ویکیپیدیا ckbwiki https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%95%D8%B3%D8%AA%D9%BE%DB%8E%DA%A9 MediaWiki 1.45.0-wmf.6 first-letter میدیا تایبەت وتووێژ بەکارھێنەر لێدوانی بەکارھێنەر ویکیپیدیا لێدوانی ویکیپیدیا پەڕگە وتووێژی پەڕگە میدیاویکی وتووێژی میدیاویکی داڕێژە وتووێژی داڕێژە یارمەتی وتووێژی یارمەتی پۆل وتووێژی پۆل دەروازە لێدوانی دەروازە ویکیپرۆژە لێدوانی ویکیپرۆژە ڕەشنووس لێدوانی ڕەشنووس TimedText TimedText talk مۆدیوول لێدوانی مۆدیوول 0 46 1454425 1425659 2025-06-18T14:14:57Z 1silent scientist 51740 1454425 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی_وڵات |ناو_فەرمی = کۆماری عێراق |ناو_خۆماڵی = جُمْھُوریَّة العِرَاق |ناوی_باو = عێراق |ئاڵا_وێنە = Flag of Iraq.svg |نیشانی_نەتەوەیی_وێنە = Coat of arms of Iraq.svg |دروژمی_نەتەوەیی = |سروودی_نیشتمانی = «نیشتمانی من» |سروودی_پاشایی = |نەخشە_وێنە = Iraq in its region.svg |نەخشە_سەردێڕ = |پایتەخت = [[بەغدا]] |latd= | latm= | latNS= = |longd= | longm= | longEW= = |شار_گەورەترین = [[بەغدا]]، [[مووسڵ]]، [[بەسرە]]، [[ھەولێر]] |زمانەکان_فەرمی = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی کوردی|کوردی]] |زمانەکان_ناوچەیی = |جۆری_زمانەکان = |ڕەگەز_گرووپەکان = |جۆری_دەسەڵات = |پلەی_سەرۆک١ = [[سەرۆککۆماری عێراق|سەرۆک کۆمار]] |ناوی_سەرۆک١ = [[لەتیف ڕەشید]] |پلەی_سەرۆک٢ = [[سەرۆک وەزیرانی عێراق|سەرۆک وەزیران]] |ناوی_سەرۆک٢ = [[محەممەد شیاع سوودانی]] |پلەی_سەرۆک٣ = [[پێڕستی سەرۆکەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق|سەرۆک پەرلەمان]] |ناوی_سەرۆک٣ = [[موحسین مەندەلاوی]] |جۆری_وەرگرتنی_دەسەڵات = سەربەخۆیی |زانیاریی_وەرگرتنی_دەسەڵات = |ڕووداوی_سەربەخۆیی١ = لە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی١ =١ی تشرینی یەکەم ١٩١٩ |ڕووداوی_سەربەخۆیی٢ = لە [[شانشینی عێراق]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٢ =٢٣ی ئاب ١٩٢١ |ڕووداوی_سەربەخۆیی٣ = لە [[بەریتانیای مەزن|بەریتانیا]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٣ =٣ی تشرینی یەکەم ١٩٣٢ |ڕووداوی_سەربەخۆیی٤ = لە [[دامەزراندنی کۆمار]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٤ =١٤ی تەممووز ١٩٥٨ |پلە_ ڕووبەر =٤٣٨٣١٧ |ڕووبەر_ک. م. ٤گ = ١٦٩٢٣٤ |مەزەندەی_ژمارەی_دانیشتووان = ٤٥٬٣٩٠٬٤١٥ |پلە_مەزەندەی_دانیشتووان = ٣٥ |ساڵی_مەزەندەی_دانیشتووان = ٢٠٢٣ |سەرژمێریی_دانێشتوان = ٤٥٫٤٠٧٫٨٩٥ |ساڵی_سەرژمێریی_دانێشتوان = ٢٠٢٤ |چڕیی_دانیشتووان_ک. م. ٤گۆش = ٢٦٨ |پلە_چڕیی_دانیشتووان = |دراو = [[دیناری عێراقی]] |کۆدی_دراو = IQD |کاتی_ناوچەیی = +٣ |قەرەبووی_کات = |لای_لێخوڕین = ڕاست |پاشگر_دۆمەین = [[.iq]] |کۆدی_تەلەفوون = +٩٦٤ }} '''عێراق'''<ref>(http://www.maajim.com/dictionary/عراق) من موقع المعاجم (http://www.maajim.com/)، واطلع علییە فی 10 مایو 2016، وجاء ڕسم الکلمة ھکذا العِرَاق {{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نسخة مؤرشفة|ناونیشان=https://www.maajim.com/dictionary/عراق|ڕێکەوتی سەردان=4 أکتوبر 2020}}</ref> بە فەرمی '''کۆماری عێراق'''<ref>[https://www.iraqipresidency.net/ رئاسة جمهورية العراق] {{Webarchive}}</ref> ({{بە عەرەبی|جُمْهُوريَّة العِرَاق}}) [[جیھانی عەرەب|وڵاتێکی ڕۆژھەڵاتی نێوەڕاستە]]، و بەپێی [[دەستووری عێراق]] بە [[کۆمار|کۆمارێکی]] [[پەرلەمان]]ی [[فیدرالیزم|فیدراڵی]] دادەنرێت،<ref>المادة (1): جمھوریة العراق دولة اتحادیة واحدة مستقلة ذات سیادة کاملة، نظام الحکم فیھا جمھوری نیابی (برلمانی) دیمقراطی.</ref> لە نۆزدە پارێزگای [[دی فاکتۆ]] (پارێزگای نۆزدەھەم [[پارێزگای ھەڵەبجە|ھەڵەبجە]]یە)، پایتەختەکەی بریتییە لە [[بەغدا|بەغدا]]. دەکەوێتە [[ڕۆژاوای ئاسیا]]<ref>[https://www.luventicus.org/alxrajt/ehsia/gnubehsia.html خریطە جنوب آسیا: البلدان وعواصم] {{Webarchive}}</ref> و یەکێکە لەو وڵاتانەی دەکەوێتە [[کەنداوی فارس]]ی. لە باشوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ [[کووەیت]] و [[عەرەبستانی سعوودی]]،<ref>[https://arabic.cnn.com/middleeast/2014/01/12/saudi-iraq-history العراق والسعودیة.]</ref> لە باکوور لەگەڵ [[تورکیا]]،<ref>[https://www.el-balad.com/943392 منورات ترکیة علی الحدود العراقیة] {{Webarchive}}</ref> لە [[ڕۆژاوا]] لەگەڵ [[سووریا]] و [[ئوردن]]<ref>[https://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/syria/2014/01/05/داعش-یسعی-إلی-تأسیس-دولة-علی-الحدود-السوریة-العراقیة.html "داعش" یسعی لتأسیس دولة علی حدود سووریا والعراق] {{Webarchive}}</ref> و لە [[ڕۆژھەڵات]]ەوە لەگەڵ [[ئێران]]، ئەندامی دامەزرێنەری [[کۆمکاری عەرەبی]]<ref>[https://www.arableagueonline.org/ جامعة الدول العربیة] {{Webarchive}}</ref> [[ڕێکخراوەی ھاوکاریی ئیسلامی|ڕێکخراوی کۆنفرانسی ئیسلامی]]<ref>[https://www.oic-oci.org/oicv2/states/ الدول الاعضاء] {{Webarchive}}</ref> و [[ئۆپێک]]ە. زۆربەی زەوییەکانی [[تورکیا|وڵاتەکە]] لە ئێستادا دەکەوێتە [[ھەرێمی ئاناتۆلیای باشووری ڕۆژھەڵات|ناوچەی]] [[مێزۆپۆتامیا|میزۆپۆتامیا]] و ناوچەکە یەکەم ناوەندی شارستانییەتی لە [[جیھان|جیھاندا]] لەخۆگرتبوو کە دەکەوێتە نێوان ڕووباری [[دیجلە]] و [[فورات]] کە [[شارستانێتی]] [[سۆمەر|سۆمەرییە]]. ھەروەھا شوێنەواری سۆمەرییەکان لە ئێستادا دۆزرایەوە ویلایەتی [[کووەیت|کووێت]]<ref>[https://www.kuwaitarchaeology.org/ الآثار الموجودة فی جزیرة فیلکة] {{Webarchive}}</ref> [[بەحرەین]]<ref>[https://www.theregister.com/2010/12/09/ancient_dilmun_garden_eden_gulf_lost_civilisation/ الآثار السومریة 1] {{Webarchive}}</ref><ref>[https://hindunet.org/hindu_history/sarasvati/html/artefacts.htm الآثار السومریة 2] {{Webarchive}}</ref> و [[ئەھواز]] لە [[ئێران]]. مێزۆپۆتامیا پەیوەندی لەگەڵ [[شارستانێتی|شارستانییەتە]] کۆنەکانی [[میسر]] و [[ھیندستان]] ھەبووە.<ref>[https://hindunet.org/hindu_history/sarasvati/html/artefacts.htm اتصالات الحضارات القدیمة ببعضھا] {{Webarchive}}</ref> زۆر وڵات و شارستانییەتی فەرمانڕەوایەتیی عێراقیان دەکرد، گرنگترینیان بریتین لە سۆمەری، ئیمپراتۆرییەتیی بابلی نوێ، [[ئاشوور]]ی، [[ماد]]، [[ئیمپراتۆریەتیی سلووکی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ئەشکانی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی|ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکان]]، مەناتیرە، خەلافەتی ڕەشیدون، [[دەوڵەتی ئەمەوی|ئەمەوی]]، [[خەلافەتی عەباسی|عەباسی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی مەغۆل|ئیمپراتۆرییەتیی مۆنگۆل]]، [[سەفەوییەکان|سەفەوی]]، ئەفشارد، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانی]] پاشان لەژێرفەرمانی [[شانشینی یەکگرتوو]]، پاشان [[شانشینی عێراق]]، یەکەم ڕژێمی کۆماری، پاشان [[ڕژێمی بەعس|کۆماری ژێر دەسەڵاتی بەعس]]، پاشان دەسەڵاتی ئۆرھا (ئاوەدانکردنەوەی عێراق<ref>[http://alarabnews.com/alshaab/GIF/16-01-2004/a2.htm امریکا لا ترید عراقا آمنا وھذا ھو الدلیل:] {{Webarchive}}</ref>)، و دەسەڵاتی [[ھاوپەیمانیی دەسەڵاتی کاتی لە عێراق|کاتی ھاوپەیمانی]]، پاشان [[حکوومەت]]ی کاتی عێراق، پاشان حکوومەتی ڕاگوزەر، لە کۆتایدا کۆماری پەرلەمانی فیدراڵی لە عێراق. ژمارەی دانیشتووانی کۆماری عێراق [[ساڵ|لە]] ساڵی ٢٠٢٠بە نزیکەی ٤٠٬١٥٠٬٠٠٠ کەس خەمڵێندراوە، کە بە (٥٠٫٥٠٪) بۆ پیاوان و (٤٩٫٥٪) بۆ ژنان دابەشکراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|سەردێڕ=العراق: عدد السکان یتجاوز 40 ملیون نسمة&nbsp;|ناونیشان=https://www.aa.com.tr/ar/الدول-العربیة/العراق-عدد-السکان-یتجاوز-40-ملیون-نسمة/2107332|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئازاری ٢٠٢١}}</ref> ڕێژەی [[عەرەب]] لە ٧٥–٨٠٪، کوردیش ١٥–٢٠٪ پێکدەھێنن لەکاتێکدا ئەوانەی کە ماونەتەوە (٥٪) [[ئاشوورییەکان|ئاشووری/سریا/کادان]]، [[تورکمانی عێراق|تورکمان]] و کەمینەکانی دیکەن، ئایینی زۆرینەی دانیشتووانی عێراق [[ئیسلام]]ە و ڕێژەکەیان دەگاتە ٩٥٪ی دانیشتووان.<ref name="مولد تلقائیا10">Casey, p.</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html The World Factbook] {{Webarchive}}</ref> کەمینە ئایینییەکان دەگەنە ٥٪ی دانیشتووان، کە زۆرینەیان [[کریستیان|خاچ پەرست]] کلدانن، ئایینەکانی دیکەش ھەن وەک ئایینەکانی مەندایی، [[ئێزدی]]، [[جوولەکایەتی|جوولەکە]]، [[یارسان]]ی، و [[ئایینی بەھایی|بەھایی]]. سەبارەت بە نەتەوەکانی عێراقیش بریتین لە [[عەرەب]]، [[کورد]]، [[تورکمان]]، [[ئاشوورییەکان|ئاشووری/سوریای/کلدانی]]، [[فەیلییەکان|کوردی فەیلی]]، ئێزدی، [[شەبەک]]، یارسانی، جوولەکە، [[چەرکەس]]ی عێراقی، [[ئەرمەنییەکان|ئەرمەنی]] عێراقی، [[دۆم|کاولییە]] (ڕۆمای عێراقی)، [[ئایینی بەھایی|بەھایی]]. عێراق وڵاتێکە پێکھاتەی زەوییەکەی جۆراوجۆرە؛ لە [[کێو|شاخ]] و [[دۆڵ]] و [[دارستان|دارستانەکانی]] [[باکوور]]ی عێراق و بەتایبەتی لە [[ھەرێمی کوردستان|ناوچەی کوردستان]]، تا گردەکانی زنجیرەی [[زنجیرەچیای حەمرین|گردەکانی حەمرین]] و لە دەشتە دەشتە بەپیتەکانی نیشتووی نێوان ڕووبارەکانی [[دیجلە]] و [[فورات]]ەوە تا [[بیابان]]ە وشکەکانی وەک: [[بیابانی سووریا]] و [[بیابانی عەرەبی|عەرەبی]]. چەندین دەریاچەی دەستکرد لە عێراقدا ھەن، وەک دەریاچەی تارتار، ئەلڕەزازا و ئەوانی تر، ھەروەھا دەریاچەی سروشتی ھەیە، وەک دەریاچەی سەوا لە بیابانی سەماوە لە [[پارێزگای موسەنا]]. [[پێغەمبەر]] [[ئیبراھیم]] لە عێراق لەدایکبووە، و خاکی چەندین پێغەمبەرە وەک [[یوونس]]، [[حیزقیل|حەزەقیل]]، [[دانیال]]، [[عوزەیر]]، [[ناحوم]]، حەنینا [[ئادەم]]، [[نووح]]، [[ھوود]]، [[ساڵح]]، [[زول کیفل]]، [[سولەیمان|سلێمان]]، و [[ئەیووب]] (ھەموو ئەمانە بەپێی بوونی مەزارگای ڕاستەقینە و سەرچاوە ئیسلامی و [[کریستیان|خاچ پەرست]] و [[جوو|جووەکان]])، و خاکی زۆرێک لە ئیمامەکانی موسڵمانانی [[سوننە]] و [[شیعە]]ن، وەک [[عەلی کوڕی ئەبووتاڵیب]]، [[حوسێن کوڕی عەلی]] و [[عەبباس کوڕی عەلی|براکەی]]، [[محەممەد کوڕی حەسەن ئەلمەھدی]]، [[عەبدولقادری گەیلانی]]، [[ئەبووحەنیفە]]، و خاکی مەزارگای زۆرێک لە منداڵانی [[ئیمام]]ەکانی [[شیعە]] و [[ھاوەڵان|ھاوەڵانە]] وەکو [[سەلمانی فارسی]] و [[تابعین|شوێنکەوتووانی]]. لەڕووی جوگرافیاوە [[کەنداوی فارس]]ی تاکە بەندەری دەریایییە بۆ عێراق بۆ [[جیھان]]، بەو پێیەی درێژی کەنار دەریاکانی عێراق نزیکەی ٥٨ کیلۆمەتر دەبێت، ھەروەھا بەندەری ئوم قەسر لە [[بەسرە]] یەکێکە لە گرنگترین بەندەرەکانی عێراق کە ڕووی لە [[کەنداو]] کردووە.<ref>[https://www.arab-tourismorg.org/index.php/about-organization/states-members?id=318 میناء أم قصر المنفذ الخلیجی الوحید للعراق] {{Webarchive}}</ref> ڕووبارەکانی دیجلە و فورات لە باکووری عێراقەوە بەرەو باشووری تێدەپەڕن، کە بنەمای سەرھەڵدانی یەکەم ناوەندی شارستانی بوون لە جیھاندا کە بە [[مێزۆپۆتامیا]] ناودەبرێت، لەسەر دەستی [[ئەکەد|ئەکەدییەکان]] و [[سۆمەر|سۆمەرییەکان]] و [[ئاشوور|ئاشوورییەکان]] و [[بابل|بابلییەکان]]. لەنێو ئەو بەرھەمانەی کە شارستانییەتی مێزۆپۆتامیا بەرھەمی ھێنابوو داھێنانی پیت بوو لەلایەن [[سۆمەر|سۆمەرییەکانەوە]] بوو.<ref>[https://www.arab-tourismorg.org/index.php/about-organization/states-members?id=318 السومریون أول من اخترع الکلمات] {{Webarchive}}</ref> و دەرکردنی یەکەمین [[یاسا]]ی نووسراو لە [[مێژووی مرۆڤایەتی]]دا، لەوانە ئەوەی لە سەرچاوە مێژوویییەکاندا بە کۆدی [[یاساکانی حامۆرابی|حامۆرابی]] ناسراوە، لە سەرچاوە مێژوویەکان ئاماژە بەوەدراوە کە پێدەچێت عێراق خاوەنی یەکەم مۆزەخانەبووبێت لە جیھان بە ناوی ئەنگاڵدی-نانە<ref name="anzovin">Anzovin, item # 1824, p. 69 ''The first museum known to historians (circa 530 BCE) was that of Ennigaldi-Nanna, the daughter of Nabu-na'id (Nabonidus), the last king to Babylonia.''</ref><ref name="Casey">Casey, p.</ref><ref name="Harvey">Harvey, p. 20 ''Princess Ennigaldi-Nanna, collected antiques from the southern regions of Mesopotamia, which she stored in a temple at Ur – the first known museum in the world. ''</ref><ref name="Leon">Leon, pp. 36–37 ''...the first known museum.''</ref> زۆربەی سنوورە مۆدێرنەکانی عێراق لە ساڵی [[١٩٢٠]] لەلایەن [[کۆمەڵەی نەتەوەکان|کۆمەڵەی گەلانەوە]] داڕێژراون، کاتێک زەوییەکانی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی]] بە [[پەیمانی سیڤەر]] دابەشکرا. عێراق خرایە ژێر دەسەڵاتی [[شانشینی یەکگرتوو]] لە ناوچەیەک کە پێی دەگوترا ژێرفەرمانیی [[شانشینی یەکگرتوو]] لە عێراق. لە [[١٩٢١|ساڵی ١٩٢١]] دەسەڵاتی [[پاشایەتی]] دامەزرا و [[شانشینی عێراق]] لە [[١٩٣٢|ساڵی ١٩٣٢]] سەربەخۆیی لە [[شانشینی یەکگرتوو]] بەدەستھێنا. لە [[١٩٥٨|ساڵی ١٩٥٨]]، دەسەڵاتی پاشایەتی ڕووخێنرا و کۆماری عێراق دامەزرا. [[حیزبی بەعسی عێراق|پارتی بەعسی عێراق]] لە [[١٩٦٨|ساڵی ١٩٦٨]] تا [[٢٠٠٣]] فەرمانڕەوایەتیی عێراقی کرد. دوای ئەوەی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و ھاوپەیمانەکانی لە ساڵی ٢٠٠٣دا عێراقیان داگیرکرد، بەعس لە دەسەڵات دوورخرایەوە، پاشان حکوومەتێکی نوێی عێراق پێکھێنرا کە لە [[٢٠٠٥|ساڵی ٢٠٠٥]] ھەڵبژاردنی فرەیی پەرلەمانی ئەنجامدا. بوونی ئەمریکا لە عێراق لە [[٢٠١١|ساڵی ٢٠١١]] کۆتایی ھات،<ref name="cnn-dec11">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://edition.cnn.com/2011/12/17/world/meast/iraq-troops-leave/index.html|سەردێڕ=Deadly Iraq war ends with exit of last U.S. troops|ڕێکەوت=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١}}</ref> بەڵام [[یاخیبوونی عێراقی (پاش کشانەوەی ئەمریکا)|یاخیبوونی عێراق]] بەردەوام بوو و چڕتر بووەوە دوای ھاتنە ناوەوەی کۆمەڵێک [[تیرۆریزم|تیرۆریست]] لە [[سووریا]] و لەکاتی [[شەڕی ناوخۆیی سووریا|شەڕی ناوخۆی سووریا]]دا؛ و ٤٥٠ سەربازی ئەمریکی لە [[١٠ی حوزەیران]]ی [[٢٠١٥]] ڕەوانەی عێراق کران.<ref name="مولد تلقائیا2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Gordon|یەکەم=Michael|سەردێڕ=In Shift, U.S. Will Send 450 Advisers to Help Iraq Fight ISIS|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2015/06/11/world/middleeast/us-embracing-a-new-approach-on-battling-isis-in-iraq.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٥|بڵاوکەرەوە=[[نیویورک تایمز]]|ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥}}</ref>دوای ڕووخانی [[ڕژێمی بەعس]] لە عێراق کێشە و ناکۆکی لەسەر چۆنییەتی پێکھێنانی حکوومەتی نوێی عێراق دروست بوو؛ بۆیە سیستەمی پشکپشکێنە (لەسەر بنەمای [[ڕێباز]] و [[پارت]])پەیڕەوکرا. لە ساڵی [[٢٠١٤]] ژمارەیەک پارێزگا و ناوچەی عێراق کەوتنە دەست [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش]]، بۆیە [[شەڕ]]ی ڕزگارکردنی ناوچەکان لە چنگی داعش سەریھەڵدا و لە [[٩ی کانوونی یەکەم|٩ی کانوونی دووەمی]] ٢٠١٧ ھەموو ئەو ناوچانەی کە لەلایەن ڕێکخراوەکەوە کۆنترۆڵکرابوون ئازادکران. لە [[١ی تشرینی یەکەم]]ی [[ساڵ|٢٠١٩]] چەندین خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی گەورە ئەنجامدرا. [[عادل عەبدولمەھدی]]، سەرۆکی حکوومەتی چوارەمی پەرلەمانی عێراق لە [[٣٠ی تشرینی دووەم]]ی [[٢٠١٩]] نامەی دەستلەکارکێشانەوەی لە پۆستەکەی پێشکەش کرد، دواتر وڵات لە [[٢٢ی کانوونی یەکەم]]ی ھەمان [[ساڵ]]دا چووە دۆخێکی بۆشایی دەستوورییەوە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=الفراغ الدستوری وغیاب السلطة&nbsp;|ناونیشان=https://iraqi-forum2014.com/اللجان/اللجنة-القانونیة/الفراغ-الدستوری-وغیاب-السلطة/|ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١}}{{بەستەری مردوو|url=https://iraqi-forum2014.com/اللجان/اللجنة-القانونیة/الفراغ-الدستوری-وغیاب-السلطة/ |date=ئازاری ٢٠٢٣}}</ref> و بۆشایی دەستووری لە [[٧ی ئایار]]ی [[٢٠٢٠]] بە پێکھێنانی [[حکوومەتی مستەفا کازمی|حکوومەتی کاتی مستەفا کازمی]] بۆ بەڕێوەبردنی عێراق بۆ ماوەیەکی کاتی کۆتایی ھات. لە [[١٠ی تشرینی یەکەم]]ی [[٢٠٢١]]، [[ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ٢٠٢١|ھەڵبژاردنی پێشوەختە]] ئەنجامدرا، بەڵام پێکھێنانی حکوومەت دواکەوت، بەو پێیەی ئەندامانی پەرلەمانی عێراق تا [[٢٧ی تشرینی یەکەم]]ی [[٢٠٢٢]] [[حکوومەتی محەممەد شیاع سوودانی|حکوومەتی نوێیان]] پێکنەھێنا، واتە زیاتر لە ساڵێکی تەواو دوای ھەڵبژاردنەکان. == مێژووی عێراق == {{سەرەکی|مێژووی عێراق}} عێراق لە مێژوودا بە وڵاتی دوو ڕووبار ناسراوە مێژووی ئەم ناوچەیە بۆ ١٠ ھەزار ساڵ زیاتر دەگەڕێتەوە خاوەن میژوویەکی زۆر دوور و درێژە سۆمەرییەکان ئەکەدییەکان ئاشوورییەکان بابلییەکان لە نەتەوە دێرینەکانی ئەم وڵاتەن خاوەنی شارستانییەتییەکی بەرزبووە لە مێژووی خۆیدا چەندین جار تووشی داگیرکاری و ھێرشی نەتەوەکان بووەتەوە لە سەردەمە جیاوازەکانی ئەمەش بەھۆی بوونی شوێنی عێراق وەک ناوچەیەکی جوگرافی گرینگ. ھەریەکە لە ساسانییەکان سەفەوییەکان عوسمانییەکان مۆنگۆلەکان مەمالیکەکان ئینگلیزەکان بۆ ماوەیەکی زۆر فەرمانڕەواییان لە عێراق کردووە دوایین ھێرش بۆ سەر عێراق لەلایەن ڕێکخراوی داعشەوە بوو کە توانی بۆ ماوەی سێ ساڵ چەندین ناوچەی گرینگی عێراق داگیر بکات. === دەسەڵاتی سۆمەرییەکان و ئاشوورییەکان === {{سەرەکی|سۆمەرییەکان|ئاشوورییەکان}} [[سۆمەر]]ییەکان دەسەڵاتی زۆریان ھەبوو لە خوارو ناوەڕاستی عێراقی ئێستادا، لە سەروەش گەلانی تری لێ دەژیان. لە سەردەمی ئامورابی لە ١٧٥٠ بۆ ١٧٩٢ پێش زایین لەگەڵ زۆربەی بەشەکانی تری یەکتریان گرت و بابلیشیان بە پایتەخت دانا، لە سەروشەوە ئاشورییەکان خەریکی بازرگانی بوون لەگەڵ [[ئاسیا]]دا. لە ١١٠–٥٠٠ پێش زایین [[بابل]] بەڕێوە دەچوو لەلایەن ڕۆژھەڵاتە ئاسیایییەکان، لە سەرو شەوە ئاشورییەکان دەمێکی باش دەسەڵاتیان ھەبوو تا ئەوکاتەی [[مووسڵ]] لەلایەن بابلییەکان و مادەکان (کوردەکان) لە ساڵی ٦١٢ پێش زایین دەستی بەسەردا گیرا. === دەسەڵاتداری فارسی === {{سەرەکی|ئێرانی مەزن}} بابل لەژێر دەسەڵاتی فارسدا (ئێران) بوون تا ئەو کاتەی [[ئەسکەندەری مەزن|ئەسکەندەری گەورە]] گرتی و پایتەختەکەی لە ڕۆژھەڵاتی خوارووی [[بەغدا]]ی ئێستادا بوو. === گرتنی عێراق لەلایەن عەرەبەوە === دوای وەفاتی [[محەممەد]] لە ساڵی ٦٣٢ خەلیفەی یەکەم [[ئەبووبەکر]] ھێرشێکی کرد دژی [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکان]] و ڕۆما. ئەوە بوو خواروی عێراقیان داگیرکرد و [[خالید کوڕی وەلید|خالیدی کوڕی وەلید]] سەرکردەی ھێرشەکە بووە. لە ساڵی ٦٣٤–٦٤٤ زایینی لەژێر دەسەڵاتی [[خەلیفە]]ی دووەم [[عومەری کوڕی خەتتاب|عومەر]] ھێزی خۆیان لەم دوو شارە کۆکردبوووە و [[مووسڵ]]یش لەژێر دەسەڵاتی ساسانییەکان دەرھێندرا و لە نەھاوەندیش دۆڕان بەم شێوەیە عەرەبەکان دەسەڵاتیان لە ڕۆژ ئاوا و ناوە ڕاستی [[ئێران]] ھەبوو بێجگە لە تەواوی عێراق. پەیوەندی لە نێوان عەرەبە مسوڵمانەکان و خەڵکی ناوچەکە باش پەرەی سەند. === ھاتنی ئەمەوییەکان بۆ عێراق === {{سەرەکی|دەوڵەتی ئەمەوی}} دوای کوشتنی خەلیفەی سێیەم [[عوسمان کوڕی عەفان|عوسمان]] لە ساڵی ٦٥٦ ئاڵۆزی پەیدا بوو لە ناو خەلیفەکاندا. لە بەسڕە لە ساڵی ٦٥٦ کێشە دروست بوو لە ناو مسوڵماناندا. ئیمامی ئەلی لە ساڵی ٦٦١ دا شەھید کرا. ھەر دوای ئەو فەرماندەی موئاوییە لە سووریا بانگەوازی خەلافەتی خۆی کرد، ئەو بوو بەیەکەم خەلیفە لە [[دەوڵەتی ئەمەوی|ئەمەوییەکان]] کە پایتەختەکەی دیمەشق بوو. لە ساڵی ٦٨٠ یەزید ھاتە سەر دەسەڵات دوای مردنی موئاوییە ئەوەش بوو بەھۆی ناڕەزایی چەند گرووپێک و کەسێک لەوانە کوڕی دووەمی ئیمامی ئلی، حوسێن، کە لە پێشەوەی نارەزایەکان بوو. لە [[کەربەلا]] ئیمامی حوسێن لەگەڵ نزیکەی ٢٠٠ ئەسحابە شەھید کران. === خەلافەتی عەبباسی === {{سەرەکی|خەلافەتی عەبباسی}} لەکاتی [[دەوڵەتی ئەمەوی|خەلافەتی ئەمەوی]]دا گەلێک کودەتا لە عێراق کران یەکێک لە نەوەکانی مامی پێغەمبەر عەباس (ئەبو موسلیم) کەپشت گیرییەکی زۆری ھەبوو لەلایەن ئەو ھێزانەی کە دژی خەلافەتی ئەمەوی بوون بەتایبەتی لەلایەن [[شیعە]]کانەوە. لە ساڵی ٧٤٧ ھێزی دەبوو موسلیم لە یەکیاندا لەگەڵ ئەمەوییەکان ئەوە بوو سەرکەوتن و عێراقیان گرت و بوو بە یەکەم خەلافەی عەباسییەکان لە بەغدا. لەژێر دەسەڵاتی حەوت خەلافەتی یەکەمی عەباسیدا بەغداد بوو بە سەنتەری دەسەڵات، لەوێ زانست و فەیلەسوفی و ڕۆشنبیری و بازرگانی گەشەیەکی چاکی کرد. خەلافەتی عەباسی دەسەڵاتی جگە لە عێراق و [[ئیسپانیا]] و [[باکووری ئەفریقا]]، [[سووریا]]، [[کەنداوی فارس|کەنداوی عەرەبی]]، [[ئێران]] و گەلێک ناوچە لە [[ئاسیای ناوەندی|ئاسیای ناوەراست]] و [[ھیندستان]] گرتەوە. لە ساڵی ٩٤٥ بەغدا داگیرکرا لەلایەن بویودییەکان کە شیعە بوون. لە ساڵی ١٠٥٥ تورکەکان ([[دەوڵەتی سەلجووقی|سەلجووقییەکان]]) کە سوننی بوون دەستیان بە سەر بیودەکاندا گرت. لەلایەن عەباسییەکانەوە سەرکردەی سەلجوقییەکان توغریل بەگ بەناوی پادشای ڕۆژھەڵات ناو دەبرد. لەژێر دەسەڵاتی سەلجوقی بە سەرکردایەتی مالیک شا فەرمان ڕەوایەتی خۆی گەورە کرد بۆ ڕۆژھەڵاتی دەریایی ناوەڕاست و ئاسیای بچووک و گەلێک بەش لە کەنداوی فارس. لە ھەمان کاتدا عێراق لە پێشکەوتندا بوو لەبارەی ڕۆشنبیری و زانستیدا لە دوای مردنی مالیک ویلایەتەکە ھەڵوەشایەوە. === ھاتنی مۆنگۆلەکان === {{سەرەکی|ئیمپراتۆرییەتی مەغۆل}} لە ساڵی ١٢٥٨ مۆنگۆلەکان ھێزی داگیرکەری خۆیان بەرەو بەغدا کەوتوونەڕێ و داگیریان کرد. نەوەی [[چەنگیزخان]]، [[ھۆلاکۆ خان|ھولاکۆ]]، دەستی کرد بەلەسێدارەدانی ئاخیر خەلیفەی عەباسی؛ و مرۆڤی زاناولێزان، نیگارکێش، [[شاعیر|ھۆنەر]] و مرۆڤی بە ئایینی لەسێدارەدان ھەروەھا شتەکانی لێتێکدان. عێراق بەڕێوە دەچوو لە [[تەورێز]]ەوە لە ئێران. دوای سەرکردەی [[مەغۆل|مۆنگۆل]] ئەبووسەئید لە ساڵی ١٣٣٥مرد، فەرماندەی جەلایل دەسەڵاتیان گرتە دەست لە عێراق تا ئەو کاتەی سەرکردەیەکی مۆنگۆلەکان [[تەیموورلەنگ]] بوو، بەغدای لە ساڵی ١٤٠١دا گیرکردەوە؛ و زۆر لە خەڵکانی دەوێی لە سێدارەدا. لەماوەی ساڵی ١٤٠٠ دا عێراق لە بارێکی ڕامیاری ئاڵۆزدا بوو لەڕووی [[ئابووری]] و ژیانی کۆمەڵایەتی. === سەفەوی و عوسمانی === {{سەرەکی|سەفەوییەکان|عوسمانییەکان|مەمالیکی عێراق}} لە سەرەتای ١٥٠٠ عێراق داگیرکرا لەلایەن تورکیا و فەرمانرەوای شیعەی تورکی ([[سەفەوییەکان]]). لە ساڵی ١٥٣٤ عێراق داگیرکرایەوە لەلایەن ئیسلامە سونییەکانی عوسمانی کە [[ئەستەمبوڵ]]یان پایتەخت بوو. لە عێراق سێ ناوچە دروست بوو بەغدا، [[مووسڵ]] و [[بەسرە]]، کە بەڕێوە دەچوون لەلایەن سێ پاشاوە کە [[سوڵتان]] لە ئەستەمبوڵ بۆخۆی دەست نیشانی کرد بوون؛ بەڵام عوسمانییەکان وڵاتەکەیان بەشێوەیەکی کەم و کوڕی و بێسەرووبەر بەڕێوە دەبرد بۆیە سەفەوییەکان لە ساڵی ١٦٢٣ توانیان عێراق بگرنەوە. لە ساڵی ١٦٣٨ دیسانە کە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]] بە سەرکردەی عوسمان [[مورادی چوارەم|مرادی چوارەم]]، ھەرسێک ناوچەکەیان گرتنەوە. عوسمانییەکان لە عێراق بوون تا ساڵی ١٩١٨ بەڵام لە زۆر کاتدا، و لە زۆر شوێندا ناوچەی سەربەخۆ ھەبوو. لەوانە کوردەکان فەرمان ڕەوای بابان دەسەڵاتی خستە ژێر دەستی خۆی لە سەرووی عێراق لە کۆتای ١٦٠٠ دا. لە ناوچەکانی بەسڕە دا زۆر ناوچە بە دەست [[شێخ]]ەکانی ناوچەکە دا بوون. لە ساڵی ١٧٠٤ حەسەن پاشا لە بەغدا سەرکردایەتییەکی ناوچەی دامەزراند، کە تا ساڵی ١٨٣١مایەوە. لە کۆتای ١٨٩٠دا و لە سەرەتای ١٩٠٠ کێبڕکێی گرنگی [[بەریتانیای مەزن|بریتانییەکان]] و [[ئەڵمانیا|ئەڵمانییەکان]] لە عێراق بوو. ئەڵمانییەکان ڕێگایان پێدرا بوو لەلایەن سوڵتانەوە لە [[ئەستەمبوڵ]] کە ھێڵی شەمەندەفەر ڕاکێشێ بۆ بەغدا. ئەوەش لەلایەن بەریتانییەکانەوە وەکوو دژایەتییەک دەبینرا دژی دەسەڵاتی خۆیان لە ھیند و [[ئەفغانستان]]. === جەنگی جیھانی یەکەم و عێراق === {{سەرەکی|جەنگی جیھانیی یەکەم}} بریتانییەکان لە شەڕی جەنگی جیھانی یەکەم وردە وردە عێراقی خستە ژێر دەسەڵاتی خۆیان. لە کۆنفرانسی ئاشتی لە پاریس لە ساڵی ١٩١٩ عێراق بوو بە ژێر دەستەی بریتانیا؛ و قەرارەکەش جێبەجێ کرا لە ساڵی١٩٢٠. بریتانییەکان قەراریان دا کە عێراق بکەن بەمەلیکییەت و [[فەیسەڵی یەکەم|مەلیک فەیسەڵیان]] دانا. مەلیک فەیسەڵ کە ھاوپەیمان بووە لەگەڵ بریتانییەکان دژی تورکەکان. ناوچەی مووسڵ بوو بە پرسیارێکی ئاڵۆز لە نێوان عێراق و تورکیادا، بەڵام ([[نەتەوە یەکگرتووەکان|نەتەوەیەکگرتووەکان]]) کردیان بە خاکی عێراق لە ساڵی ١٩٢٥. لە جیاتی ئەوە بریتانیا داوای لە عێراق کرد لە قەرارێک کە لە ساڵی ١٩٢٣ دا واژووکرا بوو کە بۆ ماوەی چوار ساڵ بریتانیا لەوێ بمێنێتەوە بەڵام دەیان ویست زیاد بکرێت بۆ ٢٥ ساڵ و پارێزگاری لە کوردەکان بکەن لە عێراق. دەسەڵاتی ڕامیاری لە عێراق ھاتەدەستی عەرەبی سونی کە مایەتی، مەلیک فەیسەڵ سونی بووە و و بوونی ئەو چووەتەوە سەر ئایلەی ھاشمی. عەرەبی شیعەی زۆرینە دەسەڵاتی لێ کەم کرایەوە لەڕووی کۆمەڵایەتی و [[ئابوور]]یدا بەڵام کوردە سونییەکەمایەتییەکان دەسەڵاتی ڕامیاری خۆیان پتەوتر کرد. === سیستمی پاشایەتی عێراقی === سەربەخۆ بوونی مەلیکایەتی لە عێراق لە ساڵی ١٩٣٢ دانی بەرەسمی پێدانرا، لە ساڵی ١٩٣٣ مەلیک فەیسەڵی یەک مردو کوڕەکەی غازی ھاتە جێگای ئەو. غازی کێشەیەکی گەورەی ھەبوو لەگەڵ کوتلە ئایینییەکان و کەمەنەتەوەیەکان. غازی لە کارەساتێکی سەیارە دا لە ساڵی ١٩٣٩ گیانی لە دەست دا؛ کە فەیسەڵی دوو منداڵبوو بۆیە ئامۆزایەکی خۆی، [[ئەمیر]] ئەبدوڵڵا دانا بە مەلیک نوری سەئید کە ھاورێیەکی مەلیک فەیسەڵ بوو دەسەڵاتی وەزیرایەتی تەواوی لە دەست دا بوو لە سەردەمی مەلیکایەتیدا عێراق یەکێک بوو لە دامەزرێنەرەکانی نەتەوەیەگرتووەکانی عەرەب لە ساڵی١٩٤٥ و ھەمان ساڵ بوو بە ئەندام لە وڵاتە یەگرتووەکان. عێراق دژی پلانی دابەشکردنی [[فەلەستین]] بوو لە وڵاتە یەکگرتووەکان و بەشداری بەھێزی چەکداری شەڕی عەرەب و [[ئیسرائیل]] کرد لە ساڵی ١٩٤٨. بەرھەمھێنانی نەوت زیادی کرد و بۆڕی نەوت بۆ [[لوبنان]] و [[سووریا|سوریا]] دروست کران لە نێوان ساڵەکانی ١٩٤٩ بۆ ١٩٥٢، ئەوەش بۆ ھۆی پەرەسەندنی ئابووری وڵاتەکە. ئەو ھێزانەی کە دژی ڕژێم بوون زۆر بەخێرایی لە زیاد بوون دا بوون، بەھۆی ناڕەزای دژی ڕژێم و بەڕازی نەبونی ھاوبەشیکردنی ڕژێم لە پەیمان نامەی بەغدا لە ساڵی ١٩٥٥. ھەروەھا لە بەر ئەوەی ڕژێمی نوری کەوتبووە پارە خواردن و بەرتیل خواردن و خەڵکی ڕامیاری دژ بە ئەو ئازارو ئەشکەنجە دەدران. لە ساڵی ١٩٥٨ کودەتایەک دژی مەلیکایەتی فەیسەڵی دوو نوری سەحید بەرپا بوو کە ناوی بە شۆڕشی ١٤ی ئەیلوول دانرا. لە کودە تایەکەدا مەلیک فەیسەڵی دوو، و ئەمیر ئەبدوڵڵا کوژران و نوری سەئید لە ڕێگای ھەڵاتن دا کوژرا. === سەردەمی کۆماری لە ١٩٥٨ === لە ساڵی ١٩٥٨ سەردەمی مەلیکایەتی ڕووخا و وڵاتی عێراق دروست بوو و [[عەبدولکەریم قاسم]] ھاتە سەر دەسەڵات. قاسم بانگەوازی بیروڕای ئازادی دەکرد و پەیماننامەی بەغدای لە ساڵی ١٩٥٩ ھەڵوەشاندەوە. قاسم، بارزانی بانگ ھێشت کردەوە بۆ خاکی عێراق لە وڵاتی دەربەدەری [[یەکێتیی سۆڤیەت]]ی ئەوکاتە. قاسم لە سەرەتادا ھاریکاری دەکرا لەلایەن عەرەبەکان و شوعییەکان ھەروەھا سەرۆک ھۆزەکانی کورد وەک [[بنەماڵەی بارزانی|بارزانی]] لە فەرمانڕەوایەتیی خۆیدا؛ بەڵام ئەو ھاریکارییە زۆر تەمەنی کورت بوو. گرژی لە نێوان قاسم و بارزانی دا دروست بوو لەسەر بەڕێوە بردنی [[ئۆتۆنۆمی]] کوردستان. ھەروەھا لەگەڵ کۆمۆنیستەکان بارو دۆخی ئاڵۆز بوو تاوای لێھات قاسم لەکودەتایەکی سەربازی لە ساڵی ١٩٦٣ دا کوژرا. [[میری]]یەکی نوێ بە سەرۆکایەتی [[عەبدولسەلام عارف|عەبدولسەلام ئارف]] ھاتە سەر دەسەڵات. عەبدولسەلام ئارف لەکارەساتێکی کۆپتەردا لە ساڵی ١٩٦٦ دا کوژرا. جەنەڕاڵ عەبدولرەحمان عارف کە برای عەبدولسەلام بوو ھاتە جێگای ئەو. لە ساڵی ١٩٦٨ عەبدولرحمان لە کودەتایەک دا لەسەر دەسەڵات لابردرا. === ڕژێمی بەعس === {{سەرەکی|ڕژێمی بەعس}} پارتی بەعس دەسەڵاتی گرتە دەست و ژەنەراڵ [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] بوو بە [[سەرۆککۆماری عێراق]]. دروشمی پارتی بەعس ئەوە بوو «یەکێتی پارتی سۆسیالیستی عەرەبی بوو، لە دویشدا نیشتیمانی عەرەبی قسەی سەر زاریان بوو. دان پێدانان بەفەرمی بە مافەڕەواکانی کورد و ناوچە کوردییەکان، ئەوە بوو بەیانی ١١ ئازاری ١٩٧١لێ کەوتەوە، بەڵام ڕژێمی بەعس لە پەیمانەکانی خۆی پاشگەز بوووە [[ڕێکەوتننامەی جەزائیر|پەیمانی جەزائیر]]یان لە ساڵی ١٩٧٤ مۆرکرد لەگەڵ ئێران. لە پاش مردنی (کوشتنی) [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] لە ساڵی ١٩٧٩[[سەددام حوسێن]] ھاتە سەر دەسەڵات، کە دەمێک بوو دەسەڵاتی سەرەکی لە دەست دابوو. === شەڕی عێراق و ئێران === {{سەرەکی|شەڕی عێراق و ئێران}} شەڕەکە لە نێوان ئێران و عێراق دا ڕوویدا ئێران بەسەرکردایەتی [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] و عێراق بەسەرکردایەتی [[سەددام حوسێن]]، لە ساڵی ١٩٨٠ تا ١٩٨٨ شەڕەکە ٧ ساڵ و ١٠ مانگ و ١٦ ڕۆژی خایاند. لە ساڵی ١٩٨٠ عێراق دەیەویست، سنووری [[شەتەلعەرەب|شەتلعەرەب]] بگێرێتەوە بۆ خۆی کە لە ساڵی ١٩٧٤ عێراق دابووی بە ئێران لە بری ئەوەی ئێران ھاریکاری کوردەکان نەکات. عێراق ھاریکارییەکی تەواوی ھەبوو لەلایەن وڵاتە عەرەبییەکانەوە دژی شیعەی ئێران. لە شەرەکەدا [[ئەورووپا]] و [[ژاپۆن|یابان]] وڵاتی دوورگەی عەرەبی بەتایبەتی [[عەرەبستانی سعوودی|سعودیە]] ھاریکاری عێراقیان دەکرد بەپارە (قەرز) بە نزیکەی ٨٠ ملیارد دۆلاری ئەمریکی. دوای ڕاوەستانی شەڕ، وڵاتەکان دەیان ویست قەرزەکانی خۆیان لەگەڵ عێراق باس بکەن؛ بەڵام عێراق خۆی لە گێلی دەدا. ئەمریکا کە قەرزی نەدابوو بە عێراق لە جیاتی ئەوە قەرزی پێداو یارمەتی خواردەمەنی بە عێراق دەدا. ئەمریکا گەلێک کومپانیای نەوتی عێراقی کڕی و ھاوکاری ئەمریکا و عێراق زۆر گەرم بوو تا ئەو کاتەی عێراق لە ساڵی ١٩٩٠ [[کووەیت|کوێتی]] داگیر کرد، و لە ھەمان ساڵ دا پەیمانی ئاشتی لە نێوان ئێران و عێراق مۆر کرا. دوو سەبەبی ھێرشی عێراق بۆ سەر کوێت، یەکەم: عێراق دەی گوت کوێت سەر بە عێراق بووە و یەکێکە لە ناوچەکانی بەسڕە و. سەبەبی دووەم: داواکردنی کوێت لە قەرزەکانی کە دابووی بە عێراق دژی شەڕی ئێران. ئەوە بوو ئەمریکا بە ڕەزامەندی وڵاتە یەکگرتووەکان لەگەڵ ھاوپەیمانییەکانی کە بریتانیا، [[فەڕەنسا]] و پێنج وڵاتەکەی کەنداوی عەرەبی، [[میسر]]، [[سووریا|سوریا]] و [[مەغریب]] ھێرشیان کردە سەر عێراق. ئازادکردنی کووێت لە ١/١٧/ ١٩٩١دەستی پێکرد و لە ٢٨ ی مانگی شوباتی ھەمان ساڵ شەڕ ڕاوەستا. ھاوپەیمانەکان کوێتیان بە عێراق بەجێھێشت و سەرکەوتن، عێراق بە ھەموو مەرجێکی ئەمریکا ڕازی بوو. لەو مەرجانە نەمانی زۆری ھێزی سەربازی، داپڵۆساندنی چەکی قورس و دان پێنان بە وڵاتی کووێت. === ڕاپەرینی کوردەکان و شیعەکان === {{سەرەکی|ڕاپەڕین}} لە خواروی عێراقەوە شیعەکان و لە کوردستانیشەوە کوردەکان ھەلیان قۆستەوە بە کزبوونی ڕژێم و دەستیان کرد بە ڕاپەڕین. لە کوردستان لە ٥ ی مانگی ئازاری ١٩٩١ گەلی کورد بە ھاوکاری پێشمەرگە ڕاپەڕینی خۆیان دەست پێکرد لە شاری [[قەزای ڕانیە|ڕانیە]]وە گەلی کورد ئەوەندە تامەزرۆی ئازادی بوو یەکگرتنەکی تەواوی خەڵکانی گرتپووەوە، ھەمووی یەک دەنگ یەک ھەڵوێست بێ ئەوەی بیر لە تەسکایەتی [[پارت|لایەن]]ی یان کەسایەتی بکاتەوە. دروشمی خەبات و ئازادی بوو بۆ کوردستان. بۆ ماوەیەکی کەم گشت ناوچە کوردییەکان ئازاد کران بە [[کەرکووک]]یشەوە. === کۆڕەوی ١٩٩١ === ڕژێمی بەغدا لە خواروی عێراقەوە کەوت بۆ سەر گیانی شیعەکان و کوشتن و برین و بەکۆمەڵ کوشتن. لە خوارو ڕاپەرینی شیعەی تواندەوە و ھەموو ھێزەکەی خۆی کۆکردەوە بۆ سەر کوردستان، بەکۆپتەر و تۆپ و لەشکرەوە ھێرشی ھێنا، ئەوە بوو کۆڕەوە بەکۆمەڵەکەی چەند ملیۆنی لێ کەوتەوە. دەتوانین بڵێین خۆش بەختانە لەرێگەی میدیاکانەوە کارەساتە دڵتەزێنەکە گوێزرایەوە بۆ سەر شاشەی تەلەڤیزیۆنەکان لە گشت جیھاندا. ھێزە ھاوپەیمانەکان دوو ھێزی دژە فڕۆکەیەکانی عێراقیان دروست کرد، کە عێراق نەتوانێت جمووجۆڵی سەربازی و فڕۆکەیی لەم ناو چانەدا بەکاربھێنێت، ئەویش ھێڵی ٣٢ لە خوارەوە، و ھێڵی ٣٦ لە سەرەوە. == جوگرافیا == {{سەرەکی|جوگرافیای عێراق}} وڵاتی عێراق ڕووبەرەکەی نزیکەی ٤٥٣٫٥٠٠ کم، شوێنێکی گرنگی ھەیە لە جیھانی نوێدا لەبەر ئەوەی شوێنێکی جوگرافی بایەخ داری ھەیە و دەروانێت بە سەر بەشی ڕۆژھەڵاتی ناوچەی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین|ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]، ھەروەھا دەکەوێتە سەر پردێک [[زەوی]] ھەرسێ کیشوەرەکان بەیەکتر دەگەیەنێت [[ئەورووپا]]، [[ئاسیا]]، [[ئەفریقا]]، و ئاسانترین شوێن و ڕێگای وشکانی و ئاوییە کە بە ناوچە ئاوەدانەکاندا دەروات، عێراق بەشێکە لە ناوچەی یان لە ڕێگای (ھلال الخصیب) ئەم ناوچەیە دەست پێدەکات لە [[کەنداوی فارس]] و پاشان پێچ دەخواتەوە بەرەو عێراق و [[سووریا]] و [[فەلەستین]] و [[لوبنان]] و تا دەگاتە سەر [[دەریای ناوین|دەریای سپی ناوەراست]]. لە سەردەمی مێژووی کۆندا ئەم ناوچەیە ڕێگای بە یەکگەیشتنی نەتەوەکانی ڕۆژھەڵات بە [[ڕۆژاوا]] بوو. سەرەڕای پێشکەوتنی شارستانی و ھۆیەکانی گواستنەوە، عێراق گرنگی و تایبەتمەندی شوێنی خۆی پاراست، لەبەر ئەوەی ھەموو ڕێگاکان لە ناوچەی [[کەنداو]] کۆدەبێتەوە و ناوچەکانی باکوورو ڕۆژھەڵاتی [[کەنداوی فارس]] ناوچەی شاخاوی و سەختن سەرەڕای ئەوەی ناوچەی [[کەنداوی فارس]] شوێنێکی بازرگانی مامناوەندییە ئەویش لەبەر بوونی ڕێگاکانی ئاوی بەدەریای سوور و نۆکەندی سوێسدا؛ بەڵام باشووری عێراق گرنگییەکی تایبەتی ھەیە لەبەر ئەوەی ناوچەیەکی بازرگانی یان بەناوچەیەکی (ترانسێت)ە سەرەرای گرنگی شوێنەکەی وڵاتی عێراق لەرووی ئابوورییەوە بایەخی زۆری ھەیە چونکە مادەی سەرەتایی کانزایی زۆری تێدایە کە جیھانی نوێ پێویستییەتی، و عێراق لەڕووی کشتوکاڵییەوە گرینگی خۆی ھەیە بەتایبەتی لە بواری چاندنی دانەوێلە ([[گەنم]] و [[جۆ]])دا، سەرەرای بوونی چەندین جۆر [[کانزا]] و [[سامانی سروشتی]] تر. === سنوور === دەکەوێتە باشووری ڕوژئاوای [[ئاسیا]] و باکووری ڕوژھەلاتی نیشتمانی عەرەبی. [[تورکیا]] دەکەوێتە باکوورییەوە و لای ڕوژھەلاتی [[ئێران]]ە و ھەریەک لە [[سووریا]] و [[ئوردن]] و [[عەرەبستانی سعوودی]] دەکەونە ڕۆژاوایەوە، و [[کووەیت]] و [[کەنداوی فارس|کەنداوی عەرەبی]] لە باشوورییدان. {{شوێنی شار | باکووری ڕۆژاوا = {{flag|سووریا}} | شار باکوور = {{flag|تورکیا}} | باکووری ڕۆژھەڵات = {{flag|ئێران}} | شار ڕۆژھەڵات = {{flag|ئێران}} | ناوی شار = {{flag|عێراق}} | شار ڕۆژاوا = {{flag|ئوردن}} | باشووری ڕۆژھەڵات = {{flag|ئێران}} | باشووری ڕۆژاوا = {{flag|عەرەبستانی سەعوودی}} | شار باشوور = {{flag|کووەیت}}، {{flag|عەرەبستانی سەعوودی}} }} === بەرزی و نزمی === [[پەڕگە:Iraq Topography.png|وێنۆک|250px|نەخشەی تۆپۆگرافی عێراق]] لێکۆلینەوە لە فیسۆگرافیای وڵاتی عێراق کارێکی ئاسان نییە لەبەر ئەوەی لە سنووری ئەم ولاتە چەندین جۆر دیاردەی سروشتی ڕووی زەوی بە چاو دەبینین، ناوچە شاخاوییە بەرزەکان لە باکوور و باکووری ڕۆژھەڵاتدا کە لە ڕووی پێکھاتەوە بەشێکن لە زنجیرە چیاکانی ئەلپی لە ئەورووپادا پاشان بەرەو ئاسیا درێژدەبنەوە لە ناوچەکانی بێرنە لە ئیسپانیا تا دەگاتە چیاکانی الیوماس لە [[میانمار|بۆرما]]. بەشەکانی ڕۆژاوای عێراق بەشێکن لە بانەکانی نیمچە دوورگەی عەرەبی کە لە ڕووی جیۆلۆجییەوە لە تاوێری زۆر کەونن (بەردی کۆن)، و زۆر ڕەقن بەڵام، بەشەکانی ناوەراستی یان (دەشتەکانی دۆلی دیجلە و فورات) کە بە قووڕ و ڵیتە داپۆشراوە لە سەردەمی دووھەم و سێیەمی جیۆلوجی دروستبوون لەگەل دروستبوونی دەشتەکانی ھیند کە (کنج و سند) ناسراون ئەم دەشتانە زۆر نزمن، بەڵام ناوچەی زۆرگ چەند تایبەتمەندییەکی خۆی ھەیە کە جیا دەکرێتەوە لە ناوچەکانی تر ئەم ناوچەیە لە پێچی سادە پێک ھاتووە و لە نێوان ئەو پێچانەدا دەشتی فراوان ھەیە بۆیە ناتواندرێت لەگەل ناوچە شاخاوییە بەرزەکاندا یەک بخرێت، لەرووی بەرزی و نزمییەوە ناوچەی زوورگ جیاوازە لەگەل دەشتی نیشتەنی بۆیە ناتواندرێت لەگەل ئەم دەشتانەدا یەک بخرێت، بەڵام ناوچەی بانی ڕۆژاوا تەنھا بەشە یا ناوچەیە لە عێراقدا پێکھاتەکەی بەردی زۆر کۆنن کە بۆ سەردەمە کۆنەکان دەگەرێتەوە ئەم بەردانە بەبەردی کلس داپۆشراون کە پێک ھاتەکەی دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی دووھەم و سێیەمی جیۆلۆجی. دواتر ئەو بەرگانە لە بەشەکانی ڕۆژاوا نەمان بەھۆی دامالینەوە ھەرچەندە لە ڕۆژاواوە بەرەو ڕۆژھەڵات بچین جۆری بەردەکان دەگۆرێت لە بەردی کۆنەوە بۆ بەردی نوێ و ئەگەر سەیری چینەکانی ئەم بەردانە بکەین لە بانی ڕۆژاوا لێژاییان زۆر کەمە چونکە دامالین زۆر کاری تێکردوون تەنھا لە ناوچەی (کارە) نەبێت لە ڕۆخەکانی ڕۆژھەڵاتی بانی ڕۆژاوا کە بەپێچی سادە کۆتاییان دێت و لە ھەندێ شوێندا تووشی شکان بوونەوە؛ بەڵام دەشتی نیشتەنی ھەموو بەشەکانی تەختن تەنھا بەشی ڕۆژاوای نەبێت کە ھەندێ بانی تێکەل بووە کە سەردەمی جیۆلۆجییەکەشی دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی (میۆسین). عێراق لە ڕووی بەرز و نزمییەوە دابەش دەبێت بۆ چوار بەش؛ * [[ناوچەی شاخاوی]] لە عێراقدا * [[ناوچەی زوورگ]] * [[بانی ڕۆژاوا]] * [[دەشتی نیشتەنی]] === کەشوھەوا === [[پەڕگە:Dust Storm over Iraq.jpg|وێنۆک|220px|گەردەلوولی خۆڵاوی لە عێراقدا لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠٠٩|alt=]] لەکاتی ھەر لێکۆلینەوەیەکی ئاووھەوادا پێویستە ڕەگەزەکانی ئاووھەوا وەربگرین وەکو ([[گەرمی]]، [[باران]]، [[با]]، پالەپەستۆ، [[شێ]]) بۆ دیاریکردنی ڕوخساری ئاووھەوای ھەرناوچەیەک و ھەر ھەرێمێکی جوگرافی. ھەندێک جارھۆکاری شوێن و دوورو نزیکی لە ڕووبەرە ئاوییەکان ڕۆلی خۆی دەبینێ بۆ دەستنیشانکردنی جۆری ئاووھە응애وا لە عێراقدا، پلەی گەرمی بەرزدەبێتەوە لەوەرزی ھاویندا پاشان نزم دەبێتەوە لە وەرزی زستاندا. 응애 بەرزی و پلەی گەرمی لەعێراقدا دەگەرێتەوە بۆچەند ھۆیەک وەک دووری شوێنەکەی لەرووبەرە ئاوییەکان و نزیکی لە ھێڵی یەکسانی و درێژی کاتژمێرەکانی ڕۆژ کە لە ھەندێ ڕۆژەکانی مانگی تەممووز (١٤٫٤) کاتژمێر و چوار دەقیقە دەبێت و ھەروەھا کەمی ڕێژەی شێ و ئاسمانی ساف (سامال). بەڵام نزمی لەزستاندا دەگەرێتەوە بۆ و بەرزی ونزمی ڕووی خاکەکەی و سەرەرای کاریگەری پالەپەستۆ و پەستانی کەش کە کار لەئاووھەواکەی دەکەن لەم وەرزەدا؛ بەڵام لەرووی بارانبارینەوە کە جۆری بارانی گەردەلولە (بابۆران) و ڕێژەکەش جی응애اوازە ئەویش بەپێی ئەندازەی ھاتنی ئەو (نەوالە شێیانە). جیاوازی بەرزی لە ئاستی ڕووی دەریاوە کە ڕێژەکەی لەنێوان(١٠ – ١٠٠ سم) دەبێت ھەر چەندە بەرەو باکوورو باکووری ڕۆژھەڵات برۆین بایەکەی لەجۆری باکووری ڕۆژاوایە خێرایییەکەی مام ناوەندییە بەدرێژایی ڕۆژەکانی سال، بەڵام لەباشوردا جۆری بایەکە دەگۆرێ بۆ بای باشووری ڕۆژھەڵات و عێراق بەزۆری لەژێر پالە پەستۆی بەرزی نیمچە خولگەیییە کە زالە بەسەر بیابانی گەورەی عەرەبی و نابێ کاریگەری بەرزی ونزمی لەبیربکەین بەتایبەتی لەناوچە شاخاوییەکاندا لەسەر ئاراستەی (با) و ڕێژەی باران و جۆری داباریندا؛ بۆیە ئاووھەوای عێراق دەکەوێتە ژێرکاریگەری کۆمەلێک گۆراوی ئاووھەوای جێگیر و ناجێگیر کە ئەوانەی دەبنەھۆی جیاوازی ئاووھەوا لەزستانەوە بۆھاوین و لەباکورەوە بۆ باشوور. [[پەڕگە:The Euphrates River-Iraq.jpg|وێنۆک|220px|ڕووباری فوڕات]] === دەرامەتی ئاو === مەبەست لەدەرامەتی ئاو لە عێراقدا ھەموو ئەو سەرچاوانە دەگرێتەوە کە لە سنوورەکەی دایە وەک: # ئاوی سەرزەوی: پێکدێت لەئاوی [[دیجلە|ڕووباری دیجلە]] و [[فورات|ڕووباری فورات]] و لقەکانیان و جۆگەکانیان و ([[شەتەلعەرەب|شەتولعەرەب]]) زۆربەی ئەم سەرچاوانە لە دەرەوەی سنووری عێراقن. گشت سەرچاوانە ھەمیشەیین تەنھا (ڕووخانە، عوزێم) نەبێت لە لقەکانی ڕووباری دیجلە. لەئەنجامی بوونی [[ڕووبار]]ەکان و لقەکانی کۆمەڵێک ڕووبار، چەندین بەست و بەنداو لەسەر ئەم سەرچاوانە دروستکراون وەک (بەستی سامەڕا، بەستی کووت) لەسەر ڕووباری دیجلە؛ و (بەستی حەدیسە و ڕەمادی و ھیندییە) لەسەر ڕووباری فوڕات. # باران وبەفر: ئەم درامەتە یەکێکە لە سەرچاوەکانی ھەموو جۆرە ئاوێک لە عێراق، بەھۆی بوونی بەفرو باران لە [[کێو|چیاکانی]] [[کوردستان]]، ڕووباری دیجلە و لقەکانی دروست بووە. # ئاوی ژێر زەوی: بەتیبەتی ئەم جۆرە ئاوە لە [[کوردستان]] زۆرە لەئەنجامی بارینی باران و بەفر. ھەروەھا جۆری بەردەکان ولێژی ناوچەکە یارمەتی کۆبوونەوەی ئاوی ژێر زەوی داوە، ڕێژەی ئاوی ژێر زەوی عێراق بەم شێوەیەیە: * ئاوی ناوچەی شاخاوی (ئاوی زۆرە). * ناوچەی زورگ (ئاوی کەمترە لە ناوچەی شاخاوی). * جاوچەی دەشتی نیشتەیی (ئاوی کەمە). * بانی جەزیرە: (ئاوی زۆرە) بەڵام تامی ناخۆشە بەھۆی بوونی ماددەی گۆگردیک و کالیسیۆمی تواوە. عێراق ھەر لەکۆندا بە وڵاتی یان دۆلی دوو ڕووبار ناسراوە ئەمەش وای کردووە گرنگییەکی ئابووری ھەبێت پاشان ببیتە ھۆی دروستبوونی چەندین شارستانییەتی == دانیشتووان == [[پەڕگە:Ethnoreligious Iraq.svg|وێنۆک|کۆمەڵە ڕەگەزی و ئایینییە سەرەکییەکان لە عێراقدا:{{ھن}} {{legend|#ffaaaa|شیعەی عەرەب}} {{legend|#aaffcc|سوننەی عەرەب}} {{legend|#eeffaa|[[کورد]]}} {{legend|#ccaaff|[[ئاشوور]]}} {{legend|#cdde87|[[یەزیدی]]}} {{legend|#ff9955|[[تورکمان]]}}]] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی عێراق ٤٢٬٩٦٣٬٠٠٠ کەس بووە،<ref>بەرنامەی «ڕێژەی دانیشتووان»</ref> کە دەکاتە ٠٫٤٨ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ١٩٫٩ ساڵە. ھەروەھا ٦٦ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = Countries in the world (ranked by 2014 population)| ناونیشان = http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ |ڕێکەوتی سەردان= ٥ی ئایاری ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی Worldometers |زمان = ئینگلیسی}}</ref> === ئایین === {{bar box | title=ئایینەکان لە عێراق<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=بەختیاری|یەکەم=سەعی|سەردێڕ=جوگرافیا|بڵاوکەرەوە=ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی|ژپنک=٩٧٨-٩٦٤-٣٤٢-٤٣١-٢|شوێن=تاران}}</ref> | titlebar=#ddd | left1='''ئایینەکان''' | right1='''ڕێژە''' | float=left | bars= {{bar percent|[[شیعە]]|black|٥٥٫٠}} {{bar percent|[[سوننە]]|green|٤٥٫٠}}}} === مێژووی سەرژمێرییەکان === دانیشتووانی عێراق لە ساڵی ١٨٦٦ لە سەردەمی [[عوسمانییەکان]] دواتر لە ساڵی (١٩٠٥ و ١٩١٩) ھەندێک ھەوڵ درا بۆ زانینی ژمارەی دانیشتووان لە عێراقدا لە ١٩٢١ ھەروەھا ١٩٢٣ ھەوڵێک لە ئارادا بوو بۆ زانینی ژمارەی دانیشتووان لە ویلایەتی مووسڵ وەکوو سەرژمێری لە ساڵی ١٩٢٧ سەرژمێری گشتی دانیشتووان ئەنجام درا بەڵام سەرکەوتوو نەبوو کە ژمارەی دانیشتووانی عێراق لەو سەرژمێرییەدا ٢٫٩٦٨٫٠٠٠ کەس بوو، کە ١٫٠٥١٫٠٠٠ کوڕ بوو، و ١٫٤٥٥٫٠٠٠ کچ بوو، لە ساڵی ١٩٣٤ دیسان ھەوڵ درا سەرژمێری ئەنجام بدرێت و ئەنجام درا بەڵام نەک بە واتای سەرژمێری گشتی چونکە ئامادەکاری باش بۆ نەکرابوو، بەڵام یەکەم سەرژمێری گشتی بەمانی سەرژمێری لە ساڵی ١٩٤٧ ئەنجام درا ماوەی یەک مانگ بەردەوام بوو کە تێدا ژمارەی دانیشتووان نزیکەی (٥٫٠٠٠٫٠٠٠) کەس بوو کە تێدا ڕێژەی گەشەی دانیشتووان ٢٫٦ بوو، دواتر بەرز بووەوە بۆ ٣٫٢ بەڵام یەکەم سەرژمێری ڕاست و دروست کە ئەنجام درا لە ساڵی ١٩٥٧ بوو [[نەتەوە یەکگرتووەکان]] سەرپەرشتی دەکرد ئەو کەم و کوڕییانەی کەلە ساڵی ١٩٤٧دا ھەبوو چارەسەرکرا پسوولەکانی بە زمانی ([[عەرەبی]]، [[کوردی]]، [[ئینگلیزی]]، [[تورکمانی]]، [[تورکی]]) چاپ کرابوو. دواتر لە ساڵی ١٩٦٥ سەرژمێرییەکی تر ئەنجام درا کە زیاتر مەبەستێکی [[ڕامیاری]] لە دوواوە بوو بە تایبەتی لە کاتی یەکگرتنەوەی ھەرسێ وڵاتی [[میسر]] و [[سووریا]] و عێراق، ئەم سەرژمێرییە دوو ساڵ پێش وادەی خۆی ئەنجام درا کە بە لۆژیکێکی شۆڤینیانە ئەنجام درا سەرەڕای ئەوەی لەو سەردەمە بە تایبەتی لە دوای ساڵی ١٩٦١ شۆڕشی کورد بەرپابوو کە بووە ھۆی دروستبوونی شەڕ ھەروەھا ئاوارە بوونی خەڵکێکی زۆر، مەبەستی سەرەکیش لەو سەرژمێرییەدا کەمکردنەوەی ڕێژەی کورد بەتایبەتی لەو شوێنانەی کە نەتەوەکانی تری لێبوو وەکو تورکمان و عەرەب؛ کە ڕێژەی کورد بە جۆرێک کەم کرایەوە کەمتر لە ٢٥٪ بوو، ھەروەھا بەشێک لە ڕێکەوتنامەی ١١ی ئازار لە ساڵی ١٩٧٠ ئەنجامدانی سەرژمێری بۆ دیاریکردنی ناوچەی [[ئۆتۆنۆمی]] بۆ [[کوردستان]] سەرەرای تەواو بوونی کارەکانی لیژنەی سەرژمێری و مانگێک بەر لە ئەنجامدانی ئەم پرۆسەیە دواخرا بۆ کاتێکی نادیار، ئەوەبوو لە ساڵی ١٩٧٤ شەڕ دەستی پێکرد، لە ساڵی ١٩٧٥ [[ڕێکەوتنامەی جەزائیر]] مۆر کرا لە نێوان [[میری]] شا و عێراق لەو سەردەمەدا. پاشان شۆڕشی کورد تێکچوو و زۆربەی گوندەکان تێکچوون چۆڵ کران و خەڵکەکە ڕاگوێزرانەوە بۆ کۆمەلگا زۆرە ملێیەکان و خوارووی عێراق، دواتر لە ساڵی ١٩٧٧ سەرژمێری ئەنجام درایەوە کە لەکاتی شەڕ و بارودۆخێکی ڕامیاری نالەباردا بوو، دواتر دوای ھەڵگیرسانی شۆڕشی عێراق – ئێران، لە ساڵی ١٩٨٧ سەرژمێری ئەنجام درا ئەوەبوو بارودۆخی کوردستان نالەبار بوو و گوندەکانی کوردستان ڕاگواسترانەوە کران بۆ [[کۆمەڵگا]] زۆرە ملێیەکان، دوا سەرژمێریش لە ساڵی ١٩٩٧ ئەنجام درا لەلایەن ڕێکخراوی خۆراکی جیھانی، ھەرچەندە سەرژمێرییەکی گشتی نەبوو کەم و کوڕی زۆریشی تێدابوو، بڕیار وابوو لە ٢٠٠٧ ئەنجام بدرێت سەرژمێری بەڵام لەبەر بارودۆخی ڕامیاری ئەنجام نەدرا. {| class="wikitable" border="١" |- style="text-align:center; background: #efefef; border-bottom:2px solid gray;" ! ژمارە ! ساڵ ! کوڕ ! کچ ! ڕێژەی گەشە |- | ١ | ١٩٤٧ | ٢٢٥٧ | ٢٥٥٩ | ٢٫٦ |- | ٢ | ١٩٥٧ | ٣١٥٥ | ٣١٤٤ | |- | ٣ | ١٩٦٥ | ٤١٠٥ | ٣٩٥٤ | |- | ٤ | ١٩٧٧ | ٦١٨٣ | ٥٨١٧ | ٣٫٢ |- | ٥ | ١٩٨٧ | ٨٣٩٦ | ٨٤٧٥ | |- |} بەپێی ئەم خشتەیەی سەرەوە تێکرای زۆر بوون و گەشەکردن بەرەو سەرەوە دەروات لە زیاد بوون دایە لە ١٩٤٧–١٩٥٧ (٢٫٦) بووە، دواتر گەیشتە (٣٫٢) لە (١٩٧٧ – ١٩٨٧) ھۆکارەکانی ئەم گەشە سەندنە سروشتییە بۆ جیاوازی لە نێوان ڕێژەی لەدایکبوون و مردووان دەگەرێتەوە. بۆ نموونە: لە ساڵی ١٩٨٠ تاکو ١٩٨٥ ڕێژەی لەدایکبوون ٤٤٫٠٠٠ بوو بەرامبەر ڕێژە مردن کە تەنھا ١٠٫٠٠٠ بوو واتا زیاد بوونی سروشتی ٣٫٤ بوو، ئەمەش ژمارەیەکی بەرزە ئەگەر بەراوورد بکەین لەگەڵ وڵاتانی تری عەرەبیدا لە ([[میسر]]- ٢٫٥)، لە ([[مەغریب]] – ٣٫٢)، لە ([[سوودان]] – ٣٫٨)، ([[توونس]] – ٢٫٥)، ([[یەمەن]] – ٣٫١)، ([[مۆریتانیا]] – ٢٫٨)، ([[لوبنان]] – ٢٫٤)، ([[عەرەبستانی سعوودی]] –٦٫٥)، ([[ئیمارات]] – ١٢٪)، ([[بەحرێن]] – ١٤٫٥)، تێکرای گەشەی ساڵانەی دانیشتووان؛ بەڵام چری دانیشتووان لە عێراقدا بەردەوام لە زیاد بووندایە. چڕی دانیشتووان لە ساڵی ١٩٤٧ تەنھا ١١ کەس بوو پاشان بەرز بووەوە بۆ ١٤ لە ساڵی ١٩٥٧ دواتر ١٨ لە ساڵی ١٩٦٥ پاشان ٢٨ لە ساڵی ١٩٧٧، ٣٧ لە ١٩٨٨، بەڵام ئەم ڕێژەیە جیاوازی ھەیە لە شوێنێک بۆ شوێنێکی تر. === پێکھاتەی تەمەنی دانیشتووان === بە شێوەیەکی گشتی دەتوانین سێ جۆر لە پێکھاتەی تەمەن دیاری بکەین: # ئەوانەی کە تەمەنیان لە ١٥ ساڵ کەمترە؛ ئەوەی یەکەم چینێکی بەکاربەر و مشەخۆرە بەڵام ئەو ڕێژەیە واتا کۆمەڵگا لە باری لاوی دایە، تێکرای ژمارەکەی لە ساڵی (١٩٨٧) ٧٫٣٨١٫٤٩٢ کەس بوو واتا ٤٥٪ کۆی دانیشتووان ئەمەش ڕێژەیەکی بەرزە. # ئەوانەی کە تەمەنیان لە نێوان ١٥ تا ٦٤ ساڵە؛ کە گرینگترین چینەکانی کۆمەڵگایە و چینی بەرھەم ھێنە و چینەکانی تر لە ئەستۆ دەگرێت ژمارەی لە ساڵی (١٩٨٧) ٨٫١٨٠٫٢٦١ کەس بوو واتا ٥٠٪ کۆی گشتی دانیشتووان؛ بەڵام ئەگەر بەراووردی بکەین لەگەڵ ولاتانی تری جیھان کە لە ھەندێک وڵات دەگاتە ٥٦ ٪ تاکو ٦٠٪. # ئەوانەی تەمەنیان لە ٦٥ ساڵ بەرەو سەرەوەیە؛ چینی سێیەم وەک چینی یەکەم چینێکی بەکاربەرە کە ژمارەیەکی زۆری لە ژن و بێوەژن و پیر و پەککەوتەی تێدایە، کە تێکرای ژمارەکەی لە ساڵی ١٩٨٧ ٥٤٦٫٦٦٥ کەس بوو واتا ڕێژەکەی ٣٫٣٪ ھەمووی دانیشتووانی عێراق بوو، ئەم ڕێژەیەش کەمە ئەگەر بەراوورد بکەین لەگەڵ وڵاتانی تری جیھان. == دابەشبوونی کارگێڕی == عێراق دابەش دەبێت بۆ ١٩ ناوچەی کارگێڕی کە بە پارێزگا ناو دەبرێن، چوار لەم شارانە ([[سلێمانی]] و [[ھەولێر]] و [[دھۆک]] و [[ھەڵەبجە]]) دەکەونە ھەرێمی کوردستان لە عێراقدا: {| border="٠" |----- | * [[پارێزگای بەغدا|بەغدا]] * [[پارێزگای سەلاحەددین|سەلاحەددین]] * [[پارێزگای دیالە|دیالە]] * [[پارێزگای واسیت|واسیت]] * [[پارێزگای میسان|میسان]] * [[پارێزگای بەسرە|بەسرە]] | * [[پارێزگای زیقار|زیقار]] * [[پارێزگای موسەنا|موسەنا]] * [[پارێزگای قادسیە|قادسییە]] * [[پارێزگای بابل|بابل]] * [[پارێزگای کەربەلا|کەربەلا]] * [[پارێزگای نەجەف|نەجەف]] | * [[پارێزگای ئەنبار|ئەنبار]] * [[پارێزگای نەینەوا|نەینەوا]] * [[پارێزگای دھۆک|دھۆک]] * [[پارێزگای ھەولێر|ھەولێر]] * [[پارێزگای کەرکووک|کەرکووک]] * [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] * [[پارێزگای ھەڵەبجە|ھەڵەبجە]] |} [[پەڕگە:Iraqi Governorates ckb.svg|ناوەڕاست|وێنۆک|400 px|پارێزگاکانی عێراق]] == پێشانگا == {{چینی ناوەند}} <gallery> پەڕگە:Tigris river Mosul.jpg|دیجلە لە [[مووسڵ]] پەڕگە:Ihstar Gate RB.JPG|دەروازەی ئەشتار ٦٠٤ تا ٥٦٢ پ. ز بابلی دێرین پەڕگە:Boat on Euphrates.jpg|بەلەمێک لە شەتی عەرەب پەڕگە:Mustansiriya University CPT.jpg|قوتابخانەی موستەنسرییە لە بەغدا پەڕگە:Old city of Basra 1954.jpg|شاری بەسرەی دێرین پەڕگە:Kerbela Hussein Moschee.jpg|ئارامگەی حسەینی کوڕی ئەلی لە کەربەلا </gallery> {{کۆتایی}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{وڵاتەکانی ئاسیا}} {{وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوین}} {{پارێزگاکانی عێراق}} {{کۆمکاری عەرەبی}} {{تووڵی دەروازە|وڵاتەکان|ئاسیا|ڕۆژھەڵاتی ناوین|عێراق|کوردستان|جوگرافیا|کۆمەڵگا}} {{پۆلی کۆمنز|Iraq}} [[پۆل:عێراق|عێراق]] [[پۆل:شام]] [[پۆل:ئەندامانی کۆمکاری عەرەبی]] [[پۆل:دەوڵەتانی ئەندامی ڕێکخراوەی ھاوکاریی ئیسلامی]] [[پۆل:دەوڵەتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:ڕۆژاوای ئاسیا]] [[پۆل:مانگیلەی بەپیت]] [[پۆل:مێزۆپۆتامیا]] [[پۆل:وڵاتانی ڕۆژاوای ئاسیا]] [[پۆل:وڵاتەکان و مەڵبەندەکانی عەرەبی ئاخێو]] [[پۆل:وڵاتەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین]] [[پۆل:ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٩٣٢]] [[پۆل:کۆمارە فێدراڵەکان]] [[پۆل:وڵاتانی ئەندامی ئۆپێک]] [[پۆل:نزیک وڵاتانی ڕۆژھەڵات]] [[پۆل:دەوڵەتە ئیسلامیەکان]] [[پۆل:دەوڵەتە دیکتاتۆرەکان]] 67ky9mh3zjix5q6jcrfqj5dwgjz4mxa 1454426 1454425 2025-06-18T14:27:49Z 1silent scientist 51740 /* مێژووی عێراق */ 1454426 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی_وڵات |ناو_فەرمی = کۆماری عێراق |ناو_خۆماڵی = جُمْھُوریَّة العِرَاق |ناوی_باو = عێراق |ئاڵا_وێنە = Flag of Iraq.svg |نیشانی_نەتەوەیی_وێنە = Coat of arms of Iraq.svg |دروژمی_نەتەوەیی = |سروودی_نیشتمانی = «نیشتمانی من» |سروودی_پاشایی = |نەخشە_وێنە = Iraq in its region.svg |نەخشە_سەردێڕ = |پایتەخت = [[بەغدا]] |latd= | latm= | latNS= = |longd= | longm= | longEW= = |شار_گەورەترین = [[بەغدا]]، [[مووسڵ]]، [[بەسرە]]، [[ھەولێر]] |زمانەکان_فەرمی = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی کوردی|کوردی]] |زمانەکان_ناوچەیی = |جۆری_زمانەکان = |ڕەگەز_گرووپەکان = |جۆری_دەسەڵات = |پلەی_سەرۆک١ = [[سەرۆککۆماری عێراق|سەرۆک کۆمار]] |ناوی_سەرۆک١ = [[لەتیف ڕەشید]] |پلەی_سەرۆک٢ = [[سەرۆک وەزیرانی عێراق|سەرۆک وەزیران]] |ناوی_سەرۆک٢ = [[محەممەد شیاع سوودانی]] |پلەی_سەرۆک٣ = [[پێڕستی سەرۆکەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق|سەرۆک پەرلەمان]] |ناوی_سەرۆک٣ = [[موحسین مەندەلاوی]] |جۆری_وەرگرتنی_دەسەڵات = سەربەخۆیی |زانیاریی_وەرگرتنی_دەسەڵات = |ڕووداوی_سەربەخۆیی١ = لە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی١ =١ی تشرینی یەکەم ١٩١٩ |ڕووداوی_سەربەخۆیی٢ = لە [[شانشینی عێراق]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٢ =٢٣ی ئاب ١٩٢١ |ڕووداوی_سەربەخۆیی٣ = لە [[بەریتانیای مەزن|بەریتانیا]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٣ =٣ی تشرینی یەکەم ١٩٣٢ |ڕووداوی_سەربەخۆیی٤ = لە [[دامەزراندنی کۆمار]] |ڕێکەوتی_سەربەخۆیی٤ =١٤ی تەممووز ١٩٥٨ |پلە_ ڕووبەر =٤٣٨٣١٧ |ڕووبەر_ک. م. ٤گ = ١٦٩٢٣٤ |مەزەندەی_ژمارەی_دانیشتووان = ٤٥٬٣٩٠٬٤١٥ |پلە_مەزەندەی_دانیشتووان = ٣٥ |ساڵی_مەزەندەی_دانیشتووان = ٢٠٢٣ |سەرژمێریی_دانێشتوان = ٤٥٫٤٠٧٫٨٩٥ |ساڵی_سەرژمێریی_دانێشتوان = ٢٠٢٤ |چڕیی_دانیشتووان_ک. م. ٤گۆش = ٢٦٨ |پلە_چڕیی_دانیشتووان = |دراو = [[دیناری عێراقی]] |کۆدی_دراو = IQD |کاتی_ناوچەیی = +٣ |قەرەبووی_کات = |لای_لێخوڕین = ڕاست |پاشگر_دۆمەین = [[.iq]] |کۆدی_تەلەفوون = +٩٦٤ }} '''عێراق'''<ref>(http://www.maajim.com/dictionary/عراق) من موقع المعاجم (http://www.maajim.com/)، واطلع علییە فی 10 مایو 2016، وجاء ڕسم الکلمة ھکذا العِرَاق {{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نسخة مؤرشفة|ناونیشان=https://www.maajim.com/dictionary/عراق|ڕێکەوتی سەردان=4 أکتوبر 2020}}</ref> بە فەرمی '''کۆماری عێراق'''<ref>[https://www.iraqipresidency.net/ رئاسة جمهورية العراق] {{Webarchive}}</ref> ({{بە عەرەبی|جُمْهُوريَّة العِرَاق}}) [[جیھانی عەرەب|وڵاتێکی ڕۆژھەڵاتی نێوەڕاستە]]، و بەپێی [[دەستووری عێراق]] بە [[کۆمار|کۆمارێکی]] [[پەرلەمان]]ی [[فیدرالیزم|فیدراڵی]] دادەنرێت،<ref>المادة (1): جمھوریة العراق دولة اتحادیة واحدة مستقلة ذات سیادة کاملة، نظام الحکم فیھا جمھوری نیابی (برلمانی) دیمقراطی.</ref> لە نۆزدە پارێزگای [[دی فاکتۆ]] (پارێزگای نۆزدەھەم [[پارێزگای ھەڵەبجە|ھەڵەبجە]]یە)، پایتەختەکەی بریتییە لە [[بەغدا|بەغدا]]. دەکەوێتە [[ڕۆژاوای ئاسیا]]<ref>[https://www.luventicus.org/alxrajt/ehsia/gnubehsia.html خریطە جنوب آسیا: البلدان وعواصم] {{Webarchive}}</ref> و یەکێکە لەو وڵاتانەی دەکەوێتە [[کەنداوی فارس]]ی. لە باشوورەوە ھاوسنوورە لەگەڵ [[کووەیت]] و [[عەرەبستانی سعوودی]]،<ref>[https://arabic.cnn.com/middleeast/2014/01/12/saudi-iraq-history العراق والسعودیة.]</ref> لە باکوور لەگەڵ [[تورکیا]]،<ref>[https://www.el-balad.com/943392 منورات ترکیة علی الحدود العراقیة] {{Webarchive}}</ref> لە [[ڕۆژاوا]] لەگەڵ [[سووریا]] و [[ئوردن]]<ref>[https://www.alarabiya.net/ar/arab-and-world/syria/2014/01/05/داعش-یسعی-إلی-تأسیس-دولة-علی-الحدود-السوریة-العراقیة.html "داعش" یسعی لتأسیس دولة علی حدود سووریا والعراق] {{Webarchive}}</ref> و لە [[ڕۆژھەڵات]]ەوە لەگەڵ [[ئێران]]، ئەندامی دامەزرێنەری [[کۆمکاری عەرەبی]]<ref>[https://www.arableagueonline.org/ جامعة الدول العربیة] {{Webarchive}}</ref> [[ڕێکخراوەی ھاوکاریی ئیسلامی|ڕێکخراوی کۆنفرانسی ئیسلامی]]<ref>[https://www.oic-oci.org/oicv2/states/ الدول الاعضاء] {{Webarchive}}</ref> و [[ئۆپێک]]ە. زۆربەی زەوییەکانی [[تورکیا|وڵاتەکە]] لە ئێستادا دەکەوێتە [[ھەرێمی ئاناتۆلیای باشووری ڕۆژھەڵات|ناوچەی]] [[مێزۆپۆتامیا|میزۆپۆتامیا]] و ناوچەکە یەکەم ناوەندی شارستانییەتی لە [[جیھان|جیھاندا]] لەخۆگرتبوو کە دەکەوێتە نێوان ڕووباری [[دیجلە]] و [[فورات]] کە [[شارستانێتی]] [[سۆمەر|سۆمەرییە]]. ھەروەھا شوێنەواری سۆمەرییەکان لە ئێستادا دۆزرایەوە ویلایەتی [[کووەیت|کووێت]]<ref>[https://www.kuwaitarchaeology.org/ الآثار الموجودة فی جزیرة فیلکة] {{Webarchive}}</ref> [[بەحرەین]]<ref>[https://www.theregister.com/2010/12/09/ancient_dilmun_garden_eden_gulf_lost_civilisation/ الآثار السومریة 1] {{Webarchive}}</ref><ref>[https://hindunet.org/hindu_history/sarasvati/html/artefacts.htm الآثار السومریة 2] {{Webarchive}}</ref> و [[ئەھواز]] لە [[ئێران]]. مێزۆپۆتامیا پەیوەندی لەگەڵ [[شارستانێتی|شارستانییەتە]] کۆنەکانی [[میسر]] و [[ھیندستان]] ھەبووە.<ref>[https://hindunet.org/hindu_history/sarasvati/html/artefacts.htm اتصالات الحضارات القدیمة ببعضھا] {{Webarchive}}</ref> زۆر وڵات و شارستانییەتی فەرمانڕەوایەتیی عێراقیان دەکرد، گرنگترینیان بریتین لە سۆمەری، ئیمپراتۆرییەتیی بابلی نوێ، [[ئاشوور]]ی، [[ماد]]، [[ئیمپراتۆریەتیی سلووکی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ئەشکانی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی|ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکان]]، مەناتیرە، خەلافەتی ڕەشیدون، [[دەوڵەتی ئەمەوی|ئەمەوی]]، [[خەلافەتی عەباسی|عەباسی]]، [[ئیمپراتۆریەتیی مەغۆل|ئیمپراتۆرییەتیی مۆنگۆل]]، [[سەفەوییەکان|سەفەوی]]، ئەفشارد، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانی]] پاشان لەژێرفەرمانی [[شانشینی یەکگرتوو]]، پاشان [[شانشینی عێراق]]، یەکەم ڕژێمی کۆماری، پاشان [[ڕژێمی بەعس|کۆماری ژێر دەسەڵاتی بەعس]]، پاشان دەسەڵاتی ئۆرھا (ئاوەدانکردنەوەی عێراق<ref>[http://alarabnews.com/alshaab/GIF/16-01-2004/a2.htm امریکا لا ترید عراقا آمنا وھذا ھو الدلیل:] {{Webarchive}}</ref>)، و دەسەڵاتی [[ھاوپەیمانیی دەسەڵاتی کاتی لە عێراق|کاتی ھاوپەیمانی]]، پاشان [[حکوومەت]]ی کاتی عێراق، پاشان حکوومەتی ڕاگوزەر، لە کۆتایدا کۆماری پەرلەمانی فیدراڵی لە عێراق. ژمارەی دانیشتووانی کۆماری عێراق [[ساڵ|لە]] ساڵی ٢٠٢٠بە نزیکەی ٤٠٬١٥٠٬٠٠٠ کەس خەمڵێندراوە، کە بە (٥٠٫٥٠٪) بۆ پیاوان و (٤٩٫٥٪) بۆ ژنان دابەشکراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|سەردێڕ=العراق: عدد السکان یتجاوز 40 ملیون نسمة&nbsp;|ناونیشان=https://www.aa.com.tr/ar/الدول-العربیة/العراق-عدد-السکان-یتجاوز-40-ملیون-نسمة/2107332|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئازاری ٢٠٢١}}</ref> ڕێژەی [[عەرەب]] لە ٧٥–٨٠٪، کوردیش ١٥–٢٠٪ پێکدەھێنن لەکاتێکدا ئەوانەی کە ماونەتەوە (٥٪) [[ئاشوورییەکان|ئاشووری/سریا/کادان]]، [[تورکمانی عێراق|تورکمان]] و کەمینەکانی دیکەن، ئایینی زۆرینەی دانیشتووانی عێراق [[ئیسلام]]ە و ڕێژەکەیان دەگاتە ٩٥٪ی دانیشتووان.<ref name="مولد تلقائیا10">Casey, p.</ref><ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/iz.html The World Factbook] {{Webarchive}}</ref> کەمینە ئایینییەکان دەگەنە ٥٪ی دانیشتووان، کە زۆرینەیان [[کریستیان|خاچ پەرست]] کلدانن، ئایینەکانی دیکەش ھەن وەک ئایینەکانی مەندایی، [[ئێزدی]]، [[جوولەکایەتی|جوولەکە]]، [[یارسان]]ی، و [[ئایینی بەھایی|بەھایی]]. سەبارەت بە نەتەوەکانی عێراقیش بریتین لە [[عەرەب]]، [[کورد]]، [[تورکمان]]، [[ئاشوورییەکان|ئاشووری/سوریای/کلدانی]]، [[فەیلییەکان|کوردی فەیلی]]، ئێزدی، [[شەبەک]]، یارسانی، جوولەکە، [[چەرکەس]]ی عێراقی، [[ئەرمەنییەکان|ئەرمەنی]] عێراقی، [[دۆم|کاولییە]] (ڕۆمای عێراقی)، [[ئایینی بەھایی|بەھایی]]. عێراق وڵاتێکە پێکھاتەی زەوییەکەی جۆراوجۆرە؛ لە [[کێو|شاخ]] و [[دۆڵ]] و [[دارستان|دارستانەکانی]] [[باکوور]]ی عێراق و بەتایبەتی لە [[ھەرێمی کوردستان|ناوچەی کوردستان]]، تا گردەکانی زنجیرەی [[زنجیرەچیای حەمرین|گردەکانی حەمرین]] و لە دەشتە دەشتە بەپیتەکانی نیشتووی نێوان ڕووبارەکانی [[دیجلە]] و [[فورات]]ەوە تا [[بیابان]]ە وشکەکانی وەک: [[بیابانی سووریا]] و [[بیابانی عەرەبی|عەرەبی]]. چەندین دەریاچەی دەستکرد لە عێراقدا ھەن، وەک دەریاچەی تارتار، ئەلڕەزازا و ئەوانی تر، ھەروەھا دەریاچەی سروشتی ھەیە، وەک دەریاچەی سەوا لە بیابانی سەماوە لە [[پارێزگای موسەنا]]. [[پێغەمبەر]] [[ئیبراھیم]] لە عێراق لەدایکبووە، و خاکی چەندین پێغەمبەرە وەک [[یوونس]]، [[حیزقیل|حەزەقیل]]، [[دانیال]]، [[عوزەیر]]، [[ناحوم]]، حەنینا [[ئادەم]]، [[نووح]]، [[ھوود]]، [[ساڵح]]، [[زول کیفل]]، [[سولەیمان|سلێمان]]، و [[ئەیووب]] (ھەموو ئەمانە بەپێی بوونی مەزارگای ڕاستەقینە و سەرچاوە ئیسلامی و [[کریستیان|خاچ پەرست]] و [[جوو|جووەکان]])، و خاکی زۆرێک لە ئیمامەکانی موسڵمانانی [[سوننە]] و [[شیعە]]ن، وەک [[عەلی کوڕی ئەبووتاڵیب]]، [[حوسێن کوڕی عەلی]] و [[عەبباس کوڕی عەلی|براکەی]]، [[محەممەد کوڕی حەسەن ئەلمەھدی]]، [[عەبدولقادری گەیلانی]]، [[ئەبووحەنیفە]]، و خاکی مەزارگای زۆرێک لە منداڵانی [[ئیمام]]ەکانی [[شیعە]] و [[ھاوەڵان|ھاوەڵانە]] وەکو [[سەلمانی فارسی]] و [[تابعین|شوێنکەوتووانی]]. لەڕووی جوگرافیاوە [[کەنداوی فارس]]ی تاکە بەندەری دەریایییە بۆ عێراق بۆ [[جیھان]]، بەو پێیەی درێژی کەنار دەریاکانی عێراق نزیکەی ٥٨ کیلۆمەتر دەبێت، ھەروەھا بەندەری ئوم قەسر لە [[بەسرە]] یەکێکە لە گرنگترین بەندەرەکانی عێراق کە ڕووی لە [[کەنداو]] کردووە.<ref>[https://www.arab-tourismorg.org/index.php/about-organization/states-members?id=318 میناء أم قصر المنفذ الخلیجی الوحید للعراق] {{Webarchive}}</ref> ڕووبارەکانی دیجلە و فورات لە باکووری عێراقەوە بەرەو باشووری تێدەپەڕن، کە بنەمای سەرھەڵدانی یەکەم ناوەندی شارستانی بوون لە جیھاندا کە بە [[مێزۆپۆتامیا]] ناودەبرێت، لەسەر دەستی [[ئەکەد|ئەکەدییەکان]] و [[سۆمەر|سۆمەرییەکان]] و [[ئاشوور|ئاشوورییەکان]] و [[بابل|بابلییەکان]]. لەنێو ئەو بەرھەمانەی کە شارستانییەتی مێزۆپۆتامیا بەرھەمی ھێنابوو داھێنانی پیت بوو لەلایەن [[سۆمەر|سۆمەرییەکانەوە]] بوو.<ref>[https://www.arab-tourismorg.org/index.php/about-organization/states-members?id=318 السومریون أول من اخترع الکلمات] {{Webarchive}}</ref> و دەرکردنی یەکەمین [[یاسا]]ی نووسراو لە [[مێژووی مرۆڤایەتی]]دا، لەوانە ئەوەی لە سەرچاوە مێژوویییەکاندا بە کۆدی [[یاساکانی حامۆرابی|حامۆرابی]] ناسراوە، لە سەرچاوە مێژوویەکان ئاماژە بەوەدراوە کە پێدەچێت عێراق خاوەنی یەکەم مۆزەخانەبووبێت لە جیھان بە ناوی ئەنگاڵدی-نانە<ref name="anzovin">Anzovin, item # 1824, p. 69 ''The first museum known to historians (circa 530 BCE) was that of Ennigaldi-Nanna, the daughter of Nabu-na'id (Nabonidus), the last king to Babylonia.''</ref><ref name="Casey">Casey, p.</ref><ref name="Harvey">Harvey, p. 20 ''Princess Ennigaldi-Nanna, collected antiques from the southern regions of Mesopotamia, which she stored in a temple at Ur – the first known museum in the world. ''</ref><ref name="Leon">Leon, pp. 36–37 ''...the first known museum.''</ref> زۆربەی سنوورە مۆدێرنەکانی عێراق لە ساڵی [[١٩٢٠]] لەلایەن [[کۆمەڵەی نەتەوەکان|کۆمەڵەی گەلانەوە]] داڕێژراون، کاتێک زەوییەکانی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی]] بە [[پەیمانی سیڤەر]] دابەشکرا. عێراق خرایە ژێر دەسەڵاتی [[شانشینی یەکگرتوو]] لە ناوچەیەک کە پێی دەگوترا ژێرفەرمانیی [[شانشینی یەکگرتوو]] لە عێراق. لە [[١٩٢١|ساڵی ١٩٢١]] دەسەڵاتی [[پاشایەتی]] دامەزرا و [[شانشینی عێراق]] لە [[١٩٣٢|ساڵی ١٩٣٢]] سەربەخۆیی لە [[شانشینی یەکگرتوو]] بەدەستھێنا. لە [[١٩٥٨|ساڵی ١٩٥٨]]، دەسەڵاتی پاشایەتی ڕووخێنرا و کۆماری عێراق دامەزرا. [[حیزبی بەعسی عێراق|پارتی بەعسی عێراق]] لە [[١٩٦٨|ساڵی ١٩٦٨]] تا [[٢٠٠٣]] فەرمانڕەوایەتیی عێراقی کرد. دوای ئەوەی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و ھاوپەیمانەکانی لە ساڵی ٢٠٠٣دا عێراقیان داگیرکرد، بەعس لە دەسەڵات دوورخرایەوە، پاشان حکوومەتێکی نوێی عێراق پێکھێنرا کە لە [[٢٠٠٥|ساڵی ٢٠٠٥]] ھەڵبژاردنی فرەیی پەرلەمانی ئەنجامدا. بوونی ئەمریکا لە عێراق لە [[٢٠١١|ساڵی ٢٠١١]] کۆتایی ھات،<ref name="cnn-dec11">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://edition.cnn.com/2011/12/17/world/meast/iraq-troops-leave/index.html|سەردێڕ=Deadly Iraq war ends with exit of last U.S. troops|ڕێکەوت=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١}}</ref> بەڵام [[یاخیبوونی عێراقی (پاش کشانەوەی ئەمریکا)|یاخیبوونی عێراق]] بەردەوام بوو و چڕتر بووەوە دوای ھاتنە ناوەوەی کۆمەڵێک [[تیرۆریزم|تیرۆریست]] لە [[سووریا]] و لەکاتی [[شەڕی ناوخۆیی سووریا|شەڕی ناوخۆی سووریا]]دا؛ و ٤٥٠ سەربازی ئەمریکی لە [[١٠ی حوزەیران]]ی [[٢٠١٥]] ڕەوانەی عێراق کران.<ref name="مولد تلقائیا2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Gordon|یەکەم=Michael|سەردێڕ=In Shift, U.S. Will Send 450 Advisers to Help Iraq Fight ISIS|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2015/06/11/world/middleeast/us-embracing-a-new-approach-on-battling-isis-in-iraq.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٥|بڵاوکەرەوە=[[نیویورک تایمز]]|ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٥}}</ref>دوای ڕووخانی [[ڕژێمی بەعس]] لە عێراق کێشە و ناکۆکی لەسەر چۆنییەتی پێکھێنانی حکوومەتی نوێی عێراق دروست بوو؛ بۆیە سیستەمی پشکپشکێنە (لەسەر بنەمای [[ڕێباز]] و [[پارت]])پەیڕەوکرا. لە ساڵی [[٢٠١٤]] ژمارەیەک پارێزگا و ناوچەی عێراق کەوتنە دەست [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|ڕێکخراوی تیرۆریستی داعش]]، بۆیە [[شەڕ]]ی ڕزگارکردنی ناوچەکان لە چنگی داعش سەریھەڵدا و لە [[٩ی کانوونی یەکەم|٩ی کانوونی دووەمی]] ٢٠١٧ ھەموو ئەو ناوچانەی کە لەلایەن ڕێکخراوەکەوە کۆنترۆڵکرابوون ئازادکران. لە [[١ی تشرینی یەکەم]]ی [[ساڵ|٢٠١٩]] چەندین خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی گەورە ئەنجامدرا. [[عادل عەبدولمەھدی]]، سەرۆکی حکوومەتی چوارەمی پەرلەمانی عێراق لە [[٣٠ی تشرینی دووەم]]ی [[٢٠١٩]] نامەی دەستلەکارکێشانەوەی لە پۆستەکەی پێشکەش کرد، دواتر وڵات لە [[٢٢ی کانوونی یەکەم]]ی ھەمان [[ساڵ]]دا چووە دۆخێکی بۆشایی دەستوورییەوە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=الفراغ الدستوری وغیاب السلطة&nbsp;|ناونیشان=https://iraqi-forum2014.com/اللجان/اللجنة-القانونیة/الفراغ-الدستوری-وغیاب-السلطة/|ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١}}{{بەستەری مردوو|url=https://iraqi-forum2014.com/اللجان/اللجنة-القانونیة/الفراغ-الدستوری-وغیاب-السلطة/ |date=ئازاری ٢٠٢٣}}</ref> و بۆشایی دەستووری لە [[٧ی ئایار]]ی [[٢٠٢٠]] بە پێکھێنانی [[حکوومەتی مستەفا کازمی|حکوومەتی کاتی مستەفا کازمی]] بۆ بەڕێوەبردنی عێراق بۆ ماوەیەکی کاتی کۆتایی ھات. لە [[١٠ی تشرینی یەکەم]]ی [[٢٠٢١]]، [[ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ٢٠٢١|ھەڵبژاردنی پێشوەختە]] ئەنجامدرا، بەڵام پێکھێنانی حکوومەت دواکەوت، بەو پێیەی ئەندامانی پەرلەمانی عێراق تا [[٢٧ی تشرینی یەکەم]]ی [[٢٠٢٢]] [[حکوومەتی محەممەد شیاع سوودانی|حکوومەتی نوێیان]] پێکنەھێنا، واتە زیاتر لە ساڵێکی تەواو دوای ھەڵبژاردنەکان. == مێژووی عێراق == {{سەرەکی|مێژووی عێراق}} عێراق لە مێژوودا بە وڵاتی دوو ڕووبار ناسراوە مێژووی ئەم ناوچەیە بۆ ١٠ ھەزار ساڵ زیاتر دەگەڕێتەوە خاوەن میژوویەکی زۆر دوور و درێژە سۆمەرییەکان ئەکەدییەکان ئاشوورییەکان بابلییەکان لە نەتەوە دێرینەکانی ئەم وڵاتەن خاوەنی شارستانییەتییەکی بەرز بووە لە مێژووی خۆیدا چەندین جار تووشی داگیرکاری و ھێرشی نەتەوەکان بووەتەوە لە سەردەمە جیاوازەکانی ئەمەش بەھۆی بوونی شوێنی عێراق وەک ناوچەیەکی جوگرافی گرینگ. ھەریەکە لە ساسانییەکان سەفەوییەکان عوسمانییەکان مەغۆلەکان مەمالیکەکان ئینگلیزەکان بۆ ماوەیەکی زۆر فەرمانڕەواییان لە عێراق کردووە دوایین ھێرش بۆ سەر عێراق لەلایەن ڕێکخراوی داعشەوە بوو کە توانی بۆ ماوەی سێ ساڵ چەندین ناوچەی گرینگی عێراق داگیر بکات. === دەسەڵاتی سۆمەرییەکان و ئاشوورییەکان === {{سەرەکی|سۆمەرییەکان|ئاشوورییەکان}} [[سۆمەر]]ییەکان دەسەڵاتی زۆریان ھەبوو لە خوارو ناوەڕاستی عێراقی ئێستادا، لە سەروەش گەلانی تری لێ دەژیان. لە سەردەمی ئامورابی لە ١٧٥٠ بۆ ١٧٩٢ پێش زایین لەگەڵ زۆربەی بەشەکانی تری یەکتریان گرت و بابلیشیان بە پایتەخت دانا، لە سەروشەوە ئاشورییەکان خەریکی بازرگانی بوون لەگەڵ [[ئاسیا]]دا. لە ١١٠–٥٠٠ پێش زایین [[بابل]] بەڕێوە دەچوو لەلایەن ڕۆژھەڵاتە ئاسیایییەکان، لە سەرو شەوە ئاشورییەکان دەمێکی باش دەسەڵاتیان ھەبوو تا ئەوکاتەی [[مووسڵ]] لەلایەن بابلییەکان و [[ماد|مادەکان]] (کوردەکان) لە ساڵی ٦١٢ پێش زایین دەستی بەسەردا گیرا. === دەسەڵاتداری فارسی === {{سەرەکی|ئێرانی مەزن}} بابل لەژێر دەسەڵاتی فارسدا (ئێران) بوون تا ئەو کاتەی [[ئەسکەندەری مەزن|ئەسکەندەری گەورە]] گرتی و پایتەختەکەی لە ڕۆژھەڵاتی خوارووی [[بەغدا]]ی ئێستادا بوو. === گرتنی عێراق لەلایەن عەرەبەوە === دوای وەفاتی [[محەممەد]] لە ساڵی ٦٣٢ خەلیفەی یەکەم [[ئەبووبەکر]] ھێرشێکی کرد دژی [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکان]] و ڕۆما. ئەوە بوو خواروی عێراقیان داگیرکرد و [[خالید کوڕی وەلید|خالیدی کوڕی وەلید]] سەرکردەی ھێرشەکە بووە. لە ساڵی ٦٣٤–٦٤٤ زایینی لەژێر دەسەڵاتی [[خەلیفە]]ی دووەم [[عومەری کوڕی خەتتاب|عومەر]] ھێزی خۆیان لەم دوو شارە کۆکردبوووە و [[مووسڵ]]یش لەژێر دەسەڵاتی ساسانییەکان دەرھێندرا و لە نەھاوەندیش دۆڕان بەم شێوەیە عەرەبەکان دەسەڵاتیان لە ڕۆژ ئاوا و ناوە ڕاستی [[ئێران]] ھەبوو بێجگە لە تەواوی عێراق. پەیوەندی لە نێوان عەرەبە مسوڵمانەکان و خەڵکی ناوچەکە باش پەرەی سەند. === ھاتنی ئەمەوییەکان بۆ عێراق === {{سەرەکی|دەوڵەتی ئەمەوی}} دوای کوشتنی خەلیفەی سێیەم [[عوسمان کوڕی عەفان|عوسمان]] لە ساڵی ٦٥٦ ئاڵۆزی پەیدا بوو لە ناو خەلیفەکاندا. لە بەسڕە لە ساڵی ٦٥٦ کێشە دروست بوو لە ناو مسوڵماناندا. ئیمامی ئەلی لە ساڵی ٦٦١دا شەھید کرا. ھەر دوای ئەو فەرماندەی موئاوییە لە سووریا بانگەوازی خەلافەتی خۆی کرد، ئەو بوو بەیەکەم خەلیفە لە [[دەوڵەتی ئەمەوی|ئەمەوییەکان]] کە پایتەختەکەی دیمەشق بوو. لە ساڵی ٦٨٠ یەزید ھاتە سەر دەسەڵات دوای مردنی موئاوییە ئەوەش بوو بەھۆی ناڕەزایی چەند گرووپێک و کەسێک لەوانە کوڕی دووەمی ئیمامی ئلی، حوسێن، کە لە پێشەوەی نارەزایەکان بوو. لە [[کەربەلا]] ئیمامی حوسێن لەگەڵ نزیکەی ٢٠٠ ئەسحابە شەھید کران. === خەلافەتی عەبباسی === {{سەرەکی|خەلافەتی عەبباسی}} لەکاتی [[دەوڵەتی ئەمەوی|خەلافەتی ئەمەوی]]دا گەلێک کودەتا لە عێراق کران یەکێک لە نەوەکانی مامی پێغەمبەر عەباس (ئەبو موسلیم) کەپشت گیرییەکی زۆری ھەبوو لەلایەن ئەو ھێزانەی کە دژی خەلافەتی ئەمەوی بوون بەتایبەتی لەلایەن [[شیعە]]کانەوە. لە ساڵی ٧٤٧ ھێزی دەبوو موسلیم لە یەکیاندا لەگەڵ ئەمەوییەکان ئەوە بوو سەرکەوتن و عێراقیان گرت و بوو بە یەکەم خەلافەی عەباسییەکان لە بەغدا. لەژێر دەسەڵاتی حەوت خەلافەتی یەکەمی عەباسیدا بەغداد بوو بە سەنتەری دەسەڵات، لەوێ زانست و فەیلەسوفی و ڕۆشنبیری و بازرگانی گەشەیەکی چاکی کرد. خەلافەتی عەباسی دەسەڵاتی جگە لە عێراق و [[ئیسپانیا]] و [[باکووری ئەفریقا]]، [[سووریا]]، [[کەنداوی فارس|کەنداوی عەرەبی]]، [[ئێران]] و گەلێک ناوچە لە [[ئاسیای ناوەندی|ئاسیای ناوەراست]] و [[ھیندستان]] گرتەوە. لە ساڵی ٩٤٥ بەغدا داگیرکرا لەلایەن بویودییەکان کە شیعە بوون. لە ساڵی ١٠٥٥ تورکەکان ([[دەوڵەتی سەلجووقی|سەلجووقییەکان]]) کە سوننی بوون دەستیان بە سەر بیودەکاندا گرت. لەلایەن عەباسییەکانەوە سەرکردەی سەلجوقییەکان توغریل بەگ بەناوی پادشای ڕۆژھەڵات ناو دەبرد. لەژێر دەسەڵاتی سەلجوقی بە سەرکردایەتی مالیک شا فەرمان ڕەوایەتی خۆی گەورە کرد بۆ ڕۆژھەڵاتی دەریایی ناوەڕاست و ئاسیای بچووک و گەلێک بەش لە کەنداوی فارس. لە ھەمان کاتدا عێراق لە پێشکەوتندا بوو لەبارەی ڕۆشنبیری و زانستیدا لە دوای مردنی مالیک ویلایەتەکە ھەڵوەشایەوە. === ھاتنی مەغۆلەکان === {{سەرەکی|ئیمپراتۆریەتیی مەغۆل}} لە ساڵی ١٢٥٨ مەغۆلەکان ھێزی داگیرکەری خۆیان بەرەو بەغدا کەوتوونەڕێ و داگیریان کرد. نەوەی [[چەنگیزخان]]، [[ھۆلاکۆ خان|ھولاکۆ]]، دەستی کرد بەلەسێدارەدانی ئاخیر خەلیفەی عەباسی؛ و مرۆڤی زاناولێزان، نیگارکێش، [[شاعیر|ھۆنەر]] و مرۆڤی بە ئایینی لەسێدارەدان ھەروەھا شتەکانی لێتێکدان. عێراق بەڕێوە دەچوو لە [[تەورێز]]ەوە لە ئێران. دوای سەرکردەی [[مەغۆل]] ئەبووسەعید لە ساڵی ١٣٣٥ مرد، فەرماندەی جەلایل دەسەڵاتیان گرتە دەست لە عێراق تا ئەو کاتەی سەرکردەیەکی مەغۆلەکان [[تەیموورلەنگ]] بوو، بەغدای لە ساڵی ١٤٠١ داگیرکردەوە؛ و زۆر لە خەڵکانی ئەوێی لە سێدارەدا. لەماوەی ساڵی ١٤٠٠دا عێراق لە بارێکی ڕامیاری ئاڵۆزدا بوو لەڕووی [[ئابووری]] و ژیانی کۆمەڵایەتی. === سەفەوی و عوسمانی === {{سەرەکی|سەفەوییەکان|عوسمانییەکان|مەمالیکی عێراق}} لە سەرەتای ١٥٠٠ عێراق داگیرکرا لەلایەن تورکیا و فەرمانرەوای شیعەی تورکی ([[سەفەوییەکان]]). لە ساڵی ١٥٣٤ عێراق داگیرکرایەوە لەلایەن ئیسلامە سونییەکانی عوسمانی کە [[ئەستەمبوڵ]]یان پایتەخت بوو. لە عێراق سێ ناوچە دروست بوو بەغدا، [[مووسڵ]] و [[بەسرە]]، کە بەڕێوە دەچوون لەلایەن سێ پاشاوە کە [[سوڵتان]] لە ئەستەمبوڵ بۆخۆی دەست نیشانی کرد بوون؛ بەڵام عوسمانییەکان وڵاتەکەیان بەشێوەیەکی کەم و کوڕی و بێسەرووبەر بەڕێوە دەبرد بۆیە سەفەوییەکان لە ساڵی ١٦٢٣ توانیان عێراق بگرنەوە. لە ساڵی ١٦٣٨ دیسانە کە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]] بە سەرکردەی عوسمان [[مورادی چوارەم|مرادی چوارەم]]، ھەرسێک ناوچەکەیان گرتنەوە. عوسمانییەکان لە عێراق بوون تا ساڵی ١٩١٨ بەڵام لە زۆر کاتدا، و لە زۆر شوێندا ناوچەی سەربەخۆ ھەبوو. لەوانە کوردەکان فەرمان ڕەوای بابان دەسەڵاتی خستە ژێر دەستی خۆی لە سەرووی عێراق لە کۆتای ١٦٠٠ دا. لە ناوچەکانی بەسڕەدا زۆر ناوچە بە دەست [[شێخ]]ەکانی ناوچەکەدا بوون. لە ساڵی ١٧٠٤ حەسەن پاشا لە بەغدا سەرکردایەتییەکی ناوچەی دامەزراند، کە تا ساڵی ١٨٣١مایەوە. لە کۆتای ١٨٩٠دا و لە سەرەتای ١٩٠٠ کێبڕکێی گرنگی [[بەریتانیای مەزن|بەریتانییەکان]] و [[ئەڵمانیا|ئەڵمانییەکان]] لە عێراق بوو. ئەڵمانییەکان ڕێگایان پێدرا بوو لەلایەن سوڵتانەوە لە [[ئەستەمبوڵ]] کە ھێڵی شەمەندەفەر ڕاکێشێ بۆ بەغدا. ئەوەش لەلایەن بەریتانییەکانەوە وەکوو دژایەتییەک دەبینرا دژی دەسەڵاتی خۆیان لە ھیند و [[ئەفغانستان]]. === جەنگی جیھانی یەکەم و عێراق === {{سەرەکی|جەنگی جیھانیی یەکەم}} بەریتانییەکان لە شەڕی جەنگی جیھانی یەکەم وردە وردە عێراقی خستە ژێر دەسەڵاتی خۆیان. لە کۆنفرانسی ئاشتی لە پاریس لە ساڵی ١٩١٩ عێراق بوو بە ژێر دەستەی بەیتانیا؛ و بڕیارەکەش جێبەجێ کرا لە ساڵی١٩٢٠. بەریتانییەکان بڕیاریاندا کە عێراق بکەن بەمەلیکییەت و [[فەیسەڵی یەکەم|مەلیک فەیسەڵیان]] دانا. مەلیک فەیسەڵ کە ھاوپەیمان بووە لەگەڵ بەریتانییەکان دژی تورکەکان. ناوچەی مووسڵ بوو بە پرسیارێکی ئاڵۆز لە نێوان عێراق و تورکیادا، بەڵام ([[نەتەوە یەکگرتووەکان|نەتەوەیەکگرتووەکان]]) کردیان بە خاکی عێراق لە ساڵی ١٩٢٥. لە جیاتی ئەوە بەریتانیا داوای لە عێراق کرد لە بڕیارێک کە لە ساڵی ١٩٢٣دا واژووکرا بوو کە بۆ ماوەی چوار ساڵ بەریتانیا لەوێ بمێنێتەوە بەڵام دەیان ویست زیاد بکرێت بۆ ٢٥ ساڵ و پارێزگاری لە کوردەکان بکەن لە عێراق. دەسەڵاتی ڕامیاری لە عێراق ھاتەدەستی عەرەبی سونی کە مایەتی، مەلیک فەیسەڵ سونی بووە و و بوونی ئەو چووەتەوە سەر ئایلەی ھاشمی. عەرەبی شیعەی زۆرینە دەسەڵاتی لێ کەم کرایەوە لەڕووی کۆمەڵایەتی و [[ئابوور]]یدا بەڵام کوردە سونییەکەمایەتییەکان دەسەڵاتی ڕامیاری خۆیان پتەوتر کرد. === سیستمی پاشایەتی عێراقی === سەربەخۆ بوونی پاشایەتی لە عێراق لە ساڵی ١٩٣٢ دانی بەرەسمی پێدانرا، لە ساڵی ١٩٣٣ مەلیک فەیسەڵی یەک مردو کوڕەکەی غازی ھاتە جێگای ئەو. غازی کێشەیەکی گەورەی ھەبوو لەگەڵ کوتلە ئایینییەکان و کەمەنەتەوەیەکان. غازی لە کارەساتێکی ئۆتۆمبێلدا لە ساڵی ١٩٣٩ گیانی لە دەست دا؛ کە فەیسەڵی دوو منداڵبوو بۆیە ئامۆزایەکی خۆی، [[ئەمیر]] ئەبدوڵڵا دانا بە مەلیک نووری سەعید کە ھاورێیەکی مەلیک فەیسەڵ بوو دەسەڵاتی وەزیرایەتی تەواوی لە دەستدا بوو لە سەردەمی پاشایەتیدا عێراق یەکێک بوو لە دامەزرێنەرەکانی نەتەوەیەگرتووەکانی عەرەب لە ساڵی١٩٤٥ و ھەمان ساڵ بوو بە ئەندام لە وڵاتە یەگرتووەکان. عێراق دژی پلانی دابەشکردنی [[فەلەستین]] بوو لە وڵاتە یەکگرتووەکان و بەشداری بەھێزی چەکداری شەڕی عەرەب و [[ئیسرائیل]] کرد لە ساڵی ١٩٤٨. بەرھەمھێنانی نەوت زیادی کرد و بۆڕی نەوت بۆ [[لوبنان]] و [[سووریا|سووریا]] دروست کران لە نێوان ساڵەکانی ١٩٤٩ بۆ ١٩٥٢، ئەوەش بۆ ھۆی پەرەسەندنی ئابووری وڵاتەکە. ئەو ھێزانەی کە دژی ڕژێم بوون زۆر بەخێرایی لە زیاد بووندا بوون، بەھۆی ناڕەزای دژی ڕژێم و بەڕازی نەبونی ھاوبەشیکردنی ڕژێم لە پەیمان نامەی بەغدا لە ساڵی ١٩٥٥. ھەروەھا لە بەر ئەوەی ڕژێمی نووری کەوتبووە پارە خواردن و بەرتیل خواردن و خەڵکی ڕامیاری دژ بە ئەو ئازارو ئەشکەنجە دەدران. لە ساڵی ١٩٥٨ کودەتایەک دژی مەلیکایەتی فەیسەڵی دوو نووری سەعید بەرپا بوو کە ناوی بە شۆڕشی ١٤ی ئەیلوول دانرا. لە کودە تایەکەدا مەلیک فەیسەڵی دوو، و ئەمیر ئەبدوڵڵا کوژران و نووری سەعید لە ڕێگای ھەڵاتندا کوژرا. === سەردەمی کۆماری لە ١٩٥٨ === لە ساڵی ١٩٥٨ سەردەمی مەلیکایەتی ڕووخا و وڵاتی عێراق دروست بوو و [[عەبدولکەریم قاسم]] ھاتە سەر دەسەڵات. قاسم بانگەوازی بیروڕای ئازادی دەکرد و پەیماننامەی بەغدای لە ساڵی ١٩٥٩ ھەڵوەشاندەوە. قاسم، بارزانی بانگ ھێشت کردەوە بۆ خاکی عێراق لە وڵاتی دەربەدەری [[یەکێتیی سۆڤیەت]]ی ئەوکاتە. قاسم لە سەرەتادا ھاریکاری دەکرا لەلایەن عەرەبەکان و شوعییەکان ھەروەھا سەرۆک ھۆزەکانی کورد وەک [[بنەماڵەی بارزانی|بارزانی]] لە فەرمانڕەوایەتیی خۆیدا؛ بەڵام ئەو ھاریکارییە زۆر تەمەنی کورت بوو. گرژی لە نێوان قاسم و بارزانی دا دروست بوو لەسەر بەڕێوە بردنی [[ئۆتۆنۆمی]] کوردستان. ھەروەھا لەگەڵ کۆمۆنیستەکان بارو دۆخی ئاڵۆز بوو تاوای لێھات قاسم لەکودەتایەکی سەربازی لە ساڵی ١٩٦٣دا کوژرا. [[میری]]یەکی نوێ بە سەرۆکایەتی [[عەبدولسەلام عارف|عەبدولسەلام ئارف]] ھاتە سەر دەسەڵات. عەبدولسەلام ئارف لەکارەساتێکی کۆپتەردا لە ساڵی ١٩٦٦دا کوژرا. جەنەڕاڵ عەبدولرەحمان عارف کە برای عەبدولسەلام بوو ھاتە جێگای ئەو. لە ساڵی ١٩٦٨ عەبدولرحمان لە کودەتایەکدا لەسەر دەسەڵات لابردرا. === ڕژێمی بەعس === {{سەرەکی|ڕژێمی بەعس}} [[حیزبی بەعس]] دەسەڵاتی گرتە دەست و ژەنەراڵ [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] بوو بە [[سەرۆککۆماری عێراق]]. دروشمی حیزبی بەعس ئەوە بوو «یەکێتی حیزبی سۆسیالیستی عەرەبی بوو، لە دویشدا نیشتیمانی عەرەبی قسەی سەر زاریان بوو. دان پێدانان بەفەرمی بە مافەڕەواکانی کورد و ناوچە کوردییەکان، ئەوە بوو بەیانی ١١ ئازاری ١٩٧١لێ کەوتەوە، بەڵام ڕژێمی بەعس لە پەیمانەکانی خۆی پاشگەز بوووە [[ڕێکەوتننامەی جەزائیر|پەیمانی جەزائیر]]یان لە ساڵی ١٩٧٤ مۆرکرد لەگەڵ ئێران. لە پاش مردنی (کوشتنی) [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] لە ساڵی ١٩٧٩[[سەددام حوسێن]] ھاتە سەر دەسەڵات، کە دەمێک بوو دەسەڵاتی سەرەکی لە دەست دابوو. === شەڕی عێراق و ئێران === {{سەرەکی|شەڕی عێراق و ئێران}} شەڕەکە لە نێوان ئێران و عێراقدا ڕوویدا ئێران بەسەرکردایەتی [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] و عێراق بەسەرکردایەتی [[سەددام حوسێن]]، لە ساڵی ١٩٨٠ تا ١٩٨٨ شەڕەکە ٧ ساڵ و ١٠ مانگ و ١٦ ڕۆژی خایاند. لە ساڵی ١٩٨٠ عێراق دەیەویست، سنووری [[شەتەلعەرەب|شەتلعەرەب]] بگێرێتەوە بۆ خۆی کە لە ساڵی ١٩٧٤ عێراق دابووی بە ئێران لە بری ئەوەی ئێران ھاریکاری کوردەکان نەکات. عێراق ھاریکارییەکی تەواوی ھەبوو لەلایەن وڵاتە عەرەبییەکانەوە دژی شیعەی ئێران. لە شەرەکەدا [[ئەورووپا]] و [[ژاپۆن|یابان]] وڵاتی دوورگەی عەرەبی بەتایبەتی [[عەرەبستانی سعوودی|سعودیە]] ھاریکاری عێراقیان دەکرد بەپارە (قەرز) بە نزیکەی ٨٠ ملیارد دۆلاری ئەمریکی. دوای ڕاوەستانی شەڕ، وڵاتەکان دەیان ویست قەرزەکانی خۆیان لەگەڵ عێراق باس بکەن؛ بەڵام عێراق خۆی لە گێلی دەدا. ئەمریکا کە قەرزی نەدابوو بە عێراق لە جیاتی ئەوە قەرزی پێداو یارمەتی خواردەمەنی بە عێراق دەدا. ئەمریکا گەلێک کومپانیای نەوتی عێراقی کڕی و ھاوکاری ئەمریکا و عێراق زۆر گەرم بوو تا ئەو کاتەی عێراق لە ساڵی ١٩٩٠ [[کووەیت]]ی داگیر کرد، و لە ھەمان ساڵدا پەیمانی ئاشتی لە نێوان ئێران و عێراق مۆر کرا. دوو ھۆکاری ھێرشی عێراق بۆ سەر کووەیت، یەکەم: عێراق دەی گوت کووەیت سەر بە عێراق بووە و یەکێکە لە ناوچەکانی بەسڕە و ھۆکاری دووەم: داواکردنی کووەیت لە قەرزەکانی کە دابووی بە عێراق دژی شەڕی ئێران. ئەوە بوو ئەمریکا بە ڕەزامەندی وڵاتە یەکگرتووەکان لەگەڵ ھاوپەیمانییەکانی کە بەریتانیا، [[فەڕەنسا]] و پێنج وڵاتەکەی کەنداوی عەرەبی، [[میسر]]، [[سووریا|سووریا]] و [[مەغریب]] ھێرشیان کردە سەر عێراق. ئازادکردنی کووێت لە ١/١٧/ ١٩٩١ دەستی پێکرد و لە ٢٨ ی مانگی شوباتی ھەمان ساڵ شەڕ ڕاوەستا. ھاوپەیمانەکان کووەیتیان بە عێراق بەجێھێشت و سەرکەوتن، عێراق بە ھەموو مەرجێکی ئەمریکا ڕازی بوو. لەو مەرجانە نەمانی زۆری ھێزی سەربازی، داپڵۆساندنی چەکی قورس و دان پێنان بە وڵاتی کووێت. === ڕاپەرینی کوردەکان و شیعەکان === {{سەرەکی|ڕاپەڕین}} لە خواروی عێراقەوە شیعەکان و لە کوردستانیشەوە کوردەکان ھەلیان قۆستەوە بە کزبوونی ڕژێم و دەستیان کرد بە ڕاپەڕین. لە کوردستان لە ٥ ی مانگی ئازاری ١٩٩١ گەلی کورد بە ھاوکاری پێشمەرگە ڕاپەڕینی خۆیان دەست پێکرد لە شاری [[قەزای ڕانیە|ڕانیە]]وە گەلی کورد ئەوەندە تامەزرۆی ئازادی بوو یەکگرتنەکی تەواوی خەڵکانی گرتپووەوە، ھەمووی یەک دەنگ یەک ھەڵوێست بێ ئەوەی بیر لە تەسکایەتی حیزبی یان کەسایەتی بکاتەوە. دروشمی خەبات و ئازادی بوو بۆ کوردستان. بۆ ماوەیەکی کەم گشت ناوچە کوردییەکان ئازاد کران بە [[کەرکووک]]یشەوە. === کۆڕەوی ١٩٩١ === ڕژێمی بەغدا لە خواروی عێراقەوە کەوت بۆ سەر گیانی شیعەکان و کوشتن و برین و بەکۆمەڵ کوشتن. لە خوارو ڕاپەرینی شیعەی تواندەوە و ھەموو ھێزەکەی خۆی کۆکردەوە بۆ سەر کوردستان، بەکۆپتەر و تۆپ و لەشکرەوە ھێرشی ھێنا، ئەوە بوو کۆڕەوە بەکۆمەڵەکەی چەند ملیۆنی لێ کەوتەوە. دەتوانین بڵێین خۆش بەختانە لەرێگەی میدیاکانەوە کارەساتە دڵتەزێنەکە گوێزرایەوە بۆ سەر شاشەی تەلەڤیزیۆنەکان لە گشت جیھاندا. ھێزە ھاوپەیمانەکان دوو ھێزی دژە فڕۆکەیەکانی عێراقیان دروست کرد، کە عێراق نەتوانێت جمووجۆڵی سەربازی و فڕۆکەیی لەم ناو چانەدا بەکاربھێنێت، ئەویش ھێڵی ٣٢ لە خوارەوە، و ھێڵی ٣٦ لە سەرەوە. == جوگرافیا == {{سەرەکی|جوگرافیای عێراق}} وڵاتی عێراق ڕووبەرەکەی نزیکەی ٤٥٣٫٥٠٠ کم، شوێنێکی گرنگی ھەیە لە جیھانی نوێدا لەبەر ئەوەی شوێنێکی جوگرافی بایەخ داری ھەیە و دەروانێت بە سەر بەشی ڕۆژھەڵاتی ناوچەی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین|ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]، ھەروەھا دەکەوێتە سەر پردێک [[زەوی]] ھەرسێ کیشوەرەکان بەیەکتر دەگەیەنێت [[ئەورووپا]]، [[ئاسیا]]، [[ئەفریقا]]، و ئاسانترین شوێن و ڕێگای وشکانی و ئاوییە کە بە ناوچە ئاوەدانەکاندا دەروات، عێراق بەشێکە لە ناوچەی یان لە ڕێگای (ھلال الخصیب) ئەم ناوچەیە دەست پێدەکات لە [[کەنداوی فارس]] و پاشان پێچ دەخواتەوە بەرەو عێراق و [[سووریا]] و [[فەلەستین]] و [[لوبنان]] و تا دەگاتە سەر [[دەریای ناوین|دەریای سپی ناوەراست]]. لە سەردەمی مێژووی کۆندا ئەم ناوچەیە ڕێگای بە یەکگەیشتنی نەتەوەکانی ڕۆژھەڵات بە [[ڕۆژاوا]] بوو. سەرەڕای پێشکەوتنی شارستانی و ھۆیەکانی گواستنەوە، عێراق گرنگی و تایبەتمەندی شوێنی خۆی پاراست، لەبەر ئەوەی ھەموو ڕێگاکان لە ناوچەی [[کەنداو]] کۆدەبێتەوە و ناوچەکانی باکوورو ڕۆژھەڵاتی [[کەنداوی فارس]] ناوچەی شاخاوی و سەختن سەرەڕای ئەوەی ناوچەی [[کەنداوی فارس]] شوێنێکی بازرگانی مامناوەندییە ئەویش لەبەر بوونی ڕێگاکانی ئاوی بەدەریای سوور و نۆکەندی سوێسدا؛ بەڵام باشووری عێراق گرنگییەکی تایبەتی ھەیە لەبەر ئەوەی ناوچەیەکی بازرگانی یان بەناوچەیەکی (ترانسێت)ە سەرەرای گرنگی شوێنەکەی وڵاتی عێراق لەرووی ئابوورییەوە بایەخی زۆری ھەیە چونکە مادەی سەرەتایی کانزایی زۆری تێدایە کە جیھانی نوێ پێویستییەتی، و عێراق لەڕووی کشتوکاڵییەوە گرینگی خۆی ھەیە بەتایبەتی لە بواری چاندنی دانەوێلە ([[گەنم]] و [[جۆ]])دا، سەرەرای بوونی چەندین جۆر [[کانزا]] و [[سامانی سروشتی]] تر. === سنوور === دەکەوێتە باشووری ڕوژئاوای [[ئاسیا]] و باکووری ڕوژھەلاتی نیشتمانی عەرەبی. [[تورکیا]] دەکەوێتە باکوورییەوە و لای ڕوژھەلاتی [[ئێران]]ە و ھەریەک لە [[سووریا]] و [[ئوردن]] و [[عەرەبستانی سعوودی]] دەکەونە ڕۆژاوایەوە، و [[کووەیت]] و [[کەنداوی فارس|کەنداوی عەرەبی]] لە باشوورییدان. {{شوێنی شار | باکووری ڕۆژاوا = {{flag|سووریا}} | شار باکوور = {{flag|تورکیا}} | باکووری ڕۆژھەڵات = {{flag|ئێران}} | شار ڕۆژھەڵات = {{flag|ئێران}} | ناوی شار = {{flag|عێراق}} | شار ڕۆژاوا = {{flag|ئوردن}} | باشووری ڕۆژھەڵات = {{flag|ئێران}} | باشووری ڕۆژاوا = {{flag|عەرەبستانی سەعوودی}} | شار باشوور = {{flag|کووەیت}}، {{flag|عەرەبستانی سەعوودی}} }} === بەرزی و نزمی === [[پەڕگە:Iraq Topography.png|وێنۆک|250px|نەخشەی تۆپۆگرافی عێراق]] لێکۆلینەوە لە فیسۆگرافیای وڵاتی عێراق کارێکی ئاسان نییە لەبەر ئەوەی لە سنووری ئەم ولاتە چەندین جۆر دیاردەی سروشتی ڕووی زەوی بە چاو دەبینین، ناوچە شاخاوییە بەرزەکان لە باکوور و باکووری ڕۆژھەڵاتدا کە لە ڕووی پێکھاتەوە بەشێکن لە زنجیرە چیاکانی ئەلپی لە ئەورووپادا پاشان بەرەو ئاسیا درێژدەبنەوە لە ناوچەکانی بێرنە لە ئیسپانیا تا دەگاتە چیاکانی الیوماس لە [[میانمار|بۆرما]]. بەشەکانی ڕۆژاوای عێراق بەشێکن لە بانەکانی نیمچە دوورگەی عەرەبی کە لە ڕووی جیۆلۆجییەوە لە تاوێری زۆر کەونن (بەردی کۆن)، و زۆر ڕەقن بەڵام، بەشەکانی ناوەراستی یان (دەشتەکانی دۆلی دیجلە و فورات) کە بە قووڕ و ڵیتە داپۆشراوە لە سەردەمی دووھەم و سێیەمی جیۆلوجی دروستبوون لەگەل دروستبوونی دەشتەکانی ھیند کە (کنج و سند) ناسراون ئەم دەشتانە زۆر نزمن، بەڵام ناوچەی زۆرگ چەند تایبەتمەندییەکی خۆی ھەیە کە جیا دەکرێتەوە لە ناوچەکانی تر ئەم ناوچەیە لە پێچی سادە پێک ھاتووە و لە نێوان ئەو پێچانەدا دەشتی فراوان ھەیە بۆیە ناتواندرێت لەگەل ناوچە شاخاوییە بەرزەکاندا یەک بخرێت، لەرووی بەرزی و نزمییەوە ناوچەی زوورگ جیاوازە لەگەل دەشتی نیشتەنی بۆیە ناتواندرێت لەگەل ئەم دەشتانەدا یەک بخرێت، بەڵام ناوچەی بانی ڕۆژاوا تەنھا بەشە یا ناوچەیە لە عێراقدا پێکھاتەکەی بەردی زۆر کۆنن کە بۆ سەردەمە کۆنەکان دەگەرێتەوە ئەم بەردانە بەبەردی کلس داپۆشراون کە پێک ھاتەکەی دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی دووھەم و سێیەمی جیۆلۆجی. دواتر ئەو بەرگانە لە بەشەکانی ڕۆژاوا نەمان بەھۆی دامالینەوە ھەرچەندە لە ڕۆژاواوە بەرەو ڕۆژھەڵات بچین جۆری بەردەکان دەگۆرێت لە بەردی کۆنەوە بۆ بەردی نوێ و ئەگەر سەیری چینەکانی ئەم بەردانە بکەین لە بانی ڕۆژاوا لێژاییان زۆر کەمە چونکە دامالین زۆر کاری تێکردوون تەنھا لە ناوچەی (کارە) نەبێت لە ڕۆخەکانی ڕۆژھەڵاتی بانی ڕۆژاوا کە بەپێچی سادە کۆتاییان دێت و لە ھەندێ شوێندا تووشی شکان بوونەوە؛ بەڵام دەشتی نیشتەنی ھەموو بەشەکانی تەختن تەنھا بەشی ڕۆژاوای نەبێت کە ھەندێ بانی تێکەل بووە کە سەردەمی جیۆلۆجییەکەشی دەگەرێتەوە بۆ سەردەمی (میۆسین). عێراق لە ڕووی بەرز و نزمییەوە دابەش دەبێت بۆ چوار بەش؛ * [[ناوچەی شاخاوی]] لە عێراقدا * [[ناوچەی زوورگ]] * [[بانی ڕۆژاوا]] * [[دەشتی نیشتەنی]] === کەشوھەوا === [[پەڕگە:Dust Storm over Iraq.jpg|وێنۆک|220px|گەردەلوولی خۆڵاوی لە عێراقدا لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠٠٩|alt=]] لەکاتی ھەر لێکۆلینەوەیەکی ئاووھەوادا پێویستە ڕەگەزەکانی ئاووھەوا وەربگرین وەکو ([[گەرمی]]، [[باران]]، [[با]]، پالەپەستۆ، [[شێ]]) بۆ دیاریکردنی ڕوخساری ئاووھەوای ھەرناوچەیەک و ھەر ھەرێمێکی جوگرافی. ھەندێک جارھۆکاری شوێن و دوورو نزیکی لە ڕووبەرە ئاوییەکان ڕۆلی خۆی دەبینێ بۆ دەستنیشانکردنی جۆری ئاووھە응애وا لە عێراقدا، پلەی گەرمی بەرزدەبێتەوە لەوەرزی ھاویندا پاشان نزم دەبێتەوە لە وەرزی زستاندا. 응애 بەرزی و پلەی گەرمی لەعێراقدا دەگەرێتەوە بۆچەند ھۆیەک وەک دووری شوێنەکەی لەرووبەرە ئاوییەکان و نزیکی لە ھێڵی یەکسانی و درێژی کاتژمێرەکانی ڕۆژ کە لە ھەندێ ڕۆژەکانی مانگی تەممووز (١٤٫٤) کاتژمێر و چوار دەقیقە دەبێت و ھەروەھا کەمی ڕێژەی شێ و ئاسمانی ساف (سامال). بەڵام نزمی لەزستاندا دەگەرێتەوە بۆ و بەرزی ونزمی ڕووی خاکەکەی و سەرەرای کاریگەری پالەپەستۆ و پەستانی کەش کە کار لەئاووھەواکەی دەکەن لەم وەرزەدا؛ بەڵام لەرووی بارانبارینەوە کە جۆری بارانی گەردەلولە (بابۆران) و ڕێژەکەش جی응애اوازە ئەویش بەپێی ئەندازەی ھاتنی ئەو (نەوالە شێیانە). جیاوازی بەرزی لە ئاستی ڕووی دەریاوە کە ڕێژەکەی لەنێوان(١٠ – ١٠٠ سم) دەبێت ھەر چەندە بەرەو باکوورو باکووری ڕۆژھەڵات برۆین بایەکەی لەجۆری باکووری ڕۆژاوایە خێرایییەکەی مام ناوەندییە بەدرێژایی ڕۆژەکانی سال، بەڵام لەباشوردا جۆری بایەکە دەگۆرێ بۆ بای باشووری ڕۆژھەڵات و عێراق بەزۆری لەژێر پالە پەستۆی بەرزی نیمچە خولگەیییە کە زالە بەسەر بیابانی گەورەی عەرەبی و نابێ کاریگەری بەرزی ونزمی لەبیربکەین بەتایبەتی لەناوچە شاخاوییەکاندا لەسەر ئاراستەی (با) و ڕێژەی باران و جۆری داباریندا؛ بۆیە ئاووھەوای عێراق دەکەوێتە ژێرکاریگەری کۆمەلێک گۆراوی ئاووھەوای جێگیر و ناجێگیر کە ئەوانەی دەبنەھۆی جیاوازی ئاووھەوا لەزستانەوە بۆھاوین و لەباکورەوە بۆ باشوور. [[پەڕگە:The Euphrates River-Iraq.jpg|وێنۆک|220px|ڕووباری فوڕات]] === دەرامەتی ئاو === مەبەست لەدەرامەتی ئاو لە عێراقدا ھەموو ئەو سەرچاوانە دەگرێتەوە کە لە سنوورەکەی دایە وەک: # ئاوی سەرزەوی: پێکدێت لەئاوی [[دیجلە|ڕووباری دیجلە]] و [[فورات|ڕووباری فورات]] و لقەکانیان و جۆگەکانیان و ([[شەتەلعەرەب|شەتولعەرەب]]) زۆربەی ئەم سەرچاوانە لە دەرەوەی سنووری عێراقن. گشت سەرچاوانە ھەمیشەیین تەنھا (ڕووخانە، عوزێم) نەبێت لە لقەکانی ڕووباری دیجلە. لەئەنجامی بوونی [[ڕووبار]]ەکان و لقەکانی کۆمەڵێک ڕووبار، چەندین بەست و بەنداو لەسەر ئەم سەرچاوانە دروستکراون وەک (بەستی سامەڕا، بەستی کووت) لەسەر ڕووباری دیجلە؛ و (بەستی حەدیسە و ڕەمادی و ھیندییە) لەسەر ڕووباری فوڕات. # باران وبەفر: ئەم درامەتە یەکێکە لە سەرچاوەکانی ھەموو جۆرە ئاوێک لە عێراق، بەھۆی بوونی بەفرو باران لە [[کێو|چیاکانی]] [[کوردستان]]، ڕووباری دیجلە و لقەکانی دروست بووە. # ئاوی ژێر زەوی: بەتیبەتی ئەم جۆرە ئاوە لە [[کوردستان]] زۆرە لەئەنجامی بارینی باران و بەفر. ھەروەھا جۆری بەردەکان ولێژی ناوچەکە یارمەتی کۆبوونەوەی ئاوی ژێر زەوی داوە، ڕێژەی ئاوی ژێر زەوی عێراق بەم شێوەیەیە: * ئاوی ناوچەی شاخاوی (ئاوی زۆرە). * ناوچەی زورگ (ئاوی کەمترە لە ناوچەی شاخاوی). * جاوچەی دەشتی نیشتەیی (ئاوی کەمە). * بانی جەزیرە: (ئاوی زۆرە) بەڵام تامی ناخۆشە بەھۆی بوونی ماددەی گۆگردیک و کالیسیۆمی تواوە. عێراق ھەر لەکۆندا بە وڵاتی یان دۆلی دوو ڕووبار ناسراوە ئەمەش وای کردووە گرنگییەکی ئابووری ھەبێت پاشان ببیتە ھۆی دروستبوونی چەندین شارستانییەتی == دانیشتووان == [[پەڕگە:Ethnoreligious Iraq.svg|وێنۆک|کۆمەڵە ڕەگەزی و ئایینییە سەرەکییەکان لە عێراقدا:{{ھن}} {{legend|#ffaaaa|شیعەی عەرەب}} {{legend|#aaffcc|سوننەی عەرەب}} {{legend|#eeffaa|[[کورد]]}} {{legend|#ccaaff|[[ئاشوور]]}} {{legend|#cdde87|[[یەزیدی]]}} {{legend|#ff9955|[[تورکمان]]}}]] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتووانی وڵاتی عێراق ٤٢٬٩٦٣٬٠٠٠ کەس بووە،<ref>بەرنامەی «ڕێژەی دانیشتووان»</ref> کە دەکاتە ٠٫٤٨ لەسەدی ڕێژەی خەڵکی جیھان. تەمەنی مامناوەندی خەڵکی ئەم وڵاتە ١٩٫٩ ساڵە. ھەروەھا ٦٦ لەسەدی دانیشتووانی وڵات لە شارەکان دەژین.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = Countries in the world (ranked by 2014 population)| ناونیشان = http://www.worldometers.info/world-population/population-by-country/ |ڕێکەوتی سەردان= ٥ی ئایاری ٢٠١٥ | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی Worldometers |زمان = ئینگلیسی}}</ref> === ئایین === {{bar box | title=ئایینەکان لە عێراق<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=بەختیاری|یەکەم=سەعی|سەردێڕ=جوگرافیا|بڵاوکەرەوە=ڕێکخراوی جوگرافیاییو کارتۆگرافی گیتاناسی|ژپنک=٩٧٨-٩٦٤-٣٤٢-٤٣١-٢|شوێن=تاران}}</ref> | titlebar=#ddd | left1='''ئایینەکان''' | right1='''ڕێژە''' | float=left | bars= {{bar percent|[[شیعە]]|black|٥٥٫٠}} {{bar percent|[[سوننە]]|green|٤٥٫٠}}}} === مێژووی سەرژمێرییەکان === دانیشتووانی عێراق لە ساڵی ١٨٦٦ لە سەردەمی [[عوسمانییەکان]] دواتر لە ساڵی (١٩٠٥ و ١٩١٩) ھەندێک ھەوڵ درا بۆ زانینی ژمارەی دانیشتووان لە عێراقدا لە ١٩٢١ ھەروەھا ١٩٢٣ ھەوڵێک لە ئارادا بوو بۆ زانینی ژمارەی دانیشتووان لە ویلایەتی مووسڵ وەکوو سەرژمێری لە ساڵی ١٩٢٧ سەرژمێری گشتی دانیشتووان ئەنجام درا بەڵام سەرکەوتوو نەبوو کە ژمارەی دانیشتووانی عێراق لەو سەرژمێرییەدا ٢٫٩٦٨٫٠٠٠ کەس بوو، کە ١٫٠٥١٫٠٠٠ کوڕ بوو، و ١٫٤٥٥٫٠٠٠ کچ بوو، لە ساڵی ١٩٣٤ دیسان ھەوڵ درا سەرژمێری ئەنجام بدرێت و ئەنجام درا بەڵام نەک بە واتای سەرژمێری گشتی چونکە ئامادەکاری باش بۆ نەکرابوو، بەڵام یەکەم سەرژمێری گشتی بەمانی سەرژمێری لە ساڵی ١٩٤٧ ئەنجام درا ماوەی یەک مانگ بەردەوام بوو کە تێدا ژمارەی دانیشتووان نزیکەی (٥٫٠٠٠٫٠٠٠) کەس بوو کە تێدا ڕێژەی گەشەی دانیشتووان ٢٫٦ بوو، دواتر بەرز بووەوە بۆ ٣٫٢ بەڵام یەکەم سەرژمێری ڕاست و دروست کە ئەنجام درا لە ساڵی ١٩٥٧ بوو [[نەتەوە یەکگرتووەکان]] سەرپەرشتی دەکرد ئەو کەم و کوڕییانەی کەلە ساڵی ١٩٤٧دا ھەبوو چارەسەرکرا پسوولەکانی بە زمانی ([[عەرەبی]]، [[کوردی]]، [[ئینگلیزی]]، [[تورکمانی]]، [[تورکی]]) چاپ کرابوو. دواتر لە ساڵی ١٩٦٥ سەرژمێرییەکی تر ئەنجام درا کە زیاتر مەبەستێکی [[ڕامیاری]] لە دوواوە بوو بە تایبەتی لە کاتی یەکگرتنەوەی ھەرسێ وڵاتی [[میسر]] و [[سووریا]] و عێراق، ئەم سەرژمێرییە دوو ساڵ پێش وادەی خۆی ئەنجام درا کە بە لۆژیکێکی شۆڤینیانە ئەنجام درا سەرەڕای ئەوەی لەو سەردەمە بە تایبەتی لە دوای ساڵی ١٩٦١ شۆڕشی کورد بەرپابوو کە بووە ھۆی دروستبوونی شەڕ ھەروەھا ئاوارە بوونی خەڵکێکی زۆر، مەبەستی سەرەکیش لەو سەرژمێرییەدا کەمکردنەوەی ڕێژەی کورد بەتایبەتی لەو شوێنانەی کە نەتەوەکانی تری لێبوو وەکو تورکمان و عەرەب؛ کە ڕێژەی کورد بە جۆرێک کەم کرایەوە کەمتر لە ٢٥٪ بوو، ھەروەھا بەشێک لە ڕێکەوتنامەی ١١ی ئازار لە ساڵی ١٩٧٠ ئەنجامدانی سەرژمێری بۆ دیاریکردنی ناوچەی [[ئۆتۆنۆمی]] بۆ [[کوردستان]] سەرەرای تەواو بوونی کارەکانی لیژنەی سەرژمێری و مانگێک بەر لە ئەنجامدانی ئەم پرۆسەیە دواخرا بۆ کاتێکی نادیار، ئەوەبوو لە ساڵی ١٩٧٤ شەڕ دەستی پێکرد، لە ساڵی ١٩٧٥ [[ڕێکەوتنامەی جەزائیر]] مۆر کرا لە نێوان [[میری]] شا و عێراق لەو سەردەمەدا. پاشان شۆڕشی کورد تێکچوو و زۆربەی گوندەکان تێکچوون چۆڵ کران و خەڵکەکە ڕاگوێزرانەوە بۆ کۆمەلگا زۆرە ملێیەکان و خوارووی عێراق، دواتر لە ساڵی ١٩٧٧ سەرژمێری ئەنجام درایەوە کە لەکاتی شەڕ و بارودۆخێکی ڕامیاری نالەباردا بوو، دواتر دوای ھەڵگیرسانی شۆڕشی عێراق – ئێران، لە ساڵی ١٩٨٧ سەرژمێری ئەنجام درا ئەوەبوو بارودۆخی کوردستان نالەبار بوو و گوندەکانی کوردستان ڕاگواسترانەوە کران بۆ [[کۆمەڵگا]] زۆرە ملێیەکان، دوا سەرژمێریش لە ساڵی ١٩٩٧ ئەنجام درا لەلایەن ڕێکخراوی خۆراکی جیھانی، ھەرچەندە سەرژمێرییەکی گشتی نەبوو کەم و کوڕی زۆریشی تێدابوو، بڕیار وابوو لە ٢٠٠٧ ئەنجام بدرێت سەرژمێری بەڵام لەبەر بارودۆخی ڕامیاری ئەنجام نەدرا. {| class="wikitable" border="١" |- style="text-align:center; background: #efefef; border-bottom:2px solid gray;" ! ژمارە ! ساڵ ! کوڕ ! کچ ! ڕێژەی گەشە |- | ١ | ١٩٤٧ | ٢٢٥٧ | ٢٥٥٩ | ٢٫٦ |- | ٢ | ١٩٥٧ | ٣١٥٥ | ٣١٤٤ | |- | ٣ | ١٩٦٥ | ٤١٠٥ | ٣٩٥٤ | |- | ٤ | ١٩٧٧ | ٦١٨٣ | ٥٨١٧ | ٣٫٢ |- | ٥ | ١٩٨٧ | ٨٣٩٦ | ٨٤٧٥ | |- |} بەپێی ئەم خشتەیەی سەرەوە تێکرای زۆر بوون و گەشەکردن بەرەو سەرەوە دەروات لە زیاد بوون دایە لە ١٩٤٧–١٩٥٧ (٢٫٦) بووە، دواتر گەیشتە (٣٫٢) لە (١٩٧٧ – ١٩٨٧) ھۆکارەکانی ئەم گەشە سەندنە سروشتییە بۆ جیاوازی لە نێوان ڕێژەی لەدایکبوون و مردووان دەگەرێتەوە. بۆ نموونە: لە ساڵی ١٩٨٠ تاکو ١٩٨٥ ڕێژەی لەدایکبوون ٤٤٫٠٠٠ بوو بەرامبەر ڕێژە مردن کە تەنھا ١٠٫٠٠٠ بوو واتا زیاد بوونی سروشتی ٣٫٤ بوو، ئەمەش ژمارەیەکی بەرزە ئەگەر بەراوورد بکەین لەگەڵ وڵاتانی تری عەرەبیدا لە ([[میسر]]- ٢٫٥)، لە ([[مەغریب]] – ٣٫٢)، لە ([[سوودان]] – ٣٫٨)، ([[توونس]] – ٢٫٥)، ([[یەمەن]] – ٣٫١)، ([[مۆریتانیا]] – ٢٫٨)، ([[لوبنان]] – ٢٫٤)، ([[عەرەبستانی سعوودی]] –٦٫٥)، ([[ئیمارات]] – ١٢٪)، ([[بەحرێن]] – ١٤٫٥)، تێکرای گەشەی ساڵانەی دانیشتووان؛ بەڵام چری دانیشتووان لە عێراقدا بەردەوام لە زیاد بووندایە. چڕی دانیشتووان لە ساڵی ١٩٤٧ تەنھا ١١ کەس بوو پاشان بەرز بووەوە بۆ ١٤ لە ساڵی ١٩٥٧ دواتر ١٨ لە ساڵی ١٩٦٥ پاشان ٢٨ لە ساڵی ١٩٧٧، ٣٧ لە ١٩٨٨، بەڵام ئەم ڕێژەیە جیاوازی ھەیە لە شوێنێک بۆ شوێنێکی تر. === پێکھاتەی تەمەنی دانیشتووان === بە شێوەیەکی گشتی دەتوانین سێ جۆر لە پێکھاتەی تەمەن دیاری بکەین: # ئەوانەی کە تەمەنیان لە ١٥ ساڵ کەمترە؛ ئەوەی یەکەم چینێکی بەکاربەر و مشەخۆرە بەڵام ئەو ڕێژەیە واتا کۆمەڵگا لە باری لاوی دایە، تێکرای ژمارەکەی لە ساڵی (١٩٨٧) ٧٫٣٨١٫٤٩٢ کەس بوو واتا ٤٥٪ کۆی دانیشتووان ئەمەش ڕێژەیەکی بەرزە. # ئەوانەی کە تەمەنیان لە نێوان ١٥ تا ٦٤ ساڵە؛ کە گرینگترین چینەکانی کۆمەڵگایە و چینی بەرھەم ھێنە و چینەکانی تر لە ئەستۆ دەگرێت ژمارەی لە ساڵی (١٩٨٧) ٨٫١٨٠٫٢٦١ کەس بوو واتا ٥٠٪ کۆی گشتی دانیشتووان؛ بەڵام ئەگەر بەراووردی بکەین لەگەڵ ولاتانی تری جیھان کە لە ھەندێک وڵات دەگاتە ٥٦ ٪ تاکو ٦٠٪. # ئەوانەی تەمەنیان لە ٦٥ ساڵ بەرەو سەرەوەیە؛ چینی سێیەم وەک چینی یەکەم چینێکی بەکاربەرە کە ژمارەیەکی زۆری لە ژن و بێوەژن و پیر و پەککەوتەی تێدایە، کە تێکرای ژمارەکەی لە ساڵی ١٩٨٧ ٥٤٦٫٦٦٥ کەس بوو واتا ڕێژەکەی ٣٫٣٪ ھەمووی دانیشتووانی عێراق بوو، ئەم ڕێژەیەش کەمە ئەگەر بەراوورد بکەین لەگەڵ وڵاتانی تری جیھان. == دابەشبوونی کارگێڕی == عێراق دابەش دەبێت بۆ ١٩ ناوچەی کارگێڕی کە بە پارێزگا ناو دەبرێن، چوار لەم شارانە ([[سلێمانی]] و [[ھەولێر]] و [[دھۆک]] و [[ھەڵەبجە]]) دەکەونە ھەرێمی کوردستان لە عێراقدا: {| border="٠" |----- | * [[پارێزگای بەغدا|بەغدا]] * [[پارێزگای سەلاحەددین|سەلاحەددین]] * [[پارێزگای دیالە|دیالە]] * [[پارێزگای واسیت|واسیت]] * [[پارێزگای میسان|میسان]] * [[پارێزگای بەسرە|بەسرە]] | * [[پارێزگای زیقار|زیقار]] * [[پارێزگای موسەنا|موسەنا]] * [[پارێزگای قادسیە|قادسییە]] * [[پارێزگای بابل|بابل]] * [[پارێزگای کەربەلا|کەربەلا]] * [[پارێزگای نەجەف|نەجەف]] | * [[پارێزگای ئەنبار|ئەنبار]] * [[پارێزگای نەینەوا|نەینەوا]] * [[پارێزگای دھۆک|دھۆک]] * [[پارێزگای ھەولێر|ھەولێر]] * [[پارێزگای کەرکووک|کەرکووک]] * [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] * [[پارێزگای ھەڵەبجە|ھەڵەبجە]] |} [[پەڕگە:Iraqi Governorates ckb.svg|ناوەڕاست|وێنۆک|400 px|پارێزگاکانی عێراق]] == پێشانگا == {{چینی ناوەند}} <gallery> پەڕگە:Tigris river Mosul.jpg|دیجلە لە [[مووسڵ]] پەڕگە:Ihstar Gate RB.JPG|دەروازەی ئەشتار ٦٠٤ تا ٥٦٢ پ. ز بابلی دێرین پەڕگە:Boat on Euphrates.jpg|بەلەمێک لە شەتی عەرەب پەڕگە:Mustansiriya University CPT.jpg|قوتابخانەی موستەنسرییە لە بەغدا پەڕگە:Old city of Basra 1954.jpg|شاری بەسرەی دێرین پەڕگە:Kerbela Hussein Moschee.jpg|ئارامگەی حسەینی کوڕی ئەلی لە کەربەلا </gallery> {{کۆتایی}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{وڵاتەکانی ئاسیا}} {{وڵاتانی ڕۆژھەڵاتی ناوین}} {{پارێزگاکانی عێراق}} {{کۆمکاری عەرەبی}} {{تووڵی دەروازە|وڵاتەکان|ئاسیا|ڕۆژھەڵاتی ناوین|عێراق|کوردستان|جوگرافیا|کۆمەڵگا}} {{پۆلی کۆمنز|Iraq}} [[پۆل:عێراق|عێراق]] [[پۆل:شام]] [[پۆل:ئەندامانی کۆمکاری عەرەبی]] [[پۆل:دەوڵەتانی ئەندامی ڕێکخراوەی ھاوکاریی ئیسلامی]] [[پۆل:دەوڵەتانی ئەندامی نەتەوە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:ڕۆژاوای ئاسیا]] [[پۆل:مانگیلەی بەپیت]] [[پۆل:مێزۆپۆتامیا]] [[پۆل:وڵاتانی ڕۆژاوای ئاسیا]] [[پۆل:وڵاتەکان و مەڵبەندەکانی عەرەبی ئاخێو]] [[پۆل:وڵاتەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین]] [[پۆل:ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٩٣٢]] [[پۆل:کۆمارە فێدراڵەکان]] [[پۆل:وڵاتانی ئەندامی ئۆپێک]] [[پۆل:نزیک وڵاتانی ڕۆژھەڵات]] [[پۆل:دەوڵەتە ئیسلامیەکان]] [[پۆل:دەوڵەتە دیکتاتۆرەکان]] soohvoeved7bfrf9w7n754xtq5x4nhw 0 2513 1454520 1399119 2025-06-19T06:53:06Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ٠ سەرچاوە و تاگکردنی ١ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454520 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Rectangular prism kurdish illustration.png|alt=دووریەکانی درێژی و بەرزی و پانی لەسەر لاکێشەیەکی سێ ڕەھەندی|وێنۆک|دووریەکانی درێژی و بەرزی و پانی لەسەر لاکێشەیەکی سێ ڕەھەندی]] '''بەرزی'''، '''بەرزایی'''، یان '''بڵندی''' پێوەرێکە بۆ پێوانی دوورییەکی ستوونی (عامودی) بەکاردێت، یان لە پۆتان بە [[مەودا]] ناودەبرێ کە ھێمای پیتی (Y) یان (ص) ی بۆ کراوە بۆ نموونە باس لە بەرزی تەنێک یان کەسێک بکات لە باری ستوونی وەکوو: * باڵای مرۆڤ * بڵندی چیا و باڵەخانەکان * بەرزی فڕۆکە و باڵۆن * بەرزی شوێنێک لە ڕووی ئاستی دەریاوە * بەرزی شێوە ئەندازەییەکان (وەک لە وێنەکاندا دیارە) * بەرزی ئەم تاوەرە ٦٠٠ مەترە یان ئەو باڵای ١٫٧٥ مەتر بەرزە یان فڕۆکەیەک لە بەرزی ١٠٬٠٠٠ مەترەوە دەفڕێت)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Definition and examples of height {{!}} define height - geometry - Free Math Dictionary Online|ناونیشان=http://www.icoachmath.com/math_dictionary/height.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=www.icoachmath.com}}</ref> لە [[بیرکاری]]دا، بەرزایی یەکێکە لە سێ [[ڕەھەند|ڕەھەندکان]] لەگەڵ ئەوانی تر: [[درێژایی]] و [[پانایی]] بە یەکەی مەتر (meter) دەپێورێن لە سیستەمی نێودەوڵەتی (SI).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=What is Height? - Definition, Facts & Example|ناونیشان=https://www.splashlearn.com/math-vocabulary/measurements/height|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=www.splashlearn.com}}</ref> [[پەڕگە:Different Heights and altitudes(Kurdish).jpg|وێنۆک|بەرزی چەند باڵەخانە و چیا و فڕۆکەیەک]] بەکارھێنانەکانی بەرزی لە [[ماتماتیک|بیرکاری]] و [[فیزیک|فیزیا]] و زانستەکانی تردا زۆرە، بۆ نموونە بەکاردەھێنرێت بۆ دۆزینەوەی [[قەبارە|قەبارەی]] تەنێک، بە نموونە قەبارەی شەشپاڵوو یاساکەی بریتییە لە (قەبارە= درێژی x پانی x بەرزی)<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://www.bgprogram.org/download.aspx?id=1029|سەردێڕ=زانست بۆ ھەمووان پۆلی حەفتەمی بنەڕەتی|بڵاوکەرەوە=وەزارەتی پەروەردە|ساڵ=٢٠١٥|شوێن=کوردستان|پەڕەکان=١٩٠}}{{بەستەری مردوو|url=https://www.bgprogram.org/download.aspx?id=1029 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }}</ref> [[پەڕگە:Height.svg|چەپ|وێنۆک|200px|بەرزایی [[ڕەھەند]]ێکە.]]{{تووڵی دەروازە|ماتماتیک|گەردوون}} == سەرچاوەکان == <references /> {{کورت}} {{پۆلی کۆمنز|Height}} [[پۆل:درێژایی]] rh3bhmzm7com3djefl8fyvgaao5a609 0 6140 1454518 1436668 2025-06-19T06:50:50Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454518 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە | ناو = بەردەڕەش | ناوی_فەرمی = '''{{lang-ar| بردرش }}<br>{{lang-en| Bardarash }}''' | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوەکانی_تر = | جۆری_نیشتنگە = '''[[شارۆچکە]]''' <!--- وێنەکان، ناسناو، دروشم ---> | وێنە = {{Photomontage | photo1a = Bardarash town.jpg | photo2a = Bardarash mosque.jpg | photo2b = | photo3a = | photo3b = | | spacing = 2 |size = 300px }} | شرۆڤەی_وێنە = وێنەی سەرەوە{{ھن}} شارۆچکەی بەردەڕەش{{ھن}} وێنەی خوارەوە {{ھن}} مزگەوتی گەورەی بەردەڕەش | وێنەی_ئاڵا = | قەبارەی_ئاڵا = 300px | وێنەی_مۆر = | قەبارەی_مۆر = | وێنەی_نیشان = | قەبارەی_نیشان = | ناسناو = | دروشم = <!-- نەخشەکان و شوێنی جوگرافیایی ------> | وێنەی_نەخشە = {{Infobox mapframe|zoom=12|coord={{Coord|36.50311|43.5907 }}}} | قەبارەی_نەخشە =200px | شرۆڤەی_نەخشە = '''شارۆچکەی بەردەڕەش''' | دەرزیی_نەخشە = Kurdistan Region#Iraq#Asia | ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = | شوێنی_ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = top | قەبارەی_دەرزیی_نەخشە = 300px | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە = جێگەی لە [[ھەرێمی کوردستان]]دا##جێگە لە [[عێراق]]دا##جێگە لە [[ئاسیا]]دا | بەرزونزمیی_دەرزیی_نەخشە = ١ | پۆتانەکان = {{coord| 36.50311|43.5907 |region:IQ|display=inline,title}} | دەرزیی_دیاریکردنی_پۆتانەکان = <!-- شوێن ------------------> | جۆری_دابەشکراو = [[وڵات]] | ناوی_دابەشکراو = {{ئاڵا|عێراق}} | جۆری_دابەشکراو١ = [[ھەرێمی فێدراڵ]] | ناوی_دابەشکراو١ = {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010300&rnr=140&anr=23911 |سەردێڕ=Kurdistan Regional Government |بڵاوکەرەوە=KRG |ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئابی ٢٠١٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20141006170845/http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010300&rnr=140&anr=23911 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | جۆری_دابەشکراو٢ = [[پارێزگا]] | ناوی_دابەشکراو٢ = [[پارێزگای دھۆک]] | جۆری_دابەشکراو٣ = [[قەزا]] | ناوی_دابەشکراو٣ = [[قەزای بەردەڕەش]] | جۆری_دابەشکراو٤ = [[ناحیە]] | ناوی_دابەشکراو٤ = [[ناحیەی ناوەندی قەزای بەردەڕەش]] <!-- دامەزران ---------------> | سەردێڕی_دامەزران = بوون بە [[شارۆچکە]] | ڕێکەوتی_دامەزران = [[٢٠١٦]] | سەردێڕی_دامەزران١ = | ڕێکەوتی_دامەزران١ = | سەردێڕی_لەناوچوون = | ڕێکەوتی_لەناوچوون = | دامەزرێنەر = | ھۆکاری_ناونران = <!-- ڕێبەرەکان، شێوازی دەسەڵات ---> | پەراوێزەکانی_دەسەڵات = | جۆری_دەسەڵات = | حیزبی_سەرۆک = | سەرناوی_سەرۆک = قایمقام | ناوی_سەرۆک = ئیسماعیل مستەفا | سەرناوی_سەرۆک١ = | ناوی_سەرۆک١ = | سەرناوی_سەرۆک٢ = | ناوی_سەرۆک٢ = <!-- ڕووبەر ----------------------> | سەرجەمی_ڕووبەر_بە_کم٢ = ٥٫٨١ | ڕووبەری_وشکایی_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_لەسەددا = | ڕووبەری_شاری_بە_کم٢ = | ڕووبەری_لادێیی_بە_کم٢ = <!-- بەرزایی ---------------------> | بەرزایی_بە_م = ٣٧٧ | بەرزترین_بەرزایی_بە_م = | نزمترین_بەرزایی_بە_م = <!-- ژمارەی_دانیشتووان ----------------> | ژمارەی_دانیشتووان = ٣٠،٠٠٠<ref> https://www.kurdipedia.org/files/books/2011/62722.PDF?ver=129817313510000000</ref> | دانیشتووان_لە = [[٢٠١٨]] | چڕیی_دانیشتووان_بە_کم٢ = | مەزندەی_دانیشتووان = | مەزندەی_دانیشتووان_لە = | دانیشتووانی_شاری = | چڕیی_دانیشتووانی_شاری_بە_کم٢ = | دانیشتووانی_لادێیی = | چڕیی_دانیشتووانی_لادێیی_بە_کم٢ = | سەرناوی_دانیشتووان = | ئاگاداریی_دانیشتووان = <!-- دانیشتوواناسی (بەشی ١) --------> | جۆری_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] و [[ئایین]] | سەرناوی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] | زانیاریی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمانی کوردی|کوردی]]([[کوردیی باشووری|گۆرانی]]) و [[زمانی سوریانی|سریانی]] | سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] | زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئیسلام]]([[سوننە]]) و [[مەسیحییەت]] و [[ئێزیدی]] | سەرناوی٣_دانیشتووانناسی١ = [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|ب پ م]](٢٠١٧) | زانیاریی٣_دانیشتووانناسی١ = ٠٬٧٥٨<ref name="GlobalDataLab">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|سەردێڕ=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|وێبگە=hdi.globaldatalab.org|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref><br/>{{color|#0c0|بەرز}} · ٢٦مین <!-- کاتناوچە --------------> | کاتناوچە١ = [[ناوچەی کاتی]] | جیاوازی١_لە_utc = +٣:٣٠ | کاتناوچە١_DST = [[ھاوین]] | جیاوازی١_لە_DST = +٤:٣٠ <!-- کۆدی_پۆستە، کۆدی_ناوچە ---> | جۆری_کۆدی_پۆستە = | کۆدی_پۆستە = | جۆری_کۆدی_پۆستە٢ = | کۆدی_پۆستە٢ = | جۆری_کۆدی_ناوچە = [[تەلەفۆن]] | کۆدی_ناوچە = ٠٠٩٦٤ <!-- وێبگە، پەراوێزەکان --------> | وێبگە = | پەراوێزەکان = }} '''بەردەڕەش''' یەکێکە لە شارۆچکەکانی [[پارێزگای دھۆک]] لە [[ھەرێمی کوردستان]] لە [[عێراق]]. بەردەڕەش ناوەندی [[قەزای بەردەڕەش]]ە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = جوگرافیای کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2010/19922.PDF?ver=129815958210000000 |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣| نووسەر = د.عەبدوڵڵا غەفوور |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = نەخشەی ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/relatedfiles/2018/148438/0001.PDF?ver=131678453340000000 |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣| نووسەر = ناوەندی زانیارییە مرۆییە ھاوبەشەکان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان، لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/a212.pdf |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣| نووسەر = دەستەی ئاماری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = رووپێوی دیمۆگرافی لە ھەرێمی کوردستان 2017 | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/080519013929.pdf |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣| نووسەر = IOM |زمان = [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = پێکھاتەی نەتەوەیی دانیشتوان لە باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2010/19861.PDF?ver=129816712610000000 |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی شوباتی ٢٠٢٣| نووسەر = د.عەبدوڵڵا غەفوور | زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> شارۆچکەی بەردەڕەش لە شاری [[دھۆک]] (٨٤)کم و (٧٢)کم لە شاری [[ھەولێر]] دوورە.<ref> https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=18419&Jor=4</ref> شوێنێکی ستراتیژی ھەیە کە دەکەوێتە نێوان ھەر سێ شاری [[مووسڵ]] و [[دھۆک]] و [[ھەولێر]]، بەردەڕەش لە سەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]]دا لە ساڵی ١٨٩٠ بووەتە ناوەندی ناحیە و لە ساڵی (٢٠١٦)دا بە بڕیارێکی [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بوو بە ناوەندی قەزا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = قایمقامی بەردەڕەش : پێویستمان بە پڕۆژەی زیاتر ھەیە | ناونیشان =http://kurdistantv.net/default1.aspx?page=articles&c=view&id=21676 | بڵاوکەرەوە = مالپەڕی Kurdistan TV |نووسەر = شڤان گۆران |زمان = کوردی}}.</ref> ==ناو== بەردەڕەش وشەیەکی لێکدراوە لە دوو وشەی([[بەرد]] + [[ڕەش]]): * زۆر بۆچوون ھەن لەسەر ناوی بەردەڕەش لەوانەیە لەوەوە ھاتبێت کە خاکەکەی خاکێکی رەشە و زۆر بەپیتە بۆ کشتوکاڵ، یانیش لە شاخی ڕەشەوە ھاتووە کە شوێنێکە دەکەوێتە نزیک بەردەڕەش و کاتی خۆی ئەو شوێنە شوێنی گوند بووە.<ref name="test">{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = مێژوویا بەردەرەش | ناونیشان = http://www.duhokgov.org/kurdi/index.php?action=qaza7 | بڵاوکەرەوە = ماڵپەڕی پارێزگای دھۆک | زمان = کوردی | ڕێکەوتی سەردان = ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ | ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٧ی ئازاری ٢٠١٦ | archive-url = https://web.archive.org/web/20160307222036/http://duhokgov.org/kurdi/index.php?action=qaza7 | url-status = dead }} .</ref> * بۆچوونێکی دیکە ھەیە دەڵێت کە ناوی بەردەڕەش لە چیای بەردەڕەش ھاتووە کە دەکەوێتە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] و لەبەر وشکە ساڵی و بێ [[باران]]ییەوە خەڵکەکەی لە دەڤەری [[گەرمیان]] و [[شەقڵاوە]] و [[ڕەواندز]] ھاتوونەتە ئەم دەڤەرە و ناوەکەیان لەگەڵ خۆیاندا ھێناوە.<ref name="test"/> == مێژوو == بەردەڕەش لە سەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]]دا لە ساڵی ١٨٩٠ بووەتە ناوەندی ناحیە و لە ساڵی (٢٠١٦)دا بە بڕیارێکی [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بوو بە ناوەندی قەزا. لە دوای [[جەنگی جیھانیی یەکەم]]، (ئیسماعیل ئاغا و حاجی ئاغا) لە سەرەتای [[عێراقی زۆرەملێ|ئیدارەی بەریتانیا]] لە [[عێراق]] لەلایەن ھەواڵگری بەریتانیاوە وەک سەرکردەی [[ھۆز]]ەکانی (عەشایری سەبعە) ناوزەد کران.<ref>Zaken, Mordechai (2007). Jewish Subjects and Their Tribal Chieftains in Kurdistan: A Study in Survival. Brill.</ref> ئیسماعیل ئاغا سەرۆکی شێخ بزەینی عەشایری سەبعە بووە و بە لایەنگری بەریتانیا ناسراوە. بەھۆی نزیکیی کەمپی پەنابەرانی ئاشووری لە [[مەندان]] لە ساڵی ١٩٢٠دا زیانێکی زۆری بەرکەوت و ڕکابەرییەکەی لەگەڵ (حاجی عەبدوڵڵای کوڕی ڕەحمانی جوجار) لە [[قەزای ئاکرێ]] لە ساڵی ١٩٢٣ لە ڕاپۆرتێکی ھەواڵگری بەریتانیادا بینرا. لە ساڵی ١٩٩٧دا ٧٩ گوند وەک بەشێک لە ناحیەی بەردەڕەش تۆمارکراون کە کۆی ژمارەی دانیشتووانی ٤٧ ھەزار و ٥٦٤ کەس بووە.<ref>Stansfield, Gareth R. V. (2003). Iraqi Kurdistan: Political Development and Emergent Democracy. Routledge.</ref> لە بەردەڕەش کەمپێک بۆ ئەو عێراقیانەی کە لەلایەن [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام]] ئاوارە بوون دامەزرا و دواتر لە کانوونی دووەمی ٢٠١٧ نیمچە لەکارخرا.<ref>https://www.middleeasteye.net/news/inside-refugee-camp-where-syrias-kurds-await-their-fates</ref> کەمپەکە لە ئۆکتۆبەری ٢٠١٩ بۆ پەنابەران کرایەوە و لە ماوەی ھەفتەیەکدا زیاتر لە ٧٠٠٠ [[کورد]] لە باکووری [[سوریا]] کە لە ھێرشی ٢٠١٩ی [[تورکیا]] بۆ باکووری ڕۆژھەڵاتی [[سووریا]] ھەڵھاتبوون، گەیشتنە ئەو وڵاتە.<ref>https://news.sky.com/story/syrian-refugees-being-charged-hundreds-of-dollars-each-to-cross-border-into-iraq-11842120</ref> ژمارەی دانیشتوانی کەمپەکە تا مانگی نۆڤەمبەر بۆ ١١ ھەزار پەنابەر زیادی کردووە، کە نزیکەی ٧٥٪یان ژن و منداڵ بوون و تا مانگی تەمموزی ٢٠٢٠ گەیشتووەتە ١٤ ھەزار و ٣١ پەنابەر.<ref>https://reliefweb.int/report/iraq/covid-19-impact-assessment-bardarash-refugee-camp-iraq-july-2020</ref> تا مانگی حوزەیرانی ٢٠٢١، ١٣ ھەزار و ٩٨٦ [[پەنابەر]] دوای وەرگرتنی مۆڵەتی مانەوە لە [[ھەرێمی کوردستان]] ڕۆیشتن و ١٤٨٨ پەنابەر گەڕاونەتەوە [[سووریا]] و ٣٥٤١ پەنابەر لە کەمپەکەدا ماونەتەوە.<ref>https://syriadirect.org/bardarash-camp-in-iraqi-kurdistan-those-who-remain-behind/</ref> == جوگرافیا == شارۆچکەی '''بەردەڕەش''' ھاوسنوورە لەگەڵ؛ * لە باکوورەوە گوندی [[ئامیان]]. * لە باشوورەوە گوندی [[قادسیەی بچووک]]. * لە ڕۆژھەڵاتەوە گوندی [[زمزمۆک]]. * لە ڕۆژاواوە گوندی [[شواری]].<ref>https://www.openstreetmap.org/node/1418004700</ref> ==دانیشتوان== دانیشتوانی [[قەزای بەردەڕەش]] ٩٠٪ [[گۆران (تیرە)|گۆرانن]] و گۆرانیش لە زۆر [[تیرە]] و [[بەرەباب]] پێکھاتوون لەوانە [[ڕەشگەری|رەشگەری]]، چۆپانی، گێژ، بۆت، زەنگەنە، [[شێخ بزەینی]]، ڕۆژبیانی ، ئۆمەربل، مووسەیی، شاسواری و ھتد. بەشێوەیەکی گشتی دەڤەری بەردەڕەش لە سێ ناوچەی سەرەکی پێکھاتووە کە بریتین لە ناوچەکانی ناوکوڕ، بەربنی ، بۆتان و ھەر شوێنێک لەمانە تایبەتمەندی خۆی ھەیە.<ref name="test"/> عەشیرەتی گۆران، کە زۆرینەی دانیشتوانی قەزای بەردەڕەش پێکدەھێنن، بە شێوەزاری تایبەتی خۆیان قسان دەکەن کە شێوەزارێکی نزیکە لە[[کوردیی ناوەندی]] نزیکەی ٩٠٪ی وەک شێوەزاری کوردی ناوەندیە. [[ئێڵ]]ی [[گۆران (تیرە)|گۆرانن]] وەکو لەسەرەوە باس کراوە لە چەندین [[تیرە]] و [[بەرەباب]] و [[ھۆز]] پێکھاتووە کە بریتین لە: [[ڕەشگەری]] ٥٥٪ ، چۆپانی ٨٨٪ ، گێژ ٢٣٪ ، بۆت ١١٪ ، [[شێخ بزەینی]] ٢٪ ، خدری ١٪ ، [[زەنگنە|زەنگەنە]] ١٪ ، ئەوانی دیکەش ٧٪. <ref> یاسین حەسەن گۆران، (گۆران لەنێوان زێی بادینان و رووباری خازر)، گۆڤاری خازر ژ. ٢ - ١٦</ref> جگە لە [[گۆران (تیرە)|گۆرانن]] ھۆزی تری لێیە لە ناوچەکە کە دیارترینیان [[سوورچی]] و [[زێبار]]ین. ھەروەھا لە حەفتاکانی سەدەی بیستەم [[ڕژێمی بەعس]]ی رووخاو ھاوکات لەگەڵ ئەو سیاسەتە رەگەزپەرستانەییەی دژی کوردی [[باشووری کوردستان]] دەھێنا لە [[ڕاگواستن]] و تەعریب و ھتد... ژمارەیەکی زۆری خێزانی [[کورد]]ی لە ناوچەکانی ([[ناحیەی زوممار]]، [[ناحیەی ئەترویش]]، [[قەزای شێخان]]، [[ناحیەی ڕەبیعە]] ، [[ناحیەی قەسرۆک]]) گواستەوە بۆ ئەم ناوچەیە و زۆربەی زۆریان تاوەکو ئێستا لە [[قەزای بەردەڕەش]] ماونەتەوە. ==سەردەمی رژێمی بەعسدا== لەبەر ئەوەی خەلکی ئەم دەڤەرە [[کورد]] پەروەر بوون و ڕۆلێکی ھەبوو لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی کورددا، دەبووایە خەلکی سنووری بەردەرەش لە ساڵی ١٩٧٩ – ١٩٨٠ کە ئەوسا [[ناحیە]]یەک بوو سەر بە [[قەزای ئاکرێ]]، و لەگەڵ خەڵکی [[قەزای ئاکرێ]] بکەونە سنووری ئۆتۆنۆمی، بەڵام بۆ ئەوەی ئامانجی خەڵکی ئەم دەڤەرە بەجێ نەگەیەنرێت [[ڕژێمی بەعس]] لەگەڵ دارودەستەکانی خۆیدا ھەستا بە ئەنجامدانی راپرسییەکی شەکلی لەسەر ئەم بابەتە و لە کۆتاییدا وای راگەیاند کە دەبێت سەر بە [[پارێزگای نەینەوا]] بێت. [[ناحیەی ناوەندی قەزای بەردەڕەش|ناحیەی بەردەڕەش]] لە ساڵی ١٩٣٢ تاوەکو [[ڕاپەڕینی ١٩٩١|راپەرینی]] بەھاری ١٩٩١ی گەلی کوردستان ، ٢٩ کەس وەکو بەرێوەبەری ناحیە دەست بەکاربوون. ھەروەھا دوای [[ڕاپەڕینی ١٩٩١|ڕاپەڕینیش]] واتە لەساڵی ١٩٩١ تاوەکو ١٦/٧/١٩٩٥ کە رژێمی بەعس دامودەزگاکانی خۆی لە ھەموو شارو شارۆچکەکانی [[ھەرێمی کوردستان]] کێشایەوە، بەردەڕەش بێ بەرێوەبەری ناحییە بوو. ھەروەھا پرۆسەی پەروەردە بەردەوام بوو لە دەڤەرەکە تاوەکو ساڵی ١٩٩٥ کە بەرێوەبەری ناحیە کەوتەوە کار.<ref name="test"/> ==سەرچاوەکان== {{reflist}} {{شار، شارۆچکە و شارەدێیەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{پارێزگای دھۆک}} کتێبی گۆرانەکان نووسینی ئەحمەد گۆران-۲۰۱۷ {{کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Bardarash}} {{تووڵی دەروازە|عێراق}} [[پۆل:شوێنە ئاوەدانەکانی پارێزگای دھۆک]] [[پۆل:شوێنە ئاوەدانەکانی پارێزگای موسڵ]] [[پۆل:نیشتەجێبوونی کوردەکان لە عێراق]] m1cyd5msuvp2fcp3wre7wn9ve9jaxm9 0 18426 1454475 1430382 2025-06-18T23:19:36Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ٠ سەرچاوە و تاگکردنی ١ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454475 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} '''ئیبن ڕەحبی''' یان '''کوڕانی ڕەحبی''' بریتین لە دوو برای دکتۆر کە لە شاری [[دیمەشق]] ژیاون. یەکەمیان ناوی: '''شەرەفەددین کوڕی یوسف ڕەحبی''' دووەمیان: '''جەمالەددین کوڕی یوسف ڕەحبی''' یە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=البحث فی محتوی الکتب - المکتبة السنیة |ناونیشان=https://alsunniah.com/search/content?query=المعروف+بابن+الرحبی |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٥ |وێبگە=alsunniah.com }}{{بەستەری مردوو|url=https://alsunniah.com/search/content?query=%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%88%D9%81+%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D9%86+%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%AD%D8%A8%DB%8C |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }}</ref> == سەرچاوەکان == {{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}} {{stub}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سووریا}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:پزیشکەکان]] [[پۆل:خەڵکی دیمەشق]] [[پۆل:پزیشکە سوورییەکان]] jkyxzx1p4u6ml0oxsgx4wk226j2a4pi 4 25122 1454481 1454324 2025-06-19T00:04:51Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1454481 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێرستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان (بە بۆتەوە). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێرستی نووسەرانی ویکیپیدیا بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان|ئەم ئامارە بەبێ بۆت]] '''دوایین نوێکردنەوە لە لایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٤، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)'' {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable sortable" !بەکارھێنەر!!ژ. دەستکارییەکان |- | [[Special:Contributions/AramBot|AramBot]] || ٢٧٢٢١٢ |- | [[Special:Contributions/CalakBot|CalakBot]] || ١٧٧٣٩٤ |- | [[Special:Contributions/InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] || ٧٧٨٢٣ |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ٥٥٣٢٢ |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٥٣٥١٥ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٤٤٤٦٣ |- | [[Special:Contributions/EmausBot|EmausBot]] || ٤٢٢٢٣ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٣٨٢٣ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٢٦٦٧٣ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٢٤١٦١ |- | [[Special:Contributions/Xqbot|Xqbot]] || ٢٠٩٧١ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ١٩٢١١ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ١٨٨١٠ |- | [[Special:Contributions/SakuraBot|SakuraBot]] || ١٨٥٣٠ |- | [[Special:Contributions/AlaaBot|AlaaBot]] || ١٧٦١٨ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ١٥٧٤٣ |- | [[Special:Contributions/MerlIwBot|MerlIwBot]] || ١٤٥١٢ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ١٣٧٢٩ |- | [[Special:Contributions/New user message|New user message]] || ١٢١٦٣ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ١٠٧٩٥ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ١٠٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ١٠٥٤٨ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ١٠٤١٥ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ١٠٢٦٠ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ٩٨٠٤ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٩٦٢٨ |- | [[Special:Contributions/Addbot|Addbot]] || ٩١٢٠ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ٨٨٤٢ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ٨٦٥٨ |- | [[Special:Contributions/Dexbot|Dexbot]] || ٨١٩٥ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ٨٠٣٥ |- | [[Special:Contributions/Legobot|Legobot]] || ٧٦١٨ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٧٤٧٩ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٧١٩٥ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٦٥٠٠ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٦٤٤٨ |- | [[Special:Contributions/Luckas-bot|Luckas-bot]] || ٦١١٧ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٥٩٦٢ |- | [[Special:Contributions/CdRBot|CdRBot]] || ٥٢٢٩ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٥٠٩٠ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٤٨٣٤ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ٤٦٥٥ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٤٣٨٨ |- | [[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] || ٤٢٤٤ |- | [[Special:Contributions/AsoBot|AsoBot]] || ٤١٢٧ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٤٠٣٦ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٣٧٥٢ |- | [[Special:Contributions/WikitanvirBot|WikitanvirBot]] || ٣٧١١ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ٣٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٣٣٧٩ |- | [[Special:Contributions/ZéroBot|ZéroBot]] || ٣٣٦٢ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٣٣٢٧ |- | [[Special:Contributions/DarafshBot|DarafshBot]] || ٣٣٢٤ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٢٥١ |- | [[Special:Contributions/MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] || ٣١٧٥ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣١٦٨ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣١٦٣ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٢٩١٣ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٢٩٠٢ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٢٧٨٣ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٧٨٠ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧٤٠ |- | [[Special:Contributions/Escarbot|Escarbot]] || ٢٧٢٢ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ٢٤٨١ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٢٤٠٤ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٧٦ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ٢١٦٣ |- | [[Special:Contributions/ChuispastonBot|ChuispastonBot]] || ٢١٤٦ |- | [[Special:Contributions/TXiKiBoT|TXiKiBoT]] || ٢١١٦ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ١٩٨٠ |- | [[Special:Contributions/Ebrambot|Ebrambot]] || ١٨٨٩ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٦٨٢ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ١٦٦٢ |- | [[Special:Contributions/MelancholieBot|MelancholieBot]] || ١٦٣٤ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ١٦٢٤ |- | [[Special:Contributions/ElphiBot|ElphiBot]] || ١٥٩٧ |- | [[Special:Contributions/TjBot|TjBot]] || ١٥٠٥ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٤٢٥ |- | [[Special:Contributions/RedBot|RedBot]] || ١٤٢٠ |- | [[Special:Contributions/KamikazeBot|KamikazeBot]] || ١٣٩٩ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٣٩٥ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ١٣٧٦ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٣٦٥ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٣٤٢ |- | [[Special:Contributions/SieBot|SieBot]] || ١٣٣٩ |- | [[Special:Contributions/FoxBot|FoxBot]] || ١٣١٠ |- | [[Special:Contributions/VolkovBot|VolkovBot]] || ١٢٩٩ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٢٩٤ |- | [[Special:Contributions/タチコマ robot|タチコマ robot]] || ١٢٩٢ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ١٢٨٨ |- | [[Special:Contributions/Ahmad.Kurdistan|Ahmad.Kurdistan]] || ١١٨٧ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١١٣١ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ١١٢٨ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Ayoub Majeed|Ayoub Majeed]] || ١١٢٠ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٠٣٢ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١٠٢١ |- | [[Special:Contributions/Eng.dilan86|Eng.dilan86]] || ١٠٢٠ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ٩٨٢ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٩٧٤ |} |} </center> </div> [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] jl3n56kcq7wo57c613vk4dnld7a23ur 4 25128 1454482 1454325 2025-06-19T00:05:01Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1454482 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێرستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان (بەبێ بۆت). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێرستی نووسەرانی ویکیپیدیا بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان (بە بۆتەوە)|ئەم ئامارە بە بۆتەوە]] '''دوایین نوێکردنەوە لە لایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٥، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)'' {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable sortable" !بەکارھێنەر!!ژ. دەستکارییەکان |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ٥٥٣٢٢ |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٥٣٥١٥ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٤٤٤٦٣ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٣٨٢٣ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٢٦٦٧٣ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٢٤١٦١ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ١٩٢١١ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ١٨٨١٠ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ١٥٧٤٣ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ١٣٧٢٩ |- | [[Special:Contributions/New user message|New user message]] || ١٢١٦٣ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ١٠٧٩٥ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ١٠٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ١٠٥٤٨ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ١٠٤١٥ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ١٠٢٦٠ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ٩٨٠٤ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٩٦٢٨ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ٨٨٤٢ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ٨٦٥٨ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ٨٠٣٥ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٧٤٧٩ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٧١٩٥ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٦٥٠٠ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٦٤٤٨ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٥٩٦٢ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٥٠٩٠ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٤٨٣٤ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ٤٦٥٥ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٤٣٨٨ |- | [[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] || ٤٢٤٤ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٤٠٣٦ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٣٧٥٢ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ٣٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٣٣٧٩ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٣٣٢٧ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٢٥١ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣١٦٨ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣١٦٣ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٢٩١٣ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٢٩٠٢ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٢٧٨٣ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٧٨٠ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧٤٠ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ٢٤٨١ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٢٤٠٤ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٧٦ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ٢١٦٣ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ١٩٨٠ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٦٨٢ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ١٦٦٢ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ١٦٢٤ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٤٢٥ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٣٩٥ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ١٣٧٦ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٣٦٥ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٣٤٢ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٢٩٤ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ١٢٨٨ |- | [[Special:Contributions/Ahmad.Kurdistan|Ahmad.Kurdistan]] || ١١٨٧ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١١٣١ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ١١٢٨ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Ayoub Majeed|Ayoub Majeed]] || ١١٢٠ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٠٣٢ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١٠٢١ |- | [[Special:Contributions/Eng.dilan86|Eng.dilan86]] || ١٠٢٠ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ٩٨٢ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٩٧٤ |- | [[Special:Contributions/ئاریا سالار|ئاریا سالار]] || ٩٦٤ |- | [[Special:Contributions/Baneh k|Baneh k]] || ٩٦٠ |- | [[Special:Contributions/ArkanEN123|ArkanEN123]] || ٩٤١ |- | [[Special:Contributions/Hamedvahid|Hamedvahid]] || ٩٢٦ |- | [[Special:Contributions/Hastyar Abdullah|Hastyar Abdullah]] || ٩١٤ |- | [[Special:Contributions/Hîwa Seqiz|Hîwa Seqiz]] || ٨٨٨ |- | [[Special:Contributions/ئاراس نوری|ئاراس نوری]] || ٨٦٧ |- | [[Special:Contributions/Rasan emprator page|Rasan emprator page]] || ٨٦٢ |- | [[Special:Contributions/Halvada|Halvada]] || ٧٨٠ |- | [[Special:Contributions/Qezwan|Qezwan]] || ٧٥٩ |- | [[Special:Contributions/Kareeeeem|Kareeeeem]] || ٧٤٦ |- | [[Special:Contributions/Ara Qadir|Ara Qadir]] || ٧٣٧ |- | [[Special:Contributions/Mamozk|Mamozk]] || ٧٢٠ |- | [[Special:Contributions/Shaxstan|Shaxstan]] || ٦٨٠ |- | [[Special:Contributions/Eyubm|Eyubm]] || ٦٣١ |- | [[Special:Contributions/444radio|444radio]] || ٦٢٢ |- | [[Special:Contributions/Sako Nanakli|Sako Nanakli]] || ٦١٥ |- | [[Special:Contributions/MuhammadKamaran|MuhammadKamaran]] || ٦١٣ |- | [[Special:Contributions/Qan4il|Qan4il]] || ٦٠٧ |- | [[Special:Contributions/Cwtiyar|Cwtiyar]] || ٥٩٧ |- | [[Special:Contributions/Rojhalatkurdistan|Rojhalatkurdistan]] || ٥٩٥ |- | [[Special:Contributions/Bilalinfo|Bilalinfo]] || ٥٧٠ |- | [[Special:Contributions/Sina Khezrii|Sina Khezrii]] || ٥٦٧ |- | [[Special:Contributions/شنەی ئازادی|شنەی ئازادی]] || ٥٥٧ |- | [[Special:Contributions/Barrazinji|Barrazinji]] || ٥٥٢ |- | [[Special:Contributions/د. توانا ع. بەرزنجی|د. توانا ع. بەرزنجی]] || ٥٤٨ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi~ckbwiki|Cyrus abdi~ckbwiki]] || ٥٤٤ |- | [[Special:Contributions/KLBot2|KLBot2]] || ٥٢٥ |- | [[Special:Contributions/گرووپی قوتابخانە|گرووپی قوتابخانە]] || ٥٢١ |- | [[Special:Contributions/RasberryPedia|RasberryPedia]] || ٥٠٩ |- | [[Special:Contributions/Jarah Design|Jarah Design]] || ٤٩١ |} |} </center> </div> [[پۆل:ئاماری ویکیپیدیا]] [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] gqghainj4vc0a5m32ij1ll89tj679w2 0 25141 1454492 1348110 2025-06-19T02:02:16Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454492 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس-کەسایەتی}} '''ئەلێکساندر سێرگێیێڤیچ پووشکین''' (بە [[ڕووسی]]: Александр Сергеевич Пушкин) نووسەری ڕووس لە سەردەمی ڕۆمانتیسم دایە و بە یەکێک لە مەزنترین شاعیرانی [[ڕووس]] و ھەروەھا بنیادنەری ئەدەبی ڕووسی دەناسرێت. ئەو لە بنەماڵەیەکی پلە بەرزی ڕووسی لە [[مۆسکۆ]]دا لە دایک بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=ابوعين|یەکەم=عمران|سەردێڕ=ألكسندر بوشكين.. شاعر روسيا الذي تعلم القرآن!|ناونیشان=https://www.aljazeera.net/blogs/2019/1/5/ألكسندر-بوشكين-شاعر-روسيا-الذي-تعلم|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=www.aljazeera.net|زمان=ar}}</ref> یەکەمین شیعری خۆی لە تەمەنی ١٥ساڵاندا لە چاپ دا. == ژیان == لە ٦ یۆنیۆی ساڵی ١٧٩٩ لە مۆسکۆ لە خێزانێکی دەوڵەمەند لەدایک بووە، باوکی شاعیرێکی دەرکەوتوبووە ئەمەش یارمەتیدەری بووە بۆ ئەوەی پەرە بە ئارەزووە شیعریەکانی بدات. ئەلێکساندر پوشکین ڕەچەڵەکی دەگەڕێتەوە بۆ حەبەشیەکان، دایکی کچی ابراھیم جانیپاڵی ئەفریقی بووە کە یەکێک بووە لەو ئەفسەرانەی لە بتڕسی یەکەمی قەیسەرەوە نزیک بووە ن ھەر بۆیە قژە بژەکەیی و لێوە قەویەکانی لە ئەفریقیەکان دەچوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ألكسندر بوشكين.. شاعر روسيا العظيم ذو الأصول الإفريقية|ناونیشان=https://arabic.rt.com/culture/948842-%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%86%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A7-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%D9%8A%D9%85-%D8%B0%D9%88-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%81%D8%B1%D9%8A%D9%82%D9%8A%D8%A9/|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=RT Arabic|زمان=ar}}</ref> ئەلێکساندر پوشکین بەمەزنترین شاعیرەکانی ڕۆسیا دەدەنرێت لە سەدەی نۆزدەھەمدا و نازناوی شای شاعیرەکانی لێنراوە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=بسيوني|یەکەم=جابر|ڕێکەوت=٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=ألكسندر بوشكين ... أمير شعراء روسيا {{!}} جابر بسيوني|ناونیشان=https://middle-east-online.com/%D8%A3%D9%84%D9%83%D8%B3%D9%86%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%86-%D8%A3%D9%85%D9%8A%D8%B1-%D8%B4%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A1-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D9%8A%D8%A7|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=MEO|زمان=ar}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩|سەردێڕ=ألكسندر بوشكين.. أمير الشعراء الروس نصير الفقراء|ناونیشان=https://al-ain.com/article/alexander-pushkin-prince-russian-poets|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=العين الإخبارية|زمان=ar}}</ref> خوێندنەوەی ئەم شاعیرە پاڵنەرت دەبێت بۆ خوێندنەوەی ئەدەبی ڕوسی بەگشتی و زانینی قۆناغەکانی قەیسەرەکانی ڕوسیا ھەر لە بوتڕسی یەکەمەوە تاکو نیقۆڵای یەکەم ھەروەھا دەبێت زانیاریت ھەبێت لە ئەو ڕوداوە مێژوویانەی نیوەی یەکەمی سەدەی نۆزدەھەم. سەردەمی بەرھەمەکانی ئەلێکساندر پوشکین ناسراوبووە بە سەردەمی شیعری ڕوسی ئاڵتونی،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەلێکساندەر سێرگیڤیچ پوشکین – سه‌رده‌م|ناونیشان=https://sardem.org/?portfolio=%d8%a6%db%95%d9%84%db%8e%da%a9%d8%b3%d8%a7%d9%86%d8%af%db%95%d8%b1-%d8%b3%db%8e%d8%b1%da%af%db%8c%da%a4%db%8c%da%86-%d9%be%d9%88%d8%b4%da%a9%db%8c%d9%86|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|archive-url=https://web.archive.org/web/20210904190536/https://sardem.org/?portfolio=%D8%A6%DB%95%D9%84%DB%8E%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%95%D8%B1-%D8%B3%DB%8E%D8%B1%DA%AF%DB%8C%DA%A4%DB%8C%DA%86-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%86|url-status=dead}}</ref> سەردەمی نزیکبونەوەی ئەدەبی ڕوسی لەلایەک و ئەدەبی عەرەبی و ڕۆژھەڵاتیش لەلایەکی دیکەوە، ھەروەھا سەردەمەکەی بەسەردەمی سەرکوتکردنی کۆمەڵگا ناسراوبووە و ئەویش شیعرەکانی گوزارشتی لە میلەتەکەی کردووە و داوای ئازادی گەلی کردووە و یەکەم کەسیش بووە سنوورێک بۆ دەسەڵاتی پیاوە گەورەکانی ڕوسیا دابنرێت. یەکێک لەھاوڕیەکانی ژنەکەی ئەلێکساندر پوشکین حەزی لە ژنەکەی کردووە و ھاوسەرگیری لەگەڵ خوشکی ژنەکەی کردووە تاکو نزیکترببێتەوە لە ژنەکەی ئەلێکساندر ئەو پیاوەش ئەلبارۆن داتین بووە کە یەکێک بووە لە پیاوە ناودارەکانی فەرەنسا، ئەلێکساندر پوشکینیش داوای لێکردووە ڕوبەڕوی یەکببنەوە بۆ شەڕ کردن لە کاتی ڕوبەڕوبونەوەکەدا لە ساڵی ١٨٣٧ ئەلێکساندر پوشکینیش دووفیشەکی بەر دەکەوێت و دەست بەجێ گیان لەدەست دەدات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی حوزەیرانی ٢٠٢١|سەردێڕ=بوشكين عاش مغامرات حب جريئة ودفع حياته ثمن مغازلة|ناونیشان=https://www.independentarabia.com/node/228646/%D8%AB%D9%82%D8%A7%D9%81%D8%A9/%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%86-%D8%B9%D8%A7%D8%B4-%D9%85%D8%BA%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%AD%D8%A8-%D8%AC%D8%B1%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D9%88%D8%AF%D9%81%D8%B9-%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%AA%D9%87-%D8%AB%D9%85%D9%86-%D9%85%D8%BA%D8%A7%D8%B2%D9%84%D8%A9|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=اندبندنت عربية|زمان=ar}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|ڕووسیا|وێژە|ڕۆمانەکان|شانۆ}} {{پۆلی کۆمنز|Aleksandr Pushkin}} [[پۆل:شانۆنامەنووسانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی دانتێ ئەلیگیێری]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٩٩]] [[پۆل:مردووانی ١٨٣٧]] [[پۆل:شاعیرانی زمانی فەڕەنسی]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی ڕووسی]] jubzxw5i11ajscbvfrnzdgipzba2z8p 0 42293 1454539 1399486 2025-06-19T08:18:12Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454539 wikitext text/x-wiki {{کردنەیەک لە|ڕووداو (وێبگە)|date=٢١ی شوباتی ٢٠٢٤|discuss=وتووێژ:تۆڕی میدیاییی ڕووداو#تێکەڵکردن}} {{Infobox company |name = '''تۆڕی میدیاییی ڕووداو''' |native_name = تۆڕی میدیاییی ڕووداو{{ھن}}(Tora Mîdyayîya Rûdaw) |logo = Rudaw.jpg |key_people = ئاکۆ محەممەد |location_city = [[ھەولێر]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}} |website = https://www.rudaw.net/sorani }} '''تۆڕی میدیاییی ڕووداو''' تۆڕێکی میدیاییی [[زمانی کوردی|کوردی]]یە کە لە بوارەکانی میدیای بینراو و بیستراو (ڕۆژنامە، کەناڵی تەلەڤیزیۆنی، ڕادیۆ، وێبگە و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان) بەرھەمەکانی خۆی لە باشووری کوردستان بڵاو دەکاتەوە.<ref>[http://rudaw.net/Sub.aspx?pageid=156 "دەربارەی ڕووداو"]</ref> == بەرھەمە چاپکراوەکان<ref>[http://rudaw.net/sorani/publications "چاپکراوەکان"]</ref> == * [[ھەفتەنامەی ڕووداو]]: ڕۆژنامەیەکی ھەفتانەیییە کە ڕۆژانی دووشەممە چاپ دەکرێت تایبەتە بە [[ھەرێمی کوردستان]]، بە [[ئەلفوبێی ئارامی]] و [[کوردیی ناوەندی]] وەشان دەکرێت، ئێستا وەشانی ڕاگیراوە. * [[ھەفتەنامەی ڕووداو (ئەوڕووپا)|ھەفتەنامەی ڕووداو (ئەوڕوپا)]]: ڕۆژانی پێنچ شەممە لە وڵاتانی [[ئەورووپا]] چاپدەکرێت و دەست دەکەوێت، بە[[ئەلفوبێی لاتینی]] و زاراوەی [[کوردیی باکووری|کورمانجی]]، ئێستا وەشانی ڕاگیراوە. * [[ھەفتەنامەی ڕووداوی وەرزشی]]: ڕۆژانامەیەکی وەرزشی چوار پەڕەیییە ھەموو سێشەممەیەک چاپ دەکرێت لە [[ھەرێمی کوردستان]]، بە [[ئەلفوبێی ئارامی]] و [[کوردیی ناوەندی]] وەشان دەکرێت، ئێستا وەشانی ڕاگیراوە * [[گۆڤاری ڕووداوی منداڵان]]: گۆڤارێکە تایبەتە بە منداڵان، ئێستا وەشانی ڕاگیراوە. == ڕووداو (ماڵپەڕ) == {{سەرەکی|ڕووداو (ماڵپەڕ)}} پۆرتاڵی ڕووداو تایبەتە بە ھەواڵ و چالاکییەکانی [[کوردستان]] و [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]] و جیھان و [[ئابوور]]ی لەپاڵ ئەمەشدا چاوپێکەوتن (ھەڤپەیڤین) و وتار و بیروڕا و بابەتە کۆمەڵایەتیی و وەرزشی لەماڵپەڕەکە بڵاو دەبێتەوە، جگە لەوانە پۆرتاڵەکەی ڕووداو ھەل بە سەردانیکەران دراوە لە بەشی '''رووداوی تۆ'''، ئەمەو وێڕای ئەوەی ماڵپەڕەکە بە زاراوەی کورمانجی و سۆرانی بەردەستە و ھاوکاتیش بە زمانی [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] و [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی تورکی|تورکیش]] ڕووماڵی ھەواڵەکانی دەکات.<ref>[http://rudaw.net/ ماڵپەڕی ڕووداو]</ref> == کەناڵ و ڕادیۆ == کەناڵی ئاسمانی ڕووداو کە بە تایبەتمەندی (HD) پەخشدەکرێت لە سێ مانگی دەستکرد کە ئەوانیش [[ھۆتبێرد]]، [[نایلسات]]، [[گالاکسی ١٩]].<ref>[http://rudaw.net/sorani/kurdistan/2204201317 "فینکوێنسییەکانی کەناڵی ئاسمانیی ڕووداو"]</ref> و ڕۆژی ٢٩ی ئایاری ٢٠١٣ یەکەم ڕۆژی کردنەوە کەناڵەکەبوو وەھەروەھا ھاوکاتیش ڕادیۆیەکە کرایەوە، ھاوکات کەناڵەکە لەریگای ڕسیڤەری دیجیتاڵی ناوخۆییش پەخشی ڕاستەوخۆ دەکات. == ڕەخنەکان == وێڕای ئەوەی وەک میدیایەکی سەربەخۆ خۆیان ناساندووە، بەڵام چەندین میدیای ناوخۆیی و نێودەوڵەتی ڕەخنەیان لە ڕووداو گرتووە، بە سەرچاوەیەکی بڵاوکردنەوەی پڕووپاگەندە بۆ [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و بەتایبەت سەرۆکی ھەرێم [[نێچیرڤان بارزانی]] دەزانن.<ref name="نەشنال ئینترێست ۱">[https://nationalinterest.org/feature/nechirvan-barzani’s-road-map-makes-wrong-turn-206803 نەشنال ئینترێست: ''نەخشەی ڕێگای نێچیرڤان بارزانی وەرچەرخانێکی ھەڵە بەدیدەھێنێت'' (بە ئینگلیزی)، نووسینی کەمال چۆمانی و مایکل ڕۆبین، نووسراو لە ١٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230921120154/https://nationalinterest.org/feature/nechirvan-barzani%E2%80%99s-road-map-makes-wrong-turn-206803 |date=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ }} سەردان لە ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٣.</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Independent media fades in Iraqi Kurdistan|ناونیشان=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2014/07/iraq-kurdistan-free-independent-media-krg-rudaw.html|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ئیش=[[Al-Monitor]]|ڕێکەوت=١ی ئابی ٢٠١٤|زمان=en-us}}</ref><ref name="ss1">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=How the Islamic State is winning the media war|ناونیشان=http://www.al-monitor.com/pulse/ru/contents/articles/originals/2016/06/isis-iraq-propaganda-media-disturbing-scenes.html|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ئیش=[[Al-Monitor]]|ڕێکەوت=٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦}}</ref><ref name="Chomani">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://kurdistantribune.com/2012/nechirvan-barzanis-association-media-corruption-rudaw-company-as-example/|سەردێڕ=Nechirvan Barzani’s association with media corruption … the Godaw Company as an example|دوایین=Chomani|یەکەم=Kamal|ڕێکەوت=٤ی حوزەیرانی ٢٠١٢|ئیش=Kurdistan Tribune|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٣|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی تەممووزی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160724181944/http://kurdistantribune.com/2012/nechirvan-barzanis-association-media-corruption-rudaw-company-as-example/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iraqi Kurdish Media: Truth, lies & the Kurdistan24 TV channel|ناونیشان=http://ekurd.net/kurdish-media-truth-lies-kurdistan24-2016-05-21|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ئیش=[[Ekurd.net]]|ڕێکەوت=٢١ی ئایاری ٢٠١٦|archive-date=٣١ی ئابی ٢٠١٦|archive-url=https://web.archive.org/web/20160831035139/http://ekurd.net/kurdish-media-truth-lies-kurdistan24-2016-05-21|url-status=dead}}</ref><ref>[http://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=22991&Jor=1 پەیامنێری پێشووی رووداو: من ھەستم دەکرد خیانەت لەخەڵکی خۆم دەکەم ئەگەر لەرووداو بمێنمەوە،] ماڵپەڕی سپیدمیدیا، ٢٠ی تەممووزی ٢٠١٥ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Rudaw Media Network}} * {{وێبگەی فەرمی|rudaw.net}} * {{یووتیووب|channel=UCAUHoE2Ykw0sguyi5AjhrjQ}} * {{فەیسبووک|Rudaw.net}} * {{توویتەر|Rudawkurdish}} {{کەناڵە ئاسمانییە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|ڕادیۆ|ڕۆژنامەوانی|تەلەڤیزیۆن|عێراق}} [[پۆل:ڕاگەیێنەرەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کەناڵە تەلەڤیزیۆنییەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کەناڵە تەلەڤیزیۆنییەکان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کۆمپانیاکانی میدیای بەکۆمەڵ لە عێراق]] emvo2nu0aouhqtlz6yoy0u2u06rcpwg 4 90420 1454483 1454326 2025-06-19T00:05:17Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1454483 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێڕستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان (بە بۆتەوە). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێڕستی نووسەرانی ویکیپیدیا بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان|ئەم ئامارە بەبێ بۆت]] '''دوایین نوێکردنەوە لە لایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٥، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)'' {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable" !بەکارھێنەر!!ژمارەی وتارەکان |- | [[Special:Contributions/AramBot|AramBot]] || ١٩١٨٨ |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٨٥٤٠ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ٥٤٦٧ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٣٠١٤ |- | [[Special:Contributions/CalakBot|CalakBot]] || ٢٧٣٣ |- | [[Special:Contributions/DarafshBot|DarafshBot]] || ٢٢٣٢ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ٢١١٥ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ١٨٩٩ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ١٨٠٣ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ١٣٧٢ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ١١٩٣ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ١١٨٢ |- | [[Special:Contributions/Ebrambot|Ebrambot]] || ٩٣١ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ٩٣٠ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٨٦٩ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٨٥٣ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ٨٥١ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ٨٣٢ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٧٦١ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ٧٥٥ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٧١٩ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٦٥٥ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٦١٢ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٥٧٢ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٥٤٢ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ٥٠٠ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٤٦٥ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ٤٦٥ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ٣٩٧ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٩٥ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٣٨٧ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ٣٨٢ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣٧٣ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣٦١ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ٣٠٨ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٠٢ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧١ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٢٦٥ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٢٦٣ |- | [[Special:Contributions/Mamozk|Mamozk]] || ٢٤٩ |- | [[Special:Contributions/MuhammadKamaran|MuhammadKamaran]] || ٢٤٥ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٨ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٢٣٤ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ٢٣٢ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٢٢ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٢١٩ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٢١٤ |- | [[Special:Contributions/AsoBot|AsoBot]] || ١٩١ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٨٦ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١٨١ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ١٨١ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١٧٦ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi|Cyrus abdi]] || ١٧٤ |- | [[Special:Contributions/Shaxstan|Shaxstan]] || ١٦٦ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٦٤ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٦١ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ١٥٩ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ١٤٣ |- | [[Special:Contributions/محمد فاتح حامد|محمد فاتح حامد]] || ١٤٢ |- | [[Special:Contributions/Jutyaar|Jutyaar]] || ١٣٨ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ١٣٧ |- | [[Special:Contributions/Helen S Abdulrahman|Helen S Abdulrahman]] || ١٣٧ |- | [[Special:Contributions/Maniu13|Maniu13]] || ١٣٠ |- | [[Special:Contributions/Ara Qadir|Ara Qadir]] || ١٢٨ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٢٧ |- | [[Special:Contributions/ArkanEN123|ArkanEN123]] || ١٢٧ |- | [[Special:Contributions/ZheenCenter|ZheenCenter]] || ١٢٤ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ١٢١ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٢١ |- | [[Special:Contributions/Cwtiyar|Cwtiyar]] || ١١٨ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١١٣ |- | [[Special:Contributions/Abdullah Arfa|Abdullah Arfa]] || ١١٣ |- | [[Special:Contributions/Hîwa Seqiz|Hîwa Seqiz]] || ١١١ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٠٩ |- | [[Special:Contributions/ئاراس نوری|ئاراس نوری]] || ١٠٨ |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ١٠٧ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٠٤ |- | [[Special:Contributions/Daniiiar|Daniiiar]] || ١٠٤ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ٩٤ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi~ckbwiki|Cyrus abdi~ckbwiki]] || ٩٠ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٨٦ |- | [[Special:Contributions/عبد الله عرفة (بيت الحكمة)|عبد الله عرفة (بيت الحكمة)]] || ٨٥ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٨١ |- | [[Special:Contributions/Ferhad y|Ferhad y]] || ٨٠ |- | [[Special:Contributions/Bilalinfo|Bilalinfo]] || ٨٠ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٧٥ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٧١ |- | [[Special:Contributions/Yosf Mstf|Yosf Mstf]] || ٦٤ |- | [[Special:Contributions/Karwandoorandish|Karwandoorandish]] || ٦١ |- | [[Special:Contributions/Hastyar Abdullah|Hastyar Abdullah]] || ٥٨ |- | [[Special:Contributions/Ppkb Vcsk|Ppkb Vcsk]] || ٥٣ |- | [[Special:Contributions/Kareeeeem|Kareeeeem]] || ٥٣ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٥٢ |- | [[Special:Contributions/444radio|444radio]] || ٥٠ |- | [[Special:Contributions/Baneh k|Baneh k]] || ٤٦ |- | [[Special:Contributions/Rauf t jabar|Rauf t jabar]] || ٤٦ |- | [[Special:Contributions/بنار|بنار]] || ٤٤ |- | [[Special:Contributions/Sakaros sasan|Sakaros sasan]] || ٤٣ |- | [[Special:Contributions/Houshang tabrizi|Houshang tabrizi]] || ٤١ |} </center> [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] </div> tuy8t7a8hshof9i0lrc18fpmqnry1q2 4 90421 1454484 1454327 2025-06-19T00:05:37Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1454484 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێڕستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان (بەبێ بۆت). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێڕستی نووسەرانی ویکیپیدیا بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان (بە بۆتەوە)|ئەم ئامارە بە بۆتەوە]] '''دوایین نوێکردنەوە لەلایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٥، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)'' </center> {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable sortable" !style="background-color:#808080" align="center"|بەکارھێنەر!!style="background-color:#808080" align="center"|وتار!!style="background-color:#808080" align="center"|داڕێژە!!style="background-color:#808080" align="center"|پەڕەی یارمەتی!!style="background-color:#808080" align="center"|پۆل!!style="background-color:#808080" align="center"|دەروازە!!style="background-color:#808080" align="center"|ویکیپرۆژە |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٨٥٤٠ || ١٢٣ || ٠ || ٨٧٧٠ || ١٤٧٢ || ٢ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ٥٤٦٧ || ٤٣ || ٠ || ٢١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٣٠١٤ || ٦٥١ || ٢ || ٤٤٩٤ || ٥ || ٤ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ٢١١٥ || ٩٧ || ٠ || ١١٤ || ١ || ٣ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ١٨٩٩ || ١ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ١٨٠٣ || ٨٦ || ٠ || ١٢٣ || ١٠ || ١ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ١٣٧٢ || ٢٥ || ١ || ٣٨ || ٣ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ١١٩٣ || ٣ || ٠ || ٨٥ || ٢٣ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ١١٨٢ || ٢٩ || ٠ || ٢١٥ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ٩٣٠ || ١٠٩ || ٠ || ٤٣١ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٨٦٩ || ٣١٧ || ٠ || ٢٧ || ٥ || ١ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٨٥٣ || ٠ || ٠ || ٩٧٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ٨٥١ || ٠ || ٠ || ٥٧١ || ٨ || ٢ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ٨٣٢ || ٩ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٧٦١ || ٢ || ٠ || ٣ || ٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ٧٥٥ || ١٠١ || ٠ || ٩٧٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٧١٩ || ٣٧٥ || ٤ || ٤٨ || ١٣ || ٤ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٦٥٥ || ١٢٣ || ١ || ٤٣٦ || ٣٨٤ || ٧ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٦١٢ || ٢١٧ || ٠ || ٥٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٥٧٢ || ٨٩٠ || ٩ || ٧١٤ || ٣١٥ || ١٢ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٥٤٢ || ٣٩ || ٠ || ٥٤ || ٢ || ٣ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ٥٠٠ || ٤١ || ٠ || ٢٣٥ || ١٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٤٦٥ || ٢ || ٠ || ١٩٣ || ٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ٤٦٥ || ٤٩ || ٠ || ٣٥٩ || ١٧٤٤ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ٣٩٧ || ٦٤ || ٠ || ١٧١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٩٥ || ٤٦٤ || ١ || ٢٠٠٤ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٣٨٧ || ٠ || ٠ || ٣١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ٣٨٢ || ٢٢ || ٠ || ٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣٧٣ || ١١٨ || ٠ || ٥٥٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣٦١ || ٠ || ٠ || ١٨ || ٣٧٥ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ٣٠٨ || ٦ || ٠ || ٣٨ || ٠ || ١ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٠٢ || ١٣ || ٠ || ٢٣ || ٣٨ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧١ || ٦ || ٠ || ١٩٧ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٢٦٥ || ١١٧ || ٠ || ٣٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٢٦٣ || ١ || ٠ || ٠ || ٩٧ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Mamozk|Mamozk]] || ٢٤٩ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/MuhammadKamaran|MuhammadKamaran]] || ٢٤٥ || ٣ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٨ || ٥ || ١ || ١٥ || ٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٢٣٤ || ١١٨ || ١ || ٥٦ || ٤ || ٠ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ٢٣٢ || ٢ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٢٢ || ٢ || ٠ || ١٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٢١٩ || ٦٥ || ٠ || ٦٩ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٢١٤ || ٢ || ٠ || ٥٠ || ٣ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٨٦ || ٣ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١٨١ || ١ || ٠ || ١٤ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ١٨١ || ٣٧ || ٠ || ١١٦٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١٧٦ || ٠ || ٠ || ٧ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi|Cyrus abdi]] || ١٧٤ || ٠ || ٠ || ١٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Shaxstan|Shaxstan]] || ١٦٦ || ٢ || ٠ || ٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٦٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٦١ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ١٥٩ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ١٤٣ || ١٠٦ || ٢ || ٥٠ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/محمد فاتح حامد|محمد فاتح حامد]] || ١٤٢ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Jutyaar|Jutyaar]] || ١٣٨ || ٢ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ١٣٧ || ٠ || ٠ || ١ || ٤ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Helen S Abdulrahman|Helen S Abdulrahman]] || ١٣٧ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Maniu13|Maniu13]] || ١٣٠ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ara Qadir|Ara Qadir]] || ١٢٨ || ١٥ || ٠ || ١٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٢٧ || ٢٩ || ٠ || ١٥٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ArkanEN123|ArkanEN123]] || ١٢٧ || ١٣ || ٠ || ٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ZheenCenter|ZheenCenter]] || ١٢٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ١٢٣ || ٧ || ٠ || ١٩ || ٤٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ١٢١ || ١٤١ || ٢ || ٣ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٢١ || ١ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Cwtiyar|Cwtiyar]] || ١١٨ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١١٣ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Abdullah Arfa|Abdullah Arfa]] || ١١٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hîwa Seqiz|Hîwa Seqiz]] || ١١١ || ٠ || ٠ || ٥ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٠٩ || ٦ || ٠ || ٥٨ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ئاراس نوری|ئاراس نوری]] || ١٠٨ || ٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ١٠٧ || ٩١٢ || ٠ || ٨٩٢ || ٧٣ || ١١ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٠٤ || ٠ || ٠ || ٥ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Daniiiar|Daniiiar]] || ١٠٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ٩٤ || ٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi~ckbwiki|Cyrus abdi~ckbwiki]] || ٩٠ || ٠ || ٠ || ١٤ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٨٦ || ٢٠ || ٠ || ٤٢ || ١٨ || ٦ |- | [[Special:Contributions/عبد الله عرفة (بيت الحكمة)|عبد الله عرفة (بيت الحكمة)]] || ٨٥ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٨١ || ١٨ || ٠ || ٥٤ || ٧٧ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ferhad y|Ferhad y]] || ٨٠ || ٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Bilalinfo|Bilalinfo]] || ٨٠ || ٨ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٧٥ || ٧٢ || ٧ || ٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٧١ || ٢٩ || ٠ || ٣٥ || ٦ || ٢ |- | [[Special:Contributions/Yosf Mstf|Yosf Mstf]] || ٦٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Karwandoorandish|Karwandoorandish]] || ٦١ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hastyar Abdullah|Hastyar Abdullah]] || ٥٨ || ١١ || ٠ || ٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ppkb Vcsk|Ppkb Vcsk]] || ٥٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Kareeeeem|Kareeeeem]] || ٥٣ || ٣ || ٠ || ٩ || ٥ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٥٢ || ١٨ || ٠ || ١٧٠ || ٢١٦ || ٠ |- | [[Special:Contributions/444radio|444radio]] || ٥٠ || ٠ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Baneh k|Baneh k]] || ٤٦ || ٥ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rauf t jabar|Rauf t jabar]] || ٤٦ || ٦ || ٠ || ١٠ || ٠ || ١ |- | [[Special:Contributions/بنار|بنار]] || ٤٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Sakaros sasan|Sakaros sasan]] || ٤٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Houshang tabrizi|Houshang tabrizi]] || ٤١ || ٣ || ٠ || ١٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Eng.dilan86|Eng.dilan86]] || ٤١ || ٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hamedvahid|Hamedvahid]] || ٤٠ || ١١ || ٠ || ١٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Jwanro|Jwanro]] || ٤٠ || ١ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/AsosShafeek|AsosShafeek]] || ٣٧ || ٠ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Zhyar Afc|Zhyar Afc]] || ٣٥ || ٨ || ٠ || ٨ || ٠ || ٠ |} [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] </div> 98sjxudgcp6u9b3soq1o7kn24peqv2w 4 90816 1454480 1453963 2025-06-19T00:03:47Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1454480 wikitext text/x-wiki <div style="padding: 0.5em; font-size: 130%; text-align: center; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> پێڕستی ئامارەکانی پەیوەندیدار بە چالاکیی بەڕێوەبەران دوایین نوێکردنەوە لەلایەن '''[[User:CdRBot|CdRBot]]''' ''٠٠:٠٣، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)'' </div> __NOTOC__ <div style="padding: 0.5em; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> == سڕینەوە == {| class="wikitable sortable" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! پەڕە !! گەڕانەوە !! تۆمار !! پێداچوونەوە !! کۆی گشتی |- | ١ || [[user:Calak|Calak]] || ٥٧٠٦ || ٢٤٦ || ٤ || ٤٥ || ٦٠٠١ |- | ٢ || [[user:Aram|Aram]] || ٢٠٦١ || ٢٤ || ٠ || ٢٤ || ٢١٠٩ |- | ٣ || [[user:Sakura emad|Sakura emad]] || ١٥٤٧ || ٤١ || ٢ || ٣٢ || ١٦٢٢ |- | ٤ || [[user:Kushared|Kushared]] || ٩٧٣ || ٩ || ١ || ٢ || ٩٨٥ |- | ٥ || [[user:Tessla|Tessla]] || ٢٩٠ || ١٥ || ٠ || ٢٤ || ٣٢٩ |- | ٦ || [[user:Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٣١٤ || ٧ || ٠ || ٠ || ٣٢١ |} ئاماری گشتی لە [[{{FULLPAGENAME}}#ئاماری گشتی|ژێرەوەیە]]. == پاراستن == {| class="wikitable sortable" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! پاراستن !! گۆڕین !! لابردن !! کۆی گشتی |- | ١ || [[user:Calak|Calak]] || ١٦١ || ١٧ || ١٦ || ١٩٤ |- | ٢ || [[user:Sakura emad|Sakura emad]] || ١٥٨ || ٢٠ || ٢ || ١٨٠ |- | ٣ || [[user:Aram|Aram]] || ١١٥ || ٤ || ٧ || ١٢٦ |- | ٤ || [[user:Tessla|Tessla]] || ١٣ || ٥ || ١ || ١٩ |- | ٥ || [[user:Kushared|Kushared]] || ٨ || ٠ || ٠ || ٨ |- | ٦ || [[user:Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٣ || ٠ || ٢ || ٥ |} ئاماری گشتی لە [[{{FULLPAGENAME}}#ئاماری گشتی|ژێرەوەیە]]. == بەربەستن == {| class="wikitable sortable" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! بەربەستن !! بەربەستنەوە !! لابردن !! کۆی گشتی |- | ١ || [[user:Calak|Calak]] || ٥٨ || ١ || ٢ || ٦١ |- | ٢ || [[user:Aram|Aram]] || ٤٥ || ٣ || ٠ || ٤٨ |- | ٣ || [[user:Sakura emad|Sakura emad]] || ٣٠ || ٨ || ٢ || ٤٠ |- | ٤ || [[user:Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٢٤ || ٢ || ٠ || ٢٦ |- | ٥ || [[user:Kushared|Kushared]] || ١٩ || ٠ || ٠ || ١٩ |- | ٦ || [[user:Tessla|Tessla]] || ١٦ || ٢ || ٠ || ١٨ |} ئاماری گشتی لە [[{{FULLPAGENAME}}#ئاماری گشتی|ژێرەوەیە]]. == کردنەیەکی مێژوو == {| class="wikitable sortable" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! ژمارە |- | ١ || [[user:Calak|Calak]] || ١٢ |- | ٢ || [[user:Aram|Aram]] || ٣ |- | ٣ || [[user:Sakura emad|Sakura emad]] || ١ |- | ٤ || [[user:Kushared|Kushared]] || ٠ |- | ٥ || [[user:Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٠ |- | ٦ || [[user:Tessla|Tessla]] || ٠ |} ئاماری گشتی لە [[{{FULLPAGENAME}}#ئاماری گشتی|ژێرەوەیە]]. == گۆڕینی مافی بەکارھێنەر == {| class="wikitable sortable" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! ژمارە |- | ١ || [[user:Sakura emad|Sakura emad]] || ٩٣ |- | ٢ || [[user:Calak|Calak]] || ٨٣ |- | ٣ || [[user:Aram|Aram]] || ٦١ |- | ٤ || [[user:Kushared|Kushared]] || ٢٥ |- | ٥ || [[user:Tessla|Tessla]] || ٢٣ |- | ٦ || [[user:Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٦ |} == گۆڕینی مۆدێلی ناوەڕۆک == {| class="wikitable sortable" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! نوێ !! گۆڕین !! کۆی گشتی |- | ١ || [[user:Aram|Aram]] || ٤ || ١١ || ١٥ |- | ٢ || [[user:Sakura emad|Sakura emad]] || ٠ || ٣ || ٣ |- | ٣ || [[user:Calak|Calak]] || ٠ || ٠ || ٠ |- | ٤ || [[user:Kushared|Kushared]] || ٠ || ٠ || ٠ |- | ٥ || [[user:Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٠ || ٠ || ٠ |- | ٦ || [[user:Tessla|Tessla]] || ٠ || ٠ || ٠ |} == ئاماری گشتی == {| class="wikitable sortable" style="margin:auto;" |- style="white-space:nowrap;" ! پلە !! بەکارھێنەر !! سڕینەوە !! پاراستن !! بەربەستن !! کردنەیەک !! مافی بەکارھێنەر !! مۆدێلی ناوەڕۆک !! کۆی گشتی |- | ١ || [[Special:Log/Calak|Calak]] || ٦٠٠١ || ١٩٤ || ٦١ || ١٢ || ٨٣ || ٠ || ٦٣٥١ |- | ٢ || [[Special:Log/Aram|Aram]] || ٢١٠٩ || ١٢٦ || ٤٨ || ٣ || ٦١ || ١٥ || ٢٣٦٢ |- | ٣ || [[Special:Log/Sakura emad|Sakura emad]] || ١٦٢٢ || ١٨٠ || ٤٠ || ١ || ٩٣ || ٣ || ١٩٣٩ |- | ٤ || [[Special:Log/Kushared|Kushared]] || ٩٨٥ || ٨ || ١٩ || ٠ || ٢٥ || ٠ || ١٠٣٧ |- | ٥ || [[Special:Log/Tessla|Tessla]] || ٣٢٩ || ١٩ || ١٨ || ٠ || ٢٣ || ٠ || ٣٨٩ |- | ٦ || [[Special:Log/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٣٢١ || ٥ || ٢٦ || ٠ || ٦ || ٠ || ٣٥٨ |} </div> [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] 0tvzqiwog3mmpi2uks6xngx4a6y5vvy 1 117785 1454540 1323229 2025-06-19T08:18:13Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454540 wikitext text/x-wiki سڵاو، سەرۆکی مێدیای ڕووداو خۆی بە زمانی خۆی و ماڵپەڕی خۆیان دەڵێ ڕووداو سەر بە نێچیر بارزانی و پارەی ئەوە. خێرە لێرە نوسیوتانە سەربەخۆیە؟ کەس هەیە لە دنیا بە پارتی دیموکرات خۆشییەوە نەزانێ هی خۆیانە؟ هەر بە ڕاستی ئێوە حیزبایەتی دەکەن، یان ویکیپیدیای کوردی پەرە پێ دەدەن؟ دەی کاتێکی خۆش http://s28.postimg.org/io5xjvpnh/rudaw_PDK.jpg <!-- داڕێژە:واژوونەکراوی ئایپی --><small class="autosigned">—&nbsp;ئەم لێدوانە لەلایەن [[تایبەت:بەشدارییەکان/46.32.147.147|46.32.147.147]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:46.32.147.147#top|لێدوان]]) [[وپ:واژوو|واژوونەکراوە]] ٠٧:١٢، ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ (UTC)</small> :سڵاو. بی بی سیش بودجەکەی دەوڵەتی بریتانیا دەیدا بەڵام ھەر دەڵێ سەربەخۆم. ھەموو میدیایەک ھەر دەڵێ سەربەخۆم ئەمەش قسەیەکە کە خۆیان دەێڵێن دەنا ڕاست دەکەی لە دنیادا میدیای سەربەخۆمان نییە. سپاس.--[[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک'''</span></span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٩:٤٥، ١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ (UTC) :::من نامەوێت بەرگری لەم مێدیایە بکەم چونکە من لەوێ کارناکەم ، بەڵام ئەو بەستەرە وێنەی تۆ داتناوە یان لەویکی ئینگلیزیی هەیە ئەوا نابن بە سەرچاوەی زانستی ، وەک کاک چالاکیش باسی لێوە کرد ئەوە شتێکی جیهانییە لە قەتەریش جەزیرە هەیە کە لە توانای دارایی لە دەوڵەت وەردەگرێت ، هەرکاتێک ئێوە توانیتان سەرچاوەیەکی باشتر دەستکەوێت ئەوا دەتوانن ئەو دەقەی دەتانەویت لە ویکییدا دایبنێن - ئێمە لێرە پێناسە بۆ هیچ کەسێک ناکەین گەر خۆی وا پێناسی خۆی نەکردبێت! وە ئەو کابرایەی ئەم قسەی کردووە بەڕێوبەری ڕووداو نییە بەڵکوو ئاکۆ محەممەد بەڕێوبەری ئەو دەزگایە بەڵام ڕێبوار کەریم وەلی ڕەنگبێت لەپلەیەکی باڵای دەزگاکە بێت > [[بەکارھێنەر:Kushared|Kushared]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kushared|لێدوان]]) ‏٠٥:٢٩، ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ (UTC) ==ناو== ناوی ئەم وتارە دەبێ (تۆڕی میدیاییی ڕووداو) یان (تۆڕی میدیای ڕووداو) بێت. | [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:13px">سەرچیا'''</span></span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Serchia|'''<span style="color:orange">(وتووێژ)</span>''']]} ‏١٩:١٤، ١٩ی نیسانی ٢٠١٦ (UTC) :: من میدیاییم پێ پەسەند ترە. [[User:My.Angeel|<span style="font-family:Segoe print; color:#CC4E5C; text-shadow:gray 0.2em 0.2em 0.4em;">ibrahim</span>]] [[User talk:My.Angeel|<span style="color:#228B22">''وتووێژ ''</span>]] ‏٠٩:٤٢، ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ (UTC) تۆڕی میدیاییی ڕووداو ...بةراي من [[بەکارھێنەر:Hemn2019|Hemn2019]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Hemn2019|لێدوان]]) ‏١٨:٢٦، ١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ (UTC) لەلای من ھەر باشترە «ڕووداو» بێت، ھەر وەکوو ویکیپیدیای کوردیی کورمانجی. [[بەکارھێنەر:Ahrirrr|<span style="font-family:Cursive; color: Blue; Background: White; font size:13px;">'''☀️AGH☀️'''</span>]] _{([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahrirrr|لێدوان]])} ‏١٧:١٣، ٩ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) :::ڕووداو بەتەنیا ناشێت چونکە دەشێت وتاری جیاوازی لەسەر بنووسرێت نموونە بۆ وتاری (accident)، دەتوانین چەند ڕەوانەکەرێک بۆ ئەم وتارە درووست بکەین وەک تەلەفزیۆنی ڕووداو یان ڕادیۆی ڕووداو و هتد. [[بەکارھێنەر:Kushared|Kushared]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kushared|لێدوان]]) ‏١٨:٣١، ٩ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) :::: با، دەکرێت بە تەنیا بکرێتە ''ڕووداو''. کە وتاری ڕووداو ([[en:Accident]]) دروست کرا، ئەوکاتە چارەسەر زۆرە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢١:٥٦، ٩ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) خۆ لێرەدا وتاری «Accident»مان ھەیە، بڕوانە؛ [[قەوماوە]] [[بەکارھێنەر:Ahrirrr|<span style="font-family:Cursive; color: Blue; Background: White; font size:13px;">'''☀️AGH☀️'''</span>]] _{([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahrirrr|لێدوان]])} ‏١٥:١٣، ١٢ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) :{{وب|Ahrirrr}} وەڵا نەمزانیبوو ھەمانە. بەس باشترە {{وب|Aza}} بێتە ناو وتووێژەکە چونکە بڕوا ناکەم کەس بۆ وتاری Accident بنووسێت ''قەوماوە''! بە لای منەوە ھەر ڕووداو بێت باشترە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢٢:١٨، ١٢ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) سڵاو وتووێژمان کرد و بەو ئاکامە گەیین کە قەوماوە بێ. پێم وایە وتووێژەکە لە ئارشیڤی داخوازی بەرامبەری کوردیدا ھەیە. وشەی ڕووداو زۆر گشتییە و بۆ ئەمە نابێ. accident یانێ ڕووداو و پێشھاتی ناخۆش. بۆ ئەم مەبەستە لە ھەنبانەدا وشەی قۆمە ھاتووە، بەڵام ئێمە قەوماوەمان پەسەن کرد. -[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ‏١٢:٢٣، ١٣ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) :باشترە ناوەکە وەک ئێستای بێت، لە ویکیپیدیا زۆرتر ناوە فەرمییەکان دەکرێنە ناوی وتارەکان. خەڵک دەڵێن ڕووداو، ئەوە ئاسایییە و بۆ کورتکردنەوەی قسەیە. [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:14px">سەرچیا</span>'''</span>]] — ‏١٧:٤١، ١٤ی ئایاری ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1040592 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160724181944/http://kurdistantribune.com/2012/nechirvan-barzanis-association-media-corruption-rudaw-company-as-example/ بۆ http://kurdistantribune.com/2012/nechirvan-barzanis-association-media-corruption-rudaw-company-as-example/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٨:٣٠، ١٥ی شوباتی ٢٠٢٣ (UTC) == تێکەڵکردن == پێم باشە [[ڕووداو (وێبگە)]] لەگەڵ [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]] تێکەڵ بکەین چونکە ئەوان تەواوی ڕووداویان بە تۆڕێکی میدیایی ناساندووە و پێویست ناکات وتارێکی جیا بۆ پێگەکە دروست بکرێت و بگرە لە ھیچ ویکییەکی تریش وتاریان بۆ پێگەکە نییە و تەنیا بۆ [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]] چەند ویکییەک وتاریان ھەیە. لەنێو وتارەکە دەتوانرێت باسی پێگەکەش بکرێت ئەگەر بە پێویست زانرا. جگە لەوانەش وتاری [[ڕووداو (وێبگە)]] بە ساڵ دەستکاریی تێدا ناکرێت و ناوەڕۆکەکەشی بایەخێکی وای نییە و شتێکی وا زیاد ناکات. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٨:٢٦، ٢١ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1196834 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230921120154/https://nationalinterest.org/feature/nechirvan-barzani%E2%80%99s-road-map-makes-wrong-turn-206803 بۆ https://nationalinterest.org/feature/nechirvan-barzani%E2%80%99s-road-map-makes-wrong-turn-206803 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٨:٤٠، ٤ی ئازاری ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1323228 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160724181944/http://kurdistantribune.com/2012/nechirvan-barzanis-association-media-corruption-rudaw-company-as-example/ بۆ http://kurdistantribune.com/2012/nechirvan-barzanis-association-media-corruption-rudaw-company-as-example/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٣:٤١، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454539 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160831035139/http://ekurd.net/kurdish-media-truth-lies-kurdistan24-2016-05-21 بۆ http://ekurd.net/kurdish-media-truth-lies-kurdistan24-2016-05-21 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٨:١٨، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) qwolpdiqwrmhh1k0d5cwh2vzt9kq9b2 4 117863 1454429 1452806 2025-06-18T15:19:00Z Gejeluk 42516 /* Tentacle */ بەشی نوێ 1454429 wikitext text/x-wiki {{بەکارھێنەر:Dexbot/Archivebot |archive = ویکیپیدیا:داخوازی بەرامبەری کوردی/ئەرشیڤی %(counter)s |algo = old(60d) |counter = 1 |maxarchivesize = 150K |archiveheader = {{ئەرشیڤی وتووێژ}} |minthreadsleft = 3 |minthreadstoarchive = 1 }} {{داخوازی بەرامبەری کوردی}} {{ئەرشیڤەکان | auto = short | root = ویکیپیدیا:داخوازی بەرامبەری کوردی | search = yes | search-button-label = ئەرشیڤەکان بگەڕێ | search-width = 20 }} <!-- تکایە دەستکاریی بەشەکانی سەر ئێرە مەکە و پرسیارەکەت ڕاستەوخۆ لەخوارەوەی پەڕەکەوە بنووسە --> == Wikipedia:Service awards/ ویکیپیدیا:خەڵاتی خزمەتگوزاری == <!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ٠٨:٣٩، ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٣٢ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|١٩٥٧٧٦٨٧٦٢}}{{Pin message|}} سڵاو دەمانەوێت پەڕەی ([[:en:Wikipedia:Service_awards|Service Awards]]) بھێنینە ویکیپیدیای کوردی، پەڕەکە خەڵات و ستایشکردنە بۆ ئەو بەکارھێنەرانەی بەپێی ئەوەی چەندێکە خۆیان تۆمارکردووە و ژمارەی دەستکارییەکانیان چەندە و چەن خزمەتی ویکیپیدیان کردووە، خەڵاتەکە وەک (ویکی دیاری) وایە، بەڵام خۆت دەیبەخشیتە خۆت، ئەگەر بچن سەیری پەڕەکە بکەن، ھەر بەشێک ناونیشانی تایبەت بەخۆی ھەیە بەپێی تەمەنی ھەژمار و ژمارەی دەستکاری. ھۆکاری کردنەوەی ئەم باسە لێرە ئەوەیە، ناویشانەکان پێویستیان بە وەرگێران ھەیە، بۆ ئەمەش پێویستمان بەو کەسانەیە شارەزان لە زمانەوانی و زمانی کوردی، وە تێبینی: ناونیشانەکانی ئەوێ وەک ناونیشانی سەربازی وایە، ئێمە نامانەوێت ناونیشانی سەربازی بھێینە ویکی سۆرانی، پێویستە ناونیشانەکان پڕ بە پێستی زانستنامەکە بن و گوونجاو بن، نموونەی گوونجاو: (Experienced editor - بەکارھێنەری شارەزا) بەستەری پڕۆژە: [[ ویکیپیدیا:خەڵاتی خزمەتگوزاری]] {{collapse top|وشەکان}} {| class="wikitable" |+ |- ! '''°''' !! Award !! Alternative Award !! Minimum number of edits || Length of service |- | 1 || [[#Registered Editor (or Signator)|Registered Editor]] || [[#Registered Editor (or Signator)|Signator]] || align=center|1 || 1 day |- | 2 || [[#Novice Editor (or Burba)|Novice Editor]] || [[#Novice Editor (or Burba)|Burba]] || align=center|200 || 1 month |- | 3 || [[#Apprentice Editor (or Novato)|Apprentice Editor]] || [[#Apprentice Editor (or Novato)|Novato]] || align=center|1,000 || 3 months |- | 4 || [[#Journeyman Editor (or Grognard)|Journeyman Editor]] || [[#Journeyman Editor (or Grognard)|Grognard]] || align=center|2,000 || 6 months |- | 5 || [[#Yeoman Editor (or Grognard Extraordinaire)|Yeoman Editor]] || [[#Yeoman Editor (or Grognard Extraordinaire)|Grognard Extraordinaire]] || align=center|4,000 || 1 year |- | 6 || [[#Experienced Editor (or Grognard Mirabilaire)|Experienced Editor]] || [[#Experienced Editor (or Grognard Mirabilaire)|Grognard Mirabilaire]] || align=center|6,000 || 1.5 years |- | 7 || [[#Veteran Editor (or Tutnum)|Veteran Editor]] || [[#Veteran Editor (or Tutnum)|Tutnum]] || align=center|8,000 || 2 years |- | 8 || [[#Veteran Editor II (or Grand Tutnum)|Veteran Editor II]] || [[#Veteran Editor II (or Grand Tutnum)|Grand Tutnum]] || align=center|12,000 || 2.5 years |- | 9 || [[#Veteran Editor III (or Most Perfect Tutnum)|Veteran Editor III]] || [[#Veteran Editor III (or Most Perfect Tutnum)|Most Perfect Tutnum]] || align=center|16,000 || 3 years |- | 10 || [[#Veteran Editor IV (or Tutnum of the Encyclopedia)|Veteran Editor IV]] || [[#Veteran Editor IV (or Tutnum of the Encyclopedia)|Tutnum of the Encyclopedia]] || align=center|20,000 || 3.5 years |- | 11 || [[#Senior Editor (or Labutnum)|Senior Editor]] || [[#Senior Editor (or Labutnum)|Labutnum]] || align=center|24,000 || 4 years |- | 12 || [[#Senior Editor II (or Most Pluperfect Labutnum)|Senior Editor II]] || [[#Senior Editor II (or Most Pluperfect Labutnum)|Most Pluperfect Labutnum]] || align=center|28,500 || 4.5 years |- | 13 || [[#Senior Editor III (or Labutnum of the Encyclopedia)|Senior Editor III]] || [[#Senior Editor III (or Labutnum of the Encyclopedia)|Labutnum of the Encyclopedia]] || align=center|33,000 || 5 years |- | 14 || [[#Master Editor (or Illustrious Looshpah)|Master Editor]] || [[#Master Editor (or Illustrious Looshpah)|Illustrious Looshpah]] || align=center|42,000 || 6 years |- | 15 || [[#Master Editor II (or Auspicious Looshpah)|Master Editor II]] || [[#Master Editor II (or Auspicious Looshpah)|Auspicious Looshpah]] || align=center|51,000 || 7 years |- | 16 || [[#Master Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Master Editor III]] || [[#Master Editor III (or Most Plusquamperfect Looshpah Laureate)|Most Plusquamperfect Looshpah Laureate]] || align=center|60,000 || 8 years |- | 17 || [[#Master Editor IV (or Looshpah Laureate of the Encyclopedia)|Master Editor IV]] || [[#Master Editor IV (or Looshpah Laureate of the Encyclopedia)|Looshpah Laureate of the Encyclopedia]] || align=center|78,000 || 10 years |- | 18 || [[#Grandmaster Editor (or Grand High Togneme Vicarus)|Grandmaster Editor]] || [[#Grandmaster Editor (or Grand High Togneme Vicarus)|Grand High Togneme Vicarus]]{{efn|name=lord|Before December 2019 these Alternative Awards used "Lord" instead of "Grand", and uses of the original terms may still be seen in the wild. See [[Wikipedia talk:Service awards/Archive 7#Inclusivity? (or, Gender-Neutral Service Award Titles)]].}} || align=center|96,000 || 12 years |- | 19 || [[#Grandmaster Editor First-Class (or Grand High Togneme Laureate)|Grandmaster Editor First-Class]] || [[#Grandmaster Editor First-Class (or Grand High Togneme Laureate)|Grand High Togneme Laureate]]{{efn|name=lord}} || align=center|114,000 || 14 years |- | 20 || [[#Vanguard Editor (or Grand Gom, the Highest Togneme of the Encyclopedia)|Vanguard Editor]] || [[#Vanguard Editor (or Grand Gom, the Highest Togneme of the Encyclopedia)|Grand Gom, the Highest Togneme of the Encyclopedia]]{{efn|name=lord}} || align=center|132,000 || 16 years |- | 21 || [[#Senior Vanguard Editor (or Supreme Gom, the Most Exalted Togneme of the Encyclopedia)|Senior Vanguard Editor]] || [[#Senior Vanguard Editor (or Supreme Gom, the Most Exalted Togneme of the Encyclopedia)|Supreme Gom, the Most Exalted Togneme of the Encyclopedia]] || align=center|150,000 || 18 years |- | 22 || [[#Ultimate Vanguard Editor (or Cardinal Gom, the August Togneme of the Encyclopedia)|Ultimate Vanguard Editor]] || [[#Ultimate Vanguard Editor (or Cardinal Gom, the August Togneme of the Encyclopedia)|Cardinal Gom, the August Togneme of the Encyclopedia]] || align=center|175,000 || 20 years |- |} {{collapse bottom}} زۆر سپاس بۆ ھاوکاری کردن [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٢٠:٠٧، ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) سڵاو من ئەو وشانەم بۆیان داناوە واتە پێشنیاریان دەکەم هیوادارم بەکارهێنەرانی تریش ڕای خۆیان دەرببڕن ئەگەر ڕازین یان نا * Registered Editor بەکارهێنەری تازەتۆمارکراو یان هەر تەنیا (تۆمارکراو) * Novice Editor بەکارهێنەر سەرەتایی * Apprentice Editor بەکارهێنەری شاگرد یان (هاوکار) * Journeyman editor بەکارهێنەری مەشق کردوو * Yeoman edior بەکارهێنەری یاریدەدەر * experienced editor بەکارهێنەری شارەزا * veteran editor بەکارهێنەری بەئەزموون * veteran editor İİ بەکارهێنەری بەئەزموون پلە دوو * veteran editor İİİ بەکارهێنەری بەئەزموون پلە سێ * veteran editor İV بەکارهێنەری بەئەزموون پلە چوار * senior editor بەکارهێنەری باڵا * senior editor İİ بەکارهێنەری باڵا پلە دوو * senior editor İİİ بەکارهێنەری باڵا پلە سێ * master editor بەکارهێنەری پسپۆڕ * master editor İİ بەکارهێنەری پسپۆڕ پلە دوو * master editor İİİ بەکارهێنەری پسپۆڕ پلە سێ * master editor İV بەکارهێنەری پسپۆڕ پلە چوار * grandmaster editor بەکارهێنەری پسپۆڕی گەورە * grandmaster editor first class بەکارهێنەری پسپۆڕی گەورە پۆلی یەکەم * vanguard editor بەکارهێنەری پێشەنگ * senior vanguard Editor بەکارهێنەری پێشەنگی باڵا * Ultimate vanguard editor بەکارهێنەری پێشەنگی پلەبەرز یان (پایەبەرز) هەرچەندە هەندێکیان وەرگێرانی پیتیە وەک grandmaster first class بەڵام پێموانیە خراپ بن هیوادارم ڕای خۆتان دەربڕن وە ڕەخنەو پێشنیارەکانتان دەربڕن.سوپاس.[[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Diyary27|لێدوان]]) ‏٠٨:١٥، ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] زۆر زۆر سپاستان دەکەم بۆ گرنگیدان بە بابەتەکە، یارمەتیدەر دەبێت زۆر. [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٠٩:٠٥، ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ::چاو لەوێ چۆن ڕێزی بەشداربووان و بەشدارییەکان دەگرن و لێرەش چ سەرلێشێواوییەک ڕوویدا... &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple;border-radius:5px;">&#160;ئێپین&#160;</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٠:٢٦، ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) @[[بەکارهێنەر:Épine|Épine]] چی بووە مەبەستت چیە یان چ پەیوەندی بەبابەتەکەوە هەیە؟ [[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Diyary27|لێدوان]]) ‏١٧:٤٠، ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]]: کێشەیەکی بچووک لە ناوەخۆی ویکیپیدیا دا ڕوویداوە، پێم وایە مەبەستی ئەوە بێت، تکایە بەھەڵە تێمەگەن {{زۆر سپاس}} بۆ بەشداریکردن لە پڕۆژەکە. [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٠٨:١٦، ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ::پڕۆژەکە کەمێکی ئامادەکراوە ([[ویکیپیدیا:خەڵاتی خزمەتگوزاری]]) چاوەڕێی بەشداربووانی ترم. [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٠٨:١٧، ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) @[[بەکارهێنەر:Sakura emad|Sakura emad]] کێشە نیە بەهەڵە تێناگەین، ئەی لەبارەی پڕۆژەکە هیچ بەرامبەرێکتان بۆ خەڵاتەکان داناوە؟ [[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Diyary27|لێدوان]]) ‏١٢:٣٢، ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) :تا ئێستا ھیچ دەنگێک نییە، نە لەڕووی دژاییەتی، نە پشتگیری، نە بەشداری، گەر وابێت، پرۆژەکە جێبەجێ دەکەین و بەپێی زانیارییە پێویستییەکانمان وشەکان وەردەگێرێنە سەر زمانی کوردی. [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏١٢:٥٨، ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ::سەرەتا ئەبێ بزانین ئێدیتۆر بە کوردی ئەبێ بە چی. ئێدیتۆر خۆ بەکارھێنەر نییە. -[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ‏١٢:١١، ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) :::بەڕێز @[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]]: سپاس بەڵام لێرە مانای حەرفی ناکەین و دەمانەوێت شتێک وەک سوپاسگوزاری بگەیەنین بە کۆمەڵگاکە بۆ نموونە بڕوانە [[ویکیپیدیا:خەڵاتی خزمەتگوزاری/خشتە|خشتەکانی پڕۆژەکە]] لێرە گەر سەیر بکەی لە ھەمووی نوووسیمانە بەکارھێنەر کە مەبەستمان بەکارھێنەرانی ویکیپیدیایە بەپێی ئەزموون و دەستکاریان چ ناونیشانێک وەردەگرن [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏١٢:٢٣، ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) {{سەرچاوەکانی وتووێژ|گرووپ=kurdish-alpha}} == چاکسازی بەرامبەر پۆلەکان == <!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ٢٣:١٨، ٢٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٣٢ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|١٩٥٨٥١٢٦٨٤}}{{Pin message|}} {{داواکردنی لێدوانی کۆمەڵگە|}} سڵاو بەڕێزان ئەم پۆلانە دەھێنمە ئێرە کە لەسەرەتای ھاتنم بۆ ئێرە دروستم کردوون و گوومانی ھەڵەیان لێدەکەم ھیوادارم یارمەتیم بدەن لە ڕاستکردنەوەیان و بمبورن کە ئەم داواکارییەم کەمێک دوروودرێژ دەبێت بەڵام نەم ویست بیکەم بە بەش-بەش بەم شێوەیە ئێرەی تێکدەدا و لەیەک داوادا ھەوڵی جێکردنەوەی ھەمووی دەدەم [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٢٣:١٥، ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ==== پۆل:ئەنیمی و مانگای ڕۆمانس ==== ئەنیمی و مانگای ڕۆمانس یان ڕۆمانسی؟ * ژێرپۆلەکان: [[:پۆل:ئەنیمەیشنی_ڕۆمانس]] * ئەنیمی نا ئەنیمێ. ئەمانەش: ئەنیمێ و مانگای ڕۆمانتیک و ئەنیمەیشنی ڕۆمانتیک.-- [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٩:٢٩، ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Calak|Calak]]: ئەنیمەیشنی ڕۆمانتیک، پێم باشە [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٠٩:٤٩، ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ::{{کرا}} [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏١٥:٣٢، ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:وەستێنەرەکانی ئەنزیمی 3β-Hydroxysteroid dehydrogenase ==== بەستەر: [[:پۆل:وەستێنەرەکانی ئەنزیمی 3β-Hydroxysteroid dehydrogenase]] {{کرا}} [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٢٠:٠٢، ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ (UTC) ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:کاردانەوە پزیشکییەکان بۆ کۆڤید-١٩ ==== ==== لێدوان ==== <hr> ====پۆل:ئاسەتەیت ئێستەرەکان ==== * بەستەر: [[:پۆل:ئاسەتەیت ئێستەرەکان]] ====لێدوان ==== بێ کێشەیە [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٢٠:٠٣، ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ (UTC) <hr> ==== پۆل:دەرمانە پزیشکییەکانی ئاژەڵان==== *بەستەر: [[:پۆل:دەرمانە پزیشکییەکانی ئاژەڵان]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:سترۆیدی دژە ئەندرۆجینەکان ==== بەستەر: [[:پۆل:سترۆیدی دژە ئەندرۆجینەکان]] ====لێدوان ==== <hr> دژەئەندرۆجینی ستیرۆیدی نەک ستیرۆیدی دژە ئەندرۆجینی وابزانم.سوپاس[[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Diyary27|لێدوان]]) ‏٠٦:١٩، ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ====پۆل:قوربانیدەرانی سووتانی کیۆتۆ ئەنیمەیشن ==== بەستەر: [[:پۆل:قوربانیدەرانی سووتانی کیۆتۆ ئەنیمەیشن]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:خەڵک لە ئەنیمەیشن بەپێی کۆمپانیا ==== بەستەر: [[:پۆل:خەڵک لە ئەنیمەیشن بەپێی کۆمپانیا]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:مردنەکان بەھۆی ئاگر لە ژاپۆن ==== بەستەر: [[:پۆل:مردنەکان بەھۆی ئاگر لە ژاپۆن]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:ئاگرەکان لە ژاپۆن==== بەستەر: [[:پۆل:ئاگرەکان لە ژاپۆن]] پێشنیارکراو بۆ ئاگر: [[:پۆل:سووتمانەکان]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:ئاگرەکان بەپێی وڵات ==== بەستەر: [[:پۆل:ئاگرەکان بەپێی وڵات]] پێشنیارکراو بۆ ئاگر: [[:پۆل:سووتمانەکان]] ئاگرکەوتنەوەکان بەپێی وڵات یان ئاگرەکان بەپێی وڵات؟ ====لێدوان ==== <hr> ئاگرکەوتنەوەکان بەپێی وڵات جوانترە ،وابزانم[[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Diyary27|لێدوان]]) ‏٠٦:٢٨، ٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Diyary27|Diyary27]] منیش پێم باشە، بەڵام سوتمانیشمان ھەیە. [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏١٠:٢٩، ٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ====پۆل:ئەو ئەنیمێیانەی خەڵاتی کڕەنچیرۆلیان بردۆتەوە ==== بەستەر: [[:پۆل:ئەو ئەنیمێیانەی خەڵاتی کڕەنچیرۆلیان بردۆتەوە]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:فیلمەکان لەبارەی سیستیک فایبرۆس ==== بەستەر: [[:پۆل:فیلمەکان لەبارەی سیستیک فایبرۆس]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:براوەکانی خەڵاتی مەزنی پایکسانگی خەڵاتی ھونەری (تەلەڤیزیۆن) ==== بەستەر: [[:پۆل:براوەکانی خەڵاتی مەزنی پایکسانگی خەڵاتی ھونەری (تەلەڤیزیۆن)]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:ئەو بەرھەمە تەلەڤیزیۆنیانەی وەستێنراون بەھۆی کۆڤید-١٩ ==== نوێیە بەڵام ھەر ویستم دڵنیایی لێ بکەمەوە. بەستەر: [[:پۆل:ئەو بەرھەمە تەلەڤیزیۆنیانەی وەستێنراون بەھۆی کۆڤید-١٩]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:خانمەکتەرە دەنگییە ئەمەریکییەکان لە یاریە ڤیدیۆییەکان==== بەستەر: [[:پۆل:خانمەکتەرە دەنگییە ئەمەریکییەکان لە یاریە ڤیدیۆییەکان]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:داڕێژەکانی جێندەریی بەکارھێنەر==== بەستەر:[[:پۆل:داڕێژەکانی جێندەریی بەکارھێنەر]] ==== لێدوان ==== <hr> ====پۆل:ئەو فیلمانەی دەربارەی تڕانسجێندەری کچن ==== بەستەر:[[:پۆل:ئەو فیلمانەی دەربارەی تڕانسجێندەری کچن]] ==== لێدوانی گشتی ==== سپاس {{rf}} [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٢٣:١٥، ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) ==== پۆل:باشترین ئەنیمێیە تایبەتمەندەکان لە براوەی خەڵاتی ئەکادیمی ==== : بەستەر:[[:پۆل:باشترین ئەنیمێیە تایبەتمەندەکان لە براوەی خەڵاتی ئەکادیمی]] : پەیوەندیدار: [[:پۆل:باشترین ئەنییمێیە تایبەتمەندەکان لە براوەی خەڵاتی ئانی]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:خەڵکی کۆریای باکوور بە ڕەسەن ژاپۆنی ==== بەستەر: [[:پۆل:خەڵکی کۆریای باکوور بە ڕەسەن ژاپۆنی]] ====لێدوان ==== <hr> ====:پۆل:خەڵکی جەزائیری بە ڕەسەن تورک ==== بەستەر:[[:پۆل:خەڵکی جەزائیری بە ڕەسەن تورک]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:خەڵکی ئوستڕالی بە ڕەسەن کۆری ==== [[:پۆل:خەڵکی ئوستڕالی بە ڕەسەن کۆری]] پەیوەندیدار: [[:پۆل:خەڵکی کۆریای باکوور بە ڕەسەن ژاپۆنی]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:گۆرانیبێژانی کۆریای باشوور بە زمانی ژاپۆنی ==== بەستەر:[[:پۆل:گۆرانیبێژانی کۆریای باشوور بە زمانی ژاپۆنی]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:دەرھێنەرانی ئەنیمەیشن لە ژاپۆن==== بەستەر:[[:پۆل:دەرھێنەرانی ئەنیمەیشن لە ژاپۆن]] ====لێدوان ==== <hr> ====پۆل:شوێنە پەروەردەییەکان کە لە سەدەی ١٤یەم دامەزراون ==== بەستەر:[[:پۆل:شوێنە پەروەردەییەکان کە لە سەدەی ١٤یەم دامەزراون]] ====لێدوان ==== <hr> ==== پۆل:ناساندنەکانی بینین و بیستن لە ١٩٠٠ ==== بەستەر [[:پۆل:ناساندنەکانی بینین و بیستن لە ١٩٠٠]] ==== لێدوان ==== کرا [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٠٦:٥٨، ١٦ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) <hr> ==== پۆل:ھونەرمەندانی ئێڵ&ھۆڵدینگ ==== بەستەر: [[:پۆل:ھونەرمەندانی ئێڵ&ھۆڵدینگ]] ==== لێدوان ==== <hr> === پۆل:پێشکەشکەرانی خزمەتگوزاری ژمێریاری ھەوری === بەستەر: [[:پۆل:پێشکەشکەرانی خزمەتگوزاری ژمێریاری ھەوری]] ==== لێدوان ==== <hr> == cardinality == زاراوەیەکی ماتماتیکییە. بە پێی فەرھەنگی وەھبی-ئەدمۆندز cardinal «بنجی»یە. منیش لە ڕووی ئەمە [[ژماراڵی بنجی]] -م داناوە. ئێستا cardinality دەبێتە چی؟ بنجدارێتی؟ بنجی = بنجدار = cardinal. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ١٥:١٣، ٢٤ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) == Protostome و Deuterostome == یەکەمزار/یەکەمدەم بۆ Protostome و دووەمزار/دووەمدەم بۆ Deuterostome باشن؟ ‎'''[[بەکارھێنەر:Gejeluk|<span style="color:#EB3C27;">G</span>]][[لێدوانی بەکارھێنەر:Gejeluk|<span style="color:#1D3F6E;">êjełûk</span>]]''' ٠٨:١٩، ٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) == Tentacle == چی بۆ ئەمە باشە؟ ‎'''[[بەکارھێنەر:Gejeluk|<span style="color:#EB3C27;">G</span>]][[لێدوانی بەکارھێنەر:Gejeluk|<span style="color:#1D3F6E;">êjełûk</span>]]''' ١٥:١٩، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) neepheqg8m9w5sup7l23el9bsq2oowv 0 118089 1454512 1436559 2025-06-19T05:52:56Z MFTG 21816 /* ڕووبەر */ 1454512 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە | ناو = قەزای شارباژێڕ | ناوی_فەرمی = '''{{lang-ar| قضاء شھربازار}}<br>{{lang-en| Sharbazher District}}''' | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوەکانی_تر = | جۆری_نیشتنگە = '''[[قەزا]]''' <!--- وێنەکان، ناسناو، دروشم ---> | وێنە = {{Photomontage | photo1a = نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە پارێزگای سلێمانیدا.jpg | photo2a = | photo2b = نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg | photo3a = | photo3b = | | spacing = 2 |size = 266 }} | شرۆڤەی_وێنە = نەخشەی سەرەوە:{{ھن}}نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە [[پارێزگای سلێمانی]]دا{{ھن}}(سوور){{ھن}}نەخشەی خوارەوە:{{ھن}}نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ | وێنەی_ئاڵا = | قەبارەی_ئاڵا = 300px | وێنەی_مۆر = | قەبارەی_مۆر = | وێنەی_نیشان = | قەبارەی_نیشان = | ناسناو = | دروشم = <!-- نەخشەکان و شوێنی جوگرافیایی ------> | وێنەی_نەخشە = {{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom=8 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} | قەبارەی_نەخشە =200px | شرۆڤەی_نەخشە = '''قەزای شارباژێڕ''' | دەرزیی_نەخشە = | ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = | شوێنی_ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = top | قەبارەی_دەرزیی_نەخشە = 270px | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە = | بەرزونزمیی_دەرزیی_نەخشە = ١ | پۆتانەکان = {{coord| 35.7| 45.6 |region:IQ|display=inline,title}} | دەرزیی_دیاریکردنی_پۆتانەکان = <!-- شوێن ------------------> | جۆری_دابەشکراو = [[وڵات]] | ناوی_دابەشکراو = {{ئاڵا|عێراق}} | جۆری_دابەشکراو١ = [[ھەرێمی فێدراڵ]] | ناوی_دابەشکراو١ = {{ئاڵا|کوردستان}}{{ھن}}([[ھەرێمی کوردستان]]) | جۆری_دابەشکراو٢ = [[پارێزگا]] | ناوی_دابەشکراو٢ = [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] | جۆری_دابەشکراو٣ = [[پایتەخت|مەڵبەند]] | ناوی_دابەشکراو٣ = [[چوارتا]] | جۆری_دابەشکراو٤ = ژمارەی [[ناحیە]]کان | ناوی_دابەشکراو٤ = <span style="color:#090;">٥</span> | جۆری_دابەشکراو٥ = ژمارەی [[گوند]]ەکان | ناوی_دابەشکراو٥ = <span style="color:#090;">٢٠٣</span> <!-- دامەزران ---------------> | سەردێڕی_دامەزران = بوون بە [[قەزا]] | ڕێکەوتی_دامەزران = [[١٨٥٦]] | سەردێڕی_دامەزران١ = | ڕێکەوتی_دامەزران١ = | سەردێڕی_لەناوچوون = | ڕێکەوتی_لەناوچوون = | دامەزرێنەر = | ھۆکاری_ناونران = <!-- ڕێبەرەکان، شێوازی دەسەڵات ---> | پەراوێزەکانی_دەسەڵات = | جۆری_دەسەڵات = | حیزبی_سەرۆک = | سەرناوی_سەرۆک = قایمقام | ناوی_سەرۆک = عەدنان کاکەڕەش | سەرناوی_سەرۆک١ = | ناوی_سەرۆک١ = | سەرناوی_سەرۆک٢ = | ناوی_سەرۆک٢ = <!-- ڕووبەر ----------------------> | سەرجەمی_ڕووبەر_بە_کم٢ = ١٢١١ | ڕووبەری_وشکایی_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_لەسەددا = | ڕووبەری_شاری_بە_کم٢ = | ڕووبەری_لادێیی_بە_کم٢ = <!-- بەرزایی ---------------------> | بەرزایی_بە_م = ١١٩١ | بەرزترین_بەرزایی_بە_م = ٢١٠٥ | نزمترین_بەرزایی_بە_م = ٧٨٦ <!-- ژمارەی_دانیشتووان ----------------> | ژمارەی_دانیشتووان = ٢٣،٥٤٨ | دانیشتووان_لە = [[٢٠١٩]] | چڕیی_دانیشتووان_بە_کم٢ = ١٩،٤ | مەزندەی_دانیشتووان = | مەزندەی_دانیشتووان_لە = | دانیشتووانی_شاری = ٧٨٢٣ | چڕیی_دانیشتووانی_شاری_بە_کم٢ = | دانیشتووانی_لادێیی = ١٥٧٧٨ | چڕیی_دانیشتووانی_لادێیی_بە_کم٢ = | سەرناوی_دانیشتووان = | ئاگاداریی_دانیشتووان = <!-- دانیشتوواناسی (بەشی ١) --------> | جۆری_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] و [[ئایین]] | سەرناوی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] | زانیاریی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمانی کوردی|کوردی]] ([[کوردیی باشووری|سۆرانی]]) | سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] | زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئیسلام]]([[سوننە]]) | سەرناوی٣_دانیشتووانناسی١ = [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|ب پ م]](٢٠١٧) | زانیاریی٣_دانیشتووانناسی١ = ٠٫٧٠٦<ref name="GlobalDataLab">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|سەردێڕ=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|وێبگە=hdi.globaldatalab.org|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref><br/>{{color|#0c0|بەرز}} · [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|٢ەم بۆ ١٧]] <!-- کاتناوچە --------------> | کاتناوچە١ = [[ناوچەی کاتی]] | جیاوازی١_لە_utc = +٣ | کاتناوچە١_DST = [[ھاوین]] | جیاوازی١_لە_DST = +٣ <!-- کۆدی_پۆستە، کۆدی_ناوچە ---> | جۆری_کۆدی_پۆستە = | کۆدی_پۆستە = ٤٣٠٠٠ | جۆری_کۆدی_پۆستە٢ = | کۆدی_پۆستە٢ = | جۆری_کۆدی_ناوچە = [[تەلەفۆن]] | کۆدی_ناوچە = ٩٦٤+ <!-- وێبگە، پەراوێزەکان --------> | وێبگە = http://www.slemani.gov.krd/ku/ | پەراوێزەکان = }} '''قەزای شارباژێر''' یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]] لە [[ھەرێمی کوردستان]] لە [[عێراق]]. ناوەندەکەی شارۆچکەی [[چوارتا]]یە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/300919024657.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ژمارەی دانیشتوانی بریتییە لە ٢٣،٥٤٨ کەس.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = پێشبینی دانیشتوان بۆ ساڵی ٢٠١٩ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> بەڵگەنامەکانی دەوڵەتی عوسمانی پێمان دەڵێن کە بنکەی قەزای شارباژێڕ سەرەتا لە [[شیوەکەڵ]] بووە، دواتر بەپێی بەڵگەکان کە بنکەی قەزای شارباژێر لەم کاتەدا لە [[سیتەک]] بووە و ئەمە جگە لەوەی پێشنیاری گوندی [[کەناروێ]] وەک ناوەندی قەزاکە لە تەلەگرافنامەکانی عوسمانیدا گفتوگۆ کراوە، بەڵام بە ھاتنی ئینگلیزەکان و کاتێک (ئەدمۆنز) فەرمانڕەوای لیوای [[سلێمانی]] بووە، ناوەندی قەزای بۆ [[چوارتا]] گواستووەتەوە. لە سەردەمی عوسمانیدا دیاریکردنی [[سیتەک]] وەک بنکەی قەزاکە لەبەر چەند ھۆکارێک بووە، یەکەمیان نزیکی لە [[سلێمانی]] و دووری لە سنووری قەڵەمڕەوی شای [[ئێران]]ەوە، بۆ ئەوەی ھەر ھێرش و پەلامارێک بوو لە سنوور دوور بێت، ھەروەھا بە ئاسانی یارمەتی و پاڵپشتی لە [[سلێمانی]]یەوە پێ بگات. ئەمە جگە لەوەی [[سیتەک]] بە دەربەندەکانی ئەزمڕ و گۆیژە و دۆڵەکانی سنووری [[بەرزنجە]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەڵاچوالان]] و سەرە ڕێگەی کاروانە بازرگانییەکانی نێوان [[بانە]] و [[سلێمانی]]یەوە بەسترابووەوە. ھەروەھا دیاریکردنی چوارتا بۆ ناوەندی قەزا لەلایەن ئینگلیزەکانەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، (ئەدمۆنز) وەک حاکمی ئینگلیز لە [[سلێمانی]] بێزار بووبوو لە ھەڵسوکەوتی قایمقام و ئەو فەرمانبەرانەی قەزای شارباژێڕ کە لەگەڵ تەواوبوونی دەوام لە [[سیتەک]] نەدەحەوانەوە و دەھاتنەوە [[سلێمانی]]، لەبەر ئەوە بیر لەوە کرایەوە کە شوێنێکی دوورتر لە [[سلێمانی]] و شوێنێکی گونجاو دیاری بکرێت، ئەدمۆنز گەشتێکی بەیاوەری قایمقامەکانی سەردەمی [[شێخ مەحموودی حەفید]] و سەردەمی دواتردا بە شاربژێڕدا کرد، دواجار [[چوارتا]] دیاریکرا وەک شوێنێک بۆ ئەوەی ناوەندی قەزاکەی بۆ بگوازرێتەوە. ئەوانەی لە [[سیتەک]] بوون بەم بڕیارە دڵتەنگ بوون، و بە ئەدمۆنزیان ئەوت [[چوارتا]] ئاوەکەی کانزاییە و بۆ [[گەدە]] خراپە، بەڵام ئەدمۆنز بڕیاری خۆیداو قامقامی نوێ لە ناوەندی [[چوارتا]] دەستبەکاربوو و تا ئەمڕۆش ھەر [[چوارتا]] ناوەندی قەزای شارباژێڕە. <ref> Edmonds, C. J., 1957“Shar Bazhêr and the Basin of the Qalachuwalan,” The Geographical Journal, Vol. 123, No. 3 (Sep., 1957), pp. 318-328</ref> [[شارباژێڕ]] ناوچەیەکە یان ڕووبەرێکە دەکەوێتە باکوور و ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە لە ڕووبەر و گوندەکانی [[قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەزای ماوەت]] و ھەندێک لە گوندەکانی [[ناحیەی ناڵپارێز]] پێکھاتبووە، لە سەر زمانی خەڵکی ناوچەکە بووەتە دوو بەش شارباژێڕی (سەخت و تەخت)، ئەویش بە ھۆی پێکھاتەی خاکەکەیەوە کە لە چیا و دۆڵ و دەشتەکان پێکھاتووە، لە سەردەمی عوسمانییەکاندا بووەتە دوو سنجاق، (سنجاقی شارباژێڕ و سنجاقی سرۆچک) لە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئیتر بە پێی یەکە کارگێڕییەکان و سیستەمی دەوڵەتداری دابەش بووە بۆ چەندەھا یەکە. لە ئێستادا ناوی شارباژێڕ تەنھا بۆ [[قەزای شارباژێڕ]] ماوەتەوە و لەڕووی کارگێڕییەوە لە (٥) ناحیە پێکھاتووە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سایتی پارێزگای سلێمانی | ناونیشان = https://slemani.gov.krd/so/newsDetail.php?newsID=684&secID=5 |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی پارێزگای سلێمانی |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) * [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) * [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) * [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) * [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) == ناو == دەربارەی ناوی شارباژێڕ بۆچوونی جیاواز خراونەتەڕوو، گومانی تێدانییە کە ئەم ناوە ناوێکی زۆر دێرین نییە، واتە ناوەکە پەیوەندی بە بنەچەی ئەو ناوانەوە نییە کە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی گەلی دێرینی [[لۆلۆبی]]ەکان کە ھەر لە سەرەتای ھەزارەی سێیەمی پێش زایینەوە ھەتا سەردەمی [[ماد]]ەکان لە کۆتایی سەدەی حەوتەمی پێش زایین شارباژێڕ بەشێکی گرنگ و ناوجەرگەی نیشتیمانی ئەم [[لۆلۆبی]]ەکانی پێک دەھێنا.<ref> Louis D., Geographical Levine, ; 84-8ii 4: 0.101.1RIMA II A.;78-15; 75b-RIMA III A.0.102.2: ii 10Studies in the Neo-Assyrian Zagros: I, Iran, Vol. 11 (1973), pp. 1-27.</ref> لەبنەچەدا ناوی شارباژێڕ نابێت لەسەردەمی دوای [[ماد]]ەکان کۆنتربێت، و بەتایبەتی تر ئەم ناوە لەوانەیە لەسەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانەوە]] برەوی سەندبێت. پسپۆڕی بواری زمانە دێرینەکانی کوردستان (کۆزاد محەمەد ئەحمەد) دەڵێت ھەموو ئەو لێکدانەوانەی بۆ ناوی شارباژێڕ کراون کە گوایە ناوەکە لە دوو بڕگە پێکھاتووە (شار+باژێڕ) و ھەردووکیشیان ھەر بە واتای (شار)دێن، یەکێکیان بە [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و ئەوانی تریش بە [[کوردیی باکووری|کرمانجی]]، لایەنگرانی ئەم لێکدانەوەیە تەواو نەیانپێکاوە و "تاڕادەیەک جێگەی پرسیار و سەرسوڕمانە".<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> لەبەرئەوەی کۆنی و ڕیشەی سەدان و ھەزاران ساڵەکەی لەبەرچاونەگیراوە و، تەنھا بە پێوەری زمان و فەرھەنگی ئەم سەردەمە لەو ناوە کۆنانە دەڕوانن، کۆزاد محەمەد پێی وایە کە بەشی دووەمی ناوەکە (باژێڕ) بە واتای (بازاڕ) دێت نەک (شار)، بۆ ئەم مەبەستەش کۆزاد محەمەد ئاماژە بە ناوی سەرکردەیەکی سەربازی باڵای سەردەمی پاشای ساسانی کیسرا ئەنۆشیروان(٥٣١-٥٧٩ز.) دەکات کە ناوی (شەھروەڕاز) بووە واتە (بەرازی دەوڵەت)، ھەروەھا پەیوەندی وشەی (شار) بە وشەی خشاثرای میدییەوە کە بە واتای (پاشا) دێت و کۆزاد ئەحمەد بە وشەیەکی فارسی داناوە، ئەو پێی وایە کە وشەی (شار) لە زمانی کوردیدا لە سەردەمەکانی پێشوودا بە واتای (دەوڵەت)یش ھاتووە، ھەتا ئەو کاتەی کە وشەی (دولة) لە جێگەی وشەی (شار) بۆ دەوڵەت بەکارھێندراوە، لەبەرئەوە کۆزاد محەمەد دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە (شارباژێڕ) لە کۆندا واتای(دەوڵەتە شار) یان (شارە دەوڵەت)ی داوە، لەبەرئەوەی لەسەردەمە دێرینەکاندا دەوڵەتۆکەی بچووک ھەبوون کە تەنھا یەک شار و دۆڵ و دەشتەکانی دەوروبەرەکەی چەقی دەسەڵات و سنووری فەرمانڕەواییان بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ناوی (شارباژێڕ)تەنھا لەم پێنجەسەد ساڵەی ڕابردوودا لە تۆمارەکاندا ناوی ھاتووە، و تەنھا لەسەردەمی [[میرنشینی بابان]] و [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکاندا]] ناوەکە بە شێوەی (شھربازاڕ) تۆمارکراوە و ئەم شێوازە تۆمارکردنەش ھەتا ئێستا لە ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری کەسێتی دا ھەر دەنووسرێت (شھربازار) و لە زاری خەڵکی ناوچەکەشەوە ھەر بە شێوەی (شارباژێڕ) گۆ دەکرێت. جێی ئاماژەیە ئەم ناوە لە [[زمانی تورکی]] عوسمانیشدا ھەر بەمانای شوێنی بازارکردن دێت، لەبەرئەوە تورکەکان کێشەیەکیان نەبووە لە تۆمارکردنی ناوەکە بە شێوەیەک کە نزیکە لە ناوی شارباژێڕەوە و بە (شھربازار/شھرپازار) تۆماریان کردووە، و بۆ دەوڵەتی سەفەویش ئەم ناوە شێوەیەکی فارسی داوە و کێشەی لەگەڵ نەبووە، و دواتریش دەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی [[عێراق]]یش (شھربازار)ەکەیان لە کوردییە ڕەسەنەکەی (شارباژێڕ) پێ باشتربووە و تا ئێستاش ھەر لە تۆمارە فەرمییەکاندا بەو شێوەیە تۆماری دەکەن. == جوگرافیا == قەزای شارباژێڕ یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]، دەکەوێتە بەشی باکووری ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە درێژی سنوورەکەی لەگەڵ [[پارێزگای کوردستان|پارێزگای سنە]]([[شارستانی بانە]])ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە [[ئێران]]، دەگاتە(٣٦کم) بەمەش ڕێژەی لە (١٦٬١٪) کۆی گشتی سنووری ھاوبەشی [[عێراق]] و [[ئێران]]ی پێکھێناوە، لە پارێزگای سلێمانی. لە بەشی باکوور لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٧٠کم)، لە بەشی باکووری خۆرئاوا لەگەڵ [[قەزای دووکان]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (١١کم)، لە بەشی خۆرئاوا و باشووری خۆرئاوا [[قەزای سلێمانی]]یە بە درێژی (٤٥کم)، لە باشوور [[قەزای سەید سادق]] بەدرێژی (٢٦کم)، لە خۆرھەڵاتەوە [[قەزای پێنجوێن]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٣٣کم)، بەمەش سەرجەمی درێژی سنووری شارباژێڕ دەگاتە (٢٢١کم).<ref> https://www.openstreetmap.org/#map=10/35.7287/45.6551</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ درێژی سنووری قەزای شارباژێڕ لەگەڵ دەوروبەریدا |- ! سنوور !! درێژی بە(کم) !! ڕێژەی ٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[شارستانی بانە]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٫١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای ماوەت]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای دووکان]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سلێمانی]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٥ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠٫٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سەید سادق]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای پێنجوێن]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٣ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٫٧ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" |'''کۆی گشتی''' || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠٪ |} شارباژێڕ یەکێکە لە ناوچە سەخت و شاخاوییەکانی [[باشووری کوردستان]] کە زۆرترین لوتکەی [[کێو|چیای]] بەرزی لە ڕووبەرێکی کەم دایە، شارباژێڕ بەشێوەیەکی گشتی ھەڵکەوتەیەکی سەختی ھەیە. لەڕووی جوگرافییەوە خەڵکی ناوچەکە ناوچەکەیان دابەشکردووە بە دوو بەشەوە، ئەوانیش ('''شارباژێڕی تەخت''') و ('''شارباژێڕی سەخت''')ە لەڕاستیدا شارباژێڕە تەختەکەش ھەر لێژایی و شیو و دۆڵە و ھیچ دەشتێک و تەختاییەک لە شارباژێڕدا نییە. * شارباژێڕی تەخت: زیاتر بەشی خۆرئاوای شارباژێڕ دەگرێتەوە و لە باشوورەوە لە ناوچەکانی [[ناحیەی سرۆچک]] و [[ناحیەی سیتەک]] و [[تەگەران]] و [[قەڵاچوالان]] و گشت ئەو لادێیانەی لەسەر رۆخی ڕووباری قەڵاچوالانن و دەوروبەرین ھەتا دێی [[مۆکەبە]] و تێکەڵبوونی لەگەڵ ڕووباری سیوەیل و پێکھێنانی (دووچەمان) و بەشێک لە تەختاییەکانی سەرەتای دۆڵی جافایەتی و دەوروبەری [[کونەماسی]] و ناوچەی شینکایەتیش ھەر بەشێکن لە شارباژێڕی تەخت. * شارباژێڕی سەخت: ناوچە شاخاوییەکانی بەشی خۆرھەڵاتی شارباژێڕ دەگرێتەوە، بەتایبەت گشت ئەوناوچانەی دەکەونە ئەمبەرەوبەری ڕووباری سیوەیل و ھەموو ئەو ناوچانەی کە دەکەونە بەری خۆرھەڵاتی ڕووباری سیوەیل و ڕووباری دووچەمان ھەتا سنوری [[شارستانی بانە]] و [[قەزای ماوەت]].<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧؛ سروە جلال حمە ،٢٠١٢، شیکردنەوەی جوگرافیی بۆ دابەشبوونی دانیشتوان لە قەزای شارباژێڕدا (١٩٥٧-٢٠٠٩)</ref> === ڕووبەر === سەرجەمی ڕووبەری قەزای شارباژێڕ دەکاتە(١٢١١کم^٢)، لەئێستادا. بەڵام ڕووبەری ئەم قەزایە گۆڕانکاری زۆری بە سەرھاتووە لەم خشتەیەدا ڕوونیدەکەینەوە لە ماوەی ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩) لەگەڵ ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]].<ref>https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/بڵاوکراوەکان/لێکۆڵینەوە/7.%20ژمارھ%E2%80%8Cی%20دانیشتوان.pdf{{بەستەری مردوو|url=https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/%D8%A8%DA%B5%D8%A7%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86/%D9%84%DB%8E%DA%A9%DB%86%DA%B5%DB%8C%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95/7.%20%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%BE%E2%80%8C%DB%8C%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86.pdf |date=شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ڕووبەری یەکە کارگێڕییەکانی قەزای شارباژێڕ لە ساڵانی(١٩٥٧ - ٢٠١٩)دا/کم^٢ ! colspan="1" | ساڵ ! colspan="2" href=|١٩٥٧ ! colspan="2" href=|١٩٧٧ ! colspan="2" href=|١٩٨٧ ! colspan="2" href=|٢٠٠٢ ! colspan="2" href=|٢٠١٩ |- ! یەکە کارگێڕییەکان ! ڕووبەر ! ٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | ناوەندی قەزا([[چوارتا]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٥٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦٫١ | colspan=2 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢ | colspan=2 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٥١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٧٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٣٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٥٫٣ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆی گشتی قەزا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | row span=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٣٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢١١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | ڕووبەری پارێزگا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٢٢٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٤٤٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠١٥٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١٤٩٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٠٤٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٨٫٦ |- |} * بە پێی زانیارییەکان بۆمان دەردەکەوێت: # لە ساڵی ١٩٥٧دا قەزاکە ڕووبەرێکی فراوانی ھەبووە کە (٢٢١٠کم^٢) بووە ڕێژەی(١٨٪) ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، قەزای شارباژێڕ پلەی چوارەمی ھەبووە لە نێو قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]. # لە ساڵانی(١٩٧٧-١٩٨٧)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (٢١٤٣کم^٢)، کە ڕێژەی (١٣٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە بە ھۆکاری سیاسی و جەنگەوە بووە. # لە ساڵی (٢٠٠٢)دا لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکارییە کارگێڕیانەی کە بەسەر قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]دا ھاتووە، ڕووبەری قەزاکە بووەتە(٢١٣٨کم^٢)، ڕێژەی (١٩٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە. # لە ساڵی (٢٠١٩)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (١٢١١کم^٢)، ڕێژەی (٩٪) [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، بە ھۆی گۆڕانکاری لە یەکە ئیدارییەکان و دابڕانی [[ناحیەی ماوەت]] و [[ناحیەی سرۆچک]]. * بە پێی ڕووبەر دەتوانین قەبارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ لە گەورەوە بۆ بچووک ئاوھا ڕیزبکەین([[ناحیەی سیوەیل]]، [[ناحیەی سیتەک]]، [[ناحیەی زەلان]]، [[ناحیەی گاپیڵۆن، ناحیەی ناوەندی قەزا]]). === بەرزونزمی خاک === قەزای شارباژێڕ وەک بەشێک لە ھەرێمی کوردستانی عێراق، لە ڕووی دابەشکردنی بەرز و نزمیەوە کەوتووەتە ناوچەی [[کێو|شاخاوییەوە]]، بە شێوەیەکی گشتی بەرزایی قەزاکە لە نێوان(١,٠٠٠-٢,٥٠٠م) دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەرزترین بەرزاییەکانی سنووری قەزای شارباژێڕ دەکەوێتە باکووری خۆرھەڵات و باشووری خۆراوای قەزاکە، کە بەرزییان لە نێوان(٢٠٠-٢٥٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. ئەم بەشە زیاتر دەکەوێتە [[ناحیەی ناوەندی قەزا شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]] و [[ناحیەی سیوەیل]] کە ھاوسنوورە لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] و [[قەزای پێنجوێن]]. [[پەڕگە:نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ]] بەڵام تاکو بە ئاڕاستەی باشوور و باشووری خۆراوا بڕۆین پلە پلە بەرزاییەکانی کەمتر دەبێتەوە، ناوەڕاستی قەزاکە بەرزاییەکی ناوەندی ھەیە کە بەرزییان لە نێوان (١٥٠٠-٢٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەڵام بەشی ھەرە نزمی قەزاکە دەکەوێتە باشووری خۆراواوە کە بەرزییان کەمترە لە(١٥٠٠م) لە ئاستی ڕووی دەریاوە.<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧</ref> === ئاو و ھەوا === قەزای شارباژێڕ خاوەنی ئاو و ھەوایەکی تایبەت بە خۆیەتی کە ئاو و ھەوایەکی گونجاو و لەباری ھەیە. * '''تیشکی [[خۆر]](ھەتاو):''' تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٥) کاتژمێر، بەڵام لە وەرزی [[بەھار]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٧)کاتژمێر، لە وەرزی [[ھاوین]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(١١)کاتژمێر، لەوەرزی [[پاییز|پایزدا]] تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٨) کاتژمێر، بەمەش تێکڕایی کاتژمێرەکانی [[تیشکی خۆر]] لە ساڵێکدا دەگاتە(٨) کاتژمێر. * '''[[پلەی گەرمی]]:''' پلەی گەرمی بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٧،٣)پلەی سلیزی، زۆرجار دەبێتە ھۆی [[بەفر]] بارین، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[ھاوین]]دا دەگاتە(٢٢،٦)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[بەھار]]دا دەگاتە(١٨،٥)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[پاییز|پایزدا]] دەگاتە(٢٢،٣٦)پلەی سلیزی، نزمترین پلەی گەرمیش دەکەوێتە مانگی [[کانوونی دووەم]] بە تێکڕایی(٢،٤س)، تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانەش بریتییە لە (١٦،٣)س. * '''[[با]]:''' زۆرترین خێرایی با دەکەوێتە وەرزی [[بەھار]]ەوە دەگاتە(٢،٣م\چ)، وەرزی [[زستان]]یش کەمترین خێرایی بای تێدایە دەگاتە(١،٨م\چ)، بۆ وەرزی [[ھاوین]] دەگاتە(٢،٢م\چ)، وە بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(١،٩م\چ). با لە پلەی گەرمی (٣٣س) توانای ساردکردنەوە لە دەست دەدات. * '''[[شێ]]:''' تێکڕایی ڕادەی شێ لەوەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٦٨،٢٨٪) کە بەرزترین ڕێژەیە، وە نزمترین ڕێژەی شێ لە وەرزی [[ھاوین]]دایە کە تێکڕاییەکەی (٢٥،٠٨٪)، لە ھەردوو وەرزی [[بەھار]] و [[پاییز|پایزدا]] ڕێژەیەکی مامناوەندی ھەیە، بۆ وەرزی [[بەھار]] دەگاتە(٥٥،٢١٪)، بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(٤١،٦٪)، وە تێکڕایی شێی ساڵانە دەگاتە (٤٧،٥٤٪). * '''دابارین:''' زۆرترین ڕێژەی باران بارین دەکەوێتە وەرزی زستانەوە دەگاتە(٣٥٨،٠٦ملم)، لە وەرزی بەھاردا دەگاتە(٢٤٠،٥٨ملم)، لە وەرزی پایزدا دەگاتە(١٤٨،٤ملم)، لە وەرزی ھاویندا قەزاکە بێ بارانە. تێکڕایی بڕی باران لە ساڵێکدا دەگاتە(٧٤٧،٨٣ملم).<ref>https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-رسالة-ماجستیر-فی-کلیة-التربیة-للعلوم-الانسانیة-تناقش-أثر-المناخ-علی-رَاحة-الإنسان-فی-محافظة-السلیمانیة.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230205094358/https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%B1-%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B4-%D8%A3%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%AE-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D9%8E%D8%A7%D8%AD%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9.html |date= ٥ی شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> === دەرامەتە ئاوییەکان === بە ھۆی ھەڵکەوتە و سروشتی خاکەکەی و ئاو و ھەوای گونجاوی قەزای شارباژێڕەوە، ئەم قەزایە لە دەرامەتە ئاوییەکاندا دەوڵەمەندە لە ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێرزەویدا. * '''ئاوی سەرزەوی:''' چەمەکان دادەنرێن بە لقی بچووکی سەرچاوەی ڕووبارەکان، قەزای شارباژێڕ دوو جۆر چەمی تێدایە، ھەندێکیان چەمی وەرزین و ھەندێکیان ھەمیشەیین، لە چەمە ھەمیشەییەکان ئەمانەن: ** '''چەمی سیوەیل:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، ئەم چەمە سەرچاوەی سەرەکی لە دوو چەمی پێنجوێن(جۆگەسوور) و چەمی شلێر(گۆڵێ) پێک دێت، کە لە نزیک گوندی چەمەک و چۆڕک یەکدەگرن و چەمی سیوەیل پێکدەھێنن، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی سیوەیل ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی([[کەناروێ]]، [[واژە]]، [[سنکێ]]، [[خێوەتە، شارباژێڕ|خێوەتە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی [[ناحیەی سیوەیل]] و ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی قەڵاچوالان) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. ** ''' چەمی قەڵاچوالان:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، سەرچاوەی ئەم چەمە، (چەمی ناڵپارێز)ە لە [[قەزای پێنجوێن]]، دوای ئەوەی دێتە قەزای شارباژێڕەوە زیاتر بە چەمی قەڵاچوالان بە ناوبانگە، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی قەڵاچوالان ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی ([[ناڵپارێز]]، [[پاڕەزان]]، [[زەلان]] و [[ھەرمێلەی خواروو|ھەرمێلە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سیتەک]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی سیوەیل) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. * '''ئاوی ژێرزەوی:''' ئاوی ژێرزەوی بە شێوەیەکی گشتی ھەموو ئەو ئاوانە دەگرێتەوە کە لە خاک و چینە بەردەکانی ژێرزەویدا ھەن، قەزای شارباژێڕ دەوڵەمەندە بە ئاوی ژێرزەوی بە ڕووبەری (١٢١١کم<small>٢</small>)، ھەروەھا خاوەنی (١٠٧٦) کانی و (٣١٤) کارێز و زیاتر لە (١٥) بیری مۆڵەتداری ھەیە.<ref> http://archive.gov.krd/moawr/krg-moawr.org/ku/pages/BGshty3400.html?cpages=BGshty&name=بھ%E2%80%8Cڕێوھ%E2%80%8Cبھ%E2%80%8Cرایھ%E2%80%8Cتی%20گشتی%20سھ%E2%80%8Cرچاوھ%E2%80%8Cکانی%20ئاو&id=5</ref> === ڕووەک و ئاژەڵ === بە ھۆی جۆرا و جۆری شێوەی ڕووی زەوی و ئاو و ھەوا و سەرچاوەی ئاوی ناوچەکە تاڕادەیەک دەوڵەمەندە بە (دارستان، ڕووەکی کەنار ڕووبار و گژوگیا)، کە ڕێژەیەکی جیاوازیان پێکھێناوە لە کۆی ڕووبەری ناوچەکە، بە جۆرێک تاوەکو لە خۆرئاوا بەرەو خۆرھەڵات بچین چڕی دارستانەکان زیاتر دەبێت ئەمەش بەپێی زۆربوونی بڕی باران بارین، ئەوەی تایبەتە بە دارستانەکان زیاتر داری [[بەڕوو]] و [[مازوو]] و [[بی]] و دارەبەن و جگە لەمانەش جۆری داری تریش بەدی دەکرێت. سەبارەت بە دارستانی لێوار چەم و ڕووبارەکان زۆربەی کاتەکانی ساڵ دارەکانی ھەمیشە سەوزن، ئەمەش پەیوەستە بە بڕ و ماوەی بوونی ئاو لە چەمەکاندا، بەو پێیە قەزاکە خاوەنی چەندین چەمە وەک چەمی(چۆمان، مەروێ، قەڵاچوالان، تەگەران، ئاشی بارام ….ھتد)، داری [[بی]] باوترین جۆری داری کەنار چەمەکانە. سەبارەت بە گژوگیا، لە وەرزی زستان و بەھار دەوڵەمەندە بە گژوگیا و گوڵی جۆراوجۆر، لەگەڵ ھەندێک ڕووەکی تر بۆ خواردن وەک (خڕنووک و خەرتەلە و شۆڤان و چاوبازە و کنگر و گۆزروان و پیچک و تۆڵەکە و گێلاخە و ….ھتد)، جگە لە مانەش چەندین گوڵی سروشتی دەڕوێن وەکو(بەیبوون و شلێر و شیلانە و وەنەوشە و نێرگز و گوڵەباخ). قەزاکە ناوەندێکە بۆ باڵندە و ئاژەڵە کێوییەکان وەک (کەو، کەروێشک، ژیشک، سوێسکە، پۆڕ و قازی کێوی و ……ھتد). === ڕێگاوبان === ڕێگاکان بە ھۆیەکی سەرەکی دادەنرێت بۆ پەیوەندی نێوان گوندەکان و ناوەندی یەکە کارگێڕییەکانیان و ساخ کردنەوەی بەرھەمەکانیان. لە کۆی (٢٠٣) گوندی قەزاکە تەنھا (٦٢کم) ڕێگای قیرتاو بۆ گوندەکان کراوە، ئەمەش ژمارەیەکی زۆر کەمە، لەسەر ئاستی یەکە کارگێڕییەکان گوندەکانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای چوارتا]] (٢٥،٥٪) و [[ناحیەی سیتەک]] لە(٢٤،١٪) بە زۆرترین ڕێژە لە ئاستی قەزاکەدا ڕێگای قیرتاویان بۆ کراوە، ھەروەھا کەمترین ڕێژە لە [[ناحیەی گاپیڵۆن]] کراوە کە (٩،٢٪)، لە [[ناحیەی زەلان]] (١٢،٧٪) قیرتاو کراوە و لە [[ناحیەی سیوەیل]] (١٣،٥٪) قیرتاو کراوە. لە (٧٤٪) گوندەکانی قەزای شارباژێڕ گرفتی خراپی ڕێگاو بانیان ھەیە. [[پەڕگە:نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ]] == مێژوو == === مێژووی دێرین === کاتێک بابانەکان [[شارباژێڕ]] و [[قەڵاچوالان]]، ئەکەنە پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بەشێک لە ھۆکارە سروشتی و جیۆسیاسییەکانی پشت ئەم بڕیارە ھاوشێوەبوون لەگەڵ ئەو ھۆکارانەی کە سێ ھەزار ساڵ لەمەوبەر و لەقوڵایی مێژووی شارباژێڕدا دێرینترین گەلی ناوچەکەش کە [[لۆلۆبی]]یەکان بوون ھەمان ناوچەیان کردە بنکەی سەرەکی خۆیان و پایتەختەکەشیان کە شاری '''ئارراکدی''' بوو ھەر لێرە لە شارباژێڕ بنیاتنرا. ھەر لە نووسینە مێخییە دۆزراوەکەی [[سیتەک]]دا ناوی شاری ئارراکدی ھاتووە.<ref> l Document from Tell Sitak.” In: Heffron, Y., Stone, A. & Assyrian Lega-Radner, K., “A NeoWorthington, M. (eds.), At the Dawn of History: Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate (Winona Lake), 2017, p.428f.</ref> لەسەردەمی ھێرشەکانی پاشای ئاشوری ئاشورناسرپاڵی دووەم (٩١١-٨٥٨پ.ز.)دا شاری ئارراکدی پایتەخت و ناوجەرگەی ھەرێمی وڵاتی زاموا/مازاموا بووە، ئەم پایتەختە دەکەوتە بناری چیای لارا، کە ئێستا پێی دەوترێ چیای '''لەرێ''' لە خۆرھەڵاتی [[چوارتا]]یە.<ref> دڵشاد عزیز مارف زاموا،("شوێنەوار و ناوی شارھکۆنەکانی ژێر شاری سلێمانی لەبەر ڕۆشنایی تۆمارھمێخی و کلاسیکی و بەڵگەشوێنەوارییەکاندا،" گۆڤاری توێژەر، بەرگی 4 ،2021، ژمارە ١، ل٥٤٧-٥٨٨.</ref> ئەمە جگە لەوەی کە باوەڕ وایە ناوی دەوڵەتە شاری '''خامازی''' پەیوەندی بە ناوی دێی [[خەمزە]]ی شارباژێڕی سەر چیای ئەزمڕەوە ھەبێت پایتەختی دەوڵەتە شارێکی دێرینی ناوچەکە بووە. لەکاتێکدا لە نووسینە مێخییەکانی سەردەمی ئاشوری نوێ لە سەدەی نۆیەمی پ.ز. لوتکەکانی چیای ئەزمڕ-گۆیژە بە ناوی چیای (ئازیڕو) ناوی تۆمارکراوە. یەکێک لەو ئەگەرانە ئەوەیە کە دەوڵەتە شاری خامازی کە ھەندێک جاریش بە خامزێ/خەمزێ تۆمارکراوە و لە تۆماری لیستی پاشایانی [[سۆمەر]]یدا وەک دەوڵەتە شارێکی ھێندە بەھێز باسکراوە کە توانیویەتی ھێرش بکاتە سەر (دەوڵەتە شاری کیش)ی سومەری لە باشوری [[مێزۆپۆتامیا]] و دەسەڵات و پاشایەتی ھەموو ناوچەکە بۆخۆی بەدەستبێنێت،ھەرچەندە دواتر سومەرییەکان لەسەردەمی دەوڵەتە شاری ئوروک(وەرکا) ھێرش دەکەنەوە سەر خامازی و دەسەڵاتی پاشایەتی سومەری دەخەنەوە ژێر دەستی خۆیان، بەڵام دوای ھەزارساڵێکی تریش لە سەردەمی بابلی کۆندا ھەر خامازی ناوی دەمێنێ.<ref>(K. M., Ahmed, The Beginnings of Ancient Kurdistan (c.2500-University, (unpublished), 2012,p. 62-64; Bonechi, M., 1993, I nomi geografici dei testi di Ebla, RGTC 12/1, Wiesbaden, p.223) 1500 BC) A Historical and Cultural Synthesis, PhD dissertation, Leiden )</ref> یەکێک لە گرنگترین دۆزینەوە شوێنەوارییەکانی قەزای شارباژێڕ دۆزینەوەی شوێنەوارەکانی قەڵای [[سیتەک]]ە کە ئەم قەڵایە وەک ئاوەدانییەک ھەر لە سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکانەوە لە سەدەی ھەشتەم و حەوتەمی پێش زایین ئاوەدان بووە و نووسینێکی مێخی لەسەر تاتەقوڕێک تێدا دۆزرایەوە کە باس لە فرۆشتنی باخێک دەکات لەگەڵ ناوھێنانی ژمارەیەک شایەت کە لە چەند شار و ئاوەدانییەکی ئەو سەردەمەی [[شارباژێڕ]]ەوە ئامادەی تۆمارکردنی ئەو گرێبەستە بووبوون، ھەر لەم شوێنەدا دوای سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکان، لەسەردەمی [[ماد]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|ھاخامەنشی]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانیشدا]] قەڵاکە بەکارھێندراوە.<ref> Saber, S. A., et al., (2015), “REPORT ON THE EXCAVATIONS AT TELL SITAK: THE 2010 SEASON,” Iraq, Vol. 76 (2014), pp. 205-229. p.229-205; Radner, K., p.428f.</ref> === سەردەمی بابانەکان === مەڵبەندی حکوومڕانی بابانەکان لە [[کوردستان]]دا: لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]دا، لە [[مەریوان]] و [[سنە]] تاساڵی (١٣٩٦)ز. لە [[باشووری کوردستان]]دا، لە([[مەرگە]]) تا ساڵی (١٥٩٦)، لە ([[دارەشمانە]]) سەردەمی فەقێ ئەحمەد و سلێمانی کوڕی لەسەردەمی شازدەھەمی زاینیدا، لە([[ماوەت]]) و (قەڵای بەکراوا) لەسەردەمی حوکمداریەتی بەکربەگی باباندا (بەکرە سوور) لەساڵانی (١٦١٩-١٦٢٧)دا، لە([[قەڵاچوالان]]) لە ساڵی (١٦٩٩-١٧٨٤)، لە ([[سلێمانی]]) لەساڵانی (١٧٨٤-١٨٥٠). لەم مێژووەوە دەردەکەوێت کە بابانەکان حکوومڕانییان کردووە لە [[شارباژێڕ]]دا لە نێوان ساڵانی(١٦١٩ بۆ ١٧٨٤) لە [[ماوەت]] و قەڵای بەکراوا و [[قەڵاچوالان]] کە ھەرسێ مەڵبەندەکە دەکەوێتە [[شارباژێڕ]]ەوە. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=جمال بابان|یەکەم=اعلام الکورد|ڕێکەوت=2017|سەردێڕ=اعلام الکورد-جمال بابان - ٢٠١٠ -رقم الایداع ۲٤۷۳ لسنة ۲۰۰۹/تم منحە من قبل وزارة الثقافة ص ٢٥٥-٢٥٦|ناونیشان=http://dx.doi.org/10.37613/1678-000-006-007|journal=کتاب|پەڕەکان=٧٦|doi=10.37613/1678-000-006-007}}</ref> ئەگەر بێت و لە ناوەڕۆکی لایەنی کارگێڕی [[میرنشینی بابان]] لە [[قەڵاچوالان]] و دواتریش لە [[سلێمانی]] بڕوانین، بەتایبەت لە ڕووە ئابووری و سیاسییەکەیەوە، دەبینین کە ئەم [[میرنشین]]ە چەندێک ڕۆم و عەجەم زیانی پێگەیاندووە و مەترسی بوون بۆ سەر قەوارەکەی، چەند ھێندە میرانی بابان، براکان و ئامۆزاکان مۆتەکەی دەسەڵاتی تەختی میرایەتی بابان و نازناوی ئەو پاشایەتییە بوون کە لە [[بەغدا]]وە بە فەرمانی والی عوسمانی بە میری بابان دەبەخشرا. ئەمین زەکی بەگ بە کورتی و لە چەند دێڕێکدا باس لەم بارودۆخە نالەبارە دەکات کە چۆن برا و برا و ئامۆزاو ئامۆزا دژی یەکتر لەشکری ڕۆم و عەجەمیان ھێناوەتە سەریەکتر بۆ زەوتکردنی تەختی میرایەتی بابان لە یەکتر.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سەرجەمی بەرھەمەکانی ئەمین زەکی بەگ | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2013/89282.PDF?ver=130201161430000000 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = [[محەممەد ئەمین زەکی بەگ]] |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> گەڕیدەی ئەڵمانی کارستن نیبور(نەیبوەرNiebuhr) کە پاشای ئەوکاتەی [[دانمارک]] ناردبووی بۆ [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]، لە ساڵی ١٧٦٥دا لە [[بەغدا]]وە بەرە و [[کەرکووک]] و [[ھەولێر]] و [[مووسڵ]] بەڕێدەکەوێت، دەنووسێت:<ref> کارستن نیبور، رحلة نیبور الی العراق فی القرن الثامن عشر، ترجمة: محمود الامین، بغداد، 1965،ص ٧٤</ref> <blockquote>جارێ نەگەیشتوومەتە [[کوردستان]] و ئەم ھەواڵانەم لە [[ویلایەتی بەغدا]]وە دەربارەی [[کوردستان]] بیستوون،... [[قەڵاچوالان]](Kolla Dsjolan) کە فراوانترین ناوچەیە لە وڵاتی کوردستان کە لە ژێر دەستی سوڵتاندا بێت، لەبەرئەوەی پلەی پاشایەتییەکەی بە فەرمانی پاشای بەغدا بە یەک فەرمان و پلەیەک کەمترە لە پلەی (بەگ)ێتی کە سوڵتان بە یەک فەرمان دەریدەکات. ژمارەیەکی زۆر لە بنەماڵەی (بابان) لەسەر ئەم پلەی پاشایەتییەی (کە والی بەغدا دەیبەخشێت) لە کێبڕکێدان و لەبەرئەوەی پاشا ھەر لەم بنەماڵەیە دیاریدەکرێت، بەڵام پارەیەکی زۆر دەدرێت بە پاشای بەغداد لەلایەن ئەو (بابانییەی) کە بە پاشا دیاریدەکرێت." پاشان نیبوەر دەڵێت: "مرۆڤ ئەتوانێت لەوە تێبگات کە دەبێت ئەو ڕەعیەتە لە چەوسانەوەی دووسەرەی فەرمانڕەوایی ستەمکاری تورکەکان و نادادی (بابانی)لەسەر کوردانی [[قەڵاچوالان]] و ناوچەکەی چەشتوویانە.... ھەر لەبەرئەوەشە کە لەم ناوچەیە ھیچ [[شار]] و [[شارۆچکە]]یەک نییە، و [[قەڵاچوالان]] خۆشی [[گوند]]ێکی بچووکی ھەژارە. ئەگەر بمانەوێت باس لە ڕەوشتی گەلێک بکەین، ئەوا [[کورد]]ەکان نمونەی تۆڵەکەرەوەن و یەکێکیان لێبکوژرێت ھەر دەیکوژنەوە. پێش ئەوەی بگەمە [[مووسڵ]](ھەواڵم بیست) کە (مەلا)یەک لە [[قەڵاچوالان]] شەو ماوەتەوە و پاشای (بابان)ی لە خەودا سەربڕیووە، لەبەرئەوەی براکەی لەلایەن (پاشای بابانی)ییەوە لەسێدارە درابوو.</blockquote> ھەروەھا گەڕیدە و نوێنەری ئینگلیز لە [[بەغدا]] کڵاودییەس جەیمس ڕیچ(Claudius James Rich) کە خۆی لە ناو دیوەخان و کۆشکی میرانی باباندا لە [[سلێمانی]] ماوەیەکی زۆر ماوەتەوە ھەمان بابەت پشتڕاست دەکاتەوە و دەڵێت میرانی بابان ھەموو پەیمانیان بەیەکتری دابوو کە ھیچ نامەیەکی شای [[ئێران]] وەرنەگرن، بەڵام وادیارە یەکێک لە ئامۆزاکان ئەم پەیمانە دەشکێنێ و مەیلی بۆ لای شای عەجەمە نەک سوڵتانی ڕۆم. گومانی تێدانییە ھۆکاری سەرەکی ڕووخانی [[میرنشینی بابان]] ناکۆکی نێوان میرانی بابان خۆیان بوون. و ئەمەش دواجار وایکرد کە میرنشینەکە لەلایەن لەشکری ڕۆمەوە لە سالی ١٨٥١ز. بە تەواوەتی کۆتایی پێبھێندرێت و میرنشینەکە بخرێتە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]] و [[شارباژێڕ]]یش سەر بە سەنجاقی [[سلێمانی]] بێت. لەدوای لە ناوبردنی [[میرنشینی بابان]] ناوچەی شارباژێڕ چووە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و سیستەمی کارگێڕی دەوڵەتی عوسمانی کە بووە قەزایەکی سەر بە سنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]].<ref> ich, Cladius James, Narrative of a residence in Koordistan: and on the site of ancient Nineveh; with journal of a voyage down the Tigris to Bagdad and an account of a visit to Shirauz and Persepolis, 1860, p. 140-160.</ref> === سەردەمی عوسمانی === پێکھاتەی کارگێری لەدەوڵەتی عوسمانیدا پێکھاتبوو لە ویلایەت، سەنجاق، قەزا، ناحیە، گوند(دێ). ئەوکاتیش شارباژێڕ قەزایەک بووە لە چوارچێوەی سەنجەقی سلێمانی، ھەروەھا [[سلێمانی]]ش سەنجاقێک بووە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]]، ھەر بۆیە چەند پۆست و یەکەیەکی کارگێڕی عوسمانی لەشارباژێڕدا ھەبوون، لە سەرەتادا شارباژێڕ بەشێک بووە لە دەوڵەتی عوسمانی لەچوارچێوەی [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەوکاتە [[سلێمانی]] سەنجەقێک بووە سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] قەزایەک بووە سەر بە سەنجەقی سلێمانی، لەکاتێکدا لەساڵانی دواتر [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بۆتەبەشێک لە قەزای شارباژێڕ، لەم کاتەش دا داھاتی [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بریتی بوو لە(٣٤٥٦٢) قروش، ھەندێکاتیش بۆتە(١٢٠٠٠٠) قروش. بەڵام لە سەردەمانی پێشوودا ھەم قەزای شارباژێڕ و ھەمیش [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]یش وەکو دوو سەنجەقی سەربەخۆ وابوون سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، بۆ نموونە گەڕیدەی ناوداری عوسمانییەکان '''ئەولیا چەلەبی'''، کاتێک باسی سەنجەقەکانی [[ئەیالەتی شارەزوور]] دەکات، ئەوا بە (٢٠) دانە سەنجەق ھەژماریان دەکات، کە بریتین لە: (ئەربیل، سروجک، ھەزارمێرد، مەرکەوە، ئاجور، کوشاف، شارباژێڕ، باڤی، نیلتاری، سیلبەرجین، ئەبرومان، داودان، برند، بیلکاس، جبل حمرین، دولھران، ھەریر و روودین، قەڵای غازی).<ref> خلیل علی مراد، الکرد وکردستان فی کتاب (جیھان نوما) لکاتب جلبی، اربیل، مطبعة حاجی ھاشم، 2013، ص41</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٥١-١٨٦٩)دا:''' سیستەمی کارگێڕی ئەم قۆناغە لەژێر ھەژموونی دابەشبوونی جوگرافیای [[ھۆز]]ەکاندا بووە. لەم ماوەدا شارباژێڕ لە سێ قەزا پێکھاتووە کە قەزاکان فرە ناوەند بوون وە ئەوکات لەڕووی کارگێڕییەوە یەکەی ناحیە نەبووە، قەزاکان بەم ناوانە بوون(شینکی، گەڵاڵە، ماوەت و سیوەیل)، (ئالان، سەراو و میراوا) و (شارباژێڕ، قەڵاچوالان و بەرکێو). * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)دا:''' قۆناغی (مەدحەت پاشا)یە کە بۆ ماوەی سێ ساڵ والی [[بەغدا]] بوو، ھەرچەندە تەمەنی ئەم قۆناغە کەم بوو، بەڵام تێیدا گۆڕانکاری جەوھەری ئەنجامدرا لەوانە: # ھەڵوەشاندنەوی فرە ناوەندی [[قەزا]]کان: بەشێکی زۆری قەزاکان فرە ناوەند بوون و بەشێکی ئەم ناوەندانە بەناوی ھۆزەکانەوە بوو، لەم قۆناغەدا فرە ناوەندەکان ھەڵوەشێنرانەوە و لە جیاتی ئەوە یەک ناوی بۆ دانرا. لەوانە ناوی قەزای بازیان لە جیاتی قەزای([[بازیان]]، [[چەمچەماڵ]]، نورە، عەشرەتی ھەمەوەند)، گوڵعەنبەر لە جیاتی (گوڵعەنبەر، [[ھەڵەبجە]] و وارماوا)، [[قزڵجە]] لە جیاتی ([[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]])، زەنگەنە لە بری(زەند، زەنگەنە، شێخان داودە)، شارباژێڕ لە بری(شارباژێڕ، [[قەڵاچوالان]]، بەرکێو) داندرا. # ڕێکخستنەوەی پێکھاتەی ھەردوو قەزای([[شینکی]]، [[گەڵاڵە، ماوەت|گەڵاڵە]]، [[ماوەت]] و سیوەیل) و (ئالان و سەراو و میراوا) لە ناو ھەردوو [[قەزای ماوەت]] و سیوەیل(وصال)دا. # دابەشکردنی قەزاکان: بەھۆی فراوانبوونی ڕووبەری قەزای([[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]، [[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]]) حکومەت ئەم قەزاییەی دابەشکردە سەر ھەردوو قەزای سرۆچک و قزڵجە. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ گوندی [[شیوەکەڵ]] بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}} </ref> [[پەڕگە:لیوای سلێمانی ١٨٧٢.jpg|وێنۆک|400px|ناوەڕاست|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)]] * '''لەنێوان ساڵانی(١٨٧٣-١٨٩٠)دا:''' لەم قۆناغەدا چەندین گۆڕانکاری سازدرا، لەوانە لیواکانی دەوڵەتی [[عێراق]]ی ئێستا کەمکرایەوە بۆ (٨)سنجاغ-لیوا، لیواکانی کەش کران بە [[قەزا]] و بەشێکی زۆری قەزاکانیش کرانە [[ناحیە]]. یەکە کارگێڕییەکانی [[باشووری کوردستان]] دەکەونە سنووری سنجاغەکانی(مووسڵ و شارەزوور و بەغدا). تا پێکھێنانی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە ساڵی(١٢٩٦ک-١٨٧٩ز)دا ھەموو سنجاغەکانی سەرەوە سەر بە [[ویلایەتی بەغدا]] بوون و دوای ئەو بەروارە ھەردوو لیوای سلێمانی و شارەزوور خرایە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]]. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٩٠ - ١٨٩٤)دا:''' قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا [[ناحیەی ماوەت]]ی تێدا درووستکرا. وە ناوەندی قەزاش ھەر شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٩٤دا.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە لیوای سلێمانیدا لە ساڵی ١٨٩٤دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٠٧ - ١٩١٢)دا:''' قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە و ناوەندەکەشی شارەدێی [[سیتەک]] بوو، ھەر [[ناحیەی ماوەت]]ی ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا]] === سەردەمی ئینگلیز و پاشایەتی === لەدوای نەمانی دەسەڵاتی عوسمانیەکان و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێ، بۆ چەند ساڵێک ئیدارەی لیوای [[سلێمانی]] ڕاستەوخۆ لە ژێر ھەژموونی ئینگلیزدا بوو، بە پێچەوانەی لیواکانی تر کە سەر بە [[بەغدا]] بوون، بەڵام دوای واژۆکردنی پڕۆتۆکۆلێک لە نێوان بەریتانیا و عێراقدا، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە (١١/تەممووزی/١٩٢٣)دا بڕیاری لکاندنی [[سلێمانی]] بە [[عێراق]]ەوە درا.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = الدلیل العراقی الرسمی لسنة ١٩٣٦ | ناونیشان = https://archive.org/details/iraqdirectory1935dangoor |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = محمود فھمی درویش |زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩١٨ - ١٩٣٦)دا:''' # ھەڵوەشانەوەی قەزای مەعمورە و لکاندنی ھەردوو ناحیەی (پشدەری ١) و (پشدەری ٢) بە قەزای شارباژێڕەوە. # لکاندنی [[ناحیەی سرۆچک]] بە قەزای شارباژێڕەوە پاش دابڕانی لە قەزای گوڵعەنبەر. # گواستنەوەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ لە شارەدێی [[سیتەک]]ەوە بۆ شارۆچکەی [[چوارتا]]. لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ لە (٥) ناحیەی پێکھاتبوو، ناحیەی قەزای ناوەند([[چوارتا]])، ناحیەی ماوەت([[ماوەت]])، ناحیەی سرۆچک([[گێڵدەرە]] تا ١٩٣١ - [[بەرزنجە]])، ناحیەی پشدەری ١([[قەڵادزێ]])، ناحیەی پشدەری ٢([[مەرگە]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٣٦ - ١٩٤٧)دا:''' حکومەت لەم قۆناغەدا سەرلەنوێ [[قەزای پشدەر]]ی ھێنایە کایەوە بە دابڕانی لە قەزای شارباژێڕ. لە پڕۆسەی سەرژمێری ساڵی ١٩٤٧دا زانیاری ورد و تایبەت بە ڕەوشی کارگێڕی لیواکانی عێراق تۆمارکرا، وەکو یەکە کارگێڕییەکان، ڕووبەر و دانیشتوانەکەی، ئەمە لەلایەک و لەلایەکیترەوە پێویستی یەکە کارگێڕییەکان لە دوای تەواو بوونی پرۆسەی یەکلاکردنەوەی مافی زەوییەکانی ھەریەک لەلایەن فەرمانگەکانی تەسوییەوە کێشرا. [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا]] * '''لە نێوان ساڵان(١٩٤٧ - ١٩٥٨)دا:''' # ھێنانە کایەی [[ناحیەی سیوەیل]] لە سنووری قەزای شارباژێڕ و ناوەندەکەشی لە گوندی [[مڕانە]]، بەپێی ئیرادەی مەلەکی ژمارە(٨٥٧) لە ٥/١٠/١٩٥٥دا. # گواستنەوەی ناوەندی [[ناحیەی سیوەیل]] لە گوندی [[مڕانێ]]وە بۆ گوندی [[باسنێ]] بەپێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٥٦دا. # بەمەش ژمارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ بووە (٤) ناحیە. [[پەڕگە:نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا]] === سەردەمی کۆماری === ئەم سەردەمە بە نەمانی دەسەڵاتی پادشایی و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێیە، ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی [[عەبدولکەریم قاسم]] (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی [[عەبدولسەلام عارف]]، دواتر براکەی [[عەبدولڕەحمان عارف]] (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و [[سەددام حوسێن]] (١٩٧٩ - ٢٠٠٣)، دەسەڵاتی سەددام لەسەر [[پارێزگای سلێمانی]] تا ساڵی ١٩٩١ بوو. کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە [[سیاسەت]]ی [[عێراق]]، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی [[کوردستان]] بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٥٨-١٩٦٥)دا:''' ** دابڕانی (٧) کەرت و گوندی [[ناحیەی سیوەیل]] و لکاندنی بە ناوەندی قەزای شارباژێڕەوە بە پێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٦٠دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/25.html</ref> ** لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە کە لە (٥) ناحیە پێکھاتبوو. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٦٥ - ١٩٧٧)دا''' ** لەم ماوەیەدا ھیچ گۆڕانکارییەک لە قەزای شارباژێڕدا نەکرا. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧ - ١٩٨٦)دا:''' # '''(أ)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی ماوەت]] بۆ (ناحیەی کارێزە) و گواستنەوەی ناوەندەکە لە گوندی [[ماوەت]]ەوە بۆ گوندی [[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]](موجەمەعی کارێزە) و لکاندنی (٦) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە (ناحیەی کارێزە)وە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی ژمارە(٢٤٣٣٥)ی ساڵی ١٩٧٩، '''(ب)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی سیوەیل]] بۆ (ناحیەی کەناروێ) و گواستنەوەی ناوەندەکەی لە گوندی [[باسنێ]]وە بۆ گوندی [[کەناروێ]](موجەمەعی کەناروێ) و لکاندنی (١٢) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە ناحیەی کەناروێوە بە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی (٢٤٣٩٦)ی ساڵی ١٩٧٩. # دابڕانی (١٤) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە [[ناحیەی ناڵپارێز]]ی سەر بە [[قەزای پێنجوێن]]ەوە بە پێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٥٢١) لە ١٦\١٠\١٩٧٩دا.<ref> https://moj.gov.iq/upload/pdf/4617.pdf</ref> # دابڕانی (٢) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە ناحیەی شارەزووری سەر بە [[قەزای ھەڵەبجە]]وە. # گواستنەوەی ناوەندی (ناحیەی کارێزە) لە جێکەوتی ئێستای بۆ ناوەندی قەزای شارباژێڕ بە پێی فەرمانی وەزارەتی حکومی مەحەلی ژمارە(٧٨١) لە ساڵی ١٩٨٦دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/6829.html</ref> ** قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا بووە (٤) ناحیە، ناحیەی ناوەندی قەزا([[چوارتا]])، [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]])، ناحیەی کەناروێ([[کەناروێ]])، ناحیەی کارێزە([[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]]). * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٨٨ - ١٩٩٠)دا:''' ** ھەڵوەشاندنەوەی قەزای شارباژێڕ و بەستنەوەی ھەموو کەرتەکانی بە [[قەزای سلێمانی]]یەوە.<ref> https://uomustansiriyah.edu.iq/books/94357.html</ref> [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی 1989دا.jpg|450px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٨٩دا]] === سەردەمی حکوومەتی ھەرێم === * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩١ - ١٩٩٢)دا:''' لەم ماوەیەدا [[پارێزگای سلێمانی]] و [[پارێزگای ھەولێر]] و [[پارێزگای دھۆک]] لە لایەن [[بەرەی کوردستانی]]ەوە بە ڕێوەدەبرا، کە لەسەر ھەمان سیستەمی یەکە کارگێڕییەکانی ساڵی ١٩٨٩ بەڕیوەدەبرا، لەبەرئەوەی [[گوند]]ەکان تازە ئاوەدان دەکرانەوە، ھەروەھا لەڕووی کارگێڕییەوە [[ھەرێمی کوردستان]] دروست نەببوو تاوەکو لەساڵی ١٩٩٢ [[پەرلەمانی کوردستان]] پێکھێنرا. ئینجا یەکە کارگێڕییەکان دروستکرانەوە. * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩٢ - ٢٠٠٣)دا:''' # لە دوای [[ڕاپەڕین]]ی ١٩٩١، ھەڵبژاردنی [[پەرلەمانی کوردستان]] بە پێی بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢)دا ڕێگەی دا بە [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ھەموو ئەو [[قەزا]] و [[ناحیە]]یانەی بە مەبەستی سیاسی ھەڵوەشێنراونەتەوە سەر لە نوێ پێکبھێنرێنەوە.<ref> https://www.parliament.krd/media/6102/18.pdf</ref> # لە ساڵی ١٩٩٢دا قەزای شارباژێڕ لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) و [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) و [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) و [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) پێکھێنرایەوە.<ref>گۆڤاری پەرلەمان ژمارە(٢) تیشرینی یەکەم١٩٩٢، بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢) پاشکۆی(١)</ref> * '''لە ماوەی ساڵانی(٢٠٠٣ - ٢٠١٩)دا:''' # لە ساڵی (٢٠٠٥)دا بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بە پێشنیاری وەزارەتی ناوخۆ و [[پارێزگای سلێمانی]] بۆ ئاسانکردنی پڕۆسەی کارگێڕی لە سنووری قەزای شارباژێڕدا، (٣) ناحیە درووستکران بە ناوەکانی [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٥٥٤٦) لە (٢٩ - ١٢ - ٢٠٠٤). # دابڕانی [[ناحیەی سرۆچک]] بە ھەموو گوندەکانی لە قەزای شارباژێڕ و لکاندنی بە [[قەزای سەید سادق]]ەوە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٣١٠٨) لە (٢-٥-٢٠٠٧). # درووستکردنی [[قەزای ماوەت]] و دابڕانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] و ھەموو گوندەکانی و خستنە سەر قەزا تازەکە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(١٢١٨١) لە (٢٤-١١-٢٠٠٨)دا. * لە ئێستادا قەزای شارباژێڕ پێکھاتووە لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]])، [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]])، [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ]] === مێژووی قەزاکە لە نەخشەدا === <gallery> پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا </gallery> == قایمقام == بەپێی ساڵنامەکانی ویلایەتی مووسڵی عوسمانی، ساڵی ١٣٠٨ک(١٨٩٠ز)دا (نادر بەگ) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (وەلییەدین ئەفەندی) بووە. بەڵام بەپێی ساڵنامەی ویلایەتی موسڵی ساڵی ١٣١٠ک(١٨٩٢)، ئەوا (عەبدوڵا ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (ئەحمەد ئەفەندی) بووە. لە ساڵی ١٣١٢ک (١٨٩٤)دا (ئەحمەد ئاغا) بە وەکالەت قایمقامی شارباژێڕ بووە، جێگرەکەشی (ئیسماعیل ئەفەندی) بووە. ھەروەھا لەساڵی ١٣١٤ک(١٨٩٦) قایمقامی شارباژێڕ (ڕەمزی ئەفەندی) بووە، ئەویش بەپشت بەستن بەبەڵگەنامەیەکی عوسمانی کە ئاماژە بە لادانی ڕەمزی ئەفەندی و ھاتنەسەر کاری (عەبدولقادر پاشا) دەکات. ھەربەپێی بەڵگەنامەیەکی عوسمانی، کەلەساڵی ١٣١٦ک(١٨٩٨) پیشانمان دەدات کەناوبراو لەو ساڵەدا کۆچی دوایی کردووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> لەساڵی (١٣٢٥ک/١٩٠٧ز)دا قایمقامی شارباژێڕ گواستراوەتەوە و ھیچ کەسێک لەشوێنی دانەنراوە، بەڵام لەھەمان کاتدا جێگری قایمقام ھەبووھبەناوی (عەلی ئەفەندی). ھەروەھا لە ساڵی ١٣٣٠ک(١٩١٢ز)دا (سەید عەلی ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، وجێگرھکەشی (ئەحمەد موختار ئەفەندی) بووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> == ئەنجوومەنی قەزا == * ئەم ئەنجومەنە بەپێی ساڵنامەکان گۆڕانکاری بەسەرداھاتووە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی پێکھاتووە لە قایمقام و جێگری قایمقام، و بەرپرسی دارایی و بەرپرسی باج. لە ساڵی ١٣٠٨ک/ ١٨٩٠ز. دا ئەنجومەنی قەزا بەم شێوەیە بووە. {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | نادر بەگ || rowspan=1 style="text-align: center;" | وەلییەدین ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | سەید مەحموود ھارە ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | اصطیل عامرە |} * لەدواتردا ھەموو ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری تێداکرا، ھەربۆیەلەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز ئەنجومەنەکە بەم شێوەیەی لێھات: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | عەبدوڵڵا ئەفەندی || ئەحمەد ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ئەم کاربەدەستانە بەردەوام لە پلە و پۆستی خۆیان نەدەھێڵرانەوە، بەڵکو لەدواتر دا، لە ساڵی ١٣١٢ک/ ١٨٩٤ز، ئەندامانی ئەنجومەنەکە گۆڕانکاری تێدا کرا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٤دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | ئەحمەد ئەفەندی || ئیسماعیل ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ھەروەھا لە ساڵی ١٣٢٥ک/ ١٩٠٧ز ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ بریتی بوون لە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩٠٧دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | گواستراوەتەوە || عەلی ئەفەندی || عەزیز ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * لەگەڵ ئەمەش دا ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ لە ساڵی ١٣٣٠/١٩١٢ بوو بە پێنج کەس و بەشێک لەئەندامەکانیش گۆڕدراون، لەم کاتەدا (موفتی) بۆ قەزاکەدانراوە، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩١٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج !! موفتی |- | سەید عەلی ئەفەندی || ئەحمەد موختار ئەفەندی || عزەت ئەفەندی || سدیق ئەفەندی || شێخ جەلالەدین ئەفەندی |} === ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا === ئەم ئەنجوومەنە ھەر لە سەرەتاوە ھەبووە، بەڵام بەپێی ساڵەکان ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری بەرسەدا ھاتووە و فەرمانبەرانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕدراون. * لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. ئەندامانی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن تەنھا (سێ) کەس بوون، کەئەوانیش کەسایەتی گەورە و ئاغاکانی ناوچەکەبوون، کەبەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | شەریف ئاغا || عەبدوڵڵا ئاغا || کەریم ئاغا |} * بەڵام لە ساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە بوو بە(چوار) کەس، و بەشێک لە ئەندامانیش گۆڕانکارییان بەسەرداھاتووە، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| کەریم ئاغا || style="text-align: center| گواستراوە |} * ئەم ئەنجومەنە لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز . گۆڕانکاری زۆری بەسەردادێت، یەکێک لەو گۆڕانکارییانەی ڕوودەدات ئەوەیە کە ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ، راستەوخۆ دەبنەوە ئەندامی ھەمیشەیی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی شارباژێڕ و راستەوخۆ لەلایەن قایمقامەوە سەرۆکایەتی دەکرێن و جێگرەکەشی لەلایەن جێگری قایمقامەوە بەڕێوەدەبرێت، ھەروەھا چوار ئەندامی تریش بەھەڵبژاردن دادەنرێن، کەبەم شێوەیەی لێدێت: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} ئەحمەد ئاغا {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} فەتاح ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} گواستراوە | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * ھەر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز گۆڕانکاریی تێدا کرا و ئەندامانی لیژنەکە کران بە(نۆ)کەس، کە(پێنج) ئەندامیان کران بەئەندامی ھەمیشەیی و (سێ) ئەندامیشیان کران بەئەندامی ھەڵبژێردراو، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} گواستراوە {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی مەردان | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەزیز ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} کوێخا ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدولقادر ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * دواتر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. گۆڕانکاریی تێداکرا و ئەندامانی لیژنەکە گۆڕانکاریی تێداکرا، کەژمارەی ئەندامانی ھەڵبژێردراو کرا بە(چوار) ئەندام، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} سەید عەلی ئەفەندی {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئەحمەد موختار ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عزەت ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} شێخ جەلالەدین ئەفەندی | style="text-align: center| موفتی |- ! scope=row {{!}} سدیق ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} عەبوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} تۆفیق ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} === دادگای بەرایی قەزا === * ئەم دادگایە ھەر لەسەرەتاوە لە شارباژێڕدا دانرا، دواتر چەندین کەس کران بەئەندام لەم دادگایەدا، ئەم دادگایە پێکھاتبوو لەسەرۆکی دادگا و دوو ئەندام و دوو نووسەری دادگا، لەگەڵ یەک یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە(مستنطق)، پێوستە ئەوەش بڵێین ئەندامانی ئەم دادگایانە زیاتر کەسانی ئاینی و شەریعەتزان بوون، واتە دادگاکە زیاتر لە شێوەی دادگایەکی شەرعیدا بوو. لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا دادگای سەرەتایی لە قەزای شارباژێڕ بەم شێوەیە بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center|[[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]] || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * دواتر ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنەی دادگا گۆڕانکاریی بەسەرداھات و پێگەیان گۆڕانکاریی تێدا کرا، ھەروەکو دەبینین لەساڵی ١٣١٠ک/ ١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامەکانی دادگای بەرایی شارباژێڕ بوونبە حەوت کەس، بەم شێوەیە:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولڕەحمان ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| ڕەفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد نامیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| صاڵەح ئاغا || style="text-align: center| بەرید |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * لە ساڵی ١٣١٢/١٨٩٤ز. ئەندامانی دادگای بەرایی شارباژێڕ گۆڕانکاریی بەسەرداھات، کەیەکێک لەوانە (دەروێش ئەفەندی) بوو کە کرا بەیاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوە، ھەروەھا ([[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]]) کرا بە سەر نووسەری دادگا، و (عەلی ئەفەندی) کرا بە نووسەری دووەمی دادگا، ھەر یەکە لە (عەبدوڵڵا بەگ و مەحەمەد ئاغا)ش کرانە ئەندامی دادگا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| دەروێش ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} * ئەوەی جێگای ئاماژەیە لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز. دادگا لەقەزای شارباژێڕ نامێنێت، بەڵکو تەنھا فەرمانگەیەک دەبێت بە ناوی دادوەری لێکۆڵینەوە(استنطاق)، کە یاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوەکەش (محەمەد ئەفەندی) بووە، لەگەڵ دوو کەسیش وەکو جێبەجێکار و بەریدی فەرمانگەکە. بەڵام لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دووبارە ئەم دادگایە لە قەزای شارباژێڕ دادەندرێتەوە، ئەویش دەبێتە دوو بەش، (دادگای شەرعی و دادگای بەرایی)، کەدوو دادگای جیاواز بوون، بەشێوەیەک لەدادگای شەرعیدا بەشێک ھەبووە بۆ پرسی مناڵانی بێ باوک(یەتیم)، ئەوانیتریش بەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| جێگری سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| سەرنووسەری دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ناصر ئەفەندی || style="text-align: center| بەرپرسی منداڵانی بێ باوک |- | style="text-align: center| عەلی ڕەزا ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |} ھەروەھا ئەندامانی ھەردوو دادگاش ئاوھا بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی و دادگای بەرایی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولغەفور ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} == پۆلیس == سەبارەت بە پۆلیسی رووبەڕوبوونەوەی تاوان دەبینین کە تەنھا یەک کەس وەکو پۆلیس لە قەزاکەدا کاری کردووە، کەلەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا بریتی بوو لە(ملازم محەمەد ئەفەندی)، بەڵام لەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. یەکێکیتر ئەم ئەرکەی پێدەدرێت، ئەویش (قادر ئاغا)بوو. قادر ئاغا لە ساڵانی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز بەردەوام دەبێت لەپۆستەکەی. ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەم پۆلیسە و ئەرکەکەی لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز لە قەزای شارباژێڕدا نامینێت. لەگەڵ ئەمەشدا دەبینین بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەکە، ئەوا (تابووری پێنجەمی) ھێزی سەربازی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە سەنجاقی سلێمانیدا لەناوچەکانی شارباژێڕدا جێگیرکراون، بۆ رووبەرووبوونەوەی ھەر دۆخێکی نەخوازراو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == دارایی و ئابووری == دانیشتوانی ئەم قەزایە بەگشتی خەریکی کاروباری ڕەزداری و [[کشتووکاڵ]]ن، ھەروەھا ھەندێکیان بازرگانی ([[تووتن]])بوون و بۆ ئەمەش چەندین کێڵگەی تایبەت بەشتڵی توتنیان ھەبووە. لەگەڵ ئەمەشدا بەروبوومی ئەم قەزایە زۆر بەناوبانگە و بەرھەمەکانیان بۆ چەندین شوێن دەنێردرا، بە تایبەتی بۆ [[سلێمانی]]، کە لەوێدا خواستێکی زۆری ھەیە و بەرھەمەکانیان دەفرۆشرێت، ھەر بۆیە خەڵکی شارباژێڕ سودێکی زۆر لەبازاڕی [[سلێمانی]] دەبینن. ھەروەھا داھاتی شارباژێڕ لەساڵەکانی (١٨٥٤-١٨٥٥ز/١٢٧١ک) بەپێی سەرجەم باجەکانی (ڕسوم، یەک لەدە(عشور)، گومرگ، بۆیخانە) بریتی بووە لە(١٥)پارە و (١٤٥٢٩) قروش، ھەروەھا لە ھەندێکاتی تردا ئەم داھاتە بۆتە(١٥) پارە و (١٨٠٦٥) قروش.<ref> Levent Ayabakan,"Kürtlerde Tütün Kültürü ve Kürtlerin Tütün Ekonomisinde İngiltere’nin Rolü (18831923)،"VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2016ö 1, Sayı/No. 2 Güz/Fall 2016 ISSN 2149-9535, pp.14-29</ref> تەنانەت لە ساڵنامەکانی عوسمانیدا ئاماژە بە دانانی فەرمانبەر دەکەن بۆ سەرپەرشتیکردن و چاودێری زەوی و زاری ھاوڵاتیانی ناوچەکە، بۆ ئەمەش گرنگی بە تاپۆ دەدەن، ھەر بۆیە فەرمانبەری تاپۆ لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. بۆ یەکەمجار بۆ زەوییەکانی قەزاکەدانرا و یەکەم کەسیش کەلەم پۆستەدا دانرا (کانەبی قادر بەگ) بوو. دواتریش لەساڵانی ١٨٩٢-١٨٩٣ز. بەردەوام بوو لەپۆستەکەیدا. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت. تاکو لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. فەرمانەر بۆ ئەم بوارە دادەنرێتەوە کە(کانەبی عەبدولقادر بەگ) دەکرێتە فەرمانبەر لەم پۆستەدا. دواتر گرنگیدان بەلایەنی دارایی ناوچەکەوای لە دەوڵەتی عوسمانی کرد، کەیەکەیەکی تایبەت بەلایەنی دارایی شارباژێڕ دابنێت بەناوی (یەکەی دارایی قەزای شارباژێڕ) ئەم پۆستە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٢ز. لەقەزای شارباژێڕ دروستکراوە، یەکەم کەس کەلەم پۆستەدا دانرا بە ناونیشانی ئەمینی سندوق، ئەوا (تۆفیق ئەفەندی) بوو. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت، پاشان لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دەبێتە یەکەیەکی گەورە لە کارگێڕی قەزاکەدا بەناونیشانی خامەی دارایی(مال قلمی)، کە فەرمانبەران و بەرێوەبەرەکەی بەم شێوەیە بوو:<ref> 14-29.87, İsmet DEMİR, Uğurhan DEMİRBAŞ,..ve Hacı Osman YILDIRIM</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناوی فەرمانبەر !! پۆستەکەی |- | عزەت ئەفەندی || بەڕێوەبەری دارایی |- | جەمیل ئەفەندی || یاریدەدەری بەڕێوەبەری دارایی |- | عەلی مەردان ئەفەندی || بەرپرسی کۆکردنەوە و دەستخستنی دارایی |- | ڕەشید ئەفەندی || ئەمینداری سندوق |} == دانیشتوان == لەدوای نەمانی فەرمانڕەوایی بابانەکان لە١٨٥١ بەدواوە و ڕووخانی میرنشینەکە قەزای شارباژێڕ لە دەوڵەتی عوسمانیدا خرایە سەر سەنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، لە ساڵی ١٨٦٢ بە دواوە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]] کەژمارھی دانیشتوانی ھەموو [[سلێمانی]] لەنێوان ساڵانی ١٨٨١-١٨٨٢تاکو ساڵی ١٨٩٣بریتی بوون لە(١٢٤٧٩٠)کەس، ئەویش بەخەڵکی [[شارباژێڕ]] و پاشماوەی بابانەکان و ھۆزەکانی شارباژێڕ و جاف و دانیشتوانی [[مەرگە]]، و گوڵعەنبەر([[خورماڵ]] و [[ھەڵەبجە]] و [[ھەورامان]]ی ئەمڕۆ) و [[قەرەداغ]]. کەتەنھا ژمارەی دانیشتوانی شارباژێڕ لەم کاتەدا(٥٣٣٠)کەس بوون، کە ھەموویان موسوڵمانی [[سوننە]] مەزھەب بوون.<ref> Cengiz Cengiz, Murat BABUÇOĞLU, Orhan ÖZDİL, OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE MUSUL, (Ankara: 2005), 212. </ref> === فەرمانگەی تۆماری دانیشتوان (نفوس دائرەسی) === ئەم فەرمانگەیە لە سەرەتاوە پەرەی پێدراوە، ھەربۆیە دەبینین لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز ئەوا (عارف بەگ) دەبێتە بەپرسی ئەم کارە و (عەلی ئەفەندی)ش دەبێتە نووسەری فەرمانگەی ناسنامە، دواتریش (عەبدولکەریم ئاغا) دەبێتە بەرپرسی ئەم فەرمانگەیە و (کانەبی عارف بەگ)یش دەبێتە فەرمانبەر لەم فەرمانگەیە. ئەم دوانە لە خزمەتکردن بەردەوام دەبن، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز ھەمان ئەو ناوانەن کەلەم فەرمانگەیەدا کاردەکەن. ھەروەھا لەساڵانی ١٣٢٥ک/١٩٠٧زدا (عارف ئەفەندی) وەکو فەرمانبەر کار دەکات و (مەحمود ئەفەندی)ش وەکو نووسەر. ھەر ئەم فەرمانبەرانە بەردەوام دەبن لەکارەکانیان تاکو ساڵی ١٣٣٠ک/ ١٩١٢ز، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. ئەوا ھەمان ئەو فەرمانبەرانەلەم فەرمانگەیەکاردەکەن. ئەگەرچی لەبەڵگەنامەیەکی عوسمانیدا ئاماژە بۆ ئەوەدەکات (عارف ئەفەندی) لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١١ز. بەھۆی ھەندێ کردەوەی نەشیاو (گەندەڵی) لەپۆستەکەیدا دوور خراوەتەوە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> === ژمارەی دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ === {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none" |+ ژمارەی دانیشتوان لە نێوان ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٧٧دا | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2011/62722.PDF?ver=129817313510000000 | نووسەر = د.عەبدوڵا غەفور |زمان = کوردی}} </ref> |- ! ساڵ !! ژ.دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ !! ژ.دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی |- | ١٩٥٧ || style="text-align: center| ٤٢,٣٣٣ || style="text-align: center| ٣٠٤,٨٩٥ |- | ١٩٧٧ || style="text-align: center| ٥٥,٣٤٢ || style="text-align: center| ٦٩٠,٥٥٧ |- | ١٩٨٧ || style="text-align: center| ١٢,٨٥٦ || style="text-align: center| ٩٥١,٥٥٧ |- | ٢٠٠٢ || style="text-align: center| ٤٢,٨٨٨ || style="text-align: center| ١,٢٤٩,٨٢٤ |- | ٢٠١٩ || style="text-align: center| ٢٣,٥٤٨ || style="text-align: center| ١,٩٨١٠,٥٥ |} {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ژمارەی دانیشتوانی ژینگەیی قەزای شارباژێڕ و ناحیەکانی لە ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)دا ! یەکە کارگێڕییەکان ! ژینگە ! ١٩٥٧ ! ١٩٧٧ ! ١٩٨٧ ! ٢٠٠٢ ! ٢٠١٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناحیەی ناوەند]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢١ | style="text-align: center | ٢٠٧٧ | style="text-align: center | ١٥٠٨ | style="text-align: center | ٢٣٦٦ | style="text-align: center | ٦٢٢٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٩٦٦٠ | style="text-align: center | ١٣٦٦٨ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ١١٣٢٠ | style="text-align: center | ٣٧٢٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١١١٨١ | style="text-align: center | ١٥٧٤٥ | style="text-align: center | ١٠٧٠٤ | style="text-align: center | ١٣٦٨٦ | style="text-align: center | ٩٩٥٧ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] | شارنشین | style="text-align: center | ٩٩٧ | style="text-align: center | ٢٠١٦ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٢٥٠٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ١١٢٨٥ | style="text-align: center | ١٤٦٥٧ | style="text-align: center | ١٣٢٦٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١٢٢٦٢ | style="text-align: center | ١٦٦٧٣ | style="text-align: center | ١٥٧٦٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢٥ | style="text-align: center | ١٤٧٨ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٤٨٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٠٨٠ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٥١٥٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٦٠٥ | style="text-align: center | ١١٩٩٦ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٥٦٣٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]] | شارنشین | style="text-align: center | ٢٨٧ | style="text-align: center | ٣٩٩ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ١٨٠ | style="text-align: center | ١٨٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٩٩٨ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | ٧٦٢١ | style="text-align: center | ٢٦٦٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٢٨٥ | style="text-align: center | ١٠٩٢٨ | style="text-align: center | ٧٨٠١ | style="text-align: center | ٢٨٥٤ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٦٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٩٠٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٥٣٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٠ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٧١٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٩٥ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٥٤٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٧٦١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٣١٠ |- | rowspan=3 style="text-align: center;" | '''کۆی قەزا''' | شارنشین | style="text-align: center | ٤٣١٠ | style="text-align: center | ٥٩٧٠ | style="text-align: center | ٣٦١٠ | style="text-align: center | ٥٥٢٦ | style="text-align: center | ٧٨٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٣٨٠٢٣ | style="text-align: center | ٤٩٣٧٢ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ٣٧٣٦٢ | style="text-align: center | ١٥٧٧٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆ | style="text-align: center | ٤٢٣٣٣ | style="text-align: center | ٥٥٣٤٣ | style="text-align: center | ١٢٨٥٦ | style="text-align: center | ٤٢٨٨٨ | style="text-align: center | ٢٣٥٤٨ |- |} == فەرمانگەی پۆستە و تەلەگراف == لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. کۆمەڵێک فەرمانگە و فەرمانبەری نوێ لەشارباژێڕ بۆ کاری جیاجیا دامەزران، کەئەوانیش: (محەمەد ئەفەندی) وەک بەڕێوبەری پۆستە و تەلەگرافی شارباژێڕ دەست بەکاربووە. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیەکە لەم کاتەدا لەلایەن عوسمانییەکانەوە ئەم قەزایە زیاتر گرنگی پێدراوە و دامودەزگای میری زیاتر تیایدا جێگیکراوە، بێگومان لەبەر گرنگییە ستراتیجی و ئابوورییەکەی شارباژێڕیش بوو، لەبەرئەوەی تەواوی سنووری خۆرھەڵاتی ئەم قەزایە ھاوسنوور بوو لەگەڵ سنووری دەوڵەتی [[ئێران]]ی ئەو کات.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == پەروەردە == ھەروەھا لەلایەنی زانستیشدا، ئەو کاتە جگەلە مامۆستایانی ئاینی و [[مزگەوت]] و تەکیە و مەدرەسە کە رۆڵێکی گرنگیان بینیوە لەلایەنی زانستی و فێرکاری لە [[کوردستان]]دا، ئەوا لەم کاتەدا کەسێک بەناوی (سلێمان ئەفەندیە وەکو مامۆستا (مدرس) لە قەزاکە دامەزرێنراوە. تەنانەت ئەنجومەنێکی تایبەت بەزانست لە قەزاکەدا جێگیرکراوە بۆ ئەوەی سەرپەرشتی کاروباری زانستی شارباژێڕ بکات کەناوی (ئەنجوومەنی معارف) بووە، واتای ئێستا ئەم ئەنجومەنە، ئەنجومەنی پەروەردە بووە، کەئەندامانی ئەم ئەنجومەنەش پێکھاتوون لە (شەش) کەس، بەم بەم شێوەیە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناو !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center |سەید عەلی ئەفەندی(قایمقامی ئەوکات) || style="text-align: center | سەرۆکی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | صدیق بەگ || style="text-align: center | نوێنەری پەروەردە لە قەزای شارباژێڕ |- | style="text-align: center | عەبدولقادر بەگ || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | محەمەد عارف ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | عەلی مەردان ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | جەمیل ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |} == شوێنەوار == قەزای شارباژێڕ لە ڕووی شوێنەوارەوە دەوڵەمەندە بەڵام زۆرینەیان کنە و پشکنینی بۆ نەکراوە و نەخراوەتە ڕوو لێرەدا چەند شوێنێک دەخەینە ڕوو کە لە ئێستادا وەک شوێنی گەشت و گوزار و ئاینی لێھاتووە ھەرچەندە بایەخیان وەک پێویست نەدراوە. * '''گۆڕی میرانی بابان لە قەڵاچوالان:''' کە سەردەمانێک [[قەڵاچوالان]] پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بووە ئەو میرانەی لەو سەردەمەدا حکومیان کردووە گۆڕەکانیان لەم گوندەدایە و لە ئێستادا وەک شوێنەوارێکی مێژووی ماونەتەوە، کە گۆڕی ھەریەکە لە (سلێمان پاشای بابان١٧٥١-١٧٦٥ز)، لەگەڵ گۆڕی ھەریەکە لە"ئەحمەد پاشاو محەممەد پاشا"ی ھەردوو برای سلێمان پاشای کوڕانی خالید پاشای کوڕی تەیموور خانی برای سلێمان پاشای"بەبە"و چەند بەگ و کەسایەتییەکی ناوداری سەردەمی فەرمانڕەوایی [[میرنشینی بابان]]ە لە [[قەڵاچوالان]].<ref> https://www.historyofkurd.com/2019/11/28/مێژووی-میرنشینی-بابان/</ref> * '''ئاشی ئاوی گۆڕانکە:''' یەکێکە لە و ئاشی ئاوانەی دەکەوێتە گوندی [[گۆڕانکە]] سەر بە ناحیەی سیوەیل، بە دووری (٢٥کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]] و (٥٦کم) لە شاری [[سلێمانی]]، گوندی گۆڕانکە لەبەرئەوەی ئاوی زۆر بووە ھەر لە کۆنەوە ئاشی ئاوی تیادابووە، ئەم ئاشە ھەتاوەکو ساڵی (١٩٩٨) کاری کردووە. وە لە ساڵی (٢٠٢٢)دا نۆژەنکراوەتەوە و لە ئێستادا وەک شوێنێکی گەشتیاری دێرین خەڵکی سەردانی دەکەن. لە دوو ژوور پێکھاتووە ژوورێکیان بۆ پێکھاتەی ئاشەکەیە وەک(نەی، چەقەنە، کۆل، پەروانە، بەرداشەکان …… ھتد)، ژوورەکەی دیکەیان تایبەتە بە پشوودانی ئاشەوان.<ref> https://kurdipedia.org/default.aspx?q=20211120174923396678&lng=1</ref> * '''پیری شەوکێڵ:''' دەکەوێتە گوندی [[ئەحمەدئاوا، چوارتا|ئەحمەداوا]]ی سەر بە [[ناحیەی سیتەک]]، (٢٠کم) دوورە لە شاری [[سلێمانی]] و (١٢کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]]وە، جێ نزرگەیەکی ئایینی بووە و لە ھەمان کاتدا شوێنێکی گەشتیارییە خەڵکی ڕووی تێدەکەن. بە وتەی مێژوو نووسان پیری شەوکێڵ ئامۆزای پیرمەگروونە.<ref> https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/xaki-piroz-30042021</ref> * '''ڕوانگەی مەلا نەبی:''' ئەم ڕوانگەیە لە گوندی [[بارێی بچووک]]ی سەر بە [[ناحیەی سیوەیل]]ە، دەکەوێتە باکووری ڕۆژھەڵاتی [[چوارتا]]وە بە دووری (٥٥کم)، وە (٧٥کم) لە شاری [[سلێمانی]]یەوە دوورە، ڕوانگەیەکی کات زانینە بە شاخەکەی بەرامبەر مزگەوتەکەوەیە پێی دەڵێن (مەردەک) و لەلایەن زانا و فەلەکناس (مەلا نەبی) لە سەدەی شانزەدا درووستکراوە بۆ زانینی کات و وەرزەکان و جەژنەکان، تا ئێستاش بەشی زۆری ھێما و ئاماژەکانی دیارن.<ref> https://photos.google.com/share/AF1QipMgot3r-2xSqcsIQOEMygIlWaCbvpNic6zpjb7KMyB3rjx_9OoldemFKKhCZtIASA?key=eUZEMTNFMDZoLUlybEZoemU1TWFWQ0U5RUZoekt3</ref> * '''دەستنوسەکەی مەلا موسای شابەدین:''' ئەم قورئانە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (٤٥٦)ساڵ بەر لەئێستا، بە دەستی (مەلا موسای تەوەکولی) لە گوندی [[شەھابەدین]] بە ئاوی گوڵ و مرەکەب و بە خەتێکی جوان و ڕوون(خەتی کوفی) لە سەر کاغەز نووسراوە لە ساڵی (١٥٦٢ز)، چەندین جار ونبووە و ھەوڵی دزینی دراوە، ئێستا لەلای (مەلا فاتیح ئەحمەد)ە لە گوندی [[بارێی بچووک]] کە نەوەی مەلا موسایە. لە قەزاکەدا چەندین مەزار و شوێنی پیرۆزی تر ھەیە وەک (خەرگەڕەش لە [[گورگەدەر]]، پیرکۆپکە لە [[کانی سارد، شارباژێڕ|کانی سارد]]، پیریوسف و پیرخەیاڵ لە [[کانی وەیسە]]، پیرمحەمەد لە [[مڕانێ]]، مەرقەدی شێخ زەینەڵ لە [[پیرێسک]]). == کارگێڕی == ناوەندی قەزا شارۆچکەی [[چوارتا]]یە. قەزای شارباژێڕ قەزایەکی [[پارێزگای سلێمانی]]یە کەوتۆتە باکووری ڕۆژھەڵاتییەوە. لەڕووی کارگێڕییەوە لە قەزای شارباژێڕ و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]](ناوەند) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]] و [[ناحیەی سیوەیل]] و [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی سیتەک]] پێکھاتووە، لەگەڵ ٢٠٣ [[گوند]]:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان 2009 لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/a212.pdf |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢٣| نووسەر = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> === ناحیەی قەزای ناوەند(ناوەند) === لە ٣١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[چوارتا]](ناوەند) * [[ئاژگە]] * [[ئەستێرک]] * [[باخی ئاشی]] * [[بەردەزەرد، شارباژێڕ]] * [[بناویلەی چوارتا]] * [[بەیانان]] * [[بزورگی]] * [[بێتوات]] * [[تازەدێ، چوارتا]] * [[جوبرەئیل، شارباژێڕ]] * [[چنارەی چوارتا]] * [[خمانێ]] * [[خێوەتە، شارباژێڕ]] * [[دڕەڵەی حاجی]] * [[دێگەڵ]] * [[سامان، شارباژێڕ]] * [[ساڵانان]] * [[سنجەڵێ]] * [[سنکێ]] * [[سەرسیر]] * [[شەمساوا]] * [[قەڵاچوالان]] * [[قشڵاغ، شارباژێڕ]] * [[قوتابیان]] * [[کەناروێ]] * [[کیسەڵاوا]] * [[گەنکێ]] * [[گردەزبێر]] * [[مێکۆکان]] * [[واژە]] * [[وەڕاز]] {{Div col end}} === ناحیەی سیوەیل === لە ٦٦ گوند پێکھاتووە و ناوەندی شارەدێکە گوندی [[باسنێ]]یە. {{div col|colwidth=8em}} * [[باسنێ]](ناوەند) * [[ئاشقەدۆڵ]] * [[ئاشی بارام]] * [[ئاوەزێ]] * [[بارێی بچوک]] * [[بارێی گەورە]] * [[بۆسکان]] * [[بێورێ]] * [[بوالک]] * [[بوترەکێن]] * [[پیرێسک]] * [[پیرمەند]] * [[تیمار، سیوەیل]] * [[توتکان]] * [[تەم تەم]] * [[جافری]] * [[چۆمانی شارباژێڕ]] * [[چەمەکان]] * [[دڕوێ]] * [[دەشتی زاخێ]] * [[دێرێی خواروو]] * [[دێرێی سەروو]] * [[ڕەشەکانی]] * [[زاخێ]] * [[زیکان]] * [[سماقەشاڵی]] * [[سوورەدزێ]] * [[سوورەبانی ئالان]] * [[سوورەبانی نۆرک]] * [[سنجەڵێی سیوەیل]] * [[سەربستان]] * [[سیاوەشان]] * [[سیرێی بابەشێخ]] * [[سیرین]] * [[سێونگ]] * [[شەھابەدین]] * [[شیوەکەڵ]] * [[قۆخانی نۆڕک]] * [[قۆخی بابەشێخ]] * [[قۆخی بارێ]] * [[قۆخی تالون]] * [[قۆخی حاجی کەریم]] * [[قۆخی حەسەن ناڵی]] * [[قۆخی غەفار]] * [[قۆخی فەقێ سەعید]] * [[قەڵاتەشین]] * [[قەڵاتی سڵێمان]] * [[کاوڵانی نۆڕک]] * [[کانی گوێز، شارباژێڕ]] * [[کانی شوان]] * [[گۆڕانکە]] * [[گۆماوان]] * [[گۆمڵێ]] * [[گوێزەقوپاو]] * [[مەروێ]] * [[مڕانێ]] * [[مەڵکەتێن]] * [[موسەک]] * [[مێرگان]] * [[نورە]] * [[نۆڕەباب]] * [[نۆڕک]] * [[نانوان]] * [[نەڵەسو]] * [[ھەڵوانی شارباژێڕ]] * [[ھەرزنەوەش]] * [[ھەنگێ]] {{Div col end}} === ناحیەی گاپیڵۆن === لە ٢٠ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]](ناوەند) * [[باڵخ]] * [[بایزاوا، گاپیڵۆن]] * [[چۆخماخ]] * [[دۆڵبێشکی مام خۆشی]] * [[دۆڵبێشکی مام عەباس]] * [[دۆڵبێشکی شێخ حسێن]] * [[دۆڵبێشکی شێخان]] * [[سینگر]] * [[کارێزە، گاپیڵۆن]] * [[کانی مێو]] * [[کونەماسی]] * [[کۆڵەرد]] * [[گەڕەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گەورەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گۆمەسارد]] * [[قەیوانی گەورە]] * [[قوڵەچاخ]] * [[مالومە]] * [[مێوڵاکە]] * [[ووڵاغلو]] {{Div col end}} === ناحیەی زەلان === لە ٥١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[زەلان]](ناوەند) * [[ئاڵەک]] * [[بیانە]] * [[بەوزان]] * [[پاڕەزان]] * [[پڵنگە]] * [[توانا، شارباژێڕ]] * [[چاڵەخەزێنە]] * [[چەمەک]] * [[چنارەی شێخەڵمارێن]] * [[چنارەی شێخ لەتیف]] * [[چۆڕک]] * [[چەمیاڵەی خواروو]] * [[چەمیاڵەی سەروو]] * [[حەسەن گورگ]] * [[دێگەڵەی شارباژێڕ]] * [[دێگەڵەکۆن]] * [[دۆڵپەموو]] * [[ڕەشک]] * [[ڕەنگێنەی شارباژێڕ]] * [[زێوێی شارباژێڕ]] * [[زیە]] * [[سەرخوار]] * [[سپیدارە، زەلان]] * [[سوێڕەڵە]] * [[شیوی مەڕی]] * [[شێخەڵمارێن]] * [[غەریبە]] * [[قازیاوای شارباژێڕ]] * [[قۆخی حاجی ڕەشید]] * [[کارێز، شارباژێڕ]] * [[کانی خدران]] * [[کانی بەنی شارباژێڕ]] * [[کانی کوزەڵە]] * [[کانی مردوان]] * [[کەوانەدۆڵ]] * [[گەڵی]] * [[گردەکەروێشک]] * [[گوێزەڕەش]] * [[گۆڕەدێم]] * [[گۆزی]] * [[گۆماو، شارباژێڕ]] * [[مامەخەلان]] * [[مایانان]] * [[موبڕە]] * [[مێشولان]] * [[ھەرمێلەی سەروو]] * [[ھەرمێلەی خواروو]] * [[ھەوارەبەرزە، شارباژێڕ]] * [[ھەوڵو]] * [[ولیاوا]] * [[ناومێرگ]] {{Div col end}} === ناحیەی سیتەک === لە ٣٥ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[سیتەک]](ناوەند) * [[ئاڵەسیاوی خواروو]] * [[ئاڵەسیاوی سەروو]] * [[ئەحمەدئاوا، چوارتا]] * [[بابەکراوا]] * [[بازەگیر]] * [[بزەینیان]] * [[بناویلەی گۆیژە]] * [[تەگەران]] * [[چنگیان]] * [[خەمزە]] * [[دڕەڵەکۆن]] * [[دووچۆمان]] * [[دۆڵەتوو]] * [[زەردەبی]] * [[سیرەمێرگی شارباژێڕ]] * [[شارستێنە]] * [[شیراوێژە]] * [[عازەبانی شارباژێڕ]] * [[قەیوانی بچوک]] * [[قولەڕەش]] * [[کانی سارد، شارباژێڕ]] * [[کانی شێخان]] * [[کانی وەیسە]] * [[گەڕەدێ]] * [[گەنکاوا]] * [[گورگەدەر]] * [[مارەڕەش]] * [[مۆکەبە]] * [[ھەباسەچەقەڵ]] * [[ھەراسان]] * [[ھەرمن]] * [[ھۆمراخ]] * [[وەڵانە]] * [[وێڵەی شارباژێڕ]] * [[نۆدێ]] {{Div col end}} == ئەمانەش ببینە == * [[چوارتا]] * [[شارباژێڕ]] * [[پارێزگای سلێمانی]] * [[پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی]] * [[قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|2}} {{پارێزگای سلێمانی}} {{دابەشکارییە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی}} {{گوندەکانی شارباژێڕ}} {{پۆلی کۆمنز|Sharbazher District}} {{تووڵی دەروازە|عێراق|کوردستان|جوگرافیا}} [[پۆل:جوگرافیای باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] [[پۆل:قەزاکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی ھەرێمی کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی عێراق]] [[پۆل:قەزاکانی کوردستان]] tu0268s1ctww01c3uio40sr1xjinlr3 1454513 1454512 2025-06-19T05:54:31Z MFTG 21816 /* ڕووبەر */ 1454513 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە | ناو = قەزای شارباژێڕ | ناوی_فەرمی = '''{{lang-ar| قضاء شھربازار}}<br>{{lang-en| Sharbazher District}}''' | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوەکانی_تر = | جۆری_نیشتنگە = '''[[قەزا]]''' <!--- وێنەکان، ناسناو، دروشم ---> | وێنە = {{Photomontage | photo1a = نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە پارێزگای سلێمانیدا.jpg | photo2a = | photo2b = نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg | photo3a = | photo3b = | | spacing = 2 |size = 266 }} | شرۆڤەی_وێنە = نەخشەی سەرەوە:{{ھن}}نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە [[پارێزگای سلێمانی]]دا{{ھن}}(سوور){{ھن}}نەخشەی خوارەوە:{{ھن}}نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ | وێنەی_ئاڵا = | قەبارەی_ئاڵا = 300px | وێنەی_مۆر = | قەبارەی_مۆر = | وێنەی_نیشان = | قەبارەی_نیشان = | ناسناو = | دروشم = <!-- نەخشەکان و شوێنی جوگرافیایی ------> | وێنەی_نەخشە = {{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom=8 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} | قەبارەی_نەخشە =200px | شرۆڤەی_نەخشە = '''قەزای شارباژێڕ''' | دەرزیی_نەخشە = | ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = | شوێنی_ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = top | قەبارەی_دەرزیی_نەخشە = 270px | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە = | بەرزونزمیی_دەرزیی_نەخشە = ١ | پۆتانەکان = {{coord| 35.7| 45.6 |region:IQ|display=inline,title}} | دەرزیی_دیاریکردنی_پۆتانەکان = <!-- شوێن ------------------> | جۆری_دابەشکراو = [[وڵات]] | ناوی_دابەشکراو = {{ئاڵا|عێراق}} | جۆری_دابەشکراو١ = [[ھەرێمی فێدراڵ]] | ناوی_دابەشکراو١ = {{ئاڵا|کوردستان}}{{ھن}}([[ھەرێمی کوردستان]]) | جۆری_دابەشکراو٢ = [[پارێزگا]] | ناوی_دابەشکراو٢ = [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] | جۆری_دابەشکراو٣ = [[پایتەخت|مەڵبەند]] | ناوی_دابەشکراو٣ = [[چوارتا]] | جۆری_دابەشکراو٤ = ژمارەی [[ناحیە]]کان | ناوی_دابەشکراو٤ = <span style="color:#090;">٥</span> | جۆری_دابەشکراو٥ = ژمارەی [[گوند]]ەکان | ناوی_دابەشکراو٥ = <span style="color:#090;">٢٠٣</span> <!-- دامەزران ---------------> | سەردێڕی_دامەزران = بوون بە [[قەزا]] | ڕێکەوتی_دامەزران = [[١٨٥٦]] | سەردێڕی_دامەزران١ = | ڕێکەوتی_دامەزران١ = | سەردێڕی_لەناوچوون = | ڕێکەوتی_لەناوچوون = | دامەزرێنەر = | ھۆکاری_ناونران = <!-- ڕێبەرەکان، شێوازی دەسەڵات ---> | پەراوێزەکانی_دەسەڵات = | جۆری_دەسەڵات = | حیزبی_سەرۆک = | سەرناوی_سەرۆک = قایمقام | ناوی_سەرۆک = عەدنان کاکەڕەش | سەرناوی_سەرۆک١ = | ناوی_سەرۆک١ = | سەرناوی_سەرۆک٢ = | ناوی_سەرۆک٢ = <!-- ڕووبەر ----------------------> | سەرجەمی_ڕووبەر_بە_کم٢ = ١٢١١ | ڕووبەری_وشکایی_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_لەسەددا = | ڕووبەری_شاری_بە_کم٢ = | ڕووبەری_لادێیی_بە_کم٢ = <!-- بەرزایی ---------------------> | بەرزایی_بە_م = ١١٩١ | بەرزترین_بەرزایی_بە_م = ٢١٠٥ | نزمترین_بەرزایی_بە_م = ٧٨٦ <!-- ژمارەی_دانیشتووان ----------------> | ژمارەی_دانیشتووان = ٢٣،٥٤٨ | دانیشتووان_لە = [[٢٠١٩]] | چڕیی_دانیشتووان_بە_کم٢ = ١٩،٤ | مەزندەی_دانیشتووان = | مەزندەی_دانیشتووان_لە = | دانیشتووانی_شاری = ٧٨٢٣ | چڕیی_دانیشتووانی_شاری_بە_کم٢ = | دانیشتووانی_لادێیی = ١٥٧٧٨ | چڕیی_دانیشتووانی_لادێیی_بە_کم٢ = | سەرناوی_دانیشتووان = | ئاگاداریی_دانیشتووان = <!-- دانیشتوواناسی (بەشی ١) --------> | جۆری_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] و [[ئایین]] | سەرناوی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] | زانیاریی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمانی کوردی|کوردی]] ([[کوردیی باشووری|سۆرانی]]) | سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] | زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئیسلام]]([[سوننە]]) | سەرناوی٣_دانیشتووانناسی١ = [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|ب پ م]](٢٠١٧) | زانیاریی٣_دانیشتووانناسی١ = ٠٫٧٠٦<ref name="GlobalDataLab">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|سەردێڕ=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|وێبگە=hdi.globaldatalab.org|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref><br/>{{color|#0c0|بەرز}} · [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|٢ەم بۆ ١٧]] <!-- کاتناوچە --------------> | کاتناوچە١ = [[ناوچەی کاتی]] | جیاوازی١_لە_utc = +٣ | کاتناوچە١_DST = [[ھاوین]] | جیاوازی١_لە_DST = +٣ <!-- کۆدی_پۆستە، کۆدی_ناوچە ---> | جۆری_کۆدی_پۆستە = | کۆدی_پۆستە = ٤٣٠٠٠ | جۆری_کۆدی_پۆستە٢ = | کۆدی_پۆستە٢ = | جۆری_کۆدی_ناوچە = [[تەلەفۆن]] | کۆدی_ناوچە = ٩٦٤+ <!-- وێبگە، پەراوێزەکان --------> | وێبگە = http://www.slemani.gov.krd/ku/ | پەراوێزەکان = }} '''قەزای شارباژێر''' یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]] لە [[ھەرێمی کوردستان]] لە [[عێراق]]. ناوەندەکەی شارۆچکەی [[چوارتا]]یە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/300919024657.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ژمارەی دانیشتوانی بریتییە لە ٢٣،٥٤٨ کەس.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = پێشبینی دانیشتوان بۆ ساڵی ٢٠١٩ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> بەڵگەنامەکانی دەوڵەتی عوسمانی پێمان دەڵێن کە بنکەی قەزای شارباژێڕ سەرەتا لە [[شیوەکەڵ]] بووە، دواتر بەپێی بەڵگەکان کە بنکەی قەزای شارباژێر لەم کاتەدا لە [[سیتەک]] بووە و ئەمە جگە لەوەی پێشنیاری گوندی [[کەناروێ]] وەک ناوەندی قەزاکە لە تەلەگرافنامەکانی عوسمانیدا گفتوگۆ کراوە، بەڵام بە ھاتنی ئینگلیزەکان و کاتێک (ئەدمۆنز) فەرمانڕەوای لیوای [[سلێمانی]] بووە، ناوەندی قەزای بۆ [[چوارتا]] گواستووەتەوە. لە سەردەمی عوسمانیدا دیاریکردنی [[سیتەک]] وەک بنکەی قەزاکە لەبەر چەند ھۆکارێک بووە، یەکەمیان نزیکی لە [[سلێمانی]] و دووری لە سنووری قەڵەمڕەوی شای [[ئێران]]ەوە، بۆ ئەوەی ھەر ھێرش و پەلامارێک بوو لە سنوور دوور بێت، ھەروەھا بە ئاسانی یارمەتی و پاڵپشتی لە [[سلێمانی]]یەوە پێ بگات. ئەمە جگە لەوەی [[سیتەک]] بە دەربەندەکانی ئەزمڕ و گۆیژە و دۆڵەکانی سنووری [[بەرزنجە]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەڵاچوالان]] و سەرە ڕێگەی کاروانە بازرگانییەکانی نێوان [[بانە]] و [[سلێمانی]]یەوە بەسترابووەوە. ھەروەھا دیاریکردنی چوارتا بۆ ناوەندی قەزا لەلایەن ئینگلیزەکانەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، (ئەدمۆنز) وەک حاکمی ئینگلیز لە [[سلێمانی]] بێزار بووبوو لە ھەڵسوکەوتی قایمقام و ئەو فەرمانبەرانەی قەزای شارباژێڕ کە لەگەڵ تەواوبوونی دەوام لە [[سیتەک]] نەدەحەوانەوە و دەھاتنەوە [[سلێمانی]]، لەبەر ئەوە بیر لەوە کرایەوە کە شوێنێکی دوورتر لە [[سلێمانی]] و شوێنێکی گونجاو دیاری بکرێت، ئەدمۆنز گەشتێکی بەیاوەری قایمقامەکانی سەردەمی [[شێخ مەحموودی حەفید]] و سەردەمی دواتردا بە شاربژێڕدا کرد، دواجار [[چوارتا]] دیاریکرا وەک شوێنێک بۆ ئەوەی ناوەندی قەزاکەی بۆ بگوازرێتەوە. ئەوانەی لە [[سیتەک]] بوون بەم بڕیارە دڵتەنگ بوون، و بە ئەدمۆنزیان ئەوت [[چوارتا]] ئاوەکەی کانزاییە و بۆ [[گەدە]] خراپە، بەڵام ئەدمۆنز بڕیاری خۆیداو قامقامی نوێ لە ناوەندی [[چوارتا]] دەستبەکاربوو و تا ئەمڕۆش ھەر [[چوارتا]] ناوەندی قەزای شارباژێڕە. <ref> Edmonds, C. J., 1957“Shar Bazhêr and the Basin of the Qalachuwalan,” The Geographical Journal, Vol. 123, No. 3 (Sep., 1957), pp. 318-328</ref> [[شارباژێڕ]] ناوچەیەکە یان ڕووبەرێکە دەکەوێتە باکوور و ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە لە ڕووبەر و گوندەکانی [[قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەزای ماوەت]] و ھەندێک لە گوندەکانی [[ناحیەی ناڵپارێز]] پێکھاتبووە، لە سەر زمانی خەڵکی ناوچەکە بووەتە دوو بەش شارباژێڕی (سەخت و تەخت)، ئەویش بە ھۆی پێکھاتەی خاکەکەیەوە کە لە چیا و دۆڵ و دەشتەکان پێکھاتووە، لە سەردەمی عوسمانییەکاندا بووەتە دوو سنجاق، (سنجاقی شارباژێڕ و سنجاقی سرۆچک) لە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئیتر بە پێی یەکە کارگێڕییەکان و سیستەمی دەوڵەتداری دابەش بووە بۆ چەندەھا یەکە. لە ئێستادا ناوی شارباژێڕ تەنھا بۆ [[قەزای شارباژێڕ]] ماوەتەوە و لەڕووی کارگێڕییەوە لە (٥) ناحیە پێکھاتووە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سایتی پارێزگای سلێمانی | ناونیشان = https://slemani.gov.krd/so/newsDetail.php?newsID=684&secID=5 |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی پارێزگای سلێمانی |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) * [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) * [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) * [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) * [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) == ناو == دەربارەی ناوی شارباژێڕ بۆچوونی جیاواز خراونەتەڕوو، گومانی تێدانییە کە ئەم ناوە ناوێکی زۆر دێرین نییە، واتە ناوەکە پەیوەندی بە بنەچەی ئەو ناوانەوە نییە کە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی گەلی دێرینی [[لۆلۆبی]]ەکان کە ھەر لە سەرەتای ھەزارەی سێیەمی پێش زایینەوە ھەتا سەردەمی [[ماد]]ەکان لە کۆتایی سەدەی حەوتەمی پێش زایین شارباژێڕ بەشێکی گرنگ و ناوجەرگەی نیشتیمانی ئەم [[لۆلۆبی]]ەکانی پێک دەھێنا.<ref> Louis D., Geographical Levine, ; 84-8ii 4: 0.101.1RIMA II A.;78-15; 75b-RIMA III A.0.102.2: ii 10Studies in the Neo-Assyrian Zagros: I, Iran, Vol. 11 (1973), pp. 1-27.</ref> لەبنەچەدا ناوی شارباژێڕ نابێت لەسەردەمی دوای [[ماد]]ەکان کۆنتربێت، و بەتایبەتی تر ئەم ناوە لەوانەیە لەسەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانەوە]] برەوی سەندبێت. پسپۆڕی بواری زمانە دێرینەکانی کوردستان (کۆزاد محەمەد ئەحمەد) دەڵێت ھەموو ئەو لێکدانەوانەی بۆ ناوی شارباژێڕ کراون کە گوایە ناوەکە لە دوو بڕگە پێکھاتووە (شار+باژێڕ) و ھەردووکیشیان ھەر بە واتای (شار)دێن، یەکێکیان بە [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و ئەوانی تریش بە [[کوردیی باکووری|کرمانجی]]، لایەنگرانی ئەم لێکدانەوەیە تەواو نەیانپێکاوە و "تاڕادەیەک جێگەی پرسیار و سەرسوڕمانە".<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> لەبەرئەوەی کۆنی و ڕیشەی سەدان و ھەزاران ساڵەکەی لەبەرچاونەگیراوە و، تەنھا بە پێوەری زمان و فەرھەنگی ئەم سەردەمە لەو ناوە کۆنانە دەڕوانن، کۆزاد محەمەد پێی وایە کە بەشی دووەمی ناوەکە (باژێڕ) بە واتای (بازاڕ) دێت نەک (شار)، بۆ ئەم مەبەستەش کۆزاد محەمەد ئاماژە بە ناوی سەرکردەیەکی سەربازی باڵای سەردەمی پاشای ساسانی کیسرا ئەنۆشیروان(٥٣١-٥٧٩ز.) دەکات کە ناوی (شەھروەڕاز) بووە واتە (بەرازی دەوڵەت)، ھەروەھا پەیوەندی وشەی (شار) بە وشەی خشاثرای میدییەوە کە بە واتای (پاشا) دێت و کۆزاد ئەحمەد بە وشەیەکی فارسی داناوە، ئەو پێی وایە کە وشەی (شار) لە زمانی کوردیدا لە سەردەمەکانی پێشوودا بە واتای (دەوڵەت)یش ھاتووە، ھەتا ئەو کاتەی کە وشەی (دولة) لە جێگەی وشەی (شار) بۆ دەوڵەت بەکارھێندراوە، لەبەرئەوە کۆزاد محەمەد دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە (شارباژێڕ) لە کۆندا واتای(دەوڵەتە شار) یان (شارە دەوڵەت)ی داوە، لەبەرئەوەی لەسەردەمە دێرینەکاندا دەوڵەتۆکەی بچووک ھەبوون کە تەنھا یەک شار و دۆڵ و دەشتەکانی دەوروبەرەکەی چەقی دەسەڵات و سنووری فەرمانڕەواییان بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ناوی (شارباژێڕ)تەنھا لەم پێنجەسەد ساڵەی ڕابردوودا لە تۆمارەکاندا ناوی ھاتووە، و تەنھا لەسەردەمی [[میرنشینی بابان]] و [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکاندا]] ناوەکە بە شێوەی (شھربازاڕ) تۆمارکراوە و ئەم شێوازە تۆمارکردنەش ھەتا ئێستا لە ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری کەسێتی دا ھەر دەنووسرێت (شھربازار) و لە زاری خەڵکی ناوچەکەشەوە ھەر بە شێوەی (شارباژێڕ) گۆ دەکرێت. جێی ئاماژەیە ئەم ناوە لە [[زمانی تورکی]] عوسمانیشدا ھەر بەمانای شوێنی بازارکردن دێت، لەبەرئەوە تورکەکان کێشەیەکیان نەبووە لە تۆمارکردنی ناوەکە بە شێوەیەک کە نزیکە لە ناوی شارباژێڕەوە و بە (شھربازار/شھرپازار) تۆماریان کردووە، و بۆ دەوڵەتی سەفەویش ئەم ناوە شێوەیەکی فارسی داوە و کێشەی لەگەڵ نەبووە، و دواتریش دەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی [[عێراق]]یش (شھربازار)ەکەیان لە کوردییە ڕەسەنەکەی (شارباژێڕ) پێ باشتربووە و تا ئێستاش ھەر لە تۆمارە فەرمییەکاندا بەو شێوەیە تۆماری دەکەن. == جوگرافیا == قەزای شارباژێڕ یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]، دەکەوێتە بەشی باکووری ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە درێژی سنوورەکەی لەگەڵ [[پارێزگای کوردستان|پارێزگای سنە]]([[شارستانی بانە]])ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە [[ئێران]]، دەگاتە(٣٦کم) بەمەش ڕێژەی لە (١٦٬١٪) کۆی گشتی سنووری ھاوبەشی [[عێراق]] و [[ئێران]]ی پێکھێناوە، لە پارێزگای سلێمانی. لە بەشی باکوور لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٧٠کم)، لە بەشی باکووری خۆرئاوا لەگەڵ [[قەزای دووکان]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (١١کم)، لە بەشی خۆرئاوا و باشووری خۆرئاوا [[قەزای سلێمانی]]یە بە درێژی (٤٥کم)، لە باشوور [[قەزای سەید سادق]] بەدرێژی (٢٦کم)، لە خۆرھەڵاتەوە [[قەزای پێنجوێن]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٣٣کم)، بەمەش سەرجەمی درێژی سنووری شارباژێڕ دەگاتە (٢٢١کم).<ref> https://www.openstreetmap.org/#map=10/35.7287/45.6551</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ درێژی سنووری قەزای شارباژێڕ لەگەڵ دەوروبەریدا |- ! سنوور !! درێژی بە(کم) !! ڕێژەی ٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[شارستانی بانە]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٫١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای ماوەت]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای دووکان]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سلێمانی]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٥ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠٫٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سەید سادق]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای پێنجوێن]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٣ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٫٧ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" |'''کۆی گشتی''' || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠٪ |} شارباژێڕ یەکێکە لە ناوچە سەخت و شاخاوییەکانی [[باشووری کوردستان]] کە زۆرترین لوتکەی [[کێو|چیای]] بەرزی لە ڕووبەرێکی کەم دایە، شارباژێڕ بەشێوەیەکی گشتی ھەڵکەوتەیەکی سەختی ھەیە. لەڕووی جوگرافییەوە خەڵکی ناوچەکە ناوچەکەیان دابەشکردووە بە دوو بەشەوە، ئەوانیش ('''شارباژێڕی تەخت''') و ('''شارباژێڕی سەخت''')ە لەڕاستیدا شارباژێڕە تەختەکەش ھەر لێژایی و شیو و دۆڵە و ھیچ دەشتێک و تەختاییەک لە شارباژێڕدا نییە. * شارباژێڕی تەخت: زیاتر بەشی خۆرئاوای شارباژێڕ دەگرێتەوە و لە باشوورەوە لە ناوچەکانی [[ناحیەی سرۆچک]] و [[ناحیەی سیتەک]] و [[تەگەران]] و [[قەڵاچوالان]] و گشت ئەو لادێیانەی لەسەر رۆخی ڕووباری قەڵاچوالانن و دەوروبەرین ھەتا دێی [[مۆکەبە]] و تێکەڵبوونی لەگەڵ ڕووباری سیوەیل و پێکھێنانی (دووچەمان) و بەشێک لە تەختاییەکانی سەرەتای دۆڵی جافایەتی و دەوروبەری [[کونەماسی]] و ناوچەی شینکایەتیش ھەر بەشێکن لە شارباژێڕی تەخت. * شارباژێڕی سەخت: ناوچە شاخاوییەکانی بەشی خۆرھەڵاتی شارباژێڕ دەگرێتەوە، بەتایبەت گشت ئەوناوچانەی دەکەونە ئەمبەرەوبەری ڕووباری سیوەیل و ھەموو ئەو ناوچانەی کە دەکەونە بەری خۆرھەڵاتی ڕووباری سیوەیل و ڕووباری دووچەمان ھەتا سنوری [[شارستانی بانە]] و [[قەزای ماوەت]].<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧؛ سروە جلال حمە ،٢٠١٢، شیکردنەوەی جوگرافیی بۆ دابەشبوونی دانیشتوان لە قەزای شارباژێڕدا (١٩٥٧-٢٠٠٩)</ref> === ڕووبەر === سەرجەمی ڕووبەری قەزای شارباژێڕ دەکاتە(١٢١١کم^٢)، لەئێستادا. بەڵام ڕووبەری ئەم قەزایە گۆڕانکاری زۆری بە سەرھاتووە لەم خشتەیەدا ڕوونیدەکەینەوە لە ماوەی ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩) لەگەڵ ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]].<ref>https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/بڵاوکراوەکان/لێکۆڵینەوە/7.%20ژمارھ%E2%80%8Cی%20دانیشتوان.pdf{{بەستەری مردوو|url=https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/%D8%A8%DA%B5%D8%A7%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86/%D9%84%DB%8E%DA%A9%DB%86%DA%B5%DB%8C%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95/7.%20%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%BE%E2%80%8C%DB%8C%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86.pdf |date=شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ڕووبەری یەکە کارگێڕییەکانی قەزای شارباژێڕ لە ساڵانی(١٩٥٧ - ٢٠١٩)دا/کم^٢ ! colspan="1" | ساڵ ! colspan="2" href=|١٩٥٧ ! colspan="2" href=|١٩٧٧ ! colspan="2" href=|١٩٨٧ ! colspan="2" href=|٢٠٠٢ ! colspan="2" href=|٢٠١٩ |- ! یەکە کارگێڕییەکان ! ڕووبەر ! ٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]]([[چوارتا]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٥٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦٫١ | colspan=2 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢ | colspan=2 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٥١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٧٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٣٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٥٫٣ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆی گشتی قەزا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | row span=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٣٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢١١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | ڕووبەری پارێزگا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٢٢٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٤٤٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠١٥٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١٤٩٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٠٤٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٨٫٦ |- |} * بە پێی زانیارییەکان بۆمان دەردەکەوێت: # لە ساڵی ١٩٥٧دا قەزاکە ڕووبەرێکی فراوانی ھەبووە کە (٢٢١٠کم^٢) بووە ڕێژەی(١٨٪) ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، قەزای شارباژێڕ پلەی چوارەمی ھەبووە لە نێو قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]. # لە ساڵانی(١٩٧٧-١٩٨٧)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (٢١٤٣کم^٢)، کە ڕێژەی (١٣٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە بە ھۆکاری سیاسی و جەنگەوە بووە. # لە ساڵی (٢٠٠٢)دا لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکارییە کارگێڕیانەی کە بەسەر قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]دا ھاتووە، ڕووبەری قەزاکە بووەتە(٢١٣٨کم^٢)، ڕێژەی (١٩٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە. # لە ساڵی (٢٠١٩)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (١٢١١کم^٢)، ڕێژەی (٩٪) [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، بە ھۆی گۆڕانکاری لە یەکە ئیدارییەکان و دابڕانی [[ناحیەی ماوەت]] و [[ناحیەی سرۆچک]]. * بە پێی ڕووبەر دەتوانین قەبارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ لە گەورەوە بۆ بچووک ئاوھا ڕیزبکەین([[ناحیەی سیوەیل]]، [[ناحیەی سیتەک]]، [[ناحیەی زەلان]]، [[ناحیەی گاپیڵۆن، ناحیەی ناوەندی قەزا]]). === بەرزونزمی خاک === قەزای شارباژێڕ وەک بەشێک لە ھەرێمی کوردستانی عێراق، لە ڕووی دابەشکردنی بەرز و نزمیەوە کەوتووەتە ناوچەی [[کێو|شاخاوییەوە]]، بە شێوەیەکی گشتی بەرزایی قەزاکە لە نێوان(١,٠٠٠-٢,٥٠٠م) دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەرزترین بەرزاییەکانی سنووری قەزای شارباژێڕ دەکەوێتە باکووری خۆرھەڵات و باشووری خۆراوای قەزاکە، کە بەرزییان لە نێوان(٢٠٠-٢٥٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. ئەم بەشە زیاتر دەکەوێتە [[ناحیەی ناوەندی قەزا شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]] و [[ناحیەی سیوەیل]] کە ھاوسنوورە لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] و [[قەزای پێنجوێن]]. [[پەڕگە:نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ]] بەڵام تاکو بە ئاڕاستەی باشوور و باشووری خۆراوا بڕۆین پلە پلە بەرزاییەکانی کەمتر دەبێتەوە، ناوەڕاستی قەزاکە بەرزاییەکی ناوەندی ھەیە کە بەرزییان لە نێوان (١٥٠٠-٢٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەڵام بەشی ھەرە نزمی قەزاکە دەکەوێتە باشووری خۆراواوە کە بەرزییان کەمترە لە(١٥٠٠م) لە ئاستی ڕووی دەریاوە.<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧</ref> === ئاو و ھەوا === قەزای شارباژێڕ خاوەنی ئاو و ھەوایەکی تایبەت بە خۆیەتی کە ئاو و ھەوایەکی گونجاو و لەباری ھەیە. * '''تیشکی [[خۆر]](ھەتاو):''' تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٥) کاتژمێر، بەڵام لە وەرزی [[بەھار]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٧)کاتژمێر، لە وەرزی [[ھاوین]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(١١)کاتژمێر، لەوەرزی [[پاییز|پایزدا]] تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٨) کاتژمێر، بەمەش تێکڕایی کاتژمێرەکانی [[تیشکی خۆر]] لە ساڵێکدا دەگاتە(٨) کاتژمێر. * '''[[پلەی گەرمی]]:''' پلەی گەرمی بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٧،٣)پلەی سلیزی، زۆرجار دەبێتە ھۆی [[بەفر]] بارین، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[ھاوین]]دا دەگاتە(٢٢،٦)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[بەھار]]دا دەگاتە(١٨،٥)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[پاییز|پایزدا]] دەگاتە(٢٢،٣٦)پلەی سلیزی، نزمترین پلەی گەرمیش دەکەوێتە مانگی [[کانوونی دووەم]] بە تێکڕایی(٢،٤س)، تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانەش بریتییە لە (١٦،٣)س. * '''[[با]]:''' زۆرترین خێرایی با دەکەوێتە وەرزی [[بەھار]]ەوە دەگاتە(٢،٣م\چ)، وەرزی [[زستان]]یش کەمترین خێرایی بای تێدایە دەگاتە(١،٨م\چ)، بۆ وەرزی [[ھاوین]] دەگاتە(٢،٢م\چ)، وە بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(١،٩م\چ). با لە پلەی گەرمی (٣٣س) توانای ساردکردنەوە لە دەست دەدات. * '''[[شێ]]:''' تێکڕایی ڕادەی شێ لەوەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٦٨،٢٨٪) کە بەرزترین ڕێژەیە، وە نزمترین ڕێژەی شێ لە وەرزی [[ھاوین]]دایە کە تێکڕاییەکەی (٢٥،٠٨٪)، لە ھەردوو وەرزی [[بەھار]] و [[پاییز|پایزدا]] ڕێژەیەکی مامناوەندی ھەیە، بۆ وەرزی [[بەھار]] دەگاتە(٥٥،٢١٪)، بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(٤١،٦٪)، وە تێکڕایی شێی ساڵانە دەگاتە (٤٧،٥٤٪). * '''دابارین:''' زۆرترین ڕێژەی باران بارین دەکەوێتە وەرزی زستانەوە دەگاتە(٣٥٨،٠٦ملم)، لە وەرزی بەھاردا دەگاتە(٢٤٠،٥٨ملم)، لە وەرزی پایزدا دەگاتە(١٤٨،٤ملم)، لە وەرزی ھاویندا قەزاکە بێ بارانە. تێکڕایی بڕی باران لە ساڵێکدا دەگاتە(٧٤٧،٨٣ملم).<ref>https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-رسالة-ماجستیر-فی-کلیة-التربیة-للعلوم-الانسانیة-تناقش-أثر-المناخ-علی-رَاحة-الإنسان-فی-محافظة-السلیمانیة.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230205094358/https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%B1-%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B4-%D8%A3%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%AE-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D9%8E%D8%A7%D8%AD%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9.html |date= ٥ی شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> === دەرامەتە ئاوییەکان === بە ھۆی ھەڵکەوتە و سروشتی خاکەکەی و ئاو و ھەوای گونجاوی قەزای شارباژێڕەوە، ئەم قەزایە لە دەرامەتە ئاوییەکاندا دەوڵەمەندە لە ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێرزەویدا. * '''ئاوی سەرزەوی:''' چەمەکان دادەنرێن بە لقی بچووکی سەرچاوەی ڕووبارەکان، قەزای شارباژێڕ دوو جۆر چەمی تێدایە، ھەندێکیان چەمی وەرزین و ھەندێکیان ھەمیشەیین، لە چەمە ھەمیشەییەکان ئەمانەن: ** '''چەمی سیوەیل:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، ئەم چەمە سەرچاوەی سەرەکی لە دوو چەمی پێنجوێن(جۆگەسوور) و چەمی شلێر(گۆڵێ) پێک دێت، کە لە نزیک گوندی چەمەک و چۆڕک یەکدەگرن و چەمی سیوەیل پێکدەھێنن، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی سیوەیل ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی([[کەناروێ]]، [[واژە]]، [[سنکێ]]، [[خێوەتە، شارباژێڕ|خێوەتە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی [[ناحیەی سیوەیل]] و ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی قەڵاچوالان) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. ** ''' چەمی قەڵاچوالان:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، سەرچاوەی ئەم چەمە، (چەمی ناڵپارێز)ە لە [[قەزای پێنجوێن]]، دوای ئەوەی دێتە قەزای شارباژێڕەوە زیاتر بە چەمی قەڵاچوالان بە ناوبانگە، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی قەڵاچوالان ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی ([[ناڵپارێز]]، [[پاڕەزان]]، [[زەلان]] و [[ھەرمێلەی خواروو|ھەرمێلە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سیتەک]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی سیوەیل) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. * '''ئاوی ژێرزەوی:''' ئاوی ژێرزەوی بە شێوەیەکی گشتی ھەموو ئەو ئاوانە دەگرێتەوە کە لە خاک و چینە بەردەکانی ژێرزەویدا ھەن، قەزای شارباژێڕ دەوڵەمەندە بە ئاوی ژێرزەوی بە ڕووبەری (١٢١١کم<small>٢</small>)، ھەروەھا خاوەنی (١٠٧٦) کانی و (٣١٤) کارێز و زیاتر لە (١٥) بیری مۆڵەتداری ھەیە.<ref> http://archive.gov.krd/moawr/krg-moawr.org/ku/pages/BGshty3400.html?cpages=BGshty&name=بھ%E2%80%8Cڕێوھ%E2%80%8Cبھ%E2%80%8Cرایھ%E2%80%8Cتی%20گشتی%20سھ%E2%80%8Cرچاوھ%E2%80%8Cکانی%20ئاو&id=5</ref> === ڕووەک و ئاژەڵ === بە ھۆی جۆرا و جۆری شێوەی ڕووی زەوی و ئاو و ھەوا و سەرچاوەی ئاوی ناوچەکە تاڕادەیەک دەوڵەمەندە بە (دارستان، ڕووەکی کەنار ڕووبار و گژوگیا)، کە ڕێژەیەکی جیاوازیان پێکھێناوە لە کۆی ڕووبەری ناوچەکە، بە جۆرێک تاوەکو لە خۆرئاوا بەرەو خۆرھەڵات بچین چڕی دارستانەکان زیاتر دەبێت ئەمەش بەپێی زۆربوونی بڕی باران بارین، ئەوەی تایبەتە بە دارستانەکان زیاتر داری [[بەڕوو]] و [[مازوو]] و [[بی]] و دارەبەن و جگە لەمانەش جۆری داری تریش بەدی دەکرێت. سەبارەت بە دارستانی لێوار چەم و ڕووبارەکان زۆربەی کاتەکانی ساڵ دارەکانی ھەمیشە سەوزن، ئەمەش پەیوەستە بە بڕ و ماوەی بوونی ئاو لە چەمەکاندا، بەو پێیە قەزاکە خاوەنی چەندین چەمە وەک چەمی(چۆمان، مەروێ، قەڵاچوالان، تەگەران، ئاشی بارام ….ھتد)، داری [[بی]] باوترین جۆری داری کەنار چەمەکانە. سەبارەت بە گژوگیا، لە وەرزی زستان و بەھار دەوڵەمەندە بە گژوگیا و گوڵی جۆراوجۆر، لەگەڵ ھەندێک ڕووەکی تر بۆ خواردن وەک (خڕنووک و خەرتەلە و شۆڤان و چاوبازە و کنگر و گۆزروان و پیچک و تۆڵەکە و گێلاخە و ….ھتد)، جگە لە مانەش چەندین گوڵی سروشتی دەڕوێن وەکو(بەیبوون و شلێر و شیلانە و وەنەوشە و نێرگز و گوڵەباخ). قەزاکە ناوەندێکە بۆ باڵندە و ئاژەڵە کێوییەکان وەک (کەو، کەروێشک، ژیشک، سوێسکە، پۆڕ و قازی کێوی و ……ھتد). === ڕێگاوبان === ڕێگاکان بە ھۆیەکی سەرەکی دادەنرێت بۆ پەیوەندی نێوان گوندەکان و ناوەندی یەکە کارگێڕییەکانیان و ساخ کردنەوەی بەرھەمەکانیان. لە کۆی (٢٠٣) گوندی قەزاکە تەنھا (٦٢کم) ڕێگای قیرتاو بۆ گوندەکان کراوە، ئەمەش ژمارەیەکی زۆر کەمە، لەسەر ئاستی یەکە کارگێڕییەکان گوندەکانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای چوارتا]] (٢٥،٥٪) و [[ناحیەی سیتەک]] لە(٢٤،١٪) بە زۆرترین ڕێژە لە ئاستی قەزاکەدا ڕێگای قیرتاویان بۆ کراوە، ھەروەھا کەمترین ڕێژە لە [[ناحیەی گاپیڵۆن]] کراوە کە (٩،٢٪)، لە [[ناحیەی زەلان]] (١٢،٧٪) قیرتاو کراوە و لە [[ناحیەی سیوەیل]] (١٣،٥٪) قیرتاو کراوە. لە (٧٤٪) گوندەکانی قەزای شارباژێڕ گرفتی خراپی ڕێگاو بانیان ھەیە. [[پەڕگە:نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ]] == مێژوو == === مێژووی دێرین === کاتێک بابانەکان [[شارباژێڕ]] و [[قەڵاچوالان]]، ئەکەنە پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بەشێک لە ھۆکارە سروشتی و جیۆسیاسییەکانی پشت ئەم بڕیارە ھاوشێوەبوون لەگەڵ ئەو ھۆکارانەی کە سێ ھەزار ساڵ لەمەوبەر و لەقوڵایی مێژووی شارباژێڕدا دێرینترین گەلی ناوچەکەش کە [[لۆلۆبی]]یەکان بوون ھەمان ناوچەیان کردە بنکەی سەرەکی خۆیان و پایتەختەکەشیان کە شاری '''ئارراکدی''' بوو ھەر لێرە لە شارباژێڕ بنیاتنرا. ھەر لە نووسینە مێخییە دۆزراوەکەی [[سیتەک]]دا ناوی شاری ئارراکدی ھاتووە.<ref> l Document from Tell Sitak.” In: Heffron, Y., Stone, A. & Assyrian Lega-Radner, K., “A NeoWorthington, M. (eds.), At the Dawn of History: Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate (Winona Lake), 2017, p.428f.</ref> لەسەردەمی ھێرشەکانی پاشای ئاشوری ئاشورناسرپاڵی دووەم (٩١١-٨٥٨پ.ز.)دا شاری ئارراکدی پایتەخت و ناوجەرگەی ھەرێمی وڵاتی زاموا/مازاموا بووە، ئەم پایتەختە دەکەوتە بناری چیای لارا، کە ئێستا پێی دەوترێ چیای '''لەرێ''' لە خۆرھەڵاتی [[چوارتا]]یە.<ref> دڵشاد عزیز مارف زاموا،("شوێنەوار و ناوی شارھکۆنەکانی ژێر شاری سلێمانی لەبەر ڕۆشنایی تۆمارھمێخی و کلاسیکی و بەڵگەشوێنەوارییەکاندا،" گۆڤاری توێژەر، بەرگی 4 ،2021، ژمارە ١، ل٥٤٧-٥٨٨.</ref> ئەمە جگە لەوەی کە باوەڕ وایە ناوی دەوڵەتە شاری '''خامازی''' پەیوەندی بە ناوی دێی [[خەمزە]]ی شارباژێڕی سەر چیای ئەزمڕەوە ھەبێت پایتەختی دەوڵەتە شارێکی دێرینی ناوچەکە بووە. لەکاتێکدا لە نووسینە مێخییەکانی سەردەمی ئاشوری نوێ لە سەدەی نۆیەمی پ.ز. لوتکەکانی چیای ئەزمڕ-گۆیژە بە ناوی چیای (ئازیڕو) ناوی تۆمارکراوە. یەکێک لەو ئەگەرانە ئەوەیە کە دەوڵەتە شاری خامازی کە ھەندێک جاریش بە خامزێ/خەمزێ تۆمارکراوە و لە تۆماری لیستی پاشایانی [[سۆمەر]]یدا وەک دەوڵەتە شارێکی ھێندە بەھێز باسکراوە کە توانیویەتی ھێرش بکاتە سەر (دەوڵەتە شاری کیش)ی سومەری لە باشوری [[مێزۆپۆتامیا]] و دەسەڵات و پاشایەتی ھەموو ناوچەکە بۆخۆی بەدەستبێنێت،ھەرچەندە دواتر سومەرییەکان لەسەردەمی دەوڵەتە شاری ئوروک(وەرکا) ھێرش دەکەنەوە سەر خامازی و دەسەڵاتی پاشایەتی سومەری دەخەنەوە ژێر دەستی خۆیان، بەڵام دوای ھەزارساڵێکی تریش لە سەردەمی بابلی کۆندا ھەر خامازی ناوی دەمێنێ.<ref>(K. M., Ahmed, The Beginnings of Ancient Kurdistan (c.2500-University, (unpublished), 2012,p. 62-64; Bonechi, M., 1993, I nomi geografici dei testi di Ebla, RGTC 12/1, Wiesbaden, p.223) 1500 BC) A Historical and Cultural Synthesis, PhD dissertation, Leiden )</ref> یەکێک لە گرنگترین دۆزینەوە شوێنەوارییەکانی قەزای شارباژێڕ دۆزینەوەی شوێنەوارەکانی قەڵای [[سیتەک]]ە کە ئەم قەڵایە وەک ئاوەدانییەک ھەر لە سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکانەوە لە سەدەی ھەشتەم و حەوتەمی پێش زایین ئاوەدان بووە و نووسینێکی مێخی لەسەر تاتەقوڕێک تێدا دۆزرایەوە کە باس لە فرۆشتنی باخێک دەکات لەگەڵ ناوھێنانی ژمارەیەک شایەت کە لە چەند شار و ئاوەدانییەکی ئەو سەردەمەی [[شارباژێڕ]]ەوە ئامادەی تۆمارکردنی ئەو گرێبەستە بووبوون، ھەر لەم شوێنەدا دوای سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکان، لەسەردەمی [[ماد]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|ھاخامەنشی]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانیشدا]] قەڵاکە بەکارھێندراوە.<ref> Saber, S. A., et al., (2015), “REPORT ON THE EXCAVATIONS AT TELL SITAK: THE 2010 SEASON,” Iraq, Vol. 76 (2014), pp. 205-229. p.229-205; Radner, K., p.428f.</ref> === سەردەمی بابانەکان === مەڵبەندی حکوومڕانی بابانەکان لە [[کوردستان]]دا: لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]دا، لە [[مەریوان]] و [[سنە]] تاساڵی (١٣٩٦)ز. لە [[باشووری کوردستان]]دا، لە([[مەرگە]]) تا ساڵی (١٥٩٦)، لە ([[دارەشمانە]]) سەردەمی فەقێ ئەحمەد و سلێمانی کوڕی لەسەردەمی شازدەھەمی زاینیدا، لە([[ماوەت]]) و (قەڵای بەکراوا) لەسەردەمی حوکمداریەتی بەکربەگی باباندا (بەکرە سوور) لەساڵانی (١٦١٩-١٦٢٧)دا، لە([[قەڵاچوالان]]) لە ساڵی (١٦٩٩-١٧٨٤)، لە ([[سلێمانی]]) لەساڵانی (١٧٨٤-١٨٥٠). لەم مێژووەوە دەردەکەوێت کە بابانەکان حکوومڕانییان کردووە لە [[شارباژێڕ]]دا لە نێوان ساڵانی(١٦١٩ بۆ ١٧٨٤) لە [[ماوەت]] و قەڵای بەکراوا و [[قەڵاچوالان]] کە ھەرسێ مەڵبەندەکە دەکەوێتە [[شارباژێڕ]]ەوە. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=جمال بابان|یەکەم=اعلام الکورد|ڕێکەوت=2017|سەردێڕ=اعلام الکورد-جمال بابان - ٢٠١٠ -رقم الایداع ۲٤۷۳ لسنة ۲۰۰۹/تم منحە من قبل وزارة الثقافة ص ٢٥٥-٢٥٦|ناونیشان=http://dx.doi.org/10.37613/1678-000-006-007|journal=کتاب|پەڕەکان=٧٦|doi=10.37613/1678-000-006-007}}</ref> ئەگەر بێت و لە ناوەڕۆکی لایەنی کارگێڕی [[میرنشینی بابان]] لە [[قەڵاچوالان]] و دواتریش لە [[سلێمانی]] بڕوانین، بەتایبەت لە ڕووە ئابووری و سیاسییەکەیەوە، دەبینین کە ئەم [[میرنشین]]ە چەندێک ڕۆم و عەجەم زیانی پێگەیاندووە و مەترسی بوون بۆ سەر قەوارەکەی، چەند ھێندە میرانی بابان، براکان و ئامۆزاکان مۆتەکەی دەسەڵاتی تەختی میرایەتی بابان و نازناوی ئەو پاشایەتییە بوون کە لە [[بەغدا]]وە بە فەرمانی والی عوسمانی بە میری بابان دەبەخشرا. ئەمین زەکی بەگ بە کورتی و لە چەند دێڕێکدا باس لەم بارودۆخە نالەبارە دەکات کە چۆن برا و برا و ئامۆزاو ئامۆزا دژی یەکتر لەشکری ڕۆم و عەجەمیان ھێناوەتە سەریەکتر بۆ زەوتکردنی تەختی میرایەتی بابان لە یەکتر.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سەرجەمی بەرھەمەکانی ئەمین زەکی بەگ | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2013/89282.PDF?ver=130201161430000000 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = [[محەممەد ئەمین زەکی بەگ]] |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> گەڕیدەی ئەڵمانی کارستن نیبور(نەیبوەرNiebuhr) کە پاشای ئەوکاتەی [[دانمارک]] ناردبووی بۆ [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]، لە ساڵی ١٧٦٥دا لە [[بەغدا]]وە بەرە و [[کەرکووک]] و [[ھەولێر]] و [[مووسڵ]] بەڕێدەکەوێت، دەنووسێت:<ref> کارستن نیبور، رحلة نیبور الی العراق فی القرن الثامن عشر، ترجمة: محمود الامین، بغداد، 1965،ص ٧٤</ref> <blockquote>جارێ نەگەیشتوومەتە [[کوردستان]] و ئەم ھەواڵانەم لە [[ویلایەتی بەغدا]]وە دەربارەی [[کوردستان]] بیستوون،... [[قەڵاچوالان]](Kolla Dsjolan) کە فراوانترین ناوچەیە لە وڵاتی کوردستان کە لە ژێر دەستی سوڵتاندا بێت، لەبەرئەوەی پلەی پاشایەتییەکەی بە فەرمانی پاشای بەغدا بە یەک فەرمان و پلەیەک کەمترە لە پلەی (بەگ)ێتی کە سوڵتان بە یەک فەرمان دەریدەکات. ژمارەیەکی زۆر لە بنەماڵەی (بابان) لەسەر ئەم پلەی پاشایەتییەی (کە والی بەغدا دەیبەخشێت) لە کێبڕکێدان و لەبەرئەوەی پاشا ھەر لەم بنەماڵەیە دیاریدەکرێت، بەڵام پارەیەکی زۆر دەدرێت بە پاشای بەغداد لەلایەن ئەو (بابانییەی) کە بە پاشا دیاریدەکرێت." پاشان نیبوەر دەڵێت: "مرۆڤ ئەتوانێت لەوە تێبگات کە دەبێت ئەو ڕەعیەتە لە چەوسانەوەی دووسەرەی فەرمانڕەوایی ستەمکاری تورکەکان و نادادی (بابانی)لەسەر کوردانی [[قەڵاچوالان]] و ناوچەکەی چەشتوویانە.... ھەر لەبەرئەوەشە کە لەم ناوچەیە ھیچ [[شار]] و [[شارۆچکە]]یەک نییە، و [[قەڵاچوالان]] خۆشی [[گوند]]ێکی بچووکی ھەژارە. ئەگەر بمانەوێت باس لە ڕەوشتی گەلێک بکەین، ئەوا [[کورد]]ەکان نمونەی تۆڵەکەرەوەن و یەکێکیان لێبکوژرێت ھەر دەیکوژنەوە. پێش ئەوەی بگەمە [[مووسڵ]](ھەواڵم بیست) کە (مەلا)یەک لە [[قەڵاچوالان]] شەو ماوەتەوە و پاشای (بابان)ی لە خەودا سەربڕیووە، لەبەرئەوەی براکەی لەلایەن (پاشای بابانی)ییەوە لەسێدارە درابوو.</blockquote> ھەروەھا گەڕیدە و نوێنەری ئینگلیز لە [[بەغدا]] کڵاودییەس جەیمس ڕیچ(Claudius James Rich) کە خۆی لە ناو دیوەخان و کۆشکی میرانی باباندا لە [[سلێمانی]] ماوەیەکی زۆر ماوەتەوە ھەمان بابەت پشتڕاست دەکاتەوە و دەڵێت میرانی بابان ھەموو پەیمانیان بەیەکتری دابوو کە ھیچ نامەیەکی شای [[ئێران]] وەرنەگرن، بەڵام وادیارە یەکێک لە ئامۆزاکان ئەم پەیمانە دەشکێنێ و مەیلی بۆ لای شای عەجەمە نەک سوڵتانی ڕۆم. گومانی تێدانییە ھۆکاری سەرەکی ڕووخانی [[میرنشینی بابان]] ناکۆکی نێوان میرانی بابان خۆیان بوون. و ئەمەش دواجار وایکرد کە میرنشینەکە لەلایەن لەشکری ڕۆمەوە لە سالی ١٨٥١ز. بە تەواوەتی کۆتایی پێبھێندرێت و میرنشینەکە بخرێتە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]] و [[شارباژێڕ]]یش سەر بە سەنجاقی [[سلێمانی]] بێت. لەدوای لە ناوبردنی [[میرنشینی بابان]] ناوچەی شارباژێڕ چووە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و سیستەمی کارگێڕی دەوڵەتی عوسمانی کە بووە قەزایەکی سەر بە سنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]].<ref> ich, Cladius James, Narrative of a residence in Koordistan: and on the site of ancient Nineveh; with journal of a voyage down the Tigris to Bagdad and an account of a visit to Shirauz and Persepolis, 1860, p. 140-160.</ref> === سەردەمی عوسمانی === پێکھاتەی کارگێری لەدەوڵەتی عوسمانیدا پێکھاتبوو لە ویلایەت، سەنجاق، قەزا، ناحیە، گوند(دێ). ئەوکاتیش شارباژێڕ قەزایەک بووە لە چوارچێوەی سەنجەقی سلێمانی، ھەروەھا [[سلێمانی]]ش سەنجاقێک بووە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]]، ھەر بۆیە چەند پۆست و یەکەیەکی کارگێڕی عوسمانی لەشارباژێڕدا ھەبوون، لە سەرەتادا شارباژێڕ بەشێک بووە لە دەوڵەتی عوسمانی لەچوارچێوەی [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەوکاتە [[سلێمانی]] سەنجەقێک بووە سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] قەزایەک بووە سەر بە سەنجەقی سلێمانی، لەکاتێکدا لەساڵانی دواتر [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بۆتەبەشێک لە قەزای شارباژێڕ، لەم کاتەش دا داھاتی [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بریتی بوو لە(٣٤٥٦٢) قروش، ھەندێکاتیش بۆتە(١٢٠٠٠٠) قروش. بەڵام لە سەردەمانی پێشوودا ھەم قەزای شارباژێڕ و ھەمیش [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]یش وەکو دوو سەنجەقی سەربەخۆ وابوون سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، بۆ نموونە گەڕیدەی ناوداری عوسمانییەکان '''ئەولیا چەلەبی'''، کاتێک باسی سەنجەقەکانی [[ئەیالەتی شارەزوور]] دەکات، ئەوا بە (٢٠) دانە سەنجەق ھەژماریان دەکات، کە بریتین لە: (ئەربیل، سروجک، ھەزارمێرد، مەرکەوە، ئاجور، کوشاف، شارباژێڕ، باڤی، نیلتاری، سیلبەرجین، ئەبرومان، داودان، برند، بیلکاس، جبل حمرین، دولھران، ھەریر و روودین، قەڵای غازی).<ref> خلیل علی مراد، الکرد وکردستان فی کتاب (جیھان نوما) لکاتب جلبی، اربیل، مطبعة حاجی ھاشم، 2013، ص41</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٥١-١٨٦٩)دا:''' سیستەمی کارگێڕی ئەم قۆناغە لەژێر ھەژموونی دابەشبوونی جوگرافیای [[ھۆز]]ەکاندا بووە. لەم ماوەدا شارباژێڕ لە سێ قەزا پێکھاتووە کە قەزاکان فرە ناوەند بوون وە ئەوکات لەڕووی کارگێڕییەوە یەکەی ناحیە نەبووە، قەزاکان بەم ناوانە بوون(شینکی، گەڵاڵە، ماوەت و سیوەیل)، (ئالان، سەراو و میراوا) و (شارباژێڕ، قەڵاچوالان و بەرکێو). * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)دا:''' قۆناغی (مەدحەت پاشا)یە کە بۆ ماوەی سێ ساڵ والی [[بەغدا]] بوو، ھەرچەندە تەمەنی ئەم قۆناغە کەم بوو، بەڵام تێیدا گۆڕانکاری جەوھەری ئەنجامدرا لەوانە: # ھەڵوەشاندنەوی فرە ناوەندی [[قەزا]]کان: بەشێکی زۆری قەزاکان فرە ناوەند بوون و بەشێکی ئەم ناوەندانە بەناوی ھۆزەکانەوە بوو، لەم قۆناغەدا فرە ناوەندەکان ھەڵوەشێنرانەوە و لە جیاتی ئەوە یەک ناوی بۆ دانرا. لەوانە ناوی قەزای بازیان لە جیاتی قەزای([[بازیان]]، [[چەمچەماڵ]]، نورە، عەشرەتی ھەمەوەند)، گوڵعەنبەر لە جیاتی (گوڵعەنبەر، [[ھەڵەبجە]] و وارماوا)، [[قزڵجە]] لە جیاتی ([[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]])، زەنگەنە لە بری(زەند، زەنگەنە، شێخان داودە)، شارباژێڕ لە بری(شارباژێڕ، [[قەڵاچوالان]]، بەرکێو) داندرا. # ڕێکخستنەوەی پێکھاتەی ھەردوو قەزای([[شینکی]]، [[گەڵاڵە، ماوەت|گەڵاڵە]]، [[ماوەت]] و سیوەیل) و (ئالان و سەراو و میراوا) لە ناو ھەردوو [[قەزای ماوەت]] و سیوەیل(وصال)دا. # دابەشکردنی قەزاکان: بەھۆی فراوانبوونی ڕووبەری قەزای([[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]، [[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]]) حکومەت ئەم قەزاییەی دابەشکردە سەر ھەردوو قەزای سرۆچک و قزڵجە. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ گوندی [[شیوەکەڵ]] بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}} </ref> [[پەڕگە:لیوای سلێمانی ١٨٧٢.jpg|وێنۆک|400px|ناوەڕاست|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)]] * '''لەنێوان ساڵانی(١٨٧٣-١٨٩٠)دا:''' لەم قۆناغەدا چەندین گۆڕانکاری سازدرا، لەوانە لیواکانی دەوڵەتی [[عێراق]]ی ئێستا کەمکرایەوە بۆ (٨)سنجاغ-لیوا، لیواکانی کەش کران بە [[قەزا]] و بەشێکی زۆری قەزاکانیش کرانە [[ناحیە]]. یەکە کارگێڕییەکانی [[باشووری کوردستان]] دەکەونە سنووری سنجاغەکانی(مووسڵ و شارەزوور و بەغدا). تا پێکھێنانی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە ساڵی(١٢٩٦ک-١٨٧٩ز)دا ھەموو سنجاغەکانی سەرەوە سەر بە [[ویلایەتی بەغدا]] بوون و دوای ئەو بەروارە ھەردوو لیوای سلێمانی و شارەزوور خرایە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]]. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٩٠ - ١٨٩٤)دا:''' قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا [[ناحیەی ماوەت]]ی تێدا درووستکرا. وە ناوەندی قەزاش ھەر شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٩٤دا.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە لیوای سلێمانیدا لە ساڵی ١٨٩٤دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٠٧ - ١٩١٢)دا:''' قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە و ناوەندەکەشی شارەدێی [[سیتەک]] بوو، ھەر [[ناحیەی ماوەت]]ی ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا]] === سەردەمی ئینگلیز و پاشایەتی === لەدوای نەمانی دەسەڵاتی عوسمانیەکان و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێ، بۆ چەند ساڵێک ئیدارەی لیوای [[سلێمانی]] ڕاستەوخۆ لە ژێر ھەژموونی ئینگلیزدا بوو، بە پێچەوانەی لیواکانی تر کە سەر بە [[بەغدا]] بوون، بەڵام دوای واژۆکردنی پڕۆتۆکۆلێک لە نێوان بەریتانیا و عێراقدا، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە (١١/تەممووزی/١٩٢٣)دا بڕیاری لکاندنی [[سلێمانی]] بە [[عێراق]]ەوە درا.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = الدلیل العراقی الرسمی لسنة ١٩٣٦ | ناونیشان = https://archive.org/details/iraqdirectory1935dangoor |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = محمود فھمی درویش |زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩١٨ - ١٩٣٦)دا:''' # ھەڵوەشانەوەی قەزای مەعمورە و لکاندنی ھەردوو ناحیەی (پشدەری ١) و (پشدەری ٢) بە قەزای شارباژێڕەوە. # لکاندنی [[ناحیەی سرۆچک]] بە قەزای شارباژێڕەوە پاش دابڕانی لە قەزای گوڵعەنبەر. # گواستنەوەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ لە شارەدێی [[سیتەک]]ەوە بۆ شارۆچکەی [[چوارتا]]. لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ لە (٥) ناحیەی پێکھاتبوو، ناحیەی قەزای ناوەند([[چوارتا]])، ناحیەی ماوەت([[ماوەت]])، ناحیەی سرۆچک([[گێڵدەرە]] تا ١٩٣١ - [[بەرزنجە]])، ناحیەی پشدەری ١([[قەڵادزێ]])، ناحیەی پشدەری ٢([[مەرگە]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٣٦ - ١٩٤٧)دا:''' حکومەت لەم قۆناغەدا سەرلەنوێ [[قەزای پشدەر]]ی ھێنایە کایەوە بە دابڕانی لە قەزای شارباژێڕ. لە پڕۆسەی سەرژمێری ساڵی ١٩٤٧دا زانیاری ورد و تایبەت بە ڕەوشی کارگێڕی لیواکانی عێراق تۆمارکرا، وەکو یەکە کارگێڕییەکان، ڕووبەر و دانیشتوانەکەی، ئەمە لەلایەک و لەلایەکیترەوە پێویستی یەکە کارگێڕییەکان لە دوای تەواو بوونی پرۆسەی یەکلاکردنەوەی مافی زەوییەکانی ھەریەک لەلایەن فەرمانگەکانی تەسوییەوە کێشرا. [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا]] * '''لە نێوان ساڵان(١٩٤٧ - ١٩٥٨)دا:''' # ھێنانە کایەی [[ناحیەی سیوەیل]] لە سنووری قەزای شارباژێڕ و ناوەندەکەشی لە گوندی [[مڕانە]]، بەپێی ئیرادەی مەلەکی ژمارە(٨٥٧) لە ٥/١٠/١٩٥٥دا. # گواستنەوەی ناوەندی [[ناحیەی سیوەیل]] لە گوندی [[مڕانێ]]وە بۆ گوندی [[باسنێ]] بەپێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٥٦دا. # بەمەش ژمارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ بووە (٤) ناحیە. [[پەڕگە:نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا]] === سەردەمی کۆماری === ئەم سەردەمە بە نەمانی دەسەڵاتی پادشایی و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێیە، ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی [[عەبدولکەریم قاسم]] (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی [[عەبدولسەلام عارف]]، دواتر براکەی [[عەبدولڕەحمان عارف]] (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و [[سەددام حوسێن]] (١٩٧٩ - ٢٠٠٣)، دەسەڵاتی سەددام لەسەر [[پارێزگای سلێمانی]] تا ساڵی ١٩٩١ بوو. کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە [[سیاسەت]]ی [[عێراق]]، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی [[کوردستان]] بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٥٨-١٩٦٥)دا:''' ** دابڕانی (٧) کەرت و گوندی [[ناحیەی سیوەیل]] و لکاندنی بە ناوەندی قەزای شارباژێڕەوە بە پێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٦٠دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/25.html</ref> ** لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە کە لە (٥) ناحیە پێکھاتبوو. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٦٥ - ١٩٧٧)دا''' ** لەم ماوەیەدا ھیچ گۆڕانکارییەک لە قەزای شارباژێڕدا نەکرا. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧ - ١٩٨٦)دا:''' # '''(أ)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی ماوەت]] بۆ (ناحیەی کارێزە) و گواستنەوەی ناوەندەکە لە گوندی [[ماوەت]]ەوە بۆ گوندی [[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]](موجەمەعی کارێزە) و لکاندنی (٦) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە (ناحیەی کارێزە)وە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی ژمارە(٢٤٣٣٥)ی ساڵی ١٩٧٩، '''(ب)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی سیوەیل]] بۆ (ناحیەی کەناروێ) و گواستنەوەی ناوەندەکەی لە گوندی [[باسنێ]]وە بۆ گوندی [[کەناروێ]](موجەمەعی کەناروێ) و لکاندنی (١٢) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە ناحیەی کەناروێوە بە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی (٢٤٣٩٦)ی ساڵی ١٩٧٩. # دابڕانی (١٤) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە [[ناحیەی ناڵپارێز]]ی سەر بە [[قەزای پێنجوێن]]ەوە بە پێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٥٢١) لە ١٦\١٠\١٩٧٩دا.<ref> https://moj.gov.iq/upload/pdf/4617.pdf</ref> # دابڕانی (٢) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە ناحیەی شارەزووری سەر بە [[قەزای ھەڵەبجە]]وە. # گواستنەوەی ناوەندی (ناحیەی کارێزە) لە جێکەوتی ئێستای بۆ ناوەندی قەزای شارباژێڕ بە پێی فەرمانی وەزارەتی حکومی مەحەلی ژمارە(٧٨١) لە ساڵی ١٩٨٦دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/6829.html</ref> ** قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا بووە (٤) ناحیە، ناحیەی ناوەندی قەزا([[چوارتا]])، [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]])، ناحیەی کەناروێ([[کەناروێ]])، ناحیەی کارێزە([[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]]). * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٨٨ - ١٩٩٠)دا:''' ** ھەڵوەشاندنەوەی قەزای شارباژێڕ و بەستنەوەی ھەموو کەرتەکانی بە [[قەزای سلێمانی]]یەوە.<ref> https://uomustansiriyah.edu.iq/books/94357.html</ref> [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی 1989دا.jpg|450px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٨٩دا]] === سەردەمی حکوومەتی ھەرێم === * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩١ - ١٩٩٢)دا:''' لەم ماوەیەدا [[پارێزگای سلێمانی]] و [[پارێزگای ھەولێر]] و [[پارێزگای دھۆک]] لە لایەن [[بەرەی کوردستانی]]ەوە بە ڕێوەدەبرا، کە لەسەر ھەمان سیستەمی یەکە کارگێڕییەکانی ساڵی ١٩٨٩ بەڕیوەدەبرا، لەبەرئەوەی [[گوند]]ەکان تازە ئاوەدان دەکرانەوە، ھەروەھا لەڕووی کارگێڕییەوە [[ھەرێمی کوردستان]] دروست نەببوو تاوەکو لەساڵی ١٩٩٢ [[پەرلەمانی کوردستان]] پێکھێنرا. ئینجا یەکە کارگێڕییەکان دروستکرانەوە. * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩٢ - ٢٠٠٣)دا:''' # لە دوای [[ڕاپەڕین]]ی ١٩٩١، ھەڵبژاردنی [[پەرلەمانی کوردستان]] بە پێی بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢)دا ڕێگەی دا بە [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ھەموو ئەو [[قەزا]] و [[ناحیە]]یانەی بە مەبەستی سیاسی ھەڵوەشێنراونەتەوە سەر لە نوێ پێکبھێنرێنەوە.<ref> https://www.parliament.krd/media/6102/18.pdf</ref> # لە ساڵی ١٩٩٢دا قەزای شارباژێڕ لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) و [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) و [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) و [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) پێکھێنرایەوە.<ref>گۆڤاری پەرلەمان ژمارە(٢) تیشرینی یەکەم١٩٩٢، بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢) پاشکۆی(١)</ref> * '''لە ماوەی ساڵانی(٢٠٠٣ - ٢٠١٩)دا:''' # لە ساڵی (٢٠٠٥)دا بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بە پێشنیاری وەزارەتی ناوخۆ و [[پارێزگای سلێمانی]] بۆ ئاسانکردنی پڕۆسەی کارگێڕی لە سنووری قەزای شارباژێڕدا، (٣) ناحیە درووستکران بە ناوەکانی [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٥٥٤٦) لە (٢٩ - ١٢ - ٢٠٠٤). # دابڕانی [[ناحیەی سرۆچک]] بە ھەموو گوندەکانی لە قەزای شارباژێڕ و لکاندنی بە [[قەزای سەید سادق]]ەوە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٣١٠٨) لە (٢-٥-٢٠٠٧). # درووستکردنی [[قەزای ماوەت]] و دابڕانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] و ھەموو گوندەکانی و خستنە سەر قەزا تازەکە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(١٢١٨١) لە (٢٤-١١-٢٠٠٨)دا. * لە ئێستادا قەزای شارباژێڕ پێکھاتووە لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]])، [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]])، [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ]] === مێژووی قەزاکە لە نەخشەدا === <gallery> پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا </gallery> == قایمقام == بەپێی ساڵنامەکانی ویلایەتی مووسڵی عوسمانی، ساڵی ١٣٠٨ک(١٨٩٠ز)دا (نادر بەگ) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (وەلییەدین ئەفەندی) بووە. بەڵام بەپێی ساڵنامەی ویلایەتی موسڵی ساڵی ١٣١٠ک(١٨٩٢)، ئەوا (عەبدوڵا ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (ئەحمەد ئەفەندی) بووە. لە ساڵی ١٣١٢ک (١٨٩٤)دا (ئەحمەد ئاغا) بە وەکالەت قایمقامی شارباژێڕ بووە، جێگرەکەشی (ئیسماعیل ئەفەندی) بووە. ھەروەھا لەساڵی ١٣١٤ک(١٨٩٦) قایمقامی شارباژێڕ (ڕەمزی ئەفەندی) بووە، ئەویش بەپشت بەستن بەبەڵگەنامەیەکی عوسمانی کە ئاماژە بە لادانی ڕەمزی ئەفەندی و ھاتنەسەر کاری (عەبدولقادر پاشا) دەکات. ھەربەپێی بەڵگەنامەیەکی عوسمانی، کەلەساڵی ١٣١٦ک(١٨٩٨) پیشانمان دەدات کەناوبراو لەو ساڵەدا کۆچی دوایی کردووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> لەساڵی (١٣٢٥ک/١٩٠٧ز)دا قایمقامی شارباژێڕ گواستراوەتەوە و ھیچ کەسێک لەشوێنی دانەنراوە، بەڵام لەھەمان کاتدا جێگری قایمقام ھەبووھبەناوی (عەلی ئەفەندی). ھەروەھا لە ساڵی ١٣٣٠ک(١٩١٢ز)دا (سەید عەلی ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، وجێگرھکەشی (ئەحمەد موختار ئەفەندی) بووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> == ئەنجوومەنی قەزا == * ئەم ئەنجومەنە بەپێی ساڵنامەکان گۆڕانکاری بەسەرداھاتووە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی پێکھاتووە لە قایمقام و جێگری قایمقام، و بەرپرسی دارایی و بەرپرسی باج. لە ساڵی ١٣٠٨ک/ ١٨٩٠ز. دا ئەنجومەنی قەزا بەم شێوەیە بووە. {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | نادر بەگ || rowspan=1 style="text-align: center;" | وەلییەدین ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | سەید مەحموود ھارە ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | اصطیل عامرە |} * لەدواتردا ھەموو ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری تێداکرا، ھەربۆیەلەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز ئەنجومەنەکە بەم شێوەیەی لێھات: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | عەبدوڵڵا ئەفەندی || ئەحمەد ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ئەم کاربەدەستانە بەردەوام لە پلە و پۆستی خۆیان نەدەھێڵرانەوە، بەڵکو لەدواتر دا، لە ساڵی ١٣١٢ک/ ١٨٩٤ز، ئەندامانی ئەنجومەنەکە گۆڕانکاری تێدا کرا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٤دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | ئەحمەد ئەفەندی || ئیسماعیل ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ھەروەھا لە ساڵی ١٣٢٥ک/ ١٩٠٧ز ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ بریتی بوون لە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩٠٧دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | گواستراوەتەوە || عەلی ئەفەندی || عەزیز ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * لەگەڵ ئەمەش دا ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ لە ساڵی ١٣٣٠/١٩١٢ بوو بە پێنج کەس و بەشێک لەئەندامەکانیش گۆڕدراون، لەم کاتەدا (موفتی) بۆ قەزاکەدانراوە، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩١٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج !! موفتی |- | سەید عەلی ئەفەندی || ئەحمەد موختار ئەفەندی || عزەت ئەفەندی || سدیق ئەفەندی || شێخ جەلالەدین ئەفەندی |} === ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا === ئەم ئەنجوومەنە ھەر لە سەرەتاوە ھەبووە، بەڵام بەپێی ساڵەکان ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری بەرسەدا ھاتووە و فەرمانبەرانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕدراون. * لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. ئەندامانی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن تەنھا (سێ) کەس بوون، کەئەوانیش کەسایەتی گەورە و ئاغاکانی ناوچەکەبوون، کەبەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | شەریف ئاغا || عەبدوڵڵا ئاغا || کەریم ئاغا |} * بەڵام لە ساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە بوو بە(چوار) کەس، و بەشێک لە ئەندامانیش گۆڕانکارییان بەسەرداھاتووە، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| کەریم ئاغا || style="text-align: center| گواستراوە |} * ئەم ئەنجومەنە لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز . گۆڕانکاری زۆری بەسەردادێت، یەکێک لەو گۆڕانکارییانەی ڕوودەدات ئەوەیە کە ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ، راستەوخۆ دەبنەوە ئەندامی ھەمیشەیی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی شارباژێڕ و راستەوخۆ لەلایەن قایمقامەوە سەرۆکایەتی دەکرێن و جێگرەکەشی لەلایەن جێگری قایمقامەوە بەڕێوەدەبرێت، ھەروەھا چوار ئەندامی تریش بەھەڵبژاردن دادەنرێن، کەبەم شێوەیەی لێدێت: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} ئەحمەد ئاغا {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} فەتاح ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} گواستراوە | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * ھەر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز گۆڕانکاریی تێدا کرا و ئەندامانی لیژنەکە کران بە(نۆ)کەس، کە(پێنج) ئەندامیان کران بەئەندامی ھەمیشەیی و (سێ) ئەندامیشیان کران بەئەندامی ھەڵبژێردراو، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} گواستراوە {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی مەردان | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەزیز ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} کوێخا ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدولقادر ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * دواتر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. گۆڕانکاریی تێداکرا و ئەندامانی لیژنەکە گۆڕانکاریی تێداکرا، کەژمارەی ئەندامانی ھەڵبژێردراو کرا بە(چوار) ئەندام، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} سەید عەلی ئەفەندی {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئەحمەد موختار ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عزەت ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} شێخ جەلالەدین ئەفەندی | style="text-align: center| موفتی |- ! scope=row {{!}} سدیق ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} عەبوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} تۆفیق ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} === دادگای بەرایی قەزا === * ئەم دادگایە ھەر لەسەرەتاوە لە شارباژێڕدا دانرا، دواتر چەندین کەس کران بەئەندام لەم دادگایەدا، ئەم دادگایە پێکھاتبوو لەسەرۆکی دادگا و دوو ئەندام و دوو نووسەری دادگا، لەگەڵ یەک یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە(مستنطق)، پێوستە ئەوەش بڵێین ئەندامانی ئەم دادگایانە زیاتر کەسانی ئاینی و شەریعەتزان بوون، واتە دادگاکە زیاتر لە شێوەی دادگایەکی شەرعیدا بوو. لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا دادگای سەرەتایی لە قەزای شارباژێڕ بەم شێوەیە بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center|[[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]] || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * دواتر ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنەی دادگا گۆڕانکاریی بەسەرداھات و پێگەیان گۆڕانکاریی تێدا کرا، ھەروەکو دەبینین لەساڵی ١٣١٠ک/ ١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامەکانی دادگای بەرایی شارباژێڕ بوونبە حەوت کەس، بەم شێوەیە:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولڕەحمان ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| ڕەفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد نامیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| صاڵەح ئاغا || style="text-align: center| بەرید |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * لە ساڵی ١٣١٢/١٨٩٤ز. ئەندامانی دادگای بەرایی شارباژێڕ گۆڕانکاریی بەسەرداھات، کەیەکێک لەوانە (دەروێش ئەفەندی) بوو کە کرا بەیاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوە، ھەروەھا ([[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]]) کرا بە سەر نووسەری دادگا، و (عەلی ئەفەندی) کرا بە نووسەری دووەمی دادگا، ھەر یەکە لە (عەبدوڵڵا بەگ و مەحەمەد ئاغا)ش کرانە ئەندامی دادگا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| دەروێش ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} * ئەوەی جێگای ئاماژەیە لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز. دادگا لەقەزای شارباژێڕ نامێنێت، بەڵکو تەنھا فەرمانگەیەک دەبێت بە ناوی دادوەری لێکۆڵینەوە(استنطاق)، کە یاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوەکەش (محەمەد ئەفەندی) بووە، لەگەڵ دوو کەسیش وەکو جێبەجێکار و بەریدی فەرمانگەکە. بەڵام لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دووبارە ئەم دادگایە لە قەزای شارباژێڕ دادەندرێتەوە، ئەویش دەبێتە دوو بەش، (دادگای شەرعی و دادگای بەرایی)، کەدوو دادگای جیاواز بوون، بەشێوەیەک لەدادگای شەرعیدا بەشێک ھەبووە بۆ پرسی مناڵانی بێ باوک(یەتیم)، ئەوانیتریش بەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| جێگری سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| سەرنووسەری دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ناصر ئەفەندی || style="text-align: center| بەرپرسی منداڵانی بێ باوک |- | style="text-align: center| عەلی ڕەزا ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |} ھەروەھا ئەندامانی ھەردوو دادگاش ئاوھا بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی و دادگای بەرایی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولغەفور ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} == پۆلیس == سەبارەت بە پۆلیسی رووبەڕوبوونەوەی تاوان دەبینین کە تەنھا یەک کەس وەکو پۆلیس لە قەزاکەدا کاری کردووە، کەلەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا بریتی بوو لە(ملازم محەمەد ئەفەندی)، بەڵام لەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. یەکێکیتر ئەم ئەرکەی پێدەدرێت، ئەویش (قادر ئاغا)بوو. قادر ئاغا لە ساڵانی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز بەردەوام دەبێت لەپۆستەکەی. ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەم پۆلیسە و ئەرکەکەی لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز لە قەزای شارباژێڕدا نامینێت. لەگەڵ ئەمەشدا دەبینین بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەکە، ئەوا (تابووری پێنجەمی) ھێزی سەربازی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە سەنجاقی سلێمانیدا لەناوچەکانی شارباژێڕدا جێگیرکراون، بۆ رووبەرووبوونەوەی ھەر دۆخێکی نەخوازراو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == دارایی و ئابووری == دانیشتوانی ئەم قەزایە بەگشتی خەریکی کاروباری ڕەزداری و [[کشتووکاڵ]]ن، ھەروەھا ھەندێکیان بازرگانی ([[تووتن]])بوون و بۆ ئەمەش چەندین کێڵگەی تایبەت بەشتڵی توتنیان ھەبووە. لەگەڵ ئەمەشدا بەروبوومی ئەم قەزایە زۆر بەناوبانگە و بەرھەمەکانیان بۆ چەندین شوێن دەنێردرا، بە تایبەتی بۆ [[سلێمانی]]، کە لەوێدا خواستێکی زۆری ھەیە و بەرھەمەکانیان دەفرۆشرێت، ھەر بۆیە خەڵکی شارباژێڕ سودێکی زۆر لەبازاڕی [[سلێمانی]] دەبینن. ھەروەھا داھاتی شارباژێڕ لەساڵەکانی (١٨٥٤-١٨٥٥ز/١٢٧١ک) بەپێی سەرجەم باجەکانی (ڕسوم، یەک لەدە(عشور)، گومرگ، بۆیخانە) بریتی بووە لە(١٥)پارە و (١٤٥٢٩) قروش، ھەروەھا لە ھەندێکاتی تردا ئەم داھاتە بۆتە(١٥) پارە و (١٨٠٦٥) قروش.<ref> Levent Ayabakan,"Kürtlerde Tütün Kültürü ve Kürtlerin Tütün Ekonomisinde İngiltere’nin Rolü (18831923)،"VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2016ö 1, Sayı/No. 2 Güz/Fall 2016 ISSN 2149-9535, pp.14-29</ref> تەنانەت لە ساڵنامەکانی عوسمانیدا ئاماژە بە دانانی فەرمانبەر دەکەن بۆ سەرپەرشتیکردن و چاودێری زەوی و زاری ھاوڵاتیانی ناوچەکە، بۆ ئەمەش گرنگی بە تاپۆ دەدەن، ھەر بۆیە فەرمانبەری تاپۆ لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. بۆ یەکەمجار بۆ زەوییەکانی قەزاکەدانرا و یەکەم کەسیش کەلەم پۆستەدا دانرا (کانەبی قادر بەگ) بوو. دواتریش لەساڵانی ١٨٩٢-١٨٩٣ز. بەردەوام بوو لەپۆستەکەیدا. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت. تاکو لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. فەرمانەر بۆ ئەم بوارە دادەنرێتەوە کە(کانەبی عەبدولقادر بەگ) دەکرێتە فەرمانبەر لەم پۆستەدا. دواتر گرنگیدان بەلایەنی دارایی ناوچەکەوای لە دەوڵەتی عوسمانی کرد، کەیەکەیەکی تایبەت بەلایەنی دارایی شارباژێڕ دابنێت بەناوی (یەکەی دارایی قەزای شارباژێڕ) ئەم پۆستە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٢ز. لەقەزای شارباژێڕ دروستکراوە، یەکەم کەس کەلەم پۆستەدا دانرا بە ناونیشانی ئەمینی سندوق، ئەوا (تۆفیق ئەفەندی) بوو. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت، پاشان لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دەبێتە یەکەیەکی گەورە لە کارگێڕی قەزاکەدا بەناونیشانی خامەی دارایی(مال قلمی)، کە فەرمانبەران و بەرێوەبەرەکەی بەم شێوەیە بوو:<ref> 14-29.87, İsmet DEMİR, Uğurhan DEMİRBAŞ,..ve Hacı Osman YILDIRIM</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناوی فەرمانبەر !! پۆستەکەی |- | عزەت ئەفەندی || بەڕێوەبەری دارایی |- | جەمیل ئەفەندی || یاریدەدەری بەڕێوەبەری دارایی |- | عەلی مەردان ئەفەندی || بەرپرسی کۆکردنەوە و دەستخستنی دارایی |- | ڕەشید ئەفەندی || ئەمینداری سندوق |} == دانیشتوان == لەدوای نەمانی فەرمانڕەوایی بابانەکان لە١٨٥١ بەدواوە و ڕووخانی میرنشینەکە قەزای شارباژێڕ لە دەوڵەتی عوسمانیدا خرایە سەر سەنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، لە ساڵی ١٨٦٢ بە دواوە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]] کەژمارھی دانیشتوانی ھەموو [[سلێمانی]] لەنێوان ساڵانی ١٨٨١-١٨٨٢تاکو ساڵی ١٨٩٣بریتی بوون لە(١٢٤٧٩٠)کەس، ئەویش بەخەڵکی [[شارباژێڕ]] و پاشماوەی بابانەکان و ھۆزەکانی شارباژێڕ و جاف و دانیشتوانی [[مەرگە]]، و گوڵعەنبەر([[خورماڵ]] و [[ھەڵەبجە]] و [[ھەورامان]]ی ئەمڕۆ) و [[قەرەداغ]]. کەتەنھا ژمارەی دانیشتوانی شارباژێڕ لەم کاتەدا(٥٣٣٠)کەس بوون، کە ھەموویان موسوڵمانی [[سوننە]] مەزھەب بوون.<ref> Cengiz Cengiz, Murat BABUÇOĞLU, Orhan ÖZDİL, OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE MUSUL, (Ankara: 2005), 212. </ref> === فەرمانگەی تۆماری دانیشتوان (نفوس دائرەسی) === ئەم فەرمانگەیە لە سەرەتاوە پەرەی پێدراوە، ھەربۆیە دەبینین لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز ئەوا (عارف بەگ) دەبێتە بەپرسی ئەم کارە و (عەلی ئەفەندی)ش دەبێتە نووسەری فەرمانگەی ناسنامە، دواتریش (عەبدولکەریم ئاغا) دەبێتە بەرپرسی ئەم فەرمانگەیە و (کانەبی عارف بەگ)یش دەبێتە فەرمانبەر لەم فەرمانگەیە. ئەم دوانە لە خزمەتکردن بەردەوام دەبن، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز ھەمان ئەو ناوانەن کەلەم فەرمانگەیەدا کاردەکەن. ھەروەھا لەساڵانی ١٣٢٥ک/١٩٠٧زدا (عارف ئەفەندی) وەکو فەرمانبەر کار دەکات و (مەحمود ئەفەندی)ش وەکو نووسەر. ھەر ئەم فەرمانبەرانە بەردەوام دەبن لەکارەکانیان تاکو ساڵی ١٣٣٠ک/ ١٩١٢ز، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. ئەوا ھەمان ئەو فەرمانبەرانەلەم فەرمانگەیەکاردەکەن. ئەگەرچی لەبەڵگەنامەیەکی عوسمانیدا ئاماژە بۆ ئەوەدەکات (عارف ئەفەندی) لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١١ز. بەھۆی ھەندێ کردەوەی نەشیاو (گەندەڵی) لەپۆستەکەیدا دوور خراوەتەوە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> === ژمارەی دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ === {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none" |+ ژمارەی دانیشتوان لە نێوان ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٧٧دا | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2011/62722.PDF?ver=129817313510000000 | نووسەر = د.عەبدوڵا غەفور |زمان = کوردی}} </ref> |- ! ساڵ !! ژ.دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ !! ژ.دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی |- | ١٩٥٧ || style="text-align: center| ٤٢,٣٣٣ || style="text-align: center| ٣٠٤,٨٩٥ |- | ١٩٧٧ || style="text-align: center| ٥٥,٣٤٢ || style="text-align: center| ٦٩٠,٥٥٧ |- | ١٩٨٧ || style="text-align: center| ١٢,٨٥٦ || style="text-align: center| ٩٥١,٥٥٧ |- | ٢٠٠٢ || style="text-align: center| ٤٢,٨٨٨ || style="text-align: center| ١,٢٤٩,٨٢٤ |- | ٢٠١٩ || style="text-align: center| ٢٣,٥٤٨ || style="text-align: center| ١,٩٨١٠,٥٥ |} {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ژمارەی دانیشتوانی ژینگەیی قەزای شارباژێڕ و ناحیەکانی لە ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)دا ! یەکە کارگێڕییەکان ! ژینگە ! ١٩٥٧ ! ١٩٧٧ ! ١٩٨٧ ! ٢٠٠٢ ! ٢٠١٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناحیەی ناوەند]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢١ | style="text-align: center | ٢٠٧٧ | style="text-align: center | ١٥٠٨ | style="text-align: center | ٢٣٦٦ | style="text-align: center | ٦٢٢٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٩٦٦٠ | style="text-align: center | ١٣٦٦٨ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ١١٣٢٠ | style="text-align: center | ٣٧٢٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١١١٨١ | style="text-align: center | ١٥٧٤٥ | style="text-align: center | ١٠٧٠٤ | style="text-align: center | ١٣٦٨٦ | style="text-align: center | ٩٩٥٧ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] | شارنشین | style="text-align: center | ٩٩٧ | style="text-align: center | ٢٠١٦ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٢٥٠٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ١١٢٨٥ | style="text-align: center | ١٤٦٥٧ | style="text-align: center | ١٣٢٦٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١٢٢٦٢ | style="text-align: center | ١٦٦٧٣ | style="text-align: center | ١٥٧٦٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢٥ | style="text-align: center | ١٤٧٨ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٤٨٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٠٨٠ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٥١٥٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٦٠٥ | style="text-align: center | ١١٩٩٦ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٥٦٣٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]] | شارنشین | style="text-align: center | ٢٨٧ | style="text-align: center | ٣٩٩ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ١٨٠ | style="text-align: center | ١٨٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٩٩٨ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | ٧٦٢١ | style="text-align: center | ٢٦٦٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٢٨٥ | style="text-align: center | ١٠٩٢٨ | style="text-align: center | ٧٨٠١ | style="text-align: center | ٢٨٥٤ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٦٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٩٠٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٥٣٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٠ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٧١٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٩٥ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٥٤٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٧٦١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٣١٠ |- | rowspan=3 style="text-align: center;" | '''کۆی قەزا''' | شارنشین | style="text-align: center | ٤٣١٠ | style="text-align: center | ٥٩٧٠ | style="text-align: center | ٣٦١٠ | style="text-align: center | ٥٥٢٦ | style="text-align: center | ٧٨٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٣٨٠٢٣ | style="text-align: center | ٤٩٣٧٢ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ٣٧٣٦٢ | style="text-align: center | ١٥٧٧٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆ | style="text-align: center | ٤٢٣٣٣ | style="text-align: center | ٥٥٣٤٣ | style="text-align: center | ١٢٨٥٦ | style="text-align: center | ٤٢٨٨٨ | style="text-align: center | ٢٣٥٤٨ |- |} == فەرمانگەی پۆستە و تەلەگراف == لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. کۆمەڵێک فەرمانگە و فەرمانبەری نوێ لەشارباژێڕ بۆ کاری جیاجیا دامەزران، کەئەوانیش: (محەمەد ئەفەندی) وەک بەڕێوبەری پۆستە و تەلەگرافی شارباژێڕ دەست بەکاربووە. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیەکە لەم کاتەدا لەلایەن عوسمانییەکانەوە ئەم قەزایە زیاتر گرنگی پێدراوە و دامودەزگای میری زیاتر تیایدا جێگیکراوە، بێگومان لەبەر گرنگییە ستراتیجی و ئابوورییەکەی شارباژێڕیش بوو، لەبەرئەوەی تەواوی سنووری خۆرھەڵاتی ئەم قەزایە ھاوسنوور بوو لەگەڵ سنووری دەوڵەتی [[ئێران]]ی ئەو کات.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == پەروەردە == ھەروەھا لەلایەنی زانستیشدا، ئەو کاتە جگەلە مامۆستایانی ئاینی و [[مزگەوت]] و تەکیە و مەدرەسە کە رۆڵێکی گرنگیان بینیوە لەلایەنی زانستی و فێرکاری لە [[کوردستان]]دا، ئەوا لەم کاتەدا کەسێک بەناوی (سلێمان ئەفەندیە وەکو مامۆستا (مدرس) لە قەزاکە دامەزرێنراوە. تەنانەت ئەنجومەنێکی تایبەت بەزانست لە قەزاکەدا جێگیرکراوە بۆ ئەوەی سەرپەرشتی کاروباری زانستی شارباژێڕ بکات کەناوی (ئەنجوومەنی معارف) بووە، واتای ئێستا ئەم ئەنجومەنە، ئەنجومەنی پەروەردە بووە، کەئەندامانی ئەم ئەنجومەنەش پێکھاتوون لە (شەش) کەس، بەم بەم شێوەیە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناو !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center |سەید عەلی ئەفەندی(قایمقامی ئەوکات) || style="text-align: center | سەرۆکی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | صدیق بەگ || style="text-align: center | نوێنەری پەروەردە لە قەزای شارباژێڕ |- | style="text-align: center | عەبدولقادر بەگ || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | محەمەد عارف ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | عەلی مەردان ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | جەمیل ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |} == شوێنەوار == قەزای شارباژێڕ لە ڕووی شوێنەوارەوە دەوڵەمەندە بەڵام زۆرینەیان کنە و پشکنینی بۆ نەکراوە و نەخراوەتە ڕوو لێرەدا چەند شوێنێک دەخەینە ڕوو کە لە ئێستادا وەک شوێنی گەشت و گوزار و ئاینی لێھاتووە ھەرچەندە بایەخیان وەک پێویست نەدراوە. * '''گۆڕی میرانی بابان لە قەڵاچوالان:''' کە سەردەمانێک [[قەڵاچوالان]] پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بووە ئەو میرانەی لەو سەردەمەدا حکومیان کردووە گۆڕەکانیان لەم گوندەدایە و لە ئێستادا وەک شوێنەوارێکی مێژووی ماونەتەوە، کە گۆڕی ھەریەکە لە (سلێمان پاشای بابان١٧٥١-١٧٦٥ز)، لەگەڵ گۆڕی ھەریەکە لە"ئەحمەد پاشاو محەممەد پاشا"ی ھەردوو برای سلێمان پاشای کوڕانی خالید پاشای کوڕی تەیموور خانی برای سلێمان پاشای"بەبە"و چەند بەگ و کەسایەتییەکی ناوداری سەردەمی فەرمانڕەوایی [[میرنشینی بابان]]ە لە [[قەڵاچوالان]].<ref> https://www.historyofkurd.com/2019/11/28/مێژووی-میرنشینی-بابان/</ref> * '''ئاشی ئاوی گۆڕانکە:''' یەکێکە لە و ئاشی ئاوانەی دەکەوێتە گوندی [[گۆڕانکە]] سەر بە ناحیەی سیوەیل، بە دووری (٢٥کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]] و (٥٦کم) لە شاری [[سلێمانی]]، گوندی گۆڕانکە لەبەرئەوەی ئاوی زۆر بووە ھەر لە کۆنەوە ئاشی ئاوی تیادابووە، ئەم ئاشە ھەتاوەکو ساڵی (١٩٩٨) کاری کردووە. وە لە ساڵی (٢٠٢٢)دا نۆژەنکراوەتەوە و لە ئێستادا وەک شوێنێکی گەشتیاری دێرین خەڵکی سەردانی دەکەن. لە دوو ژوور پێکھاتووە ژوورێکیان بۆ پێکھاتەی ئاشەکەیە وەک(نەی، چەقەنە، کۆل، پەروانە، بەرداشەکان …… ھتد)، ژوورەکەی دیکەیان تایبەتە بە پشوودانی ئاشەوان.<ref> https://kurdipedia.org/default.aspx?q=20211120174923396678&lng=1</ref> * '''پیری شەوکێڵ:''' دەکەوێتە گوندی [[ئەحمەدئاوا، چوارتا|ئەحمەداوا]]ی سەر بە [[ناحیەی سیتەک]]، (٢٠کم) دوورە لە شاری [[سلێمانی]] و (١٢کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]]وە، جێ نزرگەیەکی ئایینی بووە و لە ھەمان کاتدا شوێنێکی گەشتیارییە خەڵکی ڕووی تێدەکەن. بە وتەی مێژوو نووسان پیری شەوکێڵ ئامۆزای پیرمەگروونە.<ref> https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/xaki-piroz-30042021</ref> * '''ڕوانگەی مەلا نەبی:''' ئەم ڕوانگەیە لە گوندی [[بارێی بچووک]]ی سەر بە [[ناحیەی سیوەیل]]ە، دەکەوێتە باکووری ڕۆژھەڵاتی [[چوارتا]]وە بە دووری (٥٥کم)، وە (٧٥کم) لە شاری [[سلێمانی]]یەوە دوورە، ڕوانگەیەکی کات زانینە بە شاخەکەی بەرامبەر مزگەوتەکەوەیە پێی دەڵێن (مەردەک) و لەلایەن زانا و فەلەکناس (مەلا نەبی) لە سەدەی شانزەدا درووستکراوە بۆ زانینی کات و وەرزەکان و جەژنەکان، تا ئێستاش بەشی زۆری ھێما و ئاماژەکانی دیارن.<ref> https://photos.google.com/share/AF1QipMgot3r-2xSqcsIQOEMygIlWaCbvpNic6zpjb7KMyB3rjx_9OoldemFKKhCZtIASA?key=eUZEMTNFMDZoLUlybEZoemU1TWFWQ0U5RUZoekt3</ref> * '''دەستنوسەکەی مەلا موسای شابەدین:''' ئەم قورئانە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (٤٥٦)ساڵ بەر لەئێستا، بە دەستی (مەلا موسای تەوەکولی) لە گوندی [[شەھابەدین]] بە ئاوی گوڵ و مرەکەب و بە خەتێکی جوان و ڕوون(خەتی کوفی) لە سەر کاغەز نووسراوە لە ساڵی (١٥٦٢ز)، چەندین جار ونبووە و ھەوڵی دزینی دراوە، ئێستا لەلای (مەلا فاتیح ئەحمەد)ە لە گوندی [[بارێی بچووک]] کە نەوەی مەلا موسایە. لە قەزاکەدا چەندین مەزار و شوێنی پیرۆزی تر ھەیە وەک (خەرگەڕەش لە [[گورگەدەر]]، پیرکۆپکە لە [[کانی سارد، شارباژێڕ|کانی سارد]]، پیریوسف و پیرخەیاڵ لە [[کانی وەیسە]]، پیرمحەمەد لە [[مڕانێ]]، مەرقەدی شێخ زەینەڵ لە [[پیرێسک]]). == کارگێڕی == ناوەندی قەزا شارۆچکەی [[چوارتا]]یە. قەزای شارباژێڕ قەزایەکی [[پارێزگای سلێمانی]]یە کەوتۆتە باکووری ڕۆژھەڵاتییەوە. لەڕووی کارگێڕییەوە لە قەزای شارباژێڕ و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]](ناوەند) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]] و [[ناحیەی سیوەیل]] و [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی سیتەک]] پێکھاتووە، لەگەڵ ٢٠٣ [[گوند]]:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان 2009 لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/a212.pdf |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢٣| نووسەر = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> === ناحیەی قەزای ناوەند(ناوەند) === لە ٣١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[چوارتا]](ناوەند) * [[ئاژگە]] * [[ئەستێرک]] * [[باخی ئاشی]] * [[بەردەزەرد، شارباژێڕ]] * [[بناویلەی چوارتا]] * [[بەیانان]] * [[بزورگی]] * [[بێتوات]] * [[تازەدێ، چوارتا]] * [[جوبرەئیل، شارباژێڕ]] * [[چنارەی چوارتا]] * [[خمانێ]] * [[خێوەتە، شارباژێڕ]] * [[دڕەڵەی حاجی]] * [[دێگەڵ]] * [[سامان، شارباژێڕ]] * [[ساڵانان]] * [[سنجەڵێ]] * [[سنکێ]] * [[سەرسیر]] * [[شەمساوا]] * [[قەڵاچوالان]] * [[قشڵاغ، شارباژێڕ]] * [[قوتابیان]] * [[کەناروێ]] * [[کیسەڵاوا]] * [[گەنکێ]] * [[گردەزبێر]] * [[مێکۆکان]] * [[واژە]] * [[وەڕاز]] {{Div col end}} === ناحیەی سیوەیل === لە ٦٦ گوند پێکھاتووە و ناوەندی شارەدێکە گوندی [[باسنێ]]یە. {{div col|colwidth=8em}} * [[باسنێ]](ناوەند) * [[ئاشقەدۆڵ]] * [[ئاشی بارام]] * [[ئاوەزێ]] * [[بارێی بچوک]] * [[بارێی گەورە]] * [[بۆسکان]] * [[بێورێ]] * [[بوالک]] * [[بوترەکێن]] * [[پیرێسک]] * [[پیرمەند]] * [[تیمار، سیوەیل]] * [[توتکان]] * [[تەم تەم]] * [[جافری]] * [[چۆمانی شارباژێڕ]] * [[چەمەکان]] * [[دڕوێ]] * [[دەشتی زاخێ]] * [[دێرێی خواروو]] * [[دێرێی سەروو]] * [[ڕەشەکانی]] * [[زاخێ]] * [[زیکان]] * [[سماقەشاڵی]] * [[سوورەدزێ]] * [[سوورەبانی ئالان]] * [[سوورەبانی نۆرک]] * [[سنجەڵێی سیوەیل]] * [[سەربستان]] * [[سیاوەشان]] * [[سیرێی بابەشێخ]] * [[سیرین]] * [[سێونگ]] * [[شەھابەدین]] * [[شیوەکەڵ]] * [[قۆخانی نۆڕک]] * [[قۆخی بابەشێخ]] * [[قۆخی بارێ]] * [[قۆخی تالون]] * [[قۆخی حاجی کەریم]] * [[قۆخی حەسەن ناڵی]] * [[قۆخی غەفار]] * [[قۆخی فەقێ سەعید]] * [[قەڵاتەشین]] * [[قەڵاتی سڵێمان]] * [[کاوڵانی نۆڕک]] * [[کانی گوێز، شارباژێڕ]] * [[کانی شوان]] * [[گۆڕانکە]] * [[گۆماوان]] * [[گۆمڵێ]] * [[گوێزەقوپاو]] * [[مەروێ]] * [[مڕانێ]] * [[مەڵکەتێن]] * [[موسەک]] * [[مێرگان]] * [[نورە]] * [[نۆڕەباب]] * [[نۆڕک]] * [[نانوان]] * [[نەڵەسو]] * [[ھەڵوانی شارباژێڕ]] * [[ھەرزنەوەش]] * [[ھەنگێ]] {{Div col end}} === ناحیەی گاپیڵۆن === لە ٢٠ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]](ناوەند) * [[باڵخ]] * [[بایزاوا، گاپیڵۆن]] * [[چۆخماخ]] * [[دۆڵبێشکی مام خۆشی]] * [[دۆڵبێشکی مام عەباس]] * [[دۆڵبێشکی شێخ حسێن]] * [[دۆڵبێشکی شێخان]] * [[سینگر]] * [[کارێزە، گاپیڵۆن]] * [[کانی مێو]] * [[کونەماسی]] * [[کۆڵەرد]] * [[گەڕەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گەورەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گۆمەسارد]] * [[قەیوانی گەورە]] * [[قوڵەچاخ]] * [[مالومە]] * [[مێوڵاکە]] * [[ووڵاغلو]] {{Div col end}} === ناحیەی زەلان === لە ٥١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[زەلان]](ناوەند) * [[ئاڵەک]] * [[بیانە]] * [[بەوزان]] * [[پاڕەزان]] * [[پڵنگە]] * [[توانا، شارباژێڕ]] * [[چاڵەخەزێنە]] * [[چەمەک]] * [[چنارەی شێخەڵمارێن]] * [[چنارەی شێخ لەتیف]] * [[چۆڕک]] * [[چەمیاڵەی خواروو]] * [[چەمیاڵەی سەروو]] * [[حەسەن گورگ]] * [[دێگەڵەی شارباژێڕ]] * [[دێگەڵەکۆن]] * [[دۆڵپەموو]] * [[ڕەشک]] * [[ڕەنگێنەی شارباژێڕ]] * [[زێوێی شارباژێڕ]] * [[زیە]] * [[سەرخوار]] * [[سپیدارە، زەلان]] * [[سوێڕەڵە]] * [[شیوی مەڕی]] * [[شێخەڵمارێن]] * [[غەریبە]] * [[قازیاوای شارباژێڕ]] * [[قۆخی حاجی ڕەشید]] * [[کارێز، شارباژێڕ]] * [[کانی خدران]] * [[کانی بەنی شارباژێڕ]] * [[کانی کوزەڵە]] * [[کانی مردوان]] * [[کەوانەدۆڵ]] * [[گەڵی]] * [[گردەکەروێشک]] * [[گوێزەڕەش]] * [[گۆڕەدێم]] * [[گۆزی]] * [[گۆماو، شارباژێڕ]] * [[مامەخەلان]] * [[مایانان]] * [[موبڕە]] * [[مێشولان]] * [[ھەرمێلەی سەروو]] * [[ھەرمێلەی خواروو]] * [[ھەوارەبەرزە، شارباژێڕ]] * [[ھەوڵو]] * [[ولیاوا]] * [[ناومێرگ]] {{Div col end}} === ناحیەی سیتەک === لە ٣٥ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[سیتەک]](ناوەند) * [[ئاڵەسیاوی خواروو]] * [[ئاڵەسیاوی سەروو]] * [[ئەحمەدئاوا، چوارتا]] * [[بابەکراوا]] * [[بازەگیر]] * [[بزەینیان]] * [[بناویلەی گۆیژە]] * [[تەگەران]] * [[چنگیان]] * [[خەمزە]] * [[دڕەڵەکۆن]] * [[دووچۆمان]] * [[دۆڵەتوو]] * [[زەردەبی]] * [[سیرەمێرگی شارباژێڕ]] * [[شارستێنە]] * [[شیراوێژە]] * [[عازەبانی شارباژێڕ]] * [[قەیوانی بچوک]] * [[قولەڕەش]] * [[کانی سارد، شارباژێڕ]] * [[کانی شێخان]] * [[کانی وەیسە]] * [[گەڕەدێ]] * [[گەنکاوا]] * [[گورگەدەر]] * [[مارەڕەش]] * [[مۆکەبە]] * [[ھەباسەچەقەڵ]] * [[ھەراسان]] * [[ھەرمن]] * [[ھۆمراخ]] * [[وەڵانە]] * [[وێڵەی شارباژێڕ]] * [[نۆدێ]] {{Div col end}} == ئەمانەش ببینە == * [[چوارتا]] * [[شارباژێڕ]] * [[پارێزگای سلێمانی]] * [[پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی]] * [[قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|2}} {{پارێزگای سلێمانی}} {{دابەشکارییە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی}} {{گوندەکانی شارباژێڕ}} {{پۆلی کۆمنز|Sharbazher District}} {{تووڵی دەروازە|عێراق|کوردستان|جوگرافیا}} [[پۆل:جوگرافیای باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] [[پۆل:قەزاکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی ھەرێمی کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی عێراق]] [[پۆل:قەزاکانی کوردستان]] 3qzuzw6xtnibj27sgmm9gyvpiw7rbaq 1454514 1454513 2025-06-19T05:56:56Z MFTG 21816 /* ڕووبەر */ 1454514 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە | ناو = قەزای شارباژێڕ | ناوی_فەرمی = '''{{lang-ar| قضاء شھربازار}}<br>{{lang-en| Sharbazher District}}''' | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوەکانی_تر = | جۆری_نیشتنگە = '''[[قەزا]]''' <!--- وێنەکان، ناسناو، دروشم ---> | وێنە = {{Photomontage | photo1a = نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە پارێزگای سلێمانیدا.jpg | photo2a = | photo2b = نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg | photo3a = | photo3b = | | spacing = 2 |size = 266 }} | شرۆڤەی_وێنە = نەخشەی سەرەوە:{{ھن}}نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە [[پارێزگای سلێمانی]]دا{{ھن}}(سوور){{ھن}}نەخشەی خوارەوە:{{ھن}}نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ | وێنەی_ئاڵا = | قەبارەی_ئاڵا = 300px | وێنەی_مۆر = | قەبارەی_مۆر = | وێنەی_نیشان = | قەبارەی_نیشان = | ناسناو = | دروشم = <!-- نەخشەکان و شوێنی جوگرافیایی ------> | وێنەی_نەخشە = {{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom=8 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} | قەبارەی_نەخشە =200px | شرۆڤەی_نەخشە = '''قەزای شارباژێڕ''' | دەرزیی_نەخشە = | ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = | شوێنی_ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = top | قەبارەی_دەرزیی_نەخشە = 270px | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە = | بەرزونزمیی_دەرزیی_نەخشە = ١ | پۆتانەکان = {{coord| 35.7| 45.6 |region:IQ|display=inline,title}} | دەرزیی_دیاریکردنی_پۆتانەکان = <!-- شوێن ------------------> | جۆری_دابەشکراو = [[وڵات]] | ناوی_دابەشکراو = {{ئاڵا|عێراق}} | جۆری_دابەشکراو١ = [[ھەرێمی فێدراڵ]] | ناوی_دابەشکراو١ = {{ئاڵا|کوردستان}}{{ھن}}([[ھەرێمی کوردستان]]) | جۆری_دابەشکراو٢ = [[پارێزگا]] | ناوی_دابەشکراو٢ = [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] | جۆری_دابەشکراو٣ = [[پایتەخت|مەڵبەند]] | ناوی_دابەشکراو٣ = [[چوارتا]] | جۆری_دابەشکراو٤ = ژمارەی [[ناحیە]]کان | ناوی_دابەشکراو٤ = <span style="color:#090;">٥</span> | جۆری_دابەشکراو٥ = ژمارەی [[گوند]]ەکان | ناوی_دابەشکراو٥ = <span style="color:#090;">٢٠٣</span> <!-- دامەزران ---------------> | سەردێڕی_دامەزران = بوون بە [[قەزا]] | ڕێکەوتی_دامەزران = [[١٨٥٦]] | سەردێڕی_دامەزران١ = | ڕێکەوتی_دامەزران١ = | سەردێڕی_لەناوچوون = | ڕێکەوتی_لەناوچوون = | دامەزرێنەر = | ھۆکاری_ناونران = <!-- ڕێبەرەکان، شێوازی دەسەڵات ---> | پەراوێزەکانی_دەسەڵات = | جۆری_دەسەڵات = | حیزبی_سەرۆک = | سەرناوی_سەرۆک = قایمقام | ناوی_سەرۆک = عەدنان کاکەڕەش | سەرناوی_سەرۆک١ = | ناوی_سەرۆک١ = | سەرناوی_سەرۆک٢ = | ناوی_سەرۆک٢ = <!-- ڕووبەر ----------------------> | سەرجەمی_ڕووبەر_بە_کم٢ = ١٢١١ | ڕووبەری_وشکایی_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_لەسەددا = | ڕووبەری_شاری_بە_کم٢ = | ڕووبەری_لادێیی_بە_کم٢ = <!-- بەرزایی ---------------------> | بەرزایی_بە_م = ١١٩١ | بەرزترین_بەرزایی_بە_م = ٢١٠٥ | نزمترین_بەرزایی_بە_م = ٧٨٦ <!-- ژمارەی_دانیشتووان ----------------> | ژمارەی_دانیشتووان = ٢٣،٥٤٨ | دانیشتووان_لە = [[٢٠١٩]] | چڕیی_دانیشتووان_بە_کم٢ = ١٩،٤ | مەزندەی_دانیشتووان = | مەزندەی_دانیشتووان_لە = | دانیشتووانی_شاری = ٧٨٢٣ | چڕیی_دانیشتووانی_شاری_بە_کم٢ = | دانیشتووانی_لادێیی = ١٥٧٧٨ | چڕیی_دانیشتووانی_لادێیی_بە_کم٢ = | سەرناوی_دانیشتووان = | ئاگاداریی_دانیشتووان = <!-- دانیشتوواناسی (بەشی ١) --------> | جۆری_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] و [[ئایین]] | سەرناوی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] | زانیاریی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمانی کوردی|کوردی]] ([[کوردیی باشووری|سۆرانی]]) | سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] | زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئیسلام]]([[سوننە]]) | سەرناوی٣_دانیشتووانناسی١ = [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|ب پ م]](٢٠١٧) | زانیاریی٣_دانیشتووانناسی١ = ٠٫٧٠٦<ref name="GlobalDataLab">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|سەردێڕ=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|وێبگە=hdi.globaldatalab.org|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref><br/>{{color|#0c0|بەرز}} · [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|٢ەم بۆ ١٧]] <!-- کاتناوچە --------------> | کاتناوچە١ = [[ناوچەی کاتی]] | جیاوازی١_لە_utc = +٣ | کاتناوچە١_DST = [[ھاوین]] | جیاوازی١_لە_DST = +٣ <!-- کۆدی_پۆستە، کۆدی_ناوچە ---> | جۆری_کۆدی_پۆستە = | کۆدی_پۆستە = ٤٣٠٠٠ | جۆری_کۆدی_پۆستە٢ = | کۆدی_پۆستە٢ = | جۆری_کۆدی_ناوچە = [[تەلەفۆن]] | کۆدی_ناوچە = ٩٦٤+ <!-- وێبگە، پەراوێزەکان --------> | وێبگە = http://www.slemani.gov.krd/ku/ | پەراوێزەکان = }} '''قەزای شارباژێر''' یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]] لە [[ھەرێمی کوردستان]] لە [[عێراق]]. ناوەندەکەی شارۆچکەی [[چوارتا]]یە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/300919024657.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ژمارەی دانیشتوانی بریتییە لە ٢٣،٥٤٨ کەس.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = پێشبینی دانیشتوان بۆ ساڵی ٢٠١٩ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> بەڵگەنامەکانی دەوڵەتی عوسمانی پێمان دەڵێن کە بنکەی قەزای شارباژێڕ سەرەتا لە [[شیوەکەڵ]] بووە، دواتر بەپێی بەڵگەکان کە بنکەی قەزای شارباژێر لەم کاتەدا لە [[سیتەک]] بووە و ئەمە جگە لەوەی پێشنیاری گوندی [[کەناروێ]] وەک ناوەندی قەزاکە لە تەلەگرافنامەکانی عوسمانیدا گفتوگۆ کراوە، بەڵام بە ھاتنی ئینگلیزەکان و کاتێک (ئەدمۆنز) فەرمانڕەوای لیوای [[سلێمانی]] بووە، ناوەندی قەزای بۆ [[چوارتا]] گواستووەتەوە. لە سەردەمی عوسمانیدا دیاریکردنی [[سیتەک]] وەک بنکەی قەزاکە لەبەر چەند ھۆکارێک بووە، یەکەمیان نزیکی لە [[سلێمانی]] و دووری لە سنووری قەڵەمڕەوی شای [[ئێران]]ەوە، بۆ ئەوەی ھەر ھێرش و پەلامارێک بوو لە سنوور دوور بێت، ھەروەھا بە ئاسانی یارمەتی و پاڵپشتی لە [[سلێمانی]]یەوە پێ بگات. ئەمە جگە لەوەی [[سیتەک]] بە دەربەندەکانی ئەزمڕ و گۆیژە و دۆڵەکانی سنووری [[بەرزنجە]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەڵاچوالان]] و سەرە ڕێگەی کاروانە بازرگانییەکانی نێوان [[بانە]] و [[سلێمانی]]یەوە بەسترابووەوە. ھەروەھا دیاریکردنی چوارتا بۆ ناوەندی قەزا لەلایەن ئینگلیزەکانەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، (ئەدمۆنز) وەک حاکمی ئینگلیز لە [[سلێمانی]] بێزار بووبوو لە ھەڵسوکەوتی قایمقام و ئەو فەرمانبەرانەی قەزای شارباژێڕ کە لەگەڵ تەواوبوونی دەوام لە [[سیتەک]] نەدەحەوانەوە و دەھاتنەوە [[سلێمانی]]، لەبەر ئەوە بیر لەوە کرایەوە کە شوێنێکی دوورتر لە [[سلێمانی]] و شوێنێکی گونجاو دیاری بکرێت، ئەدمۆنز گەشتێکی بەیاوەری قایمقامەکانی سەردەمی [[شێخ مەحموودی حەفید]] و سەردەمی دواتردا بە شاربژێڕدا کرد، دواجار [[چوارتا]] دیاریکرا وەک شوێنێک بۆ ئەوەی ناوەندی قەزاکەی بۆ بگوازرێتەوە. ئەوانەی لە [[سیتەک]] بوون بەم بڕیارە دڵتەنگ بوون، و بە ئەدمۆنزیان ئەوت [[چوارتا]] ئاوەکەی کانزاییە و بۆ [[گەدە]] خراپە، بەڵام ئەدمۆنز بڕیاری خۆیداو قامقامی نوێ لە ناوەندی [[چوارتا]] دەستبەکاربوو و تا ئەمڕۆش ھەر [[چوارتا]] ناوەندی قەزای شارباژێڕە. <ref> Edmonds, C. J., 1957“Shar Bazhêr and the Basin of the Qalachuwalan,” The Geographical Journal, Vol. 123, No. 3 (Sep., 1957), pp. 318-328</ref> [[شارباژێڕ]] ناوچەیەکە یان ڕووبەرێکە دەکەوێتە باکوور و ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە لە ڕووبەر و گوندەکانی [[قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەزای ماوەت]] و ھەندێک لە گوندەکانی [[ناحیەی ناڵپارێز]] پێکھاتبووە، لە سەر زمانی خەڵکی ناوچەکە بووەتە دوو بەش شارباژێڕی (سەخت و تەخت)، ئەویش بە ھۆی پێکھاتەی خاکەکەیەوە کە لە چیا و دۆڵ و دەشتەکان پێکھاتووە، لە سەردەمی عوسمانییەکاندا بووەتە دوو سنجاق، (سنجاقی شارباژێڕ و سنجاقی سرۆچک) لە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئیتر بە پێی یەکە کارگێڕییەکان و سیستەمی دەوڵەتداری دابەش بووە بۆ چەندەھا یەکە. لە ئێستادا ناوی شارباژێڕ تەنھا بۆ [[قەزای شارباژێڕ]] ماوەتەوە و لەڕووی کارگێڕییەوە لە (٥) ناحیە پێکھاتووە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سایتی پارێزگای سلێمانی | ناونیشان = https://slemani.gov.krd/so/newsDetail.php?newsID=684&secID=5 |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی پارێزگای سلێمانی |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) * [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) * [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) * [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) * [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) == ناو == دەربارەی ناوی شارباژێڕ بۆچوونی جیاواز خراونەتەڕوو، گومانی تێدانییە کە ئەم ناوە ناوێکی زۆر دێرین نییە، واتە ناوەکە پەیوەندی بە بنەچەی ئەو ناوانەوە نییە کە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی گەلی دێرینی [[لۆلۆبی]]ەکان کە ھەر لە سەرەتای ھەزارەی سێیەمی پێش زایینەوە ھەتا سەردەمی [[ماد]]ەکان لە کۆتایی سەدەی حەوتەمی پێش زایین شارباژێڕ بەشێکی گرنگ و ناوجەرگەی نیشتیمانی ئەم [[لۆلۆبی]]ەکانی پێک دەھێنا.<ref> Louis D., Geographical Levine, ; 84-8ii 4: 0.101.1RIMA II A.;78-15; 75b-RIMA III A.0.102.2: ii 10Studies in the Neo-Assyrian Zagros: I, Iran, Vol. 11 (1973), pp. 1-27.</ref> لەبنەچەدا ناوی شارباژێڕ نابێت لەسەردەمی دوای [[ماد]]ەکان کۆنتربێت، و بەتایبەتی تر ئەم ناوە لەوانەیە لەسەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانەوە]] برەوی سەندبێت. پسپۆڕی بواری زمانە دێرینەکانی کوردستان (کۆزاد محەمەد ئەحمەد) دەڵێت ھەموو ئەو لێکدانەوانەی بۆ ناوی شارباژێڕ کراون کە گوایە ناوەکە لە دوو بڕگە پێکھاتووە (شار+باژێڕ) و ھەردووکیشیان ھەر بە واتای (شار)دێن، یەکێکیان بە [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و ئەوانی تریش بە [[کوردیی باکووری|کرمانجی]]، لایەنگرانی ئەم لێکدانەوەیە تەواو نەیانپێکاوە و "تاڕادەیەک جێگەی پرسیار و سەرسوڕمانە".<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> لەبەرئەوەی کۆنی و ڕیشەی سەدان و ھەزاران ساڵەکەی لەبەرچاونەگیراوە و، تەنھا بە پێوەری زمان و فەرھەنگی ئەم سەردەمە لەو ناوە کۆنانە دەڕوانن، کۆزاد محەمەد پێی وایە کە بەشی دووەمی ناوەکە (باژێڕ) بە واتای (بازاڕ) دێت نەک (شار)، بۆ ئەم مەبەستەش کۆزاد محەمەد ئاماژە بە ناوی سەرکردەیەکی سەربازی باڵای سەردەمی پاشای ساسانی کیسرا ئەنۆشیروان(٥٣١-٥٧٩ز.) دەکات کە ناوی (شەھروەڕاز) بووە واتە (بەرازی دەوڵەت)، ھەروەھا پەیوەندی وشەی (شار) بە وشەی خشاثرای میدییەوە کە بە واتای (پاشا) دێت و کۆزاد ئەحمەد بە وشەیەکی فارسی داناوە، ئەو پێی وایە کە وشەی (شار) لە زمانی کوردیدا لە سەردەمەکانی پێشوودا بە واتای (دەوڵەت)یش ھاتووە، ھەتا ئەو کاتەی کە وشەی (دولة) لە جێگەی وشەی (شار) بۆ دەوڵەت بەکارھێندراوە، لەبەرئەوە کۆزاد محەمەد دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە (شارباژێڕ) لە کۆندا واتای(دەوڵەتە شار) یان (شارە دەوڵەت)ی داوە، لەبەرئەوەی لەسەردەمە دێرینەکاندا دەوڵەتۆکەی بچووک ھەبوون کە تەنھا یەک شار و دۆڵ و دەشتەکانی دەوروبەرەکەی چەقی دەسەڵات و سنووری فەرمانڕەواییان بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ناوی (شارباژێڕ)تەنھا لەم پێنجەسەد ساڵەی ڕابردوودا لە تۆمارەکاندا ناوی ھاتووە، و تەنھا لەسەردەمی [[میرنشینی بابان]] و [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکاندا]] ناوەکە بە شێوەی (شھربازاڕ) تۆمارکراوە و ئەم شێوازە تۆمارکردنەش ھەتا ئێستا لە ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری کەسێتی دا ھەر دەنووسرێت (شھربازار) و لە زاری خەڵکی ناوچەکەشەوە ھەر بە شێوەی (شارباژێڕ) گۆ دەکرێت. جێی ئاماژەیە ئەم ناوە لە [[زمانی تورکی]] عوسمانیشدا ھەر بەمانای شوێنی بازارکردن دێت، لەبەرئەوە تورکەکان کێشەیەکیان نەبووە لە تۆمارکردنی ناوەکە بە شێوەیەک کە نزیکە لە ناوی شارباژێڕەوە و بە (شھربازار/شھرپازار) تۆماریان کردووە، و بۆ دەوڵەتی سەفەویش ئەم ناوە شێوەیەکی فارسی داوە و کێشەی لەگەڵ نەبووە، و دواتریش دەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی [[عێراق]]یش (شھربازار)ەکەیان لە کوردییە ڕەسەنەکەی (شارباژێڕ) پێ باشتربووە و تا ئێستاش ھەر لە تۆمارە فەرمییەکاندا بەو شێوەیە تۆماری دەکەن. == جوگرافیا == قەزای شارباژێڕ یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]، دەکەوێتە بەشی باکووری ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە درێژی سنوورەکەی لەگەڵ [[پارێزگای کوردستان|پارێزگای سنە]]([[شارستانی بانە]])ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە [[ئێران]]، دەگاتە(٣٦کم) بەمەش ڕێژەی لە (١٦٬١٪) کۆی گشتی سنووری ھاوبەشی [[عێراق]] و [[ئێران]]ی پێکھێناوە، لە پارێزگای سلێمانی. لە بەشی باکوور لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٧٠کم)، لە بەشی باکووری خۆرئاوا لەگەڵ [[قەزای دووکان]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (١١کم)، لە بەشی خۆرئاوا و باشووری خۆرئاوا [[قەزای سلێمانی]]یە بە درێژی (٤٥کم)، لە باشوور [[قەزای سەید سادق]] بەدرێژی (٢٦کم)، لە خۆرھەڵاتەوە [[قەزای پێنجوێن]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٣٣کم)، بەمەش سەرجەمی درێژی سنووری شارباژێڕ دەگاتە (٢٢١کم).<ref> https://www.openstreetmap.org/#map=10/35.7287/45.6551</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ درێژی سنووری قەزای شارباژێڕ لەگەڵ دەوروبەریدا |- ! سنوور !! درێژی بە(کم) !! ڕێژەی ٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[شارستانی بانە]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٫١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای ماوەت]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای دووکان]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سلێمانی]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٥ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠٫٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سەید سادق]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای پێنجوێن]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٣ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٫٧ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" |'''کۆی گشتی''' || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠٪ |} شارباژێڕ یەکێکە لە ناوچە سەخت و شاخاوییەکانی [[باشووری کوردستان]] کە زۆرترین لوتکەی [[کێو|چیای]] بەرزی لە ڕووبەرێکی کەم دایە، شارباژێڕ بەشێوەیەکی گشتی ھەڵکەوتەیەکی سەختی ھەیە. لەڕووی جوگرافییەوە خەڵکی ناوچەکە ناوچەکەیان دابەشکردووە بە دوو بەشەوە، ئەوانیش ('''شارباژێڕی تەخت''') و ('''شارباژێڕی سەخت''')ە لەڕاستیدا شارباژێڕە تەختەکەش ھەر لێژایی و شیو و دۆڵە و ھیچ دەشتێک و تەختاییەک لە شارباژێڕدا نییە. * شارباژێڕی تەخت: زیاتر بەشی خۆرئاوای شارباژێڕ دەگرێتەوە و لە باشوورەوە لە ناوچەکانی [[ناحیەی سرۆچک]] و [[ناحیەی سیتەک]] و [[تەگەران]] و [[قەڵاچوالان]] و گشت ئەو لادێیانەی لەسەر رۆخی ڕووباری قەڵاچوالانن و دەوروبەرین ھەتا دێی [[مۆکەبە]] و تێکەڵبوونی لەگەڵ ڕووباری سیوەیل و پێکھێنانی (دووچەمان) و بەشێک لە تەختاییەکانی سەرەتای دۆڵی جافایەتی و دەوروبەری [[کونەماسی]] و ناوچەی شینکایەتیش ھەر بەشێکن لە شارباژێڕی تەخت. * شارباژێڕی سەخت: ناوچە شاخاوییەکانی بەشی خۆرھەڵاتی شارباژێڕ دەگرێتەوە، بەتایبەت گشت ئەوناوچانەی دەکەونە ئەمبەرەوبەری ڕووباری سیوەیل و ھەموو ئەو ناوچانەی کە دەکەونە بەری خۆرھەڵاتی ڕووباری سیوەیل و ڕووباری دووچەمان ھەتا سنوری [[شارستانی بانە]] و [[قەزای ماوەت]].<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧؛ سروە جلال حمە ،٢٠١٢، شیکردنەوەی جوگرافیی بۆ دابەشبوونی دانیشتوان لە قەزای شارباژێڕدا (١٩٥٧-٢٠٠٩)</ref> === ڕووبەر === سەرجەمی ڕووبەری قەزای شارباژێڕ دەکاتە(١٢١١کم^٢)، لەئێستادا. بەڵام ڕووبەری ئەم قەزایە گۆڕانکاری زۆری بە سەرھاتووە لەم خشتەیەدا ڕوونیدەکەینەوە لە ماوەی ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩) لەگەڵ ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]].<ref>https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/بڵاوکراوەکان/لێکۆڵینەوە/7.%20ژمارھ%E2%80%8Cی%20دانیشتوان.pdf{{بەستەری مردوو|url=https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/%D8%A8%DA%B5%D8%A7%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86/%D9%84%DB%8E%DA%A9%DB%86%DA%B5%DB%8C%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95/7.%20%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%BE%E2%80%8C%DB%8C%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86.pdf |date=شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ڕووبەری یەکە کارگێڕییەکانی قەزای شارباژێڕ لە ساڵانی(١٩٥٧ - ٢٠١٩)دا/کم^٢ ! colspan="1" | ساڵ ! colspan="2" href=|١٩٥٧ ! colspan="2" href=|١٩٧٧ ! colspan="2" href=|١٩٨٧ ! colspan="2" href=|٢٠٠٢ ! colspan="2" href=|٢٠١٩ |- ! یەکە کارگێڕییەکان ! ڕووبەر ! ٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]]([[چوارتا]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٥٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦٫١ | colspan=2 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢ | colspan=2 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٥١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٧٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٣٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٥٫٣ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆی گشتی قەزا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | row span=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٣٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢١١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | ڕووبەری پارێزگا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٢٢٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٤٤٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠١٥٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١٤٩٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٠٤٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٨٫٦ |- |} * بە پێی زانیارییەکان بۆمان دەردەکەوێت: # لە ساڵی ١٩٥٧دا قەزاکە ڕووبەرێکی فراوانی ھەبووە کە (٢٢١٠کم^٢) بووە ڕێژەی(١٨٪) ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، قەزای شارباژێڕ پلەی چوارەمی ھەبووە لە نێو قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]. # لە ساڵانی(١٩٧٧-١٩٨٧)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (٢١٤٣کم^٢)، کە ڕێژەی (١٣٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە بە ھۆکاری سیاسی و جەنگەوە بووە. # لە ساڵی (٢٠٠٢)دا لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکارییە کارگێڕیانەی کە بەسەر قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]دا ھاتووە، ڕووبەری قەزاکە بووەتە(٢١٣٨کم^٢)، ڕێژەی (١٩٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە. # لە ساڵی (٢٠١٩)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (١٢١١کم^٢)، ڕێژەی (٩٪) [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، بە ھۆی گۆڕانکاری لە یەکە ئیدارییەکان و دابڕانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] و [[ناحیەی سرۆچک]]. * بە پێی ڕووبەر دەتوانین قەبارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ لە گەورەوە بۆ بچووک ئاوھا ڕیزبکەین([[ناحیەی سیوەیل]]، [[ناحیەی سیتەک]]، [[ناحیەی زەلان]]، [[ناحیەی گاپیڵۆن]]، [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناحیەی ناوەندی قەزا]]). === بەرزونزمی خاک === قەزای شارباژێڕ وەک بەشێک لە ھەرێمی کوردستانی عێراق، لە ڕووی دابەشکردنی بەرز و نزمیەوە کەوتووەتە ناوچەی [[کێو|شاخاوییەوە]]، بە شێوەیەکی گشتی بەرزایی قەزاکە لە نێوان(١,٠٠٠-٢,٥٠٠م) دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەرزترین بەرزاییەکانی سنووری قەزای شارباژێڕ دەکەوێتە باکووری خۆرھەڵات و باشووری خۆراوای قەزاکە، کە بەرزییان لە نێوان(٢٠٠-٢٥٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. ئەم بەشە زیاتر دەکەوێتە [[ناحیەی ناوەندی قەزا شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]] و [[ناحیەی سیوەیل]] کە ھاوسنوورە لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] و [[قەزای پێنجوێن]]. [[پەڕگە:نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ]] بەڵام تاکو بە ئاڕاستەی باشوور و باشووری خۆراوا بڕۆین پلە پلە بەرزاییەکانی کەمتر دەبێتەوە، ناوەڕاستی قەزاکە بەرزاییەکی ناوەندی ھەیە کە بەرزییان لە نێوان (١٥٠٠-٢٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەڵام بەشی ھەرە نزمی قەزاکە دەکەوێتە باشووری خۆراواوە کە بەرزییان کەمترە لە(١٥٠٠م) لە ئاستی ڕووی دەریاوە.<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧</ref> === ئاو و ھەوا === قەزای شارباژێڕ خاوەنی ئاو و ھەوایەکی تایبەت بە خۆیەتی کە ئاو و ھەوایەکی گونجاو و لەباری ھەیە. * '''تیشکی [[خۆر]](ھەتاو):''' تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٥) کاتژمێر، بەڵام لە وەرزی [[بەھار]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٧)کاتژمێر، لە وەرزی [[ھاوین]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(١١)کاتژمێر، لەوەرزی [[پاییز|پایزدا]] تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٨) کاتژمێر، بەمەش تێکڕایی کاتژمێرەکانی [[تیشکی خۆر]] لە ساڵێکدا دەگاتە(٨) کاتژمێر. * '''[[پلەی گەرمی]]:''' پلەی گەرمی بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٧،٣)پلەی سلیزی، زۆرجار دەبێتە ھۆی [[بەفر]] بارین، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[ھاوین]]دا دەگاتە(٢٢،٦)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[بەھار]]دا دەگاتە(١٨،٥)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[پاییز|پایزدا]] دەگاتە(٢٢،٣٦)پلەی سلیزی، نزمترین پلەی گەرمیش دەکەوێتە مانگی [[کانوونی دووەم]] بە تێکڕایی(٢،٤س)، تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانەش بریتییە لە (١٦،٣)س. * '''[[با]]:''' زۆرترین خێرایی با دەکەوێتە وەرزی [[بەھار]]ەوە دەگاتە(٢،٣م\چ)، وەرزی [[زستان]]یش کەمترین خێرایی بای تێدایە دەگاتە(١،٨م\چ)، بۆ وەرزی [[ھاوین]] دەگاتە(٢،٢م\چ)، وە بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(١،٩م\چ). با لە پلەی گەرمی (٣٣س) توانای ساردکردنەوە لە دەست دەدات. * '''[[شێ]]:''' تێکڕایی ڕادەی شێ لەوەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٦٨،٢٨٪) کە بەرزترین ڕێژەیە، وە نزمترین ڕێژەی شێ لە وەرزی [[ھاوین]]دایە کە تێکڕاییەکەی (٢٥،٠٨٪)، لە ھەردوو وەرزی [[بەھار]] و [[پاییز|پایزدا]] ڕێژەیەکی مامناوەندی ھەیە، بۆ وەرزی [[بەھار]] دەگاتە(٥٥،٢١٪)، بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(٤١،٦٪)، وە تێکڕایی شێی ساڵانە دەگاتە (٤٧،٥٤٪). * '''دابارین:''' زۆرترین ڕێژەی باران بارین دەکەوێتە وەرزی زستانەوە دەگاتە(٣٥٨،٠٦ملم)، لە وەرزی بەھاردا دەگاتە(٢٤٠،٥٨ملم)، لە وەرزی پایزدا دەگاتە(١٤٨،٤ملم)، لە وەرزی ھاویندا قەزاکە بێ بارانە. تێکڕایی بڕی باران لە ساڵێکدا دەگاتە(٧٤٧،٨٣ملم).<ref>https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-رسالة-ماجستیر-فی-کلیة-التربیة-للعلوم-الانسانیة-تناقش-أثر-المناخ-علی-رَاحة-الإنسان-فی-محافظة-السلیمانیة.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230205094358/https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%B1-%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B4-%D8%A3%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%AE-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D9%8E%D8%A7%D8%AD%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9.html |date= ٥ی شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> === دەرامەتە ئاوییەکان === بە ھۆی ھەڵکەوتە و سروشتی خاکەکەی و ئاو و ھەوای گونجاوی قەزای شارباژێڕەوە، ئەم قەزایە لە دەرامەتە ئاوییەکاندا دەوڵەمەندە لە ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێرزەویدا. * '''ئاوی سەرزەوی:''' چەمەکان دادەنرێن بە لقی بچووکی سەرچاوەی ڕووبارەکان، قەزای شارباژێڕ دوو جۆر چەمی تێدایە، ھەندێکیان چەمی وەرزین و ھەندێکیان ھەمیشەیین، لە چەمە ھەمیشەییەکان ئەمانەن: ** '''چەمی سیوەیل:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، ئەم چەمە سەرچاوەی سەرەکی لە دوو چەمی پێنجوێن(جۆگەسوور) و چەمی شلێر(گۆڵێ) پێک دێت، کە لە نزیک گوندی چەمەک و چۆڕک یەکدەگرن و چەمی سیوەیل پێکدەھێنن، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی سیوەیل ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی([[کەناروێ]]، [[واژە]]، [[سنکێ]]، [[خێوەتە، شارباژێڕ|خێوەتە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی [[ناحیەی سیوەیل]] و ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی قەڵاچوالان) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. ** ''' چەمی قەڵاچوالان:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، سەرچاوەی ئەم چەمە، (چەمی ناڵپارێز)ە لە [[قەزای پێنجوێن]]، دوای ئەوەی دێتە قەزای شارباژێڕەوە زیاتر بە چەمی قەڵاچوالان بە ناوبانگە، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی قەڵاچوالان ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی ([[ناڵپارێز]]، [[پاڕەزان]]، [[زەلان]] و [[ھەرمێلەی خواروو|ھەرمێلە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سیتەک]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی سیوەیل) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. * '''ئاوی ژێرزەوی:''' ئاوی ژێرزەوی بە شێوەیەکی گشتی ھەموو ئەو ئاوانە دەگرێتەوە کە لە خاک و چینە بەردەکانی ژێرزەویدا ھەن، قەزای شارباژێڕ دەوڵەمەندە بە ئاوی ژێرزەوی بە ڕووبەری (١٢١١کم<small>٢</small>)، ھەروەھا خاوەنی (١٠٧٦) کانی و (٣١٤) کارێز و زیاتر لە (١٥) بیری مۆڵەتداری ھەیە.<ref> http://archive.gov.krd/moawr/krg-moawr.org/ku/pages/BGshty3400.html?cpages=BGshty&name=بھ%E2%80%8Cڕێوھ%E2%80%8Cبھ%E2%80%8Cرایھ%E2%80%8Cتی%20گشتی%20سھ%E2%80%8Cرچاوھ%E2%80%8Cکانی%20ئاو&id=5</ref> === ڕووەک و ئاژەڵ === بە ھۆی جۆرا و جۆری شێوەی ڕووی زەوی و ئاو و ھەوا و سەرچاوەی ئاوی ناوچەکە تاڕادەیەک دەوڵەمەندە بە (دارستان، ڕووەکی کەنار ڕووبار و گژوگیا)، کە ڕێژەیەکی جیاوازیان پێکھێناوە لە کۆی ڕووبەری ناوچەکە، بە جۆرێک تاوەکو لە خۆرئاوا بەرەو خۆرھەڵات بچین چڕی دارستانەکان زیاتر دەبێت ئەمەش بەپێی زۆربوونی بڕی باران بارین، ئەوەی تایبەتە بە دارستانەکان زیاتر داری [[بەڕوو]] و [[مازوو]] و [[بی]] و دارەبەن و جگە لەمانەش جۆری داری تریش بەدی دەکرێت. سەبارەت بە دارستانی لێوار چەم و ڕووبارەکان زۆربەی کاتەکانی ساڵ دارەکانی ھەمیشە سەوزن، ئەمەش پەیوەستە بە بڕ و ماوەی بوونی ئاو لە چەمەکاندا، بەو پێیە قەزاکە خاوەنی چەندین چەمە وەک چەمی(چۆمان، مەروێ، قەڵاچوالان، تەگەران، ئاشی بارام ….ھتد)، داری [[بی]] باوترین جۆری داری کەنار چەمەکانە. سەبارەت بە گژوگیا، لە وەرزی زستان و بەھار دەوڵەمەندە بە گژوگیا و گوڵی جۆراوجۆر، لەگەڵ ھەندێک ڕووەکی تر بۆ خواردن وەک (خڕنووک و خەرتەلە و شۆڤان و چاوبازە و کنگر و گۆزروان و پیچک و تۆڵەکە و گێلاخە و ….ھتد)، جگە لە مانەش چەندین گوڵی سروشتی دەڕوێن وەکو(بەیبوون و شلێر و شیلانە و وەنەوشە و نێرگز و گوڵەباخ). قەزاکە ناوەندێکە بۆ باڵندە و ئاژەڵە کێوییەکان وەک (کەو، کەروێشک، ژیشک، سوێسکە، پۆڕ و قازی کێوی و ……ھتد). === ڕێگاوبان === ڕێگاکان بە ھۆیەکی سەرەکی دادەنرێت بۆ پەیوەندی نێوان گوندەکان و ناوەندی یەکە کارگێڕییەکانیان و ساخ کردنەوەی بەرھەمەکانیان. لە کۆی (٢٠٣) گوندی قەزاکە تەنھا (٦٢کم) ڕێگای قیرتاو بۆ گوندەکان کراوە، ئەمەش ژمارەیەکی زۆر کەمە، لەسەر ئاستی یەکە کارگێڕییەکان گوندەکانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای چوارتا]] (٢٥،٥٪) و [[ناحیەی سیتەک]] لە(٢٤،١٪) بە زۆرترین ڕێژە لە ئاستی قەزاکەدا ڕێگای قیرتاویان بۆ کراوە، ھەروەھا کەمترین ڕێژە لە [[ناحیەی گاپیڵۆن]] کراوە کە (٩،٢٪)، لە [[ناحیەی زەلان]] (١٢،٧٪) قیرتاو کراوە و لە [[ناحیەی سیوەیل]] (١٣،٥٪) قیرتاو کراوە. لە (٧٤٪) گوندەکانی قەزای شارباژێڕ گرفتی خراپی ڕێگاو بانیان ھەیە. [[پەڕگە:نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ]] == مێژوو == === مێژووی دێرین === کاتێک بابانەکان [[شارباژێڕ]] و [[قەڵاچوالان]]، ئەکەنە پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بەشێک لە ھۆکارە سروشتی و جیۆسیاسییەکانی پشت ئەم بڕیارە ھاوشێوەبوون لەگەڵ ئەو ھۆکارانەی کە سێ ھەزار ساڵ لەمەوبەر و لەقوڵایی مێژووی شارباژێڕدا دێرینترین گەلی ناوچەکەش کە [[لۆلۆبی]]یەکان بوون ھەمان ناوچەیان کردە بنکەی سەرەکی خۆیان و پایتەختەکەشیان کە شاری '''ئارراکدی''' بوو ھەر لێرە لە شارباژێڕ بنیاتنرا. ھەر لە نووسینە مێخییە دۆزراوەکەی [[سیتەک]]دا ناوی شاری ئارراکدی ھاتووە.<ref> l Document from Tell Sitak.” In: Heffron, Y., Stone, A. & Assyrian Lega-Radner, K., “A NeoWorthington, M. (eds.), At the Dawn of History: Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate (Winona Lake), 2017, p.428f.</ref> لەسەردەمی ھێرشەکانی پاشای ئاشوری ئاشورناسرپاڵی دووەم (٩١١-٨٥٨پ.ز.)دا شاری ئارراکدی پایتەخت و ناوجەرگەی ھەرێمی وڵاتی زاموا/مازاموا بووە، ئەم پایتەختە دەکەوتە بناری چیای لارا، کە ئێستا پێی دەوترێ چیای '''لەرێ''' لە خۆرھەڵاتی [[چوارتا]]یە.<ref> دڵشاد عزیز مارف زاموا،("شوێنەوار و ناوی شارھکۆنەکانی ژێر شاری سلێمانی لەبەر ڕۆشنایی تۆمارھمێخی و کلاسیکی و بەڵگەشوێنەوارییەکاندا،" گۆڤاری توێژەر، بەرگی 4 ،2021، ژمارە ١، ل٥٤٧-٥٨٨.</ref> ئەمە جگە لەوەی کە باوەڕ وایە ناوی دەوڵەتە شاری '''خامازی''' پەیوەندی بە ناوی دێی [[خەمزە]]ی شارباژێڕی سەر چیای ئەزمڕەوە ھەبێت پایتەختی دەوڵەتە شارێکی دێرینی ناوچەکە بووە. لەکاتێکدا لە نووسینە مێخییەکانی سەردەمی ئاشوری نوێ لە سەدەی نۆیەمی پ.ز. لوتکەکانی چیای ئەزمڕ-گۆیژە بە ناوی چیای (ئازیڕو) ناوی تۆمارکراوە. یەکێک لەو ئەگەرانە ئەوەیە کە دەوڵەتە شاری خامازی کە ھەندێک جاریش بە خامزێ/خەمزێ تۆمارکراوە و لە تۆماری لیستی پاشایانی [[سۆمەر]]یدا وەک دەوڵەتە شارێکی ھێندە بەھێز باسکراوە کە توانیویەتی ھێرش بکاتە سەر (دەوڵەتە شاری کیش)ی سومەری لە باشوری [[مێزۆپۆتامیا]] و دەسەڵات و پاشایەتی ھەموو ناوچەکە بۆخۆی بەدەستبێنێت،ھەرچەندە دواتر سومەرییەکان لەسەردەمی دەوڵەتە شاری ئوروک(وەرکا) ھێرش دەکەنەوە سەر خامازی و دەسەڵاتی پاشایەتی سومەری دەخەنەوە ژێر دەستی خۆیان، بەڵام دوای ھەزارساڵێکی تریش لە سەردەمی بابلی کۆندا ھەر خامازی ناوی دەمێنێ.<ref>(K. M., Ahmed, The Beginnings of Ancient Kurdistan (c.2500-University, (unpublished), 2012,p. 62-64; Bonechi, M., 1993, I nomi geografici dei testi di Ebla, RGTC 12/1, Wiesbaden, p.223) 1500 BC) A Historical and Cultural Synthesis, PhD dissertation, Leiden )</ref> یەکێک لە گرنگترین دۆزینەوە شوێنەوارییەکانی قەزای شارباژێڕ دۆزینەوەی شوێنەوارەکانی قەڵای [[سیتەک]]ە کە ئەم قەڵایە وەک ئاوەدانییەک ھەر لە سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکانەوە لە سەدەی ھەشتەم و حەوتەمی پێش زایین ئاوەدان بووە و نووسینێکی مێخی لەسەر تاتەقوڕێک تێدا دۆزرایەوە کە باس لە فرۆشتنی باخێک دەکات لەگەڵ ناوھێنانی ژمارەیەک شایەت کە لە چەند شار و ئاوەدانییەکی ئەو سەردەمەی [[شارباژێڕ]]ەوە ئامادەی تۆمارکردنی ئەو گرێبەستە بووبوون، ھەر لەم شوێنەدا دوای سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکان، لەسەردەمی [[ماد]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|ھاخامەنشی]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانیشدا]] قەڵاکە بەکارھێندراوە.<ref> Saber, S. A., et al., (2015), “REPORT ON THE EXCAVATIONS AT TELL SITAK: THE 2010 SEASON,” Iraq, Vol. 76 (2014), pp. 205-229. p.229-205; Radner, K., p.428f.</ref> === سەردەمی بابانەکان === مەڵبەندی حکوومڕانی بابانەکان لە [[کوردستان]]دا: لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]دا، لە [[مەریوان]] و [[سنە]] تاساڵی (١٣٩٦)ز. لە [[باشووری کوردستان]]دا، لە([[مەرگە]]) تا ساڵی (١٥٩٦)، لە ([[دارەشمانە]]) سەردەمی فەقێ ئەحمەد و سلێمانی کوڕی لەسەردەمی شازدەھەمی زاینیدا، لە([[ماوەت]]) و (قەڵای بەکراوا) لەسەردەمی حوکمداریەتی بەکربەگی باباندا (بەکرە سوور) لەساڵانی (١٦١٩-١٦٢٧)دا، لە([[قەڵاچوالان]]) لە ساڵی (١٦٩٩-١٧٨٤)، لە ([[سلێمانی]]) لەساڵانی (١٧٨٤-١٨٥٠). لەم مێژووەوە دەردەکەوێت کە بابانەکان حکوومڕانییان کردووە لە [[شارباژێڕ]]دا لە نێوان ساڵانی(١٦١٩ بۆ ١٧٨٤) لە [[ماوەت]] و قەڵای بەکراوا و [[قەڵاچوالان]] کە ھەرسێ مەڵبەندەکە دەکەوێتە [[شارباژێڕ]]ەوە. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=جمال بابان|یەکەم=اعلام الکورد|ڕێکەوت=2017|سەردێڕ=اعلام الکورد-جمال بابان - ٢٠١٠ -رقم الایداع ۲٤۷۳ لسنة ۲۰۰۹/تم منحە من قبل وزارة الثقافة ص ٢٥٥-٢٥٦|ناونیشان=http://dx.doi.org/10.37613/1678-000-006-007|journal=کتاب|پەڕەکان=٧٦|doi=10.37613/1678-000-006-007}}</ref> ئەگەر بێت و لە ناوەڕۆکی لایەنی کارگێڕی [[میرنشینی بابان]] لە [[قەڵاچوالان]] و دواتریش لە [[سلێمانی]] بڕوانین، بەتایبەت لە ڕووە ئابووری و سیاسییەکەیەوە، دەبینین کە ئەم [[میرنشین]]ە چەندێک ڕۆم و عەجەم زیانی پێگەیاندووە و مەترسی بوون بۆ سەر قەوارەکەی، چەند ھێندە میرانی بابان، براکان و ئامۆزاکان مۆتەکەی دەسەڵاتی تەختی میرایەتی بابان و نازناوی ئەو پاشایەتییە بوون کە لە [[بەغدا]]وە بە فەرمانی والی عوسمانی بە میری بابان دەبەخشرا. ئەمین زەکی بەگ بە کورتی و لە چەند دێڕێکدا باس لەم بارودۆخە نالەبارە دەکات کە چۆن برا و برا و ئامۆزاو ئامۆزا دژی یەکتر لەشکری ڕۆم و عەجەمیان ھێناوەتە سەریەکتر بۆ زەوتکردنی تەختی میرایەتی بابان لە یەکتر.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سەرجەمی بەرھەمەکانی ئەمین زەکی بەگ | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2013/89282.PDF?ver=130201161430000000 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = [[محەممەد ئەمین زەکی بەگ]] |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> گەڕیدەی ئەڵمانی کارستن نیبور(نەیبوەرNiebuhr) کە پاشای ئەوکاتەی [[دانمارک]] ناردبووی بۆ [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]، لە ساڵی ١٧٦٥دا لە [[بەغدا]]وە بەرە و [[کەرکووک]] و [[ھەولێر]] و [[مووسڵ]] بەڕێدەکەوێت، دەنووسێت:<ref> کارستن نیبور، رحلة نیبور الی العراق فی القرن الثامن عشر، ترجمة: محمود الامین، بغداد، 1965،ص ٧٤</ref> <blockquote>جارێ نەگەیشتوومەتە [[کوردستان]] و ئەم ھەواڵانەم لە [[ویلایەتی بەغدا]]وە دەربارەی [[کوردستان]] بیستوون،... [[قەڵاچوالان]](Kolla Dsjolan) کە فراوانترین ناوچەیە لە وڵاتی کوردستان کە لە ژێر دەستی سوڵتاندا بێت، لەبەرئەوەی پلەی پاشایەتییەکەی بە فەرمانی پاشای بەغدا بە یەک فەرمان و پلەیەک کەمترە لە پلەی (بەگ)ێتی کە سوڵتان بە یەک فەرمان دەریدەکات. ژمارەیەکی زۆر لە بنەماڵەی (بابان) لەسەر ئەم پلەی پاشایەتییەی (کە والی بەغدا دەیبەخشێت) لە کێبڕکێدان و لەبەرئەوەی پاشا ھەر لەم بنەماڵەیە دیاریدەکرێت، بەڵام پارەیەکی زۆر دەدرێت بە پاشای بەغداد لەلایەن ئەو (بابانییەی) کە بە پاشا دیاریدەکرێت." پاشان نیبوەر دەڵێت: "مرۆڤ ئەتوانێت لەوە تێبگات کە دەبێت ئەو ڕەعیەتە لە چەوسانەوەی دووسەرەی فەرمانڕەوایی ستەمکاری تورکەکان و نادادی (بابانی)لەسەر کوردانی [[قەڵاچوالان]] و ناوچەکەی چەشتوویانە.... ھەر لەبەرئەوەشە کە لەم ناوچەیە ھیچ [[شار]] و [[شارۆچکە]]یەک نییە، و [[قەڵاچوالان]] خۆشی [[گوند]]ێکی بچووکی ھەژارە. ئەگەر بمانەوێت باس لە ڕەوشتی گەلێک بکەین، ئەوا [[کورد]]ەکان نمونەی تۆڵەکەرەوەن و یەکێکیان لێبکوژرێت ھەر دەیکوژنەوە. پێش ئەوەی بگەمە [[مووسڵ]](ھەواڵم بیست) کە (مەلا)یەک لە [[قەڵاچوالان]] شەو ماوەتەوە و پاشای (بابان)ی لە خەودا سەربڕیووە، لەبەرئەوەی براکەی لەلایەن (پاشای بابانی)ییەوە لەسێدارە درابوو.</blockquote> ھەروەھا گەڕیدە و نوێنەری ئینگلیز لە [[بەغدا]] کڵاودییەس جەیمس ڕیچ(Claudius James Rich) کە خۆی لە ناو دیوەخان و کۆشکی میرانی باباندا لە [[سلێمانی]] ماوەیەکی زۆر ماوەتەوە ھەمان بابەت پشتڕاست دەکاتەوە و دەڵێت میرانی بابان ھەموو پەیمانیان بەیەکتری دابوو کە ھیچ نامەیەکی شای [[ئێران]] وەرنەگرن، بەڵام وادیارە یەکێک لە ئامۆزاکان ئەم پەیمانە دەشکێنێ و مەیلی بۆ لای شای عەجەمە نەک سوڵتانی ڕۆم. گومانی تێدانییە ھۆکاری سەرەکی ڕووخانی [[میرنشینی بابان]] ناکۆکی نێوان میرانی بابان خۆیان بوون. و ئەمەش دواجار وایکرد کە میرنشینەکە لەلایەن لەشکری ڕۆمەوە لە سالی ١٨٥١ز. بە تەواوەتی کۆتایی پێبھێندرێت و میرنشینەکە بخرێتە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]] و [[شارباژێڕ]]یش سەر بە سەنجاقی [[سلێمانی]] بێت. لەدوای لە ناوبردنی [[میرنشینی بابان]] ناوچەی شارباژێڕ چووە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و سیستەمی کارگێڕی دەوڵەتی عوسمانی کە بووە قەزایەکی سەر بە سنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]].<ref> ich, Cladius James, Narrative of a residence in Koordistan: and on the site of ancient Nineveh; with journal of a voyage down the Tigris to Bagdad and an account of a visit to Shirauz and Persepolis, 1860, p. 140-160.</ref> === سەردەمی عوسمانی === پێکھاتەی کارگێری لەدەوڵەتی عوسمانیدا پێکھاتبوو لە ویلایەت، سەنجاق، قەزا، ناحیە، گوند(دێ). ئەوکاتیش شارباژێڕ قەزایەک بووە لە چوارچێوەی سەنجەقی سلێمانی، ھەروەھا [[سلێمانی]]ش سەنجاقێک بووە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]]، ھەر بۆیە چەند پۆست و یەکەیەکی کارگێڕی عوسمانی لەشارباژێڕدا ھەبوون، لە سەرەتادا شارباژێڕ بەشێک بووە لە دەوڵەتی عوسمانی لەچوارچێوەی [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەوکاتە [[سلێمانی]] سەنجەقێک بووە سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] قەزایەک بووە سەر بە سەنجەقی سلێمانی، لەکاتێکدا لەساڵانی دواتر [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بۆتەبەشێک لە قەزای شارباژێڕ، لەم کاتەش دا داھاتی [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بریتی بوو لە(٣٤٥٦٢) قروش، ھەندێکاتیش بۆتە(١٢٠٠٠٠) قروش. بەڵام لە سەردەمانی پێشوودا ھەم قەزای شارباژێڕ و ھەمیش [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]یش وەکو دوو سەنجەقی سەربەخۆ وابوون سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، بۆ نموونە گەڕیدەی ناوداری عوسمانییەکان '''ئەولیا چەلەبی'''، کاتێک باسی سەنجەقەکانی [[ئەیالەتی شارەزوور]] دەکات، ئەوا بە (٢٠) دانە سەنجەق ھەژماریان دەکات، کە بریتین لە: (ئەربیل، سروجک، ھەزارمێرد، مەرکەوە، ئاجور، کوشاف، شارباژێڕ، باڤی، نیلتاری، سیلبەرجین، ئەبرومان، داودان، برند، بیلکاس، جبل حمرین، دولھران، ھەریر و روودین، قەڵای غازی).<ref> خلیل علی مراد، الکرد وکردستان فی کتاب (جیھان نوما) لکاتب جلبی، اربیل، مطبعة حاجی ھاشم، 2013، ص41</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٥١-١٨٦٩)دا:''' سیستەمی کارگێڕی ئەم قۆناغە لەژێر ھەژموونی دابەشبوونی جوگرافیای [[ھۆز]]ەکاندا بووە. لەم ماوەدا شارباژێڕ لە سێ قەزا پێکھاتووە کە قەزاکان فرە ناوەند بوون وە ئەوکات لەڕووی کارگێڕییەوە یەکەی ناحیە نەبووە، قەزاکان بەم ناوانە بوون(شینکی، گەڵاڵە، ماوەت و سیوەیل)، (ئالان، سەراو و میراوا) و (شارباژێڕ، قەڵاچوالان و بەرکێو). * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)دا:''' قۆناغی (مەدحەت پاشا)یە کە بۆ ماوەی سێ ساڵ والی [[بەغدا]] بوو، ھەرچەندە تەمەنی ئەم قۆناغە کەم بوو، بەڵام تێیدا گۆڕانکاری جەوھەری ئەنجامدرا لەوانە: # ھەڵوەشاندنەوی فرە ناوەندی [[قەزا]]کان: بەشێکی زۆری قەزاکان فرە ناوەند بوون و بەشێکی ئەم ناوەندانە بەناوی ھۆزەکانەوە بوو، لەم قۆناغەدا فرە ناوەندەکان ھەڵوەشێنرانەوە و لە جیاتی ئەوە یەک ناوی بۆ دانرا. لەوانە ناوی قەزای بازیان لە جیاتی قەزای([[بازیان]]، [[چەمچەماڵ]]، نورە، عەشرەتی ھەمەوەند)، گوڵعەنبەر لە جیاتی (گوڵعەنبەر، [[ھەڵەبجە]] و وارماوا)، [[قزڵجە]] لە جیاتی ([[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]])، زەنگەنە لە بری(زەند، زەنگەنە، شێخان داودە)، شارباژێڕ لە بری(شارباژێڕ، [[قەڵاچوالان]]، بەرکێو) داندرا. # ڕێکخستنەوەی پێکھاتەی ھەردوو قەزای([[شینکی]]، [[گەڵاڵە، ماوەت|گەڵاڵە]]، [[ماوەت]] و سیوەیل) و (ئالان و سەراو و میراوا) لە ناو ھەردوو [[قەزای ماوەت]] و سیوەیل(وصال)دا. # دابەشکردنی قەزاکان: بەھۆی فراوانبوونی ڕووبەری قەزای([[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]، [[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]]) حکومەت ئەم قەزاییەی دابەشکردە سەر ھەردوو قەزای سرۆچک و قزڵجە. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ گوندی [[شیوەکەڵ]] بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}} </ref> [[پەڕگە:لیوای سلێمانی ١٨٧٢.jpg|وێنۆک|400px|ناوەڕاست|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)]] * '''لەنێوان ساڵانی(١٨٧٣-١٨٩٠)دا:''' لەم قۆناغەدا چەندین گۆڕانکاری سازدرا، لەوانە لیواکانی دەوڵەتی [[عێراق]]ی ئێستا کەمکرایەوە بۆ (٨)سنجاغ-لیوا، لیواکانی کەش کران بە [[قەزا]] و بەشێکی زۆری قەزاکانیش کرانە [[ناحیە]]. یەکە کارگێڕییەکانی [[باشووری کوردستان]] دەکەونە سنووری سنجاغەکانی(مووسڵ و شارەزوور و بەغدا). تا پێکھێنانی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە ساڵی(١٢٩٦ک-١٨٧٩ز)دا ھەموو سنجاغەکانی سەرەوە سەر بە [[ویلایەتی بەغدا]] بوون و دوای ئەو بەروارە ھەردوو لیوای سلێمانی و شارەزوور خرایە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]]. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٩٠ - ١٨٩٤)دا:''' قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا [[ناحیەی ماوەت]]ی تێدا درووستکرا. وە ناوەندی قەزاش ھەر شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٩٤دا.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە لیوای سلێمانیدا لە ساڵی ١٨٩٤دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٠٧ - ١٩١٢)دا:''' قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە و ناوەندەکەشی شارەدێی [[سیتەک]] بوو، ھەر [[ناحیەی ماوەت]]ی ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا]] === سەردەمی ئینگلیز و پاشایەتی === لەدوای نەمانی دەسەڵاتی عوسمانیەکان و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێ، بۆ چەند ساڵێک ئیدارەی لیوای [[سلێمانی]] ڕاستەوخۆ لە ژێر ھەژموونی ئینگلیزدا بوو، بە پێچەوانەی لیواکانی تر کە سەر بە [[بەغدا]] بوون، بەڵام دوای واژۆکردنی پڕۆتۆکۆلێک لە نێوان بەریتانیا و عێراقدا، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە (١١/تەممووزی/١٩٢٣)دا بڕیاری لکاندنی [[سلێمانی]] بە [[عێراق]]ەوە درا.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = الدلیل العراقی الرسمی لسنة ١٩٣٦ | ناونیشان = https://archive.org/details/iraqdirectory1935dangoor |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = محمود فھمی درویش |زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩١٨ - ١٩٣٦)دا:''' # ھەڵوەشانەوەی قەزای مەعمورە و لکاندنی ھەردوو ناحیەی (پشدەری ١) و (پشدەری ٢) بە قەزای شارباژێڕەوە. # لکاندنی [[ناحیەی سرۆچک]] بە قەزای شارباژێڕەوە پاش دابڕانی لە قەزای گوڵعەنبەر. # گواستنەوەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ لە شارەدێی [[سیتەک]]ەوە بۆ شارۆچکەی [[چوارتا]]. لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ لە (٥) ناحیەی پێکھاتبوو، ناحیەی قەزای ناوەند([[چوارتا]])، ناحیەی ماوەت([[ماوەت]])، ناحیەی سرۆچک([[گێڵدەرە]] تا ١٩٣١ - [[بەرزنجە]])، ناحیەی پشدەری ١([[قەڵادزێ]])، ناحیەی پشدەری ٢([[مەرگە]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٣٦ - ١٩٤٧)دا:''' حکومەت لەم قۆناغەدا سەرلەنوێ [[قەزای پشدەر]]ی ھێنایە کایەوە بە دابڕانی لە قەزای شارباژێڕ. لە پڕۆسەی سەرژمێری ساڵی ١٩٤٧دا زانیاری ورد و تایبەت بە ڕەوشی کارگێڕی لیواکانی عێراق تۆمارکرا، وەکو یەکە کارگێڕییەکان، ڕووبەر و دانیشتوانەکەی، ئەمە لەلایەک و لەلایەکیترەوە پێویستی یەکە کارگێڕییەکان لە دوای تەواو بوونی پرۆسەی یەکلاکردنەوەی مافی زەوییەکانی ھەریەک لەلایەن فەرمانگەکانی تەسوییەوە کێشرا. [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا]] * '''لە نێوان ساڵان(١٩٤٧ - ١٩٥٨)دا:''' # ھێنانە کایەی [[ناحیەی سیوەیل]] لە سنووری قەزای شارباژێڕ و ناوەندەکەشی لە گوندی [[مڕانە]]، بەپێی ئیرادەی مەلەکی ژمارە(٨٥٧) لە ٥/١٠/١٩٥٥دا. # گواستنەوەی ناوەندی [[ناحیەی سیوەیل]] لە گوندی [[مڕانێ]]وە بۆ گوندی [[باسنێ]] بەپێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٥٦دا. # بەمەش ژمارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ بووە (٤) ناحیە. [[پەڕگە:نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا]] === سەردەمی کۆماری === ئەم سەردەمە بە نەمانی دەسەڵاتی پادشایی و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێیە، ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی [[عەبدولکەریم قاسم]] (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی [[عەبدولسەلام عارف]]، دواتر براکەی [[عەبدولڕەحمان عارف]] (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و [[سەددام حوسێن]] (١٩٧٩ - ٢٠٠٣)، دەسەڵاتی سەددام لەسەر [[پارێزگای سلێمانی]] تا ساڵی ١٩٩١ بوو. کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە [[سیاسەت]]ی [[عێراق]]، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی [[کوردستان]] بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٥٨-١٩٦٥)دا:''' ** دابڕانی (٧) کەرت و گوندی [[ناحیەی سیوەیل]] و لکاندنی بە ناوەندی قەزای شارباژێڕەوە بە پێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٦٠دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/25.html</ref> ** لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە کە لە (٥) ناحیە پێکھاتبوو. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٦٥ - ١٩٧٧)دا''' ** لەم ماوەیەدا ھیچ گۆڕانکارییەک لە قەزای شارباژێڕدا نەکرا. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧ - ١٩٨٦)دا:''' # '''(أ)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی ماوەت]] بۆ (ناحیەی کارێزە) و گواستنەوەی ناوەندەکە لە گوندی [[ماوەت]]ەوە بۆ گوندی [[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]](موجەمەعی کارێزە) و لکاندنی (٦) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە (ناحیەی کارێزە)وە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی ژمارە(٢٤٣٣٥)ی ساڵی ١٩٧٩، '''(ب)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی سیوەیل]] بۆ (ناحیەی کەناروێ) و گواستنەوەی ناوەندەکەی لە گوندی [[باسنێ]]وە بۆ گوندی [[کەناروێ]](موجەمەعی کەناروێ) و لکاندنی (١٢) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە ناحیەی کەناروێوە بە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی (٢٤٣٩٦)ی ساڵی ١٩٧٩. # دابڕانی (١٤) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە [[ناحیەی ناڵپارێز]]ی سەر بە [[قەزای پێنجوێن]]ەوە بە پێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٥٢١) لە ١٦\١٠\١٩٧٩دا.<ref> https://moj.gov.iq/upload/pdf/4617.pdf</ref> # دابڕانی (٢) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە ناحیەی شارەزووری سەر بە [[قەزای ھەڵەبجە]]وە. # گواستنەوەی ناوەندی (ناحیەی کارێزە) لە جێکەوتی ئێستای بۆ ناوەندی قەزای شارباژێڕ بە پێی فەرمانی وەزارەتی حکومی مەحەلی ژمارە(٧٨١) لە ساڵی ١٩٨٦دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/6829.html</ref> ** قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا بووە (٤) ناحیە، ناحیەی ناوەندی قەزا([[چوارتا]])، [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]])، ناحیەی کەناروێ([[کەناروێ]])، ناحیەی کارێزە([[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]]). * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٨٨ - ١٩٩٠)دا:''' ** ھەڵوەشاندنەوەی قەزای شارباژێڕ و بەستنەوەی ھەموو کەرتەکانی بە [[قەزای سلێمانی]]یەوە.<ref> https://uomustansiriyah.edu.iq/books/94357.html</ref> [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی 1989دا.jpg|450px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٨٩دا]] === سەردەمی حکوومەتی ھەرێم === * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩١ - ١٩٩٢)دا:''' لەم ماوەیەدا [[پارێزگای سلێمانی]] و [[پارێزگای ھەولێر]] و [[پارێزگای دھۆک]] لە لایەن [[بەرەی کوردستانی]]ەوە بە ڕێوەدەبرا، کە لەسەر ھەمان سیستەمی یەکە کارگێڕییەکانی ساڵی ١٩٨٩ بەڕیوەدەبرا، لەبەرئەوەی [[گوند]]ەکان تازە ئاوەدان دەکرانەوە، ھەروەھا لەڕووی کارگێڕییەوە [[ھەرێمی کوردستان]] دروست نەببوو تاوەکو لەساڵی ١٩٩٢ [[پەرلەمانی کوردستان]] پێکھێنرا. ئینجا یەکە کارگێڕییەکان دروستکرانەوە. * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩٢ - ٢٠٠٣)دا:''' # لە دوای [[ڕاپەڕین]]ی ١٩٩١، ھەڵبژاردنی [[پەرلەمانی کوردستان]] بە پێی بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢)دا ڕێگەی دا بە [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ھەموو ئەو [[قەزا]] و [[ناحیە]]یانەی بە مەبەستی سیاسی ھەڵوەشێنراونەتەوە سەر لە نوێ پێکبھێنرێنەوە.<ref> https://www.parliament.krd/media/6102/18.pdf</ref> # لە ساڵی ١٩٩٢دا قەزای شارباژێڕ لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) و [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) و [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) و [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) پێکھێنرایەوە.<ref>گۆڤاری پەرلەمان ژمارە(٢) تیشرینی یەکەم١٩٩٢، بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢) پاشکۆی(١)</ref> * '''لە ماوەی ساڵانی(٢٠٠٣ - ٢٠١٩)دا:''' # لە ساڵی (٢٠٠٥)دا بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بە پێشنیاری وەزارەتی ناوخۆ و [[پارێزگای سلێمانی]] بۆ ئاسانکردنی پڕۆسەی کارگێڕی لە سنووری قەزای شارباژێڕدا، (٣) ناحیە درووستکران بە ناوەکانی [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٥٥٤٦) لە (٢٩ - ١٢ - ٢٠٠٤). # دابڕانی [[ناحیەی سرۆچک]] بە ھەموو گوندەکانی لە قەزای شارباژێڕ و لکاندنی بە [[قەزای سەید سادق]]ەوە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٣١٠٨) لە (٢-٥-٢٠٠٧). # درووستکردنی [[قەزای ماوەت]] و دابڕانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] و ھەموو گوندەکانی و خستنە سەر قەزا تازەکە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(١٢١٨١) لە (٢٤-١١-٢٠٠٨)دا. * لە ئێستادا قەزای شارباژێڕ پێکھاتووە لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]])، [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]])، [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ]] === مێژووی قەزاکە لە نەخشەدا === <gallery> پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا </gallery> == قایمقام == بەپێی ساڵنامەکانی ویلایەتی مووسڵی عوسمانی، ساڵی ١٣٠٨ک(١٨٩٠ز)دا (نادر بەگ) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (وەلییەدین ئەفەندی) بووە. بەڵام بەپێی ساڵنامەی ویلایەتی موسڵی ساڵی ١٣١٠ک(١٨٩٢)، ئەوا (عەبدوڵا ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (ئەحمەد ئەفەندی) بووە. لە ساڵی ١٣١٢ک (١٨٩٤)دا (ئەحمەد ئاغا) بە وەکالەت قایمقامی شارباژێڕ بووە، جێگرەکەشی (ئیسماعیل ئەفەندی) بووە. ھەروەھا لەساڵی ١٣١٤ک(١٨٩٦) قایمقامی شارباژێڕ (ڕەمزی ئەفەندی) بووە، ئەویش بەپشت بەستن بەبەڵگەنامەیەکی عوسمانی کە ئاماژە بە لادانی ڕەمزی ئەفەندی و ھاتنەسەر کاری (عەبدولقادر پاشا) دەکات. ھەربەپێی بەڵگەنامەیەکی عوسمانی، کەلەساڵی ١٣١٦ک(١٨٩٨) پیشانمان دەدات کەناوبراو لەو ساڵەدا کۆچی دوایی کردووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> لەساڵی (١٣٢٥ک/١٩٠٧ز)دا قایمقامی شارباژێڕ گواستراوەتەوە و ھیچ کەسێک لەشوێنی دانەنراوە، بەڵام لەھەمان کاتدا جێگری قایمقام ھەبووھبەناوی (عەلی ئەفەندی). ھەروەھا لە ساڵی ١٣٣٠ک(١٩١٢ز)دا (سەید عەلی ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، وجێگرھکەشی (ئەحمەد موختار ئەفەندی) بووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> == ئەنجوومەنی قەزا == * ئەم ئەنجومەنە بەپێی ساڵنامەکان گۆڕانکاری بەسەرداھاتووە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی پێکھاتووە لە قایمقام و جێگری قایمقام، و بەرپرسی دارایی و بەرپرسی باج. لە ساڵی ١٣٠٨ک/ ١٨٩٠ز. دا ئەنجومەنی قەزا بەم شێوەیە بووە. {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | نادر بەگ || rowspan=1 style="text-align: center;" | وەلییەدین ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | سەید مەحموود ھارە ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | اصطیل عامرە |} * لەدواتردا ھەموو ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری تێداکرا، ھەربۆیەلەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز ئەنجومەنەکە بەم شێوەیەی لێھات: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | عەبدوڵڵا ئەفەندی || ئەحمەد ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ئەم کاربەدەستانە بەردەوام لە پلە و پۆستی خۆیان نەدەھێڵرانەوە، بەڵکو لەدواتر دا، لە ساڵی ١٣١٢ک/ ١٨٩٤ز، ئەندامانی ئەنجومەنەکە گۆڕانکاری تێدا کرا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٤دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | ئەحمەد ئەفەندی || ئیسماعیل ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ھەروەھا لە ساڵی ١٣٢٥ک/ ١٩٠٧ز ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ بریتی بوون لە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩٠٧دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | گواستراوەتەوە || عەلی ئەفەندی || عەزیز ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * لەگەڵ ئەمەش دا ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ لە ساڵی ١٣٣٠/١٩١٢ بوو بە پێنج کەس و بەشێک لەئەندامەکانیش گۆڕدراون، لەم کاتەدا (موفتی) بۆ قەزاکەدانراوە، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩١٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج !! موفتی |- | سەید عەلی ئەفەندی || ئەحمەد موختار ئەفەندی || عزەت ئەفەندی || سدیق ئەفەندی || شێخ جەلالەدین ئەفەندی |} === ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا === ئەم ئەنجوومەنە ھەر لە سەرەتاوە ھەبووە، بەڵام بەپێی ساڵەکان ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری بەرسەدا ھاتووە و فەرمانبەرانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕدراون. * لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. ئەندامانی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن تەنھا (سێ) کەس بوون، کەئەوانیش کەسایەتی گەورە و ئاغاکانی ناوچەکەبوون، کەبەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | شەریف ئاغا || عەبدوڵڵا ئاغا || کەریم ئاغا |} * بەڵام لە ساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە بوو بە(چوار) کەس، و بەشێک لە ئەندامانیش گۆڕانکارییان بەسەرداھاتووە، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| کەریم ئاغا || style="text-align: center| گواستراوە |} * ئەم ئەنجومەنە لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز . گۆڕانکاری زۆری بەسەردادێت، یەکێک لەو گۆڕانکارییانەی ڕوودەدات ئەوەیە کە ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ، راستەوخۆ دەبنەوە ئەندامی ھەمیشەیی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی شارباژێڕ و راستەوخۆ لەلایەن قایمقامەوە سەرۆکایەتی دەکرێن و جێگرەکەشی لەلایەن جێگری قایمقامەوە بەڕێوەدەبرێت، ھەروەھا چوار ئەندامی تریش بەھەڵبژاردن دادەنرێن، کەبەم شێوەیەی لێدێت: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} ئەحمەد ئاغا {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} فەتاح ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} گواستراوە | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * ھەر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز گۆڕانکاریی تێدا کرا و ئەندامانی لیژنەکە کران بە(نۆ)کەس، کە(پێنج) ئەندامیان کران بەئەندامی ھەمیشەیی و (سێ) ئەندامیشیان کران بەئەندامی ھەڵبژێردراو، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} گواستراوە {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی مەردان | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەزیز ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} کوێخا ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدولقادر ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * دواتر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. گۆڕانکاریی تێداکرا و ئەندامانی لیژنەکە گۆڕانکاریی تێداکرا، کەژمارەی ئەندامانی ھەڵبژێردراو کرا بە(چوار) ئەندام، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} سەید عەلی ئەفەندی {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئەحمەد موختار ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عزەت ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} شێخ جەلالەدین ئەفەندی | style="text-align: center| موفتی |- ! scope=row {{!}} سدیق ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} عەبوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} تۆفیق ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} === دادگای بەرایی قەزا === * ئەم دادگایە ھەر لەسەرەتاوە لە شارباژێڕدا دانرا، دواتر چەندین کەس کران بەئەندام لەم دادگایەدا، ئەم دادگایە پێکھاتبوو لەسەرۆکی دادگا و دوو ئەندام و دوو نووسەری دادگا، لەگەڵ یەک یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە(مستنطق)، پێوستە ئەوەش بڵێین ئەندامانی ئەم دادگایانە زیاتر کەسانی ئاینی و شەریعەتزان بوون، واتە دادگاکە زیاتر لە شێوەی دادگایەکی شەرعیدا بوو. لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا دادگای سەرەتایی لە قەزای شارباژێڕ بەم شێوەیە بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center|[[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]] || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * دواتر ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنەی دادگا گۆڕانکاریی بەسەرداھات و پێگەیان گۆڕانکاریی تێدا کرا، ھەروەکو دەبینین لەساڵی ١٣١٠ک/ ١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامەکانی دادگای بەرایی شارباژێڕ بوونبە حەوت کەس، بەم شێوەیە:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولڕەحمان ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| ڕەفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد نامیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| صاڵەح ئاغا || style="text-align: center| بەرید |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * لە ساڵی ١٣١٢/١٨٩٤ز. ئەندامانی دادگای بەرایی شارباژێڕ گۆڕانکاریی بەسەرداھات، کەیەکێک لەوانە (دەروێش ئەفەندی) بوو کە کرا بەیاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوە، ھەروەھا ([[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]]) کرا بە سەر نووسەری دادگا، و (عەلی ئەفەندی) کرا بە نووسەری دووەمی دادگا، ھەر یەکە لە (عەبدوڵڵا بەگ و مەحەمەد ئاغا)ش کرانە ئەندامی دادگا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| دەروێش ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} * ئەوەی جێگای ئاماژەیە لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز. دادگا لەقەزای شارباژێڕ نامێنێت، بەڵکو تەنھا فەرمانگەیەک دەبێت بە ناوی دادوەری لێکۆڵینەوە(استنطاق)، کە یاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوەکەش (محەمەد ئەفەندی) بووە، لەگەڵ دوو کەسیش وەکو جێبەجێکار و بەریدی فەرمانگەکە. بەڵام لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دووبارە ئەم دادگایە لە قەزای شارباژێڕ دادەندرێتەوە، ئەویش دەبێتە دوو بەش، (دادگای شەرعی و دادگای بەرایی)، کەدوو دادگای جیاواز بوون، بەشێوەیەک لەدادگای شەرعیدا بەشێک ھەبووە بۆ پرسی مناڵانی بێ باوک(یەتیم)، ئەوانیتریش بەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| جێگری سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| سەرنووسەری دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ناصر ئەفەندی || style="text-align: center| بەرپرسی منداڵانی بێ باوک |- | style="text-align: center| عەلی ڕەزا ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |} ھەروەھا ئەندامانی ھەردوو دادگاش ئاوھا بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی و دادگای بەرایی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولغەفور ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} == پۆلیس == سەبارەت بە پۆلیسی رووبەڕوبوونەوەی تاوان دەبینین کە تەنھا یەک کەس وەکو پۆلیس لە قەزاکەدا کاری کردووە، کەلەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا بریتی بوو لە(ملازم محەمەد ئەفەندی)، بەڵام لەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. یەکێکیتر ئەم ئەرکەی پێدەدرێت، ئەویش (قادر ئاغا)بوو. قادر ئاغا لە ساڵانی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز بەردەوام دەبێت لەپۆستەکەی. ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەم پۆلیسە و ئەرکەکەی لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز لە قەزای شارباژێڕدا نامینێت. لەگەڵ ئەمەشدا دەبینین بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەکە، ئەوا (تابووری پێنجەمی) ھێزی سەربازی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە سەنجاقی سلێمانیدا لەناوچەکانی شارباژێڕدا جێگیرکراون، بۆ رووبەرووبوونەوەی ھەر دۆخێکی نەخوازراو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == دارایی و ئابووری == دانیشتوانی ئەم قەزایە بەگشتی خەریکی کاروباری ڕەزداری و [[کشتووکاڵ]]ن، ھەروەھا ھەندێکیان بازرگانی ([[تووتن]])بوون و بۆ ئەمەش چەندین کێڵگەی تایبەت بەشتڵی توتنیان ھەبووە. لەگەڵ ئەمەشدا بەروبوومی ئەم قەزایە زۆر بەناوبانگە و بەرھەمەکانیان بۆ چەندین شوێن دەنێردرا، بە تایبەتی بۆ [[سلێمانی]]، کە لەوێدا خواستێکی زۆری ھەیە و بەرھەمەکانیان دەفرۆشرێت، ھەر بۆیە خەڵکی شارباژێڕ سودێکی زۆر لەبازاڕی [[سلێمانی]] دەبینن. ھەروەھا داھاتی شارباژێڕ لەساڵەکانی (١٨٥٤-١٨٥٥ز/١٢٧١ک) بەپێی سەرجەم باجەکانی (ڕسوم، یەک لەدە(عشور)، گومرگ، بۆیخانە) بریتی بووە لە(١٥)پارە و (١٤٥٢٩) قروش، ھەروەھا لە ھەندێکاتی تردا ئەم داھاتە بۆتە(١٥) پارە و (١٨٠٦٥) قروش.<ref> Levent Ayabakan,"Kürtlerde Tütün Kültürü ve Kürtlerin Tütün Ekonomisinde İngiltere’nin Rolü (18831923)،"VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2016ö 1, Sayı/No. 2 Güz/Fall 2016 ISSN 2149-9535, pp.14-29</ref> تەنانەت لە ساڵنامەکانی عوسمانیدا ئاماژە بە دانانی فەرمانبەر دەکەن بۆ سەرپەرشتیکردن و چاودێری زەوی و زاری ھاوڵاتیانی ناوچەکە، بۆ ئەمەش گرنگی بە تاپۆ دەدەن، ھەر بۆیە فەرمانبەری تاپۆ لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. بۆ یەکەمجار بۆ زەوییەکانی قەزاکەدانرا و یەکەم کەسیش کەلەم پۆستەدا دانرا (کانەبی قادر بەگ) بوو. دواتریش لەساڵانی ١٨٩٢-١٨٩٣ز. بەردەوام بوو لەپۆستەکەیدا. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت. تاکو لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. فەرمانەر بۆ ئەم بوارە دادەنرێتەوە کە(کانەبی عەبدولقادر بەگ) دەکرێتە فەرمانبەر لەم پۆستەدا. دواتر گرنگیدان بەلایەنی دارایی ناوچەکەوای لە دەوڵەتی عوسمانی کرد، کەیەکەیەکی تایبەت بەلایەنی دارایی شارباژێڕ دابنێت بەناوی (یەکەی دارایی قەزای شارباژێڕ) ئەم پۆستە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٢ز. لەقەزای شارباژێڕ دروستکراوە، یەکەم کەس کەلەم پۆستەدا دانرا بە ناونیشانی ئەمینی سندوق، ئەوا (تۆفیق ئەفەندی) بوو. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت، پاشان لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دەبێتە یەکەیەکی گەورە لە کارگێڕی قەزاکەدا بەناونیشانی خامەی دارایی(مال قلمی)، کە فەرمانبەران و بەرێوەبەرەکەی بەم شێوەیە بوو:<ref> 14-29.87, İsmet DEMİR, Uğurhan DEMİRBAŞ,..ve Hacı Osman YILDIRIM</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناوی فەرمانبەر !! پۆستەکەی |- | عزەت ئەفەندی || بەڕێوەبەری دارایی |- | جەمیل ئەفەندی || یاریدەدەری بەڕێوەبەری دارایی |- | عەلی مەردان ئەفەندی || بەرپرسی کۆکردنەوە و دەستخستنی دارایی |- | ڕەشید ئەفەندی || ئەمینداری سندوق |} == دانیشتوان == لەدوای نەمانی فەرمانڕەوایی بابانەکان لە١٨٥١ بەدواوە و ڕووخانی میرنشینەکە قەزای شارباژێڕ لە دەوڵەتی عوسمانیدا خرایە سەر سەنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، لە ساڵی ١٨٦٢ بە دواوە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]] کەژمارھی دانیشتوانی ھەموو [[سلێمانی]] لەنێوان ساڵانی ١٨٨١-١٨٨٢تاکو ساڵی ١٨٩٣بریتی بوون لە(١٢٤٧٩٠)کەس، ئەویش بەخەڵکی [[شارباژێڕ]] و پاشماوەی بابانەکان و ھۆزەکانی شارباژێڕ و جاف و دانیشتوانی [[مەرگە]]، و گوڵعەنبەر([[خورماڵ]] و [[ھەڵەبجە]] و [[ھەورامان]]ی ئەمڕۆ) و [[قەرەداغ]]. کەتەنھا ژمارەی دانیشتوانی شارباژێڕ لەم کاتەدا(٥٣٣٠)کەس بوون، کە ھەموویان موسوڵمانی [[سوننە]] مەزھەب بوون.<ref> Cengiz Cengiz, Murat BABUÇOĞLU, Orhan ÖZDİL, OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE MUSUL, (Ankara: 2005), 212. </ref> === فەرمانگەی تۆماری دانیشتوان (نفوس دائرەسی) === ئەم فەرمانگەیە لە سەرەتاوە پەرەی پێدراوە، ھەربۆیە دەبینین لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز ئەوا (عارف بەگ) دەبێتە بەپرسی ئەم کارە و (عەلی ئەفەندی)ش دەبێتە نووسەری فەرمانگەی ناسنامە، دواتریش (عەبدولکەریم ئاغا) دەبێتە بەرپرسی ئەم فەرمانگەیە و (کانەبی عارف بەگ)یش دەبێتە فەرمانبەر لەم فەرمانگەیە. ئەم دوانە لە خزمەتکردن بەردەوام دەبن، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز ھەمان ئەو ناوانەن کەلەم فەرمانگەیەدا کاردەکەن. ھەروەھا لەساڵانی ١٣٢٥ک/١٩٠٧زدا (عارف ئەفەندی) وەکو فەرمانبەر کار دەکات و (مەحمود ئەفەندی)ش وەکو نووسەر. ھەر ئەم فەرمانبەرانە بەردەوام دەبن لەکارەکانیان تاکو ساڵی ١٣٣٠ک/ ١٩١٢ز، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. ئەوا ھەمان ئەو فەرمانبەرانەلەم فەرمانگەیەکاردەکەن. ئەگەرچی لەبەڵگەنامەیەکی عوسمانیدا ئاماژە بۆ ئەوەدەکات (عارف ئەفەندی) لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١١ز. بەھۆی ھەندێ کردەوەی نەشیاو (گەندەڵی) لەپۆستەکەیدا دوور خراوەتەوە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> === ژمارەی دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ === {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none" |+ ژمارەی دانیشتوان لە نێوان ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٧٧دا | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2011/62722.PDF?ver=129817313510000000 | نووسەر = د.عەبدوڵا غەفور |زمان = کوردی}} </ref> |- ! ساڵ !! ژ.دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ !! ژ.دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی |- | ١٩٥٧ || style="text-align: center| ٤٢,٣٣٣ || style="text-align: center| ٣٠٤,٨٩٥ |- | ١٩٧٧ || style="text-align: center| ٥٥,٣٤٢ || style="text-align: center| ٦٩٠,٥٥٧ |- | ١٩٨٧ || style="text-align: center| ١٢,٨٥٦ || style="text-align: center| ٩٥١,٥٥٧ |- | ٢٠٠٢ || style="text-align: center| ٤٢,٨٨٨ || style="text-align: center| ١,٢٤٩,٨٢٤ |- | ٢٠١٩ || style="text-align: center| ٢٣,٥٤٨ || style="text-align: center| ١,٩٨١٠,٥٥ |} {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ژمارەی دانیشتوانی ژینگەیی قەزای شارباژێڕ و ناحیەکانی لە ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)دا ! یەکە کارگێڕییەکان ! ژینگە ! ١٩٥٧ ! ١٩٧٧ ! ١٩٨٧ ! ٢٠٠٢ ! ٢٠١٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناحیەی ناوەند]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢١ | style="text-align: center | ٢٠٧٧ | style="text-align: center | ١٥٠٨ | style="text-align: center | ٢٣٦٦ | style="text-align: center | ٦٢٢٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٩٦٦٠ | style="text-align: center | ١٣٦٦٨ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ١١٣٢٠ | style="text-align: center | ٣٧٢٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١١١٨١ | style="text-align: center | ١٥٧٤٥ | style="text-align: center | ١٠٧٠٤ | style="text-align: center | ١٣٦٨٦ | style="text-align: center | ٩٩٥٧ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] | شارنشین | style="text-align: center | ٩٩٧ | style="text-align: center | ٢٠١٦ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٢٥٠٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ١١٢٨٥ | style="text-align: center | ١٤٦٥٧ | style="text-align: center | ١٣٢٦٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١٢٢٦٢ | style="text-align: center | ١٦٦٧٣ | style="text-align: center | ١٥٧٦٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢٥ | style="text-align: center | ١٤٧٨ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٤٨٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٠٨٠ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٥١٥٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٦٠٥ | style="text-align: center | ١١٩٩٦ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٥٦٣٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]] | شارنشین | style="text-align: center | ٢٨٧ | style="text-align: center | ٣٩٩ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ١٨٠ | style="text-align: center | ١٨٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٩٩٨ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | ٧٦٢١ | style="text-align: center | ٢٦٦٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٢٨٥ | style="text-align: center | ١٠٩٢٨ | style="text-align: center | ٧٨٠١ | style="text-align: center | ٢٨٥٤ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٦٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٩٠٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٥٣٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٠ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٧١٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٩٥ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٥٤٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٧٦١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٣١٠ |- | rowspan=3 style="text-align: center;" | '''کۆی قەزا''' | شارنشین | style="text-align: center | ٤٣١٠ | style="text-align: center | ٥٩٧٠ | style="text-align: center | ٣٦١٠ | style="text-align: center | ٥٥٢٦ | style="text-align: center | ٧٨٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٣٨٠٢٣ | style="text-align: center | ٤٩٣٧٢ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ٣٧٣٦٢ | style="text-align: center | ١٥٧٧٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆ | style="text-align: center | ٤٢٣٣٣ | style="text-align: center | ٥٥٣٤٣ | style="text-align: center | ١٢٨٥٦ | style="text-align: center | ٤٢٨٨٨ | style="text-align: center | ٢٣٥٤٨ |- |} == فەرمانگەی پۆستە و تەلەگراف == لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. کۆمەڵێک فەرمانگە و فەرمانبەری نوێ لەشارباژێڕ بۆ کاری جیاجیا دامەزران، کەئەوانیش: (محەمەد ئەفەندی) وەک بەڕێوبەری پۆستە و تەلەگرافی شارباژێڕ دەست بەکاربووە. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیەکە لەم کاتەدا لەلایەن عوسمانییەکانەوە ئەم قەزایە زیاتر گرنگی پێدراوە و دامودەزگای میری زیاتر تیایدا جێگیکراوە، بێگومان لەبەر گرنگییە ستراتیجی و ئابوورییەکەی شارباژێڕیش بوو، لەبەرئەوەی تەواوی سنووری خۆرھەڵاتی ئەم قەزایە ھاوسنوور بوو لەگەڵ سنووری دەوڵەتی [[ئێران]]ی ئەو کات.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == پەروەردە == ھەروەھا لەلایەنی زانستیشدا، ئەو کاتە جگەلە مامۆستایانی ئاینی و [[مزگەوت]] و تەکیە و مەدرەسە کە رۆڵێکی گرنگیان بینیوە لەلایەنی زانستی و فێرکاری لە [[کوردستان]]دا، ئەوا لەم کاتەدا کەسێک بەناوی (سلێمان ئەفەندیە وەکو مامۆستا (مدرس) لە قەزاکە دامەزرێنراوە. تەنانەت ئەنجومەنێکی تایبەت بەزانست لە قەزاکەدا جێگیرکراوە بۆ ئەوەی سەرپەرشتی کاروباری زانستی شارباژێڕ بکات کەناوی (ئەنجوومەنی معارف) بووە، واتای ئێستا ئەم ئەنجومەنە، ئەنجومەنی پەروەردە بووە، کەئەندامانی ئەم ئەنجومەنەش پێکھاتوون لە (شەش) کەس، بەم بەم شێوەیە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناو !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center |سەید عەلی ئەفەندی(قایمقامی ئەوکات) || style="text-align: center | سەرۆکی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | صدیق بەگ || style="text-align: center | نوێنەری پەروەردە لە قەزای شارباژێڕ |- | style="text-align: center | عەبدولقادر بەگ || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | محەمەد عارف ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | عەلی مەردان ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | جەمیل ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |} == شوێنەوار == قەزای شارباژێڕ لە ڕووی شوێنەوارەوە دەوڵەمەندە بەڵام زۆرینەیان کنە و پشکنینی بۆ نەکراوە و نەخراوەتە ڕوو لێرەدا چەند شوێنێک دەخەینە ڕوو کە لە ئێستادا وەک شوێنی گەشت و گوزار و ئاینی لێھاتووە ھەرچەندە بایەخیان وەک پێویست نەدراوە. * '''گۆڕی میرانی بابان لە قەڵاچوالان:''' کە سەردەمانێک [[قەڵاچوالان]] پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بووە ئەو میرانەی لەو سەردەمەدا حکومیان کردووە گۆڕەکانیان لەم گوندەدایە و لە ئێستادا وەک شوێنەوارێکی مێژووی ماونەتەوە، کە گۆڕی ھەریەکە لە (سلێمان پاشای بابان١٧٥١-١٧٦٥ز)، لەگەڵ گۆڕی ھەریەکە لە"ئەحمەد پاشاو محەممەد پاشا"ی ھەردوو برای سلێمان پاشای کوڕانی خالید پاشای کوڕی تەیموور خانی برای سلێمان پاشای"بەبە"و چەند بەگ و کەسایەتییەکی ناوداری سەردەمی فەرمانڕەوایی [[میرنشینی بابان]]ە لە [[قەڵاچوالان]].<ref> https://www.historyofkurd.com/2019/11/28/مێژووی-میرنشینی-بابان/</ref> * '''ئاشی ئاوی گۆڕانکە:''' یەکێکە لە و ئاشی ئاوانەی دەکەوێتە گوندی [[گۆڕانکە]] سەر بە ناحیەی سیوەیل، بە دووری (٢٥کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]] و (٥٦کم) لە شاری [[سلێمانی]]، گوندی گۆڕانکە لەبەرئەوەی ئاوی زۆر بووە ھەر لە کۆنەوە ئاشی ئاوی تیادابووە، ئەم ئاشە ھەتاوەکو ساڵی (١٩٩٨) کاری کردووە. وە لە ساڵی (٢٠٢٢)دا نۆژەنکراوەتەوە و لە ئێستادا وەک شوێنێکی گەشتیاری دێرین خەڵکی سەردانی دەکەن. لە دوو ژوور پێکھاتووە ژوورێکیان بۆ پێکھاتەی ئاشەکەیە وەک(نەی، چەقەنە، کۆل، پەروانە، بەرداشەکان …… ھتد)، ژوورەکەی دیکەیان تایبەتە بە پشوودانی ئاشەوان.<ref> https://kurdipedia.org/default.aspx?q=20211120174923396678&lng=1</ref> * '''پیری شەوکێڵ:''' دەکەوێتە گوندی [[ئەحمەدئاوا، چوارتا|ئەحمەداوا]]ی سەر بە [[ناحیەی سیتەک]]، (٢٠کم) دوورە لە شاری [[سلێمانی]] و (١٢کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]]وە، جێ نزرگەیەکی ئایینی بووە و لە ھەمان کاتدا شوێنێکی گەشتیارییە خەڵکی ڕووی تێدەکەن. بە وتەی مێژوو نووسان پیری شەوکێڵ ئامۆزای پیرمەگروونە.<ref> https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/xaki-piroz-30042021</ref> * '''ڕوانگەی مەلا نەبی:''' ئەم ڕوانگەیە لە گوندی [[بارێی بچووک]]ی سەر بە [[ناحیەی سیوەیل]]ە، دەکەوێتە باکووری ڕۆژھەڵاتی [[چوارتا]]وە بە دووری (٥٥کم)، وە (٧٥کم) لە شاری [[سلێمانی]]یەوە دوورە، ڕوانگەیەکی کات زانینە بە شاخەکەی بەرامبەر مزگەوتەکەوەیە پێی دەڵێن (مەردەک) و لەلایەن زانا و فەلەکناس (مەلا نەبی) لە سەدەی شانزەدا درووستکراوە بۆ زانینی کات و وەرزەکان و جەژنەکان، تا ئێستاش بەشی زۆری ھێما و ئاماژەکانی دیارن.<ref> https://photos.google.com/share/AF1QipMgot3r-2xSqcsIQOEMygIlWaCbvpNic6zpjb7KMyB3rjx_9OoldemFKKhCZtIASA?key=eUZEMTNFMDZoLUlybEZoemU1TWFWQ0U5RUZoekt3</ref> * '''دەستنوسەکەی مەلا موسای شابەدین:''' ئەم قورئانە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (٤٥٦)ساڵ بەر لەئێستا، بە دەستی (مەلا موسای تەوەکولی) لە گوندی [[شەھابەدین]] بە ئاوی گوڵ و مرەکەب و بە خەتێکی جوان و ڕوون(خەتی کوفی) لە سەر کاغەز نووسراوە لە ساڵی (١٥٦٢ز)، چەندین جار ونبووە و ھەوڵی دزینی دراوە، ئێستا لەلای (مەلا فاتیح ئەحمەد)ە لە گوندی [[بارێی بچووک]] کە نەوەی مەلا موسایە. لە قەزاکەدا چەندین مەزار و شوێنی پیرۆزی تر ھەیە وەک (خەرگەڕەش لە [[گورگەدەر]]، پیرکۆپکە لە [[کانی سارد، شارباژێڕ|کانی سارد]]، پیریوسف و پیرخەیاڵ لە [[کانی وەیسە]]، پیرمحەمەد لە [[مڕانێ]]، مەرقەدی شێخ زەینەڵ لە [[پیرێسک]]). == کارگێڕی == ناوەندی قەزا شارۆچکەی [[چوارتا]]یە. قەزای شارباژێڕ قەزایەکی [[پارێزگای سلێمانی]]یە کەوتۆتە باکووری ڕۆژھەڵاتییەوە. لەڕووی کارگێڕییەوە لە قەزای شارباژێڕ و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]](ناوەند) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]] و [[ناحیەی سیوەیل]] و [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی سیتەک]] پێکھاتووە، لەگەڵ ٢٠٣ [[گوند]]:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان 2009 لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/a212.pdf |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢٣| نووسەر = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> === ناحیەی قەزای ناوەند(ناوەند) === لە ٣١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[چوارتا]](ناوەند) * [[ئاژگە]] * [[ئەستێرک]] * [[باخی ئاشی]] * [[بەردەزەرد، شارباژێڕ]] * [[بناویلەی چوارتا]] * [[بەیانان]] * [[بزورگی]] * [[بێتوات]] * [[تازەدێ، چوارتا]] * [[جوبرەئیل، شارباژێڕ]] * [[چنارەی چوارتا]] * [[خمانێ]] * [[خێوەتە، شارباژێڕ]] * [[دڕەڵەی حاجی]] * [[دێگەڵ]] * [[سامان، شارباژێڕ]] * [[ساڵانان]] * [[سنجەڵێ]] * [[سنکێ]] * [[سەرسیر]] * [[شەمساوا]] * [[قەڵاچوالان]] * [[قشڵاغ، شارباژێڕ]] * [[قوتابیان]] * [[کەناروێ]] * [[کیسەڵاوا]] * [[گەنکێ]] * [[گردەزبێر]] * [[مێکۆکان]] * [[واژە]] * [[وەڕاز]] {{Div col end}} === ناحیەی سیوەیل === لە ٦٦ گوند پێکھاتووە و ناوەندی شارەدێکە گوندی [[باسنێ]]یە. {{div col|colwidth=8em}} * [[باسنێ]](ناوەند) * [[ئاشقەدۆڵ]] * [[ئاشی بارام]] * [[ئاوەزێ]] * [[بارێی بچوک]] * [[بارێی گەورە]] * [[بۆسکان]] * [[بێورێ]] * [[بوالک]] * [[بوترەکێن]] * [[پیرێسک]] * [[پیرمەند]] * [[تیمار، سیوەیل]] * [[توتکان]] * [[تەم تەم]] * [[جافری]] * [[چۆمانی شارباژێڕ]] * [[چەمەکان]] * [[دڕوێ]] * [[دەشتی زاخێ]] * [[دێرێی خواروو]] * [[دێرێی سەروو]] * [[ڕەشەکانی]] * [[زاخێ]] * [[زیکان]] * [[سماقەشاڵی]] * [[سوورەدزێ]] * [[سوورەبانی ئالان]] * [[سوورەبانی نۆرک]] * [[سنجەڵێی سیوەیل]] * [[سەربستان]] * [[سیاوەشان]] * [[سیرێی بابەشێخ]] * [[سیرین]] * [[سێونگ]] * [[شەھابەدین]] * [[شیوەکەڵ]] * [[قۆخانی نۆڕک]] * [[قۆخی بابەشێخ]] * [[قۆخی بارێ]] * [[قۆخی تالون]] * [[قۆخی حاجی کەریم]] * [[قۆخی حەسەن ناڵی]] * [[قۆخی غەفار]] * [[قۆخی فەقێ سەعید]] * [[قەڵاتەشین]] * [[قەڵاتی سڵێمان]] * [[کاوڵانی نۆڕک]] * [[کانی گوێز، شارباژێڕ]] * [[کانی شوان]] * [[گۆڕانکە]] * [[گۆماوان]] * [[گۆمڵێ]] * [[گوێزەقوپاو]] * [[مەروێ]] * [[مڕانێ]] * [[مەڵکەتێن]] * [[موسەک]] * [[مێرگان]] * [[نورە]] * [[نۆڕەباب]] * [[نۆڕک]] * [[نانوان]] * [[نەڵەسو]] * [[ھەڵوانی شارباژێڕ]] * [[ھەرزنەوەش]] * [[ھەنگێ]] {{Div col end}} === ناحیەی گاپیڵۆن === لە ٢٠ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]](ناوەند) * [[باڵخ]] * [[بایزاوا، گاپیڵۆن]] * [[چۆخماخ]] * [[دۆڵبێشکی مام خۆشی]] * [[دۆڵبێشکی مام عەباس]] * [[دۆڵبێشکی شێخ حسێن]] * [[دۆڵبێشکی شێخان]] * [[سینگر]] * [[کارێزە، گاپیڵۆن]] * [[کانی مێو]] * [[کونەماسی]] * [[کۆڵەرد]] * [[گەڕەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گەورەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گۆمەسارد]] * [[قەیوانی گەورە]] * [[قوڵەچاخ]] * [[مالومە]] * [[مێوڵاکە]] * [[ووڵاغلو]] {{Div col end}} === ناحیەی زەلان === لە ٥١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[زەلان]](ناوەند) * [[ئاڵەک]] * [[بیانە]] * [[بەوزان]] * [[پاڕەزان]] * [[پڵنگە]] * [[توانا، شارباژێڕ]] * [[چاڵەخەزێنە]] * [[چەمەک]] * [[چنارەی شێخەڵمارێن]] * [[چنارەی شێخ لەتیف]] * [[چۆڕک]] * [[چەمیاڵەی خواروو]] * [[چەمیاڵەی سەروو]] * [[حەسەن گورگ]] * [[دێگەڵەی شارباژێڕ]] * [[دێگەڵەکۆن]] * [[دۆڵپەموو]] * [[ڕەشک]] * [[ڕەنگێنەی شارباژێڕ]] * [[زێوێی شارباژێڕ]] * [[زیە]] * [[سەرخوار]] * [[سپیدارە، زەلان]] * [[سوێڕەڵە]] * [[شیوی مەڕی]] * [[شێخەڵمارێن]] * [[غەریبە]] * [[قازیاوای شارباژێڕ]] * [[قۆخی حاجی ڕەشید]] * [[کارێز، شارباژێڕ]] * [[کانی خدران]] * [[کانی بەنی شارباژێڕ]] * [[کانی کوزەڵە]] * [[کانی مردوان]] * [[کەوانەدۆڵ]] * [[گەڵی]] * [[گردەکەروێشک]] * [[گوێزەڕەش]] * [[گۆڕەدێم]] * [[گۆزی]] * [[گۆماو، شارباژێڕ]] * [[مامەخەلان]] * [[مایانان]] * [[موبڕە]] * [[مێشولان]] * [[ھەرمێلەی سەروو]] * [[ھەرمێلەی خواروو]] * [[ھەوارەبەرزە، شارباژێڕ]] * [[ھەوڵو]] * [[ولیاوا]] * [[ناومێرگ]] {{Div col end}} === ناحیەی سیتەک === لە ٣٥ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[سیتەک]](ناوەند) * [[ئاڵەسیاوی خواروو]] * [[ئاڵەسیاوی سەروو]] * [[ئەحمەدئاوا، چوارتا]] * [[بابەکراوا]] * [[بازەگیر]] * [[بزەینیان]] * [[بناویلەی گۆیژە]] * [[تەگەران]] * [[چنگیان]] * [[خەمزە]] * [[دڕەڵەکۆن]] * [[دووچۆمان]] * [[دۆڵەتوو]] * [[زەردەبی]] * [[سیرەمێرگی شارباژێڕ]] * [[شارستێنە]] * [[شیراوێژە]] * [[عازەبانی شارباژێڕ]] * [[قەیوانی بچوک]] * [[قولەڕەش]] * [[کانی سارد، شارباژێڕ]] * [[کانی شێخان]] * [[کانی وەیسە]] * [[گەڕەدێ]] * [[گەنکاوا]] * [[گورگەدەر]] * [[مارەڕەش]] * [[مۆکەبە]] * [[ھەباسەچەقەڵ]] * [[ھەراسان]] * [[ھەرمن]] * [[ھۆمراخ]] * [[وەڵانە]] * [[وێڵەی شارباژێڕ]] * [[نۆدێ]] {{Div col end}} == ئەمانەش ببینە == * [[چوارتا]] * [[شارباژێڕ]] * [[پارێزگای سلێمانی]] * [[پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی]] * [[قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|2}} {{پارێزگای سلێمانی}} {{دابەشکارییە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی}} {{گوندەکانی شارباژێڕ}} {{پۆلی کۆمنز|Sharbazher District}} {{تووڵی دەروازە|عێراق|کوردستان|جوگرافیا}} [[پۆل:جوگرافیای باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] [[پۆل:قەزاکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی ھەرێمی کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی عێراق]] [[پۆل:قەزاکانی کوردستان]] ch7i3ueny7d3djesn7aryhxk0vwhaq1 1454515 1454514 2025-06-19T05:57:29Z MFTG 21816 /* ڕێگاوبان */ 1454515 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە | ناو = قەزای شارباژێڕ | ناوی_فەرمی = '''{{lang-ar| قضاء شھربازار}}<br>{{lang-en| Sharbazher District}}''' | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوەکانی_تر = | جۆری_نیشتنگە = '''[[قەزا]]''' <!--- وێنەکان، ناسناو، دروشم ---> | وێنە = {{Photomontage | photo1a = نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە پارێزگای سلێمانیدا.jpg | photo2a = | photo2b = نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg | photo3a = | photo3b = | | spacing = 2 |size = 266 }} | شرۆڤەی_وێنە = نەخشەی سەرەوە:{{ھن}}نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە [[پارێزگای سلێمانی]]دا{{ھن}}(سوور){{ھن}}نەخشەی خوارەوە:{{ھن}}نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ | وێنەی_ئاڵا = | قەبارەی_ئاڵا = 300px | وێنەی_مۆر = | قەبارەی_مۆر = | وێنەی_نیشان = | قەبارەی_نیشان = | ناسناو = | دروشم = <!-- نەخشەکان و شوێنی جوگرافیایی ------> | وێنەی_نەخشە = {{Infobox mapframe |wikidata=yes |zoom=8 |coord={{WikidataCoord|display=i}}}} | قەبارەی_نەخشە =200px | شرۆڤەی_نەخشە = '''قەزای شارباژێڕ''' | دەرزیی_نەخشە = | ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = | شوێنی_ناونیشانی_دەرزیی_نەخشە = top | قەبارەی_دەرزیی_نەخشە = 270px | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە = | بەرزونزمیی_دەرزیی_نەخشە = ١ | پۆتانەکان = {{coord| 35.7| 45.6 |region:IQ|display=inline,title}} | دەرزیی_دیاریکردنی_پۆتانەکان = <!-- شوێن ------------------> | جۆری_دابەشکراو = [[وڵات]] | ناوی_دابەشکراو = {{ئاڵا|عێراق}} | جۆری_دابەشکراو١ = [[ھەرێمی فێدراڵ]] | ناوی_دابەشکراو١ = {{ئاڵا|کوردستان}}{{ھن}}([[ھەرێمی کوردستان]]) | جۆری_دابەشکراو٢ = [[پارێزگا]] | ناوی_دابەشکراو٢ = [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] | جۆری_دابەشکراو٣ = [[پایتەخت|مەڵبەند]] | ناوی_دابەشکراو٣ = [[چوارتا]] | جۆری_دابەشکراو٤ = ژمارەی [[ناحیە]]کان | ناوی_دابەشکراو٤ = <span style="color:#090;">٥</span> | جۆری_دابەشکراو٥ = ژمارەی [[گوند]]ەکان | ناوی_دابەشکراو٥ = <span style="color:#090;">٢٠٣</span> <!-- دامەزران ---------------> | سەردێڕی_دامەزران = بوون بە [[قەزا]] | ڕێکەوتی_دامەزران = [[١٨٥٦]] | سەردێڕی_دامەزران١ = | ڕێکەوتی_دامەزران١ = | سەردێڕی_لەناوچوون = | ڕێکەوتی_لەناوچوون = | دامەزرێنەر = | ھۆکاری_ناونران = <!-- ڕێبەرەکان، شێوازی دەسەڵات ---> | پەراوێزەکانی_دەسەڵات = | جۆری_دەسەڵات = | حیزبی_سەرۆک = | سەرناوی_سەرۆک = قایمقام | ناوی_سەرۆک = عەدنان کاکەڕەش | سەرناوی_سەرۆک١ = | ناوی_سەرۆک١ = | سەرناوی_سەرۆک٢ = | ناوی_سەرۆک٢ = <!-- ڕووبەر ----------------------> | سەرجەمی_ڕووبەر_بە_کم٢ = ١٢١١ | ڕووبەری_وشکایی_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_بە_کم٢ = | ڕووبەری_ئاو_لەسەددا = | ڕووبەری_شاری_بە_کم٢ = | ڕووبەری_لادێیی_بە_کم٢ = <!-- بەرزایی ---------------------> | بەرزایی_بە_م = ١١٩١ | بەرزترین_بەرزایی_بە_م = ٢١٠٥ | نزمترین_بەرزایی_بە_م = ٧٨٦ <!-- ژمارەی_دانیشتووان ----------------> | ژمارەی_دانیشتووان = ٢٣،٥٤٨ | دانیشتووان_لە = [[٢٠١٩]] | چڕیی_دانیشتووان_بە_کم٢ = ١٩،٤ | مەزندەی_دانیشتووان = | مەزندەی_دانیشتووان_لە = | دانیشتووانی_شاری = ٧٨٢٣ | چڕیی_دانیشتووانی_شاری_بە_کم٢ = | دانیشتووانی_لادێیی = ١٥٧٧٨ | چڕیی_دانیشتووانی_لادێیی_بە_کم٢ = | سەرناوی_دانیشتووان = | ئاگاداریی_دانیشتووان = <!-- دانیشتوواناسی (بەشی ١) --------> | جۆری_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] و [[ئایین]] | سەرناوی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] | زانیاریی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمانی کوردی|کوردی]] ([[کوردیی باشووری|سۆرانی]]) | سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] | زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئیسلام]]([[سوننە]]) | سەرناوی٣_دانیشتووانناسی١ = [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|ب پ م]](٢٠١٧) | زانیاریی٣_دانیشتووانناسی١ = ٠٫٧٠٦<ref name="GlobalDataLab">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|سەردێڕ=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|وێبگە=hdi.globaldatalab.org|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref><br/>{{color|#0c0|بەرز}} · [[بنەمای پەرەسەندنی مرۆڤی|٢ەم بۆ ١٧]] <!-- کاتناوچە --------------> | کاتناوچە١ = [[ناوچەی کاتی]] | جیاوازی١_لە_utc = +٣ | کاتناوچە١_DST = [[ھاوین]] | جیاوازی١_لە_DST = +٣ <!-- کۆدی_پۆستە، کۆدی_ناوچە ---> | جۆری_کۆدی_پۆستە = | کۆدی_پۆستە = ٤٣٠٠٠ | جۆری_کۆدی_پۆستە٢ = | کۆدی_پۆستە٢ = | جۆری_کۆدی_ناوچە = [[تەلەفۆن]] | کۆدی_ناوچە = ٩٦٤+ <!-- وێبگە، پەراوێزەکان --------> | وێبگە = http://www.slemani.gov.krd/ku/ | پەراوێزەکان = }} '''قەزای شارباژێر''' یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]] لە [[ھەرێمی کوردستان]] لە [[عێراق]]. ناوەندەکەی شارۆچکەی [[چوارتا]]یە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/300919024657.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ژمارەی دانیشتوانی بریتییە لە ٢٣،٥٤٨ کەس.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/kurdistan-population-analysis-report-kurdish-v6-final-corrected-29052022.pdf |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = پێشبینی دانیشتوان بۆ ساڵی ٢٠١٩ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> بەڵگەنامەکانی دەوڵەتی عوسمانی پێمان دەڵێن کە بنکەی قەزای شارباژێڕ سەرەتا لە [[شیوەکەڵ]] بووە، دواتر بەپێی بەڵگەکان کە بنکەی قەزای شارباژێر لەم کاتەدا لە [[سیتەک]] بووە و ئەمە جگە لەوەی پێشنیاری گوندی [[کەناروێ]] وەک ناوەندی قەزاکە لە تەلەگرافنامەکانی عوسمانیدا گفتوگۆ کراوە، بەڵام بە ھاتنی ئینگلیزەکان و کاتێک (ئەدمۆنز) فەرمانڕەوای لیوای [[سلێمانی]] بووە، ناوەندی قەزای بۆ [[چوارتا]] گواستووەتەوە. لە سەردەمی عوسمانیدا دیاریکردنی [[سیتەک]] وەک بنکەی قەزاکە لەبەر چەند ھۆکارێک بووە، یەکەمیان نزیکی لە [[سلێمانی]] و دووری لە سنووری قەڵەمڕەوی شای [[ئێران]]ەوە، بۆ ئەوەی ھەر ھێرش و پەلامارێک بوو لە سنوور دوور بێت، ھەروەھا بە ئاسانی یارمەتی و پاڵپشتی لە [[سلێمانی]]یەوە پێ بگات. ئەمە جگە لەوەی [[سیتەک]] بە دەربەندەکانی ئەزمڕ و گۆیژە و دۆڵەکانی سنووری [[بەرزنجە]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەڵاچوالان]] و سەرە ڕێگەی کاروانە بازرگانییەکانی نێوان [[بانە]] و [[سلێمانی]]یەوە بەسترابووەوە. ھەروەھا دیاریکردنی چوارتا بۆ ناوەندی قەزا لەلایەن ئینگلیزەکانەوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، (ئەدمۆنز) وەک حاکمی ئینگلیز لە [[سلێمانی]] بێزار بووبوو لە ھەڵسوکەوتی قایمقام و ئەو فەرمانبەرانەی قەزای شارباژێڕ کە لەگەڵ تەواوبوونی دەوام لە [[سیتەک]] نەدەحەوانەوە و دەھاتنەوە [[سلێمانی]]، لەبەر ئەوە بیر لەوە کرایەوە کە شوێنێکی دوورتر لە [[سلێمانی]] و شوێنێکی گونجاو دیاری بکرێت، ئەدمۆنز گەشتێکی بەیاوەری قایمقامەکانی سەردەمی [[شێخ مەحموودی حەفید]] و سەردەمی دواتردا بە شاربژێڕدا کرد، دواجار [[چوارتا]] دیاریکرا وەک شوێنێک بۆ ئەوەی ناوەندی قەزاکەی بۆ بگوازرێتەوە. ئەوانەی لە [[سیتەک]] بوون بەم بڕیارە دڵتەنگ بوون، و بە ئەدمۆنزیان ئەوت [[چوارتا]] ئاوەکەی کانزاییە و بۆ [[گەدە]] خراپە، بەڵام ئەدمۆنز بڕیاری خۆیداو قامقامی نوێ لە ناوەندی [[چوارتا]] دەستبەکاربوو و تا ئەمڕۆش ھەر [[چوارتا]] ناوەندی قەزای شارباژێڕە. <ref> Edmonds, C. J., 1957“Shar Bazhêr and the Basin of the Qalachuwalan,” The Geographical Journal, Vol. 123, No. 3 (Sep., 1957), pp. 318-328</ref> [[شارباژێڕ]] ناوچەیەکە یان ڕووبەرێکە دەکەوێتە باکوور و ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە لە ڕووبەر و گوندەکانی [[قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سرۆچک]] و [[قەزای ماوەت]] و ھەندێک لە گوندەکانی [[ناحیەی ناڵپارێز]] پێکھاتبووە، لە سەر زمانی خەڵکی ناوچەکە بووەتە دوو بەش شارباژێڕی (سەخت و تەخت)، ئەویش بە ھۆی پێکھاتەی خاکەکەیەوە کە لە چیا و دۆڵ و دەشتەکان پێکھاتووە، لە سەردەمی عوسمانییەکاندا بووەتە دوو سنجاق، (سنجاقی شارباژێڕ و سنجاقی سرۆچک) لە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئیتر بە پێی یەکە کارگێڕییەکان و سیستەمی دەوڵەتداری دابەش بووە بۆ چەندەھا یەکە. لە ئێستادا ناوی شارباژێڕ تەنھا بۆ [[قەزای شارباژێڕ]] ماوەتەوە و لەڕووی کارگێڕییەوە لە (٥) ناحیە پێکھاتووە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سایتی پارێزگای سلێمانی | ناونیشان = https://slemani.gov.krd/so/newsDetail.php?newsID=684&secID=5 |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = یەکە کارگێڕییەکانی پارێزگای سلێمانی |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) * [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) * [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) * [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) * [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) == ناو == دەربارەی ناوی شارباژێڕ بۆچوونی جیاواز خراونەتەڕوو، گومانی تێدانییە کە ئەم ناوە ناوێکی زۆر دێرین نییە، واتە ناوەکە پەیوەندی بە بنەچەی ئەو ناوانەوە نییە کە دەگەڕێنەوە بۆ سەردەمی گەلی دێرینی [[لۆلۆبی]]ەکان کە ھەر لە سەرەتای ھەزارەی سێیەمی پێش زایینەوە ھەتا سەردەمی [[ماد]]ەکان لە کۆتایی سەدەی حەوتەمی پێش زایین شارباژێڕ بەشێکی گرنگ و ناوجەرگەی نیشتیمانی ئەم [[لۆلۆبی]]ەکانی پێک دەھێنا.<ref> Louis D., Geographical Levine, ; 84-8ii 4: 0.101.1RIMA II A.;78-15; 75b-RIMA III A.0.102.2: ii 10Studies in the Neo-Assyrian Zagros: I, Iran, Vol. 11 (1973), pp. 1-27.</ref> لەبنەچەدا ناوی شارباژێڕ نابێت لەسەردەمی دوای [[ماد]]ەکان کۆنتربێت، و بەتایبەتی تر ئەم ناوە لەوانەیە لەسەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانەوە]] برەوی سەندبێت. پسپۆڕی بواری زمانە دێرینەکانی کوردستان (کۆزاد محەمەد ئەحمەد) دەڵێت ھەموو ئەو لێکدانەوانەی بۆ ناوی شارباژێڕ کراون کە گوایە ناوەکە لە دوو بڕگە پێکھاتووە (شار+باژێڕ) و ھەردووکیشیان ھەر بە واتای (شار)دێن، یەکێکیان بە [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و ئەوانی تریش بە [[کوردیی باکووری|کرمانجی]]، لایەنگرانی ئەم لێکدانەوەیە تەواو نەیانپێکاوە و "تاڕادەیەک جێگەی پرسیار و سەرسوڕمانە".<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> لەبەرئەوەی کۆنی و ڕیشەی سەدان و ھەزاران ساڵەکەی لەبەرچاونەگیراوە و، تەنھا بە پێوەری زمان و فەرھەنگی ئەم سەردەمە لەو ناوە کۆنانە دەڕوانن، کۆزاد محەمەد پێی وایە کە بەشی دووەمی ناوەکە (باژێڕ) بە واتای (بازاڕ) دێت نەک (شار)، بۆ ئەم مەبەستەش کۆزاد محەمەد ئاماژە بە ناوی سەرکردەیەکی سەربازی باڵای سەردەمی پاشای ساسانی کیسرا ئەنۆشیروان(٥٣١-٥٧٩ز.) دەکات کە ناوی (شەھروەڕاز) بووە واتە (بەرازی دەوڵەت)، ھەروەھا پەیوەندی وشەی (شار) بە وشەی خشاثرای میدییەوە کە بە واتای (پاشا) دێت و کۆزاد ئەحمەد بە وشەیەکی فارسی داناوە، ئەو پێی وایە کە وشەی (شار) لە زمانی کوردیدا لە سەردەمەکانی پێشوودا بە واتای (دەوڵەت)یش ھاتووە، ھەتا ئەو کاتەی کە وشەی (دولة) لە جێگەی وشەی (شار) بۆ دەوڵەت بەکارھێندراوە، لەبەرئەوە کۆزاد محەمەد دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی کە (شارباژێڕ) لە کۆندا واتای(دەوڵەتە شار) یان (شارە دەوڵەت)ی داوە، لەبەرئەوەی لەسەردەمە دێرینەکاندا دەوڵەتۆکەی بچووک ھەبوون کە تەنھا یەک شار و دۆڵ و دەشتەکانی دەوروبەرەکەی چەقی دەسەڵات و سنووری فەرمانڕەواییان بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گرفتی ناوی شارباژێڕ(گۆڤاری بابان) | ناونیشان = https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=en&user=26lshm4AAAAJ&citation_for_view=26lshm4AAAAJ:2osOgNQ5qMEC |ڕێکەوتی سەردان= ٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣| نووسەر = د.کۆزاد محەمەد ئەحمەد |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> ناوی (شارباژێڕ)تەنھا لەم پێنجەسەد ساڵەی ڕابردوودا لە تۆمارەکاندا ناوی ھاتووە، و تەنھا لەسەردەمی [[میرنشینی بابان]] و [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکاندا]] ناوەکە بە شێوەی (شھربازاڕ) تۆمارکراوە و ئەم شێوازە تۆمارکردنەش ھەتا ئێستا لە ڕەگەزنامە و ناسنامەی باری کەسێتی دا ھەر دەنووسرێت (شھربازار) و لە زاری خەڵکی ناوچەکەشەوە ھەر بە شێوەی (شارباژێڕ) گۆ دەکرێت. جێی ئاماژەیە ئەم ناوە لە [[زمانی تورکی]] عوسمانیشدا ھەر بەمانای شوێنی بازارکردن دێت، لەبەرئەوە تورکەکان کێشەیەکیان نەبووە لە تۆمارکردنی ناوەکە بە شێوەیەک کە نزیکە لە ناوی شارباژێڕەوە و بە (شھربازار/شھرپازار) تۆماریان کردووە، و بۆ دەوڵەتی سەفەویش ئەم ناوە شێوەیەکی فارسی داوە و کێشەی لەگەڵ نەبووە، و دواتریش دەوڵەتە یەک لەدوای یەکەکانی [[عێراق]]یش (شھربازار)ەکەیان لە کوردییە ڕەسەنەکەی (شارباژێڕ) پێ باشتربووە و تا ئێستاش ھەر لە تۆمارە فەرمییەکاندا بەو شێوەیە تۆماری دەکەن. == جوگرافیا == قەزای شارباژێڕ یەکێکە لە قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]، دەکەوێتە بەشی باکووری ڕۆژھەڵاتی [[پارێزگای سلێمانی]]، کە درێژی سنوورەکەی لەگەڵ [[پارێزگای کوردستان|پارێزگای سنە]]([[شارستانی بانە]])ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە [[ئێران]]، دەگاتە(٣٦کم) بەمەش ڕێژەی لە (١٦٬١٪) کۆی گشتی سنووری ھاوبەشی [[عێراق]] و [[ئێران]]ی پێکھێناوە، لە پارێزگای سلێمانی. لە بەشی باکوور لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٧٠کم)، لە بەشی باکووری خۆرئاوا لەگەڵ [[قەزای دووکان]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (١١کم)، لە بەشی خۆرئاوا و باشووری خۆرئاوا [[قەزای سلێمانی]]یە بە درێژی (٤٥کم)، لە باشوور [[قەزای سەید سادق]] بەدرێژی (٢٦کم)، لە خۆرھەڵاتەوە [[قەزای پێنجوێن]] درێژی سنوورەکەی دەگاتە (٣٣کم)، بەمەش سەرجەمی درێژی سنووری شارباژێڕ دەگاتە (٢٢١کم).<ref> https://www.openstreetmap.org/#map=10/35.7287/45.6551</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ درێژی سنووری قەزای شارباژێڕ لەگەڵ دەوروبەریدا |- ! سنوور !! درێژی بە(کم) !! ڕێژەی ٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[شارستانی بانە]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٫١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای ماوەت]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای دووکان]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٫٢٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سلێمانی]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٥ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠٫٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای سەید سادق]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | قەزای شارباژێڕ - [[قەزای پێنجوێن]] || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٣ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٫٧ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" |'''کۆی گشتی''' || rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١ || rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠٪ |} شارباژێڕ یەکێکە لە ناوچە سەخت و شاخاوییەکانی [[باشووری کوردستان]] کە زۆرترین لوتکەی [[کێو|چیای]] بەرزی لە ڕووبەرێکی کەم دایە، شارباژێڕ بەشێوەیەکی گشتی ھەڵکەوتەیەکی سەختی ھەیە. لەڕووی جوگرافییەوە خەڵکی ناوچەکە ناوچەکەیان دابەشکردووە بە دوو بەشەوە، ئەوانیش ('''شارباژێڕی تەخت''') و ('''شارباژێڕی سەخت''')ە لەڕاستیدا شارباژێڕە تەختەکەش ھەر لێژایی و شیو و دۆڵە و ھیچ دەشتێک و تەختاییەک لە شارباژێڕدا نییە. * شارباژێڕی تەخت: زیاتر بەشی خۆرئاوای شارباژێڕ دەگرێتەوە و لە باشوورەوە لە ناوچەکانی [[ناحیەی سرۆچک]] و [[ناحیەی سیتەک]] و [[تەگەران]] و [[قەڵاچوالان]] و گشت ئەو لادێیانەی لەسەر رۆخی ڕووباری قەڵاچوالانن و دەوروبەرین ھەتا دێی [[مۆکەبە]] و تێکەڵبوونی لەگەڵ ڕووباری سیوەیل و پێکھێنانی (دووچەمان) و بەشێک لە تەختاییەکانی سەرەتای دۆڵی جافایەتی و دەوروبەری [[کونەماسی]] و ناوچەی شینکایەتیش ھەر بەشێکن لە شارباژێڕی تەخت. * شارباژێڕی سەخت: ناوچە شاخاوییەکانی بەشی خۆرھەڵاتی شارباژێڕ دەگرێتەوە، بەتایبەت گشت ئەوناوچانەی دەکەونە ئەمبەرەوبەری ڕووباری سیوەیل و ھەموو ئەو ناوچانەی کە دەکەونە بەری خۆرھەڵاتی ڕووباری سیوەیل و ڕووباری دووچەمان ھەتا سنوری [[شارستانی بانە]] و [[قەزای ماوەت]].<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧؛ سروە جلال حمە ،٢٠١٢، شیکردنەوەی جوگرافیی بۆ دابەشبوونی دانیشتوان لە قەزای شارباژێڕدا (١٩٥٧-٢٠٠٩)</ref> === ڕووبەر === سەرجەمی ڕووبەری قەزای شارباژێڕ دەکاتە(١٢١١کم^٢)، لەئێستادا. بەڵام ڕووبەری ئەم قەزایە گۆڕانکاری زۆری بە سەرھاتووە لەم خشتەیەدا ڕوونیدەکەینەوە لە ماوەی ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩) لەگەڵ ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]].<ref>https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/بڵاوکراوەکان/لێکۆڵینەوە/7.%20ژمارھ%E2%80%8Cی%20دانیشتوان.pdf{{بەستەری مردوو|url=https://govkrd.b-cdn.net/Ministries/Ministry%20of%20Planning/Kurdish/%D8%A8%DA%B5%D8%A7%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86/%D9%84%DB%8E%DA%A9%DB%86%DA%B5%DB%8C%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95/7.%20%DA%98%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%BE%E2%80%8C%DB%8C%20%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86.pdf |date=شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ڕووبەری یەکە کارگێڕییەکانی قەزای شارباژێڕ لە ساڵانی(١٩٥٧ - ٢٠١٩)دا/کم^٢ ! colspan="1" | ساڵ ! colspan="2" href=|١٩٥٧ ! colspan="2" href=|١٩٧٧ ! colspan="2" href=|١٩٨٧ ! colspan="2" href=|٢٠٠٢ ! colspan="2" href=|٢٠١٩ |- ! یەکە کارگێڕییەکان ! ڕووبەر ! ٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ !ڕووبەر !٪ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]]([[چوارتا]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٧٠٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣١٫٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٦٣١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٥٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٥٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٦٫١ | colspan=2 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٥٤١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٤٫٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٦٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢ | colspan=2 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٫٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٤٧٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٤ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٣٥١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٧٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢٫٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٣٧ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٩٫٦ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]) | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | - | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٥ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٥٫٣ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆی گشتی قەزا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٢١٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | row span=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٤٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢١٣٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢١١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٠ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | ڕووبەری پارێزگا | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٢٢٢٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫١ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٦٤٤٢ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٣ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٢٠١٥٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٠٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١١٤٩٨ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٨٫٦ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ١٤٠٤٩ | rowspan=1 style="text-align: center;" | ٨٫٦ |- |} * بە پێی زانیارییەکان بۆمان دەردەکەوێت: # لە ساڵی ١٩٥٧دا قەزاکە ڕووبەرێکی فراوانی ھەبووە کە (٢٢١٠کم^٢) بووە ڕێژەی(١٨٪) ڕووبەری [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، قەزای شارباژێڕ پلەی چوارەمی ھەبووە لە نێو قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]. # لە ساڵانی(١٩٧٧-١٩٨٧)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (٢١٤٣کم^٢)، کە ڕێژەی (١٣٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە بە ھۆکاری سیاسی و جەنگەوە بووە. # لە ساڵی (٢٠٠٢)دا لە ئەنجامی ئەو گۆڕانکارییە کارگێڕیانەی کە بەسەر قەزاکانی [[پارێزگای سلێمانی]]دا ھاتووە، ڕووبەری قەزاکە بووەتە(٢١٣٨کم^٢)، ڕێژەی (١٩٪)ی [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە. # لە ساڵی (٢٠١٩)دا ڕووبەری قەزاکە کەمیکردووە بۆ (١٢١١کم^٢)، ڕێژەی (٩٪) [[پارێزگای سلێمانی]] پێکھێناوە، بە ھۆی گۆڕانکاری لە یەکە ئیدارییەکان و دابڕانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] و [[ناحیەی سرۆچک]]. * بە پێی ڕووبەر دەتوانین قەبارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ لە گەورەوە بۆ بچووک ئاوھا ڕیزبکەین([[ناحیەی سیوەیل]]، [[ناحیەی سیتەک]]، [[ناحیەی زەلان]]، [[ناحیەی گاپیڵۆن]]، [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناحیەی ناوەندی قەزا]]). === بەرزونزمی خاک === قەزای شارباژێڕ وەک بەشێک لە ھەرێمی کوردستانی عێراق، لە ڕووی دابەشکردنی بەرز و نزمیەوە کەوتووەتە ناوچەی [[کێو|شاخاوییەوە]]، بە شێوەیەکی گشتی بەرزایی قەزاکە لە نێوان(١,٠٠٠-٢,٥٠٠م) دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەرزترین بەرزاییەکانی سنووری قەزای شارباژێڕ دەکەوێتە باکووری خۆرھەڵات و باشووری خۆراوای قەزاکە، کە بەرزییان لە نێوان(٢٠٠-٢٥٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. ئەم بەشە زیاتر دەکەوێتە [[ناحیەی ناوەندی قەزا شارباژێڕ|ناوەندی قەزا]] و [[ناحیەی سیوەیل]] کە ھاوسنوورە لەگەڵ [[قەزای ماوەت]] و [[قەزای پێنجوێن]]. [[پەڕگە:نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی بەرز و نزمی قەزای شارباژێڕ]] بەڵام تاکو بە ئاڕاستەی باشوور و باشووری خۆراوا بڕۆین پلە پلە بەرزاییەکانی کەمتر دەبێتەوە، ناوەڕاستی قەزاکە بەرزاییەکی ناوەندی ھەیە کە بەرزییان لە نێوان (١٥٠٠-٢٠٠م)دایە لە ئاستی ڕووی دەریاوە. بەڵام بەشی ھەرە نزمی قەزاکە دەکەوێتە باشووری خۆراواوە کە بەرزییان کەمترە لە(١٥٠٠م) لە ئاستی ڕووی دەریاوە.<ref> پیمان مظفر صالح قادر، ٢٠١٦، تأثیر المناخ فی راحة الانسان للنشاط السیاحی فی قضاءی کلار و شارباژیر (دراسة مقارنة فی الجغرافیة السیاحیة)، رسالة ماجستیر غیر منشورة، کلیة العلوم لانسانیة، جامعة السلیمانیة، 2016 ،١٦، ص٧</ref> === ئاو و ھەوا === قەزای شارباژێڕ خاوەنی ئاو و ھەوایەکی تایبەت بە خۆیەتی کە ئاو و ھەوایەکی گونجاو و لەباری ھەیە. * '''تیشکی [[خۆر]](ھەتاو):''' تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٥) کاتژمێر، بەڵام لە وەرزی [[بەھار]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٧)کاتژمێر، لە وەرزی [[ھاوین]]دا تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(١١)کاتژمێر، لەوەرزی [[پاییز|پایزدا]] تێکڕایی کاتژمێرەکانی تیشکی خۆر دەگاتە(٨) کاتژمێر، بەمەش تێکڕایی کاتژمێرەکانی [[تیشکی خۆر]] لە ساڵێکدا دەگاتە(٨) کاتژمێر. * '''[[پلەی گەرمی]]:''' پلەی گەرمی بە پێی [[وەرز]]ەکان و مانگەکانی ساڵ جیاوازە، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٧،٣)پلەی سلیزی، زۆرجار دەبێتە ھۆی [[بەفر]] بارین، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[ھاوین]]دا دەگاتە(٢٢،٦)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[بەھار]]دا دەگاتە(١٨،٥)پلەی سلیزی، تێکرایی پلەی گەرمی لە وەرزی [[پاییز|پایزدا]] دەگاتە(٢٢،٣٦)پلەی سلیزی، نزمترین پلەی گەرمیش دەکەوێتە مانگی [[کانوونی دووەم]] بە تێکڕایی(٢،٤س)، تێکڕای پلەی گەرمی ساڵانەش بریتییە لە (١٦،٣)س. * '''[[با]]:''' زۆرترین خێرایی با دەکەوێتە وەرزی [[بەھار]]ەوە دەگاتە(٢،٣م\چ)، وەرزی [[زستان]]یش کەمترین خێرایی بای تێدایە دەگاتە(١،٨م\چ)، بۆ وەرزی [[ھاوین]] دەگاتە(٢،٢م\چ)، وە بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(١،٩م\چ). با لە پلەی گەرمی (٣٣س) توانای ساردکردنەوە لە دەست دەدات. * '''[[شێ]]:''' تێکڕایی ڕادەی شێ لەوەرزی [[زستان]]دا دەگاتە(٦٨،٢٨٪) کە بەرزترین ڕێژەیە، وە نزمترین ڕێژەی شێ لە وەرزی [[ھاوین]]دایە کە تێکڕاییەکەی (٢٥،٠٨٪)، لە ھەردوو وەرزی [[بەھار]] و [[پاییز|پایزدا]] ڕێژەیەکی مامناوەندی ھەیە، بۆ وەرزی [[بەھار]] دەگاتە(٥٥،٢١٪)، بۆ وەرزی [[پاییز|پایز]] دەگاتە(٤١،٦٪)، وە تێکڕایی شێی ساڵانە دەگاتە (٤٧،٥٤٪). * '''دابارین:''' زۆرترین ڕێژەی باران بارین دەکەوێتە وەرزی زستانەوە دەگاتە(٣٥٨،٠٦ملم)، لە وەرزی بەھاردا دەگاتە(٢٤٠،٥٨ملم)، لە وەرزی پایزدا دەگاتە(١٤٨،٤ملم)، لە وەرزی ھاویندا قەزاکە بێ بارانە. تێکڕایی بڕی باران لە ساڵێکدا دەگاتە(٧٤٧،٨٣ملم).<ref>https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-رسالة-ماجستیر-فی-کلیة-التربیة-للعلوم-الانسانیة-تناقش-أثر-المناخ-علی-رَاحة-الإنسان-فی-محافظة-السلیمانیة.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230205094358/https://cedh.tu.edu.iq/news/1625-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9-%D9%85%D8%A7%D8%AC%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D8%B1-%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%A9-%D9%84%D9%84%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9-%D8%AA%D9%86%D8%A7%D9%82%D8%B4-%D8%A3%D8%AB%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%AE-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D9%8E%D8%A7%D8%AD%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D9%81%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A9.html |date= ٥ی شوباتی ٢٠٢٣ }}</ref> === دەرامەتە ئاوییەکان === بە ھۆی ھەڵکەوتە و سروشتی خاکەکەی و ئاو و ھەوای گونجاوی قەزای شارباژێڕەوە، ئەم قەزایە لە دەرامەتە ئاوییەکاندا دەوڵەمەندە لە ئاوی سەرزەوی و ئاوی ژێرزەویدا. * '''ئاوی سەرزەوی:''' چەمەکان دادەنرێن بە لقی بچووکی سەرچاوەی ڕووبارەکان، قەزای شارباژێڕ دوو جۆر چەمی تێدایە، ھەندێکیان چەمی وەرزین و ھەندێکیان ھەمیشەیین، لە چەمە ھەمیشەییەکان ئەمانەن: ** '''چەمی سیوەیل:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، ئەم چەمە سەرچاوەی سەرەکی لە دوو چەمی پێنجوێن(جۆگەسوور) و چەمی شلێر(گۆڵێ) پێک دێت، کە لە نزیک گوندی چەمەک و چۆڕک یەکدەگرن و چەمی سیوەیل پێکدەھێنن، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی سیوەیل ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی([[کەناروێ]]، [[واژە]]، [[سنکێ]]، [[خێوەتە، شارباژێڕ|خێوەتە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی [[ناحیەی سیوەیل]] و ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی قەڵاچوالان) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. ** ''' چەمی قەڵاچوالان:''' لە ڕۆژھەڵاتی قەزاکەوە بۆ ڕۆژاوای قەزاکە دەکشێت، سەرچاوەی ئەم چەمە، (چەمی ناڵپارێز)ە لە [[قەزای پێنجوێن]]، دوای ئەوەی دێتە قەزای شارباژێڕەوە زیاتر بە چەمی قەڵاچوالان بە ناوبانگە، ناوی چەمەکان بە تێپەڕبوونی بە سنووری ھەر گوندێکی و ناوچەیەکدا ناوەکەی دەگۆڕێت، بۆ نموونە چەمی قەڵاچوالان ئەم ناوانەشی ھەیە چەمی ([[ناڵپارێز]]، [[پاڕەزان]]، [[زەلان]] و [[ھەرمێلەی خواروو|ھەرمێلە]]). ھەروەھا ئاوەڕێژی کانی و کانیاوەکانی گوندەکانی ھەندێکی [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] و [[ناحیەی سیتەک]]ی تێدەڕژێت کە سەرچاوەی زۆری ئاوی ئەم چەمەن، ئەم چەمە لەگەڵ (چەمی سیوەیل) لە نزیک گوندی [[دووچۆمان]] و [[مۆکەبە]] یەکدەگرن. * '''ئاوی ژێرزەوی:''' ئاوی ژێرزەوی بە شێوەیەکی گشتی ھەموو ئەو ئاوانە دەگرێتەوە کە لە خاک و چینە بەردەکانی ژێرزەویدا ھەن، قەزای شارباژێڕ دەوڵەمەندە بە ئاوی ژێرزەوی بە ڕووبەری (١٢١١کم<small>٢</small>)، ھەروەھا خاوەنی (١٠٧٦) کانی و (٣١٤) کارێز و زیاتر لە (١٥) بیری مۆڵەتداری ھەیە.<ref> http://archive.gov.krd/moawr/krg-moawr.org/ku/pages/BGshty3400.html?cpages=BGshty&name=بھ%E2%80%8Cڕێوھ%E2%80%8Cبھ%E2%80%8Cرایھ%E2%80%8Cتی%20گشتی%20سھ%E2%80%8Cرچاوھ%E2%80%8Cکانی%20ئاو&id=5</ref> === ڕووەک و ئاژەڵ === بە ھۆی جۆرا و جۆری شێوەی ڕووی زەوی و ئاو و ھەوا و سەرچاوەی ئاوی ناوچەکە تاڕادەیەک دەوڵەمەندە بە (دارستان، ڕووەکی کەنار ڕووبار و گژوگیا)، کە ڕێژەیەکی جیاوازیان پێکھێناوە لە کۆی ڕووبەری ناوچەکە، بە جۆرێک تاوەکو لە خۆرئاوا بەرەو خۆرھەڵات بچین چڕی دارستانەکان زیاتر دەبێت ئەمەش بەپێی زۆربوونی بڕی باران بارین، ئەوەی تایبەتە بە دارستانەکان زیاتر داری [[بەڕوو]] و [[مازوو]] و [[بی]] و دارەبەن و جگە لەمانەش جۆری داری تریش بەدی دەکرێت. سەبارەت بە دارستانی لێوار چەم و ڕووبارەکان زۆربەی کاتەکانی ساڵ دارەکانی ھەمیشە سەوزن، ئەمەش پەیوەستە بە بڕ و ماوەی بوونی ئاو لە چەمەکاندا، بەو پێیە قەزاکە خاوەنی چەندین چەمە وەک چەمی(چۆمان، مەروێ، قەڵاچوالان، تەگەران، ئاشی بارام ….ھتد)، داری [[بی]] باوترین جۆری داری کەنار چەمەکانە. سەبارەت بە گژوگیا، لە وەرزی زستان و بەھار دەوڵەمەندە بە گژوگیا و گوڵی جۆراوجۆر، لەگەڵ ھەندێک ڕووەکی تر بۆ خواردن وەک (خڕنووک و خەرتەلە و شۆڤان و چاوبازە و کنگر و گۆزروان و پیچک و تۆڵەکە و گێلاخە و ….ھتد)، جگە لە مانەش چەندین گوڵی سروشتی دەڕوێن وەکو(بەیبوون و شلێر و شیلانە و وەنەوشە و نێرگز و گوڵەباخ). قەزاکە ناوەندێکە بۆ باڵندە و ئاژەڵە کێوییەکان وەک (کەو، کەروێشک، ژیشک، سوێسکە، پۆڕ و قازی کێوی و ……ھتد). === ڕێگاوبان === ڕێگاکان بە ھۆیەکی سەرەکی دادەنرێت بۆ پەیوەندی نێوان گوندەکان و ناوەندی یەکە کارگێڕییەکانیان و ساخ کردنەوەی بەرھەمەکانیان. لە کۆی (٢٠٣) گوندی قەزاکە تەنھا (٦٢کم) ڕێگای قیرتاو بۆ گوندەکان کراوە، ئەمەش ژمارەیەکی زۆر کەمە، لەسەر ئاستی یەکە کارگێڕییەکان گوندەکانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] (٢٥،٥٪) و [[ناحیەی سیتەک]] لە(٢٤،١٪) بە زۆرترین ڕێژە لە ئاستی قەزاکەدا ڕێگای قیرتاویان بۆ کراوە، ھەروەھا کەمترین ڕێژە لە [[ناحیەی گاپیڵۆن]] کراوە کە (٩،٢٪)، لە [[ناحیەی زەلان]] (١٢،٧٪) قیرتاو کراوە و لە [[ناحیەی سیوەیل]] (١٣،٥٪) قیرتاو کراوە. لە (٧٤٪) گوندەکانی قەزای شارباژێڕ گرفتی خراپی ڕێگاو بانیان ھەیە. [[پەڕگە:نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی ڕێگاوبانی قەزای شارباژێڕ]] == مێژوو == === مێژووی دێرین === کاتێک بابانەکان [[شارباژێڕ]] و [[قەڵاچوالان]]، ئەکەنە پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بەشێک لە ھۆکارە سروشتی و جیۆسیاسییەکانی پشت ئەم بڕیارە ھاوشێوەبوون لەگەڵ ئەو ھۆکارانەی کە سێ ھەزار ساڵ لەمەوبەر و لەقوڵایی مێژووی شارباژێڕدا دێرینترین گەلی ناوچەکەش کە [[لۆلۆبی]]یەکان بوون ھەمان ناوچەیان کردە بنکەی سەرەکی خۆیان و پایتەختەکەشیان کە شاری '''ئارراکدی''' بوو ھەر لێرە لە شارباژێڕ بنیاتنرا. ھەر لە نووسینە مێخییە دۆزراوەکەی [[سیتەک]]دا ناوی شاری ئارراکدی ھاتووە.<ref> l Document from Tell Sitak.” In: Heffron, Y., Stone, A. & Assyrian Lega-Radner, K., “A NeoWorthington, M. (eds.), At the Dawn of History: Ancient Near Eastern Studies in Honour of J. N. Postgate (Winona Lake), 2017, p.428f.</ref> لەسەردەمی ھێرشەکانی پاشای ئاشوری ئاشورناسرپاڵی دووەم (٩١١-٨٥٨پ.ز.)دا شاری ئارراکدی پایتەخت و ناوجەرگەی ھەرێمی وڵاتی زاموا/مازاموا بووە، ئەم پایتەختە دەکەوتە بناری چیای لارا، کە ئێستا پێی دەوترێ چیای '''لەرێ''' لە خۆرھەڵاتی [[چوارتا]]یە.<ref> دڵشاد عزیز مارف زاموا،("شوێنەوار و ناوی شارھکۆنەکانی ژێر شاری سلێمانی لەبەر ڕۆشنایی تۆمارھمێخی و کلاسیکی و بەڵگەشوێنەوارییەکاندا،" گۆڤاری توێژەر، بەرگی 4 ،2021، ژمارە ١، ل٥٤٧-٥٨٨.</ref> ئەمە جگە لەوەی کە باوەڕ وایە ناوی دەوڵەتە شاری '''خامازی''' پەیوەندی بە ناوی دێی [[خەمزە]]ی شارباژێڕی سەر چیای ئەزمڕەوە ھەبێت پایتەختی دەوڵەتە شارێکی دێرینی ناوچەکە بووە. لەکاتێکدا لە نووسینە مێخییەکانی سەردەمی ئاشوری نوێ لە سەدەی نۆیەمی پ.ز. لوتکەکانی چیای ئەزمڕ-گۆیژە بە ناوی چیای (ئازیڕو) ناوی تۆمارکراوە. یەکێک لەو ئەگەرانە ئەوەیە کە دەوڵەتە شاری خامازی کە ھەندێک جاریش بە خامزێ/خەمزێ تۆمارکراوە و لە تۆماری لیستی پاشایانی [[سۆمەر]]یدا وەک دەوڵەتە شارێکی ھێندە بەھێز باسکراوە کە توانیویەتی ھێرش بکاتە سەر (دەوڵەتە شاری کیش)ی سومەری لە باشوری [[مێزۆپۆتامیا]] و دەسەڵات و پاشایەتی ھەموو ناوچەکە بۆخۆی بەدەستبێنێت،ھەرچەندە دواتر سومەرییەکان لەسەردەمی دەوڵەتە شاری ئوروک(وەرکا) ھێرش دەکەنەوە سەر خامازی و دەسەڵاتی پاشایەتی سومەری دەخەنەوە ژێر دەستی خۆیان، بەڵام دوای ھەزارساڵێکی تریش لە سەردەمی بابلی کۆندا ھەر خامازی ناوی دەمێنێ.<ref>(K. M., Ahmed, The Beginnings of Ancient Kurdistan (c.2500-University, (unpublished), 2012,p. 62-64; Bonechi, M., 1993, I nomi geografici dei testi di Ebla, RGTC 12/1, Wiesbaden, p.223) 1500 BC) A Historical and Cultural Synthesis, PhD dissertation, Leiden )</ref> یەکێک لە گرنگترین دۆزینەوە شوێنەوارییەکانی قەزای شارباژێڕ دۆزینەوەی شوێنەوارەکانی قەڵای [[سیتەک]]ە کە ئەم قەڵایە وەک ئاوەدانییەک ھەر لە سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکانەوە لە سەدەی ھەشتەم و حەوتەمی پێش زایین ئاوەدان بووە و نووسینێکی مێخی لەسەر تاتەقوڕێک تێدا دۆزرایەوە کە باس لە فرۆشتنی باخێک دەکات لەگەڵ ناوھێنانی ژمارەیەک شایەت کە لە چەند شار و ئاوەدانییەکی ئەو سەردەمەی [[شارباژێڕ]]ەوە ئامادەی تۆمارکردنی ئەو گرێبەستە بووبوون، ھەر لەم شوێنەدا دوای سەردەمی [[لۆلۆبی]]یەکان، لەسەردەمی [[ماد]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|ھاخامەنشی]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانییەکانیشدا]] قەڵاکە بەکارھێندراوە.<ref> Saber, S. A., et al., (2015), “REPORT ON THE EXCAVATIONS AT TELL SITAK: THE 2010 SEASON,” Iraq, Vol. 76 (2014), pp. 205-229. p.229-205; Radner, K., p.428f.</ref> === سەردەمی بابانەکان === مەڵبەندی حکوومڕانی بابانەکان لە [[کوردستان]]دا: لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]دا، لە [[مەریوان]] و [[سنە]] تاساڵی (١٣٩٦)ز. لە [[باشووری کوردستان]]دا، لە([[مەرگە]]) تا ساڵی (١٥٩٦)، لە ([[دارەشمانە]]) سەردەمی فەقێ ئەحمەد و سلێمانی کوڕی لەسەردەمی شازدەھەمی زاینیدا، لە([[ماوەت]]) و (قەڵای بەکراوا) لەسەردەمی حوکمداریەتی بەکربەگی باباندا (بەکرە سوور) لەساڵانی (١٦١٩-١٦٢٧)دا، لە([[قەڵاچوالان]]) لە ساڵی (١٦٩٩-١٧٨٤)، لە ([[سلێمانی]]) لەساڵانی (١٧٨٤-١٨٥٠). لەم مێژووەوە دەردەکەوێت کە بابانەکان حکوومڕانییان کردووە لە [[شارباژێڕ]]دا لە نێوان ساڵانی(١٦١٩ بۆ ١٧٨٤) لە [[ماوەت]] و قەڵای بەکراوا و [[قەڵاچوالان]] کە ھەرسێ مەڵبەندەکە دەکەوێتە [[شارباژێڕ]]ەوە. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=جمال بابان|یەکەم=اعلام الکورد|ڕێکەوت=2017|سەردێڕ=اعلام الکورد-جمال بابان - ٢٠١٠ -رقم الایداع ۲٤۷۳ لسنة ۲۰۰۹/تم منحە من قبل وزارة الثقافة ص ٢٥٥-٢٥٦|ناونیشان=http://dx.doi.org/10.37613/1678-000-006-007|journal=کتاب|پەڕەکان=٧٦|doi=10.37613/1678-000-006-007}}</ref> ئەگەر بێت و لە ناوەڕۆکی لایەنی کارگێڕی [[میرنشینی بابان]] لە [[قەڵاچوالان]] و دواتریش لە [[سلێمانی]] بڕوانین، بەتایبەت لە ڕووە ئابووری و سیاسییەکەیەوە، دەبینین کە ئەم [[میرنشین]]ە چەندێک ڕۆم و عەجەم زیانی پێگەیاندووە و مەترسی بوون بۆ سەر قەوارەکەی، چەند ھێندە میرانی بابان، براکان و ئامۆزاکان مۆتەکەی دەسەڵاتی تەختی میرایەتی بابان و نازناوی ئەو پاشایەتییە بوون کە لە [[بەغدا]]وە بە فەرمانی والی عوسمانی بە میری بابان دەبەخشرا. ئەمین زەکی بەگ بە کورتی و لە چەند دێڕێکدا باس لەم بارودۆخە نالەبارە دەکات کە چۆن برا و برا و ئامۆزاو ئامۆزا دژی یەکتر لەشکری ڕۆم و عەجەمیان ھێناوەتە سەریەکتر بۆ زەوتکردنی تەختی میرایەتی بابان لە یەکتر.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سەرجەمی بەرھەمەکانی ئەمین زەکی بەگ | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2013/89282.PDF?ver=130201161430000000 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = [[محەممەد ئەمین زەکی بەگ]] |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> گەڕیدەی ئەڵمانی کارستن نیبور(نەیبوەرNiebuhr) کە پاشای ئەوکاتەی [[دانمارک]] ناردبووی بۆ [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]، لە ساڵی ١٧٦٥دا لە [[بەغدا]]وە بەرە و [[کەرکووک]] و [[ھەولێر]] و [[مووسڵ]] بەڕێدەکەوێت، دەنووسێت:<ref> کارستن نیبور، رحلة نیبور الی العراق فی القرن الثامن عشر، ترجمة: محمود الامین، بغداد، 1965،ص ٧٤</ref> <blockquote>جارێ نەگەیشتوومەتە [[کوردستان]] و ئەم ھەواڵانەم لە [[ویلایەتی بەغدا]]وە دەربارەی [[کوردستان]] بیستوون،... [[قەڵاچوالان]](Kolla Dsjolan) کە فراوانترین ناوچەیە لە وڵاتی کوردستان کە لە ژێر دەستی سوڵتاندا بێت، لەبەرئەوەی پلەی پاشایەتییەکەی بە فەرمانی پاشای بەغدا بە یەک فەرمان و پلەیەک کەمترە لە پلەی (بەگ)ێتی کە سوڵتان بە یەک فەرمان دەریدەکات. ژمارەیەکی زۆر لە بنەماڵەی (بابان) لەسەر ئەم پلەی پاشایەتییەی (کە والی بەغدا دەیبەخشێت) لە کێبڕکێدان و لەبەرئەوەی پاشا ھەر لەم بنەماڵەیە دیاریدەکرێت، بەڵام پارەیەکی زۆر دەدرێت بە پاشای بەغداد لەلایەن ئەو (بابانییەی) کە بە پاشا دیاریدەکرێت." پاشان نیبوەر دەڵێت: "مرۆڤ ئەتوانێت لەوە تێبگات کە دەبێت ئەو ڕەعیەتە لە چەوسانەوەی دووسەرەی فەرمانڕەوایی ستەمکاری تورکەکان و نادادی (بابانی)لەسەر کوردانی [[قەڵاچوالان]] و ناوچەکەی چەشتوویانە.... ھەر لەبەرئەوەشە کە لەم ناوچەیە ھیچ [[شار]] و [[شارۆچکە]]یەک نییە، و [[قەڵاچوالان]] خۆشی [[گوند]]ێکی بچووکی ھەژارە. ئەگەر بمانەوێت باس لە ڕەوشتی گەلێک بکەین، ئەوا [[کورد]]ەکان نمونەی تۆڵەکەرەوەن و یەکێکیان لێبکوژرێت ھەر دەیکوژنەوە. پێش ئەوەی بگەمە [[مووسڵ]](ھەواڵم بیست) کە (مەلا)یەک لە [[قەڵاچوالان]] شەو ماوەتەوە و پاشای (بابان)ی لە خەودا سەربڕیووە، لەبەرئەوەی براکەی لەلایەن (پاشای بابانی)ییەوە لەسێدارە درابوو.</blockquote> ھەروەھا گەڕیدە و نوێنەری ئینگلیز لە [[بەغدا]] کڵاودییەس جەیمس ڕیچ(Claudius James Rich) کە خۆی لە ناو دیوەخان و کۆشکی میرانی باباندا لە [[سلێمانی]] ماوەیەکی زۆر ماوەتەوە ھەمان بابەت پشتڕاست دەکاتەوە و دەڵێت میرانی بابان ھەموو پەیمانیان بەیەکتری دابوو کە ھیچ نامەیەکی شای [[ئێران]] وەرنەگرن، بەڵام وادیارە یەکێک لە ئامۆزاکان ئەم پەیمانە دەشکێنێ و مەیلی بۆ لای شای عەجەمە نەک سوڵتانی ڕۆم. گومانی تێدانییە ھۆکاری سەرەکی ڕووخانی [[میرنشینی بابان]] ناکۆکی نێوان میرانی بابان خۆیان بوون. و ئەمەش دواجار وایکرد کە میرنشینەکە لەلایەن لەشکری ڕۆمەوە لە سالی ١٨٥١ز. بە تەواوەتی کۆتایی پێبھێندرێت و میرنشینەکە بخرێتە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]] و [[شارباژێڕ]]یش سەر بە سەنجاقی [[سلێمانی]] بێت. لەدوای لە ناوبردنی [[میرنشینی بابان]] ناوچەی شارباژێڕ چووە ژێر دەسەڵاتی عوسمانی و سیستەمی کارگێڕی دەوڵەتی عوسمانی کە بووە قەزایەکی سەر بە سنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]].<ref> ich, Cladius James, Narrative of a residence in Koordistan: and on the site of ancient Nineveh; with journal of a voyage down the Tigris to Bagdad and an account of a visit to Shirauz and Persepolis, 1860, p. 140-160.</ref> === سەردەمی عوسمانی === پێکھاتەی کارگێری لەدەوڵەتی عوسمانیدا پێکھاتبوو لە ویلایەت، سەنجاق، قەزا، ناحیە، گوند(دێ). ئەوکاتیش شارباژێڕ قەزایەک بووە لە چوارچێوەی سەنجەقی سلێمانی، ھەروەھا [[سلێمانی]]ش سەنجاقێک بووە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]]، ھەر بۆیە چەند پۆست و یەکەیەکی کارگێڕی عوسمانی لەشارباژێڕدا ھەبوون، لە سەرەتادا شارباژێڕ بەشێک بووە لە دەوڵەتی عوسمانی لەچوارچێوەی [[ئەیالەتی شارەزوور]]، ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەوکاتە [[سلێمانی]] سەنجەقێک بووە سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] قەزایەک بووە سەر بە سەنجەقی سلێمانی، لەکاتێکدا لەساڵانی دواتر [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بۆتەبەشێک لە قەزای شارباژێڕ، لەم کاتەش دا داھاتی [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]] بریتی بوو لە(٣٤٥٦٢) قروش، ھەندێکاتیش بۆتە(١٢٠٠٠٠) قروش. بەڵام لە سەردەمانی پێشوودا ھەم قەزای شارباژێڕ و ھەمیش [[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]یش وەکو دوو سەنجەقی سەربەخۆ وابوون سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، بۆ نموونە گەڕیدەی ناوداری عوسمانییەکان '''ئەولیا چەلەبی'''، کاتێک باسی سەنجەقەکانی [[ئەیالەتی شارەزوور]] دەکات، ئەوا بە (٢٠) دانە سەنجەق ھەژماریان دەکات، کە بریتین لە: (ئەربیل، سروجک، ھەزارمێرد، مەرکەوە، ئاجور، کوشاف، شارباژێڕ، باڤی، نیلتاری، سیلبەرجین، ئەبرومان، داودان، برند، بیلکاس، جبل حمرین، دولھران، ھەریر و روودین، قەڵای غازی).<ref> خلیل علی مراد، الکرد وکردستان فی کتاب (جیھان نوما) لکاتب جلبی، اربیل، مطبعة حاجی ھاشم، 2013، ص41</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٥١-١٨٦٩)دا:''' سیستەمی کارگێڕی ئەم قۆناغە لەژێر ھەژموونی دابەشبوونی جوگرافیای [[ھۆز]]ەکاندا بووە. لەم ماوەدا شارباژێڕ لە سێ قەزا پێکھاتووە کە قەزاکان فرە ناوەند بوون وە ئەوکات لەڕووی کارگێڕییەوە یەکەی ناحیە نەبووە، قەزاکان بەم ناوانە بوون(شینکی، گەڵاڵە، ماوەت و سیوەیل)، (ئالان، سەراو و میراوا) و (شارباژێڕ، قەڵاچوالان و بەرکێو). * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)دا:''' قۆناغی (مەدحەت پاشا)یە کە بۆ ماوەی سێ ساڵ والی [[بەغدا]] بوو، ھەرچەندە تەمەنی ئەم قۆناغە کەم بوو، بەڵام تێیدا گۆڕانکاری جەوھەری ئەنجامدرا لەوانە: # ھەڵوەشاندنەوی فرە ناوەندی [[قەزا]]کان: بەشێکی زۆری قەزاکان فرە ناوەند بوون و بەشێکی ئەم ناوەندانە بەناوی ھۆزەکانەوە بوو، لەم قۆناغەدا فرە ناوەندەکان ھەڵوەشێنرانەوە و لە جیاتی ئەوە یەک ناوی بۆ دانرا. لەوانە ناوی قەزای بازیان لە جیاتی قەزای([[بازیان]]، [[چەمچەماڵ]]، نورە، عەشرەتی ھەمەوەند)، گوڵعەنبەر لە جیاتی (گوڵعەنبەر، [[ھەڵەبجە]] و وارماوا)، [[قزڵجە]] لە جیاتی ([[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]])، زەنگەنە لە بری(زەند، زەنگەنە، شێخان داودە)، شارباژێڕ لە بری(شارباژێڕ، [[قەڵاچوالان]]، بەرکێو) داندرا. # ڕێکخستنەوەی پێکھاتەی ھەردوو قەزای([[شینکی]]، [[گەڵاڵە، ماوەت|گەڵاڵە]]، [[ماوەت]] و سیوەیل) و (ئالان و سەراو و میراوا) لە ناو ھەردوو [[قەزای ماوەت]] و سیوەیل(وصال)دا. # دابەشکردنی قەزاکان: بەھۆی فراوانبوونی ڕووبەری قەزای([[ناحیەی سرۆچک|سرۆچک]]، [[قزڵجە]]، [[تەڕاتەوەن]]، [[چەوتان]]، [[پێنجوێن]]) حکومەت ئەم قەزاییەی دابەشکردە سەر ھەردوو قەزای سرۆچک و قزڵجە. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ گوندی [[شیوەکەڵ]] بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}} </ref> [[پەڕگە:لیوای سلێمانی ١٨٧٢.jpg|وێنۆک|400px|ناوەڕاست|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵانی(١٨٦٩-١٨٧٢)]] * '''لەنێوان ساڵانی(١٨٧٣-١٨٩٠)دا:''' لەم قۆناغەدا چەندین گۆڕانکاری سازدرا، لەوانە لیواکانی دەوڵەتی [[عێراق]]ی ئێستا کەمکرایەوە بۆ (٨)سنجاغ-لیوا، لیواکانی کەش کران بە [[قەزا]] و بەشێکی زۆری قەزاکانیش کرانە [[ناحیە]]. یەکە کارگێڕییەکانی [[باشووری کوردستان]] دەکەونە سنووری سنجاغەکانی(مووسڵ و شارەزوور و بەغدا). تا پێکھێنانی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە ساڵی(١٢٩٦ک-١٨٧٩ز)دا ھەموو سنجاغەکانی سەرەوە سەر بە [[ویلایەتی بەغدا]] بوون و دوای ئەو بەروارە ھەردوو لیوای سلێمانی و شارەزوور خرایە سەر [[ویلایەتی مووسڵ]]. لەم ماوەیەدا ناوەندی قەزای شارباژێڕ شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٨٧٥دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٨٩٠ - ١٨٩٤)دا:''' قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا [[ناحیەی ماوەت]]ی تێدا درووستکرا. وە ناوەندی قەزاش ھەر شارەدێی [[سیتەک]] بوو. [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٨٩٤دا.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە لیوای سلێمانیدا لە ساڵی ١٨٩٤دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٠٧ - ١٩١٢)دا:''' قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە و ناوەندەکەشی شارەدێی [[سیتەک]] بوو، ھەر [[ناحیەی ماوەت]]ی ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> [[پەڕگە:سنجاغی سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا.jpg|وێنۆک|450px|ناوەڕاست|نەخشەی سنجاغی(پارێزگا) سلێمانی لە ساڵی ١٩١٢دا]] === سەردەمی ئینگلیز و پاشایەتی === لەدوای نەمانی دەسەڵاتی عوسمانیەکان و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێ، بۆ چەند ساڵێک ئیدارەی لیوای [[سلێمانی]] ڕاستەوخۆ لە ژێر ھەژموونی ئینگلیزدا بوو، بە پێچەوانەی لیواکانی تر کە سەر بە [[بەغدا]] بوون، بەڵام دوای واژۆکردنی پڕۆتۆکۆلێک لە نێوان بەریتانیا و عێراقدا، ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق لە (١١/تەممووزی/١٩٢٣)دا بڕیاری لکاندنی [[سلێمانی]] بە [[عێراق]]ەوە درا.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = الدلیل العراقی الرسمی لسنة ١٩٣٦ | ناونیشان = https://archive.org/details/iraqdirectory1935dangoor |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = محمود فھمی درویش |زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩١٨ - ١٩٣٦)دا:''' # ھەڵوەشانەوەی قەزای مەعمورە و لکاندنی ھەردوو ناحیەی (پشدەری ١) و (پشدەری ٢) بە قەزای شارباژێڕەوە. # لکاندنی [[ناحیەی سرۆچک]] بە قەزای شارباژێڕەوە پاش دابڕانی لە قەزای گوڵعەنبەر. # گواستنەوەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ لە شارەدێی [[سیتەک]]ەوە بۆ شارۆچکەی [[چوارتا]]. لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ لە (٥) ناحیەی پێکھاتبوو، ناحیەی قەزای ناوەند([[چوارتا]])، ناحیەی ماوەت([[ماوەت]])، ناحیەی سرۆچک([[گێڵدەرە]] تا ١٩٣١ - [[بەرزنجە]])، ناحیەی پشدەری ١([[قەڵادزێ]])، ناحیەی پشدەری ٢([[مەرگە]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی کارگێڕی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٣٦دا]] * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٣٦ - ١٩٤٧)دا:''' حکومەت لەم قۆناغەدا سەرلەنوێ [[قەزای پشدەر]]ی ھێنایە کایەوە بە دابڕانی لە قەزای شارباژێڕ. لە پڕۆسەی سەرژمێری ساڵی ١٩٤٧دا زانیاری ورد و تایبەت بە ڕەوشی کارگێڕی لیواکانی عێراق تۆمارکرا، وەکو یەکە کارگێڕییەکان، ڕووبەر و دانیشتوانەکەی، ئەمە لەلایەک و لەلایەکیترەوە پێویستی یەکە کارگێڕییەکان لە دوای تەواو بوونی پرۆسەی یەکلاکردنەوەی مافی زەوییەکانی ھەریەک لەلایەن فەرمانگەکانی تەسوییەوە کێشرا. [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٤٧دا]] * '''لە نێوان ساڵان(١٩٤٧ - ١٩٥٨)دا:''' # ھێنانە کایەی [[ناحیەی سیوەیل]] لە سنووری قەزای شارباژێڕ و ناوەندەکەشی لە گوندی [[مڕانە]]، بەپێی ئیرادەی مەلەکی ژمارە(٨٥٧) لە ٥/١٠/١٩٥٥دا. # گواستنەوەی ناوەندی [[ناحیەی سیوەیل]] لە گوندی [[مڕانێ]]وە بۆ گوندی [[باسنێ]] بەپێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٥٦دا. # بەمەش ژمارەی ناحیەکانی قەزای شارباژێڕ بووە (٤) ناحیە. [[پەڕگە:نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا.jpg|وێنۆک|ناوەڕاست|450px|نەخشەی لیوای سلێمانی لە ساڵی ١٩٥٨دا]] === سەردەمی کۆماری === ئەم سەردەمە بە نەمانی دەسەڵاتی پادشایی و دەستپێکردنی سەردەمێکی نوێیە، ئەم سەردەمە پڕە لە گۆڕانکاری سیاسی، حکومی [[عەبدولکەریم قاسم]] (٥) ساڵ، نەتەوە پەرستەکان بە سەرکردایەتی [[عەبدولسەلام عارف]]، دواتر براکەی [[عەبدولڕەحمان عارف]] (٥) ساڵ، دەسەڵاتی بەعسییەکان لە دوو قۆناغدا، [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] (١٩٦٨ - ١٩٧٩) و [[سەددام حوسێن]] (١٩٧٩ - ٢٠٠٣)، دەسەڵاتی سەددام لەسەر [[پارێزگای سلێمانی]] تا ساڵی ١٩٩١ بوو. کاریگەری ئەم فرە دەسەڵاتە و دەستتێوەردانی وڵاتانی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی لە [[سیاسەت]]ی [[عێراق]]، لەسەر گۆڕاکارییە کارگێڕییەکان بە زەقی دەردەکەوێت، زۆربەی زۆری ئەو گۆڕانکارییانە سیاسی بوو، ئامانجی لە ناوبردنی بزوتنەوەی سیاسی [[کوردستان]] بوو، وە گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچە ستراتیژییەکان بوو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ئەتڵەسی باشووری کوردستان | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/?q=20220828220324430930&lng=1 |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢| نووسەر = شەھید مامۆستا سوھەیل خورشید عەزیز - شەماڵ |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٥٨-١٩٦٥)دا:''' ** دابڕانی (٧) کەرت و گوندی [[ناحیەی سیوەیل]] و لکاندنی بە ناوەندی قەزای شارباژێڕەوە بە پێی بڕیاری وەزارەتی ناوخۆ لە ساڵی ١٩٦٠دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/25.html</ref> ** لەم ماوەیەدا قەزای شارباژێڕ وەک خۆی مایەوە کە لە (٥) ناحیە پێکھاتبوو. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٦٥ - ١٩٧٧)دا''' ** لەم ماوەیەدا ھیچ گۆڕانکارییەک لە قەزای شارباژێڕدا نەکرا. * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٧٧ - ١٩٨٦)دا:''' # '''(أ)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی ماوەت]] بۆ (ناحیەی کارێزە) و گواستنەوەی ناوەندەکە لە گوندی [[ماوەت]]ەوە بۆ گوندی [[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]](موجەمەعی کارێزە) و لکاندنی (٦) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە (ناحیەی کارێزە)وە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی ژمارە(٢٤٣٣٥)ی ساڵی ١٩٧٩، '''(ب)''' گۆڕینی ناوی [[ناحیەی سیوەیل]] بۆ (ناحیەی کەناروێ) و گواستنەوەی ناوەندەکەی لە گوندی [[باسنێ]]وە بۆ گوندی [[کەناروێ]](موجەمەعی کەناروێ) و لکاندنی (١٢) کەرتی [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]] بە ناحیەی کەناروێوە بە بە پێی بڕیاری وەزارەتی حکومی مەحەللی (٢٤٣٩٦)ی ساڵی ١٩٧٩. # دابڕانی (١٤) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە [[ناحیەی ناڵپارێز]]ی سەر بە [[قەزای پێنجوێن]]ەوە بە پێی فەرمانی کۆماری ژمارە(٥٢١) لە ١٦\١٠\١٩٧٩دا.<ref> https://moj.gov.iq/upload/pdf/4617.pdf</ref> # دابڕانی (٢) کەرت لە [[ناحیەی سرۆچک]]ی سەر بە قەزای شارباژێڕ و لکاندنیان بە ناحیەی شارەزووری سەر بە [[قەزای ھەڵەبجە]]وە. # گواستنەوەی ناوەندی (ناحیەی کارێزە) لە جێکەوتی ئێستای بۆ ناوەندی قەزای شارباژێڕ بە پێی فەرمانی وەزارەتی حکومی مەحەلی ژمارە(٧٨١) لە ساڵی ١٩٨٦دا.<ref> http://wiki.dorar-aliraq.net/iraqilaws/law/6829.html</ref> ** قەزای شارباژێڕ لەم ماوەیەدا بووە (٤) ناحیە، ناحیەی ناوەندی قەزا([[چوارتا]])، [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]])، ناحیەی کەناروێ([[کەناروێ]])، ناحیەی کارێزە([[کارێزە، گاپیڵۆن|کارێزە]]). * '''لە نێوان ساڵانی(١٩٨٨ - ١٩٩٠)دا:''' ** ھەڵوەشاندنەوەی قەزای شارباژێڕ و بەستنەوەی ھەموو کەرتەکانی بە [[قەزای سلێمانی]]یەوە.<ref> https://uomustansiriyah.edu.iq/books/94357.html</ref> [[پەڕگە:نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی 1989دا.jpg|450px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی پارێزگای سلێمانی لە ساڵی ١٩٨٩دا]] === سەردەمی حکوومەتی ھەرێم === * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩١ - ١٩٩٢)دا:''' لەم ماوەیەدا [[پارێزگای سلێمانی]] و [[پارێزگای ھەولێر]] و [[پارێزگای دھۆک]] لە لایەن [[بەرەی کوردستانی]]ەوە بە ڕێوەدەبرا، کە لەسەر ھەمان سیستەمی یەکە کارگێڕییەکانی ساڵی ١٩٨٩ بەڕیوەدەبرا، لەبەرئەوەی [[گوند]]ەکان تازە ئاوەدان دەکرانەوە، ھەروەھا لەڕووی کارگێڕییەوە [[ھەرێمی کوردستان]] دروست نەببوو تاوەکو لەساڵی ١٩٩٢ [[پەرلەمانی کوردستان]] پێکھێنرا. ئینجا یەکە کارگێڕییەکان دروستکرانەوە. * '''لە ماوەی ساڵانی(١٩٩٢ - ٢٠٠٣)دا:''' # لە دوای [[ڕاپەڕین]]ی ١٩٩١، ھەڵبژاردنی [[پەرلەمانی کوردستان]] بە پێی بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢)دا ڕێگەی دا بە [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ھەموو ئەو [[قەزا]] و [[ناحیە]]یانەی بە مەبەستی سیاسی ھەڵوەشێنراونەتەوە سەر لە نوێ پێکبھێنرێنەوە.<ref> https://www.parliament.krd/media/6102/18.pdf</ref> # لە ساڵی ١٩٩٢دا قەزای شارباژێڕ لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]]) و [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]]([[ماوەت]]) و [[ناحیەی سرۆچک]]([[بەرزنجە]]) و [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]]) پێکھێنرایەوە.<ref>گۆڤاری پەرلەمان ژمارە(٢) تیشرینی یەکەم١٩٩٢، بڕیاری ژمارە(١٨) لە (٢٢ - ٩ - ١٩٩٢) پاشکۆی(١)</ref> * '''لە ماوەی ساڵانی(٢٠٠٣ - ٢٠١٩)دا:''' # لە ساڵی (٢٠٠٥)دا بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بە پێشنیاری وەزارەتی ناوخۆ و [[پارێزگای سلێمانی]] بۆ ئاسانکردنی پڕۆسەی کارگێڕی لە سنووری قەزای شارباژێڕدا، (٣) ناحیە درووستکران بە ناوەکانی [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٥٥٤٦) لە (٢٩ - ١٢ - ٢٠٠٤). # دابڕانی [[ناحیەی سرۆچک]] بە ھەموو گوندەکانی لە قەزای شارباژێڕ و لکاندنی بە [[قەزای سەید سادق]]ەوە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(٣١٠٨) لە (٢-٥-٢٠٠٧). # درووستکردنی [[قەزای ماوەت]] و دابڕانی [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] و ھەموو گوندەکانی و خستنە سەر قەزا تازەکە، بە بڕیاری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] ژمارە(١٢١٨١) لە (٢٤-١١-٢٠٠٨)دا. * لە ئێستادا قەزای شارباژێڕ پێکھاتووە لە [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]]([[چوارتا]])، [[ناحیەی زەلان]]([[زەلان]])، [[ناحیەی سیوەیل]]([[باسنێ]])، [[ناحیەی سیتەک]]([[سیتەک]]) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]]([[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]]). [[پەڕگە:نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|نەخشەی کارگێڕی قەزای شارباژێڕ]] === مێژووی قەزاکە لە نەخشەدا === <gallery> پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٤۷دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٥٥دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹٦۰دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١۹۷۹دا پەڕگە:نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا.jpg|وێنۆک|نەخشەی قەزای شارباژێڕ لە ساڵی ‌١٩٨٧دا </gallery> == قایمقام == بەپێی ساڵنامەکانی ویلایەتی مووسڵی عوسمانی، ساڵی ١٣٠٨ک(١٨٩٠ز)دا (نادر بەگ) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (وەلییەدین ئەفەندی) بووە. بەڵام بەپێی ساڵنامەی ویلایەتی موسڵی ساڵی ١٣١٠ک(١٨٩٢)، ئەوا (عەبدوڵا ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، و جێگرھکەشی (ئەحمەد ئەفەندی) بووە. لە ساڵی ١٣١٢ک (١٨٩٤)دا (ئەحمەد ئاغا) بە وەکالەت قایمقامی شارباژێڕ بووە، جێگرەکەشی (ئیسماعیل ئەفەندی) بووە. ھەروەھا لەساڵی ١٣١٤ک(١٨٩٦) قایمقامی شارباژێڕ (ڕەمزی ئەفەندی) بووە، ئەویش بەپشت بەستن بەبەڵگەنامەیەکی عوسمانی کە ئاماژە بە لادانی ڕەمزی ئەفەندی و ھاتنەسەر کاری (عەبدولقادر پاشا) دەکات. ھەربەپێی بەڵگەنامەیەکی عوسمانی، کەلەساڵی ١٣١٦ک(١٨٩٨) پیشانمان دەدات کەناوبراو لەو ساڵەدا کۆچی دوایی کردووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> لەساڵی (١٣٢٥ک/١٩٠٧ز)دا قایمقامی شارباژێڕ گواستراوەتەوە و ھیچ کەسێک لەشوێنی دانەنراوە، بەڵام لەھەمان کاتدا جێگری قایمقام ھەبووھبەناوی (عەلی ئەفەندی). ھەروەھا لە ساڵی ١٣٣٠ک(١٩١٢ز)دا (سەید عەلی ئەفەندی) قایمقامی شارباژێڕ بووە، وجێگرھکەشی (ئەحمەد موختار ئەفەندی) بووە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> == ئەنجوومەنی قەزا == * ئەم ئەنجومەنە بەپێی ساڵنامەکان گۆڕانکاری بەسەرداھاتووە، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی پێکھاتووە لە قایمقام و جێگری قایمقام، و بەرپرسی دارایی و بەرپرسی باج. لە ساڵی ١٣٠٨ک/ ١٨٩٠ز. دا ئەنجومەنی قەزا بەم شێوەیە بووە. {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | نادر بەگ || rowspan=1 style="text-align: center;" | وەلییەدین ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | سەید مەحموود ھارە ئەفەندی || rowspan=1 style="text-align: center;" | اصطیل عامرە |} * لەدواتردا ھەموو ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری تێداکرا، ھەربۆیەلەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز ئەنجومەنەکە بەم شێوەیەی لێھات: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | عەبدوڵڵا ئەفەندی || ئەحمەد ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ئەم کاربەدەستانە بەردەوام لە پلە و پۆستی خۆیان نەدەھێڵرانەوە، بەڵکو لەدواتر دا، لە ساڵی ١٣١٢ک/ ١٨٩٤ز، ئەندامانی ئەنجومەنەکە گۆڕانکاری تێدا کرا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٨٩٤دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | ئەحمەد ئەفەندی || ئیسماعیل ئەفەندی || فەتاح ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * ھەروەھا لە ساڵی ١٣٢٥ک/ ١٩٠٧ز ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ بریتی بوون لە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩٠٧دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج |- | گواستراوەتەوە || عەلی ئەفەندی || عەزیز ئەفەندی || گواستراوەتەوە |} * لەگەڵ ئەمەش دا ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ لە ساڵی ١٣٣٠/١٩١٢ بوو بە پێنج کەس و بەشێک لەئەندامەکانیش گۆڕدراون، لەم کاتەدا (موفتی) بۆ قەزاکەدانراوە، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی قەزا لە ١٩١٢دا |- ! قایمقام !! جێگری قایمقام !! بەرپرسی دارایی !! بەرپرسی باج !! موفتی |- | سەید عەلی ئەفەندی || ئەحمەد موختار ئەفەندی || عزەت ئەفەندی || سدیق ئەفەندی || شێخ جەلالەدین ئەفەندی |} === ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا === ئەم ئەنجوومەنە ھەر لە سەرەتاوە ھەبووە، بەڵام بەپێی ساڵەکان ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕانکاری بەرسەدا ھاتووە و فەرمانبەرانی ئەم ئەنجومەنە گۆڕدراون. * لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. ئەندامانی ئەنجومەنی بەڕێوەبردن تەنھا (سێ) کەس بوون، کەئەوانیش کەسایەتی گەورە و ئاغاکانی ناوچەکەبوون، کەبەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٠دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | شەریف ئاغا || عەبدوڵڵا ئاغا || کەریم ئاغا |} * بەڵام لە ساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنە بوو بە(چوار) کەس، و بەشێک لە ئەندامانیش گۆڕانکارییان بەسەرداھاتووە، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ئەنجوومەنی بەڕێوەبردنی قەزا لە ١٨٩٢دا |- ! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام !! ئەندام |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| عەبدوڵڵا ئاغا || style="text-align: center| کەریم ئاغا || style="text-align: center| گواستراوە |} * ئەم ئەنجومەنە لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز . گۆڕانکاری زۆری بەسەردادێت، یەکێک لەو گۆڕانکارییانەی ڕوودەدات ئەوەیە کە ئەندامانی ئەنجومەنی شارباژێڕ، راستەوخۆ دەبنەوە ئەندامی ھەمیشەیی ئەنجومەنی بەڕێوەبردنی شارباژێڕ و راستەوخۆ لەلایەن قایمقامەوە سەرۆکایەتی دەکرێن و جێگرەکەشی لەلایەن جێگری قایمقامەوە بەڕێوەدەبرێت، ھەروەھا چوار ئەندامی تریش بەھەڵبژاردن دادەنرێن، کەبەم شێوەیەی لێدێت: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} ئەحمەد ئاغا {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئیسماعیل ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} فەتاح ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} گواستراوە | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * ھەر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز گۆڕانکاریی تێدا کرا و ئەندامانی لیژنەکە کران بە(نۆ)کەس، کە(پێنج) ئەندامیان کران بەئەندامی ھەمیشەیی و (سێ) ئەندامیشیان کران بەئەندامی ھەڵبژێردراو، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} گواستراوە {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەلی مەردان | style="text-align: center| بەرپرسی باج/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عەزیز ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} کوێخا ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدولقادر ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} عەبدوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} * دواتر ئەم ئەنجومەنەلەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. گۆڕانکاریی تێداکرا و ئەندامانی لیژنەکە گۆڕانکاریی تێداکرا، کەژمارەی ئەندامانی ھەڵبژێردراو کرا بە(چوار) ئەندام، بەم شێوەیەی خوارەوە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" {{ #if:1|{{!}}- ! scope=row {{!}} سەید عەلی ئەفەندی {{!}}قایمقام/سەرۆک و ئەندامی ھەمیشەیی}} {{ #if: |{{!}}- ! scope=row {{!}} عەلی ئەفەندی {{!}}جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی}} |- ! scope=row {{!}} ئەحمەد موختار ئەفەندی | style="text-align: center| جێگری قایمقام/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} عزەت ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی دارایی/ئەندامی ھەمیشەیی |- ! scope=row {{!}} شێخ جەلالەدین ئەفەندی | style="text-align: center| موفتی |- ! scope=row {{!}} سدیق ئەفەندی | style="text-align: center| بەرپرسی شیکردنەوەی دارایی |- ! scope=row {{!}} عەبوڵڵا ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} محەمەد ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} تۆفیق ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |- ! scope=row {{!}} ئەمین ئاغا | style="text-align: center| ئەندامی ھەڵبژێردراو |} === دادگای بەرایی قەزا === * ئەم دادگایە ھەر لەسەرەتاوە لە شارباژێڕدا دانرا، دواتر چەندین کەس کران بەئەندام لەم دادگایەدا، ئەم دادگایە پێکھاتبوو لەسەرۆکی دادگا و دوو ئەندام و دوو نووسەری دادگا، لەگەڵ یەک یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە(مستنطق)، پێوستە ئەوەش بڵێین ئەندامانی ئەم دادگایانە زیاتر کەسانی ئاینی و شەریعەتزان بوون، واتە دادگاکە زیاتر لە شێوەی دادگایەکی شەرعیدا بوو. لە ساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا دادگای سەرەتایی لە قەزای شارباژێڕ بەم شێوەیە بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center|[[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]] || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * دواتر ژمارەی ئەندامانی ئەم ئەنجومەنەی دادگا گۆڕانکاریی بەسەرداھات و پێگەیان گۆڕانکاریی تێدا کرا، ھەروەکو دەبینین لەساڵی ١٣١٠ک/ ١٨٩٢ز. ژمارەی ئەندامەکانی دادگای بەرایی شارباژێڕ بوونبە حەوت کەس، بەم شێوەیە:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = ساڵنامەی عوسمانی ١٣٩٤ - ١٣٩٨ | ناونیشان = https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y | ڕێکەوتی سەردان = ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ | زمان = [[زمانی تورکی|تورکی]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20230128203253/https://acikerisim.tbmm.gov.tr/xmlui/bitstream/handle/11543/2146/531.pdf?sequence=5&isAllowed=y |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولڕەحمان ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد عەلی بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| ڕەفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد نامیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| صاڵەح ئاغا || style="text-align: center| بەرید |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| دادوەری لێکۆڵینەوە |} * لە ساڵی ١٣١٢/١٨٩٤ز. ئەندامانی دادگای بەرایی شارباژێڕ گۆڕانکاریی بەسەرداھات، کەیەکێک لەوانە (دەروێش ئەفەندی) بوو کە کرا بەیاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوە، ھەروەھا ([[پیرەمێرد|تۆفیق ئەفەندی]]) کرا بە سەر نووسەری دادگا، و (عەلی ئەفەندی) کرا بە نووسەری دووەمی دادگا، ھەر یەکە لە (عەبدوڵڵا بەگ و مەحەمەد ئاغا)ش کرانە ئەندامی دادگا، بەم شێوەیە: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگا !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| نائیب ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدوڵڵا بەگ || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| محەمەد ئاغا || style="text-align: center| ئەندام |- | style="text-align: center| تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| دەروێش ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} * ئەوەی جێگای ئاماژەیە لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز. دادگا لەقەزای شارباژێڕ نامێنێت، بەڵکو تەنھا فەرمانگەیەک دەبێت بە ناوی دادوەری لێکۆڵینەوە(استنطاق)، کە یاریدەری دادوەری لێکۆڵینەوەکەش (محەمەد ئەفەندی) بووە، لەگەڵ دوو کەسیش وەکو جێبەجێکار و بەریدی فەرمانگەکە. بەڵام لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دووبارە ئەم دادگایە لە قەزای شارباژێڕ دادەندرێتەوە، ئەویش دەبێتە دوو بەش، (دادگای شەرعی و دادگای بەرایی)، کەدوو دادگای جیاواز بوون، بەشێوەیەک لەدادگای شەرعیدا بەشێک ھەبووە بۆ پرسی مناڵانی بێ باوک(یەتیم)، ئەوانیتریش بەم شێوەیە بوون: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| جێگری سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| سەعید ئەفەندی || style="text-align: center| سەرنووسەری دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ناصر ئەفەندی || style="text-align: center| بەرپرسی منداڵانی بێ باوک |- | style="text-align: center| عەلی ڕەزا ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |} ھەروەھا ئەندامانی ھەردوو دادگاش ئاوھا بوو: {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ئەندامانی دادگای شەرعی و دادگای بەرایی !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center| ئەحمەد موختار ئەفەندی || style="text-align: center| سەرۆکی دادگا |- | style="text-align: center| عەلی ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| عەبدولغەفور ئەفەندی || style="text-align: center| ئەندامی دادگا |- | style="text-align: center| محەمەد تۆفیق ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری یەکەمی دادگا |- | style="text-align: center| ڕەشید ئەفەندی || style="text-align: center| نووسەری دووەمی دادگا |- | style="text-align: center| ئەحمەد ئەفەندی || style="text-align: center| یاریدەدەری دادوەری لێکۆڵینەوە |} == پۆلیس == سەبارەت بە پۆلیسی رووبەڕوبوونەوەی تاوان دەبینین کە تەنھا یەک کەس وەکو پۆلیس لە قەزاکەدا کاری کردووە، کەلەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. دا بریتی بوو لە(ملازم محەمەد ئەفەندی)، بەڵام لەساڵی ١٣١٠ک/١٨٩٢ز. یەکێکیتر ئەم ئەرکەی پێدەدرێت، ئەویش (قادر ئاغا)بوو. قادر ئاغا لە ساڵانی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز بەردەوام دەبێت لەپۆستەکەی. ئەوەی جێگای ئاماژەیە ئەم پۆلیسە و ئەرکەکەی لە ساڵی ١٣٢٥ک/١٩٠٧ز لە قەزای شارباژێڕدا نامینێت. لەگەڵ ئەمەشدا دەبینین بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوچەکە، ئەوا (تابووری پێنجەمی) ھێزی سەربازی [[ویلایەتی مووسڵ]] لە سەنجاقی سلێمانیدا لەناوچەکانی شارباژێڕدا جێگیرکراون، بۆ رووبەرووبوونەوەی ھەر دۆخێکی نەخوازراو.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٣٢٥ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == دارایی و ئابووری == دانیشتوانی ئەم قەزایە بەگشتی خەریکی کاروباری ڕەزداری و [[کشتووکاڵ]]ن، ھەروەھا ھەندێکیان بازرگانی ([[تووتن]])بوون و بۆ ئەمەش چەندین کێڵگەی تایبەت بەشتڵی توتنیان ھەبووە. لەگەڵ ئەمەشدا بەروبوومی ئەم قەزایە زۆر بەناوبانگە و بەرھەمەکانیان بۆ چەندین شوێن دەنێردرا، بە تایبەتی بۆ [[سلێمانی]]، کە لەوێدا خواستێکی زۆری ھەیە و بەرھەمەکانیان دەفرۆشرێت، ھەر بۆیە خەڵکی شارباژێڕ سودێکی زۆر لەبازاڕی [[سلێمانی]] دەبینن. ھەروەھا داھاتی شارباژێڕ لەساڵەکانی (١٨٥٤-١٨٥٥ز/١٢٧١ک) بەپێی سەرجەم باجەکانی (ڕسوم، یەک لەدە(عشور)، گومرگ، بۆیخانە) بریتی بووە لە(١٥)پارە و (١٤٥٢٩) قروش، ھەروەھا لە ھەندێکاتی تردا ئەم داھاتە بۆتە(١٥) پارە و (١٨٠٦٥) قروش.<ref> Levent Ayabakan,"Kürtlerde Tütün Kültürü ve Kürtlerin Tütün Ekonomisinde İngiltere’nin Rolü (18831923)،"VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/ International Journal of Historical Researches, Yıl/Vol. 2016ö 1, Sayı/No. 2 Güz/Fall 2016 ISSN 2149-9535, pp.14-29</ref> تەنانەت لە ساڵنامەکانی عوسمانیدا ئاماژە بە دانانی فەرمانبەر دەکەن بۆ سەرپەرشتیکردن و چاودێری زەوی و زاری ھاوڵاتیانی ناوچەکە، بۆ ئەمەش گرنگی بە تاپۆ دەدەن، ھەر بۆیە فەرمانبەری تاپۆ لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز. بۆ یەکەمجار بۆ زەوییەکانی قەزاکەدانرا و یەکەم کەسیش کەلەم پۆستەدا دانرا (کانەبی قادر بەگ) بوو. دواتریش لەساڵانی ١٨٩٢-١٨٩٣ز. بەردەوام بوو لەپۆستەکەیدا. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت. تاکو لەساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. فەرمانەر بۆ ئەم بوارە دادەنرێتەوە کە(کانەبی عەبدولقادر بەگ) دەکرێتە فەرمانبەر لەم پۆستەدا. دواتر گرنگیدان بەلایەنی دارایی ناوچەکەوای لە دەوڵەتی عوسمانی کرد، کەیەکەیەکی تایبەت بەلایەنی دارایی شارباژێڕ دابنێت بەناوی (یەکەی دارایی قەزای شارباژێڕ) ئەم پۆستە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٢ز. لەقەزای شارباژێڕ دروستکراوە، یەکەم کەس کەلەم پۆستەدا دانرا بە ناونیشانی ئەمینی سندوق، ئەوا (تۆفیق ئەفەندی) بوو. دواتر ئەم پۆستە لە قەزاکەدا نامێنێت، پاشان لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. دەبێتە یەکەیەکی گەورە لە کارگێڕی قەزاکەدا بەناونیشانی خامەی دارایی(مال قلمی)، کە فەرمانبەران و بەرێوەبەرەکەی بەم شێوەیە بوو:<ref> 14-29.87, İsmet DEMİR, Uğurhan DEMİRBAŞ,..ve Hacı Osman YILDIRIM</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناوی فەرمانبەر !! پۆستەکەی |- | عزەت ئەفەندی || بەڕێوەبەری دارایی |- | جەمیل ئەفەندی || یاریدەدەری بەڕێوەبەری دارایی |- | عەلی مەردان ئەفەندی || بەرپرسی کۆکردنەوە و دەستخستنی دارایی |- | ڕەشید ئەفەندی || ئەمینداری سندوق |} == دانیشتوان == لەدوای نەمانی فەرمانڕەوایی بابانەکان لە١٨٥١ بەدواوە و ڕووخانی میرنشینەکە قەزای شارباژێڕ لە دەوڵەتی عوسمانیدا خرایە سەر سەنجاقی سلێمانی سەر بە [[ئەیالەتی شارەزوور]]، لە ساڵی ١٨٦٢ بە دواوە سەر بە [[ویلایەتی مووسڵ]] کەژمارھی دانیشتوانی ھەموو [[سلێمانی]] لەنێوان ساڵانی ١٨٨١-١٨٨٢تاکو ساڵی ١٨٩٣بریتی بوون لە(١٢٤٧٩٠)کەس، ئەویش بەخەڵکی [[شارباژێڕ]] و پاشماوەی بابانەکان و ھۆزەکانی شارباژێڕ و جاف و دانیشتوانی [[مەرگە]]، و گوڵعەنبەر([[خورماڵ]] و [[ھەڵەبجە]] و [[ھەورامان]]ی ئەمڕۆ) و [[قەرەداغ]]. کەتەنھا ژمارەی دانیشتوانی شارباژێڕ لەم کاتەدا(٥٣٣٠)کەس بوون، کە ھەموویان موسوڵمانی [[سوننە]] مەزھەب بوون.<ref> Cengiz Cengiz, Murat BABUÇOĞLU, Orhan ÖZDİL, OSMANLI VİLAYET SALNAMELERİNDE MUSUL, (Ankara: 2005), 212. </ref> === فەرمانگەی تۆماری دانیشتوان (نفوس دائرەسی) === ئەم فەرمانگەیە لە سەرەتاوە پەرەی پێدراوە، ھەربۆیە دەبینین لەساڵی ١٣٠٨ک/١٨٩٠ز ئەوا (عارف بەگ) دەبێتە بەپرسی ئەم کارە و (عەلی ئەفەندی)ش دەبێتە نووسەری فەرمانگەی ناسنامە، دواتریش (عەبدولکەریم ئاغا) دەبێتە بەرپرسی ئەم فەرمانگەیە و (کانەبی عارف بەگ)یش دەبێتە فەرمانبەر لەم فەرمانگەیە. ئەم دوانە لە خزمەتکردن بەردەوام دەبن، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ساڵی ١٣١٢ک/١٨٩٤ز ھەمان ئەو ناوانەن کەلەم فەرمانگەیەدا کاردەکەن. ھەروەھا لەساڵانی ١٣٢٥ک/١٩٠٧زدا (عارف ئەفەندی) وەکو فەرمانبەر کار دەکات و (مەحمود ئەفەندی)ش وەکو نووسەر. ھەر ئەم فەرمانبەرانە بەردەوام دەبن لەکارەکانیان تاکو ساڵی ١٣٣٠ک/ ١٩١٢ز، لەبەرئەوەی بەپێی ساڵنامەی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. ئەوا ھەمان ئەو فەرمانبەرانەلەم فەرمانگەیەکاردەکەن. ئەگەرچی لەبەڵگەنامەیەکی عوسمانیدا ئاماژە بۆ ئەوەدەکات (عارف ئەفەندی) لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١١ز. بەھۆی ھەندێ کردەوەی نەشیاو (گەندەڵی) لەپۆستەکەیدا دوور خراوەتەوە.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}} </ref> === ژمارەی دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ === {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none" |+ ژمارەی دانیشتوان لە نێوان ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = گوندەکانی کوردستان لەسەرژمێری ساڵی ١٩٧٧دا | ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/files/books/2011/62722.PDF?ver=129817313510000000 | نووسەر = د.عەبدوڵا غەفور |زمان = کوردی}} </ref> |- ! ساڵ !! ژ.دانیشتوانی قەزای شارباژێڕ !! ژ.دانیشتوانی پارێزگای سلێمانی |- | ١٩٥٧ || style="text-align: center| ٤٢,٣٣٣ || style="text-align: center| ٣٠٤,٨٩٥ |- | ١٩٧٧ || style="text-align: center| ٥٥,٣٤٢ || style="text-align: center| ٦٩٠,٥٥٧ |- | ١٩٨٧ || style="text-align: center| ١٢,٨٥٦ || style="text-align: center| ٩٥١,٥٥٧ |- | ٢٠٠٢ || style="text-align: center| ٤٢,٨٨٨ || style="text-align: center| ١,٢٤٩,٨٢٤ |- | ٢٠١٩ || style="text-align: center| ٢٣,٥٤٨ || style="text-align: center| ١,٩٨١٠,٥٥ |} {|class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ ژمارەی دانیشتوانی ژینگەیی قەزای شارباژێڕ و ناحیەکانی لە ساڵانی(١٩٥٧-٢٠١٩)دا ! یەکە کارگێڕییەکان ! ژینگە ! ١٩٥٧ ! ١٩٧٧ ! ١٩٨٧ ! ٢٠٠٢ ! ٢٠١٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ|ناحیەی ناوەند]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢١ | style="text-align: center | ٢٠٧٧ | style="text-align: center | ١٥٠٨ | style="text-align: center | ٢٣٦٦ | style="text-align: center | ٦٢٢٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٩٦٦٠ | style="text-align: center | ١٣٦٦٨ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ١١٣٢٠ | style="text-align: center | ٣٧٢٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١١١٨١ | style="text-align: center | ١٥٧٤٥ | style="text-align: center | ١٠٧٠٤ | style="text-align: center | ١٣٦٨٦ | style="text-align: center | ٩٩٥٧ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی ناوەندی قەزای ماوەت|ناحیەی ماوەت]] | شارنشین | style="text-align: center | ٩٩٧ | style="text-align: center | ٢٠١٦ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٢٥٠٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | بووە بە [[قەزا]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ١١٢٨٥ | style="text-align: center | ١٤٦٥٧ | style="text-align: center | ١٣٢٦٢ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ١٢٢٦٢ | style="text-align: center | ١٦٦٧٣ | style="text-align: center | ١٥٧٦٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سرۆچک]] | شارنشین | style="text-align: center | ١٥٢٥ | style="text-align: center | ١٤٧٨ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٤٨٠ | rowspan=3 style="text-align: center;" | خراوەتە سەر{{ھن}} [[قەزای سەید سادق]] |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٠٨٠ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ٥١٥٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٦٠٥ | style="text-align: center | ١١٩٩٦ | style="text-align: center | ٢١٥٢ | style="text-align: center | ٥٦٣٩ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیوەیل]] | شارنشین | style="text-align: center | ٢٨٧ | style="text-align: center | ٣٩٩ | rowspan=3 style="text-align: center;" | سەرژمێری تیانەکراوە{{ھن}}(ڕاگوێزراوە) | style="text-align: center | ١٨٠ | style="text-align: center | ١٨٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٨٩٩٨ | style="text-align: center | ١٠٥١٨ | style="text-align: center | ٧٦٢١ | style="text-align: center | ٢٦٦٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | ٩٢٨٥ | style="text-align: center | ١٠٩٢٨ | style="text-align: center | ٧٨٠١ | style="text-align: center | ٢٨٥٤ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی سیتەک]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٦٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٩٠٩ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٥٣٢ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی زەلان]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٠ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٧١٥ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ١٨٩٥ |- | rowspan=2 style="text-align: center;" | [[ناحیەی گاپیڵۆن]] | شارنشین | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | — | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٥٤٩ |- | گوندنشین | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٣٧٦١ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | '''کۆی ناحیە''' | style="text-align: center |کۆ | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | – | style="text-align: center | ٤٣١٠ |- | rowspan=3 style="text-align: center;" | '''کۆی قەزا''' | شارنشین | style="text-align: center | ٤٣١٠ | style="text-align: center | ٥٩٧٠ | style="text-align: center | ٣٦١٠ | style="text-align: center | ٥٥٢٦ | style="text-align: center | ٧٨٢٣ |- | گوندنشین | style="text-align: center | ٣٨٠٢٣ | style="text-align: center | ٤٩٣٧٢ | style="text-align: center | ٩١٩٦ | style="text-align: center | ٣٧٣٦٢ | style="text-align: center | ١٥٧٧٨ |- | rowspan=1 style="text-align: center;" | کۆ | style="text-align: center | ٤٢٣٣٣ | style="text-align: center | ٥٥٣٤٣ | style="text-align: center | ١٢٨٥٦ | style="text-align: center | ٤٢٨٨٨ | style="text-align: center | ٢٣٥٤٨ |- |} == فەرمانگەی پۆستە و تەلەگراف == لە ساڵی ١٣٣٠ک/١٩١٢ز. کۆمەڵێک فەرمانگە و فەرمانبەری نوێ لەشارباژێڕ بۆ کاری جیاجیا دامەزران، کەئەوانیش: (محەمەد ئەفەندی) وەک بەڕێوبەری پۆستە و تەلەگرافی شارباژێڕ دەست بەکاربووە. ئەمەش دەرخەری ئەو راستییەیەکە لەم کاتەدا لەلایەن عوسمانییەکانەوە ئەم قەزایە زیاتر گرنگی پێدراوە و دامودەزگای میری زیاتر تیایدا جێگیکراوە، بێگومان لەبەر گرنگییە ستراتیجی و ئابوورییەکەی شارباژێڕیش بوو، لەبەرئەوەی تەواوی سنووری خۆرھەڵاتی ئەم قەزایە ھاوسنوور بوو لەگەڵ سنووری دەوڵەتی [[ئێران]]ی ئەو کات.<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> == پەروەردە == ھەروەھا لەلایەنی زانستیشدا، ئەو کاتە جگەلە مامۆستایانی ئاینی و [[مزگەوت]] و تەکیە و مەدرەسە کە رۆڵێکی گرنگیان بینیوە لەلایەنی زانستی و فێرکاری لە [[کوردستان]]دا، ئەوا لەم کاتەدا کەسێک بەناوی (سلێمان ئەفەندیە وەکو مامۆستا (مدرس) لە قەزاکە دامەزرێنراوە. تەنانەت ئەنجومەنێکی تایبەت بەزانست لە قەزاکەدا جێگیرکراوە بۆ ئەوەی سەرپەرشتی کاروباری زانستی شارباژێڕ بکات کەناوی (ئەنجوومەنی معارف) بووە، واتای ئێستا ئەم ئەنجومەنە، ئەنجومەنی پەروەردە بووە، کەئەندامانی ئەم ئەنجومەنەش پێکھاتوون لە (شەش) کەس، بەم بەم شێوەیە:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = سالنامة ولایت موصل ١٩١٢ | ناونیشان = https://omarjasim.org/2017/10/25/موصل-ولایتی-سالنامھ-سی-سالنامات-ولایة/ |ڕێکەوتی سەردان= ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|زمان = [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]}}</ref> {| class= wikitable style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |+ |- ! ناو !! پێگەکانیان |- | style="text-align: center |سەید عەلی ئەفەندی(قایمقامی ئەوکات) || style="text-align: center | سەرۆکی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | صدیق بەگ || style="text-align: center | نوێنەری پەروەردە لە قەزای شارباژێڕ |- | style="text-align: center | عەبدولقادر بەگ || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | محەمەد عارف ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | عەلی مەردان ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |- | style="text-align: center | جەمیل ئەفەندی || style="text-align: center | ئەندامی ئەنجوومەنی زانستی |} == شوێنەوار == قەزای شارباژێڕ لە ڕووی شوێنەوارەوە دەوڵەمەندە بەڵام زۆرینەیان کنە و پشکنینی بۆ نەکراوە و نەخراوەتە ڕوو لێرەدا چەند شوێنێک دەخەینە ڕوو کە لە ئێستادا وەک شوێنی گەشت و گوزار و ئاینی لێھاتووە ھەرچەندە بایەخیان وەک پێویست نەدراوە. * '''گۆڕی میرانی بابان لە قەڵاچوالان:''' کە سەردەمانێک [[قەڵاچوالان]] پایتەختی [[میرنشینی بابان]] بووە ئەو میرانەی لەو سەردەمەدا حکومیان کردووە گۆڕەکانیان لەم گوندەدایە و لە ئێستادا وەک شوێنەوارێکی مێژووی ماونەتەوە، کە گۆڕی ھەریەکە لە (سلێمان پاشای بابان١٧٥١-١٧٦٥ز)، لەگەڵ گۆڕی ھەریەکە لە"ئەحمەد پاشاو محەممەد پاشا"ی ھەردوو برای سلێمان پاشای کوڕانی خالید پاشای کوڕی تەیموور خانی برای سلێمان پاشای"بەبە"و چەند بەگ و کەسایەتییەکی ناوداری سەردەمی فەرمانڕەوایی [[میرنشینی بابان]]ە لە [[قەڵاچوالان]].<ref> https://www.historyofkurd.com/2019/11/28/مێژووی-میرنشینی-بابان/</ref> * '''ئاشی ئاوی گۆڕانکە:''' یەکێکە لە و ئاشی ئاوانەی دەکەوێتە گوندی [[گۆڕانکە]] سەر بە ناحیەی سیوەیل، بە دووری (٢٥کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]] و (٥٦کم) لە شاری [[سلێمانی]]، گوندی گۆڕانکە لەبەرئەوەی ئاوی زۆر بووە ھەر لە کۆنەوە ئاشی ئاوی تیادابووە، ئەم ئاشە ھەتاوەکو ساڵی (١٩٩٨) کاری کردووە. وە لە ساڵی (٢٠٢٢)دا نۆژەنکراوەتەوە و لە ئێستادا وەک شوێنێکی گەشتیاری دێرین خەڵکی سەردانی دەکەن. لە دوو ژوور پێکھاتووە ژوورێکیان بۆ پێکھاتەی ئاشەکەیە وەک(نەی، چەقەنە، کۆل، پەروانە، بەرداشەکان …… ھتد)، ژوورەکەی دیکەیان تایبەتە بە پشوودانی ئاشەوان.<ref> https://kurdipedia.org/default.aspx?q=20211120174923396678&lng=1</ref> * '''پیری شەوکێڵ:''' دەکەوێتە گوندی [[ئەحمەدئاوا، چوارتا|ئەحمەداوا]]ی سەر بە [[ناحیەی سیتەک]]، (٢٠کم) دوورە لە شاری [[سلێمانی]] و (١٢کم) لە شارۆچکەی [[چوارتا]]وە، جێ نزرگەیەکی ئایینی بووە و لە ھەمان کاتدا شوێنێکی گەشتیارییە خەڵکی ڕووی تێدەکەن. بە وتەی مێژوو نووسان پیری شەوکێڵ ئامۆزای پیرمەگروونە.<ref> https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/xaki-piroz-30042021</ref> * '''ڕوانگەی مەلا نەبی:''' ئەم ڕوانگەیە لە گوندی [[بارێی بچووک]]ی سەر بە [[ناحیەی سیوەیل]]ە، دەکەوێتە باکووری ڕۆژھەڵاتی [[چوارتا]]وە بە دووری (٥٥کم)، وە (٧٥کم) لە شاری [[سلێمانی]]یەوە دوورە، ڕوانگەیەکی کات زانینە بە شاخەکەی بەرامبەر مزگەوتەکەوەیە پێی دەڵێن (مەردەک) و لەلایەن زانا و فەلەکناس (مەلا نەبی) لە سەدەی شانزەدا درووستکراوە بۆ زانینی کات و وەرزەکان و جەژنەکان، تا ئێستاش بەشی زۆری ھێما و ئاماژەکانی دیارن.<ref> https://photos.google.com/share/AF1QipMgot3r-2xSqcsIQOEMygIlWaCbvpNic6zpjb7KMyB3rjx_9OoldemFKKhCZtIASA?key=eUZEMTNFMDZoLUlybEZoemU1TWFWQ0U5RUZoekt3</ref> * '''دەستنوسەکەی مەلا موسای شابەدین:''' ئەم قورئانە مێژووەکەی دەگەڕێتەوە بۆ (٤٥٦)ساڵ بەر لەئێستا، بە دەستی (مەلا موسای تەوەکولی) لە گوندی [[شەھابەدین]] بە ئاوی گوڵ و مرەکەب و بە خەتێکی جوان و ڕوون(خەتی کوفی) لە سەر کاغەز نووسراوە لە ساڵی (١٥٦٢ز)، چەندین جار ونبووە و ھەوڵی دزینی دراوە، ئێستا لەلای (مەلا فاتیح ئەحمەد)ە لە گوندی [[بارێی بچووک]] کە نەوەی مەلا موسایە. لە قەزاکەدا چەندین مەزار و شوێنی پیرۆزی تر ھەیە وەک (خەرگەڕەش لە [[گورگەدەر]]، پیرکۆپکە لە [[کانی سارد، شارباژێڕ|کانی سارد]]، پیریوسف و پیرخەیاڵ لە [[کانی وەیسە]]، پیرمحەمەد لە [[مڕانێ]]، مەرقەدی شێخ زەینەڵ لە [[پیرێسک]]). == کارگێڕی == ناوەندی قەزا شارۆچکەی [[چوارتا]]یە. قەزای شارباژێڕ قەزایەکی [[پارێزگای سلێمانی]]یە کەوتۆتە باکووری ڕۆژھەڵاتییەوە. لەڕووی کارگێڕییەوە لە قەزای شارباژێڕ و [[ناحیەی ناوەندی قەزای شارباژێڕ]](ناوەند) و [[ناحیەی گاپیڵۆن]] و [[ناحیەی سیوەیل]] و [[ناحیەی زەلان]] و [[ناحیەی سیتەک]] پێکھاتووە، لەگەڵ ٢٠٣ [[گوند]]:<ref> {{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = یەکە کارگێڕیەکانی پارێزگاکانی ھەرێمی کوردستان 2009 لەسەر ئاستی پارێزگا و قەزا و ناحیە و ژینگە گەڕەک/گوند | ناونیشان = https://krso.gov.krd/content/upload/1/root/a212.pdf |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢٣| نووسەر = دەستەی ئاماری ھەرێمی کوردستان |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]}}</ref> === ناحیەی قەزای ناوەند(ناوەند) === لە ٣١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[چوارتا]](ناوەند) * [[ئاژگە]] * [[ئەستێرک]] * [[باخی ئاشی]] * [[بەردەزەرد، شارباژێڕ]] * [[بناویلەی چوارتا]] * [[بەیانان]] * [[بزورگی]] * [[بێتوات]] * [[تازەدێ، چوارتا]] * [[جوبرەئیل، شارباژێڕ]] * [[چنارەی چوارتا]] * [[خمانێ]] * [[خێوەتە، شارباژێڕ]] * [[دڕەڵەی حاجی]] * [[دێگەڵ]] * [[سامان، شارباژێڕ]] * [[ساڵانان]] * [[سنجەڵێ]] * [[سنکێ]] * [[سەرسیر]] * [[شەمساوا]] * [[قەڵاچوالان]] * [[قشڵاغ، شارباژێڕ]] * [[قوتابیان]] * [[کەناروێ]] * [[کیسەڵاوا]] * [[گەنکێ]] * [[گردەزبێر]] * [[مێکۆکان]] * [[واژە]] * [[وەڕاز]] {{Div col end}} === ناحیەی سیوەیل === لە ٦٦ گوند پێکھاتووە و ناوەندی شارەدێکە گوندی [[باسنێ]]یە. {{div col|colwidth=8em}} * [[باسنێ]](ناوەند) * [[ئاشقەدۆڵ]] * [[ئاشی بارام]] * [[ئاوەزێ]] * [[بارێی بچوک]] * [[بارێی گەورە]] * [[بۆسکان]] * [[بێورێ]] * [[بوالک]] * [[بوترەکێن]] * [[پیرێسک]] * [[پیرمەند]] * [[تیمار، سیوەیل]] * [[توتکان]] * [[تەم تەم]] * [[جافری]] * [[چۆمانی شارباژێڕ]] * [[چەمەکان]] * [[دڕوێ]] * [[دەشتی زاخێ]] * [[دێرێی خواروو]] * [[دێرێی سەروو]] * [[ڕەشەکانی]] * [[زاخێ]] * [[زیکان]] * [[سماقەشاڵی]] * [[سوورەدزێ]] * [[سوورەبانی ئالان]] * [[سوورەبانی نۆرک]] * [[سنجەڵێی سیوەیل]] * [[سەربستان]] * [[سیاوەشان]] * [[سیرێی بابەشێخ]] * [[سیرین]] * [[سێونگ]] * [[شەھابەدین]] * [[شیوەکەڵ]] * [[قۆخانی نۆڕک]] * [[قۆخی بابەشێخ]] * [[قۆخی بارێ]] * [[قۆخی تالون]] * [[قۆخی حاجی کەریم]] * [[قۆخی حەسەن ناڵی]] * [[قۆخی غەفار]] * [[قۆخی فەقێ سەعید]] * [[قەڵاتەشین]] * [[قەڵاتی سڵێمان]] * [[کاوڵانی نۆڕک]] * [[کانی گوێز، شارباژێڕ]] * [[کانی شوان]] * [[گۆڕانکە]] * [[گۆماوان]] * [[گۆمڵێ]] * [[گوێزەقوپاو]] * [[مەروێ]] * [[مڕانێ]] * [[مەڵکەتێن]] * [[موسەک]] * [[مێرگان]] * [[نورە]] * [[نۆڕەباب]] * [[نۆڕک]] * [[نانوان]] * [[نەڵەسو]] * [[ھەڵوانی شارباژێڕ]] * [[ھەرزنەوەش]] * [[ھەنگێ]] {{Div col end}} === ناحیەی گاپیڵۆن === لە ٢٠ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[گاپیلۆن|گاپیڵۆن]](ناوەند) * [[باڵخ]] * [[بایزاوا، گاپیڵۆن]] * [[چۆخماخ]] * [[دۆڵبێشکی مام خۆشی]] * [[دۆڵبێشکی مام عەباس]] * [[دۆڵبێشکی شێخ حسێن]] * [[دۆڵبێشکی شێخان]] * [[سینگر]] * [[کارێزە، گاپیڵۆن]] * [[کانی مێو]] * [[کونەماسی]] * [[کۆڵەرد]] * [[گەڕەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گەورەدێ، گاپیڵۆن]] * [[گۆمەسارد]] * [[قەیوانی گەورە]] * [[قوڵەچاخ]] * [[مالومە]] * [[مێوڵاکە]] * [[ووڵاغلو]] {{Div col end}} === ناحیەی زەلان === لە ٥١ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[زەلان]](ناوەند) * [[ئاڵەک]] * [[بیانە]] * [[بەوزان]] * [[پاڕەزان]] * [[پڵنگە]] * [[توانا، شارباژێڕ]] * [[چاڵەخەزێنە]] * [[چەمەک]] * [[چنارەی شێخەڵمارێن]] * [[چنارەی شێخ لەتیف]] * [[چۆڕک]] * [[چەمیاڵەی خواروو]] * [[چەمیاڵەی سەروو]] * [[حەسەن گورگ]] * [[دێگەڵەی شارباژێڕ]] * [[دێگەڵەکۆن]] * [[دۆڵپەموو]] * [[ڕەشک]] * [[ڕەنگێنەی شارباژێڕ]] * [[زێوێی شارباژێڕ]] * [[زیە]] * [[سەرخوار]] * [[سپیدارە، زەلان]] * [[سوێڕەڵە]] * [[شیوی مەڕی]] * [[شێخەڵمارێن]] * [[غەریبە]] * [[قازیاوای شارباژێڕ]] * [[قۆخی حاجی ڕەشید]] * [[کارێز، شارباژێڕ]] * [[کانی خدران]] * [[کانی بەنی شارباژێڕ]] * [[کانی کوزەڵە]] * [[کانی مردوان]] * [[کەوانەدۆڵ]] * [[گەڵی]] * [[گردەکەروێشک]] * [[گوێزەڕەش]] * [[گۆڕەدێم]] * [[گۆزی]] * [[گۆماو، شارباژێڕ]] * [[مامەخەلان]] * [[مایانان]] * [[موبڕە]] * [[مێشولان]] * [[ھەرمێلەی سەروو]] * [[ھەرمێلەی خواروو]] * [[ھەوارەبەرزە، شارباژێڕ]] * [[ھەوڵو]] * [[ولیاوا]] * [[ناومێرگ]] {{Div col end}} === ناحیەی سیتەک === لە ٣٥ گوند پێکھاتووە. {{div col|colwidth=8em}} * [[سیتەک]](ناوەند) * [[ئاڵەسیاوی خواروو]] * [[ئاڵەسیاوی سەروو]] * [[ئەحمەدئاوا، چوارتا]] * [[بابەکراوا]] * [[بازەگیر]] * [[بزەینیان]] * [[بناویلەی گۆیژە]] * [[تەگەران]] * [[چنگیان]] * [[خەمزە]] * [[دڕەڵەکۆن]] * [[دووچۆمان]] * [[دۆڵەتوو]] * [[زەردەبی]] * [[سیرەمێرگی شارباژێڕ]] * [[شارستێنە]] * [[شیراوێژە]] * [[عازەبانی شارباژێڕ]] * [[قەیوانی بچوک]] * [[قولەڕەش]] * [[کانی سارد، شارباژێڕ]] * [[کانی شێخان]] * [[کانی وەیسە]] * [[گەڕەدێ]] * [[گەنکاوا]] * [[گورگەدەر]] * [[مارەڕەش]] * [[مۆکەبە]] * [[ھەباسەچەقەڵ]] * [[ھەراسان]] * [[ھەرمن]] * [[ھۆمراخ]] * [[وەڵانە]] * [[وێڵەی شارباژێڕ]] * [[نۆدێ]] {{Div col end}} == ئەمانەش ببینە == * [[چوارتا]] * [[شارباژێڕ]] * [[پارێزگای سلێمانی]] * [[پێڕستی گوندەکانی پارێزگای سلێمانی]] * [[قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|2}} {{پارێزگای سلێمانی}} {{دابەشکارییە کارگێڕییەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{قەزا و ناحیەکانی پارێزگای سلێمانی}} {{گوندەکانی شارباژێڕ}} {{پۆلی کۆمنز|Sharbazher District}} {{تووڵی دەروازە|عێراق|کوردستان|جوگرافیا}} [[پۆل:جوگرافیای باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] [[پۆل:قەزاکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی ھەرێمی کوردستان]] [[پۆل:قەزاکانی عێراق]] [[پۆل:قەزاکانی کوردستان]] r6o81avb3or89sth77fcn74wsxcizpq 0 128505 1454521 1444266 2025-06-19T07:05:14Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454521 wikitext text/x-wiki {{Infobox dam | name = بەنداوی بێخمە | image = | image_caption = | name_official = | dam_crosses = [[زێی گەورە]] | res_name = | location = [[پارێزگای ھەولێر]] | operator = [[وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق]] | dam_length = {{convert|600|m|abbr=on}} ''(planned)'' | dam_height = {{convert|230|m|abbr=on}} ''(planned)'' | dam_width_base = | dam_type = | construction_began = ١٩٧٩ | opening = | status = تەواونەکراو | cost = US$&nbsp;1,400,000,000 ''(to date)''; US$&nbsp;2,600,000,000 ''(estimated total cost)'' | res_capacity_total = {{convert|17|km3|cumi|abbr=on}} ''(planned)'' | res_catchment = | res_surface = {{convert|100|km2|sqmi|abbr=on}} ''(planned)'' | plant_turbines = | plant_capacity = ١٥٠٠ مێگاوات ''(پلان بۆ دانراو)'' | lat_d = 36 | lat_m = 42 | lat_s = 03 | lat_NS = N | long_d = 44 | long_m = 16 | long_s = 16 | long_EW = E | coordinates_type = region:IQ_type:landmark | location_map = Iraq }} '''بەنداوی بێخمە''' [[بەنداو|بەنداوێکی]] تەواونەکراوی فرەمەبەستە لەسەر [[زێی گەورە]]، کەوتووەتە قەزای [[خەلیفان]] لە [[پارێزگای ھەولێر]]، لە دووریی ٦٠ کیلۆمەتر لە باکووری ڕۆژھەڵاتی شاری [[ھەولێر]]. مەبەستە سەرەکییەکانی بەنداوەکە بریتین لە بەرھەمھێنانی ١٥٠٠ مێگاوات لە وزەی کارەبا، و ڕێخستن و ڕێگری لە دروستبوونی لافاو. بە تەواوبوونی بەنداوەکە، بەرزییەکەی دەگەیشتە ٢٣٠ مەتر (٧٥٠ پێ)، بەمەش دەبووە گەورەترین بەنداوی [[کوردستان]] و [[عێراق]]. لە ساڵی ١٩٧٩ دەست بە دروستکردنی کرا، لە ماوەی [[شەڕی ئێران و عێراق]] کارکردن تێیدا ڕاوەستێنرا. لە ١٩٨٨ دووبارە دەستکرا بە دروستکرنی تا ئەوەی لە ١٩٩١ جارێکی دیکە بەھۆی [[شەڕی کەنداو]] وەستا، تا ئەو کات ٣٥٪ی کارەکانی تەواو بووبوون. لە دوای ٢٠٠٣ ھەندێک ھەوڵ ھەبوون لەلایەن [[حکوومەتی عێراق]] و [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] بۆ بنیاتنانەوەی، بەڵام ھەوڵەکان بێئەنجام بوون.<ref>https://dawsonolivertheworld.com/2016/03/15/iraqs-hoover-dam-that-never-was/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161202072600/https://dawsonolivertheworld.com/2016/03/15/iraqs-hoover-dam-that-never-was/ |date= ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ }}</ref> == بنیاتنانی سەرەتایی == لە ساڵانی سییەکانی سەدەی بیستەم [[ڕووپێوی]] بۆ دروستکردنی بەنداوی بێخمە کراوە. یەکەم لێکۆڵینەوە و بەدواداچوون لە ئەگەری بنیاتنانی بناغەی ئەم بەنداوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٣٧، ئەویش بە پێکھێنانی لیژنەیەک لە شارەزا و پسپۆڕانی [[بەریتانیا|بەریتانی]] و عێراقی لە بواری دروستکردنی بەنداو و دیاریکردنی شوێن و ئاست و قەبارەی گلدانەوەی ئاو، و جۆری بەرد و خاک و سیفاتە جیۆلۆجییەکانی. پاشان لە ساڵی ١٩٥٣ لەلایەن دەستەیەکی شارەزا لە ئەندازیارانی کۆمپانیای ئەندازیاری ھزرا (ئێم دەبڵیوو ئێچ)ی ئەمریکی دەستکرا بە توێژینەوەی کاری لیژنەکەی ساڵی ١٩٣٧ و پێشبینیکردن و ھەڵسەنگاندنی سیفاتی جیۆلۆجیی خاکەکەی و ڕادەی شیاوی ئەو ناوچەیە بۆ دروستکردنی ئەو بەنداوە. ئەم لێکۆڵینەوانە بەردەوام بوون تا لە ساڵی ١٩٧٩ دوا ڕاپۆڕت لەبارەی ھەڵسەنگاندنی و دیاریکردنی لایەنە ئەرێنی و شیاوی شوێنی جوگرافی و جیۆلۆجییەکەی ئامادەکرا و بڕیاری دانانی بناغەی بەنداوەکە درا.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب |نووسەر =د. مەدیحە سۆفی |ناونیشان =http://birkrdnawa.com/Article-7466 |سەردێڕ =بەنداوی بێخمە |بڵاوکەرەوە =birkrdnawa.com |ڕێکەوتی سەردان =٢٣ی تەممووزی ٢٠١٦|زمان =کوردی |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی ئازاری ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170308085833/http://birkrdnawa.com/Article-7466 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ١٩٧٩ و سەرەتای ١٩٨٠کان پڕۆژەکە لەلایەن کۆمپانیای ئی پی دی سیی [[ژاپۆن|ژاپۆنی]] دیزاین کراویەوە. دروستکردنی پرۆژەکە واژۆکرا لەلایەن دوو کۆمپانیای [[تورکیا|تورکی]] و [[یووگۆسلاڤیا|یووگۆسلاڤیایی]] (ئینکا و ئینێرجۆپرۆجێکت). بنیاتنان لە پرۆژەکە لە ١٩٨٧ دەستی پێ کرد بە دروستکردنی ڕێگا بۆ پڕۆژەکە، و کەمپی نیشتەجێبوون، و ھەڵکەندنی زەوی و شاخی شوێنەکە. دروستکردنی تونێلیش لە ١٩٨٨ دەستی پێ کرد. لە کۆتاییی ١٩٩٠ پرۆژەکە وەستێنرا بەھۆی سزای [[نەتەوە یەکگرتووەکان|یوو ئێن]] لەسەر دەستێوەردانەکانی عێراق لە [[کوەیت]]، و لاوازبوونی ئاساییش لە ناوچەکە. لە حوزەیرانی ١٩٩٠ قۆناغی یەکەمی پرۆژەکە تەواوبوو. وا بڕیاربوو پرۆژەکە لە ١٩٩٢ تەواو بکرێت، بە تەواوبوونی بەنداوەکە ئەمبارێکی ئاویی بە قەبارەی ١٧ کیلۆمەتری سێجا دروست دەکرد، کە ڕووبەری ڕووەکەی دەگەیشتە ١٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە. دوای شەڕی کەنداو و [[ڕاپەڕینی باشووری کوردستان]]، بایی ١٧٥ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی کەلوپەل لە پرۆژەکە دزرا، کە بە تاڵانی بێخمە ناو دەبرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2007/7/kurdlocal372.htm|سەردێڕ=Iraqi Kurds to rebuild Bakhma dam they had looted in 1990s|بڵاوکەرەوە=Ekurd.net|ڕێکەوت=٤ی تەممووزی ٢٠٠٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئایاری ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئازاری ٢٠١٦|archive-url=https://web.archive.org/web/20160315032942/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2007/7/kurdlocal372.htm|url-status=dead}}</ref> بەشێک لە کەلوپەلەکانیش بە [[ئێران]] فرۆشران.<ref name=":0" /> [[پەڕگە:Bekhma Tunnel.jpg|250px|وێنۆک|یەکێک لە تونێلەکانی پرۆژەی بەنداوی بێخمە]] == پرۆژەی ھەنووکە == لە ٢٠٠٧ حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ڕای گەیاند کە نیازی تەواوکردنی بەنداوی بێخمەیان ھەیە، بە مەبەستی بەرھەمھێنانی کارەبا و گڵدانەوەی ئاو. بەھەرحاڵ لەگەڵ وشەکەساڵیی ٢٠٠٨ی عێراق، حکوومەتی عێراق گلەیی دەربڕی و دروستکردنی بەنداوی بە مەترسی کەمبوونەوەی ئاو زانی لە باشووری عێراق.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-35814-Bakhma-dam-in-Kurdistan-raises-fears-of-water-shortage.html |سەردێڕ=Bekhme Dam Raises Water Shortage Fears |ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تەممووزی ٢٠١٦ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20111001101935/http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-35814-Bakhma-dam-in-Kurdistan-raises-fears-of-water-shortage.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> سەرەڕای ئەمە چەند شتێکی تر کرانە بیانوو بۆ ڕێگری لە دروستکردنی بەنداوەکە؛ لەوانە ڕاگوێزرانی نزیکەی ٢٠٫٠٠٠ کەس لە شوێنەکایان، و ئەگەری نزیکبوونەوەی ئاو لە [[ئەشکەوتی شانەدەر]].<ref>[https://web.archive.org/web/20110721200314/http://www.envirozan.info/EZ_Docs/Dams/Bexme_Dam_Report.pdf Report I Bekhme Dam], from archive.org</ref> لە ٢٠٠٨ بڕی ٣٣ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی خەرجکرا لە ئامادەکاری بۆ بەردەوامیدان بە بنیاتنانی بەنداوەکە. بڕی خەرجیی کۆتاییی پێشبینیکراوی بەنداوەکەش  ٢.٦ ملیار دۆلاری ئەمریکییە.<ref>[http://www.alsabaah.com/paper.php?source=akbar&mlf=copy&sid=67086 Costs of Bekhme Dam]</ref> لەلایەکی تر وەزارەتی کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاوی ھەرێمی کوردستان ڕای گەیاندووە کە دوای دروستبوونەوەی حکوومەتی عێراق لە ٢٠٠٣ تا ٢٠٠٨ حکوومەتی عێراق چەند جارێک شاندی ناردووە بۆ وتووێژ لەسەر پرۆژەکە و دەستپێکردنەوەی بەڵام حکوومەتی ھەرێم لەسەر دەستپێکردنەوەی ڕەزامەند نەبووە، لە ئێستاش ھیچ پلانێکی نوێ بۆ بەنداوەکە نییە، و ئەگەری وازھێنان لەو پرۆژەیە ھەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان = http://www.snnc.co/News.aspx?id=40865&MapID=1 |سەردێڕ = پارتی شکست بە دروسکردنی بەنداوێکی گەورە دەھێنێت |ڕێکەوت = ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٦ |بڵاوکەرەوە = تۆڕی ھەواڵی سلێمانی |ڕێکەوتی سەردان = ٢٣ی تەممووزی ٢٠١٦|زمان = کوردی}}{{بەستەری مردوو|url=http://www.snnc.co/News.aspx?id=40865&MapID=1 |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ }}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[بەنداوەکانی کوردستان]] == سەرچاوەکان == *[[ویکیپیدیای ئینگلیزی]]، «[[:en:Bekhme Dam|Bekhme Dam]]»، تەممووزی ٢٠١٦. ---- {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|جوگرافیا|عێراق|کوردستان|ئاو|وزە}} {{بەنداوەکانی کوردستان}} {{بەنداو-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Bekhma Dam}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:پارێزگای ھەولێر]] [[پۆل:جوگرافیای باشووری کوردستان]] [[پۆل:بەنداوەکانی کوردستان]] [[پۆل:شوێنەکانی ھەولێر]] 36ly7hxc6wliwb8cesbck8tplpmre4o 1 128509 1454522 1369057 2025-06-19T07:05:15Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454522 wikitext text/x-wiki ==convert== کاک {{وب|Calak}} داڕێژەی (convert)ی بەکارھاتوو لەم وتارە ناوی یەکەکانی ھەر ئینگلیزییە، سەرچاوەی ناوەکانم نەدۆزییەوە. سوپاستەکەم چاکیان بکەیت. | [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue"><span style="font-size:13px">'''سەرچیا'''</span></span>]] — ‏١٣:٣٦، ٢٣ی تەممووزی ٢٠١٦ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری 1 بەستەری دەرەکیی [[بەنداوی بێخمە]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=618140 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20111001101935/http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-35814-Bakhma-dam-in-Kurdistan-raises-fears-of-water-shortage.html بۆ http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-35814-Bakhma-dam-in-Kurdistan-raises-fears-of-water-shortage.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٩:٣٧، ١٠ی ئایاری ٢٠١٩ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بەنداوی بێخمە]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=842169 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20111001101935/http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-35814-Bakhma-dam-in-Kurdistan-raises-fears-of-water-shortage.html بۆ http://www.alsumaria.tv/en/Iraq-News/1-35814-Bakhma-dam-in-Kurdistan-raises-fears-of-water-shortage.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢٠:٠٨، ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بەنداوی بێخمە]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1069472 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20161202072600/https://dawsonolivertheworld.com/2016/03/15/iraqs-hoover-dam-that-never-was/ بۆ https://dawsonolivertheworld.com/2016/03/15/iraqs-hoover-dam-that-never-was/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٢:١٢، ٢١ی نیسانی ٢٠٢٣ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بەنداوی بێخمە]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1369056 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20170308085833/http://birkrdnawa.com/Article-7466 بۆ http://birkrdnawa.com/Article-7466 زیاد کرا *{{دا|بەستەری مردوو}} زیاد کرا بۆ http://www.snnc.co/News.aspx?id=40865&MapID=1 تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٤:٣٥، ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بەنداوی بێخمە]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454521 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160315032942/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2007/7/kurdlocal372.htm بۆ http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2007/7/kurdlocal372.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٧:٠٥، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 66x9vm0i3e9qrte8noorbh4nmiepbh2 0 129887 1454504 1451787 2025-06-19T04:16:48Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454504 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە|ناو=باڵەک|ناوەکانی_تر=باڵەکان|سەردێڕی_دامەزران=دامەزراندن|ژمارەی_دانیشتووان=نزیکەی ٧٥ ھەزار کەس|ناوی_دابەشکراو={{ئاڵا|کوردستان}}|جۆری_دابەشکراو١=[[ھەرێم]]|ناوی_دابەشکراو١=[[ھەرێمی کوردستان]]|جۆری_دابەشکراو٢=[[پارێزگا]]|ناوی_دابەشکراو٢=[[پارێزگای ھەولێر]]|جۆری_دانیشتووانناسی١=[[زمان]] و [[ئایین]]|سەرناوی١_دانیشتووانناسی١=[[زمان]]|زانیاریی١_دانیشتووانناسی١=[[زمانی کوردی|کوردی]]([[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و [[کوردیی باکووری|کرمانجی]])|سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١=[[ئایین]]|زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١=[[ئیسلام]]([[سوننە]])|ڕێکەوتی_دامەزران=١٢٠٠ زایینی|وێنە=Gomi Felaw.jpg|جێگری_وێنە=<!-- Leave blank for rectangular flag; for non-rectangular flag, type "no". -->|شرۆڤەی_وێنە=گۆمی فێڵاوی دەڤەری باڵەکان (باڵەکایەتی)|دروشم=ئازایەتی و نیشتیمان پەروەری|ناوی_خۆماڵی=باڵەکایەتی}} '''باڵەک''' ھۆزێکی [[کورد]]ییە لەخێڵی ئاریان کەوتبووە سنووری [[میرنشینی سۆران]] لەڕابردوو، ئێستاش لەباکووری پاڕێزگای [[ھەولێر]] دا دەژین لەباشووری کوردستان، ناوچەی نیشتەجێبون و زێدی باڵەکەکان پێی دەگوترێت [[باڵەکایەتی]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|ناونیشان=https://books.google.com/books/about/A_Modern_History_of_the_Kurds.html?id=dgDi9qFT41oC|سەردێڕ=A Modern History of the Kurds|ڕێکەوت=١٤ی ئایاری ٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=Bloomsbury Academic|ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٠٤٣-٤١٦-٠|زمان=en}}</ref> ئەم ھۆزە چیانشینە ئێستاش لەزێدی خۆیان لە دامێنی زنجیرە چیاکانی [[زاگرۆس (ڕوونکردنەوە)|زاگڕۆس]] دادەژین، بە شێوەزاری سوورمانجی ئاخاوتن دەکەن کە [[کرمانجی]]ەکەی خۆیان تێکەڵ بە [[سۆرانی]] کردووە لەبەر ھۆکاری تێکەڵبوونیان بە خەڵکی ئەم ناوجەیەی ئێستا لێی دەژین و ھەڵاتنیان لە زێدی خۆیانەوە بۆ [[باشووری کوردستان]] {{Refn| لەناوچەی نزیک باڵەکەکان ھۆزێکی تر لەکاتی ئاخاوتن زۆرێک لە ئامراز و دەستەواژەی کورمانجی یاخود بادینی کە لقێکی کورمانجییە بەکاری دێنن لەپاڵ شێوەزاری سۆرانی بەمە تێکەڵەیەک دروست دەکەن لە ھەردوو شێوەزارەکە بەتایبەت لە بەکارھێنانی ڕاناوەکان، بۆیە بەم شێوەزارە تێکەڵە دەڵێن سوورمانجی ئەمیش بەھۆی ھاوسنووریان لەگەڵ ناوچەی کورمانجییەتی باکوور و ھەمیش لەکاتی کۆچکردنیان لە زێدی خۆیان لەگەڵ خۆیان ھێناوە، بۆیە زۆرێک پێیان وایە ھۆزت باڵەک بە کورمانجی دواون و سۆرانیان تێکەڵ بە کورمانجییەکەیان کردووە.<ref>Fay, p. 136</ref>|group=تێبینیی}} باڵەکەکان یاخود کوێستانییەکان لە سێ شاری سەرەکی کۆبونەتەوە [[سۆران]]، [[ڕەواندوز]] و [[چۆمان]] لەگەڵ پێنج ناوچەی لاوەکی وەک [[سمیلان، چۆمان|سمیلان]] و ڕوستێ و وەرتێ و [[قەسرێ]] و [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] و [[حاجی ئۆمەران|حاجی ئۆمەڕان]]، [[چۆمان]] بە ناوەندی سەرەکی باڵەکایەتی دادەنڕێت، ١٢٠ کم لەناوەندی شاری ھەولێر دوورە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی ئایاری ٢٠١٤|سەردێڕ=General Board of Tourism|ناونیشان=http://kurdistantour.net/site/todo/285/|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=web.archive.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130613054127/http://www.kurdistantour.net/site/todo/285|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> ناوچەی [[باڵەکایەتی]] ھاوسنورە لەگەڵ خۆڕھەڵات و باکووری کوردستان، بەناوەندی سەرەکی زمانی کوردی دادەنڕێت بەھۆی دوورییان لەکاریگەری زمانەکانی تورکی و فارسی و عەرەبی.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|ناونیشان=https://books.google.com/books/about/A_Modern_History_of_the_Kurds.html?id=dgDi9qFT41oC|سەردێڕ=A Modern History of the Kurds|ڕێکەوت=١٤ی ئایاری ٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=Bloomsbury Academic|ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٠٤٣-٤١٦-٠|زمان=en}}</ref> هۆزی باڵەک لە ٧ تیرە و بەرەباب پێکهاتووە، یەکیان گرتووە لە دژی نەیارانی [[کوردستان]] و تاوەکو ئێستاش هەموویان خۆیان بە باڵەک دادەنێن و شانازی پێوەدەکەن. [[پەڕگە:دوو کورد لە ناوچەی باڵەک 1.jpg|وێنۆک|ناوچەی باڵەکان]] شاڕوچکەی چۆمان، گەورەترین و سەرەکیترین ناوچەی ئێستای باڵەکەکانە {{Refn| لەناوچەی نزیک باڵەکەکان ھۆزێکی تر ھەن پێیان دەڵێن بارەکی زۆر جاران بەھۆی نزیکی ناوەکانیان لەیەکتر تێکەڵ دەکرێن، یان زۆرێک وا دەزانن ھەردووکی ھەریەکن، دانیشتووانی ناوچەکە پیتی «ڵ» بە دەنگی «{{قت|ر}}» دەخوێننەوە ھەروەک زۆرینەی دانیشتووانی پارێزگای ھەولێر بەڵام لێک جیاوازن.<ref>Fay, p. 136</ref>|group=تێبینیی}}، شاڕۆچکەی ڕەواندوز لەسەردەمەکانی پێشوتر مەڵبەندی سەرەکیان بوو، ئەویش دوای سەرھەڵدان و شۆڕشیان دژی عوسمانییەکان و سەفەوییەکان، دواتر وەک میرنشینێکی سەربەخۆ (١٥٣٠) لەچوارچێوەی ئیمپڕاتۆرییەتی عوسمانی مانەوە، کە ماوەی سەد ساڵ دڕێژەی کێشا، پاشان بەھۆی ھێڕشی عوسمانییەکانەوە شکستیان ھێنا، بەڵام دواتر ھەوڵیان دایەوە لە کۆتایی ١٧٠٠ و سەرەتای ١٨٠٠ توانیان میرنشینێک دروست بکەن، و وەک دەڤەرێکی سەربەخۆ ھەڵسوکەوت بکەن لەکاری بازرگانی و وەڕگرتنی باج و گومرگ لەو کاروانە بازڕگانیانەی کە بە ناوچەکەیان ڕەت دەبوون، دواتر لە ١٨٣٥ لەلایەن عوسمانییەکانەوە ھێڕشیان کرایە سەر و میرنشینەکەیان لەناوبردرا.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Masālik al-abṣār fī mamālik al-amṣār {{!}} work by ʿUmarī|ناونیشان=https://www.britannica.com/topic/Masalik-al-absar-fi-mamalik-al-amsar|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=Encyclopedia Britannica|زمان=en}}</ref> == مێژووی ناوی باڵەک == ناوی باڵەک لە ناوی گوندی (باڵاکان)ەوە ھاتوە، ئەو گوندەی کە زێدی باوانی یەکەمیان بوە، کەوتووەتە [[کوردستانی باکوور]] ([[تورکیا]]ی ئەمڕۆ) کە دێی بالەکان سەر بە گوندی گولانکێیە و سەر بە قەزای [[شەمزینان]]ە، بەگوێڕەی ڕاپۆڕتێکی عوسمانی کە شەریف پاشا بۆ ئەستانە (ئەستانبۆڵ)ی ناردوە دەردەکەوێت کە باڵەکەکان و ھەرکییەکان لە ناوچەکانی [[ھەکاری]] و [[وان]] و [[شەمزینان]] کۆچ دەکەن بۆ سەر سنووری [[سەفەوییەکان]]، بەڵام دواتر لەڵایەن عوسمانییەکانەوە ڕێگریان لێ دەکرێت و ھەرلەم ناوچە سنوورییە دەمێننەوە کە ئێستا لێی نیشتەجێن،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Masālik al-abṣār fī mamālik al-amṣār {{!}} work by ʿUmarī|ناونیشان=https://www.britannica.com/topic/Masalik-al-absar-fi-mamalik-al-amsar|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=Encyclopedia Britannica|زمان=en}}</ref> باڵەکان بەواتای بەرز یان مێڕگی بەرز دێت، ئەڤلیا چەلەبی لەپەرتوکێکی بەناوی سەیاحەتنامە ئاماژە بە باڵەکەکان دەکات کە لەناوچەکانی زۆکا و مەشکانە نیشتەجێن بەڵام کۆچ دەکەن بەرەو خواڕتر، و دەڵێت ھۆزێکن ھەڕگیز دەستەمۆناکرێن. بەلام بەپێی سەرچاوە مێژووییەکان ھەموو تیرەکانی ھۆزی باڵەک لە ناوچەی ھەکاریەوە نەھاتوون، ھەندێکیان لە شوێنەکانی تری [[کوردستان]]ەوە ھاتوون، کە ھەندێکیان ١٩ پشت پێش ئێستا کە دەکاتە نزیکەی ٦ سەدە لە باڵەکایەتی نیشتەجێن و جەندین سەرجاوەی کۆنی باوەڕپێکراو ھەیە کە ئەوە پشتڕاست دەکاتەوە، و ھۆزێکن ھەڕگیز دەستەمۆناکرێن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=admin |ڕێکەوت=٢٧ی ئازاری ٢٠١٦|سەردێڕ=Kurdische Stämme im Irak (Südkurdistan-Baschur) |ناونیشان=https://www.xn--krtler-3ya.com/de/kurdische-staemme-im-irak-suedkurdistan-baschur.html?amp=1 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Mit Liebe gebastelt |زمان=de}}</ref> چەندین بۆچوون و ڕای جیاواز ھەن دەربارەی ناوی باڵەک، ڕێباز دلاوەر عومەر، مامۆستای [[زانکۆی سۆران]] کە توێژینەوەیەکی لەسەر ناوچەی باڵەکایەتی کردووە، لەکاتی بەشداریکردنی لە بەرنامەی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو|رووداو]] و دیرۆکی ڕادیۆی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو|رووداو]] لەبارەی ناوی باڵەکایەتی ئاماژەی بەوە کرد کە باڵەکایەتی ناوچەیەکی جوگرافیی سەختە، بۆچوونی جیاواز لەسەر ناوەکەی ھەن، ھەندێک بۆچوون پێیانوایە لە چەند تیرەیەکەوە ھاتووە کە وەک باڵ یەکیان گرتووە و بووەتە ناوچەی باڵەکان و دواتر بووەتە باڵەک و، ھەندێکی تر پێییان وایە لە یەکگرتنی حەوت تیرەکەی باڵەک ھاتووە.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=پێگەی باڵەکایەتی لە شۆڕشی ئەیلوولدا {{!}} PDF |ناونیشان=https://www.scribd.com/document/727161998/پێگەی-باڵەکایەتی-لە-شۆڕشی-ئەیلولدا |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Scribd |زمان=en}}</ref> بەڵام بەھێزترینیان ئەوەیە کە ناوی باڵەک لە گوندی باڵەکانی ناحیەی گولانکێی سەر بە قەزای [[شەمزینان]]ەوە ھاتووە، بەپێی سەرچاوە مێژوویییەکان کە لەلایەن حکوومەتی [[تورکیا]]وە گۆڕدراون و ناوی باڵەکان گۆڕاوە بۆ ناوێکی تر ئێستا، لە پەڕەی فەرمی ([[شەمزینان]])یش ئاماژە بەو ناوەکراوە. لە کتێبی (دوو ساڵ لە کوردستان Two Years in Kurdistan) ئاماژە بەوە دەکات کە تیرەی شێوەزووری ([[شەڤدین|شەڤدینی]]) لە ناوجەکانی بادینانەوە ھاتوون بۆ ئەو ناوجەیە، [[ویلیام ڕوپەرت ھای]] کە نووسەری ئەم کتێبەیە، دەڵێت لەگەڵ محەممەد عەلی ئاغای ڕایەت قسەم کرد کە لە کوێ ھاتوون بۆ ئێرە، ئەویشە لە وەڵامدا گوتبووی چەند ساڵێک پێش ئێستا باپیرە گەورەمان ([[شەڤدین]]) لە ناوچەی شێوەزوور لە ناوچەکانی بادینانەوە ھاتووە بۆ ئێرە و بۆیە پێماندەگۆترێت [[شەڤدین|شەڤدینی]]، تاوەکو ئێستاش ڕوون نیە کە گوندی شێوەزوور لە کوێیە و ئێستا چ ناوێکی ھەیە، چونکە ساڵانێکی زۆر تێپەڕیووە بەسەر ئەم بابەتە و ھیچ داتا یان سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو نەدۆزراوەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Hay|یەکەم=William Rupert|ناونیشان=https://archive.org/details/twoyearsinkurdis00hayw|سەردێڕ=Two years in Kurdistan: experiences of a political officer, 1918–1920|ڕێکەوت=١٩٢١|بڵاوکەرەوە=London: Sidgwick & Jackson, ltd|ئەوانی تر=Robarts – University of Toronto}}</ref> باڵەک دراوسێی ھۆزەکانی [[مەنگوڕ]] و مامەشن لە خۆڕئاوایان، لەخۆڕھەڵاتیشەوە ھاوسنوڕن لەگەڵ ھۆزەکانی ئاکۆیان، [[خۆشناو]]ەکان کەوتونەتە باشووریان و برادۆستیش لە باکووریان ھەڵکەوتوون، باڵەکەکان دەچنە پاڵ ھۆزی [[بڵباس]] بەمەبەستی ھاوکاری لەکاتی ڕاگەیاندنی یەکێتییەکەیان دژی سەفەوییەکان و عوسمانییەکان، ئەڤلیا چەلەبی لە سەیاحەتنامە ئاماژە بەوە دەکات کە باڵەکەکان بەمەبەستی ھاوکاری ھۆزەکانی تر بۆیاخی بوون دژی دەوڵەت کۆچیان کردوە بۆ باشوور.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=من تأريخ الكفاح المسلح لأنصار الحزب الشيوعي العراقي (1978–1989) "20" / فيصل الفؤادي|ناونیشان=http://iraqicparchives.com/index.php/sections/objekt/26073-1978-1989-20|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=Iraqicp|زمان=ar-AA}}</ref> {| class="wikitable sortable" |+چۆنیەتی بەکارهێنانی نازناوی هۆزی باڵەک و تیرەکانی وە شێوەزاری قسەکردنیان !ناو و نازناوی هۆز و تیرە و بەرەباب !بەکارهێنانی نازناو بە ئینگلیزی !شێوەزاری قسەکردن !ڕەچەڵەک |- |باڵەک |Balak |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] <ref name=":0" /> | - |- |باڵەکایەتی |Balakayati |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] | - |- |چۆمانی |Chomany |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] | - |- |مەلاشەڕەفی |Mala Sharafi / Mela Şerefî |[[کوردیی باکووری|کورمانجی]] <ref name=":1" /> |ناوچەی [[قەوقاز|قەوقازی]] ئازەربایجان + [[باکووری کوردستان]] <ref name=":1" /> |- |[[شەڤدین|شەڤدینی]] (یان شێوەزووری) |[[Shevdin|Shevdini]] / [[Şevdîn|Şevdînî]] |[[کوردیی باکووری|کورمانجی]] <ref name=":2" /> |سنووری ناوچەی [[مێرگەسۆر]] و [[زێی گەورە]] + [[باکووری کوردستان]] <ref name=":2" /> <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=http://archive.org/details/Ozgurluk_Yolu_43_Aralik1978_3269|سەردێڕ=Özgürlük Yolu Sayı: 43 Aralık1978}}</ref> |- |سەکری |Sakri |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] |دەڤەری پشدەر |- |وەرتی |Warti |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] |نەزاندراو |- |مەلازادە |Malazade |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] |نەزاندراو |- |باڵەیی |Balayi |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] |نەزاندراو |- |دۆڵەمجەل |Dolamjal |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] |نەزاندراو |- |مامەسانی |Mamasani |[[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] |نەزاندراو |} == ڕۆڵی ھۆزی باڵەک و باڵەکایەتی لە شۆڕشەکانی کوردستان == ڕۆڵی '''ھۆزی باڵەک و باڵەکایەتی''' لە [[شۆڕش]]ەکانی [[کوردستان]]، ڕۆڵێکی گرنگ و تایبەتی ھەبوو، بە تایبەتی لە شۆڕشەکانی [[شۆڕشی ئەیلوول|ئەیلول]] و [[شۆڕشی گوڵان|گوڵان]]، کە ھەمووکات پشتیوانی خۆیان بۆ [[مەلا مستەفا|بارزانی نەمر]] دووپاتدەکردەوە و بە دڵ و بە گیان دەجەنگان لەپێناو سەرکەوتنی ئەم دوو شۆڕشە مەزنە. [[شۆڕشی ئەیلوول]] ئەو شۆڕشە نەتەوەیییەی کوردانی باشووری کوردستان بوو کە لە ١١ی ئەیلوولی ١٩٦١ بە سەرۆکایەتیی [[مەلا مستەفا]] بارزانی، دژی [[حکوومەتی عێراق]] ھەڵگیرسا و یەکێک لە گرنگترین دەستکەوتەکانی ئەم شۆڕشە بۆ کورد جێگیر بوونی بەندی ٣ی دەستوور بوو کە تێیدا ھاتووە کورد و عەرەب لە عێراقداھاوبەشن. خەڵکی ناوچەی باڵەکایەتی و ھۆزی باڵەک لە شۆڕشەکانی پێش شۆڕشی ئەیلوولیش، بەشداری و چالاکییەکی ئێجگار زۆریان لە کۆمەڵ و ڕێکخراوە کوردییەکاندا ھەبووە. بە نموونە: کۆمەڵەی پێشکەوتنی کوردان کە لە ساڵی ١٩٣٠ بە نھێنی لەسەر دەستی کۆمەڵێک لە نیشتمانپەروەران بە ئامانجی بەدەستھێنانی مافە ڕەواکانی کورد لە مووسڵ دامەزرا؛ بەڵام بەھۆی دووریی ئەم ناوچەیە لە شارەکان و کەمیی خوێندەواری لەو سەردەمەدا زۆر کەم لە سەرچاوەکاندا لەم بارەیەوە دواون، و فەڕەنسۆ حەریری دەڵێت، لە ١٤ی ئەیلوولی ١٩٦٥ عبداللە ئاغای گۆرۆنی (باڵەک) لە گوندی پاشکوز لە دەڤەری باڵەکایەتی بووە یەکەم شەھیدی [[شۆڕشی ئەیلوول]]، ٢٦ی نیسانی ١٩٧٤ بۆردومانی پردی گەڵاڵە لە دەڤەری باڵەکایەتی، کە لەلایەن فڕۆکە شەڕکەرەکانی ڕژێمی بەعسەوە ھێڕش کرایە سەر خێزان، ژن و منداڵ و لەو ھێڕشە دڕندانەیەدا زیاتر لە ١٠٥ کەسی سیڤیل شەھید و بریندار بوون، سەرۆک [[مەسعوود بارزانی|مەسعود بارزانی]] بەھۆی قوربانیدانی زۆری خەڵکی گەڵاڵە و بۆردوومانکردنیان و خزمەتکردنیان بە شۆڕشە کووردییەکان، لە لێدوانێکیدا دەڵێت: [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] پایتەختی کوردستانە. لە کاتی پەلاماری [[سوپای عێراق]] بۆ ناوچەکانی [[کوردستان]]، بە مەبەستی خۆ ئامادەکردن و دانانی پلان بۆ پەلاماری ھێزەکانی حکوومەت لە ناوچەکانی باڵەکایەتی جموجۆڵی سەربازی و خەڵک دەستی پێ کرد. ناوچەی باڵەکایەتی لەم سەردەمەدا وەک ھێزێکی یەکدەنگ بوو. لەسەرەتادا بڕیار درا خەڵکی ناوچەکە لە ئەیلوولی ١٩٦١ بچنە سەر ڕێگای ھامڵتۆن و لە دۆڵ و شاخەکاندا بڵاو ببنەوە. حکوومەتی عێراق ھەوڵی زۆری دا بۆ داگیرکردنی باڵەکایەتی و بە تەمای دامرکاندنەوەی ئەو چالاکیانە بوو کە لەلایەن خەڵکی باڵەکایەتییەوە ئەنجام دەدرا تاوەکوو کاریگەری لەسەر ناوچەکانی تری کوردستان دانەنێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ھەر نەیانتوانی بەسەر ڕاپەڕینی ھێزەکانی باڵەکایەتیدا زاڵ بن، ھۆی ئەمەش گەڕاوەتەوە بۆ یەکگرتوویی و ڕێکخراویی بیروڕاکان لە ناوچەکەدا و تەنانەت خەڵکی ناوچەکە بە بڕیاری پۆلیس و لایەنی کارگێڕییش قایل نەبوون، کاتێک ھێزەکانی میری کەسێکیان بە ناوی «عەلی مستەفا دەربەندی» دەستگیرکرد و بڕیاریان دا بینێرن بۆ ڕواندز، چەند کەسێک ڕێگەیان لە پۆلیسەکان گرت و دەستگیرکراوەکەیان ئازاد کرد بەبێ ئەوەی پۆلیسەکان توانای ڕووبەڕو بوونەوەیان ھەبێت. ئەمە نموونەیەک بوو لەسەر بوێریی دانیشتووانی باڵەکایەتی لەم شۆڕشەدا. لە شۆڕشی ئەیلوولدا باڵەکایەتی ناوچەی بڕیاردان و کارگێری بوو، پێگەی سیاسی و گرنگیی ھەر ناوچەیەک لە ئەنجامی کۆمەڵێک فاکتەری ناوخۆیی و دەرەکیدا دەردەکەوێت. ھەندێک شوێن لە ھەندێک کاتدا بەھۆی ئەوەی دەبنە ناوەندی بڕیاری ھێزێک یان دەوڵەتێک، پێگەیەکی سیاسی و کارگێریی گرنگیان دەبێت. ناوچەی باڵەکایەتی و ھۆزی باڵەک، ناوچەی کارگێڕی و ناوەندی زۆربەی بڕیارەکانی [[شۆڕشی ئەیلوول]] بوو و ھەوڵەکانی [[حکوومەتی عێراق]] لەو سەردەمەدا بۆ ھێرشکردنە سەر ئەم ناوچەیە بۆ ئەم ھۆکارە دەگەڕایەوە. ھەروەھا بەھۆی پەیوەندیی زۆرینەی ھێزە ھاوپەیمانەکان و ھۆزەکانی تر لەگەڵ ناوچەی باڵەکایەتی بوو لە کاتی ئامادەکاری بۆ خۆپارێزی و بەرگریکردن و تەنانەت پلان دانان بۆ ھێرشکردنە سەر ئەو ناوچانەی کە ھێزەکانی حکوومەتی عێراقی تێدا بوون. ھێزی [[پێشمەرگە]] لە ناوچەی باڵەکایەتی جێگیر بوون و ئاڵوگۆڕی نامە و پەیوەندییەکان ھەر لەم سنوورەدا ئەنجام دەدرا و دەڤەری [[بارزان]] و [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]یش پشتیوان و ھاوکاری ھەوڵەکانی خەڵک و ھۆزەکانی ئەم ناوچەیە دژی داگیرکەر بوون. لە سەرەتای سەرھەڵدانی [[شۆڕشی ئەیلوول]]ەوە، خەڵک و دانیشتووانی ناوچەی باڵەکایەتی ڕۆڵی گرنگ و دیاریان لە ڕووداوەکانی شۆڕشدا ھەبووە و قوربانیی زۆریان لەم پێناوەدا داوە. کاتێک سەرکردایەتیی شۆڕش ڕووی لە باڵەکایەتی کرد، نەک تەنھا ئەوانەی لە بەرەکانی شەڕ بوون، بەڵکوو تەواوی خەڵکی ناوچەکە ئامادەییان ھەبوو بۆ پێشوازی لە شۆڕش و خزمەتکردن بەو شۆڕشە. لە دوای شکستی شۆڕش و ڕاپەڕینی ناوچەی باڵەکایەتی، ھاتنەوەی ھێزەکانی میری بۆ ناوچەکە، چیاکان و گوندە دوورەکانی باڵەکایەتی بوونە ئەو شوێنەی ژمارەیەک پێشمەرگە ڕوویان تێ بکەن. لەو کاتەشدا خەڵکی باڵەکایەتی لە دابینکردنی پێداویستییەکانی ئەو پێشمەرگانە ھاوکاری سەرەکی بوون. === ھێزی باڵەک لە شۆڕشی ئەیلوولدا === سەرەتای دامەزراندی ھێزی باڵەک بۆ ساڵی ١٩٦٢ دەگەڕێتەوە کە لە چوارچێوەی بەتالیۆنێک ڕێکخرا بوو، ساڵی ١٩٦٣ ڕێکخستنی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] بوو بە دوو بەشی سەرەکی سیاسی و سەربازی، بەشی سیاسی بریتی بوو لە کاری ڕێکخستنی حزبی، بەڵام زۆر جاریش لە سەنگەرەکانی بەرگری و ھەڵمەتی سەربازیەوە بەشدار دەبوون، دواتر بەشی [[پێشمەرگە|پێشمەرگایەتی]] فراوان بوو لە چوارچیوەی ھێز و بەتالیۆن و لق و پەل ڕێکخرابوو، ساڵی ١٩٦٥ بەتالیۆنی باڵەک پێشکەوتنی بەرچاوی بە خۆوە بینی بوو بە ھێزێکی گەورەی ڕێکخراو کە چوار بەتالیۆنی لەخۆ گرتبوو، ئەرکی بەرگریکردن و ھەڵمەتی سەربازی شوێنە ستراتیژیەکانی [[باڵەکایەتی]] و [[ڕەواندز|ڕواندز]] و ناوچەکانی دەڤەرەکەی لە ئەستۆ دابوو، پاشان لە ساڵی ١٩٧٥ پەرەی زیاتری پێدرا بەھۆی زیادبوونی ھێزی [[پێشمەرگە]] و فراوانی سنوورەکە سێ ھێزی دیکەی لێ کەوتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٣٠ی نیسانی ٢٠٢٣|سەردێڕ=پێکهاتەی هێزی باڵەک لە شۆڕشی ئەیلوولدا |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/articles/گشت-بابەتەکان/پێکهاتەی-هێزی-باڵەک-لە-شۆڕشی-ئەیلوولدا |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Parti Pedia (partipedia.org) |زمان=ku}}</ref> ھێزی باڵەکیش یەکێک بوو لەو ھێزانەی کە پانتایییەکی جوگرافی فراوانی دەڤەری [[باڵەکایەتی]]، [[برادۆست]]، [[ڕەواندز|ڕواندز]]، دۆڵی ڕوستێ، باڵەکییان، خانەقا و ئاکۆیان گرتبووەوە، لە سەرەتادا فەرماندەیی ئەو ھێزەی پێشمەرگە لەژێر بەرپرسیارییەتی مەلا تەھا، مینە ئاغا و قادرئاغا دابوو، دواتر موقەدەم عەزیز ئاکرەیی، عەقید کافی نەبەوی، عبدوڵڵا ئیسماعیل و مەلا ماتۆڕ سەرپەرشتی ئەو ھێزەیان دەکرد. ساڵی ١٩٦٤ لە [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] سەرکردایەتی شۆڕش بەتالیۆنێکی پێکھێنا لە ھێزی [[پێشمەرگە]] بە فەرماندەیی عبدوڵڵا ئاغای پشدەری و غەزالی میرخان بارزانی دواتریش سەدیق ئەفەندی جێگری بوون، [[فرانسۆ ھەریری|فەرەنسۆ ھەریری]] بەرپرسی ئیداری و ھەواڵگری بوو، فارس شوکری ڕابەری سیاسی بوو لەناو [[پێشمەرگە]]، داود عبدوڵڵا بەڕێوەبەری نووسینگەی قەڵەم و عەریف کاردۆ بەرپرسی ئازووقەی بەتالیۆن بوو، محەممەد ئەمین کرێت سەرلقی بارەگای بەتالیۆن بوو، عەبدولڕەحمان ئیسماعیل عەقراوی بەشی ھەندەسی بوو، تەھا محەممەد شەریف بێتەلی بەتالیۆن و محەممەد کۆلەکەیی سەرۆکی پاسەوانانی بارەگا بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٣٠ی نیسانی ٢٠٢٣|سەردێڕ=پێکهاتەی هێزی باڵەک لە شۆڕشی ئەیلوولدا |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/articles/گشت-بابەتەکان/پێکهاتەی-هێزی-باڵەک-لە-شۆڕشی-ئەیلوولدا |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Parti Pedia (partipedia.org) |زمان=ku}}</ref> == پێکەوەژیان لە ناوچەکانی دەڤەری باڵەکایەتی == لە باڵەکایەتی [[موسڵمان]] و [[کریستیان]] و [[مێژووی جووەکان لە کوردستان|جووەکان]] ژیاون، بەڵام کریستیانەکان ژمارەیەکی کەم بوون لە یەک گوندی ئەو دەڤەرە ژیاون و ڕۆیشتوون، جووەکانیش لە دۆڵی ڕۆست و [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] ھەبوون، ئەوانیش کۆچیان کردووە بۆ [[ئیسرائیل]] و نەماون. دانیشتووانی ئەو ناوچە جوگرافییەی پێی دەگوترێت باڵەکایەتی ٩٨٪ ھۆزی باڵەکن و بەشێکی بۆڵی و بابۆڵیش ھەن لە حاجی ئۆمەران نیشتەجێن. بەشێک لە دانیشتووانی ناوچەکە کۆچەربوونە و ھاتوونەتە باڵەکایەتی و تێکەڵ بە خەڵکی ناوچەکە بوونە. لە ئێستادا ناوچەی باڵەکایەتی لە ڕووی پێکھاتەی ئایینی یەوە لە ١٠٠٪ پابەندن بە ئایینی [[ئیسلام]]ەوە ھەر لەکۆنەوە مەڵبەندی فێرکردنی زانست و ئایینی [[ئیسلام]] بووە بۆنمونە کەڵەشاعیری گەوەری کورد [[نالی]] و [[حاجی قادری کۆیی]] لە حوزرەکانی شێخ وەتمان وخۆشکان کە دوو گوندی سەر بە چۆمانن خۆێندویانە، و مامۆستای گەورە [[ئیبن ئادەم|مەلا ئادەم]] لە گوندەکانی دۆڵی ڕۆست و ناوچەی باڵەکایەتی دەوری کاریگەری ھەبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=قه‌زای چۆمان |ناونیشان=https://www.hawlergov.org/app/ku/node/387 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.hawlergov.org |زمان=en}}</ref> == کارەساتی پردی گەڵاڵە و جینۆسایدکردنی ھۆزی باڵەک == [[پەڕگە:جینۆسایدکردن و بۆردومانکردنی پردی گەڵاڵە 1974.jpg|وێنۆک|'''جینۆسایدکردن و بۆردومانکردنی پردی گەڵاڵە ١٩٧٤''']] دوای نیوەڕۆی ٢٦ی پووشپەڕی ١٩٧٤ دوو فرۆکەی جەنگی [[عێراق|عێڕاقی]] ھاتنە سەر ئاسمانی [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵەو]] بە [[بۆمب]]ی ([[ناپاڵم]]) کە چەکێکی قەدەغەکراوی نێودەوڵەتیە پردی گەڵاڵەی بۆردوومانکردو زیانەکەشی ١٠٥ شەھیدو ژمارەیەکی زۆری برینداری لێکەوتەوە، بەڵام بەشێکی زۆری شەھیدەکان تەرمەکانیان نەدۆزرایەوە، چونکە لاشەیان پارچەپارچە ببوو، زۆر لە ئەندامی لەشی شەھیدەکان وەک دەست و قاچ چەند مەترێک لە دووری شوێنی ڕووداوەکە دۆزرایەوە، یاخود لەسەر بەرزایی درەختەکان کۆ دەکرانەوە، بەشێکی زۆری بریندارەکانیش لەبەر سەختی برینەکانیان لە نەخۆشخانەی شۆڕش لە ناوپردان و کەوەرتە گیانیان سپارد، بەگشتی بەرکەوتوان زۆربەیان [[ژن]] و منداڵ و بەساڵاچوو بوون. باڵەکایەتی وەک پێگەیەکی ئەمین و بێ ترس و بۆ سەرجەم شۆڕشەکانی ڕزگاری خوازی کورد ھاتۆتە بەر، ھەر بۆیەش لەسەر دەستی [[مەلا مستەفا|بارزانی نەمر]] باڵەکایەتی وەک پایتەخت و شوێنی ئارامی بۆ [[شۆڕش]] دیاری کراوە، کە ئەمەش گەواھی لەوە دەکات باڵەکایەتی بەگیان و ھەموو سەروەت و خاکەکەیەوە پارێزەری ڕابەرو فیداکارو ھەموو [[پێشمەرگە]]یەکی [[کوردستان]]ی لە ھەر جۆرە پیلانێک بێت و متمانەی زۆر بەھێزیش بوو بۆ [[مەلا مستەفا|بارزانی نەمر]] و پێشمەرگەکانی کورد، ئەو تراژیدیایەی لە ٢٦ی پووشپەڕی ١٩٧٤ لە پردی [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] بە چەکی کۆکوژی ناپاڵم ئەنجام درا، لەلایەن ڕژێمی لەناوچووی بەعس، دەبێتە یەکێک لەکارەساتەکانی [[شاڵاوی ئەنفال|ئەنفال]] و کۆمەڵ کوژی بە ڕووی کورددا، وەک سەرەتایەک بە پیلانە ژەھراوییەکانی تیرۆری و کۆمەڵکوژی و بێ سەروشوێن کردن لە بیرە، دوور لە مرۆڤایەتییەکانی سەرانی بەعس بوو، لەسەر زاری بەرکەوتوو و زیان لێ کەوتوانی ئەم ڕووداوە بەکارێکی زۆر ترسناک خەمناک ھاتەوە بەرچاومان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١ی ئازاری ٢٠٢٥|سەردێڕ= بۆردومانی پردی گەڵاڵە|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=xFfVRe9RgtM&t=10s |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.youtube.com/watch?v=xFfVRe9RgtM&t=10s |وێبگە=چەناڵی فەرمی کوردستان تیڤی (یوتیوب)}}</ref> ھەر لە دەستپێکی ھەڵگیرسانی شۆڕشی [[شۆڕشی ئەیلوول|ئەیلولی]] مەزن [[مەلا مستەفا|بارزانی]] [[مەلا مستەفا|نەمر]] باڵەکایەتی کرد بە لانکی شۆڕش و ھێمن کردنی یەکەم شوێن لە [[کوردستان]] و کردنی بەشوێنی حەوانەوەی ھەزاران تێکۆشەری وڵات، بۆ ھەموو چین و نەتەوەکان، بوو بەشوێنی سەرکردایەتی شۆڕش و [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی]]، بەھۆی ئەو ئارامیەی کەلە ناوچەی باڵەکایەتی دا ھەبوو زۆربەی ھەرە زۆری خەڵکی وڵات پارێزو تێکۆشەر ڕوویان لەو ناوچەیەکرد، ھەم بۆ شۆڕش ھەم بۆ ژیان و لە ناوچەکە نیشتەجێ ببوون، بەبیانوی ئەوەی کە باڵەکایەتی پایتەختی کوردانەو شوێن و پێگەی [[مەلا مستەفا|بارزانی]] بوو، دووژمنی عەفلەقی بەعس زۆر دڕندانە ڕۆژانە ناوچەکەی بۆردوومان دەکرد، [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] بەشوێنی ستراتیژی ھەژماردەکرا لە مێژووی [[شۆڕشی ئەیلوول]]ی مەزن لە سەدان ڕۆژنامەکانی دونیا باسی لێوە دەکرا، دووژمن زۆر داخداری ببوو، بۆیە بە دەیان جار پیلانی بۆ دەگێراو دوا جاریش بۆردوومانی ھەوایی کرد، کە گەورەترین ھێرشی دووژمنکارانەشی [[ناپاڵم]] باران کردنی پردی [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]] بوو، کاتێک فرۆکەکان بۆردوومانی پردی گەڵاڵەیان کرد دەست بەجێ بریندارەکان لەژێر دارو بەردو پرچ دەریانھێناو بە ئۆتۆمبێلەکانی [[فرانسۆ ھەریری|فرانسۆ حەریری]] کە ئەوکات قائیمقامی [[قەزای چۆمان]] بوو گواسترانەوە بۆ نەخۆشخانەی گشتی شۆرش لە ناوپردان و کەوەرتە کە لەوێ ھەریەک لە بەڕێزان دکتۆر مەحموود عوسمان و دکتۆر حەسەن چارەسەری بریندارەکانیان کرد بەڵام زۆربەیان لەبەر سەختی برینەکانیان بەداخەوە شەھید بوون، ھەزاران سڵاو لەگیانی پاکی [[مەلا مستەفا|بارزانی]] و ھەموو شەھیدانی کوردو کوردستان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=كارەساتی پردی گەڵاڵە. وك دەستە خوشكی قەلادزەو هەڵەبجە لە تاوانەكانی ڕژێمی لەناوچوو هەژمار دەكرێت. |ناونیشان=https://www.kdp.info/a/d.aspx?l=13&a=48457 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.kdp.info}}</ref> == جوگرافیا و ناحیە و گوندەکانی ھۆزی باڵەک == ھۆزی باڵەک لە پێنج ناحیە و ١٦٦ گوند نیشتەجێن،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=قه‌زای چۆمان |ناونیشان=https://www.hawlergov.org/app/ku/node/387 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.hawlergov.org |زمان=en}}</ref> کە پێکھاتوون لە: [[قەزای چۆمان|ناحیەی ناوەندی چۆمان]]، [[سمیلان، چۆمان|سمیلان]]، [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵالە]]، [[حاجی ئۆمەران]]، [[قەسرێ]]، و [[وەرتێ]]. '''[[چۆمان]]:''' گۆڕۆنی، کەوەرتە، شیوەڵۆک، ناوبەرگە، شێخان، ناوپردان، سەکران، وەردە، دیلزە، کەونەخانان، مەران، ئێنە، باسان، شێخ وتمان، وێزە، کانی سپی، قەلاتەبۆر، بندایزان، خۆشکان. [[پەڕگە:Halgurd Mountain 3607 meter.png|وێنۆک|لوتکەی ھەڵگوردی باڵەکان (باڵەکایەتی)]] '''[[حاجی ئۆمەران]]:''' [[ماوەتان]]، [[شیوەڕەش]]، سەیداوە، [[زینوێ|زینوھ]]، [[خەلان، چۆمان|خەلان]]، [[ئازادی، چۆمان|ئازادی]]، [[ڕایات]]، ڕەشەھەرمێان، [[ئاڵانە، چۆمان|ئالانھ]]، باوەکراوە، بچیکان، [[دەربەندی ڕایات|دەربەند]]، ئاشی بەرگوێز، [[ناوەندە]]، دۆڵەبۆن، [[شۆرە|شۆرھ]]، [[گەلەژێر|گەلەرێژ]]، [[گوندەژۆر]]. '''[[سمیلان، چۆمان|سمیلان]]:''' سمیلان- چۆمباڵۆک- چۆمانی سمایل ئاغا- دۆڵبالیس- گوێزلینگە- شێرکاوە- دێگە، چۆمان- مامەخەتیبیان- بێشە- ئاشی خدرئاغا- بەستەوانییە- گەروو بێشە- گزرە- جاوەکە- ھەبلەسان- چۆمبرس- گەزنە- ھۆرێ- ھەوێزە بۆر- کاولان- دزووک- نزاری- دۆلانە- شیوەچنار- دارەگرد- شیوەماوان- ماوان- بێولە- برایەتی- پیرۆمەر- سرێشمە- ئاشی بێکۆرە- گوڵان- روست- گرتک- شلۆک- درێشک- شلان- سەری مارساوا. '''ناحیەی [[گەڵاڵە، چۆمان|گەڵاڵە]]:''' [[ڕەشەکەڵ]]، [[پاشکۆز]]، [[ناوکێلەکان]]، [[ئۆمەراوە]]، [[ڕەزان مەلا برایم]]، [[کانی سماق]]، [[کانی زیل]]، [[دارسلام]]، [[گوێزان، چۆمان|گوێزان،]] [[بێرەش]]. [[قەسرێ|'''ناحیەی قەسرێ:''']] '''چەند زانیارییەکی مێژوویی''' '''دەربارەی قەسرێ:''' * بۆ یەکەم جار قوتابخانە لەسەردەمی [[شۆڕشی ئەیلوول|شۆرشی ئەیلوول]] لە ساڵی ١٩٦٩ لەقەسرێ کرایەوە. * بۆ یەکەم جار پرۆژەی ئاوی خواردنەوە لە قەسرێ لەسەردەمی [[مەلا مستەفا|بارزانی نەمر]] لە ساڵی ١٩٦٨ دروست کراوە. * بۆ یەکەم جار لە ٢٢ی ئایاری ٢٠٠١ شارەوانی لە قەسرێ دامەزراوە. * بۆ یەکەم جار کارەبای نیشتمانی لە ٨ی ئایاری ٢٠١٠ گەیندرا ناحیەی قەسرێ. {{multicol}} * [[کانی بەست]] * [[ئیسکاو]] * [[بەردەڕەشان]] * [[بنەڵە]] * [[بوران]] * [[خەزێنە]] * [[داڵکان]] * [[دیلمان]] * [[ڕەشدوور]] * [[ڕەزوێکە]] * [[زەنگەڵین]] * [[زێوکان]] * [[سایە]] {{multicol-break}} * [[سەرکان]] * [[سەرنێڵ]] * [[سۆرەبان]] * [[شیناوە]] * [[شیوێ گوڵان]] * [[چۆمساک]] * [[قەڵات قەسرێ]] * [[کۆیلە]] * [[ماکۆسان]] * [[ماونان]] * [[مێرگە]] * [[نێوخانان]] {{multicol-break}} * [[وەسان]] * [[وەڵزە]] * [[وەڵاش]] * [[پردی زەرد]] * [[چۆمە]] * [[بەستێ]] * [[مێرگەی خواروو]] * [[کاولان قەسرێ]] * [[ڕەزمیر]] * [[سمۆرە]] {{multicol-end}} [[پەڕگە:Halgurd 1.JPG|وێنۆک|چیای ھەڵگورد]] '''[[ناحیەی وەرتێ]]:''' وەرتێ، دەرگەڵە، بەرسول، خانەقا، چنێران، گۆجار، چۆم ڕەمان، بەرگرکە، پردەشاڵ، کوزینە، زارگەڵی، بۆکریسکان، ڕەژوکەریان، سەردڕە، چۆمبەڕو، کەڵێتە. ناوچەی باڵەکایەتی ناوچەیەکی فروانی بەرزو نزمە بەشێکی بەرچاوی زەوی کشتوکاڵی تێدا ھەیە بەپێی ڕووبەری گشتی چۆمان ٢٨٣٧٨٠دۆنم ڕووبەری شیاو بۆ چاندن ٣٦٩١٥ دۆنم، ڕووبەری ئاوی ٢٧٢٣٠ دۆنم، ڕووبەری دێمی ٢٦٨٥ دۆنم زەوی دەبێت، خەڵکی ئەوناوچەیە بەزۆری بە کاری کشتوکاڵکردن و ئاژەڵداری خەریکن بەرھەمەکانی جۆراوجۆر و بەزۆری دوو وەرزین [[ھاوین]] و [[پاییز|پاییزین]]، ئاوھەواکەی لە زستاندا سەخت و ساردە و لە ھاوینش گەرم و مام ناوەندە ڕێژەی بارانبارینی وەرزیەو بارانیش لەو ناوچەیە مام ناوەندیە ئاوھەواکەشی شێدارە لە وەرزی زستانیشدا ڕێژەی بەفربارین بەرزدەبێتەوە بۆ ھەندێک ساڵ دەگاتە ١٠٠سم.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=قه‌زای چۆمان |ناونیشان=https://www.hawlergov.org/app/ku/node/387 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.hawlergov.org |زمان=en}}</ref> باڵەکایەتی سنوورێکی بەرفراوانی جوگرافی کە لە ڕۆژھەڵاتی بریتی یە لە سنووری شاری پیرانشار کە بە زنجیرە چیای قەندیل درێژ دەبێتەوە بۆ سنووری ناحیەی سەنگەسەری پشدەرایەتی سەربە پارێزگای سلێمانی کە دەکەوێتە باشووری ڕۆژھەڵات قەزای چۆمان بەیەک بەستنەوەی لەگەڵ چیای حەسارۆست کە لووتکەکەی ھەڵگۆردەو بەرزییەکەی نزیکەی (٣٦٠٧)م درێژە دەکەوێتە باکووری ڕۆژھەڵاتی چۆمان، و سنووری ڕۆژاوای بە قەزای سۆران دەبەستێتەوە، و باشووری قەزای چۆمان بە سنووری ناحیەی سیدەکانی سەر بە قەزای سۆران کۆتایی دێت. * ڕێژەی ژن لە ٤٦٪ پێک دەھێنێت. * ڕێژەی پیاو ٥٤٪ پێک دەھێنێت. * ڕێژەی منداڵ ٢٨٪ پێک دەھێنێت. == تیرە و بنەماڵەکانیان == کۆکراوەی ھۆزی باڵەک پێکھاتووە لە چەند تیرە و بنەماڵەی یەکگر، کە دەستیان لەناو دەستی یەکتر ناوە و لەپشت یەکترن لەھەموو بابەتێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی و خۆشی و ناخۆشی، لە باڵەکایەتی ٧ تیرە بوونیان ھەیە، کە پێکھاتوون لە: * مەلاشەرەفی (مەلاشەرەفیان) * شێوەزووری (شەڤدینی) * مەلازادە * سەکری (سەکران) * وەرتی * باڵەیی * دۆڵەمجەل [[پەڕگە:Ghalghaï (Gligvi) on d'Anville's map in 1751.jpg|وێنۆک|قەوقاز لە ساڵی ١٧٥١ - شوێنی سەرهەڵدانی مەلاشەرەفیەکان]] '''تیرەی مەلاشەرەفی:''' کەسێک بەناوی مەلاشەرەف لە گوندی (زیتک)ی نزیک چیای قەفقاسە ھاتووەتە ئەو ناوچەیە و چوویتە خزمەت شێخ محەممەدی باڵەک تەڕیقەتی وەرگرتووە و ھەر لەو ناوچەیەش ھاوسەرگیری کردووە، بۆچوونێکی تریش ھەیە کە مەلاشەڕەفییەکان ئەسڵیان دەگەڕێتەوە بۆ ھۆزی گەڵاڵی ناوچەی سلێمانی، بەڵام تا ئێستا ھیچ سەرچاوەیەک نییە بۆ ئەم بۆچوونە، بەرەبابی مەلاشەڕەفی بۆ سێ تیرە دابەشبوون و ھەر تیرەیەکیان لە نەوەکانی کوڕێکی مەلاشەڕەفن، کە بەسەر سێ ناوچەدا دابەشبوون، یەکێکیان لە گەڵاڵە و یەکێکیتر لە مێرگە و ئەوەی تریشیان لە ڕوستێ و تاوەکو ئێستاش ھەر لەشوێنی خۆیانن و گەورەی گوندەکانی دەورووبەریانن کە دەکاتە گەڵاڵە و ڕوستێ و مێرگە. مەلاشەرەفی یەکەکێکە لە بەهێزترین بەرەباب و هۆزەکانی کوردستان، لەهەندێک سەرچاوەی تر باسی مەلاشەرەفیەکان کراوە کە بەشێکیان لە [[باکووری کوردستان|باکووری کوردستانن]] و ناویان (ئەرتۆش)ە و نزیکەی شەش ملیۆن کەسن، وە سەرۆکەکەیان ناوی ئەسکەندەر ئاغای ئەرتۆشە، بۆیە ڕەچەڵەک و زمانیان دەگەڕێتەوە بۆ [[کوردیی باکووری|کورمانجی]]. '''تیرەی سەکری (سەکران):''' لە کتێبی پێگەی باڵەکایەتی لە [[شۆڕشی ئەیلوول|شۆڕشی ئەیلولدا]] باسی سەکریەکان کراوە کە لەلایەن [[ڕێباز دلاوەر]] نووسراوە، و دەڵێت سەکریەکان لە دێرزەمانەوە لەو ناوچەیە نیشتەجێن، وەکو مەلاشەڕەفی و شەڤدینیەکان نین کە تەنها چەند کەسێکیان هاتبنە ئەو ناوچەیە و لەو ناوچەیە زۆربووبن، بەڵکو سەکریەکان لەناوچەی پشدەر بووینە و هۆزێکی نیشتەجێ و سەقامگیر بووینە، پێش ئەوەی میراودەلیەکان بێنە ناوچەی پشدەر، هۆزی سەکری دەسەڵاتی تەواویان بەسەر ناوچەی پشدەر و دەورووبەری هەبووە و بەهێزترین هۆزی ناوچەکە بووینە، سەکریەکان خاوەنی زەوی و زارێکی زۆربوونە لە ناوچەی پشدەر و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، وە هەروەها خاوەنی چەندین گوند بوون وەکو: بێشیر، میرە، شلەمرە، دێگە، هۆڕێوە و دارشمان، بەڵام لەگەڵ هاتنی میراودەلیەکان بۆ ناوچەی پشدەر، هەردوو هۆزی میراودەلی و نورەدینی دەبنە هاوپەیمان دژی سەکریەکان و لێدانیان، بۆیە شەڕێک لە نێوانیاندا ڕوودەدات لە [[دۆڵی مڕێ]] لە نزیک گوندی هێرۆ لەناوچەی [[پشدەر]]، لەم شەڕەدا هۆزی سەکری دەشکێن و پشدەر جێدەهێڵن و ڕوودەکەنە ناوچەی باڵەکایەتی. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=پێگەی باڵەکایەتی لە شۆڕشی ئەیلول دا 1961 - 1975 |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/books/%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF/%D9%BE%DB%8E%DA%AF%DB%95%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DA%B5%DB%95%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4%DB%8C-%D9%8A%D9%94%DB%95%DB%8C%D9%84%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%A7-1961-1975 |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=partipedia.org}}</ref> له ناوچه‌ی پشده‌ر له گوندی گه‌ناو قه‌ڵایه‌ک هه‌یە به‌ ناوی قه‌ڵاتی سه‌کران ئاماژه‌یه‌که بو بوونی سه‌کریه‌کان له رابردوودا له ناوچه‌که ئه‌م به‌ره‌بابه سه‌کریه‌کان له ئیستادا له دۆڵی سه‌کران له ناوچه‌ی باڵه‌کایه‌تی به‌ سه‌ر چه‌ند گوندیکدا دابه‌شبوونه. بوچوونیکی تر پییوایه به‌ره‌بابی سه‌کر له شاری [[سەقز|سه‌قزی]] ئێرانە وه هاتبنه باڵه‌کایه‌تی، له گه‌ل تێپه‌ربوونی کات ناوه‌کەیان له سه‌قزی گوراوه بو سه‌کزی و دواتر بووه به‌ سه‌کری، به‌لام له راستیدا بۆچوونی ڕاست ئه‌وه‌ی سه‌کریه‌کان له ناوچه‌ی پشده‌رەوه هاتوونەته ناوچه‌ی باڵه‌کایه‌تی؛ چونکه ئه‌م باسه له سه‌رچاوه‌کان تۆمارکراوه. له گوندی زینوه و خه‌لانیش له نزیک سنووری [[ئێران]] بنه‌ماڵه‌یه‌کی ئایینی هه‌بوونه و ئێستاش لەم ناوچه‌یه‌ن بنه‌ماڵه‌یه‌ک بوونه له شێخانی [[نەقشبەندی|نەقشبه‌ندی]] که ناسراون به‌ شێخانی زینوێ و خه‌لان، ناوبانگێکی زۆری ئایینیان هه‌بووه له باشوور و [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستان]]. عه‌شیره‌تی باڵەک له چه‌ند تیره‌یه‌ک پێکهاتووه و پێکهاته‌ی شیرازه‌ی کومه‌لایه‌تی له زۆربه‌ی هوزه‌کانی تر ساده‌تر بووه، له رووی گه‌وره‌یی و بچووکی عه‌شیره‌تی باڵەک عه‌شیره‌تیکی مامناوه‌ند بووه تا دوای ئه‌وه‌ی بەڕێوەبەرایەتی کارگێڕی له ناوچه‌کەدا دامه‌زراوه به تایبه‌تی دوای ئه‌وه‌ی رێگای هاملتۆن ته‌واوکراوه.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=پێگەی باڵەکایەتی لە شۆڕشی ئەیلول دا 1961 - 1975 |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/books/%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF/%D9%BE%DB%8E%DA%AF%DB%95%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%DA%B5%DB%95%DA%A9%D8%A7%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4%DB%8C-%D9%8A%D9%94%DB%95%DB%8C%D9%84%D9%88%D9%84-%D8%AF%D8%A7-1961-1975 |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=partipedia.org}}</ref> ==== '''تیرەی شەڤدینی (شێوەزووری):''' ==== [[پەڕگە:ئەو ناوچەیەی بەرەبابی شەڤدین نیشتەجێبوون لێیی لە ساڵانی ١٨٠٠.png|وێنۆک|ئەو ناوچەیەی بەرەبابی شەڤدین نیشتەجێبوون لێیی لە نێوان ساڵانی ١٥٠٠ تا کۆتاییەکانی ١٧٠٠]] [[شەڤدین]] ناوی ئەو باوە گەورەیەیە کە بەرەبابەکەی دامەزراندووە و ھەر خۆیان بە نەوەی ئەو دادەنێن، شەڤدین ناوێکی بادینیە و زیاتر لە ناوچەکانی [[میرنشینی بادینان|بادینان]] و [[باکووری کوردستان]] بەناوبانگە، [[شەڤدین]] بە ناوی ناوچەیەک کراوەتەوە کە لە [[باکووری کوردستان]] هەیە و سەر بە پارێزگای ([[چەولیگ|چەولیك]])ە وە پێشتر ناوی شێوەزوور بووە، لە شانە شاخاوییەکانی باکووری کوردستان، لە ڕۆژئاوای زێی گەورە، خاکێک هەڵکەوتووە کە سەردەمانێک ناوێکی دیکەی هەبوو. پێش ئەوەی ناوی [[شەڤدین]] بن، ئەم ناوچەیە بە شێوەزوور ناسرابوو، ناوێک کە ئێستا لە تۆمارە فەرمییەکان لەبیرکراوە بەڵام هێشتا بە هێمنی لە دڵ و یادەوەرییەکانی ئەو کەسانەدا زیندووە کە سەر بەو ناوچەیەن. شێوەزوور تەنیا شوێنێک نەبوو؛ سەرەتای گەلێک بوو، ئەو خاکەی کە هۆزی بەرەبابی شەڤدینی تێیدا لەدایک بووە، ناسنامەکەی تێیدا ڕەگی داکوتاوە و بۆ یەکەمجار چیرۆکەکەیان دەستی بە گێڕانەوە کردووە. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Hassanpour |یەکەم=Amir |ڕێکەوت=١٩٩٦|سەردێڕ=Review of Agha, Shaikh and State: The Social and Political Structures of Kurdistan |ناونیشان=https://www.jstor.org/stable/4310984 |journal=Iranian Studies |بەرگ=٢٩|issue=1/2 |پەڕەکان=٢٠٠–٢٠٤|issn=0021-0862}}</ref> [[شەڤدین|شەڤدینیەکان]] ئێستا لە سێ پارچەی [[کوردستان]] نیشتەجێن ([[باکووری کوردستان|باکوور]]، [[باشووری کوردستان|باشوور]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژهەڵات]])، زمانی باب و باپیرانیان [[کوردیی باکووری|کورمانجیە]]، شەڤدینیەکان لە [[باکووری کوردستان]] [[جەمەدانی سوور]] دەبەستن و زیاتر کاری شوانی و کشتوکاڵ دەکەن، تاوەکو ئێستاش وازیان لە بەخێوکردنی بزن و مەڕ و کشتوکاڵکردن نەهێناوە، ئەو تیرەیە زیاتر کوێستان و ناوچە شاخاویەکان دەژین. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=International Colony Kurdistan |ناونیشان=https://www.goodreads.com/book/show/6056571-international-colony-kurdistan |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Goodreads |زمان=en}}</ref> ناوی [[شەڤدین]] لەناو دڵی شێوەزووردا لەدایک بووە، بەو پێیەی ئەو کەسانەی کە هەمیشە سەر بەو خاکە بوون، بە پەیوەندییان بەو خاکەوە ناسران. بە تێپەڕبوونی کات وشەی شەڤدین نەک تەنها ناوی گەلێک بەڵکو بۆ خودی شوێنەکە. ئەوەی ڕۆژێک شێوەزوور بوو، شانە جوگرافییەکە، بوو بە شەڤدین - ناسنامەی خێڵەکی ئێستا کە ئەوەندە پەیوەندیان نزیکە لەگەڵ شاخەکاندا کە ناتواندرێ لێیان جیا بکرێتەوە. ئەمە تەنیا گۆڕینی ناو نەبوو؛ پەرەسەندنی سروشتی یادەوەری بوو، تێکەڵبوونی شوێن و مرۆڤەکان بوو بۆ یەک ناسنامەی هەمیشەیی. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Jügel |یەکەم=Thomas |ڕێکەوت=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤|سەردێڕ=On the linguistic history of Kurdish |ناونیشان=https://doi.org/10.33182/ks.v2i2.398 |journal=Kurdish Studies |بەرگ=١|issue=1 |پەڕەکان=١٢٣–١٤٢|doi=10.33182/ks.v2i2.398 |issn=2051-4891}}</ref> بەڵام ئەم گۆڕانکارییە بەبێ سەختی و ماندووبوون ڕووی نەدا، زۆرێک لە شەڤدینیەکان زێدی باوباپیرانیان بەجێهێشت و بەرەو باشوور ڕۆیشتن، بەسەر بەرزایی و ڕووبارەکاندا، لە کۆتاییدا لە ناوچەکانی ئێستای [[ھەرێمی کوردستان|هەرێمی کوردستان]] نیشتەجێبوون، هەندێکیشیان ئێستا لە ئێرانن، سەرەتا لە [[مێرگەسۆر]] نیشتەجێبوون، پاشان کۆچیانکرد بەرەو کوێستانەکانی ئێستای باڵەکایەتی، لەوێ ڕەگ و ڕیشەیان داکوتی و هەندێکیشیان چوون بۆ ڕۆژهەڵاتی کوردستان و تاوەکو ئێستاش ماون، لەوێ لە گوندی [[زێوکە]] نیشتەجێن. <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=TAHSIN MOHAMMED |یەکەم=DANA |دوایین٢=BAKTIAR HASHIM |یەکەم٢=ZHINO |ڕێکەوت=٢٠ی ئازاری ٢٠٢٠|سەردێڕ=The Productivity of Affixes of Words Derived from Bases in Hawrami Dialect |ناونیشان=https://doi.org/10.31918/twejer.2031.2 |journal=Twejer |بەرگ=٣|issue=1 |پەڕەکان=٦١–١٠٠|doi=10.31918/twejer.2031.2 |issn=2617-0744}}</ref> [[پەڕگە:گوندی ناوەندەی باڵەکایەتی - ناوچەی شێوەزوور.jpg|وێنۆک|گوندی ناوەندەی ناوچەی شێوەزوور (شەڤدینان)]] لەبارەی چۆنیەتی ھاتنی شەڤدینیەکان بۆ ناوچەی باڵەکایەتی [[ئیدموند لیچ]] کە ئەفسەرێکی بەریتانیە دەربارەی شەڤدینییەکان نوسیویەتی و باسی کردووە، لە کتێبی (Social And Economic Organisation Of The Rowanduz Kurds) باسی کردووە کە ئەم تیرەیە لەکوێوەھاتوون، دەڵێت عەلی ئاغای ڕایات کە باسی ڕەچەڵەکی خۆی بۆ دەکردم دەیگوت: شەڤدین چەندین پشت بەر لە ئێستا ژیاوە و ئەوکات خۆی و خانەوادەکەی لە باکووری کوردستان ژیاون، پاشان هاتوون بۆ ناوجەکانی بادینان و بەدوای زەوی باشتر گەڕاون و بۆ ڕۆژھەڵات کۆچیان کردووە، بەشێکی بەرەبابی شەڤدینی کەوتۆتە ڕۆھەڵاتی کوردستان و گوندی (زێوکە)یان ئاوەدانکردۆتەوە، بەرەبابی شەڤدینیش سێ لقیان لێدەبێتەوە ئەوانیش (قادر ئاغا، کاکە حەسەنی، حەمەدی بابەکر ئاغا) ئەوانە بابەگەورەی تیرەکانن.<ref name=":2">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Leach|یەکەم=E. R.|ناونیشان=http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.214737|سەردێڕ=Social And Economic Organisation Of The Rowanduz Kurds|ڕێکەوت=١٩٤٠}}</ref> ئەو کتێبەی باسی شێوەزوور و شەڤدین دەکات، بەڵگەیەکی مێژووییە لەسەر ئەو ڕاستیەی کە [[شێوەزوور]] ناوچەیەک بووە لە دەورووبەری قەزای [[مێرگەسۆر]] و [[زێی گەورە]]، ئەو بەرەبابە لەوێ سەری هەڵداوە و تاوەکو ئێستاش ئەو ناوە بەکاردێنن بۆخۆیان، بەڵام جگە لەوەی کە لەوێ سەری هەڵدابێت، چەندین سەدە لەو ناوچەیە ژیاون و مەڕ و ماڵاتیان بەخێوکردووە و بژێوی ژیانیان لەسەر کشتوکاڵ بووە، شەڤدینیەکان لە ناوجەکانی: شرێ، ئیروان، ئەلکێ، سەکۆی سەروو، تایبەت لە دەوروبەری شانەدەر و ئەو دۆڵانەی بەرەو گۆرەتوو و مەلاسوار دەچن، سەدان ساڵ لەو ناوچەیە ماونەتەوە ژیانیانکردووە. <ref name=":2" /> پارچەی [[کوردستان]] نیشتەجێن ([[باکووری کوردستان|باکوور]]، [[باشووری کوردستان|باشوور]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژهەڵات]])، زمانی باب و باپیرانیان [[کوردیی باکووری|کورمانجیە]]، شەڤدینیەکان لە [[باکووری کوردستان]] [[جەمەدانی سوور]] دەبەستن و زیاتر کاری شوانی و کشتوکاڵ دەکەن، تاوەکو ئێستاش وازیان لە بەخێوکردنی بزن و مەڕ و کشتوکاڵکردن نەهێناوە، ئەو تیرەیە زیاتر کوێستان و ناوچە شاخاویەکان دەژین. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Social and Economic Organisation of the Rowanduz Kurds |ناونیشان=https://bnk.institutkurde.org/catalogue/detail.php?pirtuk=1794 |ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=bnk.institutkurde.org}}</ref> شەڤدینیەکان لەگەڵ خەڵکی ناوچەی بادینان خزمایەتیان هەیە، چونکە ماوەیەک لە مێرگەسۆر و ناوچەکانی دەورووبەری زێی گەورە نیشتەجێبوون، پاشان کۆچیانکرد بەرەو ڕایات و ڕواندز و باڵەکایەتی ئێستا. <ref name=":2" /> <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Kurdistan |یەکەم=The Spirit of |ڕێکەوت=١ی کانوونی دووەمی ١٩٢٠|سەردێڕ=From Mergasor to Choman: The Story of the Shevdin Families |ناونیشان=https://www.academia.edu/129689657/From_Mergasor_to_Choman_The_Story_of_the_Shevdin_Families |journal=The Spirit of Kurdistan}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=The Spirit of Kurdistan|ناونیشان=http://archive.org/details/from-mergasor-to-choman-balakayati-the-story-of-the-shevdin-families|سەردێڕ=From Mergasor To Choman ( Balakayati) The Story Of The Shevdin Families|ڕێکەوت=١ی شوباتی ١٩٢٠}}</ref> هەر وەک لە کتێبی ''AŞİRET DERSİM (DERSİM AŞİRETLERİ) SEYFİ CENGİZ'' لە لاپەڕە ٥٨ باسی شەڤدینیەکان کراوە و ناوی شەڤدین لەناو لیستی هۆزە کوردیەکانە لە ناوچەی [[پارێزگای دێرسیم|دێرسیم]]. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=admin |سەردێڕ=Aşiret Aşiret Dersim |ناونیشان=https://yolpedia.eu/asiret-asiret-dersim/ |ڕێکەوتی سەردان=٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=YolPedia {{!}} Kütüphâne |زمان=tr}}</ref> کە هەندێک لەو بەرەبابە لەو ناوچەیەش بوونیان هەیە تاوەکو ئێستاش. [[عەلی ئاغای رایات]] زانیاری زیاتری نەداوە بەو کەسانەی هاتوونە لای و پرسیویانە، لەوانەیە ئەوەش هۆکارێک یان نهێنیەکی لەپشتبێت بۆ ئەوکات کە نەیویستووە بیدرکێنێت، بەڵام لە تۆمارە مێژووییەکان و بەپێیی سەرچاوەکان دەریدەخات کە شەڤدینیەکان لە ناوچەی بادینانەوە هاتوون. شەڤدینییەکان لەکۆنەوە لە کوێستانەکانی باڵەکایەتی ژیاون و خاوەنی زەوییەکانی دەورووبەری چۆمانن کە بەشێکیان پێکدێن لە: دەربەند، ڕایات، شۆرە، ناوەندە، گوندەژۆر، گەلەژێر، ئالانە، دۆڵەبۆن… ھتد) کە سەدان لەو ناوچەیە نیشتەجێن و خاوەنی زەویەکانن، تەمەندی بەرەبابی شەڤدین زیاترە لە ٦٠٠ ساڵ، کا تا ئەمڕۆش ھەر شوێنی خۆیانن، بەھۆی ئەوەی کە لە کۆنەوە لە ناوچەکانی بادینانەوە سەریان ھەڵداوە، تا ئێستاش زمانی ئاخاوتنیان کورمانجی و سۆرانی تێکەڵ بەیەک دەکەن، بەڵام لەگەڵ زاڵبوونی میرنشینی سۆران بەسەر ئەو ناوچەیە، کاریگەری زمانەوانی زۆری ھەبوو بۆیان، بەڵام نەیانهێشتووە وشەی شێوەزوور و شەڤدین لەبیربکرێن. بەپێی بەڵگەنامە جیهانیەکان، شێوەزوور جگە لە ناوچەی باڵەکایەتی، پێشتر لە مێرگەسۆر و چەولیک هەبووە، بەڵام بەهۆی ڕوودانی زۆرتین شەڕ و کارەسات و ڕووداو لەو ناوچەیەی کوردستان، ناوەکانی گۆڕاوە. '''سەرکوتکردنی شەڤدینیەکان و لەناوبردنی ناوی شەڤدین:''' ئەندامانی تیرە و بەرەبابی شەڤدینی نەدەوێران بڵێن ئێمە شەڤدینین، چونکە گرژی و ململانێیەکی توند هەبوو لەناوخۆی هۆزی باڵەک، کاتێک ئیدمۆند لیچ لە شێوەزووریەکان (شەڤدینیەکان) دەپرسێت ئێوە چ هۆزێکن یان تیرەیەکن، زۆر بە ترس و شەرمەوە و بە دەنگێکی نزم دەڵێن ئێمە شەڤدینین، لەژێر ترس و ناخۆشی و گەمارۆکانەوە هێشتا وازیان لە ناوی شەڤدین نەهێناوە و شانازیان کردووە کە نەوەی ئەون. <ref name=":02">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Leach|یەکەم=E. R.|ناونیشان=http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.214737|سەردێڕ=Social And Economic Organisation Of The Rowanduz Kurds|ڕێکەوت=١٩٤٠}}</ref> لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٩ و سەرەتاکانی سەدەی ٢٠ ململانێیەکی توند هەبوو لە نێوان سەرۆک هۆز و ئاغاکانی باڵەک، عەلی ئاغای ڕایات یەک ئامانجی هەبوو، ئەویش ئەوەبوو کە شەڤدینیەکان وەک هۆزێکی سەربەخۆ بناسێنێت، نەیدەویست جگە لە شەڤدینیەکان کەسی تر نیشتەجێبێت لەسەر زەوی و کوێستانەکانیان. <ref name=":2" /> بۆیە بەگوێرەی کارەکانی '''عەلی ئاغای ڕایات''' (سەرۆکی شێوەزووریەکان)، مەبەستی ئەوەبووە هەموو شێوەزووریەک لەدوای ناوی خۆی ووشەی شەڤدینی بەکاربێنێت، بۆ ئەوەی پارێزگاری لە ناسنامەی سەرەکی خۆیان بکەن، نەک بە گوند یان ناوچە خۆیان بناسێنن. لەئێستادا خەڵکی [[باڵەکایەتی]] و هۆزی باڵەک بە تەبایی و ئارامی بەیەکەوە ژیان دەکەن و لەهەموو خۆشی و ناخۆشیەک لەپشت یەکترن و جیاوازی ناکەن لەنێوان بەرەباب و تیرەکان، هەموویان یەکدەنگ و یەک هەڵوێستن، هەریەک لە تیرە و بەرەبابەکانی هۆزی باڵەک و باڵەکایەتی ئێستا خاوەنی زەویەکان وکوێستانەکان و گوند و دێیەکانی ئەو ناوچەیەیەن و بە هاوڵاتی ڕەسەنی ئەو ناوچەیە دادەندرێن بەبێ جیاوازی. ھەندێک لە بنەماڵەکانی ھۆزی باڵەک: # ڕۆستێ (ئازاد عریف شێخ) # کۆسرەتان (ماڵی حاجی ئاغا) # ناوپردان (حمدامین اغا و احمداغا و مستەفا اغا) مەلاشەرەفی # سەکڕان # وەڵاش (ماڵی شێخ محەممەد ئاغا) # گەڵاڵە (مەلاشەرەفیان) # ڕەژدوور (ماڵی شەریف ئاغا) # ماکۆسان # شیوەلۆک (ماڵی ڕەشید ئاغا) # سایا # وەلزە # قەسرێ(ماڵی ھەمزە ئاغا) # گرتک # سمێڵان # شێرکاوە # سۆرەبان # ماونانێ # چۆمساک # گۆرانی # قەڵات # وەسان # سەرکان # گەزنە # دیلمان # گولان # بۆران # بەستێ # بێشێ # دێڵزە * شیوەزووری (شەڤدینی):لەچەندین گوند و کوێستانی باڵەکان ھەن بەتایبەت لە چۆمان وەک: # ئاڵانە # دەربەند # گوندەژۆر # شۆرە (شۆرێ) # ناوەندە # گەلەژێر # ڕایەت * وەھاب ئاغای ڕەواندوزێ:نیرەیەکی بەربڵاون لەگوندەکانی دەوروبەری ڕەواندوز و چۆمان. * سلێمان بەگی دەرگەڵە:چەندین خێزانن لەگوندەکانی دەرگەڵە و چۆمباڕۆک و مامز (حافز) == شەهید مستەفا ناوپردانی - سەرۆک هۆزی باڵەک == مستەفا ئاغا ناوپردانی، لەگوندی [[ناوپردان]] لە بنەماڵەیەکی شۆڕشگێڕی دیاری [[کوردستان]] لە دایکبووە، هەر لە تەمەنی لاویەتیدا توانی خزمەت بە گەلەکەی خۆی بکات و سەرکردایەتی عەشیرەتەکەی بکات، شەهید مستەفا ئەو کەسە بوو کە بێ جیاوازی خزمەتی خەڵکی خۆی کردووەو نەیهێشتووە کەس غەدر لە هەر تاکێکی [[باڵەک]] بکات لەهەر شوێنێک بێت، یارمەتیدەرێکی سەرەکی [[پێشمەرگە|پێشمەرگەکانی کوردستان]] بوو بێ جیاوازی خزمەتی زۆری شۆڕشەکانی کردووە، چەندین جار لە لایەن [[بەعس|حکومەتی بەعسەوە]] دەست بەسەر کراوە لە زیندانی [[زیندانی ئەبووغرێب|ئەبوو غرێب]] بەتۆمەتی یارمەتیدانی شۆڕشەکانی کوردستان، شەهید مستەفا لە ١١ی ٣ی ١٩٩١ بۆ هەوێنی ئازادی کوردستان لە شاری [[ھەولێر|هەولێر]] گیانی خۆی کردە قوربانی، ئەو سەرووەت و سامانەی دوای شەهید بوونی خۆی جێیهێشت تەنها کاروو کردەووە باشەکانی خۆی بوون کە ئێستا هەزاران ڕۆڵەی باڵەک و [[کوردستان]] شانازی پێوە ئەکات . ==== ڕاپەڕینەکەی ئاداری ساڵی ١٩٩١ ==== رۆژی ١١ی ئاداری ساڵی ١٩٩١ [[ڕاپەڕینی ١٩٩١|راپەڕینی هەولێر]] دەستیپێکرد. پێش دەستپێکردنی راپەڕین، لە ماڵی مستەفا ناوپردانی پلانەکە دانرا و هەر لەوێش دەستپێکرا. [[مامەند مەمیخەلی]]، فەرماندەیەکی پێشمەرگەیە و بەشداربووی راپەڕینە دەڵێ: دوو هەفتە پێش راپەڕین راو تەگبیری راپەڕین دەکران، نامەی [[مەسعوود بارزانی|سەرۆک بارزانی]] و بەرەی کوردستانیمان بۆهات و ئامادەکارییەکان دەستپێکران. بەرەبەیانی رۆژی ١١ی ئاداری ١٩٩١ یەکەم تەقەی راپەڕینی هەولێر لە [[شاوێس]] دەستیپێکرد. مامەند مەمیخەلی دەڵێ: تاریک و روونی بەیانی شەڕمان دەستپێکردوو لە سێ لاوە لێماندان و بەرگریان دەکرد، بەڵام خۆیان رانەگرت و بە پێی ئەو پلانەی دامان نابوو رۆشتینە پێش. شەڕەکی قورس لەنێوان راپەڕیوان و سەربازانی بەعس دروستبوو، سەربازەکان خۆیان رانەگرت و پاشەکشەیان کرد، بەڵام بە تۆپ و هاوەن لە راپەڕیوەکانیان دەدا، خۆشەوی ناوپردانی یەکێک لە بەشداربووانی راپەڕین و برای مستەفا ناوپردانی گوتی: هاوەنێکمان بەناوکەوت، من برینداربووم و مستەفای برام شەهیدبوو، یەکێکی دیکەش بەناوی کاک سەلیم برینداربوو دوو رۆژ دوای ئەوە شەهیدبوو. بەڵام رێگەمان نەدا خەڵکەکە ساردبنەوەو لە هێرشکردن بەردەوام بوون. [[نافیز ناوپردانی]] کوڕی مستەفا ناوپردانی دەڵێ: کە باوکم شەهیدبوو زۆر تووڕەبووین، کەتیبەکەمان بە تەواوی دەستگیرکردن و بەرپرسەکانمان هێنان، گوتیان لە شوێنی شەهیدبوونی باوکت بیانکوژنەوە، بەڵام ئەو کارەمان نەکرد و تەسلیمی بەرەی کوردستانیمان کردن. == عەلی ئاغای ڕایات == [[پەڕگە:عەلی ئاغای ڕایات.png|وێنۆک|کوڕەزای عەلی ئاغای ڕایات]] حاجی عەلی ئاغا ڕایات (شەڤدینی) پێدەچێت عەلی ئاغا لە نێوان ساڵانی ١٨٦٠ بۆ ١٨٨٠ لەدایک بووبێت، بەڵام ھیچ کاتێکی یەکلاکەرەوە لە ئەدەبیاتی مێژوویی گشتیدا تۆمار نەکراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Leach|یەکەم=E. R.|ناونیشان=http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.214737|سەردێڕ=Social And Economic Organisation Of The Rowanduz Kurds|ڕێکەوت=١٩٤٠}}</ref> [[پەڕگە:عەلی ئاغای ڕایەت.png|وێنۆک|لە راستەوە: بەڕێوەبەری پۆلیسی ڕواندز، عەلی ئاغای ڕایات، محەممەد عەلی ئاغا. نەناسراو. وەهاب ئاغای جوندیان. ساڵی سییەکانی سەدەی رابردوو]] [[ئیدموند لیچ]] لە کتێبی ''Social And Economic Organisation Of The Rowanduz Kurds''<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Leach|یەکەم=E. R.|ناونیشان=http://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.214737|سەردێڕ=Social And Economic Organisation Of The Rowanduz Kurds|ڕێکەوت=١٩٤٠}}</ref> و [[کاپتن ھای|سێر ویلیام ڕوپەرت ھای]] ناسراو بە [[کاپتن ھای]] لە کتێبی ''Two Years in Kurdistan''<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Hay|یەکەم=William Rupert|ناونیشان=http://archive.org/details/twoyearsinkurdis00hayw|سەردێڕ=Two years in Kurdistan: experiences of a political officer, 1918–1920|ڕێکەوت=١٩٢١|بڵاوکەرەوە=London: Sidgwick & Jackson, ltd|ئەوانی تر=Robarts – University of Toronto}}</ref> باسی عەلی ئاغای ڕایات دەکەن و دەڵێن، عەلی ئاغا بە پیاوێکی بێدەنگ و سمێڵ ڕەش بوو، و یەکێک لە گەورەترین ئاغایەکانی ھۆزی باڵەک وەسف دەکرا ئەوکات، لە نزیک ڕایات میوانداری کردین، کە چادرە ڕەشەکانی لە شانۆیەکی شاخاوی وێنەکێشدا دانرابوون. کەمپەکەی لە سەرووی گوندی وێرانکراوی [[ڕایات]]بوو، زۆر میوان دۆستبوو، زۆر ڕێزی گرتین و یارمەتیداین، دیوەخانەکەی ھەمووکات جمەی دەھات و خزمەتی خەڵکی دەکرد، پیاوێکی چاونەترس بوو، ھەرگیز مووچەی لە [[شانشینی یەکگرتوو|ئینگلیزەکان]] وەرنەدەگرت، خۆی نەدەچەماندەوە بۆ ھیچ کەسێک، شێوازی سەرکردایەتیکردنی ڕەگ و ڕیشەی لە بەھا تەقلیدییەکانی کورددا بوو. بە ڕەفتاری بێدەنگ و بەڕێز و ھەستی بەھێزی شەرەفی خێڵەکی و خۆبەخشی بێوچان بۆ کۆمەڵگاکەی ناسرابوو. بە پێچەوانەی زۆرێک لە ئاغاکانی دیکەی ئەو سەردەمە - بە تایبەت ئەوانەی کە مووچەی حکوومەتیان لە بەرامبەر دڵسۆزی سیاسی یان دەستوەردان نەکردندا وەرگرتووە - عەلی ئاغا پشتی بە پاڵپشتی دەوڵەت نەبەستووە. ئەم سەربەخۆیییە ئابوورییە وەرگێڕدرا بۆ فۆرمێکی ڕەسەنتر و بەردەوامتر لە سەرکردایەتی، کە نەک لەسەر بنەمای زۆرەملێ یان سەروەت و سامان، بەڵکو لەسەر بنەمای خزمایەتی و داب و نەریتی و یەکپارچەیی کەسی. گرنگ ئەوەیە عەلی ئاغا بە قووڵی تێکەڵ بە ژیانی کۆمەڵایەتی و ڕیتمە وەرزییەکانی [[کورد|گەلەکەی]] بوو. لە مانگەکانی ھاویندا کە ژیان لە گوندە شاخاوییە بەرزەکاندا زیاتر بوو، گوندی بەردینی ڕایاتی بەجێدەھێشت و ئۆردوگایەکی وەرزی - ھۆبا - کە لە چادرە ڕەشەکان دروست کرابوو، دادەمەزرێنێت. ئەم کەمپە گەڕۆکانە ڕەنگدانەوەی ڕەگ و ڕیشەی شوانکاری نەریتی خێڵەکە بوون و بە شێوەیەکی گشتی لە نێوان خزمەکاندا ھاوبەش بوون. بۆ نموونە لە کەمپێکی ھاوینەدا عەلی ئاغا لە ھۆبایەکدا دەژیا لەکاتێکدا براکەی لە ھۆبایەکی دیکەی نزیکدا دەژیا و ھەردووکیان لەلایەن شوێنکەوتووانی خۆیانەوە دەورە دراون. [[پەڕگە:عەلی ئاغای ڕایەت - شەڤدینی.jpg|وێنۆک|وێنەیەکی دەگمەن و مێژوویی کوردستان، نیزیک هەشتا ساڵی پێشوو، له ڕاستەوە: حاجی شێخ عەلائەددین حوسەینی نەقشبەندی، عەلی ئاغای ڕایات، مام شێخ عوبەیدوڵڵای زینوێ و ڕاوەستاو له ڕاستەوە: شێخ عەبدوڵڵا، شێخ عەبدولقادر، سەید مارف، حاجی شێخ سەیید تەها شەهابەددین کەماڵیزادەی نەقشبەندی و مەلا یۆسف]] شەڤدینییەکان لەژێر سەرکردایەتی عەلی ئاغا وەک یەکێک لە یەکگرتووترین گرووپە خێڵەکییە کوردییەکانی ئەو سەردەمە سەیر دەکران. ئەم یەکگرتوویییە بەشێکی زۆری بەھۆی بڕیاری عەلی ئاغا بوو بۆ پاراستنی دووری لە ھەردوو حکوومەتی ناوەندی عێراق و توخمە دەستکاریکەرەکانی ئیدارەی کۆلۆنیالیزمی بەریتانیا. لەکاتێکدا ھۆزەکانی دیکە لەتبوون یان لە ڕووی ئابووری و کۆمەڵایەتییەوە وابەستەی بەغدا یان ڕاوێژکارانی بەریتانیا بوون- زۆرجار لە بەرامبەر دڵسۆزی یان ئاشتیدا یارمەتییەکانیان وەرگرتبوو- شەڤدینییەکانی عەلی ئاغا یەکپارچەیی خۆیان پاراست. ئەمەش وای کرد لە ھەندێک ڕووەوە لە ڕووی سیاسییەوە لاوازتر بن، بەڵام لە ڕووی کولتوورییەوە بەھێزتر و یەکگرتووتر بن. ھەروەھا حوکمڕانی عەلی ئاغا بە تێکەڵەیەک لە نەریت و پراگماتیزم دیار بوو. بە ڕێگەی تاکڕەوانە حوکمڕانی نەدەکرد؛ بەڵکو سەرکردایەتییەکەی زۆر پشتی بە پەیوەندییە خزمایەتییە بەرامبەرەکان، داب و نەریتی ھاوبەش و ناسنامەیەکی مێژوویی ھاوبەش بەستبوو. بڕیارەکان بە ئەنجومەنی ھۆزەکان و کۆدەنگی گەورەکان لە قاڵب دەدرا. بەم شێوەیە دەسەڵاتی نەک وەک سەروەرێکی فیۆداڵی، بەڵکو وەک سەرۆکی ڕەمزی بنەماڵەیەکی گەورە- ڕێزی لێدەگیرا، گوێڕایەڵی دەکرا. بە کورتی عەلی ئاغا زیاتر بوو لە سەرکردەیەکی عەشیرەت. ھێمای خۆڕاگری و خۆبژێوی و شانازی کولتووری کورد بوو. ڕەتکردنەوەی سازشکردن لەسەر سەربەخۆیی گەلەکەی بۆ دەستکەوتی سیاسی کورتخایەن، جەختکردنەوە لەسەر ھاودەنگی خێڵەکی لەسەر تەماحی کەسی و توانای پاراستنی شوناس و ھێزی شەڤدینی و باڵەک لە سەردەمێکی پڕ لە گێژاودا، لە ڕیزی سەرکردە دیارەکانی کورد لە نەوەی خۆیدا دادەنێت. چیرۆکەکەی ھەم وەک تۆمارێکی سەردەمێکی ڕابردوو و ھەم وەک بەڵگەیەک بۆ ئەو بەھا بەردەوامانەی کە لە مێژە کۆمەڵگای خێڵەکی کوردی لە چیاکانی [[عێراق|باکووری عێراقدا]] پاراستووە. === هاملتۆن لە دیوەخانی عەلی ئاغای ڕایەت === نارشیبا مایلن هاملتون، وەک ئەندازیاریەکی بەریتانیا، لە ساڵانی (١٩٢٧–١٩٣٢) دەستی بە پڕۆژەیەک کرد کە ڕێگایەک بە کوردستاندا لێدابوو. ئەم ڕێگایە بە ناوی "ڕێگای هاملتون" ناسرا و درێژییەکەی ١٨٠ کیلۆمەترە، دەبێت لە شاری ھەولێرەوە تا خەڵاتری سنووری حاجی ئۆمەران، هاملتون بۆ تەواوکردنی پڕۆژەکە، پێویستی بە هاوکارێتی و پشتیوانی هەبوو لە چەند كەسایەتییەکی سنووری رواندز، دیانا، و باڵەکایەتی نزیک. بەم شێوەیە، بێ ڕێگری لەو ناوچەیانە، ناتوانرا پڕۆژەکە تەواو بکرێت، کاتێک هاملتون گەیشتە رواندز، بەم مەبەستەوە نزیکبۆوە لە سەرۆکە خەڵکەکان. بەرەو گوندی بەرسیرین ڕۆشت و لەگەڵ عەزیز ئاغای بەرسیرین تێکەڵاوی هەبوو. دواتر گەیشتە گوندی "رایات" لە سنووری حاجی ئۆمەران. [[پەڕگە:عەلی ئاغای ڕایات لەگەڵ دۆستەکانی.png|وێنۆک|دەربەند، چۆمان - لە راستەوە: (سەید مستەفای بنەکاولی)، (ملازم عەزیزی فڕۆکەوان)، (ملازم عبدالرحمن کەمیل)، (مام عزەت سلێمان بەگ)، (مام مینەی عەلی ئاغای رایەتی - سەرۆک عەشیرەتی باڵەک - تیرەی شێوەزووری)، (خاڵ ئەحمەد ئاغای مێرگەسۆری - سەرۆک عەشیرەتی شێروانی)]] بەپێی قسەی هاملتۆنبێت، لە ساڵانی کۆتایی ١٩٢٠ەکان، گوندی ڕایات تاکە گوند بوو کە زۆر قەرەبالغ بوو. پیرەپیاوەکانی گوندەکە دەڵێن: رایات بۆ رواندز گەڕاجی گواستنەوەی نەفەری هەبوو، گەشتیار و نەفەریان بۆ گوندی رایات دەھێنا، بە تایبەتی دوای رواندز ڕایات شوێنی سنوورەکە بوو کە ئاوادانییەکی زیاتر لە گوندەکانی تر هەبوو. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=668 Zarikrmanji |ناونیشان=https://www.calameo.com/read/005052091631ec9520603 |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=calameo.com |زمان=en}}</ref> ==== عەلی ئاغا لە پێشوازی هاملتۆن ==== هەموو کاتێک ئاسایی بوو کە کەسێک دەچێت بە میوانی سەرۆکی خێلێک، پێشتر ئاگادار دەکرێت بۆ ئەوەی خزمەتی باشی بۆ بکرێت. بۆیەش، هاملتون پێشتر عەلی ئاغا لە هاتنەکەی ئاگادار دەکاتەوە، کاتێک هاملتۆن گەیشتووەتە گوندی رایات، عەلی ئاغا بەناو بەفەرەکەدا بە پێریانی هاتووە. عەلی ئاغای رایات برایەکی هەبوو بە ناوی "خانە"، و خانەش کوڕێکی هەبوو بە ناوی "حاجی عەولا". ئێستا کوڕەکانی حاجی عەولا ئاغا بە هەمان شێوە لە دەڤەری باڵەکایەتی ناسراون، هەروەها، عەلی ئاغا کوڕێکی تریش هەبوو بە ناوی "مینه ئاغا"، و کوڕەکانی ئەویش ئەویش بە شێوەیەکی هاوشێوە لە ناوچەکە دیارن و خاوەنی گوندەکەیانن، هەموو کات خزمەت لە دیوەخانی عەلی ئاغا کراوە، و هەر کێشەیەک کە لە ناوچەکە ڕوویدەدا، لەسەر دەستی ئەم ئاغایە چارەسەری دەکرا.<blockquote>'''هاملتۆن دەڵێت: عەلی ئاغای ڕایات پیاوێکی بەتەمەن و بە شەخسیەت بوو.'''</blockquote> == گەورە و کاربەدەستانی ھۆزەکە == لەناو باڵەک ھەر تیرەو تایبەتمەندی خۆی ھەیە کە لەکۆنەوە لەکاتی نیشتەجێبونیان لەناوچەکە ئەم ڕەوشت و ناو و ئەرکانەیان پێ ڕاسپاردوون، سەرۆکی ھۆزەکەو گەورەی ھۆزەکە مەلاشەرەفییەکانن، کە کەسانی دەوڵەمەند و دلێر و باڵادەستن زۆڕینەی زەوییەکان ھی ئەوانن، بەڵام تیرەکانی تر کاری تریان پێ سپێڕدراوە وەک مەلازادەکان کە بەدوای ئایین و [[خواپەرستی]] کەوتون یان پیرەباوەیییەکان زیاتر سەرقاڵی زانست و ڕۆشەنبیرین.<ref>https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=2013060210435578378&lng=1</ref> === سەرکردە دیارەکانی باڵەک === * مەلاشەرەف سەرۆک و خاوەن زەوی باڵەکەکان، لەسەدەی ١٧ ھەمەوە. * سلێمان ئاغا، سەرۆک ھۆز لەسەدەی ١٨ ھەم. * شێخ محەممەد ئاغا (لە ١٩٥٢ کۆچی دوایی کرد) سەرکردەی بەھێزی باڵەکان بوو، پەیوەندییەکی بەھێزی ھەبوو لەگەڵ ئینگلیزەکان و پاشاکانی عێراق، لە ساڵی ١٩٣٨ بوو بەئەندامی پەرلەمانی عێراق. * عەلی ئاغای ڕایات، سەرۆک ھۆزی باڵەک و ئاغا و گەورەی ناوچەی شێوەزوور (شەڤدینی). * حمدامین اغا ناوپردان لە تەمەنی ١٢٤ ساڵی کۆچی دوای کردووە بیاوێکی ئازا و چاو نەترس بووە * شەھید مستەفا ئەحمەد حمدامین ئاغا ناوپردانی (سەرۆک هۆزی باڵەک) بەڵام بەھەموو جەنگاوەرەکانییەوە لە حکوومەت یاخی بوو چوە پاڵ پێشمەرگەکان دژ بەحکومەتی سەدام حوسێن، لەجەنگی گرتنی ھەولێر ١٩٩١ شەھیدکرا. * ئەسعەد ئەحمەد حمدامین ئاغای ناوپردان برا گەورەی (شەھید مستەفا ناوپردانی) * نافیز مستەفا ناوپردانی کوری شەھید مستەفا ناوپردانی (سەرۆک عشیرەتی باڵەک) ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای ھەولێر * شێ محەممەد باڵەک، پێشمەرگەیەکی دلێر و دیاری کوردستان بوو، ئەندامی مەکتەبی سیاسی پاسۆک بوو. * یاخی باڵەک، گەنجێکی نوێ خوازی باڵەک بوو لەتەمەنی ھەرزەکاری بەرەو ئەمریکا کۆچی کرد، توانی ببێتە سەرباز لە بەتالیۆنی یەکی سوپای ئەمریکا. * حەسەن کوێستانی، (١٩٥٠–١٩٩٤) پێشمەرگەیەکی ئازاو دلێری کوردستان بوو لەبەرەی یەکێتی نیشتمانی کوردستان لەکاتی شەڕی ناوەخۆ لە ١٧ی ئایاری ١٩٩٤ شەھید کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣١ی ئایاری ٢٠١٤|سەردێڕ=شەھیدی سەرکردە حەسەن کوێستانی (١٩٥٠–١٩٩٤)|ناونیشان=http://www.kurdsat.tv/hewal.php?id=52&cor=nawdarek|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=web.archive.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی ئایاری ٢٠١٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140531144145/http://www.kurdsat.tv/hewal.php?id=52&cor=nawdarek|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * [[قادر خەبات]]، کە بەھەڵۆی قەندیل دەناسرێت ژەنەرال و پێشمەرگەیەکی دێرینی کوردستان بوو کەبەدرێژایی ماوەی خەباتی شاخی جێنەھێشت * حاجی مستەفا سووری وەرتێ: پێشمەرگەی شۆرشی ئەیلوول و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان لە ساڵی ١٩٧٧ لە چیای دڕەبی لەشەڕی دژی بەعسدا شەھید بوو. بوو بە یەکەم شەھیدی شۆڕشی نوێ لە ناوچەی باڵەکایەتی. * ھێمن مەلازادە باڵەک، بێژەر و ڕۆژنامەنووس بوو لەکەناڵی ڕووداو * مامەند مەمیخەلی باڵەک، پێشمەرگە بە پلەی فەرماندە، لە ھێزی پێشمەرگەی کوردستان. === کەسایەتییە دیارەکانی تر === * خانزادی میری سۆڕان، سەرکردەیەکی ژنی ئازای کورد بوو بە پاڵپشتی ھۆزەکەی توانی دەسەڵات بەسەر میرنشینی سۆڕان دا بکات (١٨١٦–١٨٢٥)یەکێکە لەخاتونە ھەرە بەناوبانگەکانی سەدەی نۆزدەھەم.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Othman|یەکەم=Didar|سەردێڕ=خانزادی میری سۆران|ناونیشان=http://www.historyofkurd.com/2016/03/29/خانزادی-میری-سۆران/|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=History Of Kurdistan}}</ref> * خاڵ عزەت سلێمان بەگ دەرگەڵەیی * مەلا موحەمدی خەتێ. * کرمانج عزەت دەرگەڵەیی - بەرپرسی پێشووی لقی ٢٦ ی گوڵان ی پارتی دیموکراتی کوردستان. * مەلا سەعید گرتکی مامۆستای ئایینی و موفتی ڕاوێژکاری ئایینی لە شۆرشی ئەیلوول * شێخ نیاز دێگەیی - بەڕێوەبەری گشتی حەج و عومرەی کوردستان * شێخ محەممەد باڵەک زینوێ (شێخی باڵەکان) سەرکردەیەکی دیاری ئایینی بوو خاوەنی ڕێچکەیەکی خواپەرستی تایبەت بوو بەناوی سوھرەوەردی کە ھەزاران شوێن کەوتوی ھەبوو لەتەواوی کوردستان. ئێستا مەزارەکەی بە شوێنێکی گرنگی گەشتیاری ئایینی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی ئایاری ٢٠١٤|سەردێڕ=General Board of Tourism|ناونیشان=http://kurdistantour.net/site/todo/285/|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=web.archive.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130613054127/http://www.kurdistantour.net/site/todo/285|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> * [[نورەدین وەیسی]]، ڕۆژنامەنووس و ڕۆژنامەوان و دامەزرێنەری چەندین کەناڵ و دەزگای ڕاگەیاندنی ھاوچەرخ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/english/about|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> * مەلا محەممەد وەرتێ - زانای ناوداری ئایینی و سەرۆکی پێشووی لیژنەی فەتوای کوردستان * دکتۆر دڵشاد حەمەد چۆمانی - سەرۆکی کۆمەڵەی نەشتەرگەری کوردستان، بەڕێوەبەری نەخۆشخانەی فێرکاری ھەولێر * فرسەت سۆفی باڵەک - پارێزگاری پێشووی ھەولێر * دکتۆر کەمال وەرتی - بەڕێوەبەری گشتی باج و دەرامەتی ھەرێمی کوردستان. * دکتۆر حەمید مەحموود - ڕاوێژکاری باڵای سەرۆک مەسعوود بارزانی. * دکتۆر موسلیح مستەفا چۆمانی - سەرۆکی پێشووی زانکۆی سۆران. * مەلا عبداللە شێرکاوەیی - وتەبێژی یەکێتی زانایانی ئیسلامی کوردستان. * پڕۆفیسۆری یاریدەدەر د. ئەحمەد سەیدا. * حوسێن ئاغای دەربەندی - کەسایەتی دیاری ھۆزی باڵەک * دکتۆر جەعفەر گوانی - مامۆستای ئایینی و وتاربێژ * دکتۆر عیماد گوانی - مامۆستای ئایینی و وتاربێژ * مەلا ئەنوەر شۆرەیی - مامۆستای ئایینی * مەلا یوسف چۆمانی - بەڕێوەبەری حەج و عومرەی سۆران * مەلا اسماعیل شۆرەیی - مامۆستای ئایینی * مەلا نیاز چۆمانی - مامۆستای ئایینی * حاجی خدر ئەحمەد شۆرەیی - پێشمەرگە * حاجی حمدامین عەزیز ئەحمەد شۆرەیی - پێشمەرگەی ئەیلوول * شێخ ڕەشید چۆمانی * مەلا سالار چۆمانی * ئازاد جوندیانی (لەدایک بووی ١٩٦٠) ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی نیشتمانی کوردستانە و سەرۆکی دەزگای ڕاگەیاندن و پەیوەندییەگشتییەکانی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بوو ئێستا سیاسەتمەدارێکی سەربەخۆ و کەسێکی نزیکی مەسعوود بارزانییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Staff|یەکەم=Editorial|ڕێکەوت=١١ی شوباتی ٢٠١٧|سەردێڕ=Senior PUK official Azad Jundiani resigns in Iraqi Kurdistan|ناونیشان=https://ekurd.net/puk-azad-jundiani-resigns-2017-02-11|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=Kurd Net – Ekurd.net Daily News|زمان=en-US|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی نیسانی ٢٠٢١|archive-url=https://web.archive.org/web/20210424105442/https://ekurd.net/puk-azad-jundiani-resigns-2017-02-11|url-status=dead}}</ref> * عەباس فەتاح ئەحمەد میرشەڕەفی، یە کیکە لە کە سایە تییە کانی تری باڵەکایە تی لە نە و کانی میرشە ڕە فە، لە ١٩٣٠ بە ڕە و ھە ولیر کوچی کرددوە. * وەیسی سەعید وەیسی (مەلا وەیسی گرتکی - باڵەک) ئەندامی پەرلەمانی کوردستان لە لیستی پارتی دیموکراتی کوردستان * مەحموود سەیدا، سەرکردەیەکی جوامێری پێشمەرگە بوو، لەدوای شکستی ١٩٧٥ ی پێشمەرگە، بەتەنھا لەشاخ مایەوە و سەنگەری جێنەھێشت، لە ٢٧ی ئابی ١٩٧٧ لە شیوەلۆک شەھیدکرا ئەمیش دوای بەرگرییەکی زۆڕ و بەکارھێنانی ھەموو چەک و تەقەمەنییەکانی، لەھەمان ڕۆژی شەھید بوونی حکوومەتی عێراق ژن و منداڵەکەیان بەدیل گرت، خێزانەکەیان بۆماوەی ساڵێک و ھەشت مانگ بەند کرد. == کۆنگرەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ناوچەکانی ھۆزی باڵەک و باڵەکایەتی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٢١ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|سەردێڕ=کۆنگرەی هەشتەمی پارتی دیموکراتی کوردستان |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/articles/وێستگه-كان/كۆنگره-ی-هه-شته-می-پارتی-دیموكراتی-كوردستان-١٩٧Ù%A0 |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Parti Pedia (partipedia.org) |زمان=ku}}</ref> == '''کۆنگرەی حەوتەم:''' کۆنگرەی حەوتەمی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]- (پارتی دیموکراتی کوردستان - [[عێراق]] – ١٥ی تشرینی دووەم ١٩٦٦)، دوای کێشەکانی حزب لەگەڵ گرووپی کۆنی مەکتەبی سیاسی، چوونیان بۆ [[ئێران]] و گەڕانەوەیان، شکستی حکوومەتی [[عەبدولڕەحمان عارف]] لە گەڕێکی نوێی شەڕ دژی شۆڕش لە حوزەیرانی ١٩٦٦ و ڕێککەوتننامەی حوزەیرانی ١٩٦٦ لەگەڵ حکوومەت، بەمەبەستی ڕێکخستنەوەی کاروباری پارتی لە شارەدێێ [[گەلانە|گەڵاڵھ]] بەسترا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٢٧ی تەممووزی ٢٠٢٢|سەردێڕ=کۆنگرەی حەوتەمی پارتی دیموکراتی کوردستان |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/articles/وێستگه-كان/كۆنگره-ی-حه-وته-می-پارتی-دیموكراتی-كوردستان-١٩٦٦ |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Parti Pedia (partipedia.org) |زمان=ku}}</ref> '''کۆنگرەی ھەشتەم:''' کۆنگرەی ھەشتەمی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]- (پارتی دیموکراتی کوردستان - عێراق – ١ی تەممووزی ١٩٧٠)، دوای ڕێککەوتننامەی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ لە گوندی (ناوپردان)ی سەر بە قەزای [[چۆمان]] ئەنجامدرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٢١ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|سەردێڕ=کۆنگرەی هەشتەمی پارتی دیموکراتی کوردستان |ناونیشان=https://partipedia.org/ku/articles/وێستگه-كان/كۆنگره-ی-هه-شته-می-پارتی-دیموكراتی-كوردستان-١٩٧Ù%A0 |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Parti Pedia (partipedia.org) |زمان=ku}}</ref> == ئاوارەکردنی هۆزی باڵەک لە چۆمان لەساڵی ١٩٨٣ == [[پەڕگە:چۆمان دوای تێکدانی لەلایەن عێڕاق و ئێران.jpg|وێنۆک|چۆمان لەکاتی شەڕی عێراق و ئێران]] لە بەرواری ١٧ی ٩ی ١٩٨٣، لەبەر دەستپێکردنی [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی عێڕاق و ئێران]] هەستان بە ڕاگواستن و دەرکردنی و وێرانکردنی [[چۆمان]] و [[باڵەکایەتی]]، کە بۆ ماوەی هەشت ساڵ چۆمان داگیرکرا و تێکدرا. ==== ئیبراهیم گەلەژێری دەربارەی ئەو کارەساتە نووسیویەتی: ==== <blockquote>ئێوارەی چوارشەممە دێروکی (١٩ی ٧) ڕۆژێکی شوومی شاری چۆمان بوو، ئەو ئێواریە دەنگی تۆپ و ناڵەی هۆگرانی شار ئاسمانی پڕ لەتەمێکی ڕەش کردبوو، ئەو ئێوارەیە هاژەی ڕووباری '''شێوەزوور''' لووتکەی '''هەڵگۆردی''' هێنابووە لەرزین، دوا نوێژی جەماعەتی مزگەوتی شارو دوایین داخستنی دەڕابی دوکانەکانی شاربوو، ئەو ئێوارەیە دوواین ڕۆژی ڕۆژ ئاوابوون یەکەم هەڵاتنی ڕۆژی بۆ هەشت ساڵ لێ دوورخستینەوە، ئەو ئێوارەیە دەنگی پۆستاڵە ڕەشەکانی دەشتی کەربەلا وقوم پۆستاڵە سوورەکانی نێوانی ڕووباری دیجلەو فوڕات دوواین ترپەی هەناسەکانی چۆمان و هۆزی باڵەکیان خنکاند. ئەو ئێوارەی چوارشەممەیە بۆ هۆگرانی شار بوو بەدێوزمەیەکی ناڕێک و سی وچوار ساڵە ئاسەوارەکانی ناسڕێنەوە، ئەو ئێوارەیە دووکەڵی ڕەش ناخی شاری پڕکرد لە کاولکاری، مزگەوتەکانی تەخت کردن و قورئانەکانی سووتماک کردن، قوتابخانەکانی پڕ لەیادەوەری ئێمەی لەگەڵ زەوی تەخت کرد، ئەو ئێوارەیە زریانی بارزین کپ کراو بای شەماڵی بۆ شار کردە گازی خەردەل، شاریان ووێران کرد و پردی زڕاعەیان لەبن هەڵتەکاند، پردی عەبایانیان بێ ئاسەوار کرد پردی شینیان بەر تۆپ دا، ئەو ئێوارەیە حەوزی ئاوی دێڵزەیان پیس کردو بەپۆستاڵی ڕەشەوە ئاوەکەیان ڵێڵ کرد. ئەو ئێوارەیە گۆمبەتی شێخی باڵەکانیان تێک شکاند، خانەقای شێخیان لەبن هەڵتەکاند، هەرچی باخ و باخات هەبوو هەموویان سووتاند، دەغڵی گەنمە سپیلک و گەنمە سووریان سووتاند، ئەو ئێوارەیە ژیانیان بۆ هەشت ساڵ لێرە وەستاند.</blockquote> == سەدام حوسێن فەرمانی سووتاندنی گوندەکانی باڵەک دەدات == دەڤەری باڵەکایەتی لەبەر ئەوەی سەرسنوورە هەمو دەوڵەتەکان گرنگی بە سنورەکان دەدەن کاتی خۆی [[سەددام حوسێن|سەدام]] باسی کردووە لە کۆبونەوەیەک لەگەڵ سەرکردەکانی سەربازی لە [[بەغدا]] دەڵێ گوندەکانی [[باڵەک]] و [[بارزان|بارزانی]] بسوتێنین [[پێشمەرگە]] نامێنێ، مەبەستم حکومەتەکانە ئینگلیزو عوسمانیەکان وڕوسیاش هەر وا بووە. == کوێخا ئەحمەدی کۆیلێ و شیخ محمد ئاغای وەڵاشی == سەرەڕای تێکچونی پەیوەندی نێوان خوالێخۆشبوو کوێخا احمدی کۆیلێ و شیخ محمد ئاغای سەرۆک هۆزی باڵەک، بەڵام هێشتا باڵەك بوون خالی کۆکەرەوەیان بوو، ئەم ڕووداوەی خوارەوە کەباس لەهەڵوێستێکی کوێخا ئەحمەد دەکات کە ئەگەر لەکاتی خۆی بگەیشتباوە بەرگوێی شیخ دەبووە هۆی توانەوەی ئەو بەستەڵەکەی کەلەنێوانیاندا هەبوو، ئەوەی بۆ ئێمەگرنگە چۆن سوود لەم ڕووداوانەوە وەربگرین. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=کوێخا ئەحمەدی کۆیلێ |یەکەم=لەگەڵ شێخ محەمەد ئاغای وەڵاشی |ڕێکەوت=٢٠٢٥|سەردێڕ= |ناونیشان=https://www.facebook.com/Davari.Ballakayati/posts/1111512191017551 |وێبگە=لاپەڕەی فەرمی دەڤەری باڵەکایەتی}}</ref> هەڵوێستی کوێخا ئەحمەدی کۆییلێ بەرامبەر شێخ محمد ئاغا لە مەجلیسێکی ئاغایاندا لەسەرکەپکان لە دیوەخانی عەباس ئاغا ئەگەرچی پەیوەندی نێوان هەردوو خوالێخۆشبوو تێک چووبوو، بەڵام یەک خوێن بەیەکەوەی بەستبوون، ئەویش خوێنی باڵەکایەتی بوو، بۆیە دەبوو لەکاتی پێویستدا هەڵوێستی مەردانەیان هەبێت لەبەرانبەر یەکتر. دەگێڕنەوە لە دیوەخانی عەباس ئاغا بە ئامادەبوونی چەند ئاغا و کوێخایەک و لەناویاندا کوێخا ئەحمەدی کۆییلێ، عەباس ئاغا ڕوو دەکاتە میوانەکانی کە سەر بەیەکێک لەهۆزەکانی دەوروبەر بوون و بۆ لەوەڕواندنی مێگەلەکانیان گەرمیان و کوێستانیان دەکرد، پییان دەڵێت بۆ ئەوساڵ مێگەلەکانتان بۆ کوێ دەبەن؟ ئەوانیش دەڵێن دەچین بۆ کویستانەکانی باڵەکایەتی، ئەویش پێیان دەڵێن چۆن دەتوانن لەترسی شێخ محمد ئاغا؟ ئەوانیش دەڵێن ١٠٠ کەلاک لە دەروکێ وەڵاشێ دەخەین و دەچین، کوێخا ئەحمەد زۆر توڕە دەبێت و هەڵ دەستێتە سەر ئەژنۆ و تفەنگەکەی دەگرێتە دەست و پێیان دەڵێت دەبی ١٠٠ کەلاکی ئێوە لە دەروکێ وەڵاشێ بکەویت تا دەگەنە ئەوێ. عەباس ئاغا بە بینینی ئەو دیمەنە سەرسام دەبێت، بیر دەکاتەوە لەوەی کوێخا ئەحمەد لەگەڵ شێخ محمد ئاغا نێوانیان ئاوا ناخۆشە، کەچی ئاوا بەرگری لێ دەکات، لەدڵی خۆیدا دەلێت ئەگەر بۆ نەیاری خۆی لەکاتی پێویستدا ئاوا بیت، ئەی دەبێ بۆ من چۆن بێت، بۆیە عەباس ئاغا زیاتر کوێخا احمدی دەکەوێتە بەر دڵ و زیاتر گرنگی پێ دەدات.<blockquote>'''بالەک کۆکەرەوەی هەموو بنەماڵە و بەرەبابەکانە لەهەموو سەردەمەکان.'''</blockquote> == تێبینییەکان == {{سەرچاوەکان|گرووپ = تێبینیی|٢}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:پارێزگای ھەولێر]] [[پۆل:ھۆزە کوردییەکان]] [[پۆل:ھۆزەکانی کورد]] [[پۆل:ھۆزە کوردەکانی کۆن]] 0frpkinqo7kdiln6byoa06q5nkp4lpq 0 133246 1454523 1434755 2025-06-19T07:33:48Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454523 wikitext text/x-wiki {{Coord|٣٤٫٤٣١٩٩٨٥|N|٤٦٫٠١٦٩٩١٧|E|display=title}} [[پەڕگە:Taagh gera (2).jpg|200px|وێنۆک|تاقی گەرا]] '''تاقی گەرا'''، بینایێکی [[مێژوو|مێژوویی]] و پێگەیێکی شوێنەواریی کە دروست کردنی دەگەڕێتەوە بۆ کاتی [[ئیمپراتۆریەتیی ئەشکانی]] یان [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی]]، لە سەر رێگەی [[کرماشان]]-[[سەرپێڵ زەھاو|سەرپێڵ]] لە ١٥ [[کیلۆمەتر|کیلۆمیتری]] شاری [[سەرپێڵ زەھاو]] لە [[شارستانی سەرپێڵ زەھاو]]ە. ئەم بینا [[لاکێشە|لاکێشەیی]] بەرزایی ٨٦٫٤ میتر و پانایی ٧٠٫٧ میترە و ھەروەھا تاقی گەرا لە سەر رێگەیێکی ھەرکۆنی میژوویی ساز کراوە کە [[فەلاتی ئێران]]ی بە [[مێزۆپۆتامیا|نێوان روودان (بەینونەهرەین)]] پەیوەندی داوە.<ref name="t01">[http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=41135 «اریکە سلطنتی» یا «پاسگاە مرزی»؛ «طاق گرا» چیست؟ + عکس] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140427083643/http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=41135 |date=٢٧ی نیسانی ٢٠١٤ }}، وێبگەی ئیسنا.</ref><ref name="t02">[http://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20150911141224126558&lng=6 تاقی گەرا (پاتاق)]، وێبگەی کوردپیدیا.</ref><ref name="t03">[http://www.tebyan-zn.ir/News-Article/tourism/travel_turism_in_iran/Kermanshah_Province/2011/11/24/44574.html آشنایی با اثر تاریخی طاق گرا]{{بەستەری مردوو|url=http://www.tebyan-zn.ir/News-Article/tourism/travel_turism_in_iran/Kermanshah_Province/2011/11/24/44574.html |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ }}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}، وێبگەی «تبیان (زنجان)».</ref><ref name="t04">[http://hamgardi.com/place/14227 طاق گرا، ایران - کرمانشاە - سرپل ذھاب ١٥ کیلومتری شھرستان سرپل ذھاب] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161217174453/http://hamgardi.com/place/14227 |date=١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ }}، وێبگەی «ھمگردی».</ref><ref name="t05">[http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/1034-طاق-گرا-یا-طاق-شیرین،-یادگاری-از-دوره-ساسانی-در-گردنه-پاتاق-تصاویر-و-مشخصات-بنا طاق گرا یا طاق شیرین، یادگاری از دورە ساسانی در گردنە پاتاق + تصاویر و مشخصات بنا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140929151659/http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/1034-%D8%B7%D8%A7%D9%82-%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%DB%8C%D8%A7-%D8%B7%D8%A7%D9%82-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D9%86%D8%A7 |date=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٤ }}، وێبگەی ئەندیشەی کرماشان.</ref><ref name="t06">[http://www.irna.ir/fa/News/81554721/ بنای طاق گرا اثری از دورە اشکانی در گردنە پاتاق سرپل ذھاب]، وێبگەی ئیرنا.</ref> [[نیزامیی گەنجەوی]] لەم پارچە ھەڵبەستە باس لە تاقی گەرا و [[بێستوون]] ئەکات:<ref name="t08">[https://www.vajehyab.com/dehkhoda/طاق+گرا وشەی «طاق گرا» لە فەرھەنگی دێھخوودا]{{بەستەری مردوو|url=https://www.vajehyab.com/dehkhoda/%D8%B7%D8%A7%D9%82+%DA%AF%D8%B1%D8%A7 |date=ئازاری ٢٠٢٥ }}، وێبگەی «واژەیاب».</ref> {{شیعر}} {{ب|ز حد بیستون تا طاق گرّا|جنیبتھا روان با طوق و ھرّا}} {{کۆتاییی شیعر}} == سەرچاوەکان == {{پەراوێز}} {{تووڵی دەروازە|نژیاروانی}} {{نژیاروانی-کۆلکە}} {{پارێزگای کرماشان}} {{پۆلی کۆمنز|Taq-e Gara}} [[پۆل:شوێنە گەشتیارییەکانی پارێزگای کرماشان]] [[پۆل:پێگە شوێنەوارییەکانی ئێران]] [[پۆل:شارستانی سەرپێڵی زەھاو]] [[پۆل:خانووبەرە و پێکھاتەکانی پارێزگای کرماشان]] b7kfqnxzr2i33yodkm55i0e8rs8bn93 3 134072 1454489 1454333 2025-06-19T01:55:28Z Dexbot 6403 بۆت: ئەرشیڤکردنی 1 بابەت (کۆنتر لە ٣١ ڕۆژ) بۆ [[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/ئەرشیڤی 1]] 1454489 wikitext text/x-wiki {{بەکارھێنەر:Dexbot/Archivebot |archive = لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/ئەرشیڤی %(counter)s |algo = old(31d) |counter = 1 |maxarchivesize = 200K |archiveheader = {{ئەرشیڤی وتووێژ}}{{لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/سەرپەڕە}} |minthreadsleft = 0 |minthreadstoarchive = 1 }} {{سەرقاڵ}} ---- {{تۆخ|{{ناوەڕاست|{{دوایین جار دەستکاری کراوە لەلایەن}}}}}} <!--{{پەیامەکان بۆ کۆمەڵگە}}--> {{لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/سەرپەڕە}} {{ھن|٥}} <!-- تکایە دەستکاریی بەشی سەرەوە مەکە --> == چاکردنی ساڵە کۆچییەکان == <!-- دەستپێکی دەمبوس -->{{پەیامی دەمبوسدار|}}<!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ١٩:٥٣، ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٣١ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|١٩٤٧١٨١٩٨٩}}<!-- کۆتاییی دەمبوس --> سڵاو بەڕێز ئارام، سپاس بۆ بەسەرداچوونەوەی وتارەکان، پێشنیارێکم ھەیوو، پێم وابێت ھەڵەیەک ھەبوو لە گۆڕینی ساڵە کۆچیەکان بۆ زاینی، کە بۆ نموونە ١٣٧٤کۆچی کرابوو لە ١٩٩٢ لەجیاتی ١٩٥٤. حەزم کرد ئاگادارتان بکەمەوە نەک کێشەیەک لە سیستەمەکە ھەبێت. زۆر سپاس[[بەکارھێنەر:Daniel abdullah|Daniel abdullah]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Daniel abdullah|لێدوان]]) ‏٢١:١٤، ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :سڵاو لە ئێوەش {{وب|Daniel abdullah}} ساڵی زایینی = ساڵی کۆچی + ٦٢١. وا نییە؟ ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢١:٣٣، ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :: سڵاو، نا منیش جاران وام ئەزانی وایە، بەڵام ئەوە ھەڵەیە،<br> ::بەشێوەیەکی گشتی ئاوا ئەکرێت، بۆ کۆچی مانگی کە سوننەکان بەکاری ئەھێنن(جیاوازە لە کۆچی خۆریی کە شیعەکان بەکاری ئەبەن) بە ھەرحاڵ ئەمە یاساکەیە <br> ::زاینی= ((کۆچی*0.97)+622)، <br> ::کۆچی=((ساڵی زاینی-622)*1.03)<br> ::بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە [https://jostrans.org/issue17/art_darani.php ئێرە]، ھەڵبەت مانگەکانیش کێشە دروست ئەکەن، بۆ ئەوەی وردتر گۆڕانکاریەکان بکەن بەتایبەت ئەگەر مانگ و ڕۆژی لەگەڵ بوو [https://www.islamicity.org/hijri-gregorian-converter/# ئەمە] بەکار ببەن زۆر بێ کێشەیە.<br> ::ڕێز و سڵاو[[بەکارھێنەر:Daniel abdullah|Daniel abdullah]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Daniel abdullah|لێدوان]]) ‏١١:٥٩، ٩ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::{{وب|Daniel abdullah}} زۆر سپاس بۆ ڕوونکردنەوەکانت! حەز دەکەم ڕای {{وب|Calak|Serchia}} وەرگرین و قسەیەک لەم بارەوە بکەن. من کەمێک سەرم لێ تێک چووە! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٩:٤٩، ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::: شایەنی نییە براکەم، منیش تازە فێری ئەوە بووم، دەستی بەڕێزتان خۆش بێت ھۆکارەکەی ئێوە بوون، لەشتان ساخ بێت.[[بەکارھێنەر:Daniel abdullah|Daniel abdullah]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Daniel abdullah|لێدوان]]) ‏٢٠:٠٦، ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::::نازانم ئێستا بەدیاریکراوی کێشەکە لەکوێ دروست بووە. بۆ گۆڕینی ساڵی کۆچی بە زایینی، ئەوەی بزانم حسابێکی ئاسانی نییە و کێشە لە ئاڵوگۆڕ دروست دەبێت. ھەرچۆن بێت، باشترە ویکیی عەرەبی یان ئینگلیزی بکرێتە سەرچاوە لەم بابەتە. [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:14px">سەرچیا</span>'''</span>]] — ‏١٨:٢٤، ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::::: ئەرێ مام {{وب|Calak}} تۆ سەر لەم باسە دەردەکەی؟ زۆر دەمێکە ئەم بەشەم لە چوونە نێو ئەرشیڤەکان ڕاگرتووە. گەر ئێوەش نایزانن یان ناتانەوێت قسەی لێوە بکەن، بێزەحمەت قورنچکێ لە یەکێکی شارەزا بگرە و سپاسیش! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٠٨:١٧، ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ (UTC) :::::::نەکنیکیەن ساڵنامەی کۆچی ١٠ ڕۆژی کەمترە لە زایینی بۆیەش ناتوانی بەو ڕێگایە هەژماری بکەیت ,ئەشتوانی ئەم [[Https://www.islamicity.org/hijri-gregorian-converter/|وێبسایت]]ە بەکار بێنی بۆ هەژمارکردنی دروست . [[بەکارھێنەر:KOJIN VIO|KOJIN VIO]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:KOJIN VIO|لێدوان]]) ‏٠٢:٠٠، ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٤ (UTC) :::::::: {{وب|KOJIN VIO}} سپاس بۆ لێدوانەکەت، بەڵام لێرەدا باسەکە بەتایبەت لەسەر ساڵەکە بوو نەک ڕۆژ و مانگیش. دوگمەیەکی بچووکمان بۆ ئەوە دروست کردبوو تا ساڵی کۆچی بکاتە زایینی چونکە بەشێک لە بەکارھێنەرانمان لە ویکیپیدیای فارسییەوە وەرگێڕان دەکەن و لەوێش کار بە ساڵنامەی کۆچی دەکەن؛ وتمان با کاری گۆڕینی ساڵەکان ئاسانتر بکەین و ئیتر ئەم باسەی لێوە دروست بوو کە جارێ ئەوسەری دیار نییە. لەگەڵ سپاسی دووبارەی بەندە، ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠١:٥٧، ٢٨ی ئازاری ٢٠٢٤ (UTC) == فۆنتی سەربەشەکان == <!-- دەستپێکی دەمبوس -->{{پەیامی دەمبوسدار|}}<!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ١٤:٣٢، ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٣٣ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|١٩٨٨٨٠٧٥٢٢}}<!-- کۆتاییی دەمبوس --> سڵاو کاک ئارام، تێبینیم کردووە فۆنتی سەردێڕی بەشەکان گۆڕاوە (کرۆمی دیسکتۆپ). ویستم بزانم لای ئێوەش وایە، تا ئەگەر وا بێت چارە بکرێت. ([https://ibb.co/gyJq60L وێنە]) [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:14px">سەرچیا</span>'''</span>]] — ‏١٥:١٤، ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ (UTC) :سڵاو کاک {{وب|Serchia}} من و کاک {{وب|Kushared}} ئاگادارین. منیش چاوەڕێی وەڵامێکم لە کاک محەممەدەوە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٧:٠٤، ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ (UTC) == ساڵی هەڵە == <!-- دەستپێکی دەمبوس -->{{پەیامی دەمبوسدار|}}<!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ٢٠:٠٧، ٢٢ی تەممووزی ٢٠٣٤ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|٢٠٣٧٢١١٦٦١}}<!-- کۆتاییی دەمبوس --> سڵاو کاک {{وب|Aram}} بڕوانە ئەم [[داڕێژە:بڕیارنامەکانی ئەنجومەنی ئاسایش ٢٠٠٥|داڕێژەیە]] زۆربەی ساڵەکان هەڵەیە ناوەڕۆک و ساڵەکان یەکناگرنەوە. پێشتر لە ڕێگای بۆتەوە درووست کراون، بۆئەوەی کاتێکی زیاترمان بۆ بگەڕێتەوە لە ڕێگای بۆتەوە چارەسەری بکە. بۆ نموونە؛ ئەم [[بڕیارنامەی ١٥٦٩ی ئەنجومەنی ئاسایش|وتارە]] گەر سێرێکی وتارە ئینگلیزییەکە بکەی لە ناوەڕۆکەوە جیاوازی هەیە. یاخود هەندێک لە وتارەکان یان گرێنەدراون بە زمانەکانی ترەوەیان بە ساڵێکی ھەڵەوە گرێدراون. [[بەکارھێنەر:Arya sarhan|Arya sarhan]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Arya sarhan|لێدوان]]) ‏١٧:٥٤، ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) :سڵاو {{وب|Arya sarhan}} ئەگەر مەبەستت ڕێکەوتی دەرچوونی بڕیارنامەکانە، بەڵێ، تێبینیی ڕێکەوتی نادروستم کرد، بەڵام ھەمووشیان ھەڵە نین. لەسەر ئەوەی وتتان «هەندێک لە وتارەکان یان گرێنەدراون بە زمانەکانی ترەوەیان بە ساڵێکی ھەڵەوە گرێدراون.» دەتوانی نموونەم بۆ دانێیت؟ ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٠:٠٦، ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) ::ئەم وتارانە بە هەڵە گرێدراون؛ ([[بڕیارنامەی ١٥٨٥ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٩٨٥]]، [[بڕیارنامەی ١٥٨٦ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٦]] ، [[بڕیارنامەی ١٥٨٧ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٧]] ، [[بڕیارنامەی ١٥٨٨ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٨]]) چەندانی تریش. وە [[بڕیارنامەی ١٥٨٣ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٣]]ش گرێنەدراوە، گەر سێری ناوی وتارەکە و سەردیڕی داڕێژەکەش بکەی جیاوازن. زۆربەیان وان ناوی وتار و سەردێڕی داڕێژەکە ساڵێکیان جیاوازە. چەند دانەیەکم چاک کرد و چەند وتارێکم گرێدا بەڵام زۆرن باشترە بە بۆت بکرێت. [[بەکارھێنەر:Arya sarhan|Arya sarhan]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Arya sarhan|لێدوان]]) ‏٢٢:٤٧، ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) :::{{وب|Arya sarhan}} زۆر سپاس بۆ وردبوونەوەت لێیان! ئەمانە ئەوانەن کە لێرە و لەوێ جیاوازن: :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 70]]|[[بڕیارنامەی ٧١ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 570]]|[[بڕیارنامەی ٥٧٣ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1574]]|[[بڕیارنامەی ١٥٧٥ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1575]]|[[بڕیارنامەی ١٥٧٦ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1583]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٤ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1584]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٥ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1585]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٦ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1586]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٧ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1587]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٨ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1588]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٩ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1590]]|[[بڕیارنامەی ١٥٩١ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1589]]|[[بڕیارنامەی ١٥٩٠ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::ئەمانەش ئەوانەن کە زمانەکانی تریان پێوە گرێ نەدراوە و بە لێکدانیان لەگەڵ بەندی ئینگلیزییەکە چارە دەبن نەک بە گواستنەوە کە ئیشەکە دەکاتە دوو ئیش: :::*[[بڕیارنامەی ١٥٧٣ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ١٥٧٨ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ١٥٧٩ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ١٥٨٣ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ٤٣١ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ٥٧٠ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ٧٠ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::لەسەر چاکسازیی ڕێکەوتەکانیش، کاتی دەوێ و ماوەیەک لێرە نابم. ئیشەڵڵا کە ھاتمەوە، خەریکیان دەبین. سپاس! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠١:٢٠، ٢٥ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-21</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W21"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/21|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Editing Team and the Machine Learning Team are working on a new check for newcomers: [[mw:Edit check/Peacock check|Peacock check]]. Using a prediction model, this check will encourage editors to improve the tone of their edits, using artificial intelligence. We invite volunteers to review the first version of the Peacock language model for the following languages: Arabic, Spanish, Portuguese, English, and Japanese. Users from these wikis interested in reviewing this model are [[mw:Edit check/Peacock check/model test|invited to sign up at MediaWiki.org]]. The deadline to sign up is on May 23, which will be the start date of the test. '''Updates for editors''' * From May 20, 2025, [[m:Special:MyLanguage/Oversight policy|oversighters]] and [[m:Special:MyLanguage/Meta:CheckUsers|checkusers]] will need to have their accounts secured with two-factor authentication (2FA) to be able to use their advanced rights. All users who belong to these two groups and do not have 2FA enabled have been informed. In the future, this requirement may be extended to other users with advanced rights. [[m:Special:MyLanguage/Mandatory two-factor authentication for users with some extended rights|Learn more]]. * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|Multiblocks]] will begin mass deployment by the end of the month: all non-Wikipedia projects plus Catalan Wikipedia will adopt Multiblocks in the week of May 26, while all other Wikipedias will adopt it in the week of June 2. Please [[m:Talk:Community Wishlist Survey 2023/Multiblocks|contact the team]] if you have concerns. Administrators can test the new user interface now on your own wiki by browsing to [{{fullurl:Special:Block|usecodex=1}} {{#special:Block}}?usecodex=1], and can test the full multiblocks functionality [[testwiki:Special:Block|on testwiki]]. Multiblocks is the feature that makes it possible for administrators to impose different types of blocks on the same user at the same time. See the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Manage blocks|help page]] for more information. [https://phabricator.wikimedia.org/T377121] * Later this week, the [[{{#special:SpecialPages}}]] listing of almost all special pages will be updated with a new design. This page has been [[phab:T219543|redesigned]] to improve the user experience in a few ways, including: The ability to search for names and aliases of the special pages, sorting, more visible marking of restricted special pages, and a more mobile-friendly look. The new version can be [https://meta.wikimedia.beta.wmflabs.org/wiki/Special:SpecialPages previewed] at Beta Cluster now, and feedback shared in the task. [https://phabricator.wikimedia.org/T219543] * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is being enabled on more wikis. For a detailed list of when the extension will be enabled on your wiki, please read the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|deployment timeline]]. * [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Main Page|Wikifunctions]] will be deployed on May 27 on five Wiktionaries: [[wikt:ha:|Hausa]], [[wikt:ig:|Igbo]], [[wikt:bn:|Bengali]], [[wikt:ml:|Malayalam]], and [[wikt:dv:|Dhivehi/Maldivian]]. This is the second batch of deployment planned for the project. After deployment, the projects will be able to call [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Introduction|functions from Wikifunctions]] and integrate them in their pages. A function is something that takes one or more inputs and transforms them into a desired output, such as adding up two numbers, converting miles into metres, calculating how much time has passed since an event, or declining a word into a case. Wikifunctions will allow users to do that through a simple call of [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Catalogue|a stable and global function]], rather than via a local template. * Later this week, the Wikimedia Foundation will publish a hub for [[diffblog:2024/07/09/on-the-value-of-experimentation/|experiments]]. This is to showcase and get user feedback on product experiments. The experiments help the Wikimedia movement [[diffblog:2023/07/13/exploring-paths-for-the-future-of-free-knowledge-new-wikipedia-chatgpt-plugin-leveraging-rich-media-social-apps-and-other-experiments/|understand new users]], how they interact with the internet and how it could affect the Wikimedia movement. Some examples are [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Generated Video|generated video]], the [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Roblox game|Wikipedia Roblox speedrun game]] and [[m:Special:MyLanguage/Future Audiences/Discord bot|the Discord bot]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:29}} community-submitted {{PLURAL:29|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, there was a bug with creating an account using the API, which has now been fixed. [https://phabricator.wikimedia.org/T390751] '''Updates for technical contributors''' * Gadgets and user scripts that interact with [[{{#special:Block}}]] may need to be updated to work with the new [[mw:Special:MyLanguage/Help:Manage blocks|manage blocks interface]]. Please review the [[mw:Help:Manage blocks/Developers|developer guide]] for more information. If you need help or are unable to adapt your script to the new interface, please let the team know on the [[mw:Help talk:Manage blocks/Developers|talk page]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T377121] * The <code dir=ltr>mw.title</code> object allows you to get information about a specific wiki page in the [[w:en:Wikipedia:Lua|Lua]] programming language. Starting this week, a new property will be added to the object, named <code dir=ltr>isDisambiguationPage</code>. This property allows you to check if a page is a disambiguation page, without the need to write a custom function. [https://phabricator.wikimedia.org/T71441] * [[File:Octicons-tools.svg|15px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] User script developers can use a [[toolforge:gitlab-content|new reverse proxy tool]] to load javascript and css from [[gitlab:|gitlab.wikimedia.org]] with <code dir=ltr>mw.loader.load</code>. The tool's author hopes this will enable collaborative development workflows for user scripts including linting, unit tests, code generation, and code review on <bdi lang="zxx" dir="ltr">gitlab.wikimedia.org</bdi> without a separate copy-and-paste step to publish scripts to a Wikimedia wiki for integration and acceptance testing. See [[wikitech:Tool:Gitlab-content|Tool:Gitlab-content on Wikitech]] for more information. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.2|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * The 12th edition of [[m:Special:MyLanguage/Wiki Workshop 2025|Wiki Workshop 2025]], a forum that brings together researchers that explore all aspects of Wikimedia projects, will be held virtually on 21-22 May. Researchers can [https://pretix.eu/wikimedia/wikiworkshop2025/ register now]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/21|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W21"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:٠٩، ١٩ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28724712 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-22</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W22"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * A community-wide discussion about a very delicate issue for the development of [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]] is now open on Meta: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. The discussion is open until June 12 at [[m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]], and every opinion is welcomed. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation. '''Updates for editors''' * Since last week, on all wikis except [[phab:T388604|the largest 20]], people using the mobile visual editor will have [[phab:T385851|additional tools in the menu bar]], accessed using the new <code>+</code> toolbar button. To start, the new menu will include options to add: citations, hieroglyphs, and code blocks. Deployment to the remaining wikis is [[phab:T388605|scheduled]] to happen in June. * [[File:Octicons-tools.svg|12px|link=|class=skin-invert|Advanced item]] The <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:ParserFunctions##ifexist|#ifexist]]</code> parser function will no longer register a link to its target page. This will improve the usefulness of [[{{#special:WantedPages}}]], which will eventually only list pages that are the target of an actual red link. This change will happen gradually as the source pages are updated. [https://phabricator.wikimedia.org/T14019] * This week, the Moderator Tools team will launch [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], starting at Indonesian Wikipedia. This new filter highlights edits that are likely to be reverted. The goal is to help Recent Changes patrollers identify potentially problematic edits. Other wikis will benefit from this filter in the future. * Upon clicking an empty search bar, logged-out users will see suggestions of articles for further reading. The feature will be available on both desktop and mobile. Readers of Catalan, Hebrew, and Italian Wikipedias and some sister projects will receive the change between May 21 and mid-June. Readers of other wikis will receive the change later. The goal is to encourage users to read the wikis more. [[mw:Special:MyLanguage/Reading/Web/Content Discovery Experiments/Search Suggestions|Learn more]]. * Some users of the Wikipedia Android app can use a new feature for readers, [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/TrivaGame|WikiGames]], a daily trivia game based on real historical events. The release has started as an A/B test, available to 50% of users in the following languages: English, French, Portuguese, Russian, Spanish, Arabic, Chinese, and Turkish. * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Newsletter|Newsletter extension]] that is available on MediaWiki.org allows the creation of [[mw:Special:Newsletters|various newsletters]] for global users. The extension can now publish new issues as section links on an existing page, instead of requiring a new page for each issue. [https://phabricator.wikimedia.org/T393844] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:32}} community-submitted {{PLURAL:32|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * The previously deprecated <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Ipblocks table|ipblocks]]</code> views in [[wikitech:Help:Wiki Replicas|Wiki Replicas]] will be removed in the beginning of June. Users are encouraged to query the new <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block table|block]]</code> and <code dir=ltr>[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block target table|block_target]]</code> views instead. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.3|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * [[d:Special:MyLanguage/Event:Wikidata and Sister Projects|Wikidata and Sister Projects]] is a multi-day online event that will focus on how Wikidata is integrated to Wikipedia and the other Wikimedia projects. The event runs from May 29 – June 1. You can [[d:Special:MyLanguage/Event:Wikidata and Sister Projects#Sessions|read the Program schedule]] and [[d:Special:RegisterForEvent/1291|register]]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W22"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٠:٠١، ٢٦ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:UOzurumba (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28788673 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-23</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is now available on all Wikimedia wikis. Editors can use this new extension to create interactive data visualizations like bar, line, area, and pie charts. Charts are designed to replace many of the uses of the legacy [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]]. '''Updates for editors''' * It is now easier to configure automatic citations for your wiki within the visual editor's [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|citation generator]]. Administrators can now set a default template by using the <code dir=ltr>_default</code> key in the local <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Citoid-template-type-map.json]]</bdi> page ([[mw:Special:Diff/6969653/7646386|example diff]]). Setting this default will also help to future-proof your existing configurations when [[phab:T347823|new item types]] are added in the future. You can still set templates for individual item types as they will be preferred to the default template. [https://phabricator.wikimedia.org/T384709] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Starting the week of June 2, bots logging in using <code dir=ltr>action=login</code> or <code dir=ltr>action=clientlogin</code> will fail more often. This is because of stronger protections against suspicious logins. Bots using [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|bot passwords]] or using a loginless authentication method such as [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|OAuth]] are not affected. If your bot is not using one of those, you should update it; using <code dir=ltr>action=login</code> without a bot password was deprecated [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/3EEMN7VQX5G7WMQI5K2GP5JC2336DPTD/|in 2016]]. For most bots, this only requires changing what password the bot uses. [https://phabricator.wikimedia.org/T395205] * From this week, Wikimedia wikis will allow ES2017 features in JavaScript code for official code, gadgets, and user scripts. The most visible feature of ES2017 is <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>async</code>/<code>await</code></bdi> syntax, allowing for easier-to-read code. Until this week, the platform only allowed up to ES2016, and a few months before that, up to ES2015. [https://phabricator.wikimedia.org/T381537] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.4|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * Scholarship applications to participate in the [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025|GLAM Wiki Conference 2025]] are now open. The conference will take place from 30 October to 1 November, in Lisbon, Portugal. GLAM contributors who lack the means to support their participation can [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025/Scholarships|apply here]]. Scholarship applications close on June 7th. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:٥١، ٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28819186 --> == Just to ask == Hello again Aram I was here again briefly to replace an image. There's a better version of the Gandhi image on Commons, and I've swapped it globally. I noticed that the edit is unchecked. Feel free to do it for me. I haven't noticed it in other edits here, or does it only affect certain articles? While I'm at it, would you extend my user rights, which will probably eliminate this need in the future? ,Best regards [[بەکارھێنەر:Ziv|Ziv]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ziv|لێدوان]]) ١٩:١٦، ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-24</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/24|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product|Trust and Safety Product team]] is finalizing work needed to roll out [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] on large Wikipedias later this month. The team has worked with stewards and other users with extended rights to predict and address many use cases that may arise on larger wikis, so that community members can continue to effectively moderate and patrol temporary accounts. This will be the second of three phases of deployment – the last one will take place in September at the earliest. For more information about the recent developments on the project, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|see this update]]. If you have any comments or questions, write on the [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|talk page]], and [[m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|join a CEE Catch Up]] this Tuesday. '''Updates for editors''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Watchlist expiry|watchlist expiry]] feature allows editors to watch pages for a limited period of time. After that period, the page is automatically removed from your watchlist. Starting this week, you can set a preference for the default period of time to watch pages. The [[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist-pageswatchlist|preferences]] also allow you to set different default watch periods for editing existing pages, pages you create, and when using rollback. [https://phabricator.wikimedia.org/T265716] [[File:Talk pages default look (April 2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]] * The appearance of talk pages will change at almost all Wikipedias ([[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|some]] have already received this design change, [[phab:T379264|a few]] will get these changes later). You can read details about the changes [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|on ''Diff'']]. It is possible to opt out of these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|in user preferences]] ("{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}"). [https://phabricator.wikimedia.org/T319146][https://phabricator.wikimedia.org/T392121] * Users with specific extended rights (including administrators, bureaucrats, checkusers, oversighters, and stewards) can now have IP addresses of all temporary accounts [[phab:T358853|revealed automatically]] during time-limited periods where they need to combat high-speed account-hopping vandalism. This feature was requested by stewards. [https://phabricator.wikimedia.org/T386492] * This week, the Moderator Tools and Machine Learning teams will continue the rollout of [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], releasing it to several more Wikipedias. This filter utilizes the Revert Risk model, which was created by the Research team, to highlight edits that are likely to be reverted and help Recent Changes patrollers identify potentially problematic contributions. The feature will be rolled out to the following Wikipedias: {{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}. The rollout will continue in the coming weeks to include [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|the rest of the Wikipedias in this project]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T391964] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * AbuseFilter editors active on Meta-Wiki and large Wikipedias are kindly asked to update AbuseFilter to make it compatible with temporary accounts. A link to the instructions and the private lists of filters needing verification are [[phab:T369611|available on Phabricator]]. * Lua modules now have access to the name of a page's associated thumbnail image, and on [https://gerrit.wikimedia.org/g/operations/mediawiki-config/+/2e4ab14aa15bb95568f9c07dd777065901eb2126/wmf-config/InitialiseSettings.php#10849 some wikis] to the WikiProject assessment information. This is possible using two new properties on [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#added-by-extensions|mw.title objects]], named <code dir=ltr>pageImage</code> and <code dir=ltr>pageAssessments</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T131911][https://phabricator.wikimedia.org/T380122] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.5|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W24"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٠١:١٣، ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28846858 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-25</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/25|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * You can [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/359761?lang=en nominate your favorite tools] for the sixth edition of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award]]. Nominations are anonymous and will be open until June 25. You can re-use the survey to nominate multiple tools. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:33}} community-submitted {{PLURAL:33|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.6|MediaWiki]] '''In depth''' * Foundation staff and technical volunteers use Wikimedia APIs to build the tools, applications, features, and integrations that enhance user experiences. Over the coming years, the MediaWiki Interfaces team will be investing in Wikimedia web (HTTP) APIs to better serve technical volunteer needs and protect Wikimedia infrastructure from potential abuse. You can [https://techblog.wikimedia.org/2025/06/12/apis-as-a-product-investing-in-the-current-and-next-generation-of-technical-contributors/ read more about their plans to evolve the APIs in this Techblog post]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W25"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:٣٥، ١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28870688 --> 78welnf3tct0s85rxn45d8w6rtf7f5x 1 138275 1454493 851423 2025-06-19T02:02:17Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454493 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری 1 بەستەری دەرەکیم کرد لەسەر [[ئەلێکساندر پوشکین]]. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=539581 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستتە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20110921173746/http://books.google.co.uk/books?id=H7Nl-uwR7IEC&pg=PT833&dq=pushkin+african+cameroon&hl=en&ei=O_iuTb-lOM3S4wanjPDGCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CFEQ6AEwBA زیاد کرا بۆ http://books.google.co.uk/books?id=H7Nl-uwR7IEC&pg=PT833&dq=pushkin+african+cameroon&hl=en&ei=O_iuTb-lOM3S4wanjPDGCA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CFEQ6AEwBA تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢٠:٥١، ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) == ناو == سڵاو کاک {{وب|Aram}} تکایە گەر دەتوانی لەبەر وەی کە زۆربەی وتارەکانی تری ویکیپیدیای کوردی بە ناوی «ئەلێکساندەر»ـن، ئەمەش بۆ ئەلێکساندەر پوشکین وەگوازە، سپاس. [[بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="font-family:Cursive; color: #10C1FF; Background: White; font size:13px;">AGH</span>]] _{([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="color:#ffd700; Background:White">'''وتووێژ📝'''</span>]])} ‏٢٢:٠١، ٢٧ی ئابی ٢٠٢١ (UTC) :سڵاو {{وب|Ahrir}} کاک چالاک وتارەکەی بۆ ئەو ناوەی ئێستا گواستووەتەوە. پێم باشە قسە لەگەڵ خۆی بکەن. سپاس، ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٠:٥٥، ٢٨ی ئابی ٢٠٢١ (UTC) سڵاو کاک {{وب|Calak}} تکایە دەتوانی پێمان بڵێی ئەلێکساندەر دروستە یان ئەلێکساندر؟ [[بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="font-family:Cursive; color: #10C1FF; Background: White; font size:13px;">AGH</span>]] _{([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="color:#ffd700; Background:White">'''وتووێژ📝'''</span>]])} ‏١٠:٥٦، ٢٨ی ئابی ٢٠٢١ (UTC) : سڵاو. بە ڕووسی و فەرەنسی دەبێتە ئەلێکساندر و بە ئینگلیزی ئەلیکساندەر.-- [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏١٩:٢٢، ٢٨ی ئابی ٢٠٢١ (UTC) زۆر سپاس {{وب|Calak}} بەڕێزت پێت باشە لە ویکیپیدیای کوردی کامەیان بەکاربێنین؟ [[بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="font-family:Cursive; color: #10C1FF; Background: White; font size:13px;">AGH</span>]] _{([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="color:#ffd700; Background:White">'''وتووێژ📝'''</span>]])} ‏١٩:٤٩، ٢٨ی ئابی ٢٠٢١ (UTC) : من پێم باشە بۆ ھەر زمانەی شێوەی خۆی بنووسرێ ئەگەر وا نەبێ دەبێ مایکڵ و میخایل و میشل و ... ھەموو بکەینە میکایل کە ناکرێ شتی وا. : شتێکی تر؛ پووشکین راستە نەک پوشکین.-- [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٨:٣٨، ٢٩ی ئابی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئەلێکساندر پووشکین]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454492 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210904190536/https://sardem.org/?portfolio=%D8%A6%DB%95%D9%84%DB%8E%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%DB%95%D8%B1-%D8%B3%DB%8E%D8%B1%DA%AF%DB%8C%DA%A4%DB%8C%DA%86-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DA%A9%DB%8C%D9%86 بۆ https://sardem.org/?portfolio=%d8%a6%db%95%d9%84%db%8e%da%a9%d8%b3%d8%a7%d9%86%d8%af%db%95%d8%b1-%d8%b3%db%8e%d8%b1%da%af%db%8c%da%a4%db%8c%da%86-%d9%be%d9%88%d8%b4%da%a9%db%8c%d9%86 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٢:٠٢، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) dkvnm2aiwwfqcjk5egvvd0fwwbp93ns 1 138320 1454524 692115 2025-06-19T07:33:49Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454524 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری 1 بەستەری دەرەکیم کرد لەسەر [[تاقی گەرا]]. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=539743 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستتە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *{{دا|بەستەری مردوو}} زیاد کرا بۆ http://www.tebyan-zn.ir/News-Article/tourism/travel_turism_in_iran/Kermanshah_Province/2011/11/24/44574.html *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20140929151659/http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/1034-%D8%B7%D8%A7%D9%82-%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%DB%8C%D8%A7-%D8%B7%D8%A7%D9%82-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D9%86%D8%A7 زیاد کرا بۆ http://andisheh-kermanshah.ir/index.php/article/1034-%D8%B7%D8%A7%D9%82-%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%DB%8C%D8%A7-%D8%B7%D8%A7%D9%82-%D8%B4%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%86%D8%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D9%86%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1-%D9%88-%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%AA-%D8%A8%D9%86%D8%A7 تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢١:١٠، ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تاقی گەرا]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=692114 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20140427083643/http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=41135 بۆ http://kermanshah.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=41135 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٦:١٣، ٢٦ی ئایاری ٢٠٢٠ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تاقی گەرا]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454523 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20161217174453/http://hamgardi.com/place/14227 بۆ http://hamgardi.com/place/14227 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٧:٣٣، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 86b9mloqsktinzngx42gf8qdxsgvmiv 2 140284 1454550 1013041 2025-06-19T08:37:58Z Eng.dilan86 28574 1454550 wikitext text/x-wiki __NOTOC__ {{زانیاریدانی بەکارھێنەری ویکیپیدیا | ڕەنگی سەر = #005582 | ڕەنگ = #005582 | ڕەنگی فۆنت = | ڕەنگی فۆنتی سەر = #fdfdfd | سەرنووس = دیلان | ستاتەس = چالاك | وێنە = | ژێرنووسی وێنە = | قەبارەی وێنە = 200px | ناو = دیلان | ناوی لەدایکبوون = | ناوی ڕاستی = دیلان ئەحمەد | جێندەر = نێر | زمانەکان = ٣ | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|df=yes|١٩٨٦|٠٧|١١}} | شوێنی لەدایکبوون = [[ھەولێر]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}}، {{ئاڵا|عێراق}} | شوێن = | کاتی ناوچەیی = UTC+3 | کاتی ئێستا = {{کاتی ھەنووکە|UTC+3}} | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = | باڵا = | کێش = | قژ = | چاو = | جۆری خوێن = | دۆخی خێزانداری = | ھاوسەر = | خۆشەویست = | مناڵەکان = ١ | خوشک و براکان = | دایک و باوک = | ئاژەڵە ڕاگیراوەکان = | پیشە = ئەندازیار | پەروەردە = | خوێندنگەی سەرەتایی = | خوێندنگەی ناوەندی = | خوێندنگەی دواناوەندی = | کۆلێژ = کۆلێژی تەکنیکیی ئەندازیاریی سلێمانی | زانکۆ = [[زانکۆی پۆلیتەکنیکی سلیمانی]] | پۆلەکان = | ھیوایەتەکان = فڕۆکەوانی | ئایین = [[ئیسلام]] | سیاسەت = | فیلمەکان = | زنجیرەکان = | کتێبەکان = | حەزەکان = کیبۆردی میوزیک ، [[کایەی ڤیدیۆیی]] | ماڵپەڕ = | بلۆگ = | ئیمەیڵ = | سکایپ = | یاھوو = | فەیسبووک = | گووگڵ پڵەس = | ئینستاگرام = | مایسپەیس = | تویتەر = | یووتیووب = | ژێرپەڕەکان = | ڕێکەوتی بەشداریکردن = تشرینی دووەم ٢٠١٧ | یەکەم دەستکاری = | خۆبەخۆ پەسەندکراو = | پەسەندکراو = | دروستکەری ھەژمار = | پاسدەری خۆگەڕ = | بەسەرداچوونەکەری پەڕەی نوێ = | بەسەرداچوونەکەر = | گەڕێنەرەوە = | دەستکاریکەری داڕێژە = | بەڕێوەبەر = | دەستکاریکەری پاڵوێنە = | پشکنەری بەکارھێنەر = | ژمارەی دەستکارییەکان = | مافەکان = | واژوو = ⇐ | سندووقەکانی بەکارھێنەر =}} من دیلان لە دایکبووی ١٩٨٦ لە شاری هەولێر لە کوردستانی ئێراق ، دەرچووی ئەندازیاری میکانیک م لە زانکۆی پۆلیتەکنیکی سلێمانی ، بە پشیتوانی خوای گەورە هەوڵدەدەم ویکیپیدیای کوردی دەوڵەمەند بکەم لەو بوارانەی کە زانیاریم تێیدا هەیە و لە کارەکەمەوە نزیکن . دەستپێک " ١١ی١٧ <br /> == چالاکیەکانم == === زانست === [[تۆربۆچارج]] [[سوپەرچارج]] [[گێڕ گۆڕانی بەردەوام]] [[سیستەمی دژە قفڵبوونی ڕاگرتن (ئیستۆپ)]] [[ڕادێتەر]] [[فەیس لیفت (ئۆتۆمبێل)]] [[یەکەی جێگیرکردنی ئەلیکترۆنی]] [[ھێزی سوڕانەوە (پاوەر ستێرن)]] [[خولانەوە بۆ ھەر خولەکێک]] [[کیسەی ھەوایی]] [[باڕ (یەکە)]] [[پاوەند بۆ ھەر ئینچێکی چوارگۆشە]] [[جێریکان]] [[شووشەی گۆرێلا]] [[شووشەی پتەو]] [[تەنکی عەمبارکردن]] [[گەرمی گۆڕەڕ]] [[سودۆکو]] === بازرگانی === [[کۆنکۆرد]]<br />[[کاسپەرسکی لاب]] [[ڤایبەر]] [[مێرسێدس-بێنز پۆل-ئێکس]] [[پۆرشە]] [[میشلان]] [[بریجستۆن]] [[کۆرگ]] [[سێیکۆ]] [[هاڤاڵ]] [[کوکا]] [[کلینێکس]] [[کاسترۆل]] [[ئێم کیو-٩ ریپەر]] [[ئێم ڤی رۆسوس]] [[ئانتۆنۆڤۆ ئان ٢٢٥]] [[ئەل ڕیحلە ئەدیداس]] [[بۆمبی دزەپێکەری گەورە]] === کەسایەتی === [[پیتەر شرایەر]] [[دەیڤد لۆو]] [[فرانک ستیفنسۆن]] [[سەلما لاگەرلۆف]] === لاندمارك === [[گالێریا ڤیتۆریۆ ئیمانویل دوو]] [[گارێ دو نۆر]] == دەستکاریەکانم == [[ئێرباس]] [[پلەی ستەیشن]] [[ئاودی تی تی]] [[ئەندرۆید]] [[بی ئێم دەبلیوو]] * _____________________________ <nowiki>*</nowiki>دەستکاری تەواو <br /> == هیتر == بۆ بینینی تەواوی بەشداریەکانم کرتە لەسەر ئەمە بکە : [[تایبەت:بەشدارییەکان/Eng.dilan86]] {{بەکارهێنەر موسوڵمان}} {{بەکارهێنەر دژ بە بیروباوەڕی تایەفەتگەری}} {{بەکارهێنەری دژی جگەرە}} aecpv9r78n6pewkm7lk4i91l9w5zu6u 0 141594 1454516 1351583 2025-06-19T06:46:29Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454516 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Willamette Meteorite AMNH.jpg|وێنۆک|بەردی ئاسمانی ویڵایمت بوونی هەیە لە ویلایەتی ئۆریجۆن لە [[ئەمەریکا]]]] '''بەردی ئاسمانی''' (بە [[ئینگلیزی]]: meteor) (بە [[عەرەبی]]: نیزک) بە بەردەکانی ئاسمان دەوترێ، ئەو بەردانە بوونیان ھەیە لە [[کۆمەڵەی خۆر]] بە قەبارەی جیاواز لە بچووک و گەورە و مامناوەند، ئەو بەردانە زوو و زۆر دێنە بەرگەھەوای ھەسارەی [[زەوی]] ئەو دیاردەیە لەسەر [[زەوی]] پێیدەوترێ [[شەبەنگ]]، ھەندێک جار لە ئاسمانی زەویەوە بەھۆی سووتانی لە بەرگەھەوای زەوی ناگات بە سەر زەوی، ھەندێک لەو بەردانە قەبارەیان گەورەیە و دەکەون بەسەر [[زەوی]] و ئەو کاتە ناوەکەی لە شەبەنگەوە دەگۆرێت لۆ بەردی ئاسمانی. نەیزەکەکان لە ھەسارۆکەکان دەچن بەڵام لەوان زۆر بچووکترن نەیزەک تەنێکی تاوێری بچووکە بە دەوری خۆردا دەسوڕێتەوە٫ لەوەدەچێت ھەموو نەیزەکەکان پارچەیەک بن لە ھەسارۆکەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=StarChild: Meteoroids|ناونیشان=https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level1/meteoroids.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|وێبگە=starchild.gsfc.nasa.gov|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|archive-url=https://web.archive.org/web/20220120092743/https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level1/meteoroids.html|url-status=dead}}</ref> [[پەڕگە:Perseid meteor 2007.jpg|400px|وێنۆک|ناوەڕاست|شەبەنگ لە ئاسماندا، لە دواوەشی [[ڕێگای شیری]]]] == سەرچاوەکان == * [https://www.imo.net/resources/glossary/ ماڵپەری رێکخراوی بەردی ئاسمانی ] <references /> {{تووڵی دەروازە|گەردوون|کۆمەڵەی خۆر|فڕینی بۆشایی|زانست}} {{کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Meteoroids}} [[پۆل:گەردوون]] [[پۆل:کۆمەڵەی خۆر]] [[پۆل:نەیزەک]] [[پۆل:سیستمی خۆری]] 7p3xz1e6ipdmrfhafjgxeto7yp9ntqu 1 141601 1454517 557042 2025-06-19T06:46:30Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454517 wikitext text/x-wiki == داڕێژەکان == بەڕێز {{و|Épine}} بۆچی داڕێژەی <nowiki>{{دەروازە|گەردوون}}</nowiki> لێرە کار ناکات؟! گەر دروست نەکراوە تکایە دروستی بکە، ھەروەھا <nowiki>{{گەردوون-کۆلکە}}</nowiki>ش دروست بکە چوون نووسەری ئەم جۆرە وتارانە دەتوانێت کەڵکیان لێ وەربگرێت. سپاس. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٧:٣٠، ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ (UTC) :{{کرا|چاکم کرد}} &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٢:٢٣، ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بەردی ئاسمانی]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454516 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20220120092743/https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level1/meteoroids.html بۆ https://starchild.gsfc.nasa.gov/docs/StarChild/solar_system_level1/meteoroids.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٦:٤٦، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 5fi90yvpta0km3la2lqu70jmpx3jrz3 0 149401 1454557 1446561 2025-06-19T08:57:50Z 1silent scientist 51740 1454557 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = '''جۆرج ھ. و. بۆش''' | birth_name = '''جۆرج ھ. و. بۆش''' | nickname = | image = George H. W. Bush presidential portrait (cropped).jpg | office1 = [[سەرۆککۆمار]]ی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] | vicepresident1= [[Dan Quayle]] | term_start1 = ١٩٨٩ | term_end1 = ١٩٩٣ | predecessor1 = [[ڕۆناڵد ڕێیگن]] | successor1 = [[بیڵ کڵینتن]] | office2 = معاون ڕئیس جمھور ایالات متحدە | president2 =[[ڕۆناڵد ڕێیگن]] | term_start2 =١٩٨١ | term_end2 =١٩٨٩ | predecessor2 = Walter Mondale | successor2 = [[Dan Quayle]] |birth_date = {{Birth date|1924|6|12|mf=y}} | birth_place = [[ماساچووسیتس]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] |death_date = {{Death date and age|2018|11|30|1924|6|12}} | death_place = [[ھیووستن]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] | nationality = {{flag|USA}} | residence = ھیووستن | alma_mater =[[زانکۆی یەیڵ]] | party = کۆماری خوازەکان | otherparty = | spouse = [[باربارا بووش]] ١٩٤٥–٢٠١٨) | children = [[جۆرج دەبلیوو بوش]] | occupation = | profession = |cabinet = | religion = |signature = George HW Bush Signature.svg |awards = |website ={{URL|bushlibrary.tamu.edu|Presidential Library}} | allegiance = | branch = {{flag|United States Navy|1864|size=23px}} | serviceyears = ١٩٤٢–١٩٤٥ | rank = کاپتن | unit = | commands = | battles = |footnotes = }} '''جۆرج ئێچ دەبلیوو بوش''' ({{بە ئینگلیزی|George Herbert Walker Bush}}) ([[١٢ی حوزەیران]]ی [[١٩٢٤]] – [[٣٠ی تشرینی دووەم]]ی [[٢٠١٨]]) سیاسەتمەدارێکی ئەمریکی بووە کە لە ساڵی 1989 تا 1993 وەک 41ەمین سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بووە، هەروەها لە ساڵی 1981 تا 1989 جێگری 43ھەمین سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا بووە، بوش ئەندامی پارتی کۆماری بووە، ئەندامی کۆنگرێس بووە، باڵیۆز بووە، دواتریش بەڕێوەبەری هەواڵگری ناوەندیی بووە. لە ساڵی ٢٠٠٠ەوە بە "جۆرج ئێچ دبلیو بوش"، "بوش ٤١"، "بوشی گەورە، یان "جۆرج بوشی باوک" ناودەبرێت. بۆ جیاکردنەوەی لە کوڕە گەورەکەی جۆرج دەبلیو بوش کە دوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٠ بوو بە ٤٣ھەمین سەرۆکی ئەمریکا. بوش لە شاری میڵتۆن لە ویلایەتی ماساشوستس لەدایکبووە، کوڕی پرێسکۆت بوش و دۆرۆتی واکەر بوشە. بوش دوای هێرشەکەی سەر پیرڵ هاربەر لە ساڵی ١٩٤١ کۆلێژی دواخست و لە ڕۆژی هەژدە ساڵەی لەدایکبوونیدا پەیوەندی بە هێزی دەریایی ئەمریکاوە کرد و بووە بچووکترین فڕۆکەوانی هێزی دەریایی لەو کاتەدا. تا کۆتایی جەنگ خزمەت دەکات و دواتر لە زانکۆی یێڵ دەخوێنێت. لە ساڵی 1948 دەرچووی زانکۆیە و لەگەڵ خێزانەکەی ڕوویان لە ڕۆژئاوای تەکساس کردووە و لە بازرگانی نەوتدا کاری کردووە، لە تەمەنی چل ساڵیدا بووە ملیۆنێر. بوش دوای ماوەیەکی کەم لە دامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی تایبەت بە خۆی هاتە ناو سیاسەتەوە و لە ساڵی ١٩٦٦ هەڵبژاردنی بۆ ئەنجوومەنی نوێنەران بردەوە، سەرۆک ڕیچارد نیکسۆن لە ساڵی ١٩٧١دا وەک باڵیۆز لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەستنیشانی کرد، لە ساڵی ١٩٧٣ بوو بە سەرۆکی کۆمیتەی نیشتمانیی کۆمارییەکان، ساڵی دواتر سەرۆک جیراڵد فۆرد وەک باڵیۆزی کۆماری گەلی چین دەستنیشانی کرد و دواتر بە بەڕێوەبەری سی ئای ئەی دەستنیشان کرد. بوش لە ساڵی 1980 خۆی بۆ کاندیدکردنی کۆمارییەکان بۆ سەرۆکایەتی کۆماری کاندید کرد، بەڵام بەرامبەر ڕۆناڵد ڕیگان دۆڕا. ڕیگان بوشی وەک هاوڕێی کاندیدکردنی هەڵبژارد و بوش دوای هەڵبژاردنی ئەودا بوو بە جێگری سەرۆکی ئەو. بوش لە ماوەی هەشت ساڵی جێگری سەرۆکایەتیدا، سەرکردایەتی دەستەی ئەرکی ئیدارەکەی کرد سەبارەت بە ڕێکخستن و "جەنگی دژی ماددە هۆشبەرەکان". بوش لە ساڵی 1988 خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری کاندید کرد بۆ ئەوەی جێنشینی سەرۆک ڕیگان بگرێتەوە و شکستی بە نەیارە دیموکراتەکەی بەناوی مایکل دوکاکیس هێنا. سیاسەتی دەرەوە زاڵ بوو بەسەر سەرۆکایەتی بوشدا: ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە پەنەما و شەڕی کەنداو؛ ڕووخانی دیواری بەرلین لە ساڵی ١٩٨٩؛ و هەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤیەت دوای دوو ساڵ. هەروەها بوش ڕێککەوتنی بازرگانی ئازادی ئەمریکای باکوور (نافتا)ی واژووکرد، کە بلۆکی بازرگانی دروستکرد کە لە ئەمریکا و کەنەدا و مەکسیک پێکهاتبوو، هەرچەندە ڕێککەوتنەکە تا دوای ئەوەی پۆستەکەی جێهێشت، پەسەند نەکرا. لە ناوخۆدا بوش پاشگەز بووەوە لە بەڵێنەکەی لە هەڵمەتی هەڵبژاردنەکاندا و لەگەڵ کۆنگرێسدا لەسەر زیادکردنی باج تێکهەڵچوون و دوای ئەوەی کۆنگرێس پەسەندی کرد، زیادکردنی باجەکەی واژوو کرد. سەرۆکایەتییەکەی بە بوژانەوەی لاواز لە پاشەکشەی گەورە و کورتهێنانی بەردەوامی بودجە و کەمبوونەوەی ڕۆڵی سیاسەتی دەرەوە وەک پرسێکی سەرەکی لە دوای شەڕی ساردەوە بوو. لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٩٢دا بەرامبەر بیل کلینتن کاندیدی دیموکراتەکان دۆڕا. بوش لە ساڵی ١٩٩٣ پۆستەکەی بەجێهێشت، لە ساڵی ١٩٩٧ کتێبخانەی سەرۆکایەتییەکەی دامەزراند و لە چالاکییە خێرخوازییە جیاوازەکاندا چالاک بوو، زۆربەیان لەگەڵ بیل کلینتن. بە سەرکەوتنی جۆرج دەبلیو بوشی کوڕی لە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٠، بوش و کوڕەکەی بوونە دووەم دووانەی باوک و کوڕ کە وەک سەرۆک کۆمار بوون، دوای جۆن ئادەمز و کوڕەکەی جۆن کوینسی ئادەمز. کوڕی دووەمی جۆرج بوشی باوک بەناوی جێب بوش، وەک ٤٣ھەمین حاکمی فلۆریدا (١٩٩٩-٢٠٠٧) کاری کردووە و لە ساڵی ٢٠١٦دا داوای کاندیدکردنی کۆمارییەکانی بۆ سەرۆکایەتی کۆمارییەکان کردووە، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە. جۆرج بووشی باوک لە ڕۆژی هەینی ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ کۆچی دوایی کردووە.<ref>https://web.archive.org/web/20191024000228/https://www.nytimes.com/2018/11/30/us/politics/george-hw-bush-dies.html</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [[:fa:جرج اچ. دابلیو بوش|جرج اچ. دابلیو بوش]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئابووری|شەڕی سارد|سیاسەت|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|فڕین|دەیەی ١٩٩٠|پەیوەندییە نێونەتەوەیییەکان}} {{سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان}} {{پۆلی کۆمنز|George H. W. Bush}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٤]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٨]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:ئەمریکییە سیاسەتوانەکانی سەدەی بیستەم]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەگەز ھۆڵەندی]] [[پۆل:نووسەرانی سیاسیی ئەمریکی]] [[پۆل:وەرگرانی مەدالیای سەرۆککۆماری ئازادی]] [[پۆل:بازرگانانی ئەمریکی لە سەدەی بیست و یەکەم]] [[پۆل:نووسەرانی ناخەیاڵی ئەمریکا لە سەدەی ٢١]] [[پۆل:کات کەسایەتیی ساڵ]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] tmsqbxwhz1kr2d7l4m6bkn12igxxw74 1454558 1454557 2025-06-19T08:58:26Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1454558 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = '''جۆرج ھ.و. بۆش''' | birth_name = '''جۆرج ھ.و. بۆش''' | nickname = | image = George H. W. Bush presidential portrait (cropped).jpg | office1 = [[سەرۆککۆمار]]ی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] | vicepresident1= [[Dan Quayle]] | term_start1 = ١٩٨٩ | term_end1 = ١٩٩٣ | predecessor1 = [[ڕۆناڵد ڕێیگن]] | successor1 = [[بیڵ کڵینتن]] | office2 = معاون ڕئیس جمھور ایالات متحدە | president2 =[[ڕۆناڵد ڕێیگن]] | term_start2 =١٩٨١ | term_end2 =١٩٨٩ | predecessor2 = Walter Mondale | successor2 = [[Dan Quayle]] |birth_date = {{Birth date|1924|6|12|mf=y}} | birth_place = [[ماساچووسیتس]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] |death_date = {{Death date and age|2018|11|30|1924|6|12}} | death_place = [[ھیووستن]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] | nationality = {{flag|USA}} | residence = ھیووستن | alma_mater =[[زانکۆی یەیڵ]] | party = کۆماری خوازەکان | otherparty = | spouse = [[باربارا بووش]] ١٩٤٥–٢٠١٨) | children = [[جۆرج دەبلیوو بوش]] | occupation = | profession = |cabinet = | religion = |signature = George HW Bush Signature.svg |awards = |website ={{URL|bushlibrary.tamu.edu|Presidential Library}} | allegiance = | branch = {{flag|United States Navy|1864|size=23px}} | serviceyears = ١٩٤٢–١٩٤٥ | rank = کاپتن | unit = | commands = | battles = |footnotes = }} '''جۆرج ئێچ دەبلیوو بوش''' ({{بە ئینگلیزی|George Herbert Walker Bush}}) ([[١٢ی حوزەیران]]ی [[١٩٢٤]] – [[٣٠ی تشرینی دووەم]]ی [[٢٠١٨]]) سیاسەتمەدارێکی ئەمریکی بووە کە لە ساڵی ١٩٨٩ تا ١٩٩٣ وەک ٤١ەمین سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بووە، ھەروەھا لە ساڵی ١٩٨١ تا ١٩٨٩ جێگری ٤٣ھەمین سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بووە، بوش ئەندامی پارتی کۆماری بووە، ئەندامی کۆنگرێس بووە، باڵیۆز بووە، دواتریش بەڕێوەبەری ھەواڵگری ناوەندیی بووە. لە ساڵی ٢٠٠٠ەوە بە "جۆرج ئێچ دبلیو بوش"، "بوش ٤١"، "بوشی گەورە، یان "جۆرج بوشی باوک" ناودەبرێت. بۆ جیاکردنەوەی لە کوڕە گەورەکەی جۆرج دەبلیو بوش کە دوای ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٠ بوو بە ٤٣ھەمین سەرۆکی ئەمریکا. بوش لە شاری میڵتۆن لە ویلایەتی ماساشوستس لەدایکبووە، کوڕی پرێسکۆت بوش و دۆرۆتی واکەر بوشە. بوش دوای ھێرشەکەی سەر پیرڵ ھاربەر لە ساڵی ١٩٤١ کۆلێژی دواخست و لە ڕۆژی ھەژدە ساڵەی لەدایکبوونیدا پەیوەندی بە ھێزی دەریایی ئەمریکاوە کرد و بووە بچووکترین فڕۆکەوانی ھێزی دەریایی لەو کاتەدا. تا کۆتایی جەنگ خزمەت دەکات و دواتر لە زانکۆی یێڵ دەخوێنێت. لە ساڵی ١٩٤٨ دەرچووی زانکۆیە و لەگەڵ خێزانەکەی ڕوویان لە ڕۆژاوای تەکساس کردووە و لە بازرگانی نەوتدا کاری کردووە، لە تەمەنی چل ساڵیدا بووە ملیۆنێر. بوش دوای ماوەیەکی کەم لە دامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی تایبەت بە خۆی ھاتە ناو سیاسەتەوە و لە ساڵی ١٩٦٦ ھەڵبژاردنی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بردەوە، سەرۆک ڕیچارد نیکسۆن لە ساڵی ١٩٧١دا وەک باڵیۆز لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەستنیشانی کرد، لە ساڵی ١٩٧٣ بوو بە سەرۆکی کۆمیتەی نیشتمانیی کۆمارییەکان، ساڵی دواتر سەرۆک جیراڵد فۆرد وەک باڵیۆزی کۆماری گەلی چین دەستنیشانی کرد و دواتر بە بەڕێوەبەری سی ئای ئەی دەستنیشان کرد. بوش لە ساڵی ١٩٨٠ خۆی بۆ کاندیدکردنی کۆمارییەکان بۆ سەرۆکایەتی کۆماری کاندید کرد، بەڵام بەرامبەر ڕۆناڵد ڕیگان دۆڕا. ڕیگان بوشی وەک ھاوڕێی کاندیدکردنی ھەڵبژارد و بوش دوای ھەڵبژاردنی ئەودا بوو بە جێگری سەرۆکی ئەو. بوش لە ماوەی ھەشت ساڵی جێگری سەرۆکایەتیدا، سەرکردایەتی دەستەی ئەرکی ئیدارەکەی کرد سەبارەت بە ڕێکخستن و «جەنگی دژی ماددە ھۆشبەرەکان». بوش لە ساڵی ١٩٨٨ خۆی بۆ پۆستی سەرۆککۆماری کاندید کرد بۆ ئەوەی جێنشینی سەرۆک ڕیگان بگرێتەوە و شکستی بە نەیارە دیموکراتەکەی بەناوی مایکل دوکاکیس ھێنا. سیاسەتی دەرەوە زاڵ بوو بەسەر سەرۆکایەتی بوشدا: ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە پەنەما و شەڕی کەنداو؛ ڕووخانی دیواری بەرلین لە ساڵی ١٩٨٩؛ و ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤیەت دوای دوو ساڵ. ھەروەھا بوش ڕێککەوتنی بازرگانی ئازادی ئەمریکای باکوور (نافتا)ی واژووکرد، کە بلۆکی بازرگانی دروست کرد کە لە ئەمریکا و کەنەدا و مەکسیک پێکھاتبوو، ھەرچەندە ڕێککەوتنەکە تا دوای ئەوەی پۆستەکەی جێھێشت، پەسەند نەکرا. لە ناوخۆدا بوش پاشگەز بووەوە لە بەڵێنەکەی لە ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکاندا و لەگەڵ کۆنگرێسدا لەسەر زیادکردنی باج تێکھەڵچوون و دوای ئەوەی کۆنگرێس پەسەندی کرد، زیادکردنی باجەکەی واژوو کرد. سەرۆکایەتییەکەی بە بوژانەوەی لاواز لە پاشەکشەی گەورە و کورتھێنانی بەردەوامی بوودجە و کەمبوونەوەی ڕۆڵی سیاسەتی دەرەوە وەک پرسێکی سەرەکی لە دوای شەڕی ساردەوە بوو. لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٩٢دا بەرامبەر بیل کلینتن کاندیدی دیموکراتەکان دۆڕا. بوش لە ساڵی ١٩٩٣ پۆستەکەی بەجێھێشت، لە ساڵی ١٩٩٧ کتێبخانەی سەرۆکایەتییەکەی دامەزراند و لە چالاکییە خێرخوازییە جیاوازەکاندا چالاک بوو، زۆربەیان لەگەڵ بیل کلینتن. بە سەرکەوتنی جۆرج دەبلیو بوشی کوڕی لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٠، بوش و کوڕەکەی بوونە دووەم دووانەی باوک و کوڕ کە وەک سەرۆککۆمار بوون، دوای جۆن ئادەمز و کوڕەکەی جۆن کوینسی ئادەمز. کوڕی دووەمی جۆرج بوشی باوک بەناوی جێب بوش، وەک ٤٣ھەمین حاکمی فلۆریدا (١٩٩٩–٢٠٠٧) کاری کردووە و لە ساڵی ٢٠١٦دا داوای کاندیدکردنی کۆمارییەکانی بۆ سەرۆکایەتی کۆمارییەکان کردووە، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە. جۆرج بووشی باوک لە ڕۆژی ھەینی ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ کۆچی دوایی کردووە.<ref>https://web.archive.org/web/20191024000228/https://www.nytimes.com/2018/11/30/us/politics/george-hw-bush-dies.html</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [[:fa:جرج اچ. دابلیو بوش|جرج اچ. دابلیو بوش]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئابووری|شەڕی سارد|سیاسەت|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|فڕین|دەیەی ١٩٩٠|پەیوەندییە نێونەتەوەیییەکان}} {{سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان}} {{پۆلی کۆمنز|George H. W. Bush}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٤]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٨]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:ئەمریکییە سیاسەتوانەکانی سەدەی بیستەم]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەگەز ھۆڵەندی]] [[پۆل:نووسەرانی سیاسیی ئەمریکی]] [[پۆل:وەرگرانی مەدالیای سەرۆککۆماری ئازادی]] [[پۆل:بازرگانانی ئەمریکی لە سەدەی بیست و یەکەم]] [[پۆل:نووسەرانی ناخەیاڵی ئەمریکا لە سەدەی ٢١]] [[پۆل:کات کەسایەتیی ساڵ]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] ad4fcl97uupuvk6he4gs4inm8g3jnz4 1454561 1454558 2025-06-19T09:11:07Z 1silent scientist 51740 1454561 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = '''جۆرج ھ.و. بوش''' | birth_name = '''جۆرج ھ.و. بوش''' | nickname = | image = George H. W. Bush presidential portrait (cropped).jpg | office1 = [[سەرۆک کۆمار]]ی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] | vicepresident1= [[Dan Quayle]] | term_start1 = ١٩٨٩ | term_end1 = ١٩٩٣ | predecessor1 = [[ڕۆناڵد ڕەیگن]] | successor1 = [[بیڵ کڵینتن]] | office2 = معاون ڕئیس جمھور ایالات متحدە | president2 =[[ڕۆناڵد ڕەیگن]] | term_start2 =١٩٨١ | term_end2 =١٩٨٩ | predecessor2 = Walter Mondale | successor2 = [[Dan Quayle]] |birth_date = {{Birth date|١٩٢٤|٦|١٢|mf=y}} | birth_place = [[ماساچووسیتس]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] |death_date = {{Death date and age|2018|11|30|١٩٢٤|٦|١٢}} | death_place = [[ھیووستن]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] | nationality = {{flag|USA}} | residence = ھیووستن | alma_mater =[[زانکۆی یەیڵ]] | party = [[پارتی کۆماری (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|کۆماریخوازەکان]] | otherparty = | spouse = [[باربارا بووش]] ١٩٤٥–٢٠١٨) | children = [[جۆرج دەبلیوو بوش]] | occupation = | profession = |cabinet = | religion = |signature = George HW Bush Signature.svg |awards = |website ={{URL|bushlibrary.tamu.edu|Presidential Library}} | allegiance = | branch = {{flag|United States Navy|1864|size=23px}} | serviceyears = ١٩٤٢–١٩٤٥ | rank = کاپتن | unit = | commands = | battles = |footnotes = }} '''جۆرج ئێچ دەبلیوو بوش''' یان '''جۆرج بوشی باوک''' ({{بە ئینگلیزی|George Herbert Walker Bush}}) ([[١٢ی حوزەیران]]ی [[١٩٢٤]] – [[٣٠ی تشرینی دووەم]]ی [[٢٠١٨]]) [[سیاسەتمەدار]]ێکی ئەمریکی بووە کە لە ساڵی ١٩٨٩ تا ١٩٩٣ وەک ٤١ەمین سەرۆکی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] بووە، ھەروەھا لە ساڵی ١٩٨١ تا ١٩٨٩ جێگری ٤٣ھەمین سەرۆکی ئەمریکا بووە، بوش ئەندامی [[پارتی کۆماری (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|پارتی کۆماری]] بووە، ئەندامی کۆنگرێس بووە، [[باڵیۆز]] بووە، دواتریش بەڕێوەبەری [[دەزگای ھەواڵگریی ناوەندی|ھەواڵگریی ناوەندیی]] بووە. لە ساڵی ٢٠٠٠ەوە بە «جۆرج ھ.و. بوش»، «بوش ٤١»، «بوشی گەورە» یان «جۆرج بوشی باوک» ناودەبرێت. بۆ جیاکردنەوەی لە کوڕە گەورەکەی [[جۆرج دەبلیوو بوش|جۆرج دەبلیوو بوش]] کە دوای ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٠٠ بوو بە ٤٣ھەمین سەرۆکی ئەمریکا. بوش لە شاری [[میلتۆن]] لە [[ماساچووسیتس|ویلایەتی ماساچووسیتس]] لەدایکبووە، کوڕی پرێسکۆت بوش و دۆرۆتی واکەر بوشە. بوش دوای ھێرشەکەی سەر پیرڵ ھاربەر لە ساڵی ١٩٤١ کۆلێژی دواخست و لە ڕۆژی ھەژدە ساڵەی لەدایکبوونیدا پەیوەندی بە ھێزی دەریایی ئەمریکاوە کرد و بووە بچووکترین فڕۆکەوانی ھێزی دەریایی لەو کاتەدا. تا کۆتایی جەنگ خزمەت دەکات و دواتر لە زانکۆی یێڵ دەخوێنێت. لە ساڵی ١٩٤٨ دەرچووی زانکۆیە و لەگەڵ خێزانەکەی ڕوویان لە ڕۆژاوای [[تێکساس]] کردووە و لە بازرگانی [[نەوت]]دا کاری کردووە، لە تەمەنی چل ساڵیدا بووە ملیۆنێر. بوش دوای ماوەیەکی کەم لە دامەزراندنی کۆمپانیای نەوتی تایبەت بە خۆی ھاتە ناو [[سیاسەت]]ەوە و لە ساڵی ١٩٦٦ ھەڵبژاردنی بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بردەوە، سەرۆک [[ڕیچارد نیکسۆن]] لە ساڵی ١٩٧١دا وەک باڵیۆز لە نەتەوە یەکگرتووەکان دەستنیشانی کرد، لە ساڵی ١٩٧٣ بوو بە سەرۆکی کۆمیتەی نیشتمانیی کۆمارییەکان، ساڵی دواتر سەرۆک [[جیرالد فۆرد]] وەک باڵیۆزی [[کۆماری گەلی چین]] دەستنیشانی کرد و دواتر بە بەڕێوەبەری [[سی ئای ئەی]] دەستنیشان کرد. بوش لە ساڵی ١٩٨٠ خۆی بۆ کاندیدکردنی کۆمارییەکان بۆ سەرۆکایەتی کۆماری ڕەیگن کرد، بەڵام بەرامبەر [[ڕۆناڵد ڕەیگن|ڕۆنالد ڕەیگن]] دۆڕا. ڕەیگن بوشی وەک ھاوڕێی کاندیدکردنی ھەڵبژارد و بوش دوای ھەڵبژاردنی ئەودا بوو بە جێگری سەرۆکی ئەو. بوش لە ماوەی ھەشت ساڵی جێگری سەرۆکایەتیدا، سەرکردایەتی دەستەی ئەرکی ئیدارەکەی کرد سەبارەت بە ڕێکخستن و «جەنگی دژی [[ماددە ھۆشبەرەکان]]». بوش لە ساڵی ١٩٨٨ خۆی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری کاندید کرد بۆ ئەوەی جێنشینی سەرۆک ڕەیگن بگرێتەوە و شکستی بە نەیارە دیموکراتەکەی بەناوی مایکل دوکاکیس ھێنا. سیاسەتی دەرەوە زاڵ بوو بەسەر سەرۆکایەتی بوشدا: ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە پەنەما و [[شەڕی کەنداو]]؛ ڕووخانی [[دیواری بەرلین]] لە ساڵی ١٩٨٩؛ و ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤیەت دوای دوو ساڵ. ھەروەھا بوش ڕێککەوتنی بازرگانی ئازادی [[ئەمریکای باکوور]] (نافتا)ی واژووکرد، کە بلۆکی بازرگانی دروست کرد کە لە ئەمریکا و [[کەنەدا]] و [[مەکسیک]] پێکھاتبوو، ھەرچەندە ڕێککەوتنەکە تا دوای ئەوەی پۆستەکەی جێھێشت، پەسەند نەکرا. لە ناوخۆدا بوش پاشگەز بووەوە لە بەڵێنەکەی لە ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکاندا و لەگەڵ [[کۆنگرێس]]دا لەسەر زیادکردنی [[باج]] تێکھەڵچوون و دوای ئەوەی کۆنگرێس پەسەندی کرد، زیادکردنی باجەکەی واژوو کرد. سەرۆکایەتییەکەی بە بووژانەوەی لاواز لە پاشەکشەی گەورە و کورتھێنانی بەردەوامی بوودجە و کەمبوونەوەی ڕۆڵی سیاسەتی دەرەوە وەک پرسێکی سەرەکی لە دوای [[شەڕی سارد]]ەوە بوو. لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ١٩٩٢دا بەرامبەر [[بیڵ کڵینتن|بێڵ کلینتن]] کاندیدی [[پارتی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|دیموکراتەکان]] دۆڕا. بوش لە ساڵی ١٩٩٣ پۆستەکەی بەجێھێشت، لە ساڵی ١٩٩٧ کتێبخانەی سەرۆکایەتییەکەی دامەزراند و لە چالاکییە خێرخوازییە جیاوازەکاندا چالاک بوو، زۆربەیان لەگەڵ بیل کلینتن. بە سەرکەوتنی [[جۆرج دەبلیوو بوش|جۆرج دەبلیوو بوش]]ی کوڕی لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠٠٠، بوش و کوڕەکەی بوونە دووەم دووانەی باوک و کوڕ کە وەک سەرۆک کۆمار بوون، دوای جۆن ئادەمز و کوڕەکەی جۆن کوینسی ئادەمز. کوڕی دووەمی جۆرج بوشی باوک بەناوی جێب بوش، وەک ٤٣ھەمین حاکمی [[فلۆریدا]] (١٩٩٩–٢٠٠٧) کاری کردووە و لە ساڵی ٢٠١٦دا داوای کاندیدکردنی کۆمارییەکانی بۆ سەرۆکایەتی کۆمارییەکان کردووە، بەڵام سەرکەوتوو نەبووە. جۆرج بووشی باوک لە ڕۆژی ھەینی ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ کۆچی دوایی کردووە.<ref>https://web.archive.org/web/20191024000228/https://www.nytimes.com/2018/11/30/us/politics/george-hw-bush-dies.html</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [[:fa:جرج اچ. دابلیو بوش|جرج اچ. دابلیو بوش]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئابووری|شەڕی سارد|سیاسەت|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|فڕین|دەیەی ١٩٩٠|پەیوەندییە نێونەتەوەیییەکان}} {{سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان}} {{پۆلی کۆمنز|George H. W. Bush}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٤]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٨]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:ئەمریکییە سیاسەتوانەکانی سەدەی بیستەم]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەگەز ھۆڵەندی]] [[پۆل:نووسەرانی سیاسیی ئەمریکی]] [[پۆل:وەرگرانی مەدالیای سەرۆککۆماری ئازادی]] [[پۆل:بازرگانانی ئەمریکی لە سەدەی بیست و یەکەم]] [[پۆل:نووسەرانی ناخەیاڵی ئەمریکا لە سەدەی ٢١]] [[پۆل:کات کەسایەتیی ساڵ]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] dycg88k26y8czwugg1kodolql1iinc5 0 151835 1454478 1347345 2025-06-18T23:31:04Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454478 wikitext text/x-wiki {{Infobox book | name = ئیسلام و داھاتووی پەسەندکردن <br> Islam and the Future of Tolerance | title_orig = | image = Islam and the Future of Tolerance book cover.jpg | image_size = 250px | caption = | authors = [[ماجد نەواز]]، [[سام ھاریس]] | country = | language = [[ئینگلیزی]] | subject = [[ئیسلام]] | media_type = چاپ ([[بەرگڕەق]]) | pages = ١٢٠ | isbn = 978-0-674-08870-2 |isbn_note = | publisher = [[چاپەمەنیی زانکۆی ھارڤارد]]<ref name="HUP">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Islam and the Future of Tolerance|ناونیشان=http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674088702|بڵاوکەرەوە=Harvard University Press|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئازاری ٢٠١٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی نیسانی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190405023733/http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674088702|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | release_date = تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ | dewey = | congress = | oclc = | preceded_by = [[Waking Up: A Guide to Spirituality Without Religion]]}} '''ئیسلام و داھاتووی پەسەندکردن: گفتوگۆیەک''' کتێبێکی ساڵی ٢٠١٥ یە بە ھاوبەشی لە نێوان نووسەری [[ئەمریکی]] [[سام ھاریس]] و چالاکەوانی بەڕیتانی ماجد نەواز نووسراوە. کتێبەکە لەسەر شێوازی گفتوگۆیە و پێکھاتووە لە ئاڵوگۆڕی بۆچوونی نێوان ھاریس (بێ باوەڕ "ئەتایست" ڕەخنەگر لە ئایین) و نەواز (ئیسلامی گۆراو بۆ چالاکەوانی لیبڕاڵی "ئازادڕەو").<ref name="HUP" /> ھاریس مشتومڕ لەسەر مەترسی ڕێبازەکانی ئیسلام دەکات و لە کاتێک دا نەواز بەرگری لە ئیسلام دەکات و پێی وایە دابونەریتی گواستراوەی نەوە بۆ نەوە پێچی لێ داوە بە دەوری ئەو ڕێبازانە مەترسیدارانەدا.<ref name="WashPost">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Chapel Hill killings shine light on particular tensions between Islam and atheism|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/news/local/wp/2015/02/11/chapel-hill-killings-shine-light-on-particular-tensions-between-islam-and-atheism/|بڵاوکەرەوە=Washington Post}}</ref> نەواز زیاتر لەسەری دەڕوات و پێی وایە کە وەکو ھەر ئایینێکی دی، ئیسلامیش کراوەیە بۆ چاکسازی و دەتوانێت شوێنی خۆی بدۆزێتەوە لە جیھانی سیکۆلاردا (عەلمانی دا).<ref name="Goodreads">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Islam and the Future of Tolerance: A Dialogue|ناونیشان=https://www.goodreads.com/book/show/25151238-islam-and-the-future-of-tolerance|بڵاوکەرەوە=Goodreads}}</ref> کتێبەکە لەبەر ھۆکارێکی ڕوون بڵاوکراوەتەوە ئەویش فراونکردن و زیاتر ڕونکردنەوەی مشتومڕە ئالۆزەکانی ئیسلامە "بەبێ بوونی دەمارگیری و کاریکاتێر (وێنەی پێکەنیناوی)". بەھامان شێوە سەرنج دەخاتە سەر جیاوازیەکانی نێوان ئایینی [[ئیسلام]] و ڕوانگەی (فکری) ئیسلامی.<ref name="DailyBeast">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Talking ‘Bout The True Believers|ناونیشان=http://www.thedailybeast.com/articles/2015/05/16/talking-bout-the-true-believers.html|بڵاوکەرەوە=Daily Beast}}</ref> == پێشوازی کتێبەکە == گۆڤاری The Economist لە پێداچوونەوەکەی دا، دەیگووت "گفتوگۆیەکی کورت بەڵام چڕپڕە" و تێبینی ئەوەیان کردبوو کە "کە ھەندێک جار بەرێز نەواز زیاد لە پێویست ڕاستگۆیە."<ref name="Economist">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=A liberal Muslim and a non-believer in search of common ground|ناونیشان=https://www.economist.com/blogs/erasmus/2015/10/muslim-atheist-debate?fsrc=gp_en|بڵاوکەرەوە=Economist}}</ref> گۆڤارەکە بەردەوام دەبێت و دەڵێت کە نەواز ئیسلامیە چاکسازیخوازەکانی پێ کەمینەیە بەڵام پێ داگیری دەکات لەسەر ئەوەی کە ئیسلامیەکان کەمینەن لەبەر ئەوەی زۆرینەی ئیسلامی خۆپارێزن (کۆنەخوازن).<ref name="Economist"/> دوای سەرنج و وردبوونەوە لە ڕێژەی ئیسلامیە سیاسیەکان، لیبڕاڵەکان (ئازادڕەوەکان) و خۆپارێزە کۆمەڵایەتییەکان لە کۆمەڵگەی موسوڵمان دا و پێشبینی کردنی ئەگەری سەرکەوتنی لیبڕاڵەکان بە بە پشتگیری خۆپارێزەکان بۆیان، گۆڤاری The Economist ڕایدەگەیەنێت بە ئەکێکی "قورس و درێژخایەن" و دەڵێت "جێی سەرنج نییە کە بۆچی بەرێز ھاریس ھێندە بەنەرم و نیانی گومانکارە."<ref name="Economist"/> گۆڤاری سیاسی و ڕۆشنبیری بەڕیتانی New Statesman ناوی دەبات بە "شتێکی ھاوشێوەی یەکشاخە (ئاژەڵێکی خەیاڵییە)" و پشتیوانی لە کتێبەکە دەکرد لە "گفتووگۆکردن لەسەر ئیسلام و جیھاد لە گۆشە نیگایەکی مێژووی و فەلسەفیەوە، بەبێ ھیچ کاریگەریەکی ھەست و باوەڕ."<ref name="HUP" /> بڕایەن ستیوارت لە گۆڤاری (پێداچوونەوەی نەتەوەیی - National Review) بە ئەڕێنی ھەڵی سەنگاند و پشتگیری نووسەرەکانی کرد بۆ "ھەوڵەکانیان بۆ داگیرساندنی پریشکەیەک".<ref name="National Review">{{بیرخستنەوەی وێب|نووسەر=Brian Stewart |سەردێڕ=A Liberal Atheist and a Liberal Muslim Discuss the Problems of Contemporary Islam|ناونیشان=http://www.nationalreview.com/article/425169/sam-harris-maajid-nawaz-islam-book?target=author&tid=5037|بڵاوکەرەوە=National Review}}</ref> ھەروەھا گۆڤاری Publishers Weekly پێداچوونەوەیەکی ئەرێنی بۆ کردبوو و ئاماژەی کردە کە "ھاریس کەسایەتی خۆی دەپارێزێت، پرسیار دەکات و دەرئەنجامەکان ئاڕاستەی نەواز دەکات، نەوازیش وەڵامەکانی دروست و گونجاون کە ھەم ھاندەرن ھەم پڕن لە زانیاری."<ref name="publishersweekly">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Publishers Weekly|ناونیشان=http://publishersweekly.com/978-0-674-08870-2|بڵاوکەرەوە=publishersweekly|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئازاری ٢٠١٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی ئابی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180826044058/https://www.publishersweekly.com/978-0-674-08870-2|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بە باوەڕی ستیڤن پینکەری زانا "ئەم گفتوگۆ ڕاستگۆ و ژیرانەیە لێکۆڵینەوەیەکی نایابی لایەنی ڕۆشنبیری و ڕەوشتی بابەتەکەیە."<ref name="HUP" /> لە Kirkus Reviews نووسراوە کە "کۆمەڵە دیدگایەکی فراوان ئەم گفتوگۆیەی بەنرختر کردووە بەڵام ئەو خوێنەرانەی بۆچونیان ھەیە دەربارەی ئیسلام بێ ھیچ پێشینەیەک سوودێکی زۆر لەم کتێبە وەردەگرن."[٨] تارا سۆننشاین لە ڕۆژنامەی New York Journal of Books دا نووسویەتی "ئەو وەڵامەی ھاریس و نەواز پێشنیاری دەکەن لەوانەیە لە ھونەری گفتوگۆی دێرین دا بدۆزرێتەوە کە ئەم کتێبە ئەوە پێشکەش دەکات."<ref name="kirkusreviews">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Kirkus Review|ناونیشان=https://www.kirkusreviews.com/book-reviews/sam-harris/islam-and-the-future-of-tolerance/|بڵاوکەرەوە=kirkusreviews}}</ref> بۆ یەکێک لە پێداچوونەوەکانی نیۆڕک تایمز The New York Times، نووسەری کەنەدی ئیرشاد مەنجی نووسیویەتی، "ھێنان و بردن لە گفتوگۆکەیان دا کۆمەڵێک سەرلێشێوان ڕوون دەکاتەوە لەناو مشتومڕی گشتی دا سەبارەت بە ئیسلام." بەردەوام دەبێت و دەڵێت "ھاریس دروستە لەسەر ئەوەی کە لیبڕاڵیەکان دەبێت بێدەنگیان بشکێنن دەربارەی ھاندەری ئایینی پشت زۆربەی تیرۆرە ئیسلامییەکان. لە ھەمان کات دا دەبێت ئاماژە بەو پێوەرە دوو لایەنەیە بکەن لە وەڵامی لیبڕاڵیەکانە بۆ ئیسلامیەکان: بێ باوەڕەکان ھێندە ژاوە ژاو نانێنەوە دەربارەی کینەیان بەرامبەر موسوڵمانەکان."<ref name="nyjournalofbooks">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=NY Journal of Books|ناونیشان=http://www.nyjournalofbooks.com/book-review/islam-and|بڵاوکەرەوە=NY Journal of Books|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئازاری ٢٠١٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی تەممووزی ٢٠١٨|archive-url=https://web.archive.org/web/20180721132744/https://www.nyjournalofbooks.com/book-review/islam-and|url-status=dead}}</ref> == فیلم == فیلمێکی بەڵگەنامەیی بەھەمان ناوی کتێبەکە لە ١١ کانوونی یەکەمەی ٢٠١٨ بڵاوکرایەوە، کە سەرنج دەخاتە سەر گفتوگۆی نێوان ھاریس و نەواز وە ھەروەھا چاوپێکەوتن لەگەڵ دۆگلاس مورای و ئەیان ھیرسی عەلی لەخۆدەگرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|نووسەر=Alex Billigton |سەردێڕ='Islam and the Future of Tolerance' Documentary|ناونیشان=https://www.firstshowing.net/2018/official-us-trailer-for-islam-and-the-future-of-tolerance-documentary/|بڵاوکەرەوە=firstshowing.net}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|2}} {{تووڵی دەروازە|کتێب|ئیسلام|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا}} {{بێپۆل}} {{پۆلی کۆمنز|Islam and the Future of Tolerance}} [[پۆل:بابەتە ئیسلامییەکان]] kahhs5tbtzl0x1fqrei2zt9ww0etl2j 0 155841 1454506 1442321 2025-06-19T04:47:09Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454506 wikitext text/x-wiki '''بنکە سەربازییەکانی وڵاتە بێگانەکان لە باشووری کوردستان''' بریتین لە ئەو بنکە سەربازییانەی کە لە لایەن ھێزە سەربازییەکانی وڵاتانێک جگە لە [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]]، [[ھێزە چەکدارەکانی عێراق|ھێزە سەربازییەکانی دەوڵەتی ناوەندیی عێراق]]، و ھەروەھا [[پێشمەرگە|پارتە کوردییەکان]] لە ئاخی [[باشووری کوردستان]]دا دامەزراوەتەوە.<ref name="کوردپرێس ۱"/><ref name="ئیسنا ۱">[https://www.isna.ir/xd4mn8 ھەواڵنێریی خوێندکارانی ئێران (ئیسنا): ''تورکیا ٢٠ بنکەی سەربازیی لە کوردستانی عێراق دا ھەیە'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١١؛] سەردان لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٩.</ref> لە ئێستادا سێ حکوومەتی [[تورکیا]]، [[ئێران]] و ھەروەھا [[ئەمریکا]] بنکەی سەربازییان لە ئاخی باشووری کوردستاندا دامەزراندووەتەوە. لە ١٢ی ئایاری ٢٠٠٣ نوێنەرانی [[پەرلەمانی کوردستان|پەرلەمانی باشووری کوردستان]] یاسایەکیان پەسەند کرد و حۆکمێکیان تۆمار کرد کە ھێزە سەربازییەکانی تورکیا لە باشووری کوردستان بڕۆن بۆ دەرەوە و بنکە سەربازییەکانیانیش دابخرێنەوە<ref name="دونیای ئیقتیساد ۱">[https://donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3491174 ڕۆژنامەی دونیای ئیقتیساد: ''تورکیا ٢٠ بنکەی سەربازیی لە عێراق دا ھەیە'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١١؛]{{بەستەری مردوو|url=https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86-62/3491174-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ }} سەردان لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٩.</ref> کە ئەمە تا بە ئێستاکە ڕوو نەداوە. ==تورکیا== تورکیا تا بەر لە [[ھێرشی سەربازیی تورکیا بۆ سەر عەفرین|ھەڵمەتھێنانەوە بۆ شاری کوردنشینی عەفرین لە ڕۆژاوای کوردستان]]، خاوەنی ١٤ بنکەی سەربازی و ٤ بنکەی زانیاری لە باشووری کوردستان بووە. بەڵام بەدوای داگیرکردنی عەفرین، ھەڵمەتی خۆی لە ئاخی باشووریش زۆرتر کرد و ٧ بنکەیەکی دیکەی لە پارێزگای ھەولێر دامەزراند. ھەمووی ئەم ٢٥ بنکەی تورکیا لە دوو پارێزگای [[پارێزگای دھۆک|دھۆک]] و [[پارێزگای ھەولێر|ھەولێر]]دایە.<ref name="کوردپرێس ۱"/> [[بەدر ئەلزیادی]] پەرلەمانتاری [[ھاوپەیمانی سائیرون]] لە [[پەرلەمانی عێراق]] لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠٢١ ڕاگەیاند کە ئەرتەشی تورکیا ھەتا ساڵی ٢٠١٩ نزیکەی ١٠ بنکەی سەربازی و ٢٥٠٠ سەربازی لە باشووری کوردستان بووە، بەڵام لە ساڵی ٢٠٢١ ژماری بنکە سەربازییەکانی خۆی گەیاندووەتە بە ٧٠ بنکە و ھێزە چەکدارەکانیشی گەیشتووە بە ١٠ ھەزار کەس. بە وتەی ئەلزیادی ھێزەکانی تورکیا لە قوولایی ٤٠ کیلۆمتر پێشڕەویان لە خاکی باشووری کوردستان کردووە.<ref name="کوردپرێس ٤">[https://kurdpress.com/fa/12308/ کوردپرێس: ''تورکیا لە ھەرێمی کوردستاندا چەند بنکە سەربازیی ھەیە؟'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٦ی تەممووزی ٢٠٢١؛] سەردان لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠٢١.</ref> لە دانیشتی [[ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق]] لە ڕۆژی ٢٣ی تەممووزی ٢٠٢٢ بۆ بڕیاردانەوە سەبارەت بە [[بۆردوومانی سەیرانگای پەرخ (٢٠٢٢)|ھەڵمەتھێنانی تورکیا بۆ سەر عێراق]] کە بە ئامادەبوونی ٢٤٢ نوێنەر، وەزیرەکانی بەرگری و دەرەوەی عێراق و ھەروەھا سەرۆکی ئەرتەش و جێگری فەرماندەی ھاوبەشی ئەرتەشی عێراق بەڕێوەچوو، ڕاپۆرتێک لەلایەن وەزارەتی بەرگریی عێراق خوێندرا کە نیشان دەدا تورکیا ١٠٥ بنکەی بچۆک و مەزنی لە ھەرێمی کوردستان ساز کردووە و ٤ ھەزار سەربازی ھێناوەتە نێوی خاکی عێراق و ھەرێمی کوردستان و لەم بنکەیانە جێگر کردووە.<ref name="کوردپرێس ٥">[https://kurdpress.com/fa/36008/ کوردپرێس: ''ژماری بنکەکان و قووڵایی ئامادەبوونی سەربازیی تورکیا لە خاکی عێراق'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٢؛] سەردان لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٢.</ref> لە ٢ی ئابی ٢٠٢٢ ڕاگەیاندرا ئەرتەشی تورکیا بنکەیەکی دیکە لە گوندی سێگرێی لە سنووری قەزای ئامێدی ساز کردووە و خەریکی گواستنەوەی کەرەستە و چەکی قورسی سەربازی بەو بنکەیەیە.<ref name="شارپرێس ١">[https://www.sharpress.net/all-detail.aspx?Jimare=207361 شارپرێس: ''تورکیا بنکەی سەربازیی نوێ لە ھەرێمی کوردستان دادەمەزرێنێت'' (بە کوردیی سۆرانی)، نووسراو لە ٢ی ئابی ٢٠٢٢؛]{{بەستەری مردوو|url=https://www.sharpress.net/all-detail.aspx?Jimare=207361 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ }} سەردان لە ٢ی ئابی ٢٠٢٢.</ref> لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ باقر زوبێدی وەزیری بەرگریی پێشووی عێراق ڕایگەیاند تورکیا بنکەیەکی سەربازیی نوێی لە سنووری پارێزگای دھۆک لە نێو خاکی ھەرێمی کوردستاندا دامەزراندووەتەوە.<ref name="ڕۆژنیوز ١">[https://rojnews.news/?p=424446 ڕۆژنیوز: ''باقر زوبێدی: درووستکردنی بنکەی سەربازیی لەلایەن تورکیاوە پێشێلکردنى سەروەریی خاكی عێراقە'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240122134052/https://rojnews.news/?p=424446 |date=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ }} سەردان لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤.</ref> لە ١٧ی ئایاری ٢٠٢٤ ماڵپەڕی «ئەلعەرەبی ئەلجەدید» بە پشتبەستن بە لێدوانێکی بەرپرسێکی کورد لە پارێزگای دھۆک ڕایگەیاند سوپای تورکیا چەند ڕۆژێکی پێشتر دەستیکردووە بە دروستکردنی بنکەیەکی سەربازیی نوێ لەسەر لوتکەی چیای کیستە لە شاری ئامێدی سەر بە پارێزگای دۆھوک و ھەروەھا گوتی ئەم سەربازگەیە کە دەسەڵاتی بەسەر ٥٠ گوندی ناوچەی کانی ماسی، بامەرنی و باتوفادا ھەیە، دەبێتە چوارەم بنکەیەک کە تورکیە لە سەرەتای ساڵی ڕابردووەوە لەو ناوچەکەدا درۆستی کردووە.<ref name="ئەلعەرەبی ئەلجەدید ١">[https://www.alaraby.co.uk/politics/الجيش-التركي-يشيّد-معسكراً-جديداً-على-قمة-جبل-كيستة-شمالي-العراق ئەلعەرەبی ئەلجەدید: ''سوپای تورکیا بنکەیەکی نوێ لەسەر لوتکەی چیای کیستە لە باکووری عێراق دروست دەکات'' (بە عەرەبی)، نووسراو لە ١٧ی ئایاری ٢٠٢٤؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240521000639/https://www.alaraby.co.uk/politics/الجيش-التركي-يشيّد-معسكراً-جديداً-على-قمة-جبل-كيستة-شمالي-العراق |date=٢١ی ئایاری ٢٠٢٤ }} سەردان لە ٢١ی ئایاری ٢٠٢٤.</ref> لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ عەدنان کەنانی شارەزای ئەمنیی عێراقی ڕایگەیاند تورکیا ٣٠ بنکە و کەمپی سەربازیی لە خاکی باشووری کوردستان و عێراق ھەیە و خەڵکی سڤیلی ھەرێمی کوردستانی دەکاتە ئامانجی خۆی.<ref name="ئەلمەعلوومە ١">[https://almaalomah.me/news/67259/security/الكناني-يكشف-عدد-القواعد-العسكرية-التركية-المتواجدة-في-العرا ئەلمەعلوومە: ''کەنانی ژمارەی بنکە سەربازییەکانی تورکیا لە عێراق ئاشکرا دەکات'' (بە عەرەبی)، نووسراو لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٤؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240612080846/https://almaalomah.me/news/67259/security/الكناني-يكشف-عدد-القواعد-العسكرية-التركية-المتواجدة-في-العرا |date=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٤ }} سەردان لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٤.</ref> لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥دا [[بی بی سی|ھەواڵنێریی بی بی سی]] لە ڕاپۆرتێکدا ڕایگەیاند تورکیا ھەر بە تەنیا لە گوندی سەرگەلە کە ١٦ کیلۆمەتری سنووری باشووری و باکووری کوردستاندا داکەوتووە لانیکەم ٧ بنکەی سەربازیی ساز کردووەتەوە و ئیزنی ژیان و کار و وەرزێریش بە خەڵکی گوندەکە نادات. ھەروەھا لە گوندی کانیماسی بنکەیەکی زۆر گەورە بە دیوارە کۆنکریتییەکان و تاوەرە چاودێرییەکان ساز کردووە و ناھێلێت خەڵکی گوندەکە لەوێدا بژێن. بە وتەی ھەواڵنێریی بی بی سی تورکیا لانیکەم ١٣٦ بنکەی سەربازی و ٦٦٠ کیلۆمەتر ڕی ساز کردووە کە زۆربەی لە ٢٠١٨ بەدوا ساز کراوە و ھەتا کاتی بڵاوبوونەوەی ڕاپۆرتەکە زۆرتر لە ٢ ھەزار کیلۆمەتری چوارەکی لە خاکی باشووری کوردستانی داگیر کردووەتەوە.<ref name="بی بی سی ۱">[https://www.bbc.com/news/articles/c985lw7lywlo بی بی سی: ''ژیانی ناو 'ناوچەی قەدەغەکراو'ی عێراق کە لەلایەن تورکیاوە کۆنترۆڵکراوە'' (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20250430040037/https://www.bbc.com/news/articles/c985lw7lywlo |date=٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥ }} سەردان لە ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥.</ref> پێڕستی ئەو بنکەکان کە تا بە ئێستاکە ئاشکرا بووە بریتییە لە: ===بنکە زانیارییەکان=== # بنکەی پاراستن و زانیاریی تورکیا لە ئامێدی، پارێزگای دھۆک # بنکەی پاراستن و زانیاریی تورکیا لە ناوچەی باتۆفە، زاخۆ، پارێزگای دھۆک # بنکەی پاراستن و زانیاریی تورکیا لە ناوی شاری دھۆک<ref name="کوردپرێس ۱">[http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=18135 کوردپرێس: ''ژمارە و شوێنی بنکە سەربازییەکانی تورکیا لە ئاخی ھەرێمی کوردستان'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٩؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190925230340/http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=18135 |date=٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٩ }} سەردان لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٩.</ref> ===بنکە سەربازییەکان=== # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە شیلادزێ، پارێزگای دھۆک # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە شیرتی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە زاخۆ # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە کانیماسی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە بامێرنی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە باتۆفە # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە ناوچەی کوێکی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە ناوچەی سینکی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە کۆمری # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە کۆکەی سپی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە داری دەواتی # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە سەرزێڕی # بنکەی ھێزی ئاسمانیی ئەرتەشی تورکیا لە بامێرنی # دوو بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە زیلخام<ref name="کوردپرێس ۱"/> # بنکەی سەربازی بیلیچیان<ref name="کوردپرێس ١">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=وەزیری بەرگریی تورکیا سەردانی بنکەیێکی سوپای وڵاتەكەی کرد لە ھەرێمی کوردستان|ناونیشان=https://kurdpress.com/ku/1871/|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئایاری ٢٠٢١|agency=کوردپرێس|ڕێکەوت=٣ی ئایاری ٢٠٢١|زمان=ckb}}</ref> # بنکەی سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە سنووری دھۆک<ref name="ڕۆژنیوز ١"/> # حەوت بنکە سەربازیی ئەرتەشی تورکیا لە سەرگەلە<ref name="بی بی سی ۱"/> ==ئەمریکا== [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] خاوەنی ١٢ بنکەی سەربازی لە وڵاتی عێراقە کە ٢ دانەی لە ئاخی باشووری کوردستاندا داکەوتووە. ئەمریکا ھەروەھا بنکەیەکی سەربازیی لە ناوچەی [[کەرکووک]]دا ھەیە.<ref name="کوردپرێس ٢">[http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=79796 کوردپرێس: ''ئەمریکا چەند سەرباز و بنکەی سەربازیی لە ڕۆژھەڵاتی ناوێندا ھەیە؟'' (بە فارسی)، نووسراو لە ١٨ی تەممووزی ٢٠١٩؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190810200629/http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=79796 |date=١٠ی ئابی ٢٠١٩ }} سەردان لە ١٩ی تەممووزی ٢٠١٩.</ref> # بنکەی ھەوایی ئەمریکا لە ھەولێر<ref name="کوردپرێس ٣">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=ئەمریکییەکان بنکەی بەلەد بە جێدەھیلێن؛ ٥٠ کەس بۆ ئەمریکا ھەڵدەگەڕێنەوە و ٢٠ کەسیشیان دەچێت بۆ ھەولێر|ناونیشان=https://kurdpress.com/fa/9692/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی ئایارئ ٢٠٢١|agency=کوردپرێس|ڕێکەوت=١٤ی ئایاری ٢٠٢١|زمان=fa}}</ref> == ئێران == لە ٢ی شوباتی ٢٠٢٠ ماڵپەڕی زەمەن پرێس ڕایگەیاند [[سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] بنکەیەکی سەربازیی لە ھەرێمی کوردستان کردووەتەوە. زەمەن پرێس نووسیوە [[کیوومەرس حەیدەری]] فەرماندەی ھێزی زەمینیی سوپای کۆماری ئیسلامیی ئێران لە لێدوانێکدا ئەو ھەواڵەی ئاشکرا کردووە کە سوپای پاسداران لە قووڵاییی ٤٠ کیلۆمەتری ھەرێمی کوردستاندا بنکەیەکی سەربازیی کردووەتەوە، بەڵام ئاماژەیەک بە شوێنی بنکەکە نەکردووە. زەمەن پرێس ھەروەھا ئاماژە بەوە کردووە کە دانیشتوانی چەندین گوندی سەر سنوورەکانی ھەرێمی کوردستان پێیان وابووە کە ئێران لە سنوورەکانی لەگەڵ کوردستان چەندین بنکەی سەربازیی کردووەتەوە.<ref name="زەمەن پرێس ۱">[https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=16783 زەمەن پرێس: ''ئێران کردنەوەی بنکەیەکی سەربازی لە ھەرێمی کوردستان راگەیاند'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢ی شوباتی ٢٠٢٠؛][https://web.archive.org/web/20230724143543/https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=16783 ئەرشیڤکراو لە ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٣؛] سەردان لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤.</ref> لە حوزەیرانی ٢٠١٦ ڕۆژنامەی [[ئەلشەق ئەلئەوسەت]] سەر بە [[عەرەبستانی سعوودی]] ڕایگەیاند ئێران خەریکە لە ناوچەی سەید سادق لە ھەرێمی کوردستان بنکەیەکی سەربازی ساز دەکات.<ref name="ئیکورد ۱">[https://ekurd.net/iran-military-base-iraqi-kurdistan-2016-05-29 ئیکورد دەیلی: ''ئەلشەرق ئەلئەوسەت: ئێران خەریکە بنکەیەکی سەربازی لە ھەرێمی کوردستان ساز دەکات'' (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ٢٩ی ئایاری ٢٠١٦؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210123090308/https://ekurd.net/iran-military-base-iraqi-kurdistan-2016-05-29 |date=٢٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }} سەردان لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤.</ref> بەڵام [[نازم دەباغ]] نوێنەری ھەرێمی کوردستان لە تاران ئەو ھەواڵەی ڕەت کردەوە.<ref name="دیپلۆماسیی ئێرانی ۱">[https://irdiplomacy.ir/fa/news/1959395/ دیپلۆماسیی ئێرانی: ''ئیدیعای سازکردنی بنکەیەکی سەربازیی ئێران لە ھەرێمی کوردستاندا'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٣٠ی ئایاری ٢٠١٦؛]{{بەستەری مردوو|url=https://irdiplomacy.ir/fa/news/1959395/ |date=شوباتی ٢٠٢٤ }} سەردان لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤.</ref> لە ئازاری ٢٠٢٥ ئەندامێکی تیمی باشووری کوردستانی ڕێکخراوەی ئەمەریکیی سی پی تی ڕایگەیاند، ئێران ١٥١ بنکە و بارەگای سەربازی نوێی لە ناوچە سنورییەکانی ھەرێمی باشووری کوردستان دروستکردووە، کە سنوورەکانی بەزاندووە و بە قوڵایی ٥ بۆ ١٠ کیلۆمەتر سنورەکانی ئێرانی فراوانکردووە و ھاتووەتە نێو خاکی باشووری کوردستانەوە.<ref name="دەنگی ئەمەریکا ۱">[https://www.dengiamerika.com/a/7994158.html دەنگی ئەمەریکا: ''سەرچاوەیەک: ئێران ١٥١ بنکە و بارەگای سەربازی نوێی لەسەر سنوری ھەرێمی کوردستان دروستکردووە'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢ی ئازاری ٢٠٢٥؛] سەردان لە ٣ی ئازاری ٢٠٢٥.</ref> لە ئێستادا باردۆخی بنکە سەربازیەکانی ئێران لە ھەرێمی کوردستاندا نادیارە. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} [[پۆل:ئەرتەشی تورکیا]] [[پۆل:سەربازیێتیی تورکیا]] [[پۆل:سیاسەتی عێراق]] [[پۆل:تیرۆریزم لە عێراق]] cfqgtaj00snwnb2j9n9fs8pwqf1xef9 0 162426 1454567 1444488 2025-06-19T09:43:55Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454567 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = جۆزیفا «جیجی» فرانسیسکۆ | birth_date = | birth_place = | death_date = ٢٢ی تەممووزی ٢٠١٥ | death_place = [[فلیپینی]] | organization = [[ئینتەرناشیۆنال ئای ئێس ئای ئێس]]{{ھن}}[[پەیمانگای جێندەر و ژن]]{{ھن}}[[Organization for Development Alternatives for Women in a New Era|دی ئەی دەبلیوو ئێن]] | spouse = | children = | parents = | other_names = | occupation = تووێژەر، یاریدەدەری جیھانی لە DAWN | years_active = | known_for = | notable_works = }} '''جۆزیفا فرانسیسکۆ''' (مردووی ٢٢ی تەممووزی ٢٠١٥) پارێزەرێکی فلیپینی و چالاکوانی یەکسانی ڕەگەزی و مافەکانی ژنان بوو.<ref name="Remembrance">{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ=Josefa "Gigi" Francisco, In Remembrance | ناونیشان=https://asiapacific.unwomen.org/en/news-and-events/stories/2015/07/josefa-gigi-francisco-in-remembrance|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٠|ڕێکەوت=٢٤ی تەممووزی ٢٠١٥}}</ref> جۆزیفا بەشداری لەچەندین پڕۆگرامکرد بۆ کەمکردنەوە جیاکاری و بەشداری لەچەندین تووێژینەوەکرد لەبارەی یەکسانی ڕەگەزی و مافەکانی ژنان. لەچەند پڕۆژەیەکی جیاوازیش لەگەڵ نەتەوە یەکگرتووەکان کاری کردووە.<ref name="interview">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ| سەردێڕ=Connecting the Global and the Local: Women’s Human Rights Movements and the Critique of Globalization | ناونیشان=https://cdn.atria.nl/ezines/web/WHRnet/2003/February2/whrnet/interview-francisco-0210.html | ڕێکەوت=تشرینی یەکەمی ٢٠٠٢| ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٠| newspaper=WHRnet | ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی ئازاری ٢٠٢٠ | ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200317001022/https://cdn.atria.nl/ezines/web/WHRnet/2003/February2/whrnet/interview-francisco-0210.html | ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == کارەکان == جۆزیفا لەپاڵ کارکردنی وەک مامۆستا و نووسەرم ئەوا ئەزموونێکی جیاوازی پشانی نەوەی نوێدا بەکارکردنی لەپاڵ بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان. لەماوەی ١٩٩٨ بۆ ٢٠٠٢، لەڕێکخراوی ئای ئێس ئای ئێس ئینتەرناشیۆنال کاریکرد، کە ڕێکخراوێکبوو لەسەر مافەکانی ژنان لەسەر ئاستی جیھانی کاریدەکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ| سەردێڕ=An Interview with DAWN's Global Coordinator, Gigi Francisco| ناونیشان=http://www.isiswomen.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1160:an-interview-with-dawns-global-coordinator-gigi-francisco&catid=20&Itemid=449| ڕێکەوت=٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩| ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٠| newspaper=WHRnet| archive-date=١٣ی ئازاری ٢٠٢٠| archive-url=https://web.archive.org/web/20200313175942/http://www.isiswomen.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1160:an-interview-with-dawns-global-coordinator-gigi-francisco&catid=20&Itemid=449| url-status=dead}}</ref> دواتر پەیوەندیکرد بە پەیمانگای ژنان و جێندەر (WAGI)، لەوێ وەک بەڕێوبەری جێبەجێکار کاری کرد. ڕێکخراوەکە بۆ ماوەی ٣ ساڵان، خوولی دەربارەی مافەکانی ژنان دەکردەوە لەسەر ئینتەرنێت بەشێوەی سەرھێڵ.<ref name="interview"/> جۆزێفا ئەندامی ڕێکخراوی جێگرەوەی گەشەپێدانی ژنانی ھاوچەرخ (DAWN) بوو، ئەم ڕێکخراوە کاری لەسەر گەیاندنی دەنگی ژنانبوو بۆ جیھان، جۆزیفا لەو ڕێکخراوە وەک یاریدەدەری کارووباری جیھانی کاریکرد. بەڕێبەرایەتی جۆزیفا ئەوا ڕێکخراوی داون لەگەڵ نەتەوەیەکگرتووەکان بەیەکەوە کاریان لە ڕۆژھەڵاتی ئاسیا کرد و بڵاوکراوەی داھاتووی ژنانی ئاسیامان دەوێت لە ساڵی ٢٠١٥. جۆزیفا وەک سەرۆکی بەشی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانی کۆلێجی مریەم کاریکرد، لەو کارەیدا ئامانجی زیاتر بۆ پێگەیاندنی سەرکردەی ژن دەکرد.<ref name="Remembrance"/> جۆزیفا تووێژینەوەی گرنگی لەبارەی ھەژاری، جێندەر، گەشەپێدان و بزووتنەوەی فێمێنیستی ئەنجامدا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ| سەردێڕ=AWID remembers Josefa "Gigi" Francisco | ناونیشان=https://www.awid.org/news-and-analysis/awid-remembers-josefa-gigi-francisco | ڕێکەوت=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٥| ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٠| newspaper=WHRnet}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب| نووسەر=Joanna Kerr, Ellen Sprenger, Alison Symington | سەردێڕ=The Future of Women's Rights: Global Visions and Strategies | بڵاوکەرەوە=Zed Books | ژپنک=١-٨٤٢٧٧-٤٥٨-١| ساڵ=٢٠٠٤| پەڕە=٦٩}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|فلیپین}} [[پۆل:مردووانی ٢٠١٥]] [[پۆل:فێمینیستەکانی فلیپین]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٤]] 0rq68bd7dqh58h0vk0k79t82qi1mhcp 0 170626 1454494 1398399 2025-06-19T02:04:09Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454494 wikitext text/x-wiki {{وەرگێڕدراوی ویکیپیدیا|ویکیپیدیا=ئینگلیزی|بەستەر=https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Lukashenko}} {{Infobox officeholder|name=ئەلێکساندەر لوکاشینکۆ{{ھن}}{{small|Александр Лукашенко{{ھن}}Аляксандр Лукашэнка}}|party=[[Independent politician|Independent]] (1992–present)|successor2=''Position ended''{{ھن}}(succeeded by: the [[National Assembly of Belarus]])|birth_name=ئەلێکساندەر گریگۆریەڤیچ لوکاشینکۆ|birth_date={{birth date and age|df=yes|1954|8|30}}|birth_place=[[Kopys]], [[Byelorussian Soviet Socialist Republic|Belarusian SSR]], [[Soviet Union]]{{ھن}}(now [[Belarus]])|death_date=|death_place=|occupation={{flatlist| * Politician * Army officer * Military personnel }}|profession=ئابووریناس|otherparty={{Plainlist| * [[Communist Party of the Soviet Union]] (1979–1991) * Communists for Democracy (1991–1992) * [[Belaya Rus]] (2007-present{{ھن}}affiliated non-member) }}|term_end2=1994|spouse={{marriage|[[گالینا لوکاشینکۆ]]|1975}}|children={{flatlist| * [[Viktor Lukashenko]] (eldest son) * [[Dmitry Lukashenko]] (second son) * [[Nikolai Lukashenko]] (youngest son)}}|website={{URL|president.gov.by/en/}}|allegiance={{Plainlist| * {{flag|Soviet Union}} * {{flag|Belarus}} }}|branch={{Plainlist| * [[Soviet Border Troops]] * [[Armed Forces of Belarus|Belarusian Armed Forces]] }}|rank=[[File:Epaulettes President of Belarus 2.png|70px]]{{ھن}}Supreme Commander{{ھن}}([[Podpolkovnik]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Лукашенко рассказал о своем воинском звании и наградах |ناونیشان=https://eadaily.com/ru/news/2019/02/22/lukashenko-rasskazal-o-svoem-voinskom-zvanii-i-nagradah |ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئابی ٢٠٢٠|وێبگە=EADaily}}</ref>|serviceyears={{Plainlist| * ١٩٧٥–١٩٧٧ * ١٩٨٠–١٩٨٢ * 1994–present }}|signature=SigAlexanderLukashenko.svg|predecessor2=''Position established''|term_start2=1990|image=Президент Республики Беларусь Александр Лукашенко.jpg|predecessor=''Office established''{{ھن}}[[Myechyslaw Hryb]]{{ھن}}(Chairman of the [[Supreme Soviet of Belarus|Supreme Soviet]])|image_upright=0.9|caption=لوکاشینکۆ لە ساڵی ٢٠١٩دا|alt=Lukashenko standing at a microphone, dressed in a suit|office=[[سەرۆک بیلاڕووس]]|status=[[Incumbent]]{{ھن}}|primeminister={{Plainlist| * [[Mikhail Chigir]] * [[Sergey Ling]] * [[Vladimir Yermoshin]] * [[Gennady Novitsky]] * [[Sergei Sidorsky]] * [[Mikhail Myasnikovich]] * [[Andrei Kobyakov]] * [[Syarhey Rumas]] * [[Roman Golovchenko]] }}|term_start=٢٠ تەممووز ١٩٩٤{{ھن}}'''([[2020 Belarusian protests|Disputed]]''' since 9 August 2020)<ref name="protests">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://news.sky.com/video/end-violence-on-streets-of-belarus-says-opposition-leader-12049164|سەردێڕ=Sviatlana Tsikhanouskaya calls for end to violence in Belarus as election fallout continues|وێبگە=Sky News|ڕێکەوت=١٤ی ئابی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref><ref name="victory">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200815_05/|سەردێڕ=Belarus opposition candidate declares victory &#124; NHK WORLD-JAPAN News|وێبگە=www3.nhk.or.jp}}{{بەستەری مردوو|url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/20200815_05/ |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢١}}</ref><ref name="BBC">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-53780685|سەردێڕ=Exiled leader calls weekend of protests in Belarus|ڕێکەوت=١٤ی ئابی ٢٠٢٠|via=www.bbc.co.uk}}</ref><ref name="Gorduna">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://gordonua.com/news/worldnews/tihanovskaya-gotovitsya-obyavit-sebya-pobeditelnicey-vyborov-v-belarusi-press-sekretar-1513911.html|سەردێڕ=Тихановская готовится объявить себя победительницей выборов в Беларуси – пресс-секретарь|وێبگە=gordonua.com}}</ref>|term_end=|successor=|office2=Member of the [[Supreme Soviet of Belarus|Belarusian Supreme Council]]{{ھن}}(abolished 1996)|office1=Chairman of the ''Supreme State Council'' of the [[Union State]]|1blankname1=Chairman of the Council of Ministers|1namedata1={{plainlist| * [[Vladimir Putin]] * [[Mikhail Kasyanov]] * [[Mikhail Fradkov]] * [[Viktor Zubkov]] * [[Dmitry Medvedev]] * [[Mikhail Mishustin]] }}|2blankname1={{nowrap|General Secretary}}|2namedata1={{plainlist| * [[Pavel Borodin]] * [[Grigory Rapota]] }}|term_start1=26 January 2000|term_end1=|predecessor1=Office established|successor1=|salary=[[USD|$]]31,000 annual<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠|سەردێڕ=Lukashenko Earns $31,242 |ئیش=[[The Moscow Times]] |ناونیشان=https://www.themoscowtimes.com/2010/11/22/lukashenko-earns-31242-a3181 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئازاری ٢٠١٩}}</ref>}} '''ئەلێکساندەر گریگۆریێڤیچ لوکاشینکۆ''' (لەدایکبووی ٣٠ی ئابی ١٩٥٤) سیاسەتمەدارێکی [[بیلاڕووس]]یە کەوا تاکە سەرۆکی بیلاڕوسیاشە لە مێژووی وڵاتەکەدا لەوەتەی ٢٠ی حوزەیرانی ١٩٩٤ەوە. لوکاشینکۆ حوکمڕانیەکی تەواو توندی وڵاتەکەی دەکات و زۆرجار بە «دوایین دیکتاتۆری ئەوڕوپا» ناوزەند دەکرێت. ھەڵبژاردنەکانی وڵاتەکەی گشتی بە ساختە لە قەڵەمدراون لەلایەن ئەمریکا و ئەوڕوپا. شێوازی بەرەنگاربوونەوەی حوکمەتەکەی و ڤایرۆسی کۆڕۆنا بووە مایەی ناڕەزایی بەکۆمەڵی خەڵک. دوابەدوای ھەڵبژاردنەکانی ٢٠٢٠ سەرۆکایەتی بیلاڕووسیش کە دەنگۆی ھەبوونی فێڵێکی زۆری لەسەربوو، دانیشتووانی وڵاتەکەی ھەڵسان بە ئەنجامدانی خۆپیشاندانی سەرتاسەری بە ڕادەیەک کە لوکاشینکۆ ھەرگیز پێشتر بەمشێوەیە بەرفراوانە ڕکابەری نەبووە. لە ئێستاشدا لەلایەن یەکێتی ئەوڕوپا و ئەمریکا دان بە سەرۆکایەتییەکەی دانەنراوە.<ref name="axios">Dave Lawler, [https://www.axios.com/us-lukashenko-president-belarus-353ed235-98f7-446f-919a-6a6cdab81975.html U.S. no longer recognizes Lukashenko as legitimate president of Belarus] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211221151140/https://www.axios.com/us-lukashenko-president-belarus-353ed235-98f7-446f-919a-6a6cdab81975.html |date=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ }}, ''Axios'' (September 24, 2020).</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٤ی ئابی ٢٠٢٠|سەردێڕ=El Pais interview with HR/VP Borrell: "Lukashenko is like Maduro. We do not recognize him but we must deal with him"|ناونیشان=https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/84346/el-pais-interview-hrvp-borrell-“lukashenko-maduro-we-do-not-recognize-him-he-must-deal-him”_en|بڵاوکەرەوە=eeas.europa.eu}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|سۆشیالیزم|ڕووسیا|بیلاڕووس|زانستی سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Alexander Lukashenko}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٤]] [[پۆل:ئەو کەسانەی ناویان لە کاغەزەکانی پەنەمادا هاتووە]] [[پۆل:دەسەڵاتخوازی]] [[پۆل:ئەو کەسانەی ناویان لە کاغەزەکانی پەنەمادا ھاتووە]] [[پۆل:ئەفسەرانی سوپای سۆڤیەت]] 0lcigokgoltcjr3eh272o0nebwzedrf 0 173546 1454533 1171015 2025-06-19T07:59:11Z 1silent scientist 51740 1454533 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=لەیلا عەتار|وێنە=Layla_Al-Attar,_2014.jpg|شوێنی لەدایکبوون=[[بەغدا]]|ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٤٤|ڕێکەوتی مردن={{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٩٣|٦|٢٣|١٩٤٤|١|١}}|شوێنی مردن=بەغدا|ھۆکاری مردن=ھێرشی [[ئەمریکا]] بۆسەر شوێنەکەی|نەتەوە=[[عێراقی]]|سەرناو=خاتوونی ئارامی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]|ئاین=[[ئیسلام]]|ئەندام لە=سەندیگای ھونەرمەندە عێراقییەکان|ھاوسەر=عەبدولخالیق جەریدان|منداڵەکان=حەیدەر، زەینەب، ڕیم|خزمەکان=سوعاد عەتار|پیشە=بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری}} '''لەیلا عەتار''' ({{بە عەرەبی|ليلى العطار}}) [[ھونەرمەند]] و [[وێنەکێش]]ی [[عێراقی]] بوو، کە بووە بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری، لە ناو ھونەرەکەی، لەیلا نموونەیی [[فێمینیزم|فێمینیستی]] نیشان دا کە ڕۆلەکانی ئافرەتی نیشاندا لە ھەموو بوارەکانی کۆمەڵگا<ref>Nusair, Isis. “The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout. ” ''Feminist Studies'', vol. 39, no. 1, 2013, pp. 119–148. ''JSTOR'', www.jstor.org/stable/23719300.</ref> و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ھونەرەکان و بەرێوەبەری ناوەندی [[سەددام]] بۆ ھونەر و ھۆڵی بەغدا بوو، و ئەندامێک بوو لە سەندیکا و کۆمەڵگای ھونەرمەندە عێراقییەکان.<ref>[http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html لماذا قتلت أمريكا الفنانة العراقية الشهيدة ليلى العطار ؟؟آخر تحديث: الخميس, 08 كانون الثاني / يناير 2015, 09:58:AM المصدر: وكالات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709184517/http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html|date=09 يوليو 2017}}</ref> == ژیان و کارکردن == لەیلا لە ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان دەرچووە لە بەغدا لە ١٩٦٥ و یەکێک بوو لە یەکەم دەرچووەکان لە نێوان ئافرەتەکان بووە بەرێوەبەری ناوەندی ھونەری نێودەوڵەتی (کە ئێستا مۆزەخانەی عێراقی ھونەرە مۆدێرنەکانە) لە پۆستەکەی بەردەوام بوو تا مردنەکەی لە ١٩٩٣<ref>Nusair, I. , "The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout," ''Feminist Studies,'' Vol. 39, No. 1 (2013), p. 128 [https://www.jstor.org/stable/23719300 Online:]</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Al-Attar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:ھونەرمەندانی بەغدا]] [[پۆل:چالاکوانە عێراقییەکان]] 59bw3ztk614u3u6od1u3d1efudxkhx6 1454537 1454533 2025-06-19T08:13:12Z 1silent scientist 51740 /* ژیان و کارکردن */ 1454537 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=لەیلا عەتار|وێنە=Layla_Al-Attar,_2014.jpg|شوێنی لەدایکبوون=[[بەغدا]]|ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٤٤|ڕێکەوتی مردن={{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٩٣|٦|٢٣|١٩٤٤|١|١}}|شوێنی مردن=بەغدا|ھۆکاری مردن=ھێرشی [[ئەمریکا]] بۆسەر شوێنەکەی|نەتەوە=[[عێراقی]]|سەرناو=خاتوونی ئارامی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]|ئاین=[[ئیسلام]]|ئەندام لە=سەندیگای ھونەرمەندە عێراقییەکان|ھاوسەر=عەبدولخالیق جەریدان|منداڵەکان=حەیدەر، زەینەب، ڕیم|خزمەکان=سوعاد عەتار|پیشە=بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری}} '''لەیلا عەتار''' ({{بە عەرەبی|ليلى العطار}}) [[ھونەرمەند]] و [[وێنەکێش]]ی [[عێراقی]] بوو، کە بووە بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری، لە ناو ھونەرەکەی، لەیلا نموونەیی [[فێمینیزم|فێمینیستی]] نیشان دا کە ڕۆلەکانی ئافرەتی نیشاندا لە ھەموو بوارەکانی کۆمەڵگا<ref>Nusair, Isis. “The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout. ” ''Feminist Studies'', vol. 39, no. 1, 2013, pp. 119–148. ''JSTOR'', www.jstor.org/stable/23719300.</ref> و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ھونەرەکان و بەرێوەبەری ناوەندی [[سەددام]] بۆ ھونەر و ھۆڵی بەغدا بوو، و ئەندامێک بوو لە سەندیکا و کۆمەڵگای ھونەرمەندە عێراقییەکان.<ref>[http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html لماذا قتلت أمريكا الفنانة العراقية الشهيدة ليلى العطار ؟؟آخر تحديث: الخميس, 08 كانون الثاني / يناير 2015, 09:58:AM المصدر: وكالات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709184517/http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html|date=09 يوليو 2017}}</ref> == ژیان و کارکردن == لەیلا لە ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان دەرچووە لە بەغدا لە ١٩٦٥ و یەکێک بوو لە یەکەم دەرچووەکان لە نێوان ئافرەتەکان بووە بەرێوەبەری ناوەندی ھونەری نێودەوڵەتی (کە ئێستا مۆزەخانەی عێراقی ھونەرە مۆدێرنەکانە) لە پۆستەکەی بەردەوام بوو تا مردنەکەی لە ١٩٩٣.<ref>Nusair, I. , "The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout," ''Feminist Studies,'' Vol. 39, No. 1 (2013), p. 128 [https://www.jstor.org/stable/23719300 Online:]</ref> ==مردن== ئەو و هاوسەرەکەی لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣ بەهۆی کاریگەریی هێرشی [[مووشەک]]ی کە لەلایەن هێرشە [[ھێزی ئاسمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان| ئاسمانییەکانی ئەمریکا]]وە ئەنجامدرا، گیانیان لەدەستدا. ھێزەکانی ئەمریکا بە فەرمانی [[بیڵ کڵینتن|بێل کلینتن]] سەرۆکی ئەوکاتی [[ئەمریکا]]، شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، ٢٦ مووشەکیان بۆ ھێرشکردنە سەر شوێنە هەستیارەکانی [[بەغدا]] لە شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، لە وەڵامی هەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆکی پێشووی بووش لە سەردانەکەیدا بۆ [[کووەیت]]. لەنێو باڵەخانە ئامانجدارەکان بینای ناوەندیی ھەواڵگری گشتی بوو کە دەکەوێتە گەڕەکی نیشتەجێبوونی مەنسوور. لەو لێدانەدا ٩ هاووڵاتی عێراقی کوژران، لەوانە هونەرمەند لەیلا عەتار و عەبدولخالق جەریدانی ھاوسەری و بەخێوکەری ماڵەوەیان بەناوی خەدیجە. و کچی لەیلا عەتار بە ناوی ڕیم بەهۆی لێدان ماڵەکەیان لە [[گەڕەکی مەنسوور]] کە تەنیشت بیناکە بوو، کوێر بوو. پرسەیەکی فەرمی حکوومەتی بۆ ئەنجامدرا و میدیاکانی دەوڵەتیش بڵاویانکردەوە کە ھۆکاری بۆردوومانکردنی ماڵەکەی تابلۆی وێنەیەکی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا جۆرج بووشی باوک لەسەر دەرگای چوونە ژوورەوەی هۆتێل ڕەشید لە بەغدا کە توڕەیی و ناڕەزایی ئیدارەی ئەمریکای لێکەوتەوە. بەڵام دواتر دەرکەوت کە ئەوان تەنها دەنگۆ بوون، بەو پێیەی ئەو کەسەی کە وێنەی بووشی لە گۆڕەپانی هۆتێل ڕەشید کێشا، هەروەها ئەو کەسەی بیرۆکەکەی هێنایە ئاراوە و وێنەکەی نەخشاند، هونەرمەندێکی دیکەی [[پارێزگای دیالە]] بوو کە چەند جارێک لە بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان دەرکەوتبوو و بابەتەکەی ڕوون کردبووەوە، بەڵام چونکە لەیلا بەناوبانگ و ناسراوە، ناوەکەی لە میدیاکاندا قۆستەوە بۆ ئەوەی ئاماژە بە تاوانکاری ئەمریکا بکات.<ref>https://web.archive.org/web/20190207072713/http://www.ammonnews.net/article/218045</ref><ref>https://web.archive.org/web/20170918155240/http://www.uruknet.info/?p=78864</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190207015855/http://www.m.ahewar.org/s.asp?aid=541778&r=0</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Al-Attar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:ھونەرمەندانی بەغدا]] [[پۆل:چالاکوانە عێراقییەکان]] ff1fshr22sq8z0xyxcelgea02q5xi87 1454538 1454537 2025-06-19T08:14:15Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1454538 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=لەیلا عەتار|وێنە=Layla_Al-Attar,_2014.jpg|شوێنی لەدایکبوون=[[بەغدا]]|ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٤٤|ڕێکەوتی مردن={{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٩٣|٦|٢٣|١٩٤٤|١|١}}|شوێنی مردن=بەغدا|ھۆکاری مردن=ھێرشی [[ئەمریکا]] بۆ سەر شوێنەکەی|نەتەوە=[[عێراقی]]|سەرناو=خاتوونی ئارامی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]|ئاین=[[ئیسلام]]|ئەندام لە=سەندیگای ھونەرمەندە عێراقییەکان|ھاوسەر=عەبدولخالیق جەریدان|منداڵەکان=حەیدەر، زەینەب، ڕیم|خزمەکان=سوعاد عەتار|پیشە=بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری}} '''لەیلا عەتار''' ({{بە عەرەبی|ليلى العطار}}) [[ھونەرمەند]] و [[وێنەکێش]]ی [[عێراقی]] بوو، کە بووە بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری، لە ناو ھونەرەکەی، لەیلا نموونەیی [[فێمینیزم|فێمینیستی]] نیشان دا کە ڕۆلەکانی ژنی نیشاندا لە ھەموو بوارەکانی کۆمەڵگا<ref>Nusair, Isis. “The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout. ” ''Feminist Studies'', vol. 39, no. 1, 2013, pp. 119–148. ''JSTOR'', www.jstor.org/stable/23719300.</ref> و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ھونەرەکان و بەرێوەبەری ناوەندی [[سەددام]] بۆ ھونەر و ھۆڵی بەغدا بوو، و ئەندامێک بوو لە سەندیکا و کۆمەڵگای ھونەرمەندە عێراقییەکان.<ref>[http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html لماذا قتلت أمريكا الفنانة العراقية الشهيدة ليلى العطار ؟؟آخر تحديث: الخميس، 08 كانون الثاني / يناير 2015, 09:58:AM المصدر: وكالات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709184517/http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html|date=09 يوليو 2017}}</ref> == ژیان و کارکردن == لەیلا لە ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان دەرچووە لە بەغدا لە ١٩٦٥ و یەکێک بوو لە یەکەم دەرچووەکان لە نێوان ژنەکان بووە بەرێوەبەری ناوەندی ھونەری نێودەوڵەتی (کە ئێستا مۆزەخانەی عێراقی ھونەرە مۆدێرنەکانە) لە پۆستەکەی بەردەوام بوو تا مردنەکەی لە ١٩٩٣.<ref>Nusair, I. , "The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout," ''Feminist Studies,'' Vol. 39, No. 1 (2013), p. 128 [https://www.jstor.org/stable/23719300 Online:]</ref> == مردن == ئەو و ھاوسەرەکەی لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣ بەھۆی کاریگەریی ھێرشی [[مووشەک]]ی کە لەلایەن ھێرشە [[ھێزی ئاسمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان| ئاسمانییەکانی ئەمریکا]]وە ئەنجامدرا، گیانیان لەدەستدا. ھێزەکانی ئەمریکا بە فەرمانی [[بیڵ کڵینتن|بێل کلینتن]] سەرۆکی ئەوکاتی [[ئەمریکا]]، شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، ٢٦ مووشەکیان بۆ ھێرشکردنە سەر شوێنە ھەستیارەکانی [[بەغدا]] لە شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، لە وەڵامی ھەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆکی پێشووی بووش لە سەردانەکەیدا بۆ [[کووەیت]]. لەنێو باڵەخانە ئامانجدارەکان بینای ناوەندیی ھەواڵگری گشتی بوو کە دەکەوێتە گەڕەکی نیشتەجێبوونی مەنسوور. لەو لێدانەدا ٩ ھاووڵاتی عێراقی کوژران، لەوانە ھونەرمەند لەیلا عەتار و عەبدولخالق جەریدانی ھاوسەری و بەخێوکەری ماڵەوەیان بەناوی خەدیجە؛ و کچی لەیلا عەتار بە ناوی ڕیم بەھۆی لێدان ماڵەکەیان لە [[گەڕەکی مەنسوور]] کە تەنیشت بیناکە بوو، کوێر بوو. پرسەیەکی فەرمی حکوومەتی بۆ ئەنجامدرا و میدیاکانی دەوڵەتیش بڵاویان کردەوە کە ھۆکاری بۆردوومانکردنی ماڵەکەی تابلۆی وێنەیەکی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا جۆرج بووشی باوک لەسەر دەرگای چوونە ژوورەوەی ھۆتێل ڕەشید لە بەغدا کە توڕەیی و ناڕەزایی ئیدارەی ئەمریکای لێکەوتەوە؛ بەڵام دواتر دەرکەوت کە ئەوان تەنھا دەنگۆ بوون، بەو پێیەی ئەو کەسەی کە وێنەی بووشی لە گۆڕەپانی ھۆتێل ڕەشید کێشا، ھەروەھا ئەو کەسەی بیرۆکەکەی ھێنایە ئاراوە و وێنەکەی نەخشاند، ھونەرمەندێکی دیکەی [[پارێزگای دیالە]] بوو کە چەند جارێک لە بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان دەرکەوتبوو و بابەتەکەی ڕوون کردبووەوە، بەڵام چونکە لەیلا بەناوبانگ و ناسراوە، ناوەکەی لە میدیاکاندا قۆستەوە بۆ ئەوەی ئاماژە بە تاوانکاری ئەمریکا بکات.<ref>https://web.archive.org/web/20190207072713/http://www.ammonnews.net/article/218045</ref><ref>https://web.archive.org/web/20170918155240/http://www.uruknet.info/?p=78864</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190207015855/http://www.m.ahewar.org/s.asp?aid=541778&r=0</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Al-Attar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:ھونەرمەندانی بەغدا]] [[پۆل:چالاکوانە عێراقییەکان]] ihham5vvun1de9omnbqk21b3f7x6d48 1454553 1454538 2025-06-19T08:42:44Z 1silent scientist 51740 1454553 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=لەیلا عەتار|وێنە=Layla_Al-Attar,_2014.jpg|شوێنی لەدایکبوون=[[بەغدا]]|ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٤٤|ڕێکەوتی مردن={{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٩٣|٦|٢٧|١٩٤٤|١|١}}|شوێنی مردن=بەغدا|ھۆکاری مردن=ھێرشی [[ئەمریکا]] بۆ سەر شوێنەکەی|نەتەوە=[[عێراقی]]|سەرناو=خاتوونی ئارامی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]|ئاین=[[ئیسلام]]|ئەندام لە=سەندیگای ھونەرمەندە عێراقییەکان|ھاوسەر=عەبدولخالق جەریدان|منداڵەکان=حەیدەر، زەینەب، ڕیم|خزمەکان=سوعاد عەتار|پیشە=بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری}} '''لەیلا عەتار''' ({{بە عەرەبی|ليلى العطار}}) [[ھونەرمەند]] و [[وێنەکێش]]ی [[عێراقی]] بوو، کە بووە بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری، لە ناو ھونەرەکەی، لەیلا نموونەیی [[فێمینیزم|فێمینیستی]] نیشان دا کە ڕۆلەکانی ژنی نیشاندا لە ھەموو بوارەکانی کۆمەڵگا<ref>Nusair, Isis. “The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout. ” ''Feminist Studies'', vol. 39, no. 1, 2013, pp. 119–148. ''JSTOR'', www.jstor.org/stable/23719300.</ref> و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ھونەرەکان و بەرێوەبەری ناوەندی [[سەددام]] بۆ ھونەر و ھۆڵی بەغدا بوو، و ئەندامێک بوو لە سەندیکا و کۆمەڵگای ھونەرمەندە عێراقییەکان.<ref>[http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html لماذا قتلت أمريكا الفنانة العراقية الشهيدة ليلى العطار ؟؟آخر تحديث: الخميس، 08 كانون الثاني / يناير 2015, 09:58:AM المصدر: وكالات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709184517/http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html|date=09 يوليو 2017}}</ref> == ژیان و کارکردن == لەیلا لە ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان دەرچووە لە بەغدا لە ١٩٦٥ و یەکێک بوو لە یەکەم دەرچووەکان لە نێوان ژنەکان بووە بەرێوەبەری ناوەندی ھونەری نێودەوڵەتی (کە ئێستا مۆزەخانەی عێراقی ھونەرە مۆدێرنەکانە) لە پۆستەکەی بەردەوام بوو تا مردنەکەی لە ١٩٩٣.<ref>Nusair, I. , "The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout," ''Feminist Studies,'' Vol. 39, No. 1 (2013), p. 128 [https://www.jstor.org/stable/23719300 Online:]</ref> == مردن == ئەو و ھاوسەرەکەی لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣ بەھۆی کاریگەریی ھێرشی [[مووشەک]]ی کە لەلایەن ھێرشە [[ھێزی ئاسمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان| ئاسمانییەکانی ئەمریکا]]وە ئەنجامدرا، گیانیان لەدەستدا. ھێزەکانی ئەمریکا بە فەرمانی [[بیڵ کڵینتن|بێل کلینتن]] سەرۆکی ئەوکاتی [[ئەمریکا]]، شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، ٢٦ مووشەکیان بۆ ھێرشکردنە سەر شوێنە ھەستیارەکانی [[بەغدا]] لە شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، لە وەڵامی ھەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆکی پێشووی بووش لە سەردانەکەیدا بۆ [[کووەیت]]. لەنێو باڵەخانە ئامانجدارەکان بینای ناوەندیی ھەواڵگری گشتی بوو کە دەکەوێتە گەڕەکی نیشتەجێبوونی مەنسوور. لەو لێدانەدا ٩ ھاووڵاتی عێراقی کوژران، لەوانە ھونەرمەند لەیلا عەتار و عەبدولخالق جەریدانی ھاوسەری و بەخێوکەری ماڵەوەیان بەناوی خەدیجە؛ و کچی لەیلا عەتار بە ناوی ڕیم بەھۆی لێدان ماڵەکەیان لە [[گەڕەکی مەنسوور]] کە تەنیشت بیناکە بوو، کوێر بوو. پرسەیەکی فەرمی حکوومەتی بۆ ئەنجامدرا و میدیاکانی دەوڵەتیش بڵاویان کردەوە کە ھۆکاری بۆردوومانکردنی ماڵەکەی تابلۆی وێنەیەکی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا جۆرج بووشی باوک لەسەر دەرگای چوونە ژوورەوەی ھۆتێل ڕەشید لە بەغدا کە توڕەیی و ناڕەزایی ئیدارەی ئەمریکای لێکەوتەوە؛ بەڵام دواتر دەرکەوت کە ئەوان تەنھا دەنگۆ بوون، بەو پێیەی ئەو کەسەی کە وێنەی بووشی لە گۆڕەپانی ھۆتێل ڕەشید کێشا، ھەروەھا ئەو کەسەی بیرۆکەکەی ھێنایە ئاراوە و وێنەکەی نەخشاند، ھونەرمەندێکی دیکەی [[پارێزگای دیالە]] بوو کە چەند جارێک لە بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان دەرکەوتبوو و بابەتەکەی ڕوون کردبووەوە، بەڵام چونکە لەیلا بەناوبانگ و ناسراوە، ناوەکەی لە میدیاکاندا قۆستەوە بۆ ئەوەی ئاماژە بە تاوانکاری ئەمریکا بکات.<ref>https://web.archive.org/web/20190207072713/http://www.ammonnews.net/article/218045</ref><ref>https://web.archive.org/web/20170918155240/http://www.uruknet.info/?p=78864</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190207015855/http://www.m.ahewar.org/s.asp?aid=541778&r=0</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Al-Attar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:ھونەرمەندانی بەغدا]] [[پۆل:چالاکوانە عێراقییەکان]] drdmx4nn0vxcbcporubpne0a5calk7w 1454554 1454553 2025-06-19T08:45:48Z 1silent scientist 51740 /* مردن */ 1454554 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=لەیلا عەتار|وێنە=Layla_Al-Attar,_2014.jpg|شوێنی لەدایکبوون=[[بەغدا]]|ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٤٤|ڕێکەوتی مردن={{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٩٣|٦|٢٧|١٩٤٤|١|١}}|شوێنی مردن=بەغدا|ھۆکاری مردن=ھێرشی [[ئەمریکا]] بۆ سەر شوێنەکەی|نەتەوە=[[عێراقی]]|سەرناو=خاتوونی ئارامی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]|ئاین=[[ئیسلام]]|ئەندام لە=سەندیگای ھونەرمەندە عێراقییەکان|ھاوسەر=عەبدولخالق جەریدان|منداڵەکان=حەیدەر، زەینەب، ڕیم|خزمەکان=سوعاد عەتار|پیشە=بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری}} '''لەیلا عەتار''' ({{بە عەرەبی|ليلى العطار}}) [[ھونەرمەند]] و [[وێنەکێش]]ی [[عێراقی]] بوو، کە بووە بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری، لە ناو ھونەرەکەی، لەیلا نموونەیی [[فێمینیزم|فێمینیستی]] نیشان دا کە ڕۆلەکانی ژنی نیشاندا لە ھەموو بوارەکانی کۆمەڵگا<ref>Nusair, Isis. “The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout. ” ''Feminist Studies'', vol. 39, no. 1, 2013, pp. 119–148. ''JSTOR'', www.jstor.org/stable/23719300.</ref> و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ھونەرەکان و بەرێوەبەری ناوەندی [[سەددام]] بۆ ھونەر و ھۆڵی بەغدا بوو، و ئەندامێک بوو لە سەندیکا و کۆمەڵگای ھونەرمەندە عێراقییەکان.<ref>[http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html لماذا قتلت أمريكا الفنانة العراقية الشهيدة ليلى العطار ؟؟آخر تحديث: الخميس، 08 كانون الثاني / يناير 2015, 09:58:AM المصدر: وكالات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709184517/http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html|date=09 يوليو 2017}}</ref> == ژیان و کارکردن == لەیلا لە ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان دەرچووە لە بەغدا لە ١٩٦٥ و یەکێک بوو لە یەکەم دەرچووەکان لە نێوان ژنەکان بووە بەرێوەبەری ناوەندی ھونەری نێودەوڵەتی (کە ئێستا مۆزەخانەی عێراقی ھونەرە مۆدێرنەکانە) لە پۆستەکەی بەردەوام بوو تا مردنەکەی لە ١٩٩٣.<ref>Nusair, I. , "The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout," ''Feminist Studies,'' Vol. 39, No. 1 (2013), p. 128 [https://www.jstor.org/stable/23719300 Online:]</ref> == مردن == ئەو و ھاوسەرەکەی لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣ بەھۆی کاریگەریی ھێرشی [[مووشەک]]ی کە لەلایەن ھێرشە [[ھێزی ئاسمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان| ئاسمانییەکانی ئەمریکا]]وە ئەنجامدرا، گیانیان لەدەستدا. ھێزەکانی ئەمریکا بە فەرمانی [[بیڵ کڵینتن|بێل کلینتن]] سەرۆکی ئەوکاتی [[ئەمریکا]]، شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، ٢٦ مووشەکیان بۆ ھێرشکردنە سەر شوێنە ھەستیارەکانی [[بەغدا]] لە شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، لە وەڵامی ھەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆکی پێشووی بووش لە سەردانەکەیدا بۆ [[کووەیت]]. لەنێو باڵەخانە ئامانجدارەکان بینای ناوەندیی ھەواڵگری گشتی بوو کە دەکەوێتە گەڕەکی نیشتەجێبوونی مەنسوور. لەو لێدانەدا ٩ ھاووڵاتی عێراقی کوژران، لەوانە ھونەرمەند لەیلا عەتار و عەبدولخالق جەریدانی ھاوسەری و بەخێوکەری ماڵەوەیان بەناوی خەدیجە؛ و کچی لەیلا عەتار بە ناوی ڕیم بەھۆی لێدانی ماڵەکەیان لە [[گەڕەکی مەنسوور]] کە تەنیشت بیناکە بوو، کوێر بوو. پرسەیەکی فەرمی حکوومەتی بۆ ئەنجامدرا و میدیاکانی دەوڵەتیش بڵاویان کردەوە کە ھۆکاری بۆردوومانکردنی ماڵەکەی تابلۆی وێنەیەکی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا [[جۆرج ئێچ دەبلیوو بوش|جۆرج بووشی باوک]] لەسەر دەرگای چوونە ژوورەوەی ھۆتێل ڕەشید لە بەغدا کە توڕەیی و ناڕەزایی ئیدارەی ئەمریکای لێکەوتەوە؛ بەڵام دواتر دەرکەوت کە ئەوان تەنھا دەنگۆ بوون، بەو پێیەی ئەو کەسەی کە وێنەی بووشی لە گۆڕەپانی ھۆتێل ڕەشید کێشا، ھەروەھا ئەو کەسەی بیرۆکەکەی ھێنایە ئاراوە و وێنەکەی نەخشاند، ھونەرمەندێکی دیکەی [[پارێزگای دیالە]] بوو کە چەند جارێک لە بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان دەرکەوتبوو و بابەتەکەی ڕوون کردبووەوە، بەڵام چونکە لەیلا بەناوبانگ و ناسراوە، ناوەکەی لە میدیاکاندا قۆستەوە بۆ ئەوەی ئاماژە بە تاوانکاری ئەمریکا بکات.<ref>https://web.archive.org/web/20190207072713/http://www.ammonnews.net/article/218045</ref><ref>https://web.archive.org/web/20170918155240/http://www.uruknet.info/?p=78864</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190207015855/http://www.m.ahewar.org/s.asp?aid=541778&r=0</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Al-Attar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:ھونەرمەندانی بەغدا]] [[پۆل:چالاکوانە عێراقییەکان]] 05yuzpn8k7b0q9ayusnzuhoh5kg61op 1454560 1454554 2025-06-19T09:01:34Z AramBot 39807 [[ویکیپیدیا:پۆلێنکردنی وتارە ھاوسەنگەکان|بۆت]]: زیادکردنی پۆلە ھاوسەنگەکان 1454560 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=لەیلا عەتار|وێنە=Layla_Al-Attar,_2014.jpg|شوێنی لەدایکبوون=[[بەغدا]]|ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٤٤|ڕێکەوتی مردن={{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٩٣|٦|٢٧|١٩٤٤|١|١}}|شوێنی مردن=بەغدا|ھۆکاری مردن=ھێرشی [[ئەمریکا]] بۆ سەر شوێنەکەی|نەتەوە=[[عێراقی]]|سەرناو=خاتوونی ئارامی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەراست]]|ئاین=[[ئیسلام]]|ئەندام لە=سەندیگای ھونەرمەندە عێراقییەکان|ھاوسەر=عەبدولخالق جەریدان|منداڵەکان=حەیدەر، زەینەب، ڕیم|خزمەکان=سوعاد عەتار|پیشە=بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری}} '''لەیلا عەتار''' ({{بە عەرەبی|ليلى العطار}}) [[ھونەرمەند]] و [[وێنەکێش]]ی [[عێراقی]] بوو، کە بووە بەڕێوەبەری مۆزەخانەی نێونەتەوەیی ھونەری، لە ناو ھونەرەکەی، لەیلا نموونەیی [[فێمینیزم|فێمینیستی]] نیشان دا کە ڕۆلەکانی ژنی نیشاندا لە ھەموو بوارەکانی کۆمەڵگا<ref>Nusair, Isis. “The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout. ” ''Feminist Studies'', vol. 39, no. 1, 2013, pp. 119–148. ''JSTOR'', www.jstor.org/stable/23719300.</ref> و بەڕێوەبەری گشتی فەرمانگەی ھونەرەکان و بەرێوەبەری ناوەندی [[سەددام]] بۆ ھونەر و ھۆڵی بەغدا بوو، و ئەندامێک بوو لە سەندیکا و کۆمەڵگای ھونەرمەندە عێراقییەکان.<ref>[http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html لماذا قتلت أمريكا الفنانة العراقية الشهيدة ليلى العطار ؟؟آخر تحديث: الخميس، 08 كانون الثاني / يناير 2015, 09:58:AM المصدر: وكالات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170709184517/http://www.alankabout.com/arabic_international_news/news_of_the_middle_east_and_the_arab_world/72883.html|date=09 يوليو 2017}}</ref> == ژیان و کارکردن == لەیلا لە ئەکادیمیای ھونەرە جوانەکان دەرچووە لە بەغدا لە ١٩٦٥ و یەکێک بوو لە یەکەم دەرچووەکان لە نێوان ژنەکان بووە بەرێوەبەری ناوەندی ھونەری نێودەوڵەتی (کە ئێستا مۆزەخانەی عێراقی ھونەرە مۆدێرنەکانە) لە پۆستەکەی بەردەوام بوو تا مردنەکەی لە ١٩٩٣.<ref>Nusair, I. , "The Cultural Costs of the 2003 US-Led Invasion of Iraq: A Conversation with Art Historian Nada Shabout," ''Feminist Studies,'' Vol. 39, No. 1 (2013), p. 128 [https://www.jstor.org/stable/23719300 Online:]</ref> == مردن == ئەو و ھاوسەرەکەی لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣ بەھۆی کاریگەریی ھێرشی [[مووشەک]]ی کە لەلایەن ھێرشە [[ھێزی ئاسمانیی ویلایەتە یەکگرتووەکان| ئاسمانییەکانی ئەمریکا]]وە ئەنجامدرا، گیانیان لەدەستدا. ھێزەکانی ئەمریکا بە فەرمانی [[بیڵ کڵینتن|بێل کلینتن]] سەرۆکی ئەوکاتی [[ئەمریکا]]، شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، ٢٦ مووشەکیان بۆ ھێرشکردنە سەر شوێنە ھەستیارەکانی [[بەغدا]] لە شەوی ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٩٣، لە وەڵامی ھەوڵی تیرۆرکردنی سەرۆکی پێشووی بووش لە سەردانەکەیدا بۆ [[کووەیت]]. لەنێو باڵەخانە ئامانجدارەکان بینای ناوەندیی ھەواڵگری گشتی بوو کە دەکەوێتە گەڕەکی نیشتەجێبوونی مەنسوور. لەو لێدانەدا ٩ ھاووڵاتی عێراقی کوژران، لەوانە ھونەرمەند لەیلا عەتار و عەبدولخالق جەریدانی ھاوسەری و بەخێوکەری ماڵەوەیان بەناوی خەدیجە؛ و کچی لەیلا عەتار بە ناوی ڕیم بەھۆی لێدانی ماڵەکەیان لە [[گەڕەکی مەنسوور]] کە تەنیشت بیناکە بوو، کوێر بوو. پرسەیەکی فەرمی حکوومەتی بۆ ئەنجامدرا و میدیاکانی دەوڵەتیش بڵاویان کردەوە کە ھۆکاری بۆردوومانکردنی ماڵەکەی تابلۆی وێنەیەکی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا [[جۆرج ئێچ دەبلیوو بوش|جۆرج بووشی باوک]] لەسەر دەرگای چوونە ژوورەوەی ھۆتێل ڕەشید لە بەغدا کە توڕەیی و ناڕەزایی ئیدارەی ئەمریکای لێکەوتەوە؛ بەڵام دواتر دەرکەوت کە ئەوان تەنھا دەنگۆ بوون، بەو پێیەی ئەو کەسەی کە وێنەی بووشی لە گۆڕەپانی ھۆتێل ڕەشید کێشا، ھەروەھا ئەو کەسەی بیرۆکەکەی ھێنایە ئاراوە و وێنەکەی نەخشاند، ھونەرمەندێکی دیکەی [[پارێزگای دیالە]] بوو کە چەند جارێک لە بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان دەرکەوتبوو و بابەتەکەی ڕوون کردبووەوە، بەڵام چونکە لەیلا بەناوبانگ و ناسراوە، ناوەکەی لە میدیاکاندا قۆستەوە بۆ ئەوەی ئاماژە بە تاوانکاری ئەمریکا بکات.<ref>https://web.archive.org/web/20190207072713/http://www.ammonnews.net/article/218045</ref><ref>https://web.archive.org/web/20170918155240/http://www.uruknet.info/?p=78864</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190207015855/http://www.m.ahewar.org/s.asp?aid=541778&r=0</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Al-Attar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:ھونەرمەندانی بەغدا]] [[پۆل:چالاکوانە عێراقییەکان]] [[پۆل:مردنەکان بەھۆی ھێرشە ئاسمانییە ئەمریکییەکان]] 64r5xrf5nqcl71gs81lwio4nzlfymd1 0 174252 1454546 1005262 2025-06-19T08:28:36Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454546 wikitext text/x-wiki '''تیپی مۆسیقای شۆڕش''' گرووپێکی مۆسیقیی کوردی بوو کە ساڵی ١٩٧٤ دامەزرا. زۆرینەی ئەندامانی [[تیپی مۆسیقای سلێمانی]] و [[تیپی مۆسیقای باواجی کۆیە]] و بەشێک لە ھونەرمەندانی [[ھەولێر|شاری ھەولێر]] بە ئامانجی پشتگیری لە خەباتی [[کورد]] و ھان دانی پێشمەرگە لە [[شۆڕشی ئەیلوول]]دا ئەم تیپەیان لە شاخ پێک ھێنا. سەرەڕای تۆمار کردنی زۆر بەرھەمی ناوازە بۆ ڕادیۆ دەنگی کوردستان، بۆ پێشمەرگە و کەس و کارەکانیان و ھەروەھا بۆ ئاوارەکانی [[باشووری کوردستان]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژھەڵات]] ئاھەنگیان دەگێڕا. گۆرانییەکانی (یاران وەسیەتم) و (شەو) ی [[کەریم کابان]] بەرھەمی تیپی مۆسیقای شۆڕشن کە لە گوندی [[وەسان]] تۆمار کراون و لە ٩ی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٧٤دا لە یادی ھەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوولدا بڵاو کراونەوە.<ref>[https://sardem.org/?p=3338 کەریم کابان لە تەمەنی ٧٩ ساڵییدا: تا گۆرانی بڵێم گەنج و بەگڕوتینم و پیر نابم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211026215420/https://sardem.org/?p=3338 |date=٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١ }}، سەردەم، ئیدریس عەلی.</ref> == ئەندامان == ئەندامانی تیپی مۆسیقای شۆڕش: # [[ئەنوەر قەرەداغی]]<ref>[https://rojnews.news/کلتوور-و-هونه‌ر/دڵی-ئەنوەر-قەرەداغی-بەرامبەر-ئاواز-و-گ/amp/ دڵی ئەنوەر قەرەداغی بەرامبەر ئاواز و گۆرانی نوێ پڕە لە ڕەخنە]{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/%DA%A9%D9%84%D8%AA%D9%88%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%87%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B1/%D8%AF%DA%B5%DB%8C-%D8%A6%DB%95%D9%86%D9%88%DB%95%D8%B1-%D9%82%DB%95%D8%B1%DB%95%D8%AF%D8%A7%D8%BA%DB%8C-%D8%A8%DB%95%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A8%DB%95%D8%B1-%D8%A6%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%DA%AF/amp/ |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ }}، ڕۆژ نیوز، تەڕزە تەھا.</ref> # [[خالید سەرکار]] # [[سەلاح ڕەئووف]]<ref>[http://www.chra.tv/news/index.php/articles/articles/intervieuw/2470-2011-01-31-18-25-12791 ھونەرمەند سەلاح رەئوف: ھەرکاتێ ھونەر گەیشتە ئەوئاقارەی کە خاوەنی پەیامە ڕاستەقینەکەی خۆی بێت ئەوا پێویستی بە پێشنیاری من نابێت]، چرا تیڤی</ref> # [[دلێر ئیبراھیم]] # [[عوسمان محەممەد ئەمین]] # [[ئەنوەر محەممەد ئەمین]] # [[فاڕووق ساڵح]] # [[ڕەنجبەر خۆشناو]] # [[وریا ئەحمەد]] # [[سەردار ئەحمەد]] # [[فەرید عیسا]] # [[ئەلبێرت عیسا]] # [[عومەر سەرکار]] # [[محەممەد ئەمین حسێن]] # [[سەباح زاخۆلی]] # [[نەجمەدین کەرکووکی]] # [[نەوزاد عەلی کەریم]] # [[سەباح محەممەد ئەمین]] # [[نووری قەرەداغی]] # [[جەماڵ شادان]] # [[محەممەد ئیسماعیل]] # [[جەلال عەزیز ڕەسووڵ]] # [[فەرەیدوون دارتاش]] # [[فەرەنسیس داوود]] # [[فەرید داوود]] # [[حسێن قەرەداغی]] # [[واحید مەرجان]]<ref>[http://www.ekurds.com/kurdish/wahidmarjan.htm ھونەرمەندی نەمر واحید مەرجان]{{بەستەری مردوو|url=http://www.ekurds.com/kurdish/wahidmarjan.htm |date=حوزەیرانی ٢٠٢١ }}، ٩ی شوباتی ٢٠١٦ بڵاو کراوەتەوە.</ref> # [[موئەبەد قوستەنتین]] # [[جەنان قوستەنتین]] # [[سەید ئەحمەد عەبدولکەریم ساڵح]]<ref>[http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/826-2018-02-05-11-31-36 لە ساڵیادی کۆچی دوایی ھونەرمەندی موزیک ژەن سەید ئەحمەد بەرزنجیدا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180207170207/http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/826-2018-02-05-11-31-36 |date= ٧ی شوباتی ٢٠١٨ }}، سایتی ھەولێر، ٥ی شوباتی ٢٠١٨ بڵاو کراوەتەوە.</ref> # [[مستەفا ڕەئووف]] گۆرانیبێژەکان: # [[عوسمان عەلی]] # [[کەریم کابان]] # [[سەلاح مەجید]] # [[فوئاد ئەحمەد]] # [[ڕەسووڵ گەردی]] # [[قاسم حەمید]] # [[سەرحەد ئەحمەد]] # [[جەمیل دھۆکی]] # [[عومەر خەزان]] # [[حەسەن گەرمیانی]]<ref>[https://garmiany.com/hassen_garmiany/وتاروڕۆژنامه-وانی/ حەسەن گەرمیانی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171223124738/http://garmiany.com/hassen_garmiany/%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%95%DB%86%DA%98%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C/ |date=٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ }}</ref> # [[ئیبراھیم سابیر]] # [[ئەسعەد قەرەداغی]] # [[ئیسماعیل وەندی]] # [[عەبدولڕەحمان زەنگەنە]] # [[محەممەد تەیب تاھیر]] # [[جیھانبەخش محەممەد کۆیی]] # [[ڕەمەزان زاخۆلی]] # [[عیزەدین تەمۆ]] # [[نەجمەدین عەنتەر ئۆغلو]] == بەرھەمەکان == ھەندێک لە بەرھەمەکانی تیپی مۆسیقای شۆڕش: # من پێشمەرگەی کوردستانم # کوردستان نیشتمانی کورد # کوردستان نیشتمانی جوان # ئێمە ڕۆڵەی کوردین # ئێمە کوردین # کوردم ئەمن # ئەی کوردینە # پێشمەرگەین و کۆڵنەدەر # بە کوردی کە وا زمانم پژا # ئەو شەھیدانەی خوێنیان ڕژا # شەھید # ھەوارە # دەمی ڕاپەڕین == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} *[https://www.kurdistantv.net/ku/2019/04/06/music/تیپی-مۆسیقای-شۆڕش-١٩٧٤-١٩٧٥٣١٩ تیپی مۆسیقای شۆڕش]{{بەستەری مردوو|url=https://www.kurdistantv.net/ku/2019/04/06/music/%D8%AA%DB%8C%D9%BE%DB%8C-%D9%85%DB%86%D8%B3%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4-%D9%A1%D9%A9%D9%A7%D9%A4-%D9%A1%D9%A9%D9%A7%D9%A5%D9%A3%D9%A1%D9%A9 |date=ئازاری ٢٠٢١ }} [[کوردستان تیڤی]] *[http://diplomaticmagazine.net/interview/1301?fb_comment_id=2474573282584464_2475219565853169 ئەنوەر قەرەداغی بۆ دیپلۆماتیک: گۆرانی کوردی ئێستا وەک خواردنی موعەلەبات وایە]{{بەستەری مردوو|url=http://diplomaticmagazine.net/interview/1301?fb_comment_id=2474573282584464_2475219565853169 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ }} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گرووپە مۆسیقییە کوردییەکان]] c13rs99c3b3wk2f5myccjclqdj94jec 0 174373 1454500 1448765 2025-06-19T03:51:39Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454500 wikitext text/x-wiki {{Underlinked|date=حوزەیران ٢٠٢١}} [[پەڕگە:MG 056-De Beurs van Hendrick de Keyser.jpg|وێنۆک|حەوشەی بۆرسەی ئەمستردام (یان بیورس ڤان ھێندریک دی کیسەر بە ھۆڵەندی)، یەکەم بۆرسەی فەرمی جیھان. یەکەم بازاڕی فەرمی بۆرسە بە مانا مۆدێرنەکەی، داھێنانێکی پێشەنگ بوو لەلایەن بەڕێوەبەرانی VOC و خاوەن پشکەکان لە سەرەتای ١٦٠٠ەکان.]] [[پەڕگە:New York Stock Exchange New York City, May 2014 - 048.jpg|وێنۆک|بۆرسەی نیویۆرک لە ١١ وۆڵ ستریت لە شاری نیویۆرک، گەورەترین بۆرسەی جیھان لە کۆی بازاڕدا سەرمایەی کۆمپانیا لیستکراوەکانی]] '''بازاڕی کاغەزە دارایییەکان''' ({{بە ئینگلیزی|Stock exchange}}، واتە ئاڵوگۆڕی ئاسایش ئابووری؛ یان بە کورتی: '''بۆرسە''') ئاڵوگۆڕێکە کە تێیدا دەڵاڵی سەرمایە و بازرگانان دەتوانن نرخی ئابووری بە ئاسایش و سەلامەتی بکڕن و بفرۆشن، وەک پشکەکانی سەرمایە، بۆند، و ئامێرەکانی تری دارایی. ئەم بازاڕە لەوانەیە ئاسانکارییش بۆ دابینکردنی ھەموو جۆرە ئاسایشی ئابووری و ئامێر و ڕووداوە ئابوورییەکان و سەرمایەدارییەکان بکات، لەوانە پێدانی داھات و پشکەکان. سەرمایە داران مامەڵە لەگەڵ بازرگانان دەکەن لەڕێگای ئەم بازارەوە بۆ سەلامەتی و ئاسایشی سەرمایەکانیان، کە لەلایەن ھاوبەشگا متمانە پێکراوەکان دەکرێت، ھەروەھا بازرگانانیش لە ڕێگای ئەم بازارەوە دڵنیایی وەردەگرن سەبارەت بە سەرمایەی سەرمایەدارانەوە. داھاتەکان و بەرھەمی وەبەرھێنان و بۆندەکان لەم بازارە نمایش دەکرێن کە زۆرجار وەک بازاڕەکانی «مەزادی بەردەوام» کار دەکەن لەگەڵ کڕیارو فرۆشیارەکان کە مامەڵەکان بەکار دەھێنن لە ڕێگەی ھاوارێکی کراوەوە لە شوێنێکی ناوەندی بازارەکە تاوەکو ھەموو لایەک گوێیان لێ بێت بەڵام لەکاتی ئێستادا شاشە و بەرنامە ئەلیکترۆنییەکان جێگای ئەم ھاوارکردنەیان گرتووەتەوە. بۆ ئەوەی بتوانین مامەڵەیەکی متمانەپێکراو ئەنجام بدەین پێویستە بازاڕێکی لەم جۆرە بدۆزینەوە، لەبازاڕەکە پێویستە مامەلەکە لەسەر شاشە ڕیزبەند بکرێت و نیشان بدرێت. زۆرجار شوێنێکی ناوەندی ھەیە لانی کەم بۆ ھێشتنەوەی تۆمار، بەڵام لە ڕۆژگاری ئەمڕۆدا بازرگانی کەمتر بەستراوەتەوە بە شوێنێکی بەردەستەی دیاریکراوە، چونکە بازاڕەکان مۆدێرنن تۆڕەکانی پەیوەندی ئەلیکترۆنی بەکار دەھێنن، ئەمەش سوود لە زیادبوونی خێرایی و کەمکردنەوەی تێچوونی مامەڵەکانیان دەدات. بازرگانی کردن لە ئاڵوگۆڕێک سنووردارە بۆ دەڵاڵەکان کە ئەندامی ئاڵوگۆڕەکەن. لەم ساڵانەی دواییدا چەندین شوێنی تری بازرگانی جۆراوجۆر وەک تۆڕەکانی پەیوەندی ئەلیکترۆنی و سیستەمی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و " حەوزە تاریکەکان " بەشی زۆری چالاکی بازرگانیان لە م بازاڕە دوور خستووەتەوە. پێشکەشکردنی سەرەتایی گشتی لە کۆگاو بۆند بۆ وەبەرھێن لە قۆناغی سەرەتایی بازارەکە ئەنجام دەدریت و دواتر دەچێت بۆ بازرگانی لە بازاڕی لاوەکی. بۆرسە زۆرجار گرنگترین [[پێکھاتەی بازاڕ]]ی دیاری دەکات ھەروەھا بۆرسە دابینکردن و خواست لە بازاڕەکانی دابین دەکات کە بەھۆی چەند فاکتەرێکی جیاوازەوە بەڕێوە دەبرێت وەک لە ھەموو بازاڕەکانی ئازاددا کاریگەری لەسەر نرخی کۆگاکان ھەیە. بە زۆری ھیچ پابەندییەک نییە بۆ پاشەکەوت کردن لە ڕێگەی بۆرسەکە کاتێک کە پابەندییەکە خۆی دەری کردبێت، ھەروەھا نابێت مامەلە بە مامەلەوە بکرێت واتا نابێت لە ئاڵوگۆڕێک دا ئاڵوگۆڕی تێدا بکرێت. ئەمە ئەو شێوە ئاسایییە یە کە ڕێککەوتن و بۆندەکان بازرگانیان پێوە دەکرێت، ھەروەھا بۆرسە بەشێکە لە بازاڕی ئاسایشی جیھانی. ھەروەھا بۆرسە خزمەت بە کاری ئابووری دەکات لە دابینکردنی ئامرازێک بۆ خاوەن پشکەکان لە دابینکردنی ھۆکارێکی کارا بۆ فرۆشتنی پشکەکان. == مێژوو == === دەستپێکی کاری بازاڕەکە === [[پەڕگە:Brugge - Saaihalle en beurs.jpg|وێنۆک|دەستەواژەی بورسە لە مەینەتی سەدەی ١٣ بە ناوی "Huis ter Beurze" (center) لە برووجس وەرگیراوە. لە شارەکانی وڵاتانی نزمی ھۆڵەندی زمانەوە، دەستەواژەی ' ' بیورس ' ' بڵاو بۆوە بۆ دەوڵەتانی دیکەی ئەورووپا کە تێیدا گەندەڵ بوون بۆ ' ' بۆرسە ' ' و ' ' بۆلسە ' ' و ' ' بورس ' ' و ھتد. لە ئینگلتەراش دەستەواژەی ' ' بۆرسە ' لە نێوان ١٥٥٠ بۆ ١٧٧٥ بەکار ھات،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Andrew Beattie|سەردێڕ=What Was the First Company to Issue Stock?|ناونیشان=https://www.investopedia.com/ask/answers/08/first-company-issue-stock-dutch-east-india.asp|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=Investopedia|زمان=en}}</ref> لە کۆتاییدا ڕێگەی دا بە دەستەواژەی ' ئاڵوگۆڕی شاھانە ' .]] کۆدەنگییەکی کەم ھەیە لە نێوان توێژەرەوان کە کەی بۆ یەکەم جار بازرگانی بە پشکی کۆمپانیاوە کرا. ھەندێک ڕووداوی سەرەکی وەک دامەزراندنی کۆمپانیای ھیندی ڕۆژھەڵاتی ھۆڵەندی لە ساڵی ١٦٠٢ دا دەبینن، ھەندێکی دیکەش ئاماژە بە پێشکەوتنەکانی پێشتر دەکەن (برووجس، ئەنتوورپ لە ساڵی ١٥٣١ و لە لەیۆن لە ساڵی ١٥٤٨). یەکەم پەرتوک لەمێژووی ئاڵوگۆڕی ئاسایشی ئابووریدا نووسرابێت پەرتوکی «سەرلێشێواوی بودجە» یە کە لەلایەن جۆزیف دێ لا ڤێگا - ی بازرگانی جولەکەی ھۆڵەندییەوە نووسراوە و زۆرجار بۆرسەی ئەمستردام بەکۆنترین بازاڕی ئاسایشی " مۆدێرن " لەدنیادا دەژمێررێت. لە لایەکی دیکەوە، ئابووریناس ئولریکە مالمێندری لە زانکۆی کالیفۆرنیا لە بێرکلی باس لە بوونی بازاڕی پشک دەکات لە کۆماری ڕۆما دا کە چەند سەدەیەک پێش دامەزراندنی ئیمپراتۆرییەت ھەبووە، کە چۆن ڕێکخراوەکانی بەڵێندەران یان خاوەن کرێچییەکان کە پەرستگا و خزمەتگوزاری تریان بۆ حکوومەت ئەنجام دا مامەلەیان پێکرا کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The Wheels of Commerce: Civilization &amp; Capitalism 15th-18th Century, Vol. 2 (English, French and French Edition): Fernand Braudel, Sian Reynolds: 9780060150914: Amazon.com: Books|ناونیشان=https://www.amazon.com/Wheels-Commerce-Civilization-Capitalism-15th-18th/dp/0060150912|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.amazon.com}}</ref> یەکێک لەو جۆرە خزمەتگوزارییانە پێدانی خواردنی گژوگیا بوو بە باڵندەکان لە گردی کاپیتۆل وەک پاداشتێک بۆ باڵندەکان دوای ئەوەی ھۆڕینەکانیان ھۆشداریدا لە داگیرکردنی گالیک لە ٣٩٠ پ. ز، بەشداربووانی ئەم جۆرە ڕێکخراوانە بەش یان پشکیان ھەبوو، چەمکێک کە چەندین جار لەلایەن پیاوی دەوڵەت و وتاردەر [[سیسرۆ]] و ئاماژەی پێکرابوو لە یەک وتاردا سیسرۆ ئاماژە بەوە دەکات کە "پشکەکان کە نرخێکی زۆر بەرزیان ھەبوو لەو کاتەدا بەڵگەی لەم جۆرە، لە ڕوانگەی مالمێندەرەوە ئەمە نیشان دەدات کە ئەم بازارە بوونی ھەبووە. ھەروەھا بۆندەکانی ترابڵ وەک جۆرێکی ئاسایی ئاسایشی ئابووری بەکاردەھێنرا کە نوێکارییەکی تازەتر بوو، کە لەلایەن ویلایەتەکانی شاری ئیتاڵیاوە لە سەردەمی سەدەکانی ناوەڕاست و سەرەتای ڕێناسانس دا بە ڕێوە دەبران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Stockbroker 101 – A Cool History|ناونیشان=http://www.stockbroking101.com/stockbroker-101-a-cool-history/|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.stockbroking101.com|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی ئابی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180822113545/http://www.stockbroking101.com/stockbroker-101-a-cool-history/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === دامەزراندنی بازاڕی کاغەزە دارایییەکان بە فەرمی === [[پەڕگە:Vereenigde Oostindische Compagnie spiegelretourschip Amsterdam replica.jpg|وێنۆک|کۆمپانیای ھیندی ڕۆژھەڵاتی ھۆڵەندی/کۆمپانیای ئیندیسی ڕۆژھەڵاتی یەکگرتوو (VOC). کۆمپانیای ھیندی ڕۆژھەڵاتی ھۆڵەندی. یەکەم کۆمپانیا بوو کە لە ڕاستیدا لە بۆرسەیەک بە مانا ھاوچەرخەکەی لیست کرابوو. بە وتەیەکی تر، VOC یەکەم کۆمپانیای گشتی بوو کە بە فەرمی تا ئێستا لە جیھاندا لیست کرابێت .]] لەکاتێکدا کە ویلایەتەکانی شاری ئیتالیا یەکەمین بۆندی حکوومەتی گواستنەوەیان بەرھەم دەھینا، لایەنی دیکە کە پێویستە بۆ بەرھەمھێنانی بازاڕێکی سەرمایە بە تەواوی گەشەیان نەسەند: [[بازاڕی سەرمایە]] بە مانا مۆدێرنەکەی. لە سەرەتای دەیەی ١٦٠٠ دا لەلایەن کۆمپانیای ھیندی ڕۆژھەڵاتی ھۆڵەندی (VOC) بووە یەکەم کۆمپانیا لە مێژوودا بۆند و پشکی بۆ ڕای گشتی دەربکات. وەک ئیدوارد سترینگھام (٢٠١٥) تێبینی ئەوە دەکات، " ئەو کۆمپانیایانەی پشکی گواستنەوەیان ھەیە، دەگەڕێنەوە بۆ ڕۆمای کلاسیک، بەڵام ئەمانە عادەتەن ھەوڵی بەردەوامیان نەبوو و ھیچ بازاڕێکی لاوەکی بەرچاو بوونی نەبوو (نیل، ١٩٩٧، لاپەرە ٦١) ". [[پەڕگە:Bird's-eye view of the Beurs van Hendrick de Keyser by Claes Jansz. Visscher (II) 1612 Stadsarchief Amsterdam 010001000620.jpg|وێنۆک|ھەڵکێشانی سەدەی ١٧ بە وێناکردنی بۆرسەی ئەمستردام (بورسە کۆنەکەی ئەمستردام، کە بەیرس ڤان ھێندریک دێ کیسەر بە زمانی ھۆڵەندی) بنیات نراوە، کە لەلایەن ھێندریک دی کیسەر (ز. ١٦١٢) دروستکراوە. بۆرسەی ئەمستردام (ئێستا یۆرۆnext Amsterdam) یەکەم بەرپرسی بۆرسەی (فەرمی) جیھان بوو کاتێک دەستی کرد بە بازرگانیکردنی ئاسایشی گواستنەوەی ئازادانەی VOC، لەوانە بۆند و پشکەکانی سەرمایە .]] [[پەڕگە:Microcosm of London Plate 075 - New Stock Exchange (tone).jpg|وێنۆک|بۆرسەی لەندەن ١٨١٠ .]] داھێنانی دارایی لە ئەمستردام چەندین شێوەی وەرگرت لە ساڵی ١٦٩٠ وەبەرھێنەکان بە سەرکردایەتی ئیسحاق لێ مایر یەکەم سەندیکای بازاڕیان بەناوی «ورچ» ی مێژوویان پێکھێنا، بەڵام بازرگانەکان ھەماھەنگییەکی مامناوەندیان ھەبوو لە بەبازاڕکردنی نرخی پشکەکان، کە بەونیازە بوون بە درێژایی سەدەی ١٧ بە بەھێزی بمێننەوە تا ساڵی ١٦٢٠ کۆمپانیاکە بە یەکەم بەکارھێنانی بۆند توانی ئاسایشی دارایی کۆمپانیاکەی بپارێزێت لەگەڵ ئەو فراوانییەی کە بەدەستی ھێنابوو لەبواری پشکداری گشتی دا. جۆزێف دێ لا ڤێگا، کە بە جۆزێف پێنسۆ دێ لا ڤێگا ناسراوە بازرگانێکی ئەمستردام بوو لە بنەماڵەیەکی جولەکەی ئیسپانی و نووسەرێکی پرۆلیفیو ھەروەھا بزنسمانی سەرکەوتووی سەدەی ١٧ی ئەمستردام بوو. پەرتوکی سەرلێشێواویی ساڵی ١٦٨٨ ی خۆی کارەکانی بازاڕی بۆرسەی شارەکەی ڕوونکردەوە ئەوە سەرەتایترین پەرتوک بوو دەربارەی بازرگانی سەرمایە و کارکردنی ناوەوەی بازاڕی بۆرسە، وەرگرتنی شێوەی دیالۆگێک لەنێوان بازرگان و خاوەن پشک. دی لا ڤێگا ئامۆژگاری پێشکەش بە خوێنەرانی کرد لەسەر ئەم بابەتانە وەک پێشبینینەکردنی نۆبەتی بازاڕ و گرنگی دان بە ئارامگرتن لە وەبەرھێناندا. لە ئینگلتەراش، پاشا ولیامی سێیەم ھەوڵی دا سیستەم دارایی شانشینەکەی مۆدێرنتر بکات بۆ ئەوەی پارەی شەڕەکانی بدات، بەم شێوەیە شانەی یەکەمی حکوومەت لە ساڵی ١٦٩٣ دەرچووە و بانکی ئینگلتەرا لە ساڵی دواتردا دانراوە. ھەر زوو، کۆمپانیا ھاوبەشەکانی کۆمپانیای (ھاوبەشی) ئینگلیزی دەستیان کرد بەکڕینی پشک. == ڕۆڵ و گرنگیی بازاڕەکە == [[پەڕگە:Shanghai Stock Exchange Building at Pudong.JPG|وێنۆک|بۆرسەی شەنگھای .]] [[پەڕگە:Shenzhen Stock Exchange 2014.jpg|وێنۆک|بۆرسە .]] بازاڕی کاغەزە دارایییەکان چەندین ڕۆڵ و گرنگییان لە بواری ئابووریدا ھەیە و ئەمانەی خوارەوە ھەندێکیانن: === بەرزکردنەوەی سەرمایە بۆ بازرگانی === لەپاڵ ئەو توانای قەرزکردنەی کە لەلایەن سیستمی بانکییەوە بۆ تاک یان دەزگایەک دابین کراوە، لە شێوەی متمانە یان قەرزدا، بۆرسە ئاسانکارییەک بۆ کۆمپانیاکان دابین دەکات بۆ بەرزکردنەوەی سەرمایە بۆ فراوانکردن لەڕێگەی فرۆشتنی پشکەوە بۆ جەماوەر و وەبەرھێنان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Terrell|یەکەم=Ellen|سەردێڕ=Research Guides: Wall Street and the Stock Exchanges: Historical Resources: Introduction|ناونیشان=https://guides.loc.gov/wall-street-history/introduction|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=guides.loc.gov|زمان=en}}</ref> کۆمپانیاکانی کڕین و فرۆشتنی دراو، ھەروەھا کۆمپانیا تەکنەلۆجییە بەرزەکان، ھەمیشە لە قۆناغە سەرەتایییەکانیاندا پێویستیان بە بەرزکردنەوەی قەبارەی بەرزی سەرمایە ھەیە، ھەر بەم ھۆیەشەوە بازاڕی گشتی کە بۆرسە دابینی کردووە، یەکێک بووە لە گرنگترین سەرچاوەکانی دابینکردنی پارە بۆ چەندین دەستپێکردنی سەرمایە. لە نەوەدەکان و سەرەتای ساڵی ٢٠٠٠دا (کۆمپانیاھای تێک) لە سە ڕ بووژانەوە و سەرکەوتنی ئاماژەی بەوە کرد بەھۆی بازاری بۆرسە گەورەکانی جیھان سەرکەوتنی بەدەست ھێناوە. ==== دۆزینەوەی جێگرەوە بۆ ئاڵوگۆڕی سەرمایە و بەرزکردنەوەی بڕەکەی ==== ===== توێژینەوە و گەشەپێدان بۆ ھاوبەشی سنووردار ===== ھەروەھا کۆمپانیاکان بڕێکی بەرچاویان لە سەرمایە لە ڕێگەی ھاوبەشی سنوورداری R&D بەرز کردووەتەوە. گۆڕانکاریی یاسای باج کە لە ساڵی ١٩٨٧ لە ئەمریکا دەرکراوە، گۆڕینی باجەکانی لە کەمکردنەوەی وەبەرھێنان سنووردار کردووە لە ھاوبەشەکانیان. بۆ ئەوەی ھاوبەشێک لە ئەمڕۆدا کە ئارەزوومەند بێت بۆ وەبەرھێنەران، پێویستە پارەی نەقدی گەڕانەوەی ئەوەندە بەرز بێت بتوانرێت لێپێچینەوەی لەگەڵ بکرێت.<ref>https://scholarship.law.columbia.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2152&context=faculty_scholarship</ref> ===== سەرمایەی سەرەڕۆیی ===== سەرچاوەی سەرەکی بۆ کۆمپانیاکان بریتییە لەسەرمایە ئەم سەرچاوەیە کە لە ئەمڕۆدا بە ڕێژەیەکی زۆر بەردەستە و بووەتە یاریی دەستی بازرگانان و سەرەڕۆییی پێ دەکەن. ئەم بازاڕە سنوورێک بۆ ئەم سەرەڕۆیییانەیان دیاری دەکات. . بۆ ،نموونە ڕێژەی بەردەستی سەر بوو لە ساڵی ٢٠٠١ بۆ کۆمپانیایەیویستایەییەوێت لە بواری <nowiki>بایۆتەکنەلۆژی</nowiki> وەبەرھێنا نزیکەی ١٥ ملیۆن دۆلارربوو مایە نزیکەی ١٥ ملیۆن دۆل ن بکات. ===== ھاوبەشەکانی ھاوبەشگا (کۆمپانیا) ===== سەرچاوەی تری پارەی کاش بۆ کۆمپانیایەکی تایبەت، وەک جێگرەوە پارەی ھاوبەشەکانی کۆمپانیایە (پشکدارەکان)، ئەمڕۆ زۆر لە کۆمپانیای فرەھاوبەش دامەزراون، کە لە بەرامبەر مافی بازاڕکردن، مافی داھێنان، یان دادپەروەریدا، سەرمایە بۆ کۆمپانیا بچووکترەکان دابین دەکات. ھاوبەشیکردنی کۆمپانیاکان بە سەرکەوتوویی بەکارھێنراوە لە ژمارەیەکی زۆر لە حاڵەتەکان. === ھەرەوەزی پاشەکەوت بۆ وەبەرھێنان === کاتێک خەڵک پاشەکەوتەکانیان دەکێشن و وەبەرھێنان دەکەن لە پشکەکاندا (لە ڕێگەی پێشکەشکردنی گشتی سەرەتایی یان پێشکەشکردنی دادپەروەری وەرزیی کۆمپانیایەکی نمایشکراو لە ئێستادا)، ئەوە بە زۆری دەبێتە ھۆی تەرخانکردنی ڕێژەیەکی زۆری سەرچاوەکان چونکە پارە کە دەکرا بەکار بھاتبا، یان ھەڵبگیرابا لە بەنکەکان برەکەی لە ھەردوو باردا کەم دەبێتەوە بۆیە خەڵک دەیانەوێت بڕە سەرمایەکەیان بپارێزن ھەربۆیە خەڵک سەرمایەکانیان بەردەست دەخەنەوە بۆ یارمەتیدانی دەستەی بەڕێوەبردنی کۆمپانیاکان و دارایی ڕێکخراوەکانیان. ڕەنگە ئەمەش چالاکی بازرگانی بە سوود بۆ چەندین کەرتی ئابووری وەک کشتوکاڵ و بازرگانی و پیشەسازی بەرز بکاتەوە، ئەمەش دەبێتە ھۆی زیاتر گەشەی ئابووری و ئاستی بەرھەمداریی زیاتر لە دەزگاکان. === ئاسانکاری بۆ دەستکەوتن === کۆمپانیاکان وەک دەرفەتێک بۆ فراوانکردنی ھێڵەکانی بەرھەم، زیادکردنی کەناڵەکانی دابەشکردن، سەرپەرشتی ھەڵاوێری، زیادکردنی بەشی بازاڕیان، یان بەدەستھێنانی سەرمایەی بازرگانی پێویست، ئاسانکارییەکانیان نیشانی پشکدارەکانیان دەکەن تا بە زۆرترین بڕ بەشداری ھاوبەشگاکە بکەن. === ھاوبەشکردنی قازانج === ھەردوو وەبەرھێنی سەرمایییە ئاسایی و پیشەیییەکان، بە ئەندازەی وەبەرھێنی دامەزراوەیی یان وەک خێزانێکی ئاسایی چینی مامناوەند، لە ڕێگەی قازانجی پشکو بەرزبوونەوەی نرخی سەرمایە کە لەوانەیە ببێتە ھۆی دەسکەوتی سەرمایە، لە سەرمایەی بازرگانی قازانجبەخش دا ھاوبەش دەبن. چونکە بازرگانی بێ قازانج و پڕ لە کێشە لەوانەیە ببێتە ھۆی لەدەستدانی سەرمایە بۆ خاوەن پشکەکان. === بەڕێوەبردنی ھاوبەش === بە ھەبوونی مەودایەکی فراوان و ھەمەجۆری خاوەنەکان، کۆمپانیاکان بەگشتی بۆ ڕازیکردنی داواکارییەکانی ئەم خاوەن پشکانە و بە یاسا توندەکانی کۆمپانیا گشتییەکان کە لەلایەن بۆرسە گشتییەکان و حکوومەتەوە سەپێنراون، بواری بەرەو باشتر بردن و کارایی و پێوانەیی بەڕێوەبردن دەدەن بە خاوەن پشکەکان. ئەم ھاوبەشی پێکردنە دەکرێت لە ھەندێک حاڵەتدا بۆ میکانیزمی دیاریکردنی نرخەکە دابنرێت کە لە ڕێگەی پشکەکانی سەرمایەوە ئەنجام دراوە، لەکاتێکدا نرخی پشکەکان دەکەوێت کاتێک بەڕێوەبردنەکە بە کەسێکی نا شایستە دەسپێردرێت (وا دەکات دەزگاکە لاواز بێت بۆ دەستبەسەراگرتن لەلایەن بەڕێوەبردنی نوێ) یان بەرز دەبێتەوە کاتێک بەڕێوەبەرەکە باش کار دەکات (وا دەکات دەزگاکە کەمتر لاواز بێت بۆ دەست بەسەرداگرتن) جگە لەوەش، بە ئاشکرا پشکە بەردەستەکان بەر فلتەری دەستپاکی و شەفافییەتی زیاتر دەکەوێت و خاوەن پشک بەرچاوی ڕوون دەبێت بۆ بریاردانی سەبارەت بە کڕینی پشکێک. لە کۆتاییدا گوایە کۆمپانیا گشتییەکان (ئەو کۆمپانیا گشتییانەی کە خاوەنپشکن کە ئەندامی پشکەکانی گشتیی و بازرگانین لە ئاڵوگۆڕە گشتییەکاندا)، وا دەکەن تۆماری بەڕێوەبردنی باشتریان ھەبێت لەوەی کە کۆمپانیای تایبەت یان تێدا ھەڵگیراوە (ئەو کۆمپانیایانەی پشکەکانیان بە ئاشکرا بازرگانییان پێوە ناکرێت، زۆرجار لەلایەن دامەزرێنەرانی کۆمپانیاکەوە، خێزان و میراتگرەکانیان، یان بە پێچەوانەوە لەلایەن کۆمەڵێکی کەمی وەبەرھێنەوە خاوەندارێتیان دەکرێت) لێرەدا ئەم بازارە ھەموو ئەم کێشانە چارەسەر دەکات. === دروستکردنی ھەلی وەبەرھێنان بۆ وەبەرھێنەرانی بچووک === بە پێچەوانەی بازرگانییەکانی تر کە پێویستی بە سەرمایەی گەورە ھەیە، وەبەرھێنان لەم بازاڕەدا لە پشکەکان دەست کراوەن بۆ ھەردوو وەبەرھێنی گەورە و بچووک چونکە دەرفەت وەردەگرن تا بڕی وەبەرھێنان زیادبکەن. بۆیە بۆرسە دەرفەتی ئەوە بۆ وەبەرھێنەرە بچووکەکان دەڕەخسێنێت کە خاوەنی پشکی ھەمان کۆمپانیابن وەک وەبەرھێنەرە گەورەکان. === سەرمایەداری دەولەتی بە ڕە و پێشکە وتنی پرۆژە کانی گە شە پێدان === حکوومەتەکان لە ئاستی جۆراوجۆردا لەوانەیە بڕیار بدەن پارە قەرز بکەن بۆ پڕۆژە و ژێرخانی دارایییەکانیان وەک کاری ئاوەڕۆ و چارەسەری ئاو یان خانووبەرە بە فرۆشتنی جۆرێکی تر لە پشکەکان کە بە بۆند ناسراوە. ئەم بۆندانە دەتوانرێت لە ڕێگەی بۆرسەوە بەرزبکرێتەوە کە ئەندامان و پشکداران دەیکڕن و بەم شێوەیە قەرزبەقەرز دەدەن بە حکوومەت. لە ماوەیەکی کورتدا پشکدارەکان باجێکی زۆر دەدەن بە حکوت وەک ڕسوماتی میری کە دەکرێت حکوومەت وەک گەشەپێدانی دارایی لێی بروانێت ، ھەرچەندە بە پاراستنی ئەو بەندانە لەگەڵ باوەڕ و متمانەی تەواوی حکوومەت لەبری ئەوەی بە قەرز بێت، ئەوا حکوومەت لە کۆتاییدا دەبێت باج بداتە ھاوڵاتیان بۆ بەردەوامی بازارەکە. === بارۆمەتری ئابووری === لە بۆرسەدا نرخی پشک بەرزدەبێتەوە و نزم دەبێتەوە، بە زۆریی خاوەن ئابوورییە بەھێزەکان لە بەشداری پێکردنی نرخەکان ھەوڵ دەدەن پشکەکانیان بەرەو بەرزبوونەوە یان بەلایەنی کەمەوە بە جێگیری بھێڵنەوە، کاتێک کۆمپانیاکان و ئابووری بەگشتی نیشانەکانی جێگیری و گەشە پیشان دەدەن. ئەوا ڕەنگە پاشەکشە، ھەڵاوچوون، یان قەیرانی دارایی لە کۆتاییدا لەوانەیە ببنە ھۆی دابەزینی بازاڕی سەرمایە. بۆیە دەبێت جوڵەی نرخی پشکەکان بەردەوام بێت وەک پایسکیلێک بەردەوام پێویستە پەیدانی لێ بدرێت تاوەکو بەرەو پێش بڕوات. == داواکارییەکانی بازار (بۆرسە) == ھەر بۆرسەیەک پێداویستی لیستی خۆی دەسەپێنێت بەسەر ئەو کۆمپانیایانەی کە دەیانەوێت لەسەر ئەو ئاڵوگۆڕە ڕیزبەند بن. ڕەنگە ئەم جۆرە مەرجانە کەمترین ژمارەی پشکە دیارەکان، کەمترین سەرمایەی بازاڕ، و کەمترین داھاتی ساڵانە لەخۆ بگرێت. === نموونەی ھەندێک داواکاری بازاڕەکان === بۆ ڕوونکردنەوەی داواکارییەکانی بازاڕی کاغەزی دارایی ئەوە نموونەی چەند بازاڕێک دەھێنینەوە؛ [[پەڕگە:NYSE.jpg|وێنۆک|بۆرسەی نیویۆرک .]] * بۆرسەی نیویۆرک: بۆرسەی نیویۆرک (NYSE) پێویستی بە کۆمپانیایەک ھەیە کە لانی کەم ملیۆنێک پشکی لە سەرمایەدا بێت و بە بەھای ١٠٠ ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان کردبێت و دەبێت زیاتر لە ١٠ ملیۆن دۆلاری لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا بە دەست ھێنابێت.<ref>https://www.nyse.com/publicdocs/nyse/listing/NYSE_Initial_Listing_Standards_Summary.pdf</ref> * '''NASDAQ Stock Exchange''': نەسدەق پێویستی بە کۆمپانیایەک ھەیە کە بەلایەنی کەمەوە ٢٫٢٥ ملیۆن پشکی لەسەرمایە دابێت و بەھای پشکەکانی ٧٠ ملیۆن دۆلاری بۆ تەرخان کردبێت و دەبێت زیاتر لە ١١ ملیۆن دۆلاری بەدەست ھێنابێت لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا. * بۆرسەی لەندەن: بازاڕی سەرەکی بۆرسەی لەندەن پێویستی بە کەمترین سەرمایەی بازاڕ (£ ٧٠٠ , ٠٠٠) ھەیە، سێ ساڵ لە بازاڕ پشکی ھەبێت، کەمترین باجی گشتی (٢٥ ٪). و سەرمایەی پێویستی کارکردن بۆ ماوەی ١٢ مانگ بەردەست بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Applications, Notifications & Guides - Nasdaq Listing Center|ناونیشان=https://listingcenter.nasdaq.com/Show_Doc.aspx?File=listing_information.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=listingcenter.nasdaq.com|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128094327/https://listingcenter.nasdaq.com/Show_Doc.aspx?File=listing_information.html|url-status=dead}}</ref> * بۆرسەی بۆمبای: بۆرسەی بۆمبای (BSE) پێویستی بە کەمترین سەرمایەی بازاڕ ھەیە کە ٢٥٠ ملیۆن (٣٫٥ ملیۆن دۆلار) و کەمترین لەدەست دانی گشتی یەکسان بێت بە ١٠٠ ملیۆن (١٫٤ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=BSE (formerly Bombay Stock Exchange) - LIVE stock/share market updates from Asia's premier stock exchange. Get all the current stock/share market news; real-time information to investors on S&P BSE SENSEX, stock quotes, indices, derivatives and corporate announcements|ناونیشان=https://www.bseindia.com/|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.bseindia.com|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210905144543/https://www.bseindia.com/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Stock exchanges}} * {{Curlie|Business/Investing/Stocks_and_Bonds/Exchanges}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئابووری}} [[پۆل:داھێنانە ھۆڵەندییەکان]] cee8syhrxepnerm3sk5j8t6h492u6qu 1 174407 1454501 1448481 2025-06-19T03:51:40Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454501 wikitext text/x-wiki == ناو == ئەم ناوە وەرگێڕانی وشە بە وشەی ناوە عەرەبییەکەیە. پێم وایە زۆر باویش نییە. ئەگەر ناوێکی باشتر نەبێ، با ھەر بۆرسە دابنرێت. [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:14px">سەرچیا</span>'''</span>]] — ‏١٢:٤٨، ٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ (UTC) :{{وب|Serchia}} ویستم [[بۆرسە]] بکەمە ڕەوانەکەر، بەس ئەوەتا وتارەکەی ھەیە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٢:٥٣، ٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ (UTC) :: لە ڕووی زانستیەوە ئەم بازاڕە و بۆرسە دوو شتی جیان[[بەکارھێنەر:فەرهاد|فەرهاد]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:فەرهاد|لێدوان]]) ‏١٥:٢٧، ٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ (UTC) ::: :{{وب|Serchia}} ئەوەندەی من تێبینیم کردووە لەگەلێک شوێن هەوڵ دەدرێت ناو یان ناونیشانی وتارەکان وەها بنووسرێت کە باو بێت یان لای خەڵک ئاشنا بێت ئەمە شتێکی باشە ،بەڵام دەبێت هۆشیار بین چونکە رەنگە ئەمە ویکیپیدیا بەرەو شەقامی بازاربوون رابکێشێت ،مەرج نیە هەموو وتارێک هەموو کەسێک تێی بگات ،پێویستە وەک ویکیپیدیای ئینگلیزی ئێمەش هەندێک وتاری پسپۆرانەمان هەبێت واتا بۆ چینێکی پسپۆر بێت تەنها لایەنی پەیوەندار لێی تێبگەن(وەک زۆرێک لە وتارە زانستیە پزیشکیەکان و فیزیاییەکان و هتد)هیوادارم پەیامەکەم گەیاندبێ ،دەستتان دەکوشم [[بەکارھێنەر:فەرهاد|فەرهاد]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:فەرهاد|لێدوان]]) ‏١٥:٣٤، ٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بازاڕی کاغەزە داراییەکان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1009371 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20180822113545/http://www.stockbroking101.com/stockbroker-101-a-cool-history/ بۆ http://www.stockbroking101.com/stockbroker-101-a-cool-history/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٢:٢٠، ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بازاڕی کاغەزە داراییەکان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1322535 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20180822113545/http://www.stockbroking101.com/stockbroker-101-a-cool-history/ بۆ http://www.stockbroking101.com/stockbroker-101-a-cool-history/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠١:٣٣، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بازاڕی کاغەزە داراییەکان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1448480 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210905144543/https://www.bseindia.com/ بۆ https://www.bseindia.com/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٢٢:٣٤، ٢١ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بازاڕی کاغەزە داراییەکان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454500 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210128094327/https://listingcenter.nasdaq.com/Show_Doc.aspx?File=listing_information.html بۆ https://listingcenter.nasdaq.com/Show_Doc.aspx?File=listing_information.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٣:٥١، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) ktzncw3e2e1rftp5eriv4c5kklhd9qs 0 175367 1454527 1399365 2025-06-19T07:50:57Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454527 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس|بەند=Q462843|پێڕستی ڕەش=زمانی زگماکی، زمانی زگماکی، Described at URL, Hair color,Eye color، زمانەکانی ئاخاوتن، خێزان، خزمەکان}}'''تو یویو''' (بە چینی: 屠呦呦؛ لە دایکبووی ٣٠ی کانووننی یەکەمی ١٩٣٠)<ref name="Tu_ifeng">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی ئازاری ٢٠٠٧|سەردێڕ=Magic Drug Saved Half Billion People|ناونیشان=http://news.ifeng.com/history/1/200703/0316_335_88997_2.shtml|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١١|بڵاوکەرەوە=[[Phoenix Television]] News|شوێن=Hong Kong|زمان=zh}}</ref> [[کیمیای دەرمانی|کیمیاگەرێکی دەرمانیی]] [[چین|چینییە]].<ref name="Miller">{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین١=Miller|یەکەم١=Louis H.|دوایین٢=Su|یەکەم٢=Xinzhuan|ساڵ=٢٠١١|سەردێڕ=Artemisinin: Discovery from the Chinese herbal garden|journal=Cell|بەرگ=١٤٦|issue=6|پەڕەکان=٨٥٥–٨٥٨|doi=10.1016/j.cell.2011.08.024|pmc=٣٤١٤٢١٧|pmid=٢١٩٠٧٣٩٧}}</ref> ئەو دەرمانەکانی ئەرتێمیسینننین ھەروەھا دایھایدرۆوارتێمیسینین دۆزییەوە بۆ چارەسەرکردنی [[مەلاریا]]، بەھۆیەوە ژیانی ملیۆنەھا کەسی لە باشووری چین و [[باشووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا]] و [[ئەفریقا]] و [[ئەمریکای باشوور]] ڕزگار کرد. تو یویو لە ماوەی ژیانیدا بەھۆی کارەکانییەوە کۆمەڵێک جار خەڵاتکراوە.<ref name="Tu – GSK">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٢ی ئەیلوولی ٢٠١١|سەردێڕ=Chen Zhili Congratulates Lasker Award Winner Tu Youyou|ناونیشان=http://www.womenofchina.com.cn/html/report/3091-1.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20151006020805/http://www.womenofchina.com.cn/html/report/3091-1.htm|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٢|بڵاوکەرەوە=Women of China}}</ref><ref name="Tu – ChinaVita">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Tu Youyou 屠呦呦|ناونیشان=http://www.chinavitae.com/biography/Tu_Youyou|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٢|بڵاوکەرەوە=[[China Vitae]]|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20111129005934/http://www.chinavitae.com/biography/Tu_Youyou|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی حوزەیرانی ٢٠١٥|سەردێڕ=Alpert Prize Recognizes Malaria Breakthroughs|ناونیشان=http://www.warrenalpert.org/news/2015-waren-alpert-foundation-prize-recognizes-malaria-breakthroughs|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٥|بڵاوکەرەوە=Warren Alpert Foundation|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٥|archive-url=https://web.archive.org/web/20150614234849/http://www.warrenalpert.org/news/2015-waren-alpert-foundation-prize-recognizes-malaria-breakthroughs|url-status=dead}}</ref> ئەو لەبەرامبەر کارەکانیدا، لە ساڵی ٢٠١١ خەڵاتی لاسکەری پێدرا لە بابەتی کلینیکی پیزشیکی.<ref name="Tu – Lasker">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی ئەیلوولی ٢٠١١|سەردێڕ=Tu Youyou|ناونیشان=http://www.laskerfoundation.org/awards/2011clinical.htm|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئەیلوولی ٢٠١١|بڵاوکەرەوە=[[Lasker Foundation]]|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20151008021307/http://www.laskerfoundation.org/awards/2011clinical.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ئەو یەکەم ژنە چینییە ئەم خەڵاتەی وەرگرتبێت. لە ساڵی ٢٠١٥، [[خەڵاتی نۆبێل لە زانستی ئەرکی ئەندام و پزیشکی]] وەرگرت، ئەمەش بەھاوبەشی بوو لەگەڵ ھەریەکە لە ویلیام سی کامپێل و ساتۆشی ئۆمورا. تو یەکەم چینییە کە خەڵاتی نۆبێل لە زانستی ئەرکی ئەندام و پزیشکی وەربگرێت، ھەروەھا یەکەم ژنە چینییە کە خەڵاتی نۆبێلی بە گشت پۆلینەکان وەرگرتبێت. لە ساڵی ٢٠١٦، بەرزترین خەڵاتی ڕێزلێنانی لەلایەن حکوومەتی چینییەوە پێبەخشرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧|سەردێڕ=Nobel Laureate Tu Youyou Becomes First Female to Win China's Top Science Award|ناونیشان=https://www.caixinglobal.com/2017-01-10/101042362.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=[[Caixin]] Global}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧|سەردێڕ=屠呦呦、赵忠贤获2016年度国家最高科学技术奖 习近平颁奖|ناونیشان=http://www.guancha.cn/Science/2017_01_09_388398.shtml|ڕێکەوتی سەردان=٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧|وێبگە=guancha.cn|زمان=zh}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٩، خەڵاتێکی دیکەی ڕێزلێنانی لەلایەن دەوڵەتی چینەوە پێدرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٩|سەردێڕ=袁隆平、屠呦呦等被授予"共和国勋章"(全名单)|ناونیشان=http://finance.sina.com.cn/china/2019-09-17/doc-iicezzrq6498887.shtml|وێبگە=sina.com.cn|زمان=zh}}</ref> تو لە ماوەی ساڵانی ١٩٥١ بۆ ١٩٥٥، لە زانکۆی پەکین لە بەشی دەرمان سازی پزیشکی خوێندوویەتی.<ref name="NobelBio">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Youyou Tu – Biographical|ناونیشان=https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/2015/tu-bio.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی نیسانی ٢٠١٨|وێبگە=www.nobelprize.org}}</ref> دوای تەواوکردنی خوێندن لە ساڵی ١٩٥٥، بەردەوام بووە لە تووێژینەوەکانی. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Tu Youyou|تو یویو}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|چین|کیمیا|پزیشکی}} [[پۆل:وەرگرانی خەڵاتی نۆبێلی پزیشکی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٠]] [[پۆل:زاناکانی ژینناسی ژێجیانگ]] [[پۆل:کیمیازانەکانی ژێجیانگ]] [[پۆل:کیمیازانە ژنە چینیەکان]] [[پۆل:فێرکارەکانی نینگبۆ]] [[پۆل:زاناکانی مەلاریا]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی پێکینگ]] [[پۆل:ژنانی براوەی خەڵاتی نۆبێل]] [[پۆل:زانستخوازەکانی نینگبۆ]] [[پۆل:داھێنەرە چینییەکان]] [[پۆل:کیمیازانانی ژن]] lxyl02kcbclaex4z4bn9nd6a5vu29qu 1 175380 1454528 1323139 2025-06-19T07:50:58Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454528 wikitext text/x-wiki [[پۆل:گشت پەڕەکانی پڕۆژەی ژنان لەناو سوور]] [[پۆل:وتارەکانی ساڵی ٢٠٢١ لە پڕۆژەی ژنان لەناو سوور]] == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تو یویو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=777926 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20151008021307/http://www.laskerfoundation.org/awards/2011clinical.htm بۆ http://www.laskerfoundation.org/awards/2011clinical.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٧:٣٨، ٢٣ی نیسانی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تو یویو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=842250 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20151006020805/http://www.womenofchina.com.cn/html/report/3091-1.htm بۆ http://www.womenofchina.com.cn/html/report/3091-1.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢٠:٤١، ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تو یویو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1017008 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20111129005934/http://www.chinavitae.com/biography/Tu_Youyou بۆ http://www.chinavitae.com/biography/Tu_Youyou زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٤:٤٥، ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٢ بەستەری دەرەکیی [[تو یویو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1323138 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://www.womenofchina.com.cn/html/report/3091-1.htm *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20111129005934/http://www.chinavitae.com/biography/Tu_Youyou بۆ http://www.chinavitae.com/biography/Tu_Youyou زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٣:٢١، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تو یویو]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454527 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20150614234849/http://www.warrenalpert.org/news/2015-waren-alpert-foundation-prize-recognizes-malaria-breakthroughs بۆ http://www.warrenalpert.org/news/2015-waren-alpert-foundation-prize-recognizes-malaria-breakthroughs زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٧:٥٠، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 7cvul21ft14vrtm63dh6rxj0hi20sgy 0 175864 1454510 1454348 2025-06-19T05:49:14Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454510 wikitext text/x-wiki {{Infobox television | show_name = بۆق | distributor = [[نماوا]] | producer = [[عەلی ئەسەدزادە]] | location = [[ئێران]]، [[تایلەند]] | cinematography = پەیمان شادمانفەر | channel = [[کەناڵی تەلەڤیزیۆنی]] | genre = [[فیلمی تاوانی|تاوانکاری]]{{ھن}}[[فیلمی درام|دراما]]{{ھن}}[[فیلم داستان نھێنی|داستان نھێنی]]{{ھن}}[[فیلمی ترسێنەر|ترسناک]] | writer = [[ھومەن سەیدی]] | music = بامداد افشار | starring = [[سابیر ئەبر]]{{ھن}}[[نەوید محەممەدزادە]]{{ھن}}[[سەحەر دەولەتشاھی]]{{ھن}}[[فریشتە حوسێنی (ئەکتەر)|فریشتە حوسێنی]]{{ھن}}[[میھران غەفوریان]]{{ھن}}[[ئەناھیتا ئەفشار]]{{ھن}}[[ھومەن سەیدی]] | director = [[ھومەن سەیدی]] | image = | narrated = سابیر ئەبر | composer = [[بامداد ئەفشار]] | language = [[زمانی فارسی|فارسی]] | image_size = 150px | editor = [[ھومەن سەیدی]] | country = [[ئێران]] |caption=}} '''''بۆق''''' ({{بە فارسی|قورباغه}}) زنجیرەیەکی تەلەڤیزیۆنییە لە چەشنی [[فیلمی تاوانکاری|تاوانکاری]] و داستاننھێنی. لە نووسین و دەرھێنانی [[ھومەن سەیدی]]ی و ئامادەکردنی [[عەلی ئەسەدزادە]]یە. بەرھەمی ساڵی ٢٠٢٠–٢٠١٩ە. ئەم زنجیرەیە یەکەمین زنجیرەی بەرھەمھێنراوە لەلایەن [[ھومەن سەیدی]] کە بڕیار بوو یەکەمین ئەڵقەی لە ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ بڵاوبێتەوە، بەڵام بە فرمانی دادگایی پەخشی ئەم زنجیرەیە ڕاگیرا. سەرەنجام ئەڵقەی یەکەمی ئەم زنجیرەیە لە ٢٣ کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ بڵاوبووەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=دانلود سریال قورباغه - سایت|ناونیشان=https://www.ghoorbaghe.com/|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=سایت سریال قورباغه|زمان=fa-IR|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی نیسانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210419174134/https://www.ghoorbaghe.com/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=پخش سریال «قورباغه» با دستور قضایی متوقف شد|ناونیشان=https://www.mashreghnews.ir/news/1155853/پخش-سریال-قورباغه-با-دستور-قضایی-متوقف-شد|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=مشرق نیوز|زمان=fa}}</ref> ئەڵقەی یەکەمی ئەم زنجیرەیە لێوەرگیراوەی فیلمی نەفرەتە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Behnegarsoft.com|ڕێکەوت=١ی ئازاری ٢٠٢١|سەردێڕ=آشنایی کامل با سریال قورباغه|ناونیشان=http://www.jahannews.com/news/756252/آشنایی-کامل-سریال-قورباغه|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=جهان نيوز|زمان=fa}}</ref> == چیرۆک == لە ڕۆژی [[چوارشەممەسوورە]] سێ ھاوڕێ بە ناوەکانی ڕامین ([[سابیر ئەبر]])، فەرید (ئەشکان حەسەن پور) و جەواد (شەھروز دل ئەفکار) دوای ڕفاندنی چەکی ئەفسەرێکی بریندار، دەست دەکەن بە دزی کردن لە نوری ([[نەوید محەممەدزادە]])، ھاوپۆلی سەردەمی منداڵی ڕامین کە بووە بە کەسێکی دەوڵەمەند و ئاڵۆز، بەڵام ڕووداوێکی زۆر سەیر لەوێ ڕوودەدات کە ئاماژەیە بە دەسەڵاتی نائاسایی خاوەن ماڵەکە (نوری)… == ئەکتەران == {| class="wikitable" |+ !ئەکتەر !ڕۆڵ !ڕوونکردنەوە |- |[[سابیر ئەبر]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=چگونه قسمت سوم سریال قورباغه را دانلود کنیم - ایسنا|ناونیشان=https://www.isna.ir/news/99101511025/%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%B3%D9%85%D8%AA-%D8%B3%D9%88%D9%85-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF-%DA%A9%D9%86%DB%8C%D9%85/|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.isna.ir}}</ref> |ڕامین فەیازی |کوڕێکی زرنگی نیشتەجێی شارۆچکەی ئەکباتانە، ھاوپۆلی کۆنی نوری |- |[[نەوید محەممەدزادە]] |نوری زرنگار |پیاوێکی ئاڵۆز و زیرەک و وریا، ھاوپۆلی کۆنی ڕامین، زڕبرای لەیلا |- |[[سەحەر دەولەتشاھی]] |فەرانەک بەھرامی |ھاوزانکۆی ڕامین، بەرھەمھێنەری پێشووی شیشە، دکتۆری تاقیگە، ئاشقی کۆنی ڕامین |- |[[فریشتە حوسێنی (ئەکتەر)|فرشتە حسینی]] |لەیلا |زڕخوشکی نوری، ھاوسەری شەمس ئابادی بکوژی نیگار و ئاریا |-ھاوسەری دووەمی شەمس ئابادی |[[ھومەن سەیدی]] |ئەمیرعەلی شەمس‌ئابادی | پیاوێکی بەدەسەڵات و پەیوەندیدار، بکوژی فواد، ھاوسەری لەیلا، ھاوسەری نیگار و باوکی ئاریا |- |[[مھران غفوریان]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=روز|یەکەم=پایگاه خبری-تحلیلی وقایع|ڕێکەوت=۱۰ی ۱۲ی ۱۳۹۹|سەردێڕ=حضور متفاوت مهران غفوریان در سریال قورباغه + فیلم {{!}} وقایع روز|ناونیشان=http://vaghayerooz.com/fa/news/10327|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=fa|زمان=fa}}</ref> |کیان |ئەفسەری پاراستنی بینای تایلەندییەکان (مردوو) |- |[[ئەناھیتا ئەفشار]] |نیگار |ھاوسەری شەمس ئابادی و دایکی ئاریا (مردوو) |- |[[اسماعیل سلطانیان]] |ناصر فیاضی |باوکی ڕامین |- |[[یونا تدین]] |ڕامین |منداڵێتی ڕامین |- |محمد امین شعرباف |سروش قلی پور |ھاوڕێی ئاباد و نوری، بکوژی باوکی ئاباد، ئاشقی لەیلا (مردوو) |- |نیما مظاھری |ئاباد |ھاوڕێی سروش و نوری |- |شھروز دل افکار |جواد عزیزی |ھاوڕێی ڕامین و فەرید (مردوو) |- |ئەشکان حەسەن پور |فەرید |ھاوڕێی ڕامین و جەواد (مردوو) |- |یدالله شادمانی |ابوالفضل زرنگار |باوکی نوری (مردوو) |- |پیمان میرزایی |حەسەن |مێردی پووری ڕامین |- |مانلی رسولی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بیوگرافی + عکس‌های مانلی رسولی {{!}} سلام‌‌سینما|ناونیشان=https://www.salamcinama.ir/profile/qbxZw/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.salamcinama.ir|زمان=en-us|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210607024955/https://www.salamcinama.ir/profile/qbxZw/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C}}</ref> |لەیلا |منداڵێتی لەیلا، خوشکی نوری |- |معین شاه چراغی |سەعید |مێردی خوشکی ڕامین |- |ھادی تسلیمی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هادی تسلیمی بازیگر نقش فرهاد در سریال قورباغه|ناونیشان=https://honarnevesht.ir/content/21904/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=پایگاه خبری هنر نوشت|زمان=fa|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210108014836/https://honarnevesht.ir/content/21904/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> |فەرھاد |برای ئاڵودەی فەریدە (مردوو) |- |محمد بوربور<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Mohammad Boorboor|ناونیشان=http://www.imdb.com/name/nm12349565/|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=IMDb}}</ref> |ئەفشین |خاوەنی دوکان، پیاوێکی ئاڵۆز و دەستدرێژیکار بۆ سەر منداڵان، نەخۆشی جنسی |- |بیتا فرید<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Bita Farid|ناونیشان=http://www.imdb.com/name/nm12330826/|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=IMDb}}</ref> |ھاوڕێی ڕامین |لە منداڵێتی دا |- |امیر پرویز تبریزچی |فواد |کەپڵی پێشووی لەیلا (مردوو) |- |نفس محمدی |نفس، زری |خوشکی فواد |} == ئەڵقەکان == {| class="wikitable sortable" !ژمارەی ئەڵقە !ناونیشانی ئەڵقە !ماوەی ئەڵقەکە !مۆنۆلۆگی ئەڵقەکە ! style="width: 11em;" | ڕێکەوتی بڵاوکردنەوە |- |ئەڵقەی یەکەم<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Namava|ناونیشان=https://www.namava.ir/series/68975-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.namava.ir|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی شوباتی ٢٠٢١|archive-url=https://web.archive.org/web/20210227185717/https://www.namava.ir/series/68975-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87|url-status=dead}}</ref> |ئەفریقیا |٤٨ خولەک |ھەمیشە حەزم دەکرد بزانم مرۆڤەکان پێش مردن سەیری چی دەکەن؟ چاو لەکوێ دەبڕن؟ ئێستا تێدەگەم بە ھیچ کوێ. |٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ |- |ئەڵقەی دووەم |سەگەکان بکوژە |٥٢ خولەک |باوکم ھەمیشە دەیگووت تۆ ھەزار گیانت ھەیە، پێم وانییە کەس بە ئەندازەی من مردنی بە چاوەکانی دیتبێت. |٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ |- |ئەڵقەی سێیەم |نەفرەتاوییەک کە بە ستوونەوە لکاوە |٤٩ خولەک |براوە کەسێکە کە ئارام و بێدەنگ بەرەو لایەک بچێت کە ھیچ کەس بیریشی لێنەکاتەوە. |٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی چوارەم |بۆنی نارنجی گەنیو |٤٥ خولەک |ھەندێک کات بۆ گەورەبوون دەبێت بکەویت بە ئەرزدا. بۆ تێگەیشتن دەبێت شکست بێنیت. ھەندێک کاتیش بۆ خۆشبەخت بوون دەبێت شانست ھەبێت، شانس خودی موعجیزەیە. |١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی پێنجەم |میزەڵانی سوور |٤٥ خولەک |ئەو کارە شەیتانێتییە بچووکانەی کە لە ڕابردوودا ئەنجامت داوە، چەند جەنگێکی گەورەن کە دەبێت لە داھاتوودا لەگەڵیان دا ڕووبەڕووببیتەوە. |١٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی شەشەم |کورسییەکەت بدۆزەوە |٥٠ خولەک |ھەمیشە وەکو موگناتیسێک وابووم کە مادەکانی بەرەو لای خۆی ڕادەکێشا. بەڵام ئەم جارە بابەتەکە جیاوازە، کەسێک کە دەتەقێتەوە منم و ئەو کەسەشی کە پارچەکان کۆدەکاتەوە ئێوەن. |٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی حەوتەم |کورسییەکەم دۆزییەوە |٥٣ خولەک |من خودی شێرپەنجەم. ھەرچەندە بچووک، بەڵام ھاتوومە تۆڵە بسەنمەوە. ناکشێمە دواوە. من خودی ئازارم. |١ی شوباتی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی ھەشتەم |ئەمڕۆ قەرارت ھەیە، بۆ یادخستنەوە |٤٧ خولەک |ھەموو تاوانێک سێ لایەنی ھەیە، کەسێک کە بووەتە قوربانی کەسێک کە تاوانبارە و کەسێک کە تەماشایان دەکات. |٨ی شوباتی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی نۆیەم |پەنجەی بڕدراو |٤٦ خولەک |ھەموو شتێکی ئاسایی سادە نییە، ھەروەک چۆن کە یەکەمین ڕێگە، باشترین ڕێگەت نییە. بەڵام تازەترین ڕێگەیە. |١٥ی شوباتی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی دەیەم |ھەناسەی شەیتان |٤٩ خولەک |ڕێک کاتێک کە لەوە دەگەیت فریوی زۆرێک لە شتەکانت خواردووە، دەکەویتە بیرکردنەوە لە چارەسەری مەتەڵەکە. بەڵام ئەوکاتە ئیتر زۆر درەنگ بووە. |٢٢ی شوباتی ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی یازدەیەم |ئەو لە ئاگردا بسووتێنە |٤٤ خولەک |بۆکس خوارن لە غەریبە یەک ئازاری ھەیە، لە ناسیاو ھەزار ئازار. |١ی ئازاری ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی دوازدەیەم |تایبەتی |٥٥ خولەک |ھەمیشە ترس لەوەی تۆ تەنھا کەس نیت کە ھەموو شتێک دەزانیت مرۆڤ لەناودەبات. خراپترین سات بۆ مرۆڤ، کاتێکە کە پێی وابێت کەسێک کە دەزانێت ، بڕیارە لەگەڵ کەسێک کە نازانێت بە تەنھا بێت. |٨ی ئازاری ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی سیازدەیەم |تیۆری پیلان |٥٢ خولەک |ھەمووان ئاشقی دەسەڵاتین. چونکە دەسەڵات مۆڵەتی فڕین بە مرۆڤ دەدات. چونکە لە تۆ شتێکی نوێ دروست دەکات، ھەرچەندە ناشرین، بەڵام ئەوانی تر ڕێزت دەگرن. |١٥ی ئازاری ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی چواردەیەم |فرمێسکە سورەکان |٤٤ خولەک |بڕیارە هەمووان چیرۆکەکە بەوشێوەیە تەواوبکەن کە لە بەرژەوەندیان دابێت. ڕاستە دەستپێکەرێکی باش نیم، بەڵام بە باشی هەمووشتێک کۆتایی پێ دێنم | ۲۲ی ئازاری ٢٠٢١ |- |ئەڵقەی پازدەیەم |بۆق |۷۱ خولەک |من تەنها کەسێکم کە لەم وێرانەیەدا بەدوای بەدەستهێنانەوەم نەک لەدەستدان،بەدەستی دەهێنم چونکە پێویستم پێیەتی، دەمەوێت، چونکە شایستەی بەدەستهێنانییم |۲۹ی ئازاری ٢٠٢١ |- | | | | | |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{IMDb title|tt12922988}} {{تووڵی دەروازە|ئێران}} [[پۆل:زنجیرە تەلەڤیزیۆنییە ئێرانییەکان]] d6zqpjrnlk6x7fk8tafxser3n2lqi48 1 175915 1454511 1322760 2025-06-19T05:49:15Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454511 wikitext text/x-wiki ئەو سەرچاوانە ھەموویان، بێ سوودن لەبەرئەوەی، بە '''داڕێژەی فارسی''' دانراوە. پێموایە ئەبێت ھەمووی لاببرێن، سەرچاوەی دروست دابنرێت. [[بەکارھێنەر:-Haryad|<b style="color: purple;font-size:15px;display:inline-block;border:1px solid purple">ℋ𝒶𝓇𝓎𝒶𝒹</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:-Haryad|<b style="color: black;font-size:12px">وتووێژ💬</b><span style="color:black"></span>]]} ‏١٠:١٩، ١٩ی ئازاری ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بۆق (زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی)]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=945980 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210419174134/https://www.ghoorbaghe.com/ بۆ https://www.ghoorbaghe.com/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٤:٢٧، ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بۆق (زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی)]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=998193 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210108014836/https://honarnevesht.ir/content/21904/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87 بۆ https://honarnevesht.ir/content/21904/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١١:٢١، ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بۆق (زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی)]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1191387 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210607024955/https://www.salamcinama.ir/profile/qbxZw/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C بۆ https://www.salamcinama.ir/profile/qbxZw/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٧:٣٤، ٣ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٣ بەستەری دەرەکیی [[بۆق (زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی)]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1322759 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210419174134/https://www.ghoorbaghe.com/ بۆ https://www.ghoorbaghe.com/ زیاد کرا *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210607024955/https://www.salamcinama.ir/profile/qbxZw/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C بۆ https://www.salamcinama.ir/profile/qbxZw/%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84%DB%8C زیاد کرا *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210108014836/https://honarnevesht.ir/content/21904/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87 بۆ https://honarnevesht.ir/content/21904/%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AA%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%84-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٢:١٧، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بۆق (زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی)]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454510 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210227185717/https://www.namava.ir/series/68975-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87 بۆ https://www.namava.ir/series/68975-%D9%82%D9%88%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%BA%D9%87 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٥:٤٩، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) nxpo85mgnhd7kq8j5ofjzo19m2amn9n 0 179757 1454502 1348782 2025-06-19T04:07:59Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454502 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} [[پەڕگە:Northeast China.svg|وێنۆک]] '''باکوری رۆژھەڵاتی چین'''، شوێنێکی جوگرافی ناوچەی چینە، کە بەزۆری تیابووی سێ ھەرێمە وەکوو [[خینگانی مەزن|سنووری خینگانی مەزن]]، و [[لیاۆنینگ]]، [[جیلین]] و [[ھێلینجیانگ]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Northeast Revitalization Plan (2007)|ناونیشان=http://www.gov.cn/gzdt/2007-08/20/content_721632.htm|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی ئابی ٢٠١٠|بڵاوکەرەوە=[[State Council of the People's Republic of China]]|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی ئازاری ٢٠١٦|archive-url=https://web.archive.org/web/20160303190354/http://www.gov.cn/gzdt/2007-08/20/content_721632.htm|url-status=dead}}</ref> == سەرچاوەکان == <references /> {{تووڵی دەروازە|چین|مێژوو|جوگرافیا}} [[پۆل:ناوچەکانی چین]] [[پۆل:جوگرافیای باکووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا]] [[پۆل:باکووری ڕۆژھەڵاتی ئاسیا]] h3uat0713zea3uh03o6e0ukc4ccxf40 0 181113 1454562 1451746 2025-06-19T09:15:38Z 1silent scientist 51740 /* براوەکانی حیزب بۆ هەڵبژاردنی ئەمریکا */ 1454562 wikitext text/x-wiki {{Databox|وێنە=Republican_Party_Disc_(alternate).svg }}{{سیاسەتەکانی ئەمریکا}} '''پارتی کۆماری''' (بە [[ئینگلیزی]]: Republican Party) کە بە '''پارتی کۆنی مەزن''' (GOP)یش ناودەبرێت، یەکێکە لە دوو پارتە سیاسییە سەرەکییە ھاوچەرخەکانی [[ئەمریکا]]، لەگەڵ ڕکابەرە سەرەکییەکەی کە [[پارتی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|پارتی دیموکرات]]ە. لە ناوەڕاستی ساڵانی ١٨٥٠دا وەک ڕکابەری سەرەکی سیاسی پارتی دیموکرات کە ئەوکاتە باڵادەست بوو دەرکەوت و لەو کاتەوە ئەو دوو حزبە زاڵ بوون بەسەر سیاسەتی ئەمریکادا. پارتی کۆمارییەکان لە ساڵی ١٨٥٤ لەلایەن نەیارانی یاسای [[کانزاس]]-[[نێبراسکا]] دامەزراوە، کە ڕێگەی بە [[کۆیلایەتی]] لە ھەندێک لە خاکەکانی ئەمریکادا دەدا. ئەو حیزبە پشتیوانی لیبرالیزمی کلاسیک و چاکسازی ئابووری دەکرد و دژایەتی بڵاوبوونەوەی کۆیلایەتی لە وڵاتدا دەکرد. [[ئەبراھام لینکۆڵن]] یەکەم سەرۆکی کۆمارییەکانی ئەمریکا بوو. لە ساڵی ١٨٦٥ بە سەرکردایەتی لینکۆڵن و کۆنگرەی کۆمارییەکان کۆیلایەتی لە ئەمریکا قەدەغە کرا. حیزب بە گشتی لە سەردەمی سیستەمی حیزبی سێیەم و سیستەمی حیزبی چوارەمدا باڵادەست بوو. لە دوای ساڵی ١٩١٢ حیزب گۆڕانکارییەکی ئایدیۆلۆژیی بۆ لای ڕاستی بەخۆیەوە بینی. دوای دەرچوونی یاسای مافە مەدەنییەکانی ساڵی ١٩٦٤ و یاسای [[مافی دەنگدان]] لە ساڵی ١٩٦٥، ناوەکی ناوەکی پارتەکە گۆڕا و ویلایەتەکانی باشوور زیاتر متمانەیان پێکرا لە سیاسەتی سەرۆکایەتیدا. بنکەی پشتیوانی پارتەکە لە سەدەی بیست و یەکەمدا ئەو کەسانەی لە ناوچە گوندنشینەکان دەژین، پیاوان، ئەندامانی نەوەی بێدەنگ، ئەمریکییە سپی پێستەکان و مەسیحییە ئینجیلییەکان لەخۆدەگرێت. ئایدۆلۆژیای پارتی کۆماریخوازی [[سەدەی ٢١ەم|سەدەی بیست و یەک]] کۆنەپەرستی ئەمریکی لە باوەش دەگرێت کە سیاسەتی ئابووری کۆنەپەرستانە لەگەڵ بەھا کۆمەڵایەتییە کۆنەپەرستەکان تێکەڵ دەکات. پارتی کۆماریخواز پشتیوانی لە کەمکردنەوەی باج و سەرمایەداری بازاڕی ئازاد و سنووردارکردنی کۆچبەری و زیادکردنی خەرجییە سەربازییەکان و مافی چەک بۆ ئەمریکییەکان و سنووردارکردنی لەباربردنی منداڵ و نەھێشتنی سەندیکاکانی کرێکاران دەکات. ھەروەھا بانگەشە بۆ ھەڵوەشاندنەوەی فەرمان و ڕێسا سنووردارەکانی حکوومەت و کارکردنی ئازادتری بازاڕ دەکات. دوای بڕیاری دادگای باڵا لە ساڵی ١٩٧٣ لە دۆسیەی ڕۆ دژی وەید، پارتی کۆمارییەکان لە پلاتفۆرمە سیاسییە ڕاگەیەندراوەکەیدا دژی لەباربردنی منداڵ بوو و لەنێو ئینجیلییەکاندا ناوبانگێکی زۆری بەدەستھێنا. پارتی کۆمارییەکان لە کاتی دامەزراندنیدا پابەند بوو بە پارێزگاریخوازی و [[باج]] بەڵام لە سەدەی بیستەمدا زیاتر بوو بە لایەنگری بازرگانی ئازاد. ئەمەریکا لە مێژووی خۆیدا ١٩ سەرۆکی کۆمارییەکانی ھەبووە (دواترینیان [[دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی پێشووی ئەمریکا بووە)، بەمەش ئەمەریکا دەبێتە ھەڵبژێردراوترین پارتی. لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢١ەوە، پارتی کۆمارییەکان کەمینەی لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا، کەمینەیەکی لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا، زۆرینەی لە پارێزگاری ویلایەتەکان، زۆرینەی (٣٠) لە ئەنجومەنی یاسادانانی ویلایەتەکان و ٢٣ ویلایەتی لە چوارچێوەی سێ لایەنی حکوومەت (ژووری پارێزگار و یاسادانان). لە کۆی نۆ دادوەری دادگای باڵای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، شەشیان لەلایەن سەرۆک کۆمارییەکان کاندیدکراون.<ref>https://books.google.com/books/about/Lincoln_s_America.html?hl=ar&id=Xarqzbuf43sC#v=onepage&q&f=false</ref><ref>James G. Randall؛ Lincoln the Liberal Statesman (1947).</ref><ref>https://content.time.com/time/specials/packages/article/0,28804,1894529_1894528_1894519,00.html</ref><ref>Zingher, Joshua N. (2018). "Polarization, Demographic Change, and White Flight from the Democratic Party". The Journal of Politics (بالإنجليزية). 80 (3): 860–72. DOI:10.1086/696994. ISSN:0022-3816.</ref><ref>https://web.archive.org/web/20200605002725/https://www.people-press.org/2018/03/20/1-trends-in-party-affiliation-among-demographic-groups/</ref><ref>https://www.nytimes.com/elections/2016/results/president</ref><ref>https://web.archive.org/web/20200514195454/https://www.nytimes.com/2018/10/28/us/religion-politics-evangelicals.html</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190723024857/https://www.vox.com/mischiefs-of-faction/2019/4/24/18513213/trump-evangelicals-gop</ref> کۆمارییەکان زۆرجار بە «ڕاستڕەو»یان «پارێزگاران» ناودەبرێن. [[فیل]] ھێمای پارتەکەیە. ئەم ھێمایە سەرەتا لە ساڵی ١٨٧٤ لە کارتۆنێکی سیاسیدا لەلایەن تۆماس نەستەوە بەکار ھاتووە. == براوەکانی حیزب بۆ هەڵبژاردنی ئەمریکا == * [[ئەبراھام لینکن|ئەبراھام لینکن]]. * [[ئولیسیس ئێس گرانت]]. * [[ڕۆدەرفۆرد بی ھایس]]. * [[جەیمس ئەی گارفیلد]]. * [[چێستەر ئەی ئارتور]]. * [[ولیام ماکینلی]]. * [[تیۆدور ڕۆزڤێڵت]]. * [[ویلیام ھۆوارد تافت]]. * [[وارن جی ھاردینگ]]. * [[کالڤین کولیج]]. * [[ھێربێرت ھۆڤەر]]. * [[دوایت د. ئایزێنھاوەر]]. * [[ڕیچارد نیکسۆن]]. * [[گێرالد فۆرد]]. * [[ڕۆناڵد ڕەیگن]]. * [[جۆرج دەبلیوو بوش]] * [[جۆرج واکێر بوش]]. * [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد تڕامپ]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * {{بیرخستنەوەی ویکیی ئینگلیزی | سەردان =٧ی ئایاری ٢٠٢٤}} {{تووڵی دەروازە|سیاسەت|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|مێژوو}} {{کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Republican Party (United States)}} [[پۆل:ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] [[پۆل:حیزبەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:سیاسەتەکانی شەڕی نێوخۆیی ئەمریکا]] l5p1mqad6dmv2ri5ayzctz7ayzhed1d 1 183332 1454505 1322606 2025-06-19T04:16:49Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454505 wikitext text/x-wiki بەڕێز {{وب|Aram}} هەندێک بەکارهێنەر دەیانەوێت بەبێ سەرچاوە و زانیاری باوەڕپێکراو زانیاری زیادبکەن یان دەستکاری ئەم وتارە بکەن،پێداچوونەوەی تەواوم بۆکردووە و سەرچاوەکانیشم چاک کردووە،تکایە لەکاتی بینینی هەر دەستکاریەکی نابەجێ لەم وتارە ڕاستەوخۆ ڕەتی بکەرەوە یان کەسی بەکارهێنەر ئاگاداربکەوە لە تێخستنی بیروڕای کەسی.هەربژیت کاکۆ،سپاس[[بەکارھێنەر:فەرهاد|فەرهاد]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:فەرهاد|لێدوان]]) ‏٠٧:٣٩، ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١ (UTC) :{{وب|فەرهاد}} سپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەت. خۆی بەو پێیەی ویکیپیدیا ئازادە و ھەمووان دەتوانن دەستکاریی بکەن، شتی واش ھەر دەبێت. باشترە ئێوە خۆتان وتارەکە بخەنە پێڕستی چاودێریی خۆتان و خۆتان چاودێریی بکەن، و باشترە ھەڵبژاردەی ئاگاداکردنەوەی ئیمەیلیش چالاک بکەن بۆئەوەی ھەرکەسێک دەستکاریی کرد، ڕاستەوخۆ بە ئیمەیل ئاگادار بکرێنەوە. ئاوا خۆتان باشتر دەتوانن چاودێریی وتارەکە بکەن. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٤:٤٣، ٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٣ بەستەری دەرەکیی [[باڵەک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1314758 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *بەستەری ئەرشیڤ https://web.archive.org/web/20140529065720/http://kurdistantour.net/site/todo/285/ گۆڕا بە https://web.archive.org/web/20130613054127/http://www.kurdistantour.net/site/todo/285 لە http://kurdistantour.net/site/todo/285/ *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://www.kurdsat.tv/hewal.php?id=52&cor=nawdarek *بەستەری ئەرشیڤ https://web.archive.org/web/20140529065720/http://kurdistantour.net/site/todo/285/ گۆڕا بە https://web.archive.org/web/20130613054127/http://www.kurdistantour.net/site/todo/285 لە http://kurdistantour.net/site/todo/285/ تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢٣:٢٩، ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[باڵەک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1322605 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20140531144145/http://www.kurdsat.tv/hewal.php?id=52&cor=nawdarek بۆ http://www.kurdsat.tv/hewal.php?id=52&cor=nawdarek زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠١:٤٥، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[باڵەک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454504 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210424105442/https://ekurd.net/puk-azad-jundiani-resigns-2017-02-11 بۆ https://ekurd.net/puk-azad-jundiani-resigns-2017-02-11 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٤:١٦، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) r0hdovma04itwbzui5g7sk2szc6ecr0 0 185927 1454541 1399512 2025-06-19T08:23:15Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454541 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} [[جۆڤێنێل مۆیس]] سەرۆک کۆماری [[ھایتی]] لە ٧ی تەممووزی ٢٠٢١ تیرۆرکرا، کاتێک گرووپێکی ٢٨کەسی چەکدار ھەڵیانکوتایە سەر شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی و تەقەیان لێ کرد و دەست بەجێ گیانی لەدەست دا، خێزانەکەشی لە ئەنجامی ئەم ھێرشە بریندار بوو. لە ٨ی تەممووزی ٢٠٢١ بەرپرسانی ھایتی کوژرانی چوار گومانلێکراوی ھێرشەکە ھەروەھا دەستگیرکردنی ٢٠ کەسیان ڕاگەیاند، ھەروەھا پۆلیسی ھایتی ڕای گەیاند، ئەو گرووپەی دەستیان لە تیرۆرکردنی جۆڤینێل مۆئیس، سەرۆکی ھایتی ھەیە لە ٢٨ کەس پێکھاتوون کە ٢٦یان کۆلۆمبین و دووانیان ئەمریکی. بەشی زۆری کۆڵەمبییەکان سەربازی خانەنشینکراوی کۆڵمبیان. کلۆد جۆزێف سەرۆک وەزیرانی کاربەڕێکەری ھایتی بۆ میدیاکانی ڕاگەیاند "کوشتنی سەرۆکی ھایتی بێ سزا تێناپەڕێت "<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Gonzalez|یەکەم=Oriana|سەردێڕ=Police arrest "presumed assassins" of Haitian president|ناونیشان=https://www.axios.com/haiti-president-assassins-arrested-70aace63-c3bf-4972-b62a-0638fcde1a04.html|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢١|وێبگە=Axios|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی تەممووزی ٢٠٢١|archive-url=https://web.archive.org/web/20210708052016/https://www.axios.com/haiti-president-assassins-arrested-70aace63-c3bf-4972-b62a-0638fcde1a04.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی تەممووزی ٢٠٢١|سەردێڕ=Assassination of Haitian president becomes complex international web|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2021/07/09/probe-into-haitian-presidents-assassination-reaches-beyond-nations-borders/|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢١|وێبگە=Washington Post|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=پۆلیسی هایتی: 26 کۆلۆمبی و دوو ئەمریکی سەرۆکی هایتییان تیرۆرکردووە|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/world/090720215|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|سیاسەت|دەیەی ٢٠٢٠}} {{کۆلکە}} [[پۆل:مردنەکان بەپێی کەس]] tl0g0burwsfpbmlm036v1cf91h3pkiv 0 194781 1454465 1397596 2025-06-18T22:23:28Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ٠ سەرچاوە و تاگکردنی ١ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454465 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | پێشگری ڕێزلێنان = | ناو = ئاڵا ھۆشیار | پاشگری ڕێزلێنان = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | وێنە = ئاڵا هۆشیار.png | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[مەریوان]] | ڕێکەوتی ونبوون = | شوێنی ونبوون = | ڕەوشی ونبوون = | ڕێکەوتی مەرگ = | شوێنی مەرگ = | ھۆکاری مەرگ = | شوێنی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | پۆتانەکانی گۆڕ = | مۆنیومێنتەکان = | نیشتەجێ = [[سلێمانی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | شارومەندێتی = | پەروەردە = <!-- ئاستی پەروردە، نم. بەکەلۆریۆس، دکتۆرا، ھتد. لەگەڵ بواری خوێندنەکەی --> | خوێندنگە = <!-- ئەو زانکۆ، قوتابخانە، یان پەیمانگایەی لێی خوێندووە --> | پیشە = [[نووسەر]]، [[دەرھێنەری فیلم]]، [[ڕۆژنامەوان]]، [[سیناریۆنووس]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | وەکیل = | ناوبانگ = | کارە دیارەکان = | شێواز = | دارایی = | باڵا = | تەلەڤیزیۆن = | ئۆفیس = | وادە = | پێش = | پاش = | حیزب = | بزاڤ = | بەرامبەرەکان = | ئایین = | تۆمەت = | سزا = | دۆخی دادوەری = | ھاوسەر = | یار = | مناڵەکان = | باوان = | دایک = | باوک = | خزمەکان = | خێزان = | خەڵاتەکان = | ڕێزلێنان = | واژوو = | جێگری واژوو = | قەبارەی واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} ''' ئاڵا ھۆشیار''' (لەدایکبووی ١٩٨٢ لە [[مەریوان]] - ) [[نووسەر]] و [[دەرھێنەری فیلم|دەرھێنەر]]ێکی [[کورد]]ە. == ژیان == ئاڵا ھۆشیار لە شاری [[مەریوان]] لەدایک بووە. ساڵی ١٩٩٩ چووەتە [[سلێمانی]]، تا ساڵی ٢٠٠٧ لەوێ ژیاوە، پاشان ڕووی لە [[ئەورووپا]] کردووە و بۆ ماوەی حەوت ساڵ، لە ١٤ وڵاتی ئەو کیشوەرە ژیاوە. ئاڵا ھۆشیار حەوت ساڵ پێشمەرگە بووە و جارێکیش بریندار کراوە، ھەروەھا لە شەڕی دژ بە داعشیش سێ جار بریندار بووە<ref>ئاڵا ھۆشیار، شانازیی سینەمای کوردی بەرەو خەڵاتی کان، ئێم بی سی تیڤی، ١١ی نیسانی ٢٠٢١</ref>؛ بۆ کەناڵ و ماڵپەڕ و ڕۆژنامەکانی وەکوو: [[ئێن ئاڕ تی]]، [[ماڵپەڕی خەندان|خەندان]] و [[ھاووڵاتی (ڕۆژنامە)|ھاووڵاتی]] کاری ڕووماڵ و ڕۆژنامەوانی کردووە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەو پەیامنێرەی وتی میز دەکەم بە NRT دا ئەمڕۆ چی کرد|ناونیشان=http://www.kdaily.org/details.aspx?=hewal&jmare=1925&Jor=1|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|وێبگە=www.kdaily.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211120211141/http://www.kdaily.org/details.aspx?=hewal&jmare=1925&Jor=1}}</ref>. ساڵی ٢٠١٦ وەکوو نوێنەری کورد بە فیلمی [[پێشمەرگە (فیلم ٢٠١٦)|پێشمەرگە]] بەشداریی [[فێستیڤاڵی فیلمی کان]]ی کردووە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئاڵا ھۆشیار: بە فیلمی پێشمەرگە نوێنەرایەتیی کورد لە فێستیڤاڵی کان دەکەم.|ناونیشان=https://www.westganews.net/dreja.aspx?=hewal&jmara=18060&Jor=1|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|وێبگە=westganews.net}}</ref>؛ ھەمان ساڵ چاوی بە سەرۆککۆماری فەرانسە، [[فرانسوا ئۆلاند]] کەوتووە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Staff|یەکەم=Editorial|سەردێڕ=French president invites Kurdish cameraman to Elysee Palace|ناونیشان=https://ekurd.net/french-president-kurdish-cameraman-2016-05-23|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=Kurd Net - Ekurd.net Daily News|زمان=en-US}}{{بەستەری مردوو|url=https://ekurd.net/french-president-kurdish-cameraman-2016-05-23 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }}</ref>. بە مەبەستی پشتگیریکردنی پێشمەرگە بۆ شەڕی داعش لە ڕۆژنامەی لیبراسیۆنی فەرانسی و لە بەشی پۆرترەیتی ئەو ڕۆژنامەیە (کە بۆ کەسانی بەناوبانگ لە دونیادا کە چالاک بوون لە بوارە جۆربەجۆرەکان) وتارێک بە زمانی فەرانسی لەسەری بڵاو کراوەتەوە. ساڵی ٢٠١٧ ھاوکار بووە لە سازکردنی [[بەڵگەفیلم]]ی شەڕی مۆسڵ، کە بە زمانی ئاڵمانی و فەرانسەوی لە کەناڵی ئارتێ (Arte) بڵاو کراوەتەوە؛ ھەمان ساڵیش بەڵگەفیلمی پڵنگەکانی تامیلی لە [[سریلانکا]] دروست کردووە کە باس لە [[بەورەکانی تامیل]] دەکات. ساڵی ٢٠١٨ یەکەم ڕۆمانی خۆی بڵاو کردووەتەوە و ھەر ھەمان ساڵیش بۆ [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]] بەڵگەفیلمێکی لەسەر ڕووداوەکانی [[ململانێی کورد-عێراق ٢٠١٧|١٦ی ئۆکتۆبەر]] ساز کردووە<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/documentari-1103202113 16ی ئۆکتۆبەر]، ڕووداو</ref>. بەکۆی گشتی خاوەنی ٣ بەرھەمی سینەمایی و دێکۆمێنتارییە و ٥ [[سیناریۆ (ھونەر)|سیناریۆ]]ی بۆ فیلمی درێژی سینەمایی نووسیوە. == بەرھەمەکان == === نووسین === * [[پیاوێک لە حەمامی جووەکان]] === سینەما === * ناوی من دێکانە (دەرھێنەر)، ٢٠٢٢ * [[زەوییە پیسەکان]] * [https://www.imdb.com/title/tt6922944/?ref_=nm_knf_t2 شەڕی موسڵ] (وێنەگری سینەمایی) * [[پێشمەرگە (فیلم ٢٠١٦)|پێشمەرگە]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://www.imdb.com/name/nm8155292/?ref_=nv_sr_srsg_0 ئاڵا ھۆشیار] لە [[بنکەدراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان]] {{فیلمی کوردی}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|فیلم|کوردستان}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٢]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] m27vgu1ms2kzcyjplt6qx3bb2aff94o 1 198707 1454547 998270 2025-06-19T08:28:36Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454547 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تیپی مۆسیقای شۆڕش]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=876245 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20171223124738/http://garmiany.com/hassen_garmiany/%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%95%DB%86%DA%98%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C/ بۆ https://garmiany.com/hassen_garmiany/%D9%88%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%88%DA%95%DB%86%DA%98%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C/ زیاد کرا *{{دا|بەستەری مردوو}} زیاد کرا بۆ http://diplomaticmagazine.net/interview/1301?fb_comment_id=2474573282584464_2475219565853169 تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٨:٥٣، ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تیپی مۆسیقای شۆڕش]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=998269 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *{{دا|بەستەری مردوو}} زیاد کرا بۆ https://rojnews.news/%DA%A9%D9%84%D8%AA%D9%88%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%87%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B1/%D8%AF%DA%B5%DB%8C-%D8%A6%DB%95%D9%86%D9%88%DB%95%D8%B1-%D9%82%DB%95%D8%B1%DB%95%D8%AF%D8%A7%D8%BA%DB%8C-%D8%A8%DB%95%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A8%DB%95%D8%B1-%D8%A6%D8%A7%D9%88%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%DA%AF/amp/ *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20180207170207/http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/826-2018-02-05-11-31-36 بۆ http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/826-2018-02-05-11-31-36 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٢:٣٣، ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تیپی مۆسیقای شۆڕش]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454546 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20211026215420/https://sardem.org/?p=3338 بۆ https://sardem.org/?p=3338 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٨:٢٨، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 1avxbujpae4xoiunikoze6uywqr5640 0 199475 1454415 1454399 2025-06-18T12:03:06Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1454415 wikitext text/x-wiki {{Infobox settlement <!-- See Template:Infobox settlement for additional fields and descriptions -->| name = ئۆرۆمیا | leader_name = [[Shimelis Abdisa]] | elevation_m = | elevation_footnotes = | area_total_km2 = 353,690 | area_rank = 1st | area_footnotes = | unit_pref = Metric<!-- or US or UK --> | leader_title = [[List of governors of the Regions of Ethiopia|President of the Executive Committee]] | population_total = 35,467,001<ref name=CSApop>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Population Projection of Ethiopia for All Regions At Wereda Level from 2014 – 2018 |بڵاوکەرەوە=Federal Democratic Republic of Ethiopia Central Statistical Agency |ناونیشان=http://www.csa.gov.et/ehioinfo-internal |ڕێکەوتی سەردان=٤ی حوزەیرانی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180606103106/http://www.csa.gov.et/ehioinfo-internal |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | leader_party = [[Prosperity Party]] | government_footnotes = | seat = [[Addis Ababa|Addis Ababa (Finfinne)]]{{efn|name=Finfinne}} | seat_type = Capital | p2 = | p1 = | population_footnotes = | population_as_of = 2017 | parts_style = | postal_code = | website = <!-- {{URL|example.com}} --> | blank_info_sec1 = 0.448<ref name="GlobalDataLab">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|سەردێڕ=Sub-national HDI - Area Database - Global Data Lab|وێبگە=hdi.globaldatalab.org|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref><br />{{color|#900|low}} · [[List of Ethiopian regions by Human Development Index|8th]] | blank_name_sec1 = [[Human Development Index|HDI]] (2017) | iso_code = [[ISO 3166-2:ET|ET-OR]] | area_code = | area_code_type = | postal_code_type = | population_density_km2 = auto | utc_offset1_DST = | timezone1_DST = | utc_offset1 = | timezone1 = [[East Africa Time|EAT]] | population_note = | population_demonym = Oromo or Oromian | parts = <!-- parts text, or header for parts list --> | parts_type = <!-- defaults to: Boroughs --> | official_name = ویلایەتی ئۆرۆمیا | image_seal = Oromia Region emblem.png | mottoeng = | motto = | nickname = | shield_alt = | image_shield = | seal_alt = | image_flag = Flag of the Oromia Region.svg | map_alt = | image_caption = | image_alt = | image_skyline = {{Photomontage | photo1a = Oromia Cultural Center Addis Ababa.jpg | photo2a = Irreecha Festival.jpg | photo2b = Sof Omer Cave, Ethiopia (23194314604).jpg | photo3a = Lake wenchi crater.jpg | photo4a = Harenna Forest (16139095228).jpg | photo4b = Abijatta-Shalla National Park in Ethiopia 04.jpg | spacing = 1 | size = 250 | position = center | border = 0 | color = #000000 | foot_montage = From top, left to right:''<br />Oromia Cultural Center, [[Irreechaa]], [[Sof Omar Caves]], [[Wonchi (volcano)|Wonchi Lake]], [[Bale Mountains National Park]] and [[Abijatta-Shalla National Park| lake Shalla]] }} | settlement_type = [[Regions of Ethiopia|Regional state]] | native_name_lang = om<!-- ISO 639-2 code e.g. "fr" for French. --> | native_name = Oromiyaa | image_map = Oromia in Ethiopia.svg | map_caption = نەخشەی [[ئیتیۆپیا]] کە ئۆرۆمیا تیایدا دیاریکراوە | founder = <!-- seat, smaller parts -------> | subdivision_name1 = [[Oromo language|Oromo]] | established_date = | established_title = | subdivision_name3 = | subdivision_type3 = | subdivision_name2 = | subdivision_type1l2 = | subdivision_type1 = Official language | pushpin_map = | subdivision_name = {{flag|Ethiopia}} | subdivision_type = [[Countries of the world|Country]] | coordinates_footnotes = | pushpin_map_caption = | pushpin_map_alt = | pushpin_label_position = | footnotes = }} '''ناوچەی ئۆرۆمیا''' یەکێکە لە ویلایەتەکانی [[ئیتیۆپیا]]، و پایتەختی شاری [[ئەدیس ئەبابا]]، <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Oromia Region, Ethiopia|ناونیشان=https://www.mindat.org/loc-22882.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=www.mindat.org}}</ref>{{efn|''Finfinne'' is the [[Oromo language|Oromo]] name of the city, and promoted as an official name of the city by the regional state authorities of Oromia.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی ئابی ٢٠٢١|سەردێڕ=Ethiopians are having a tense debate over who really owns Addis Ababa |وێبگە=Quartz Africa |ناونیشان=https://qz.com/africa/1022806/ethiopias-oromos-are-asserting-their-rights-for-addis-ababa-or-finfinne/ |نووسەر=Tom Gardner}}</ref><ref>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=OROMIA REGIONAL STATE|ناونیشان=http://ictet.org/ethiopia/regional-states/oromia-regional-state/|ڕێکەوت=٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220109003305/http://ictet.org/ethiopia/regional-states/oromia-regional-state/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=embassy_brief>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=Ethiopia in brief|ناونیشان=http://www.ethiopianembassy.net/about-ethiopia/|ڕێکەوت=n.d.|ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211228234241/http://www.ethiopianembassy.net/about-ethiopia/#:~:text=Tagesse%20Chafo-,Capital%20City,of%20the%20Oromia%20Regional%20State.|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=Spelled_Finfine>Spelled Finfine in the official website of Oromia Supreme Court (http://www.oromiyaa.gov.et/web/supreme-court {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210115040153/http://www.oromiyaa.gov.et/web/supreme-court |date=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }})</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.ethiopar.net/type/English/basinfo/infoormy.htm|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20080617164544/http://www.ethiopar.net/type/English/basinfo/infoormy.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٠٨|سەردێڕ=The State of Oromia|ڕێکەوتی سەردان= ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢}}</ref>|name=Finfinne}} ڕێژەی دانیشتووانی بە نزیکەیی دەگاتە ٣٥ ملیۆن کەس، و ئەمەش دەیکاتە گەورەترین ویلایەت لەڕووی دانیشتووانەوە<ref>[https://www.citypopulation.de/Ethiopia.html Oromia Region population statistics]</ref> لە ئێستادا ویلایەتەکە ٢١ ناوچەی کارگێڕی ھەیە.<ref name="Oromia zone">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Oromia zone|ناونیشان=http://www.oromiyaa.gov.et/web/guest/oromia-zone|وێبگە=oromiyaa.gov.et|ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی شوباتی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210201184125/http://www.oromiyaa.gov.et/web/guest/oromia-zone|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name="obnoromia.com">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.obnoromia.com/ethiopia/2020/01/sirni-hundeeffama-godina-baalee-bahaa/|زمان=om|سەردێڕ=sirni hundeeffama Godina Baalee Bahaa|وێبگە=obnoromia.com|ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201019231547/https://www.obnoromia.com/ethiopia/2020/01/sirni-hundeeffama-godina-baalee-bahaa/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == سەرچاوەکان == <references /> {{کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|جوگرافیا|ئیتیۆپیا|ئەفریقا}} {{پۆلی کۆمنز|Oromia Region}} [[پۆل:پارێزگاکانی ئیتیۆپیا]] playfykhmw1br68z3nw1pyele8wihzi 1 199706 1454568 1323550 2025-06-19T09:43:56Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454568 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جۆزیفا فرانسیسکۆ]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=881518 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20200317001022/https://cdn.atria.nl/ezines/web/WHRnet/2003/February2/whrnet/interview-francisco-0210.html بۆ https://cdn.atria.nl/ezines/web/WHRnet/2003/February2/whrnet/interview-francisco-0210.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٣:٤١، ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جۆزیفا فرانسیسکۆ]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1323549 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20200317001022/https://cdn.atria.nl/ezines/web/WHRnet/2003/February2/whrnet/interview-francisco-0210.html بۆ https://cdn.atria.nl/ezines/web/WHRnet/2003/February2/whrnet/interview-francisco-0210.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٤:٣٨، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جۆزیفا فرانسیسکۆ]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454567 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20200313175942/http://www.isiswomen.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1160:an-interview-with-dawns-global-coordinator-gigi-francisco&catid=20&Itemid=449 بۆ http://www.isiswomen.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1160:an-interview-with-dawns-global-coordinator-gigi-francisco&catid=20&Itemid=449 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٩:٤٣، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 3hcb8yynux8gfgbomd7m9bboybmenr4 1 203329 1454479 1321964 2025-06-18T23:31:05Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454479 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئیسلام و داھاتووی پەسەندکردن]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=887349 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20180826044058/https://www.publishersweekly.com/978-0-674-08870-2 بۆ http://publishersweekly.com/978-0-674-08870-2 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٨:٥٣، ١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئیسلام و داھاتووی پەسەندکردن]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1196510 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20190405023733/http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674088702 بۆ http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674088702 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٢:٤٩، ١ی ئازاری ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٢ بەستەری دەرەکیی [[ئیسلام و داھاتووی پەسەندکردن]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1321963 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20190405023733/http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674088702 بۆ http://www.hup.harvard.edu/catalog.php?isbn=9780674088702 زیاد کرا *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20180826044058/https://www.publishersweekly.com/978-0-674-08870-2 بۆ http://publishersweekly.com/978-0-674-08870-2 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢٣:١٩، ٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئیسلام و داھاتووی پەسەندکردن]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454478 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20180721132744/https://www.nyjournalofbooks.com/book-review/islam-and بۆ http://www.nyjournalofbooks.com/book-review/islam-and زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٢٣:٣١، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 8wdb7p1sl13r5zxl0k72ug3gip8i866 0 211730 1454551 1432914 2025-06-19T08:38:07Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454551 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict | conflict = تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک | image = Map of Iranian Kurdistan.png | image_size = 300px | caption = ئەو شوێنانەی لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] کە پژاک تێیدا چالاکی ئەنجام دەدات<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Activists: Iraq's Kurdish Region Becomes Less Safe for Iranian Dissidents |ناونیشان=https://www.voanews.com/extremism-watch/activists-iraqs-kurdish-region-becomes-less-safe-iranian-dissidents|نووسەر=Namo Abdulla|ئیش=VOA|ڕێکەوت=١٣ی ئایاری ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢١}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ= Iran's Kurdish Insurgency |ناونیشان=https://www.criticalthreats.org/analysis/irans-kurdish-insurgency |نووسەر١=Paul Bucala |نووسەر٢=Shayan Enferadi |ئیش=Critical Threats|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢١}}</ref> | partof = [[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران|جیاییخوازیی کوردان لە ئێران]] | place = [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژھەڵات]]، [[باشووری کوردستان|باشوور]] و [[باکووری کوردستان]] | date = ١ی نیسانی ٢٠٠٤ – ئێستا | status = بەردەوام<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Why Iranian Kurdish party is stepping up fight against Tehran|ناونیشان=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/07/iran-kurdish-party-attack-irgc.html|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=Al-Monitor|ڕێکەوت=١ی تەممووزی ٢٠١٦|زمان=en-us|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161224101815/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/07/iran-kurdish-party-attack-irgc.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|df=dmy-all}}</ref>{{failed verification|date=July 2017}}{{dubious|date=July 2017}} * یەکەمین ئاگربەست لە ئەیلوولی ٢٠١١دا ڕوویدا، کاتێک کە حکوومەتی ئێران گوتی سەرکەوتنی بەدەست ھێناوە، لە حاڵێکدا پژاک لە خاکی ئێران کشایەوە.<ref name="english.farsnews.com">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://english.farsnews.com/newstext.php?nn%3D9007040547 |سەردێڕ=Archived copy |ڕێکەوتی سەردان=٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110929183448/http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=9007040547 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١١}}</ref> * پژاک ھەڵوێستەکانی خۆی لە سەرتاسەری [[سنووری ئێران–عێراق|سنووری ئێران و عێراق]] دادەمەزرێنێت.<ref name=gloria>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.gloria-center.org/2012/01/rebels-against-the-pasdaran/|سەردێڕ=Rebels Against The Pasdaran|ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20120103104815/http://www.gloria-center.org/2012/01/rebels-against-the-pasdaran/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|df=dmy-all}}</ref> * پێکدادانە بەربڵاوەکان لە ساڵانی ٢٠١٣ ھەتا ٢٠١٥ ڕوویدا. * [[پێکدادانەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان (٢٠١٦–ئێستا)|پێکدادانەکان]]ی بەرفراوانتر لە ٢٠١٦دا دەستی پێکرد. | combatant1 = {{flag|Iran}}<br /> '''پشتگیری لەلایەن''':<br /> {{flag|Turkey}} (دەگوترێت لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکراوەتەوە)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/iran-denies-joint-raid-with-turkey-against-kurdish-rebels/|سەردێڕ = Iran denies joint raid with Turkey against Kurdish rebels|وێبگە = The Times of Israel}}</ref><br />{{flag|United States}} (لەلایەن پژاکەوە واگوتراوە، لە ٢٠٠٩)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/10/irankurd802.htm|سەردێڕ=Iranian Kurdish PJAK rebels deny ties to Israel|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی نیسانی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|archive-url=https://web.archive.org/web/20220110100852/https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/10/irankurd802.htm|url-status=dead}}</ref> | combatant2 = {{flagicon image|Flag_of_Partiya_Jiyana_Azad_a_Kurdistanê.svg}} [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان]] (پژاک) * {{flagicon image|Infobox YRK.svg|border=}} [[یەکینەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] (یەڕەکە) * {{flagicon image|Infobox HPJ.svg|border=}} [[ھێزەکانی پاراستی ژنان]] (ھەپەژە) '''پشتگیری لەلایەن:'''<br />{{flag|Israel}} (دەگوترێت لەلایەن پژاکەوە ڕەتکراوەتەوە)<br />{{flag|United States}} (ھەتا ٢٠٠٩) | commander1 = ئێستا:<br /> {{plainlist| * {{flagicon|Iran}} [[عەلی خامنەیی]] {{small|(٢٠٠٤–ئێستا)}} * {{flagicon|Iran}} [[محەممەدڕەزا قەرایی ئاشتیانی]] {{small|(٢٠٢١–ئێستا)}} * {{flagicon|Iran}} [[ئەحمەد وەحیدی]] {{small|(٢٠٠٩–ئێستا)}} * {{flagicon|Iran}} [[محەممەد حوسێن باقری]] {{small|(٢٠١٦–ئێستا)}} * {{flagicon|Iran}} [[عەبدولڕەحیم مووسەوی]] {{small|(٢٠١٧–ئێستا)}} * {{flagicon|Iran}} [[حوسێن سەلامی]] {{small|(٢٠١٩–ئێستا)}} * {{flagicon|Iran}} [[حوسێن ئەشتەری]] {{small|(٢٠١٥–ئێستا)}} }} ---- پێشوو:<br />{{plainlist| * {{flagicon|Iran}} [[عەلی شەمخانی]] {{small|(٢٠٠٤–٢٠٠٥)}} * {{flagicon|Iran}} [[مستەفا محەممەدنەجار]] {{small|(٢٠٠٥–٢٠١٣)}} * {{flagicon|Iran}} [[حوسێن دێھقان]] {{small|(٢٠١٣–٢٠١٧)}} * {{flagicon|Iran}} [[ئەمیر حاتمی]] {{small|(٢٠١٧–٢٠٢١)}} * {{flagicon|Iran}} [[عەبدولواحید مووسەوی لاری]] {{small|(٢٠٠٤–٢٠٠٥)}} * {{flagicon|Iran}} [[مستەفا پوورمحەممەدی]] {{small|(٢٠٠٥–١٩ی May ٢٠٠٨)}} * {{flagicon|Iran}} [[سەید مەھدی ھاشمی]] {{small|(١٥ی ئایاری ٢٠٠٨–٥ی ئابی ٢٠٠٨)}}  * {{flagicon|Iran}} [[عەلی کۆردان]] {{small|(١٢ی ئابی ٢٠٠٨–٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨)}} * {{flagicon|Iran}} [[کامەران دانیشجوو]] {{small|(٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨–٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨)}} * {{flagicon|Iran}} [[سادق مەحسوولی]] {{small|(٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨–٢٠٠٩)}} * {{flagicon|Iran}} [[حەسەن فیرووزئابادی]] {{small|(٢٠٠٤–٢٠١٦)}} * {{flagicon|Iran}} [[عەبدولڕەزا ڕەحمانی فەزڵی]] {{small|(٢٠١٧–٢٠٢١)}} * {{flagicon|Iran}} [[محەممەد سەلیمی]] {{small|(٢٠٠٤–٢٠٠٥)}} * {{flagicon|Iran}} [[عەتائوڵڵا ساڵحی]] {{small|(٢٠٠٥–٢٠١٧)}} * {{flagicon|Iran}} [[یەحیا ڕەحیم سەفەوی]] {{small|(٢٠٠٤–٢٠٠٧)}} * {{flagicon|Iran}} [[محەممەدعەلی جەعفەری]] {{small|(٢٠٠٧–٢٠١٩)}} * {{flagicon|Iran}} [[محەممەدباقر قالیباف]] {{small|(٢٠٠٤–٢٠٠٥)}} * {{flagicon|Iran}} [[عەلی عەبدوڵڵاھی]] {{small|(٢٠٠٥)}} * {{flagicon|Iran}} [[ئیسماعیل ئەحمەدی موقەدەم]] {{small|(٢٠٠٥–٢٠١٥)}} }} | commander2 = {{flagicon image|Flag_of_Partiya_Jiyana_Azad_a_Kurdistanê.svg}} [[عەبدولڕەحمان حاجی ئەحمەدی|حاجی ئەحمەدی]] (٢٠٠٤–٢٠١١)<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[سمکۆ سەرھەڵدان|مەجید کاویان]] {{KIA}}<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[موراد کاراساک]]{{KIA}}<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[ئاگری ڕۆژھەڵات]]<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[زانیار ئاگری]]<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[ئیحسان وریا]]<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[عاکیف مامۆ زاگرۆس]]<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[گوڵستان دووگان]]<br /> {{flagicon image|Flag of Partiya Jiyana Azad a Kurdistanê.svg}} [[ڕەسیت ئەحکەندی]] {{POW}} | strength1 = ٥،٠٠٠ جێگرکراو{{citation needed|date=July 2021}}<br /> ١٥،٠٠٠ (بە وتەی پژاک)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.rojhelat.nu/english/perspectives/1447-irans-war-against-pjak-reasons-and-effects-|سەردێڕ=rojhelat.nu|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160125160456/http://www.rojhelat.nu/english/perspectives/1447-irans-war-against-pjak-reasons-and-effects-|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | strength2 = ٦٠٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.upi.com/Top_News/Special/2010/07/30/Iran-Turkey-share-intel-on-PKK-PJAK/UPI-46121280512818/ |سەردێڕ=Iran, Turkey share intel on PKK, PJAK |بڵاوکەرەوە=UPI.com |ڕێکەوت=٣٠ی تەممووزی ٢٠١٠|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20100805000021/http://www.upi.com/Top_News/Special/2010/07/30/Iran-Turkey-share-intel-on-PKK-PJAK/UPI-46121280512818/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئابی ٢٠١٠|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref>–١،٠٠٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Wood |یەکەم=Graeme |ناونیشان=http://www.slate.com/id/2143492/?nav=fo |سەردێڕ=Meet the Kurdish guerrillas who want to topple the Tehran regime |ئیش=Slate |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٦|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20090723064911/http://www.slate.com/id/2143492/?nav=fo |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تەممووزی ٢٠٠٩|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Henry |یەکەم=Derek |ناونیشان=http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=35638&tx_ttnews%5BbackPid%5D=412&no_cache=1 |سەردێڕ=The Jamestown Foundation: Between the Hammer and the Anvil: An Exclusive Interview with PJAK's Agiri Rojhilat |بڵاوکەرەوە=Jamestown Foundation |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20120905045359/http://www.jamestown.org/programs/gta/single/?tx_ttnews%5Btt_news%5D=35638&tx_ttnews%5BbackPid%5D=412&no_cache=1 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئەیلوولی ٢٠١٢|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> شەڕکەر<br /> ٢،٠٠٠<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2007/10/23/world/middleeast/23kurds.html?pagewanted=all |ئیش=The New York Times |یەکەم=Richard A. |دوایین=Oppel Jr |سەردێڕ=In Iraq, Conflict Simmers on a 2nd Kurdish Front |ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی شوباتی ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160725092255/http://www.nytimes.com/2007/10/23/world/middleeast/23kurds.html?pagewanted=all |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی تەممووزی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |df=mdy-all}}</ref>–٣،٠٠٠<ref name="jamestown1">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370269 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20070625152714/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370269 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٧ |سەردێڕ=PJAK Claims Fresh Attacks in Iran |بڵاوکەرەوە=Jamestown.org |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨}}</ref> شەڕکەر (بە وتەی پژاک). | casualties1 = '''بە وتەی پژاک'''<br />٥٣٩ کوژراو (٥٣٦ چەکداری سپای پاسداران و ٣ ئەفسەری پۆلیس)<br />١ ھەلیکۆپتەر بەردراوەتەوە (٢٠٠٤–٢٠١٤)<br />'''بە وتەی ئێران'''<br />٦٤ کوژراو | casualties2 = ٢٦٣ کوژراو<br /> ٤٠ خەڵکی مەدەنی کورد کوژراو | casualties3 = '''سەرجەم: ٦٦٩–+٩٧٩ کوژراوەکان:'''<br />٤٢٩–٦٧٣ قوربانی<ref name="ucdp">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=76&regionSelect=10-Middle_East|سەردێڕ=Database - Uppsala Conflict Data Program (UCDP)|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140719212139/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=76&regionSelect=10-Middle_East|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی تەممووزی ٢٠١٤|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> (ئامارەکانی ٢٠٠٥–٢٠٠٩، ٢٠١١)<br />٦٦٩–٩٧٩ کوژراو (٢٠١٤–٢٠١٥) | notes = }} {{سندووقی تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک}} '''تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک''' شەڕێکی درێژخایەنەی نێوان [[ئێران|کۆماری ئیسلامیی ئێران]] و [[کورد]]ەکانی ئەندامی [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان]]ە، کە لە ساڵی ٢٠٠٤ەوە دەستی پێکردووە. ئەو گرووپە ھەتا ئێستا ھێرشێکی زۆری لە ناوچە سنوورییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] ئەنجام داوە. پژاک نزیک لە [[پارتی کرێکارانی کوردستان]] و دژبەری ئێران و تورکیایە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2007/05/070530_mf_clash.shtml |سەردێڕ=BBCPersian.com |بڵاوکەرەوە=Bbc.co.uk |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20070905071319/http://www.bbc.co.uk/persian/iran/story/2007/05/070530_mf_clash.shtml |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئەیلوولی ٢٠٠٧|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> سەرکردەکانی پژاک وەکوو پەکەکە دەڵێن کە ئامانجی درێژخایەنی ئەوان، دامەزراندنی ھەرێمێکی خۆبەڕێوەبەری کوردی لە ناو وڵاتی ئێرانە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/09/12/AR2007091202720_pf.html |سەردێڕ=Shelling Near Iranian Border Is Forcing Iraqi Kurds to Flee - washingtonpost.com |newspaper=The Washington Post |ڕێکەوت=١٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٧|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨|یەکەم=Joshua |دوایین=Partlow |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20121106163924/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/09/12/AR2007091202720_pf.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |df=dmy-all}}</ref> ئەو گرووپە لەگەڵ گۆڕینی حکوومەتی ئێستای ئێران بۆ حکوومەتێکی دیموکراتیک و فێدراڵییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|ناونیشان=http://jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370030 |سەردێڕ=Iran's Kurdish Threat: PJAK |بڵاوکەرەوە=Jamestown Foundation |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٦|journal=Terrorism Monitor |بەرگ=٤|issue=12 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20081011060500/http://jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370030 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|شەڕ|سیاسەت|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:ململانێکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] hlyts3khc33onwxub0tz1vvl8986kjp 1 211758 1454552 1323308 2025-06-19T08:38:08Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454552 wikitext text/x-wiki == پۆل == سڵاو بەڕێز @[[بەکارھێنەر:Ahrir|Ahrir]] پەڕەی ھەموو ناکۆکییە دروستیبوونەکان لە ژێرناوی ویکیپدیا گواستەوە بۆ ژێرناوی پۆل، ھەروەک ئەوەی پەڕەکە پێویستە لەژێر ناوی پۆل بێت نەک ویکپییدیا، بەڵام لەھەردوو حاڵەتەکە ویستم بپرسم بۆچی بەستەری پێدراوە لە سندووقی زانیاریدانی وتارەکە لێرە ئامانج لەمە چییە؟ [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏١٦:٠٩، ٢٠ی نیسانی ٢٠٢٢ (UTC) سڵاو {{وب|Sakura emad}} لە ویکیپیدیای فارسییەوە وەرگێڕانم بۆ کرد، گەر ھەڵەیەکی تێدایە ببورە زۆر سەرقاڵم، تکایە گەر دەتوانی چارەسەری بکە. زۆر سپاس. [[بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="font-family:Cursive; color: #10C1FF; Background: White; font size:13px;">AHR</span>]] _{([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahrir|<span style="color:#ffd700; Background:White">'''وتووێژ'''</span>]])} ‏١٦:٤٥، ٢٠ی نیسانی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=944873 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20120103104815/http://www.gloria-center.org/2012/01/rebels-against-the-pasdaran/ بۆ http://www.gloria-center.org/2012/01/rebels-against-the-pasdaran/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٢٠:٥٣، ٩ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٣ بەستەری دەرەکیی [[تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=947370 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20110929183448/http://english.farsnews.com/newstext.php?nn=9007040547 بۆ http://english.farsnews.com/newstext.php?nn%3D9007040547 زیاد کرا *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160125160456/http://www.rojhelat.nu/english/perspectives/1447-irans-war-against-pjak-reasons-and-effects- بۆ http://www.rojhelat.nu/english/perspectives/1447-irans-war-against-pjak-reasons-and-effects- زیاد کرا *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20081011060500/http://jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370030 بۆ http://jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370030 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٤:٥٣، ٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=998284 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20140719212139/http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=76&regionSelect=10-Middle_East بۆ http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=76&regionSelect=10-Middle_East زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٢:٣٦، ٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٦ بەستەری دەرەکیی [[تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1323307 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://english.farsnews.com/newstext.php?nn%3D9007040547 *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://www.gloria-center.org/2012/01/rebels-against-the-pasdaran/ *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://www.rojhelat.nu/english/perspectives/1447-irans-war-against-pjak-reasons-and-effects- *ئەرشیڤێکی نوێ https://archive.today/20070625152714/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370269 بۆ http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370269 زیاد کرا *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=76&regionSelect=10-Middle_East *شێواز و فۆرماتی بەکارھێنان ڕاستکرایەوە بۆ http://jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370030 تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٣:٥١، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454551 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20220110100852/https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/10/irankurd802.htm بۆ https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/10/irankurd802.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٨:٣٨، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) n2t920n5zzikgbryqgw1bx82ipvbg24 3 211883 1454448 1454254 2025-06-18T19:56:58Z Usernamekiran 69751 /* KiranBOT */ discussion ongoing at [[User talk:Sakura emad]] 1454448 wikitext text/x-wiki {{بۆکسی ئەرشیڤ| #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ١|٢٠٠٩/١١/١٨‏ – ٢٠١٢/٨/١٨‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٢|٢٠١٢/٨/١٨‏ – ٢٠١٢/١٢/٢٦‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٣|٢٠١٢/١٢/٢٦‏ – ٢٠١٣/٥/٢٣‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٤|٢٠١٣/٥/٢٣‏ – ٢٠١٤/١/٦‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٥|٢٠١٤/١/٦‏ – ٢٠١٤/٥/٢٧‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٦|٢٠١٤/٥/٢٧‏ – ٢٠١٩/٤/٧‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٧|٢٠١٩/٤/٧‏ – ٢٠٢٢/٤/٢٦‏]]}} == ڕیشەی مەڵبەند == جارێک باسی وشەی «مەڵبەند»مان کرد و من وتم لەوانەیە لە ماڵبەندەوە ھاتبێ. ئێسە کتێبەکەی نانەوازادەم تەماشا کرد ئەو دەڵێ مەڵبەند مەرزبەندە کە پاری /رز/ بووە بە / ڵ/. ئەمە لە دروست دەچێ. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ‏١٣:٥٠، ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]]: زۆر جاڵبە ھەر ئێستا کە وەڵامت دەدەمەوە خەریکی خوێندنەوەی وتارێک بووم (گردآوری و بررسی واژگان و اصطلاحات دامداری در گونۀ زبانی «سطوه»). تووشی وشەیەک ھاتم ''بَل'' [bal]: گوش بزرگ و بلند (چارپايان). لە بیر [https://lex.vejin.net/ck/def/henbaneborine/بەل ''بەل'']-ی کوردی ھاتمەوە (بە ماناکانی دەرپەڕیو، بڵندتر لە دەوروبەری خۆی؛ درێژ) وتم بە خوا ئەمە ھەر دەبێ وشەی ''بەرز'' بێ. :ئەمەیش ھەر ئەو شتەیە کە جنابت دەفەرمووی. بەس لە کوردیدا ئێمە ''-بەند''-مان نییە و کوردییەکەی دەبێتە ''-بێن'' یان ''-وێن'' (وەک ''پشتوێن''، ''دەربێن''، ''دەمبێن ''و ...). ئەوانەی ''-بەند''-یان تێدایە نوێترن. بەڵام ئەم بۆچوونە ھەر دەتوانێ دروست بێ. :ئێمە وشەی ''مەرز''-مان لە ''دامەزران''-دا ھەیە کە ئەردەڵانەکان دەڵێن ''دامەرزیان''. یانی ھەر دووک فۆرمەکە لە کوردیدا ھەیە و ئەمەیش ئاساییە. نموونەیەکی تر وشەیە ''ھەڵە''-یە کە ھەر ھەمان ''ھەرزە''-یە (وەک دەڵێن ''ھەرزەکار''). وەک وتم ''بەرز'' و ''بەل''-یش دەبێ ھەر ئاوا بن. دیارە ئەوانەی /رز/یان تێدایە ڕەسەنترن.-- [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٢٠:٤٢، ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) ھەڵە غەڵەت نییە؟ غەڵەت بووە بە ھەڵەت بووە بە ھەڵە. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ‏٠٧:٢٦، ١٥ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]]: منیش ھەر وەک تۆم بیر دەکردەوە دوایی زانیم وا نییە و ھەڵفریواوم. لە پاڵەویدا وشەی ''ھەلەگ'' ھەبووە کە لە کوردیدا بووەتە ''ھەڵە'' (ئەمەیش [https://t.me/YaddashtQaemmaqami/53 سەرچاوە]کەی). :لە دینکردی پێنجەمدا وشەی halak-kirdagār ھاتووە کە «بیھودەکار» مانا کراوەتەوە دەی ئەمە ھەر ''ھەرزەکار''-ی کوردییە (''ھەرزەکار'' لە ئەسڵدا یانی کەسێک کە کاری ھەرزە (بیھودە) دەکا دوایی بووەتە تازەلاو وەک چۆن دەڵێن ''جحێڵ ''یانی نەزان). دیارە ''ھەزرە ''و ''ھەڵە ''ھەر یەک شتن. [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٩:٥٦، ١٥ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) == Togg on Sorani Kurdish Wikipedia == @[[بەکارھێنەر:Calak|Calak]] Hi, please can you create an article for new Turkish car manufacturer Togg on Sorani Kurdish Wikipedia as I would like to see it on this Wiki, but I don't understand this language and I can't find a translator for it to create myself. Thanks [[بەکارھێنەر:ARDITGILA|ARDITGILA]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:ARDITGILA|لێدوان]]) ‏١٧:٢٥، ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == سلاو == سلاو بةريزم تكاية ئةم وتارةى دام ناوة هي مامؤستاكةمة بؤجي زياننامةكةى ئةسرنةوة لةعةري و كوردي مةسةلة جي ية تكاية وةلام سوباس [[بەکارھێنەر:Ahmad9823|Ahmad9823]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahmad9823|لێدوان]]) ‏١٨:١١، ٨ی نیسانی ٢٠٢٣ (UTC) == Need your input on a policy impacting gadgets and UserJS == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear interface administrator, This is Samuel from the Security team and I hope my message finds you well. There is an [[m:Talk:Third-party resources policy|ongoing discussion]] on a proposed policy governing the use of external resources in gadgets and UserJS. The proposed [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|Third-party resources policy]] aims at making the UserJS and Gadgets landscape a bit safer by encouraging best practices around external resources. After an initial non-public conversation with a small number of interface admins and staff, we've launched a much larger, public consultation to get a wider pool of feedback for improving the policy proposal. Based on the ideas received so far, the proposed policy now includes some of the risks related to user scripts and gadgets loading third-party resources, best practices for gadgets and UserJS developers, and exemptions requirements such as code transparency and inspectability. As an interface administrator, your feedback and suggestions are warmly welcome until July 17, 2023 on the [[m:Talk:Third-party resources policy|policy talk page]]. Have a great day!</div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Samuel (WMF)|Samuel (WMF)]], on behalf of the Foundation's Security team</bdi> ‏٢٣:٠٢، ٧ی تەممووزی ٢٠٢٣ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Samuel (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/IAdmins_MassMessage_list_1&oldid=25272788 --> == پرسیار == سڵاو بەڕێز چالاک هیوادارم باش بیت، چەند پرسیارێکم هەیە لێتان.١- من دەمھەوێ وتارێک لەبارەی کەسایەتیکەو درووست کەم کە سەییدە نابێ وشەی سەیید بنووسم یان دەتوانم؟ ٢- کاتێک دەگەیین بە ناوێک کە گیرەی هەیە یەکێک لە پیتەکانی ئێمە چیپکەین؟ ئایا دووجار بینووسین یا نە؟ بۆ نموونە سەجادی بنووسین یا سەججادی؟ ٣- یان لە بواری ڕێنووسەو ساڵەح درووستە یان ساڵح؟ ٤- بێھرووز یان بێرووز؟ ٥- بارام یان بەھرام؟ سپاس [[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|DK2]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|لێدوان]]) ‏٠٨:٣٢، ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]]: سڵاوت لێ بێت. 1. بەڵێ نابێ بنووسی سەید. 2. لەڕاستیدا لەسەر ئەمە ھێشتا ڕێک نەکەوتووین بەڵام کوردی گیرەی نییە و باشترە نەنووسرێ. 3 و 4 و 5. لەسەر ئەمانەش ڕێک نەکەوتووین. دیارە بە کوردی بەھرام دەبێتە بارام. خۆم دەڵێم ساڵح جا نازانم ساڵەح باوترە یان ساڵح. سپاس. [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏١١:٢٧، ٥ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) :: سپاس بەڕێز چالاک، هەندێک کەس بە وشەی سەید دەناسین و ئەگەر نەڵێین سەید لەوانەیە نەزانین مەبەست لە کێیە. بۆ نموونە [[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی]] یان [[سەید ڕەزا]] و هتد، بۆ ئەوان چیپکەین؟ هەروا بمێنن یان سەید لابەم لەبەرناویان؟ (دەتوانین بۆ ئەو کەسانەی بە سەید ناسراون لە ناوی وتارەکا ئاماژەی پێ بکرێ؟). [[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|DK2]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|لێدوان]]) ‏٠٨:٥٧، ٦ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) :::@[[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]]: بەڵێ وایە بەڕاستی ھەندێک ھەر وەک وتت بەو نازناوەوە ناسراون. بڕیاردان ھاسان نییە ھەمان کێشە لە ویکیی فارسیشدا ھەیە. من بوایەم دەستت لەمانە نەدەدا بەڵام ھەتا ڕێک نەکەوین ناکرێ بڕیار بدەین. [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٦:٣٤، ١٤ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) ==[[:داڕێژە:شیعر١]] بۆ [[ویکیپیدیا:پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا|سڕینەوەی خێرا]] ھەڵبژێردرا == [[پەڕگە:Ambox warning pn.svg|48px|ڕاست|alt=|link=]] تاگێک لەسەر [[:داڕێژە:شیعر١]] داندراوە کە داوا دەکات کە بە خێرایی بسڕدرێتەوە لە ویکیپیدیا. ئەمە لەبەر ئەم ھۆکار(انە) کراوە: <blockquote>دووبارەی [[:داڕێژە:شیعر]]</blockquote> لەژێر [[ویکیپیدیا:پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا|پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا]]، ئەو پەڕانەی کە لەگەڵ چەند پێوەرێکی دیاریکراودا یەکدەگرن لەوانەیە بسڕدرێنەوە. ئەگەر پێت وایە ئەم پەڕەیە نابێت بسڕدرێتەوە لەبەر ئەم ھۆکارە، لەوانەیە '''پێویست بکات ناڕەزایی دەرببڕیت''' [[:داڕێژە:شیعر١|بە سەردانکردنی پەڕەکە]] و کرتەکردن لەسەر ئەو دوگمەیەی کە دەڵێت «دەربڕینی ناڕەزایەتی بەرامبەر بە سڕینەوە» کە ھەلێکت پێ دەدات بۆ ڕوونکردنەوە کە بۆچی نابێت پەڕەکە بسڕدرێتەوە. بەھەرحاڵ، ئاگاداربە کە ھەرکاتێک پەڕەیەک تاگی سڕینەوەی خێرای لێ درا، لەوانەیە بەبێ دواخستن بسڕدرێتەوە. تکایە خۆت تاگی سڕینەوە لە پەڕەکە لامەبە. سەیری [[ویکیپیدیا:سیاسەتەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکان و ڕێساکان]] بکە تاکوو لە داھاتوودا ئەمە ڕوونەداتەوە. ئەگەر پەڕەکە سڕدراوەتەوە، و دەتەوێت بھێندرێتەوە بۆ باشترکردنەوەی، تکایە پەیوەندی ببەستە لەگەڵ {{Querylink|Special:Log|qs=type=delete&page=%D8%AF%D8%A7%DA%95%DB%8E%DA%98%DB%95%3A%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D8%B1%D9%A1|بەڕێوەبەرێکی سڕینەوە}}، ئەگەر لە پێشوودا ئەمەت ئەنجام داوە، تکایە چاوەڕێی وەڵام بە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٣:٠٣، ١٣ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) == کیبورد == سلاو کاک مه یی کیبورد کوردی توام ارای ناو موبایل اندروید [[بەکارھێنەر:Moob Ali|Moob Ali]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Moob Ali|لێدوان]]) ‏١٦:٤٧، ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == KiranBOT == سڵاو. KiranBOT وەک بۆتی جیهانی پەسەند کراوە، بەڵام کاتێک هەوڵ دەدەم دەستکاری ckbwiki بکەم، بەردەوام abuse-filter دەستپێدەکات. ئایا دەتوانرێت لە ناوخۆشدا ئاڵای بۆتێک بە [[User:KiranBOT]] بدرێت؟ هەروەها pingکردن [[User:Sakura emad]]. [[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Usernamekiran|لێدوان]]) ٠٦:٢٩، ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) [[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Usernamekiran|لێدوان]]) ٠٦:٢٩، ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)Hello. KiranBOT is approved as global bot, but when I am trying to edit ckbwiki, it keeps triggering abuse-filter. Is it possible to grant KiranBOT a bot flag locally as well? Also pinging [[User:Sakura emad]] :hello @[[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] and welcome, it seems the bot was trying to remove images or adding nonstandard letters to the articles, anyway, i've granted Autopatroller Rights, [[بەکارھێنەر:Sakura emad|—— 🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ١٢:٠١، ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) :: ::: Discussion is ongoing at [[User talk:Sakura emad]]. [[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Usernamekiran|لێدوان]]) ١٩:٥٦، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) g1vtw0fdx9a37mzhn5cxraikuebdi7p 1454449 1454448 2025-06-18T19:57:40Z Usernamekiran 69751 /* KiranBOT */ fixed indent 1454449 wikitext text/x-wiki {{بۆکسی ئەرشیڤ| #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ١|٢٠٠٩/١١/١٨‏ – ٢٠١٢/٨/١٨‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٢|٢٠١٢/٨/١٨‏ – ٢٠١٢/١٢/٢٦‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٣|٢٠١٢/١٢/٢٦‏ – ٢٠١٣/٥/٢٣‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٤|٢٠١٣/٥/٢٣‏ – ٢٠١٤/١/٦‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٥|٢٠١٤/١/٦‏ – ٢٠١٤/٥/٢٧‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٦|٢٠١٤/٥/٢٧‏ – ٢٠١٩/٤/٧‏]] #[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak/ئەرشیڤی ٧|٢٠١٩/٤/٧‏ – ٢٠٢٢/٤/٢٦‏]]}} == ڕیشەی مەڵبەند == جارێک باسی وشەی «مەڵبەند»مان کرد و من وتم لەوانەیە لە ماڵبەندەوە ھاتبێ. ئێسە کتێبەکەی نانەوازادەم تەماشا کرد ئەو دەڵێ مەڵبەند مەرزبەندە کە پاری /رز/ بووە بە / ڵ/. ئەمە لە دروست دەچێ. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ‏١٣:٥٠، ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]]: زۆر جاڵبە ھەر ئێستا کە وەڵامت دەدەمەوە خەریکی خوێندنەوەی وتارێک بووم (گردآوری و بررسی واژگان و اصطلاحات دامداری در گونۀ زبانی «سطوه»). تووشی وشەیەک ھاتم ''بَل'' [bal]: گوش بزرگ و بلند (چارپايان). لە بیر [https://lex.vejin.net/ck/def/henbaneborine/بەل ''بەل'']-ی کوردی ھاتمەوە (بە ماناکانی دەرپەڕیو، بڵندتر لە دەوروبەری خۆی؛ درێژ) وتم بە خوا ئەمە ھەر دەبێ وشەی ''بەرز'' بێ. :ئەمەیش ھەر ئەو شتەیە کە جنابت دەفەرمووی. بەس لە کوردیدا ئێمە ''-بەند''-مان نییە و کوردییەکەی دەبێتە ''-بێن'' یان ''-وێن'' (وەک ''پشتوێن''، ''دەربێن''، ''دەمبێن ''و ...). ئەوانەی ''-بەند''-یان تێدایە نوێترن. بەڵام ئەم بۆچوونە ھەر دەتوانێ دروست بێ. :ئێمە وشەی ''مەرز''-مان لە ''دامەزران''-دا ھەیە کە ئەردەڵانەکان دەڵێن ''دامەرزیان''. یانی ھەر دووک فۆرمەکە لە کوردیدا ھەیە و ئەمەیش ئاساییە. نموونەیەکی تر وشەیە ''ھەڵە''-یە کە ھەر ھەمان ''ھەرزە''-یە (وەک دەڵێن ''ھەرزەکار''). وەک وتم ''بەرز'' و ''بەل''-یش دەبێ ھەر ئاوا بن. دیارە ئەوانەی /رز/یان تێدایە ڕەسەنترن.-- [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٢٠:٤٢، ١٤ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) ھەڵە غەڵەت نییە؟ غەڵەت بووە بە ھەڵەت بووە بە ھەڵە. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ‏٠٧:٢٦، ١٥ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]]: منیش ھەر وەک تۆم بیر دەکردەوە دوایی زانیم وا نییە و ھەڵفریواوم. لە پاڵەویدا وشەی ''ھەلەگ'' ھەبووە کە لە کوردیدا بووەتە ''ھەڵە'' (ئەمەیش [https://t.me/YaddashtQaemmaqami/53 سەرچاوە]کەی). :لە دینکردی پێنجەمدا وشەی halak-kirdagār ھاتووە کە «بیھودەکار» مانا کراوەتەوە دەی ئەمە ھەر ''ھەرزەکار''-ی کوردییە (''ھەرزەکار'' لە ئەسڵدا یانی کەسێک کە کاری ھەرزە (بیھودە) دەکا دوایی بووەتە تازەلاو وەک چۆن دەڵێن ''جحێڵ ''یانی نەزان). دیارە ''ھەزرە ''و ''ھەڵە ''ھەر یەک شتن. [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٩:٥٦، ١٥ی ئایاری ٢٠٢٢ (UTC) == Togg on Sorani Kurdish Wikipedia == @[[بەکارھێنەر:Calak|Calak]] Hi, please can you create an article for new Turkish car manufacturer Togg on Sorani Kurdish Wikipedia as I would like to see it on this Wiki, but I don't understand this language and I can't find a translator for it to create myself. Thanks [[بەکارھێنەر:ARDITGILA|ARDITGILA]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:ARDITGILA|لێدوان]]) ‏١٧:٢٥، ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == سلاو == سلاو بةريزم تكاية ئةم وتارةى دام ناوة هي مامؤستاكةمة بؤجي زياننامةكةى ئةسرنةوة لةعةري و كوردي مةسةلة جي ية تكاية وةلام سوباس [[بەکارھێنەر:Ahmad9823|Ahmad9823]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ahmad9823|لێدوان]]) ‏١٨:١١، ٨ی نیسانی ٢٠٢٣ (UTC) == Need your input on a policy impacting gadgets and UserJS == <div lang="en" dir="ltr" class="mw-content-ltr"> Dear interface administrator, This is Samuel from the Security team and I hope my message finds you well. There is an [[m:Talk:Third-party resources policy|ongoing discussion]] on a proposed policy governing the use of external resources in gadgets and UserJS. The proposed [[m:Special:MyLanguage/Third-party resources policy|Third-party resources policy]] aims at making the UserJS and Gadgets landscape a bit safer by encouraging best practices around external resources. After an initial non-public conversation with a small number of interface admins and staff, we've launched a much larger, public consultation to get a wider pool of feedback for improving the policy proposal. Based on the ideas received so far, the proposed policy now includes some of the risks related to user scripts and gadgets loading third-party resources, best practices for gadgets and UserJS developers, and exemptions requirements such as code transparency and inspectability. As an interface administrator, your feedback and suggestions are warmly welcome until July 17, 2023 on the [[m:Talk:Third-party resources policy|policy talk page]]. Have a great day!</div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[m:User:Samuel (WMF)|Samuel (WMF)]], on behalf of the Foundation's Security team</bdi> ‏٢٣:٠٢، ٧ی تەممووزی ٢٠٢٣ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Samuel (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Samuel_(WMF)/IAdmins_MassMessage_list_1&oldid=25272788 --> == پرسیار == سڵاو بەڕێز چالاک هیوادارم باش بیت، چەند پرسیارێکم هەیە لێتان.١- من دەمھەوێ وتارێک لەبارەی کەسایەتیکەو درووست کەم کە سەییدە نابێ وشەی سەیید بنووسم یان دەتوانم؟ ٢- کاتێک دەگەیین بە ناوێک کە گیرەی هەیە یەکێک لە پیتەکانی ئێمە چیپکەین؟ ئایا دووجار بینووسین یا نە؟ بۆ نموونە سەجادی بنووسین یا سەججادی؟ ٣- یان لە بواری ڕێنووسەو ساڵەح درووستە یان ساڵح؟ ٤- بێھرووز یان بێرووز؟ ٥- بارام یان بەھرام؟ سپاس [[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|DK2]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|لێدوان]]) ‏٠٨:٣٢، ٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]]: سڵاوت لێ بێت. 1. بەڵێ نابێ بنووسی سەید. 2. لەڕاستیدا لەسەر ئەمە ھێشتا ڕێک نەکەوتووین بەڵام کوردی گیرەی نییە و باشترە نەنووسرێ. 3 و 4 و 5. لەسەر ئەمانەش ڕێک نەکەوتووین. دیارە بە کوردی بەھرام دەبێتە بارام. خۆم دەڵێم ساڵح جا نازانم ساڵەح باوترە یان ساڵح. سپاس. [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏١١:٢٧، ٥ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) :: سپاس بەڕێز چالاک، هەندێک کەس بە وشەی سەید دەناسین و ئەگەر نەڵێین سەید لەوانەیە نەزانین مەبەست لە کێیە. بۆ نموونە [[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی]] یان [[سەید ڕەزا]] و هتد، بۆ ئەوان چیپکەین؟ هەروا بمێنن یان سەید لابەم لەبەرناویان؟ (دەتوانین بۆ ئەو کەسانەی بە سەید ناسراون لە ناوی وتارەکا ئاماژەی پێ بکرێ؟). [[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|DK2]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|لێدوان]]) ‏٠٨:٥٧، ٦ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) :::@[[بەکارھێنەر:Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]]: بەڵێ وایە بەڕاستی ھەندێک ھەر وەک وتت بەو نازناوەوە ناسراون. بڕیاردان ھاسان نییە ھەمان کێشە لە ویکیی فارسیشدا ھەیە. من بوایەم دەستت لەمانە نەدەدا بەڵام ھەتا ڕێک نەکەوین ناکرێ بڕیار بدەین. [[بەکارھێنەر:Calak|<span style="color:blue">'''<span style="font-size:13px">چالاک</span>'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Calak|'''<span style="color:red">وتووێژ</span>''']]} ‏٠٦:٣٤، ١٤ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) ==[[:داڕێژە:شیعر١]] بۆ [[ویکیپیدیا:پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا|سڕینەوەی خێرا]] ھەڵبژێردرا == [[پەڕگە:Ambox warning pn.svg|48px|ڕاست|alt=|link=]] تاگێک لەسەر [[:داڕێژە:شیعر١]] داندراوە کە داوا دەکات کە بە خێرایی بسڕدرێتەوە لە ویکیپیدیا. ئەمە لەبەر ئەم ھۆکار(انە) کراوە: <blockquote>دووبارەی [[:داڕێژە:شیعر]]</blockquote> لەژێر [[ویکیپیدیا:پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا|پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا]]، ئەو پەڕانەی کە لەگەڵ چەند پێوەرێکی دیاریکراودا یەکدەگرن لەوانەیە بسڕدرێنەوە. ئەگەر پێت وایە ئەم پەڕەیە نابێت بسڕدرێتەوە لەبەر ئەم ھۆکارە، لەوانەیە '''پێویست بکات ناڕەزایی دەرببڕیت''' [[:داڕێژە:شیعر١|بە سەردانکردنی پەڕەکە]] و کرتەکردن لەسەر ئەو دوگمەیەی کە دەڵێت «دەربڕینی ناڕەزایەتی بەرامبەر بە سڕینەوە» کە ھەلێکت پێ دەدات بۆ ڕوونکردنەوە کە بۆچی نابێت پەڕەکە بسڕدرێتەوە. بەھەرحاڵ، ئاگاداربە کە ھەرکاتێک پەڕەیەک تاگی سڕینەوەی خێرای لێ درا، لەوانەیە بەبێ دواخستن بسڕدرێتەوە. تکایە خۆت تاگی سڕینەوە لە پەڕەکە لامەبە. سەیری [[ویکیپیدیا:سیاسەتەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکان و ڕێساکان]] بکە تاکوو لە داھاتوودا ئەمە ڕوونەداتەوە. ئەگەر پەڕەکە سڕدراوەتەوە، و دەتەوێت بھێندرێتەوە بۆ باشترکردنەوەی، تکایە پەیوەندی ببەستە لەگەڵ {{Querylink|Special:Log|qs=type=delete&page=%D8%AF%D8%A7%DA%95%DB%8E%DA%98%DB%95%3A%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D8%B1%D9%A1|بەڕێوەبەرێکی سڕینەوە}}، ئەگەر لە پێشوودا ئەمەت ئەنجام داوە، تکایە چاوەڕێی وەڵام بە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٣:٠٣، ١٣ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) == کیبورد == سلاو کاک مه یی کیبورد کوردی توام ارای ناو موبایل اندروید [[بەکارھێنەر:Moob Ali|Moob Ali]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Moob Ali|لێدوان]]) ‏١٦:٤٧، ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == KiranBOT == سڵاو. KiranBOT وەک بۆتی جیهانی پەسەند کراوە، بەڵام کاتێک هەوڵ دەدەم دەستکاری ckbwiki بکەم، بەردەوام abuse-filter دەستپێدەکات. ئایا دەتوانرێت لە ناوخۆشدا ئاڵای بۆتێک بە [[User:KiranBOT]] بدرێت؟ هەروەها pingکردن [[User:Sakura emad]]. [[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Usernamekiran|لێدوان]]) ٠٦:٢٩، ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) [[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Usernamekiran|لێدوان]]) ٠٦:٢٩، ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)Hello. KiranBOT is approved as global bot, but when I am trying to edit ckbwiki, it keeps triggering abuse-filter. Is it possible to grant KiranBOT a bot flag locally as well? Also pinging [[User:Sakura emad]] :hello @[[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] and welcome, it seems the bot was trying to remove images or adding nonstandard letters to the articles, anyway, i've granted Autopatroller Rights, [[بەکارھێنەر:Sakura emad|—— 🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ١٢:٠١، ١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) :: ::: Discussion is ongoing at [[User talk:Sakura emad]]. [[بەکارھێنەر:Usernamekiran|Usernamekiran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Usernamekiran|لێدوان]]) ١٩:٥٦، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) rk4j5g1doghokv8wwrmx7g8pm0bwxg1 0 212068 1454563 1388128 2025-06-19T09:20:08Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454563 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition|tourney_name=AFC Asian Cup|year=2007|other_titles={{ubl|Piala Asia 2007|เอเชียนคัพ 2550|Cúp bóng đá châu Á 2007}}|image=2007 Asian Cup Logo.svg|size=300px|caption=|country=Indonesia|country2=Malaysia|country3=Thailand|country4=Vietnam|dates=7–29ی تەممووز|num_teams=16|confederations=1|venues=8|cities=7|champion=IRQ|champion-flagvar=2004|count=1|second=KSA|third=KOR|third-flagvar=1997|fourth=JPN|matches=32|goals=84|attendance=724222|top_scorer={{flagicon|IRQ|2004}} [[یوونس مەحموود]]<br />{{flagicon|JPN}} [[ناوھیرۆتۆ تاکاھارا]]<br />{{flagicon|KSA}} [[یاسر قەحتانی]]<br />(٤ گۆڵ)|player={{flagicon|IRQ|2004}} [[یوونس مەحموود]]|goalkeeper={{flagicon|IRQ|2004}} [[نور سەبری]]|fair_play={{fb|JPN}}|prevseason=[[جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٠٤|٢٠٠٤]]|nextseason=[[ جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠١١|٢٠١١]]}}'''جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٠٧''' وەشانی چواردەیەمی [[جامی نەتەوەکانی ئاسیا]]بوو بوو لەماوەی ٧ی تەممووزی ٢٠٠٧ تاوەکو ٢٩ی تەممووزی ٢٠٠٧ لە چوار وڵات میوانداری کرا کە بریتیبوون لە ھەریەک لە [[تایلەند|تایلاند]] و [[ڤیێتنام|ڤێتنام]] و [[مالیزیا]] و [[ئیندۆنیزیا]] کە تێیدا [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|ھەڵبژاردەی نیشتیمانی عێراق]] توانی ببێتە پاڵەوانی وەشانەکە بۆ یەکەمجار لە مێژوویدا بە بردنەوەی لە [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|ھەڵبژاردەی سعوودیە]] لە یاریی کۆتایی بە ئەنجامی (١–٠).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=When Iraq scripted a fairy tale in 2007|ناونیشان=https://www.the-afc.com/en/national/afc_asian_cup/news/when_iraq_scripted_a_fairy_tale_in_2007.html|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=the-AFC|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=AFC Asian Cup 2007 - Groups & Matchdays|ناونیشان=https://www.transfermarkt.com/asienmeisterschaft-2007/gesamtspielplan/pokalwettbewerb/AM07/saison_id/2007|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.transfermarkt.com|زمان=en}}</ref>بەدەستهێنانی نازناوەکە لەلایەن عێراقەوە بە یەکێک لە ڕووداوە گرینگە وەرزشییەکانی ئەم وڵاتە دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=When Iraq scripted a fairy tale in 2007|ناونیشان=https://www.the-afc.com/en/national/afc_asian_cup/news/when_iraq_scripted_a_fairy_tale_in_2007.html|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=the-AFC|زمان=en}}</ref> == دەستنیشانکردنی میواندار == سەرۆکی یەکێتی تۆپی پێی ئاسیای ئەوکا<nowiki/>ت مح<nowiki/>ەمەد بن ھەمام پێشنیازی کرد کە چوار وڵات میوانداری جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٠٧ بکات، ھەرچەندە پاش ئەوە دانی بەوە دانا کە بڕیارەکەیان ھەڵەبووە بەھۆی ھۆکاری دارایی و لۆجیستی لە مەڕ ڕیێکخستنی ئەم پاڵەوانێتییە لە چوار وڵات. لە حوزەیرانی ٢٠٠٥ یەکێتی تۆپی پێی ئاسیا تایلەندی ئاگادارکردەوە کە یاریگاکانی تەواو بکات پێش ساڵی ٢٠٠٧ گەرنا مافی میوانداری لێ دەسەنرێتەوە و دەدرێ بە سەنگافورە. == شارە میواندارەکان == {| class="wikitable" |+ !{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} جاکرتا !{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} پالیمبانگ !{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} کوالالەمپور !{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} شاە عالەم |- |یاریگای گیلۆرا بۆنگ کارلۆ |یاریگای گیلۆرا سیروجایا |یاریگای نیشتیمانی، بووکێت جەلیل |یاریگای شاە عالەم |- |توانای یاریگای: ٨٨٬٠٨٣ |توانای یاریگا: ٤٠٬٠٠٠ |توانای یاریگا: ٨٧٬٤١١ |توانای یاریگا: ٦٩٬٩٣٢ |- |[[پەڕگە:BungKarno-indonoob.JPG|وێنۆک|یاریگای گیلۆرا بۆنگ کارلۆ]] |[[پەڕگە:Gelora Sriwijaya Stadium Tribune.jpg|وێنۆک|گیلۆرا سیروجایا]] |[[پەڕگە:National Stadium Bukit Jalil 2014 AFF Suzuki Cup final.jpg|وێنۆک|جەلیل بووکێتی نیشتیمانی]] |[[پەڕگە:Shah Alam Stadium (inside).jpg|وێنۆک|شاە عالەم]] |- | colspan="4" | [[پەڕگە:Sedes Copa Asia 2007-ar.svg|وێنۆک|نەخشەی شارە میواندارەکان]] |- !{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} بانکۆک !{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} بانکۆک !{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} ھانۆی !{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} شارئ ھۆ چی منە |- |یاریگای ڕاجامانگالا |یاریگای سوباچالاسی |یاریگای مای دینەی نیشتیمانی |یاریگای سوپا |- |توانای یاریگا: ٤٩٬٧٢٢ |توانای یاریگا: ١٩٬٧٩٣ |توانای یاریگا: ٤٠٬١٩٢ |توانای یاریگا: ٢٥٬٠٠٠ |- |[[پەڕگە:Rajamangala Stadium Panorama.jpg|وێنۆک|ڕاجامانگالا]] |[[پەڕگە:Suphachalasai 3116.JPG|وێنۆک|سوباچالاسی]] |[[پەڕگە:Khán đài B - Sân vận động Quốc gia Mỹ Đình.jpg|وێنۆک|مای دینەی نیشتیمانی]] |[[پەڕگە:HEC K-Pop Festival at Quan Khu 7 Stadium export.jpg|وێنۆک|یاریگای سوپا]] |} == پاڵاوتنەکان == لە ٢٢ی شوباتی ٢٠٠٦ پاڵاوتنەکانی گەیشتن بە جامی نەتەوەکانی جامی ئاسیای ٢٠٠٧ دەستیپێکرد و لە ١٥ی تشرینی دووەمی ھەمان ساڵ بەکۆتا ھات و ژاپۆنی پاڵەوانی وەشانی ڕابڕدوو ناچارکرا بەشداریبکات لە پاڵاوتنەکان بەھۆی سەرکەوتنی چوار وڵاتی میواندار ڕاستەوخۆ بۆ کۆتایییەکانی جامی ئاسیا ھەروەھا بڕیاردرا خاوەن سێ پلەی یەکەمی وەشانەکە ڕاستەوخۆ بەبێ پاڵاوتن سەرکەون بۆ جامی ئاسیای ٢٠١١ لە قەتەر، سیستەمی پاڵاوتنەکە بەبەشداری ٢٤ ھەڵبژاردە دابەشکران بۆ ٦ کۆمەڵە خاوەنی دوو یەکەمی کۆمەڵە ڕاستەوخۆ سەردەکەون بۆ کۆتایییەکان. لیستی ھەڵبژاردە سەرکەوتووەکان:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=كووورة: الموقع العربي الرياضي الأول|ناونیشان=https://www.kooora.com/?c=1158|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=www.kooora.com|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئازاری ٢٠١٤|archive-url=https://web.archive.org/web/20140310160514/http://www.kooora.com/?c=1158|url-status=dead}}</ref> {| class="wikitable sortable" |+ !وڵات !شێوازی سەرکەوتن !مێژووی سەرکەوتن !ئەو وەشانانەی کە پێشتر بەشداریکردووە |- |{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیندۆنیزیا|ئیندۆنیزیا]] | rowspan="4" |٧ی ئابی ٢٠٠٤ | rowspan="4" |میواندار |٣ جار (١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی مالیزیا|مالیزیا]] |٢ جار (١٩٧٦، ١٩٨٠) |- |{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی تایلەند|تایلەند]] |٥ جار (١٩٧٢، ١٩٩٢، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |٢ جار (١٩٥٦، ١٩٦٠) |- |{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|ئوسترالیا]] |کۆمەڵەی D یەکەم |١٦ی ئابی ٢٠٠٦ |٠ جار (یەکەمجارە) |- |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |کۆمەڵەی A یەکەم |٦ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ |٥ جار (١٩٨٨، ١٩٩٢، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ئاڵا|قەتەر}} |کۆمەڵەی F یەکەم |٦ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ |٦ جار (١٩٨٠، ١٩٨٤، ١٩٨٨، ١٩٩٢، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|عەرەبستانی سعوودی]] |کۆمەڵەی A دووەم |٦ی ئەیلوولی ٢٠٠٦ |٦ جار (١٩٨٤، ١٩٨٨، ١٩٩٢، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] |کۆمەڵەی B یەکەم |١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦<ref name="kooora.com">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=كووورة: الموقع العربي الرياضي الأول|ناونیشان=https://www.kooora.com/?n=0&o=n|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=www.kooora.com}}</ref> |١٠ جار (١٩٦٨، ١٩٧٢، ١٩٧٦، ١٩٨٠، ١٩٨٤، ١٩٨٨، ١٩٩٢، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |کۆمەڵەی B دووەم |١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ |١٠ جار (١٩٥٦، ١٩٦٠، ١٩٦٤، ١٩٧٢، ١٩٨٠، ١٩٨٤، ١٩٨٨، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان]] |کۆمەڵەی C یەکەم |١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ |٦ جار (١٩٨٠، ١٩٨٤، ١٩٨٨، ١٩٩٢، ١٩٩٦، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|عومان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عومان|عومان]] |کۆمەڵەی C دووەم |١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦<ref name="kooora.com"/> |١ جار (٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] |کۆمەڵەی E یەکەم |١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ |٥ جار (١٩٧٢، ١٩٧٦، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|چین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چین|چین]] |کۆمەڵەی E دووەم |١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ |٨ جار (١٩٧٦، ١٩٨٠، ١٩٨٤، ١٩٨٨، ١٩٩٢، ١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|بەحرەین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەحرەین|بەحرەین]] |کۆمەڵەی D دووەم |١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦<ref name="kooora.com"/> |٢ جار (١٩٨٨، ٢٠٠٤) |- |{{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] |کۆمەڵەی F دووەم |١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦<ref name="kooora.com"/> |٣ جار (١٩٩٦، ٢٠٠٠، ٢٠٠٤) |} [[پەڕگە:2007 AFC Asian Cup countries.PNG|وێنۆک|وڵاتە بەشداربووەکان]] == پۆلێنکردنی تیپە بەشداربووەکان == بەپێی دوایین پۆلێنبەندی فیفا لە ١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦ ئاستی تیپەکان دابەشکرا بۆ ئەنجامدامی تیروپشک و وڵاتە میواندارەکان کرانە ئاستی یەکەم: {| class="wikitable" |+ !ئاستی یەکەم !ئاستی دووەم !ئاستی سێیەم !ئاستی چوارەم |- |{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیندۆنیزیا|ئیندۆنیزیا]] {{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی مالیزیا|مالیزیا]] {{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی تایلەند|تایلەند]] {{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |{{ھێمای ئاڵا|چین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چین|چین]] {{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] {{ھێمای ئاڵا|بەحرەین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەحرەین|بەحرەین]] {{ھێمای ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان]] |{{ئاڵا|قەتەر}}{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|عەرەبستانی سعوودی]] {{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] {{ھێمای ئاڵا|عومان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عومان|عومان]] |{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|ئوسترالیا]] {{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] {{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] {{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |} == پاڵەوانێتییەکە == === قۆناغی کۆمەڵەکان === ==== کۆمەڵەی ئەی ==== ===== ڕیزبەندی کۆتایی ===== {| class="wikitable" |+ !ر !ھەڵبژاردە !یاری !بردنەوە !یەکسان !دۆڕان !گ ک !گ ل !ج !خاڵ !تێبینی |- |١ |[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}}]][[پەڕگە:Flag_of_Iraq.svg|link=عێراق|alt=عێراق|class=mw-file-element|22x22پیکسڵ]] عێراق |٣ |١ |٢ |٠ |٤ |١ | +٣ |٥ | rowspan="2" |سەرکەوت بۆ قۆناغی ٨ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|ئوسترالیا]] |٣ |١ |١ |١ |٦ |٤ | +٢ |٤ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی تایلەند|تایلەند]] |٣ |١ |١ |١ |٣ |٥ | -٢ |٤ | rowspan="2" | |- |٤ |{{ھێمای ئاڵا|عومان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عومان|عومان]] |٣ |٠ |٢ |١ |٢ |٤ | -٢ |٢ |} ===== یارییەکانی کۆمەڵە ===== {| class="wikitable" |+ !جەولە !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی تایلەند|تایلەند]] |١–١ |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] |راجامانگالا |٣٠٬٠٠٠ |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|ئوسترالیا]] |١–١ |{{ھێمای ئاڵا|عومان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عومان|عومان]] |راجامانگالا |٥٬٠٠٠ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|عومان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عومان|عومان]] |٠–٢ |{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی تایلەند|تایلەند]] |راجامانگالا |١٩٬٠٠٠ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] |٣–١ |[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}}]][[پەڕگە:Flag_of_Australia.svg|link=ئوسترالیا|alt=ئوسترالیا|class=mw-file-element|22x22پیکسڵ]] ئوسترالیا |راجامانگالا |٦٬٠٠٠ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|تایلەند}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی تایلەند|تایلەند]] |٠–٤ |{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|ئوسترالیا]] |راجامانگالا |٤٦٬٠٠٠ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|عومان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عومان|عومان]] |٠–٠ |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] |یاریگای سوباچالاسی |٥٠٠ |} [[پەڕگە:Asian Cup Australia-Iraq I.jpg|وێنۆک|یاریی عێراق و ئوسترالیا.]] [[پەڕگە:Asian Cup Thailand-Oman.jpg|وێنۆک|یاریی عومان و تایلەند]] [[پەڕگە:Asian Cup Australia-Oman I.jpg|وێنۆک|بانکۆک - یاریی عومان و ئوسترالیا.]] ==== کۆمەڵەی بی ==== ===== ڕیزبەندی کۆتایی ===== {| class="wikitable" !ر !ھەڵبژاردە !یاری !بردنەوە !یەکسان !دۆڕان !گ ک !گ ل !ج !خاڵ !تێبینی |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |٣ |٢ |١ |٠ |٨ |٣ | +٥ |٧ | rowspan="2" |سەرکەوت بۆ قۆناغی ٨ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |٣ |١ |١ |١ |٤ |٥ | -١ |٤ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|ئیمارات]] |٣ |١ |٠ |٢ |٣ |٦ | -٣ |٣ | rowspan="2" | |- |٤ |{{ئاڵا|قەتەر}} |٣ |٠ |٢ |١ |٣ |٤ | -١ |٢ |} ===== یارییەکانی کۆمەڵە ===== {| class="wikitable" !جەولە !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |٢–٠ |{{ھێمای ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|ئیمارات]] |مای دینەی نیشتیمانی |٣٩٬٤٥٠ |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |١–١ |{{ئاڵا|قەتەر}} |مای دینەی نیشتیمانی |٥٬٠٠٠ |- |٢ |{{ئاڵا|قەتەر}} |١–١ |{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |مای دینەی نیشتیمانی |٤٠٬٠٠٠ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|ئیمارات]] |١–٣ |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |مای دینەی نیشتیمانی |٥٬٠٠٠ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |١–٤ |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |مای دینەی نیشتیمانی |٤٠٬٠٠٠ |- |٣ |{{ئاڵا|قەتەر}} |١–٢ |{{ھێمای ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}}[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|ئیمارات]] |یاریگای سوپا |٤٬٠٠٠ |} ==== کۆمەڵەی سی ==== ==== ڕیزبەندی کۆتایی کۆمەڵە ==== {| class="wikitable" !ر !ھەڵبژاردە !یاری !بردنەوە !یەکسان !دۆڕان !گ ک !گ ل !ج !خاڵ !تێبینی |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] |٣ |٢ |١ |٠ |٦ |٣ | +٣ |٧ | rowspan="2" |سەرکەوت بۆ قۆناغی ٨ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] |٣ |٢ |٠ |١ |٩ |٢ | +٧ |٦ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|چین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چین|چین]] |٣ |١ |١ |١ |٧ |٦ | +١ |٤ | rowspan="2" | |- |٤ |{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی مالیزیا|مالیزیا]] |٣ |٠ |٠ |٣ |١ |١٢ | -١١ |٠ |} ===== یارییەکانی کۆمەڵە ===== {| class="wikitable" !جەولە !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی مالیزیا|مالیزیا]] |١–٥ |{{ھێمای ئاڵا|چین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چین|چین]] |جەلیل بووکێت |٢١٬١٥٥ |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] |٢–١ |{{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] |جەلیل بووکێت |١٬٨٦٣ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] |٥–٠ |{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی مالیزیا|مالیزیا]] |جەلیل بووکێت |٧٬١٣٧ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|چین}} [[چین]] |٢–٢ |{{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] |جەلیل بووکێت |٥٬٩٣٨ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|مالیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی مالیزیا|مالیزیا]] |٠–٢ |{{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] |جەلیل بووکێت |٤٬٥٢٠ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|چین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی چین|چین]] |٠–٣ |{{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] |شاە عالەم | |} ==== گرووپی دی ==== ===== ڕیزبەندی کۆتایی کۆمەڵە ===== {| class="wikitable" !ر !ھەڵبژاردە !یاری !بردنەوە !یەکسان !دۆڕان !گ ک !گ ل !ج !خاڵ !تێبینی |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |٣ |٢ |١ |٠ |٧ |٢ | +٥ |٧ | rowspan="2" |سەرکەوت بۆ قۆناغی ٨ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |٣ |١ |١ |١ |٣ |٣ | ٠ |٤ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیندۆنیزیا|ئیندۆنیزیا]] |٣ |١ |٠ |٢ |٣ |٤ | -١ |٣ | rowspan="2" | |- |٤ |{{ھێمای ئاڵا|بەحرەین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەحرەین|بەحرەین]] |٣ |١ |٠ |٢ |٣ |٧ | -٤ |٣ |} ===== یارییەکان ===== {| class="wikitable" !جەولە !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیندۆنیزیا|ئیندۆنیزیا]] |٢–١ |{{ھێمای ئاڵا|بەحرەین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەحرەین|بەحرەین]] |گیلۆرا بوۆن کارنۆ |٦٠٬٠٠٠ |- |١ |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |١–١ |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |گیلۆرا بوۆن کارنۆ |١٥٬٠٠٠ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|بەحرەین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەحرەین|بەحرەین]] |٢–١ |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |گیلۆرا بوۆن کارنۆ |٩٬٠٠٠ |- |٢ |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |٢–١ |{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} [[ئیندۆنیزیا]] |گیلۆرا بوۆن کارنۆ |٨٨٬٠٠٠ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|ئیندۆنیزیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیندۆنیزیا|ئیندۆنیزیا]] |٠–١ |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |گیلۆرا بوۆن کارنۆ |٨٨٬٠٠٠ |- |٣ |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |٤–٠ |{{ھێمای ئاڵا|بەحرەین}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی بەحرەین|بەحرەین]] |گیلۆرا سیروجایا |٥٠٠ |} === قۆناغی چارەکی کۆتایی === {| class="wikitable" !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] |٢–٠ |{{ھێمای ئاڵا|ڤیێتنام}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ڤیێتنام|ڤیێتنام]] |ڕاجامانگالا |٩٬٧٢٠ |- |{{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئێران|ئێران]] |٠–٠ |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |جەلیل بووکێت |٨٬٦٢٩ |- | colspan="5" |[[کۆریای باشوور]] بە لێدانی یەکلایی کەرەوە ٤–٢ بردییەوە. |- |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |١–١ |{{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئوسترالیا|ئوسترالیا]] |مای دینەی نیشتیمانی |٢٥٬٠٠٠ |- | colspan="5" |[[ژاپۆن]] بە لیدانی یەکلایی کەرەوە ٤–٣ بردییەوە. |- |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |٢–١ |{{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئۆزبەکستان|ئۆزبەکستان]] |گیلۆرا بۆن کارنۆ |١٢٬٠٠٠ |} === نیوەی کۆتایی === {| class="wikitable" !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] |٠–٠ |{{ھێمای ئاڵا|کۆریای باشوور}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی کۆریای باشوور|کۆریای باشوور]] |جەلیل بووکێت، کوالالەمپۆر |١٢٬٥٠٠ |- | colspan="5" |[[عێراق]] بە لێدانی یەکلایی کەرەوە ٤–٣ سەرکەوت و خۆی گەیاندی فایناڵ |- |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ژاپۆن|ژاپۆن]] |٢–٣ |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |مای دینە، ھانۆی |١٠٬٠٠٠ |} === کۆتایی === {| class="wikitable" !تیپ ١ !ئەنجام !تیپ ٢ !یاریگا !ژمارەی ئامادەبووان |- |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[عێراق]] |١–٠ |{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[عەرەبستانی سعوودی|سعوودیە]] |گیلۆرا بۆن کارنۆ، جاکرتا |٦٠٫٠٠٠ |- | colspan="5" |٧١، [[یوونس مەحموود]] |} [[پەڕگە:BungKarno-indonoob.JPG|وێنۆک|یاریگای گیلۆرا بۆن کارنۆ]] == براوە == {| class="wikitable" |+ ![[پەڕگە:Flag of Iraq (2004–2008).svg|وێنۆک|[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی عێراق|عێراق]] پاڵەوانی جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٠٧]] |} == خەڵاتەکان == {| class="wikitable" |+ !گۆلکاری پاڵەوانێتییەکە !باشترین یاریزانی پاڵەوانێتییەکە !خەڵاتی یاری پاک |- |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[یونس مەحموود]] {{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ناوھیرۆتۆ تاکاھارا]]{{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[یاسر قەحتانی]] |{{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[یونس مەحموود]] |{{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ژاپۆن]] |} == گۆڵکارەکان == {| | valign="top" |٤ گۆڵ {{ھێمای ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} [[یوونس مەحموود|یونس مەحموود]] {{ھێمای ئاڵا|ژاپۆن}} [[ناوھیرۆتۆ تاکاھارا]] {{ھێمای ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} [[یاسر قەحتانی]] ٣ گۆڵ {{ھێمای ئاڵا|ئوسترالیا}} [[مارک ڤیدۆکا]] {{ھێمای ئاڵا|ئۆزبەکستان}} [[ماکسیم شکاتسیخ]] {{ھێمای ئاڵا|قەتەر}} [[سباستیان سووریا]] |} == کاردانەوەکان == ھەڵبژاردەی عێراق بۆ یەکەمجار لە مێژوویدا بووە پاڵەوانی جامی نەتەوەکانی ئاسیا توانی لە زلھێزەکانی ئاسیا بباتەوە وەکو سعوودیە و کۆریای باشوور و ئوسترالیا، پێش دەستپێکردنی پاڵەوانێتییەکە ھەڵبژاردەی عێراق بەھیچ شێوەیەک پاڵێوراو نەبوو بۆ بەدەستھێنانی نازناوەکە و تەنانەت پاڵێوراویش نەبوو کە بگاتە نیوەی کۆتایی پاڵەوانێتییەکە بەھۆی ئەو دۆخە خراپەی بەرۆکی عێراقی گرتبوو دوای ڕووداوەکانی ٢٠٠٣ و داگیرکردنی وڵاتەکە لەلایەن ئەمریکاوە ھەروەھا دروستبوونی شەری تائیفی لە ساڵانی ٢٠٠٦و٢٠٠٧ لەو وڵاتە لە نێوان شیعە و سووننە ھەروەھا ھەڵبژاردەی عێراق تەواوی یارییەکانی لە دەرەوەی وڵات ئەنجامدا بە تایبەت لە وڵاتەکانی ئیمارات و قەتەر و ئوردن، ئەمە جگە لە لاوازی پشتگیری دارایی ھەڵبژاردەی عێراق و بێسەرووبەری خولی عێراق بەھیچ شێوەیەک عێراقی ناکردە پاڵێوراو بۆ بەدەستھێنانی نازناوەکە بە تایبەت لەھەمبەر بوونی ھەڵبژاردەی وەکو ژاپۆنی ھەڵگری نازناوی وەشانی پێشوو و ھەڵبژاردەی کۆریای باشوور خاوەنی زۆرترین گەیشتن بە مۆندیال لە مێژووی ئاسیا و پێنج جار گەیشتووەتە یاریی کۆتایی ھەروەھا ھەڵبژاردەی سعوودیە کە سێجار نازناوەکەی بردووە و پێنج جار گەیشتووەتە یاریی کۆتایی و ھەڵبژاردەی ئێران کە ئەویش بەھەمان شێوە سێجار بووەتە پاڵەوانی نازناوەکە و ھەڵبژاردەی ئوسترالیا کەیەکەمجار بوو بەشداری بکات لە پاڵەوانێتییەکە دوای ئەوەی بووە ئەندام لە یەکێتی تۆپی پێی ئاسیا و بەشداریی لە مۆندیالی ٢٠٠٦ی ساڵی پێشووی کردبوو لە پاڵ ئەم ھەموو فاکتەرانە ھەڵبژاردەی عێراق بە ھیچ شێوەیەک پاڵێوراوی بردنی نازناوەکە نەبوو، لەگەڵ ئەمانەش یەکێتی تۆپی پێی عێڕاق لە ئایاری ٢٠٠٧ بۆماوەی تەنھا دوو مانگ گرێبەستی لەگەڵ ڕاھێنەری یانەی تائی سعوودی واژووکرد کە ئەویش ڤیێرای بەرازیلی بوو کە ڕاھێنەرێکی ناسراوو نەبوو ھەڵبژاردەکە پێش ئەمە پلەی دووەمی جامی ڕۆژاوای ئاسیای بەدەستھێنا دوای دۆرانی بەرامبەر ئێران لە یاریی کۆتایی ھەروەھا پێش دەستپێکردنی پاڵەوانێتییەکە عێراق ٠–٢ بە ئۆزبەکستان و ٠–٣ بە کۆریای باشوور دۆرابوو لە یاریی دۆستانەی ئامادەکاری. لە یاریی کردنەوەی پاڵەوانێتییەکە ھەڵبژاردەی عێراق ١–١ بەرامبەر تایلاندی خاوەن یاریگا یەکسان بوو پاشان لە جەولەی دووەم ڕووبەرووی ئوسترالیا بوەوە بە گۆڵی نەشئەت ئەکرەم و ھەوار مەلا محەممەد و مەھدی کەریم توانیان ٣–١ سەرکەون بەسەر ھەڵبژاردەی کانگارۆ کە ئەم یارییە بووە خاڵی وەچەرخان و پاشان لە یاریی سێیەم ٠–٠ یەکسان بوون لەگەڵ ھەڵبژاردەی عومان و عێراق بە یەکەمی کۆمەڵەکەی سەرکەوت کەوتە بەرامبەر ڤیێتنام دووەمی کۆمەڵەی دووەم و عێراق بە دوو گۆڵی یونس مەحموود کۆتایی بە سەرکێشی ڤیێتنامییەکان ھێنا لە پاڵەوانێتییەکە، دواتر کەوتە بەرامبەر ھەڵبژاردەی کۆریای باشوور کە ئەویش لای خۆیەوە ھەڵبژاردەی ئێرانی دەرکردبوو دوای پێشکەشکردنی ئاستێکی بەرز لەلایەن ھەردوو ھەڵبژاردە یاریی چووە گێمی زیادکراو پاشان لێدا یەکلاییکەرەوەکان کە یاریزانانی عێراق سەرکەوتووبون لە جێبەجێکردنیدا ھەروەھا گۆڵچی نووڕ سەبری سەرکەوتووبوو لە گەڕاندنەوەی لێدانی سزای ھەڵبژاردەی کۆریا بەمشێوەیە ھەڵبژاردەی عێراق بۆ یەکەمجار گەیشتە یاریی کۆتایی جامی نەتەوەکانی ئاسیا، لەکاتی ئاھەنگگێران و خۆشی دەربڕین بۆ سەرکەوتنی شێرەکانی ڕافیدەین بۆ یاریی کۆتایی لە ناو ئاپۆرای ھاندەران لە بەغدا تەقینەوەیەکی گەورە ڕوویدا<ref name="ReferenceA">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=كووورة: الموقع العربي الرياضي الأول|ناونیشان=https://www.kooora.com/?n=0&o=n|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=www.kooora.com}}</ref> و زیاتر لە ١٦ کەس بوونە قوربانی و ٥٧ کەس برینداربوون بۆیە لە یاریی کۆتایی ھەڵبژاردەی عێراق شریتی ڕەشیان لە قۆڵیان بەستیبوو. لە یاریی کۆتایی ھەڵبژاردەی عێراق ڕووبەرووی ھەڵبژاردەی سعوودیە بوەوە لە جاکرتای پایتەختی ئیندۆنیزیا بە ئامادەبوونی ٦٠٬٠٠٠ ھاندەر دوای پێشکەشکردنی ئاستێکی بەرز لە دەقیقەی ٧١ی یارییەکە بە ئۆڤەرێکی ھەوار مەلا محەممەد کوری کوردستان و لێدانیکی سەری یونس مەحموود کوری کەرکووک ھەڵبژاردەی عێراق توانی ببێتە پاڵەوانی جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٠٧<ref name="ReferenceA"/> کە لە چوار وڵات بەڕیوەچوو. و دوای ئەوە ھەڵبژاردەی عێراق ڕاستەوخۆ بەبێ پاڵاوتن گەیشتە جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠١١ لە قەتەر ھەروەھا سەرکەوت بۆ جامی کیشوەرەکانی ٢٠٠٩ لە ئەفریقیای باشوور، دوای بردنەوەکە ڕاستەوخۆ خۆشی و ئاھەنگ لە تەواوی عێراق و کوردستان دەستیپێکرد بەوبۆنەیەوە و ھەروەھا لەلایەن ڕەوەندی عێراقی لە دەرەوەی وڵات. بەھۆی نالەباریی دۆخی عێراق یاریزانانی ھەڵبژاردەی عێراق لە دوبەی ئیمارات و عەمانی ئوردن ئاھەنگی سەرکەوتنیان گێرا و لەلایەن سەرۆک وەزیرانی ئیمارات و حاکمی دووبەی [[محەممەد کوڕی ڕاشد]] ھەر یاریزانێ بڕی ٢٠٠ ھەزار دۆلاری بۆیان کردە خەیاڵ<ref>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=فارق كبير/ رحيمة يكشف قيمة هدية الامارات والعراق بعد انجاز كأس اسيا 2007|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=jFW6Qlnf5Zw|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠٢٢}}</ref> پاشان گەڕانەوە بەغداد و لەلایەن سەرۆک کۆماری عێراق [[جەلال تاڵەبانی]] خەڵاتکران پێشوازیان لێکرا و بڕی ١٠ ھەزار دۆلاریان بە خەڵات دایە یاریزانەکان.<ref name="ReferenceA"/> بەدەستھێنانی ئەم نازناوە لە تەواوی میدیا جیھانییەکان دەنگی دایەوە ھەروەھا چەندەھا خەڵات و ڕێزلینان بەخشرایە یاریزانەکان ئەم جیلەی ھەڵبژاردەی عێراق ھەمیشە بە زیندووی لە یادەوەری خەڵکی عێراق دەمێنێتەوە. [[پەڕگە:Iraq national football team wins Asia Cup (Edgeware Road) 3.jpg|وێنۆک|ئاھەنگگێرانی ڕەوەندی عێراقی لە دەرەوەی وڵات.]] == ئەلبوومی وێنەکان == [[پەڕگە:2007 AFC Asian Cup Welcome Banner.jpg|وێنۆک|بانەری بەخێرھاتن بۆ کردنەوەی جامی نەتەوەکانی ئاسیا]] [[پەڕگە:Asian Cup Opening Ceremony I.jpg|وێنۆک|ئاھەنگی کردنەوەی وەشانی چواردەیەمی جامی ئاسیا لە بانکۆک- تایلەند]] [[پەڕگە:Asian Cup Opening Ceremony II.jpg|وێنۆک|ئاھەنگی کردنەوەی جامی نەتەوەکانی ئاسیا لە بانکۆک.]] [[پەڕگە:Asian Cup 2007-Australia-Oman.jpg|وێنۆک|دەستپێکی یاریی عومان و ئوسترالیا.]] [[پەڕگە:Gelora Bung Karno Stadium, Asia Cup 2007.jpg|وێنۆک|ئامادەبوونی ٨٨ ھەزار ھاندەر لە یاریگای گیلۆرا بۆنگ کارنۆ، جاکرتا.]] {{سەرچاوەکان|٢}} {{Uncategorized|date=ئایار ٢٠٢٢}} {{تووڵی دەروازە|ئاسیا|تۆپی پێ|ڕۆژھەڵاتی ناوین|دەیەی ٢٠٠٠|تایلەند}} {{پۆلی کۆمنز|AFC Asian Cup 2007}} [[پۆل:جامی نەتەوەکانی ئاسیا بۆ تۆپی پێی ٢٠٠٧]] 6v2wio3ad4kh2zcdbkl6xutk4caiue5 0 214276 1454460 1119996 2025-06-18T21:53:26Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ١ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454460 wikitext text/x-wiki {{Infobox newspaper | name = ئاژانسی ھەواڵی کوردستان | logo = | owners = | staff = | foundation = ٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨ | language = کوردی، عەرەبی، تورکی، فارسی و ئینگلیزی | headquarters = [[باشووری کوردستان]]، [[ھەولێر]] | website = http://www.aknews.com/ }} '''ئاژانسی ھەواڵی کوردستان'''، بەکورتی '''ئاکنیوز''' ({{بە ئینگلیزی|Kurdistan News Agency, Aknews}}) [[ئاژانسی ھەواڵ|ھەواڵنێرییەکی]] کوردی بوو کە لەنێوان ساڵانی ٢٠٠٨ ھەتا ٢٠١٢ چالاک بوو. ئاکنیوز یەکەمین ھەواڵنێری لە باشووری کوردستان بوو کە بەدوای دامەزریانی [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] دامەزرا.<ref name="ئیکورد ۱">[https://ekurd.net/mismas/articles/misc2008/11/independentstate2543.htm ئیکورد: ''یەکەمین ئاژانسی ھەواڵی کوردستان لە ھەولێر بەڕێکەوت'' (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ٢١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220715131754/https://ekurd.net/mismas/articles/misc2008/11/independentstate2543.htm |date=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٢ }} سەردان لە ١٥ی تەممووزی ٢٠٢٢.</ref> [[دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس|دەزگای ئاراس]] دامەزرێنەر و [[بەدران ئەحمەد حەبیب]] بەرێوەبەر و سەرنووسەری ئاکنیوز بوو. ئەم ھەواڵنێرییە لە مانگئ ئەیلوولی ٢٠١٢دا بەھۆی کێشەی ئابوور داخرا.<ref name="ئیکورد ٢">[https://ekurd.net/mismas/articles/misc2012/9/state6528.htm ئیکورد: ''ئاژانسی ھەواڵی ئاکنیوزی کوردستانی عێراق بەھۆی سەنگینی باری دارایی داخرا'' (بە ئینگلیزی)، نووسراو لە ٣٠ی ئەیلوولی ٢٠١٢؛]{{بەستەری مردوو|url=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2012/9/state6528.htm |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }} سەردان لە ١٥ی تەممووزی ٢٠٢٢.</ref> == زمان == ئاژانسی ھەواڵی کوردستان (ئاکنیوز) ھەواڵەکانی خۆی بە زمانەکانی [[زمانی کوردی|کوردی]] ([[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و [[کوردیی باکووری|کرمانجی]])، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]، [[زمانی تورکی|تورکی]]، [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] بڵاو دەکرد.<ref name="ئیکورد ۱"/> == مێژوو == ئاژانسی ھەواڵی کوردستان لە ڕۆژی پێنجشەممە ٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨ لە ڕێوڕەسمێک بەئامادەبوونی [[نێچیرڤان بارزانی]] لە شاری [[ھەولێر]] دامەزرا و دەستی بە چالاکی کرد.<ref name="ئیکورد ۱"/> ئەم ھەواڵنێرییە لەلایەن [[دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس]] بەڕێکەوت و [[بەدران ئەحمەد حەبیب]] بەرپرسی دەزگای ئاراس سەرنووسەر و بەڕێوەبەری بوو.<ref name="ئیکورد ٢"/> ئاکنیوز نزیکەی ٤ ساڵ چالاکیی کرد و لە مانگی ئەیلوولی ٢٠١٢دا داخرا. بە وتەی [[بەدران ئەحمەد حەبیب]] کێشەی ئابوور و نەبوونی پارە ڕێگە بە بەردەوامکردنی چالاکییەکانی ھەواڵنێرییەکە نەداوە.<ref name="ئیکورد ٢"/> == ئەمانەش ببینە == * [[ئاژانسی نووچەی دیجلە]] * [[ئاژانسی ھەواڵی ھاوار]] * [[ئاژانسی ھەواڵی فرات]] * [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو]] * [[تۆڕی ھەواڵی کوردی]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20120626150620/http://www.aknews.com/en/ ئەرشیڤی ئاژانسی ھەواڵی کوردستان (ئاکنیوز)] {{ئاژانس و ماڵپەڕە ھەواڵنێرییە کوردییەکان}} {{ئاژانس و ماڵپەڕە ھەواڵنێرییەکانی عێراق}} [[پۆل:دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس]] [[پۆل:ڕێکخراوەکان، دامەزرانی ٢٠٠٨]] [[پۆل:ھەواڵنێرییە کوردییەکان]] [[پۆل:وێبگە کوردییەکان]] gxyjoziavyhj0xdp8u5b7z15xhy0j6h 0 216329 1454508 1277762 2025-06-19T05:42:21Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454508 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Kustodiev_self_portrait.jpg|وێنۆک|خۆ پۆرترێتی کوستۆدیێڤ]] '''بۆریس میخایلۆڤیچ کوستۆدیێڤ''' (بە ڕووسی: Бори́с Миха́йлович Кусто́диев؛ ٧ی ئازار (٢٣ی شوباتی کاتی جوولیانی) ١٨٧٨ – ٢٨ی ئایاری ١٩٢٧) [[وێنەکێشی|نیگارکێش]] و دیزاینەری [[شانۆی ڕووسی]] و [[سۆڤیەت]] بووە.<ref name=Olga>{{in lang|en}} [http://www.abcgallery.com/K/kustodiyev/kustodiyevbio.html Kustodiev's biography at Olga's gallery]</ref><ref name=artroots>{{in lang|en}} [http://artroots.com/ra/bio/kustodiev/boriskustodievbio.htm Kustodiev's biography at ArtRoots.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303175113/http://artroots.com/ra/bio/kustodiev/boriskustodievbio.htm |date= ٣ی ئازاری ٢٠١٦ }}</ref> == سەرەتای ژیان == بۆریس کوستۆدیێڤ لە [[ئەستراخان]] لە بنەماڵەی پرۆفیسۆری [[فەلسەفە]] و [[مێژوو]]ی [[ئەدەب]] و [[لۆژیک]] لە مەدرەسەی ئیلاھیاتی ناوچەکە لەدایکبووە.<ref name=Olga/> باوکی بە گەنجی کۆچی دوایی کرد و ھەموو بارگرانییە دارایی و مادییەکان کەوتە سەر شانی دایکی.<ref name=artroots/> بنەماڵەی کوستۆدیێڤ لە ماڵی بازرگانێکی دەوڵەمەند باڵێکی بچووکیان بە کرێ گرت. ھەر لەوێدا بوو کە یەکەم سەرنجی کوڕەکە لەسەر شێوازی ژیانی چینی بازرگانی پارێزگا دروست بوو. دواتر ھونەرمەندەکە نووسیویەتی «ھەموو تێنۆری شێوازی ژیانی بازرگانی دەوڵەمەند و زۆر لەوێ بوو ڕاست لەژێر لووتمدا بوو وەک شتێک بوو لە شانۆگەرییەکی [[ئەلێکساندەر ئۆسترۆڤسکی|ئۆسترۆڤسکی]] دەرچووبێت.»<ref name=artroots/> ھونەرمەندەکە ئەم تێبینیانەی منداڵی بۆ ساڵانێک پاراستووە، دووبارە دروستکردنەوەیان دواتر لە ڕۆن و ڕەنگی ئاودا.<ref name=artroots/> کوستۆدیێڤ لە ساڵی ١٩٢٣ پەیوەندی بە کۆمەڵەی ھونەرمەندانی ڕووسیای شۆڕشگێڕەوە دەکات. بەردەوام بوو لە نیگارکێشان، دروستکردنی نەخشاندن، وێنەکێشانی کتێب و دیزاینکردن بۆ شانۆکە تا مردنی بە نەخۆشی سیل لە ٢٨ی ئایاری ١٩٢٧، لە لینینگراد.<ref name=Olga/> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ھونەرەکان|ڕووسیا|یەکێتیی سۆڤیەت|وێژە}} {{پۆلی کۆمنز|Boris Kustodiev}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٧٨]] [[پۆل:مردووانی ١٩٢٧]] [[پۆل:نیگارکێشانی سۆڤیەت]] [[پۆل:کەسانی خەڵکی ئەستراخان]] [[پۆل:نێژراوان لە گۆڕستانی تیخڤین]] [[پۆل:ھونەرمەندانی خاوەن پێداویستیی تایبەت]] 9bmvnryl7zrih7om7nj0vgviorkasli 0 221867 1454569 1399894 2025-06-19T09:46:03Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454569 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس |وێنە=Jihadi John.jpg}} '''جۆن جیھادی''' (بە [[ئینگلیزی]]: Jihadi John)یان جۆنی زیندانیوان، ناوێکی ساختە کە پێدەچێت ناوی محەممەد جاسم ئیموازی بێت، بە جێبەجێکاری [[سزای مەرگ|لەسێدارەدانی]] بارمتە بیانییەکان ناسراوە، خەڵکی بیدون بوو لە [[کووەیت]]، لەگەڵ خێزانەکەی کۆچیان کرد بۆ [[شانشینی یەکگرتوو|بەریتانیا]] لە [[١٩٩٤|ساڵی ١٩٩٤]]، و ھاووڵاتییەکی [[شانشینی یەکگرتوو|بەریتانییە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|یەکەم=John|دوایین٢=Gardham|یەکەم٢=Duncan|یەکەم٣=Deborah|ڕێکەوت=21 أغسطس 2014|سەردێڕ=The hunt for British jihadist ‘Jailer John’|ناونیشان=https://www.thetimes.co.uk/article/the-hunt-for-british-jihadist-jailer-john-w060mkh3sfl|ڕێکەوتی سەردان=17 سبتمبر 2014}}</ref> شەوی ١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥، بەرپرسانی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] ڕایان گەیاند کە جیھادی جۆن بە [[فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوان]]ەوە کراوەتە ئامانج بە مووشەکی [[ھێلفایر]]، کاتێک لەناو ئۆتۆمبێلێکدا بووە لە شاری [[ڕەققە]]، ڕۆژی دواتر بەرپرسان ڕایان گەیاند کە زۆر دڵنیان کە جیھادی جۆن تیرۆر کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.alhurra.com/archive/2015/11/13/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%BA%D9%88%D9%86-%D9%86%D8%A8%D8%A3-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D8%AC%D9%88%D9%86-%D9%82%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A3%D9%83%D9%8A%D8%AF |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئازاری ٢٠٢٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ |archive-url=https://web.archive.org/web/20151117020703/http://m.alhurra.com/a/pentagon-jihadi-john/286377.html |url-status=dead }}</ref> == تایبەتمەندییەکان == جۆن جیھادی شارەزای زمانی [[ئینگلیزی]] بەریتانییە، بەو پێیەی لە [[بەریتانیا]]وە ھاتووە بۆ پەیوەندی کردن بە گرووپی [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|وڵاتی ئیسلامیی]]، پێشتریش لە [[سووریا]] دەژیا. جۆن بەناوبانگ بوو بە ھەڵگرتنی چەقۆ بۆ سەربڕینی بارمتە لەبەردەم کامێرا بۆ جیاکردنەوەی سەری لە جەستەی، ھەروەھا جلێکی ڕەشی لەبەردا بوو بۆ داپۆشینی ھەموو جەستەی جگە لە چاوەکانی، ھەروەھا یەکێک لە بارمتەکانی ھەڵگرتبوو کە جلی پرتەقاڵی لەبەردا بوو، و ھۆکاری کوشتنی بارمتەکانە، چونکە ھاوپەیمانی نێونەتەوەیی پێداگری لەسەر بۆردوومانکردنی ئامانجەکانی وڵاتی ئیسلامی کرد، کە ژیانی بارمتەکە دەخاتە مەترسییەوە، و ھاوپەیمانی نێونەتەوەیی بەھای ١٠ میلیۆن دۆلاری ئەمریکیی تەرخان کرد بۆ دەستگیرکردنی جۆن، ھەروەھا جۆن جیھادی سەربازانی سووریای سەر بە [[حکوومەت|میری]]ی [[بەشار ئەسەد]]ی لە سێدارەدا.<ref>https://www.ibtimes.co.uk/us-senate-approves-10m-bounty-james-foley-steven-sotloff-isis-killers-1466423</ref><ref>https://web.archive.org/web/20160304142348/http://www.businessinsider.com/james-foleys-murderer-execution-2014-8</ref> == ژیان == محەممەد جاسم عەبدولکەریم عەلینان ئەلزەفیری لە ١٧ی ئابی ١٩٨٨ لە [[کوێت]] لە باوک و دایکێک بە ناوەکانی جاسم و غەنییە لەدایکبووە. خێزانەکە خەڵکی بیدونە، لە ساڵی ١٩٩٤ کاتێک تەمەنی شەش ساڵ بوو ڕوویان لە [[ئینگلتەرا]] کردووە. لە ناو ڕۆژئاوای [[لەندەن]] نیشتەجێ بوون، لە نێوان موڵکەکانی مایدا ڤەیلدا دەجووڵان، دواتر لە سانت جۆن وود و دواجار لە کوینز پارک ژیاون. ئیموازی چووە قوتابخانەی سەرەتایی کڵێسای سانت مەریەم مەگدالین لە ئینگلتەرا، و دواتر ئەکادیمیای کۆمەڵایەتی کویتنێت کیناستۆ.<ref>https://web.archive.org/web/20200413203831/https://www.theaustralian.com.au/news/world/spies-were-so-much-on-emwazis-case-they-bought-his-computer/story-fnb64oi6-1227245254489?nk=8d1c12a095cc1d310f125f8ef257bf79-1586810310</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190425074505/https://www.bbc.co.uk/news/uk-31641569</ref><ref>https://web.archive.org/web/20190126062335/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/islamic-state/11438747/Mohammed-Emwazi-timeline-from-school-years-with-Tulisa-Contostavlos-to-becoming-Jihadi-John.html</ref><ref>https://web.archive.org/web/20160204233737/http://www.thetimes.co.uk/tto/news/uk/crime/article4366957.ece</ref> لە ساڵی ٢٠٠٦ چووە زانکۆی وێستمینستەر و سیستەمی زانیاری و کارگێڕی بازرگانی خوێندووە. دوای سێ ساڵ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی دەستەبەر کرد. لە تەمەنی ٢١ ساڵیدا لە کۆمپانیایەکی تەکنەلۆژیا لە [[کوێت]] وەک بازرگان کاری کردووە، بەڕێوبەرەکەی بە باشترین کارمەندی کۆمپانیاکەی دانابوو.<ref>https://web.archive.org/web/20190523194819/https://www.theguardian.com/uk-news/2015/mar/02/who-is-mohammed-emwazi-from-lovely-boy-to-islamic-state-executioner</ref> == مردن == لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٦، [[داعش]] بۆ یەکەمجار لە ڕێگەی گۆڤاری ئەلیکترۆنیی ئینگلیزیی ڕێکخراوەکەوە بە ناوی «دابیق»، مردنی محەممەد ئیموازی ناسراو بە «جیھادی جۆن» ڕاگەیاند. سوپای [[ئەمریکا]] لە تشرینی دووەمی ٢٠١٥ ڕایگەیاند کە «دڵنیایە» کە ئیموازی لە ھێرشێکی فڕۆکەی بێفڕۆکەواندا لە شاری [[ڕەققە]] کوژراوە.<ref>https://web.archive.org/web/20220907162248/https://arabic.cnn.com/world/2016/01/20/jihadi-john-dead-isis</ref><ref>https://web.archive.org/web/20220907171758/https://www.bbc.com/arabic/middleeast/2016/01/160119_isis_jihadi_john_killing</ref><ref>https://web.archive.org/web/20220908071232/https://arabic.cnn.com/world/2015/11/13/jihadi-john-airstrike-target</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شەڕ|ڕۆژھەڵاتی ناوین|ئیسلام|کووەیت|سووریا|شانشینی یەکگرتوو|دەیەی ٢٠١٠|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|مەرگ|عێراق}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٨]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٥]] [[پۆل:ئەندامانی دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)]] gy8r1cy5ytk8pdo10gq7pt9sirjp708 1 221924 1454570 1016856 2025-06-19T09:46:04Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454570 wikitext text/x-wiki == وێنە! == [[بەکارھێنەر:Tessla|@Tessla]] سڵاو، تکایە پەڕگەی جیھادی جۆن لێرە مافی دانانی پێبدە. [[بەکارھێنەر:1silent scientist|1silent scientist]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:1silent scientist|لێدوان]]) ‏١٩:١٦، ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) :سڵاو لەتۆش @[[بەکارھێنەر:1silent scientist|1silent scientist]]، ئەگەر پەڕگەت ویست تا بۆتی بار بکەین تکایە سەردانی [[ویکیپیدیا:داواکاریی بارکردنی پەڕگە/بەشی داواکاری|ویکیپیدیا:داواکاریی بارکردنی پەڕگە]] بکە و پاشان داواکاریەکە پڕبکەوە و ئێمەش بۆتی بار دەکەین، ئەمە یاساییە و دەبێت جێ بەجێی بکەین ئەگینا خۆم لێرە بۆتم بار دەکرد، سووپاس. <b><span style="font-family:Oswald;color:black"></span> [[User:Tessla|<span style="font-family:Oswald;color:FF003A6A">Tessla</span>]] ([[User Talk:Tessla#top|<span style="font-family:Oswald;color:black">وتووێژ</span>]])</b> ‏٢٠:٣١، ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) ::[[بەکارھێنەر:Tessla|@Tessla]] ::باوەڕکە زۆر قورسە بەلامەوە، سەری لێ دەرناهێنم. [[بەکارھێنەر:1silent scientist|1silent scientist]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:1silent scientist|لێدوان]]) ‏٢٠:٣٦، ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) :::@[[بەکارھێنەر:1silent scientist|1silent scientist]]: ئەگەر دەتەوێت یارمەتیت دەدەم ھەنگاو بە ھەنگاو کەوا چۆن بتوانیت بەشداری لە پڕۆژەکە بکەی و داوای وێنە بکەیت، خۆی وا پێشنیار کراوە ھەموو وێنەکان ئاراستەی پڕۆژەی "داواکاریی بارکردنی پەڕگە" بکرێن بەڵام [[ویکیپیدیا:بارکەرەکان|بارکەرێک]] ھەبوو خواستی ئەوەی ھەبوو ھەر لێرە داواکارییەکەت جێبەجێ بکات کێشەمان نییە. [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ‏٢١:٣٣، ١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جۆن (جیھادی)]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454569 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20151117020703/http://m.alhurra.com/a/pentagon-jihadi-john/286377.html بۆ https://www.alhurra.com/archive/2015/11/13/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%BA%D9%88%D9%86-%D9%86%D8%A8%D8%A3-%D9%85%D9%82%D8%AA%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%87%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D8%AC%D9%88%D9%86-%D9%82%D9%8A%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A3%D9%83%D9%8A%D8%AF زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٩:٤٦، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) j4iupk0f103vaxbdcw1a8l15vt6gcsl 0 222028 1454472 1442753 2025-06-18T22:46:22Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454472 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Ümit Özdağ - 24.2.24 (cropped).jpg|وێنۆک]] '''ئومێد ئۆزداغ''' ({{بە تورکی|Ümit Özdağ}}) (لەدایکبووی ٣ی ئازاری ١٩٦١) سیاسەتمەدارێکی [[تورکیا|تورکی]] کە سەرکردەی [[پارتی سەرکەوتن (تورکیا)|پارتی سەرکەوتن]] ڕاستڕەوی و دژە کۆچبەرە و ئەندامی ئەنجومەنی نیشتیمانی گەورەی [[تورکەکان|تورکیا]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Turkey Signals Possible Rapprochement With Syria|ناونیشان=https://www.voanews.com/a/turkey-signals-possible-rapprochement-with-syria-/6763615.html|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=VOA|زمان=en|وتەگێڕانەوە=On the other hand, the '''far-right''' Victory Party calls for forced deportations of Syrian refugees, blaming them for the rising food prices.}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Osterlund|یەکەم=Paul Benjamin|سەردێڕ=Killing of refugee highlights struggle facing Syrians in Turkey|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/features/2022/10/5/killing-of-refugee-highlights-struggle-facing-syrians-in-turkey|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=www.aljazeera.com|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=OZERKAN|یەکەم=Fulya|سەردێڕ=Syrian Refugees In Turkey Left In Limbo|ناونیشان=https://www.barrons.com/news/syrian-refugees-in-turkey-left-in-limbo-01653371106|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=www.barrons.com|زمان=en-US}}</ref> ئەو جێگری سەرکردەی [[پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست|پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی]] ([[پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست]]) بوو لە تشرینی دووەمی ٢٠١٥ەوە تا شوباتی ٢٠١٦. لە ساڵی ٢٠٠٦دا کاندیدایەتی خۆی بۆ سەرکردایەتیی پارتی ڕاگەیاند بۆ کۆنگرەی ئاسایی ھەشتەمی پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست، بەڵام دوو ڕۆژ دواتر ئەندامێتی ھەڵوەشێنرایەوە. دوای گەڕانەوەی بۆ پارتی دوای دادگایییەکی سەرکەوتوو، دیسان کاندیدایەتی خۆی بۆ سەرکردایەتی پارتی بزووتنەوەی ناسیۆنالیست ڕاگەیاند لە نیسانی ٢٠١٦ بۆ کۆنگرەی نائاسایی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی ٢٠١٦، کە لە کۆتاییدا ھەڵوەشێنرایەوە دوای چەندین ناکۆکی یاسایی. لە ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦دا ئەندامێتی لە پارتی ھەڵوەشێنرایەوە و چووە ناو پارتی ئییی. لە نیسانی ٢٠١٩، لە لیژنەی جێبەجێکاری پارتی دەست لەکارکێشایەوە بەڵام ڕای گەیاند کە بەردەوام دەبێت لە پارتەکە و بەردەوام دەبێت لە چالاکییەکانی پەیوەندیدار بە پارتەکە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣ی نیسانی ٢٠١٩|سەردێڕ=İP founding member resigns from party's executive board|ناونیشان=https://www.dailysabah.com/politics/2019/04/03/ip-founding-member-resigns-from-partys-executive-board|وێبگە=[[Daily Sabah]]|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی نیسانی ٢٠١٩|archive-url=https://web.archive.org/web/20190411165015/https://www.dailysabah.com/politics/2019/04/03/ip-founding-member-resigns-from-partys-executive-board|url-status=dead}}</ref> لە ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠، ئۆزداغ لە پارتی ئییی دەرکرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Turkey: Opposition IYI Party dismisses its lawmaker|ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/politics/turkey-opposition-iyi-party-dismisses-its-lawmaker/2045746|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=www.aa.com.tr}}</ref> لە ٢٦ی ئابی ٢٠٢١دا پارتی سەرکەوتن دامەزراند و یەکەم سەرۆکی ھەڵبژێردرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٦ی ئابی ٢٠٢١|سەردێڕ=İYİ Parti'den ayrılan Özdağ, Zafer Partisi'ni kurdu: TBMM'deki parti sayısı 14'e yükseldi|ناونیشان=https://tr.euronews.com/2021/08/26/iyi-parti-den-ayr-lan-ozdag-zafer-partisi-nin-kurdu-tbmm-deki-parti-say-s-14-e-yukseldi|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئازاری ٢٠٢٢|زمان=tr}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|تورکیا|سیاسەت|ژیاننامە}} {{پۆلی کۆمنز|Ümit Özdağ}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦١]] [[پۆل:زیندووان]] 9ppuiwyyoxmcvr6l6emfkatm368jh25 0 230000 1454490 1398380 2025-06-19T01:57:43Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454490 wikitext text/x-wiki '''ھاجیا ئەلیما مەھاما''' (لەدایکبووی ١٧ی تشرینی دووەمی ١٩٥٧)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Hajia Alima Mahama {{!}} Who's Who Profile {{!}} Africa Confidential|ناونیشان=https://www.africa-confidential.com/profile/id/4077/Hajia+Alima+Mahama|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی نیسانی ٢٠١٩|وێبگە=www.africa-confidential.com|زمان=en}}</ref> یەکەم نێردراوی ژن بوو لە گانا بەرەو ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٨ی تەممووزی ٢٠٢١|سەردێڕ=Hajia Alima Mahama: Ghana's first woman ambassador to the US|ناونیشان=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Hajia-Alima-Mahama-Ghana-s-first-woman-ambassador-to-the-US-1318849|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی تەممووزی ٢٠٢١|وێبگە=GhanaWeb|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی ئازاری ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230303202725/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Hajia-Alima-Mahama-Ghana-s-first-woman-ambassador-to-the-US-1318849|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The Ambassador|ناونیشان=https://ghanaembassydc.org/ambassador/|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=Embassy of Ghana, Washington DC|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٣|archive-url=https://web.archive.org/web/20230928045201/https://ghanaembassydc.org/ambassador/|url-status=dead}}</ref> ئەلیما پارێزەرە و لە ٢٠٠٥ تا کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ وەزیری دەرەوەی کاروبارەکانی ژنان و مناڵان بوو لە گانا لە ژێر سەرۆک جۆن کوفور.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Hon. Hajia Alima Mahama- The Best Choice For Nalerigu-Gambaga Constituency.|ناونیشان=http://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/features/Hon-Hajia-Alima-Mahama-The-Best-Choice-For-Nalerigu-Gambaga-Constituency-353368|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.modernghana.com/news/609642/hon-hajia-alima-mahama-the-best-choice-for-nalerigu-gambag.html|سەردێڕ=Hon. Hajia Alima Mahama--The Best Choice For Nalerigu-Gambaga Constituency|دوایین=Bancey|یەکەم=Seidu|newspaper=ModernGhana.com|زمان=en-GB|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> ھەروەھا وەزیری حکوومەتی ناوەخۆ و گەشەپێدانی گوندەکان بوو، کە لە ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ تا ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ لەسەر کار بوو و پاڵێوراو بوو بۆ ئۆفیس لەلایەن سەرۆکی گانا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://citifmonline.com/2017/01/10/list-of-1st-batch-of-nana-addos-ministerial-appointments/|سەردێڕ=List of 1st batch of Nana Addo's ministerial appointments - citifmonline.com|ڕێکەوت=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧|ئیش=citifmonline.com|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨|زمان=en-US}}</ref> ھەروەھا وەک ئەندامی پەرلەمان خزمەتی کردووە لە حەفتەم کابینەی پەرلەمانی چوارەم وەرزی کۆمارەکە. == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکیی ئینگلیزی|سەردان=٣ی ئازاری ٢٠٢٣}} <references /> == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Alima Mahama|ئەلیما مەھاما}}{{authority control}}{{کۆلکە}}{{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|گانا|||}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:زیندووان]] qpqt4h3xv0swto6bp045mo5cygqrj82 1 230001 1454491 1322310 2025-06-19T01:57:44Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454491 wikitext text/x-wiki [[پۆل:گشت پەڕەکانی پڕۆژەی ژنان لەناو سوور]] [[پۆل:وتارەکانی ساڵی ٢٠٢٣ لە پڕۆژەی ژنان لەناو سوور]] == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئەلیما مەھاما]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1191296 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230303202725/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Hajia-Alima-Mahama-Ghana-s-first-woman-ambassador-to-the-US-1318849 بۆ https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Hajia-Alima-Mahama-Ghana-s-first-woman-ambassador-to-the-US-1318849 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١٣:٢٧، ٣ی شوباتی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئەلیما مەھاما]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1322309 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230303202725/https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Hajia-Alima-Mahama-Ghana-s-first-woman-ambassador-to-the-US-1318849 بۆ https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Hajia-Alima-Mahama-Ghana-s-first-woman-ambassador-to-the-US-1318849 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٠:٣٥، ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٤ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئەلیما مەھاما]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454490 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230928045201/https://ghanaembassydc.org/ambassador/ بۆ https://ghanaembassydc.org/ambassador/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠١:٥٧، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) mben0ejnvgvy9d81aj3ir0alxi0vrba 0 230433 1454579 1353833 2025-06-19T11:58:20Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454579 wikitext text/x-wiki {{Infobox song|title=خان باجی|Artist=[[حەسەن زیرەک]]|genre=[[فۆلکلۆر]]|language=[[کوردی]]، [[ئازەری]]، [[فارسی]]، [[ئەرمەنی]]|recorded=[[ڕادیۆی تەورێز]]}} '''خان باجی''' ({{بە کوردیی باکووری|Xan bacî}}) گۆرانییەکی [[فۆلکلۆر]]ی [[کورد]]ییە لە پارچەکانی کوردستان، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]، [[باشووری کوردستان]]، [[باکووری کوردستان]] سەرچاوەی گرتووە، ئەو گۆرانیە بە شێوەزاری [[کوردیی باکووری]] و [[سۆرانی]] گوتراوەتەوە و بە گۆرانییەکی بەناوبانگی [[فۆڵک]]ی کوردی دادەنرێت.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=s.r.l|یەکەم=Rockol com|سەردێڕ=√ Rockol - la musica online è qui - Novità Musicali|ناونیشان=https://www.rockol.com/uk/lyrics-139873634/mohsen-namjoo-khan-baji-live|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|وێبگە=Rockol|زمان=it}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=tirşik net|ناونیشان=https://www.tirsik.net/index.php?mijarid=17378|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|وێبگە=www.tirsik.net|زمان=ku|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|archive-url=https://web.archive.org/web/20230310105953/https://www.tirsik.net/index.php?mijarid=17378|url-status=dead}}</ref> دەقی گۆرانییەکە باس لە [[کچ]]ێکی گەنجی کورد دەکات، بە ناوی خان باجی، کە کچی ئاغاوانێکی دەوڵەمەند و خاوەن زەوییە و ساماندارێکی بەناوبانگە، کەچی عاشقی گەنجێکی شوانکارەی ھەژار دەبێت، بەڵام باوکی ئەم خۆشەویستییە پەسەند ناکات و ھەوڵدەدات ڕێگری بکات لەوەی ئەو دووانە بەیەک بگەن، سەرەڕای ڕێگری باوکی، خان باجی و خۆشەویستەکەی بەردەوامن لە دڵداری پەنھایی و لە کۆتاییدا بەیەکتری دەگەن و ھاوسەرگیری دەکەن. == کورتە == ئاوازی گۆرانییەکە زیندووە و ئارامبەخشە، لەگەڵ کێشێکی بەھێز کە ھەستی مرۆڤ خرۆش دەکات. زۆرجار لە ئاھەنگی ھاوسەرگیری و بۆنە تایبەتییەکانی تردا دەگوترێتەوە، کە لەلای کورد، ھەموو تەمەنەکان بە پیاو و زارۆکەوە دەتوانن بیڵێنەوە، ئەمەش گۆرانییەکە زیادتر تایبەت دەکات، ھەروەھا گۆرانییەکە لەلایەن گەلێک گۆرانیبێژ و میوزیکژەنی نێر و مێی کوردەوە [[کەڤەر ڤێرژن|کەڤەر]] کراوە و بووەتە [[کلاسیزم|کلاسیکێک]] لە [[مۆسیقا]]ی کوردیدا، ناوبانگەکەی لە دەرەوەی ناوچە کوردنشینەکان بۆ ناوچەکانی دیکەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و [[ئەورووپا]] بڵاوبووەتەوە و بە زمانەکانی [[تورکی]] و [[فارسی]] [[کەڤەر ڤێرژن|کەڤەر]] کراوە و گوتراوەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=khan baji|ناونیشان=https://www.uludagsozluk.com/k/khan-baji/|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|وێبگە=uludağsözlük|زمان=tr}}</ref> ئەو گۆرانیبێژانەی گۆرانییەکەیان گوتووەتەوە: * [[حەسەن زیرەک]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی شوباتی ٢٠١٦|سەردێڕ=Hasan Zirak - Khan Baji - video Dailymotion|ناونیشان=https://www.dailymotion.com/video/x3r6ior|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|وێبگە=Dailymotion|زمان=en}}</ref> * [[تۆفیق عەلی]] * [[بیژەن کامکار]] * خەسرەو عەلی * [[شارام نازری]] * ژیوەر حوسێن * ئاواتی ئامە قەرەج * [[موحسین نامجوو]]<ref name=":0" /> == دیوێکی تر لە دەقی ھۆنراوەکە == زۆر چیرۆکی تر ھەن دەربارەی مێژووی ھۆنراوەکە، کە چۆن نووسراوە، دیارترینیان ئەوەیە کە دەڵێن، باس لە کوڕێکی گەنج دەکات لە ساڵەکانی ١٩٥٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ="SirwanAzizi" — @SirwanAziziMusic Telegram-kanali — TGStat|ناونیشان=https://tgstat.com/uz/channel/@SirwanAziziMusic|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|وێبگە=TGStat.com|زمان=uz}}</ref>، لە دەشتەکانی شاری [[کرماشان]] بە ناوی خان باجی، کە عاشقی کچێکی جوان دەبێت بە ناوی ''ڕۆژدا''، خۆشەویستی خۆی بۆ دەردەبڕێت و داوای ھاوسەرگیری لێدەکات، بەڵام کچەکە ڕەتیدەکاتەوە چونکە عاشقی کەسێکی ترە. خان باجی دڵی دەشکێ و ڕۆژەکانی بە سەرگەردانی چیا و دۆڵەکان و گۆرانی خۆشەویستی و حەسرەتی ''ڕۆژدا'' بەسەر دەبات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=مقاله نشریه: داستان خان باجی|ناونیشان=https://elmnet.ir/article/1344410-25137/%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%AC%DB%8C|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٣|وێبگە=جویشگر علمی فارسی (علم نت)|زمان=fa}}</ref> دەقی [[گۆرانی]]یەکە و ھۆنراوەکەی بە [[زمانی کوردی]] دەگوترێت و ئاوازەکەی بەزۆری لەسەر ئامێرە کوردییەکانی وەک [[ساز]] یان [[دەف]] دەژەنرێت. بەدرێژایی ساڵان، چەندین [[گۆرانیبێژ]] و میوزیکژەنی جیاوازی کورد وەشانی نوێی گۆرانییەکەیان تۆمار کردووە، کە ھەریەکەیان خولگەیەکی ناوازەی خۆیان خستووەتە سەر ئاواز و دەقەکەی. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانییەکان]] [[پۆل:گۆرانییە کوردییەکان]] [[پۆل:گۆرانیناسییەکان]] 85kc1i544jso23dyhpl6tuj7dkqhhyo 1 233309 1454507 1442323 2025-06-19T04:47:10Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454507 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ٢ بەستەری دەرەکیی [[پێگە سەربازییەکانی وڵاتە بێگانەکان لە باشووری کوردستان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1063361 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20190925230340/http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=18135 بۆ http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=18135 زیاد کرا *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20190810200629/http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=79796 بۆ http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=79796 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏٠٦:٢٦، ٣ی نیسانی ٢٠٢٣ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[پێگە سەربازییەکانی وڵاتە بێگانەکان لە باشووری کوردستان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1106300 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230724143543/https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=16783 بۆ https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=16783 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ‏١١:٤٨، ١٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٣ (UTC) == ناو == @[[بەکارھێنەر:Paraw|Paraw]] پێگە نە، بنکە. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ١٣:٢٩، ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] سوپاس بۆ ڕێنوێنییەکەت. ''بنکە'' باوترە؟ یان ''پێگە'' ھەر بەگشتی ھەڵەیە؟ [[بەکارھێنەر:Paraw|پەڕاو]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Paraw|لێدوان]]) ٢٣:٥٥، ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::@[[بەکارھێنەر:Paraw|Paraw]] پێگە ھەڵە نییە، بنکە باوە. پێگەی سەربازی وەرگێڕانی وشەبەوشەی «پایگاە نظامی»ی فارسییە. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ٠٤:٠٨، ١ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) ::: @[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] سوپاس برا گیان. ھەموو ''پێگە''کان کرا بە ''بنکە''.[[بەکارھێنەر:Paraw|پەڕاو]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Paraw|لێدوان]]) ٠٨:٢٥، ١ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بنکە سەربازییەکانی وڵاتە بێگانەکان لە باشووری کوردستان]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454506 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210123090308/https://ekurd.net/iran-military-base-iraqi-kurdistan-2016-05-29 بۆ https://ekurd.net/iran-military-base-iraqi-kurdistan-2016-05-29 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٤:٤٧، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) pre2yrt8ecauo2g66az3yy4jm8dnots 0 238034 1454416 1454310 2025-06-18T12:03:16Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1454416 wikitext text/x-wiki {{Infobox country|native_name=ئەدیابین|conventional_long_name=Adiabene|common_name=ئەدیابین: حەدیاب|national_motto=|government_type=پاشایەتی/مۆنارشی|image_coat=|image_map=Kingdom of Adiabene, ca 37 AD.png|capital=ھەولێر [[Erbil|ئەربێلا]]|currency=}} '''ئادیابین،''' یان ئەدیابین، ئەدیاب، ھەدیاب (بە عبری و سریانی: حدیاب/ھدیاب) [[پاشایەتی|شانشینییەکی]] کۆنی [[باشووری کوردستان]] و میزۆپۆتامیا بوو، دەکەوتە باکووری ھەرێمی دێرینی [[مێزۆپۆتامیا]] (بەشی باکووری ڕۆژاوای ئاشووری کۆن).{{Sfn|Kia|2016}} سنووری ئەم شانشینییە لە گۆڕاندا بووە؛ سەرەتا تەنھا ناوچەی نێوان زێی گەورەو بچووکی دەگرتەوە، دواتر [[نەینەوا]]ی پێتەختی کۆنی ئاشووریش کەوتە ژێر دەسەڵاتی ئەدیابین لە سەردەمی میر مۆنۆبازی یەکەم (کۆتایی سەدەی یەکەمی پێش زایین)، ھەرێمی کوردنشینیی [[کاردۆخ|گۆردیێن]] (جزیرا بۆتانی ئێستا) و شنگار کەوتنە ژێر ڕکێفی مۆنۆبازس. {{Sfn|Marciak|2017}} دەسەڵاتی ئادیابین لە سەردەمی ئیزاتێسی دووەمدا گەیشتە لووتکە، پاشای [[ئیمپراتۆریەتیی ئەشکانی|پارت]] [[ئەردەوانی دووەم (ئەشکانی)|ئارتابان (ئەردەوان)ی دووەم]] ناوچەی [[نسێبین|نسیبێنی]] پێبەخشی لە ساڵی(١٢–٤٠ز) وەک پاداشتێک بۆ یارمەتیدانی بۆ وەرگرتنەوەی تەختەکەی. {{Sfn|Frye|1984}} {{Sfn|Sellwood|1983}} سنوورەکانی ڕۆژھەڵاتی ئادیابین گەیشتنە [[زاگرۆس|چیاکانی زاگرۆس]]، ھاوسنووری میدیا. {{Sfn|Marciak|2017}} [[ھەولێر|ئەربێلا]] (ھەولێر) پایتەختی ئادیابین بووە. {{Sfn|Marciak|2017}} مێژووی سەرھەڵدان و دروستبوونی شانشینی حدیاب ناڕوونە. یەکەم جار لە تۆمارەکانی ساڵی ٦٩ پێش زاییندا باسکراوە، کاتێک پاشایەکی ئادیابینی (کە ناوی دیار نییە) بەشداری لە شەڕی تیگرانۆسێرتادا کردووە وەک ھاوپەیمانی پاشای ئەرمەنی تیگرانی گەورە (. ٩٥–٥٥ پێش زایین). {{Sfn|Marciak|2017}} دیسان ناوی ئادیابین ساڵی ١٦٤ پێش زایین دەرکەوتەوە، دوای نەمانی دەسەڵاتی [[ئیمپراتۆریەتیی سلووکی|سلوکییە]] یۆنانییەکان لە ڕۆژھەڵاتی نزیکدا. {{Sfn|Marciak|2017}} {{Sfn|Marciak|Wójcikowski|2016}} ئادیابین لەلایەن پاشای پارت میتریداتی یەکەم داگیرکرا (١٧١–١٣٢ پێش زایین) تا سەردەمی میتریداتی دووەم (١٢٤–٩١ پێش زایین) بەشێکی دانەبڕاو لە دەسەڵاتی پارت ماوەتەوە. {{Sfn|Marciak|2017}} فەرمانڕەواکانی ئادیابین بتپەرست بوون، بەڵام لە سەردەمی حوکمڕانی شاژن ھێلێنای ئادیابین (سەدەی یەکەمی زایین) ھاتنە سەر ئایینی جووان (یەھودی) (لە سەرچاوە عیبرییەکاندا بە ''ھێلێنی ھامالکا'' ناسراوە (بە واتای: ''شاژن ھێلین)'') دەسەڵاتی پارتەکان لە ساڵی ٢٢٤ لەلایەن [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ئیمپراتۆرییەتی ساسانییەوە]] لەناوبرا {{Sfn|Frye|1984}} و شاپووری یەکەم (٢٤٠–٢٧٠ز) وەک حوکمڕانی ئەدیابین ناولێندرا تا ڕۆژگاری ئەردەشیری دووەم کە دوامین شازادەیە وەک پاشای ئادیابین ناوی ھاتبێت، دوای ئەوە لە دەوری (٣٧٩ز) شێوازی بەڕێوەبردنی شانشینەکە گۆڕدراو بۆ ھەرێم (شار) و لەلایەن (''مەرزبان'' یان ''شەھراب'')ێکی سەر بە پاشای ساسانییەوە بەڕێوەدەبراو کە مەرج نییە لە تۆرەمەی شازادەکان بوو بێت. {{Sfn|Marciak|2017}} == ئیتمۆلۆژی == ناوی ئەدیابین لە زمانی [[زمانی یۆنانیی کۆن|یۆنانی کۆن]] {{Lang|grc|Ἀδιαβηνή}} ەوە ھاتووەتە ناو ئینگلیزییەوە، کە لە {{Lang|syc|ܚܕܝܐܒ}} وەرگیراوە بە سریانی واتە ھەدیاب ''{{Transl|syc|Ḥaḏy’aḇ}}'' یان حدیاب ''{{Transl|syc|Ḥḏay’aḇ}}''، ھەروەھا ناوچەکە بە زمانی [[پاڵەوی]] نۆدشراگان ''Nōdšīragān'' یان ''Nōd-Ardaxšīragān ی پێ دەگوترا. ئەرمەنەکان پێێان دەگوت،<ref>[[ŠKZ]]</ref> {{Sfn|Frye|1984}} Նոր Շիրական، Nor Shirakan'' و بە زمانی عیبری {{Lang|he|חַדְיָב}}، ''Ḥadyāḇ'',. بە بۆچوونی ھەندێک لە مێژووناسان، گوندی ([[حەزە]])ی خوار شاری ھەولێر دەگەڕێتەوە بۆ یادگاری دێرینی حدیاب. لەم گوندەو دەوروبەرەکەیدا ئاسەواری کووپەی کۆنی لێ دۆزراونەتەوە کە ھەندێکیان ھی ڕۆژگاری ساسانییەکانن. == شوێن == وەک جوگرافیا، ئادیابین دەڤەرێکی سەر بە ئیمپراتۆرییەتی میدیا بوو لە نێوان [[زێی گەورە]] (لیکوس) و [[زێی بچووک]] (کاپروس)، ھەرچەندە ئەمیانۆس باس لە قەڵەمڕەوێک دەکات شارەکانی [[نەینەوا]] و [[ھەگمەتانە|ئەکباتان (ھەمەدان)]] و [[شەڕی گۆگەمیلا|گۆگەمێلا]] (گۆمەل)ی دەگرتەوە.<ref>"Hist." xviii. , vii. 1</ref> بە کۆتایی سەدەی یەکەمی زایینی ([[نسێبین|نسێبین)ی جزیرەش]] لەناو ئەم سنوورەدا بوو. {{تێبینی|Nisibis was not part of Adiabene before 36, when Artabanus presented the city to Izates as a reward for his loyalty. Strabo<ref>Geogr. xvi, 1, 1</ref> implies that Nisibis was not part of Adiabene, while Pliny<ref>Hist. Nat. vi, 16, 42</ref> reports that Nisibis and Alexandria were chief cities of Adiabene. On the remnants of the ten tribes in the Khabur area, see Emil Schiirer, ''The Jewish People in the Time of Jesus Christ'', II, ii, pp. 223-25; Avraham Ben-Yaakov, ''Jewish Communities of Kurdistan'', [in Hebrew] (Jerusalem, 1961), pp. 9-11; {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Neusner |یەکەم=Jacob |سەردێڕ=The Conversion of Adiabene to Judaism: A New Perspective |ناونیشان=https://archive.org/details/sim_journal-of-biblical-literature_1964-03_83_1/page/n61 |journal=Journal of Biblical Literature |بەرگ=٨٣|issue=1 |پەڕەکان=٦٠–٦٦|jstor=3264908 |ڕێکەوت=١٩٦٤|doi=10.2307/3264908}}}} لە نووسراوە تەلمودییەکاندا ناوەکە وەک {{Transl|he|חדייב ,חדייף and הדייב}} ھاتووە. باژێرە گەورەو گرنگەکەی [[ھەولێر|ئەربێلا]] (''Arba-ilu'') بوو، (مار ئوقبا) قوتابخانەیەکی لە حەزە (Hazzah)ی دامەزراندووە، [[عەرەب|عەرەبەکان]] دواتر بە اربل ناویان دەبرد.<ref>[[Yaqut al-Hamawi|Yaqut]], ''Geographisches Wörterbuch'', ii. 263; Payne-Smith, ''Thesaurus Syriacus'', under "Hadyab"; Hoffmann, ''Auszüge aus Syrischen Akten'', pp. 241, 243.</ref> گوندی حەزە ئێستا دەکەوێتە باشووری ڕۆژاوای شاری هەولێر. لە نووسراوە ئایینیەکانی جوولەکە بە تایبەت لە تەلمود: کیدوشین ٧٢ز دا ھابۆری [[کتێبی پیرۆز|ئینجیلی]] ھەر بە ئادیابین ناسراوە،<ref>Compare [[Yebamot]] 16b ''et seq''. , Yalqut Daniel 1064</ref> بەڵام لە یەروشالمی [[wiktionary:megillah|مەگیلا]] ٧١ز بووە بە ناوی ڕیفات.<ref>[[Book of Genesis|Genesis]] x. 3; compare also [[Genesis Rabba]] xxxvii.</ref> لە تەرگوم بووە بە یەرمیا. ٢٧ز، و [[ئورارتوو|ئارارات]] و [[مانناکان|مینی]] و ئەشکەناز ناوەکان بە شێوەی ''کۆردو Kordu'' و ''ھارمینی Harmini'' و ''ھەدەیاب ھاتوون''، واتە [[کاردۆخ|کوردونی]] و [[ئەرمەنستان]] و ئادیابین؛ لەکاتێکدا لە حەزەقیل xxvii. 23 بە شێوەی[[حەڕان|حەران]] و کانە و دەدەن نووسراون کەلەلایەن وەرگێڕە [[زمانی ئارامی|ئارامییە کانەوە]] بەم شێوەیە لێکدەدرێتەوە «ھاروان، نسیبین و ئادیابین». == دانیشتووان == ئادیابین دانیشتووانێکی تێکەڵاوی ھەبووە.<ref>Sweeney, Emmet, 2007, The Ramessides, Medes, and Persians, p. 176</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Nisibis {{!}} Oxford Classical Dictionary|ناونیشان=https://oxfordre.com/classics/oso/viewentry/10.1093$002facrefore$002f9780199381135.001.0001$002facrefore-9780199381135-e-4435}}</ref> ھۆزی [[سەکاکان|ساکا]]ی ئاریایی و ئاشوری و زمانی تێکگەیشتن [[زمانی سوریانی|سریانی]] بووە. بە گوێرەی مێژووناسی ڕۆمانی پلینی چوار ھۆز لە ناوچەی ئادیابین دەژیان: ''ئۆرۆنتی''، ''[[ئەلانەکان|ئالانی]]''، ''ئازۆنی'' و ''سیلکی''.<ref>Pliny the Elder, The natural history, book VI, chap. 30</ref> کتێبی ''کۆنی جوولەکەکانی دانراوی مێژوونووس'' [[یوسفوس|یوسیفۆس]] نیشان دەدات کە خەڵکێکی زۆری جوولەکە لە شانشینییەکەدا دەژیان. پێکەوە ژیانی ئایین و کەلتوورەکان لە ئادیابین زۆر جار دژوار بوو، لە چیرۆکی کوژرانی ماھنوشی (مووگی زەردەشتیی) بەدی دەکرێت کە لە ئایینی خۆی ھەلاگەڕایەو بوو بە مەسیحی، دواتر ئادیابین کرا بە ئەبرشییەو نشینگەی سەرەکیی قەشەکان. ئەوسا کورسیی میترۆبۆلیتان لە ئەربێلا بوو.<ref>Hoffmann, "Akten," pp. 259 ''et seq.''</ref> [[پەڕگە:Adiabene2.jpg|400px|وێنۆک|ئادیابین لە ڕۆژگاری پارتەکان]] بە پشتبەستن بە ناوی فەرمانڕەواکانی ئادیابین، مێژوونووس ئێرنست ھێرزفێڵد مەزەندە دەکات کە ڕەچەڵەکی شازادەکانی ئەدیابین بگاتەوە ھۆزەکانی [[سەکا|ساکا]] / سکیتی؛<ref>Ernst Herzfeld, 1947, Zoroaster and his world, Volume 1, p. 148, Princeton university press, University of Michigan, 851 pages</ref><ref>Ernst Herzfeld, Gerold Walser, 1968, The Persian Empire: Studies in geography and ethnography of the ancient Near East, p. 23, University of Michigan, 392 pages</ref> بەڵام توێژینەوە زمانەوانییەکان دەری دەخەن کە ئەم ناوانە، لە ئێرانی ناوەڕاستی ڕۆژاوادا باو بوون.<ref>Helmut Humbach, Prods Oktor Skjaervo, 1983, The Sasanian Inscription of Paikuli Pt. 3,1, p. 120, Humbach, Helmut und Prods O. Skjaervo, Reichert, 1983, {{ISBN|3882261560}}/9783882261561</ref> دوای قوتار بوون لە داگیرکاریی تراجان ١١٦ز، بنەماڵەی ناسراو بە ئاماتوونی لەو ھەرێمە باڵا دەستبوون کە فەرمانڕەوایی ناوچەی نێوان دەریاچەی [[دەریاچەی ورمێ|ورمێ]] و [[دەریاچەی وان|وانیان]] دەکرد.<ref>Jacob Neusner, 1969, A History of the Jews in Babylonia, Volume 2, p. 352-353, Brill, 462 pages</ref><ref>Jacob Neusner, 1990, Judaism, Christianity and Zoroastrianism in Talmudic Babylonia, Volym 204, p. 103-104, University of Michigan, Scholars Press, 228 pages</ref> ئادیابین بەشێک بووە لە ئیمپراتۆرییەتی ئاشووری نوێ و دوای ڕووخانی نەینەوا ئاشوورییەکان تێیدا نیشتەجێ بوون. بەشێکی دانەبڕاو بوو لە ئاشووریای ھەخامەنشییەکان (ئاثورا) و ئاشووری [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی|ساسانی]] (ئاسۆریستان).<ref>Whinston, William. Translator. The Works of Josephus. Massachusetts: Hendrickson Publishers Inc. 1999</ref><ref>Gibbon, Edward. ''[[The History of the Decline and Fall of the Roman Empire]]''. David Womersley, ed. Penguin Books, 2000</ref> دواتر ئەم ناوچەیە کرا بە بەشێک لە پارێزگای ئاشووری ڕۆمانی دوای لەشکرکێشی لەلایەن تراجان لە ساڵی ١١٦.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Adiabene|ناونیشان=http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=801&letter=A|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئەیلوولی ٢٠١١|بڵاوکەرەوە=JewishEncyclopedia.com}}</ref> بە گوێرەی پاتریشیا کرۆن و مایکل کوک، کاتێک کە ناوجەرگەی ھەرێمی ئاشوور لە سەرەتای مەسیحییەتدا کەوتەوە بەر باس و تێروانین، نەک فارس و یۆنان، بەڵکو ئاشوورییەکان خۆیان پەرستگای ئاشوریان نۆژەنکردەوەو، شارەکەیان ئاوەدانکردەوە و دەوڵەتێکی پاشکۆی ئاشووریان بنیاتنایەوە لەسەر شێوەی شانشینی ئادیابین ." (بۆ مێژووی دواتر، بڕوانە [[ھەولێر]]؛ [[ئاشوورییەکان|گەلی ئاشووری]]، [[ئیمپراتۆریەتیی ڕۆمی|ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی]]، [[عێراق]]). == مێژوو == === ئیمپراتۆرییەتی فارسی ھەخامەنشییەکان === لە سەردەمی پاشاکانی [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|فارسی ھەخامەنشی]] (ئەخمینی) دا، پێدەچێت ئادیابینێ بۆ ماوەیەک دەوڵەتێکی ژێردەستەی [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|ئیمپراتۆرییەتی فارس]] بووبێت. لە ھەندێک کاتدا تەختی ئادیابین بەدەست ئەندامێکی ماڵی ھەخامەنشییەکانەوە بووبێت؛ ئەردەشیری سێیەم (پاشا لە ساڵی ٦٢٨ تا ٦٣٠ی زایینی)، پێش ئەوەی بێتە سەر تەختی فارس، نازناوی «پاشای ھەدیاب»ی ھەبووە.<ref>Nöldeke, ''Geschichte der Perser,'' p. 70.</ref> دە ھەزار بەکرێگیراوە یۆنانییەکەی زینفۆن لە کشانەوەیاندا بۆ [[دەریای ڕەش]] دوای شەڕی کوناکسا لە ڕێگەی ئادیابینەوە پاشەکشەیان کرد. === شاژن ھێلینا و ئایینی جوولەکە === بەپێی سەرچاوەکان، ھێلینا، شاژنی ئادیابین لە سەدەی یەکەمدا لە بتپەرستییەوە ھاتە سەر ئایینی جوولەکە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Helena|ناونیشان=http://www.jewishvirtuallibrary.org/helena|ڕێکەوتی سەردان=١١ی نیسانی ٢٠١٨|وێبگە=www.jewishvirtuallibrary.org}}</ref> شاژنە ھێلێنای ئادیابین (لە سەرچاوە جوولەکەکاندا بە ھیلینا ھامالکا Heleni HaMalka ناسراوە) چووە حەجی ئورشەلیم /قودس کرد و لەوێ کۆشکێکی بۆ خۆی و کوڕەکانی دروست کرد، ئیزاتێس کوڕی مۆنۆباز و مۆنۆبازی دووەم لە بەشی باکووری شاری داود، باشووری چیای ھەیکەل/پەرستگا، و یارمەتی جوولەکەکانێ لە شەڕەکەیان دژ بە ڕۆما. تابوتەکەی شاژن ھێلێنا لە ساڵی ١٨٦٣ دۆزرایەوە. جووتە نەخشێک لەسەر تابوتەکە نووسراوە، «چادان مەلکە» و «چادا مەلکەتا»، پێدەچێت ئاماژەیەک بێت بۆ ئەو پاداشتانەی (چێدا بە زمانی عیبری) کە ھێلێنا دەیبەخشییە ھەژارانی قودس و بە گشتی، و بۆ شانشینی جوولەکەکان دابینی کردووە. بەگوێرەی یوسفۆس، شاژن لەگەڵ کوڕەکەی مۆنۆبازی دووەم، لەژێر کاریگەری دوو جوولەکەدا ھاتوونەتە سەر ئایینی جوولەکە. لە تۆمارێکی دیکەدا ھاتووە کە لە ئادیابین بازرگانێکی زێڕینگەریی جوولەکەی بە ناوی (حەنانیا)یان (ئەلیعازەر) ناسیوە، ئەویش باسی گەلی ئیسرائیلی بۆ کردووە و ڕازی کردووە بێتە سەر ئایینەکەیان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Shapira|یەکەم=Ran|ڕێکەوت=١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠|سەردێڕ=A Royal Return|ناونیشان=http://www.haaretz.com/israel-news/a-royal-return-1.316609|ڕێکەوتی سەردان=١١ی نیسانی ٢٠١٨|via=Haaretz}}</ref> ھەموو شوێنەوارە مێژوویییەکانی پاشایەتی جوولەکەکان لە ئەدیابین لە دەوروبەری ساڵی ١١٥ی زایینی کۆتایی ھات، بەڵام ئەم چیرۆکانە کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر ئەدەبیاتی نووسراو لەلایەن حاخام و مالمەکانی تەلمود ھەبوو.<ref>The Other Zions: The Lost Histories of Jewish Nations By Eric Maroney P:97</ref> خەلاکی زەردەشتیی ئادیابین ھەمبەر ئایینی جوولەکە لێبوردەو دڵکراوەبوون، ڕێگەیان دا جوولەکە ئازادبن. لە کۆتایی سەدەی دووەمدا ئایینی مەسیحی بە خێرایی لە نێو زەردەشتییەکان و ئپەیڕەوکارانی پێشووێ ئایینی جوولەکە بڵاوبووەوە. کاتێک ئایینی مەسیحی بوو بە ئایینی فەرمی ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی لە سەردەمی کۆنستەنتین، دۆخی مەسیحییەکانی ئادیابین شلۆق بوو چونکە ساسانییەکان کە ئایینی ڕەسمی دەوڵەتەکەیان زەردەشتی بوو، وەک نەیار ھەژمار دەکران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=electricpulp.com|سەردێڕ=ADIABENE – Encyclopaedia Iranica|ناونیشان=http://www.iranicaonline.org/articles/adiabene|ڕێکەوتی سەردان=١١ی نیسانی ٢٠١٨|وێبگە=www.iranicaonline.org}}</ref> === سەردەمی یۆنانی === ئەم شانشینە بچووکە ڕەنگە زنجیرەیەک فەرمانڕەوای ناوخۆیی ھەبووبێت کە بە ناوی ئیمپراتۆرییەتی مەقدۆنی و [[ئیمپراتۆریەتیی سلووکی|سلوکی]] و دواتر تیگرانی ئەرمەنی حوکمڕانییان کردووە. === ئیمپراتۆرییەتی پارت === ئەدیابین دواتر بوو بە یەکێک لە شانشینییەکانی سەر بە ئیمپراتۆرییەتی پارت. زنجیرەی فەرمانڕەواکان لە سەردەمی حوکمرانی مۆنۆبازی یەکەم و کوڕەکەی ئیزاتێسی یەکەمەوە دەست پێ دەکات (سەدەی یەکەمی پێش زایین و سەدەی یەکەمی زایین) و ناوبانگێکی دیاریکراوی بەدەستھێنا. ==== کورتە چاخی ڕۆمانی (١١٧–١١٨) ==== نەیاری سەرەکی [[تراجان]] لە میزۆپۆتامیا لە ماوەی ساڵی ١١٥دا دوا پاشای سەربەخۆی ئادیابین میھرئەسپ بوو، لەگەڵ مانۆ (ماننوس)ی [[شنگال|شنگار]] (سینگارا) ھاوئامانج بوون. تراجان ھێرشی کردە سەر ئادیابین و خستییە ناو سنووری ھەرێمی ئاشووری ڕۆمانی؛ بەڵام لە سەردەمی [[ھادریان]] لە ساڵی ١١٧دا دەسەڵاتی ڕۆما بەسەر ئاشوور و میزۆپۆتامیا و ئەرمینیا پووکایەوە. لە ھاوینی ساڵی ١٩٥ سێپتیمیۆس سیڤەرۆس جارێکی تر لە میزۆپۆتامیا شەڕی دەکرد و لە ساڵی ١٩٦ سێ لەشکری سەر بە سوپای ڕۆم ھاتنە سەر ئادیابین. بەپێی وتەی دیۆ کاسیۆس، [[کاراکالا]] لە ساڵی ٢١٦دا ئاربێلا (ھەولێر)ی داگیرکردووە، گۆڕستانەکانی ھەڵدایەوە، بۆ گەڕان بە دوای گۆڕ و گەنجینەی پاشاکانی [[ئیمپراتۆریەتیی ئەشکانی|ئەشکانی]] کە گوماندەکرا لەوێ نێژرابن. لە ئەنجامدا زۆرێک لە گۆڕە کۆنەکانی پاشایەتی لەناوبران. === دەسەڵاتی ساسانی === سەرەڕای ڕووخانی دەسەڵاتی پارت لەلایەن ساسانییەکانەوە لە ساڵی ٢٢٤ی زایینی، بنەماڵە دەرەبەگەکانی ھەولێر ھەر دڵسۆزی پارتەکان بوون و بەرەنگاری پێشڕەوی ساسانییەکانیان دەکرد بەرەو ئادیابین و ئەترۆپاتین (ئازەربێجان). بەھۆی ئەوەی لە ئاییندا جیاواز بوون، ئادیابین ھیچ کات وەک بەشێکی دانەبڕاو لە ئێران سەیر نەکراوە، ھەرچەندە ساسانییەکان بۆ چەند سەدە کۆنترۆڵیان کردبوو. دوای ئەوەی ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمانی وردە وردە [[مەسیحییەت|ئایینی مەسیحی]] کردە ئایینی فەرمی خۆی لە ماوەی سەدەی چوارەمدا، دانیشتووانی ئادیابین کە بە پلەی یەکەم مەسیحی ئاشووری بوون، لایەنگری ڕۆمی مەسیحی بوون نەک ساسانییە [[ئایینی زەردەشتی|زەردەشتییەکان]]. ئیمپراتۆرییەتی ڕۆمی بیزەنتە لە کاتی شەڕەکانی بیزەنتە-ساسانیدا سوپای نارد بۆ ناوچەکە، بەڵام ئەمە ھیچی نەکرد بۆ گۆڕینی سنووری خاکەکە. ئادیابین تا ھاتنی لەشکری موسڵمانان، وەک ھەرێمێکی سەر بە ئیمپراتۆرییەتی ساسانی مایەوە و<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=electricpulp.com|سەردێڕ=Encyclopædia Iranica - Home|ناونیشان=http://www.iranica.com/|ڕێکەوتی سەردان=١١ی نیسانی ٢٠١٨|وێبگە=www.iranica.com|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی نیسانی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190416193911/http://www.iranica.com/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بە ناوی ''نۆد-ئەردەخشراگان'' یان ''نۆد-ئەردەشیراگان'' دەناسرا. . == ڕۆڵی قەشەکان == لە نێوان سەدەی پێنجەم و چواردەمدا ئادیابین مەتڕانییەی گەورەی کەنیسەی ئاشووری ڕۆژھەڵات بووە. (''سەربردنامەی/ کرۆنیکڵی ھەولێر)'' کە تۆمارێکی گوماناوی مەسیحییەتە لە ئادیابینی سەردەمی پارتەکان و ساسانییەکان، ناوی ژمارەیەک قەشەی سەرەتاکانی مەسیحییەت لە ھەولێر دەخاتە ڕوو. ڕاستیی ئەم سەربردنامەیەی ''ھەولێر'' لەژێر پرسیاردایە و زاناکان بەەنە بە دووبەرە لەسەر ئەوەی کە چەندە باوەڕ بە بەڵگەکانی دابنێن. ناوی ھەندێک لە قەشەکانی ئەم لیستەی خوارەوە لە سەرچاوەی دیکەش دووپات کراون، بەڵام ناوی ھەندێک لە قەشەکانی پێشتر ڕەنگە ھەڵبەستراو بن. # پیدە [[:en:Pkidha|Pkidha]](104–114) # شمشون (١٢٠–١٢٣) # ئیسحاق (١٣٥–١٤٨) # ئەبراھام (١٤٨–١٦٣) # نوح (١٦٣–١٧٩) # ھابیل (١٨٣–١٩٠) # عابدمیخا (١٩٠–٢٢٥) # ھیران لە ئادیابین (٢٢٥–٢٥٨) # سالۆفا (٢٥٨–٢٧٣) # ئەھادابوھی (٢٧٣–٢٩١) # سریا (٢٩١–٣١٧) # یۆحانون (٣١٧–٣٤٦) # ئەبراھام (٣٤٦–٣٤٧) # ماران-زخا (٣٤٧–٣٧٦) # سۆبحالیسۆ (٣٧٦–٤٠٧) # دانیال (٤٠٧–٤٣١) # ڕیھما (٤٣١–٤٥٠) # ئابۆستا (٤٥٠–٤٩٩) # یوسف (٤٩٩–٥١١) # ھوانا (٥١١–؟) == تێبینی == <references group="lower-alpha" responsive="1"/> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} <references responsive="0" /> == سەرچاوەکان == * (2 volumes) ** {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Frye|یەکەم=Richard Nelson|ناونیشان=https://archive.org/details/historyofancient0000frye|سەردێڕ=The History of Ancient Iran|بڵاوکەرەوە=C.H.Beck|ساڵ=١٩٨٤|ژپنک=٩٧٨-٣-٤٠٦-٠٩٣٩٧-٥|پەڕەکان=[https://archive.org/details/historyofancient٠٠٠٠frye/page/n٢٠ ١]–٤١١|وتەگێڕانەوە=false.|بەستەری نووسەر=Richard Nelson Frye|دەستپێگەیشتنی ناونیشان=registration}} * {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Grabowski|یەکەم=Maciej|ڕێکەوت=٢٠١١|سەردێڕ=Abdissares of Adiabene and the Batas-Herir relief|ناونیشان=https://www.academia.edu/2557534|journal=Warszawa|بەرگ=IX|پەڕەکان=١١٧–١٤٠|دەستپێگەیشتنی ناونیشان=registration}} ** {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Marciak|یەکەم=Michał|دوایین٢=Wójcikowski|یەکەم٢=R.|ڕێکەوت=٢٠١٦|سەردێڕ=Images of Kings of Adiabene: Numismatic and Scultpural Evidence|journal=Iraq|بڵاوکەرەوە=Cambridge University Press|بەرگ=IX|پەڕەکان=٧٩–١٠١|doi=10.1017/irq.2016.8|doi-access=free}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Marciak|یەکەم=Michał|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=hwEtDwAAQBAJ|سەردێڕ=Sophene, Gordyene, and Adiabene: Three Regna Minora of Northern Mesopotamia Between East and West|ڕێکەوت=٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=[[Brill Publishers|BRILL]]|ژپنک=٩٧٨٩٠٠٤٣٥٠٧٢٤}} ** Brauer, E. , ''The Jews of Kurdistan'', Wayne State University Press, Detroit, 1993. * Solomon Grayzel, ''A History of the Jews'',New York: Mentor, 1968. * [http://jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=801&letter=A&search=Monobaz Gottheil, Richard. "Adiabene".] ''Jewish Encyclopedia''. Funk and Wagnalls, 1901-1906. ; which cites: ** [[یوسفوس|Josephus]], ''Jewish Antiquities'' xx. 2, § ٤; *** ''idem'', ''Wars of the Jews''. ii. 19, § 2; iv. ٩, § 11; v. ٢, § ٢; ٣, § ٣; ٤, § ٢; ٦, § 1, noting that Josephus probably got his information from Adiabenian Jews in Jerusalem (Von Gutschmid, Kleine Schriften, iii. ٤). ** Pliny the Elder, ''[[مێژووی سروشتی (پلینی)|Historia Naturalis]]'', v. 66, vi. 44 ''et seq.'' ** Ammianus, ''History'', xviii. 7, § 1; xxiii. ٦, § ٢١ ** [[سترابۆ|Strabo]], ''Geography'', xvi. 745 ''et seq.'' ** Brüll, Adiabene, in ''Jahrbuch'' i. 58 ''et seq.'' ** Grätz, Heinrich, in ''Monatsschrift'', 1877, xxvi. 241 ''et seq.'', 289 ''et seq.'' ** Von Gutschmid, ''Gesch. Irans'', pp. 140 ''et seq.'' ** Schürer, ''Gesch.'' ii. 562. {{پۆلی کۆمنز|Adiabene}} {{تووڵی دەروازە|مێژوو}} [[پۆل:حەدیاب]] [[پۆل:جووەکانی کوردستان]] [[پۆل:ھەولێر]] [[پۆل:کوردوئین]] [[پۆل:کوردوخی]] [[پۆل:ئەشکانی]] fbe1zodvo6vaar0kzg268vjf8wj6b0k 0 238928 1454525 1409231 2025-06-19T07:49:34Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454525 wikitext text/x-wiki {{Infobox website | name = ترێدز | logo = Threads (app).svg | logo_size = 150px | screenshot = Threads_(app)_screenshot.jpg | screenshot_size = 250px | caption = پەڕەی ھەژماری [[ویکیپیدیا]] لە ترێدز | collapsible = no | company_type = | website_type = [[تۆڕی کۆمەڵایەتی]] | native_clients = {{hlist|[[ئای ئۆ ئێس]]|[[ئەندرۆید]]}} | language = {{hlist|[[زمانی چینی|چینی]] ([[نووسەکانی چینیی سادەکراو|سادەکراو]] و [[نووسەکانی چینیی دێرین|دێرین]])|[[زمانی کرواتی|کرواتی]]|[[زمانی چیکی|چیکی]]|[[زمانی دانمارکی|دانمارکی]]|[[زمانی ھۆڵەندی|ھۆڵەندی]]|[[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]|[[زمانی فینلەندی|فینلەندی]]|[[زمانی فەڕەنسی|فەڕەنسی]]|[[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]]|[[زمانی یۆنانی|یۆنانی]]|[[زمانی ھیندی|ھیندی]]|[[زمانی ھەنگاری|ھەنگاری]]|[[زمانی ئیندۆنیزی|ئیندۆنیزی]]|[[زمانی ئیتالی|ئیتالی]]|[[زمانی ژاپۆنی|ژاپۆنی]]|[[زمانی کۆری|کۆری]]|[[زمانی مالایی|مالایی]]|[[زمانی نەرویژی|نەرویژی]]|[[زمانی پۆڵەندی|پۆڵەندی]]|[[زمانی پورتوگالی|پورتوگالی]]|[[زمانی ڕۆمانی|ڕۆمانی]]|[[زمانی ڕووسی|ڕووسی]]|[[زمانی سلۆڤاکی|سلۆڤاکی]]|[[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]]|[[زمانی سوێدی|سوێدی]]|[[زمانی تاگەلۆگ|تاگەلۆگ]]|[[زمانی تایلەندی|تایلەندی]]|[[زمانی تورکی|تورکی]]|[[زمانی ئوکراینی|ئوکراینی]]|[[زمانی ڤیێتنامی|ڤیێتنامی]]}} | language_count = ٣١<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://wired.me/business/social-media/instagram-wants-to-take-over-twitter-with-threads/ |سەردێڕ=Instagram wants to take over a drama-laden Twitter with Threads |ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣ |دوایین=Noor |یەکەم=Saleha |ئیش=[[Wired (magazine)|Wired]] |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٩ی تەممووزی ٢٠٢٣ |archive-url=https://web.archive.org/web/20230709161921/https://wired.me/business/social-media/instagram-wants-to-take-over-twitter-with-threads/ |url-status=dead }}</ref> | foundation = | area_served = ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا<br /> و ٩٩ وڵاتی تر<ref name="theguardianlaunch" /><br /> (بێجگە لە یەکێتیی ئەورووپا)<ref name="theguardian"/> | founder = | chairman = | owner = [[کۆمپانیای مێتا]] | CEO = | url = {{URL|https://threads.net}}<!-- Use {{URL}} for linking to the site --> | registration = پێویستە | num_users = ١٠٠ ملیۆن (ھەتا ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣)<ref name="ForbesGrowth">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.forbes.com/sites/siladityaray/2023/07/10/with-100-million-users-in-five-days-threads-is-the-fastest-growing-app-in-history/ |سەردێڕ=Threads Now Fastest-Growing App In History—With 100 Million Users In Just Five Days |ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|دوایین=Ray |یەکەم=Siladitya |ئیش=Forbes |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣}}</ref> | launch_date = {{Start date and age|٢٠٢٣|٠٧|٠٥}} | current_status = چالاک | programming_language = | footnotes = }} '''ترێدز''' ({{بە ئینگلیزی|Threads}}) [[میدیای کۆمەڵایەتی]] و [[ڕاژەی تۆڕی کۆمەڵایەتی|ڕاژەیەکی تۆڕی کۆمەڵایەتیی]] سەرھێڵە، کە خاوەنەکەی [[کۆمپانیای مێتا]]یە و شانبەشانی [[ئینستاگرام]] کاردەکات، بۆیە پێویستە بەکارھێنەران ھەژماری ئینستاگرامیان ھەبێت بۆ خۆتۆمارکردن.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Threads, Instagram’s ‘Twitter Killer,’ Has Arrived|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2023/07/05/technology/threads-app-meta-twitter-killer.html|newspaper=The New York Times|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|issn=0362-4331|زمان=en-US|یەکەم=Mike|دوایین=Isaac}}</ref> تۆڕەکە بە ڕوونی وەک ڕکابەرێکی [[توویتەر]] سەیر دەکرێت، کە بەکارھێنەران دەتوانن [[دەق]] و [[وێنە]] و [[ڤیدیۆ]] بڵاو بکەنەوە، وەڵامی پۆستەکانی کەسانی تر بدەنەوە، و پۆستەکان ڵایک بکەن.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Threads, Instagram’s ‘Twitter Killer,’ Has Arrived|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2023/07/05/technology/threads-app-meta-twitter-killer.html|newspaper=The New York Times|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|issn=0362-4331|زمان=en-US|یەکەم=Mike|دوایین=Isaac}}</ref> == مێژوو == دوای کڕینەوەی [[توویتەر]] لەلایەن [[ئیلۆن مەسک]]، کارمەندانی [[کۆمپانیای مێتا|مێتا]] باسیان لە پەرەپێدانی بەرنامەیەک دەکرد کە زیاتر سەرنجی لەسەر [[دەق]] بێت. لە کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠٢٣ دەست کرا بە پەرەپێدانی و لە نێو خۆیاندا بە پرۆژەی ٩٢ ناویان دەبرد. لە مانگی حوزەیران ڕۆژنامەی ''دە ڤێرج'' وردەکاریی لەسەر پرۆژەکە بڵاوکردەوە و لە ٣ی مانگی تەممووز [[کۆمپانیای مێتا]] بەرنامەکەی لە [[ئاپ ستۆر (ئای ئۆ ئێس)|ئاپ ستۆر]]ی [[ئەپڵ]] بڵاوکردەوە و وادەی بڵاوکردنەوەکەشی لە ٦ی تەممووز بوو، لە ٥ی تەممووز بەرنامەکە لە ١٠٠ وڵات خرایە بازاڕەوە، جگە [[یەکێتیی ئەورووپا]] بەھۆی نادڵنیایییانەوە سەبارەت بە بەکارھێنانی [[زانیاریی کەسی|زانیارییە کەسییەکانی]] بەکارھێنەران لەلایەن خزمەتگوزارییەکەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Meta delays EU launch of Twitter rival Threads amid uncertainty over personal data use|ناونیشان=https://www.theguardian.com/media/2023/jul/05/meta-delays-eu-launch-of-twitter-rival-threads-amid-uncertainty-over-personal-data-use|newspaper=The Guardian|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|issn=0261-3077|زمان=en-GB|یەکەم=Dan|دوایین=Milmo|یەکەم٢=Dan Milmo Global technology|دوایین٢=editor}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Threads app: Instagram owner’s Twitter rival logs 5 million users in first hours|ناونیشان=https://www.theguardian.com/technology/2023/jul/06/meta-launches-twitter-rival-threads-in-100-countries|newspaper=The Guardian|ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|issn=0261-3077|زمان=en-GB|یەکەم=Dan|دوایین=Milmo|یەکەم٢=Dan Milmo Global technology|دوایین٢=editor}}</ref> == ژمارەی بەکارھێنەرانی بەرنامەکە == وتەبێژی کۆمپانیاکە ڕای گەیاندووە کە تەنھا لە ماوەی حەوت کاتژمێردا دوای بڵاوبوونەوەی بەرنامەکە لانیکەم ١٠ ملیۆن کەس ناویان تۆمارکردووە، لەنێویاندا ژمارەیەکی زۆر لە کەسایەتییە ناودارەکان. وتەبێژی بەرنامەکە دەڵێت ھەر یەکە لە، [[جێنیفەر لۆپێز]]، [[شەکیرا]]، لەنێو ئەو کەسانەدا بوون کە لە سەرەتاوە ناویان تۆمارکردووە بۆ بەرنامەکە. [[مارک زەکەربێرگ]]، [[بەڕێوەبەری جێبەجێکار]]ی [[کۆمپانیای مێتا]]، لە پۆستێکدا لەسەر پێگە نوێیەکەی ڕای گەیاندووە کە ھیوادارە کۆمەڵگەی ترێدز گەشە بکات بۆ یەک ملیار ئەندام.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yang|یەکەم=Angela|ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=What you need to know about Threads, Instagram’s new Twitter competitor|ناونیشان=https://www.nbcnews.com/tech/internet/instagram-threads-meta-twitter-competitor-what-to-know-rcna92689|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.nbcnews.com|زمان=en}}</ref> == بەربەستکردنی لە ڕووسیا == لە ٥ی تەممووزی ٢٠٢٣دا، [[دەزگای فیدراڵیی ڕووسیا]] (ڕۆسکۆمنادزۆر) ڕای گەیاند کە ھێشتا پلانیان نییە بۆ بەربەستکردنی ترێدز، سەرەڕای بەربەستکردنی لقێکی [[کۆمپانیای مێتا]] لە [[ڕووسیا]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Роскомнадзор пока не будет блокировать аналог Twitter от Цукерберга|ناونیشان=https://www.rbc.ru/technology_and_media/05/07/2023/64a549829a79476712b71f98|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=РБК|زمان=ru}}</ref> == ڕەخنە و نیگەرانییەکان == ترێدز ڕەخنەی زۆری لێ دەگیرێت بەھۆی تێکەڵکردنی لەگەڵ [[ئینستاگرام]]، بەکارھێنەران دەبێت ھەژماری ئینستاگرامەکانیان بسڕنەوە ئەگەر بیانەوێت ھەژمارەکانیان لە ترێدز بسڕنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=People are realising something really worrying about Threads|ناونیشان=https://www.independent.co.uk/tech/instagram-threads-delete-account-meta-twitter-b2370698.html|ڕێکەوتی سەردان=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=The Independent|زمان=en}}</ref> ئادەم مۆسێری [[بەڕێوەبەری جێبەجێکار]]ی ئینستاگرام دەڵێت کە کار دەکەن بۆ ئەوەی بتواندرێت بە جیاش ھەژمارەکان بسڕدرێنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Threads, an Instagram app|ناونیشان=https://www.threads.net/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=Threads|زمان=en}}</ref> بەکارھێنەرانی ترێدز ناتوانن چاودێریکردنی ھەژمارەکانیان لەلایەن مێتاوە ناچالاک بکەن،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Lomas|یەکەم=Natasha|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Meta's Threads app is a privacy nightmare that won't launch in EU yet|ناونیشان=https://techcrunch.com/2023/07/05/threads-no-eu-launch/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=TechCrunch|زمان=en-US}}</ref> ھەر لەبەر ئەمەشە ھێشتا نەیانتوانیوە لە [[یەکێتیی ئەورووپا]] بڵاوی بکەنەوە بەھۆی یاسای پاراستنی زانیارییە کەسییەکانەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Lomas|یەکەم=Natasha|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Meta's Threads app is a privacy nightmare that won't launch in EU yet|ناونیشان=https://techcrunch.com/2023/07/05/threads-no-eu-launch/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=TechCrunch|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Feiner|یەکەم=Lauren|ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Threads, Meta's Twitter competitor, is not yet available in the EU due to regulatory concerns|ناونیشان=https://www.cnbc.com/2023/07/06/metas-threads-not-available-in-the-eu-due-to-legal-complexity.html|ڕێکەوتی سەردان=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=CNBC|زمان=en}}</ref> == دروشم == دروشمی سەرەکیی ترێدز بریتییە لە «Say More» واتە «زیاتر بڵێ»، و دەتوانیت لە یەک پۆستدا ٥٠٠ پیت بنووسیت، لەکاتێکدا لە تویتێکی توویتەردا تەنیا مافی نووسینی ٢٨٠ پیتت ھەیە بۆ ئەوانەی ھەژمارەکانیان پشتڕاستنەکراوەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/world/060720239|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> == دادگاییکردن == [[توویتەر]] دۆسیەیەکی یاسایی لە دژی بەرنامەی ترێدز تۆمار کردووە و دەڵێت ئەوە پێشێلکردنی [[مافی خاوەندارێتی]]ی بیرۆکەی توویتەرە. لە پەیامێکدا کە ئاڕاستەی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای مێتا کراوە، پارێزەرەکەی توویتەر دەڵێت کۆمپانیای مێتا چەندین کارمەندی پێشووی توویتەری دامەزراندووە کە دەستیان بە زانیارییە نھێنییەکانی توویتەر گەیشتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fung|یەکەم=Brian|ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Twitter threatens to sue Meta after rival app Threads gains traction {{!}} CNN Business|ناونیشان=https://www.cnn.com/2023/07/06/tech/twitter-meta-threads-legal-threat/index.html|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=CNN|زمان=en}}</ref> مێتا ئەم تۆمەتانەی ڕەتکردووەتەوە و جەختی لەوە کردووەتەوە کە ھیچ کارمەندێکی پێشووی توویتەر بەشدار نییە لە تیمی ئەندازیاریی ترێدز. == ئامار == === ئەو ھەژمارانەی زۆرترین شوێنکەوتوویان ھەیە === {| class="wikitable sortable" ! scope="col" |پلە ! scope="col" |ناوی بەکارھێنەر ! scope="col" |خاوەن ! scope="col" |شوێنکەوتوو ! scope="col" |چالاکی ! scope="col" |وڵات |- ! scope="row" style="text-align:center;" |١ |{{Plain link|https://www.threads.net/instagram|@instagram}} |[[ئینستاگرام]] | style="text-align:center" |٧٫٤ ملیۆن |پێگەی تۆڕی کۆمەڵایەتی |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٢ |{{Plain link|https://www.threads.net/natgeo|@natgeo}} |''[[ناشناڵ جیۆگرافیک]]'' | style="text-align:center" |٤٫٣ ملیۆن |[[گۆڤار]] |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٣ |{{Plain link|https://www.threads.net/kimkardashian|@kimkardashian}} |[[کیم کارداشیان]] | style="text-align:center" |٤٫٣ ملیۆن |کەسایەتیی میدیا، [[نمایشکار]]، و خانمەبازرگان |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٤ |{{Plain link|https://www.threads.net/SelenaGomez|@selenagomez}} |[[سێلینا گۆمێز]] | style="text-align:center" |٤٫٢ ملیۆن |[[گۆرانیبێژ]]، [[ئەکتەر]]، بەرھەمھێنەر، و خانمەبازرگان |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٥ |{{Plain link|https://www.threads.net/mrbeast|@mrbeast}} |[[مستەر بیست]] | style="text-align:center" |٤٫١ ملیۆن |کەسایەتیی [[یووتیووب]] |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٦ |{{Plain link|https://www.threads.net/kyliejenner|@kyliejenner}} |[[کایڵی جێنەر]] | style="text-align:center" |٣٫٩ ملیۆن |کەسایەتیی میدیا و خانمەبازرگان |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٧ |{{Plain link|https://www.threads.net/marvel|@marvel}} |[[مارڤڵ ئینتەرتەیمێنت]] | style="text-align:center" |٣٫٦ ملیۆن |میدیا، [[کۆمیک]]، [[فیلم]]، و زۆر شتی تر |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٨ |{{Plain link|https://www.threads.net/shakira|@shakira}} |[[شەکیرا]] | style="text-align:center" |٣٫٤ ملیۆن |[[گۆرانیبێژ]] |{{Flag|Colombia}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |٩ |{{Plain link|https://www.threads.net/WillSmith|@willsmith}} |[[ویڵ سمیت]] | style="text-align:center" |٣٫٢ ملیۆن |[[ئەکتەر]] |{{Flag|United States}} |- ! scope="row" style="text-align:center;" |١٠ |{{Plainlinks|url=https://www.threads.net/jlo|name=@jlo}} |[[جێنیفەر لۆپێز]] | style="text-align:center" |٣٫٢ ملیۆن |[[گۆرانیبێژ]]، ئەکتەر، و سەماکار |{{Flag|United States}} |} == ژمارەی بەکارھێنەران == {{Aligned table|ژمارەی بەکارھێنەران (بە ملیۆن)|٢|٥|١٠|٢٠|٣٠|٧٠|٩٠|١٠٠|کات لە دوای دەستپێکردنەوە|٢ کاتژمێر|٤ کاتژمێر|٧ کاتژمێر|١٢ کاتژمێر|١٦ کاتژمێر|٢ ڕۆژ|٤ ڕۆژ|٥ ڕۆژ|سەرچاوەکان|<ref name=":5">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Isaac |یەکەم=Mike |ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Threads Becomes Most Rapidly Downloaded App, Raising Twitter's Ire |زمان=en-US |ئیش=The New York Times |ناونیشان=https://www.nytimes.com/2023/07/06/technology/threads-downloads-twitter.html |ڕێکەوتی سەردان=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|issn=0362-4331 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230706194529/https://www.nytimes.com/2023/07/06/technology/threads-downloads-twitter.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref>|<ref name=":5" />|<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Ray |یەکەم=Siladitya |سەردێڕ=Zuckerberg Says Threads Crossed 10 Million Signups In First Seven Hours As Musk Rails Against Instagram |ناونیشان=https://www.forbes.com/sites/siladityaray/2023/07/06/zuckerberg-says-threads-crossed-5-million-signups-in-first-four-hours-as-musk-rails-against-instagram/ |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=Forbes |زمان=en |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230709004326/https://www.forbes.com/sites/siladityaray/2023/07/06/zuckerberg-says-threads-crossed-5-million-signups-in-first-four-hours-as-musk-rails-against-instagram/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref>|<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Schoon |یەکەم=Ben |ڕێکەوت=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Meta's Threads passed 20 million users within 12 hours, and it's not slowing down |ناونیشان=https://9to5google.com/2023/07/06/meta-threads-20-million-users/ |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=9to5Google |زمان=en-US |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230706131346/https://9to5google.com/2023/07/06/meta-threads-20-million-users/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref>|<ref name=":5" />|<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Zuckerberg claims tens of millions of Threads signups within days of launch - CBS News |ناونیشان=https://www.cbsnews.com/news/threads-zuckerberg-millions-of-signups-within-days/ |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.cbsnews.com |زمان=en-US |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230709004326/https://www.cbsnews.com/news/threads-zuckerberg-millions-of-signups-within-days/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref>|<ref name="TheWrap90M"/>|<ref name="Peters"/><ref name="Ray"/>|class=wikitable|style=text-align:center;|cols=9|col1header=y}} == ئەمانەش ببینە == * [[ئیلۆن مەسک]] * [[ماڕک زەکەربێرگ]] * [[توویتەر]] * [[ئینستاگرام]] * [[کۆمپانیای مێتا]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{کۆمنز}} * {{وێبگەی فەرمی}} * {{ئینستاگرام}} {{تووڵی دەروازە|زانستی کۆمپیوتەر|ئینتەرنێت}} [[پۆل:نەرمامێرەکانی ٢٠٢٣]] [[پۆل:دامەزرانەکانی ٢٠٢٣ لە ویلایەتە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:ئەپلیکەیشنەکانی مێتا پلاتفۆرمز]] [[پۆل:ڕاژەکانی تۆڕی کۆمەڵایەتی]] [[پۆل:وێبگە ئەمریکییەکان]] qtsf543kewqchevx46oqzxo14n02kj4 4 241625 1454453 1454314 2025-06-18T21:00:26Z AramBot 39807 بۆت: نوێکردنەوە 1454453 wikitext text/x-wiki {{ئەمانەش ببینە|ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێڕستی بۆتە ناچالاکەکان}} {{چینی ناوەند}} پێرستی [[وپ:بۆت|بۆت]]ە چالاکەکانی ویکیپیدیا{{ھن}} بۆتی چالاک بە بۆتێک دەڵێن کە لە ٣٠ ڕۆژی ڕابردوو لانی کەم [[تایبەت:بەشدارییەکان|بەشدارییەکی]] ھەبووە.{{ھن}} لە ئێستادا ئەم ئامارە ڕۆژانە نوێ دەکرێتەوە.{{ھن}} '''دوایین نوێکردنەوە لەلایەن [[بەکارھێنەر:AramBot|AramBot]]'''؛ لە ''٢١:٠٠، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC)'' {{کۆتایی}} {| class="wikitable sortable" style="margin: auto;" |+ بۆتە چالاکەکان |- ! # !! بەکارھێنەر !! دوایین دەستکاری !! ژمارەی دەستکارییەکان !! مافەکان !! ڕێکەوتی خۆتۆمارکردن |- | ١ || [[بەکارھێنەر:AramBot|AramBot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/AramBot|١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ٢٧٢٢٠٨ || bot,botadmin || ٤ی نیسانی ٢٠٢٠ |- | ٢ || [[بەکارھێنەر:Dexbot|Dexbot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/Dexbot|١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ٨١٩٥ || bot || ٢ی ئایاری ٢٠١٢ |- | ٣ || [[بەکارھێنەر:CdRBot|CdRBot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/CdRBot|١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ٥٢٢٨ || bot || ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ |- | ٤ || [[بەکارھێنەر:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/MediaWiki message delivery|١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ٣١٧٥ || bot || ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ |- | ٥ || [[بەکارھێنەر:Xqbot|Xqbot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/Xqbot|٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ٢٠٩٧١ || bot || ٣١ی ئابی ٢٠٠٩ |- | ٦ || [[بەکارھێنەر:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/InternetArchiveBot|٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ٧٧٨١١ || bot || ٢٨ی تەممووزی ٢٠١٧ |} [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] azpes0djboo9ex344emucx6eqqfkalo 0 246328 1454467 1415434 2025-06-18T22:32:48Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454467 wikitext text/x-wiki {{Infobox flag |Name=ئوردن |Image=Flag of Jordan.svg |Proportion=١:٢ |Adoption=١٦ی نیسانی ١٩٢٨ |Image2=Royal standard of Jordan.svg|Use2=ستانداردی شاھانەیی پاشا |Image3=Royal Standard of the Crown Prince of Jordan.svg|Use3=ستانداردی شاھانەیی شازادەی جێنشین|Image4=Hashmite Banner.jpg |Use4=ستانداردی ھاشمی، ئاڵای ئەشرەفی حیجاز (خانەدانەکان)، خێزانی ھاشمییەکان |Imagetext2=ئاڵای ستانداردی شاھانە |Imagetext3=ئاڵای ستانداردی شاھانەی شازادەی جێنشین |Imagetext4=ئاڵای ھاشمییەکان }} [[پەڕگە:Jordan_flags.jpg|وێنۆک|250x250پیکسڵ| ئاڵاکانی ئوردن لە عەممانی پایتەخت]] [[پەڕگە:Jordan_Flag.jpg|وێنۆک| ئاڵای ئوردن]] '''ئاڵای ئوردن''' کە لە ١٦ی نیسانی ١٩٢٨ بە فەرمی پەسەند کرا، لەسەر بنەمای ئاڵای ساڵی ١٩١٦ی ڕاپەڕینی عەرەبی دژی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] لە کاتی [[جەنگی جیھانیی یەکەم]] داندرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Flag of Jordan|ناونیشان=https://www.britannica.com/topic/flag-of-Jordan|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی نیسانی ٢٠١٩|وێبگە=Encyclopedia Britannica|زمان=en}}</ref> ئاڵاکە لە پشتێنەیەکی ڕەش و سپی و سەوزی ئاسۆیی پێکھاتووە کە بە داوێکی سوور بەیەکەوە بەستراونەتەوە. ڕەنگەکان بریتین لە ڕەنگەکانی پان عەرەبی، بە ڕێککەوتەکان نوێنەرایەتی: [[خەلافەتی عەباسی]] (قاڵبی ڕەنگی ڕەش)، [[دەوڵەتی ئەمەوی|خەلافەتی ئومەوی]] (قاڵبی ڕەنگی سپی)، و [[خەلافەت|خەلافەتەکانی]] [[دەوڵەتی فاتیمی|فاتیمی]] یان ڕاشیدون (قاڵبی ڕەنگی سەوز) دەکەن. داو یان دەزووی سوور بۆ شانشینی ھاشمی و ڕاپەڕینی عەرەبییە<ref name="fotw">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Flags of the World: Jordan|ناونیشان=http://www.crwflags.com/fotw/flags/jo.html|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠١٥}}</ref><ref name="worldfacts">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The World Fact Book: Middle east: Jordan|ناونیشان=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/jordan/|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠١٥|وێبگە=cia.gov|بڵاوکەرەوە=[[Central Intelligence Agency]]}}</ref><ref name="kinghussein">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=National Anthem|ناونیشان=http://www.kinghussein.gov.jo/jo_anthem.html|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠١٥|وێبگە=kinghussein.gov.jo|بڵاوکەرەوە=Government of Jordan|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|archive-url=https://web.archive.org/web/20191204115442/http://www.kinghussein.gov.jo/jo_anthem.html|url-status=dead}}</ref> == تایبەتمەندییەکان == جگە لە قاڵبە ڕەنگییەکان و دەزووەکە، ئەستێرەیەکی سپی بە حەوت تیشکەوە لە نێو دەزووە سوورەکەدا ڕاگیر کراوە؛ کە بە مانای یەکڕیزی [[ناسیۆنالیزمی عەرەبی|گەلی عەرەب]] دێت،<ref name="kinghussein"/> حەوت تیشکەکەی ئاماژەن بۆ حەوت ئایەتی [[فاتیحە]] لە [[قورئان]]دا، و ھەروەھا ئەو حەوت گردەی کە شاری [[عەممان]]ی لەسەر بنیات نراوە. === مێژوو === <gallery> پەڕگە:Flag_of_Hejaz_(1920).svg|alt=First flag (1921–1928)|ئاڵای یەکەم (١٩٢١-١٩٢٨) پەڕگە:Flag_of_the_Emirate_of_Transjordan.svg|alt=Second flag (1928–1939)|ئاڵای دووەم (١٩٢٨-١٩٣٩) </gallery> === لێکدانەوەی ڕەنگەکان === {| class="wikitable" !قاڵب ! ڕەنگی قوماش |- ! style="background:#CE1126" | <span style="color:#ffffff">سوور</span> | شانشینی ھاشمی، خەباتی خوێناوی بۆ ئازادی |- ! style="background:#ffffff" | سپی | شانشینی ئومەوی، داھاتوویەکی گەش و ئارام |- ! style="background: #007A3D" | <span style="color:#ffffff">سەوز</span> | شانشینی فاتمییەکان یان خەلافەتی ڕاشیدوون |- ! style="background: #000000" | <span style="color:#ffffff">ڕەش</span> | شانشینی عەباسی |} === شێوازی ڕەنگەکان === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ![[پەڕگە:Flag_of_Jordan.svg|30x30پیکسڵ]]</img> ! style="background:#ce1126; width:200px" | <span style="color:white;">سوور</span> ! style="background:#FFFFFF; width:200px" | <span style="color:black;">سپی</span> ! style="background:#007a3d; width:200px" | <span style="color:white;">سەوز</span> ! style="background:#000000; width:200px" | <span style="color:white;">ڕەش</span> |- | style="background:#F2F2F2; text-align:right" | '''RGB''' | <code>206/17/38</code> | <code>255/255/255</code> | <code>0/122/61</code> | <code>0/0/0</code> |- | style="background:#F2F2F2; text-align:right" | '''شازدەیی‒ناوەند''' | <code>#ce1126</code> | <code>#FFFFFF</code> | <code>#007a3d</code> | <code>#000000</code> |- | style="background:#F2F2F2; text-align:right" | '''CMYK''' | <code>0/92/82/19</code> | <code>0/0/0/0</code> | <code>100/0/50/52</code> | <code>0/0/0/100</code> |} === بیناسازی ئاڵا === {{Gallery|File:Flag of Jordan (construction sheet).svg|ھێڵکاری بیناسازی ئاڵای ئوردن}} == ئاڵا مێژوویییەکان == <gallery> پەڕگە:Tanukh_flag.svg|alt=Flag of the Tanukhid Confederation (196 AD–c. 1100 AD)|ئاڵای کۆنفیدڕاڵی تانوخد (١٩٦‒١١٠٠ زایینی) پەڕگە:New_Ghassanid_Banner.png|alt=Banner of the Ghassanid Kingdom (220–638)|ئاڵای شانشینی غەسانییەکان (٢٢٠‒٦٣٨) پەڕگە:Flag of Hejaz (1917).svg|alt=Flag under Arab administration (1918–1920)|ئاڵای بەڕێوەبەرایەتیی عەرەبی (١٩١٨‒١٩٢٠) پەڕگە:Flag_of_Kingdom_of_Syria_(1920-03-08_to_1920-07-24).svg|alt=Flag of the Arab Kingdom of Syria (1920)|ئاڵای شانشینی عەرەبی سوریا (١٩٢٠) پەڕگە:Flag_of_Hejaz_(1920).svg|alt=Flag of the Emirate of Transjordan (1921–1928)|ئاڵای میرنشینی ئەردەن (١٩٢١-١٩٢٨) پەڕگە:Flag_of_the_Emirate_of_Transjordan.svg|alt=Flag of the Emirate of Transjordan (1928–1939)|ئاڵای نوێی میرنشینی ئەردەن (١٩٢٨-١٩٣٩) پەڕگە:Flag_of_the_Arab_Federation.svg|alt=Flag of the Hashemite Arab Federation (1958)|ئاڵای فیدراسیۆنی عەرەبیھاشمی (١٩٥٨) </gallery> == ئاڵای سەربازی == <gallery> پەڕگە:Royal_Jordanian_Army_Flag.svg|alt=Flag of the Royal Jordanian Army|ئاڵای سوپای شاھانەی ئوردن پەڕگە:Naval_Ensign_of_Jordan.svg|alt=Ensign of the Royal Jordanian Navy|ئاڵای ھێزی دەریایی شاھانەی ئوردن پەڕگە:Air_Force_Ensign_of_Jordan.svg|alt=Ensign of the Royal Jordanian Air Force|ئاڵای ھێزی ئاسمانی شاھانەی ئوردن </gallery> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ئوردن}} {{پۆلی کۆمنز|National flag of Jordan}} [[پۆل:ئاڵا نیشتمانییەکان]] [[پۆل:ئاڵاکان]] [[پۆل:ئوردن]] 9uc3qfny3e36goois3dtqvpejznhnew 0 246787 1454413 1454409 2025-06-18T12:00:57Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1454413 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|name=ویلمەر ڤاڵدێراما|image=Wilmer Valderrama (7492358912).jpg|caption=ویلمەر ڤاڵدێراما لەساڵی ٢٠١٢|birth_name=ویلمەر ئێدواردۆ ڤاڵدێراما|birth_date={{Birth date and age|1980|1|30}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://mobile.twitter.com/WValderrama/status/1090716802106019842 |سەردێڕ=Tweet |وێبگە=twitter.com |ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی ئازاری ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190320235442/https://mobile.twitter.com/WValderrama/status/1090716802106019842 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref>|birth_place=فلۆریدا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|occupation={{hlist|ئەکتەر|چالاکوان}}|years_active=١٩٩٨–ئێستا|children=٢}} '''ویلمەر ئێدواردۆ ڤاڵدێراما''' ({{بە ئینگلیزی|Wilmer Valderrama}}؛ لەدایکبووی ٣٠ی کانوونی دووەمی ١٩٨٠) ئەکتەری ئەمریکییە.<ref name="yahoo">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Wilmer Valderrama Sweetly Kisses Fiancée Amanda Pacheco's Baby Bump On Birthday|ناونیشان=https://www.yahoo.com/entertainment/wilmer-valderrama-sweetly-kisses-fianc-215100408.html|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210305052931/https://www.yahoo.com/entertainment/wilmer-valderrama-sweetly-kisses-fianc-215100408.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئازاری ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تەممووزی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=Yahoo!}}</ref><ref name="cbs">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Special Agent Nicholas "Nick" Torres Wilmer Valderrama|ناونیشان=https://www.cbs.com/shows/ncis/cast/215488/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160913142241/https://www.cbs.com/shows/ncis/cast/215488/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی ئەیلوولی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تەممووزی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=CBS}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Trejos|یەکەم=Dyana|ڕێکەوت=٢٢ی تەممووزی ٢٠١٦|سەردێڕ=Wilmer Valderrama Opens Up About His Role on 'NCIS' & Playing Prince Charming|ناونیشان=http://www.latina.com/www.latina.com/entertainment/celebrity/wilmer-valderrama-ncis-charming-interview|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160723162102/http://www.latina.com/www.latina.com/entertainment/celebrity/wilmer-valderrama-ncis-charming-interview|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تەممووزی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=Latina Media Ventures}}</ref> جگە لە کاری نواندن، ڤاڵدێراما گەشتێکی بەرفراوان دەکات وەک باڵیۆزی جیھانی بۆ ڕێکخراوە خزمەتگوزارییە یەکگرتووەکان (USO)،<ref name="usostories">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Meet the USO's Global Ambassadors and Learn Why They Give More Than Thanks|ناونیشان=https://www.uso.org/stories/3146-meet-the-usos-global-ambassadors-and-learn-why-they-give-more-than-thanks|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210922045901/https://www.uso.org/stories/3146-meet-the-usos-global-ambassadors-and-learn-why-they-give-more-than-thanks|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئازاری ٢٠٢٢|وێبگە=United Service Organizations|زمان=en}}</ref><ref name="uso">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٨ی شوباتی ٢٠٢١|سەردێڕ=Kellie Pickler, Wilmer Valderrama Named USO Global Ambassadors {{!}} U.S. Veterans Magazine|ناونیشان=https://usveteransmagazine.com/2021/02/pickler-valderrama-uso-global-ambassadors/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210227220148/https://usveteransmagazine.com/2021/02/pickler-valderrama-uso-global-ambassadors/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی شوباتی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=US Veterans and Military Magazine {{!}} A US Veterans News Resource}}</ref> لەگەڵ ڕێکخراوی مافی دەنگدان ڤۆتۆ لاتینۆ کاردەکات،<ref name="2020council">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Voto Latino Foundation Launches 2020 Impact Council with Chairs Sec. Julían Castro, Rosario Dawson, Selena Gomez, Wilmer Valderrama, Sen. Catherine Cortez Masto, Zoe Saldana, Sec. Alex Padilla and María Teresa Kumar|ناونیشان=https://votolatino.org/media/press-releases/voto-latino-foundation-launches-2020-impact-council-with-chairs-sec-julian-castro-rosario-dawson-selena-gomez-wilmer-valderrama-sen-catherine-cortez-masto-zoe-saldana-sec-alex-padilla-and-mar/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200925204306/https://votolatino.org/media/press-releases/voto-latino-foundation-launches-2020-impact-council-with-chairs-sec-julian-castro-rosario-dawson-selena-gomez-wilmer-valderrama-sen-catherine-cortez-masto-zoe-saldana-sec-alex-padilla-and-mar/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=Voto Latino|زمان=en}}</ref><ref name="amplifying">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Diane Guerrero and Wilmer Valderrama are amplifying stories that change hearts and educate minds|ناونیشان=https://www.hola.com/us/celebrities/20200622fol0ap8bx3/wilmer-valderrama-diane-guerrero-community-charity-change-interview/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211026141316/https://www.hola.com/us/celebrities/20200622fol0ap8bx3/wilmer-valderrama-diane-guerrero-community-charity-change-interview/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=HOLA}}</ref> و ھاوبەشی دامەزرێنەری کۆمپانیای ھارنێسە کە قازانج نەویستە.<ref name="zandt">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Zandt|یەکەم=Deanna|سەردێڕ=Harness|ناونیشان=https://popcollab.org/grantee/harness-2/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220301204024/https://popcollab.org/grantee/harness-2/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی ئازاری ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=Pop Culture Collaborative}}</ref> == سەرەتای ژیانی == ڤاڵدێراما لە ساڵی ١٩٨٠ لە شاری میامی لە ویلایەتی فلۆریدا لەدایکبووە،<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Baugh|یەکەم١=Scott L.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=i8n24V3bAO8C&dq=wilmer+valderrama+where+was+he+born&pg=PA276|سەردێڕ=Latino American Cinema: An Encyclopedia of Movies, Stars, Concepts, and Trends|ڕێکەوت=٢٠١٢|بڵاوکەرەوە=ABC-CLIO|ژپنک=٩٧٨-٠-٣١٣-٣٨٠٣٦-٥|پەڕە=٢٧٦|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئازاری ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230404115945/https://books.google.com/books?id=i8n24V3bAO8C&dq=wilmer+valderrama+where+was+he+born&pg=PA276|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی نیسانی ٢٠٢٣|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Boffone|یەکەم١=Trevor|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=swZlEAAAQBAJ&dq=wilmer+valderrama+where+was+he+born&pg=PT33|سەردێڕ=Latinx Teens: U.S. Popular Culture on the Page, Stage, and Screen|دوایین٢=Herrera|یەکەم٢=Cristina|ڕێکەوت=٢٦ی نیسانی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=University of Arizona Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٦٥-٤٥٢٧-٨|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئازاری ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230707170656/https://books.google.com/books?id=swZlEAAAQBAJ&dq=wilmer+valderrama+where+was+he+born&pg=PT33|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> باوکی ناویان بالبینۆ ئەی سۆبێیدا ڤاڵدێراما بووە. باوکی خەڵکی ڤەنزوێلا و دایکی خەڵکی کۆڵۆمبیایە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Comingore|یەکەم=Aly|ڕێکەوت=٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|سەردێڕ=Wilmer Valderrama Wants to Be a Voice for America's Immigrants|ناونیشان=https://www.vice.com/en/article/wilmer-valderrama-wants-to-be-a-voice-for-americas-immigrants|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200309133939/https://www.vice.com/amp/en_us/article/78beqa/wilmer-valderrama-wants-to-be-a-voice-for-americas-immigrants|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی ئازاری ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئایاری ٢٠٢٠|ئیش=[[Vice Media|Vice]]}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Manellis|یەکەم=Michele|ڕێکەوت=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦|سەردێڕ=Wilmer more than Lindsay's ex|ئیش=[[Herald Sun]]|شوێن=Melbourne, Australia|ناونیشان=http://www.heraldsun.com.au/entertainment/movies/wilmer-more-than-lindsays-ex/story-e6frf9h6-1111112681135|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠١١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110614171450/http://www.heraldsun.com.au/entertainment/movies/wilmer-more-than-lindsays-ex/story-e6frf9h6-1111112681135|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == ژیانی تایبەتی == لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٠، ڤاڵدێراما دەستگیرانی ئاماندا پاچیکۆ بوو کە یازدە ساڵ لە خۆی بچووکترە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Verified "It's just us now" 01-01-2020|ناونیشان=https://www.instagram.com/p/B6zjt0mgbHD/|دەستپێگەیشتنی ناونیشان=subscription|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20231001122312/https://www.instagram.com/p/B6zjt0mgbHD/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠|وێبگە=Instagram|بڵاوکەرەوە=Instagram|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}{{cbignore}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Wilmer Valderrama Is Engaged to Girlfriend Amanda Pacheco|ناونیشان=https://www.eonline.com/au/news/1106969/wilmer-valderrama-is-engaged-to-girlfriend-amanda-pacheco|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200102083216/https://www.eonline.com/au/news/1106969/wilmer-valderrama-is-engaged-to-girlfriend-amanda-pacheco|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠|وێبگە=eonline.com|بڵاوکەرەوە=eonline}}</ref> لە مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ئەو دوو ھاوسەرە ڕایانگەیاند کە چاوەڕوانی یەکەم منداڵیانن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Schnurr|یەکەم=Samantha|ڕێکەوت=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Wilmer Valderrama and Fiancée Amanda Pacheco Expecting First Baby|ناونیشان=https://www.eonline.com/news/1220933/wilmer-valderrama-and-fiancee-amanda-pacheco-expecting-first-baby-together|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201221192149/https://www.eonline.com/news/1220933/wilmer-valderrama-and-fiancee-amanda-pacheco-expecting-first-baby-together|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=E! Online}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Wilmer Valderrama on Instagram: It's just us 3 now...|ناونیشان=https://www.instagram.com/p/CJESfLygbSk/?igshid=1bceofvpqxtss|دەستپێگەیشتنی ناونیشان=subscription|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230408062929/https://www.instagram.com/p/CJESfLygbSk/?igshid=1bceofvpqxtss|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی نیسانی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئەیلوولی ٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=Instagram.com|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}{{cbignore}}</ref> کچەکەیان لە ١٥ی شوباتی ٢٠٢١ لەدایک بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٢ی شوباتی ٢٠٢١|سەردێڕ=Wilmer Valderrama on Instagram: Life is an ever evolving journey, and for all those times when our path needs a light.. often angels are sent to show us the way and that we can be more.. straight out of heaven we welcome our first daughter...#ItsJustUs3Now 02/15/2021|ناونیشان=https://www.instagram.com/p/CLkiw7TAslW/?igshid=1pelcik9khycq|دەستپێگەیشتنی ناونیشان=subscription|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230404151755/https://www.instagram.com/p/CLkiw7TAslW/?igshid=1pelcik9khycq|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی نیسانی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=Instagram|زمان=en|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}{{cbignore}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Singh|یەکەم=Sonalee|ڕێکەوت=١٨ی ئازاری ٢٠١٥|سەردێڕ=Demi Lovato Says Boyfriend Wilmer Valderrama 'Supported (their) Recovery' And '(They) Wouldn't Be Alive Without Him'|ناونیشان=http://www.ibtimes.com.au/demi-lovato-says-boyfriend-wilmer-valderrama-supported-her-recovery-she-wouldnt-be-alive-without-him/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170923002955/http://www.ibtimes.com.au/demi-lovato-says-boyfriend-wilmer-valderrama-supported-her-recovery-she-wouldnt-be-alive-without-him|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧|ئیش=International Business Times}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Stone|یەکەم=Natalie|ڕێکەوت=٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨|سەردێڕ=Mandy Moore Says She Was 'Hurt' That Ex Wilmer Valderrama Lied About Her Virginity|ناونیشان=https://people.com/tv/mandy-moore-hurt-wilmer-valderrama-lie-virginity/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220822201259/https://people.com/tv/mandy-moore-hurt-wilmer-valderrama-lie-virginity/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=People|زمان=en}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Wilmer Valderrama}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ھۆڵیوود|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|تەلەڤیزیۆن}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٠]] [[پۆل:ئەکتەرەکانی فیلمە پیاوە ئەمریکییەکان]] [[پۆل:ئەکتەرەکانی تەلەڤیزیۆنی پیاوی ئەمریکی]] [[پۆل:ئەکتەرانی دەنگیی پیاوە ئەمریکییەکان]] [[پۆل:ئەکتەرە پیاوە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:ئەکتەرەکانی پیاوی ئەمریکیی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:خەڵکی دیزنی]] [[پۆل:ئەکتەری کۆمیدی پیاوی ئەمریکی]] kwzdmwxrdh2pk4gvjkukk96na382v8d 0 247186 1454565 1352820 2025-06-19T09:22:21Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454565 wikitext text/x-wiki {{Infobox international football competition|tourney_name=جامی نەتەوەکانی ئەفریقای|year=١٩٨٢|other_titles={{lang|ar|کأس أمم إفریقیا 1982}}|image=CAN 1982 (logo).png|size=200px|caption=ACN 1982 official logo|country=Libya|dates=5−19 ئازار|num_teams=8|venues=2|cities=2|champion=Ghana|count=4|second=Libya|second-flagvar=1977|third=Zambia|third-flagvar=1964|fourth=Algeria|matches=16|goals=32|attendance=|top_scorer=|player=|prevseason=[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٨٠|١٩٨٠]]|nextseason=[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٨٤|١٩٨٤]]}} '''جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ساڵی ١٩٨٢''' ١٣ھەمین خولی [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقا]] بوو کە لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی ئەفریقا]] ڕێکدەخرێت. لە وڵاتی [[لیبیا]] بەڕێوەچوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=FlashFootball.com: Africa Cup of Nations 1982 Standings, Results|ناونیشان=https://www.flashfootball.com/africa/africa-cup-of-nations-1982/|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=www.flashfootball.com|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٥ی ئازاری ٢٠١٨|سەردێڕ=March 19, 1982: Black Stars become first-time 4 time champions of AFCON|ناونیشان=https://www.eaumf.org/ejm-blog/2018/3/25/march-19-1982-black-stars-become-first-time-4-time-champions-of-afcon|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=Edward A. Ulzen Memorial Foundation|زمان=en-US}}</ref> ھەشت ھەڵبژاردە بەشداری ئەم خولەی جامی نەتەوەکانی ئەفریقا کرد و دابەشکران بەسەر دوو کۆمەڵەدا، ھەر کۆمەڵەیەک لە چوار ھەڵبژاردە پێکھاتبوو. یەکەم و دووەمی کۆمەڵەکان گەیشتنە یاریی پێش کۆتایی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=African Nations Cup 1982|ناونیشان=https://www.rsssf.org/tables/82a.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rsssf.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Africa Cup of Nations - Matchday overview 1982|ناونیشان=https://www.transfermarkt.com/africa-cup-of-nations/spieltag/pokalwettbewerb/AFCN/saison_id/1981/gruppe/FF|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=www.transfermarkt.com|زمان=en}}</ref> [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی گانا|غانا]] چوارەم پاڵەوانێتی خۆی بەدەستھێنا و بە [[لێدانەکانی یەکلاکەرەوە (تۆپی پێ)|لێدانی سزای]] ٧–٦ لە [[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی لیبیا|لیبیای]] بردەوە، دوای ئەوەی بە ئەنجامی ١–١ یەکسانبوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Anaman|یەکەم=Fiifi|سەردێڕ=The Last Time: How Ghana managed an unlikely ascension unto the African football throne|ناونیشان=http://www.pulse.com.gh/bi/sports/the-last-time-how-ghana-managed-an-unlikely-ascension-unto-the-african-football-throne-id6394851.html|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠١٧}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Africa Cup of Nations 1982|ناونیشان=https://www.international-football.net/tournament?compet-id=Africa%20Cup%20of%20Nations&year=1982#summary|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=www.international-football.net}}</ref> == پاڵاوتەکان == {| class="wikitable sortable" style="text-align:right;" !تیم ! شایستە بە… ! بەشدارییەکانی پێشووی |- |{{Fb|LBY|1977}} | میواندارەکان | {{Sort|06|0}} (یەکەم جار) |- |{{Fb|NGR}} | ھەڵگران | {{Sort|03|4}} ([[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٣|١٩٦٣]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٦|١٩٧٦]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٨|١٩٧٨]]، '''''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٨٠|١٩٨٠]]''''') |- |{{Fb|GHA}} | براوەی قۆناغی دووەم | {{Sort|02|6}} ('''''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٣|١٩٦٣]]'''''، '''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٥|١٩٦٥]]'''، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٨|١٩٦٨]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٠|١٩٧٠]]، '''''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٨|١٩٧٨]]'''''، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٨٠|١٩٨٠]]) |- |{{Fb|CMR}} | براوەی قۆناغی دووەم | {{Sort|05|2}} ([[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٠|١٩٧٠]], ''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٢|١٩٧٢]]'') |- |{{Fb|ZAM|1964}} | براوەی قۆناغی دووەم | {{Sort|05|2}} ([[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٤|١٩٧٤]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٨|١٩٧٨]]) |- |{{Fb|ALG}} | براوەی قۆناغی دووەم | {{Sort|05|2}} ([[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٨|١٩٦٨]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٨٠|١٩٨٠]]) |- |{{Fb|ETH|1975}} | براوەی قۆناغی دووەم | {{Sort|01|8}} ([[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٥٧|١٩٥٧]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٥٩|١٩٥٩]]، '''''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٢|١٩٦٢]]'''''، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٣|١٩٦٣]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٥|١٩٦٥]]، ''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٨|١٩٦٨]]''، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٠|١٩٧٠]]، ''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٦|١٩٧٦]]'') |- |{{Fb|TUN|}} | براوەی قۆناغی دووەم | {{Sort|03|4}} ([[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٢|١٩٦٢]]، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٣|١٩٦٣]]، ''[[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٦٥|١٩٦٥]]''، [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٧٨|١٩٧٨]]) |} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://www.rsssf.org/tables/82a.html وردەکارییەکان لە RSSSF] * [https://web.archive.org/web/20041223061746/http://www.tessemas.net/AFRICAN%20FOOTBALL/photogallery/photo22834/real.htm وێنەی یارییە کۆتاییە جیاوازەکانی ACN (لیبیا ٨٢ لەخۆدەگرێت)] * [https://web.archive.org/web/20080316054016/http://www.world-results.net/football/anc/anc1982.html#stats ١٩٨٢ جامی نەتەوەکانی ئەفریقا لە www.world-results.net] * [http://footballmundial.tripod.com/caf/caf_1980_82.htm ١٩٨٢ جامی نەتەوەکانی ئەفریقا بۆ تۆپی پێی جیھانی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303195347/http://footballmundial.tripod.com/caf/caf_1980_82.htm |date= ٣ی ئازاری ٢٠١٦ }} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{جامی نەتەوەکانی ئەفریقا}} {{پۆلی کۆمنز|African Cup of Nations}} {{تووڵی دەروازە|ئەفریقا|تۆپی پێ}} [[پۆل:Articles with short description]] [[پۆل:Short description is different from Wikidata]] r2n9yx6zvoa31wl0p2c5gqvq64t5lju 0 248719 1454555 1352555 2025-06-19T08:47:02Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454555 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی ھێرش بۆ سەر خەڵکی ئاسایی |سەردێڕ=تەقینەوەکانی ٢٠١٣ی ھەولێر |شوێن=[[ھەولێر]]، [[ھەرێمی کوردستان]] |ڕێکەوت=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٣ |جۆری ھێرش=تەقینەوەی ئۆتۆمۆبیل |مردنەکان=٦ |بریندارەکان=٤٠+ |ھەنگاونەران=نەزانراو }} '''تەقینەوەکانی ٢٠١٣ی ھەولێر''' دوو ھێرشی خۆکوژی لە [[ھەولێر]]، پایتەختی [[ھەرێمی کوردستان]] بوو کە لە ڕێکەوتی ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ڕوویاندا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Deadly suicide bombings hit Iraq|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2013/9/29/deadly-suicide-bombings-hit-iraq|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Al Jazeera|زمان=en}}</ref> لە ئەنجامی ھێرشەکەدا ٦ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ٤٠ کەسیش بریندار بوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=إقليم كردستان "يعتقل ثلاثة" مشتبھين في تفجيرات اربيل|ناونیشان=https://www.bbc.com/arabic/middleeast/2013/10/131012_iraq_unrest_kurdistan_arrest|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=BBC News عربي|زمان=ar}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=إقليم كردستان "يعتقل ثلاثة" مشتبھين في تفجيرات اربيل|ناونیشان=https://www.bbc.com/arabic/middleeast/2013/10/131012_iraq_unrest_kurdistan_arrest|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=BBC News عربي|زمان=ar}}</ref> ھێرشە خۆکوژییەکان لە دەروازەی چوونە ژوورەوەی بارەگایەکی [[ئاسایشی ھەرێمی کوردستان|ئاسایش]] و ھەروەھا لە نزیک بینای [[وەزارەتی ناوخۆ (ھەرێمی کوردستان)|وەزارەتی ناوخۆ]]ی ھەرێمی کوردستان ڕوویاندا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Explosions rock Iraqi Kurdistan capital, kills six|ناونیشان=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2013/9/state7356.htm|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=ekurd.net|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|archive-url=https://web.archive.org/web/20131008041804/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2013/9/state7356.htm|url-status=dead}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[تەقینەوەکانی ٢٠٠٤ی ھەولێر]] * [[تەقینەوەی ٢٠٠٥ی ھەولێر]] * [[ھێرشی مووشەکی بۆ سەر ھەولێر (٢٠٢١)]] * [[ھێرشی مووشەکی بۆ سەر ھەولێر (٢٠٢٢)]] * [[ھێرشی مووشەکی بۆ سەر ھەولێر (٢٠٢٤)]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|پارێزگای ھەولێر|کوردستان}} [[پۆل:٢٠١٣ لە باشووری کوردستان]] [[پۆل:مێژووی ھەولێر]] 0zz0m2yvg0h7jrnqon9b70r0npam217 1454559 1454555 2025-06-19T09:01:24Z AramBot 39807 [[ویکیپیدیا:پۆلێنکردنی وتارە ھاوسەنگەکان|بۆت]]: زیادکردنی پۆلە ھاوسەنگەکان 1454559 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی ھێرش بۆ سەر خەڵکی ئاسایی |سەردێڕ=تەقینەوەکانی ٢٠١٣ی ھەولێر |شوێن=[[ھەولێر]]، [[ھەرێمی کوردستان]] |ڕێکەوت=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٣ |جۆری ھێرش=تەقینەوەی ئۆتۆمۆبیل |مردنەکان=٦ |بریندارەکان=٤٠+ |ھەنگاونەران=نەزانراو }} '''تەقینەوەکانی ٢٠١٣ی ھەولێر''' دوو ھێرشی خۆکوژی لە [[ھەولێر]]، پایتەختی [[ھەرێمی کوردستان]] بوو کە لە ڕێکەوتی ٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٣ ڕوویاندا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Deadly suicide bombings hit Iraq|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2013/9/29/deadly-suicide-bombings-hit-iraq|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Al Jazeera|زمان=en}}</ref> لە ئەنجامی ھێرشەکەدا ٦ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ٤٠ کەسیش بریندار بوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=إقليم كردستان "يعتقل ثلاثة" مشتبھين في تفجيرات اربيل|ناونیشان=https://www.bbc.com/arabic/middleeast/2013/10/131012_iraq_unrest_kurdistan_arrest|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=BBC News عربي|زمان=ar}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=إقليم كردستان "يعتقل ثلاثة" مشتبھين في تفجيرات اربيل|ناونیشان=https://www.bbc.com/arabic/middleeast/2013/10/131012_iraq_unrest_kurdistan_arrest|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=BBC News عربي|زمان=ar}}</ref> ھێرشە خۆکوژییەکان لە دەروازەی چوونە ژوورەوەی بارەگایەکی [[ئاسایشی ھەرێمی کوردستان|ئاسایش]] و ھەروەھا لە نزیک بینای [[وەزارەتی ناوخۆ (ھەرێمی کوردستان)|وەزارەتی ناوخۆ]]ی ھەرێمی کوردستان ڕوویاندا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Explosions rock Iraqi Kurdistan capital, kills six|ناونیشان=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2013/9/state7356.htm|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=ekurd.net|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|archive-url=https://web.archive.org/web/20131008041804/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2013/9/state7356.htm|url-status=dead}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[تەقینەوەکانی ٢٠٠٤ی ھەولێر]] * [[تەقینەوەی ٢٠٠٥ی ھەولێر]] * [[ھێرشی مووشەکی بۆ سەر ھەولێر (٢٠٢١)]] * [[ھێرشی مووشەکی بۆ سەر ھەولێر (٢٠٢٢)]] * [[ھێرشی مووشەکی بۆ سەر ھەولێر (٢٠٢٤)]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|پارێزگای ھەولێر|کوردستان}} [[پۆل:٢٠١٣ لە باشووری کوردستان]] [[پۆل:مێژووی ھەولێر]] [[پۆل:دژەکوردبوون]] kdk6ylley6c9g2sgo8xr1pl6guch6ed 0 249779 1454476 1450678 2025-06-18T23:20:16Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454476 wikitext text/x-wiki {{Infobox YouTube personality | name =ئیتیکا | image = Etika in 2019 - 2.jpg | caption = ئیتیکا لە مانگی ئایاری ٢٠١٩ | birth_name = | birth_date = {{birth date|١٩٩٠|5|١٢}} | birth_place = | death_date ={{death date and age|2019|6|19|1990|5|12}} | death_place = | nationality = | other_names = | occupation = | organization = | website = | pseudonym = | channel_name = | channel_url = | channel_direct_url = | channel_display_name = <!-- if the primary channel's display name differs from "channel_(name/url/direct_url)" --> | years_active = | genre = | subscribers =١.٣ ملیۆن (بەیەکەوە)<ref name="YTStats" group=‡>See: * {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://socialblade.com/youtube/c/ewnetweork|سەردێڕ=EWNetwork's YouTube Stats|وێبگە=[[Social Blade]]|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20190824000410/https://socialblade.com/youtube/c/ewnetweork|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئابی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}} * {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://socialblade.com/youtube/channel/UC8Fd7MyCATxj4PvDjgHC9rg|سەردێڕ=EtikaFRFX's YouTube Stats|وێبگە=[[Social Blade]]|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20190722151559/https://socialblade.com/youtube/channel/UC8Fd7MyCATxj4PvDjgHC9rg|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی تەممووزی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}} * {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://socialblade.com/youtube/user/tr1iceman|سەردێڕ=TR1Iceman's YouTube Stats|وێبگە=[[Social Blade]]|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20190713162007/https://socialblade.com/youtube/user/tr1iceman |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی تەممووزی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> | views =١٤٦ ملیۆن (بەیەکەوە)<ref name="YTStats" group=‡ /> | network = | language = <!-- the channel's primary language(s) --> | associated_acts = | silver_year = <!-- year the channel reached 100,000 subscribers. if not known, use "silver_button=yes" instead --> | gold_year = <!-- year the channel reached 1,000,000 subscribers. if not known, use "gold_button=yes" instead --> | diamond_year = <!-- year the channel reached 10,000,000 subscribers. if not known, use "diamond_button=yes" instead --> | ruby_year = <!-- year the channel reached 50,000,000 subscribers. if not known, use "ruby_button=yes" instead --> | red_diamond_year = <!-- year the channel reached 100,000,000 subscribers. if not known, use "red_diamond_button=yes" instead --> | stats_update = <!-- date of given channel statistics --> }} '''دێسمۆند دانیال ئامۆفا''' (بە [[ئینگلیزی]]: Desmond Daniel Amofah) (١٢ی ئایاری ١٩٩٠ – نزیکەی ١٩ی حوزەیرانی ٢٠١٩)، زیاتر بە '''ئیتیکا''' ناسراوە، یوتیوبەرێکی ئەمریکییە و لایڤ ستریمەر بوو. ئەو لە ڕێگەی ئۆنلاینەوە بەهۆی کاردانەوە بە جۆش و خرۆشەکانی بەرامبەر بە کۆمپانیای '''Super Smash Bros''' ناسرا. ترەیلەری کارەکتەرەکان و پێشکەشکردنی نینتێندۆ دایرێکت، هەروەها بۆ یاریکردن و کاردانەوەی یارییە جۆراوجۆرەکان. کوڕی سیاسەتمەداری [[گانا|گانایی]] ڤێرکو ئامۆفایە، لە شاری بروکلینی ویلایەتی [[نیویۆرک]] نیشتەجێ بوو. == سەرەتایی ژیان == دێسمۆند دانیال ئامۆفا لە ١٢ی ئایاری ١٩٩٠ لە شاری بروکلینی ویلایەتی نیویۆرک لەدایک بووە، دایک و باوکی ناویان ئۆوراکو ئامۆفا، سیاسەتمەدار و پارێزەری [[گانا|گانای]] خەڵکی شاری کیبی لە ویلایەتی [[نیویۆرک]] بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١١ی ئازاری ٢٠٢٤|ناونیشان=https://www.graphic.com.gh/news/general-news/ghana-news-former-dept-minister-s-son-found-dead-in-manhattan.html|سەردێڕ=Former Dept minister's son, Desmond Amofah, found dead in Manhattan|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩|سەردێڕ=Former Deputy Minister's son found dead in Manhattan|ناونیشان=https://www.ghanaweb.com/GhanaHomePage/NewsArchive/Former-Deputy-Minister-s-son-found-dead-in-Manhattan-758187|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=GhanaWeb|زمان=en}}</ref> و سابرینا ئامۆفا. باوکی لە ساڵانی نەوەدەکاندا لە غانا نیشتەجێ بوو و ئامۆفا ڕایگەیاندبوو کە بەهۆی پیشەی سیاسییەوە لە باوکی دوورە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Asarch|یەکەم=Steven|سەردێڕ=A debate is swirling around who gets to profit from late-streamer Etika's legacy after his half-brother's resurgence on social media|ناونیشان=https://www.businessinsider.com/etikas-half-brother-caridnal-valery-9ine-streamer-legacy-2021-1|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=Business Insider|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=III|یەکەم=Harris M. Lentz|ناونیشان=https://books.google.com.tr/books?id=gW0HEAAAQBAJ&dq=%22Written+in+Ice%22+etika+-wikipedia&pg=PT137&redir_esc=y#v=onepage&q=%22Written%20in%20Ice%22%20etika%20-wikipedia&f=false|سەردێڕ=Obituaries in the Performing Arts, 2019|ڕێکەوت=٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|بڵاوکەرەوە=McFarland|ژپنک=٩٧٨-١-٤٧٦٦-٤٠٥٩-٤|زمان=en}}</ref> ئامۆفا برایەکی گەورەی هەبوو بە ناوی ڕاندی ئامۆفا کە لە ساڵی ٢٠١٠ بەهۆی نەخۆشی تەنگەنەفەسیەوە گیانی لەدەستدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=De Nintendo-rebel die te ver ging - een ode aan Etika|ناونیشان=https://pu.nl/artikelen/feature/de-nintendo-rebel-die-te-ver-ging-een-ode-aan-etika/|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=pu.nl|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩|archive-url=https://web.archive.org/web/20190626122204/https://pu.nl/artikelen/feature/de-nintendo-rebel-die-te-ver-ging-een-ode-aan-etika/|url-status=dead}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Writer|یەکەم=Steven Asarch|ڕێکەوت=٣ی ئازاری ٢٠٢٠|سەردێڕ=Remembering Etika With Those That Knew Him: "I Got To See His Light"|ناونیشان=https://www.newsweek.com/remembering-etika-those-that-knew-him-i-got-see-his-light-1490335|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=Newsweek|زمان=en}}</ref> هەروەها زڕ برایەکی هەبوو بە ناوی کاردیناڵ ڤالێری، کە دوای مردنی دەستی بە دروستکردنی ڤیدیۆی ئۆنلاین کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Asarch|یەکەم=Steven|سەردێڕ=A debate is swirling around who gets to profit from late-streamer Etika's legacy after his half-brother's resurgence on social media|ناونیشان=https://www.businessinsider.com/etikas-half-brother-caridnal-valery-9ine-streamer-legacy-2021-1|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=Business Insider|زمان=en-US}}</ref> ==سەرچاوەکان== {{سەرچاوەکان}} ==بەستەرە دەرەکییەکان== * {{IMDb name|8813048}} * {{YouTube|Etika|u=TR1Iceman}} * {{Instagram|Etika}} * {{Twitter|Etika}} {{Portal bar|Biography|New York City|Internet|Video games|United States|ژیاننامە|کایەی ڤیدیۆیی|ئینتەرنێت|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|تەکنۆلۆژیا}} {{Authority control}} {{پۆلی کۆمنز|Etika}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٩٠]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٩]] [[پۆل:میمەکانی ئینتەرنێت]] [[پۆل:ڕاپەرە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:ڕاپەڕە نێرە ئەفریقی-ئەمریکییەکان]] [[پۆل:کەناڵەکان بە زمانی ئینگلیزی لە یوتیووب]] ndixnoyeuwawig9vz0pu8mcx7uw98lk 0 250454 1454485 1398253 2025-06-19T00:49:54Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ٠ سەرچاوە و تاگکردنی ٢ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454485 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی|ناو=ئەحمەد میرە|وێنە=میرە.jpg|قەبارەی وێنە=300px|ڕێکەوتی لەدایکبوون=1975|شوێنی لەدایکبوون={{ئاڵا|کوردستان}} سلێمانی|نەتەوە=کورد|پیشە=ڕۆژنامەنووس ، مامۆستای زانکۆ|ئایین=ئیسلام|ماڵپەڕ=[https://lvinpress.com/ www.lvinpress.com]}} '''ئەحمەد میرە''' ( لەدایکبووی 1975) [[ڕۆژنامەوان|ڕۆژنامەنووس]] و مامۆستای زانکۆی کوردە لە عێراق و [[ھەرێمی کوردستان|هەرێمی کوردستان]]. بە ڕۆڵی لە پێشخستنی ڕۆژنامەگەری سەربەخۆ لە کوردستان ناسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=mir|سەردێڕ=Ahmad Mira|ناونیشان=https://lvinpress.com/46709/|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=لڤین پرێس}}</ref> ئەحمەد میرە ڕۆژنامەنووس و مامۆستای زانکۆیە وەک سەرنووسەری [[لڤین (کۆوار)|گۆڤاری لڤین]] کاری کردووە، کە بڵاوکراوەیەک بە شلۆڤەی سیاسی ڕەخنەگرانە ناسراوە. لڤین ناوبانگێکی بەرچاوی بەدەستهێنا، بووە بە فراوانترین گۆڤاری تایبەت لە [[باشووری کوردستان]] و پڕفرۆشترین گۆڤاری [[عێراق]] لە سەردەمی خۆیدا. ڕێبازی ڕەخنەگرانەی لڤین لە سیاسەتدا مشتومڕی لێکەوتەوە. دەوترێت گۆڤارەکە هەڕەشەی لەلایەن لایەنە سیاسییەکانەوە کراوە<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Peshmerge Minister threatened Lvin Magazine’s editor in chief Ahmed Mira by death penalty|ناونیشان=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/5/state5079.htm|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=ekurd.net}}{{بەستەری مردوو|url=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/5/state5079.htm |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }}</ref>، و هەندێک لە ئەندامانی ستافەکە، لەوانە [[سۆران مامە حەمە|سۆرانی مامە حەمە]] (21ی تەمموزی 2008)<ref>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=Soran Mama Hama|ڕێکەوت=٢٣ی ئازاری ٢٠٢٤|ناونیشان=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Soran_Mama_Hama&oldid=1215222239|ئیش=Wikipedia|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤}}</ref> و عەبدول ستار (5ی ئازاری 2002) تیرۆرکراون. میرە خۆی ڕووبەڕووی هەڕەشە و زیندانیکردن بووەوە لەلایەن دەسەڵاتدارانی کوردەوە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=UNHCR Web Archive|ناونیشان=https://webarchive.archive.unhcr.org/20230530182835/https://www.refworld.org/docid/4dd5fe532.html|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=webarchive.archive.unhcr.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Chief editor of Kurdish Lvin magazine, Ahmed Mira, arrested, questioned and released in Sulaimaniyah|ناونیشان=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/9/state5411.htm|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=ekurd.net}}{{بەستەری مردوو|url=https://ekurd.net/mismas/articles/misc2011/9/state5411.htm |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }}</ref><ref name=":0" />. ئەحمەد میرە خاوەنی [[دکتۆرا|بڕوانامەی دکتۆرایە]] و [[مامۆستا]]<nowiki/>یە لە [[زانکۆی ھەڵەبجە|زانکۆی هەڵەبجە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Halabja|ناونیشان=https://tqa.uoh.edu.iq/uoh/profile/ahmad.mira@uoh.edu.iq/|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=tqa.uoh.edu.iq|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئازاری ٢٠٢٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240323204415/https://tqa.uoh.edu.iq/uoh/profile/ahmad.mira@uoh.edu.iq/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=College of Education – University of Halabja|ناونیشان=https://edu.uoh.edu.iq/|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=College of Education|زمان=en-US|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئازاری ٢٠٢٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240324040235/https://edu.uoh.edu.iq/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بەشداری لە بەرنامەکانی ڕاهێنانی ڕۆژنامەگەری لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کردووە و خولی ڕۆژنامەگەریی لە ناوخۆ و نێودەوڵەتی ئەنجامداوە. میرە لایەنگری ئازادی قسەکردنە و بەشداری [[خۆپیشاندان|خۆپیشاندانەکانی]] بۆ [[ئازادیی ڕۆژنامەوانی|ئازادی ڕۆژنامەگەری]] لە [[باشووری کوردستان|کوردستانی عێراقدا]] کردووە. وەک ڕێزلێنانێک بۆ پابەندبوونیان بە میدیای ئازاد، ئەحمەد میرە و شوان محەمەد، لە ساڵی ٢٠١٢دا بانگهێشتی پەرلەمانی سوید کران بۆ نوێنەرایەتیکردنی ڕۆژنامەگەری سەربەخۆی کوردستان. هەروەها کتێبی لەسەر ئازادی ڕۆژنامەگەری، کولتوور و ئەدەبیات نووسیوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئابی ٢٠١٠|سەردێڕ=Ruling party threat to press freedom in Iraqi Kurdistan {{!}} RSF|ناونیشان=https://rsf.org/en/ruling-party-threat-press-freedom-iraqi-kurdistan|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=rsf.org|زمان=en}}</ref> [[پەڕگە:ئەحمەد میرە سوید.jpg|alt=وێنەی ئەحمەد میرە لە پەڕلەمانی سووید|وێنۆک|223x223پیکسڵ|وێنەی ئەحمەد میرە لە پەڕلەمانی سووید]] == سەرچاوەکان == <references /> == بەستەرەی دەرەکی == * [https://www.facebook.com/lvinahmadmira پەیجی فەرمی ئەحمەد میرە لە فەیسبووک] mm9os0qniswoa8oy8xwkc5xpnivyunz 0 251903 1454424 1401315 2025-06-18T14:09:22Z 1silent scientist 51740 1454424 wikitext text/x-wiki {{Databox|وێنە=Sednaya_prison_after_the_Fall_of_Assad.png }} '''زیندانی سەیدنایە''' ({{بە عەرەبی|سجن صيدنايا}}) زیندانێکی سەربازییە لە نزیک [[دیمەشق|دیمەشقی]] پایتەختی [[سووریا]] و لەلایەن حکوومەتی سووریاوە بەڕێوەدەبرێت. ئەم زیندانە بۆ ڕاگرتنی ھۆزاران زیندانی بەکارھاتووە، لەوانە دەستگیرکراوانی مەدەنی و یاخیبووانی دژ بە حکوومەت.<ref name="indep2016">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-hama-prison-siege-assad-inmates-share-pictures-ofrces-surrounding-jail-a7014866.html|سەردێڕ=Prisoners riot over claims President Assad is about to start torturing and executing them|دوایین=Broomfield|یەکەم=Matt|ڕێکەوت=٥ی ئایاری ٢٠١٦|ئیش=The Independent|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠١٧|زمان=en-GB|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210512073636/https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-hama-prison-siege-assad-inmates-share-pictures-ofrces-surrounding-jail-a7014866.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئایاری ٢٠٢١}}</ref> ڕووانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ مەزەندە دەکات کە نزیکەی ٣٠ ھەزار دەستگیرکراو لە زیندانی سەیدنایا لەژێر ئەشکەنجە و مامەڵەی خراپ و لەسێدارەدانی بەکۆمەڵ لە سەرەتای [[شەڕی ناوخۆیی سووریا|شەڕی نێوخۆیی سووریاوە]] گیانیان لەدەستداوە،<ref name="Syrian Observatory for Human Rights (SOHR)">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Torture victims {{!}} Civilian from Daraa dies in Sednaya prison|ناونیشان=https://www.syriahr.com/en/199739/|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوت=٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210312183553/https://www.syriahr.com/en/199739/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئازاری ٢٠٢١}}</ref> لە کاتێکدا [[ڕێکخراوەی لێبوردنی نێونەتەوەیی|ڕێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەییی]] لە شوباتی ٢٠١٧دا مەزەندەی کردووە کە لە نێوان ٥ ھەزار بۆ ١٣ ھەزار کەس لە زیندانی سەیدنایە لە نێوان ئەیلوولی ٢٠١١ تا کانوونی یەکەمی ٢٠١٥ بەبێ پەنابردن بۆ دادگە لە سێدارە دراون.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/a-human-slaughterhouse-in-syria/2017/02/11/4534820c-ee3a-11e6-9973-c5efb7ccfb0d_story.html|سەردێڕ=A 'human slaughterhouse' in Syria|ڕێکەوت=١١ی شوباتی ٢٠١٧|ئیش=The Washington Post|دوایین=Editorial Board|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201115021237/https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/a-human-slaughterhouse-in-syria/2017/02/11/4534820c-ee3a-11e6-9973-c5efb7ccfb0d_story.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠}}</ref> == کۆمەڵکوژی زیندانی سەیدنایە == {{سەرەکی|کۆمەڵکوژیی زیندانی سەیدنایە}} کۆمەڵکوژییەکە لە لایەن ھێزەکانی پۆلیسی سەربازی لە سووریا لە ڕۆژی شەممە ٥ی تەممووزی ٢٠٠٨ لە زیندانی سەربازیی سەیدنایە دوای ناڕەزایەتی بەندکراوانی ئیسلامی بە دەیان زیندانی ئیسلامی بوونە قوربانی ئەم کۆمەڵکوژییە. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مافەکانی مرۆڤ|سووریا}} {{پۆلی کۆمنز|Sednaya Prison}} [[پۆل:بینا و پێکھاتەکان لە دیمەشق]] dwr2ctustn7n0vzyo9qq5dy0skvzti5 0 267441 1454487 1450546 2025-06-19T01:42:50Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ٠ سەرچاوە و تاگکردنی ١ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454487 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}}[[پەڕگە:Mecca 9.jpg|وێنۆک|ئەشکەوتی سەور]] '''ئەشکەوتی سەور''' دەکەوێتە لای باکووری [[چیای سەور]] لە باشووری [[مەککە]] و نزیکەی چوار کیلۆمەتر لە باشووری [[مزگەوتی حەرام]] دوورە. ئەو ئەشکەوتەیە کە پێغەمبەر [[محەممەد]] و [[قوڕەیش|ئەبوبەکر]] لە ڕێگەی [[کۆچی مسوڵمانان|کۆچ]] پەنایان بۆ برد، ئەو کاتەی [[قوڕەیش|قورەیش]] لەدوایان دەگەڕان. ٧٦٠ مەتر لە ئاستی دەریاوە بەرزە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=حج / غار ثور .. ذکری خالدة تتناقلھا الأجیال / إضافة أولی واخیرة|ناونیشان=https://www.spa.gov.sa/viewstory.php?lang=ar&newsid=1799450|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190330205312/https://www.spa.gov.sa/viewstory.php?lang=ar&newsid=1799450|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئازاری ٢٠١٩}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەری دەرەکییەکان == * [http://www.eyecairo.net/arabic/thawr.html وەسفێکی ورد لەگەڵ وێنەی سەفەرێک بۆ ئەشکەوتی سەور، لە نووسینی دکتۆر احمد خەلیل] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200221073354/http://www.eyecairo.net/arabic/thawr.html |date=٢١ی شوباتی ٢٠٢٠ }} * [https://web.archive.org/web/20090605095940/http://sirah.al-islam.com/map-pic.asp?f=pica21 وێنەی ئەشکەوتی سەور] * [http://www.hajj.gov.qa/1/maka_ithar.htm لە فەرموودەدا باسی کردووە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.hajj.gov.qa/1/maka_ithar.htm |date=حوزەیرانی ٢٠٢٥ }} {{محەممەد٢}} {{تووڵی دەروازە|عەرەبستانی سعوودی|3=مێژووی ئیسلام|4=ئیسلام|مێژووی ئیسلام|ئیسلام}} [[پۆل:شوێنەوارە ئیسلامییەکان]] [[پۆل:ئەشکەوتەکانی عەرەبستانی سعوودی]] 9ghskiaiuf8qukozt93lnekyozv1qrr 0 276142 1454574 1447884 2025-06-19T11:37:15Z 130.193.242.215 ناوی ته‌واوی میر عومه‌ عبدالله‌ یه‌ زیادکردن/چاککردنی سەرچاوە(کان) بەسەرداچوونەوە (بچووک) 1454574 wikitext text/x-wiki {{سەرچاوەی ژیاننامەی کەسایەتیی زیندوو}} {{زانیاریدانی کەسایەتیی یووتیووب | name = پێشەوا بەرزنجی | image = <!-- تەنیا ناوی پەڕگەکە دانێ بەبێ پێشگری «پەڕگە:» و [[کەوانەی تیژ]]--> Peshawabarznji(2024).png | caption = پێشەوا لە ٢٠٢٤ | birth_name = <!-- تەنیا کاتێک بەکاری بێنە کە لەگەڵ "name" جیاواز بوو--> | birth_date = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٩٦|١١|٢٧}} | birth_place = [[سلێمانی]]، {{ئاڵا|کوردستان}} | nationality = [[کورد]] | other_names = | occupation = [[یووتیووبەر]] | organization = | pseudonym = کورد گەیمەرز | channel_direct_url = @peshawabarznjii | channel_display_name = Peshawa Barznji | years_active = ٢٠١٣–ئێستا | genre = {{flatlist| * [[لێتس پلەی]] * [[ڕەخنە|شیکردنەوە]] * [[ڤڵاگ]] }} | subscribers = ١ ملیۆن<!--تکایە لەگەڵ نوێکردنەوەی ئەمە، ڕێکەوتی stats_update نوێ بکەوە--> | views = ٣٥٠ ملیۆن<!--تکایە لەگەڵ نوێکردنەوەی ئەمە، ڕێکەوتی stats_update نوێ بکەوە--> | language = [[کوردیی ناوەندی]] | silver_year = ٢٠١٩ | silver_button = بەڵێ | gold_year = <!--ساڵی گەیشتنی کەناڵ بە ١٬٠٠٠٬٠٠٠ سەبسکڕایبەر. ئەگەر نەزانرابوو، ئەوا لە جیاتیی ئەمە، «gold_button=بەڵێ» بەکاربێنە--> | stats_update = ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥ }} '''پێشەوا بەرزنجی (میر عومه‌ر عبدالله‌)''' (لەدایکبووی ٢٧ی تشرینی دووەمی ١٩٩٦ لە [[سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Learn about Peshawa Barznji |ناونیشان=https://www.famousbirthdays.com/people/peshawa-barznji.html |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=Famous Birthdays |زمان=en}}</ref> یووتیووبەرێکی کوردە کە زیاتر لە بواری [[کایەی ڤیدیۆیی]] و [[ڤڵاگ]] ناوەڕۆک لە [[یووتیووب]] بڵاو دەکاتەوە کە لە ٢٠١٣ دەستی بە چالاکییەکانی لەسەر ئەو سەکۆیە کردووە. زیاتر بە کردنی کایە چیرۆکییەکانی وەک [[دوایینی ئێمە]]، [[دوایینی ئێمە بەشی ٢]]، [[ئانچارتد ٤: کۆتایی دزێک]]، [[گاد ئاڤ وار (فرەنچایز)|گاد ئاڤ وار]]، [[ڕێزدێنت ئیڤڵ]]، [[ڕێد دێد ڕیدێمپشن ٢]]، [[ھەلەو نەیبەر]] و بەدەر لەمانەش [[ماینکرافت]] ناسراوە.<ref name="wikitubia">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Peshawa Barznji |ناونیشان=https://youtube.fandom.com/wiki/Peshawa_Barznji |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=Wikitubia |زمان=en}}</ref> == ژیاننامە == پێشەوا بەرزنجی لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ١٩٩٦ لە [[سلێمانی]] لە [[باشووری کوردستان]] لەدایک بووە و بڕوانامەی [[بەکالۆریۆس]]ی لە [[تەکنۆلۆژیای زانیاری]] لە [[زانکۆی ئەمریکیی عێراق – سلێمانی]] بەدەست ھێناوە. بە وتەی خۆی، حەزی لە ئینگلیزی نەبووە، بەڵام لەبەرئەوەی خوێندن لەو زانکۆیە بە ئینگلیزی بووە، ناچار خۆی ماندوو کردووە و لەڕێگەی زانکۆشەوە ئینگلیزییەکی زۆر باش فێر بووە کە ئەمەش یارمەتیدەر بووە تا ئاسانتر لە چیرۆکی کایەکان تێ بگات و کاراسانیی لە ڕاییکردنی کەناڵەکە بۆی کردووە.{{ژێدەر پێویستە}} == پیشە == بە وتەی خۆی، لە ٢٠٠١ و ھەر لە مناڵییەوە بە کۆنسوڵی دەستیی [[بریک گەیم]]—ئەو کاتە بە ھەڵە پێی دەوترا [[ئاتاری]]—دەستی بە یاریکردن کردووە. دواتر بە کۆنسوڵەکانی [[نینتێندۆ]] و لەنێویشیاندا [[سیستمی چێژبەخشی نینتێندۆ]] یارییەکانی ئەو کاتەی وەک [[سووپەر ماریۆ برۆس]] و بە [[سێگا جێنیسیس]] یارییەکانی وەک [[سۆنێکی ژیشک]]ی کردووە. دوای چەند ساڵێک، یەکە بە یەکە کۆنسوڵەکانی [[پلەیستەیشن]] و [[ئێکس بۆکس]]ی بەکارھێناوە و یارییەکانی ئەو سەردەمەی پێیان کردووە کە بۆ ھەر کۆنسوڵێک دەرچوونە. ھەروەھا لە دەوروبەری ٢٠١٠ کایەکانی فەیسبووکی کردووە.{{ژێدەر پێویستە}} بەپێی چاوپێکەوتنێکی لە بەرنامەی ھاشتاگ لە [[کوردستان ٢٤]]، ڕای گەیاند کە [[دوایینی ئێمە]] ھۆکار بووە و ئارەزووی کردووە کە خەڵکیش ئەو کایەیە ببینن بۆیە، لە ٢٩ی حوزەیرانی ٢٠١٣ کەناڵێکی لە [[یووتیووب]] بە ناوی «کورد گەیمەرز» دروست کرد. بە وتەی خۆی، لە سەرەتادا بە زمانی ئینگلیزی و بەبێ دەرکەوتنی خۆی ڤیدیۆی کایەکانی تێدا بڵاو دەکردەوە، بەڵام دواتر ئەو ڤیدیۆیانەی سڕیوەتەوە و بڕیاری دا بە زمانی کوردیی ناوەندی چالاکی بکات، و لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٥ یەکەم ڤیدیۆی ھەمان کایەی بە زمانی کوردی بڵاو کردووەتەوە و ھۆکارەکەشی ئەوە بووە کە خەڵک لە چیرۆکەکەی تێ بگەن. لە سەرەتاشدا ئەو زنجیرە یارییانەی تێدا دەکرد و بڵاوی دەکردنەوە کە بە چیرۆکێکەوە بەند بوون و خۆی ئارەزووی لێیان ھەبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= چاوپێكه‌وتنی كورد گه‌یمه‌رس له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی كوردستان ٢٤ |ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=zzKc3TjYwsc |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=[[یووتیووب]]|زمان=ku}}</ref> بەرزنجی بۆ یەکەم جار لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٧، لە ئەڵقەی یەکەمی زنجیرەی [[باتڵفیڵد ١]] شێوەی خۆی دەرخست.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= Battlefield 1 Kurdish #1 هه‌ر له سه‌ره‌تاوه به خۆشی ده‌ستی پێكرد |ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=Z3y_ukQggk4 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=[[یووتیووب]]|زمان=ku}}</ref> لە ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧، لە ڤیدیۆیەکی تردا و بە دەرکەوتنەوە، پێنج خۆشترین کایە یان زنجیرەکایەکانی ژیانی دیاری کرد کە تا ئەو کاتە کردبوونی ئەمانە بوون:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= خۆشترین ئه‌و یاریانه‌ی كه له ژیانم كردوومه‌😍😍 |ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=9_Kul0f_ZvY |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=[[یووتیووب]]|زمان=ku}}</ref> # [[دوایینی ئێمە]] # [[ئانچارتد]] # [[گاد ئاڤ وار]] # [[ڕێزدێنت ئیڤڵ]] # [[مانگی دروێنە: ڕزگارکردنی نیشتمان]] بەڵام، لە چەند ڤیدیۆی تردا کە ساڵانی دواتر لەسەر خۆشترین کایەکانی ژیانی بڵاوی کردبوونەوە، بە زیادکردنی زنجیرەکایەکانی [[گەورەدزیی ئۆتۆمۆبیل]] و [[دە وۆکینگ دێد (کایەی ڤیدیۆیی)|دە وۆکینگ دێد]] ڕای گەیاند کە ئەو یارییانە بەراورد ناکرێن و ھەر یارییەکیان لە ئاستی خۆیدا خۆشترین یارییە. پێشەوا تا ئێستا کایەی [[دەیس گۆن]]ی بە بێزارکەر و [[دە ھێنری ستیکمن کۆڵێکشن]]ی بە پێکەنیناویترین کایە داناوە. بە کایەکانی کۆمپانیاکانی [[نۆتی دۆگ]]، [[ڕۆکستار گەیمز]]، [[سانتا مۆنیکا ستۆدیۆ]]، [[کوانتیک دریم]]، و بە کایە ترسێنەرەکانی کۆمپانیای [[سووپەرماسیڤ گەیمز]] و زنجیرەی [[دارک پیکچەرز ئەنتۆلۆژی]]ی دوایین کۆمپانیا سەرسامە. لە کایەکانی ستۆدیۆ سەربەخۆکانیش، بە [[دێوەزمە بچووکەکان]] و بەشی دواتری، [[دێوەزمە بچووکەکان ٢]] کە لەلایەن [[ستۆدیۆکانی تارسیر]] دروست کراون سەرسامە و چاوەڕێی [[دێوەزمە بچووکەکان ٣]] دەکات کە ئەمەیان لەلایەن سووپەرماسیڤ گەیمز پەرەی پێ دراوە و بڕیارە لە ٢٠٢٥ بڵاو بکرێتەوە. تا تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، زنجیرەکایەکانی [[سڵاو دراوسێ]] لە پلەی یەکەم دێت کە زۆرترین جار بینراون و چەند ئەڵقەی لەنێوان ملیۆنێک بۆ دوو ملیۆن جار بینراوە.<ref name="wikitubia"/> لە ٥ی شوباتی ٢٠١٩، گەیشتە ١٠٠٬٠٠٠ سەبسکڕایبەر و خەڵاتی ئافرێنەری زیوی وەرگرت. لە ٢٠٢٣ ناوی کەناڵەکەی لە «کورد گەیمەرز» بۆ ناوی خۆی، پێشەوا بەرزنجی، گۆڕی و کاردانەوەی جیاوازی لەنێوان بینەرەکانی ھەبوو. جاروبار، بە ڤیدیۆی ئاڵنگاریی جیا لە کایە ڤیدیۆیییەکان وەک «ئەگەر ئازای پێ مەکەنە» و چەند چالاکیی جۆراوجۆر لەگەڵ خوشکەزا و برازاکانی ناوەڕۆک بڵاو دەکاتەوە کە ئەمانە بینەرێکی زیاتریان لە کایە ڤیدیۆیییەکان ھەبووە. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥، گەیشتە ١ ملیۆن سەبسکڕایبەر. == کاردانەوەکان == زۆربەی بینەران، بەرزنجی بە کەسێکی لەسەرخۆ، باشی لە وەرگێڕانی چیڕۆکی کایەکان بۆ کوردی و پەڕاندنی وشە نالەبارەکان یان وەرگێڕانێک کە لەگەڵ کۆمەڵگەکەی بگونجێت وەسف کردووە.<ref name="wikitubia"/> ھەروەھا زۆر جار ڕەخنەی لێ گیراوە بەوەی ئەو کایانە دەکات کە تەنیا خۆی ئارەزووی لێیان ھەیە و دوای گۆڕینی ناوی کەناڵەکەش بۆ ناوی خۆی، ڕەخنەیەکی زۆری لێ گیرا و بە ھۆکاری نزمبوونەوەی ژمارەی بینەر و ڕێژەی بینینەکانیان دانا بە بەراورد بە ناوەکەی پێشتر ھەرچەندە ئەوانی تر بە شتێکی ئاسایییان وەسف کرد. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{یووتیووب|h=peshawabarznjii}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|پارێزگای سلێمانی|کوردستان|عێراق|کایەی ڤیدیۆیی|ئینتەرنێت}} [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی ئەمریکیی سلێمانی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٩٦]] [[پۆل:یوتیووبەرە کوڕەکان]] [[پۆل:یووتیووبەرانی کورد]] mvsaaintvmcwvklwbzg54lro8i27ze9 0 280449 1454572 1452658 2025-06-19T10:32:51Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454572 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} '''جەنین''' شارێکە لە [[دەوڵەتی فەلەستین]] لە کەناری ڕۆژاوای داگیرکراو لەلایەن ئیسرائیلەوە. شارەکە وەک ناوەندی کارگێڕی پارێزگای جەنین لە [[دەوڵەتی فەلەستین|فەلەستین]] کاردەکات و ناوەندێکی سەرەکییە بۆ شارۆچکەکانی دەوروبەری.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.welcometopalestine.com/destinations/jenin/jenin-city/|سەردێڕ=Jenin City |ڕێکەوتی سەردان=١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٢|وێبگە=Welcome To Palestine |زمان=en-GB}}</ref> جەنین لە ساڵی ١٩٦٧ کەوتە ژێر داگیرکاری ئیسرائیل و لە ساڵی ١٩٩٥ وەک ناوچەی A لە کەناری ڕۆژاوا کە ناوچەیەکی فەلەستین بوو، خرایە ژێر ئیدارەی [[دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین|دەسەڵاتی نیشتمانی]].<ref name="Beinin">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Beinin |یەکەم=Joel |بەستەری نووسەر=Joel Beinin |ڕێکەوت=٢٦ی ئازاری ١٩٩٩|ناونیشان=http://www.merip.org/pins/pin1.html|سەردێڕ=Middle East Report Online: |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20000816222849/http://www.merip.org/pins/pin1.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی ئابی ٢٠٠٠|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=[[Middle East Research and Information Project]]}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٧دا، ژمارەی دانیشتووانی جەنین نزیکەی ٥٠ ھەزار کەس بووە، لەکاتێکدا کەمپی پەنابەرانی جەنین نزیکەی ١٠ ھەزار کەسی تێدابووە، کە شوێنی ئەو فەلەستینیانە بووە کە لە کاتی جەنگی فەلەستین لە ساڵی ١٩٤٨ دا ھەڵاتوون یان لە ماڵەکانیان دەرکراون. لەو کاتەوە کەمپەکە بووەتە قەڵای [[توندوتیژیی سیاسیی فەلەستینی|چەکدارە فەلەستینییەکان]] دژی [[فەرمانڕەوایی بەریتانیا لەسەر فەلەستین|کۆلۆنیالیزمی بەریتانیا]] و داگیرکاری ئیسرائیل، شوێنی چەندین ڕووداوی پەیوەست بە [[ململانێی فەلەستین و ئیسرائیل|ململانێی ئیسرائیل و فەلەستین]] بووە. == ئیتیمۆلۆژی == جەنین وەک ئەو شوێنە ناسراوە کە " جینا " یان "گینا" کە لە نامەکانی ئامارنادا باسکراوە لە سەدەی ١٤ پێش زایین، وەک شارۆچکەیەک لە [[کەنعان]].<ref name=":4">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Zertal|یەکەم=Adam|ناونیشان=https://www.worldcat.org/oclc/54694679|سەردێڕ=The Manasseh Hill Country Survey: From Nahal 'Iron to Nahal Shechem|بڵاوکەرەوە=[[Brill Publishers|Brill]]|ساڵ=٢٠١٦|ژپنک=٩٧٨-٩٠-٠٤-١٣٧٥٦-١|بەرگ=٣|شوێن=Leiden|oclc=٥٤٦٩٤٦٧٩|وتەگێڕانەوە=Jenin is well identified with a number of important sites: in the el-Amarna letters “The Land of Ginah” is mentioned (EA 250), which is probably the E7 of the ‘Execration Texts’ (Posener’s group); in the Bible there is ‘Ein Ganim' (see Kallai’s opinion in EB VI: 207–208) and Beth Hagan (I Kgs 9: 27); in the Book of Judith, it appears as Ginei (Jdt 3: 11) and Ginae of the Roman period appears in Josephus (Ant. XX, vi, 1; War III, iii, 4); in the Moslem and the Crusader sources it appears under many names: Geninum, Le Grand Gerin, Major Gallina, Gerinum Magnum. These identifications refer to the tell and/or the settlement of Jenin|بەستەری نووسەر=Adam Zertal}}</ref> جەنین بە شێوەیەکی باو لەگەڵ شاری ئینجیلی دواتر لە ئینجیلی عەین گەنیم دەناسرێتەوە،<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Tasneem Ghalib Khader Atatrah |ڕێکەوت=٢٠١٠|سەردێڕ=Assessment of Traditional Home Practices Carried by Palestinian Mothers During the Neonatal Period in Jenin District |ناونیشان=https://dspace.alquds.edu/server/api/core/bitstreams/a84681e4-ca5f-49d3-b09c-a7f2474298a7/content |journal=Deanship of Graduated Studies, Al-Quds University |وتەگێڕانەوە=Etymology: Jenin was known in ancient times as the Canaanite village of “Ein-Ganim” or Tel Jenin. Tel Jenin, its name in Arabic, is located at the center of what is today Jenin’s business center. The city of Ein-Ganim is mentioned in the Hebrew bible as the city of the Levites of the Tribe of Issachar. After some years, the city’s name was changed to "Giant". In the book of Judith, the settlement is mentioned as “Gini”. The Jewish historian Josephus also mentioned Ganim as a city in northern Samaria. The Arabic name “Jenin” ultimately derives from this ancient name.}}</ref><ref name=":34">{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Tzori |یەکەم=Nehemia |ڕێکەوت=١ی تەممووزی ١٩٧٢|سەردێڕ=New Light on En-Gannim |ناونیشان=https://doi.org/10.1179/peq.1972.104.2.134 |journal=Palestine Exploration Quarterly |بەرگ=١٠٤|issue=2 |پەڕەکان=١٣٤–١٣٨|doi=10.1179/peq.1972.104.2.134 |issn=0031-0328}}</ref> لە {{Langx|he|עֵין גַּנִּים}}، بە واتای «کانیاوی باخچەکان»<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Conder |یەکەم=C. R. |ڕێکەوت=١٨٨١|editor-last=Palmer |editor-first=E. H. |سەردێڕ=Survey of Western Palestine: Arabic and English Name Lists |ناونیشان=https://archive.org/details/surveyofwesternp00conduoft/page/147/mode/1up?view=theater |journal=Committee of the Palestine Exploration Fund |پەڕەکان=١٤٧|وتەگێڕانەوە=Heb. עֵין גַּנִּים, en Ganim, 'the spring of gardens'}}</ref> یان «کانیاوی گەنیم»،<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Kmail, A. , Jubran, J. , Sabbah, W. , & Jenin, P. |ڕێکەوت=٢٠١٧|سەردێڕ=Coupling GIS-based MCA and AHP techniques for Hospital Site Selection |ناونیشان=https://www.aaup.edu/sites/default/files/Publications/Coupling%20GIS-based%20MCA%20and%20AHP%20techniques%20for%20Hospital%20Site%20Selection.pdf |journal=International Journal of Computer Science and Information Security (IJCSIS) |بەرگ=١٥|issue=12 |وتەگێڕانەوە=The name of Jenin was derived from Ein Ganim meaning “the spring of Ganim” and referring to the region’s plentiful spring.}}</ref> ڕەنگە ئاماژەبێ بۆ ئەو کانییە زۆرانەی کە لە نزیکەوە ھەڵکەوتوون. پێدەچێت ناوە عەرەبییەکەی ئێستا ناوی کۆنی شارەکە بپارێزێت.<ref name=":1"/> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == کتێبنامە == {{refbegin}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Abu-Husayn |یەکەم١=Abdul-Rahim |سەردێڕ=Provincial Leaderships in Syria, 1575–1650 |ڕێکەوت=1985b |بڵاوکەرەوە=American University of Beirut |شوێن=Beirut |ژپنک=٩٧٨٠٨١٥٦٦٠٧٢٩|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=D1ttAAAAMAAJ}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Studies in Islamic history and civilization: in honour of Professor David Ayalon|یەکەم١=D.|دوایین١=Ayalon|بەستەری نووسەر١= David Ayalon|یەکەم٢=M.|دوایین٢=Sharon|بەستەری نووسەر٢=Moshe Sharon |edition=Illustrated|بڵاوکەرەوە=[[Brill Publishers]]|ساڵ=١٩٨٦|ژپنک=٩٧٨-٩٦٥-٢٦٤-٠١٤-٧}} *{{بیرخستنەوەی کتێب| editor =Barron, J.B. |سەردێڕ= Palestine: Report and General Abstracts of the Census of 1922 |ناونیشان=https://archive.org/details/PalestineCensus1922 |بڵاوکەرەوە= Government of Palestine |ساڵ= ١٩٢٣}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Nomadic societies in the Middle East and North Africa: entering the 21st century|یەکەم=D.|دوایین=Chatty|بەستەری نووسەر=Dawn Chatty|edition=Illustrated|بڵاوکەرەوە=Brill Publishers|ساڵ=٢٠٠٦|ژپنک=٩٧٨-٩٠-٠٤-١٤٧٩٢-٨}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Conder|یەکەم١=C.R.|بەستەری نووسەر١=Claude Reignier Conder|دوایین٢=Kitchener|یەکەم٢=H.H.|بەستەری نووسەر٢=Herbert Kitchener, 1st Earl Kitchener|ساڵ=١٨٨٢|ناونیشان=https://archive.org/details/surveyofwesternp02conduoft|سەردێڕ=The Survey of Western Palestine: Memoirs of the Topography, Orography, Hydrography, and Archaeology|شوێن=London|بڵاوکەرەوە=[[Palestine Exploration Fund|Committee of the Palestine Exploration Fund]]|بەرگ=٢}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین= Dauphin |یەکەم= C.|بەستەری نووسەر= Claudine Dauphin |سەردێڕ= La Palestine byzantine, Peuplement et Populations |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=FC1mAAAAMAAJ |بەرگ= III : Catalogue |زنجیرە= BAR International Series 726 |ساڵ= ١٩٩٨|بڵاوکەرەوە= Archeopress |شوێن= Oxford|زمان=fr|ژپنک= ٠-٨٦٠٥٤-٩٠٥-٤}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Rediscovering Palestine: merchants and peasants in Jabal Nablus, 1700-1900|یەکەم=B.|دوایین=Doumani|بەستەری نووسەر= Beshara Doumani |edition=Illustrated|بڵاوکەرەوە=University of California Press|ساڵ=١٩٩٥|ژپنک= ٩٧٨-٠-٥٢٠-٢٠٣٧٠-٩|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=zry-tpH3rz8C&q=jenin+history&pg=PA37}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ= First Census of Population and Housing. Volume I: Final Tables; General Characteristics of the Population |نووسەر= Government of Jordan, Department of Statistics |ساڵ= ١٩٦٤|ناونیشان=http://cs.anu.edu.au/~bdm/yabber/census/JordanCensus1961bits.pdf}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Village Statistics, April, 1945 |ناونیشان=http://web.nli.org.il/sites/nli/Hebrew/library/Pages/BookReader.aspx?pid=856390|نووسەر=Government of Palestine, Department of Statistics|ساڵ=١٩٤٥}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Guérin|یەکەم=V.|بەستەری نووسەر=Victor Guérin|سەردێڕ=Description Géographique Historique et Archéologique de la Palestine|ناونیشان=https://archive.org/details/descriptionsam01gu|بەرگ=٢: Samarie, pt. ١|ساڵ=١٨٧٤|بڵاوکەرەوە= L'Imprimerie Nationale|شوێن=Paris|زمان=fr}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Village Statistics of 1945: A Classification of Land and Area ownership in Palestine|ناونیشان=http://www.palestineremembered.com/Articles/General-2/Story3150.html|یەکەم=S.|دوایین=Hadawi|بەستەری نووسەر=Sami Hadawi|ساڵ=١٩٧٠|بڵاوکەرەوە=Palestine Liberation Organization Research Center|ڕێکەوتی سەردان= ٢ی شوباتی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181208215837/http://www.palestineremembered.com/Articles/General-2/Story3150.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=McgOAAAAQAAJ&q=jenin+history&pg=PA92|سەردێڕ=Studies in the history and archaeology of Jordan, Volume 3|یەکەم١=Adnan|دوایین١=Hadidi|edition=Illustrated|بڵاوکەرەوە=Taylor & Francis|ساڵ=١٩٩٥|ژپنک=٩٧٨-٠-٧١٠٢-١٣٧٢-٣}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١= Hütteroth|یەکەم١=W.-D.|بەستەری نووسەر١=Wolf-Dieter Hütteroth |یەکەم٢=K. |دوایین٢=Abdulfattah |بەستەری نووسەر٢=Kamal Abdulfattah|سەردێڕ= Historical Geography of Palestine, Transjordan and Southern Syria in the Late 16th Century |ناونیشان= https://books.google.com/books?id=wqULAAAAIAAJ |ساڵ= ١٩٧٧|بڵاوکەرەوە= Erlanger Geographische Arbeiten, Sonderband 5. Erlangen, Germany: Vorstand der Fränkischen Geographischen Gesellschaft|ژپنک= ٣-٩٢٠٤٠٥-٤١-٢}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=4xSEm2UDDYAC&q=jenin+archaeological+history&pg=PA339|سەردێڕ=Selective remembrances: archaeology in the construction, commemoration, and consecration of national pasts|یەکەم١=Philip L.|دوایین١=Kohl|یەکەم٢=Mara|دوایین٢=Kozelsky|یەکەم٣=Nachman|دوایین٣=Ben-Yehuda|edition=Illustrated|بڵاوکەرەوە=University of Chicago Press|ساڵ=٢٠٠٧|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٢٦-٤٥٠٥٩-٩}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Palestine Under the Moslems: A Description of Syria and the Holy Land from A.D. 650 to 1500|ناونیشان=https://archive.org/details/palestineundermo00lestuoft|یەکەم=G.|دوایین= Le Strange|بەستەری نووسەر=Guy Le Strange |ساڵ=١٨٩٠|بڵاوکەرەوە=Committee of the [[Palestine Exploration Fund]]}} *{{بیرخستنەوەی کتێب| editor = Mills, E. |سەردێڕ= Census of Palestine 1931. Population of Villages, Towns and Administrative Areas |ناونیشان=https://archive.org/details/CensusOfPalestine1931.PopulationOfVillagesTownsAndAdministrativeAreas |بڵاوکەرەوە= Government of Palestine |شوێن= Jerusalem |ساڵ= ١٩٣٢}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Archaeological encyclopedia of the Holy Land|یەکەم١=Avraham|دوایین١=Negev|یەکەم٢=Shimon|دوایین٢=Gibson|edition=4th, revised, illustrated|بڵاوکەرەوە=Continuum International Publishing Group|ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٢٦٤-٨٥٧١-٧}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Palmer|یەکەم=E.H.|بەستەری نووسەر=Edward Henry Palmer|ساڵ=١٨٨١|ناونیشان=https://archive.org/details/surveyofwesternp00conduoft|سەردێڕ=The Survey of Western Palestine: Arabic and English Name Lists Collected During the Survey by Lieutenants Conder and Kitchener, R. E. Transliterated and Explained by E.H. Palmer|بڵاوکەرەوە=[[Palestine Exploration Fund|Committee of the Palestine Exploration Fund]]}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=The Ottoman Empire, 1700-1922|یەکەم=D.|دوایین=Quataert|بەستەری نووسەر١= Donald Quataert|edition=2nd, illustrated, revised|بڵاوکەرەوە=[[Cambridge University Press]]|ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٩٧٨-٠-٥٢١-٨٣٩١٠-٥}} *{{cite thesis |last=Rhode |first=H.|author-link=Harold Rhode|title=The Administration and Population of the Sancak of Safad in the Sixteenth Century |year=1979 |publisher=Columbia University |type=PhD}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Robinson|یەکەم١=E.|بەستەری نووسەر١=Edward Robinson (scholar)|دوایین٢=Smith|یەکەم٢=E.|بەستەری نووسەر٢=Eli Smith|ساڵ=١٨٤١|ناونیشان=https://archive.org/details/biblicalresearch03robiuoft |سەردێڕ=Biblical Researches in Palestine, Mount Sinai and Arabia Petraea: A Journal of Travels in the year 1838|شوێن=Boston|بڵاوکەرەوە=[[Crocker & Brewster]]|بەرگ=٣}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Reise in die Gegend zwischen Alexandrien und Parätonium, die libysche Wüste, Siwa, Egypten .. |ناونیشان=https://archive.org/details/reiseindiegegen00schogoog |یەکەم=J.M.A. |دوایین=Scholz|بەستەری نووسەر=Johann Martin Augustin Scholz |ساڵ=١٨٢٢|بڵاوکەرەوە= F. Fleischer}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Sharon |یەکەم١=M. |بەستەری نووسەر١=Moshe Sharon |سەردێڕ=Corpus Inscriptionum Arabicarum Palaestinae, Volume Six: J (1) |ڕێکەوت=٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=Brill |شوێن=Leiden and Boston |ژپنک=٩٧٨-٩٠-٠٤-٣٢٥١٥-٩|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=IOEzDwAAQBAJ}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Haifa in the late Ottoman period, 1864-1914: a Muslim town in transition|یەکەم=M.|دوایین=Yazbak|بەستەری نووسەر= Mahmoud Yazbak|edition=Illustrated|بڵاوکەرەوە=Brill Publishers|ساڵ=١٩٩٨|ژپنک=٩٧٨-٩٠-٠٤-١١٠٥١-٩}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین= Dodson |یەکەم= Aidan |بەستەری نووسەر=Aidan Dodson |orig-year=1st pub. 2014 |ساڵ= ٢٠١٦|سەردێڕ= Amarna Sunrise. Egypt from Golden Age to Age of Heresy |شوێن= Cairo; New York City |بڵاوکەرەوە= [[American University in Cairo Press]] |ناونیشان= https://books.google.com/books?id=hOPfBgAAQBAJ |ژپنک=٩٧٨-١-٦١٧٩٧-٥٦٠-٨}} {{refend}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://www.palestineremembered.com/GeoPoints/Jinin_524/index.html بەخێربێن بۆ جینین] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20250215071333/https://www.palestineremembered.com/GeoPoints/Jinin_524/index.html |date=١٥ی شوباتی ٢٠٢٥ }} * ڕووپێوی ڕۆژاوای فەلەستین، نەخشەی ٨: [https://web.archive.org/web/20141015091439/http://www.iaa-archives.org.il/zoom/zoom.aspx?folder_id=93&type_id=6&id=8389 IAA], [//commons.wikimedia.org/wiki/File:Survey_of_Western_Palestine_1880.08.jpg Wikimedia commons] * [https://web.archive.org/web/20081023065922/http://www.cinemajenin.com/ پڕۆژەیەک بە ئامانجی کردنەوەی سینەمایەک بۆ دانیشتووانی جەنین و کەمپی پەنابەران.] * [https://www.pbs.org/now/shows/528/index.html ''ئاشتی و خۆشگوزەرانی لە کەناری ڕۆژاوا'' ڕاپۆرتێکی قووڵ لەسەر NOW لە کەناڵی PBS] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160728165956/http://www.pbs.org/now/shows/528/index.html |date=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٦ }} * [https://www.pbs.org/wnet/wideangle/episodes/heart-of-jenin/introduction/4991/ فیلمی دیکۆمێنتاریی ''دڵی جەنین'' لە کەناڵی PBS گۆشە فراوان] {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Jenin}} {{تووڵی دەروازە|جوگرافیا|فەلەستین}} [[پۆل:CS1 French-language sources (fr)]] [[پۆل:ئەو پۆتانانەی لەسەر ویکیدراوە ھەن]] [[پۆل:وتارەکان بە دەقی زمانی عیبری]] [[پۆل:وتارەکان بە دەقی زمانی عەرەبی]] [[پۆل:شارەکانی کەناری ڕۆژاوا]] [[پۆل:جەنین]] [[پۆل:پارێزگای جەنین]] [[پۆل:شارەوانییەکانی دەوڵەتی فەلەستین]] nmjds88uk7tg6ybvtt1xbc2g2nt6sw8 0 283819 1454431 1444439 2025-06-18T16:01:06Z 102.208.51.51 1454431 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''تەلەڤیزیۆنی بەحرەین''' کەناڵێکی حکومییە و سەر [[بەحرەین|بە شانشینی بەحرەین]] و لە بارەگای کۆمپانیای ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن لە شاری عیسا پەخش دەکرێ. == سەرچاوەکان<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=الاذاعة والتلفزیون / مباشر {{!}} وکالة أنباء البحرین |ناونیشان=https://www.bna.bh/LiveTVRadio.aspx?cms=iQRpheuphYtJ6pyXUGiNqkOA0DGMb4Ih |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.bna.bh}}</ref> == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|بەحرەین|تەلەڤیزیۆن|کۆمپانیا}} 80qvncxvrp7bsy65lj48rvzdopkmw8g 1454455 1454431 2025-06-18T21:02:37Z AramBot 39807 [[ویکیپیدیا:پۆلێنکردنی وتارە ھاوسەنگەکان|بۆت]]: زیادکردنی پۆلە ھاوسەنگەکان 1454455 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''تەلەڤیزیۆنی بەحرەین''' کەناڵێکی حکومییە و سەر [[بەحرەین|بە شانشینی بەحرەین]] و لە بارەگای کۆمپانیای ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن لە شاری عیسا پەخش دەکرێ. == سەرچاوەکان<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=الاذاعة والتلفزیون / مباشر {{!}} وکالة أنباء البحرین |ناونیشان=https://www.bna.bh/LiveTVRadio.aspx?cms=iQRpheuphYtJ6pyXUGiNqkOA0DGMb4Ih |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئازاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.bna.bh}}</ref> == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|بەحرەین|تەلەڤیزیۆن|کۆمپانیا}} [[پۆل:میدیای دەوڵەتی]] in40joxulw1rc01sl2xwsal6fduatii 0 283935 1454486 1453323 2025-06-19T01:19:45Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ٢ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454486 wikitext text/x-wiki {{نیشانەی وتاری ھەڵبژێردراو}} {{Infobox person |name = ئەردەشێر پێشەنگ |image = Ardeshir_Pashang_at_Press_conference.jpg |caption = ئەردەشێر پێشەنگ لە ساڵی ٢٠١٧ |birth_name = ئەردەشێر پێشەنگ |birth_date = {{Birth date and age|١٩٧٩|١٢|٢٢}} |birth_place = [[کرماشان]]، [[ئێران]] |occupation = کەسایەتیی تەلەڤیزیۆنی، زانای سیاسی، ڕۆژنامەنووس و توێژەر |years_active = ٢٠٠١–ئێستا | website = {{وێبگەی فەرمی|https://web.archive.org/web/20201106073647/http://www.pashang.ir/}} }} '''ئەردەشیر پەشەنگ''' ({{بە فارسی|اردشیر پشنگ}}؛ لەدایکبووی ٢٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٧٩)<ref name=":02">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/4962 |سەردێڕ=the biography of Kurdish-Iranian journalist "Ardeshir Pashang" on Faratab |بڵاوکەرەوە=Faratab News Agency}}</ref> سیاسەتمەدار، رۆژنامەنووس و لێکۆڵەری کورده کە سەرنجی سەرەکی لەسەر لێکۆڵینەوەکان لەسەر کوردستان و پرسەکانی ئێرانە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی ئازاری ٢٠٢٤|ناونیشان=https://www.cmess.ir/Page/Person/699/699 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Center For Scientific Research And Middle East Strategic Studies |سەردێڕ=Articles by Ardeshir Pashang, researcher on Kurdish and Iranian issues, on the official website of the "Center for Scientific Research and Strategic Studies of the Middle East"}}</ref> ئەو لە شیکارییەکانیدا چاویەکی رەخنەگرانە بەکاردەهێنێت و تەوەرەکانی وەک مافەکانی مرۆڤ، دیموکراسی و پەیوەندییە سیاسییەکان لە ناوچەکەدا دەخاتە بەرچاو. پەشەنگ خاوەنی بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە زانستە سیاسییەکان و بڕوانامەی ماستەر و دکتۆرا لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکانە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٤|ناونیشان=https://kfuture.media/author/ardeshirpashang/ |وێبگە=kfuture.media |سەردێڕ=A review of the exclusive writings of "Ardeshir Pashang", senior researcher on Middle East issues for the Kurdish media outlet kfuture.media}}</ref> ئەو لە سەرەتاکانی ساڵانی ٢٠٠٠دا دەستی بە کارە رۆژنامەوانییەکەی کردووە و لەوەتەوە بەشداری لە پرۆژە میدیایی و پەروەردەییەکان لە ئێراندا کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین= |ڕێکەوت=١ی شوباتی ٢٠١٦|ناونیشان=https://fa.shafaqna.com/news/112374/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Shafaqna, International Shia News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=The danger of extremism and radicalism in the Middle East at the shafaqna roundtable with Ardeshir Pashang: ISIS is the product of Mossad's design, the Baathist organizational network, and the money of some Arabs/ The presence of dictators in the Middle East is a pain, and their departure is a greater pain!}}</ref> ئەو پارێزگاری لە ئاشتی، دیموکراسی پشتبەستوو بە مافەکانی مرۆڤ و گفتوگۆی چارەسەرکەر لە نێوان کۆمەڵگە مەدەنییەکانی وڵاتانی جۆراوجۆر دەکات. لە رێگەی کارەکانیەوە، پەشەنگ جەخت لە کەمکردنەوەی کێشە نالەبارەکانی ئایدیۆلۆژی و ناسیۆنالیزمی توندڕەو دەکات، بە مەبەستی پەرەپێدانی هەماهەنگی ناوچەیی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://kurdistanbas.com/ku/news/9588 |وێبگە=Kurdistan Bas |سەردێڕ=Ardeshir Pashang: The change in the stance of the Bahçeli and Erdoğan government is part of a planned scenario.}}</ref> == ژیانی سەرەتایی و پەروەردە == ئەردەشیر پەشەنگ لە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٧٩ لە کرماشان، ئێران، لە خێزانێکی کوردی چینی ناوەند لەدایک بووە کە کەلتوورێکی بەهێزی ئێرانی و کوردی هەبووە. ئەو خوێندنی سەرەتایی، ناوەندی و ئامادەیی لە کرماشان تەواو کردووە. لە ساڵی ٢٠٠١، خزمەتی سەربازیی سەرەتایی خۆی لە هێزی ئاسمانیی ئێران لە تاران تەواو کرد. لە ساڳی ٢٠٠٣، لە پرۆگرامی زانستە سیاسییەکان لە زانکۆی رازی لە کرماشان وەرگیرا و بە سەرکەوتوویی لە ماوەی شەش وەری خوێندندا بڕوانامەی بەکالۆریۆس بەدەست هێنا. بەردەوام لە رێگەی ئەکادیمیکی خۆی، پەشەنگ لە ساڵی ٢٠٠٨ دەستی بە خوێندنی ماستەر کرد لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە زانکۆی تاران و لە ٢٠١١ دەرچوو.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/4960/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%28%D8%B1%D8%B2%D9%88%D9%85%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%29 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Ardeshir Pashang at a Glance (Professional and Academic Resume)}}</ref><ref name=":2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٤|سەردێڕ=Biography of Ardeshir Pashang|ناونیشان=http://www.pashang.ir/news/27/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170911013248/http://www.pashang.ir/news/27/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Ardeshir Pashang's Official Website|زمان=fa-IR}}</ref> لە کاتی هەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ئێران لە ٢٠٠٩، بەشداریی پەشەنگ لە چالاکییە سیاسی و قوتابییەکان بووە هۆی دەستگیرکردنی. ئەو بۆ دوو هەفتە دەستبەسەر کرا و گوازرایەوە بۆ بەشی ٢٠٩ی زیندانی ئەوین، کە زیندانێکە ناسراوە بۆ زیندانییە سیاسییەکان. لە ساڵی ٢٠١٢، وەرگرتنی بۆ پرۆگرامی دکتۆرا لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان لە زانکۆی تاران بە نایاسایی هەڵوەشایەوە، کە ئەوە بووە هۆی ئەووە کە دکتۆراکەی لە زانکۆی ئازادی ئیسلامی، لقی زانست و لێکۆڵینەوە لە تاران، بکات.<ref name=":02" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /> بەڵام، پرۆسەی وەرگرتنی لەم دامەزراوەیەدا پڕ لە کێشە بوو، چونکە ناوی بۆ زیاتر لە سێ مانگ لە لیستی وەرگیراوان و رەتکراواندا نەبوو. لە ماوەی خوێندنی دکتۆراکەی، پەشەنگ رووبەڕووی ئەستەمگەرییە سەخترەکان بووەوە، لەوانە درێژخایەنی لە پەسەندکردنی پێشنیاری تیزەکەی و بەرگریکردن لێی، کە بە هۆی فشارەکانی هەندێک لە دەسەڵاتدارانی زانکۆ و ئەندامانی فاکەڵتی بووە. سەرەڕای ئەم کێشانە، ئەو لە ساڵی ٢٠٢٣ بە سەرکەوتوویی تیزەکەی بەرگری کرد. خێزانی پەشەنگ، نەژادێکی کوردگۆی ناودارە کە مێژوویەکی دیاری هەیە لە چالاکیی سیاسی و کۆمەڵایەتی لە ئێران و کوردستان، کە رۆڵێکی گرنگی لە مێژووی هاوچەرخی ناوچەکەدا گێڕاوە. خێزانەکە بە چالاکی بەشدار بووە لە رووداوە گرنگەکان، لەوانە تێکۆشانی دەستووری لە ١٩١٢، بەرگری لە دژی رەزاشا لە ١٩٣١، پشتیوانی لە حکوومەتی محەمەد موسەدەق لە ١٩٥٣، و پشتیوانی لە بزووتنەوەی مەلا مستەفا بارزانی دژی رژێمی بەعس لە عێراق لە ١٩٦٠ تا ١٩٧٥. لە ساڵی ١٩٣١، دوو کەسایەتیی دیاری خێزانەکە، ئاغا عینایەت جوانرودی<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=|سەردێڕ=Who Was Agha Enayat Hedayati?|ناونیشان=https://jvrd.farhang.gov.ir/fa/mashahir/agaenaiat|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250530024328/https://jvrd.farhang.gov.ir/fa/mashahir/agaenaiat|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئایاری ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Ministry of Culture and Islamic Guidance|زمان=fa-IR|url-status=live}}</ref> و محەمەد رەشید بەگ،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.komarixwaz.com/fa/index.php/2011-10-20-08-16-42/181-2012-04-23-00-25-04 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Kurdistan Republicans Movement |سەردێڕ=The Rule of Mohammad Beyg II (Vakil of Javanrud) Coinciding with the Kurdistan Republic in Mahabad}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی ئازاری ٢٠١٨|ناونیشان=https://www.isna.ir/news/kordestan-36889/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA-%D9%88%DA%A9%DB%8C%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9-%D8%B3%D9%86%D9%86%D8%AF%D8%AC |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iranian Students' News Agency |زمان=fa |سەردێڕ=Vakil al-Molk Mansion in Sanandaj – Mohammad-rashid Beyg}}</ref> کە هەردووکیان باپیرەکانی ئەردەشیر پەشەنگ بوون، بە فەرمانی رەزاشا دەستگیر کران و بۆ یەک دەیە لە زیندانی قەسری قاجار لە تاران و دواتر لە ئەسفەهان زیندانی کران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.salampaveh.ir/46144/%d8%b4%d8%a7%d8%af%d8%b1%d9%88%d8%a7%d9%86-%d9%85%d8%b1%d8%ad%d9%88%d9%85-%d8%a2%d9%82%d8%a7%d8%b9%d9%86%d8%a7%db%8c%d8%aa-%d9%be%d8%a7%d9%88%d9%87-%d8%a7%db%8c-%d8%b3%db%8c%d8%b1%d9%88%d8%b3/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Salam Paveh - News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=A Review of the Late Agha Enayat Pavehi, a Legendary Figure of the Kurds}}</ref> ئاغا عینایەت جوانرودی دواتر سەرگوزشتە پڕشێواوی خۆی و هاوڕێکانی لە کتێبێکدا بە هەردوو زمانی کوردی و فارسی نووسی،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://books.vejin.net/fa/book/21 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250211151908/https://books.vejin.net/fa/book/21 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی شوباتی ٢٠٢٥ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=Vejin Book |زمان=fa |سەردێڕ=Works of Agha Enayat, Renowned Kurdish Poet and Fighter |url-status=live }}</ref> کە وەک بەڵگەیەکی مێژوویی گرنگ لە بەرگریکردنی خێزانەکە دژی ستمەکانی رژێمی پەهلەوی وەستاوە. هەروەها، "[[جیھان ئارا پاوەیی|جەهان ئارا خانم]]"،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=admin |ڕێکەوت=١٠ی ئازاری ٢٠٢٢|ناونیشان=https://sorankurdistani.com/2022/03/10/famous-kurdish-women/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Kurdistan {{!}} The First Research Website on Kurdish Studies |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Famous Kurdish Women}}</ref> خوشکی ئاغا عینایەت جوانرودی، لەگەڵ براکەی، وەک یەکێک لە شاعیر و ئەدیبانی دیار و پێشەنگ لە ناوچەی باشووری کوردستان ناسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی تەممووزی ٢٠١٩|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/9291/%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A2%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85-%28%D9%BE%D8%A7%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C%29 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Unveiling of Jahan Ara Khanum (Pavehi)'s Divan}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=|یەکەم=|ڕێکەوت=|سەردێڕ=Remembering Jahan Ara Khatun Pavehi, One of the Prominent Kurdish Figures|ناونیشان=http://www.pavehpress.ir/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D9%88%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%8C-%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20151029075740/http://www.pavehpress.ir/%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A2%D8%B1%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%88%D9%86-%D9%BE%D8%A7%D9%88%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%8C-%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Paveh Press|زمان=fa-IR}}</ref> == کار == ئەردەشیر پەشەنگ کەریەری رۆژنامەوانی خۆی<ref name=":14">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/4960/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87-%28%D8%B1%D8%B2%D9%88%D9%85%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D9%85%DB%8C%29 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Ardeshir Pashang at a Glance (Professional and Academic Resume)}}</ref> لە تەمەنێکی کەمدا لەگەڵ ئاژانسی هەواڵی قوتابیانی ئێران (ISNA) دەستپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://www.isna.ir/news/1401072715238 |وێبگە=Iranian Students' News Agency |سەردێڕ=Iraq’s New Government Faces a More Restless and Protesting “Sadr”}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠|ناونیشان=https://www.isna.ir/news/99031911350 |وێبگە=Iranian Students' News Agency |سەردێڕ=Securing U.S. Forces in Iraq: The Core of Washington-Baghdad Negotiations!}}</ref> دواتر کاری خۆی بەرەو بڵاوکردنەوەی چەندین بڵاوکراوەی ناوخۆیی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی ئازاری ٢٠٢٠|ناونیشان=https://www.qudsonline.ir/news/695304 |وێبگە=Guds Online |سەردێڕ=The Duality of Cooperation and Competition}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی تەممووزی ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.tahlilbazaar.com/news/98010 |وێبگە=Tahlil Bazaar |سەردێڕ=A New “Last Supper” Banquet with Iran and Others as Guests: Iraq Seeks Diversity and Balance in Trade Relations}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/17054 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=Diplomacy of Iran |سەردێڕ=The Second Flag War Between Kurds and Arabs in Iraq}}</ref> و نێودەوڵەتی، وەک رۆژنامەی ئێران، شەرق،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-100/847442-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%DB%8C%D8%A7-%D9%81%D8%B1%D8%B5%D8%AA |سەردێڕ=Ardeshir Pashang: The Kurdistan Region of Iraq: A Threat or an Opportunity |بڵاوکەرەوە=Shargh Newspaper}}</ref> تەعادل،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.taadolnewspaper.ir/fa/news/24175 |وێبگە=Taadol Newspaper |سەردێڕ=The Nuclear Last Supper with an Iranian Flavor}}</ref> خەبەرئۆنلاین،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی شوباتی ٢٠١٤|ناونیشان=https://www.khabaronline.ir/news/336807 |وێبگە=Khabaronline |سەردێڕ=The Duality of Crisis and Hope in Six Hubs of Middle East Transformation}}</ref> ئیرنا،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی ئازاری ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.irna.ir/news/81996361 |وێبگە=Syrian Kurds Pursue the Model of “Democratic Self-Management” |سەردێڕ=Syrian Kurds Pursue the Model of “Democratic Self-Management”}}</ref> سپووتنیک،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://spnfa.ir/20240416/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84-%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B1-%D8%B2%D8%AF%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%B1%D9%81-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D8%B4%D9%85%D9%86%DB%8C-20348544.html |سەردێڕ=An Exclusive Interview with Kurdish and Iranian Journalist Ardeshir Pashang on Iran-Israel Issues |بڵاوکەرەوە=Sputnik}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://spnfa.ir/20181122 |وێبگە=Sputnik |سەردێڕ=Archive of News and Key Events of 22.11.2018}}</ref> پیس مارک (چالاکانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.peace-mark.org/en/conversation/166-15-2/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|زمان=en-US |سەردێڕ=Ardeshir Pisheng: The diversity of mother tongues in Iran is an opportunity, not a threat/ Azar Taherabadi.}}</ref> و یوونایتد وەرڵد،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://unitedworldint.com/26338-the-effects-of-the-nuclear-deal-on-the-us-iran-uae-relations/ |سەردێڕ=The effects of the Nuclear Deal on the US-Iran-UAE relations}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://uwidata.com/experts/ardeshir-pashang/ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191227101557/https://uwidata.com/experts/ardeshir-pashang/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|سەردێڕ=Ardeshir Pashang - United World International}}</ref> فراوان کرد. پەشەنگ خاوەنی دکتۆرایە لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و لێکۆڵەرێکی سەرەکییە کە شارەزایی لە کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لێکۆڵینەوەکانی کوردستانە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://vista.ir/n/ecoiran-iiyn3 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Vista |زمان=fa |سەردێڕ=Turkey’s Resolve to Expand Regional Power: Is the Sultan Seeking New Territories?}}</ref> ئێستا، ئەو وەک سەرنووسەری ئاژانسی هەواڵی فەراتاب<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.faratab.com/blog/user/pashang |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=The Chief Editor of Faratab}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.magiran.com/author/profile/496720/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF |وێبگە=MagIran |سەردێڕ=Information bank of Iranian publications: Ardeshir Pashang}}</ref> کار دەکات و وەک رۆژنامەنووسێکی سەربەخۆ لە تاران، سەرنجی لەسەر شیکاری سیاسی و لێدوان لەسەر ناوچەکەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/01/20/1373125/%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%81%D9%82-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%DA%A9%D9%88%DA%A9-%D9%87%D9%85-%D8%B3%D8%AE%D8%AA-%D9%88-%D9%87%D9%85-%D8%A8%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D8%AA |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Tasnim News Agency |زمان=fa |سەردێڕ=Agreement on Kirkuk Is Both Difficult and Unlikely – Tasnim}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=International |یەکەم=United World |ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://unitedworldint.com/26338-the-effects-of-the-nuclear-deal-on-the-us-iran-uae-relations/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=United World International |زمان=en-US |سەردێڕ=The effects of the Nuclear Deal on the US-Iran-UAE relations}}</ref> هەروەها، ئەو سەرکردایەتی پرۆژە پەروەردەییەکان دەکات، لەوانە وۆرکشۆپەکانی رۆژنامەنووسی و نووسین،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی تەممووزی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/12187/%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D8%B1%D9%81%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%28%D8%AA%D8%B1%D9%85-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%29 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=The Twelfth Professional Workshop on Writing and Journalism Training (Beginner Level)}}</ref> و بە چالاکی بەشداری لە گفتوگۆ ئەکادیمییەکان لەسەر ژێئۆپۆلەتیکی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکات، وەک بەشدارییەکەی لە کۆنفرانسی "رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ناوەندی جەنگ و ئاشتی" لە زانکۆی کوردستان لە ساڵی ٢٠٢٥. == دەرکەوتنەکانی میدیایی == لە ماوەی ١٥ ساڵی رابردوودا، ئەردەشیر پەشەنگ وەک شارەزایەک لە کاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئێران و پرسەکانی کوردستان خزمەتی کردووە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://tfpsq.net/fa/post.php?id=100 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Tallahassee Fast Pitch Softball Association |سەردێڕ=Tehran Foreign Policy Studies Quarterly}}</ref> و بەشداری لە چەندین پرۆگرامی تەلەفزیۆنی و رادیۆیی نێودەوڵەتی و ناوچەیی کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://ecoiran.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C-107/60170-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D9%85-%D8%AA%DA%A9%D8%AB%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%DB%8C |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Eco Iran |زمان=fa |سەردێڕ=The Model of Pluralistic Order in Foreign Policy}}</ref> لە نێوان ئەم میدیایانەدا، جەزیرە، رووداو،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٨ی شوباتی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://x.com/RudawEnglish/status/1895400913306829244 |وێبگە=Rudaw English on X (Twitter) |سەردێڕ=Ardeshir Pashang at the Erbil Forum annual event organized by Rudaw Research Center in the capital of the Kurdistan}}</ref> کوردستان ٢٤،<ref>{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=np9oegePde0|سەردێڕ=Ardeshir Pashang’s Views and Analysis on the Russia-Ukraine War|ڕێکەوت=٤ی ئازاری ٢٠٢٢|دوایین=Kurdistan24|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|via=YouTube}}</ref> تەلەفزیۆنی کوردستان، تەلەفزیۆنی، IRINN، سەحەر کوردی، سەحەر بۆسنیا، کوردسات، زاگرۆس تیڤی، راشیا تودەی، رادیۆی ئێران، رادیۆی گۆفتوگۆ، گەلی کوردستان، ئیکۆ ئێران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://ecoiran.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A8%D9%88%D9%84%D8%AA%D9%86-125/57905-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D8%B1%D9%82%D8%A8%D8%A7-%D9%85%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%AF |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Eco Iran |زمان=fa |سەردێڕ=Is Iran Entering the Mineral Rivalry Game?}}</ref> و پرێس تیڤی دیارن. پەشەنگ هەروەها لە دۆکیومێنتاری "سەرپاتیها" (٢٠٢٢) دەرکەوتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://kurdpress.com/news/36560/%D8%AA%D9%84%D9%86%DA%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1-%D9%BE%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Kurd Press |زمان=fa |سەردێڕ=Sarpatiha's Documentary: Ardeshir Pashang}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://hamshahri.ir/movie/a0a4c4a0-5f9e-11ee-901e-f1721434921d |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Hamshahri |زمان=fa |سەردێڕ=Sarpatiha}}</ref> ئەم دۆکیومێنتارییە سەرنج دەداتە سەر رۆڵی یارمحەمەد خان کرماشانی و کەسایەتییە گرنگەکانی دیکە، وەک عەبدولکەریم بەگ، وەکیلی جوانرود، لە شۆڕشی دەستووری لە کرماشان. وشەی "سەرپاتی" لە کەلتووری کوردیدا بە مانای "سەر بەتاڵ" دێت، کە نیشانەی ئازادیخوازانیە کە لە شەوی ٤ی تشرینی یەکەمی ١٩١٢، لە ناوەندی شاری کرماشان کۆبوونەوە، بە چەک و بەبێ سەرپۆش، وەک نیشانەی پابەندبوونیان بە ئازادکردنی شارەکە لە دەسەڵاتی خودسەری. دۆکیومێنتارییەکە ئەم ساتەوەختە گرنگەی بزووتنەوەی دەستووری دەرخات، کە جەخت لە بوێری و هەوڵە ستراتیژییەکانی ئەم کەسایەتییانە دەکات. پەشەنگ وەک شارەزایەک بەشداری دەکات، کە زانیاری مێژوویی و شیکارییەکان لەسەر رووداوەکان پێشکەش دەکات، و شارەزایی خۆی لە لێکۆڵینەوەکانی کوردستان و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەکاردەهێنێت بۆ گوزارشتکردن لە گرنگی شۆڕشەکە لە مێژووی سیاسی ناوچەکە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی ئابی ٢٠٢٣|ناونیشان=https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-6/1383455-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A8%DA%A9%D9%87-%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AE%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Ilna News Agency |زمان=fa |سەردێڕ=Screening of the documentary "Sarpatiha" on home entertainment network / How did the constitutional movement of Kermanshah take shape?}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://donya-e-eqtesad.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D9%87%D9%86%D8%B1-32/3887607-%D8%B1%D9%88%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%D8%B1%D9%BE%D8%AA%DB%8C-%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D8%B5%D8%AF%D9%88%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%DB%8C%D8%AA |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Donya-e-Eqtesad Newspaper |زمان=fa |سەردێڕ=Unveiling of "Sarpatiha" on the anniversary of the issuance of the constitutional decree}}</ref> == چالاکییە پیشەییەکان == ==== ئاژانسی هەواڵی فەراتاب ==== لە ساڵی ٢٠١٤، ئەردەشیر پەشەنگ میدیای فەراتابی دامەزراند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.faratab.com/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |سەردێڕ=the official website of Kurdish-Iranian news outlet "Faratab"}}</ref> ئەم پلاتفۆرمە، کە بە هاوکاری گرووپێک لە نووسەر و رۆژنامەنووسی سەربەخۆ دامەزراوە، سەرنجی لەسەر بەرهەمهێنانی ناوەرۆکی شیکاریی و رەخنەییە. لە سەرەتای دامەزراندنەوەی، فەراتاب زیاتر لە ١٣,٠٠٠ راپۆرت، وتار، بابەت و چاوپێکەوتنی بڵاوکردووەتەوە. هەروەها، زیاتر لە ٥٦٠ بەشداریکەری سەربەخۆ کارەکانیان بە شێوەیەکی تایبەت لەسەر ئەم پلاتفۆرمە بڵاوکردووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی نیسانی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/809/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=About Faratb}}</ref> [[File:طرح_جلد_مجله_فراتاب.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:%D8%B7%D8%B1%D8%AD_%D8%AC%D9%84%D8%AF_%D9%85%D8%AC%D9%84%D9%87_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8.jpg|وێنۆک|گۆڤاری فەراتاب، کە [[مەزھەر خالقی|مەزهەر خالقی]] تێدایە.]] ==== گۆڤاری مانگانەی فەراتاب ==== لە ساڵی ٢٠١٩، پەشەنگ یەکەمین چاپی چاپکراوی فەراتابی بڵاوکردەوە بە ناوی "فەراتابی مانگانە"، کە وێنەی گۆرانیبێژی کورد [[مەزھەر خالقی|مەزهەر خالقی]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣ی ئابی ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/11758/%D8%A7%D8%B8%D9%87%D8%A7%D8%B1-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B8%D9%87%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%82%DB%8C-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D9%8F%D8%B1%D8%AF%DB%8C |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Mazhar Khaleghi’s Insightful Remarks on the Kurdish Faratab Monthly}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٤ی نیسانی ٢٠٢٠|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/11355/%D9%85%D8%B8%D9%87%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%82%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%DA%A9%D9%8F%D8%B1%D8%AF%DB%8C%3A-%D8%B4%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%B1%DA%AF%D8%B2-%D9%86%D9%85%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AF |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Mazhar Khaleghi, Master of Kurdish Music: Shajarian Will Never Die}}</ref> لەسەر بەرگی یەکەم بوو. عەباس وەلی،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/11873/%DA%A9%D9%8F%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D9%88-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D9%81%D8%B3%E2%80%8C%DA%AF%DB%8C%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%85%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%AD%D8%AF%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87%21 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Kurds and the High-Stakes Role in Turkey’s Minimal Democracy!}}</ref> صادق زیباکەلام، قادر ناسری، ماجید ساڵح و نادر ئینتسار لە نێوان شیکەرەکانی ژمارەی یەکەمدا بوون. ==== کۆرسەکانی رۆژنامەنووسی ==== لە پێش چالاکییەکانی میدیایی، فەراتاب لە بواری پەروەردەی رۆژنامەنووسی و نووسین چالاک بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.faratab.com/category/187/%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4%DB%8C |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Educational Workshops}}</ref> ١٦ کۆرسی راهێنانی پیشەیی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٣ی نیسانی ٢٠٢٤|ناونیشان=https://www.faratab.com/news/12397/14%D9%85%DB%8C%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%B1%D8%AA%DB%8C-%D8%A2%D9%85%D9%88%D8%B2%D8%B4-%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%D8%B1%D9%81%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C-%28%D8%AA%D8%B1%D9%85-%D9%85%D9%82%D8%AF%D9%85%D8%A7%D8%AA%DB%8C%29 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Faratab News Agency |زمان=fa-IR |سەردێڕ=Professional Workshop on Writing and Journalism Training}}</ref> لە بواری رۆژنامەنووسی، نووسین و براندینگ رێکخستووە، کە هەر یەکەیان سەرەتایی، ناوەندی و پێشکەوتوو پێکەوە گرتووە. بە کۆی گشتی، ٢٧٨ کەس لەم پرۆگرامانە دەرچوون، کە زۆرێکیان ئێستا لە تەلەفزیۆن، رادیۆ و ئاژانسەکانی هەواڵ لە زمانەکانی پارسی، کوردی و ئینگلیزی کار دەکەن. ئەردەشیر پەشەنگ بەرپرسی دیزاین و وانەبێژی ئەم کۆرسانە بووە. فەراتاب هەروەها لەگەڵ دامەزراوە پەروەردەیی و پیشەییە ناودارەکان هاوکاری کردووە، و پرۆگرامە هاوبەشەکان لەگەڵ دامەزراوەکانی وەک زانکۆی تاران، زانکۆی خەرازمی، زانکۆی تربیت موەددەرەس، زانکۆی عەللامە تاباتابایی، زانکۆی رازی لە کرماشان، زانکۆی زەنجان، ئۆتاقی بازرگانیی ئێران، دامەزراوەی هور، میدیای رووداو، زانکۆی سۆران لە هەرێمی کوردستان، ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، کۆمەڵەی ئێرانی بۆ لێکۆڵینەوەکانی رۆژئاوای ئاسیا و بڵاوکردنەوەی سالس رێکخستووە. == کتێبنامە == [[File:Ardeshir_Pashang_and_Nechirvan_Barzani.jpg|link=https://en.wikipedia.org/wiki/File:Ardeshir_Pashang_and_Nechirvan_Barzani.jpg|وێنۆک|دیدار و گفتوگۆی ئەردەشیر پەشەنگ لەگەڵ سەرۆک [[نێچیرڤان بارزانی|نێچیروان بارزانی]]، سەرکردەی هەرێمی کوردستانی عێراق، و پێشکەشکردنی کتێبی ''کوردەکان لە ناوەندی جەنگی ئێران-عێراق'' لە لایەن پەشەنگ ەوە بە ئەو.]] * ''کوردەکان لە ناوەندی جەنگی ئێران-عێراق''، ئەردەشیر پەشەنگ، تاران: بڵاوکراوەی مەرز-و-بوم، کانوونی دووەمی ٢٠١٦.<ref name=":1" /><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین= |ڕێکەوت=٢٠ی شوباتی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.irna.ir/news/81970871/%D9%83%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Islamic Republic News Agency |زمان=fa |سەردێڕ=The Book "Kurds in the Midst of the Iran-Iraq War" Published}}</ref> * ''تورکیا: رابردوو، ئێستا و داهاتوو''، ئەسەدەڵڵا عەسەری، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد (کۆمەڵەی وتارەکان)، تاران: ناوەندی لێکۆڵینەوەی زانستی و لێکۆڵینەوەی ستراتیژی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئایاری ٢٠١٥.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://ketab.ir/book/d251e09a-6137-44d7-b164-32b25cd4e686 |ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Ketab |سەردێڕ=the book of: "Turkey: Past, Present, and Future"}}</ref> * ''ئینسایکڵۆپیدیای کەسایەتی و خێزانە هاوچەرخەکانی عێراق''، صادق خەرازی، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد، تاران: بڵاوکراوەی عەزام، حوزەیرانی ٢٠١٣.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.lib.ir/fa/book/99234140/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%84-%D9%88-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82/ |ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran Libraries Information |سەردێڕ=Encyclopedia of Contemporary Iraqi Figures and Families}}</ref> * ''رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئاسیای ناوەندی و قەوقاز ٢٠١٢''، سەید سەلمان سەفەوی، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد (کۆمەڵەی وتارەکانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی)، سەرنوسەر: سەید سەلمان سەفەوی و هتد، ئەیلوولی ٢٠١٣. * ''رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئاسیای ناوەندی و قەوقاز ٢٠١١''، سەید سەلمان سەفەوی، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد (کۆمەڵەی وتارەکانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی)، قوم: بڵاوکراوەی سەلمان و ئازادە، ئەیلوولی ٢٠١٢.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1899648/%D8%AE%D8%A7%D9%88%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C-%D9%88-%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2-2011 |ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iranian Diplomacy |زمان=fa |سەردێڕ=Middle East, Central Asia, and Caucasus 2012}}</ref> * ''ئینسایکڵۆپیدیای کەسایەتییە هاوچەرخەکانی عێراق''، صادق خەرازی، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد، تاران: ناوەندی بڵاوکردنەوەی مەجلیسی شۆرای ئیسلامی، ئایاری ٢٠١١. * ''دیپلۆماسی: یەک پلاتفۆرم، چەندین خەون: کەنداوی پارسی ٢٠١٠''، سەید سەلمان سەفەوی، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد (کۆمەڵەی وتارەکانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی)، قوم: بڵاوکراوەی سەلمان و ئازادە، کانوونی یەکەمی ٢٠١١.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٣ی شوباتی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.khabaronline.ir/news/513182/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%AF%D8%B1-%DB%8C%DA%A9-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87 |ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Khabaronline |زمان=fa |سەردێڕ=Diplomacy: One Platform, Multiple Dreams: Persian Gulf 2010}}</ref> * ''رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و قەوقاز سیاسی ٢٠١٠''، سەید سەلمان سەفەوی، ئەردەشیر پەشەنگ و هتد (کۆمەڵەی وتارەکانی ناوەندی لێکۆڵینەوەی ئاشتی نێودەوڵەتی)، قوم: بڵاوکراوەی سەلمان و ئازادە، نیسانی ٢٠١١.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧|ناونیشان=https://www.farhangemrooz.com/print/51906/%D9%85%D8%B9%D8%B1%D9%81%DB%8C-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2-%D8%AC%D9%86%D9%88%D8%A8%DB%8C |ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Farhang Emrooz |زمان=fa |سەردێڕ=Introducing the book "Political Middle East and Caucasus"}}</ref> * ''کرماشان''، ئەردەشیر پەشەنگ (سەرنوسەر)، هەولێر (عێراق): بڵاوکراوەی ئاراس، حوزەیرانی ٢٠٠٩.<ref name=":1" /> * ''لە کرماشانەوە بۆ بارزان''، ئەردەشیر پەشەنگ (سەرنوسەر)، هەولێر (عێراق): بڵاوکراوەی ئاراس، ئایاری ٢٠٠٧.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Karimi |یەکەم=Soraya |ڕێکەوت=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشان=https://zagrosecology.com/majala-farhangi-hamzehee-kermashn/ |ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Zagros Ecology |زمان=fa-IR |سەردێڕ=From Kermanshan to Barzan, the origin of ancient world civilizations {{!}} Cultural Magazine interview with Professor Hamzeh}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://x.com/ardeshirpashang/status/1904505505034244179 |وێبگە=X - Twitter |سەردێڕ=From Kermanshan to Barzan}}</ref> == فیلمۆگرافی == {| class="wikitable sortable" |+دۆکیومێنتاری<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.imdb.com/name/nm11108816/ |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=IMDb |زمان=en-US |سەردێڕ=Ardeshir Pashang {{!}} Writer}}</ref> !ساڵ !سەردێڕ |- |۲۰۰۷ |''ئاغا عینایەت'' |- |۲۰۱۱ |''زەیەلە'' |- |۲۰۱۷ |''هەڤپەیڤین'' |- |۲۰۱۹ |''لە مەهابادەوە'' |- |۲۰۲۲ |''سەرپاتی'' |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{وێبگەی فەرمی|https://web.archive.org/web/20201106073647/http://www.pashang.ir/}} * [http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/08/18/1234405/حضور-کُردها-در-آزادسازی-رقه-موجب-تثبیت-داشته-های-آنها-می-شود ئەردەشێر پێشەنگ: بوونی کورد ئاسانکاری بۆ ڕزگارکردنی ڕەققە دەکات.] * [https://www.khabaronline.ir/news/1388072/عراق-معجزه-می-خواهد عێراق موعجیزەیەکی دەوێت.] * [http://www.faratab.com/news/10689 دڵی شەھیدی کوردانی شاخەکانی سووریا!] * [https://www.isna.ir/news/98091107505 ڕۆڵی ھێرش بۆ سەر نوێنەرایەتییە دیپلۆماسییەکانی ئێران لە عێراق چییە؟] * [https://www.mashreghnews.ir/news/1056984 جیھان زیاتر پێویستی بەو ژنانە ھەیە.] * [http://www.pavehpress.ir/عذرای-کم‌نظیر-اردشیرپشنگ/ خاڵێکی لاواز!] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200802062034/http://www.pavehpress.ir/%D8%B9%D8%B0%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D9%86%D8%B8%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF/ |date= ٢ی ئابی ٢٠٢٠ }}، ئەرشیڤ لە ٢ی ئابی ٢٠٢٠. [http://www.pavehpress.ir/عذرای-کم‌نظیر-اردشیرپشنگ/ / ئەردەشیر پاشان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200802062034/http://www.pavehpress.ir/%D8%B9%D8%B0%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D9%86%D8%B8%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%BE%D8%B4%D9%86%DA%AF/ |date= ٢ی ئابی ٢٠٢٠ }}، ئەرشیڤ لە ٢ی ئابی ٢٠٢٠. * [https://alikonline.ir/fa/news/political/سیاسی/item/6945-اردشیر-پشنگ-با-اشاره-به-نتایج-برگزاری-انتخابات-پارلمانی-کردستان-عراق-مطرح-کرد-تثبیت-احیای-قدرت-بارزانی-پس-از-حوادث-سال-گذشته سەبارەت بە ئەنجامی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانی عێراق، ئەردەشێر پێشەنگ ڕای گەیاند؛ بوژانەوەی دەسەڵاتی بارزانی دەای ڕووداوەکانی ساڵی ڕابردوو.]{{بەستەری مردوو}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|تەلەڤیزیۆن|سیاسەت|کوردستان|ئێران}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٩]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:ڕۆژنامەوانانی ئێرانی]] [[پۆل:سیاسەتوانانی ئێرانی]] dzrze0areau4xznm4ehdsma4wun1r0n 1 285422 1454573 1448552 2025-06-19T10:32:52Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454573 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جەنین]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1443341 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20181208215837/http://www.palestineremembered.com/Articles/General-2/Story3150.html بۆ http://www.palestineremembered.com/Articles/General-2/Story3150.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ١٢:١٤، ٨ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جەنین]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1448551 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20250215071333/https://www.palestineremembered.com/GeoPoints/Jinin_524/index.html بۆ https://www.palestineremembered.com/GeoPoints/Jinin_524/index.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٣:١٦، ٢٢ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جەنین]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454572 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160728165956/http://www.pbs.org/now/shows/528/index.html بۆ https://www.pbs.org/now/shows/528/index.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ١٠:٣٢، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 97dzvxwkpi2p1yb90gqwc8qqg86mq27 3 285837 1454488 1454332 2025-06-19T01:55:18Z Dexbot 6403 بۆت: ئەرشیڤکردنی 1 بابەت لە [[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram]] 1454488 wikitext text/x-wiki {{ئەرشیڤی وتووێژ}}{{لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/سەرپەڕە}} == ڕووداو بۆچی بەربەستە؟ == سڵاو،دەمباش کاک @[[بەکارھێنەر:Aram|Aram]] پرسیارێکم هەبوو بۆچی سایتی ڕووداو بەربەست کراوە؟ [[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kurd2021|لێدوان]]) ١٧:٠٣، ١٥ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :سڵاو @[[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]]، بڕوانە [[ویکیپیدیا:دیاریکردنی_سەرچاوە_باوەڕپێکراوەکان/تەختەئاگاداری#rudaw.net|ئێرە]]. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٧:٢٨، ١٥ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::@[[بەکارھێنەر:Aram|Aram]] بەڵێ تێگەیشتم، ئەی ئێستاش شتێکی دیکە هەیە ، پاشەکەوتکردنی گۆڕانکارییەکان جاری وایە کاتێکی زۆری پێ دەچێت نازانم هۆکاری چییە بە یەکجار پاشەکەوت نابێت . [[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kurd2021|لێدوان]]) ١٨:٣١، ٢١ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :::@[[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] شتێکی وات نەداوە تا ھاوکار بم. لای من تا ڕادەیەک ئاسایییە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٨:٣٨، ٢١ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::::@[[بەکارھێنەر:Aram|Aram]] ڕاستییەکەی نازانم چۆن بینێرم بەلام کێشەیەکی دیکەش هەیە بۆ نموونە سەیری [https://ckb.wikipedia.org/wiki/%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%95%DB%8C_%D9%88%DB%95%D8%B1%D8%B2%D8%B4%DB%8C%DB%8C_%D8%AF%DA%BE%DB%86%DA%A9 سەرچاوەکانی ئێرە بکە]." ئەمانەی بۆ زیاد بوون ((نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |ڕێکەوتی سەردان= و |ڕێکەوت= ) ئەمە لای من وایە یان لای ئێوەش نیشانی دەدات. [[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kurd2021|لێدوان]]) ١٨:٤٥، ٢١ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :::::@[[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] دەتوانن لە دیسکۆرد بۆمی بنێرن. ئەو باسەی ڕێکەوتانەش پیشانی ھەموو کەسێک دەدرێت چونکە لەسەر شێوازی [[وپ:ڕوژ]] نەنووسراون. بۆ چارەسەرکردن، بۆتەکەم لەڕێگەی [[وپ:نپس]] بەشێکی زۆریان چاک دەکاتەوە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٩:٠٧، ٢١ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-17</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W17"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/17|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Main Page|Wikifunctions]] is now integrated with [[w:dag:Solɔɣu|Dagbani Wikipedia]] since April 15. It is the first project that will be able to call [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Introduction|functions from Wikifunctions]] and integrate them in articles. A function is something that takes one or more inputs and transforms them into a desired output, such as adding up two numbers, converting miles into metres, calculating how much time has passed since an event, or declining a word into a case. Wikifunctions will allow users to do that through a simple call of [[f:Special:MyLanguage/Wikifunctions:Catalogue|a stable and global function]], rather than via a local template. [https://www.wikifunctions.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikifunctions:Status_updates/2025-04-16] * A new type of lint error has been created: [[Special:LintErrors/empty-heading|{{int:linter-category-empty-heading}}]] ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Lint errors/empty-heading|documentation]]). The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:Linter|Linter extension]]'s purpose is to identify wikitext patterns that must or can be fixed in pages and provide some guidance about what the problems are with those patterns and how to fix them. [https://phabricator.wikimedia.org/T368722] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:37}} community-submitted {{PLURAL:37|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Following its publication on HuggingFace, the "Structured Contents" dataset, developed by Wikimedia Enterprise, is [https://enterprise.wikimedia.com/blog/kaggle-dataset/ now also available on Kaggle]. This Beta initiative is focused on making Wikimedia data more machine-readable for high-volume reusers. They are releasing this beta version in a location that open dataset communities already use, in order to seek feedback, to help improve the product for a future wider release. You can read more about the overall [https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-snapshot-api/#open-datasets Structured Contents project], and about the [https://enterprise.wikimedia.com/blog/structured-contents-wikipedia-infobox/ first release that's freely usable]. * There is no new MediaWiki version this week. '''Meetings and events''' * The Editing and Machine Learning Teams invite interested volunteers to a video meeting to discuss [[mw:Special:MyLanguage/Edit check/Peacock check|Peacock check]], which is the latest [[mw:Special:MyLanguage/Edit check|Edit check]] that will detect "peacock" or "overly-promotional" or "non-neutral" language whilst an editor is typing. Editors who work with newcomers, or help to fix this kind of writing, or are interested in how we use artificial intelligence in our projects are encouraged to attend. The [[mw:Special:MyLanguage/Editing team/Community Conversations#Next Conversation|meeting will be on April 28, 2025]] at [https://zonestamp.toolforge.org/1745863200 18:00–19:00 UTC] and hosted on Zoom. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/17|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W17"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٠:٥٧، ٢١ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28578245 --> == ڕێکەوتی داڕێژەی بیرخستنەوە == سڵاو، [https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%95%D8%B1%DA%AF%D8%A7_%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%95%DA%A9%DB%95#%D8%B3%DB%95%D8%B1%DA%86%D8%A7%D9%88%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86 چاوێک لێرە بکە]، پێشووتر ئەم کێشەیە نەبوو. &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:#9B4DFF;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid #9B4DFF;border-radius:10px;padding:2px 6px;">ئێپین</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:#9B4DFF;font-size:1">&#9836;</span>]]} ٠١:٥٣، ٢٤ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :سڵاو @[[بەکارھێنەر:Épine|Épine]] ھەموویان چاک کران بێجگە لە دانەیەک کە بە «١٦–٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦» نووسراوە؛ دەبێ یەک ڕۆژ بنووسین. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٤:١١، ٢٤ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::ئێستاش کێشەی هەیە. {{cite web}}: پارامەتری نەناسراوی |بەرھەم= چاوپۆشیی لێ کرا (یارمەتی) &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:#9B4DFF;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid #9B4DFF;border-radius:10px;padding:2px 6px;">ئێپین</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:#9B4DFF;font-size:1">&#9836;</span>]]} ١١:١٨، ٢٥ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :::@[[بەکارھێنەر:Épine|Épine]] وام زانی بەس باسی ڕێکەوتەکان دەکەیت. بەڵێ، پارامەتری <code>|بەرھەم</code> نەناسراوە و من نازانم بەرامبەر کام پارامەتری داڕێژە ئینگلیزییەکەیە. ئەگەر ئێوە دەزانن، با بیناسێنین. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٤:٥٦، ٢٥ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::::دەکرێ بەرامبەر product یان work بەکارهاتبێ. &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:#9B4DFF;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid #9B4DFF;border-radius:10px;padding:2px 6px;">ئێپین</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:#9B4DFF;font-size:1">&#9836;</span>]]} ٢٣:٣٥، ٢٥ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :::::@[[بەکارھێنەر:Épine|Épine]] ئەوەندەی تێگەشتم، تا ئێستا پارامەتری <code>|product</code> نەبووە، بۆیە دەبێت بەرامبەر <code>|work</code> دانرابێت. لەم داڕێژە، <code>|website</code> و <code>work</code> یەک شتن. لە بەڵگەنامە ئینگلیزییەکە نووسراوە: :::::* Having both 'publisher' and 'website' is redundant in many cases. :::::* Having both 'publisher' and 'website' (a.k.a. 'work') is redundant in many cases. :::::لە زۆر سەرچاوەی وتارەکە <code>|بەرھەم</code> و <code>|بڵاوکەرەوە</code> پێکەوە نووسراون. پرسیارەکە ئەوەیە <code>|بەرھەم</code> بەرامبەر <code>|work</code> دانێم کە لەگەڵ <code>|website</code> ھەمان شتە یانیش بیسڕمەوە؟ ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١١:٥٦، ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::::::بەڕای من پارامەترەکە نەسڕدرێتەوە چوونکە ڕەنگە لە وتارەکانی تر بە شێوازی جیاواز لە ڕێنوێنییەکەی ویکیی ئینگلیزی بەکارهاتبێ. ڕاستە لە ڕێنوێنییەکە نووسراوە ڕەنگە لە زۆر حاڵەت هەبوونی هەردووکیان پێکەوە لە هەندێ حاڵەتدا ناپێویست بێ، بەس هێشتا یەکێک لە پارامەترەکانیان لانەبردووە. پارامەتری work ببێت بە بەرهەم و website دەبێ وێبگە یان وێبسایت بێ. &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:#9B4DFF;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid #9B4DFF;border-radius:10px;padding:2px 6px;">ئێپین</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:#9B4DFF;font-size:1">&#9836;</span>]]} ١٢:١٧، ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :::::::لە تەڤناری مۆسیقادا بە تایبەت، نووسەر یان داهێنەر، بەرهەم، بڵاوکەرەوە، هتد، ڕەنگە هەموویان بەهای جیاوازیان هەبێ، بە تایبەت بۆ ئەلبومەکان. &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:#9B4DFF;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid #9B4DFF;border-radius:10px;padding:2px 6px;">ئێپین</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:#9B4DFF;font-size:1">&#9836;</span>]]} ١٢:١٩، ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::::::::@[[بەکارھێنەر:Épine|Épine]] {{کرا}} ئێستا وێبگە، website، بەرھەم، ئیش، کار، work ھەموویان یەک شتن. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ٠٨:١١، ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :::::::::بژی &#9666; [[بەکارھێنەر:Épine|<b style="color:#9B4DFF;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid #9B4DFF;border-radius:10px;padding:2px 6px;">ئێپین</b>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|<span style="color:#9B4DFF;font-size:1">&#9836;</span>]]} ١١:٢٠، ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) == پرسیار لە [[User:Rozh Khalaf|Rozh Khalaf]]ەوە (١٣:٠٨، ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٥) == سڵاو مامۆستا چۆن دەتوانم وێنە لە لەپاڵ وتارەکانم دا دابنێم --[[بەکارھێنەر:Rozh Khalaf|Rozh Khalaf]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Rozh Khalaf|لێدوان]]) ١٣:٠٨، ٢٦ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) :سڵاو @[[بەکارھێنەر:Rozh Khalaf|Rozh Khalaf]] بڕوانە ڤیدیۆی [https://www.youtube.com/watch?v=K8bvT178zD4 دانانی وێنە] و [https://www.youtube.com/watch?v=L9p9KFZolAs بارکردنی وێنە]. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ٠٨:١٦، ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-18</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W18"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/18|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * Event organizers who host collaborative activities on [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#Global Deployment Plan|multiple wikis]], including Bengali, Japanese, and Korean Wikipedias, will have access to the [[mw:Special:MyLanguage/Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] this week. Also, admins in the Wikipedia where the extension is enabled will automatically be granted the event organizer right soon. They won't have to manually grant themselves the right before they can manage events as [[phab:T386861|requested by a community]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:19}} community-submitted {{PLURAL:19|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * The release of the next major version of [[mw:Special:MyLanguage/Codex|Codex]], the design system for Wikimedia, is scheduled for 29 April 2025. Technical editors will have access to the release by the week of 5 May 2025. This update will include a number of [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release_Timeline/2.0#Breaking_changes|breaking changes]] and minor [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release_Timeline/2.0#Visual_changes|visual changes]]. Instructions on handling the breaking and visual changes are documented on [[mw:Special:MyLanguage/Codex/Release Timeline/2.0#|this page]]. Pre-release testing is reported in [[phab:T386298|T386298]], with post-release issues tracked in [[phab:T392379|T392379]] and [[phab:T392390|T392390]]. * Users of [[wikitech:Special:MyLanguage/Help:Wiki_Replicas|Wiki Replicas]] will notice that the database views of <code dir="ltr">ipblocks</code>, <code dir="ltr">ipblocks_ipindex</code>, and <code dir="ltr">ipblocks_compat</code> are [[phab:T390767|now deprecated]]. Users can query the <code dir="ltr">[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block_table|block]]</code> and <code dir="ltr">[[mw:Special:MyLanguage/Manual:Block_target_table|block_target]]</code> new views that mirror the new tables in the production database instead. The deprecated views will be removed entirely from Wiki Replicas in June, 2025. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.27|MediaWiki]] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April|Language and Internationalization Newsletter]] is now available. This edition includes an overview of the improved [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&campaign=contributionsmenu&to=es&filter-type=automatic&filter-id=previous-edits&active-list=suggestions&from=en#/ Content Translation Dashboard Tool], [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April#Language Support for New and Existing Languages|support for new languages]], [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/April#Wiki Loves Ramadan Articles Made In Content Translation Mobile Workflow|highlights from the Wiki Loves Ramadan campaign]], [[m:Special:MyLanguage/Research:Languages Onboarding Experiment 2024 - Executive Summary|results from the Language Onboarding Experiment]], an analysis of topic diversity in articles, and information on upcoming community meetings and events. '''Meetings and events''' * The [[Special:MyLanguage/Grants:Knowledge_Sharing/Connect/Calendar|Let's Connect Learning Clinic]] will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1745937000 April 29 at 14:30 UTC]. This edition will focus on "Understanding and Navigating Conflict in Wikimedia Projects". You can [[m:Special:MyLanguage/Event:Learning Clinic %E2%80%93 Understanding and Navigating Conflict in Wikimedia Projects (Part_1)|register now]] to attend. * The [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Hackathon 2025|2025 Wikimedia Hackathon]], which brings the global technical community together to connect, brainstorm, and hack existing projects, will take place from May 2 to 4th, 2025, at Istanbul, Turkey. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/18|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W18"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ١٩:٢٨، ٢٨ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:UOzurumba (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28585685 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-19</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W19"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/19|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The Wikimedia Foundation has shared the latest draft update to their [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|annual plan]] for next year (July 2025–June 2026). This includes an [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|executive summary]] (also on [[diffblog:2025/04/25/sharing-the-wikimedia-foundations-2025-2026-draft-annual-plan/|Diff]]), details about the three main [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals|goals]] ([[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Product & Technology OKRs|Infrastructure]], [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals/Volunteer Support|Volunteer Support]], and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Goals/Effectiveness|Effectiveness]]), [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Global Trends|global trends]], and the [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Budget Overview|budget]] and [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026/Financial Model|financial model]]. Feedback and questions are welcome on the [[m:Talk:Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|talk page]] until the end of May. '''Updates for editors''' * For wikis that have the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status|CampaignEvents extension enabled]], two new feature improvements have been released: ** Admins can now choose which namespaces are permitted for [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]] via [[mw:Special:MyLanguage/Community Configuration|Community Configuration]] ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents/Registration/Permitted namespaces|documentation]]). The default setup is for event registration to be permitted in the Event namespace, but other namespaces (such as the project namespace or WikiProject namespace) can now be added. With this change, communities like WikiProjects can now more easily use Event Registration for their collaborative activities. ** Editors can now [[mw:Special:MyLanguage/Transclusion|transclude]] the Collaboration List on a wiki page ([[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents/Collaboration list/Transclusion|documentation]]). The Collaboration List is an automated list of events and WikiProjects on the wikis, accessed via {{#special:AllEvents}} ([[w:en:Special:AllEvents|example]]). Now, the Collaboration List can be added to all sorts of wiki pages, such as: a wiki mainpage, a WikiProject page, an affiliate page, an event page, or even a user page. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Developers who use the <code dir=ltr>moment</code> library in gadgets and user scripts should revise their code to use alternatives like the <code dir=ltr>Intl</code> library or the new <code dir=ltr>mediawiki.DateFormatter</code> library. The <code dir=ltr>moment</code> library has been deprecated and will begin to log messages in the developer console. You can see a global search for current uses, and [[phab:T392532|ask related questions in this Phabricator task]]. * Developers who maintain a tool that queries the Wikidata term store tables (<code dir=ltr style="white-space: nowrap;">wbt_*</code>) need to update their code to connect to a separate database cluster. These tables are being split into a separate database cluster. Tools that query those tables via the wiki replicas must be adapted to connect to the new cluster instead. [[wikitech:News/2025 Wikidata term store database split|Documentation and related links are available]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T390954] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.44/wmf.28|MediaWiki]] '''In depth''' * The latest [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates|Chart Project newsletter]] is available. It includes updates on preparing to expand the deployment to additional wikis as soon as this week (starting May 6) and scaling up over the following weeks, plus exploring filtering and transforming source data. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/19|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W19"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٠٠:١١، ٦ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28665011 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-20</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W20"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/20|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia URL Shortener|"Get shortened URL"]] link on the sidebar now includes a [[phab:T393309|QR code]]. Wikimedia site users can now use it by scanning or downloading it to quickly share and access shared content from Wikimedia sites, conveniently. '''Updates for editors''' * The Wikimedia Foundation is working on a system called [[m:Edge Uniques|Edge Uniques]], which will enable [[w:en:A/B testing|A/B testing]], help protect against [[w:en:Denial-of-service attack|distributed denial-of-service attacks]] (DDoS attacks), and make it easier to understand how many visitors the Wikimedia sites have. This is to help more efficiently build tools which help readers, and make it easier for readers to find what they are looking for. Tech News has [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/16|previously written about this]]. The deployment will be gradual. Some might see the Edge Uniques cookie the week of 19 May. You can discuss this on the [[m:Talk:Edge Uniques|talk page]]. * Starting May 19, 2025, Event organisers in wikis with the [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] enabled can use [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]] in the project namespace (e.g., Wikipedia namespace, Wikidata namespace). With this change, communities don't need admins to use the feature. However, wikis that don't want this change can remove and add the permitted namespaces at [[Special:CommunityConfiguration/CampaignEvents]]. * The Wikipedia project now has a {{int:project-localized-name-group-wikipedia/en}} in [[d:Q36720|Nupe]] ([[w:nup:|<code>w:nup:</code>]]). This is a language primarily spoken in the North Central region of Nigeria. Speakers of this language are invited to contribute to [[w:nup:Tatacin feregi|new Wikipedia]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Developers can now access pre-parsed Dutch Wikipedia, amongst others (English, German, French, Spanish, Italian, and Portuguese) through the [https://enterprise.wikimedia.com/docs/snapshot/#structured-contents-snapshot-bundle-info-beta Structured Contents snapshots (beta)]. The content includes parsed Wikipedia abstracts, descriptions, main images, infoboxes, article sections, and references. * The <code dir="ltr">/page/data-parsoid</code> REST API endpoint is no longer in use and will be deprecated. It is [[phab:T393557|scheduled to be turned off]] on June 7, 2025. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.1|MediaWiki]] '''In depth''' * The [https://wikitech.wikimedia.org/wiki/News/2025_Cloud_VPS_VXLAN_IPv6_migration IPv6 support] is a newly introduced Cloud virtual network that significantly boosts Wikimedia platforms' scalability, security, and readiness for the future. If you are a technical contributor eager to learn more, check out [https://techblog.wikimedia.org/2025/05/06/wikimedia-cloud-vps-ipv6-support/ this blog post] for an in-depth look at the journey to IPv6. '''Meetings and events''' * The 2nd edition of 2025 of [[m:Special:MyLanguage/Afrika Baraza|Afrika Baraza]], a virtual platform for African Wikimedians to connect, will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1747328400 May 15 at 17:00 UTC]. This edition will focus on discussions regarding [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation Annual Plan/2025-2026|Wikimedia Annual planning and progress]]. * The [[m:Special:MyLanguage/MENA Connect Community Call|MENA Connect Community Call]], a virtual meeting for [[w:en:Middle East and North Africa|MENA]] Wikimedians to connect, will take place on [https://zonestamp.toolforge.org/1747501200 May 17 at 17:00 UTC]. You can [[m:Event:MENA Connect (Wiki_Diwan) APP Call|register now]] to attend. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/20|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W20"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٢:٣٤، ١٢ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:UOzurumba (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28714188 --> == Speedydeletion == سڵاو کاک ئارام ئەتوانی سڕینەوەی خێرا بۆ توینکڵ زیاد بکەیت؟ [[بەکارھێنەر:Sakura emad|—— 🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ١١:٠٩، ١٧ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) :سڵاو لە ئێوەش @[[بەکارھێنەر:Sakura emad|Sakura emad]] ڕاستییەکەی ئەوە یەکەمین مۆدیوولە کە بیرم بۆی چووبێت، بەڵام کێشەی ھەیە و ناتوانێت دروستکەرەکە ئاگادار بکاتەوە. جارێ خۆم پێم چاک نەکراوە. بە گەشەپێدەرێکیشیم وتووە و ئاگادارە، بەڵام وەڵامی نییە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٥:٢٠، ١٧ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) == پرسیار لە [[User:Hema sofi1|Hema sofi1]]ەوە لەسەر [[حیزبەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] (٠٥:٢٦، ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥) == سڵاو و ڕێز لیستی حیزبەکانی رۆژهەڵات ئێمەی تێانییە ئەرک نەبێت. پارتی وڵاتپارێرانی کوردستان --[[بەکارھێنەر:Hema sofi1|Hema sofi1]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Hema sofi1|لێدوان]]) ٠٥:٢٦، ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) :سڵاو @[[بەکارھێنەر:Hema sofi1|Hema sofi1]] پێم وا بێت خۆتان زیادتان کرد. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١٤:٠٥، ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥ (UTC) 5d6mdx4juf0p72kaqjctbbxvt62thzs 0 286362 1454497 1453013 2025-06-19T02:27:30Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454497 wikitext text/x-wiki {{Infobox government agency | logo = Seal Ba'ath Iraq.svg | logo_caption = مۆری ئەنجومەنی فەرماندەیی شۆڕش | image = TBO 17061988 RCC.jpg | formed = [[کودەتای ١٧ی تەممووزی ١٩٦٨|١٧ی تەممووزی ١٩٦٨]] | jurisdiction = [[ڕژێمی بەعس]] | headquarters = [[بەغدا]] | chief1_name = [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] | chief1_position = سەرۆکی یەکەم | chief2_name = [[سەددام حوسێن]] | chief2_position = دوا سەرۆک | chief3_name = | chief3_position = | native_name = {{lang|ar|مجلس قيادة الثورة}} | native_name_r = ''Majlis al-Qiyadah al-Thawrah'' | type = حکوومەتی | dissolved = ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ }}'''ئەنجومەنی فەرماندەیی شۆڕشی عێراق''' (بە [[عەرەبی]]: مجلس قيادة الثورة) ئەنجومەنێکی یاسادانانی عێراق بوو کە لەلایەن [[حیزبی بەعسی عێراق|حیزبی بەعسی عێراقەوە]] دوای [[کودەتای ١٧ی تەممووزی ١٩٦٨|کودەتاکەی لە ١٧ی تەممووزی ١٩٦٨]] و دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵاتی عێراق دامەزرا. تا [[داگیرکردنی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣|داگیرکاری ئەمریکا بۆ سەر عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣]] وەک کۆتا دەستەی [[دەسەڵاتی یاسادانان|بڕیاردان]] لە [[عێراق|عێراقدا]] مایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.google.com.sa/books/edition/%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AB%D8%A7%D8%A6%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9/x5QeAAAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&bsq=%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9+%D9%87%D9%88+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89+...+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A+%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A&dq=%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9+%D9%87%D9%88+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89+...+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A+%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A&printsec=frontcover|سەردێڕ=‏الوثائق العربية|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250219015407/https://www.google.com.sa/books/edition/%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%AB%D8%A7%D8%A6%D9%82_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D8%A9/x5QeAAAAMAAJ?hl=en&gbpv=1&bsq=%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9+%D9%87%D9%88+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89+...+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A+%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A&dq=%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D9%82%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AB%D9%88%D8%B1%D8%A9+%D9%87%D9%88+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A%D8%A9+%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D9%84%D9%89+...+%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82%D9%8A+%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3+%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%B1%D9%8A%D8%B9%D9%8A&printsec=frontcover|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی شوباتی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی شوباتی ٢٠٢٥|url-status=live}}</ref>‌ ئەنجومەنەکە سەرۆک و جێگری سەرۆکی ھەبوو کە بە زۆرینەی دوو لەسەر سێی ئەنجومەنەکە ھەڵبژێردرابوون. یەکەم سەرۆکەکەی [[ئەحمەد حەسەن بەکر|ئەحمەد حەسەن ئەلبەکر]] بوو لە ساڵی ١٩٦٨ تا ساڵی ١٩٧٩ کاتێک [[سەددام حوسێن|سەددام حوسێن]] جێگرەکەی تا ساڵی ٢٠٠٣ پۆستی سەرۆکایەتییەکەی گرتە دەست و لە ھەمان کاتدا پۆستی [[سەرۆک کۆماری عێراق|سەرۆک کۆماری عێراقی]] بەدەستەوە بوو. دوای ئەوەی [[سەددام حوسێن|سەددام حوسێن]] بوو بە سەرۆک کۆماری عێراق لە ساڵی ١٩٧٩، [[عیزەت دووری|عیزەت ئیبراھیم دووری]] وەک جێگری سەرۆکی ئەنجومەنەکە دەستنیشان کرد، وەک ئەندامانی ئەو ئەنجومەنەش [[تارق عەزیز|تاریق عەزیز]] جێگری سەرۆک وەزیران و [[تەھا یاسین ڕەمەزان]] بوون کە لە شەستەکانی سەدەی ڕابردووەوە سەددامیان ناسیبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=John Simpson|ناونیشان=https://archive.org/details/warsagainstsadda0000simp|سەردێڕ=The Wars Against Saddam|بڵاوکەرەوە=Macmillan|ساڵ=٢٠٠٣|ژپنک=١-٤٠٥٠-٣٢٦٤-٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191215084723/https://archive.org/details/warsagainstsadda0000simp|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> دەستەی یاسادانان کە حووکمڕانی وڵاتی دەکرد، پێکھاتبوو لە ئەنجومەنی فەرماندەیی شۆڕش، ئەنجومەنی نیشتمانیی و ئەنجومەنی یاسادانانی کورد کە ٥٠ کەسی تێدابوو. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|سۆشیالیزم|عێراق}} [[پۆل:دامەزرانەکانی ١٩٦٨ لە عێراق]] [[پۆل:ڕێکخراوەکان، دامەزرانی ١٩٦٨]] [[پۆل:سەددام حوسێن]] kptepi3fz4jaxhpllrktlh7m4pru68p 2 286378 1454442 1453877 2025-06-18T19:33:04Z Saad Goran 41181 1454442 wikitext text/x-wiki {{زانیارینامەی کەس | ناو = ئەحمەد محەممەد | وێنە = | قەبارەی وێنە = 250px | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = ئەحمەد محەممەد | لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|1967|1|1}} | شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]]، [[عێراق]] | مردن = | شوێنی مردن = | نەتەوە = [[کورد]] | پیشە = [[شاعیر]]، [[نووسەر]] | ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن'' | نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە) | ساڵانی چالاکی = کۆتاییی هەشتاکانی سەدەی بیستەم – ئێستا | خێزان = | ماڵپەڕ = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری هاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەهۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://bmctv.krd/details/62338|title=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC|work=bmctv.krd|accessdate=2024-09-21}}</ref> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیهانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن هونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/|title=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا|work=Kurdology Center|accessdate=2024-09-21}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdistantv.net/ku/news/101434|title=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند|work=kurdistantv.net|accessdate=2024-09-21}}</ref> == ژیان و سەرەتای کارەکان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە. قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی هەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/|title=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature|work=slemanicityofliterature.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://bmctv.krd/details/62338|title=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC|work=bmctv.krd|accessdate=2024-09-21}}</ref> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] دەژی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5|title=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات|work=wishe.net|accessdate=2024-09-21}}</ref> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی ٢٠١٢ بڵاو کرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.ava.news/news/1502|title=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News|work=www.ava.news|accessdate=2024-09-21}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری هاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/|title=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا|work=chra.tv|accessdate=2024-09-21}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٧، سەرجەم بەرهەمەکانی لە چاپێکی نوێدا لەلایەن ڕۆشنبیر سەلام قەزازەوە چاپ کرانەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232|title=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە|work=pukmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> هەروەها لە ساڵی ٢٠٢٤، [[زانکۆی جیهان]] لە [[هەولێر]] چاپی نوێی دیوانەکەی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303|title=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە|work=gulanmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی ٢٠١٧ نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132|title=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن|work=kurdistan24.net|accessdate=2024-09-21}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418|title=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە|work=nrttv.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیهانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە و د. بەرزان یاسین پێشەکیی بۆ نووسیوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی لە هەولێر ناسێنرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466|title=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە|work=nrttv.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> بڕیارە لە [[پەیمانگای کورد لە پاریس]]یش نمایش بکرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.ava.news/news/1502|title=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News|work=www.ava.news|accessdate=2024-09-21}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە و ڕۆژنامەنووسی سویدی، سوزان گرووپ، پێشەکیی بۆ نووسیوە. لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لە سوید لە کۆڕێکدا ناسێنرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24|title=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە|work=speemedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە، کە ئەمە یەکەمجارە دیپلۆماتکارێکی بیانی پێشەکی بۆ دیوانێکی شیعری کوردی بنووسێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163|title=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی|work=gulanmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە هەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://channel8.com/kurdish/news/124094|title=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە|work=channel8.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/|title=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا|work=Kurdology Center|accessdate=2024-09-21}}</ref> == شێواز و کاریگەری == === شیعری گۆرانی (لیریک) === ئەحمەد محەممەد بە شاعیری لیریک ناسراوە و شیعرەکانی بوونەتە هەوێنی گۆرانیی چەندین هونەرمەندی ناوداری کورد. زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە هەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25|title=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت|work=speemedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> لە دیارترین ئەو هونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (گۆرانیی تەمەن)، [[ناسری ڕەزازی]] (گۆرانیی بارگەی خەم)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (گۆرانیی فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdistantv.net/ku/news/192933|title=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..!|work=kurdistantv.net|accessdate=2024-09-21}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5|title=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌|work=wishe.net|accessdate=2024-09-21}}</ref> === هاوکارییە هونەرییەکان === جگە لە هونەرمەندە کوردەکان، ئەحمەد محەممەد هاوکاریی هونەرمەندە ناودارەکانی عەرەب و فارسیشی کردووە: * '''[[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی ٢٠٢٢، ئەحمەد محەممەد بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن هونەرمەندی بەناوبانگی عێراقی، [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573|title=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا|work=gulanmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر|title=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە|work=nishtmandialog.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> * '''[[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی ٢٠٠١، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعرێک لەسەر سەربەندێکی ئاوازی حەسەن غەریب تەواو بکات. ئەحمەد محەمەد لە ماوەیەکی کەمدا شیعری '''«بارگەی خەم»'''ی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdistantv.net/ku/news/192933|title=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..!|work=kurdistantv.net|accessdate=2024-09-21}}</ref> * '''[[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی ٢٠٠٧ لە وڵاتی سوید چاوی بە هونەرمەندی بەناوبانگی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە، کە ئەم دیدارە دەنگدانەوەی لە میدیاکاندا هەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر|title=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە|work=nishtmandialog.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * لە ٤ی ئازاری ٢٠١٧، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن هونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232|title=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە|work=pukmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> * لە ساڵی ٢٠٢٤، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24|title=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات|work=speemedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> * چەندین کۆڕ و دیداری ئەدەبیی بۆ ڕێکخراوە، لەوانە لە مەڵبەندی کوردۆلۆجیی زانکۆی سلێمانی و لەلایەن ڕێکخراوی کوردستان دیالۆگەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/|title=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا|work=Kurdology Center|accessdate=2024-09-21}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.gulanmedia.com/so/story/286767|title=لە سلێمانی كۆڕێكی شیعری بۆ (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر سازكرا|work=gulanmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/|title=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا|work=Kurdology Center|accessdate=2024-09-21}}</ref> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475|title=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت|work=nrttv.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> == ژیانی تایبەت == لە مانگی ئابی ٢٠٢٠، ئەحمەد محەمەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://kurdistantv.net/ku/news/101434|title=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند|work=kurdistantv.net|accessdate=2024-09-21}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|url=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842|title=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند|work=pukmedia.com|accessdate=2024-09-21}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:براوەی خەڵاتی ئەدەبی]] o9ayamkwp05pxcjl4nlal3hpvk91a41 1454450 1454442 2025-06-18T20:20:14Z Saad Goran 41181 1454450 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری هاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەهۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیهانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن هونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == ژیان و سەرەتای کارەکان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە. قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی هەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری هاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە ساڵی [[٢٠١٧]]، سەرجەم بەرهەمەکانی لە چاپێکی نوێدا لەلایەن ڕۆشنبیر سەلام قەزازەوە چاپ کرانەوە.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> هەروەها لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیهان]] لە [[هەولێر]] چاپی نوێی دیوانەکەی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیهانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە و د. بەرزان یاسین پێشەکیی بۆ نووسیوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی لە هەولێر ناسێنرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> بڕیارە لە [[پەیمانگای کورد لە پاریس]]یش نمایش بکرێت.<ref name="AVA-Paris"/> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە و ڕۆژنامەنووسی سویدی، سوزان گرووپ، پێشەکیی بۆ نووسیوە. لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لە سوید لە کۆڕێکدا ناسێنرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە، کە ئەمە یەکەمجارە دیپلۆماتکارێکی بیانی پێشەکی بۆ دیوانێکی شیعری کوردی بنووسێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە هەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === شیعری گۆرانی (لیریک) === ئەحمەد محەممەد بە شاعیری لیریک ناسراوە و شیعرەکانی بوونەتە هەوێنی گۆرانیی چەندین هونەرمەندی ناوداری کورد. زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە هەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە دیارترین ئەو هونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (گۆرانیی تەمەن)، [[ناسری ڕەزازی]] (گۆرانیی بارگەی خەم)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (گۆرانیی فرمێسکباران).<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> === هاوکارییە هونەرییەکان === جگە لە هونەرمەندە کوردەکان، ئەحمەد محەممەد هاوکاریی هونەرمەندە ناودارەکانی عەرەب و فارسیشی کردووە: * '''[[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، ئەحمەد محەممەد بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن هونەرمەندی بەناوبانگی عێراقی، [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''[[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعرێک لەسەر سەربەندێکی ئاوازی حەسەن غەریب تەواو بکات. ئەحمەد محەمەد لە ماوەیەکی کەمدا شیعری '''«بارگەی خەم»'''ی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam"/> * '''[[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە وڵاتی سوید چاوی بە هونەرمەندی بەناوبانگی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە، کە ئەم دیدارە دەنگدانەوەی لە میدیاکاندا هەبوو.<ref name="Nishtman-Kazm"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن هونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو.<ref name="PUK-Statue"/> * لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * چەندین کۆڕ و دیداری ئەدەبیی بۆ ڕێکخراوە، لەوانە لە مەڵبەندی کوردۆلۆجیی زانکۆی سلێمانی و لەلایەن ڕێکخراوی کوردستان دیالۆگەوە.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/286767 |سەردێڕ=لە سلێمانی كۆڕێكی شیعری بۆ (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر سازكرا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == ژیانی تایبەت == لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەمەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] oqs9qfxhu1n634td3ms74l2qbgxj4yy 1454451 1454450 2025-06-18T20:28:24Z Saad Goran 41181 1454451 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری هاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەهۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیهانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن هونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == ژیان و سەرەتای کارەکان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە. قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی هەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری هاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیهانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و هونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی هونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە هەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ هونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەهۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ هونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە هەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە دیارترین ئەو هونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''هاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''هاوکاری لەگەڵ [[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە هونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی هونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە هونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن هونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو. هونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرهەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیهان]] لە هەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == ژیانی تایبەت == لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەمەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] 0euzzs9rt6gv2ocu0x9uhww98m883fq 1454452 1454451 2025-06-18T20:56:58Z Saad Goran 41181 1454452 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممəd |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری هاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەهۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیهانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن هونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە. قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی هەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری هاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیهانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و هونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی هونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە هەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ هونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەهۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ هونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە هەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە دیارترین ئەو هونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''هاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''هاوکاری لەگەڵ [[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە هونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی هونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە هونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن هونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو. هونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرهەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیهان]] لە هەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] bpnt4drrdyjd8fbp9gspuv04l0h8hi1 1454458 1454452 2025-06-18T21:19:53Z Saad Goran 41181 1454458 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممəd |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری هاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەهۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیهانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن هونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی هەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی هەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری هاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیهانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و هونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی هونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە هەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ هونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەهۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەهێزی لەگەڵ هونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە هەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> لە دیارترین ئەو هونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''هاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''هاوکاری لەگەڵ [[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە هونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی هونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە هونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن هونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو. هونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرهەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیهان]] لە هەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] 0ngtmni6ynn9do7alcmoyfr54vieqxl 1454459 1454458 2025-06-18T21:37:20Z Saad Goran 41181 1454459 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممəd |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆلۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرهەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژער ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] jfzb7jfmcdw78t77wygi3cavtc9awwy 1454462 1454459 2025-06-18T22:00:34Z Saad Goran 41181 1454462 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممəd |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرهەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرهەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرهەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرهەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرهەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرهەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساهیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم ساهیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرهەمێکی کازم ساهیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیكەرێكی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاهیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرهەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرهەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] 260ljfio9w9rsqkj4xzxbkl2c3x6gyd 1454463 1454462 2025-06-18T22:14:41Z Saad Goran 41181 1454463 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممəd |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەمەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساھیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم|کازم ساھیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرھەمێکی کازم ساھیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیکەرێکی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاھیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرھەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرھەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەمەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] kvgug09p6lpl3h1mqpcnub0mcb9pqnc 1454464 1454463 2025-06-18T22:18:52Z Saad Goran 41181 1454464 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[گەڕەکی کانێسکان]]، [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی نیشتەجێبوون = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناسراوە بە = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نازناو = ئارامیی گۆرانیی کوردی (لەلایەن [[شێرکۆ بێکەس]]ەوە)<ref name="BMC-Bio"/> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[#دیوانی تەمەن|دیوانی تەمەن]]، [[#ناسنامەی باران|ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەممەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساھیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم|کازم ساھیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرھەمێکی کازم ساھیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیکەرێکی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاھیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرھەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرھەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەممەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] mx35shjkzyqoobk7qvtevcbbyjqle8i 1454466 1454464 2025-06-18T22:29:46Z Saad Goran 41181 1454466 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەممەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساھیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم|کازم ساھیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرھەمێکی کازم ساھیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیکەرێکی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاھیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرھەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرھەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەممەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردانی نیشتەجێی ئەڵمانیا]] hpggs6u6rjlnl8m8kchy0lbnnexv5jl 0 286418 1454571 1453351 2025-06-19T10:01:12Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454571 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''جەیمس وارن جۆنز''' ({{بە ئینگلیزی|Jim Jones}}) ( [[١٣ی ئایار|١٣ی ئایاری]] [[١٩٣١]] – [[١٨ی تشرینی دووەم|١٨ی تشرینی دووەمی]] [[١٩٧٨]]) دامەزرێنەر و سەرکردەی پەرستگای گەلان بوو، بە خۆکوشتنی بەکۆمەڵ لە [[١٨ی تشرینی دووەم|١٨ی تشرینی دووەمی]] [[١٩٧٨]] ناسرا کە زیاتر لە ٩٠٠ ئەندامی پەرستگاکە لە جۆنستاون، [[گویانا]]،<ref>''Alternative Considerations of Jonestown and Peoples Temple''. Jonestown Project: San Diego State University.{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://jonestown.sdsu.edu/AboutJonestown/Tapes/Tapes/TapeTranscripts/Q622.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٣ |archive-url=https://web.archive.org/web/20130921054624/http://jonestown.sdsu.edu/AboutJonestown/Tapes/Tapes/TapeTranscripts/Q622.html |url-status=dead }} {{Webarchive|date/}}</ref> لەنێویاندا زیاتر لە ٢٠٠ منداڵ، کە ھەموویان بەھۆی ژەھراویبوونی سیانید گیانیان لەدەستدا، و پێنج کەسی دیکەش لە نزیک ڕێڕەوێکی فڕۆکەوانی کوژران. جۆنز لە [[ئیندیانا|ویلایەتی ئیندیانا]] لەدایکبووە و لە [[سەدەی ٢٠ەم|ساڵانی ١٩٥٠]] دا پەرستگاکەی لەوێ دامەزراندووە. دواتر گواسترایەوە بۆ [[کالیفۆڕنیا|کالیفۆرنیا]]، ڕووداوەکەی گویانا بە گەورەترین خۆکوشتنی بەکۆمەڵ دادەنرێت لە مێژوودا و بە گەورەترین لەدەستدانی ژیانی مەدەنی ئەمریکی دادەنرێت لە کارەساتێکی ناسروشتیدا تا [[ھێرشەکانی ١١ی ئەیلوول|ڕووداوەکانی ١١ی ئەیلوولی ٢٠٠١]]. لە نێو کوژراوەکاندا لیۆ ڕایان کە کۆنگرێسمانێکی ئەمریکی و سیاسەتمەداری ئەمریکی بوو کە لەکاتی ئەنجامدانی ئەرکدا تیرۆرکرا. == سەرچاوەکان == {{پۆلی کۆمنز|Jim Warren Jones}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|سۆشیالیزم|ئایین|بەڕازیل|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|کالیفۆڕنیا|کۆمەڵگەی پەلکەزێڕینە}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٨]] [[پۆل:کەسایەتییە ئێڵ جی بی تییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:چالاکوانانی مافە مەدەنییە ئەفریقی-ئەمریکییەکان]] [[پۆل:چالاکوانانی ئەمریکی دژە جەنگی ڤێتنام]] [[پۆل:بێخوایانی ئەمریکی]] [[پۆل:مەسیحییە پێشووە ئەمریکییەکان]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەگەز ئیری]] kfpzh5ns76iwv44x2xei63fnobl3pz3 0 286437 1454414 1454408 2025-06-18T12:02:56Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ زیادکردنی سەردێڕی ون؛ چاکسازیی ژمارەکان؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1454414 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی]] ساڵی ١٩٧٩ پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە ئیمپریالیزمی ڕۆژاوا دەبینێ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە چەکی ئەتۆمی دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھانیە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|، بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|پرۆگرامی ئەتۆمی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای ناڤوکی ئێرانی لە تاران لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆککۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. کۆشکی سپی ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''نیویۆرک تایمدا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == ەلە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەڕبازی ئێران ھێرشی کردەسەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکەسەڕبازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە بالاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575|سەردێڕ=IDF strikes Iran nuclear targets, military commanders {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/|سەردێڕ=Israel has so far carried out 5 waves of strikes in Iran, military official says |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/|سەردێڕ=IDF: 200 aircraft involved in opening strikes on Iran, with several top officials killed |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستەمی بەرگری ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/|سەردێڕ=Report: Mossad carried out covert sabotage operations against Iranian air defenses, long-range missiles |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی وتی مۆساد چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/|سەردێڕ=Mossad set up drone base in Iran; UAVs were activated overnight to strike surface-to-surface missile launchers aimed at Israel |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگری ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|ئیش=The Times of Israel}}</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575|سەردێڕ=IDF strikes Iran nuclear targets, military commanders {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> وەزیری بەرگری زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881|سەردێڕ=Israel attacks targets across Tehran as Trump says peace 'will happen soon' |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}}</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/|سەردێڕ=Explosions heard in Natanz, home to key nuclear site, says Iranian state television |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel}}</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881|سەردێڕ=Israel attacks targets across Tehran as Trump says peace 'will happen soon' |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="kh2">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران|سەردێڕ=آخرین اخبار از حمله اسرائیل به ایران؛ آماده‌باش گسترده در منطقه اعلام شد |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Shargh |زمان=fa}}</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == ئاماژەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] 08oqh1q0dyfk3vp73xeqabwbe5tvzd6 1454419 1454414 2025-06-18T13:26:35Z Aram.rashid410 69640 /* لێدانەکانی ئیسرائیل */ پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار 1454419 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی]] ساڵی ١٩٧٩ پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە ئیمپریالیزمی ڕۆژاوا دەبینێ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە چەکی ئەتۆمی دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھانیە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|، بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|پرۆگرامی ئەتۆمی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای ناڤوکی ئێرانی لە تاران لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆککۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. کۆشکی سپی ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''نیویۆرک تایمدا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری هێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی تاران]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەڕبازی ئێران ھێرشی کردەسەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکەسەڕبازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە بالاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستەمی بەرگری ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی وتی مۆساد چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگری ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b" /> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگری زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2" /> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران هەواڵی دەنگی تەقینەوە بەهێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە . بە پێی ڕاپۆرتی ئاژانسی هەواڵی فارس ، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> هەروەها سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێران بەرپەرچی هێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]] . <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە هێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژئاوای ئێران خستووەتە خوارەوە <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژئاوای ئێران کە بۆ هەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەهێنرا، بۆردومان کراوە. <ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران هەواڵی کوژرانی هەریەکە لە جەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێهرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی هێزە چەکدارەکان و جەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی|مەهدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە. <ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستۆتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە. <ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕایگەیاند کە هێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم . <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> هێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرهەمهێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]] ، هێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران هەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و هەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕایگەیاند کە شەپۆلێکی نوێی هێرش بۆ سەر "ئامانجە سەربازییەکان" لە تاران دەستیپێکردووە. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> هێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەهۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەهران پچڕان. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم|ئاژانسی هەواڵی تەسنیم]] بڵاویکردەوە کە هێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، هێزەکانی بەرگری ئیسرائیل هۆشداریی بە هاوڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی هێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕایگەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]]. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و هەروەها هێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەى ئەو وڵاتە . <ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە هێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەمەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی هەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران. <ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> هاوکات لەگەڵ هێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی هەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا, بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، هەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە هیچ تێوەگلانێکی هەبێت. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاهۆ وتی ئیسرائیل هیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە هێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە هۆلۆکۆستی ئەتۆمی . حکومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕایگەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە "راپەڕن" یان نا. <ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران هێزەکانی بەرگری ئیسرائیل هێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی "ڕووخان" لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا هەیە. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاویکردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە . <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەهدی بڵاویکردەوە، لە هێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]] ، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی هەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاویکردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە هاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل هەڵواسراوە. ئاژانسه هەواڵییەکە بڵاویکردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی هەبووە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی هەواڵی ئیرنا بڵاویکردەوە، هێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> هەروەها ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|هەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد. <ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن هێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارهێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لە ژێر پەردەی مەدەنیدا، <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> هەروەها ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتوانی هەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد. <ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکهاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕایگەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیوز بڵاویکردەوە، هێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی ئێف 35یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕایگەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت. <ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> <ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>هێزەکانی بەرگری ئیسرائیل تەنها چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] جەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی هێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک "سەرۆکی ئەرکانی جەنگ" و فەرماندەیی سوپای پاسداران و هێزە چەکدارەکانی ئێران . <ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> <ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕایگەیاند کە "چەند هێرشی بەرفراوان"ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژئاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکهاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر|ئاژانسی هەواڵی مێهر]] رایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەهۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، هێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی هەواڵی فارس بڵاویکردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکومەتە، کراوەتە ئامانجی هێرشێکی ئەلیکترۆنی. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی هەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی هاککردنی سپارۆهۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم هێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران هەیە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕایگەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە هێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژئاوای ئەو وڵاتە مووشەکهەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمەریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە 18 "فڕۆکەی دوژمنکارانە"یان خستۆتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە. <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == ئاماژەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] 6y2hyr7iptyno23g8m7443dojja8nck 1454420 1454419 2025-06-18T13:50:30Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1454420 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی]] ساڵی ١٩٧٩ پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە ئیمپریالیزمی ڕۆژاوا دەبینێ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە چەکی ئەتۆمی دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھانیە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|، بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|پرۆگرامی ئەتۆمی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای ناڤوکی ئێرانی لە تاران لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆککۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. کۆشکی سپی ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''نیویۆرک تایمدا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری ھێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی تاران]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەڕبازی ئێران ھێرشی کردەسەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکەسەڕبازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە بالاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستەمی بەرگری ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی وتی مۆساد چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگری ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگری زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران ھەواڵی دەنگی تەقینەوە بەھێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی ھەواڵی فارس، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھەروەھا سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێران بەرپەرچی ھێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژاوای ئێران خستووەتە خوارەوە<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژاوای ئێران کە بۆ ھەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەھێنرا، بۆردومان کراوە.<ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران ھەواڵی کوژرانی ھەریەکە لە جەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێھرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان و جەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستۆتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە.<ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕای گەیاند کە ھێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ھێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرھەمھێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]]، ھێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران ھەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و ھەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەپۆلێکی نوێی ھێرش بۆ سەر «ئامانجە سەربازییەکان» لە تاران دەستیپێکردووە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> ھێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەھۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەھران پچڕان.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ھۆشداریی بە ھاووڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕای گەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و ھەروەھا ھێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە.<ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ھێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەممەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی ھەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران.<ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ھاوکات لەگەڵ ھێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی ھەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا، بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، ھەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە ھیچ تێوەگلانێکی ھەبێت.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref><ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاھۆ وتی ئیسرائیل ھیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە ھێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە ھۆلۆکۆستی ئەتۆمی. حکوومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕای گەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە «راپەڕن»یان نا.<ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ھێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی «ڕووخان» لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا ھەیە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاوی کردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەھدی بڵاوی کردەوە، لە ھێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]]، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە ھاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل ھەڵواسراوە. ئاژانسە ھەواڵییەکە بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی ھەبووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی ئیرنا بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|ھەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد.<ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارھێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەژێر پەردەی مەدەنیدا،<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتووانی ھەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد.<ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکھاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕای گەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیووز بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی ئێف ٣٥یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕای گەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت.<ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref><ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل تەنھا چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] جەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی ھێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک «سەرۆکی ئەرکانی جەنگ» و فەرماندەیی سوپای پاسداران و ھێزە چەکدارەکانی ئێران.<ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕای گەیاند کە «چەند ھێرشی بەرفراوان»ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکھاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر]] ڕایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەھۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، ھێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس بڵاوی کردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکوومەتە، کراوەتە ئامانجی ھێرشێکی ئەلیکترۆنی.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ھەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی ھاککردنی سپارۆھۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم ھێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران ھەیە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە ھێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە مووشەکھەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە ١٨ «فڕۆکەی دوژمنکارانە»یان خستۆتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == ئاماژەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] 1al0fhz47czn1bbug7gi137s5qgg9v0 1454421 1454420 2025-06-18T13:51:18Z 1silent scientist 51740 /* ئاماژەکان */ 1454421 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی]] ساڵی ١٩٧٩ پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە ئیمپریالیزمی ڕۆژاوا دەبینێ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە چەکی ئەتۆمی دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھانیە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|، بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|پرۆگرامی ئەتۆمی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای ناڤوکی ئێرانی لە تاران لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆککۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. کۆشکی سپی ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''نیویۆرک تایمدا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری ھێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی تاران]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەڕبازی ئێران ھێرشی کردەسەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکەسەڕبازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە بالاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستەمی بەرگری ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی وتی مۆساد چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگری ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگری زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران ھەواڵی دەنگی تەقینەوە بەھێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی ھەواڵی فارس، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھەروەھا سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێران بەرپەرچی ھێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژاوای ئێران خستووەتە خوارەوە<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژاوای ئێران کە بۆ ھەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەھێنرا، بۆردومان کراوە.<ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران ھەواڵی کوژرانی ھەریەکە لە جەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێھرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان و جەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستۆتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە.<ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕای گەیاند کە ھێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ھێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرھەمھێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]]، ھێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران ھەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و ھەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەپۆلێکی نوێی ھێرش بۆ سەر «ئامانجە سەربازییەکان» لە تاران دەستیپێکردووە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> ھێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەھۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەھران پچڕان.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ھۆشداریی بە ھاووڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕای گەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و ھەروەھا ھێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە.<ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ھێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەممەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی ھەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران.<ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ھاوکات لەگەڵ ھێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی ھەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا، بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، ھەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە ھیچ تێوەگلانێکی ھەبێت.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref><ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاھۆ وتی ئیسرائیل ھیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە ھێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە ھۆلۆکۆستی ئەتۆمی. حکوومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕای گەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە «راپەڕن»یان نا.<ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ھێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی «ڕووخان» لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا ھەیە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاوی کردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەھدی بڵاوی کردەوە، لە ھێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]]، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە ھاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل ھەڵواسراوە. ئاژانسە ھەواڵییەکە بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی ھەبووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی ئیرنا بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|ھەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد.<ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارھێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەژێر پەردەی مەدەنیدا،<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتووانی ھەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد.<ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکھاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕای گەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیووز بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی ئێف ٣٥یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕای گەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت.<ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref><ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل تەنھا چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] جەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی ھێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک «سەرۆکی ئەرکانی جەنگ» و فەرماندەیی سوپای پاسداران و ھێزە چەکدارەکانی ئێران.<ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕای گەیاند کە «چەند ھێرشی بەرفراوان»ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکھاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر]] ڕایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەھۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، ھێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس بڵاوی کردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکوومەتە، کراوەتە ئامانجی ھێرشێکی ئەلیکترۆنی.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ھەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی ھاککردنی سپارۆھۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم ھێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران ھەیە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە ھێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە مووشەکھەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە ١٨ «فڕۆکەی دوژمنکارانە»یان خستۆتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] 87cvzgtdjmh2hliocv7gfg9ac7hreqs 1454422 1454421 2025-06-18T13:58:26Z 1silent scientist 51740 /* پێش ڕووداو */ 1454422 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ساڵی ١٩٧٩]] پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە [[ئیمپریالیزم]]ی ڕۆژاوا دەبینێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە [[چەکی ئەتۆمی]] دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی بە وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھەنییە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران| بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای [[ئەتۆم|ناوکی]] ئێرانی لە [[تاران]] لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترامپ]] سەرۆک کۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. [[کۆشکی سپی]] ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی [[مووشەکی بالیستیکی]] ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''[[نیویۆرک تایمز]]دا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری ھێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی تاران]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەڕبازی ئێران ھێرشی کردەسەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکەسەڕبازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە بالاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستەمی بەرگری ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی وتی مۆساد چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگری ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگری زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران ھەواڵی دەنگی تەقینەوە بەھێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی ھەواڵی فارس، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھەروەھا سیستەمی بەرگری ئاسمانی ئێران بەرپەرچی ھێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژاوای ئێران خستووەتە خوارەوە<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژاوای ئێران کە بۆ ھەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەھێنرا، بۆردومان کراوە.<ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران ھەواڵی کوژرانی ھەریەکە لە جەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێھرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان و جەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستۆتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە.<ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕای گەیاند کە ھێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ھێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرھەمھێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]]، ھێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران ھەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و ھەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەپۆلێکی نوێی ھێرش بۆ سەر «ئامانجە سەربازییەکان» لە تاران دەستیپێکردووە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> ھێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەھۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەھران پچڕان.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ھۆشداریی بە ھاووڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕای گەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و ھەروەھا ھێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە.<ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ھێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەممەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی ھەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران.<ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ھاوکات لەگەڵ ھێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی ھەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا، بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، ھەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە ھیچ تێوەگلانێکی ھەبێت.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref><ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاھۆ وتی ئیسرائیل ھیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە ھێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە ھۆلۆکۆستی ئەتۆمی. حکوومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕای گەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە «راپەڕن»یان نا.<ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل ھێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی «ڕووخان» لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا ھەیە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاوی کردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەھدی بڵاوی کردەوە، لە ھێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]]، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە ھاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل ھەڵواسراوە. ئاژانسە ھەواڵییەکە بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی ھەبووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی ئیرنا بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|ھەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد.<ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارھێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەژێر پەردەی مەدەنیدا،<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتووانی ھەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد.<ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکھاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕای گەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیووز بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی ئێف ٣٥یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕای گەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت.<ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref><ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل تەنھا چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] جەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی ھێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک «سەرۆکی ئەرکانی جەنگ» و فەرماندەیی سوپای پاسداران و ھێزە چەکدارەکانی ئێران.<ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕای گەیاند کە «چەند ھێرشی بەرفراوان»ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکھاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر]] ڕایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەھۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، ھێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس بڵاوی کردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکوومەتە، کراوەتە ئامانجی ھێرشێکی ئەلیکترۆنی.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ھەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی ھاککردنی سپارۆھۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم ھێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران ھەیە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە ھێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە مووشەکھەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە ١٨ «فڕۆکەی دوژمنکارانە»یان خستۆتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] skj2s8x5ht18grrxxuadr2dc3i04sj3 1454423 1454422 2025-06-18T14:04:46Z 1silent scientist 51740 /* لێدانەکانی ئیسرائیل */ 1454423 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ساڵی ١٩٧٩]] پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە [[ئیمپریالیزم]]ی ڕۆژاوا دەبینێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە [[چەکی ئەتۆمی]] دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی بە وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھەنییە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران| بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای [[ئەتۆم|ناوکی]] ئێرانی لە [[تاران]] لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترامپ]] سەرۆک کۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. [[کۆشکی سپی]] ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی [[مووشەکی بالیستیکی]] ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''[[نیویۆرک تایمز]]دا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری ھێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی [[تاران]]]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەربازی ئێران ھێرشی کردە سەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکە سەربازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە باڵاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستمی بەرگریی ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی گوتی [[مۆساد]] چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگریی ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگریی زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران ھەواڵی دەنگی تەقینەوە بەھێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی ھەواڵی فارس، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھەروەھا سیستمی بەرگریی ئاسمانی ئێران بەرپەرچی ھێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژاوای ئێران خستووەتە خوارەوە<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژاوای ئێران کە بۆ ھەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەھێنرا، بۆردومان کراوە.<ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران ھەواڵی کوژرانی ھەریەکە لە ژەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێھرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان و ژەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستووەتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە.<ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕای گەیاند کە ھێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ھێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرھەمھێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]]، ھێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران ھەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و ھەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەپۆلێکی نوێی ھێرش بۆ سەر «ئامانجە سەربازییەکان» لە تاران دەستیپێکردووە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> ھێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەھۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەھران پچڕان.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگریی و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل ھۆشداریی بە ھاووڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕای گەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و ھەروەھا ھێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە.<ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ھێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەممەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی ھەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران.<ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ھاوکات لەگەڵ ھێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی ھەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا، بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، ھەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە ھیچ تێوەگلانێکی ھەبێت.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref><ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاھۆ گوتی ئیسرائیل ھیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە ھێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە ھۆلۆکۆستی ئەتۆمی. حکوومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕای گەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە «راپەڕن»یان نا.<ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل ھێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی «ڕووخان» لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا ھەیە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاوی کردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەھدی بڵاوی کردەوە، لە ھێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]]، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە ھاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل ھەڵواسراوە. ئاژانسە ھەواڵییەکە بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی ھەبووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی ئیرنا بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|ھەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد.<ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارھێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەژێر پەردەی مەدەنیدا،<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتووانی ھەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد.<ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکھاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕای گەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیووز بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥]]یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕای گەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت.<ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref><ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل تەنھا چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] ژەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی ھێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک «سەرۆکی ئەرکانی جەنگ» و فەرماندەیی سوپای پاسداران و ھێزە چەکدارەکانی ئێران.<ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕای گەیاند کە «چەند ھێرشی بەرفراوان»ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکھاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر]] ڕایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەھۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، ھێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس بڵاوی کردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکوومەتە، کراوەتە ئامانجی ھێرشێکی ئەلیکترۆنی.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ھەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی ھاککردنی سپارۆھۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم ھێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران ھەیە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە ھێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە مووشەکھەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە ١٨ «فڕۆکەی دوژمنکارانە»یان خستووەتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] a7n9nmv1he1xu3g9rhvx55wmf0d787u 1454432 1454423 2025-06-18T17:00:40Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی دەروازەکانی [[دەروازە:ڕۆژھەڵاتی ناوین|ڕۆژھەڵاتی ناوین]] و [[دەروازە:دەیەی ٢٠٢٠|دەیەی ٢٠٢٠]] 1454432 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ساڵی ١٩٧٩]] پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە [[ئیمپریالیزم]]ی ڕۆژاوا دەبینێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە [[چەکی ئەتۆمی]] دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی بە وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھەنییە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران| بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای [[ئەتۆم|ناوکی]] ئێرانی لە [[تاران]] لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترامپ]] سەرۆک کۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. [[کۆشکی سپی]] ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی [[مووشەکی بالیستیکی]] ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''[[نیویۆرک تایمز]]دا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری ھێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی [[تاران]]]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەربازی ئێران ھێرشی کردە سەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکە سەربازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە باڵاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستمی بەرگریی ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی گوتی [[مۆساد]] چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگریی ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگریی زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران ھەواڵی دەنگی تەقینەوە بەھێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی ھەواڵی فارس، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھەروەھا سیستمی بەرگریی ئاسمانی ئێران بەرپەرچی ھێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژاوای ئێران خستووەتە خوارەوە<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژاوای ئێران کە بۆ ھەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەھێنرا، بۆردومان کراوە.<ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران ھەواڵی کوژرانی ھەریەکە لە ژەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێھرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان و ژەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستووەتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە.<ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕای گەیاند کە ھێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ھێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرھەمھێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]]، ھێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران ھەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و ھەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەپۆلێکی نوێی ھێرش بۆ سەر «ئامانجە سەربازییەکان» لە تاران دەستیپێکردووە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> ھێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەھۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەھران پچڕان.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگریی و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل ھۆشداریی بە ھاووڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕای گەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و ھەروەھا ھێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە.<ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ھێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەممەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی ھەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران.<ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ھاوکات لەگەڵ ھێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی ھەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا، بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، ھەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە ھیچ تێوەگلانێکی ھەبێت.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref><ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاھۆ گوتی ئیسرائیل ھیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە ھێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە ھۆلۆکۆستی ئەتۆمی. حکوومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕای گەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە «راپەڕن»یان نا.<ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل ھێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی «ڕووخان» لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا ھەیە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاوی کردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەھدی بڵاوی کردەوە، لە ھێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]]، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە ھاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل ھەڵواسراوە. ئاژانسە ھەواڵییەکە بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی ھەبووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی ئیرنا بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|ھەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد.<ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارھێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەژێر پەردەی مەدەنیدا،<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتووانی ھەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد.<ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکھاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕای گەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیووز بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥]]یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕای گەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت.<ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref><ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل تەنھا چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] ژەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی ھێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک «سەرۆکی ئەرکانی جەنگ» و فەرماندەیی سوپای پاسداران و ھێزە چەکدارەکانی ئێران.<ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕای گەیاند کە «چەند ھێرشی بەرفراوان»ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکھاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر]] ڕایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەھۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، ھێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس بڵاوی کردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکوومەتە، کراوەتە ئامانجی ھێرشێکی ئەلیکترۆنی.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ھەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی ھاککردنی سپارۆھۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم ھێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران ھەیە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە ھێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە مووشەکھەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە ١٨ «فڕۆکەی دوژمنکارانە»یان خستووەتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ|ڕۆژھەڵاتی ناوین|دەیەی ٢٠٢٠}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] jpjh1ngcxvaslgznuwojk7jkuguli0t 1454454 1454432 2025-06-18T21:02:17Z AramBot 39807 [[ویکیپیدیا:پۆلێنکردنی وتارە ھاوسەنگەکان|بۆت]]: زیادکردنی پۆلە ھاوسەنگەکان 1454454 wikitext text/x-wiki {{ھەنووکەیی}} {{داتابۆکس}} [[شەڕ|ململانێیەکی چەکدارییە]] لە نێوان [[ئێران]] و [[ئیسرائیل]] کە لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ بە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر دەیان ئامانج لە سەرانسەری ئێران بە ئامانجی ڕاگەیەندراوی وەستاندنی فراوانبوونی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] دەستیپێکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cdj9vj8glg2o|سەردێڕ=What we know as Israel-Iran conflict intensifies |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/live/2025/jun/13/israel-iran-strikes-defence-minister-tehran-middle-east-live|سەردێڕ=Sirens sound in Tel Aviv and Jerusalem, explosions heard at Tehran airport – as it happened |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[The Guardian]] |زمان=en}}</ref> ئیسرائیل ھێرشێکی بەرفروانی کردە سەر چەند ناوچەیەکی ئێران. ناوی کۆدی ئیسرائیل بۆ ھێرشەکە '''ئۆپەراسیۆنی شێری ھەستاو''' بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Netanyahu Says Operation ‘Rising Lion’ Will Last ‘as Many Days as It Takes’ |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/netanyahu-says-rising-lion-operation-will-last-as-many-days-as-it-takes--awFq7ykuEj4Mq9D4i0gw |وێبگە=The Wall Street Journal}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel launches Operation Rising Lion to target Iran's nuclear threat {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857577 |وێبگە=The Jerusalem Post}}</ref> ھێرشەکان لەلایەن [[ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل|ھێزەکانی بەرگری ئیسرائیل]] و [[مۆساد|مۆسادەوە]] ئەنجامدراون و شوێنە ئەتۆمییەکان و سەربازییەکان و بیناکانی نیشتەجێبوونی بەرپرسانی کردە ئامانج. ھێرشی ئیسرائیل گەورەترین ھێرش بوو بۆ سەر ئێران لە دوای [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Israel attacks Iran’s nuclear and missile sites and kills top military officials |ناونیشان=https://www.ctvnews.ca/world/article/israel-attacks-irans-capital-with-explosions-booming-across-tehran-live-updates-here/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=CTVNews |زمان=en |agency=The Associated Press}}</ref> لە ئێوارەی ١٣ی حوزەیران، ئێران تۆڵەی کردەوە و مووشەکی بالیستی و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆ سەر شوێنە سەربازییەکان و شوێنە ھەواڵگرییەکان و ناوچەکانی نیشتەجێبوون ھەڵدا.<ref name="civilians Israel">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Campa |یەکەم=Kelly |دوایین٢=Morrison |یەکەم٢=Nidal |دوایین٣=Reddy |یەکەم٣=Ria |دوایین٤=Ganzeveld |یەکەم٤=Annika |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.understandingwar.org/backgrounder/iran-update-special-report-june-15-2025-morning-edition|سەردێڕ=Institute for the Study of War |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Critical Threats Project}}</ref> ناوی کۆدی ئێران بۆ ھێرشەکە ''ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینەی٣'' بوو''{{بۆشایییەکان}}''. ململانێکەبە درێژکراوەی کێشەکانی ڕابردووی نێوان ئەو دوو وڵاتە دادەنرێت کە؛<ref name="Cornwell">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Holland|یەکەم٣=Steve|دوایین٤=Cornwell|یەکەم٤=Alexander|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="Telegraph20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Langford|یەکەم=Antonia|دوایین٢=Hallows|یەکەم٢=Ruth|دوایین٣=White|یەکەم٣=Josh|دوایین٤=Hamblin|یەکەم٤=Andrea|دوایین٥=Bodkin|یەکەم٥=Henry|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran-Israel latest: Iran threatens to attack British and American bases|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Telegraph|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614000203/https://www.telegraph.co.uk/world-news/2025/06/14/israel-iran-war-middle-east-latest-news/}}</ref> پێشتر ئێران و ئیسرائیل لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ و تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ ھێرشیانکردبووە سەر یەکتر.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Iran's attacks on Israel: World leaders warn against escalation, UN Security Council emergency meeting on Sunday|ناونیشان=https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240414023219/https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/04/14/iran-s-attacks-on-israel-world-leaders-warn-against-escalation-un-security-meeting-emergency-meeting-on-sunday_6668359_4.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Le Monde|زمان=en}}</ref><ref name="Schneider-2024">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Schneider|یەکەم=Tal|ڕێکەوت=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=How effective was Iran's attack? The Israeli public doesn't have the full picture|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20241010105617/https://www.timesofisrael.com/how-effective-was-irans-attack-the-israeli-public-doesnt-have-the-full-picture/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|ئیش=The Times of Israel}}</ref> شەڕەکە لە سەردەمی قەیرانەکاندا دەستیپێکرد لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە دوای [[ھێرشی ٢٠٢٣ی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل]] ھات، لەوانە [[شەڕی غەززە]] و [[پێکدادانەکانی ئیسرائیل و حیزبوڵڵا (٢٠٢٣–ئێستا)|ململانێی ئیسرائیل و حزبوڵڵا]] و [[قەیرانی دەریای سوور]]. ھێرشەکانی ئیسرائیل چەندین سەرکردەی باڵای سەربازی ئێران و سەرکردە باڵاکانی [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سپای پاسدارانی ئێران]] و زانایانی باڵای ئەتۆمی کردە ئامانج.<ref name="APNewsVideo20250613">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی}}</ref><ref name="NYTimesLive202506122">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fassihi|یەکەم=Farnaz|دوایین٢=Nauman|یەکەم٢=Qasim|دوایین٣=Boxerman|یەکەم٣=Aaron|دوایین٤=Kingsley|یەکەم٤=Patrick|دوایین٥=Bergman|یەکەم٥=Ronen|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|ناونیشان=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref><ref name="BBC202506132">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/czr85lpd7kyo|سەردێڕ=In Iran, grief for civilian casualties but little pity for commanders |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}}</ref> بەپێی ئاماری وەزارەتی تەندروستی ئێران و [[ھەڵسووڕاوانی مافەکانی مرۆڤ لە ئێران|چالاکانی مافی مرۆڤ لە ئێران]]، زۆرینەی قوربانییەکان خەڵکی سڤیل بوون.<ref name="Civilian casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Hafezi|یەکەم=Parisa|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranians flee capital for safety as Israeli airstrikes intensify|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/iranians-flee-capital-safety-israeli-airstrikes-intensify-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref><ref name="CNNLive20250615">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yeung |یەکەم=Jessie |دوایین٢=Harvey |یەکەم٢=Lex |دوایین٣=Tanno |یەکەم٣=Sophie |دوایین٤=Picheta |یەکەم٤=Rob |دوایین٥=Danaher |یەکەم٥=Caitlin |دوایین٦=Ebrahim |یەکەم٦=Nadeen |دوایین٧=McCluskey |یەکەم٧=Mitchell |دوایین٨=Hallam |یەکەم٨=Jonny |دوایین٩=Tawfeeq |یەکەم٩=Mohammed |ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25|سەردێڕ=Israel and Iran broaden attacks as conflict enters fourth day |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="hrana_casualties">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Over 1,000 Dead and Injured: Report on the Third Day of Israeli Attacks on Iran|ناونیشان=https://www.en-hrana.org/over-1000-dead-and-injured-report-on-the-third-day-of-israeli-attacks-on-iran/|ئیش=Hrana|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref>لەو ھێرشانەدا [[حوسێن سەلامی]] فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران [[محەممەد باقری]]، سەرۆک ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران کوژرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=سردار سلامی بە شھادت ڕسید |trans-title=Death of General Salami and several IRGC commanders |ناونیشان=https://www.irna.ir/news/85860919/شھادت-سردار-سلامی-و-تنی-چند-از-فرماندھان-سپاە |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=IRNA |زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Hossein Salami, Head of Iran’s Islamic Revolutionary Guard Corps, Killed in Israel’s Attack |ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/salami-head-of-iran-s-islamic-revolutionary-guard-corps-killed-in-israel-s-attack-Q3i3is8ufPHTmq1qjt6C |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=WSJ |زمان=en-US}}</ref><ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ھەروەھا زانایانی بواری ئەتۆمی فەریدوون و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran state media names two nuclear scientists killed in Israeli strike |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-state-media-names-two-nuclear-scientists-killed-in-israeli-strike/ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەو ھێرشانەدا ھەم ئەندامانی سەربازیی ئێران و ھەم خەڵکی مەدەنی ئێرانی کوژران.<ref name="Barrons20250613">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=Iran State Media Says Civilians Killed In Israel Strikes On Tehran |ناونیشان=https://www.barrons.com/news/iran-state-media-says-civilians-killed-in-israel-strikes-on-tehran-97ab1ead |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |وێبگە=barrons |زمان=en-us}}</ref> ھێرشە ئاسمانییەکان دامەزراوەی ئەتۆمی نەتەنزیان لەناوبرد و زیانیان بە دامەزراوەی گۆڕینی یۆرانیۆمی ئیسفەھان گەیاند، بەڵام وادیارە نەیانتوانی زیان بە وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی فۆردۆی ژێر زەوی بگەیەنن.<ref name="BBCJun15">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/c7808xvv737o|سەردێڕ=Satellite imagery reveals damage to key Iran nuclear sites |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=BBC |زمان=en-GB}}</ref><ref name="CNN20250614">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Picheta |یەکەم=Rob |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/middleeast/iran-israel-nuclear-facilities-damage-impact-intl|سەردێڕ=Israel attacked three key Iranian nuclear facilities. Did it strike a decisive blow? |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> ھەروەھا ئیسرائیل کۆمەڵگەیەکی مووشەکی لە نزیک [[تەورێز]] و بنکەیەکی مووشەکی لە [[کرماشان]] و دامەزراوەکانی سوپای پاسداران لە نزیک تاران و [[پیرانشار]] کردە ئامانج. ھەروەھا ھێرشەکان زیانیان بە ژێرخانی گشتی گەیاندووە.<ref name="BBCJun15"/><ref name="CNN20250614"/> ڕێکخراوی IDF مەزەندەی کردووە کە ئێران لە کاتی ھێرشەکانی بۆ سەر ئیسرائیل نزیکەی ١٥٠ مووشەکی بالیستی و نزیکەی ١٠٠ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ھەڵداوە و چەندینکە بەشێکیان ئانانجەکانیان پێکاوە.<ref name="CNNLive20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Liebermann |یەکەم=Oren |دوایین٢=Diamond |یەکەم٢=Jeremy |دوایین٣=Regan |یەکەم٣=Helen |دوایین٤=Gan |یەکەم٤=Nectar |دوایین٥=Lau |یەکەم٥=Chris |دوایین٦=Izso |یەکەم٦=Lauren |دوایین٧=Michaelis |یەکەم٧=Tamar |دوایین٨=Blackburn |یەکەم٨=Piper Hudspeth |دوایین٩=Mogul |یەکەم٩=Rhea |دوایین١٠=Yeung |یەکەم١٠=Jessie |دوایین١١=Ebrahim |یەکەم١١=Nadeen |دوایین١٢=Salem |یەکەم١٢=Mostafa |دوایین١٣=Sangal |یەکەم١٣=Aditi |دوایین١٤=Powell |یەکەم١٤=Tori B. |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-12-25-hnk-intl|سەردێڕ=Live updates: Israel attacks Iran, explosions in Tel Aviv and Tehran, US position |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> لە [[تێل ئەڤیڤ]] بەھۆی کاریگەریی مووشەکێکی ئێرانییەوە، وەزارەتی بەرگری ئیسرائیل زیانی بەرکەوت. بە گوتەی حکوومەتی ئیسرائیل، سەرجەم ئەو کەسانەی کە بە تۆڵەی ئێران کوژراون، خەڵکی سڤیل بوون،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Cornwell|یەکەم=Alexander|دوایین٢=Hafezi|یەکەم٢=Parisa|دوایین٣=Cornwell|یەکەم٣=Alexander|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian state broadcaster hit as Iran urges Trump to make Israel halt war|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/americas/israel-iran-battle-escalates-will-be-high-agenda-world-leaders-meet-2025-06-16/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ھەرچەندە حەوت سەربازیش بریندار بوون.<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/7-soldiers-lightly-injured-by-ballistic-missile-impact-in-central-israel-last-night-idf-says/|سەردێڕ=7 soldiers lightly injured by ballistic missile impact in central Israel last night, IDF says |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> ھێرشەکانی ئیسرائیل لەلایەن ھەندێک گرووپی ئۆپۆزسیۆنی ئێران و [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکاوە ستایشی کرا و داوای لە ئێران کرد بەپەلە بە [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|ڕێککەوتنی ئەتۆمی]] ڕازی بێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.politico.com/news/2025/06/13/trump-israel-attacks-praise-interviews-00405303|سەردێڕ=Trump embraces Israel after ‘successful’ Iran attack |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Politico |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Atwood |یەکەم٢=Kylie |دوایین٣=Treene |یەکەم٣=Alayna |دوایین٤=Jaramillo |یەکەم٤=Alejandra |دوایین٥=Picheta |یەکەم٥=Rob |دوایین٦=Bash |یەکەم٦=Dana |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/12/politics/trump-israel-iran-strike|سەردێڕ=Trump warns Iran to agree to a deal ‘before there is nothing left’ {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref><ref name="JNS202506132">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lidor|یەکەم=Canaan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian opposition calls to overthrow the mullahs|ناونیشان=https://www.jns.org/iranian-opposition-calls-to-overthrow-the-mullahs/|ئیش=JNS}}</ref> ئەم ھەڵمەتە لەلایەن [[ڕووسیا]] و [[چین]] و وڵاتانی سەرانسەری ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا ئیدانە کرا. [[یەکێتیی ئەورووپا]] ئێرانیان وەک ھێزێکی ناسەقامگیر شەرمەزار کرد و دووپاتیان کردەوە کە ئێران ھەرگیز نابێت چەکی ئەتۆمی بەدەست بھێنێت و داوایان لە ئیسرائیل و ئێران کرد کە گرژییەکان کەم بکەنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mojtahedi |یەکەم=Negar |ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506167997|سەردێڕ=Europe backs Israel, blames Iran for instability |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=French FM says Iran's nuclear program is an existential threat to Israel and the region, urges diplomatic solution|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ناونیشانی ئەرشیڤ=http://web.archive.org/web/20250615125314/https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/french-fm-says-irans-nuclear-program-is-an-existential-threat-to-israel-and-the-region-urges-diplomatic-solution/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Times of Israel|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Starmer Says UK Has 'Grave Concerns' on Iran Nuclear Program|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/starmer-says-uk-has-grave-concerns-on-iranian-nuclear-program|ئیش=Bloomberg News}}</ref> لە چەند مانگی پێش ھێرشەکەدا، ئێران و [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] دانوستانیان لەسەر ڕێککەوتنی ئەتۆمی نوێ کردبوو، دوای ئەوەی [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترەمپ]] سەرۆکی ئەمریکا بەشداری ئەمریکای لە ڕێکەوتنامەی ئەتۆمی ئێران لە یەکەم [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|خولی]] سەرۆکایەتی کشایەوە. ئێران لە ئێستادا سەرقاڵی پیتاندنی یۆرانیۆمە تا ٦٠٪ پاکی و نزیکە لە پلەی چەک و بە دانانی سەنتەرفیوجی پێشکەوتووتر پێشکەوتنە ئەتۆمییەکانی خێراتر کردووە.<ref name="Economist20250128">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iran's alarming nuclear dash will soon test Donald Trump|ناونیشان=https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2025/01/28/irans-alarming-nuclear-dash-will-soon-test-donald-trump|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠٢٥|ئیش=The Economist|issn=0013-0613}}</ref> ڕۆژێک پێش ھێرشەکە، [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی]] بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە پابەندبوونە ئەتۆمییەکانی زانی.<ref name="Euronews20250612">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.euronews.com/2025/06/12/un-nuclear-watchdog-finds-iran-in-non-compliance-with-nuclear-obligations|سەردێڕ=UN nuclear watchdog finds Iran in breach of its obligations |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Euro News}}</ref> == پێش ڕووداو == لە ڕووی مێژووییەوە ئیسرائیل و ئێران تا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ساڵی ١٩٧٩]] پەیوەندییەکی نزیکیان ھەبووە.<ref name="Independent20250616">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.the-independent.com/news/world/middle-east/israel-iran-conflict-timeline-attacks-b2770765.html|سەردێڕ=Israel-Iran conflict: A timeline of how the attacks unfolded |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Independent |زمان=en}}</ref> لە دوای شۆڕشەوە، حکوومەتی نوێی ئێران<ref name="Independent20250616"/> دژایەتی خۆی بۆ ئیسرائیل و جوولەکە ڕاگەیاندووە و بەلێنی لەناوبردنیان داوە<ref name="Litvak2025">{{بیرخستنەوە|دوایین=Litvak |یەکەم=Meir |سەردێڕ=Iranian Antisemitism and the Holocaust |ڕێکەوت=٢٠١٧|ئیش=Antisemitism Before and Since the Holocaust: Altered Contexts and Recent Perspectives |پەڕەکان=٢٠٩|editor-last=McElligott |editor-first=Anthony |editor-last2=Herf |editor-first2=Jeffrey |ناونیشان=https://doi.org/10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|شوێن=Cham |بڵاوکەرەوە=Springer International Publishing |زمان=en |doi=10.1007/978-3-319-48866-0_9 |ژپنک=٩٧٨-٣-٣١٩-٤٨٨٦٦-٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://brandeiscenter.com/irans-incitement-to-genocide-against-israel/|سەردێڕ=Iran’s Incitement to Genocide Against Israel - Brandeis Center |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Brandeis Center |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iranian nuclear threat meant Israelis had no choice|ناونیشان=https://www.theaustralian.com.au/subscribe/news/1/?sourceCode=TAWEB_WRE170_a_GGL&dest=https%3A%2F%2Fwww.theaustralian.com.au%2Fworld%2Firanian-nuclear-threat-meant-israelis-had-nochoice-but-to-strike%2Fnews-story%2F008feb9df6f5253574dae7ed1c897f4e&memtype=anonymous&mode=premium&v21=GROUPA-Segment-2-NOSCORE&V21spcbehaviour=append|ئیش=The Australian}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.tbsnews.net/features/panorama/why-are-iran-and-israel-sworn-enemies-1164451|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies? |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Business Standard |زمان=en}}</ref><ref name="Hein">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hjelmgaard |یەکەم=Kim |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/world/2025/06/13/israel-iran-attacks-nuclear-sites/84180887007/|سەردێڕ=What we know about Israel's attacks on Iran's nuclear sites − and Iran's drone response |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=USA TODAY |زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Breen-Portnoy |یەکەم=Barney |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://combatantisemitism.org/cam-news/this-is-the-time-to-stand-with-israel-cam-statement-on-idf-pre-emptive-strike-on-irans-nuclear-program/|سەردێڕ='This Is The Time to Stand With Israel': IDF Launches Pre-Emptive Strike on Iran's Nuclear Program |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Combat Antisemitism Movement |زمان=en-US}}</ref> [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ئیسرائیلی وەک «داگیرکەرێکی ناشەرعیی خاکی موسڵمانان» و بەشێک لە [[ئیمپریالیزم]]ی ڕۆژاوا دەبینێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/tehranbureau/2010/10/iran-primer-iran-and-the-palestinians.html|سەردێڕ=Iran Primer: Iran and the Palestinians |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=[[PBS]] Public Broadcasting Service |زمان=en}}</ref><ref name="Litvak2025"/> ئیسرائیل دەڵێت، بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕێگە بە ئێران دەدات کە [[چەکی ئەتۆمی]] دروست بکات و بەم شێوەیە ئیسرائیل پێی وایە، ھەڕەشە بۆ ئیسرائیل دروست دەکات.<ref name="Independent20250616"/> ھەرچەندە ئێران و ئیسرائیل لە مێژە ململانێی بە وەکالەتیان ھەبووە، بەڵام ساڵی ٢٠٢٤ یەکەمجار بە ئاشکرا و ڕاستەوخۆ ھەردووکیان ھێرشیان کردە سەر یەکتر. لە ١ی نیسانی ٢٠٢٤، [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|ھێرشێکی ئاسمانی ئیسرائیل بۆ سەر کونسوڵخانەی ئێران لە دیمەشق،]] چەندین ئەفسەری ئێرانی کوژران. ئێران [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|لە مانگی نیسانی ٢٠٢٤ بە لێدان لە ئیسرائیل]] تۆڵەی کردەوە و دواتر ئیسرائیل ھەمان مانگ بە لێدانی ئێران تۆڵەی کردەوە. لە مانگی تەممووزی ساڵی ٢٠٢٤، ئیسرائیل [[تیرۆرکردنی ئیسماعیل ھەنییە|ئیسماعیل ھەنییە، ڕێبەری بزووتنەوەی حەماسی لە تارانی پایتەختی ئێران تیرۆر کرد]]. لە تشریینی یەکەمی ٢٠٢٤ [[ھێرشی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئێران ھێرشی کردە سەر ئیسرائیل]]، ئیسرائیلیش ھێرشی کردەوە سەر ئێران.<ref name="Sykes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> === بەرنامەی ئەتۆمی ئێران === [[بێنیامین نێتانیاھو]]، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران| بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانی]] وەک ھۆکاری سەرەکی ھێنایەوە کە ئیسرائیل بڕیاریدا پێشوەختە ھێرش بکاتە سەر ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rosman|یەکەم=Rebecca|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel strikes Iranian state TV during live broadcast on the fourth day of conflict|ناونیشان=https://www.npr.org/2025/06/16/nx-s1-5434860/israel-iran-conflict|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=NPR|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بە ھەڕەشەیەکی ستراتیژی دەزانێت، ھەرچەندە ئیسرائیل خۆی خاوەنی چەکی ئەتۆمییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Fernández|یەکەم=Belén|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=As Israel strikes Iran, what happened to 'America First'?|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/opinions/2025/6/13/israel-strikes-iran-what-happened-to-america-first|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Al Jazeera English|زمان=en}}</ref> ئیسرائیل دەڵێت مافی خۆیەتی ڕێوشوێنی سەربازی لەدژی [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران]] بگرێتەبەر ئەگەر پێیوابێ ئەو بەرنامە ئەتۆمییە مەترسی بێت بۆ سەر ئاسایشی وڵاتەکە.<ref name="Hein2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=von Hein|یەکەم=Shabnam|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Why are Iran and Israel sworn enemies?|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-hezbollah-ayatollah-ali-khamenei-islamic-revolution/a-68780605|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Deutsche Welle}}</ref><ref name="Sykes2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sykes|یەکەم=Patrick|دوایین٢=Bronner|یەکەم٢=Ethan|دوایین٣=Capaccio|یەکەم٣=Anthony|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel and Iran Have Been Enemies for Decades. What Next?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/israel-iran-tensions-escalate-how-proxies-nuclear-ambitions-are-fueling-crisis|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/daPUc|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> تیرۆرکردنی پێنج زانای [[ئەتۆم|ناوکی]] ئێرانی لە [[تاران]] لە ساڵی ٢٠١٠ەوە بە شێوەیەکی باو بۆ ئیسرائیل دەگەڕێتەوە.<ref name="Sykes2"/> لە ساڵی ٢٠١٥ ئێران پلانی ھەمەلایەنەی ھاوبەشی کاری (JCPOA)ی واژوو کرد، کە لەلایەن سەرۆک [[باراک ئۆباما]] و [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] و [[ئەڵمانیا]] دانوستانیان لەسەر کرا بۆ بەڕێوەبردنی گەشەپێدانی ئەتۆمی مەدەنی ئێران لە ئاستێکی سنوورداردا.<ref name="Tirone2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨ [[دۆناڵد ترامپ|دۆناڵد ترامپ]] سەرۆک کۆماری ئەمریکا لە کاتی [[سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ|یەکەم سەرۆکایەتیدا]] بەشداری وڵاتەکەی لە ڕێککەوتنەکەدا ھەڵپەسارد و سزا ئابوورییەکانی سەر ئێران دەستپێکردەوە، سەرەڕای ڕاپۆرتی [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی]] کە ئێران پابەندە بەو ڕێککەوتنە.<ref name="Tirone2"/> ئێران تۆڵەی وازھێنانی ترامپ لە ڕێککەوتنەکەی دایەوە، بە زیادکردنی وردە وردە پیتاندنی یۆرانیۆم.<ref name="bbc22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Was Iran months away from producing a nuclear bomb?|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/articles/cn840275p5yo|ئیش=BBC}}</ref> دوای [[ھێرشی ئاسمانیی ٢٠٢٠ی فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا|تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی]] لە ساڵی ٢٠٢٠ لەلایەن ئەمریکاوە، کە ژەنەراڵێکی ئێرانی بوو، ئێران ڕای گەیاند کە چیتر پابەند نابێت بە سنووردارکردنی پیتاندنەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Rubin|یەکەم=April|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How failed Iran nuclear talks led to Israel's attack|ناونیشان=https://www.axios.com/2025/06/13/iran-israel-usa-nuclear-deal-timeline-attack-jcpoa|ئیش=Axios|زمان=en}}</ref> تا ساڵی ٢٠٢١ ئێران خەریکی پیتاندنی یۆرانیۆم بوو تا ٦٠٪ پاکی، ھاوشێوەی یۆرانیۆمی پلە چەک.<ref name="Tirone22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Tirone|یەکەم=Jonathan|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=How Close Is Iran to a Nuclear Weapon as Trump Eyes a Deal?|ناونیشان=https://www.bloomberg.com/news/articles/2025-06-13/does-iran-have-nuclear-weapons-why-did-israel-attack-its-atomic-program|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.is/AJZS1|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=[[Bloomberg News]]|بڵاوکەرەوە=Bloomberg L.P.}}</ref> لە مانگی ئایاری ٢٠٢٥ ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئێران ٤٠٩ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پاکی ٦٠٪ی کۆکردۆتەوە،<ref name="Tirone22"/> کە زیاترە لەوەی کە پێویستە بۆ بەکارھێنانی مەدەنی و نزیکە لە پلەی سەربازی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.dw.com/en/iran-israel-attacks-nuclear-weapons-bomb-donald-trump-iaea-v2/a-72918689|سەردێڕ=How close is Iran to getting a nuclear bomb? – DW – 06/15/2025 |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=DW |زمان=en}}</ref> لە بەرامبەردا ئێران دامەزراوەیەکی نوێی پیتاندنی ئەتۆمی (سێھەمی خۆی) ڕاگەیاند، کە دەخرێتە ژێر چاودێری ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی.<ref name="Aamer22">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Liechtenstein|یەکەم=Stephanie|دوایین٢=Gambrell|یەکەم٢=Jon|دوایین٣=Madhani|یەکەم٣=Aamer|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Iran announces a new nuclear enrichment site after UN watchdog censure|ناونیشان=https://apnews.com/article/iran-nuclear-iaea-sanctions-728b811da537abe942682e13a82ff8bd|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Associated Press}}</ref><ref name="lewis2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Lewis|یەکەم=Jeffrey|ڕێکەوت=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Nuclear Claims Are a Smoke Screen for Hopes of Toppling Iran|ناونیشان=https://foreignpolicy.com/2025/06/13/israel-iran-strikes-regime-change-nuclear-claims/|ئیش=Foreign Policy}}</ref> مایکل کوریلا فەرماندەی فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا (CENTCOM) لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ ھۆشداریدا لەوەی ئێران «'چەند ھەفتەیەک' لە چەکی ئەتۆمی دوورە».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858058|سەردێڕ=Iran was close to nuclear weapons before IDF strikes, US says {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}</ref> ڕۆژێک پێش ڕوودانی ھێرشەکانی ئیسرائیل، ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی بۆ یەکەمجار لە ماوەی ٢٠ ساڵدا ئێرانی بە پابەندنەبوونی بە ڕێکەوتنە ئەتۆمییەکان زانی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Murphy|یەکەم=Francois|ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=IAEA board declares Iran in breach of non-proliferation obligations|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/china/iaea-board-declares-iran-breach-non-proliferation-duties-diplomats-say-2025-06-12/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|زمان=en}}</ref> ئێران پێداگری دەکات کە بەدوای چەکی ئەتۆمیدا ناگەڕێت و [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری ئێران دەرکرد و ڕای گەیاند چەکی ئەتۆمی نائەخلاقییە و ئێران ھەوڵی دروستکردنی نادات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=The 'unsustainable' reason behind who can have nuclear weapons, and who can't|ناونیشان=https://www.sbs.com.au/news/article/the-unsustainable-decision-on-who-gets-to-have-nuclear-weapons-and-who-doesnt/dpk5breh3|ئیش=SBS News|زمان=en}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ دۆناڵد ترامپ، سەرۆکی ئەمریکا [[دانوستانەکانی ئەمریکا و ئێران ٢٠٢٥|دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانی]] سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران ڕاگەیاند. [[کۆشکی سپی]] ڕای گەیاند کە ئێران دوو مانگی ماوە بۆ دەستەبەرکردنی ڕێککەوتنێک؛ وادەی دوو مانگەکە ڕۆژێک پێش لێدانەکانی ئیسرائیل کۆتایی ھات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Balmer|یەکەم=Crispian|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=After years of waiting, Israel's Netanyahu finally makes his move on Iran|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/after-years-waiting-israels-netanyahu-finally-makes-his-move-iran-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Klein |یەکەم=Betsy |دوایین٢=Ferris |یەکەم٢=Sarah |دوایین٣=Lillis |یەکەم٣=Katie Bo |دوایین٤=Atwood |یەکەم٤=Kylie |دوایین٥=Treene |یەکەم٥=Alayna |ڕێکەوت=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.cnn.com/2025/06/14/politics/israel-iran-attack-planning-trump|سەردێڕ=‘We fight or we die’: How days of frantic diplomacy and dire warnings culminated with Israel’s attack on Iran {{!}} CNN Politics |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=CNN |زمان=en}}</ref> === بەرنامەی مووشەکی بالیستیکی ئێران === ھاوکات لەگەڵ بەرنامەی ئەتۆمی ئێران، بەرنامەی [[مووشەکی بالیستیکی]] ئێران بە ھەڕەشە بۆ سەر ئیسرائیل دادەنرێت.<ref name="NYTimes20250614">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Kershner|یەکەم=Isabel|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Even as Israel Blitzes Tehran, It Fears Iran’s Destructive Missiles|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2025/06/14/world/middleeast/israel-iran-missile-attack.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The New York Times|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> لە وتارێکی ''[[نیویۆرک تایمز]]دا'' ئاماژە بەوە کراوە کە ئیسرائیلییەکان پێیان وایە ئێران دەتوانێت مانگانە ٣٠٠ مووشەکی بالیستی دروست بکات و بەم شێوەیەش بێتە جێگای مەترسی بۆ سەر ئیسرائیل.<ref name="NYTimes20250614"/> == لێدانەکانی ئیسرائیل == [[پەڕگە:Explosions_in_different_areas_of_Tehran_following_Israeli_attack_Mizan_13_June_30.jpg|وێنۆک|کاریگەری ھێرشەکە بۆ سەر باڵەخانەکانی [[تاران]]]]لە کاتژمێرەکانی سەرەتای کاتژمێر ١٣ حوزەیرانی ٢٠٢٥، ھێزکانی ھێزی سەربازی ئێران ھێرشی کردە سەر دەیان بنکەی ئەتۆمی ئێران و بنکە سەربازییەکان و دامەزراوە و ژێرخانەکانی ئێران و فەرماندە باڵاکانی ئێران کە ھەندێکیان دووربوون لە چاوەڕوانی ئێران<ref name="JPost20250613a">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> تا کاتژمێر ٠٦:٣٠, [[ھێزی ئاسمانیی ئیسرائیل|ھێزی ئاسمانی ئیسرائیل]] پێنج شەپۆلی ھێرشی ئاسمانی دەستپێکردبوو،<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-has-so-far-carried-out-5-waves-of-strikes-in-iran-military-official-says/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بە بەکارھێنانی زیاتر لە ٢٠٠ فڕۆکەی ئیسرائیل بۆ فڕێدانی زیاتر لە ٣٣٠ تەقەمەنی بۆ سەر نزیکەی ١٠٠ ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-200-aircraft-involved-in-opening-strikes-on-iran-with-several-top-officials-killed/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھاوکات [[مۆساد]] سیستمی بەرگریی ئاسمانی و ژێرخانی مووشەکی ئێرانی تێکدا.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-mossad-carried-out-covert-sabotage-operations-against-iranian-air-defenses-long-range-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی گوتی [[مۆساد]] چەکی وردی بە قاچاخ بردووە و بنکەیەکی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نھێنی لە نزیک تاران دامەزراندووە،<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/mossad-set-up-a-drone-base-in-iran-uavs-were-activated-overnight-to-strike-surface-to-surface-missile-launchers-aimed-at-israel/ |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> کە بۆ لەکارخستنی بەرگریی ئاسمانی بەکارھێنراوە، ئەمەش [[سەروەریی ئاسمانی]] بۆ فڕۆکە ئیسرائیلییەکان مسۆگەر کردووە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613b"/> نزیکەی کاتژمێر ٠٣:٠٠ بە کاتی ناوخۆ، وەزیری بەرگریی ئیسرائیل، باری نائاسایی لەسەر ئاستی وڵات ڕاگەیاند و ھۆشداریدا لە تۆڵەسەندنەوەی ئێران بە مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.<ref>{{Cite news|date=13 June 2025|title=Israel begins preemptive strike against Iran, defense minister says; sirens wail across Israel|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-begins-preemptive-strike-against-iran-defense-minister-says-sirens-wail-across-israel/|work=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئاگادارکەرەوەی ھۆشداری لە سەرانسەری ئیسرائیل چالاک کرا، ھەرچەندە ئێران تا ئێوارەی دواتر ھیچ مووشەکێکی بالیستیکی ھەڵنەدا.<ref name="JPost20250613a2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/article-857575 |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> وەزیری بەرگریی زیاتر ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران بە «لێدانی پێشوەختە» وەسف کرد.<ref name="Cornwell2">{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Holland|first3=Steve|last4=Cornwell|first4=Alexander|date=13 June 2025|title=Iran strikes back at Israel with missiles over Jerusalem, Tel Aviv|url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|access-date=14 June 2025|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> بەگوێرەی ئاماری ئیسرائیل، ئەو چالاکییە بەھۆی زانیارییە ھەواڵگرییەکانەوە بووە کە ئاماژەیان بەوە کردووە، ئێران ئەوەندە یۆرانیۆمی پیتێنراوی کۆکردووەتەوە کە بتوانێت لە ماوەی چەند ڕۆژێکدا چەکی ئەتۆمی بەرھەمبھێنێت.<ref name="JPost20250613a2"/> بۆردوومانەکان زۆربەی بنکە سەربازییەکان و گەڕەکەکانی نیشتەجێبوونی فەرماندە باڵاکان لە تاران گرتەوە. شایەتحاڵەکان باسیان لە بڵێسەی زەبەلاح و تەقینەوە دووبارەبووەکان کردووە.<ref name="NYTimesLive20250612">{{Cite news|last=Fassihi|first=Farnaz|last2=Nauman|first2=Qasim|last3=Boxerman|first3=Aaron|last4=Kingsley|first4=Patrick|last5=Bergman|first5=Ronen|date=13 June 2025|title=Israel Strikes Iran's Nuclear Program, Killing Top Military Officials: Live Updates|url=https://www.nytimes.com/live/2025/06/12/world/israel-iran-us-nuclear|access-date=13 June 2025|work=The New York Times|language=en-US|issn=0362-4331}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref name="IranIntlLive20250612">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس کە پەیوەندی بە سوپای پاسدارانەوە ھەیە، بڵاوی کردەوە، لە کاتی ھێرشەکەدا ھەندێک کۆمەڵگەی نیشتەجێبوون بەرکەوتوون.<ref>{{Cite magazine}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: بیرخستنەوەی واڵا]]</ref> ھەروەھا ڕاگەیەندرا کە لە شاری نەتەنز لە [[پارێزگای ئەسفەھان|پارێزگای ئیسفەھان]] کە یەکێک لە گرینگترین دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لێیە، بەھەمان شێوە بۆردوومانکراوە. تەلەڤیزیۆنی دەوڵەتی ئێران «تەقینەوەیەکی بەرز»ی لە نزیک ئەو شوێنە پشتڕاستکردەوە کە دوو وێستگەی پیتاندنی تێدایە: وێستگەی گەورەی پیتاندنی سووتەمەنی ژێر زەوی (FEP) و وێستگەی پیتاندنی سووتەمەنی تاقیکاری (PFEP) لە سەرووی زەویەوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/explosions-heard-in-natanz-home-to-key-nuclear-site-says-iranian-state-television/ |ڕێکەوتی سەردان=12 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا شوێنە ئەتۆمییەکانی [[خۆنداب]] و [[خوڕەماوە]] کرانە ئامانج.<ref name="IranIntlLive202506122">{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/liveblog/202506127881 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref name="kh2">{{Cite web |ڕێکەوت=13 June 2025 |trans-title=Latest news on Israel's attack on Iran; widespread alert declared in the region |ناونیشان=https://www.sharghdaily.com/بخش-سیاست-6/1020829-آخرین-اخبار-حملھ-اسرائیل-ایران |ڕێکەوتی سەردان=13 June 2025 |وێبگە=Shargh |زمان=fa}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی وەرگێڕدراو]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری فارسییان ھەیە (fa)]]</ref> === (١٤ی حوزەیران-١٧ی حوزەیران) === بەرەبەیانی ١٤ی حوزەیران، میدیاکانی ئێران ھەواڵی دەنگی تەقینەوە بەھێزەکانی [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی مێھرئاباد]] و دروستبوونی ئاگرێکی گەورە بڵاوکردەوە. بەپێی ڕاپۆرتی ئاژانسی ھەواڵی فارس، دوو موشەک بەر ناوچە نزیکەکان کەوتووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/blast-reported-at-tehrans-mehrabad-airport/ |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[تایمز اسرائیل]] |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> ھەروەھا سیستمی بەرگریی ئاسمانی ئێران بەرپەرچی ھێرشە مووشەکیەکانی ئیسرائیلی داوەتەوە لە ئاسمانی [[ئەسفەھان|ئەسفەھاندا]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506148587 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[ایران اینترنشنال]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ھێزە سەربازییەکانی ئێران چەند فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیلیان لە ئەرکەکانی سیخوڕی لە باکووری ڕۆژاوای ئێران خستووەتە خوارەوە<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/14/iran-launches-fresh-wave-of-attacks-on-israel-state-tv |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە دامەزراوەیەکی ژێرزەمینی لە ڕۆژاوای ئێران کە بۆ ھەڵگرتنی دەیان مووشەکی بالیستیک و کروز بەکاردەھێنرا، بۆردومان کراوە.<ref>{{Cite web |last=Fabian |first=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-spokesperson-israel-bombed-underground-iranian-facility-storing-dozens-of-missiles/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئێران ھەواڵی کوژرانی ھەریەکە لە ژەنەڕاڵ غوڵامڕەزا مێھرابی جێگری سەرۆکی ئیتلاعات بۆ ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان و ژەنەڕاڵ [[مەھدی ڕەبانی]] جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکان پشتڕاستکردەوە.<ref name="TimesOfIsraelLive20250614">{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/iran-confirms-two-more-senior-generals-killed-in-israeli-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US |agency=Agence France-Presse}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> تا ئێستا ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە کە سێ فڕۆکەی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥ی]] ئیسرائیلی خستووەتە خوارەوە و دوو فڕۆکەوانیشی گرتووە.<ref name="F35Jets">{{Cite news|date=14 June 2025|title=Third F-35 fighter jet downed in Iranian territory, two Israeli pilots now in custody|url=https://www.tehrantimes.com/news/514337/Third-F-35-fighter-jet-downed-in-Iranian-territory-two-Israeli|access-date=14 June 2025|work=[[تهران تایمز]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> وەزارەتی نەوتی ئێران ڕای گەیاند کە ھێرش کراوەتە سەر دوو کێڵگەی نەوتی لە پارێزگای [[بووشێھر]] کە بریتین لە پلاتفۆرمی کێڵگەی غازی قۆناغی ١٤ی پارسی باشوور و پاڵاوگەی غازی فەجر جەم.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3Ae1780d58-29d1-4481-851c-0ab924b4e3bc#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506144861 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ھێرشەکان ئاگری بەرفراوانیان لێکەوتەوە کە بەرھەمھێنانی لانیکەم ١٢ ملیۆن مەتر سێجا غازی داخست.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147968 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> تا ئەو کاتە، بەپێی [[بزووتنەوەی نێونەتەوەییی خاچی سوور و مانگیلەی سوور|ئاماری مانگی سوور]]، ھێرشەکانی ئیسرائیل کاریگەرییان لەسەر ١٨ پارێزگای ئێران ھەبووە لە کۆی ٣١ پارێزگا و ھەزار و ٤١٤ لە کارمەندانی ڕێکخراوەکەش لە ئۆپەراسیۆنە فریاگوزارییەکاندا بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506147133 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> کاتژمێر ١١:١١ی پاشنیوەڕۆ. بە کاتی ناوخۆ، سوپای ئیسرائیل ڕای گەیاند کە شەپۆلێکی نوێی ھێرش بۆ سەر «ئامانجە سەربازییەکان» لە تاران دەستیپێکردووە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/live/c93ydeqyq71t?post=asset%3A342b766b-06b7-4f92-8b3b-bc3644ec8ba4#post |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=BBC News |زمان=en-GB}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی بریتانیایییان ھەیە (en-gb)]]</ref> ھێرش کرایە سەر کۆگاکانی نەوت و بەنزین لەو شارە و بەھۆیەوە کارەبا لە گەڕەکی شەھران پچڕان.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506145667 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> دواتر لەو شەودا [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە ھێرشەکانی ئیسرائیل لە پایتەخت بارەگاکانی [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزارەتی بەرگریی و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=14 June 2025 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506143937 |ڕێکەوتی سەردان=14 June 2025 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ١٥ی حوزەیران، ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل ھۆشداریی بە ھاووڵاتیانی مەدەنی ئێران دا کە ناوچەکانی دەوروبەری کارگەی چەک و بنکە سەربازییەکانی شیراز چۆڵ بکەن. ئێران لە ڕێگەی عومان و قەتەرەوە داوای نێوەندگیری کردووە بۆ دانوستان لەگەڵ ئەمریکا بۆ ڕاگرتنی ھێرشەکان و زیندووکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان. ئێران ڕای گەیاند کە دوو کەسی دەستگیر کردووە بە تۆمەتی ئەندام بوون لە [[مۆساد]].<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/9yu24p?update=3776515 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئیسرائیل بنکە سەربازییەکانی ئێرانی کردە ئامانج و ھەروەھا ھێرشی کردە سەر وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە.<ref name="CNNLive202506152">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> لە ھێرشە موشەکییەکان[[محەممەد کازمی (ئەفسەری سەربازی)|محەممەد کازمی]] سەرۆکی ڕێکخراوی ھەواڵگری سوپای پاسداران و جێگرەکەی کوژران.<ref>{{Cite news|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/netanyahu-confirms-israel-killed-irgc-intelligence-chief-and-his-deputy/|title=Netanyahu says Israel killed IRGC intelligence chief and his deputy|work=The Times of Israel|date=15 June 2025|access-date=15 June 2025}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ھاوکات لەگەڵ ھێرشە ئاسمانییەکان پێنج ئۆتۆمبێلی بۆمبڕێژکراو لە تاران تەقینەوە و تەقینەوەکان لە نزیک شوێنە حکومییەکان و ئەوانەی پەیوەندییان بە بەرنامەی ئەتۆمیەوە بووە. ئاژانسی ھەواڵی دەوڵەتی ئێران، ئێرنا، بە پشتبەستن بە سەرچاوە ئاگادارەکان بانگەشەی ئەوەی کردووە کە ئۆپەراسیۆنەکە لەلایەن ئیسرائیلەوە ئەنجامدراوە، ھەرچەندە بەرپرسێکی ئیسرائیلی ڕەتیکردەوە ھیچ تێوەگلانێکی ھەبێت.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-reports-5-car-bomb-explosions-in-tehran-by-israel/3599545 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=www.aa.com.tr}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref><ref>{{Cite web |ناونیشان=https://iranwire.com/en/news/142178-car-bombs-detonate-near-tehran-government-buildings/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-16 |وێبگە=iranwire.com |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ناتانیاھۆ گوتی ئیسرائیل ھیچ بژاردەیەکی تری نییە جگە لە ھێرشکردنە سەر ئێران بۆ ڕێگریکردن لە ھۆلۆکۆستی ئەتۆمی. حکوومەتی ئێرانی بە سەرکوتکردنی گەلی ئێران تۆمەتبار کرد و ڕای گەیاند کە ئەوە کاری گەلی ئێرانە کە «راپەڕن»یان نا.<ref name="CNNLive202506153">{{Cite web |last=Ebrahim |first=Nadeen |ڕێکەوت=15 June 2025 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-strikes-news-06-15-25 |ڕێکەوتی سەردان=15 June 2025 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ڕۆژی ١٦ی حوزەیران ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل ھێرشیان کردە سەر ناوەندی فەرماندەیی [[ھێزی قودس|سوپای قودس]] لە تاران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-it-hit-quds-force-command-centers-in-tehran |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەرپرسێکی ئیسرائیلی ''بە ڕۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی'' ڕاگەیاندووە کە نیشانەکانی «ڕووخان» لە دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ژێرزەمینیی ناتانزدا ھەیە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-official-to-wsj-underground-natanz-nuclear-facility-might-have-imploded/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئێران ئینتەرناشناڵ بڵاوی کردەوە کە دەنگی تەقینەوەکان لە نزیک دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆ بیستراوە.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/loud-explosions-reported-near-irans-fordo-nuclear-facility/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> فەیلەقی پاراستنی ئەنسارولمەھدی بڵاوی کردەوە، لە ھێرشێکدا لە [[شارستانی ئیجروود]] لە [[پارێزگای زەنگان]]، یەکێک لە فەرماندەکانی یەکەکە بە ناوی ڕەزا نەجەفی و سەربازێک بە ناوی حەسەن ڕەسووڵی کوژراون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778543 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵیی سەر بە دەسەڵاتی دادوەری ئێران بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل فیکری تۆمەتبار بە ھاوکاری لەگەڵ ئیسرائیل ھەڵواسراوە. ئاژانسە ھەواڵییەکە بڵاوی کردەوە، ئیسماعیل پێش دەستگیرکردنی لەگەڵ دوو ئەفسەری مۆساد پەیوەندی ھەبووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778481 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی ئیرنا بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل نەخۆشخانەی فارابییان لە [[کرماشان]] کردە ئامانج و زیانێکی بەرچاویان بە نەخۆشخانەکە و بیناکانی دەوروبەری گەیاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3778971 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل لە میانی پەخشی ڕاستەوخۆی [[تۆڕی خەبەر (ئێران)|ھەواڵدا]] بینای [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران]] بۆردومان کرد.<ref>{{Cite news|date=16 June 2025|title=Live blog June 16|url=https://www.timesofisrael.com/liveblog-june-16-2025/|work=[[تایمز اسرائیل]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref> ئیسرائیل بانگەشە دەکات کە بارەگای ڕێکخراوەکە لەلایەن ھێزە چەکدارەکانی ئێرانەوە بەکارھێنراوە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی لەژێر پەردەی مەدەنیدا،<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779787 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بانگەشەیەک کە لەلایەن ئێرانەوە ڕەتکرایەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779763 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ھەروەھا ئیسرائیل فەرمانی چۆڵکردنی دانیشتووانی ھەندێک ناوچەی تارانیشی دەرکرد.<ref>https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/</ref> ئیسرائیل مووشەکھاوێژەکانی ئێرانی لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/idf-says-its-attacking-missile-launchers-in-western-iran/ |وێبگە=The Times of Israel}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ڕای گەیاند کە یەکێک لە فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانیان دوو فڕۆکەی جەنگی ئێف ١٤ی ئێرانی تێکشکاندووە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/defense-news/article-857964 |ڕێکەوتی سەردان=16 June 2025 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> نور نیووز بڵاوی کردەوە، ھێزەکانی ئێران فڕۆکەیەکی جەنگی [[ئێف-٣٥|ئێف ٣٥]]یان لە ئاسمانی [[تەورێز]] خستووەتە خوارەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=16 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/p8ugy8?update=3779880 |وێبگە=Al Jazeera English}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ترامپ لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تراوت سۆشیال ڕای گەیاند کە پێویستە تاران چۆڵ بکرێت.<ref>{{Cite news|date=17 June 2025|title=Everyone Should Immediately Evacuate Tehran, Says Trump Amid Fierce Fighting|url=https://www.ndtv.com/world-news/israel-iran-conflict-everyone-should-immediately-evacuate-tehran-says-donald-trump-amid-fierce-fighting-8686429|work=NDTV|agency=Reuters}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]]</ref><ref>{{Cite news|last=Cornwell|first=Alexander|last2=Hafezi|first2=Parisa|last3=Cornwell|first3=Alexander|date=2025-06-17|title=Trump urges Tehran evacuation as Iran-Israel conflict enters fifth day|url=https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/trump-urges-tehran-evacuation-iran-israel-conflict-enters-fifth-day-2025-06-17/|access-date=2025-06-17|work=Reuters|language=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref>ھێزەکانی بەرگریی ئیسرائیل تەنھا چەند ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی وەک فەرماندەی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]] ژەنەڕاڵ [[عەلی شادمانی|عەلی شەدمانی]] تیرۆر کرد.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857996 |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[The Jerusalem Post]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> شادمانی کە لە دوای تیرۆرکردنی [[غوڵامعەلی ڕەشید]] شوێنی گرتەوە، بە گوتەی ھێزەکانی پاراستنی ئیسرائیل، باڵاترین بەرپرسی سەربازی ئێران بوو، وەک «سەرۆکی ئەرکانی جەنگ» و فەرماندەیی سوپای پاسداران و ھێزە چەکدارەکانی ئێران.<ref name="CNNLive20250617">{{Cite web |last=Yeung |first=Jessie |last2=Harvey |first2=Lex |last3=Lau |first3=Chris |last4=Michaelis |first4=Tamar |last5=Khadder |first5=Kareem |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.cnn.com/world/live-news/israel-iran-attacks-06-17-25-intl-hnk |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=CNN |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |last=Emanuel |first=Fabian |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israel-says-it-took-out-new-head-of-irans-war-command-after-killing-predecessor/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref>ئیسرائیل ڕای گەیاند کە «چەند ھێرشی بەرفراوان»ی بۆ سەر ئامانجە سەربازییەکان لە ڕۆژاوای ئێران ئەنجامداوە، کە مووشەکھاوێژەکان و دامەزراوەکانی عەمبارکردنی [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەی بێ]] [[فڕۆکەی بێ فڕۆکەوان|فڕۆکەوانیان]] کردووەتە ئامانج.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://english.alarabiya.net/News/middle-east/2025/06/17/israel-conducted-extensive-strikes-on-military-targets-in-west-iran- |ڕێکەوتی سەردان= |وێبگە=[[Al Arabiya]] |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> [[ئاژانسی ھەواڵی مێھر]] ڕایگەیاند، مووشەکێکی ڕژێمی زایۆنی لە بازگەیەکی شاری [[کاشان]] کەوتووەتە خوارەوە و بەھۆیەوە سێ کەس کوژراون و چواری دیکەش بریندار بوون.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780681 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ڕاپۆرتی ئیرنا، ھێزەکانی ئیسرائیل باڵەخانەیەکی نیشتەجێبوونیان لە تاران کردە ئامانج و سێ کەسیش لەلایەن کۆمەڵەی مانگی سووری ئێرانەوە لە داروپەردووەکان ڕزگار کران.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=June 17, 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3780747 |وێبگە=[[Al Jazeera]]}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> ئاژانسی ھەواڵی فارس بڵاوی کردەوە، بانکی سپا کە سەر بە حکوومەتە، کراوەتە ئامانجی ھێرشێکی ئەلیکترۆنی.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781152 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> بەگوێرەی ھەواڵەکانی ئێران ئینتەرناشناڵ و میدیاکانی دیکە، گرووپی ھاککردنی سپارۆھۆک بە فەرمی بەرپرسیارێتی ئەم ھێرشە ئەلیکترۆنییەیان بۆ سەر بانکەکە گرتە ئەستۆ. دەگوترێ بانکی سێپا پەیوەندی قووڵی لەگەڵ سپای پاسداران و سوپای ئێران ھەیە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506176243 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Iran International |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jns.org/hackers-hit-irans-bank-sepah-disrupt-services-nationwide/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=JNS |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref><ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-858033 |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزییان ھەیە (en)]]</ref> ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی ڕای گەیاند کە ئەگەری زۆرە کە دامەزراوە ژێرزەمینییەکانی ناتانز لە ھێرشەکانی ئیسرائیلدا زیانیان پێگەیشتبێت.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=2025-06-17 |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/un-nuclear-watchdog-says-irans-underground-natanz-site-hit-during-israel-strikes/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US |agency=AFP}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> فڕۆکە جەنگییەکانی ئیسرائیل لە ڕۆژاوای ئەو وڵاتە مووشەکھەڵگرەکانی ئێرانیان کردە ئامانج.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/israeli-jets-complete-wave-of-airstrikes-on-iranian-missile-launchers-says-idf/ |ڕێکەوتی سەردان=2025-06-17 |وێبگە=Times of Israel |زمان=en-US}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]] [[پۆل:ئەو پەڕانەی ژێدەری ئینگلیزیی ئەمریکایییان ھەیە (en-us)]]</ref> سوپای ئێران بانگەشەی ئەوەی کردووە ١٨ «فڕۆکەی دوژمنکارانە»یان خستووەتە خوارەوە، لەنێویاندا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی سیخوڕی. ئیسرائیل ئەم قسانەی ڕەتکردەوە.<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=17 June 2025 |ناونیشان=https://aje.io/gn5i1t?update=3781886 |وێبگە=Al Jazeera}} [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ڕێکەوتەکان]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: سەردێڕی ون]] [[پۆل:ھەڵەکانی شێوازی سەرچاوەی ١: ناونیشانی ڕووت]]</ref> == زیانی گیانی == دەگوترێ فەرماندە باڵاکانی ئێران کوژراون. ئاژانسی نێودەوڵەتیی فڕۆکەوانی ڕای گەیاندووە، ئەگەری زۆرە جەنەڕاڵ [[محەممەد باقری|محەممەد باغری]]، سەرۆکی ئەرکانی ھێزە چەکدارەکانی ئێران لەو ھێرشانەدا کوژرابێت.<ref name="JPost20250613b">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards Commander Hossein Salami killed {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Jerusalem Post |زمان=en}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://www.jpost.com/middle-east/iran-news/article-857580 "Military chief Mohammed Bagheri possibly killed in Israel strike on Iran"]. ''The Jerusalem Post''. 13 June 2025<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">13 June</span> 2025</span>.</cite></ref> ئەو ئیدیعایە لەلایەن میدیای دەوڵەتی ئێرانی ئیرنا، ڕەتکرایەوە،<ref name="AlJazeeraLive20250613">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771136 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref> بەڵام لەلایەن ئاژانسی ھەواڵی فارس نیمچە فەرمییەوە پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fabian |یەکەم=Emanuel |ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/report-irans-military-chief-bagheri-killed-in-israeli-strike/|سەردێڕ=Report: Iran’s military chief Bagheri killed in Israeli strike |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> لەلایەکی دیکەوە میدیای دەوڵەتی ئێران ھەواڵی مردنی [[حوسێن سەلامی|حسێن سەلامی]] بڵاوکردەوە کە دواتر لەلایەن سوپای پاسداران<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771264 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> و فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران غوڵام عەلی ڕەشید پشتڕاستکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506132436|سەردێڕ=Iran's Revolutionary Guards chief killed in Israeli attack - state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=Iran International |زمان=en}}</ref><ref name="Osterman">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Osterman|یەکەم=Cynthia|دوایین٢=Coates|یەکەم٢=Stephen|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/liveblog_entry/irans-revolutionary-guard-commander-hossein-salami-killed-in-israeli-strike-says-iranian-state-media/|سەردێڕ=Iran’s Revolutionary Guard commander Hossein Salami killed in Israeli strike, says Iranian state media |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=The Times of Israel |زمان=en-US}}</ref> [[عەلی شەمخانی]] ڕاوێژکاری ئایەتوڵڵا [[عەلی خامنەیی|خامنەیی]] ڕێبەری کۆماری ئیسلامی ئێران بە سەختی بریندار بووە و دواتر بەھۆی برینەکانیەوە گیانی لەدەستداوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Khamenei's top advisor Shamkhani killed in Israeli raid, sources say|ناونیشان=https://www.iranintl.com/en/202506136136|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=Iran International}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771180 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھەروەھا زانایانی ئەتۆمی فێریدون عەباسی و محەممەد مێھدی تارانچی بە گوێرەی میدیای دەوڵەتی ئێران کوژراون.<ref name="TimesOfIsraelLive20250613"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771100 |وێبگە=Al Jazeera English}}</ref>ھاووڵاتی مەدەنی لەنێویاندا ژن و منداڵ، لەلایەن میدیا ناوخۆییەکانەوە لە نێو قوربانییەکاندا بڵاوکراونەتەوە.<ref name="WashingtonPost20250612">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Chen|یەکەم=Janice Kai|دوایین٢=Rom|یەکەم٢=Alon|دوایین٣=Vinall|یەکەم٣=Frances|دوایین٤=DeYoung|یەکەم٤=Karen|دوایین٥=Balousha|یەکەم٥=Hazem|دوایین٦=Bisset|یەکەم٦=Victoria|دوایین٧=Ledur|یەکەم٧=Júlia|دوایین٨=Shapiro|یەکەم٨=Leslie|دوایین٩=Ovalle|یەکەم٩=David|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Live updates: Israel strikes Iran; head of Revolutionary Guard killed in Tehran|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/2025/06/12/israel-attacks-iran-tehran-explosions/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ئیش=The Washington Post|زمان=en-US|issn=0190-8286}}</ref><ref name="Barrons20250613"/> دواتر [[ئاژانسی ھەواڵی تەسنیم]] بڵاوی کردەوە کە زیاتر لە ٥٠ کەس لە قەزای تەجریش لە باکووری تاران برینداربوون کە ٣٥ کەسیان ژن و منداڵ بوون و گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانەی چەمران.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ناونیشان=https://aje.io/auoxkc?update=3771379 |وێبگە=Al Jazeera}}</ref> == کاریگەرییەکان == دوای ھێرشەکانی [[ئیسرائیل]] بۆ سەر [[ئێران]]، نرخی [[نەوت]] بەڕێژەی زیاتر لە ١٠٪ بازدانی بەخۆیەوە بینی، ئەمەش لەکاتێکدایە ترسی زیادبوونی گرژییەکانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] و کاریگەرییەکانیان لەسەر دابینکردنی نەوت ھەیە. ھەر بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت بە ڕێژەی ٦٫١٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]] و ٦٠ سەنت، ھاوکات نەوتی خاوی ڕۆژاوای [[تێکساس]]ی [[ئەمریکا]] بە ڕێژەی ١٣٫٤٩٪ بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٧ دۆلار و ٢٢ سەنت، ھەردووکیان گەیشتنە بەرزترین ئاستی خۆیان لە ماوەی زیاتر لە دوو مانگدا. کۆمپانیای جەی پی مۆرگان ئاماژەی بەوەدا کە ئەگەر گەرووی ھورمز دابخرێت ئەگەری ھەیە نرخی نەوت بۆ نێوان ١٢٠ بۆ ١٣٠ دۆلار بەرزبێتەوە، ھەرچەندە ئەم سیناریۆیەی بە ئەگەرێکی کەم زانی.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/oil-and-gas/2025/06/13/اسعار-النفط-ترتفع-6-بعد-الضربات-الاسرائیلیة-لایران</ref> == فێڵی ڕاگەیاندن == ڕۆژنامەی ئورشەلیم پۆست ئاشکرای کردووە، ئیسرائیل پێش ھێرشە سەربازییەکەی بۆ سەر ئێران، فێڵێکی میدیایی وردی ئەنجامداوە، بە ئامانجی بەرزکردنەوەی توخمە کتوپڕەکە و دواخستنی وەڵامدانەوەی ئێران. بەگوێرەی ئەم ڕاپۆرتە، ئیسرائیل لە ڕێگەی دزەپێکردنی میدیاکانەوە سەبارەت بە پشووەکەی [[بێنیامین نێتانیاھو]]، و گۆمانی ناکۆکی لەگەڵ سەرۆکوەزیرانی ئەمریکا [[دۆناڵد ترەمپ]]، و ئامادەکارییەکان بۆ ئاھەنگی ھاوسەرگیری کوڕەکەی، کەشێکی «ئارامی دەستکرد»ی بەرەوپێش بردووە. ھەروەھا کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانیی لەژێر پەردەی تاوتوێکردنی پرسی زیندانییانی [[کەرتی غەززە|غەززە]]ی ڕاگەیاند. ھەروەھا ئیسرائیل بانگەشەی ئەوەی کرد کە شاندێک بۆ [[واشنتۆن]] دەنێرێت پێش خولێکی نوێی دانوستانە ئەتۆمییەکان، بە ئامانجی فریودانی تاران کە ھیچ نیازێکی نییە بۆ پەرەسەندنی سەربازی. لە واقیعدا حکوومەتی ئیسرائیل خەریکی کۆتایی ھێنان بە ئۆپەراسیۆنێکی سەربازی بوو لە قووڵایی ناوخۆیی ئێراندا و کابینەکەش لە کۆبوونەوەیەکی نھێنیدا بە کۆی دەنگ پەسەندی کرد. ڕووماڵی چەواشەکارانەی میدیاکان وای کرد ئیسرائیل لە بەرەبەیاندا لێدانەکە ئەنجام بدات و لە ئەنجامدا سەرکردە باڵاکانی ئامێری ئەمنی و سەربازیی ئێران لەوانە کەسایەتییە دیارەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکە گیانیان لەدەستدا.<ref>https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2025/06/13/خدعة-اعلامیة-محکمة</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{پۆلی کۆمنز|June 2025 Israeli strikes in Iran}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ|ڕۆژھەڵاتی ناوین|دەیەی ٢٠٢٠}} [[پۆل:سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی]] [[پۆل:ململانێی بریکاریی ئێران و ئیسرائیل]] [[پۆل:ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان بە بەشداریی ئێران]] [[پۆل:شەڕەکانی ئێران]] [[پۆل:عەلی خامنەیی]] 006jzrfiwcy77h8e5hok3bba9d2mcva 0 286472 1454434 1454117 2025-06-18T17:04:11Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی دەروازەکانی [[دەروازە:ژیاننامە|ژیاننامە]] و [[دەروازە:ئێران|ئێران]] 1454434 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''مەھدی ڕەبانی''' (لە ١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ کۆچی دوایی کردووە) [[سەرتیپ (پلەی سەربازی)|سەرتیپێکی]] [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سوپای پاسدارانی شۆرشی ئیسلامی]] بووە کە لە ساڵی ٢٠١٦ تا [[ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران (حوزەیرانی ٢٠٢٥)|کۆچی دوایی]] وەک جێگری سەرۆکی ئۆپەراسیۆنەکانی [[بارەگای گشتیی ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان]] بووە.<ref>http://www.mehrnews.com/news/3556965/%D8%B5%D9%87%DB%8C%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%87%D8%A7-%D8%AF%D8%B1%D9%82%D9%88%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%A7-%D9%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D9%84%D8%A7%D8%AD-%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%85</ref><ref>https://www.farsnews.ir/news/13950630000289/%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%B9%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%AF-%DA%A9%D9%84-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD-%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%A8-%D8%B4%D8%AF-</ref> سەرەتای ژیانی سەربازی لە [[سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سوپای پاسداران]] لە کاتی [[شەڕی ئێران و عێراق]] دەستپێکردووە. ڕەبانی لە ناوەڕاستی ساڵانی نەوەدەکانەوە تا ١٩٩٨ فەرماندەی بنکەی نەجەف ئەشرەف بووە، لە ساڵی ١٩٩٨ تا ٢٠٠٤ وەک فەرماندەی بنکەی سامن ئەلئومە و لەکاتێکدا پۆستەکەی وەک فەرماندەی فیرقەی ٥ی نەسر پاراستووە، ھەروەھا فەرماندەی باڵای سوپای پاسداران بووە لە پارێزگای خوراسان. <ref>https://www.irna.ir/news/5629954/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D9%86%D8%AC%D9%81-%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81-%D8%AA%D9%86%D9%87%D8%A7-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85-%D9%88%D9%84%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D9%85%DB%8C%D8%AA%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B3%D9%84%D8%AD</ref><ref>https://www.irna.ir/news/7813640/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%86%DB%8C%D8%B1%D9%88%DB%8C-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B1%D8%AD%D9%84%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%AA%D9%87%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%AE%D8%A8%D8%B1</ref> لە نێوان ساڵانی ٢٠٠٥ بۆ ٢٠١٢ وەک جێگری بارەگای ساروڵڵا کاری کردووە، جێگری ئۆپەراسیۆنەکانی سوپای پاسداران بووە لە ساڵی ٢٠١١ تا ٢٠١٦ و لە ئەیلوولی ٢٠١٦ تا حوزەیرانی ٢٠١٧ جێگری سەرۆکی ئەرکانی ئەرکانی گشتیی ھێزە چەکدارەکان بووە بۆ ئۆپەراسیۆنەکان.<ref>https://www.irna.ir/news/30760190/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%D8%B9%D9%85%D9%84%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%B3%D9%BE%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%A8-%D8%B4%D8%AF</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Mehdi Rabbani}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|ئێران}} [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٥]] [[پۆل:مردووان بە ھێرشی ئاسمانی ئیسرائیل]] [[پۆل:لەدایکبووانی سەدەی ٢٠ەم]] 6qjil56h5qoau9nczfecf3hrxidvlq7 0 286475 1454531 1454048 2025-06-19T07:58:24Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454531 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Burning of Assyrians.jpg|وێنۆک|305x305پیکسڵ|سووتاندنی [[ئاشوورییەکان]] لەلایەن کوردەکانەوە]] '''توندوتیژیی سیاسیی کورد''' ئاماژە بە کرداری توندوتیژیی سیاسی دەکات کە لەلایەن [[کورد|کوردەکانەوە]] ئەنجام دەدرێت بە مەبەستی بەدەستھێنانی مافە باشترەکان، سەربەخۆیی، دانپێدانان، ئازادیی زیندانییەکان، ئۆتۆنۆمی، سەربەخۆیی، یان ھەر ئامانجێکی تر. لەکاتێکدا توندوتیژی سیاسیی کورد بە زۆری لە [[تورکیا]]، [[ئێران]]، [[عێراق]] و [[سووریا|سوریا]] ڕوویداوە، دواتر لە ئاستی نێودەوڵەتیدا بڵاوبۆتەوە. ئەو گرووپە کوردییانەی کە بەشداربوونە لە توندوتیژیی سیاسی، بریتین لە [[پارتی کرێکارانی کوردستان]] (پەکەکە)، [[حیزبوڵڵای کورد (تورکیا)|حیزبوڵڵای کورد]]، [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] (پەدەکە)، [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] (یەنەکە)، [[پارتی یەکێتیی دیموکرات (سووریا)|پارتی یەکێتیی دیموکرات]] (پەیەدە)، [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان]] (پژاک)، [[پارتی ئازادیی کوردستان (ئێران)|پارتی ئازادیی کوردستان]] (پاک)، [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران|حدکا]]، [[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران|کۆمەڵە]]، [[سازمانی خەباتی کوردستانی ئێران|سازمانی خەبات]]، [[بزووتنەوەی ئیسلامی لە کوردستان]]، [[کۆمەڵی دادگەریی کوردستان]]، [[ئەنسارولئیسلام]]، [[ئاڵا سپییەکان]] و [[بازەکانی ئازادیی کوردستان]]. زۆرێک لەم گرووپ و کۆمەڵانە لە زۆرێک لە وڵاتاندا بە گرووپە تیرۆریستییەکان ناودەبرێن. == ڕاپەڕینەکانی پێشوو == [[پەڕگە:Sheikh Ubeydullah.jpg|وێنۆک|281x281پیکسڵ|[[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] دەورووبەری ساڵانی ١٨٨٠]] یەکەم یاخیبوونی نەتەوەییی کوردیی مۆدێرن کە لەڕووی سیاسییەوە ھاندرابێ، لەلایەن [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری|شێخ عوبەیدوڵڵای نەھرییەوە]] بەڕێوەچووە، کە ڕازی نەبوو بە دابەشبوونی کوردەکان لەنێوان [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] و [[قاجاڕەکان|بنەماڵەی قاجاڕەکان]] کە وای لێکرد لە ساڵانی [[شۆڕشی شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری|١٨٧٩ تا ١٨٨١ یاخیبووان و ناڕازییەکان کۆبکاتەوە بۆ درووستکردنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی]] کە خۆی فەرمانڕەواییی دەکرد، بێ ھیچ دەستێوەردانێکی دەوڵەتی عوسمانی یان دەوڵەتی قاجەڕەکان.<ref name="Ozoglu">Ozoglu, Hakan. ''Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries''. Feb 2004. {{ISBN|978-0-7914-5993-5}}. pp. 74-75.</ref> لە ئایاری ١٩١٩، [[شێخ مەحموودی حەفید|شێخ مەحموودی بەرزنجی]] سەرکردایەتیی یاخیبوونێکی کرد دژ بە دەسەڵاتدارانی عێراق لە میسۆپۆتامیای نوێی بەریتانی و دواتر فەرمانڕەواییی بەریتانی بۆ سەر عێراق. مەحموود بەرزنجی زیندانی کرا و لە کۆتاییدا بۆ ماوەی یەک ساڵ لە ساڵی ١٩١٩ ڕەوانەی ھیندستان کرا. کاتێک کە گەڕایەوە، بە فەرمانڕەوا دەستنیشان کرا، بەڵام دیسان یاخی بوو و شانشینی سەربەخۆی کوردستانی ڕاگەیاند. شانشینی کوردستان لە ئەیلوولی ١٩٢٢ تا تەممووزی ١٩٢٤ بەردەوام بوو پێش ئەوەی لەلایەن بەریتانییەکانەوە بۆ عێراق دەستبەسەر بکرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Ham|یەکەم١=Anthony|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=u_DFlzttxl0C&q=Kingdom+Kurdistan|سەردێڕ=Middle East by Anthony Ham|ڕێکەوت=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٠|بڵاوکەرەوە=Lonely Planet Publications|ژپنک=٩٧٨١٧٤٢٢٠٣٥٩١|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Fatah |یەکەم=R. |ساڵ=٢٠٠٥|ناونیشان=http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10256 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140330112924/http://www.kurdmedia.com/article.aspx?id=10256 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئازاری ٢٠١٤|سەردێڕ=Mustafa Pasha Yamolki: his life and role in the Kurdish nationalist movement}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Simon|یەکەم=Reeva S.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=Ol69WHBjFzAC&q=man+who+styled+himself+as+King+Kurdistan&pg=PA104|سەردێڕ=The Creation of Iraq, 1914-1921, by Reeva S. Simon, Eleanor Harvey Tejirian|دوایین٢=Tejirian|یەکەم٢=Eleanor Harvey|بڵاوکەرەوە=Columbia University Press|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=٩٧٨٠٢٣١١٣٢٩٣٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤}}</ref> [[پەڕگە:Simko-kurds-missionaries.jpg|ڕاست|بێچوارچێوە]] لە ھاوینی ١٩١٨، [[سمکۆی شکاک]] دەسەڵاتی بەسەر ناوچەکانی کوردیدا دامەزراند لە ڕۆژئاوای دەریاچەی ورمێ.<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Elphinston |یەکەم=W. G. |ساڵ=١٩٤٦|سەردێڕ=The Kurdish Question |journal=[[International Affairs (journal)|International Affairs]] |بەرگ=٢٢|issue=1 |پەڕەکان=٩١–١٠٣ [p. ٩٧]|doi=10.2307/3017874 |jstor=3017874}}</ref> لە ساڵی ١٩١٩، سووپایەکی ٢٠ ھەزار کوردی کۆکردەوە و توانی ناوچەیەکی خۆبەڕێوەبەریی لە باکووری ڕۆژئاوای ئێران بەدەست بھێنێت، کە ناوەندەکەی شاری [[ورمێ]] بوو. ھێزەکانی بە چەند سەد سەرباز و بەکرێگیراوەوە بەھێزکرابوون، لەنێویاندا ناسیۆنالیستەکانی کورد لە ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی کە سووپای عوسمانییان بەجێھێشتبوو.<ref name="bruinessen">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Bruinessen|یەکەم=Martin|سەردێڕ=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|بڵاوکەرەوە=[[I.B. Tauris]]|ساڵ=٢٠٠٦|ژپنک=٩٧٨١٨٦٠٦٤٩٦٤٦|editor1-last=Atabaki|editor1-first=Touraj|editor1-link=Touraj Atabaki|زنجیرە=Library of modern Middle East studies, 43|شوێن=London; New York|پەڕەکان=١٨–٢١|chapter=Chapter 5: A Kurdish warlord on the Turkish-Persian frontier in the early Twentieth century: Isma'il Aqa Simko|oclc=٥٦٤٥٥٥٧٩|بەستەری نووسەر=Martin van Bruinessen|chapter-url=https://www.academia.edu/3555229}}</ref> یاخیبووانی کورد بە ڕێبەرایەتیی سمکۆ شکاک ھەزاران مەدەنیی [[ئاشوورییەکان|ئاشوورییان]] کووشت.<ref>Maria T. O'Shea, "Trapped Between the Map and Reality: Geography and Perceptions of Kurdistan", Routledge, 2004. p. 100: "Simultaneously, a 1000 Christians were killed in [[Salmas]], in a massacre instigated by Simko."</ref> لە ماوەیەکی کورتدا چەندین شاریان داگیرکرد. دوای شکستی دووبارەبوونەوەی [[ڕەزا شا]] بۆ بەرەنگاربوونەوەی فراوانبوونی کوردەکان، حکوومەتی [[تاران]] ھەوڵی گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی دا لەگەڵ سمکۆ لەسەر [[ئۆتۆنۆمی|سەربەخۆییی سنوورداری]] کورد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|سەردێڕ=The Kurds|بڵاوکەرەوە=Minority Rights Group|ساڵ=١٩٩١|ژپنک=٠٩٤٦٦٩٠٩٢٨|شوێن=London|chapter=The Kurds in Iran|chapter-url=http://www.ebarzan.com/hirankurds.htm|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20070929093107/http://www.ebarzan.com/hirankurds.htm|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٠٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> سمکۆ بە خێرایی قەبارەی سوپا کوردەکەی زیاد کرد، کە بەھێزتر بوو. ئەو بەردەوام بوو لە فراوانکردنی ناوچەکانی ڕۆژئاوای ئێران لەژێر کۆنترۆڵی خۆی. لە ساڵی ١٩٢٢، شارەکانی [[بانە]] و سەردەشت لەژێر بەڕێوەبردنی ئەو بوون.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Koohi-Kamali|یەکەم=F.|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|بڵاوکەرەوە=Routledge|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٤|editor1-last=Kreyenbroek|editor1-first=P. G.|پەڕەکان=[https://archive.org/details/kurds٠٠pkre/page/١٧٥ ١٧٥–١٧٦]|chapter=Nationalism in Iranian Kurdistan|editor2-last=Sperl|editor2-first=S.|chapter-url=https://archive.org/details/kurds00pkre/page/175}}</ref> لە ساڵی ١٩٢٢، سووپای ئێران توانی سمکۆ و زۆرێک لە سەربازەکانی لە ئێران دەربکات و خاکەکە بگەڕێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Cronin |یەکەم=S. |ساڵ=٢٠٠٠|سەردێڕ=Riza Shah and the disintegration of Bakhtiyari power in Iran, 1921–1934 |journal=[[Iranian Studies (journal)|Iranian Studies]] |بەرگ=٣٣|issue=3–4 |پەڕەکان=٣٤٩–٣٧٦ [p. ٣٥٣]|doi=10.1080/00210860008701986 |s2cid=154157577}}</ref> [[پەڕگە:Copy of L. de Mango's painting, picturing the outrage of the Wadi Wawela valley.jpg|وێنۆک|لەناوبردنی ژن و منداڵان لە [[کۆمەڵکوژیی سەیفۆ|کۆمەڵکوژیی سەیفۆدا]]]] لە ئازاری ١٩٢١، [[قۆچگری|ھۆزی قۆچگری]] لە ڕۆژھەڵاتی ئێستای [[پارێزگای سێواس]] دەستیان بە یاخیبوون کرد دژ بە [[مستەفا کەمال ئاتاتورک]]. یاخیبوونەکە لە سەرەتادا [[عەلەوی]] بوو، بەڵام سەرکەوتوو بوو لە یەکخستنی ھۆزە کوردە [[سوننە|سوننییەکانی]] نزیک.<ref name="Ergin">{{cite conference|conference=Sempozyumu’nda Sunulan Bildiriler , 20-22 Eylül 2013|last=Güneş|first=Ergin|title=Koçgiri İsyanı Ekseninde Dersim Direnişi|pages=244|year=2014|editor-last=Boztuğ|editor-first=Onursal|publisher=[[Tunceli University]]|language=tr}}</ref><ref>{{sfn|Olson|1989|p=35}}</ref> سەرکردە یاخیبووەکان نزیک بوون لە [[کۆمەڵگای سەرھەڵدانی کوردستان]] (SAK).<ref>{{sfn|Olson|1989|p=28}}</ref><ref>{{sfn|Olson|Rumbold|1989}}</ref> یاخیبوونەکە لە حوزەیرانی ١٩٢١ دا شکستی ھێنا.<ref>Hülya Küçük, ''The Role of the Bektashis in Turkey's National Struggle'', BRILL, 2002, {{ISBN|9004124438}}, page 217.</ref> بەھۆی نائوومێدییەوە بەھۆی ھەڵوەشاندنەوەی خەلافەت و زیادبوونی ناسیۆنالیزمی تورکی، یەکەم یاخیبوونی کورد لە [[تورکیا|کۆماری تورکیای]] ھاوچەرخ [[ڕاپەڕینی ئلکێ]] بوو.<ref>'''{{sfn|Olson|1989|p=31}}'''</ref>'''<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Zürcher|یەکەم=Erik J.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=RInzgxRX5uEC&pg=PA171|سەردێڕ=Turkey: A Modern History|ڕێکەوت=٤ی ئەیلوولی ٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=I.B.Tauris|ژپنک=٩٧٨١٨٦٠٦٤٩٥٨٥|پەڕەکان=١٧٠, ١٧١|زمان=en}}</ref>''' یاخیبوونەکە لەلایەن [[خالید بەگ جبران]] لە ھۆزی جبرانەوە بەڕێوەچوو.<ref name=":03">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Üngör |یەکەم=Umut |ناونیشان=https://pure.uva.nl/ws/files/867135/65687_13.pdf |ڕێکەوتی سەردان=٩ی نیسانی ٢٠٢٠|وێبگە=University of Amsterdam |پەڕە=٢٣١|سەردێڕ=Young Turk social engineering : mass violence and the nation state in eastern Turkey, 1913- 1950}}</ref> ئەوانی تر کە ڕۆڵێکی گەورەیان ھەبوو بریتی بوون لە [[ئیحسان نووری پاشا|ئیحسان نووری]] و یووسف زیا.<ref>{{sfn|Olson|1989|pp=48–49}}</ref> یاخیبوونەکە لە ئابی ١٩٢٤ دەستی پێکرد<ref name=":2">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Chaliand|یەکەم=Gérard|سەردێڕ=A People Without a Country: The Kurds and Kurdistan|ڕێکەوت=١٩٩٣|بڵاوکەرەوە=Zed Books|ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٦٤٩-١٩٤-٥|پەڕەکان=٥٢–٥٣|زمان=en}}</ref> و لە کانوونی یەکەمی ١٩٢٤ کۆتایی ھات.<ref>{{sfn|Olson|1989|p=92}}</ref> [[پەڕگە:Sheikh Said Efendi captured.jpg|وێنۆک|[[شێخ سەعید|شێخ سەعیدی پیران]] لەگەڵ فەرماندە و ھێزەکانی]] لە ساڵی ١٩٢٥ یاخیبوونێک بە ڕێبەرایەتیی [[شێخ سەعید]] لە دژی [[تورکیا|کۆماری تورکیی]] تازە بەرپابوو و دامەزرا بە پشتگیریی [[ئازادی (ڕێکخستن)|ئازادی]].<ref>{{sfn|Olson|1989|p=42}}</ref> یاخیبوونەکە لەلایەن [[زازا]] [[کورد|کوردەکانەوە]] زاڵتر بوو، بەڵام ھەروەھا پاڵپشتیی لە نێوان کوردە کرمانجییەکانیشی بەدەستھێنا.<ref name="Kaya2011">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Mehmed S. Kaya|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=0bGpbVFzubsC&pg=PA64|سەردێڕ=The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society|ڕێکەوت=١٥ی حوزەیرانی ٢٠١١|بڵاوکەرەوە=I.B.Tauris|ژپنک=٩٧٨-١-٨٤٥١١-٨٧٥-٤|پەڕەکان=٦٤–|وتەگێڕانەوە=was led specifically by the Zaza population and received almost full support in the entire Zaza region and some of the neighbouring Kurmanji-dominated regions}}</ref> لە ساڵی ١٩٢٧، کوردەکان بە ڕێبەرایەتیی [[ئیحسان نووری پاشا|ئیحسان نووری]] یاخی بوون و [[کۆماری ئارارات|کۆماری ئاراراتیان]] دامەزراند، بۆ ماوەی ٣ ساڵ بەرگرییان لێکرد تا ساڵی ١٩٣١ لە دەستی ھێزە تورکییەکان لەژێر سەرکردایەتیی مستەفا کەمال ئاتاتورک.<ref>Rohat Alkom, ''Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması'', Avesta, 1998, {{ISBN|975-7112-45-3}}, p. 80. {{In lang|tr}}</ref> لەساڵی ١٩٣٧، یاخیبوونێک بە ڕێبەرایەتی [[سەید ڕەزا]] لە [[مامەکی]] ڕوویدا. یاخیبوونەکە بووە ھۆی [[کۆمەڵکوژیی دێرسیم]].<ref name="Nazmi Sevgen 1999">Nazmi Sevgen, Zazalar ve Kızılbaşlar: Coğrafya-Tarih-Hukuk-Folklor-Teogoni, Kalan Yayınları, Ağustos 1999, {{ISBN|975-8424-00-9}}, s. 12.</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Sammali|یەکەم١=Jacqueline|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=PUSgS0Y-pRsC&q=seyid+riza+kurdistan&pg=PA119|سەردێڕ=Être Kurde, un délit?: portrait d'un peuple nié – Jacqueline Sammali – Google Livres|بڵاوکەرەوە=Harmattan|ساڵ=١٩٩٥|ژپنک=٩٧٨٢٧٣٨٤٣٧٧٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Cigerli|یەکەم١=Sabri|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=MxKFhFCzeLcC&q=seyid+riza+kurdistan&pg=PA125|سەردێڕ=Les Kurdes et leur histoire - Sabri Cigerli – Google Livres|بڵاوکەرەوە=Harmattan|ساڵ=١٩٩٩|ژپنک=٩٧٨٢٧٣٨٤٧٦٦٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١|ناونیشان=http://www.weeklyzaman.com/en/newsDetail_getNewsById.action?newsId=4970 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20141129011435/http://www.weeklyzaman.com/en/newsDetail_getNewsById.action?newsId=4970 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=Can Kurds rely on the Turkish state? |بڵاوکەرەوە=Weeklyzaman.com |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١|ناونیشان=http://www.weeklyzaman.com/en/newsDetail_getNewsById.action?newsId=4970 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20141129011435/http://www.weeklyzaman.com/en/newsDetail_getNewsById.action?newsId=4970 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=Can Kurds rely on the Turkish state? |بڵاوکەرەوە=Weeklyzaman.com |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> [[ڕەجەب تەییب ئەردۆغان]] داوای لێبوردنی کرد بۆ کۆمەڵکوژییەکە لە تشرینی دووەمی ٢٠١١.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١١|سەردێڕ=Turkey PM Erdogan apologises for 1930s Kurdish killings|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/world-europe-15857429|ڕێکەوتی سەردان=٧ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=BBC News|زمان=en-GB}}</ref> [[پەڕگە:Map republic of mahabad and south azerbaijan 1945 flat.svg|ڕاست|وێنۆک|248x248پیکسڵ|نەخشەی [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] و ڕۆیشتنی بارزانی بۆ [[یەکێتیی سۆڤیەت]]]] جیابوونەوەی کورد و ئازەربایجانییەکان لە ماوەیەکی کەم دوای [[جەنگی جیھانیی دووەم|شەڕی جیھانیی دووەم]] زیادی کرد کاتێک [[یەکێتیی سۆڤیەت]] ڕەتی کردەوە دەستبەرداری خاکی داگیرکراوی باکووری ڕۆژئاوای ئێران ببێت.<ref name="kreyenbroek17192">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kreyenbroek|یەکەم١=Philip G.|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|دوایین٢=Sperl|یەکەم٢=Stefan|بڵاوکەرەوە=[[Routledge]]|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٦|شوێن=London; New York|پەڕە=١٧|oclc=٢٤٢٤٧٦٥٢}}</ref> [[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران]] یاخیبوونێکی جیابوونەوەییی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران|حدکا]] و گرووپە کۆمۆنیستەکان<ref name="kreyenbroek17193">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kreyenbroek|یەکەم١=Philip G.|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|دوایین٢=Sperl|یەکەم٢=Stefan|بڵاوکەرەوە=[[Routledge]]|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٦|شوێن=London; New York|پەڕە=١٧|oclc=٢٤٢٤٧٦٥٢}}</ref> بۆ دامەزراندنی [[دەوڵەتی بووکەڵە|دەوڵەتێکی بووکەڵەییی]] [[یەکێتیی سۆڤیەت|سۆڤیەت]]<ref name="kreyenbroek17194">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kreyenbroek|یەکەم١=Philip G.|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|دوایین٢=Sperl|یەکەم٢=Stefan|بڵاوکەرەوە=[[Routledge]]|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٦|شوێن=London; New York|پەڕە=١٧|oclc=٢٤٢٤٧٦٥٢}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Chelkowski|یەکەم=Peter J.|ناونیشان=https://archive.org/details/ideologypowerinm0000unse/page/399|سەردێڕ=Ideology and Power in the Middle East: Studies in Honor of George Lenczowski|دوایین٢=Pranger|یەکەم٢=Robert J.|بڵاوکەرەوە=Duke University Press|ساڵ=١٩٨٨|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٢٢٣-٠٧٨١-٥|شوێن=Durham|پەڕە=[https://archive.org/details/ideologypowerinm٠٠٠٠unse/page/٣٩٩ ٣٩٩]|oclc=١٦٩٢٣٢١٢}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Abrahamian|یەکەم=Ervand|سەردێڕ=Iran Between Two Revolutions|بڵاوکەرەوە=[[Princeton University Press]]|ساڵ=١٩٨٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٦٩١-٠٥٣٤٢-٤|شوێن=Princeton, N.J.|پەڕەکان=٢١٧–٢١٨|oclc=٧٩٧٥٩٣٨|بەستەری نووسەر=Ervand Abrahamian}}</ref> و ڕاگەیاندنی [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]]. ئەمە لەگەڵ [[حکوومەتی خۆبەڕێوەبەریی ئازەربایجان|حکوومەتی خۆبەڕێوەبەریی گەلی ئازەربایجان]] ڕوویدا، دەوڵەتێکی دیکەی بووکەڵەییی سۆڤیەت.<ref name="kreyenbroek17195">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kreyenbroek|یەکەم١=Philip G.|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|دوایین٢=Sperl|یەکەم٢=Stefan|بڵاوکەرەوە=[[Routledge]]|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٦|شوێن=London; New York|پەڕە=١٧|oclc=٢٤٢٤٧٦٥٢}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Chubin|یەکەم١=Shahram|ناونیشان=https://archive.org/details/foreignrelations0000chub/page/39|سەردێڕ=The Foreign Relations of Iran: A Developing State in a Zone of Great-Power Conflict|دوایین٢=Zabih|یەکەم٢=Sepehr|بڵاوکەرەوە=[[University of California Press]]|ساڵ=١٩٧٤|ژپنک=٩٧٨-٠-٥٢٠-٠٢٦٨٣-٤|شوێن=Berkeley|پەڕەکان=[https://archive.org/details/foreignrelations٠٠٠٠chub/page/٣٩ ٣٩–٤١, ١٧٨]|oclc=١٢١٩٥٢٥|بەستەری نووسەر١=Shahram Chubin}}</ref> دەوڵەتەکە خۆی ناوچەیەکی زۆر بچووکی تێدابوو، لەنێویاندا [[مەھاباد]] و شارەکانی دەورووبەری، کە نەیانتوانیوە باشووری ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەخۆبگرن، و نەیانتوانی ھۆزەکانی دەرەوەی مەھاباد بۆ خۆیان ڕابکێشن بۆ ناسیۆنالیستی بە ھۆکاری ئەوەی لەلایەن [[قازی محەممەد|قازی محەممەدەوە]] بەڕێوەدەبردرێت.<ref name="kreyenbroek17196">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kreyenbroek|یەکەم١=Philip G.|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|دوایین٢=Sperl|یەکەم٢=Stefan|بڵاوکەرەوە=[[Routledge]]|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٦|شوێن=London; New York|پەڕە=١٧|oclc=٢٤٢٤٧٦٥٢}}</ref> کاتێک سۆڤیەت لە کانوونی یەکەمی ١٩٤٦ لە ئێران کشایەوە، ھێزەکانی حکوومەت توانیویانە بچنە ناو مەھاباد و دەستیان بەسەردا بگرن.<ref name="kreyenbroek17197">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kreyenbroek|یەکەم١=Philip G.|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Contemporary Overview|دوایین٢=Sperl|یەکەم٢=Stefan|بڵاوکەرەوە=[[Routledge]]|ساڵ=١٩٩٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٠٧٢٦٥-٦|شوێن=London; New York|پەڕە=١٧|oclc=٢٤٢٤٧٦٥٢}}</ref> دوای پشوویەک لەدوای شکستی مەحموود بەرزنجی، زنجیرەیەک یاخیبوون بە ڕێبەرایەتیی [[مەلا مستەفا|مەلا مستەفا بارزانی]] دژی عێراق ڕوویدا و لەکۆتاییدا بوو بە [[شۆڕشی ئەیلوول|جەنگێکی تەواو]].<ref name="kurdishwarrior">Michael G. Lortz. (Chapter 1, Introduction). ''The Kurdish Warrior Tradition and the Importance of the Peshmerga''. pp.39-42. {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-11142005-144616/unrestricted/003Manuscript.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20131029191132/http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-11142005-144616/unrestricted/003Manuscript.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤|سەردێڕ=Archived copy |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ساڵی ١٩٦١ تا ساڵی ١٩٧٠ بەردەوام بوو. عێراق ٨٠٪ی سووپاکەی بڵاوکردەوە لە ماوەی شەڕدا. شەڕەکە بە [[ڕێکەوتننامەی ١١ی ئازار|ڕێککەوتننامەی ١١ی ئازار]] کۆتاییی ھات و لەنێوان ٧٥،٠٠٠ بۆ ١٠٥،٠٠٠ قوربانی لێکەوتەوە.<ref name="war-memorial">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.war-memorial.net/wars_all.asp|سەردێڕ=All wars in the 20th century, since 1900 {{!}} the Polynational War Memorial |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی ئایاری ٢٠١٥}}</ref> لە ساڵی ١٩٦٦، یاخیبووانی کورد بە ڕێبەرایەتیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران و لایەنە [[مارکسیزم|مارکسیستە]] بچووکترەکانی تر، لە دژی [[ئێرانی پەھلەوی]] یاخی بوون، ھەرچەندە [[شۆڕشی ١٩٦٧ی کورد لە ئێران|یاخیبوونەکە]] بە مەبەستی فیدراڵیکردنی ئێران و بەدەستھێنانی [[ئۆتۆنۆمی|ئۆتۆنۆمیی]] کورد بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Abrahamian|یەکەم=Ervand|سەردێڕ=Iran Between Two Revolutions|بڵاوکەرەوە=[[Princeton University Press]]|ساڵ=١٩٨٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٦٩١-٠٥٣٤٢-٤|شوێن=Princeton, New Jersey|پەڕە=٤٥٣|oclc=٧٩٧٥٩٣٨|وتەگێڕانەوە="...these Kurdish Democrats raised the slogan "Democracy for Iran, Autonomy for Kurdistan," and called for an armed struggle to establish a federal republic modeled after that of Yugoslavia on the grounds that Iran, like Yugoslavia, contained many diverse nations."|authorlink=Ervand Abrahamian}}</ref> شۆڕشەکە لە ساڵی ١٩٦٨ دا سەرکووت کرا.<ref name="cornell102">Benjamin Smith. ''Land and Rebellion: Kurdish Separatism in Comparative Perspective''.P.10. "The Kurds of Iran: Opportunistic and Failed Resistance, 1918‐".</ref> [[دووەمین شەڕی کورد و عێراق|شەڕی دووەم لەنێوان کوردەکان و ھێزەکانی عێراق]] لە ساڵی ١٩٧٤ ڕوویدا، کە حکوومەتی عێراق لە کۆتاییدا کۆنترۆڵی [[باشووری کوردستان|باشووری کوردستانی]] کرد دوای ١٥ ساڵ. وە بۆ ڕێگریکردن لە یاخیبوونێکی تر، بەرنامەی [[عەرەباندن|عەرەباندنی]] دەستپێکرد بە گواستنەوەی عەرەبەکان بۆ نزیک کێڵگە نەوتییەکانی باکووری عێراق، بەتایبەتی ئەوانەی دەورووبەری کەرکووک بوون.<ref>Harris (1977), p. 121.</ref> حکوومەتی عێراق قەناعەتی بە ئێران ھێنا کە پشتیوانی خۆی بۆ چەکدارە کوردەکان بوەستێنێت. یاخیبوونەکانی تری کورد لە ساڵی ١٩٧٥ ڕوویاندا.<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Farouk-Sluglett |یەکەم=M. |دوایین٢=Sluglett |یەکەم٢=P. |دوایین٣=Stork |یەکەم٣=J. |ڕێکەوت=تەممووز–ئەیلوولی ١٩٨٤|سەردێڕ=Not Quite Armageddon: Impact of the War on Iraq |journal=MERIP Reports |پەڕە=٢٤}}</ref> لە ساڵی ١٩٨٣، پارتی دیموکراتی کوردستان، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و کوردە ئیسلامییەکان بەیەکەوە یاخی بوون و شارە گەورەکانی کوردستانی باشووریان گرت. ئەم یاخیبوونە تایبەتە بووە ھۆی [[شاڵاوی ئەنفال]]، کە بووە ھۆی یاخیبوونی گەورەتر و سەرکەوتووتر.<ref name="autogenerated19932">Human Rights Watch. ''GENOCIDE IN IRAQ: The Anfal Campaign Against the Kurds, A Middle East Watch Report''. New York City: Human Rights Watch, 1993, http://hrw.org/reports/1993/iraqanfal/ANFAL1/htm{{Dead link|date=February 2020 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> لە ساڵی ١٩٧٨، پەکەکە دامەزرا و [[ناکۆکیی تورکیا و پەکەکە|یاخیبوونی پارتی کرێکارانی کوردستان]] دەستیپێکرد. یاخیبوونەکە ھێشتا بەردەوامە، دژ بە کۆماری [[تورکیا]].'''<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.egm.gov.tr/temuh/terorgrup1.html |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130114042731/http://www.egm.gov.tr/temuh/terorgrup1.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی نیسانی ٢٠١٦|سەردێڕ=TÜRKİYE'DE HALEN FAALİYETLERİNE DEVAM EDEN BAŞLICA TERÖR ÖRGÜTLERİ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>''' پەکەکە وەک گرووپی مارکسی دەستی پێکرد کە ئامانجی سەربەخۆییی کورد بوو، ھەرچەندە دواتر گۆڕدرا بۆ [[کۆنفیدراڵیزمی دیموکراتیک]] و بەگوێرەی کۆنفیدرالیزمی دیمۆکراتی، سەربەخۆییی بەجێھێشت و لەجیاتی ئەوە داوای ئۆتۆنۆمی و لامەرکەزییەتی کرد.'''<ref name="Freedom Falcons">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Brandon|یەکەم=James|سەردێڕ=The Kurdistan Freedom Falcons Emerges as a Rival to the PKK|ناونیشان=http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=936|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١١|ئیش=[[Jamestown Foundation]]|بڵاوکەرەوە=Jamestown.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/1/turkey3107.htm |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١١ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی تەممووزی ٢٠١٢ |archive-url=https://archive.today/20120731055933/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/1/turkey3107.htm |url-status=dead }}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=O'Byrne|یەکەم=David|ڕێکەوت=٢١ی تەممووزی ٢٠١٠|سەردێڕ=PKK 'would disarm for Kurdish rights in Turkey'|ئیش=[[BBC News]]|بڵاوکەرەوە=BBC|ناونیشان=https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-10707935|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١١}}</ref>''' [[پەڕگە:A Kurdish fighter with a machine gun during the 1991 Iraqi uprisings.jpg|وێنۆک|شەڕکەرێکی کورد کە ڕێژنگێکی بەدەستەوەیە لە کاتی ڕاپەڕینەکەی ساڵی ١٩٩١ی عێراق]] لە ساڵی ١٩٧٩، [[سەرھەڵدانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان (١٩٧٩)|یاخیبوونی کورد لە ئێران]] ڕوویدا، ھەرچەندە بەھۆی [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقەوە]] سەرنەکەوت و ھیچیان بەدەست نەھێنا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|trans-title=Kurdistan from April 1979 to the complete cleansing |ناونیشان=https://dnws.ir/28016 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20231109165133/https://defapress.ir/fa/news/28016/%D8%AD%DA%A9%D9%85-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%82%D8%A7%DA%86%D8%A7%D9%82-%DA%86%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%D9%82-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7-%D8%B4%D8%AF |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی نیسانی ٢٠٢٢|زمان=fa |سەردێڕ=کردستان از فروردین ماه سال ۱۳۵۸ تا پاکسازی کامل |بڵاوکەرەوە=DEFA Press |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref name="bbc">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢٣ی ئابی ١٩٧٩|سەردێڕ=1979: Kurdish revolt grows in Iran|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/23/newsid_2535000/2535165.stm|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئازاری ٢٠١٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210116131418/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/23/newsid_2535000/2535165.stm|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١}}</ref> لەماوەی [[ڕاپەڕینی ١٩٩١|ڕاپەڕینەکانی عێراقی ساڵی ١٩٩١]]، کوردەکان بە سەرکەوتوویی سەربەخۆیییان وەرگرت.<ref name="Danilovich">{{بیرخستنەوەی کتێب|نووسەر١=Alex Danilovich|سەردێڕ=Iraqi Kurdistan in Middle Eastern politics|ڕێکەوت=٢٠١٦|بڵاوکەرەوە=Taylor & Francis|ژپنک=٩٧٨-١٣١٥٤٦٨٤٠٢|پەڕە=١٨}}</ref> ناوچەی خۆبەڕێوەبەریی لە ساڵی ١٩٩٢ بە فەرمی ناسرا.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|نووسەر١=Peter J. Lambert|ناونیشان=https://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/9104/unitedstateskurd00lamb.pdf?sequence=1&isAllowed=y|سەردێڕ=The United States and the Kurds: case studies in United States engagement|ڕێکەوت=کانوونی یەکەمی ١٩٩٧|بڵاوکەرەوە=Calhoun – Institutional Archive of the Naval Postgraduate School|شوێن=Monterey, California|پەڕەکان=٨٥–٨٧|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی ئابی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200802231253/https://calhoun.nps.edu/bitstream/handle/10945/9104/unitedstateskurd00lamb.pdf?sequence=1&isAllowed=y|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی ئابی ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> حکوومەتی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٥دا دانی بە ئۆتۆنۆمیی ھەرێمی کوردستاندا نا.<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Philip S. Hadji |ڕێکەوت=ئەیلوولی ٢٠١٥|سەردێڕ=Iraq Timeline: Since the 2003 War |ناونیشان=https://www.usip.org/publications/2019/07/iraq-timeline-2003-war |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |journal=United States Institute of Peace |بەرگ=٤١|issue=2 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190905231729/https://www.usip.org/publications/2019/07/iraq-timeline-2003-war |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئەیلوولی ٢٠١٩|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی ئابی ٢٠١٩}}</ref> == توندوتیژیی سیاسی == لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٨٨، کاتێک ئێسات ئۆکتای یڵدران لەگەڵ ھاوسەرەکەی و دوو منداڵەکەی لە پاسێکدا بوون، لەلایەن چەکدارێکەوە کوژران کە ھاواری کرد "[[کەمال پیر]] سڵاوتان بۆ دەنێرێت".<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=HAKAN |یەکەم=Ahmet |ڕێکەوت=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢|ناونیشان=https://www.hurriyet.com.tr/co-nun-kulubesinde-6-ay-iskence-gordum-22180481 |ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|وێبگە=www.hurriyet.com.tr |زمان=tr |سەردێڕ='Co'nun kulübesinde 6 ay işkence gördüm'}}</ref><ref name=":1">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Erzeren|یەکەم=Ömer|ڕێکەوت=٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٨|سەردێڕ=Chronik eines angekündigten Todes|ناونیشان=https://taz.de/!1833466/|ڕێکەوتی سەردان=٦ی شوباتی ٢٠٢١|ئیش=[[Die Tageszeitung]]|پەڕەکان=٦|زمان=de|issn=0931-9085}}</ref> پەکەکە شانازی بە کوشتنەکە کرد و بکوژەکە ھەڵات و ھەرگیز دەستگیر نەکرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ناونیشان=https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1988-10-23/13|سەردێڕ=Gazete Oku |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210924131931/https://egazete.cumhuriyet.com.tr/oku/192/1988-10-23/13 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئابی ٢٠٢٢}}</ref> ھەروەھا لە ساڵانی ١٩٨٠کاندا، کوردە ئیسلامییەکان دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر ھەر دامەزراوەیەک کە بەشێک بوو لە حکوومەتی بەعسی عێراقی دوای ڕاگەیاندنی شەڕ لەلایەن [[عوسمان عەبدولعەزیز]]. کە زەوییانی گرنگیان داگیرکرد. [[عەلی باپیر]] بە ئاشکرا براکەی خۆی کووشت بەھۆی کارکردن لەگەڵ بەعسییەکان. [[پەڕگە:PKK violence in Diyarbakır, August 2015 (10).jpg|ڕاست|وێنۆک|265x265پیکسڵ|توندوتیژیی [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]] لە [[ئامەد|ئامەدی]] باکووری کوردستان، دوای ھێرشەکەی بۆ سەر ئەوێ]] لە ١٧ی شووباتی ساڵی ١٩٩٩، لە دوای دەستگیرکردنی [[عەبدوڵڵا ئۆجەلان]] لە [[کینیا]] لەلایەن [[ڕێکخراوەی ھەواڵگریی نیشتمانی (تورکیا)|میتی تورکیاوە]] بە یارمەتیی [[دەزگای ھەواڵگریی ناوەندی|CIA]] و [[مۆساد]]، گرووپێک لە ٥٥ بۆ ٢٠٠ لایەنگرانی پەکەکە کە چەکداربوون، [[ھێرشی سەر کونسوڵخانەی ئیسرائیل لە بەرلین|ھەوڵی ھێرشیان دا]] بۆ سەر کونسوڵخانەی [[ئیسرائیل|ئیسڕائیل]] لە [[بەرلین]]. خۆپیشاندەران سەرکەوتن بەسەر پۆلیسی ئەڵمانیا و چوونە ناو بینای کونسوڵخانەکە، کە لەوێدا ئاسایشی ئیسڕائیل تەقەیان لێکردن و ٣ کەسیان کووشت و ١٤ کەسیشیان بریندار کرد. پۆلیسی ئەڵمانیا ٣٠ لە پشتیوانکەرانی پەکەکەی دەستگیرکرد و ھەموو رێگاکانى ھاتوچۆى بۆ ناوچەکە داخست، کاتێک ھێلیکۆپتەرەکان دەستیان کرد بە سووڕانەوە بەسەر باڵەخانەی کونسوڵخانەکە. لە زۆرێک لە وڵاتانی تری ئەورووپا، خۆپیشاندەرانی پەکەکە ھێرشیان کردە سەر باڵیۆزخانەکانی [[یۆنان]]، [[کینیا]] و [[تورکیا]]. لە [[ئەستەمبوڵ|ئیستەنبوڵ]] خۆپیشاندەرانی پەکەکە ئۆتۆمبێلەکانیان سووتاند و بۆمبێکی بەنزینیان فڕێدا بۆ سەر پاسێک کە ھی بولێنت ئەجەویتی سەر بە پارتی چەپی دیموکراتی تورکیا بوو. خۆپیشاندەرانی پەکەکە باڵیۆزخانەکانی یۆنان لە ئوستراڵیا، ئیتاڵیا، ھۆڵەندا، فەڕەنسا، ڕووسیا، نەمسا،<ref name="cnn2">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.cnn.com/WORLD/europe/9902/17/ocalan.protest.02/|سەردێڕ=CNN - Kurds storm UNHCR headquarters; new protests erupt - February 17, 1999 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160305095625/http://www.cnn.com/WORLD/europe/9902/17/ocalan.protest.02/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئازاری ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=١١ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=www.cnn.com}}</ref> بەریتانیا، ئەمریکا و کەنەدایان دەستبەسەر کرد.<ref name="Canada2">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/kurdish-terrorist-captured |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220928074018/https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/kurdish-terrorist-captured |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|وێبگە=www.thecanadianencyclopedia.ca |سەردێڕ=Kurdish Terrorist Captured {{!}} The Canadian Encyclopedia |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> سەدان کورد لە یۆنان دەستگیرکران بەھۆی خۆپیشاندانی توندوتیژی.<ref name="wsws">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Marsden |یەکەم=Chris |ڕێکەوت=١٩ی شوباتی ١٩٩٩|ناونیشان=https://www.wsws.org/en/articles/1999/02/kurd-f19.html |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230331154403/https://www.wsws.org/en/articles/1999/02/kurd-f19.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی ئازاری ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئازاری ٢٠٢٠|وێبگە=www.wsws.org |زمان=en |سەردێڕ=International repression follows Ocalan's capture |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ئەوان [[بانکی ناوەندیی یۆنان|بانکی ناوەندیی یۆنانیان]] لە [[مۆنتریال]] تاڵان کرد و ھێرشیان کردە سەر باڵیۆزخانەی تورکیا لە [[ئۆتاوا]]، وە بەرد و سەھۆڵیان فڕێدا بۆ بیناکە، چەند پەنجەرەیەکیان شکاند و ٩ پۆلیسی کەنەدییان بریندار کرد لە پڕۆسەکەدا.<ref name="Canada22">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/kurdish-terrorist-captured |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220928074018/https://www.thecanadianencyclopedia.ca/en/article/kurdish-terrorist-captured |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|وێبگە=www.thecanadianencyclopedia.ca |سەردێڕ=Kurdish Terrorist Captured {{!}} The Canadian Encyclopedia |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕێوشوێنێکی بەرفراوانی بۆ پاراستنی دیپلۆماتکارانی یۆنان، کینیا و تورکیا گرتە بەر. [[پەڕگە:PKK Verbot.jpg|وێنۆک|خۆپیشاندەرانی پەکەکە]] لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠١، حیزبوڵڵای کوردی، شەش ئەفسەری پۆلیسی تورکیایان کووشت، لەنێویاندا سەرۆک، گافار ئۆکان ھەبوو، وەک تۆڵەسەندنەوەیەک بۆ کووشتنی [[حوسێن وەلیئۆغلو]].<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠١|سەردێڕ=Turkish police chief killed in ambush|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1135087.stm|ڕێکەوتی سەردان=٢ی شوباتی ٢٠٢٤|زمان=en-GB}}</ref> لەماوەی [[ڕووداوەکانی ٢٠٠٤ی قامیشلۆ|ئاژاوەکانی ٢٠٠٤ی قامیشلۆ]]، کە لە یارییەکی تۆپی پێوە سەرچاوەی گرت و بوو بە ئاژاوەگێڕییەک، شەپۆلێکی تووندوتیژی لە باکووری خۆرھەڵاتی سووریادا ڕوویدا.<ref>{{cite periodical|author=James Brandon|date=15 February 2007|title=The PKK and Syria's Kurds|url=http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370250|location=Washington, DC|publisher=The Jamestown Foundation|volume=5|issue=3|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917223313/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370250|archive-date=17 September 2008|periodical=Terrorism Monitor}}</ref><ref name="Ahmed 2013 187">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Ahmed|یەکەم=Akbar|ناونیشان=|سەردێڕ=The Thistle and the Drone|بڵاوکەرەوە=Brookings Institution Press|ساڵ=٢٠١٣|ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٥٧-٢٣٧٨-٣|شوێن=Washington, D.C.|پەڕەکان=١٨٧|chapter=4: Musharraf’s Dilemma}}</ref> لە لایەن لایەنگرانی عەرەبیی تیمی ڕکابەرەوە، کوردەکان دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر عەرەبەکان، و لە کۆتاییدا توانیان دەسەڵاتدارانی سووریا بۆ ماوەیەکی کورت لە شارەکە دەربکەن، ھەرچەندە لەگەڵ تانک و ھێلیکۆپتەرەکان گەڕانەوە و شارەکەیان گرتەوە. ٣٠ کەس گیانیان لەدەستدا و ١٦٠ کەس بریندار بوون.<ref name="auto">{{cite periodical|author=James Brandon|title=The PKK and Syria's Kurds|url=http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370250|periodical=Terrorism Monitor|publisher=The Jamestown Foundation|location=Washington, DC|volume=5|issue=3|date=15 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917223313/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370250|archive-date=17 September 2008}}</ref><ref name="auto2">{{cite periodical|author=James Brandon|title=The PKK and Syria's Kurds|url=http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370250|periodical=Terrorism Monitor|publisher=The Jamestown Foundation|location=Washington, DC|volume=5|issue=3|date=15 February 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20080917223313/http://www.jamestown.org/terrorism/news/article.php?articleid=2370250|archive-date=17 September 2008}}</ref> [[شێخ مەعشووقی خەزنەوی]] چالاک بوو بەھۆی ئەم ڕووداوە، و ئەشکەنجەدان و مردنەکەی بەشێک بوو لە چەندین ڕووداوی زیاتر کە تووندوتیژی سیاسیی کوردیان درووست کرد کە بووە ھۆی دامەزراندنی [[خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا]] لە ماوەی [[شەڕی ناوخۆییی سووریا|شەڕی ناوخۆییی سوریا]].<ref name="egyptindependent.com">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٢|ناونیشان=http://www.egyptindependent.com/news/kurdish-syria-cultural-armed-revolution |سەردێڕ=Kurdish Syria: From cultural to armed revolution}}</ref><ref name="Hedging their Syrian bets">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٤ی ئابی ٢٠١٢|سەردێڕ=Hedging their Syrian bets|ناونیشان=http://www.economist.com/node/21559959|newspaper=The Economist}}</ref><ref name=":02">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Stack |یەکەم=Megan K. |ڕێکەوت=١٤ی ئابی ٢٠٠٥|ناونیشان=https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2005-aug-14-fg-kurds14-story.html|سەردێڕ=Cleric's Slaying a Rallying Cry for Kurds in Syria |وێبگە=Los Angeles Times}}</ref> [[پەڕگە:PJAK fighters.jpg|ڕاست|وێنۆک|شەڕکەرەکانی [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان|پژاک]] لە [[ئێران]]]] وە ھەروەھا لە ساڵی ٢٠٠٤دا، پژاکی تازە دامەزراوە، دەستی بە [[تێکھەڵچوونی ئێران و پژاک|خەباتێکی چەکداریی پچڕپچڕ]] کرد، دژ بە [[ئێران|ڕژێمی ئێران]]، کە بەدوای مافی چارەی خۆنووسین دا دەگەڕان لەڕێی ڕاددەیەک ئاستی [[ئۆتۆنۆمی]] بۆ [[کوردانی ئێران|کوردەکانی ئێران]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/7148405.stm Iraq's other Kurdish rebel group], [[BBC]], Dec. 19, 2007.</ref><ref>[https://archive.today/20120910151712/http://www.pjak.org/eng/about.php About PJAK], PJAK Official Website.</ref><ref>[http://www.chris-kutschera.com/A/PJAK.htm Interview with the Secretary general of PJAK] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161208044632/http://www.chris-kutschera.com/A/PJAK.htm|date=2016-12-08}}, [[Chris Kutschera]], September 2008.</ref> پێکدادانەکان لە ساڵی ٢٠١٦ زیاتر تووند بوون پێش ئەوەی ھێمن ببنەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Bozorgmehr|یەکەم=Najmeh|ڕێکەوت=٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|سەردێڕ=Tehran blames Kurd and Isis militants for clashes in north-west Iran|ئیش=Financial Times|ناونیشان=https://www.ft.com/content/c899e5d4-8b10-11e6-8aa5-f79f5696c731|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠٢٣}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٥، [[ڕەفیق یووسف]] پەنابەرێکی ئەڵمانیا کە ئەندامێکی [[ئەنسارولئیسلام]] بوو و بۆ ماوەی دوو ساڵ لەلایەن سەددام حوسێن دەستگیرکرابوو، ھەوڵی کووشتنی [[ئەیاد عەلاوی]] دا لە کاتی سەردانەکەیدا بۆ ئەڵمانیا، دواتر کۆتایی پێھات بە ھێرشکردنە سەر ئەفسەرێکی پۆلیس کە ھەوڵی وەستاندنی دەدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.heise.de/tp/features/Berlin-Dschihadist-durch-Polizei-erschossen-3375511.html |سەردێڕ=Berlin: Dschihadist durch Polizei erschossen}}</ref><ref name="Huggler3">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Huggler|یەکەم=Justin|ڕێکەوت=١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥|سەردێڕ=Islamic terrorist shot dead after Berlin attack on policewoman|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/germany/11872727/Islamic-terrorist-shot-dead-after-Berlin-attack-on-policewoman.html|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥|بڵاوکەرەوە=Telegraph}}</ref><ref name="StabbingPolicewoman3">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥|سەردێڕ=Iraqi man shot dead in Berlin after stabbing policewoman|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/2015/sep/17/iraqi-man-shot-dead-in-berlin-after-stabbing-policewoman|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥|ئیش=The Guardian|agency=Agence France}}</ref> [[پەڕگە:Homes of forcefully evicted Iraqis demolished by Kurdish forces in 2016.jpg|وێنۆک|[[وەدەرنانەکانی کەرکووک|دەرکردنی تورکمان و عەرەبەکان لە کەرکووک]] لەلایەن پێشمەرگە و ھێزە کوردییەکان]] لە کۆتایییەکانی ساڵی ٢٠١٧دا، دوای [[شەڕی کەرکووک (٢٠١٧)|گرتنی کەرکووک لەلایەن عێراقەوە]]، گرووپێک کە بە [[ئاڵا سپییەکان|ئاڵای سپی]] ناسراوە، شەپۆڵێکی تووندوتیژییان دەستپێکرد دژ بە مەدەنییەکان، سیاسەتمەدارەکان، دەسەڵاتدارانی عێراق و میلیشیاکانی [[حەشدی شەعبی]] و بۆ ماوەی چەند مانگێک زۆرێک لە [[ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق|ناوچە جێناکۆکەکانی عێراقیان]] ھەراسان و پڕ تیرۆرکرد، کە خۆیان بە "پارێزەری کورد" ناوبرد.<ref name="ignites">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Al-awsat |یەکەم=Asharq |ناونیشان=https://aawsat.com/english/home/article/1219846/white-banners-movement-ignites-war-words-among-iraqi-factions |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181023195949/https://aawsat.com/english/home/article/1219846/white-banners-movement-ignites-war-words-among-iraqi-factions |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩|وێبگە=aawsat.com |سەردێڕ=Middle-east Arab News Opinion |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> تووندوتیژییەکە بەردەوام بوو تا ساڵی ٢٠١٨ کاتێک عێراق ئاسایشی زیاتری لە ناوچەکەدا دابین کرد و پەیوەندییەکانیان لەگەڵ حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ھێواش بوونەوە. [[پێشمەرگە]] بانگەشەی ئەوەیان کرد کە ھیچ پەیوەندییەکیان بە ئاڵای سپییەوە نییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://english.aawsat.com/home/article/1219846/white-banners-movement-ignites-war-words-among-iraqi-factions |ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|وێبگە=Asharq AL-awsat |زمان=en |سەردێڕ=White Banners Movement Ignites War of Words Among Iraqi Factions}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.middleeasteye.net/news/no-surrender-white-flags-group-rises-new-threat-northern-iraq |ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|وێبگە=Middle East Eye |زمان=en |سەردێڕ=No surrender: 'White Flags' group rises as new threat in northern Iraq}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://thearabweekly.com/after-isis-black-flags-iraq-faces-white-banners-threat |ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|وێبگە=AW |زمان=en |سەردێڕ=After ISIS black flags, Iraq faces 'White Banners' threat {{!}} Mamoon Alabbasi}}</ref> ئاڵا سپییەکان بۆسەیان بۆ سەربازانی عێراق و چەکدارانی حەشدی شەعبی دانا و بۆمبی چێندراویان بەکارھێنا و ھاوەن و مووشەکیان بەکارھێنا. ھەروەھا ھێرشیان کردە سەر بیرە نەوتییەکان و ڕێگا سەرەکییەکان، وە ئاگریان لە خانووی چەندین سیاسەتمەدار و خەڵکانی سەر بە ھەندێک لە فراکسیۆنە سیاسی و ئەو کەسانەی کە تۆمەتبارکرابوون بە پشتیوانیکردن لە ھێزە عێراقییەکان لە دەستبەسەرداگرتنی کەرکووک، بەردا.<ref name="mee">{{بیرخستنەوەی وێب|نووسەر=Tom Westcott |ڕێکەوت=٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|ناونیشان=http://www.middleeasteye.net/news/iraq-islamic-state-white-flag-hashd-al-shaabi-1282818812 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180131161011/http://www.middleeasteye.net/news/iraq-islamic-state-white-flag-hashd-al-shaabi-1282818812 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٨|ئیش=[[Middle East Eye]] |سەردێڕ=No surrender: 'White Flags' group rises as new threat in northern Iraq |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= "الرايات البيضاء" تشعل التوتر بين البيشمركة و"الحشد الشيعي"|ناونیشان=https://orient-news.net/ar/news_show/143408/0/%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D8%AA%D8%B4%D8%B9%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%88%D8%AA%D8%B1-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%8A%D8%B4%D9%85%D8%B1%D9%83%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B4%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%8A%D8%B9%D9%8A |وێبگە=اورینت نیت.}}</ref> لە نەورۆزی ٢٠٢٣، ناسیۆنالیستەکانی کورد کە تووڕە بوون بە ئامادەبوونی چەپەکانی تورکیا و [[کۆمەڵگەی پەلکەزێڕینە]] لە فێستیڤاڵەکانی نەورۆز لە [[ئامەد|دیاربەکر]] دەستیان کرد بە ھێرشکردن و لێدانی چەپەکان و کۆمەڵگەی پەلکەزێڕینە تەنانەت چەکیان پێبوو و دەریانکردن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٢ی ئازاری ٢٠٢٣|ناونیشان=https://yesilgazete.org/diyarbakir-newrozunda-homofobik-saldiri-lgbtilar-newroz-tertip-komitesini-goreve-cagiriyor/ |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئازاری ٢٠٢٤|زمان=tr |سەردێڕ=Diyarbakır Newrozu'nda homofobik saldırı: LGBTİ+'lar Newroz tertip komitesini göreve çağırıyor}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Önal |یەکەم=Barış |ڕێکەوت=٢٣ی ئازاری ٢٠٢٣|ناونیشان=https://tele1.com.tr/diyarbakir-nevruzunda-kurt-nazi-saldirisi-811026/ |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=Tele1 |زمان=tr |سەردێڕ=Diyarbakır Nevruz'unda Kürt Nazi saldırısı}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Odatv |ڕێکەوت=٢٢ی ئازاری ٢٠٢٣|ناونیشان=https://www.odatv.com/guncel/lgbt-bayragi-yirtanlar-kurt-naziler-kurden-nasyonalist-276257 |ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=Odatv |زمان=tr |سەردێڕ=LGBT bayrağı yırtanlar: Kürt Naziler... "Kurden Nasyonalist"}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٣ی ئازاری ٢٠٢٣|ناونیشان=https://www.trhaber.com/genel/escinseller-diyarbakiri-karistirinca-fondas-medya-bir-grup-erkek-saldirgan-h413510.html |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=TRHaber |زمان=tr |سەردێڕ=Eşcinseller Diyarbakır'ı karıştırınca fondaş medya: Bir grup erkek saldırgan...}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} === کتێبنامە === * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Olson|یەکەم=Robert W.|سەردێڕ=The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880-1925|ڕێکەوت=١٩٨٩|بڵاوکەرەوە=University of Texas Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٩٢-٧٧٦١٩-٧}} * {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Olson |یەکەم=Robert |دوایین٢=Rumbold |یەکەم٢=Horace |ڕێکەوت=١٩٨٩|سەردێڕ=The Koçgiri Kurdish rebellion in 1921 and the draft law for a proposed autonomy of Kurdistan |journal=Oriente Moderno |بەرگ=٨ (٦٩)|issue=1/6 |پەڕەکان=٤١|doi=10.1163/22138617-0690106006 |issn=0030-5472 |jstor=25817079}} {{تووڵی دەروازە|مێژوو|کوردستان|مافەکانی مرۆڤ|عێراق|ئێران|تورکیا|سووریا|مەرگ}} [[پۆل:سیاسەتی کوردستان]] [[پۆل:ناکۆکیی تورکیا و پەکەکە]] [[پۆل:یاخیبوونی کوردان لە عێراق]] [[پۆل:توندوتیژی سیاسی]] [[پۆل:ناکۆکیی تورکیا و کوردەکان]] [[پۆل:ململانێی کورد و عێراق]] [[پۆل:ململانێی کورد-تورکیا (٢٠١٥–ئێستا)]] [[پۆل:توندوتیژی]] [[پۆل:توندوتیژی سیاسی بەپێی وڵات]] pwheo4hgjv9r9m2yv1z5xv872m9rwhw 1 286477 1454535 1454330 2025-06-19T08:09:37Z Saad Goran 41181 1454535 wikitext text/x-wiki == ناو == بەڕای من دەکرێت ناوی وتار بکرێت بە (هێرشی ئاسمانی نێوان ئێران و ئیسرائیل ٢٠٢٥) [[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kurd2021|لێدوان]]) ٢١:٢٠، ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) {{وب|kurd2021}} ویکیپیدیای ناوێکی باشیان ھەڵبژاردووە، ئەویش 👈 حرب إيران وإسرائيل (2025 – الآن)، پێم وایە لێرەشدا ناوەکەی وا لێ بکرێت 👈 شەڕی ئێران و ئیسڕائیل (٢٠٢٥ – ئێستا) [[بەکارھێنەر:Saad Goran|Saad Goran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Saad Goran|لێدوان]]) ٠٨:٠٩، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) ps0mbo34xk6q2cdx57vasil7lt12ha5 1454536 1454535 2025-06-19T08:10:29Z Saad Goran 41181 1454536 wikitext text/x-wiki == ناو == بەڕای من دەکرێت ناوی وتار بکرێت بە (هێرشی ئاسمانی نێوان ئێران و ئیسرائیل ٢٠٢٥) [[بەکارھێنەر:Kurd2021|Kurd2021]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kurd2021|لێدوان]]) ٢١:٢٠، ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) {{وب|kurd2021}} ویکیپیدیای عەرەبی ناوێکی باشیان ھەڵبژاردووە، ئەویش 👈 حرب إيران وإسرائيل (2025 – الآن)، پێم وایە لێرەشدا ناوەکەی وا لێ بکرێت 👈 شەڕی ئێران و ئیسڕائیل (٢٠٢٥ – ئێستا). [[بەکارھێنەر:Saad Goran|Saad Goran]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Saad Goran|لێدوان]]) ٠٨:١٠، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) bbgzkh0206s4nkb0swf8b893gpe1mit 118 286478 1454428 1453834 2025-06-18T15:12:47Z Average kurd 64463 1454428 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | image = زولفیقار کوردی.png | alt =زولفیقار خان<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار خان}}) | caption = | birth_name = زولفیقار بەگ کوڕی عەلی بەگ<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار بيك إبن علي بيك الكوردي}}) | birth_date = نەزانراو | birth_place =[[لوڕستان|ڵۆڕستان]] | death_date = ١٥٢٩ | death_place =شاری [[بەغدا]] | other_names =زولفیقار خان<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار خان}}) | occupation = | years_active =١٥٢٣ تا ١٥٢٩ | known_for =داگیر کردنی تەواوی [[عێراق]] | notable_works =کوشتنی ئیبراهیم خان کە مامی خۆی بوو بۆ کۆنترۆڵکردنی شاری [[بەغدا]] |زمانی ناوی خۆماڵی=کوردی و عەرەبی|ناوی خۆماڵی=زولفیقار کوردی<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار الكوردي }})}} '''زولفیقار کوردی''' ({{Langx|Ar|ذو الفقار الكوردي}}) یان '''زولفیقار بەگ کوڕی عەلی بەگ کوردی'''. ({{Langx|Ar|ذو الفقار بيك إبن علي بيك الكوردي }})<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|last=القهواتي|first=حسين محمد|url=https://books.google.iq/books?id=txQFEQAAQBAJ&pg=PT82&dq=%D8%B0%D9%88+%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1+%D9%83%D9%84%D9%87%D8%B1&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwjrlvmry-GNAxXi9wIHHY_lO0oQ6AF6BAgKEAM#v=onepage&q=%D8%B0%D9%88%20%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1%20%D9%83%D9%84%D9%87%D8%B1&f=false|title=العراق في عهد الاحتلالين الصفويين وما بين الاحتلالين العثمانيين|date=|publisher=دار ورد الأردنية للنشر والتوزيع|year=٢٠١٥|pages=٨٣ تا ٨٩|language=ar}}</ref> بەڵام بە پێی سەرچاوەیەکی تر، باوکی ناوی نەخوت سوڵتان بوو.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی کتێب|url=http://archive.org/details/01_20210314|title=الموسوعة الكبري لمشاهير الكرد عبر التاريخ محمد علي الصويركي الكردي}}</ref> کوردێکی سەر بە هۆزی [[کەڵھوڕ|کەلهوڕ]] بووە و برازای ئیبراهیم سوڵتان بووە کە ئاغای هۆزەکە بووە.<ref name=":1" /><ref name=":0" /> زولفیقار توانی شاری [[بەغدا]]<ref name=":0" /> و [[عێراق]] داگیر بکات. ==سەرچاوەکان== {{Reflist}} ap9tu3f52zw0vvfiks346cckievy2rz 1454430 1454428 2025-06-18T15:23:00Z Average kurd 64463 1454430 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | image = زولفیقار کوردی.png | alt =زولفیقار خان<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار خان}}) | caption = | birth_name = زولفیقار بەگ کوڕی عەلی بەگ<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار بيك إبن علي بيك الكوردي}}) | birth_date = نەزانراو | birth_place =[[لوڕستان|ڵۆڕستان]] | death_date = ١٥٢٩ | death_place =شاری [[بەغدا]] | other_names =زولفیقار خان<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار خان}}) | occupation = | years_active =١٥٢٣ تا ١٥٢٩ | known_for =داگیر کردنی تەواوی [[عێراق]] | notable_works =کوشتنی ئیبراهیم خان کە مامی خۆی بوو بۆ کۆنترۆڵکردنی شاری [[بەغدا]] |زمانی ناوی خۆماڵی=کوردی و عەرەبی|ناوی خۆماڵی=زولفیقار کوردی<br>({{Langx|Ar|ذو الفقار الكوردي }})}} '''زولفیقار کوردی''' ({{Langx|Ar|ذو الفقار الكوردي}}) یان '''زولفیقار بەگ کوڕی عەلی بەگ کوردی'''. ({{Langx|Ar|ذو الفقار بيك إبن علي بيك الكوردي }})<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|last=القهواتي|first=حسين محمد|url=https://books.google.iq/books?id=txQFEQAAQBAJ&pg=PT82&dq=%D8%B0%D9%88+%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1+%D9%83%D9%84%D9%87%D8%B1&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&sa=X&ved=2ahUKEwjrlvmry-GNAxXi9wIHHY_lO0oQ6AF6BAgKEAM#v=onepage&q=%D8%B0%D9%88%20%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B1%20%D9%83%D9%84%D9%87%D8%B1&f=false|title=العراق في عهد الاحتلالين الصفويين وما بين الاحتلالين العثمانيين|date=|publisher=دار ورد الأردنية للنشر والتوزيع|year=٢٠١٥|pages=٨٣ تا ٨٩|language=ar}}</ref> بەڵام بە پێی سەرچاوەیەکی تر، باوکی ناوی نەخوت سوڵتان بوو.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی کتێب|url=http://archive.org/details/01_20210314|title=الموسوعة الكبري لمشاهير الكرد عبر التاريخ محمد علي الصويركي الكردي}}</ref> کوردێکی سەر بە هۆزی [[کەڵھوڕ|کەلهوڕ]] بووە و برازای ئیبراهیم سوڵتان بووە کە ئاغای هۆزەکە بووە.<ref name=":1" /><ref name=":0" /> زولفیقار بەگ بە هۆکاری نەزانراو هێرشی کردە سەر بەغدا و ئیبراهیمی مامی کوشت،<ref name=":1" /> پاش کوشتنی توانی شاری [[بەغدا]]<ref name=":0" /> و [[عێراق]] داگیر بکات.<ref name=":1" /> ==سەرچاوەکان== {{Reflist}} cfm8met7w6i9afync0ee8dl2w5yyou9 0 286510 1454417 1454259 2025-06-18T12:04:20Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1454417 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''بینای بانکی ناوەندیی عێراق''' تاوەرێکی ٣٨ نھۆمییە و بەرزییەکەی ١٧٢ مەتر لە ئاستی زەویەوەیە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://cbi.iq/news/view/1967|سەردێڕ=مكتب زها حديد يزور مشروع البناية الجديدة للبنك المركزي العراقي |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230529082156/https://cbi.iq/news/view/1967 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی ئایاری ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=البنك المركزي}}</ref> و بارەگای نوێی [[بانکی ناوەندیی عێراق|بانکی ناوەندی عێراقە]]، <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.tradearabia.com/news/BANK_354555.html|سەردێڕ=Iraq's $772m Central Bank HQ project on track |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230117000921/https://www.tradearabia.com/news/BANK_354555.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|وێبگە=www.tradearabia.com}}</ref> دەکەوێتە کەناری ڕووباری [[دیجلە]] لە [[جادریە (ناوچە)|گەڕەکی ئەلجادریەی]] [[بەغدا]] لە [[عێراق]]. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.zaha-hadid.com/architecture/central-bank-of-iraq/ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230117000916/https://www.zaha-hadid.com/architecture/central-bank-of-iraq/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣}}</ref> <ref name="newsabah125358">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین= |ڕێکەوت= |ناونیشان=http://newsabah.com/newspaper/125358|سەردێڕ=مبنى «البنك المركزي» هو أول مشروع تقوم بتصميمه زها حديد داخل العراق |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200402060237/http://newsabah.com/newspaper/125358 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی نیسانی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی نیسانی ٢٠٢٠|وێبگە=}}</ref> بیناکە لەلایەن تەلارسازێکی بەناوبانگی عێراقی کۆچکردوو [[زەھا حەدید]] دیزاین کراوە و ھێمای گەشەسەندنی ئابووری و ئاوەدانکردنەوەی عێراقە. بیناکە نووسینگە و ھۆڵی کۆنفڕانس و خەزنەی [[دراو]] و [[زێڕ]] و مۆزەخانە و شانۆیەکی بۆ ئاھەنگگێڕان لەخۆدەگرێت، و بە شوێنی سەوزایی دەرەوە دەورە دراوە. ڕووبەری بیناکە ١٩ ھەزار مەتر چوارگۆشەیە و پێکھاتووە لە سێ نھۆمی ژێر زەوی و ٣٥ نھۆمی سەرەوەی زەوی. بە دیوارێکی ئەستووری قاییم دەورە دراوە کە پێکھاتووە لە ٢٧٠ پایڵ کە قووڵیەکەی ٥٠ مەتر دەبێت و بە شێوەیەک دیزاین کراوە کە تەمەنی ١٠٠ ساڵ بێت. لە کۆتایی ساڵی ٢٠١٨ دەستی بە دروستکردنی کراوە و بڕیارە لە ساڵی ٢٠٢٥ تەواو بکرێت، بەمەش دەبێتە بەرزترین باڵەخانە لە [[بەغدا]] و عێراق. تێچووی پڕۆژەکە نزیکەی ٧٧٢ ملیۆن دۆلار بووە و لەگەڵ کۆمپانیای ئازەری داکس کۆنستراکشن گرێبەست کراوە بۆ دروستکردنی. == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Central Bank of Iraq Tower}} {{شریتی دەروازە|عێراق|بەغدا|تەلەڤیزیۆن|ڕادیۆ|نژیاروانی}} [[پۆل:خانووبەرەکان و پێکھاتەکانی بەغدا]] owkaisxuz13co4edpzlhbgmr9roxwt8 0 286530 1454498 1454293 2025-06-19T03:41:44Z InternetArchiveBot 27288 دەربازدانی ١ سەرچاوە و تاگکردنی ٠ بە مردوو) #IABot (v2.0.9.5 1454498 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا''' ({{Langx|fa|قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا (ص)}}) بارەگای یەکگرتووی فەرماندەیی شەڕکەرانی [[ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|ھێزە چەکدارەکانی ئێرانە]] کە لەژێر فەرماندەیی ڕاستەوخۆی [[بارەگای گشتیی ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|ئەرکانی گشتیدایە]]. ئەرکی پلاندانان و ھەماھەنگیی ئۆپەراسیۆنە سەربازییە ھاوبەشەکانی ناو ھێزەکانی ئێرانی پێسپێردراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٠ی تەممووزی ٢٠١٦|ناونیشان=http://www.tabnak.ir/fa/news/604264/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D8%AA%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%B5-%DA%A9%DB%8C%D8%B3%D8%AA|سەردێڕ=فرمانده جدید قرارگاه راهبردی خاتم‌الانبیا(ص) کیست؟ |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی تەممووزی ٢٠١٦|زمان=Persian}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی نیسانی ٢٠١٨|ناونیشان=https://en.mehrnews.com/news/133191/Iran-follows-defense-deterrence-with-active-presence-on-waters|سەردێڕ=Iran follows defense-deterrence with active presence on waters |ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠١٩}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٦دا بارەگاکە لە ئەرکانی گشتی جیاکرایەوە وەک فەرماندەیییەکی سەربەخۆی ھەمیشەیی کە بەرپرسیار بوو لە فەرماندەیی و کۆنترۆڵکردنی ئۆپەراسیۆنەکان، لەکاتێکدا پێشتر بارەگاکە تەنھا لە کاتی جەنگدا دەتوانرا دابمەزرێت.<ref>https://web.archive.org/web/20240417023653/https://www.dia.mil/Portals/110/Images/News/Military_Powers_Publications/Iran_Military_Power_LR.pdf</ref> لە نیسانی ٢٠٢٤دا، بارەگاکە و فەرماندەی ئەوکاتە [[غوڵامعەلی ڕەشید|ژەنەڕاڵ غولامعەلی ڕەشید]] لەلایەن [[شانشینی یەکگرتوو]]<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=UK and US impose new sanctions on Iran in wake of attack on Israel|ناونیشان=https://www.shropshirestar.com/news/uk-news/2024/04/18/uk-and-us-impose-new-sanctions-on-iran-in-wake-of-attack-on-israel/|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی نیسانی ٢٠٢٤|ئیش=Shropshire Star|ڕێکەوت=١٨ی نیسانی ٢٠٢٤|archive-date= ٣ی ئایاری ٢٠٢٤|archive-url=https://web.archive.org/web/20240503065642/https://www.shropshirestar.com/news/uk-news/2024/04/18/uk-and-us-impose-new-sanctions-on-iran-in-wake-of-attack-on-israel/|url-status=dead}}</ref> و [[کەنەدا]] سزایان بەسەردا سەپێندرا<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.canada.ca/en/global-affairs/news/2024/04/canada-imposes-further-sanctions-against-iran.html|سەردێڕ=Not Found |ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی نیسانی ٢٠٢٤}}</ref> لە وەڵامی [[ھێرشی نیسانی ٢٠٢٤ی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل|ئۆپەراسیۆنی بەڵێنی ڕاستەقینە]]، ھێرشە مووشەکییەکەی ئێران بۆ سەر ئیسرائیل لە ١٣ی نیسان، کە ئێران گوتی وەک تۆڵەسەندنەوەیەک بووە بەھۆی [[ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق|بۆردوومانی ئیسرائیل بۆ باڵیۆزخانەی ئێران لە دیمەشق]] لە ١ی نیساندا. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Khatam-al Anbiya Central Headquarters}} {{شریتی دەروازە|ئیسرائیل|ئێران|شەڕ}} [[پۆل:سەربازیی ئێران]] 4uyskbjhdj5f6bt2kuvcatq5sxfaqio 0 286540 1454433 1454403 2025-06-18T17:01:00Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی دەروازەکانی [[دەروازە:ژیاننامە|ژیاننامە]]، [[دەروازە:ئیسلام|ئیسلام]]، [[دەروازە:مێژووی ئیسلام|مێژووی ئیسلام]] و [[دەروازە:سیاسەت|سیاسەت]] 1454433 wikitext text/x-wiki مالیک کوڕی حارس نەخەعی ناسراو بە ئەلئەشتەر یاخود مالیکی ئەشتەر بە عەرەبی (مالک بن الحارث النخعی المشھور بالأشتر) لە ساڵی ٥٨٥ز لە دایکبووە لە ساڵی ٦٥٨ز (٣٨ھڕ) وەفاتی کردوە. ھۆکاری ناونانی بە ئەشتەر دەگەڕێتەوە بۆ شەڕی [[شەڕی یەرمووک|یەرموک]] لە نێوان [[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی|بێزەنتی]] و موسڵمانان لەوێ چاوی بریندار دەبێت. دەرکەتنی ئەم پیاوە لە سەردەمی [[عوسمان کوڕی عەفان|عوسمانی کوڕی عەفان]] بوو. ھەر یەکە لە [[سوننە]]، [[شیعە]]، تێڕوانینی جیاوازیان ھەیە لای سەرچاوە سوننەکان دەستی ھەبووە لە گەمارۆدانی یاخود کوشتنی عوسمان کوڕی عەفان یەکێکە لە ئەھلی فیتنە، لای شیعەکان بە کەسێکی ڕێزدار و ھاوەڵی دڵسۆزی عەلی دادەنرێت. مالیکی ئەشتەر بە کەسێکی چاونەترس و ئازا ناسرابوو بەژداری کردووە لە شەڕەکانی یەرموک، [[شەڕی جەمەل|جەمەل]]، [[شەڕی سەفین|سەفین]]، لە [[کووفە]] دەژیا و کەسێکی دیاری کوفە بوو. بە گوێرەی گێڕانەوەکان کاتێک عوسمان [[:ar:سعید_بن_العاص|سەعید کوڕی عاس]] کردە والی کوفە پاشان لە دانیشتنێکدا قسە بۆ پیاوماقولانی کوفە دەکات دەڵێ ئەم خاکە ڕەشەی عێراق باخچەیەکی قورەیشە (إنما ھذا السواد بستان لقریش) ئەشتەر بە توندی لە وەڵامدا وتی چۆن بانگەشەی ئەوە دەکەیت کە ئەو ڕەشایییە باخچەی تۆ ھۆزەکەتە لەکاتێکدا کە خودا لە ڕێگەی شمشێرەکانمان و جیھاد پێی بەخشیوین. عەبدولڕەحمان ئەسەدی کە بەرپرسی پاسەوانەکانی سەعید بوو، وتی: ئایا ئەو قسانەی والی ڕەتدەکەیتەوە؟ لە ئەنجامدا گرژی دروست دەبێ لە نێوانیاندا تا دەگاتە شەڕی دەستە و یەخە تا ئەم کەسەی لە دارودەستەی سەعید کوڕی عاس لێی ئەدرێ تا لە ھۆش خۆی دەچێت. دواتر سەعید نامەیەک دەنێرێت بۆ عوسمان کوڕی عەفان داوا دەکات ئەو کەسانەی وەڵامیان داوەتەوە ئیجرائاتیان لەگەڵ بکرێ تا نەبنە ھۆی ھەڵگەڕانەوە و فتنە. ئەوەبوو عوسمان ئەشتەر و کۆمەڵەکەی دوورخستەوە بۆ شام بۆلای معاوییە بەڵام بێ ئەنجام دەبێت دواتر دەنێردرێن بۆ لای حەبدولرحمان کوڕی خالید کوڕی وەلید تا ئەو کاتەی سەعید کوڕی عاس بۆ سەردانی عوسمانی کوڕی عەفان دەچێتە مەدینە کوفە جێدەھێڵێت خەڵکی کوفەش دەست دەکەن بە ڕاپەڕین ناڕەزایی ئەوەبوو ئەشتەر دەگەڕێتەوە کوفە نامەیەک بۆ عوسمان کوڕی عەفان دەنێرێت داوای چاکسازی لێ دەکات ڕەتی دەکاتەوە بە ھەموو شێوەیەک سەعید کوڕی عاس ببێتەوە والی کوفە. لە کاتی ناڕەزایەکەکانی دژ بە عوسمان کوڕی عەفان کە لە میسڕ و شوێنەکانی تر ھاتبوونە مەدینە ئەشتەریش دەچێتە پاڵ ناڕازییەکان و داوای ھاتنەخوارەوەی عوسمانی دەکرد لە خەلافەت. پاش کوژرانی عوسمان ئەشتەر دەچێتە لای عەلی داوای لێ دەکات ببێتە خەلیفەی موسڵمانان بەیعەتی پێ دەدات. لە ھەر یەکە شەڕەکانی جەمەل و سەفین بەژدار دەبێت دڵسۆزانە پاڵپشتی عەلی دەبێت. لە ساڵی ٣٨ھڕ کاتێک عەلی ئەیکاتە والی میسڕ لە ڕێگای چوون بۆ میسڕ لە شوێنێک نزیک [[:arz:الفسطاط|فستات]] ژەھرخوارد دەکرێت وەفات دەکات. === سەرچاوەکان === https://www.islamweb.net/ar/library/content/126/486/ثم-دخلت-سنة-ثلاث-وثلاثین {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|ئیسلام|مێژووی ئیسلام|سیاسەت}} [[پۆل:عەرەبەکانی سەدەی ٧ەم]] [[پۆل:عەلی کوڕی ئەبووتالیب]] g161rhatswyikaii4g4wwd2jdzk2bey 1454474 1454433 2025-06-18T23:12:08Z ئەترۆیەس 61409 1454474 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:مالك بن الحارث الأشتر(مالیکی ئەشتەر).png|وێنۆک]] {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=مالیکی ئەشتەر|وێنە=ئەشتەر}} مالیک کوڕی حارس نەخەعی ناسراو بە ئەلئەشتەر یاخود مالیکی ئەشتەر بە عەرەبی (مالک بن الحارث النخعی المشھور بالأشتر) لە ساڵی ٥٨٥ز لە دایکبووە لە ساڵی ٦٥٨ز (٣٨ھڕ) وەفاتی کردوە. ھۆکاری ناونانی بە ئەشتەر دەگەڕێتەوە بۆ شەڕی [[شەڕی یەرمووک|یەرموک]] لە نێوان [[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی|بێزەنتی]] و موسڵمانان لەوێ چاوی بریندار دەبێت. دەرکەتنی ئەم پیاوە لە سەردەمی [[عوسمان کوڕی عەفان|عوسمانی کوڕی عەفان]] بوو. ھەر یەکە لە [[سوننە]]، [[شیعە]]، تێڕوانینی جیاوازیان ھەیە لای سەرچاوە سوننەکان دەستی ھەبووە لە گەمارۆدانی یاخود کوشتنی عوسمان کوڕی عەفان یەکێکە لە ئەھلی فیتنە، لای شیعەکان بە کەسێکی ڕێزدار و ھاوەڵی دڵسۆزی عەلی دادەنرێت. مالیکی ئەشتەر بە کەسێکی چاونەترس و ئازا ناسرابوو بەژداری کردووە لە شەڕەکانی یەرموک، [[شەڕی جەمەل|جەمەل]]، [[شەڕی سەفین|سەفین]]، لە [[کووفە]] دەژیا و کەسێکی دیاری کوفە بوو. بە گوێرەی گێڕانەوەکان کاتێک عوسمان [[:ar:سعید_بن_العاص|سەعید کوڕی عاس]] کردە والی کوفە پاشان لە دانیشتنێکدا قسە بۆ پیاوماقولانی کوفە دەکات دەڵێ ئەم خاکە ڕەشەی عێراق باخچەیەکی قورەیشە (إنما ھذا السواد بستان لقریش) ئەشتەر بە توندی لە وەڵامدا وتی چۆن بانگەشەی ئەوە دەکەیت کە ئەو ڕەشایییە باخچەی تۆ ھۆزەکەتە لەکاتێکدا کە خودا لە ڕێگەی شمشێرەکانمان و جیھاد پێی بەخشیوین. عەبدولڕەحمان ئەسەدی کە بەرپرسی پاسەوانەکانی سەعید بوو، وتی: ئایا ئەو قسانەی والی ڕەتدەکەیتەوە؟ لە ئەنجامدا گرژی دروست دەبێ لە نێوانیاندا تا دەگاتە شەڕی دەستە و یەخە تا ئەم کەسەی لە دارودەستەی سەعید کوڕی عاس لێی ئەدرێ تا لە ھۆش خۆی دەچێت. دواتر سەعید نامەیەک دەنێرێت بۆ عوسمان کوڕی عەفان داوا دەکات ئەو کەسانەی وەڵامیان داوەتەوە ئیجرائاتیان لەگەڵ بکرێ تا نەبنە ھۆی ھەڵگەڕانەوە و فتنە. ئەوەبوو عوسمان ئەشتەر و کۆمەڵەکەی دوورخستەوە بۆ شام بۆلای معاوییە بەڵام بێ ئەنجام دەبێت دواتر دەنێردرێن بۆ لای حەبدولرحمان کوڕی خالید کوڕی وەلید تا ئەو کاتەی سەعید کوڕی عاس بۆ سەردانی عوسمانی کوڕی عەفان دەچێتە مەدینە کوفە جێدەھێڵێت خەڵکی کوفەش دەست دەکەن بە ڕاپەڕین ناڕەزایی ئەوەبوو ئەشتەر دەگەڕێتەوە کوفە نامەیەک بۆ عوسمان کوڕی عەفان دەنێرێت داوای چاکسازی لێ دەکات ڕەتی دەکاتەوە بە ھەموو شێوەیەک سەعید کوڕی عاس ببێتەوە والی کوفە. لە کاتی ناڕەزایەکەکانی دژ بە عوسمان کوڕی عەفان کە لە میسڕ و شوێنەکانی تر ھاتبوونە مەدینە ئەشتەریش دەچێتە پاڵ ناڕازییەکان و داوای ھاتنەخوارەوەی عوسمانی دەکرد لە خەلافەت. پاش کوژرانی عوسمان ئەشتەر دەچێتە لای عەلی داوای لێ دەکات ببێتە خەلیفەی موسڵمانان بەیعەتی پێ دەدات. لە ھەر یەکە شەڕەکانی جەمەل و سەفین بەژدار دەبێت دڵسۆزانە پاڵپشتی عەلی دەبێت. لە ساڵی ٣٨ھڕ کاتێک عەلی ئەیکاتە والی میسڕ لە ڕێگای چوون بۆ میسڕ لە شوێنێک نزیک [[:arz:الفسطاط|فستات]] ژەھرخوارد دەکرێت وەفات دەکات. === سەرچاوەکان === https://www.islamweb.net/ar/library/content/126/486/ثم-دخلت-سنة-ثلاث-وثلاثین {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|ئیسلام|مێژووی ئیسلام|سیاسەت}} [[پۆل:عەرەبەکانی سەدەی ٧ەم]] [[پۆل:عەلی کوڕی ئەبووتالیب]] k1wmdytpbnqjon7dvs3jorj8y6yftga 0 286541 1454412 1454411 2025-06-18T12:00:47Z AramBot 39807 بۆت: ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1454412 wikitext text/x-wiki ڕابی '''ئیبراھیم حەمرە''' ( {{Langx|he|אברהם חמרה}} ; ١٩٤٣ – ٧ی ئایاری ٢٠٢١) [[ڕابی|حاخامێکی]] سووری-ئیسرائیلی بووە. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.jdc.org/press-releases/remembering-rabbi-avraham-hamra/|سەردێڕ=Remembering Rabbi Avraham Hamra, z”l, a Quiet Jewish Hero {{!}} JDC |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=JDC {{!}} JDC is the global Jewish 9-1-1. We put Jewish values into action when the world needs them most. |زمان=en}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://hamodia.com/2021/05/07/harav-avraham-hamra/|سەردێڕ=BDE: Harav Avraham Hamra, Chief Rabbi of Syrian Jewry in Israel - Hamodia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=Hamodia |زمان=en}}</ref> وەک سەرۆکی حاخامەکانی جوولەکەکانی سووریا و لوبنان <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/chief-rabbi-of-jews-from-syria-and-lebanon-dies-667524|سەردێڕ=Chief rabbi of Syrian Jewish community dies {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |زمان=en-US}}</ref> <ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Greenwood |یەکەم=Hanan |ڕێکەوت=٩ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.israelhayom.com/2021/05/09/rabbi-with-ties-to-late-syrian-president-hafez-assad-dies/|سەردێڕ=Rabbi with ties to late Syrian President Hafez Assad dies – www.israelhayom.com |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=[[Israel Hayom]]}}</ref> کاری کردووە و دوا حاخامی سەرەکی [[سووریا]] بووە. <ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Commons |یەکەم=Wikimedia |ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://forward.com/fast-forward/469145/rabbi-avraham-hamra-last-chief-rabbi-of-syria-dies-at-78/|سەردێڕ=Rabbi Avraham Hamra, last chief rabbi of Syria, dies at 78 |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=The Forward |زمان=en-US}}</ref> == سەرچاوەکان == kugrbza7wm9l8hxqmmnkx5vg37r44d7 1454418 1454412 2025-06-18T12:10:39Z 1silent scientist 51740 1454418 wikitext text/x-wiki {{Databox}}[[ڕابی]] '''ئیبراھیم حەمرە''' ({{Langx|he|אברהם חמרה}}؛ ١٩٤٣ – ٧ی ئایاری ٢٠٢١) [[ڕابی|حاخامێکی]] سووری-ئیسرائیلی بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.jdc.org/press-releases/remembering-rabbi-avraham-hamra/|سەردێڕ=Remembering Rabbi Avraham Hamra, z”l, a Quiet Jewish Hero {{!}} JDC |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=JDC {{!}} JDC is the global Jewish 9-1-1. We put Jewish values into action when the world needs them most. |زمان=en}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://hamodia.com/2021/05/07/harav-avraham-hamra/|سەردێڕ=BDE: Harav Avraham Hamra, Chief Rabbi of Syrian Jewry in Israel - Hamodia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=Hamodia |زمان=en}}</ref> وەک سەرۆکی حاخامەکانی جوولەکەکانی سووریا و [[لوبنان]] <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/chief-rabbi-of-jews-from-syria-and-lebanon-dies-667524|سەردێڕ=Chief rabbi of Syrian Jewish community dies {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |زمان=en-US}}</ref> <ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Greenwood |یەکەم=Hanan |ڕێکەوت=٩ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.israelhayom.com/2021/05/09/rabbi-with-ties-to-late-syrian-president-hafez-assad-dies/|سەردێڕ=Rabbi with ties to late Syrian President Hafez Assad dies – www.israelhayom.com |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=[[Israel Hayom]]}}</ref> کاری کردووە و دوا حاخامی سەرەکی [[سووریا]] بووە. <ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Commons |یەکەم=Wikimedia |ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://forward.com/fast-forward/469145/rabbi-avraham-hamra-last-chief-rabbi-of-syria-dies-at-78/|سەردێڕ=Rabbi Avraham Hamra, last chief rabbi of Syria, dies at 78 |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=The Forward |زمان=en-US}}</ref> ==ژیانی سەرەتایی== ڕابی حەمرە لە ساڵی ١٩٤٣ لە [[دیمەشق]] لەدایکبووە، دوو ساڵ وەک مامۆستا لە قوتابخانەیەکی [[جوو]]لەکەکانی ناوچەکە کاری کردووە، پێش ئەوەی لە ساڵی ١٩٦٣ ڕۆڵی بەڕێوەبەری قوتابخانە وەربگرێت، لە ساڵی ١٩٧٠ بووەتە ئەندامی لیژنەی کۆمەڵایەتی کە خزمەت بە دانیشتووانی جوولەکەکانی ناوچەکە دەکات. ئەو لە کەنیسەی ناوخۆییدا کانتۆر بووە و پەیوەندییەکی زۆری لە حکوومەتی سووریادا ھەبووە و یارمەتی کۆمەڵگای دەدا لە ھەر شتێک کە پێویستیان بوو. == پیشەی ڕابینی== لە ساڵی ١٩٧٢ وەک جێگری سەرۆکی حاخامەکان دیمەشق دەستنیشانکرا. لە ساڵی ١٩٧٦دا ڕابی حەمرە وەک سەرۆکی حاخام دەستنیشانکرا، ئەو پۆستەی بەدەستی ھێنا تا سووریای بەجێھێشت دوای چەندین ساڵ لە ھاوکاریکردنی کۆمەڵگاکە بە پشتیوانی دارایی و یارمەتیدانی ھەزاران جوولەکەی سووریا بۆ دەربازبوون لە سووریا لەگەڵ زۆربەی جوولەکەکانی وڵاتەکەدا کە مابوونەوە لە تشرینی یەکەمی ١٩٩٤ کاتێک سەرۆکی ئەوکاتەی سووریا حافز ئەسەد ڕێگەی بە دوایین جوولەکەکانی سووریا دا کە کۆچ بکەن، بە مەرجێک کۆچ بکەن بۆ [[ئەمریکا]] نەک ئیسرائیل. ڕابی حەمرە پێش ئەوەی بەرەو ئیسرائیل بڕوات، کۆچی کردووە بۆ شاری بروکلین لە ویلایەتی نیویۆرک. لەگەڵ گەیشتن بە ئیسرائیل، ڕابی حەمرە لە ھۆلۆن نیشتەجێ بوو و لە ئەنجومەنی ئایینی دامەزرا. جگە لە خزمەتکردن و سەرکردایەتیکردنی کۆمەڵگەی جووی [[سووریا]]، حەمرە زۆرجار سەردانی کۆمەڵگەی سووری جوولەکەکانی دەکرد لە نیویۆرک.  لە ساڵانی نەوەدەکاندا لەگەڵ [[مۆساد]] کاری کردووە بۆ بە قاچاخ کەلوپەلی جوولەکەکان لە سووریا دەربھێنن. و لە ئەنجومەنی سەرۆکایەتی ھاوپەیمانی حاخامەکان لە دەوڵەتانی ئیسلامیدا کاری کردووە.<ref>https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1994/10/19/syrian-rabbi-reaches-israel-via-ny/4f48f278-85e4-4fa6-8730-28997fe69019/</ref><ref>https://www.jta.org/archive/the-untold-story-of-syrian-jewry-american-jews-and-israel-joined-in-resettling-syrian-jews-spani</ref> لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧، ئەلیزا کچی ڕابی حەمرە و سێ منداڵەکەی لە شاری بروکلینی [[ویلایەتی نیویۆرک]] ئاگر لە ماڵەکەیان کەوتەوە و گیانیان لەدەستدا.<ref> https://www.haaretz.com/israel-news/2020-08-19/ty-article/.premium/court-rules-ancient-bibles-smuggled-to-israel-from-syria-to-stay-in-national-library/0000017f-f4db-d887-a7ff-fcff0e8e0000</ref> ڕابی حەمرە لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٢١ لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد و لە [[ئیسرائیل]] بە خاک سپێردرا و سەرۆکی سووریا [[بەشار ئەسەد]] سەرەخۆشی خۆی نارد.<ref>https://www.haaretz.com/israel-news/2017-12-20/ty-article/mother-and-children-killed-in-brooklyn-hanukkah-fire-laid-to-rest-in-israel/0000017f-f466-ddde-abff-fc67c7f20000</ref> == سەرچاوەکان == io29t0y43eb52xyx0v9kqvnnvbfvwy0 1454427 1454418 2025-06-18T15:00:21Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی داڕێژەی بەجێماوی {{[[داڕێژە:سەرچاوەکان|سەرچاوەکان]]}} 1454427 wikitext text/x-wiki {{Databox}}[[ڕابی]] '''ئیبراھیم حەمرە''' ({{Langx|he|אברהם חמרה}}؛ ١٩٤٣ – ٧ی ئایاری ٢٠٢١) [[ڕابی|حاخامێکی]] سووری-ئیسرائیلی بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.jdc.org/press-releases/remembering-rabbi-avraham-hamra/|سەردێڕ=Remembering Rabbi Avraham Hamra, z”l, a Quiet Jewish Hero {{!}} JDC |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=JDC {{!}} JDC is the global Jewish 9-1-1. We put Jewish values into action when the world needs them most. |زمان=en}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://hamodia.com/2021/05/07/harav-avraham-hamra/|سەردێڕ=BDE: Harav Avraham Hamra, Chief Rabbi of Syrian Jewry in Israel - Hamodia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=Hamodia |زمان=en}}</ref> وەک سەرۆکی حاخامەکانی جوولەکەکانی سووریا و [[لوبنان]] <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/chief-rabbi-of-jews-from-syria-and-lebanon-dies-667524|سەردێڕ=Chief rabbi of Syrian Jewish community dies {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |زمان=en-US}}</ref> <ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Greenwood |یەکەم=Hanan |ڕێکەوت=٩ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.israelhayom.com/2021/05/09/rabbi-with-ties-to-late-syrian-president-hafez-assad-dies/|سەردێڕ=Rabbi with ties to late Syrian President Hafez Assad dies – www.israelhayom.com |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=[[Israel Hayom]]}}</ref> کاری کردووە و دوا حاخامی سەرەکی [[سووریا]] بووە. <ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Commons |یەکەم=Wikimedia |ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://forward.com/fast-forward/469145/rabbi-avraham-hamra-last-chief-rabbi-of-syria-dies-at-78/|سەردێڕ=Rabbi Avraham Hamra, last chief rabbi of Syria, dies at 78 |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=The Forward |زمان=en-US}}</ref> ==ژیانی سەرەتایی== ڕابی حەمرە لە ساڵی ١٩٤٣ لە [[دیمەشق]] لەدایکبووە، دوو ساڵ وەک مامۆستا لە قوتابخانەیەکی [[جوو]]لەکەکانی ناوچەکە کاری کردووە، پێش ئەوەی لە ساڵی ١٩٦٣ ڕۆڵی بەڕێوەبەری قوتابخانە وەربگرێت، لە ساڵی ١٩٧٠ بووەتە ئەندامی لیژنەی کۆمەڵایەتی کە خزمەت بە دانیشتووانی جوولەکەکانی ناوچەکە دەکات. ئەو لە کەنیسەی ناوخۆییدا کانتۆر بووە و پەیوەندییەکی زۆری لە حکوومەتی سووریادا ھەبووە و یارمەتی کۆمەڵگای دەدا لە ھەر شتێک کە پێویستیان بوو. == پیشەی ڕابینی== لە ساڵی ١٩٧٢ وەک جێگری سەرۆکی حاخامەکان دیمەشق دەستنیشانکرا. لە ساڵی ١٩٧٦دا ڕابی حەمرە وەک سەرۆکی حاخام دەستنیشانکرا، ئەو پۆستەی بەدەستی ھێنا تا سووریای بەجێھێشت دوای چەندین ساڵ لە ھاوکاریکردنی کۆمەڵگاکە بە پشتیوانی دارایی و یارمەتیدانی ھەزاران جوولەکەی سووریا بۆ دەربازبوون لە سووریا لەگەڵ زۆربەی جوولەکەکانی وڵاتەکەدا کە مابوونەوە لە تشرینی یەکەمی ١٩٩٤ کاتێک سەرۆکی ئەوکاتەی سووریا حافز ئەسەد ڕێگەی بە دوایین جوولەکەکانی سووریا دا کە کۆچ بکەن، بە مەرجێک کۆچ بکەن بۆ [[ئەمریکا]] نەک ئیسرائیل. ڕابی حەمرە پێش ئەوەی بەرەو ئیسرائیل بڕوات، کۆچی کردووە بۆ شاری بروکلین لە ویلایەتی نیویۆرک. لەگەڵ گەیشتن بە ئیسرائیل، ڕابی حەمرە لە ھۆلۆن نیشتەجێ بوو و لە ئەنجومەنی ئایینی دامەزرا. جگە لە خزمەتکردن و سەرکردایەتیکردنی کۆمەڵگەی جووی [[سووریا]]، حەمرە زۆرجار سەردانی کۆمەڵگەی سووری جوولەکەکانی دەکرد لە نیویۆرک.  لە ساڵانی نەوەدەکاندا لەگەڵ [[مۆساد]] کاری کردووە بۆ بە قاچاخ کەلوپەلی جوولەکەکان لە سووریا دەربھێنن. و لە ئەنجومەنی سەرۆکایەتی ھاوپەیمانی حاخامەکان لە دەوڵەتانی ئیسلامیدا کاری کردووە.<ref>https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1994/10/19/syrian-rabbi-reaches-israel-via-ny/4f48f278-85e4-4fa6-8730-28997fe69019/</ref><ref>https://www.jta.org/archive/the-untold-story-of-syrian-jewry-american-jews-and-israel-joined-in-resettling-syrian-jews-spani</ref> لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧، ئەلیزا کچی ڕابی حەمرە و سێ منداڵەکەی لە شاری بروکلینی [[ویلایەتی نیویۆرک]] ئاگر لە ماڵەکەیان کەوتەوە و گیانیان لەدەستدا.<ref> https://www.haaretz.com/israel-news/2020-08-19/ty-article/.premium/court-rules-ancient-bibles-smuggled-to-israel-from-syria-to-stay-in-national-library/0000017f-f4db-d887-a7ff-fcff0e8e0000</ref> ڕابی حەمرە لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٢١ لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد و لە [[ئیسرائیل]] بە خاک سپێردرا و سەرۆکی سووریا [[بەشار ئەسەد]] سەرەخۆشی خۆی نارد.<ref>https://www.haaretz.com/israel-news/2017-12-20/ty-article/mother-and-children-killed-in-brooklyn-hanukkah-fire-laid-to-rest-in-israel/0000017f-f466-ddde-abff-fc67c7f20000</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} 66u5egdn45jetn5c99inqan3wek6kwj 1454456 1454427 2025-06-18T21:02:57Z AramBot 39807 [[ویکیپیدیا:پۆلێنکردنی وتارە ھاوسەنگەکان|بۆت]]: زیادکردنی پۆلە ھاوسەنگەکان 1454456 wikitext text/x-wiki {{Databox}}[[ڕابی]] '''ئیبراھیم حەمرە''' ({{Langx|he|אברהם חמרה}}؛ ١٩٤٣ – ٧ی ئایاری ٢٠٢١) [[ڕابی|حاخامێکی]] سووری-ئیسرائیلی بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.jdc.org/press-releases/remembering-rabbi-avraham-hamra/|سەردێڕ=Remembering Rabbi Avraham Hamra, z”l, a Quiet Jewish Hero {{!}} JDC |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=JDC {{!}} JDC is the global Jewish 9-1-1. We put Jewish values into action when the world needs them most. |زمان=en}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://hamodia.com/2021/05/07/harav-avraham-hamra/|سەردێڕ=BDE: Harav Avraham Hamra, Chief Rabbi of Syrian Jewry in Israel - Hamodia.com |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=Hamodia |زمان=en}}</ref> وەک سەرۆکی حاخامەکانی جوولەکەکانی سووریا و [[لوبنان]] <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.jpost.com/israel-news/chief-rabbi-of-jews-from-syria-and-lebanon-dies-667524|سەردێڕ=Chief rabbi of Syrian Jewish community dies {{!}} The Jerusalem Post |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |زمان=en-US}}</ref> <ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Greenwood |یەکەم=Hanan |ڕێکەوت=٩ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.israelhayom.com/2021/05/09/rabbi-with-ties-to-late-syrian-president-hafez-assad-dies/|سەردێڕ=Rabbi with ties to late Syrian President Hafez Assad dies – www.israelhayom.com |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=[[Israel Hayom]]}}</ref> کاری کردووە و دوا حاخامی سەرەکی [[سووریا]] بووە. <ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Commons |یەکەم=Wikimedia |ڕێکەوت=٧ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشان=https://forward.com/fast-forward/469145/rabbi-avraham-hamra-last-chief-rabbi-of-syria-dies-at-78/|سەردێڕ=Rabbi Avraham Hamra, last chief rabbi of Syria, dies at 78 |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=The Forward |زمان=en-US}}</ref> ==ژیانی سەرەتایی== ڕابی حەمرە لە ساڵی ١٩٤٣ لە [[دیمەشق]] لەدایکبووە، دوو ساڵ وەک مامۆستا لە قوتابخانەیەکی [[جوو]]لەکەکانی ناوچەکە کاری کردووە، پێش ئەوەی لە ساڵی ١٩٦٣ ڕۆڵی بەڕێوەبەری قوتابخانە وەربگرێت، لە ساڵی ١٩٧٠ بووەتە ئەندامی لیژنەی کۆمەڵایەتی کە خزمەت بە دانیشتووانی جوولەکەکانی ناوچەکە دەکات. ئەو لە کەنیسەی ناوخۆییدا کانتۆر بووە و پەیوەندییەکی زۆری لە حکوومەتی سووریادا ھەبووە و یارمەتی کۆمەڵگای دەدا لە ھەر شتێک کە پێویستیان بوو. == پیشەی ڕابینی== لە ساڵی ١٩٧٢ وەک جێگری سەرۆکی حاخامەکان دیمەشق دەستنیشانکرا. لە ساڵی ١٩٧٦دا ڕابی حەمرە وەک سەرۆکی حاخام دەستنیشانکرا، ئەو پۆستەی بەدەستی ھێنا تا سووریای بەجێھێشت دوای چەندین ساڵ لە ھاوکاریکردنی کۆمەڵگاکە بە پشتیوانی دارایی و یارمەتیدانی ھەزاران جوولەکەی سووریا بۆ دەربازبوون لە سووریا لەگەڵ زۆربەی جوولەکەکانی وڵاتەکەدا کە مابوونەوە لە تشرینی یەکەمی ١٩٩٤ کاتێک سەرۆکی ئەوکاتەی سووریا حافز ئەسەد ڕێگەی بە دوایین جوولەکەکانی سووریا دا کە کۆچ بکەن، بە مەرجێک کۆچ بکەن بۆ [[ئەمریکا]] نەک ئیسرائیل. ڕابی حەمرە پێش ئەوەی بەرەو ئیسرائیل بڕوات، کۆچی کردووە بۆ شاری بروکلین لە ویلایەتی نیویۆرک. لەگەڵ گەیشتن بە ئیسرائیل، ڕابی حەمرە لە ھۆلۆن نیشتەجێ بوو و لە ئەنجومەنی ئایینی دامەزرا. جگە لە خزمەتکردن و سەرکردایەتیکردنی کۆمەڵگەی جووی [[سووریا]]، حەمرە زۆرجار سەردانی کۆمەڵگەی سووری جوولەکەکانی دەکرد لە نیویۆرک.  لە ساڵانی نەوەدەکاندا لەگەڵ [[مۆساد]] کاری کردووە بۆ بە قاچاخ کەلوپەلی جوولەکەکان لە سووریا دەربھێنن. و لە ئەنجومەنی سەرۆکایەتی ھاوپەیمانی حاخامەکان لە دەوڵەتانی ئیسلامیدا کاری کردووە.<ref>https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1994/10/19/syrian-rabbi-reaches-israel-via-ny/4f48f278-85e4-4fa6-8730-28997fe69019/</ref><ref>https://www.jta.org/archive/the-untold-story-of-syrian-jewry-american-jews-and-israel-joined-in-resettling-syrian-jews-spani</ref> لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠١٧، ئەلیزا کچی ڕابی حەمرە و سێ منداڵەکەی لە شاری بروکلینی [[ویلایەتی نیویۆرک]] ئاگر لە ماڵەکەیان کەوتەوە و گیانیان لەدەستدا.<ref> https://www.haaretz.com/israel-news/2020-08-19/ty-article/.premium/court-rules-ancient-bibles-smuggled-to-israel-from-syria-to-stay-in-national-library/0000017f-f4db-d887-a7ff-fcff0e8e0000</ref> ڕابی حەمرە لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٢١ لە تەمەنی ٧٨ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد و لە [[ئیسرائیل]] بە خاک سپێردرا و سەرۆکی سووریا [[بەشار ئەسەد]] سەرەخۆشی خۆی نارد.<ref>https://www.haaretz.com/israel-news/2017-12-20/ty-article/mother-and-children-killed-in-brooklyn-hanukkah-fire-laid-to-rest-in-israel/0000017f-f466-ddde-abff-fc67c7f20000</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٣]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢١]] nvwio3s7apfpjq4zv0v1jdleb6g1u67 0 286542 1454435 2025-06-18T17:12:35Z Ari Qasm 57423 دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «[[:en:Special:Redirect/revision/1296082977|Assyrian–Kurdish clashes (1895–1900)]]» 1454435 wikitext text/x-wiki '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون (ئاشوورییەکان بە ھەڵە بە نەستۆرییەکان ناودەبردران) و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div> [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] iaz1izsoi7o8ssdw3tbokpqmo0rqhxn 1454436 1454435 2025-06-18T17:15:34Z Ari Qasm 57423 1454436 wikitext text/x-wiki '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div>{{تووڵی دەروازە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ڕۆژھەڵاتی ناوین|کوردستان|تورکیا|ئەرمەنستان|مەسیحییەت|ئیسلام}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] cz5p2c2bnd7gtvfak5kty8zoblal714 1454437 1454436 2025-06-18T18:39:07Z Ari Qasm 57423 1454437 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=ململانێی ئاشوورییەکان و کوردەکان|image=Hakkari Assyrians, c. 1900.jpg|caption=ئاشوورییەکانی حەکاری لە ١٩٠٠|date=١٨٩٥-١٩٠٠|place=[[حەکاری (ناوچەی مێژوویی)|ھەرێمی حەکاری]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] (بەتایبەتی [[جۆلەمێرگ]]، دیزە، پییانیس و لڤین)|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=نییە|result=ئاشوورییەکان سەرکەوتن|status=|combatants_header=|combatant1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} خێڵە [[کورد|کوردەکان]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]|combatant2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} خێڵە [[ئاشوورییەکان]] (نەستوورییەکان)|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} ڕەشید بەگ{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەرکردەکانی خێڵەکییە ناوخۆیییەکانی کورد|commander2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} مەلیک یووسف{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک ئیسماعیلی دووەم]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک خوشابا]] (لە ساڵی ١٩٠٠ بەشداریی کرد)|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=نەزانراو|strength2=٥٠٠٠+ (لە ساڵی ١٨٩٦)|strength3=|casualties1=• [[ئاشوورییەکان]] باجگر و کاربەدەستە عوسمانییەکانیان دوورخستەوە (ساڵی ١٨٩٥). • ئاشوورییەکان خۆیان کۆکردەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردی ناسراو بە لڤین و ئەوێیان بەتاڵانبرد (ساڵی ١٨٩٦). • گوندی دیزە و گوندی پییانیس ھێرشی کرایە سەر و بەتاڵانبرا. • زۆرێک لە دانیشتوان کوژران و یەکەی سەربازییە ناوخۆیییەکان گەمارۆدران (ساڵی ١٨٩٦). • ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی کەتیبەیەکی عوسمانی بوونەوە، کە ھەوڵی چوونیان دەدا بۆ ناوچەکە، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کەتیبەکە بکشێتەوە (ساڵی ١٨٩٧).|casualties2=• ٤٠٠ مەڕیان لێ دزرا، وە ٢ شوانیش کوژران (لە ١٨٩٦).|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div>{{تووڵی دەروازە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ڕۆژھەڵاتی ناوین|کوردستان|تورکیا|ئەرمەنستان|مەسیحییەت|ئیسلام}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] 8k0wu8l3eehy8dc77lvn6lm67o7f72s 1454438 1454437 2025-06-18T18:42:34Z Ari Qasm 57423 1454438 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=ململانێی ئاشوورییەکان و کوردەکان|image=Hakkari Assyrians, c. 1900.jpg|caption=ئاشوورییەکانی حەکاری لە ١٩٠٠|date=١٨٩٥-١٩٠٠|place=[[حەکاری (ناوچەی مێژوویی)|ھەرێمی حەکاری]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] (بەتایبەتی [[جۆلەمێرگ]]، دیزە، پییانیس و لڤین)|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=نییە|result=ئاشوورییەکان سەرکەوتن|status=|combatants_header=|combatant1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} خێڵە [[کورد|کوردەکان]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]|combatant2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} خێڵە [[ئاشوورییەکان]] (نەستوورییەکان)|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} ڕەشید بەگ{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەرکردەکانی خێڵەکییە ناوخۆیییەکانی کورد|commander2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} مەلیک یووسف{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک ئیسماعیلی دووەم]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک خوشابا]] (لە ساڵی ١٩٠٠ بەشداریی کرد)|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=نەزانراو|strength2=٥٠٠٠+ (لە ساڵی ١٨٩٦)|strength3=|casualties1=• [[ئاشوورییەکان]] باجگر و کاربەدەستە عوسمانییەکانیان دوورخستەوە (ساڵی ١٨٩٥). • ئاشوورییەکان خۆیان کۆکردەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردی ناسراو بە لڤین و ئەوێیان بەتاڵانبرد (ساڵی ١٨٩٦). • گوندی دیزە و گوندی پییانیس ھێرشی کرایە سەر و بەتاڵانبرا. • زۆرێک لە دانیشتوان کوژران و یەکەی سەربازییە ناوخۆیییەکان گەمارۆدران (ساڵی ١٨٩٦). • ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی کەتیبەیەکی عوسمانی بوونەوە، کە ھەوڵی چوونیان دەدا بۆ ناوچەکە، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کەتیبەکە بکشێتەوە (ساڵی ١٨٩٧).|casualties2=• ٤٠٠ مەڕیان لێ دزرا، وە ٢ شوانیش کوژران (لە ١٨٩٦).|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div>{{تووڵی دەروازە|مێژوو|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ڕۆژھەڵاتی ناوین|کوردستان|تورکیا|مەسیحییەت|مەسیحییەت|ئیسلام}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] j9bmlrltteqyurwbbu5gebkqbqkucjf 1454445 1454438 2025-06-18T19:52:28Z Ari Qasm 57423 1454445 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=ململانێی ئاشوورییەکان و کوردەکان|image=Hakkari Assyrians, c. 1900.jpg|caption=ئاشوورییەکانی حەکاری لە ١٩٠٠|date=١٨٩٥-١٩٠٠|place=[[حەکاری (ناوچەی مێژوویی)|ھەرێمی حەکاری]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] (بەتایبەتی [[جۆلەمێرگ]]، دیزە، [[پیانس]] و لڤین)|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=نەبوو|result=ئاشوورییەکان سەرکەوتن|status=|combatants_header=|combatant1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} خێڵە [[کورد|کوردەکان]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]|combatant2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} خێڵە [[ئاشوورییەکان]] (نەستوورییەکان)|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} ڕەشید بەگ{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەرکردەکانی خێڵەکییە ناوخۆیییەکانی کورد|commander2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} مەلیک یووسف{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک ئیسماعیلی دووەم]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک خوشابا]] (لە ساڵی ١٩٠٠ بەشداریی کرد)|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=نەزانراو|strength2=٥٠٠٠+ (لە ساڵی ١٨٩٦)|strength3=|casualties1=• [[ئاشوورییەکان]] باجگر و کاربەدەستە عوسمانییەکانیان دوورخستەوە (ساڵی ١٨٩٥). • ئاشوورییەکان خۆیان کۆکردەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردی ناسراو بە لڤین و ئەوێیان بەتاڵانبرد (ساڵی ١٨٩٦). • گوندی دیزە و گوندی پییانیس ھێرشی کرایە سەر و بەتاڵانبرا. • زۆرێک لە دانیشتوان کوژران و یەکەی سەربازییە ناوخۆیییەکان گەمارۆدران (ساڵی ١٨٩٦). • ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی کەتیبەیەکی عوسمانی بوونەوە، کە ھەوڵی چوونیان دەدا بۆ ناوچەکە، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کەتیبەکە بکشێتەوە (ساڵی ١٨٩٧).|casualties2=• ٤٠٠ مەڕیان لێ دزرا، وە ٢ شوانیش کوژران (لە ١٨٩٦).|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div>{{تووڵی دەروازە|مێژوو|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ڕۆژھەڵاتی ناوین|کوردستان|تورکیا|مەسیحییەت|مەسیحییەت|ئیسلام}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] bjlndxo7iidhaar1p9qatwducyv1ahh 1454446 1454445 2025-06-18T19:53:06Z Ari Qasm 57423 1454446 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=ململانێی ئاشوورییەکان و کوردەکان|image=Hakkari Assyrians, c. 1900.jpg|caption=ئاشوورییەکانی حەکاری لە ١٩٠٠|date=١٨٩٥-١٩٠٠|place=[[حەکاری (ناوچەی مێژوویی)|ھەرێمی حەکاری]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] (بەتایبەتی [[جۆلەمێرگ]]، دیزە، [[پیانس]] و لڤین)|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=نەبوو|result=ئاشوورییەکان سەرکەوتن|status=|combatants_header=|combatant1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} خێڵە [[کورد|کوردەکان]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]|combatant2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} خێڵە [[ئاشوورییەکان]] (نەستوورییەکان)|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} ڕەشید بەگ{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەرکردەکانی خێڵەکییە ناوخۆیییەکانی کورد|commander2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} مەلیک یووسف{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک ئیسماعیلی دووەم]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک خوشابا]] (لە ساڵی ١٩٠٠ بەشداریی کرد)|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=نەزانراو|strength2=٥٠٠٠+ (لە ساڵی ١٨٩٦)|strength3=|casualties1=• [[ئاشوورییەکان]] باجگر و کاربەدەستە عوسمانییەکانیان دوورخستەوە (ساڵی ١٨٩٥).{{ھن}} • ئاشوورییەکان خۆیان کۆکردەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردی ناسراو بە لڤین و ئەوێیان بەتاڵانبرد (ساڵی ١٨٩٦).{{ھن}} • گوندی دیزە و گوندی پییانیس ھێرشی کرایە سەر و بەتاڵانبرا.{{ھن}} • زۆرێک لە دانیشتوان کوژران و یەکەی سەربازییە ناوخۆیییەکان گەمارۆدران (ساڵی ١٨٩٦).{{ھن}} • ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی کەتیبەیەکی عوسمانی بوونەوە، کە ھەوڵی چوونیان دەدا بۆ ناوچەکە، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کەتیبەکە بکشێتەوە (ساڵی ١٨٩٧).{{ھن}}|casualties2=• ٤٠٠ مەڕیان لێ دزرا، وە ٢ شوانیش کوژران (لە ١٨٩٦).|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div>{{تووڵی دەروازە|مێژوو|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ڕۆژھەڵاتی ناوین|کوردستان|تورکیا|مەسیحییەت|مەسیحییەت|ئیسلام}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] 19rqadiu1dat539mbsxq45zpwcc5tmq 1454457 1454446 2025-06-18T21:05:11Z Ari Qasm 57423 1454457 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=ململانێی ئاشوورییەکان و کوردەکان|image=Hakkari Assyrians, c. 1900.jpg|caption=ئاشوورییەکانی حەکاری لە ١٩٠٠|date=١٨٩٥-١٩٠٠|place=[[حەکاری (ناوچەی مێژوویی)|ھەرێمی حەکاری]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] (بەتایبەتی [[جۆلەمێرگ]]، دیزە، [[پیانس]] و لڤین)|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=نەبوو|result=ئاشوورییەکان سەرکەوتن|status=|combatants_header=|combatant1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} خێڵە [[کورد|کوردەکان]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).png}} [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]|combatant2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} خێڵە [[ئاشوورییەکان]] (نەستوورییەکان)|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ڕەشید بەگ{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەرکردەکانی خێڵەکییە ناوخۆیییەکانی کورد|commander2={{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} مەلیک یووسف{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک ئیسماعیلی دووەم]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[مەلیک خوشابا]] (لە ساڵی ١٩٠٠ بەشداریی کرد)|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=نەزانراو|strength2=٥٠٠٠+ (لە ساڵی ١٨٩٦)|strength3=|casualties1=• [[ئاشوورییەکان]] باجگر و کاربەدەستە عوسمانییەکانیان دوورخستەوە (ساڵی ١٨٩٥).{{ھن}} • ئاشوورییەکان خۆیان کۆکردەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردی ناسراو بە لڤین و ئەوێیان بەتاڵانبرد (ساڵی ١٨٩٦).{{ھن}} • گوندی دیزە و گوندی پییانیس ھێرشی کرایە سەر و بەتاڵانبرا.{{ھن}} • زۆرێک لە دانیشتوان کوژران و یەکەی سەربازییە ناوخۆیییەکان گەمارۆدران (ساڵی ١٨٩٦).{{ھن}} • ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی کەتیبەیەکی عوسمانی بوونەوە، کە ھەوڵی چوونیان دەدا بۆ ناوچەکە، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی کەتیبەکە بکشێتەوە (ساڵی ١٨٩٧).{{ھن}}|casualties2=• ٤٠٠ مەڕیان لێ دزرا، وە ٢ شوانیش کوژران (لە ١٨٩٦).|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''پێکدادانەکانی ئاشووری و کوردەکان (١٨٩٥-١٩٠٠)''' پێکدادانێک بوو لەنێوان [[ئاشوورییەکان]] و [[کورد|کوردەکان]]، لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] (تا ساڵی ١٨٩٧ کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە وەستێنران) وە زیاتر تووندتر بوو دوای ئەوەی کوردەکان ٤٠٠ مەڕیان لە ئاشوورییەکان برد و دوو شوانیشیان کووشت لە ساڵی ١٨٩٦.<ref>BOA, Y. PRK. ASK, 153/36, Letter Sent by Fourth Army Field Marshal Mehmet Zeki Pasha, 5 July 1315 (17 July 1899)</ref><ref>D Bayt, op. cit., p. 63.</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-12, Letter Written by Ferik Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 27 August 1312 (8 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. EE, 132/26-14, Letter Written by Lieutenant General Sadettin Pasha to Shakir Pasha, 30 August 1312 (11 September 1896)</ref><ref>BOA, Y. PRK. DH, 9/36.</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Letter Written by Foreign Minister Tevfik Pasha to the Grand Vizierate, 3 June 1313 (15 June 1897)</ref><ref>BOA, A. MKT. MHM, 670/13, Cipher Telegram Received from the Van Province Deputation, 6 June 1313 (18 June 1897)</ref><ref name=":02">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێشینە == لە کۆتایییەکانی سەدەی نۆزدەھەمدا، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] بینی بەرزبوونەوەی گرژییە دینی و ڕەگەزییەکان، بەتایبەتی لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵات کە زۆرینەی [[کورد]] و مەسیحی بوون. ئەم گرژییانە گەیشتنە لووتکەی خۆیان لە کاتی [[کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] لە نێوان ساڵانی ١٨٩٤ بۆ ١٨٩٦، کە بە شێوەیەکی سەرەکی ئەرمەنییەکان ئامانج بوون، بەڵام کاریگەری لەسەر [[ئاشوورییەکان]]، کلدانییەکان و [[ئاشوورییەکان|سوریانییەکان]] ھەبوو، بەتایبەتی لە پارێزگای [[ئامەد]]. لە تشرینی یەکەم و تشرینی دووەمی ١٨٩٥ دا، کۆمەڵکوژییەکانی ئامەد ڕوویدا، کە تیایدا ھەزاران مەسیحی کوژران، وە چەندین گوند و کڵێسا وێرانکران و تاڵانکران. ئەم کۆمەڵکوژییانە کاریگەرییەکی قوڵیان لەسەر کۆمەڵگەی مەسیحیەکان بەجێھێشت، کە دەستیان کرد بە بینینی خۆیان وەک ھەڕەشەی لەناوچوون. لە ناو ئەم ئاژاوانەدا، ھۆزە چەکدارە کوردەکان بە پاڵپشتیی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ لە دەسەڵاتدارانی عوسمانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر موڵکی گوندەکانی ئاشووری و دزینی مەڕوماڵاتەکانیان، ئەمەش بووە ھۆی کاردانەوەی تووندوتیژی لە لایەن ھەندێک لە گرووپە ئاشوورییەکانەوە، بەتایبەتی تیارییەکان لە ناوچەی [[جۆلەمێرگ|جۆڵەمێرگ]]، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥ بۆ ١٨٩٧ بەشدار بوون.<ref>{{Cite web |last= |first= |ڕێکەوت=November 2023 |ناونیشان=https://greekcitytimes.com/2023/11/01/amida-greeks-ottomans-1985/ |ڕێکەوتی سەردان= |زمان=}}</ref> == ڕووداوەکانی ١٨٩٥-١٨٩٧ == لە ساڵی ١٨٩٥دا، ئاشوورییەکان باجگرانی عوسمانیان لە ناوچەکانیان دەرکرد، وە لە ساڵی ١٨٩٧دا، ئاشوورییەکان ڕووبەڕووی لەشکرکێشییەکی عوسمانی بوونەوە کە ھەوڵی چوونە ناو ناوچەکەیان دەدا، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی لەشکرەکە بکشێتەوە.<ref name=":03">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٦ == لە ساڵی ١٨٩٦، ئەندامانی ھۆزە کوردەکانی ئەرتووشی، کە لە بەرزایییەک لە نزیک ناوچەی جۆڵەمێرگ ھەڵکەوتبوو، ٤٠٠ مەڕیان دەستبەسەرکرد کە موڵکی تیارییە نەستۆرییەکان بوون و ھێرشیان کردە سەر دوو شوان. لە وەڵامدا، نەستۆرییەکان کۆبوونەوە و ھێرشیان کردە سەر ناوچەی کوردەکان کە بە لڤین ناسراوە، بەشداربوون لە بەتاڵانبردن و تاڵانکردنەکان. دەسەڵاتداران ھەوڵیان دا ئارامی بگەڕێننەوە بەبێ ئەوەی ببنە ھۆی ڕووداوی زیاتر بە ناردنی سەرباز بۆ ناوچەکە. ھەر لەو ساڵەدا پێنج ھەزار چەکداری تیاریی نەستۆری لە جۆڵەمێرگ ھەڵیانکوتایە سەر گوندی دیزە و تاڵانیان کرد، کە شەش کاتژمێر دوورە لە جۆڵەمێرگ، دواتر ھێرشیان کردۆتە سەر گوندی پییانس، زۆرێک لە دانیشتووانەکانیان کووشت و یەکەی سەربازیی ناوخۆیییان گەمارۆ دا، کە داوای پاڵپشتی کرد.<ref name=":04">Arvas, T. Z. Nestorian-Kurdish tribal disputes in Ottoman documents (1856–1914). Karatekin Journal of Faculty of Letters (KAREFAD), 5(3), 65-86. p. 76.</ref> == پێکدادانەکانی ١٨٩٩ == لە کۆتایییەکانی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٨٩٩، مەلیک ئیسماعیلی دووەم سەرکردایەتیی ھێزێکی ٦٠٠ ئاشووریی کرد لەژێر فەرمانڕەواییی خۆی لە زنجیرەیەک ھێرشی سەربازی و تاڵانکردنی چەند گوندێکی مسوڵمان لە دۆڵی لڤین، کە ئەنجامدرا وەک کردەوەی تۆڵەسەندنەوە.<ref>Percy, Henry Algernon George Percy (1901). Highlands of Asiatic Turkey. New York Public Library. London, E. Arnold. p. 223.</ref> == سەرچاوەکان == <div class="reflist"> <references responsive="1"></references> </div>{{تووڵی دەروازە|مێژوو|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ڕۆژھەڵاتی ناوین|کوردستان|تورکیا|مەسیحییەت|مەسیحییەت|ئیسلام}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان و سوریانییەکان]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی عوسمانی]] [[پۆل:ئاشوورییەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:ململانێیەکان]] [[پۆل:ململانێکانی دەیەی ١٨٩٠]] [[پۆل:ململانێکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست]] [[پۆل:سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کۆمەڵکوژییەکانی حەمیدییە]] dae9ilrgu0qjby89u9jo1xpmm2mtup1 0 286543 1454439 2025-06-18T18:49:22Z Ari Qasm 57423 دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «[[:en:Special:Redirect/revision/1293143677|Nurullah Beg]]» 1454439 wikitext text/x-wiki '''نووروڵڵا بەگ''' دوایین فەرمانڕەوای [[میرنشینی حەکاری|ئیماراتی حەکاری]] بوو لە سەدەی نۆزدەھەمدا، بە بەشداریکردنی لە ھێرشەکانی سەر دانیشتووانی ئاشووری و ئێزیدی ناسراوە.<ref>{{Cite book|last=Waterfield|first=Robin|url=https://books.google.com/books?id=n7rkNSlbIosC&dq=Nurullah+assyria+massacre&pg=PA107|title=Christians in Persia (RLE Iran C): Assyrians, Armenians, Roman Catholics and Protestants|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83461-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Suciyan|first=Talin|url=https://books.google.com/books?id=8jTYEAAAQBAJ&dq=Nurullah+beg+yazidis&pg=PA55|title=Outcasting Armenians: Tanzimat of the Provinces|date=2023-10-25|publisher=Syracuse University Press|isbn=978-0-8156-5694-4|language=en}}</ref> ئەو بەشێک بوو لە ھاوپەیمانییەکی سێ لایەنە لەگەڵ [[بەدرخان بەگ|بەدر خان بەگ]] و خان مەحموود لە ساڵانی ١٨٤٠کاندا،<ref>{{Cite book|last=Turgut|first=Lokman|url=https://books.google.com/books?id=BZ3HUILlfuQC&dq=Bedirxan+beg+Nurullah+beg+Xan+mahmud&pg=PA155|title=Mündliche Literatur der Kurden in den Regionen Botan und Hekarî|date=2010|publisher=Logos Verlag Berlin GmbH|isbn=978-3-8325-2727-3|language=de}}</ref><ref>{{Cite book|last=Bengio|first=Ofra|url=https://books.google.com/books?id=caCDBAAAQBAJ&dq=Nurullah+Beg%C2%A0&pg=PA57|title=Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland|date=2014-11-15|publisher=University of Texas Press|isbn=978-0-292-75813-1|language=en}}</ref> کە چەندین ھێرشی کردە سەر [[ئاشوورییەکان|کۆمەڵگە ئاشوورییەکان]]،<ref>{{Cite book|last=McDowall|first=David|url=https://books.google.com/books?id=Tt4fEAAAQBAJ&dq=Nurullah+beg+assyrians&pg=PA52|title=A Modern History of the Kurds|date=2021-03-25|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-0-7556-0078-6|language=en}}</ref> لەنێویاندا کۆمەڵکوژی و ئاوارەبوونی ناچاری کە ھاوسەنگی دیمۆگرافی لە بەشەکانی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] گۆڕی. == سەرچاوەکان == <references /> {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:سوننەکان]] [[پۆل:CS1 German-language sources (de)]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:میرنشینە کوردییەکان]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:مردووان]] c24plhgva4417bcpnzj8b4g2ibhf2fu 1454440 1454439 2025-06-18T19:01:30Z Ari Qasm 57423 1454440 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty|name=نووروڵڵا بەگ|title=میری [[میرنشینی حەکاری]]|spouse=حەلیمە خانم<ref>{{Cite book |last=Franz |first=Erhard |url=https://books.google.com/books?id=BjBtAAAAMAAJ&q=Nurullah+Beg+%C2%A01847 |title=Kurden und Kurdentum: Zeitgeschichte eines Volkes und seiner Nationalbewegungen |date=1986 |publisher=Deutsches Orient-Institut |isbn=978-3-89173-006-5 |language=de}}</ref>|religion=[[ئیسلام]]ی [[سوننە]]|reign=؟-١٨٤٧|dynasty=[[میرنشینی حەکاری]]}} '''نووروڵڵا بەگ''' دوایین فەرمانڕەوای [[میرنشینی حەکاری]] بوو لە سەدەی نۆزدەھەمدا، بە بەشداریکردنی لە [[کۆمەڵکوژییەکانی بەدرخان بەگ|ھێرشەکان بۆ سەر دانیشتووانی ئاشووری]] و [[ئێزیدییەکان]] ناسراوە.<ref>{{Cite book|last=Waterfield|first=Robin|url=https://books.google.com/books?id=n7rkNSlbIosC&dq=Nurullah+assyria+massacre&pg=PA107|title=Christians in Persia (RLE Iran C): Assyrians, Armenians, Roman Catholics and Protestants|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83461-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Suciyan|first=Talin|url=https://books.google.com/books?id=8jTYEAAAQBAJ&dq=Nurullah+beg+yazidis&pg=PA55|title=Outcasting Armenians: Tanzimat of the Provinces|date=2023-10-25|publisher=Syracuse University Press|isbn=978-0-8156-5694-4|language=en}}</ref> ئەو بەشێک بوو لە ھاوپەیمانییەکی سێ لایەنە لەگەڵ [[بەدرخان بەگ|بەدر خان بەگ]] و [[خان مەحموود]] لە ساڵانی ١٨٤٠کاندا،<ref>{{Cite book|last=Turgut|first=Lokman|url=https://books.google.com/books?id=BZ3HUILlfuQC&dq=Bedirxan+beg+Nurullah+beg+Xan+mahmud&pg=PA155|title=Mündliche Literatur der Kurden in den Regionen Botan und Hekarî|date=2010|publisher=Logos Verlag Berlin GmbH|isbn=978-3-8325-2727-3|language=de}}</ref><ref>{{Cite book|last=Bengio|first=Ofra|url=https://books.google.com/books?id=caCDBAAAQBAJ&dq=Nurullah+Beg%C2%A0&pg=PA57|title=Kurdish Awakening: Nation Building in a Fragmented Homeland|date=2014-11-15|publisher=University of Texas Press|isbn=978-0-292-75813-1|language=en}}</ref> کە چەندین ھێرشی کردە سەر [[ئاشوورییەکان|کۆمەڵگە ئاشوورییەکان]]،<ref>{{Cite book|last=McDowall|first=David|url=https://books.google.com/books?id=Tt4fEAAAQBAJ&dq=Nurullah+beg+assyrians&pg=PA52|title=A Modern History of the Kurds|date=2021-03-25|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-0-7556-0078-6|language=en}}</ref> لەنێویاندا کۆمەڵکوژی و ئاوارەبوونی ناچاری کە ھاوسەنگی دیمۆگرافی لە بەشەکانی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] گۆڕی. == سەرچاوەکان == <references />{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مێژوو|کوردستان|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|شەڕ}} [[پۆل:سوننەکان]] [[پۆل:CS1 German-language sources (de)]] [[پۆل:کوردەکان]] [[پۆل:میرنشینە کوردییەکان]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:مردووان]] r4dva52cx6k72h6mrrdv4dciy6m0ch1 0 286544 1454441 2025-06-18T19:29:20Z Ari Qasm 57423 دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «[[:en:Special:Redirect/revision/1252434747|Geçitli, Hakkâri]]» 1454441 wikitext text/x-wiki '''پیانس''' یان '''گەچیتلی''' یان '''پەیانس''' ({{بە کوردیی باکووری|Peyanis}})<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=27 January 2021 |ناونیشان=https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/hakkariye-bagli-koylerin-kurtce-turkce-ve-eski-isimleri-241558.htm |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20221215184817/https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/hakkariye-bagli-koylerin-kurtce-turkce-ve-eski-isimleri-241558.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 December 2022 |ڕێکەوتی سەردان=16 July 2024 |زمان=tr}}</ref> گوندێکە لە ناوچەی ناوەندی [[پارێزگای حەکاری]] لە [[باکووری کوردستان]] ([[تورکیا]]).<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx |ڕێکەوتی سەردان=19 December 2022 |وێبگە=T.C. İçişleri Bakanlığı |زمان=tr}}</ref> گوندەکە [[کورد|کوردانی]] ھۆزی گەودان و پینیانشیشی تێدایە و لە ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتووانی ١٥٠٩ کەس بووە.<ref>{{Cite book|title=Ethnic Groups in the Republic of Turkey|year=1989|editor-last=Peter Alfred|editor-first=Andrews|page=214|editor-last2=Benninghaus|editor-first2=Rüdiger}}</ref><ref name="tuik">{{Cite web |ناونیشان=https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en |ڕێکەوتی سەردان=10 May 2024}}</ref> گێچتلی یان پەیانس پڕ دانیشتووترین گوندی پارێزگای حەکارییە.<ref name="tuik" /> == دانیشتووان == مێژووی دانیشتووان لە ١٩٩٧ تا ٢٠٢٣:<ref name="TÜİK1997">{{Cite web |ڕێکەوت=1999 |ناونیشان=https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014235.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20221030113057/https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014235.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=30 October 2022 |زمان=Turkish}}</ref><ref name="tuik">{{Cite web |ناونیشان=https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en |ڕێکەوتی سەردان=10 May 2024}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en "Population Of Municipalities, Villages And Quarters"]. [[Turkish Statistical Institute|TÜİK]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2024</span>.</cite></ref> {{Historical populations|١٩٩٧|1729|٢٠٠٧|2032|٢٠١٢|2074|٢٠١٧|1782|٢٠٢٢|1561|٢٠٢٣|1509}} == سەرچاوەکان == [[پۆل:ئەو پۆتانانەی لەسەر ویکیدراوە ھەن]] [[پۆل:شارۆچکەکان]] [[پۆل:شارۆچکە]] [[پۆل:گوندەکان]] [[پۆل:گوند]] [[پۆل:گوندەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:شارۆچکەکانی تورکیا]] [[پۆل:پارێزگای حەکاری]] ktkieb55q5o9tokb9871az6p4pcdk5k 1454443 1454441 2025-06-18T19:46:07Z Ari Qasm 57423 1454443 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە|ناو=پیانس|ناوی_فەرمی=Geçitli|جۆری_نیشتنگە=[[گوند]]|پۆتانەکان={{Coord|37.589|43.566|display=inline,title}}|جۆری_دابەشکراو=[[وڵات]]|ناوی_دابەشکراو={{flagicon image|Flag of Turkey.svg}} [[تورکیا]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[باکووری کوردستان]]|جۆری_دابەشکراو١=[[پارێزگا]]|ناوی_دابەشکراو١=[[پارێزگای حەکاری]]}}'''پیانس''' یان '''گەچیتلی''' یان '''پەیانس''' ({{بە کوردیی باکووری|Peyanis}})<ref>{{Cite web |ڕێکەوت=27 January 2021 |ناونیشان=https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/hakkariye-bagli-koylerin-kurtce-turkce-ve-eski-isimleri-241558.htm |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20221215184817/https://www.yuksekovahaber.com.tr/haber/hakkariye-bagli-koylerin-kurtce-turkce-ve-eski-isimleri-241558.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 December 2022 |ڕێکەوتی سەردان=16 July 2024 |زمان=tr}}</ref> گوندێکە لە ناوچەی ناوەندی [[پارێزگای حەکاری]] لە [[باکووری کوردستان]] ([[تورکیا]]).<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://www.e-icisleri.gov.tr/Anasayfa/MulkiIdariBolumleri.aspx |ڕێکەوتی سەردان=19 December 2022 |وێبگە=T.C. İçişleri Bakanlığı |زمان=tr}}</ref> گوندەکە [[کورد|کوردانی]] ھۆزی گەودان و پینیانشیشی تێدایە و لە ساڵی ٢٠٢٣ ژمارەی دانیشتووانی ١٥٠٩ کەس بووە.<ref>{{Cite book|title=Ethnic Groups in the Republic of Turkey|year=1989|editor-last=Peter Alfred|editor-first=Andrews|page=214|editor-last2=Benninghaus|editor-first2=Rüdiger}}</ref><ref name="tuik">{{Cite web |ناونیشان=https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en |ڕێکەوتی سەردان=10 May 2024}}</ref> گێچتلی یان پەیانس پڕ دانیشتووترین گوندی پارێزگای حەکارییە.<ref name="tuik" /> == دانیشتووان == مێژووی دانیشتووان لە ١٩٩٧ تا ٢٠٢٣:<ref name="TÜİK1997">{{Cite web |ڕێکەوت=1999 |ناونیشان=https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014235.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20221030113057/https://kutuphane.tuik.gov.tr/pdf/0014235.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=30 October 2022 |زمان=Turkish}}</ref><ref name="tuik">{{Cite web |ناونیشان=https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en |ڕێکەوتی سەردان=10 May 2024}}<cite class="citation web cs1" data-ve-ignore="true">[https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=en "Population Of Municipalities, Villages And Quarters"]. [[Turkish Statistical Institute|TÜİK]]<span class="reference-accessdate">. Retrieved <span class="nowrap">10 May</span> 2024</span>.</cite></ref> {{Historical populations|١٩٩٧|1729|٢٠٠٧|2032|٢٠١٢|2074|٢٠١٧|1782|٢٠٢٢|1561|٢٠٢٣|1509}} == سەرچاوەکان == [[پۆل:ئەو پۆتانانەی لەسەر ویکیدراوە ھەن]] [[پۆل:شارۆچکەکان]] [[پۆل:شارۆچکە]] [[پۆل:گوندەکان]] [[پۆل:گوند]] [[پۆل:گوندەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:شارۆچکەکانی تورکیا]] [[پۆل:پارێزگای حەکاری]] <references />{{تووڵی دەروازە|کوردستان|تورکیا|کۆمەڵگا|شارەکان}} jdr8oujn97l37lccnbexm44lailgto9 1 286545 1454444 2025-06-18T19:48:12Z Ari Qasm 57423 /* ناو */ بەشی نوێ 1454444 wikitext text/x-wiki == ناو == لە ناوی (پیانس) دڵنیا نیم، ناوە تورکییەکەی Geçitliـە. ناوی وتارەکە Geçitli, Hakkâriـە. لە ویکیپیدیای کرمانجیش ناوەکەی Piyanisـە، وە ناوی Peyanisـیش ھەیە. [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٩:٤٨، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) cl20mfk28r28pdxqm4g5pj2tlyosu3y 3 286546 1454447 2025-06-18T19:55:54Z New user message 11537 زیادکردنی [[داڕێژە:بەخێرھاتن|پەیامی بەخێرھاتن]] بە پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەری نوێ 1454447 wikitext text/x-wiki == بەخێربێیت == {| bgcolor="#f8f8ff" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border:1px solid #999999;" | <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ویکیپیدیا&zwnj;"> {{چینی ناوەند}}{{گەورە|'''بەخێرھاتی بۆ ویکیپیدیا {{PAGENAME}}'''!}}{{کۆتایی}} <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal_Clear_app_ktip.png|چەپ|100px|link=]]</span> '''[[ویکیپیدیا]]''' [[ئینسایکڵۆپیدیا]]یەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی [[ناوەرۆکی ئازاد|ناوەڕۆکی ویکیپیدیا ئازادە]]. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لەسەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری [[کوردیی ناوەندی|ناوەندی]] (سۆرانی) لە زمانی [[کوردی]] (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت، لە [[٢٠٠٩]]ەوە لە [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] (کورمانجی) بەھۆی [[ویکیپیدیا:ھۆکارەکانی جوداکردنەوەی ویکیپیدیای سۆرانی|چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە]] جیا بووەتەوە و ئێستا {{NUMBEROFARTICLES}} وتار و {{NUMBEROFACTIVEUSERS}} بەشداربووی چالاکی ھەیە. {{#if:|سوپاس بۆ بەشداربوون لە ویکیپیدیا و دەستکاریکردنی وتاری [[{{{art}}}]].}} {{چینی ناوەند}}ویکیپیدیا بە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردی{{کۆتایی}} {| align="center" cellpadding="1" width="100%" style="text-align:right" |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-ku.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی باکووری|link=:ku:]] [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-sdh.svg|40px|ویکیپیدیای کوردیی باشووری]] [https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/sdh/دەسپێک ویکیپیدیای کوردیی باشووری] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-diq.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی|link=:diq:]] [[:diq:|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی]] |} </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بنەماکان&zwnj;"> بەر لە ھەموو شتێک، باشترە لەگەڵ [[ویکیپیدیا:ڕێبازەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکانی]] ویکیپیدیا ئاشنا بیت: <span style="float:left">[[پەڕگە:WikiVote.png|link=|80px]]</span> * '''[[ویکیپیدیا:پێنج کۆڵەکە|پێنج کۆڵەکە]]'''، سیاسەتەکان و ستانداردەکانی ویکیپیدیا کە لەسەر ئەوان بنیات نراوە. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|ویکیپیدیا چی نییە]]'''، ئەو شتانە کە بە تەواوی لە ناوەرۆکی ویکیپیدیا دوورن. * '''[[ویکیپیدیا:بێلایەنی ڕوانگە|بێلایەنی ڕوانگە]]'''، پێویستە ھەموو ڕوانگە زۆرینەکان و کەمایەتییە بەرچاوەکان ئاماژەی پێ بکرێت. * '''[[ویکیپیدیا:ئاماژە بە سەرچاوە|ئاماژە بە سەرچاوە]]'''، پێویستە زانیارییەکان [[ویکیپیدیا:سەلماندنیبوون|سەلماندن]]ی بێت و ئاماژە بکرێت بە ژێدەری وەرگرتنیان. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|نووسینی ناسراوەکان]]'''، ئەم بابەتانە کە پێشتر لە شوێنێکی تر [[ویکیپیدیا:توێژینەوەی سەرەتایی قەدەغەیە|بڵاو نەکراونەتەوە]] یان ناودار نین، ناکرێ لە ویکیپیدیادا بڵاو بکرێتەوە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;پەڕەکەت&zwnj;"> <span style="float:left">[[پەڕگە:User-info.svg|link=|70px]]</span> '''[[تایبەت:MyPage|ئەم پەڕەیە]]''' تایبەت بە تۆیە و پێی دەوترێت [[ویکیپیدیا:پەڕەی بەکارھێنەر|پەڕەی بەکارھێنەر]]، لەوێدا دەتوانیت خۆتی تێدا بناسێنیت ئەگەر ئارەزووت کرد، '''[[تایبەت:لێدوانەکەم|ئەمەش]]''' پەڕەی لێدوانەکەتە و بەکارھێنەرانی تر لە ڕیگای ئەم پەڕەیەوە پەیوەندیت لەگەڵ دەگرن. لە پەڕەی بەکارھێنەریت و لێدوانەکەتدا ئەمانە لەبەر چاو بگرە: * تکایە ئەم شتانە کە پەیوەندی بە ویکیپیدیا و ئینسایکڵۆپیدیاوە نییە لە پەڕەی بەکارھێنەریتدا مەھێنە. * لە کاتی وتووێژدا '''[[ویکیپیدیا:ڕێساکانی وتووێژ|ڕێساکانی وتووێژ]]''' لەبەر چاو بگرە. * لە کۆتاییدا و دوای نووسینی بیروڕات، بە بەکارھێنانی '''<nowiki>~~~~</nowiki>''' یان کرتەکردن لەسەر دوگمەی [[پەڕگە:Button_sig.png|link=]] پەیامەکەت '''[[ویکیپیدیا:واژوو|واژوو]]''' بکە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بەشداری&zwnj;"> ویکیپیدیای کوردی شوێنێکە بۆ پەرەپێدان و ناساندنی زمان و چاندی کوردی و کۆکردنەوەی زانیارییەکان لە یەک جێگەدا. بەشداریی ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیای کوردی و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بۆ بەشداریکردن لە ویکیپیدیای کوردی: <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal Clear app kedit.png|چەپ|80px|link=]]</span> * پێش ھەموو شتێک لێرەدا دەتوانی '''[[ویکیپیدیا:ناساندن|لەگەڵ ویکیپیدیا ئاشنا بیت]]'''. * ئاگاداری '''[[ویکیپیدیا:نووسینی_کوردی|تەختەکلیلی ستاندارد]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنووسی_زمانی_کوردی|ڕێنووسی زمانی کوردی]]''' ببە. * '''[[ویکیپیدیا:فێرکاری|خولی فێرکاری]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنمای_خێرا|ڕێنمای خێرای دەستکاری]]''' ببینە و لە [[ویکیپیدیا:خۆڵەپەتانێ|پەڕەی خۆڵەپەتانێ]] ئەوەی فێر بووی تاقی بکەوە. * '''[[ویکیپیدیا:سێحربازی_وتارەکان|ئەم فێرکارییە]]''' یان '''[[ویکیپیدیا:نووسینی وتارێکی ویکیپیدیا|ئەمە]]''' دەتوانێ بە باشی یارمەتیت بدات بۆ ئاگاداری سەبارەت بە مەرجەکانی وتارەکان لە ویکیپیدیا. * لە کۆتاییدا، ھەر کات سەبارەت بە ھەر شتێک لە ویکیپیدیادا پرسیار، ڕەخنە یان پێشنارێکت بوو، دەتوانی لە '''[[ویکیپیدیا:پرسگا|پرسگادا]]''' باسی بکەی، بەکارھێنەرانی بەئەزموون بەخۆشحاڵییەوە گوێبیس و وەڵامدەر دەبن. دەتوانی بۆ پرسیار و لێدوانی تاکەکەسی پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەرانی تر، و سەبارەت بە بابەتی وتارەکان، پەڕەی وتووێژی وتارەکان بەکاربێنیت. </div> </div> |} -- <b><span style="font-family:Oswald;color:black"></span> [[User:Tessla|<span style="font-family:Oswald;color:FF003A6A">Tessla</span>]] ([[User Talk:Tessla#top|<span style="font-family:Oswald;color:black">وتووێژ</span>]])</b> ١٩:٥٥، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 7y4td3v9y85h2352185sof6izh2ezny 1 286547 1454461 2025-06-18T21:53:27Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454461 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئاکنیوز]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454460 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20220715131754/https://ekurd.net/mismas/articles/misc2008/11/independentstate2543.htm بۆ https://ekurd.net/mismas/articles/misc2008/11/independentstate2543.htm زیاد کرا *{{دا|بەستەری مردوو}} زیاد کرا بۆ https://ekurd.net/mismas/articles/misc2012/9/state6528.htm تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٢١:٥٣، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 54d7xj6ddiq48znktlioketio4q28hq 1 286548 1454468 2025-06-18T22:32:48Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454468 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئاڵای ئوردن]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454467 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20191204115442/http://www.kinghussein.gov.jo/jo_anthem.html بۆ http://www.kinghussein.gov.jo/jo_anthem.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٢٢:٣٢، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) raodn0cwosokl86efqcdnphi7n3a2np 0 286549 1454469 2025-06-18T22:35:52Z Saad Goran 41181 پەڕەی دروست کرد بە «{{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیران...»ەوە 1454469 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] s6unjdsney2mpxb09d04bvvm0y7quvu 1454470 1454469 2025-06-18T22:40:14Z Saad Goran 41181 پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار 1454470 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] msg8mx06m0tfd2gov5asauj51hy2yiq 1454471 1454470 2025-06-18T22:42:45Z Saad Goran 41181 پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار 1454471 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] 4q8qdp6qy62txyl80vlh5w3z13j44gt 1454529 1454471 2025-06-19T07:55:32Z Saad Goran 41181 پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار 1454529 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] stlpcu7wdrjkr55g3tutt953pc6xiuu 1454530 1454529 2025-06-19T07:57:59Z Saad Goran 41181 پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار 1454530 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەممەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساھیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم|کازم ساھیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرھەمێکی کازم ساھیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] mheacseqpz144s2dklvr9fyotwexnqf 1454534 1454530 2025-06-19T07:59:35Z Saad Goran 41181 پەرەپێدان و درێژکردنەوەی وتار 1454534 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەممەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساھیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم|کازم ساھیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرھەمێکی کازم ساھیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیکەرێکی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاھیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرھەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرھەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەممەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] rgp83hf1nglo2v04q97xy7wfv2thc01 1454576 1454534 2025-06-19T11:50:16Z Saad Goran 41181 Saad Goran پەڕەی [[ئەحمەد محەمەد]]ی گواستەوە بۆ [[ئەحمەد محەممەد]]: بەپێی ستانداردی ویکیپدیای کوردی 1454534 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد محەممەد |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧<ref name="BMC-Bio">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://bmctv.krd/details/62338 |سەردێڕ=دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد دەکرێتە فەڕەنسی - BMC |بڵاوکەرەوە=bmctv.krd |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]<ref name="BMC-Bio"/> |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نیشتەجێ = [[ئەڵمانیا]]<ref name="Wishe-Europe">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=164125&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد چەند كۆڕێكی شیعری لە ئەوروپا ڕێك دەخات |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |نەتەوە = [[کورد]] |ھاوسەر = |مناڵەکان = |ناوبانگ = شیعری لیریک (شیعری گۆرانی)، دیوانی ''تەمەن''<ref name="Kurdology">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdology.univsul.edu.iq/event/2025/05/10/2226/ |سەردێڕ=لە مەڵبەندی کوردۆlۆجی خوێندنەوە بۆ دیوانە شیعری (ئەحمەد محەمەد)ی شاعیر کرا |بڵاوکەرەوە=Kurdology Center |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> |باوان = |پەروەردە = خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی<ref name="BMC-Bio"/> |زانکۆ = |کارە دیارەکان = [[دیوانی تەمەن]]، [[ناسنامەی باران]] |خەڵاتەکان = |وێبگە = }} '''ئەحمەد محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]) شاعیرێکی دیاری ھاوچەرخی [[کورد]]ە، کە بە شێوازی شیعری لیریک (شیعری گۆرانی) ناسراوە. بەھۆی کاریگەریی شیعرەکانی لەسەر گۆرانیی کوردی، شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] نازناوی '''«ئارامیی گۆرانیی کوردی»''' پێ بەخشیوە.<ref name="BMC-Bio"/> بەرھەمەکانی، بەتایبەت دیوانی ''تەمەن''، بۆ چەندین زمانی جیھانی وەرگێڕدراون و زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن ھونەرمەندانی کوردەوە کراون بە گۆرانی.<ref name="Kurdology"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == ژیان == ئەحمەد محەممەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی [[کانێسکان]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە.<ref name="BMC-Bio"/> قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی ھەر لە سلێمانی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://slemanicityofliterature.com/ئەحمەد-محەمەدی-شاعیر-چەند-کۆڕێکی-شیعر/ |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر چەند کۆڕێکی شیعری لە ئەڵمانیا سازدەکات – Slemani City of Literature |بڵاوکەرەوە=slemanicityofliterature.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە کۆتاییی ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە دەستی بە نووسینی شیعر کردووە و یەکەم شیعرەکانی بڵاو کردووەتەوە.<ref name="BMC-Bio"/> ئەو بە خێرایی بووە یەکێک لە دیارترین شاعیرانی شیعری لیریك (شیعری گۆرانی) لە [[ئەدەبی کوردی|ئەدەبیاتی کوردیدا]]. لە ئێستادا لە [[ئەڵمانیا]] نیشتەجێیە.<ref name="Wishe-Europe"/> لە مانگی ئابی [[٢٠٢٠]]، ئەحمەد محەممەد تووشی [[پەتای جیھانیی کۆڤید-١٩|ڤایرۆسی کۆرۆنا]] بوو،<ref name="Corona-Positive">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/101434 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدى شاعیر تووشبوونی خۆی بە کۆرۆنا راگەیاند |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> و دوای مانگێک چاکبوونەوەی خۆی ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=160842 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر كۆرۆنای تێپەڕاند |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == بەرھەمەکان == ئەحمەد محەممەد خاوەنی چەندین نامیلکە و دیوانی شیعرییە. گرنگترین بەرھەمەکانی بریتین لە: === دیوانی تەمەن === ''دیوانی تەمەن'' کۆی بەرھەمە شیعرییەکانی ئەحمەد محەممەدە کە یەکەم جار لە ساڵی [[٢٠١٢]] بڵاو کرایەوە.<ref name="AVA-Paris">{{بیرخستنەوەی وێب|naونیشان=https://www.ava.news/news/1502 |سەردێڕ=دیوانی تەمەن-ی ئەحمەد محەممەد بە زمانی فەرەنسی ناسێنرا - AVA News |بڵاوکەرەوە=ava.news |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> ئەم دیوانە لە شاری [[تاران]] چاپ کراوە و بە یەکێک لە بەرھەمە دیارەکانی شیعری ھاوچەرخی کوردی دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://chra.tv/تەمەنی-ئەحمەد-محەمەد-چاپکرا/ |سەردێڕ=(تەمەن)ی ئەحمەد محەمەد چاپکرا |بڵاوکەرەوە=chra.tv |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> === ناسنامەی باران === ''ناسنامەی باران'' نامیلکەیەکی شیعریی نوێی شاعیرە کە ئەو شیعرانەی لەخۆ گرتووە کە لە دوای ساڵی [[٢٠١٧]] نووسیویەتی. ئەم بەرھەمە لەگەڵ ئەلبوومێکی دەنگیدا بڵاو کرایەوە، کە تێیدا شاعیر خۆی شیعرەکان دەخوێنێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/2418 |سەردێڕ=نوێترین بەرهەمی ئەحمەد محەمەد بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> چاپی یەکەمی نامیلکەکە، کە ٥٠٠ دانە بوو، بە خێرایی لە بازاڕدا فرۆشرا و تەواو بوو.<ref name="K24-plea">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/212132 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد داوا دەکات شیعرەکانی نەکوژن |بڵاوکەرەوە=kurdistan24.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == وەرگێڕانی بەرھەمەکان بۆ زمانە جیھانییەکان == دیوانی ''تەمەن'' گرنگییەکی نێودەوڵەتیی پێ دراوە و بۆ چەندین زمان وەرگێڕدراوە: * '''زمانی فەڕەنسی:''' لەلایەن حەسەن عەلی ساڵحەوە وەرگێڕدراوە. لە ڕێوڕەسمێکدا لە ئینستیتوتی فەڕەنسی، بەشێک لە شیعرەکان لەلایەن ڕاوێژکاری کلتووری فەڕەنسا، فرێدریک تارید، و خاتوو ناتالی خوێندرانەوە و ھونەرمەند فریا عومەریش بە گیتار بەشداریی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/detail2/16466 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی شاعیر ئەحمەد محەمەد بە زمانی فەڕەنسی بڵاو کرایەوە |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی سویدی:''' لەلایەن ئازاد مەعروفەوە وەرگێڕدراوە. کۆڕی ناساندنەکەی لە شاری [[یۆتۆبۆری]] لەلایەن کۆمەڵەی ھونەرە جوانەکانی سوید و شارەوانیی یۆتۆبۆرییەوە ڕێکخرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=140619&Jor=24 |سەردێڕ=دیوانە شیعرییەکەی ئەحمەد محەمەدی شاعیر بە زمانی سویدی بڵاوکرایەوە |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئیتاڵی:''' لەلایەن تاریق بزەینییەوە وەرگێڕدراوە. پێشەکییەکەی لەلایەن کونسوڵی گشتیی ئەوکاتی ئیتاڵیا، د. میکێلی کامێرۆتا، نووسراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309163 |سەردێڕ=دیوانێكی شیعریی (ئەحمەد محەمەد) وەرگێڕدرایە سەر زمانی ئیتاڵی |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی ئینگلیزی:''' پڕۆژەی وەرگێڕانی دیوانەکە بۆ زمانی ئینگلیزی لەلایەن فریا عومەرەوە کاری بۆ دەکرێت و لەلایەن کونسوڵخانەی بەریتانیا لە ھەولێرەوە پشتیوانی لێ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/news/124094 |سەردێڕ=دیوانی تەمەنی ئەحمەد محەمەد بە زمانی ئینگلیزی بڵاودەبێتەوە |بڵاوکەرەوە=channel8.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''زمانی عەرەبی:''' بەپێی زانیارییەکان، بڕیارە بەم نزیکانە دیوانەکە بۆ زمانی عەرەبییش وەربگێڕدرێت.<ref name="Kurdology"/> == شێواز و کاریگەری == === پەیوەندی لەگەڵ ھونەرمەندان === ئەحمەد محەممەد بەھۆی شێوازی شیعرییەوە پەیوەندییەکی بەھێزی لەگەڵ ھونەرمەندان و دنیای مۆسیقادا دروست کردووە. * '''گۆرانیی کوردی:''' زیاتر لە ٣٠٠ دەقی شیعری لەلایەن گۆرانیبێژانەوە لە ھەر چوار پارچەی [[کوردستان]] کراون بە گۆرانی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=94223&Jor=25 |سەردێڕ=شاعیرێکی ناسراوی کورد تووشی کۆرۆنا دەبێت |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> لە دیارترین ئەو ھونەرمەندانەی شیعرەکانی ئەویان کردووە بە گۆرانی: [[کەریم کابان]] (تەمەن)، [[کەمال محەممەد]] و [[شیلان عوسمان]] (فرمێسکباران).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67227&Jor=5 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد نوێترین کلیپی شیعریی بڵاو كرده‌وه‌ |بڵاوکەرەوە=wishe.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[ناسری ڕەزازی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠١]]، کاتێک ناسری ڕەزازی گەڕایەوە کوردستان، داوای لە ئەحمەد محەممەد کرد شیعری '''«بارگەی خەم»''' تەواو بکات. شاعیر لە ماوەیەکی کەمدا شیعرەکەی تەواو کرد و بووە یەکێک لە بەناوبانگترین گۆرانییەکانی ڕەزازی.<ref name="KTV-BargaiXam">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/192933 |سەردێڕ=هۆنراوەی بارگەی خەم و خامه‌ى باڵاو پڕ هه‌ستی ئەحمەد محەمەدی شاعیر ..! |بڵاوکەرەوە=kurdistantv.net |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''ھاوکاری لەگەڵ [[کازم ساھیر]]:''' لە ساڵی [[٢٠٢٢]]، بەشی کوردیی گۆرانییەکی ڕیکلامی بۆ کۆمپانیای [[ئاسیاسێڵ]] نووسی کە لەلایەن [[کازم|کازم ساھیر]]ەوە وترا. ئەمە یەکەم جار بوو شاعیرێکی کورد لە بەرھەمێکی کازم ساھیردا بەشداری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/289573 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد و كازم ساهیر لە كارێكی هونەریی هاوبەشدا |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Nishtman-Kazm">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nishtmandialog.com/post/كازم-ساهیر |سەردێڕ=كازم ساهیر سەرسامی خۆی بەشیعرەكەی ئەحمەد محەمەد دەربڕیوە |بڵاوکەرەوە=nishtmandialog.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''دیدار لەگەڵ [[داریوش ئیقبالی]]:''' لە ساڵی [[٢٠٠٧]] لە سوید چاوی بە ھونەرمەندی فارس، [[داریوش ئیقبالی|داریوش]]، کەوتووە.<ref name="Nishtman-Kazm"/> === فەلسەفەی ھونەری === ئەحمەد محەممەد خاوەن ڕوانگەیەکی تایبەتە بۆ چۆنیەتیی مامەڵەکردن لەگەڵ شیعرەکانیدا. ئەو داوای لە ھونەرمەندان کردووە کە ئەگەر ئاواز و ستایلیان لەگەڵ ڕۆحی شیعرەکانیدا ناگونجێت، با "شیعرەکانی نەکوژن" و بەرەو لاوازییان نەبەن، بەڵکو ڕێچکەی دیکە بۆ خۆیان بدۆزنەوە.<ref name="K24-plea"/> == ڕێزلێنان و چالاکییەکان == * '''پەیکەری ڕێزلێنان:''' لە ٤ی ئازاری [[٢٠١٧]]، لە ڕێوڕەسمێکدا لە سلێمانی، پەردە لەسەر پەیکەرێکی دیواربەندی شاعیر لادرا کە لەلایەن ھونەرمەند زاھیر سدیقەوە دروست کرابوو. ھونەرمەندی گەورە [[ئەنوەر قەرەداغی]] پەردەی لەسەر لادا و ڕۆشنبیر سەلام قەزاز ئەرکی چاپکردنی کۆبەرھەمەکەی لەو کاتەدا لە ئەستۆ گرتبوو.<ref name="PUK-Statue">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=94232 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەد كۆی بەرهەمەكانی بڵاوكردەوە |بڵاوکەرەوە=pukmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> * '''کۆڕە نێودەوڵەتییەکان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، چەند کۆڕێکی شیعری لە شارەکانی [[شتوتگارت]]، [[نۆرنبێرگ]] و [[بەرلین]] لە [[ئەڵمانیا]] ساز کرد، کە بە پاڵپشتیی حکوومەتی ئەڵمانیا و کوردانی دانیشتووی ئەو وڵاتە بەڕێوە چوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=132963&Jor=24 |سەردێڕ=ئەحمەد محەمەدی شاعیر لە ئەڵمانیا چەند کۆڕێکی شیعری سازدەکات |بڵاوکەرەوە=speemedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref><ref name="Wishe-Europe"/> * '''چاپکردنەوەی دیوان:''' لە ساڵی [[٢٠٢٤]]، [[زانکۆی جیھان]] لە ھەولێر چاپی نوێی ''دیوانی تەمەن''ی لە ئەستۆ گرت و لە ڕێوڕەسمێکی گەورەدا بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/328303 |سەردێڕ=زانكۆی جیهان دیوانی (تەمەن)ی شاعیر ئەحمەد محەمەد چاپ دەكاتەوە |بڵاوکەرەوە=gulanmedia.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == لێکۆڵینەوەی ئەکادیمی == شیعرەکانی ئەحمەد محەممەد بوونەتە جێی سەرنجی توێژەران. تا ئێستا دوو نامەی ماستەر لەسەر بەرھەمەکانی نووسراون.<ref name="Kurdology"/> یەکێک لەوانە نامەی ماستەری توێژەر ئیدریس محەممەد ڕەزا بوو لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] بە ناونیشانی '''«وێنەی شیعری لە دیوانی (تەمەن)ی ئەحمەد محەمەددا»'''، کە بە ئامادەبوونی شاعیر خۆی گفتوگۆی لەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/Nrt2/detail2/475 |سەردێڕ=ماستەرێک لەسەر شیعرەکانی ئەحمەد محەمەد وەردەگیرێت |بڵاوکەرەوە=nrttv.com |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] rgp83hf1nglo2v04q97xy7wfv2thc01 1 286550 1454473 2025-06-18T22:46:23Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454473 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئومێد ئۆزداغ]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454472 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20190411165015/https://www.dailysabah.com/politics/2019/04/03/ip-founding-member-resigns-from-partys-executive-board بۆ https://www.dailysabah.com/politics/2019/04/03/ip-founding-member-resigns-from-partys-executive-board زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٢٢:٤٦، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) slcjpl6vbcff2dx08kr3hb9fyxs9i3c 1 286551 1454477 2025-06-18T23:20:18Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454477 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئیتیکا]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454476 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20190626122204/https://pu.nl/artikelen/feature/de-nintendo-rebel-die-te-ver-ging-een-ode-aan-etika/ بۆ https://pu.nl/artikelen/feature/de-nintendo-rebel-die-te-ver-ging-een-ode-aan-etika/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٢٣:٢٠، ١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) nvnhb6cgurwht6ej9ccp52sxkpmbl21 1 286552 1454495 2025-06-19T02:04:10Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454495 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ئەلێکساندەر لوکاشینکۆ]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454494 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20211221151140/https://www.axios.com/us-lukashenko-president-belarus-353ed235-98f7-446f-919a-6a6cdab81975.html بۆ https://www.axios.com/us-lukashenko-president-belarus-353ed235-98f7-446f-919a-6a6cdab81975.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٢:٠٤، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) m4tyb0l34dsfdgrtyw06cxcxysphd84 3 286553 1454496 2025-06-19T02:25:30Z New user message 11537 زیادکردنی [[داڕێژە:بەخێرھاتن|پەیامی بەخێرھاتن]] بە پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەری نوێ 1454496 wikitext text/x-wiki == بەخێربێیت == {| bgcolor="#f8f8ff" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border:1px solid #999999;" | <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ویکیپیدیا&zwnj;"> {{چینی ناوەند}}{{گەورە|'''بەخێرھاتی بۆ ویکیپیدیا {{PAGENAME}}'''!}}{{کۆتایی}} <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal_Clear_app_ktip.png|چەپ|100px|link=]]</span> '''[[ویکیپیدیا]]''' [[ئینسایکڵۆپیدیا]]یەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی [[ناوەرۆکی ئازاد|ناوەڕۆکی ویکیپیدیا ئازادە]]. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لەسەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری [[کوردیی ناوەندی|ناوەندی]] (سۆرانی) لە زمانی [[کوردی]] (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت، لە [[٢٠٠٩]]ەوە لە [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] (کورمانجی) بەھۆی [[ویکیپیدیا:ھۆکارەکانی جوداکردنەوەی ویکیپیدیای سۆرانی|چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە]] جیا بووەتەوە و ئێستا {{NUMBEROFARTICLES}} وتار و {{NUMBEROFACTIVEUSERS}} بەشداربووی چالاکی ھەیە. {{#if:|سوپاس بۆ بەشداربوون لە ویکیپیدیا و دەستکاریکردنی وتاری [[{{{art}}}]].}} {{چینی ناوەند}}ویکیپیدیا بە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردی{{کۆتایی}} {| align="center" cellpadding="1" width="100%" style="text-align:right" |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-ku.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی باکووری|link=:ku:]] [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-sdh.svg|40px|ویکیپیدیای کوردیی باشووری]] [https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/sdh/دەسپێک ویکیپیدیای کوردیی باشووری] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-diq.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی|link=:diq:]] [[:diq:|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی]] |} </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بنەماکان&zwnj;"> بەر لە ھەموو شتێک، باشترە لەگەڵ [[ویکیپیدیا:ڕێبازەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکانی]] ویکیپیدیا ئاشنا بیت: <span style="float:left">[[پەڕگە:WikiVote.png|link=|80px]]</span> * '''[[ویکیپیدیا:پێنج کۆڵەکە|پێنج کۆڵەکە]]'''، سیاسەتەکان و ستانداردەکانی ویکیپیدیا کە لەسەر ئەوان بنیات نراوە. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|ویکیپیدیا چی نییە]]'''، ئەو شتانە کە بە تەواوی لە ناوەرۆکی ویکیپیدیا دوورن. * '''[[ویکیپیدیا:بێلایەنی ڕوانگە|بێلایەنی ڕوانگە]]'''، پێویستە ھەموو ڕوانگە زۆرینەکان و کەمایەتییە بەرچاوەکان ئاماژەی پێ بکرێت. * '''[[ویکیپیدیا:ئاماژە بە سەرچاوە|ئاماژە بە سەرچاوە]]'''، پێویستە زانیارییەکان [[ویکیپیدیا:سەلماندنیبوون|سەلماندن]]ی بێت و ئاماژە بکرێت بە ژێدەری وەرگرتنیان. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|نووسینی ناسراوەکان]]'''، ئەم بابەتانە کە پێشتر لە شوێنێکی تر [[ویکیپیدیا:توێژینەوەی سەرەتایی قەدەغەیە|بڵاو نەکراونەتەوە]] یان ناودار نین، ناکرێ لە ویکیپیدیادا بڵاو بکرێتەوە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;پەڕەکەت&zwnj;"> <span style="float:left">[[پەڕگە:User-info.svg|link=|70px]]</span> '''[[تایبەت:MyPage|ئەم پەڕەیە]]''' تایبەت بە تۆیە و پێی دەوترێت [[ویکیپیدیا:پەڕەی بەکارھێنەر|پەڕەی بەکارھێنەر]]، لەوێدا دەتوانیت خۆتی تێدا بناسێنیت ئەگەر ئارەزووت کرد، '''[[تایبەت:لێدوانەکەم|ئەمەش]]''' پەڕەی لێدوانەکەتە و بەکارھێنەرانی تر لە ڕیگای ئەم پەڕەیەوە پەیوەندیت لەگەڵ دەگرن. لە پەڕەی بەکارھێنەریت و لێدوانەکەتدا ئەمانە لەبەر چاو بگرە: * تکایە ئەم شتانە کە پەیوەندی بە ویکیپیدیا و ئینسایکڵۆپیدیاوە نییە لە پەڕەی بەکارھێنەریتدا مەھێنە. * لە کاتی وتووێژدا '''[[ویکیپیدیا:ڕێساکانی وتووێژ|ڕێساکانی وتووێژ]]''' لەبەر چاو بگرە. * لە کۆتاییدا و دوای نووسینی بیروڕات، بە بەکارھێنانی '''<nowiki>~~~~</nowiki>''' یان کرتەکردن لەسەر دوگمەی [[پەڕگە:Button_sig.png|link=]] پەیامەکەت '''[[ویکیپیدیا:واژوو|واژوو]]''' بکە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بەشداری&zwnj;"> ویکیپیدیای کوردی شوێنێکە بۆ پەرەپێدان و ناساندنی زمان و چاندی کوردی و کۆکردنەوەی زانیارییەکان لە یەک جێگەدا. بەشداریی ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیای کوردی و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بۆ بەشداریکردن لە ویکیپیدیای کوردی: <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal Clear app kedit.png|چەپ|80px|link=]]</span> * پێش ھەموو شتێک لێرەدا دەتوانی '''[[ویکیپیدیا:ناساندن|لەگەڵ ویکیپیدیا ئاشنا بیت]]'''. * ئاگاداری '''[[ویکیپیدیا:نووسینی_کوردی|تەختەکلیلی ستاندارد]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنووسی_زمانی_کوردی|ڕێنووسی زمانی کوردی]]''' ببە. * '''[[ویکیپیدیا:فێرکاری|خولی فێرکاری]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنمای_خێرا|ڕێنمای خێرای دەستکاری]]''' ببینە و لە [[ویکیپیدیا:خۆڵەپەتانێ|پەڕەی خۆڵەپەتانێ]] ئەوەی فێر بووی تاقی بکەوە. * '''[[ویکیپیدیا:سێحربازی_وتارەکان|ئەم فێرکارییە]]''' یان '''[[ویکیپیدیا:نووسینی وتارێکی ویکیپیدیا|ئەمە]]''' دەتوانێ بە باشی یارمەتیت بدات بۆ ئاگاداری سەبارەت بە مەرجەکانی وتارەکان لە ویکیپیدیا. * لە کۆتاییدا، ھەر کات سەبارەت بە ھەر شتێک لە ویکیپیدیادا پرسیار، ڕەخنە یان پێشنارێکت بوو، دەتوانی لە '''[[ویکیپیدیا:پرسگا|پرسگادا]]''' باسی بکەی، بەکارھێنەرانی بەئەزموون بەخۆشحاڵییەوە گوێبیس و وەڵامدەر دەبن. دەتوانی بۆ پرسیار و لێدوانی تاکەکەسی پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەرانی تر، و سەبارەت بە بابەتی وتارەکان، پەڕەی وتووێژی وتارەکان بەکاربێنیت. </div> </div> |} -- [[بەکارھێنەر:Sakura emad|🌸 Sakura emad 💖]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Sakura emad|لێدوان]]) ٠٢:٢٥، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 4idlbr54ydfy3l5zp17kqdt6mxysfav 1 286554 1454499 2025-06-19T03:41:45Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454499 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بارەگای ناوەندیی خاتەم ئەلئەنبیا]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454498 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20240503065642/https://www.shropshirestar.com/news/uk-news/2024/04/18/uk-and-us-impose-new-sanctions-on-iran-in-wake-of-attack-on-israel/ بۆ https://www.shropshirestar.com/news/uk-news/2024/04/18/uk-and-us-impose-new-sanctions-on-iran-in-wake-of-attack-on-israel/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٣:٤١، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) ljb4eyr8fcl99jgwkzyiswzacsogmba 1 286555 1454503 2025-06-19T04:07:59Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454503 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[باکوور و ڕۆژھەڵاتی چین]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454502 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160303190354/http://www.gov.cn/gzdt/2007-08/20/content_721632.htm بۆ http://www.gov.cn/gzdt/2007-08/20/content_721632.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٤:٠٧، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) f1agbisuq7q9mato1nfvoo21o5n9thw 1 286556 1454509 2025-06-19T05:42:22Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454509 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بۆریس کوستۆدیێڤ]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454508 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160303175113/http://artroots.com/ra/bio/kustodiev/boriskustodievbio.htm بۆ http://artroots.com/ra/bio/kustodiev/boriskustodievbio.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٥:٤٢، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) lh6pxt3xwkjaei1xh9959kymofqif37 1 286557 1454519 2025-06-19T06:50:51Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454519 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[بەردەڕەش]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454518 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160307222036/http://duhokgov.org/kurdi/index.php?action=qaza7 بۆ http://www.duhokgov.org/kurdi/index.php?action=qaza7 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٦:٥٠، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 6pk1jk2p8aiusm1hvjppub4hb1w03q8 1 286558 1454526 2025-06-19T07:49:36Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454526 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[ترێدز]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454525 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230709161921/https://wired.me/business/social-media/instagram-wants-to-take-over-twitter-with-threads/ بۆ https://wired.me/business/social-media/instagram-wants-to-take-over-twitter-with-threads/ زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٧:٤٩، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) ektzd90jwon28afl4pdomui6zqnkk0m 1 286559 1454532 2025-06-19T07:58:26Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454532 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[توندوتیژیی سیاسیی کوردی]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454531 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://archive.today/20120731055933/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/1/turkey3107.htm بۆ http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2011/1/turkey3107.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٧:٥٨، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) l78hddtzizjbqzkzs44vxh2s9zk8g1t 1 286560 1454542 2025-06-19T08:23:16Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454542 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تیرۆرکردنی جۆڤێنێل مۆیس]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454541 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20210708052016/https://www.axios.com/haiti-president-assassins-arrested-70aace63-c3bf-4972-b62a-0638fcde1a04.html بۆ https://www.axios.com/haiti-president-assassins-arrested-70aace63-c3bf-4972-b62a-0638fcde1a04.html زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٨:٢٣، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) peko049s4cp106vlyao7n6lypn4lvmc 0 286561 1454543 2025-06-19T08:24:30Z Eng.dilan86 28574 پەڕەی دروست کرد بە «'''بۆمبی دزەپێکەری گەورە''' کە بە '''GBU-57A/B''' دەناسرێتەوە، بۆمبێکی زۆر بەهێزە بەکاردێت بۆ لەناوبردنی بنکە قووڵەکانی ژێر زەوی. دریژی ئەم بۆمبە ٢٠ مەتر و نیوە و کێشی نزیکەی ١٣ تۆن و نیوە. [[پەڕگە:USAF MOP test release crop.jpg|وێنۆک|GBU-57 A/B]] == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٢ کۆم...»ەوە 1454543 wikitext text/x-wiki '''بۆمبی دزەپێکەری گەورە''' کە بە '''GBU-57A/B''' دەناسرێتەوە، بۆمبێکی زۆر بەهێزە بەکاردێت بۆ لەناوبردنی بنکە قووڵەکانی ژێر زەوی. دریژی ئەم بۆمبە ٢٠ مەتر و نیوە و کێشی نزیکەی ١٣ تۆن و نیوە. [[پەڕگە:USAF MOP test release crop.jpg|وێنۆک|GBU-57 A/B]] == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٢ کۆمپانیای نۆرسرۆپ گرومن و لۆکهید مارتن کاریان لەسەر پەرەپێدانی بۆمبێکی  ١٣ تۆنی دەکرد کە توانای چوونە ناو زەوی هەبێت، بەڵام بودجە و کێشە تەکنیکییەکان بووە هۆی ئەوەی کارەکانی پەرەپێدانەکە وازیان لێبهێنرێت. دوای جەنگی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ ، شیکاریەکان بۆیان دەرکەوت کە ئەو شوێنانەی کە بە بۆمبی دزەپێکەر بۆ ژێرزەوی هێرشیان کراوەتە سەر بە خراپی چوونەتە ژوورەوە و بەتەواوی شوێنی مەبەستیان نەپێکاوە. ئەمەش وایکرد زیاتر  گرنگی بە پەرەپێدانی  بدرێت. لە مانگی ئازاری ٢٠٠٧ تاقیکردنەوەیەکی سەرەتایی بۆ ئەم بۆمبە لە تونێلێک لە نیو مەکسیکۆ ئەنجامدرا. لە ساڵی ٢٠٠٨ لە چەندین تاقیکردنەوە سەرکەووتنی بەدەست هێنا. لە ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ پنتاگۆن داوای مۆڵەتی لە کۆنگرێس کردووە بۆ گۆڕینی بودجە و خێراکردنی پڕۆژەکە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠١١دا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا ٢٠ بۆمبیان وەرگرت کە بە شێوەیەک دیزاین کرابوو کە لەلایەن فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی B-2ەوە هەلبگیردرێن. لە ساڵی ٢٠١٢دا پنتاگۆن داوای ٨٢ ملیۆن دۆلاری کرد بۆ پەرەپێدانی بۆمبەکە بۆئەوەی  هێزی قوڵکردنی زیاتر بە مووشەکەکە بدات. == سەرچاوە == ویکیپیدایای ئینگلیزی https://en.wikipedia.org/wiki/GBU-57A/B_MOP 0ihxgft56qs92hwktspq2q6c54wmdvk 1454544 1454543 2025-06-19T08:27:04Z Eng.dilan86 28574 1454544 wikitext text/x-wiki '''بۆمبی دزەپێکەری گەورە''' کە بە '''GBU-57A/B''' دەناسرێتەوە، بۆمبێکی زۆر بەهێزە بەکاردێت بۆ لەناوبردنی بنکە قووڵەکانی ژێر زەوی. دریژی ئەم بۆمبە ٢٠ مەتر و نیوە و کێشی نزیکەی ١٣ تۆن و نیوە. [[پەڕگە:USAF MOP test release crop.jpg|وێنۆک|GBU-57 A/B]] == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٢ کۆمپانیای نۆرسرۆپ گرومن و لۆکهید مارتن کاریان لەسەر پەرەپێدانی بۆمبێکی  ١٣ تۆنی دەکرد کە توانای چوونە ناو زەوی هەبێت، بەڵام بودجە و کێشە تەکنیکییەکان بووە هۆی ئەوەی کارەکانی پەرەپێدانەکە وازیان لێبهێنرێت. دوای جەنگی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ ، شیکاریەکان بۆیان دەرکەوت کە ئەو شوێنانەی کە بە بۆمبی دزەپێکەر بۆ ژێرزەوی هێرشیان کراوەتە سەر بە خراپی چوونەتە ژوورەوە و بەتەواوی شوێنی مەبەستیان نەپێکاوە. ئەمەش وایکرد زیاتر  گرنگی بە پەرەپێدانی  بدرێت. لە مانگی ئازاری ٢٠٠٧ تاقیکردنەوەیەکی سەرەتایی بۆ ئەم بۆمبە لە تونێلێک لە نیو مەکسیکۆ ئەنجامدرا. لە ساڵی ٢٠٠٨ لە چەندین تاقیکردنەوە سەرکەووتنی بەدەست هێنا. لە ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ پنتاگۆن داوای مۆڵەتی لە کۆنگرێس کردووە بۆ گۆڕینی بودجە و خێراکردنی پڕۆژەکە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠١١دا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا ٢٠ بۆمبیان وەرگرت کە بە شێوەیەک دیزاین کرابوو کە لەلایەن فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی B-2ەوە هەلبگیردرێن. لە ساڵی ٢٠١٢دا پنتاگۆن داوای ٨٢ ملیۆن دۆلاری کرد بۆ پەرەپێدانی بۆمبەکە بۆئەوەی  هێزی قوڵکردنی زیاتر بە مووشەکەکە بدات. == سەرچاوە == {{پۆلی کۆمنز|GBU-57A/B MOP|بۆمبی دزەپێکەری گەورە}} ویکیپیدایای ئینگلیزی https://en.wikipedia.org/wiki/GBU-57A/B_MOP ta7gv6lbi6v58z0rtfie1g0qjqq454f 1454545 1454544 2025-06-19T08:27:20Z Eng.dilan86 28574 1454545 wikitext text/x-wiki '''بۆمبی دزەپێکەری گەورە''' کە بە '''GBU-57A/B''' دەناسرێتەوە، بۆمبێکی زۆر بەهێزە بەکاردێت بۆ لەناوبردنی بنکە قووڵەکانی ژێر زەوی. دریژی ئەم بۆمبە ٢٠ مەتر و نیوە و کێشی نزیکەی ١٣ تۆن و نیوە. [[پەڕگە:USAF MOP test release crop.jpg|وێنۆک|GBU-57 A/B]] == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٢ کۆمپانیای نۆرسرۆپ گرومن و لۆکهید مارتن کاریان لەسەر پەرەپێدانی بۆمبێکی  ١٣ تۆنی دەکرد کە توانای چوونە ناو زەوی هەبێت، بەڵام بودجە و کێشە تەکنیکییەکان بووە هۆی ئەوەی کارەکانی پەرەپێدانەکە وازیان لێبهێنرێت. دوای جەنگی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ ، شیکاریەکان بۆیان دەرکەوت کە ئەو شوێنانەی کە بە بۆمبی دزەپێکەر بۆ ژێرزەوی هێرشیان کراوەتە سەر بە خراپی چوونەتە ژوورەوە و بەتەواوی شوێنی مەبەستیان نەپێکاوە. ئەمەش وایکرد زیاتر  گرنگی بە پەرەپێدانی  بدرێت. لە مانگی ئازاری ٢٠٠٧ تاقیکردنەوەیەکی سەرەتایی بۆ ئەم بۆمبە لە تونێلێک لە نیو مەکسیکۆ ئەنجامدرا. لە ساڵی ٢٠٠٨ لە چەندین تاقیکردنەوە سەرکەووتنی بەدەست هێنا. لە ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ پنتاگۆن داوای مۆڵەتی لە کۆنگرێس کردووە بۆ گۆڕینی بودجە و خێراکردنی پڕۆژەکە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠١١دا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا ٢٠ بۆمبیان وەرگرت کە بە شێوەیەک دیزاین کرابوو کە لەلایەن فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی B-2ەوە هەلبگیردرێن. لە ساڵی ٢٠١٢دا پنتاگۆن داوای ٨٢ ملیۆن دۆلاری کرد بۆ پەرەپێدانی بۆمبەکە بۆئەوەی  هێزی قوڵکردنی زیاتر بە مووشەکەکە بدات. == سەرچاوە == ویکیپیدایای ئینگلیزی https://en.wikipedia.org/wiki/GBU-57A/B_MOP 0ihxgft56qs92hwktspq2q6c54wmdvk 1454548 1454545 2025-06-19T08:31:00Z Eng.dilan86 28574 1454548 wikitext text/x-wiki '''بۆمبی دزەپێکەری گەورە''' کە بە '''GBU-57A/B''' دەناسرێتەوە، بۆمبێکی زۆر بەهێزە بەکاردێت بۆ لەناوبردنی بنکە قووڵەکانی ژێر زەوی. دریژی ئەم بۆمبە ٢٠ مەتر و نیوە و کێشی نزیکەی ١٣ تۆن و نیوە. [[پەڕگە:USAF MOP test release crop.jpg|وێنۆک|GBU-57 A/B]] == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٢ کۆمپانیای نۆرسرۆپ گرومن و لۆکهید مارتن کاریان لەسەر پەرەپێدانی بۆمبێکی  ١٣ تۆنی دەکرد کە توانای چوونە ناو زەوی هەبێت، بەڵام بودجە و کێشە تەکنیکییەکان بووە هۆی ئەوەی کارەکانی پەرەپێدانەکە وازیان لێبهێنرێت. دوای جەنگی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ ، شیکاریەکان بۆیان دەرکەوت کە ئەو شوێنانەی کە بە بۆمبی دزەپێکەر بۆ ژێرزەوی هێرشیان کراوەتە سەر بە خراپی چوونەتە ژوورەوە و بەتەواوی شوێنی مەبەستیان نەپێکاوە. ئەمەش وایکرد زیاتر  گرنگی بە پەرەپێدانی  بدرێت. لە مانگی ئازاری ٢٠٠٧ تاقیکردنەوەیەکی سەرەتایی بۆ ئەم بۆمبە لە تونێلێک لە نیو مەکسیکۆ ئەنجامدرا. لە ساڵی ٢٠٠٨ لە چەندین تاقیکردنەوە سەرکەووتنی بەدەست هێنا. لە ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ پنتاگۆن داوای مۆڵەتی لە کۆنگرێس کردووە بۆ گۆڕینی بودجە و خێراکردنی پڕۆژەکە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠١١دا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا ٢٠ بۆمبیان وەرگرت کە بە شێوەیەک دیزاین کرابوو کە لەلایەن فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی B-2ەوە هەلبگیردرێن. لە ساڵی ٢٠١٢دا پنتاگۆن داوای ٨٢ ملیۆن دۆلاری کرد بۆ پەرەپێدانی بۆمبەکە بۆئەوەی  هێزی قوڵکردنی زیاتر بە مووشەکەکە بدات. == بەکارهێنەرەکان == هێزی ئاسمانی ئەمریکا - تا ساڵی ٢٠١٥ بە لایەنی کەمەوە ٢٠ دانە ئامادەن بۆ بەکار‌هێنان. == سەرچاوە == ویکیپیدایای ئینگلیزی https://en.wikipedia.org/wiki/GBU-57A/B_MOP 7oorp9167aq71hb5hwzq6x73vm8utws 1454549 1454548 2025-06-19T08:37:33Z Eng.dilan86 28574 1454549 wikitext text/x-wiki '''بۆمبی دزەپێکەری گەورە''' کە بە '''GBU-57A/B''' دەناسرێتەوە، بۆمبێکی زۆر بەهێزە بەکاردێت بۆ لەناوبردنی بنکە قووڵەکانی ژێر زەوی. دریژی ئەم بۆمبە ٢٠ مەتر و نیوە و کێشی نزیکەی ١٣ تۆن و نیوە. بەهۆی پاراستنی زانیارییە نهێنییەکانەوە تاوەکو ئێستا بە فەرمی توانای قوڵکرنی ئەم بۆمبە پشتڕاست نەکراونەتەوە، بەڵام زۆربەی شیکارییە بەرگرییەکان باس لە خەمڵاندنانە دەکەن کە ئەم بۆمبە توانای قووڵکرنی ٦٠ مەتری هەیە لە ٥٠٠٠ پاوند بۆ هەر ئینجێکی چوارگۆشە یان ٨ مەتر لە ١٠،٠٠٠ پاوند بۆ هەر ئینجێکی چوارگۆشە کۆنکرێتی بەهێزکراو . [[پەڕگە:USAF MOP test release crop.jpg|وێنۆک|GBU-57 A/B]] == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٢ کۆمپانیای نۆرسرۆپ گرومن و لۆکهید مارتن کاریان لەسەر پەرەپێدانی بۆمبێکی  ١٣ تۆنی دەکرد کە توانای چوونە ناو زەوی هەبێت، بەڵام بودجە و کێشە تەکنیکییەکان بووە هۆی ئەوەی کارەکانی پەرەپێدانەکە وازیان لێبهێنرێت. دوای جەنگی عێراق لە ساڵی ٢٠٠٣ ، شیکاریەکان بۆیان دەرکەوت کە ئەو شوێنانەی کە بە بۆمبی دزەپێکەر بۆ ژێرزەوی هێرشیان کراوەتە سەر بە خراپی چوونەتە ژوورەوە و بەتەواوی شوێنی مەبەستیان نەپێکاوە. ئەمەش وایکرد زیاتر  گرنگی بە پەرەپێدانی  بدرێت. لە مانگی ئازاری ٢٠٠٧ تاقیکردنەوەیەکی سەرەتایی بۆ ئەم بۆمبە لە تونێلێک لە نیو مەکسیکۆ ئەنجامدرا. لە ساڵی ٢٠٠٨ لە چەندین تاقیکردنەوە سەرکەووتنی بەدەست هێنا. لە ئۆکتۆبەری ٢٠٠٩ پنتاگۆن داوای مۆڵەتی لە کۆنگرێس کردووە بۆ گۆڕینی بودجە و خێراکردنی پڕۆژەکە. لە مانگی ئەیلولی ساڵی ٢٠١١دا، هێزی ئاسمانی ئەمریکا ٢٠ بۆمبیان وەرگرت کە بە شێوەیەک دیزاین کرابوون کە لەلایەن فڕۆکەی بۆمبڕێژکراوی B-2 ەوە بگوازرێنەوە. لە ساڵی ٢٠١٢دا پنتاگۆن داوای ٨٢ ملیۆن دۆلاری کرد بۆ پەرەپێدانی بۆمبەکە بۆئەوەی  هێزی قوڵکردنی زیاتر بە مووشەکەکە بدات. == بەکارهێنەرەکان == هێزی ئاسمانی ئەمریکا - تا ساڵی ٢٠١٥ بە لایەنی کەمەوە ٢٠ دانە ئامادەن بۆ بەکار‌هێنان. == سەرچاوە == ویکیپیدایای ئینگلیزی https://en.wikipedia.org/wiki/GBU-57A/B_MOP gkc0bojmgulguk4p4g40hbuqvkn6dep 1 286562 1454556 2025-06-19T08:47:03Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454556 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[تەقینەوەکانی ٢٠١٣ی ھەولێر]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454555 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20131008041804/http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2013/9/state7356.htm بۆ https://ekurd.net/mismas/articles/misc2013/9/state7356.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٨:٤٧، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) ho6op9ieudr48sdqoxk18ebxkxys7et 1 286563 1454564 2025-06-19T09:20:09Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454564 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جامی نەتەوەکانی ئاسیای ٢٠٠٧]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454563 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20140310160514/http://www.kooora.com/?c=1158 بۆ https://www.kooora.com/?c=1158 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٩:٢٠، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) qg35za0jq5k3nyghwy9f1upoty05g4y 1 286564 1454566 2025-06-19T09:22:22Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454566 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[جامی نەتەوەکانی ئەفریقای ١٩٨٢]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454565 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20160303195347/http://footballmundial.tripod.com/caf/caf_1980_82.htm بۆ http://footballmundial.tripod.com/caf/caf_1980_82.htm زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ٠٩:٢٢، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) kz0k3ihmrz4w9952h1wx1220lq1nqmq 3 286565 1454575 2025-06-19T11:43:03Z New user message 11537 زیادکردنی [[داڕێژە:بەخێرھاتن|پەیامی بەخێرھاتن]] بە پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەری نوێ 1454575 wikitext text/x-wiki == بەخێربێیت == {| bgcolor="#f8f8ff" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border:1px solid #999999;" | <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ویکیپیدیا&zwnj;"> {{چینی ناوەند}}{{گەورە|'''بەخێرھاتی بۆ ویکیپیدیا {{PAGENAME}}'''!}}{{کۆتایی}} <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal_Clear_app_ktip.png|چەپ|100px|link=]]</span> '''[[ویکیپیدیا]]''' [[ئینسایکڵۆپیدیا]]یەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی [[ناوەرۆکی ئازاد|ناوەڕۆکی ویکیپیدیا ئازادە]]. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لەسەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری [[کوردیی ناوەندی|ناوەندی]] (سۆرانی) لە زمانی [[کوردی]] (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت، لە [[٢٠٠٩]]ەوە لە [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] (کورمانجی) بەھۆی [[ویکیپیدیا:ھۆکارەکانی جوداکردنەوەی ویکیپیدیای سۆرانی|چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە]] جیا بووەتەوە و ئێستا {{NUMBEROFARTICLES}} وتار و {{NUMBEROFACTIVEUSERS}} بەشداربووی چالاکی ھەیە. {{#if:|سوپاس بۆ بەشداربوون لە ویکیپیدیا و دەستکاریکردنی وتاری [[{{{art}}}]].}} {{چینی ناوەند}}ویکیپیدیا بە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردی{{کۆتایی}} {| align="center" cellpadding="1" width="100%" style="text-align:right" |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-ku.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی باکووری|link=:ku:]] [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-sdh.svg|40px|ویکیپیدیای کوردیی باشووری]] [https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/sdh/دەسپێک ویکیپیدیای کوردیی باشووری] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-diq.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی|link=:diq:]] [[:diq:|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی]] |} </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بنەماکان&zwnj;"> بەر لە ھەموو شتێک، باشترە لەگەڵ [[ویکیپیدیا:ڕێبازەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکانی]] ویکیپیدیا ئاشنا بیت: <span style="float:left">[[پەڕگە:WikiVote.png|link=|80px]]</span> * '''[[ویکیپیدیا:پێنج کۆڵەکە|پێنج کۆڵەکە]]'''، سیاسەتەکان و ستانداردەکانی ویکیپیدیا کە لەسەر ئەوان بنیات نراوە. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|ویکیپیدیا چی نییە]]'''، ئەو شتانە کە بە تەواوی لە ناوەرۆکی ویکیپیدیا دوورن. * '''[[ویکیپیدیا:بێلایەنی ڕوانگە|بێلایەنی ڕوانگە]]'''، پێویستە ھەموو ڕوانگە زۆرینەکان و کەمایەتییە بەرچاوەکان ئاماژەی پێ بکرێت. * '''[[ویکیپیدیا:ئاماژە بە سەرچاوە|ئاماژە بە سەرچاوە]]'''، پێویستە زانیارییەکان [[ویکیپیدیا:سەلماندنیبوون|سەلماندن]]ی بێت و ئاماژە بکرێت بە ژێدەری وەرگرتنیان. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|نووسینی ناسراوەکان]]'''، ئەم بابەتانە کە پێشتر لە شوێنێکی تر [[ویکیپیدیا:توێژینەوەی سەرەتایی قەدەغەیە|بڵاو نەکراونەتەوە]] یان ناودار نین، ناکرێ لە ویکیپیدیادا بڵاو بکرێتەوە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;پەڕەکەت&zwnj;"> <span style="float:left">[[پەڕگە:User-info.svg|link=|70px]]</span> '''[[تایبەت:MyPage|ئەم پەڕەیە]]''' تایبەت بە تۆیە و پێی دەوترێت [[ویکیپیدیا:پەڕەی بەکارھێنەر|پەڕەی بەکارھێنەر]]، لەوێدا دەتوانیت خۆتی تێدا بناسێنیت ئەگەر ئارەزووت کرد، '''[[تایبەت:لێدوانەکەم|ئەمەش]]''' پەڕەی لێدوانەکەتە و بەکارھێنەرانی تر لە ڕیگای ئەم پەڕەیەوە پەیوەندیت لەگەڵ دەگرن. لە پەڕەی بەکارھێنەریت و لێدوانەکەتدا ئەمانە لەبەر چاو بگرە: * تکایە ئەم شتانە کە پەیوەندی بە ویکیپیدیا و ئینسایکڵۆپیدیاوە نییە لە پەڕەی بەکارھێنەریتدا مەھێنە. * لە کاتی وتووێژدا '''[[ویکیپیدیا:ڕێساکانی وتووێژ|ڕێساکانی وتووێژ]]''' لەبەر چاو بگرە. * لە کۆتاییدا و دوای نووسینی بیروڕات، بە بەکارھێنانی '''<nowiki>~~~~</nowiki>''' یان کرتەکردن لەسەر دوگمەی [[پەڕگە:Button_sig.png|link=]] پەیامەکەت '''[[ویکیپیدیا:واژوو|واژوو]]''' بکە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بەشداری&zwnj;"> ویکیپیدیای کوردی شوێنێکە بۆ پەرەپێدان و ناساندنی زمان و چاندی کوردی و کۆکردنەوەی زانیارییەکان لە یەک جێگەدا. بەشداریی ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیای کوردی و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بۆ بەشداریکردن لە ویکیپیدیای کوردی: <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal Clear app kedit.png|چەپ|80px|link=]]</span> * پێش ھەموو شتێک لێرەدا دەتوانی '''[[ویکیپیدیا:ناساندن|لەگەڵ ویکیپیدیا ئاشنا بیت]]'''. * ئاگاداری '''[[ویکیپیدیا:نووسینی_کوردی|تەختەکلیلی ستاندارد]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنووسی_زمانی_کوردی|ڕێنووسی زمانی کوردی]]''' ببە. * '''[[ویکیپیدیا:فێرکاری|خولی فێرکاری]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنمای_خێرا|ڕێنمای خێرای دەستکاری]]''' ببینە و لە [[ویکیپیدیا:خۆڵەپەتانێ|پەڕەی خۆڵەپەتانێ]] ئەوەی فێر بووی تاقی بکەوە. * '''[[ویکیپیدیا:سێحربازی_وتارەکان|ئەم فێرکارییە]]''' یان '''[[ویکیپیدیا:نووسینی وتارێکی ویکیپیدیا|ئەمە]]''' دەتوانێ بە باشی یارمەتیت بدات بۆ ئاگاداری سەبارەت بە مەرجەکانی وتارەکان لە ویکیپیدیا. * لە کۆتاییدا، ھەر کات سەبارەت بە ھەر شتێک لە ویکیپیدیادا پرسیار، ڕەخنە یان پێشنارێکت بوو، دەتوانی لە '''[[ویکیپیدیا:پرسگا|پرسگادا]]''' باسی بکەی، بەکارھێنەرانی بەئەزموون بەخۆشحاڵییەوە گوێبیس و وەڵامدەر دەبن. دەتوانی بۆ پرسیار و لێدوانی تاکەکەسی پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەرانی تر، و سەبارەت بە بابەتی وتارەکان، پەڕەی وتووێژی وتارەکان بەکاربێنیت. </div> </div> |} -- ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ١١:٤٣، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 3jw58kj8wfpj244i0xsl8uby0mrshk4 0 286566 1454577 2025-06-19T11:50:17Z Saad Goran 41181 Saad Goran پەڕەی [[ئەحمەد محەمەد]]ی گواستەوە بۆ [[ئەحمەد محەممەد]]: بەپێی ستانداردی ویکیپدیای کوردی 1454577 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[ئەحمەد محەممەد]] c4p6uvbwt99m2jwdwki9x3iwwhb2iq6 2 286567 1454578 2025-06-19T11:55:28Z Abdulbare 69877 زیاد كردنی عبدالباری پێشنیار چاککردنەوەی ھەڵەی ڕێنووس/ڕێزمان 1454578 wikitext text/x-wiki ABK9 ناوی ته‌واوی (عه‌بدالباری به‌یار ) ئه‌ له‌ ساڵی 2012/9/2 له‌شاری هه‌ولێر له‌ دایك بووه‌ .له‌ قوتابخانه‌ی فیدراڵی بنه‌ڕه‌تی تێكه‌ڵأو خوێندوویه‌تی.له‌ ته‌مه‌نی 11 ساڵی ده‌ستی به‌ ADOBE AFTER EFFICT كردووه‌ وه‌ ئێستا زۆر زۆر شاره‌زایه‌.و له پلاتفۆرمی TIKTOK به‌ A.B.K.9 ناسراوه‌ و له‌ پلاتفۆرمی یوتوب به‌ Abdulbare2012 ناسراوه‌ و بۆ ریكلام كردن په‌یوه‌ندی بكه‌ن 9647504362826 eveqw9apsi553534p6cxtv5d4r73oe5 1 286568 1454580 2025-06-19T11:58:20Z InternetArchiveBot 27288 ھۆشدارەکانی سەرچاوە دەستکاریکراوەکان کە پێویستی بە بەسەرداچوونەوە ھەیە) #IABot (v2.0.9.5 1454580 wikitext text/x-wiki == چاکسازی بەستەرە دەرەکییەکان == سڵاو ھاوڕێیان، من ئێستا دەستکاری ١ بەستەری دەرەکیی [[خان باجی]]م کرد. تکایە [https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?diff=prev&oldid=1454579 بەسەر دەستکارییەکەمدا بچۆرەوە]. ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەیە، یان پێویستە کە وا لە بۆتەکە بکەیت بەستەرەکان، یانیش ھەموو پەڕەکە فەرامۆش بکات، تکایە سەردانی [[:m:InternetArchiveBot/FAQ|پرسیارە دووپاتکراوەکان]] بکە بۆ وردەکاری زیادتر. من ئەم دەستکارییانەم ئەنجام داوە: *ئەرشیڤێکی نوێ https://web.archive.org/web/20230310105953/https://www.tirsik.net/index.php?mijarid=17378 بۆ https://www.tirsik.net/index.php?mijarid=17378 زیاد کرا تکایە سەردانی پرسیارە دووپاتکراوەکان بکە بۆ زانیاری لەسەر ڕاستکردنەوەی ھەڵەکانی بۆتەکە، کاتێکی شاد!—[[:en:User:InternetArchiveBot|'''<span style="color:darkgrey;font-family:monospace">InternetArchiveBot</span>''']] <span style="color:green;font-family:Rockwell">([[:en:User talk:InternetArchiveBot|سکاڵاکردنی کێشە]])</span> ١١:٥٨، ١٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) 1n9p9yv125g4dc0ty5aaeaxagtsn2ep