прыгатавання шляхам {{нп5|механічнае расшчапленне|механічнага расшчаплення|ru|Механическое расщепление}} крышталёў [[графіт]]у{{sfn|Novoselov et. al.|2004}}. Матэрыялам, які праявіў свае ўнікальныя ўласцівасці: высокую [[Электрычная праводнасць|праводнасць]] і [[цеплаправоднасць]], [[трываласць]]{{sfn|Cooper|2012}}, зацікавіліся не толькі навукоўцы, але і тэхнолагі, а таксама звязаныя з вытворчасцю працэсараў карпарацыі [[IBM]]<ref>{{артыкул |аўтар = Lin Y., Valdes-Garcia A., Han S., Farmer D. B., Meric I., Sun Y., Wu Y., Dimitrakopoulos C., Grill A., Avouris P., Jenkins K. A. |загаловак = Wafer-Scale Graphene Integrated Circuit |арыгінал = |спасылка = http://www.sciencemag.org/content/332/6035/1294.abstract |мова = en |выданне = Science |год = 2011 |старонкі = 1294—1297 |doi = 10.1126/science.1204428 |arxiv = |ref = |issn = 0036-8075 }}</ref>, [[Samsung]]<ref>{{артыкул |аўтар = Yang H., Heo J., Park S., Song H. J., Seo D. H., Byun K., Kim P., Yoo I., Chung H., Kim K. |загаловак = Graphene Barristor, a Triode Device with a Gate-Controlled Schottky Barrier |арыгінал = |спасылка = http://www.sciencemag.org/content/336/6085/1140.short |мова = en |выданне = Science |год = 2012 |старонкі = 1140—1143 |doi = 10.1126/science.1220527 |arxiv = |ref = }}</ref>. Прынцып работы {{нп5|графенавы палявы транзістар|транзістараў з графена|ru|Графеновый полевой транзистор}} істотна адрозніваецца ад прынцыпу работы традыцыйных [[палявы транзістар|палявых крэмніевых транзістараў]], бо графен мае [[забароненая зона|забароненую зону]] нулявой шырыні, і ток у графенавым канале цячэ пры любым прыкладзеным {{нп5|Адваротны затвор (электроніка)|затворным|ru|Обратный затвор (электроника)}} напружанні, таму развіваюцца іншыя падыходы да стварэння транзістараў{{sfn|Schwierz|2010}}. Якасць графена для транспартных вымярэнняў характарызуецца такім параметрам, як {{нп5|рухомасць носьбітаў току|рухомасць|ru|Подвижность носителей тока}}, які характарызуе сілу водгуку носьбітаў току на прыкладзенае электрычнае поле. Двухмерны электронны газ у паўправадніковых гетэраструктурах валодае рэкорднымі рухомасцямі пры тэмпературах ніжэй 1 K. Графен саступае ДЭГ у GaAs пры такіх нізкіх тэмпературах, але, паколькі электрон-фаноннае рассеянне ў графене намнога слабейшае, рухомасць дасягае {{num|250000|см²В⁻¹с⁻¹}} пры пакаёвай тэмпературы{{sfn|Novoselov et. al.|2004}}. Гэта рухомасць уяўляе сабою адзін з асноўных параметраў, неабходных для стварэння хуткадзейных высокачастотных транзістараў{{sfn|Schwierz|2010}}. Унікальныя электронныя ўласцівасці графена праяўляюцца і ў оптыцы. У прыватнасці, графен дазваляе вокам «убачыць» [[Пастаянная тонкай структуры|пастаянную тонкай структуры]] α, параўноўваючы інтэнсіўнасць святла, якое прайшло скрозь закрытую графенам апертуру, і святла, якое прайшло свабодна. {{нп5|Каэфіцыент праходжання||ru|Коэффициент прохождения}} для графена ў вобласці бачнага святла добра апісваецца простай формулай {{math|T ≈ 1−πα ≈ 97,7 %}}{{sfn|Katsnelson|2012|с=161—163}}. Пастаянная тонкай структуры аказваецца звязана з велічынёй {{нп5|Квант электрычнага супраціўлення|кванта супраціўлення|ru|Квант электрического сопротивления}}, якое вымяраецца ў {{нп5|квантавы эфект Хола ў графене|квантавым эфекце Хола|ru|Квантовый эффект Холла в графене}}. У гэтым выпадку дакладнасць яе настолькі высокая, што дазваляе выкарыстоўваць графен для стварэння [[эталон электрычнага супраціўлення|эталона супраціўлення]], ''R''_K = h/e² = 25 812,807557(18) Ом<ref>{{артыкул |аўтар = Tzalenchuk A., Lara-Avila S., Kalaboukhov A., Paolillo S., Syväjärvi M., Yakimova R., Kazakova O., Janssen T. J. B. M., Fal'ko V., Kubatkin S. |загаловак = Towards a quantum resistance standard based on epitaxial graphene |арыгінал = |спасылка = http://www.nature.com/nnano/journal/v5/n3/abs/nnano.2009.474.html |мова = en |выданне = Nature Nanotechnology |год = 2010 |старонкі = 186—189 |doi = 10.1038/nnano.2009.474 |arxiv = 0909.1220 |ref = Tzalenchuk }}</ref>. Сувязь паміж графенам і пастаяннай тонкай структуры аказваецца нават глыбей, бо дынаміка электроннага газу ў графене вызначаецца рэлятывісцкім ураўненнем [[Квантавая механіка|квантавай механікі]] — [[ураўненне Дзірака|ураўненнем Дзірака]], — і па сутнасці з’яўляецца цвердацельным аналагам (2+1)-мернай квантавай электрадынамікі. Некалькі аналагічных эфектаў, прадказаных для квантавай электрадынамікі, можна назіраць у графене{{sfn|Gusynin|2007}}. Нягледзячы на моцнае ўзаемадзеянне святла з графенам{{sfn|Katsnelson|2012}}, {{нп5|бачнасць графена|адшукаць|ru|видимость графена}} асаджаныя плёнкі графена на падложцы крэмнію аказваецца складанай задачай. Існуюць найлепшыя таўшчыні аксіду крэмнію (90 нм, 290 нм для даўжынь хваль бачнага святла), якія даюць найбольшы кантраст, што істотна спрашчае пошук плёнак{{sfn|Novoselov et. al. Nature|2005}}. Хаця натрэніраваны чалавек дастаткова лёгка адрознівае манаслой графена ад двухслойнага графена па кантрасту, добрым доказам служыць таксама {{нп5|раманаўская спектраскапія||ru|рамановская спектроскопия}}{{sfn|Malard|2009}}, якая выгадна адрозніваецца хуткасцю аналізу і адчувальнасцю да колькасці слаёў. Альтэрнатыўныя метады, такія як вызначэнне таўшчыні {{нп5|атамна-сілавы мікраскоп|атамна-сілавым мікраскопам|ru|атомно-силовой микроскоп}} і ідэнтыфікацыя па квантаваму эфекту Хола патрабуюць значна большага часу{{sfn|Novoselov et. al. Nature|2005}}. Метады вырошчвання графена на вялікіх плошчах адрозніваюцца ад механічных метадаў аднароднасцю і чысцінёй працэсу. Газафазная эпітаксія вугляроду на медную фольгу (CVD-графен) дазваляе ствараць вельмі аднародныя полікрышталічныя плёнкі графена з памерамі парадку метраў{{sfn|Bae|2010}}. Памер монакрышталёў графена складае сотні мікрон. Меншыя крышталіты атрымліваюцца пры тэрмічным раскладанні карбіду крэмнію. Самы непрадукцыйны метад механічнага расшчаплення аказваецца найболей прыстасаваным для атрымання высокаякасных крышталёў графена, хоць CVD-графен па якасці прыбліжаецца да яго. Як механічны метад, так і вырошчванне на паверхні іншага матэрыялу валодаюць істотнымі недахопамі, сярод іншага, малою прадукцыйнасцю, таму тэхнолагі распрацоўваюць хімічныя метады атрымання графена з графіту для атрымання з монакрышталя графіту плёнкі, складзенай пераважна з графенавых слаёў, што істотна прасуне графен на рынку. Дзякуючы моцным вугляродным кавалентным сувязям графен інертны ў адносінах да кіслот і шчолачаў пры пакаёвай тэмпературы. Аднак прысутнасць пэўных хімічных злучэнняў у атмасферы можа прыводзіць да легіравання графена, што знайшло прымяненне ў рэкордна адчувальных сэнсарах — дэтектарах асобных малекул<ref>{{артыкул |аўтар = Schedin F., Geim A. K., Morozov S. V., Hill E. W., Blake P., Katsnelson M. I. & Novoselov K. S. |загаловак = Обнаружение отдельных молекул газа адсорбированны на графене |арыгінал = Detection of individual gas molecules adsorbed on graphene |спасылка = http://www.nature.com/nmat/journal/v6/n9/abs/nmat1967.html |мова = en |выданне = Nature |год = 2007 |старонкі = 652—655 |doi = 10.1038/nmat1967 |arxiv = cond-mat/0610809 |ref = Schedin }}</ref>. Для хімічнай мадыфікацыі з утварэннем кавалентных сувязей графена патрэбны павышаныя тэмпературы і рэчывы з моцнай рэакцыйнай здольнасцю. Напрыклад, для стварэння {{нп5|графан|гідрагенізаванага графена|ru|}} патрэбна наяўнасць пратонаў у плазме газавага разраду{{sfn|Elias|2009}}, для стварэння фтораграфена — моцнага фтарыруючага агента {{нп5|Дыфтарыд ксенону|дыфтарыду ксенону|ru|Дифторид ксенона}}<ref>{{артыкул |аўтар = Nair R. R. et. al. |загаловак = Фторографен: двумерный аналог тефлона |арыгінал = Fluorographene: A Two-Dimensional Counterpart of Teflon |спасылка = http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/smll.201001555/abstract |мова = en |выданне = Small |год = 2010 |старонкі = 2877—2884 |doi = 10.1002/smll.201001555 |arxiv = 1006.3016 |ref = Nair_Small }}</ref>. Абодва гэтыя матэрыялы паказалі дыэлектрычныя ўласцівасці, то-бок іх супраціўленне расце з паніжэннем тэмпературы. Гэта абумоўлена фарміраваннем забароненай зоны. Колькасць публікацый, прысвечаных графену, расце год ад года, перавысіўшы 10000 у 2012 годзе{{sfn|Ferrari_Nanoscale|2015|с=4613}}. Нягледзячы на тое, што трэць артыкулаў (доля ад агульнага ліку складае 34 %) публікуецца навуковымі ўстановамі і фірмамі з Еўропы, галоўнымі трымальнікамі патэнтаў (з прыблізна 14000 патэнтаў на ліпень 2014 года) выступаюць фірмы і ўніверсітэты Кітая (40 %), ЗША (23 %) і Паўднёвай Карэі (21 %), а еўрапейская доля складае 9 %{{sfn|Ferrari_Nanoscale|2015|с=4614}}. Сярод фірм і ўніверсітэтаў [[Samsung|Самсунг]] з’яўляецца лідарам па колькасці патэнтаў{{sfn|Ferrari_Nanoscale|2015|с=4615}}. == Гісторыя адкрыцця == {{main|Гісторыя графена}} [[Файл:Graphen.jpg|left|200px|thumb|Рыс. 1. Ідэальная крышталічная структура графена ўяўляе сабою гексаганальную крышталічную рашотку.]] Графен з’яўляецца двухмерным [[крышталь|крышталём]], які складаецца з адзіночнага слоя атамаў вугляроду, сабраных у {{нп5|гексаганальная рашотка|гексаганальную рашотку|ru|гексагональная решётка}}. Яго тэарэтычнае даследаванне пачалося задоўга да атрымання рэальных узораў матэрыялу, паколькі з графена можна сабраць трохмерны крышталь [[графіт]]а. Графен з’яўляецца базай для пабудовы тэорыі гэтага крышталя. Графіт з’яўляецца [[паўметал]]ам, і, як было паказана<ref name="wallace_PR">Wallace P. R. «The Band Theory of Graphite», Phys. Rev. '''71''', 622 (1947) {{DOI|10.1103/PhysRev.71.622}}</ref> ў 1947 годзе Ф.&nbsp;Уолесам, у {{нп5|зонная структура|зоннай структуры|ru|}} графена таксама адсутнічае [[забароненая зона]], прычым у пунктах судакранання {{нп5|валентная зона|валентнай зоны|ru|}} і {{нп5|зона праводнасці|зоны праводнасці|ru|зона проводимости}} {{нп5|энергетычны спектр||ru|энергетический спектр}} электронаў і [[дзірка (квазічасціца)|дзірак]] лінейны як функцыя {{нп5|хвалевы вектар|хвалевага вектара|ru|волновой вектор}}. Такога роду спектрам валодаюць бязмасавыя [[фатон]]ы і ультрарэлятывісцкія часціцы, а таксама [[нейтрына]]. Таму кажуць, што {{нп5|эфектыўная маса||ru|эффективная масса}} электронаў і дзірак у графене паблізу пункта судакранання роўная нулю. Але тут трэба адзначыць, што, нягледзячы на падобнасць фатонаў і бязмасавых носьбітаў, у графена ёсць некалькі істотных адрозненняў, якія робяць носьбіты ў ім унікальнымі па сваёй фізічнай прыродзе, а іменна: электроны і дзіркі з’яўляюцца [[ферміёны|ферміёнамі]], і яны зараджаныя. У цяперашні час аналагаў для гэтых бязмасавых зараджаных ферміёнаў сярод вядомых [[Элементарная часціца|элементарных часціц]] няма. Нягледзячы на такія спецыфічныя асаблівасці, да 2005 года<ref name="novoselov_Nature_2005" /> эксперыментальнага пацвярджэння гэтыя вывады не атрымалі, бо не ўдавалася атрымаць графен. Акрамя таго, яшчэ раней было тэарэтычна паказана, што свабодную ідэальную двухмерную плёнку атрымаць немагчыма з-за нестабільнасці адносна згортвання ці скручвання<ref name=Shioyama_JMSL_2001>Shioyama H. Cleavage of graphite to graphene J. Mat. Sci. Lett. '''20''', 499—500 (2001)</ref><ref name="peierls_HPA_1934">Peierls R., Helv. Phys. Acta '''7''', 81 (1934); Peierls R., Ann. I. H. Poincare '''5''', 177 (1935); Landau L. D., Phys. Z. Sowjetvunion '''11''', 26 (1937)</ref><ref>{{кніга|аўтар=Ландау Л. Д., Лифшиц Е. М.|загаловак=Статистическая физика|год=2001}}</ref>. Цеплавыя флуктуацыі прыводзяць да плаўлення двухмернага крышталя пры любой канечнай тэмпературы. Цікавасць да графена паявілася зноў пасля адкрыцця [[вугляродныя нанатрубкі|вугляродных нанатрубак]], бо ўся першапачатковая тэорыя графена будавалася на простай модэлі разгортвання цыліндра нанатрубкі. Таму тэорыя для графена ў прымяненні да нанатрубак добра прапрацавана. Спробы атрымання графена, прымацаванага да іншага матэрыялу, пачаліся з эксперыментаў, якія выкарыстоўвалі просты [[аловак]], і працягнуліся з выкарыстаннем {{нп5|атамна-сілавы мікраскоп|атамна-сілавога мікраскопа|ru|Сканирующий атомно-силовой микроскоп}}<ref name="zhang_APL_2005">Zhang Y. ''et al.'' Fabrication and electric-field-dependent transport measurements of mesoscopic graphite devices ''[[Appl. Phys. Lett.]]'' '''86''', 073104 (2005) {{DOI|10.1063/1.1862334}}</ref> для механічнага выдалення слаёў графіту, але не дасягнулі поспеху. Выкарыстанне графіту з {{нп5|інтэркаляцыя (хімія)|устаўленымі|ru|Интеркаляция (химия)}} ([[інтэркаліраваны графіт]] — злучэнні, падобныя графітыду калію KC₈)<ref name=Shioyama_JMSL_2001 /> у міжплоскасную прастору чужароднымі атамамі (выкарыстоўваецца для павелічэння адлегласці паміж суседнімі слаямі і іх расшчаплення) таксама не прывяло да выніку. У 2004 годзе навукоўцамі [[Андрэй Канстанцінавіч Гейм|Андрэем Геймам]] і [[Канстанцін Сяргеевіч Навасёлаў|Канстанцінам Навасёлавым]] з Манчэстэрскага ўніверсітэта была апублікаваная праца ў часопісе Science<ref name=novoselov_Science_2004 />, дзе паведамлялася аб атрыманні графена на падкладцы акісленага крэмнію. Такім чынам, стабілізацыя двухмернай плёнкі дасягалася дзякуючы наяўнасці сувязі з тонкім слоем дыэлектрыка {{нп5|Дыяксід крэмнію|SiO₂|ru|Диоксид кремния}} па аналогіі з тонкімі плёнкамі, вырашчанымі з дапамогай {{нп5|Малекулярна-пучковая эпітаксія|МПЭ|ru|Молекулярно-пучковая эпитаксия}}. Упершыню былі вымераныя [[электрычная праводнасць|праводнасць]], {{нп5|асцыляцыі Шубнікава — дэ Гааза (графен)|эфект Шубнікава — дэ Гааза|ru|Осцилляции Шубникова — де Гааза (графен)}}, [[эфект Хола]] для узораў, якія складаліся з плёнак вугляроду атамарнай таўшчыні. Метад лушчэння з’яўляецца даволі простым і гібкім, бо дазваляе працаваць з усімі слаістымі крышталямі, то-бок тымі матэрыяламі, якія прадстаўляюцца як слабазвязаныя (у параўнанні з сіламі ў плоскасці) слаі двухмерных крышталёў. У наступнай працы<ref name="novoselov_PNAS_2005" /> аўтары паказалі, што яго можна выкарыстоўваць для атрымання іншых двухмерных крышталёў: {{нп5|Нітрыд бору|BN|ru|Нитрид бора}}, [[Дысульфід малібдэну|MoS₂]], {{нп5|Дыселенід ніобію|NbSe₂|ru|Диселенид ниобия}}, Bi₂Sr₂CaCu₂O_x. У 2011 годзе навукоўцы з Нацыянальнай радыёастранамічнай абсерваторыі абвясцілі, што ім, верагодна, удалося зарэгістраваць графен ў касмічнай прасторы (планетарныя туманнасці ў Магеланавых аблоках)<ref>[http://lenta.ru/news/2011/08/12/graphene/ В Магеллановых облаках нашли следы графена]</ref>. == Атрыманне == {{main|Атрыманне графена}} [[Файл:Intercalactionrp.svg|left|thumb|Рыс. 2. Слаі [[інтэркаліраваны графіт|інтэркаліраванага графіту]] можна лёгка аддзяліць адзін ад аднаго<ref name=Shioyama_JMSL_2001 />]] Кавалачкі графена атрымліваюць пры механічным уздзеянні на {{нп5|высокаарыентаваны піралітычны графіт||ru|высокоориентированный пиролитический графит}} ці [[кіш-графіт]]<ref name=zhang_Nature_2005>{{артыкул |аўтар = Zhang Y., Tan Y., Stormer H. L., Kim P. |загаловак = Experimental observation of the quantum Hall effect and Berry's phase in graphene |спасылка = http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7065/full/nature04235.html |мова = en |выданне = Nature |год = 2005 |том = 438 |старонкі = 201—204 |doi = 10.1038/nature04235 |arxiv = cond-mat/0509355 }}</ref>. Спачатку плоскія кускі графіту кладуць паміж ліпкімі стужкамі ([[скотч]]) і расшчапляюць раз за разам, ствараючы дастаткова тонкія слаі (сярод мноства атрыманых плёнак могуць трапляцца адна- і двухслойныя, якія і ўяўляюць цікавасць). Пасля адлушчэння скотч з тонкімі плёнкамі графіту прыціскаюць да падложкі акісленага крэмнію. Пры гэтым цяжка атрымаць плёнку вызначанага памеру і формы ў фіксаваных частках падложкі (гарызантальныя памеры плёнак складаюць звычайна каля {{nobr|10 мкм}})<ref name="novoselov_PNAS_2005" />. {{нп5|Бачнасць графена|Знойдзеныя|ru|Видимость графена}} з дапамогай аптычнага мікраскопа слаба бачныя (пры таўшчыні дыэлектрыка {{nobr|300 нм}}) плёнкі падрыхтоўваюць для вымярэнняў. Таўшчыню можна вызначыць з дапамогай атамна-сілавога мікраскопа (яна можа вар’іравацца ў граніцах {{nobr|1 нм}} для графена) або выкарыстоўваючы [[раманаўскае рассеянне святла|камбінацыйнай рассеянне]]. Выкарыстоўваючы стандартную {{нп5|электронная літаграфія|электронную літаграфію|ru|Электронная литография}} і [[рэактыўнае плазменнае траўленне]], задаюць форму плёнкі для электрафізічных вымярэнняў. Кавалачкі графена таксама можна прыгатаваць з графіту, выкарыстоўваючы хімічныя метады<ref>''Solution Properties of Graphite and Graphene'' Sandip Niyogi, Elena Bekyarova, Mikhail E. Itkis, Jared L. McWilliams, Mark A. Hamon, and Robert C. Haddon [[J. Am. Chem. Soc.]]; 2006; 128(24) pp 7720 — 7721; (Communication) {{DOI|10.1021/ja060680r}}</ref>. Спачатку мікракрышталі графіту падвяргаюцца дзеянню сумесі [[серная кіслата|сернай]] і [[азотная кіслата|азотнай]] кіслот. Графіт акісляецца, і на краях узору паяўляюцца {{нп5|карбаксільная група|карбаксільныя групы|ru|Карбоксильная группа}} графена. Іх ператвараюць у хларыды пры дапамозе {{нп5|тыянілхларыд|тыянілхларыду|ru|Тионилхлорид}}. Затым пад дзеяннем {{нп5|октадэцыламін|октадэцыламіну|ru|Октадециламин}} ў растворах {{нп5|тэтрагідрафуран|тэтрагідрафурану|ru|Тетрагидрофуран}}, {{нп5|тэтрахлорметан|тэтрахлорметану|ru|Тетрахлорметан}} і {{нп5|дыхлорэтан|дыхлорэтану|ru|дихлорэтан}} яны пераходзяць у графенавыя слаі таўшчынёй 0,54 [[нм]]. Гэты хімічны метад не адзіны, і, мяняючы арганічныя растваральнікі і хімікаты, можна атрымаць нанаметровыя слаі графіту<ref>Bunch J. S. ''et al.'' Coulomb Oscillations and Hall Effect in Quasi-2D Graphite Quantum Dots Nano Lett. '''5''', 287 (2005) {{DOI|10.1021/nl048111+}}</ref>. Адзін з хімічных метадаў атрымання графена заснаваны на аднаўленні {{нп5|аксід графіту|аксіду графіту|ru|Оксид графита}}. Першае ўпамінанне аб атрыманні шматкоў адноўленага аднаслойнага аксіду графіту ([[аксід графена|аксіду графена]]) было ўжо ў 1962 годзе<ref name="Boehm">[http://graphenetimes.com/2009/12/boehms-1961-isolation-of-graphene/ Boehm’s 1961 isolation of graphene] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101008144828/http://graphenetimes.com/2009/12/boehms-1961-isolation-of-graphene/ |date=2010-10-08 }}. Graphene Times (2009-12-07). Retrieved on 2010-12-10.</ref>. Аднаўленнем аднаслойнай плёнкі [[аксід графіту|аксіду графіту]], напрыклад, у атмасферы [[гідразін]]у з наступным адпалам у сумесі аргон/вадарод, могуць быць атрыманы графенавыя плёнкі. Аднак якасць графена, атрыманага аднаўленнем [[аксід графіту|аксіду графіту]], ніжэй у параўнанні з графенам, атрыманым скотч-метадам з прычыны няпоўнага выдалення розных функцыянальных груп. Нанясенне плёнкі [[аксід графіту|аксіду графіту]] на [[DVD-дыск]] і апрацоўка лазерам у DVD-дыскаводзе прывялі да атрымання на дыску плёнкі графена з высокай электраправоднасцю ({{nobr|1738 [[сіменс (адзінка вымярэння)|См]]/м}}) і ўдзельнай паверхняй {{nobr|1520 м²/г<ref>{{cite web|url=http://www.sciencemag.org/content/335/6074/1326|title=Laser Scribing of High-Performance and Flexible Graphene-Based Electrochemical Capacitors|publisher=Sciencemag.org|date=2012-03-16|accessdate=2013-05-02|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HPJZSAVy?url=http://www.sciencemag.org/content/335/6074/1326|archivedate=2013-06-16}}</ref><ref>{{cite web|last=Marcus|first=Jennifer|url=http://newsroom.ucla.edu/portal/ucla/ucla-researchers-develop-new-graphene-230478.aspx|title=Researchers develop graphene supercapacitor holding promise for portable electronics / UCLA Newsroom|publisher=Newsroom.ucla.edu|date=2012-03-15|accessdate=2013-05-02|archiveurl=https://www.webcitation.org/6HPJaTQQj?url=http://newsroom.ucla.edu/portal/ucla/ucla-researchers-develop-new-graphene-230478.aspx|archivedate=2013-06-16}}</ref>.}} У артыкулах<ref>Stankovich S. ''et al''. «Stable aqueous dispersions of graphitic nanoplatelets via the reduction of exfoliated graphite oxide in the presence of poly(sodium 4-styrenesulfonate)», J. Mater. Chem. '''16''', 155 (2006) {{DOI|10.1039/b512799h}}</ref><ref name=stankovich_Nature_2006>Stankovich S. ''et al''. «Graphene-based composite materials», ''Nature'' '''442''', 282 (2006) {{DOI|10.1038/nature04969}}</ref> апісаны яшчэ адзін хімічны метад атрымання графена, убудаванага ў [[палімеры|палімерную]] матрыцу. Варта назваць яшчэ два метады: радыёчастотнае {{нп5|Плазменна-хімічнае асаджэнне з газавай фазы|плазмахімічнае асаджэнне з газавай фазы|ru|Плазменно-химическое осаждение из газовой фазы}} ({{lang-en|PECVD}})<ref name="wang_APL_2004">Wang J. J. ''et al.'' Free-standing subnanometer graphite sheets. Appl. Phys. Lett. '''85''', 1265 (2004) {{DOI|10.1063/1.1782253}}</ref> і вырошчванне пры высокім ціску і тэмпературы ({{lang-en|HPHT}})<ref>Parvizi F., ''et al.'' Graphene Synthesis via the High Pressure — High Temperature Growth Process. Micro Nano Lett., '''3''', 29 (2008) {{DOI|10.1049/mnl:20070074}} [http://arxiv.org/abs/0802.4058 Препринт]</ref>. Апошні метад можна выкарыстоўваць для атрымання плёнак вялікай плошчы. Калі крышталь піралітычнага графіту і падложку размясціць паміж электродамі, то, як паказана ў працы<ref>Sidorov A. N. ''et al''., Electrostatic deposition of graphene. Nanotechnology '''18''', 135301 (2007) {{DOI|10.1088/0957-4484/18/13/135301}}</ref>, можна дабіцца таго, што кавалачкі графіту з паверхні, сярод якіх могуць аказацца плёнкі атамарнай таўшчыні, пад дзеяннем электрычнага поля могуць перамяшчацца на падложку акісленага крэмнію. Для прадухілення прабою (паміж электродамі прыкладвалася напружанне ад 1 да {{nobr|13 кВ}}) паміж электродамі таксама размяшчалі тонкую пласціну [[слюда|слюды]]. Існуе таксама некалькі паведамленняў<ref name=rollings_JPCS_2006 /><ref name=hass_APL_2006 />, прысвечаных атрыманню графена, вырашчанага на падложках [[карбід крэмнію|карбіду крэмнію]] SiC(0001). Графітная плёнка фарміруецца пры тэрмічным раскладанні паверхні падложкі SiC, прычым якасць вырашчанай плёнкі залежыць ад таго, якая стабілізацыя ў крышталя: ''C''-стабілізаваная ці ''Si''-стабілізаваная паверхня — у першым выпадку якасць плёнак вышэй. Гэты метад атрымання графена значна бліжэй да прамысловай вытворчасці. У працах<ref>Berger, C. ''et al''. «Electronic Confinement and Coherence in Patterned Epitaxial Graphene», Science '''312''', 1191 (2006) {{DOI|10.1126/science.1125925}}</ref><ref name=hass_PRL_2008>J. Hass ''et. al.'' Why Multilayer Graphene on 4H-SiC(000-1) Behaves Like a Single Sheet of Graphene. Phys. Rev. Lett. '''100''', 125504 (2008).</ref> тая ж група даследчыкаў паказала, што, нягледзячы на тое, што таўшчыня слоя графіту складае больш чым адзін манаслой, у праводнасці ўдзельнічае толькі адзін слой у непасрэднай блізкасці ад падложкі, бо на мяжы SiC-C з-за рознасці {{нп5|работа выхаду|работ выхаду|ru|Работа выхода}} двух матэрыялаў утвараецца нескампенсаваны зарад. Уласцівасці такой плёнкі аказаліся эквівалентныя ўласцівасцям графена. == Дэфекты == Ідэальны графен складаецца выключна з шасцівугольных ячэек. Прысутнасць пяці- і сямівугольных ячэек будзе прыводзіць да рознага роду {{нп5|дэфекты крышталя|дэфектаў|ru|Дефекты кристалла}}. Наяўнасць пяцівугольных ячэек прыводзіць да скручвання атамнай плоскасці ў конус. Структура з 12 такімі дэфектамі вядомая пад назвай [[фулерэн]]. Прысутнасць сямівугольных ячэек прыводзіць да ўтварэння седлападобных скрыўленняў атамнай плоскасці. Камбінацыя гэтых дэфектаў і нармальных ячэек можа прыводзіць да ўтварэння розных форм паверхні. == Магчымыя прымяненні == {{main|Графенавы палявы транзістар|Графенавыя нанастужкі}} Лічыцца, што на аснове графена можна сканструяваць {{нп5|балістычны транзістар||ru|Баллистический транзистор}}. У сакавіку 2006 года група даследчыкаў з тэхналагічнага інстытута штата Джорджыя заявіла, што імі быў атрыманы [[палявы транзістар]] на графене, а таксама [[Інтэрферэнцыя (фізіка)|квантава-інтэрферэнцыйны]] прыбор<ref>''Carbon-Based Electronics: Researchers Develop Foundation for Circuitry and Devices Based on Graphite'' March 14, 2006 gtresearchnews.gatech.edu [http://gtresearchnews.gatech.edu/newsrelease/graphene.htm Link] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20090414072336/http://gtresearchnews.gatech.edu/newsrelease/graphene.htm |date=14 красавіка 2009 }}</ref>. Даследчыкі мяркуюць, што дзякуючы іх дасягненням у скорым часе з’явіцца новы клас графенавай нанаэлектронікі з базавай таўшчынёй [[транзістар]]аў да {{nobr|10 нм}}. Гэты транзістар валодае вялікім токам уцечкі, то-бок нельга раздзяліць два станы з закрытым і адкрытым каналам. Выкарыстоўваць напрамую графен пры стварэнні [[палявы транзістар|палявога транзістара]] без токаў уцечкі не ўяўляецца магчымым з-за адсутнасці забароненай зоны ў гэтым матэрыяле, бо нельга дабіцца істотнай розніцы ў супраціўленні пры любых прыкладзеных да затвора напружаннях, то-бок не атрымліваецца задаць два станы, прыдатныя для двайковай логікі: праводзячы і неправодзячы. Спачатку трэба неяк стварыць забароненую зону дастатковай шырыні пры рабочай тэмпературы, каб тэрмічна ўзбуджаныя носьбіты давалі малы ўклад у праводнасць. Адзін з магчымых спосабаў прапанаваны ў працы<ref name=chen_physica_E_2007 />. У гэтым артыкуле прапануецца стварыць тонкія палоскі графена з такой шырынёй, каб дзякуючы {{нп5|квантава-памерны эфект|квантава-памернаму эфекту|ru|Квантово-размерный эффект}} шырыня забароненай зоны была дастатковай для пераходу ў дыэлектрычны стан (закрыты стан) прыбора пры пакаёвай тэмпературы ({{nobr|28 мэВ}} адпавядае шырыні палоскі {{nobr|20 нм}}). Дзякуючы высокай рухомасці (значна большай, чым рухомасць у [[крэмній|крэмніі]], які выкарыстоўваецца ў [[мікраэлектроніка|мікраэлектроніцы]]) {{nobr|10⁴ см²·В⁻¹·с⁻¹}} хуткадзеянне такога транзістара будзе прыкметна вышэй. Нягледзячы на тое, што гэта прылада ўжо здольна працаваць як транзістар, затвор для яе яшчэ не створаны. Іншая вобласць прымянення прапанавана ў артыкуле{{sfn|Schedin|2007}} і заключаецца ў выкарыстанні графена ў якасці вельмі адчувальнага {{нп5|датчык|датчыка|ru|Датчик}} для выяўлення асобных малекул хімічных рэчываў, далучаных да паверхні плёнкі. У гэтай працы даследаваліся такія рэчывы, як [[аміяк|NH₃]], [[CO]], [[вада|H₂O]], [[NO2|NO₂]]. Датчык памерам {{nobr|1 × 1 мкм²}} выкарыстоўваўся для дэтэктавання далучэння асобных малекул NO₂ да графена. Прынцып дзеяння гэтага датчыка заключаецца ў тым, што розныя малекулы выступаюць {{нп5|Донар (фізіка)|донарамі|ru|Донор (физика)}} і {{нп5|Акцэптар (фізіка)|акцэптарамі|ru|Акцептор (физика)}}, што ў сваю чаргу вядзе да змены супраціўлення графена. У працы<ref>Hwang E. H. ''et al.'' Transport in chemically doped graphene in the presence of adsorbed molecules Phys. Rev. B '''76''', 195421 (2007) {{DOI|10.1103/PhysRevB.76.195421}}</ref> тэарэтычна даследуецца ўплыў розных выкарыстаных у адзначаным вышэй эксперыменце прымесей на праводнасць графена. У працы<ref>Wehling T. O. ''et al.'' Molecular Doping of Graphene. Nano Lett. '''8''', 173 (2008) {{DOI|10.1021/nl072364w}}</ref> было паказана, што малекула NO₂ з’яўляецца добрым акцэптарам дзякуючы сваім {{нп5|парамагнетызм|парамагнітным|ru|Парамагнетики}} уласцівасцям, а {{нп5|дыямагнетызм|дыямагнітная|ru|диамагнетизм}} малекула N₂O₄ стварае ўзровень блізка да кропкі электранейтральнасці. У агульным выпадку прымесі, малекулы якіх маюць [[магнітны момант]] (няспараны электрон), валодаюць больш моцнымі легіруючымі ўласцівасцямі. Яшчэ адна перспектыўная вобласць прымянення графена — яго выкарыстанне для вырабу электродаў у {{нп5|іаністар|іаністарах|ru|Ионистор}} (суперкандэнсатарах). Доследныя ўзоры іаністараў на графене маюць удзельную энергаёмістасць {{nobr|32 Вт·г/кг}}, параўнальную з такой для {{нп5|свінцова-кіслотны акумулятар|свінцова-кіслотных|ru|Свинцово-кислотный аккумулятор}} [[электрычны акумулятар|акумулятараў]] ({{nobr|30—40 Вт·ч/кг}})<ref>{{cite journal |author=S.R.C.Vivekchand |author2=Chandra Sekhar Rout|author3= K.S.Subrahmanyam|author4= A.Govindaraj|author5=C.N.R.Rao |year=2008 |url=http://www.ias.ac.in/chemsci/Pdf-Jan2008/9.pdf |title=Graphene-based electrochemical supercapacitors |journal=J. Chem. Sci., Indian Academy of Sciences |volume=120, January 2008 |pages=9−13 }}</ref>. Нядаўна былі створаны новыя тыпы святлодыёдаў і фотадэтэктараў на аснове графена ([[LEC]])<ref>{{артыкул|аўтар=Piotr Matyba, Hisato Yamaguchi, Goki Eda, Manish Chhowalla, Ludvig Edman, Nathaniel D. Robinson|загаловак=Graphene and Mobile Ions: The Key to All-Plastic, Solution-Processed Light-Emitting Devices|мова=en|выданне=Журнал ACS Nano|выдавецтва=American Chemical Society|год=2010|выпуск=4 (2)|старонкі=637—642|doi=10.1021/nn9018569}}</ref><ref name="NKJ201609">{{артыкул |аўтар=Аня Грушина|загаловак= [https://www.nkj.ru/archive/articles/29487/ Светодиоды и фотодетекторы: тоньше, эффективнее, быстрее — благодаря графену] |выданне=[[Наука и жизнь]] |год=2016 |нумар=9 |старонкі=14-19}}</ref>. У 2011 годзе ў часопісе ''[[Science]]'' была апублікавана праца<ref>[http://lenta.ru/news/2011/06/10/metagraphen/ Предложена схема двумерного метаматериала на основе графена]</ref>, дзе на аснове графена прапаноўвалася схема двухмернага метаматэрыялу (можа быць запатрабаваны ў оптыцы і электроніцы). Каробчатая графенавая [[нанаструктура]] (КГНС), якая прадстаўляе сабой мнагаслойную сістэму размешчаных уздоўж паверхні паралельных полых нанаканалаў з чатырохвугольным папярочным сячэннем, можа служыць асновай для стварэння звышадчувальных [[датчык]]аў, высокаэфектыўных каталітычных ячэек, нанаканалаў для маніпуліравання-{{нп5|секвеніраванне|секвеніравання|ru|секвенирование}} [[ДНК]], высокаэфектыўных цеплаадводных паверхняў, [[электрычны акумулятар|акумулятараў]] з палепшанымі характарыстыкамі, нанамеханічных [[рэзанатар]]аў, каналаў памнажэння электронаў у прыборах эмісійнай {{нп5|нанаэлектроніка|нанаэлектронікі|en|Nanoelectronics}}, [[сарбент]]аў} вялікай ёмістасці для бяспечнага захоўвання [[вадарод]]у<ref name="stm2016">{{cite journal|author=R. V. Lapshin|year=2016|title=STM observation of a box-shaped graphene nanostructure appeared after mechanical cleavage of pyrolytic graphite|journal=Applied Surface Science|volume=360|issue=|pages=451-460|publisher=Elsevier B. V.|location=Netherlands|issn=0169-4332|doi=10.1016/j.apsusc.2015.09.222|url=http://www.niifp.ru/staff/lapshin/index.htm#stm2016|format=PDF|access-date=6 красавіка 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20170907215042/http://www.niifp.ru/staff/lapshin/index.htm#stm2016|archive-date=7 верасня 2017|url-status=dead}}</ref>. == Хімічныя ўласцівасці == {{Main|Хімія графена}} Графен — адзіная форма вугляроду (ці суцэльнага матэрыялу), у якой кожны атам даступны для хімічнай рэакцыі з абодвух бакоў (дзякуючы двухмернай структуры). Атамы па краях графенавага ліста асабліва хімічна актыўныя. Сярод [[алатропія|алатропных форм]] вугляроду графен мае самую вялікую долю гранічных атамаў. Дэфекты ў лісце павялічваюць яго хімічную актыўнасць<ref name="Denis">{{cite journal |last=Denis |first=P. A. |last2=Iribarne |first2=F. |title=Comparative Study of Defect Reactivity in Graphene |doi=10.1021/jp4061945 |journal=Journal of Physical Chemistry C |volume=117 |pages=19048–19055 |year=2013 |issue=37}}</ref>. Тэмпература ўступлення ў рэакцыю з кіслародам для базіснай плоскасці аднаслойнага графена не пераўзыходзіць {{convert|260|C|K|sigfig=2}}<ref name="Yamada3">{{cite journal |last=Yamada |first=Y. |last2=Murota |first2=K |last3=Fujita |first3=R |last4=Kim |first4=J |title=Subnanometer vacancy defects introduced on graphene by oxygen gas |doi=10.1021/ja4117268 |journal=Journal of the American Chemical Society |volume=136 |issue=6 |pages=2232–2235 |year=2014 |display-authors=etal |pmid=24460150}}</ref>. Загараецца графен пры {{convert|350|C|K|sigfig=2}}<ref name="Eftekhari">{{cite journal |last=Eftekhari |first=A. |last2=Jafarkhani |first2=P. |title=Curly Graphene with Specious Interlayers Displaying Superior Capacity for Hydrogen Storage |doi=10.1021/jp410044v |journal=Journal of Physical Chemistry C |volume=117 |pages=25845–25851 |year=2013 |issue=48}}</ref>. Звычайна графен мадыфікуюць кісларода- і азотазмяшчальнымі {{нп5|функцыянальная група|функцыянальнымі групамі|ru|Функциональная группа}} і аналізуюць метадамі {{нп5|інфрачырвоная спектраскапія|інфрачырвонай|ru|Инфракрасная спектроскопия}} і {{нп5|рэнтгенаўская фотаэлектронная спектраскапія|рэнтгенаўскай фотаэлектроннай спектраскапіі|en|X-ray photoelectron spectroscopy}}. Аднак, устанаўленне структуры злучэння графена з кіслароднымі<ref name="Yamada1">{{cite journal |last=Yamada |first=Y. |last2=Yasuda |first2=H. |last3=Murota |first3=K. |last4=Nakamura |first4=M. |last5=Sodesawa |first5=T. |last6=Sato |first6=S. |title=Analysis of heat-treated graphite oxide by X-ray photoelectron spectroscopy |doi=10.1007/s10853-013-7630-0 |journal=Journal of Material Science |volume=48 |pages=8171–8198 |year=2013 |issue=23|bibcode=2013JMatS..48.8171Y }}</ref> і азотнымі<ref name="Yamada2">{{cite journal |last=Yamada |first=Y. |last2=Kim |first2=J. |last3=Murota |first3=K. |last4=Matsuo |first4=S. |last5=Sato |first5=S. |title=Nitrogen-containing graphene analyzed by X-ray photoelectron spectroscopy |doi=10.1016/j.carbon.2013.12.061 |journal=Carbon |volume=70 |pages=59–74 |year=2014}}</ref> функцыянальнымі групамі патрабуе магчымасці кантролю гэтых структур. Хімічныя прымяненні графена патрабуюць структурных ці хімічных няправільнасцей, бо ідэальна плоскі графен без дэфектаў хімічна інертны<ref>{{cite journal |last=Eftekhari |first=A. |last2=Garcia |first2=H. |title=The Necessity of Structural Irregularities for the Chemical Applications of Graphene |doi=10.1016/j.mtchem.2017.02.003 |journal=Materials Today Chemistry |volume=4 |pages=1–16 |year=2017 }}</ref>. Іначай кажучы, словазлучэнне «добры графен» у хіміі і фізіцы мае розны сэнс. У графене, размешчаным на падложцы з {{нп5|натрыева-кальцыева-сілікатнае шкло|натрыева-кальцыева-сілікатнага шкла|ru|Soda–lime glass}} ў звычайных умовах (без падагрэву, змены ціску ці знешняга хімічнага ўздзеяння), спантанна ўзнікае ўстойлівае ''n''-легіраванне (са шчыльнасцю электронаў 1,33{{e|13}} эл/см{{su|p=2}}) цераз паверхневы перанос. У {{нп5|селенідзе медзі-індыю-галію|дыселенідзе медзі-індыю-галію|ru|Селенид меди-индия-галлия}} (паўправадніку ''p''-тыпу), размешчаным на такую ж падложку, ''n''-легіраванне дасягае 2,11{{e|13}} эл/см{{su|p=2}}.<ref>{{Cite journal|last=Dissanayake|first=D. M. N. M.|last2=Ashraf|first2=A.|last3=Dwyer|first3=D.|last4=Kisslinger|first4=K.|last5=Zhang|first5=L.|last6=Pang|first6=Y.|last7=Efstathiadis|first7=H.|last8=Eisaman|first8=M. D.|date=12 February 2016|title=Spontaneous and strong multi-layer graphene n-doping on soda-lime glass and its application in graphene-semiconductor junctions|journal=Scientific Reports|volume=6|pages=21070|doi=10.1038/srep21070|pmc=4751575|pmid=26867673|bibcode=2016NatSR...621070D}}</ref> Розныя вытворныя графена, напрыклад, цыянаграфен і графенавая кіслата, могуць быць атрыманы шляхам хімічнага пераўтварэння {{нп5|фторграфен|фторграфена|en|fluorographene}}. Цыянаграфен і графенавая кіслата валодаюць высокай ступенню функцыяналізацыі (~15 %), адкрытую забароненую зону і з’яўляюцца {{нп5|гідрафільнасць|гідрафільнымі|ru|Гидрофильность}}, утвараючы ўстойлівыя [[калоід]]ы ў вадзе. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{крыніцы/BSI PAS 71}} * {{артыкул |аўтар = Bae S., Kim H., Lee Y., Xu X., Park J., Zheng Y., Balakrishnan J., Lei T., Kim H. R., Song Y. I., Kim Y., Kim K. S., Özyilmaz B., Ahn J., Hong B. H., Iijima S. |загаловак = Roll-to-roll production of 30-inch graphene films for transparent electrodes |спасылка = http://www.nature.com/nnano/journal/v5/n8/full/nnano.2010.132.html |мова = en |выдавецтва = Nat. Nanotech. |год = 2010 |том = 5 |старонкі = 574—578 |doi = 10.1038/nnano.2010.132 |ref = Bae }} * {{артыкул |аўтар = Cooper D. R., D’Anjou B., Ghattamaneni N., Harack B., Hilke M., Horth A., Majlis N., Massicotte M., Vandsburger L., Whiteway E., Yu V. |загаловак = Experimental Review of Graphene |спасылка = http://www.isrn.com/journals/cmp/2012/501686/abs/ |мова = en |выдавецтва = ISRN Condensed Matter Physics |год = 2012 |старонкі = 501686 |doi = 10.5402/2012/501686 |arxiv = 1110.6557 |ref = Cooper }} * {{артыкул |аўтар = Elias D. C., Nair R. R., Mohiuddin T. M. G., Morozov S. V., Blake P., Halsall M. P., Ferrari A. C., Boukhvalov D. W., Katsnelson M. I., Geim A. K., Novoselov K. S. |загаловак = Control of Graphene's Properties by Reversible Hydrogenation: Evidence for Graphane |спасылка = http://www.sciencemag.org/content/323/5914/610.abstract |мова = en |выдавецтва = Science |год = 2009 |том = 323 |старонкі = 610—613 |doi = 10.1126/science.1167130 |arxiv = 0810.4706 |ref = Elias }} * {{артыкул |аўтар = Ferrari A. C., et. al. |загаловак = Science and technology roadmap for graphene, related two-dimensional crystals, and hybrid systems |спасылка = http://pubs.rsc.org/en/content/articlelanding/2015/nr/c4nr01600a |мова = en |выдавецтва = Nanoscale |год = 2015 |том = 7 |старонкі = 4598—4810 |doi = 10.1039/C4NR01600A |ref = Ferrari_Nanoscale }} * {{артыкул |аўтар = Gusynin V. P., Sharapov S. G., Carbotte J. P. |загаловак = AC conductivity of graphene: from tight-binding model to 2+1-dimensional quantum electrodynamics |спасылка = http://www.worldscientific.com/doi/abs/10.1142/S0217979207038022 |мова = en |выдавецтва = Int. J. Mod. Phys. B |год = 2007 |том = 21 |старонкі = 4611 |doi = 10.1142/S0217979207038022 |arxiv = 0706.3016 |ref = Gusynin }} * {{кніга |аўтар = Katsnelson M. I. |загаловак = Graphene: Carbon in Two Dimensions |спасылка = http://www.cambridge.org/aus/catalogue/catalogue.asp?isbn=9780521195409 |месца = New York |выдавецтва = Cambridge University Press |год = 2012 |allpages = 366 |isbn = 978-0-521-19540-9 |ref = Katsnelson }} * {{артыкул |аўтар = Malard L. M., Pimenta M. A., Dresselhaus G., Dresselhaus M. S. |загаловак = Raman spectroscopy in graphene |спасылка = http://aae490.wikispaces.com/file/view/pr.Raman+spectroscopy+in+graphene.pdf |мова = en |выдавецтва = Physics Reports |год = 2009 |том = 473 |старонкі = 51—87 |doi = 10.1016/j.physrep.2009.02.003 |ref = Malard |archiveurl = https://web.archive.org/web/20180727030533/https://aae490.wikispaces.com/file/view/pr.Raman+spectroscopy+in+graphene.pdf |archivedate = 27 ліпеня 2018 }} * {{артыкул |аўтар = Novoselov K. S., Geim A. K., Morozov S. V., Jiang D., Zhang Y., Dubonos S. V., Grigorieva I. V., Firsov A. A. |загаловак = Electric Field Effect in Atomically Thin Carbon Films |спасылка = http://www.sciencemag.org/content/306/5696/666.abstract |мова = en |выдавецтва = Science |год = 2004 |том = 306 |старонкі = 666—669 |doi = 10.1126/science.1102896 |arxiv = cond-mat/0410550 |ref = Novoselov et. al. }} * {{артыкул |аўтар = Novoselov K. S., Geim A. K., Morozov S. V., Jiang D., Katsnelson M. I., Grigorieva I. V., Dubonos S. V., Firsov A. A. |загаловак = Two-dimensional gas of massless Dirac fermions in graphene |спасылка = http://www.nature.com/nature/journal/v438/n7065/abs/nature04233.html |мова = en |выдавецтва = Nature |год = 2005 |том = 438 |старонкі = 197—200 |doi = 10.1038/nature04233 |arxiv = cond-mat/0509330 |ref = Novoselov et. al. Nature }} * {{артыкул |аўтар = Schwierz F. |загаловак = Graphene transistors |спасылка = http://www.nature.com/nnano/journal/v5/n7/full/nnano.2010.89.html |мова = en |выдавецтва = Nat. Nanotech. |год = 2010 |том = 5 |старонкі = 487—496 |doi = 10.1038/nnano.2010.89 |ref = Schwierz }} == Спасылкі == * [http://onnes.ph.man.ac.uk/nano/index.html Mesoscopic physics group] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080424025327/http://onnes.ph.man.ac.uk/nano/index.html |date=24 красавіка 2008 }} — сайт даследчай групы з універсітэта Манчэстэра {{ref-en}} * [http://pico.phys.columbia.edu/ Kim group] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100302134531/http://pico.phys.columbia.edu/ |date=2 сакавіка 2010 }} — сайт лабараторыі прафесара Кіма з Калумбійскага ўніверсітэта {{ref-en}} * [http://www.physics.umd.edu/condmat/mfuhrer/ Nanoelectronics Research Group] — сайт даследчай групы з універсітэта Мэрыленда {{ref-en}} * [http://www.ewels.info/img/science/ Галерэя фатаграфій графіту і графена] {{ref-en}} {{Алатропныя формы вугляроду}} [[Катэгорыя:Графен| ]] [[Катэгорыя:Нанатэхналогія]] bt41kbw1hf7dmtvs82li26o9re2iqcm 0 34866 5014002 5010897 2025-07-11T07:21:23Z Llzrrs 155280 /* Нумар абанента МТС */ 5014002 wikitext text/x-wiki {{Кампанія |назва = СТАА «Мабільныя ТэлеСістэмы» |лагатып = MTS logo 2015.svg |тып = Сумеснае [[таварыства з абмежаванай адказнасцю]] |лістынг на біржы = |дзейнасць = |дэвіз = МТС - аператар сувязі |заснавана = 2002 |дата=4 красавіка |ранейшыя назвы = |заснавальнікі = |размяшчэнне = [[Беларусь]] |ключавыя фігуры = [[Уладзіслаў Уладзіміравіч Андрэйчанка|Уладзіслаў Андрэйчанка]] |галіна = Паслугі сотавай сувязі |сайт = http://by.mts.by/ }} Беларуска-расійскае сумеснае таварыства з абмежаванай адказнасцю '''«Мабільныя ТэлеСістэмы»''' (МТС) — беларускі аператар мабільнай сувязі стандартаў [[GSM]]/DCS (пакаленне мабільнай сувязі 2G), 3G/UMTS (3G), LTE TDD и LTE FDD (4G), NB-IoT<ref>[https://cms.developers.mts.ru/api/uploads/articles/files/648add051339417baf96a043.pdf Тэхнічныя патрабаванні і значэнні паказчыкаў якасці аказання паслуг сувязі МТС]</ref>. Заснавальнікамі кампаніі з’яўляюцца РУП «[[Белтэлекам]]» (51 адсотак акцый) і ААТ «Мабільныя ТэлеСістэмы» (49 % акцый). == Гісторыя == Кампанія пачала ажыццяўляць камерцыйную дзейнасць [[27 чэрвеня]] [[2002]] года і стала другім, пасля [[А1 (тэлекам-правайдар)|А1]], аператарам мабільнай сувязі ў Беларусі. [[17 кастрычніка]] [[2004]] года кампанія «Мабільныя ТэлеСістэмы» першай сярод беларускіх аператараў дасягнула адзнакі ў 1 мільён актыўных абанентаў і адначасова стала буйнейшай сотавай кампаніяй у Беларусі. У студзені [[2005]] года рынкавая доля кампаніі перавысіла 50 %, а ў маі кампанія ўжо пераадолела мяжу ў 1,5 млн абанентаў. [[27 чэрвеня]] [[2006]] года кампанія правяла рэбрэндынг, змяніўшы лагатып. [[Выява:MTS logo 2002 - 2006.jpg|thumb|right|Лагатып кампаніі з 2002 па 2006 год.]] [[11 ліпеня]] [[2007]] года кампанія абвясціла пра тое, што лік актыўных абанентаў дасягнуў 3,5 млн чалавек. [[7 красавіка]] [[2009]] года МТС дадала ў свае галасавыя аўтаінфарматары беларускую мову. Такім чынам, галасавыя паведамленні аўтаінфарматараў пачалі гучаць на трох мовах: англійскай, рускай і беларускай па чарзе. == Статыстыка == На канец снежня [[2020]] года абанентская база складае 5,7 мільёнаў карыстальнікаў<ref>https://static.ssl.mts.ru/mts_rf/images/finansovye-i-operacionnye-rezultaty_chetvertyj_kvartal_2020_god.pdf?_ga=2.93596573.1041202296.1620374973-127001430.1620374973&_gl=1*cg1fsq*_ga*MTI3MDAxNDMwLjE2MjAzNzQ5NzM.*_ga_DJC0PYZJHN*MTYyMDM3NDk3Mi4xLjEuMTYyMDM3NDk5NS4zNw..</ref>. Зона дзеяння сеткі МТС ахапляе каля 92 % тэрыторыі краіны, на якой пражывае звыш за 98 % насельніцтва Беларусі (100 % гарадскіх жыхароў). Сувязь МТС забяспечваюць 4069 базавых станцый. Роўмінгавыя пагадненні ў кампаніі МТС сёння заключаны з 323 аператарамi ў 152 краінах свету. МТС валодае ўласнай сеткай фірмовых цэнтраў продажаў і абслугоўвання, якая складаецца з 37 офісаў у населеных пунктах Беларусі. Дылерская сетка — 971 салон у 383 населеных пунктах. == Нумар абанента МТС == * +375 '''29 2'''**-**-** * +375 '''29 5'''**-**-** * +375 '''29 7'''**-**-** * +375 '''29 8''' **-**-** * +375 '''33 6'''**-**-** * +375 '''33 3'''**-**-** З уводам у Рэспубліцы Беларусь паслугі «Перанос нумара» (MNP) нумары абанентаў могуць прымаць значэнні: * +375 '''29''' xxx xx xx, * +375 '''33''' xxx xx xx, * +375 '''44''' xxx xx xx. * +375 '''25''' xxx xx xx. {{зноскі}} == Спасылкі == * [https://www.mts.by/by/ Афіцыйны сайт кампаніі] {{Сотавая сувязь у Беларусі}} [[Катэгорыя:Аператары мабільнай сувязі Беларусі]] 68sdclb6npfcjd46yxg9p419y84doe3 0 34897 5014004 4741880 2025-07-11T07:27:42Z Llzrrs 155280 /* Гісторыя */ Выпраўлены правапіс 5014004 wikitext text/x-wiki {{загаловак з малой літары}} {{Кампанія | Назва = ЗАТ "Беларуская сетка тэлекамунікацый" | Лагатып = | Тып = Закрытае акцыянернае таварыства | Лістынг на біржы = | Дзейнасць = Сотавая сувязь | Заснавана = 3 снежня [[2008]] | Ранейшыя назвы = ЗАТ "БеСТ" | Размяшчэнне = [[Беларусь]] | Ключавыя фігуры = Эрдал Яйла (генеральны дырэктар) | Галіна = Паслугі сотавай сувязі | Сайт = [http://life.com.by/ www.life.com.by] }} '''life :) (Беларусь)''' — брэнд беларускага аператара сотавай сувязі ЗАТ «БеСТ». Прадастаўляе паслугі сувязі стандарту GSM 900/1800, UMTS (WCDMA / HSDPA / HSUPA / HSPA +) і 4G (праз сетку [[beCloud]]), трэці па колькасці абанентаў аператар сотавай сувязі. == Гісторыя == ЗАТ «Беларуская сетка тэлекамунікацый» было зарэгістравана 5 лістапада 2004 года. 24 сакавіка 2005 г. атрымала ліцэнзію на прадастаўленне паслуг сувязі стандарту GSM, а падключэнне абанентаў пачалося ў снежні 2005 года. Заснавальнікамі ЗАТ з’яўляліся навукова-даследчае рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «НДІ сродкаў аўтаматызацыі» і рэспубліканскае ўнітарнае прадпрыемства «Белтэлекам» з долямі ў статутным фондзе 75 % і 25 % адпаведна. Абодва заснавальнікі — дзяржаўнай формы ўласнасці. У лістападзе 2007 года кампанія правяла рэбрэндынг і падала новы дэвіз ''«Свой сярод сваіх»''. 29 ліпеня 2008 года [[Турцыя|турэцкая]] тэлекамунікацыйная кампанія ''Turkcell'' падпісала пагадненне аб набыцці 80 % акцый ЗАТ «Беларуская сетка тэлекамунікацый». Частка акцый кампаніі «Беларуская сетка тэлекамунікацый» набыта ў Дзяржкаммаёмасці Беларусі (заснавальнікі кампаніі без выплат перадалі яму права кіравання [[Акцыя (фінансы)|акцыямі]]). У снежні 2008 года кампанія зрабіла чарговы рэбрэндынг і пачала аказваць паслугі пад гандлёвай маркай life:), якая выкарыстоўваецца даччынай кампаніяй Turkcell на [[Украіна|Украіне]]. Дэвіз кампаніі стаў ''«Магчыма ўсё»''. У лістападзе 2009 года life:) (Беларусь) першым у краіне пачаў аказваць паслугі сувязі стандарту 3G, а з сакавіка 2010 года — беларускі мабільны аператар life:) пачаў выкарыстоўваць сетку 3.75G (HSPA+) . У сакавіку 2011 года life:) першым у Беларусі пачаў тэставанне тэхналогіі LTE (4G) . Сёння кампанія працягвае працаваць у напрамку павышэння хуткасці і эфектыўнасці перадачы дадзеных. 23 мая 2012 года life:) (Беларусь) запусціў унікальную для краіны праграму лаяльнасці ''my life:)'', якая дазваляе атрымліваць значныя скідкі на розныя мерапрыемствы і пакупкі. Праз год, 11 чэрвеня 2013 года, праграма афіцыйна названа Лепшай праграмай лаяльнасці ў рэгіёне Усходняя Еўропа на цырымоніі атрымання ўзнагарод самага прэстыжнага сусветнага конкурсу ў вобласці розных праграм лаяльнасці ''The Loyalty Awards''. У лістападзе 2012 года life:) (Беларусь) прапанаваў сваім абанентам новую лінейку тарыфных планаў пад назвай «''йо»'' у камплекце з наборам карысных паслуг. У лютым 2014 года кампанія ўпершыню ў Беларусі запусціла сістэму ''«SMS — білет»'' — аналаг існуючага жэтона на адну паездку ў [[метрапалітэн]]е. Вясной 2014 года life:) (Беларусь) запусціў новую кампанію пад назвай ''«life:) Вялікая сетка»''. Мэта кампаніі — зламаць мяжу паміж рознымі сеткамі і стварыць камфортныя і выгадныя ўмовы для зносін незалежна ад таго, паслугамі якога беларускага мабільнага аператара карыстаецца выкліканы абанент. Таксама кампанія прапанавала сваім абанентам новую лінейку тарыфных планаў «XS», «S», «M», «L» і «XL», распрацаваную з улікам актуальных патрэбаў і найбольш сучасных тэндэнцый на рынку мабільнай сувязі. 13 красавіка 2017 года life:) адкрыў бясплатны доступ да Facebook і TUT.BY. На старонцы https://0.freebasics.com/ абаненты life:) могуць бясплатна чытаць навіны, дазнавацца пра надвор’е, знаёміцца з рознымі артыкуламі пра здароўе, адукацыю і многае іншае.<ref>https://42.tut.by/538546 {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170516162634/https://42.tut.by/538546 |date=16 мая 2017 }}</ref> Як заўважыў у 2018 годзе намеснік міністра антыманапольнага рэгулявання і гандлю Беларусі Іван Вежнавец, ЗАТ «БеСТ» не займае настолькі вялікай долі на рынку сотавай сувязі, каб прызнаць яго дамінуючым суб’ектам<ref>[http://blr.belta.by/interview/view/ab-reguljavanni-taryfau-na-paslugi-suvjazi-2720/ blr.belta.by]</ref>. 20 верасня 2018 года аператар абвясціў пра абнаўленне візуальнага стылю. Фірмовымі колерамі кампаніі сталі ярка-сіні і жоўты. 4 мая 2021 года life:) першым у Беларусі запусціў бескантактны перанос нумара ў сваю сетку. Цяпер карыстальнікам неабавязкова наведваць салон, дастаткова купіць сім-карту ў інтэрнэт-краме аператара ці ў партнёраў (больш за 900 гандлёвых кропак па ўсёй Беларусі. Стойкі з сім-картамі размешчаны каля кас і ў брэнд-зонах аператара) і актываваць у дадатку «life:) Рэгістрацыя», выбраўшы пункт «Перанесці свой нумар», працэдура займае 24 гадзіны, на гэты час даецца часовы нумар<ref name="Новости">{{Cite web|lang=ru|url=https://life.com.by/company/news/liferegistration-mnp|title=Новости|website=life.com.by|access-date=2021-05-12|archive-date=2021-05-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20210512150322/https://life.com.by/company/news/liferegistration-mnp|url-status=live}}</ref>. 25 жніўня 2021 года аператар стаў першым у Беларусі, які запусціў цалкам аддаленае падключэнне на тарыфы з eSIM. Аформіць eSIM і выбраць тарыф можна не выходзячы з дому — у дадатку «life:) Рэгістрацыя»<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://life.com.by/company/news/esim-and-lifeid|title=Новости|website=life.com.by|access-date=2021-11-14|archive-date=2021-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20211114133243/https://life.com.by/company/news/esim-and-lifeid|url-status=live}}</ref>. У снежні 2022 года турэцкі мабільны аператар Turkcell, які раней валодаў 80% акцый ЗАТ «БеСТ», выкупіў іх у беларускага Дзяржкаммаёмасці за 1165,66 долараў і стаў адзіным уладальнікам мабільнага аператара life:)<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://officelife.media/news/38949-turetskiy-turkcell-stal-100-ym-vladeltsem-operatora-best/|title=Турецкий TURKCELL стал 100%-ным владельцем оператора «БеСТ»|website=Office Life|access-date=2022-12-11|author=Антон Гордзялковский|url-status=live}}</ref>. == Статыстыка == На май 2014 года сетка 2G life :) ахоплівае 93,7 % тэрыторыі Беларусі, на якой пражывае каля 99,74 % насельніцтва краіны. Сетка 3G life :) ахоплівае 29,6 % тэрыторыі краіны, на якой пражывае каля 82,10 % насельніцтва. Сетка life :) на Беларусі абслугоўваецца каля 4 000 базавымі станцыямі стандарту GSM900/DCS1800/NODEB2100. Кліенты кампаніі могуць карыстацца паслугай міжнароднага роўмінгу ў 105 краінах свету. life :) (Беларусь) мае 15 уласных цэнтраў абслугоўвання па ўсёй Беларусі. Дылерская сетка на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь налічвае 132 эксклюзіўных пункты продажаў, каля 277 афіцыйных прадстаўнікоў кампаніі (дылераў) , 170 крам партнёраў «Еўрасетка» і «Сувязны», якія прапануюць паслугі life :) (Беларусь)<ref name="Новости"/>. Салоны life :) прысутнічаюць у 120 гарадах краіны. Таксама па ўсёй Беларусі працуе да 100 актыўных прадаўцоў (прамоўтараў) кампаніі на 50 месцах. == Нумар абанента life:) == Аператар life :) (Беларусь) выдае нумары з сеткавым кодам '''25'''. Тэлефонныя нумары ў міжнародным фармаце: +375 '''25''' ххх хх хх. З уводам у Рэспубліцы Беларусь паслугі «Перанос нумара» (MNP) нумары абанентаў могуць прымаць яшчэ значэнні. == Крытыка == Беларускі тэлеграм-канал «За Байнэт» не аднойчы фіксуе<ref>[https://t.me/zabynet/316]</ref> адыход аператара да блакіровак інтэрнэту з 2020 года. Амаль таго life:) прыняў рашэнне аб прадастаўленні бонусаў сваім абанентам. Як нагадала прэс-служба аператара, прычынай праблем сталі меры, прынятыя ўпаўнаважанымі дзяржаўнымі органамі.<ref>https://primepress.by/news/kompanii/operator_life_takzhe_kompensiruet_otklyuchaemyy_v_noyabre_mobilnyy_internet-27099/</ref> == Крыніцы == {{reflist}} == Спасылкі == * [http://www.life.com.by/ Афіцыйны сайт кампаніі] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20081208080121/http://www.life.com.by/ |date=8 снежня 2008 }} * [http://www.life.com.by/private/services/sms-ticketing/ SMS-білет] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140414011457/http://life.com.by/private/services/sms-ticketing/ |date=14 красавіка 2014 }} * [http://www.life.com.by/private/about/covering Карта пакрыцця] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140413214925/http://www.life.com.by/private/about/covering |date=13 красавіка 2014 }} * [https://www.facebook.com/life.com.by Старонка life:) у сац.сетцы Facebook] * [https://twitter.com/life_belarus Старонка life:) в TWITTER] * [https://www.youtube.com/user/lifecomby Старонка кампаніі на youtube] * [http://charter97.org/be/news/2010/3/11/27238/ life:) запусціў HSPA+ у Менску і Гомелі] {{Сотавая сувязь у Беларусі}} [[Катэгорыя:Аператары мабільнай сувязі Беларусі]] avcxkwkwzc9bd0tz2lqvyz71zu9e993 0 51328 5013898 4245744 2025-07-10T12:01:35Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013898 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = Вёска |беларуская назва = Актавія |арыгінальная назва = |краіна = Беларусь |падначаленне = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 25|lat_sec = 09 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 58|lon_sec = 49 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты вобласці = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Ігрушкаўскі |пасялковы савет = |карта краіны = |карта вобласці = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |дата заснавання = |першае згадванне = |ранейшыя назвы = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |двароў = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = +2 |DST = ёсць |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243029123 }} '''Акта́вія'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Кругло́віна, Гарэ́лае, н.'''</ref> ({{lang-be-trans|Aktavija}}, {{lang-ru|Октавия}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Ігрушкаўскі сельсавет|Ігрушкаўскага сельсавета]]. Да 5 мая 1962 года вёска ўваходзіла ў склад [[Халопеніцкі сельсавет|Халопеніцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 5 мая 1962 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1962, № 19 (978).</ref>, да 28 ліпеня 1966 года — у склад Ігрушкаўскага сельсавета<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 28 ліпеня 1966 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1966, № 26 (1146).</ref>, да 31 сакавіка 1977 года — у склад [[Жаберыцкі сельсавет|Жаберыцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 31 сакавіка 1977 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1977, № 15 (1533).</ref>. == Гісторыя == Вядома з 1858 года, уладанне Юлія Серафімавіча Рашкоўскага. У 1897 годзе засценак Барысаўскага павета Мінскай губерні, 9 двароў, 68 жыхароў. З 1924 года ў Крупскім раёне, спачатку Мінскай, потым Аршанскай акруг, з 1938 года ў Мінскай вобласці. У 1930-я гады створаны калгас «Шлях сацыялізму». Пасля Вялікай Айчыннай вайны калгас быў адноўлены, вёска ў складзе саўгаса, потым калгаса «Стараселле». На 1 студзеня 1998 года 8 гаспадарак і 11 жыхароў<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Ігрушкаўскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Ігрушкаўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] rcpukma71xct3832vvoyp5804g91ysj 0 51329 5013911 4245745 2025-07-10T12:41:14Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013911 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Батуры}} {{НП-Беларусь |скасаваны = так |статус = Вёска |беларуская назва = Батуры |арыгінальная назва = |краіна = Беларусь |падначаленне = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 27|lat_sec = 08 |lon_dir = |lon_deg = 29|lon_min = 00|lon_sec = 26 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты вобласці = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Ігрушкаўскі |пасялковы савет = |карта краіны = |карта вобласці = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |дата заснавання = |першае згадванне = |ранейшыя назвы = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |двароў = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = +2 |DST = ёсць |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243029127 }} '''Бату́ры'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Batury}}, {{lang-ru|Батуры}}) — былая [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіла ў склад [[Ігрушкаўскі сельсавет|Ігрушкаўскага сельсавета]]. Да 5 мая 1962 года вёска ўваходзіла ў склад [[Халопеніцкі сельсавет|Халопеніцкага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 5 мая 1962 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1962, № 19 (978).</ref>. Скасавана 20 верасня 2021 года<ref>[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=D921n0111029&p1=1 Решение Крупского районного Совета депутатов от 20 сентября 2021 г. № 181 Об упразднении сельских населенных пунктов Крупского района Минской области]</ref>. == Гісторыя == Заснавана каля 1770 года як засценак Чарэйскага маёнтка Сапегаў. У 1772–1775 гадах — у закладзе ў Ю. Салагуба, 5 «дымоў». Падчас Айчыннай вайны 1812 года каля вёскі руская армія разграміла французскую дывізію. Пры адступленні французы спалілі амаль усю вёску. У канцы XIX стагоддзя ўласнасць Юлія Серафімавіча Рашкоўскага, 60 жыхароў, 2 карчмы. Пасля ўстанаўлення Савецкай улады ў Ігрушкаўскім сельсавеце Крупскага раёна, у складзе саўгаса, потым — калгаса «Прызыў». У 1941 годзе ў вёсцы 16 двароў, 112 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 29 чалавек. Вёска была часткова спалена. На 1 студзеня 1998 года 3 гаспадаркі, 5 жыхароў<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} 5rqkzzt8g23zqvc65q2l10asr9xsak0 0 55537 5014026 4420745 2025-07-11T11:11:37Z DobryBrat 5701 вікіфікацыя, стыль, катэгорыі 5014026 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} {{Цёзкі2|Глябовіч}} '''Ге́нрых Глябо́віч''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі ксёндз, прафесар тэалогіі ўніверсітэта Стэфана Баторыя ў [[Вільня|Вільні]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 1 ліпеня 1904 года ў [[Гродна|Гродне]]. З [[1936]] года — пробашч парафіі ў [[Трокі|Троках]]. Сваім служэннем аказаў вялікі ўплыў на студэнцкае асяроддзе Вільні і архідыяцэзіі. 3 мая 1941 года склаў акт аддання Богу свайго жыцця як ахвяру за ратаванне веры ў моладзі. За душпастырскае служэнне на [[Беларусь|Беларусі]] 9 лістапада 1941 года быў расстраляны [[гестапа]] ў [[Барысаў|Барысаве]]. {{зноскі}} == Спасылкі == * [http://www.catholic.by/port/holy Інфармацыя на старонцы Catholic.By] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20040930124712/http://www.catholic.by/port/holy/ |date=30 верасня 2004 }} * [http://pro-christo.catholic.by/text/razvaz_roz.htm#17 «Ружанцовыя разважанні»] {{DEFAULTSORT:Глябовіч Генрых}} [[Катэгорыя:Постаці беларускага каталіцтва]] [[Катэгорыя:Расстраляныя на акупаванай тэрыторыі СССР]] dtlmgjvwb1za8ntwb6321li3gwfwxd7 0 59139 5013900 5013894 2025-07-10T12:04:51Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Знішчэнне */ 5013900 wikitext text/x-wiki {{Славутасць |Тып = |Беларуская назва = Мінская гарадская ратуша |Арыгінальная назва = | Выява =Miensk - Ratuša.jpg | Подпіс выявы =Мінская ратуша | Шырыня выявы = |Статус = {{ГККРБ 4|711Е000001}} |Краіна = Беларусь |Краіна2 = |Назва месцазнаходжання = Горад |Месцазнаходжанне =Мінск |lat_dir =N|lat_deg =53.903551 |lat_min =|lat_sec = |lon_dir =E|lon_deg =27.556113|lon_min =|lon_sec = |region = |CoordScale = 1000 |Канфесія = |Епархія = |Добрапрыстойнасць = |Ордэнская прыналежнасць = |Тып кляштара = |Тып будынка = Ратуша |Архітэктурны стыль = [[Класіцызм]] |Аўтар праекта = [[Фёдар Аляксандаравіч Крамер|Ф. Крамер]], [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]], [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]] |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадванне = 1582 |Заснаванне = |Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты|[[1744]]|перабудавана ў стылі<br/> барока|[[1793]]|перабудавана ў стылі<br/> класіцызму|[[1857]]|скасавана|[[4 лістапада]] [[2004]]|адноўлена}} |Скасаваны = 1857 |Пачатак будаўніцтва = |Заканчэнне будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя жыхары = |Рэліквіі = |Настаяцель = |Стан = |Сайт = |На карце = Беларусь Мінск Гістарычны цэнтр |Commons = City Hall, Minsk }} '''Мінская ратуша''' — адміністрацыйны [[будынак]] у цэнтральнай частцы [[Мінск]]а, на [[Верхні горад|Высокім рынку]]. Да скасавання [[Магдэбургскае права ў Мінску|Магдэбургскага права]] для Мінска ([[14 мая]] [[1795]]) у ратушы праходзілі паседжанні органа гарадскага самакіравання — [[магістрат]]а або рады, у будынку захоўваліся [[эталон]]ы адзінак [[Вага|вагі]] і [[аб'ём]]у. На ратушнай вежы знаходзіўся першы гарадскі гадзіннік{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}}. Цяпер выкарыстоўваецца ў асноўным для прыёму ганаровых гасцей мінскіх гарадскіх уладаў. На 32-метровай вежы з [[флюгер]]ам устаноўлены гадзіннік і [[Герб Мінска|герб горада]]. Куранты на вежы Мінскай ратушы кожную гадзіну на працягу 19 секунд адбіваюць мелодыю прыпеву «[[Песня пра Мінск|Песні пра Мінск]]» (музыка [[Ігар Міхайлавіч Лучанок|Ігара Лучанка]]). == Гісторыя == Пра патрэбу збудаваць ратушу ўпершыню паведамляецца ў прывілеі на [[Магдэбургскае права]], нададзеным Мінску [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандрам]] [[14 сакавіка]] [[1499]] года. Месца знаходжання будынка, у якім у гэты час праходзілі паседжанні магістрату, дакладна не вядомае. У наступных прывілеях [[1552]] і [[1569]] гадоў зноў згадваецца пра патрэбу ўзвядзення ратушы. Упершыню існы будынак называецца ў дакуменце [[1582]] года, калі падданага маёнтку Гарадзец пасадзілі ў вязніцу, што размяшчалася ў ратушы. Аднак у [[1591]] годзе горад атрымаў шэраг палёгкаў на «''…ратуш, которы они тепер збудовати хочуть…''» У канцы XVI стагоддзя сустракаюцца звесткі пра ратушу як збудаванне, што размяшчалася на плошчы Высокі Рынак. У [[1640]] годзе пажар моцна пашкодзіў будынак, значную шкоду ратушы ўчынілі [[Вайна 1654—1667 гадоў|маскоўскія акупанты]]. Адноўленая ў паваенны час, ратуша, відаць, мела даволі выразнае архітэктурнае аблічча. Чэшскі падарожнік [[Бергард Танер]], які ў 1678 годзе наведаў Мінск, пісаў: «''Галоўнае ўпрыгожанне пляцу ратуша, што стаіць у цэнтры, аточаная мноствам крамаў''». У [[1744]] годзе будынак перабудавалі ў стылі [[барока]]{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}} пад кіраўніцтвам і намаганнямі менскага войта Станіслава Буржынскага. Існуюць звесткі, што ў канцы XVIII стаоддзі пры ратушы дзейнічала партыкулярная аптэка. [[Файл:Miensk. Менск (XVIII).jpg|thumb|злева|Невядомы мастак, кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (H. Hierasimovič, 1839).jpg|thumb|Г. Герасімовіч, пач. XIX ст.]] Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) ратушу перабудавалі ў стылі [[класіцызм]]у (архітэктар [[Фёдар Аляксандравіч Крамер|Ф. Крамер]]). [[Чарцёж]] галоўнага фасада будынка прыводзіўся ў «Атласе Мінскай губерні». У будынку ратушы знаходзіліся магістрат, суд, гаўпвахта, гарадавы, паліцыя і архіў. [[Файл:Miensk. Менск (J. Pieška, XIX, I).jpg|злева|[[Юзаф Пешка|Ю. Пешка]], пач. [[XIX стагоддзе|XIX ст.]]|thumb]] Наступную рэканструкцыю ратушы (архітэктар [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]]) правялі ў [[1819]] годзе, калі да яе паўднёва-ўсходняга фасада прыбудавалі арыгінальную агароджу, упрыгожаную ляпным дэкорам і маляўнічымі кампазіцыямі. У [[1830-я]] гады ў будынку размяшчалася музычнай школа. У [[1847]] годзе залю, што знаходзілася на другім паверсе ратушы, рэканструявалі пад гарадскі тэатр (архітэктар [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]], афармленне інтэр’ераў мастака Я. Кураткевіча). === Знішчэнне === У 1851 г. было прынята рашэнне пра знос ратушы. Фармальнай нагодай для зносу паслужыла тое, што ратуша, «займаючы сабой частку галоўнай плошчы, сцясняе яе і закрывае від [[Царква Святога Духа і манастыр базыльян (Мінск)|саборнай царквы]] і [[Прысутныя месцы (Мінск)|прысутных месцаў]], якія будуюцца»<ref name=":0">{{Крыніцы/Площадь Свободы в Минске|старонкі=ыва}}</ref>. [[Зянон Пазняк]] сцвярджае, што ў складзеным цару ўсепадданейшым рапарце ратушы таксама «тэндэнцыйна і заведама непраўдзіва» пісалася, што пабудова гэта «вельмі ветхая», на што рэзалюцыя цара была кароткай: «Зламаць, а каравул перавесці ў будынак прысутных месц»{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Будаўніцтва побач з ратушай прысутных месцаў, дзе размясціліся дзяржустановы Мінскай губерні, было скончана ў 1852 годзе<ref>{{Cite web|url=http://spadchina.by/budyinak-manastyira-bazyilyan.html|title=БУДЫНАК МАНАСТЫРА БАЗЫЛЬЯН|website=spadchina.by|access-date=2025-07-10}}</ref>. На рашэнні пра знос ратушы сапраўды стаіць уласнаручная рэзалюцыя [[Мікалай I (імператар расійскі)|Мікалая I]]<ref name=":0" />, але гэта не азначае, што імператар ініцыяваў знос. Расчыстка плошчы перад прысутнымі месцамі і [[Дом губернатара (Мінск)|губернатарскім домам]] ад развалін старой ратушы ставілася ў заслугу мінскаму губернатару [[Фядот Шкларэвіч|Фядоту Шкларэвічу]]<ref>{{ПГО|том=9|с=419}}</ref>. Мінскі краязнавец і калекцыянер [[Міхаіл Гаўсман]], які быў пакараны расійскімі ўладамі за [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|ўдзел у рэвалюцыйнай арганізацыі ў 1863 годзе]], у сваім неапублікаваным рукапісе «Гістарычнае спісанне губернскага горада Мінска і губерні»<ref>К истории одной неопубликованной рукописи</ref> паведамляе наступныя гарадскія чуткі, якія шырока цытуюцца ў наш час: {{Цытата|Здаецца, у 40-х гадах аднаму з распарадчыкаў прыйшла дур зрыць ратушны будынак, таму што быццам ён сваім існаваннем нагадваў жыхарам пра звычаі мінулага часу, пра [[Магдэбургскае права ў Мінску|магдэбургскае права]], [[Літоўскі статут]] і іншае. Іншаму ж спатрэбілася загадаць ссекчы векавыя таполі, таму што яны будуць замінаць войску свабодна маршаваць і практыкавацца па бульвары, і раптам не стала ні ратушы ні таполяў, ніжэй - кустоў і кветак, разведзеных па сярэдзіне бульвара. {{арыгінальны тэкст|ru|кажется, в 40-х годах одному из распорядителей пришла блажь срыть ратушное здание, потому что будто оно своим существованием напоминало жителям об обычаях минувшего времени, о магдебургском праве. Литовском статуте и с прочем. Другому же понадобилось приказать срубить вековые тополя, потому что они будут мешать войску свободно маршировать и упражняться по бульвару, и вдруг не стало ни ратуши ни тополей, ниже кустарников и цветов, разведенных по середине бульвара.}} }} Толькі ў 1857 г. [[Мінская гарадская дума]] вылучыла грошы «на куплю снарадаў для разборкі ратушнага будынка». Увесь гэты час былая рэзідэнцыя гарадскога магістрата пуставала<ref name=":0" />. Пазняк перакананы, што бюракратычная важданіна была выклікана некаторым скрытым супрацьдзеяннем мінчукоў, і сцвярджае, што на гандаль, які быў прызначаны дзеля выдачы падраду на разборку будынка, ніхто не з’явіўся{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Гэтую думку працягвае краязнавец [[Святаслаў Асіноўскі]], які сцвярджае, што пасля гэтага ратушу руйнавалі вайскоўцы па загаду<ref>Поле памяці : Постаці і падзеі беларускай мінуўшчыны / [[Святаслаў Асіноўскі]]. — Мінск : Полымя, 1999. — 174, [2] с. : іл., партр. ; 20 см. — Бібліяграфія: с. 174―175. — 3000 экз. — ISBN 985-07-0299-0</ref>. Сквер аднавілі толькі ў канцы XIX стагоддзя<ref>У. М. Дзянісаў. Рэканструкцыя і знос гарадскога сімвала // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=454}}</ref>. === Аднаўленне === [[Файл:Belarus-Minsk-City Hall-3.jpg|thumb|Адноўленая ратуша]] У 2002—2003 гадах будынак ратушы быў адноўлены спецыялістамі ААТ «Стары Менск», якія выкарыстоўвалі старыя чарцяжы і малюнкі. Не спрабуючы прытрымлівацца іх у дакладнасці, дойліды захавалі галоўныя элементы будынка. [[4 лістапада]] [[2004]] года адбылося ўрачыстае адкрыццё адноўленага сімвала Мінска. == Архітэктура == [[Файл:Drawing of Miensk City Hall.jpg|thumb|злева|300пкс|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (1825).jpg|thumb|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] Мела выгляд тыповай для беларускіх ратушаў [[17 стагоддзе|XVII]]—[[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзяў канструкцыі 2-павярховага выцягнутага дома з вежай, якая выступала ў цэнтры за лінію галоўнага [[фасад]]а. Аналагічныя тыпы ратуш былі ў [[Магілёўская ратуша|Магілёве]] і [[Віцебская ратуша|Віцебску]]. Мінская ратушная вежа прамавугольная, 3-ярусная. У пачатку [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] страха, трэба меркаваць, была больш стромкай{{sfn|Пазняк|1985|с=91—92}}. Па перабудове архітэктарам Ф. Крамерам у кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] ратуша набыла рысы [[класіцызм]]у. Двухпавярховы [[прамавугольнік|прамавугольны]] ў плане будынак накрыты пакатым [[дах|вальмавым дахам]]. Цэнтральная частка сіметрычнага паводле кампазіцыі галоўнага фасада вылучалася [[рызаліт]]ам з 3-маршавымі сходамі, і акцэнтавалася чацверыковай вежай, завершанай шлемападобным [[купал]]ам са [[шпіль|шпілем]] і [[флюгер]]ам. Рызаліт і тарцы мелі афармляліся 4-калоннымі [[порцік]]амі іанічнага ордэна. На ўзроўні 2-га паверху ў прасторы порціка знаходзіўся балкон<ref>{{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 335.</ref>. == Археалогія == У 1998 годзе праводзіліся грунтоўныя археалагічныя даследаванні пад кіраўніцтвам кандыдата гістарычных навук [[Валянцін Собаль|В. Собаля]]. Высветлілася, што будынак ратушы пачалі будаваць у канцы [[16 стагоддзе|XVI ст.]] на парожнім месцы, дзе раней адсутнічала забудова. Сцены будынка ўзводзілі ў тэхніцы мяшанай муроўкі (вялікапамерная цэгла-пальчатка разам з каменнем). Падлога ў дольных памяшканнях была з прамавугольнай керамічнай пліткі. Сцены ўнутраных памяшканняў былі атынкаванымі. У цэнтры будынка знайшлі рэшткі коміну, які ўпрыгожвала кафля з раслінным арнаментам. Вокны былі зашклёныя круглымі шыбамі з зялёнага шкла, якое ўстаўлялася ў металёвыя пераплёты. Увесь час свайго існавання будынак быў пакрыты [[дахоўка]]й<ref>У. М. Дзянісаў. Сімвалы горада і Менскага ваяводства: Ратуша // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=214}}</ref>. == Гл. таксама == * [[Магдэбургскае права ў Мінску]] {{Зноскі}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2}} * {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=289|артыкул=Менская ратуша|аўтар=[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Дзянісаў У.]]}} * {{Крыніцы/Гісторыя Мінска (2006)}} * {{Крыніцы/Рэха даўняга часу}} * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} == Спасылкі == {{ГККРБ|711Е000001}} {{Commons|Category:}} * [http://www.radzima.org/be/minsk/3272.html Мінская ратуша] на [[Radzima.org]] * [http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm Мінская ратуша] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091014020851/http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm |date=14 кастрычніка 2009 }}{{ref-ru}} на [[Мінск стары і новы]] * [http://szliachta.org/p02_by/miensk_ratusza01-05/miensk_ratusza01.html Мінская ратуша ў Юркавым куточку]{{Недаступная спасылка}} * {{Архіварта|minskaja-ratusha}} {{Ратушы Беларусі}} {{Музей гісторыі горада Мінска}} {{Славутасці Мінска}} {{Плошча Свабоды (Мінск)}} [[Катэгорыя:Славутасці Мінска|Ратуша]] [[Катэгорыя:Ратушы Беларусі]] [[Катэгорыя:Плошча Свабоды (Мінск)]] [[Катэгорыя:Збудаванні Мінска ў стылі класіцызм]] [[Катэгорыя:Адноўленыя будынкі і збудаванні Беларусі]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў XVI стагоддзі]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Мінску]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў 2004 годзе]] [[Катэгорыя:2004 год у Мінску]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя расійскімі ўладамі]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Казіміра Хршчановіча]] 6xb969cjbm35o1cb0bggxk53u8cpggp 5013901 5013900 2025-07-10T12:05:44Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Знішчэнне */ 5013901 wikitext text/x-wiki {{Славутасць |Тып = |Беларуская назва = Мінская гарадская ратуша |Арыгінальная назва = | Выява =Miensk - Ratuša.jpg | Подпіс выявы =Мінская ратуша | Шырыня выявы = |Статус = {{ГККРБ 4|711Е000001}} |Краіна = Беларусь |Краіна2 = |Назва месцазнаходжання = Горад |Месцазнаходжанне =Мінск |lat_dir =N|lat_deg =53.903551 |lat_min =|lat_sec = |lon_dir =E|lon_deg =27.556113|lon_min =|lon_sec = |region = |CoordScale = 1000 |Канфесія = |Епархія = |Добрапрыстойнасць = |Ордэнская прыналежнасць = |Тып кляштара = |Тып будынка = Ратуша |Архітэктурны стыль = [[Класіцызм]] |Аўтар праекта = [[Фёдар Аляксандаравіч Крамер|Ф. Крамер]], [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]], [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]] |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадванне = 1582 |Заснаванне = |Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты|[[1744]]|перабудавана ў стылі<br/> барока|[[1793]]|перабудавана ў стылі<br/> класіцызму|[[1857]]|скасавана|[[4 лістапада]] [[2004]]|адноўлена}} |Скасаваны = 1857 |Пачатак будаўніцтва = |Заканчэнне будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя жыхары = |Рэліквіі = |Настаяцель = |Стан = |Сайт = |На карце = Беларусь Мінск Гістарычны цэнтр |Commons = City Hall, Minsk }} '''Мінская ратуша''' — адміністрацыйны [[будынак]] у цэнтральнай частцы [[Мінск]]а, на [[Верхні горад|Высокім рынку]]. Да скасавання [[Магдэбургскае права ў Мінску|Магдэбургскага права]] для Мінска ([[14 мая]] [[1795]]) у ратушы праходзілі паседжанні органа гарадскага самакіравання — [[магістрат]]а або рады, у будынку захоўваліся [[эталон]]ы адзінак [[Вага|вагі]] і [[аб'ём]]у. На ратушнай вежы знаходзіўся першы гарадскі гадзіннік{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}}. Цяпер выкарыстоўваецца ў асноўным для прыёму ганаровых гасцей мінскіх гарадскіх уладаў. На 32-метровай вежы з [[флюгер]]ам устаноўлены гадзіннік і [[Герб Мінска|герб горада]]. Куранты на вежы Мінскай ратушы кожную гадзіну на працягу 19 секунд адбіваюць мелодыю прыпеву «[[Песня пра Мінск|Песні пра Мінск]]» (музыка [[Ігар Міхайлавіч Лучанок|Ігара Лучанка]]). == Гісторыя == Пра патрэбу збудаваць ратушу ўпершыню паведамляецца ў прывілеі на [[Магдэбургскае права]], нададзеным Мінску [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандрам]] [[14 сакавіка]] [[1499]] года. Месца знаходжання будынка, у якім у гэты час праходзілі паседжанні магістрату, дакладна не вядомае. У наступных прывілеях [[1552]] і [[1569]] гадоў зноў згадваецца пра патрэбу ўзвядзення ратушы. Упершыню існы будынак называецца ў дакуменце [[1582]] года, калі падданага маёнтку Гарадзец пасадзілі ў вязніцу, што размяшчалася ў ратушы. Аднак у [[1591]] годзе горад атрымаў шэраг палёгкаў на «''…ратуш, которы они тепер збудовати хочуть…''» У канцы XVI стагоддзя сустракаюцца звесткі пра ратушу як збудаванне, што размяшчалася на плошчы Высокі Рынак. У [[1640]] годзе пажар моцна пашкодзіў будынак, значную шкоду ратушы ўчынілі [[Вайна 1654—1667 гадоў|маскоўскія акупанты]]. Адноўленая ў паваенны час, ратуша, відаць, мела даволі выразнае архітэктурнае аблічча. Чэшскі падарожнік [[Бергард Танер]], які ў 1678 годзе наведаў Мінск, пісаў: «''Галоўнае ўпрыгожанне пляцу ратуша, што стаіць у цэнтры, аточаная мноствам крамаў''». У [[1744]] годзе будынак перабудавалі ў стылі [[барока]]{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}} пад кіраўніцтвам і намаганнямі менскага войта Станіслава Буржынскага. Існуюць звесткі, што ў канцы XVIII стаоддзі пры ратушы дзейнічала партыкулярная аптэка. [[Файл:Miensk. Менск (XVIII).jpg|thumb|злева|Невядомы мастак, кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (H. Hierasimovič, 1839).jpg|thumb|Г. Герасімовіч, пач. XIX ст.]] Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) ратушу перабудавалі ў стылі [[класіцызм]]у (архітэктар [[Фёдар Аляксандравіч Крамер|Ф. Крамер]]). [[Чарцёж]] галоўнага фасада будынка прыводзіўся ў «Атласе Мінскай губерні». У будынку ратушы знаходзіліся магістрат, суд, гаўпвахта, гарадавы, паліцыя і архіў. [[Файл:Miensk. Менск (J. Pieška, XIX, I).jpg|злева|[[Юзаф Пешка|Ю. Пешка]], пач. [[XIX стагоддзе|XIX ст.]]|thumb]] Наступную рэканструкцыю ратушы (архітэктар [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]]) правялі ў [[1819]] годзе, калі да яе паўднёва-ўсходняга фасада прыбудавалі арыгінальную агароджу, упрыгожаную ляпным дэкорам і маляўнічымі кампазіцыямі. У [[1830-я]] гады ў будынку размяшчалася музычнай школа. У [[1847]] годзе залю, што знаходзілася на другім паверсе ратушы, рэканструявалі пад гарадскі тэатр (архітэктар [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]], афармленне інтэр’ераў мастака Я. Кураткевіча). === Знішчэнне === У 1851 г. было прынята рашэнне пра знос ратушы. Фармальнай нагодай для зносу паслужыла тое, што ратуша, «займаючы сабой частку галоўнай плошчы, сцясняе яе і закрывае від [[Царква Святога Духа і манастыр базыльян (Мінск)|саборнай царквы]] і [[Прысутныя месцы (Мінск)|прысутных месцаў]], якія будуюцца»<ref name=":0">{{Крыніцы/Площадь Свободы в Минске|старонкі=ыва}}</ref>. [[Зянон Пазняк]] сцвярджае, што ў складзеным цару ўсепадданейшым рапарце ратушы таксама «тэндэнцыйна і заведама непраўдзіва» пісалася, што пабудова гэта «вельмі ветхая», на што рэзалюцыя цара была кароткай: «Зламаць, а каравул перавесці ў будынак прысутных месц»{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Будаўніцтва побач з ратушай прысутных месцаў, дзе размясціліся дзяржустановы Мінскай губерні, было скончана ў 1852 годзе<ref>{{Cite web|url=http://spadchina.by/budyinak-manastyira-bazyilyan.html|title=БУДЫНАК МАНАСТЫРА БАЗЫЛЬЯН|website=spadchina.by|access-date=2025-07-10}}</ref>. На рашэнні пра знос ратушы сапраўды стаіць уласнаручная рэзалюцыя [[Мікалай I (імператар расійскі)|Мікалая I]]<ref name=":0" />, але гэта не азначае, што імператар ініцыяваў знос. Расчыстка плошчы перад прысутнымі месцамі і [[Дом губернатара (Мінск)|губернатарскім домам]] ад развалін старой ратушы ставілася ў заслугу мінскаму губернатару [[Фядот Шкларэвіч|Фядоту Шкларэвічу]]<ref>{{ПГО|том=9|с=419}}</ref>. Мінскі краязнавец і калекцыянер [[Міхаіл Гаўсман]], які быў пакараны расійскімі ўладамі за [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|ўдзел у рэвалюцыйнай арганізацыі ў 1863 годзе]], у сваім неапублікаваным рукапісе «Гістарычнае спісанне губернскага горада Мінска і губерні»<ref>[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В.Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. - Мн., 1988. - С. 123-140.</ref> паведамляе наступныя гарадскія чуткі, якія шырока цытуюцца ў наш час: {{Цытата|Здаецца, у 40-х гадах аднаму з распарадчыкаў прыйшла дур зрыць ратушны будынак, таму што быццам ён сваім існаваннем нагадваў жыхарам пра звычаі мінулага часу, пра [[Магдэбургскае права ў Мінску|магдэбургскае права]], [[Літоўскі статут]] і іншае. Іншаму ж спатрэбілася загадаць ссекчы векавыя таполі, таму што яны будуць замінаць войску свабодна маршаваць і практыкавацца па бульвары, і раптам не стала ні ратушы ні таполяў, ніжэй - кустоў і кветак, разведзеных па сярэдзіне бульвара. {{арыгінальны тэкст|ru|кажется, в 40-х годах одному из распорядителей пришла блажь срыть ратушное здание, потому что будто оно своим существованием напоминало жителям об обычаях минувшего времени, о магдебургском праве. Литовском статуте и с прочем. Другому же понадобилось приказать срубить вековые тополя, потому что они будут мешать войску свободно маршировать и упражняться по бульвару, и вдруг не стало ни ратуши ни тополей, ниже кустарников и цветов, разведенных по середине бульвара.}} }} Толькі ў 1857 г. [[Мінская гарадская дума]] вылучыла грошы «на куплю снарадаў для разборкі ратушнага будынка». Увесь гэты час былая рэзідэнцыя гарадскога магістрата пуставала<ref name=":0" />. Пазняк перакананы, што бюракратычная важданіна была выклікана некаторым скрытым супрацьдзеяннем мінчукоў, і сцвярджае, што на гандаль, які быў прызначаны дзеля выдачы падраду на разборку будынка, ніхто не з’явіўся{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Гэтую думку працягвае краязнавец [[Святаслаў Асіноўскі]], які сцвярджае, што пасля гэтага ратушу руйнавалі вайскоўцы па загаду<ref>Поле памяці : Постаці і падзеі беларускай мінуўшчыны / [[Святаслаў Асіноўскі]]. — Мінск : Полымя, 1999. — 174, [2] с. : іл., партр. ; 20 см. — Бібліяграфія: с. 174―175. — 3000 экз. — ISBN 985-07-0299-0</ref>. Сквер аднавілі толькі ў канцы XIX стагоддзя<ref>У. М. Дзянісаў. Рэканструкцыя і знос гарадскога сімвала // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=454}}</ref>. === Аднаўленне === [[Файл:Belarus-Minsk-City Hall-3.jpg|thumb|Адноўленая ратуша]] У 2002—2003 гадах будынак ратушы быў адноўлены спецыялістамі ААТ «Стары Менск», якія выкарыстоўвалі старыя чарцяжы і малюнкі. Не спрабуючы прытрымлівацца іх у дакладнасці, дойліды захавалі галоўныя элементы будынка. [[4 лістапада]] [[2004]] года адбылося ўрачыстае адкрыццё адноўленага сімвала Мінска. == Архітэктура == [[Файл:Drawing of Miensk City Hall.jpg|thumb|злева|300пкс|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (1825).jpg|thumb|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] Мела выгляд тыповай для беларускіх ратушаў [[17 стагоддзе|XVII]]—[[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзяў канструкцыі 2-павярховага выцягнутага дома з вежай, якая выступала ў цэнтры за лінію галоўнага [[фасад]]а. Аналагічныя тыпы ратуш былі ў [[Магілёўская ратуша|Магілёве]] і [[Віцебская ратуша|Віцебску]]. Мінская ратушная вежа прамавугольная, 3-ярусная. У пачатку [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] страха, трэба меркаваць, была больш стромкай{{sfn|Пазняк|1985|с=91—92}}. Па перабудове архітэктарам Ф. Крамерам у кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] ратуша набыла рысы [[класіцызм]]у. Двухпавярховы [[прамавугольнік|прамавугольны]] ў плане будынак накрыты пакатым [[дах|вальмавым дахам]]. Цэнтральная частка сіметрычнага паводле кампазіцыі галоўнага фасада вылучалася [[рызаліт]]ам з 3-маршавымі сходамі, і акцэнтавалася чацверыковай вежай, завершанай шлемападобным [[купал]]ам са [[шпіль|шпілем]] і [[флюгер]]ам. Рызаліт і тарцы мелі афармляліся 4-калоннымі [[порцік]]амі іанічнага ордэна. На ўзроўні 2-га паверху ў прасторы порціка знаходзіўся балкон<ref>{{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 335.</ref>. == Археалогія == У 1998 годзе праводзіліся грунтоўныя археалагічныя даследаванні пад кіраўніцтвам кандыдата гістарычных навук [[Валянцін Собаль|В. Собаля]]. Высветлілася, што будынак ратушы пачалі будаваць у канцы [[16 стагоддзе|XVI ст.]] на парожнім месцы, дзе раней адсутнічала забудова. Сцены будынка ўзводзілі ў тэхніцы мяшанай муроўкі (вялікапамерная цэгла-пальчатка разам з каменнем). Падлога ў дольных памяшканнях была з прамавугольнай керамічнай пліткі. Сцены ўнутраных памяшканняў былі атынкаванымі. У цэнтры будынка знайшлі рэшткі коміну, які ўпрыгожвала кафля з раслінным арнаментам. Вокны былі зашклёныя круглымі шыбамі з зялёнага шкла, якое ўстаўлялася ў металёвыя пераплёты. Увесь час свайго існавання будынак быў пакрыты [[дахоўка]]й<ref>У. М. Дзянісаў. Сімвалы горада і Менскага ваяводства: Ратуша // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=214}}</ref>. == Гл. таксама == * [[Магдэбургскае права ў Мінску]] {{Зноскі}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2}} * {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=289|артыкул=Менская ратуша|аўтар=[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Дзянісаў У.]]}} * {{Крыніцы/Гісторыя Мінска (2006)}} * {{Крыніцы/Рэха даўняга часу}} * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} == Спасылкі == {{ГККРБ|711Е000001}} {{Commons|Category:}} * [http://www.radzima.org/be/minsk/3272.html Мінская ратуша] на [[Radzima.org]] * [http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm Мінская ратуша] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091014020851/http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm |date=14 кастрычніка 2009 }}{{ref-ru}} на [[Мінск стары і новы]] * [http://szliachta.org/p02_by/miensk_ratusza01-05/miensk_ratusza01.html Мінская ратуша ў Юркавым куточку]{{Недаступная спасылка}} * {{Архіварта|minskaja-ratusha}} {{Ратушы Беларусі}} {{Музей гісторыі горада Мінска}} {{Славутасці Мінска}} {{Плошча Свабоды (Мінск)}} [[Катэгорыя:Славутасці Мінска|Ратуша]] [[Катэгорыя:Ратушы Беларусі]] [[Катэгорыя:Плошча Свабоды (Мінск)]] [[Катэгорыя:Збудаванні Мінска ў стылі класіцызм]] [[Катэгорыя:Адноўленыя будынкі і збудаванні Беларусі]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў XVI стагоддзі]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Мінску]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў 2004 годзе]] [[Катэгорыя:2004 год у Мінску]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя расійскімі ўладамі]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Казіміра Хршчановіча]] j716bxulhe8j4n3pfbjv2s5oc7ymeze 5013903 5013901 2025-07-10T12:09:01Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Аднаўленне */ 5013903 wikitext text/x-wiki {{Славутасць |Тып = |Беларуская назва = Мінская гарадская ратуша |Арыгінальная назва = | Выява =Miensk - Ratuša.jpg | Подпіс выявы =Мінская ратуша | Шырыня выявы = |Статус = {{ГККРБ 4|711Е000001}} |Краіна = Беларусь |Краіна2 = |Назва месцазнаходжання = Горад |Месцазнаходжанне =Мінск |lat_dir =N|lat_deg =53.903551 |lat_min =|lat_sec = |lon_dir =E|lon_deg =27.556113|lon_min =|lon_sec = |region = |CoordScale = 1000 |Канфесія = |Епархія = |Добрапрыстойнасць = |Ордэнская прыналежнасць = |Тып кляштара = |Тып будынка = Ратуша |Архітэктурны стыль = [[Класіцызм]] |Аўтар праекта = [[Фёдар Аляксандаравіч Крамер|Ф. Крамер]], [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]], [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]] |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадванне = 1582 |Заснаванне = |Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты|[[1744]]|перабудавана ў стылі<br/> барока|[[1793]]|перабудавана ў стылі<br/> класіцызму|[[1857]]|скасавана|[[4 лістапада]] [[2004]]|адноўлена}} |Скасаваны = 1857 |Пачатак будаўніцтва = |Заканчэнне будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя жыхары = |Рэліквіі = |Настаяцель = |Стан = |Сайт = |На карце = Беларусь Мінск Гістарычны цэнтр |Commons = City Hall, Minsk }} '''Мінская ратуша''' — адміністрацыйны [[будынак]] у цэнтральнай частцы [[Мінск]]а, на [[Верхні горад|Высокім рынку]]. Да скасавання [[Магдэбургскае права ў Мінску|Магдэбургскага права]] для Мінска ([[14 мая]] [[1795]]) у ратушы праходзілі паседжанні органа гарадскага самакіравання — [[магістрат]]а або рады, у будынку захоўваліся [[эталон]]ы адзінак [[Вага|вагі]] і [[аб'ём]]у. На ратушнай вежы знаходзіўся першы гарадскі гадзіннік{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}}. Цяпер выкарыстоўваецца ў асноўным для прыёму ганаровых гасцей мінскіх гарадскіх уладаў. На 32-метровай вежы з [[флюгер]]ам устаноўлены гадзіннік і [[Герб Мінска|герб горада]]. Куранты на вежы Мінскай ратушы кожную гадзіну на працягу 19 секунд адбіваюць мелодыю прыпеву «[[Песня пра Мінск|Песні пра Мінск]]» (музыка [[Ігар Міхайлавіч Лучанок|Ігара Лучанка]]). == Гісторыя == Пра патрэбу збудаваць ратушу ўпершыню паведамляецца ў прывілеі на [[Магдэбургскае права]], нададзеным Мінску [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандрам]] [[14 сакавіка]] [[1499]] года. Месца знаходжання будынка, у якім у гэты час праходзілі паседжанні магістрату, дакладна не вядомае. У наступных прывілеях [[1552]] і [[1569]] гадоў зноў згадваецца пра патрэбу ўзвядзення ратушы. Упершыню існы будынак называецца ў дакуменце [[1582]] года, калі падданага маёнтку Гарадзец пасадзілі ў вязніцу, што размяшчалася ў ратушы. Аднак у [[1591]] годзе горад атрымаў шэраг палёгкаў на «''…ратуш, которы они тепер збудовати хочуть…''» У канцы XVI стагоддзя сустракаюцца звесткі пра ратушу як збудаванне, што размяшчалася на плошчы Высокі Рынак. У [[1640]] годзе пажар моцна пашкодзіў будынак, значную шкоду ратушы ўчынілі [[Вайна 1654—1667 гадоў|маскоўскія акупанты]]. Адноўленая ў паваенны час, ратуша, відаць, мела даволі выразнае архітэктурнае аблічча. Чэшскі падарожнік [[Бергард Танер]], які ў 1678 годзе наведаў Мінск, пісаў: «''Галоўнае ўпрыгожанне пляцу ратуша, што стаіць у цэнтры, аточаная мноствам крамаў''». У [[1744]] годзе будынак перабудавалі ў стылі [[барока]]{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}} пад кіраўніцтвам і намаганнямі менскага войта Станіслава Буржынскага. Існуюць звесткі, што ў канцы XVIII стаоддзі пры ратушы дзейнічала партыкулярная аптэка. [[Файл:Miensk. Менск (XVIII).jpg|thumb|злева|Невядомы мастак, кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (H. Hierasimovič, 1839).jpg|thumb|Г. Герасімовіч, пач. XIX ст.]] Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) ратушу перабудавалі ў стылі [[класіцызм]]у (архітэктар [[Фёдар Аляксандравіч Крамер|Ф. Крамер]]). [[Чарцёж]] галоўнага фасада будынка прыводзіўся ў «Атласе Мінскай губерні». У будынку ратушы знаходзіліся магістрат, суд, гаўпвахта, гарадавы, паліцыя і архіў. [[Файл:Miensk. Менск (J. Pieška, XIX, I).jpg|злева|[[Юзаф Пешка|Ю. Пешка]], пач. [[XIX стагоддзе|XIX ст.]]|thumb]] Наступную рэканструкцыю ратушы (архітэктар [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]]) правялі ў [[1819]] годзе, калі да яе паўднёва-ўсходняга фасада прыбудавалі арыгінальную агароджу, упрыгожаную ляпным дэкорам і маляўнічымі кампазіцыямі. У [[1830-я]] гады ў будынку размяшчалася музычнай школа. У [[1847]] годзе залю, што знаходзілася на другім паверсе ратушы, рэканструявалі пад гарадскі тэатр (архітэктар [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]], афармленне інтэр’ераў мастака Я. Кураткевіча). === Знішчэнне === У 1851 г. было прынята рашэнне пра знос ратушы. Фармальнай нагодай для зносу паслужыла тое, што ратуша, «займаючы сабой частку галоўнай плошчы, сцясняе яе і закрывае від [[Царква Святога Духа і манастыр базыльян (Мінск)|саборнай царквы]] і [[Прысутныя месцы (Мінск)|прысутных месцаў]], якія будуюцца»<ref name=":0">{{Крыніцы/Площадь Свободы в Минске|старонкі=29-30}}</ref>. [[Зянон Пазняк]] сцвярджае, што ў складзеным цару ўсепадданейшым рапарце ратушы таксама «тэндэнцыйна і заведама непраўдзіва» пісалася, што пабудова гэта «вельмі ветхая», на што рэзалюцыя цара была кароткай: «Зламаць, а каравул перавесці ў будынак прысутных месц»{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Будаўніцтва побач з ратушай прысутных месцаў, дзе размясціліся дзяржустановы Мінскай губерні, было скончана ў 1852 годзе<ref>{{Cite web|url=http://spadchina.by/budyinak-manastyira-bazyilyan.html|title=БУДЫНАК МАНАСТЫРА БАЗЫЛЬЯН|website=spadchina.by|access-date=2025-07-10}}</ref>. На рашэнні пра знос ратушы сапраўды стаіць уласнаручная рэзалюцыя [[Мікалай I (імператар расійскі)|Мікалая I]]<ref name=":0" />, але гэта не азначае, што імператар ініцыяваў знос. Расчыстка плошчы перад прысутнымі месцамі і [[Дом губернатара (Мінск)|губернатарскім домам]] ад развалін старой ратушы ставілася ў заслугу мінскаму губернатару [[Фядот Шкларэвіч|Фядоту Шкларэвічу]]<ref>{{ПГО|том=9|с=419}}</ref>. Мінскі краязнавец і калекцыянер [[Міхаіл Гаўсман]], які быў пакараны расійскімі ўладамі за [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|ўдзел у рэвалюцыйнай арганізацыі ў 1863 годзе]], у сваім неапублікаваным рукапісе «Гістарычнае спісанне губернскага горада Мінска і губерні»<ref>[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В.Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. - Мн., 1988. - С. 123-140.</ref> паведамляе наступныя гарадскія чуткі, якія шырока цытуюцца ў наш час: {{Цытата|Здаецца, у 40-х гадах аднаму з распарадчыкаў прыйшла дур зрыць ратушны будынак, таму што быццам ён сваім існаваннем нагадваў жыхарам пра звычаі мінулага часу, пра [[Магдэбургскае права ў Мінску|магдэбургскае права]], [[Літоўскі статут]] і іншае. Іншаму ж спатрэбілася загадаць ссекчы векавыя таполі, таму што яны будуць замінаць войску свабодна маршаваць і практыкавацца па бульвары, і раптам не стала ні ратушы ні таполяў, ніжэй - кустоў і кветак, разведзеных па сярэдзіне бульвара. {{арыгінальны тэкст|ru|кажется, в 40-х годах одному из распорядителей пришла блажь срыть ратушное здание, потому что будто оно своим существованием напоминало жителям об обычаях минувшего времени, о магдебургском праве. Литовском статуте и с прочем. Другому же понадобилось приказать срубить вековые тополя, потому что они будут мешать войску свободно маршировать и упражняться по бульвару, и вдруг не стало ни ратуши ни тополей, ниже кустарников и цветов, разведенных по середине бульвара.}} }} Толькі ў 1857 г. [[Мінская гарадская дума]] вылучыла грошы «на куплю снарадаў для разборкі ратушнага будынка». Увесь гэты час былая рэзідэнцыя гарадскога магістрата пуставала<ref name=":0" />. Пазняк перакананы, што бюракратычная важданіна была выклікана некаторым скрытым супрацьдзеяннем мінчукоў, і сцвярджае, што на гандаль, які быў прызначаны дзеля выдачы падраду на разборку будынка, ніхто не з’явіўся{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Гэтую думку працягвае краязнавец [[Святаслаў Асіноўскі]], які сцвярджае, што пасля гэтага ратушу руйнавалі вайскоўцы па загаду<ref>Поле памяці : Постаці і падзеі беларускай мінуўшчыны / [[Святаслаў Асіноўскі]]. — Мінск : Полымя, 1999. — 174, [2] с. : іл., партр. ; 20 см. — Бібліяграфія: с. 174―175. — 3000 экз. — ISBN 985-07-0299-0</ref>. Сквер аднавілі толькі ў канцы XIX стагоддзя<ref>У. М. Дзянісаў. Рэканструкцыя і знос гарадскога сімвала // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=454}}</ref>. === Аднаўленне === [[Файл:Belarus-Minsk-City Hall-3.jpg|thumb|Адноўленая ратуша]] У 2002—2003 гадах будынак ратушы быў адноўлены спецыялістамі ААТ «Стары Менск», якія выкарыстоўвалі старыя чарцяжы і малюнкі. Не спрабуючы прытрымлівацца іх у дакладнасці, дойліды захавалі галоўныя элементы будынка. [[4 лістапада]] [[2004]] года адбылося ўрачыстае адкрыццё адноўленага сімвала Мінска. == Архітэктура == [[Файл:Drawing of Miensk City Hall.jpg|thumb|злева|300пкс|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (1825).jpg|thumb|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] Мела выгляд тыповай для беларускіх ратушаў [[17 стагоддзе|XVII]]—[[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзяў канструкцыі 2-павярховага выцягнутага дома з вежай, якая выступала ў цэнтры за лінію галоўнага [[фасад]]а. Аналагічныя тыпы ратуш былі ў [[Магілёўская ратуша|Магілёве]] і [[Віцебская ратуша|Віцебску]]. Мінская ратушная вежа прамавугольная, 3-ярусная. У пачатку [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] страха, трэба меркаваць, была больш стромкай{{sfn|Пазняк|1985|с=91—92}}. Па перабудове архітэктарам Ф. Крамерам у кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] ратуша набыла рысы [[класіцызм]]у. Двухпавярховы [[прамавугольнік|прамавугольны]] ў плане будынак накрыты пакатым [[дах|вальмавым дахам]]. Цэнтральная частка сіметрычнага паводле кампазіцыі галоўнага фасада вылучалася [[рызаліт]]ам з 3-маршавымі сходамі, і акцэнтавалася чацверыковай вежай, завершанай шлемападобным [[купал]]ам са [[шпіль|шпілем]] і [[флюгер]]ам. Рызаліт і тарцы мелі афармляліся 4-калоннымі [[порцік]]амі іанічнага ордэна. На ўзроўні 2-га паверху ў прасторы порціка знаходзіўся балкон<ref>{{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 335.</ref>. == Археалогія == У 1998 годзе праводзіліся грунтоўныя археалагічныя даследаванні пад кіраўніцтвам кандыдата гістарычных навук [[Валянцін Собаль|В. Собаля]]. Высветлілася, што будынак ратушы пачалі будаваць у канцы [[16 стагоддзе|XVI ст.]] на парожнім месцы, дзе раней адсутнічала забудова. Сцены будынка ўзводзілі ў тэхніцы мяшанай муроўкі (вялікапамерная цэгла-пальчатка разам з каменнем). Падлога ў дольных памяшканнях была з прамавугольнай керамічнай пліткі. Сцены ўнутраных памяшканняў былі атынкаванымі. У цэнтры будынка знайшлі рэшткі коміну, які ўпрыгожвала кафля з раслінным арнаментам. Вокны былі зашклёныя круглымі шыбамі з зялёнага шкла, якое ўстаўлялася ў металёвыя пераплёты. Увесь час свайго існавання будынак быў пакрыты [[дахоўка]]й<ref>У. М. Дзянісаў. Сімвалы горада і Менскага ваяводства: Ратуша // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=214}}</ref>. == Гл. таксама == * [[Магдэбургскае права ў Мінску]] {{Зноскі}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2}} * {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=289|артыкул=Менская ратуша|аўтар=[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Дзянісаў У.]]}} * {{Крыніцы/Гісторыя Мінска (2006)}} * {{Крыніцы/Рэха даўняга часу}} * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} == Спасылкі == {{ГККРБ|711Е000001}} {{Commons|Category:}} * [http://www.radzima.org/be/minsk/3272.html Мінская ратуша] на [[Radzima.org]] * [http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm Мінская ратуша] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091014020851/http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm |date=14 кастрычніка 2009 }}{{ref-ru}} на [[Мінск стары і новы]] * [http://szliachta.org/p02_by/miensk_ratusza01-05/miensk_ratusza01.html Мінская ратуша ў Юркавым куточку]{{Недаступная спасылка}} * {{Архіварта|minskaja-ratusha}} {{Ратушы Беларусі}} {{Музей гісторыі горада Мінска}} {{Славутасці Мінска}} {{Плошча Свабоды (Мінск)}} [[Катэгорыя:Славутасці Мінска|Ратуша]] [[Катэгорыя:Ратушы Беларусі]] [[Катэгорыя:Плошча Свабоды (Мінск)]] [[Катэгорыя:Збудаванні Мінска ў стылі класіцызм]] [[Катэгорыя:Адноўленыя будынкі і збудаванні Беларусі]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў XVI стагоддзі]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Мінску]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў 2004 годзе]] [[Катэгорыя:2004 год у Мінску]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя расійскімі ўладамі]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Казіміра Хршчановіча]] lr0j068cjb5sqqllifdl769jxynjd22 5013922 5013903 2025-07-10T13:58:31Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Аднаўленне */ 5013922 wikitext text/x-wiki {{Славутасць |Тып = |Беларуская назва = Мінская гарадская ратуша |Арыгінальная назва = | Выява =Miensk - Ratuša.jpg | Подпіс выявы =Мінская ратуша | Шырыня выявы = |Статус = {{ГККРБ 4|711Е000001}} |Краіна = Беларусь |Краіна2 = |Назва месцазнаходжання = Горад |Месцазнаходжанне =Мінск |lat_dir =N|lat_deg =53.903551 |lat_min =|lat_sec = |lon_dir =E|lon_deg =27.556113|lon_min =|lon_sec = |region = |CoordScale = 1000 |Канфесія = |Епархія = |Добрапрыстойнасць = |Ордэнская прыналежнасць = |Тып кляштара = |Тып будынка = Ратуша |Архітэктурны стыль = [[Класіцызм]] |Аўтар праекта = [[Фёдар Аляксандаравіч Крамер|Ф. Крамер]], [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]], [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]] |Будаўнік = |Заснавальнік = |Першае згадванне = 1582 |Заснаванне = |Асноўныя даты = {{Славутасць/Даты|[[1744]]|перабудавана ў стылі<br/> барока|[[1793]]|перабудавана ў стылі<br/> класіцызму|[[1857]]|скасавана|[[4 лістапада]] [[2004]]|адноўлена}} |Скасаваны = 1857 |Пачатак будаўніцтва = |Заканчэнне будаўніцтва = |Будынкі = {{Славутасць/Будынкі||||||}} |Прыбудоўкі = |Вядомыя жыхары = |Рэліквіі = |Настаяцель = |Стан = |Сайт = |На карце = Беларусь Мінск Гістарычны цэнтр |Commons = City Hall, Minsk }} '''Мінская ратуша''' — адміністрацыйны [[будынак]] у цэнтральнай частцы [[Мінск]]а, на [[Верхні горад|Высокім рынку]]. Да скасавання [[Магдэбургскае права ў Мінску|Магдэбургскага права]] для Мінска ([[14 мая]] [[1795]]) у ратушы праходзілі паседжанні органа гарадскага самакіравання — [[магістрат]]а або рады, у будынку захоўваліся [[эталон]]ы адзінак [[Вага|вагі]] і [[аб'ём]]у. На ратушнай вежы знаходзіўся першы гарадскі гадзіннік{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}}. Цяпер выкарыстоўваецца ў асноўным для прыёму ганаровых гасцей мінскіх гарадскіх уладаў. На 32-метровай вежы з [[флюгер]]ам устаноўлены гадзіннік і [[Герб Мінска|герб горада]]. Куранты на вежы Мінскай ратушы кожную гадзіну на працягу 19 секунд адбіваюць мелодыю прыпеву «[[Песня пра Мінск|Песні пра Мінск]]» (музыка [[Ігар Міхайлавіч Лучанок|Ігара Лучанка]]). == Гісторыя == Пра патрэбу збудаваць ратушу ўпершыню паведамляецца ў прывілеі на [[Магдэбургскае права]], нададзеным Мінску [[Спіс вялікіх князёў літоўскіх|вялікім князем]] [[Аляксандр Ягелончык|Аляксандрам]] [[14 сакавіка]] [[1499]] года. Месца знаходжання будынка, у якім у гэты час праходзілі паседжанні магістрату, дакладна не вядомае. У наступных прывілеях [[1552]] і [[1569]] гадоў зноў згадваецца пра патрэбу ўзвядзення ратушы. Упершыню існы будынак называецца ў дакуменце [[1582]] года, калі падданага маёнтку Гарадзец пасадзілі ў вязніцу, што размяшчалася ў ратушы. Аднак у [[1591]] годзе горад атрымаў шэраг палёгкаў на «''…ратуш, которы они тепер збудовати хочуть…''» У канцы XVI стагоддзя сустракаюцца звесткі пра ратушу як збудаванне, што размяшчалася на плошчы Высокі Рынак. У [[1640]] годзе пажар моцна пашкодзіў будынак, значную шкоду ратушы ўчынілі [[Вайна 1654—1667 гадоў|маскоўскія акупанты]]. Адноўленая ў паваенны час, ратуша, відаць, мела даволі выразнае архітэктурнае аблічча. Чэшскі падарожнік [[Бергард Танер]], які ў 1678 годзе наведаў Мінск, пісаў: «''Галоўнае ўпрыгожанне пляцу ратуша, што стаіць у цэнтры, аточаная мноствам крамаў''». У [[1744]] годзе будынак перабудавалі ў стылі [[барока]]{{sfn|ЭнцВКЛ|2005}} пад кіраўніцтвам і намаганнямі менскага войта Станіслава Буржынскага. Існуюць звесткі, што ў канцы XVIII стаоддзі пры ратушы дзейнічала партыкулярная аптэка. [[Файл:Miensk. Менск (XVIII).jpg|thumb|злева|Невядомы мастак, кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (H. Hierasimovič, 1839).jpg|thumb|Г. Герасімовіч, пач. XIX ст.]] Пасля [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|другога падзелу Рэчы Паспалітай]] ([[1793]]) ратушу перабудавалі ў стылі [[класіцызм]]у (архітэктар [[Фёдар Аляксандравіч Крамер|Ф. Крамер]]). [[Чарцёж]] галоўнага фасада будынка прыводзіўся ў «Атласе Мінскай губерні». У будынку ратушы знаходзіліся магістрат, суд, гаўпвахта, гарадавы, паліцыя і архіў. [[Файл:Miensk. Менск (J. Pieška, XIX, I).jpg|злева|[[Юзаф Пешка|Ю. Пешка]], пач. [[XIX стагоддзе|XIX ст.]]|thumb]] Наступную рэканструкцыю ратушы (архітэктар [[Міхаіл Іосіфавіч Чахоўскі|М. Чахоўскі]]) правялі ў [[1819]] годзе, калі да яе паўднёва-ўсходняга фасада прыбудавалі арыгінальную агароджу, упрыгожаную ляпным дэкорам і маляўнічымі кампазіцыямі. У [[1830-я]] гады ў будынку размяшчалася музычнай школа. У [[1847]] годзе залю, што знаходзілася на другім паверсе ратушы, рэканструявалі пад гарадскі тэатр (архітэктар [[Казімір Мельхіёравіч Хршчановіч|К. Хршчановіч]], афармленне інтэр’ераў мастака Я. Кураткевіча). === Знішчэнне === У 1851 г. было прынята рашэнне пра знос ратушы. Фармальнай нагодай для зносу паслужыла тое, што ратуша, «займаючы сабой частку галоўнай плошчы, сцясняе яе і закрывае від [[Царква Святога Духа і манастыр базыльян (Мінск)|саборнай царквы]] і [[Прысутныя месцы (Мінск)|прысутных месцаў]], якія будуюцца»<ref name=":0">{{Крыніцы/Площадь Свободы в Минске|старонкі=29-30}}</ref>. [[Зянон Пазняк]] сцвярджае, што ў складзеным цару ўсепадданейшым рапарце ратушы таксама «тэндэнцыйна і заведама непраўдзіва» пісалася, што пабудова гэта «вельмі ветхая», на што рэзалюцыя цара была кароткай: «Зламаць, а каравул перавесці ў будынак прысутных месц»{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Будаўніцтва побач з ратушай прысутных месцаў, дзе размясціліся дзяржустановы Мінскай губерні, было скончана ў 1852 годзе<ref>{{Cite web|url=http://spadchina.by/budyinak-manastyira-bazyilyan.html|title=БУДЫНАК МАНАСТЫРА БАЗЫЛЬЯН|website=spadchina.by|access-date=2025-07-10}}</ref>. На рашэнні пра знос ратушы сапраўды стаіць уласнаручная рэзалюцыя [[Мікалай I (імператар расійскі)|Мікалая I]]<ref name=":0" />, але гэта не азначае, што імператар ініцыяваў знос. Расчыстка плошчы перад прысутнымі месцамі і [[Дом губернатара (Мінск)|губернатарскім домам]] ад развалін старой ратушы ставілася ў заслугу мінскаму губернатару [[Фядот Шкларэвіч|Фядоту Шкларэвічу]]<ref>{{ПГО|том=9|с=419}}</ref>. Мінскі краязнавец і калекцыянер [[Міхаіл Гаўсман]], які быў пакараны расійскімі ўладамі за [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|ўдзел у рэвалюцыйнай арганізацыі ў 1863 годзе]], у сваім неапублікаваным рукапісе «Гістарычнае спісанне губернскага горада Мінска і губерні»<ref>[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В.Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. - Мн., 1988. - С. 123-140.</ref> паведамляе наступныя гарадскія чуткі, якія шырока цытуюцца ў наш час: {{Цытата|Здаецца, у 40-х гадах аднаму з распарадчыкаў прыйшла дур зрыць ратушны будынак, таму што быццам ён сваім існаваннем нагадваў жыхарам пра звычаі мінулага часу, пра [[Магдэбургскае права ў Мінску|магдэбургскае права]], [[Літоўскі статут]] і іншае. Іншаму ж спатрэбілася загадаць ссекчы векавыя таполі, таму што яны будуць замінаць войску свабодна маршаваць і практыкавацца па бульвары, і раптам не стала ні ратушы ні таполяў, ніжэй - кустоў і кветак, разведзеных па сярэдзіне бульвара. {{арыгінальны тэкст|ru|кажется, в 40-х годах одному из распорядителей пришла блажь срыть ратушное здание, потому что будто оно своим существованием напоминало жителям об обычаях минувшего времени, о магдебургском праве. Литовском статуте и с прочем. Другому же понадобилось приказать срубить вековые тополя, потому что они будут мешать войску свободно маршировать и упражняться по бульвару, и вдруг не стало ни ратуши ни тополей, ниже кустарников и цветов, разведенных по середине бульвара.}} }} Толькі ў 1857 г. [[Мінская гарадская дума]] вылучыла грошы «на куплю снарадаў для разборкі ратушнага будынка». Увесь гэты час былая рэзідэнцыя гарадскога магістрата пуставала<ref name=":0" />. Пазняк перакананы, што бюракратычная важданіна была выклікана некаторым скрытым супрацьдзеяннем мінчукоў, і сцвярджае, што на гандаль, які быў прызначаны дзеля выдачы падраду на разборку будынка, ніхто не з’явіўся{{sfn|Пазняк|1985|с=91}}. Гэтую думку працягвае краязнавец [[Святаслаў Асіноўскі]], які сцвярджае, што пасля гэтага ратушу руйнавалі вайскоўцы па загаду<ref>Поле памяці : Постаці і падзеі беларускай мінуўшчыны / [[Святаслаў Асіноўскі]]. — Мінск : Полымя, 1999. — 174, [2] с. : іл., партр. ; 20 см. — Бібліяграфія: с. 174―175. — 3000 экз. — ISBN 985-07-0299-0</ref>. Сквер аднавілі толькі ў канцы XIX стагоддзя<ref>У. М. Дзянісаў. Рэканструкцыя і знос гарадскога сімвала // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=454}}</ref>. === Аднаўленне === [[Файл:Belarus-Minsk-City Hall-3.jpg|thumb|Адноўленая ратуша]] У 1988 г. быў зацверджаны праект рэгенерацыі гістарычнай забудовы Мінска. Праектам прадугледжвалася аднаўленне будынка гарадской ратушы па стане на канец XVIII ст. у стылі класіцызму<ref>{{Cite web|url=https://niab.by/newsite/ru/Minsk_Magdeburg_2024|title=Мінск: да 525-годдзя атрымання Магдэбургскага права {{!}} Национальный исторический архив Беларуси|website=niab.by|access-date=2025-07-10}}</ref>. У 2002—2003 гадах будынак ратушы быў адноўлены спецыялістамі ААТ «Стары Менск», якія выкарыстоўвалі старыя чарцяжы і малюнкі. Не спрабуючы прытрымлівацца іх у дакладнасці, дойліды захавалі галоўныя элементы будынка. [[4 лістапада]] [[2004]] года адбылося ўрачыстае адкрыццё адноўленага сімвала Мінска. == Архітэктура == [[Файл:Drawing of Miensk City Hall.jpg|thumb|злева|300пкс|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] [[Файл:Mienskaja ratuša. Менская ратуша (1825).jpg|thumb|Абмеры, канец [[18 стагоддзе|XVIII ст.]]]] Мела выгляд тыповай для беларускіх ратушаў [[17 стагоддзе|XVII]]—[[18 стагоддзе|XVIII]] стагоддзяў канструкцыі 2-павярховага выцягнутага дома з вежай, якая выступала ў цэнтры за лінію галоўнага [[фасад]]а. Аналагічныя тыпы ратуш былі ў [[Магілёўская ратуша|Магілёве]] і [[Віцебская ратуша|Віцебску]]. Мінская ратушная вежа прамавугольная, 3-ярусная. У пачатку [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] страха, трэба меркаваць, была больш стромкай{{sfn|Пазняк|1985|с=91—92}}. Па перабудове архітэктарам Ф. Крамерам у кан. [[XVIII стагоддзе|XVIII ст.]] ратуша набыла рысы [[класіцызм]]у. Двухпавярховы [[прамавугольнік|прамавугольны]] ў плане будынак накрыты пакатым [[дах|вальмавым дахам]]. Цэнтральная частка сіметрычнага паводле кампазіцыі галоўнага фасада вылучалася [[рызаліт]]ам з 3-маршавымі сходамі, і акцэнтавалася чацверыковай вежай, завершанай шлемападобным [[купал]]ам са [[шпіль|шпілем]] і [[флюгер]]ам. Рызаліт і тарцы мелі афармляліся 4-калоннымі [[порцік]]амі іанічнага ордэна. На ўзроўні 2-га паверху ў прасторы порціка знаходзіўся балкон<ref>{{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2к}} С. 335.</ref>. == Археалогія == У 1998 годзе праводзіліся грунтоўныя археалагічныя даследаванні пад кіраўніцтвам кандыдата гістарычных навук [[Валянцін Собаль|В. Собаля]]. Высветлілася, што будынак ратушы пачалі будаваць у канцы [[16 стагоддзе|XVI ст.]] на парожнім месцы, дзе раней адсутнічала забудова. Сцены будынка ўзводзілі ў тэхніцы мяшанай муроўкі (вялікапамерная цэгла-пальчатка разам з каменнем). Падлога ў дольных памяшканнях была з прамавугольнай керамічнай пліткі. Сцены ўнутраных памяшканняў былі атынкаванымі. У цэнтры будынка знайшлі рэшткі коміну, які ўпрыгожвала кафля з раслінным арнаментам. Вокны былі зашклёныя круглымі шыбамі з зялёнага шкла, якое ўстаўлялася ў металёвыя пераплёты. Увесь час свайго існавання будынак быў пакрыты [[дахоўка]]й<ref>У. М. Дзянісаў. Сімвалы горада і Менскага ваяводства: Ратуша // {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1|с=214}}</ref>. == Гл. таксама == * [[Магдэбургскае права ў Мінску]] {{Зноскі}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусы: У 8 т.|2}} * {{Крыніцы/ЭнцВКЛ|том=2|старонкі=289|артыкул=Менская ратуша|аўтар=[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Дзянісаў У.]]}} * {{Крыніцы/Гісторыя Мінска (2006)}} * {{Крыніцы/Рэха даўняга часу}} * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} == Спасылкі == {{ГККРБ|711Е000001}} {{Commons|Category:}} * [http://www.radzima.org/be/minsk/3272.html Мінская ратуша] на [[Radzima.org]] * [http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm Мінская ратуша] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20091014020851/http://minsk-old-new.com/minsk-2846.htm |date=14 кастрычніка 2009 }}{{ref-ru}} на [[Мінск стары і новы]] * [http://szliachta.org/p02_by/miensk_ratusza01-05/miensk_ratusza01.html Мінская ратуша ў Юркавым куточку]{{Недаступная спасылка}} * {{Архіварта|minskaja-ratusha}} {{Ратушы Беларусі}} {{Музей гісторыі горада Мінска}} {{Славутасці Мінска}} {{Плошча Свабоды (Мінск)}} [[Катэгорыя:Славутасці Мінска|Ратуша]] [[Катэгорыя:Ратушы Беларусі]] [[Катэгорыя:Плошча Свабоды (Мінск)]] [[Катэгорыя:Збудаванні Мінска ў стылі класіцызм]] [[Катэгорыя:Адноўленыя будынкі і збудаванні Беларусі]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў XVI стагоддзі]] [[Катэгорыя:XVI стагоддзе ў Мінску]] [[Катэгорыя:З’явіліся ў 2004 годзе]] [[Катэгорыя:2004 год у Мінску]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Беларусі, знішчаныя расійскімі ўладамі]] [[Катэгорыя:Будынкі і збудаванні Казіміра Хршчановіча]] gm82sh36os6e4qzttlx1ljrfd0lf874 0 69513 5013957 4956527 2025-07-10T18:56:46Z Riad Salih 133809 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Ibn Khaldoun Statue and Square, Mohandesin, Cairo.jpg]] → [[File:Ibn Khaldun Statue and Square, Mohandesin, Cairo.jpg]] Obvious error 5013957 wikitext text/x-wiki {{Вучоны |Імя = Абдуррахман ібн Мухамад ібн Хальдун аль-Хадрамі |Арыгінал імя = {{lang-ar|عبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي}} |Выява = |Апісанне выявы = Ібн Хальдун на мараканскай марцы |Навуковая сфера = |Вядомы як = Ібн Хальдун }} '''Ібн Хальдун''' ({{lang-ar|'''ابن خلدون'''}}) , Абдурахман Абу Зэйд ібн Мухамад; Валі ад-дзін Абд ар-Рахман ібн Мухамад; па мянушцы Хадрамі і Эшбілі, Севільскі; [[27 мая]] [[1332]], [[Туніс (горад)|Туніс]] — [[17 сакавіка]] [[1406]], [[Каір]]; 732—808 гг. [[хіджра|хіджры]]) — арабскі мусульманскі [[філосаф]], гісторык, сацыяльны мысляр<ref>Сорокин П. А. Человек. Цивилизация. Общество / Общ. ред., сост. и предисл. А. Ю. Согомонов: Пер. с англ. — М.· Политиздат, 1992. С. 176</ref>. == Біяграфія == [[Файл:Ibn Khaldun Statue and Square, Mohandesin, Cairo.jpg|thumb|250px|Помнік Ібн Хальдуна ў [[Каір]]ы (2009).]] Яго поўнае імя: Абу Зэйд Абдурахман ібн Мухамад ібн Хальдун аль-Хадрамі аль-Ашбілі. Нарадзіўся ў 1332 годзе ў Тунісе. Бацькі — выхадцы з [[Аль-Андалус|Андалусіі]]. Вывучыўшы ў родным горадзе [[Туніс (горад)|Тунісе]] Каран, [[хадыс]]ы, права, граматыку, паэтыку, служыў у султана [[Абу-Інан]]а ў [[Фэс]]е. Прыдворныя інтрыгі прымусілі яго з’ехаць у Іспанію (1362); тут ён склаў трактат па логіцы і некалькі вершаў; па даручэнні [[Гранадскі эмірат|гранадскага]] султана ён вёў перамовы пра мір з [[Педра I, кароль Кастыліі|донам Педра Кастыльскім]]. Пазней Ібн Хальдун быў пісьмаводам у валадароў туніскага эфескага. З 1382 г. ён жыў у Каіры, займаючы пасаду прафесара, а потым вярхоўнага [[кады]] ([[шарыят|шарыяцкі]] суддзя) [[Малікіцкі мазхаб|малікітаў]]. Сумленнасць дастаўляла яму шмат ворагаў, так што некалькі разоў яго ссоўвалі, але потым ізноў заклікалі на пасаду. Калі ў [[Сірыя|Сірыю]] (валодання егіпецкага султана) ўварваўся [[Тамерлан]], Ібн-Хальдун, паводле слоў [[Ібн Арабшах]]а, суправаджаў туды свайго валадара, здолеў зачараваць Тамерлана сваім зваротам і быў адпушчаны ў Каір на тую ж пасаду вярхоўнага кады (1400). == Эканамічная тэорыя == Працы ібн Хальдуна па эканоміцы актуальныя і сёння{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=1}}. У сваёй гістарычнай працы «[[Мукаддзіма]]» (Уводзіны ў гісторыю) Ібн Хальдун аналізаваў прычыны ўздыму і заняпаду краін і народаў. Ён рабіў акцэнт на змяншэнні дзяржаўных выдаткаў на наёмнае войска і быў супраць падаткаабкладання і тарыфаў, што перашкаджаюць гандлю і вытворчасці. Ібн Хальдун лічыў, што бюракратыя не ў стане эфектыўна кіраваць камерцыйнай дзейнасцю з-за слабой матывацыі і навучанасці. Ён лічыў, што ў тых краінах, дзе ў гандлі і вытворчасці бярэ ўдзел дзяржава, варта чакаць адноснае зніжэнне эканамічнага лішку і заняпад. Гэтыя і іншыя эканамічныя прынцыпы Ібн Хальдун лічыў патрэбнай умовай пабудовы цывілізаванага грамадства{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=1}}. Ібн Хальдун адкрыў велізарную колькасць фундаментальных паняткаў эканомікі. Яшчэ да [[Адам Сміт|Адама Сміта]] ім адкрыта каштоўнасць і патрэба падзелу працы. Ён апярэдзіў [[Давід Рыкарда|Рыкарда]] ў адкрыцці працоўнай тэорыі кошты і да [[Джон Мейнард Кейнс|Джона Кейнса]] разгледзеў ролю дзяржавы ў стабілізацыі эканомікі{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=10}}. ;Эканоміка Ібн Хальдун з’яўляецца першым эканамістам, які сістэматызаваў функцыі эканомікі, паказаў на важнасць тэхнічнай базы, спецыялізацыі вытворчасці і вонкавага гандлю для атрымання эканамічнага лішку. Ён прааналізаваў ролю дзяржавы і яго палітыку стабілізацыі як сродак забеспячэння прадукцыйнасці і занятасці насельніцтва. Яго цікавілі пытанні аптымальнага падаткаабкладання, скарачэння дзяржаўных службаў, палёгкі і сродку матэрыяльнага стымулявання. Арганізацыйная структура, эканамічныя чаканні, нарматыўна-праўная база, тэорыя кошту, эканоміка вытворчасці і іншыя пытанні ўвайшлі ў сферу яго навуковых інтарэсаў{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=1}}. Ібн Хальдун стаў першым навукоўцам, які быў узброены ўяўленнем пра эканамічны лішак. Ён прапанаваў біялагічную тэорыю ўздыму і заняпаду нацый, а яго стройная агульная эканамічная тэорыя вызначала і яго падыход да гісторыі. Да Ібн Хальдуна не было навукоўца, які б стварыў гэтак паслядоўную тэорыю агульнай эканомікі, якая тлумачыць і якая прадказвае ўздым і заняпад цывілізацый, краін і імперый. Яго навука дазваляе прадказаць, наколькі жыццяздольным з’яўляецца тая ці іншая дзяржава, а таксама эмпірычна і тэарэтычна тлумачыць наступствы дзяржаўнай палітыкі ў вобласці вытворчасці і гандлю{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=2}}. ;Дзяржава Па думцы Ібн Хальдуна роля дзяржавы складаецца ў ахове закона і парадку, спрыяльных гаспадарчай дзейнасці, а таксама — у абароне маёмасных праў, гандлёвых шляхоў, свету і стабільнасці. Асаблівую ролю ў паляпшэнні эканамічнай актыўнасці гуляе аптымальнае (мінімальнае) падаткаабкладанне, што не перашкаджае вытворчасці і гандлю. Празмернае абкладанне падаткам эканамічнага лішку, павелічэнне памераў бюракратычнага апарата і войска прыводзіць да паслаблення гандлю і вытворчасці, з прычыны чаго змяншаецца эканамічны лішак. Паводле слоў Ібн Хальдуна, «рост абсалютнай улады ў дзяржаве з’яўляецца прычынай заняпаду эканамічнага росквіту і, як вынік, дзяржавы і гарады». Змяншэнне сукупнага прыбытку дзяржавы патрабуе новых мер для падвышэння гэтага прыбытку, сярод якіх: падаткі ў натуральнай форме, акцызы, канфіскацыі, а таксама непасрэднае ўмяшанне дзяржавы ў эканамічную дзейнасць{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=2}}. Ібн Хальдун лічыў, дзяржава павінна займацца арганізацыяй грамадскіх службаў для стварэння працоўных месцаў, будаваць дарогі і рабіць захады для заахвочання гандлю і вытворчасці. Умяшанне дзяржавы ў камерцыю прывядзе да разрастання бюракратычнай сістэмы і наёмнага войска, у выніку чаго прадпрымальнікі не змогуць нармальна займацца гандлем і атрымваць прыбытак ад сваіх прадпрыемстваў. Вынікам эканамічнага заняпаду можа быць вынік насельніцтва гарадоў і прамысловых цэнтраў у альтэрнатыўныя месцы жыцця, што прыводзіць да падання попыту на тавары і яшчэ больш пагаршае сітуацыю. Па Ібн Хальдуну, самая лепшая дзяржава — дзяржава з мінімальным бюракратычным апаратам, мінімальным войскам і мінімальным падаткаабкладаннем, якая займаецца забеспячэннем законнасці і парадку{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=3}}. ;Спецыялізацыя і эканамічны лішак Ібн Хальдун лічыў, што падзел працы з’яўляецца важнай крыніцай эканамічнага лішку, а прадпрымальніцкая зацікаўленасць залежыць ад спрыяльнасці асяроддзя для спецыялізацыі{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=4}}. Пра адасабленне розных выглядаў працоўнай дзейнасці і прынцып масавай вытворчасці Ібн Хальдун казаў наступнае: <blockquote>«Кожны асобны выгляд рамяства мае патрэбу ў працаўніках, прытым, у дасведчаных працаўніках. Чым больш шматлікія і размаітыя этапы вытворчасці ў тым ці іншым рамястве, тым больш людзей у яго залучаны. Прытым кожная група працаўнікоў займаецца сваёй справай. Паступова ў рамястве ўсё больш выразна выяўляюцца розныя выгляды прац, людзі, якія імі займаюцца, набываюць усё большы досвед у тым, што робяць. Час і сталыя паўторы адных і тых жа дзеянняў спрыяюць стварэнню і ўкараненню рамёстваў»{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=4}}.</blockquote> Ібн Хальдун лічыў важным навучанне на практыцы і падвышэнне прафесійнай кваліфікацыі. Ён даў кароткае эканамічнае абгрунтаванне падзелу працы і лічыў, што ў функцыі прадпрымальнікаў уваходзіць узгадненне і забеспячэнне ўзаемадзеяння фактараў вытворчасці ў адпаведнасці з рынкавымі сіламі. Па думцы Ібн Хальдуна падзел працы з’яўляецца крыніцай эканамічнага лішку, калі выкананы ўмове ўзаемадзеяння і ўзгодненасці фактараў вытворчасці. Ён таксама паказаў на тое, што «прыбытак, які здабывае чалавек, ёсць кошт, атрыманы ад яго працы»{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=5}}. [[Файл:StatueIbnKhaldounTunis.JPG|thumb|255px|Помнік Ібн Хальдуну ў [[Туніс (горад)|Тунісе]] (2007).]] Ібн Хальдун лічыў, што прыбытак з’яўляецца першапрычынай камерцыйных распачынанняў, а працаўнікі і прадпрымальнікі імкнуцца атрымаць максімальную аддачу ад сваёй дзейнасці ў выглядзе прыбыткаў і заработнай платы. Для Ібн Хальдуна «камерцыя мае на ўвазе прыбытак за кошт узросту капіталу шляхам куплі тавараў па нізкай цане і іх продажы па высокай цане». Ён лічыў важнымі для ўзросту эканомікі ўзгодненасць, узаемадзеянне і скіраванасць фактараў вытворчасці на падвышэнне эканамічнага лішку{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=6}}. ;Попыт і прапанова Яшчэ ў XIV стагоддзі Ібн Хальдун пастуляваў, што цана тавараў і паслуг вызначаецца попытам і прапановай. Калі тавар рэдкі і карыстаецца попытам, яго цана высокая, а калі тавару шмат і ён не карыстаецца попытам, то яго цана будзе нізкай. Прадпрымальнік у пагоне за прыбыткам будзе купляць тавар там, дзе ён танней і не з’яўляецца дэфіцытным, і будзе прадаваць там, дзе ён карыстаецца попытам, па больш высокай цане{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=6}}. ;Крэдытна-грашовая палітыка Ібн Хальдун бараніў стабільную крэдытна-грашовую палітыку і быў супраць таго, каб улады гулялі на кошты валюты. Ён лічыў, што штучная інфляцыі прыводзіць да страты даверу да валюты з боку насельніцтва{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=6}}. Адным з прыярытэтаў палітыкі дзяржавы павінна быць абарона пакупніцкай здольнасці грошай, для чаго трэба ствараць незалежныя крэдытна-фінансавыя ўстановы. Кажучы пра колькасць грошай, Ібн Хальдун сцвярджаў, што «колькасць грошай не мае значэння для дабрабыту краіны». Паводле яго думкі, манетарная палітыка павінна быць стабільнай, прадуманай і скіраванай на абарону пакупніцкай здольнасці грошай, а насельніцтва павінна быць абаронена ад зняцэньвання грошай{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=7}}. ;Фіксаванне цэн Ібн Хальдун быў праціўнікам умяшання дзяржавы ў фармаванне цэн на тавары і паслугі{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=7}}. Палітыка, у якой уладца скупляе тавары па самай нізкай цане, а потым прадае гэты ж тавар па выгаднай яму цане па думцы Ібн Хальдун, вабіць за сабой наступныя наступствы: # «Фермеры і гандляры больш не здольныя самастойна займацца гандлем, якая дазваляла ім зарабляць і забяспечваць сябе». # Стаўшы пастаяннай, падобная практыка «пазбывае іх кожнай ініцыятывы ў прадпрымальніцтве, што разбурае бюджэтна-падатковую структуру»{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=7}}. # «З часам удзел кіраўніка ў гандлі можа прывесці да разбурэння культуры і цывілізацыі». # Палітыка фіксаваных цэн «яшчэ больш небяспечная, шкодная і разбуральная для суб’ектаў прадпрымальніцтва, чым удзел дзяржавы ў камерцыі ці сельскай гаспадарцы, які хутка паварочваецца шкодай для прадпрымальнікаў, робіцца пагібельным для іх прыбыткаў і зніжае культурную актыўнасць»{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=8}}. ;Права ўласнасці Ібн Хальдун лічыў, што права ўласнасці з’яўляецца закладам выжывання цывілізацыі, а абарона і забеспячэнне маёмасных маю рацыю павінны быць замацаваны заканадаўча. Па яго думцы, «калі знікае матыў набываць і атрымваць маёмасць, чалавек не распачынае ніякіх высілкаў для яго набыцця. Ступень і частасць парушэнняў права ўласнасці вызначае, наколькі слабеюць высілкі суб’екта, скіраваныя на набыццё маёмасці»{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=8}}. Ібн Хальдун злучаў права ўласнасці са справядлівасцю, а замах на ўласнасць лічыў актам несправядлівасці. Ён лічыў, што пры адсутнасці справядлівасці «здзяйсняецца знішчэнне чалавечага роду», і, такім чынам, несправядлівасць павінна быць забаронена{{sfn|Selim Cafer Karatas|2011|с=9}}. == Працы == Ібн Хальдун уславіўся як гісторык. Яго складанне «Кніга павучальных прыкладаў па гісторыі арабаў, персаў і [[берберы|бербераў]] і іх сучаснікаў, якія мелі вялікую ўладу» («Кітаб аль-ібар ва дыван аль-мубтада ў аль-кхабар фі айям аль-араб у аль-аджам у аль-барбар у ман асарахум мін заўі ас-султан аль-акбар» {{lang-ar| كتاب العبر وديوان المبتدأ والـخبر في أيام العرب والعجم والبربر ومن عاصرهم من ذوي السلطان الأكبر}}), ці «Вялікая гісторыя», складаецца з уводзін і трох частак: # [[Мукаддзіма|Уводзіны пра перавагу навукі гісторыі]] («Аль-мукаддзіма фі фадлі ыльм іт-тарыкх»; {{lang-ar|المقدمة في فضل علم التاريخ}}). # Пра прыроду грамадскага жыцця («Фі табіят аль-умран»; {{lang-ar|الكتاب الأول في طبيعة العمران}}). # Пра арабаў, іх пакаленні і дзяржавы са стварэння да нашых дзён («Фі акхбар аль-араб уа аджйаліхім уа дуаліхім мунзу бад іль-кхаліка іля хаз аль-ахд»; {{lang-ar|الكتاب الثاني في أخبار العرب وأجيالهم ودولهم منذ بدء الخليقة الى هذا العهد}}). # Пра бербераў («Аль-бербер»; {{lang-ar|الكتاب الثالث البربر}}). Ва ўсходазнаўчай літаратуры прынята зваць першую частку «Кітаб аль-Ібар» разам з аўтарскай прадмовай і «Уводзінамі пра перавагу навукі гісторыі» адной агульнай назвай — «Мукаддзіма», «Пралегамены», ці «Уводзіны»<ref>Бациева С. М. Историко-социологический трактат Ибн Халдуна «Мукаддима». М.: «Наука», 1965, с.117.</ref>. «Мукаддзіма» ўтварае самастойны трактат. Утрыманне яе: * сэнс гісторыі, значэнне гістарычнай крытыкі і прыёмы яе, крыніцы гістарычных абмылаў; * геаграфічны агляд зямнога шара, думкі пра фізічны і маральны ўплыў клімату і глебы на людзей; * спосабы пазнання праўды; эвалюцыі формаў сямейнай, грамадскай і дзяржаўнага жыцця; * развіццё эканамічнае і разумовае; * раскладанне дзяржавы; * значэнне працы ў дабрабыце дзяржавы; * агляд розных галін рамёстваў і мастацтваў; * класіфікацыя навук. «Мукаддзіма», па справядлівасці, лічыцца выдатным творам. Выказаныя ў ёй ідэі з’яўляюцца адной з асноў сучаснай [[Кліадынаміка|кліадынамікі]]. Ібн Хальдунам таксама напісаны: аўтабіяграфія («Ат-таарыф бі Ібн Хальдун уа рыхляту-ху гарбан уа шаркан»; {{lang-ar|التعريف بابن خلدون ورحلته غربا وشرقا}}), праца па суфізму («Шыфа ус-саіль уа тахзіб уль-масаіль»; {{lang-ar|شفاء السائل وتهذيب المسائل}}) і трактат, які ў бібліяграфічным спісе да перакладу «Мукаддзіма», выкананаму [[Франц Роўзенталь|Францам Роўзенталем]], названы трактатам па логіцы ({{lang-en|Treatise on logic}}) — «Любаб уль-мухасаль фі усуль ід-дзін» ({{lang-ar|لباب المحصل في أصول الدين}}). === Публікацыі прац і перакладаў === Вывучэнне навуковай творчасці Ібн Хальдуна было пачата ў першыя дзесяцігоддзі XIX стагоддзя французскімі ўсходазнаўцамі, адным з якіх быў [[Антуан Ісак Сільвестр дэ Сасі|Сільвестр дэ Сасі]]<ref>Бациева С. М. Историко-социологический трактат Ибн Халдуна «Мукаддима». М.: «Наука», 1965, с.66.</ref>. [[Мехмет Пірызадэ]] перавёў «Мукаддзіма» на турэцкую мову, перапрацаваўшы яе ў стылістычным дачыненні{{efn|Гэты пераклад і большасць прыведзеных далей выданняў прац Ібн Хальдуна паказаны ў [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/Bibliography.htm бібліяграфіі] да перакладу «Мукаддзіма», выкананага Францам Роўзенталем.}}. [[Эцьен Катрмер]] надрукаваў увесь арабскі тэкст «Мукаддзіма» ў «Notices et extraits» (tt. XVI—XVIII, Пара. 1858); поўны французскі пераклад «Мукаддзіма» ўжыццявіў {{не перакладзена|Вільям дэ Слэн|дэ Слэн|fr|William Mac Guckin de Slane}}: «Prolegomenes» (Парыж, 1862); усходнія выданні — Каір (2-е, 1886) і Бейрут (1882). Другая частка што выдаецца была абатам Ары (па-араб. і італьян.). Трэцяя частка грунтоўна разабрана Рэно (Reinaud): «Memoire sur les populations de l’Afrique septentrionale, leur langage, leurs croyances et leur etat social» (у «Nouv. annales des Voyages», 1858, лют.); арабскае выданне «Hist. des Berberes» (Алжыр 1847 і 1851) і французскі пераклад (1852—1856, 4 тамы). Чацвёртая частка выдадзена ў выманнях Noel des Vergers: «Histoire de l’Afrique sous la dynastie Aghiabide et de la Sicile sous la domination musulmane» (Парыж 1841); пра крыжовыя паходы — выд. і пёр. Торнберга: «Narratio de expeditione Francorum» (Упсала 1841, у «Акадэм. Зах.»). Цалкам выдадзены важ тэкст «Вялікай гісторыі» Ібн-Хальдуна ў [[булак, гавань|Булаку]] (Каір; 1867, 7 т.). * «Autobiographie d’Ibn-Khaldoun», traduite par de Slane («Journale Asiatique», Paris, 1844). * «Histoire des berberes et des dynasties musulmanes de l’Afrique septentrionale», traduite de l’arabe par de Slane, Algiers, 1852—1856, 4 volumes. * «Les Prolegomenes», traduite par de Slane. Paris, 1934—38. 3 volumes. Reproduction of 1862—1868 edition. * «Lubab al-Muhassal fi usul ad-din», edited by Luciano Rubio. Tetuan, 1952. * «The Muqaddimah; An Introduction to History», translated from the Arabic by F. Rosenthal, New York, London, 1958. 3 volumes. * «Введение (фрагменты)». Перевод С. М. Бациевой // Избранные произведения мыслителей стран Ближнего и Среднего Востока. IX—XIV в. М., 1961, С. 559—628. * Пролегомены к «Книге поучительных примеров и дивану сообщений о днях арабов, персов и берберов и их современников, обладавших властью великих размеров» // Мировая экономическая мысль: Сквозь призму веков: В 5 т. Т.1: От зари цивилизации до капитализма / Ред. Г. Г. Фетисов.; Моск. гос. ун-т им. М. В. Ломоносова, Благотвор. фонд «Благосостояние для всех». — М.: Мысль. — 2004. — 718 с. — (250 лет Московскому Государственному Университету им. М. В. Ломоносова.) — ISBN 5-244-01039-5. * [http://smirnov.iph.ras.ru/win/publictn/texts_2/ikh_t_i.htm «Введение (ал-Мукаддима)». Составление, перевод с арабского и примечания А. В. Смирнова] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160826143417/http://smirnov.iph.ras.ru/win/publictn/texts_2/ikh_t_i.htm |date=26 жніўня 2016 }} // Историко-философский ежегодник 2007. М., 2008. С. 187—217. * Введение в историю (ал-Мукаддима). Фрагменты. Перевод с арабского, комментарии и примечания И. Л. Алексеева, А. В. Душак и А. Ш. Столыпинской // Pax Isamica, 1/2008, c.15-21. == Заўвагі == {{notelist}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * Graberg Af Hemso, Jakob Grefve. ''Notizia intorno alla fimoza''. * [[Альфрэд фон Крэмер|Kremer, Alfred, Freiherr Von]]. ''Ibn Chaldun und seine Kulturgeschichte der islamischen Reiche''. Wien, 1879. * Mahdi, Muhsin. ''Ibn Khaldun’s Philosophy of History: A Study in the Philosophic Foundation in the Science of Culture''. London, 1957. * [[Іў Лакост|Lacoste, Yves]]. ''Ibn Khaldoun. Naissance de l’Histoire, passé du tiers monde'' Paris, 1965, 1998. * Fischel, Walter Joseph. ''Ibn Khaldun in Egypt. His public functions and his historical research: An essay in Islamic historiography''. Berkeley, 1967. * [[Жорж Лабіка|Labica, Georges]]. ''Politique et religion chez Ibn Khaldoun. Essai sur l’idéologie musulmane''. Alger, Société nationale d'édition et de diffusion, 1968. * {{кніга |аўтар= Ацамба Ф. М.|частка= Социально-экономические воззрения Ибн Хальдуна|спасылка частка= http://www.booksite.ru/fulltext/mys/lye/cjn/omik/11.htm#66|загаловак= Всемирная история экономической мысли: В 6 томах|адказны= Гл. ред. В. Н. Черковец|месца= {{М.}}|выдавецтва= Мысль|год= 1987|том= I. От зарождения экономической мысли до первых теоретических систем политической жизни|старонкі= 311-315|старонак= 606|isbn= 5-244-00038-1|тыраж= 20 000|ref= Черковец}} * ''Алексеев И. Л.'' [http://smirnov.iph.ras.ru/local/muk_pi.pdf Возвращаясь к Ибн Халдуну] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140728043631/http://smirnov.iph.ras.ru/local/muk_pi.pdf |date=28 ліпеня 2014 }}// Pax Islamica, 1/2008, с.5-14. * {{артыкул|аўтар=Араби Б.|загаловак=Ибн-Хальдун — основоположник арабской социологии|спасылка=http://ecsocman.hse.ru/data/702/927/1216/15_Arabi.pdf|выданне=Социологические исследования|год=1990|том=11|старонкі=107—109}} * ''Бациева С. М.'' Историко-социологический трактат Ибн Халдуна «Мукаддима». М., 1965. * ''Бациева С. М.'' [http://annales.info/islam/small/mukaddim.htm Бедуины и горожане в Мукаддиме Ибн Халдуна] // Очерки истории арабской культуры V—XII веков. {{М.}}, 1982. * {{БСЭ3|артыкул= Ибн Хальдун Абдуррахман Абу Зейд ибн Мухаммед|alt= |аўтар= Бациева С. М., Сагадеев А. В. |том= 9|старонкі= |ref= Бациева, Сагадеев}} * ''Иванов Н. А.'' «Китаб аль-Ибар» Ибн Халдуна как источник по истории стран Северной Африки в XIV в. // Арабский сборник. М., 1959. * {{кніга | аўтар = {{нп3|Аляксандр Аляксандравіч Ігнаценка|Игнатенко А. А.|ru|Игнатенко, Александр Александрович}} | загаловак = Ибн-Хальдун | адказны = Оформление серии и гравюра художника А. И. Ременника | месца = М. | выдавецтва = Мысль | год = 1980 | старонак = 160 | серыя = Мыслители прошлого | тыраж = 50000 }} * [[Андрэй Вітальевіч Каратаеў|Коротаев А. В.]] [http://www.vostlit.ru/KartNotSerial/kart172.htm ''Долгосрочная политико-демографическая динамика Египта: Циклы и тенденции''] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20080224162703/http://www.vostlit.ru/KartNotSerial/kart172.htm |date=24 лютага 2008 }}. М.: Восточная литература, 2006. — ISBN 5-02-018526-4. * {{ВТ-ЭСБЕ|Ибн-Хальдун|[[Агафангел Яфімавіч Крымскі|Крымский А. Е.]]}} * [http://lomonosov-msu.ru/archive/Lomonosov_2013/2084/25645_8036.pdf ''Кучинов А. М. Влияние Ибн Халдуна на развитие общественной мысли''] // Ломоносов — 2013. — М., 2013. * [[Мікалай Сяргеевіч Розаў|Розов Н. С.]] [http://www.nsu.ru/filf/rozov/publ/ibn-khaldun.htm ''Закон Ибн Халдуна'']// Политический класс. 2006, 16. * Смирнов А. В. [http://www.iph.ras.ru/~orient/win/publictn/texts_2/ikh_r_i.htm ''Ибн Халдун и его «новая наука»''] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100421010417/http://www.iph.ras.ru/~orient/win/publictn/texts_2/ikh_r_i.htm |date=21 красавіка 2010 }} // Историко-философский ежегодник’2007. М.: «Наука», 2008. — 530 с. — ISBN 978-5-02-035961-1. — С. 159—186. == Спасылкі == {{wikisourcelang|ar|مؤلف:ابن خلدون|Ібн Хальдун}} * {{публікацыя|артыкул|загаловак=Экономическая теория ибн Хальдуна. Подъём и упадок наций|спасылка=http://islam.com.ua/articles/meet_islam/650/|арыгінал=The Economic Theory of Ibn Khaldun and Rise and Fall of Nations|арыгінал спасылка=http://www.uned.es/congreso-ibn-khaldun/pdf/11%20Selim%20Karatas.pdf|арыгінал інфо=Selim Cafer Karatas, 2011|арыгінал мова=en|выданне=Ислам для всех!|выданне nodot=1|дзень=26|месяц=05|год=2011|archive-url=http://web.archive.org/web/20111114124031/http://islam.com.ua/articles/today/science/730/|archive-date=2013-04-23|ref=Selim Cafer Karatas}} * {{cite web|url=http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Chaldun/text1.phtml?id=1776|title=ИБН ХАЛДУН. Книга назиданий|publisher=Восточная литература|access-date=18 мая 2011|archive-url=https://www.webcitation.org/65VE71KNx?url=http://www.vostlit.info/Texts/rus16/Chaldun/text1.phtml?id=1776|archive-date=16 лютага 2012|url-status=live}} * [http://al-eman.net/people-author/display.htm?id=59 Кітаб аль-Ібар]{{Недаступная спасылка}} на сайце al-eman.net {{ref-ar}} * [http://www.waqfeya.net/book.php?bid=1042 Поўны тэкст «Кітаб аль-Ібар»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20170509133126/http://www.waqfeya.net/book.php?bid=1042 |date=9 мая 2017 }} у pdf-формате (Бейрут: «Дар аль-фікр», 2001) {{ref-ar}}. * [http://www.muslimphilosophy.com/ik/Muqaddimah/ «The Muqaddimah» у перакладзе Франца Розенталя] на сайце muslimphilosophy.com {{ref-en}}. * [http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=143&Itemid=1 ТЕОРИЯ ПОЛИТИКО-ДЕМОГРАФИЧЕСКИХ ЦИКЛОВ АБД АР-РАХМАНА ИБН ХАЛДУНА В ЕГО СОБСТВЕННОМ ИЗЛОЖЕНИИ] * {{нп3|Сяргей Вадзімавіч Цырэль|С. В. Цирель|ru|Цирель, Сергей Вадимович}}, [http://cliodynamics.ru/index.php?option=com_content&task=view&id=59&Itemid=1 Концепт «асабиййи» как основа связи экономико-демографической и гуманитарной истории]. {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Арабскія вучоныя]] [[Катэгорыя:Постаці сярэднявечнай філасофіі Усходу]] [[Катэгорыя:Арабскія філосафы]] [[Катэгорыя:Арабскія гісторыкі]] [[Катэгорыя:Істарыёсафы]] [[Катэгорыя:Гісторыкі XIV стагоддзя]] [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]] 8a3ipa8g7w4zoi5p5voxjyayegnwcee 0 91036 5013996 4726890 2025-07-11T02:39:07Z IshaBarnes 124956 [[ВП:Кірлат|выпраўленне сумесі раскладак]], дапаўненне 5013996 wikitext text/x-wiki {{музычны калектыў}} '''KRÍWI''' — беларускі [[Народная музыка|фолк]]-гурт (нью-фолк, клуб-этна). Заснаваны ў [[1996 год у гісторыі музыкі|1996]] годзе. Стыль гурта вызначаюць як аўтэнтычны сусветны фолк-эксперымент, спалучэнне старажытных традыцый гарлавых спеваў i сучаснага гучання з элементамі імправізацыі i авангарду. Гурт ужывае аўтэнтычныя інструменты, а матэрыял для сваіх кампазіцый збірае ў фальклорных экспедыцыях. За гады свайго існавання калектыў змяняў склад, краіны, выдаў некалькі студыйных і жывых рэлізаў, паўдзельнічаў у шматлікіх зборніках, даў канцэрты ў Беларусі і за мяжой<ref>{{Cite journal|last=Климов|archivedate=11 верасня 2020|year=2004|issue=4|language=ru|journal=[[Музыкальная газета]]|accessdate=2020-09-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200911121416/http://www.nestor.minsk.by/mg/2004/04/mg40401.html|first=Олег|url=http://www.nestor.minsk.by/mg/2004/04/mg40401.html|title=Убить N.R.M., или К неутешительным итогам музыкального года|first2=Сергей|last2=Шаруба|authorlink=Алег Клімаў|url-status=live}}</ref>. == Дыскаграфія == === Альбомы === * [[Hej-loli|Hej-Loli]] ([[1997 год у гісторыі музыкі|1997]]) * [[За туманам...]] ([[1998 год у гісторыі музыкі|1998]]) * [[Людзям Live]] ([[1999 год у гісторыі музыкі|1999]]) * [[Minsk-Berlin]] ([[2002 год у гісторыі музыкі|2002]]) * [[Live in Berlin]] ([[2004 год у гісторыі музыкі|2004]]) * [[KRIWI Live — homevideo]] ([[2005 год у гісторыі музыкі|2005]]) * [[InterFilmWostok fest — KRIWIvideo concert minsk]] ([[2006 год у гісторыі музыкі|2006]]) * [[Traukamurauka]] ([[2013 год у гісторыі музыкі|2013]]) * [[Kumački]] ([[2020 год у гісторыі музыкі|2020]])<ref>{{cite web|date = 2020-03-03|url = https://34mag.net/piarshak/news/kriwi-album-kumacki|title = «Kumački» – новый альбом беларусско-немецкой группы Kriwi|publisher = 34mag.net|access-date = 2025-07-11|language = ru |archiveurl=https://web.archive.org/web/20250513101909/https://34mag.net/piarshak/news/kriwi-album-kumacki|archivedate=2025-05-13|url-status=live}}</ref> === Сінглы === * [[KRIWI (самотнік, 2000|KRIWI]] ([[2000 год у гісторыі музыкі|2000]]) * [[KRIWI (самотнік, 2008|KRIWI]] ([[2008 год у гісторыі музыкі|2008]]) === Супольныя праекты === * [[Вольныя танцы: слухай сваё]] ([[1999 год у гісторыі музыкі|1999]]) * [[Вольныя танцы: альтэрнатыва_by]] ([[2001 год у гісторыі музыкі|2001]]) * [[Viza Незалежнай Рэспублікі Мроя]] ([[2003 год у гісторыі музыкі|2003]]) * [[Personal Depeche]] ([[2003 год у гісторыі музыкі|2003]]) * [[Veranika Kruhlova solo]] ([[2004 год у гісторыі музыкі|2004]]) * [[VERANIKA Kruhlova & WALÉRA Kanischtscheff poesie: A.Tarkowskij]] ([[2005 год у гісторыі музыкі|2005]]) == Удзел у фільмах == * «[[Свежына з салютам]]» ([[2001 год у гісторыі кіно|2001]]) == Удзельнікі == * [[Вераніка Круглова]]: [[вакал]], [[перкусія]] * [[Наста Хмель]]: [[дарбука]], [[гітара]] * [[Валерыя Валадзько]]: [[вакал]] == Былыя ўдзельнікі == * [[Валерый Канішчаў]]: [[прадзюсар]], акцёр * [[Ігар Гарбачэускі]]: [[гітара]] * [[Зміцер Вайцюшкевіч]]: [[вакал]], [[кларнет]] * [[Юрый Выдронак]]: [[гітара]], [[Клавішнік|клавішы]] * [[Масуд Талібані]]: [[перкусія]], [[вакал]] * [[Кірыл Шевандо]]: [[перкусія]] * Дэльта: [[дыджэй]] * [[Андрэй Сапоненка]]: [[дарбука]] * [[Піт Паўлаў]]: [[гітара]] * [[Карэн Карапецян]]: [[скрыпка]] * [[Аляксандр Памідораў]] * Бабу * [[Канстанцін Гарачы]] {{Зноскі}} == Літаратура == * {{кніга |аўтар = [[Зміцер Альбертавіч Падбярэзскі|Д.П.]] |частка = «KRIWI» |загаловак = Энцыклапедыя беларускай папулярнай музыкі |арыгінал = |спасылка = |адказны = уклад. [[Зміцер Альбертавіч Падбярэзскі|Дз. Падбярэзскі]] і інш |выданне = |месца = [[Мінск]] |выдавецтва = [[Зміцер Колас]] |год = 2008 |том = |старонкі = 152–153 |старонак = 368 |серыя = |isbn = 978-985-6783-42-8 |тыраж =2000 |мова=be |ref =Энцыклапедыя беларускай папулярнай музыкі }} == Спасылкі == * [http://www.belpunkt.de/kriwi/ Афіцыйная хатняя старонка] * [http://euroradio.fm/kriwi-traukamurauka CD traukamurauka] {{KRIWI}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фолк-гурты Беларусі]] gr8autqp4s6z3la65k755tj26yblwwd 0 96425 5013934 5013849 2025-07-10T15:40:53Z DJ Belaz 154751 5013934 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] iobszqn919z8t2oa7iq8p0f5gvx7qdp 5013967 5013934 2025-07-10T19:53:21Z DJ Belaz 154751 5013967 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1644 годзе святар-езуіт Атанасіўс Кірхер змайстраваў пераносную камеру-абскуру ў выглядзе маленькага памяшкання. Чалавек мог трапіць ў яе праз люк. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] a3qpdu54m2ei4ber095thrvdaqbou95 5013968 5013967 2025-07-10T19:54:44Z DJ Belaz 154751 5013968 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1646 годзе святар-езуіт Атанасіўс Кірхер змайстраваў пераносную камеру-абскуру ў выглядзе маленькага памяшкання. Чалавек мог трапіць ў яе праз люк. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] 6smzihf65p0evvziao7y6rm8l3aoa8j 5013969 5013968 2025-07-10T19:56:39Z DJ Belaz 154751 5013969 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1646 годзе [[святар]]-[[Езуіты|езуіт]] Атанасіўс Кірхер змайстраваў пераносную камеру-абскуру ў выглядзе маленькага памяшкання. Чалавек мог трапіць ў яе праз люк. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] 31y6d8ycecmd1v7i5l9r0c0jpr7828m 5013970 5013969 2025-07-10T19:57:04Z DJ Belaz 154751 5013970 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1646 годзе [[святар]]-[[Езуіты|езуіт]] Афанасій Кірхер змайстраваў пераносную камеру-абскуру ў выглядзе маленькага памяшкання. Чалавек мог трапіць ў яе праз люк. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] dnqqspnj1uuks4ypozzhkoe9av1alz8 5013971 5013970 2025-07-10T19:57:46Z DJ Belaz 154751 5013971 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1646 годзе [[святар]]-[[Езуіты|езуіт]] [[Афанасій Кірхер]] змайстраваў пераносную камеру-абскуру ў выглядзе маленькага памяшкання. Чалавек мог трапіць ў яе праз люк. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] ntwh75nmh1mdj92b13cvo89xv1v98gl 5013974 5013971 2025-07-10T20:01:15Z DJ Belaz 154751 5013974 wikitext text/x-wiki [[Файл:Camera obscura box.jpg|right|thumb|Камера-абскура]] '''Камера-абскура''' ({{lang-la|camera obscura}} — цёмны пакой) — найпрасцейшае аптычнае прыстасаванне для атрымання на экране відарыса прадмета. Дае відарыс, свабодны ад дысторсіі, дазваляе фатаграфаваць аб’екты ў такіх прамянях (напрыклад, рэнтгенаўскіх), для якіх немагчыма падабраць [[лінза|лінзы]]. Камера-абскура ўяўляе сабой цёмную скрыню, у адной са сценак якой зроблена маленькая адтуліна. Прамяні [[святло|святла]] ад розных пунктаў аб’екта праходзяць праз адтуліну і ствараюць яго перавернуты відарыс на процілеглай сценцы скрыні. Звычайна [[дыяметр]] адтуліны складае 0,3…1 [[мм]] (у залежнасці ад памераў камеры-абскуры). За эквівалент [[Фокусная адлегласць|фокуснай адлегласці]] для камеры-абскуры бяруць адлегласць ад адтуліны да плоскасці відарыса. Камера-абскура перадае на выяве ўсю глыбіню прасторы з аднолькавай якасцю. == Гісторыя == Са старажытных часоў чалавек заўважыў, што святло, трапляючы ў цёмны пакой або [[Палатка|палатку]] праз маленькую адтуліну, стварала перавернутую выяву на супрацьлеглай сцяне. Паслядоўнікі Мо-цзы ў [[V стагоддзе да н.э.|V стагоддзі да н.э.]] апісалі з’яву ўзнікнення выявы на сцяне цемнага пакоя<ref>https://flibusta.su/book/79189-lektsii-po-istorii-fotografii/read/</ref>. Гэта з’ява была вядома [[Арыстоцель|Арыстоцелю]] ў [[IV стагоддзе да н.э.|IV стагоддзі да н.э.]]<ref>http://www.sovietcamera.su/src/Sovfoto_01_1974.pdf</ref>. Ён задаваў пытанне, як узнікае круглая выява [[Сонца]], калі яно свеціць праз квадратную адтуліну<ref>http://web.archive.org/web/20080420165232/http://www.acmi.net.au/AIC/CAMERA_OBSCURA.html</ref>. [[Эўклід]] ў сваім трактаце «Оптыка» ([[III стагоддзе да н.э.|III стагоддзе да н.э.]]) выкарыстоўваў камеру-абскуру як доказ таго, што святло распаўсюджваецца прамалінейна. У [[X стагоддзе|X]]-[[XI стагоддзе|XI]] стагоддзях арабскі вучоны [[Ібн аль-Хайсам]] праводзіў эксперыменты з камерай-абскурай. Ён быў першы, хто растлумачыў дзеянне камеры-абскуры, абапіраючыся на прынцып прамалінейнага распаўсюджання святла. Выкарыстоўваў камеру-абскуру (палатка з адтулінай у полагу) для назірання за [[сонечнае зацьменне|сонечным зацьменнем]]. Пасля ў сярэднія вякі неаднаразова выкарыстоўвалася для назірання за Сонцам: ў [[XIII стагоддзе|XIII стагоддзі]] [[Роджэр Бэкан|Роджэрам Бэканам]] і [[Гільом де Сен-Клу|Гільомам де Сен-Клу]]<ref>https://link.springer.com/article/10.1007/BF00374761</ref>, ў [[XIV стагоддзе|XIV стагоддзі]] [[Леві бен Гершом]]ам і [[Ібн аш-Шацір]]ам. У прыватнасці Роджэр Бэкан прапанаваў выкарыстоўваць [[люстэрка]] разам з камерай-абскурай, каб бачыць людзей, праходзячых па вуліцы. [[Файл:1545_gemma_frisius_-_camera-obscura-sonnenfinsternis_1545-650x337.jpg|right|thumb|Камера-абскура Фрызіўса, XVI ст.]] Прынцып яе работы апісаны ў працах [[Леанарда да Вінчы]]. Вядома выява і апісанне класічнай камеры-абскуры, апублікаваныя галандскім матэматыкам [[Гема Фрызіус|Гема Фрызіўсам]], якую ен выкарыстоўваў для назірання за сонечным зацьменнем у 1544 годзе. У [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзі]] з’яўляюцца публікацыі, ў якіх апісаны камеры-абскуры з [[лінза]]й замест маленькай адтуліны. Такія прапановы выказаў: фізік і матэматык [[Джыролама Кардана]] у кнізе, выдадзенай у 1551 годзе; Даніэле Барбаро ў працы аб перспектыве ў 1556; Джавані Баціста Бенедэцці ў 1585 годзе. Кардана ўсталяваў у камеру-абскуру лінзу, а выяву з дапамогай люстэрка праецыраваў на матавую шкляную пласціну. Прапанаваў выкарыстоўваць камеру ў якасці дапаможнага тэхнічнага сродка пры пастаноўцы забаўляльных відовішч<ref>http://printservice.pro/kamera-obskura</ref>. Барбаро апісаў камеру-абскуру з плоска-выпуклай лінзай, а таксама паказаў, што выкарыстанне дыяфрагмы дазваляе палепшыць рэзкасць выявы. Доўгі час вынаходнікам камеры-абскуры лічыўся фізік Джавані Баціста делла Порта (у некаторых крыніцах памылкова лічыцца вынаходнікам і цяпер). Ён быў аўтарам кніг, якія былі свайго роду энцыклапедыямі розных ведаў. Найбольш вядомай была чатырохтомная «Натуральная магія» (1558), у якой прыводзіцца і апісанне камеры-абскуры. У двадцатым томе другога выдання гэтай кнігі (1591) Джавані Баціста делла Порта адзначае «як сакрэт, каторы меў намер захоўваць», павелічэнне яркасці выявы пры замене адтуліны лінзай. Для атрымання прамога відарыса ў 1573 годзе Ігнацый Данці прапанаваў выкарыстоўваць люстэрка, якое другі раз пераварочвае выяву. [[Файл:Камера-абскура Аб'ектыў Кеплера.jpg|thumb|Схема, прымененая Кеплерам, XVII ст.]] У 1600 годзе [[Іаган Кеплер]] пабудаваў для назірання за сонечным зацьменнем і за рухам Сонца удасканаленую камеру-абскуру. Ён размясціў адмоўную лінзу на некаторай адлегласці ад дадатнай лінзы і такім чынам павялічыў памер праецыруемай выявы. Гэта вынаходніцтва лягло ў аснову сучасных тэлеаб’ектываў. З дапамогай сваёй камеры-абскуры Кеплер назіраў у 1607 годзе праходжанне [[Меркурый|Меркурыем]] сонечнага дыску. У 1620 годзе Кеплер прапанаваў і пабудаваў камеру-абскуру у выглядзе тэнта. У такім выглядзе яе было зручна выкарыстоўваць на мясцовасці, напрыклад, мастакам для правільнай пабудовы перспектыў, [[Ведута|ведут]]. У 1646 годзе [[святар]]-[[Езуіты|езуіт]] [[Афанасій Кірхер]] змайстраваў пераносную камеру-абскуру ў выглядзе маленькага памяшкання<ref>http://www.cineressources.net/consultationPdf/web/o000/159.pdf</ref>. Чалавек мог трапіць ў яе праз люк. У 1665 годзе першую кампактную камеру-абскуру сканструяваў [[Роберт Бойль]]. У 1680 годзе партатыўную камеру-абскуру апісаў [[Роберт Гук]]. З [[XVII стагоддзе|XVII стагоддзя]] выкарыстоўвалася для атрымання дакументальных рысункаў («фатаграфія для фатаграфіі») і інш. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * Камера-абскура // {{Крыніцы/БелЭн|7}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Фотатэхніка]] [[Катэгорыя:Аптычныя прыборы]] c9taxhrueqgn45ar12ywnwb5bshvpdw 0 118412 5013933 4559712 2025-07-10T14:51:17Z Culamar 102133 /* Вядомыя носьбіты */ 5013933 wikitext text/x-wiki '''Саўчанка''' — украінскае прозвішча, распаўсюджанае і на Беларусі. == Вядомыя носьбіты == * [[ЛСП|Алег Вадзімавіч Саўчанка]] — беларускі спявак, больш вядомы пад псеўданімам '''ЛСП'''. * [[Алёна Валянцінаўна Саўчанка]] — нямецкая і ўкраінская фігурыстка. * [[Аляксандр Мікалаевіч Саўчанка]] — беларускі кардыяхірург. * [[Аляксандра Якаўлеўна Саўчанка]] — украінскі педагог. * [[Анжаліка Віталеўна Саўчанка]] (нар. 1982) — украінская актрыса. * [[Анісім Іванавіч Саўчанка]] (1904—1969) — беларускі медык, педагог і арганізатар аховы здароўя. * [[Аркадзь Маркавіч Саўчанка]] — беларускі оперны спявак. * [[Емяльян Рыгоравіч Саўчанка]] — генерал-маёр. * {{NL|Ігар Саўчанка}} * {{NL|Мікалай Саўчанка}} * [[Надзея Віктараўна Саўчанка]] — Герой Украіны. * [[Сцяпан Уладзіміравіч Саўчанка]] — украінскі літаратуразнавец. * {{NL|Уладзімір Саўчанка}} * [[Яўген Сцяпанавіч Саўчанка]] — расійскі дзяржаўны дзеяч. {{неадназначнасць}} [[Катэгорыя:Украінскія прозвішчы]] 1hyjk4l4ch4yvygdgnu9wz7dbam5n0k 0 120019 5013992 5013320 2025-07-10T22:13:30Z CommonsDelinker 151 Replacing Flag_of_El_Salvador_(1875-1877).svg with [[File:Flag_of_El_Salvador_(1875–1912).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:FR#FR3|Criterion 3]] (obvious error) · flag was used until 1912, 5013992 wikitext text/x-wiki {{Картка сцяга |назва = Сцяг Рэспублікі Эль-Сальвадор |суб'ект = [[Сальвадор]] |выява = Flag of El Salvador.svg |подпіс = {{FIAV|011001}} Дзяржаўны, ваенны і ваенна-марскі сцяг. |заснаваны = {{fd|17|05|1912}} |прапорцыя = 189:335 |аўтар = |выява1 = Civil Flag of El Salvador.svg |подпіс1 = {{FIAV|100000}} Грамадзянскі сцяг. ---- [[Выява:Civil Ensign of El Salvador.svg|200px]] <br />{{FIAV|011110}} Грамадзянскі марскі і альтэрнатыўны дзяржаўны сцяг. |прапорцыя2 = 3:5 }} '''Дзяржаўны сцяг [[Сальвадор|Эль-Сальвадора]]''' — прыняты [[17 мая]] [[1912]] года. Дзяржаўны сцяг Сальвадора ўяўляе сабой прамавугольнае палатно, якое складаецца з трох палос: сіняй, белай і сіняй. У цэнтры сцяга размешчаны [[герб Сальвадора]]. На сцягу ёсць масонскі трохвугольнік, які сімвалізуе роўнасць, яго вуглы - тры галіны ўлады - заканадаўчую, выканаўчую і судовую. Вулканы ўвасабляюць пяць нацый Цэнтральнай Амерыкі, якая ляжыць паміж Ціхім і Атлантычным акіянамі. Унутры трохвугольніка [[фрыгійскі каўпак]] - сімвал свабоды, залатыя прамяні - ідэалы народа і вясёлка - знак міру. 14 пучкоў лісця адлюстроўваюць колькасць правінцый Сальвадора. == Гістарычныя сцягі == <gallery> Выява:Flag of Spain (civil variant).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 15 верасня 1821 - 20 лютага 1822 Выява:Civil Flag of El Salvador.png|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 20 лютага 1822 - 10 лютага 1823, 1841 - 1842, 1844 - 9 мая 1865 Выява:Flag of the United Provinces of Central America.svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 21 жніўня 1823 - 1824,1842 - 1844 Выява:Flag of the Federal Republic of Central America.svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 1824 - 1841,1921 - 1922 Выява:Flag_of_El_Salvador_(April_1865).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 9 мая 1865 - чэрвень 1865 Выява:Flag_of_El_Salvador_(June_1865).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] чэрвень 1865 - 1869 Выява:Flag of El Salvador (1869–1873).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 1869 - 1873 Выява:Flag_of_El_Salvador_(1873-1875).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 1873 - 1877 Выява:Flag of El Salvador (1875–1912).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 1877 - 2 лістапада 1898 Выява:Flag of the Greater Republic of Central America (1898).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 2 лістапада 1898 - 30 лістапада 1898 Выява:Flag of El Salvador (1875–1912).svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 30 лістапада 1898 - 17 мая 1912 Выява:Flag of El Salvador.svg|[[Выява:FIAV historical.svg|23px|]] 17 мая 1912 - 1921,1922 </gallery> {{Паўночная Амерыка паводле тэм|Сцяг|Сцягі}} [[Катэгорыя:Дзяржаўныя сімвалы Сальвадора]] [[Катэгорыя:Сцягі дзяржаў|Сальвадор]] fyzi0mf1gwt9f32pdxxj9i2dmopxs38 100 121975 5013936 5013686 2025-07-10T15:51:03Z NirvanaBot 40832 +7 новых 5013936 wikitext text/x-wiki {{Новы артыкул|Ірына Мокат|2025-07-10T14:18:52Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Анісім Іванавіч Саўчанка|2025-07-10T13:19:05Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Рэната Каюмава|2025-07-10T12:00:21Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Айнур Эльгюнэш|2025-07-09T20:40:05Z|Freiheiten}} {{Новы артыкул|Юрко Пазаяк|2025-07-09T20:27:55Z|Buchienvaldycz}} {{Новы артыкул|Ірына Анатолеўна Волкава|2025-07-09T18:09:06Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Марк Мікалаевіч Волахаў|2025-07-09T17:41:06Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Чэмпіянат Беларусі па гандболе сярод жанчын 2024/2025|2025-07-09T11:18:06Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Мірыям Спітэры Дэбона|2025-07-09T08:55:51Z|StarDeg}} {{Новы артыкул|Юлія Булава|2025-07-08T13:36:56Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Павел Епіфанавіч Цярэнцьеў|2025-07-08T13:11:30Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Лук’яненка|2025-07-08T11:46:44Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Юлія Мікалаеўна Сляманава|2025-07-08T11:44:43Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Іван Сямёнавіч Чарнецкі|2025-07-08T11:33:15Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Сяргей Юр’евіч Лысоў|2025-07-08T07:42:21Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Антоніа Рота|2025-07-08T06:12:07Z|DobryBrat}} {{Новы артыкул|Мэгі Ліндэман|2025-07-07T07:54:49Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Вікторыя Краско|2025-07-06T10:42:02Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Міхаіл Яўгеньевіч Гудкоў|2025-07-06T10:34:13Z|JerzyKundrat}} {{Новы артыкул|Наталля Платанавіч|2025-07-06T10:25:09Z|Паўлюк Шапецька}} <noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 5ylnax0i8xhw2vhufexjqab1brdk94e 0 123797 5013955 5013605 2025-07-10T18:33:03Z 2601:CF:8200:1B90:58F1:AB53:BE64:D1A7 5013955 wikitext text/x-wiki [[Файл:Mercedes-Benz W212 E 220 CDI Elegance Iridiumsilber.JPG|міні|200 px|[[Mercedes-Benz W212|Mercedes-Benz E220 CDI]] — класічны легкавы аўтамабіль]] '''Легкавы аўтамабіль''' — [[аўтамабіль]] з не больш за дзевяццю месцамі для сядзення, разам з месцам [[вадзіцель|вадзіцеля]], канструкцыяй і абсталяваннем прызначаны для перавозкі [[пасажыр]]аў і іх [[багаж]]у з забеспячэннем неабходнага [[камфорт]]у і [[бяспеку|бяспекі]]. Меней за [[грузавік]] і [[аўтобус]]. == Перавагі == Валоданне аўтамабілем дае мноства пераваг, у першую чаргу звязаных са зручнасцю, свабодай і гнуткасцю транспарту. У залежнасці ад якасці мясцовага грамадскага транспарту, ён таксама можа быць хутчэйшым і значна зручнейшым, чым выкарыстанне [[аўтобус|аўтобусаў]], [[ровар]]аў або [[цягнік]]оў, і часта дазваляе дабрацца туды, куды грамадскі транспарт не можа дабрацца. Да гэтых пераваг адносяцца магчымасць падарожнічаць у сваім уласным тэмпе, пазбягаць раскладаў грамадскага транспарту і дабірацца да месцаў, куды цяжка дабрацца іншымі спосабамі. == Недахопы == Валоданне аўтамабілем мае некалькі недахопаў, у першую чаргу звязаных з коштам, уздзеяннем на навакольнае асяроддзе і ладам жыцця. Да іх адносяцца высокія выдаткі на куплю і абслугоўванне, негатыўны ўплыў на навакольнае асяроддзе, а таксама патэнцыйная рызыка затораў і аварый. == Гл. таксама == == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} == Гл. таксама == * [[Грузавы аўтамабіль]] * [[Аўтобус]] * [[Матацыкл]] == Класіфікацыя == {{Класіфікацыя аўто}} == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Аўтамабіль]] l6h34b9t6a1l7vcyhxn4zqy9uwm8j0u 5013956 5013955 2025-07-10T18:33:14Z 2601:CF:8200:1B90:58F1:AB53:BE64:D1A7 5013956 wikitext text/x-wiki [[Файл:Mercedes-Benz W212 E 220 CDI Elegance Iridiumsilber.JPG|міні|200 px|[[Mercedes-Benz W212|Mercedes-Benz E220 CDI]] — класічны легкавы аўтамабіль]] '''Легкавы аўтамабіль''' — [[аўтамабіль]] з не больш за дзевяццю месцамі для сядзення, разам з месцам [[вадзіцель|вадзіцеля]], канструкцыяй і абсталяваннем прызначаны для перавозкі [[пасажыр]]аў і іх [[багаж]]у з забеспячэннем неабходнага [[камфорт]]у і [[бяспеку|бяспекі]]. Меней за [[грузавік]] і [[аўтобус]]. == Перавагі == Валоданне аўтамабілем дае мноства пераваг, у першую чаргу звязаных са зручнасцю, свабодай і гнуткасцю транспарту. У залежнасці ад якасці мясцовага грамадскага транспарту, ён таксама можа быць хутчэйшым і значна зручнейшым, чым выкарыстанне [[аўтобус|аўтобусаў]], [[ровар]]аў або [[цягнік]]оў, і часта дазваляе дабрацца туды, куды грамадскі транспарт не можа дабрацца. Да гэтых пераваг адносяцца магчымасць падарожнічаць у сваім уласным тэмпе, пазбягаць раскладаў грамадскага транспарту і дабірацца да месцаў, куды цяжка дабрацца іншымі спосабамі. == Недахопы == Валоданне аўтамабілем мае некалькі недахопаў, у першую чаргу звязаных з коштам, уздзеяннем на навакольнае асяроддзе і ладам жыцця. Да іх адносяцца высокія выдаткі на куплю і абслугоўванне, негатыўны ўплыў на навакольнае асяроддзе, а таксама патэнцыйная рызыка затораў і аварый. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == {{Commons}} {{Бібліяінфармацыя}} == Гл. таксама == * [[Грузавы аўтамабіль]] * [[Аўтобус]] * [[Матацыкл]] == Класіфікацыя == {{Класіфікацыя аўто}} == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Аўтамабіль]] 7mk2pj79szk4kal3xjy2spnz4je674k 10 124782 5013958 1658852 2025-07-10T18:56:59Z FireDragonValo 107163 Switched colors of the Canadian flag to the Pantone version as recommended by the government of Canada. 5013958 wikitext text/x-wiki {{ #switch: {{{1}}} | 1900 летнія | 1904 летнія | 1906 летнія | 1908 летнія | 1912 летнія | 1920 летнія = Flag of Canada-1868-Red.svg | 1924 зімовыя | 1924 летнія | 1928 зімовыя | 1928 летнія | 1932 зімовыя | 1932 летнія | 1936 зімовыя | 1936 летнія | 1948 зімовыя | 1948 летнія | 1952 зімовыя | 1952 летнія | 1956 зімовыя | 1956 летнія = Flag of Canada 1921.svg | 1960 зімовыя | 1960 летнія | 1964 зімовыя | 1964 летнія = Canadian Red Ensign 1957-1965.svg | #default = Flag of Canada (Pantone).svg }}<noinclude>[[Катэгорыя:Шаблоны:КраінаАГ сцяг па НАК|Канада]] </noinclude> kwms35xtijps1bsew3b709ffutwi3zd 0 131292 5013976 3618372 2025-07-10T20:47:38Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 5013976 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Гаўсман}} '''Міхал Антонавіч Гаўсман''' ({{ДН|||1817}} — {{ДС|||1889}}) — беларускі [[гісторык]], [[краязнавец]], [[археолаг]] і [[калекцыянер]]. == Біяграфія == Міхал Леапольд фон Даманьскі Гаўсман нарадзіўся 17 лістапада 1817 г. у [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкім павеце]], пра што сведчыць адпаведны запіс у метрычнай кнізе царквы [[Брагінскі кляштар базыльянаў|Брагінскага кляштара базыльянаў]]. Яго бацька, Антон, таленавіты музыкант, кіраваў аркестрам у [[Гарадзішча (Брагінскі раён)|Гарадзішчы]] — маёнтку [[Ракіцкія|Ракіцкіх]] недалёка ад [[Брагін]]а<ref name=":0">[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В. Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. — Мн., 1988. — С. 123—140.</ref>. Пасля заканчэння ў 1834 годзе [[Мазырскае павятовае вучылішча|Мазырскага павятовага вучылішча]], Міхаіл Гаўсман у 1841 годзе паступіў на службу ў канцылярыю [[Мінскі дваранскі дэпутацкі сход|Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу]]. Ён хутка прасоўваўся па службе і ў 1850 г. стаў сакратаром канцылярыі<ref name=":0" />. Зімой 1854 года Гаўсман дапамагаў [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіславу Сырокомлю]] ў зборы матэрыялаў для гістарычнай манаграфіі пра Мінск. Сырокомля з удзячнасцю адзначыў у сваёй кнізе, што ён «…паказаў нам, дзе працякала [[Няміга (рака)|Няміга]], паведаміў некалькі фактаў з мясцовай гісторыі…»<ref name=":0" />. У 1857 г. ён пабудаваў новы [[Дом Гаўсмана|мураваны дом]] на рагу [[Новае Места|Новага]] [[Новае Места|Места]] і [[Кашарная вуліца (Мінск)|Кашарнай вуліцы]] (сучасны [[Аляксандраўскі сквер (Мінск)|Аляксандраўскі сквер]] і [[Чырвонаармейская вуліца (Мінск)|вул. Чырвонаармейская]]). У ім размяшчаўся гарадскі клуб з бібліятэкай і залай для балаў і канцэртаў<ref name=":0" />. У ліпені 1863 года Міхаіл Гаўсман быў арыштаваны за прыналежнасць да [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|рэвалюцыйнай арганізацыі]] і высланы спачатку ў [[Вільня|Вільню]], а затым у г. [[Тоцьма|Тоцьму]] [[Валагодская губерня|Валагодскай губерні]]. Пасля судовага разбору ў 1864 г. ён быў рэпрэсаваны. Далейшы яго лёс невядомы<ref name=":0" />. Вядома толькі, што ў 1867 г. ён жыў у [[Варшава|Варшаве]] і, верагодна, у 1876—1877 гг. пасля зняцця абвінавачвання вярнуўся ў Мінск. Тут ён усё сваё вольнае ад службы жыццё прысвяціў вывучэнню гісторыі роднага краю<ref name=":0" />. У «[[Мінскія губернскія ведамасці|Мінскіх губернскіх ведамасцях]]» за 1877—1878 гг. выйшла некалькі яго краязнаўчых артыкулаў пра гісторыю [[Мазыр]]а, [[Слуцк]]а, [[Навагрудак|Навагрудка]] і [[Заслаўе|Заслаўя]]. У 1877 годзе была выдадзена яго кніжка пра [[Тураў]]<ref name=":0" />. Сучаснікі ўспаміналі, што М. Гаўсман «…капашыўся ў архівах, працаваў над гістарычнай манаграфіяй пра Мінск, мінулае якога вывучаў з вялікім захапленнем…», але гэты твор так і не быў надрукаваны. Відаць, працаваць над кнігай пра гісторыю Мінска ён пачаў яшчэ ў 1850-х гг., пра што сведчаць яго кантакты з У. Сырокомлем<ref name=":0" />. [[А. Ельскі]] сведчыць, што М. Гаўсман займаўся [[археалогія]]й: калі ў Мінску ў 1880 г. была арганізавана археалагічная выстаўка, «…Гаўсман прымаў у ёй актыўны ўдзел як арганізатар і сакратар…», ён таксама згадваецца як вялікі знаўца старажытнасцяў і іх збіральнік<ref name=":0" />. Збіраў матэрыялы па археалогіі, прадметы побыту беларусаў, творы мастацтва. У адным са сваіх будынкаў у Мінску арганізаваў хатні музей. Дапамагаў яму ў зборах бацька [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]] — [[Люцыян Неслухоўскі]]<ref>{{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}}</ref>. Памёр Міхал Гаўсман у Мінску ў кастрычніку 1889 г. Газета «[[Kraj]]» апублікавала некролог, падпісаны беларускім пісьменнікам і гісторыкам [[А. Ельскі]]м<ref name=":0" />. == «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» == У аддзеле рукапісаў [[Пушкінскі Дом|Інстытута рускай літаратуры Расійскай акадэміі навук]] [[Пушкінскі Дом|(Пушкінскі дом)]] у фондзе часопіса «[[Русская старина]]» захоўваецца рукапіс пад назвай «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні». Гэта копія працы невядомага аўтара, перададзеная ў рэдакцыю часопіса 9 сакавіка 1882 г. для публікацыі. Рукапіс уяўляе сабой тоўстую вялікага фармату сшытую кнігу ў якасным цвёрдым пераплёце, якая складаецца са 120 аркушаў, запоўненых з абодвух бакоў тэкстам. Фактычна гэта краязнаўчая манаграфія, прысвечаная гісторыі Мінска і падрыхтаваная да друку<ref name=":0" />. «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» з’яўляецца [[Кампіляцыя (літаратура)|кампіляцыяй]] ранейшых публікацый і з’яўляецца краязнаўчай працай, тыповай для другой паловы XIX ст. Найбольшы інтарэс уяўляе частка, прысвечаная апісанню Мінска, дзе аўтар шмат увагі надае архітэктурным помнікам і іншым славутасцям. Тут фактычна дадзены гістарычна-культурны і этнаграфічны партрэт Мінска 1850-1870-х гг. Праўда, у многіх месцах М. Гаўсман пераказвае апісанне Мінска, пададзенае [[П. Шпілеўскі]]м у вядомай кнізе «Падарожжа па Палессі і Беларускім краі» (1858), аднак ён дадае і шмат новых, раней не апублікаваных звестак<ref name=":0" />. Праца пачынаецца з кароткага апісання панарамы [[Мінск]]а з боку [[Барысаўскі тракт|Барысаўскага]] і [[Ігуменскі тракт|Ігуменскага]] трактоў, а затым усяго горада — ад [[Новы Горад (Мінск)|Новага]] [[Новы Горад (Мінск)|Рынку]] да [[Траецкая Гара|Траецкай гары]]. Затым аўтар пераходзіць да выкладання [[Гісторыя Мінска|гісторыі Мінска]], якую ён спрабуе падаваць на шырокім фоне палітычнай гісторыі [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Княства Літоўскага]]. Пасля агляду гістарычных падзей Х—ХVI стст. шмат увагі надаецца помнікам манументальнай архітэктуры ХVI—XVIII стст. Прыводзяцца даты, хоць не заўсёды дакладныя, фундацый каталіцкіх кляштараў. Больш падрабязна выкладзена гісторыя мінскіх праваслаўных храмаў і манастыроў; тут аўтар упершыню аспрэчвае гіпотэзу клерыкальных гісторыкаў пра дату заснавання ў Мінску [[Уваскрасенскі манастыр (Мінск)|Уваскрасенскага манастыра]]. Абапіраючыся на аналіз тэксту адной з мемарыяльных пліт, якая знаходзілася ў [[Уваскрасенская царква (Мінск)|Уваскрасенскай царкве]], ён досыць пераканаўча даказвае, што гэтая пліта адносіцца, хутчэй за ўсё, да мяжы XVI—XVIII стст., а не да 1000 года, як, напрыклад, сцвярджаў царкоўны гісторык архімандрыт [[Мікалай (Трускоўскі)|Мікалай]]. У рукапісе таксама прыведзены арыгінальны тэкст на гэтай пліце. Прыведзены з кароткімі каментарамі спіс цэркваў і манастыроў, што існавалі ў Мінску ў XIX ст<ref name=":0" />. Далей выкладаюцца гістарычныя падзеі да [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|далучэння Мінска да Расійскай імперыі]] [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|ў 1793 г.]] і стварэння [[Мінскае намесніцтва|Мінскага намесніцтва]] і [[Мінская губерня|губерні]]. Дадаецца падрабязны агляд Мінска другой паловы XIX ст. Завяршаецца праца дэталёвым апісаннем падзей, звязаных з утварэннем Мінскай губерні<ref name=":0" />. === Аўтарства === Праца не падпісана і не датаваная, аднак, час напісання даволі лёгка вызначыць, напрыклад, паводле згадкі пра «…цяперашняга [[Валерый Іванавіч Чарыкаў|губернатара г. Чарыкава]]…», які кіраваў Мінскай губерняй з 1875 па 1879 г<ref name=":0" />. Упершыню спробу вызначыць аўтара працы зрабіў [[М. Асмалоўскі]] ў сваёй кнізе пра архітэктуру Мінска, дзе ён прывёў наступны аргумент: «…Рукапіс мае подпіс С. Г. … Аўтарам згаданага рукапісу, верагодна, з’яўляецца мінчанін С. Гаўсман». Гісторыку [[Уладзімір Дзянісаў|Уладзіміру Дзянісаву]] пры ўважлівым вывучэнні рукапісу ніякага подпісу «С. Г.» выявіць не ўдалося. Аўтарства Міхала Гаўсмана (а не С. Гаўсмана, як сцвярджаў М. Асмалоўскі) пацвярджаюць два біяграфічныя факты, якія маюцца ў тэксце рукапісу. У самым пачатку працы ён кажа пра сябе: «…упершыню я наведаў гэты горад [Мінск] у 1834 годзе, будучы яшчэ юнаком і маючы ўяўленне пра веліч толькі такіх гарадоў, як [[Рэчыца]] і [[Мазыр]]…». Другі факт сведчыць, што ён займаўся археалогіяй і ўдзельнічаў у 1850-х гг. у археалагічных раскопках у [[Астрашыцкі Гарадок|Астрашыцкім Гарадку]] разам з [[К. Тышкевіч]]ам, «…уласнымі рукамі здабыў больш за 20 прадметаў з бронзы»<ref name=":0" />. У «Летапісе горада Мінска», апублікаваным [[А. Смародскі]]м у «[[Памятная кніжка|Памятнай кніжцы Мінскай губерні]]» за 1891 і 1892 гг., многія фрагменты рукапісу «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» перапісаныя амаль даслоўна. У пераліку крыніц, выкарыстаных Смародскім, указваецца і «…рукапіс Гаўсмана», што пацвярджае яго аўтарства<ref name=":0" />. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Гаўсман, Міхал}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі]] [[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]] 2ccvvws6irse1jtfpovw2n2qeplzapl 5013977 5013976 2025-07-10T20:48:13Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Аўтарства */ 5013977 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Гаўсман}} '''Міхал Антонавіч Гаўсман''' ({{ДН|||1817}} — {{ДС|||1889}}) — беларускі [[гісторык]], [[краязнавец]], [[археолаг]] і [[калекцыянер]]. == Біяграфія == Міхал Леапольд фон Даманьскі Гаўсман нарадзіўся 17 лістапада 1817 г. у [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкім павеце]], пра што сведчыць адпаведны запіс у метрычнай кнізе царквы [[Брагінскі кляштар базыльянаў|Брагінскага кляштара базыльянаў]]. Яго бацька, Антон, таленавіты музыкант, кіраваў аркестрам у [[Гарадзішча (Брагінскі раён)|Гарадзішчы]] — маёнтку [[Ракіцкія|Ракіцкіх]] недалёка ад [[Брагін]]а<ref name=":0">[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В. Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. — Мн., 1988. — С. 123—140.</ref>. Пасля заканчэння ў 1834 годзе [[Мазырскае павятовае вучылішча|Мазырскага павятовага вучылішча]], Міхаіл Гаўсман у 1841 годзе паступіў на службу ў канцылярыю [[Мінскі дваранскі дэпутацкі сход|Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу]]. Ён хутка прасоўваўся па службе і ў 1850 г. стаў сакратаром канцылярыі<ref name=":0" />. Зімой 1854 года Гаўсман дапамагаў [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіславу Сырокомлю]] ў зборы матэрыялаў для гістарычнай манаграфіі пра Мінск. Сырокомля з удзячнасцю адзначыў у сваёй кнізе, што ён «…паказаў нам, дзе працякала [[Няміга (рака)|Няміга]], паведаміў некалькі фактаў з мясцовай гісторыі…»<ref name=":0" />. У 1857 г. ён пабудаваў новы [[Дом Гаўсмана|мураваны дом]] на рагу [[Новае Места|Новага]] [[Новае Места|Места]] і [[Кашарная вуліца (Мінск)|Кашарнай вуліцы]] (сучасны [[Аляксандраўскі сквер (Мінск)|Аляксандраўскі сквер]] і [[Чырвонаармейская вуліца (Мінск)|вул. Чырвонаармейская]]). У ім размяшчаўся гарадскі клуб з бібліятэкай і залай для балаў і канцэртаў<ref name=":0" />. У ліпені 1863 года Міхаіл Гаўсман быў арыштаваны за прыналежнасць да [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|рэвалюцыйнай арганізацыі]] і высланы спачатку ў [[Вільня|Вільню]], а затым у г. [[Тоцьма|Тоцьму]] [[Валагодская губерня|Валагодскай губерні]]. Пасля судовага разбору ў 1864 г. ён быў рэпрэсаваны. Далейшы яго лёс невядомы<ref name=":0" />. Вядома толькі, што ў 1867 г. ён жыў у [[Варшава|Варшаве]] і, верагодна, у 1876—1877 гг. пасля зняцця абвінавачвання вярнуўся ў Мінск. Тут ён усё сваё вольнае ад службы жыццё прысвяціў вывучэнню гісторыі роднага краю<ref name=":0" />. У «[[Мінскія губернскія ведамасці|Мінскіх губернскіх ведамасцях]]» за 1877—1878 гг. выйшла некалькі яго краязнаўчых артыкулаў пра гісторыю [[Мазыр]]а, [[Слуцк]]а, [[Навагрудак|Навагрудка]] і [[Заслаўе|Заслаўя]]. У 1877 годзе была выдадзена яго кніжка пра [[Тураў]]<ref name=":0" />. Сучаснікі ўспаміналі, што М. Гаўсман «…капашыўся ў архівах, працаваў над гістарычнай манаграфіяй пра Мінск, мінулае якога вывучаў з вялікім захапленнем…», але гэты твор так і не быў надрукаваны. Відаць, працаваць над кнігай пра гісторыю Мінска ён пачаў яшчэ ў 1850-х гг., пра што сведчаць яго кантакты з У. Сырокомлем<ref name=":0" />. [[А. Ельскі]] сведчыць, што М. Гаўсман займаўся [[археалогія]]й: калі ў Мінску ў 1880 г. была арганізавана археалагічная выстаўка, «…Гаўсман прымаў у ёй актыўны ўдзел як арганізатар і сакратар…», ён таксама згадваецца як вялікі знаўца старажытнасцяў і іх збіральнік<ref name=":0" />. Збіраў матэрыялы па археалогіі, прадметы побыту беларусаў, творы мастацтва. У адным са сваіх будынкаў у Мінску арганізаваў хатні музей. Дапамагаў яму ў зборах бацька [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]] — [[Люцыян Неслухоўскі]]<ref>{{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}}</ref>. Памёр Міхал Гаўсман у Мінску ў кастрычніку 1889 г. Газета «[[Kraj]]» апублікавала некролог, падпісаны беларускім пісьменнікам і гісторыкам [[А. Ельскі]]м<ref name=":0" />. == «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» == У аддзеле рукапісаў [[Пушкінскі Дом|Інстытута рускай літаратуры Расійскай акадэміі навук]] [[Пушкінскі Дом|(Пушкінскі дом)]] у фондзе часопіса «[[Русская старина]]» захоўваецца рукапіс пад назвай «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні». Гэта копія працы невядомага аўтара, перададзеная ў рэдакцыю часопіса 9 сакавіка 1882 г. для публікацыі. Рукапіс уяўляе сабой тоўстую вялікага фармату сшытую кнігу ў якасным цвёрдым пераплёце, якая складаецца са 120 аркушаў, запоўненых з абодвух бакоў тэкстам. Фактычна гэта краязнаўчая манаграфія, прысвечаная гісторыі Мінска і падрыхтаваная да друку<ref name=":0" />. «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» з’яўляецца [[Кампіляцыя (літаратура)|кампіляцыяй]] ранейшых публікацый і з’яўляецца краязнаўчай працай, тыповай для другой паловы XIX ст. Найбольшы інтарэс уяўляе частка, прысвечаная апісанню Мінска, дзе аўтар шмат увагі надае архітэктурным помнікам і іншым славутасцям. Тут фактычна дадзены гістарычна-культурны і этнаграфічны партрэт Мінска 1850-1870-х гг. Праўда, у многіх месцах М. Гаўсман пераказвае апісанне Мінска, пададзенае [[П. Шпілеўскі]]м у вядомай кнізе «Падарожжа па Палессі і Беларускім краі» (1858), аднак ён дадае і шмат новых, раней не апублікаваных звестак<ref name=":0" />. Праца пачынаецца з кароткага апісання панарамы [[Мінск]]а з боку [[Барысаўскі тракт|Барысаўскага]] і [[Ігуменскі тракт|Ігуменскага]] трактоў, а затым усяго горада — ад [[Новы Горад (Мінск)|Новага]] [[Новы Горад (Мінск)|Рынку]] да [[Траецкая Гара|Траецкай гары]]. Затым аўтар пераходзіць да выкладання [[Гісторыя Мінска|гісторыі Мінска]], якую ён спрабуе падаваць на шырокім фоне палітычнай гісторыі [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Княства Літоўскага]]. Пасля агляду гістарычных падзей Х—ХVI стст. шмат увагі надаецца помнікам манументальнай архітэктуры ХVI—XVIII стст. Прыводзяцца даты, хоць не заўсёды дакладныя, фундацый каталіцкіх кляштараў. Больш падрабязна выкладзена гісторыя мінскіх праваслаўных храмаў і манастыроў; тут аўтар упершыню аспрэчвае гіпотэзу клерыкальных гісторыкаў пра дату заснавання ў Мінску [[Уваскрасенскі манастыр (Мінск)|Уваскрасенскага манастыра]]. Абапіраючыся на аналіз тэксту адной з мемарыяльных пліт, якая знаходзілася ў [[Уваскрасенская царква (Мінск)|Уваскрасенскай царкве]], ён досыць пераканаўча даказвае, што гэтая пліта адносіцца, хутчэй за ўсё, да мяжы XVI—XVIII стст., а не да 1000 года, як, напрыклад, сцвярджаў царкоўны гісторык архімандрыт [[Мікалай (Трускоўскі)|Мікалай]]. У рукапісе таксама прыведзены арыгінальны тэкст на гэтай пліце. Прыведзены з кароткімі каментарамі спіс цэркваў і манастыроў, што існавалі ў Мінску ў XIX ст<ref name=":0" />. Далей выкладаюцца гістарычныя падзеі да [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|далучэння Мінска да Расійскай імперыі]] [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|ў 1793 г.]] і стварэння [[Мінскае намесніцтва|Мінскага намесніцтва]] і [[Мінская губерня|губерні]]. Дадаецца падрабязны агляд Мінска другой паловы XIX ст. Завяршаецца праца дэталёвым апісаннем падзей, звязаных з утварэннем Мінскай губерні<ref name=":0" />. === Аўтарства === Праца не падпісана і не датаваная, аднак, час напісання даволі лёгка вызначыць, напрыклад, паводле згадкі пра «…цяперашняга [[Валерый Іванавіч Чарыкаў|губернатара г. Чарыкава]]…», які кіраваў Мінскай губерняй з 1875 па 1879 г<ref name=":0" />. Упершыню спробу вызначыць аўтара працы зрабіў [[М. Асмалоўскі]] ў сваёй кнізе пра архітэктуру Мінска, дзе ён прывёў наступны аргумент: «…Рукапіс мае подпіс С. Г. … Аўтарам згаданага рукапісу, верагодна, з’яўляецца мінчанін С. Гаўсман». Гісторыку [[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Уладзіміру Дзянісаву]] пры ўважлівым вывучэнні рукапісу ніякага подпісу «С. Г.» выявіць не ўдалося. Аўтарства Міхала Гаўсмана (а не С. Гаўсмана, як сцвярджаў М. Асмалоўскі) пацвярджаюць два біяграфічныя факты, якія маюцца ў тэксце рукапісу. У самым пачатку працы ён кажа пра сябе: «…упершыню я наведаў гэты горад [Мінск] у 1834 годзе, будучы яшчэ юнаком і маючы ўяўленне пра веліч толькі такіх гарадоў, як [[Рэчыца]] і [[Мазыр]]…». Другі факт сведчыць, што ён займаўся археалогіяй і ўдзельнічаў у 1850-х гг. у археалагічных раскопках у [[Астрашыцкі Гарадок|Астрашыцкім Гарадку]] разам з [[К. Тышкевіч]]ам, «…уласнымі рукамі здабыў больш за 20 прадметаў з бронзы»<ref name=":0" />. У «Летапісе горада Мінска», апублікаваным [[А. Смародскі]]м у «[[Памятная кніжка|Памятнай кніжцы Мінскай губерні]]» за 1891 і 1892 гг., многія фрагменты рукапісу «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» перапісаныя амаль даслоўна. У пераліку крыніц, выкарыстаных Смародскім, указваецца і «…рукапіс Гаўсмана», што пацвярджае яго аўтарства<ref name=":0" />. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Гаўсман, Міхал}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі]] [[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]] 17kgf1x603fuu9ftxn6nrfvw3tre8o8 5013979 5013977 2025-07-10T20:52:37Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 дададзена [[Катэгорыя:Калекцыянеры Беларусі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]] 5013979 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Гаўсман}} '''Міхал Антонавіч Гаўсман''' ({{ДН|||1817}} — {{ДС|||1889}}) — беларускі [[гісторык]], [[краязнавец]], [[археолаг]] і [[калекцыянер]]. == Біяграфія == Міхал Леапольд фон Даманьскі Гаўсман нарадзіўся 17 лістапада 1817 г. у [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкім павеце]], пра што сведчыць адпаведны запіс у метрычнай кнізе царквы [[Брагінскі кляштар базыльянаў|Брагінскага кляштара базыльянаў]]. Яго бацька, Антон, таленавіты музыкант, кіраваў аркестрам у [[Гарадзішча (Брагінскі раён)|Гарадзішчы]] — маёнтку [[Ракіцкія|Ракіцкіх]] недалёка ад [[Брагін]]а<ref name=":0">[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В. Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. — Мн., 1988. — С. 123—140.</ref>. Пасля заканчэння ў 1834 годзе [[Мазырскае павятовае вучылішча|Мазырскага павятовага вучылішча]], Міхаіл Гаўсман у 1841 годзе паступіў на службу ў канцылярыю [[Мінскі дваранскі дэпутацкі сход|Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу]]. Ён хутка прасоўваўся па службе і ў 1850 г. стаў сакратаром канцылярыі<ref name=":0" />. Зімой 1854 года Гаўсман дапамагаў [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіславу Сырокомлю]] ў зборы матэрыялаў для гістарычнай манаграфіі пра Мінск. Сырокомля з удзячнасцю адзначыў у сваёй кнізе, што ён «…паказаў нам, дзе працякала [[Няміга (рака)|Няміга]], паведаміў некалькі фактаў з мясцовай гісторыі…»<ref name=":0" />. У 1857 г. ён пабудаваў новы [[Дом Гаўсмана|мураваны дом]] на рагу [[Новае Места|Новага]] [[Новае Места|Места]] і [[Кашарная вуліца (Мінск)|Кашарнай вуліцы]] (сучасны [[Аляксандраўскі сквер (Мінск)|Аляксандраўскі сквер]] і [[Чырвонаармейская вуліца (Мінск)|вул. Чырвонаармейская]]). У ім размяшчаўся гарадскі клуб з бібліятэкай і залай для балаў і канцэртаў<ref name=":0" />. У ліпені 1863 года Міхаіл Гаўсман быў арыштаваны за прыналежнасць да [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|рэвалюцыйнай арганізацыі]] і высланы спачатку ў [[Вільня|Вільню]], а затым у г. [[Тоцьма|Тоцьму]] [[Валагодская губерня|Валагодскай губерні]]. Пасля судовага разбору ў 1864 г. ён быў рэпрэсаваны. Далейшы яго лёс невядомы<ref name=":0" />. Вядома толькі, што ў 1867 г. ён жыў у [[Варшава|Варшаве]] і, верагодна, у 1876—1877 гг. пасля зняцця абвінавачвання вярнуўся ў Мінск. Тут ён усё сваё вольнае ад службы жыццё прысвяціў вывучэнню гісторыі роднага краю<ref name=":0" />. У «[[Мінскія губернскія ведамасці|Мінскіх губернскіх ведамасцях]]» за 1877—1878 гг. выйшла некалькі яго краязнаўчых артыкулаў пра гісторыю [[Мазыр]]а, [[Слуцк]]а, [[Навагрудак|Навагрудка]] і [[Заслаўе|Заслаўя]]. У 1877 годзе была выдадзена яго кніжка пра [[Тураў]]<ref name=":0" />. Сучаснікі ўспаміналі, што М. Гаўсман «…капашыўся ў архівах, працаваў над гістарычнай манаграфіяй пра Мінск, мінулае якога вывучаў з вялікім захапленнем…», але гэты твор так і не быў надрукаваны. Відаць, працаваць над кнігай пра гісторыю Мінска ён пачаў яшчэ ў 1850-х гг., пра што сведчаць яго кантакты з У. Сырокомлем<ref name=":0" />. [[А. Ельскі]] сведчыць, што М. Гаўсман займаўся [[археалогія]]й: калі ў Мінску ў 1880 г. была арганізавана археалагічная выстаўка, «…Гаўсман прымаў у ёй актыўны ўдзел як арганізатар і сакратар…», ён таксама згадваецца як вялікі знаўца старажытнасцяў і іх збіральнік<ref name=":0" />. Збіраў матэрыялы па археалогіі, прадметы побыту беларусаў, творы мастацтва. У адным са сваіх будынкаў у Мінску арганізаваў хатні музей. Дапамагаў яму ў зборах бацька [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]] — [[Люцыян Неслухоўскі]]<ref>{{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}}</ref>. Памёр Міхал Гаўсман у Мінску ў кастрычніку 1889 г. Газета «[[Kraj]]» апублікавала некролог, падпісаны беларускім пісьменнікам і гісторыкам [[А. Ельскі]]м<ref name=":0" />. == «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» == У аддзеле рукапісаў [[Пушкінскі Дом|Інстытута рускай літаратуры Расійскай акадэміі навук]] [[Пушкінскі Дом|(Пушкінскі дом)]] у фондзе часопіса «[[Русская старина]]» захоўваецца рукапіс пад назвай «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні». Гэта копія працы невядомага аўтара, перададзеная ў рэдакцыю часопіса 9 сакавіка 1882 г. для публікацыі. Рукапіс уяўляе сабой тоўстую вялікага фармату сшытую кнігу ў якасным цвёрдым пераплёце, якая складаецца са 120 аркушаў, запоўненых з абодвух бакоў тэкстам. Фактычна гэта краязнаўчая манаграфія, прысвечаная гісторыі Мінска і падрыхтаваная да друку<ref name=":0" />. «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» з’яўляецца [[Кампіляцыя (літаратура)|кампіляцыяй]] ранейшых публікацый і з’яўляецца краязнаўчай працай, тыповай для другой паловы XIX ст. Найбольшы інтарэс уяўляе частка, прысвечаная апісанню Мінска, дзе аўтар шмат увагі надае архітэктурным помнікам і іншым славутасцям. Тут фактычна дадзены гістарычна-культурны і этнаграфічны партрэт Мінска 1850-1870-х гг. Праўда, у многіх месцах М. Гаўсман пераказвае апісанне Мінска, пададзенае [[П. Шпілеўскі]]м у вядомай кнізе «Падарожжа па Палессі і Беларускім краі» (1858), аднак ён дадае і шмат новых, раней не апублікаваных звестак<ref name=":0" />. Праца пачынаецца з кароткага апісання панарамы [[Мінск]]а з боку [[Барысаўскі тракт|Барысаўскага]] і [[Ігуменскі тракт|Ігуменскага]] трактоў, а затым усяго горада — ад [[Новы Горад (Мінск)|Новага]] [[Новы Горад (Мінск)|Рынку]] да [[Траецкая Гара|Траецкай гары]]. Затым аўтар пераходзіць да выкладання [[Гісторыя Мінска|гісторыі Мінска]], якую ён спрабуе падаваць на шырокім фоне палітычнай гісторыі [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Княства Літоўскага]]. Пасля агляду гістарычных падзей Х—ХVI стст. шмат увагі надаецца помнікам манументальнай архітэктуры ХVI—XVIII стст. Прыводзяцца даты, хоць не заўсёды дакладныя, фундацый каталіцкіх кляштараў. Больш падрабязна выкладзена гісторыя мінскіх праваслаўных храмаў і манастыроў; тут аўтар упершыню аспрэчвае гіпотэзу клерыкальных гісторыкаў пра дату заснавання ў Мінску [[Уваскрасенскі манастыр (Мінск)|Уваскрасенскага манастыра]]. Абапіраючыся на аналіз тэксту адной з мемарыяльных пліт, якая знаходзілася ў [[Уваскрасенская царква (Мінск)|Уваскрасенскай царкве]], ён досыць пераканаўча даказвае, што гэтая пліта адносіцца, хутчэй за ўсё, да мяжы XVI—XVIII стст., а не да 1000 года, як, напрыклад, сцвярджаў царкоўны гісторык архімандрыт [[Мікалай (Трускоўскі)|Мікалай]]. У рукапісе таксама прыведзены арыгінальны тэкст на гэтай пліце. Прыведзены з кароткімі каментарамі спіс цэркваў і манастыроў, што існавалі ў Мінску ў XIX ст<ref name=":0" />. Далей выкладаюцца гістарычныя падзеі да [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|далучэння Мінска да Расійскай імперыі]] [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|ў 1793 г.]] і стварэння [[Мінскае намесніцтва|Мінскага намесніцтва]] і [[Мінская губерня|губерні]]. Дадаецца падрабязны агляд Мінска другой паловы XIX ст. Завяршаецца праца дэталёвым апісаннем падзей, звязаных з утварэннем Мінскай губерні<ref name=":0" />. === Аўтарства === Праца не падпісана і не датаваная, аднак, час напісання даволі лёгка вызначыць, напрыклад, паводле згадкі пра «…цяперашняга [[Валерый Іванавіч Чарыкаў|губернатара г. Чарыкава]]…», які кіраваў Мінскай губерняй з 1875 па 1879 г<ref name=":0" />. Упершыню спробу вызначыць аўтара працы зрабіў [[М. Асмалоўскі]] ў сваёй кнізе пра архітэктуру Мінска, дзе ён прывёў наступны аргумент: «…Рукапіс мае подпіс С. Г. … Аўтарам згаданага рукапісу, верагодна, з’яўляецца мінчанін С. Гаўсман». Гісторыку [[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Уладзіміру Дзянісаву]] пры ўважлівым вывучэнні рукапісу ніякага подпісу «С. Г.» выявіць не ўдалося. Аўтарства Міхала Гаўсмана (а не С. Гаўсмана, як сцвярджаў М. Асмалоўскі) пацвярджаюць два біяграфічныя факты, якія маюцца ў тэксце рукапісу. У самым пачатку працы ён кажа пра сябе: «…упершыню я наведаў гэты горад [Мінск] у 1834 годзе, будучы яшчэ юнаком і маючы ўяўленне пра веліч толькі такіх гарадоў, як [[Рэчыца]] і [[Мазыр]]…». Другі факт сведчыць, што ён займаўся археалогіяй і ўдзельнічаў у 1850-х гг. у археалагічных раскопках у [[Астрашыцкі Гарадок|Астрашыцкім Гарадку]] разам з [[К. Тышкевіч]]ам, «…уласнымі рукамі здабыў больш за 20 прадметаў з бронзы»<ref name=":0" />. У «Летапісе горада Мінска», апублікаваным [[А. Смародскі]]м у «[[Памятная кніжка|Памятнай кніжцы Мінскай губерні]]» за 1891 і 1892 гг., многія фрагменты рукапісу «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» перапісаныя амаль даслоўна. У пераліку крыніц, выкарыстаных Смародскім, указваецца і «…рукапіс Гаўсмана», што пацвярджае яго аўтарства<ref name=":0" />. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Гаўсман, Міхал}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі]] [[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]] [[Катэгорыя:Калекцыянеры Беларусі]] o07hy5mvf9hmn6aietta6bcwjg2kldo 5013980 5013979 2025-07-10T20:52:58Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 выдалена [[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі]]; дададзена [[Катэгорыя:Краязнаўцы Мінска]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]] 5013980 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Гаўсман}} '''Міхал Антонавіч Гаўсман''' ({{ДН|||1817}} — {{ДС|||1889}}) — беларускі [[гісторык]], [[краязнавец]], [[археолаг]] і [[калекцыянер]]. == Біяграфія == Міхал Леапольд фон Даманьскі Гаўсман нарадзіўся 17 лістапада 1817 г. у [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкім павеце]], пра што сведчыць адпаведны запіс у метрычнай кнізе царквы [[Брагінскі кляштар базыльянаў|Брагінскага кляштара базыльянаў]]. Яго бацька, Антон, таленавіты музыкант, кіраваў аркестрам у [[Гарадзішча (Брагінскі раён)|Гарадзішчы]] — маёнтку [[Ракіцкія|Ракіцкіх]] недалёка ад [[Брагін]]а<ref name=":0">[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В. Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. — Мн., 1988. — С. 123—140.</ref>. Пасля заканчэння ў 1834 годзе [[Мазырскае павятовае вучылішча|Мазырскага павятовага вучылішча]], Міхаіл Гаўсман у 1841 годзе паступіў на службу ў канцылярыю [[Мінскі дваранскі дэпутацкі сход|Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу]]. Ён хутка прасоўваўся па службе і ў 1850 г. стаў сакратаром канцылярыі<ref name=":0" />. Зімой 1854 года Гаўсман дапамагаў [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіславу Сырокомлю]] ў зборы матэрыялаў для гістарычнай манаграфіі пра Мінск. Сырокомля з удзячнасцю адзначыў у сваёй кнізе, што ён «…паказаў нам, дзе працякала [[Няміга (рака)|Няміга]], паведаміў некалькі фактаў з мясцовай гісторыі…»<ref name=":0" />. У 1857 г. ён пабудаваў новы [[Дом Гаўсмана|мураваны дом]] на рагу [[Новае Места|Новага]] [[Новае Места|Места]] і [[Кашарная вуліца (Мінск)|Кашарнай вуліцы]] (сучасны [[Аляксандраўскі сквер (Мінск)|Аляксандраўскі сквер]] і [[Чырвонаармейская вуліца (Мінск)|вул. Чырвонаармейская]]). У ім размяшчаўся гарадскі клуб з бібліятэкай і залай для балаў і канцэртаў<ref name=":0" />. У ліпені 1863 года Міхаіл Гаўсман быў арыштаваны за прыналежнасць да [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|рэвалюцыйнай арганізацыі]] і высланы спачатку ў [[Вільня|Вільню]], а затым у г. [[Тоцьма|Тоцьму]] [[Валагодская губерня|Валагодскай губерні]]. Пасля судовага разбору ў 1864 г. ён быў рэпрэсаваны. Далейшы яго лёс невядомы<ref name=":0" />. Вядома толькі, што ў 1867 г. ён жыў у [[Варшава|Варшаве]] і, верагодна, у 1876—1877 гг. пасля зняцця абвінавачвання вярнуўся ў Мінск. Тут ён усё сваё вольнае ад службы жыццё прысвяціў вывучэнню гісторыі роднага краю<ref name=":0" />. У «[[Мінскія губернскія ведамасці|Мінскіх губернскіх ведамасцях]]» за 1877—1878 гг. выйшла некалькі яго краязнаўчых артыкулаў пра гісторыю [[Мазыр]]а, [[Слуцк]]а, [[Навагрудак|Навагрудка]] і [[Заслаўе|Заслаўя]]. У 1877 годзе была выдадзена яго кніжка пра [[Тураў]]<ref name=":0" />. Сучаснікі ўспаміналі, што М. Гаўсман «…капашыўся ў архівах, працаваў над гістарычнай манаграфіяй пра Мінск, мінулае якога вывучаў з вялікім захапленнем…», але гэты твор так і не быў надрукаваны. Відаць, працаваць над кнігай пра гісторыю Мінска ён пачаў яшчэ ў 1850-х гг., пра што сведчаць яго кантакты з У. Сырокомлем<ref name=":0" />. [[А. Ельскі]] сведчыць, што М. Гаўсман займаўся [[археалогія]]й: калі ў Мінску ў 1880 г. была арганізавана археалагічная выстаўка, «…Гаўсман прымаў у ёй актыўны ўдзел як арганізатар і сакратар…», ён таксама згадваецца як вялікі знаўца старажытнасцяў і іх збіральнік<ref name=":0" />. Збіраў матэрыялы па археалогіі, прадметы побыту беларусаў, творы мастацтва. У адным са сваіх будынкаў у Мінску арганізаваў хатні музей. Дапамагаў яму ў зборах бацька [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]] — [[Люцыян Неслухоўскі]]<ref>{{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}}</ref>. Памёр Міхал Гаўсман у Мінску ў кастрычніку 1889 г. Газета «[[Kraj]]» апублікавала некролог, падпісаны беларускім пісьменнікам і гісторыкам [[А. Ельскі]]м<ref name=":0" />. == «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» == У аддзеле рукапісаў [[Пушкінскі Дом|Інстытута рускай літаратуры Расійскай акадэміі навук]] [[Пушкінскі Дом|(Пушкінскі дом)]] у фондзе часопіса «[[Русская старина]]» захоўваецца рукапіс пад назвай «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні». Гэта копія працы невядомага аўтара, перададзеная ў рэдакцыю часопіса 9 сакавіка 1882 г. для публікацыі. Рукапіс уяўляе сабой тоўстую вялікага фармату сшытую кнігу ў якасным цвёрдым пераплёце, якая складаецца са 120 аркушаў, запоўненых з абодвух бакоў тэкстам. Фактычна гэта краязнаўчая манаграфія, прысвечаная гісторыі Мінска і падрыхтаваная да друку<ref name=":0" />. «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» з’яўляецца [[Кампіляцыя (літаратура)|кампіляцыяй]] ранейшых публікацый і з’яўляецца краязнаўчай працай, тыповай для другой паловы XIX ст. Найбольшы інтарэс уяўляе частка, прысвечаная апісанню Мінска, дзе аўтар шмат увагі надае архітэктурным помнікам і іншым славутасцям. Тут фактычна дадзены гістарычна-культурны і этнаграфічны партрэт Мінска 1850-1870-х гг. Праўда, у многіх месцах М. Гаўсман пераказвае апісанне Мінска, пададзенае [[П. Шпілеўскі]]м у вядомай кнізе «Падарожжа па Палессі і Беларускім краі» (1858), аднак ён дадае і шмат новых, раней не апублікаваных звестак<ref name=":0" />. Праца пачынаецца з кароткага апісання панарамы [[Мінск]]а з боку [[Барысаўскі тракт|Барысаўскага]] і [[Ігуменскі тракт|Ігуменскага]] трактоў, а затым усяго горада — ад [[Новы Горад (Мінск)|Новага]] [[Новы Горад (Мінск)|Рынку]] да [[Траецкая Гара|Траецкай гары]]. Затым аўтар пераходзіць да выкладання [[Гісторыя Мінска|гісторыі Мінска]], якую ён спрабуе падаваць на шырокім фоне палітычнай гісторыі [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Княства Літоўскага]]. Пасля агляду гістарычных падзей Х—ХVI стст. шмат увагі надаецца помнікам манументальнай архітэктуры ХVI—XVIII стст. Прыводзяцца даты, хоць не заўсёды дакладныя, фундацый каталіцкіх кляштараў. Больш падрабязна выкладзена гісторыя мінскіх праваслаўных храмаў і манастыроў; тут аўтар упершыню аспрэчвае гіпотэзу клерыкальных гісторыкаў пра дату заснавання ў Мінску [[Уваскрасенскі манастыр (Мінск)|Уваскрасенскага манастыра]]. Абапіраючыся на аналіз тэксту адной з мемарыяльных пліт, якая знаходзілася ў [[Уваскрасенская царква (Мінск)|Уваскрасенскай царкве]], ён досыць пераканаўча даказвае, што гэтая пліта адносіцца, хутчэй за ўсё, да мяжы XVI—XVIII стст., а не да 1000 года, як, напрыклад, сцвярджаў царкоўны гісторык архімандрыт [[Мікалай (Трускоўскі)|Мікалай]]. У рукапісе таксама прыведзены арыгінальны тэкст на гэтай пліце. Прыведзены з кароткімі каментарамі спіс цэркваў і манастыроў, што існавалі ў Мінску ў XIX ст<ref name=":0" />. Далей выкладаюцца гістарычныя падзеі да [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|далучэння Мінска да Расійскай імперыі]] [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|ў 1793 г.]] і стварэння [[Мінскае намесніцтва|Мінскага намесніцтва]] і [[Мінская губерня|губерні]]. Дадаецца падрабязны агляд Мінска другой паловы XIX ст. Завяршаецца праца дэталёвым апісаннем падзей, звязаных з утварэннем Мінскай губерні<ref name=":0" />. === Аўтарства === Праца не падпісана і не датаваная, аднак, час напісання даволі лёгка вызначыць, напрыклад, паводле згадкі пра «…цяперашняга [[Валерый Іванавіч Чарыкаў|губернатара г. Чарыкава]]…», які кіраваў Мінскай губерняй з 1875 па 1879 г<ref name=":0" />. Упершыню спробу вызначыць аўтара працы зрабіў [[М. Асмалоўскі]] ў сваёй кнізе пра архітэктуру Мінска, дзе ён прывёў наступны аргумент: «…Рукапіс мае подпіс С. Г. … Аўтарам згаданага рукапісу, верагодна, з’яўляецца мінчанін С. Гаўсман». Гісторыку [[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Уладзіміру Дзянісаву]] пры ўважлівым вывучэнні рукапісу ніякага подпісу «С. Г.» выявіць не ўдалося. Аўтарства Міхала Гаўсмана (а не С. Гаўсмана, як сцвярджаў М. Асмалоўскі) пацвярджаюць два біяграфічныя факты, якія маюцца ў тэксце рукапісу. У самым пачатку працы ён кажа пра сябе: «…упершыню я наведаў гэты горад [Мінск] у 1834 годзе, будучы яшчэ юнаком і маючы ўяўленне пра веліч толькі такіх гарадоў, як [[Рэчыца]] і [[Мазыр]]…». Другі факт сведчыць, што ён займаўся археалогіяй і ўдзельнічаў у 1850-х гг. у археалагічных раскопках у [[Астрашыцкі Гарадок|Астрашыцкім Гарадку]] разам з [[К. Тышкевіч]]ам, «…уласнымі рукамі здабыў больш за 20 прадметаў з бронзы»<ref name=":0" />. У «Летапісе горада Мінска», апублікаваным [[А. Смародскі]]м у «[[Памятная кніжка|Памятнай кніжцы Мінскай губерні]]» за 1891 і 1892 гг., многія фрагменты рукапісу «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» перапісаныя амаль даслоўна. У пераліку крыніц, выкарыстаных Смародскім, указваецца і «…рукапіс Гаўсмана», што пацвярджае яго аўтарства<ref name=":0" />. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Гаўсман, Міхал}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы Мінска]] [[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]] [[Катэгорыя:Калекцыянеры Беларусі]] kof6ceguuin9h4mtu3p7fq0ydwnv7qa 5013981 5013980 2025-07-10T20:57:51Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 дададзена [[Катэгорыя:Сасланыя]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]] 5013981 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Гаўсман}} '''Міхал Антонавіч Гаўсман''' ({{ДН|||1817}} — {{ДС|||1889}}) — беларускі [[гісторык]], [[краязнавец]], [[археолаг]] і [[калекцыянер]]. == Біяграфія == Міхал Леапольд фон Даманьскі Гаўсман нарадзіўся 17 лістапада 1817 г. у [[Рэчыцкі павет (Расійская імперыя)|Рэчыцкім павеце]], пра што сведчыць адпаведны запіс у метрычнай кнізе царквы [[Брагінскі кляштар базыльянаў|Брагінскага кляштара базыльянаў]]. Яго бацька, Антон, таленавіты музыкант, кіраваў аркестрам у [[Гарадзішча (Брагінскі раён)|Гарадзішчы]] — маёнтку [[Ракіцкія|Ракіцкіх]] недалёка ад [[Брагін]]а<ref name=":0">[[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Денисов В. Н.]] [https://www.academia.edu/32827649/%D0%94%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D1%81%D0%BE%D0%B2_%D0%92_%D0%9D_%D0%9A_%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%B8%D0%B8_%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D0%BD%D0%B5%D0%BE%D0%BF%D1%83%D0%B1%D0%BB%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D0%BE%D0%B9_%D1%80%D1%83%D0%BA%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%81%D0%B8_%D0%9A%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B0_%D0%B2_%D0%91%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D1%80%D1%83%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8_%D0%9C%D0%BD_1988_%D0%A1_123_140 К истории одной неопубликованной рукописи] // Книга в Белоруссии. — Мн., 1988. — С. 123—140.</ref>. Пасля заканчэння ў 1834 годзе [[Мазырскае павятовае вучылішча|Мазырскага павятовага вучылішча]], Міхаіл Гаўсман у 1841 годзе паступіў на службу ў канцылярыю [[Мінскі дваранскі дэпутацкі сход|Мінскага дваранскага дэпутацкага сходу]]. Ён хутка прасоўваўся па службе і ў 1850 г. стаў сакратаром канцылярыі<ref name=":0" />. Зімой 1854 года Гаўсман дапамагаў [[Уладзіслаў Сыракомля|Уладзіславу Сырокомлю]] ў зборы матэрыялаў для гістарычнай манаграфіі пра Мінск. Сырокомля з удзячнасцю адзначыў у сваёй кнізе, што ён «…паказаў нам, дзе працякала [[Няміга (рака)|Няміга]], паведаміў некалькі фактаў з мясцовай гісторыі…»<ref name=":0" />. У 1857 г. ён пабудаваў новы [[Дом Гаўсмана|мураваны дом]] на рагу [[Новае Места|Новага]] [[Новае Места|Места]] і [[Кашарная вуліца (Мінск)|Кашарнай вуліцы]] (сучасны [[Аляксандраўскі сквер (Мінск)|Аляксандраўскі сквер]] і [[Чырвонаармейская вуліца (Мінск)|вул. Чырвонаармейская]]). У ім размяшчаўся гарадскі клуб з бібліятэкай і залай для балаў і канцэртаў<ref name=":0" />. У ліпені 1863 года Міхаіл Гаўсман быў арыштаваны за прыналежнасць да [[Паўстанне 1863—1864 гадоў|рэвалюцыйнай арганізацыі]] і высланы спачатку ў [[Вільня|Вільню]], а затым у г. [[Тоцьма|Тоцьму]] [[Валагодская губерня|Валагодскай губерні]]. Пасля судовага разбору ў 1864 г. ён быў рэпрэсаваны. Далейшы яго лёс невядомы<ref name=":0" />. Вядома толькі, што ў 1867 г. ён жыў у [[Варшава|Варшаве]] і, верагодна, у 1876—1877 гг. пасля зняцця абвінавачвання вярнуўся ў Мінск. Тут ён усё сваё вольнае ад службы жыццё прысвяціў вывучэнню гісторыі роднага краю<ref name=":0" />. У «[[Мінскія губернскія ведамасці|Мінскіх губернскіх ведамасцях]]» за 1877—1878 гг. выйшла некалькі яго краязнаўчых артыкулаў пра гісторыю [[Мазыр]]а, [[Слуцк]]а, [[Навагрудак|Навагрудка]] і [[Заслаўе|Заслаўя]]. У 1877 годзе была выдадзена яго кніжка пра [[Тураў]]<ref name=":0" />. Сучаснікі ўспаміналі, што М. Гаўсман «…капашыўся ў архівах, працаваў над гістарычнай манаграфіяй пра Мінск, мінулае якога вывучаў з вялікім захапленнем…», але гэты твор так і не быў надрукаваны. Відаць, працаваць над кнігай пра гісторыю Мінска ён пачаў яшчэ ў 1850-х гг., пра што сведчаць яго кантакты з У. Сырокомлем<ref name=":0" />. [[А. Ельскі]] сведчыць, што М. Гаўсман займаўся [[археалогія]]й: калі ў Мінску ў 1880 г. была арганізавана археалагічная выстаўка, «…Гаўсман прымаў у ёй актыўны ўдзел як арганізатар і сакратар…», ён таксама згадваецца як вялікі знаўца старажытнасцяў і іх збіральнік<ref name=":0" />. Збіраў матэрыялы па археалогіі, прадметы побыту беларусаў, творы мастацтва. У адным са сваіх будынкаў у Мінску арганізаваў хатні музей. Дапамагаў яму ў зборах бацька [[Янка Лучына|Янкі Лучыны]] — [[Люцыян Неслухоўскі]]<ref>{{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}}</ref>. Памёр Міхал Гаўсман у Мінску ў кастрычніку 1889 г. Газета «[[Kraj]]» апублікавала некролог, падпісаны беларускім пісьменнікам і гісторыкам [[А. Ельскі]]м<ref name=":0" />. == «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» == У аддзеле рукапісаў [[Пушкінскі Дом|Інстытута рускай літаратуры Расійскай акадэміі навук]] [[Пушкінскі Дом|(Пушкінскі дом)]] у фондзе часопіса «[[Русская старина]]» захоўваецца рукапіс пад назвай «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні». Гэта копія працы невядомага аўтара, перададзеная ў рэдакцыю часопіса 9 сакавіка 1882 г. для публікацыі. Рукапіс уяўляе сабой тоўстую вялікага фармату сшытую кнігу ў якасным цвёрдым пераплёце, якая складаецца са 120 аркушаў, запоўненых з абодвух бакоў тэкстам. Фактычна гэта краязнаўчая манаграфія, прысвечаная гісторыі Мінска і падрыхтаваная да друку<ref name=":0" />. «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» з’яўляецца [[Кампіляцыя (літаратура)|кампіляцыяй]] ранейшых публікацый і з’яўляецца краязнаўчай працай, тыповай для другой паловы XIX ст. Найбольшы інтарэс уяўляе частка, прысвечаная апісанню Мінска, дзе аўтар шмат увагі надае архітэктурным помнікам і іншым славутасцям. Тут фактычна дадзены гістарычна-культурны і этнаграфічны партрэт Мінска 1850-1870-х гг. Праўда, у многіх месцах М. Гаўсман пераказвае апісанне Мінска, пададзенае [[П. Шпілеўскі]]м у вядомай кнізе «Падарожжа па Палессі і Беларускім краі» (1858), аднак ён дадае і шмат новых, раней не апублікаваных звестак<ref name=":0" />. Праца пачынаецца з кароткага апісання панарамы [[Мінск]]а з боку [[Барысаўскі тракт|Барысаўскага]] і [[Ігуменскі тракт|Ігуменскага]] трактоў, а затым усяго горада — ад [[Новы Горад (Мінск)|Новага]] [[Новы Горад (Мінск)|Рынку]] да [[Траецкая Гара|Траецкай гары]]. Затым аўтар пераходзіць да выкладання [[Гісторыя Мінска|гісторыі Мінска]], якую ён спрабуе падаваць на шырокім фоне палітычнай гісторыі [[Кіеўская Русь|Кіеўскай Русі]] і [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага]] [[Вялікае Княства Літоўскае|Княства Літоўскага]]. Пасля агляду гістарычных падзей Х—ХVI стст. шмат увагі надаецца помнікам манументальнай архітэктуры ХVI—XVIII стст. Прыводзяцца даты, хоць не заўсёды дакладныя, фундацый каталіцкіх кляштараў. Больш падрабязна выкладзена гісторыя мінскіх праваслаўных храмаў і манастыроў; тут аўтар упершыню аспрэчвае гіпотэзу клерыкальных гісторыкаў пра дату заснавання ў Мінску [[Уваскрасенскі манастыр (Мінск)|Уваскрасенскага манастыра]]. Абапіраючыся на аналіз тэксту адной з мемарыяльных пліт, якая знаходзілася ў [[Уваскрасенская царква (Мінск)|Уваскрасенскай царкве]], ён досыць пераканаўча даказвае, што гэтая пліта адносіцца, хутчэй за ўсё, да мяжы XVI—XVIII стст., а не да 1000 года, як, напрыклад, сцвярджаў царкоўны гісторык архімандрыт [[Мікалай (Трускоўскі)|Мікалай]]. У рукапісе таксама прыведзены арыгінальны тэкст на гэтай пліце. Прыведзены з кароткімі каментарамі спіс цэркваў і манастыроў, што існавалі ў Мінску ў XIX ст<ref name=":0" />. Далей выкладаюцца гістарычныя падзеі да [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|далучэння Мінска да Расійскай імперыі]] [[Другі падзел Рэчы Паспалітай|ў 1793 г.]] і стварэння [[Мінскае намесніцтва|Мінскага намесніцтва]] і [[Мінская губерня|губерні]]. Дадаецца падрабязны агляд Мінска другой паловы XIX ст. Завяршаецца праца дэталёвым апісаннем падзей, звязаных з утварэннем Мінскай губерні<ref name=":0" />. === Аўтарства === Праца не падпісана і не датаваная, аднак, час напісання даволі лёгка вызначыць, напрыклад, паводле згадкі пра «…цяперашняга [[Валерый Іванавіч Чарыкаў|губернатара г. Чарыкава]]…», які кіраваў Мінскай губерняй з 1875 па 1879 г<ref name=":0" />. Упершыню спробу вызначыць аўтара працы зрабіў [[М. Асмалоўскі]] ў сваёй кнізе пра архітэктуру Мінска, дзе ён прывёў наступны аргумент: «…Рукапіс мае подпіс С. Г. … Аўтарам згаданага рукапісу, верагодна, з’яўляецца мінчанін С. Гаўсман». Гісторыку [[Уладзімір Мікалаевіч Дзянісаў|Уладзіміру Дзянісаву]] пры ўважлівым вывучэнні рукапісу ніякага подпісу «С. Г.» выявіць не ўдалося. Аўтарства Міхала Гаўсмана (а не С. Гаўсмана, як сцвярджаў М. Асмалоўскі) пацвярджаюць два біяграфічныя факты, якія маюцца ў тэксце рукапісу. У самым пачатку працы ён кажа пра сябе: «…упершыню я наведаў гэты горад [Мінск] у 1834 годзе, будучы яшчэ юнаком і маючы ўяўленне пра веліч толькі такіх гарадоў, як [[Рэчыца]] і [[Мазыр]]…». Другі факт сведчыць, што ён займаўся археалогіяй і ўдзельнічаў у 1850-х гг. у археалагічных раскопках у [[Астрашыцкі Гарадок|Астрашыцкім Гарадку]] разам з [[К. Тышкевіч]]ам, «…уласнымі рукамі здабыў больш за 20 прадметаў з бронзы»<ref name=":0" />. У «Летапісе горада Мінска», апублікаваным [[А. Смародскі]]м у «[[Памятная кніжка|Памятнай кніжцы Мінскай губерні]]» за 1891 і 1892 гг., многія фрагменты рукапісу «Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні» перапісаныя амаль даслоўна. У пераліку крыніц, выкарыстаных Смародскім, указваецца і «…рукапіс Гаўсмана», што пацвярджае яго аўтарства<ref name=":0" />. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Памяць/Мінск|1}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Гаўсман, Міхал}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы Мінска]] [[Катэгорыя:Археолагі Беларусі]] [[Катэгорыя:Калекцыянеры Беларусі]] [[Катэгорыя:Сасланыя]] ssmmro8wgjnvywhgqhyayrl1kn9eoms 10 149951 5013998 2661685 2025-07-11T04:12:11Z Minorax 86995 ([[c:GR|GR]]) [[File:Grand Officer Ordre de Leopold.png]] → [[File:BEL - Order of Leopold - Grand Officer bar.svg]] vva 5013998 wikitext text/x-wiki <includeonly><imagemap>Image:BEL - Order of Leopold - Grand Officer bar.svg|border|60px|Гранд-афіцэр ордэна Леапольда I default [[Ордэн Леапольда I|Гранд-афіцэр ордэна Леапольда I]] desc none</imagemap>{{Катэгорыя толькі ў артыкулах|Гранд-афіцэры ордэна Леапольда I|{{PAGENAME}}}}</includeonly><noinclude>{{Дакументацыя ўзнагароды}}[[Катэгорыя:Шаблоны:Узнагароды:Бельгія|Леапольд I2]]</noinclude> bohjhgok6j220lqzl73sfcyp1s1hn74 100 193297 5013937 5012872 2025-07-10T15:51:13Z NirvanaBot 40832 +1 новых 5013937 wikitext text/x-wiki {{Новы артыкул|Лесанарыхтоўка|2025-07-09T19:19:10Z|IshaBarnes}} {{Новы артыкул|Міхаіл Анатолевіч Кадыраў|2025-07-03T14:43:03Z|Economico-geographer}} {{Новы артыкул|Сінавіяльны сустаў|2025-07-03T09:31:48Z|A potato hater}} {{Новы артыкул|Форвардар|2025-07-02T22:18:54Z|IshaBarnes}} {{Новы артыкул|Памела Б’ёркман|2025-07-02T05:19:56Z|Ellis Novak}} {{Новы артыкул|Псіхапластаген|2025-06-24T22:39:48Z|Siarhei V}} {{Новы артыкул|Касмічная этыка|2025-06-21T08:14:01Z|Siarhei V}} {{Новы артыкул|Больцманаўскі мозг|2025-06-19T07:48:27Z|Siarhei V}} {{Новы артыкул|Неалагізм|2025-06-12T17:44:47Z|Maksim Harecki}} {{Новы артыкул|Фемінітыў|2025-06-12T12:40:36Z|BasylBasylBasyl}} {{Новы артыкул|Трансактывацыя|2025-06-11T00:46:40Z|Pabojnia}} {{Новы артыкул|Трансрэпрэсія|2025-06-11T00:16:57Z|Pabojnia}} {{Новы артыкул|Мар’ян Станіслававіч Прыстром|2025-06-10T17:10:11Z|2A00:1EB8:C227:CE22:B411:31B8:97B1:B9AA}} {{Новы артыкул|Мары Юо|2025-06-09T19:58:08Z|BasylBasylBasyl}} {{Новы артыкул|Нонсэнс-апасродкаваны распад|2025-06-07T17:33:14Z|Pabojnia}} {{Новы артыкул|Транс-актыўнасць|2025-06-07T13:35:31Z|Pabojnia}} {{Новы артыкул|Сусветны дзень чарапах|2025-06-04T19:05:15Z|HK-47}} {{Новы артыкул|Міхаіл Уладзіміравіч Шчукін|2025-05-31T17:14:35Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Эмануіл Раманавіч Гелер|2025-05-30T19:54:56Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Тыпавы род|2025-05-26T22:57:19Z|SimondR}} <noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]] </noinclude> gk5sit3t6oxcbu3aunhq8w4et8rn3kg 0 216058 5013954 4996973 2025-07-10T18:28:24Z Için warum 153459 /* Назва */ артыкул не пра Ind-ura, Vint-ura 5013954 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Сіпурка}} {{Рака |Назва = Сіпурка |Арыгінальная назва = |Выява = |Подпіс = |Карта = |Подпіс карты = |Даўжыня = 18 |Плошча басейна = 258 |Басейн = |Басейн рэк = |Расход вады = |Месца вымярэння = |Выток = |Месцазнаходжанне вытоку= |Вышыня вытоку = |s_lat_dir =N |s_lat_deg = 52|s_lat_min = 33|s_lat_sec = 04.68 |s_lon_dir =E |s_lon_deg = 23|s_lon_min = 26|s_lon_sec = 23.56 |Вусце = |Месцазнаходжанне вусця = |Вышыня вусця = |m_lat_dir =N |m_lat_deg = 52|m_lat_min = 32|m_lat_sec = 53.51 |m_lon_dir =E |m_lon_deg = 23|m_lon_min = 38|m_lon_sec = 55.53 |Ухіл ракі = 1,5 |Краіна = Беларусь |Рэгіён = Брэсцкая вобласць |Раён = |Тып вываду для ПК = 21 |Катэгорыя на Вікісховішчы = }} '''Сіпу́рка''' — рака ў [[Польшча|Польшчы]] і [[Камянецкі раён|Камянецкім раёне]] [[Брэсцкая вобласць|Брэсцкай вобласці]]. == Назва == Корань ''Sip-'' у назве ракі [[Сіпа (рака)|Сіпа]] (прыток нёманскай [[Шчара|Шчары]] ў гэтым жа рэгіёне){{няма АК|10|07|2025}}. == Гідраграфія == Даўжыня 18 км<ref>[http://www.cricuwr.by/static/INVENT_VO/Text/PDF/RAZD1/Brest/tabl1-2.pdf Агульная характарыстыка рачной сеткі Брэсцкай вобласці / Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210906031352/http://www.cricuwr.by/static/INVENT_VO/Text/PDF/RAZD1/Brest/tabl1-2.pdf |date=6 верасня 2021 }}{{ref-ru}}</ref>. Плошча [[вадазбор]]у 258 км²<ref>[http://www.cricuwr.by/static/INVENT_VO/Text/PDF/RAZD1/Brest/tabl4.pdf Асноўныя характарыстыкі рачных басейнаў Брэсцкай вобласці / Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210922074102/http://www.cricuwr.by/static/INVENT_VO/Text/PDF/RAZD1/Brest/tabl4.pdf |date=22 верасня 2021 }}{{ref-ru}}</ref>. Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,5 ‰. Пачынаецца на тэрыторыі Польшчы, цячэ па паўночнай частцы [[Прыбугская раўніна|Прыбугскай раўніны]]. Зліваецца з ракой [[Палічна (рака)|Палічна]] на поўдзень ад вёскі [[Стаўповіскі]], утвараючы раку [[Белая (басейн Віслы)|Белая]]. Рэчышча на працягу 12 км (ад сажалкі каля вёскі [[Сіпурка (вёска)|Сіпурка]] да вусця) каналізаванае. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Літаратура/Блакітная кніга Беларусі}} * {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Брестская область. Каменецкий район: карта. Каменец: план|адказны=Ред. В.А. Змачинская, И.Н. Шлык.|месца=Минск|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2012|тыраж=1000}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Басейн Буга]] [[Катэгорыя:Рэкі Камянецкага раёна]] [[Катэгорыя:Рэкі Падляскага ваяводства]] heeuteq5ogaiy04toxezmouyn17bor2 0 236774 5014018 5009756 2025-07-11T10:19:59Z Нел Вес 139495 5014018 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = аграгарадок |беларуская назва = Крынкі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 55|lat_min = 01|lat_sec = 40 |lon_dir = |lon_deg = 30|lon_min = 25|lon_sec = 57 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Віцебская |раён = Лёзненскі |сельсавет2 = Крынкаўскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы =211212 |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |OpenStreetMap = 243042126 }} {{значэнні}} '''Кры́нкі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Віцебская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Krynki}}, {{lang-ru|Крынки}}) — [[аграгарадок]]<ref>{{Cite web|url=https://etalonline.by/document/?regnum=d908v0015982&q_id=10348521|title=Решение Лиозненского районного Совета депутатов от 21 марта 2008 года № 62 "О преобразовании сельских населенных пунктов в агрогородки"|url-status=}}</ref> у [[Лёзненскі раён|Лёзненскім раёне]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Крынкаўскі сельсавет (Лёзненскі раён)|Крынкаўскага сельсавета]]. Чыгуначная станцыя [[Крынкі (станцыя)|Крынкі]] на лініі [[Віцебск]] — [[Смаленск]]. == Геаграфія == Аграгарадок знаходзіцца за 27 км у напрамку на захад ад гарадскога пасёлка [[Лёзна]], за 37 км ад Віцебска<ref name="b8">{{Крыніцы/БелЭн|8к}} — С. 518.</ref>. == Гісторыя == У 1864—1879 гадах у Крынках дзейнічала папяровая фабрыка, у 1842—1864 гадах — цукровая [[мануфактура]], потым фабрыка з вадзяным і конным млынам, агнявым (з 1861 года паравым) рухавіком<ref name="b8" />. == Насельніцтва == * [[1998]] год — 891 жыхар у 394 дварах<ref name="b8" />. == Памятныя мясціны == * [[Вайсковыя могілкі (Крынкі)|Вайсковыя могілкі савецкіх воінаў і партызан]]<ref name="b8" />. * [[Мемарыяльны комплекс воінам-артылерыстам (Крынкі)|Мемарыяльны комплекс воінам-артылерыстам]] * [[Помнік Марыі Васілеўне Акцябрскай]] === Страчаная спадчына === [[Файл:Kratoŭša, Kaplica. Кратоўша, Капліца (1916).jpg|міні|злева|Капліца. 1916]] * Каталіцкая капліца == Вядомыя асобы == * [[Валянціна Мікалаеўна Бялявіна]] (нар. 1941) — беларускі этнограф. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/БелЭн|8}} — С. 518. * {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Атлас охотника и рыболова: Витебская область|адказны=Редактор Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2010|старонкі=32|старонак=72|isbn=978-985-508-136-5|тыраж=10&nbsp;000}}{{ref-ru}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Крынкаўскі сельсавет (Лёзненскі раён)}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Крынкаўскі сельсавет (Лёзненскі раён)]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Лёзненскага раёна]] [[Катэгорыя:Крынкі (Лёзненскі раён)| ]] kabsrgr103mx0om4jwje6ddjb68ho21 0 240465 5013993 4841813 2025-07-10T22:36:43Z CommonsDelinker 151 Replacing Cтужка_медаля_30_год_органам_фiнансавых_расследаванняў_Беларусi.png with [[File:Стужка_медаля_30_год_органам_фiнансавых_расследаванняў_Беларусi.png]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: [[:c:COM:F 5013993 wikitext text/x-wiki {{інфармацыйны спіс}} '''Дзяржа́ўныя ўзнагаро́ды і ганаро́выя зва́нні Рэспу́блікі Белару́сь''' — узнагароды і ганаровыя званні, заканадаўча вызначаныя [[Канстытуцыя Беларусі|Канстытуцыяй Беларусі]], Законам Рэспублікі Беларусь ад 18 мая 2004 года № 288-З «Аб дзяржаўных узнагародах Рэспублікі Беларусь»<ref name="Awards">{{cite web|author=|date=|url=http://president.gov.by/by/nagrady_by/|title=Узнагароды Беларусі|publisher=Сайт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=2015-01-22|lang=be}}</ref>, Указам Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 8 красавіка 2005 г. № 168 «Аб некаторых пытаннях узнагароджання дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэспублікі Беларусь», а таксама іншых актаў заканадаўства Рэспублікі Беларусь, якія рэгулююць адносіны ў гэтай сферы<ref name="Awards 168">{{cite web|author=|date=|url=http://pravo.by/main.aspx?guid=3961&p0=P39900231|title=Указ Прэзідэнта РБ ад 8 красавіка 2005 года|publisher=Нацыянальны прававы партал РБ|accessdate=2015-01-22|lang=be}}</ref>. Рашэнне аб узнагароджанні дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэспублікі Беларусь прымае [[Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь]]. Узнагарода аддаецца ўзнагароджанаму асабіста, ва ўрачыстай абстаноўцы. Асобам, удастоеным нейкай дзяржаўнай узнагароды, выдаецца пасведчанне і нагрудны знак<ref name="Awards"/>. Зараз у Беларусі ёсць 10 ордэнаў<ref name="Orders">{{cite web|author=|date=|url=http://president.gov.by/by/ordena-respubliki-belarus-by/|title=Ордэны Беларусі|publisher=Сайт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=2015-01-22|lang=be}}</ref>, 9 медалёў<ref name="medals">{{cite web|author=|date=|url=http://president.gov.by/by/medali-respubliki-belarus-by/|title=Медалі Беларусі|publisher=Сайт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=2015-01-22|lang=be}}</ref>, 41 ганаровае званне<ref name="Zaza">{{cite web|author=|date=|url=http://president.gov.by/by/pochetnye-zvaniya-respubliki-belarus-by/|title=Ганаровыя званні|publisher=Сайт Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь|accessdate=2015-01-22|lang=be}}</ref>, а таксама найвышэйшая ўзнагарода — званне [[Герой Беларусі]]. {{multiple image <!-- Essential parameters --> | зона = center | кірунак = horizontal | шырыня = 400 <!-- Image 1 --> | выява1 = 19-2008-08-25-ordena.jpg | шырыня1 = | alt1 = | подпіс1 = Ордэны Беларусі на паштовых марках, выпушчаных Міністэрствам сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь у 2008 годзе. <!-- Image 2 --> | выява2 = 19-2008-08-25-medali.jpg | шырыня2 = | alt2 = | подпіс2 = Медалі Беларусі на паштовых марках, выпушчаных Міністэрствам сувязі і інфарматызацыі Рэспублікі Беларусь у 2008 годзе. }} == Ордэны == ''Асноўная крыніца'':<ref name="Orders"/> {| class="wikitable" align=center !Выява !width="17%" | Назва !width="9%" |Дата заснавання !width="30%" |За што прысуджваецца !Каму прысуджваецца !width="5%" |Колькасць узнагароджанняў<ref>Інфармацыя станам на 1 студзеня 2021 года паводле {{cite web |url = https://belawards.ru/nagrazhdenija/ |title = Данные о награждениях |publisher = Государственные награды Республики Беларусь |language = ru |accessdate = 2020-12-11 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201204201654/http://belawards.ru/nagrazhdenija/ |archivedate = 4 снежня 2020 |url-status = dead }}</ref> !width="15%" |Як і дзе носіцца |- |<center>[[Файл:Bel.Ord.Otech.1.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order fatherland1 rib.png|center]] |[[Ордэн Айчыны|Ордэн Айчыны I ступені]] |rowspan="3" |[[13 красавіка]] [[1995]] |rowspan="3" |''1. За выдатныя дасягненні ў вытворчай, навукова-даследчай, сацыяльна-культурнай, грамадскай, дабрачыннай і іншых сферах дзейнасці, накіраванай на павышэнне дабрабыту людзей і ўмацаванне магутнасці краіны;<br /> ''2. за мужнасць і адвагу, праяўленыя пры абароне Айчыны і яе дзяржаўных інтарэсаў, забеспячэнні законнасці і правапарадку;''<br /> ''3. за вялікія заслугі ў развіцці эканамічных, навукова-тэхнічных і культурных сувязей паміж Рэспублікай Беларусь і іншымі краінамі.'' |rowspan="3" |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь. | <center>4</center> |rowspan="3" |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў (акрамя [[Ордэн Маці|ордэна Маці]]) размяшчаецца перад імі ў парадку старшынства ступеней. |- |<center>[[Файл:Bel.Ord.Otech.2.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order fatherland2 rib.png|center]] |[[Ордэн Айчыны|Ордэн Айчыны II ступені]] | <center>33</center> |- |<center>[[Файл:Bel.Ord.Otech.3.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order fatherland3 rib.png|center]] |[[Ордэн Айчыны|Ордэн Айчыны III ступені]] | <center>253</center> |- |<center>[[Файл:Orden Voinskoy Slavy.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order military glory.png|center]] |[[Ордэн Воінскай Славы]] | [[13 красавіка]] [[1995]] |''1. За выключныя заслугі ў кіраванні войскамі, падтрыманні іх высокай баявой гатоўнасці і прафесійнай вывучкі;<br /> ''2. за адвагу і самаадданасць, праяўленыя пры абароне Айчыны і яе дзяржаўных інтарэсаў, выкананні іншых службовых абавязкаў;''<br /> ''3. за заслугі ва ўмацаванні баявой садружнасці і ваеннага супрацоўніцтва з замежнымі дзяржавамі.'' |Ваеннаслужачыя Рэспублікі Беларусь, арганізацыі, воінскія часці (падраздзяленні), злучэнні Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войск і вайсковых фарміраванняў, калектывы іх работнікаў<ref name = "Дэкрэт Прэзідэнта ад 7 снежня 2020">[https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=Pd2000005&p1=1 Декрет Президента Республики Беларусь от 7 декабря 2020 г. № 5 «О награждении государственными наградами Республики Беларусь»] // Национальный правовой Интернет-портал Республики Беларусь, 7 декабря 2020. {{ref-ru}}</ref>. | <center>1</center> |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца пасля [[Ордэн Айчыны|ордэна Айчыны]]. |- |<center><br />[[File:Ord-dr-nar.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-order friendship of nations rib.png|center]] |[[Ордэн Дружбы народаў (Беларусь)|Ордэн Дружбы народаў]] | [[13 красавіка]] [[1995]] |''1. За значны ўклад у справу ўмацавання міру, дружалюбных адносін і супрацоўніцтва паміж дзяржавамі, кансалідацыі грамадства і адзінства народаў;<br /> ''2. за асабліва плённую дзейнасць па збліжэнні і ўзаемаабагачэнні нацыянальных культур;<br /> ''3. за высокія дасягненні ў міжнароднай грамадскай, дабрачыннай і гуманітарнай дзейнасці;''<br /> ''4. за вялікі асабісты ўклад у развіццё і прымнажэнне духоўнага і інтэлектуальнага патэнцыялу Рэспублікі Беларусь, актыўную дзейнасць па абароне правоў чалавека і яго сацыяльных інтарэсаў;''<br /> ''5. за асаблівыя заслугі ў развіцці знешнеэканамічнай дзейнасці, дэмакратыі і сацыяльнага прагрэсу.'' |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь, арганізацыі, воінскія часці (падраздзяленні), злучэнні Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войск і вайсковых фарміраванняў, калектывы іх работнікаў<ref name = "Дэкрэт Прэзідэнта ад 7 снежня 2020"/>. | <center>55</center> |На шыйнай стужцы. |- |<center>[[Файл:Za lichnoye mujestvo.jpg|center|80px]]<br />[[File:Za lichnoye mujestvo rib.png|center]] |[[Ордэн «За асабістую мужнасць» (Беларусь)|Ордэн «За асабістую мужнасць»]] | [[13 красавіка]] [[1995]] |''1. За выключную адвагу і асабістую храбрасць, праяўленыя пры выкананні воінскага абавязку, грамадзянскага або службовага абавязку;''<br /> ''2. за самаадданыя ўчынкі, здзейсненыя ў экстрэмальных абставінах;''<br /> ''3. за мужнасць, праяўленую пры ахове дзяржаўнай граніцы;''<br /> ''4. за мужнасць, праяўленую пры ахове грамадскага парадку;''<br />'' 5. за смелыя і рашучыя дзеянні ў абставінах, звязаных з рызыкай для жыцця.'' |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь. | <center>70</center> |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца пасля [[Ордэн «За службу Радзіме»|ордэна «За службу Радзіме»]]. |- |<center>[[Файл:Za slujbu Rodine 1.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order service to the homeland1 rib.png|center]] |[[Ордэн «За службу Радзіме»|Ордэн «За службу Радзіме» I ступені]] | rowspan="3" | [[13 красавіка]] [[1995]] | rowspan="3" |''1. За ўзорнае выкананне воінскага абавязку, дасягненне высокай баявой вывучкі падпарадкаваных злучэнняў і воінскіх часцей Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войскаў і воінскіх фарміраванняў Рэспублікі Беларусь, што створаныя ў адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь;<br />'' ''2. за падтрыманне высокай баявой гатоўнасці войскаў, забеспячэнне абараназдольнасці Рэспублікі Беларусь;<br /> ''3. за адвагу і самаадданасць, праяўленыя пры выкананні воінскага абавязку;<br />'' ''4. за асаблівыя заслугі ва ўмацаванні дзяржаўнай бяспекі, ахове дзяржаўнай граніцы і барацьбе са злачыннасцю;<br />'' ''5. за іншыя заслугі перад Радзімай.'' |rowspan="3" |Ваеннаслужачыя, асобы начальніцкага і радавога складу [[Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь|органаў унутраных спраў]], органаў фінансавых расследаванняў [[Камітэт дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь|Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь]], органаў і падраздзяленняў па [[Міністэрства па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь|надзвычайных сітуацыях]], арганізацыі, воінскія часці (падраздзяленні), злучэнні Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войск і вайсковых фарміраванняў, калектывы іх работнікаў<ref name = "Дэкрэт Прэзідэнта ад 7 снежня 2020"/>. | <center>5</center> |rowspan="3" |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца ў парадку старшынства ступеней пасля [[Ордэн Воінскай Славы|ордэна Воінскай Славы]]. |- |<center>[[Файл:Za slujbu Rodine 2.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order service to the homeland2 rib.png|center]] |[[Ордэн «За службу Радзіме»|Ордэн «За службу Радзіме» II ступені]] | <center>43</center> |- |<center>[[Файл:Za slujbu Rodine 3.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order service to the homeland3 rib.png|center]] |[[Ордэн «За службу Радзіме»|Ордэн «За службу Радзіме» III ступені]] | <center>433</center> |- |<center>[[File:Orden-mir.jpg|цэнтр|80пкс]]<br />[[Файл:Unknown ribbon bar.svg|цэнтр|72x30пкс]] |[[Ордэн «За ўмацаванне міру і дружбы»]] |[[11 кастрычніка]] [[2016]] |''1. За выключныя заслугі ва ўмацаванні двухбаковых адносін з Рэспублікай Беларусь, аказанне ўсямернага садзейнічання ў яе сацыяльна-эканамічным развіцці і працвітанні; ''2. за вялікі асабісты ўклад ва ўстанаўленне дружбы і эканамічнага супрацоўніцтва паміж дзяржавамі, інтэграцыю Рэспублікі Беларусь у міжнародныя структуры;'' ''3. у знак удзячнасці за актыўную міратворчую дзейнасць, гарманізацыю міжнацыянальных адносін, спонсарскую дзейнасць і правядзенне значных гуманітарных мерапрыемстваў на карысць чалавецтва, яднання і згоды ў сусветнай супольнасці. |Кіраўнікі замежных дзяржаў, асобы, якія займаюць вышэйшыя пасады ў дзяржаўных органах замежных краін, а таксама выдатныя палітычныя і грамадскія дзеячы | <center>1</center> |На ордэнскім ланцугу. |- |<center>[[Файл:Orden Maci Belarus.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-order_maternity_rib.png|center]] |[[Ордэн Маці]] | [[13 красавіка]] [[1995]] |''Узнагароджанне Ордэнам Маці праводзіцца пры дасягненні пятым дзіцём узросту аднаго года і пры наяўнасці ў жывых астатніх дзяцей гэтай маці.<br />'' ''Пры ўзнагароджанні Ордэнам Маці ўлічваюцца таксама дзеці: ''1. Усыноўленыя ва ўстаноўленым заканадаўствам парадку; '' 2. якія загінулі або прапалі без вестак пры абароне Айчыны і яе дзяржаўных інтарэсаў, выкананні грамадзянскага абавязку па выратаванні чалавечага жыцця, забеспячэнні законнасці і правапарадку;'' ''3. памерлыя ў выніку ранення, калецтва, захворвання, атрыманых пры названых абставінах, або ў выніку працоўнага калецтва або прафесійнага захворвання. |Жанчыны, якія нарадзілі і выхавалі пяць і больш дзяцей. | <center>11113</center> |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца над імі. |- |<center><br />[[File:Ord-poch.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-order honor rib.png|center]] |[[Ордэн Пашаны (Беларусь)|Ордэн Пашаны]] | [[13 красавіка]] [[1995]] |''1. За вялікія дасягненні ў вытворчай, навукова-даследчай, дзяржаўнай, сацыяльна-культурнай, спартыўнай, грамадскай і іншай дзейнасці;<br /> ''2. за высокія вытворчыя паказчыкі ў прамысловасці, сельскай гаспадарцы, будаўніцтве, сувязі, гандлі, жыллёва-камунальнай гаспадарцы, бытавым абслугоўванні насельніцтва, на транспарце і ў іншых галінах працоўнай дзейнасці;<br /> ''3. за значныя поспехі ў медыцынскім абслугоўванні насельніцтва, навучанні, выхаванні дзяцей і падлеткаў, падрыхтоўцы іх да працы;<br />'' ''4. за дасягненне высокай прадукцыйнасці працы, паляпшэнне якасці прадукцыі, зніжэнне матэрыяльных і працоўных выдаткаў на яе выраб;<br />'' ''5. за ўкараненне ў вытворчасць новай тэхнікі, тэхналогіі, асабліва каштоўныя вынаходствы і рацыяналізатарскія прапановы;<br />'' ''6. за плённую дзяржаўную і грамадскую дзейнасць;<br />'' ''7. за заслугі ў развіцці эканамічных, навукова-тэхнічных, культурных і іншых сувязей паміж Рэспублікай Беларусь і іншымі дзяржавамі.'' |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь, арганізацыі, воінскія часці (падраздзяленні), злучэнні Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войск і вайсковых фарміраванняў, калектывы іх работнікаў<ref name = "Дэкрэт Прэзідэнта ад 7 снежня 2020"/>. | <center>985</center> |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца пасля [[Ордэн «За асабістую мужнасць» (Беларусь)|ордэна «За асабістую мужнасць»]]. |- |<center>[[File:Ord-prac-slava.jpg|Ордэн Працоўнай Славы|цэнтр|80пкс]]<br />[[Файл:Ord-prac-slava rib.png|цэнтр|72x30пкс]] |[[Ордэн Працоўнай Славы (Беларусь)|Ордэн Працоўнай Славы]] |[[28 красавіка]] [[2015]] |''1. За асаблівыя дасягненні ў прамысловасці, сельскай гаспадарцы, будаўніцтве, на транспарце, у сферы абслугоўвання; ''2. за выдатныя заслугі ў галіне культуры, літаратуры, мастацтва, адукацыі, медыцыны, навукова-даследчай дзейнасці і іншых галінах працоўнай дзейнасці;'' ''3. за самаадданую высокапрадукцыйную працу, выраб прадукцыі высокай якасці, укараненне ў вытворчасць новай тэхнікі, тэхналогіі, перадавога вопыту, асабліва каштоўныя вынаходствы і рацыяналізатарскія прапановы; ''4. за асаблівыя заслугі ў галіне дзяржаўнай і грамадскай дзейнасці, ва ўмацаванні законнасці, правапарадку і абараназдольнасці краіны. |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь, арганізацыі, воінскія часці (падраздзяленні), злучэнні Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войск і вайсковых фарміраванняў, калектывы іх работнікаў<ref name = "Дэкрэт Прэзідэнта ад 7 снежня 2020"/>. | <center>6</center> |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца пасля [[Ордэн Воінскай Славы|ордэна Воінскай Славы]]. |- |<center>[[Файл:Orden Francisca Scorina.jpg|center|80px]]<br />[[File:Order francysk skaryna rib.png|center]] |[[Ордэн Францыска Скарыны]] | [[13 красавіка]] [[1995]] |''1. За значныя поспехі ў галіне нацыянальна-дзяржаўнага адраджэння, выдатныя даследаванні гісторыі Беларусі, дасягненні ў галіне нацыянальнай мовы, літаратуры, мастацтва, кнігавыдання, культурна-асветнай дзейнасці, а таксама прапаганды культурнай спадчыны беларускага народа; ''2. за асаблівыя заслугі ў гуманітарнай, дабрачыннай дзейнасці, у справе абароны чалавечай годнасці і правоў грамадзян, міласэрнасці і іншыя высакародныя ўчынкі. |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь, арганізацыі, воінскія часці (падраздзяленні), злучэнні Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войск і вайсковых фарміраванняў, калектывы іх работнікаў<ref name = "Дэкрэт Прэзідэнта ад 7 снежня 2020"/>. | <center>235</center> |На левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых ордэнаў размяшчаецца пасля [[Ордэн Пашаны (Беларусь)|ордэна Пашаны]]. |- |} == Медалі<ref name="medals"/> == {| class="wikitable" align=center !Выява !width="11%"|Назва !Дата заснавання<ref name="Awards"/> !За што прысуджваецца !Каму прысуджваецца !Як і дзе носіцца |- |<center>[[Файл:Zaadvagu.jpg|center|80px]]<br />[[File:Za advagu Belarus-rib.png|center]] |[[Медаль «За адвагу» (Беларусь)|Медаль «За адвагу»]] |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''За асабістую мужнасць і адвагу, праяўленыя: ''1. у баявой абстаноўцы пры абароне Айчыны і яе дзяржаўных інтарэсаў; ''2. пры выкананні воінскага абавязку, службовага або грамадзянскага абавязку, абароне канстытуцыйных правоў грамадзян; ''3. пры выратаванні людзей на вадзе, у час стыхійных бедстваў, пажараў, аварый, катастроф і іншых надзвычайных абставін, звязаных з рызыкай для жыцця. |Ваеннаслужачыя, асобы начальніцкага і радавога складу органаў унутраных спраў, органаў фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях і іншыя грамадзяне Рэспублікі Беларусь. |Медаль «''За адвагу''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці ордэнаў размяшчаецца пасля іх. |- |<center>[[File:MZaBoevyeZaslugiA.jpg|center|80px]] |[[Медаль «За баявыя заслугі» (Беларусь)|Медаль «За баявыя заслугі»]] |[[5 студзеня]] [[2022]] года |''1. За подзвігі і асаблівыя заслугі, якія забяспечваюць паспяховае выкананне баявых (спецыяльных) задач; ''2. За асабістую мужнасць, храбрасць і самаадданасць, праяўленыя пры выкананні баявых (спецыяльных) задач у абставінах, звязаных з рызыкай для жыцця; ''3. За смелыя і ініцыятыўныя дзеянні, якія садзейнічалі паспяховаму выкананню баявых (спецыяльных) задач воінскімі часцямі (падраздзяленнямі), злучэннямі ў асаблівых умовах. |Ваеннаслужачыя, асобы начальніцкага і радавога складу органаў унутраных спраў Рэспублікі Беларусь. |Медаль «''За баявыя заслугі''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці ордэнаў размяшчаецца пасля іх |- |<center>[[File:Med-za-otl-v-voin-sl.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-ds military service rib.png|center]] |[[Медаль «За адзнаку ў воінскай службе» (Беларусь)|Медаль «За адзнаку ў воінскай службе»]] |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''1. За значныя заслугі ў воінскай службе; ''2. за поспехі ў падтрыманні высокай баявой гатоўнасці падраздзяленняў, часцей, злучэнняў і аб’яднанняў, выдатныя паказчыкі ў баявой падрыхтоўцы, асаблівую адзнаку на вучэннях і манеўрах, пры нясенні баявога дзяжурства;<br />'' ''3. за асаблівыя заслугі ў асваенні, эксплуатацыі і абслугоўванні ваеннай тэхнікі, высокае прафесійнае майстэрства.'' |Ваеннаслужачыя. |Медаль «''За адзнаку ў воінскай службе''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца пасля медаля «''За адвагу''». |- |<center>[[File:Za otlichie v ohrane obshestvennogo poryadka.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-ds defense public order rib.png|center]] |[[Медаль «За адзнаку ў ахове грамадскага парадку» (Беларусь)|Медаль «За адзнаку ў ахове грамадскага парадку»]] |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''1. За асабістую мужнасць, храбрасць і самаадданасць, праяўленыя пры затрыманні злачынцаў або ліквідацыі злачынных груп, ахове жыцця і здароўя людзей; ''2. за ўмелыя, ініцыятыўныя і смелыя дзеянні, якія садзейнічалі паспяховаму выкананню падраздзяленнем, нарадам аператыўна-службовых і службова-баявых задач па спыненні злачынных і іншых процізаконных дзеянняў; ''3. за ўмела арганізаваныя і ажыццёўленыя дзеянні па прадухіленні і раскрыцці злачынстваў; ''4. за ўмелую арганізацыю работы і высокую рэзультатыўнасць дзейнасці органаў і падраздзяленняў унутраных спраў, злучэнняў, часцей і падраздзяленняў унутраных войскаў па ахове грамадскага парадку і барацьбе са злачыннасцю; ''5. за актыўны ўдзел і дапамогу органам унутраных спраў і падраздзяленням унутраных войскаў у ахове грамадскага парадку, барацьбе са злачыннасцю і іншымі правапарушэннямі. |Ваеннаслужачыя ўнутраных войскаў, асобы начальніцкага і радавога складу органаў унутраных спраў, органаў фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, іншыя грамадзяне Рэспублікі Беларусь. |Медаль «''За адзнаку ў ахове грамадскага парадку''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца пасля медаля «''За адзнаку ў воінскай службе''». |- |<center>[[File:Zaadznakuuahovegranici.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-distinguished service defense state frontier rib.png|center]] |[[Медаль «За адзнаку ў ахове дзяржаўнай граніцы» (Беларусь)|Медаль «За адзнаку ў ахове дзяржаўнай граніцы»]] |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''1. За мужнасць і самаадданасць, праяўленыя пры затрыманні парушальнікаў дзяржаўнай граніцы; ''2. за подзвігі і асаблівыя заслугі ў ахове дзяржаўнай граніцы; ''3. за ўмелае кіраўніцтва баявымі дзеяннямі пагранічнага нарада пры ахове недатыкальнасці дзяржаўнай граніцы; ''4. за высокую пільнасць і ініцыятыўныя дзеянні, у выніку якіх былі затрыманы парушальнікі дзяржаўнай граніцы; ''5. за актыўную дапамогу пагранічным войскам у іх рабоце па ахове дзяржаўнай граніцы. |Ваеннаслужачыя пагранічных войскаў, а таксама іншыя ваеннаслужачыя і іншыя грамадзяне. |Медаль «''За адзнаку ў ахове дзяржаўнай граніцы''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца пасля медаля «''За адзнаку ў ахове грамадскага парадку''». |- |<center>[[Файл:MOtlLikvChSA.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-čs-rib.png|center]] |[[Медаль «За адзнаку ў папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый» (Беларусь)|Медаль «За адзнаку ў папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый»]] |[[15 чэрвеня]] [[2009 ]] года<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://pravo.newsby.org/belarus/zakon0/z486.htm|title=Закон Рэспублікі Беларусь от 15 чэрвеня 2009 года N 28-З|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2015-01-22|lang=ru}}{{Недаступная спасылка}}</ref> |''1. За асабістую мужнасць, адвагу і самаадданасць, праяўленыя пры ліквідацыі надзвычайных сітуацый; ''2. за ўмелыя, ініцыятыўныя і смелыя дзеянні пры правядзенні аварыйна-выратавальных і іншых неадкладных работ; ''3. за ўмелую арганізацыю работы і высокую рэзультатыўнасць дзейнасці органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях па абароне насельніцтва і тэрыторый ад надзвычайных сітуацый; ''4. за актыўны ўдзел і дапамогу органам і падраздзяленням па надзвычайных сітуацыях у папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый. |Асобы начальніцкага і радавога складу органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, органаў унутраных спраў, ваеннаслужачыя, іншыя грамадзяне Рэспублікі Беларусь. |Медаль «''За адзнаку ў папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца пасля медаля «''За адзнаку ў ахове дзяржаўнай граніцы''». |- |<center>[[File:Trudzaslbel.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-labor merit rib.png|center]] |[[Медаль «За працоўныя заслугі»]] |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''1. За значныя дасягненні ў прамысловасці, сельскай гаспадарцы, будаўніцтве, на транспарце, у сферы абслугоўвання, навуцы, адукацыі, ахове навакольнага асяроддзя, ахове здароўя насельніцтва, культуры, дзяржаўнай службе і іншых галінах працоўнай дзейнасці; ''2. за карысныя вынаходствы і рацыяналізатарскія прапановы; ''3. за поспехі ў выхаванні і прафесійнай падрыхтоўцы моладзі, развіцці фізічнай культуры і спорту. |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь. |Медаль «''За працоўныя заслугі''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца пасля медаля «''За адзнаку ў ахове дзяржаўнай граніцы''». |- |<center>[[File:Med-fr-skar.jpg|center|80px]]<br />[[File:Medal of Francysk Skaryna 2017 rib.png|center|72x30пкс]] |[[Медаль Францыска Скарыны]] |[[20 красавіка]] [[1989]] года<ref name="YKAZ2675XI">{{cite web|url=http://old.bankzakonov.com/d2008/time88/lav88916.htm|title=Указ Прэзідыума Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь ад 20 красавіка 1989 г N 2675-XI «Аб зацвярджэнні палажэння аб медаля Францыска Скарыны і яе апісання»|publisher=Bankzakonov.com|accessdate=2015-02-01|lang=ru|archiveurl=https://www.webcitation.org/68FEZZnkL?url=http://old.bankzakonov.com/d2008/time88/lav88916.htm|archivedate=7 чэрвеня 2012|url-status=dead}}</ref> |''За выдатныя дасягненні ў прафесійнай дзейнасці, значны асабісты ўклад у развіццё і павелічэнне духоўнага і інтэлектуальнага патэнцыялу, культурнай спадчыны беларускага народа. |Работнікі навукі, адукацыі і культуры. |Медаль Францыска Скарыны носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца пасля медаля «''За працоўныя заслугі''». |- |<center>[[File:Bezuprslujba1.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-longservice1.png|center]] |[[Медаль «За бездакорную службу» (Беларусь)|Медаль «За бездакорную службу» I ступені]] | rowspan="3" |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''За дваццацігадовую бездакорную службу. | rowspan="3" |Ваеннаслужачыя, асобы начальніцкага і радавога складу органаў унутраных спраў, органаў фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, службовыя асобы мытных органаў. | rowspan="3" |Медаль «''За бездакорную службу''» носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых медалёў размяшчаецца ў парадку старшынства ступеней пасля медаля Францыска Скарыны. |- |<center>[[File:Bezuprslujba2.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-longservice2.png|center]] |[[Медаль «За бездакорную службу» (Беларусь)|Медаль «За бездакорную службу» II ступені]] |''За пятнаццацігадовую бездакорную службу. |- |<center>[[File:Bezuprslujba3.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-longservice3.png|center]] |[[Медаль «За бездакорную службу» (Беларусь)|Медаль «За бездакорную службу» III ступені]] |''За дзесяцігадовую бездакорную службу. |- |<center>[[File:Медаль «За выратаванае жыццё».jpg|center|80px]]<br />[[File:Ord-Vyratavanae-Žyccio rib.png|center]] |[[Медаль «За выратаванае жыццё»]] |[[28 красавіка]] [[2015]] года |''За ратаванне людзей на вадзе, у час стыхійных бедстваў, пажараў, аварый, катастроф і іншых надзвычайных абставін, звязаных з рызыкай для жыцця. |Усе грамадзяне Рэспублікі Беларусь |Носіцца на левым баку грудзей і пры наяўнасці іншых узнагарод размяшчаецца пасля медаля «За адвагу»<ref>{{cite web |url = https://belawards.ru/medali/medal-za-spasennuju-zhizn/ |title = Медаль «За спасенную жизнь» |publisher = Государственные награды Республики Беларусь |accessdate = 2021-01-14 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20201202031129/https://belawards.ru/medali/medal-za-spasennuju-zhizn/ |archivedate = 2 снежня 2020 |url-status = dead }}</ref> |- |} === Юбілейныя медалі<ref name="ЮМ">{{cite web|author=|date=|url=http://belawards.narod.ru/index/jubilejnye_medali/0-32|title=Юбілейныя медалі|publisher=Дзяржаўныя ўзнагароды РБ|accessdate=2015-01-22|lang=ru}}</ref> === Акрамя звычайных дзяржаўных медалёў, у Беларусі існуюць юбілейныя медалі, прызначаныя нейкаму святу або падзеі. Яны зацвярджаюцца асобна Прэзідэнтам Рэспублікі Беларусь або кіраўнікамі дзяржаўных органаў рэспубліканскага ўзроўню (напрыклад, міністры, старшыні дзяржаўных камітэтаў). {| class="wikitable" align=center !Выява !width="11%"|Назва !Дата заснавання !У гонар чаго прысуджваецца !Каму прысуджваецца |- |<center>[[File:50 ann WW2 obverse.jpg|center|80px]]<br />[[File:50victory rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «50 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»|Юбілейны медаль «''50 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.''»]] |[[14 сакавіка]] [[1995]] года |rowspan="4" |У гонар перамогі савецкіх войскаў у [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайне]]. |''1. Вайскоўцы і асобы вольнанаёмнага складу, якія прымалі ў шэрагах Узброеных Сіл СССР удзел у баявых дзеяннях на франтах Вялікай Айчыннай вайны, партызаны Вялікай Айчыннай вайны, удзельнікі падполля, вайскоўцы і асобы вольнанаёмнага складу, якія служылі ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны ва Узброеных Сілах СССР, асобы, якія ўзнагароджаны медалямі «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» або «За перамогу над Японіяй», а таксама асобы, якія маюць пасведчанне да медаля «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» або пасведчанне ўдзельніка вайны;<br /> ''2. працаўнікі тылу, узнагароджаныя за самаадданую працу ў гады Вялікай Айчыннай вайны ордэнамі СССР, медалямі «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.», «За працоўную доблесць», «За працоўную адзнаку», «За абарону Ленінграда», «За абарону Масквы», «За абарону Адэсы», «За абарону Севастопаля», «За абарону Сталінграда», «За абарону Кіева», «За абарону Каўказа», «За абарону Савецкага Запаляр’я», а таксама асобы, якія маюць знак «Жыхару блакаднага Ленінграда» або пасведчанне да медаля «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»;<br /> ''3. былыя вязні канцлагераў, турмаў, гета і іншых месцаў прымусовага ўтрымання, створаных фашыстамі і іх саюзнікамі ў перыяд Другой Сусветнай вайны;'' |- |<center>[[File:60 ann WW2 obverse.jpg|center|80px]]<br />[[File:60 victory rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «60 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»|Юбілейны медаль «''60 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.''»]] |[[6 снежня]] [[2004]] года |rowspan="3" |''1. Вайскоўцы і асобы вольнанаёмнага складу, якія прымалі ў шэрагах Узброеных Сіл СССР удзел у баявых дзеяннях на франтах Вялікай Айчыннай вайны, партызаны Вялікай Айчыннай вайны, удзельнікі падполля, вайскоўцы і асобы вольнанаёмнага складу, якія служылі ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны ва Узброеных Сілах СССР, асобы, якія ўзнагароджаны медалямі «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» або «За перамогу над Японіяй», а таксама асобы, якія маюць пасведчанне да медаля «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.» або пасведчанне ўдзельніка вайны;<br /> ''2. працаўнікі тылу, узнагароджаныя за самаадданую працу ў гады Вялікай Айчыннай вайны ордэнамі СССР, медалямі «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.», «За працоўную доблесць», «За працоўную адзнаку», «За абарону Ленінграда», «За абарону Масквы», «За абарону Адэсы», «За абарону Севастопаля», «За абарону Сталінграда», «За абарону Кіева», «За абарону Каўказа», «За абарону Савецкага Запаляр’я», а таксама асобы, якія маюць знак «Жыхару блакаднага Ленінграда» або пасведчанне да медаля «За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»;'' ''<br />3. былыя вязні канцлагераў, турмаў, гета і іншых месцаў прымусовага ўтрымання, створаных фашыстамі і іх саюзнікамі ў перыяд Другой Сусветнай вайны;'' ''<br />4. іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад у героіка-патрыятычнае выхаванне грамадзян Рэспублікі Беларусь, увекавечанне памяці загінуўшых, арганізацыю мерапрыемстваў, прысвечаных [[Дзень Перамогі|Дню Перамогі]] ў Вялікай Айчыннай вайне.'' |- |[[File:65 ann WW2 obverse.jpg|center|80px]]<br />[[File:65 years.png|center]] |[[Юбілейны медаль «65 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»|Юбілейны медаль «''65 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.''»]] |[[5 студзеня]] [[2010]] года |- |<center>[[File:70-let-pobedy.jpg|center|80px]]<br />[[File:70 victory rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «70 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»|Юбілейны медаль «''70 год Перамогі ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.''»]] |[[25 кастрычніка]] [[2013]] года{{efn|Дата заснавання адзінага юбілейнага медаля ў Расіі, Беларусі, Малдове, Азербайджане, Арменіі, Казахстане, Кыргызстане, Таджыкістане і ва Узбекістане.}} |- |<center>[[File:Medal of Zhukov.jpg|center|80px]]<br />[[File:Zhukov rib.png|center]] |[[Медаль Жукава]] |[[18 верасня]] [[1997]] года{{efn|Сам медаль быў заснаваны ў Расіі ў 1994 годзе. У РБ уручэнне пачало праводзіцца пасля Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 18 верасня 1997 года N.477.<ref>{{cite web|url=http://ncpi.gov.by/sbornik/sb_text.asp?NR=P39700477|title=Медаль Жукава}}{{Недаступная спасылка}}</ref>}} |Прымеркаваны да 100-гадовага юбілею [[Георгій Канстанцінавіч Жукаў|Жукава]]. |''1. Былым вайскоўцам і асобам вольнанаёмнага складу [[Рабоча-Сялянская Чырвоная Армія|Чырвонай арміі]], [[Ваенна-Марскі Флот СССР|Ваенна-Марскога Флоту]], войскаў [[Народны камісарыят унутраных спраў СССР|НКУС]], [[Партызаны|партызанам]], [[падпольшчыкі|удзельнікам падполля]] за адвагу, стойкасць і мужнасць, праяўленыя ў баявых дзеяннях з нямецка-фашысцкімі захопнікамі і японскімі мілітарыстамі, на аснове дакументаў, якія сцвярджаюць непасрэдны ўдзел у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гадоў або ў баявых дзеяннях супраць Японіі'' |- |<center>[[Файл:Medal 60 Years of Liberation of Belarus.jpg|цэнтр|150x150пкс]]<br />[[Файл:BLR Medal '60 years of the Liberation of the Republic of Belarus from the Nazi Invaders' ribbon.svg|цэнтр]] |[[Юбілейны медаль «60 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў»|Юбілейны медаль «''60 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў''»]] |[[28 мая]] [[2004]] года |rowspan="4" |У гонар [[Аперацыя «Баграціён»|вызвалення тэрыторыі Беларусі ад нямецкай акупацыі]]. |rowspan="4" |''1. Ветэраны Вялікай Айчыннай вайны;<br />'' ''2. замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства — удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны, удзельнікі партызанскага і падпольнага руху ў Беларусі ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны, якія пастаянна пражываюць за мяжамі Рэспублікі Беларусь, якія непасрэдна прымалі ўдзел у баявых дзеяннях за вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў;<br />'' ''3. вайскоўцы Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войскаў і воінскіх фарміраванняў, дзяржаўныя служачыя і іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад у героіка-патрыятычнае выхаванне грамадзян Рэспублікі Беларусь, ўвекавечанне памяці загінуўшых, арганізацыю юбілейных мерапрыемстваў, прысвечаных святу вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.'' |- |<center>[[File:Medal 65 years of Belarus liberation obverse.jpg|center|80px]]<br />[[File:65 years of victory belorussiya rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «65 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў»|Юбілейны медаль «''65 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў''»]] |[[4 снежня]] [[2008]] года |- |[[File:70letnemfash.jpg|center|80px]]<br />[[File:70 Liberation of Belarus from Nazi rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «70 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў»|Юбілейны медаль «''70 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў''»]]<ref name="70годвызв">{{cite web|url=http://www.mintrud.gov.by/system/extensions/spaw/uploads/files/Ukaz-Prezidenta-RB-ot-22-maja-2014-236-Ob-utverzhdenii-polozhenija-o-porjadke-nagrazhdenija-jubilejnoj-medaljju-70-let-Pobedy-v-Velikoj-Otechestvennoj-vojne-1941-1945-gg..pdf|title=Медаль «70 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашыстскіх захопнікаў»|publisher=Указ ад 22 мая 2014|accessdate=2015-01-22|lang=ru|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170702195010/http://www.mintrud.gov.by/system/extensions/spaw/uploads/files/Ukaz-Prezidenta-RB-ot-22-maja-2014-236-Ob-utverzhdenii-polozhenija-o-porjadke-nagrazhdenija-jubilejnoj-medaljju-70-let-Pobedy-v-Velikoj-Otechestvennoj-vojne-1941-1945-gg..pdf|archivedate=2 ліпеня 2017|url-status=dead}}</ref> |[[22 мая]] [[2014]] года |- |[[Файл:75 лет освобождения Беларуси.jpg|center|80px]]<br />[[Файл:BLR Medal '75 years of the Liberation of the Republic of Belarus from the Nazi Invaders' ribbon.svg|center|80px]] |[[Юбілейны медаль «75 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў»|Юбілейны медаль «''75 год вызвалення Рэспублікі Беларусь ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў''»]]<ref name="указ">[http://pravo.by/upload/docs/op/P31900134_1554325200.pdf Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 2 красавіка 2019 г. № 134 «Аб устанаўленні юбілейнага медаля»]</ref> |[[2 красавіка]] [[2019]] года |- |<center>[[File:MMilicia80A.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-80 years militia rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «80 год беларускай міліцыі»|Юбілейны медаль «''80 год беларускай міліцыі''»]] |[[31 студзеня]] [[1997]] года |rowspan="3" |У гонар [[Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь|беларускай міліцыі]]. |''1. Асобы начальніцкага і радавога складу міліцыі, якія дасягнулі значных вынікаў у службовай дзейнасці;<br />'' ''2. асобы начальніцкага і радавога складу іншых службаў і падраздзяленняў МУС, вайскоўцы ўнутраных войскаў (за выключэннем ваеннаслужачых тэрміновай службы), якія актыўна спрыяюць органам міліцыі ў іх дзейнасці;'' ''<br />3. асобы начальніцкага складу, звольненыя з органаў унутраных спраў у запас або адстаўку з выслугай 20 і больш гадоў;'' ''<br />4. грамадзяне Рэспублікі Беларусь, якія аказваюць актыўнае садзейнічанне міліцыі ў выкананні ўскладзеных на яе задач;'' ''<br />5. замежныя грамадзяне, якія актыўна спрыяюць развіццю і ўмацаванню сувязей паміж праваахоўнымі органамі.'' |- |<center>[[File:90 Years of Belarusian Militia.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-90 years militia rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «90 год міліцыі Беларусі»|Юбілейны медаль «''90 год міліцыі Беларусі''»]] |[[31 снежня]] [[2006]] года | rowspan="2"|''1. Супрацоўнікі органаў унутраных спраў і вайскоўцы ўнутраных войскаў Міністэрства ўнутраных спраў (за выключэннем вайскоўцаў тэрміновай вайсковай службы), дасягнуўшыя высокіх рэзультатаў у службовай дзейнасці;<br />'' ''2. ветэраны органаў унутраных спраў і ўнутраных войскаў Міністэрства ўнутраных спраў, службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспубліке Беларусь і іншых дзяржаў, іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад у развіццё і удасканаленне дзейнасці ў сферах барацьбы са злачыннасцю, аховы правапарадку і забеспячэння грамадскай бяспечнасці.'' |- |<center>[[File:Юбілейны медаль 100 год міліцыі Беларусі.jpg|center|80px]]<br />[[Файл:Юбілейны медаль «100 год міліцыі Беларусі» (стужка).png|цэнтр|72x30пкс]] |[[Юбілейны медаль «100 год міліцыі Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год міліцыі Беларусі''»]] |[[17 мая]] [[2016]] года<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://pravo.by/upload/docs/op/P31600173_1463605200.pdf|title=Указ Президента Республики Беларусь от 17 мая 2016 г. № 173 Об установлении юбилейной медали «100 год міліцыі Беларусі» |publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2018-03-15|lang=ru}}</ref> |- |<center>[[File:MArmy80A.jpg|center|80px]]<br />[[File:80 years belarus armed forces rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «80 год Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''80 год Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь''»]] |[[13 лютага]] [[1998]] года |rowspan="3" |У гонар [[Узброеныя сілы Беларусі|Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь]]. |''1. Генералы і афіцэры Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, унутраных войскаў Міністэрства ўнутраных спраў Рэспублікі Беларусь, чыгуначных войскаў Рэспублікі Беларусь, вайсковай часці 04152 і іншых вайсковых фарміраванняў, створаных у адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь;<br />'' ''2. [[Герой Савецкага Саюза|Героі Савецкага Саюза]];'' ''<br />3. поўныя кавалеры Ордэна Славы;'' ''<br />4. Ганаровыя салдаты Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь;'' ''<br />5. ваеначальнікі, у тым ліку і тыя, якія пражываюць у краінах Садружнасці Незалежных Дзяржаў, якія ўнеслі вялікі ўклад у падтрыманне высокай баявой гатоўнасці войскаў Чырванасцяжнай Беларускай ваеннай акругі, якія актыўна ўдзельнічаюць у дзейнасці ветэранскіх арганізацый, патрыятычным выхаванні моладзі і ваеннаслужачых;'' ''<br />6. дзяржаўныя служачыя, якія ўнеслі вялікі ўклад ва ўмацаванне абараназдольнасці Рэспублікі Беларусь, патрыятычнае выхаванне моладзі і вайскоўцаў.'' |- |<center>[[File:90 Years of Armed Forces of Belarus.jpg|center|80px]]<br />[[File:90 years belarus armed forces rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «90 год Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''90 год Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь''»]] |[[28 снежня]] [[2007]] года |rowspan="2"|''1. Вайскоўцы, якія праходзяць ваенную службу ва Узброеных Сілах Рэспублікі Беларусь (за выключэннем ваеннаслужачых тэрміновай ваеннай службы), якія дасягнулі высокіх рэзультатаў у службовай дзейнасці;<br />'' ''2. ветэраны Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь, службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспублікі Беларусь і іншых краін, іншыя асобы, якія ўнеслі вялікі ўклад ва ўмацаванне абараназдольнасці Рэспублікі Беларусь і будаўніцтва Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь.'' |- |<center>[[File:100hod armii.jpg|center|80px]]<br />[[Файл:Юбілейны медаль «100 год Узброеным Сілам Рэспублікі Беларусь» (стужка).png|цэнтр|72x30пкс]] |[[Юбілейны медаль «100 год Узброеным Сілам Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''100 год Узброеным Сілам Рэспублікі Беларусь''»]] |[[28 верасня]] [[2017]] года<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31700356&p1=1&p5=0|title=Указ Президента Республики Беларусь от 28 сентября 2017 г. № 356 Об установлении юбилейной медали «100 год Узброеным Сілам Рэспублікі Беларусь» |publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2018-03-15|lang=ru}}</ref> |- |<center>[[File:MPogran80A.jpg|center|80px]]<br />[[File:80 years belarus frontier guard rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «80 год Пагранічных войскаў Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''80 год Пагранічных войскаў Рэспублікі Беларусь''»]] |[[25 лютага]] [[1998]] года |rowspan="3" |У гонар [[Дзяржаўны пагранічны камітэт Рэспублікі Беларусь|беларускіх пагранічнікаў]]. |''1. Асобы афіцэрскага складу, якія знаходзяцца да 28 мая 1998 года на воінскай службе ў Пагранічных войсках Рэспублікі Беларусь і дасягнуўшыя станоўчых рэзультатаў у аператыўна-службовай дзейнасці;<br />'' ''2. [[прапаршчык]]і ([[мічман]]ы), якія знаходзяцца на воінскай службе ў Пагранічных войсках, якія праслужылі ў іх да 28 мая 1998 года ў званні прапаршчыка (мічмана) 5 ці болей гадоў у каляндарным падліку і дасягнуўшыя станоўчых рэзультатаў у аператыўна-службовай дзейнасці;<br />'' ''3. асобы афіцэрскага складу, звольненыя з воінскай службы ў запас ці адстаўку, якія праслужылі ў пагранічных войсках 25 ці болей гадоў у каляндарным падліку;<br />'' ''4. асобы афіцэрскага складу, — удзельнікі Вялікай Айчыннай вайны і прыраўнаваныя да іх;<br />'' ''5. грамадзяне Рэспублікі Беларусь і іншых дзяржаў, якія ўнеслі значны ўклад у забеспячэнне нацыянальнай бяспекі на дзяржаўнай мяжы Рэспублікі Беларусь.'' |- |<center>[[File:90 Years of Standing Guard over Border.jpg|center|80px]]<br />[[File:90 years belarus frontier guard rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «90 год на варце граніцы»|Юбілейны медаль «''90 год на варце граніцы''»]] |[[27 мая]] [[2008]] года |rowspan="2"|''1. Асобы, якія ўзнагароджваюцца медалём '''«80 год Пагранічных войскаў Рэспублікі Беларусь»'''<br />'' ''2. ветэраны органаў пагранічнай службы Рэспублікі Беларусь, актыўна прымаючыя ўдзел у военна-патрыятычным гадаванні моладзі;'' ''<br />3. курсанты, якія навучаюцца ў 2008 годзе на 4 і 5 курсах ваенных навучальных устаноў у мэтах наступнага праходжання ваеннай службы ў органах пагранічнай службы Рэспублікі Беларусь, якія дасягнулі станоўчых вынікаў у службовай дзейнасці;'' ''<br />4. асобы грамадзянскага персаналу органаў пагранічнай службы Рэспублікі Беларусь, якія зрабілі значны ўклад у забеспячэнне пагранічнай бяспекі Рэспублікі Беларусь і прапрацавалі ў органах пагранічнай службы Рэспублікі Беларусь не менш за 10 гадоў.'' |- |<center>[[File:Юбілейны медель 100 год органам пагранічнай службы Беларусі.jpg|цэнтр|114x114пкс]]<br />[[File:BLR Medal '100 years of the Border Service of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] |[[Юбілейны медаль «100 год органам пагранічнай службы Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год органам пагранічнай службы Беларусі''»]] |[[9 кастрычніка]] [[2017]] года<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31700356&p1=1&p5=0|title=Указ Президента Республики Беларусь от 9 октября 2017 г. № 366 Об установлении юбилейной медали «100 год органам пагранічнай службы Беларусі» |publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2018-03-15|lang=ru}}</ref> |- |<center>[[File:MKGB80A.jpg|center|80px]]<br />[[File:80 years belarus kgb.png|center]] |[[Юбілейны медаль «80 год Камітэту дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''80 год Камітэту дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь''»]] |[[20 кастрычніка]] [[1997]] года |rowspan="3" |У гонар [[КДБ РБ]]. |''1.Вайскоўцы КДБ Рэспублікі Беларусь, якія дасягнулі станоўчых вынікаў у службовай дзейнасці і якія маюць выслугу гадоў на ваеннай службе ў сістэме КДБ 10 і больш гадоў;<br />'' ''2.пенсіянеры КДБ, звольненыя з ваеннай службы па ўзросту, хваробе, выслузе гадоў і скарачэнню штатаў і маючыя на дзень звальнення выслугу гадоў на ваеннай службе 25 і больш гадоў;<br />'' ''3.грамадзяне Рэспублікі Беларусь і асобныя супрацоўнікі органаў бяспекі краін СНД, якія ўнеслі значны ўклад у забеспячэнне дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь.'' |- |<center>[[File:90 Years of National Security Agencies Belarus.jpg|center|80px]]<br />[[File:90 years belarus kgb.png|center]] |[[Юбілейны медаль «90 год органам дзяржаўнай бяспекі Беларусі»|Юбілейны медаль «''90 год органам дзяржаўнай бяспекі Беларусі''»]] |[[16 кастрычніка]] [[2007]] года |''1.Вайскоўцы органаў дзяржаўнай бяспекі, падпарадкаваных ім падраздзяленняў і арганізацый (за выключэннем ваеннаслужачых тэрміновай ваеннай службы), якія дасягнулі высокіх вынікаў у службовай дзейнасці;<br />'' ''2.ветэраны органаў дзяржаўнай бяспекі па хадайніцтве Беларускай грамадскай арганізацыі ветэранаў КДБ «Гонар», службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспублікі Беларусь і іншых дзяржаў, іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад ва ўмацаванне дзяржаўнай бяспекі.'' |- |<center>[[File:BLR Medal '100 years of State Security Bodies of the Republic of Belarus' ribbon.svg|center]] |[[Юбілейны медаль «100 год органам дзяржаўнай бяспекі Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год органам дзяржаўнай бяспекі Беларусі''»]] |[[12 красавіка]] [[2017]] года |''1.Вайскоўцы органаў дзяржаўнай бяспекі, падпарадкаваных ім падраздзяленняў і арганізацый (за выключэннем ваеннаслужачых тэрміновай ваеннай службы), якія дасягнулі высокіх вынікаў у службовай дзейнасці;<br />'' ''2.ветэраны органаў дзяржаўнай бяспекі па хадайніцтве Беларускай грамадскай арганізацыі ветэранаў КДБ «Гонар», службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспублікі Беларусь і іншых дзяржаў, іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад ва ўмацаванне дзяржаўнай бяспекі.'' |- |<center>[[File:Medal "10 years of the Withdrawal of troops".jpg|center|160px]]<br />[[File:MAfgan10A rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «У памяць 10-годдзя вываду савецкіх войскаў з Афганістана»|Юбілейны медаль «''У памяць 10-годдзя вываду савецкіх войскаў з Афганістана''»]] |[[24 красавіка]] [[2003]] года |rowspan="3" |У гонар воінаў, якія ўдзельнічалі ў [[Афганская вайна (1979—1989)|Афганскай вайне]] |''1.Грамадзяне Рэспублікі Беларусь (у тым ліку пасмяротна), якія выконвалі воінскі і службовы доўг у Рэспубліцы Афганістан у перыяд са снежня 1979 г. па люты 1989 г.'' |- |<center>[[File:MAfgan20A.jpg|center|80px]]<br />[[File:MAfgan20A rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «20 год вываду савецкіх войскаў з Афганістана»|Юбілейны медаль «''20 год вываду савецкіх войскаў з Афганістана''»]] |[[8 студзеня]] [[2009]] года |''1.Грамадзяне Рэспублікі Беларусь (у тым ліку пасмяротна), якія выконвалі воінскі і службовы доўг у Рэспубліцы Афганістан у перыяд са снежня 1979 г. па люты 1989 г.;<br />'' ''2.вайскоўцы Узброенных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войскаў і воінскіх фарміраванняў, працаўнікі дзяржаўных органаў і іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад у гераіцка-патрыятычнае выхаванне грамадзян Рэспублікі Беларусь, увекавечванне памяці паўшых, развіццё ветэранскага руху, арганізацыю работы па сацыяльнай, медыцынскай рэабілітацыі воінаў-інтэрнацыяналістаў, інвалідаў і членаў сямей загінуўшых.'' |- |<center>[[File:Юбілейны медаль 30 год вываду савецкіх войскаў з Афганістана, Беларусь.jpg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '30 years of the Withdrawal of Soviet Troops from Afghanistan' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] |[[Юбілейны медаль «30 год вываду савецкіх войскаў з Афганістана»|Юбілейны медаль «''30 год вываду савецкіх войскаў з Афганістана''»]] |[[16 кастрычніка]] [[2018]] года<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31800409&p1=1&p5=0|title=Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 16 кастрычніка 2018 г. № 409 «Об установлении юбилейной медали»|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2018-10-16|lang=ru}}</ref> |''1.Грамадзяне Рэспублікі Беларусь (у тым ліку пасмяротна), якія выконвалі воінскі і службовы доўг у Рэспубліцы Афганістан у перыяд са снежня 1979 г. па люты 1989 г.;<br />'' ''2.вайскоўцы Узброенных Сіл Рэспублікі Беларусь, іншых войскаў і воінскіх фарміраванняў, працаўнікі дзяржаўных органаў і іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад у гераіцка-патрыятычнае выхаванне грамадзян Рэспублікі Беларусь, увекавечванне памяці паўшых, развіццё ветэранскага руху, арганізацыю работы па сацыяльнай, медыцынскай рэабілітацыі воінаў-інтэрнацыяналістаў, інвалідаў і членаў сямей загінуўшых.'' |- |<center>[[File:100 years of trade unions movement Belarus.jpg|center|80px]]<br />[[File:100 years belarus trade unions rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «100 год прафсаюзнаму руху Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год прафсаюзнаму руху Беларусі''»]] |[[26 красавіка]] [[2004]] года |У гонар прафсаюзнага руху Беларусі. |''1.Члены прафсаюзаў, якія ўнеслі значны ўклад у прафсаюзны рух Беларусі і сацыяльна-эканамічнае развіццё краіны;<br />'' ''2.ветэраны прафсаюзнага руху Беларусі, прафсаюзныя працаўнікі, службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспублікі Беларусь і іншых дзяржаў, члены грамадскіх аб’яднанняў, якія асабістым прыкладам і грамадскай дзейнасцю ахоўваюць працоўныя і сацыяльна-эканамічныя правы і законныя інтарэсы членаў прафсаюзаў;<br />'' ''3.грамадзяне Рэспублікі Беларусь, узнагароджаныя дзяржаўнымі ўзнагародамі СССР і Рэспублікі Беларусь за доблесную працу і дасягнуўшыя высокіх рэзультатаў у працы ў перыяд падрыхтоўкі да юбілею прафсаюзнага руху Беларусі.'' |- |<center>[[File:MPozhSl150.jpg|center|80px]]<br />[[File:150 years belarus firefighting rib.png|center]] |[[Юбілейны медаль «150 год пажарнай службе Беларусі»|Юбілейны медаль «''150 год пажарнай службе Беларусі''»]] |[[4 жніўня]] [[2003]] года |rowspan="2" |У гонар [[МНС РБ]]. |''1.Працаўнікі органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь, якія дасягнулі высокіх вынікаў у службовай дзейнасці;<br />'' ''2.ветэраны пажарнай службы, органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспублікі Беларусь і іншых дзяржаў, члены грамадскіх аб’яднанняў, якія ажыццяўляюць дзейнасць па папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь, і іншыя асобы, якія ўнеслі значны ўклад у развіццё і ўдасканаленне дзейнасці па ахове насельніцтва і тэрыторый ад надзвычайных сітуацый прыроднага і тэхнагеннага характару, забеспячэнне пажарнай, прамысловай і радыяцыйнай бяспекі, грамадзянскай абароны;<br />'' ''3.грамадзяне Рэспублікі Беларусь, якія ўзнагароджаны дзяржаўнымі ўзнагародамі СССР і Рэспублікі Беларусь за мужнасць і гераізм, праяўленыя пры ліквідацыі надзвычайных сітуацый.'' |- |<center>[[File:Юбілейны медаль 20 год органам і падраздзяленням па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь.jpg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '20 years of Bodies and Divisions for Emergency Situations of the Republic of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «20 год органам і падраздзяленням па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''20 год органам і падраздзяленням па надзвычайных сітуацыях Рэспублікі Беларусь''»]] | [[20 ліпеня]] [[2018]]<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31800289&p1=1|title=Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 20 ліпеня 2018 г. № 289 «Аб устанаўленні юбілейнага медаля»|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2018-07-25|lang=}}</ref> | ''1.работнікі і грамадзянскі персанал органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў;'' ''2.ветэраны органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, іншыя асобы, у тым ліку замежных дзяржаў, за значны ўклад у развіццё і ўдасканальванне дзейнасці ў сферах абароны насельніцтва і тэрыторый Рэспублікі Беларусь ад надзвычайных сітуацый прыроднага і тэхнагеннага характару, забеспячэння пажарнай, прамысловай, ядзернай і радыяцыйнай бяспекі, грамадзянскай абароны, у арганізацыю ўзаемадзеяння дзяржаўных органаў і іншых арганізацый з органамі і падраздзяленнямі па надзвычайных сітуацыях.'' |- |<center>[[File:80 Years of Belarusian State's Attorney.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-80 years attorney office.png|center]] |[[Юбілейны медаль «80 год Пракуратуры Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''80 год Пракуратуры Рэспублікі Беларусь''»]] |[[9 красавіка]] [[2002]] года |rowspan="3" |У гонар Пракуратуры Беларусі |rowspan="3" |''1.Пракурорскія працаўнікі за ўзорнае выконванне службовых абавязкаў;<br />'' ''2.ветэраны органаў пракуратуры, службовыя асобы дзяржаўных органаў Рэспублікі Беларусь, а таксама іншых дзяржаў, якія ўнеслі значны ўклад ва ўзмацненне законнасці ў Рэспубліцы Беларусь.'' |- |<center>[[File:MProkur90A.jpg|center|80px]]<br />[[File:By-90 years attorney office.png|center]] |[[Юбілейны медаль «90 год Пракуратуры Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''90 год Пракуратуры Рэспублікі Беларусь''»]] |[[14 мая]] [[2012]] года |- |<center>[[File:Юбілейны_медаль_«100_год_органам_пракуратуры_Беларусі».png|center|80px]]<br />[[File:Cтужка_медаля_100_год_органам_пракуратуры_Беларусі.png|цэнтр|72x30пкс]] |[[Юбілейны медаль «100 год органам пракуратуры Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год органам пракуратуры Беларусі''»]] |[[22 лютага]] [[2022]] года |- |<center>[[File:Юбілейны медаль 100 год дыпламатычнай службе Беларусі.jpg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '100 years of Diplomatic Service of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «100 год дыпламатычнай службе Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год дыпламатычнай службе Беларусі''»]] | [[16 кастрычніка]] [[2018]]<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31800412&p1=1|title=Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 16 кастрычніка 2018 г. № 412 «Аб устанаўленні юбілейнага медаля»|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2018-10-16|lang=}}</ref> | У гонар [[МЗС РБ]]. | ''1. Работнікі органаў дыпламатычнай службы Рэспублікі Беларусь за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў;'' ''2. Іншыя асобы, у тым ліку замежных дзяржаў, за значны ўклад у развіццё і ўдасканальванне знешнепалітычнай і знешнеэканамічнай дзейнасці Рэспублікі Беларусь, прадстаўленне і абарону за мяжой правоў і інтарэсаў Рэспублікі Беларусь, яе грамадзян і юрыдычных асоб.'' |- |<center>[[File:100 год органам дзяржаўнага кіравання сельскай гаспадаркай і харчаваннем Беларусі.jpg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '100 years of the State Administration of Agriculture and Food of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «100 год органам дзяржаўнага кіравання сельскай гаспадаркай і харчаваннем Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год органам дзяржаўнага кіравання сельскай гаспадаркай і харчаваннем Беларусі''»]] | [[12 лютага]] [[2019]]<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31900065&p1=1|title=Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 12 лютага 2019 г. № 65 «Аб устанаўленні юбілейнага медаля»|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2019-03-07|lang=}}</ref> | У гонар работнікаў аграпрамысловага сектару. | ''1. работнікі Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання, камітэтаў па сельскай гаспадарцы і харчаванні аблвыканкамаў, упраўленняў (аддзелаў) па сельскай гаспадарцы і харчаванні райвыканкамаў, арганізацый, якія ўваходзяць у іх сістэму, іншых арганізацый, якія ажыццяўляюць дзейнасць у галінах сельскай гаспадаркі, рыбалоўства, рыбаводства, вытворчасці харчовых прадуктаў, а таксама ў галінах насенняводства, сортавыпрабавання, каранціну і абароны раслін, захавання і павышэння ўрадлівасці глебы, племянной справы, ветэрынарыі, забеспячэння якасці харчовай сыравіны і харчовых прадуктаў, меліярацыі, механізацыі і электрыфікацыі сельскагаспадарчай вытворчасці, сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў, дасягненне высокіх вынікаў работы;'' ''2. ветэраны працы за значны ўклад у развіццё аграпрамысловага комплексу;'' ''3. іншыя асобы, у тым ліку замежных дзяржаў, за значны ўклад у арганізацыю ўзаемадзеяння дзяржаўных органаў і іншых арганізацый у рашэнні задач па забеспячэнні харчовай бяспекі Рэспублікі Беларусь.'' |- |<center>[[File:No image (medal).svg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '20 years of the Security Service of the President of the Republic of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «20 год Службе бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''20 год Службе бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь''»]] | [[4 жніўня]] [[2014]]<ref>{{Cite web |url=https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31400393&p1=1 |title=Указ Президента Республики Беларусь от 4 августа 2014 г. № 393 «Об установлении юбилейной медали „20 год Службе бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь“» |access-date=2021-12-12 |archive-date=2021-12-12 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211212211549/https://pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31400393&p1=1 |url-status=live }}</ref> |rowspan="2" | У гонар работнікаў Службы бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь. |rowspan="2" | ''1. ваеннаслужачыя і грамадзянскі персанал Службы бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў;'' ''2. ветэраны, якія праходзілі службу ў Службе бяспекі, іншыя асобы, у тым ліку замежных дзяржаў, за значны ўклад у развіццё і ўдасканальванне дзейнасці ў сферы дзяржаўнай аховы, у арганізацыю ўзаемадзеяння дзяржаўных органаў і іншых арганізацый са Службай бяспекі.'' |- |<center>[[File:No image (medal).svg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '25 years of the Security Service of the President of the Republic of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «25 год Службе бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь»|Юбілейны медаль «''25 год Службе бяспекі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь''»]] | [[1 ліпеня]] [[2019]]<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31900253&p1=1|title=Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 1 ліпеня 2019 г. № 253 «Аб устанаўленні юбілейнага медаля»|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2019-04-07|lang=}}</ref> |- |<center>[[File:Юбілейны медаль 100 год органам дзяржаўнага кантролю Беларусі.jpg|center|80px]]<br />[[File:BLR Medal '100 years of State Control Bodies of Belarus' ribbon.svg|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «100 год органам дзяржаўнага кантролю Беларусі»|Юбілейны медаль «''100 год органам дзяржаўнага кантролю Беларусі''»]] | [[2 ліпеня]] [[2019]]<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://www.pravo.by/document/?guid=12551&p0=P31900255&p1=1|title=Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь 2 ліпеня 2019 г. № 255 «Аб устанаўленні юбілейнага медаля»|publisher=Нацыянальны прававы Інтэрнэт-партал Рэспублікі Беларусь|accessdate=2019-05-07|lang=}}</ref> | У гонар работнікаў Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь. | ''1. работнікі органаў Камітэта дзяржаўнага кантролю, у тым ліку грамадзянскі персанал органаў фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю, за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў, дасягненне высокіх вынікаў работы;'' ''2. іншыя асобы, у тым ліку замежных дзяржаў, за значны ўклад у развіццё і ўдасканальванне дзейнасці па абароне інтарэсаў дзяржавы ад супрацьпраўных замахаў у эканамічнай сферы, забеспячэнне эканамічнай бяспекі Рэспублікі Беларусь.'' |- |<center>[[File:Юбілейны медаль «30 год органам фiнансавых расследаванняў Беларусi».png|center|80px]]<br />[[File:Стужка медаля 30 год органам фiнансавых расследаванняў Беларусi.png|цэнтр|72x30пкс]] | [[Юбілейны медаль «30 год органам фінансавых расследаванняў Беларусі»|Юбілейны медаль «''30 год органам фінансавых расследаванняў Беларусі''»]] | [[6 ліпеня]] [[2022]] | У гонар органаў фінансавых расследаванняў | ''1. работнікі і цывільны персанал органаў фінансавых расследаванняў [[КДК Беларусі|КДК]] за ўзорнае выкананне службовых абавязкаў, дасягненне высокіх вынікаў у рабоце, а таксама іншых асоб за значны ўклад у развіццё дзейнасці па абароне дзяржаўных інтарэсаў ад проціпраўных замахаў у эканамічнай сферы.'' |} == Ганаровыя званні == Ганаровыя званні Рэспублікі Беларусь — гэта форма ўзнагароды, прызнання заслуг і заахвочвання выдатных дзеячаў працы, навукі, мастацтва, сацыяльнай сферы, фізічнай культуры і спорту, ваеннай справы<ref name="Zaza"/>. === Герой Беларусі === {{main|Герой Беларусі}} {| class="wikitable" align=center !Выява !width="11%"|Назва !Дата заснавання !Каму прысуджваецца |- |<center>[[File:Hero of Belarus medal obverse.jpg|center|80px]]<br />[[File:Hero of Belarus ribbon bar.png|center]] |[[Герой Беларусі]] |[[13 красавіка]] [[1995]] года |''Званне «Герой Беларусі» — найвышэйшая ступень адзнакі Рэспублікі Беларусь і дзяржаўная ўзнагарода Рэспублікі Беларусь за выключныя заслугі перад дзяржавай і грамадствам, звязаныя з подзвігам, здзейсненым у імя свабоды, незалежнасці і працвітання Рэспублікі Беларусь.'' |- |} === Ганаровыя званні === Ганаровыя званні ўмоўна можна раздзяліць на тры групы. У першую групу можна аднесці «Народныя званні» з зялёнай стужкай, у другую — «Заслужаныя званні» з чырвонай стужкай, у трэцюю — два «спартыўныя заслужаныя званні» з блакітнай стужкай. {| class="wikitable" align=center !Выява !width="11%"|Назва !Каму прысуджваецца |- |<center>[[File:Народны паэт Беларусі, нагрудны знак узору 2020 года.png|center|80px]] |[[Народны паэт Беларусі|Ганаровае званне «''Народны паэт Беларусі''»]] |''Ганаровае званне «Народны паэт Беларусі» прысвойваецца не раней як праз пяць гадоў пасля прысваення ганаровага звання «Заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь» паэтам за асаблівыя заслугі ў развіцці паэтычнай творчасці, стварэнне высокамастацкіх твораў, якія ўнеслі выдатны ўклад у айчынную літаратуру і атрымалі шырокае грамадскае прызнанне.'' |- |<center>[[File:2 народный писатель.jpg|center|80px]] |[[Народны пісьменнік Беларусі|Ганаровае званне «''Народны пісьменнік Беларусі''»]] |''Ганаровае званне «Народны пісьменнік Беларусі» прысвойваецца не раней як праз пяць гадоў пасля прысваення ганаровага звання «Заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь» пісьменнікам за асаблівыя заслугі ў развіцці айчыннай літаратуры, стварэнне высокамастацкіх твораў, якія ўнеслі выдатны ўклад у айчынную літаратуру і атрымалі шырокае грамадскае прызнанне.'' |- |<center>[[File:Nrby.jpg|center|80px]] |[[Народны артыст Беларусі|Ганаровае званне «''Народны артыст Беларусі''»]] |''Ганаровае званне «Народны артыст Беларусі» прысвойваецца не раней як праз пяць гадоў пасля прысваення ганаровага звання «Заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь» або «Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь» артыстам, рэжысёрам, балетмайстрам, дырыжорам, хормайстрам, музычным выканаўцам, якія стварылі высокамастацкія вобразы, спектаклі, кінафільмы, тэлеспектаклі, тэлефільмы, канцэртныя, эстрадныя, цыркавыя праграмы, музычныя, тэлевізійныя і радыётворы, якія ўнеслі выдатны ўклад у айчынную культуру і атрымалі шырокае грамадскае прызнанне.'' |- |<center>[[File:4 народный художник.jpg|center|80px]] |[[Народны мастак Беларусі|Ганаровае званне «''Народны мастак Беларусі''»]] |''Ганаровае званне «Народны мастак Беларусі» прысвойваецца не раней як праз пяць гадоў пасля прысваення ганаровага звання «Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь» буйнейшым мастакам, якія стварылі выдатныя творы жывапісу, скульптуры, графікі, манументальнага, дэкаратыўна-прыкладнога, тэатральнага, кіна- і тэлемастацтва, якія ўнеслі значны ўклад у айчынную культуру і атрымалі шырокае грамадскае прызнанне.'' |- |<center>[[File:Народны ўрач.jpg|center|80px]] |[[Народны ўрач Беларусі|Ганаровае званне «''Народны ўрач Беларусі''»]] |''Ганаровае званне «Народны ўрач Беларусі» прысвойваецца не раней як праз пяць гадоў пасля прысваення ганаровага звання «Заслужаны ўрач Рэспублікі Беларусь» высокапрафесійным урачам-спецыялістам, якія ўнеслі значны ўклад у айчынную медыцыну і атрымалі шырокае грамадскае прызнанне іх прафесійнай дзейнасці, за асаблівыя заслугі ва ўмацаванні здароўя насельніцтва, арганізацыі і аказанні медыцынскай дапамогі з выкарыстаннем сучасных дасягненняў медыцынскай навукі і тэхнікі.'' |- |<center> |[[Народны настаўнік Беларусі|Ганаровае званне «''Народны настаўнік Беларусі''»]] |''Ганаровае званне «Народны настаўнік Беларусі» прысвойваецца не раней як праз пяць гадоў пасля прысваення ганаровага звання «Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь» педагагічным работнікам, педагагічная дзейнасць якіх накіравана на рэалізацыю зместу адукацыйнай праграмы дашкольнай адукацыі, адукацыйных праграм агульнай сярэдняй, прафесійна-тэхнічнай, сярэдняй спецыяльнай, спецыяльнай адукацыі, адукацыйнай праграмы дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі і праграм выхавання, кіраўніцтва адукацыйнай дзейнасцю пры рэалізацыі гэтых адукацыйных праграм, праграм выхавання, якія ўнеслі выдатны ўклад у сферу адукацыі і атрымалі шырокае грамадскае прызнанне іх прафесійнай дзейнасці, за асаблівыя заслугі ў навучанні і выхаванні навучэнцаў і выхаванцаў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный артист Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны артыст Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным артыстам, рэжысёрам, балетмайстрам, дырыжорам, хормайстрам, музычным выканаўцам, якія працуюць у сферы мастацтва дзесяць і больш гадоў, а артыстам балета з улікам спецыфікі іх жанру — пяць і больш гадоў і стварылі высокамастацкія вобразы, спектаклі, кінафільмы, тэлеспектаклі, тэлефільмы, канцэртныя, эстрадныя, цыркавыя праграмы, музычныя, тэлевізійныя і радыётворы, якія атрымалі грамадскае прызнанне.'' |- |<center>[[File:Заслуженный деятель искусств Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны дзеяч мастацтваў Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным рэжысёрам, балетмайстрам, дырыжорам, хормайстрам, кампазітарам, драматургам, мастакам, архітэктарам, дызайнерам, мастацтвазнаўцам і іншым дзеячам мастацтва, якія працуюць у галіне мастацтва пятнаццаць і больш гадоў і ўнеслі значны ўклад у развіццё культуры і мастацтва, за вялікія заслугі ў выхаванні і падрыхтоўцы творчых кадраў, стварэнні навуковых прац.'' |- |<center>[[File:Заслуженный деятель культуры Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны дзеяч культуры Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокакваліфікаваным работнікам устаноў культуры, паліграфіі, друку, радыё і тэлебачання, іншых арганізацый, у тым ліку дзяржаўных органаў, якія ажыццяўляюць кіраванне і рэгуляванне ў сферы культуры, а таксама пісьменнікам, паэтам, удзельнікам самадзейнай творчасці, якія працуюць у галіне культуры пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў развіцці культуры.'' |- |<center>[[File:Zaslujanni dzeyach navuki.jpg|center|80px]] ||[[Заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны дзеяч навукі Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца выдатным вучоным, якія маюць вучоную ступень доктара навук, за заслугі ў распрацоўцы прыярытэтных напрамкаў навукі і тэхнікі, стварэнні навуковых школ, выхаванні і падрыхтоўцы навуковых кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный изобретатель Белоруссии.jpg|center|80px]] ||[[Заслужаны вынаходнік Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны вынаходнік Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны вынаходнік Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца аўтарам укаранёных у вытворчасць вынаходстваў, якія ўнеслі значны ўклад у тэхнічны прагрэс і маюць важнае дзяржаўнае значэнне, а таксама за шматгадовую вынаходніцкую дзейнасць.'' |- |<center>[[File:Заслуженный рационализатор Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны рацыяналізатар Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны рацыяналізатар Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны рацыяналізатар Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца аўтарам рацыяналізатарскіх прапаноў, укараненне якіх унесла значны ўклад ва ўдасканаленне вытворчасці, павышэнне прадукцыйнасці працы, паляпшэнне якасці прадукцыі, умоў працы і тэхнікі бяспекі, забеспячэнне навукова-даследчага і навучальнага працэсу, якія вядуць шматгадовую рацыяналізатарскую дзейнасць.'' |- |<center>[[File:Заслуженный учитель Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны настаўнік Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным настаўнікам, выкладчыкам, выхавальнікам і іншым работнікам дашкольных устаноў, агульнаадукацыйных устаноў усіх відаў, устаноў пазашкольнага выхавання і навучання, устаноў, якія забяспечваюць атрыманне прафесійна-тэхнічнай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі, дзіцячых дамоў, якія працуюць па спецыяльнасці пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў педагагічнай і выхаваўчай дзейнасці, якая забяспечвае атрыманне навучэнцамі і выхаванцамі глыбокіх ведаў, развіццё і ўдасканаленне іх творчага патэнцыялу.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник образования Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік адукацыі Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік адукацыі Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік адукацыі Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным навукова-педагагічным і іншым работнікам устаноў адукацыі, органаў кіравання сістэмы адукацыі, якія працуюць па спецыяльнасці пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў педагагічнай і выхаваўчай рабоце, арганізацыі навучальна-вытворчага працэсу, яго навукова-метадычным забеспячэнні.'' |- |<center>[[File:Заслуженный врач Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны ўрач Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны ўрач Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны ўрач Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным урачам, якія працуюць па спецыяльнасці пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў ахове здароўя насельніцтва, арганізацыі і аказанні лячэбна-прафілактычнай дапамогі з выкарыстаннем у рабоце сучасных дасягненняў медыцынскай навукі і тэхнікі.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник здравоохранения Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік аховы здароўя Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік аховы здароўя Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік аховы здароўя Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца ўрачам, навуковым супрацоўнікам, сярэдняму і малодшаму медыцынскаму персаналу, правізарам, фармацэўтам, інжынерна-тэхнічным работнікам, абслуговаму персаналу лячэбна-прафілактычных, санітарна-прафілактычных, санаторна-курортных, аптэчных устаноў, органаў аховы здароўя, навукова-даследчых, даследчых, медыцынскіх і фармацэўтычных інстытутаў і іншых арганізацый незалежна ад ведамаснай падпарадкаванасці, якія працуюць у галіне аховы здароўя пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў ахове здароўя насельніцтва, павышэнні якасці медыцынскій дапамогі і лекавага забеспячэння.'' |- |<center>[[File:PZaslRabSocA.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам арганізацый сістэмы сацыяльнай абароны насельніцтва, якія працуюць у гэтай галіне пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў арганізацыі сацыяльнай дапамогі грамадзянам, іх пенсійнага забеспячэння, ва ўкараненні розных форм і відаў дабрачыннасці, у развіцці навуковых даследаванняў па важнейшых напрамках сацыяльнай абароны насельніцтва.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник промышленности Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік прамысловасці Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік прамысловасці Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік прамысловасці Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным рабочым, майстрам, інжынерна-тэхнічным работнікам арганізацый, у тым ліку навукова-даследчых, праектна-канструктарскіх, розных галін вытворчасці, работнікам органаў кіравання вытворчасцю, якія працуюць у прамысловасці пятнаццаць і больш гадоў і ўнеслі значны ўклад ва ўдасканаленне тэхнікі, тэхналогіі і арганізацыі вытворчасці, дасягненне высокіх паказчыкаў якасці прадукцыі, павышэнне прадукцыйнасці працы і эфектыўнасці вытворчасці.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник сельского хозяйства Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік сельскай гаспадаркі Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам сельскай гаспадаркі, у тым ліку работнікам сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак, дзяржаўных органаў, навукова-даследчых і іншых арганізацый, у тым ліку арганізацый, што абслугоўваюць сельскую гаспадарку, якія працуюць у галіне сельскай гаспадаркі пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў павелічэнні вытворчасці і рэалізацыі сельскагаспадарчай прадукцыі, забеспячэнні паспяховага функцыянавання сельскагаспадарчых прадпрыемстваў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный лесовод Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны лесавод Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны лесавод Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны лесавод Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным спецыялістам лясгасаў, лесаўпарадкавальных і іншых арганізацый лясной гаспадаркі, работнікам прыродаахоўных органаў і арганізацый, якія працуюць па спецыяльнасці пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў развіцці лясной гаспадаркі, захаванні і павелічэнні лясных багаццяў, захаванні расліннага і жывёльнага свету, вырашэнні складаных экалагічных праблем.'' |- |<center>[[File:Заслуженный строитель Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны будаўнік Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны будаўнік Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны будаўнік Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам будаўніцтва і будаўнічай індустрыі, якія працуюць у будаўнічых, навукова-даследчых, праектных, праектна-пошукавых, мантажных і іншых арганізацыях пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў вытворчай дзейнасці, распрацоўцы і ўкараненні прагрэсіўных праектаў і тэхналогій, перадавога вопыту арганізацыі, механізацыі і аўтаматызацыі працы, дасягненне высокай эфектыўнасці вытворчасці і якасці будаўніча-мантажных работ.'' |- |<center>[[File:Заслуженный архитектор Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны архітэктар Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны архітэктар Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны архітэктар Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным архітэктарам, якія працуюць у галіне архітэктуры пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў развіцці архітэктуры, распрацоўцы праектаў і стварэнні архітэктурных комплексаў, будынкаў, рэстаўрацыі помнікаў культуры, падрыхтоўцы архітэктурных кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный связист Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны сувязіст Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны сувязіст Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны сувязіст Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам сувязі, якія працуюць у галіне сувязі пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў развіцці і ўдасканаленні сродкаў сувязі, паляпшэнні абслугоўвання насельніцтва, арганізацый, распрацоўцы і ўкараненні прынцыпова новай высокаэфектыўнай тэхнікі і тэхналогіі.'' |- |<center>[[File:Заслуженный экономист Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны эканаміст Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны эканаміст Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны эканаміст Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным эканамістам і фінансавым работнікам дзяржаўных органаў і іншых арганізацый, якія працуюць па спецыяльнасці пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў галіне эканомікі і фінансаў, у развіцці эканамічнай навукі, падрыхтоўцы кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный юрист Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны юрыст Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны юрыст Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны юрыст Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным юрыстам, якія бездакорна працуюць у дзяржаўных органах, адвакатуры, установах адукацыі, навукова-даследчых і іншых арганізацыях па спецыяльнасці пятнаццаць і больш гадоў і маюць вялікія заслугі ў забеспячэнні захавання законнасці і ўмацаванні правапарадку, абароне правоў і законных інтарэсаў грамадзян, фарміраванні прававой дзяржавы, развіцці юрыдычных навук, падрыхтоўцы заканадаўчых і іншых нарматыўных прававых актаў Рэспублікі Беларусь.'' |- | |[[Заслужаны энергетык Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны энергетык Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны энергетык Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам розных галін эканомікі, якія працуюць у галіне энергетыкі пятнаццаць і больш гадоў, унеслі значны ўклад у развіццё і ўдасканаленне тэхнікі, тэхналогіі і арганізацыі вытворчасці, перадачы і спажывання энергіі, дасягненне высокіх паказчыкаў надзейнасці, бесперабойнасці і эфектыўнасці работы энергетычных установак.'' |- | |[[Заслужаны металург Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны металург Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны металург Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам розных галін эканомікі, якія працуюць у галіне металургіі пятнаццаць і больш гадоў, унеслі значны ўклад у развіццё металургічнай галіны, удасканаленне тэхналогіі і арганізацыі вытворчасці металургічнай прадукцыі, за дасягненне высокіх паказчыкаў якасці прадукцыі, павышэнне прадукцыйнасці працы і эфектыўнасці вытворчасці.'' |- | |[[Заслужаны шахцёр Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны шахцёр Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны шахцёр Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным рабочым, інжынерна-тэхнічным работнікам шахт, абагачальных фабрык горназдабыўной прамысловасці, якія працуюць на падземных работах дзесяць і больш гадоў або на паверхні пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў здабычы руды, вытворчасці адпаведнай прадукцыі, паляпшэнні яе якасці, стварэнні, праектаванні і асваенні новых тыпаў абсталявання, ва ўкараненні новых прагрэсіўных тэхналогій, у будаўніцтве аб’ектаў горназдабыўной прамысловасці, развіцці навуковых даследаванняў, арганізацыі вытворчасці ў гэтай сферы.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник сферы обслуживания Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік сферы абслугоўвання Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік сферы абслугоўвання Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік сферы абслугоўвання Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам арганізацый, якія працуюць у розных сферах абслугоўвання насельніцтва пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў аказанні насельніцтву гандлёвых, бытавых, жыллёвых, камунальных і іншых паслуг, у распрацоўцы і ўкараненні новых відаў паслуг, форм і метадаў абслугоўвання, у арганізацыі ўстойлівага і якаснага функцыянавання камунальнай гаспадаркі, сістэм водаачысткі і водазабеспячэння, службы ацяплення, асвятлення і захавання жыллёвага фонду, у пашырэнні і ўмацаванні матэрыяльна-тэхнічнай базы арганізацый, павышэнні ўзроўню падрыхтоўкі кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник транспорта Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік транспарту Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік транспарту Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік транспарту Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным работнікам чыгуначнага, паветранага, воднага, аўтамабільнага, трубаправоднага і іншых відаў транспарту, якія працуюць у галіне транспарту пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў павышэнні эфектыўнасці вытворчасці і паляпшэнні выкарыстання транспартных сродкаў, зніжэнні сабекошту перавозак, павышэнні якасці транспартных паслуг, эканоміі матэрыяльных і паліўных рэсурсаў, забеспячэнні бяспекі руху, аховы навакольнага асяроддзя.'' |- |<center>[[File:Заслуженный специалист Вооруженных Сил Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны спецыяліст Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны спецыяліст Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны спецыяліст Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца ваеннаслужачым, якія знаходзяцца на воінскай службе пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за заслугі ва ўмацаванні абараназдольнасці краіны, высокія вынікі, дасягнутыя ў баявой падрыхтоўцы, асваенні, эксплуатацыі, абслугоўванні ўзбраення і ваеннай тэхнікі, выхаванні ваенных кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный пилот Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны пілот Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны пілот Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны пілот Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца пілотам першага класа, якія маюць стаж работы ў грамадзянскай авіяцыі пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў асваенні сучаснай авіяцыйнай тэхнікі, прымяненні найбольш дасканалых метадаў самалётаваджэння, высокія паказчыкі ў выхаванні і навучанні лётных кадраў, шматгадовую безаварыйную лётную работу і выдатныя дасягненні ў прымяненні авіяцыі ў народнай гаспадарцы рэспублікі.'' |- |<center>[[File:Заслуженный штурман Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны штурман Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны штурман Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны штурман Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца штурманам першага класа, якія маюць стаж работы ў грамадзянскай авіяцыі пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў асваенні сучаснай авіяцыйнай тэхнікі, прымяненне найбольш дасканалых метадаў самалётаваджэння, высокія паказчыкі ў выхаванні і навучанні лётных кадраў, шматгадовую безаварыйную лётную работу і выдатныя дасягненні ў прымяненні авіяцыі ў народнай гаспадарцы рэспублікі.'' |- |<center>[[File:Заслуженный сотрудник органов гобезопасности Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны супрацоўнік органаў дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны супрацоўнік органаў дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны супрацоўнік органаў дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца ваеннаслужачым, якія знаходзяцца на службе ў органах дзяржаўнай бяспекі пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за дасягнутыя канкрэтныя вынікі ў аператыўна-службовай дзейнасці, выдатнае выкананне аператыўных і іншых заданняў і праяўленыя пры гэтым ініцыятыву і настойлівасць, за заслугі ў справе ўмацавання супрацоўніцтва паміж службай бяспекі Рэспублікі Беларусь і службамі бяспекі замежных дзяржаў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник органов прокуратуры Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік органаў пракуратуры Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік органаў пракуратуры Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік органаў пракуратуры Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца пракурорскім работнікам, якія знаходзяцца на службе ў органах пракуратуры пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за заслугі ў справе забеспячэння і ўмацавання законнасці і правапарадку, абароны правоў і свабод грамадзян, а таксама законных інтарэсаў грамадства і дзяржавы, дасягнутыя канкрэтныя вынікі ў барацьбе са злачыннасцю і праяўленыя пры гэтым ініцыятыву і настойлівасць.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник органов внутренних дел Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік органаў унутраных спраў Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік органаў унутраных спраў Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік органаў унутраных спраў Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца асобам начальніцкага і радавога складу органаў унутраных спраў, якія знаходзяцца на службе ў органах унутраных спраў пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за заслугі ва ўмацаванні аховы грамадскага парадку, абароне дзяржаўнай уласнасці, высокія вынікі, дасягнутыя ў прафесійнай падрыхтоўцы, распрацоўцы і ажыццяўленні мер па зніжэнні ўзроўню злачыннасці, за самаадданыя дзеянні, звязаныя з выкананнем службовых абавязкаў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный пограничник Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны пагранічнік Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны пагранічнік Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны пагранічнік Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца ваеннаслужачым, якія знаходзяцца на службе ў пагранічных войсках пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за бездакорнае нясенне службы па ахове дзяржаўнай граніцы, умелую арганізацыю пагранічнай службы, высокія паказчыкі ў аператыўна-службовай, навукова-тэхнічнай дзейнасці, умацаванні пагранічнага супрацоўніцтва, за самаадданыя дзеянні, звязаныя з выкананнем службовых абавязкаў, актыўны ўдзел у падрыхтоўцы і выхаванні ваенных кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный таможенник Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны мытнік Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны мытнік Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны мытнік Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца службовым асобам мытных органаў, якія знаходзяцца на службе ў мытных органах пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за дасягнутыя высокія вынікі ў службовай дзейнасці, умелую арганізацыю мытнай службы, выдатнае выкананне аператыўных і іншых заданняў, за заслугі ў справе ўмацавання супрацоўніцтва паміж мытнай службай Рэспублікі Беларусь і мытнымі службамі замежных дзяржаў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный спасатель Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны ратавальнік Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны ратавальнік Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны ратавальнік Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца асобам радавога і начальніцкага складу органаў і падраздзяленняў па надзвычайных сітуацыях, работнікам аварыйна-выратавальных службаў, якія знаходзяцца на службе ў органах і падраздзяленнях па надзвычайных сітуацыях пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні або працуюць у аварыйна-выратавальных службах пятнаццаць і больш гадоў у каляндарным вылічэнні, за заслугі ў папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый прыроднага і тэхнагеннага характару, высокія вынікі, дасягнутыя ў прафесійнай падрыхтоўцы, распрацоўку і асваенне новых узораў аварыйна-выратавальнай тэхнікі, сродкаў і спосабаў абароны ад надзвычайных сітуацый, за самаадданыя дзеянні, звязаныя з выкананнем службовых абавязкаў, актыўны ўдзел у падрыхтоўцы і выхаванні кадраў.'' |- |<center>[[File:Заслуженный геолог Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны геолаг Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны геолаг Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны геолаг Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца высокапрафесійным інжынерна-тэхнічным, навуковым работнікам, а таксама іншым работнікам геалагічных, геафізічных, гідрагеалагічных, тапографа-геадэзічных службаў і навукова-даследчых геалагічных арганізацый, якія працуюць па спецыяльнасці дзесяць і больш гадоў, за вялікія заслугі ў галіне геалогіі і разведкі нетраў, значны ўклад у стварэнне і пашырэнне мінеральна-сыравіннай базы Рэспублікі Беларусь, распрацоўку і ўкараненне ў геолагаразведачную вытворчасць перадавых тэхналогій.'' |- |<center>[[File:Заслуженный работник физкультуры и спорта Белоруссии.jpg|center|80px]] |[[Заслужаны работнік фізічнай культуры і спорту Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны работнік фізічнай культуры і спорту Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны работнік фізічнай культуры і спорту Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца арганізатарам фізкультурнага руху, вучоным, работнікам калектываў фізічнай культуры, фізкультурных арганізацый, устаноў адукацыі, навукова-даследчых інстытутаў, якія працуюць у галіне фізічнага выхавання і спорту пятнаццаць і больш гадоў, за заслугі ў развіцці фізічнай культуры і спорту, у арганізацыйна-метадычнай, вучэбна-трэніровачнай, выхаваўчай, інжынерна-тэхнічнай, навукова-педагагічнай і гаспадарчай дзейнасці, удасканаленні сістэмы фізічнага выхавання насельніцтва, масавага спорту, спорту вышэйшых дасягненняў.'' |- |<center>[[File:Знак зт Белоруссии (2005).jpg|center|80px]] |[[Заслужаны трэнер Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны трэнер Рэспублікі Беларусь''»]] |Ганаровае званне «Заслужаны трэнер Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца:<br /> ''1. Высокакваліфікаваным трэнерам-выкладчыкам па спорце, у тым ліку тым, хто працуе са спартсменамі-інвалідамі не менш як чатыры гады, — за паспяховую вучэбна-трэніровачную і выхаваўчую работу па падрыхтоўцы выдатных спартсменаў і каманд;<br />'' ''2. трэнерам нацыянальных (зборных) каманд Рэспублікі Беларусь, якія маюць стаж работы з гэтымі камандамі не менш як чатыры гады, — за непасрэдную падрыхтоўку і паспяховае выступленне гэтых каманд на Алімпійскіх гульнях, чэмпіянатах, першынствах і Кубках свету і Еўропы;<br />'' ''3. першым трэнерам спартсменаў, якія дасягнулі выдатных поспехаў на Алімпійскіх гульнях, чэмпіянатах, першынствах і Кубках свету і Еўропы, якія працуюць з гэтымі спартсменамі не менш як два гады, пачынаючы з вучэбна-трэніровачнага этапу;<br />'' ''4. трэнерам спартыўных школ і арганізацый, якія раней прымалі непасрэдны ўдзел у падрыхтоўцы перададзеных у вышэйшае звяно спартсменаў, пры ўмове работы з імі не менш як чатыры гады.'' |- |<center>[[File:Знак змс Белоруссии (2005).jpg|center|80px]] |[[Заслужаны майстар спорту Рэспублікі Беларусь|Ганаровае званне «''Заслужаны майстар спорту Рэспублікі Беларусь''»]] |''Ганаровае званне «Заслужаны майстар спорту Рэспублікі Беларусь» прысвойваецца спартсменам, у тым ліку спартсменам-інвалідам, за дасягненне высокіх вынікаў на Алімпійскіх, Паралімпійскіх і Сусветных гульнях, чэмпіянатах, першынствах і Кубках свету і Еўропы.'' |} == Заўвагі == {{notelist}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == {{commons|Узнагароды Беларусі}} * [https://belawards.ru/ Сайт аб дзяржаўных узнагародах Беларусі на рускай мове] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20201204212134/https://belawards.ru/ |date=4 снежня 2020 }} * [http://president.gov.by/by/nagrady_by/ Інфармацыя аб дзяржаўных узнагародах на сайце Прэзідэнта РБ] {{Беларусь у тэмах}} {{Выдатны спіс}} [[Катэгорыя:Узнагароды Беларусі]] [[Катэгорыя:Спісы:Беларусь]] [[Катэгорыя:Спісы ўзнагарод|Беларусь]] jzo2fqpelsknues8xulzuf0eit1mabb 0 270536 5013951 5009779 2025-07-10T17:27:22Z Цімох 101134 /* Этнавясковыя дудары */ удакладненне 5013951 wikitext text/x-wiki {{значэнні2|Дуда (значэнні)}} [[Файл:Беларускі дудар.jpg|міні|«Беларускі дудар». Майстар Алесь Шаціла. Бронза, камень. 2022 г.|336x336пкс]] [[Файл:Duda lepelskaga typa.jpg|thumb|Традыцыйная аднабурдонная беларуская дуда (2009 год)]] '''Дуда́''', народныя назвы ''перагудніца, сопль,'' ''дудуха<ref>[[:s:Таўтолёгія|''Вацлаў Ластоўскі''. Слоўнік таўталёгіяў]]</ref>, дудынька, дудулька, дудуська, дудуленька, дудусенька'', ''весялуха'', ''ігруння'', ''гудуха'' — беларускі традыцыйны архаічны [[духавы музычны інструмент]], быў распаўсюджаны на тэрыторыі [[Беларусь|Беларусі]], у першую чаргу на [[Паазер’е (этнаграфічны рэгіён Беларусі)|Паазер’і]], датрываў да XX стагоддзя. Падобны канструкцыйны тып дуды вядомы на тэрыторыі цяперашніх Літвы і Латвіі, Польшчы і Расеі, на даўнейшых этнаграфічных тэрыторыях рассялення беларусаў. Сёння дударская традыцыя адноўлена і развіваецца. У традыцыйнай культуры беларусаў дуда — [[Касмалогія|касмалагічны]], [[рытуал]]ьны, актыўны, мужчынскі інструмент<ref name="DRUVIS">[https://ethno.by/artykuly/2337861035 Літоўская дуда. Інструмент-міф] / [[Тодар Кашкурэвіч]] // [[DRUVIS]] : альманах Цэнтра этнакасмалогіі KRYŬJA. – 2008. – № 2. – С. 101–112.</ref>. У траўні 2023 года культура беларускай дуды прызнана аб’ектам гісторыка-культурнай спадчыны і ўнесена ў [[Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў Рэспублікі Беларусь]]. == Арэал дуды ў свеце == Дуда як музычны інструмент быў адзін з найбольш папулярных на тэрыторыі Еўразіі і Паўночнай Афрыкі. Дуда вядомая ў Індыі, Іране, сярод арабскіх народаў у паўднёва-заходняй Азіі, у Тунісе, па ўсёй Еўропе, сярод каўказскіх народаў і на Паволжы (у фінскамоўных народаў мары, мардва, чувашы). У пісаных крыніцах упершыню з дакладнасцю гэты інструмент згадваецца ў І ст. н.э. у рымскага гісторыка [[Светоній|Светонія]]. Рымляне або арабы пазней прынеслі гэты інструмент у Паўночную Афрыку. У раннім Сярэднявеччы дуда пашырылася па Паўднёвай, Заходняй і Сярэдняй Еўропе, а пазней дайшла і да поўначы і ўсходу Еўропы. Ад Сярэднявечча найчасцей дуда выкарыстоўвалася як народны і вайсковы музычны інструмент. Ад ХІІІ стагоддзя дуда робіцца інструментам падарожных трубадураў і мінезінгераў, пазней пранікае ў каралеўскія двары і ў свабодныя гарады Еўропы. У XVII ст. дуда замацоўваецца і ў прафесійнай музыцы, калі французскія арыстакраты палюбляюць вясковы стыль. Тады ж дуда ўдасканальваецца: каб у мех не трэба было праз «соску» дзьмуць увесь час, прыдумляюцца прылады, з дапамогай якіх мех напампоўваўся паветрам не ротавым спосабам. Як вайсковы інструмент дуда найдаўжэй, бадай ажно да цяпер, выкарыстоўвалася ў Ірлындыі і Шатландыі<ref>Rūta Žarskienė. Užmirštieji muzikos instrumentai: dūdmaišis ir Lietuva // Tautosakos darbai XLII, 2011 194—222. C. 194—196.</ref>. == Стадыі развіцця дуды == Самай старажытнай формай дуды лічыцца спалучэнне дудачкі (жалейкі) з адтулінамі (касцяной і пазней драўлянай, адзінарнай або падвойнай) і пухіра. Ва ўсходнееўрапейскім рэгіёне такі інструмент, ужо як амаль зніклы рэлікт, згадваецца этнографамі на поўначы літоўскага [[Аўкштайція|Аўкштайцкага]] Паазер’я ў ваколіцах [[Сартай]]скага рэгіянальнага парку (каля [[Дусятас|Дусетаў]]). Такі самы архаічнай канструкцыі інструмент вядомы ў паволжскіх народаў [[Марыйцы|мары]], [[Мардва|мардвы]], [[Чувашы|чувашаў]], ёсць звесткі пра такую дуду і ў фінскамоўнага народу [[водзь]] у ваколіцах цяперашняга расійскага Санкт-Пецярбургу. Аўкштайцкі рэгіён, дзе ў Літве згадваецца такая «прота-дуда», лічыцца зонай кансервацыі музычнай архаікі, тут вядомыя яшчэ два музычныя архаізмы — жаночы шматгалосны спеў «[[сутарцінес]]» і мужчынскія ансамблі аднагукавых жалеек «[[скудучай]]». Як і ў Літве, марыйцы і чувашы побач архаічных «прота-дуд» з пухіром ужывалі і дуды з мехам, пашытым са скуры, і аднагукавымі «бурдонамі», што ўстаўляліся ў мех. Дуды не з жывёльным пухіром, але з пашытым са скуры мехам (без асобна ўстаўленага ў мех басовага «бурдона») лічацца наступным этапам развіцця гэтага музычнага інструмента. У Сярэднявеччы такія дуды, зробленыя са скуры парсюка, вядомыя па Еўропе. Яшчэ ў ХХ стагоддзі такія дуды былі вядомыя ў Індыі, а з падвойнай дудачкай — у арабаў Азіі і Паўночнай Афрыкі. У Тунісе з адной і той жа дудачкай маглі іграць і проста так, і прыладзіўшы яе да меха — каб забяспечыць бесперарыўнасць музыкі. Трэцяя стадыя — дуды з устаўленымі ў мех «гукамі» (з адным, двума і больш), што выдавалі адзін басовы гук, на фоне якога гучала мелодыя, перабіраная на «жалейцы». Такія дуды лічацца класічнымі, ужо ў ХІІІ-XIV стагоддзя на такіх дудах гралі ў Заходняй і Цэнтральнай Еўропе. Менш-больш у гэты ж час, або трохі пазней, такія дуды дасягнулі і Ўсходняй Еўропы, у тым ліку тэрыторыі цяперашняй Беларусі, Літвы, Латвіі, Эстоніі, захаду цяперашняй Расіі. Гісторыя дуды ў Еўропе апісаная ў кнігах Пера-Ульфа Альма «Дуда ў паўночных краінах» (1990), Вільяма Доналдсана «Дуда гаранаў і шатландскае грамадства ў 1750—1950 гадах» (2000), у двухтомніку Збігнева-Ежы Пшэрэмбскага «Дуды» (2006, 2007).<ref>Rūta Žarskienė. Užmirštieji muzikos instrumentai: dūdmaišis ir Lietuva // Tautosakos darbai XLII, 2011 194—222. C. 196—199.</ref> == Дуда ва Усходняй Еўропе == У Паўночнай Еўропе дуда засведчаная ўжо ад XIV стагоддзя, для шведаў яна ўпершыню апісаная ў 1555 годзе. На тэрыторыі Латвіі і Эстоніі дуды дакладна засведчаныя для XVI стагоддзя, пазней дуда называецца улюбёным народным інструментам у латышоў і эстонцаў. Паводле З. Е. Пжэрэмбскага, дуда была вельмі папулярная на Літве (у шырокім сэнсе) і ў Польшчы ў XVI—XVII стагоддзях. Дудар і даследчык дударства [[Тодар Кашкурэвіч|Т. Кашкурэвіч]] звязвае ўсходнееўрапейскі арэал пашырэння дуды з тэрыторыяй Вялікага княства Літоўскага і таму прапануе называць тып дуды, вядомы на тэрыторыі Беларусі, Усходняй Літвы (Аўкштойці) і Ўсходняй Латвіі (Латгаліі), «літоўскім». З тэрыторый, датычных да цяперашняй Беларусі, дуда вядомая з Віцебскай, Мінскай, Віленскай, Гарадзенскай губерній. Даволі рана дуду на беларуска-літоўскім памежжы сталі называць «рускай дудой», гэта было звязана з трансфармацыйнымі моўна-культурнымі працэсамі ў гэтым рэгіёне. Пазней «беларускай дудой» у сваёй творчасці называлі гэты інструмент пісьменнікі і паэты [[Арцём Ігнацьевіч Вярыга-Дарэўскі|Арцём Вярыга-Дарэўскі,]] [[Ялегі Пранціш Вуль]], [[Адам Міцкевіч]], [[Ян Баршчэўскі]], [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]]. Той жа канструкцыйны тып дуды засведчаны ў літоўцаў, дуда вядомая на літоўскім Панямонні (у ваколіцах Вялёны за [[Каўнас]]ам), на Жамойці (каля [[Шаўляй|Шаўляя]]), на поўначы Літвы ([[Пасваліс]]), яна была дастаткова распаўсюджаная на тэрыторыі сучаснай Літвы яшчэ ў другой палове ХІХ стагоддзя. На пачатак ХХ стагоддзя яе арэал звузіўся да Аўкштойцкага Паазер’я, што мяжуе з Латвіяй і цяперашняй Беларуссю, гэты рэгіён вядомы музычнымі архаізмамі. Паводле тэрыторыі распаўсюджання дуду тут сталі называць «лабанорская дуда» (ад [[Лабанорская пушча|Лабанорскай пушчы]])<ref>Rūta Žarskienė. Užmirštieji muzikos instrumentai: dūdmaišis ir Lietuva // Tautosakos darbai XLII, 2011 194—222. C. 199—210.</ref>. У Літве дуда (''dūda'') выйшла з ужытку раней, чым на тэрыторыі цяперашняй Беларусі, — апошнія згадкі фіксуюцца 1920-мі гадамі, у часе мадэрнай [[Літоўская Рэспубліка (1918—1940)|Літоўскай Рэспублікі]]. Больш позняе захаванне дудаў у Беларусі, а таксама наяўнасць выразу «руская дуда», «беларуская дуда» дае нагоду часам сцвярджаць пра запазычанне гэтага інструмента з тэрыторыі цяперашняй Беларусі на тэрыторыю цяперашніх Літвы (а таксама і Латвіі), але доказаў гэтаму бракуе. У спісе нематэрыяльнай спадчыны Рэспублікі Беларусь традыцыя грання на дудзе зафіксавана пад назвай «культура беларускай дуды». == Тыпы дуды на тэрыторыі Беларусі == [[Файл:Музычны музей. Дуда.JPG|thumb|Дуда ў [[Дзяржаўны музей гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Рэспублікі Беларусь|Дзяржаўным музеі гісторыі тэатральнай і музычнай культуры Рэспублікі Беларусь]]]] На тэрыторыі Беларусі вядомыя чатыры тыпы гэтага інструмента:<ref name="DRUVIS" /> :* Дуда — дуда з адным «гукам». Найбольш пашыраны тып беларускіх дудаў. :* Мацянка (муцянка) — так званая «дасканалая» дуда (з некалькімі «гукамі»). Захаваўся толькі адзін інструмент. Дуда была пашыраная сярод каталіцкага насельніцтва<ref>http://repository.buk.by/bitstream/handle/123456789/805/ASABL%20VASC%20%20BELARUSKAY%20DUDYI-MACYANK%20.pdf?sequence=1{{Недаступная спасылка}}</ref>. :* Двухбурдонная дуда з гукамі-самародкамі. :* Дуда з вялікім цэльным мехам-панчохай. Сцвярджаецца пра існаванне дуды на этнаграфічнай тэрыторыі беларусаў, а таксама літоўцаў і латышоў, з глыбокай старажытнасці, але гістарычныя сведчанні паказваюць час не раней за XIV стагоддзе. Уключанасць дуды ў архаічныя касмалагічныя схемы дазваляе адсунуць час узнікнення дуды ў Беларусі ў самую раннюю эпоху.<ref name="DRUVIS"/> Больш за ўсё інфармацыі і матэрыялаў захавалася пра аднагукавую канструкцыю дуды і пра канструкцыю дуды-мацянкі. Дудары сустракаюцца ў шматлікіх народных паданнях, творах беларускіх аўтараў XIX і XX стагоддзяў, такіх як [[Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч]], [[Адам Міцкевіч]], [[Браніслаў Адамавіч Тарашкевіч|Браніслаў Тарашкевіч]] і інш. Дуду даследвалі [[Мікалай Анімеле]], [[Мікалай Якаўлевіч Нікіфароўскі|Мікалай Нікіфароўскі]], [[Еўдакім Раманавіч Раманаў|Еўдакім Раманаў]], [[Вацлаў Ластоўскі]], [[Мікалай Прывалаў]], [[Сяргей Пятровіч Сахараў|Сяргей Сахараў]], [[Ніна Назіна]], [[Зміцер Сасноўскі]], Вячаслаў Калацэй, Аляксандр Сурба<ref name="Воранаў">«''Дудары Глыбоцкага краю''» В. Воранаў</ref>. [[Файл:Карта культуры беларускай дуды.jpg|міні|Культура беларускай дуды ў межах этнаграфічнага рассялення беларусаў на пачатку 20 ст. на карце Карскага<ref name="Воранаў"/>.]] == Дуда ў народнай культуры == [[Файл:Biarezań. Бярэзань (1919).jpg|250px|міні|Дудар з [[Беразіно|Беразіна]]. 1919]] Да канца XIX стагоддзя дуда была адным з асноўных інструментаў народнага музычнага побыту [[Беларусы|беларусаў]]. Згодна з Т. Кашкурэвічам, дуда мела найвышэйшы сакральны статус як рэч, зробленая з ахвярнай жывёлы. Як у беларусаў, так і ў суседніх літоўцаў, дуда выкарыстоўвалася ў абрадах, звязаных з асноўнымі момантамі жыцця чалавека. Абавязковым была прысутнасць дудара на хрэсьбінах (рытуальнае нараджэнне), на вяселлі (рытуальнае пераўвасабленне ў статус дарослага, сталага чалавека) і, магчыма, на пахаванні (рытуале пераходу чалавека ў іншы свет). Пра сакральны статус інструмента сведчаць касмаганічныя дударскія тэксты, у якіх у пэўных сімвалах апісваецца пабудова свету, як яе разумелі тагачасныя беларусы. І дуда, і дудар там прысутнічаюць і займаюць істотнае месца. Гэта ўнікальная з’ява ў Еўропе, бо ні ў воднай традыцыі дуда так не міфалагізаваная, як у Беларусі<ref>[http://kryuja.org/artykuly/interviju/bielaruskija_archietypy_duda.html Беларускія архетыпы — дуда] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100413075542/http://kryuja.org/artykuly/interviju/bielaruskija_archietypy_duda.html |date=13 красавіка 2010 }} // Размова Анатоля Мяльгуя з Тодарам Кашкурэвічам — Kryuja centar etnakasmalogiji, [[2008]].</ref>. Дуда-«весялуха» мела шырокае выкарыстанне пры танцах, песнях, прыпеўках на сямейных і каляндарных святах, ігрышчах, кірмашах, а таксама ў ансамблі са скрыпкай ды цымбаламі. Апошнім зафіксаваным публічным выступам дудара лічыцца канцэрт на рэспубліканскім аглядзе мастацкай самадзейнасці ў Менску. Адбывалася гэта ўжо пасля вайны (1951 г.), а выступіў на ім 85-гадовы Язэп Гвозд з вёскі Турасполле на Вушаччыне. Зараз дуда зноў становіцца абявязковым інструментам народных ансамбляў. Над адраджэннем дуды з 1970-х гадоў і да нашага часу працавалі такія майстры, як [[Іван Іосіфавіч Лычкоўскі|Іван Лычкоўскі]], Аляксандр Жукоўскі, Уладзімір Гром, [[Вячаслаў Сцяпанавіч Пратасевіч|Вячаслаў Пратасевіч]], [[Уладзімір Якаўлевіч Пузыня|Уладзімір Пузыня]], Алесь Лось, Тодар Кашкурэвіч, [[Мар’ян Антонавіч Скрамблевіч|Мар’ян Скрамблевіч]], Віктар Кульпін, Аляксандр Сарнаўскі, Сяржук Вінаградаў, Алесь Жура, Уладзімір Бярбераў, Славамір Казак, Юрась Панкевіч, Дзяніс Сухі, Аляксандр Сурба, Сяргей Чубрык, [[Алесь Чумакоў]], Андрэй Шклёда і інш<ref name="Воранаў" />. == Гістарычныя сведчанні == [[Файл:Селянін грае на дудзе.jpg|thumb|150px|Дудар з вёскі Лынгмяны Свянцянскага павета Віленскай губерні.]] Найранейшым гістарычным сведчаннем існавання дудаў на тэрыторыі Беларусі можна было б лічыць выяву дудара ў складзе скамарохаў з [[Радзівілаўскі летапіс|Радзівілаўскага летапісу]] XII стагоддзя, які грае на безбурдоннай дудзе, кшталту польскай ''siersienki'', тыпе дуды, пашыраным па ўсёй сярэдневяковай [[Еўропа|Еўропе]] — аднак згаданая мініяцюра не можа быць цалкам імаверным сведчаннем праз адсутнасць інфармацыі аб паходжанні самога мастака (ён мог паходзіць і не з Беларусі), адсутнасць этнаграфічных фактаў пазнейшых [[час]]оў<ref name="DRUVIS" />. Літоўская этнакультуролаг Пране Дундулене (''Pranė Dundulienė''), спасылаючыся на пісьмовыя крыніцы, сцвярджае, што дудамі і песнямі народ сустракаў пераможныя войскі князя [[Альгерд]]а ў XIV—XV стагоддзях<ref name="DRUVIS"/>. У XVI—XVII стагоддзях А. Бецэнберг пісаў пра літоўскія дуды, якія мясцовы люд называў ''дудрагіне'' (''dūdraginė'').<ref name="DRUVIS"/> Пісьмовыя крыніцы XV—XVI стагоддзяў упершыню згадваюць [[музычны інструмент]], які называецца ''дуда'' («Аповесці пра трох каралёў-вешчуноў» у XV стагоддзі і «Аповесці пра Трыстана і Ізольду» XVI стагоддзя), у якіх мясцовыя перакладчыкі скарысталіся назвай ''дуда'' для перакладу на мясцовую мову назваў нейкіх музычных інструментаў, што адпавядаюць этнаграфічным рэаліям Блізкага Усходу і Заходняй Еўропы, з якімі перакладчыкі, хутчэй за ўсё, не былі знаёмы<ref name="DRUVIS"/>. У кнізе «Праўдзівы і грунтоўны аповед пра веру русаў, іх шлюбныя і пахавальныя абрады, побыт і адзенне…», выдадзенай у 1582 годзе ў Ростаку, лютэранскі пастыр [[Паўль Одэрборн]], апісваючы жыхароў з ваколіц Дзісенскага Паазер’я, піша:<blockquote>«У вытанчанай музыцы яны не дасведчаныя, зусім не граюць на струнных інструментах, дзеля забавы ў іх звычайна выкарыстоўваецца толькі дуда з мехам. На вяселлях і іншых пачостках вельмі часта водзяць карагоды пад гучнае плясканне ў далоні.» Апісваючы шлюбны абрад русінаў Падзвіння даследчык сцвярджае: «Сумеснае жыццё ў іх не прынята весці да таго часу, пакуль маладыя не будуць злучаны пад час публічнай урачыстасці. Для гэтага каля адзінаццатай гадзіны ночы маладых пад гукі лютняў і дудаў, пад святлом паходняў прыводзяць у храм<ref>http://www.belhistory.eu/pa%D1%9El-oderborn-pra%D1%9Edzivy-i-grunto%D1%9Eny-apoved-pra-veru-rusa%D1%9E/#ftn14</ref>.»</blockquote>У ''Слоўніку старажытнарускай мовы'' [[Ізмаіл Іванавіч Сразнеўскі|І. Сразнеўскага]] ''дуда'' — знак крукавога пісьма, выява якога схематычна адпавядае тыпу аднабурдоннай дуды, накшталт польскай siersienki<ref name="DRUVIS"/>. Дакументы XVII стагоддзя (указ Віленскага сойму ад 1656 года) згадваюць:<blockquote>''Люди людные, которые службы не мають, и теж медведъники, '''''дудъники''''', скрипъки, трубачи и иншие в местех будучие музыки, и хто колвекъ не маючи певной службы…''<ref name="DRUVIS" /></blockquote> {| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 1em; font-size: 85%; background:#c6dbf7; color:black; width:23em; max-width: 25%;" cellspacing="5" | style="text-align: left;" | ''Ой, повесю я дуду на зялёному на дубу,''<br /> ''Ніхай дуда грае, да ніхай маці чуе,''<br /> ''Да ніхай маці чуе мне вячэру готуе,''<br /> ''Вячэру з галушкамі, посцельку с подушкамі''.<br /> |- | style="text-align: left;" | Жніўная беларуская народная песня з Палесся (в.[[Вялікая Гаць]] Івацэвіцкі раён)<ref>''Беларуская народная песня'' [https://soundcloud.com/tsimafei-avilin/flsggz5jk8fr Ой, повешу я дуду], ''soundcloud.com''.</ref> |} У тагачасных судовых кнігах — у актавай кнізе полацкага [[гродскі суд|гродскага суда]] — гаворыцца:<blockquote>''…пан Бутько, выскочивши с пекарни свое зъ секирою, учинивши окрик, преречоного Алексанъдра Лешонъка обухом в руку левою понижей локтя подвакроть шкодливее ударыл… а другого Ивана Совостеенка, '''''Дудара''''', тою жъ секирою в хрибет оберучъ ударилъ, и кгды тотъ преречоный Иванъ от него уходил, а пан Бутько оного догонить не мог, тою жъ секирою за ним кинул, и кгды бы долетела, снать бы его и на смерть забил…''<ref name="DRUVIS" /></blockquote>У актавай кнізе пінскага гродскага суда ад 1699 года (скарга дудара на пінскага гандляра за тое, што ён зачараваў яго дуду):<blockquote>''…na…Chwedora dowodzili, ze iest takowey ze nauki oycowskiey, ktory przed wielo ludzmi w miasteczku Janowie, pod czas iarmarku, graiacemu na '''''dudzie dude''''' zamovił, ze grac przestała, az go tamten prosił y na głos kazdo rzecz zamawia''<ref name="DRUVIS" /></blockquote>Адзінай даўняй ілюстрацыяй, дзе выяўленая дуда, між іншым, у якасці ваеннага інструмента ў [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікім Княстве Літоўскім]] у XVI стагоддзі, ёсць малюнак [[Пруская хроніка|Прускай хронікі]], які паказвае ўезд караля [[Жыгімонт II Аўгуст|Жыгімонта Аўгуста]] ў [[Гданьск|Данцыг]] (тып дуды, прадстаўлены на малюнку, верагодны для тутэйшай традыцыі, ён уяўляе сабой двухбурдонную дуду з бурдонамі, якія тырчаць угару і маюць рагаўні, жалейка, на жаль, заслоненая постаццю каня).<ref name="DRUVIS" /> [[Файл:Трупа Ігната Буйніцкага ў Спорцінг-Палацы ў Пецярбурзе, у 1912 годзе..jpg|міні|Трупа Ігната Буйніцкага пасля выступлення ў Спорцінг-Палацы ў 1912 годзе.]] З XVIII стагоддзя вядома пакуль адна фіксацыя дудаў, якая даецца ў тэксце камедыі 1787 года пад аўтарствам ксяндза К. Марашэўскага (легенда, падобная на камедыю, была зафіксавана на [[Браслаўскі раён|Браслаўшчыне]] ў больш познія часы недалёка ад [[Касцёл Святога Юрыя і кляштар дамініканцаў (Валынцы)|кляштара ў Забелах]]<ref name="DRUVIS" />. У пачатку XX стагоддзя [[Ігнат Цярэнцьевіч Буйніцкі|Ігнат Буйніцкі]] з Палівачоў на Глыбоччыне ўпершыню ў гісторыі вывеў беларускую дуду на тэатральную сцэну і зрабіў яе візітоўкай свайго тэатру. Пра скокі пад дуду пісалі на плакатах-анонсах трупы. Дудар [[Адам Шульга]] прымаў актыўны ўдзел у гастролях тэатра ў Вільні, Варшаве і Пецярбургу. Тады дуду ўпершыню пабачылі многія прадстаўнікі беларускай інтэлігенцыі. Для Буйніцкага дуда не была проста адным з трох інструментаў у традыцыйнай капэлі, але сімвалам беларускай культуры ў цэлым, сінонімам беларускай даўніны і народнасці. У публікацыі «Нашай Нівы» з 1910 года (3 снежня, № 49) чытаем, што пасля заканчэння сімфанічнага канцэрта кампазітара і дырыжора Людаміра Міхала Рагоўскага ў Вільні (12 лістапада) у знак падзякі «яму былі дадзены на ўспамін…. ад арганізатараў беларускага тэатру — беларуская дуда»<ref>https://www.svaboda.org/a/27937897.html</ref>. Па словах даследчыцы Ірыны Шумскай, калі ў 1911 годзе Міхал Рагоўскі пераяжджаў з Вільні ў Парыж, то пакінуў падораныя інструменты ў фондзе калекцыі Івана Луцкевіча, якія ў 1921 годзе сталіся часткай [[Беларускі музей у Вільні|Беларускага музею ў Вільні]]. Пасля ліквідацыі музея ў 1944 годзе дуда трапіла ў фонд літоўскага музея, дзе захоўваецца па сённяшні дзень. Паходжанне дуды з беларускага музея пацвярджае надпіс на мяху дуды. Ігнат Буйніцкі зрабіў важкі ўнёсак у захаванне і развіццё традыцыі беларускай дуды<ref name="Воранаў"/>. У 1960-я гады быў створаны беларускі сцэнічны танец «Дударыкі», пры выкананні якога праяўляліся вынаходлівасць, дасціпнасць, здольнасць абудзіць у чалавечай душы ўзнёслыя пачуцці. Раней узору «Дударыкаў» быў створаны традыцыйны танец «Дудачка». == Канструкцыя дуды == '''Канструкцыя традыцыйнай дуды:''' :* Скураны [[мех]] (''пузыр'') — выкарыстоўваецца для ўтрымання пэўнага ціску, робяць са скуры казы, цяляці, барсука, сабакі. :* Маленькая драўляная трубка (''соска'' , сапель) — выкарыстоўваецца для напаўнення паветрам меха. :* Ігравая трубка (перабор, ''[[жалейка]]'') — ігравая трубка з 7 адтулінамі для перабірання пальцамі і пішчыкам з адзінарным язычком, для выконвання найгрышаў і [[мелодыя|мелодый]]. :* Гук ([[бурдон]]ы, або некалькі бурдонаў) — трубка, або трубкі, якія маюць пішчык з адзінарным язычком з чароту, або гусінага, індычага, ці цяцерынага пяра. :* Рагавень (ражок) — дзве закручаныя пад градусам 180 драўляныя часткі, якія замацоўваюцца на пераборы і гуку для надання адмысловага тэмбру. Гэты элемент з’яўляецца распазнавальнай часткай беларускай, аднагукавай дуды. Толькі ў беларускай дудзе ражкі зробленыя выключна з дрэва і закручаныя пад адмысловым вуглом. Для вырабу ''меха'' выкарыстоўваюць скуру [[Каза|казы]], целяці, [[барсук]]а, [[сабака|сабакі]].<ref name="DRUVIS"/> Для вырабу ўсіх драўляных трубак выкарыстоўваюць клён, ясень, вярбу.<ref name="DRUVIS"/> <gallery perrow="5"> Файл:Sacharau z dudoju.jpeg|Беларускі этнограф С. Сахараў дэманструе беларускую дуду. Фота 1938 г. Файл:Belaruski dudar - Dzisna - bf 1920 AD.jpg|Паштоўка «Дудар беларускі» (Расійская імперыя, [[Дзісенскі павет (Расійская імперыя)|Дзісенскі павет]]), фота Міхала Кусцінскага да 1904 года.<ref>[http://pawet.net/ns/2020/48/%E2%84%96_48_(1511).html]</ref> </gallery> == Тыпы беларускіх дудаў == [[Файл:Дуда ліцвінская, created by Juras' Pankevich.jpg|thumb|250px|злева|Дуда-муцянка, сучасная рэканструкцыя]] * Асноўны, найбольш пашыраны тып на абшарах былога [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікага Княства Літоўскага]] (паводле матэрыялаў XIX—XX стагоддзяў) — '''аднабурдонная дуда''', арэал якой абмяжоўваецца Віцебшчынай, поўначчу Міншчыны і Гродзеншчыны, захадам Смаленшчыны, Віленшчынай, а таксама Латгаліяй. Гэты тып інструменту складаецца з ''меху'', скроенага са скуры казы, цяляці, барсука, сабакі ў форме, што нагадвае [[Гусі|гусь]] з доўгай шыйкай, у якую спераду ўстаўленая меладычная трубка з рагаўнём (''жалейка''), ззаду ў мех замацавана бурдонная трубка з рагаўнём (''гук''), у верхняй частцы меху замацаваная трубка для ўдзімання паветра (''сапель''). Усе трубкі — драўляныя, стружаныя ці точаныя на кружале з клёну, ясеню, вярбы і ўстаўленыя альбо непасрэдна ў мех, альбо праз умацаваныя ў мех драўляныя перахаднікі вальцовай ці шарападобнай формы. Часта трубкі і рагаўні аздабляліся літым у дрэва алавяным, алюмініевым або тыражным срэбным арнаментам, а таксама тыражнымі колцамі з медзі, алюмінію, жалеза. Пішчык звычайна рабіўся з чароту або з расшчэпленага гусінага ці йндычынага пяра<ref name="DRUVIS"/>. * '''Дуда'''-'''''муцянка''''' (мацянка, мыцьянка)<ref>[http://belduda.com/18-duda-licvinskaja-macjankamycjanka.html Ліцвінская дуда Мацянка] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160304034643/http://belduda.com/18-duda-licvinskaja-macjankamycjanka.html |date=4 сакавіка 2016 }}, ''belduda.com''</ref> (генетычна звязаным з папярэднім тыпам), апісаная [[Еўдакім Раманавіч Раманаў|Е. Раманавым]] і М. Анімеле — у цэлым захоўвае такую ж самую канструкцыю, за выняткам таго, што замест аднаго бурдона ў тое самае месца размяшчаюцца тры, якія не маюць рагаўнёў. Гэты тып дудаў (паводле М. Анімеле) быў больш пашыраны ў асяроддзі беларусаў-каталікоў — а адзіны інструмент, які захаваўся да нашага часу, паходзіць з тэрыторыі Латгаліі (былы Люцынскі павет Віцебскай губерні, зараз гэта Лудзенскі раён, Латвія). Паводле Е. Раманава, даўжэйшы бурдон настройваецца ў актаву да ніжэйшага гука перабору, меншыя ж даюць квінту папярэдніх. Тып дзвюхбурдоннай дуды вядомы ў шэрагу апісанняў і ілюстрацыйных матэрыялаў і ўяўляе сабой крыху іншы тып канструкцыйнай пабудовы. ''Мех'' тут мае выгляд бурдзюка з тонкай шыйкай, куды мацуецца ''жалейка'', але, у адрозненне ад папярэдняга тыпу, не мае шыйкі ў задняй частцы для ўмацавання ''бурдонаў'' і ў цэлым нагадвае форму заходнееўрапейскіх, галандскіх ці нямецкіх інструментаў. Бурдоны звісаюць унізе і замацоўваюцца: :* у адзін перахаднік, умацаваны ў дольнай частцы меху; :* з аднаго месца, крыху вышэй ад ніжняй часткі меху; :* у пярэднія ножкі жывёлы, бліжэй да жалейкі; :* па абодва бакі меху, трохі вышэй ад яго ніжняй часткі. Такая дуда трымаецца пераважна перад сабой. Існуюць варыянты такіх дудаў як з рагаўнямі, гэтак і без іх. У дудах, якія не маюць рагаўнёў, канцы бурдонных і меладычных трубак маюць варонкападобныя пашырэнні.<ref name="DRUVIS"/> == Лепельская дуда з вёскі Верабкі == Беларуская дуда 1877 года захоўваецца ў [[Лепельскі раённы краязнаўчы музей|Лепельскім краязнаўчым музеі]]. Адзначаюць выбітнае эстэтычнае аздабленне яе рагаўнёш, жалейкі, бурдонаў. Лепельская дуда канструкцыйна мае ''скураны мех'', ''жалейку з рагаўнём'' (з 7-ю адтулінамі на жалейцы і 2-мя адтулянамі на рагаўні жалейцы), ''соску'', ''адзін бурдон з рагаўнём''<ref>Старыя інструменты Беларусі // Дакументальная кінастужка. — ТАА «Реплимастер», Расійская Федэрацыя. — 2007.</ref>. == Глыбоцкая дуда з вёскі Верацеі == [[Файл:Глыбоцкая дуда.jpg|міні|Глыбоцкая дуда з вёскі Верацеі.]] [[Глыбоцкая дуда]] з вёскі [[Верацеі (Глыбоцкі раён)|Верацеі]] (гміна Празарокі) захоўваецца ў фондзе Нацыянальнага музея Літвы і датуецца 1849 годам (на 28 гадоў старэй за лепельскую). Дакладная копія Глыбоцкай дуды зробленая майстрам Сяргеем Чубрыкам захоўваецца ў [[Глыбоцкі гісторыка-этнаграфічны музей|Глыбоцкім гісторыка-этнаграфічным музеі]]. У глыбоцкай дуды мех пашыты са скуры барсука, поўсцю навонкі<ref>Глыбоцкі гісторыка-краязнаўчы музей: <nowiki>http://spadchyna.glubmusej.by/be/nasha-spadchyna/znakamityya-zemlyaki</nowiki></ref>. Глыбоцкая дуда лягла ў аснову міфу пра "Лабанорскую дуду" у Літве і на працягу гадоў выступала як адзіная ілюстрацыя такой дуды. Першы раз «Глыбоцкая дуда» выступае ў якасці «Лабанора дуда» у «[[Вялікая Савецкая энцыклапедыя|Вялікай Савецкай энцыклапедыі]]», дзе выдуманы тэрмін праілюстраваны глыбоцкай дудой. Глыбоцкая дуда таксама пададзеная як літоўская ў другім выданні «Атласа музыкальных инструментов народов СССР» (1975) пад рэдакцыяй К. Вярткова. Першае выданне выйшла ў 1964. Глыбоцкая дуда была прадстаўленая як літоўская ў серыі "Музычныя інструменты народаў СССР" на пачцы запалак, з 1983 году (агулам 21 этыкетак, якія друкаваліся на пяці запалкавых фабрыках). == Этнавясковыя дудары == * [[Адам Шульга]] — дудар з трупы [[Ігнат Цярэнцьевіч Буйніцкі|Ігната Буйніцкага]] з [[Празарокі|Празарокаў]] (Глыбоцкі раён). Уваходзіў у склад традыцыйнай капэлы пры тэатры Ігната Буйніцкага у якой былі дудар, скрыпак і цымбаліст. * [[Пётр Бурэц]] — знакаміты дудар<ref>{{Cite web |url=http://pdf.kamunikat.org/21583-1.pdf |title=Архіўная копія |access-date=9 лістапада 2020 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20211017023659/http://pdf.kamunikat.org/21583-1.pdf |archivedate=17 кастрычніка 2021 |url-status=dead }}</ref> з в. [[Асінаўка (Глыбоцкі раён)]] * Мікола Караткевіч (1932 г.н.) — вучань Пятра Бурца і захавальнік памяці пра знакамітага дудара з вёскі [[Асінаўка (Глыбоцкі раён)|Асінаўка]] ([[Глыбоцкі раён]]). Магчыма апошні вясковы дудар. * Уладзімір Паўлавіч Забела (1928 г.н.) — дудар<ref>https://www.graj.by/35350/</ref> і арганізатар традыцыйных святаў з вёскі [[Шо (вёска)|Шо]] ([[Глыбоцкі раён]]). * Гаўрыла Слаўчык — дудар з Гарадоцкага раёна. У 1931 годзе, ва ўзросце 95 гадоў, Гаўрыла Слаўчык быў быў запісаны на фанограф Яўгенам Гіпіусам і Зінаідай Эваль (Ленінград). Частка запісаў была апублікаваная Яўгенам Гіпіусам у 1941 годзе<ref>{{Cite web |url=http://www.kimpress.by/index.phtml?page=2&id=14100&mode=print |title=Архіўная копія |access-date=5 снежня 2020 |archive-date=12 красавіка 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210412063741/http://kimpress.by/index.phtml?page=2&id=14100&mode=print |url-status=dead }}</ref>. * Фёдар Іванавіч Стэсь (Хведар Квецька) — 1869 г.н., в. Церасполле (Полацкі раён) * Мікола Усцінаў — 1871 г.н., в. Бараўцы (Полацкі раён). * Сымон Шыхавец — в. [[Хаўхоліца]] (Барысаўскі раён). Дудар з фатаздымка 1925 г., з [[Маладняк (літаратурнае аб’яднанне)|маладнякоўцамі]] — [[Ілары Барашка|Іларыем Барашкам]], [[Уладзімір Дубоўка|Уладзімірам Дубоўкам]] і [[Язэп Пушча|Язэпам Пушчам]]<ref>«[[Малады Араты (часопіс)|Малады Араты]]», 1925, № 7</ref>. * Нічыпар Шыхавец — в. Хаўхоліца (Барысаўскі раён). Дудар з фатаздымка 1925 г., з маладнякоўцамі — Іларыем Барашкам, Уладзімірам Дубоўкам і Язэпам Пушчам. * Фёдар Ціханавец (Хвёдар Ціхановіч) — в. Домжарыцы (Бягомльскі раён). * Падгорны - калгаснік з бабруйскага раёна, якія выступаў на сельскагаспадарчай выставе ў Маскве, прадстаўляючы Беларусь. * Макарэенка - калгаснік з бабруйскага раёна, якія выступаў на сельскагаспадарчай выставе ў Маскве, прадстаўляючы Беларусь. * Міхаіл Іванавіч Пугач — в. Старынкі (Ушацкі раён). * Язэп Гвозд — 85-гадовы Язэп Гвозд з Ушаччыны (вёска [[Турасполле]]) выступіў на рэспубліканскім аглядзе мастацкай самадзейнасці ў Мінску у 1951 годзе. Гэты выступ лічыцца апошнім публічным выкананнем на беларускай дудзе<ref>https://www.sb.by/articles/vozvrashchenie-zabytogo-simvola.html</ref> даадраджэнскага перыяду. * Максім Сурма — 1866 г.н. (паводле газеты Покліч, 1926 г.) або 1876 г.н. (паводле часопіса Маладняк, 1926) дудар вёскі Бацьвінікі. На дудзе граў з маленства. Удзельнік трупы [[Уладзіслаў Галубок|Уладзіслава Галубка]], сустрэты заснавальнікам тэатра падчас гастроляў на Барысаўшчыне, хутчэй за ўсё ў 1926 годзе. Дудару на час удзелу ў трупе было 70 гадоў<ref>[https://www.facebook.com/DudarskiRej/posts/2894805990804135 «''Дудары Глыбоцкага краю''» В. Воранаў]</ref>. * І. Гвоздзеў — вёска Старое Сяло (каля Вучаш), калгаснік сельгасарцелі імя Красіна. І. Гвоздзеў ва ўзросце 88 гадоў выступаў разам або ў межах адной праграмы з 5-гадовым цымбалістам Юрам Мураўёвым з Віцебска, 6-гадовым Дзімам Казанскім з Суражскага раёна і 85-гадовым А. Мураўёвым флейцістам з Суражчыны. Перыяд імавернай дзейнасці 1944—1956<ref>А. У. Русецкага і Ю. А. Русецкага «Мастацкая культура Віцебшчыны (Паазер’е, Падзвінне, Верхняе Падняпроў’е): на шляху да новых творчых здабыткаў (1944—1991)»</ref>. == Прынцып і манера грання == [[Файл:Дудар на Купальлі ў Бабры..jpg|200px|thumb|[[Купалле]] ў беларускай вёсцы]] Падчас грання дудар трымаў дуду альбо гарызантальна пад пахай, альбо вертыкальна перад сабой. У час ігры дудар націскае левым локцем на мех, паветра паступае ў жалейку і бурдон (бурдоны) і прымушае вібрыраваць язычкі, што знаходзяцца ў сярэдзіне трубак — гэта выклікае моцнае і рэзкае гучанне. У Беларусі вылучаюцца дзве манеры грання: :* ''закрытая манера (традыцыйная)'' :* ''адкрытая манера (агульнасярэднявечная)'' == Беларуская дуда ў мастацтве і літаратуры == Беларускай дудзе прысвечаны шэраг мастацкіх твораў. Беларускія мастакі, пісьменнікі, разбяры, і іншыя майстры бачылі ў дудзе моцны мастацкі вобраз. Постаць беларускага дудара сустракаецца практычна ва ўсіх відах прыкладнога мастацтва: маляваныя дываны, саломка, разьба па дрэву, і многія іншыя. Найстарэйшымі прыкладамі выкарыстання вобразу дудара з’яўляюцца працы мастака Міхася Філіповіча, з 1930-ых гадоў. == Сучасны стан == У XXI стагоддзі дударскі рух у Беларусі карыстаецца надзвычайнай папулярнасцю, паступова з’яўляюцца новыя музычныя гурты, якія выкарыстоўваюць дуды ў сваёй творчасці. Некаторыя беларускія гурты і артысты, якія выкарыстоўваюць у сваёй творчасці дуды (у тым ліку і замежнай традыцыі): <div class="references-small" style="-moz-column-count:2; column-count:2; -webkit-column-count:2;"> * [[Ceilidh Ceol]] * [[Cornu Copia]] * [[Dzivasil]] * [[Essa|ESSA]] * [[Galiarda]] * [[Irdorath]]<ref>[http://irdorath.by/ Афіцыйная старонка гурту Irdorath] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120807084546/http://irdorath.by/ |date=7 жніўня 2012 }}.</ref> * [[Litvintroll]]<ref>[http://litvintroll.com/index.cgi?pg=index&ln=by/ Афіцыйная старонка гурту Litvintroll]{{Недаступная спасылка}}.</ref> * [[Osimira]]<ref>[https://myspace.com/osimira/ Афіцыйная старонка гурту Osimira].</ref> * [[RR]] * [[Aqua Profunda]] * [[Testamentum Terrae]]<ref>[http://www.testamentum.net/ Афіцыйная старонка гурту Testamentum Terrae] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130722002917/http://testamentum.net/ |date=22 ліпеня 2013 }}.</ref> * [[Tylos Labanoro]] * [[Pawa|PAWA]]<ref>[http://www.PAWA.by/ Афіцыйная старонка гурту PAWA] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160430210335/http://pawa.by/ |date=30 красавіка 2016 }}.</ref> * [[Znich]]<ref>[https://myspace.com/znich/ Афіцыйная старонка гурту Znich].</ref> * [[Ветах, гурт|Ветах]]<ref>[http://vietah.narod.ru/ Афіцыйная старонка гурту Ветах].</ref> * [[Віталь Воранаў]]<ref>{{Cite web|url=https://www.racyja.com/kultura/vital-voranau-papulyaryzatar-belaru/|title=Віталь Воранаў - папулярызатар беларускай дуды|last=Комінч|first=Ганна|date=2019-07-30|publisher=[[Беларускае Радыё Рацыя]]|language=be|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200719142411/https://www.racyja.com/kultura/vital-voranau-papulyaryzatar-belaru/|archivedate=2020-07-19|url-status=live|accessdate=2020-07-19}}</ref> * Капэла Рэй<ref>https://kapelarej.bandcamp.com/album/poudzien-i-pounacz</ref> * [[Кашлаты Вох]]<ref>[http://kashlatyvoh.ucoz.net/ Афіцыйная старонка гурту Кашлаты Вох].</ref> * [[Келіх Кола]] * [[Кудмень]] * [[Ліцвінскі хмель]] * [[Літы Талер]][[Lity Taler]] * [[Млын Сонца]] * [[Молат, гурт|Молат]] * [[Рада]] * [[Рарог]] * [[Расалія]] * [[СтараЛітва]] * [[Стары Ольса]]<ref>[http://staryolsa.com/ Афіцыйная старонка гурту Стары Ольса].</ref> * [[Тутэйшая шляхта]] * [[Тутэйшыя, гурт|Тутэйшыя]] * [[Яварына]] * [[Ягорава гара]] * [[Dzieciuki]] * [[Osterweg]] * [[Dzivia]] * [[Wartha]] </div> == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == * [http://community.livejournal.com/dudarstva «Усё пра дуды і дудароў тутэйшых» — Беларуская дударская суполка] * [http://dudar.info Дударскі фестываль] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160804175842/http://dudar.info/ |date=4 жніўня 2016 }} * [https://www.facebook.com/DudarskiRej Суполка «Дударская Глыбоччына»] * [http://www.youtube.com/view_play_list?p=39EA98188F3BAA3D Беларускія дуды і дудары на YouTube] * [http://www.belduda.com Старонка Майстра Юрася Панкевіча] {{Вонкавыя спасылкі}} [[Катэгорыя:Беларускія народныя музычныя інструменты]] [[Катэгорыя:Духавыя музычныя інструменты]] [[Катэгорыя:Беларускія дуды| ]] ma7k0czl76cdc4ggx8zp8syclx4wy7q 0 276777 5014013 4245944 2025-07-11T09:49:13Z Нел Вес 139495 5014013 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Брылі}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Брылі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = Bryli,_Barysaŭ_District_(3).jpg |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 19|lat_sec = 22 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 20|lon_sec = 22 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Барысаўскі |сельсавет = Весялоўскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = Bryli, Barysaŭ District |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243020094 }} '''Брылі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Bryli}}, {{lang-ru|Брили}}) — [[вёска]] ў [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Весялоўскі сельсавет|Весялоўскага сельсавета]]. == Славутасці == [[Файл:Французскім воінам на Бярэзіне 1812.jpg|злева|міні|Помнік французскім воінам, якія загінулі на Брылёўскім полі]] * Помнік французскім воінам, якія загінулі на [[Брылёўскае поле|Брылёўскім полі]] падчас пераправы цераз Бярэзіну 14-17 лістапада 1812-га года і магіла невядомага французскага салдата (пачатак 2000-х) {{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Весялоўскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Весялоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Барысаўскага раёна]] 61o51e52kjzwnok3cb1lyp3c27xo37p 5014014 5014013 2025-07-11T09:51:30Z Нел Вес 139495 5014014 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Брылі}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Брылі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = Bryli,_Barysaŭ_District_(3).jpg |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 19|lat_sec = 22 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 20|lon_sec = 22 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Барысаўскі |сельсавет = Весялоўскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = Bryli, Barysaŭ District |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243020094 }} '''Брылі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Bryli}}, {{lang-ru|Брили}}) — [[вёска]] ў [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Весялоўскі сельсавет|Весялоўскага сельсавета]]. == Славутасці == {{Асноўны артыкул|Брылёўскае поле}}[[Файл:Французскім воінам на Бярэзіне 1812.jpg|злева|міні|Помнік французскім воінам, якія загінулі на [[Брылёўскае поле|Брылёўскім полі]]]] * Помнік французскім воінам, якія загінулі на [[Брылёўскае поле|Брылёўскім полі]] падчас пераправы цераз [[Бярэзіна|Бярэзіну]] 14-17 лістапада 1812-га года і магіла невядомага французскага салдата (пачатак 2000-х) {{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Весялоўскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Весялоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Барысаўскага раёна]] 76b7s9g76gjjqhtrrknvl2cqracbsdr 5014016 5014014 2025-07-11T09:57:40Z Нел Вес 139495 5014016 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Брылі}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Брылі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = Bryli,_Barysaŭ_District_(3).jpg |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 19|lat_sec = 22 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 20|lon_sec = 22 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Барысаўскі |сельсавет = Весялоўскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = Bryli, Barysaŭ District |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243020094 }} '''Брылі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Bryli}}, {{lang-ru|Брили}}) — [[вёска]] ў [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Весялоўскі сельсавет|Весялоўскага сельсавета]]. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Брылёўскі скарб}} У 1909 годзе ў Бытчанскай воласці [[Барысаўскі павет|Барысаўскага павета]] [[Мінская губерня|Мінскай губерні]] [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name=":0">{{Cite web|url=https://familio.org/settlements/6b96b84a-6f42-4c7d-838f-08b41edfb111|title=Справочник. Брили}}</ref>. На другім баку [[Бярэзіна|Бярэзіны]], на [[Брылёўскае поле|Брылеўскім полі]], вядомым як месца [[Бітва на Бярэзіне|пераправы праз раку Бярэзіну]] войскаў [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] падчас [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]], у раёне вёскі Брылі, быў знойдзены [[Брылёўскі скарб|грашова-рэчавы скарб IX стагоддзя]]. == Славутасці == {{Асноўны артыкул|Брылёўскае поле}}[[Файл:Французскім воінам на Бярэзіне 1812.jpg|злева|міні|Помнік французскім воінам, якія загінулі на [[Брылёўскае поле|Брылёўскім полі]]]] * Помнік французскім воінам, якія загінулі на [[Брылёўскае поле|Брылёўскім полі]] падчас пераправы цераз [[Бярэзіна|Бярэзіну]] 14-17 лістапада 1812-га года і магіла невядомага французскага салдата (пачатак 2000-х) {{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Весялоўскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Весялоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Барысаўскага раёна]] k8zwuyl8mgagrps6nq6fjqokpkdkx25 0 277381 5014017 4728433 2025-07-11T10:00:14Z Нел Вес 139495 5014017 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Студзёнка}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Студзёнка |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Барысаўскі |сельсавет = Прыгарадны |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = Studzionka, Pryharadny village council |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |OpenStreetMap = }} '''Студзёнка'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Сцюдзёнка'''</ref> ({{lang-be-trans|Studzionka}}, {{lang-ru|Студёнка}}) — [[вёска]] ў [[Беларусь|Беларусі]], у [[Барысаўскі раён|Барысаўскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Прыгарадны сельсавет|Прыгараднага сельсавета]]. Да 17 жніўня 1963 года вёска ўваходзіла ў склад [[Бытчанскі сельсавет|Бытчанскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога (сельскага) Савета дэпутатаў працоўных ад 17 жніўня 1963 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1963, № 34 (1034).</ref>. Месца [[Бітва на Бярэзіне|пераправы]] арміі [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] цераз [[Бярэзіна|Бярэзіну]] ў 1812 годзе. == Геаграфія == Знаходзіцца за 15 км у напрамку на паўночны захад ад горада [[Барысаў]], за 90 км ад [[Мінск]]а, за 20 км ад чыгуначнай станцыі [[Барысаў (станцыя)|Барысаў]], каля левага берага ракі [[Бярэзіна]]{{sfn|БелЭн|2002}}. Каля вёскі пралягае аўтамабільная дарога {{таблічка-by|Р|43}}<ref name="атл">{{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Минская область: Общегеографический атлас|адказны=Ред. Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2008|старонкі=9-Г|старонак=48|isbn=978-985-508-054-2|тыраж=10000|мова=ru}}</ref>. == Насельніцтва == * 2000 год — 42 двары, 62 жыхары{{sfn|ЭГБ|2001}}. * 2001 год — 37 двароў, 58 жыхароў{{sfn|БелЭн|2002}}. == Помнікі гісторыі і культуры == {{Асноўны артыкул|Брылёўскае поле}} * [[Брацкая магіла]] савецкіх воінаў. * Помнікі рускім воінам [[Вайна 1812 года|Айчыннай вайны 1812 года]]. == Галерэя == <gallery> Studzionka 1.jpg|Памятны знак на месцы пераправы французскай арміі цераз Бярэзіну Studzionka, Bierahavaja vulica 2.jpg|Манумент у гонар перамогі рускай арміі пры Бярэзіне Studzionka, Pryharadny village council.jpg|Брацкая магіла салдатаў другой сусветнай вайны ў Студзёнцы Studzionka, Bierahavaja vulica 3.jpg|Берагавая вуліца </gallery> {{зноскі}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Беларусь: энцыклапедычны даведнік (1995)|Студзёнка|690}} * {{крыніцы/БелЭн|15|Студзёнка||219}} * {{крыніцы/ЭГБ|6-1|Студзёнка|[[Андрэй Міхайлавіч Лукашэвіч|Лукашэвіч А.]]|434—436}} * {{кніга|загаловак=Республика Беларусь. Минская область: Общегеографический атлас|адказны=Ред. Г. Г. Науменко|месца=Мн.|выдавецтва=РУП «Белкартография»|год=2008|старонкі=9-Г|старонак=48|isbn=978-985-508-054-2|тыраж=10000|мова=ru}} * Ліст карты N-35-69. Выданне 1987 года. Стан мясцовасці на 1982 год.{{ref-ru}} == Спасылкі == {{Commons|Category:Studzionka, Pryharadny village council}} {{Прыгарадны сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Прыгарадны сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Барысаўскага раёна]] d8dwg1vhglqta26dxsz4yvwj677v6v1 0 279152 5013991 4420256 2025-07-10T21:28:06Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Вядомыя асобы */ 5013991 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Гаруцішкі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = Haruciški.jpg |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 53|lat_min = 45|lat_sec = 48 |lon_dir = |lon_deg = 27|lon_min = 05|lon_sec = 10 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Дзяржынскі |сельсавет = Путчынскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243005157 }} '''Гару́цішкі'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Haruciški}}, {{lang-ru|Гарутишки}}) — [[вёска]] ў [[Дзяржынскі раён|Дзяржынскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Путчынскі сельсавет|Путчынскага сельсавета]]. За 10 км ад [[Дзяржынск]]а, 52 км ад [[Мінск]]а, 12 км ад чыгуначнай станцыі Койданава. == Гісторыя == Уваходзіла ў склад Койданаўскага графства князёў Радзівілаў. Потым пэўны час належала роду Таргоня-Жыдовічаў герба «Любіч», даўніх прыхаджан і апекуноў койданаўскага калівінісцкага збору. У 1708 годзе возны менскі Браніслаў Багдан Таргоня-Жыдовіч пабудаваў у Гаруцішках уніяцкую Петрапаўлаўскую царкву, запісаўшы ёй 40 дзесяцін зямлі. У царкве знаходзіўся мясцовашанаваны абраз Багародзіцы ўніяцкага пісьма. У 1839 годзе царква пераведзена ў праваслаўе. У 1871 годзе на сродкі прыхаджан узведзены новы будынак царквы, які аднак захаваў традыцыйныя архітэктурныя рысы. У 1884 годзе адкрыта царкоўна-прыходская школа (12 вучняў — 11 хлопчыкаў, 1 дзяўчынка). У 1886 годзе ў [[Койданаўская воласць|Койданаўскай воласці]] [[Мінскі павет|Мінскага павета]]. У 1894 годзе Дэпартамент земляробства вылучыў у Гаруцішках зямлю [[В. В. Пашкевіч]]у для арганізацыі гадавальніка лекавых раслін. У 1920-я ў будынку царкоўна-прыходскай школы дзейнічала пачатковая школа. == Насельніцтва == * 1906 год — 30 двароў, 167 жыхароў * 1999 год — 104 жыхары * 1 студзеня 2004 года — 42 двары, 83 жыхары * 2010 год — 75 жыхароў == Славутасці == * [[Сядзіба акадэміка В. В. Пашкевіча|Сядзіба акадэміка В. В. Пашкевіча з гадавальнікам лекавых раслін]] (канец XIX ст., захавалася фрагментарна, унесена ў Спіс гісторыка-культурных каштоўнасцяў) — {{ГККРБ 4|613Г000136}} [[Файл:Haruciški, Pietrapaŭłaŭskaja. Гаруцішкі, Петрапаўлаўская (1900).jpg|злева|міні|Петрапаўлаўская царква (1900).]] * Петра-Паўлаўская царква (не захавалася). У 1920-я закрыта. У 1950-1960-я разбурана, абраз Багародзіцы і іншае начынне знікла. На месцы царквы захаваліся рэшткі прыходскіх могілак. == Мемарыялы == * Брацкая магіла 12 савецкіх воінаў і партызан, загінулых у Другую сусветную вайну. == Вядомыя асобы == * [[Мікалай (Трускоўскі)]] (1826—1881) — беларускі царкоўны дзеяч, архімандрыт, гісторык царквы. * [[Васіль Васілевіч Пашкевіч]] (1856/1857—1939) — навуковец у галіне пладаводства. Доктар біялагічных і сельскагаспадарчых навук (1934). Заслужаны дзеяч навукі РСФСР (1934). Акадэмік УАСГНІЛ (1935). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{Крыніцы/Памяць/Дзяржынскі раён|Гаруцішкі|676}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} * [https://dmitrij-kr.livejournal.com/107098.html Имение знаменитого учёного в Гарутишках] {{Путчынскі сельсавет}} [[Катэгорыя:Путчынскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Дзяржынскага раёна]] 0bi0fu15u48tqhhktyv3za1495v7dyk 0 279500 5013952 5013875 2025-07-10T17:35:20Z DobryBrat 5701 вікіфікацыя, арфаграфія, стыль, пунктуацыя, дапаўненне, удакладненне 5013952 wikitext text/x-wiki {{вікіфікацыя}} '''Бе́жанцы''' — асобы, якія пакінулі краіну свайго [[грамадзянства]] ці [[пастаяннае месцажыхарства|пастаяннага месцажыхарства]] ў выніку [[Ваенныя дзеянні|ваенных дзеянняў]] ці іншых [[надзвычайная сітуацыя|надзвычайных сітуацый]] або [[ганенні|ганенняў]] па [[палітыка|палітычных]], [[раса]]вых, [[Рэлігія|рэлігійных]] матывах і не атрымалі грамадзянства іншай дзяржавы. У [[міжнароднае права|міжнародным праве]] паняцце «Бежанец» упершыню аформлена пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] [[1914]]—[[1918]] гадоў, калі з набліжэннем [[тэатр ваенных дзеянняў|фронту]] прымусова высялялася насельніцтва цэлых [[павет]]аў і [[губерня]]ў. == Беларускія бежанцы ў пачатку 20 стагоддзя == {{Асноўны артыкул|Бежанства}} Паводле афіцыйных (далёка не поўных) звестак, на 14 лютага 1917 года ў [[Расійская імперыя|Расіі]] было 3,2 млн бежанцаў, з іх зарэгістравана 750 680 з [[Гродзенская губерня|Гродзенскай]], 164 351 з [[Віленская губерня|Віленскай]], 161 453 з [[Мінская губерня|Мінскай]], 51 954 з [[Віцебская губерня|Віцебскай]], 1654 з [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]] губерняў. Бежанцы з Беларусі былі раскіданы па ўсёй Расіі. Найбольш іх асела ў [[Тамбоўская губерня|Тамбоўскай]], [[Самарская губерня|Самарскай]], [[Калужская губерня|Калужскай]], [[Казанская губерня|Казанскай]], [[Курская губерня|Курскай]], [[Саратаўская губерня|Саратаўскай]] губернях, у [[Санкт-Пецярбург|Петраградзе]] (100 704), [[Масква|Маскве]] (128 261). Паводле звестак Наркамата ўнутр. спраў РСФСР, на 11.5.1918 у Расіі жыло 2 292 395 бежанцаў з Беларусі, у т.л. беларусаў і рускіх 2 059 857. На працягу 1918—24 у [[Заходняя Беларусь|Зах. Беларусь]] іх вярнулася каля 700 тыс. Першыя Б. на Беларусі з’явіліся восенню 1914. Пасля паражэння рус. арміі вясной —летам 1915 і з набліжэннем фронту Беларусь ператварылася ў бежанскі лагер. Бежанскі рух быў стихійны, ніякага плана эвакуацыі не існавала. Сяляне імкнуліся застацца на сваёй зямлі, але вайскоўцы і выпраўлялі іх у бежанства. 24.7.1915 былі прызначаны Галоўнаўпаўнаважаныя па ўладкаванні Б. на франтах. Беларусь увайшла ў раён дзейнасці Галоўнаўпаўнаважанага па ўладкаванні Б. [[Паўночна-Заходні фронт (Першая сусветная вайна)|Паўн.-Зах. фронту]]. Толькі 30.8.1915 прыняты закон «Аб забеспячэнні патрэб бежанцаў», пры міністру ўнугр. спраў створана Асобая наряда па ўладкаванні Б. Дабрачыннай дзейнасцю займаўся К-т яе [[Таццяна Мікалаеўна (вялікая княжна)|імператарскай высокасці вял. княжны Таццяны Мікалаеўны]] (Таццянінскі к-т, пасля [[Лютаўская рэвалюцыя|Лют. рэвалюцыі 1917]] пераўтвораны ва Усерас. к-т дапамогі пацярпелым ад вайны). Шырокую дзейнасць разгарнулі нац. дабрачынныя арг-цыі. У крас. 1915 у Вільні створана [[Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны]], якое адкрыла шэраг аддзелаў на месцах. У студз. 1916 створана Беларускае таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны. Становішча бежанцаў было надзвычай цяжкім. Высокай была іх смяротнасць. Узнікалі канфлікты з мясц. насельніцтвам. Нягледзячы на гэта, нацыянальная свядомасць беларускіх бежанцаў значна вырасла. Пасля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 года|Лютюўскай рэвалюцыі 1917 года]] сярод бежанцаў дзейнічалі арганізацыі Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай народной грамады. У Маскве адбыліся два з’езды бежанцаў-беларусаў (7—10.10 і 2—4.12.1917). Пытанне аб бежанцах разглядалася на [[Усебеларускі з'езд 1917|Усебеларускім з’ездзе]] 1917 года (даклад [[А. Цвікевіч]]а «Бежанскае пытанне і Праца бежанскай секцыі з’езда»), на ім створаны камітэт па аказанні дапамогі бежанцам. Пазней вырашэннем праблем бежанцаў займалася [[Рада БНР]]. Сярод бежанцаў створаны [[Арэнбургскі гурток беларусаў]], [[Беларуска-ўкраінскі камітэт помачы ахвярам вайны]] ў [[Барнаул]]е, [[Беларуская вучнёўская грамада]] і [[Гурток беларускай сацыялістычнай моладзі]] ў [[Калуга|Калузе]], «[[Беларуская хатка (Арол)|Беларуская хатка]]» ў [[Арол (горад)|Арле]], «Беларус» і [[Беларуская чыгуначная грамада]] ў Маскве, «[[Беларуская хатка (Петраград)|Беларуская хатка]]» ў [[Петраград]]зе, [[Беларускі нацыянальны гурток]] у [[Багародзіцк]]у [[Тульская губерня|Тульскай губерні]], [[Саюз беларусаў]] у [[Архангельск]]у і інш. У [[1918]]—[[1919]] гадах работу сярод бежанцаў праводзілі [[Беларускі нацыянальны камісарыят]] і беларускія секцыі [[РКП(б)]]. У ліпені 1918 года ў [[Масква|Маскве]] адбыўся [[Усерасійскі з’езд бежанцаў з Беларусі]]. У складзе {{нп3|Наркамат па ваенных справах РСФСР|Наркамата па ваенных справах РСФСР|ru|Народный комиссариат по военным делам РСФСР}} у красавіку 1918 года створана [[Цэнтральная калегія па справах палонных і бежанцаў]] (з мая 1919 года — у {{нп3|Народны камісарыят унутраных спраў РСФСР|Наркамаце ўнутраных спраў РСФСР|ru|Народный комиссариат внутренних дел РСФСР}}). == Другая сусветная вайна == У пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] з Беларусі амаль 1,5 млн чалавек былі эвакуіраваны на ўсход (на бацькаўшчыну вярнуўся толькі кожны трэці). У час адступлення з акупіраваных тэрыторый нямецка-фашысцкая армія сілай зброі прымушала мясцовае насельніцтва адступаць з ёй з тэрыторый, якія займала [[Савецкая Армія|Савецкая Армія]]. У выніку на тэрыторыі Беларусі былі сагнаны сотні тысяч бежанцаў з Арлоўскай, Калінінскай, Пскоўскай, Смаленскай і іншых абласцей. У выніку прымусовага вывазу фашыстамі насельніцтва з захопленых тэрыторый у Германію (з Беларусі каля 380 тыс. чал.) узнікла катэгорыя перамешчаных асоб. Пагадненнямі паміж СССР, ЗША і Англіяй (лют. 1945), СССР і Францыяй (чэрв. 1945) прадугледжваліся абавязкі бакоў па аблягчэнні лесу Б. і перамешчаных асоб, садзейнічанні іх рэпатрыяцыі. 3 утварэннем [[ААН]] гэтыя абавязкі паводле рэзалюцый [[Генеральная Асамблея ААН|Ген. Асамблеі]] ад 12 лютага i 15 снежня 1946 года прымалі на сябе краіны — члены ААН, створана Міжнародная арганізацыя па справах бежанцаў (у 1951 заменена Управлением Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў). Былі прыняты міжнар. канвенцыі аб статусе бежанцаў (28.6.1951) і апатрыдаў (28.9.1954), пратакол аб статусе бежанца (1967), у якіх дэталёва вызначаюцца і падрабязна трактуюцца правы бежанцаў. Паводле гэтых дакументаў, дзяржава, якая прымае бежанцаў, абавязана прадаставіць ім тыя ж правы, якімі карыстаюцца іншаземцы, што жывуць на яе тэрыторыі, права выбару месца жыхарства і вольнаго перамяшчэння па краіне. Забараняецца высылка Б. у краіны, з якіх яны прыехалі і дзе цярпелі ганенні (апошняя норма пашыраецца толькі на паліт. эмігрантаў). Бежанцы могуць быць высланы толькі ў выпадку асуджэння за ўчыненне асабліва цяжкага злачынства, якое пагражае бяспецы краіны. Прававое становішча бежанцаў рэгулюецца таксама нацыянальным заканадаўствам, якое распрацавана ў гэтых адносінах у дзяржавах-удзельніцах Канвенцыі аб статусе бежанцаў 1951 года. 4 мая 2001 года Рэспубліка Беларусь далучылася да Канвенцыі 1951 года аб статусе бежанцаў і Пратакола 1967 года, які датычыцца статусу бежанцаў. == Канец 20 стагоддзя == 3 [[распад СССР|распадам СССР]] і ўзнікненнем міжнародных канфліктаў у былых саюзных рэспубліках Беларусь стала прытулкам для новай хвалі бежанцаў. Іх колькасць павялічваецца і за кошт грамадзян Азіі і Афрыкі, якія па розных прычынах апынуліся на Беларусі і прэтэндуюць на статус Б. Усяго на Беларусь у 1992—1995 гадах прыбылі больш як 30 тысяч такіх асоб. Беларусь мае закон аб бежанцах, прыняты ў 1995 годзе. Пытаннямі бежанцаў у Беларусі займаецца спецыяльная Дзяржаўная міграцыйная служба (з 1992). Дзейнічае прадстаўніцтва Управлення Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў (з 1995). == Літаратура == * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн., 1996. — 480 с.: іл. ISBN 985-11-0061-7 (т. 2), ISBN 985-11-0035-8 [[Катэгорыя:Міграцыя насельніцтва]] [[Катэгорыя:Сацыяльныя групы]] [[Катэгорыя:Бежанцы| ]] 7qayrmfs4jx3ofaq92kme6tjgwgfzm9 5013953 5013952 2025-07-10T18:07:50Z DobryBrat 5701 вікіфікацыя, стыль 5013953 wikitext text/x-wiki '''Бе́жанцы''' — асобы, якія пакінулі краіну свайго [[грамадзянства]] ці [[пастаяннае месцажыхарства|пастаяннага месцажыхарства]] ў выніку [[Ваенныя дзеянні|ваенных дзеянняў]] ці іншых [[надзвычайная сітуацыя|надзвычайных сітуацый]] або [[ганенні|ганенняў]] па [[палітыка|палітычных]], [[раса]]вых, [[Рэлігія|рэлігійных]] матывах і не атрымалі грамадзянства іншай дзяржавы. У [[міжнароднае права|міжнародным праве]] паняцце «Бежанец» упершыню аформлена пасля [[Першая сусветная вайна|Першай сусветнай вайны]] [[1914]]—[[1918]] гадоў, калі з набліжэннем [[тэатр ваенных дзеянняў|фронту]] прымусова высялялася насельніцтва цэлых [[павет]]аў і [[губерня]]ў. == Беларускія бежанцы ў пачатку 20 стагоддзя == {{Асноўны артыкул|Бежанства}} Паводле афіцыйных (далёка не поўных) звестак, на 14 лютага 1917 года ў [[Расійская імперыя|Расіі]] было 3,2 млн бежанцаў, з іх зарэгістравана 750 680 з [[Гродзенская губерня|Гродзенскай]], 164 351 з [[Віленская губерня|Віленскай]], 161 453 з [[Мінская губерня|Мінскай]], 51 954 з [[Віцебская губерня|Віцебскай]], 1654 з [[Магілёўская губерня|Магілёўскай]] губерняў. Бежанцы з Беларусі былі раскіданы па ўсёй Расіі. Найбольш іх асела ў [[Тамбоўская губерня|Тамбоўскай]], [[Самарская губерня|Самарскай]], [[Калужская губерня|Калужскай]], [[Казанская губерня|Казанскай]], [[Курская губерня|Курскай]], [[Саратаўская губерня|Саратаўскай]] губернях, у [[Санкт-Пецярбург|Петраградзе]] (100 704), [[Масква|Маскве]] (128 261). Паводле звестак Наркамата ўнутр. спраў РСФСР, на 11 мая 1918 года ў Расіі жыло 2 292 395 бежанцаў з Беларусі, у т. л. беларусаў і рускіх 2 059 857. На працягу 1918—1924 гадоў у [[Заходняя Беларусь|Заходнюю Беларусь]] іх вярнулася каля 700 тысяч чалавек. Першыя бежанцы на Беларусі з’явіліся восенню 1914 года. Пасля паражэння рускай арміі вясной — летам 1915 года і з набліжэннем фронту Беларусь ператварылася ў бежанскі лагер. Бежанскі рух быў стихійны, ніякага плана эвакуацыі не існавала. Сяляне імкнуліся застацца на сваёй зямлі, але вайскоўцы выпраўлялі іх у бежанства. 24 ліпеня 1915 года былі прызначаны Галоўнаўпаўнаважаныя па ўладкаванні бежанцаў на франтах. Беларусь увайшла ў раён дзейнасці Галоўнаўпаўнаважанага па ўладкаванні бежанцаў [[Паўночна-Заходні фронт (Першая сусветная вайна)|Паўночна-Заходняга фронту]]. Толькі 30 жніўня 1915 года прыняты закон «Аб забеспячэнні патрэб бежанцаў», пры міністру ўнугр. спраў створана Асобая наряда па ўладкаванні бежанцаў. Дабрачыннай дзейнасцю займаўся Камітэт яе [[Таццяна Мікалаеўна (вялікая княжна)|імператарскай высокасці вял. княжны Таццяны Мікалаеўны]] (Таццянінскі камітэт, пасля [[Лютаўская рэвалюцыя|Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года]] пераўтвораны ва Усерасійскі камітэт дапамогі пацярпелым ад вайны). Шырокую дзейнасць разгарнулі нацыянальныя дабрачынныя арганізацыі. У красавіку 1915 года ў [[Вільня|Вільні]] створана [[Беларускае таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны]], якое адкрыла шэраг аддзелаў на месцах. У студзені 1916 года створана Беларускае таварыства ў Петраградзе па аказанні дапамогі пацярпелым ад вайны. Становішча бежанцаў было надзвычай цяжкім. Высокай была іх смяротнасць. Узнікалі канфлікты з мясц. насельніцтвам. Нягледзячы на гэта, нацыянальная свядомасць беларускіх бежанцаў значна вырасла. Пасля [[Лютаўская рэвалюцыя 1917 года|Лютаўскай рэвалюцыі 1917 года]] сярод бежанцаў дзейнічалі арганізацыі Беларускай сацыялістычнай грамады, Беларускай народной грамады. У Маскве адбыліся два з’езды бежанцаў-беларусаў (7—10 кастрычніка і 2—4 снежня 1917 года). Пытанне аб бежанцах разглядалася на [[Усебеларускі з'езд 1917|Усебеларускім з’ездзе]] 1917 года (даклад [[А. Цвікевіч]]а «Бежанскае пытанне і Праца бежанскай секцыі з’езда»), на ім створаны камітэт па аказанні дапамогі бежанцам. Пазней вырашэннем праблем бежанцаў займалася [[Рада БНР]]. Сярод бежанцаў створаны [[Арэнбургскі гурток беларусаў]], [[Беларуска-ўкраінскі камітэт помачы ахвярам вайны]] ў [[Барнаул]]е, [[Беларуская вучнёўская грамада]] і [[Гурток беларускай сацыялістычнай моладзі]] ў [[Калуга|Калузе]], «[[Беларуская хатка (Арол)|Беларуская хатка]]» ў [[Арол (горад)|Арле]], «Беларус» і [[Беларуская чыгуначная грамада]] ў Маскве, «[[Беларуская хатка (Петраград)|Беларуская хатка]]» ў [[Петраград]]зе, [[Беларускі нацыянальны гурток]] у [[Багародзіцк]]у [[Тульская губерня|Тульскай губерні]], [[Саюз беларусаў]] у [[Архангельск]]у і інш. У 1918—1919 гадах работу сярод бежанцаў праводзілі [[Беларускі нацыянальны камісарыят]] і беларускія секцыі [[РКП(б)]]. У ліпені 1918 года ў [[Масква|Маскве]] адбыўся [[Усерасійскі з’езд бежанцаў з Беларусі]]. У складзе {{нп3|Наркамат па ваенных справах РСФСР|Наркамата па ваенных справах РСФСР|ru|Народный комиссариат по военным делам РСФСР}} у красавіку 1918 года створана [[Цэнтральная калегія па справах палонных і бежанцаў]] (з мая 1919 года — у {{нп3|Народны камісарыят унутраных спраў РСФСР|Наркамаце ўнутраных спраў РСФСР|ru|Народный комиссариат внутренних дел РСФСР}}). == Другая сусветная вайна == У пачатку [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] з Беларусі амаль 1,5 млн чалавек былі эвакуіраваны на ўсход (на бацькаўшчыну вярнуўся толькі кожны трэці). У час адступлення з акупіраваных тэрыторый нямецка-фашысцкая армія сілай зброі прымушала мясцовае насельніцтва адступаць з ёй з тэрыторый, якія займала [[Савецкая Армія|Савецкая Армія]]. У выніку на тэрыторыі Беларусі былі сагнаны сотні тысяч бежанцаў з [[Арлоўская вобласць|Арлоўскай]], [[Калінінская вобласць|Калінінскай]], [[Пскоўская вобласць|Пскоўскай]], [[Смаленская вобласць|Смаленскай]] і іншых абласцей. У выніку прымусовага вывазу фашыстамі насельніцтва з захопленых тэрыторый у Германію (з Беларусі каля 380 тыс. чал.) узнікла катэгорыя перамешчаных асоб. Пагадненнямі паміж СССР, ЗША і Англіяй (люты 1945 года), СССР і Францыяй (чэрвень 1945 года) прадугледжваліся абавязкі бакоў па аблягчэнні лесу бежанцаў і перамешчаных асоб, садзейнічанні іх рэпатрыяцыі. 3 утварэннем [[ААН]] гэтыя абавязкі паводле рэзалюцый [[Генеральная Асамблея ААН|Генеральнай Асамблеі]] ад 12 лютага i 15 снежня 1946 года прымалі на сябе краіны — члены ААН, створана Міжнародная арганізацыя па справах бежанцаў (у 1951 годзе заменена Управлением Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў). Былі прыняты міжнародныя канвенцыі аб статусе бежанцаў (28 чэрвеня 1951 года) і апатрыдаў (28 верасня 1954 года), пратакол аб статусе бежанца (1967), у якіх дэталёва вызначаюцца і падрабязна трактуюцца правы бежанцаў. Паводле гэтых дакументаў, дзяржава, якая прымае бежанцаў, абавязана прадаставіць ім тыя ж правы, якімі карыстаюцца іншаземцы, што жывуць на яе тэрыторыі, права выбару месца жыхарства і вольнаго перамяшчэння па краіне. Забараняецца высылка бежанцаў у краіны, з якіх яны прыехалі і дзе цярпелі ганенні (апошняя норма пашыраецца толькі на палітычных эмігрантаў). Бежанцы могуць быць высланы толькі ў выпадку асуджэння за ўчыненне асабліва цяжкага злачынства, якое пагражае бяспецы краіны. Прававое становішча бежанцаў рэгулюецца таксама нацыянальным заканадаўствам, якое распрацавана ў гэтых адносінах у дзяржавах-удзельніцах Канвенцыі аб статусе бежанцаў 1951 года. 4 мая 2001 года Рэспубліка Беларусь далучылася да Канвенцыі 1951 года аб статусе бежанцаў і Пратакола 1967 года, які датычыцца статусу бежанцаў. == Канец 20 стагоддзя == 3 [[распад СССР|распадам СССР]] і ўзнікненнем міжнародных канфліктаў у былых саюзных рэспубліках Беларусь стала прытулкам для новай хвалі бежанцаў. Іх колькасць павялічваецца і за кошт грамадзян Азіі і Афрыкі, якія па розных прычынах апынуліся на Беларусі і прэтэндуюць на статус бежанца. Усяго ў Беларусь у 1992—1995 гадах прыбылі больш як 30 тысяч такіх асоб. Беларусь мае закон аб бежанцах, прыняты ў 1995 годзе. Пытаннямі бежанцаў у Беларусі займаецца спецыяльная Дзяржаўная міграцыйная служба (з 1992). Дзейнічае прадстаўніцтва Управлення Вярхоўнага камісара ААН па справах бежанцаў (з 1995). == Літаратура == * Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн., 1996. — 480 с.: іл. ISBN 985-11-0061-7 (т. 2), ISBN 985-11-0035-8 [[Катэгорыя:Міграцыя насельніцтва]] [[Катэгорыя:Сацыяльныя групы]] [[Катэгорыя:Бежанцы| ]] ff736x8t69bpgossepruqlfg5e6m4ap 0 280239 5013905 4245766 2025-07-10T12:13:55Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013905 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Бабарыка |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 32|lat_sec = 33 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 58|lon_sec = 37 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Халопеніцкі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243029089 }} {{значэнні|Бабарыка (значэнні)}} '''Бабары́ка'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}. Сустракаецца таксама варыянт '''Бабары́кі, мн.'''</ref> ({{lang-be-trans|Babaryka}}, {{lang-ru|Бабарика}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Халопеніцкі сельсавет|Халопеніцкага сельсавета]]. == Гісторыя == Паводле падання паселішча заснавалі стараверы, выхадцы з Расіі. Першапачатковая назва «Адамаўка», размяшчалася каля мястэчка Халопенічы. Але калі Халопеніцкі маёнтак выкупіў пан Халецкі, стараверы перасяліліся на новае месца. Паводле пісьмовых звестак вядома з канца XIX стагоддзя. У 1909 годзе вёска Халопеніцкай воласці Барысаўскага павета Мінскай губерні, 20 двароў, 117 жыхароў. У 1917 годзе 40 двароў, 206 жыхароў. З 1924 года ў складзе Халопеніцкага, з 1931 года — Крупскага, з 1935 года — Халопеніцкага, з 1960 года — Крупскага раёнаў Мінскай вобласці. У 1930-я гады вяскоўцы стварылі калгас «Шлях сацыялізму». У 1941 годзе ў вёсцы 32 двары, 120 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 6 чалавек. Пасля вайны адноўлена, у складзе саўгаса, потым — калгаса «Халопенічы». На 1 студзеня 1998 года — 18 гаспадарак, 33 жыхары<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Халопеніцкі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Халопеніцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] ajo296f7nx8oq7vlznppmq076quk78m 0 280240 5013908 4245767 2025-07-10T12:29:05Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013908 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Баркі}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Баркі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Халопеніцкі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = }} '''Баркі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Barki}}, {{lang-ru|Борки}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Халопеніцкі сельсавет|Халопеніцкага сельсавета]]. Да 26 жніўня 1959 года вёска ўваходзіла ў склад [[Слабадскі сельсавет (Халопеніцкі раён)|Слабадскога сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 26 жніўня 1959 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1959, № 11.</ref>. == Гісторыя == Паводле пісьмовых крыніц вядома як вёска маёнтка Халопенічы, уласнасць Іахіма Храптовіча, 8 «дымоў», потым графіні Цітовай. У 1856 годзе ва ўладанні Аляксандра Дзяменцьевіча Лапко, з’яўлялася часткай маёнтка Халопенічы Барысаўскага павета Мінскай губерні. У 1870 годзе ў вёсцы 103 мужчыны. У 1917 годзе належала пану Яноўскаму і ўваходзіла ў склад Халопеніцкай воласці Барысаўскага павета, 70 двароў, 420 жыхароў. У 1929 годзе створаны калгас «Чырвоныя Баркі». Пасля 1924 года ў складзе Грыцкавіцкага сельсавета Халопеніцкага раёна, з 1931 года ў Крупскім раёне. У 1930 годзе вяскоўцы аб’ядналіся ў калгас імя Варашылава, пасля вайны да яго далучаны калгас імя Ільіча. У 1941 годзе ў вёсцы 90 двароў, 320 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 28 чалавек, у партызанскай барацьбе 7. У 1958 годзе перайменаваны ў калгас імя Фрунзе, з 1960 года ў складзе саўгаса «Халопенічы». На 1 студзеня 1998 года 53 гаспадаркі, 110 жыхароў. У вёсцы размешчаны крама, клуб з бібліятэкай, пачатковая школа, малочнатаварная ферма<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Халопеніцкі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Халопеніцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] 6lyscrpe3zw2ktcbmm3yl1nha845cow 0 280354 5013904 4245822 2025-07-10T12:10:46Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013904 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Асінаўка}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Асінаўка |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 25|lat_sec = 54 |lon_dir = |lon_deg = 29|lon_min = 08|lon_sec = 45 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Крупскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243027508 }} '''Асі́наўка'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Asinaŭka}}, {{lang-ru|Осиновка}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Крупскі сельсавет|Крупскага сельсавета]]. Да 31 сакавіка 1977 года вёска ўваходзіла ў склад [[Ігрушкаўскі сельсавет|Ігрушкаўскага сельсавета]]<ref>Рашэнне выканкома Мінскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 31 сакавіка 1977 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1977, № 15 (1533).</ref>. == Гісторыя == За 3 кіламетры на паўночны ўсход ад вёскі, абапал старой дарогі з вёскі Асінаўка ў вёску Прошыка, размешчаны курганны могільнік (6 насыпаў). Гэты археалагічны помнік сведчыць аб засяленні тутэйшых месцаў у старажытнасці. Паводле пісьмовых крыніц вядома з 1713 года як вёска ў Худавецкім войтаўстве маёнтка Чарэя, у ёй адна валока зямлі, 6 двароў. У 1887 годзе пераважна літоўскае насельніцтва, уласнасць Эрыка Юльянавіча Шаўкоўскага, 11 двароў, 67 жыхароў. У 1904 годзе ў складзе Бобрскай воласці Сенненскага павета Магілёўскай губерні, 11 двароў, 127 жыхароў, была карчма. У 1912 годзе адкрыта земская школа, працаваў вадзяны млын. З 1925 года вёска Крупскага раёна, спачатку ў Ігрушкаўскім, потым Крупскім сельсаветах. У 1926 годзе адкрыта літоўская пачатковая школа, у 1930 годзе пераўтворана ў беларускую. У 1929 годзе 29 двароў, 129 жыхароў. У 1930-я гады створаны калгас імя Домбаля. У 1941 годзе ў вёсцы 118 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 19 чалавек. З 1950 года вёска ў складзе калгаса імя Молатава, з 1958 года — калгаса імя Колесавай. На 1 студзеня 1998 года 33 гаспадаркі, 47 жыхароў. Працуе крама. Каля вёскі брацкая магіла, пахаваны 7 воінаў, якія загінулі ў чэрвені 1944 года пры вызваленні вёскі ад нямецка-фашысцкіх акупантаў. У 1960 годзе на магіле пастаўлены абеліск<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Крупскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Крупскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] 7k4xxp7h0fz1uhwgodrvsfth5928d4w 0 280355 5013906 4245823 2025-07-10T12:17:32Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013906 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Баравыя}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Баравыя |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 20|lat_sec = 53 |lon_dir = |lon_deg = 29|lon_min = 02|lon_sec = 48 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Крупскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243029200 }} '''Баравы́я'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Baravyja}}, {{lang-ru|Боровые}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Крупскі сельсавет|Крупскага сельсавета]]. == Гісторыя == У 1873 годзе вёска Сенненскага павета Магілёўскай губерні, 31 двор, 199 жыхароў, у тым ліку 38 мужчын. З 20 жніўня 1924 года вёска ў Крупскім раёне Барысаўскай, з 18 чэрвеня 1927 года Аршанскай акругі, з 26 ліпеня 1930 года Крупскага раёна, з 20 лютага 1938 года Мінскай вобласці. У 1930 годзе вяскоўцы аб’ядналіся ў калгас «Новы лад». У 1941 годзе ў вёсцы 44 двары, 147 жыхароў. У маі 1944 года, у час карнай аперацыі пад назвай «Стракаты дзяцел», якая была праведзена падраздзяленнямі вермахта ў Крупскім раёне, гітлераўцы прымусілі жыхароў вёскі рухацца спераду карнікаў і размініраваць цаной свайго жыцця дарогі. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 24 чалавекі. У чэрвені 1944 года калгас адноўлены. З 1950 года вёска ў складзе ўзбуйненага калгаса імя Кірава, з 1951 года — калгаса імя Леніна. На 1 студзеня 1998 года — 26 гаспадарак, 53 жыхары<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>. == Вядомыя асобы == * [[Аляксандр Паўлавіч Ксёндзаў]] (нар. 1954) — беларускі мастак-жывапісец. {{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Крупскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Крупскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] 4sd17fftn0qlwi2wp2g7fv4nw8crvqj 0 280380 5013909 4412423 2025-07-10T12:32:39Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013909 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Барок}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Барок |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 16|lat_sec = 20 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 57|lon_sec = 46 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Хацюхоўскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243029226 }} '''Баро́к'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Barok}}, {{lang-ru|Борок}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Хацюхоўскі сельсавет|Хацюхоўскага сельсавета]]. Да [[28 мая]] [[2013]] года вёска ўваходзіла ў склад [[Нацкі сельсавет (Крупскі раён)|Нацкага сельсавета]]<ref>[http://pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 «Об изменении административно-территориального устройства районов Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 28 мая 2013 г. № 234] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20160331143206/http://www.pravo.by/main.aspx?guid=12551&p0=D913n0058646&p1=1 |date=31 сакавіка 2016 }}{{Ref-ru}}</ref>. == Гісторыя == Вядома з 1835 года, уласнасць Міхаіла Міхайлавіча Каралько. У канцы XIX стагоддзя дзейнічала карчма, сукнавальня, 2 вадзяныя млыны. З 1924 года вёска Нацкага сельсавета Крупскага раёна Аршанскай акругі, з 1928 года — Мінскай вобласці. У 1929 годзе жыхары вёсак Баркі, Кладзі і Нача аб’ядналіся ў калгас «Новая Нача». У 1941 годзе ў вёсцы 13 двароў, 66 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 4 чалавекі. У 1950 годзе вёска ў складзе калгаса «Камунар». На 1 студзеня 1998 года 9 гаспадарак, 18 жыхароў<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Хацюхоўскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Хацюхоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] 4ct292ac115b2dz40n01eoltk3ce28v 0 280416 5013902 4245884 2025-07-10T12:05:59Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013902 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Асавец}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Асавец |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 26|lat_sec = 43 |lon_dir = |lon_deg = 28|lon_min = 50|lon_sec = 23 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Хацюхоўскі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243024704 }} '''Асаве́ц'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Asaviec}}, {{lang-ru|Осовец}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Хацюхоўскі сельсавет|Хацюхоўскага сельсавета]]. == Гісторыя == Паводле пісьмовых крыніц вядома з канца XIX стагоддзя. З 1858 года ўласнасць Франца Пятровіча Каржанеўскага, уваходзіла ў Халопеніцкую воласць Барысаўскага павета Мінскай губерні. У 1897 годзе 10 двароў, 58 жыхароў. З 1924 года ў Хацюхоўскім сельсавеце Халопеніцкага, з 1931 года Крупскага, з 1935 года Халопеніцкага, з 20 студзеня 1960 года Крупскага раёнаў Мінскай вобласці. У 1930 годзе створаны калгас «Пралетарская перамога». На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 7 жыхароў. З 1950 года вёска ў складзе калгаса «Бальшавік», з 1959 года — калгаса «Чырвоны Кастрычнік», з 1963 года — калгаса «Праўда». На 1 студзеня 1998 года 20 гаспадарак, 37 жыхароў. Размешчана малочнатаварная ферма<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Хацюхоўскі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Хацюхоўскі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] lrisc6trvsutae7tilbpazxtjfqfnbb 0 280427 5013907 4245894 2025-07-10T12:24:11Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013907 wikitext text/x-wiki {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Белыя Баркі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Халопеніцкі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = Баркі |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = }} '''Бе{{націск}}лыя Баркі́'''<ref>[http://www.pravo.by/document/?guid=2012&oldDoc=2010-125/2010_125_9_31592.pdf&oldDocPage=1 Решение Крупского районного Совета депутатов от 05.04.2010 N 158 О переименовании сельского населенного пункта]{{Недаступная спасылка}}</ref>, да 2010 года '''Баркі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Barki}}, {{lang-ru|Борки}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Халопеніцкі сельсавет|Халопеніцкага сельсавета]]. Да [[30 кастрычніка]] [[2009]] года вёска ўваходзіла ў склад [[Янаўшчынскі сельсавет|Янаўшчынскага сельсавета]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2009-307/2009-307(002-019).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 30 октября 2009 г. № 219] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210628095334/https://www.pravo.by/pdf/2009-307/2009-307(002-019).pdf |date=28 чэрвеня 2021 }}{{ref-ru}}</ref>. У 2010 годзе ў сувязі з далучэннем да Халопеніцкага сельсавета, дзе мелася вёска [[Баркі (Крупскі раён)|Баркі]], вёска была перайменавана ў Белыя Баркі. == Гісторыя == Непадалёку ад вёскі знаходзіцца група курганоў, якія ў народзе называюць французскімі магіламі. У 1678 годзе вёска маёнтка Чарэя, уласнасць падскарбія Бенедыкта Паўла Сапегі ў Вялікім Княстве Літоўскім. У 1713 годзе было 5 валок зямлі, 16 двароў. У 1760 годзе вёска Белаборкі ў Чарэйскім графстве ў закладзе ў віцебскага ваяводы Юзафа Давойна Салагуба, 17 «дымоў». У 1847 годзе вёска Белыя Баркі ў Сенненскім павеце, адносілася да маёнтка Старожышча, уласнасць паноў Рашкоўскіх, 149 жыхароў. Было 38 коней, 8 валоў, 32 каровы, 92 авечкі. У пачатку XX стагоддзя вёска ў Лісічанскай воласці Сенненскага павета Магілёўскай губерні, 33 двары, 227 жыхароў, хлебазапасная крама, належала пану Яноўскаму. Пасля ўстанаўлення Савецкай улады ў Чарэйскім, потым у Крупскім раёнах Мінскай вобласці. У 1929 годзе створаны калгас «Чырвоныя Баркі». У 1941 годзе ў вёсцы 42 двары, 180 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінуў 1 чалавек, знішчаны 17 мірных жыхароў. Пасля вайны вёска ў складзе саўгаса, потым — калгаса «Сялява». На 1 студзеня 1998 года 34 гаспадаркі, 61 жыхар<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Халопеніцкі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Халопеніцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] [[Катэгорыя:Перайменаваныя населеныя пункты Беларусі]] 5nbupmxynirzkaavrvfsro6gcp8v234 0 280428 5013910 4245895 2025-07-10T12:38:49Z Earnur97 52122 дапаўненне 5013910 wikitext text/x-wiki {{значэнні|Спасылка=Барсукі}} {{НП-Беларусь |статус = вёска |беларуская назва = Барсукі |арыгінальная назва = |падначаленне = |краіна = |герб = |сцяг = |шырыня герба = |шырыня сцяга = |выява = |подпіс = |lat_dir = |lat_deg = 54|lat_min = 35|lat_sec = 25 |lon_dir = |lon_deg = 29|lon_min = 06|lon_sec = 17 |CoordAddon = |CoordScale = |памер карты краіны = |памер карты рэгіёна = |памер карты раёна = |вобласць = Мінская |раён = Крупскі |сельсавет = Халопеніцкі |карта краіны = |карта рэгіёна = |карта раёна = |унутранае дзяленне = |від главы = |глава = |першае згадванне = |ранейшыя імёны = |статус з = |плошча = |від вышыні = |вышыня цэнтра НП = |афіцыйная мова = |афіцыйная мова-ref = |насельніцтва = |год перапісу = |шчыльнасць = |нацыянальны склад = |канфесійны склад = |часавы пояс = |DST = |тэлефонны код = |паштовы індэкс = |паштовыя індэксы = |аўтамабільны код = |від ідэнтыфікатара = |лічбавы ідэнтыфікатар = |катэгорыя ў Commons = |сайт = |мова сайта = |мова сайта 2 = |мова сайта 3 = |мова сайта 4 = |мова сайта 5 = |add1n = |add1 = |add2n = |add2 = |add3n = |add3 = |OpenStreetMap = 243027208 }} '''Барсукі́'''<ref>{{Крыніцы/Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь/Мінская вобласць|}}</ref> ({{lang-be-trans|Barsuki}}, {{lang-ru|Барсуки}}) — [[вёска]] ў [[Крупскі раён|Крупскім раёне]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]]. Уваходзіць у склад [[Халопеніцкі сельсавет|Халопеніцкага сельсавета]]. Да [[30 кастрычніка]] [[2009]] года вёска ўваходзіла ў склад [[Янаўшчынскі сельсавет|Янаўшчынскага сельсавета]]<ref>[http://www.pravo.by/pdf/2009-307/2009-307(002-019).pdf «Об изменении административно-территориального устройства Минской области». Решение Минского областного Совета депутатов от 30 октября 2009 г. № 219] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210628095334/https://www.pravo.by/pdf/2009-307/2009-307(002-019).pdf |date=28 чэрвеня 2021 }}{{ref-ru}}</ref>. == Гісторыя == Вядома з 1625 года як вёска Слабада, уваходзіла ў Чарэйскі маёнтак, 3 двары. З 1667 года ў маёнтку Лісічына, належала князю Самуэлю Лукамскаму, потым яго сыну князю Тэадору Лукамскаму. У 1703 годзе вёска ў складзе аднаго «дыма» перададзена ў заклад Генрыху Яну Лямбоўскаму. У 1722–1743 гадах вёска ва ўладанні Міхала Тамкевіча, потым князя Лукамскага. У 1772 годзе вёска ва ўладанні Кістаржэцкага, 5 двароў, з 1775 года ва ўласнасці Тадэвуша Пшысецкага, 17 «дымоў», потым у закладзе ў Кастранецкага. У 1862 годзе яе купіў Іван Фадзеевіч Вільчынскі, у 1880 годзе 21 двор, 100 жыхароў, карчма, ветраны млын. У 1909 годзе ў Лісічынскай воласці Сенненскага павета, 34 двары, 230 жыхароў. У гады Першай сусветнай вайны акупіравана немцамі. Пасля ўстанаўлення Савецкай улады ў Чарэйскім, з 1931 года — у Крупскім, потым у Халопеніцкім раёнах Мінскай вобласці. У 1929 годзе створаны калгас «Чырвоны сцяг», пабудавана пачатковая школа. Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў вёсцы налічвалася 60 двароў, 227 жыхароў. На франтах Вялікай Айчыннай вайны загінулі 17 чалавек, у партызанскай барацьбе 9, знішчана 6 мірных жыхароў. З 1960 года ў Вялікахальнявіцкім сельсавеце Крупскага раёна, у складзе саўгаса «Сялява». Дзейнічала васьмігадовая школа, пасля закрыцця ў яе памяшканні доўгі час знаходзілася турбаза. На 1 студзеня 1998 года 38 гаспадарак, 66 жыхароў<ref>Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Крупскага раёна (Беларус. Энцыкл.; Гал. рэд. Беларус. Энцыкл.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.; БелЭн, 1999. — 640 с. іл. ISBN 985-11-0143-5.</ref>.{{зноскі}} == Спасылкі == {{Commons|Category:}} {{Халопеніцкі сельсавет}} {{Заліўка НП-Беларусь}} [[Катэгорыя:Халопеніцкі сельсавет]] [[Катэгорыя:Населеныя пункты Крупскага раёна]] t4r72xsljgpsjjpidbt58fr241lpp1p 0 338240 5014025 4933459 2025-07-11T11:07:43Z DobryBrat 5701 дапаўненне, вікіфікацыя, стыль 5014025 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Вітушка}} {{Асоба |імя = Сяржук Вітушка |арыгінал імя = |партрэт = SiarzhukVitushka.jpg |памер = |апісанне = Сяржук Вітушка ў 1989 годзе. |імя пры нараджэнні = |род дзейнасці = |дата нараджэння = |месца нараджэння = |грамадзянства = |падданства = |дата смерці = |месца смерці = |бацька = |маці = |муж = |жонка = Людвіка Вітушка (Кардзіс) |дзеці = Паўліна Вітушка |узнагароды = |сайт = |дадаткова = |commons = }} '''Сяржу́к Віту́шка''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі грамадска-[[палітычны дзеяч]]. Кіраўнік мінскага таварыства «[[Талака (таварыства)|Талака]]», [[гісторык]] і [[педагог]], аўтар казак для дарослых і дзяцей. == Біяграфія == Нарадзіўся 10 красавіка 1965 года ў пас. [[Чысць (пасёлак)|Чысць]] [[Маладзечанскі раён|Маладзечанскага раёна]]. Скончыў прафесійна-тэхнічнае вучылішча, працаваў рабочым на заводзе «[[Інтэграл (кампанія)|Інтэграл]]», скончыў гістарычны факультэт БДУ (1989). Вялікі ўплыў на яго аказаў [[Уладзімір Караткевіч]]. <blockquote>У мяне ёсць дакладны дзень і гадзіна, калі я вырашыў, што павінен свядома размаўляць па-беларуску і жыць для Беларусі. Гэта здарылася, калі памёр Уладзімір Караткевіч. Чамусьці ў той дзень нешта на мяне найшло… Я вярнуўся з працы, а працаваў тады на заводзе «Інтэграл», і захацелася мне нешта прачытаць… Чамусці мне тады стала зусім ясна, што Караткевіч не проста памёр, што чалавек згарэў у барацьбе за «Беларушчыну». І падумаў: "А што ж я? Як жа мне не сорамна! Я павінен размаўляць па-беларуску! Я павінен паўсюль гаварыць па-беларуску!<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://budzma.org/news/pra-gramadzianskuiu-supolnasc.html|title=Паліна Качаткова, Успаміны музейнага прывіда. Частка другая|website=Будзьма беларусамі|date=02.05.2022}}</ref></blockquote> У 1986 годзе прыйшоў у моладзевы клуб «[[Талака (таварыства)|Талака]]», у 1987 годзе абраны старшынёй таварыства. З 1991 года жыў у [[Вільня|Вільні]], працаваў настаўнікам гісторыі ў віленскай беларускай школе імя Францішка Скарыны. Арганізатар і першы дырэктар адноўленага [[Віленскі беларускі музей імя Івана Луцкевіча (сучасны)|Віленскага беларускага музея імя Івана Луцкевіча]]. Выдаваў газету «Vilnia i kraj» (1992).<ref>{{Cite web|url=http://mediakritika.by/article/3265/gistoryya-belaruskaga-samvydatu-vilnya-i-kray|title=Гісторыя беларускага самвыдату: “Вільня і край” {{!}} mediakritika.by|website=web.archive.org|date=2021-04-19|access-date=2025-01-01|archive-date=19 красавіка 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210419174001/http://mediakritika.by/article/3265/gistoryya-belaruskaga-samvydatu-vilnya-i-kray|url-status=bot: unknown}}</ref> Актыўна супрацоўнічаў з радыёстанцыяй «Балтыйскія хвалі» і літоўскім дзяржаўным тэлебачаннем. Як [[публіцыст]], друкаваўся ў газетах «[[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]» і «Рунь». Быў ініцыятарам і арганізатарам беларускіх набажэнстваў у віленскай [[Свята-Мікалаеўская царква (Вільнюс)|царкве Св. Мікалая]] на вуліцы Вялікай (Діджою). Хварэў на [[цукровы дыябет]]. Страціўшы зрок, не спыніў актыўнай дзейнасці, у прыватнасці, арганізоўваў «сляпыя экскурсіі» для беларусаў па Вільні, пісаў казкі, п’есы-[[Батлейка|батлейкі]], вершы і беларускія тэксты на мелодыі вядомых песень. У 2011 годзе ў Мінску выйшла яго першая кніга «''Дзінь-дзілінь: пара гуляць у казкі!''», крыху пазней паўтораная ў [[Дзінь-дзілінь: пара гуляць у казкі|аўдыёварыянце]]. [[Файл:Vitushka.jpg|thumb|left]] Памёр 2 ліпеня 2012 года ў [[Вільня|Вільні]]. Развітанне прайшло ў [[Мінск]]у, у грэка-каталіцкай царкве. Пахаваны ў вёсцы [[Рагава]]<ref>{{cite web | author = | date = 2 ліпеня 2012| url = http://nn.by/?c=ar&i=76174| archiveurl = | archivedate = | title = Памёр Сяржук Вітушка| publisher = [[Наша Ніва (1991)|Наша Ніва]]| accessdate = 20 лістапада 2014 }}</ref>. == Бібліяграфія == * {{кніга|аўтар = Вітушка, С. |загаловак = Дзінь-дзілінь: пара гуляць у казкі |спасылка = |адказны =[[Міхал Анемпадыстаў|Анемпадыстаў, М. У.]] |месца = Мн.|выдавецтва =[[Зміцер Колас]] |год = 2011|старонкі = |старонак = 113 |isbn =978-985-6783-90-9|тыраж = 1000|ref = }} == Публікацыі == * [https://vytoki.net/?docs=00005745 Vilnia i krai, 1992, № 1-3.] * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-23 Вялікі канцэрт, Чарговае святкаванне, Беларускі касьцёл, Беларусаў не запрасілі, Залаты кубак] // Рунь, 29 красавіка 1999. — С. 2. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-25 Мой погляд на Пазьняка] // Рунь, 9 жніўня 1999. — С. 7. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-26 1 верасня, На катэдры беларусістыкі, 75-гадовы юбілей] // Рунь, 9 верасня 1999. — С. 2. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-28 Мой погляд на Вільню] // Рунь, 13 снежня 1999. — С. 1. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-30 Мой погляд на курапаты, Літоўскае выбарчае заканадаўства] // Рунь, 13 сакавіка 2000. — С. 1-2. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-31 Мой погляд на дзень волі] // Рунь, 17 красавіка 2000. — С. 2. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-39 Мой погляд на Беларускі музей у Вільні] // Рунь, 11 красавіка 2001. — С. 6. * [https://kamunikat.org/run-gazeta-belarusaw-litvy-45 Мой погляд на курапаты] // Рунь, 11 лютага 2002. — С. 1. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * [http://www.svaboda.org/content/article/24632121.html Сяржук Вітушка больш не з намі] * ''Паліна Качаткова''. ''[http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/vit37?OpenDocument Сяржук Вітушка] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130619024606/http://www.dziejaslou.by/inter/dzeja/dzeja.nsf/htmlpage/vit37?OpenDocument |date=19 чэрвеня 2013 }}'' // [[Дзеяслоў (часопіс)|Дзеяслоў]] № 37 (13677), 20 ліпеня 2012 * {{cite web| author = [[Вінцук Вячорка]]| date = 11 красавіка 2015| url = http://novychas.by/hramadstva/sjarzuk_vitushka_uzor_bielarus/| archiveurl = https://web.archive.org/web/20200415064159/https://novychas.by/hramadstva/sjarzuk_vitushka_uzor_bielarus| archivedate = 15 красавіка 2020| title = Сяржук Вітушка — узор беларускага інтэлігента| publisher = [[Новы час (газета)|Новы Час]]| accessdate = 21 сакавіка 2016| url-status = }} * [https://nn.by/?c=ar&i=228638 Прэмію імя Сержука Вітушкі атрымалі слабавідушчыя мінскія школьнікі] {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Вітушка Сяржук}} [[Катэгорыя:Беларусы ў Літве]] [[Катэгорыя:Грамадскія дзеячы Беларусі]] [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] [[Катэгорыя:Педагогі Беларусі]] [[Катэгорыя:Публіцысты Беларусі]] [[Катэгорыя:Публіцысты паводле алфавіта]] [[Катэгорыя:Грамадскія дзеячы Літвы]] [[Катэгорыя:Члены Талакі]] kjoici8nq73abvunp9giwwex672xseq 0 539918 5014008 4944391 2025-07-11T08:45:37Z Ziv 148479 ([[c:GR|GR]]) [[File:GDR Navy Arab OF6-9.jpg]] → [[File:GDR Navy Arab OF6-9.png]] → File replacement: update to transparent version ([[c:c:GR]]) 5014008 wikitext text/x-wiki {{Ваеннае падраздзяленне |назва = Фольксмарынэ <br /> {{lang-de|Volksmarine}} |выява = [[Выява:Flag of warships of VM (East Germany).svg|300px]] |подпіс = Эмблема Фольксмарынэ |гады = [[1956]] — [[1990]] |краіна = {{Сцягафікацыя|Германская Дэмакратычная Рэспубліка}} |падпарадкаванне = |у складзе = |тып = [[ваенна-марскія сілы]] |роля = |памер = 14.250 (Soll, Frieden, 1990)<ref>Theodor Hoffmann: "Das letzte Kommando", Mittler, 1993, ISBN 3-8132-0420-0, S. 320</ref> |камандная_структура = |размяшчэнне = |мянушкі = |заступнік = |дэвіз = |колеры = |марш = |талісман = |рыштунак = |бітвы = |знакі_адрозненні = |вядомыя_камандзіры = }} [[Файл:Ernennung_Leutnant.jpg|міні|300x300пкс|Выпуск замежных ваеннаслужачых Фольксмарынэ, у Каспійскім вышэйшым ваенна-марскім вучылішчы імя С. М. Кірава.]] '''Фо́льксмарынэ''' ({{Lang-de|Volksmarine}}) — назва ваенна-марскіх сіл [[Германская Дэмакратычная Рэспубліка|ГДР]]. Яны ўваходзілі ў створаную ў 1956 годзе [[Нацыянальная народная армія|Нацыянальную народную армію]]. == Гісторыя == У пачатку [[1950-я|1950]]-х гадоў абедзве германскія дзяржавы выконвалі, хоць бы фармальна, пасляваенныя палажэнні аб [[Патсдамскае пагадненне (1945)|дэмілітарызацыі Германіі]], і не стваралі ўзброеных сіл. Таму марскія ўзброеныя сілы ГДР да [[1956]] года мелі назву «Марская паліцыя» і былі падпарадкаваныя МУС. У 1956 годзе, услед за стварэннем [[Бундэсвер|Бундэсвера ФРГ]], у ГДР было створана [[Міністэрства нацыянальнай абароны |Міністэрства нацыянальнай абароны]], і караблі і падраздзяленні Марской паліцыі ўвайшлі ў яго склад як ВМС ГДР (Seestreitkräfte). З [[1960]] года ВМС атрымалі назву Фольксмарынэ (Volksmarine, Народны флот), якую мелі да ліквідацыі флота ў [[1990]] годзе. У нямецкай мове ўжываецца скарачэнне VM, у беларускай мове — НВМФ ГДР (Народны Ваенна-марскі флот). За сорак гадоў сваёй гісторыі Фольксмарынэ не прымаў удзелу ў баявых дзеяннях. === Характарыстыка === Фольксмарынэ фарміраваўся з улікам гідраграфіі [[Балтыйскае мора|Балтыйскага мора]] — даволі дробнага, скалістага, з парэзаным узбярэжжам, і такім чынам малапрыстасаванага для дзеянняў буйных караблёў. Асноўную сілу ФМ склалі малатанажныя судны — [[тарпедны катар|тарпедныя катары]], [[супрацьлодкавы катар|супрацьлодкавыя катары]], [[ракетны катар|ракетныя катары]], малыя ракетныя караблі, прыбярэжныя супрацьмінныя караблі, супрацьлодкавыя караблі, дэсантныя караблі, самалёты і верталёты марской авіяцыі. Самымі буйнымі ў Фольксмарынэ былі вартавыя караблі тыпу «Дэльфін» водазмяшчэннем 1670 тон. Таксама ў склад ФМ уваходзілі навучальныя судны, у тым ліку паруснік «Вільгельм Пік». Фольксмарынэ не меў на ўзбраенні атамнай зброі або караблёў на атамным хаду. ВМФ НДР мог самастойна вырашаць наступныя задачы: * абарона ўзбярэжжа; * аказанне падтрымкі сухапутным войскам на прыбярэжных напрамках; * высадка тактычных дэсантаў; * супрацьлодачная абарона; * барацьба з мінамі. Такім чынам, Фольксмарынэ па характарыстыках і задачам можна лічыць абарончым флотам. === Колькасныя характарыстыкі на 1990 год === Баявых караблёў — 110 Дапаможных суднаў — 69 Верталётаў марской авіяцыі — 24 (16 — [[Мі-8]] і 8 — [[Мі-14]]) Самалётаў марской авіяцыі — 20 знішчальнікаў-бамбардзіроўшчыкаў [[Су-17]]. Асабовы склад — 16 000 чалавек. === Цікавыя эпізоды === Фольксмарынэ не меў на ўзбраенні [[Падводная лодка|падводных лодак]], хоць планы іх стварэння ў 1950-я гг. распрацоўваліся і вялася падрыхтоўка асабовага складу. Пасля праект быў згорнуты, не ў апошнюю чаргу з-за непрыстасаванасці рэльефу Балтыкі для дзеянняў падлодак — зручней было выкарыстоўваць для тых жа мэтаў тарпедныя катары. Асабовы склад быў размеркаваны па іншых падраздзяленнях. Яшчэ ў [[1980-я]] гады «падводнікі» плавалі ў складзе экіпажаў розных караблёў. Ад іх таварышаў па службе, якія ведалі аб іх падрыхтоўцы, пайшлі легенды аб існаванні ў Фольксмарынэ сакрэтнага падраздзялення падводных лодак. У ноч на [[5 верасня]] [[1979]] года [[Старшыня (воінскае званне)|старшыня]] вартавага карабля «Граал Мюрыц», які вырашыў збегчы на Захад, ноччу зачыніў спаўшы экіпаж у [[трум]]е і ўзяў курс на ФРГ. Маракі ўзарвалі дзверы трума [[граната]]й і змаглі затрымаць здрадніка. Ён быў асуджаны, аднак пасля падзення [[Берлінская сцяна|Берлінскай сцяны]] выйшаў на свабоду. === Ліквідацыя === Пасля ўваходжання ГДР у склад ФРГ [[3 кастрычніка]] 1990 года злучэнні узброеных сіл ГДР, уключаючы Фольксмарынэ, перайшлі пад пачатак спецыяльна створанага камандавання «[[Бундэсвер Ост|Бундэсвер Ост]]» на чале з дасланымі заходненямецкімі камандуючымі. Сілы былога Фольксмарынэ ўзначаліў адмірал Бундэсмарыне Дырк Хорцен. Адразу пасля гэтага пачалася планамерная ліквідацыя матэрыяльнай і кадравай базы ФМ. Пераважная большасць караблёў у 1991—1996 гг. было прададзена альбо ва ўзброеныя сілы іншых краін, альбо проста на злом. Пераважная большасць афіцэраў і кадравых унтэр-афіцэраў — звольнена са службы. Прычыны: # Пасля далучэння ГДР да ФРГ і ўваходжання ННА у склад [[Бундэсвер Ост|Бундэсвера]], аб'яднаная германская армія стала па колькасці другой ў Еўропе (пасля Савецкай) і адной з найбуйнейшых у свеце (больш за 500 000 чалавек). Гэта выклікала заклапочанасць, у тым ліку саюзнікаў ФРГ у [[НАТА]]. Міжнародная супольнасць стымулявала Германію да скарачэнню арсеналаў. Скарачэнне закранула, хоць і ў меншай меры, і заходнегерманскія гарнізоны. # Пасля заканчэння [[Халодная вайна|Халоднай вайны]] ў ФРГ і НАТА не засталося праціўнікаў на Балтыйскім моры, супраць якіх было б эканамічна абгрунтаваным утрымліваць такі магутны флот. # Непрыстасаванасць абарончага флоту ГДР да выканання новых задач у складзе блока НАТА (войны ў [[Югаслаўская вайна|Югаславіі]], [[Вайна ў Персідскім заліве|Персідскім заліве]], [[Вайна ў Афганістане (2001—2014)|Афганістане]], [[Грамадзянская вайна ў Лівіі (2011)|Лівіі]] і інш.) — у першую чаргу адсутнасць [[Авіяносец|авіяносцаў]] і іншых буйных ваенных караблёў для далёкіх акіянскіх паходаў. # Агульная тэндэнцыя да мінімізацыі выдаткаў на бюджэтную сферу ў Германіі пасля аб'яднання. # Недавер бонскага кіраўніцтва да старога кадравага касцяка арміі, флоту і дзяржаўнага апарату ГДР і агульная тэндэнцыя да замяшчэння кіруючых пасад заходненямецкімі прызначэнцамі: адміральскі склад быў звольнены са службы цалкам, а афіцэрскі і кадравыя унтэр-афіцэры — амаль цалкам. === Ветэранскі рух === Ветэраны Фольксмарынэ ўваходзяць у агульнаармейскую ветэранскую арганізацыю ГДР «Traditionsverband Nationale Volksarmee». Асноўнай праблемай ветэранаў узброеных сіл ГДР у аб'яднанай Германіі была нявыплата пенсій, альбо налічэнне ім меншага, па параўнанні з афіцэрамі ФРГ, памеру пенсій. На сённяшні дзень гэтыя праблемы ў асноўным вырашаны ў судовым парадку. Праграмнымі мэтамі ветэранскіх арганізацый застаюцца барацьба з ачарненнем гісторыі ГДР і яе ўзброеных сіл у СМІ і дыскрымінацыяй усходніх немцаў у аб'яднанай Германіі. 7 лістапада 2010 года ў Берліне прайшлі мерапрыемствы, прысвечаныя 50-й гадавіне стварэння Фольксмарынэ. Перад прысутнымі выступіў апошні міністр нацыянальнай абароны ГДР адмірал Тэадор Хофман і іншыя ветэраны флоту, а таксама ветэраны іншых родаў войскаў. Мерапрыемства праходзіла пад ваенна-марскім сцягам ГДР, сцягам марской пагранічнай брыгады, вымпелам Міністэрства нацыянальнай абароны ГДР і адміральскім вымпелам Фольксмарынэ. Удзельнікі ўсклалі вянок да магілы рэвалюцыянераў германскай [[Лістападаўская рэвалюцыя|Лістападаўскай рэвалюцыі]] [[1918]] года. Падобныя мерапрыемствы ў сучаснай ФРГ праходзяць ва ўмовах жорсткага супрацьстаяння з боку правых палітычных сіл, з вуснаў якіх гучаць патрабаванні забараніць нашэнне ваеннай формы ГДР як «знакаў таталітарнага рэжыму». Паліцыя, зрэшты, падкрэслівае, што армія ГДР ніколі не была прызнаная злачыннай арганізацыяй, і нашэнне яе формы не можа лічыцца злачынствам. Адміралам Хофманам пасля звальнення ў адстаўку былі выпушчаныя дзве кнігі ўспамінаў «Каманда Балтыйскага мора. Ад навабранца да адмірала» (1995) і «Апошняя каманда. Успаміны міністра» (1993). == Структура == [[Файл:Jasmund1986.jpg|міні|250x250пкс|Разведвальны карабель]] {| cellpadding="0" cellspacing="0" | || || colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Камандуючы Фольксмарынэ |} |- | || || style="border-right: solid 1px" | &nbsp; |- | || || colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Камандаванне Фольксмарынэ |} |- | || || style="border-right: solid 1px" | &nbsp; |- | &nbsp; || style="border-left: solid 1px; border-top: solid 1px" | &nbsp; || style="border-right: solid 1px; border-top: solid 1px" | &nbsp; || style="border-top: solid 1px" | &nbsp; || style="border-right: solid 1px; border-top: solid 1px" | &nbsp; || &nbsp; |- | colspan=2 align="center" valign="top" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Асобныя часці |} | colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Злучэнні |} | colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Навучальныя ўстановы |} |- | || || style="border-right: solid 1px" | &nbsp; |- | || style="border-left: solid 1px; border-top: solid 1px" | &nbsp; || style="border-right: solid 1px; border-top: solid 1px" | &nbsp; || style="border-top: solid 1px" | &nbsp; || style="border-right: solid 1px; border-top: solid 1px" | &nbsp; |- | colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Асобныя атрады |} | colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Брыгады |} | colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Тылавыя службы |} |- | || || style="border-right: solid 1px" | &nbsp; |- | || || colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Дывізіёны |} |- | || || style="border-right: solid 1px" | &nbsp; |- | || || colspan=2 align="center" | {| cellpadding="5" cellspacing="0" border="1" | Караблі |} |} '''Камандаванне ВМФ''' ([[Ростак]]), пазыўны — «Студыя» * '''1 Флатылія''' (Пенеямюндэ), пазыўны — «Вусень» * '''4 Флатылія''' (Ростак-Варнемюндэ), пазыўны — «Заліў» * '''6 Флатылія''' (Дранске), пазыўны — «Літара» * Ваенна-марское вучылішча «Karl Liebknecht» (Штралзунд), пазыўны — «Handgeld» * Ваенна-марская школа «Walter Steffens» (Штралзунд), пазыўны — «Rundfahrt» * 18 Берагавы ракетны полк «Waldemar Verner»(Гелбензандэ), пазыўны — «Stirnhöhle» * 18 марская эскадрылля баявых верталётаў(Параў) «Kurt Barthel», пазыўны — «Sperrkreis» * 28 марская авіяцыйная эскадрылля (Лазе) «Paul Wieczorek» * 18 полк сувязі (Бёлендорф) «Johann Wesolek», пазыўны — «Sängerknabe» * 28 батальён сувязі і забяспечванні палётаў (Лазе) * іншыя часці, базы і склады Кожная з флатылій складалася з брыгад. == Сістэма воінскіх званняў і знакаў адрознення == === Адміралы === {| align="center" class="standard" width="100%" style="margin-bottom: 64px;" ! colspan="6" style="background:#dadada" |Адміралы Фольксмарынэ |- ! Шыццё на адваротах !Лампасы ![[Адмірал флоту]]<br> (Flottenadmiral)<br> ''Званне ніколі<br> не прысвойвалася'' ![[Адмірал]]<br> (Admiral) ![[Віцэ-адмірал]]<br> (Vizeadmiral) ![[Контр-адмірал]]<br> (Konteradmiral) |- align="center" | | |OF-9 |OF-8 |OF-7 |OF-6 |- |[[Файл:GDR Navy Arab OF6-9.png|цэнтр|100x100пкс]] |[[Файл:Spod_6pul.png|цэнтр|120x120пкс]] |[[Файл:OF-9 Flottenadmiral VM.gif|цэнтр|127x127пкс]] |[[Файл:OF-8 Admiral VM.gif|цэнтр|129x129пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OF7_Vizeadmiral.gif|цэнтр|130x130пкс]] |[[Файл:OF-6 Konteradmiral VM.gif|цэнтр|129x129пкс]] |} === Афіцэры === {| align="center" class="standard" width="98%" style="margin-bottom: 10px;" ! colspan="7" style="background:#dadada" |Афіцэры Фольксмарынэ |- ![[Капітан 1-га рангу|Капітан<br> цур зэе]]<br> (Kapitän zur See) !Фрэгатэн-<br> капітан<br> (Fregattenkapitän) !Карветэн-<br> капітан<br> (Korvettenkapitän) !Капітан-<br> лейтэнант<br> (Kapitänleutnant) !Обер-лейтэнант<br> цур зэе<br> (Oberleutnant zur See) !Лейтэнант<br> цур зэе<br> (Leutnant zur See) !Унтэр-лейтэнант<br> цур зэе<br> (Unterleutnant zur See) |- align="center" |OF-5 |OF-4 |OF-3 |OF-2 | colspan="3" |OF-1 |- |[[Файл:OF-5 Kapitän zur See VM.gif|цэнтр|140x140пкс]] |[[Файл:OF-4 Fregattenkapitän VM.gif|цэнтр|139x139пкс]] |[[Файл:OF-3 Korvettenkapitän VM.gif|цэнтр|137x137пкс]] |[[Файл:OF-2 Kapitänleutnant VM.gif|цэнтр|134x134пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OF1а_Oberleutnant_zur_See.gif|цэнтр|139x139пкс]] |[[Файл:OF-1b Leutnant zur See VM.gif|цэнтр|137x137пкс]] |[[Файл:OF-1c Unterleutnant zur See VM.gif|цэнтр|139x139пкс]] |} === Прапаршчыкі (фенрыхі) === {| align="center" class="standard" width="88%" style="margin-bottom: 10px;" ! colspan="4" style="background:#dadada" | '''[[Прапаршчык|Прапаршчыкі]] Фольксмарынэ''' |- !Старшы штабс-прапаршчык<br> (Oberstabsfähnrich) !Штабс-прапаршчык<br> (Stabsfähnrich) ![[Прапаршчык|Старшы прапаршчык]]<br> (Oberfähnrich) ![[Прапаршчык]]<br> (Fähnrich) |- align="center" |W-4 |W-3 |W-2 |W-1 |- |[[Файл:GDR_Navy_W4_Stabsoberfähnrich.gif|цэнтр|163x163пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_W3_Stabsfähnrich.gif|цэнтр|165x165пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_W2_Oberfähnrich.gif|цэнтр|165x165пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_W1_Fähnrich.gif|цэнтр|169x169пкс]] |} === Сяржанты === {| align="center" class="standard" width="98%" style="margin-bottom: 10px;" ! colspan="7" style="background:#dadada" |Сяржанты Фольксмарынэ |- !Штабс-обермайстар<br> (Stabsobermeister) !Обермайстар<br> (Obermeister) !Майстар<br> (Meister) ![[Старшыня (воінскае званне)|Старшыня]]<br> (Obermaat) !Старшыня<br> (тэрміновай службы)<br> (Obermaat auf Zeit) !Маат<br> (Maat) !Маат<br> (тэрміновай службы)<br> (Maat auf Zeit) |- align="center" |OR-8 |OR-7 |OR-6 | colspan="2" |OR-5 | colspan="2" |OR-4 |- |[[Файл:GDR_Navy_OR8_Stabsobermeister.gif|цэнтр|157x157пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR7_Obermeister.gif|цэнтр|155x155пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR6_Meister.gif|цэнтр|157x157пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR5_Obermaat.gif|цэнтр|167x167пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR5b_Obermaat_auf_Zeit.gif|цэнтр|162x162пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR4_Maat.gif|цэнтр|160x160пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR4b_Maat_auf_Zeit.gif|цэнтр|166x166пкс]] |} === Матросы === {| align="center" class="standard" width="75%" style="margin-bottom: 10px;" ! colspan="3" style="background:#dadada" | '''Матросы Фольксмарынэ''' |- !Штабс-матрос<br> (Stabsmatrose) ![[Старшы матрос]]<br> (Obermatrose) ![[Матрос]]<br> (Matrose) |- align="center" |OR-3 |OR-2 |OR-1 |- |[[Файл:OR4 Stabsmatrose VM.gif|цэнтр|174x174пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR2_Obermatrose.gif|цэнтр|177x177пкс]] |[[Файл:GDR_Navy_OR1_Matrose.gif|цэнтр|175x175пкс]] |} == Камандуючыя Фольксмарынэ == [[Файл:OF-8 Command flag admiral and Chief VM.svg|міні|250x250пкс|Вымпел намесніка міністра абароны — камандуючага Фольксмарынэ]] === Найменне пасады === * Камандуючы ВМС (Chef der Seestreitkräfte): 1 сакавіка 1956 — 3 лістапада 1960 года; * Камандуючы Фольксмарынэ (Chef der Volksmarine): 3 лістапада 1960 года — 1 снежня 1972 года; * Намеснік Міністра Нацыянальнай Абароны і Камандуючы Фольксмарынэ (Stellvertreter des Ministers und Chef der Volksmarine): 1 снежня 1972 года — 11 снежня 1989 года; * Камандуючы Фольксмарынэ (Chef der Volksmarine): 11 снежня 1989 года — 2 кастрычніка 1990 года === Спіс командуючых === {| border="1" cellpadding="5" cellspacing="0" class="" style="margin-bottom: 64px;" |1 сакавіка — 31 снежня 1956 года | [[Контр-адмірал]] | Фелікс Шефлер |- |1 студзеня 1957 года — 31 ліпеня 1959 года | [[Віцэ-адмірал]] | Вальдэмар Фернер |- |1 жніўня 1959 года — 31 ліпеня 1961 года | Контр-адмірал | Вільгельм Эйм |- |1 жніўня 1961 года — 24 лютага 1963 года | Контр-адмірал | Хайнц Нойкірхен |- |25 лютага 1963 года — 30 лістапада 1987 года | Віцэ-адмірал<br> (пазней Адмірал) | Вільгельм Эйм |- |1 снежня 1987 года — 17 лістапада 1989 года | Віцэ-адмірал<br> (пазней Адмірал) | Тэадор Хофман |- |11 снежня 1989 года — 2 кастрычніка 1990 года | Віцэ-адмірал | Хенрык Борн |} {{зноскі}} == Літаратура == * ''Siegfried Breyer, Peter Joachim Lapp''. Die Volksmarine der DDR, Bernard & Graefe Verlag, ISBN 3-7637-5423-7 * ''Robert Rosentreter.'' Im Seegang der Zeit, Vier Jahrzehnte Volksmarine, Ingo Koch Verlag, ISBN 3-935319-07-X * ''R. Fuchs.'' «Genosse Matrose!», BS-Verlag-Rostock, ISBN 3-89954-196-0 * ''Dieter Flohr.'' «Volksmarine» Betrachtung einer deutschen Flotte 1950—1990, BS-Verlag-Rostock, ISBN 978-3-89954-138-0 == Спасылкі == * [http://www.erste-flottille.de/html/aktuelles.html Informationen zur] 1. [http://www.erste-flottille.de/html/aktuelles.html Flottille] * [http://www.mks-kss.de/ Homepage der MK KSS e] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060209235759/http://www.mks-kss.de/ |date=9 лютага 2006 }}.[http://www.mks-kss.de/ V. mit vielen Informationen über die 1. und 4.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060209235759/http://www.mks-kss.de/ |date=9 лютага 2006 }} [http://www.mks-kss.de/ Flottille] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20060209235759/http://www.mks-kss.de/ |date=9 лютага 2006 }} * [http://www.s-61.de Schulschiff «Wilhelm Pieck»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140208164550/http://www.s-61.de/ |date=8 лютага 2014 }} [[Катэгорыя:Ваенна-марскі флот Германіі]] [[Катэгорыя:Ваенна-марскія сілы гістарычных дзяржаў]] [[Катэгорыя:Узброеныя сілы ГДР]] 0ipfovfcicwfmdffdq58toodikn279f 0 541461 5013918 3877906 2025-07-10T13:32:57Z Aederix 148861 /* growthexperiments-addlink-summary-summary:3|0|0 */ 5013918 wikitext text/x-wiki '''Нейтроннае выпраменьванне''' ўзнікае пры ядзерных рэакцыях (у ядзерных рэактарах, прамысловых і лабараторных усталяваннях, пры ядзерных узрывах). Свабодны нейтрон — гэта нестабільная, электрычная нейтральная часціца з [[час жыцця|часам жыцця]] прыблізна 15 хвілін (880.1 ± 1.1 секунд)<ref name="Particle data group">J. Beringer et al. (Particle Data Group), Phys. Rev. D86, 010001 (2012) http://pdg.lbl.gov/2012/tables/rpp2012-sum-baryons.pdf</ref>. Умоўна нейтроны ў залежнасці ад [[Кінетычная энергія|кінетычнай энергіі]] падзяляюцца на хуткія (да 10 МэВ), звышхуткія, прамежкавыя, марудныя і цеплавыя. Марудныя і цеплавыя нейтроны ўступаюць у ядзерныя рэакцыі, у выніку могуць утварацца стабільныя ці радыеактыўныя ізатопы<ref>''Белов С. В.'' Средства защиты в машиностроении. Расчет и проектирование. Справочник, 1989, 366 с.</ref>. Пры няпругкіх узаемадзеяннях узнікае другаснае выпраменьванне, якое можа складацца як з зараджаных часціц, так і з [[Гама-выпраменьванне|гама-квантаў]]. Пры пругкіх узаемадзеяннях магчыма звычайная [[іанізацыя]] рэчыва. Пранікальная здольнасць нейтронаў вельмі вялікая па прычыне адсутнасці зараду і, як вынік, [[Слабае ўзаемадзеянне|слабага ўзаемадзеяння]] з рэчывам. Пранікальная здольнасць нейтронаў залежыць ад іх энергіі і саставу атамаў рэчыва, з якімі яны ўзаемадзейнічаюць. Слой палавіннага аслаблення нейтроннага выпраменьвання для лёгкіх матэрыялаў у некалькі разоў меншы, чым для цяжкіх. Цяжкія матэрыялы, напрыклад металы, горш аслабляюць нейтроннае выпраменьванне, чым гама-выпраменьванне. === Нейтронная бомба === [[Нейтронная бомба]] адрозніваецца ад «класічных» відаў ядзернай зброі — [[Ядзерная зброя|атамнай]] і [[Тэрмаядзерная зброя|вадароднай]] бомб — перш за ўсё магутнасцю. Яна мае магутнасць каля 1 кілатоны ў [[Тратылавы эквівалент|тратылавым эквіваленце]], што ў 20 разоў менш за магутнасць бомбы, скінутай на Хірасіму, і прыкладна ў 1000 разоў менш вялікіх (мегатонных) вадародных бомб. Ударная хваля і цеплавое выпраменьванне, якое ўзнікае пры ўзрыве нейтроннай бомбы, у 10 раз слабейшыя, чым пры паветраным узрыве атамнай бомбы тыпу «Хірасіма». Так, узрыў нейтроннай бомбы на вышыні 100 м над зямлёй, выклікае разбурэнні толькі ў радыусе 200—300 м. Пагібельнае для ўсяго жывога дзеянне аказвае выпраменьванне хуткіх нейтронаў, шчыльнасць патоку якіх пры ўзрыве нейтроннай бомбы ў 14 раз вышэй, чым пры ўзрыве «класічных» ядзерных бомб. Нейтроны забіваюць усё жывое ў радыусе 2,5 км. Паколькі нейтроннае выпраменьванне стварае кароткачасовыя [[радыеізатоп]]ы, да эпіцэнтра ўзрыву нейтроннай бомбы можна «бяспечна» наблізіцца — па сцвярджэнню яе стваральнікаў — ужо праз 12 гадзін. Для параўнання, вадародная бомба надоўга заражае радыеактыўнымі рэчывамі тэрыторыю радыусам каля 7 км<ref>''Шрага М. Х.'' Основы токсикологии (для инженерных специальностей), 2003, 211 с. {{ref-ru}}</ref>. {{Зноскі}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Барыёны]] [[Катэгорыя:Нейтронная фізіка]] [[Катэгорыя:Радыеактыўнасць]] [[Катэгорыя:Элементарныя часціцы]] d46kk9qkunrtb35jkjwt6sjpbaogp4x 0 583828 5013899 4971512 2025-07-10T12:01:38Z Spokiyny 153126 5013899 wikitext text/x-wiki {{НП-Украіна}} '''Косаў'''<ref>{{Крыніцы/БелЭн|7}} — карта Івана-Франкоўскай вобласці</ref> ці '''Косіў'''<ref>{{ТКП-Украіна}}</ref> ({{lang-uk|Ко́сів}}) — горад, раённы цэнтр [[Івана-Франкоўская вобласць|Івана-Франкоўскай вобласці]] [[Украіна|Украіны]]. Ляжыць у самога падножжа [[Карпаты|Карпат]], у даліне ракі Рыбніца, прытока [[Прут]]а. Насельніцтва 9 тыс. чалавек ([[2025]]). == Насельніцтва == {{Wikidata/Population}} == Гарады-пабрацімы == {{Гарады-пабрацімы}} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Косіўскі раён}} {{Івана-Франкоўская вобласць}} [[Катэгорыя:Гарады Івана-Франкоўскай вобласці]] 1vkgix354uiplgd2uqql5wf9e6wyc4d 0 654995 5014023 4222755 2025-07-11T10:53:49Z DobryBrat 5701 дапаўненне, вікіфікацыя, катэгорыя 5014023 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі2|Гудкоў}} {{ДД}} '''Аляксандр Барысавіч Гудкоў''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі [[палітык]]. Палкоўнік запасу. Старшыня [[Віцебская вобласць|Віцебскай абласной]] арганізацыі грамадскага аб’яднання «[[Беларускі саюз ветэранаў вайны ў Афганістане]]». == Біяграфія == Нарадзіўся 5 чэрвеня 1957 года ў [[Растоў-на-Доне|Растове-на-Доне]] ([[РСФСР]]). Скончыў Разанскае вышэйшае ваеннае паветрана-дэсантнае каманднае вучылішча, афіцэр з вышэйшай спецыяльнай адукацыяй. Служыў у радах Узброеных Сіл у складзе абмежаванага кантынгенту савецкіх войскаў у [[Афганістан|Рэспубліцы Афганістан]], іншых войнаў і лакальных канфліктаў. Працаваў старшынёй Віцебскай асацыяцыі ветэранаў вайны ў Афганістане, старшынёй Віцебскага абласнога саюза ветэранаў вайны ў Афганістане. Выбіраўся дэпутатам [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Спіс дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га склікання|другога]] і [[Спіс дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га склікання|трэцяга]] скліканняў<ref>[http://old.house.gov.by/index.php/,1172,4289,,,0,,,0.html ГУДКОВ АЛЕКСАНДР БОРИСОВИЧ] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190901054157/http://old.house.gov.by/index.php/,1172,4289,,,0,,,0.html |date=1 верасня 2019 }}</ref>. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Чырвонай Зоркі|ордэнам Чырвонай Зоркі]], [[Медаль «За баявыя заслугі»|медалём «За баявыя заслугі»]], васьмю іншымі медалямі, [[Ганаровая грамата Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]], Ганаровай граматай Парламенцкага Сходу Саюза Беларусі і Расіі.<ref>[http://www.sovrep.gov.by/uploads/files/Parlament-3soz.pdf?fbclid=IwAR3-EQ8yUrBYgdGS0mZcq4T-Rh_qiAUjUPmEEQthLubx0VQD8NL3hkv87Uc ПАРЛАМЕНТ- Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь трэцяга склікання] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200916191957/http://www.sovrep.gov.by/uploads/files/Parlament-3soz.pdf?fbclid=IwAR3-EQ8yUrBYgdGS0mZcq4T-Rh_qiAUjUPmEEQthLubx0VQD8NL3hkv87Uc |date=16 верасня 2020 }}</ref>. {{зноскі}} {{DEFAULTSORT:Гудкоў Аляксандр Барысавіч}} [[Катэгорыя:Ваенныя Беларусі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га склікання]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га склікання]] [[Катэгорыя:Удзельнікі Афганскай вайны (1979—1989)]] tuy974vgt4cpwlicxfkb2hzphvcawye 0 655638 5014024 4525472 2025-07-11T10:54:57Z DobryBrat 5701 дададзена [[Катэгорыя:Удзельнікі Афганскай вайны (1979—1989)]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]] 5014024 wikitext text/x-wiki {{ДД}} '''Уладзімір Ільіч Шокаў''' (нар. {{ДН|14|4|1949}}, [[Самара|Куйбышаў]], [[РСФСР]]) — беларускі [[палітык]]. Палкоўнік запасу. == Біяграфія == Скончыў [[Данецкае вышэйшае ваенна-палітычнае вучылішча інжынерных войскаў і войскаў сувязі|Данецкае вышэйшае ваенна-палітычнае вучылішча]] (ваеннапалітычная інжынерных войскаў), [[Ваенна-палітычная акадэмія імя У. І. Леніна|Ваенна-палітычную акадэмію імя У. І. Леніна]] (ваеннапалітычная сухапутных войскаў). Пасля службы ў радах Узброеных Сіл працаваў начальнікам курса факультэта, намеснікам начальніка факультэта па палітычнай частцы, памочнікам начальніка факультэта па рабоце з асабовым складам [[Мінскае вышэйшае ваенна-палітычнае агульнавайсковае вучылішча|Мінскага вышэйшага ваенна-палітычнага агульнавайсковага вучылішча]]. Быў намеснікам начальніка факультэта па выхаваўчай рабоце, начальнікам кафедры Мінскага вышэйшага ваеннага каманднага вучылішча, менеджарам таварыства з абмежаванай адказнасцю «Са-НОВ», начальнікам камерцыйнага аддзела фірмы «R-RAY», менеджарам таварыства з абмежаванай адказнасцю «Белыя куранты». З’яўляўся намеснікам сустаршыні [[Беларускі саюз ветэранаў вайны ў Афганістане|Беларускага саюза ветэранаў вайны ў Афганістане]], старшынёй Мінскай асацыяцыі ветэранаў вайны ў Афганістане «Памяць». Намеснік старшыні Беларускага саюза ветэранаў вайны ў Афганістане, старшыня Мінскай гарадской арганізацыі ветэранаў вайны ў Афганістане «Памяць». Член ЦК [[Камуністычная партыя Беларусі|Кампартыі Беларусі]], сакратар [[Мінскі гаркам КПБ|Мінскага гаркама КПБ]]. Член [[Геральдычны Савет пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь|Геральдычнага Савета пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь]]. Выбіраўся дэпутатам [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Спіс дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га склікання|трэцяга склікання]]<ref>[http://old.house.gov.by/index.php/,1172,4352,,,0,,,0.html ШОКОВ ВЛАДИМИР ИЛЬИЧ] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20190828050954/http://old.house.gov.by/index.php/,1172,4352,,,0,,,0.html |date=28 жніўня 2019 }}</ref>. == Узнагароды == Узнагароджаны [[Ордэн Чырвонай Зоркі|ордэнамі Чырвонай Зоркі]], [[Ордэн «За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР»|«За службу Радзіме ва Узброеных Сілах СССР»]] ІІІ ступені, «Звезда» ІІІ ступені (Дэмакратычная Рэспубліка Афганістан), дваццаццю дзевяццю медалямі, [[Ганаровая грамата Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]]<ref>[http://www.sovrep.gov.by/uploads/files/Parlament-3soz.pdf?fbclid=IwAR3-EQ8yUrBYgdGS0mZcq4T-Rh_qiAUjUPmEEQthLubx0VQD8NL3hkv87Uc ПАРЛАМЕНТ- Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь трэцяга склікання] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20200916191957/http://www.sovrep.gov.by/uploads/files/Parlament-3soz.pdf?fbclid=IwAR3-EQ8yUrBYgdGS0mZcq4T-Rh_qiAUjUPmEEQthLubx0VQD8NL3hkv87Uc |date=16 верасня 2020 }}</ref>. {{зноскі}} {{Прадстаўнікі горада Мінска ў Нацыянальным сходзе}} {{DEFAULTSORT:Шокаў Уладзімір Ільіч}} [[Катэгорыя:Ваенныя Беларусі]] [[Катэгорыя:Дэпутаты Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га склікання]] [[Катэгорыя:Удзельнікі Афганскай вайны (1979—1989)]] j39cu2yvpqu11grpr9qdl3llm0m84yg 0 674682 5013975 4557600 2025-07-10T20:38:14Z Ziv 148479 ([[c:GR|GR]]) [[c:COM:FR|File renamed]]: [[File:Dezyderia Bernadotte.jpeg]] → [[File:François Gérard - Drottning Desideria som kronprinsessa.jpg]] [[c:COM:FR#FR2|Criterion 2]] (meaningless or ambiguous name) 5013975 wikitext text/x-wiki {{ДД | пасада = [[Спіс сужэнцаў манархаў Швецыі|Каралева-кансорт Швецыі]] | сцяг = Armoiries de la reine Désirée.svg | перыядпачатак = [[1818]] | перыядканец = [[1844]] | папярэднік = [[Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская]] | пераемнік = [[Жазэфіна Лейхтэнбергская]] }} '''Бернардын Яўгенія Дэзірэ Клары''' ({{Lang-sv|Eugenia Bernhardina Desideria}};<ref>''[[:sv:Hovkalendern|Hofkalendern]]'' 1815 p. 1</ref> [[8 лістапада]] [[1777]] — [[17 снежня]] [[1860]]) — каралева Швецыі і Нарвегіі як жонка караля [[Карл XIV Юхан|Карла XIV Юхан]], былога французскага генерала і заснавальніка [[Бернадоты|Дынастыі Бернадотаў]]. Яна была маці [[Оскар I|Оскара I]] і адзін раз была нявестай [[Напалеон I Банапарт|Напалеона Банапарта]]. Яна афіцыйна змяніла сваё імя ў Швецыі на '''Дэзірэ,''' але сама не выкарыстоўвала гэтае імя.<ref name="Elgklou">{{Cite book|author=Lars Elgklou|title=Familjen Bernadotte. En släktkrönika. (The Bernadotte family. A family chronicle.)|publisher=Skogs Boktryckeri Trelleborg|year=1995|page=21|language=sv|isbn=91-7054-755-6}}</ref> == Паходжанне і адукацыя == Дэзірэ Клары нарадзілася ў [[Марсель|Марселі]], [[Каралеўства Францыя|Францыя]], дачка Франсуа Клары (Марсель, Сен-Ферэль, 24 лютага 1725 — [[Марсель]], 20 студзеня 1794), багатага вытворцы [[Шоўк|оўку]] і гандляра, ад другой жонкі (26 чэрвеня 1759) Франсуазы Роўз Соміс (Марсель, Санкт-Ферэоль, 30 жніўня 1737 — [[Парыж]], 28 студзеня 1815). ''У'' якасці імя звычайна выкарыстоўвалася імя Яўгенія.<ref name="Ulf">Ulf Sundberg in ''Kungliga släktband'' {{ISBN|91-85057-48-7}} p 206</ref> Раней яе бацька быў жанаты ў Марселі, 13 красавіка 1751 года, з Габрыэллю Флешон (1732 — 3 мая 1758). У Клары былі сястра і брат, з якімі яна ўсё жыццё заставалася вельмі блізкай. Яе сястра Джулі Клары выйшла замуж за [[Жазеф Банапарт|Жазефа Банапарта]], а потым стала каралевай [[Неапаль|Неапаля]] і [[Іспанія|Іспаніі]]. Яе брат, Мікалай Джозэф Клары, стаў графам Клары. Ён ажаніўся з Ганнай Жанай Руер, ад якой нарадзілася дачка Зенаіда Франсуаза Клары (Парыж, 25 лістапада 1812 — Парыж, 27 красавіка 1884). Зенаіда выйдзе замуж за Напалеона Аляксандра Берцье, сына маршала [[Луі Аляксандр Берцье|Луі Аляксандра Берцье]], і народзіць некалькі дзяцей, сярод якіх першая жонка Іакіма, 4-ы прынц Мурат . У дзяцінстве Клары атрымала манастырскае навучанне, якое звычайна давалі дачкам вышэйшага саслоўя ў дарэвалюцыйнай Францыі. Аднак, калі ёй было ледзь адзінаццаць гадоў, [[Вялікая французская рэвалюцыя|адбылася Французская рэвалюцыя]] ў 1789 годзе, іманастыры былі зачынены.<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=3v0aAAAAYAAJ&pg=RA1-PA751|title=Revue politique et littéraire: revue bleue|year=1888|page=576 (French)}}</ref> Клары вярнулася жыць да бацькоў, і пасля гэтага яе навучылі дома. Пазней яе адукацыя была апісана як неглыбокая.<ref name="Lagerqvist">{{Cite book|title=Bernadotternas drottningar (The queens of the Bernadotte dynasty)|year=1979}}</ref> Некалькі гісторыкаў заўважалі, што Клары была аддана сваёй сям’і ўсё жыццё. [[Файл:Désirée_Clary1807-Robert_Lefèvre.jpg|справа|міні| Ранні партрэт Роберта Лефеўра]] == Сустрэча з Банапартам == У 1794 годзе бацька Клары памёр. У хуткім часе пасля гэтага было выяўлена, што ў гады да рэвалюцыі ён звярнуўся з просьбай узбагаціць яго, просьба была адхілена. З-за гэтага быў арыштаваны брат Дэзірэ Клары Эцьен, кіраўнік сям’і і яе апекун. Дэзірэ Клары пайшла пагаварыць ад яго імя і вызваліць яго з утрымання. У працэсе сустрэчы яна сустрэла [[Жазеф Банапарт|Жозефа Банапарта]], запрасіўшы яго да сябе дадому. Хутка Жозеф быў заручаны са старэйшай сястрой Джулі, а Напалеон — з Дэзірэ Клары 21 красавіка 1795 года. У 1795—1797 гадах Клары жыла са сваёй маці ў [[Генуя|Генуі]] ў Італіі, дзе яе шурын Жозеф меў дыпламатычную місію; да іх таксама далучылася сям’я Банапартаў. У 1795 годзе Напалеон уступіў у сувязь з [[Жазефіна Багарнэ|Жазефінай дэ Багарнэ]] і 6 верасня разарваў заручыны з Клары. Ён ажаніўся з Жазефінай у 1796 годзе. У 1797 годзе Клары выехала жыць у [[Рым]] са сваёй сястрой Жулі і шурынам Жозэфам, які быў паслом Францыі ў [[Папская вобласць|Папскай дзяржаве]]. Яе адносіны з Джулі заставаліся блізкімі. Яна ненадоўга была заручана з французскім генералам Матурынам-Леанарам Дзюфа. Мяркуецца, што заручыны былі ідэяй Напалеона кампенсаваць ёй шлюб, у той час як Дзюфа прывабіў яе пасаг і пасаду нявесткі Напалеона. Яна пагадзілася на заручыны, хаця ў Дзюфа былі доўгатэрміновыя адносіны і сын з іншай жанчынай. 30 снежня 1797 года, напярэдадні шлюбу, Дзюфа быў забіты ў выніку антыфранцузскага бунту каля іх рэзідэнцыі Палаца Корсіні ў Рыме.<ref name="Lagerqvist"/> У наступныя гады Клары рашуча адмаўляла, што яе заручыны з Дзюфа калі-небудзь існавалі.<ref name="Ulf"/> == Мадам Бернадот == [[Файл:Desiree_Clary.jpg|злева|міні|246x246пкс| Дэзірэ Клары Франсуа Жэрара (1810)]] Пасля вяртання ў Францыю Клары жыла з Джулі і Джозэфам у Парыжы. У Парыжы яна жыла ў коле сям’і Банапарта, якая стала на яе бок супраць Жазефіны пасля таго, як Напалеон спыніў іх заручыны. Ёй самой таксама не спадабалася Жазефіна, бо яе цытуюць, называючы яе састарэлай куртызанкай з заслужана дрэннай рэпутацыяй, але, як мяркуюць, яна не праяўляла ніякай варожасці да Жазефіны, як члены сям’і Банапарта. Яна атрымала прапанову ад генерала Джуна, але адхіліла яе, бо была перададзена праз [[Агюст Фрэдэрык Луі Мармон|Мармонта]].<ref name="Lindwall, Lilly 1919">Lindwall, Lilly: (Swedish) ''Desideria. Bernadotternas anmoder.''[Desideria. The Ancestral Mother of the Bernadottes] Stockholm. ''Åhlén och Åkerlunds Förlag A.-B.'' (1919)</ref> У рэшце рэшт Клары пазнаёмілася са сваім будучым мужам [[Карл XIV Юхан|Жан Батыстам Жулем Бернадотам]], яшчэ адным французскім генералам і палітыкам. Яны пажаніліся на свецкай цырымоніі ў Со 17 жніўня 1798 года. У шлюбным кантракце Клары атрымала эканамічную незалежнасць.<ref name="Lagerqvist"/> 4 ліпеня 1799 года яна нарадзіла іх адзінага дзіцяці — сына [[Оскар I|Оскара]] . Падчас дзяржаўнага перавароту 1799 года, калі Напалеон узяў уладу, яна падвяргалася маніпуляцыям як з боку сям’і Банапарта, якая хацела, каб Бернадота падтрымала Напалеона, так і фракцыі Бернадота, якая хацела, каб ён прыняў меры для сябе. Абодва бакі спрабавалі выкарыстаць яе для ўздзеяння на Бернадота і здабывання ў яго інфармацыі аб яго адносінах. Усведамляючы гэта, ён не расказаў ёй пра свае планы, але пазней ён павінен быў сказаць, што менавіта з-за ўплыву сям’і ён быў пасіўным падчас перавароту. Падчас перавароту муж і жонка былі вымушаныя схавацца ў загараднай віле генерала Саразіна ў Вільнёў-Сент-Жорж: падчас уцёкаў яна апранулася ў мужчыну. Яна ўвесь час падтрымлівала сувязь з Джулі, і Напалеон прыняў Бернадоту, відаць, з-за яе. У 1800 годзе Бернадота прысутнічала на няўдалым замаху на Напалеона, калі паміж экіпажам Напалеона і экіпажам, дзе сядзелі яна і Караліна Банапарт, выбухнула бомба. Яе не цікавіла палітыка, але яе добрыя сувязі зрабілі яе марыянеткай у руках мужа і Напалеона, якія абодва выкарыстоўвалі яе для ўздзеяння адзін на аднаго і перадачы паведамленняў.<ref name="Lagerqvist"/> У 1801 годзе яе муж праз Жозефа ўмяшаўся на карысць генерала Эрнуфа.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> У 1802 годзе была выяўлена змова супраць Напалеона. Напалеон западозрыў Жана Батыста Бернадота і дапытаў яго жонку, якая наіўна сказала яму, што яе муж не ўдзельнічаў, хаця ён сустракаўся з [[Жан Віктор Маро|Маро]] ў іх доме і мармытаў яго імя, а таксама слова змова ў сне. Пасля гэтага Напалеон прызначыў яе мужа губернатарам [[Французская Луізіяна|Луізіяны]]. Пара была гатовая адплыць, калі сустрэча была адменена. 19 мая 1804 года яе муж стаў маршалам Францыі, што дало ёй эквівалентную пасаду. Аднак яе апісвалі як абыякавую да грамадскага становішча, як і яе сястру Джулі. Напалеон даў ёй дапамогу і дом на вуліцы д’Анжу Сент-Анарэ, дзе яна пражывала да канца жыцця, калі знаходзілася ў Парыжы. На каранацыі Напалеона 2 снежня 1804 года яна пайшла ўслед за Жазефінай, чый шлейф неслі яе нявесткі, несучы хустку і заслону Жазефіны на падушцы.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Яе муж быў вядучым генералам французскай арміі пры Напалеоне і звычайна адсутнічаў у Парыжы. Яму спадабалася б, каб яна была членам вышэйшага грамадства, і ён прасіў яе вучыць танцы і этыкет у інструктара Монтэла. У Бернадоты былі добрыя адносіны з імператарскай сям’ёй Банапарта. Па просьбе мужа і жонкі ёй не трэба было быць нявесткай і не ўдзельнічала ў дваравым жыцці. Яна жыла ў коле сям’і Банапарта і Клары, а таксама ўдзельнічала ў вышэйшым грамадстве, дзе атрымлівала асалоду ад музыкі, тэатра і танцаў, а лета праводзіла на курортах ці на загарадных вілах у Ла-Гранж і Атэй. Мяркуецца, што ў яе маглі быць рамантычныя адносіны з [[Корсіка|карсіканцам]] Анджэ К’яппе, які часта выступаў у якасці яе суправаджэння.<ref name="Lagerqvist"/><ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Яе апісваюць як сімпатычную і прыемную і ўмелую танцорку, але досыць ананімную. Яна жыла ў асноўным у Парыжы падчас адсутнасці мужа. Яна паведамляла яму пра палітычныя падзеі ў Парыжы завочна. [[Файл:Julie_and_Desiree_Clary_by_LeFevre.jpg|міні|Іспанская каралева Джулія і яе сястра Дэзірэ, прынцэса Бернадота, намаляваная Робертам Лефеўрам у 1810 годзе]] У часы калі яе муж займаў пасаду губернатара [[Ганза|ганзейскіх гарадоў]] і быў губернатарам [[Браўншвайг-Люнебург (курфюрства)|Гановера]], Бернадота пару разоў наведвала яго ў [[Гамбург]]у з сынам, але яна ніколі не заставалася на доўга; кожны раз, калі яна неўзабаве вярталася ў Парыж. Ёй было не радасна жыць нідзе, акрамя Парыжа. У 1806 годзе яна была вымушана суправаджаць імператрыцу Жазефіну ў [[Майнц]]. Калі яе муж быў зроблены прынцам Понтэкарва ў 1806 годзе, яна занепакоена спытала, ці яна будзе вымушаная пакінуць Парыж, але адказ для яе быў шчаслівы, калі яна была ўпэўненая, што не будзе.<ref name="Lagerqvist"/> У 1807 годзе яна наведала яго ў Шпандаў і ў [[Мальбарк|Марыенбургу]] ва [[Усходняя Прусія|Усходняй Прусіі]], дзе няньчыла яго падчас хваробы. У жніўні 1810 года муж Бернадоты быў абраны спадчыннікам [[Швецыя|шведскага]] прастола, а яе спадчынніцай, якая цяпер на гэтай пасадзе атрымала афіцыйнае імя ''Дэзірэ''. Першапачаткова яна думала, што гэта павінна быць падобна на пазіцыю прынца Понтэкарва, і не чакала, што прыйдзецца наведваць Швецыю больш, чым яе прымушалі наведаць Понтэкарна: «Я думала, што гэта было з Понтэ Карна, месца, адкуль у нас будзе тытул».<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Пазней яна павінна была прызнаць, што ніколі не клапацілася пра якую-небудзь іншую краіну, акрамя Францыі, і нічога не ведала пра замежныя краіны, а таксама не клапацілася пра іх, і што яна была ў роспачы, калі ёй сказалі, што на гэты раз ад яе чакаюць ад’езду з Парыжа. Дэзірэ затрымала свой ад’езд і не з’ехала з мужам. Яна была ў захапленні ад пасады, якую яна атрымала ў французскім двары пасля ўзвышэння на пасаду прынцэсы (яе запрашалі на прыдворныя мерапрыемствы кожны тыдзень), і яе палохалі гісторыі яе неахвотных французскіх служак, якія спрабавалі адгаварыць яе, кажучы, што Швецыя была краінай, блізкай да Паўночнага полюса, напоўненай [[Мядзведзь белы|белымі мядзведзямі]]. Нарэшце, яна пакінула Парыж і падарожнічала па Гамбургу і Кронбаргу ў Даніі праз [[Эрэсун]] да Хельсінгборга ў Швецыі. == Кронпрынцэса == [[Файл:François Gérard - Drottning Desideria som kronprinsessa.jpg|міні|293x293пкс| У якасці наследнай прынцэсы Швецыі, апранутай у Нацыянальны касцюм, Роберт Лефеўр.]] 22 снежня 1810 года Дэзірэ прыбыла са сваім сынам Оскарам у Хельсінгборг у Швецыі, а 6 студзеня 1811 года была прадстаўлена шведскаму каралеўскаму двару ў Каралеўскім палацы ў Стакгольме. У Хельсінгборгу яе сустрэлі прызначаная гаспадыняй мантый графіня Караліна Левенгаўпт і фрэйліна Марыяна Каскул. Паведамляецца, што шведскі клімат быў для яе шокам: яна прыехала зімой і так ненавідзела снег, што плакала.<ref name="Lagerqvist"/> Пасля абрання яе спадчыннікам шведскага прастола яе муж перайшоў у спадчыну, і па іх прыбыцці яе сын таксама павінен быў зрабіць гэта, як патрабавалася, і быў адабраны ў яе для выхавання ў [[лютэранства]]. У адпаведнасці з ''Законам аб талерантнасці'' не патрабавалася пераводзіць яе, і для яе была ўладкавана каталіцкая капліца.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Дэзірэ не была рэлігійнай але каталіцкія масы нагадвалі ёй пра Францыю, і яна адсвяткавала нараджэнне [[Напалеон II|Напалеона II]] спяваннем «Te Deum» у сваёй капліцы. Дэзірэ не змагла прыстасавацца да патрабаванняў афіцыйнага прыдворнага этыкету альбо ўдзельнічаць у прадстаўнічых абавязках, якія патрабаваліся ад яе на пасадзе кронпрынцэсы. Французскае атачэнне, асабліва Эліза ля Флотэ, зрабіла яе непапулярнай падчас знаходжання ў Швецыі, заахвочваючы скардзіцца на ўсё.<ref name="Elgklou"/> У яе не былі добрыя адносіны з [[Гедвіга Лізавета Шарлота Гольштэйн-Готарпская|каралевай Гедвігай Лізаветай Шарлотай]], хаця [[Сафія Магдалена Дацкая|каралева ўдова Сафія Магдаліна,]] як паведамлялася, была да яе добразычлівая. У сваіх знакамітых дзённіках каралева Шарлота апісвала яе як сардэчную, шчодрую і прыемную, калі яна вырашыла быць і не тым, хто займаецца змовай, але і няспелым «сапсаваным дзіцем», якое ненавідзела ўсе патрабаванні і не магло справіцца з любой формай прадстаўлення, і як «французская жанчына ў кожным дзюйме», якая не любіла і скардзілася на ўсё, што не было французскім, і «як следства, яе не любяць».<ref> {{Cite book|author=Cecilia af Klercker|title=Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok IX 1807-1811 (The diaries of Hedvig Elizabeth Charlotte IX 1807-1811)|publisher=P.A. Norstedt & Söners förlag|year=1939|language=sv}}</ref> Каралева Шарлота, якая хацела застацца ў цэнтры ўвагі пры ўласным двары, не была задаволена Дэзірэ, а таксама паўплывала на караля Карла супраць яе.<ref name="Ulf"/> Дэзірэ пакінула Швецыю летам 1811 года пад імем графіні [[Готланд (востраў)|Готландскай]], афіцыйна па стане здароўя, і вярнулася ў Парыж, пакінуўшы мужа і сына. Сама яна сказала, што шведская знаць холадна абыходзілася з ёй: «Не размаўляй са мной пра Стакгольм, я прастуджуся, як толькі пачую гэтае слова».<ref>Lars Elgklou (1978). ''Bernadotte. Historien — eller historier — om en familjen''. Stockholm: Askild & Kärnekull Förlag AB.</ref> У Швецыі яе муж меў палюбоўніцу, шляхцянку Марыяну Каскуль . Пад гэтым жа псеўданімам Дэзірэ афіцыйна пражывала ў Парыжы інкогніта, пазбягаючы тым самым палітыкі. Аднак за яе домам на вуліцы д’Анджу сачыла сакрэтная паліцыя, і яны зачытвалі яе лісты. У яе не было двара, а толькі яе спадарожніца дамы Эліза ла Флот, якая дапамагала ёй у якасці гаспадыні на прыёмах, і ў асноўным яна мела зносіны з кругам блізкіх сяброў і сям’і. Яе прыёмы наведвалі [[Шарль Марыс дэ Талейран-Перыгор|Талейран]] і [[Жазеф Фушэ|Фушэ]], якія падчас місіі Напалеона спрабавалі праз яе ўздзейнічаць на яе мужа.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> У 1812 годзе яна выступіла пасрэднікам, калі Напалеон вёў перамовы з яе мужам праз [[Юг-Бернар Марэ|герцага дэ Басана]]. Яе муж хацеў, каб яе размясцілі ў Парыжы, дзе яна магла супакоіць лютасць Напалеона палітыкай Швецыі і інфармаваць яго пра падзеі ў цэнтры еўрапейскай палітыкі, але, паколькі іх перапіска страчана, невядома, наколькі гэта праўда. Падчас сустрэчы яе мужа з расійскім царом [[Аляксандр I (імператар расійскі)|Аляксандрам I]] у [[Турку|Або]] ў 1812 годзе цар прапанаваў Карлу Джону развесціся з ёй і ажаніцца на адной са сваіх сясцёр, але кароль адхіліў гэтую прапанову. Перад нападам на Расію Напалеон папрасіў Дэзірэ пакінуць Францыю. Яна падрыхтавалася да ад’езду, але здолела гэтага пазбегнуць. Паколькі яна афіцыйна жыла інкогніта, яна магла пазбягаць палітыкі, калі Швецыя і Францыя абвясцілі вайну ў 1813 годзе. Улетку 1813 года яна сышла ў загарадны маёнтак Джулі Мортэфонтэйн разам з Катарынай з Вюртэмберга, каб пазбегнуць увагі, перш чым вярнуцца ў навагоднюю ноч 1814 года у Парыж. 31 сакавіка 1814 года, пасля прыбыцця саюзных армій у Парыж пасля паразы Напалеона, яе дом стаў прытулкам для яе сястры Джулі. Яна сустрэлася са сваім мужам, які быў адным з саюзных генералаў, якія прыбылі ў Парыж. Аднак яна не вярнулася з ім у Швецыю, калі ён з’ехаў, што прыцягнула ўвагу. На пытанне, чаму шведскі граф Джэйкаб Дэлагардзі ў Мортэфонтэне, яяна адказала, што баіцца разводу, калі яна гэта зробіць.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> 14 мая 1814 года яна была прадстаўлена [[Людовік XVIII|Людовіку XVIII]], двор якога яна часта наведвала ў наступныя гады і які, як кажуць, ёй вельмі спадабаўся. Пасля [[Сто дзён|ста дзён]] у 1815 годзе члены сям’і Банапарта былі сасланы з Францыі. Сюды ўваходзіла яе сястра Джулі, і калі Людовік XVIII выказаў жаданне зрабіць ёй ласку, яна рэгулярна прасіла яго зрабіць выключэнне для Джулі і дазволіць ёй жыць у Парыжы. У 1816 годзе яна планавала вярнуцца ў Швецыю, але хацела ўзяць з сабой сястру Джулі. Яе муж палічыў гэта неразумным, бо Джулі была жонкай Банапарта, і яе прысутнасць можа быць прынята як знак таго, што ён перайшоў на бок зрынутага Напалеона. У рэшце рэшт гэта не дало нічога.<ref>{{Cite book|author=Cecilia af Klercker (översättning och redigering)|title=Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok IX (The diaries of Hedwig Elizabeth Charlotte IX)|publisher=P.A. Norstedt & Söners förlag|year=1942|language=sv}}</ref> У гэты момант яна часта праводзіла час з Жэрмэн дэ Стаэль і Джульеттай Рэкам’е. У 1817 годзе муж Дэзірэ змясціў у яе дома графа дэ Мантрышара ў якасці шпіёна, каб ён паведамляў, ці робіць яна што-небудзь, што можа на яго паўплываць.<ref name="Lagerqvist"/> == Каралева-кансорт == [[Файл:Framsida_av_medalj_med_bild_av_Desideria_i_profil_samt_text_-_Skoklosters_slott_-_99620.tif|злева|міні|250x250пкс| Каралева Швецыі і Нарвегіі Дэзірэ, як паказана на яе каранацыйным медальёне з каронай каралевы]] У 1818 годзе яе муж стаў каралём Швецыі, што зрабіла Дэзірэ каралевай. Аднак яна засталася ў Францыі афіцыйна па стане здароўя, што выклікала спекуляцыіў прэсе ў Парыжы і яе наведвальнікаў. Пасля таго, як яна стала каралевай, каралева-ўдова ёй напісала і прапанавала, каб у яе былі фрэйліны шведкі, але яна адказала, што ёй не трэба мець двор, бо яна па-ранейшаму пражывае інкогніта. Яна афіцыйна трымала сябе ў рэжыме інкогніта і не прымала ніякага двара, але падтрымлівала сувязь з пасольствам Швецыі, рэгулярна наведвала двор Людовіка XVIII і часта бачыла шведаў на прыёмах, якія праводзіла па чацвяргах і нядзелях, неафіцыйна ў ролі каралевы, хаця яна па-ранейшаму карысталася тытулам графіні. У гэты перыяд яна палюбіла французскага прэм’ер-міністра [[Арман-Эмануэль дзю Плесі Рышэльё|герцага дзю Рышэльё]], які прыцягнуў яе ўвагу.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Паводле адной з версій, яна палюбіла яго пасля таго, як Людовік XVIII даў яму заданне адмовіць у яе чарговым звароце да сваёй сястры Джулі самым чароўным спосабам. Праўда гэта ці не, яна сапраўды палюбіла яго, але на прыхільнасць Рышэльё не адказаў, назваўшы яе сваёй «шалёнай каралевай». Па словах Лора Джуно, яна не адважылася размаўляць з ім і не падыходзіць да яго, але яна ішла за ім, куды б ён ні пайшоў, спрабавала ўступіць у кантакт з ім, ішла за ім падчас паездкі ў Спа і клала кветкі ў яго пакой. Яна ішла за ім да самай яго смерці ў 1822 годзе.<ref name="Lagerqvist"/> Іншая версія яе паводзін у адносінах да яго заключалася ў тым, што яе муж даў ёй задачу ўступіць у кантакт з Рышэльё па палітычных матывах, але яго стаўленне прымусіла яе занадта бянтэжыцца, каб зрабіць гэта. Улетку 1822 года яе сын Оскар здзейсніў паездку па Еўропе, каб агледзець будучых нявест, і было вырашана, што яны павінны сустрэцца. Паколькі Францыя была прызнана непрыдатнай, яны сустрэліся ў [[Ахен]]е і другі раз у Швейцарыі. У 1823 годзе Дэзірэ вярнулася ў Швецыю разам з нявестай сына, [[Жазэфіна Лейхтэнбергская|Жазефінай Лейхтэнбергскай]]. Гэта быў прызначаны візіт, але яна павінна была застацца ў Швецыі да канца жыцця. Яны з Жазефінай прыбылі ў Стакгольм 13 чэрвеня 1823 года. Праз тры дні ёй быў прадстаўлены каралеўскі двор і ўрад, а 19 чэрвеня яна прыняла ўдзел у афіцыйным прыёме Жазефіны і стала сведкай вяселля. Вядомая гісторыя: пасля яе вяртання ў Швецыю быў цёплы і сухі перыяд, таму сяляне, якія павярнуліся да яе, былі прымушаныя вітаць яе «Vi vill ha regn!» («Мы хочам дажджу!»), што на сканскім дыялекце вельмі падобна на французскае «Vive la Reine!» («Няхай жыве Каралева!»).<ref>[https://sok.riksarkivet.se/Sbl/Presentation.aspx?id=17493 Article] by [[National Archives of Sweden|Riksarkivet]]</ref> [[Файл:Desideria_of_Sweden_coronation_1829_by_Fredric_Westin.jpg|міні|230x230пкс| Шведская каранацыя Дэзірэ ў 1829 годзе Фрэдрыкам Уэстынам.]] 21 жніўня 1829 года яна была каранавана каралевай Швецыі ў [[Царква Святога Мікалая (Стакгольм)|Царкве Святога Мікалая]] ў Стакгольме. Яе каранацыю прапаноўвалі па вяртанні, але муж адклаў яе, бо баяўся, што могуць узнікнуць рэлігійныя цяжкасці. На самой справе была прапанова перайсці ў лютэранскую веру да яе каранацыі, але ў рэшце рэшт пытанне не лічылася дастаткова важным для ціску, і яе ўсё ж каранавалі. Яна была каранавана па ўласным жаданні пасля таго, як націснула на Чарльза Джона з пажаданнем, каб яе каранавалі як «у адваротным выпадку яна не стала б належнай каралевай».<ref>Anne-Marie Riiber (1959). Drottning Sophia. (Queen Sophia) Uppsala: J. A. Lindblads Förlag. page 149. ISBN (Swedish)</ref> Лічыцца, што прычынай яе настойлівасці стала тое, што яна разглядала гэта як абарону ад разводу.<ref>Robert Braun (1950). Silvertronen, En bok om drottning Josefine av Sverige-Norge. (The Silver Throne. A Book about Queen Josefine of Sweden-Norway) Stockholm: Norlin Förlag AB. ISBN (Swedish) page 145</ref> Аднак у Нарвегіі яе ніколі не каранавалі з-за статусу каталічкі, нягледзячы на просьбу аб каранацыі і там. Яна была першай абывацелькай, якая стала каралевай Швецыі з часоў Карын Менсдотэр у 1568 годзе. Адносіны паміж ёй і яе мужам каралём Карлам XIV Юханам былі некалькі аддаленымі, але прыязнымі. Карл Юхан ставіўся да яе з некаторай раздражняльнасцю, у той час як яна паводзіла сябе вельмі свабодна і нефармальна. Двор быў здзіўлены яе нефармальнымі паводзінамі. Яна магла ўвайсці ў яго спальню і заставацца там да позняй ночы, хаця ён намякаў ёй, што хоча пабыць сам-насам са сваім любімым графам Магнусам Браге.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Кожную раніцу яна наведвала мужа ў начной кашулі, што было расцэнена як шакіруючае, бо ў гэты час муж звычайна раіўся з членамі дзяржаўнага савета ў ягонай ложкавай палаце. З-за розніцы ў звычках яны рэдка бачыліся, хаця і жылі разам. Так як, напрыклад, яна заўсёды спазнялася на вячэру, ён перастаў есці з ёй, і паколькі ён таксама аддаваў перавагу есці ў адзіноце, нярэдкія выпадкі, калі прыдворныя двара сядзелі ў адзіноце за абедзенным сталом, без прысутнасці каралеўскай пары.<ref name="Lagerqvist"/> Нішто не сведчыць пра тое, што каралева Дэзірэ калі-небудзь мела нейкі палітычны ўплыў, і яе хвалілі за недастатковае ўмяшанне ў палітыку. Кожны раз, калі Карл Юхан узбуджаўся, было вядома, што яна можа супакоіць яго адным цвёрдым словам «Бернадот!»<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Адзін з такіх анекдотаў быў, калі Карл Юхан, вядомы сваім гарачым норавам, бушаваў пра тое, як ён па-рознаму будзе караць некаторыя палітычныя парады. За кожнае пакаранне, якое ён выказаў, яна, як кажуць, біла сваім веерам па стале і сказала навакольным прыдворным «Ён не зможа нашкодзіць кату!», На што двор пачаў смяяцца. Яна таксама сказала: «О, мне падабаецца чуць, як ты гэта кажаш, калі у цябе нават не хапае духу скруціць шыю кату!» [[Файл:Desideria_of_Sweden_&_Norway_c_1830.jpg|міні|Каралева Дэзірэ каля 1830 года]] Каралева Дэзірэ атрымлівала асалоду ад грамадскага жыцця, але толькі ў тым выпадку, калі яно было нефармальным, яе моцная непрыязнасць да прыдворнага этыкету і адмова падпарадкавацца яму зрабілі цяжкім прызвычаіцца да свайго становішча каралевы і прымусіць сябе паважаць шляхту, якая ў прыватным парадку высмейвала яе цяжкасці прыстасавацца да этыкету<ref name="Malmborg, Ingvar von">«Min gud tocket hov! Det svenska hovet från Napoleon till Louis Philippe» in Ingvar von Malmborg (ed) Familjen Bernadotte — kungligheter och människor. Stockholm, 2010</ref> і яе таксама расцэньвалі як нейкі снабізм з-за свайго мінулага як дачкі купца і рэспубліканца. Такім чынам, ёй было цяжка дысцыплінаваць сваіх арыстакратычных фрэйлін, якіх прызначыў Карл Юхан, не параіўшыся з ёй, і якія аддавалі перавагу разбірацца ў канфліктах адносна этыкету, а не прасіць яе пасрэднічаць, што, па меншай меры, аднойчы прывяло да сцэны, якая прымусіла Карла Юхана папракнуць яе: «Паспрабуйце прымусіць сваіх дам не паведамляць публіцы пра свае дзеянні і канфлікты, як гэта адбылося ў дзень, калі вы ад’ехалі са Стакгольма», пасля інцыдэнту, калі дзве дамы ў чаканні «крычалі, як грэблівыя мадам» аб прыярытэтнасці месцаў у карэце каралевы падчас падарожжа. Гэтыя цяжкасці былі некалькі прыглушанымі падчас знаходжання яе пляменніцы Марсель Ташер дэ ла Пэйджэры, якая дасягнула сацыяльнага поспеху, і першыя гады яе жыцця каралевай апісваюцца як час баляў і вечарынак, большы, чым было заўважана пры шведскім двары з часоў караля [[Густаў III|Густава III]]. Аднак пасля ад’езду Ташэра ў Францыю цяжкасці Дэзірэ прызвычаіцца да прыдворнага жыцця сталі больш прыкметнымі, і яна паступова скараціла свой удзел у грамадскім жыцці, бо не магла знайсці ў ім задавальнення, калі яно павінна весціся ў адпаведнасці з этыкетам. Яе непрыязнасць да афіцыйнага дваравога этыкету заставалася галоўнай скаргай на яе жыццё ў Швецыі ў лістах да яе сястры Джулі: : «Якімі сумнымі могуць быць двары, калі ты не нарадзіўся ў іх. [. . . ] Дамы, якія наведваюць мяне, не вельмі смешныя, і я вымушаны абмежавацца фізічна і маральна [. . . ] Я ніколі не магу прыстасавацца да строгага этыкету, якога заўсёды трэба выконваць пры двары [. . . ] Калі вы жывяце ў акружэнні двара і вымушаны выказваць свае пачуцці ў форме ветлівых фраз, якіх патрабуюць пры двары, цяжкасці настолькі вялікія, што вы не аддасце перавагу»<ref name="Malmborg, Ingvar von"/> Такім чынам, з часам Дэзірэ ўсё менш і менш удзельнічала ў дваравым жыцці, і гаварылася, што яна «праводзіла час больш за ўсё ў сваім пакоі, дзе яе думкі са шкадаваннем вярталіся ў той час, калі яна ў асяроддзі ласкавых сяброў вольна жыла ў Францыі без турмы этыкету».<ref name="Malmborg, Ingvar von"/> У пачатку 1830-х гадоў яна стамілася ад свайго каралеўскага статусу і хацела вярнуцца ў Парыж, але муж адмовіўся гэта дазволіць. Гэта не азначае, што Дэзірэ не сябравала з прыдворнымі, асабліва з графіняй Кларай Бонд, якая была яе фаварытам з моманту прыезду ў 1823 годзе і да самай смерці. Пасля ад’езду пляменніцы ў Францыю яна часта мела зносіны з багатым купцом Карлам Абрагамам Арфведсанам, які калісьці быў госцем у яе доме дзяцінства.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Сярод іншых яе больш вядомых фрэйлін былі нарвежкі Кацінка Фальбэ і Яна Фальбэ. З-за дзівацкіх звычак Дэзірэ яны былі вядомыя як «Strapatsfröknarna» («Мадмуазэлі Бедства»).<ref name="Lagerqvist"/> Падчас знаходжання ў палацы Розерсберг і, нягледзячы на страх перад цемрай, яна ноччу шпацыравала ў парку і загадала адной фрэйліне ісці перад ёй, апранутай у белы колер, каб не дапускаць ад сябе [[кажан]]оў.<ref name="Elgklou"/> Дэзірэ цікавілася модай, шмат цікавасці і гонару прысвячала сваім валасам і да глыбокага ўзросту насіла сукенкі з нізкім фасонам. Ёй падабалася танцаваць: яе звычайным пытаннем на дваравых прэзентацыях было, ці любяць дэбютанты танцаваць, і яна сама добра танцавала і ў старасці. Размовы ў асноўным ішлі пра яе старое жыццё ў Францыі. Яна так і не навучылася размаўляць на шведскай мове, і ёсць шмат анекдотаў пра яе спробы размаўляць на гэтай мове. Яе адсутнасць этыкету з гадамі стала больш прымацца, бо ў іншых аспектах яе б сталі называць дзіваком. Як і яе нявестка, Дэзірэ была каталічкай, але ў адрозненне ад [[Жазэфіна Лейхтэнбергская|Жазефіны]], якая была набожнай і практыкуючай каталічкай, яна такой ніколі не была.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Яе набожная каталіцкая нявестка настойвала на тым, каб яна прысутнічала на імшах і споведзях.<ref name="Lagerqvist"/> Яна сапраўды прысутнічала на імшах, каб дагадзіць Жазефіне, але заявіла, што не мае ніякіх грахоў, каб прызнацца. Калі святар пачаў прапаведаваць і дакараць яе, яна перапыніла яго і заявіла, што такія размовы раздражняюць яе нервы. Яе любімай летняй рэзідэнцыяй быў палац Розерсберга, дзе яна ўтрымлівала курэй як хатніх жывёл, але паколькі Розерсберг быў аддалены, яна часцей спынялася ў палацы Хага. Таксама яна часта наведвала шведскія курорты, такія як Рамлёза. Упершыню Дэзірэ наведала Нарвегію ў 1825 годзе.<ref name="Lagerqvist"/> У Нарвегіі яна найбольш вядомая як заступніца ''Eugenia stiftelse'' (Фонда Яўгеніі) для бедных дзяўчат у Осла Марыі Шандорф, названай у гонар каралевы, якую яна часта наведвала з 1828 па 1847 гады. == Каралева-маці == [[Файл:Desideria_caricature_by_Fritz_von_Dardel.png|міні|Карыкатура 1850-х на каралеву ўдову Дэзірэ Фрыца фон Дардэля]] У 1844 годзе Карл XIV Юхан памёр, а Дэзірэ стала каралевай-маці. Яе сын, новы кароль Оскар I, дазволіў ёй працягваць жыць у памяшканні каралевы ў Каралеўскім палацы, а таксама ўвесь яе прыдворны персанал па-за ўвагай, каб ёй не давялося мяняць свае звычкі. Калі яе нявестка каралева Жазефіна паспрабавала пераканаць яе скараціць двор па ўласным жаданні, сказаўшы, што ёй больш не патрэбны такі вялікі двор, як каралева-маці, яна адказала: «Гэта праўда, што яны мне больш не патрэбныя усе, але я ім усё яшчэ патрэбна».<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Яна была ўважлівым і ўпадабаным працадаўцам сярод персаналу. Дэзірэ сапраўды займалася дабрачыннасцю, але яна была стрыманай, і было сказана: «Яе дабрачыннасць была значнай, але праходзіла ў цішыні». Адным з прыкладаў было тое, што яна падтрымлівала бедных жанчын вышэйшага класа, даючы ім швейную працу. Яна таксама выступала ў якасці афіцыйнага абаронцы дабрачынных устаноў, такіх як Дзявочая школа жаночага таварыства. У тым жа годзе, калі яна стала ўдавой, французскі дыпламат Бакюр яе апісаў: «Каралеўскае жыццё не змяніла яе — на жаль, для рэпутацыі Кароны. Яна заўсёды была і будзе заставацца звычайнай гандляркай, здзіўленая сваім становішчам і знаходжаннем на троне».<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Ён таксама дадаў, што яна была жанчынай з добрай душой. Пасля вяртання ў Швецыю ў 1823 годзе Дэзірэ захавала свой дом на парыжскай вуліцы д’Анжу ў чаканні яе вяртання. Ім кіравалі яе сястра Кацярына Ганарына Вільнёў і яе стары французскі персанал, а бізнесам у Францыі кіраваў яе пляменнік, імператарскі граф Клары. У маі 1853 года, пасля таго як [[Напалеон III]] зрабіў сябе французскім імператарам, яна падрыхтавалася да вяртання ў Парыж. Усё было гатова, і яе суправаджаў на карабель у [[Карльскруна|Карльскруну]] яе ўнук [[Оскар II|прынц Оскар, герцаг Эстэротландскі]]. Аднак яе страх перад марскімі падарожжамі зрабіў немагчымым яе выезд.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> У апошнія гады яна была занепакоеная сваім домам у Парыжы з-за планаў гарадскога архітэктара Гасмана, але Напалеон III зрабіў для яе выключэнне і дазволіў яе дому застацца, што і рабілася да года пасля яе смерці.<ref name="Lindwall, Lilly 1919"/> Дэзірэ мела даволі гарманічныя адносіны са сваёй нявесткай і адчувала сімпатыю да нявесты свайго ўнука, прынцэсы Луізы Нідэрландскай. [[Файл:Desideria_of_Sweden_&_Norway_dead_1860.jpg|міні|200x200пкс| Фатаграфія на яе смяротным ложы]] [[Файл:Desideria_of_Sweden_&_Norway_grave_2007.jpg|міні|200x200пкс| Саркафаг Дэзірэ ў [[Царква Рыдархольмена|царкве Рыдаргольм]]]] У наступныя гады жыцця каралевай, і ў прыватнасці, маці-каралевы, яна стала вядомай сваёй эксцэнтрычнасцю. Вядома, што яна не выконвала рэжым і, такім чынам, часта спазнялася і прымушала гасцей чакаць, што ўзбуджала яе мужа. Звычайна яна засынала ў чатыры гадзіны ночы, а прачыналася ў дзве гадзіны дня. Перад тым, як легчы спаць, яна «прагулівалася на брычцы». Падчас гэтых паездак яна часта наносіла візіты без папярэджання, што звычайна было няёмка з-за часу. Калі надвор’е было дрэннае, яе карэта праехала па двары каралеўскага палаца. Для яе было нармальным прыехаць у оперу пасля заканчэння спектакля. Раніцай клалася спаць, вечарам уставала, ноччу снедала і з агеньчыкам блукала па калідорах спальнага палаца.<ref name="Lagerqvist"/> Гэта паказвае анекдот: у 1843 годзе ахоўнік палаца сярод ночы ўбачыў царыцу цалкам апранутай на балконе палаца. Прыйшоўшы дадому да жонкі, ён сказаў ёй, што яна лянуецца ў параўнанні з каралевай, якая ўставала гадзінамі да ўзыходу сонца.<ref name="Elgklou"/> Ён думаў, што каралева-маці ўстала раней за ўсіх у горадзе, але на самой справе яна яшчэ не лягла спаць. Дэзірэ часам прымала дзяцей з вуліц у палац і давала ім прысмакі; яна не магла ўступіць ні ў якую сапраўдную размову, але яна магла казаць ''«Kom, kom!»'' (Па-шведску «Прыходзь!»)<ref name="Lagerqvist"/> Ёсць гісторыі пра людзей, якіх абудзіла яе карэта, калі яна ноччу ехала па вуліцах. Карэта часам спынялася; яна крыху паспала, а потым прачнулася, і карэта працягнула свой шлях. Сваю звычку альбо кругажэнне па двары ў сваёй карэце яна назвала ''«Kring kring»'' (па-шведску «вакол ды вакол») — адно з нешматлікіх шведскіх слоў, якія яна вывучыла.<ref name="Elgklou1">{{Cite book|author=Lars Elgklou|title=Familjen Bernadotte. En släktkrönika. (The Bernadotte family. A family chronicle.)|publisher=Skogs Boktryckeri Trelleborg|year=1995|page=21|language=sv|isbn=91-7054-755-6}}<cite class="citation book cs1" data-ve-ignore="true" id="CITEREFLars_Elgklou1995">Lars Elgklou (1995). ''Familjen Bernadotte. En släktkrönika. (The Bernadotte family. A family chronicle.)'' (in Swedish). Skogs Boktryckeri Trelleborg. p.&nbsp;21. [[Міжнародны стандартны кніжны нумар|ISBN]]&nbsp;[[Спецыяльныя: BookSources / 91-7054-755-6|<bdi>91-7054-755-6</bdi>]].</cite> </ref> 17 снежня 1860 года каралева Дэзірэ ўвайшла ў сваю ложу ў [[Каралеўская опера ў Стакгольме|Каралеўскай шведскай оперы]] адразу ''пасля таго,'' як спектакль скончыўся, і пасля вяртання ў [[Стакгольмскі каралеўскі палац|Стакгольмскі палац]] яна павалілася, не дабраўшыся да свайго пакоя, памершы ў 83 гады пры праўленні свайго ўнука [[Карл XV|караля Карла XV]] (яе сын кароль Оскар I апярэдзіў яе). == Узнагароды == * [[File:Flag_of_Bavaria_(striped).svg|23x23пкс]] [[Каралеўства Баварыя|Баварыя]]: Дама ордэна Святой Лізаветы.<ref>{{Cite book|title=Geschichte des Königlich-Bayerischen St.-Elisabethen-Ordens|url=https://books.google.com/books?id=2p5lAAAAcAAJ&q=%22St.%20Elisabethenorden%22&pg=PA28|last=Destouches|first=Ernst von|language=de|date=1873|access-date=6 July 2019}}</ref> == У мастацкай літаратуры == Пра Дэзірэ Клары з’явілася ў некалькіх раманах і фільмах.<ref>[http://h-france.net/fffh/classics/2857/ Michael Sibalis (2014). Napoleon’s Fiancée: The Fabulous Destiny of Désirée Clary] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210410115605/https://h-france.net/fffh/classics/2857/ |date=10 красавіка 2021 }}</ref> * ''Désirée''(1951), Анэмары Селінкі, раман у выглядзе макета [[Аўтабіяграфія|аўтабіяграфіі]] . Першапачаткова ён быў апублікаваны на нямецкай мове ў выдавецтве Kiepenheuer & Witsch і стаў сусветным бэстсэлерам. Ён перакладзены на шмат моваў, уключаючы кітайскую, англійскую, французскую, італьянскую, грэчаскую, венгерскую, іспанскую, персідскую і турэцкую. * ''Le Destin fabuleux de Désirée Clary'' (таксама ''Mlle.'' ''Désirée'') (1942), французскі фільм Сашы Гітры. * ''Désirée'' (1954), амерыканскі фільм, заснаваны на кнізе Селінкі, з [[Джын Сіманс (актрыса)|Жан Сіманс]] і [[Марлан Бранда|Марланам Брандо]]. * ''The Bernadotte Album'' (1918), «экранная апрацоўка» Джона Лангана пра жыццё Клары і Жазефіны (народжанай Мары Ташэр), які, як мяркуецца, Заснаваны ва ўспамінах Мары Ташэр і Дэзірэ Клары. * ''Фартуна каралевы: Раман пра Дэзірэ, Напалеона і дынастыю, якая перажыла Імперыю'' (2020), Элісан Патакі, апавяданне ад першай асобы пра жыццё Клары.<ref>Pataki, Allison.(2020) «A Queen’s Fortune: A Novel of Desiree, Napoleon, and the Dynasty that outlasted the Empire.» Ballantine Books, New York {{ISBN|978-0-593-12818-3}}.</ref> {{Зноскі}}   == Літаратура == * ''Désirée Clary d’après sa correspondance inédite avec Bonaparte, Bernadotte et sa famille'', Gabriel Girod de l’Ain, Paris: Hachette (1959). * {{Cite book|author=Lars O. Lagerqvist|title=Bernadotternas drottningar (The queens of the Bernadotte dynasty)|publisher=Albert Bonniers Förlag AB|isbn=91-0-042916-3|year=1979|language=sv}} * {{Cite book|author=Cecilia af Klercker (översättning och redigering)|title=Hedvig Elisabeth Charlottas dagbok IX (The diaries of Hedwig Elizabeth Charlotte IX)|publisher=P.A. Norstedt & Söners förlag|year=1942|language=sv}} * {{Cite book|author=Lars Elgklou|title=Familjen Bernadotte. En släktkrönika. (The Bernadotte family. A family chronicle.)|publisher=Skogs Boktryckeri Trelleborg|year=1995|language=sv|isbn=91-7054-755-6}} * Lindwall, Lilly: (шведская) ''Desideria.'' ''Bernadotternas anmoder.''[Desideria. The Ancestral Mother of the Bernadottes] Stockholm. Åhlén och Åkerlunds Förlag A.-B. (1919) * Desideria, Svenskt biografiskt lexikon (SBL) * Desideria, Norsk biografisk leksikon * Désirée Clary at Svenskt kvinnobiografiskt lexikon == Спасылкі == * [http://www.nebula5.org/clary/desiree.html Дэзірэ Клары] * [http://home.snafu.de/veith/Texte/Napoleon.htm Гісторыя пра Дэзірэ] (ням.) * [https://excerpts.numilog.com/books/9782706258954.pdf Désirée Clary: d’après sa korespondence inédite avec Banaparte, Bernadotte et sa Famille] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20210410155219/https://excerpts.numilog.com/books/9782706258954.pdf |date=10 красавіка 2021 }} (французская) * {{Imdb title|title=Désirée}} {{Wikidata/Ancestors}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Жонкі манархаў Нарвегіі]] [[Катэгорыя:Постаці французскага каталіцтва]] [[Катэгорыя:Мужы і жонкі манархаў Швецыі]] [[Катэгорыя:Постаці Марселя]] dq9oxcsxwurabpygknhag34il2u9xy8 0 687166 5013925 4377162 2025-07-10T14:03:45Z 2A02:B021:F02:35A9:CD32:1859:8936:EC84 5013925 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} Князь '''Мікалай Барысавіч Юсупаў''' (15 (26) кастрычніка 1750 — 15 ліпеня 1831, {{МС|Масква||}}) — дзяржаўны дзеяч, дыпламат (1783—1789), аматар мастацтва, адзін з найбуйнейшых у Расіі калекцыянераў і мецэнатаў, уладальнік падмаскоўных сядзіб Архангельскае і Васільеўскае. Займаныя афіцыйныя пасады: галоўны кіраўнік [[Аружэйная палата|Аружэйнай палаты]] і Экспедыцыі Крамлёўскага будаўніцтва, дырэктар Імператарскіх тэатраў (1791—1796), дырэктар Эрмітажа (1797), узначальваў палацавыя шкляныя, фарфоравыя і шпалерныя заводы (c 1792), сенатар (з 1788), сапраўдны тайны саветнік (1796), міністр Дэпартамента надзелаў (1800—1816), член Дзяржаўнага савета (з 1823). [[Файл:Vincenzo_Petrocelli,_Hermitage_Museum,_Portrait_of_Young_Duke_N.B._Yusupov.jpg|thumb|''Партрэт маладога герцага Н. Б. Юсупава'', напісаны [[Вінчэнца Пятрачэлі]]; захоўваецца ў калекцыі [[Эрмітаж (Санкт-Пецярбург)|Эрмітажа]] ў [[Санкт-Пецярбург|Санкт-Пецярбургу]]]] {{DEFAULTSORT:Юсупаў Мікалай Барысавіч}} tsx2zwhynbgy5f4weh6gigf6eaa4ka4 0 704524 5014003 4800337 2025-07-11T07:22:33Z InternetArchiveBot 89999 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5 5014003 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі2|Куляшоў}} {{футбаліст | імя = Раман Куляшоў | поўнае імя = Раман Юр’евіч Куляшоў | выява = | дата нараджэння = | месца нараджэння = | грамадзянства = {{Сцягафікацыя|Беларусь}} | рост = | вага = | мянушка = | цяперашні клуб = | нумар = | пазіцыя = [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]] | клубы = {{футбольная кар’ера |2020—2023| {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро (Магілёў)]]|17 (1) |2021|{{фарм-клуб}} {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Дняпро-Юні Магілёў|Дняпро-Юні (Магілёў)]]|21 (0) |2023|{{арэнда}} {{Сцяг|Беларусь||20px}} [[ФК Слонім-2017|Слонім-2017]]|12 (0) }} | абнаўленне дадзеных аб клубе = 9 красавіка 2024 }} '''Раман Куляшоў''' (нар. {{ДН|14|6|2003}}, {{МН|Магілёў}}) — беларускі [[футбол|футбаліст]], [[паўабаронца (футбол)|паўабаронца]]. == Клубная кар’ера == Выступаў за юнацкія каманды магілёўскага «[[ФК Дняпро Магілёў|Дняпра]]», а ў лютым 2020 года падпісаў кантракт з клубам<ref>{{cite web |url = https://fc-dnepr.by/news/roman-kuleshov---futbolist-dnepra |title = Роман Кулешов - футболист "Днепра"! |work = Афіцыйны сайт магілёўскага «Дняпра» |language = ru |url-status = dead}}</ref>. У сезоне 2020 некалькі разоў з’яўляўся на полі ў Другой лізе. У 2021 годзе, пасля выхаду «Дняпра» ў Першую лігу, застаўся ў Другой лізе ў складзе рэзервовай каманды «[[ФК Дняпро-Юні Магілёў|Дняпро-Юні]]». Да сезона 2022 стаў рыхтавацца з асноўнай камандай «Дняпра», якая пазней атрымала месца ў Вышэйшай лізе. Дэбютаваў у Вышэйшай лізе 20 сакавіка 2022 года ў матчы першага тура супраць бабруйскай «[[ФК Белшына|Белшыны]]» (0:0), калі выйшаў на замену ў другім тайме. У далейшым працягваў часам выхадзіць на замену ў асноўнай камандзе. У ліпені 2023 года быў аддадзены ў арэнду ў «[[ФК Слонім-2017|Слонім-2017]]»<ref>{{cite web|date = 2023-07-21|url = https://fc-dnepr.by/news/roman-kuleshov-i-vladislav-puninskiy-otdani-v-arendu|title = Роман Кулешов и Владислав Пунинский отданы в аренду|work = Афіцыйны сайт магілёўскага «Дняпра»|access-date = 2024-02-05|language = ru|archive-date = 24 ліпеня 2023|archive-url = https://web.archive.org/web/20230724063226/https://fc-dnepr.by/news/roman-kuleshov-i-vladislav-puninskiy-otdani-v-arendu|url-status = dead}}</ref>. У лютым 2024 года на правах арэнды далучыўся да «[[ФК Орша|Оршы]]»<ref>{{cite web|date = 2024-02-02|url = https://bel.football/orsha_obieyavila_ob_arende_trekh_futbolistov_mogilevskogo_dnepra|title = «Орша» сообщила об аренде трех футболистов могилевского «Днепра»|website = bel.football|access-date = 2024-02-05|language = ru|archive-date = 2 лютага 2024|archive-url = https://web.archive.org/web/20240202170751/https://bel.football/orsha_obieyavila_ob_arende_trekh_futbolistov_mogilevskogo_dnepra|url-status = dead}}</ref>, аднак яшчэ да пачатку новага сезона арэнда была скасавана<ref>{{cite web|date = 2024-04-05|url = https://football.by/news/186025 |title = "Орша" Булыги и Тамело, "Барановичи" Высоцкого, "Макслайн" Гольмака |website = football.by|access-date = 2024-04-09|language = ru}}</ref>, а неўзабаве паўабаронца пакінуў і «Дняпро»<ref>{{cite web|date = 2024-04-15|url = https://football.by/news/186418 |title = "Днепр" расстался с Романом Кулешовым |website = football.by|access-date = 2024-04-16|language = ru}}</ref>. == Дасягненні == * {{Сцяг|Беларусь||20px}} Пераможца [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе|Другой лігі чэмпіянату Беларусі]]: [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020|2020]] == Статыстыка выступленняў == {| cellspacing="0" cellpadding="3" style="border:1px solid #AAAAAA;font-size:95%" |- bgcolor="#E4E4E4" !style="border-bottom:1px solid #AAAAAA" width=50 |Сезон !style="border-bottom:1px solid #AAAAAA" width=10 |Дывізіён !style="border-bottom:1px solid #AAAAAA" width=100 |Клуб !style="border-bottom:1px solid #AAAAAA" width=20 |Краіна !style="border-bottom:1px solid #AAAAAA" width=20 |Матчы !style="border-bottom:1px solid #AAAAAA" width=20 |Галы |- align="center" | [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2020|2020]] || Д3 || [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]] || {{Сцяг|Беларусь}} || 4 || 0 |- align="center" | [[Другая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2021|2021]] || Д3 || [[ФК Дняпро-Юні Магілёў|Дняпро-Юні]] || {{Сцяг|Беларусь}} || 21 || 0 |- align="center" | [[Вышэйшая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2022|2022]] || Д1 || [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]] || {{Сцяг|Беларусь}} || 5 || 0 |- align="center" | [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023|2023]] (1) || Д2 || [[ФК Дняпро Магілёў|Дняпро]] || {{Сцяг|Беларусь}} || 8 || 1 |- align="center" | [[Першая ліга чэмпіянату Беларусі па футболе 2023|2023]] (2) || Д2 || [[ФК Слонім-2017|Слонім-2017]] || {{Сцяг|Беларусь}} || 12 || 0 |- align="center" |} == Крыніцы == {{Крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Куляшоў Раман Юр’евіч}} [[Катэгорыя:Футбалісты Беларусі]] [[Катэгорыя:Ігракі ФК Дняпро Магілёў]] [[Катэгорыя:Ігракі ФК Дняпро-2 Магілёў]] [[Катэгорыя:Ігракі ФК Слонім-2017]] 6n2c3y5vrljlgmr6jmmz220ppvds8zp 0 705505 5013997 4100743 2025-07-11T03:08:19Z StarDeg 16311 5013997 wikitext text/x-wiki {{Мастак}} '''Радамір Дамнянавіч''' ({{ДН|10|12|1936}}, {{МН|Мостар||}}, [[Югаславія]] — [[10 ліпеня]] [[2025]]) — югаслаўскі [[мастак]]. Жыве і працуе ў [[Бялград]]зе і [[Мілан]]е. == Жыццё і творчасць == Радамір Дамнянавіч скончыў Акадэмію прыгожых мастацтваў у Бялградзе ў 1957 годзе. У 1958 годзе адбылася яго першая персанальная выстава ў Бялградзе, а ў 1961 годзе яшчэ адна выстава ў «Studio G» у [[Заграб]]е. З 1959 па 1965 год пісаў фантастычныя пейзажы і гарадскія пейзажы, у 1970 годзе пачаў маляваць у стылі мінімалізму. Ён таксама выкарыстоўвае канцэптуальнае мастацтва з фатаграфіяй і мультымедыйнымі метадамі, такімі як кіно і відэа. З 1973 года займаецца перформансам і бодзі-артам. У 1974 годзе Дамнянавіч пераехаў у Мілан, дзе жыве з тых часоў. У 1960-я гады яго творчасць прыцягнула міжнародны рэзананс. {{зноскі}} {{Бібліяінфармацыя}} {{ізаляваны артыкул|date=2022-04-09}} 1d8gtsu5704q8m27tiuybpsbjb2w8x3 0 707128 5013915 5012738 2025-07-10T13:14:58Z CommonsDelinker 151 Replacing HBO_Max_logo_(May_2025)_(Black_monochrome).svg with [[File:HBO_Max_(2025).svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: File:HBO_Max_logo_(May_2025)_(Black_monochrome).svg merged with File:HBO Max (2025).svg). 5013915 wikitext text/x-wiki {{Сайт | назва = HBO Max | лагатып = HBO Max (2025).svg | url = [https://www.hbomax.com hbomax.com] | скрыншот = | подпіс = | камерцыйны = так | тып = | рэгістрацыя = | мовы = | наведвальнасць = | размяшчэнне = [[ЗША]] | уладальнік = Warner Bros. Discovery Global Streaming & Interactive Entertainment ([[Warner Bros. Discovery]]) | адкрыты = 2020 | цяперашні стан = Працуе }} '''HBO Max''' — амерыканскі [[стрымінгавы сэрвіс]] у фармаце «відэа па запыце», які належыць [[Warner Bros. Discovery]]. Запуск сэрвісу адбыўся 27 траўня 2020. == Гісторыя == У кастрычніку 2018 года WarnerMedia аб’явіла аб тым, што ў канцы 2019 года кампанія запусціць уласны стрымінгавы сэрвіс. Першапачатковы план прадугледжваў запуск у канцы 2019 года. Галоўны выканаўчы дырэктар мацярынскай кампаніі WarnerMedia — [[AT&T]], Рэндал Стэфенсан паведаміў у сярэдзіне траўня 2019 года, што сэрвіс будзе выкарыстоўваць брэнд HBO і будзе прывязаны да кабельнага тэлебачання, паколькі абаненты кабельнага аператара HBO маюць доступ да паслуг стрымінгавага відэа. Чакалася, што бэта-тэсціраванне пачнецца ў чацвёртым квартале 2019 гады з поўным запускам у першым квартале 2020 года. Кейсі Блус, праграмны прэзідэнт HBO, таксама кіруе праграмаваннем HBO Max, а Кевін Рэйлі, прэзідэнт WarnerMedia Entertainment Networks, таксама з’яўляецца галоўным дырэктарам аддзела кантэнту HBO Max і ажыццяўляе нагляд за новымі арыгінальнымі серыяламі і зместам кантэнту бібліятэкі. 9 ліпеня 2019 года кампанія WarnerMedia аб’явіла аб тым, што іх стрымінгавы сэрвіс будзе называцца HBO Max і будзе запушчаны вясной 2020 года. У той час таксама было абвешчана, што сэрвіс будзе запушчаны з існуючым серыялам «Сябры», правы на трансляцыю якога забяруць у [[Netflix]], а з кампаніямі Рыз Уізерспун — Hello Sunshine і Грэга Берланці — Berlanti Productions падпісаны пагадненні на вытворчасць кантэнту для сэрвісу. == Кантэнт == * 3 верасня 2020 года на HBO Max выйшаў серыял «[[Выхаваныя ваўкамі]]». * 18 сакавіка 2021 года на HBO Max выйшаў фільм «[[Ліга справядлівасці Зака Снайдэра]]». * 15 студзеня 2022 года на HBO Max выйшаў серыял «[[Міратворца (серыял)|Міратворца]]». {{зноскі}} == Спасылкі == * [https://www.hbomax.com Афіцыйны сайт HBO Max] {{вонкавыя спасылкі}} [[Катэгорыя:Сайты ЗША]] d6ntfuw54pg0f1q3lu3ox06ckcfj7i0 0 713327 5013999 4800851 2025-07-11T05:34:27Z Culamar 102133 5013999 wikitext text/x-wiki {{Картка ўзнагароды |Назва = Правім Праз мастацтва — да міру і ўзаемапаразумення |Статус = уручаецца }} '''Праз мастацтва — да міру і ўзаемапаразумення''' — узнагарода якую атрымліваюць дзеячы культуры і мастацтва, творчыя калектывы, арганізацыі, якія ўнеслі значны ўклад ва ўмацаванне міжнароднага культурнага супрацоўніцтва, прапаганду дасягненняў і ўзораў сусветнай мастацкай культуры, заснаваных на гуманістычных ідэалах і каштоўнасцях. Узнагарода ўручаецца прэзідэнтам [[Беларусь|Рэспублікі Беларусь]] або ўпаўнаважанай ім службовай асобай на цырымоніі ўрачыстага адкрыцця Міжнароднага фестывалю мастацтваў «[[Славянскі Базар у Віцебску|Славянскі базар у Віцебску]]». Кавалеры ўзнагароды: * 2005 — [[Андрэй Паўлавіч Пятроў|Андрэй Пятроў]] * 2006 — [[Ала Барысаўна Пугачова|Ала Пугачова]] * 2007 — [[Сафія Міхайлаўна Ратару|Сафія Ратару]] * 2008 — [[Аляксандра Мікалаеўна Пахмутава|Аляксандра Пахмутава]] * 2009 — [[Валерый Якаўлевіч Лявонцьеў|Валерый Лявонцьеў]] * 2010 — [[Уладзімір Георгіевіч Мулявін|Уладзімір Мулявін]] і [[Песняры]] * 2011 — [[Ігар Міхайлавіч Лучанок|Ігар Лучанок]] * 2012 — [[Леў Лешчанка]] * 2013 — [[Эдзіта Станіславаўна П’еха|Эдзіта П’еха]] * 2014 — [[Надзея Георгіеўна Бабкіна|Надзея Бабкіна]] * 2015 — [[Палад Бюльбюль аглы]] * 2016 — [[Міхаіл Якаўлевіч Фінберг|Міхаіл Фінберг]] і Нацыянальны акадэмічны канцэртны аркестр Беларусі * 2017 — [[Тамара Міхайлаўна Гвердцытэлі|Тамара Гвердцытэлі]] * 2018 — [[Роза Куанышевна Рымбаева|Роза Рымбаева]] * 2019 — [[Таісія Мікалаеўна Павалій|Таісія Павалій]] * 2020 — [[Філіп Бядросавіч Кіркораў|Філіп Кіркораў]] * 2021 — [[Мікалай Віктаравіч Баскаў|Мікалай Баскаў]] * 2022 — [[Анатоль Іванавіч Ярмоленка|Анатоль Ярмоленка]] * 2023 — [[Алена Барысаўна Спірыдовіч|Алена Спірыдовіч]] * 2024 — [[Рыгор Віктаравіч Лепс|Рыгор Лепс]] * 2025 — [[Юрый Міхайлавіч Антонаў|Юрый Антонаў]] Імёны ўладальнікаў узнагароды ўвекавечаны на «Алеі зорак» каля амфітэатра. == Спасылкі == * [http://www.levonevski.net/pravo/razdel1/num6/1d6308.html Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь] * [https://web.archive.org/web/20150712184844/http://fest-sbv.by/history/walk-fame.html Алея зорак Афіцыйны сайт] [[Катэгорыя:Славянскі базар у Віцебску]] [[Катэгорыя:Узнагароды Беларусі]] 5ia3lz523ljj5f2w6xmd0qnryvg1jg3 0 734974 5013995 4765562 2025-07-11T00:27:12Z Pusf.smbd 125414 выява 5013995 wikitext text/x-wiki {{Асоба | выява = Olesia_Batsman.jpg | апісанне выявы = Бацман у 2018 }} '''Алеся Леанідаўна Бацман''' ({{Lang-uk|Олеся Леонідівна Бацман}}; нар. {{ДН|3|10|1984}}, {{МН|Харкаў||}}, [[Украінская ССР]]) — украінская журналістка, тэлевядучая, галоўны рэдактар інтэрнэт-выдання «ГАРДОН». == Біяграфія == Алеся Леанідаўна Бацман нарадзілася 3 кастрычніка 1984 года ў Харкаве, Украіна. У 2007 годзе скончыла філалагічны факультэт (аддзяленне журналістыкі) Харкаўскага нацыянальнага ўніверсітэта ім. Васіля Каразіна з чырвоным дыпломам. Паступіла ў аспірантуру, але не скончыла яе, узяўшы акадэмічны водпуск. З другога курса працавала ў харкаўскай грамадска-палітычнай газеце «Время» і аўтарскай тэлевізійнай праграме Сяргея Пацімкова «Каменданцкая гадзіна», якая тады выходзіла на «7-м канале». У 2005 годзе займала пасаду шэф-рэдактара харкаўскай маладзёжнай газеты «Зебра». У 2006 годзе пераехала ў Кіеў і шэсць гадоў працавала з Савікам Шустэрам рэдактарам яго праграмы. Падчас працы ў праграме Шустэра была пазаштатнай карэспандэнткай штотыднёвіка «Бульвар Гардона» і газеты «Люстэрка тыдня». З лістапада 2013 года ўзначальвае інтэрнэт-выданне «ГАРДОН». У ліпені 2017 года Бацман пачала весці аўтарскую праграму «Бацман Live» на тэлеканале NewsOne, а ў верасні перайшла на канал «112 Украіна», дзе яе праграма змяніла назву на «Бацман». У траўні 2019 года Бацман заявіла, што прыпыняе супрацоўніцтва з «112 Украіна» праз уплыў на канал Віктара Медведчука, былога кіраўніка Адміністрацыі прэзідэнта Украіны, кума прэзідэнта Расіі Уладзіміра Пуціна і аднаго з ідэолагаў «рускага свету» ва Украіне. Далейшае супрацоўніцтва з каналам яна назвала контрпрадуктыўным і шкодным для сябе<ref>{{Cite web |url=https://gordonua.com/ukr/news/politics/-batsman-zajavila-shcho-jde-z-kanalu-112-ukrajina-967693.html |title=Бацман заявила, що йде з каналу «112 Україна».|accessdate=2023-05-28}}</ref>. Бацман паведаміла, што цяпер будзе развіваць уласны YouTube-канал «Алеся Бацман»<ref>{{YouTube user|AlesiaBatsman|Алеся Бацман|logo=1}}</ref>, дзе бярэ інтэрв’ю і публікуе выступы ў эфірах розных тэлеканалаў і блогах. Станам на травень 2023 года ў канала амаль 200 тысяч падпісчыкаў. Замужам за ўкраінскім журналістам, тэлевядучым, пісьменнікам [[Дзмітрый Ільіч Гардон|Дзмітрыем Гардонам]]. У сужэнцаў трое агульных дзяцей — Санта (нар. 2012), Аліса (нар. 2016), Ліяна (нар. 2019). {{зноскі}} {{DEFAULTSORT:Бацман Алеся Леанідаўна}} epfvq5xp6vnbtr2b02dlum5dr8mfprp 0 742569 5013921 5013648 2025-07-10T13:48:49Z 151.249.169.49 дапаўненне 5013921 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Мартынюк}} {{навуковец | Навуковае званне = прафесар }} '''Аляксей Віктаравіч Мартынюк''' (нар. {{ДН|8|05|1972}}, [[Мінск]]) — беларускі [[гісторык]]. Спецыяліст па гісторыі палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў перыяд позняга Сярэднявечча і ранняга Новага часу (XIII—XVI стст.). Доктар гістарычных навук (2019), прафесар (2022). == Біяграфія == Нарадзіўся 8 мая 1972 года ў Мінску ў сям’і навукова-педагагічнай інтэлігенцыі. Бацька — Віктар Іванавіч Мартынюк (1946—2024), фізік-тэарэтык, працаваў у навуковых арганізацыях [[Акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]] і беларускіх вышэйшых навучальных установах (апошняе месца працы — [[Інстытут ядзерных праблем БДУ]]). Маці — Людміла Сяргееўна Крахалёва (нар. 1946), спецыяліст у галіне стылістыкі англійскай мовы, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, з 1969 года працуе ў [[Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт|Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце]]. У 1989 годзе паступіў на [[гістарычны факультэт БДУ]]. У 1992 годзе працягнуў навучанне на гістарычным факультэце [[Рурскі ўніверсітэт|Рурскага ўніверсітэта]] (г. [[Бохум]], Германія). У 1997 годзе завяршыў навучанне з прысваеннем вучонай ступені магістра і паступіў у аспірантуру таго ж універсітэта. У 2002 годзе абараніў дысертацыю на тэму «Усходнія, заходнееўрапейскія і рускія візуальныя крыніцы па гісторыі Мангольскай імперыі і дзяржаў яе спадчыннікаў у XIII—XVI стст.» з прысваеннем вучонай ступені доктара філасофіі (навуковы кіраўнік — прафесар [[:de:Hanna Vollrath|Ханна Фальрат]]). У 2003 годзе па выніках пераатэстацыі ў Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь прысвоена вучоная ступень кандыдата гістарычных навук {{sfn|Марозаў|2022}}. З 2003 да 2022 года працаваў у [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы]] (РІВШ). У 2003—2005 гадах кіраваў Цэнтрам вучэбнай кнігі вышэйшай школы. У 2005—2014 і 2018—2022 гадах узначальваў кафедру гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. Разам з супрацоўнікамі кафедры распрацаваў і рэалізаваў серыю навучальных праграм павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі па гісторыка-культурнай спадчыне Беларусі, вывучэнні і выкладанні гісторыі, экскурсійнай і турыстычнай дзейнасці, праблематыцы развіцця вышэйшай школы. Спецыфіка дзейнасці РІВШ дазволіла прадставіць гэтыя навучальныя праграмы практычна ва ўсіх вышэйшых навучальных установах Беларусі {{sfn|Марозаў|2022}}. У якасці загадчыка кафедры ўдзяляў асаблівую ўвагу развіццю акадэмічнай мабільнасці і міжнароднага супрацоўніцтва. Рэалізоўваў сумесныя праекты і праходзіў навуковую стажыроўку ў [[:de:Herder-Institut_(Marburg)|Інстытуце імя Гердэра]] (Германія), Інстытуце сярэднявечных даследаванняў [[Аўстрыйская акадэмія навук|Аўстрыйскай акадэміі навук]] (Аўстрыя), [[Печскі ўніверсітэт|Печскім універсітэце]] (Венгрыя), [[Універсітэт Каменскага ў Браціславе|Універсітэце Каменскага ў Браціславе]] (Славакія), [[Берлінскі ўніверсітэт імя Гумбальта|Берлінскім універсітэце імя Гумбальта]] (Германія), [[Берлінскі вольны ўніверсітэт|Берлінскім вольным універсітэце]] (Германія). У 2003—2015 гадах працаваў выкладчыкам-сумяшчальнікам на кафедры гісторыі Расіі БДУ. Вёў агульны курс «Гісторыя ўсходніх славян», распрацаваў серыю аўтарскіх спецкурсаў — па гісторыі Сярэднявечнай Русі, візуальных крыніцах, праблематыцы ўзаемаадносін усходнеславянскіх земляў з сярэднявечным нямецкім светам (Свяшчэнная Рымская імперыя, Аўстрыйскае герцагства, Тэўтонскі ордэн у Прусіі і Лівоніі). У 2014—2018 гадах праходзіў навучанне ў дактарантуры гістарычнага факультэта БДУ. У 2021 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму: «Аўстрыя і Усходняя Еўропа: станаўленне і развіццё палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў (XIII—XV стст.)»{{sfn|Марозаў|2022}}. У 2008—2022 гадах — галоўны рэдактар ​​навуковага зборніка «[[Studia Historica Europae Orientalis]] = Исследования по истории Восточной Европы» (15 выпускаў){{sfn|Марозаў|2022}}. Падрыхтаваў шэсць кандыдатаў гістарычных навук{{крыніца}}. == Навуковая дзейнасць == На фарміраванне навуковых поглядаў і даследчых падыходаў Аляксея Мартынюка аказалі ўплыў [[:de:Johann_Gustav_Droysen|Іаган Густаў Дройзен]] (гістарычная герменеўтыка і ўзаемадзеянне культур), [[Ёхан Хёйзінга]] (духоўны свет позняга Сярэднявечча), [[:de:Hans-Georg_Gadamer|Ханс-Георг Гадамер]] (метадалогія гуманітарных навук), [[:de:Werner_Paravicini|Вернер Паравічыні]] (даследаванне феномена рэйз і рыцарскай культуры Сярэднявечча ў цэлым) і іншыя вучоныя, перш за ўсё прадстаўнікі нямецкай навуковай школы. У сферу навуковых інтарэсаў даследчыка ўваходзяць гісторыя палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў XIII—XVI стст., сярэднявечныя візуальныя крыніцы, гістарычная картаграфія, тэарэтычныя пытанні сучаснай медыявістыкі {{sfn|Марозаў|2022}}. У сваіх працах акцэнтуе праблематыку разумення чалавека мінулых эпох: «Ці правільна мы разумеем? (Ob wir es richtig verstehen?) – людзей, падзеі і вобразы Сярэднявечча»<ref>{{Кніга|аўтар={{nobr|Мартынюк А. В.}}|загаловак=До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века)|год=2019|месца=М.|выдавецтва=Квадрига|старонкі=552|старонак=576}}</ref>. Такім чынам, працы Аляксея Мартынюка можна аднесці да антрапалагічна арыентаваных даследаванняў, звязаных з такімі сучаснымі канцэптуальнымі падыходамі як візуальны паварот (visual turn), парадыгма глабальнай гісторыі (global history) з акцэнтам на праблематыку культурнага ўзаемадзеяння (ням.: kulturell orientierte Globalgeschichte). У цяперашні час у цэнтры даследавання Аляксея Мартынюка знаходзіцца гісторыя рэйз (ням.: Reyse) – крыжовых паходаў у Балтыйскім рэгіёне ў XIV—XV стст. Даследчык імкнецца дапоўніць заходнюю (нямецкую) перспектыву, добра прадстаўленую ў гістарыяграфіі, поглядам з усходняй перспектывы – з перспектывы княстваў Русі, Вялікага Княства Літоўскага, Ноўгарада і Пскова. Асаблівая ўвага надаецца сюжэтам, калі нямецкія крыжакі і "рыцары-госці" аказваліся на землях Белай Русі — пад Полацкам у 1381 г., пад Гроднам у 1390 г. і г.д. == Сям'я == Жонка – Ганна Іванаўна Лазоўская (нар. 1981), філолаг, спецыяліст у галіне выкладання рускай мовы як замежнай, аўтар навучальных дапаможнікаў па гэтым напрамку. Дзеці: Герман (нар. 2017) і Севярын (нар. 2021). == Бібліяграфія == * До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века). Москва, 2019 (прэмія Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі, 2020). * Средневековая Русь. Хрестоматия: в 2 ч. Минск, 2012. * Die Mongolen im Bild: orientalische, westeuropäische und russische * Bildquellen zur Geschichte des Mongolischen Weltreiches und seiner * Nachfolgestaaten im 13.-16. Jahrhundert. Hamburg, 2002. ;Удзел у калектыўных працах: * «Книга хроник» Хартмана Шеделя (1493) — энциклопедия Позднего средневековья: с электронным приложением. Минск, 2021. * ALBA RUSCIA: белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (X—XVI вв.): [сборник статей]. Москва, 2015. * Современная российская историография: в 2 ч. Минск, 2009. * Средневековая Русь в текстах и документах: учебное пособие. Минск, 2005. * История восточных славян. Монгольское нашествие на Русь: Учебное пособие. Минск, 2003. == Узнагароды == Лаўрэат [[Прэмія Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі|прэміі Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі]] (2020), конкурса 2021 года Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь на найлепшую доктарскую дысертацыю. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{крыніцы/Сучасныя беларускія даследчыкі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага|МАРТЫНЮК Аляксей Віктаравіч}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Мартынюк Аляксей Віктаравіч}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] q0jfwff2y9oxc0j106kua219jsudt96 5013923 5013921 2025-07-10T14:01:44Z 151.249.169.49 /* Узнагароды */ дапаўненне, удакладненне 5013923 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Мартынюк}} {{навуковец | Навуковае званне = прафесар }} '''Аляксей Віктаравіч Мартынюк''' (нар. {{ДН|8|05|1972}}, [[Мінск]]) — беларускі [[гісторык]]. Спецыяліст па гісторыі палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў перыяд позняга Сярэднявечча і ранняга Новага часу (XIII—XVI стст.). Доктар гістарычных навук (2019), прафесар (2022). == Біяграфія == Нарадзіўся 8 мая 1972 года ў Мінску ў сям’і навукова-педагагічнай інтэлігенцыі. Бацька — Віктар Іванавіч Мартынюк (1946—2024), фізік-тэарэтык, працаваў у навуковых арганізацыях [[Акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]] і беларускіх вышэйшых навучальных установах (апошняе месца працы — [[Інстытут ядзерных праблем БДУ]]). Маці — Людміла Сяргееўна Крахалёва (нар. 1946), спецыяліст у галіне стылістыкі англійскай мовы, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, з 1969 года працуе ў [[Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт|Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце]]. У 1989 годзе паступіў на [[гістарычны факультэт БДУ]]. У 1992 годзе працягнуў навучанне на гістарычным факультэце [[Рурскі ўніверсітэт|Рурскага ўніверсітэта]] (г. [[Бохум]], Германія). У 1997 годзе завяршыў навучанне з прысваеннем вучонай ступені магістра і паступіў у аспірантуру таго ж універсітэта. У 2002 годзе абараніў дысертацыю на тэму «Усходнія, заходнееўрапейскія і рускія візуальныя крыніцы па гісторыі Мангольскай імперыі і дзяржаў яе спадчыннікаў у XIII—XVI стст.» з прысваеннем вучонай ступені доктара філасофіі (навуковы кіраўнік — прафесар [[:de:Hanna Vollrath|Ханна Фальрат]]). У 2003 годзе па выніках пераатэстацыі ў Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь прысвоена вучоная ступень кандыдата гістарычных навук {{sfn|Марозаў|2022}}. З 2003 да 2022 года працаваў у [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы]] (РІВШ). У 2003—2005 гадах кіраваў Цэнтрам вучэбнай кнігі вышэйшай школы. У 2005—2014 і 2018—2022 гадах узначальваў кафедру гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. Разам з супрацоўнікамі кафедры распрацаваў і рэалізаваў серыю навучальных праграм павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі па гісторыка-культурнай спадчыне Беларусі, вывучэнні і выкладанні гісторыі, экскурсійнай і турыстычнай дзейнасці, праблематыцы развіцця вышэйшай школы. Спецыфіка дзейнасці РІВШ дазволіла прадставіць гэтыя навучальныя праграмы практычна ва ўсіх вышэйшых навучальных установах Беларусі {{sfn|Марозаў|2022}}. У якасці загадчыка кафедры ўдзяляў асаблівую ўвагу развіццю акадэмічнай мабільнасці і міжнароднага супрацоўніцтва. Рэалізоўваў сумесныя праекты і праходзіў навуковую стажыроўку ў [[:de:Herder-Institut_(Marburg)|Інстытуце імя Гердэра]] (Германія), Інстытуце сярэднявечных даследаванняў [[Аўстрыйская акадэмія навук|Аўстрыйскай акадэміі навук]] (Аўстрыя), [[Печскі ўніверсітэт|Печскім універсітэце]] (Венгрыя), [[Універсітэт Каменскага ў Браціславе|Універсітэце Каменскага ў Браціславе]] (Славакія), [[Берлінскі ўніверсітэт імя Гумбальта|Берлінскім універсітэце імя Гумбальта]] (Германія), [[Берлінскі вольны ўніверсітэт|Берлінскім вольным універсітэце]] (Германія). У 2003—2015 гадах працаваў выкладчыкам-сумяшчальнікам на кафедры гісторыі Расіі БДУ. Вёў агульны курс «Гісторыя ўсходніх славян», распрацаваў серыю аўтарскіх спецкурсаў — па гісторыі Сярэднявечнай Русі, візуальных крыніцах, праблематыцы ўзаемаадносін усходнеславянскіх земляў з сярэднявечным нямецкім светам (Свяшчэнная Рымская імперыя, Аўстрыйскае герцагства, Тэўтонскі ордэн у Прусіі і Лівоніі). У 2014—2018 гадах праходзіў навучанне ў дактарантуры гістарычнага факультэта БДУ. У 2021 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму: «Аўстрыя і Усходняя Еўропа: станаўленне і развіццё палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў (XIII—XV стст.)»{{sfn|Марозаў|2022}}. У 2008—2022 гадах — галоўны рэдактар ​​навуковага зборніка «[[Studia Historica Europae Orientalis]] = Исследования по истории Восточной Европы» (15 выпускаў){{sfn|Марозаў|2022}}. Падрыхтаваў шэсць кандыдатаў гістарычных навук{{крыніца}}. == Навуковая дзейнасць == На фарміраванне навуковых поглядаў і даследчых падыходаў Аляксея Мартынюка аказалі ўплыў [[:de:Johann_Gustav_Droysen|Іаган Густаў Дройзен]] (гістарычная герменеўтыка і ўзаемадзеянне культур), [[Ёхан Хёйзінга]] (духоўны свет позняга Сярэднявечча), [[:de:Hans-Georg_Gadamer|Ханс-Георг Гадамер]] (метадалогія гуманітарных навук), [[:de:Werner_Paravicini|Вернер Паравічыні]] (даследаванне феномена рэйз і рыцарскай культуры Сярэднявечча ў цэлым) і іншыя вучоныя, перш за ўсё прадстаўнікі нямецкай навуковай школы. У сферу навуковых інтарэсаў даследчыка ўваходзяць гісторыя палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў XIII—XVI стст., сярэднявечныя візуальныя крыніцы, гістарычная картаграфія, тэарэтычныя пытанні сучаснай медыявістыкі {{sfn|Марозаў|2022}}. У сваіх працах акцэнтуе праблематыку разумення чалавека мінулых эпох: «Ці правільна мы разумеем? (Ob wir es richtig verstehen?) — людзей, падзеі і вобразы Сярэднявечча»<ref>{{Кніга|аўтар={{nobr|Мартынюк А. В.}}|загаловак=До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века)|год=2019|месца=М.|выдавецтва=Квадрига|старонкі=552|старонак=576}}</ref>. Такім чынам, працы Аляксея Мартынюка можна аднесці да антрапалагічна арыентаваных даследаванняў, звязаных з такімі сучаснымі канцэптуальнымі падыходамі як візуальны паварот (visual turn), парадыгма глабальнай гісторыі (global history) з акцэнтам на праблематыку культурнага ўзаемадзеяння (ням.: kulturell orientierte Globalgeschichte). У цяперашні час у цэнтры даследавання Аляксея Мартынюка знаходзіцца гісторыя рэйз (ням.: Reyse) — крыжовых паходаў у Балтыйскім рэгіёне ў XIV—XV стст. Даследчык імкнецца дапоўніць заходнюю (нямецкую) перспектыву, добра прадстаўленую ў гістарыяграфіі, поглядам з усходняй перспектывы – з перспектывы княстваў Русі, Вялікага Княства Літоўскага, Ноўгарада і Пскова. Асаблівая ўвага надаецца сюжэтам, калі нямецкія крыжакі і "рыцары-госці" аказваліся на землях Белай Русі — пад Полацкам у 1381 г., пад Гроднам у 1390 г. і г.д. == Сям'я == Жонка – Ганна Іванаўна Лазоўская (нар. 1981), філолаг, спецыяліст у галіне выкладання рускай мовы як замежнай, аўтар навучальных дапаможнікаў па гэтым напрамку. Дзеці: Герман (нар. 2017) і Севярын (нар. 2021). == Бібліяграфія == * До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века). Москва, 2019 (прэмія Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі, 2020). * Средневековая Русь. Хрестоматия: в 2 ч. Минск, 2012. * Die Mongolen im Bild: orientalische, westeuropäische und russische * Bildquellen zur Geschichte des Mongolischen Weltreiches und seiner * Nachfolgestaaten im 13.-16. Jahrhundert. Hamburg, 2002. ;Удзел у калектыўных працах: * «Книга хроник» Хартмана Шеделя (1493) — энциклопедия Позднего средневековья: с электронным приложением. Минск, 2021. * ALBA RUSCIA: белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (X—XVI вв.): [сборник статей]. Москва, 2015. * Современная российская историография: в 2 ч. Минск, 2009. * Средневековая Русь в текстах и документах: учебное пособие. Минск, 2005. * История восточных славян. Монгольское нашествие на Русь: Учебное пособие. Минск, 2003. == Узнагароды == Лаўрэат прэміі [[Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі|Міжнароднага кангрэса даследчыкаў Беларусі]] за лепшую манаграфію па гістарычных навуках — за кнігу «Да Герберштэйна: Аўстрыя і Усходняя Еўропа ў сістэме персанальных сувязей і культурных кантактаў (XIII — пачатак XVI стагоддзя)» (2020). Пераможца конкурсу Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь на лепшую доктарскую дысертацыю ў галіне гуманітарных навук (2021). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{крыніцы/Сучасныя беларускія даследчыкі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага|МАРТЫНЮК Аляксей Віктаравіч}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Мартынюк Аляксей Віктаравіч}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] o8bfqyeuh8g0dc60zf47e0nifo51gb5 5013924 5013923 2025-07-10T14:02:47Z 151.249.169.49 афармленне 5013924 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Мартынюк}} {{навуковец | Навуковае званне = прафесар }} '''Аляксей Віктаравіч Мартынюк''' (нар. {{ДН|8|05|1972}}, [[Мінск]]) — беларускі [[гісторык]]. Спецыяліст па гісторыі палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў перыяд позняга Сярэднявечча і ранняга Новага часу (XIII—XVI стст.). Доктар гістарычных навук (2019), прафесар (2022). == Біяграфія == Нарадзіўся 8 мая 1972 года ў Мінску ў сям’і навукова-педагагічнай інтэлігенцыі. Бацька — Віктар Іванавіч Мартынюк (1946—2024), фізік-тэарэтык, працаваў у навуковых арганізацыях [[Акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]] і беларускіх вышэйшых навучальных установах (апошняе месца працы — [[Інстытут ядзерных праблем БДУ]]). Маці — Людміла Сяргееўна Крахалёва (нар. 1946), спецыяліст у галіне стылістыкі англійскай мовы, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, з 1969 года працуе ў [[Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт|Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце]]. У 1989 годзе паступіў на [[гістарычны факультэт БДУ]]. У 1992 годзе працягнуў навучанне на гістарычным факультэце [[Рурскі ўніверсітэт|Рурскага ўніверсітэта]] (г. [[Бохум]], Германія). У 1997 годзе завяршыў навучанне з прысваеннем вучонай ступені магістра і паступіў у аспірантуру таго ж універсітэта. У 2002 годзе абараніў дысертацыю на тэму «Усходнія, заходнееўрапейскія і рускія візуальныя крыніцы па гісторыі Мангольскай імперыі і дзяржаў яе спадчыннікаў у XIII—XVI стст.» з прысваеннем вучонай ступені доктара філасофіі (навуковы кіраўнік — прафесар [[:de:Hanna Vollrath|Ханна Фальрат]]). У 2003 годзе па выніках пераатэстацыі ў Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь прысвоена вучоная ступень кандыдата гістарычных навук {{sfn|Марозаў|2022}}. З 2003 да 2022 года працаваў у [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы]] (РІВШ). У 2003—2005 гадах кіраваў Цэнтрам вучэбнай кнігі вышэйшай школы. У 2005—2014 і 2018—2022 гадах узначальваў кафедру гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. Разам з супрацоўнікамі кафедры распрацаваў і рэалізаваў серыю навучальных праграм павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі па гісторыка-культурнай спадчыне Беларусі, вывучэнні і выкладанні гісторыі, экскурсійнай і турыстычнай дзейнасці, праблематыцы развіцця вышэйшай школы. Спецыфіка дзейнасці РІВШ дазволіла прадставіць гэтыя навучальныя праграмы практычна ва ўсіх вышэйшых навучальных установах Беларусі {{sfn|Марозаў|2022}}. У якасці загадчыка кафедры ўдзяляў асаблівую ўвагу развіццю акадэмічнай мабільнасці і міжнароднага супрацоўніцтва. Рэалізоўваў сумесныя праекты і праходзіў навуковую стажыроўку ў [[:de:Herder-Institut_(Marburg)|Інстытуце імя Гердэра]] (Германія), Інстытуце сярэднявечных даследаванняў [[Аўстрыйская акадэмія навук|Аўстрыйскай акадэміі навук]] (Аўстрыя), [[Печскі ўніверсітэт|Печскім універсітэце]] (Венгрыя), [[Універсітэт Каменскага ў Браціславе|Універсітэце Каменскага ў Браціславе]] (Славакія), [[Берлінскі ўніверсітэт імя Гумбальта|Берлінскім універсітэце імя Гумбальта]] (Германія), [[Берлінскі вольны ўніверсітэт|Берлінскім вольным універсітэце]] (Германія). У 2003—2015 гадах працаваў выкладчыкам-сумяшчальнікам на кафедры гісторыі Расіі БДУ. Вёў агульны курс «Гісторыя ўсходніх славян», распрацаваў серыю аўтарскіх спецкурсаў — па гісторыі Сярэднявечнай Русі, візуальных крыніцах, праблематыцы ўзаемаадносін усходнеславянскіх земляў з сярэднявечным нямецкім светам (Свяшчэнная Рымская імперыя, Аўстрыйскае герцагства, Тэўтонскі ордэн у Прусіі і Лівоніі). У 2014—2018 гадах праходзіў навучанне ў дактарантуры гістарычнага факультэта БДУ. У 2021 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму: «Аўстрыя і Усходняя Еўропа: станаўленне і развіццё палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў (XIII—XV стст.)»{{sfn|Марозаў|2022}}. У 2008—2022 гадах — галоўны рэдактар ​​навуковага зборніка «[[Studia Historica Europae Orientalis]] = Исследования по истории Восточной Европы» (15 выпускаў){{sfn|Марозаў|2022}}. Падрыхтаваў шэсць кандыдатаў гістарычных навук{{крыніца}}. == Навуковая дзейнасць == На фарміраванне навуковых поглядаў і даследчых падыходаў Аляксея Мартынюка аказалі ўплыў [[:de:Johann_Gustav_Droysen|Іаган Густаў Дройзен]] (гістарычная герменеўтыка і ўзаемадзеянне культур), [[Ёхан Хёйзінга]] (духоўны свет позняга Сярэднявечча), [[:de:Hans-Georg_Gadamer|Ханс-Георг Гадамер]] (метадалогія гуманітарных навук), [[:de:Werner_Paravicini|Вернер Паравічыні]] (даследаванне феномена рэйз і рыцарскай культуры Сярэднявечча ў цэлым) і іншыя вучоныя, перш за ўсё прадстаўнікі нямецкай навуковай школы. У сферу навуковых інтарэсаў даследчыка ўваходзяць гісторыя палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў XIII—XVI стст., сярэднявечныя візуальныя крыніцы, гістарычная картаграфія, тэарэтычныя пытанні сучаснай медыявістыкі {{sfn|Марозаў|2022}}. У сваіх працах акцэнтуе праблематыку разумення чалавека мінулых эпох: «Ці правільна мы разумеем? (Ob wir es richtig verstehen?) — людзей, падзеі і вобразы Сярэднявечча»<ref>{{Кніга|аўтар={{nobr|Мартынюк А. В.}}|загаловак=До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века)|год=2019|месца=М.|выдавецтва=Квадрига|старонкі=552|старонак=576}}</ref>. Такім чынам, працы Аляксея Мартынюка можна аднесці да антрапалагічна арыентаваных даследаванняў, звязаных з такімі сучаснымі канцэптуальнымі падыходамі як візуальны паварот (visual turn), парадыгма глабальнай гісторыі (global history) з акцэнтам на праблематыку культурнага ўзаемадзеяння (ням.: kulturell orientierte Globalgeschichte). У цяперашні час у цэнтры даследавання Аляксея Мартынюка знаходзіцца гісторыя рэйз (ням.: Reyse) — крыжовых паходаў у Балтыйскім рэгіёне ў XIV—XV стст. Даследчык імкнецца дапоўніць заходнюю (нямецкую) перспектыву, добра прадстаўленую ў гістарыяграфіі, поглядам з усходняй перспектывы – з перспектывы княстваў Русі, Вялікага Княства Літоўскага, Ноўгарада і Пскова. Асаблівая ўвага надаецца сюжэтам, калі нямецкія крыжакі і "рыцары-госці" аказваліся на землях Белай Русі — пад Полацкам у 1381 г., пад Гроднам у 1390 г. і г.д. == Сям'я == Жонка – Ганна Іванаўна Лазоўская (нар. 1981), філолаг, спецыяліст у галіне выкладання рускай мовы як замежнай, аўтар навучальных дапаможнікаў па гэтым напрамку. Дзеці: Герман (нар. 2017) і Севярын (нар. 2021). == Бібліяграфія == * До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века). Москва, 2019 (прэмія Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі, 2020). * Средневековая Русь. Хрестоматия: в 2 ч. Минск, 2012. * Die Mongolen im Bild: orientalische, westeuropäische und russische * Bildquellen zur Geschichte des Mongolischen Weltreiches und seiner * Nachfolgestaaten im 13.-16. Jahrhundert. Hamburg, 2002. ;Удзел у калектыўных працах: * «Книга хроник» Хартмана Шеделя (1493) — энциклопедия Позднего средневековья: с электронным приложением. Минск, 2021. * ALBA RUSCIA: белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (X—XVI вв.): [сборник статей]. Москва, 2015. * Современная российская историография: в 2 ч. Минск, 2009. * Средневековая Русь в текстах и документах: учебное пособие. Минск, 2005. * История восточных славян. Монгольское нашествие на Русь: Учебное пособие. Минск, 2003. == Узнагароды == *Лаўрэат прэміі [[Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі|Міжнароднага кангрэса даследчыкаў Беларусі]] за лепшую манаграфію па гістарычных навуках — за кнігу «Да Герберштэйна: Аўстрыя і Усходняя Еўропа ў сістэме персанальных сувязей і культурных кантактаў (XIII — пачатак XVI стагоддзя)» (2020). *Пераможца конкурсу Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь на лепшую доктарскую дысертацыю ў галіне гуманітарных навук (2021). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{крыніцы/Сучасныя беларускія даследчыкі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага|МАРТЫНЮК Аляксей Віктаравіч}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Мартынюк Аляксей Віктаравіч}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] nucn6niuc25ucf62o6mil0pui82fvsv 5013927 5013924 2025-07-10T14:05:05Z 151.249.169.49 /* Сям'я */ афармленне 5013927 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Мартынюк}} {{навуковец | Навуковае званне = прафесар }} '''Аляксей Віктаравіч Мартынюк''' (нар. {{ДН|8|05|1972}}, [[Мінск]]) — беларускі [[гісторык]]. Спецыяліст па гісторыі палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў перыяд позняга Сярэднявечча і ранняга Новага часу (XIII—XVI стст.). Доктар гістарычных навук (2019), прафесар (2022). == Біяграфія == Нарадзіўся 8 мая 1972 года ў Мінску ў сям’і навукова-педагагічнай інтэлігенцыі. Бацька — Віктар Іванавіч Мартынюк (1946—2024), фізік-тэарэтык, працаваў у навуковых арганізацыях [[Акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]] і беларускіх вышэйшых навучальных установах (апошняе месца працы — [[Інстытут ядзерных праблем БДУ]]). Маці — Людміла Сяргееўна Крахалёва (нар. 1946), спецыяліст у галіне стылістыкі англійскай мовы, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, з 1969 года працуе ў [[Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт|Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце]]. У 1989 годзе паступіў на [[гістарычны факультэт БДУ]]. У 1992 годзе працягнуў навучанне на гістарычным факультэце [[Рурскі ўніверсітэт|Рурскага ўніверсітэта]] (г. [[Бохум]], Германія). У 1997 годзе завяршыў навучанне з прысваеннем вучонай ступені магістра і паступіў у аспірантуру таго ж універсітэта. У 2002 годзе абараніў дысертацыю на тэму «Усходнія, заходнееўрапейскія і рускія візуальныя крыніцы па гісторыі Мангольскай імперыі і дзяржаў яе спадчыннікаў у XIII—XVI стст.» з прысваеннем вучонай ступені доктара філасофіі (навуковы кіраўнік — прафесар [[:de:Hanna Vollrath|Ханна Фальрат]]). У 2003 годзе па выніках пераатэстацыі ў Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь прысвоена вучоная ступень кандыдата гістарычных навук {{sfn|Марозаў|2022}}. З 2003 да 2022 года працаваў у [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы]] (РІВШ). У 2003—2005 гадах кіраваў Цэнтрам вучэбнай кнігі вышэйшай школы. У 2005—2014 і 2018—2022 гадах узначальваў кафедру гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. Разам з супрацоўнікамі кафедры распрацаваў і рэалізаваў серыю навучальных праграм павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі па гісторыка-культурнай спадчыне Беларусі, вывучэнні і выкладанні гісторыі, экскурсійнай і турыстычнай дзейнасці, праблематыцы развіцця вышэйшай школы. Спецыфіка дзейнасці РІВШ дазволіла прадставіць гэтыя навучальныя праграмы практычна ва ўсіх вышэйшых навучальных установах Беларусі {{sfn|Марозаў|2022}}. У якасці загадчыка кафедры ўдзяляў асаблівую ўвагу развіццю акадэмічнай мабільнасці і міжнароднага супрацоўніцтва. Рэалізоўваў сумесныя праекты і праходзіў навуковую стажыроўку ў [[:de:Herder-Institut_(Marburg)|Інстытуце імя Гердэра]] (Германія), Інстытуце сярэднявечных даследаванняў [[Аўстрыйская акадэмія навук|Аўстрыйскай акадэміі навук]] (Аўстрыя), [[Печскі ўніверсітэт|Печскім універсітэце]] (Венгрыя), [[Універсітэт Каменскага ў Браціславе|Універсітэце Каменскага ў Браціславе]] (Славакія), [[Берлінскі ўніверсітэт імя Гумбальта|Берлінскім універсітэце імя Гумбальта]] (Германія), [[Берлінскі вольны ўніверсітэт|Берлінскім вольным універсітэце]] (Германія). У 2003—2015 гадах працаваў выкладчыкам-сумяшчальнікам на кафедры гісторыі Расіі БДУ. Вёў агульны курс «Гісторыя ўсходніх славян», распрацаваў серыю аўтарскіх спецкурсаў — па гісторыі Сярэднявечнай Русі, візуальных крыніцах, праблематыцы ўзаемаадносін усходнеславянскіх земляў з сярэднявечным нямецкім светам (Свяшчэнная Рымская імперыя, Аўстрыйскае герцагства, Тэўтонскі ордэн у Прусіі і Лівоніі). У 2014—2018 гадах праходзіў навучанне ў дактарантуры гістарычнага факультэта БДУ. У 2021 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму: «Аўстрыя і Усходняя Еўропа: станаўленне і развіццё палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў (XIII—XV стст.)»{{sfn|Марозаў|2022}}. У 2008—2022 гадах — галоўны рэдактар ​​навуковага зборніка «[[Studia Historica Europae Orientalis]] = Исследования по истории Восточной Европы» (15 выпускаў){{sfn|Марозаў|2022}}. Падрыхтаваў шэсць кандыдатаў гістарычных навук{{крыніца}}. == Навуковая дзейнасць == На фарміраванне навуковых поглядаў і даследчых падыходаў Аляксея Мартынюка аказалі ўплыў [[:de:Johann_Gustav_Droysen|Іаган Густаў Дройзен]] (гістарычная герменеўтыка і ўзаемадзеянне культур), [[Ёхан Хёйзінга]] (духоўны свет позняга Сярэднявечча), [[:de:Hans-Georg_Gadamer|Ханс-Георг Гадамер]] (метадалогія гуманітарных навук), [[:de:Werner_Paravicini|Вернер Паравічыні]] (даследаванне феномена рэйз і рыцарскай культуры Сярэднявечча ў цэлым) і іншыя вучоныя, перш за ўсё прадстаўнікі нямецкай навуковай школы. У сферу навуковых інтарэсаў даследчыка ўваходзяць гісторыя палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў XIII—XVI стст., сярэднявечныя візуальныя крыніцы, гістарычная картаграфія, тэарэтычныя пытанні сучаснай медыявістыкі {{sfn|Марозаў|2022}}. У сваіх працах акцэнтуе праблематыку разумення чалавека мінулых эпох: «Ці правільна мы разумеем? (Ob wir es richtig verstehen?) — людзей, падзеі і вобразы Сярэднявечча»<ref>{{Кніга|аўтар={{nobr|Мартынюк А. В.}}|загаловак=До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века)|год=2019|месца=М.|выдавецтва=Квадрига|старонкі=552|старонак=576}}</ref>. Такім чынам, працы Аляксея Мартынюка можна аднесці да антрапалагічна арыентаваных даследаванняў, звязаных з такімі сучаснымі канцэптуальнымі падыходамі як візуальны паварот (visual turn), парадыгма глабальнай гісторыі (global history) з акцэнтам на праблематыку культурнага ўзаемадзеяння (ням.: kulturell orientierte Globalgeschichte). У цяперашні час у цэнтры даследавання Аляксея Мартынюка знаходзіцца гісторыя рэйз (ням.: Reyse) — крыжовых паходаў у Балтыйскім рэгіёне ў XIV—XV стст. Даследчык імкнецца дапоўніць заходнюю (нямецкую) перспектыву, добра прадстаўленую ў гістарыяграфіі, поглядам з усходняй перспектывы – з перспектывы княстваў Русі, Вялікага Княства Літоўскага, Ноўгарада і Пскова. Асаблівая ўвага надаецца сюжэтам, калі нямецкія крыжакі і "рыцары-госці" аказваліся на землях Белай Русі — пад Полацкам у 1381 г., пад Гроднам у 1390 г. і г.д. == Сям'я == Жонка — Ганна Іванаўна Лазоўская (нар. 1981), філолаг, спецыяліст у галіне выкладання рускай мовы як замежнай, аўтар навучальных дапаможнікаў па гэтым напрамку. Дзеці: Герман (нар. 2017) і Севярын (нар. 2021). == Бібліяграфія == * До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века). Москва, 2019 (прэмія Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі, 2020). * Средневековая Русь. Хрестоматия: в 2 ч. Минск, 2012. * Die Mongolen im Bild: orientalische, westeuropäische und russische * Bildquellen zur Geschichte des Mongolischen Weltreiches und seiner * Nachfolgestaaten im 13.-16. Jahrhundert. Hamburg, 2002. ;Удзел у калектыўных працах: * «Книга хроник» Хартмана Шеделя (1493) — энциклопедия Позднего средневековья: с электронным приложением. Минск, 2021. * ALBA RUSCIA: белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (X—XVI вв.): [сборник статей]. Москва, 2015. * Современная российская историография: в 2 ч. Минск, 2009. * Средневековая Русь в текстах и документах: учебное пособие. Минск, 2005. * История восточных славян. Монгольское нашествие на Русь: Учебное пособие. Минск, 2003. == Узнагароды == *Лаўрэат прэміі [[Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі|Міжнароднага кангрэса даследчыкаў Беларусі]] за лепшую манаграфію па гістарычных навуках — за кнігу «Да Герберштэйна: Аўстрыя і Усходняя Еўропа ў сістэме персанальных сувязей і культурных кантактаў (XIII — пачатак XVI стагоддзя)» (2020). *Пераможца конкурсу Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь на лепшую доктарскую дысертацыю ў галіне гуманітарных навук (2021). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{крыніцы/Сучасныя беларускія даследчыкі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага|МАРТЫНЮК Аляксей Віктаравіч}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Мартынюк Аляксей Віктаравіч}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] 6i744y7oppm7jdd7dlt957duxi10tw2 5013928 5013927 2025-07-10T14:13:49Z 151.249.169.49 ілюстрацыя 5013928 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Мартынюк}} {{навуковец | Выява = Martyniouk Alyaksey.jpg | Навуковае званне = прафесар }} '''Аляксей Віктаравіч Мартынюк''' (нар. {{ДН|8|05|1972}}, [[Мінск]]) — беларускі [[гісторык]]. Спецыяліст па гісторыі палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў перыяд позняга Сярэднявечча і ранняга Новага часу (XIII—XVI стст.). Доктар гістарычных навук (2019), прафесар (2022). == Біяграфія == Нарадзіўся 8 мая 1972 года ў Мінску ў сям’і навукова-педагагічнай інтэлігенцыі. Бацька — Віктар Іванавіч Мартынюк (1946—2024), фізік-тэарэтык, працаваў у навуковых арганізацыях [[Акадэмія навук Беларусі|Акадэміі навук Беларусі]] і беларускіх вышэйшых навучальных установах (апошняе месца працы — [[Інстытут ядзерных праблем БДУ]]). Маці — Людміла Сяргееўна Крахалёва (нар. 1946), спецыяліст у галіне стылістыкі англійскай мовы, кандыдат філалагічных навук, дацэнт, з 1969 года працуе ў [[Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт|Мінскім дзяржаўным лінгвістычным універсітэце]]. У 1989 годзе паступіў на [[гістарычны факультэт БДУ]]. У 1992 годзе працягнуў навучанне на гістарычным факультэце [[Рурскі ўніверсітэт|Рурскага ўніверсітэта]] (г. [[Бохум]], Германія). У 1997 годзе завяршыў навучанне з прысваеннем вучонай ступені магістра і паступіў у аспірантуру таго ж універсітэта. У 2002 годзе абараніў дысертацыю на тэму «Усходнія, заходнееўрапейскія і рускія візуальныя крыніцы па гісторыі Мангольскай імперыі і дзяржаў яе спадчыннікаў у XIII—XVI стст.» з прысваеннем вучонай ступені доктара філасофіі (навуковы кіраўнік — прафесар [[:de:Hanna Vollrath|Ханна Фальрат]]). У 2003 годзе па выніках пераатэстацыі ў Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь прысвоена вучоная ступень кандыдата гістарычных навук {{sfn|Марозаў|2022}}. З 2003 да 2022 года працаваў у [[Рэспубліканскі інстытут вышэйшай школы|Рэспубліканскім інстытуце вышэйшай школы]] (РІВШ). У 2003—2005 гадах кіраваў Цэнтрам вучэбнай кнігі вышэйшай школы. У 2005—2014 і 2018—2022 гадах узначальваў кафедру гісторыка-культурнай спадчыны Беларусі. Разам з супрацоўнікамі кафедры распрацаваў і рэалізаваў серыю навучальных праграм павышэння кваліфікацыі і перападрыхтоўкі па гісторыка-культурнай спадчыне Беларусі, вывучэнні і выкладанні гісторыі, экскурсійнай і турыстычнай дзейнасці, праблематыцы развіцця вышэйшай школы. Спецыфіка дзейнасці РІВШ дазволіла прадставіць гэтыя навучальныя праграмы практычна ва ўсіх вышэйшых навучальных установах Беларусі {{sfn|Марозаў|2022}}. У якасці загадчыка кафедры ўдзяляў асаблівую ўвагу развіццю акадэмічнай мабільнасці і міжнароднага супрацоўніцтва. Рэалізоўваў сумесныя праекты і праходзіў навуковую стажыроўку ў [[:de:Herder-Institut_(Marburg)|Інстытуце імя Гердэра]] (Германія), Інстытуце сярэднявечных даследаванняў [[Аўстрыйская акадэмія навук|Аўстрыйскай акадэміі навук]] (Аўстрыя), [[Печскі ўніверсітэт|Печскім універсітэце]] (Венгрыя), [[Універсітэт Каменскага ў Браціславе|Універсітэце Каменскага ў Браціславе]] (Славакія), [[Берлінскі ўніверсітэт імя Гумбальта|Берлінскім універсітэце імя Гумбальта]] (Германія), [[Берлінскі вольны ўніверсітэт|Берлінскім вольным універсітэце]] (Германія). У 2003—2015 гадах працаваў выкладчыкам-сумяшчальнікам на кафедры гісторыі Расіі БДУ. Вёў агульны курс «Гісторыя ўсходніх славян», распрацаваў серыю аўтарскіх спецкурсаў — па гісторыі Сярэднявечнай Русі, візуальных крыніцах, праблематыцы ўзаемаадносін усходнеславянскіх земляў з сярэднявечным нямецкім светам (Свяшчэнная Рымская імперыя, Аўстрыйскае герцагства, Тэўтонскі ордэн у Прусіі і Лівоніі). У 2014—2018 гадах праходзіў навучанне ў дактарантуры гістарычнага факультэта БДУ. У 2021 годзе абараніў доктарскую дысертацыю на тэму: «Аўстрыя і Усходняя Еўропа: станаўленне і развіццё палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў (XIII—XV стст.)»{{sfn|Марозаў|2022}}. У 2008—2022 гадах — галоўны рэдактар ​​навуковага зборніка «[[Studia Historica Europae Orientalis]] = Исследования по истории Восточной Европы» (15 выпускаў){{sfn|Марозаў|2022}}. Падрыхтаваў шэсць кандыдатаў гістарычных навук{{крыніца}}. == Навуковая дзейнасць == На фарміраванне навуковых поглядаў і даследчых падыходаў Аляксея Мартынюка аказалі ўплыў [[:de:Johann_Gustav_Droysen|Іаган Густаў Дройзен]] (гістарычная герменеўтыка і ўзаемадзеянне культур), [[Ёхан Хёйзінга]] (духоўны свет позняга Сярэднявечча), [[:de:Hans-Georg_Gadamer|Ханс-Георг Гадамер]] (метадалогія гуманітарных навук), [[:de:Werner_Paravicini|Вернер Паравічыні]] (даследаванне феномена рэйз і рыцарскай культуры Сярэднявечча ў цэлым) і іншыя вучоныя, перш за ўсё прадстаўнікі нямецкай навуковай школы. У сферу навуковых інтарэсаў даследчыка ўваходзяць гісторыя палітычных узаемаадносін і культурных кантактаў у рэгіёне Усходняй Еўропы ў XIII—XVI стст., сярэднявечныя візуальныя крыніцы, гістарычная картаграфія, тэарэтычныя пытанні сучаснай медыявістыкі {{sfn|Марозаў|2022}}. У сваіх працах акцэнтуе праблематыку разумення чалавека мінулых эпох: «Ці правільна мы разумеем? (Ob wir es richtig verstehen?) — людзей, падзеі і вобразы Сярэднявечча»<ref>{{Кніга|аўтар={{nobr|Мартынюк А. В.}}|загаловак=До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века)|год=2019|месца=М.|выдавецтва=Квадрига|старонкі=552|старонак=576}}</ref>. Такім чынам, працы Аляксея Мартынюка можна аднесці да антрапалагічна арыентаваных даследаванняў, звязаных з такімі сучаснымі канцэптуальнымі падыходамі як візуальны паварот (visual turn), парадыгма глабальнай гісторыі (global history) з акцэнтам на праблематыку культурнага ўзаемадзеяння (ням.: kulturell orientierte Globalgeschichte). У цяперашні час у цэнтры даследавання Аляксея Мартынюка знаходзіцца гісторыя рэйз (ням.: Reyse) — крыжовых паходаў у Балтыйскім рэгіёне ў XIV—XV стст. Даследчык імкнецца дапоўніць заходнюю (нямецкую) перспектыву, добра прадстаўленую ў гістарыяграфіі, поглядам з усходняй перспектывы – з перспектывы княстваў Русі, Вялікага Княства Літоўскага, Ноўгарада і Пскова. Асаблівая ўвага надаецца сюжэтам, калі нямецкія крыжакі і "рыцары-госці" аказваліся на землях Белай Русі — пад Полацкам у 1381 г., пад Гроднам у 1390 г. і г.д. == Сям'я == Жонка — Ганна Іванаўна Лазоўская (нар. 1981), філолаг, спецыяліст у галіне выкладання рускай мовы як замежнай, аўтар навучальных дапаможнікаў па гэтым напрамку. Дзеці: Герман (нар. 2017) і Севярын (нар. 2021). == Бібліяграфія == * До Герберштейна: Австрия и Восточная Европа в системе персональных связей и культурных контактов (XIII — начало XVI века). Москва, 2019 (прэмія Міжнароднага Кангрэса даследчыкаў Беларусі, 2020). * Средневековая Русь. Хрестоматия: в 2 ч. Минск, 2012. * Die Mongolen im Bild: orientalische, westeuropäische und russische * Bildquellen zur Geschichte des Mongolischen Weltreiches und seiner * Nachfolgestaaten im 13.-16. Jahrhundert. Hamburg, 2002. ;Удзел у калектыўных працах: * «Книга хроник» Хартмана Шеделя (1493) — энциклопедия Позднего средневековья: с электронным приложением. Минск, 2021. * ALBA RUSCIA: белорусские земли на перекрестке культур и цивилизаций (X—XVI вв.): [сборник статей]. Москва, 2015. * Современная российская историография: в 2 ч. Минск, 2009. * Средневековая Русь в текстах и документах: учебное пособие. Минск, 2005. * История восточных славян. Монгольское нашествие на Русь: Учебное пособие. Минск, 2003. == Узнагароды == *Лаўрэат прэміі [[Міжнародны кангрэс даследчыкаў Беларусі|Міжнароднага кангрэса даследчыкаў Беларусі]] за лепшую манаграфію па гістарычных навуках — за кнігу «Да Герберштэйна: Аўстрыя і Усходняя Еўропа ў сістэме персанальных сувязей і культурных кантактаў (XIII — пачатак XVI стагоддзя)» (2020). *Пераможца конкурсу Вышэйшай атэстацыйнай камісіі Рэспублікі Беларусь на лепшую доктарскую дысертацыю ў галіне гуманітарных навук (2021). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Літаратура == * {{крыніцы/Сучасныя беларускія даследчыкі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага|МАРТЫНЮК Аляксей Віктаравіч}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Мартынюк Аляксей Віктаравіч}} [[Катэгорыя:Гісторыкі Беларусі]] cc6na0c80ab1jg1fuxqms0oos6uxm8z 100 753022 5013938 5013533 2025-07-10T15:51:37Z NirvanaBot 40832 +1 новых 5013938 wikitext text/x-wiki {{Новы артыкул|Анісім Іванавіч Саўчанка|2025-07-10T13:19:05Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Павел Епіфанавіч Цярэнцьеў|2025-07-08T13:11:30Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Іван Сямёнавіч Чарнецкі|2025-07-08T11:33:15Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Міхаіл Анатолевіч Кадыраў|2025-07-03T14:43:03Z|Economico-geographer}} {{Новы артыкул|Ніканор Зіноўевіч Назаранка|2025-07-02T11:43:01Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Памела Б’ёркман|2025-07-02T05:19:56Z|Ellis Novak}} {{Новы артыкул|Глеб Сяргеевіч Нікіцін|2025-07-01T07:02:07Z|Rymchonak}} {{Новы артыкул|WikiArt|2025-06-30T15:24:38Z|Culamar}} {{Новы артыкул|WotanJugend|2025-06-29T14:52:37Z|Buchienvaldycz}} {{Новы артыкул|Польскае трансгуманістычнае таварыства|2025-06-28T14:40:12Z|Siarhei V}} {{Новы артыкул|Яўген Аляксандравіч Казлоўскі|2025-06-27T20:02:06Z|Maksim Harecki}} {{Новы артыкул|Аляксандр Аляксандравіч Дунін-Гаркавіч|2025-06-27T15:29:28Z|Maksim Harecki}} {{Новы артыкул|Пётр Паўлавіч Кліменка|2025-06-27T11:33:59Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Нога Алон|2025-06-26T09:22:26Z|Ellis Novak}} {{Новы артыкул|Ізраільская акадэмія прыродазнаўчых і гуманітарных навук|2025-06-26T08:59:58Z|Ellis Novak}} {{Новы артыкул|Мікалай Леанідавіч Кацук|2025-06-25T18:43:48Z|Чаховіч Уладзіслаў}} <noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]] </noinclude> eae8ohyfqutt2yh4w2o3syjyhffo1m5 100 753287 5013935 5013685 2025-07-10T15:50:43Z NirvanaBot 40832 +6 новых 5013935 wikitext text/x-wiki {{Новы артыкул|Ірына Мокат|2025-07-10T14:18:52Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Анісім Іванавіч Саўчанка|2025-07-10T13:19:05Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Рэната Каюмава|2025-07-10T12:00:21Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2018/2019 ЖГК Гомель|2025-07-10T10:23:28Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Ірына Анатолеўна Волкава|2025-07-09T18:09:06Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Марк Мікалаевіч Волахаў|2025-07-09T17:41:06Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Сезон 2015/2016 ГК РЦАР-БНТУ-БелАЗ|2025-07-09T13:30:14Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2014/2015 ГК Бярэзіна Бабруйск|2025-07-09T12:11:59Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2014/2015 ЖГК Віцебск-Ганна|2025-07-09T11:51:29Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Чэмпіянат Беларусі па гандболе сярод жанчын 2024/2025|2025-07-09T11:18:06Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сквер Барыса Акрэсціна|2025-07-08T18:41:08Z|Чаховіч Уладзіслаў}} {{Новы артыкул|Юлія Булава|2025-07-08T13:36:56Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Павел Епіфанавіч Цярэнцьеў|2025-07-08T13:11:30Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Юлія Мікалаеўна Сляманава|2025-07-08T11:44:43Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Іван Сямёнавіч Чарнецкі|2025-07-08T11:33:15Z|Culamar}} {{Новы артыкул|Сяргей Юр’евіч Лысоў|2025-07-08T07:42:21Z|Culamar}} <noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]] </noinclude> rayhf8xh9wdou5ri77oidlpwyuqreob 100 763680 5013939 5013688 2025-07-10T15:51:49Z NirvanaBot 40832 +3 новых 5013939 wikitext text/x-wiki {{Новы артыкул|Ірына Мокат|2025-07-10T14:18:52Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Рэната Каюмава|2025-07-10T12:00:21Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2018/2019 ЖГК Гомель|2025-07-10T10:23:28Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2015/2016 ГК РЦАР-БНТУ-БелАЗ|2025-07-09T13:30:14Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2014/2015 ГК Бярэзіна Бабруйск|2025-07-09T12:11:59Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 2014/2015 ЖГК Віцебск-Ганна|2025-07-09T11:51:29Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Чэмпіянат Беларусі па гандболе сярод жанчын 2024/2025|2025-07-09T11:18:06Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Юлія Булава|2025-07-08T13:36:56Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Юлія Мікалаеўна Сляманава|2025-07-08T11:44:43Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Вікторыя Краско|2025-07-06T10:42:02Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Наталля Платанавіч|2025-07-06T10:25:09Z|Паўлюк Шапецька}} {{Новы артыкул|Сезон 1998/1999 ГК РШВСМ-РВАР|2025-07-05T16:03:10Z|Паўлюк Шапецька}} <noinclude> [[Катэгорыя:Вікіпедыя:Спісы новых артыкулаў паводле тэм|{{PAGENAME}}]] </noinclude> 0kj02c38pzs1ruqyc32lr31ognu5yfz 10 766585 5013963 5013824 2025-07-10T19:51:41Z KrBot 24355 обновление / update 5013963 wikitext text/x-wiki <noinclude> <!-- Эта страница автоматически обновляется роботом на основе данных https://www.imf.org/external/np/fin/data/rms_five.aspx?tsvflag=Y. Пожалуйста не модифицируйте её вручную, ваши изменения будут затёрты при очередном обновлении. This page is updated automatically. It is based on data from https://www.imf.org/external/np/fin/data/rms_five.aspx?tsvflag=Y. Please do not modify this page. Your changes will be overwritten by bot during the next update. --> {{doc}} </noinclude> {{#switch: {{{1}}} | Date = 2025-07-10 | AED = 5.037680 | AUD = 2.094570 | BND = 1.755540 | BRL = 7.603120 | BWP = 18.265400 | CHF = 1.089980 | CLP = 1300.860000 | CNY = 9.845620 | CZK = 28.851600 | DKK = 8.740800 | DZD = 177.809000 | EUR = 1.171520 | GBP = 1.008660 | ILS = 4.534940 | INR = 117.390000 | JPY = 200.067000 | KRW = 1884.480000 | KWD = 0.418447 | MUR = 62.022800 | MXN = 25.550900 | MYR = 5.833280 | NOK = 13.827500 | NZD = 2.283560 | OMR = 0.527432 | PHP = 77.600600 | PLN = 4.966900 | QAR = 4.993110 | SAR = 5.144010 | SDR = 1 | SEK = 13.064800 | SGD = 1.755540 | USD = 1.371730 }} nkarg3suo21rixqqnhnib1sxkoe32nu 10 766586 5013962 5013823 2025-07-10T19:51:40Z KrBot 24355 обновление / update 5013962 wikitext text/x-wiki <noinclude> <!-- Эта страница автоматически обновляется роботом на основе данных https://www.ecb.europa.eu/stats/eurofxref/eurofxref-daily.xml. Пожалуйста не модифицируйте её вручную, ваши изменения будут затёрты при очередном обновлении. This page is updated automatically. It is based on data from https://www.ecb.europa.eu/stats/eurofxref/eurofxref-daily.xml. Please do not modify this page. Your changes will be overwritten by bot during the next update. --> {{doc}} </noinclude> {{#switch: {{{1}}} | Date = 2025-07-10 | AUD = 1.7873 | BGN = 1.9558 | BRL = 6.5690 | CAD = 1.6028 | CHF = 0.9320 | CNY = 8.4010 | CZK = 24.639 | DKK = 7.4611 | EUR = 1 | GBP = 0.86270 | HKD = 9.1915 | HUF = 398.93 | IDR = 19012.20 | ILS = 3.8715 | INR = 100.4195 | ISK = 143.00 | JPY = 171.33 | KRW = 1607.94 | MXN = 21.8420 | MYR = 4.9734 | NOK = 11.8030 | NZD = 1.9476 | PHP = 66.196 | PLN = 4.2475 | RON = 5.0775 | SEK = 11.1520 | SGD = 1.4989 | THB = 38.189 | TRY = 46.8571 | USD = 1.1709 | ZAR = 20.8105 }} 1f564bvhf1q1e73k3qbd9h4ojynmk44 10 766592 5013964 5013825 2025-07-10T19:51:42Z KrBot 24355 обновление / update 5013964 wikitext text/x-wiki <noinclude> <!-- Эта страница автоматически обновляется роботом на основе данных http://www.cbr.ru/scripts/XML_daily.asp?date_req=10.07.2025. Пожалуйста не модифицируйте её вручную, ваши изменения будут затёрты при очередном обновлении. This page is updated automatically. It is based on data from http://www.cbr.ru/scripts/XML_daily.asp?date_req=10.07.2025. Please do not modify this page. Your changes will be overwritten by bot during the next update. --> {{doc}} </noinclude> {{#switch: {{{1}}} | Date = 2025-07-10 | AED = 21 | AMD = 0.2 | AUD = 51 | AZN = 45 | BGN = 46 | BRL = 14 | BYN = 26 | CAD = 57 | CHF = 98 | CNY = 10 | CZK = 3.7 | DKK = 12 | EGP = 1.5 | EUR = 91 | GBP = 105 | GEL = 28 | HKD = 9 | HUF = 0.22 | IDR = 0.0048 | INR = 0.91 | JPY = 0.53 | KGS = 0.89 | KRW = 0.057 | KZT = 0.15 | MDL = 4.6 | NOK = 7.7 | NZD = 46 | PLN = 21 | QAR = 21 | RON = 18 | RSD = 0.78 | RUB = 1 | SEK = 8.2 | SGD = 60 | THB = 2.3 | TJS = 8 | TMT = 22 | TRY = 1.9 | UAH = 1.8 | USD = 78 | UZS = 0.0061 | VND = 0.0031 | XDR = 107 | ZAR = 4.3 }} nmirbvux10qewxaco8iv001xz7frvia 0 779213 5014020 5012088 2025-07-11T10:47:13Z DobryBrat 5701 [[Міхаіл Яўгеньевіч Гудкоў]] 5014020 wikitext text/x-wiki {{Бягучыя падзеі}}{{Кароткае апісанне|інфармацыйная старонка-спіс у праекце Вікімедыя}} {{Інфармацыйны спіс}} У гэтым спісе прадстаўлены пералік персон, памерлых у [[2025]] годзе. == Студзень == [[Файл:Keleti Ágnes 2021 RTG 2950 (crop).jpg|150px|thumb|[[Агнеш Келеці]].]] [[Файл:David_Lynch_Cannes_2017.jpg|150px|thumb|[[Дэвід Лінч]].]] * [[1 студзеня]]: [[Віктар Імантавіч Алксніс]] (74) — савецкі, латвійскі і расійскі палітык<ref>[https://ont.by/news/umer-byvshij-deputat-gosdumy-polkovnik-viktor-alksnis-pytavshijsya-spasti-sovetskij-soyuz Умер бывший депутат Госдумы полковник Виктор Алкснис, пытавшийся спасти Советский Союз]</ref>. * [[2 студзеня]]: [[Агнеш Келеці]] (103) — венгерская [[Гімнастыка|гімнастка]], пяціразовая алімпійская чэмпіёнка (1952, 1956)<ref>[https://iz.ru/1817364/2025-01-02/olimpiiskaia-chempionka-agnesh-keleti-umerla-v-vozraste-103-let Старейшая олимпийская чемпионка Агнеш Келети умерла в возрасте 103 лет]</ref>. * [[7 студзеня]]: [[Жан-Мары Ле Пен]] (96) — [[Францыя|французскі]] палітык, дэпутат [[Еўрапарламент]]а<ref>[https://www.washingtonpost.com/obituaries/2025/01/07/jean-marie-le-pen-france-dead/ Jean-Marie Le Pen, father of far-right party in France, dies at 96]</ref>. * [[7 студзеня]]: [[Святлана Георгіеўна Яўсеева]] (92) — беларуская і руская паэтэса, перакладчык, празаік. * [[8 студзеня]]: [[Алег Ціханавіч Аўдзееў]] (98) — беларускі кінааператар, заслужаны работнік культуры Беларускай ССР (1976). * [[10 студзеня]]: [[Леанід Пятровіч Цітоў]] (78) — беларускі навуковец у галіне медыцынскай мікрабіялогіі і імуналогіі. * [[16 студзеня]]: [[Дэвід Лінч]] (78) — амерыканскі кінарэжысёр і сцэнарыст. * [[18 студзеня]]: [[Зеэў Рэвах]] (84) — ізраільскі акцёр, сцэнарыст. * [[20 студзеня]]: [[Бертран Бліе]] (85) — французскі кінарэжысёр і сцэнарыст. * [[21 студзеня]]: [[Маўрысіа Фунес]] (65) — [[сальвадор]]скі дзяржаўны дзеяч, Прэзідэнт Сальвадора (2009—2014). * [[23 студзеня]]: [[Віктар Канстанцінавіч Гардзей|Віктар Гардзей]] (78) — беларускі паэт, празаік, перакладчык. * [[27 студзеня]]: [[Яніс Пэтэрс]] (85) — латышскі паэт і публіцыст, [[Латвія|латвійскі]] дыпламат і грамадскі дзеяч<ref>[https://rg.ru/2025/01/28/umer-avtor-pesni-listia-zheltye-nad-gorodom-kruzhatsia-ianis-peters.html Умер автор песни «Листья желтые над городом кружатся» Янис Петерс]</ref>. == Люты == * [[1 лютага]]: [[Хорст Кёлер]] (81) — нямецкі дзяржаўны і палітычны дзеяч. * 1 лютага: [[Аляксандр Альфрэдавіч Машэўскі]] (84) — беларускі навуковец, урач-анколаг. * [[4 лютага]]: [[Іосіф Адамавіч Навумчык]] (86) — беларускі палітык, грамадскі дзеяч. * [[6 лютага]]: [[Герман Кірылаў]] (87) — беларускі пісьменнік. * [[8 лютага]]: [[Сэм Нуёма]] (95) — першы Прэзідэнт Намібіі (1990—2005). * [[9 лютага]]: [[Алег Аляксандравіч Стрыжэнаў]] (95) — расійскі акцёр, Народны артыст СССР. * [[14 лютага]]: [[Жэнеўеў Паж]] (97) — французская актрыса тэатра, кіно і тэлебачання. * [[25 лютага]]: [[Кацярына Віктараўна Лаўрыненка|Кацярына Лаўрыненка]] (48) — беларускі гісторык і тэолаг. * [[26 лютага]]: [[Ліс Нільхельм]] (80) — шведская актрыса. * 26 лютага: [[Мішэль Трахтэнберг]] (39) — амерыканская актрыса. * 26 лютага: [[Джын Хэкмен]] (95) — амерыканскі акцёр. * [[27 лютага]]: [[Юрый Уладзіміравіч Азаронак]] (60) — беларускі журналіст, рэжысёр, прапагандыст. * 27 лютага: [[Барыс Васільевіч Спаскі|Барыс Спаскі]] (88) — савецкі і французскі шахматыст, 10-ы чэмпіён свету па шахматах. == Сакавік == * [[4 сакавіка]]: [[Жан-Луі Дэбрэ]] (80) — французскі палітык, старшыня канстытуцыйнага савета Францыі (2006—2018). * [[7 сакавіка]]: [[Аляксандр Іванавіч Зіменка]] (79) — беларускі мастак. * [[13 сакавіка]]: [[Вячаслаў Іванавіч Янчэўскі]] (76) — беларускі матэматык, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (2014)<ref>[http://gazeta-navuka.by/images/electronic-catalog/18.03.25.pdf Соболезнование // Навука. — 2025. — 18 сакавіка. — С. 7]</ref>. * [[18 сакавіка]]: [[Бядрос Кіркораў]] (92) — балгарскі і расійскі спявак. * [[19 сакавіка]]: [[Ніна Ціханаўна Фральцова]] (80) — беларуская журналістка, кіназнаўца, доктар філалагічных навук (2003). * [[20 сакавіка]]: [[Вітольд Паўлавіч Фокін]] (92) — [[Украіна|украінскі]] дзяржаўны дзеяч, Старшыня Савета Міністраў УССР (1990—1991), Прэм’ер-міністр Украіны (1991—1992). * [[21 сакавіка]]: [[Джордж Форман]] (76) — амерыканскі баксёр. * [[22 сакавіка]]: [[Ларыса Іванаўна Галубкіна]] (85) — савецкая і расійская актрыса, [[народная артыстка РСФСР]] (1991). * [[26 сакавіка]]: [[Клара Мікалаеўна Малышава]] (89) — [[Беларусь|беларуская]] артыстка [[балет]]а, педагог, [[народная артыстка Беларускай ССР]] (1971)<ref>[https://belta.by/society/view/ushla-iz-zhizni-narodnaja-artistka-belarusi-klara-malysheva-705214-2025/ Ушла из жизни народная артистка Беларуси Клара Малышева]</ref> * [[29 сакавіка]]: [[Рычард Чэмберлен]] (90) — [[ЗША|амерыканскі]] акцёр кіно і тэлебачання, спявак. * [[31 сакавіка]]: [[Ларыса Мікалаеўна Смірнова]] (75) — беларускі архітэктар. == Красавік == [[Файл:Portrait_of_Pope_Francis_(2021)_FXD.jpg|thumb|150px|[[Францыск, Папа Рымскі]].]] * [[1 красавіка]]: [[Вэл Кілмер]] (65) — амерыканскі акцёр. * [[3 красавіка]]: [[Даніэль Клугер]] (73) — рускамоўны [[ізраіль]]скі пісьменнік. * [[5 красавіка]]: [[Максім Сохар]] (43) — беларускі акцёр і рэжысёр, тэатразнаўца. * [[5 красавіка]]: [[Хейкі Хасу]] (99) — фінскі лыжнік і дваяборац, двухразовы алімпійскі чэмпіён, чэмпіён свету * [[6 красавіка]]: [[Міхаіл Фёдаравіч Піліпенка]] (88) — беларускі этнограф, этнолаг, гісторык<ref>[https://belcentre.by/ru_ru/%D1%81%D0%B2%D0%B5%D1%82%D0%BB%D0%BE%D0%B9-%D0%BF%D0%B0%D0%BC%D1%8F%D1%82%D0%B8-%D0%BF%D0%B8%D0%BB%D0%B8%D0%BF%D0%B5%D0%BD%D0%BA%D0%BE-%D0%BC%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B8%D0%BB%D0%B0-%D1%84%D1%91%D0%B4/# Светлой памяти Пилипенко Михаила Фёдоровича (19.05.1936-6.04.2025)]</ref>. * [[8 красавіка]]: [[Святлана Іванаўна Герасіменка]] (80) — савецкі і таджыкістанскі астраном, адкрывальнік [[Камета Чурумава — Герасіменка|Каметы Чурумава — Герасіменка]]. * [[13 красавіка]]: [[Марыа Варгас Льёса]] (89) — перуанскі празаік і драматург, публіцыст, палітычны дзеяч, лаўрэат [[Нобелеўская прэмія па літаратуры|Нобелеўскай прэміі па літаратуры]] 2010 года. * [[13 красавіка]]: [[Джын Марш]] (90) — англійская актрыса і сцэнарыстка, лаўрэат прэміі «Эмі» (1975). * [[21 красавіка]]: [[Францыск (Папа Рымскі)|Францыск]] (88) — 266-ы [[Папа Рымскі]]. * [[22 красавіка]]: [[Зураб Цэрэтэлі]] (91) — савецкі, грузінскі і расійскі мастак-манументаліст, скульптар, жывапісец, педагог. * [[23 красавіка]]: [[Фуад Мебаза]] (91) — туніскі дзяржаўны і палітычны дзеяч, спікер Палаты дэпутатаў (1997—2011), в. а. Прэзідэнта Туніса (2011). * [[26 красавіка]]: [[Святлана Яўгенаўна Харлап]] (84) — савецкая і расійская актрыса тэатра і кіно, майстар агучвання і дубліравання. * [[30 красавіка]]: [[Жуль Вейдэнбас]] (83) — [[сурынам]]скі дзяржаўны і палітычны дзеяч, Прэзідэнт Сурынама (1996—2000). == Май == * [[10 мая]]: [[Ніна Паўлаўна Грабяшкова]] (94) — савецкая і расійская актрыса, заслужаная артыстка Расіі (2001). * [[12 мая]]: [[Ала Яўгенаўна Асіпенка]] (92) — савецкая артыстка балета, кінаактрыса і балетны педагог. * [[13 мая]]: [[Хасэ Мухіка]] (89) — уругвайскі палітык, Прэзідэнт Уругвая (2010—2015). * [[15 мая]]: [[Віктар Аляксандравіч Адзіночанка]] (62) — беларускі філосаф, рэлігіязнаўца. * [[15 мая]]: [[Наталля Іванаўна Шыколенка]] (60) — савецкая і беларуская лёгкаатлетка<ref>[https://bfla.eu/news/usla-iz-zizni-natala-sikolenko-vecnaa-pamat Ушла из жизни Наталья Шиколенко. Вечная память…]</ref>. * [[16 мая]]: [[Марыяна Бернадот]] (100) — шведская актрыса, член {{iw|Шведская каралеўская сям’я|каралеўскай сям’і|en|Swedish royal family}}. * [[16 мая]]: [[Пітэр Лакс]] (99) — амерыканскі [[матэматык]], член НАН ЗША (1970). * [[19 мая]]: [[Юрый Мікалаевіч Грыгаровіч]] (98) — савецкі і расійскі артыст балета, балетмайстар і харэограф, педагог, Народны артыст СССР (1973). * [[28 мая]]: [[Джордж Элвуд Сміт]] (95) — амерыканскі вучоны-фізік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (2009). * [[31 мая]]: [[Стэнлі Фішэр]] (81) — амерыкана-ізраільскі і міжнародны эканаміст, старшыня Цэнтральнага банка Ізраіля (2005—2013), віцэ-старшыня Федэральнай рэзервовай сістэмы ЗША (2014—2017). == Чэрвень == * [[1 чэрвеня]]: [[Валянціна Фёдараўна Каліноўская]] (86) — украінская балерына, балетмайстар, харэограф, педагог. Народная артыстка СССР (1968)<ref>[https://opera.com.ua/news/pishla-u-zasvity-legendarna-baleryna-narodna-artystka-ukrayiny-valentyna-kalynovska Пішла у засвіти легендарна балерина, народна артистка України Валентина Калиновська]</ref>. * [[3 чэрвеня]]: [[Еўжэніу Дога]] (88) — савецкі, малдаўскі і расійскі кампазітар, педагог і грамадскі дзеяч<ref>[https://zviazda.by/news/pamyer-kampazitar-ya-gen-doga-yaki-napisa-vals-da-filma-moy-laskavy-i-pyashchotny-zver/ Памёр кампазітар Яўген Дога]</ref>. * [[4 чэрвеня]]: [[Філіп Лабро]] (88) — французскі пісьменнік, журналіст і рэжысёр<ref>[https://rg.ru/2025/06/04/umer-francuzskij-akter-i-rezhisser-filipp-labro.html Умер французский актер и режиссер Филипп Лабро]</ref>. * [[5 чэрвеня]]: [[Эдгар Лунгу]] (68) — замбійскі дзяржаўны дзеяч, Прэзідэнт Замбіі (2015—2021). * [[20 чэрвеня]]: [[Сямён Букчын]] (83) — беларускі і рускі літаратуразнаўца, крытык, пісьменнік, публіцыст. * [[22 чэрвеня]]: [[Радзім Гаўрылавіч Гарэцкі]] (96) — беларускі геолаг, грамадскі дзеяч, акадэмік Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1977). * [[25 чэрвеня]]: [[Валерый Паўлавіч Рыбараў]] (85) — беларускі кінарэжысёр і сцэнарыст, Заслужаны дзеяч мастацтваў Беларускай ССР (1990)<ref>[https://zviazda.by/news/pamyer-vyadomy-belaruski-rezhysyer-i-stsenaryst-valeryy-rybaro/ Памёр вядомы беларускі рэжысёр і сцэнарыст Валерый Рыбароў]</ref>. * [[26 чэрвеня]]: [[Сяргей Аляксеевіч Ліхачоў]] (72) — [[Беларусь|беларускі]] [[вучоны]] ў галіне [[Неўралогія|неўралогіі]], [[доктар медыцынскіх навук]] (1995), [[прафесар]] (2001). == Ліпень == * [[2 ліпеня]]: [[Міхаіл Яўгеньевіч Гудкоў]] (42) — расійскі ваенны дзеяч, генерал-маёр, намеснік камандуючага [[Ваенна-Марскі Флот Расійскай Федэрацыі|Ваенна-марскім флотам Расіі]] (2025), двойчы [[Герой Расіі]]<ref>[https://newizv.ru/news/2025-07-06/bespretsedentnyy-sluchay-pogibshiy-general-gudkov-stal-pervym-dvazhdy-geroem-rossii-437371 Беспрецедентный случай: погибший генерал Гудков стал первым дважды Героем России]</ref>. == Гл. таксама == * [[Спіс народжаных у 2025 годзе]] == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Навігацыя}} {{Вонкавыя спасылкі}} {{Храналагічны пералік}} [[Катэгорыя:Памерлі ў 2025 годзе| ]] [[Катэгорыя:Спісы памерлых паводле гадоў|2025]] 7bihoeiu1tbqbuk09fw1hy3qvfdy7di 0 788551 5013912 5001649 2025-07-10T13:12:02Z 78.57.45.2 /* Зноскі */ вікіфікацыя 5013912 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width: 25em; background: #F5F5F5; text-align: left; font-size: 85%" cellspacing="2" ! class="summary" style="font-size: 110%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2" | '''<span style="color:Black;">{{PAGENAME}}</span>''' |- {{#if: {{{Лагатып|<noinclude>-</noinclude>}}} | {{!}} style="text-align: center;" colspan="2" {{!}} {{{Лагатып}}} {{!}}- }} |- }} |- ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Конкурсныя этапы'''</span> |- {{#if: {{{1-ы дзень|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! 1-ы дзень {{!}} 13 ліпеня: Славянскі хіт (з аркестрам) {{!}}- }} {{#if: {{{2-і дзень|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! 2-і дзень {{!}} 14 ліпеня: Сусветны хіт {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Правядзенне'''</span> |- {{#if: {{{Месца|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Месца правядзення {{!}} <span class="location">[[Летні амфітэатр]]</span> {{!}}- }} {{#if: {{{Вядучыя|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Вядучы(я) {{!}} Вольга Рыжыкава<br />[[TEO]]<br />Ніна Мажэйка<br />Андрэй Барынаў {{!}}- }} {{#if: {{{Дырэктар|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дырэктар {{!}} Глеб Лапіцкі {{!}}- }} {{#if: {{{Дырыжор|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дырыжор {{!}} Віталь Кульбакоў {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Удзельнікі'''</span> |- {{#if: {{{Колькасць краін|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Колькасць краін {{!}} 15 {{!}}- }} {{#if: {{{Дэбют|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дэбют {{!}} [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] {{!}}- }} {{#if: {{{Сыход|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Адмовіліся ад удзелу {{!}} [[Арменія]] {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| '''<span style="color:Black;">Галасаванне</span>''' |- {{#if: {{{Сістэма галасавання|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Сістэма галасавання {{!}} адкрытая, ад 5 да 10 балаў ад кожнага сябра журы {{!}}- }} {{#if: {{{Гран-пры|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Гран-пры {{!}} {{flagicon|MDA}} '''Караліна Балан''' {{!}}- ! Першая прэмія {{!}} {{flagicon|KAZ}} Ерназар Жубан {{!}}- ! Другая прэмія {{!}} {{flagicon|ITA}} Мар'ям Танкрэдзі {{flagicon|RUS}} Кацярына Кузіна {{!}}- ! Трэццяя прэмія {{!}} {{flagicon|BLR}} Валеры Чучман {{flagicon|BUL}} Нявена Пейкава {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2020»'''</span> |- {{#if: {{{пап|<noinclude>-</noinclude>}}} | {{!}} style="text-align: center;" colspan="2" {{!}} ◄[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2019 года|2023]] [[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2021 года|2025]]► {{!}}- }} {{#if: {{{наст|<noinclude>-</noinclude>}}} | }} |} {{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}}'''ХХХІІІ Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2024»''' быў праведзены ў рамках традыцыйнага фестываля мастацтваў [[Славянскі Базар у Віцебску]]. Асноўны конкурс сабраў прадстаўнікоў 15 краін з Еўропы, Азіі, Афрыкі і Паўднёвай Амерыкі. Упершыню на конкурсе прыняў удзел канкурсант з [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі]]. Гран-пры асноўнага конкурса атрымала прадстаўніца Малдовы Караліна Балан<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://nashaniva.com/347061/|title=На «Славянскім базары» перамагла прадстаўнічка Малдовы|website=Наша Ніва|date=2024-07-15|access-date=2025-05-29}}</ref>. Ерназар Жубан з Казахстана набраў адноклькавую колькасць балаў з пераможцай і атрымаў першую прэмію. Пры размеркаванні пераможцаў журы выкарыстала дадатковы паказнік - адзнакі старшыні журы [[Роза Рымбаева|Розы Рымбаевай]]. ХХІІ Міжнародны дзіцячы конкурс «Віцебск-2024» традыцыйна праводзіўся разам з асноўным конкурсам. Гран-пры дзіцячага конкурса атрымала Ясміна Хуснідынава з Узбекістана<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://blr.belta.by/society/view/gran-pry-dzitsjachaga-muzychnaga-konkursu-vitsebsk-edze-va-uzbekistan-133444-2024|title=Гран-пры дзіцячага музычнага конкурсу "Віцебск" едзе ва Узбекістан|website=Беларускае тэлеграфнае агенцтва|date=2024-07-11|access-date=2025-05-30}}</ref>. == Удзельнікі == Cпіс удзельнікаў<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/uchastniki-xxxiii-mezhdunarodnogo-konkursa-ispolnitelei-estradnoi-pesni-vitebsk-2024/|title=КОНКУРСАНТЫ XXXIII Международного конкурса исполнителей эстрадной песни «ВИТЕБСК-2024»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-29}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/konkursanty-xxii-mezhdunarodnyi-detskii-muzykalnyi-konkurs-vitebsk-2024/|title=Конкурсанты XXII Международный детский музыкальный конкурс «ВИТЕБСК-2024»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-30}}</ref>: {| class="wikitable" |+ !Краіна !Дарослы конкурс !Дзіцячы конкурс |- |{{Flagicon|ARM}} Арменія |Сюзанна Мелканян |Яна Сцепанян |- |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Нявена Пейкава |Вікторыя Іліева |- |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Валеры Чучман |Злата Ярашэвіч |- |{{Flagicon|BIH}} Боснія і Герцагавіна | |Марыя Награісалавіч |- |{{Flagicon|VEN}} Венесуэла |Yetsey | |- |{{Flagicon|ISR}} Ізраіль | |Сафія Копцева |- |{{Flagicon|ESP}} Іспанія |Роса Піна | |- |{{Flagicon|ITA}} Італія |Мар'ям Танкрэдзі |Джузэпэ дзі Менца |- |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Ерназар Жубан |Сагын Амірбайлы |- |{{Flagicon|Kyrgyzstan}} Кыргызстан | |Раяна Алібаева |- |{{Flagicon|LAT}} Латвія |KALERIYA | |- |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Караліна Балан |Марыя Марына |- |{{Flagicon|Malta}} Мальта | |Кая Гудер Курмі |- |{{Flagicon|South Africa}} Паўднёвая Афрыка |Тамі Мбата | |- |{{Flagicon|RUS}} Расія |Екацерына Кузіна |Кірыл Усаў |- |{{Flagicon|ROM}} Румынія | |Анэлісэ Манэску |- |{{Flagicon|SLO}} Славенія |Гая Элена Становнік | |- |{{Flagicon|TUR}} Турцыя |Таіс Сака | |- |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Саліма |Ясміна Хуснідынава |- |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Ламія Бялошэвіч |Мія Істваніч |- |{{Flagicon|CZE}} Чэхія |Томаш Рынгель | |- |{{Flagicon|EST}} Эстонія | |Марыя Грышакова |} Удзел у конкурсе спачатку падцвердзілі 22 дэлегацый, але пасля [[Беларуска-армянскія адносіны|дыпламатычнага крызісу паміж Беларуссю і Арменіяй]], апошняя адклікала сваіх прадстаўнікоў з асноўнага і дзіцячага конкурсаў<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://nashaniva.com/345753/|title=Арменія адмовілася ад удзелу ў «Славянскім базары» ў Віцебску|website=Наша Ніва|date=2024-06-26|access-date=2025-05-28}}</ref>. == Рэгламент == Удзел у асноўным конкурсе дазваляецца выканаўцам ад 18 да 31 года ўключна. Максімальная колькасць удзельнікаў - 20 з розных краін свету. Згодна з рэгламентам конкурса, прыярытэтным фактарам пры адборы для ўдзела ў конкурсе з'яўляецца наяўнасць у ўдзельніка рэкамендацыі органа дзяржаўнага кіравання сферай культуры краіны-удзельніцы, і (або) перамога ўдзельніка ў нацыянальным адборачным туры (пры яго наяўнасці). Конкурсныя выступленні праводзіліся публічна ў два конкурсныя дні ў фармаце мерапрыемства забаўляльнага характару. У першы дзень выконваўся папулярны і вядомы твор кампазітара славянскай краіны і на адной з [[Славянскія мовы|славянскіх моў]], які занімаў (ці занімае) лідэрскія пазіцыі ў хіт-парадах у суправаджэнні Прэзідэнцкага аркестра РБ пад кіраўніцтвам Віталя Кульбакова. Працяг выступлення не павінен быў займаць больш за 4 хвіліны. У другі дзень канкурсанты выконвалі папулярны і вядомы твор, які займаў (ці займае) лідэрскія пазіцыі ў сусветных хіт-парадах. Выканнане ажыццяўлялася ў суправаджэнні фанаграммы "мінус адзін". Для дзіцячага конкурса ўзроставы ліміт ад 8 да 14 гадоў уключна. Максімальная колькасць удзельнікаў - 21 з з розных краін свету. Конкурс складаўся з двух дзён. У першы дзень выконваўся вядомы твор кампазітара славянскай краіны на славянскай мове ў суправаджэнні аркестра, у другі дзень - саўндтрэк з папулярнага [[Мультыплікацыя|анімацыйнага]] або [[Мастацкі фільм|мастацкага]] дзіцяча-юнацкага фільма. == Калегія журы == Міжнароднае журы фарміравалася дырэкцыяй фестываля на кантрактнай аснове з ліку папулярных выканаўцаў, кампазітраў, менеджераў. Для конкурса Віцебск-2024 максімальная колькасць сябраў журы была лімітавана 12 асобамі, уключна з Старшынёй, адказнаным і тэхнічным сакратарамі. Журы ацэньвала ўдзельнікаў па 10-бальнай схеме з найменшым балам 5. Форма галасавання - адкрытая (электронная): канкурсанты атрымлівалі балы адразу пасля выступа. У асноўным конкурсе 2024 года ў калегіі журы прысутнічалі<ref>{{Cite web|lang=ru-BY|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/zhiuri-xxxiii-mezhdunarodnogo-konkursa-ispolnitelei-estradnoi-pesni-vitebsk-2024/|title=ЖЮРИ XXXIII Международного конкурса исполнителей эстрадной песни «ВИТЕБСК-2024»рс молодых исполнителей|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-29}}</ref>: * {{Flagicon|KAZ}} {{нп1|Роза Рымбаева|||Roza Rymbayeva}} - '''старшыня''', спявачка, народная артыстка Казахстана, уладальніца гран-пры конкурса "Залаты Арфей" 1977 года * {{Flagicon|BLR}} Віталь Кульбакоў - кіраўнік Прэзідэнцкага аркестра Рэспублікі Беларусь * {{flagicon|BUL}} {{нп1|Ёрданка Хрыстава|||Yordanka Hristova}} - спявачка, тэлевядучая * {{Flagicon|DEN}} {{нп1|Томас Н'эвергрын|||Tomas N'evergreen}} - спявак, прадстаўнік [[Данія на конкурсе песні Еўрабачанне|Даніі]] на конкурсе [[Конкурс песні Еўрабачанне 2010|Еўрабачанне-2010]] * {{Flagicon|Mexico}} {{нп1|Радрыга де ла Кадэна|||Rodrigo de la Cadena}} - уладальнік гран-пры конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2014 года|Віцебск-2014]]» * {{Flagicon|MDA}} Яўген Андрыянаў - уладальнік ІІ прэміі конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2013 года|Віцебск-2013]]» * {{Flagicon|RUS}} Зара - спявачка, заслужаная артыска Расіі Калегія журы дзіцячага конкурса<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/zhiuri-xxii-mezhdunarodnogo-detskogo-muzykalnogo-konkursa-vitebsk-2024/|title=ЖЮРИ XXII Международного детского музыкального конкурса «ВИТЕБСК-2023»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-30}}</ref>: * {{Flagicon|GEO}} Этэры Берыашвілі - '''старшыня''', спявачка, педагог па вакале * {{Flagicon|BLR}} Валеры Шмат - стваральнік і кіраўнік Арт-групы "Беларусы" * {{Flagicon|COL}} Пілар Лейва - піяністка, дырэктар дэпартамента міжнародных адносін Універсітэта Хуана Н. Корпаса ў [[Багата|Багаце]] * {{Flagicon|RUS}} Марыям Мерабава - спявачка * {{Flagicon|SRB}} Душан Свілар - спявак, удзельнік конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2016 года|Віцебск-2016]]» * {{Flagicon|UZB}} {{iw|Мансур Ташматаў|Мансур Ташматаў|uz|Mansur Toshmatov}} - народны артыст Узбекістана * {{Flagicon|CZE}} {{нп1|Збынек Дрда|||Zbyněk Drda}} - спявак і кампазітар == Вынікі конкурсаў == === ХХХІІІ Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2024» === {| class="wikitable sortable"="max-width:40em;" |+ !№ !Краіна !Выканаўца !Дзень 1 !Дзень 2 !Агульны бал !Месца !Іншыя узнагароды |- |align=center |1 |{{Flagicon|VEN}} Венесуэла |Yetsey |align=center |62 |align=center |58 |align=center |120 | | |- |align=center |2 |{{Flagicon|TUR}} Турцыя |Таіс Сака |align=center |54 |align=center |54 |align=center |108 | | |- |align=center |3 |{{Flagicon|LAT}} Латвія |KALERIYA |align=center |55 |align=center |61 |align=center |116 | |{{small|Спецпрыз Прэзідэнта РБ "Славянская Надзея"}} |- |align=center |4 |{{Flagicon|SLO}} Славенія |Гая Элена Становнік |align=center |52 |align=center |56 |align=center |108 | | |- |align=center |5 |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Ламія Бялошэвіч |align=center |57 |align=center | |align=center | | | |- style="font-weight: bold; background: gold" |align=center |6 |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Караліна Балан |align=center |67 |align=center |66 |align=center |133 |align=center |''Гран-пры'' | |- |align=center |7 |{{Flagicon|RUS}} Расія |Екацерына Кузіна |align=center |66 |align=center |66 |align=center |132 |align=center |ІІ прэмія | |- |align=center |8 |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Ерназар Жубан |align=center |69 |align=center |64 |align=center |133 |align=center |І прэмія | |- |align=center |9 |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Нявена Пейкава |align=center |66 |align=center |63 |align=center |129 |align=center |ІІІ прэмія | |- |align=center |10 |{{Flagicon|South Africa}} ПАР |Тамі Мбата |align=center |61 |align=center |58 |align=center |119 | |{{small|Прэмія Мулявіна}} |- |align=center |11 |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Валеры Чучман |align=center |63 |align=center |65 |align=center |128 |align=center |ІІІ прэмія | |- |align=center |12 |{{Flagicon|ESP}} Іспанія |Роса Піна |align=center |57 |align=center |57 |align=center |114 | | |- |align=center |13 |{{Flagicon|CZE}} Чэхія |Томаш Рынгель |align=center |55 |align=center |59 |align=center |114 | | |- |align=center |14 |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Саліма |align=center |58 |align=center |58 |align=center |116 | |text=small |{{small|Спецпрыз ТРК "Мір" "Песня - шлях да Садружнасці}} |- |align=center |15 |{{Flagicon|ITA}} Італія |Мар'ям Танкрэдзі |align=center |66 |align=center |65 |align=center |131 |align=center |ІІ прэмія | |} === ХХІІ Міжнародны дзіцячы конкурс «Віцебск-2024» === {| class="wikitable sortable" |+ !№ !Краіна !Выканаўца !Дзень 1 !Дзень 2 !Агульны бал !Месца !Іншыя узнагароды |- | align=center |1 |{{Flagicon|ISR}} Ізраіль |Сафія Копцева |align=center |59 |align=center |61 |align=center |120 |align=center |8 | |- | align="center" |2 |{{Flagicon|BIH}} Боснія і Герцагавіна |Марыя Награісалавіч |align=center |63 |align=center |63 |align=center |126 |align=center |5 |{{small|Спецыяльная прэмія [[Ігар Лучанок|Ігара Лучанка]] за лепшае ўвасабленне нацыянальнай тэмы}} |- | align="center" |3 |{{Flagicon|Malta}} Мальта |Кая Гудер Курмі |align=center |70 |align=center |69 |align=center |139 |align=center |1 | |- | align="center" |4 |{{Flagicon|ITA}} Італія |Джузэпэ дзі Менца |align=center |69 |align=center |68 |align=center |137 |align=center |2 | |- | align="center" |5 |{{Flagicon|Kyrgyzstan}} Кыргызстан |Раяна Алібаева |align=center |63 |align=center |61 |align=center |124 |align=center |6 | |- | align="center" |6 |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Сагын Амірбайлы |align=center |69 |align=center |69 |align=center |134 |align=center |2 | |- | align="center" |7 |{{Flagicon|RUS}} Расія |Кірыл Усаў |align=center |67 |align=center |62 |align=center |129 |align=center |4 | |- | align="center" |8 |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Злата Ярашэвіч |align=center |67 |align=center |69 |align=center |136 |align=center |3 | |- | align="center" |9 |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Марыя Марына |align=center |58 |align=center |55 |align=center |113 |align=center |10 | |- | align="center" |10 |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Мія Істваніч |align=center |64 |align=center |54 |align=center |118 |align=center |9 | |- | align="center" |11 |{{Flagicon|EST}} Эстонія |Марыя Грышакова |align=center |54 |align=center |55 |align=center |109 |align=center |12 | |- | align="center" |12 |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Вікторыя Іліева |align=center |56 |align=center |65 |align=center |121 |align=center |7 | |- style="font-weight: bold; background: gold" | align="center" |13 |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Ясміна Хуснідынава |align=center |69 |align=center |70 |align=center |139 |align=center |''Гран-пры'' | |- | align="center" |14 |{{Flagicon|ROM}} Румынія |Анэлісэ Манэску |align=center |59 |align=center |52 |align=center |111 |align=center |11 | |} == Зноскі == {{reflist}} {{Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск»}} [[Катэгорыя:Музычныя конкурсы]] [[Катэгорыя:Музычныя мерапрыемствы]] gxmb1zxdbpxne2t13kjatwczdxtvrve 5013913 5013912 2025-07-10T13:12:29Z 78.57.45.2 /* Зноскі */ вікіфікацыя 5013913 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width: 25em; background: #F5F5F5; text-align: left; font-size: 85%" cellspacing="2" ! class="summary" style="font-size: 110%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2" | '''<span style="color:Black;">{{PAGENAME}}</span>''' |- {{#if: {{{Лагатып|<noinclude>-</noinclude>}}} | {{!}} style="text-align: center;" colspan="2" {{!}} {{{Лагатып}}} {{!}}- }} |- }} |- ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Конкурсныя этапы'''</span> |- {{#if: {{{1-ы дзень|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! 1-ы дзень {{!}} 13 ліпеня: Славянскі хіт (з аркестрам) {{!}}- }} {{#if: {{{2-і дзень|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! 2-і дзень {{!}} 14 ліпеня: Сусветны хіт {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Правядзенне'''</span> |- {{#if: {{{Месца|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Месца правядзення {{!}} <span class="location">[[Летні амфітэатр]]</span> {{!}}- }} {{#if: {{{Вядучыя|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Вядучы(я) {{!}} Вольга Рыжыкава<br />[[TEO]]<br />Ніна Мажэйка<br />Андрэй Барынаў {{!}}- }} {{#if: {{{Дырэктар|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дырэктар {{!}} Глеб Лапіцкі {{!}}- }} {{#if: {{{Дырыжор|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дырыжор {{!}} Віталь Кульбакоў {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Удзельнікі'''</span> |- {{#if: {{{Колькасць краін|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Колькасць краін {{!}} 15 {{!}}- }} {{#if: {{{Дэбют|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дэбют {{!}} [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] {{!}}- }} {{#if: {{{Сыход|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Адмовіліся ад удзелу {{!}} [[Арменія]] {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| '''<span style="color:Black;">Галасаванне</span>''' |- {{#if: {{{Сістэма галасавання|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Сістэма галасавання {{!}} адкрытая, ад 5 да 10 балаў ад кожнага сябра журы {{!}}- }} {{#if: {{{Гран-пры|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Гран-пры {{!}} {{flagicon|MDA}} '''Караліна Балан''' {{!}}- ! Першая прэмія {{!}} {{flagicon|KAZ}} Ерназар Жубан {{!}}- ! Другая прэмія {{!}} {{flagicon|ITA}} Мар'ям Танкрэдзі {{flagicon|RUS}} Кацярына Кузіна {{!}}- ! Трэццяя прэмія {{!}} {{flagicon|BLR}} Валеры Чучман {{flagicon|BUL}} Нявена Пейкава {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2020»'''</span> |- {{#if: {{{пап|<noinclude>-</noinclude>}}} | {{!}} style="text-align: center;" colspan="2" {{!}} ◄[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2019 года|2023]] [[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2021 года|2025]]► {{!}}- }} {{#if: {{{наст|<noinclude>-</noinclude>}}} | }} |} {{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}}'''ХХХІІІ Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2024»''' быў праведзены ў рамках традыцыйнага фестываля мастацтваў [[Славянскі Базар у Віцебску]]. Асноўны конкурс сабраў прадстаўнікоў 15 краін з Еўропы, Азіі, Афрыкі і Паўднёвай Амерыкі. Упершыню на конкурсе прыняў удзел канкурсант з [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі]]. Гран-пры асноўнага конкурса атрымала прадстаўніца Малдовы Караліна Балан<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://nashaniva.com/347061/|title=На «Славянскім базары» перамагла прадстаўнічка Малдовы|website=Наша Ніва|date=2024-07-15|access-date=2025-05-29}}</ref>. Ерназар Жубан з Казахстана набраў адноклькавую колькасць балаў з пераможцай і атрымаў першую прэмію. Пры размеркаванні пераможцаў журы выкарыстала дадатковы паказнік - адзнакі старшыні журы [[Роза Рымбаева|Розы Рымбаевай]]. ХХІІ Міжнародны дзіцячы конкурс «Віцебск-2024» традыцыйна праводзіўся разам з асноўным конкурсам. Гран-пры дзіцячага конкурса атрымала Ясміна Хуснідынава з Узбекістана<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://blr.belta.by/society/view/gran-pry-dzitsjachaga-muzychnaga-konkursu-vitsebsk-edze-va-uzbekistan-133444-2024|title=Гран-пры дзіцячага музычнага конкурсу "Віцебск" едзе ва Узбекістан|website=Беларускае тэлеграфнае агенцтва|date=2024-07-11|access-date=2025-05-30}}</ref>. == Удзельнікі == Cпіс удзельнікаў<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/uchastniki-xxxiii-mezhdunarodnogo-konkursa-ispolnitelei-estradnoi-pesni-vitebsk-2024/|title=КОНКУРСАНТЫ XXXIII Международного конкурса исполнителей эстрадной песни «ВИТЕБСК-2024»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-29}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/konkursanty-xxii-mezhdunarodnyi-detskii-muzykalnyi-konkurs-vitebsk-2024/|title=Конкурсанты XXII Международный детский музыкальный конкурс «ВИТЕБСК-2024»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-30}}</ref>: {| class="wikitable" |+ !Краіна !Дарослы конкурс !Дзіцячы конкурс |- |{{Flagicon|ARM}} Арменія |Сюзанна Мелканян |Яна Сцепанян |- |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Нявена Пейкава |Вікторыя Іліева |- |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Валеры Чучман |Злата Ярашэвіч |- |{{Flagicon|BIH}} Боснія і Герцагавіна | |Марыя Награісалавіч |- |{{Flagicon|VEN}} Венесуэла |Yetsey | |- |{{Flagicon|ISR}} Ізраіль | |Сафія Копцева |- |{{Flagicon|ESP}} Іспанія |Роса Піна | |- |{{Flagicon|ITA}} Італія |Мар'ям Танкрэдзі |Джузэпэ дзі Менца |- |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Ерназар Жубан |Сагын Амірбайлы |- |{{Flagicon|Kyrgyzstan}} Кыргызстан | |Раяна Алібаева |- |{{Flagicon|LAT}} Латвія |KALERIYA | |- |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Караліна Балан |Марыя Марына |- |{{Flagicon|Malta}} Мальта | |Кая Гудер Курмі |- |{{Flagicon|South Africa}} Паўднёвая Афрыка |Тамі Мбата | |- |{{Flagicon|RUS}} Расія |Екацерына Кузіна |Кірыл Усаў |- |{{Flagicon|ROM}} Румынія | |Анэлісэ Манэску |- |{{Flagicon|SLO}} Славенія |Гая Элена Становнік | |- |{{Flagicon|TUR}} Турцыя |Таіс Сака | |- |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Саліма |Ясміна Хуснідынава |- |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Ламія Бялошэвіч |Мія Істваніч |- |{{Flagicon|CZE}} Чэхія |Томаш Рынгель | |- |{{Flagicon|EST}} Эстонія | |Марыя Грышакова |} Удзел у конкурсе спачатку падцвердзілі 22 дэлегацый, але пасля [[Беларуска-армянскія адносіны|дыпламатычнага крызісу паміж Беларуссю і Арменіяй]], апошняя адклікала сваіх прадстаўнікоў з асноўнага і дзіцячага конкурсаў<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://nashaniva.com/345753/|title=Арменія адмовілася ад удзелу ў «Славянскім базары» ў Віцебску|website=Наша Ніва|date=2024-06-26|access-date=2025-05-28}}</ref>. == Рэгламент == Удзел у асноўным конкурсе дазваляецца выканаўцам ад 18 да 31 года ўключна. Максімальная колькасць удзельнікаў - 20 з розных краін свету. Згодна з рэгламентам конкурса, прыярытэтным фактарам пры адборы для ўдзела ў конкурсе з'яўляецца наяўнасць у ўдзельніка рэкамендацыі органа дзяржаўнага кіравання сферай культуры краіны-удзельніцы, і (або) перамога ўдзельніка ў нацыянальным адборачным туры (пры яго наяўнасці). Конкурсныя выступленні праводзіліся публічна ў два конкурсныя дні ў фармаце мерапрыемства забаўляльнага характару. У першы дзень выконваўся папулярны і вядомы твор кампазітара славянскай краіны і на адной з [[Славянскія мовы|славянскіх моў]], які занімаў (ці занімае) лідэрскія пазіцыі ў хіт-парадах у суправаджэнні Прэзідэнцкага аркестра РБ пад кіраўніцтвам Віталя Кульбакова. Працяг выступлення не павінен быў займаць больш за 4 хвіліны. У другі дзень канкурсанты выконвалі папулярны і вядомы твор, які займаў (ці займае) лідэрскія пазіцыі ў сусветных хіт-парадах. Выканнане ажыццяўлялася ў суправаджэнні фанаграммы "мінус адзін". Для дзіцячага конкурса ўзроставы ліміт ад 8 да 14 гадоў уключна. Максімальная колькасць удзельнікаў - 21 з з розных краін свету. Конкурс складаўся з двух дзён. У першы дзень выконваўся вядомы твор кампазітара славянскай краіны на славянскай мове ў суправаджэнні аркестра, у другі дзень - саўндтрэк з папулярнага [[Мультыплікацыя|анімацыйнага]] або [[Мастацкі фільм|мастацкага]] дзіцяча-юнацкага фільма. == Калегія журы == Міжнароднае журы фарміравалася дырэкцыяй фестываля на кантрактнай аснове з ліку папулярных выканаўцаў, кампазітраў, менеджераў. Для конкурса Віцебск-2024 максімальная колькасць сябраў журы была лімітавана 12 асобамі, уключна з Старшынёй, адказнаным і тэхнічным сакратарамі. Журы ацэньвала ўдзельнікаў па 10-бальнай схеме з найменшым балам 5. Форма галасавання - адкрытая (электронная): канкурсанты атрымлівалі балы адразу пасля выступа. У асноўным конкурсе 2024 года ў калегіі журы прысутнічалі<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/zhiuri-xxxiii-mezhdunarodnogo-konkursa-ispolnitelei-estradnoi-pesni-vitebsk-2024/|title=ЖЮРИ XXXIII Международного конкурса исполнителей эстрадной песни «ВИТЕБСК-2024»рс молодых исполнителей|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-29}}</ref>: * {{Flagicon|KAZ}} {{нп1|Роза Рымбаева|||Roza Rymbayeva}} - '''старшыня''', спявачка, народная артыстка Казахстана, уладальніца гран-пры конкурса "Залаты Арфей" 1977 года * {{Flagicon|BLR}} Віталь Кульбакоў - кіраўнік Прэзідэнцкага аркестра Рэспублікі Беларусь * {{flagicon|BUL}} {{нп1|Ёрданка Хрыстава|||Yordanka Hristova}} - спявачка, тэлевядучая * {{Flagicon|DEN}} {{нп1|Томас Н'эвергрын|||Tomas N'evergreen}} - спявак, прадстаўнік [[Данія на конкурсе песні Еўрабачанне|Даніі]] на конкурсе [[Конкурс песні Еўрабачанне 2010|Еўрабачанне-2010]] * {{Flagicon|Mexico}} {{нп1|Радрыга де ла Кадэна|||Rodrigo de la Cadena}} - уладальнік гран-пры конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2014 года|Віцебск-2014]]» * {{Flagicon|MDA}} Яўген Андрыянаў - уладальнік ІІ прэміі конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2013 года|Віцебск-2013]]» * {{Flagicon|RUS}} Зара - спявачка, заслужаная артыска Расіі Калегія журы дзіцячага конкурса<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/zhiuri-xxii-mezhdunarodnogo-detskogo-muzykalnogo-konkursa-vitebsk-2024/|title=ЖЮРИ XXII Международного детского музыкального конкурса «ВИТЕБСК-2023»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-30}}</ref>: * {{Flagicon|GEO}} Этэры Берыашвілі - '''старшыня''', спявачка, педагог па вакале * {{Flagicon|BLR}} Валеры Шмат - стваральнік і кіраўнік Арт-групы "Беларусы" * {{Flagicon|COL}} Пілар Лейва - піяністка, дырэктар дэпартамента міжнародных адносін Універсітэта Хуана Н. Корпаса ў [[Багата|Багаце]] * {{Flagicon|RUS}} Марыям Мерабава - спявачка * {{Flagicon|SRB}} Душан Свілар - спявак, удзельнік конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2016 года|Віцебск-2016]]» * {{Flagicon|UZB}} {{iw|Мансур Ташматаў|Мансур Ташматаў|uz|Mansur Toshmatov}} - народны артыст Узбекістана * {{Flagicon|CZE}} {{нп1|Збынек Дрда|||Zbyněk Drda}} - спявак і кампазітар == Вынікі конкурсаў == === ХХХІІІ Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2024» === {| class="wikitable sortable"="max-width:40em;" |+ !№ !Краіна !Выканаўца !Дзень 1 !Дзень 2 !Агульны бал !Месца !Іншыя узнагароды |- |align=center |1 |{{Flagicon|VEN}} Венесуэла |Yetsey |align=center |62 |align=center |58 |align=center |120 | | |- |align=center |2 |{{Flagicon|TUR}} Турцыя |Таіс Сака |align=center |54 |align=center |54 |align=center |108 | | |- |align=center |3 |{{Flagicon|LAT}} Латвія |KALERIYA |align=center |55 |align=center |61 |align=center |116 | |{{small|Спецпрыз Прэзідэнта РБ "Славянская Надзея"}} |- |align=center |4 |{{Flagicon|SLO}} Славенія |Гая Элена Становнік |align=center |52 |align=center |56 |align=center |108 | | |- |align=center |5 |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Ламія Бялошэвіч |align=center |57 |align=center | |align=center | | | |- style="font-weight: bold; background: gold" |align=center |6 |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Караліна Балан |align=center |67 |align=center |66 |align=center |133 |align=center |''Гран-пры'' | |- |align=center |7 |{{Flagicon|RUS}} Расія |Екацерына Кузіна |align=center |66 |align=center |66 |align=center |132 |align=center |ІІ прэмія | |- |align=center |8 |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Ерназар Жубан |align=center |69 |align=center |64 |align=center |133 |align=center |І прэмія | |- |align=center |9 |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Нявена Пейкава |align=center |66 |align=center |63 |align=center |129 |align=center |ІІІ прэмія | |- |align=center |10 |{{Flagicon|South Africa}} ПАР |Тамі Мбата |align=center |61 |align=center |58 |align=center |119 | |{{small|Прэмія Мулявіна}} |- |align=center |11 |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Валеры Чучман |align=center |63 |align=center |65 |align=center |128 |align=center |ІІІ прэмія | |- |align=center |12 |{{Flagicon|ESP}} Іспанія |Роса Піна |align=center |57 |align=center |57 |align=center |114 | | |- |align=center |13 |{{Flagicon|CZE}} Чэхія |Томаш Рынгель |align=center |55 |align=center |59 |align=center |114 | | |- |align=center |14 |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Саліма |align=center |58 |align=center |58 |align=center |116 | |text=small |{{small|Спецпрыз ТРК "Мір" "Песня - шлях да Садружнасці}} |- |align=center |15 |{{Flagicon|ITA}} Італія |Мар'ям Танкрэдзі |align=center |66 |align=center |65 |align=center |131 |align=center |ІІ прэмія | |} === ХХІІ Міжнародны дзіцячы конкурс «Віцебск-2024» === {| class="wikitable sortable" |+ !№ !Краіна !Выканаўца !Дзень 1 !Дзень 2 !Агульны бал !Месца !Іншыя узнагароды |- | align=center |1 |{{Flagicon|ISR}} Ізраіль |Сафія Копцева |align=center |59 |align=center |61 |align=center |120 |align=center |8 | |- | align="center" |2 |{{Flagicon|BIH}} Боснія і Герцагавіна |Марыя Награісалавіч |align=center |63 |align=center |63 |align=center |126 |align=center |5 |{{small|Спецыяльная прэмія [[Ігар Лучанок|Ігара Лучанка]] за лепшае ўвасабленне нацыянальнай тэмы}} |- | align="center" |3 |{{Flagicon|Malta}} Мальта |Кая Гудер Курмі |align=center |70 |align=center |69 |align=center |139 |align=center |1 | |- | align="center" |4 |{{Flagicon|ITA}} Італія |Джузэпэ дзі Менца |align=center |69 |align=center |68 |align=center |137 |align=center |2 | |- | align="center" |5 |{{Flagicon|Kyrgyzstan}} Кыргызстан |Раяна Алібаева |align=center |63 |align=center |61 |align=center |124 |align=center |6 | |- | align="center" |6 |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Сагын Амірбайлы |align=center |69 |align=center |69 |align=center |134 |align=center |2 | |- | align="center" |7 |{{Flagicon|RUS}} Расія |Кірыл Усаў |align=center |67 |align=center |62 |align=center |129 |align=center |4 | |- | align="center" |8 |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Злата Ярашэвіч |align=center |67 |align=center |69 |align=center |136 |align=center |3 | |- | align="center" |9 |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Марыя Марына |align=center |58 |align=center |55 |align=center |113 |align=center |10 | |- | align="center" |10 |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Мія Істваніч |align=center |64 |align=center |54 |align=center |118 |align=center |9 | |- | align="center" |11 |{{Flagicon|EST}} Эстонія |Марыя Грышакова |align=center |54 |align=center |55 |align=center |109 |align=center |12 | |- | align="center" |12 |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Вікторыя Іліева |align=center |56 |align=center |65 |align=center |121 |align=center |7 | |- style="font-weight: bold; background: gold" | align="center" |13 |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Ясміна Хуснідынава |align=center |69 |align=center |70 |align=center |139 |align=center |''Гран-пры'' | |- | align="center" |14 |{{Flagicon|ROM}} Румынія |Анэлісэ Манэску |align=center |59 |align=center |52 |align=center |111 |align=center |11 | |} == Зноскі == {{reflist}} {{Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск»}} [[Катэгорыя:Музычныя конкурсы]] [[Катэгорыя:Музычныя мерапрыемствы]] phnvwqde1ljq2psukkzyhix2rzu12o9 5013914 5013913 2025-07-10T13:14:37Z SHKOVS 17924 афармленне 5013914 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width: 25em; background: #F5F5F5; text-align: left; font-size: 85%" cellspacing="2" ! class="summary" style="font-size: 110%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2" | '''<span style="color:Black;">{{PAGENAME}}</span>''' |- {{#if: {{{Лагатып|<noinclude>-</noinclude>}}} | {{!}} style="text-align: center;" colspan="2" {{!}} {{{Лагатып}}} {{!}}- }} |- }} |- ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Конкурсныя этапы'''</span> |- {{#if: {{{1-ы дзень|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! 1-ы дзень {{!}} 13 ліпеня: Славянскі хіт (з аркестрам) {{!}}- }} {{#if: {{{2-і дзень|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! 2-і дзень {{!}} 14 ліпеня: Сусветны хіт {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Правядзенне'''</span> |- {{#if: {{{Месца|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Месца правядзення {{!}} <span class="location">[[Летні амфітэатр]]</span> {{!}}- }} {{#if: {{{Вядучыя|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Вядучы(я) {{!}} Вольга Рыжыкава<br />[[TEO]]<br />Ніна Мажэйка<br />Андрэй Барынаў {{!}}- }} {{#if: {{{Дырэктар|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дырэктар {{!}} Глеб Лапіцкі {{!}}- }} {{#if: {{{Дырыжор|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дырыжор {{!}} Віталь Кульбакоў {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Удзельнікі'''</span> |- {{#if: {{{Колькасць краін|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Колькасць краін {{!}} 15 {{!}}- }} {{#if: {{{Дэбют|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Дэбют {{!}} [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка]] {{!}}- }} {{#if: {{{Сыход|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Адмовіліся ад удзелу {{!}} [[Арменія]] {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| '''<span style="color:Black;">Галасаванне</span>''' |- {{#if: {{{Сістэма галасавання|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Сістэма галасавання {{!}} адкрытая, ад 5 да 10 балаў ад кожнага сябра журы {{!}}- }} {{#if: {{{Гран-пры|<noinclude>-</noinclude>}}} | ! Гран-пры {{!}} {{flagicon|MDA}} '''Караліна Балан''' {{!}}- ! Першая прэмія {{!}} {{flagicon|KAZ}} Ерназар Жубан {{!}}- ! Другая прэмія {{!}} {{flagicon|ITA}} Мар'ям Танкрэдзі {{flagicon|RUS}} Кацярына Кузіна {{!}}- ! Трэццяя прэмія {{!}} {{flagicon|BLR}} Валеры Чучман {{flagicon|BUL}} Нявена Пейкава {{!}}- }} ! style="font-size: 100%; background: #bfdfff; text-align: center;" colspan="2"| <span style="color:Black;">'''Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2020»'''</span> |- {{#if: {{{пап|<noinclude>-</noinclude>}}} | {{!}} style="text-align: center;" colspan="2" {{!}} ◄[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2019 года|2023]] [[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2021 года|2025]]► {{!}}- }} {{#if: {{{наст|<noinclude>-</noinclude>}}} | }} |} {{DEFAULTSORT:{{PAGENAME}}}}'''ХХХІІІ Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2024»''' быў праведзены ў рамках традыцыйнага фестываля мастацтваў [[Славянскі Базар у Віцебску]]. Асноўны конкурс сабраў прадстаўнікоў 15 краін з Еўропы, Азіі, Афрыкі і Паўднёвай Амерыкі. Упершыню на конкурсе прыняў удзел канкурсант з [[Паўднёва-Афрыканская Рэспубліка|Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі]]. Гран-пры асноўнага конкурса атрымала прадстаўніца Малдовы Караліна Балан<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://nashaniva.com/347061/|title=На «Славянскім базары» перамагла прадстаўнічка Малдовы|website=Наша Ніва|date=2024-07-15|access-date=2025-05-29}}</ref>. Ерназар Жубан з Казахстана набраў адноклькавую колькасць балаў з пераможцай і атрымаў першую прэмію. Пры размеркаванні пераможцаў журы выкарыстала дадатковы паказнік - адзнакі старшыні журы [[Роза Рымбаева|Розы Рымбаевай]]. ХХІІ Міжнародны дзіцячы конкурс «Віцебск-2024» традыцыйна праводзіўся разам з асноўным конкурсам. Гран-пры дзіцячага конкурса атрымала Ясміна Хуснідынава з Узбекістана<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://blr.belta.by/society/view/gran-pry-dzitsjachaga-muzychnaga-konkursu-vitsebsk-edze-va-uzbekistan-133444-2024|title=Гран-пры дзіцячага музычнага конкурсу "Віцебск" едзе ва Узбекістан|website=Беларускае тэлеграфнае агенцтва|date=2024-07-11|access-date=2025-05-30}}</ref>. == Удзельнікі == Cпіс удзельнікаў<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/uchastniki-xxxiii-mezhdunarodnogo-konkursa-ispolnitelei-estradnoi-pesni-vitebsk-2024/|title=КОНКУРСАНТЫ XXXIII Международного конкурса исполнителей эстрадной песни «ВИТЕБСК-2024»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-29}}</ref><ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/konkursanty-xxii-mezhdunarodnyi-detskii-muzykalnyi-konkurs-vitebsk-2024/|title=Конкурсанты XXII Международный детский музыкальный конкурс «ВИТЕБСК-2024»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-30}}</ref>: {| class="wikitable" |+ !Краіна !Дарослы конкурс !Дзіцячы конкурс |- |{{Flagicon|ARM}} Арменія |Сюзанна Мелканян |Яна Сцепанян |- |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Нявена Пейкава |Вікторыя Іліева |- |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Валеры Чучман |Злата Ярашэвіч |- |{{Flagicon|BIH}} Боснія і Герцагавіна | |Марыя Награісалавіч |- |{{Flagicon|VEN}} Венесуэла |Yetsey | |- |{{Flagicon|ISR}} Ізраіль | |Сафія Копцева |- |{{Flagicon|ESP}} Іспанія |Роса Піна | |- |{{Flagicon|ITA}} Італія |Мар'ям Танкрэдзі |Джузэпэ дзі Менца |- |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Ерназар Жубан |Сагын Амірбайлы |- |{{Flagicon|Kyrgyzstan}} Кыргызстан | |Раяна Алібаева |- |{{Flagicon|LAT}} Латвія |KALERIYA | |- |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Караліна Балан |Марыя Марына |- |{{Flagicon|Malta}} Мальта | |Кая Гудер Курмі |- |{{Flagicon|South Africa}} Паўднёвая Афрыка |Тамі Мбата | |- |{{Flagicon|RUS}} Расія |Екацерына Кузіна |Кірыл Усаў |- |{{Flagicon|ROM}} Румынія | |Анэлісэ Манэску |- |{{Flagicon|SLO}} Славенія |Гая Элена Становнік | |- |{{Flagicon|TUR}} Турцыя |Таіс Сака | |- |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Саліма |Ясміна Хуснідынава |- |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Ламія Бялошэвіч |Мія Істваніч |- |{{Flagicon|CZE}} Чэхія |Томаш Рынгель | |- |{{Flagicon|EST}} Эстонія | |Марыя Грышакова |} Удзел у конкурсе спачатку падцвердзілі 22 дэлегацый, але пасля [[Беларуска-армянскія адносіны|дыпламатычнага крызісу паміж Беларуссю і Арменіяй]], апошняя адклікала сваіх прадстаўнікоў з асноўнага і дзіцячага конкурсаў<ref>{{Cite web|lang=be|url=https://nashaniva.com/345753/|title=Арменія адмовілася ад удзелу ў «Славянскім базары» ў Віцебску|website=Наша Ніва|date=2024-06-26|access-date=2025-05-28}}</ref>. == Рэгламент == Удзел у асноўным конкурсе дазваляецца выканаўцам ад 18 да 31 года ўключна. Максімальная колькасць удзельнікаў - 20 з розных краін свету. Згодна з рэгламентам конкурса, прыярытэтным фактарам пры адборы для ўдзела ў конкурсе з'яўляецца наяўнасць у ўдзельніка рэкамендацыі органа дзяржаўнага кіравання сферай культуры краіны-удзельніцы, і (або) перамога ўдзельніка ў нацыянальным адборачным туры (пры яго наяўнасці). Конкурсныя выступленні праводзіліся публічна ў два конкурсныя дні ў фармаце мерапрыемства забаўляльнага характару. У першы дзень выконваўся папулярны і вядомы твор кампазітара славянскай краіны і на адной з [[Славянскія мовы|славянскіх моў]], які занімаў (ці занімае) лідэрскія пазіцыі ў хіт-парадах у суправаджэнні Прэзідэнцкага аркестра РБ пад кіраўніцтвам Віталя Кульбакова. Працяг выступлення не павінен быў займаць больш за 4 хвіліны. У другі дзень канкурсанты выконвалі папулярны і вядомы твор, які займаў (ці займае) лідэрскія пазіцыі ў сусветных хіт-парадах. Выканнане ажыццяўлялася ў суправаджэнні фанаграммы "мінус адзін". Для дзіцячага конкурса ўзроставы ліміт ад 8 да 14 гадоў уключна. Максімальная колькасць удзельнікаў - 21 з з розных краін свету. Конкурс складаўся з двух дзён. У першы дзень выконваўся вядомы твор кампазітара славянскай краіны на славянскай мове ў суправаджэнні аркестра, у другі дзень - саўндтрэк з папулярнага [[Мультыплікацыя|анімацыйнага]] або [[Мастацкі фільм|мастацкага]] дзіцяча-юнацкага фільма. == Калегія журы == Міжнароднае журы фарміравалася дырэкцыяй фестываля на кантрактнай аснове з ліку папулярных выканаўцаў, кампазітраў, менеджераў. Для конкурса Віцебск-2024 максімальная колькасць сябраў журы была лімітавана 12 асобамі, уключна з Старшынёй, адказнаным і тэхнічным сакратарамі. Журы ацэньвала ўдзельнікаў па 10-бальнай схеме з найменшым балам 5. Форма галасавання - адкрытая (электронная): канкурсанты атрымлівалі балы адразу пасля выступа. У асноўным конкурсе 2024 года ў калегіі журы прысутнічалі<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/zhiuri-xxxiii-mezhdunarodnogo-konkursa-ispolnitelei-estradnoi-pesni-vitebsk-2024/|title=ЖЮРИ XXXIII Международного конкурса исполнителей эстрадной песни «ВИТЕБСК-2024»рс молодых исполнителей|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-29}}</ref>: * {{Flagicon|KAZ}} {{нп1|Роза Рымбаева|||Roza Rymbayeva}} - '''старшыня''', спявачка, народная артыстка Казахстана, уладальніца гран-пры конкурса "Залаты Арфей" 1977 года * {{Flagicon|BLR}} Віталь Кульбакоў - кіраўнік Прэзідэнцкага аркестра Рэспублікі Беларусь * {{flagicon|BUL}} {{нп1|Ёрданка Хрыстава|||Yordanka Hristova}} - спявачка, тэлевядучая * {{Flagicon|DEN}} {{нп1|Томас Н'эвергрын|||Tomas N'evergreen}} - спявак, прадстаўнік [[Данія на конкурсе песні Еўрабачанне|Даніі]] на конкурсе [[Конкурс песні Еўрабачанне 2010|Еўрабачанне-2010]] * {{Flagicon|Mexico}} {{нп1|Радрыга де ла Кадэна|||Rodrigo de la Cadena}} - уладальнік гран-пры конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2014 года|Віцебск-2014]]» * {{Flagicon|MDA}} Яўген Андрыянаў - уладальнік ІІ прэміі конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2013 года|Віцебск-2013]]» * {{Flagicon|RUS}} Зара - спявачка, заслужаная артыска Расіі Калегія журы дзіцячага конкурса<ref>{{Cite web|lang=ru|url=http://fest-sbv.gck.by/konkurs/zhiuri-xxii-mezhdunarodnogo-detskogo-muzykalnogo-konkursa-vitebsk-2024/|title=ЖЮРИ XXII Международного детского музыкального конкурса «ВИТЕБСК-2023»|website=fest-sbv.gck.by|access-date=2025-05-30}}</ref>: * {{Flagicon|GEO}} Этэры Берыашвілі - '''старшыня''', спявачка, педагог па вакале * {{Flagicon|BLR}} Валеры Шмат - стваральнік і кіраўнік Арт-групы "Беларусы" * {{Flagicon|COL}} Пілар Лейва - піяністка, дырэктар дэпартамента міжнародных адносін Універсітэта Хуана Н. Корпаса ў [[Багата|Багаце]] * {{Flagicon|RUS}} Марыям Мерабава - спявачка * {{Flagicon|SRB}} Душан Свілар - спявак, удзельнік конкурса выканаўцаў эстраднай песні «[[Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск» 2016 года|Віцебск-2016]]» * {{Flagicon|UZB}} {{iw|Мансур Ташматаў|Мансур Ташматаў|uz|Mansur Toshmatov}} - народны артыст Узбекістана * {{Flagicon|CZE}} {{нп1|Збынек Дрда|||Zbyněk Drda}} - спявак і кампазітар == Вынікі конкурсаў == === ХХХІІІ Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск-2024» === {| class="wikitable sortable"="max-width:40em;" |+ !№ !Краіна !Выканаўца !Дзень 1 !Дзень 2 !Агульны бал !Месца !Іншыя узнагароды |- |align=center |1 |{{Flagicon|VEN}} Венесуэла |Yetsey |align=center |62 |align=center |58 |align=center |120 | | |- |align=center |2 |{{Flagicon|TUR}} Турцыя |Таіс Сака |align=center |54 |align=center |54 |align=center |108 | | |- |align=center |3 |{{Flagicon|LAT}} Латвія |KALERIYA |align=center |55 |align=center |61 |align=center |116 | |{{small|Спецпрыз Прэзідэнта РБ "Славянская Надзея"}} |- |align=center |4 |{{Flagicon|SLO}} Славенія |Гая Элена Становнік |align=center |52 |align=center |56 |align=center |108 | | |- |align=center |5 |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Ламія Бялошэвіч |align=center |57 |align=center | |align=center | | | |- style="font-weight: bold; background: gold" |align=center |6 |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Караліна Балан |align=center |67 |align=center |66 |align=center |133 |align=center |''Гран-пры'' | |- |align=center |7 |{{Flagicon|RUS}} Расія |Екацерына Кузіна |align=center |66 |align=center |66 |align=center |132 |align=center |ІІ прэмія | |- |align=center |8 |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Ерназар Жубан |align=center |69 |align=center |64 |align=center |133 |align=center |І прэмія | |- |align=center |9 |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Нявена Пейкава |align=center |66 |align=center |63 |align=center |129 |align=center |ІІІ прэмія | |- |align=center |10 |{{Flagicon|South Africa}} ПАР |Тамі Мбата |align=center |61 |align=center |58 |align=center |119 | |{{small|Прэмія Мулявіна}} |- |align=center |11 |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Валеры Чучман |align=center |63 |align=center |65 |align=center |128 |align=center |ІІІ прэмія | |- |align=center |12 |{{Flagicon|ESP}} Іспанія |Роса Піна |align=center |57 |align=center |57 |align=center |114 | | |- |align=center |13 |{{Flagicon|CZE}} Чэхія |Томаш Рынгель |align=center |55 |align=center |59 |align=center |114 | | |- |align=center |14 |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Саліма |align=center |58 |align=center |58 |align=center |116 | |text=small |{{small|Спецпрыз ТРК "Мір" "Песня - шлях да Садружнасці}} |- |align=center |15 |{{Flagicon|ITA}} Італія |Мар'ям Танкрэдзі |align=center |66 |align=center |65 |align=center |131 |align=center |ІІ прэмія | |} === ХХІІ Міжнародны дзіцячы конкурс «Віцебск-2024» === {| class="wikitable sortable" |+ !№ !Краіна !Выканаўца !Дзень 1 !Дзень 2 !Агульны бал !Месца !Іншыя узнагароды |- | align=center |1 |{{Flagicon|ISR}} Ізраіль |Сафія Копцева |align=center |59 |align=center |61 |align=center |120 |align=center |8 | |- | align="center" |2 |{{Flagicon|BIH}} Боснія і Герцагавіна |Марыя Награісалавіч |align=center |63 |align=center |63 |align=center |126 |align=center |5 |{{small|Спецыяльная прэмія [[Ігар Лучанок|Ігара Лучанка]] за лепшае ўвасабленне нацыянальнай тэмы}} |- | align="center" |3 |{{Flagicon|Malta}} Мальта |Кая Гудер Курмі |align=center |70 |align=center |69 |align=center |139 |align=center |1 | |- | align="center" |4 |{{Flagicon|ITA}} Італія |Джузэпэ дзі Менца |align=center |69 |align=center |68 |align=center |137 |align=center |2 | |- | align="center" |5 |{{Flagicon|Kyrgyzstan}} Кыргызстан |Раяна Алібаева |align=center |63 |align=center |61 |align=center |124 |align=center |6 | |- | align="center" |6 |{{Flagicon|KAZ}} Казахстан |Сагын Амірбайлы |align=center |69 |align=center |69 |align=center |134 |align=center |2 | |- | align="center" |7 |{{Flagicon|RUS}} Расія |Кірыл Усаў |align=center |67 |align=center |62 |align=center |129 |align=center |4 | |- | align="center" |8 |{{Flagicon|BLR}} Беларусь |Злата Ярашэвіч |align=center |67 |align=center |69 |align=center |136 |align=center |3 | |- | align="center" |9 |{{Flagicon|MDA}} Малдова |Марыя Марына |align=center |58 |align=center |55 |align=center |113 |align=center |10 | |- | align="center" |10 |{{Flagicon|CRO}} Харватыя |Мія Істваніч |align=center |64 |align=center |54 |align=center |118 |align=center |9 | |- | align="center" |11 |{{Flagicon|EST}} Эстонія |Марыя Грышакова |align=center |54 |align=center |55 |align=center |109 |align=center |12 | |- | align="center" |12 |{{flagicon|BUL}} Балгарыя |Вікторыя Іліева |align=center |56 |align=center |65 |align=center |121 |align=center |7 | |- style="font-weight: bold; background: gold" | align="center" |13 |{{Flagicon|UZB}} Узбекістан |Ясміна Хуснідынава |align=center |69 |align=center |70 |align=center |139 |align=center |''Гран-пры'' | |- | align="center" |14 |{{Flagicon|ROM}} Румынія |Анэлісэ Манэску |align=center |59 |align=center |52 |align=center |111 |align=center |11 | |} == Зноскі == {{reflist}} {{Конкурс выканаўцаў эстраднай песні «Віцебск»}} [[Катэгорыя:Музычныя конкурсы]] [[Катэгорыя:Музычныя мерапрыемствы]] qgedlq682fl1a4yku6dqibyi5w0degg 0 789326 5014009 5011221 2025-07-11T08:48:31Z Tomasz Bladyniec 6463 5014009 wikitext text/x-wiki {{Кінематаграфіст |імя = Андрэй Кашперскі |арыгінал імя = |выява = Andrei Kashperski and Mikhail Zui in Czechia.jpg |шырыня = |апісанне выявы = Андрэй Кашперскі (злева) і [[Міхаіл Валер’евіч Зуй|Міхаіл Зуй]] на фестывалі «[[Serial Killer (фестываль)|Serial Killer]]» у [[Чэхія|Чэхіі]], 27 верасня 2024 |імя пры нараджэнні = |дата нараджэння = |месца нараджэння = |дата смерці = |месца смерці = |прафесія = [[кінарэжысёр]], [[сцэнарыст]], мантажор, [[Кінапрадзюсар|прадзюсар]] |грамадзянства = |гады актыўнасці = з 2012 |кірунак = |кінастудыя = |узнагароды = |imdb_id = |сайт = }} '''Андрэй Кашперскі''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі [[кінарэжысёр]], [[сцэнарыст]], мантажор, [[Кінапрадзюсар|прадзюсар]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 27 чэрвеня 1995 года ў [[Брэст|Брэсце]]<ref name="a" />. Свае першыя аматарскія фільмы пачаў здымаць з сябрамі з дзіцячай пляцоўкі ва ўзросце 12 гадоў. Праз два гады заснаваў творчую групу з 17 чалавек<ref name="e" /> A&B Films, якая здымала кароткаметражныя фільмы ў Брэсце. У 16 гадоў прыняў удзел у кінафестывалях «Смартфільм» і «Творі Гора»<ref name="b" />. У 2017 годзе скончыў [[Беларуская дзяржаўная акадэмія мастацтваў|Беларускую дзяржаўную акадэмію мастацтваў]] па спецыяльнасці «рэжысура»<ref name="e" />. Падчас вучобы атрымліваў прэзідэнцкую стыпендыю для таленавітай моладзі<ref name="h" />. Да моманту заканчэння вучобы ён зняў 11 кароткаметражных фільмаў, у тым ліку некалькі выдатных і ўзнагароджаных на міжнародных фестывалях<ref name="e" />. Пасля гэтага некаторы час працаваў на Беларускай дзяржаўнай кінастудыі «[[Беларусьфільм]]»<ref name="b" />. У 2018 годзе далучыўся да каманды папулярнага беларускага [[YouTube]] канала «Гусін». Для яго ён стварыў сезон серыяла пра гусака па мянушцы Харві, які жыве ў гарадской кватэры<ref name="e" />. У 2020 годзе разам з акцёрамі [[Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы|Тэатр імя Янкі Купалы]] [[Міхаіл Валер’евіч Зуй|Міхаілам Зуем]] і [[Дзмітрый Есяневіч|Дзмітрыем Есяніевічам]] заснаваў YouTube-канал пад назвай «ChinChinChannel»<ref name="b" />, дзе з’яўляецца рэжысёрам і шоуранерам. Канал высмейвае ўрадавую прапаганду і стэрэатыпных [[чыноўнік]]аў<ref name="e" />. Кашперскі стварае для канала сатырычныя матэрыялы, кліпы і кароткаметражныя фільмы, такія як «Шчучыншчына», які ў 2025 годзе набраў больш за 1,1 мільёна праглядаў. У канцы 2020 года зняў поўнаметражны камедыйны навагодні мюзікл «ЧынЧыны ў краіне цудаў», які трансляваўся на [[Белсат]]<ref name="b" />. У 2021 годзе разам з камандай «ChinChinChannel» паехаў ва [[Украіна|Украіну]], дзе здымаў сатырычны серыял «Тут бы Ленін». Пасля здымак каля 1/3 матэрыялу праца была спыненая пачаткам [[Уварванне Расіі ва Украіну (з 2022)|поўнамаштабнай расійска-ўкраінскай вайны]] ў 2022 годзе<ref name="e" />. У сакавіку 2022 года пераехаў у [[Польшча|Польшчу]], дзе жыве і працуе рэжысёрам<ref name="b" />. Ён з’яўляецца членам [[Беларуская незалежная кінаакадэмія|Беларускай незалежнай кінаакадэміі]]<ref name="f" />. У 2023 годзе зняў чатырохсерыйны кароткаметражны серыял «Працэсы», які трансляваўся на YouTube-канале «Вот так», што з’яўляецца часткай тэлеканала Белсат. Серыял атрымаў шматлікія ўзнагароды на фестывалях у [[Еўропа|Еўропе]] і [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]]<ref name="c" /><ref name="d" /><ref name="g" />. У 2025 годзе Кашперскі зняў кароткаметражны фільм жахаў: «Суд мёртвых» з [[Зоя Валянцінаўна Белахвосцік|Зояй Белахвосцік]] у галоўнай ролі<ref name="i" />. == Узнагароды == * Намінацыя на галоўны прыз у катэгорыі «лепшы фільм» за фільм «Тут быў Саша» у конкурсе «Карочэ» (2017)<ref name="g" />; * Спецыяльны прыз за 1-ы эпізод і намінацыя на галоўны прыз за 2-і эпізод серыяла «Працэсы» ў Беларускім конкурсе на кінафестывалі Паўночных і Балтыйскіх краін «[[Паўночнае ззянне]]» (2023)<ref name="g" />; * Ганаровая згадка за 1-ы эпізод серыяла «Працэсы» ў катэгорыі «Фантастычныя кароткаметражкі» на фестывалі «[[Fantastic Fest]]» у [[Остын]]е, штат [[Тэхас]] (верасень 2023 г.)<ref name="d" />; * Перамога серыяла «Працэсы» ў намінацыі «Quick Killer» на Міжнародным фестывалі «[[Serial Killer (фестываль)|Serial Killer]]» ў [[Брно]] (2024)<ref name="c" />. == Творчасць == {| class="wikitable" |+Фільмаграфія<ref name="a" /><ref name="e" /> !Назва !Мова !Кадр !Год !Роля |- |Процессы |беларуская, руская |серыял |2023 |Рэжысёр, сцэнарыст |- |Цукар |беларуская, руская |4 мін. |2023 |Рэжысёр, сцэнарыст |- |ЧинЧины пролетели кукушкой |беларуская, руская |21 мін. |2023 |Рэжысёр, сцэнарыст, акцёр, аператар |- |КУЛ (Новости из Беларуси) |руская | |2023 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, акцёр |- |ЧинЧины в мундирах |руская |серыял |з 2023 |Рэжысёр, сцэнарыст |- |Детский фильм |руская | |2021 |Акцёр |- |ЧынЧыны ў краіне цудаў |беларуская, руская |56 мін. |2020 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор |- |Случайный кадр |руская |серыял | |Акцёр |- |Гусин |руская |серыял |2018 або 2019 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, прадзюсар, аператар |- |Hasta La Vista, Baby |руская |5 мін. |2017 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, прадзюсар |- |Друзья по переписке |руская |кароткаметражны |2017 |прадзюсар |- |Акуака |руская |11 мін. |2017 |Рэжысёр, прадзюсар, аператар, мастак |- |Самый вкусный кофе |руская |кароткаметражны |2017 |Сцэнарыст, мантажор, прадзюсар, аператар |- |Тут был Саша |беларуская, руская |6 мін. |2016 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, прадзюсар |- |Кактус |руская |17 мін. |2016 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, прадзюсар |- |Возвращение Мухтара 10 |руская |серыял |2015 |Акцёр |- |Музыка внутри |руская |15 мін. |2015 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, прадзюсар, акцёр |- |Не возвращайся |руская |8 мін. |2013 або 2014 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор |- |Кнопка |руская |35 мін. |2014 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор |- |В кино |руская |8 мін. |2014 |Рэжысёр, сцэнарыст, мантажор, акцёр |- |Под дождём |руская |кароткаметражны |2013 |Рэжысёр |- |Индийское фильмо |руская |8 мін. |2012 |Рэжысёр, сцэнарыст |} == Зноскі == <references> <ref name="a">{{Cite web | url = https://www.kinopoisk.ru/name/4729374/| title = Андрей Кашперский| publisher = kinopoisk.ru| language = ru| archive-url = https://archive.is/wip/R5shs| archive-date = 2025-06-18| access-date = 2025-06-18}}</ref> <ref name="b">{{Cite web | url = https://bulbamovie.wordpress.com/2022/11/01/andrei-kashperski/| title = Andrei Kaszperski| publisher = [[Бульбамуві]]| language = pl| archive-url = https://web.archive.org/web/20250611213511/https://bulbamovie.wordpress.com/2022/11/01/andrei-kashperski/| archive-date = 2025-06-11| access-date = 2025-06-12}}</ref> <ref name="c">{{Cite web | url = https://nashaniva.com/be/352237| title = Беларускія стужкі атрымалі ўзнагароды на кінафестывалях| date = 2024-09-24| publisher = [[Nasza Niva]]| language = be| archive-url = https://web.archive.org/web/20250618153659/https://nashaniva.com/be/352237| archive-date = 2025-06-18| access-date = 2025-06-18}}</ref> <ref name="d">{{Cite web | url = https://awardswatch.com/fantastic-fest-announces-2023-award-winners-property-ill-crush-yall-shackle-and-more/| title = Fantastic Fest Announces 2023 Award Winners: ‘Property,’ ‘I’ll Crush Y’all,’ ‘Shackle’ and More| first = Erik| last = Anderson| date = 2023-09-26| publisher = awardswatch.com| language = en| archive-url = https://web.archive.org/web/20241202041808/https://awardswatch.com/fantastic-fest-announces-2023-award-winners-property-ill-crush-yall-shackle-and-more/| archive-date = 2024-12-02| access-date = 2025-06-26}}</ref> <ref name="e">{{Cite web | url = https://vodblisk.com/directors/andrey_kashpersky| title = Андрэй Кашперскі| publisher = vodblisk.com| language = be| archive-url = https://web.archive.org/web/20250612153633/https://vodblisk.com/directors/andrey_kashpersky| archive-date = 2025-06-12| access-date = 2025-06-18}}</ref> <ref name="f">{{Cite web | url = https://belfilmacademy.com/be/page/bifas-members| title = Сябры кінаакадэміі| publisher = [[Беларуская незалежная кінаакадэмія]]| language = be| archive-url = https://web.archive.org/web/20250612221003/https://belfilmacademy.com/be/page/bifas-members| archive-date = 2025-06-12| access-date = 2025-06-18}}</ref> <ref name="g">{{Cite web | url = https://www.imdb.com/name/nm8794328/awards/| title = Awards| publisher = [[Internet Movie Database]]| language = en| archive-url = https://archive.is/wip/Gn3o3| archive-date = 2025-06-18| access-date = 2025-06-18}}</ref> <ref name="h">{{Cite web | url = https://budzma.org/news/andrey-kashperski-pra-seryyal-pratsesy.html| title = «Гумар дапамагае не апускаць рукі». Рэжысёр Андрэй Кашперскі пра палітычную сатыру, серыял «Працэсы» і планы на будучыню| first = М| last = К.| date = 2024-03-29| publisher = [[Будзьма беларусамі!]]| language = be| archive-url = https://web.archive.org/web/20241006162005/https://budzma.org/news/andrey-kashperski-pra-seryyal-pratsesy.html| archive-date = 2024-10-06| access-date = 2025-06-26}}</ref> <ref name="i">{{Cite web | url = https://ru.belsat.eu/84474465/i-mertvye-vosstayut-andrej-kashperskij-rasskazal-o-svoem-novom-filme-sud-mertvyh| title = «И мертвые восстают». Андрей Кашперский рассказал о своем новом фильме «Суд мертвых»| first = Дмитрий| last = Мираш| date = 2025-01-12| publisher = [[Белсат]]| language = ru| archive-url = https://web.archive.org/web/20250325075329/https://ru.belsat.eu/84474465/i-mertvye-vosstayut-andrej-kashperskij-rasskazal-o-svoem-novom-filme-sud-mertvyh| archive-date = 2025-03-25| access-date = 2025-06-26}}</ref> </references> {{DEFAULTSORT:Кашперскі Андрэй}} [[Катэгорыя:Выпускнікі Беларускай акадэміі мастацтваў]] [[Катэгорыя:Кінарэжысёры Беларусі]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў 1995 годзе]] [[Катэгорыя:Нарадзіліся ў Брэсце]] bifxcr2xkfscwr1bgn20n2lzr2gsq03 0 789819 5014000 5012229 2025-07-11T06:04:14Z AlexTref871 35251 5014000 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Нікіцін}} {{ДД}} '''Глеб Сяргеевіч Нікіцін''' ({{lang-ru|Глеб Сергеевич Никитин}}; нар. {{ДН|24|8|1977}}, {{МН|Ленінград||}}) — расійскі дзяржаўны і палітычны дзеяч. Губернатар [[Ніжагародская вобласць|Ніжагародскай вобласці]] з 26 верасня 2018 г. (чва 26 верасня 2017 г. — 26 верасня 2018 г.). Сакратар ніжагародскага рэгіянальнага аддзялення партыі «[[Адзіная Расія]]» з 14 лістапада 2019 года. Мае федэральны дзяржаўны грамадзянскі класны чын «Сапраўдны дзяржаўны саветнік Расійскай Федэрацыі 1-га класа». За падтрымку ўварвання Расіі на Украіну і дачыненне да дэпартацыі ўкраінскіх дзяцей знаходзіцца пад санкцыямі краін Еўрасаюза і шэрагу іншых дзяржаў. Скончыў у 1999 годзе [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны эканамічны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны ўніверсітэт эканомікі і фінансаў]] па спецыяльнасці «Фінансы і крэдыт» з адзнакай. У 2004 годзе — юрыдычны факультэт Санкт-Пецярбургскага дзяржаўнага ўніверсітэта па спецыяльнасці «Юрыспрудэнцыя». У 2008 годзе — Расійскую акадэмію дзяржаўнай службы пры Прэзідэнце Расійскай Федэрацыі па спецыяльнасці «Дзяржаўнае і муніцыпальнае кіраванне». У 2012 годзе — з адзнакай скончыў праграму MBA бізнес-школы Калумбійскага ўніверсітэта і Лонданскай школы бізнэсу. {{зноскі}} {{DEFAULTSORT:Нікіцін}} {{Губернатары Ніжагародскай вобласці}} [[Катэгорыя:Губернатары Ніжагародскай вобласці]] 9oahyot1zj3dervd3idvovw2ig3fypz 0 789901 5014019 5013232 2025-07-11T10:44:07Z DobryBrat 5701 дапаўненне 5014019 wikitext text/x-wiki {{Ваенны дзеяч}} '''Міхаіл Яўгеньевіч Гудкоў''' ({{lang-ru|Михаил Евгеньевич Гудков}}; {{ВД-Прэамбула}}) — расійскі ваенны дзеяч, генерал-маёр, намеснік камандуючага [[Ваенна-Марскі Флот Расійскай Федэрацыі|Ваенна-марскім флотам Расіі]] (2025). Двойчы [[Герой Расіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 11 студзеня 1983 года ў [[Новасібірск]]у. У 2000 годзе скончыў школу і стаў курсантам Новасібірскага ваеннага інстытута. На Далёкім Усходзе Расіі прайшоў шлях ад камандзіра паветрана-дэсантнага ўзвода да камандзіра дэсантна-штурмавага батальёна. Удзельнік баявых дзеянняў на Паўночным Каўказе і ў [[Сірыя|Сірыі]]. З 24 лютага 2022 года на пасадзе камандзіра 155-й асобнай брыгады марской пяхоты. Удастоены звання [[Герой Расіі|Героя Расіі]] ў кастрычніку 2023 года. У сакавіку 2025 года атрымаў прызначэнне на пасаду намесніка камандуючага [[Ваенна-Марскі Флот Расійскай Федэрацыі|Ваенна-марскім флотам Расіі]]. [[Прэзідэнт Расіі]] [[Уладзімір Пуцін]] абазначыў, што ў зону адказнасці Міхаіла Гудкова будзе ўваходзіць камандаванне ўсёй марской пяхотай ВМФ і ўсімі ракетнымі і артылерыйскімі берагавымі войскамі. Загінуў 2 ліпеня 2025 года ў [[Курская вобласць|Курскай вобласці]]. Пасмяротна ўзнагароджаны другой зоркай Героя Расіі, што стала першым падобным выпадкам у гісторыі [[Расійская Федэрацыя|Расійскай Федэрацыі]]<ref>[https://tass.ru/obschestvo/24441471 Путин посмертно наградил генерал-майора Гудкова второй звездой Героя]</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{ізаляваны артыкул|date=2025-07-07}} {{DEFAULTSORT:Гудкоў Міхаіл Яўгеньевіч}} 8y4z3i24fvi2zz50xafsdikthcmnor1 5014022 5014019 2025-07-11T10:52:37Z DobryBrat 5701 шаблон 5014022 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі2|Гудкоў}} {{Ваенны дзеяч}} '''Міхаіл Яўгеньевіч Гудкоў''' ({{lang-ru|Михаил Евгеньевич Гудков}}; {{ВД-Прэамбула}}) — расійскі ваенны дзеяч, генерал-маёр, намеснік камандуючага [[Ваенна-Марскі Флот Расійскай Федэрацыі|Ваенна-марскім флотам Расіі]] (2025). Двойчы [[Герой Расіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 11 студзеня 1983 года ў [[Новасібірск]]у. У 2000 годзе скончыў школу і стаў курсантам Новасібірскага ваеннага інстытута. На Далёкім Усходзе Расіі прайшоў шлях ад камандзіра паветрана-дэсантнага ўзвода да камандзіра дэсантна-штурмавага батальёна. Удзельнік баявых дзеянняў на Паўночным Каўказе і ў [[Сірыя|Сірыі]]. З 24 лютага 2022 года на пасадзе камандзіра 155-й асобнай брыгады марской пяхоты. Удастоены звання [[Герой Расіі|Героя Расіі]] ў кастрычніку 2023 года. У сакавіку 2025 года атрымаў прызначэнне на пасаду намесніка камандуючага [[Ваенна-Марскі Флот Расійскай Федэрацыі|Ваенна-марскім флотам Расіі]]. [[Прэзідэнт Расіі]] [[Уладзімір Пуцін]] абазначыў, што ў зону адказнасці Міхаіла Гудкова будзе ўваходзіць камандаванне ўсёй марской пяхотай ВМФ і ўсімі ракетнымі і артылерыйскімі берагавымі войскамі. Загінуў 2 ліпеня 2025 года ў [[Курская вобласць|Курскай вобласці]]. Пасмяротна ўзнагароджаны другой зоркай Героя Расіі, што стала першым падобным выпадкам у гісторыі [[Расійская Федэрацыя|Расійскай Федэрацыі]]<ref>[https://tass.ru/obschestvo/24441471 Путин посмертно наградил генерал-майора Гудкова второй звездой Героя]</ref>. == Крыніцы == {{крыніцы}} {{Бібліяінфармацыя}} {{ізаляваны артыкул|date=2025-07-07}} {{DEFAULTSORT:Гудкоў Міхаіл Яўгеньевіч}} etrkatxysles7akbxgdq6hl0oag1lsa 0 789947 5013932 5013889 2025-07-10T14:26:57Z Паўлюк Шапецька 37440 /* Спасылкі */ 5013932 wikitext text/x-wiki У сезоне 2018/2019 жаночы гандбольны клуб «[[ЖГК Гомель|Гомель]]» з горада [[Гомель]] прымаў удзел: * [[Чэмпіянат Беларусі па гандболе сярод жанчын|Чэмпіянат Беларусі]] [[Чэмпіянат Беларусі па гандболе сярод жанчын 2018/2019|2018/2019]] ({{Зл}}'''Чэмпіён'''), * [[Кубак Беларусі па гандболе сярод жанчын|Кубак Беларусі]] [[Кубак Беларусі па гандболе сярод жанчын 2019|2019]] ({{Зл}}'''Уладальнік '''). == Склад каманды == * [[Крысціна Генадзеўна Ахраменка|Крысціна Ахраменка]] (1995) * [[Ірына Аляксандраўна Дронава|Ірына Дронава]] (1981) * [[Кацярына Дронава]] (2001) * [[Юлія Голубева]] (1994, [[Расія]]) * Карына Кампаноўская (2002) * [[Рэната Каюмава]] (1991, [[Расія]]) * [[Наталля Сяргееўна Коціна|Наталля Коціна]] (1991) * Аліна Лукашова (2001) * [[Крысціна Місачэнка]] (1997) * [[Ірына Мокат]] (1994) * [[Ганна Радзька]] (1989, [[Украіна]]) * [[Вікторыя Сяргееўна Шаманоўская|Вікторыя Шаманоўская]] (1993) * Дарына Шулега (1996, [[Расія]]) * [[Кацярына Канстаўцінаўна Сіліцкая|Кацярына Сіліцкая]] (1993) * [[Анастасія Сівуха]] (2002) * [[Леся Смолінг]] (1994, [[Украіна]]) * [[Ірына Уладзіміраўна Трызна|Ірына Трызна]] (1992) * [[Таццяна Цырыбка]] (1989) * [[Дар’я Воранава]] (2000) == Трэнеры каманды == * {{Сцяг Славеніі}} [[Томаж Чатэр]] (галоўны трэнер) == Гл. таксама == * [[Сезон 2017/2018 ЖГК Гомель]] * [[Сезон 2019/2020 ЖГК Гомель]] == Спасылкі == * [https://history.eurohandball.com/ec/chc/women/2018-19/clubs/17596/HC+Gomel CHALLENGE CUP 2018-19 HC Gomel] * [https://bntubelaz.by/index.php?option=com_content&view=article&id=1080:2019-03-07-05-32-25&catid=17:2009-05-14-19-05-03&Itemid=1 Гомель — РЦОР-БНТУ-БелАЗ — 35:27 (17:15)] * [https://bntubelaz.by/index.php?option=com_content&view=article&id=1084:2019-03-16-14-12-57&catid=17:2009-05-14-19-05-03&Itemid=1 БНТУ-БелАЗ — Гомель. Валидол уже не помогает] * [https://pressball.by/blog/pressball/103187/ Кубок вызова. Не «фарм»] [[Катэгорыя:Сезоны ЖГК Гомель|2018/2019]] [[Катэгорыя:Сезоны гандбольных клубаў Беларусі 2018/2019|Гомель]] [[Катэгорыя:2018 год у Гомелі]] [[Катэгорыя:2019 год у Гомелі]] 0li4d6wd2e3pst71ourii2s702o873x 0 789952 5013897 2025-07-10T12:00:21Z Паўлюк Шапецька 37440 Новая старонка: «{{Гандбаліст}} {{Цёзкі2|Каюмава}} '''Рэната Каюмаваа''' (нар. {{ДН|10|12|1991}}) — [[Расія|расійская]] [[гандбалістка]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == * [https://history.eurohandball.com/ec/chc/women/2018-19/player/543809/RenataKayumova Renata Kayumova] * [https://handballfast.com/news/76090-vengriia-rossiiskaia-vratar-renata-kaiumova-smenila-rumynskuiu...» 5013897 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} {{Цёзкі2|Каюмава}} '''Рэната Каюмаваа''' (нар. {{ДН|10|12|1991}}) — [[Расія|расійская]] [[гандбалістка]]. == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == * [https://history.eurohandball.com/ec/chc/women/2018-19/player/543809/RenataKayumova Renata Kayumova] * [https://handballfast.com/news/76090-vengriia-rossiiskaia-vratar-renata-kaiumova-smenila-rumynskuiu-stiincu-na-albu-kontrakt-rasscitan-na-dva-sezona Венгрия. Российская вратарь Рената Каюмова сменила румынскую «Штиинцу» на «Альбу». Контракт рассчитан на два сезона] {{DEFAULTSORT:Каюмава Рэната}} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Расіі]] 29y9v5813t3t94t8ggrdhzcgwp65b89 5013919 5013897 2025-07-10T13:36:59Z Паўлюк Шапецька 37440 5013919 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст}} {{Цёзкі2|Каюмава}} '''Рэната Каюмаваа''' (нар. {{ДН|10|12|1991}}) — [[Расія|расійская]] [[гандбалістка]]. Выхаванка растоўскага гандбола выступала за АДУ-«Адыіф», «Луч» і «Уфу-Алісу». Таксама ў яе кар’еры былі «[[ЖГК Гомель|Гомель]]», турэцкі «Кастаману», грэцкі ПАОК і каманды з Польшчы. У сакавіку 2024 года падпісала двухгадовы кантракт з клубам «Альбу». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == * [https://history.eurohandball.com/ec/chc/women/2018-19/player/543809/RenataKayumova Renata Kayumova] * [https://handballfast.com/news/76090-vengriia-rossiiskaia-vratar-renata-kaiumova-smenila-rumynskuiu-stiincu-na-albu-kontrakt-rasscitan-na-dva-sezona Венгрия. Российская вратарь Рената Каюмова сменила румынскую «Штиинцу» на «Альбу». Контракт рассчитан на два сезона] {{DEFAULTSORT:Каюмава Рэната}} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Расіі]] 9vuq0i1kvprcprcjcb3g8dc6l5c18k7 5013946 5013919 2025-07-10T16:45:56Z DobryBrat 5701 арфаграфія, дапаўненне, вікіфікацыя 5013946 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі2|Каюмава}} {{Гандбаліст}} '''Рэната Валер’еўна Каюмава''' ({{ВД-Прэамбула}}) — [[Расія|расійская]] [[гандбалістка]]. == Біяграфія == Нарадзілася 10 снежня 1991 года. Выхаванка растоўскага гандбола выступала за АДУ-«Адыіф», «Луч» і «Уфу-Алісу». Таксама ў яе кар’еры былі «[[ЖГК Гомель|Гомель]]», турэцкі «Кастаману», грэцкі ПАОК і каманды з Польшчы. У сакавіку 2024 года падпісала двухгадовы кантракт з клубам «Альбу». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == * [https://history.eurohandball.com/ec/chc/women/2018-19/player/543809/RenataKayumova Renata Kayumova] * [https://handballfast.com/news/76090-vengriia-rossiiskaia-vratar-renata-kaiumova-smenila-rumynskuiu-stiincu-na-albu-kontrakt-rasscitan-na-dva-sezona Венгрия. Российская вратарь Рената Каюмова сменила румынскую «Штиинцу» на «Альбу». Контракт рассчитан на два сезона] {{DEFAULTSORT:Каюмава Рэната Валер’еўна }} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Расіі]] ihuwaszx9ezgtmaz1au4uwtpj6p9ijm 5013947 5013946 2025-07-10T16:46:20Z DobryBrat 5701 DobryBrat перанёс старонку [[Рэната Каюмава]] у [[Рэната Валер’еўна Каюмава]]: Імя па бацьку 5013946 wikitext text/x-wiki {{Цёзкі2|Каюмава}} {{Гандбаліст}} '''Рэната Валер’еўна Каюмава''' ({{ВД-Прэамбула}}) — [[Расія|расійская]] [[гандбалістка]]. == Біяграфія == Нарадзілася 10 снежня 1991 года. Выхаванка растоўскага гандбола выступала за АДУ-«Адыіф», «Луч» і «Уфу-Алісу». Таксама ў яе кар’еры былі «[[ЖГК Гомель|Гомель]]», турэцкі «Кастаману», грэцкі ПАОК і каманды з Польшчы. У сакавіку 2024 года падпісала двухгадовы кантракт з клубам «Альбу». == Крыніцы == {{Крыніцы}} == Спасылкі == * [https://history.eurohandball.com/ec/chc/women/2018-19/player/543809/RenataKayumova Renata Kayumova] * [https://handballfast.com/news/76090-vengriia-rossiiskaia-vratar-renata-kaiumova-smenila-rumynskuiu-stiincu-na-albu-kontrakt-rasscitan-na-dva-sezona Венгрия. Российская вратарь Рената Каюмова сменила румынскую «Штиинцу» на «Альбу». Контракт рассчитан на два сезона] {{DEFAULTSORT:Каюмава Рэната Валер’еўна }} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Расіі]] ihuwaszx9ezgtmaz1au4uwtpj6p9ijm 0 789953 5013916 2025-07-10T13:19:05Z Culamar 102133 Новая старонка: «{{цёзкі2|Саўчанка}} {{Вучоны}} '''Анісім Іванавіч Саўчанка''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі медык, педагог і арганізатар аховы здароўя. Маёр медыцынскай службы. == Біяграфія == У 1926 годзе скончыў 1-ы Маскоўскі медыцынскі тэхнікум. У 1931 годзе — выпускнік Першы...» 5013916 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Саўчанка}} {{Вучоны}} '''Анісім Іванавіч Саўчанка''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі медык, педагог і арганізатар аховы здароўя. Маёр медыцынскай службы. == Біяграфія == У 1926 годзе скончыў 1-ы Маскоўскі медыцынскі тэхнікум. У 1931 годзе — выпускнік [[Першы маскоўскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя І. М. Сечанава|1-га Маскоўскага медыцынскага інстытута]]. З 1931 па 1933 гады — галоўны ўрач сухотнага дыспансера ў вёсцы [[Брацькавічы]] Касцюковіцкага раёна Магілёўскай вобласці. У 1933 годзе служыў у [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]]. З 1933 па 1934 гады — загадчык Касцюковіцкага райздраваддзела [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]]. З 1934 па 1936 гады — галоўны ўрач участковай бальніцы ў вёсцы [[Камар (Данецкая вобласць)|Стары Камар]] [[Сталінская вобласць|Сталінскай вобласці]]. З 1936 па 1937 гады — галоўны ўрач паліклінікі ў вёсцы [[Вэлыка Навасілка|Вялікі Янісоль]] Сталінскай вобласці. З 1937 па 1938 гады — галоўны ўрач раённай бальніцы ў вёсцы [[Старамаёрскэ|Стары Маёрск]] Сталінскай вобласці. З 1938 па 1939 гады — намеснік дырэктара абласной клінікі ў горадзе [[Данецк|Сталіна]]. З 1939 па 1940 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе Сталіна. З 1940 па 1941 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе [[Дзяржынск]]. З 1941 па 1944 гады — служба ў Чырвонай Арміі. У 1944 годзе — начальнік упраўлення эвакашпіталяў [[Народны камісарыят земляробства БССР|Народнага камісарыяту земляробства БССР]]. З 1944 па 1946 гады — намеснік наркама аховы здароўя БССР. З 1946 па 1950 гады — дырэктар [[Віцебскі медыцынскі інстытут|Віцебскага медыцынскага інстытута]], загадчык кафедры арганізацыі аховы здароўя. З 1948 па 1950 гады — выкладчык курса «Гісторыя медыцыны» Віцебскага медыцынскага інстытута. З 1950 па 1951 гады — галоўны ўрач Лепельскай раённай бальніцы Віцебскай вобласці. З 1951 па 1960 гады — загадчык Маладзечанскага аблздраўаддзела. У 1960 годзе — загадчык Маладзечанскага гарздраўаддзела. З 1960 па 1962 гады — старшы выкладчык кафедры фізічнага выхавання [[Мінскі інстытут замежных моў|Мінскага інстытута замежных моў]]. З 1962 па 1969 гады — начальнік кафедры грамадзянскай абароны і падрыхтоўкі медыцынскіх сясцёр запасу Мінскага інстытута замежных моў. == Узнагароды == * [[Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»]] (1948); * [[Медаль «За працоўную доблесць»]] (1948); * [[Ордэн «Знак Пашаны»]] (1948); * [[Ордэн Чырвонай Зоркі]] (1944, 1945); * [[Грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР]] (1948). == Спасылкі == * [https://vovvsmu.lib.vsmu.by/participants/7 Савченко Анисим Иванович] {{Рэктары ВДМУ}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Саўчанка Анісім Іванавіч}} [[Катэгорыя:Педагогі Беларусі]] [[Катэгорыя:Рэктары Віцебскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта]] 80f6p6jffhwi9cnbgkx1gwh71acjcw9 5013931 5013916 2025-07-10T14:23:34Z Culamar 102133 5013931 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Саўчанка}} {{Вучоны}} '''Анісім Іванавіч Саўчанка''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі медык, педагог і арганізатар аховы здароўя. Маёр медыцынскай службы. == Біяграфія == У 1926 годзе скончыў 1-ы Маскоўскі медыцынскі тэхнікум. У 1931 годзе — выпускнік [[Першы маскоўскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя І. М. Сечанава|1-га Маскоўскага медыцынскага інстытута]]. З 1931 па 1933 гады — галоўны ўрач сухотнага дыспансера ў вёсцы [[Брацькавічы]] Касцюковіцкага раёна Магілёўскай вобласці. У 1933 годзе служыў у [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]]. З 1933 па 1934 гады — загадчык Касцюковіцкага райздраваддзела [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]]. З 1934 па 1936 гады — галоўны ўрач участковай бальніцы ў вёсцы [[Камар (Данецкая вобласць)|Стары Камар]] [[Сталінская вобласць|Сталінскай вобласці]]. З 1936 па 1937 гады — галоўны ўрач паліклінікі ў вёсцы [[Вэлыка Навасілка|Вялікі Янісоль]] Сталінскай вобласці. З 1937 па 1938 гады — галоўны ўрач раённай бальніцы ў вёсцы [[Старамаёрскэ|Стары Маёрск]] Сталінскай вобласці. З 1938 па 1939 гады — намеснік дырэктара абласной клінікі ў горадзе [[Данецк|Сталіна]]. З 1939 па 1940 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе Сталіна. З 1940 па 1941 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе [[Дзяржынск]]. З 1941 па 1944 гады — служба ў Чырвонай Арміі. У 1944 годзе — начальнік упраўлення эвакашпіталяў [[Народны камісарыят земляробства БССР|Народнага камісарыяту земляробства БССР]]. З 1944 па 1946 гады — намеснік наркама аховы здароўя БССР. З 1946 па 1950 гады — дырэктар [[Віцебскі медыцынскі інстытут|Віцебскага медыцынскага інстытута]], загадчык кафедры арганізацыі аховы здароўя. З 1948 па 1950 гады — выкладчык курса «Гісторыя медыцыны» Віцебскага медыцынскага інстытута. З 1950 па 1951 гады — галоўны ўрач Лепельскай раённай бальніцы Віцебскай вобласці. З 1951 па 1960 гады — загадчык Маладзечанскага аблздраўаддзела. У 1960 годзе — загадчык Маладзечанскага гарздраўаддзела. З 1960 па 1962 гады — старшы выкладчык кафедры фізічнага выхавання [[Мінскі інстытут замежных моў|Мінскага інстытута замежных моў]]. З 1962 па 1969 гады — начальнік кафедры грамадзянскай абароны і падрыхтоўкі медыцынскіх сясцёр запасу Мінскага інстытута замежных моў. == Узнагароды == * [[Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»]] (1948); * [[Медаль «За працоўную доблесць»]] (1948); * [[Ордэн «Знак Пашаны»]] (1948); * [[Ордэн Чырвонай Зоркі]] (1944, 1945); * [[Грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР]] (1948). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * [https://vovvsmu.lib.vsmu.by/participants/7 Савченко Анисим Иванович] {{Рэктары ВДМУ}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Саўчанка Анісім Іванавіч}} [[Катэгорыя:Педагогі Беларусі]] [[Катэгорыя:Рэктары Віцебскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта]] p4g9g5k6kxkhxpdckky3s3dmof3qqrl 5013944 5013931 2025-07-10T16:31:07Z DobryBrat 5701 Магілёўская вобласць утворана ў 1938 годзе 5013944 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Саўчанка}} {{Вучоны}} '''Анісім Іванавіч Саўчанка''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі медык, педагог і арганізатар аховы здароўя. Маёр медыцынскай службы. == Біяграфія == У 1926 годзе скончыў 1-ы Маскоўскі медыцынскі тэхнікум. У 1931 годзе — выпускнік [[Першы маскоўскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя І. М. Сечанава|1-га Маскоўскага медыцынскага інстытута]]. З 1931 па 1933 гады — галоўны ўрач сухотнага дыспансера ў вёсцы [[Брацькавічы]] [[Касцюковіцкі раён|Касцюковіцкага раёна]]. У 1933 годзе служыў у [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]]. З 1933 па 1934 гады — загадчык Касцюковіцкага райздраваддзела [[Магілёўская вобласць|Магілёўскай вобласці]]. З 1934 па 1936 гады — галоўны ўрач участковай бальніцы ў вёсцы [[Камар (Данецкая вобласць)|Стары Камар]] [[Сталінская вобласць|Сталінскай вобласці]]. З 1936 па 1937 гады — галоўны ўрач паліклінікі ў вёсцы [[Вэлыка Навасілка|Вялікі Янісоль]] Сталінскай вобласці. З 1937 па 1938 гады — галоўны ўрач раённай бальніцы ў вёсцы [[Старамаёрскэ|Стары Маёрск]] Сталінскай вобласці. З 1938 па 1939 гады — намеснік дырэктара абласной клінікі ў горадзе [[Данецк|Сталіна]]. З 1939 па 1940 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе Сталіна. З 1940 па 1941 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе [[Дзяржынск]]. З 1941 па 1944 гады — служба ў Чырвонай Арміі. У 1944 годзе — начальнік упраўлення эвакашпіталяў [[Народны камісарыят земляробства БССР|Народнага камісарыяту земляробства БССР]]. З 1944 па 1946 гады — намеснік наркама аховы здароўя БССР. З 1946 па 1950 гады — дырэктар [[Віцебскі медыцынскі інстытут|Віцебскага медыцынскага інстытута]], загадчык кафедры арганізацыі аховы здароўя. З 1948 па 1950 гады — выкладчык курса «Гісторыя медыцыны» Віцебскага медыцынскага інстытута. З 1950 па 1951 гады — галоўны ўрач Лепельскай раённай бальніцы Віцебскай вобласці. З 1951 па 1960 гады — загадчык Маладзечанскага аблздраўаддзела. У 1960 годзе — загадчык Маладзечанскага гарздраўаддзела. З 1960 па 1962 гады — старшы выкладчык кафедры фізічнага выхавання [[Мінскі інстытут замежных моў|Мінскага інстытута замежных моў]]. З 1962 па 1969 гады — начальнік кафедры грамадзянскай абароны і падрыхтоўкі медыцынскіх сясцёр запасу Мінскага інстытута замежных моў. == Узнагароды == * [[Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»]] (1948); * [[Медаль «За працоўную доблесць»]] (1948); * [[Ордэн «Знак Пашаны»]] (1948); * [[Ордэн Чырвонай Зоркі]] (1944, 1945); * [[Грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР]] (1948). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * [https://vovvsmu.lib.vsmu.by/participants/7 Савченко Анисим Иванович] {{Рэктары ВДМУ}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Саўчанка Анісім Іванавіч}} [[Катэгорыя:Педагогі Беларусі]] [[Катэгорыя:Рэктары Віцебскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта]] gae10la6glh1c236bo5rxyts37sn56e 5013945 5013944 2025-07-10T16:36:58Z DobryBrat 5701 ізноў Магілеўская вобласць, стыль, катэгорыя, дапаўненне, афармленне, вікіфікацыя 5013945 wikitext text/x-wiki {{цёзкі2|Саўчанка}} {{Вучоны}} '''Анісім Іванавіч Саўчанка''' ({{ВД-Прэамбула}}) — беларускі медык, педагог і арганізатар аховы здароўя. Маёр медыцынскай службы. == Біяграфія == У 1926 годзе скончыў 1-ы Маскоўскі медыцынскі тэхнікум. У 1931 годзе — выпускнік [[Першы маскоўскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя І. М. Сечанава|1-га Маскоўскага медыцынскага інстытута]]. З 1931 па 1933 гады — галоўны ўрач сухотнага дыспансера ў вёсцы [[Брацькавічы]] [[Касцюковіцкі раён|Касцюковіцкага раёна]]. У 1933 годзе служыў у [[Чырвоная Армія|Чырвонай Арміі]]. З 1933 па 1934 гады — загадчык Касцюковіцкага раённага аддзела аховы здароўя. З 1934 па 1936 гады — галоўны ўрач участковай бальніцы ў вёсцы [[Камар (Данецкая вобласць)|Стары Камар]] [[Сталінская вобласць|Сталінскай вобласці]] [[УССР]]. З 1936 па 1937 гады — галоўны ўрач паліклінікі ў вёсцы [[Вэлыка Навасілка|Вялікі Янісоль]] Сталінскай вобласці. З 1937 па 1938 гады — галоўны ўрач раённай бальніцы ў вёсцы [[Старамаёрскэ|Стары Маёрск]] Сталінскай вобласці. З 1938 па 1939 гады — намеснік дырэктара абласной клінікі ў горадзе [[Данецк|Сталіна]]. З 1939 па 1940 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе Сталіна. З 1940 па 1941 гады — дырэктар гарадской бальніцы ў горадзе [[Дзяржынск]]. З 1941 па 1944 гады — служба ў Чырвонай Арміі. У 1944 годзе — начальнік упраўлення эвакашпіталяў [[Народны камісарыят земляробства БССР|Народнага камісарыяту земляробства БССР]]. З 1944 па 1946 гады — намеснік [[Наркам аховы здароўя БССР|Наркама аховы здароўя БССР]]. З 1946 па 1950 гады — дырэктар [[Віцебскі медыцынскі інстытут|Віцебскага медыцынскага інстытута]], загадчык кафедры арганізацыі аховы здароўя. З 1948 па 1950 гады — выкладчык курса «Гісторыя медыцыны» Віцебскага медыцынскага інстытута. З 1950 па 1951 гады — галоўны ўрач Лепельскай раённай бальніцы Віцебскай вобласці. З 1951 па 1960 гады — загадчык Маладзечанскага аблздраўаддзела. У 1960 годзе — загадчык Маладзечанскага гарздраўаддзела. З 1960 па 1962 гады — старшы выкладчык кафедры фізічнага выхавання [[Мінскі інстытут замежных моў|Мінскага інстытута замежных моў]]. З 1962 па 1969 гады — начальнік кафедры грамадзянскай абароны і падрыхтоўкі медыцынскіх сясцёр запасу Мінскага інстытута замежных моў. == Узнагароды == * [[Ордэн Чырвонай Зоркі]] (1944, 1945); * [[Медаль «За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.»]] (1948); * [[Медаль «За працоўную доблесць»]] (1948); * [[Ордэн «Знак Пашаны»]] (1948); * [[Грамата Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР]] (1948). == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * [https://vovvsmu.lib.vsmu.by/participants/7 Савченко Анисим Иванович] {{Рэктары ВДМУ}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Саўчанка Анісім Іванавіч}} [[Катэгорыя:Педагогі Беларусі]] [[Катэгорыя:Рэктары Віцебскага дзяржаўнага медыцынскага ўніверсітэта]] [[Катэгорыя:Намеснікі народных камісараў БССР]] lz1ioa02kgvzymo9ef5zrhku4k6tcwb 0 789955 5013929 2025-07-10T14:18:52Z Паўлюк Шапецька 37440 Новая старонка: «{{Гандбаліст2}} '''Ірына Мокат''' (нар. {{ДН|24|03|1994}}, [[Карэлічы]] , [[Гродзенская вобласць]], [[Беларусь]]) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. [[Майстар спорту Рэспублікі Беларусь]]. Выхаванка ДЮСШ г.п. Карэлічы, першым трэнерам была Тамара Уладзіміраўна Про...» 5013929 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст2}} '''Ірына Мокат''' (нар. {{ДН|24|03|1994}}, [[Карэлічы]] , [[Гродзенская вобласць]], [[Беларусь]]) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. [[Майстар спорту Рэспублікі Беларусь]]. Выхаванка ДЮСШ г.п. Карэлічы, першым трэнерам была Тамара Уладзіміраўна Прохар. У 2016 годзе скончыла [[Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы]]. == Кар’ера == * 2011—2018 — «[[ГК Гараднічанка|Гараднічанка]]» * 2018—2021 — «[[ЖГК Гомель|Гомель]]» * 2021—2022 — «[[ГК БНТУ-БелАЗ|БНТУ-БелАЗ]]» * 2022—2024 — «ЛАДА» * 2024—2025 — «Вылча» * з 2025 — «Дунэре» == Дасягнення == Чэмпіёнка Беларусі 2019 і 2020, срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2021 года, уладальнік Кубка Беларусі 2019, 2020 і 2021 у складзе «Гомеля». Срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2011, 2012, 2013 і 2014, бронзавы прызёр чэмпіянату РБ 2015, 2016 і 2017 гг. у складзе «Гараднічанкі». Срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2022 года ў складзе БНТУ-«БелАЗа». Срэбны прызёр Кубка Расіі 2023 года ў складзе «Лады». {{зноскі}} == Спасылкі == * [https://handball.ru/uncategorized/mokat-irina-vladimirovna/ Мокат Ирина Владимировна] * [https://rushandball.ru/players/12079 Мокат Ирина Владимировна] * [https://handballfast.com/news/88650-lineinaia-sbornoi-belarusi-irina-mokat-pokinula-vylcu-ona-prodolzit-kareru-v-drugom-klube-cempionata-rumynii-dunere Линейная сборной Беларуси Ирина Мокат покинула «Вылчу». Она продолжит карьеру в другом клубе чемпионата Румынии «Дунэре»] * [https://handball.by/player/mokat-irina/ Мокат Ирина] * [https://handball.by/irina-mokat-nominirovana-na-zvanie-luchshej-linejnoj-olimpbet-superligi-rossii-sezona-2023-2024-podderzhim-ee-v-golosovanii/ Ирина Мокат номинирована на звание лучшей линейной OLIMPBET Суперлиги России сезона 2023/2024. Поддержим ее в голосовании!] {{DEFAULTSORT:Мокат Ірына}} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Беларусі]] [[Катэгорыя:Ігракі жаночай зборнай Беларусі па гандболе]] 9u0uzbrw8ad90s11g5kxmms9ngr4zlj 5013940 5013929 2025-07-10T16:21:36Z DobryBrat 5701 DobryBrat перанёс старонку [[Ірына Мокат]] у [[Ірына Уладзіміраўна Мокат]]: Імя па бацьку 5013929 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст2}} '''Ірына Мокат''' (нар. {{ДН|24|03|1994}}, [[Карэлічы]] , [[Гродзенская вобласць]], [[Беларусь]]) — [[беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. [[Майстар спорту Рэспублікі Беларусь]]. Выхаванка ДЮСШ г.п. Карэлічы, першым трэнерам была Тамара Уладзіміраўна Прохар. У 2016 годзе скончыла [[Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы]]. == Кар’ера == * 2011—2018 — «[[ГК Гараднічанка|Гараднічанка]]» * 2018—2021 — «[[ЖГК Гомель|Гомель]]» * 2021—2022 — «[[ГК БНТУ-БелАЗ|БНТУ-БелАЗ]]» * 2022—2024 — «ЛАДА» * 2024—2025 — «Вылча» * з 2025 — «Дунэре» == Дасягнення == Чэмпіёнка Беларусі 2019 і 2020, срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2021 года, уладальнік Кубка Беларусі 2019, 2020 і 2021 у складзе «Гомеля». Срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2011, 2012, 2013 і 2014, бронзавы прызёр чэмпіянату РБ 2015, 2016 і 2017 гг. у складзе «Гараднічанкі». Срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2022 года ў складзе БНТУ-«БелАЗа». Срэбны прызёр Кубка Расіі 2023 года ў складзе «Лады». {{зноскі}} == Спасылкі == * [https://handball.ru/uncategorized/mokat-irina-vladimirovna/ Мокат Ирина Владимировна] * [https://rushandball.ru/players/12079 Мокат Ирина Владимировна] * [https://handballfast.com/news/88650-lineinaia-sbornoi-belarusi-irina-mokat-pokinula-vylcu-ona-prodolzit-kareru-v-drugom-klube-cempionata-rumynii-dunere Линейная сборной Беларуси Ирина Мокат покинула «Вылчу». Она продолжит карьеру в другом клубе чемпионата Румынии «Дунэре»] * [https://handball.by/player/mokat-irina/ Мокат Ирина] * [https://handball.by/irina-mokat-nominirovana-na-zvanie-luchshej-linejnoj-olimpbet-superligi-rossii-sezona-2023-2024-podderzhim-ee-v-golosovanii/ Ирина Мокат номинирована на звание лучшей линейной OLIMPBET Суперлиги России сезона 2023/2024. Поддержим ее в голосовании!] {{DEFAULTSORT:Мокат Ірына}} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Беларусі]] [[Катэгорыя:Ігракі жаночай зборнай Беларусі па гандболе]] 9u0uzbrw8ad90s11g5kxmms9ngr4zlj 5013942 5013940 2025-07-10T16:24:40Z DobryBrat 5701 вікіфікацыя, арфаграфія, дапаўненне 5013942 wikitext text/x-wiki {{Гандбаліст2}} '''Ірына Уладзіміраўна Мокат''' ({{ВД-Прэамбула}}) — [[Беларусь|беларуская]] [[гандбалістка]]. [[Майстар спорту Рэспублікі Беларусь]]. == Біяграфія == Нарадзілася ў г. п. [[Карэлічы]] [[Гродзенская вобласць|Гродзенскай вобласці]]. Выхаванка ДЮСШ г. п. Карэлічы, першым трэнерам была Тамара Уладзіміраўна Прохар. У 2016 годзе скончыла [[Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы]]. == Кар’ера == * 2011—2018 — «[[ГК Гараднічанка|Гараднічанка]]» * 2018—2021 — «[[ЖГК Гомель|Гомель]]» * 2021—2022 — «[[ГК БНТУ-БелАЗ|БНТУ-БелАЗ]]» * 2022—2024 — «ЛАДА» * 2024—2025 — «Вылча» * з 2025 — «Дунэре» == Дасягненні == Чэмпіёнка Беларусі 2019 і 2020, срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2021 года, уладальнік Кубка Беларусі 2019, 2020 і 2021 у складзе «Гомеля». Срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2011, 2012, 2013 і 2014, бронзавы прызёр чэмпіянату РБ 2015, 2016 і 2017 гг. у складзе «Гараднічанкі». Срэбны прызёр чэмпіянату Беларусі 2022 года ў складзе БНТУ-«БелАЗа». Срэбны прызёр Кубка Расіі 2023 года ў складзе «Лады». {{зноскі}} == Спасылкі == * [https://handball.ru/uncategorized/mokat-irina-vladimirovna/ Мокат Ирина Владимировна] * [https://rushandball.ru/players/12079 Мокат Ирина Владимировна] * [https://handballfast.com/news/88650-lineinaia-sbornoi-belarusi-irina-mokat-pokinula-vylcu-ona-prodolzit-kareru-v-drugom-klube-cempionata-rumynii-dunere Линейная сборной Беларуси Ирина Мокат покинула «Вылчу». Она продолжит карьеру в другом клубе чемпионата Румынии «Дунэре»] * [https://handball.by/player/mokat-irina/ Мокат Ирина] * [https://handball.by/irina-mokat-nominirovana-na-zvanie-luchshej-linejnoj-olimpbet-superligi-rossii-sezona-2023-2024-podderzhim-ee-v-golosovanii/ Ирина Мокат номинирована на звание лучшей линейной OLIMPBET Суперлиги России сезона 2023/2024. Поддержим ее в голосовании!] {{DEFAULTSORT:Мокат Ірына Уладзіміраўна}} [[Катэгорыя:Гандбалісткі Беларусі]] [[Катэгорыя:Ігракі жаночай зборнай Беларусі па гандболе]] bk4p9q4atjbzbndy7ja71lejgqypjpv 6 789956 5013930 2025-07-10T14:20:02Z Мари0306 56493 {{Выява |Апісанне = |Крыніца = |Час стварэння = |Аўтар = |Ліцэнзія = }} 5013930 wikitext text/x-wiki == Тлумачэнне == {{Выява |Апісанне = |Крыніца = |Час стварэння = |Аўтар = |Ліцэнзія = }} enpmg0k4lo15oe5r47g8u3f5fxsgfdh 0 789957 5013941 2025-07-10T16:21:37Z DobryBrat 5701 DobryBrat перанёс старонку [[Ірына Мокат]] у [[Ірына Уладзіміраўна Мокат]]: Імя па бацьку 5013941 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Ірына Уладзіміраўна Мокат]] nvyc19cit32iitw0x4p3s3599lb9a2i 0 789958 5013948 2025-07-10T16:46:21Z DobryBrat 5701 DobryBrat перанёс старонку [[Рэната Каюмава]] у [[Рэната Валер’еўна Каюмава]]: Імя па бацьку 5013948 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Рэната Валер’еўна Каюмава]] e7wi4sxvmjcmzb59n90o9j1btt1i8pq 0 789959 5013959 2025-07-10T19:41:05Z Lš-k. 16740 Новая старонка: «'''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыход...» 5013959 wikitext text/x-wiki '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у Наваградку, пасля чаго бацька перавёз яго ў Вільню, дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў Санкт-Пецярбург, дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у Царыцыне на Волзе, дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадаркуы. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908). Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе рэвалюцыйных падзей 1905 года, калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў іўеўскім касцёле спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з засцянковай шляхты, а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} 77yxqbij93gtp4yn7790dv50w62b8sg 5013960 5013959 2025-07-10T19:48:02Z Lš-k. 16740 5013960 wikitext text/x-wiki '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у Наваградку, пасля чаго бацька перавёз яго ў Вільню, дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў Санкт-Пецярбург, дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у Царыцыне на Волзе, дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадаркуы. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908). Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе рэвалюцыйных падзей 1905 года, калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў іўеўскім касцёле спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з засцянковай шляхты, а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Ś. p. L. Wolski (Mateusz Gawęda)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 11 (24) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 37|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= Wincenty Kamieniecki|загаловак= Uczczenie ś. p. Lucjana Wolskiego|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Goniec Wileński|тып= |месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 187|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= |ref= |archive-url= |archive-date=}} 8wgwqjvpzvd4etclgunfold83rx3zzc 5013961 5013960 2025-07-10T19:48:29Z Lš-k. 16740 /* Літаратура */ 5013961 wikitext text/x-wiki '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у Наваградку, пасля чаго бацька перавёз яго ў Вільню, дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў Санкт-Пецярбург, дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у Царыцыне на Волзе, дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадаркуы. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908). Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе рэвалюцыйных падзей 1905 года, калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў іўеўскім касцёле спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з засцянковай шляхты, а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Ś. p. L. Wolski (Mateusz Gawęda)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 11 (24) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 37|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= Wincenty Kamieniecki|загаловак= Uczczenie ś. p. Lucjana Wolskiego|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Goniec Wileński|тып= |месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 187|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Kamieniecki W.|archive-url= |archive-date=}} kvg483xzw3wmjhju6oedcgj7brmchuz 5013965 5013961 2025-07-10T19:52:24Z Lš-k. 16740 5013965 wikitext text/x-wiki '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]<ref>{{Cite web|url=https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-C9BZ-B9WY-2?i=530&cat=2356543&lang=uk|title=Метрычны запіс аб хрышчэнні}}</ref>. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у [[Навагрудак|Навагрудку]], пасля чаго бацька перавёз яго ў [[Вільня|Вільню]], дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў [[Санкт-Пецярбург]], дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у [[Царыцын|Царыцыне]] на [[Волга|Волзе]], дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадарку. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908). Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыйных падзей 1905 года]], калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў [[Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (Іўе)|іўеўскім касцёле]] спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з [[Засцянковая шляхта|засцянковай шляхты]], а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Ś. p. L. Wolski (Mateusz Gawęda)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 11 (24) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 37|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= Wincenty Kamieniecki|загаловак= Uczczenie ś. p. Lucjana Wolskiego|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Goniec Wileński|тып= |месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 187|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Kamieniecki W.|archive-url= |archive-date=}} riu0uupvk4t1expedelfconyozcypra 5013966 5013965 2025-07-10T19:52:42Z Lš-k. 16740 5013966 wikitext text/x-wiki {{асоба}} '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]<ref>{{Cite web|url=https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-C9BZ-B9WY-2?i=530&cat=2356543&lang=uk|title=Метрычны запіс аб хрышчэнні}}</ref>. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у [[Навагрудак|Навагрудку]], пасля чаго бацька перавёз яго ў [[Вільня|Вільню]], дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў [[Санкт-Пецярбург]], дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у [[Царыцын|Царыцыне]] на [[Волга|Волзе]], дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадарку. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908). Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыйных падзей 1905 года]], калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў [[Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (Іўе)|іўеўскім касцёле]] спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з [[Засцянковая шляхта|засцянковай шляхты]], а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Ś. p. L. Wolski (Mateusz Gawęda)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 11 (24) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 37|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= Wincenty Kamieniecki|загаловак= Uczczenie ś. p. Lucjana Wolskiego|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Goniec Wileński|тып= |месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 187|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Kamieniecki W.|archive-url= |archive-date=}} oicg2va23dfm7j29t1ne8kwdc1cfui3 5013972 5013966 2025-07-10T20:00:18Z Lš-k. 16740 5013972 wikitext text/x-wiki {{асоба}} '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]<ref>{{Cite web|url=https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-C9BZ-B9WY-2?i=530&cat=2356543&lang=uk|title=Метрычны запіс аб хрышчэнні}}</ref>. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у [[Навагрудак|Навагрудку]], пасля чаго бацька перавёз яго ў [[Вільня|Вільню]], дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў [[Санкт-Пецярбург]], дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у [[Царыцын|Царыцыне]] на [[Волга|Волзе]], дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе{{sfn|Zorza Wileńska|1908|s=}}. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця{{sfn|Zorza Wileńska|1908|s=}}. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадарку. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908){{sfn|Zorza Wileńska|1908|s=}}. Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыйных падзей 1905 года]], калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў [[Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (Іўе)|іўеўскім касцёле]] спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з [[Засцянковая шляхта|засцянковай шляхты]], а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Ś. p. L. Wolski (Mateusz Gawęda)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 11 (24) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 37|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Zorza Wileńska|archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= Wincenty Kamieniecki|загаловак= Uczczenie ś. p. Lucjana Wolskiego|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Goniec Wileński|тып= |месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 187|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Kamieniecki W.|archive-url= |archive-date=}} hmrj3xks69adex7i8l6hyowvx1t9aus 5013973 5013972 2025-07-10T20:01:10Z Lš-k. 16740 /* Літаратура */ 5013973 wikitext text/x-wiki {{асоба}} '''Люцыян Антоні Вольскі''' (10 траўня 1850, Слонім — 28 жніўня 1908, Брэст) — пісьменнік, публіцыст і гаспадарчы дзеяч. == Біяграфія == Нарадзіўся ў сям’і губернскага сакратара Міхала Вольскага і Юзэфы народжанай Ржэнсніцкай (Rzęśnicka), ахрышчаны 14 траўня ў прыходскім касцёле [[Слонім|Слоніма]]<ref>{{Cite web|url=https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-C9BZ-B9WY-2?i=530&cat=2356543&lang=uk|title=Метрычны запіс аб хрышчэнні}}</ref>. Вядома, што ў пазнейшыя часы бацька Міхал Вольскі быў адміністратарам маёнтка [[Іўе]] графаў [[Замойскія|Замойскіх]]. Пачатковую асвету Люцыян Вольскі атрымаў у [[Навагрудак|Навагрудку]], пасля чаго бацька перавёз яго ў [[Вільня|Вільню]], дзе ён працягнуў вучобу ў гімназіі і скончыў яе з адзнакай. Дзеля атрымання вышэйшай адукацыі ён накіраваўся ў [[Санкт-Пецярбург]], дзе паступіў у Тэхналагічны інстытут. Праз нястачу грошай быў вымушаны кінуць вучобу цераз два гады і пачаць зарабляць пісаннем артыкулаў у газеты. Пазней уладкаваўся кіраўніком аддзела «Таварыства нафтавай вытворчасці братоў Нобеляў» у [[Царыцын|Царыцыне]] на [[Волга|Волзе]], дзе працаваў з вялікім прыбыткам менш за 5 гадоў. Пасля гэтага паўтара года кіраваў перавозкай нафты караблямі гэтага ж таварыства па Волзе{{sfn|Zorza Wileńska|1908|s=}}. Смерць жонкі і туга па радзіме падштурхнулі Люцыяна Вольскага вярнуцца на радзіму. У 1888 годзе ён узяў кіраванне маёнткам Іўе замест свайго бацькі, якому сталыя гады ўжо не дазвалялі працаваць. Пасаду адміністратара маёнтка ён займаў да канца свайго жыцця{{sfn|Zorza Wileńska|1908|s=}}. Таксама займаўся культурна-асветнай працай. Ён заснаваў адзін з першых сельскагаспадарчых гурткоў у Іўі, быў сябрам [[Віленскае сельскагаспадарчае таварыства|Віленскага сельскагаспадарчага таварыства]], выступаў карэспандэнтам і аўтарам артыкулаў газеты «[[Zorza Wileńska]]». У сваіх публікацыях пад псеўданімам Матэвуш Гавенда (Mateusz Gawęda) ён пісаў пра родны край, з псеўданімам Бацян (бусел, Bocian) апавядаў пра заморскія краіны, таксама апавядаў як трэба весці гаспадарку. Быў аўтарам прынамсі дзвюх кніг: «Z pod chłopskiej srzechy» і «Czem chata bogata: druga czytanka dla braci wieśniaków» (1908){{sfn|Zorza Wileńska|1908|s=}}. Паводле ўспамінаў, людзі, гаспадары і сяляне, шанавалі адміністратара. У часе [[Рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі|рэвалюцыйных падзей 1905 года]], калі ў краі адбываліся разбоі і напады на маёнткі, у Іўі было спакойна. Мясцовыя сяляне і беднякі атрымлівалі ад Люцыяна Вольскага праз дазвол гаспадара дрэвы на распал або адбудову згарэлых будынкаў. Вядома, што ён быў аўтарам праекта ўзорнай рыбнай гаспадаркі ў маёнтку. Вядома, што ўладальнік маёнтка граф [[Томаш Замойскі]] незадоўга да смерці Вольскага мусіў даручыць апошняму падрыхтоўку свайго сына да прафесіі земляроба. Памёр 8 жніўня 1908 года ў Брэсце. Урачыстае жалобнае набажэнства ў [[Касцёл Святых апосталаў Пятра і Паўла (Іўе)|іўеўскім касцёле]] спраўляў ксёндз дэкан Тарасевіч, нябожчык быў пахаваны на мясцовых могілках (магіла захавалася). Пазней у касцёле Іўя праз фундацыю графа Томаша Займойскага была размешчана памятная дошка Люцыяну Вольскаму. Планавалася стварыць стыпендыю імя Люцыяна Вольскага, якую б на атрыманне адукацыі ў земляробчай школе Варонічаў атрымлівалі б два хлопчыкі — адзін з [[Засцянковая шляхта|засцянковай шляхты]], а адзін з сялян. Невядома, ці была створана гэта стыпендыя. Літаратурная і публіцыстычная спадчына Люцыяна Вольскага застаюцца слаба вывучанымі. == Крыніцы == {{reflist}} == Літаратура == * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Lucyan Wolski (Mateusz Gawęda) (nekrolog)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 4 (14) września 1908 roku|выпуск= |том= |нумар= 36|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= |archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= |загаловак= Ś. p. L. Wolski (Mateusz Gawęda)|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Zorza Wileńska|тып= gazeta|месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 37, 11 (24) września 1908 roku|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Zorza Wileńska|archive-url= |archive-date=}} * {{артыкул|аўтар= Wincenty Kamieniecki|загаловак= Uczczenie ś. p. Lucjana Wolskiego|арыгінал= |спасылка= |аўтар выдання= |выданне= Goniec Wileński|тып= |месца= Wilno|выдавецтва= |год= 1908|выпуск= |том= |нумар= 187|старонкі= |isbn= |issn= |doi= |bibcode= |arxiv= |pmid= |мова= pl|ref= Kamieniecki W.|archive-url= |archive-date=}} 3963ns7bekz9j574y03klkdv59bhcgn 0 789960 5013978 2025-07-10T20:51:13Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 Перасылае да [[Міхаіл Антонавіч Гаўсман#Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні]] 5013978 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Міхаіл Антонавіч Гаўсман#Гістарычнае апісанне губернскага горада Мінска і губерні]] 1jop578bggie08jh1xp6ep314hs5k8r 14 789961 5013982 2025-07-10T21:00:05Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Мінсказнаўства]] [[Катэгорыя:Постаці Мінска]] [[Катэгорыя:Асобы Мінска паводле роду заняткаў]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы паводле гарадоў Беларусі|Мінск]]» 5013982 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Мінсказнаўства]] [[Катэгорыя:Постаці Мінска]] [[Катэгорыя:Асобы Мінска паводле роду заняткаў]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы паводле гарадоў Беларусі|Мінск]] 3w80au8fz4wpnkdoem6aozuag3sbz8q 14 789962 5013983 2025-07-10T21:01:12Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 Новая старонка: «[[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі|*]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы паводле гарадоў|Беларусь]] [[Катэгорыя:Постаці паводле гарадоў Беларусі|*]] [[Катэгорыя:Краязнаўства паводле гарадоў Беларусі|*]]» 5013983 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі|*]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы паводле гарадоў|Беларусь]] [[Катэгорыя:Постаці паводле гарадоў Беларусі|*]] [[Катэгорыя:Краязнаўства паводле гарадоў Беларусі|*]] bjcxpanvnf9269frt4tqfb5bun0u7g1 5013984 5013983 2025-07-10T21:01:24Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 выдалена [[Катэгорыя:Постаці паводле гарадоў Беларусі]]; дададзена [[Катэгорыя:Асобы паводле гарадоў Беларусі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]] 5013984 wikitext text/x-wiki [[Катэгорыя:Краязнаўцы Беларусі|*]] [[Катэгорыя:Краязнаўцы паводле гарадоў|Беларусь]] [[Катэгорыя:Асобы паводле гарадоў Беларусі|*]] [[Катэгорыя:Краязнаўства паводле гарадоў Беларусі|*]] f68k31mv9vyukmvepbl03eehvpwrmkm 0 789963 5013985 2025-07-10T21:12:43Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 Новая старонка: «{{навуковец}} {{Цёзкі2|Трускоўскі}} '''Мікалай (Трускоўскі)''' ({{ДН|||1826}} — {{ДС|1|9|1881|20|8}}, [[Масква]]) — беларускі [[царкоўны дзеяч]], [[архімандрыт]], [[гісторык царквы]], [[аўтар]] шэрагу прац па гісторыі [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся ў...» 5013985 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Трускоўскі}} '''Мікалай (Трускоўскі)''' ({{ДН|||1826}} — {{ДС|1|9|1881|20|8}}, [[Масква]]) — беларускі [[царкоўны дзеяч]], [[архімандрыт]], [[гісторык царквы]], [[аўтар]] шэрагу прац па гісторыі [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся ў {{ДН|||1826}} годзе. Паходзіў з сям’і ўніяцкага святара Фёдара Трускоўскага (нар. 1775), які ў 1818—1837 гадах служыў у царкве ў вёсцы [[Гаруцішкі]] [[Мінскі павет|Мінскага павет]]а. Маці — Элеанора Левановіч. Родны брат — протаіерэй [[Пётр Фёдаравіч Трускоўскі]] (пам. 1874)<ref name=":0">{{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}}</ref>. У 1841 годзе скончыў [[Літоўская духоўная семінарыя|Літоўскую духоўную семінарыю]] ў [[Жыровічы|Жыровічах]], у 1841—1845 гадах вучыўся ў [[Кіеўская духоўная акадэмія|Кіеўскай духоўнай акадэміі]], якую скончыў са ступенню [[магістр багаслоўя|магістра багаслоўя]]. У 1843 годзе прыняў [[манаства]] і [[святарскі сан]]<ref name=":0" />. У 1845—1848 гадах служыў інспектарам і прафесарам філасофіі ў [[Ноўгарадская духоўная семінарыя|Ноўгарадскай духоўнай семінарыі]]. З 1848 — інспектар і прафесар царкоўнай гісторыі ў [[Мінская духоўная семінарыя|Мінскай духоўнай семінарыі]], з 1853 — яе рэктар і прафесар багаслоўя. З 1854 — благачынны манастыроў [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]] і настаяцель [[Пінскі Богаяўленскі манастыр|Пінскага Богаяўленскага манастыра]], з 1856 — [[Лядзінскі манастыр|Лядзінскага манастыра]]. У снежні 1863 — студзені 1865 года выконваў абавязкі чарговага [[Архімандрыт|архімандрыта]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у<ref name=":0" />. З 1865 года быў рэктарам [[Пскоўская духоўная семінарыя|Пскоўскай духоўнай семінарыі]] і настаяцелем [[Спаса-Мірожскі манастыр|Спаса-Мірожскага манастыра]]. Пазней — настаяцель [[Заіконаспаскі манастыр|Заіконаспаскага манастыра]] ў [[Масква|Маскве]]<ref name=":0" />. Памёр {{ДС|1|9|1881|20|8}} года ў [[Масква|Маскве]], пахаваны ў [[Сіманаў манастыр|Сіманавым манастыры]]<ref name=":0" />. == Навуковая дзейнасць == Аўтар кнігі «Гісторыка-статыстычнае апісанне Мінскай епархіі» (1864), за якую атрымаў [[ордэн Святога Уладзіміра]] 3-й ступені і падзяку імператара<ref name=":0" />. === Працы === * Историко-статистическое описание Минской епархии, составленное ректором Минской духовной семинарии Архимандритом Николаем. СПб., 1864. 315 с. (Рэцэнзія: Матвеевский П. // Странник. 1864. № 10). * Историко-статистические сведения о чудотворных иконах и благочестивых обычаях в Минской епархии (3-й и 6-й отделы «Историко-статистического описания Минской епархии») / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 25 с. * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 50 с. (1-й отдел «Историко-статистического описания Минской епархии»). * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии // Минские губбернские ведомости. 1864. № 49, 50. == Літаратура == * Иерофей, епископ острожский. Отчетная записка о рассмотренной рукописи архимандрита Николая под заглавием: О начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии, с соображением и заключением рассматривавшего // Волынские епархиальные ведомости. 1873. № 10. С. 354—372; № 11. С. 393—412; № 12. С. 433—441. * Кончина архимандрита Московского Заиконоспасского монастыря // [[Минские епархиальные ведомости]]. 1881. № 19. С. 452—453. (Некралог). * Ковалев Алексей. Историческое описание Ставропигиального второклассного Заиконоспасского монастыря в Москве, на Никольской улице. М., 1887. (Змешчана памылковая дата смерці 19.8.1882). * Ленкевич Д.В. Архимандрит Николай. Что стоит за этим именем? // Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі. 3—4 мая 2002 года, Гродна. У 4 частках. Частка 4. Гродна: ГрДУ, 2003. С. 115—119, 300. * [[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Дзяніс]]. Святар у беларускім соцыуме. Прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596—1839 гг. Мінск: Беларусь, 2015. С. 512. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * {{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}} {{DEFAULTSORT:Трускоўскі Мікалай}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Праваслаўныя святары Беларусі]] [[Катэгорыя:Архімандрыты]] [[Катэгорыя:Царкоўныя гісторыкі]] dokcb0otr8g7x9okk3xvyuskp16o4fv 5013986 5013985 2025-07-10T21:12:53Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 выдалена [[Катэгорыя:Царкоўныя гісторыкі]]; дададзена [[Катэгорыя:Гісторыкі царквы Беларусі]] з дапамогай [[Вікіпедыя:Гаджэты/HotCat|HotCat]] 5013986 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Трускоўскі}} '''Мікалай (Трускоўскі)''' ({{ДН|||1826}} — {{ДС|1|9|1881|20|8}}, [[Масква]]) — беларускі [[царкоўны дзеяч]], [[архімандрыт]], [[гісторык царквы]], [[аўтар]] шэрагу прац па гісторыі [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся ў {{ДН|||1826}} годзе. Паходзіў з сям’і ўніяцкага святара Фёдара Трускоўскага (нар. 1775), які ў 1818—1837 гадах служыў у царкве ў вёсцы [[Гаруцішкі]] [[Мінскі павет|Мінскага павет]]а. Маці — Элеанора Левановіч. Родны брат — протаіерэй [[Пётр Фёдаравіч Трускоўскі]] (пам. 1874)<ref name=":0">{{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}}</ref>. У 1841 годзе скончыў [[Літоўская духоўная семінарыя|Літоўскую духоўную семінарыю]] ў [[Жыровічы|Жыровічах]], у 1841—1845 гадах вучыўся ў [[Кіеўская духоўная акадэмія|Кіеўскай духоўнай акадэміі]], якую скончыў са ступенню [[магістр багаслоўя|магістра багаслоўя]]. У 1843 годзе прыняў [[манаства]] і [[святарскі сан]]<ref name=":0" />. У 1845—1848 гадах служыў інспектарам і прафесарам філасофіі ў [[Ноўгарадская духоўная семінарыя|Ноўгарадскай духоўнай семінарыі]]. З 1848 — інспектар і прафесар царкоўнай гісторыі ў [[Мінская духоўная семінарыя|Мінскай духоўнай семінарыі]], з 1853 — яе рэктар і прафесар багаслоўя. З 1854 — благачынны манастыроў [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]] і настаяцель [[Пінскі Богаяўленскі манастыр|Пінскага Богаяўленскага манастыра]], з 1856 — [[Лядзінскі манастыр|Лядзінскага манастыра]]. У снежні 1863 — студзені 1865 года выконваў абавязкі чарговага [[Архімандрыт|архімандрыта]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у<ref name=":0" />. З 1865 года быў рэктарам [[Пскоўская духоўная семінарыя|Пскоўскай духоўнай семінарыі]] і настаяцелем [[Спаса-Мірожскі манастыр|Спаса-Мірожскага манастыра]]. Пазней — настаяцель [[Заіконаспаскі манастыр|Заіконаспаскага манастыра]] ў [[Масква|Маскве]]<ref name=":0" />. Памёр {{ДС|1|9|1881|20|8}} года ў [[Масква|Маскве]], пахаваны ў [[Сіманаў манастыр|Сіманавым манастыры]]<ref name=":0" />. == Навуковая дзейнасць == Аўтар кнігі «Гісторыка-статыстычнае апісанне Мінскай епархіі» (1864), за якую атрымаў [[ордэн Святога Уладзіміра]] 3-й ступені і падзяку імператара<ref name=":0" />. === Працы === * Историко-статистическое описание Минской епархии, составленное ректором Минской духовной семинарии Архимандритом Николаем. СПб., 1864. 315 с. (Рэцэнзія: Матвеевский П. // Странник. 1864. № 10). * Историко-статистические сведения о чудотворных иконах и благочестивых обычаях в Минской епархии (3-й и 6-й отделы «Историко-статистического описания Минской епархии») / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 25 с. * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 50 с. (1-й отдел «Историко-статистического описания Минской епархии»). * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии // Минские губбернские ведомости. 1864. № 49, 50. == Літаратура == * Иерофей, епископ острожский. Отчетная записка о рассмотренной рукописи архимандрита Николая под заглавием: О начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии, с соображением и заключением рассматривавшего // Волынские епархиальные ведомости. 1873. № 10. С. 354—372; № 11. С. 393—412; № 12. С. 433—441. * Кончина архимандрита Московского Заиконоспасского монастыря // [[Минские епархиальные ведомости]]. 1881. № 19. С. 452—453. (Некралог). * Ковалев Алексей. Историческое описание Ставропигиального второклассного Заиконоспасского монастыря в Москве, на Никольской улице. М., 1887. (Змешчана памылковая дата смерці 19.8.1882). * Ленкевич Д.В. Архимандрит Николай. Что стоит за этим именем? // Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі. 3—4 мая 2002 года, Гродна. У 4 частках. Частка 4. Гродна: ГрДУ, 2003. С. 115—119, 300. * [[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Дзяніс]]. Святар у беларускім соцыуме. Прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596—1839 гг. Мінск: Беларусь, 2015. С. 512. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * {{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}} {{DEFAULTSORT:Трускоўскі Мікалай}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Праваслаўныя святары Беларусі]] [[Катэгорыя:Архімандрыты]] [[Катэгорыя:Гісторыкі царквы Беларусі]] 4va0r7bhq0ct13las6jrlza6s85yo15 5013987 5013986 2025-07-10T21:15:50Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 5013987 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Трускоўскі}} '''Мікалай (Трускоўскі)''' ({{Lang-ru|Николай (Трусковский)}}; {{ДН|||1826}} — {{ДС|1|9|1881|20|8}}, [[Масква]]) — беларускі [[царкоўны дзеяч]], [[архімандрыт]], [[гісторык царквы]], [[аўтар]] шэрагу прац па гісторыі [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся ў {{ДН|||1826}} годзе. Паходзіў з сям’і ўніяцкага святара Фёдара Трускоўскага (нар. 1775), які ў 1818—1837 гадах служыў у царкве ў вёсцы [[Гаруцішкі]] [[Мінскі павет|Мінскага павет]]а. Маці — Элеанора Левановіч. Родны брат — протаіерэй [[Пётр Фёдаравіч Трускоўскі]] (пам. 1874)<ref name=":0">{{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}}</ref>. У 1841 годзе скончыў [[Літоўская духоўная семінарыя|Літоўскую духоўную семінарыю]] ў [[Жыровічы|Жыровічах]], у 1841—1845 гадах вучыўся ў [[Кіеўская духоўная акадэмія|Кіеўскай духоўнай акадэміі]], якую скончыў са ступенню [[магістр багаслоўя|магістра багаслоўя]]. У 1843 годзе прыняў [[манаства]] і [[святарскі сан]]<ref name=":0" />. У 1845—1848 гадах служыў інспектарам і прафесарам філасофіі ў [[Ноўгарадская духоўная семінарыя|Ноўгарадскай духоўнай семінарыі]]. З 1848 — інспектар і прафесар царкоўнай гісторыі ў [[Мінская духоўная семінарыя|Мінскай духоўнай семінарыі]], з 1853 — яе рэктар і прафесар багаслоўя. З 1854 — благачынны манастыроў [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]] і настаяцель [[Пінскі Богаяўленскі манастыр|Пінскага Богаяўленскага манастыра]], з 1856 — [[Лядзінскі манастыр|Лядзінскага манастыра]]. У снежні 1863 — студзені 1865 года выконваў абавязкі чарговага [[Архімандрыт|архімандрыта]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у<ref name=":0" />. З 1865 года быў рэктарам [[Пскоўская духоўная семінарыя|Пскоўскай духоўнай семінарыі]] і настаяцелем [[Спаса-Мірожскі манастыр|Спаса-Мірожскага манастыра]]. Пазней — настаяцель [[Заіконаспаскі манастыр|Заіконаспаскага манастыра]] ў [[Масква|Маскве]]<ref name=":0" />. Памёр {{ДС|1|9|1881|20|8}} года ў [[Масква|Маскве]], пахаваны ў [[Сіманаў манастыр|Сіманавым манастыры]]<ref name=":0" />. == Навуковая дзейнасць == Аўтар кнігі «Гісторыка-статыстычнае апісанне Мінскай епархіі» (1864), за якую атрымаў [[ордэн Святога Уладзіміра]] 3-й ступені і падзяку імператара<ref name=":0" />. === Працы === * Историко-статистическое описание Минской епархии, составленное ректором Минской духовной семинарии Архимандритом Николаем. СПб., 1864. 315 с. (Рэцэнзія: Матвеевский П. // Странник. 1864. № 10). * Историко-статистические сведения о чудотворных иконах и благочестивых обычаях в Минской епархии (3-й и 6-й отделы «Историко-статистического описания Минской епархии») / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 25 с. * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 50 с. (1-й отдел «Историко-статистического описания Минской епархии»). * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии // Минские губбернские ведомости. 1864. № 49, 50. == Літаратура == * Иерофей, епископ острожский. Отчетная записка о рассмотренной рукописи архимандрита Николая под заглавием: О начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии, с соображением и заключением рассматривавшего // Волынские епархиальные ведомости. 1873. № 10. С. 354—372; № 11. С. 393—412; № 12. С. 433—441. * Кончина архимандрита Московского Заиконоспасского монастыря // [[Минские епархиальные ведомости]]. 1881. № 19. С. 452—453. (Некралог). * Ковалев Алексей. Историческое описание Ставропигиального второклассного Заиконоспасского монастыря в Москве, на Никольской улице. М., 1887. (Змешчана памылковая дата смерці 19.8.1882). * Ленкевич Д.В. Архимандрит Николай. Что стоит за этим именем? // Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі. 3—4 мая 2002 года, Гродна. У 4 частках. Частка 4. Гродна: ГрДУ, 2003. С. 115—119, 300. * [[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Дзяніс]]. Святар у беларускім соцыуме. Прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596—1839 гг. Мінск: Беларусь, 2015. С. 512. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * {{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}} {{DEFAULTSORT:Трускоўскі Мікалай}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Праваслаўныя святары Беларусі]] [[Катэгорыя:Архімандрыты]] [[Катэгорыя:Гісторыкі царквы Беларусі]] mbocssw8camy547i74wdj5tad992ezy 5013990 5013987 2025-07-10T21:27:24Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 /* Навуковая дзейнасць */ 5013990 wikitext text/x-wiki {{навуковец}} {{Цёзкі2|Трускоўскі}} '''Мікалай (Трускоўскі)''' ({{Lang-ru|Николай (Трусковский)}}; {{ДН|||1826}} — {{ДС|1|9|1881|20|8}}, [[Масква]]) — беларускі [[царкоўны дзеяч]], [[архімандрыт]], [[гісторык царквы]], [[аўтар]] шэрагу прац па гісторыі [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]]. == Біяграфія == Нарадзіўся ў {{ДН|||1826}} годзе. Паходзіў з сям’і ўніяцкага святара Фёдара Трускоўскага (нар. 1775), які ў 1818—1837 гадах служыў у царкве ў вёсцы [[Гаруцішкі]] [[Мінскі павет|Мінскага павет]]а. Маці — Элеанора Левановіч. Родны брат — протаіерэй [[Пётр Фёдаравіч Трускоўскі]] (пам. 1874)<ref name=":0">{{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}}</ref>. У 1841 годзе скончыў [[Літоўская духоўная семінарыя|Літоўскую духоўную семінарыю]] ў [[Жыровічы|Жыровічах]], у 1841—1845 гадах вучыўся ў [[Кіеўская духоўная акадэмія|Кіеўскай духоўнай акадэміі]], якую скончыў са ступенню [[магістр багаслоўя|магістра багаслоўя]]. У 1843 годзе прыняў [[манаства]] і [[святарскі сан]]<ref name=":0" />. У 1845—1848 гадах служыў інспектарам і прафесарам філасофіі ў [[Ноўгарадская духоўная семінарыя|Ноўгарадскай духоўнай семінарыі]]. З 1848 — інспектар і прафесар царкоўнай гісторыі ў [[Мінская духоўная семінарыя|Мінскай духоўнай семінарыі]], з 1853 — яе рэктар і прафесар багаслоўя. З 1854 — благачынны манастыроў [[Мінская епархія|Мінскай епархіі]] і настаяцель [[Пінскі Богаяўленскі манастыр|Пінскага Богаяўленскага манастыра]], з 1856 — [[Лядзінскі манастыр|Лядзінскага манастыра]]. У снежні 1863 — студзені 1865 года выконваў абавязкі чарговага [[Архімандрыт|архімандрыта]] ў [[Санкт-Пецярбург]]у<ref name=":0" />. З 1865 года быў рэктарам [[Пскоўская духоўная семінарыя|Пскоўскай духоўнай семінарыі]] і настаяцелем [[Спаса-Мірожскі манастыр|Спаса-Мірожскага манастыра]]. Пазней — настаяцель [[Заіконаспаскі манастыр|Заіконаспаскага манастыра]] ў [[Масква|Маскве]]<ref name=":0" />. Памёр {{ДС|1|9|1881|20|8}} года ў [[Масква|Маскве]], пахаваны ў [[Сіманаў манастыр|Сіманавым манастыры]]<ref name=":0" />. == Навуковая дзейнасць == Аўтар кнігі «[[Гісторыка-статыстычнае апісанне Мінскай епархіі]]» (1864), за якую атрымаў [[ордэн Святога Уладзіміра]] 3-й ступені і падзяку імператара<ref name=":0" />. === Працы === * Историко-статистическое описание Минской епархии, составленное ректором Минской духовной семинарии Архимандритом Николаем. СПб., 1864. 315 с. (Рэцэнзія: Матвеевский П. // Странник. 1864. № 10). * Историко-статистические сведения о чудотворных иконах и благочестивых обычаях в Минской епархии (3-й и 6-й отделы «Историко-статистического описания Минской епархии») / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 25 с. * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии / Сочинение Р. М. Д. С. архимандрита Николая. СПб.: Типография духовного журнала «Странник», 1864. 50 с. (1-й отдел «Историко-статистического описания Минской епархии»). * Исторические сведения о начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии // Минские губбернские ведомости. 1864. № 49, 50. == Літаратура == * Иерофей, епископ острожский. Отчетная записка о рассмотренной рукописи архимандрита Николая под заглавием: О начале и судьбе православной церкви в нынешней Минской епархии, с соображением и заключением рассматривавшего // Волынские епархиальные ведомости. 1873. № 10. С. 354—372; № 11. С. 393—412; № 12. С. 433—441. * Кончина архимандрита Московского Заиконоспасского монастыря // [[Минские епархиальные ведомости]]. 1881. № 19. С. 452—453. (Некралог). * Ковалев Алексей. Историческое описание Ставропигиального второклассного Заиконоспасского монастыря в Москве, на Никольской улице. М., 1887. (Змешчана памылковая дата смерці 19.8.1882). * Ленкевич Д.В. Архимандрит Николай. Что стоит за этим именем? // Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця. Матэрыялы рэспубліканскай навуковай канферэнцыі. 3—4 мая 2002 года, Гродна. У 4 частках. Частка 4. Гродна: ГрДУ, 2003. С. 115—119, 300. * [[Дзяніс Лісейчыкаў|Лісейчыкаў Дзяніс]]. Святар у беларускім соцыуме. Прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596—1839 гг. Мінск: Беларусь, 2015. С. 512. == Крыніцы == {{крыніцы}} == Спасылкі == * {{vkl.by|2300|Мікалай (Трускоўскі)}} {{DEFAULTSORT:Трускоўскі Мікалай}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Праваслаўныя святары Беларусі]] [[Катэгорыя:Архімандрыты]] [[Катэгорыя:Гісторыкі царквы Беларусі]] 60c31sugg0owy7wx7pvnmjlxf56cohj 0 789964 5013988 2025-07-10T21:23:23Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 Перасылае да [[Свята-Дабравешчанская царква і базыльянскі кляштар (Малыя Ляды)]] 5013988 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Свята-Дабравешчанская царква і базыльянскі кляштар (Малыя Ляды)]] mptjz1gfwr7boq6p5zy5p98uuca7uii 0 789965 5013989 2025-07-10T21:24:28Z Чаховіч Уладзіслаў 4656 Перасылае да [[Міражскі манастыр]] 5013989 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Міражскі манастыр]] eh5js95im8p41gz1hnlmjro2n9bfgyh 0 789966 5014001 2025-07-11T07:03:53Z Паўлюк Шапецька 37440 Новая старонка: «{{Асоба}} {{цёзкі2|Хацько}} '''Алена Георгіеўна Хацько''' ({{ДН|28|11|1928}}, в. [[Вішнёўка (Слуцкі раён)|Вішнёўка]], [[Слуцкі раён]], [[Мінская вобласць]] — {{ДС|24|11|1990}}) — работник сельскай гаспадарки (даярка, аператар машыннага даення), Герой Сацыялістычнай Працы (1973). ==...» 5014001 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} {{цёзкі2|Хацько}} '''Алена Георгіеўна Хацько''' ({{ДН|28|11|1928}}, в. [[Вішнёўка (Слуцкі раён)|Вішнёўка]], [[Слуцкі раён]], [[Мінская вобласць]] — {{ДС|24|11|1990}}) — работник сельскай гаспадарки (даярка, аператар машыннага даення), Герой Сацыялістычнай Працы (1973). == Біяграфія == Атрымала няпоўную сярэднюю адукацыю ў мясцовай школе. З пачаткам [[Вялікая Айчынная вайна|Вялікай Айчыннай вайны]] працавала ў бацькоўскай гаспадарцы. Пасля вызвалення раёна летам 1944 года стала санітаркай вайсковага шпіталя, які дыслацыраваўся ў [[Слуцк]]у. У 1946 годзе вярнулася ў Вішнёўку і паступіла на працу ў паляводчую брыгаду сельскагаспадарчай арцелі (калгаса) «Прамень камуны» (цяпер сельскагаспадарчы філіял ААТ «[[Слуцкі сыраробны камбінат]]»), прымала ўдзел у аднаўленні разбуранай вайной гаспадаркі. У 1952 годзе пераехала ў вёску [[Іванаўскія Агароднікі]] Кіраўскага сельсавета. Працавала ў паляводчай брыгадзе калгаса «Першае Мая», які паступова ператварыўся ў буйное шматгаліновае сельскагаспадарчае прадпрыемства і доўгія гады заставаўся адным з перадавых у раёне і вобласці. У 1953 годзе прыйшла працаваць даяркай на калгасную ферму. За кароткі тэрмін выйшла на перадавыя пазіцыі ў сацыялістычным спаборніцтве жывёлаводаў. За поспехі ў развіцці сельскай гаспадаркі і дасягненне высокіх паказчыкаў па вытворчасці малака, укараненне дасягненняў навукі і перадавых метадаў сельскагаспадарчай вытворчасці ў 1958 годзе была ўзнагароджана ордэнам «[[Ордэн «Знак Пашаны»|Знак Пашаны]]», у 1966 годзе атрымала [[ордэн Леніна]]. У 1973 годзе за поспехі, дасягнутыя ва Усесаюзным сацыялістычным спаборніцтве, і праяўленую працоўную доблесць у выкананні прынятых абавязацельстваў па павелічэнні вытворчасці і нарыхтовак прадуктаў жывёлагадоўлі ў зімовы перыяд 1972—1973 адоў. Было прысвоена званне [[Герой Сацыялістычнай Працы|Героя Сацыялістычнай Працы]] з уручэннем ордэна Леніна і залатога [[Медаль «Серп і Молат»|медаля «Серп і Молат»]]. Алена Хацько паклала пачатак руху даярак-пяцітысячніц на Случчыне. У яе з’явілася шмат паслядоўніц, а сама яна да выхаду на заслужаны адпачынак у 1983 годзе паспяхова выконвала планавыя заданні, некалькі разоў прымала ўдзел у рабоце Выставы дасягненняў народнай гаспадаркі СССР (ВДНГ СССР), была адзначана медалямі і дыпломамі Галоўнага выставачнага камітэта. Прымала актыўны ўдзел у грамадска-палітычным жыцці, была дэлегатам трэцяга Усесаюзнага з’езда калгаснікаў у 1969 годзе. == Узнагароды == Узнагароджана двума ордэнамі Леніна (1966, 1973), [[Ордэн Айчыннай вайны II ступені|ордэнамі Айчыннай вайны II-й ступені]] (1985), «[[Ордэн «Знак Пашаны»|Знак Пашаны]]» (1958), медалямі. Яе імя занесена на Дошку гонару Слуцкага раёна. {{зноскі}} == Літаратура == * Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя : у 5 т. — Мінск, 1981. — Т. 5. — С. 629. * Белорусская ССР : краткая энциклопедия : в 5 т. — Минск, 1982. — Т. 5. — С. 661. * Минская область : энциклопедия : [в 2 т.]. — Минск, 2007. — Т. 2. — С. 714. * Памяць : Слуцкі раён. Слуцк : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / [укладальнік В. С. Відлога; рэдкалегія: Г. К. Кісялёў (гал. рэд.) і інш.] : у 2 кн. — Мінск, 2001. — Кн. 2. — С. 423. * Регионы Беларуси : энциклопедия : в 7 т. — Минск, 2019. — Т. 5, кн. 3 : Минская область. — С. 314. * Твои герои, Беларусь! Герои Социалистического Труда : биографический справочник. — Минск, 2014. — С. 228. {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Хацько Алена Георгіеўна}} thwa1m1o7xuzan2ygw0rjvtga52upri 0 789967 5014005 2025-07-11T07:46:48Z Culamar 102133 Створана перакладам старонкі «[[:ru:Special:Redirect/revision/124897460|Траутфеттер, Рудольф Эрнестович]]» 5014005 wikitext text/x-wiki {{Вучоны}}'''Рудольф Эрнеставіч (Эрнст Рудольф) Траўтфетэр''', з 1825 года — '''фон Траўтфетэр''' ({{Lang-de|Rudolf Trautvetter}}; {{ВД-Прэамбула}}) — [[Расійская імперыя|расійскі]] [[Батаніка|батанік]] і [[Прыродазнавец|натураліст]], знаўца рускай [[Флора|флоры]], ардынарны прафесар, дэкан фізіка-матэматычнага факультэта і рэктар [[Імператарскі ўніверсітэт Святога Уладзіміра|Імператарскага ўніверсітэта Святога]] [[Імператарскі ўніверсітэт Святога Уладзіміра|Уладзіміра]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 8 лютага 1809 года. Паступіўшы ў 1825 годзе на медыцынскі факультэт [[Імператарскі Дэрпцкі ўніверсітэт|Дэрпцкага ўніверсітэта]], потым перайшоў на аддзяленне фізіка-матэматычных навук філасофскага факультэта, дзе да 1831 года займаўся спецыяльна батанікай пад кіраўніцтвам [[Карл Хрысціян Фрыдрых фон Ледэбур|К. Х. Ледэбура]]; у 1829 годзе быў узнагароджаны залатым медалём за разважанне на зададзеную тэму па батаніцы. Ганараваны ў 1833 годзе Дэрпцкім універсітэтам ступені [[Кандыдат універсітэта|кандыдат]], у 1835 годзе — [[Кёнігсбергскі ўніверсітэт|Кёнігсбергскім універсітэтам]] ступені [[Доктар філасофіі|доктара філасофіі]], у 1839 годзе ўніверсітэтам Святога Уладзіміра ў Кіеве — ступені доктара прыродазнаўчых навук. У 1833 годзе прызначаны на пасаду памочніка [[Дырэктар|дырэктара]] Дэрпцкага ўніверсітэцкага батанічнага саду, у 1834 годзе, пасля публічнай абароны [[Дысертацыя|дысертацыі]], вызначаны [[Дацэнт|дацэнтам]] у Дэрпцкім універсітэце па прадмеце батанікі. У 1835 годзе перайшоў на пасаду малодшага памочніка дырэктара [[Батанічны сад БІН РАН|Імператарскага Батанічнага саду ў Санкт-Пецярбургу]] ([[Фёдар Багданавіч фон Фішэр|Ф. Б. Фішэра]]). У 1838 годзе пераехаў у [[Кіеў]], дзе быў спачатку выпраўляючым пасаду [[Ардынарны прафесар|ардынарнага прафесара]] батанікі ў Кіеўскім універсітэце, а ў 1839 годзе быў зацверджаны на пасадзе ардынарнага прафесара. Таксама з 1838 па 1847 гады загадваў батанічным садам гэтага ўніверсітэта, якія знаходзіліся тады ў горадзе [[Крэмэнэць]] [[Валынская губерня|Валынскай губерні]]; з 1841 года працаваў над арганізацыяй новага ўніверсітэцкага батанічнага саду ў Кіеве, якім і кіраваў да 1852 года; меў у сваім падпарадкаванні [[гербарый]] універсітэта (1838—1852), кабінеты [[Аграномія|агранамічнай]] і механічнай школы (1839—1843) і [[Мінералогія|мінералагічны]] кабінет (1842—1846). Быў [[Дэкан|дэканам]] фізіка-матэматычнага факультэта ў 1841 годзе і з 1843 па 1847 год і віцэ-старшынёй камісіі, найвысока заснаванай для апісання губерняў Кіеўскага навучальнай акругі з 1851 па 1859 год. Прытым, Траўтфетэр чытаў ва ўніверсітэце з 1842 па 1845 год лекцыі па мінералогіі і [[Геалогія|геалогіі]]. У 1847 годзе, па абранні савета, прызначаны [[Рэктар|рэктарам]] на 4 гады, але, яшчэ да заканчэння гэтага тэрміну, з нагоды ўвядзення новага парадку прызначэння рэктараў, найвысока быў вызначаны ў 1850 годзе рэктарам са звальненнем ад пасады прафесара. Пры выхадзе ў адстаўку ў 1859 годзе быў ганараваны звання ганаровага члена ўніверсітэта Святога Уладзіміра. У 1860 годзе заняў месца дырэктара [[Горы-Горацкая земляробчая школа|Горы-Горацкага земляробчага інстытута]]. Неўзабаве пасля паступлення [[Батанічны сад БІН РАН|Імператарскага Санкт-Пецярбургскага батанічнага саду]] ў вядзенне Міністэрства дзяржаўных маёмасцяў кіраванне ім было часова даручана Траўтфетэру, зацверджанаму ў 1864 годзе ў званні загадчыка садам, а ў 1866 годзе, згодна з палажэннем новага штата батанічнага саду, дырэктарам; апошнюю пасаду Траўтфетэр займаў да 1875 года, калі ў сувязі з кепскім здароўем па асабістым прашэнні быў звольнены ў адстаўку ў чыне [[Тайны саветнік|тайнага саветніка]]; месца яго заняў галоўны батанік саду [[Эдуард Людвігавіч Рэгель|Э. Л. Рэгель]]<ref name="БИс">{{Крыніцы/БіЭ|Ботанический Императорский сад}}</ref>. Памёр 12 студзеня 1889 года<ref name="БИс">{{Крыніцы/БіЭ|Ботанический Императорский сад}}<span class="citation no-wikidata" data-ve-ignore="true" data-wikidata-property-id="P1343"><span data-wikidata-qualifier-id="P248">[https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Ботанический%20Императорский%20сад Ботанический Императорский сад]</span>&#x20;&#x2F;&#x2F;&#x20;[[Энцыклапедычны слоўнік Бракгаўза і Эфрона|Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона]]&nbsp;: в 86&nbsp;т. (82&nbsp;т. и 4&nbsp;доп.).&nbsp;— <abbr title="Санкт-Петербург">СПб.</abbr>, 1890—1907.</span></ref>. Шырокі [[гербарый]] Траўтфетэра захоўваецца ў імператарскім батанічным садзе, а часткай («Herbarium universale» — 3377 [[Біялагічны від|вігдаў]] у 30 папках)<ref name="Герб">{{Cite web|url=http://ftacademy.ru/academy/museum/herbarium/|title=Гербарий имени И. П. Бородина Санкт-Петербургской лесотехнической академии|last=Крестовская Т. В., Потокин А. Ф, Титов Ю. В.|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127201100/http://ftacademy.ru/academy/museum/herbarium/|archive-date=2012-01-27|access-date=2009-11-19}}</ref> ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны лесатэхнічны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскай лесатэхнічнай акадэміі]]. [[Пецярбургская акадэмія навук|Імператарская Акадэмія навук]], абраўшы Траўтфетэра ў свае [[член-карэспандэнт]] яшчэ ў 1837 годзе, прысудзіла яму ў 1885 годзе ганаровы залаты медаль Бэра за яго даследаванні па рускай флоры, а Імператарскі батанічны сад прыняў яго ў 1875 годзе ў лік сваіх ганаровых членаў. Узнагароджаны ордэнамі Святога Станіслава і [[Ордэн Святой Ганны|Святой]] [[Ордэн Святой Ганны|Ганны]] 1-х ступеняў, [[Ордэн Святога Уладзіміра|Святога]] [[Ордэн Святога Уладзіміра|Уладзіміра]] 3-й ступені. == Расліны, апісаныя Траўтфетэрам == === [[Род (біялогія)|Роды]] === * {{Bt-latbel|Acelidanthus|}} * {{Bt-latbel|Faldermannia|}} * {{Bt-latbel|Microselinum|}} * {{Bt-latbel|Thuiaecarpus|}} * {{Bt-latbel|Trigonocaryum|}} * {{Bt-latbel|Diptychocarpus|}} == Названы ў гонар Траўтфетэра == * [[Род (біялогія)|Род]] {{Bt-bellat|Траўтфетэрыя|Trautvetteria|[[Fisch.]] et [[C.A.Mey.]]}} * Рака [[Траўтфетэр (рака)|Траўтфетэр]], правы прыток [[Ніжняя Таймыра|Ніжняй Таймыры]]. == Асноўныя друкаваныя працы == Колькасць яго работ (1830—1888) распасціраецца да 80. Усе яны датычацца амаль выключна флоры Расіі, усіх яе абласцей. Часткай гэта — [[Манаграфія|манаграфіі]] асобных груп раслін рускай флоры, напрыклад, [[вярба]], [[званочкавыя]] і іншых, часткай — апрацоўка калекцый [[Аляксандр Фёдаравіч Мідэндорф|Мідэндорфа]], [[Аляксандр Іванавіч Шрэнк|Шрэнка]], [[Густаў Іванавіч Радэ|Радэ]], [[Аляксандр Каспаравіч Бекер|Бекера]], [[Аляксандр Лаўрэнцьевіч Чаканоўскі|Чаканоўскага]] і іншых. Большасць прац Траўтфетэра надрукавана ў «[[Мемуары|Мемуарах]]» і «Бюлетэнях» Імператарскай Акадэміі навук, у «Бюлетэнях» Імператарскага Маскоўскага таварыства выпрабавальнікаў прыроды і ў «Працах» імператарскага батанічнага саду. * Grundriß einer Geschichte der Botanik in Bezug auf Rußland, 1837 * [http://plantgenera.org/volume.php?id_volume=4685 Plantarum imagines et descriptiones floram rossicam illustrantes], 1844—1847 — восемь выпусков с 40 таблицами рисунков растений русской флоры * Reise in den äußersten Norden und Osten Sibiriens während der Jahres 1843 und 1844, Вторая часть первого тома, 1847 — совместно с [[Карл Антонавіч Меер|Карлом Мейером]] * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Императорский С.-Петербургский Ботанический Сад в 1870 году|год=1871—1872|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=7—12}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Observationes in plantas a Dre. G. Radde Anno 1870 in Turcomania et Transcaucasia lectas, nec non in alias quasdam|год=1871—1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=15—34}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Conspectus Florae Insularum Nowaja-Semlja|год=1871—1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=45—88}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Catalogus plantarum anno 1870 ab Alexio Lomonossowio in Mongolia orientali lectorum|год=1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=167—195}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Императорский С.-Петербургский Ботанический Сад в 1871 году|год=1872|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=258—265}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Plantae a capit. Maloma annis 1870 et 1871 in Turcomania collectae|год=1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=269—282}} * Florae Rossicae fontes // ''Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада''. — 1880. — Т. VII — подробный [[Бібліяграфія|библиографический]] указатель всех статей, касающихся флоры России * Incrementa florae phaenogamae Rossicae // ''Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада''. — 1883—1884. — Т. VIII и IX, — указатель растений, найденных в России после выхода ''«Flora Rossica»'' Ледебура. == Крыніцы == {{Reflist}} == Літаратура == * Директор Горыгорецкого земледельческого института / Лившиц В. М., Немыкин В. В., Цыганов А. Р. // Горыгорецкий земледельческий институт. — Горки, 1999. — С. 121—127. * Траутфеттер, Рудольф Эрнестович // Гордость и слава Белорусской государственной сельскохозяйственной академии. Профессора и выпускники: академики и члены корреспонденты / Лившиц В. М, Цыганов А. Р., Саскевич П. А. — Горки, 2017. — ISBN 978-895-467-1. — С. 5—7. * ''Hasselblatt, Arnold / Otto, Gustav'' [https://daten.digitale-sammlungen.de/bsb00000433/images/index.html?id=00000433&groesser=&fip=193.174.98.30&no=&seite=152 Album academicum der Kaiserlichen Universität Dorpat. — Dorpat, 1889. — S. 144.] {{ref-de}} * Robert Zander, Fritz Encke, Günther Buchheim, Siegmund Seybold (Hrsg.): Handwörterbuch der Pflanzennamen. — Stuttgart, Ulmer Verlag, 1984. — ISBN 3-8001-5042-5. {{ref-de}} {{Рэктары БДСГА}}{{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Біёлагі XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Батанікі Расійскай імперыі]] [[Катэгорыя:Члены-карэспандэнты Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук]] [[Катэгорыя:Старонкі з недагледжанымі перакладамі]] tmvuam8unrgx3v26mvcojeqrma94xv5 5014006 5014005 2025-07-11T07:49:27Z Culamar 102133 5014006 wikitext text/x-wiki {{Вучоны}} '''Рудольф Эрнеставіч (Эрнст Рудольф) Траўтфетэр''', з 1825 года — '''фон Траўтфетэр''' ({{Lang-de|Rudolf Trautvetter}}; {{ВД-Прэамбула}}) — [[Расійская імперыя|расійскі]] [[Батаніка|батанік]] і [[Прыродазнавец|натураліст]], знаўца рускай [[Флора|флоры]], ардынарны прафесар, дэкан фізіка-матэматычнага факультэта і рэктар [[Імператарскі ўніверсітэт Святога Уладзіміра|Імператарскага ўніверсітэта Святога]] [[Імператарскі ўніверсітэт Святога Уладзіміра|Уладзіміра]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 8 лютага 1809 года. Паступіўшы ў 1825 годзе на медыцынскі факультэт [[Імператарскі Дэрпцкі ўніверсітэт|Дэрпцкага ўніверсітэта]], потым перайшоў на аддзяленне фізіка-матэматычных навук філасофскага факультэта, дзе да 1831 года займаўся спецыяльна батанікай пад кіраўніцтвам [[Карл Хрысціян Фрыдрых фон Ледэбур|К. Х. Ледэбура]]; у 1829 годзе быў узнагароджаны залатым медалём за разважанне на зададзеную тэму па батаніцы. Ганараваны ў 1833 годзе Дэрпцкім універсітэтам ступені [[Кандыдат універсітэта|кандыдат]], у 1835 годзе — [[Кёнігсбергскі ўніверсітэт|Кёнігсбергскім універсітэтам]] ступені [[Доктар філасофіі|доктара філасофіі]], у 1839 годзе ўніверсітэтам Святога Уладзіміра ў Кіеве — ступені доктара прыродазнаўчых навук. У 1833 годзе прызначаны на пасаду памочніка [[дырэктар]]а Дэрпцкага ўніверсітэцкага батанічнага саду, у 1834 годзе, пасля публічнай абароны [[Дысертацыя|дысертацыі]], вызначаны [[дацэнт]]ам у Дэрпцкім універсітэце па прадмеце батанікі. У 1835 годзе перайшоў на пасаду малодшага памочніка дырэктара [[Батанічны сад БІН РАН|Імператарскага Батанічнага саду ў Санкт-Пецярбургу]] ([[Фёдар Багданавіч фон Фішэр|Ф. Б. Фішэра]]). У 1838 годзе пераехаў у [[Кіеў]], дзе быў спачатку выпраўляючым пасаду [[Ардынарны прафесар|ардынарнага прафесара]] батанікі ў Кіеўскім універсітэце, а ў 1839 годзе быў зацверджаны на пасадзе ардынарнага прафесара. Таксама з 1838 па 1847 гады загадваў батанічным садам гэтага ўніверсітэта, якія знаходзіліся тады ў горадзе [[Крэмэнэць]] [[Валынская губерня|Валынскай губерні]]; з 1841 года працаваў над арганізацыяй новага ўніверсітэцкага батанічнага саду ў Кіеве, якім і кіраваў да 1852 года; меў у сваім падпарадкаванні [[гербарый]] універсітэта (1838—1852), кабінеты [[Аграномія|агранамічнай]] і механічнай школы (1839—1843) і [[Мінералогія|мінералагічны]] кабінет (1842—1846). Быў [[дэкан]]ам фізіка-матэматычнага факультэта ў 1841 годзе і з 1843 па 1847 год і віцэ-старшынёй камісіі, найвысока заснаванай для апісання губерняў Кіеўскага навучальнай акругі з 1851 па 1859 год. Прытым, Траўтфетэр чытаў ва ўніверсітэце з 1842 па 1845 год лекцыі па мінералогіі і [[Геалогія|геалогіі]]. У 1847 годзе, па абранні савета, прызначаны [[рэктар]]ам на 4 гады, але, яшчэ да заканчэння гэтага тэрміну, з нагоды ўвядзення новага парадку прызначэння рэктараў, найвысока быў вызначаны ў 1850 годзе рэктарам са звальненнем ад пасады прафесара. Пры выхадзе ў адстаўку ў 1859 годзе быў ганараваны звання ганаровага члена ўніверсітэта Святога Уладзіміра. У 1860 годзе заняў месца дырэктара [[Горы-Горацкая земляробчая школа|Горы-Горацкага земляробчага інстытута]]. Неўзабаве пасля паступлення [[Батанічны сад БІН РАН|Імператарскага Санкт-Пецярбургскага батанічнага саду]] ў вядзенне Міністэрства дзяржаўных маёмасцяў кіраванне ім было часова даручана Траўтфетэру, зацверджанаму ў 1864 годзе ў званні загадчыка садам, а ў 1866 годзе, згодна з палажэннем новага штата батанічнага саду, дырэктарам; апошнюю пасаду Траўтфетэр займаў да 1875 года, калі ў сувязі з кепскім здароўем па асабістым прашэнні быў звольнены ў адстаўку ў чыне [[Тайны саветнік|тайнага саветніка]]; месца яго заняў галоўны батанік саду [[Эдуард Людвігавіч Рэгель|Э. Л. Рэгель]]<ref name="БИс">{{Крыніцы/БіЭ|Ботанический Императорский сад}}</ref>. Памёр 12 студзеня 1889 года<ref name="БИс"/>. Шырокі [[гербарый]] Траўтфетэра захоўваецца ў імператарскім батанічным садзе, а часткай («Herbarium universale» — 3377 [[Біялагічны від|вігдаў]] у 30 папках)<ref name="Герб">{{Cite web|url=http://ftacademy.ru/academy/museum/herbarium/|title=Гербарий имени И. П. Бородина Санкт-Петербургской лесотехнической академии|last=Крестовская Т. В., Потокин А. Ф, Титов Ю. В.|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127201100/http://ftacademy.ru/academy/museum/herbarium/|archive-date=2012-01-27|access-date=2009-11-19}}</ref> ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны лесатэхнічны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскай лесатэхнічнай акадэміі]]. [[Пецярбургская акадэмія навук|Імператарская Акадэмія навук]], абраўшы Траўтфетэра ў свае [[член-карэспандэнт]] яшчэ ў 1837 годзе, прысудзіла яму ў 1885 годзе ганаровы залаты медаль Бэра за яго даследаванні па рускай флоры, а Імператарскі батанічны сад прыняў яго ў 1875 годзе ў лік сваіх ганаровых членаў. Узнагароджаны ордэнамі Святога Станіслава і [[Ордэн Святой Ганны|Святой]] [[Ордэн Святой Ганны|Ганны]] 1-х ступеняў, [[Ордэн Святога Уладзіміра|Святога]] [[Ордэн Святога Уладзіміра|Уладзіміра]] 3-й ступені. == Расліны, апісаныя Траўтфетэрам == === [[Род (біялогія)|Роды]] === * {{Bt-latbel|Acelidanthus|}} * {{Bt-latbel|Faldermannia|}} * {{Bt-latbel|Microselinum|}} * {{Bt-latbel|Thuiaecarpus|}} * {{Bt-latbel|Trigonocaryum|}} * {{Bt-latbel|Diptychocarpus|}} == Названы ў гонар Траўтфетэра == * [[Род (біялогія)|Род]] {{Bt-bellat|Траўтфетэрыя|Trautvetteria|[[Fisch.]] et [[C.A.Mey.]]}} * Рака [[Траўтфетэр (рака)|Траўтфетэр]], правы прыток [[Ніжняя Таймыра|Ніжняй Таймыры]]. == Асноўныя друкаваныя працы == Колькасць яго работ (1830—1888) распасціраецца да 80. Усе яны датычацца амаль выключна флоры Расіі, усіх яе абласцей. Часткай гэта — [[Манаграфія|манаграфіі]] асобных груп раслін рускай флоры, напрыклад, [[вярба]], [[званочкавыя]] і іншых, часткай — апрацоўка калекцый [[Аляксандр Фёдаравіч Мідэндорф|Мідэндорфа]], [[Аляксандр Іванавіч Шрэнк|Шрэнка]], [[Густаў Іванавіч Радэ|Радэ]], [[Аляксандр Каспаравіч Бекер|Бекера]], [[Аляксандр Лаўрэнцьевіч Чаканоўскі|Чаканоўскага]] і іншых. Большасць прац Траўтфетэра надрукавана ў «[[Мемуары|Мемуарах]]» і «Бюлетэнях» Імператарскай Акадэміі навук, у «Бюлетэнях» Імператарскага Маскоўскага таварыства выпрабавальнікаў прыроды і ў «Працах» імператарскага батанічнага саду. * Grundriß einer Geschichte der Botanik in Bezug auf Rußland, 1837 * [http://plantgenera.org/volume.php?id_volume=4685 Plantarum imagines et descriptiones floram rossicam illustrantes], 1844—1847 — восемь выпусков с 40 таблицами рисунков растений русской флоры * Reise in den äußersten Norden und Osten Sibiriens während der Jahres 1843 und 1844, Вторая часть первого тома, 1847 — совместно с [[Карл Антонавіч Меер|Карлом Мейером]] * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Императорский С.-Петербургский Ботанический Сад в 1870 году|год=1871—1872|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=7—12}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Observationes in plantas a Dre. G. Radde Anno 1870 in Turcomania et Transcaucasia lectas, nec non in alias quasdam|год=1871—1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=15—34}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Conspectus Florae Insularum Nowaja-Semlja|год=1871—1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=45—88}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Catalogus plantarum anno 1870 ab Alexio Lomonossowio in Mongolia orientali lectorum|год=1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=167—195}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Императорский С.-Петербургский Ботанический Сад в 1871 году|год=1872|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=258—265}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Plantae a capit. Maloma annis 1870 et 1871 in Turcomania collectae|год=1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=269—282}} * Florae Rossicae fontes // ''Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада''. — 1880. — Т. VII — подробный [[Бібліяграфія|библиографический]] указатель всех статей, касающихся флоры России * Incrementa florae phaenogamae Rossicae // ''Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада''. — 1883—1884. — Т. VIII и IX, — указатель растений, найденных в России после выхода ''«Flora Rossica»'' Ледебура. == Крыніцы == {{Reflist}} == Літаратура == * Директор Горыгорецкого земледельческого института / Лившиц В. М., Немыкин В. В., Цыганов А. Р. // Горыгорецкий земледельческий институт. — Горки, 1999. — С. 121—127. * Траутфеттер, Рудольф Эрнестович // Гордость и слава Белорусской государственной сельскохозяйственной академии. Профессора и выпускники: академики и члены корреспонденты / Лившиц В. М, Цыганов А. Р., Саскевич П. А. — Горки, 2017. — ISBN 978-895-467-1. — С. 5—7. * ''Hasselblatt, Arnold / Otto, Gustav'' [https://daten.digitale-sammlungen.de/bsb00000433/images/index.html?id=00000433&groesser=&fip=193.174.98.30&no=&seite=152 Album academicum der Kaiserlichen Universität Dorpat. — Dorpat, 1889. — S. 144.] {{ref-de}} * Robert Zander, Fritz Encke, Günther Buchheim, Siegmund Seybold (Hrsg.): Handwörterbuch der Pflanzennamen. — Stuttgart, Ulmer Verlag, 1984. — ISBN 3-8001-5042-5. {{ref-de}} {{Рэктары БДСГА}} {{Бібліяінфармацыя}} [[Катэгорыя:Біёлагі XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Батанікі Расійскай імперыі]] [[Катэгорыя:Члены-карэспандэнты Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук]] [[Катэгорыя:Старонкі з недагледжанымі перакладамі]] qarduazu23e3q8w8w9yvb2sotvhlxbx 5014007 5014006 2025-07-11T07:53:29Z Culamar 102133 5014007 wikitext text/x-wiki {{Вучоны}} '''Рудольф Эрнеставіч (Эрнст Рудольф) Траўтфетэр''', з 1825 года — '''фон Траўтфетэр''' ({{Lang-de|Rudolf Trautvetter}}; {{ВД-Прэамбула}}) — [[Расійская імперыя|расійскі]] [[Батаніка|батанік]] і [[Прыродазнавец|натураліст]], знаўца рускай [[Флора|флоры]], ардынарны прафесар, дэкан фізіка-матэматычнага факультэта і рэктар [[Імператарскі ўніверсітэт Святога Уладзіміра|Імператарскага ўніверсітэта Святога]] [[Імператарскі ўніверсітэт Святога Уладзіміра|Уладзіміра]]. == Біяграфія == Нарадзіўся 8 лютага 1809 года. Паступіўшы ў 1825 годзе на медыцынскі факультэт [[Імператарскі Дэрпцкі ўніверсітэт|Дэрпцкага ўніверсітэта]], потым перайшоў на аддзяленне фізіка-матэматычных навук філасофскага факультэта, дзе да 1831 года займаўся спецыяльна батанікай пад кіраўніцтвам [[Карл Хрысціян Фрыдрых фон Ледэбур|К. Х. Ледэбура]]; у 1829 годзе быў узнагароджаны залатым медалём за разважанне на зададзеную тэму па батаніцы. Ганараваны ў 1833 годзе Дэрпцкім універсітэтам ступені [[Кандыдат універсітэта|кандыдат]], у 1835 годзе — [[Кёнігсбергскі ўніверсітэт|Кёнігсбергскім універсітэтам]] ступені [[Доктар філасофіі|доктара філасофіі]], у 1839 годзе ўніверсітэтам Святога Уладзіміра ў Кіеве — ступені доктара прыродазнаўчых навук. У 1833 годзе прызначаны на пасаду памочніка [[дырэктар]]а Дэрпцкага ўніверсітэцкага батанічнага саду, у 1834 годзе, пасля публічнай абароны [[Дысертацыя|дысертацыі]], вызначаны [[дацэнт]]ам у Дэрпцкім універсітэце па прадмеце батанікі. У 1835 годзе перайшоў на пасаду малодшага памочніка дырэктара [[Батанічны сад БІН РАН|Імператарскага Батанічнага саду ў Санкт-Пецярбургу]] ([[Фёдар Багданавіч фон Фішэр|Ф. Б. Фішэра]]). У 1838 годзе пераехаў у [[Кіеў]], дзе быў спачатку выпраўляючым пасаду [[Ардынарны прафесар|ардынарнага прафесара]] батанікі ў Кіеўскім універсітэце, а ў 1839 годзе быў зацверджаны на пасадзе ардынарнага прафесара. Таксама з 1838 па 1847 гады загадваў батанічным садам гэтага ўніверсітэта, якія знаходзіліся тады ў горадзе [[Крэмэнэць]] [[Валынская губерня|Валынскай губерні]]; з 1841 года працаваў над арганізацыяй новага ўніверсітэцкага батанічнага саду ў Кіеве, якім і кіраваў да 1852 года; меў у сваім падпарадкаванні [[гербарый]] універсітэта (1838—1852), кабінеты [[Аграномія|агранамічнай]] і механічнай школы (1839—1843) і [[Мінералогія|мінералагічны]] кабінет (1842—1846). Быў [[дэкан]]ам фізіка-матэматычнага факультэта ў 1841 годзе і з 1843 па 1847 год і віцэ-старшынёй камісіі, найвысока заснаванай для апісання губерняў Кіеўскага навучальнай акругі з 1851 па 1859 год. Прытым, Траўтфетэр чытаў ва ўніверсітэце з 1842 па 1845 год лекцыі па мінералогіі і [[Геалогія|геалогіі]]. У 1847 годзе, па абранні савета, прызначаны [[рэктар]]ам на 4 гады, але, яшчэ да заканчэння гэтага тэрміну, з нагоды ўвядзення новага парадку прызначэння рэктараў, найвысока быў вызначаны ў 1850 годзе рэктарам са звальненнем ад пасады прафесара. Пры выхадзе ў адстаўку ў 1859 годзе быў ганараваны звання ганаровага члена ўніверсітэта Святога Уладзіміра. У 1860 годзе заняў месца дырэктара [[Горы-Горацкая земляробчая школа|Горы-Горацкага земляробчага інстытута]]. Неўзабаве пасля паступлення [[Батанічны сад БІН РАН|Імператарскага Санкт-Пецярбургскага батанічнага саду]] ў вядзенне Міністэрства дзяржаўных маёмасцяў кіраванне ім было часова даручана Траўтфетэру, зацверджанаму ў 1864 годзе ў званні загадчыка садам, а ў 1866 годзе, згодна з палажэннем новага штата батанічнага саду, дырэктарам; апошнюю пасаду Траўтфетэр займаў да 1875 года, калі ў сувязі з кепскім здароўем па асабістым прашэнні быў звольнены ў адстаўку ў чыне [[Тайны саветнік|тайнага саветніка]]; месца яго заняў галоўны батанік саду [[Эдуард Людвігавіч Рэгель|Э. Л. Рэгель]]<ref name="БИс">{{Крыніцы/БіЭ|Ботанический Императорский сад}}</ref>. Памёр 12 студзеня 1889 года<ref name="БИс"/>. Шырокі [[гербарый]] Траўтфетэра захоўваецца ў імператарскім батанічным садзе, а часткай («Herbarium universale» — 3377 [[Біялагічны від|вігдаў]] у 30 папках)<ref name="Герб">{{Cite web|url=http://ftacademy.ru/academy/museum/herbarium/|title=Гербарий имени И. П. Бородина Санкт-Петербургской лесотехнической академии|last=Крестовская Т. В., Потокин А. Ф, Титов Ю. В.|archive-url=https://web.archive.org/web/20120127201100/http://ftacademy.ru/academy/museum/herbarium/|archive-date=2012-01-27|access-date=2009-11-19}}</ref> ў [[Санкт-Пецярбургскі дзяржаўны лесатэхнічны ўніверсітэт|Санкт-Пецярбургскай лесатэхнічнай акадэміі]]. [[Пецярбургская акадэмія навук|Імператарская Акадэмія навук]], абраўшы Траўтфетэра ў свае [[член-карэспандэнт]] яшчэ ў 1837 годзе, прысудзіла яму ў 1885 годзе ганаровы залаты медаль Бэра за яго даследаванні па рускай флоры, а Імператарскі батанічны сад прыняў яго ў 1875 годзе ў лік сваіх ганаровых членаў. Узнагароджаны ордэнамі Святога Станіслава і [[Ордэн Святой Ганны|Святой]] [[Ордэн Святой Ганны|Ганны]] 1-х ступеняў, [[Ордэн Святога Уладзіміра|Святога]] [[Ордэн Святога Уладзіміра|Уладзіміра]] 3-й ступені. == Расліны, апісаныя Траўтфетэрам == === [[Род (біялогія)|Роды]] === * {{Bt-latbel|Acelidanthus|}} * {{Bt-latbel|Faldermannia|}} * {{Bt-latbel|Microselinum|}} * {{Bt-latbel|Thuiaecarpus|}} * {{Bt-latbel|Trigonocaryum|}} * {{Bt-latbel|Diptychocarpus|}} == Названы ў гонар Траўтфетэра == * [[Род (біялогія)|Род]] {{Bt-bellat|Траўтфетэрыя|Trautvetteria|[[Fisch.]] et [[C.A.Mey.]]}} * Рака [[Траўтфетэр (рака)|Траўтфетэр]], правы прыток [[Ніжняя Таймыра|Ніжняй Таймыры]]. == Асноўныя друкаваныя працы == Колькасць яго работ (1830—1888) распасціраецца да 80. Усе яны датычацца амаль выключна флоры Расіі, усіх яе абласцей. Часткай гэта — [[Манаграфія|манаграфіі]] асобных груп раслін рускай флоры, напрыклад, [[вярба]], [[званочкавыя]] і іншых, часткай — апрацоўка калекцый [[Аляксандр Фёдаравіч Мідэндорф|Мідэндорфа]], [[Аляксандр Іванавіч Шрэнк|Шрэнка]], [[Густаў Іванавіч Радэ|Радэ]], [[Аляксандр Каспаравіч Бекер|Бекера]], [[Аляксандр Лаўрэнцьевіч Чаканоўскі|Чаканоўскага]] і іншых. Большасць прац Траўтфетэра надрукавана ў «[[Мемуары|Мемуарах]]» і «Бюлетэнях» Імператарскай Акадэміі навук, у «Бюлетэнях» Імператарскага Маскоўскага таварыства выпрабавальнікаў прыроды і ў «Працах» імператарскага батанічнага саду. * Grundriß einer Geschichte der Botanik in Bezug auf Rußland, 1837 * [http://plantgenera.org/volume.php?id_volume=4685 Plantarum imagines et descriptiones floram rossicam illustrantes], 1844—1847 — восемь выпусков с 40 таблицами рисунков растений русской флоры * Reise in den äußersten Norden und Osten Sibiriens während der Jahres 1843 und 1844, Вторая часть первого тома, 1847 — совместно с [[Карл Антонавіч Меер|Карлом Мейером]] * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Императорский С.-Петербургский Ботанический Сад в 1870 году|год=1871—1872|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=7—12}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Observationes in plantas a Dre. G. Radde Anno 1870 in Turcomania et Transcaucasia lectas, nec non in alias quasdam|год=1871—1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=15—34}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Conspectus Florae Insularum Nowaja-Semlja|год=1871—1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=I|старонкі=45—88}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Catalogus plantarum anno 1870 ab Alexio Lomonossowio in Mongolia orientali lectorum|год=1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=167—195}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Императорский С.-Петербургский Ботанический Сад в 1871 году|год=1872|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=258—265}} * {{артыкул|спасылка=https://archive.org/download/mobot31753002529961/mobot31753002529961.pdf|загаловак=Plantae a capit. Maloma annis 1870 et 1871 in Turcomania collectae|год=1872|мова=la|выданне=Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада|том=I|выпуск=II|старонкі=269—282}} * Florae Rossicae fontes // ''Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада''. — 1880. — Т. VII — подробный [[Бібліяграфія|библиографический]] указатель всех статей, касающихся флоры России * Incrementa florae phaenogamae Rossicae // ''Тр. Имп. С.-Петерб. бот. сада''. — 1883—1884. — Т. VIII и IX, — указатель растений, найденных в России после выхода ''«Flora Rossica»'' Ледебура. == Крыніцы == {{Reflist}} == Літаратура == * Директор Горыгорецкого земледельческого института / Лившиц В. М., Немыкин В. В., Цыганов А. Р. // Горыгорецкий земледельческий институт. — Горки, 1999. — С. 121—127. * Траутфеттер, Рудольф Эрнестович // Гордость и слава Белорусской государственной сельскохозяйственной академии. Профессора и выпускники: академики и члены корреспонденты / Лившиц В. М, Цыганов А. Р., Саскевич П. А. — Горки, 2017. — ISBN 978-895-467-1. — С. 5—7. * ''Hasselblatt, Arnold / Otto, Gustav'' [https://daten.digitale-sammlungen.de/bsb00000433/images/index.html?id=00000433&groesser=&fip=193.174.98.30&no=&seite=152 Album academicum der Kaiserlichen Universität Dorpat. — Dorpat, 1889. — S. 144.] {{ref-de}} * Robert Zander, Fritz Encke, Günther Buchheim, Siegmund Seybold (Hrsg.): Handwörterbuch der Pflanzennamen. — Stuttgart, Ulmer Verlag, 1984. — ISBN 3-8001-5042-5. {{ref-de}} {{Рэктары БДСГА}} {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Траўтфетэр Рудольф Эрнеставіч}} [[Катэгорыя:Біёлагі XIX стагоддзя]] [[Катэгорыя:Батанікі Расійскай імперыі]] [[Катэгорыя:Члены-карэспандэнты Санкт-Пецярбургскай акадэміі навук]] [[Катэгорыя:Старонкі з недагледжанымі перакладамі]] hp1harny6h5xo3ivq2rsn2n01rpadhy 0 789968 5014010 2025-07-11T09:37:47Z Нел Вес 139495 Новая старонка: «{{Славутасць | Беларуская назва = Брылёўскае поле | Тып = Мемарыяльны комплекс | Краіна = Беларусь | Каардынаты = 54/18/44/N/28/21/14/E | Месцазнаходжанне = [[Мінская вобласць]], [[Барысаўскі раён]], побач з [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] и Студзёнка (Прыгарадны сельсав...» 5014010 wikitext text/x-wiki {{Славутасць | Беларуская назва = Брылёўскае поле | Тып = Мемарыяльны комплекс | Краіна = Беларусь | Каардынаты = 54/18/44/N/28/21/14/E | Месцазнаходжанне = [[Мінская вобласць]], [[Барысаўскі раён]], побач з [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] и [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] }} '''Брылёўскае поле''' ({{Lang-ru|Брилевское поле}}) — мемарыяльны комплекс, размешчаны побач з населенымі пунктамі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] і [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёна]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Геаграфія == Размешчаны прыкладна за 7 кіламетраў на ўсход ад [[Барысаў|Барысава]], на правым беразе ракі [[Бярэзіна]], побач з населенымі пунктамі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] і [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]]. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Бітва на Бярэзіне}} У раёне населеных пунктаў [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] і [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёна]] 26 лістапада 1812 года адбылася [[Бітва на Бярэзіне|значная гістарычная падзея]]: першы дзень пераправы арміі Напалеона праз Бярэзіну. Менавіта на Брылеўскім полі 27 лістапада адбылася бітва паміж французскім ар'ергардам і часткамі рускай арміі. На другім баку [[Бярэзіна|Бярэзіны]], на Брылеўскім полі, вядомым як месца [[Бітва на Бярэзіне|пераправы праз раку Бярэзіну]] войскаў [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] падчас [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]], у раёне вёскі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]], быў знойдзены [[Брылёўскі скарб|грашова-рэчавы скарб IX стагоддзя]]. == Мемарыяльны комплекс == Мемарыяльны комплекс «Брылёўскае поле» размешчаны ў непасрэднай блізкасці ад месца гістарычных падзей, на месцы вырашальнай [[Бітва на Бярэзіне|бітвы]] 14–16 (26–28) лістапада 1812 года паміж рускімі войскамі і вялікай арміяй Напалеона<ref>{{Cite web|url=https://ru.belarus.travel/landmarks/memorialnyy-kompleks-na-brilevskom-pole|title=Мемориальный комплекс на Брилевском поле}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://minoblturism.gov.by/objects/?SECTION_ID=&ELEMENT_ID=1067|title=Брилевское поле}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://planetabelarus.by/sights/memorial-brilevskoe-pole/|title=Мемориал «Брилевское поле»}}</ref>. Мемарыял складаецца з: помнік (мемарыял), капліца-помнік, помнік рускім воінам, помнік французскім воінам, якія загінулі на Брылеўскім полі, памятны знак у гонар 150-годдзя [[Бітва на Бярэзіне|Бітвы пры Бярэзіне]]. У цэнтры комплексу — велічны абеліск, які сімвалізуе мужнасць і трагізм тых дзён. Вакол — палявыя ўмацаванні, рэканструяваныя рэдуты і равы, а таксама інфармацыйныя стэнды, якія распавядаюць аб ходзе бітвы, якія ўдзельнічалі войсках і значэнні Брылеўскага поля ў агульнай карціне вайны 1812 года. Побач з вёскай [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]], у тым месцы, дзе адступаючыя французскія войскі фарсіравалі [[Бярэзіна|Бярэзіну]], знаходзіцца манумент, на якім замацаваны памятная дошка і медальён з выявай імператара Напалеона. == Галерэя == <gallery> Файл:Брылі. Брылёўскае поле (01).jpg Файл:Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Памятнае месца, зьвязанае з падзеямi Айчыннай вайны 1812 году.JPG Файл:In Memoriam В память (48777610057).jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 05.jpg Файл:Belarusian Monument, Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Фото путешествия по Беларуси 376.jpg Файл:French Monument, Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Брылі. Брылёўскае поле (2013) (04).jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 01.jpg Файл:В. Студзёнка памятнае месца вайны 1812 г..jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 02.jpg Файл:Фото путешествия по Беларуси 618.jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 01.jpg Файл:The Field of Brili Брилевское поле (48777420141).jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 03.jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 03.jpg </gallery> == Гл. таксама == * [[Бітва на Бярэзіне]] * [[Вайна 1812 года|Памяць аб вайне 1812 года]] * [[Брылёўскі скарб]] tvd9xe1cwkyq2xwxhvmwb14wesopyrr 5014011 5014010 2025-07-11T09:43:26Z Нел Вес 139495 5014011 wikitext text/x-wiki {{Славутасць | Беларуская назва = Брылёўскае поле | Тып = Мемарыяльны комплекс | Краіна = Беларусь | Каардынаты = 54/18/44/N/28/21/14/E | Месцазнаходжанне = [[Мінская вобласць]], [[Барысаўскі раён]], побач з [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] и [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] }} '''Брылёўскае поле''' ({{Lang-ru|Брилевское поле}}) — мемарыяльны комплекс, размешчаны побач з населенымі пунктамі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] і [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёна]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Геаграфія == Размешчаны прыкладна за 7 кіламетраў на ўсход ад [[Барысаў|Барысава]], на правым беразе ракі [[Бярэзіна]], побач з населенымі пунктамі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] і [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]]. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Бітва на Бярэзіне}} У раёне населеных пунктаў [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] і [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёна]] 26 лістапада 1812 года адбылася [[Бітва на Бярэзіне|значная гістарычная падзея]]: першы дзень пераправы арміі Напалеона праз Бярэзіну. Менавіта на Брылеўскім полі 27 лістапада адбылася бітва паміж французскім ар'ергардам і часткамі рускай арміі. На другім баку [[Бярэзіна|Бярэзіны]], на Брылеўскім полі, вядомым як месца [[Бітва на Бярэзіне|пераправы праз раку Бярэзіну]] войскаў [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] падчас [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]], у раёне вёскі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]], быў знойдзены [[Брылёўскі скарб|грашова-рэчавы скарб IX стагоддзя]]. == Мемарыяльны комплекс == Мемарыяльны комплекс «Брылёўскае поле» размешчаны ў непасрэднай блізкасці ад месца гістарычных падзей, на месцы вырашальнай [[Бітва на Бярэзіне|бітвы]] 14–16 (26–28) лістапада 1812 года паміж рускімі войскамі і вялікай арміяй Напалеона<ref>{{Cite web|url=https://ru.belarus.travel/landmarks/memorialnyy-kompleks-na-brilevskom-pole|title=Мемориальный комплекс на Брилевском поле}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://minoblturism.gov.by/objects/?SECTION_ID=&ELEMENT_ID=1067|title=Брилевское поле}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://planetabelarus.by/sights/memorial-brilevskoe-pole/|title=Мемориал «Брилевское поле»}}</ref>. Мемарыял складаецца з: помнік (мемарыял), капліца-помнік, помнік рускім воінам, помнік французскім воінам, якія загінулі на Брылеўскім полі, памятны знак у гонар 150-годдзя [[Бітва на Бярэзіне|Бітвы пры Бярэзіне]]. У цэнтры комплексу — велічны абеліск, які сімвалізуе мужнасць і трагізм тых дзён. Вакол — палявыя ўмацаванні, рэканструяваныя рэдуты і равы, а таксама інфармацыйныя стэнды, якія распавядаюць аб ходзе бітвы, якія ўдзельнічалі войсках і значэнні Брылеўскага поля ў агульнай карціне вайны 1812 года. Побач з вёскай [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]], у тым месцы, дзе адступаючыя французскія войскі фарсіравалі [[Бярэзіна|Бярэзіну]], знаходзіцца манумент, на якім замацаваны памятная дошка і медальён з выявай імператара Напалеона. == Галерэя == <gallery> Файл:Брылі. Брылёўскае поле (01).jpg Файл:Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Памятнае месца, зьвязанае з падзеямi Айчыннай вайны 1812 году.JPG Файл:In Memoriam В память (48777610057).jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 05.jpg Файл:Belarusian Monument, Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Фото путешествия по Беларуси 376.jpg Файл:French Monument, Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Брылі. Брылёўскае поле (2013) (04).jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 01.jpg Файл:В. Студзёнка памятнае месца вайны 1812 г..jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 02.jpg Файл:Фото путешествия по Беларуси 618.jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 01.jpg Файл:The Field of Brili Брилевское поле (48777420141).jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 03.jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 03.jpg </gallery> == Гл. таксама == * [[Бітва на Бярэзіне]] * [[Вайна 1812 года|Памяць аб вайне 1812 года]] * [[Брылёўскі скарб]] == Зноскі == <references responsive="" /> == Літаратура == * [[Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі]]. [[Мінская вобласць]]. Кн. 1. — [[Мінск]], 1987. * Брылі // [[Гарады і вёскі Беларусі]] : энцыклапедыя. Т. 8. [[Мінская вобласць]], кн. 1. — [[Мінск]], 2010. — С. 74—75.   mixann9hrdyfw2l4xa9h0sygy9cs6ji 5014012 5014011 2025-07-11T09:46:15Z Нел Вес 139495 5014012 wikitext text/x-wiki {{Славутасць | Беларуская назва = Брылёўскае поле | Тып = Мемарыяльны комплекс | Краіна = Беларусь | Каардынаты = 54/18/44/N/28/21/14/E | Месцазнаходжанне = [[Мінская вобласць]], [[Барысаўскі раён]], побач з [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] и [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] }} '''Брылёўскае поле''' ({{Lang-ru|Брилевское поле}}) — мемарыяльны комплекс, размешчаны побач з населенымі пунктамі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] і [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёна]] [[Мінская вобласць|Мінскай вобласці]] [[Беларусь|Беларусі]]. == Геаграфія == Размешчаны прыкладна за 7 кіламетраў на ўсход ад [[Барысаў|Барысава]], на правым беразе ракі [[Бярэзіна]], побач з населенымі пунктамі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] і [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]]. == Гісторыя == {{Асноўны артыкул|Бітва на Бярэзіне}} У раёне населеных пунктаў [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]] і [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]] [[Барысаўскі раён|Барысаўскага раёна]] 26 лістапада 1812 года адбылася [[Бітва на Бярэзіне|значная гістарычная падзея]]: першы дзень пераправы арміі Напалеона праз Бярэзіну. Менавіта на Брылеўскім полі 27 лістапада адбылася бітва паміж французскім ар'ергардам і часткамі рускай арміі. На другім баку [[Бярэзіна|Бярэзіны]], на Брылеўскім полі, вядомым як месца [[Бітва на Бярэзіне|пераправы праз раку Бярэзіну]] войскаў [[Напалеон I Банапарт|Напалеона]] падчас [[Вайна 1812 года|вайны 1812 года]], у раёне вёскі [[Брылі (Барысаўскі раён)|Брылі]], быў знойдзены [[Брылёўскі скарб|грашова-рэчавы скарб IX стагоддзя]]. == Мемарыяльны комплекс == Мемарыяльны комплекс «Брылёўскае поле» размешчаны ў непасрэднай блізкасці ад месца гістарычных падзей, на месцы вырашальнай [[Бітва на Бярэзіне|бітвы]] 14–16 (26–28) лістапада 1812 года паміж рускімі войскамі і вялікай арміяй Напалеона<ref>{{Cite web|url=https://ru.belarus.travel/landmarks/memorialnyy-kompleks-na-brilevskom-pole|title=Мемориальный комплекс на Брилевском поле}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://minoblturism.gov.by/objects/?SECTION_ID=&ELEMENT_ID=1067|title=Брилевское поле}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://planetabelarus.by/sights/memorial-brilevskoe-pole/|title=Мемориал «Брилевское поле»}}</ref>. Мемарыял складаецца з: помнік (мемарыял), капліца-помнік, помнік рускім воінам, помнік французскім воінам, якія загінулі на Брылеўскім полі, памятны знак у гонар 150-годдзя [[Бітва на Бярэзіне|Бітвы пры Бярэзіне]]. У цэнтры комплексу — велічны абеліск, які сімвалізуе мужнасць і трагізм тых дзён. Вакол — палявыя ўмацаванні, рэканструяваныя рэдуты і равы, а таксама інфармацыйныя стэнды, якія распавядаюць аб ходзе бітвы, якія ўдзельнічалі войсках і значэнні Брылеўскага поля ў агульнай карціне вайны 1812 года. Побач з вёскай [[Студзёнка (Прыгарадны сельсавет)|Студзёнка]], у тым месцы, дзе адступаючыя французскія войскі фарсіравалі [[Бярэзіна|Бярэзіну]], знаходзіцца манумент, на якім замацаваны памятная дошка і медальён з выявай імператара Напалеона. == Галерэя == <gallery> Файл:Брылі. Брылёўскае поле (01).jpg Файл:Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Памятнае месца, зьвязанае з падзеямi Айчыннай вайны 1812 году.JPG Файл:In Memoriam В память (48777610057).jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 05.jpg Файл:Belarusian Monument, Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Фото путешествия по Беларуси 376.jpg Файл:French Monument, Bryliouskaye Polie.jpg Файл:Брылі. Брылёўскае поле (2013) (04).jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 01.jpg Файл:В. Студзёнка памятнае месца вайны 1812 г..jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 02.jpg Файл:Фото путешествия по Беларуси 618.jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 01.jpg Файл:The Field of Brili Брилевское поле (48777420141).jpg Файл:Брылёўскае поле. 2014 03.jpg Файл:Памятник в Студёнке Борисовского района 03.jpg </gallery> == Гл. таксама == * [[Бітва на Бярэзіне]] * [[Вайна 1812 года|Памяць аб вайне 1812 года]] * [[Брылёўскі скарб]] == Зноскі == <references responsive="" /> == Літаратура == * [[Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі]]. [[Мінская вобласць]]. Кн. 1. — [[Мінск]], 1987. * Брылі // [[Гарады і вёскі Беларусі]] : энцыклапедыя. Т. 8. [[Мінская вобласць]], кн. 1. — [[Мінск]], 2010. — С. 74—75.   == Спасылкі == {{Commons|Category:}} [[Катэгорыя:Мемарыяльныя комплексы Беларусі]] [[Катэгорыя:Вайна 1812 года ў помніках]] [[Катэгорыя:Барысаўскі раён]] gb27yl3hrnc98zjmphzhervf7487nfg 0 789969 5014021 2025-07-11T10:49:40Z DobryBrat 5701 Новая старонка: «'''Гудкоў''' — рускае прозвішча. == Вядомыя носьбіты == * [[Аляксандр Барысавіч Гудкоў]] (нар. 1956) — [[Беларусь|беларускі]] палітык, дэпутат [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] Спіс дэпутата...» 5014021 wikitext text/x-wiki '''Гудкоў''' — рускае прозвішча. == Вядомыя носьбіты == * [[Аляксандр Барысавіч Гудкоў]] (нар. 1956) — [[Беларусь|беларускі]] палітык, дэпутат [[Нацыянальны сход Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь]] [[Спіс дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 2-га склікання|другога]] і [[Спіс дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь 3-га склікання|трэцяга]] скліканняў. * [[Міхаіл Яўгеньевіч Гудкоў]] (1983—2025) — [[Расія|расійскі]] ваенны дзеяч, генерал-маёр, намеснік камандуючага [[Ваенна-Марскі Флот Расійскай Федэрацыі|Ваенна-марскім флотам Расіі]] (2025), двойчы [[Герой Расіі]]. {{спіс цёзак2|рускія}} lk02ui8rawud2zys52yrh3kgia6pn6v 0 789970 5014027 2025-07-11T11:13:01Z Паўлюк Шапецька 37440 Новая старонка: «{{Асоба}} '''Ганна Логвінаўна Іванюта''' ({{ДН|3|9|1929}}, в. Вялікія Фаменкі, Батурынскі раён, [[Заходняя вобласць]] — {{ДС|18|1|2008}}, [[Талачын]], [[Віцебская вобласць]], [[Беларусь]]) — работник сельскай гаспадарки (даярка, аператар машыннага даення), Герой Сацыялістычн...» 5014027 wikitext text/x-wiki {{Асоба}} '''Ганна Логвінаўна Іванюта''' ({{ДН|3|9|1929}}, в. Вялікія Фаменкі, Батурынскі раён, [[Заходняя вобласць]] — {{ДС|18|1|2008}}, [[Талачын]], [[Віцебская вобласць]], [[Беларусь]]) — работник сельскай гаспадарки (даярка, аператар машыннага даення), Герой Сацыялістычнай Працы (1973). == Біяграфія == У 1944—1953 гадах — палявод, с 1954 года — звеннявая па вырошчванню ільна ў калгасе «Расія» (з 1970 года — калгас імя Леніна) [[Талачынскі раён|Талачынскага раёна]]. == Узнагароды == Узнагароджана ордэнам Леніна, медалямі. Званне Героя Сацыялістычнай Працы прысвоена ў 1966 годзе за поспехі ў павелічэнні вытворчасці і нарыхтоўцы лёну. {{зноскі}} == Літаратура == * Иванюта Анна Логвиновна, звеньевая по выращиванию льна // Твои герои, Беларусь! Герои Социалистического Труда : биогр. справ. / сост. И. Н. Кулан [и др.]; под общ. ред. А. Н. Новикова. — Минск : БелЭн імя П. Броўкі, 2014. — С. 103. * Раманоўскі, У. С. Трывалае валакно // Памяць : гісторыка-дакументальная хроніка Талачынскага раёна / рэдкал.: І. П. Шамякін [і інш.]. — Мінск, 1988. — С. 603—604. * Романовский, В. Прочное волокно // Знаменосцы трудовой славы / сост. Г. С. Гужва, В. Г. Скопа, Е. Я. Рыклин. — Минск: Беларусь, 1984. — С. 115—119. {{Бібліяінфармацыя}} {{DEFAULTSORT:Іванюта Ганна Логвінаўна}} 9mysnydu9j3nz4hwno94z0u5w8qd4qp