ویکیپیدیا ckbwiki https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%DB%95%D8%B3%D8%AA%D9%BE%DB%8E%DA%A9 MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter میدیا تایبەت وتووێژ بەکارھێنەر لێدوانی بەکارھێنەر ویکیپیدیا لێدوانی ویکیپیدیا پەڕگە وتووێژی پەڕگە میدیاویکی وتووێژی میدیاویکی داڕێژە وتووێژی داڕێژە یارمەتی وتووێژی یارمەتی پۆل وتووێژی پۆل دەروازە لێدوانی دەروازە ویکیپرۆژە لێدوانی ویکیپرۆژە ڕەشنووس لێدوانی ڕەشنووس TimedText TimedText talk مۆدیوول لێدوانی مۆدیوول Event Event talk 0 18 1458073 1297144 2025-07-11T05:54:24Z DanyMations 70070 1458073 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist <!-- See Wikipedia:WikiProject_Musicians --> | name = قالەمەڕە | image = Qadir Ebduĺĺahzade (Qaĺe Meře).jpg | caption = | image_size = 220 | background = non_vocal_instrumentalist | birth_name = قادر عەبدوڵڵا زادە | alias = قالەمەڕە | birth_date = {{Birth date|١٩٢٥|١٠|٢٣}} |birth_place =گوندی کولیجە | death_date = {{Death date and age|٢٠٠٩|٠٥|٢١|١٩٢٥|١٠|٢٣}} |death_place =[[بۆکان]] | origin = | instrument = شمشاڵ ([[نەی]]) | genre = مۆسیقای کلاسیکیی کوردی | occupation = | years_active =؟ –٢٠٠٩ | website = }} '''قادر عەبدوڵڵازادە''' ناسراو بە '''قالەمەڕە''' (٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٥ لە گوندی کولیجە - ٢١ی ئایاری ٢٠٠٩ لە [[بۆکان]]) ھونەرمەندێکی شمشاڵژەنی [[کورد]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژھەڵات]]ی [[کوردستان]] بوو. == ژیان == '''قادر عەبدوڵڵازادە''' ناسراو بە '''قالەمەڕە''' ھونەرمەندی شمشاڵژەن ٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٥ (١ی سەرماوەزی ١٣٠٤ [[ڕۆژژمێری ئێرانی|کۆچیی ھەتاوی]]) لە گوندی [[کولیجە]] سەر بە [[بۆکان]] ھاتە دنیا. ناوی باوکی محەممەد بووە و لەلایەن شێخ محەممەد شێخی بورھان لە ناوچەی [[موکریان]]، کە قادری زۆری خۆش دەویست، لەبەر ئەوەی کە مێرمنداڵێکی زۆر ھێدی و ئارام بووە نازناوی قالەمەڕەی پێبەخشرا. لە ساڵانی پەنجاکان و ساڵانی دواتر لە ناوەندەکانی ڕادیۆ و تەلەفیزیۆنی کرماشان، سنە، تاران، مەھاباد و ورمێ بە دەنگی سحراوی و ئاسمانی و بەربڵاوی شمشاڵەکەی چەندین پارچە موزیکی جوان و ڕەسەنی پێشکەش کرد و ھونەری موزیکی کوردی بە شکۆیەکی بێ وێنەوە ھێنایە گۆڕەپانی ھونەرییەوە. لە منداڵیدا شوان بووە و باسی ئەم جارەش بووە کە بە ڕێکەوت دەستی پێکردووە بە ژەنینی شمشاڵ کەم باس لەوە دەکات کە منداڵییەکەی چەند سەخت بوو. ئەم شمشاڵ ژەنە ھەر خۆشەویست و ڕێزدار نەبوو بەڵکو مۆسیقاژەنێکی کارەکەی گەیشتە باری ئەفسانەیی. دواتر بۆ ماوەی چەندین ساڵ لەگەڵ ھونەرمەندی گۆرانیبێژی بەتوانای کورد [[حەسەن زیرەک]] ھاوکاری ھونەری کرد و لە پێشکەش کردنی گۆرانییەکانیدا بە ئامێری شمشاڵ یارمەتی دەدا. قالەمەڕە باوکی نەبینیووە و دایکیشی لە تەمەنی ٦ ساڵانیدا کۆچی دوایی دەکا. ھەر وەک خۆی دەڵێ تەواوی ژیانی بە نارەحەتی و برسێتی و چارەڕشی تێپەڕ کردووە. ساڵی ١٩٤٥–١٩٤٦ پەیوەندی بە [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھابادەوە]] گرتووە و دۆستایەتییەکی نزیکیشی لە گەڵ نەمران [[ھەژار]] و [[ھێمن|ھێمن موکریانی]] دا ھەبووە. لە دوای لەسێدارەدرانی [[قازی محەممەد]]ی سەرۆک کۆمار، قاچاغ دەبێ و ھانا دەباتە ئەشکەوتی گوڵاڵە، یان پەنای دەباتە ماڵی عەباس ئاغای سەرکەپکان و ئەحمەد ئاغای کۆیە. ساڵانی ١٩٦٧–١٩٦٨ بووەتە ھاوڕێی [[مەلا ئاوارە]] و [[مەلا مەحموودی زەنگەنە]] و [[سولەیمانی موعینی]]. ھەر لەو سەروبەندەدا ماڵیان دەچێتە دەڤەری بۆکان. تا ساڵی ١٩٨٥ ھەر بە سەڵتی ژیاوە و خێزانی پێکنەھێناوە. ھونەرمەند قالەمەڕە ھەمیشە لە خەباتی کورددا بەشداری کردووە و ھاوڕێ و ھاوشانی تێکۆشەران بووە. تا سەردەمای شۆرشی گەلانی ئێران واتە ساڵی ١٩٧٨ بە نھێنی لەگەڵ جووڵانەوەی کورد. ھونەرمەندی موزیک و بەیت و حەیران و لاوک و گۆرانی و مەقاماتی ڕەسەن و فۆلکلۆری کوردستان قالەمەڕە خاوەنی چەندین بەرھەمی پڕبایەخ و بەھێز و جوانە کە ھەموویان مۆرکی تایبەتی ئەم ھونەرمەندەیان پێوە دیارە و ناسنامەی ھونەری موزیکی دەوڵەمەندی کوردین و بۆ ھەمیشە دەمێننەوە. بابەتی زۆربەی بەرھەمەکانی حەماسی و مێژوویی و عاشقانەیە و وەبیرھێنەرەوەی سیمای گوند و شارەکان و سروشتی جوانی کوردستانن و ھەر کامەو بە جۆرێک مێژووی نەتەوەی کورد دەگێڕنەوەو لە دەزگا جۆراوجۆرەکاندا زۆر بە جوانی پێشکەشی کردوون. لە نێو ھونەرمەندانی موزیکزانی وڵاتی ئێران و لە فیستیڤاڵە گەورە و پربایەخەکانی ھونەری موزیک لە ئێران ھونەرمەند قادر عەبدوڵڵازادە بە نازناوی «گنج متحرک» ناسراوە واتە «گەنجینەیەک کە دەگەڕێت» ناسرابوو، ئەمەش بەھۆی ئەوەی کە ئەم بلیمەتە وەکوو گەنجینەیەکە کە پڕە لە موزیک و بەیت و حەیران و لاوک و گۆرانی و مەقاماتی ڕەسەن و فۆلکلۆری ھونەری موزیکی دەوڵەمەند و ڕەنگین و جوانی کوردستان. ھونەری موزیک و گۆرانی و شمشاڵی کوردستان بێگومان مرۆڤ وەبیر ھونەرمەند قالەمەڕە دەخاتەوە. چونکە ئەم ھونەرمەندە بێ ھاوتایە لە بواری ژەنینی بەیت و حەیران و لاوک و مەقام و گۆرانی و سەرجەم ئاوازەکانی جۆراوجۆری موزیکی کوردستاندا توانایەکی لە ڕادەبەدەر و شارەزایییەکی تەواوی ھەبوو. لە لایەکی دیکەوە ھونەرمەند قالەمەڕە لە دوو دەیەی ڕابردوودا لەسەر بانگھێشتی خوێندکارانی کورد لە زۆربەی ھەرە زۆری ڕێوڕەسمی ساڵوەگەری کارەساتی [[کیمیابارانی ھەڵەبجە]] لە زانکۆکانی جۆراوجۆری وڵاتی ئێران ئامادە بووە و بە دەنگی بەسۆز و سحراوی شمشاڵەکەی کۆڕەکەی ڕازاندووەتەوە. قالەمەڕە لە ماوەی ساڵانی کار و خزمەتی ھونەری خۆیدا لە زۆربەی فیستیڤاڵە گرینگەکانی بواری ھونەری موزیک لە وڵاتی ئێران لەوانە فیستیڤاڵی موزیکی فەجر لە تاران، فیستیڤاڵی موزیکی ناوچەکانی ئێران لە کرمان و لە بۆنە و فیستیڤاڵەکانی سنە، کرماشان ئیلام، ورمێ، مەھاباد، سەقز، بۆکان و لە شارەکانی ھەولێر و سلێمانی لە ھەرێمی کوردستان بەشداری کردووە و چەندین خەڵات و شانازی گەورەی بە دەستھێناوە. ھەروەھا لە زۆربەی ئەو فیستیڤاڵانە تابلۆی سوپاس و ڕێزلێنانی پێ بەخشراوە. === بیروڕای پسپۆڕان === [[پەڕگە:Qalemerre.mp3|وێنۆک|بەشێکی شمشاڵی قالەمەڕە]] گرینگی شمشاڵەکەی قالەمەڕە لە ئاستێک دایە کە پسپۆڕان و شارەزایانی بواری مۆسیقا نەتەنیا نەیانتوانیوە خۆ لە ھونەرەکەی لادەن بەڵکوو تەنانەت وەک بلیمەتێک باسی قالەمەڕ دەکەن. بۆ نموونە مامۆستا [[ئەنوەر قەرەداغی|ئەنوەر قەرەداخی]] سەبارەت بە قالەمەڕە دەڵێ: پەنجەکانی مامەقالە پەنجەیەکی کورتی ڕەسەن، پەنجەیەکە کەوا ئێمە کەم کەس ھەیە بەم شێوازە بتوانین دەستی بۆ درێژ بکەین زۆر پێویستە ئێمە بەو پەڕی ڕێزەوە بەو پەڕی گەورەیییەوە بڕوانینە مامە قالە تەجرەبەی ژیانی ئەو بکەینە نووسراوێک لە کتێبەکاندا بڵاوی بکەینەوە، نەوەکانی داھاتوومان دەیان ماجستەرنامە و دکتۆرا نامەی لە سەری بنووسن. === کۆچی دوایی === ھونەرمەندی میللی و شمشاڵ ژەنی ناوداری کوردستان و ئێران و جیھان قادر عەبدوڵڵازادە ناسراو بە '''قالە مەڕە'''، شەوی پێنجشەممە ٢١ی ئایاری ٢٠٠٩ لە کاتژمێر ٢٢:١٥ بە کاتی [[ھەولێر]]، لە کاتژمێر ٢٢:٤٥ بە کاتی [[تاران]] لە تەمەنی ٨٤ ساڵیدا بەھۆی نەخۆشییەکی درێژخایەن لە ماڵی خۆی لە شەقامی مامۆستا ھێمن لە کۆڵانی لاچین ١٥ لە شاری بۆکان کۆچی دوایی کرد و ڕۆژی دواتر واتە ھەینی ٢٢ی ئایاری ٢٠٠٩ بەشداری ھەزاران کەس لە گەلی بۆکان و شارەکانی دیکەی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] تەرمی پیرۆزی بەپێی وەسێتی خۆی لە داوێنی ناڵەشکێنە لە پەنای گۆڕی ھونەرمەندی مەزن [[حەسەن زیرەک]] بە داوێنی دایکی نیشتمان سپێردرا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == [http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/12129-2019-05-15-11-08-36 "قالە مەڕە"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201007224200/http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/12129-2019-05-15-11-08-36 |date= ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ }} {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://en.wikipedia.org/wiki/Ghader_Abdollahzadeh|سەردێڕ = Ghader Abdollahzadeh|زمان = ئینگلیزی|سەردان = ٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠}} {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە}} [[پۆل:خەڵکی بۆکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٩]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٥]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] gm1mtzbqlu63w39kjlo120yq2i994r0 0 34 1457905 1436248 2025-07-11T03:57:04Z DanyMations 70070 1457905 wikitext text/x-wiki {{نیشانەی وتاری ھەڵبژێردراو}} {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = پیرەمێرد{{ھن}}Pîremêrd | وێنە = Piramerd 1867–1950.jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = پیرەمێرد بە [[جلی کوردی|جلوبەرگی کوردییەوە]] (کە [[گیوی موکریانی]] گرتوویەتی) | ناوی خۆماڵی =حاجی تۆفیق بەگ | زمانی ناو =[[زمانی کوردی|کوردی]] | ناوی کاتی لەدایکبوون =تۆفیق مەحموود ھەمزە | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٨٦٧ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٥٠|٦|١٩|١٨٦٧}} | شوێنی مردن = [[سلێمانی]] | شوێنی ناشتن = [[گردی مامەیارە]]، [[سلێمانی]] | پیشە = [[ڕۆژنامەوان|ڕۆژنامەنووس]]، [[شاعیر]]، [[نووسەر]]، [[قائیمقام]] و [[پارێزگار]] | زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]، [[زمانی تورکی|تورکی]] و [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = | ڕەگەزنامە = [[عێراق]]ی | خوێندن = [[کۆلێژی یاسا]] | شوێنی بڕوانامە = [[تورکیا]] | سەردەم = | بواری کارکردن = [[وێژە]]، [[یاسا]]، [[ڕۆژنامەوانی]]، [[ھۆنراوە]] | قوتابخانەی ئەدەبی = | کارە دیارەکان = [[ڕۆژنامەی ڕەسملی کاتب]]، [[ڕۆژنامەی کورد تەعاون و ترقی غەزەتەسی|ڕۆژنامەی کورد تەعاون و ترقی غزەتەسی]]، [[کۆواری ژین|گۆڤاری ژین]] و [[ڕۆژنامەی ژین]] | خەڵاتە دیارەکان = | ساڵانی چالاکی = | ھاوسەر = غەزالە خان | یار = | منداڵەکان = نەژاد{{ھن}}وەداد | خزمەکان = | واژوو = | لێدوانی واژوو = }} '''پیرەمێرد''' یان '''حاجی تۆفیق بەگ''' بە ناوی تەواوی '''تۆفیق کوڕی مەحموود ئاغا کوڕی ھەمزاغای مەسرەفە''' (١٨٦٧ – ١٩ی حوزەیرانی ١٩٥٠)<ref>کتێب: مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگ: بەرگی پێنجەم نووسەر: دکتۆر مارف خەزنەدار، لاپەڕە: ٩٥ چاپ: چاپی یەکەم، ھەولێر، ٢٠٠٥</ref> شاعیر، نووسەر و ڕۆژنامەوانێکی [[کورد]] بوو. لە [[سلێمانی]] لەدایک بووە و لە لاویدا زانستی ئایینی لەوێ خوێندووە. پیرەمێردیش بەو دەستوورە ھەر وەکو [[حاجی قادری کۆیی]] و [[نالی]] و [[مەحوی]] و [[مەولەوی]] و [[زێوەر]]، مزگەوت بە مزگەوت و شار بە شار گەڕاوە و لە ھەر شوێنێک ماوەیەک ماوەتەوە، پاش ئەوەی زۆربەی مزگەوتەکانی [[سلێمانی]] گەڕاوە و ئەوسا ڕووی کردووەتە مزگەوتەکانی شاری [[بانە]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.penusakan.com/nusaran/144-bextyar-seaeed/4554-2012-03-19-23-17-16.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئابی ٢٠١٥ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20151017004322/http://www.penusakan.com/nusaran/144-bextyar-seaeed/4554-2012-03-19-23-17-16.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151017004322/http://www.penusakan.com/nusaran/144-bextyar-seaeed/4554-2012-03-19-23-17-16.html |date=١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥}}</ref> شێخ مستەفای نەقیب و شێخ سەعیدی حەفید لە ١٨٩٨دا دەیبەن بۆ [[ئەستەمبوڵ]]. لەوێ لە کۆلێژی [[یاسا]] دەخوێنێت و لە حکوومەتی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|دەوڵەتی عوسمانیدا]] لە چەند پلەی میری و سیاسیدا دادەمەزرێت. لەدوای شۆڕشی [[شێخ سەعید|شێخ سەعیدی پیران]] لە ١٩٢٥ و تێکچوونی بارودۆخ، دەگەڕێتەوە بۆ [[سلێمانی]] و تا دوا ساتی ژیانی ھەر لەوێ خەریکی کاری وێژەیی و [[ڕۆژنامەوانی]] دەبێت. پیرەمێرد بەرھەمی وێژەیی زۆری ھەیە و زۆر خزمەتی [[ڕۆژنامەوانی|ڕۆژنامەگەری]] کوردی کردووە. لە بواری ڕۆژنامەوانی کوردیدا خزمەتێکی بەرچاوی کردووە، ھەندێک لەو خزمەتانە بریتین لە دامەزراندنی [[ڕۆژنامەی ڕەسملی کاتب]]، [[ڕۆژنامەی کورد تەعاون و ترقی غەزەتەسی|ڕۆژنامەی کورد تەعاون و ترقی غزەتەسی]]، [[ڕۆژنامەی ژین]] و [[کۆواری ژین|گۆڤاری ژین]]. == ژیاننامە == === سەرەتای ژیان === ناوی تۆفیق کوڕی مەحموود ئاغا کوڕی ھەمزاغای مەسرەفە. لە ساڵی ١٨٦٧ لە [[گۆیژە (گەڕەک)|گەڕەکی گۆیژە]]ی شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە. پیرەمێرد لە بارەی ژیانی منداڵیی خۆیەوە لە ژیاننامەکەیدا دەڵێت:<ref>یرەمێرد و پێداچوونەوەیەکی ژیان و بەرھەمەکانی، کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەی: ئومێد ئاشنا، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر، ٢٠٠١ لا١٠</ref> {{دەقی تایبەت|کاتێ ھاتمە ئەم کۆنە جیھانەوە، دەوری منداڵی لای ھەموو ڕۆڵەیەک خۆشە، چونکە غەمی گوزەران نازانێت، بەو سەودایی منداڵییەوە خۆشم ڕابوارد}} پیرەمێرد بەم ناز و نیعمەتەوە و بە چاودێری و خۆشەویستییەوە پەروەردە کرا، تا تەمەنی گەیشتە حەوت ساڵان، ئەوسا ئیتر بردیانە حوجرەی مەلا حسێن گۆچە، ھەتا خوێندنی تەواو کرد لەوێ مایەوە، ئینجا سمایلنامە و چەند کتێبێکی تری وردیلەی خوێند. ڕۆژێک تۆفیقی تەمەن ھەشت-نۆ ساڵان لەگەڵ مامۆستاکەیدا لەسەر ھۆزانێکی [[حافز]]ی شیرازی تێک دەچن، چونکە پیرەمێرد خۆی بە خاوەن ماف دەزانێت، نایەوێت لە قسەی خۆی پاشگەز ببێتەوە و داوای لێبوردن لە مامۆستاکەی بکات، ناچار حەسەن ئەفەندی مامی لەو حوجرەیە گواستییەوە و بردی بۆ حوجرەی مەلا سەعیدی زڵزڵەیی،<ref>دیوانی پیرەمێرد، کۆکردنەوەو ساغکردنەوەو بەراوردکردن و ئامادەکردن و پەراوێز بۆ نووسین: فایەق ھۆشیار، مستەفا ساڵح کەریم، ئەحمەد زرنگ مستەفا، محمد نوری تۆفیق، محمد ئەحمد محمد، لا 11.</ref> کە دەیباتە ئەوێ، حەسەن ئەفەندیی دەڵێ: «تۆفیق، ئومێد دەکەم دەم و نەفەسی ئەم زاتە پاکە بتکا بە ھەڵبەستوانێکی وەکوو من.» بەمەدا دەردەکەوێت کە حەسەن ئەفەندی مامیشی ھەر ھۆزانڤان بووە، ھەرچەندە بەداخەوە کە ئێمە ھەتا ئێستا ھیچ ھۆنراوەیەکی ئەومان دەست نەکەوتووە.<ref>دیوانی پیرەمێردی نەمر، محەممەد ڕەسوڵا ھاوار، چاپی یەکەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی ٢٠٠٧ لا ١٧.</ref> لەم حوجرەیەدا سەرەتای بەھرەی شیعر وتنی تێدا دەرکەوت، خووی دایە خوێندنەوەی وێژە و شیعر و سەرگوزشتەی ئەدیبان و ھۆزانوانان، لەسەر دابونەریتی کوردەواری و بەپێی ئەوەی کە لە بنەماڵەیەکی عەشایەردا چاوی ھەڵھێنابوو، ئارەزووی سوارچاکی و تفەنگچێتیی پەیدا کرد. شۆرەتی سوارچاکیی پیرەمێرد بەناوبانگ بوو، وەک مامۆستا سەجادی دەیگێڕێتەوە، لە شاخی ھەڕووتە، کە پیادە بە ئاستەم {{قت|پێیدا}} سەردەکەوێت، ئەم بەتا و لەسەردا ئەسپی ھێناوەتە خوارەوە، بەسەر پردی قەشان و تەپادا بەغار پەڕیوەتەوە. لە دوای ئەوەی کە ئیتر بەرەبەرە لە خوێندنەکەشی پێش کەوت، وا پێویست بوو لەسەر فەقێیەتی دەوام بکات.<ref>دیوانی پیرەمێرد، کۆکردنەوەو ساغکردنەوەو بەراوردکردن و ئامادەکردن و پەراوێز بۆ نووسین: فایەق ھۆشیار، مستەفا ساڵح کەریم، ئەحمەد زرنگ مستەفا، محمد نوری تۆفیق، محمد ئەحمد محمد، لا١٠.</ref> لە سەرەتاوە لە مزگەوتەکەی باپیری کە ئێستاش ماوە (مزگەوتی ھەمزاغا)، کە نزیک ماڵی خۆیان بووە و لە نزیک باخێک بووە پێیان وتووە باخی پوورە بەگی، کە لە گەڕەکی گۆیژەیە و چاپخانەکەی پیرەمێرد لە نزیک ئەو مزگەوتەیە،<ref name="ReferenceA">دیوانی پیرەمێردی نەمر، محەممەد ڕەسوڵا ھاوار، چاپی یەکەم، چاپخانەی شڤان، سلێمانی ٢٠٠٧ لا ١٨.</ref> لای مەلا مەحموود دەرسی عەرەبی دەخوێنێت، لە خوێندنی عەرەبیدا دەچێتە پێشەوە و دەست ئەکا بەخوێندنی (سیوتی)، بە دوای خوێندندا وەک ھەر فەقێیەکی ئەو سەردەمە لە شار و و جێگەی خۆی دوور دەکەوێتەوە، بەپێی ئەو نەریتەی، کە لە کام مزگەوتدا مامۆستای چاک بووبێ فەقێکان ڕوویان تێ کردووە، وەکوو چۆن مامۆستایانی ئێستا ھەر یەکەی لە بوارێکدا شارەزایی پەیدا دەکەن و وانە دەڵێنەوە، مامۆستایانی ئەوساش ھەر مەلایەی لە بوارێکی تایبەتدا شارەزاییی پەیدا دەکرد. پیرەمێردیش ھەروەکو [[حاجی قادری کۆیی]]، [[نالی]]، [[مەحوی]]، [[مەولەوی]] و، [[زێوەر]]، مزگەوتا و مزگەوت و شار بە شار گەڕاوە و لە ھەر شوێنێک ماوەیەک ماوەتەوە،<ref name="ReferenceA"/> دەگاتە مزگەوتەکانی شاری [[بانە]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] و ماوەیەک لەوێ ماوەتەوە و پاشان گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی.<ref name="ReferenceE">پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەکی ژیان و بەرھەمەکانی، کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەی: ئومێد ئاشنا، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر، ٢٠٠١ لا٤٩.</ref> بەڵام، پێش ئەوەی تەواوی بکات، دەستی لە خوێندن ھەڵگرت و ڕوویکردە ژیانی ڕۆژانەی ئەم دنیایە.<ref name="ReferenceB">١دیوانی پیرەمێرد، کۆکردنەوەو ساغکردنەوەو بەراوردکردن و ئامادەکردن و پەراوێز بۆ نووسین: فایەق ھۆشیار، مستەفا ساڵح کەریم، ئەحمەد زرنگ مستەفا، محمد نوری تۆفیق، محمد ئەحمد محمد، لا ١٠.</ref> لەو سەردەمەشدا ھەر کەسێک خوێندنی مەلایەتیی تەواو بکردایە و مەلایەتیی بکردایە، ئەوە دەبوو بە مەلا، بەڵام گەر وازی لێ بھێنایە پێیان دەوت (میرزا)، بەو پێیەی پیرەمێردیش وازی لە خوێندنەکەی ھێنا، بوو بە میرزا. [[پەڕگە:Piremed statue, Slemani.jpg|وێنۆک|پەیکەری پیرەمێرد لە سەرای سلێمانی.]] لە ئەیلوولی ١٨٨٢، واتە لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا، دەبێت بە کاتبی نفووسی سلێمانی، زۆری پێناچێت دەکرێت بە کاتبی (زەبت) لە دادگای سلێمانی، لە حوزەیرانی ساڵی ١٨٨٣دا بووە بە فەرمانبەری زەویوزار و موڵکی میری لە [[ھەڵەبجە]]، نزیکەی سێ ساڵان لەوێ مایەوە. بەپێی نووسینەکانی پیرەمێرد بێت کە لە (ژیان) و (ژین) دا بڵاوی کردوونەتەوە، وا دەردەکەوێت کە ئەو سەردەمە عەشقی ھۆنراوە لە دەروونیدا بووە؛ خولیای ھۆنراوە کۆکردنەوە کەوتووەتە سەری. تا ئەو دەمە ھەر خەریکی لەبەرکردنی ھۆنراوەی نالی بووە، بەڵام کە چووەتە ئەو ناوچەیە، شەیدای [[مەولەوی]] و [[مستەفا بێسارانی|بێسارانی]]ش بووە، بە ھەموو دەشتی [[شارەزوور]]دا گەڕاوە، کەشکۆڵی ڕەنگینی بۆ خۆی پێکەوە ناوە و ھەرچی ھۆنراوەیەکی دەست کەوتبێت یان بینیبێت یان بیستبێ، لە کەشکۆڵەکەیدا نووسیویەتییەوە، پاشان بوو بە سەرنووسەر (باشکاتب) لە دادگای [[چوارتا]]، لە تشرینی یەکەمی ١٨٩٥ گوازرایەوە بۆ [[کەربەلا]] بە وەزیفەی مودەعی یاریدەدەریی گشتی، بەڵام بڕیاری دا کە نەچێت بۆ ئەو وەزیفەیە و بەیەکجاری دەست لە فەرمانبەریی دەوڵەت ھەڵگرێت.<ref name="ReferenceB"/> شێخ مستەفای نەقیب دڵخۆشیی دایەوە و کردی بە نووسەری تایبەتی خۆی بۆ ڕاپەڕاندنی ئیشوکارەکانی، بەم جۆرەش ژیانێکی باش و لەباری بۆ خوڵقاندووە.<ref name="ReferenceE"/> === لە تورکیا === لەبەر ئەوەی تۆفیق لاوێکی زرنگ و زیرەک و بەڕەوشت بوو و خوێندەوارییەکەشی بەپێی ئەو سەردەمە باش بوو، لە تەک بنەماڵەی شێخانی سلێمانیدا پەیوەندییەکی پتەوی پەیدا کرد، تا وای لێھات متمانەی زۆر شتیان پێکرد، خۆشیاندەویست، جێی بڕوایان بوو، بۆیە کاتێک لە ساڵی ١٨٩٨ [[شێخ سەعیدی حەفید]] (باوکی [[شێخ مەحموودی حەفید|شێخ مەحموودی نەمر]]) لەسەر بانگێشتی سوڵتان عەبدولحەمید بانگکرا بۆ [[ئەستەمبوڵ]]، شێخ سەعید و شێخ مستەفای نەقیب ڕوویان لە تۆفیقی مەحموود ئاغا نا کە لەگەڵیان بچێت بۆ [[تورکیا]]، ئەمیش بەپێی ئەو نزیکی و پەیوەندییەی لەگەڵیاندا ھەیبوو، دەستی نەنا بەڕووی داواکەیانەوە، بەمجۆرە شێخ سەعید جگە لە [[شێخ مستەفای نەقیب]]، چەند کەسێکی ھەڵبژارد لەگەڵیاندابن، یەکێکیان تۆفیقی مەحموود ئاغای ھەمزاغای مەسرەف بوو. ئەو دەمە تۆفیق خاوەن ژن و ماڵ بوو، بەڵام دیسان ماوەی ئەوەی نەدا کە ژن و منداڵەکەی ببنە کۆسپ لە ڕێگەی ئەم سەفەرەدا، ئەو دەمە تۆفیق غەزالە خانی کچی عەبدوڵڵا فەندیی عەزیز ئاغای بابەکر ئاغای مەلا وەیسی ھاوسەری بوو، دوو کچیشی لێی بوو بوو بە ناوەکانی ڕەحمە و ئامینە، ئەو دەمە تۆفیق ماڵاوایی لە دۆست و ھاوڕێیانی و لە (غەزالە) خانی خێزانی کرد، کە دەستی بە سەر و قژی کچە بچکۆلەکانیدا دەھێنا، ھەرگیز بیری نەدەکردەوە، کە ئەم سەفەرەی ئەوەندە درێژخایەن دەبێت، مستەفا سائیب لە دەستنووسێکیدا دەڵێ: {{دەقی تایبەت|تاریخی ڕۆشتنی خاڵم ھەرگیز لەبیر ناچێت، چونکە لە کاتی سەفەریا لەسەر دیواری ماڵەوە نووسرابوو، ئیتر لە منداڵییەوە ھەر لەبیرم مابوو}}.<ref name="ReferenceC">پیرەمێردو پێداچوونەوەیەکی ژیان و بەرھەمەکانی، کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەی: ئومێد ئاشنا، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر، ٢٠٠١ لا٤٩</ref> تۆفیق لە خزمەت شێخ سەعید و شێخ مستەفای نەقیب و [[شێخ مەحموودی حەفید|شێخ مەحموود]] و دەستە و دایەرەیانا گەیشتە ئەستەمبوڵ، لەوێش بوونە میوانی بارەگای سوڵتان.<ref>پیرەمێردو پێداچوونەوەیەکی ژیان و بەرھەمەکانی، کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەی: ئومێد ئاشنا، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر، ٢٠٠١ لا١٢</ref> لە پاش ساڵێک لەگەڵ شێخ سەعید و شێخ مستەفا و گەلێ ڕۆشنبیر و پیاوانی بەناوبانگی سەفەرەکەیاندا دەچن بۆ (حەج)، تۆفیق دەبێت بە حاجی تۆفیق، کاتێک لە حەج دەبن [[وەفایی]] شاعیر و سەید ئەحمەدی خانەقای [[کەرکووک]]، دەبنە ھاوڕێی حاجی تۆفیق.<ref name="ReferenceC"/> پیرەمێرد لەمبارەیەوە دەڵێت: {{دەقی تایبەت|وەفایی کە لە پێشدا موفتی شیعرە جوانەکانی بووم، واڕێکەوت لە ماڵی خوایشا ھاوناڵە و ئەفغانی بووم، لە پاش حەج لە ڕێگەی حیجازدا مردو سەید ئەحمەدی خانەقا لەسەری بەند بوو، تا ناشتنی ڕەفیقی گریانی بووم}}. لە پاش ئەوە سەید ئەحمەد ڕووەو [[عێراق]] دێت و حاجی تۆفیقیش دەچێتەوە بۆ تورکیا.<ref name="ReferenceC"/> بەمشێوەیە تۆفیقی مەحموود ئاغا، لە تەمەنی ٣٢ ساڵیداو لە ھەڕەتی لاویدا، بوو بەحاجی تۆفیق. بەھۆی زیرەکی و ھۆشیاریی خۆیەوە، حاجی تۆفیق زوو دەچووە دڵەوە، ئەمەیان لەلایەک، لەلایەکی تریشەوە لە نووسین و داڕشتنی فارسیدا دەستێکی باڵای ھەبوو، لەبەر ئەوە عزەت پاشای نووسەری دەرباری شەھریاری لە ئەستەمبوڵ، بۆ وەڵامدانەوەی ئەو نامەیەی کە ناسرەدینی شای ئێران بۆ سوڵتان عەبدولحەمیدی ناردبوو، داوا لە حاجی تۆفیق دەکات بە فارسی وەڵامی سوڵتان بۆ شای ئێران بنووسێتەوە، وەڵامەکە ھێندە جوان دەبێت سەرنجی کاربەدەستانی دەرباری سوڵتان ڕادەکێشێت، بۆ پاداشتی ئەمە، لە ١٤ی ئەیلوولی ١٨٩٩ ئیرادەی سوڵتانی بۆ دەردەچێ. دەبێتە ئەندام لە ئەنجومەنی باڵادا لە ئەستەمبوڵ، ھەروەھا پلەی بەگێتیشی دەدرێتێ، ئەمجا ئیتر بەناوی حاجی تۆفیق بەگی مەحموود ئاغای ھەمزاغای مەسرەفەوە، لە دیوانی سوڵتانی و لە ڕەسمیاتدا ناودەبرا.<ref>دیوانی پیرەمێرد، کۆکردنەوەو ساغکردنەوەو بەراوردکردن و ئامادەکردن و پەراوێز بۆ نووسین: فایەق ھۆشیار، مستەفا ساڵح کەریم، ئەحمەد زرنگ مستەفا، محمد نوریی تۆفیق، محمد ئەحمد محمد، لا١٥</ref> ھەر لەو ماوەیەدا بەھۆی عزەت پاشاوە لە ئەستەمبوڵ، لە کۆلێجی یاسا وەردەگیرێت و بڕوانامەی حقوق وەردەگرێت.<ref>پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەکی ژیان و بەرھەمەکانی، کۆکردنەوەو لێکۆڵینەوەی: ئومێد ئاشنا، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، بەرگی یەکەم، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر، ٢٠٠١ لا ٥٠</ref> === گەنجێتی === شێخ مستەفای نەقیب کردوویەتی بە جێگری خۆی بۆ ڕاپەڕاندنی کارەکانی و ژیانێکی باش و لە باری بۆ گونجاند. لەسەر بانگھێشتی [[عەبدولحەمیدی دووەم|سوڵتان عەبدولحەمید]]، شێخ مستەفای نەقیب و شێخ سەعیدی حەفید، کاروانێک ڕێکدەخەن؛ لە ١٨٩٨ دەچن بۆ تورکیا، پیرەمێرد ھاوسەفەریان دەبێت. لە ١٨٩٩ شێخ سەعید و پیرەمێرد پێکەوە چوون بۆ [[حەج]] و لە گەڕانەوەیاندا بۆ ئەستەمبوڵ، [[سەید ئەحمەدی خانەقا]] و [[وەفایی]]ی شاعیریشیان لەگەڵ دەبێ، [[وەفایی]] لە ڕێگا کۆچی دواییی کردووە. لە ١٨٩٩ بە فەرمانی شاھانە دەبێت بە ئەندامی ئەنجومەنی بەرزی ئەستەمبوڵ. بەھۆی [[عیزەت پاشا]]وە لە ئەستەمبوڵ لە کۆلێژی یاسا دەخوێنێت، بڕوانامەی یاساناس وەردەگرێت. لە نێوان ساڵانی ١٩٠٥ تا ١٩٠٨ لە ئەستەمبوڵ بە کاری پارێزەری و گۆڤار و ڕۆژنامەوانییەوە خەریک بووە. لە ١٩٠٧دا بووە بە ئەندامی [[کۆمەڵەی کورد]] کە بە نھێنی پێکھاتبوو بە سەرۆکایەتیی [[شێخ عەبدولقادر شەمزینی|شێخ عەبدولقادری شەمزینی]]. حاجی تۆفیق کە زۆربەی تەمەنی گەنجێتی و ھەرزەکاری لە تورکیادا ڕابواردبوو و لەوێ ژنێکی ھێنابوو دوو کوڕی (بە ناوەکانی نەژاد و وەداد) لێ ھەبوو. لەو کاتەدا بنەماڵەکەی لە سلێمانییەوە دەست دەکەن بە نامەنووسین بۆی بەتایبەتی [[مستەفا سائیب]]ی خوشکەزای گەلێ نامەی بۆناردوە و داوای گەڕانەوەیان لێکردوە بگەڕێتەوە بۆ کوردستان. بەھۆی شۆڕشی کورد لە تورکیا و تێکچوونی بار و بەھۆی ئەوەی کە پیرەمێرد خۆشی ئەندامی کۆمەڵەی کورد بوو لە ساڵی ١٩٢٣ پیرەمێرد، ژن و منداڵەکانی لە ئەستەمبوڵ بەجێ دەھێڵێت و لەڕێگەی [[سووریا]]وە بە شاری [[حەلەب]]دا دێتەوە بۆ [[بەغدا]] و لەوێوە دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان. لەو کاتەدا [[ڕۆژنامەی ژیانەوە]] لە سلێمانی دەردەچوو. ھەواڵی گەیشتنەوەی پیرەمێرد بە ھەواڵێک بڵاودەکاتەوە: «جەنابی تۆفیق بەگی مەحموود ئاغا کە بیست و سێ ساڵە لەوەتەن دوورکەوتووەتەوە، شەوی ٣٠ی کانوونی دووەمی ١٩٢٥ تەشریفی ھاتەوە مەملەکەتەکەمان، بەقدومی ئەم زاتە زۆر مەسروور و خۆشحاڵە، بەناوی ھەموو خۆوڵاتییەکەوە بەخێرھاتنی دەکەین».<ref>ڕۆژنامەی ژیانەوە - ژمارە ١٤، ٢ی شوباتی ١٩٢٥</ref> === گەڕانەوەی بۆ باشووری کوردستان === پیرەمێرد کە زۆربەی تەمەنی گەنجێتی و ھەرزەکاری لە تورکیادا بەسەر بردبوو و لەوێ ژنێکی ھێنابوو دوو کوڕی بە ناوەکانی (نەژاد و وەداد)ی ھەبوو. لەو کاتەدا بنەماڵەکەی لە سلێمانییەوە دەست دەکەن بە نامەنووسین بۆی بەتایبەتی مستەفا سائیبی خوشکەزای گەلێ نامەی بۆ ناردووە و داوای گەڕانەوەیان لێ کردووە کە بگەڕێتەوە بۆ [[کوردستان]]. بەھۆی شۆڕشی کورد لە تورکیا و تێکچوونی بار و بەھۆی ئەوەی کە پیرەمێرد خۆشی ئەندامی کۆمەڵەی کورد بوو لە ساڵی ١٩٢٣. پیرەمێرد ژن و منداڵەکانی لە ئەستەمبوڵ بەجێ دەھێڵێت و لە ڕێگەی [[سووریا]]وە بە شاری [[حەلەب]]دا دێتەوە بۆ [[بەغدا]] و لەوێوە دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان. لەو کاتەدا [[ڕۆژنامەی ژیانەوە]] لە سلێمانی دەردەچوو. ھەواڵی گەیشتنەوەی پیرەمێرد بە ھەواڵێک بڵاودەکاتەوە: {{دەقی تایبەت|جەنابی تۆفیق بەگی مەحموود ئاغا کە بیست و سێ ساڵە لە وەتەن دوورکەوتووەتەوە، شەوی ٣٠ی کانوونی دووەمی ١٩٢٥ تەشریفی ھاتەوە مەملەکەتەکەمان، بە قدومی ئەم زاتە زۆر مەسروور و خۆشحاڵین، بەناوی ھەموو ھاووڵاتییەکەوە بەخێرھاتنی دەکەین.}} و پاش گەڕاندەوەی لە تورکیا، چەند ساڵێک لە شاری سلێمانیدا دەمێنێتەوە تا لە ساڵی ١٩٢٦دا لە مانگی کانوونی یەکەمدا، شارەوانی سلێمانی [[ڕۆژنامەی ژیان]] دەردەھێنێت بە سەرۆکایەتیی حسێن کازم و پیرەمێردیش دەکرێت بە سەرپەرشتکاری ڕۆژنامەکە. ھەروەھا کاتێک لە ساڵی ١٩٢٤دا دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی پاش ٢٥ ساڵ ژیان لە تورکیا وای چاوەڕوان دەکرد ئەو وڵاتەی لە ١٨٩٨ جێی ھێشتووە گۆڕابێت و لە بارودۆخێکی جیاواز و پێشکەوتوودا خۆی بنوێنێت، بەڵام بەداخەوە گۆڕان و بەرەو پێشچوونێکی ئەوتۆی تیادا بەدی نەکرد، لەگەڵ ئەمەشدا کە ئەو لە پلەوپایەی موتەسەڕیفی شاری ئەماسییەی تورکیاوە ھاتبۆوە، بەھیچ جۆرێک بەلای پایەبەرزی و کورسی وەزارەت و نوێنەرایەتی گەل و پلەی فەرمانبەری و میریدا نەچوو، کاری ڕۆژنامەوانی بە پێشتر و پێویستتر زانی، ئەم بڕوایەشی لە خۆیەوە نەھێنابوو، بەڵکو ئەنجامی تاقیکردنەوەیەکی سەختی درێژخایەن بوو لە ئەستەمبوڵ، لەو دەمەدا ئەستەمبوڵ قیبلەی ڕۆشنبیران و سەرچاوەی زانست و وێژە بوو، لەو شارە گەورەیەدا دوو جیھان بەیەک دەگەیشتن، جیھانی کۆن و دواکەوتووی ڕۆژھەڵات، و جیھانی نوێ و ڕاپەڕیوی ئەورووپا پیرەمێرد دەیویست ئەو بەرگی پێشکەوتن و گیانی ڕاپەڕینە شارستانییە بکاتە بەری وڵاتە دواکەوتووەکەی، لەبەر ئەوە خوێندەواری و فێربوونی خوێندنی بە مەرجی بنەڕەتی ئەو پێشکەوتنە دادەنا، زۆرجار دەینووسی کە میللەت تا خوێندەوار نەبێت ھەنگاوێک نانێت. ھەر لەبەر ئەمەش بوو کە لە قوتابخانەی زانستیدا دەوری ڕابەر و دامەزرێنەری بینی. لەلایەکی تریشەوە دەوری پێشڕەوی بینی لە کردنەوەی قوتابخانەی کچاندا لە سلێمانی و ھاندانی کۆمەڵانی خەڵک بۆ ناردنی کچەکانیان بۆ قوتابخانە. لە بەرامبەر ئەم کارەیدا تووشی گەلێ ھێرش و توانج بوو بەڵام دیسان کۆڵی نەئەدا، و گەرمتر و جوانتر شیعری بۆ کچان و قوتابخانەی کچان دەگوت؛ و لە ١٩٣٢، حسێن کازم کۆچی دوایی دەکات و پیرەمێرد دەکرێت بە بەڕێوبەری ئەو ڕۆژنامەیە، لە ساڵی ١٩٣٤دا چاپخانەکەی شارەوانی بە کرێ دەگرێت و مافی [[ڕۆژنامەی ژیان]] دەگۆڕێتە سەرخۆی. لە ساڵی ١٩٣٧دا لەگەڵ کاربەدەستانی شاری سلێمانیدا تێکدەچێت و چاپخانەکەی شارەوانی لێ دەسەندرێتەوە، بەڵام پیرەمێرد ھەر کۆڵنادات دەچێت خانووەکەی دەخاتە ڕەھنی بەڕێوبەرایەتیی «ھەتیوان»ەوە، مافی ڕۆژنامەیەکی نوێ بۆ خۆی وەردەگرێت و بەناوی [[ڕۆژنامەی ژین]]ەوە دەری دەھێنێت و چاپخانەی ژین دادەمەزرێنێت. === مردن === پیرەمێرد تا دواھەناسەی ژیانی بە ڕۆژنامە و نووسینەوە خەریک بووە، تا لە ١٩ی حوزەیرانی ١٩٥٠، بەرامبەر بە ٤ی ڕەمەزانی ١٣٦٩ی کۆچی، لە شاری سلێمانی لە تەمەنی ٨٣ ساڵیدا بەھۆی [[نەخۆشیی شەکرە]] و [[نەخۆشیی گورچیلە]]وە کۆچی دواییی کرد. لەسەر خواستی خۆی لە گردی مامەیارە، ئەوەی جاران مەڵبەندی ئاھەنگگێڕانی جەژنی نەورۆزی بوو، بەرامبەر بە ئەرخەوانەکانی [[گردی سەیوان]] بووە، لەوێدا نێژراوە. [[قانع]] شاعیری کورد کە پێشتر لەگەڵ پیرەمێرددا پەیوەندیی ھەبووە، ھۆنراوەیەکی درێژی بە بۆنەی مردنی پیرەمێردەوە نووسیوە، کە لە دوای ناوبردنی ژمارەیەکی زۆر لە شاعیرانی کورد دێتە سەر باسی پیرەمێرد و شیوەنی مردنی ئەو.<ref>دیوانی قانع، کۆکردنەوەی بورھان قانع، نەشری پانیز، 1386ی ھەتاوی</ref> == شیعر و پەخشان == پیرەمێرد لە بواری شیعردا دەستێکی باڵای ھەبووە و یەکێکە لەو شاعیرە دەگمەنانەی کورد کە سنووری لە نێوان شیعری کلاسیکی لاسایی دانەناوە، واتە لە نێوان کێش و قافیەی عەرووزی و سیلابی میللی، ئەمانەی تێکەڵ بە یەکتری کردووە. ئەمڕۆ شیعرێکی تازە بابەتی میللی داناوە و سبەینێ لە شیعرێکی دیکەیدا پێڕەوی بەحری عەرووزی و یەکێتی قافیەی کردووە.<ref>کتێب: مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگ: بەرگی پێنجەم نووسەر: دکتۆر مارف خەزنەدار، لاپەڕە: ١٠٤ چاپ: چاپی یەکەم، ھەولێر، ٢٠٠٥</ref> === کێش و قافیە === شیعری عەرووزی [[دیوانی پیرەمێرد]] لە چل پارچە شیعر پێکھاتوون. ئەمە ژمارەیەکی کەم نییە لە ھەموو بەرھەمە شیعرییە ڕەسەنەکانی. بە زۆری شاعیر بەحری موزاریع و ھەزەج و ڕەمەلی بەکارھێناوە. تاکە تاکە بەحرەکانی موتەقاریب و ڕەجەز و موجتەس و خەفیفیش لە شیعریدا بەرچاو دەکەون. پیرەمێرد لە بەکارھێنانی بەحرەکانی عەرووزدا دەوڵەمەندە. لە بابەت قافیەشەوە دیسانەوە داھێنانی زۆرە، بەوەی دەبوو یەکێتی قافیە لە شیعرە عەرووزییەکانیدا گەلێ زۆر بن، کەچی ئەو بە پێچەوانەوە زۆربەی شیعرە عەرووزییەکانی لە ڕووی قافیەوە جووت قافیەن (مەسنەوی) (اا ب ب ج ج…) کەچی بە ڕاستی جووت قافیە بۆ شیعری میللی کێشی خۆماڵی بەکاردێ، بەڵام پیرەمێرد ئەم ڕچەی شکاندووە. دیارە ئەو بە تەنیا داھێنەری ئەم نوێگەرییە نییە، بەڵام ئەوە ھەیە شاعیرانی کلاسیکی دیکەی کورد زۆر کەمتر قافیەی مەسنەوییان بۆ شیعری بەحری عەرووزی بەکارھێناوە. ھەرچی بەشەکەی دیکەی بەرھەمی پیرەمێرد کێشی خۆماڵی، بەشی زۆری شیعری لەم بابەتەن. شاعیر ھەموو کێشە خۆماڵییە میللییەکانی کە لە دیالێکتی [[گۆران]]ی بەکاردێن لە شیعریدا بەکاری ھێناون. بەزۆری کێشە سووکەکانی بەکارھێناوە وەکو حەوت و ھەشت و دە بڕگەیی. زۆرترین لەم بابەتانە دە بڕگەیییە، وەستانیان لە ناوەڕاست دایە (٥+٥). لە ڕووی قافیەشەوە دیارە ھەموو ئەو شیعرانە جووت قافیە (مەسنەوی) ن.<ref>کتێب: مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگ: بەرگی پێنجەم نووسەر: دکتۆر مارف خەزنەدار، لاپەڕە: ١٠٤–١٠٥ چاپ: چاپی یەکەم، ھەولێر، ٢٠٠٥</ref> === زمان === لە بابەتی زمانی نووسینەکانی پیرەمێردەوە ([[شیعر]] و [[پەخشان]]) دەڵێی بۆ ماوەی زیاتر لە چارەکە سەدەیەک لە ناو کۆمەڵی [[زمانی تورکی|تورکی]] [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانی]] نەژیاوە. ھیچ جۆرە تارمایییەکی [[زمانی تورکی]] لە بەرھەمیدا بەدی ناکرێ. ئەمە کارێکی یەکجار باشە بۆ خاوێنی زمانی نووسین، بەڵام ئەگەر کاریگەرێتی بەجێی [[زمانی تورکی]] [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانی]] لە شیعری پیرەمێرددا بەرچاو بکەوتایە ڕەنگ ھەبوو ھەست بە دیمەنی تازەگەرییەک لەو شیعرانەدا بکرایە.<ref name="ReferenceD">کتێب: مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگ: بەرگی پێنجەم نووسەر: دکتۆر مارف خەزنەدار، لاپەڕە: ١٠٥ چاپ: چاپی یەکەم، ھەولێر، ٢٠٠٥</ref> ھەرچۆنێ بێ [[زمانی ئەدەبی]]ی پیرەمێرد کوردییەکی پاکی ڕەسەنی میللییانەی ناو خەڵکی کوردەوارییە. ئەگەر ھەندێ جار ھەست بە قورسی وشەیەک بکرێ بە تایبەتی (ناو) بە حسابی دەستووری زمان لەبەر ئەوەیە خوێنەر ئاگاداری وشەکە نییە، [[زمانی کوردی]] بە تایبەتی لە دەشتودەر و گوند و دێھاتی دوور لە شار زۆر فراوانە.<ref name="ReferenceD"/> == ژیانی ھونەری و کارکردن == === کارکردن لە حکوومەتدا === پیرەمێرد چەندینجار چەندین پلە و پایەی لە ناو حکوومەتدا وەرگرتووە، ھەندێک لەو پۆستانە بریتین لە: # لە ئەیلوولی ١٩٠٩ دا بووە قائیمقامی چۆڵەمێرگ. # لە نیسانی ١٩١٢ دا بووە قائیمقامی قەرەمورسل. # لە شوباتی ١٩١٥ دا بووە بە قائیمقامی بالاوا. # لە ئەیلوولی ١٩١٦ دا بووە بە قائیمقامی بیت الشباب. # لە مارتی ١٩١٧ دا بووە بە قائیمقامی گموش کوی. لە ھەمان ساڵدا بە ھەمان پلە چووەتە [[ئیتەپازاری]]، ھەگەلی ئوتە کە دوورگەیەکی خۆش و ناوداری تورکیایە. # لە نیسانی ١٩١٨ دا بووە بە پارێزگاری (موتەسەڕیف) شاری [[ئاماسیا]] لە تورکیا، تاکوو ساڵی ١٩٢٣ لەوێ بووە. === ڕۆژنامەوانی === پیرەمێرد لە ساڵەکانی یەکەمی گەیشتنی بە تورکیا و ھەر لەو کاتەوە کە ئەندامی مەجلیسی عالی ئەستەمبوڵ و خوێندکاری کۆلیژی یاسا بووە، دەستی کردووە بە نووسین و وەرگێڕانی شیعر و وتار و زیندووکردنەوەی وێژەی کوردی و ناساندنی بەو جیھانە نوێیە. لە چەندین گۆڤار و ڕۆژنامەدا یا خاوەن و سەرنووسەر بووە یاخود لە دەستەی نووسەراندا بووە و نووسەرێکی چالاک بووە. کاتێک لە ساڵی ١٩٢٤دا دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی پاش ٢٥ ساڵ ژیان لە تورکیا،<ref>بڕوانە شیعری "ئەوا ڕووم کردە تۆ ئەی دایکی موشفق"</ref> وای چاوەڕواندەکرد ئەو وڵاتەی لە ١٨٩٨ جێی ھێشتووە گۆڕابێت و لە بارودۆخێکی جیاواز و پێشکەوتوودا خۆی بنوێنێت، بەڵام بەداخەوە گۆڕان و بەرەو پێشچوونێکی ئەوتۆی تیادا بەدی نەکرد، لەگەڵ ئەمەشدا کە ئەو لە پلە و پایەی موتەسەڕیفی شاری ئەماسییەی تورکیاوە ھاتبۆوە، بە ھیچ جۆرێک بە لای پایەبەرزی و کورسی وەزارەت و نوێنەرایەتی گەل و پلەی فەرمانبەری میریدا نەچوو، ڕۆژنامەی بە پێشتر و پێویستتر زانی، ئەم بڕوایەشی لە خۆیەوە نەھێنابوو، بەڵکو ئەنجامی تاقیکردنەوەیەکی سەختی درێژخایەن بوو لە ئەستەمبوڵ، لەو دەمەدا ئەستەمبوڵ قیبلەی ڕۆشنبیران و سەرچاوەی زانست و ئەدەب بوو، لەو شارە گەورەیەدا دوو جیھان بە یەک دەگەیشتن، جیھانی کۆن و دواکەوتووی ڕۆژھەڵات، و جیھانی نوێ و ڕاپەڕیوی [[ئەورووپا]].<ref>پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەکی نوێی ژیان و بەرھەمەکانی - ئومێد ئاشنا: ل٦٥ ول٦٦</ref> پیرەمێرد دەیویست ئەو بەرگی پێشکەوتن و گیانی ڕاپەڕینە شارستانییە بکاتە بەری وڵاتە دواکەوتووەکەی، لەبەر ئەوە خوێندەواری و فێربوونی خوێندنی بە مەرجی بنەڕەتی ئەو پێشکەوتنە دادەنا، زۆرجار دەینووسی کە (میللەت تا خوێندەوار نەبێت ھەنگاوێک نانێت). ھەر لەبەر ئەمەش بوو کە لە قوتابخانەی زانستیدا دەوری ڕابەر و دامەزرێنەری بینی. لەلایەکی تریشەوە دەوری پێشڕەوی بینی لە کردنەوەی قوتابخانەی کچاندا لە [[سلێمانی]] و ھاندانی کۆمەڵانی خەڵک بۆ ناردنی کچەکانیان بۆ قوتابخانە. لە بەرامبەر ئەم کارەیدا تووشی گەلێ ھێرش و توانج بوو بەڵام دیسان کۆڵی نەئەدا و گەرمتر و جوانتر شیعری بۆ کچان و قوتابخانەی کچان دەگوت. پاش گەڕاندەوەی لە تورکیا، چەند ساڵێک لە شاری سلێمانیدا دەمێنێتەوە بەبێ ئەوەی توخنی کاری میری بکەوێت، لە ساڵی ١٩٢٦دا لە مانگی کانوونی یەکەمدا شارەوانی سلێمانی [[ڕۆژنامەی ژیان]] دەردەھێنێت بە سەرۆکایەتی [[حسێن کازم]] و پیرەمێردیش دەکرێت بە سەرپەرشتکاری ڕۆژنامەکە. لە ساڵی ١٩٣٢ دا حسێن کازم کۆچی دوایی دەکات و پیرەمێرد دەکرێت بە بەڕێوبەری ئەو ڕۆژنامەیە، لە ساڵی ١٩٣٤دا چاپخانەکەی شارەوانی بەکرێ دەگرێت و مافی ڕۆژنامەی ژیان دەگۆڕێتە سەرخۆی. لە ساڵی ١٩٣٧ دا لەگەڵ کاربەدەستانی شاری سلێمانیدا تێکدەچێت و چاپخانەکەی شارەوانی لێدەسەندرێتەوە، بەڵام پیرەمێرد ھەر کۆڵنادات دەچێت خانووەکەی دەخاتە ڕەھنی بەڕیوبەرایەتی «[[ھەتیوان]]»ەوە، مافی ڕۆژنامەیەکی نوێ بۆ خۆی وەردەگرێت و بە ناوی [[ڕۆژنامەی ژین]]ەوە دەری دەھێنێت و [[چاپخانەی ژین]]ی دادەمەزرێنێت. === لەو ڕۆژنامە و بڵاوکراوانەی کە پیرەمێرد بەشداری تیا کردوون === {| class="wikitable" border=0 cellpadding=1 cellspacing=1 style="border:1px solid black; background-color:#F4F9FF; text-align:right" |+ |- ! style="background-color:#99CCFF"|ناوی ڕۆژنامە !! style="background-color:#99CCFF"|زانیاری دەربارەی ڕۆژنامە !! style="background-color:#99CCFF"|ئەرکی پیرەمێرد |- | [[ڕۆژنامەی ڕەسملی کاتب]] || لە ئەستەنبوڵ دەردەچوو || خاوەنی ئیمتیاز پیرەمێرد بوو. |- | [[ڕۆژنامەی کورد تەعاون و ترقی غەزەتەسی|ڕۆژنامەی کورد تەعاون و ترقی غزەتەسی]] || بە دوو زمانی کوردی و تورکی لە [[ئەستەمبوڵ|ئەستەنبوڵ]] دەردەچوو، لە ٩ی تشرینی دووەمی ١٩٠٨ تاکوو حوزەیرانی ١٩٠٩ بەردەوام بووە و سەرنووسەرەکەی [[ئەحمەد جەمیل پاشا]] بووە. لەو دەمەدا دەنگی [[کۆمەڵەی کورد]] بووە کە [[شێخ عەبدولقادر شەمزینی|شێخ عەبدولقادری شەمزینی]] سەرۆکی بووە. || پیرەمێرد خاوەنی ئیمتیاز بووە |- | ڕۆژنامەی مسەوڕ موحیت (مصور محیط) || پیرەمێرد لەگەڵ [[فایق سەبری بەگ]] دەری دەکرد. || خاوەن |- | [[کۆواری ژین|گۆڤاری ژین]] || لە [[ئەستەمبوڵ]] لە ساڵانی ١٩١٨ و ١٩١٩ بە دوو زمانی [[زمانی کوردی|کوردی]] و [[زمانی تورکی|تورکی]] دەرچووە. || پیرەمێرد لە زۆربەی ژمارەکانیدا شیعر و نووسین و وەرگێڕانی ھەیە. |- |[[ڕۆژنامەی شەمس]] || لە [[تاران]] دەردەچوو و ئەم ڕۆژنامەیە [[سەید حسێنی ئێرانی]] خاوەنی بوو. || ئەو کاتەی لە [[تورکیا]] بوو زۆر جار شیعر و نووسینی دەنارد بۆ تاران بۆ بڵاوکردنەوە.<ref name=Zhin>ڕۆژنامەی ژین - ژمارە ٨٥٥ ساڵی ١٩٤٧</ref> |- |[[ڕۆژنامەی ژین]] || کە خۆی لە [[سلێمانی]] چاپی دەکرد. وەک درێژکراوەیەکی [[ڕۆژنامەی ژیان]]. [[ڕۆژنامەی ژین]] ٥٥٣ ژمارەی لێ چاپکرا. یەکەم ژمارەکەی لە ١٩٣٩دا دەرکرد و تا کۆچی دوایی کرد لە ١٩٥٠ دا بەردەوامبوو و بە ژمارە ١٠١٥ی گەیاند. دوای خۆیشی [[جەمیل سائیب]] و [[نووری ئەمین بەگ]] و [[گۆران]] و [[ئەحمەد زرنگ]] بەردەوام بوون تا ساڵی ١٩٦٣ گەیاندیانە ژمارەی کۆتایی (١٧١٤). ئەمڕۆکە [[بنکەی ژین]] لە [[سلێمانی]] لە ھەوڵی دەرکردنی گۆڤارێکدان بەناوی گۆڤاری ژین<ref>[https://zheen.org/govaryzheen/ گۆڤاری ژین - بنکەی ژین بۆ بوژاندنەوەی کەلەپووری بەڵگەنامەیی و ڕۆژنامەوانیی کوردی]</ref> || خاوەن ئیمتیاز |} بەدەر لەوانەی سەرەوە، پیرەمێرد لە گەلێک بڵاوکراوەی تردا دەستڕەنگینی خۆی لە نووسیندا نیشانداوە و چالاک بووە لەوانە: # گۆڤاری فەرھەنگ و ڕۆژنامەی «شفق سرخ» کە لە تاران دەردەچوون، پیرەمێرد دەڵێت: «ھەمیشە من لە ئەستەنبوڵەوە مەقالەو شیعرم بۆ دەناردن».<ref name=Zhin/> # زۆرجار سەروتاری بۆ ڕۆژنامەی «ئیقدام» و «حوڕییەت» دەنووسی. # [[کۆواری ئیجتیھاد|گۆڤاری ئیجتیھاد]] لە ئەستەنبوڵ لە ساڵەکانی ١٩٠٤–١٩١٢ لەلایەن [[عەبدوڵڵا جەودەت]]ەوە دەردەچوو. پیرەمێرد بەرھەمی خۆی تیا بڵاوکردووەتەوە.<ref>ژیان و بەرھەمی عەبدوڵلا جەودەت - گۆڤاری کاروان، ژمارە ٣٧، ساڵی ١٩٨٥ ل٤–١٢</ref> لەمبارەیەوە دەڵێت: «عەبدوڵلا جەودەت» لەپاش مەشروتییەت کە لە ئەورووپاوە ھاتەوە، لە ئەستەمبوڵ بوو، زۆرتر لەھەموو کەس من لە خزمەتیا بووم، خۆم و نەژادی کوڕم بە (نەزم و نەسر) لە مجەلەکەیدا خزمەتمان ھەیە». # لە ڕۆژنامەی «ترجماتی حقیقت»ی مامۆستا موعەلیم ناجی کە لە تورکیا دەردەچوو شیعری بڵاوکردووەتەوە. # شیعر و نووسینی ناردوە بۆ ڕۆژنامەی تان کە لە [[پاریس]] دەردەچوو، بەھۆی داوود حەیدەری کوڕی ئیبراھیم حەیدەرییەوە، کە لە دەرچووانی خوێندنی باڵای فەڕەنسا بوو. === جەژنی نەورۆز === جگە لە کاری ڕۆژنامەوانی، یەکێکی دیکە لەو بابەتانەی کە پیرەمێرد گرنگییەکی زۆری پێ داوە [[نەورۆز]] بووە، بەلای پیرەمێردەوە نەورۆز تەنھا کردنەوەی ئاھەنگێک و گێڕانی ئاھەنگ نەبووە، بەڵکو شتێکی لەوە گەورەتر بووە، لای ئەو ھاوکێشەی مەرگ و ژیانەوەی وەرگرتووە، لەلایەکەوە سروشتی مردوو ژیاوەتەوە، لەلایەکی تریشەوە ڕەمزی [[شۆڕش]] و ڕزگاربوونی گەل بووە.<ref>ڕۆڤار، ژمارە ٥١ ئاگرێک لەدڵەوە، گەشتێک بەدنیای پیرەمێرددا، شیعر و ڕۆژنامەوانی (ھەڵبژاردە)، دەزگای سەردەم، لا ٢٩.</ref> === کاری شانۆیی === پیرەمێرد پشت بەو ڕۆشنبیری و زانیاری و گەڕان و پشکنینەی لە تورکیا دەستی کەوتبوو، ویستی بزووتنەوەی شانۆیی بە تایبەتی لە سلێمانیدا پەرە پێ بدات، بەھۆی کۆمەڵەی زانستییەوە چەند [[شانۆ]] نامەیەکی خۆی پێشکەش کرد، و لە ڕۆژنامەکەیدا جێگای تایبەتی بۆ باسکردن و پێدا ھەڵگوتنی ئەم شانۆگەریانە تەرخان کردبوو. [[شانۆگەری]] [[مەم و زین]] و مەحموود ئاغای شیوەکەلێ و شەریف ھەمەوەندی نووسی و ھەریەکەیان لە کاتی خۆیدا پیێشکەش کران زۆرجار دەسکەوتی ئەم شانۆگەرییانەی بەسەر قوتابی ھەژار و خەڵکی دەستکورتدا دابەش دەکرد، گەلێ جار باسی بایەخ و گرنگی شانۆی نووسیوە لە ژیانی کۆمەلگادا، بە تایبەتی لە کۆمەڵگای دواکەوتوو و نەخوێندەواردا. == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:Piramerd hand writing.JPG|200px|وێنۆک|وێنەی دەست خەتێکی پیرەمێرد کە بریتییە لە [[پەندی پێشینان]].]] جگە لە جێدەستی لە ڕۆژنامەگری کوردیدا، پیرەمێرد خاوەنی دیوانێکی شیعرییە، کە چەندین جۆر و بواری شیعری تیا بەدی دەکرێت؛ کۆمەڵایەتی، فەلسەفە، ڕامیاری و ھتد<ref name=UmedAshna>پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەکی نوێی ژیان و بەرھەمەکانی - کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوەی [[ئومێد ئاشنا]]</ref> بەرھەمەکانی بەناوی «حاجی تۆفیق بەگ»ەوە بڵاودەبوەوە، کاتێک کە پیرەمێرد لە تورکیاوە دەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی، تەمەنی بەرەو پیربوون دەچێت، کە ساڵی ١٩٣٢ شیعری «بەیانی بوو لەخەو ھەستام» بڵاودەکاتەوە، بۆ یەکەمجار نازناوی پیرەمێرد بۆخۆی ھەڵدەبژێرێت و دەینووسێت،<ref>ڕۆژنامەی ژیان - ژمارە ٣١٢ ساڵی ١٩٣٢</ref> لەوەبەدواوە بە پیرەمێرد دەناسرێت؛ کە لە تورکیا بوو بەناوی جیاجیا شتی بڵاوکردووەتەوە: سلیمانیەلی توفیق، س. ت، سلیمانیەلی مەحموود نەژاد، سلیمانیەلی م. نەژاد تۆفیق، م. م، سلیمانیەلی وداد، اسماعیل وداد. پیرەمێرد خۆی لەیاداشتەکانیدا باسی دەکات و بە بەرھەم و کاری ئەدەبیش ساخ بووەتەوە، کە بەچاکی زمانی تورکی و فارسی و عەرەبی زانیوە. لە نووسینی فارسیدا دەستێکی زۆر باڵای ھەبووە وەکو دەڵێن لەو دەمەی خۆیدا مەگەر تەنیا [[سلێمان بەگ]]ی باوکی [[گۆران]]، لە ئاستی پیرەمێرد لە فارسیدا شارەزایی بوبێت. خوێندنی ئەو کاتەی پیرەمێرد لە کوردستاندا زیاتر فارسی بووە و تێکەڵ بوونی تورکیش لە کوردستاندا بەھۆی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|دەوڵەتی عوسمانی]] و کار و فرمانی ڕەسمییەوە و مانەوەی پیرەمێرد ٢٥ ساڵ لە تورکیا، و ئەو نووسین و شیعرانەی بەتورکی بڵاوی کردونەتەوە.<ref name=Umed2Ashna>ئومێد ئاشنا: سەرچاوەەی پێشوو ل٦٣</ref> === کتێب و چاپکراوەکان === پیرمێرد خاوەنی چەند کتێبێکە، لەو کتێبە چاپکراوانەش:<ref>ئومێد ئاشنا سەرچاوەی پێشوو: لاپەڕە ٦١ تا ٦٣</ref> * دیوانی [[مەولەوی]] (ئەسڵ و ڕۆح)، ساڵی ١٩٣٥ لەچاپخانەی خۆی بە دوو بەرگ لەچاپی داون. * چیرۆکی [[مەم و زین]] * [[دونزە سوارەی مەریوان]]، ١٩٣٥ * کتێبی پەندی پێشینان، ١٩٣٦ * چیرۆکی محمود ئاغای شێوەکەل، ١٩٤٢ * گاڵتەوگەپ ساڵی ١٩٤٧، بریتییە لە ھەندێک ڕووداوی خۆشی ناو کۆمەڵی کوردەواری، ھەم بۆ پێکەنین و ھەم بۆ پەند وەرگرتنە. * دیوانی [[مەولانا خالیدی نەقشبەندی]] - بەزنجیرە لە ڕۆژنامەکەیدا بڵاوی دەکردەوە. * شیعرەکانی [[وەلی دێوانە]] و [[مستەفا بێسارانی|بێسارانی]]، ئەوی دەستی کەوتبێ، لە [[ھەورامی]]یەوە کردوویە بە شێوەی سلێمانی. * شیعری گەلێ لەشاعیرانی [[ھەورامان]] و [[زەنگنە|زەنگەنەی]] بە شێوەزاری سلێمانی بڵاوکردووەتەوە وەک: شەفیع، مەلا وەلەدخان، مەجزوب، فخرالعلما، مەلای جەباری، عەبدوڵلابەگی زەنگەنە و ھتد. * زنجیرە وتارێک دەربارەی مێژووی [[میرنشینی بابان]] و خیڵ و تیرەکانی [[جاف]]، و گەلێک ڕووداوی مێژوویی گرنگ. لەو کتێبانەی وەریگێڕاونەتە سەر زمانی کورد: * گەشتی ھۆنەرمەندێک لە جیھاندا * [[کەمانچەژەن (ڕۆمان)|ڕۆمانی کەمانجەژەن]]، ١٩٤٢، لە تورکییەوە کردویەتی بە کوردی. * [[پەندەکانی پیرەمێرد]] [[کاکەی فەلاح]] پاش وەرگرتنی مۆڵەت لە کەسوکاری پیرەمێرد، ھەندێک لەم کتێبانەی سەرلەنوێ لە چاپدایەوە.<ref>دیوانی پیرەمێرد - بەرگی یەکەم - پێشەکی</ref> === شیعرەکان === ==== فرمێسکی نھێنی بۆ چارەنووسی کورد ==== لە سەردەمی ژیانی پیرەمێرددا کارەساتی زۆر ڕوویانداوە و بوون بە مایەی غەم و [[پەژارە]] بۆ شاعیر، لە ئەنجامدا زنجیرەیەک شیعری ڕۆمانتیکی - سیمبۆلییانەی ھێناوەتە بەرھەم. لە ساڵی ١٩٢٥ لە دوای لە سێدارەدانی [[شێخ سەعید|شێخ سەعیدی پیران]] و [[شێخ عەبدولقادری نەقشبەندی]] لە [[ئامەد|دیاربەکر]]، پیرەمێرد ئەم شیعرەی وتووە:<ref>کتێب: مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگ: بەرگی پێنجەم نووسەر: دکتۆر مارف خەزنەدار، لاپەڕە: ١٢٠ چاپ: چاپی یەکەم، ھەولێر، ٢٠٠٥</ref> {{شیعر}} {{ب|ھاتن شەھیدەکان بە جلی سووری خوێنەوە|دایکی وەتەن دە ھەڵسە سڵاویان بسێنەوە}} {{ب|شێخ قادرە لە پێشەوە سەرقافڵەی ئەوان|چەن جوانە خوێن و ڕیشی سپی پیر و نەوجەوان}} {{ب|سەیری ئەمانە کە کە ھەموو کوردی سەف شکەن|ڕووحیان فیدا ئەکرد و ئەیان وت بژی وەتەن}} {{ب|قوربانی تۆن بەڕێز کە تۆ غەم لەبەر نەبی|بۆ ئێمە مردنە ئەگەر ئازادە سەر نەبی}} {{ب|مەگری و مەناڵە با بە خەفەت دڵ شکست نەبن|نەختێ لە لات ئەمێننەوە و بۆ بەھەشت ئەچن}} {{ب|تۆخوا لە باتی ئێمە بە چاوێکی ڕوونەوە|فەرموو کە خوا ئەزانێ لە بیرمان نەچوونەوە}} {{ب|ئاخۆ لە فرسەتێکی ترا بەختیار ئەبین|ئێمەش وەکو ئەوان لە دڵی میللەتا ئەبین}} {{ب|من وام ئەوێ کە حەشر ئەکرێم خوێن بە بەرگەوە|بەو عەشقی میللییەوە و بە کزەی سۆزی جەرگەوە}} {{ب|ئەو ئاگرەی لە دڵمەوە بەربێتەوە کفنەکەم|تا دوژمنم نەکا بەزوغاڵ شەرتە پف نەکەم}} {{کۆتاییی شیعر}} === پەندەکان === پیرەمێرد خاوەنی کۆمەڵێک پەندە کە لە پەندی پێشینانی کوردییەوە ھەڵقوڵاون و لە ناو ھۆنراوەکانیدا ھۆنیونییەتەوە، کەژمارەیان دەگاتە ٤٨٠٠ پەند، زۆربەی پەندەکانی ڕۆژانە دەینووسی و لە [[ڕۆژنامەی ژین]]دا بڵاوی دەکردنەوە، پاش مردنی خۆی، کاکەی فەلاح کۆی کردوونەتەوە و ڕێکیخستوون و لە دووتوێی کتێبێکدا چاپکراون.<ref>پەندەکانی پیرەمێرد - کۆکردنەوە و ساغکردنەوەی کاکەی فەلاح - بەغداد ١٩٨٠</ref> نموونەی پارچەیەک لە پەندەکانی پیرەمێرد: {{شیعر}} {{ب|وتیان بە ڕێوی شاھیدت کێیە؟|وتی کلکی خۆم، باوەڕم پێیە}} {{ب|حەزدەکەی دوور بی لە گێرە و کێشە|بەقەد بەڕەی خۆت پێ ڕابکێشە}} {{ب|بەسمان بەسەردا لێدە گیزو فیز|پێوەدان خۆشە نەوەک ویزەویز}} {{ب|لە شارو لادێ ئەم نەقڵە باوە|گیای شین بە جێگای سەختەوە ماوە}} {{ب|شەڕنەکەر پیشەی زوو دانیشتنە|بەردی زل بەڵگەی نەھاویشتنە}} {{ب|ئاو بتبا مەچۆ سەر پردی نامەرد|چش با بخنکێی بە سەد ئێش و دەرد}} {{ب|وتیان پشیلە، گووت بە دەرمانە|دایپۆشی بە خۆڵ ئەو بێویژدانە}} {{ب|شوێن بۆ سەر پیشەی خۆی دەچێتەوە|گیا لەسەر پنجی خۆی دەڕوێتەوە}} {{ب|قەل ئەڵێن لاسای کەوی کردەوە|ڕۆینەکەی خۆیشی لەبیر بردەوە}} {{ب|مەشھورە بزن بۆ تاقە شەوێ|جێگای خۆش دەکا لە کوێ وەرکەوێ}} {{ب|ناشکوری مەکە بەم بەشە کاکە|لە قوڕ ئەوەندە تۆز ھەستێ چاکە}} {{ب|زۆر گوڕتان خوارد و بازێکتان نەدا|بۆیە باوەڕتان پێناکەین بە خوا.}} {{کۆتاییی شیعر}} {{شیعر}} {{ب|ئمڕۆ بە کەڵکە تۆ بە دۆست دەرچی|پاش لێزمە و باران کەپەنک بۆچی.}} {{ب|مادام دنیایە و ئەمانەی تیایە|پیاوی دنیایی لە برەودایە.}} {{ب|کە قەلەڕەشمان ڕێ نیشاندەر بێ|ئەبێ گەورەمان ھەر دەربەدەر بێ.}} {{ب|ئەمە دووجارە ئەکەوینە چاڵ|زەرە دەبینین بە ماڵ و مناڵ.}} {{ب|ھێشتا پیاوی چاک لێک ناکەینەوە|گرەو لە پیاوی بەد نابەینەوە.}} {{ب|ناوەجاخ بێنە بیخەرە سەر کار|لە پێشدا برای خۆی ئەدا لە دار.}} {{ب|سوحبەتی نادان تاڵ ڕابواردنە|لە دوای کەر ڕۆیین تەرس بۆن کردنە.}} {{ب|مەیەڵن نەفام دەنگی دەربێنێ|سەگی ھەڵەوەڕ دزتان بۆ دێنێ.}} {{ب|شێخ ئەڵێ: ئاگام لە عەرش و قورشە|کێت دیوە بە دۆی خۆی بڵێ ترشە.}} {{ب|سەبری عاشق و پارەی دەست بڵاو|قەرار ناگرن بیشیان خەیتە داو.}} {{ب|ئەوی بە ھێزی قۆڵی ئەنازێ|زوو پەکی ئەخا سەختی ھەورازێ.}} {{ب|بە ڕێسی خەڵکی بۆچ ئەڵێی: پەتە|زوبانت بێڵێ سەرت ڕەحەتە.}} {{ب|پیاوی زۆربڵێ بۆ دۆزەخ بەرە|لەوێشدا ئەڵێ: دارەکەی تەڕە.}} {{ب|ئاگری درۆزن ساتێک ئەگڕێ|بەڕە ھەر لە لای تەنکی ئەدڕێ.}} {{کۆتاییی شیعر}} {{شیعر}} {{ب|ئەم قەومە وەکو مەڕی بێ زمان|دوای ھەرکەسێ کەوت نەیبردە ناوڕان.}} {{ب|وا دامەنیشە تەمەڵ و بەتاڵ|تا نەگری مەمک نادەن بە مناڵ.}} {{ب|شوان دەڵێ شوانین پێئیفتیخارە|نان چنینەوەی لا عەیب و عارە}} {{ب|پەسەندتربوو چ ئێستاو چ زوو|ڕێوی گەڕیدە لەشێری نووستوو}} {{ب|پشیلە دەمی بۆدووگ نەدەچوو|دەیگووت چەندسوێرە، پێم ناخورێ پەکوو}} {{ب|ڕوبەڕو دەبی ڵەگەڵ ژینی تاڵ|چ ونکی بەخەیاڵ کەس نەبووە بە ماڵ}} {{ب|پیاو کارێ بکا کە پێی بووە ستێ|دووشوتی ھەڵ ناگیرێ بەتەنھادەستێ}} {{ب|خۆت لێنەگۆڕێ گەر بوویتە گەورە|مەشھوورە دنیا بە پێچو دەورە}} {{ب|کێ باسی خەڵکی کرد بەلاتەوە|بۆئەوان قسەی تۆش ئەباتەوە}} {{ب|ئەوکەسە دۆستی گیانی گیانییە|ھاوڕێی نەبونی و لێقەو ماویتە}} {{ب|ھەڵەو لەبیرچوون جاروبارێکە|دەڵێن ھەر ئەقڵەولەخەسارێکە}} {{ب|سابێ سکی خۆت مەدڕە لەداخا|کێ مرد و کێ ماوە لە و جاخا}} {{کۆتاییی شیعر}} [[پەڕگە:Tomb of Kurdish poet Piramerd in Sulaymaniyah, Kurdistan.JPG|220px|وێنۆک|وێنەی گۆڕی پیرەمێرد لە [[گردی مامەیارە]] لە شاری [[سلێمانی]].]] == وەسێتنامە == پیرەمێرد لە پێش مردنی وەسێتنامەیەکی نووسیوە کە ئەمە دەقەکەیەتی:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان =http://knwe.org/Direje.aspx?Jimare=2311&Cor=9&Besh=Araste | سەردێڕ =پیرەمێرد؛ لەدایکبوون، ژیان، داھێنان | ڕێکەوتی سەردان =٢٨ی ئابی ٢٠١٥| نووسەر =پێشەوا محەممەد | ڕێکەوت =٢٠ی ئایاری ٢٠١٠| ساڵ =٢٠١٠ | مانگ =ئایار | بڵاوکەرەوە =[[کوردستانی نوێ (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ]] | زمان =کوردی | ڕێکەوتی ئەرشیڤ =٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ | ناونیشانی ئەرشیڤ =https://web.archive.org/web/20151026014530/http://knwe.org/Direje.aspx?Jimare=2311&Cor=9&Besh=Araste | ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> {{دەقی تایبەت|ئەمجارە دەمرم، لە [[مەرگ|مردن]] ناترسم، ژیانێکی باش و عومرێکی درێژم ڕابوورد، گەلێ شاران و وڵاتان گەڕاوم، گەورە و پادشاھانم دیوە، تاڵی و سوێری زۆرم چەشتووە، بە نیوە خوێندەواری لە سلێمانی دەرچووم و خوێندنێکی بەرزم ھێنایەوە، بە سەربەرزیی دەزانم کە لە ڕێی باوەڕی خۆمدا حەپس و زیندانێکی زۆرم دیوە. لەم وڵاتەدا دوو چاوم ھەبووە، یەکێ زانستی و یەکێ ژین، ئێستا کە ئیتر لەوانەیە کەڵکی خزمەتم پێوە نەمێنێ و ببم بە بار بەسەر خەڵکەوە، ڕوو دەکەمە قاپی ئەبەدی، ڕوو دەکەمە قاپی ئەبەدی بەبێ ئەوەی کە ماڵی کەسم خواردبێ، موحتاجی کەس بووبێتم، ھیچم پاشەکەوت نەکردووە، ھیچیشم لە دوا بەجێ نەماوە، چاوم لە دوای خۆم نییە، خۆم بە ئاخر خێر دەزانم، ھەرچەندە یەکانە ھیوام ئەوە بوو کە ببینم قەوم و میللەتەکەم پلەیەک لەمە بەرزتر و خوێندەوارتر و پێگەشتووتربن، بوو بەگرێ و لەدڵما و نەمدی، لەگەڵ ئەوەشدا بەختیارم، چونکە بۆم دەرکەوت کە قەوم و میللەتەکەم لە پێشکەوتنان و ھەموو جۆرە توانا و قابیلییەتێکیان تێدایە، ئامۆژگاریم ئەوەیە بخوێنن، کوڕ و کچ تا خوێندەوار نەبن بێسوودە، ھەموو شت بە عیلم و فەنەوەیە وەکو وتومە: «لای من بە خوێندەوارییە، ئاە خوێندەوارییە/ ھەر میللەتێ کە فەنی نەبێ دەردی کارییە/ ئاخ خۆزگە خوێندنیش وەک من ئارەزوو ئەکەم/ بیبینم و نەبێتە گرێی قورسی کفنەکەم» ئامۆژگاریم ئەوەیە بە شوێن ماددە مەکەون، دنیا زۆر بە گران مەگرن، تا دەتوانن خزمەتی ڕاست و بێ موقابیلی قەوم و زمان و وڵاتەکەتان بکەن و دەستی داماوان بگرن و لە دین لامەدەن، خوا و پێغەمبەری خۆتان بناسن و ڕەوشتتان پاک و خاوێن بێ. ئامۆژگاریم ئەوەیە چاپخانەکە مەفەوتێنن، ئەم قەلەندەرخانەیە تێکمەدەن، ئەو یەک دوو کەسانەی ئەم بەینە لەم قەلەندەرخانەیەدا خۆیان داوەتە پەنای من، بێ نازیان مەکەن حەقیان بەسەرمەوەیە. ڕۆژنامەکەش لەدەست مەدەن، [[پەستانی چاپکردن|چاپخانەکە]] ئیش پێبکەن، چونکە لەلایەکەوە ناکوژێتەوە و خزمەتی پێ دەکرێت، لەلایەکی تریشەوە ئەو جیھەتەی من یارمەتیم داون، بەڵکو بەھۆی ئیشکردنی چاپخانەکەوە ئەو یارمەتییەیان لێ نەبڕێت. ئامۆژگاریم ئەوەیە کە شیعر و نووسینەکانم کۆکرایەوە مەیفەوتێنن، ئیستیفادەی لێ دەکرێت، ئامۆژگاریم ئەوەیە لە [[گردی مامەیارە]] بمنێژن، بۆم مەگرین، ئەگەر زۆر بیرتان کردم جارجارە سەرم لێدەن، فائق ئەم ئامۆژگاریانەم بۆ تۆیە و بۆ ئەو کەسانەیە کە بە تەنگمەوەن.}} == میرات == پیرەمێرد جگە لە ھۆنراوە نووسین و ڕۆژنامەگەری کۆمەڵێک وەرگێڕانی شێعری کردووە کە ڕەنگدانەوەیەکی گرنگی لە کۆمەڵگای سۆرانی زماندا بووە. ھەروەھا پیرەمێرد یەکێک لەو کەسانە بووە کە زۆر جەختی لەسەر جێژنی [[نەورۆز]] کردووەتەوە و ھەموو ساڵێک نەورۆزی پیرۆز کردووە.<ref>ھەژار، چێشتی مجێور، خانی شەڕەفکەندی ئامادەی کردووە و سەرپەرشتی چاپی کردووە، چاپی یەکەم: پاریس ١٩٩٧.</ref> ھۆنراوەی نەورۆزی یەکێک لە میراتانەیە کە لە کۆمەڵگای کوردەواریدا بە جێی ھێشتووە. === ھۆنراوەی نەورۆز === {{وتاری سەرەکی|نەورۆز (گۆرانی)}} '''نەورۆز''' لە شیعرە ھەرە بەناوبانگەکانی پیرەمێردە کە لە ئازاری ١٩٤٨دا وتوویەتی. {{چینی ناوەند}}'''[[نەورۆز]]'''{{کۆتایی}} {{شیعر}} {{ب|ئەم ڕۆژی ساڵی تازەیە نەورۆز ھاتەوە|جەژنێکی کۆنی کوردە بە خۆشی و بە ھاتەوە}} {{ب|چەند ساڵ گوڵی ھیوای ئێمە پێپەست بوو تاکو پار|ھەر خوێنی لاوەکان بوو گوڵی ئاڵی نەوبەھار}} {{ب|ئەو ڕەنگە سوورە بوو کە لە ئاسۆی بڵندی کورد|مژدەی بەیانی بۆ گەلی دوور و نزیک ئەبرد}} {{ب|نەورۆز بوو ئاگرێکی وەھای خستە جەرگەوە|لاوان بە عەشق ئەچوون بە بەرەو پیری مەرگەوە}} {{ب|وا ڕۆژھەڵات، لە بەندەنی بەرزی وڵاتەوە|خوێنی شەھیدە ڕەنگی شەفەق شەوق ئەداتەوە}} {{ب|تا ئێستە ڕووی نەداوە لە تاریخی میللەتا|قەڵغانی گوللە سنگی کچان بێ لە ھەڵمەتا}} {{ب|پێی ناوێ بۆ شەھیدی وەتەن شیوەن و گرین|نامرن ئەوانە وا لە دڵی میللەتا ئەژین}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[پەندەکانی پیرەمێرد]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێزەکان|٢}} * [https://web.archive.org/web/20100511011243/http://www.xozga.com/nawdaran/shairan/5.html خۆزگە - پیرەمێرد] ماڵپەڕی خۆزگە - ژیاننامەی شاعیرانی کورد * ''پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەکی نوێی ژیان و بەرھەمەکانی''، کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوەی [[ئومێد ئاشنا]]، بڵاوکراوەی ئاراس، چاپی یەکەم، چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە، ھەولێر، ٢٠٠١ * ''دیوانی پیرەمێرد'' (بەرگی یەکەم)، کۆکردنەوە و ساخکردنەوە و پێداچوونەوەی دەستەیەک لە نووسەرانی کورد، وەزارەتی ڕۆشنبیری، بەغدا، ١٩٩٠ * [https://web.archive.org/web/20151026014530/http://knwe.org/Direje.aspx?Jimare=2311&Cor=9&Besh=Araste ڕۆژنامەی کوردستانی نوێ - پیرەمێرد - لەدایکبوون، ژیان، داھێنان] == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Piramerd}} * {{ڤەژینبوکس | ٢٣}} * [http://www.perlan.info/kurdi/mamosta-piremerd.htm کتێبخانەی میدیا - ژیان و بەرھەمی مامۆستا پیرەمێرد] * [http://www.zheenlibrary.com/opac/index.php کتێبخانەی ئەلکترۆنی کوردی] {{شاعیرانی کورد}} {{کەسایەتییەکانی سلێمانی}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|ژیاننامە|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی}} [[پۆل:باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٦٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٥٠]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] 4zqs3v0j52cawgg31gmgrtiab83gije 0 48 1458161 1367511 2025-07-11T06:16:36Z DanyMations 70070 1458161 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{Infobox President | name = کۆسرەت ڕەسووڵ عەلی | image = Kosrat_Rasul.jpg | imagesize = 200px | order1 = سەرۆکی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان|یەکێتی نیشتمانی کوردستان]] | term_start1 = ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ | term_end1 =۱٨ی شوباتی ۲۰۲۰ | predecessor1 = [[جەلال تاڵەبانی]] | office2 = [[جێگری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان]] | term_start2 = ١٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٥ | term_end2 = ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ | president2 = [[مەسعوود بارزانی]] | office3 = [[سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کوردستان]] | term_start3 = ٢٦ی نیسانی ١٩٩٣ | term_end3 =٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠١ | president3 = [[جەلال تاڵەبانی]] | birth_date = {{Birth year and age|١٩٥٢}} |party ={{flagicon image|Flag of PUK.png}} [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان|یەکێتی نیشتمانی کوردستان]] |office=|succeeded1=[[بافڵ تاڵەبانی]]<br>[[لاھور تاڵەبانی]]|birth_place=[[شیواشۆکی سەرێ]]}} '''کۆسرەت ڕەسوڵ عەلی''' لە ساڵی ١٩٥٢ لە گوندی [[شیواشۆکی سەرێ]] لە سنووری قەزای [[کۆیە]] لەدایک بووە، لە تیرەی مەرزانیە لە هۆزی ( سورچی ) .جێگری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان بووە و لەھەمان کاتیشدا جێگری یەکەمی سکرتێری گشتی (یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان) بووە. == ژیان == ھەر لە سەرەتای لاوێتی کۆسرەت قۆناغەکانی خوێندن تێکەڵ بە کاری سیاسی و خەباتی ڕزگاریخوازی گەلی کوردستان دەکات و سەرەتای کاری سیاسیشی دەچێتە ڕیزی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و لە [[شۆڕشی ئەیلوول]]ی ساڵی ١٩٧٤ دا بەشداری بەرچاوی دەبێت. لە کۆتایی ساڵی ١٩٧٥ دا پەیوەندیی بە ڕیزەکانی [[کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان]]ەوە دەکات و دەبێت بە سەرپەرشتکاری ڕێکخستن و کاروچالاکییەکانی خوێندکاران. لە ساڵی ١٩٧٦ دا کۆسرەت ڕەسوڵ یەکێک بووە لەو ھەڤاڵانەی <u>کۆمەڵەی خوێندکارانی کوردستانیان</u> لە شاری [[کەرکووک]] دامەزراندووە. جمووجۆڵ و چالاکییەکانی لەو کاتەدا بووەتە ھۆی ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٧ دا لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە زیندانی بکرێت، پاش ماوەیەکی زۆریش لە زیندانی و ئەشکەنجەدان یەکێک بووە لەو پێنج خۆڕاگرە ئازایەی کە ھیچ جۆرە ئیعترافێکی نەکردووە و سەربەرزانە لە زیندان ھاتووەتە دەرەوە. لە ساڵی ١٩٨١ بووەتە ئەندامی سەرکردایەتی ڕێکخستنەکانی ناوخۆی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان و لە ھەمان کاتدا لێپرسراوی ڕێکخستنە نھێنییەکانی ناوشاری [[ھەولێر]] بووە، کە چالاکی و جموجۆڵێکی سیاسی گەورە و بەرفراوانیان لەو شارەدا ئەنجامداوە. لە کۆنفرانسی ٣ی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان لە ساڵی ١٩٨٣دا بە ئەندامی سەرکردایەتی ھەڵبژێردرا و دواتر بوو بە ئەندامی سەرکردایەتی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]]، لە ساڵی ١٩٨٨ەوە تاکو ساڵی ١٩٩١ ئەندامی ناوەندی کۆمەڵە بووە لێپرسراوی ڕێکخستنەکانی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان بووە. لە ساڵی ١٩٨٤ بووە بە لێپرسراوی مەڵبەندی ٤ی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، لە ساڵی ١٩٨٥ بە سەختی برینداربووە، دواتر لە ساڵی ١٩٨٦دا کە مەڵبەندەکانی ٣ و ٤ دەکرێن بە یەک مەڵبەند کۆسرەت دەبێتە لێپرسراوی مەڵبەندەکە تاکو ساڵی ١٩٨٨، کە یەکێک بووە لە چالاکترین مەڵبەندەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان. لە ساڵی ١٩٩١ کە نەخشەی ڕاپەڕین داڕێژرا لەلایەن بەرەی کوردستانی کە پێکھاتبوون لە ھەموو ھێزە سیاسییەکانی ئەو کاتی کوردستان، کۆسرەت ڕەسوڵ وەک ئەندامێکی مەکتەبی سیاسی سەرپەرشتیکردنی ئازادکردنی شاری ھەولێری پێ سپێردرا. لە ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١دا کۆسرەت یەکێک بوو لە دیارترین ئەو سەرکردانەی کە ڕۆڵی بەرچاویان گێڕاوە لە ئازادکردنی شاری کەرکووکدا. لە ساڵی ١٩٩١ دا بووە بەلێپرسراوی بەرەی کوردستانیی سنوری [[پارێزگای ھەولێر]]، ساڵی ١٩٩٢ بووە بە ئەندامی [[پەرلەمانی کوردستان]] و لە ساڵی ١٩٩٣ تاکو ساڵی ١٩٩٦ دەبێتە سەرۆکی دووەم کابینەی ئەنجومەنی وەزیرانی [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]]، دواتریش بووە بە سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیرانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان-ئیدارەی [[سلێمانی]] تاکوو ساڵی ٢٠٠١. لە ساڵی ٢٠٠١ بووە بە لێپرسراوی دەستەی کارگێڕی مەکتەبی سیاسی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان. لە ٢١ی حوزەیرانی ٢٠٠٦ کۆسرەت وەک جێگری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان دەستنیشان دەکرێت، ھاوکات کۆسرەت جێگری سکرتێری گشتیی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانە. لە ماوەی دەست بەکار بوونیشی وەک جێگری سەرۆکی ھەرێمی کوردستان و جێگری سکرتێری گشتی یەکێتی نیشتمانی کوردستان، چەندین سەردانی ڕەسمی وڵاتانیشی کردووە کە دواھەمینیان سەردانی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و دیداری لەگەڵ [[جۆرج دەبلیوو بوش|بوش]]. کۆسرەت ڕەسوڵ لە ساڵی ١٩٧٧ ھاوسەری گرتووە و دەبێتە خاوەنی شەش کوڕ و یەک کچ، کە دواتر سێ کوڕی شەھید دەبێت. کۆسرەت ڕەسول زمانەکانی [[زمانی کوردی|کوردی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی فارسی|فارسی]] بە باشی دەزانێت و شارەزایی لە زمانی [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] ھەیە. == باری تەندروستی == ڕۆژی ١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ نووسینگەی [[ڕۆژنامەوانی]] کۆسرەت ڕەسووڵ ڕایگەیاند کە باری تەندروستی تێکچووە و گەیەندراوەتە نەخۆشخانە و چارەسەری پێویستی بۆ ئەنجام دەدرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کۆسرەت ڕەسووڵ باری تەندروستی تێکچووە و لەژێر چاودێری پزیشکیدایە|ناونیشان=http://www.nrttv.com/Details.aspx?Jimare=89269|وێبگە=ئێن ئاڕ تی|ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171114062153/http://www.nrttv.com/Details.aspx?Jimare=89269|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [http://www.krp.org/kurd/krp/default.aspx?gid=2&sm=53 پرۆفایلی جێگری سەرۆک - ماڵپەڕی سەرۆکایەتی ھەرێمی کوردستان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101125011228/http://krp.org/kurd/krp/default.aspx?gid=2&sm=53 |date=٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠ }} {{سەرۆک وەزیرەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٢]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای ھەولێر]] [[پۆل:خەڵکی کۆیە]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە عێراقییەکان]] hj0xu19wsz4fqsvw6084avphwvqe42n 0 59 1457951 1417605 2025-07-11T04:31:51Z DanyMations 70070 1457951 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{ژێدەری شکاو}} {{خاوێنکردن}} {{سەبارەت بە|مەولەوی تاوەگۆزی، شاعیری کورد|شاعیری فارس|مەولانای ڕۆمی}} {{زانیاریدانی نووسەر | ناو =مەولەوی{{ھن}}Mewlewî Tawegozî | وێنە =Statue of Kurdish poet Mawlawi in Sulaymaniyah, Kurdistan, Iraq.JPG | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ =پەیکەری مەولەوی لە باخی گشتیی شاری سلێمانی | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناو = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٨٠٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[سەرشاتەی سەروو]]، [[تاوگۆزی|تاوەگۆز]]، [[ھەڵەبجە]] | ڕێکەوتی مردن = ١٨٨٢ | شوێنی مردن = گوندی [[سەرشاتەی سەروو]] | شوێنی گۆڕ = گۆڕستانی ئەسحابە، [[سەرشاتە]]، [[تاوگۆزی|تاوەگۆز]] | پیشە = شاعیر، مامۆستای ئایینی | زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]] ([[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] و [[ھەورامی]]) | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = [[جاف]] | ڕەگەزنامە = | خوێندن = بڕوانامەی مەلایەتی | شوێنی بڕوانامە = [[سلێمانی]] | سەردەم = | بواری کارکردن = [[وێژەی کوردی|ئەدەبی کوردی]]، [[شیعر]] | قوتابخانەی ئەدەبی = شیعری کلاسیکی کوردی | کارە دیارەکان = [[دیوانی مەولەوی]]{{ھن}}[[عەقیدەی مەرزیە]] | خەڵاتە دیارەکان = | ساڵانی چالاکی = | ھاوسەر =عەنبەر خاتوون | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''سەید عەبدولڕەحیمی کوڕی سەعید تاوەگۆزی''' (١٨٠٦–١٨٨٢) ناسراو بە '''مەولەوی''' یان '''مەولەویی کورد''' شاعیری ناوداری [[کورد]] و سۆفیی تەریقەتی [[نەقشبەندی]] بوو کە بە شێوەزاری [[ھەورامی]] ھۆنراوەی داناوە و لە بواری شێعری ئەوین و دڵداریدا زۆر بەناوبانگە. لە ھۆنراوەکانیدا خۆی بە '''مەعدووم''' ناساندووە. == ژیان == [[پەڕگە:Aramgah-e Mowlawi Kord dar Rustay-e Sarshate, nazdiki-ye shahr-e Halabjeh.jpg|260px|وێنۆک|مەرقەی مەولەوی لە [[سەرشاتە]] سەر بە[[پارێزگای ھەڵەبجە]]، نزیک بە [[زمکان|ڕووباری زمکان]] و [[سیروان]]]] لە ساڵی ١٨٠٦(١٢٢١ی کۆچی) لە گوندی [[سەرشاتەی سەروو]]ی ناوچەی [[تاوگۆزی]]-بەشی عێراق لە دایک بووە. لە سەرەتادا لە حوجرەکەی باوکی لە دێی بێژاوە لە نزیکی [[ھەڵەبجە]] دەست دەکات بە خوێندن و دواتریش بۆ درێژە پێدان بە خوێندنەکەی ڕوو لە خوێندنگە بەناوبانگەکانی ناوچەی [[میرنشینی ئەردەڵان|ئەردەڵان]] و [[میرنشینی بابان|بابان]] دەکات. مەولەوی بەشی زۆری تەمەنی بە ھەژاری بەسەربردووە، ئەو کاتەی لە سەرەتای خوێندندا بووە باوکی مردووە، ناچار بۆ بەخێوکردنی خوشک و براکانی وازی لە خوێندن ھێناوە بۆ ماوەیەک و پاشان گەڕاوەتەوە سەر خوێندنەکەی. لە [[سلێمانی]] لای مەلا عەبدولڕەحمانی نۆدشیدا کەموفتی [[سلێمانی]] و مامۆستای مزگەوتی مەڵکەندی بووە خوێندنی تەواو کردووە و ئیجازەی دەرس وتنەوەی وەرگرتووە. دیسان گەڕاوەتەوە بۆ گوندەکانی دەوروبەری [[ھەڵەبجە]] و دواتریش لە سەرشاتە خۆی بە مەلایەتی و نووسینەوە خەریک کردووە. عەنبەرخاتوونی ھاوسەری حەوت ساڵ بەر لە خۆی مردووە. ئەمەش کارەساتێکی گەورە بووە و کاریگەری زۆری کردووەتە سەر شێعرەکانی مەولەوی. مەولەوی لە دوا ساڵەکانی ژیانیدا کوێر بووە و ئەمەش کاری زۆر کردووەتە سەر دەروونی و لە چەند پارچە شێعردا دەردەکەوێت. ھەروەھا کارەساتێکی دیکەش کە بەسەر مەولەویدا ھاتووە، سووتانی کتێبخانەکەی بووە و گومانیش لەوەدا نییە کە بەشێک لە کار و بەرھەمەکانی تێیدا سووتاوە. مەولەوی لە ساڵی ١٨٨٢(١٣٠٠ کۆچی) کۆچی دوایی ئەکا و لە گۆڕستانی ئەسحابە لە [[سەرشاتەی سەروو]] نێژراوە. ''مەولەوی'' زاتێکی قسەخۆش و نوکتەباز بووە. جارێکیان میوانی دۆستێکی دەبێ لە [[پاوە]]، تا لەوێ دەبێ خواردنێکی خۆشی دەرخوارد نادا. کە ماڵاوایی لێ ئەکا و ئەگەرێتەوە دۆستەکەی تا ملەی کەڵیان-کە شوێنێکە لە نزیکی [[پاوە]]-رەوانەی ئەکا. لەویا پێی دەڵێ:بێ قەزابی پەلەت کرد و زوو تەشریفت برد… من بە تایبەتی کاوڕێکم ھەڵ گرتبوو ئەمشەو بۆتی سەڕبرم و بیکەین بە کەباب و پێکەوە بیخۆین و ڕای بوێرین… مەولەویش لە وەراما دەڵێ:مادەم وابێ وەڵڵا دڵت نایەشێنم و لەگەڵت دەگەڕێمەوە تا کەبابەکە بخۆین… و دەگەڕێتەوە. کابراش ناچار کاوڕەکە سەرئەبڕێ و بۆی دەبرژێنێ. ''مەولەوی'' لەگەڵ ھەرجۆرە خەڵکێکا بە گوێرەی عەقڵی ئەوانە جووڵاوەتەوە. جارێکیان لە مزگەوتی شێخ عەبدۆلقادری موھاجر لە [[سلێمانی]] خەریک دەبێ خۆی ئامادە ئەکا بۆ نوێژی مەغریب فەرەنجی یەکی درێژی لەبەرا دەبێ، کابرایەک بانگی ئەکا:کورە کابرا فەرەنجی یەکەت نوێژی پێ و نییە فڕێی دە، ئەویش گورج فڕێی ئەداو نوێژ دادەبەستێ... کە لە نوێژ دەبنەوە یەکێک لێی دەپرسێ ئەوە لە ڕاستی دا فەرەنجی یەکەت نوێژی پێوە نەبوو وا فڕێت دا؟ مەولەوی دەڵێ: نەوەڵڵا پاک و نوێژی بوو، بەڵام تا من کابرام حاڵی ئەکرد کە نوێژی یە، نەک جەماعەتی مەغریب بەڵکوو ھی عیشایشم ئەچوو… وتم چاتر ئەوە فڕێی دەم و لە کورتی بی بڕمەوە. == ھۆنراوەکان == مەولەوی، جگە لە کوردی، زمانی عەرەبی و فارسیشی باش زانیوە و بە ھەردووکیان شیعری نووسیوە. دیوانەکەی کە بە شێوەزاری [[ھەورامی]]یە پلەیەکی بەرزی لەنێو شیعر و ئەدەبی کوردیدا ھەیە. ''مەولەوی'' چەند ساڵێکی بەر لە مردنی بە پەرێشانی و بەدحاڵی گوزەراندووە. ئەم کارەسات و ڕووداوە ناخۆشانە بوونەتە ھەوێنی چەند شیعرێکی بەرز و نایاب، لە چەند پارچە شیعرێکیدا بەڕوونی کاریگەری ئەم کارەساتانە دەبینرێ کە چۆن دڵ و دەروونی مەولەوی پڕ بووە لە خەم و ناڵەی ژان و [[پەژارە]] و بێکەسی. بەشێکی زۆری شیعرەکانی مەولەوی بۆ لاواندنەوە و شێوەن تەرخانکراون و شیعری شیوەن پانتایییەکی فراوانیان لە دیوانەکەیدا گرتووە، یەکەمین شاعیری کوردە کە زۆرترین [[قەسیدە]]ی شیوەنی بۆ لەدەستچوونی ئازیز و خۆشەویستان و نزیکانی خۆی ھۆنیوەتەوە، لە نێو ئەو شیعرانەدا ٧ قەسیدەیان بۆ شیوەنی عەنبەرخاتوونی ھاوسەری تەرخانکراون، شیوەنەکانی بۆ عەنبەر خاتوون لە ڕووی ئەدەبییەوە زۆر بەرزترن لەو شیوەنانەی بۆ کەسانی دیکەی نوسیون، چونکە سۆز {{قت|تێیاندا}} ڕاستەقینەترە. ئەمەش ئەوەدەگەیەنێت مردنی عەنبەر خاتوون گەورەترین کۆستبووە بۆ مەولەوی، پیری و کوێری و زەلیلی بەقەد مردنی خاتوونی ئازیزی دڵگران و پەریشانیان نەکردووە. لە قەسیدەیەکی بەرز و جوانیدا بەم شێوەیە ئەو خاتوونەی ڵاواندووەتەوە: {{شیعر}} {{ب|ئەدای پەشێویی حاڵاتی جەستەم|دوورەن جە تەحریر خامەی شکستەم}} {{ب|بەڵام «مەعدووم» ھەرس دیدەش جۆش وەردەن|ناعیلاج خامەش وە دەسگیر کەردەن}} {{ب|پەلەپەل پێکان پەل وە خامەدا|یەک فەرد ڕەقەم کەرد وە ڕووی نامەدا:}} {{ب|ئیسە دیدەی دڵ دێوانەکەی وێت|نە بێخی ئاودا مەگێڵۆ پەرێت}} {{کۆتاییی شیعر}} واتە: بەیانی حاڵی پەشێوی جەستەم بەم قەڵەمە شکاوە ناکرێ، بەڵام ئەسرینی دیدەم سێڵاوی کردووە و کۆێر بووم، ناچار پەنام بردووەتە بەر [[قەڵەم]] بۆ ئەوەی دەستگیرمبێت و لەڕێی ئەوەوە خەمی خۆم بەیانبکەم. لە قەسیدەیەکی تردا بەم شێوەیە بەشیوەن خۆی پێشکەشی عەنبەر خاتوون کردووە: {{شیعر}} {{ب|ئیمساڵ نەو وەھار چون خەزانی سەرد|بەرگی وەردی باغ «مەعدووم» بەرد پەی ھەرد}} {{ب|مشیۆ تاڵەی من خیلاف ئەنگێز بۆ|وەرنە، کەی؟ کێ دی؟ وەھار گوڵڕێز بۆ}} {{کۆتاییی شیعر}} واتە: «ئەمساڵ نەوبەھار ھەروەک پایزی سارد پەڕەی گوڵی باخی ''مەعدوومی'' خەزانپێکرد و لەگەڵ خۆیدا بردی بۆھەرد، ئەشێ بەختی من مەیل وئەنگێزەی پێچەوانەبێت ئەگینا چ کەسێ بینیویەتی بەھار گوڵ ھەڵوەرێنێ؟.» لە قسیدەیەکی تریشدا، بەسۆزێکی بەرز و ئەندێشەیەکی قووڵەوە عەنبەر خاتوونی لەگۆڕدا لاواندووەتەوە و فەرموویەتی: {{شیعر}} {{ب|سۆچنۆم حەسرەت دەردی جیاییت|نەک چون بڵێسەی یادی تەنیاییت}} {{ب|وە مەرگت، دیدەم، ھام نە گوزەردا|منیچ لام لای تۆن ئارۆ یا فەردا}} {{ب|موتریب مەقامێ دەردم ناچارەن|ساقیا جامێ دۆس ئینتیزارەن}} {{کۆتاییی شیعر}} واتە: «ئەگەرچی حەسرەت و دەردی جودایت دەمسوتێنێ، بەڵام بڵێسەی یادی تەنیات لەگۆڕدا بەژانترە، ئازیزم بەمەرگت سوێندبێ منیش لەسەر ڕۆیشتنم، ئەمڕۆبێ، یان سبەی ماڵاوایی لەدنیادەکەم و دێمەلات، گۆرانیبێژ تۆ مەقامی مەرگ بخوێنە چونکە دەردی من بێچارەیە، مەیگێڕ دە تۆیش لوتفێ بکەو جامێ شەرابی مەرگم بدەرێ، چونکە یار چاوەڕوانمە بۆلای بچم.» ''مەولەوی'' ئەم قەسیدەشی لە لاواندنەوەی عەنبەر خاتوونی خێزانیا وتووە کە وا دیارە لە مانگی موحەڕڕەم دا مردووە: {{شیعر}} {{ب|شوورای عاشووران دیسان بەزمش بەست|موحەڕڕەم ئاما مەحرەم شی نە دەست}} {{ب|ئەو خەریک نە چۆڵ شار عەدەم دا|من نە کەربەلای سارای ماتەم دا}} {{کۆتاییی شیعر}} واتە: «وا دیسان قەڕەباڵغی سەنگ کوتانی ڕۆژی [[عاشوورا]] پەیدا بووەوە و مانگی موحەڕڕەم ھات، و من مەحرەمەکەی خۆم لە کیس چوو کە خێزانمە. عەنبەرخاتوون لە دەشتی چۆڵی شاری فەوتاوی و نەبوونی دا داماوە، منیش ئەوەندەی کەربەلا، لە ڕۆژی کوشتنی حەزرەتی حوسەین دا، خەم خەفەتی تیایە.» ''مەولەوی'' پاش لەدەستدانی عەنبەرخاتوون و حەوت ساڵ بەرلە مردنی ھەردوو چاوی کوێر بوونە. بەبۆنەی لەدەستدانی سۆمای چاوانییەوە ئەم شیعرەی وتووە: {{قت|یاری وەفادار شەرت و بەین بێشۆ چون نووری دیدەی «مەعدوومی» مەبۆ وەختێ بەندەی وێش بێحاڵ وە چەم دی ئەسرین وە چەمدا ڕێزا و پەشێو بی}} لەپاڵ ئەم ھەموو ئەشک وژانەوە پیریش یەخەی پێگرتووە، لەپارچە شیعرێکی دیوانەکەدا لەدەست پیری ناڵەی لێبەرزبووەتەوە و بەم جۆرە سکاڵای خۆی کردووە: {{شیعر}} {{ب|موتریب، بۆ وە داد دڵگیریمەوە|پیری ھا ئاما وە پیریمەوە}} {{کۆتاییی شیعر}} ''واتە: کاکی گۆرانیبێژ وەرە بەدەم دڵگرانیمەوە، چونکە پیری ھاتووە بە پپیریمەوە و پێشوازیم لێدەکات.'' ئەوپارچە شیعرەی کەبۆ پیری خۆی ھۆنیویەتەوە، بەم دوو نیوەدێڕەی [[مستەفا بێسارانی]] قفڵیکرددووە: {{شیعر}} {{ب|کۆچی دواییمەن، یاوانم نۆبە|نۆبەی تۆبەمەن، کەرەمدار، تۆبە!}} {{کۆتاییی شیعر}} تافی لاوی و جوانیم ئاوابو و پیری ھات و پاش پیریش مەرگە و نۆبەی چاولێکنانە، بەڵام ئێست اوەختی ئەوەیە تۆبە بکەم و بەشکم خودای مییەرەبان بمبەخشێ. مەولەوی لەپارچە شیعرێکی تردا سەرزەنشتی خۆی کردووە، گوایا ھەرچەند لە مەرگ نزیک بووەتەوە چاکەی کەمە، وتوویەتی: {{شیعر}} {{ب|خەم بیم یانێ ھای پێم مدۆ خەبەر:|نە دەرگای ھەستی تەشریف بەر ئەو بەر}} {{کۆتاییی شیعر}} پشتم چەمیوە و ئەمەش ھەوڵی ئەوەم ئەداتێ دانەوم و لەتووڵی دەروازەی بچووکی ھەستییەوە بپەڕێمەوە بۆ جیھانی دوایی، ئەم شاعیرە پایە بەرزەی گەلەکەمان ساڵەکانی کۆتایی ژیانی بەم ھەموو خەم و پەژارانەوە تێپەڕاندووە، مەرگی عەنبەر خاتوون و لەدەستدانی بینایی و ئازاری پیری، ئاشکرایە کوێربونیشی ھۆکاریک بووە بۆ مردنی، چونکە لەو سەرووبەندەدا بۆسەرەخۆشی لەئاشنایەکی ڕۆیشتووە بۆ گوندی [[پریس]]، لەگەڕانەوەدا کە لە گوندی [[ھانە سوورە]] نزیکبووەتەوە بە جڵەوگیری وڵاخەکەی وتووە: من چاوم نابینێ بەڵام دارتوویەک لەسەر ڕێگەماندایە لقێکی ڵاری ھەیە و ڕێگەکەی گرتووە، کە گەیشتینە ئەو شوێنە پێم بڵێ باسەردانەوێنم، قەدەری خودا وابووە ھاورێکەی لەبیری چووە ئگاداریبکاتەوە، سنگی داوییەتی بەدارەکەدا و بەپشتا لەسەر وڵاخەکەی کەوتووەتەخوارەوە وپشتی شکاوە. [[پەڕگە:Aqide Marziye, Mewlewi Kurd.JPG|وێنۆک|دوێنەی دەستنووسێکی عەقیدەی مەرزییەی مەولەوی کە لە ئەرشیڤی کۆمیتەی کەلەپووری ڤەژین وەرگیراوە و دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٨٦٤]] === چاپەکانی دیوانی مەولەوی === * دیوانی مەولەوی - ساغکردنەوەی [[سدێق بۆرەکەیی]] - چاپخانەی حیدری - چاپی یەکەم - بەھاری ١٩٨٠ - تاران * دیوانی مەولەوی - لەسەر بناغەی تێکۆشانی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕیس - پێداچوونەوە و ڕێکوپێککردن و زیادکردنی شیعرە چاپ نەکراوەکانی بەدەستی [[حەسەن گۆران]] و [[محەممەد حیجازی]] - دەزگای ڕۆشنبیریی گۆران - چاپی یەکەم - ٢٠٠٤ - {{قت|سنە - ISBN 964-06-2777-1}} * دیوانی مەولەوی - کۆکردنەوە، لێکۆڵینەوە، لێکدانەوە و لەسەر نووسینی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕیس - انتشارات کردستان - سنە - ٢٠١٠ - ISBN 978-964-980-008-0 ٭ دیوانی مەولەوی - ساغ کردنەوەی مامۆستا حەمەعەلی قەرەداغی- لە دوو بەرگ‌دا === بەرھەمەکان === * [[دیوانی مەولەوی]]. * [[ئەلفەزیڵە]] (اَلْفَضِیلَة): ٢٠٣١ شیعری بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]].<ref name="t0001">عەبدولرەحیم مەولەوی تاوگۆزی، ''دیوانی مەولەوی'' (ڵاپەڕەی ١٨)، کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوەی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕڕیس، سنە، بڵاوکردنەوە کوردستان، ١٣٨٩ هەتاوی.</ref> * [[ئەلفەوائێح]] (اَلْفَوٰائِح): ٥٢٧ شیعری بە [[زمانی فارسی|فارسی]].<ref name="t0001"/> * [[عەقیدەی مەرزیە|عەقیدەی مەرزییە]] (اَلْعَقِیدَةُ الْمَرْضِیَّة): ٢٤٥٢ شیعری بە [[کوردیی ناوەندی|کوردی]].<ref name="t0001"/> * نامیلکەیێک سەبارەت بە [[نەقشبەندی|تەریقەتی نەقشبەندی]] بە [[زمانی فارسی|فارسی]].<ref name="t0001"/> == پێشانگا == {{چینی ناوەند}} <gallery> Tomb-of-Mewlewi-2017-04-20.jpg|مەزاری مەولەوی لە سەرشاتە Mewlewî-î Kurd Sine.jpg|پەیکەرەی مەولەوی لە مەیانێک لە شاری [[سنە]]. SaqqezPark2.jpg|پارکی مەولەوی کورد لە شاری [[سەقز]] Mewlewî-î Kurd Pawe.jpg|پەیکەرەی مەولەوی لە مەیانێک لە شاری [[پاوە]]. Mawlawi18b.jpg|پەیکەرەی مەولەوی لە مەیانێک لە شاری [[زەڕایەن]]. </gallery> {{کۆتایی}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێز}} * [https://web.archive.org/web/20080612023829/http://www.hawram.info/kurdi-sorani/hawraman-pages/1-mewlewi-lenewanjianumirdin.htm مەولەوی لە نێوان ژیان و مەرگدا .... ڕاستگو خۆرماڵی] == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ١١}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژەی کوردی|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ژیاننامە|کوردستان}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{پۆلی کۆمنز|Mawlawi Tawagozi}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٠٦]] [[پۆل:مردووانی ١٨٨٢]] [[پۆل:خەڵکی ھەڵەبجە]] [[پۆل:سۆفییە کوردەکان]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] [[پۆل:زانا سونییە موسڵمانەکان]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:فەیلەسووفانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:فەیلەسووفانی موسڵمان]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] p7q25caicwfkud5wexb9gb84a88jl84 0 81 1457933 1358413 2025-07-11T04:23:07Z DanyMations 70070 1457933 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = عەتا نەھایی | وێنە = Eta Nehayî.jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = عەتا نەھایی، ٢٠١٦ | نازناو = | ناوی کاتی لەدایکبوون = عەتائوڵڵا نەھایی<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://rojpress.wordpress.com/2012/02/16/ata-nahae/ |سەردێڕ=عەتا نەھایی کێیە؟ ژیننامەیەکی کوڵ و کورت بە قەڵەمی نووسەر |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200717174802/https://rojpress.wordpress.com/2012/02/16/ata-nahae/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{birth year and age|١٩٦٠}} <!-- سەبارەت بە ڕێکەوتی لەدایکبوون نووسەر دەڵێت: {{quote|وەک دایکم دەیگوت لە شەوێکی جەژنی قوربانی ساڵی ١٣٣٩ی کۆچی (١٩٦٠ ز) لە شاری بانەی ڕۆژھەڵاتی کوردستان ھاتوومەتە دنیا، لە شەوێکی ساردی پاییز یان زستان، نازانم.|عەتا نەھایی، ڕۆژپرێس}} ---> | شوێنی لەدایکبوون = [[بانە]] {{ھن}} [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شوێنی گۆڕ = | پیشە = [[ڕۆماننووس]] {{ھن}} [[وەرگێڕ]] {{ھن}} چیرۆکنووس | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = [[نێر]] | ڕەگەزنامە = | خوێندن = پەیمانگای مامۆستایان، تاران | قوتابخانە = | ساڵانی چالاکی =نەزانراو - ئێستا | بوار = | بابەت = ڕۆمان، چیرۆک، وتار | بزووتنەوە = | کارە دیارەکان = [[گرەوی بەختی ھەڵاڵە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەر بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = خەڵاتی ساڵانەی دەزگای ئاراس، ٢٠٠٥ {{ھن}} خەڵاتی زێڕینی ھەردی، ٢٠٠٨ | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''عەتا نەھایی''' (لەدایکبووی ١٩٦٠ لە [[بانە]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]) [[نووسەر]]، [[وەرگێڕ]] و چیرۆکنووسێکی [[کورد]] و ئەندامی چالاکی [[کۆڕی زانستی زمانی کوردی]]یە. ناودارترین ڕۆمانی [[گرەوی بەختی ھەڵاڵە]]یە. == ژیانی سەرەتایی == ساڵی ١٩٦٠ لە شاری [[بانە]] لەدایک بووە. ١٩٧٨ بە وەرگرتنی دیپلۆمی وێژە، دواناوەندی تەواو کردووە. بەھۆی ڕاپەڕینەکانی ئەوسای ئێران لە ١٩٧٩ زانکۆکان داخراون و نەیتوانیوە چیتر درێژە بە خوێندنەکەی بدات. == ژیانی ئەدەبی == نەھایی بە نووسینی کورتەچیرۆک و وتارنووسین بە [[کوردیی سۆرانی]] دەستی کردووە بە کاری ئەدەبی. ناوبراو سێ کۆمەڵەچیرۆک و سێ ڕۆمانی بڵاو کردووەتەوە، لەگەڵ وەرگێڕانی چەندان کورتەچیرۆک و وتاری بیانی. لە یەکەم کۆنفرانسی وتنەوەی زمانی کوردی، لە [[تاران]] لە ساڵی ٢٠٠٢، یەکەم دەنگی بردەوە و دواتر بووە ئەندامی باڵای کۆڕی زانستی زمانی کوردی. لە ٢٠٠٥، نەھایی خەڵاتی ئاراسی وێژەی کوردی وەرگرتووە. ھەروەھا لە ساڵی ٢٠٠٨دا خەڵاتی ئەحمەد ھەردی بۆ چێژ و سەلیقەی جوانی نووسین وەرگرتووە. ڕۆمانی «گرەوی بەختی ھەڵاڵە» دوایین ڕۆمانییەتی کە لە ساڵی ٢٠٠٨ لە سلێمانی بڵاوی کردەوە. == بەرھەمەکان == === کتێب === * [[زریکە]]، بانە، ناجی * [[تەنگانە]]، بانە، نووسەر * گوڵی شۆڕان (ڕۆمان)، سەقز، محەممەدی، ١٩٩٧ * باڵندەکانی دەم با (ڕۆمان)، سنە، ژیار، ٢٠٠٢ * [[ئەو باڵندە بریندارە کە منم]] * [[گرەوی بەختی ھەڵاڵە]] * سەرجەمی چیرۆکەکان (زریکە، تەنگانە، ئەو باڵندە بریندارە کە منم) چاپەمەنیی ئاراس، هەولێر، ٢٠٠٦ * سەرجەمی ڕۆمانەکان (گوڵی شۆڕان، باڵندەکانی دەم با) چاپەمەنیی ئاراس، هەولێر، ٢٠٠٦ === وتار === * "ئاوڕدانەوەیەک لە حەوت ساڵ چیرۆکی کوردی (١)". [[گۆڤاری سروە]]، ساڵی ٨، ژ ٧٢، ل ٥٣–٥٦ * "ئاوڕدانەوەیەک لە حەوت ساڵ چیرۆکی کوردی (٢)". سروە، ساڵی ٨، ژ ٧٣، ل ٤٩–٥١ * "مەحزوون". سروە، ساڵی ٩، ژ ٨٩، ل ١٥–١٦و ٦٦ * "ئاوڕێک لە کەسایەتی خەزاڵ و لاس". سروە، ساڵی ١٠، ژ ٩٤–٩٣، ل ٣٢–٣٣و ٤١ * "گەڵاڵەیەک بۆ مێژووی چیڕۆکی کوردی". سروە، ساڵی ١٠، ژ ٩٨–٩٧، ل ٤٠–٤٤ * "جیلوەی شانۆ، جیلوەی شێعری سەرکەوتوو". سروە، ساڵی ١٢، ژ ١١٩، ل٤١–٤٤ * "چیرۆک ڕۆچنەیەکی متمانە پێکراو". سروە، ساڵی ١٢، ژ ١٢٢، ل ٢٩–٣٢ * "ئیماژ لە شیعری مەولەویدا". سروە، ساڵی ١٢، ژ ١٢٦–١٢٥، ل ٣١–٣٥ * "(تنوّع)یان ھەمەجۆری لە مەیدانی داھێناندا". سروە، ساڵی ١٤، ژ ١٥٠، ل ١٤–١٦ === وەرگێڕان === * میلان کوندێرا، «جیھانی کافکایی». سروە، ساڵی ١١، ژ ١٠٧–١٠٨، ل ٥٠–٥٥ * شازادە ئیحتجاب (ڕۆمان)، ھووشەنگ گوڵشیری، سلێمانی: دەزگای سەردەم، ٢٠٠١ * جەیمس جۆیس (ژیان و بەرهەمەکان)، ج.م. ستوارت، سلێمانی: دەزگای سەردەم، ٢٠٠٤ * ماڵی ڕووناکان (کۆچیرۆکی نووسەرانی ئێرانی)، ھەولێر: دەزگای ئاراس، ٢٠٠٤ * بارۆنی سەر دارەکان (ڕۆمان)، ئیتالۆ کالڤینۆ، سلێمانی: دەزگای سەردەم، ٢٠٠٧ * قەسابخانەی ژمارە ٥ (ڕۆمان)، کوورت ڤۆنێ گات، سلێمانی: دەزگای سەردەم، ٢٠٠٨ * سووکی لە تاقەت بەدەری بوون (ڕۆمان)، میلان کۆندێرا، سلێمانی: دەزگای سەردەم، ٢٠٠٩<ref name="نۆریاو ١">[http://www.noryaw.ir/17552-2/ ماڵپەڕی نۆریاو: ''عەتا نەھایی، نووسەرێک کە دەبێت بناسرێت'' (بە فارسی)، نووسینی موزەفەر وەلەدبەیگی، نووسراو لە ٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦؛]{{بەستەری مردوو|url=http://www.noryaw.ir/17552-2/ |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢١}} سەردان لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٠.</ref> * دادگایی (ڕۆمان)، فرانتس کافکا، ٢٠١٠ * کۆشک (ڕۆمان)، فرانتس کافکا، ناوەندی ئەندێشە ٢٠١٣ * ژنان بەرامبەر بە دیمەنی ڕووبار (ڕۆمان) ھاینریش بۆل، ٢٠١٣ * ژیانی ڕاستەقینەی ئالیخاندرۆ مایتا (ڕۆمان، لە فارسییەوە)، ماریۆ بارگاس یۆسا، ٢٠١٤ * نەمری (ڕۆمان) میلان کوندێرا، دەزگای سەردەم == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20161015010633/http://www.atanahaee.com/ ماڵپەڕی فەرمیی عەتا نەھایی] {{عەتا نەھایی}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:عەتا نەھایی|*]] [[پۆل:خەڵکی بانە]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی بانە]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی فارسی–کوردی]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی ئێرانی]] [[پۆل:وەرگێڕە ئێرانییەکان]] [[پۆل:نووسەرانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٠]] 8lp1qqz4pu5vppply5whkthily31vvh 0 93 1458004 1445986 2025-07-11T05:29:20Z DanyMations 70070 1458004 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = محەممەد ساڵح دیلان | وێنە = Dylan.jpg | قەبارەی وێنە =200px | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٧ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = [[٢٨ی تشرینی یەکەم]]ی [[١٩٩٠]] (٦٢–٦٣ ساڵ ژیاوە) | شوێنی مردن = [[سلێمانی]]، [[کوردستان]] | وڵات = [[کوردستان]] | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | پیشە = [[شاعیر]]، [[مەقامبێژ]]، و [[گۆرانیبێژی]] | شار = [[سلێمانی]]}} '''محەممەد ساڵح کوڕی مەلا ئەحمەد دیلان کوڕی مەلا ساڵح کوڕی مەلا قادری شەوخوێن.''' (١٩٢٧ - ٢٨ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٠)، ماڵی باپیری لە قەڵاچۆلانەوە ھاتوونەتە [[سلێمانی]]، ساڵی ١٩٢٧ لە گەڕەکی [[گۆیژە (ڕوونکردنەوە)|گۆیژەی]] ئەو شارە لەدایکبووە. == کورتە == دیلانی شاعیر لە تەمەنێکی زووی لاوێتیدا ئارەزووی نووسینی شیعر و مەقام بێژی لا دروست بووە. لە ساڵی ١٩٤٩ دەستی کردووە بەشیعر نووسین تا ڕۆژی کۆچی دوایی لەگەڵ شیعردا ژیاوە. لە تەمەنی بیست و یەک ساڵیدا شیعری بڵاوکردووەتەوە و جێدەستی خۆی لە ئەدەبیاتی کوردیدا بەجێھێشتووە. لە دوای [[گۆران]]ی شاعیر بەسەرتۆپی نەوەیەکی نوێی شیعری کوردی لەقەڵەم دەدرێت. دیلانی شاعیر ھەر لە لاوێتییەوە خۆی و بەرھەمە ئەدەبییەکانی تەرخانکرد بۆ خزمەتکردنی کێشەی گەلەکەی و دژایەتیکردنی کۆنەپەرستان و بەکرێگیراوان. لە ساڵی ١٩٤٨ تا ١٩٦٦ نۆ جار زیندانی کراوە و گەلێک جاریش دوورخراوەتەوە و تووشی ئازار و ئەشکەنجەدان و نانبڕین بووە. == ژیان == سەرەتاکانی قۆناغی خویندنی لە مزگەوتی بابەعەلی بەسەر بردووە و دواتریش لە قوتابخانەی خالدییە قۆناغی سەرەتایی بڕیوەو درێژەی بە خوێندن داوە و تا پۆلی سێی ناوەندی خوێندووە. دواتریش لە ساڵی ساڵی ١٩٤٧ لە فەرمانگەی تووتن دامەزراوە و وەک فەرمانبەرێکی ئاسایی ڕۆژانی تەمەنی بەڕێکردووە و سەرقاڵی پەیداکردنی بژێوی ژیانی بووە. زۆری پێ نەچووە ھەر لەو ساڵەدا لەسەر خۆپیشاندان گیراوە و دواتر ئازادکراوە. ساڵی ١٩٤٨ جارێکی تر گیراوەتەوە و لە کاری میری دەرکراوە.{{ھن}} ساڵی ١٩٤٩ لە سلێمانی گیراوە و بروویانە بۆ بەغدا تا لە ساڵی ١٩٥٠ دادگایی کراوە و بەکەفالەت بەردراوە. ساڵی ١٩٥١ بەئەندامی لیژنەی ئاشتیخوازانی سلێمانی ھەڵبژێردرا. لەسەر ئەمە گیرایەوە بەڵام زوو ئازادکرا. ساڵی ١٩٥٢ بەھۆی ڕێکخراوی ئاشتیخوازانەوە نێردرایە شاری ڤییەننا لە نەمسا بۆ ئامادەبوون لە «کۆنگرەی نەتەوەکان بۆ بەرگری لە ئاشتیخوازی». لەوێ ئاشنایەتی لەگەڵ نووسەری ڕووسی ئیلیا ئەھرینبورگ پەیدا کردبوو، لەو گەشتەیدا سەردانی [[ئیتاڵیا]] و سویسڕا و چیکوسلۆڤاکیا ڕۆمانیای کردبوو؛ کە لە ئەورووپا گەڕایەوە فەرمانی گرتنی بۆ دەرچووبوو. ئەو ماوەیەی لە گوندی دەرگەزێن و مورتکەی لای سلێمانی بردە سەر. دواتر لە ساڵی ١٩٥٤ خۆی ئاشکراکرد و بەدەستبەسەری نێردرایە بەغدا و لە ئەنجامی دادگا ئازادکرا.{{ھن}} ساڵی ١٩٥٤ دووبارە گیرایەوە، لە کەرکووک دادگایی کرا و فەرمانی سی ساڵ و نیوێک دەستبەسەری بۆ دەرچوو، ماوەکەی لە نوگرەت سەلمان بردە سەر و لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٥٦ گەڕایەوە سلێمانی لە سەرەتای ساڵی ١٩٥٨ لە فەرمانگەی بەڕێوەبردن لە پارێزگای سلێمانی دامەزرا. لە ناوەڕاستی ١٩٥٨ ژنی ھێنا، لە ١٩٥٩ جارێکی تر لە «میھرەجانی گێتیی لاوانی دیموکراتی» لە شاری ڤییەننا بەشداریکرد. ساڵی ١٩٥٩ بەشداربوو لە دامەزراندنی یەکێتی لاوانی دیموکراتی کوردستان. لەسەر ئەوە گیرا، بەڵام زوو ئازادبوو. لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٦٠ بەتاوانی ئەوەی لە دژی دەسەڵاتی [[عەبدولکەریم قاسم]] خەبات دەکات گیرایەوە بەڵام زوو ئازادبوو. ساڵی ١٩٦١ دسیانەوە ھەر بەو تاوانە گیرایەوە و نێردرایە شاری [[کووت]]. لە ساڵانی نەھاتی کورد ١٩٦٣ – ١٩٦٤ دیلان لە گرتووخانەکانی کەرکووک و بەغدا بە دەستبەسەری مایەوە.{{ھن}} لە ناوەڕاستی شەستەکانی سەدەی بیستەم گەڕایەوە سەر کاری پێشووی لە فەرمانگەی بەڕێوەبردن لە پارێزگای سلێمانی. تا ساڵی ١٩٨٣ لەم کارەیدا مایەوە دواتر لەسەر داوای خۆی خانەنشین کرا. == ھەستی نەتەوایەتی == شیعرە نیشتمانییەکانی دیلان ڕۆڵێکی گەورەیان گێڕا لە بەرزکردنەوەی ئاستی ھوشیاری تاکی کورد و ھاندەرێکی سەرەکی بوون بۆ بەگژداچوونەوەی دوژمنە داگیرکەرە یەک لە دوای یەکەکانی ئەو سەردەمە کە وەک مووەتەکەیەک باڵیان بە سەر وڵاتەکەیدا گرتبوو. دیلان نموونەی شاعیریکی چەوساوە و تێکۆشەرێکی بێ وچانی نەتەوەکەی بوو، ھەر ئەوەش بوو بووە ھۆی ئەوەی دیلان وەک مەشخەڵێکی درەوشاوەی سەر ڕێبازی کوردایەتی لە قەڵەم بدرێ و ناوی لە تەک شاعیرە ھەرە باڵاکانی کوردا بھێنرێت. ئەم ڕۆشنبیرە گەورەیە ساڵی ١٩٥٤ بەبێ مۆڵەتی دەوڵەت بەشداریدەکات لە کۆنگرەی ئاشتی و ھاوکاری گەلان-دا کە لە شاری ([[ڤیێنا]])ی پایتەختی [[نەمسا]] ساز کرا، لەسەر ئەم بەشداریکردنە کە گەڕایەوە ڕەوانەی زیندان کرا و بۆ ماوەیک دەستبەسەر کرا. == مەقام == [[پەڕگە:حەمەساڵح دیلان.JPG|وێنۆک|دیلان لە دوا قۆناغەکانی تەمەنیدا]] دیلان جگە لەوەی کە شاعیرێکی گەورەو تێکۆشەرێکی خاوەن ھەڵوێست بوو، دەنگخۆشێکی کەموێنەو ئاوازدانەرێکی دەگمەنیش بوو، کە ھەمیشە جۆش و خرۆشێکی بێ وینەی لای گوێگرانی دروست دەکرد و شیعرەکانی پی زیندووە دەکردەوە. گۆرانیی و مقامە بەسۆزەکانی دیلان کە شیعری زوربەیان نووسینی خۆیەتی و تا ئێستاش ھەر زیندوون و لە زۆربەی زۆری بۆنە نەتەوایەکاندا بەر گوێ دەکەون. ھەندێک لە دیارترین کارەکانی دیلان-ی شاعیر و ھونەرمەند بریتین لە (مامە کوڕنوو)، (ئەی نازەنین)، (شێخ مەحموودی زیندوو) و چەندینی تریش لە بەرھەمی ناوازە و کەم وێنە. == شیعر == [[پەڕگە:دیلان.JPG|وێنۆک|دیلان و چەند ھاوڕێیەکی]] ژیری دیلانی مەقام زان و جوان ناسی تەبیعەت ھەمیشە ھۆکارێک بووە بۆ پۆشینی ھۆنراوەکانی بە پەردەیەکی تەنکی ڕۆمانسییەت و تێکەڵەیەک لە جوانییەکانی سروشت و نیشتمان، بۆ زێدە بەدەرخستنی ناسکی و جوانی شیعرەکانی. بێجگە لە بەھرەی چرین و جوان ناسی، بە ڕوونی فەلسەفە زانی و خواستی قووڵبوونەوەی ئەدەبی لە شیعرەکانیدا بەدی دەکەون و ئاماژەیەکی ڕوونن بۆ بە گرێدانەوەی ناوەرۆکی شیعرەکانی بە مانایەکی قووڵی فەلسەفییەوە. دیلان خەباتگێڕێکی دڵسۆزی میللەتەکەی و دەنگێکی ڕەسەن و ناسکی ھۆنراوەی نوێی کوردی بوو، شاعیرێکی نوێکاری ڕێبازی ڕیالیزمی نوێ بوو لە وێژەیی کوردیدا. ئەگەر بەوردی سەرجەم دیوانی ھۆنراوە ناسکەکانی بخوێنییەوە، کە لە ساڵی ١٩٨٧دا بە ھەوڵ و کۆشش و لێکۆڵینەوە و پێشەکی مامۆستا عەبدوڵڵا ئاگرین چاپکراوە، ھەست دەکەین لەباسی ناسکانەی سروشتی نیشتمانەکەی ئەوەندە بەجوانی و ناسکی و ڕازاوەیی دەربڕیوە، مەگەر ھەر مەولەوی مامۆستای و «گۆران»ی شاعیر سروشت و جوانی دەستەڵاتیان بەسەردا شکابێ. شاعیرێکی یەکجار توانا بووە و زۆر لە سەرخۆ چووەتە نێو ئەو جیھانە ئەفساوناوییە و بەرھەمی جوان و پتەوی لە ھۆنراوەی ناسک و ناوەڕۆک قووڵی پێشکەش کردووین و سەرنجی ھۆنراوە دۆست و ڕەخنەگرانی ڕاکێشاوە لەبواری ھۆنراوەی نەتەوەیی و نیشتمانیشدا [[ئەحمەدی خانی|خانی]] و [[حاجی قادرێکی]] سەردەمە، بە تەکنیکێکی نوێ دەربڕینی ناسکی واتا قووڵی خوڵقاندووە و دڵسۆزیی خۆی بۆ خاک و نەتەوەکەی دەربڕیوە، ھەروەک لە ھۆنراوەیەکیدا بەناوی [[ڕەز]] ئەمەی کردووە و گوتوویەتی: <poem> ئای کێ بێ بانگ و ھاوار و پەیام بگەیەنێتە گوێی گۆڕەکەی (خەیام) بڵێ ھەی سەرشێت کوشتەی گڕی تەڕ گەر تێتا ماوە یەک تۆز نرخ و فەڕ تۆ لەسەر باکەی شووشەکەی شکان لەگەڵ خودادا کردت بە زۆران! ھەڵسە بەرەو ئەم ناوە ھەڵتووتێ نەک شووشە شکا وا ڕەز ئەسووتێ! </poem> شاعیر ئەم ھۆنراوەیەی کاتێک داناوە، کە ڕژێمی [[بەعسیزم|بەعس]] ڕەزی مێو و ھەموو جۆرە دارێکی بەردار و بێ بەریان دەسووتاند و خەڵکەکەیان [[ئەنفال]] دەکرد. دیلان لە ھۆنراوەی باسیشدا، شاعیرێکی مەزنی سروشت و جوانییەو وەک وێنە کێشێکی ھونەرمەند ڕوودەکاتە دیمەنی جوانی گوڵزاری ڕازاوەی نیشتمانەکەی تاکو تابلۆی نایابیان بە ھۆنراوەی ناسک بکێشێ و ھۆنراوەی بە ھێز و پێزمان پێشکەش بکات. باسەرنجێک بدەینە ئەم چەند دێرە ھۆنراوەیەی تاکو بزانین چۆن وێنەی ھۆنراوەی جوانی بۆ کێشاوین و با لە ھۆنراوەیەکی بە ناوی «سروودی وڵات» ورد بینەوە کە دەڵێ: <poem> ساڵ پاییزە، گەرمەی گەڵا ڕێزانە، ڕێز بارانە، شێوەی ساڵی جارانە! گەڵای ڕژاوی دار مازووی چیای بەرز ملوانکەکەی ئەئاڵانە ملی وەرز ڕووباری شین، سوور ھەڵگەڕاو بەلافاو جارێ بێ دەنگ، جارێ بەھاژەو بەتاو </poem> سەیری کەن دیلان چۆن باسی پاییزە و گەڵاڕێزان دەکات و دیمەنی ئەو گەڵا زەردە وەریواە چەند بەجوانی دەکێشێ و دەیکات بە دیمەنی زێڕباران، ئەمەش خوڵقاندنی جوانی ھۆنراوە لەشتی کەم بایەخی وەک گەڵای وەریوی کاتی گەڵاڕێزان ئینجا شاعیر باسی ئەو گەڵا ڕژاوان دەکات و دەیانکاتە ملوانکە و لە دێڕی دوایشدا باسی ڕووباری شینی سوور ھەڵگەڕاو بەلافاو دەکات، کە جارێ بێ دەنگە و جارێکیش بەتاو دەڕوات و ھاژەی دێت. دیلان لە ھۆنراوەی ئەفسانەیی چ خۆماڵی بێ چ بیانی زۆر سەرکەوتووە و ئەفسانەی بیانی بە ئەفسانەی بیانی بە ئەفسانەی کوردی بەستووەتەوە و گوتوویەتی: <poem> کە پزیشکی خوێنی زەردی (نێرۆن) پژا کە چەرمەکەی قرچ ھەڵگەرا لە دەم کەژا بەشیرینی ھەچ گوڵێ دەم دەکاتەوە لەم وڵاتە… (فەرھاد) مان بیر دەکاتەوە </poem> شاعیر ئەفسانەی ڕووداوەکانی «نێرۆن»ی ئیمپڕاتۆری «ڕۆمان» تێکەڵ بە ئەفسانەکەی «شیرین و فەرھاد»ی کوردی دەکات و بەجوانی لە کارەکەی سەردەکەوێت. == مردن == شاعیری نوێکاری کورد و مەقامزانی محەممەد ساڵح دیلان لە ٢٨ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٠دا و لە تەمەنی ٦٣ ساڵیدا دڵە گەورەکەی لە لێدان کەوت و ماڵاوایی لە وێژە و لە ھونەر و کورد و کوردستان کرد و ناو و خزمەتگوزاریی بۆ میللەتەکەی تا ھەتایە بەنەمریی مانەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.xozga.com/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئابی ٢٠١٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170529091716/http://xozga.com/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی ئایاری ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ٤٩٩ تا ٥٣٤، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦. == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٢٧٥}} * [https://web.archive.org/web/20081020163003/http://kurdsat.tv/Direje.aspx?Babet=JyaniNawdarek&Jimare=136 حەمەساڵح دیلان- Kurdsat.tv] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا}} {{شیعری نوێی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٧]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٠]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] lsy9iwtllmq08g2v8kif64sn6fvfxzb 0 94 1457929 1202252 2025-07-11T04:21:37Z DanyMations 70070 1457929 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} '''شێخ رەزای‌ تاڵەبانی''' (١٨٣٧–١٩١٠) ناوی ڕەزای کوڕی‌ [[شێخ عەبدولڕەحمانی‌ تاڵەبانی]] کوڕی‌ مەلا ئەحمەدی‌ کوڕی‌ مەلا مەحموودی‌ زەنگەنەیە کوڕی یووسف ئاغای زەنگەنەیە، سـاڵی‌ [[١٨٣١]] لەگوندی‌ [[قرخ]]ی‌ نزیک [[چەمچەماڵ]] لەدایکبووە، لە تەمەنی حەفت ساڵیدا لەلای‌ شێخی‌ باوکی‌ دەستی‌ بەخوێندن کردووە، لەتەمەنی‌ بیست و پێنج ساڵییەوە خۆی‌ بە خوێندنی‌ [[وێژە]]ی‌ [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[زمانی تورکی|تورکی]] خەریک کردووە، ساڵی‌ [[١٨٦٠]] چووەتە [[ئەستەمبوڵ]] و ماوەی‌ دوو ساڵ لەوێ‌ دەبێت و پاشان دەگەڕێتەوە [[کەرکووک|کەرکوک]]، دوای‌ مردنی‌ باوکی‌ دەچێتە کن‌ شێخ غەفوری‌ مامی‌ پتر لە شەش مانگ دەمێنێتەوە و بەتەمای‌ کچەکەی‌ دەبێت بەڵام مامی‌ ڕازی‌ نابێت و دەڕواتە کەرکوک، ساڵی‌ ١٨٦٦دا بۆ جاری‌ دووەم دەچێتەوە ئەستەمبوڵ، لەرێگەی‌ [[میسر]]ەوە دەچێتە [[حەج]]، ساڵی‌ ١٨٨٤ دەگەڕێتەوە کەرکووک و زۆر جار ھات و چۆی‌ وەسمان پاشاو مەحمود پاشای‌ جاف و پیاوە گەورەکانی‌ ئەو نێوچەیەی‌ کردووە، خێزانی‌ وەسمان پاشا، [[عادیلە خانم]] ھەمیشە دیاری‌ بۆ داناوە و یارمەتی‌ بۆ ناردووە، ساڵی‌ [[١٨٩٨]] دەچێتە [[بەغدا]] و لە تەکیەی‌ تاڵەبانی‌ دادەنیشێت، پەیوەندی‌ بەتینی‌ لەگەڵ بنەماڵەی‌ سەلیم بەگی‌ بابان و سەید عەبدولرەحمانی‌ نەقیبدا ھەبووە. زۆربەی‌ ھۆنراوەکانی‌ لە بابەتی‌ داشۆرین بووە. شێخ رەزای‌ تاڵەبانی‌ ساڵی‌ [[١٩١٠]] لە [[بەغدا]] کۆچی‌ دوایی‌ کردووە و ھەر لەوێش بە خاک سپێردراوەتەوە. == ھۆنراوەی ھەجو == زۆرینەی ھۆنراوەکانی شێخ ڕەزا بابەتی ھەجو و داشۆرین بوون بەتایبەتی بەرامبەر سدقی زەھاوی کە لە وێنەی [[شاعیر|ھۆنەرانی]] عەرەب بووە وەک: فەرزدەق و ئەختەڵ ھتد.،. {{شیعر}} {{ب|لە تەرەف کێرەوە بەریدی سەبا|بۆ مودیری قزڵجە نامە دەبا}} {{ب|بۆ جەنابی موقەڕڕەبولخاقان|میرعەلی‌بەگ، لە ئەنجەبی نوجەبا}} {{ب|میرم! ئایا چلۆنە عیللەتەکەت؟|باز بە خارشتە بن گونت؟ عەجەبا!}} {{ب|ئیحتیاجت بنووسە، عەیبی چییە؟|مەحرەمی ڕازی تۆم بە عەھدی سەبا}} {{ب|سەد تڕت دا بە کوودەکی لە گونم|ئەی تڕت ڕەعد و وەی تست ڕەشەبا}} {{ب|دوودمانتان چرووکە بونیادی|(بو قباحت بنم دگل ھەبەبا)}} {{ب|عەبدڕڕەحمان بەگی برات فەرمووی|ئابڕووی خانەدان عەلی دەیبا}} {{ب|لە ئەبانت ئیبا مەکە، میرم!|(ھذِەِ إرْثُکُمْ اَخَاً وَ اَبا)}} {{ب|خاڵە کوێرەش بە سەراحەت ئەیگوت|کە عەلی‌بەگ بووە بە دێڵەبەبا}} {{ب|گەر بە داری قزڵجە تێر ناخۆی|وەرە با «شێخ ڕەزا» بە ڕەشتا با}} {{کۆتاییی شیعر}} ==نموونەی ھۆنراوەی دڵداری== {{شیعر}} {{ب|ڕۆژێ نەبوو ئەم دلبەرە بێڕەحمە وەفا کا|جارێ نەبوو ئەم کافرە شەرمێ لە خودا کا}} {{ب|حەیرانن ئەتیبا لە عیلاجی مەرەزی من|لوقمانی ویساڵت مەگەر ئەم دەردە دەوا کا}} {{ب|کارێ کە غەم و دەردی فیراقت بە منی کرد|سەرما بە ھەتیو با بە دەواری شڕی ناکا}} {{ب|دێوانەیە شەخسێ کە بە غەیری لەبی لەعلی|وەک شاھی سکەندەر تەڵەبی ئاوی بەقا کا}} {{ب|تاب و تەبی ئاتەشکەدەیی ھیجری وەکوو شێت|نەزدیکە منیش واریدی سەحرایی فەنا کا}} {{ب|لەم ڕێگەیە تەقدیری ئەزەل وا بوو کە ئێمە|پاماڵی جەفا بین و ڕەقیب سەیر و سەفا کا}} {{ب|ڕۆح و دڵ و دین ھەر سێ ئەکەم بەزل و نیساری|کامی دڵی من، گەر لە لەبی لەعلی ڕەوا کا}} {{ب|سەر دانێ لە ڕێی عەشق، ڕەزا لازمە عاشق|بۆ یار سەر و ماڵی سوپەری تیری قەزا کا}} {{کۆتاییی شیعر}} ==نموونەی نشتیمان پەروەری== لەم دێڕەی خوارەوە ئەو پەڕی نشتیمان پەروەری ھۆنەڕ دەنوێنێت لەکاتی ڕووخانی میرنشینی بابان و داگیرکاری عوسمانەکان و سەفەویەکان نووسیویەتی {{شیعر}} {{ب|لە بیرم دێ سولەیمانی کە دارولمولکی بابان بوو|نە مەحکوومی عەجەم نە سوخرەکێشی ئالی عوسمان بوو}} {{ب|لە بەر قاپی سەرا سەفیان دەبەست شێخ و مەلا و زاھید|مەتافی کەعبە بۆ ئەربابی حاجەت گردی سەیوان بوو}} {{ب|لە بەر تابووری عەسکەر ڕێ نەبوو بۆ مەجلیسی پاشا|سەدای مۆزیقە و نەققارە تا ئەیوانی کەیوان بوو}} {{ب|درێخ بۆ ئەو زەمانە، ئەو دەمە، ئەو عەسرە، ئەو ڕۆژە|کە مەیدانی جریدبازی لە دەوری کانی ئاسکان بوو}} {{ب|بە زەربی حەملەیێ بەغدای تەسخیر کرد و تێی ھەڵدا|سولەیمانی زەمان، ڕاستت دەوێ، باوکی سولەیمان بوو}} {{ب|عەرەب ئینکاری فەزڵی ئێوە ناکەم ئەفزەلن ئەمما|سەلاحەددین کە دنیای گرت لە زومرەی کوردی بابان بوو}} {{ب|عوموومی شەھریاران و سەلاتینی فەرەنگستان|لە ڕوعبی سەتوەتی ئەو شێرەدا گشتی ھەراسان بوو}} {{ب|قوبووری پڕ لە نووری ئالی بابان پڕ لە ڕەحمەت بێ|کە بارانی کەفی ئیحسانیان وەک ھەوری نیسان بوو}} {{ب|کە عەبدوڵڵاھ پاشا لەشکری والیی سنەی شڕ کرد|ڕەزا ئەو وەختە عومری پێنج و شەش تیفلی دەبستان بوو}} {{کۆتاییی شیعر}} == ڕێزلێنان == پەیکەری ڕێزلێنان لە کەسایەتی شێخ ڕەزا لە سەنتەری قەزای [[چەمچەماڵ]] و [[باخی گشتی]] لە شاری [[سلێمانی]] دانراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20090121161835/http://kurdsat.tv/Direje.aspx?Babet=JyaniNawdarek&Jimare=138 شێخ ڕەزای‌ تاڵەبانی- Kurdsat.tv] ==بەستەرە دەرەکییەکان== * {{ڤەژینبوکس | ١٥}} *[http://www.araspublishers.com/book.php?book=999 دیوانی شێخ ڕەزا لە شیکردنەوەی شوکور مستەفا]{{بەستەری مردوو|url=http://www.araspublishers.com/book.php?book=999 |date=ئەیلوولی ٢٠١٩ }}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} *[https://web.archive.org/web/20131228030730/http://www.araspublishers.com/book.php?book=991 شێخ ڕەزای تاڵەبانی – کەڵەشاعیری خۆرھەڵاتی ناوەڕاست – لێکۆڵینەوەی ئەدەبی|ئەحمەد تاقانە] {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژەی کوردی|ژیاننامە|عێراق|کوردستان|پارێزگای کەرکووک}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{پۆلی کۆمنز|Riza Talabani}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی فارسی]] [[پۆل:مردووانی ١٩١٠]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٣٥]] [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] ij9gpsynpulflu0ta4vw7ne8cd0nlso 0 101 1458138 1451351 2025-07-11T06:11:38Z DanyMations 70070 1458138 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو =سەڵاحەدین بەھائەدین | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | وێنە =SalahuddinMBahaudin.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | سەردێری وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = سەڵاحەدین محەممەد بەھائەدین | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٠ | شوێنی لەدایکبوون = [[تەوێڵە]] نزیک [[ھەڵەبجە]] | ڕێکەوتی_ونبوو = | شوێنی_ونبو = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مرد = | ھۆکاری مردن = | شوێنی گۆ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = [[سلێمانی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر =سەڵاحەدین محەممەد بەھائەدین | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری =دەرچووی دار المعلمین | پیشە =ئەمینداری گشتی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان | ساڵانی چالاک = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناسراو_بە_ھۆی = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | کاریگەر_بووە = | کاریگەری_بووە = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن =[[سپێدە]] | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = [[یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان]] | بزاڤ = | بەرامبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = ئەیوب | دایک و باوک = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ =http://www.yakgrtw.net/ar | پەراوێزەکان = |ناوی تر=|native_name_lang=Salahaddin Mohammed Bahaaddin}} '''سەڵاحەددین محەممەد بەھائەددین سادق''' ([[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]: صلاح الدین محمد بھاء الدین)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=صلاح الدین محمد بھاء الدین|ناونیشان=https://www.aljazeera.net/encyclopedia/icons/2016/6/8/صلاح-الدین-محمد-بھاء-الدین|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=www.aljazeera.net|زمان=ar}}</ref> سیاسی و نووسەرێکی کوردە، لە دایک بووی ١ی تەممووزی ١٩٥٠ ی شارۆچکەی [[تەوێڵە]]یە، لە نزیک شاری [[ھەڵەبجە]]، دەرچوی (دار المعلمین)ی ساڵی [[١٩٦٨]] و [[١٩٦٩]]، ئەندامی پێشووی ئەنجومەنی حوکمی عێراقیە لە نێوان ساڵەکانی ٢٠٠٣ بۆ ٢٠٠٤، و ئەمینداری گشتی [[یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان|یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان]]<nowiki/>ە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2512202114|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سەڵاحەدین بەھائەدین ھۆشداری دەدات|ناونیشان=https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=155496&babet=1&relat=4032|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=www.xendan.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://presidency.gov.krd/president-nechirvan-barzani-congratulates-the-kurdistan-islamic-union/|سەردێڕ=سەرۆک نێچیرڤان بارزانی پیرۆزبایی لە یەکگرتووی ئیسلامی دەکات - سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=presidency.gov.krd}}</ref> == پیشە == * لە ساڵەکانی ١٩٧١ بۆ ١٩٨١ کاری مامۆستایی ئەنجام داوە، تا ئەو کاتەی کە لەلایەن ڕژێمەوە فرمانی گرتنی بۆ دەرکرا و دوورخرایەوە لە کارەکەی دوای ئەوەی کە نەچوو بۆ سەربازی زۆرە ملێ لە ساڵی ١٩٨١ دا و بەھۆی داواکرانی لەلایەن [[ڕژێمی بەعس|ڕژێمی بەعسەوە]] [[عێراق]]ی بەجێھێشت و زیاتر لە ١٠ ساڵی دور لە [[عێراق]] لە وڵاتەکانی [[ئێران]] و [[تورکیا]] و وڵاتانی [[کەنداو]] بەسەر بردووە پاشتریش گەرایەوە بۆ کوردستان و لە ساتی ڕابەڕینە گەورەکەی خەڵکی کوردستاندا بەشدار بووە و ڕۆڵێکی کاریگەری ھەبووە. * بەشدار بوو لە پێکھێنانی [[یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان|یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان]] و ڕاگەیاندنی لە ٦ی شوباتی ١٩٩٤ دا، و دواتر لە کۆنگرەی یەکەمی دا بە ئەمینداری گشتی ھەڵبژێردرا و دواتریش لە کۆنگرەکانی دووەم و سێھەم و چوارەم و پێنجەم دا بە ئەمینداری گشتی ھەڵبژێردرایەوە. * لە پاش ڕوخانی [[ڕژێمی بەعس]] دیاری کرا بە ئەندامی ئەنجومەنی حوکمی عێراقی کە لە ٢٥ کەسایەتی عێراقی پێکھێنرابوو کە ٥ لەوان کورد بوون. * ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانی عێراقی بووە. == کۆنگرەی شەشەم و حەفتەم == [[پەڕگە:Salahadden (2).jpg|وێنۆک|وێنەیەکی سیاسەتمەدار سەلاحەدین محەممەد بەھائەدین لە نووسینگەکەی|261x261پیکسڵ]] لەکۆنگرەی شەشەمی حیزبی یەکگرتوو ئەمینداری پێنج کۆنگرەی ڕابردوو سەڵاحەدین محەممەد بەھائەدین لەسەر داوای خۆی خۆی نەپاڵاوت بۆ پۆستی ئەمیندارییەتی یەکگرتوو، ئەمەش تا ئێستا لە مێژوویی ھیچ لایەنێک و حیزبێکی کوردی باشوور نەبووە کە سەرۆکی حیزب لەسەر داوای خۆی واز لە پۆستەکەی بھێنێت، لە ڕێکەوتی [[٢ی ئایار]]ی ساڵی [[٢٠١٢]] ھەڵبژاردن بۆ ئەمیندارییەتی حیزب کرا و [[محەممەد فەرەج]] بە ئەمیندارییەتی ھەڵبژێردرا لەلایەن ئەندامانی کۆنگرەی شەشەم. لەکۆنگرەی حەفتەمدا لەڕۆژی ٢٨ی ئایاری ٢٠١٦ دووبارە خۆی ھەڵبژاردەوە بۆ پۆستی ئەمینداری گشتی یەکگرتوو و سەرەنجام بەبەدەستھێنانی سەدا حەفتا و پێنجی (٧٥٪) دەنگەکانی کۆنگرە دووبارە ھەڵبژێردرایەوە وەک ئەمینداری گشتی یەکگرتوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=مەسعود بارزانی پیرۆزبایی لە سەڵاحەدین بەھائەدین دەکات|ناونیشان=https://www.aa.com.tr/ks/سیاسەت/مەسعود-بارزانی-پیرۆزبایی-لە-سەڵاحەدین-بەھائەدین-دەکات-/1687062|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.aa.com.tr}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/48645-سەڵاحەدین-بەھائەدین:-ھەندێک-لایەن-دژی-لیستی-ھاوبەشی-کوردستانی-بوون|سەردێڕ=سەڵاحەدین بەھائەدین: ھەندێک لایەن دژی لیستی ھاوبەشی کوردستانی بوون}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سەڵاحەدین محەممەد بەھائەدین: ھەڵبژاردن ڕێگای ئەو ئاواتانەیە کەھاوڵاتیان ھەیانە|ناونیشان=https://www.dengiamerika.com/a/kurdistan/4593297.html|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=VOA|زمان=ku}}</ref> == نووسین و کاری فیکری == سەڵاحەدین بەھائەدین گرنگیێکی زۆری داوە بە ھونەر و ئەدەب و ڕۆشنبیری ھزری و بانگخوازی، چەندین کۆبونەوە و کۆڕ و بڵاو کراوە و نووسینی لەم بوارانەدا ھەیە بە ھەردوو زمانی کوردی و عەرەبی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سەڵاحەدین بەھائەدین: با بە وەڵامی کرداری پێشوازیی گەرم لەو دەستپێشخەرییە بکەین|ناونیشان=https://www.kdp.info/a/d.aspx?l=13&a=96353|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=www.kdp.info}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان|یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان]] == سەرچاوە دەرەکییەکان == * [http://www.yakgrtw.net/en ماڵپەری فەرمی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان]. * [https://twitter.com/SalahaddinMBaha لاپەڕەی فەرمی سەڵاحەدین بەھائەدین لە تویتەر]. = سەرچاوەکان = {{سەرچاوەکان|٢}} {{ئیسلامی سیاسی لە کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|عێراق|سیاسەت}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٠]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی ھەڵەبجە]] [[پۆل:ئیسلامییەکانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای سلێمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:موسڵمانانی عێراقی]] [[پۆل:ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق]] 3hrkzslbkx1t61ohz26sk5z8twjlhl8 0 135 1458167 1452337 2025-07-11T09:16:45Z CommonsDelinker 62 ئاڵوگۆڕی Саддам_в_молодости.jpg لەگەڵ [[File:Saddam_Hussein_in_1956.jpg]] (لەلایەن [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] بە ھۆی:[[:c:COM:Duplicate|Duplicate]]: Exact or scaled-down duplicate: [[:c::File:Saddam Hussein in 1956.jpg|]].) 1458167 wikitext text/x-wiki {{نیشانەی وتاری ھەڵبژێردراو}} {{Infobox officeholder | honorific-prefix = | name = سەددام حوسێن | native_name = {{Nobold|{{lang|ar|صَدَّام حُسَيْن}}}} | image = Saddam Hussein in 1998.png | caption = سەددام حوسێن لە ئابی ١٩٩٨ | office = [[پێڕستی سەرۆک کۆمارەکانی عێراق|پێنجەمین]] [[سەرۆک کۆماری عێراق]] | term_start = ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ | term_end = ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ | predecessor = [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] | primeminister = خۆی (١٩٧٩–١٩٩١){{ھن}}[[سەعدوون حەممادی]] (١٩٩١){{ھن}}[[محەممەد حەمزە زوبەیدی]] (١٩٩١–١٩٩٣){{ھن}}[[ئەحمەد حوسێن خوزەیر]] (١٩٩٣–١٩٩٤){{ھن}}خۆی (١٩٩٤–٢٠٠٣) | successor = [[جەی گارنەر|جای گارنر]] {{smaller|(وەک [[ھاوپەیمانیی دەسەڵاتی کاتی لە عێراق|ھاوپەیمانی دەسەڵاتی کاتی لە عێراق]])}} | office1 = فەرماندەی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش لە حیزبی بەعس | term_start1 = ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ | term_end1 = ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ | predecessor1 = [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] | successor1 = پۆستەکە نەما | office2 = [[سەرۆک وەزیرانی عێراق|سەرۆکوەزیرانی عێراق]] | term_start2 = ٢٩ی ئایاری ١٩٩٤ | term_end2 = ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ | predecessor2 = [[ئەحمەد حوسێن خوزەیر]] | president2 = خۆی | successor2 = [[محەممەد بەحرولعلوم]] وەک سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران | term_start3 = ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ | term_end3 = ٢٣ی ئازاری ١٩٩١ | president3 = خۆی | predecessor3 = [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] | successor3 = [[سەعدوون حەممادی]] | office4 = سکرتێری گشتی و فەرماندە لە [[حیزبی بەعس]] | term_start4 = کانوونی دووەمی ١٩٩٢ | term_end4 = ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦ | predecessor4 = [[میشیل عەفلەق]] | successor4 = [[عیزەت دووری]] | office5 = سکرتێری گشتی لە سەرکردایەتی ناوخۆیی حیزبی بەعسی سۆسیالیستی لە عێراق | 1blankname5 = سکرتێری نیشتیمانی | 1namedata5 = [[میشیل عەفلەق]] (تاکوو ١٩٨٩){{ھن}}خۆی (لە ١٩٨٩) | term_start5 = ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ | term_end5 = ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦ | predecessor5 = [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] | successor5 = [[عیزەت دووری]] | term_start6 = شوباتی ١٩٦٤ | term_end6 = تشرینی یەکەمی ١٩٦٦ | successor6 = ئەحمەد حەسەن بەکرد | predecessor6 = ئەحمەد حەسەن بەکرد | office7 = ئەندامی سەرکردایەتی ناوخۆیی حیزبی بەعسی سۆسیالیستی لە عێراق | term_start7 = شوباتی ١٩٦٤ | term_end7 = ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ | office8 = جێگری سەرۆککۆماری عێراق | term_start8 = ١٧ی تەممووزی ١٩٦٨ | term_end8 = ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ | president8 = [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] | birth_name = سەددام حوسێن عەبدولمەجید تکریتی | birth_date = {{Birth date|١٩٣٧|٤|٢٨|df=y}} | birth_place =[[عۆجە]]، [[پارێزگای سەلاحەددین]]، {{flagicon|Kingdom of Iraq}} [[شانشینی عێراق]] | death_date ={{Death date and age|٢٠٠٦|١٢|٣٠|١٩٣٧|٤|٢٨|df=y}} | death_place = [[Camp Justice (Iraq)|Camp Justice]], [[کازمیە]]، [[بەغدا]]، {{ئاڵا|عێراق|٢٠٠٤}} | death_cause = لەسێداردان | party = {{plainlist| * [[حیزبی بەعسی سۆسیالیستی عەرەب]] (١٩٥٧–١٩٦٦) * [[حیزبی بەعسی عێراق]] (١٩٦٦–٢٠٠٦) * [[بەرەی نیشتمانی پێشکەوتن]]{{ھن}}(١٩٧٤–٢٠٠٣)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=National Progressive Front |ناونیشان=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/926874/National-Progressive-Front |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی نیسانی ٢٠٢٠ |encyclopedia=Encyclopædia Britannica |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20141108052022/http://www.britannica.com/EBchecked/topic/926874/National-Progressive-Front |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Eur |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=4CfBKvsiWeQC&pg=PA494 |سەردێڕ=The Middle East and North Africa 2003 |بڵاوکەرەوە=Psychology Press |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٧٤٣-١٣٢-٢|پەڕە=٤٩٤|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی نیسانی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190520055236/https://books.google.com/books?id=4CfBKvsiWeQC&pg=PA494 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی ئایاری ٢٠١٩ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> }} | spouse = {{plainlist| * [[ساجیدە تەلفاح]] * [[سەمیرە شابەندەر]] }} | children = {{hlist|[[عودەی سەددام حوسێن|عودەی]] (مردووە)|[[قوسەی سەددام حوسێن|قوسەی]] (مردووە)|[[ڕەغد سەددام حوسێن|ڕەغد]]|[[ڕەنا سەددام حوسێن|ڕەنا]]|[[حەلا سەددام حوسێن|حەلا]]}} | signature = Saddam Hussein Signature.svg | nickname = | allegiance = | branch = [[ھێزە چەکدارەکانی عێراق]] | rank = موشیر | battles = [[شەڕی ئێران و عێراق|جەنگی ئێران-ئێراق]]{{ھن}}[[جەنگی کەنداو]]{{ھن}}[[شەڕی کورد-عێراق]]{{ھن}}[[شەڕی عێراق|جەنگی عێراق]]{{ھن}}[[داگیرکردنی کوێت]] }} '''سەددام حوسێن عەبدولمەجید تکریتی''' ({{بە عەرەبی|صَدَّام حُسَيْن المَجِيد التِّكْرِيتِي}}؛ ٢٨ی نیسانی ١٩٣٧{{efn|لە پەڕاوی فەرمی حکوومەتەکەی سەددام ئەم ڕێککەوتە نووسراوە. ڕێککەوتی لەدایکبوونی ڕاستەقینەی سەددام ھەرگیز تۆمار نەکراوە، بەڵام پێدەچێت لەنێوان ساڵانی ١٩٣٥ بۆ ١٩٣٩ بووبێت.<ref>Con Coughlin, ''[[Saddam: The Secret Life]]'' Pan Books, 2003 ({{ISBN|0-330-39310-3}}).</ref>}} – ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦) کەسایەتییەکی سیاسیی عێراقی بوو، لە ماوەی ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ تا ٩ی نیسانی ٢٠٠٣ پێنجەمین [[سەرۆک کۆماری عێراق]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی نیسانی ٢٠٠٣|سەردێڕ=Online NewsHour Update: Coalition Says Iraqi Regime Has Lost Control of Baghdad&nbsp;— 9 April 2003 |ناونیشان=https://www.pbs.org/newshour/updates/baghdad_04-09-03.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20101201163438/http://www.pbs.org/newshour/updates/baghdad_04-09-03.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئازاری ٢٠١١|بڵاوکەرەوە=Pbs.org}}</ref> سەددام ئەندامی سەرکردایەتیی [[حیزبی بەعس]] بوو، کە دواتر لقی عێراقی لێ جیاکرایەوە. بیروباوەڕی ئەو حیزبە تێکەڵەیەک بوو لە [[عەرەبیی قەومی|عەرەبیی نەتەوەیی]] و [[سۆشیالیزم|سۆسیالیزم]]. سەددام ڕۆڵی سەرەکی ھەبوو لە [[کودەتای ١٩٦٨ی عێراق]] (دواتر ناوی نا [[شۆڕشی ١٧ی تەممووز]])، کە بەھۆی ئەم کودەتایەوە حیزبی بەعس دەسەڵاتی گرتەدەست، و حکوومەتی [[عەبدولسەلام عارف]]ی لە دەسەڵات ھێنایە خوارەوە. سەددام وەک جێگری سەرۆک کۆماری عێراق و ژەنەڕاڵ [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] کاری دەکرد، لەو کاتەدا چەندین گرووپ وایان دانابوو کە دەست بەسەر حکوومەتدا بگرن، بەڵام سەدام ھێزێکی ئەمنی دروست کرد بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ناکۆکییەکانی نێوان حکوومەت و ھێزەکانی سوپا. لە سەرەتای حەفتاکان، سەددام نەوتی عێراقی بە نیشتمانی کرد و بانکە جیھانییەکان لە عێراق چوونە دەرەوە، ئەمەش دوابەدوای ڕووداوەکانی [[شەڕی ئێران و عێراق|جەنگی ئێران و عێراق]]، [[شەڕی کەنداو]] و گەمارۆی [[نەتەوە یەکگرتووەکان]] بوو لەسەر عێراق.<ref name="economist2004">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.economist.com/node/2792407?story_id=2792407 |سەردێڕ=Banking in Iraq&nbsp;– A tricky operation |ڕێکەوت=٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٠٤|ئیش=[[The Economist]] |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171012114316/http://www.economist.com/node/2792407?story_id=2792407 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٠}}</ref> سەددام لەبارەی کۆنتڕۆڵکردنی سیستمی نەوتی عێراق، ئەو کاتە ئاماژەی بەوە کرد کە ئەو ھەنگاوە دەبێتە ھۆی گەشەکردنی ئابووری عێراق بە ماوەیەکی خێرا. لەم کاتەدا پلە و پۆستەکانی وڵات بە [[سوننە]]ی [[عەرەب]] پڕکرانەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕە=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/٣٨ ٣٨]|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> دوای ئەوەی چەندین ساڵ بەشێوەی دی فاکتۆ حوکمی عێراقی دەکرد، لە ساڵی ١٩٧٩ بەڕەسمی سەددام بووە سەرۆککۆماری عێراق. ئەو چەندین بزووتنەوەی [[کورد]]ی و [[شیعە]]ی سەرکوت کرد کە ھەوڵی خۆبەڕێوەبردن و سەربەخۆییان دەدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=U.S. Relations With Anti-Saddam Groups |ناونیشان=https://fpc.state.gov/documents/organization/58276.pdf |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی نیسانی ٢٠١٢|بڵاوکەرەوە=Congressional Research Service |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٨ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180921115016/https://fpc.state.gov/documents/organization/58276.pdf |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> سەدام عێراقی ڕووبەڕووی [[شەڕی ئێران و عێراق|جەنگی ئێران و عێراق]] و [[شەڕی کەنداو]] کردەوە، شێوازی بەڕێوەبردنەکەی سەددام [[دیکتاتۆری]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Blaydes |یەکەم=Lisa |ناونیشان=http://worldcat.org/oclc/1104855351 |سەردێڕ=State of Repression: Iraq under Saddam Hussein |بڵاوکەرەوە=Princeton University Press |ساڵ=٢٠١٨|ژپنک=٩٧٨-١-٤٠٠٨-٩٠٣٢-٣|oclc=١١٠٤٨٥٥٣٥١|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201004140724/https://www.worldcat.org/title/state-of-repression-iraq-under-saddam-hussein/oclc/1104855351 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ژمارەی عێراقییە کوژراوەکان لە ماوەی خزمەتی سەربازی بۆ حکوومەتەکەی سەددام، جینۆسایدەکان و زەبر و زۆردارییەکانی سەددام بە نزیکەی ٢٥٠ ھەزار کەس دادەنرێت.<ref name="250k">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٤|سەردێڕ=War in Iraq: Not a Humanitarian Intervention |ناونیشان=https://www.hrw.org/news/2004/01/25/war-iraq-not-humanitarian-intervention |ڕێکەوتی سەردان=٣١ی ئایاری ٢٠١٧|وێبگە=[[Human Rights Watch]] |وتەگێڕانەوە=Having devoted extensive time and effort to documenting [Saddam's] atrocities, we estimate that in the last twenty-five years of Ba'ath Party rule the Iraqi government murdered or 'disappeared' some quarter of a million Iraqis, if not more. |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی حوزەیرانی ٢٠١٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190602091132/https://www.hrw.org/news/2004/01/25/war-iraq-not-humanitarian-intervention |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> داگیرکاریی سەدام حووسێن بۆ سەر [[ئێران]] و [[کووەیت|کوێت]]، بەھەمان شێوە بووە ھۆی مردنی سەدان ھەزار کەس. سەدام لە ١٦ی ئازاری ١٩٨٨، بەھاوکاری [[ھێزە جەنگییەکانی بەڕیتانیا]] لە [[ھەڵەبجە]] بووە ھۆی [[کیمیابارانی ھەڵەبجە|کۆمەڵکوژییەکی گەورە]] و بە [[بۆمبی کیمیایی]] ٥ ھەزار کوردی بێتاوانی کوشت، جگە لە دەیان و سەدان و ھەزاران برینداری تاوانەکە کە تاوەکو ئێستا بەدەست ئەو دەردەوە دەناڵێنن. لە ساڵی ٢٠٠٣، ھێزەکانی ھاوپەیمانان بە سەرکردایەتیی [[جۆرج دەبلیوو بوش]]، سەرۆککۆماری ئەمریکا و [[تۆنی بلێر]] سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا پڕۆسەی ڕزگارکردنی عێراقیان ڕاگەیاند، کە لەلایەک قازانج و لەلایەکی تر زیانی ھەبوو، و تۆمەتی ھەبوونی چەکی کۆمەڵکوژ و ھەبوونی ھاوپەیمانییەتی لەنێوان سەددام و چەکدارانی [[ئەلقاعیدە|قاعیدە]] خستە پاڵ سەددام حوسێن.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.britannica.com/event/Iraq-War |سەردێڕ=Iraq War {{!}} 2003–2011 |زمان=en |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20080910115154/http://britannica.com/EBchecked/topic/870845/Iraq-War |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئەیلوولی ٢٠٠٨ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠١٩|encyclopedia=Encyclopedia Britannica}}</ref> لە ئەنجامدا، دەسەڵاتی سەددام حوسێن ڕووخێندرا و دواتریش یەکەم ھەڵبژاردنی دیموکراسی لە عێراق بەڕێوەچوو. دوای دەستگیرکردنی سەددام، ڕۆژی ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣ یەکەم دادگایی سەددام لەژێر دەسەڵاتی [[حکوومەتی کاتی]]ی عێراقی بەڕێوەچوو. لە ڕۆژی ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦، سەددام لەلایەن [[دادگای تاوانەکانی عێراق]] بەھۆی بەشداریکردنی ناوبراو لە کوشتنی ١٤٨ شیعە لە [[کۆمەڵەکوژیی دوجەیل]] بڕیاری لەسێدارەدانی بۆ دەرچوو بە ھەڵواسین تاکوو مردن. ڕۆژی ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦، سەددام لە سێدارەدرا.<ref name="BBCexecution">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6218485.stm |سەردێڕ=Saddam Hussein executed in Iraq |ڕێکەوت=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦|ئیش=BBC News |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180720003010/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/6218485.stm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی تەممووزی ٢٠١٨ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٠}}</ref> == ژیان == === دەستپێکی ژیان و لاوی === [[پەڕگە:Saddam in childhood.jpg|ڕاست|وێنۆک|220x220پیکسڵ|سەددام حوسێن لە تەمەنی سێ ساڵیدا، ساڵی ١٩٤٠]] لە ساڵی ١٩٣٧، سەدام لە گوندی [[عۆجە]] لە شاری [[تکریت]] لەدایک بووە. پێش ئەوەشی لەدایک بێت باوک (حسێن عەبدولمەجید) و براکەی بە نەخۆشی شێرپەنجە مرد بوون. بەپێی ھەندێک سەرچاوە دایکی سەددام (سوبحە تەلفاح) کاتێک کە سەددامی لە سکدا بووە ھەوڵی لەباربردنی داوە لەگەڵ خۆکوشتن، بەڵام دواتر کە سەددامی بوو ھیچی نەبوو تا بۆی بکات، ھەربۆیە سەددام لەلایەن خاڵییەوە ھەڵگیرایەوە.<ref name="ref52">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2004/05/15/books/was-a-tyrant-prefigured-by-baby-saddam.html |سەردێڕ=Was a Tyrant Prefigured by Baby Saddam? |دوایین=Bumiller |یەکەم=Elisabeth |ڕێکەوت=١٥ی ئایاری ٢٠٠٤|ئیش=[[The New York Times]] |issn=1553-8095 |oclc=١٦٤٥٥٢٢|بەستەری نووسەر=Elisabeth Bumiller |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160911052637/https://www.nytimes.com/2004/05/15/books/was-a-tyrant-prefigured-by-baby-saddam.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئەیلوولی ٢٠١٦ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨}}</ref> دایکی سەددام جارێکی دیکە شووی کردەوە و سەددام سێ زڕبرای بۆ پەیدابوو. کاتێک سەددام گەڕاوەتەوە ماڵی دایکی لەلایەن زڕباوکییەوە بە خراپی مامەڵەی لەگەڵ کراوە. دواتر کە سەددام تەمەنی دەبێتە دە ساڵان، لە دەست خێزانەکەی ڕادەکات و جارێکی دیکە دەگەڕێتەوە [[بەغدا]] لای خاڵی ([[خەیروڵڵا تەلفاح]])، کە ناوبراو بۆ سەددام وەک باوکێک وابوو.<ref name="Karsh 13–15">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕەکان=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/١٣ ١٣]–١٥|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> خەیروڵڵا کە دواتر بوو بە خەزووری سەددام، عەرەبێکی سوونی دیندار بوو، ھەروەھا یەکێک بووە لە چەکدارەکانی [[ناسیۆنالیزم]]ی عەرەبی دژ بە ئینگلیزەکان و بەشداری کرد بوو لە شەڕی ئەنگلۆ-عێراقی لە ساڵی ١٩٤١.<ref>Eric Davis, ''Memories of State: Politics, History, and Collective Identity in Modern Iraq'', [[University of California Press]], 2005.</ref> لە سەردەمی دەسەڵاتی سەددام خەیروڵڵا کرایە پارێزگاری بەغدا بەڵام دواتر بەھۆی ئاشکرابوونی گەندەڵییەکانی، سەددام ناچار بوو لە کارەکەی دەری بکات.<ref name="Karsh 13–15"/> دوای بەدەستھێنانی پلە و پایە، خزم و ناسیاوەکانی سەددام بوونە پاڵپشت و ڕاوێژکاری نزیک لە خۆی. لەژێر سەرپەرشتی خاڵی، سەددام چووە خوێندنی ئامادەیی لە قوتابخانەیەکی نەتەوەیی. دوای تەواوکردنی قۆناغی ئامادەیی، سەددام بۆ ماوەی سێ ساڵان لە بەشی یاسا خوێندی، بەڵام لە ساڵی ١٩٥٧ وازی لێھێنا و پەیوەندی کرد بە شۆڕشی سەرتاسەری عەرەبی لە حیزبی بەعس، کە خاڵیشی پشتگیری دەکرد. بۆ ماوەیەکیش سەددام بووە مامۆستای قۆناغی ئامادەیی.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Batatu |یەکەم=Hanna |سەردێڕ=The Old Social Classes & The Revolutionary Movement in Iraq |بڵاوکەرەوە=[[Princeton University Press]] |ساڵ=١٩٧٩|ژپنک=٠-٦٩١-٠٥٢٤١-٧|بەستەری نووسەر=Hanna Batatu}}</ref> بیروباوەڕی بەعسی لە سووریا سەریھەڵدا و لەوێ حیزبی بەعس خاوەن پێگە و جەماوەرێکی زۆر بوو، لە ساڵی ١٩٥٥ کەمتر لە ٣٠٠ ئەندامی حیزبەکە خەڵکی عێراق بوون، وا بڕوا دەکرێ ئەمە ھۆکاری سەرەکی بێت کە سەددام لەگەڵ کەسە نزیکەکانی لەوانەش [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] چوونەتە پاڵ ئەو حیزبە لە بری حیزبە نەتەوەیییەکانی دیکەی عێراق.<ref name="Karsh 13–15"/> لەو سەردەمە ھەستی شۆڕشگێری لە عێراق و ڕۆژھەڵاتی ناوین سەری ھەڵدا بوو. لە عێراق [[پێشکەوتخوازی|پێشکەوتووخوازەکان]] و [[سۆشیالیزم|سۆسیالیستەکان]] نەریتی سیاسەتی کۆن و خانەدانەکانیان ڕووخاند کە لەلایەن کەسانی بیۆکرات، سەردەمی [[کۆلۆنیالیزم]]، ئاغا و سەرمایەدارەکان بەڕێوە دەبردرا.<ref>R. Stephen Humphreys, ''Between Memory and Desire: The Middle East in a Troubled Age'', University of California Press, 1999, p. 68.</ref> زیاتر لەوەش، کەسایەتی ناسیۆنالیستی عەرەبی [[جەمال عەبدولناسر|جەمال عەبدولناسڕ]]، سەرۆکی میسڕ زۆر کاریگەر بوو بە بەعسییە گەنجەکان و بەتایبەتیش سەددام. لە ساڵانی پەنجا و شەستەکان ڕکێفی جەماوەری ناسڕ بەرزبوویەوە، ناوبراو داوای لە شەپۆڵی شۆڕشگێری عەرەبەکان دەکرد کە دژی دەسەڵاتی شاھانەی ئینگلیز لە [[عێراق]]، [[میسر|میسڕ]] و [[لیبیا]] بجەنگن. جگە لەوانەش ناسڕ ڕۆڵی ھەبوو لەسەر جەنگانی عەرەبە ناسیۆنالیستەکان لە جەنگی سینای ساڵی ١٩٥٦.<ref>Humphreys, 68</ref> لە ساڵی ١٩٥٨، دوای تێپەڕبوونی ساڵێک بەسەر ھاتنی سەددام بۆ ناو حیزبی بەعس، [[عەبدولکەریم قاسم]] کودەتایەکی سەربازی ڕێکخست و دەسەڵاتی شاھانەی [[فەیسەڵی دووەم|مەلیک فەیسەڵی دووەمی]] ھێنایە خوارەوە و ناوی نا [[شۆڕشی ١٤ی تەممووز]]. == گەیشتن بە دەسەڵات == [[پەڕگە:Saddam Hussein in 1956.jpg|alt=|ڕاست|وێنۆک|سەددام لە تەمەنی گەنجیدا.]] لە کۆی ١٦ ئەندام لە کابینەی حکوومەتی [[عەبدولکەریم قاسم]]، ١٢یان ئەندامی حیزبی بەعس بوون؛ سەرباری ئەوەش حیزبەکە لە دژی قاسم بوون، ئەمەش لەبەر ئەوەی قاسم ڕەتیکردەوە عێراق بلکێنێت بە [[کۆماری عەرەبیی یەکگرتوو|کۆماری عەرەبی یەکگرتوو]] کە جەمال عەبدولناسڕ سەرۆکایەتی دەکرد.<ref name="iraqfirst2">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Coughlin, Con |ناونیشان=https://archive.org/details/saddam00conc/page/24 |سەردێڕ=Saddam: His Rise and Fall |بڵاوکەرەوە=[[Harper Perennial]] |ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٠-٠٦-٠٥٠٥٤٣-٥|پەڕەکان=[https://archive.org/details/saddam٠٠conc/page/٢٤ ٢٤–٢٥]|بەستەری نووسەر=Con Coughlin}}</ref> بۆ بەھێزکردنی دەسەڵات و پێگەکەی، قاسم ھەڵسا بە دروستکردنی ھاوپەیمانییەک لەگەڵ [[حیزبی شیووعیی عێراقی|حیزبی شیوعی عێراق]]، کە ئەم حیزبە دژی ھەموو بۆچوونێک بوون لەسەر یەکگرتنی وڵاتەکان لەسەربنەمای نەتەوەی عەرەبی.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Coughlin, Con |ناونیشان=https://archive.org/details/saddam00conc/page/25 |سەردێڕ=Saddam: His Rise and Fall |بڵاوکەرەوە=[[Harper Perennial]] |ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٠-٠٦-٠٥٠٥٤٣-٥|پەڕەکان=[https://archive.org/details/saddam٠٠conc/page/٢٥ ٢٥–٢٦]|بەستەری نووسەر=Con Coughlin}}</ref> دواتر حیزبی بەعس پلانی تیرۆرکردنی قاسمیان داڕشت، سەددام سەرکردایەتی ئەو بەرنامەی دەکرد. لەوکاتەدا حیزبی بەعس زیاتر وەک ئایدلۆژیایەک بوو، لەوەی ببێتە ئامرازێک کە بتوانێت بەبەھێزی جەنگی حکوومەت بکات. زۆربەی ئەندامانی حیزبەکە کەسانی ئەکادیمی و خوێندکاربوون.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Coughlin, Con |ناونیشان=https://archive.org/details/saddam00conc/page/26 |سەردێڕ=Saddam: His Rise and Fall |بڵاوکەرەوە=[[Harper Perennial]] |ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٠-٠٦-٠٥٠٥٤٣-٥|پەڕە=[https://archive.org/details/saddam٠٠conc/page/٢٦ ٢٦]|بەستەری نووسەر=Con Coughlin}}</ref> قسەی ڕۆژنامەنووس کۆن کۆفلین لەسەر ھەڵبژاردنی سەددام و پلانەکە، «ئەوەی جێی سەرسووڕمانە، بیرۆکەی تیرۆرکی قاسم لەلایەن ناسڕەوە دروستبووبێت، و ھەندێک قسە ھەیە کە دەگوترێت بەشێک لەو کەسانەی ڕاسپێدراون بۆ ئەو کارە لە [[دیمەشق]] مەشقیان پێدەکرا لەلایەن دەوڵەتی کۆماری عەرەبی یەکگرتوو، سەرباری ئەوانەش ھیچ بەڵگەیەک نییە کە ڕاستەوخۆی بیسەلمێنێت کە ناسڕ لەم بابەتە تێوەگلابێت.»<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Coughlin, Con |ناونیشان=https://archive.org/details/saddam00conc/page/27 |سەردێڕ=Saddam: His Rise and Fall |بڵاوکەرەوە=[[Harper Perennial]] |ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٠-٠٦-٠٥٠٥٤٣-٥|پەڕە=[https://archive.org/details/saddam٠٠conc/page/٢٧ ٢٧]|بەستەری نووسەر=Con Coughlin}}</ref> وابڕواناکرێت کە سەددام لە دەرەوەی عێراق ھیچ مەشقێکی پێکرابێت، ئەمەش جگە لەوەی کە ناوبراو لەکۆتا کەس و کاتەکان ھاتە ناو تیمەکەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Osgood |یەکەم=Kenneth |سەردێڕ=America and Iraq: Policy-making, Intervention and Regional Politics |بڵاوکەرەوە=[[Routledge]] |ساڵ=٢٠٠٩|ژپنک=٩٧٨-١-١٣٤-٠٣٦٧٢-١|پەڕە=٢٢|chapter=Eisenhower and regime change in Iraq: the United States and the Iraqi Revolution of 1958}}</ref> پلانی تیرۆرکردنێکی لەناکاو بۆ قاسم دانرا، لە ڕۆژی ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٩ لە شەقامی ڕەشید پلانی ھێرشکردنەکە دەستیپێکرد، یەکێک لە پیاوە چەکدارەکان توانی ھەموو ئەوانە بکووژێت کە لەدواوەی ئوتومبێلەکەی قاسم دانیشتبوون، ئەوانی تریش توانیان ئەوانە بکووژن کە لەپێشەوەی ئوتومبێلەکە بوون. لەکاتی ھێرشەکە سەددام بەر لەوادەی پلانەکە تەقەی کردبوو، ئەمەش وای کرد کە تەواوی پلانەکە کێشەی بۆ دروست بێت. شوفێرەکەی قاسم کوژرا و قاسمیش لە شان و ئەنیشکی بە گولە بریندارکرا. چەکدارەکان پێیان وابوو کە لە پلانەکەیان سەرکەوتووبوون بۆیە زوو گەڕانەوە بۆ بنکەی سەرەکی خۆیان، بەڵام قاسم ڕزگاری بوو. لەکاتی ئەو ھێرشەدا، حیزبی بەعس کەمتر لە ١٠٠٠ ئەندامی ھەبوو. شکستەکەی سەددام لەم ڕووداوە وای کرد بۆ ماوەی دە ساڵێک کەسایەتی ناوبراو لەبەردەم ڕای گشتی لاوازبێت. دواتر ھەندێک لە پلانگێڕانی ڕووداوەکە لەناویاندا سەددام توانیان دەربازیان ببێت بۆ [[سووریا|سوریا]]، کە شوێنی لەدایکبوونی فیکری بەعس بوو. لەوێ سەددام ئەندامییەتی تەواوی حیزبی بەعسی پێدرا لەلایەن [[میشیل عەفلەق]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Coughlin, Con |ناونیشان=https://archive.org/details/saddam00conc/page/33 |سەردێڕ=Saddam: His Rise and Fall |بڵاوکەرەوە=[[Harper Perennial]] |ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٠-٠٦-٠٥٠٥٤٣-٥|پەڕە=[https://archive.org/details/saddam٠٠conc/page/٣٣ ٣٣]|بەستەری نووسەر=Con Coughlin}}</ref> بەشێکی دیکەش لە پلانگێڕەکان دەستگیرکران و لەلایەن حکوومەتی عێراقی دەستبەسەرکران. لەدوای دادگاییکردنێکی ڕووکەشانە ئەوا شەشیان حوکمی لەسێدارەدانیان بۆ دەرچوو؛ بەڵام دوایی بەھۆکاری نەزانراو ئەو حوکمە بەسەریاندا جێبەجێ نەکرا. لەوکاتەدا عەفلەق چەند ئەندامێکی باڵای حیزبی بەعس لە عێراق دوورخستەوە لە ناویاندا فوئاد ئەل ڕکابی، لەبەرامبەریشدا ئەو کەسانەشی ھێشتەوە کە پشتگیری ئەویان دەکرد وەک سەددام.<ref name="Coughlin, Con 2005 https://archive.org/details/saddam00conc/page/34 34">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Coughlin, Con |ناونیشان=https://archive.org/details/saddam00conc/page/34 |سەردێڕ=Saddam: His Rise and Fall |بڵاوکەرەوە=[[Harper Perennial]] |ساڵ=٢٠٠٥|ژپنک=٠-٠٦-٠٥٠٥٤٣-٥|پەڕە=[https://archive.org/details/saddam٠٠conc/page/٣٤ ٣٤]|بەستەری نووسەر=Con Coughlin}}</ref> دواتر لە شوباتی ١٩٦٠، سەددام لە سووریاوە چووە [[میسر]]، سەددام لەوێ مایەوە تاکوو ساڵی ١٩٦٣ لەوێ خوێندنی ئامادەیی لە ساڵی ١٩٦١ تەواوکرد بەڵام نەیتوانی خوێندنی بەشی یاسا تەواوبکات.<ref name="Coughlin, Con 2005 https://archive.org/details/saddam00conc/page/34 34"/>[[پەڕگە:SaddamCairo.jpg|alt=|ڕاست|وێنۆک|سەددام لەگەڵ پۆلێک لە خانەی قوتابییە بەعسییەکان، [[قاھیرە]]، لە ساڵانی ١٩٥٩–١٩٦٣.]]ئەو ئەفسەرە سەربازییانەی کە پەیوەندیان لەگەڵ حیزبی بەعس ھەبوو ئەوا توانیان لە کودەتای [[شۆڕشی ڕەمەزان]] لە شوباتی ١٩٦٣، حکوومەتەکەی قاسم بڕووخێنن، لە ئەنجامدا سەرکردە بەعسییەکان ھاتنە سەر حوکم و عەبدولسەلام عارف کرایە سەرۆکی عێراق. دوایی لە کودەتای تشرینی دووەمی ١٩٦٣، عەبدولسەلام سەرکردەکانی حیزبی بەعسی دەستگیرکرد و حکوومەتە بەعسییەکەی ھەڵوەشاندەوە و لەبڕی ئەوە حکوومەتێکی نوێی بەسەرکردایەتی خودی خۆی ڕاگەیاند. لەو دەمە سەددام لە میسر بوو و ھیچ شوێن دەستێکی لەو کودەتایانەی ١٩٦٣ نەبوو، دوای گەڕانەوەشی بۆ عێراق، ئەوا لە حیزبی بەعس خۆی لە پۆستێکی بچووکدا دۆزییەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕەکان=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/٢٢ ٢٢]–٢٣|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> دواتر سەددام لە تشرینی یەکەمی ١٩٦٤ دەستگیرکرا و ماوەی دوو ساڵان لە زیندان مایەوە تاکوو لە ساڵی ١٩٦٦ توانی خۆی دەرباز بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕەکان=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/٢٥ ٢٥]–٢٦|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> لە ساڵی ١٩٦٦، ئەحمەد حەسەن بەکر سەددامی کردە جێگری سکرتێری فەرماندەی سەرکردایەتی ناوخۆیی حیزبی بەعس، لەوێ سەددام لەڕووی جێبەجێکردن و بەڕێوبەریکردنی حیزب سەرکەوتووبوو و تواناکانی خۆی سەلماند.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Tripp, Charles |سەردێڕ=A History of Iraq |بڵاوکەرەوە=[[Cambridge University Press]] |ساڵ=٢٠١٠|ژپنک=٩٧٨-٠-٥٢١-٨٧٨٢٣-٤|پەڕە=[https://archive.org/details/historyofiraq٠٠٠٠trip/page/١٨٣ ١٨٣]|بەستەری نووسەر=Charles R. H. Tripp |ناونیشان=https://archive.org/details/historyofiraq0000trip}}</ref> ھەڵبژاردنی سەددام لە پۆستەکانی فەرماندەی ناوخۆیی حیزب بۆ پەیوەندییەکانی ناوبراو دەگەڕێتەوە لەگەڵ میشیل عەفلەق، کە دامەزرێنەری بیری بەعسی بوو.<ref name="Hanna Batatu">''The Old Social Classes and the Revolutionary Movements of Iraq'' (Princeton 1978).</ref> لە ئەیلوولی ١٩٦٦، سەددام ڕوبووبەڕووی ئالنگارییەکی نوێ بوویەوە لەناوخۆی حیزبەکەی، بەوەی لە سووریا ئەو کەسانەی بیری مارکسیزمیان ھەبوو توانیان زۆربەی جومگەکانی حیزب کۆنتڕۆڵ بکەن، سەددام ناکۆک بووە لەگەڵ ئەو بابەتە، ئەمانەش وای کرد کە حیزبی بەعسی عێراقی جیابێتەوە لە حیزبەکەی سووریا.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕەکان=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/٢٦ ٢٦]–٢٧|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> دواتر سەددام دەزگای ئەمنی بەعسی دامەزراند، کە تەنیا خۆی کۆنتڕۆڵی بەسەریدا ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕە=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/٢٧ ٢٧]|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> لە تەممووزی ١٩٦٨، سەددام بەشداریکرد لە کودەتایەکی خوێناوی کە لەلایەن [[ئەحمەد حەسەن بەکر]] سەرکردایەتی دەکرا بۆ ھێنانەخوارەوەی دەسەڵاتی [[عەبدولڕەحمان عارف]]، برای عەبدولسەلام عارف و لە ئەنجامدا سەرکەوتووبوون. دوای کودەتاکە، عەبدولسەلام عارف وەک پەنابەر چووە [[لەندەن]] و پاشان [[ئەستەمبوڵ|ئەستەمبول]]، لە ساڵی ١٩٧٩ دوای ھاتنە دەسەڵاتی سەددام ئەوا عارف ڕێگای پێدرا کە بگەڕێتەوە عێراق. لە ئەنجامی کودەتاکەش، ئەحمەد حەسەن بەکر بوو بە سەرۆکی عێراق و سەددام کرایە جێگری سەرۆکی عێراق و جێگری سەرۆکی سەرکردایەتی شۆڕشی عێراق. ئەحمەد حەسەن بەکر لەوکاتە بەتەمەنتر و ڕێزدارتربوو لە سەددام. لە دوای ساڵی ١٩٦٩، سەددام بووە ھێزێکی ڕوون لەناو حیزبی بەعس. === پەیڕەوی سیاسی === لە کۆتایی شەستەکان و سەرەتای حەفتاکان، وەک جێگری فەرماندەی ئەنجومەنی شۆڕش، سەددام وەک کەسایەتییەکی سیاسی ناوبانگێکی بۆخۆی دروست کرد.<ref>CNN, "Hussein was symbol of autocracy, cruelty in Iraq," 30 December 2003. [http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/12/29/hussein.obit/index.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170614113300/http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/12/29/hussein.obit/index.html|date=١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}</ref> لەوکاتەدا، سەددام پلە و دەسەڵاتی لەناو حکوومەت بەرزدەبوویەوە و بەھێزتر دەردەکەوت بەتایبەت لەدوای ھەوڵەکانی بۆ سەرکردایەتیکردنی حیزب، ھەوڵدان بۆ چارەسەرکردنی کێشە ناوخۆیییەکانی وڵات و بەرزکردنەوەی ئاستی جەماوەری حیزبەکە. لە ساڵی ١٩٦٨، دوای گرتنە دەسەڵاتی عێراق لەلایەن حیزبی بەعس، سەددام ھەوڵەکانی چڕکردەوە بۆ جێگیرکردنی وڵات لەو ململانێیانەی کە ماوەیەکی زۆر بەر لە خودی خۆی عێراقی تەنی بوو. ململانێیەکانی عێراق لە ئاستی کۆمەڵایەتی، نەتەوەیی، ئایینی و ئابووری بوو لەوانەش کێشەکانی سوننە بەرامبەر شیعە و عەرەب بەرامبەر کورد، سەرۆک عەشیرەت بەرامبەر بازرگانێک.<ref name="Humphreys, 78">Humphreys, 78</ref>[[پەڕگە:Baath Party founder Michel Aflaq with Iraqi President Saddam Hussein in 1988.jpg|وێنۆک|سەددام لەگەڵ [[میشیل عەفلەق]]، دامەزرێنەری فیکری بەعس، ساڵی ١٩٨٨.|alt=|ڕاست]]سەددام بە چالاکییەکی زۆرەوە کاری لەسەر بەھاوچەرخکردنی سیستمی ئابووری عێراق کرد لەگەڵ ئەوەش لایەنی ئاسیشی وڵاتی بەھێزترکرد ئەمەش لەوەی ھیچ کودەتایەک لەدژی دەسەڵاتەکانی حیزبی بەعس ئەنجام نەدرێت. ناوەندی ستیراتیژی کارەکانی سەددامیش لە پرسی نەوتی عێراقدا بوو. لە ١ی حوزەیرانی ١٩٧٢، سەددام کەرتی نەوتی بە ناوخۆیی کرد. ساڵی دواتر نرخی نەوت بەرزبوویەوە بەھۆی ڕووداوەکانی [[قەیرانی نەوتی ١٩٧٣|قەیرانی وزەی ١٩٧٣]]، ھەموو ئەوانەش یارمەتیدەربوون کە پلانەکانی سەددام سەربگرن. دوای تێپەڕبوونی چەند ساڵێک ئەوا سەددام چەند خزمەتگوزارییەکی کۆمەڵایەتی ڕاگەیاند کە نموونەی کەمبوو لەناو وڵاتانی [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]. سەددام کەمپەینی نەھێشتنی نەخوێندەواری ڕاگەیاند، ئەمەش جگە لە پێشکەشکردنی خوێندن بە خۆڕایی تا بەرزترین ئاستی خوێندن لە عێراق. دوای تێپەڕبوونی ساڵێک لە کەمپەینی نەھێشتنی نەخوێندەواری ئەوا سەدان ھەزار کەس فێری خوێندنەوە بوون. لەوکاتەدا حکوومەت پشتگیری تایبەتی لە خێزانی سەربازەکان دەکرد، ھەروەھا شوێنی مانەوە بۆ قوتابیان بەخۆڕایی دابین دەکرا. سەددام سیستمێکی ھاوچەرخی تەندروستی ڕاگەیاند کە بووە یەکێک لە ھاوچەرخترین سیستمەکان لە ڕۆژھەڵاتی ناوین، ئەمەش وای کرد لەلایەن یوونێسکۆ خەڵاتبکرێت.<ref>[http://www.cbc.ca/news2/indepth/words/saddam_hussein.html Saddam Hussein] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140331054013/http://www.cbc.ca/news2/indepth/words/saddam_hussein.html |date=٣١ی ئازاری ٢٠١٤}}, CBC News, 29 December 2006</ref><ref>Jessica Moore, [https://web.archive.org/web/20030625145156/http://www.pbs.org/newshour/bb/middle_east/iraq/war/player1.html The Iraq War player proپەڕگە: Saddam Hussein's Rise to Power], PBS Online Newshour {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131115205745/http://www.pbs.org/newshour/bb/middle_east/iraq/war/player1.html|date=15 November 2013}}</ref> دوابەدوای بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، سەددام توانی ئابووری عێراق لەڕێگای پشتبەستن بە نەوت بەرزبکاتەوە. سەددام کەمپەینێکی نەتەوەیی ڕاگەیاند بۆ گەشەپێدانی ژێرخانی وڵات لەڕێگای دروستکردنی ڕێگا و پەرەپێدانی پیشەسازییەکانی دیکە. بەھۆی ئەم کەمپەینەوە توانرا کارەبا بگەیێندرێتە نزیکەی تەواوی عێراق بەتایبەت شوێنە دوورەدەستەکان. پێش ساڵانی حەفتاکاان، زۆربەی خەڵکی عێراق لە گوندەکان دەژیان و نزیکەی دوو لەسەر سێی خەڵکی ھەژاربوون و خەریکی کشتوکاڵ بوون. دواتر ئەو ژمارەیە لەساڵانی حەفتاکان کەم بوویەوە ئەمەش بەھۆی بەرزبوونەوەی نرخی نەوت کەوایکرد داھاتی وڵات لە نیو ملیارد دۆلار بەرزبێتەوە بۆ دەیان ملیۆن دۆلار، و وڵات کارەکانی لەبوارە پیشەسازییە جۆراوجۆرەکان چڕکردەوە. بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەتایبەت لە سوودی سەددام شکایەوە.<ref name="economist2007">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.economist.com/node/8492668 |سەردێڕ=Saddam Hussein&nbsp;– The blundering dictator |ڕێکەوت=٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ئیش=[[ئێکۆنۆمیست]] |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171012114334/http://www.economist.com/node/8492668 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بەگوێرەی ''[[ئێکۆنۆمیست]]''[[ئێکۆنۆمیست|،]] سەددام ھاوشێوەی سەرەتاکانی [[ئەدۆڵف ھیتلەر|ئەدۆلف ھیتلەر]] توانی ستایشی گەل بەدەست بھێنێت، ھیتلەر پیشەسازی ئەڵمانی بووژاندەوە، چەندین ئۆتۆبانی دروست کرد لەگەڵ ڕەخساندنی دەرفەتی کارکردنی زۆر بە بێکارەکان. سەددام شارەزا و لێزان بووە لەبارەی ئەوەی کە شەقامی عەرەبی چی دەوێت بەتایبەت لەدوای شکانی قەوارەی عەرەبی لە جەنگی شەش ڕۆژە لە بەرامبەر ئیسرائیل، لە ساڵی ١٩٦٧ و مردنی سەرکردەی عەرەبی میسڕ، جەمال عەبدول ناسڕ لە ساڵی ١٩٧٠، کە جێگرەکەی [[ئەنوەر سادات]] ھەوڵی بەئاشتیکردنی پەیوەندییەکانی میسڕ و ئیسرائیلی دا. لەبەرامبەردا سەددام پڕووپاگەندەی خۆی دەکرد کە ئەو لەدژی دەسەڵاتی جوو و [[ئێران|فارسەکانە]]. سەددام لەوکاتەدا لەڕێگای دەزگای ھەوڵگری (موخابەرات) عێراقی نەیارەکانی دەستگیردەکرد بەتایبەتیش سەرنووسەرانی ڕۆژنامە عەرەبییەکان و ھونەرمەندان.<ref name="economist2007"/> [[پەڕگە:1975 Algiers Agreement.jpg|وێنۆک|وێنەی سەددام، [[محەممەد ڕەزا پەھلەوی|محەممەدڕەزا پەھلەوی]] لەگەڵ ھواری سەرۆکی جەزائیر لە ساڵی ١٩٧٥، کاتی [[ڕێکەوتننامەی جەزائیر|ڕێککەوتننامەی جەزائیر]].]] لە ساڵی ١٩٧٢، سەددام ھاوپەیمانییەکی دۆستانەی بۆ ١٥ ساڵ لەگەڵ یەکێتیی سۆڤیەت واژوو کرد. بەپێی قسەی مێژوونووس چارڵز تریپ ئەوا دەزگای ئەمنی ئەمریکا لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بەم ھاوپەیمانییە دڵخۆش نەبوون، ئەو دەزگایە لەکاتی [[شەڕی سارد]] دامەزرابوو. ھەربۆیە ھەر دوژمنێکی ڕژێمی بەغدا لەوکاتە وەک دۆستی ئەمریکا تەماشا دەکرا.<ref name="Tripp">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Tripp, Charles |سەردێڕ=A History of Iraq |بڵاوکەرەوە=[[Cambridge University Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٥٢١-٨٧٨٢٣-٤|پەڕەکان=xii, ٢١١–٢١٤|بەستەری نووسەر=Charles R. H. Tripp |ناونیشان=https://archive.org/details/historyofiraq0000trip}}</ref> ھاوکات ئەمریکا لەوکاتەدا پشتگیری دارایی لە کورد دەکرد لەدژی دەسەڵاتی ناوەند کە بەسەرکردایەتی [[مەلا مستەفا بارزانی]] شۆڕشێکیان دەستپێکردبوو، شۆڕشەکەی مەلا مستەفا لە ساڵی ١٩٧٥ شکستی ھێنا، ئەمەش وای کرد سەدان ھەزار کوردی سڤیل ئاوارەبن لە ماڵ و حاڵی خۆیان.<ref name="Tripp2">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Tripp, Charles |سەردێڕ=A History of Iraq |بڵاوکەرەوە=[[Cambridge University Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٥٢١-٨٧٨٢٣-٤|پەڕەکان=xii, ٢١١–٢١٤|بەستەری نووسەر=Charles R. H. Tripp}}</ref> سەددام کاری بۆ دڵسۆزانی حیزبی بەعس دەکرد لە ناوچە گوندییەکان. لەدوای بە عێراقیکردنی نەوت، سەددام ھەڵسا بە پەرەپێدان و ھاوچەرخکردنی کەرتی کشتووکاڵی لە گوندەکان و دابەشکردنی زەوی بەسەر جووتیارەکان.<ref name="ref6">Khadduri, Majid. ''Socialist Iraq''. The Middle East Institute, Washington, D.C. , 1978.</ref> لەماوەی ساڵانی ١٩٧٤–١٩٧٥ بەرھەمە کشتووکاڵییەکان دوو ھێندەی جاران بەرھەم بھێنرێت. لەم ڕێگایەوە سەددام پشتگیری خەڵکی بۆخۆی زیاتر کرد. === گرتنە دەسەڵات === لە ساڵی ١٩٧٦، سەددام پۆستی ژەنەڕالی گشتی لە سوپای عێراقی وەرگرت، بەمەش دەسەڵاتێکی باڵای ھەبوو لە ناو حکوومەت. دوای بەتەمن چوونی ئەحمەد حەسەن بەکر کە نەیدەتوانی کارەکان بەباشی ڕایی بکات، ئەوا بەبەردەوامی دەسەڵاتەکانی سەددام زیادیان دەکرد لە بەڕێوەبردنی حکوومەت لە ئاستی ناوخۆیی و دەرەکی. بەزوویی سەددام بووە ئەندازیاری پەیوەندییەکانی دەرەوەی عێراق لە پرسە دیپلۆماتییەکان. سەددام بەشێوەی نافەرمی و حوکمی زاتی دەسەڵاتی خۆی لە عێراق بەگەڕخستبوو تاکوو ساڵی ١٩٧٩ بەفەرمی بووە سەرۆکی عێراق. سەددام بەھێواشی دەسەڵاتی خۆی ببەسەر حکوومەتی عێڕاقی و حیزبی بەعس پتەوترکرد. لە ساڵی ١٩٧٩، ئەحمەد حەسەن بەکر ھەوڵیدا لەگەڵ بەعسییەکانی سووریا و [[حافز ئەسەد]] ڕێکبکەون بۆ ئەوەی ھەردوو وڵات لەژێر دەسەڵاتی حیزبی بەعس بەڕێوە بببەن. ئەمەش دەسەڵاتەکانی سەددامی دەخستە ژێر پرسیارەوە، ھەربۆیە سەددام لەژێر فشار وای کرد ئەحمەد حەسەن بەکر دەست لە کارەکانی بکێشێتەوە، بەمەش ببەفەرمی لە ١٦ی تەممووزی ١٩٧٩ سەددام شوێنی گرتەوە وەک سەرۆکی عێراق. == وێنەی سەددام لە سیاسەت و کەلتوور == [[پەڕگە:Al-Qadissiya 6.jpg|وێنۆک|وێنەیەک بۆ دەربڕینی خۆشەویستی و ستایشکردنی سەددام، دوای جەنگی ئێران-عێراق.]] وەک نیشانەی بەھێزی دەسەڵاتی سەددام ئەوا وێنە و ناوی سەددام کۆمەڵگای عێراقی تەنی بوو. بە ھەزاران وێنە، پۆستەر، پەیکەر و وێنەی سەر دیوار لە سەرتاسەری عێراق بۆ سەددام دروستکرابوون. وێنەی ڕوخساری لە ئۆفیسەکان، ژووری باڵەخانەکان، قوتابخانەکان، نەخشخانە و دوکانەکان ھەڵواسرا ئەمەو جگە لەوەی وێنەی سەددام خرایە سەر دراوی دیناری عێراقی. کاریگەری وێنەی سەددام لەناو کۆمەڵگا جیاوازەکانی ناوخۆی عێراق ڕەنگدانەوەی ھەبوو، سەددام بە جلووبەرگی کوردی و جلووبەرگی تیرەی بدووەکانیش دەردەکەوت. سەددام زۆرکات بە قات و جلووبەرگی ڕۆژاوایی و جلی ئیسلامیش دەرکەوتووە. لە ساڵانی ١٩٩٥ و ٢٠٠٢، سەددام دوو ھەڵبژاردنی شانۆگەریانەی بەڕێوەبرد، بەوەی سەددام لە ڕێفراندۆمی ١٩٩٥ توانی ٩٩٫٩٦٪ دەنگەکانی بەدەستھێنا. ئەو تەنیا ٣٬٠٥٢ دەنگی نەخێری وەرگرت لە کۆی بەشداری ٨٫٤ ملیۆن کەس.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nytimes.com/1995/10/17/world/no-surprise-in-iraqi-vote.html |سەردێڕ=No surprise in Iraqi vote |ڕێکەوت=١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٥|ئیش=The New York Times |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200904003606/https://www.nytimes.com/1995/10/17/world/no-surprise-in-iraqi-vote.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://findarticles.com/p/articles/mi_hb6507/is_4_57/ai_n28932894/ |سەردێڕ=Iraq – July 22 – Saddam Plans Referendum |بڵاوکەرەوە=FindArticles |ساڵ=٢٠٠٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20120715194635/http://findarticles.com/p/articles/mi_hb6507/is_4_57/ai_n28932894/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی تەممووزی ٢٠١٢|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130818082323/http://findarticles.com/p/articles/mi_hb6507/is_4_57/ai_n28932894/ |date=١٨ی ئابی ٢٠١٣}}</ref> لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی عێراق کە لە ڕۆژی ١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٢ بەڕێوەچوو، سەددام ڕێژەی ١٠٠٪ دەنگەکانی بەدەستھێنا، ڕۆژی دوای ھەڵبژاردنەکە ئەوا کۆمسیۆنی ھەڵبژاردنی عێراقی ڕای گەیاند کە ١١٬٤٤٥٬٦٣٨ کەس بە بەڵێ دەنگیان داوەتە سەددام لە ڕێفراندۆمی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی عێراق.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/2/hi/2331951.stm |سەردێڕ=Saddam 'wins 100% of vote' |ڕێکەوت=١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٢|بڵاوکەرەوە=BBC |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200806234516/http://news.bbc.co.uk/2/hi/2331951.stm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی ئابی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٣، لەکاتی ڕووخانی ڕژێمی بەعس ئەوا پەیکەری سەددام شکێنرا و وێنەکانی دڕێندران.<ref>[https://time.com/4394274/iraq-kadhim-al-jabbouri-saddam-hussein-statue-toppled-baghdad/ The Iraqi Guy Who Toppled Saddam Hussein's Statue in 2003 Wants Saddam Back] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190519042710/http://time.com/4394274/iraq-kadhim-al-jabbouri-saddam-hussein-statue-toppled-baghdad/ |date=١٩ی ئایاری ٢٠١٩}}، ماڵپەڕی [[تایم (کۆوار)|گۆڤاری تایم]]، ٦ی تەممووزی ٢٠١٦ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[https://www.newyorker.com/news/news-desk/the-fate-of-a-leg-of-a-statue-of-saddam-hussein The Fate of a Leg of a Statue of Saddam Hussein] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180111001741/https://www.newyorker.com/news/news-desk/the-fate-of-a-leg-of-a-statue-of-saddam-hussein |date=١١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨}}، نیویۆرکەر، ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == پەیوەندییەکانی دەرەوە == پەیوەندییەکانی عێراق لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی ھەمەچەشن بوو. عێراق و میسڕ لە ساڵی ١٩٧٧، ئاڵۆزی کەوتە نێوانیان بەتایبەت کاتێک عێراق ڕەخنەی لە ڕێککەوتنی ئاشتی نێوان میسڕ و ئیسرائیل گرت کە بەبەشداری سەرەکی سەرۆکی میسر ئەنوەر سادات ڕێکخرا. لە ساڵی ١٩٧٨، بەغدا میوانداریی [[کۆمکاری عەرەبی|لووتکەی عەرەبی]] ڕێکخرا بۆ ئیدانەکردنی میسڕ لەسەر ڕازیبوونیان بە [[ڕێککەوتننامەی کامپ دەیڤد]]. لەبەرامبەردا دواتر میسر پشتگیرییەکی گەورەی عێراقی کرد لەکاتی [[شەڕی ئێران و عێراق]]، کە ئەمەش وای کرد گەرمییەک بداتەوە پەیوەندی نێوان ئەو دوو وڵاتە، ئەمەش وێڕای نەبوونی باڵیۆزخانەی یەکتری لە ھەردوو وڵات. دوایی لە ساڵی ١٩٨٣، عێراق داوای ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی کرد لەگەڵ میسڕ. سەددام پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ ھەواڵگری ڕووسی یڤگینی پریماکۆڤ ھەبوو، سەرەتای دیدارەکانیشان بۆ ساڵانی شەستەکان دەگەڕێتەوە. لەوانەیە پریماکۆڤ یەکێکبێت لە پاڵپشتییەکانی مانەوەی سەددام لەسەر دەسەڵات لە ساڵی ١٩٩١.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی ئازاری ٢٠٠٣|سەردێڕ=Saving Saddam&nbsp;– the sequel? |ناونیشان=http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=28397&tx_ttnews%5BbackPid%5D=226 |ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٠ |بڵاوکەرەوە=The Jamestown Foundation |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣ی ئازاری ٢٠١٦ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160303215036/http://www.jamestown.org/single/?no_cache=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=28397&tx_ttnews%5BbackPid%5D=226 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لەماوەی دەسەڵاتیدا، سەددام تەنیا سەردانی دوو وڵاتی ڕۆژاوایی کرد. یەکەمیان لە کانوونی یەکەمی ١٩٧٤، کاتێک [[فرانسیسکۆ فرانکۆ|فرانسیسکۆ فڕانکۆ]] بانگێشتی کرد بۆ [[ئیسپانیا]] و [[مەدرید]]ی پایتەخت، سەددام لەو گەشتەیدا سەردانی شارەکانی [[گرانادا]]، [[کۆردۆبا (ئیسپانیا)|کۆردۆبا]] و تۆلیدۆی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://elpais.com/diario/2003/03/02/domingo/1046580756_850215.html |سەردێڕ=Reportaje &#124; El obsequio de Sadam a Franco |دوایین=País |یەکەم=Ediciones El |ڕێکەوت=٢ی ئازاری ٢٠٠٣|newspaper=El País |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200302172546/https://elpais.com/diario/2003/03/02/domingo/1046580756_850215.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی ئازاری ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٠ |via=elpais.com}}</ref> لە ئەیلوولی ١٩٧٥، سەددام چاوی کەوت بە سەرۆکوەزیران جاک شیراک لە [[پاریس]]، [[فەڕەنسا]].<ref name="The Chirac Doctrine3">{{بیرخستنەوەی گۆڤار |ناونیشان=http://www.meforum.org/772/the-chirac-doctrine |سەردێڕ=The Chirac Doctrine |journal=The Middle East Quarterly |ڕێکەوت=پاییزی ٢٠٠٥|دوایین١=Guitta |یەکەم١=Olivier |ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٠ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی ئازاری ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200302172559/https://www.meforum.org/772/the-chirac-doctrine |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> چەند سەرکردەیەکی عێراق، ھەروەھا بازرگانی [[لوبنانی]] تایبەت بە چەک، سارکیس سۆغانالیان ئەوەیان ڕاگەیاند کە سەددام ھاوکاری دارایی حیزبەکەی جاک شیراکی کردووە. لە ساڵی ١٩٩١، سەددام ھەڕەشەی لەو کەسانەکرد کە یارمەتی دارایی پێدابوون «لە بەڕێز شیراک بۆ بەڕێز چێڤنەمێنت، ھەروەھا سەرکردە سیاسیی و ئابوورییەکان کە لە پێشبڕکێدابوون بۆئەوەی کاتی زیاتر لەگەڵ ئێمە بەسەر بەرن و کاتێکی خۆش بەسەربەرن. ئێمە دەبێت پەردە لەسەر ڕاستییەکانی ئەم باروودۆخە ھەڵبدەینەوە. ئەگەر فێڵکردنە بەردەوامبێت، ئەوا فشار لەسەر ئێمە دروست دەبێت کە ماسکەکانیان لەسەر لابدەین، ھەموویان ئاشکرابکەین لەبەردەم ڕای گشتی فەڕەنسا.»<ref name="The Chirac Doctrine3"/> فەڕەنسا چەکی بە سەددام فرۆشت، فەڕەنسا بووە گەورەترین ھاوکاری دابینکردنی چەک لەسەردەمی حوکمڕانی سەددام. ئەو بەڵگەنامانەی کە سەددام ھەڕەشەی پێدەکردن دەری دەخت کە چۆن جاک شیراک و بازرگانە نزیکەکان لەو لە ناویاندا چارڵز پاسکوا، کە وەزیری پێشووی ناوخۆی فەڕەنسا چەندە لەو مامەڵانە لەگەڵ سەددام سودمەند بوون.<ref name="The Chirac Doctrine3"/> لەبەر ئەوەی سەددام بەدەگمەن گەشتی دەکرد، ئەوا [[تارق عەزیز]] بووە پاڵپشتێکی سەددام و ئەو بەردەوام گەشتی دەکرد و چەندین جار وەک نوێنەری دیپلۆماتی سەددام لە دیدارەکان دەرکەوت.<ref>Healy, Jack. "[https://www.nytimes.com/2010/10/27/world/middleeast/27iraq.html?ref=world Iraq Court Sentences Tariq Aziz to Death] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200723223307/https://www.nytimes.com/2010/10/27/world/middleeast/27iraq.html?ref=world|date=٢٣ی تەممووزی ٢٠٢٠}}." ''[[The New York Times]]''. 26 October 2010. Retrieved on 26 October 2010.</ref> لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان سەدام بەدوای ئەوەدا وێڵ بوو کە عێراق ڕۆڵی سەرەکی ھەبێت لە ناو [[ڕۆژھەڵاتی ناوین]]. لە ساڵی ١٩٧٢، عێراق لەگەڵ [[یەکێتیی سۆڤیەت]] ڕێککەوتنێکی ھاریکارییان ئەنجامدا کە تێیدا ھێزی سەربازی و ھەزاران ڕاوێژکاریش بەم ھۆیەوە ھاتنە عێراق؛ بەڵام، دواتر لە ساڵی ١٩٧٨ بەھۆی ناکۆکییەکان لەسەر [[حیزبی شیووعیی عێراقی|حیزبی شیوعی عێراق]]، سەددام ئاراستەی بازرگانییەکانی بەرەو وڵاتانی ڕۆژاوا جووڵاند و پەیوەندییەکانیشی لەگەڵ سۆڤیەت ھەڵپەسارد؛ عێراق تا ساڵی ١٩٩١ لە شەڕی کەنداو پەیوەندییە دیپلۆماتییەکان و بازرگانییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ڕۆژاوا بەردەوام بوو.<ref>Helen Chapin Metz (ed) ''[http://memory.loc.gov/frd/cs/iqtoc.html Iraq: A Country Study:] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150724161326/http://memory.loc.gov/frd/cs/iqtoc.html|date=٢٤ی تەممووزی ٢٠١٥}}'' "[http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd/cstdy:@field(DOCID+iq0083) The West"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200722223234/http://lcweb2.loc.gov/cgi-bin/query/r?frd%2Fcstdy%3A%40field(DOCID+iq0083)|date=٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٠}}, [[Library of Congress Country Studies]], 1988</ref> لەدوای قەیرانی نەوت لە ساڵی ١٩٧٣، فەڕەنسا ھاوپەیمانییەتی و دۆستایەتی لەگەڵ وڵاتانی عەرەب فراوانتر کرد و لەگەڵ عێراق بوونە دۆستێکی نزیک، ھەر ئەمەش وای کرد کە سەددام لە ساڵی ١٩٧٥ سەردانی پاریس بکات، لەوێ سەددام چاوی کەوت بە کەسایەتییە سیاسیی و بازرگانەکان. لە ساڵی ١٩٧٥، سەددام ھاوپەیمانییەکی لەگەڵ ئێران بەست کە تێیدا لەسەر کێشەکانی سەر سنوور ڕێککەوتن. لەبەرامبەردا ئێران لە پشتگیرکردن لە کوردەکانی عێراق کشایەوە. سەددام سەرکردایەتی بەرەی دژ بە ڕێککەوتنی میسر و ئیسرائیل بوو لە ساڵی ١٩٧٩. لە ھەشتاکان سەددام پڕۆژەی چەکی ناوەکی ڕاگەیاند بە ھاوکاری فەڕەنسا. یەکەم [[کارتیاکەری ناوکی]] ناوی ئۆسیراکی لێنرا لەلایەن فەڕەنسییەکانەوە. دواتر لە ٧ی حوزەیرانی ١٩٨١، لە ھێرشێکی ئاسمانیی ھێزەکانی ئیسرائیل تێکشکێنرا.<ref name="Osirak">BBC, [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/7/newsid_3014000/3014623.stm 1981: Israel bombs Baghdad nuclear reactor] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180907031130/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/june/7/newsid_3014000/3014623.stm |date= ٧ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}, ''BBC On This Day 7 June 1981'' referenced 6 January 2007</ref> ئەم ھێرشەی ئیسرائیل ناونرا ئۆپەراسیۆنی ئۆپێرا یان ئۆپەراسیۆنی بابیلۆن. ھەر لە بیستەکانی سەددەمی بیستەم، کوردەکانی عێراق ھەوڵی جوداخوازیان لە عێراقدا دەدا، ھەربۆیە حکوومەتەکانی عێراق دەبوو لەگەڵ کوردەکان دانووستاندن بکەن.<ref>Humphreys, 120</ref> سەددام لە ساڵی ١٩٧٠، لەگەڵ کورد ڕێککەوت و ڕێککەوتننامەی ١١ی ئازاری واژووکرد کە مافی ئۆتۆنۆمی بە کورد بەخشی، بەڵام دواتر ڕێککەوتناممەکەی ھەڵوەشاندەوە. لە ئەنجامدا پێکدادنی قورس کەوتە نێوان عێراق و کوردەکان. سەددام گوندە کوردییەکانی بۆمباران دەکرد بەوانەی ئێرانیشەوە. ئەمەش وای کرد کە پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئێران تێکبچێت، دواتر سەددام لە ساڵی ١٩٧٥ لەگەڵ شای ئێران ڕێککەوت و ئەوانیش لە پشتگیریکردنی کورد وەستان. == شەڕی ئێران و عێراق == [[پەڕگە:Cardoen Saddam.jpg|وێنۆک|سەددام لەکاتی بەخێرھاتنکردنی کارلۆس کاردیۆن، بازرگانی چیلی کە لەکاتی جەنگی ھەشتاکان چەکی بە سەددام دەفرۆشت.]] لە دەستپێکی ١٩٧٩، [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ئیسلامی]] بەسەر دەسەڵاتی [[محەممەد ڕەزا پەھلەوی|شا محەممەد ڕەزا پەھلەوی]] سەرکەوت، لە ئەندامدا ئێران کەوتە ژێر دەسەڵاتی [[ڕووحوڵڵا خومەینی|ئایەتوڵڵا خومەینی]]. دوابەدوای ئەوەش دەنگی شیعەکان لەو وڵاتانەی کە شیعە مەزھەبیان زۆربوو لە ناویاندا عێراق بڵدنتر دەبیسترا. سەددام ترسی لەوە نیشت کە ھزری چەکدار و ڕادیکاڵە شیعەیییەکان دەستبگرێت بەسەر حوکمڕانە سێکولارەکەی خۆی. لە حەفتاکانیش ناکۆکی ھەبوو لەنێوان سەددام و خومەینی، خومەینی لە ساڵی ١٩٦٤ لە ئێران دوورخرابوویەوە و لە شاری نەجەف لە عێراق دەژیا، لە عێراق خومەینی کاریگەرێکی زۆری دروست کردبوو لە ناو خەڵکی شیعەی عێراقی و شیعەی وڵاتانی دیکەش بۆ دژایەتیکردنی حکوومەتی ئەوکاتەی ئێران کە ھاوکات سەددام ڕێگای پێدابوو بۆ ئەو کارە؛ بەڵام دواتر بەھۆی ھاندانی شیعەکانی عێراق لە دژی دەسەڵاتی سەددام ھەروەھا دروستبوونی لێکتێگەیشتن لەنێوان سەددام و دەسەڵاتی شاھانەی ئێران ئەوا سەددام لە ساڵی ١٩٧٨، بەوە ڕازی بوو کە خومەینی دووربخاتەوە بۆ فەڕەنسا. ئەم کارە دواتر بە زیان شکایەوە بەوەی خومەینی گرنگیپێدانی زیاتری میدایی وەرگرت و ھەروەھا توانی ڕابەرایەتی ژمارەیەکی زیاتر لە شیعەکانی جیھان بکات. دوای گرتنە دەسەڵاتی ئێران لەلایەن خومەینی ئەوا ناکۆکی کەوتە نێوان عێراق و کۆماری ئیسلامیی ئێران لەسەر دەسەڵاتگرتن بەسەر [[شەتەلعەرەب]]، کە لەو خاڵەدا سنووری ئێران و عێراق دابەشدەبن. لەوکاتەدا سەددام بۆ ڕای گشتی ڕای گەیاند کە ئەوە عێراقە دەیەوێت ناکۆکی نەکەوێتە نێوان ئەو دوو وڵاتە، و ئاشتی بۆ ھەردوو وڵات گرنگە؛ بەڵام دواتر سەددام کۆبوونەوەیەکی کرد لەگەڵ سەڵاح عومەر عەلی، نوێنەری عێراق لە نەتەوە یەکگرتووەکان، ناوبراو ڕای گەیاند کە سەددام دەیەوێت لە چەند مانگێکدا بەشێکی گەورە لە ئێران داگیربکات.<ref name="PIRRR6">Esposito, John, "Political Islam Revolution, Radicalism, or Reform", ''Political Islam and Gulf Security'', Lynne Rienner Publishers, {{ISBN|1-55587-262-X}}, pp. 56–58</ref> دواتر عێراق توانی ئێران داگیربکات، یەکەم ھێرشی عێراق بۆ سەر فڕۆکاخانەی نێودەوڵەتیی مێھرئاباد بوو لە [[تاران]] و دواتر توانی بچێتە ناو ناوچەی [[پارێزگای خووزستان|خووزستان]] کە ناوچەیەکی دەوڵەمەندە بە نەوت ھەروەھا کەمایەتی عەرەب تێیدا دەژین، سەددام لە ٢٢ی ئەیلوولی ١٩٨٠ ئەو پارێزگایەکی خستەسەر پارێزگاکانی عێراق. سەددام ئەم جەنگەی بە پاڵپشتییەکی گەورەی وڵاتانی عەرەب، ئەمریکا و ئەورووپا دەستپێکرد، ھەروەھا لەڕووی دارایییەوە وڵاتانی خەلیج پاڵپشتییەکی گەورەیان لە عێراق کرد. سەددام وەک پارێزەری وڵاتانی عەرەب لەدژی شۆڕشی ئێران تەماشا دەکرا. تاکە دژایەتی ئەوا یەکێتیی سۆڤیەت بوون کە ڕەتیانکردەوە پاڵپشتی عێراق بکەن لەو جەنگەدا، سەرکردایەتی سۆڤیەت ھۆکاری ئەوەیان بۆ مامەڵە خراپەکانی سەددام گەڕاندەوە لەگەڵ کۆمۆنیستەکانی عێراق. لەکاتی جەنگەکە، شکاندنی یاسا نێودەوڵەتییەکان پشتگوێ خرا لەسەر سنوور و دەسەڵاتەکان. ھاوکات عێراق لەڕووی ئابووری و سەربازییەوە یارمەتی دەدرا لەلایەن ھاوپەیمانەکانییەوە، کەدواتر بوونە ھۆکارێکیش کە سەددام چەکی کیمیایی لەدژی کورد و ئێرانییەکان بەکاربھێنێت، ھاوکات پاڵپشتی عێراقیش بوون لە دروستکردن و گەشەپێدانی چەکی ئەتۆمی.<ref name="PIRRR6"/> لە ڕۆژانی یەکەمی جەنگەکە، شەڕێکی گەورە لەسەر بەندەرەکان دروست بوو ئەمەش دوای ئەوەی عێراق ھێرشی کردە سەر ناوچەی خووزستان. دوای ئەوەی سەرەتا عێراق توانی چەند ناوچەیەک کۆنتڕۆڵ بکات، بەڵام دواتر تووشی لەدەستدانی چەندەھا سەربازی بوویەوە کاتێک ڕووبەڕووی [[ھێرشی شەپۆلی مرۆڤی|ھێرشی شەپۆلی]] بوویەوە لەلایەن ئێرانییەکانەوە. لە ساڵی ١٩٨٢، عێراق تووشی شکست بوویەوە و لەدوای چەند ڕێگایەک دەگەڕا بۆ ئەوەی کۆتایی بەو جەنگە بھێنێت. لەوکاتەدا، سەددام داوای لە وەزیرەکانی کرد کە بۆچوون و ڕاوێژکارییەکەیان پێشکەش بکەن. وەزیری تەندروستی، دکتۆر ڕیاز ئیبراھیم پێشنیاری بۆ کابینەکەی سەددام کرد کە ئاشتی ڕابگەیەنێت و داوای دانووستاندنێکی ئاشتیانە بکات. لەسەرەتادا وا دەرکەوت کە سەددام ئەو پێشنیارەی قبووڵ کردووە، بەوەی سەددام کابینەکەی خۆی بە دیموکراسی دەزانی. دوای چەند حەفتەیەک، دکتۆر ئیبراھیم لە کارەکەی دوورخرایەوە ئەمەش دوای ئەوەی کە بەرپرسیارێتی خۆی ھەڵگرت لە ڕووداوێکی ھەڵەی پزیشکی لە نەخۆشخانەیەکی عێراقی کە تێیدا نەخۆشێک مرد بەھۆی پێدانی دەرمانی ھەڵەوە. دوای چەند ڕۆژێک دکتۆر ئیبراھیم دەستگیرکرا ئەمەش دوای ئەوەی ناوبراو لە کارەکەی وەک وەزیر دوورخرابوویەوە. بەرلەوەی دەستگیربکرێت ئەوا بۆ ڕای گشتی ڕای گەیاند کە دڵخۆشە بەوەی کە زیندووە. ڕۆژی دوای دەستگیرکردنی ئەوا پارچەیەک لە جەستەی دکتۆر ناردرا بۆ ژنەکەی.<ref name="Woods">Kevin Woods, James Lacey, and Williamson Murray, [http://www.foreignaffairs.com/articles/61701/kevin-woods-james-lacey-and-williamson-murray/saddams-delusions "Saddam's Delusions: The View From the Inside"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150428062330/http://www.foreignaffairs.com/articles/61701/kevin-woods-james-lacey-and-williamson-murray/saddams-delusions |date=٢٨ی نیسانی ٢٠١٥}}, ''Foreign Affairs'', May/June 2006.</ref> دواتر عێراق خۆی لە جەنگێکی درێژخایەن دۆزییەوە کە لە سەدەی بیستەم وێنەی نەبوو لەڕووی درێژی ماوەکەی. عێراق لەکاتی جەنگەکە چەکی کیمیایی بەکارھێنا لە دژی ئێران ھەروەھا کوردەکانی عێراق کە دەیانویست ھەرێمی خۆیان لە باکووری عێراق بە یارمەتی ئێران دروست بکەن. بەشێکی زۆر لەو چەکانەی عێراق لەلایەن وڵاتانی ڕۆژاوا بەتایبەتیش کۆمپانیاکانی [[ئەڵمانیای ڕۆژاوا]] دابیندەکرا.<ref name="Isa">Dr. Khalil Ibrahim Al Isa, [https://fas.org/nuke/guide/iraq/cw/az120103.html Iraqi Scientist Reports on German, Other Help for Iraq Chemical Weapons Program] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190513085855/https://fas.org/nuke/guide/iraq/cw/az120103.html |date=١٣ی ئایاری ٢٠١٩}}, ''Al Zaman (London)'', 1 December 2003.</ref> دوای ئەوەی حکوومەتەکەی ڕۆناڵد ڕیگان ڕێکارەکانی سنووردارکردنی ھەناردەکردنی ھەڵگرت، ئەوا ئەمریکا ھاریکاری عێراقی کرد لەدابینکردنی وێنەی سەتەلایتی بۆ پشاندانی بنکە سەربازییەکانی ئێران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.thedailybeast.com/newsweek/2002/09/22/how-saddam-happened.html |سەردێڕ=How Saddam Happened |دوایین=Dickey, Christopher |یەکەم=Thomas, Evan |ڕێکەوت=٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٢|newspaper=Newsweek |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20111213041515/http://www.thedailybeast.com/newsweek/2002/09/22/how-saddam-happened.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١١ |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئابی ٢٠١١|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بۆ ئەوەشی کە پەیوەندییەکانی ئەمریکا و عێراق فراوانتربن، ئەمریکا ناوی عێراقی لە لیستی ئەو وڵاتانەی پشتگیری لە تیرۆر دەکەن لابرد. دواتر یاریدەدەری سکرتێری وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، نۆیل کۆچ وتی «ھیچ کەسێک گومانی نییە کە ئەوان [عێراق] لە ھاوکاریکردنی تیرۆریزم بەردەوامن… ھۆکاری ڕاستەقینەی ئەم کارەی ئەمریکا لەوکارە تەنیا بۆ یارمەتیدانی عێراق بووە بۆئەوەی لە جەنگی ئێران سەرکەوتووبێت.»<ref name="Borer">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Douglas A. Borer |ساڵ=٢٠٠٣|سەردێڕ=Inverse Engagement: Lessons from U.S. -Iraq Relations, 1982–1990 |ناونیشان=http://www.army.mil/professionalWriting/volumes/volume1/july_2003/7_03_2v2.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20061011195656/http://www.army.mil/professionalwriting/volumes/volume1/july_2003/7_03_2v2.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦|وێبگە=U.S. Army Professional Writing Collection |بڵاوکەرەوە=U.S. Army}}</ref> یەکێتیی سۆڤیەت، فەڕەنسا و چین بەیەکەوە ڕێژەی ٩٠٪ چەکی عێراقیان دابین دەکرد لەماوەی ١٩٨٠ بۆ ١٩٨٨.<ref>[http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/values.php SIPRI Database] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151125105813/http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/values.php |date=٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥}} Indicates that of $29,079 million of arms exported to Iraq from 1980 to 1988 the Soviet Union accounted for $16,808 million, France $4,591 million, and China $5,004 million (Info must be entered)</ref> سەددام داوای لە حکوومەت وڵاتانی عەرەبی دەکرد کە بە کاش و پشتگیری سیاسیی لەکاتی جەنگەکە پاڵپشتی بکەن، ئەمەش بەدیاریکراوی دوای ئەوەبوو کە کەرتی نەوتی عێراق تووشی زەرەرێکی گەورە بوویەوە کاتێک کە ھێزی دەریاوانی ئێرانی کۆنتڕۆڵی [[کەنداوی فارس]] کردبوو. عێراق لەڕێگای ھەنگاوە دیپلۆماتیکییەکانی توانی سەرچاوە دارایییەکانی بەھێز بکات بەتایبەت لەلایەن چین، یەکێتیی سۆڤیەت، فەڕەنسا و ئەمریکا کە ترسیان لە گەشەسەندنی ڕەوتی شۆڕشی ئیسلامیی ئێران ھەبوو کە باڵبکێشێتە تەواوی ناوچەکە. ئێرانییەکان داوایان دەکرد کە عێراق دەبێت باجی زیانەکانی جەنگەکەیان پێبداتەوە، بەڵام ئەو ھەنگاوانە بێسوود بوون بەوەی پشتگیرییە نێودەوڵەتییەکان بۆ عێراق تا ٢٠ی ئابی ١٩٨٨ بەردەوام بوو. لە ١٦ی ئازاری ١٩٨٨، عێراق بە چەکی کیمیایی ھێرشی کردە سەر [[ھەڵەبجە]]، لە ئەنجامدا ٥٠٠٠ ھاووڵاتی سڤیلی بەماوەیەکی کورت کووشت، ئەمەش جگە لەوەی کە کاریگەری گازەکە لەسەر ژیانی دە ھەزار کەس مایەوە.<ref name="Halabja3">[https://2001-2009.state.gov/r/pa/ei/rls/18714.htm Saddam's Chemical Weapons Campaign: Halabja, 16 March 1988] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171117022553/https://2001-2009.state.gov/r/pa/ei/rls/18714.htm |date=١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧}}&nbsp;– Bureau of Public Affairs</ref> ھێرشکردنە سەر ھەڵەبجە ھاوکات بوو لەگەڵ پڕۆسەی [[شاڵاوی ئەنفال|ئەنفال]] لە کوردستان کە بەمەبەستی لەناوبردنی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی و پێشمەرگە دەستیپێکردبوو. ئەمریکا ڕای گەیاند کە ھێرشکردنە سەر ھەڵەبجە لەسەر فەرمانی سەددام حوسێن بووە،<ref name="Halabja3"/> بەڵام ڕژێمی سەددام ئێرانی بە بەرپرسیاری ھێرشەکە دانا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2003/01/31/opinion/a-war-crime-or-an-act-of-war.html |سەردێڕ=A War Crime or an Act of War? |دوایین=Pelletiere |یەکەم=Stephen C. |ڕێکەوت=٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٣|newspaper=New York Times |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171226054527/http://www.nytimes.com/2003/01/31/opinion/a-war-crime-or-an-act-of-war.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تەممووزی ٢٠٢٠}}</ref> جەنگە ھەشت ساڵییە خوێناوییەکە بەکۆتایی ھات. لەئەنجامی ئەو جەنگە ھەردوو وڵات بە سەددان ھەزار سەربازیان لەدەستدا، ھەروەھا بە نزیکەی ملیۆنێک کەس کوژران. ئێران و عێراق ھیچیان بەو دەستکەوتانە نەگەیشتن کە لە سەرەتای جەنگەکە پلانیان بۆی دانابوو، سنووری ھەردوو وڵاتیش بەنزیکی ھیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەھات. لە باشوور، ناوچەکانی دەوڵەمەند بە نەوت وەک خووزستان و بەسڕە کە ملمانێی سەرەکی و ئابووری لەسەری دا بوون ئەوا بەتەواوی خاپوور بوون و سنووری ھەردوو وڵاتیش گەڕایەوە بۆ سنووری پێش جەنگەکە واتە ساڵی ١٩٧٩، ھاوکات ئێران چەند ناوچەیەکی کۆنتڕۆڵکرد لە باکووری عێراق (کوردستان)، ھەردوو وڵات ئەو ئابوورییە گەورەی کە پێشتر ھەیان بوو تووشی داڕمان ھات. لەماوەی ھەشتاکان سەددام دەیان ملیارد دۆلاری لە وڵاتانی عەرەبی وەرگرت، و چەند ملیاردێکی دیکەش لە شوێنی دیکە، ھەموو ئەمانەش بۆ جەنگان بوو لە دژی ئێران لەپێناو ڕێگریکردن لە فراوانبوونی ڕەوتی تووندڕەوی شیعە لەناوچەکە؛ بەڵام شتەکان بەپێچەوانە ڕوویاندا، خومەینی بەھۆی جەنگەکە بووە پاڵەوان بەھۆی ئەو بەرگرییەی بۆ ئێران کردی لەکاتی جەنگەکە کە لایەنی بەرامبەر پشتگیرییەکی گەورەی جیھانی ھەبوو. خومەینی لەو جەنگە توانی ڕەوتی ڕادیکالیزمی شیعە نەک لە وڵاتانی عەرەبی بەڵکوو لەناو خودی عێراقیش بەرفراوانتر بکات. == ھەڵمەتی ئەنفال == {{Main|کارەساتی ئەنفال}}ئەنفال ھەڵمەتێکی کۆمەڵکووژی بوو لە دژی کورد و ئەو کەمایەتییانەی لە کوردستان دەژین لە نێویاندا [[ئێزیدی|ئیزدی]]، [[تورکمان]] و [[ئاشوورییەکان]].<ref>[https://www.hrw.org/en/reports/2006/08/14/genocide-iraq-anfal-campaign-against-kurds] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150626135022/http://www.hrw.org/en/reports/2006/08/14/genocide-iraq-anfal-campaign-against-kurds|date=٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٥}} The Anfal Campaign Against the Kurds. A Middle East Watch Report: Human Rights Watch 1993.</ref> ئەو ھەڵمەتە بە فەرمانی سەددام حوسێن لەلایەن [[عەلی حەسەن ئەلمەجید|عەلی حەسەن مەجید]] جێبەجێکرا.<ref name=":0">[https://us.gov.krd/ku/بابەتەکان/هەڵمەتەکانى-ئەنفال-و-جینۆساید-بەرامبەر-گەلى-کوردستان/ ھەڵمەتەکانی ئەنفال و جینۆساید بەرامبەر گەلی کوردستان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200711104203/https://us.gov.krd/ku/بابەتەکان/هەڵمەتەکانى-ئەنفال-و-جینۆساید-بەرامبەر-گەلى-کوردستان/ |date=١١ی تەممووزی ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی نوێنەرایەتی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان لە ئەمریکا، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> ناوی ئەو ھەڵمەتە لە سوورەتی [[سوورەتی ئەنفال|ئەنفال]] لە [[قورئان]] وەرگیرا، ھەڵمەتەکە لە دژی پێشمەرگە و کوردەکان جێبەجێکرا لەماوەی ساڵانی ١٩٨٦ بۆ ١٩٨٩. لەماوەی ئەو ھەڵمەتەدا ٥٠ ھەزار بۆ ١٠٠ ھەزار کەس کوژران،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Iraqi Anfal, Human Rights Watch, 1993 |ناونیشان=https://hrw.org/reports/1993/iraqanfal/ |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٣|بڵاوکەرەوە=Hrw.org |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی تەممووزی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200722223330/https://www.hrw.org/reports/1993/iraqanfal/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بەپێی سەرچاوە کوردییەکان ئەوا ژمارەکە زیاترە و نزیکەی ١٨٢ ھەزار کەس دەیخەملێنن.<ref name=":0"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی ئایاری ٢٠٠٥|سەردێڕ=Ethnic Cleansing and the Kurds |ناونیشان=http://www.jafi.org.il/education/actual/iraq/4.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20081202235943/http://www.jafi.org.il/education/actual/iraq/4.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨ |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٣|بڵاوکەرەوە=Jafi.org.il}}</ref> == فشارەکان بۆ سەر کوێت == دوای کۆتایی ھاتنی جەنگی ئێران-عێراق، ئەوا عێراق چاوی کەوتە سەر کوێتی ھاوسنووری. سەددام داوای لە کوێت کرد کە لە قەرزی جەنگەکە خۆشبێت کە دەیکردە نزیکەی ٣٠ ملیارد دۆلار، بەڵام کوێت ڕەتی کردەوە.<ref name="Humphreys, 1053">Humphreys, 105</ref> سەددام ھەناردەی نەوتی کەمکردەوە بۆ ئەوەی نرخی نەوت بەرزبێتەوە، بەڵام کوێت ڕەتی کردەوە ھەمان کار بکات. سەددام ھەنداردەکردنی نەوتی بۆ وڵاتانی دەرەوە کەمکردەوە لەپێناو بەرزکردنەوەی نرخی نەوت بۆ گەڕاندنەوەی قەرزە کەڵەکەبووەکانی؛ لەبەرامبەردا کوێت داواکاری سەددامی بۆ کەمکردنەوەی ھەناردەکردن ڕەتکردەوە و نەوتێکی زۆری ھەناردەی بازاڕەکانی دەرەوە کرد، بەمەش نرخی نەوت بە نزمی مایەوە. سەددام بەردەوامی جەختی لەوە دەکردەوە کە لەڕوانگەی مێژووەوە کوێت بەشێک بووە لە عێراق، و کوێت بووکەڵەیەکی دەستی ئیمپریالیزمی بەریتانییە؛ ئەم بۆچوونەی سەددام ماوەی ٥٠ ساڵ لەناوخۆی عێراقدا دەبیسترایەوە.<ref name="Humphreys, 1053">Humphreys, 105</ref> ھاوردەکردنی زیاتری کوێت وای کرد چاوی زیاتری لەسەربێت. کوێت و عێراق بەیەکەوە ٢٠٪ نەوتی جیھانیان دابین دەکرد بەراورد بە سعودیە کە ٢٥٪ بوو.<ref name="Humphreys, 1053">Humphreys, 105</ref> عێراق ھێشتا کەرەستەی جەنگی لا مابوویەوە، سەددام فەرمانی ئەوەی کرد کە تۆپھاوێژەکان ببەنە سەر سنووری عێراق-کوێت. لەدوای تێکچوونی پەیوەندییەکانی عێراق و کوێت، ئەوا سەددام حوسێن پەیامی ئەمریکای پێگەیشت کە ئەمریکا چ وەڵامدانەوەیەکی دەبێت ئەگەر باسەکە ببێتە سەر داگیرکردنی کوێت. لەوکاتەدا ئەمریکا بۆ ماوەی دەیەک (دە ساڵ) پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ عێراقدا ھەبوو، حکوومەتەکەی ڕۆناڵد ڕیگان بڕی ٤ ملیارد دۆلاری بەخشیبووە عێراق لەپێناو بووژاندانەوەی کەرتی کشتووکاڵی وڵاتەکە لەبەرامبەر شکاندنی کەرتی کشتووکاڵی ئێران.<ref>A free-access on-line archive relating to U.S. –Iraq relations in the 1980s is offered by ''The National Security Archive'' of the [[George Washington University]]. It can be read on line at [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB82/] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160412082411/https://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB82/|date=١٢ی نیسانی ٢٠١٦}}. The Mount Holyoke International Relations Program also provides a free-access document briefing on U.S. –Iraq relations (1904–present); this can be accessed on line at [http://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/iraq.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190208105755/https://www.mtholyoke.edu/acad/intrel/iraq.htm|date=٨ی شوباتی ٢٠١٩}}.</ref> عێراق سێیەم سودمەندترین وڵاتی دەست ئەمریکا بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.boston.com/news/globe/editorial_opinion/oped/articles/2006/08/31/the_true_iraq_appeasers/ |سەردێڕ=The true Iraq appeasers |دوایین=Peter W. Galbraith |ڕێکەوت=٣١ی ئابی ٢٠٠٦|ئیش=The Boston Globe |دوایین٢=2006 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160304065216/http://www.boston.com/news/globe/editorial_opinion/oped/articles/2006/08/31/the_true_iraq_appeasers/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئازاری ٢٠١٦ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تەممووزی ٢٠٠٨}}</ref> [[پەڕگە:April Glaspie, Sadoun al-Zubaydi and Saddam Hussein.jpg|وێنۆک|سەددام لەکاتی دیدارێکی بەپەلەی باڵیۆزی ئەمریکا لە عێراق، تەممووزی ١٩٩٠.]] لە نیسانی ١٩٩٠، لەبەرامبەر کاردانەوە نەرێنییەکان لەدژی ئەودا، سەددام ھەڕەشەی ڕووخاندنی نیوەی ئیسرائیلی کرد بە چەکی ئەتۆمی ئەگەر شتێک لەدژی عێراق بکرێت.<ref>Alan Cowell, [https://www.nytimes.com/1990/04/03/world/iraq-chief-boasting-of-poison-gas-warns-of-disaster-if-israelis-strike.html? "Iraq Chief, Boasting of Poison Gas, Warns of Disaster if Israelis Strike"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200904022729/https://www.nytimes.com/1990/04/03/world/iraq-chief-boasting-of-poison-gas-warns-of-disaster-if-israelis-strike.html |date= ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٠}}, ''New York Times'', 3 April 1990</ref> لە ئایاری ١٩٩٠، سەددام ڕەخنەی لە پشتگیرییەکانی ئەمریکا بۆ ئیسرائیل گرت، ڕای گەیاند ئەمریکا ناتوانێت بەمشێوەیە پەیوەندی دۆستایەتی لەگەڵ عەرەب پەرەپێبدات.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nytimes.com/1990/05/29/world/iraqi-takes-harsh-line-at-meeting.html |سەردێڕ=Iraqi Takes Harsh Line at Meeting |دوایین=Alan Cowell |ڕێکەوت=٢٩ی ئایاری ١٩٩٠|ئیش=The New York Times |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200904053220/https://www.nytimes.com/1990/05/29/world/iraqi-takes-harsh-line-at-meeting.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئەیلوولی ٢٠١٣}}</ref> لە تەممووزی ١٩٩٠، سەددام ھەڕەشەی سەربازی لەدژی کوێت و ئیمارات ڕاگەیاند و ئاماژەی بەوەکرد کە سیاسەتی ھەندێ وڵاتی عەرەبی لەلایەن ئەمریکاوە بەڕێوەدەبردرێت، ئەوان بەھۆی ئەمریکاوە ئامانج و ئاسایشی وڵاتانی عەرەبی دەخەنە ژێر مەترسییەوە.<ref>Youssef M. Ibrahim, [https://www.nytimes.com/1990/07/18/business/iraq-threatens-emirates-and-kuwait-on-oil-glut.html? "Iraq Threatens Emirates And Kuwait on Oil Glut"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170630060909/http://www.nytimes.com/1990/07/18/business/iraq-threatens-emirates-and-kuwait-on-oil-glut.html |date=٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}, ''New York Times'', 18 July 1990</ref> لەکاردانەوەی ئەم ھەڕەشانە، ئەمریکا کەشتی و فڕۆکەی جەنگی بردە [[کەنداوی فارس]].<ref>Michael R. Gordon, [https://www.nytimes.com/1990/07/25/world/us-deploys-air-and-sea-forces-after-iraq-threatens-2-neighbors.html? "U.S. Deploys Air and Sea Forces After Iraq Threatens 2 Neighbors"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170630054533/http://www.nytimes.com/1990/07/25/world/us-deploys-air-and-sea-forces-after-iraq-threatens-2-neighbors.html |date=٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}, ''The New York Times'', 25 July 1990</ref> سەددام بانگێشتی باڵیۆزی ئەمریکای لە عێراق کرد بۆ کۆبوونەوەیەکی بەپەلە لەسەر بابەتی کوەیت. دواتر سەددام ڕای گەیاند کە دوایین ھەل بە کوەیت دەدات بۆ دانووستاندن لەگەڵ کوەیتییەکان، ھەروەھا ئەوەشی ڕاگەیاند کە عێراق مردن ھەڵنابژێرێت.<ref name="nytimes1990">[https://www.nytimes.com/1990/09/23/world/confrontation-in-the-gulf-excerpts-from-iraqi-document-on-meeting-with-us-envoy.html? "CONFRONTATION IN THE GULF; Excerpts From Iraqi Document on Meeting With U.S. Envoy"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170111062914/http://www.nytimes.com/1990/09/23/world/confrontation-in-the-gulf-excerpts-from-iraqi-document-on-meeting-with-us-envoy.html |date=١١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧}}, ''New York Times'', 23 September 1990</ref> دوای ئەوەی دوایین کۆبوونەوەی عێراق-کوەیت بەڕێوەچوو، دانووستاندنی ئەم کۆبوونەوەیە شکستی ھێنا ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی سەددام ھێزەکانی ڕەوانەی کوەیت بکات بۆ داگیرکردنی ئەو وڵاتە. لەوکاتەدا ناکۆکەی لەنێوان سەددام و ئەمریکا پەرەی سەند، ئەمەش بەتایبەت دوای ئەوەی سەددام پەیوەندییەکانی لەگەڵ سۆڤیەت پتەوکرد ھەروەھا میخایل گۆرباچۆڤ ڕای گەیاند کە ئەوان وەک لایەنی ڕاوژێکاری سەربازیی و پێویستییەکانی ئەوا ھاوکاری عێراق دەکەن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ="Bush to Gorbachev: Choose Between Saddam and the West," by Jay P. Kosminsky and Michael Johns, Heritage Foundation Executive Memorandum #280, 30 August 1990. |ناونیشان=http://www.heritage.org/dataconvert/pdf/em0280.pdf |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130923224607/http://www.heritage.org/dataconvert/pdf/em0280.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٠}}</ref> == شەڕی کەنداو == لە ٢ی ئابی ١٩٩٠، سەددام کوەیتی داگیرکرد، سەرەتا سەددام وا خۆی دەرخست کە یارمەتی لایەنی شۆڕشگێڕی کوەیتی دەدات. لە ٨ی ئاب، 'حکوومەتی کاتیی کوەیتی ئازاد'ی ڕاگەیاند بەڵام ئەم حکوومەتە بێ پشتگیری و پاڵپشت بوو. دواتر لە ٢٨ی ئاب، بەفەرمی عێراق کوەیتی وەک ١٩ەمین پارێزگای عێراق ناساند. ھەموو ئەوانەش دوای تەنیا دوو ساڵ لە جەنگی ئێران و عێراق ڕوویاند، کە سەددام ئەوکاتە داوای ھاوکاری لەوڵاتانی کەنداو دەکرد تاکوو عێراق ڕێگری بکات لە داگیرکردنیان، بەڵام خۆی ھەمان شتی کردەوە لە داگیرکردنی کوەیت.<ref name="PIRRR6"/> دواتر لە سەددامیان پرسی کە بۆچی کوەیتی داگیرکرد، سەددام لە وەڵامدا وتوویەتی کە کوەیت وەک ١٩ەمین پارێزگا مافی عێراق بووە، ھەروەھا ھەرکاتێک شتێک بێتە [[مێشک]]مەوە ئەوا دەیکەم.<ref name="economist20072">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.economist.com/node/8492668 |سەردێڕ=Saddam Hussein&nbsp;– The blundering dictator |ڕێکەوت=٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ئیش=[[The Economist]] |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171012114334/http://www.economist.com/node/8492668 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٠}}</ref> لە شوباتی ١٩٩١، ھاوپەیمانییەکی نەتەوەیەکگرتووەکان بەسەرۆکایەتی ئەمریکا، کوەیتی لە سەربازە عێراقییەکان ڕاماڵی. بەھێزیی ئەوکاتەی عێراق بەھۆی ھاوکاریییە دەیان ملیارد دۆلارییەکانی پێشووی کوەیت و وڵاتانی کەنداو بوو ھەروەھا کڕینی چەک و ئامێری قورس لە [[یەکێتیی سۆڤیەت]]، [[فەڕەنسا]] و [[ئەڵمانیا]].<ref name="PIRRR6"/> بەماوەیەکی کورت پێش داگیرکردنی کوەیت، سەددام ١٠٠ ئوتومبێلی [[مێرسێدس-بێنز|مارسیدێس]]ی نوێی لە زنجیرەی ٢٠٠ گەیاندە میسر و ئەردەن وەک دیارییەک بۆ دیارترین سەرنووسەرەکانی ئەو وڵاتانە. دوو ڕۆژ پێش ھێرشەکەش، ھەواڵی ئەوە بڵاوکرایەوە کە سەددام ٥٠ ملیۆن دۆلاری بەکاش بەدیاری داوەتە [[حوسنی موبارەک]]، سەرۆکی [[میسر]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Stephen F. Hayes |ڕێکەوت=٥ی ئایاری ٢٠٠٣|سەردێڕ=Saddam's Cash |ناونیشان=http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/002/605fgcob.asp |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |وێبگە=The Weekly Standard |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئەیلوولی ٢٠١٥ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150905200745/http://www.weeklystandard.com/Content/Public/Articles/000/000/002/605fgcob.asp |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە سەرەتای حەفتەی یەکەمدا، جۆرج دەبیلیوو بۆش لەدوورەوە قسەی لەسەر جەنگی کەنداو کرد. بۆ ئەمریکا لەلایەک کوەیت دوژمنێکی سەرسەختی ئیسرائیل بوو ھەروەھا لەپەیوەندییەکی باشدا بوون لەگەڵ یەکێتیی سۆڤیەت،<ref>Walter LaFeber, ''Russia, America, and the Cold War'', McGraw-Hill, 2002, p. 358.</ref> لەلایەکی دیکەشەوە ئاسایشی ناوچەکە بۆ [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکییەکان]] گرنگ بوو لەبەرئەوەی وەبەرھەمھێنانی زۆریان لەو ناوچەیەدا ھەبوو.<ref>For a statement asserting the overriding importance of oil to U.S. national security and the U.S. economy, see, e.g. , the declassified document, "Responding to Iraqi Aggression in the Gulf," The White House, National Security Directive (NSD 54), top secret, 15 January 1991. This document can be read on line in [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB21/ George Washington University's National Security Archive Electronic Briefing Book No. 21] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150317171846/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB21/|date=١٧ی ئازاری ٢٠١٥}} at [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB21/06-01.htm] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140718030734/http://www2.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB21/06-01.htm|date=١٨ی تەممووزی ٢٠١٤}}.</ref> داگیرکردنی کوەیت لەلایەن عێراقەوە، زەنگی مەترسییەکانی بەرزبوونەوەی نرخی نەوتی لێدا. بەریتانیا لەوکاتەدا ملیاران دۆلاری لەڕێگای وەبەرھەمھێنان و کەرتی بانقی کوەیت قازانج کردبوو. لەوکاتەدا ھاریکارییەک لەنێوان ئەمریکا و یەکێتیی سۆڤیەت دروست بوو بۆ ئەوەی لە [[ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان]] دەرفەتی کۆتایی بدەن بە عێراق تاکوو لە کوەیت بکشێتەوە، ھەروەھا ئەگەر سەددام بەر لەو وادەیە نەکشێتەوە ئەوا ڕەزامەندی بەکارھێنانی ھێز دەرکرا. ئەمریکییەکان ترسیان لە سعودیە بوو ھەبوو کە بکەوێتە بەر دژایەتی عێراق، ئەمەش لەبەر ئەوەی سعودیە وڵاتێکی دەوڵەمەندە بە نەوت، لە ساڵانی چلەکانەوە بەردەوام بوو بەیەکێک لە ھاوپەیمانەکانی ئەمریکا ھەروەھا لەبەرئەوەشی کە سعودیە دژی داگیرکاری عێراق بۆ سەر کوەیت ھەڵوێستی دەرکردبوو. ئەمریکا لەگەڵ گرووپێک لە ھاوپەیمانەکانی لە نێویاندا میسڕ، سووریا و چیکۆسلۆڤاکیا، بەیەکەوە ژمارەیەکی زۆر لە چەک و ھێزیان گەیاندە سەر سنووری سعودیە بەرامبەر بە سنووری عێراق و کوەیت، ئەمەش بۆ دەورەدانی سوپای عێراقی بوو. لەماوەی دانووستاندنەکاندا، سەددام دۆزی [[فەلەستین|فەڵەستینی]] زیندوو کردەوە بە بەڵێندان بەوەی کە ھێزەکانی لە کوەیت دەکشێنێتەوە، بەو مەرجەی [[ئیسرائیل]] واز لە [[کەناری ڕۆژاوا]]، [[بەرزایییەکانی جۆلان]] و [[کەرتی غەززە]] بھێنێت. داواکارییەکەی سەددام وڵاتانی عەرەبی لەگەڵ ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی لەسەر دۆسیەی فەلەستین دابەشکرد. پاشان، سەددام دواکات و دەرفەتی ئەنجومەنی ئاساییشی نەتەوە یەکگرتووەکانی پشتگوێ خست. ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی دەستیان کرد بە ھێرشکردنە سەر عێراق لەڕێگای ڕۆکێت و فڕۆکەوە. وێڕای ئەوەی ئیسرائیل لەلایەن عێراقەوە بە ئامانج گیرابوون، بەڵام لەم شەڕەدا بێدەنگیان نواند ئەمەش بۆ ئەوەی وڵاتە عەرەبییەکان لە ھاوپەیمانیکردن لەگەڵ ئەمریکا نەکشێنەوە. لە شوباتی ١٩٩١، ئەمریکا و بەریتانیا توانیان کوەیت تاکوو ڕووباری [[فورات]] لە ھێزە عێراقییەکان پاک بکەنەوە.<ref>http://milmag.com/2011/02/battle-at-rumaila/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131224094412/http://milmag.com/2011/02/battle-at-rumaila/ |date=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣}} Retrieved 9 January 2017</ref> لە کۆتایی جەنگەکە ھێزە عێراقییەکان نەیانتوانی بەرگەی ھێرشەکانی ئەو ھاوپەیمانییە بگرن کە لەدژیان پێکھاتبوو، لە ئەنجامدا ١٧٥ ھەزار عێراقی دەستگیرکران و ٨٥ ھەزاریش بوونە قوربانی جەنگەکە. دواتر لەکاتی پڕۆسەی ئاگربەستدا، سەددام ڕازی بوو بەوەی کە چەکە بایلۆژییەکانی پارچە بکات ھەروەھا ڕێگەی بەنوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکاندا کە لێکۆڵینەوە لەو ناوچانە بکەن کە چەکی لێبووە. گەمارۆی بازرگانی لەسەر عێراق وەک خۆی مایەوە، لەدوای تەواوبوونی جەنگەکە، سەددام سەرکەوتنی خۆی ڕاگەیاند لەو جەنگە لەبەردەمی گەلی عێراق. == دوای شەڕی کەنداو == [[پەڕگە:Saddam Hussein in 1996.png|وێنۆک|سەددام حوسێن لە ساڵی ١٩٩٦.]] لەدوای جەنگەکە، ڕێگە بۆ گرووپە نەتەوەیی و ئایینییەکانی عێراق کرایەوە کە لەژێر ئەو کۆت و بەندەی دەسەڵاتی سەددام جووڵە بکەن. کورد و شیعەکانی عێراق بوونە ھەڕەشە لەسەر جێگیریی دەسەڵاتی حکوومەتەکی سەددام حوسێن. ڕاپەڕینی کوردەکان لە باکووری عێراق و شیعەکانیش لە باشوور و ناوەڕاستی عێراق دەستیپێکرد. ڕاپەڕینەکانی بەھاری ١٩٩١، وای کرد ١٠٠ ھەزار بۆ ١٨٠ ھەزار کەس ببنە قوربانی، کە زۆربەیان کەسانی سڤیل بوون.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://articles.latimes.com/2006/jun/05/world/fg-graves5 |سەردێڕ=2 Mass Graves in Iraq Unearthed |دوایین=Moore |یەکەم=Solomon |ڕێکەوت=٥ی حوزەیرانی ٢٠٠٦|ئیش=Los Angeles Times |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171011223705/http://articles.latimes.com/2006/jun/05/world/fg-graves5 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref> وێڕای ئەوەی ئەمریکا ھانی ڕاپەڕینی دژی سەددامی دەکرد، بەڵام ھیچ یارمەتییەکی گرووپە یاخییەکانی نەدەدا. ئێران کە ھاوسۆزی گرووپە یاخیبووە شیعەیییەکان بوو، بەڵام لە ھەمان کاتدا حەزی بە ھەڵگیرساندنی جەنگێکی دیکە نەبوو لەگەڵ عێراق. [[تورکیا]] دژایەتی خۆی بۆ ھەر سەربەخۆبوونێکی کورد دەربڕی، سعودیە و وڵاتانی دیکەی عەرەبی لە شۆڕشێکی دیکەی شیعەکان دەترسان. دواتر سەددام لە سەرکوتکردنی گرووپە یاخییبوەکان سەرکەوتنی بەدەستھێنا، بەڵام نەیتوانی وڵات بگەڕێنێتەوە دۆخی خۆی لە بواری ئابووری و سەربازی لە قۆناغی دوای جەنگی کەنداو.<ref name="PIRRR6"/> سەددام ئەو سەرکەوتنەی بەبردنەوە دانا لەبەرامبەر ھێزەکانی ئەمریکا، ئەمەش وای کرد وێنەی سەددام خۆشەویست بێت لەناو جیھانیی عەرەبی، بەتایبەت ئەوانەی نەیاری ئەمریکا بوون.<ref name="PIRRR6"/> سەددام لەوکاتەدا وەک کەسێکی ئیسلامیی و دڵسۆزی ئایینیش دەرکەوت. دوابەدوای ئەوە، بەشێک لە یاساکانی شەریعە لەناو وڵاتدا کاریان پێکرا ھەروەھا درووشمی خودا گەورەیە (اللە اکبر)، بە دەستنووسی سەددامەوە خرایە سەر ئاڵای عێراق. سەددام [[قورئان]]ێکیشی بە خوێنی خۆیەوە دروست کرد، قورئانەکە بە ٢٧ لیتر لە خوێنی سەددام نووسرا، سەددام ئەوکارەی بۆ سوپاسکردنی خودا کرد لە بەرامبەر پاراستنی لە چەند ڕووداو و پلانێکی مەترسیدار.<ref name="BBC-2000">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/monitoring/media_reports/941490.stm "Iraqi leader's Koran 'written in blood'"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170810135941/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/monitoring/media_reports/941490.stm |date=١٠ی ئابی ٢٠١٧}}. BBC News, 25 September 2000</ref> === پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و گەمارۆ لەسەر عێراق === [[پەڕگە:Iraq, Saddam Hussein (222).jpg|وێنۆک|سەددام لە کانوونی دووەمی ٢٠٠١، لەکاتی پێشکەشکردنی پەیامێکی تەلەڤیزیۆنی.]] لەگەڵ دەستپێکی داگیرکردنی کوەیت لەلایەن عێراقەوە ئەوا گەمارۆ خرایە سەر عێراق و لەسەری لانەبردرا، ھاوردەکردنی نەوتی عێراق بلۆککرا. لە نەوەدەکان، [[نەتەوە یەکگرتووەکان]] سزا و گەمارۆکانی سووککرد بەبەرچاوگرتنی دۆخی خراپیی ھاووڵاتیانی عێراق. ژمارەیەک لە خەڵکی ناوەڕاست و باشووری عێراق بەھۆی گەمارۆکانەوە بوونە قوربانی و مردن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی ئابی ١٩٩٩|سەردێڕ=Iraq surveys show 'humanitarian emergency' |ناونیشان=http://www.unicef.org/newsline/99pr29.htm |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170924111346/https://www.unicef.org/newsline/99pr29.htm |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref name="Spagat">{{بیرخستنەوەی گۆڤار |ناونیشان=http://personal.rhul.ac.uk/uhte/014/Truth%20and%20Death.pdf |سەردێڕ=Truth and death in Iraq under sanctions |یەکەم=Michael |دوایین=Spagat |ڕێکەوت=ئەیلوولی ٢٠١٠|journal=[[Significance (journal)|Significance]] |بەرگ=٧|issue=3 |پەڕەکان=١١٦–١٢٠|doi=10.1111/j.1740-9713.2010.00437.x |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی شوباتی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180711190050/http://personal.rhul.ac.uk/uhte/014/Truth%20and%20Death.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تەممووزی ٢٠١٨ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی گۆڤار |دوایین=Rubin |یەکەم=Michael |سەردێڕ=Sanctions on Iraq: A Valid Anti-American Grievance? |journal=[[Middle East Review of International Affairs]] |بەرگ=٥|issue=4 |ناونیشان=http://www.iraqwatch.org/perspectives/meria-rubin-sanctions-1201.htm |پەڕەکان=١٠٠–١١٥|ڕێکەوت=کانوونی یەکەمی ٢٠٠١|authorlink=Michael Rubin |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20121028003924/http://www.iraqwatch.org/perspectives/meria-rubin-sanctions-1201.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121028003924/http://www.iraqwatch.org/perspectives/meria-rubin-sanctions-1201.htm |date=٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٢}}</ref> لە ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٩٦، حکوومەتەکەی سەددام بە پێشنیاریی ١٩٩٢ی نەتەوە یەکگرتووەکان ڕازی بوون لەسەر [[پڕۆگرامی نەوت بەرامبەر خۆراک]]، کە بەپێی ئەم پڕۆگرامە ڕێگا بە عێراق دەدرا لەبەرامبەر ناردنی نەوت [[خۆراک]] و پێداویستییە تایبەتیی و پزیشکییەکان وەربگرێت. پەیوەندی عێراق و ئەمریکا لەدوای جەنگی کەنداو ھەر بە ھەستیاری مایەوە. ئەمریکا لە ڕۆژی ٢٦ی حوزەیرانی ١٩٩٣، [[مووشەک]]ێکی ئاراستەی عێراق کرد بۆ بەئامانج گرتنی بنکەی سەرەکی دەزگای ھەواڵگریی عێراق لە بەغدا. ئەمریکا بەردەوام عێراقی تۆمەتباردەکرد بە شکاندنی ئاگربەستەکەی جەنگی کەنداو ئەمەش بەبەردەوامی پێدان بۆ دروستکردنی چەکی گەورەی لەناوبەر و ئەو چەکانەی کە قەدەغەکراون. لە ساڵی ١٩٩٨، بیل کلینتۆن سەرۆککۆماری ئەمریکا فرمانی دا بەبەردەوامیپێدانی گەمارۆ ئابوورییەکان و ھێرشی ئاسمانی بۆ سەر ناوچەی دژەفڕینی عێراق، ئەم ئۆپەراسیۆنە ناوی نرا ئۆپەراسیۆنی ڕیوی بیابان، ئەمەش بۆئەوەبوو کە لەناوخۆی عێراق لایەنەکان ھەوڵی لەقکردن و ھاتنە شوێنی سەددام بدەن. ئەفسەری پێشووی دەزگای سی ئای ئەی، ڕۆبێرت بایر لە ڕاپۆرتێکی ئاماژەی بەوەدا کە ئەو ھەوڵیداوە بۆ تیرۆرکردنی سەددام حوسێن لە ساڵی ١٩٩٥.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥|سەردێڕ=Not My Job: Former CIA Officer Robert Baer Gets Quizzed On Bears |ناونیشان=https://www.npr.org/2015/01/10/376096789/not-my-job-former-cia-officer-robert-baer-gets-quizzed-on-bears |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٥|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی ئابی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200807100531/https://www.npr.org/2015/01/10/376096789/not-my-job-former-cia-officer-robert-baer-gets-quizzed-on-bears |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ھەروەھا ھەوڵێکی زۆریدا بۆ ئەوەی کودەتای سەربازیی لە عێراق ڕووبدات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی ئایاری ٢٠٠٣|سەردێڕ=The CIA And the Coup That Wasn't |ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/archive/opinions/2003/05/16/the-cia-and-the-coup-that-wasnt/0abfb8fa-61e9-4159-a885-89b8c476b188/ |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٥|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئازاری ٢٠١٦ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160312144241/https://www.washingtonpost.com/archive/opinions/2003/05/16/the-cia-and-the-coup-that-wasnt/0abfb8fa-61e9-4159-a885-89b8c476b188/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٢، دادناسانی نەمسا لێکۆڵینەوەیەکیان دەستپێکرد لەسەر گواستنەوەی پارە لەلایەن حکوومەتی سەددام لەگەڵ ڕودۆلف ئدلینگەر، کەسایەتی سیاسیی ناو حیزبی پارتی سۆسیال دیموکراتی نەمسا لەمەڕ سپیکردنەوەی پارە و گواستنەوەی پارە بەڕێگایەکی نایاسایی دژ بە یاساکانی نەمسا.<ref name="format">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.news.at/articles/0243/10/43765/format-staatsanwalt-fritz-edlinger |سەردێڕ=FORMAT: Staatsanwalt ermittelt gegen Fritz Edlinger |ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20131003041356/http://www.news.at/articles/0243/10/43765/format-staatsanwalt-fritz-edlinger |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ڕێکەوتی سەردان= ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٥، ڕۆژنامەنووسێکی نەمسایی ئەوەی ڕاگەیاند کە ڕودۆلف ئدلینگەر بڕی ١٠٠ ھەزار دۆلاری لە کۆمپانیاکەی سەددام وەرگرتووە وەکو بەخشیش بۆئەوەی کۆمپانیا نەمسایییەکان وەبەرھەمھێنان بکەن لە عێراق.<ref name="pfeifer">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.z-word.com/uploads/assets/documents/KP%20WEB%20UPLOAD_d4e6FprY.pdf |سەردێڕ=Victim Competition: Antisemitism and the Austrian Left |دوایین=Karl Pfeifer |ڕێکەوت=کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110511164716/http://www.z-word.com/uploads/assets/documents/KP%20WEB%20UPLOAD_d4e6FprY.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئایاری ٢٠١١|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ڕێکەوتی سەردان=١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110511164716/http://www.z-word.com/uploads/assets/documents/KP%20WEB%20UPLOAD_d4e6FprY.pdf |date=١١ی ئایاری ٢٠١١}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٢، یەکێتیی ئەورووپا ڕێگەچارەیەکی پێشنیارکرد کە لەلایەن کۆمسیۆنی مافەکانی مرۆڤی یەکێتییەکە ئامادەکرابوو و ئاماژەی بەوەدەکرد کە لە عێراق ھیچ بەرەوپێشچوونێک نییە لە چارەسەرکردنی قەیرانی [[مافەکانی مرۆڤ]]. حکوومەتەکەی سەددام تەواوی ڕاپۆرت و چارەسەرییەکەی بەتووندی ڕەتکردەوە کە ئاماژەشی بەوەدەکرد کە دەستدرێژی سێکسی وەک ئامرازێکی توندووتیژی لەکاتی جەنگ لە عێراق بەکارھاتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/1940050.stm |سەردێڕ=UN condemns Iraq on human rights |ڕێکەوت=١٩ی نیسانی ٢٠٠٢|ئیش=BBC News |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200806223334/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/1940050.stm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی ئابی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠}}</ref> == داگیرکردنی ٢٠٠٣ی عێراق == [[پەڕگە:SaddamStatue.jpg|ڕاست|وێنۆک|ھێنانە خوارەوەی پەیکەری سەددام لەکاتی کەوتنی بەغدا، ٢٠٠٣.]] چەند ئەندامێکی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی، بەتایبەت ئەمریکا بەردەوام چاویان لە سەددام بوو وەک ھەڕەشەیەک لەسەر جێگیریی ناوچەکە. لە کانوونی دووەمی ٢٠٠٢، [[جۆرج دەبلیوو بوش|جۆرج دەبلیوو بۆش]] لە وتارێکیدا لە کۆنگرێسی ئەمریکا ئاماژەی بەوەکرد کە میحوەری وڵاتانی شەڕ لە [[عێراق]]، [[ئێران]] و [[کۆریای باکوور]] پێکدێت. زیاتر لەوەش بۆش ئەوەی ڕاگەیاند کە ئەگەری ھەیە ھێرشی سەربازیی بکەنە سەر عێراق، چونکە حکوومەتی عێراق ھەڕەشە بەوەی خەریکی دروستکردنی چەکی لەناوبەر و کیمایین بۆ زیاتر لە دە ساڵ.<ref>{{cite speech|first=George W.|last=Bush|date=29 January 2002|location=Washington, D.C.|url=https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/stateoftheunion/2002/index.html|title=State of the Union|accessdate=31 December 2006}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1790537.stm |سەردێڕ=Full text: State of the Union address |دوایین=George W. Bush |ڕێکەوت=٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٢|ئیش=BBC News |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20090525115853/http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/americas/1790537.stm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئایاری ٢٠٠٩ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦}}</ref> لەدوای تێپەڕاندنی [[بڕیارنامەی ١٤٤١ی ئەنجومەنی ئاسایش]]، کە داوای دەکرد عێراق ھاوکاری چالاکانە، بەخێرایی و بێمەرج پێشکەش بە نەتەوەیەکگرتووەکان بکات کە پشکنینەکانی دەستپێبکات لە بوونی چەکی لەناوبەر لەناوخۆی عێراق،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.cnn.com/2003/US/01/27/sprj.irq.transcript.blix/ |سەردێڕ=CNN Transcript of Blix's remarks |ڕێکەوت=٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=Cnn.com |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200915005627/http://www.cnn.com/2003/US/01/27/sprj.irq.transcript.blix/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئابی ٢٠١٠}}</ref> سەددام ڕێگای بە نەتەوە یەکگرتووەکان دا کە پشکنینەکانی بە ڕابەرایەتی پشکنەر ھانز بلیکس ئەنجام بدات. لە تشرینی دووەمی ٢٠٠٢، نەتەوە یەکگرتووەکان لە ڕاپۆرتی پشکنەرەکان ئاماژەی پێدرا کە ھیچ چەکێک نەدۆزراوەتەوە، لە ڕاپۆرتەکە ئەوەش نووسرا کە عێراق ھاوکارێکی چالاک بوون لە گەڕانەکان بەڵام خێرانەبوون وەک لە بڕیارنامەکەی ئەنجومەنی ئاسایش داواکرابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئازاری ٢٠٠٣|سەردێڕ=UN news briefing |ناونیشان=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=6383&Cr=iraq&Cr1=inspect |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئابی ٢٠١٠|بڵاوکەرەوە=Un.org |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣ی تەممووزی ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170703085026/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=6383&Cr=iraq&Cr1=inspect |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە ٢٤ی شوباتی ٢٠٠٣، سەددام چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ کەناڵی سی بی ئێس نیووز لەگەڵ پەیامنێر دان ڕاتەر ڕێکخست. چاوپێکەوتنەکە سێ کاتژمێری خایاند، سەددام ڕەتی کردەوە کە خەریکی دروستکردنی ھیچ چەکێکی کۆمەڵکووژ بووبێت دژ بە ڕێنمایییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان بووبێت. سەددام ئەوەشی ڕاگەیاند کە حەزی دەکرد دیبەیتێکی تەلەڤیزیۆنیی ڕاستەوخۆ لەگەڵ جۆرج دەبلیوو بۆش ئەنجام بدات، کە پێشتر ئەم دیبەیتە ڕەتکرابوویەوە. ئەم چاوپێکەوتنەی سەددام یەکەم دیداری ناوبراوبوو لەدوای تێپەڕبوونی زیاتر لە دە ساڵ.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.cbsnews.com/stories/2003/02/24/eveningnews/main541817.shtml |سەردێڕ=Behind The Scenes With Saddam |ڕێکەوت=٢٤ی شوباتی ٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=CBS News |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130924112935/http://www.cbsnews.com/stories/2003/02/24/eveningnews/main541817.shtml |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦}}</ref> دواتر سەددام حوسێن لە چاوپێکەوتنێکی دیکەدا ئاماژەی بەوەدا کە ئەوان وەک عێراق ڕەنگە باسی دروستکردنی چەکی لەناوبەریان کردبێت تەنیا بۆئەوەی لەبەردەم ئێران بەھێز دەربکەون.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/2009/07/02/us-iran-saddam-idUSTRE56113O20090702 |سەردێڕ=FBI says Saddam's weapons bluff aimed at Iran |ڕێکەوت=٢ی تەممووزی ٢٠٠٩|ئیش=Reuters |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150924142415/http://www.reuters.com/article/2009/07/02/us-iran-saddam-idUSTRE56113O20090702 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٥ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢}}</ref> حکوومەتی عێراقی ھەڵوەشایەوە لەگەڵ سێ حەفتە لە سەرەتای داگیرکردنی عێراق لەلایەن ئەمریکا، کە لە ڕۆژی ٢٠ی ئازاری ٢٠٠٣ دەستیپێکرد. لە سەرەتادا ھێزەکانی ئەمریکا ئەو شوێنانەیان داگیرکرد کە ھێزە عێراقییەکانی حکوومەت لێی لاواز بوون. دواتر نەمانی دەسەڵاتی سەددام بە عێراقەوە دیاربوو، بەتایبەت دوای بڵاوبوونەوەی ڤیدیۆیەکی سەددام کە وای پشان دەدا کە لە بەغدایەوە و لەگەڵ پشتیوانەکانی دەردەکەوێت. لە ٩ی نیسان، بەغدا کەوتە ژێردەستی ھێزەکانی ئەمریکا، بەدیاریکراویش بە شکاندنی پەیکەری سەددام پشاندرا،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.socialistworker.co.uk/art.php?id=7107 |سەردێڕ=Smashing statues through the ages |newspaper=[[Socialist Worker]] |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20100326211523/http://www.socialistworker.co.uk/art.php?id=7107 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی ئازاری ٢٠١٠ |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١١|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لەوکاتە سەددام لە ھیچ شوێنێک نەدەدۆزرایەوە. == گرتن و دادگایی == === گرتن و دەستبەسەرکردن === [[پەڕگە:SaddamSpiderHole.jpg|وێنۆک|ساتەوەختی دۆزینەوە و دەستگیرکردنی سەددام حوسێن لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکا.]] لە نیسانی ٢٠٠٣، لەحەفتەی کەوتنی بەغدا شوێنی خۆحەشاردانی سەددام ھێشتا لەژێر پرسیاردا مابوویەوە. چەندین شایەتحاڵی بینینی سەددام بڵاوکرایەوە بەڵام ھیچیان جێگای دڵنیایی و ڕاستیی نەبوون. چەندجارێکیش تۆماری دەنگی سەددام بڵاودەکرایەوە کە بانگەشەی دەسەڵات و ھێزی جەماوەری دەکرد. [[پەڕگە:Saddamcapture.jpg|alt=|ڕاست|وێنۆک|سەددام، دوای ماوەیەکی کورت لە گیرانی.]] ناوی سەددام خرایە سەرەوەی [[پێرستی داواکراوترین عێراقییەکان لەلایەن ئەمریکا]]وە. لە تەممووزی ٢٠٠٣، کوڕەکانی عودەی و قوسەی لەگەڵ نەوەکەی مستەفا کووژران لە شەڕە تەقەیەک لەگەڵ ھێزەکانی ئەمریکا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.theguardian.com/Iraq/Story/0,,1004168,00.html |سەردێڕ=Dead: the sons of Saddam |دوایین=Julian Borger and Gary Younge |ڕێکەوت=٢٣ی تەممووزی ٢٠٠٣|ئیش=The Guardian |شوێن=UK |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201004140717/https://www.theguardian.com/world/2003/jul/23/iraq.garyyounge |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تەممووزی ٢٠٠٨}}</ref> لە ١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣، لە ئۆپەراسیۆنی بەرەبەیانی سوور، سەددام حوسێن لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکا گیرا ئەمەش لەدوای دۆزینەوەی لەناو چاڵێکی نزیک کێڵگەیەک بوو لە نزیک [[تکریت]]. دوای دەستگیرکردنی، سەددام گواسترایەوە بۆ بنکەی ئەمریکییەکان لە نزیک تکریت، دواتریش برایە بنکەی ئەمریکییەکان لەنزیک بەغدا. بەڵگەنامە و چاوپێکەوتنەکانی سەددام لەکاتی دەستبەسەربوونی لە بنکە ئەمریکییەکان لەلایەن ئەرشیڤی دەزگای ئێف بی ئایەوە بڵاوکرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١ی تەممووزی ٢٠٠٩|editor-last=Joyce Battle |سەردێڕ=Saddam Hussein Talks to the FBI: Twenty Interviews and Five Conversations with "High Value Detainee # 1" in 2004 |ناونیشان=https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB279/index.htm |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠١٨|بڵاوکەرەوە=[[National Security Archive]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی تەممووزی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200716144734/https://nsarchive2.gwu.edu/NSAEBB/NSAEBB279/index.htm |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە ڕۆژی ١٤ی کانوونی یەکەم، لەلایەن [[پۆل برێمەر]] حاکمی مەدەنی عێراق، دەستگیرکردنی سەددام لە ناو کێڵگەیەکی نزیک تکریت بەفەرمی ڕاگەیەندرا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/12/14/sprj.irq.saddam.operation/ |سەردێڕ=Saddam 'caught like a rat' in a hole |ڕێکەوت=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=CNN |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200817215345/https://www.cnn.com/2003/WORLD/meast/12/14/sprj.irq.saddam.operation/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی ئابی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تەممووزی ٢٠٠٨}}</ref> بریمەر گرتەیەکی ڤیدیۆیی لەکاتی دەستبەسەرکردنی سەددام پشاندا. لە ڤیدیۆیەکە، سەددام بە ڕیشێکی زۆرەوە و جیاواز لە دەرکەوتنە دیارەکانی دەرکەوت. لەلایەن ئەمریکاوە ئەوە پشتڕاستکرایەوە کە تەندروستی سەددام باشە. برێمەر ئەوەشی ئاشکراکرد کە نیازیان ھەیە سەددام بخەنە ناو دادگایییەکەوە، بەڵام ھێشتا بڕیاردان لەسەر چۆنییەتی و وردەکارییەکانی دەرنەچووە. ئەو عێراقی و ئەمریکییانەی کە لەوکاتە قسەیان لەگەڵ سەددام کردبوو، ئەوەیان درکاند کە سەددام ھێشتا متمانەی بەخۆیەوە و خۆی بە سەرکردە دەزانێت.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2006/12/30/world/middleeast/30saddam.html?pagewanted=all |سەردێڕ=Saddam Hussein, Defiant Dictator Who Ruled Iraq With Violence and Fear, Dies |ڕێکەوت=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦|ئیش=New York Times |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191228093014/https://www.nytimes.com/2006/12/30/world/middleeast/30saddam.html?pagewanted=all |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤}}</ref> [[پەڕگە:Saddam Hussein at trial, July 2004.JPEG|وێنۆک|سەددام حوسێن لەکاتی قسەکردن بۆ دادگا.]] ڕۆژنامەی [[تابلۆید]]ی «دە سەنی» بەریتانی وێنەیەکی سەددامی لەسەر ڕووپەری یەکەمی ڕۆژنامەکەی بڵاوکردەوە کە بە شۆرتێکی سپی دەردەکەوتبوو. لە وێنەکانی دیکەی دیوی ناوەوەی ڕۆژنامەکە، وێنەی سەددام دانرابوو کە خەریکی شووشتنی بێجامە و شوێنی پێخەفەکەی بوو. حکوومەتی ئەمریکا بڵاوکردنەوەی ئەو وێنانەی بە سەرپێچی ڕێککەوتننامەی ژنێف دانا، و بڕیاریاندا کە لێکۆڵینەوە لە دەرچوونی ئەو وێنانە بکەن.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4565505.stm Saddam underwear photo angers U.S.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200807060811/http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4565505.stm |date= ٧ی ئابی ٢٠٢٠}} BBC May 2005</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.cnn.com/2005/WORLD/meast/05/20/saddam.photos/ |سەردێڕ=Pentagon vows to probe Saddam photos |ڕێکەوت=٢١ی ئایاری ٢٠٠٥|بڵاوکەرەوە=CNN |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191227144741/http://www.cnn.com/2005/WORLD/meast/05/20/saddam.photos/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧}}</ref> لەوکاتەدا سەددام لێکۆڵینەوەی لەگەڵدا دەکرا لەلایەن جۆرج پیرۆ، نوێنەری دەزگای ئێف بی ئای.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.cbsnews.com/stories/2008/01/24/60minutes/main3749494.shtml |سەردێڕ=Interrogator Shares Saddam's Confessions |دوایین=Pelley |یەکەم=Scott |ڕێکەوت=٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨|بڵاوکەرەوە=[[CBS News]] |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130924094030/http://www.cbsnews.com/stories/2008/01/24/60minutes/main3749494.shtml |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٨ی شوباتی ٢٠٠٨}}</ref> ئەو زیندانەی کە سەددامی لێ بوو لە جۆری ڤی ئای سی بوو «واتە تاوانباری زۆر گرنگ»، لە زیندانەکە ڕێگە بە سەددام درا کە باخچەیەکی بچووک بۆخۆی بڕووێنێت. سەددام لە دوا ڕۆژەکانی خەریکی نووسینی شیعر بوو، ھەروەھا لە کۆتا ڕۆژەکانی پێش لەسێدارەدانی ئەوا لە بارەی میراتی خۆی و چۆنییەتی نووسینەوەی مێژوو قسەی کردووە.<ref name="VIC">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://edition.cnn.com/2008/WORLD/meast/03/27/hussein.journal/index.html |سەردێڕ=Tour of prison reveals the last days of Saddam Hussein |ڕێکەوت=٢٧ی ئازاری ٢٠٠٨|بڵاوکەرەوە=CNN |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191223143714/http://edition.cnn.com/2008/WORLD/meast/03/27/hussein.journal/index.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تەممووزی ٢٠٠٨}}</ref> === دادگایی === لە ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٤، سەددام و یانزدە لە گەورە سەرکردەکانی حیزبی بەعس ڕادەستی حکوومەتی عێراق کران بۆ ئامادەبوونیان لە دادگایەک لەبارەی تاوانەکانیان لەدژی مرۆڤایەتی. دوای چەند حەفتەیەک، سەددام حوکمی لەسێدارەدانی بۆ دەرچوو بەھۆی تاوانی کۆمەڵکووژی دوجەیل لە ساڵی ١٩٨٢، ھەروەھا بە تۆمەتی کوشتنی ١٤٨ کەس، لەپاڵ دەستدرێژی و توندوتیژی لەسەر ژنان و منداڵان.<ref name="HRW1">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦|سەردێڕ=Judging Dujail |ناونیشان=https://www.hrw.org/en/node/11112/section/1 |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩|وێبگە=[[Human Rights Watch]] |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150101065520/http://www.hrw.org/en/node/11112/section/1 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}393 members of the pro Iranian Dawa Party (a banned organisation) were arrested as suspects of which 148, including ten children, confessed to taking part in the plot. It is believed more than 40 suspects died during interrogation or while in detention. Those arrested who were found not guilty were either exiled if relatives of the convicted or released and returned to Dujail. Only 96 of the 148 condemned were actually executed, two of the condemned were accidentally released while a third was mistakenly transferred to another prison and survived. The 96 executed included four men mistakenly executed after having been found not guilty and ordered released. The ten children were originally believed to have been among the 96 executed, but they had in fact been imprisoned near the city of Samawah.</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://news.softpedia.com/news/Saddam-Formally-Charged-23683.shtml |سەردێڕ=Saddam Formally Charged |ڕێکەوت=١٥ی ئایاری ٢٠٠٦|بڵاوکەرەوە=Softpedia |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20070830040133/http://news.softpedia.com/news/Saddam-Formally-Charged-23683.shtml |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئابی ٢٠٠٧ |ڕێکەوتی سەردان=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لەکاتی دادگایییەکە، سەددام و پارێزەرەکەی داوایان دەکرد کە ھێشتا سەددام بە سەرۆکی شەرعی عێراق بانگبکەن،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.foxnews.com/story/0,2933,187923,00.html |سەردێڕ=Judge Closes Trial During Saddam Testimony |ڕێکەوت=١٥ی ئازاری ٢٠٠٦|بڵاوکەرەوە=Fox News |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110202053302/http://www.foxnews.com/story/0,2933,187923,00.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی شوباتی ٢٠١١ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦}}</ref> بەشێک لە پارێزەرەکانی سەددام ھەوڵی تیرۆرکردنیان درا، چەندجارێک سەرۆکی دادگا گۆڕدرا. لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦، سەددام حوسێن تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی بەسەردا ساغ بوویەوە، [[سزای مەرگ|حوکمی لەسێدارەدانی تاکوو مردنی]] بۆ دەرچوو. ھەریەکە لە بەرزان ئیبراھیم تکریتی و عەواد بەندەر، کە سەرۆکی دادگای شۆڕش بوو لە ساڵی ١٩٨٢، بەھەمان سزا و تۆمەتی سەددامیان بەسەردا جێبەجێکرا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/26/AR2006122600297_pf.html |سەردێڕ=Iraq court upholds Saddam death sentence |دوایین=Mariam Karouny and Ibon Villelabeitia |ڕێکەوت=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦|ئیش=The Washington Post |agency=Reuters |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171011162119/http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/12/26/AR2006122600297_pf.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨}}</ref> بەرزان و عەواد لە ڕۆژی ١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ لەسێدارەدران.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.cnn.com/2007/WORLD/meast/01/14/iraq.executions.ap/index.html |سەردێڕ=Report: Hussein's half-brother, other co-defendant hanged |ڕێکەوت=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ئیش=CNN.com |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20070116061937/http://www.cnn.com/2007/WORLD/meast/01/14/iraq.executions.ap/index.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == لەسێدارەدان == سەددام لەیەکەم ڕۆژی [[جێژنی قوربان|جەژنی قوربان]]، لە ٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦ بە پەتێک سێدارە درا، ئەمەش وێڕای ئەوەی ناوبراو داوای کردبوو بە گولە بکوژرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://news.sky.com/skynews/article/0,,30000-1228824,00.html |سەردێڕ="I Want a Firing Squad", Web |ڕێکەوت=٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦|بڵاوکەرەوە=Sky News |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20071011232542/http://news.sky.com/skynews/article/0%2C%2C30000-1228824%2C00.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧ |ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠٠٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> سەددام لە کامپی داد لە کازمییە، باکووری ڕۆژھەڵاتی بەغدا لە سێدارە درا. لە کۆتا ساتەکانی لە سێدارەدانی، سەددام جار و نیوێک شەھادەی موسڵمانەنی خوێندووە، لە جاری دووەمیدا لە نیوەی شەھادەکەی بووە کاتێک لە سێدارە دراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|سەردێڕ=How Saddam died on the gallows |ناونیشان=http://www.theguardian.com/world/2007/jan/01/iraq.iraqtimeline |ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ |وێبگە=the Guardian |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200920022138/https://www.theguardian.com/world/2007/jan/01/iraq.iraqtimeline |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> سعودیە ئیدانەی ئەنجامدانی لە سێدارەدانی سەددامی کرد لە ڕۆژێکی پیرۆزدا. ڕۆژ، شێواز و جێبەجێکردنی لە سێدارەدانی سەددام لە جیھانی ئیسلامیدا وەک ڕووداوێکی شۆک و سوپرایز دەرکەوت، بەشێک لە سەرکردەکانی جیھانی ئیسلامی ڕێزیان بۆ سەددام نواند.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/2006/dec/31/iraq.peterbeaumont |سەردێڕ=Frame by frame: last moments of a tyrant |دوایین=Temko |یەکەم=Ned |ڕێکەوت=٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦|ئیش=The Observer |دوایین٢=Beaumont |یەکەم٢=Peter |زمان=en-GB |issn=0029-7712 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200807071038/https://www.theguardian.com/world/2006/dec/31/iraq.peterbeaumont |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی ئابی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧}}</ref> گرتەی کاتی لە سێدارە دانی سەددام بە مۆبایلێک گیرا، لە گرتەکە ئەوە بینرا کە ئەو کەسانەی سەددامیان برد بۆ پەتی سێدارە ئەوا سووکایەتیان بەناوبراو کرد. ڤیدیۆیەکە لەماوەیەکی کورتدا لەسەر ئینتەرنێت لە سەرتاسەری جیھان بڵاوبوویەوە و بووە باس و خواسێکی جیھانیی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.ibtimes.com/articles/20070102/saddam-web-tv.htm |سەردێڕ=Saddam Execution Images Shown on TV, Web |دوایین=Bauder, David |ڕێکەوت=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ئیش=International Business Times |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20080205073754/http://www.ibtimes.com/articles/20070102/saddam-web-tv.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی شوباتی ٢٠٠٨ |ڕێکەوتی سەردان=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> دواتر باسی ئەوەشکرا کە لەدوای لە سێدارە درانی ئەوا شەش چەقۆ لە لاشەی سەددام دراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/iraq/article5058550.ece |سەردێڕ=Saddam Hussein's body was stabbed in the back, says guard |دوایین=Haynes, Deborah |ڕێکەوت=١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨|ئیش=The Times |شوێن=London |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/60qeUGWsc?url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/iraq/article5058550.ece |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئابی ٢٠١١ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=١ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٨}}</ref> سەددام لە ڕۆژی ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦، لە شوێنی لەدایکبوونی لە تکریت نێژرا، سەددام ٣ کیلۆمەتر دوورتر لە کوڕەکانی نێژرا.<ref name="burial">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.nbcnews.com/id/11669236 |سەردێڕ=Tribal chief: Saddam buried in native village |ڕێکەوت=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦|agency=Reuters |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200912033029/http://www.nbcnews.com/id/11669236 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦}}</ref> لە ئابی ٢٠١٥، لەکاتی شەڕی [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|داعش]] لە عێراق ئەوا مەزاری سەددام ڕووخێندرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی ئازاری ٢٠١٥|سەردێڕ=Iraq conflict: Saddam's tomb destroyed in Tikrit fighting – BBC News |ناونیشان=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-31901568 |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئازاری ٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=Bbc.com |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی تەممووزی ٢٠١٨ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180701192257/https://www.bbc.com/news/world-middle-east-31901568 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بە لە ڕووخانی مەزارەکەی، سەرچاوەکانی ھەواڵ لە ساڵی ٢٠١٤ ئەوەیان ڕاگەیاند کە گۆڕی سەددام بۆ شوێنێکی شاراوە لەلایەن چەند تیرە و عەشیرەتێکی ناوچەکە بۆ شوێنێکی نھێنی گواستراوەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-saddam-idUSKBN0G61GM20140806 |سەردێڕ=Saddam's allies moved his corpse, fearful Shi'ite militias would harm it: tribal leader |دوایین=Rasheed |یەکەم=Ahmed |ڕێکەوت=٦ی ئابی ٢٠١٤|ئیش=Reuters |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171011070926/https://www.reuters.com/article/us-iraq-security-saddam-idUSKBN0G61GM20140806 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئازاری ٢٠١٧}}</ref> == ھاوسەرگیری و پەیوەندی خێزانییەکان == [[پەڕگە:Saddam-family-Pre1995.jpg|وێنۆک|وێنەی خێزانی سەددام، ناوەڕاستی ساڵانی ھەشتاکان.]] * سەددام لە ساڵی ١٩٦٣، ھاوسەرگیری لەگەڵ [[ساجیدە تەلفاح]] کرد.<ref name="Sheri & Bob Stritof2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://marriage.about.com/od/infamous/p/saddamhussein.htm |سەردێڕ=Marriages of Saddam Hussein |دوایین=Sheri & Bob Stritof |ڕێکەوت=١ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=About.com |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://www.webcitation.org/60qYFVSYJ?url=http://marriage.about.com/od/infamous/p/saddamhussein.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی تەممووزی ٢٠١١ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی شوباتی ٢٠١٠}}</ref> ساجیدە کچە خاڵی سەددام، واتە [[خەیروڵڵا تەلفاح]]ە، کە ھەر خاڵی سەددامی گەورەکرد. ھاوسەرگیرییەکەیان ھەر لەمنداڵییەوە ڕێکخرا، ئەوکاتە سەددام تەمەنی پێنج ساڵان ھەروەھا ساجیدەش حەوت ساڵان بوو. سەددام و ساجیدە لە میسر لەیەکتری مارەبڕان ئەمەش لەوکاتەی لە عێراق دوورخرابوویەوە، دواتر لە ساڵی ١٩٦٣ کە گەڕانەوە ئەوا ھاوسەرگیرییەکەیان کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Karsh |یەکەم=Efraim |سەردێڕ=Saddam Hussein: A Political Biography |ناونیشان=https://archive.org/details/saddamhusseinpol0000kars |دوایین٢=Rautsi |یەکەم٢=Inari |بڵاوکەرەوە=[[Grove Press]] |ساڵ=٢٠٠٢|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٠٢١-٣٩٧٨-٨|پەڕە=[https://archive.org/details/saddamhusseinpol٠٠٠٠kars/page/٢٠ ٢٠]|بەستەری نووسەر=Efraim Karsh}}</ref> ** [[عودەی سەددام حوسێن|عودەی حوسێن]] (١٩٦٤–٢٠٠٣)، کوڕە گەورەی سەددام و ساجیدە بوو، ئەو ھەریەکە لە [[یەکێتیی تۆپی پێی عێراق]]ی، کۆمەڵەی فیداییانی سەددام حوسێن، لەگەڵ چەند دەزگایەکی میدیایی لە ناویاندا [[تەلەڤیزیۆنی عێراق]] و [[بابل (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی بابلی]] بەڕێوەدەبرد. عودەی کوڕە دڵخوازەکەی سەددام بوو، وادانرابوو کە ببێتە شوێنگرەوەی ئەو، بەڵام بەھۆی ڕەفتارەکانییەوە ئەوا ئەو ھەستەی سەددام بۆ عودەی نەما. عودەی بەرپرسیاربوو لە تەقینەوەی چەندین ئوتومبێل و [[دەستدرێژیی سێکسی|دەستدرێژی سێکسی]] لە [[بەغدا]]، ھەروەھا ئەوەی لە ئاھەنگێکی خانمی یەکەمی میسر [[سوزان موبارەک]]، ھەڵسا بە کووشتنی خزمەتکارە نزیککەیەی سەددام و تامکەری خواردن، [[کەمال حەننا جیجۆ]]. عودەی لە جیھانی ڕۆژاوا ناوبانگی دەرکرد، کاتێک لە [[شەڕی کەنداو]] تاڵانی و دزییەکی گەورەی لە [[کووەیت|کوەیت]] ئەنجامدا، لەوێ بەبەھای ملیۆنان دۆلار زێڕ، ئوتومبێل و پێداویستی پزیشکی دزی بۆ خۆی و لایەنگرانی. عودەی بەوەش ناسراوبوو کە دڵڕەقانە ڕەفتاری دەکرد لەگەڵ ئەو کەسانەی بێدڵی ئەویان دەکرد لە ناویشاندا کچە خۆشەویستەکەی، ھاوڕێکانی ئەگەر بێدڵی ئەویان کردبایە، ھەروەھا بەخراپی لەگەڵ وەرزشوانەکان دەجووڵایەوە کاتێک ئەنجامی خراپیان تۆماردەکرد، لەنموونەش دوای دەرکرانی ھەڵبژاردەی عێراق لە جامی جیھانیی فیفای ١٩٨٦ ئەوا سەری یاریزانەکانی سفر کرد. عودەی لەگەڵ کچی عیزەت دووری ھاوسەرگیری کرد بەڵام دوای ماوەیەکی کورت لەیەکتری جیابوونەوە، عودەی ھیچ منداڵێکی نەبوو لەو ژنە. ** [[قوسەی سەددام حوسێن|قوسەی حوسێن]] (١٩٦٦–٢٠٠٣) دووەم کوڕی سەددام بوو، لە دوای ناوەڕاستی نەوەدەکان ئەوا بووە کوڕی دڵخوازی سەددام، بەگوێرەی سەرچاوەکان لەوە نزیکبوو ببێتە شوێنگرەوەی سەددام بەوەی دڵی باوکی بەدەستھێنابوو و ھەڵەی کەمتری دەکرد بەراورد بە برا گەورەکەی. قوسەی گاردی کۆماری عێراقی و ھێزەکانی ئەمن خاسی [[پەڕگە:Defense.gov News Photo 030722-A-0000W-001.jpg|وێنۆک|ڕۆژی ٢٢ی تەممووزی ٢٠٠٣، لە شەڕەتەقەیەک عودەی و قوسەی لەلایەن ھێزەکانی ئەمریکاوە کوژران.]]بەڕێوەدەبرد. وابڕوا دەکرێت کە بەفرمانەکانی ئەو ھەزاران کەس لە شیعە یاخیبووەکانی کوشتبێت. قوسەی جارێک ھاوسەرگیری کرد و سێ منداڵیشی ھەبوو. ** [[ڕەغد سەددام حوسێن|ڕەغد حوسێن]] (لەدایکبووی ١٩٦٨) کچە گەورەی سەددام حوسێنە، لەدوای ڕووخانی [[ڕژێمی بەعس]]، [[عێراق]]ی بەرەو [[ئوردن|ئەردەن]] جێھێشت، ئەمەش دوای ئەوەبوو لەلایەن بنەماڵەی شا لە ئەردەن پارێزبەندی بۆ مسۆگەرکرا، ھاوکات چەند جارێک لەلایەن حکوومەتی عێراقی داواکراوە لەبەرامبەر چالاکییەکانی لە حیزبی بەعسی قەدەغەکراو.<ref>[http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/07/02/iraq.main/] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071205152841/http://www.cnn.com/2006/WORLD/meast/07/02/iraq.main/|date=5 December 2007}}</ref><ref>[http://euronews.net/create_html.php?page=detail_info&article=366962&lng=1] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070930185345/http://euronews.net/create_html.php?page=detail_info&article=366962&lng=1|date=30 September 2007}}</ref> خێزانی شاھانەی ئەردەن ڕەتیان کردووەتەوە کە ڕەغد ڕادەستی عێراق بکەنەوە. ** [[ڕەنا سەددام حوسێن|ڕەنا حوسێن]] (لەدایکبووی ١٩٦٩) دووەم کچی سەددامە، وەک خوشکەکەی ڕەغد لە ئەردەن دەژی. ڕەنا لەگەڵ [[سەددام کامل|سە]][[سەددام کامل|ددام کامل]] ھاوسەرگیری کرد و چوار منداڵی ھەیە. ** [[حەلا سەددام حوسێن|حەلا حوسێن]] (لەدایکبووی ١٩٧٢) سێیەم و بچووکترین کچی سەددامە. زانیاریی لەبارەی حەلا زۆر کەمە، لە ساڵی ١٩٩٨ ھاوسەرگیری لەگەڵ ژەنەڕال کەمال مستەفا عەبدوڵڵا سوڵتان تکریتی کرد. لەدوای ٢٠٠٣، لەگەڵ منداڵ و خوشکەکانی ڕوویانکردە ئەردەن. * [[سەمیرە شابەندەر]] (لەدایکبووی ١٩٤٦) دووەم ژنی سەددامە و لە ساڵی ١٩٨٦ ھاوسەرگیریان کرد، بەر لەوەش سەمیرە ژنی بەڕێوبەری ئەوکاتی [[ھێڵە ئاسمانیەکانی عێراق]] بوو، بەڵام دواتر بووە ھاوسەری سەددام، ھاوکات سەددام بە زۆر سەمیرە و ھاوسەرەکەی لەیەکتری جیاکردەوە.<ref name="Sheri & Bob Stritof2"/> دوای ساڵی ٢٠٠٣، سەمیرە چووە لوبنان، ھەندێک سەرچاوە ئاماژەیان بەوەدەکرد کە شەشەمین منداڵی سەددامی لە سەمیرە بووە، بەڵام دواتر ئەوە لەلایەن ئەندامانی خێزانی سەددام ڕەتکرایەوە.<ref name="Sheri & Bob Stritof2"/> دەگوترا سەددام لەگەڵ ھەریەکە لە نیزال حەمدانی و ئیمان حویش ھاوسەرگیری کردووە، بەتایبەت ئەوەی دووەمیان لە ساڵی ٢٠٠٢ بەنھێنی بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://cdn.deseretnews.com/media/photos/a041303bil.pdf |سەردێڕ=Saddam's billions |دوایین=Michael Harvey |ڕێکەوت=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧|ئیش=The Herald Sun |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170811144128/http://cdn.deseretnews.com/media/photos/a041303bil.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئابی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ڕێکەوتی سەردان=٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170811144128/http://cdn.deseretnews.com/media/photos/a041303bil.pdf |date=١١ی ئابی ٢٠١٧}}</ref><ref>[https://elaph.com/Web/Archive/1060862043510887800.html شقراء تدعى "منسية" في الخامسة عشر تروي لـ CNN حكاية الزوجة السرية لصدام من المدرسة إلى الاستخبارات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181001184120/https://elaph.com/Web/Archive/1060862043510887800.html |date= ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨}}، ماڵپەڕی ئیلاف، ١٤ی ئابی ٢٠٠٣ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ئابی ١٩٩٥. ڕەغد و ھاوسەرەکەی حوسێن کامل مەجید و ڕەنا و ھاوسەرەکەی، سەددام کامل مەجید لەگەڵ منداڵەکانیان چوونە ئەردەن، ئەمەش بەھۆی چالاکی ھاوسەرەکانیان لەدژی سەددام و یارمەتیدانی ھێزەکانی ھاوپەیمانان، دواتر گەڕانەوە عێراق ئەمەش کاتێک سەددام لێخۆشبوونی بۆ دەکردن، دوای سێ ڕۆژ لە گەڕانەوەیان ئەوا ھاوسەری دوو کچەکەی سەددام بەتۆمەتی خیانەت بە گولە کوژران. لە ئابی ٢٠٠٣ و دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعس، ئەردەن مافی پەنابەرێتی و پارێزبەندی بە ڕەغد و ڕەنا بەخشی، تاکوو ئەمڕۆش دوو کچەکەی سەددام لەگەڵ منداڵەکانیان لەوێ دەژین. ھەر لەو مانگەدا، چاوپێکەوتنێکیان لەگەڵ تۆڕی [[سی ئێن ئێن]] و کەناڵی عەرەبییە ئەنجامدا، ڕەغد لەبارەی باوکییەوە وتی، «ئەو باوکێکی زۆر باشبوو، ئەو دڵێکی گەورەی ھەبوو.» و داوای لێکرا ئەگەر پەیامێکی بۆ باوکی ھەبێت ئەوا بیڵێت، ڕەغد وتی «خۆشم دەوێی و بیرت دەکەم.»<ref name="daughtersinterview">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.usatoday.com/news/world/iraq/2003-08-01-saddams-daughters_x.htm |سەردێڕ=Saddam's daughters express love for dad |ڕێکەوت=١ی ئابی ٢٠٠٣|ئیش=USA Today |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110629050808/http://www.usatoday.com/news/world/iraq/2003-08-01-saddams-daughters_x.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی حوزەیرانی ٢٠١١ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو |ڕێکەوتی سەردان=٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦}}</ref> بەر لەوەی لە ٢٠٠٣ ھێرشبکەنە سەر عێراق، بەمەبەستی جیاکردنەوەی سەددام لە لایەنگرانی ئەوا [[دەزگای ھەواڵگریی ناوەندی|سی ئای ئە]][[دەزگای ھەواڵگریی ناوەندی|ی]] ڤیدیۆیەکی دروستکراوی بڵاوکردەوە کە سەددام سێکس لەگەڵ کوڕی ھەرزەکار دەکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Stein |یەکەم=Jeff |ڕێکەوت=٢٥ی ئایاری ٢٠١٠|سەردێڕ=SpyTalk – CIA unit's wacky idea: Depict Saddam as gay |ناونیشان=http://voices.washingtonpost.com/spy-talk/2010/05/cia_group_had_wacky_ideas_to_d.html |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئازاری ٢٠١٧|بڵاوکەرەوە=Voices.washingtonpost.com |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171010024506/http://voices.washingtonpost.com/spy-talk/2010/05/cia_group_had_wacky_ideas_to_d.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>[https://www.theguardian.com/world/2010/may/26/cia-saddam-hussein-gay-sex-smear-plot CIA's secret Iraq weapon revealed: a Saddam gay sex tape] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200608110816/https://www.theguardian.com/world/2010/may/26/cia-saddam-hussein-gay-sex-smear-plot |date= ٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی گاردیان، ٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> == پێرستی پۆستە حیزبی و حکوومییەکان == * سەرۆکی جیھازی موخابەراتی عێراقی (١٩٦٣) * جێگری سەرۆکی عێراق (١٩٦٨–١٩٧٩) * سەرۆککۆماری عێراق (١٩٧٩–٢٠٠٣) * سەرۆکوەزیرانی کۆماری عێراق (١٩٧٩–١٩٩١ و ١٩٩٤–٢٠٠٣) * فەرماندەی ئەنجومەنی سەرکردایەتی شۆڕش لە حیزبی بەعس (١٩٧٩–٢٠٠٣) * سکرتێری گشتی [[حیزبی بەعسی عێراق]] (١٩٧٩–٢٠٠٦) * سکرتێری گشتی فەرماندەی حیزبی بەعس (١٩٨٩–٢٠٠٦) * یاریدەدەری سکرتێری گشتی حیزبی بەعسی عێراق (١٩٦٦–١٩٧٩) == ئەمانەش ببینە == * [[فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی بەغدا]] (پێشتر فڕۆکەخانەی نێونەتەوەییی سەددام) * [[ماڵی سەددام (فیلم)]] * [[کەناری سەددام]]، گوندێکە لە [[ھیندستان]] بەناوی سەددام کراوە بۆ ھاوسۆزی ناوبراو لە شەڕی کەنداوی ١٩٩١. * [[لەسێدارەدانی سەددام حوسێن]]. * [[دادگاییکردنی سەددام حوسێن]]. * [[سەددام حوسێن لە زیندانی ئەمریکیدا: ئەمە ڕوویدا!]]. == تێبینییەکان == {{تێبینییەکان}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{sisterlinks|c=پۆل: سەددام حوسێن|d=yes|q=yes|n=yes|s=yes|b=no|v=no|voy=no|m=no|mw=no|wikt=no|species=no}} * {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20000930170810/http://www.uruklink.net/iraq/ |date=٣٠ی ئەیلوولی ٢٠٠٠ |title=حکوومەتی عێراق}} (٢٠٠٠–٢٠٠٣) * [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/1100529.stm پڕۆفایلی سەددام حوسێن] لە [[بی بی سی نیووز]] * [http://www.gwu.edu/~nsarchiv/special/iraq/index.htm سەرچاوەنامەی سەددام حوسێن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080513202524/http://www.gwu.edu/~nsarchiv/special/iraq/index.htm |date=١٣ی ئابی ٢٠٠٨}} * [https://vault.fbi.gov/Saddam%20Hussein تۆمارەکانی ئاژانسی لێکۆڵینەوەی فێدراڵی: سەددام حوسێن] (٢٢٦ پەڕە) * {{C-SPAN|15928}} {{s-start}} {{s-off}} {{s-bef|rows=2|before=[[ئەحمەد حەسەن بەکر]]}} {{s-ttl|title=[[سەرۆک کۆماری عێراق]]|years=١٦ی تەممووزی ١٩٧٩–٩ی نیسانی ٢٠٠٣}} {{s-aft|after=[[جەی گارنەر]]|as=[[دەسەڵاتی کاتیی ھاوپەیمانان|بەڕێوەبەری نووسینگەی بنیادنانەوە و ھاوکاریی مرۆیی عێراق]]}} |- {{s-ttl|title=[[سەرۆک وەزیرانی عێراق]]|years=١٦ی تەممووزی ١٩٧٩–٢٣ی ئازاری ١٩٩١}} {{s-aft|after=[[سەعدوون حەممادی]]}} |- {{s-bef|before=[[ئەحمەد حوسێن خوزەیر]]}} {{s-ttl|title=[[سەرۆک وەزیرانی عێراق]]|years=٢٩ی ئایاری ١٩٩٤–٩ی نیسانی ٢٠٠٣}} {{s-aft|after=[[محەممەد بەحرولعلوم]]|as=سەرۆکی کاتیی [[ئەنجومەنی حوکمی عێراق]]}} |- {{s-ppo}} {{s-bef|before=[[ئەحمەد حەسەن بەکر]]}} {{s-ttl|title=سکرتێری [[حیزبی بەعسی عێراق]]|years=١٦ی تەممووزی ١٩٧٩–٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٦}} {{s-aft|after=[[عیزەت دووری]]}} {{s-end}} {{سەددام حوسێن}} {{سەرۆک وەزیرەکانی عێراق}} {{سەرۆک کۆمارەکانی عێراق}} {{وتاری ھەڵبژێردراو|وەشان=٧٢٧٩٥٢|ڕێکەوت=٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|عێراق|سیاسەت|مێژوو|سۆشیالیزم|شەڕ}} [[پۆل:سەددام حوسێن| ]] [[پۆل:ئەو کەسانەی ھەوڵی تیرۆریان دراوە]] [[پۆل:جێگرەکانی سەرۆک کۆماری عێراق]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] [[پۆل:ڕەخنەی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی عەرەب]] [[پۆل:سەرکردەکانی حیزبی بەعسی عێراقی]] [[پۆل:سەرکردەکانی شەڕی سارد]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارە ئیعدام کراوەکان]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی عێراق]] [[پۆل:سەرۆک وەزیرانی عێراق]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە عێراقییەکان]] [[پۆل:شێوەزاری وتارەکانی ویکیپیدیا]] [[پۆل:کێشەی لایەنگری]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٧]] [[پۆل:لەسێدارەدراوانی عێراقی]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٦]] [[پۆل:موسڵمانە سوننەکانی عێراق]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] m4k5ynfae5844j7j8zee8591fypu9vc 0 141 1457931 1417469 2025-07-11T04:22:19Z DanyMations 70070 1457931 wikitext text/x-wiki {{خاوێنکردن}} {{کەسایەتی | ناو = عەبدوڵڵا پەشێو | وێنە =Ebdulla Peşêw (cropped).jpg | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[بێرکۆت]]، [[ھەولێر]]، {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{birth year and age|١٩٤٦}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = عەبدوڵڵا عومەر | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = دکتۆرا لە ئەدەبیات | دایەن = | پیشە = شاعیری کورد | ساڵانی چالاکی = ١٩٦٣ - تاوەکوو ئێستا | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرامبەرەکان = | ئایین = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = http://www.pashew.com | پەراوێزەکان =}} '''عەبدوڵڵا پەشێو''' (لەدایکبووی ١٩٤٦) شاعیرێکی کوردە. بەھۆی دژایەتیی ڕەخنەگرانەیەوە لە دەسەڵاتدارانی حکوومەتی [[ھەرێمی کوردستان]] وەک شاعیرێکی سیاسیش دەرکەوتووە و بە شیعر و دەربڕین کەموکوڕییەکانی کۆمەڵگە و سیاسەتی کوردیی داوەتە بەر ڕەخنە و بە شێوازی شیعر گوزارشتی لە بیر و بۆچوونەکانی کردووە. == ژیان == پەشێو ساڵی ١٩٤٦ لە بنەماڵەیەکی ئایینی و لە گوندی "بێرکۆت"ی نزیک شاری [[ھەولێر]] لەدایک بووە (ئەو گوندە ئێستا بووەتە بەشێک لە شاری ھەولێر). باوکی مەلای گوندەکە بووە، بەڵام بەھۆی نەخۆشی شێرپەنجە ھەر زوو ماڵاوایی لە دنیا دەکا، پەشێو دەڵێ: "مامەکانم ھانیان دام بچمە بەر خوێندن، یەکەم جار چوومە قوتابخانەی "خالیدییە بە عەرەبی دەمخوێند". ساڵی ١٩٦١ بۆ یەکەمجار دەست دەکا بە شیعر نووسین و یەکەم شیعری لە ھەفتەنامەی "ھەولێر"دا بڵاو دەکاتەوە. دوابەدوای ئەوە خوێندنی ناوەندی و دواناوەندی ھەر لە ھەولێر تەواو دەکا. ساڵی ١٩٦٣ پەیوەندی دەکا بە یەکێتی قوتابیانی کوردستان و لە نێوەڕاستی شەستەکان بەولاوە دەبێتە بەرپرسی قوتابیان و کادیرێکی پێشکەوتووی پارتی دیموکراتی کوردستان، ھەر لەو ساڵانەدا دەست دەکا بە بڵاوکردنەوەی شیعرەکانی و لە ڕۆژنامەی "الاخبار – دەنگ و باس" شیعر بڵاو دەکاتەوە ئەم ڕۆژنامەیە ئەودەم ھەفتانە لاپەڕەیەکی بۆ کوردی تەرخان کردبوو. ساڵی ١٩٦٧ بۆ یەکەم جار لە [[بەغدا]]د ئاشنایەتی لەگەڵ [[شێرکۆ بێکەس]]ی شاعیر پەیدا دەکا و ھەر ئەو کاتەش "بتی شکاو"ی بە چاپ گەیاندبوو، ھەر لەو ساڵەدا بە یەکجاری واز لە حیزبایەتی دێنێت و بڕیار دەدا خزمەتی بیری "سەربەخۆیی خوازی" بکا. ساڵی ١٩٧٠ لە دامەزراندنی یەکێتی نووسەرانی کورد لە بەغداد بەشداری کردووە. ساڵی ١٩٧١ بۆ ماوەی یەک ساڵ لە گوندی "کەنداڵ"ی دەشتی ھەولێر دەبێ بە مامۆستا. کۆتایی ئابی ١٩٧٣دا، بەھەوڵی چەند کەسایەتییەکی دیاری کوردستان، بەتایبەتیش سەرۆکی ئەوسای یەکێتیی نووسەرانی کورد، سەیدا ساڵح یووسفی، زەمانەی خوێندن لە [[یەکێتیی سۆڤیەت|یەکێتی سۆڤیەتی]] جاران وەردەگرێ و ئیدی بەرەو وڵاتی پووشکین و گۆگل و تۆلستۆی دەڕوا. ساڵی ١٩٧٩ ماجستێری وەرگێڕانی ڕووسی و ئینگلیزیی لە زانکۆی Maurice Thorez لە [[مۆسکۆ]] وەرگرت. ھەر ئەو کاتەی لە دەرەوەی وڵاتدا دەبێ کۆمەڵە شیعری "شەو نییە خەونتان پێوە نەبینم" لە ڕێی کاک محەممەدی مەلا کەریم ساڵی ١٩٨٠ لە بەغدا چاپ و بڵاو دەکاتەوە. ساڵی ١٩٨٤ دوکتۆرای ئەدەبییاتی وەرگرت کە تێزەکەی لەسەر شاعیر و نووسەری گەورەی کورد [[پیرەمێرد]] بووە. ساڵەکانی ١٩٨٥ تا ١٩٩٠ لە زانکۆی ئەلفاتیح ({{بە عەرەبی|جامعة طرابلس}}) لە [[لیبیا]] مامۆستا بوو. پەشێو لە ١٩٩٥ەوە دانیشتووی شاری [[ھێلسینکی]] وڵاتی [[فینلاند]]ە. پەشێو جگە لە زمانی کوردی و عەرەبی، زمانی ڕووسی، ئینگلیزی و ئالمانی زۆر باش دەزانێ و وەرگێڕدراوەکانی لەسەر پووشکین و ویتمەن بەڵگەی لێھاتوویی و بەتوانایی پەشێو نیشان دەدا لە وەرگێڕاندا.<ref>پەشێو لە ڕوانگەی کەسایەتی، ھەڵوێست و شاعیرییەوە، بەشی یەکەم، سەعدوڵڵا نووری، گۆڤاری مەھاباد، ژمارە: ٤١</ref><ref>ئیستێک لەسەر ژیانی عەبدوڵڵا پەشێو، زیاد نادرعاڵڵایی، پەشێو شاعیرێک لە ڕەگەزی سەربزێوی (کۆکراوەی وتاری کۆمەڵێک نووسەر لەسەر پەشێو). ل ٣٢٦ ـ خانەی ئەربیل. ٢٠١٣</ref> == بەرھەمەکان == پەشێو یەکەم ھۆنراوەی لە ١٩٦٣ و یەکەم کۆمەڵە شیعری لە ١٩٦٧ بڵاو کردوەتەوە. * ''[[فرمێسک و زام]]'' (١٩٦٥–١٩٦٧)، چاپی یەکەم لە کەرکووک ١٩٦٧ * ''[[بتی شکاو]]'' (١٩٦٧–١٩٦٨)، چاپی یەکەم کەرکووک ١٩٦٨ * ''[[شەونامەی شاعیرێکی تینوو]]'' (١٩٦٨–١٩٧٢)، چاپی یەکەم بەغدا ١٩٧٢ * ''[[دیوانی براکوژی]]''، چاپی یەکەم ھەولێر ١٩٩٤ * ''[[دوازدە وانە بۆ مناڵان و چەند شیعرێکی قەدەغە]]'' (١٩٦٩–١٩٧٣)، چاپی یەکەم بەرلین ١٩٩٧ * ''[[شەو نییە خەونتان پێوە نەبینم]]'' (١٩٧٣–١٩٧٩)، چاپی یەکەم بەغدا ١٩٨٠ * ''[[برووسکە چاندن]]'' (١٩٨٠–١٩٨٨)، چاپی یەکەم سوید ٢٠٠٠ * ''[[بەرەو زەردەپەڕ]]'' (١٩٨٩–٢٠٠١)، چاپی یەکەم سوید ٢٠٠١ * ''[[پرێسکەی عاشقێکی زگماک]]''، چاپی یەکەم کوردستان ٢٠٠٦ * ''[[پشت لە نەوا و ڕوو لە کڕێوە]]'' ٢٠٠٦ (کۆی شیعرەکانی ١٩٦٥ تا ١٩٧٩) ھەولێر * ''[[ھەسپم ھەورە و ڕکێفم چیا]]'' ٢٠٠٦ (کۆی شیعرەکانی١٩٨٠ تا ٢٠٠٥) ھەولێر * ''[[سەوڵم پۆڵا و کەناریش دوور]]'' - (کۆی شیعرەکانی ٢٠٠٦ تا ٢٠١٩) - ھەولێر پەشێو ھەروەھا بەرھەمەکانی چەندین نووسەر و شاعیری گەورەی جیھان وەک [[واڵت ویتمەن]] و [[ئەلێکساندر پووشکین|پووشکین]] وەرگەڕاندوەتە سەر زمانی [[زمانی کوردی|کوردی]]. == نموونەی شیعرەکانی پەشێو == === سەربازی ون === :کە وەفدێ دەچێتە شوێنێ، :بۆ سەر گۆڕی سەبازی ون، :تاجە گوڵینەیەک دێنێ. :ئەگەر سبەی :وەفدێک بێتە وڵاتی من، :لێم بپرسێ: :کوانێ گۆڕی سەربازی ون؟ :دەڵێم: :گەورەم! :لە کەناری ھەر جۆگەیێ، :لەسەر سەکۆی ھەر مزگەوتێ، :لە بەردەرگەی :ھەر ماڵێ، ھەر کڵێسەیێ، ھەر دەشکەوتێ، :لەسەر گابەردی ھەر شاخێ، :لەسەر درەختی ھەر باخێ، :لەم وڵاتە: :لەسەر ھەر بستە زەمینێ، :لەژێر ھەر گەزە ئاسمانێ، :مەترسە، کەمێک سەر داخە و :تاجەگوڵینەکەت دانێ!<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=پشت لە نەوا و ڕوو لە کڕێوە|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە|ساڵ=٢٠٠٦|پەڕەکان=٤٢٩}}</ref> : :٢ :'''گەنجینە''' :لەوساوە دنیا دنیایە :ئادەمیزاد ئەشقی گەوھەر، زێڕ و زیوە. :لە پێناویان بنی دەریا و :قوللەی کێوی پشکنیوە. :کەچی من ھەموو سبەینان :گەنجینەیەک دەدۆزمەوە، :کە دەبینم کەزی و بسکت :نیوەی بالیفمی تەنیوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=ھەسپم ھەورە و ڕکێفم چیا|دوایین=پەشێو|یەکەم=عەبدوڵڵا|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە|ساڵ=٢٠٠٦|پەڕەکان=١٠٧}}</ref> : ٣ : :'''وانەی یەکەم''' :مناڵەکان! :ئەی یاخییە ژینتاڵەکان: :سبەی ئێوە کە گەورە بوون، :لە لاوکا، :لە حەیرانا، :لە مزگەوت و دیوەخانا، :لە چیرۆکا، :لە ھۆنراوەی شاعیرێکی ترسنۆکا، :ڕەنگە زۆرتان بەرگوێ کەوێ :باسی ئێمە و ئازایەتی، :باسی ئێمە و کوردایەتی، :بەڵام نەکەن بڕوا بکەن، :ھەمووی درۆن، درۆی پەتی!<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=پشت لە نەوا و ڕوو لە کڕێوە|دوایین=پەشێو|یەکەم=عەبدوڵڵا|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی وەزارەتی پەروەردە|ساڵ=٢٠٠٦|پەڕەکان=٢١٩}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{وێبگەی فەرمی|http://www.pashew.com}} * [http://www.pashew.com/index.php?p=1_14_ ئەو ھونەرمەندانی شیعرەکانی عەبدوڵڵا پەشێویان کردووەتە گۆرانی] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|عێراق}} {{شیعری نوێی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٦]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:پەنابەرە عێڕاقییەکان]] 8gxjus59zzeagytwdbcct2a55qut1de 0 148 1457904 1351543 2025-07-11T03:56:23Z DanyMations 70070 1457904 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''بەختیار سەجادی''' [[نووسەر]] و [[ڕەخنە|ڕەخنەگر]]، ساڵی [[١٩٧٦]] لە [[سنە]] لە دایک بووە و ئەندامی کارای [[کۆڕی زانستی زمانی کوردی]]یە. سەجادی مامۆستای بەشی زمان و ئەدەبی [[ئینگلیزی]]یە لە [[زانکۆی کوردستان]] لە [[سنە]] و تا ئێستا چەندین بەرھەمی بە [[کوردی]] بە چاپ گەیاندووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=دکتر بختیار سجادی: مشخصات عمومی|ناونیشان=https://elm.ac/user/profile.php?id=508|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤|وێبگە=elm.ac}}</ref><ref>https://uok.ac.ir/~b.sajadi {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20240125163541/https://uok.ac.ir/~b.sajadi |date=٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤ }}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20071223184944/http://www.korizanisti.ir/default.aspx ماڵپەڕی کۆڕی زانستی زمانی کوردی] ‌{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} {{کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٦]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] fr8klu5kzect3a9pegske6akxmr1sln 0 167 1457924 1453962 2025-07-11T04:20:01Z DanyMations 70070 1457924 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} '''سەید کامیل ئیمامی''' شاعیر و نیشتمانپەروەر ناسراو بە '''ئاوات''' ساڵی ١٩٠٣ لە گوندی زەنبیل سەر بە شاری [[سەقز]] لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە دایک بووە. ئەم شاعیرە کوڕی سەید عەبدولحەکیم کوڕی سەید عەبدولکەریمی زەنبیلە کە لە ڕێبەڕانی تەریقەتی [[نەقشبەندی]] و [[ڕێبازی قادری|قادری]] بوون.<ref>[https://www.ziryanmukryan.ir/news.php?id=24B3586F&news=سید%20کامل%20امامی%20زنبیلی%20؛%20حافظ%20شعر%20کوردی سید کامل امامی زنبیلی ؛ حافظ شعر کوردی]، زریان موکریان، 2019</ref> [[پەڕگە:Kamel Emami 1325 Urmia.jpg|200px|وێنۆک|سەید کامیل ئیمامی لە گرتووخانەی ورمێ، ١٣٢٥ی ھەتاوی]] ==ژیان== ئەم شاعیرە لە نێو خوێندەوار و فەقێدا پەروەردە بووە. سەید کامیل لە لای زۆر مامۆستای ئایینی ناسراوی ناوچەکەی خوێندویەتی و بۆ ماوەیەکیش لە لای مامی واتە [[حاجی بابەشێخ]] وەزیری [[کۆماری کوردستان]] لە [[مەھاباد]] خوێندویەتی. ھەر لەو سەروبەندەدا وەک مرۆڤێکی نیشتمانپەروەر چالاکی ھەبووە، ساڵی [[١٩٤٦]] لەسەر ھەڵوێستی نیشتمانپەروەرانەی گیراوە و بۆ ماوەی دوو ساڵ لە بەندیخانەکانی [[بۆکان]] و [[سەقز]] و [[ورمێ]] و [[مەھاباد]] دەستبەسەر بووە. سەید کامیل ئیمامی شاعیر لەگەڵ زۆربەی شاعیر و ھونەرمەندی ئەو کاتە دۆستایەتی نزیکی بووە وەک [[سوارە ئیلخانیزادە]]، [[ھەژار]]، [[عەباس حەقیقی]] ھەر وەھا لەگەڵ ھونەرمەندی ناسراوی کورد [[حەسەن زیرەک]] وەک گۆرانیبێژ و شاعیر پەیوەندییەکی نزیکی بووە. ئەم شاعیرە نیشتمان پەروەرە لە ڕۆژی ٢٧ی تەممووزی ١٩٨٩ کۆچی دوایی کردوە و دیوانێکی شیعری لە پاش بەجێماوە. لە نێو خانەقای زەنبیل، لە پاڵ گڵکۆی شێخانی زەنبیلەوە نێژراوە و گڵکۆکەی دەگەڵ مەزاری شێخان چاوەدێری دەکرێ و جێگەی زیارەتی موریدان و گەشتیارانە.<ref>[https://www.dana.ir/news/1180188.html/تصاویری-کم-یاب-از-حافظ-شعر-کردی-سید-کامل-امامی- تصاویری کم یاب از حافظ شعر کردی سید کامل امامی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191130043730/http://www.dana.ir/news/1180188.html/%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%85-%DB%8C%D8%A7%D8%A8-%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%D8%A7%D9%81%D8%B8-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%8C- |date=٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ }}، دانا، 2017</ref> == نموونەیەک لە شیعرەکان == {{شیعر}} {{ب|تک تکەی بارانی پاییز وەک تکەی چاوی منە|کاتی ھەڵقرچاوی باغ وەک جەرگی برژاوی منە}} {{ب|ھەر خڕ و شیوێ تەماشا کەی، خڕی پڕ بوو لە ئاو|ھەڵدەچۆڕێ لێڵ و لیخن، چەشنی زووخاوی منە}} {{ب|ھەورە، بایە، بەفرە، بارانە، تەمە، سەر کێوەکان|ھەردەمەی جۆرێکە، ھەروەک حاڵی شێواوی منە}} {{ب|ئەمن و بەفری سەر چیاکان پێکەوە دەتوێینەوە|کاکە! ئەم زستانە بەفریش عومری فەوتاوی منە}} {{ب|ئەی خودا! بۆچیمە تازە ژینی ھێندە تاڵوتوون|دوو برا بووین، بازی دا ئەو، نۆرە ھەنگاوی منە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نۆرە ھەنگاوی منە |ناونیشان=https://books.vejin.net/ck/text/30791|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=books.vejin.net|زمان=ku}}</ref>}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://www.negahmedia.ir/media/show_podcast/34634 سید کامل امامی زنبیلی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200130211810/http://www.negahmedia.ir/media/show_podcast/34634 |date=٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ }} *{{ڤەژینبوکس|٣٠١}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|ژیاننامە|شیعر|وێژە|وێژەی کوردی|ئێران}} [[پۆل:خەڵکی بۆکان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٣]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی فارسی]] b9hddvz5k7g20z57v7mqnra50xwqf9i 0 173 1457954 1412357 2025-07-11T04:32:57Z DanyMations 70070 1457954 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = نالی{{ھن}}Nalî | وێنە =Statue of Kurdish poet Nali in general garden of Sulaymaniyah, Kurdistan, Iraq.JPG | قەبارەی وێنە = 220px | لێدوان = | سەردێڕ = پەیکەری نالی لە باخی گشتی شاری [[سلێمانی]] | نازناو =نالی | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون =١٨٠٠ز | شوێنی لەدایکبوون = گوندی [[خاک و خۆڵ (ڕوونکردنەوە)|خاک و خۆڵ]]، [[شارەزوور|دەشتی شارەزوور]] | ڕێکەوتی مردن = ١٨٥٦ز | شوێنی مردن = [[ئەستەمبوڵ]]، [[تورکیا]] | شوێنی گۆڕ = [[ئەستەمبوڵ]]، گۆڕستانی قەرەجە ئەحمەد [[تورکیا]] | پیشە = [[شاعیر]]{{ھن}}[[نووسەر]]{{ھن}}[[بیرکاریزان]]{{ھن}}[[وەرگێڕان|وەرگێڕ]] | زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]]{{ھن}}[[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]{{ھن}}[[زمانی تورکی|تورکی]]{{ھن}}[[زمانی فارسی|فارسی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = | ڕەگەزنامە = | خوێندن = | قوتابخانە = | ساڵانی چالاکی = | بوار = [[شیعر]]، [[وەرگێڕان]]، [[بیرکاری]] | بابەت = | بزووتنەوە = | کارە دیارەکان = [[دیوانی نالی]] | ھاوسەر = زەینەب خان | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەر بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = | پیشاندانی دەروازە = }} '''مەلا خدر ئەحمەدی شاوەیسی ئاڵی بەگی میکایلی''' ناسراو بە '''نالی''' (١٨٠٠ – ٢٣ی تشرینی دووەمی ١٨٧٧) بەردی بناغە و دامەزرێنەری خوێندنگەی شیعریی بابان و لە یەکەمین و بەناوبانگترین [[شاعیر]]انی شێوەزاری کوردیی ناوەندییە. لە گوندی [[خاک و خۆڵ (ڕوونکردنەوە)|خاک و خۆڵ]]، لە [[شارەزوور|دەشتی شارەزوور]] ھاتوەتە دنیاوە. ھەر لە تەمەنی منداڵی نراوەتە بەر خوێندن لە [[حوجرە]]. لە سەرەتاوە وردەپەرتووکی [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[قورئان]]ی خوێندووە، دواتر زانستەکانی تری [[قورئان]] و فەرموودە و [[وشەناسی|سەرف و نەحو]] و کەلام، بەلاغە، و فەلەک و فیقھ و سیرەی خوێندووە. تا خوێندنی ئەمانەی تەواو کردووە و دواتر مۆڵەتی عیلمی وەرگرتوو، لە چەندەھا شوێن وەک [[سنە]] و [[مەھاباد]] و [[ھەڵەبجە]] و [[سلێمانی]] و لای چەندەھا مامۆستای باشی ئەو سەردەمەی خۆی خوێندویەتی. دوای تەواوبوونی خوێندنەکەی، ''نالی'' [[مەلا]]یەکی باش و ڕۆشنبیرێکی گەورەی لێدەردەچێت، بێجگە لە زمانی دایکی کە کوردی بووە [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[زمانی تورکی|تورکی]] و [[زمانی عەرەبی|عەرەبیشی]] بە باشی زانیوە، تەنانەت شیعریشی پێ نووسیوون. == ژیان == مشتومڕێکی زۆر ھەیە لەسەر لە دایکبوون و کۆچکردنی نالی لە نێو میژوونووسان و ڕۆشنبیرانی [[کورد]]دا، ئەگەرچی لەلایەن مێژوونووسانەوە چەند ڕایەکی جیاواز خراونەتە ڕوو بەڵام ھیچیان دان بە ڕاستی لە دایکبوون و کۆچکردنی نالی دا نانێن بە بەڵگەوە، ھەر بۆیە تا ئێستاشی لەسەر بێت نەتوانراوە ڕۆژی لەدایکبوون و کۆچکردنی بە بەڵگەوە دەقیق دیاری بکرێت. ئەمانەی خوارەوە چەند نموونەیەکن لەو ڕاو سەرنجانەی نووسەرانی کورد ھەیانە لەسەر ھاتن و کۆچی نالی: * [[محەممەد ئەمین زەکی بەگ]] دەڵێت: «''نالی'' لە ساڵانی١٨٠٠–١٨٥٦ زایینیدا ژیاوھ». و [[مارف خەزنەدار]] و [[کەمال فوئاد]]یش ھەر ھەمان مێژوویان دیاری کردوە. بەڵام لە نوێترین توێژینەوەی هێمن عومەر خۆشناودا ساڵەكە ڕاستكرایەوە كە 23/11/1877 ئەمەش بە گوێرەی بەڵگەنامەی عەسمانی. * [[عەلائەدین سەججادی]] دەڵێت: «لە ١٧٩٧ی زایینیدا ھاتوەتە دنیاوە و لە ١٨٥٥ دا کۆچی دوایی کردوھ». ئەگەر بەپێی زۆرینەی لیکۆڵەڕەوان کار بکەین بێجگە لە [[عەلائەدین سەججادی]] دەتوانرێت بوترێت نالی ٥٦ ساڵ ژیاوە ھەر وەک زۆربەی لێکۆڵەرەوان لەسەر ئەم ڕایە کۆکن. تەنھا بەپێی بۆچوونەکەی عەلائەدین سەججادی نالی ٥٨ ساڵ ژیاوە. ئەم جیاوازییەش وەکو سەرنجی بۆ دراوە قسەی مامۆستا عەلائەدین سەججادی لەلایەک و دکتۆر [[مارف خەزنەدار]] و دکتۆر کەمال فوئاد لە لایەکی ترەوە دەربارەی تەمەنی و ساڵی لەدایکبوونی نالی ئەو بەراوردکردنەی [[زمانی کوردی|کوردی]] و [[مەریوانی]] و بەدوای ئەوانیشدا مامۆستا [[عەلی موقبیلھ]]، ئەوەی لە پێشەکی دیوانەکەیاندا ساڵی ١٢١٥ی کۆچییان لەگەڵ ساڵی ١٧٩٧ی زایینیدا بەراوردکردووە. جا ئەگەر وەھا بێت، ئەوا وەک کوردی و مەریوانی و موقبیل و سەجادی ئەفەرموون نالی ٥٨ ساڵ ژیاوە؛ بەڵام لە [[ڕۆژنامە]]کانی ڕۆژھەڵاتناسی ئەرمەنییی «وسف ئەبگارەڤێچ ئۆربێلی» دا ساڵی ١٢١٥ی کۆچی لەگەڵ ساڵی ١٨٠٠–١٨٠١ی زایینی بەرامبەر کراوە. بەپێی ئەمە وەک دکتۆر مارف خەزنەدار و دکتۆر کەماڵ فوئاد لەسەری ڕۆیشتون، ساڵی لە دایکبوونی نالی دەکاتە ١٨٠٠ی زایینی و تەمەنیشی دەبێتە ٥٦ ساڵ. لەوانەی باسکران ھیچیان ناتوانرێت وەک سەرچاوەیەکی ڕاستەقینە و باوەڕپێکراو ساڵی لەدایکبوون و کۆچی نالی دیاری بکەن؛ بەڵام ھەندێ شت ھەیە دەبنە ھۆکاری ڕوونکردنەوەی سەردەمی نالی و نزیکبوونەوە لە زانینی ساڵی لە دایکبوون و مردنی. لە دیوانەکەی نالیدا ھاتووە کە تێیدا مامۆستا مەلا عەبدول کەریمی مودەڕڕیس دەڵێت «مەسەلەی دیاریکردنی ساڵی لە دایکبوون و مردنی کەسێک، شتێک نییە بنیادەم بتوانێ بە ئیجتیھاد بڕیاری بدا و، بە بەڵگەو نیشانەی مێژووی لەوە زیاترمان پی نەکرا کە تێکڕا ھەندێ لەو ساڵانە دیاری بکەین کە نالییان تیا ژیاوە؛ بەڵام بەڵگەی تریش بەدەستەوە ھەیە پێمان دەسەلمێنێ کەوا نالی نە لە ساڵی ١٨٥٥ و نە لە ساڵی ١٨٥٦ مردووە و نە تەمەنیشی ٥٦ یا ٥٨ ساڵ بووە، جا خواە ئیتر لە ١٧٩٧ دا لە دایک بووبێ وەک عەلی موقبیل دەڵێ یا لە ١٨٠٠ وەک ئەوانی تر دەڵێن» ساڵی ٢٠١٧ د. ھێمن عومەر خۆشناو لە توێژینەوەکەیدا بەناوی «نالی لە بەڵگەنامەکانی عوسمانیدا» بە بەڵگە ئەوەی ڕوون کردەوە کە نالی لە ٢٢ی تشرینی دووەمی ١٨٧٧ لە ئەستەنبوڵ کۆچی دوایی کردووە. گەلێ بەیتی نالی ھەیە وا دەگەیەنن نالی گەیشتووەتە تەمەنی پیرییەکی ڕاستەقینەو بێ ھێز بوون کە دیارە ئەوەش لە ٥٨ ساڵیدا پەیدا نابێ، وەک ئەمانە: * مووی سپی کردم بە شوشتن ئاوی عەینی شۆرە شەت. * بۆ مەمک نالی چ منداڵانە وەی وەی کردووە. * گەرچی مووی وەک شیرە، بەو شیرە شکۆفەی کردووە. * ئەی تازە جوان! پیرم و ئوفتادە و کەوتووم. * من پیرم و فانی. ئەوەی کە گوتراوە ئەحمەد پاشای بابان لە ١٨٥٣ دا لە پاریس باسی نالی بۆ (خۆدزکۆ)ی شابەندەری [[ڕووسیا]] کردووە وادەگەیەنێ نالی لەو سەردەمەدا لە شام ژیاوە. چونکە شیعرەکەسی کە پاش تێکچوونی حوکمی بابانییەکان بۆ سالمی ناردووە بۆ سلێمانی، لە شامەوە ناردوویە. لە لایەکی کەشەوە ھەموو ئەوانەی مێژووی ژیانی نالییان خستووەتە سەر کاغەز باسی ئەوەیان کردووە کەوا نالی پاشان چووەتە [[ئەستەمبوڵ|ئستانبوول]] و لەوێ لەگەڵ ئەحمەد پاشای بابان ماوەیەکی دوور و درێژیان پێکەوە بەسەر بردووە. جا سەرەڕای ئەوە کە لەوانەیە نالی ماوەیەکی زۆریش لە شام مابێتەوە ئەنجا چووبێتە ئستانبووڵ، ئەو ماوەی کەمتر لە دوو ساڵەی نێوان یەکتری دیتنی خۆدزکۆ و ئەحمەد پاشا و مردنی نالی لە ئستانبووڵ لە ١٨٥٥ دا کە دەڵێن لەو ساڵەدا لەوێ مردووە، بەپێی توانای ھاتوچۆی ئەو سەردەمە بە حاڵ بەشی تەنھا ڕۆیشتنیکی لەسەر خۆی ئەو چەرخە ئەکا، چ جێی ئەوەش ماوەیەکی دوور و درێژی لە ئستانبووڵ لەگەڵ ئەحمەد پاشا بەسەربردبێ. نالی لە شیعرێکیا لە بەرابەری مەرقەدی [[محەممەد|پێغەمبەر ئیسلام]] دا دەڵێ: ''موددێکە کە ھەم گەردشی دەورانی سوپێھرم''. واتە: دەمێک ئاوارەی نیشتمانم و دەسووڕێمەوە و ئێستا گەیشتوومەتە ئێرە. دەبێ ئەم دەمە چاند ساڵی خایاندبێ و ئەو ماوەیەی لە کوێ بەسەر بردبێ و کوێ گەڕابێ؟ لە شوێنێکی تردا ھاتووە. حاجی مەلا عەبدوڵڵای جەلی زادە باوکی ([[مەلای گەورە]]ی کۆیە) گێڕاوییەتەوە و بێ گومان قسەیشی جێگای متمانەیە، کە وا لە ساڵی ١٢٨٨ی کۆچی. ١٨٧١–١٨٧٢ ی زایینی دا نالی لە [[مەککە]] دیوەو کە دیویشییە زۆر پیر بووە. == نالی و میرنشینی بابان == نالی لەگەڵ ھەر دوو میری بابانی ھاوکاتی خۆی واتە [[سلێمان پاشا]] و [[ئەحمەد پاشا]]ی کوڕی سلێمان پاشا پەیوەندییەکی زۆر تایبەتی ھەبووە. ئەم پەیوەندییەش لە زۆرێک لە شیعرەکانی نالیدا ڕەنگی داوەتەوە، ئەمانە ھەندێ بەڵگەن لەسەر ئەو پەیوەندییەی نالی شاعیر و میری بابان: {{شیعر}} {{ب|ھودھودی دڵ حەبسی بەلقیسی سەبای دیوە یەقین|خۆی کە دامێن گیری شاھی ئاسەفی سانی دەکات}} {{کۆتاییی شیعر}} [[شاھی ئاسەفی]] یەکەم حەزرەتی [[سولەیمان]] پێغەمبەر بووە کە وەزیرەکەی ناوی ئاسەفی کوڕی بەرخیا بووە و مەبەستی لە شای دووەمی ئاسەفیش، سلێمان پاشای بابانە. {{شیعر}} {{ب|ئەم تاقمە مومتازە کەوا خاسەیی شاھن|ئاشووبی دڵی مەملەکەت و قەلبی سوپاھن}} {{کۆتاییی شیعر}} ئەوانەش ھەمووی بریتییە لە پیاھەڵدان و باسکردنی تاقمە سوپایەک. دەبێت ئەو سوپایە سوپای کێ بووبێت، ئەگەر ھیی سلێمان پاشای بابان یان ئەحمەد پاشای کوڕی نەبووبێت؛ بەتایبەتی، کە پەڕتووەکەکانی مێژوو دەڵێن، ئەم ئەحمەد پاشایە سوپایەکی ڕێکوپێکی و تازە بابەتی پێکھێناوە. وەکو مامۆستا [[مەلا عەبدولکەریم مودەریس|مەلا عەبدولکەریمی مودەریس]] دەڵێت: "نازانم 'نالی' لە کاتی دەستەڵاتی ئەحمەد پاشادا لە سولەیمانی ماوەتەوە و ئەو سوپایەی بە چاوی خۆی بینیوە و باسەکەیان بۆ گێڕاوەتەوە و دووربەدوور پێناسەی کردووە، یاخود مەبەستی سوپای سلێمان پاشای باوکییەتی، ئەوەی لە ١٢٣٤ی کۆچییەوە تا ١٢٥٤ حوکمرانیی سولەیمانی کردوە؟!" * قەسیدە درێژەکەی، ئەوەی بۆ [[سالم]]ی ھاوڕێی گیانی بە گیانی خۆی ناردووە و ئەوەش تێکڕا پرسیارە لە وەزعی سولەیمانی پاش نەمانی دەوری [[میرنشینی بابان|بابانەکان]]. * غەزەلەکەی، ئەوەی بەبۆنەی سەفەری حەجی ([[نووری ڕوودباری]])یەوە وتوویەتی کە وەک لە تێکڕای بەیتەکانەوە دەردەکەوێ خاوەنی ڕێبازی [[نەقشبەندی]] و یەکێک بووە لە موریدە ناودارەکانی [[مەولانا خالیدی نەقشبەندی|مەولانا خالید]] (١١٩٧ی. ک-١٧٨٣ی. ز، ١٢٤٢ی. ک-١٨٢٦ی. ز). == بەجێھێشتنی کوردستان == لەدوای بیست و پێنج ساڵی تەمەنی، [[کوردستان]] جێدەھێلێت و دەچێتە [[حەج]]، و دوای تەواوکردنی حەجەکەی ڕووی کردووەتە [[شام]] لە ساڵی [[١٨٥٠]] تا کۆتایی ساڵی ١٨٥٤ نالی لە شام بووە، لەو ماوەیەدا [[میرنشینی بابان]] دەڕووخێت و، دەنگوباسی ڕووخانەکەی پێدەگات، ھەست دەکات خۆشییەکەی [[سلێمانی]] نەما، حەبیبەنەما، دۆست و ئەحبابەکانی وەکو جاران نەمان، سوپاکەی ئەحمەد پاشا تیاچوو، سوپای ڕۆمی جێیانی گرتەوە، ([[سالم]])یش نەک ھەر ھاندەری نابێت کە بگەڕێتەوە سلێمانی بەڵکوو تکای لێدەکات نەشگەڕێتەوە، وەکوو لە قەسیدەکەیدا دەڵێت: {{شیعر}} {{ب|توخوا بڵێن بەو حەزرەتی نالی دەخیلی بم|بەو نەوعە نەکا بەسولەیمانییا گوزەر}} {{کۆتاییی شیعر}} نالی نائومێد بووە و بە ناعیلاجی ڕووی لە [[ئەستەمبوڵ]] کردووەو لەوێ لەلای ئەحمەد پاشای بابان دەبێ لەگەڵ پیاوە کوردەکانی تر ژیانێکی خۆش و ئەدیبانەیان لەدیوەخانی ئەحمەد پاشادا ڕابواردووەو، ھەموویان بە مامۆستا بانگیان کردووە. == <span lang="ar" dir="rtl">نالی</span> و مەبەستی شیعری == ئەو مەبەستانەی لە شیعری '''(نالی)''' دا ڕچاو کراون ئەمانەن::: * مەدح و پیاھەڵدانی حەزرەتی پێغەمبەر. نالی زۆرێک لە شعرەکانی بۆ حەزرەتی پێغەمبەر نوسیوە و لە دیوانەکەی دا بە باشی باسی لێوە کراوە و دوا ھۆنراوەکانیشی ھەر لەوێ نوسیوە لە تەمەنی پیری دا کە زیارەتێکی حەزرەتی پێغەمبەر دەکات و لە مەدح و سەنای ئەو زاتەیا بووە. https://www.youtube.com/watch?v=DDiNu0dwR_E ئەی تازە جەوان! پیرم و ئوفتادە و کەوتووم تا ماوە حەیاتم دەستێ بدەرە دەستی شکستەم، کە بەسەر چووم قوربانی وەفاتم تۆ یووسفی نەو حوسنی لەسەر میسری جینانی من پیرم و فانی لەم کولبەیی ئەحزانە نە زیندووم و نە مردووم ھەروا بە تەماتم یان لە شوێنێکی تر دا: ئەی ساکینی ڕیازی مەدینەی منەووەرە لووتفێ بکە، بفەرموو: مەدینەی منەو، وەرە عەرشی بەرین کە دائیرەیە، ڕەوزە مەرکەزە فەرشی زەمین بە عەرسەیی تەیبە موجەوھەرە * سۆفیگەری بەدەر لە لێکۆڵینەوە ڕووکارییەکان، لە تەفسیر و ڕاڤەی شیعرەکانی نالی دا زۆر بە ڕوونی دیارە کە شوێنکەوتەی ڕێبازی تەسەوفە و لە قەسیدەح (ئەلا ئەی نەفسی بوم ئاسا) دا زۆر بە جوانی دیارە و ئەو موناجاتانەی کە لە حەج و لە خزمەت ڕەوزەی حەزرەتی پێغەمبەر (د. خ) دەیکات ھەڵقوڵاوی ئەو باس و خواسەیە. ھەر وەک چۆن لە دەسپێکی ژیانی دا نالی ھەر گۆش و خوێندکاری ناوەندە خوێندنەکانی تەسەوف بووە و لە خانەقا و تەکیەکان دا خوێندنی کردوە و وانەشی وتووەتەوە. دیارە ئەمە وای کردووە کە نالی بەو جۆرە بە قووڵی و پڕ ماناوە شعرەکانی بنوسێت. چونکە زۆر لە زانستەکانی بەلاغە و وشەکاری و مەنتقی تێدا خوێندووە. دەست خۆشی بۆ جەنابی مامۆستا عەبدولکەریمی مودەڕیس کە دەستێکی باڵای ھەبوە لە لێکدانەوە و ڕاڤەکردنی شعرەکانی نالی و مەحوی و مەولەوی … ھتد) وەگەر نا ڕەنگە بەشێکی زۆری ئەدەبیاتی کوردی بفەوتایە یان بێ ئاگا بوینایە لە ناوەڕۆکی شعرەکان. * دڵداری کە بەشی ھەرە زۆری دیوانەکەیەتی. نموونەیەک <span lang="ar" dir="rtl">لەم</span> لەشیعری دڵداری "نالی" شاعیر: {{شیعر}} {{ب|زوڵفت بە قەدتدا کە پەرێشان و بڵاوە،|ئەمڕۆ لە منی شیفتە ئاڵۆز و بە داوە}} {{ب|ئەم عومرە عەزیزە کە لە بۆت نەقد و دراوە،|سەد حەیف و درێغا کە موسوڵمانی نەماوە!}} {{ب|عومرێکی درێژە بە خەیاڵی سەری زوڵفت|سەودا و پەرێشانم و، سەودایەکی خاوە}} {{ب|ھەرچەندە کە ڕووتم، بەخودا مائیلی ڕووتم|بێبەرگییە عیللەت کە ھەتیو مەیلی ھەتاوە…}} {{ب|مانی نییەتی قووەتی تەسویری برۆی تۆ|ئەم قەوسە بە دەستی موتەنەففیس نەکشاوە}} {{ب|بۆچی نەگریم، سەد کەڕەتم دڵ دەشکێنی!|بۆ مەی نەڕژێ، شیشە لە سەد لاوە شکاوە!}} {{ب|بێفائیدەیە مەنعی من ئێستاکە لە گریان|بۆ عاشقی بێچارە زووەم ئاوە ڕژاوە!}} {{ب|ھەر جۆگە و جێگێکی کەوا سوور و سوێر بێ|جێی جۆششی گریانی منە و خوێنە ڕژاوە}} {{ب|سۆزی دڵمە باعیسی تاو و کوڵی گریان|مەعلوومە کە ئاگر سەبەبی جۆششی ئاوە}} {{ب|نالی وەکوو زوڵفت کە موتیعی بەری پێتە|تێکی مەشکێنە، بە جەفا مەیخەرە لاوە}} {{کۆتاییی شیعر}} * وەسف، بە تایبەتی وەسفی بەھار و دیمەنی سروشت و وەسفی حوجرە شەق و شڕەکەی و لێھاتوویی و بوردەباری (کەر)ەکەی! * نزاو پاڕاناوە لە خوا. * بیری وڵات کردنەوە. قەسیدەکەی سالم وەک نموونە. * لاواندنەوە و پیاھەڵدانی پاش مردن. * مەدح و پیاھەڵدان. مەدحی سوپای بابان بە نموونە. نالی لە سەرەتای چەرخی نۆزدەھەمدا ژیاوە. لەو سەردەمەدا زمانی باوی ئەدەبی بریتی بووە لە زمانی عەرەبی و فارسی و تورکی، چونکە کورردستان یا سەر بە ئیمراتۆرییەتی عوسمانی یا ئێران بووە و زمانی ڕەسمی یا فارسی یا تورکی بووە، بێجگە لەوەش زمانی عەرەبی زمانی ئایینی پیرۆزی ئیسلام بووە و کوردستانیش تێکڕا یەکێک بووە ل وڵاتە ئیسلامییەکان. سەرەڕای ئەوە کە نالی خۆیشی خوێندەوارێکی ئایینی و مەلایەکی مووسڵامان بوو. جا بۆیە، نالی ئەگەرچی زۆری شیعری بە کوردی وتووە، شیعرەکانی وشەی زۆری فارسییان بە دەستکارییەوە یا بێ دەستکاری تیایە. ھەروەھا وشەی زۆری عەرەبی و زاراوەی ئایینی و زاراوەی زانیارییە ئایینییەکانی وەک فقە و ئوسسولی دین و مەنتیق و فەلەکییاتیان تیایە کە بە شێوەی ئیقتیباس و تەلمیح بەکاری ھێناون. ئەو شیعرانەی کە لە (موناجات) و نزاو پاڕانەوەدا وتوونی ھەموویان ئەنجامی ئەو کارە کاریگەرەن کە ئایینی ئیسلام لە ناخی دەروونیدا کردوویەتیی. ھەر لە سەرەتای دیوانەکەیەوە ڕوو لە بارەگای خودا ئەکا و دەڵێ: {{شیعر}} {{ب|ئەی جیلوەدەری حوسن و جڵەوکێشی تەماشا|سەر ڕشتەیی دین بێ مەدەدی تۆ نییە حاشا}} {{ب|بەو ڕەحمەتە عامەت کە دەکا سەنگی سییەە زەڕ|لەم قەلبە کە وەک بەردە، ڕەشە، (ڕش شاشا)}} {{کۆتاییی شیعر}} == دوو نامەکەی نالی و سالم == {{وتاری سەرەکی| نامە گۆڕینەوەکەی سالم و نالی}} یەکێک لە بەناوبانگترین شیعرەکانی نالی ئەو شیعرەیە کە بۆ [[سالم]]ی نووسیوە و ئەویش وەڵامی دەداتەوە، ئەو دوو قەسیدەیە بە ناوی «''دوو نامەکەی نالی و سالم''»ەوە ناوبانگیان دەرکردووە. نالی ئەو قەسیدەیەی وەکو نامەیەک بۆ سالمی ھاوڕێی نووسیوە و باسی دوورە ولاتی خۆی لە [[شام]] دەکات و ھەست و تاسەی دووری نیشتمان و [[شارەزوور، مەھاباد|شارەزوور]] و [[سلێمانی]] کە لەلایەن عوسمانییەکانەوە داگیرکرابوو، دەردەبڕێت. «[[عەبدولڕەحمان سالم]]»یش لە وەڵامدا شیعرێکی بەرزی بۆ دەنووسێت و ھەردووکیان بە خەیاڵ و بە (با) دا، نامەکانیان دەنێرن. نالی بەم شێویە قەسیدەکەی دەست پێ دەکات: {{شیعر}} {{ب|قوربانی تۆزی ڕێگەتم ئەی بادی خۆش مروور|وەی پەیکی شارەزا بە ھەموو شاری شارەزوور}} {{ب|ئەی لووتفەکەت خەفییو ھەوا خواە و ھەمدەمە!|وەی سروەکەت بەشارەتی سەر گۆشەیی حوزور!}} {{کۆتاییی شیعر}} [[مەلا عەبدولکەریم مودەریس|مەلا عەبدولکەریمی مودەریس]] بەم شێوەیە ئەو دوو بەیتە شیعرەی شیکردووەتەوە و دەڵێ: "نالی لە ڕێگای (با)ی تیژڕەوەوە نامەکەی دەنێرێت و پێی دەڵێت:”خوا بمکا بە قوربانی تۆزی ئەو ڕێگایەی تۆ بەسەریا دەڕۆی، تۆ شارەزای ھەموو کون و کەلەبەرێکی شاری شارەزووری و ڕێت لێ ون نابێ، بڕۆ ئەم نامەیەم بۆ بگەیەنە و ھەواڵم بۆ بپرسە و بزانە…”. نالی بەو شێوەیە تاسەی دووری خۆی و دوورە وڵاتی دەکاتە ھەوێنی ئەو شیعرە بەرزە کە «ھەڵقوڵاوی ئاخ و دەنگدانەوەی ژانی دەروونی خۆیەتی». == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} # [[دیوانی نالی]]، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی مەلا عبدالکریمی مدرس و فاتح عبدالکریم، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد – بەغدا ١٩٧٦] # [https://web.archive.org/web/20180808034057/http://regamedia.com/ ماڵپەڕی ڕێگا - ئەدەبیاتی نالی - نووسینی ڕەنج ھەژار] # [http://honrawa.org// ماڵپەڕی ھۆنراوە - بابەت: لێکۆڵینەوە لە شیعری نالی ئامادەکردنی ڕەنج ھەژار] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211207191214/http://honrawa.org/ |date= ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١}} # [[دیوانی نالی]] چاپی دووەم / [[مەلا عەبدولکەریم مودەریس|مەلا عەبدولکەریمی مودەریس]] و فاتح عبدالکریم چاپخانەی کوردستان # مێژووی ئەدەبی کوردی نووسراوەی [[عەلائەدین سەججادی]]، چاپخانەی مەعارفی بەغداد، ١٩٥١ # نالی لە بەلاغەوە بۆ مۆدێرنیتە، ڕێبوار سیوەیلی، ٢٠١٩، ھەولێر # نالی لە بەڵگەنامەکانی عوسمانیدا، ھێمن عومەر خۆشناو، ٢٠١٧، دەستنووسخانەی زانکۆی سۆران == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٨}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر|ژیاننامە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مردووانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٠٠]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مردووانی ١٨٧٧]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:زانایانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٩٨]] [[پۆل:مردووانی ١٨٥٥]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی عەرەبی]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی فارسی]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] [[پۆل:ماتماتیکزانانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٨٥٦]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی سەدەی ١٨یەم]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] ei4vfya1ttq5y7fuqx5no5hlzvsq2ly 0 238 1457957 1445968 2025-07-11T04:33:52Z DanyMations 70070 1457957 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = عەبدولڕەحمان شەرەفکەندی (هەژار) | وێنە = Abdurrahman Sharafkandi In the early Republic of Mahabad.jpg | قەبارەی وێنە = 200px | سەردێری وێنە = ھەژار لە [[باشووری کوردستان]] ساڵی ١٩٧٠، لە کاتی [[شۆڕشی ئەیلوول]] دژ بە ڕژێمی [[عێراق]]. | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{birth date|df=yes|١٩٢١|٤|١٣}} | ڕێکەوتی مردن = {{death date and age|df=yes|١٩٩١|٢|٢١|١٩٢١|٤|١٣}} | شوێنی مردن = [[کەرەج]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = مقبرەالشعرای مھاباد | شوێنی لەدایکبوون = [[مەھاباد]]<ref name="birth_place">[http://www.iranicaonline.org/articles/hazar Iranica - HAŽĀR]</ref> | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر =هەژار | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[نووسەر]]، [[شاعیر]] و [[وەرگێڕ]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] | ھاوسەر = مەعسوومە ئەحمەدی<ref name="کوردیپیدیا ۱">[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20180823201538104654&lng=3 کوردیپیدیا: ''شاخانمێک خۆڕاگر وەک چیا، بوردەبار مینا دڵی دایک (یادێک لە ھاوژینی مام ھەژار موکریانی؛ مەعسوومە ئەحمەدی)''؛] سەردان لە ٣ی ئازاری ٢٠٢١.</ref> | یار = | منداڵەکان = شێرکۆ، ئاگری، زاگرۆس و خانی<ref name="کوردیپیدیا ۱"/> | باوک = حاجی مەلا محەممەد | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''عەبدولڕەحمان شەرەفکەندی''' ناسراو بە '''ھەژار''' (١٣ی نیسانی ١٩٢١ لە [[مەھاباد]]، [[ئێران]] – ٢١ی شوباتی ١٩٩١ لە [[کەرەج]]، [[ئێران]]) نووسەر، ھەڵبەستوان و وەرگێڕێکی [[کورد]] بوو. خاوەنی ژمارەیەکی زۆر بەرھەمی ئەدەبیی پڕ پیتە. ھەژار برای گەورەی [[سادق شەرەفکەندی]]، سکرتێریی گشتیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەمڕۆ 28مین ساڵڤەگەرێ کۆچی دوایی مامۆستا ھەژارە |ناونیشان=http://www.gulan-media.com/sorani/details.php?section=1&id=66198&fbclid=IwAR2APSFeBdZv2vUVrqq_biP46cEarQVTCwv54Wd80qLKa1mFAWYPFaAiJoI |وێبگە=راگەیاندنی گوڵان |ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی شوباتی ٢٠١٩ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی شوباتی ٢٠١٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190223131725/http://www.gulan-media.com/sorani/details.php?section=1&id=66198&fbclid=IwAR2APSFeBdZv2vUVrqq_biP46cEarQVTCwv54Wd80qLKa1mFAWYPFaAiJoI |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ژیان == «عەبدولڕەحمانی شەرەفکەندی» کوڕی حاجی مەلا محەممەد بووە و لە ساڵی ١٩٢٠دا لە [[مەھاباد]] لە دایک بووە و بە لاویەتی لەگەڵ بنەماڵەکەی چوونە تەرەغە. لە ساڵانی سەرەتایی ژیاندا لە لای باوکیدا و دواتر لە حوجرەکاندا لە بەر دەست چەند کەس لە مامۆستا ئایینییەکان، دەرسی گولستان و بووستانی [[سەعدی]] خوێندووە. بەڵام بەپێی ئەو شتەی کە لە [[چێشتی مجێور]]دا باسی دەکات، دەستکەوتێکی زۆر کەمی بووە. باوکی ھەژار کەسایەتییەکی خوێندەوار بووە و زانیویەتی بە کوردی بخوێنێت و بنووسێت، ھەر ئەمەش ھانی داوە کە کوڕەکەی خۆی (ھەژار) ھەر لە تەمەنی پێنج ساڵانەوە ئاشنا بە خوێندنەوە و نووسین بکات و دواتریش بینێرێتە مەکتەب و حوجرە. لە ساڵی ١٩٤٠ دەستی بە ھۆنراوە وتن کردووە و ھۆنراوەکانی [[ئەحمەدی خانی]]، [[وەفایی]] و [[مەلای جزیری]] کاریگەری لەسەر ھەستی بووە. [[پەڕگە:هەژار موکریانی.jpg|وێنۆک|ھەژار موکریانی بە جلی پێشمەرگایەتییەوە.]] ھەژار ھەر لە سەرەتای دامەزراندنی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان]]، تێیدا ئەندام بووە و بەشداری کارە حیزبییەکانی داوە. ئەو بڕوایەکی زۆر بە تینی بە ئامانجەکانی ژ.ک. بووە چونکە لە دوای ئەو ھیچ کات لە ھیچ حیزب و ڕێکخراوێکی سیاسیدا بە فەرمی نەبووەتە ئەندام. ھەژار لە [[کۆماری کوردستان]]دا دەوری ھەبووە و لەگەڵ [[ھێمن]] لەلایەن کۆمارەوە بە «ھۆنراوەوانی نەتەوەیی کوردستان» دەناسرێن. دوای تێکچوونی [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] لە [[ئازار (مانگ)|ئازار]]ی ١٩٤٧دا ناچاری بەجێ ھێشتنی وڵاتی دەبێ و ماوەی ٣٠ ساڵ لە [[باشووری کوردستان]] و دواییش لە شاری [[بەغدا]] نیشتەجێ بووە. لە پاییزی ١٩٤٧ بۆ چارەسەر کردنی [[دەردەباریکە|نەخۆشیی سیل]] بوو، دەچێتە [[لوبنان]] و دوای چاکبوونەوەی دەگەڕێتەوە عێراق. لە ساڵی ١٩٥٣ لە ڤێستیفاڵی لاوانی جیھان لە شاری [[بوخارێست]]ی ڕۆمانیا بەشدار بووە.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ٣٧٧ تا ٣٨٤، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦}}</ref> پاشان جارێکی تر لە حکوومەتی ئەوسای عێراق قاچاخ دەبێ، بەرەو [[سووریا]] ڕادەکات، و ماوەی دوو بۆ سێ ساڵ لە ئاوایی توربەسپیسان لە [[سووریا]] لای حاجۆ ئاغای دەوڵەمەندی کورد ژیاوە. تا ساڵی ١٩٥٧ لەوێ بووە، لە پاشاندا گەڕاوەتەوە بەغدا. [[کوودەتا]] سەربازییەکەی ١٤ی تەممووزی ١٩٥٨ی بەغدا دەرگای شادی لە ڕووی ھەژاردا کردەوە، لە ھەژاری ڕزگاری بوو، بەتایبەتی دوای گەڕانەوەی مەلا مستەفا بارزانی لە ئاوارەییەکەی ڕووسیایەوە بۆ وڵات.<ref name=":1"/> دوای ھەڵگیرسانی [[شۆڕشی ئەیلوول]] بە سەرکردایەتی [[مەلا مستەفا بارزانی|مستەفا بارزانی]] و لە ساڵی ١٩٦٣ دا، ھەژار دەچێتە پاڵ شۆڕشەکە. کاتێک ڕێککەوتتنامەی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ لە نێوان سەرکردایەتی شۆڕشی کورد و حکوومەتی عێراق مۆرکرا، ناردرا بۆ بەغدا بۆ ڕێکخستنی کاروباری [[یەکێتی نووسەرانی کورد]] کە تازە لە ١٠ی شوباتی ١٩٧٠دا دامەزرا بوو، لە کۆنگرەیەکەی ئەو یەکێتییە بە سەرۆکی دەستەی بەڕێوبەر ھەڵبژێردرا و لە ھەمان کاتیشدا کرا بە ئەندام لە کۆڕی زانیاری کورد و توانی لە ساڵی ١٩٧٢دا پەرتووکی [[شەرەفنامە]]ی [[شەرەفخانی بەدلیسی]] لە فارسییەوە بکاتە کوردی و لە چاپخانەی کۆڕی زانیاری کورد چاپی بکات. دوای ھەرەسھێنانی شۆڕشی ئەیلوول لە ساڵی ١٩٧٥دا ماڵەکەی لە بەغدا تاڵان کرا. دوای ئەوە ڕۆشتە شاری [[کەرەج]]ی [[ئێران]] و تا کۆتایی ژیانی (ساڵی ١٩٩١) لەوێ مایەوە. ھەژار لە دوای [[کوودەتا]]کەی [[شۆڕشی ئیسلامیی ئێران|شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران]]، کاتی خۆی تەرخان کرد بۆ دانانی فەرھەنگی [[زمانی کوردی]] و وەرگێڕان و لێکۆڵینەوە لە ئەدەبی کوردیدا. ھەژار لە ژیانیدا گەلێ تاڵی و ئاوارەیی کێشاوە. لە ڕۆژی ٢١ی شوباتی ١٩٩١ کۆچی دوایی کرد و تەرمەکەی بەرەو [[موکریان]] ھێندراوە و لە گۆڕستانی باغی فیردەوسی شاری مەھاباد بەخاک سپێردرا. == ژیاننامەی ھەژار لە پەرتووکی چێشتی مجێوردا == [[پەڕگە:هەژار موکریانی 9.jpg|وێنۆک|ھەژار]] ھەژار لە پەرتووکی [[چێشتی مجێور]]دا کە ژیاننامەیەکی خۆیەتی کە بە دەستی خۆی نووسراوە، دەڵێ: <blockquote> بۆ خۆم لە بیرم نییە کەنگێ بۆ یەکەم جار ھاتوومە دنیاوە! بەڵام وەک بۆیان گێڕاومەوە و باوکم لە بیرەوەرییەکانی خۆیدا نووسیبووی، ڕۆژی شەشی شابان، ساڵی ١٣٣٩ی ھیجریی مانگی، بەری بەیانی کە ڕۆژێکی زۆر تووش و بارانی بووە لە دایک بووم و بریا ھەر نەبووبام… وەک دەڵێن زۆر منداڵێکی گرینۆک و بە گروو بووم، کەم وەختان ژیربوومەتەوە… </blockquote> ھەروەھا سەبارەت بە [[ھێمن]] دەڵێ: <blockquote> لە خانەقا دەگەڵ ھاوتەمەنیکی خۆمدا بوومە ئاشنا، ناوی «محەممەد ئەمینی شیخولئیسلام» و پوورزای منداڵە شێخەکان بوو. ئەویش دەبوایە بۆ بەرەکەت دەرس لای مامۆستا مەلا سەعید بخوێنی و لە ماڵی شێخ بژی. نازانم ئەو زیرەکتر بوو یا من! بەڵام ئەوەندە دەزانم لە دەبەنگی و ھیچ فێر نەبووندا، درۆزنیش فەرقی نەدەکردین. ھەر دووکمان وەک یەک دارکاری دەکراین و بە قەد یەک بەر جنێو دەدراین. تەنیا فەرقێکمان کە ھەبوو، ئەو بۆ نەگبەتی شێعری دەگوت و خۆی لە من بە ھونەرمەندتر دەزانی. بەڵام شێعری چۆن؟ یا خوا بە نسیبی دوژمنانت بێ! من لە بەغێڵیان گاڵتەم بە شێعرەکانی دەکرد. ئاخری ھەر وازی نەھێنا و لە دواڕۆژدا بوو بە شاعیرێکی ھەرەبەرز و بە ناوی [[ھێمن]] ناوبانگی کرد. کاری ھەرە گرینگمان ڕاوە دووپشک، دزی باخان، مریشک دزین لە ماڵە شێخان و ھەزار بەدفەڕی و کاری نالەباری دیکە بوو. </blockquote> == بەرھەمەکان == === بە کوردی === * ''بەیتی سەرە مەڕ''، لە ١٩٥٧ لە شام چاپیکردووە. * [[چێشتی مجێور]]، یادداشتەکانی خۆیەتی. * [[ئاڵەکۆک|ئاڵە کۆک]]، دیوانی شێعری سەردەمی کۆمارە. * * [[بەیتی سەرە مەڕ]]، چیرۆکەشێعرێکی درێژە؛ ماکەکەی لە چیرۆکێکی کورتی سەباحەدین عەلی، نووسەری تورک وەرگرتووە. * [[مەم و زین]]، ھەر بە ھۆنراوە لە کورمانجییە وەریگێڕاوەتەوە بۆ سۆرانی. * [[بۆ کوردستان]]، دیوانی ھەژار، ١٩٦٥. * فەرھەنگی وشەی [[فەرھەنگی ھەنبانەبۆرینە|ھەنبانە بۆرینە]] «کوردی بە کوردی و فارسی»، تاران، ١٩٩٠. ==== وەرگێڕان بە کوردی ==== * [[شەرەفنامە]]ی [[شەرەفخانی بەدلیسی]]، لە فارسییەوە بۆ کوردی. * [[چوارینەکانی خەییام|چوارینەکانی خەیام. لە فارسییەوە وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی.]] * [[مێژووی ئەردەڵان]]، گردوکۆ و وەرگێڕانە لە چەند سەرچاوەی فارسییەوە بۆ کوردی. * [[یەک لە پەنای خاڵ و سیفری بێ بڕانەوە]]، نامیلکەیەکی شێعریی نووسینی [[عەلی شەریعەتی]]، لە فارسییەوە بۆ کوردی. * دایە، باوە، کێ خراوە؟، نامیلکەیەکی عەلی شەریعەتییە کردوویەتە کوردی. ٭ عیرفان، بەرامبەری، ئازادی؛ نامیلکەیەکی دوکتور عەلی شەریعەتییە کردوویەتە کوردی. * [[قورئانی پیرۆز بە کوردی|قورئان بە کوردی]] * ''ھۆزی لە بیرکراوی گاوان''، نووسینی دوکتۆر مستەفا جەواد، لە عەرەبییەوە کردوویەتییە کوردی. ==== ساغکردنەوە ==== * ''دیوانی شێخ ئەحمەدی جزیری'' (مەلای جزیری)؛ دەق و مانا لێکدانەوە. * ''شەرحی دیوانی [[مەلای جزیری]].'' === بە فارسی === * ''تاریخ سلیمانیە'' (مێژووی سلێمانی). * ''روابط فرھنگی ایران و مصر'' (پەیوەندییە کولتورییەکانی نێوان ئێران و میسر). * ''[[قانوون لە پزیشکیدا|قانون در طب]]''، نوسراوەی ئیبن سینا لە عەرەبییەوە بۆ فارسی. * ''آثارالبلاد و اخبارالعباد زکریا قزوینی'' لە عەرەبییەوە بۆ فارسی. == ھۆنراوەی ھەژار لە ڕووی ناوەڕۆکەوە<ref name=":1"/> == بەشێکی کەم لە بەرھەمی دڵدار دەچێتە خانەی دڵداری و وەسفی سروشتەوە. بەشی ھەرە زۆری ستایش و پێداھەڵدان و شانازی کردنە، ئەمەی تێکەڵ کردووە بەسیاسەت بەمانای ئەو بەسەرھاتانەی بەسەر کورد ھاتوون ڕۆژگارانی ژیانی شاعیردا. لەم ڕووەوە شیعری بەچوار قۆناغ تێپەڕیوە: ١- سەرەتا تا ساڵی ١٩٤٨: لەم ماوەیەدا شیعری بریتی بووە لە ستایش و پێداھەڵدان. ئیلھامی لە خۆشویستنی [[قازی محەممەد]] و دامودەزگای کۆماری کوردستان وەرگرتووە. خۆی بە ستالین و سوپای سووری سۆڤیەتی کۆن خەریک کردووە، داس و چەکوشی کردووە بەڕەمزی مرۆڤایەتی. چونکە دەسەڵاتی سۆڤیەت دەستی ھەبوو لە دامەزراندنی کۆماری کوردستان. ٢- قۆناغی بەغدا ١٩٤٨ – ١٩٥٨: لەم ماوەیەدا شاعیر دوو سێ ساڵ لە سووریا ژیاوە. لەم قۆناغەدا شیعری ڕەنگدانەوەی بیری کوردایەتییە. ئەگەر لە پێشاندا زۆرتر خەریکی ئەوە بووبێ ھێرش بباتە سەر عەجەم، لەم دەورەدا زیاتر باس لە خراپەی ھەموو دراوسێکانی کورد دەکا وەکو تورک و عەرەب و عەجەم. ٣- قۆناغی بەغدا و کوردستان ١٩٥٨ – ١٩٧٥: ئەوی ڕاستی بێ ماڵی خێزانی ھەژار لەم ماوەیەدا لە بەغدا بووە، خۆی لە ھاتووچۆدا بووە لە نێوان بەغدا و ناو شاخەکانی کوردستانی عێراق بەپێی پلەی پەیوەندی شۆڕشی ئەیلوولی ١٩٦١ بەدەسەلاتی بەغداوە، چونکە ئەو پەیوەندییە لە ھەڵبەزین و دابەزیندا بووە. لەم قۆناغەدا زۆربەی شیعری ھەژار لە ستایشی بارزانی شۆڕشی کورد بووە، ھەروەھا لە دژی خراپەی دراوسێیانی کورد بەتایبەتی عەرەب. ٤- قۆناغی کۆتایی لە ماڵی خۆی لە مەھاباد ١٩٧٥ – ١٩٩١: لەم قۆناغەدا ھەژار خۆی بەشیعر وتن خەریک نەکردووە، بەڵام ئەو شیعرەی وتوویەتی ھەمووی لەسەر بارزانییە، بەھۆی یادی کۆچی دواییەوە، لە یادی ساڵی یەکەمەوە ١٩٨٠ دەست پێکردووە تا یادی ساڵی یازدەمین ١٩٩٠. واتە لە ھەموو ساڵێکدا شیعرێکی داناوە بۆ یادی کۆچی بارزانی تا کۆچی دوایی ھەژار خۆی. == نموونەی ھۆنراوەکانی ھەژار == ھەژار لە شیعرێکیدا بەناوی «ھەر کوردم» لە ساڵی ١٩٤٨ لە بەغدا نووسیویەتییەوە، دەڵێ: {{چینی ناوەند}}'''ھەر کوردم'''{{کۆتایی}} {{شیعر}} {{ب|بە دەربەدەری یان لە ماڵی خۆم|لە خاکی عەرەب لە ئێران و ڕۆم}} {{ب|کۆک و پۆشتە بم، ڕووت و ڕەجاڵ بم|کۆشکم دەقات بێ وێرانە ماڵ بم}} {{ب|ئازا و ڕزگار بم شادان و خەندان|یان زەنجیر لە مل لە سووچی زیندان}} {{ب|ساغ بم جحێل بم بگرم گوێ سوانان|یان زار و نزار لە نەخۆشخانان}} {{ب|دانیشم لەسەر تەختی خونکاری|یان لە کۆڵانان بکەم ھەژاری}} {{ب|کوردم و لە ڕێی کورد و کوردستان|سەرلەپێناوم گیان لەسەر دەستان}} {{ب|بە کوردی دەژیم بە کوردی دەمرم|بە کوردی دەدەم وەرامی قەبرم}} {{ب|بە کوردی دیسان زیندوو دەبمەوە|لەو دونیاش بۆ کورد تێ ھەڵدەچمەوە}} {{کۆتاییی شیعر}} ھەژار بۆ قازی محەممەد لە شیعری «پاڵەوانان ناترسن»دا دەڵێ: {{چینی ناوەند}}'''پاڵەوانان ناترسن'''{{کۆتایی}} {{شیعر}} {{ب|دەرگای شێران کرایەوە|دار و بەرد دەنگی دایەوە}} {{ب|گوێ لە زڕەی زنجیر بگرن|پاڵەوان ناترسن بمرن}} {{ب|بۆ مەرگ دێن بەئازایی|دەڵێی دەڕۆنە سەرشایی}} {{ب|مەردانە ھەنگاو ھەڵدێنن|بەدکار بەتوندی دەدوێنن}} {{ب|ڕوو گرژن بەرامبەر دوژمن|دەم بە بزەن بەرەو مردن}} {{ب|وا پێشەوای کوردان قازی|پێشەوایە بۆ گیان بازی}} {{ب|کوڕەی ماتی شەو دەشکێنێ|دڵی زۆردار دەلەرزێنێ}} {{کۆتاییی شیعر}} == کتێبی چاپکراو لە بارەی ھەژارەوە == ١- شرح آثار و احوال استاد عبدالرحمان شرفکندی (ھەژار)، شیرین ابراھیمی، نشر شمیم، سنندج، ١٣٩٣، شابک: ٤٠٤٦٤٥٥٦٠٠٩٧٨ ٢- ھەژار لە لووتکەدا (فارسی: ھژار در اوج)، [[فەرەیدوون حەکیمزادە|فریدون حکیم زادە]]، نشر ڕاژە، ١٤٠٠، شابک: ٩٧٨٦٢٢٩٧١٣١١٢ == کۆبوونەوە و میھرەجان لە بارەی ھەژارەوە == مانگی بانەمەڕی ٢٠٠٥ کۆڕێکی فرەوانی یادکردنەوە لە پێگەی مامۆستا ھەژار لە ناوەندی پارێزگای کوردستان(سنە) بەڕێوە چوو. ماگی خەزەڵوەری ۲۰۱۸ میھرەجانێکی زانستی ئەدەبی بە نێوی مامۆستا ھەژارەوە و بۆ ماوەی دوو ڕۆژ لە شاری مەھاباد بەڕێوە چووم. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[چێشتی مجێور]] * [[فەرھەنگی ھەنبانەبۆرینە|ھەنبانەبۆرینە]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20081229141854/http://www.xozga.com/nawdaran/shairan/23.html ھەژار، بەشی ناودارانی سایتی خۆزگە] * چێشتی مجێور، مامۆستا ھەژار == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٦٢}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|کوردستان|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر|ژیاننامە|ئێران|سیاسەت}} {{ھەژار}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{کۆماری کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Abdurrahman Sharafkandi}} [[پۆل:ھەژار| ]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:فەرھەنگنووسانی خەڵکی ئێران]] [[پۆل:فەرھەنگنووسانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩١]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:وەرگێڕە کوردەکان]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی عەرەبی-فارسی]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی عەرەبی–کوردی]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی فارسی–کوردی]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی کوردی–فارسی]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی ئێرانی]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:موسڵمانانی ئێرانی]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی موسڵمان]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] rxxnx3jgboq2t0qxcuvaea17uk9ke4f 0 248 1458151 1452855 2025-07-11T06:14:31Z DanyMations 70070 1458151 wikitext text/x-wiki {{Infobox royalty| |name=[[شێخ]] مەحموودی حەفید |title=[[شێخ]] مەحموود بەرزنجی<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Sicker |یەکەم١=Martin |سەردێڕ=The Middle East in the Twentieth Century |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=gHfw0Mv_uFUC&q=Mahmud+Barzanji&pg=PA85 |بڵاوکەرەوە=Greenwood Publishing Group |زمان=en |ڕێکەوت=٢٠٠١|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٦٨٩٣-٩}}</ref> |image=Sheikh Mahmoud - Kurdistan's King (1918-1922).jpg |caption=شێخ مەحموود لە ١٩٢٠ەکان |succession=[[شانشینی کوردستان|پاشای کوردستان]] |reign1=١٩٢٢–١٩٢٤ |predecessor1=[[ئیمپراتۆریەتیی بەریتانی]] |successor1=''پلەوپایەی لێ سەندرایەوە'' ([[فەیسەڵی یەکەم]] وەک [[پێڕستی پاشاکانی عێراق|پاشای عێراق]]) |coronation= |full name= |suc-type= |queen= |consort= |spouse 1= |issue=[[بابە عەلی شێخ مەحموود]] (کوڕ، ١٩١٢–١٩٩٦) |royal house= |dynasty= |father= |mother= |birth_date=١٨٧٨ |birth_place=[[سلێمانی]]، [[ویلایەتی مووسڵ]]، [[عێراقی عوسمانی]]، [[ئیمراتۆریەتیی عوسمانی]] |death_date={{death date and age|١٩٥٦|١٠|٠٩|١٨٧٨|||df=yes}} |death_place=[[بەغداد]]، [[شانشینی عێراق|عێراق]] |date of burial= |place of burial=[[سلێمانی]] ، [[کوردستان]]، [[شانشینی عێراق|عێراق]] }} '''شێخ مەحموود بەرزنجی''' یان '''مەحموود حەفیدزادە''' (١٨٧٨ – ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٦) ھەروەھا ناسراو بە '''شێخ مەحموودی نەمر''' سەرکردەیەکی [[کورد]]ی زنجیرەیەک [[شۆڕشی شێخ مەحموودی حەفید|ڕاپەڕینی کوردی]] بوو دژی دەستووری بەڕیتانیا لە [[عێراق]]. [[شێخ]]ی بنەماڵەیەکی [[سۆفییایەتی|سۆفیی]] [[ڕێبازی قادری|قادری]] بوو لە [[کورد|خێڵی بەرزنجی]]ی خەڵکی شاری [[سلێمانی]]، کە ئێستا لە [[باشووری کوردستان|باشووری کوردستانە]]. لە چەندان لەو ڕاپەڕینانەدا وەک [[شانشینی کوردستان|پاشای کوردستان]] ناوبراوە. == پێشینە == دوای [[جەنگی جیھانیی یەکەم]]، ئینگلیز و زلھێزەکانی تری ڕۆژاوا بەشێک لە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]یان داگیرکرد. ئەو پلانانەی کە لەگەڵ فەڕەنسییەکان لە [[ڕێکەوتنامەی سایکس–پیکۆ|ڕێککەوتنامەی سایکس-پیکۆ]]دا کرابوون، بەڕیتانیایان وەک خاوەن دەسەڵات دەستنیشان کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Fromkin|یەکەم=David|سەردێڕ=[[A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East]]|ڕێکەوت=١ی ئەیلوولی ٢٠٠١|بڵاوکەرەوە=Henry Holt and Company|زمان=en|بەستەری نووسەر=David Fromkin}}</ref> ئینگلیزەکان توانیان سنووری خۆیان بە دڵی خۆیان پێکبھێنن بۆ ئەوەی لەم ناوچەیەدا زاڵ بن.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=BBC|سەردێڕ=Iraqi Kurdistan profile|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-28147263|ئیش=BBC News|ڕێکەوت=٢٥ی نیسانی ٢٠١٨}}</ref> ئینگلیزەکان بە توندی [[بەغدا]] و [[بەسرە]]یان لەژێر دەستتابوو و ناوچەکانی دەوروبەری ئەم شارانە زۆرتر لە عەرەبی [[شیعە]] و [[سوننە]] پێکھاتبوون. لە ساڵی ١٩٢١دا، ئینگلیزەکان [[فەیسەڵی یەکەم]]یان کردە پاشای عێراق. ئەمە ھەڵبژاردنێکی سەرنجڕاکێش بوو چونکە فەیسەڵ ھیچ پەیوەندییەکی ناوخۆیی نەبوو، چونکە بەشێک بوو لە بنەماڵەی [[ھاشمییەکان|ھاشمی]] لە ڕۆژاوای [[نیمچەدوورگەی عەرەبی|عەرەبستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hashemites Family|سەردێڕ=Hashemites|ناونیشان=http://www.alhussein.jo/ar/شجرة-العائلة/الهاشميون|وێبگە=www.alhussein.jo}}</ref> لەگەڵ پەرەسەندنی ڕووداوەکان لە بەشی باشووری عێراق، ئینگلیزەکان خەریکی پەرەپێدانی سیاسەتی نوێ بوون لە باکووری عێراق، کە بەزۆری کوردی تێدا نیشتەجێ بوون، و لە [[پەیمانی ڤێرسای]] ساڵی ١٩١٩دا بە کوردستانی گەورە ناسرابوو. ئەو سنوورانەی کە ئینگلیزەکان پێکیان ھێنابوو، کوردی لە نێوان ناوەڕاستی عێراق (بەغدا) و خاکی عوسمانییەکانی باکووردا تێدابوو. گەلی کوردی عێراق لە خاکە شاخاوییەکانی [[ویلایەتی مووسڵ]] دەژیان. ناوچەیەکی سەخت بوو بۆ کۆنتڕۆڵکردن لە ڕوانگەی ئینگلیزەوە بەھۆی زەوی و دڵسۆزیی خێڵەکیی کوردەوە. ململانێیەکی زۆر لەدوای جەنگی گەورەی نێوان حکوومەتی عوسمانی و ئینگلیزدا ھەبوو لەسەر چۆنییەتی دانانی سنوورەکان. عوسمانییەکان لە دەرەنجامی [[پەیمانی سیڤەر]] ناڕازی بوون کە ڕێگەی بە سەرکەوتووانی جەنگی گەورە دا کۆنترۆڵی زۆربەی خاکەکانی پێشووی عوسمانی بکەن لە ڕێگەی دابەشکردنی [[کۆنفرانسی سان ڕیمۆ|خاکی پێشووی عوسمانی]] وەک ئەوەی [[ژێرفەرمانی کۆمەڵەی گەلان|کۆمەڵەی گەلان فەرمانی پێدەکرد]]. بە تایبەتی [[تورکەکانی ئەنادۆڵ|تورکەکان]] ھەستیان دەکرد کە ویلایەتی مووسڵ ھی ئەوانە، چونکە ئینگلیزەکان بە شێوەیەکی نایاسایی داگیریان کردبوو دوای [[ئاگربەستی مودرۆس]]، کە کۆتایی بە دوژمنایەتییەکانی شەڕەکە ھێنابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Oltoman Empire|سەردێڕ=The Mosul Vilayet|ناونیشان=https://www.researchgate.net/publication/27568543|وێبگە=www.researchgate.net}}</ref> لەگەڵ دۆزینەوەی نەوت لە باکووری عێراق، ئینگلیزەکان ئامادە نەبوون دەستبەرداری ویلایەتی مووسڵ ببن.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Hale|یەکەم=William M.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=_xLgtpBsovwC&q=%27A+Tedious+and+Perilous+Controversy%27%3A+Britain+and+the+Settlement+of+the+Mosul+Dispute%2C+1918-1926&pg=PA75|سەردێڕ=Turkish Foreign Policy, 1774-2000|ڕێکەوت=٢٠٠٠|بڵاوکەرەوە=Psychology Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٧١٤٦-٥٠٧١-٥|زمان=en}}</ref> ھەروەھا لە قازانجی ئینگلیزدا بوو کە کورد ڕۆڵی نێوانگر بگیڕن لە نێوان خۆیان و ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانیدا. ھەموو ئەوانە بوونە ھۆی گرنگیی شێخ مەحموود حەفید. حکوومەتی بەڕیتانیا لە [[جەنگی جیھانیی یەکەم]]دا بەڵێنی بە کورد دابوو کە خاکی خۆیان وەربگرن بۆ پێکھێنانی دەوڵەتێکی کوردی؛ بەڵام حکوومەتی بەڕیتانیا لە کۆتاییی جەنگەکەدا بەڵێنەکەیان جێبەجێ نەکرد، ئەمەش بووە ھۆی ناڕەزایی لەنێو کوردەکاندا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=World WAR I|سەردێڕ=BRITISH LIES IN THE WORLD WAR I|ناونیشان=http://www.worldfuturefund.org/Reports/Imperialism/britainlies.html|وێبگە=www.worldfuturefund.org}}</ref> بێمتمانەیی لەلایەن [[کورد]]ەوە ھەبوو. لە ساڵی ١٩١٩ نائارامی لە ناوچە کوردنشینەکاندا دەستی بە پەرەسەندن کرد، چونکە ناڕازی بوون لەو دۆخەی کە تێیدا بوون و لە مامەڵەکردنەکانیان لەگەڵ حکوومەتی بەڕیتانیا. کورد دوای ساڵێک [[سەرھەڵدانی کۆچگیری|ڕاپەڕینێکیان ئەنجامدا]]. حکوومەتی بەڕیتانیا ھەوڵیدا بەڕێوەبەرێکی کوردی لە ناوچەکەدا دابمەزرێنێت و بەم شێوەیە سەرکردەیەکی جەماوەری ناوچەکەی دەستنیشانکرد،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=İki Hükümet Bir Teşkilat|سەردێڕ=History|ناونیشان=http://www.historystudies.net/dergi/tar201512901a7.pdf|وێبگە=www.historystudies.net}}</ref> کە بەم شێوەیە شێخ مەحموود بوو بە پارێزگاری باشووری کوردستان. {{clear}} == دەسەڵات و ڕاپەڕینەکان == {{سەرەکی|شۆڕشی شێخ مەحموودی حەفید}} [[پەڕگە:Mahmud_Barzanji_Kurdish_leader.JPG|وێنۆک|شێخ مەحموود لە {{Circa|١٩٢٨}}]] شێخ مەحموود سەرکردەیەکی نەتەوەیی کورد زۆر باڵاخواز بوو و بانگەشەی بۆ بیرۆکەی کۆنترۆڵکردنی دەوڵەتی کورد لەلایەن کوردەوە و سەربەخۆیی لە ئینگلیزەکان دەکرد. ھەروەک [[چارڵز ئاڕ. ئێچ. تریپ|چارڵز تریپ]] دەگێڕێتەوە، ئینگلیزەکان وەک ڕێگەیەک بۆ بەدەستھێنانی دەسەڵاتێکی ناڕاستەوخۆی ناوچەکە، شێخ مەحموودیان کردە پارێزگاری سلێمانی لە باشووری کوردستان. ئینگلیزەکان ئەم دەسەڵاتە ناڕاستەوخۆیەیان دەویست کە شێخ مەحموودی جەماوەری لە سەرکردایەتیدا بوو، کە پێیان وابوو ڕوخسار و سەرکردەیەکیان پێدەبەخشێت بۆ کۆنترۆڵکردن و ھێورکردنەوەی ناوچەکە؛ بەڵام کاتێک تامی دەسەڵاتی کرد، شێخ مەحموود تەماحی زیاتری بۆ خۆی و بۆ گەلی کورد ھەبوو. بە «پاشای کوردستان» ناسێندرا و بانگەشەی ئەوەی دەکرد کە فەرمانڕەوای ھەموو کوردانە، بەڵام بۆچوونی شێخ مەحموود لە نێو کورددا تێکەڵاو بوو، چونکە خەریک بوو لەلای ھەندێک کەس زۆر دەسەڵاتدار و باڵاخواز دەبوو.<ref name="Tripp2007p33-34"/> شێخ مەحموود ھیوای دەخواست کوردستان دروست بکات و لە سەرەتادا ئینگلیزەکان ڕێگەیان بە شێخ مەحموود دا، چونکە ئەو ناوچەکە و خەڵکی کۆدەکردەوە لەژێر کۆنتڕۆڵی ناڕاستەوخۆی بەڕیتانیادا؛ بەڵام تا ساڵی ١٩٢٠ شێخ مەحموود بە ناڕەزاییی ئینگلیزەکان دەسەڵاتی خۆی لە دژی ئینگلیزەکان بەکاردەھێنا بە گرتنی بەرپرسانی بەڕیتانیا لە ناوچەی کورد و دەستپێکردنی ڕاپەڕین دژی ئینگلیزەکان.<ref name="Lortz2005p10-11"/> وەک مێژوونووس [[کێڤن مەککیرمان|کێڤن مەکییرمان]] نووسیویەتی، «ڕاپەڕینەکان بەردەوام بوون تاکوو ئەوکاتەی مەحموود لە شەڕدا بریندار بوو، کە لەسەر ڕێگای نێوان [[کەرکووک]] و سلێمانی ڕوویدا. شێخ مەحموود لەلایەن ھێزەکانی بەڕیتانیاوە دەستگیرکرا و [[سزای مەرگ|سزای لەسێدارەدان]]ی بەسەردا سەپێندرا، بەڵام دواتر لە قەڵایەکی بەڕیتانیا لە [[لاھۆر]] زیندانیکرا.»<ref name="McKierman2006p31"/> شێخ مەحموود تا ساڵی ١٩٢٢ لە [[بەریتانی ڕاج|ھیندستان]] مایەوە. == گەڕانەوە و دووەم ڕاپەڕین == [[پەڕگە:Mahmud_Barzanji.jpg|وێنۆک|ڕاست|شێخ مەحموود]] لەگەڵ دەربەدەربوونی شێخ و ھێشتنەوەی لە ھیندستان، [[ناسیۆنالیزمی تورکی|ناسیۆنالیستە تورکەکان]] لە ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی ڕوو لە ڕووخاندا کێشەیەکی زۆریان لە ناوچە کوردنشینەکانی عێراق دەنایەوە. ناسیۆنالیستە تورکەکان بە سەرۆکایەتیی [[مستەفا کەمال ئاتاتورک]] لە سەرەتای ١٩٢٠ەکاندا لە لووتکەدا بوون دوای سەرکەوتنیان بەرامبەر [[شانشینی یۆنان|یۆنان]] و چاوەڕوانی ئەوە بوون کە ئەو زەبروزەنگە ببەنە ناو عێراق و [[مووسڵ]] وەربگرنەوە. لەگەڵ کۆنتڕۆڵکردنی ڕاستەوخۆی باکووری عێراق لەلایەن ئینگلیزەکانەوە دوای دەربەدەریی شێخ مەحموود، ناوچەکە تا دەھات مەترسیدارتر دەبوو بۆ بەرپرسانی بەڕیتانیا بەھۆی ھەڕەشەکانی تورکیاوە. ھەرێمەکە لەلایەن شێخ قادری برای شێخ مەحموودەوە سەرکردایەتیی دەکرا، کە توانای مامەڵەکردنی لەگەڵ دۆخەکەدا نەبوو و لەلایەن ئینگلیزەکانەوە وەک سەرکردەیەکی ناسەقامگیر و متمانەپێنەکراو سەیر دەکرا. سێر [[پێرسی کۆکس]]، بەرپرسێکی سەربازی و کارگێڕی بەڕیتانی بۆ ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەتی عێراق، و [[وینستۆن چێرچیل|وینستن چێرچڵ]]، سیاسەتمەدارێکی بەڕیتانی، ناکۆکییان لەسەر ئەوە ھەبوو کە ئایا شێخ لە دەربەدەرییەکەی ئازاد بکەن و بیھێننەوە بۆ حووکمڕانی لە باکووری عێراق. ئەوە ڕێگەی بە ئینگلیزەکان دەدا کە کۆنتڕۆڵی باشتریان بەسەر ئەو ناوچەیە مەترسیدارە گرنگەدا ھەبێت. کۆکس باسی لەوە دەکرد کە ئینگلیزەکان دەتوانن دەسەڵات بەدەستبھێنن لە ناوچەیەکدا کە بەم دوایییە چۆڵیان کردووە، و شێخ مەحموود تاکە ھیوایان بووە بۆ بەدەستھێنانەوەی ناوچەیەکی سەقامگیر.<ref name="Olson1989"/> کۆکس ئاگاداری مەترسییەکانی ھێنانەوەی شێخ مەحموود بوو، بەڵام ئاگاداری ئەوەش بوو کە یەکێک لە ھۆکارە سەرەکییەکانی نائارامییەکانی ناوچەکە پەرەسەندنی ئەو تێڕوانینە بوو کە بەڵێنەکانی پێشووتری سەربەخۆیی وازیان لێدەھێنرێت و ئینگلیزەکان گەلی کورد دەھێنن لەژێر دەسەڵاتی ڕاستەوخۆی حکوومەتی عەرەبی لە بەغدا. خەونی کوردان بۆ دەوڵەتێکی سەربەخۆ کەمتر دەبووەوە کە بووبووە ھۆی ناکۆکی لە ناوچەکەدا.<ref name="Tripp2007p53"/> ھێنانەوەی شێخ مەحموود تاکە ھەلی دەوڵەتێکی عێراقیی ئاشتیانە بوو لە ناوچەکە و دژی تورکیا. کۆکس ڕازی بوو بە ھێنانەوەی شێخ و ناوبردنی وەک پارێزگاری باشووری کوردستان. ھەروەھا لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ١٩٢٢دا، کۆکس ڕازی بوو بە ڕاگەیاندننامەیەکی ھاوبەشی ئینگلیز و عێراق کە ڕێگەی بە حکوومەتێکی کوردی دەدا ئەگەر بتوانن دەستوورێک پێکبێنن و لەسەر سنوورەکان ڕێک بکەون. کۆکس دەیزانی لەگەڵ ناسەقامگیری ناوچەکە و ئەوەی کە کۆمەڵەی کوردی زۆرن مەحاڵە کە بتوانن بگەنە چارەسەرێک.<ref name="McKierman2006p322"/> لەگەڵ گەڕانەوەیدا، شێخ مەحموود دەستی کرد بە ناساندنی خۆی وەک پاشای [[شانشینی کوردستان]]. شێخ ڕێککەوتنەکەی لەگەڵ ئینگلیزەکان ڕەتکردەوە و دەستیکرد بە ھاوپەیمانی لەگەڵ تورکەکان دژی ئینگلیزەکان. کۆکس درکی بەو دۆخە کرد و لە ساڵی ١٩٢٣دا ھەموو قسەیەکی کوردەکانی لە حکوومەتی عێراقدا ڕەتکردەوە و پێشنیارەکەی بۆ دەوڵەتێکی سەربەخۆ کشاندەوە. شێخ مەحموود تا ساڵی ١٩٢٤ پاشا بوو و تا ساڵی ١٩٣٢ بەشداریی لە ڕاپەڕینەکانی دژی ئینگلیزەکاندا دەکرد، و لەو ساڵەدا کاتێک [[ھێزی ئاسمانیی شاھانە]] و عێراقییە ڕاھێنراوەکانی بەڕیتانیا توانیان دیسان شێخ مەحموود دەستگیر بکەنەوە و دەربەدەری بکەن بۆ باشووری عێراق.<ref name="McKierman2006p32"/> == مردن و یادکردنەوە == شێخ مەحموود داوای ئاشتیی کرد و لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩٣٢دا لە باشووری عێراق دوورخراوەیەوە و لە ساڵی ١٩٤١ توانی بگەڕێتەوە بۆ گوندی بنەماڵەکەی و تا کۆتاییی تەمەنی لەوێ مایەوە.<ref name="Tripp2007p66"/> لە کۆتاییدا لە ساڵی ١٩٥٦ لەگەڵ خێزانەکەی کۆچی دواییی کرد. تا ئەمڕۆش بە نمایشکردنی لە دەوروبەری کوردستان و بەتایبەتی لە شاری سلێمانی یادی دەکرێتەوە. ئێستاش بۆ گەلی کورد قارەمانێکە، و وەک ناسیۆنالیستێکی پێشەنگی کورد بیری لێدەکرێتەوە کە بۆ سەربەخۆیی و ڕێزی گەلەکەی خەباتی کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Library|یەکەم=CNN|سەردێڕ=Kurdish People Fast Facts|ناونیشان=https://www.cnn.com/2014/08/18/world/kurdish-people-fast-facts/index.html|ئیش=CNN}}</ref> وەک پێشەنگێک بۆ زۆرێک لە سەرکردەکانی داھاتووی کورد سەیر دەکرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Nakhoul|یەکەم=Samia|سەردێڕ=Iraqi Kurdish leader says no turning back on independence bid|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-iraq-kurds-idUSKBN19R1S4|ئیش=U.S.}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[شانشینی کوردستان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|refs=<!--<ref name="Khidir2004">Khidir, Jaafar Hussein. "[http://www.kurdish-academic.net/articles/KAN_2004_Jaafar_Khidir_1.pdf The Kurdish National Movement]", ''Kurdistan Studies Journal'', No. 11, March 2004. Page 14</ref> --> <!--<ref name="Lortz2005ch1">Lortz, Michael G. [http://etd.lib.fsu.edu/theses/available/etd-11142005-144616/unrestricted/003Manuscript.pdf "The Kurdish Warrior Tradition and the Importance of the ''Peshmerga''"], ''Willing to face Death: A History of Kurdish Military Forces - the Peshmerga - from the Ottoman Empire to Present-Day Iraq'', 2005-10-28. Chapter 1</ref> --><ref name="Tripp2007p33-34">Tripp, Charles. ''A History of Iraq''. Cambridge Press, 2007. Page 33-34</ref><ref name="Lortz2005p10-11">Lortz, Michael. [https://www.scribd.com/doc/321861/003manuscript "The Kurdish Warrior Tradition and the Importance of the ''Peshmerga''"], ''Willing to face Death: A History of Kurdish Military Forces - the Peshmerga - from the Ottoman Empire to Present-Day Iraq'', 2005-10-28. Pages 10–11</ref><ref name="McKierman2006p31">McKierman, Kevin. ''The Kurds''. New York: St. Martin's Press, 2006. Page 31</ref><ref name="Olson1989">Olson, Robert. ''The Emergence of Kurdish Nationalist and the Sheikh Sa'id Rebellion, 1880–1925''. Austin: University of Texas Press, 1989. Pages 60–61</ref><ref name="Tripp2007p53">Tripp, Charles. ''A History of Iraq''. Cambridge Press, 2007. Page 53</ref><ref name="McKierman2006p32">McKierman, Kevin. ''The Kurds''. New York: St. Martin's Press, 2006. Page 32</ref><ref name="Tripp2007p66">Tripp, Charles. ''A History of Iraq''. Cambridge Press, 2007. Page 66</ref>|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{کۆمنز}} * [https://web.archive.org/web/20081202235943/http://www.jafi.org.il/education/actual/iraq/4.html کوردەکان و پاکسازیی نەتەوەیی] * [https://web.archive.org/web/20101223022022/http://www.kurdmania.com/kurdische_aufstand_scheich_mahmud_barzinji.html ڕاپەڕینەکەی شێخ مەحموود بەرزنجی]، بە زمانی ئەڵمانی {{شانشینی کوردستان}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|سیاسەت|ژیاننامە|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:شانشینی کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:مردووانی ١٩٥٦]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٧٨]] ahawdgmg6hvpz6eu4uyakensotrsok5 0 256 1458141 1429046 2025-07-11T06:12:23Z DanyMations 70070 1458141 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | وێنە =Mustafa Hijri, BBC Persian - July 27, 2011 (1626).jpg | قەبارەی وێنە = 250px | لێدوانی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[نەغەدە|نه‌غه‌ده‌]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٤٥]] (٨٠ ساڵ) | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | هۆکاری مردن = | نیشتەجێ = | نەتەوە = | ناوەکانی تر = | نەژاد = | هاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = لیسانسی ئه‌ده‌بیاتی [[زمانی فارسی|فارسی]] له [[زانکۆی تاران]] | دایەن = | پیشە = | ساڵانی چالاکی = لە [[١٩٧٩]]ەوە | شار = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە هۆی = | سەرناو = سکرتێری گشتی | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | بەرانبەرەکان = | ئایین = | هاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = | ئیمزا = | ماڵپەڕ = [http://sikirter.org sikirter.org] | پەراوێزەکان = }} '''مستەفا ھیجری''' (لەدایکبووی ١٩٤٥ لە [[نەغەدە]]) سیاسەتوانی کورد و سکرتێری گشتیی ئێستای [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]]ە. == ژیاننامە == لە ساڵی [[١٩٤٥]] لە [[نەغەدە]] لە دایکبوە. لیسانسی ئەدەبیاتی فارسیی لە [[زانکۆی تاران]] گرتووە. ساڵی [[١٩٧٩]] پەیوەست بووە بە [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] و ساڵی [[١٩٧٩]] بووتە ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی و ساڵی [[١٩٨٠]] بووتە ئەندامی دەفتەری سیاسی. مستەفا ھیجری بە زمانەکانی [[زمانی کوردی|کوردی]]، [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]، [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[زمانی ئازەری (ڕوونکردنەوە)|ئازەری]] دەتوانێ قسە بکات. == بەرپرسایەتییەکان == ئەندامی کۆمێتەی ناوەندی / بەرپرسی رادیو دەنگی کوردستانی ئێران (١٣٥٩ ھەتاوی) ئەندامی دەفتەری سیاسی / بەرپرسی کۆمیسیونی ماڵی (١٣٥٩ تا ١٣٦٤) ئەندامی کۆمێتەی ناوەندی / بەرپرسی ناوەندی ئاژوان (١٣٦٤) ئەندامی کۆمێتەی ناوەندی / بەرپرسی زانکۆ (١٣٦٦) ئەندامی دەفتەری سیاسی / بەرپرسی کۆمیسیونی سیاسی-نیزامی (١٣٦٧ تا ١٣٧١) جێگری سکرتێری گشتی / بەرپرسی کۆمیسیونی سیاسی-نیزامی (١٣٦٨ تا ١٣٧١) سکرتێری گشتی (١٣٧١ تا ١٣٧٤) جێگری سکرتێری گشتی / بەرپرسی کۆمیسیونی چاپەمەنی ( ١٣٧٤ تا ١٣٧٩) ئەندامی دەفتەری سیاسی / بەرپرسی کۆمیسیونی سیاسی –نیزامی (١٣٧٩ تا ١٣٨٣) سکرتێری گشتی (١٣٨٣) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەر بۆ دەرەوە == [https://web.archive.org/web/20151003172919/http://sikirter.org/ ماڵپەڕی مستەفا ھیجری] == سەرچاوەکان == [https://web.archive.org/web/20080915122732/http://sikirter.org/kurdish/?do=keya بیۆگرافی سکرتێر - ماڵپەڕی مستەفا ھیجری] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} {{پۆلی کۆمنز|Mustafa Hijri}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٥]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:خەڵکی نەغەدە]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] 9jqiie8l826xxyfyiq94d7b8tthw7l1 0 273 1458175 1426528 2025-07-11T11:03:26Z Diyar.parwana 70136 /* ئاڵا کوردییەکان */ 1458175 wikitext text/x-wiki {{Infobox flag | Name = ئاڵای کوردستان | Article = | Image = Flag of Kurdistan.svg | Alt = | Noborder = <!-- Leave blank for rectangular flag; for non-rectangular flag, type "no". --> | Morenicks = | Use = <!-- Required for |Symbol --> | Symbol = <!-- |Use="6-digit FIAV usage code" is required. --> | Proportion = ٢:٣ | Adoption = دەیەی ١٩٢٠ لەلایەن [[خۆیبوون]]{{ھن}}١٩٢٧–١٩٣٠ لەلایەن [[کۆماری ئارارات]]{{ھن}}١٧ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦ لەلایەن [[کۆماری مەھاباد]]{{ھن}}١٩٩٢ لەلایەن [[کۆماری کوردیی لاچین]]{{ھن}}١٩٩٢ لەلایەن [[ھەرێمی کوردستان]] | Relinquished = | Design = سێ ڕەنگی {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = سوور | قەبارە = | ڕەنگ = ED2E38 }}، {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = سپی | قەبارە = | ڕەنگ = FFF }} و {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = سەوز | قەبارە = | ڕەنگ = 00B053 }} لەگەڵ ڕۆژێکی {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = زەرد | قەبارە = | ڕەنگ = F7B50C }} بە ٢١ تیشک لە ناوەڕاستی ئاڵاکە ([[ڕۆژی کوردی]]) | Designer = }} '''ئاڵای کوردستان''' ({{بە کوردیی باکووری|Ala Kurdistanê}}، یان ''Ala rengîn''، ''ئاڵا ڕەنگین'') ئاڵای فەرمیی [[ھەرێمی کوردستان]]ە. لە تەواوی ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] دان، لە دامودەزگا حکوومییەکان و ئۆرگانە فەرمییەکان شەکاوەیە. ئەم ئاڵایە زۆر جار وەک ئاڵای [[کوردستانی گه‌وره‌]] دەبیندرێت. == مێژوو == === شانشینی کوردستان === ==== ئاڵای بەریتانیا ==== لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩١٨ و نزیک کۆتایی [[جەنگی جیھانیی یەکەم]]، [[شێخ مەحموودی حەفید|مەحموود بەرزنجی]] لە دەوڵەتی عوسمانی جیابووەوە و [[دەوڵەتی کوردی (١٩١٨-١٩١٩)|دەوڵەتی کوردی]] دامەزراند. بەو پێیەی سەرەتا لەژێر فەرمانی [[شانشینی یەکگرتوو|بەریتانیا]] بوو، دەبوو ئاڵای یوونیەن جاک (ئاڵای بەریتانیا بوو کە لە ناوچە ژێرفەرمانییەکانی بەریتانیا ھەڵدەکرا) لە دەوڵەتەکەی ھەڵبکات، تا لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٩ ڕاپەڕینی کرد و ئاڵایەکی نوێ بۆ دەوڵەتەکەی دیاریکرا. ==== ئاڵای مانگیلە ==== لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٩ دەوڵەتی کوردی لە دژی ئیمپراتۆرییەتی بەریتانیا ڕاپەڕی، و ئاڵایەکی [[مانگیلە]]ی گرتەبەر، بەڵام ئیمپراتۆرییەتیی بەریتانیا لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٩ دەوڵەتی کوردی داگیرکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=MacArthur-Seal|یەکەم=Daniel-Joseph|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=yFqbEAAAQBAJ&dq=iraqi+kurdistan+flag+1919&pg=PT97&redir_esc=y#v=onepage&q=iraqi%20kurdistan%20flag%201919&f=false|سەردێڕ=From Enemies to Allies: Turkey and Britain, 1918–1960|دوایین٢=Barlas|یەکەم٢=Dilek|دوایین٣=Hale|یەکەم٣=William|ڕێکەوت=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=Taylor & Francis|ژپنک=٩٧٨-١-٠٠٠-٨١٨٨٦-٤|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=1919 - World Flag Chart|ناونیشان=https://flaglog.com/1919|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤|وێبگە=flaglog.com}}</ref> [[پەڕگە:Flag of Kingdom of Kurdistan (1922-1924).svg|وێنۆک|ئاڵای دەوڵەتی کوردی و دواتر شانشینی کوردستان]] دوای دامەزراندنی [[شانشینی کوردستان]] لە ساڵی ١٩٢١، دیسان ئاڵا مانگیلەییەکە لە [[سلێمانی]] لەلایەن شێخ مەحموودی حەفید ھەڵکرایەوە. بە گوتەی مێژوونووس [[ڕەفیق حیلمی]]، شانشینی کوردستان ئاڵای مانگیلەی بە ئاڵای نەتەوەیی کورد دەزانی؛ زیاتر دەڵێت: «کۆبوونەوەیەکی گەورە لە ماڵی شێخ قادر، سەرۆکی ئەنجوومەنی نیشتمانی بەڕێوەچوو و مۆڵەتی فەرمی درا بە ئاڵاکە و وەک ئاڵای فەرمیی کوردەکان بەرزکرایەوە، بە ئامادەبوونی نزیکەی ١٠ ھەزار کەس لە ڕۆژی کۆبوونەوەکەدا لە [[مزگەوتی گەورەی سلێمانی|مزگەوتی گەورە]]».<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=admin|ڕێکەوت=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Seîd Veroj/ Ala Kurdistanê; berhemê têkoşîna netewî ya miletê Kurd e û berîya sed (100) salan hatîye çêkirin {{!}} Kovara Bîr|ناونیشان=https://kovarabir.com/8671/seid-veroj-ala-kurdistane-berheme-tekosina-netewi-ya-milete-kurd-e-u-bere-sed-100-sal-hatiye-cekirin/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤|زمان=tr|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240717203808/https://kovarabir.com/8671/seid-veroj-ala-kurdistane-berheme-tekosina-netewi-ya-milete-kurd-e-u-bere-sed-100-sal-hatiye-cekirin/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === CTK و خۆیبوون === لە ساڵی ١٩٢٠ لەلایەن [[کۆمەڵگای سەرھەڵدانی کوردستان|کۆمەڵەی سەرھەڵدانی کوردستان]] (CTK) ئاڵایەکی دیکە بۆ کوردستان دروستکرا. دوای ماوەیەکی کەم لەلایەن [[ناسیۆنالیزمی نەتەوەیی|پارتی ناسیۆنالیستی]] [[خۆیبوون]]ەوە بەکارھێنرا، کە لە کاتی [[ڕاپەڕینی ئاگری]]دا ئاڵاکەی لە [[قەرەکۆسە|شاری ئاگری]] ھەڵکرد. [[پەڕگە:Kurdish flag (Khoiboun).png|وێنۆک|ئاڵای کوردیی کۆماری ئارارات]] ئاڵای نەتەوەیی کوردی، لە ساڵانی ١٩٢٧ لەلایەن سەرکردەکانی بزووتنەوەی [[خۆیبوون]]ەوە ھەڵبژێردرا بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەو کوردانەی کە لە دژی [[دەوڵەتی عوسمانی]] خەبات بۆ [[ڕاپەڕینەکانی کورد لە جەنگی جیھانیی یەکەمدا|سەربەخۆیی]] دەکەن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The National Flag of Kurdistan|ناونیشان=https://www.institutkurde.org/en/kurdorama/the_national_flag_of_kurdistan.php|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=Institutkurde.org|زمان=en}}</ref><ref name=":0" /> === گۆڤاری ھاوار === [[پەڕگە:Hawar(kurdistanflag).jpg|وێنۆک|چەپ|بەرگی گۆڤاری ھاوار بە ئاڵای کوردستانەوە]] ئاڵای کوردی لە ساڵی ١٩٣٢ بە ژمارە ١١ (١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٣٢) لەسەر ھەردوو بەرگی [[ھاوار (کۆوار)|گۆڤاری ھاوار]] بە ڕەنگی چاپ بڵاوکرایەوە. ڕەنگەکانی ئاڵاکە لە سەرەوە بۆ خوارەوە سوور، سپی و سەوز بوون و خۆرێکی زێڕین بە ١٨ تیشکەوە لە ناوەڕاستیدا بوو. === کۆماری مەھاباد === [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] دووەم دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی بوو لەدوای [[کۆماری ئارارات]]، ئەو کۆمارەی کە لە ساڵی ١٩٢٧ ڕاگەیەندرا و دواتر لە ساڵی ١٩٣٠ لەلایەن سوپای تورکیاوە شکستی پێ ھێندرا. کۆماری کوردیی مەھاباد لە ٢٢ی مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٦ و پێنج مانگ دوای کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانیی دووەم]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] دامەزرا، وەک [[دەوڵەتی بووکەڵە|دەوڵەتێکی بووکەڵەیی]] [[یەکێتیی سۆڤیەت]]. ئەم کۆمارە کەمتر لە ساڵێک توانی بەرگە بگرێت؛ بەڵام ئاڵاکەی ھێشتا وەک ھێمایەک بۆ [[سەربەخۆیی]] کورد سەیر دەکرێت. لە ساڵی ١٩٤٥، کاتێک کچێکی ١٤ ساڵان بە ناوی فاتیمە ئەسەد شاھین، لە شارۆچکەیەکی بچووکی [[باشووری کوردستان]] لەگەڵ نەھمان عیسا ھاوسەرگیری دەکات، لە ئاھەنگی ھاوسەرگیرییەکەدا، [[مەلا مستەفا بارزانی]] بەشداری دەکات. لەو کاتەدا مستەفا بارزانی لە پلانیدا بوو بەشداری شۆڕشیی کوردانی ڕۆژھەڵات بکات و پشتگیری لە [[قازی محەممەد]]، سەرکردەی شۆڕشەکە بکات. لە ئاھەنگەکەدا مەلا مستەفا پرسیار لە نەھمان عیسا دەکات کە «ئایا ھاوسەرەکەی دەتوانێت ئاڵایەک دروست بکات؟» فاتیمە بە داواکارییەکە ڕازی دەبێت، و داوا لە مەلا مستەفا دەکات کە شێوە و ڕەنگەکانی پێ بدات. {{وتە١|دەمزانی ئەمە ئاڵایەکە بۆ کوردەکان، بەڵام نەمدەزانی ئەوەندە گرنگ دەبێت بۆیان. من ئێستا باشتر لەمە تێدەگەم.|فاتیمە ئەسەد}} لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٦دا کۆماری مەھاباد ڕاگەیەنرا و قازی محەممەد وەک سەرۆککۆمار دەستنیشان کرا. {{وتە١|کاتێک قازی چووە سەربانەکە و وتاری پێشکەش کرد، بینیم ئەو ئاڵایەی کە من دروستم کردبوو بەدەستییەوەیەتی، ھەمووان چەپڵەیان لێدەدا و [[ئەی ڕەقیب|سروودی نەتەوەیی]] کوردیان دەوتەوە.|فاتیمە}} ئاڵاکەی فاتیمە جیاواز بوو لەگەڵ ئەو ئاڵایەی کە ئێستا بە ئاڵای کۆماری مەھاباد دادەنرێت، تەنیا [[ڕۆژی کوردی|ڕۆژێکی کوردی]] ١٦ تیشکی لە ناوەندیدا بوو، بە پشتبەندێکی [[ڕەنگی پان-ئێرانی|سێ ڕەنگیی]] ئاسۆیی سوور، سپی و سەوز.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=‘I didn’t know the flag I made for the Kurds would be so important’ – The Kurdistan Memory Programme|ناونیشان=https://kurdistanmemoryprogramme.com/i-didnt-know-the-flag-i-made-for-the-kurds-would-be-so-important/|ڕێکەوتی سەردان=٩ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=kurdistanmemoryprogramme.com}}</ref> {{Multiple image|align=|direction=|total_width=350|image1=Mahabad Republic sunburst flag.svg|alt1=|caption1=|image2=Flag of the Republic of Mahabad.svg|caption2=|caption3=|footer=ئاڵاکەی فاتیمە ئەسەد (ڕاست) وەشانی دواتری ئاڵای کۆماری مەھاباد (چەپ)}} === کوردستانی سوور === لە ساڵی ١٩٩٢ کاتێک ھەوڵی دووبارە دامەزراندنەوەی ئیدارەی کوردستانی سوور دەدرا، ئاڵاکەی خۆییبوون دیاریکرا وەک ئاڵای [[کۆماری کوردیی لاچین]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=XOMAJFiEjWg بەڵگەفیلم: کوردستانی سوور]</ref> == پێناسەی ئاڵای کوردستان == ئاڵای کوردستان پێک ھاتووە لە سێ ڕەنگی سوور، سپی، سەوز و دروشمێک لە ناوەندی. === ڕەنگەکان === ئاڵای کوردستان لە لاکێشەیەکی ئاسۆیی پێکھاتووە، لاکێشەی سەرەوە ڕەنگی سوورە، ناوەند ڕەنگی سپییە، و لاکێشەی خوارەوە ڕەنگی سەوزە. بەرینی ئاڵا دوو لەسەر سێ درێژییەکەیەتی. === ھێمای نەتەوەیی === دروشمی نەتەوەیی ئاڵای کوردستان خۆری زێڕینە، ئەم خۆرە ٢١ تیشکی یەکسان و ھاوشێوەی ھەیە کە ڕێکەوتی [[٢١ی ئازار]] دەگەیەنێت کە [[نەورۆز]] و سەرەتای ساڵی [[ڕۆژژمێری کوردی]]یە. بە لەبەرچاوگرتنی دوو لەسەر سێیەتی قەبارەی ئاڵا، خۆری زێڕین بە تیشکەکانییەوە یەک پێوەرە و بەبێ تیشکەکان نیو پێوەر، ئەم تیشکانە شێوەیان ڕاستە و لە دەرەوە خاڵێکی تیژ دروست دەکەن. خۆرەکە دەبێ ڕێک لە ناوەندی ئاڵای کورستان جێگیر بێت. خۆر بەشێوەیەک جێگیر کراوە کە ستوونی ناوەندی ئاڵا بە ناو خاڵی تیژی بەرزترین تیشک تێدەپەڕێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئابی ٢٠٢٠|سەردێڕ=For Kurds, a day of bonfires, legends, and independence – CSMonitor.com|ناونیشان=https://www.csmonitor.com/2004/0323/p07s02-woiq.html|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200810180308/https://www.csmonitor.com/2004/0323/p07s02-woiq.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧|سەردێڕ=نوروز ـ نيروز {{!}} الموسوعة العربية|ناونیشان=http://www.arab-ency.com/ar/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D9%88%D8%AB/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%80-%D9%86%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%B2|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170915100804/http://www.arab-ency.com/ar/البحوث/نوروز-ـ-نيروز|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئابی ٢٠٢٠|سەردێڕ=The Kurds: a concise handbook: Izady, Mehrdad R: Free Download, Borrow, and Streaming: Internet Archive|ناونیشان=https://archive.org/details/kurdsconcisehan00izad/page/243|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=web.archive.org|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200810183316/https://archive.org/details/kurdsconcisehan00izad/page/243|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref><ref name="Yildiz">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Yildiz|یەکەم=Kerim|سەردێڕ=The Kurds: Culture and Language Rights|ناونیشان=https://archive.org/details/kurdsiniraqpastp0000yild|نووسەر٢=Fryer, Georgina|بڵاوکەرەوە=Kurdish Human Rights Project|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=١-٩٠٠١٧٥-٧٤-٦}}</ref><ref name="diaspora">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Wahlbeck|یەکەم=Osten|سەردێڕ=Kurdish Diasporas: A Comparative Study of Kurdish Refugee Communities (Migration, Minorities and Citizenship)|بڵاوکەرەوە=Macmillan|ساڵ=١٩٩٩|ژپنک=٠-٣١٢-٢٢٠٦٧-٧|شوێن=Basingstoke}}</ref> === ڕەنگەکان، کۆدەکانیان و واتا باوەکانیان === [[پەڕگە:Roj emblem.svg|وێنۆک|170px|[[ڕۆژی کوردی]] (٢١ تیشکی ھەیە)]] {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- ! ڕەنگ ! واتا |- | style="background:#ED2024;color:white;" | سوور RGB: (235,35,35) HEX: #ED2024 | خوێنی شەھیدانی ئازادیی نیشتمان |- | style="background:#278E43;color:white;" | سەوز RGB: (39,138,65) HEX: #278E43 | ھێمای سروشت و ژینگەی کوردستان |- | style="background:#FEBD11;color:black;" | زەرد RGB: (250,185,20) HEX: #FEBD11 | ئاماژەیە بۆ [[ڕۆژی کوردی]] |- | style="background:#FFFFFF;color:black;" | سپی RGB: (255,255,255) HEX: #FFFFFF | ئاشتی و پێکەوەژیان |} == شێوازەکانی بەکارھێنانی ئاڵا == * ھەڵواسین بە دار (ستوون)؛ پێویستە خۆرەکەی لە ھەردوو ڕووەوە دیار بێت. * بەرزکردنەوەی لە باری پانی؛ ڕەنگی سوور لە سەرەوە و ڕەنگی سەوز لە خوارەوە. * بەرزکردنەوەی لە باری درێژی؛ ڕەنگی سوور لە لای چەپ و ڕەنگی سەوز لە لای ڕاست. * لە یەخەدانی وەک ڕۆزێت لەسەر سینگ؛ لە لای چەپ لەسەر دڵ دەدرێت. * دانان لەسەر مێز؛ پێویستە بە لای چەپ بشکێتەوە. === شێوازە ھەڵەکانی بەکارھێنانی ئاڵا === * نابێت بە ھیچ شێوەیەک ئاڵا لوول بکرێت * نابێت بە ھیچ شێوەیاک ئاڵا بە پێچەوانەوە دابندرێت یان بگریرێت * ھەر جۆرە [[سووکایەتی]]یەک بە ئاڵا سزای زیندانە == ڕۆژی ئاڵا == لە ساڵی ٢٠٠٩دا پەرلەمانی کوردستان بڕیاریدا، ڕۆژی ١٧ی کانوونی یەکەمی ھەموو ساڵێک، ڕۆژی ئاڵای کوردستان لەسەرجەم شار و شارۆچکەکانی ھەرێمی کوردستان بکرێتەوە. == ئاڵاکانی کوردستان == <gallery> پەڕگە:De facto SA-NES Flag.svg|alt=The Autonomous Administration's new emblem superimposed on a white field|ئاڵای [[خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا]] (٢٠١٨–ئێستا). پەڕگە:Flag of Rojava.svg|ئاڵای نافەرمی [[ڕۆژاوای کوردستان]]، (٢٠١٣–ئێستا)<ref name="crwflags.com">http://www.crwflags.com/fotw/flags/krd_slvd.html</ref> پەڕگە:Flag of the Emirate of Soran.svg|ئاڵای [[میرنشینی سۆران]]، (١٨١٦–١٨٣٥)<ref name="crwflags.com"/> پەڕگە:Flag of kurdistan-1922 1924.svg|ئاڵای [[شانشینی کوردستان]]، (١٩٢٢–١٩٢٤)<ref name="crwflags.com"/> پەڕگە:Kurdish flag (Khoiboun).svg|ئاڵای کۆماری ئارارات و [[خۆیبوون|ڕێکخراوەی خۆیبوون]]، (١٩٢٧–١٩٣٠)<ref name="rûdaw">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Years before independence talk someone had foresight to standardize the Kurdish flag |ناونیشان=http://www.rudaw.net/english/kurdistan/210720171 |ڕێکەوتی سەردان=٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩|agency=Rûdaw |ڕێکەوت=٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}</ref> پەڕگە:Flag of the Republic of Mahabad.svg|ئاڵای [[کۆماری کوردستان]] (مەھاباد)، (١٩٤٦)<ref>''Kürdistan Cumhuriyeti'nin bayrağı yukandan kızılla başlayarak beyaz ve yeşil renklerden oluşur. Ortada, iki buğday dalının -üretim ve emeği simgeleyen- ortasında duran bir kalem -kültür ve bilim simgesi-, arka planda da güneşi -özgürlüğün ifadesi- gösteren bir amblemi vardır. '' (Ersal Yavi,''Kürdistan Ütopyası'', Cilt 1, Yazıcı Basım Yayıncılık, 2006, p. 332. {{Tr icon}}</ref> پەڕگە:Yezidi Flag.svg|ئاڵای کوردانی [[ئێزیدی]] (تا ئێستا) پەڕگە:Mahabad Republic sunburst flag.svg|یەکەمین وەشانی ئاڵای کۆماری مەھاباد کە فاتیمە ئەسەد شاھین دروستیکرد (٢٢ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦) </gallery> تێبینی: بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ کوردستان (Kurdistan Future Movement) لە ئێرانیش بەهەمان ئاڵای کوردی بەکاردەهێنێت، وەک وەکی نیشانی یەکگرتوو و ئازادی. === ئاڵاکانی پەیوەست بە کورد === <gallery> پەڕگە:Flag of Ayyubid Dynasty.svg|ئاڵای [[دەوڵەتی ئەییووبی|ئەییووبییەکان]] پەڕگە:Zand Dynasty flag.svg|ئاڵای [[زەندییەکان|دەوڵەتی زەندی]] (١٧٥٠–١٧٩٤) پەڕگە:Flag of Iraq (1959–1963).svg|[[ئاڵای عێراق]]، کە [[ڕۆژی کوردی]] لە ناوەندیدا دەردەکەوێت (١ی کانوونی دووەمی ١٩٥٩ – ٣١ی تەمموزی ١٩٦٣) پەڕگە:Safavid Flag.svg|ئاڵای [[سەفەوییەکان]] پەڕگە:Derafsh kaviani.svg|ئاڵای [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی]] ([[دروشمی کاویانی]]) </gallery> == ئەمانەش ببینە == * [[سیمبوولە کوردییەکان]] ** [[ڕۆژی کوردی]] ** [[ئەی ڕەقیب]] * [[ڕەنگی پان ئێرانیزم]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20141202000701/http://www.krg.org/articles/detail.asp?smap=03010100&lngnr=13&rnr=168&anr=16877 ئاڵا و سروودی نیشتیمانی] – [https://web.archive.org/web/20160506173827/http://www.krg.org/ ماڵپەڕی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان] * [http://www.webchin.org/extend/kurdistan-flag/sorani.html ئاڵای کوردستان بە کوالیتی بەرز بۆ چاپکردن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150602180928/http://www.webchin.org/extend/kurdistan-flag/sorani.html |date= ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٥}} {{ھەرێمی کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|ئاسیا|عێراق|ڕۆژھەڵاتی ناوین}} {{پۆلی کۆمنز|Kurdish flags}} [[پۆل:ئاڵای وڵاتانی ئاسیا]] [[پۆل:ئاڵا نیشتمانییەکان]] [[پۆل:ھێما نەتەوەیییەکانی کوردستان]] [[پۆل:ھێمای نیشتمانی کوردان]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتی کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] k0u7c3ktta45e5ztzz8pwuttlrw7k0y 1458176 1458175 2025-07-11T11:04:26Z Diyar.parwana 70136 1458176 wikitext text/x-wiki {{Infobox flag | Name = ئاڵای کوردستان | Article = | Image = Flag of Kurdistan.svg | Alt = | Noborder = <!-- Leave blank for rectangular flag; for non-rectangular flag, type "no". --> | Morenicks = | Use = <!-- Required for |Symbol --> | Symbol = <!-- |Use="6-digit FIAV usage code" is required. --> | Proportion = ٢:٣ | Adoption = دەیەی ١٩٢٠ لەلایەن [[خۆیبوون]]{{ھن}}١٩٢٧–١٩٣٠ لەلایەن [[کۆماری ئارارات]]{{ھن}}١٧ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦ لەلایەن [[کۆماری مەھاباد]]{{ھن}}١٩٩٢ لەلایەن [[کۆماری کوردیی لاچین]]{{ھن}}١٩٩٢ لەلایەن [[ھەرێمی کوردستان]] | Relinquished = | Design = سێ ڕەنگی {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = سوور | قەبارە = | ڕەنگ = ED2E38 }}، {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = سپی | قەبارە = | ڕەنگ = FFF }} و {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = سەوز | قەبارە = | ڕەنگ = 00B053 }} لەگەڵ ڕۆژێکی {{ڕەنگاوڕەنگ | دەق = زەرد | قەبارە = | ڕەنگ = F7B50C }} بە ٢١ تیشک لە ناوەڕاستی ئاڵاکە ([[ڕۆژی کوردی]]) | Designer = }} '''ئاڵای کوردستان''' ({{بە کوردیی باکووری|Ala Kurdistanê}}، یان ''Ala rengîn''، ''ئاڵا ڕەنگین'') ئاڵای فەرمیی [[ھەرێمی کوردستان]]ە. لە تەواوی ئەو ناوچانەی لەژێر دەسەڵاتی [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] دان، لە دامودەزگا حکوومییەکان و ئۆرگانە فەرمییەکان شەکاوەیە. ئەم ئاڵایە زۆر جار وەک ئاڵای [[کوردستانی گه‌وره‌]] دەبیندرێت. == مێژوو == === شانشینی کوردستان === ==== ئاڵای بەریتانیا ==== لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩١٨ و نزیک کۆتایی [[جەنگی جیھانیی یەکەم]]، [[شێخ مەحموودی حەفید|مەحموود بەرزنجی]] لە دەوڵەتی عوسمانی جیابووەوە و [[دەوڵەتی کوردی (١٩١٨-١٩١٩)|دەوڵەتی کوردی]] دامەزراند. بەو پێیەی سەرەتا لەژێر فەرمانی [[شانشینی یەکگرتوو|بەریتانیا]] بوو، دەبوو ئاڵای یوونیەن جاک (ئاڵای بەریتانیا بوو کە لە ناوچە ژێرفەرمانییەکانی بەریتانیا ھەڵدەکرا) لە دەوڵەتەکەی ھەڵبکات، تا لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٩ ڕاپەڕینی کرد و ئاڵایەکی نوێ بۆ دەوڵەتەکەی دیاریکرا. ==== ئاڵای مانگیلە ==== لە مانگی ئایاری ساڵی ١٩١٩ دەوڵەتی کوردی لە دژی ئیمپراتۆرییەتی بەریتانیا ڕاپەڕی، و ئاڵایەکی [[مانگیلە]]ی گرتەبەر، بەڵام ئیمپراتۆرییەتیی بەریتانیا لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩١٩ دەوڵەتی کوردی داگیرکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=MacArthur-Seal|یەکەم=Daniel-Joseph|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=yFqbEAAAQBAJ&dq=iraqi+kurdistan+flag+1919&pg=PT97&redir_esc=y#v=onepage&q=iraqi%20kurdistan%20flag%201919&f=false|سەردێڕ=From Enemies to Allies: Turkey and Britain, 1918–1960|دوایین٢=Barlas|یەکەم٢=Dilek|دوایین٣=Hale|یەکەم٣=William|ڕێکەوت=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=Taylor & Francis|ژپنک=٩٧٨-١-٠٠٠-٨١٨٨٦-٤|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=1919 - World Flag Chart|ناونیشان=https://flaglog.com/1919|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤|وێبگە=flaglog.com}}</ref> [[پەڕگە:Flag of Kingdom of Kurdistan (1922-1924).svg|وێنۆک|ئاڵای دەوڵەتی کوردی و دواتر شانشینی کوردستان]] دوای دامەزراندنی [[شانشینی کوردستان]] لە ساڵی ١٩٢١، دیسان ئاڵا مانگیلەییەکە لە [[سلێمانی]] لەلایەن شێخ مەحموودی حەفید ھەڵکرایەوە. بە گوتەی مێژوونووس [[ڕەفیق حیلمی]]، شانشینی کوردستان ئاڵای مانگیلەی بە ئاڵای نەتەوەیی کورد دەزانی؛ زیاتر دەڵێت: «کۆبوونەوەیەکی گەورە لە ماڵی شێخ قادر، سەرۆکی ئەنجوومەنی نیشتمانی بەڕێوەچوو و مۆڵەتی فەرمی درا بە ئاڵاکە و وەک ئاڵای فەرمیی کوردەکان بەرزکرایەوە، بە ئامادەبوونی نزیکەی ١٠ ھەزار کەس لە ڕۆژی کۆبوونەوەکەدا لە [[مزگەوتی گەورەی سلێمانی|مزگەوتی گەورە]]».<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=admin|ڕێکەوت=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Seîd Veroj/ Ala Kurdistanê; berhemê têkoşîna netewî ya miletê Kurd e û berîya sed (100) salan hatîye çêkirin {{!}} Kovara Bîr|ناونیشان=https://kovarabir.com/8671/seid-veroj-ala-kurdistane-berheme-tekosina-netewi-ya-milete-kurd-e-u-bere-sed-100-sal-hatiye-cekirin/|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤|زمان=tr|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240717203808/https://kovarabir.com/8671/seid-veroj-ala-kurdistane-berheme-tekosina-netewi-ya-milete-kurd-e-u-bere-sed-100-sal-hatiye-cekirin/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === CTK و خۆیبوون === لە ساڵی ١٩٢٠ لەلایەن [[کۆمەڵگای سەرھەڵدانی کوردستان|کۆمەڵەی سەرھەڵدانی کوردستان]] (CTK) ئاڵایەکی دیکە بۆ کوردستان دروستکرا. دوای ماوەیەکی کەم لەلایەن [[ناسیۆنالیزمی نەتەوەیی|پارتی ناسیۆنالیستی]] [[خۆیبوون]]ەوە بەکارھێنرا، کە لە کاتی [[ڕاپەڕینی ئاگری]]دا ئاڵاکەی لە [[قەرەکۆسە|شاری ئاگری]] ھەڵکرد. [[پەڕگە:Kurdish flag (Khoiboun).png|وێنۆک|ئاڵای کوردیی کۆماری ئارارات]] ئاڵای نەتەوەیی کوردی، لە ساڵانی ١٩٢٧ لەلایەن سەرکردەکانی بزووتنەوەی [[خۆیبوون]]ەوە ھەڵبژێردرا بۆ نوێنەرایەتیکردنی ئەو کوردانەی کە لە دژی [[دەوڵەتی عوسمانی]] خەبات بۆ [[ڕاپەڕینەکانی کورد لە جەنگی جیھانیی یەکەمدا|سەربەخۆیی]] دەکەن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The National Flag of Kurdistan|ناونیشان=https://www.institutkurde.org/en/kurdorama/the_national_flag_of_kurdistan.php|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=Institutkurde.org|زمان=en}}</ref><ref name=":0" /> === گۆڤاری ھاوار === [[پەڕگە:Hawar(kurdistanflag).jpg|وێنۆک|چەپ|بەرگی گۆڤاری ھاوار بە ئاڵای کوردستانەوە]] ئاڵای کوردی لە ساڵی ١٩٣٢ بە ژمارە ١١ (١٠ی تشرینی دووەمی ١٩٣٢) لەسەر ھەردوو بەرگی [[ھاوار (کۆوار)|گۆڤاری ھاوار]] بە ڕەنگی چاپ بڵاوکرایەوە. ڕەنگەکانی ئاڵاکە لە سەرەوە بۆ خوارەوە سوور، سپی و سەوز بوون و خۆرێکی زێڕین بە ١٨ تیشکەوە لە ناوەڕاستیدا بوو. === کۆماری مەھاباد === [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] دووەم دەوڵەتی سەربەخۆی کوردی بوو لەدوای [[کۆماری ئارارات]]، ئەو کۆمارەی کە لە ساڵی ١٩٢٧ ڕاگەیەندرا و دواتر لە ساڵی ١٩٣٠ لەلایەن سوپای تورکیاوە شکستی پێ ھێندرا. کۆماری کوردیی مەھاباد لە ٢٢ی مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٦ و پێنج مانگ دوای کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانیی دووەم]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] دامەزرا، وەک [[دەوڵەتی بووکەڵە|دەوڵەتێکی بووکەڵەیی]] [[یەکێتیی سۆڤیەت]]. ئەم کۆمارە کەمتر لە ساڵێک توانی بەرگە بگرێت؛ بەڵام ئاڵاکەی ھێشتا وەک ھێمایەک بۆ [[سەربەخۆیی]] کورد سەیر دەکرێت. لە ساڵی ١٩٤٥، کاتێک کچێکی ١٤ ساڵان بە ناوی فاتیمە ئەسەد شاھین، لە شارۆچکەیەکی بچووکی [[باشووری کوردستان]] لەگەڵ نەھمان عیسا ھاوسەرگیری دەکات، لە ئاھەنگی ھاوسەرگیرییەکەدا، [[مەلا مستەفا بارزانی]] بەشداری دەکات. لەو کاتەدا مستەفا بارزانی لە پلانیدا بوو بەشداری شۆڕشیی کوردانی ڕۆژھەڵات بکات و پشتگیری لە [[قازی محەممەد]]، سەرکردەی شۆڕشەکە بکات. لە ئاھەنگەکەدا مەلا مستەفا پرسیار لە نەھمان عیسا دەکات کە «ئایا ھاوسەرەکەی دەتوانێت ئاڵایەک دروست بکات؟» فاتیمە بە داواکارییەکە ڕازی دەبێت، و داوا لە مەلا مستەفا دەکات کە شێوە و ڕەنگەکانی پێ بدات. {{وتە١|دەمزانی ئەمە ئاڵایەکە بۆ کوردەکان، بەڵام نەمدەزانی ئەوەندە گرنگ دەبێت بۆیان. من ئێستا باشتر لەمە تێدەگەم.|فاتیمە ئەسەد}} لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٤٦دا کۆماری مەھاباد ڕاگەیەنرا و قازی محەممەد وەک سەرۆککۆمار دەستنیشان کرا. {{وتە١|کاتێک قازی چووە سەربانەکە و وتاری پێشکەش کرد، بینیم ئەو ئاڵایەی کە من دروستم کردبوو بەدەستییەوەیەتی، ھەمووان چەپڵەیان لێدەدا و [[ئەی ڕەقیب|سروودی نەتەوەیی]] کوردیان دەوتەوە.|فاتیمە}} ئاڵاکەی فاتیمە جیاواز بوو لەگەڵ ئەو ئاڵایەی کە ئێستا بە ئاڵای کۆماری مەھاباد دادەنرێت، تەنیا [[ڕۆژی کوردی|ڕۆژێکی کوردی]] ١٦ تیشکی لە ناوەندیدا بوو، بە پشتبەندێکی [[ڕەنگی پان-ئێرانی|سێ ڕەنگیی]] ئاسۆیی سوور، سپی و سەوز.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=‘I didn’t know the flag I made for the Kurds would be so important’ – The Kurdistan Memory Programme|ناونیشان=https://kurdistanmemoryprogramme.com/i-didnt-know-the-flag-i-made-for-the-kurds-would-be-so-important/|ڕێکەوتی سەردان=٩ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=kurdistanmemoryprogramme.com}}</ref> {{Multiple image|align=|direction=|total_width=350|image1=Mahabad Republic sunburst flag.svg|alt1=|caption1=|image2=Flag of the Republic of Mahabad.svg|caption2=|caption3=|footer=ئاڵاکەی فاتیمە ئەسەد (ڕاست) وەشانی دواتری ئاڵای کۆماری مەھاباد (چەپ)}} === کوردستانی سوور === لە ساڵی ١٩٩٢ کاتێک ھەوڵی دووبارە دامەزراندنەوەی ئیدارەی کوردستانی سوور دەدرا، ئاڵاکەی خۆییبوون دیاریکرا وەک ئاڵای [[کۆماری کوردیی لاچین]].<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=XOMAJFiEjWg بەڵگەفیلم: کوردستانی سوور]</ref> == پێناسەی ئاڵای کوردستان == ئاڵای کوردستان پێک ھاتووە لە سێ ڕەنگی سوور، سپی، سەوز و دروشمێک لە ناوەندی. === ڕەنگەکان === ئاڵای کوردستان لە لاکێشەیەکی ئاسۆیی پێکھاتووە، لاکێشەی سەرەوە ڕەنگی سوورە، ناوەند ڕەنگی سپییە، و لاکێشەی خوارەوە ڕەنگی سەوزە. بەرینی ئاڵا دوو لەسەر سێ درێژییەکەیەتی. === ھێمای نەتەوەیی === دروشمی نەتەوەیی ئاڵای کوردستان خۆری زێڕینە، ئەم خۆرە ٢١ تیشکی یەکسان و ھاوشێوەی ھەیە کە ڕێکەوتی [[٢١ی ئازار]] دەگەیەنێت کە [[نەورۆز]] و سەرەتای ساڵی [[ڕۆژژمێری کوردی]]یە. بە لەبەرچاوگرتنی دوو لەسەر سێیەتی قەبارەی ئاڵا، خۆری زێڕین بە تیشکەکانییەوە یەک پێوەرە و بەبێ تیشکەکان نیو پێوەر، ئەم تیشکانە شێوەیان ڕاستە و لە دەرەوە خاڵێکی تیژ دروست دەکەن. خۆرەکە دەبێ ڕێک لە ناوەندی ئاڵای کورستان جێگیر بێت. خۆر بەشێوەیەک جێگیر کراوە کە ستوونی ناوەندی ئاڵا بە ناو خاڵی تیژی بەرزترین تیشک تێدەپەڕێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئابی ٢٠٢٠|سەردێڕ=For Kurds, a day of bonfires, legends, and independence – CSMonitor.com|ناونیشان=https://www.csmonitor.com/2004/0323/p07s02-woiq.html|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200810180308/https://www.csmonitor.com/2004/0323/p07s02-woiq.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧|سەردێڕ=نوروز ـ نيروز {{!}} الموسوعة العربية|ناونیشان=http://www.arab-ency.com/ar/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D9%88%D8%AB/%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%B2-%D9%80-%D9%86%D9%8A%D8%B1%D9%88%D8%B2|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170915100804/http://www.arab-ency.com/ar/البحوث/نوروز-ـ-نيروز|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٠ی ئابی ٢٠٢٠|سەردێڕ=The Kurds: a concise handbook: Izady, Mehrdad R: Free Download, Borrow, and Streaming: Internet Archive|ناونیشان=https://archive.org/details/kurdsconcisehan00izad/page/243|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=web.archive.org|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200810183316/https://archive.org/details/kurdsconcisehan00izad/page/243|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref><ref name="Yildiz">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Yildiz|یەکەم=Kerim|سەردێڕ=The Kurds: Culture and Language Rights|ناونیشان=https://archive.org/details/kurdsiniraqpastp0000yild|نووسەر٢=Fryer, Georgina|بڵاوکەرەوە=Kurdish Human Rights Project|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=١-٩٠٠١٧٥-٧٤-٦}}</ref><ref name="diaspora">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Wahlbeck|یەکەم=Osten|سەردێڕ=Kurdish Diasporas: A Comparative Study of Kurdish Refugee Communities (Migration, Minorities and Citizenship)|بڵاوکەرەوە=Macmillan|ساڵ=١٩٩٩|ژپنک=٠-٣١٢-٢٢٠٦٧-٧|شوێن=Basingstoke}}</ref> === ڕەنگەکان، کۆدەکانیان و واتا باوەکانیان === [[پەڕگە:Roj emblem.svg|وێنۆک|170px|[[ڕۆژی کوردی]] (٢١ تیشکی ھەیە)]] {| class="wikitable" style="text-align:center;" |- ! ڕەنگ ! واتا |- | style="background:#ED2024;color:white;" | سوور RGB: (235,35,35) HEX: #ED2024 | خوێنی شەھیدانی ئازادیی نیشتمان |- | style="background:#278E43;color:white;" | سەوز RGB: (39,138,65) HEX: #278E43 | ھێمای سروشت و ژینگەی کوردستان |- | style="background:#FEBD11;color:black;" | زەرد RGB: (250,185,20) HEX: #FEBD11 | ئاماژەیە بۆ [[ڕۆژی کوردی]] |- | style="background:#FFFFFF;color:black;" | سپی RGB: (255,255,255) HEX: #FFFFFF | ئاشتی و پێکەوەژیان |} == شێوازەکانی بەکارھێنانی ئاڵا == * ھەڵواسین بە دار (ستوون)؛ پێویستە خۆرەکەی لە ھەردوو ڕووەوە دیار بێت. * بەرزکردنەوەی لە باری پانی؛ ڕەنگی سوور لە سەرەوە و ڕەنگی سەوز لە خوارەوە. * بەرزکردنەوەی لە باری درێژی؛ ڕەنگی سوور لە لای چەپ و ڕەنگی سەوز لە لای ڕاست. * لە یەخەدانی وەک ڕۆزێت لەسەر سینگ؛ لە لای چەپ لەسەر دڵ دەدرێت. * دانان لەسەر مێز؛ پێویستە بە لای چەپ بشکێتەوە. === شێوازە ھەڵەکانی بەکارھێنانی ئاڵا === * نابێت بە ھیچ شێوەیەک ئاڵا لوول بکرێت * نابێت بە ھیچ شێوەیاک ئاڵا بە پێچەوانەوە دابندرێت یان بگریرێت * ھەر جۆرە [[سووکایەتی]]یەک بە ئاڵا سزای زیندانە == ڕۆژی ئاڵا == لە ساڵی ٢٠٠٩دا پەرلەمانی کوردستان بڕیاریدا، ڕۆژی ١٧ی کانوونی یەکەمی ھەموو ساڵێک، ڕۆژی ئاڵای کوردستان لەسەرجەم شار و شارۆچکەکانی ھەرێمی کوردستان بکرێتەوە. == ئاڵاکانی کوردستان == <gallery> پەڕگە:De facto SA-NES Flag.svg|alt=The Autonomous Administration's new emblem superimposed on a white field|ئاڵای [[خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا]] (٢٠١٨–ئێستا). پەڕگە:Flag of Rojava.svg|ئاڵای نافەرمی [[ڕۆژاوای کوردستان]]، (٢٠١٣–ئێستا)<ref name="crwflags.com">http://www.crwflags.com/fotw/flags/krd_slvd.html</ref> پەڕگە:Flag of the Emirate of Soran.svg|ئاڵای [[میرنشینی سۆران]]، (١٨١٦–١٨٣٥)<ref name="crwflags.com"/> پەڕگە:Flag of kurdistan-1922 1924.svg|ئاڵای [[شانشینی کوردستان]]، (١٩٢٢–١٩٢٤)<ref name="crwflags.com"/> پەڕگە:Kurdish flag (Khoiboun).svg|ئاڵای کۆماری ئارارات و [[خۆیبوون|ڕێکخراوەی خۆیبوون]]، (١٩٢٧–١٩٣٠)<ref name="rûdaw">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Years before independence talk someone had foresight to standardize the Kurdish flag |ناونیشان=http://www.rudaw.net/english/kurdistan/210720171 |ڕێکەوتی سەردان=٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩|agency=Rûdaw |ڕێکەوت=٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}</ref> پەڕگە:Flag of the Republic of Mahabad.svg|ئاڵای [[کۆماری کوردستان]] (مەھاباد)، (١٩٤٦)<ref>''Kürdistan Cumhuriyeti'nin bayrağı yukandan kızılla başlayarak beyaz ve yeşil renklerden oluşur. Ortada, iki buğday dalının -üretim ve emeği simgeleyen- ortasında duran bir kalem -kültür ve bilim simgesi-, arka planda da güneşi -özgürlüğün ifadesi- gösteren bir amblemi vardır. '' (Ersal Yavi,''Kürdistan Ütopyası'', Cilt 1, Yazıcı Basım Yayıncılık, 2006, p. 332. {{Tr icon}}</ref> پەڕگە:Yezidi Flag.svg|ئاڵای کوردانی [[ئێزیدی]] (تا ئێستا) پەڕگە:Mahabad Republic sunburst flag.svg|یەکەمین وەشانی ئاڵای کۆماری مەھاباد کە فاتیمە ئەسەد شاھین دروستیکرد (٢٢ی کانوونی دووەمی ١٩٤٦) </gallery> تێبینی: بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ کوردستان (Kurdistan Future Movement) لە ئێرانیش بەهەمان ئاڵای کوردی بەکاردەهێنێت، وەک وەکی نیشانی یەکگرتوو و ئازادی. === ئاڵاکانی پەیوەست بە کورد === <gallery> پەڕگە:Flag of Ayyubid Dynasty.svg|ئاڵای [[دەوڵەتی ئەییووبی|ئەییووبییەکان]] پەڕگە:Zand Dynasty flag.svg|ئاڵای [[زەندییەکان|دەوڵەتی زەندی]] (١٧٥٠–١٧٩٤) پەڕگە:Flag of Iraq (1959–1963).svg|[[ئاڵای عێراق]]، کە [[ڕۆژی کوردی]] لە ناوەندیدا دەردەکەوێت (١ی کانوونی دووەمی ١٩٥٩ – ٣١ی تەمموزی ١٩٦٣) پەڕگە:Safavid Flag.svg|ئاڵای [[سەفەوییەکان]] پەڕگە:Derafsh kaviani.svg|ئاڵای [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی]] ([[دروشمی کاویانی]]) </gallery> == ئەمانەش ببینە == * [[سیمبوولە کوردییەکان]] ** [[ڕۆژی کوردی]] ** [[ئەی ڕەقیب]] * [[ڕەنگی پان ئێرانیزم]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20141202000701/http://www.krg.org/articles/detail.asp?smap=03010100&lngnr=13&rnr=168&anr=16877 ئاڵا و سروودی نیشتیمانی] – [https://web.archive.org/web/20160506173827/http://www.krg.org/ ماڵپەڕی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان] * [http://www.webchin.org/extend/kurdistan-flag/sorani.html ئاڵای کوردستان بە کوالیتی بەرز بۆ چاپکردن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150602180928/http://www.webchin.org/extend/kurdistan-flag/sorani.html |date= ٢ی حوزەیرانی ٢٠١٥}} {{ھەرێمی کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|ئاسیا|عێراق|ڕۆژھەڵاتی ناوین}} {{پۆلی کۆمنز|Kurdish flags}} [[پۆل:ئاڵای وڵاتانی ئاسیا]] [[پۆل:ئاڵا نیشتمانییەکان]] [[پۆل:ھێما نەتەوەیییەکانی کوردستان]] [[پۆل:ھێمای نیشتمانی کوردان]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتی کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژهه‌لاتی کوردستان]] 29wkhny9s3avj3op69q69yu83sce0e3 0 331 1458046 1445966 2025-07-11T05:38:35Z DanyMations 70070 1458046 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = عەباس کەمەندی | وێنە = Abbas Kamandi.jpg | ناوی کاتی لەدایکبوون = عەباس عەلی | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{Birth date|١٩٥٢|١|١}} | شوێنی لەدایکبوون = [[سنە]]، {{ئاڵا|ئێران}}. | ڕێکەوتی مردن = {{Death date and age|٢٠١٤|٥|٢٢|١٩٥٢|١|١}} | شوێنی مردن = [[سنە]] | ھۆکاری مردن = وەستانی دڵ | شوێنی حەوانەوە = زیارەتانی ئاساوڵە | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = کەمەندی | occupation = {{hlist|[[گۆرانیبێژ]]|[[ئاوازدانەر]]|[[نووسەر]]|[[شاعیر]]|[[نیگارکێش]]|[[دەرهێنەری فیلم|دەرھێنەر]]|[[هونەرمەند]]}} | years_active = ١٩٧٠–٢٠١٤ | home_town = [[سنە]] | تەلەفیزیۆن = تەلەڤیزیۆنی سنە | منداڵەکان = ٤ | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | چەشن = فۆلکلۆر | label = {{hlist|ھومایوون|سرووش}} }} }} '''عەباس کەمەندی''' (١٩٥٢–٢٢ی ئایاری ٢٠١٤) [[گۆرانیبێژ]]، [[ئاوازدانەر]]، [[دەرھێنەری فیلم|دەرهێنەری فیلم]]، [[ھونەرمەند]]، [[نیگارکێش]]، [[نووسەر]]، [[شاعیر]] و دەرھێنەری بواری شانۆیە کە لە [[سنە]] لەدایکبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=عەباسی کەمەندی بە "هەڵەی پزیشكی" مردووە.|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/09062014|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی تەممووزی ٢٠٢١|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=عباس کمندی درگذشت {{!}} خبر فارسی|ناونیشان=https://khabarfarsi.com/n/9298120|ڕێکەوتی سەردان=٤ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=khabarfarsi.com}}</ref> == ژیان == === ژیانی سەرەتایی === عەباس کەمەندی، لەدایکبووی شاری سنە لە گەڕەکی جەواراوا لەدایکبووە. باوکی شمشاڵ ژەن بووە و دەگخۆشیش بووە. زۆربەی بنەماڵەی باوکی ئەم ھونەرمەندە قەساب بوون و کەشێکی سونەتی (داب و نەریتی کۆن) بە سەریاندا زاڵ بووە، کە بە گووتەی خۆی دەڵێت: «کوڕ بۆ قەسابی و کچیش بۆ شووکردن دەھاتنە دونیاوە» و خوێندیش لەو بنەماڵەیەدا قەدەغە بووە و ھەرگیز دەرفەتی خوێندنی بۆ نەڕەخساوە. لە تەمەنی سێ مانگیدا باوکی لەلایەن مامییەوە کوژراوە. تا تەمەنی حەوت ساڵی دایکی نەبینیوە، وەک خۆی دەڵێت: «گەر دایکی نەگەڕابایەتەوە لای لەناو قەسابخانەکان لەناودەچوو». کەمەندی تەنھا لە سنەدا ژیانی بەسەربردووە و زانکۆشی نەخوێندووە. == ژیانی ھونەری == === سەرەتای ھونەر (١٩٧٠–١٩٧٢) === ==== تەلەڤیزیۆن و ڕادیۆی سنە ==== کەمەندی لە تەمەنی ١٨ ساڵیدا دەستیکردووە بە کاری ھونەری و یەکەم خەڵاتی زمانی کوردی وەرگرتووە بۆ نووسینی چیرۆکێکی کوردیی بەناوی «شەوبۆ و حەمە شوان» بۆ تاقیکردنەوەی وەرگرتنی نووسەر بۆ ڕادیۆی سنە. ئەم چیرۆکە دوو جار لە ڕادیۆی سنە پەخشکرا و پێشوازییەکی زۆری لێکرا، کە وای لە کەمەندی کرد کە دووبارە بینووسێتەوە و پەخشی بکاتەوە. دوو ساڵ دوای ئەوەی لەلایەن ڕادیۆی سنەوە وەرگیرا، تەلەڤیزیۆنی سنە دامەزرا، و کەمەندی دەستیکرد بە نووسینی سیناریۆ بۆ بەرنامە و فیلم و زنجیرەکان. یەکێک لە بەناوبانگترین کارەکانی تەلەڤیزیۆنیی بریتیبوو لە دۆبلاژکردنی زنجیرەی «لۆرێڵ و ھاردی» بۆ زمانی کوردی، کە خۆی کاری دۆبلاژی بۆ چوار کەسایەتیی ناو زنجیرەکە دەکرد. لە ساڵی ١٩٧١دا، دوای بەشداریکردن لە شەوێکی شیعریدا لەگەڵ ئامادەبوونی چەند کەسایەتییەکی گرنگیی ئەدەبیاتی کوردی، کە یەکێک لەوانە ڕەحیم موعینی کرماشانی بوو، بەرپرسیارێتی نووسین و ئاوازدانان درایە دەست کەمەندی لە خانەی فەرھەنگ و ھونەر بە پێشکەشکردنی شیعری حافزی. تا ١٩٧٧، سەدا ٩٥ی ئەو گۆرانییانەی لە ڕادیۆی سنە تۆماردەکران ھی خانەی فەرھەنگ و ھونەر بوون. === دەستپێکردنی گۆرانیبێژی === ==== ناسینی حەسەن کامکار ==== لە ساڵانی سەرەتای کارکردن لە ڕادیۆی سنە، [[حەسەن کامکار]]ی بەڕێکەوت ناسی و یەکەم کاری کرد لە دونیای میوزیکدا بە گووتنی گۆرانییەک کە حەسەن کامکار بۆ جەژنی ٢٥٠٠ ساڵەی شاھەنشای ئێران. دوای ئەوە کارکردنی کەمەندی و کامکار بەو شێوەیە ڕۆیشت تا ڕاپەڕین. ==== کارکردن لەگەڵ کامکاران و بەناوبانگبوون ==== دوای یەک دوو ساڵێک، کەمەندی دەستیکرد بە گۆرانیوتن بە شێوازێکی لێھاتوو و پڕۆفیشناڵانە و نزیکەی ٣٠ گۆرانی لە ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن بە دەنگی کەمەندی پەخشکران پێش ڕاپەڕین. زۆربەی گۆرانییەکانی بریتیبوون لە گۆرانیی ناوخۆیی کوردی، و لەجیاتی وتنەوەی گۆرانیی فۆلکلۆری، شیعری کوردی دەکردە گۆرانی. دوای ڕاپەڕین، کەمەندی درێژەی دایە چالاکییە موزیکییەکانی لەگەڵ گرووپی [[کامکاران]]، کە دوایی بوونە بەناوبانگترین گرووپی مۆسیقیی کوردیی لە ئێران. یەکەم بەرھەمی ئەم کارکردنەیان ئەلبومی «ھەورامان» بوو، کە ساڵی ١٩٨١ لەلایەن کۆمپانیای سرووشەوە بڵاوکرایەوە. کەمەندی و گرووپی کامکاران دواتر ئەلبومی «پرشنگ» و دواتر «گەلاوێژ» یان بڵاوکردەوە، کە تا ئێستاش یەکێکن لە بەربڵاوترین گۆرانییەکان لە ناوخۆی کوردستان. === دابڕان لە ھونەر === جیابوونەوەی لە گرووپی کامکاران دابڕینیشی بوو لەگەڵ دونیای مۆسیقا، کە زیاتر گرنگی پێدەدا لە کاری سەرەکیی خۆی، کە نووسین بوو بۆ ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆن. زیاتر لەم چالاکیانە، کەمەندی ئەدەبیات و فۆلکۆری کوردستانی نووسیوە کە ٦ ھەزار پەڕەیە و لە کتێبخانەی فەرھەنگی لە تاران پارێزراوە. سەرەڕای ئەو ھەموو کارەی لە دونیای ھونەریدا، کەمەندی پەشیمانە لە ھونەر و دەڵێت گەر جارێکی تر لەدایکببێتەوە ھەرگیز نزیکی ھونەر و ھونەرمەندان ناکەوێتەوە. بەو ھۆیەشەوە ڕێگەی نەداوە ھیچ کام لە کوڕ و کچەکانی کار لە ھونەردا بکەن. == مەرگ == لە بەرەبەیانی ڕۆژی ٢٢ی ئایاری ٢٠١٤، لە تەمەنی ٦٢ ساڵی، بەھۆی ڕاوەستانی دڵەوە کۆچی دوایی دەکات و لە زیارەتانی ئاساوڵە (بەھەشتی محەممەدی) دەنێژرێت. == ژیانی تایبەتی == لە تەمەنی ٢٣ ساڵیدا ژیانی ھاوسەریی پێکھێناوە و باوکی سێ کچ و کوڕێکە. == بەرھەمەکان == === ئەلبومەکان === * ھەورامان * پرشنگ * گەلاوێژ * کیژی کورد === ئەدەبیات === * دیوانی شیعری کوردی و فارسی، شیعر. * کۆکردنەوەی دیوانی میرزا شەفیع<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://kurdpa.net/so/news/%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8E-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%AD%DB%95%D9%88%D8%AA-%DA%BE%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1-%D9%88%DB%95%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%DB%95%DA%B5%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8E?PageSpeed=noscript|سەردێڕ=کوردپا: نامرێ پیاوی حەوت ھونەر|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200621141022/https://kurdpa.net/so/news/%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%B1%DB%8E-%D9%BE%DB%8C%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%AD%DB%95%D9%88%D8%AA-%DA%BE%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1-%D9%88%DB%95%D8%B1%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%DB%95%DA%B5%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%84%DB%8E?PageSpeed=noscript|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی حوزەیرانی ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * وەرزشی کۆنی پاڵەوانە کوردەکان * ژیاننامەی سەیید عەلی ئەسقەر کوردستانی * ھەورامان * لێکدانەوەی دیاردە کلتوورییەکان * کۆکراوە شیعری ھیجایی پێش ئیسلام == فیلمنامە == === فیلم === * ''اسب'' (ئەسپ) * ''یک سبد علف'' (یەک سەبەتە گیا) * ''پرواز در قفس'' (فڕین لە قەفەسدا) * ''ارثیە مامە رحیم'' (میراتی مامە ڕەحیم) * ''عضو جدید اوپک'' (ئەندامی نوێی ئۆپک) * ''نبرد رمادیە'' (جەنگی ڕەمادییە) * ''کوچە سرخ'' (شەقامی سوور) * ''کاروانسرا'' (کاروانسەرا) * ''وکیل اول'' (وەکیلی یەکەم) * ''قلم و شیطان'' (قەڵەم و شەیتان) * ''پھلوان پنبە'' (پەنەی پاڵەوان) === تەلەڤیزیۆن === * ''داستانی منزل نو مبارک'' * ''عروسکی پھلوان پنبە'' (پەخشی بووکەڵەیی پەنەی پاڵەوان) * ''مستند دستان سرایان'' * ''مستند کھنە ھواران (معرفی مشاھیر کردستان)'' [دۆکیومێنتاری کۆنە ھەواران (ناساندنی بەناوبانگیی کوردستان)] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20170409180556/http://chia.se/files/stran.php?author=abas_kemendi&letter=A ماڵپەڕی چیا] {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20120825225008/http://kurdpress.com/NSite/FullStory/News/?Id=17484#Title=%0A%09%09%09%09%09%09%09%09ھونەرمەند،%20خوشخوانێک%20کە%20دڵی%20گەلێک%20خۆش%20دەکات،%20بەڵام%20گەلێک%20ناتوانێ%20دڵی%20خۆش%20کات!%0A%09%09%09%09%09%09%09 ماڵپەڕی کوردپرێس، دیمەنێک لەگەڵ عەباس کەمەندی] * [http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2014/05/140522_l41_music_book_abbas_kamandi_obituary.shtml وتاری بی بی سیی فارسی لەسەر عەباس کەمەندی] * [http://m.bbc.co.uk/persian/arts/2014/05/140523_l41_music_kamandi_gol کەمەندی لە زمانی ھونەرمەندانەوە، بی بی سیی فارسی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140524082319/http://m.bbc.co.uk/persian/arts/2014/05/140523_l41_music_kamandi_gol |date=٢٤ی ئایاری ٢٠١٤ }} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|ئێران}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی خەڵکی سنە]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی کورد]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی ئێرانی]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٤]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی ئێرانی]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٢]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥١]] 0e1dazd7g1mzbzwc7q716arlj92w3sn 0 333 1458032 1430617 2025-07-11T05:35:38Z DanyMations 70070 1458032 wikitext text/x-wiki '''میکایل''' ھونەرمەندی گۆرانیبێژ و ئاوازدانەری کوردە. لە ئابی ١٩٦٥ لە [[مەھاباد]] لەدایک بووە.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=میکائیل|ناونیشان=https://xanmman.com/blog/62461bdd01471|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|وێبگە=میکائیل|زمان=ku}}</ref> لە ساڵانی ١٩٧٨ تا ١٩٨٥ ئەندامی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بووە. لە ساڵی ١٩٨٦ ڕووی لە وڵاتی [[سوێد]] کردووە و لە شاری [[ستۆکھۆڵم|ستۆکهۆڵم]] نیشتەجێ بووە. لە ساڵی ٢٠١٤ گەڕاوەتەوە بۆ [[باشووری کوردستان]]. == ژیانی هونەری == دەنگ و گۆرانییەکانی هونەرمەند [[تایەر تۆفیق|تاهیر تۆفیق]] کاریگەرییەکی گەورەیان لەسەر میکایل جیهێشتووە، یەکێک لە هۆکارەکانی چوونی میکایل بۆ دنیای هونەر و گۆرانی وتن، هونەرمەند تاهیر تۆفیق بووە.<ref name=":0" /> == بەرھەمەکان == ''دوایین ئەوین (٢٠٠٧)''<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=میکائیل - البوم دوایین ئەوین|ناونیشان=https://rojiyarmusic.com/songs/mikael-duwayin-evin-2006/|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|وێبگە=روژیار موزیک}}</ref> * بۆ چی بۆ؟ * یەزن * خوربەت * مناڵەکان * مناڵ نەبوم * ناسکەوتەنک * بەڵێنم پێ بدە * پووش و پەلاش * بۆ ڕۆیشتی ''ئەفسانەی بەردی خەوتووە (١٩٩٨) The myth of the sleeping stone'' * بولبول * چاوەکەم * دڵم مەشکێنە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=گۆرانی|یەکەم=تێکستی|ڕێکەوت=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧|سەردێڕ=Mikael - Dlm Mashkena|ناونیشان=https://textigorani.com/2017/11/08/%D8%AF%DA%B5%D9%85-%D9%85%DB%95%D8%B4%DA%A9%DB%8E%D9%86%DB%95-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D9%84/|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|وێبگە=تێکستی گۆرانی|زمان=ar}}</ref> * لەیل ''بۆ ئەوینەکەم (١٩٩٥) For my love'' * دەردی دووری * ھێلانەی دڵ * میکس * سەرگەردان * دڵدار * نارین * ناز مەکە * ھیجران == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{تووڵی دەروازە|موکریان|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە|ھونەرەکان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] ls25vd0cyb4kkxd3iwvxyvzzqs15c1e 0 348 1458013 1448725 2025-07-11T05:31:21Z DanyMations 70070 1458013 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = زەکەریا عەبدوڵڵا |image =[[پەڕگە:زەکەریا عەبدوڵڵا ٢٠٢٥٠٥١٨ ١٩٢٤١٦.jpg|وێنۆک]] |height = | background = solo_singer | birth_name = زەکەریا عەبدوڵڵا | birth_date = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٧٦|١|٢٥}}<ref>https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20081109121041157&lng=8</ref> | birth_place = [[ھەولێر]]، [[باشووری کوردستان]] | Residence = [[ستۆکھۆڵم]]، [[سوێد]] | instrument = تەختەکلیل (کیبۆرد-ئۆرگ) | genre = | occupation = [[گۆرانیبێژ]]، [[ئاوازدانەر]] | years_active = ١٩٩٧–٢٠١٠ | label = Zakaria Music Production | associated_acts = | website = [http://www.zakariamusic.com/ www.zakariamusic.com] | notable_instruments =}} '''زەکەریا عەبدوڵڵا''' (لەدایکبووی ٢٥ی کانوونی دووەمی ١٩٧٦ لە [[ھەولێر]]، [[باشووری کوردستان]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=وێنەیەکی کەمبینراوی زەکەریا عەبدوڵا بڵاودەبێتەوە|ناونیشان=https://www.bmctv.krd/Detail.aspx?jimare=25871|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.bmctv.krd|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی تەممووزی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230708122920/https://www.bmctv.krd/Detail.aspx?jimare=25871|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> گۆرانیبێژێکی کوردە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=زەکەریا عەبدوڵا لەگەڵ بەشدار واحید دەردەکەوێت|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=13064&babet=40&relat=7038|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.xendan.org}}</ref> لە گەڕەکی [[تەیراوە]]ی شاری [[ھەولێر]] لەدایک بووە. لە ساڵی ١٩٩٣ چووە [[سوێد]] و کاری [[مۆسیقا|مووزیکی]] دەست پێ کرد، و ھەر لەوێدا لەگەڵ چەندین سترانبێژی کورد دەستی بە ژەنینی کیبۆرد کرد. لە ساڵی ١٩٩٨ یەکەم ئەلبوومی خۆی بە ناوی [[تۆ ھاتی]] بڵاوکردەوە و بوو بە سەکۆیەکی پەڕینەوە بۆ ناو جیھانی مووزیک و توانی ناوی خۆی لەوێدا دیاری بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=زەکەریا عەبدوڵڵا لە ئیماراتە|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/050120166|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٠ دووەمین ئەلبومی بەناوی [[بگەڕێوە (ئەلبوم)|بگەڕێوە]] بڵاوکردەوە، پاشان پەرەی بە کارەکانی دا و بەھۆی بڵاوکردنەوەی ئەلبومی [[دایە (ئەلبوم)|بگەڕێوە]] لە ساڵی ٢٠٠١دا لایەنگری زیاتری پەیداکرد. ھەر لەوە بە دواوە گەشەسەندن و پێشکەوتنی بەردەوامی ھەبووە تا ئەو ڕادەیە کە ھەموو کات بە ئاسانی دەیتوانی لایەنگرانی زۆر لە دەوری خۆی کۆ بکاتەوە. لە ساڵی ٢٠٠٢دا ئەلبومی [[ڕۆژگار (ئەلبوم)|ڕۆژگار]]ی بڵاوکردەوە و لایەنگرانی بۆ لای خۆی ڕاکێشا. ئەم ئەلبوومە تا ئێستا ١٫٥ ملیۆن کۆپی لێ کراوە. ئەم ئەلبومە کە ١٤ ستران لە خۆی دەگرێ و ھەروەھا کلیپ و ڤیدیۆی زۆری بۆ سترانەکانی کراوە و لە ھەموو کەناڵە کوردییەکان وەکوو: [[کوردستان تیڤی]] و [[کوردسات]] بڵاوکراونەتەوە. زەکەریا ئەلبومی ''[[تیلیناز]]ی'' لە ساڵی ٢٠٠٤ بڵاو کردەوە کە سێ ملیۆن کۆپی لێ بڵاوکرایەوە. زەکەریاش ئەلبوومی [[گەنجی پیر]]ی لەگەڵ دەستپێکردنی ساڵی نوێی ٢٠٠٧ بڵاوکردەوە و تێیدا ھەوڵی داوە لە ھەموو ڕوویەکەوە چ وەک [[مۆسیقا|مووزیک]]، چ وەک [[تەکنیک]] و نووسینی گۆرانییەکان شێوازێکی تازە و ھەندێک جیاواز لە بەرھەمەکانی پێشووی پێشکەش بکات. دوایین بەرھەمی زەکەریاش ئەلبوومی [[لاپەڕەی سپی]]یە کە پێکدێت لە ١٤ گۆرانی، ھەموو قازانجی ئەم ئەلبومەش بەخشرایە ھەتیوان و منداڵانی ھەژار بە تایبەتی لێقەوماوانی جەنگ. لە دوای ئەو بەرھەمەوە زەکەریا دەرکەوتن و بەرھەمی ھونەری نەما، تەنھا لە ٢٠١٧، لە کاتی بۆنەیەکی [[ڕێفراندۆمی سەربەخۆییی باشووری کوردستان (٢٠١٧)|ڕیفراندۆم بۆ سەربەخۆیی باشووری کوردستان]] لە کۆنسێرتێکدا بە گۆرانیگوتن بەشدار بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=زەکەریا عەبدوڵڵا بەشداریی کەرنەڤاڵی سەربەخۆیی کوردستان دەکات|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/20092017|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٦ی ئەیلوولی ٢٠١٧|سەردێڕ=زەکەریا عەبدوڵڵا بەشداری کەرنەڤاڵی سەربەخۆیی کوردستان دەکات|ناونیشان=http://semakurd.net/english/node/2326|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=semakurd.net|زمان=en}}</ref> وێڕای ھۆنراوەکانی [[شاڵاو عەلی]] کە لە ھەموو ئەلبوومەکانی زەکەریادا جێ پەنجەی بەرچاو و دیارە، لەم بەرھەمەدا بۆ جاری یەکەم لە کۆی ١٢ گۆرانی، نۆ ھۆنراوەی [[سامی ئەرگۆش]]ی کردووەتە گۆرانی کە ناوی ئەلبومەکە گەنجی پیر و کلیپی گوڵێ دوو لەو ھۆنراوانەن. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[دیسکۆگرافیی زەکەریا عەبدوڵڵا]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [http://www.radio.zakariamusic.com/ ڕادیۆی زەکەریا موزیک] == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20090228033213/http://zakariamusic.com/ ماڵپەڕی فەرمیی زەکەریا عەبدوڵڵا] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|عێراق}} [[پۆل:ئاوازدانەران]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پۆپی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] nczbynbpt0ba3m6xwegaz4lasg8a621 0 352 1457945 1381672 2025-07-11T04:29:46Z DanyMations 70070 1457945 wikitext text/x-wiki {{لەبەرگیراوە|ناونیشان=http://evinebook.blogfa.com/post/159}} {{کەسایەتی | ناو = مەلا محەممەد کوڕی مەلا عوسمان «مەحوی» | وێنە =Statue of Kurdish poet Mahwi in Sulaymaniyah, Kurdistan, Iraq.JPG | قەبارەی وێنە =200px | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٨٣٦]] یان [[١٨٣٧]] | شوێنی لەدایکبوون = گوندی [[باڵخ]]، [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی مردن = [[١٩٠٦]] | شوێنی مردن = [[سلێمانی]] | شوێنی گۆڕ = ژوورەکانی [[خانەقای مەحوی]] |پیشە = شاعیر، زانای ئاینی، عاریف |ناسراو_بە_ھۆی = شیعر و تەسەوف | ئایین = ئیسلام | نەتەوە = کورد |}} '''مەلا محەممەد کوڕی عوسمان باڵخی''' ناسراو بە '''مەحوی''' ([[١٨٣٦]]-[[١٩٠٦]]) مامۆستای ئایینی و یەکێک لە دیارترین ھۆنراوەنووسەکانی [[کورد]] بووە؛ و بە یەکێک لە چڵەپۆپەکانی شیعری کوردی دادەنرێت، ھۆنراوەکانی لە دەوری چەند تەوەرێکی جیاواز ئەسوڕێنەوە و سەرجەمی ھۆنراوەکانی لە دیوانی مەحویدا کۆکراونەتەوە == ژیان == مەحوی لە نەوەی پیر و زانای ناودار شێخ ڕەشە، باپیریشی ناوی مەلا عوسمان بووە، وەکو شێخ مارفی نۆدی لەگەڵ دروستکردنی شاری سلێمانیدا لە شارەکە نیشتەجێ بووە. مێژونوسی کورد محەممەد ئەمین زەکی بەگ دەڵێ لە ساڵی ١٢٥٢ ی. ک (١٨٣٦–١٨٣٧ ی. ز) دا لە دایک بووە، مامۆستا [[عەلائەدین سەججادی]]یش دەڵێ لە ١٨٣٠ (١٢٤٦ ی. ک) دا لە دایک بووە، و (کاکەی فەلاحیش) دەڵێ لە ١٢٤٧ ی. ک (١٨٣١–١٨٣٢ ی. ز) دا لە دایک بووە، باوکی خەلیفەی شێخ عوسمان سیراجەددینی تەوێڵەی بووە، حەوت ساڵان بووە خراوەتە بەر خوێندن و ماوەیەک لای باوکی خوێندوییەتی، بۆ خوێندن چۆتە سنە و سابڵاغیش و لای مەلا عەبدوڵای پیرەباب خوێندویەتی، پاشان گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و لای مەلا ناودارەکانی ئەو ناوچەیە خوێندویەتی، ئەوجا چوە بۆ بەغداد و بوە بە فەقێ زانای بە ناوبانگی کورد مفتی زەھاوی و ئیجازەی مەلایەتی لای ئەو وەرگرتووە، دیسان مامۆستا عەلائەددین سەججادی دەڵێ پاش ئیجازە وەرگرتنی لە ١٨٥٩ ی. ز دا بووە بە مەلای مزگەوتی ئیمامی ئەعزەم لە [[بەغدا]]، بەڵام لە ١٨٦٢ دا بەغدای بەجێ ھێشتووە و گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی و بوە بە ئەندامی دادگا. لە ١٨٦٨ دا بە ھۆی مردنی باوکییەوە دەستی لە کاری میری کێشاوەتەوە و بۆەتەوە بە مەلا و دەستی کردەوە بە دەرس وتنەوە بە فەقێیان، مەلا حەسەنی کوڕی مەلا عەلیی قزڵجی و مەلا مەحمودی مەزناوەیی و مەلا سەعید ئەفەندیی نایب ئۆغڵیی کەرکووک و مەلا عەزیزی موفتی سلێمانی لە ناوبانگترین فەقێکانی بوون، ھەر بە ڕێچکەی باوکیا تەریقەی گرتوەتەبەر و بووە بە خەلیفەی شێخ بەھائوددینی کوڕی شێخ عوسمانی تەوێڵە. وەکو مامۆستا شێخ محەمەدی خاڵیش لە (مفتی زەھاوی) یەکەیدا نوسیویەتی، مەحوی لە ساڵی ١٢٩١ی. ک (١٨٧٤–١٨٧٥ی. ز) دا لەگەڵ چەند مەلایەک لە سلێمانییەوە نەفی کراون بۆ بەغداد، ناوبراو ھیچی تری لە بارەی ئەم نەفی کردنە و ھۆیەکەی و چۆنیەتی گەڕانەوەی مەحوییەوە لەوەو پاش بۆ سلێمانی نەنوسیوە. مەحوی لە ١٨٨٣دا بەپێی قسەی مامۆستا سەججادی چووە بۆ [[حەج]] و لەوێوە چوە بۆ [[ئەستەنبوڵ]] و ڕێگەی پیاوماقوڵانی کوردەوە لە ئەستەنبوڵ چاوی بە [[عەبدولحەمیدی دووەم|سوڵتان عەبدولحەمید عوسمانی]] کەوتوە، سوڵتان ڕێزێکی زۆری لێگرتووە و فەرمانی داوە خانەقایەکیان لە سلێمانی بۆ کردۆتەوە کە ئێستا بە (خانەقای مەحوی) بەناوبانگە، مەعاشێکیشی بەناوی خزمەتکردنی ھەژارانەوە بۆ بڕیوەتەوە، دواتر گەڕاوەتەوە بۆ سلێمانی، تا مردنی لە سەرەتای شەشەڵانی ١٣٣٤ (تشرینی یەکەمی ١٩٠٦)دا. == خانەقای مەحوی == ساڵی ١٨٨٣ چووە بۆ [[حەج]]، لە ھاتنەوەیدا چووە بۆ [[ئەستەنبوڵ]] کە ئەو کاتە پایتەختی [[دەوڵەتی عوسمانی]] بوو، لە ڕێگەی پیاوە کوردەکانەوە لە ئەستەنبوڵ بە دیداری سوڵتان [[عەبدول حەمیدی دووەم]] ئەگات، و سوڵتان زۆر عیلم و تەسەوفی مەحوی بە دڵ ئەبێت، ھەر لەبەرئەمەش بڕیار ئەدات خانەقایەکی بۆ بکرێتەوە لە [[سلێمانی]]، کە بە خانەقای مەحوی ناسرا؛ و مەحوی لە دوای گەڕانەوەی بۆ سلێمانی و لە خانەقاکەی بەردەوام دەبێت لە وانە ووتنەوە زانست و ڕابەریکردنی خەڵک لە تەسەووفدا. مەحوی لە خانەقاکەیدا کاتەکانی بۆ سێ بەش دابەش دەکات، بەشێکی بۆ وانەووتنەوە و بەشێکی بۆ دانیشتن لەگەڵ خەڵک و ئامۆژگاری کردنیان و بە شێکی تری بۆ نوێژ و یادی خوا و بیرکردنەوە. == کەسایەتی مەحوی == [[پەڕگە:پەیکەری مەحوی.jpg|وێنۆک|پەیکەری مەحووی لە باخی گشتی لە سلێمانی]] مەحوی پیاوێکی باڵابەرز و سوور وسپی و چاوگەورە بووە، رێشێکی درێژی ھەبووە و بە نەرمی و ھێمنی قسەی کردووە، مێزەری سپی و کەواو سەڵتەی لەبەرکردووە، و ھەر لە سەرەتای ژیانییەوە خولیای گۆشەگیری بووە و گەرمی ھەست و سۆزەکانی دەرگای شیعری بۆ ئاوەڵا کرد، ھەروەھا ئەو ژینگە و خێزانەی مەحوی تیا پەروەردە بووە کردوویەتی بە شاعیرێکی تەسەووف، ھەروەھا شاعیرێکی وەردەکاربوو و تەواوکردنی ھەندێک لە قەسیدەکانی لە مانگێکەوە تا ساڵێکی خایاندووە. == ناوەڕۆک و ڕووخساری ھۆنراوەکانی == شیعرەکانی مەحوی لەسەر مانا و بیرکردنەوەیەکی تەواو قوڵ ئەوەستێت و بەگشتی ھۆنراوەکانی لەسەر چەندین تەوەری جیاواز ئەدوێت، لەوانە شانازی کردن بە نەتەوەی کورد و [[زمانی کوردی]]یەوە لە ھەندێک لە شیعرەکانیدا، ھەروەھا ھەڵوێستی توندی شاعیر بەرامبەر ستەمکار و زۆرداران لە شیعرەکانیدا ڕەنگ ئەداتەوە لەگەڵ بەگژداچوونی ئەوانەی بازرگانی بەسەر ئایینەوە ئەکەن، زۆرترین بەشی شیعرەکانی لە چوارچێوەی جوانی و خۆشەویستی و عەشق دەسوڕێتەوە ھەروەھا چەندیین شیعری ھەیە لە بواری ڕاستی پەرستی و فەلسەفەدا و لە ستایشی ئایینی و تەسەووفدا. مەحوی وەکو شاعیرانی سەردەمی و پێشووتر لەخۆی کێشی عەرووزی عەرەبی بەکارھێناوە، ھەروەھا یەکێتی قافییە پاراستووە، بەواتایەک کە سەرانسەری ھۆنراوەکە لەسەر یەک قافیەیە. بەھۆی ئەوەی زمانی کوردی لەو سەردەمەدا ھێز و تینی ئێستای نەبووە، مەحوی وشەی فارسی و عەرەبی زۆر بەکارھێناوە، ھەروەھا وشەکاری و وردەکاری زۆری بەکارھێناوە و بەدوای وشە دەربڕینی گراندا گەڕاوە. لە ھەمان کاتدا مەحووی لەگەڵ زمانی کوردیدا بە [[زمانی فارسی]] و عەرەبی چەندین ھۆنراوەی نووسیوە. == چەند نموونەیەک لە ھۆنراوەکانی == === غەزەلیات === بەشی زۆری شیعرەکانی مەحوی لە چوارچێوەی غەزەلیاتدایە و ئەم پارچە شیعرەی خوارەوە نموونەیەکە لەو شیعرانە؛ {{شیعر}} {{ب|بە نووری بادە کەشفی زوڵمەتی تەقوا نەکەم، چ بکەم!|بە شەمعێکی وەھا چاری شەوێکی وا نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|لە خەزنەی دڵمدا ھەرچی ھەیە، ھەر داغی سەودایە|دەسا ئەم نەقدە دەردی عیشقی پێ سەودا نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|لەگەڵ دەستی مەلا ڕێ ناکەوێ زونناری زوڵفی یار|وەکو «شێخ» ئیختیاری مەزھەبی «تەرسا» نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|لە ڕێی ئەو شۆخەدا خۆم کردە خاک و پێی نەنا پێما|دەسا خاکی ھەموو عالەم بەسەر خۆما نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|دەمێکە شاری پڕ شۆری مەحەببەت مات و خامۆشە|بە قانوونی تەجەننون شۆڕشێ ئینشا نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|لە چاوانم نەما بۆ گریە، نۆبەی سەجدە بەردەریە|سیا ساڵم نەبارە، نوێژی ئیستیسقا نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|لەسەر تۆم دوشمنە دنیا، قەزیەم «مانع الجمع» ە|کە تەرکی تۆ نەکەم، تەرکی ھەموو دنیا نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|بەجێ ماوم لە یاران، نا بە جێ ماوم، ئەجەل زوو بە|بە مردن لەم قوسووری ژینە ئیستیعفا نەکەم، چ بکەم!}} {{ب|ئەوا لەیلا بە ڕۆژی حەشر ئەدا وادەی لیقا مەحوی!|ھەتا قامی قیامەت، ئاە و واوەیلا نەکەم، چ بکەم!}} {{کۆتاییی شیعر}} دێرێک شعری مەحوی کە بۆ خۆشەویستەکەی نوسیویەتی شوکر تۆ لەفکرم ناچی، ئەگەرچی من لەفکرت چووم لەمن غایب نەبێ تۆ، بەسمە، با من بم لە تۆ غایب === ئایینی === ئەم چەند دێڕەی خوارەوە نموونەیەکن لە ھۆنراوە ئایینییەکانی مەحوی و بەشێکن لە قەسیدەی [[بەحری نوور]] کە ستایشی پیغەمبەری (صلی الله عليه وسلم) ئیسلامی تێدادەکات و قەسیدەکە خۆی لە ١٢٤ دێڕ پێک ھاتووە. {{شیعر}} {{ب|"و صلی اللە علی" ئەو بەحری نووری عیلم و عیرفانە|کە دەرکی غەوری ناکا "غیر علم اللە سبحان"ە}} {{ب|"و صلی اللە علی" ئەو زاتی پاکی قودسی ئایاتە|کە ئەخلاقی پەسەندیدەی جەنابی حەیی مەننانە}} {{ب|"و صلی اللە علی" ئەو حەزرەتەی ساحێب کەماڵاتە|کە ئەعلا و موعجیزەی، قوربانی بم من، نووری قورئانە}} {{ب|لە تاریکی شەوی کوفرا بە یەک دەم لەمعێکی دا|ھەزار و سێ سەد و بیست و دووە، دنیا چراخانە}} {{ب|چرایەک نووری بێچوونی مومیددی بێ، دەبێ وا بێ|چرایەک دەستی قودرەت خۆشی کا، بۆ تا ئەبەد مانە}} {{ب|"تعالی اللە" بە دوو دە بوو کە ھەردوو عالەمی داگرت|بنازم بەم کەماڵی عەزم و حەزم و شەوکەت و شانە}} {{ب|لەگەڵ ئەم ئیحتیشامە زوھدی دنیایی تەماشا کە|کە یەک لەت نانی جۆ بوو قوتی، یا خورما دوو سێ دانە}} {{ب|فەلەک جاھێ سەری خەرمانی تا عەرش، ئەڵبەتە نابێ|تەنازوول کا عولووی ھیممەتی بۆ دەنکە زیزانە}} {{ب|موھیممێ غەیری زاتی حەی لە ھیممەتیا نیە، ئیللا|لەبەر ئەم ئوممەتە بێ ھیممەتە دائیم بە ئەحزانە}} {{کۆتاییی شیعر}} '''ئەمەش دێرێکی تر لە ھۆنراوەکانی: '''خەیالی پوچی دنیا وا دەماخ و دلمی پێچاوە: '''قیامەت مەگەر ھەر رۆژێ قیامەت بێتەوە فکرم''' === چوار خشتەکییەکان === دیوانی مەحوی گەورە ٦٤ شیعری چوارخشتەکی لە خۆ دەگرێت بە زمانی کوردی، یەکێک لەوانە ئەم چوارخشتەکییەی خوارەوەیە: {{شیعر}} {{ب|بنووسە، پیری دڵم ئەمری کرد، ئیتاعەم کرد|لە ئیبتیداوە کە بەیتێ موناسبی دیوان}} {{ب|گەدایەکی وەکوو «مەحوی»، قەلەندەرێکی کورد|میسالی پادشەھی فورسە، ساحێبی دیوان}} {{کۆتاییی شیعر}} == لەبارەی مەحووییەوە ووتراوە == مەحوی یەکێک لە دیارترین و ناسراوترین ھۆنراوەنووسانی کورد و کەم تا زۆر نووسەر و ڕەخنەگر و شاعیرانی کورد لە بارەیانەوە نووسیوە ھەروەھا زۆر لە شاعیران لە ھۆنراوەکانیاندا بە شانی مەحوویدا ھەڵیانداوە، لەوانە؛ سالمی ساحێبقڕان و مەلا محەممەد خاکی و [[حاجی قادری کۆیی]] و مەلا کاکە حەمەی [[ناری]] و سەیید ئەحمەدی نەقییبی و فەوزی و عەلی کەمال باپیر ئاغا و [[حەمدی]] و زۆر لە شاعیر و نووسەر و ڕەخنەگرەکانی تر ستایشی مەحوی و شیعرە قوڵەکانیان کردووە. وەک نموونەیەک لەسەر ئەو ھۆنراوەنەی لەسەر مەحوی نووسراون، ئەم دووپارچە ھۆنراوەیەی خوارەوەن، کە پارچەی یەکەمیان شێخ ئەحمەد شێخ غەنی ناسراو بە فەوزی نووسیویەتی؛ {{شیعر}} {{ب|گەرچی نالی و کوردی و سالم لە دەوری «ماچی» یا|خاوەنی دیوانی عالی بوون لە شیعری کوردییا}} {{ب|گۆیی سەبقەت ھەر لە ئاوا مابوو «مەحوی» پێی گەیشت|خستیەوە مەیدان بە جێی ھێشتن لە عەسری «پانی» یا}} {{کۆتاییی شیعر}} پارچە ھۆنراوەی دووەم، عەلی کەمال باپیر ئاغا نووسیویەتی. {{شیعر}} {{ب|چونکە بەندەی حەزرەتی «مەحوی» م و شاگردی ئەوم|وائەزانم واریسی تەختی شاھی کەیخوسرەوم}} {{ب|داخەکەم ئەولادەکانی دەرحەقی من بێ وەفان|وا ئەزانن بەندە مردووم یاخۆ سەرمەستی خەوم}} {{کۆتاییی شیعر}} == دیوانی مەحوی == {{سەیری ئەمەش بکە|دیوانی مەحوی}} دیوانی مەحوی، کۆمەڵە شیعرەکانی مەحوی لە خۆ دەگرێت، ھاوکات لەگەڵ زۆر لەو ووتار و بابەت و شیعرانەی لە بارەی مەحوویەوە نوسراوەن وەک پاشبەند لە کتێبەکەدا ھەن، و شیعرەکانی مەحوی دابەشکراوە بۆ غەزلیات و شیعری ئایینی و چوار خشتەکییەکان و تاکەکان و بەشی عەرەبی و بەشی فارسی ھاوکات ھەر یەکێک لەم پۆڵێنانە بە پێی ڕیزبەندی ئەلفبێی کۆتایی دێڕە ھۆنراوەکان ڕیزبەند کراون. ئەو سەرچاوانەی دیوانەکانی مەحوویان لێ وەرگیراوە لە سەرەتادا نوسراوەکانی دەستی شێخ مەلا عومەری مەحوی کوڕی شاعیر و ھەندێک دەستنووسی تری بنەماڵەکەیان بوون و پاشان شیخ محەممەدی مەحوی بە بەراوردکردنی دیوانەکەی چاپی [[١٩٢٢]] لەگەڵ دەستنووسەکاندا دیوانەکەی نووسیوەتەوە و لە ساڵانی ١٩٦٠ و ١٩٦١دا لەگەڵ [[گۆران]] و [[کاکەی فەلاح]]دا ڕاستیان کردۆتەوە و خستویانەتە سەر ڕێنووسی نوێی کورد. پاشان ھەریەک لە [[مەلا عەبدولکەریم مودەریس]] و محەمەدی کوڕی شیعرەکانیان لێکداوەتەوە و ھەروەھا بە ھاوکاری [[کاکەی فەلاح]] و شێخ محەممەد مەحوی دیوانەکەیان بە چاپ گەیاندووە. == کۆچی دوایی == مەحوی لە [[تشرینی یەکەم]]ی ١٩٠٦دا ژیانی دوایی ھات و لە یەکێک لە ژوورەکانی خانەقاکەیدا بە خاک سپێردرا. == لێکۆڵینەوەکان لەسەر مەحوی == مەحوی وەکو لوتکەی شیعری تەسەوفی کوردی و عاریف و زانا و شاعیرێکی گەورە و لەبەر ناوەرۆکی وردی شیعرەکانی چەندین فیستیڤاڵ و لێکۆڵینەوە و کتێب لەسەر خۆی و شیعرەکانی بەڕێوە چوون و دەرکراون، لەوانە فیستیڤاڵی شاعیری گەورەی کورد «مەحوی» لە ھەولێر لە ژێر چاودێری [[نێچیرڤان بارزانی]] سەرۆکی وەزیرانی حکومەتی ھەرێمی کوردستان لە ٢٨–٣٠ی ئابی ٢٠٠١، ھەروەھا ئەم کتێبانەی خوارەوە نمونەی چەندین لێکۆڵینەوەن لەسەر ئەم شاعیرە گەورەیە: {| class="wikitable" |-align="center" !ناوی کتێب !ناوی نوسەر !ژمارەی پەڕە !ناوەرۆک |- | نووری حیکمەت و رۆحی عیرفانی مەحوی | تەحسین حەمە غەریب | ٣٧٠ | لێکۆڵینەوە لەسەر قەسیدەی بەحری نوور |- | مەحوی ناسی | ھیمداد شاھین | ٢٠٠ | لێکۆڵینەوەیەکی گشتی لەسەر تەسەوف و مەحوی گەورە |- | مەحوی لە نێوان زاھیریەت وباتنیەت و سەرچاوەکانی عیشق و وێنەی مەعشوقدا | د. ئەحمەدی مەلا | ٣٤٠ | لێکۆڵینەوەیەکی گشتی |- | دەیری عیشق | عەبدولڵا قەرەداغی | ٢٣٠ | لێکۆڵینەوە لەسەر شیعری "دیارم دەیری عیشقە" |- | گوڵخانەی عاریفان | ھیمداد شاھین | ٤٤٠ | لێکۆڵینەوەیەکی گشتی لەسەر تەسەوف و مەحوی گەورە |- | مشتێ لە بێژەی عارفی و کردەی عیرفانی مەولانا مەحوی | عومەر عەزیز مەحوی | ١٦٠٠ (چوار بەرگ) | لێکۆڵینەوەیەکی گشتی لەسەر تەسەوف و مەحوی گەورە |-چەند لایەنێكی ژیانی مەحوی لە بەڵگەنامەكانی عوسمانیدا، هێمن عومەر خۆشناو، بڵاوكراوەكانی دەستنووسخانەی زانكۆی سۆران، 2018. |} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بابەتی پەیوەندیدار == *[https://web.archive.org/web/20140707183334/http://wikisource.org/wiki/%D8%AF%DB%8C%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D9%85%DB%95%D8%AD%D9%88%DB%8C دیوانی مەحوی لە ویکی چاوگ] == سەرچاوەکان == *[https://web.archive.org/web/20180331140759/http://zanyari.com/ سایتی زانیاری] *[https://web.archive.org/web/20150603052426/http://latifkurdi.blogfa.com/post-424.aspx فیستڤاڵی شاعیر گەورە مەحوی] * ژیانی مەحوی: [http://www.kurdsite.net/vb/showthread.php?t=٨٥٠ یانەی کوردسایت]{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdsite.net/vb/showthread.php?t=%D9%A8%D9%A5%D9%A0 |date=شوباتی ٢٠٢١ }}{{dead link|date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}} * دیوانی مەحوی، لێکۆڵینەوە و لێکدانەوەی؛ مەلا عەبدولکەریمی مودەریس و محەممەدی مەلا کەریم * چەند سەرنجێک لەسەر شیعرەکانی مەحوی، لێکۆڵینەوەی؛ کاکە فەلاح * مێژووی ئەدەبی کوردی، عەلائەدین سوجادی * خۆلاسەی تاریخی کورد و کوردستان، محەممەد ئەمین زەکی بەگ * چەند لایەنێكی ژیانی مەحوی لە بەڵگەنامەكانی عوسمانیدا، هێمن عومەر خۆشناو، بڵاوكراوەكانی دەستنووسخانەی زانكۆی سۆران، 2018. == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ١٧}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|عێراق}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مردووانی ١٩٠٦]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٣٠]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] hk6706scrk9k7kazyrzs85w9xo0mnwf 0 366 1458123 1120947 2025-07-11T06:07:04Z DanyMations 70070 1458123 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Ahmet Türk.jpg|thumb|ئەحمەد تورک]] '''ئەحمەد تورک''' (بە [[تورکی]]: ''Ahmet Türk'') (١٩٤٢- )، سیاسەتڤان و پەرلەمانتارێکی کوردە لە ناوچەی دێرکی سەر بە شاری [[ماردین]] لە [[باکووری کوردستان]] لە دایکبووە. لە کاتی سەرژمێری و شۆرەتدانان لە لایەن فەرمانبەرانی دەوڵەتەوە شۆرەتی بنەماڵەکەیان کراوەتە ''تورک''. سەرۆکی [[پارتی کۆمەڵگای دیموکراتی]] ([[DTP]]) ە کە ٢١ ئەندامی لە [[پەرلەمانی تورکیا]] ھەیە، ھەروەھا سەرۆکی فراکسیۆنی ئەو پارتەیە لە پەرلەمانی [[تورکیا]]. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{کورت}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} {{پۆلی کۆمنز|Ahmet Türk}} [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٢]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی تورکیا]] [[پۆل:خەڵکی دێرکی چیای مازی]] 3w0laxet5d3uiauzih7zh9pggjxz4u0 0 375 1457917 1457592 2025-07-11T04:17:41Z DanyMations 70070 1457917 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Kurdish poet Dildar Rauf in Ranya, Kurdistan, Iraq - 1944.jpg|وێنۆک|دڵدار لە ساڵی ١٩٤٤ لە ڕانیە]] '''یوونس ڕەئووف''' ناسراو بە '''دڵدار''' (١٩١٨ لە [[کۆیە]]، [[باشووری کوردستان]] – ٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٤٨ لە [[ھەولێر]]) هەڵبەستوان، پارێزەر و چالاکوانێکی سیاسیی [[کورد]] بوو.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/deldar-yunes دڵدار لە ئینسایکڵۆپیدیای ئیرانیکا] (بە ئینگلیزی)</ref> بەناوبانگترین شیعری دڵدار، [[ئەی ڕەقیب]]ە کە لە تەمەنی ٢٨ ساڵیدا و ٢ ساڵ پێش مردنی، کرا بە [[سروودی نەتەوەیی|سروودی نیشتمانیی]] [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] و تا ئێستاش ھەر لەلایەن زۆربەی [[کورد]]ەکانەوە وەک سروودی نیشتمانی دەناسرێتەوە. == ژیان == دڵدار، یوونس کوڕی مەلا ڕەئووف کوڕی مەلا مەحموود ئەفەندی کوڕی مەلا سەعدی خادیم ئەلسەجادە و لە ڕۆژی ٢٠ی شوباتی ١٩١٨ لە شاری [[کۆیە]] لە دایک بووە.<ref name="knwe">[http://www.knwe.org/Direje.aspx?Jimare=14118&Cor=2&Besh=Witar کوردستانی نوێ] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160623180440/http://www.knwe.org/Direje.aspx?Jimare=14118&Cor=2&Besh=Witar |date=٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦}} کەس نەڵێ دڵدار مردووە ھەر زیندوە. دواسەردان ٢١/٣/٢٠١٥</ref> پاش ماوەیەک باوکی کراوە بە فەرمانبەری سەرژمێریی [[ڕانیە]] و بە بنەماڵەوە چوون بۆ ئەوێ. دڵدار لەبارەی ژیانی ڕانیەوە دەڵێت: «ھەرچەند ڕۆژێکی چاک و چوار ڕۆژانیش نەخۆش بووم، سەرەڕای ئەوەش ڕانیەم ھەر لەلا خۆش بوو، بەتایبەتی سەوداسەری قوللە بووم. ھەر کاتێک چاک بووبامایەوە، مەلەم لە ڕووبارەکە و لە بن دار بییەکان ڕاوەچۆلەکەم دەکرد». لە تەمەنی دە ساڵیدا دڵدار نێردراوەتە قوتابخانە و پۆلی یەک و دووی سەرەتایی لە ڕانیە تەواو کردووە. دوای ماوەیەک باوکی لەسەر فەرمانەکەی لابراوە و ناچار بە ماڵەوە گەڕاونەتەوە بۆ کۆیە و خوێندنی سەرەتایی لە کۆیە تەواو کردووە لە ساڵی ١٩٤٠دا لە شاری [[کەرکووک]] قۆناغی دواناوەندی تەواو کردووە و ئینجا ڕووی کردووەتە [[بەغدا]] و چووەتە زانکۆی یاسا و ساڵی ١٩٤٥ بڕوانامەی زانکۆی یاسایی وەرگرتووە و بووە بە پارێزەر.<ref name="knwe"/> لە بەغدا بووە بە ئەندامی [[حیزبی ھیوا]]. دوای ماوەیەک بەھۆی کارە سیاسییەکانییەوە خراوەتە زیندان. == مردن == لە ئێوارەی ڕۆژی ١٢ی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٤٨ لە [[ھەولێر]] بە نەخۆشیی دڵ لە یانەی فەرمانبەرانی ھەولێر کۆتایی بە ژیانی ھاتووە و تەرمەکەی گواستراوەتەوە بۆ کۆیە و لەوێ لە گۆڕستانی کەکۆن بە خاک سپێردراوە کە دەکەوێتە پشت قشلەی کۆیە (قەڵای کۆیە). == بەرھەمەکان == دڵدار، یەکەمین ھۆنراوەی لە ساڵی ١٩٣٥دا داناوە و لە ژمارەی ٢ی ساڵی ١٩٣٥ی گۆڤاری ڕووناکیدا بڵاوی کردووتەوە. لەبارەی سەرەتای خۆ تاقیکردنەوە بە شیعر دەڵێت: «لە ١٩٣٥دا لە پۆلی یەکی ناوەندیدا بووم، کە دیوانی نالیم زۆر بەوردی خوێندەوە، ھەڵبەستە جوانەکانی نالی لەگەڵ ھەڵبەستە ئاگرینەکانی حاجی قادری لەسەر پێشەوایەتی وێژەی لە [[مێشک]]مدا شەڕیان بوو. ئەو کێشەکێشە دەرگای ھونەری شاعیری لێ کردمەوە، زۆر کەڵکەڵەی وام لە کەلەدا بوو، حەزم دەکرد لە {{قت|بۆتەی}} ھەڵبەستەدا دایڕیژم. ئەوجا بەناو خەڵکیاندا بڵاو بکەمەوە و ئیتر ھەر خۆم تاقی کردەوە». شیعرەکانی [[نالی]]، لە گۆڕەپانی دڵداریدا و [[حاجی قادری کۆیی]]، لە نەتەوایەتی و کۆمەڵایەتیدا کاریگەرییان لەسەری بووە. لەبارەی خولیای ھۆنراوەی و چێژ لێ وەرگرتنی خۆیەوە دەڵێت: «ھێشتا لە قوتابخانەی سەرەتاییدا بووم، کە دیوانی [[حاجی قادری کۆیی]]م زۆرتری لەبەر کردبوو، ھەمیشە بەوردی سەرنجم لە ھەڵبەستەکانی [[عەونی]] و [[ڕاجی]] و [[عاسی]] و [[حسێنی]] و [[ھیرانی]] دەدا و لەبەریشم دەکردن، بەوانەش دابین نەبووم ھەڵبەستی ھەر کەسێکم دەست بکەوتایە دەمنووسییەوە و لەبەریشم دەکردن. بەتایبەتی ھەڵبەستی [[وەفایی]]، [[کوردی (شاعیر)|کوردی]]، [[فایەق بێکەس]]، [[پیرەمێرد]]م زۆر لەبەرکردن و ھەر لەو ساڵەدا ھەستم بەوە دەکرد، کە چێژ لە ھەڵەبەست وەرگرم و زۆر گیرۆدەی بووم». === چاپکراوەکان === * * * * * وتارێک دەربارەی عومەری خەییام * [[زمانی کوردی]] و ئەدەبیات * نارکۆزی کۆمەڵایەتیمان * اقتصادنا الوطنی * بیرەوەرییەکانی یونس ڕەئوف دڵدار === ئەی ڕەقیب === بەناوبانگترین شیعری دڵدار [[ئەی ڕەقیب|سروودی نیشتیمانیی کوردستانە]]: {{شیعر}} {{ب|ئەی ڕەقیب ھەر ماوە قەومی کورد زومان|نایشکێنێ دانەیی تۆپی زەمان}} {{ب|ئێمە ڕۆڵەی ڕەنگی سوور و شۆڕشین|سەیری کە خوێناوییە ڕابووردومان}} {{ب|ئێمە ڕۆڵەی میدیا و کەی خوسرەوین|دینمان ئایینمانە ھەر نیشتمان}} {{ب|کەس نەڵێ کورد مردوە کورد زیندووە|زیندووە ھیچ نانەوێ ئاڵاکەمان}} {{ب|چەند ھەزار لاوانی کوردی نەڕڕەشێر|بوون بە قوربانی و ھەموویان نێژران}} {{ب|لاوی ئێستاش حازر و ئامادەیە|جانفیدانە جانفیدانە جانفیدان}} {{ب|لاوی کورد ھەڵسانە سەرپێ وەک دلێر|سا بە خوێن نەقشی دەکەن تاجی ژیان}} {{ب|کەس نەڵێ کورد مردووە کورد زیندووە|زیندووە ھیچ نانەوێ ئاڵاکەمان}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[ئەی ڕەقیب]] * [[ئەو ھاوارەی نەبیسترا]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێزەکان}} * ماڵپەڕی خۆزگا [https://web.archive.org/web/20170529091716/http://xozga.com/] == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٦٠}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە|ژیاننامە|عێراق|کوردستان}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:خەڵکی کۆیە]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٨]] [[پۆل:مردووانی ١٩٤٨]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٧]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:پارێزەرانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:نووسەرانی سرودی نەتەوەیی]] 4ivxh7hgjp9t3v9pqrd6mdpd0enlqmd 0 378 1457958 1424904 2025-07-11T04:34:13Z DanyMations 70070 1457958 wikitext text/x-wiki {{ئاماژەی زیاتر|date=ئایار ٢٠٢٠}} {{نوێکردنەوە|date=ئایار ٢٠٢٠}} {{کەسایەتی | ناو = ھێمن موکریانی | وێنە = Mamosta_H%C3%AAmin.jpg | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون|١٩٢١|٣|١}} | شوێنی لەدایکبوون = [[لاچین، مەھاباد|لاچین]]، [[مەھاباد]]، [[ئێران]] | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٨٦|٤|١٦|١٩٢١|٣|١}} | شوێنی مردن = [[ورمێ]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = مقبرە الشعرای مھاباد | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعیر|ھۆنەر]]، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕ]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = سەید حەسەن، زێنەب | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''محەممەدئەمین شێخولئیسلامی موکری''' ناسراو بە '''ھێمن موکریانی''' (١ی ئازاری ١٩٢١ لە [[مەھاباد]]، [[ڕۆژهەڵاتی کوردستان]] – ١٦ی نیسانی ١٩٨٦ لە [[ورمێ]]، ڕۆژهەڵاتی کوردستان) [[شاعیر]]، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕ]]ێکی [[کورد]]ی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هێمن موکریانی|ناونیشان=https://www.goodreads.com/author/show/9677912._|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=www.goodreads.com}}</ref> == ژیان == === کورتە === ھێمن یەکێک بوو لە [[ھۆزانڤان]] و نووسەرانی کورد لە [[سەدەی بیستەم]]دا، لە بواری پاراستن و بووژاندنەوەی فەرھەنگ و [[وێژە]]، ھەقی خستووەتە سەر نەتەوەکەی، چونکە لە تاریک و ڕوونی بەیانی ژیانیدا، بۆ خڕ کردنەوەی کۆماکانی وێژەی کوردەواری و وردبوونەوە لە وشەکانی، بە کەوکردن و ھەڵاواردنی غەوارەکانی و سوورکردنی خەرمانی [[زمانی کوردی]]، کەوتە کار و تەنانەت گوڵ ھەڵگرتنەوە و پاشەرۆکیشی بۆ خەڵکی دیکە نەھێشتەوە. === سەرەتای ژیان === ھێمن کوڕی سەید حەسەنی موکری و لە بنەماڵەی مەلا جامی [[چۆڕ|چۆر]]ی بووە. دایکی ناوی زێنەب و کچی شێخی بورھان بووە وا ئێستا بنەماڵەیەکی گەورەی [[موکریان|موکریانن]]. ھێمن بەھاری ساڵی ١٣٠٠ی کۆچی ھەتاوی بە شەوی جێژنی بەرات لە گوندی لاچینی سەر بە شاری [[مەھاباد]] چاوی بە [[گەردوون]] کەوت. بە بوونی ھێمن شیری دایکی وشک دەبێ و بە شیری ژنێکی دیکە فڕچک (گۆج) دەگرێ و دوای بوونی ئەو، دایکی لەشی ساغ بە خۆیەوە نابینێت. ھێمن لە ڕۆژگارێکدا لەدایک دەبێت [[ڕەزاشا]] جڵەوی [[میری]] پێیە و لاسایی [[ئاتاتورک]]ی دەکردەوە. جل وبەرگی [[کوردەواری]] بە تەواوی قەدەغە دەکرێت و ئەوەندەی لە دەستی ھات، سووکایەتی بە خەڵک کرد و شەپکە و تەپلەی ھێنا نێو بازاڕەوە. ھێمن لەم کەشوھەوایەدا گەورە دەبێت. لەکاتی منداڵیدا گوێی بۆ بەسەرھاتەکانی دایە مرۆت دەگرێت، وا پیرێژنێکی دوونیا دیتوو بووە و زۆر شتی بەنرخی لێ فێر بووە. ئەلف و بێ لای عەبدوڵڵای مستەوفی (سەعید ناکام) دەخوێنێت و پێش ئەوەی ئەلف و بێی فێر بکات، بزنۆکێ و مەڕۆکێی حوسێنی حوزنی موکریانی بۆ دەخوێنێتەوە و ھێمن لەبەری دەکات و ھەروەھا ھۆنراوەکانی [[شێخ ڕەزای تاڵەبانی|شێخ ڕەزا]] و زۆر شتی دیکەی لێ فێر دەبێت و پاشان بۆ درێژە دانی خوێندن، باوکی دەینێرێتە [[مەھاباد]] و لە قوتابخانەی سەعادەتی ئەو شارە دەست بە خوێندن دەکات. ھێمنێکی لادێی جگە لە [[زمانی کوردی]] ھیچی دیکەی نەدەزانی و لەو قوتابخانەیش کەس نەیدەتوانی بە [[کوردی]] قسە بکات، منداڵان گاڵتەی پێدەکەن و پێی دەڵێن [[کورمانجی|کرمانج]]، چونکە ئەو کاتە لە مەھاباد بە خەڵکی دێیان دەووت کرمانج، ھێمن ئەو ساڵە خوێندنی بە سەرکەوتنێکی زۆر باشەوە تێپەڕ دەکات و ھاوین دەگەڕێتەوە بۆ ئاوایی و لە لای مەلای دێ و باوکی وانە دەخوێنێت و ڕاھێنانی نووسینی خەت دەکات. باوکی کاتێک دەزانێت خەتی جوان بووە، دەستی پێ لە خوێندن ھەڵدەگرێت و دەڵێ: بڕۆ دەرسی مەلایەتی بخوێنە. ھێمنێکی ھیچ کات خۆشی لە مەلا نەھاتووە، تووشی ئەم تاڵییە دەبێ و چوار ساڵ لە خانەقای شێخی بورھان دەخوێنێ، بەلام ئەو خوێندنە ھیچ کەڵکێکی نابێت، چونکە ئەو چوار ساڵە بە گاڵتە دەباتە سەر و لە خانەقای شێخی بورھانی وا ھەشت نۆ کەس دەبن، جگە لە [[ھەژار]] و ھێمن تەوای خاڵۆزا و پوورزا دەبن، پاشان دەچێتە لای مامۆستا فەوزی و ڕێگای ژیانی پێ نیشان دەدا و ساڵ و نیوێک لە لای ئەو وانە دەخوێنێت. ھەژار لە پێشەکی دیوانی سەیفولقوزات دا، بەم جۆرە باسی خۆی و ھێمن دەکات: <blockquote> ھێمن و من دوو منداڵی کرچ وکاڵی لەڕ و قرخن، بە تەمەن دە دوازدە ساڵ بووین، لە خانەقا گەیبووینە یەک، نا خێری گیانمان وانە بخوێنین، خوێندنی چی؟ دوو گێل و حۆلی پەڕ بڵاو، لە یەک دەمدا لە لای دوو مامۆستا دامەزراین، یەکی ڕیش پان، لە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] شارەزایە و خەتی نییە، ئەوی دی گەردەڵ، [[فارسی]] زانە و خەتی خۆشە. جا وەرە شەق و دار بخۆ، خۆ جنێو ھەر باسی ناکرێت، سوێندی کەسم لە سەر نییە، ئەگەر بڵێم تڵپاتی تەڕیش فێر نەبووین، نیسکێک درۆی تێدا نییە، ماڵم ھەقە لە ترێ دزینی ناو ڕەزی، لە پللار دەداران گرتن، لە ڕاوی دووپشک و ئەسپێ و کێچ و جوجە و قوڕ شێلان و ھێلکە لە ھێلانە دەرھێنان، ھیچ کەس تۆزی نەدەشکاندین. بۆ نەگبەتی ھێمن وە [[شیعر|شێعر]] ھاتبوو، ھەروا گارە گاری دەھات، جار و بارە شیعرێکی نیوە و کۆڵەی خواری لاپانی دادەنا، بە فیزەوە نیشانی دەدام. یانی ھا بم ناسە، من چیم، منی کڵۆڵ نەمدەتوانی مێعریش بکەم. </blockquote> بەو جۆرە ھۆنراوە ووتنی ھێمن لە خانەقاوە سەری ھەڵداوە و پێگەیشتووە. لە گوندی کولیجە لە لای سەید عەوڵای سەید مینە ئەوا پیاوێکی نەخوێندەوار بووە، بەڵام زۆر زانا و تێگەیشتوو دەبێ، ماوەیەک وانە دەخوێنێت و بە گەورەترین مامۆستای، مامۆستا ھێمن دادەنرێت. تەمەنی ھێمن دەچێتە سەر و بۆ یەکەمین و دوایین جار لە گوندی کولیجە [[خۆشەویستی|شەیدا]] دەبێ، ئەوینێکی پاک و خاوێن و ئاسمانی، بەڵام ئەم شەیدا بوونە زۆر ناخایەنێت و لێک جیا دەبنەوە و ھەر لەو گوندە فێری سواری و تەقڵە و ڕاوە کەو و کەروێشک دەبێت. ساڵی ١٣١٧ی [[کۆچیی ھەتاوی|کۆچی ھەتاوی]] بەرامبەر ١٩٣٨ی زایینی وا تەمەنی ١٧ ساڵان دەبێت، مامۆستاکەی گوندی کولیجە بەجێ دێڵێت و ئەویش دەگەڕێتەوە بۆ گوندی خۆیان واتە شیلاناوێی ماڵیان چووبووە ئەوێ و مل لە کار و کاسبی دەنێت و بە ڕۆژ خەریکی کاری کشت و کاڵ و شەوانە خەریکی خوێندنەوە و ھۆنراوەدانان دەبێ، باوکی پێی دەزانێت و تێنووسی ھۆنراوەکانی دەسووتێنێت. === پوختەی ژیان === لە ساڵی ١٩٣٨ دەستی لە خوێندن ھەڵگرتووە. لە کاری کشت وکاڵ و بەخێوکردنی مەڕوماڵات لێزان بووە، لەبەرئەوە ساڵی ١٩٤١ دەستی داوەتێ و سەرکەوتووە. ساڵی ١٩٤٢ کە کۆمەڵەی نھێنی ژێ کاف دامەزراوە، بووەتە ئەندام، ناوی نھێنی (ھێمن) و ژمارەی ئەندامیەتی (٥٥) بووە.<br> لە ساڵی ١٩٤٦ کچی خاڵیان بۆ ھێناوە بەبێ ئەوەی چاوی پێ بکەوێت. لە سەرەتادا بەدڵی نەبووە بەڵام لە پاشاندا خۆشی ویستووە. لە دوای ڕووخانی کۆمار و لە سێدارەدانی [[قازی محەممەد]] و ھاوڕێکانی، لە زێدی خۆی دوور دەکەوێتەوە و سنوور دەبڕێت و خۆی دەگەیەنێتە [[قەڵادزێ]]، ماوەیەک لە مزگەوتێکدا بەنھێنی دەژی، دواتر کاتێک [[ڕامیاری]] دەسەڵاتی ئێران بەرامبەر بەکورد نەرم دەبێ و بڕیاری لێبوردن لە ساڵی ١٩٤٨ بۆ ھۆزەکان دەردەکات، ھێمن دەگەڕێتەوە زێدی خۆی و دەست دەکاتەوە بەکاسبی و بایەخ دان بە ھۆنراوە و [[وێژە]]، ھەروەھا تا ساڵی ١٩٦٥ لە ژیانی ڕامیاریی دوور نەبووە.<br> == لە دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران == بۆ جاریکی دیکە ھەوای نووسینی گۆڤار بە [[مێشک]]ی دادێ و بەھاری ساڵی ١٣٦٤ی کۆچی ھەتاوی بەردی بناغەی [[سروە (گۆڤار)|گۆڤاری سروە]] لە شاری [[ورمێ]] دادەمەزرێنێ و یەکەم ژمارەی گۆڤارەکە لە سەرەتای ھاوین گەیشتە دەستی خەڵک و ھێمن ئەمە دەڵێ: ''ئومیدەوارم ئەم سروەیە ھەر بێ و ھەر دڵان ببووژێنێتەوە و ھەر گوڵان بگەشێنێتەوە و ھەر دڵی کوردان خۆش بکا''. == سەرای ھێمن == [[پەڕگە:HemnDSC 4987.jpg|thumb|سەرای ھێمن (ماڵی مامۆستا ھێمن)]] ماڵی ھێمن کراوەتە بنکەی پاراستنی ئاسەواری ناودارانی فەرھەنگ و ھونەری شاری [[مەھاباد]]. == پەیکەرەی مامۆستا ھێمن لە [[سەرای ھێمن]] == [[پەڕگە:HemnDSC5021.jpg|thumb|پەیکەرەی مامۆستا ھێمن لە سەرای ھێمن، وێنەگەر: کاروان دوورئەندیش]] پەیکەرەی مامۆستا ھێمن کاری ھونەرمەندی ناسراوی پەیکەرسازی کورد، مامۆستا [[ھادی زیائوددینی|ھادی زیائەددینی]] لە ڕێکەوتی ١٠ی خەرمانانی ١٣٩٢ لە [[سەرای ھێمن]] پەردەی لە سەر لادرا. == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:Hêmin 1979.jpg|وێنۆک|چەپ|دیوانی ھێمن بە ناوی [[ناڵەی جودایی]] (١٩٧٩).]] ئاسەوارەکانی مامۆستا ھێمن بریتین لە: # [[دیوانی ھێمن]] # [[بارگەی یاران]] # [[تاریک و ڕوون]] (شیعر و پەخشان). ١٩٧٤ # [[پاشەرۆک]] (شیعر و پەخشان). # [[توحفەی موزەففەرییە]] (فۆلکلۆری کوردی، کە کاری ئۆسکارمانە وھێمن وەریگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی). # [[شازادە و گەدا]]. # [[قەڵای دمدم (ھێمن)|قەڵای دمدم]]. # [[ھەواری خاڵی]]. # [[چەپکێ گوڵ، چەپکێ نێرگز]]. # ئەفسانە کوردی یەکان (کاری قەنات کۆردۆ وا ھێمن وەریگێڕاوەتە سەر [[زمانی فارسی]]). # [[ناڵەی جودایی]]، شێعر ١٩٧٩ # [[پاشەرۆکی مامۆستا ھێمن]]، کۆمەڵە وتار، مەھاباد ١٩٨٣ == نموونەی شیعری == بەھۆی تاڵی و مەینەتی ژیانییەوە پڕ بە دڵی خۆی دەناڵێنێ و بە ئاوازێکی بە سۆزەوە دەڵێت: {{شیعر}} {{ب|پارچە گۆشتێکە، دڵی من ڕوو نییە|ناڵە ناڵی من درەنگە زوو نییە}} {{کۆتاییی شیعر}} لە شێعرێکی دیکەدا دەڵێ: {{شیعر}} {{ب|شینم زۆر گێڕاوە، شادیم کەم دیوە|ئەڵێن ھەیە، بەلام نەمدیوە}} {{کۆتاییی شیعر}} شاعیر، شینی یەکجار زۆر دیوە، بەڵام شادی و کامەرانی بە دەگمەنیش نەدیوە و دەزانێ شادی ھەیە، زۆر کەس لە گەڵیا ڕاز و نیاز دەکەن، بەڵام ھێمنی خەمبار ھەر نەیدیوە، لە لای ھەر وەکوو نامۆیەکە، وەکوو دوژمنێکە، بۆ ماوەیەکی کەمیش ڕوو لەو ناکات. مامۆستای بەڕێزمان شێعرە تەڕ وناسکە جوانەکانی، زۆربەی زۆری بە خەم زاخاو داوە، خەم کاری زۆری تێکردووە، بۆیە بە ھیچ جۆرێ ناتوانێ خۆی لە شەپۆل لابدات. ھێمن شاعێری گەل، شاعێری عیشق و ئازادی، دڵە گەورەکەی ھەتا ئەو ڕۆژەی لە لێدان کەوت، بۆ گەلەکەی و ئازادی نیشتمان لێی دا. بە فەرموودەی خۆی: {{شیعر}} {{ب|ھەتاکوو دوا پشوو ڕێبواری ڕێگەی ئەشق و ئازادیم|ئەگەر بێجگە لە ناکامیش نەبینم، بەرھەمێکی تر}} {{کۆتاییی شیعر}} === نمونەیەک لە ناڵەی جودای === <poem> '''ناڵەی جودای''' چۆن نەناڵێ ئەودڵەی پڕ ھەستی من چۆن لە ئەژنۆ بێتەوە دوو دەستی من گوێم دەیە ئەی دیدە مەستی قیت و قۆز! تا بناڵێنم وەکوو بلوێر بە سۆز نابێ قەت ناڵەی جودایی بێ ئەسەر جا چ نەی بیکا چ پیاوی دەربەدەر بۆیە ناڵەم تێکەڵی نەی کردووە شیوەنێکم پێیە نەی نەیکردووە لێم گەڕێ با دەربڕم سۆزی دەروون لێم گەڕێ با ھەڵوەرێنم ئەشکی روون شیوەنی من شیوەنی ئینسانییە بانگی ئازادی و گڕووی یەکسانییە شیوەنی من شینی کوردی بێ بەشە ئەو گەلەی حاشا دەکەن لێی و ھەشە چۆن نەناڵێ ئەو دڵە ئەنگاوتەیە بەرد لە بەردی ببتەوە دەنگی ھەیە ژانی ناسۆری جوداییم چێشتووە ھەرچی خۆشم ویستووە جێم ھێشتووە ھەڵبڕاوام من لە یاری نازەنین دەرکراوم من لە خاکی دڵنشین </poem> === نموونەی ھۆنراوەی نەتەوەیی === {{چینی ناوەند}}'''کوردم ئەمن'''{{کۆتایی}} {{شیعر}} {{ب|گەرچی تووشی ڕەنجەڕۆیی و حەسرەت و دەردم ئەمن|قەت لە دەست ئەم چەرخە سپڵە نابەزم، مەردم ئەمن}} {{ب|ئاشقی چاوی کەژاڵ و گەردنی پڕ خاڵی نیم|ئاشقی کێو و تەلان و بەندەن و بەردم ئەمن}} {{ب|گەر لە برسان و لەبەر بێ بەرگی ئیمڕۆ ڕەق ھەڵێم|نۆکەری بێگانە ناکەم تا لە سەر ھەردم ئەمن}} {{ب|من لە زنجیر و تەناف و دار و بەند باکم نییە|لەت لەتم کەن، بمکوژن، ھێشتا ئەڵێم کوردم ئەمن}} {{کۆتاییی شیعر}} == مردن == ھێمن لەو کەسانە بوو کە تەمەنی مێرمنداڵی و لاوی و پیری خۆی لە سەنگەری [[فەرھەنگ]] و ئەدەب و فۆلکلۆر و شۆڕش دا بەخت کرد. پاش دەرچوونی چوار ژمارە لە سروەی ڕەنگینی کوردستان، لە ١٧ی نیسانی ساڵی ١٩٨٦ی زایینی کۆچی دوایی کرد و لەسەر وەسیەتی خۆی لە گۆڕستانی بوداغ سوڵتانی شاری [[مەھاباد]] بە خاکیان سپارد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * دیوانی ھێمن * سەید عەبدوڵڵا سەمەدی * تاریخ مەھاباد/سەید محەممەد سەمەدی/انتشارات رھرو مھاباد ١٣٧٣ * گۆڤاری مەھاباد، ژمارەی ١٥٠ ساڵی سێزدە ١٣٩٢، لاپەڕەی ٦ و ٧ * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، مارف خەزنەدار، لاپەڕەکانی ٤٢٣ تا ٤٣٥، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦. == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Hemin Mukriyani}} * {{ڤەژینبوکس | ٦١}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{کۆماری کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|موکریان|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر|ژیاننامە|ئێران}} [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٦]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢١]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:وەرگێڕە کوردەکان]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی ئێرانی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] sowsndi9dkz1m77kl3khmcelidfwgc3 0 379 1457932 1375004 2025-07-11T04:22:52Z DanyMations 70070 1457932 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|عەبدوڵڵا گۆران|گۆران (ڕوونکردنەوە)}} {{داتابۆکس}} '''عەبدوڵڵا سلێمان''' ناسراو بە '''گۆران''' ([[١٩٠٤]]-[[١٩٦٢]]) شاعیر و ڕۆژنامەوان و چالاکی سیاسیی [[کورد]] بوو. لە [[ھەڵەبجە]] لەدایکبووە و تا [[١٩٣٧]] لە خوێندنگە سەرەتاییەکانی ئەو ناوچەیەدا مامۆستا بووە. پاشان چالاکیی سیاسی و ڕۆژنامەوانی دەست پێ دەکات و چەند جارێک دەخرێتە بەندیخانە. لە ١٩٥٢ەوە تا کۆتایی ژیانی لە زۆرێک لە ڕۆژنامە و گۆڤارە کوردییەکاندا وتار و بابەتی دەنووسی و چەند کتێبی ھۆنراوەشی نووسیوە. گرینگیی گۆران لەوەدایە کە یەکەم ھۆزانڤانیی نوێی کوردە کە شێوازی عەرووزیی عەرەبی لە ھۆنراوەی کوردیدا لابردووە و بە شێوازی فولکلۆری کوردی ھۆنراوەی نووسیوە. == سەرەتای ژیان == ناوی عەبدوڵڵا بەگە و کوڕی سلێمان بەگی کوڕی عەبدوڵڵا بەگە. باوک و باپیریشی لە ھۆنراوە و وێژەدا بەھرەیان ھەبووە. بنەماڵەی باپیری لە بەگزادەی «میران بەگی» لە ناوچەی [[مەریوان]] بوون. پاشان ڕوودەکەنە ھەڵەبجە چونکە خۆیان بە [[گۆران (تیرە)|گۆران]] زانیوە ‌و لەوێ جێگر دەبن. گۆران لە ساڵی ١٩٠٤ یان لە ١٩٠٥دا لە [[ھەڵەبجە]] لەدایکبووە. لای باوکی قورئان ‌و سەرەتای خوێندنی خوێندووە. پاشانیش لە مزگەوتی پاشا‌ی ھەڵەبجە بووە بە فەقێ. لە دوا ساڵەکانی [[جەنگی جیھانیی یەکەم]] ‌و سەرەتای ھاتنی ئینگلیزدا، بۆ ماوەیەک ھەڵەبجە چۆڵ دەبێت ‌و خەڵک ڕوودەکەنە لادێکانی دەوروپشت. ماڵی باوکی گۆرانیش لە بەھاری ١٩١٩ەوە تا پاییزی ئەو ساڵە ڕوودەکەن چەمی [[بیارە]] ‌و لەوێ لە باخێکدا ھەوار دەخەون ‌و بۆ پایز ئەگەرێنەوە بۆ ھەڵەبجە. کە یەکەم قوتابخانەی زمانی تورک لە ھەڵەبجە دانرا، بۆ پۆلی یەکەم وەرگیراوە. وەک گۆران خۆی گێڕاویەتەوە چوونی بۆ قوتابخانە پچڕپچڕ بووە. پۆلی چوارەمی لە سەردەمی داگیرکرانی ھەڵەبجەدا لەلایەن ئینگلیز‌ەوە تەواو کردووە. لە ١٩١٩دا سلێمان بەگی باوکی گۆران کۆچی دوایی دەکات. پاشان لە ١٩٢١دا موحەممەد بەگی برای، بە ھاندانی مستەفا سائیب، لەگەڵ عەبولواحید نووریی خاڵۆزایدا دەیاننێرێت بۆ قوتابجانەی عیلمییەی [[کەرکووک]] بۆ خوێندن. بەڵام ھەر لەو ساڵەدا موحەممەد بەگی برایشی دەکوژرێ. ئیتر گۆران کەسی وەھای نامێنێ گوزەرانی خوێندنی خۆی ‌و ژیانی دایکی ببات بەڕێوە، لەبەرئەوە دەست لە خوێندن ھەڵئەگرێت ‌و لە ساڵی [[١٩٢٢]]ەوە تا ساڵی [[١٩٢٥]] گەلێ دەست تەنگی ئەچێژێ.گۆران بۆ یەکەمجار لە ساڵی [[١٩٢٥]]دا بە مامۆستایی لە قوتابخانەی ھەڵەبجە دامەزراوە ‌و تا [[١٩٣٧]] لە خوێندنگەکانی ئەو ناوچەیەدا ماوەتەوە. == چالاکیی سیاسی و ڕۆژنامەوانی == پاش [[١٩٣٧]] ماوەیەک بێکار ئەمێنیتە و دواییش بە یارمەتیی [[تۆفیق وەھبی]] گوێزراوەتەوە بۆ دایەرەی ئەشغاڵ بەشی «کاروباری ڕێگاوبان» ‌و تا گیرانی یەکەمی لە ١٩٥١دا لەو بەشەدا ئەمێنێتەوە. لەو بەینەدا چەند ساڵێک لەگەڵ چەند ڕۆشنبیرێکی تری کورددا دەچێ بۆ [[یافا]] لە [[فەلەستین]] و لە ئێستگەی ڕادیۆی [[ڕۆژھەڵاتی نزیک]] بە مەبەستی بەشداری لە خەباتدا لە دژی فاشیزم، بەشی کوردستان دەکەنەوە. لە [[تشرینی دووەم]]ی ١٩٥٢دا لە بەندیخانەی یەکەمی دێتەدەر و دەچێ بۆ سلێمانی ‌و دەبێ بە بەرپرسی [[ڕۆژنامەی ژین]]. تا ئەیلوولی [[١٩٥٤]] لەسەر ئەم کارە ئەمێنێتەوە. لە [[١٧ی تشرینی یەکەم]]ی ١٩٥٤دا بۆ جاری دووھەم لەگەڵ کۆمەڵێ لە ئاشتی خوازانی [[سلێمانی]] دەگیرێ و فەرمانی ساڵێ بەند و ساڵێ خستنە ژێر چاودێریی پۆلیسی بەسەردا ئەدرێ. ماوەی بەندکردنەکەی لە سلێمانی، کەرکووک، کوت، بەعقووبە ‌و نوگرە سەلمان ‌و ماوەی چاودێرییەکەشی لە [[بەدرە]] بەسەردەبا. لە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٥٦ دا ئەم فەرمانی بەندکردنەی تەواو دەکات و ئازاد دەکرێت ‌و دەچێتە [[بەغدا]] و چەند ڕۆژێک لەوێ لە یەکێک لە پڕوژە میریەکانی خانوودا ئەبێت بە چاوەشی کرێکار. کاتێک کە [[ئیسرائیل]] ھێرش دەباتە سەر [[میسر]]، دوای ڕاس بوونەوەی عەرەبەکان لە ئیسرائیل، بڕێک لە کوردەکانیش بە ناوی یەکگرتووی ئیسلامی لەگەڵیان پەیمانی برایەتی دەبەسن. گۆرانیش لەوانەی و دەیگرن و لە ١٧ی تشرینی دووەمی [[١٩٥٦]]دا دادگای عورفی لە کەرکووک فەرمانی سێ ساڵ بەندی بە بارمتە دانانی ھەزار دیناری کاتی دەسەپێنێت بەسەریدا، ئەویش بەوەی کە تا سێ ساڵ ورتەوی لە دەم دەرنەیەت ‌و کردەوەی ‌وای لێ نەوەشێتەوە میری پێی دڵگران ببێ. گۆران نە ھەزار دینارەکەی ئەبێ ‌و ئە ئەشیەوێ گفتی وەھا بە میری بدات، بۆیە ئەخرێتەوە بەندیخانە ‌و تا [[١٠ی ئاب]]ی [[١٩٥٨]] پاش سەرکەوتنی شۆڕشی ١٤ی گەلاوێژ لە زینداندا ئازاد دەکرێت. گۆران ئەم ماوەیەی بەندیخانەی کەرکووک و بەعقووبە بەسەربردووە. پاش بەربوونی لە زیندان ئەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی و پاش ئەوە بە ماوەیەک لەگەڵ شاندێکی میللی سەر لە [[یەکێتیی سۆڤیەت]] و [[چین]] ‌و [[کۆریای باکوور]] ئەدا. لە سەرەتای ١٩٥٩دا سەرپەرشتیی [[گۆڤاری شەفەق]] ئەگرێتە دەست و بە ناوی بەیان دەردەکات. لە ئیسکانی سلێمانیش دایدەمەزرێنێت و تا ناوەڕاستی ١٩٦٠ کاری تێدا دەکات. ئەنجا بەبیانووی ئەوەوە کە گوایە بێپرس کاری بەجێھێشتووە - کار بەجێھێشتنەکەی بۆ چوون بوە بۆ شەقڵاوە بۆ بەشداربوون لە کۆنگرەی دووھەمی مامۆستایانی کورددا - لەسەر کار لای ‌دەبەن. لە ناوەڕاستی ساڵی ١٩٦٠دا دێتە بەغدا و ئەبێ بە یاریدەدەری پڕۆفیسۆر لە بەشی کوردیی کۆلێژی ئادابی [[زانکۆی بەغدا]] و بە ئەندامی دەستەی نووسەرانی [[ڕۆژنامەی ئازادی]]. == چالاکییە ئەدەبییەکان == یەکەمین کۆمەڵە شێعری گۆران بە ناوی «بەھەشت و یادگار» لە ١٩٥٠ لەسەر ئەرکی [[عەلائەدینی سەجادی]] لە بەغدا لە چاپ دراوە. ناوەڕۆکی ئەم بەشی دیوانەی ھەروەکو خۆی لە سەرەتای کۆمەڵە شێعرێکیدا ئاماژەی پێ کردووە «سەرانسەر لەگەڵ بابەتەکانی جوانی و دڵداری خەریکە» و مامۆستا پێشکەشی دەکات بەو «شۆخ و نازدارانە کە جوانییان وەک تێغ نابڕێ، وەک چرا پێش چاو ڕووناک ئەکاتەوە». لە ساڵی ١٩٥٤دا لە چاپخانەی ژین قەسیدە درێژەکەی «پەیامی کورد بۆ میھرەجانی چوارەمی گەنجان و قوتابییان لە بوخاریست» لە چاپ دەدات. لە ١٩٥٨دا گۆران بەنیاز بووە کۆمەڵەشێعرێک بە ناوی «سروشت و دەروون» لە چاپ دا کە دوای خستنە ژێر چاپی تەواوی نەکرد کە پاشان لە لایەن «ھۆگر»ی کوڕی و براکانی لە ١٩٦٨دا بە ناوی «سروشت و دەروون لە گەڵ ئۆپەرێتی ئەنجامی یاران» لە چاپ دراوە. گۆران زۆر باش ئاگاداری نوێ بوونەوەی ئەدەبیاتی گەلانی تر وەک تورک و ئینگلیزی بووە چون نەویستووە لە ئەدەبیاتی ڕۆژ دوور کەوێتەوە دەستی داوەتە وەرگێڕان. گۆران یەکەم شاعیری کورد بووە کە شێوازی کۆنی عەرووزی بەلا دەنێت و شیعری کوردی دەگەڕێنێتەوە بۆ شێوازی ھیجای کوردی. باوڕی وابووە کە ئەبێت شێعری کوردی لە عەرووزەوە بگرێتەوە بۆ سەر کێشی پەنجە(ھیجا)ی کوردی. ئەو کێشەی کە فلکلۆری کوردی و شیعری [[ھەورامی]] لە سەردەمی [[ئەردەڵان|ئەردەڵانییەکان]] پی ھۆنراوەتەوە. ھەر لەم بارەوە دوای شیکردنەوەی مانای شیعر لە زمان چەند ناوداری جیھانی، پاشان ئەلێت: «.. بە دروستیش سەرنج بدەین ئەبینین، کە لە گشت زمانەکانی رووی زەویدا شیعرێک، بە شیعر دانرابێ و پشتاوپشت ھەتا ئێستا بە جێ ھێڵرابێ ھەر ئەو شیعرانەن، کە بە پێی تابەتێتی و پێوانەی نەتەوەی عائیدی خۆیان وەزنێک تایبەتییان ھەیە. تەنانەت قافیەش لەناو ھەندێ نەتەوەدا بە پێویستی بنجی(ئەسڵی)دائەنرێ بۆ شیعر، ئەگەرچی شیعری ئەم نەتەوانە ھەرگیز وەک ھی ئەوانی تر نەیتوانیوە بە کێوی ناوبانگی ئیتاتیکی بە ناوی شیعری پەخشانەوە، ناو بە ناو ئایا بخوێنینەوە.» ئەو نوێ خوازیە دەبێت بە ھۆی ئاڵگوڕێکی نوێ لە دنیای ئێستای شیعری کوردیدا. گۆران بێجگە لە شیعر دەستێکی بەرزیشی لە بواری پەخشاندا بووە. پەخشانی گۆران ڕەنگدانەوەی سەردەمی ژیانی خۆیەتی و خۆیشی بەردەوام نەبووە لە سەریان و لە ڕاستیدا ئەو گرنگییەی بە شیعرەکانی داوە و ھەوڵی تازە کردنەوەی تێدا داوە بەو شێوەیە لە پەخشانەکاندا کاری نەکردووە. لە کاتی ژیانیدا سێ دیوانە شیعری «بەھەشت و یادگار» و «فرمێسک و ھونەر» و «پەیامی کورد» ھەروەھا لە ١٩٥٣ و ١٩٦١دا ھەڵبژاردەیەکی چیرۆکی بێگانە و ھێندێ سەرنجی رەخنەگرانەی بە چاپ گەیاندووە بەڵام گۆران زۆر بە ئاوات بوو تا پێش مەرگی دیوانە شێعرەکەی لە چاپ بدرێت. لە ١٩٧٨ لیژنەیەک پێکھاتوو لە [[محەممەدی مەلا کەریم]]، دوکتۆر [[عێزەدین مستەفا]]، [[کاکەی فەلاح]] ، [[حەمەکەریم فەتحوڵڵا]]، [[جەلال دەباغ]] و [[ھۆگر گۆران]] و [[ھێرۆ گۆران]] و [[ئەژی گۆران]] بۆ کۆ کردنەوەی بەرھەم و شێعرەکانی کە زۆربەی لە گۆڤار و رۆژنامە کوردییەکانی دەرەوە و ناوەوەی عێراق بڵاو کرابوونەوە، وەک [[گۆڤاری ھاوار]] لە سووریا و ڕۆژنامەی ژیانەوە و دەنگی داس و ژین و ئازادی و گۆڤاری گەلاوێژ و دەنگی گێتی تازە و ھیوا و شەفەق و بەیان و بڵێسە و رووناھی و نامیلکەی دیاریی لاوان و یادگاری لاوانی عێراق ئەکەونە تەقالادان و بەم بۆنەیەوە ئاگاداری و بانگەوازێک بو ئەدەب دوستان لە ڕۆژنامەی «بیری نوێ» ژمارەی ٢٧٧ و «پاشکۆی عێراق» ژمارەکانی ١٢و١٣ بڵاو ئەکەنەوە. لە ئاکامدا دیوانەکەی لە ساڵی ١٩٨٠ ئەکۆیتە بەر چاوی خوێنەران و ھۆگرانی شێعری کوردی. == کۆتاییی ژیانی == لە سەرەتای ١٩٦٢دا دەردەکەوێ کە [[گەدە]]ی تووشی نەخۆشیی شێرپەنجە بووە. نەشتەرگەرێکی سەرکەوتووی لە بەغدا بۆ دەکرێ بەڵام پاش وادە. پاش ئەو نەشتەرگەرییە لە نیساندا ئەچێ بۆ [[مۆسکۆ]] و سێ مانگێک لە نەخۆشخانەی کرێملین و سەنەتۆری بەرڤیخە بەسەر دەبا و پاشان ئەگەڕێتەوە بۆ ئێراق. پاش گەڕانەوەی بە ماوەیەکی کەم نەخۆشییەکەی سەرھەڵدەداتەوە. لەبەر ئەوە ئەگەڕێتەوە بۆ سلێمانی و لەوێ لە جێدا ئەکەوێ. لە ١٨ی تشرینی دووەمی ١٩٦٢ ژیانی کۆتایی پێدێت. ==نمونەی شیعری ڕۆمانتیکی گۆران== :پایز! پایز :بووکی پرچ زەرد :من مات تۆ زیز :ھەردوو ھاودەرد :من فرمێسکم، تۆ بارانت :من ھەناسەم، تۆ بای ساردت :من خەم، تۆ ھەوری گریانت :دوایی نایە دادم دادت :پایز پایز :گەڵا رێزانت :ھەوری ماتی ئاسمانت :لەبر کزەی بای سەر تەزێن :لە گەڵ گەڵای درەختا ئەژین :بەڵام قورسە زۆر بە جۆشە :دۆزەخێکم کوا لە جۆشە :پایز! پایز! :شان و مل رووت :من مات، تۆ زیز :ھەردووکمان جووت :ھەرچەند گوڵ سیس ئەبێ بگرین :ئاڵتوونی دار ئەڕژێ بگرین :پۆلی باڵدار ئەفرێ بگرین :بگرین… بگرین… چاومان نە‌سڕین :ھەرگیز، ھەرگیز == بەرھەمەکان == * بەھەشت و یادگار، بەغدا، ١٩٥٠ * فرمێسک و ھونەر، بەغدا، ١٩٦٨ * سروشت و دەروون، سلێمانی، ١٩٦٩ * لاوک و پەیام، سلێمانی، ١٩٦٩ * دیوانی گۆران، بەغدا، ١٩٨٠ [[ئومێد ئاشنا]] کتێبی «نووسین و پەخشان و وەرگێڕاوەکانی گۆران»ی کۆکردووەتەوە و پێشەکیی بۆ نووسیوە و دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس لە ساڵی ٢٠٠٢ لە ھەولێر چاپی کردووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [http://www.awenakurd.loxblog.com/post/231/ژیاننامەی مامۆستا گۆران.htm ماڵپەڕی ئاوێنەکورد] * شیعر و ئەدەبیاتی کوردی، بەرگی دووەم، [[ڕەفیق حیلمی]] * نامەیەکی تایبەتی کاک ئەژی گۆران بۆ ئامادەکاری "دیوانی گۆران" * ئاگاداریەکانی تایبەتی محەمەدی مەلا کەریم == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٤٩}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە|کوردستان|عێراق}} {{شیعری نوێی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٦٢]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٤]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی ھەڵەبجە]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای سلێمانی]] pt7suxcp2rncmrdjsmtgd0xvcmlsspw 0 386 1458115 1448826 2025-07-11T06:04:58Z DanyMations 70070 1458115 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = لەیلا قاسم | وێنە = Leyla Qasim.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٣<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=قامووسی ناوە نەمرەکان |بەرگ=بەرگی یەکەم |نووسەر= مومتاز حەیدەری؛ ھێرش سنجاوی؛ کاروان قاسم |edition=یەکەم |ساڵ=٢٠١٤ |پەڕە=٦٠}}</ref> | شوێنی لەدایکبوون = گوندی بامیل، [[خانەقین]]، {{ئاڵا|کوردستان}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://xebat.net/ku/2020/05/12/%D8%A6%DB%95%D9%85%DA%95%DB%86-46%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%DA%B5%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%84%DB%95%D8%B3%DB%8E%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%95%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%84%DB%95%DB%8C%D9%84%D8%A7/ |سەردێڕ=ئەمڕۆ 46مین ساڵیادی لەسێدارەدانی لەیلا قاسم کچە تێکۆشەری کوردە |وێبگە=[[خەبات (ڕۆژنامە)|خەبات]] |ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی ئابی ٢٠٢١ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی ئایاری ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200514190636/http://xebat.net/ku/2020/05/12/%D8%A6%DB%95%D9%85%DA%95%DB%86-46%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%DA%B5%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%84%DB%95%D8%B3%DB%8E%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%95%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%84%DB%95%DB%8C%D9%84%D8%A7/ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٧٤|٣|١٢|١٩٥٣}} | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = لە سێدارەدان | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە = | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = چالاکوانی سیاسی | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = بووکی کوردستان | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین = | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = | ڕەنگی پرچ = | ڕەنگی چاو = | قەبارەی جل = | قەبارەی پێڵاو = }} '''لەیلا قاسم''' (١٩٥٢ لە [[خانەقین]]، [[کوردستان]]–١٢ی ئایاری ١٩٧٤ لە [[بەغدا]]، عێراق)<ref name=":1">[https://web.archive.org/web/20120523194428/http://www.internationalpeaceandconflict.org/photo/leyla-qasim-bride-of-kurdistan?xg_source=activity Leyla Qasim: Bride of Kurdistan، ماڵپەڕی pcdn]، ڕۆژی ٢١ی ئایاری ٢٠١١ لەلایەن پاتریک ماک مانوس بڵاوکراوەتەوە.</ref> چالاکوانێکی سیاسیی کورد بوو، کە ڕژێمی بەعسی عێراق لە [[بەغدا]] لە سێدارەی دا. لەیلا قاسم وەک یەکەم کچی شەھیدی خەباتی کورد وە زۆر جاریش بە بووکی کوردستان ناوی دەھێنرێت.<ref name=":1"/><ref>[https://zhyan.co/detailnewsga.aspx?jimare=14798&cor=18&related=1003 لەیلا قاسم؛ یەکەم ژنە کورد کە لەسێدارە درا]{{بەستەری مردوو|url=https://zhyan.co/detailnewsga.aspx?jimare=14798&cor=18&related=1003 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی ژیان، ١٢ی ئایاری ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> [[پەڕگە:Statue of Leyla Qasim at Downtown Erbil in Erbil, the Kurdistan Region DSF2383.jpg|وێنۆک|وێنەی پەیکەری لەیلا قاسم لە داون تاون لە هەولێر]] == ژیانی لەیلا قاسم == '''لەیلا قاسم'''، کچە تێکۆشەری [[کورد]]، ساڵی ١٩٥٢ لە گوندی بامیلی سەر بە شاری [[خانەقین]] لە خێزانێکی ھەژار و نیشتمانپەروەری کورد لەدایکبووە،<ref name=":3">[https://www.kdp.info/a/d.aspx?l=13&a=49388 لەیلا قاسم لە ماڵێکی ھەژارەوە گەیشتە لوتکەی تێکۆشان]، ماڵپەڕی پارتی دیموکراتی کوردستان، ١٢ی ئایاری ٢٠١٣ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لەیلا سێ برا و خووشکێکی ھەبووە بەناوەکانی سەبیحە، سەلام، سەفا، سەڵاح.<ref name=":3"/> قاسم حەسەنی باوکی لەیلا، کرێکاری کۆمپانیای پاڵاوگەی نەوتی ئەلوەند بوو. دوای ئەوەی قاسم خانەنشین کراوە، ساڵی ١٩٧١ لە خانەقینەوە ماڵیان گواستۆتەوە بۆ بەغدا.<ref name=":2">[https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=18043&type=farhang لەیلا قاسم]{{بەستەری مردوو|url=https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=18043&type=farhang |date=ئایاری ٢٠٢٥ }}، ماڵپەڕی خەڵک، ڕۆژی ٢ی تەممووزی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> ھەموو خوشک و براکانی لەیلا (سەبیحە، سەلام، سەفا، سەلاح) خەریکی خوێندن بوون. سەرباری خوێندن ھەریەکەیان لەپای خوێندنەکەیان بۆ بژێوی ژیانی خێزانەکەیان کاریان کردووە. لەیلا قاسم بۆ یەکەم جار لە ساڵی ١٩٥٨ لە شاری خانەقین چووەتە بەر خوێندن و قۆناغەکانی سەرەتایی و دواناوەندی لەم شارە تەواو کردووە. لەیلا لە ساڵی ١٩٧١دا لە بەشی کۆمەڵناسی کۆلێژی ئادابی [[زانکۆی بەغدا]] وەرگیراوە.<ref>[https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=71097&babet=1&relat=1024 ٤٥ ساڵ لەمەوبەر لەیلا قاسم و ھاوڕێکانی لە سێدارە دران]{{بەستەری مردوو|url=https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=71097&babet=1&relat=1024 |date=تەممووزی ٢٠٢٠ }}، [[ماڵپەڕی خەندان]]، ١٢ی ئایاری ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[https://knwe.org/?p=37725 لەیلا قاسم]، ماڵپەڕی [[کوردستانی نوێ (ڕۆژنامە)|کوردستانی نوێ]]، ١١ی ئازاری ٢٠١٩ لەلایەن لەتیف فاتیح فەرەج نووسراوە.</ref> == بەشداری سیاسەت == لەیلا ھەر زوو ئاشنایەتی لەگەڵ بزووتنەوە و ڕێکخستنەکانی نەتەوەکەیدا پەیداکرد. ساڵی ١٩٧٠ لە ڕێگای سەلام قاسمی برا گەورەکەیەوە پەیوەندی بە بزاڤی سیاسیی نەتەوەکەیەوە کردووە و لەنێو ڕیزەکانی 'یەکێتیی قوتابیانی کوردستان' خەبات و تێکۆشانی بەڕێوەبردووە. لەیلا ساڵی ١٩٧٠ بوو بە ئەندامی [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی دیموکراتی کردستان]].<ref name=":1"/><ref>[https://kurdistantribune.com/leyla-qasim-symbol-of-freedom-independence/ Leyla Qasim: symbol of freedom, and Independence] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190512195937/https://kurdistantribune.com/leyla-qasim-symbol-of-freedom-independence/ |date=١٢ی ئایاری ٢٠١٩ }}، ماڵپەڕی kurdistantribune، ٨ی ئازاری ٢٠١٤ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لەیلا قاسم لەنێو قوتابییە کوردەکانی [[زانکۆی بەغدا]] ڕۆڵێکی کاریگەری ھەبووە لە وشیارکردنەوە و ڕێکخستنیان. لە کاتێکدا کە دەگوترا ژن ناتوانێت شانبەشانی پیاوان لە شار و لە شاخ و لە دێھاتەکاندا خەبات بکات، لەیلا بە پێچەوانەوە شانبەشانی قوتابییە کوڕەکانی کورد خەباتێکی بەرفراوانتری بەڕێوەدەبرد و دژ بە نایەکسانی [[مافەکانی ژنان]] و پیاوان بوو، بەتایبەتیش کە بۆ خودی خۆی لە بواری کۆمەڵناسیدا دەیخوێند و لە ڕاستییەکانی کۆمەڵگەی کورددا تێگەیشتبوو. لەیلا قاسم لەگەڵ یەکێک لە ھاوڕێکانی خۆی بە ناوی [[جەواد ھەمەوەندی]] کە بەیەکەوە خەبات و چالاکییان دەکرد، زۆر یەکتریان خۆشدەویست. ئەگەرچی لەیلا خوێندکاری زانکۆ و جەوادیش کرێکاری یەکێک لە کارگەکانی بەغدا بوو، بەڵام خۆشەویستییەکی بێسنووریان لەنێواندا ھەبوو. لەیلا ھەر بەڕێگەی جەوادیشەوە بۆ ماوەیەک لە ناوچەکانی باشووری کوردستان چووە نێو ڕیزەکانی پێشمەرگەوە. ئامانجی لەیلا قاسم لەمەدا زیاتر ناسینی ڕەوشی سیاسی کورد و بە شێوەیەکی باشتر بەڕێوەبردنی خەباتی ڕێکخستن بوو لەنێو شارەکاندا. لەیلا قاسم و جەواد ھەمەوەندی ھەردووکیان ھاوبیر و کۆک بوون لە پرسەکاندا لەپێناو سەرکەوتنی دۆزی گەلەکەیاندا. لەیلا بە خەبات و تێکۆشانی خۆی سەلماندی کە ژنانیش شانبەشانی پیاوان دەتوانن خەبات و تێکۆشان بۆ ئازادی گەلەکەیان بەڕێوەببەن. لە سەرەتای ساڵەکانی ١٩٧٠ کە گەلی کورد لە [[باشووری کوردستان]] بە قۆناخێکی ھەستیاردا تێپەڕ دەبوو، لەیلا قاسم و جەواد و ھاوڕێکانیان سەرباری نکۆڵیکردنی ڕژێمی بەعس لە ھەبوونی گەلی کورد، ئەوان سوور بوون لە خەبات و تێکۆشان بۆ بەدەستھێنانی مافەکانی گەلەکەیان. ھەروەھا لەیلا و جەواد لە سەرەتای ساڵی ١٩٧٤ بەیەکەوە لێکۆڵینەوەیەکی زانستییان لەسەر کۆمەڵگەی کورد ئەنجامدابوو و لە دەرفەتێک دەگەڕان کە بڵاوی بکەنەوە. بەڵام بەھۆی تێکچوونی گفتوگۆکانی نێوان سەرکردایەتی کورد و ڕێژیمی عێراق و دەستپێکردنەوەی شەڕ و پاشانیش بەھۆی گیرانی لەیلا قاسم و جەواد و ھاوڕێکانی تریان دەستنووسی لێکۆڵینەوەکەشیان لەلایەن سیخوڕەکانی حکومەتی عیراقەوە لەناوبردرابوو. === فراوانکردنی چالاکییەکان === لە ئازاری ١٩٧٤دا دوای دەستپێکردنەوەی شەڕ و ھێرشکردنەوەی ڕێژیمی عێراق بۆسەر ناوچەکانی کوردستان، ڕێژیمی بەعس دەستیکرد بە کۆچبەرکردنی ھەزاران کورد و بۆردومان کردنی ھەر دوو شاری قەڵادزێ و ھەڵەبجە و ڕاوەدوونان و گرتنی ڕۆشنبیران و قوتابیان و ئازادیخوازانی کورد. ھەر لەو کاتەدا ھەزاران کەسیش لە تاکەکانی کۆمەڵ بۆ بەرگریکردن لە مافی نەتەوەکەیان ڕوویان لە شاخەکان کرد و چەکی پێشمەرگەیاتییان ھەڵگرت. لەو کاتەدا لەیلا قاسم و جەواد ھەمەوەندی و نەریمان فوئاد و ھەندێک لە ھاوڕێکانی تریان پێیانوابوو خەباتکردن تەنیا لە شاخ بەس نییە، بەڵکو خەبات و تێکۆشان لە شارەکاندا و لەنێو جەرگەی دوژمندا پێویستییەکی زۆر گرنگی ئەو قۆناخەیە، بۆیە ڕوویان نەکردە شاخەکان و لە بەغدای پایتەختی عێراق بۆ درێژەدانی خەبات و تێکۆشان مانەوە. == دەستگیرکردنی == لەگەڵ بەرفراوانبوونی شەڕەکان لە ساڵی ١٩٧٤دا، دەزگا ھەواڵگرییەکانی ڕێژیمی بەعس بەردەوام و زۆر بەتوندی چاودێری یەک‌بەیەکی تاکەکانی کوردییان دەکرد. بۆیە ئەوەندەی نەبرد لە ڕۆژی ١٩٧٤/٠٤/٢٨دا لەیلا قاسم و چوار لە ھاوڕێکانی (جەواد ھەمەوەندی، [[نەریمان فوئاد مەستی]]، [[حەسەن حەمەڕەشید]] و [[ئازاد سلێمان میران]]) لە ئەنجامی ھەڵمەتێکی بەرفراوانی ھێزەکانی ئاسایش و سەربازی ڕێژیم لە بەغدا دەستگیرکران.<ref name=":2"/><ref>[https://www.sbeiy.com/Details.aspx?jimare=14196 لەیلا قاسم؛ سیمبولی ژنی شۆڕشگێری کورد]، ماڵپەری سبەی، ١٢ی ئایاری ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref>ڕۆژنامەی الصورەی زمانحاڵی ڕێژیمی بەعسی دەسەڵاتدار و ڕادیۆ و تەلەڤزیۆنی نێوخۆیی عێراق، لەیلا قاسم و ھاوڕێکانی وەک تێکدەر و گێڕەشێوێن و تیرۆریست بەناو کرد، بەڵام لەگەڵ ھەموو ئازار و ئەشکەنجەیەکیشیان بچووکترین کردەوەشیان لەسەر ئاشکرا نەبوو.<ref>[https://rojnews.news/ژن/مێژوو-هەڵگری-ناسنامە-و-تێکۆشانی-لەیلا-شۆڕشگێڕەکانە-38537 مێژوو ھەڵگری ناسنامە و تێکۆشانی لەیلا شۆڕشگێڕەکانە]{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/%DA%98%D9%86/%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%D9%88-%D9%87%DB%95%DA%B5%DA%AF%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%95-%D9%88-%D8%AA%DB%8E%DA%A9%DB%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%84%DB%95%DB%8C%D9%84%D8%A7-%D8%B4%DB%86%DA%95%D8%B4%DA%AF%DB%8E%DA%95%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%95-38537 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی ڕۆژنیوز، ١٢ی ئایاری ٢٠١٩.</ref> لەیلا لە وەڵامی پرسیارەکانی بەڕێوەبەری دەزگای ھەواڵگری بەعسدا بێ باکانە ڕایگەیاندبوو: «بە کوشتنی من ھەزاران کورد لە خەوی نەزانی وشیار دەبنەوە، زۆر خۆشحاڵ و سەربەرزم کە گیانم فیدای ڕێی ڕزگاری کوردستاندا دەکەم.» ھەموو ئازار و ئەشکەنجەیەک نەیتوانی بڕیاری پەشیمانی بە لەیلا دەربڕێت. === لەسێدارەدانی لەیلا قاسم === ڕێژیمی بەعس بە مەبەستی چاوترساندنی لاوان و قوتابیان و چینی ڕۆشنبیری کورد یەکسەر دوای دەستگیرکردنیان دادگایەکی نادادوەرانەی دژ بە لەیلا قاسم و ھاوڕێکانی بەڕێوەبرد و بڕیاری لەسێدارەدانیانی بۆ دەرکرد. ھێشتا دوو ھەفتە بەسەر دەستگیرکردنیان تێنەپەڕیبوو، کە کاتژمێر ٧ی سەرلەبەیانی ڕۆژی ١٢ی ئایاری ١٩٧٤، لەیلا قاسم و ھەر چوار ھاوڕێکەی لەسێدارەدران. تەرمی لەیلا لە گۆڕستانێکی [[پارێزگای نەجەف|نەجەف]] شاردرایەوە.<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/130520138 بارزانی: لەیلا قاسم فێری ژیان بۆ ئازادی کردین]، [[ڕووداو (وێبگە)|ماڵپەڕی ڕووداو]]، ١٣ی ئایاری ٢٠١٣.</ref> سەلام قاسمی، برای لەیلا قاسم، بە ماوەیەک دوای لەسێدارەدانی لەیلا ھەر لە بەغدا لەلایەن بەعسییەکانەوە کوژرا. تاوانی [[سەلام قاسم]] تەنیا ئەوە بووە کە وێنەی لەیلای خوشکی ناردبوو بۆ دەستی قوتابیانی کورد و ئەندامانی یەکێتیی قوتابیانی کوردستان لە دەرەوەی وڵات. دایک و باوکی لەیلا قاسمیش بەھۆی لەدەستدانی دوو ڕۆڵەیان، ھەر زوو بە کۆست و خەمێکی گەورەوە سەریان ناوەتەوە و کۆچی دواییان کردووە. ھەواڵی لەسێدارەدانی لەیلا قاسم بە کوردستاندا بڵاو بۆوە. ھەروەھا ھەندێک لە چاپەمەنییەکانی ئەوساکەی جیھان ھەواڵی لە سێدارەدانی لەیلا قاسمیان وەک لەسێدارەدانی یەکەم ژن لە مێژووی سیاسی عێراقدا بڵاوکردۆتەوە. دوای لەیلا قاسم لە سەرتاپای کوردستان ھەزاران منداڵی کورد بە ناوی لەیلاوە ناونران. لەیلا قاسم بوو بە چیرۆک و داستان و ھەڵبەستی شاعیرانی گەورەی کوردی وەک [[جگەرخوێن]] و [[ھێمن]] و زۆری تر. ھەروەک ھێمن لەسەر قارەمانی لەیلا دەڵێ: {{شیعر}} {{ب|کە تۆ تۆرای لە چاوم وەک خەوی من|لە بسکت ڕەشترە مانگەشەوی من}} {{ب|برۆ مەجنوون بە لەیلای خۆت مەنازە|کە ناوبانگی پتر دەرکرد ئەوی من}} {{ب|بزەی ھاتێ، وتی جەلادی خوێری!|بە کەیفی خۆت پەتت باوێژە ئەستۆم}} {{ب|ئەوە پەت نییە میدالی ئیفتخارە|کە بوومە قارەمانی میڵەتی خۆم}} {{کۆتاییی شیعر}} == لەیادنەچوون == چەندین خێزانی کورد بەھۆی لەیلا قاسمەوە ناوی منداڵەکانیان ناوە لەیلا.<ref name=":3"/> ھەموو ساڵێک یادی مردنەکەی لەلایەن کوردەوە دەکرێتەوە.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Leyla Qasim: Bride of Kurdistan|بڵاوکەرەوە=Peace and Collaborative Development Network|ڕێکەوت=٢١ی ئایاری ٢٠١١|ناونیشان=http://www.internationalpeaceandconflict.org/photo/leyla-qasim-bride-of-kurdistan?xg_source=activity|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20120523194428/http://www.internationalpeaceandconflict.org/photo/leyla-qasim-bride-of-kurdistan?xg_source=activity|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئایاری ٢٠١٢}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120523194428/http://www.internationalpeaceandconflict.org/photo/leyla-qasim-bride-of-kurdistan?xg_source=activity |date=٢٣ی ئایاری ٢٠١٢ }}</ref> لە [[کەلار]] پاڕکێک بەناوی لەیلا قاسم کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://anfenglish.com/kurdistan/parties-in-south-kurdistan-react-to-us-decision-30707|سەردێڕ=Parties in South Kurdistan react to US decision|وێبگە=ANF News|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئایاری ٢٠١٩}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{بزووتنەوەی ژنان لە کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|سیاسەت|کورد|عێراق|بەغدا}} {{پۆلی کۆمنز|Layla Qasim}} [[پۆل:لەسێدارەدراوانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٤]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٢]] [[پۆل:شەھیدانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی خانەقین]] [[پۆل:ژنانی سیاسیی کورد]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] [[پۆل:ژنە کوردەکانی باشووری کوردستان]] tg61yir8tv0yy9w37mjtao3gnplvxnw 0 389 1457930 1402530 2025-07-11T04:22:03Z DanyMations 70070 1457930 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|شێرکۆ بێکەس|‏بێکەس (ڕوونکردنەوە)}} {{خاوێنکردن}} {{ئاماژەی زیاتر}} {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = شێرکۆ بێکەس | وێنە = Xaliqi and Sherko (cropped-01).jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = شێرکۆ بێکەس | سەردێڕ = | ناوی خۆماڵی = شێرکۆ فایەق عەبدوڵڵا | زمانی ناو = کوردی | ناوی کاتی لەدایکبوون = شێرکۆ فایەق عەبدوڵڵا بێکەس | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{birth date|١٩٤٠|٥|٢}} | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی مردن = {{death date and age|df=yes|٢٠١٣|٨|٤|١٩٤٠|٥|٢}} | شوێنی مردن = [[ستۆکھۆڵم]]، {{ئاڵا|سوید}} | شوێنی گۆڕ = پارکی ئازادی، [[سلێمانی]] | نازناو = جوامێر | پیشە = {{flatlist| * [[شاعیر]] * [[نووسەر]]}} | زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = | ڕەگەزنامە = | خوێندن = | شوێنی بڕوانامە = | سەردەم = | بواری کارکردن = | قوتابخانەی ئەدەبی = | کارە دیارەکان = | خەڵاتە دیارەکان = خەڵاتی تۆخۆڵسکی <small>(١٩٨٧)</small>{{ھن}}خەڵاتی پیرەمێرد <small>(٢٠٠١)</small>{{ھن}}خەڵاتی قەقنەسی زێڕین <small>(٢٠٠٥)</small><ref name="نزوا ۱">[https://www.nizwa.com/شيركو-بيكه-س-رائد-الحداثة-الكردي/ نزوا: ''شێرکۆ بێکەس، پێشەنگی تازەگەڕیی کوردی'' (بە عەرەبی)، نووسراو لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣؛] سەردان لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٣.</ref> | ساڵانی چالاکی = ١٩٦٨–٢٠١٣ | ھاوسەر = نەسرین ئەحمەد میرزا <small>(١٩٦٩-٢٠١٣)</small><ref name="ڕۆژنیوز ۱">[https://rojnews.news/?p=28704 ڕۆژنیوز: ''شێرکۆ بێکەس، شاعیری سەدەیەک''، نووسراو لە ٢٥ی شوباتی ٢٠٢٠؛] سەردان لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٣.</ref> | یار = | منداڵەکان = [[ھەڵۆ شێرکۆ بێکەس|ھەڵۆ]]، ھانا، ھەڵبەست، ھێژا | خزمەکان = [[فایەق بێکەس]] (باوک){{ھن}}شەفیقە سەعید (دایک)<ref name="ڕۆژنیوز ٢">[https://rojnews.news/?p=39385 ڕۆژنیوز: ''دایکی شێرکۆ بێکەس لە تەمەنی ٩٩ ساڵییدا کۆچی دوایی کرد''، نووسراو لە ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧؛] سەردان لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.</ref> | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''شێرکۆ فایەق عەبدوڵڵا بێکەس''' (لەدایکبووی ٢ی ئایاری ١٩٤٠ لە [[سلێمانی]]، [[ھەرێمی کوردستان|هەرێمی کوردستان]] – کۆچکردووی ٤ی ئابی ٢٠١٣ لە [[ستۆکھۆڵم]]، [[سوێد]]) شاعیرێکی کورد بوو. کوڕی هەڵبەستوانی کوردی سەدەی بیستەم [[فایەق بێکەس]] بوو، و یەکێک بوو لەو شاعیرانەی کە شیعری ھاوچەرخی کوردیی دامەزراندووە و شاعیرێکی زۆر بەتوانا بەنێوبانگ بووە. شێرکۆ بێکەس یەکەم وەزیری ڕۆشنبیری لە ھەرێمی کوردستان و ھەروەھا لە [[خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان-عێراق|خولی یەکەمی پەرلەمانی کوردستان]] ئەندامی پەرلەمانیش بووە. شێکۆ بێکەس ئەندامی [[یەکێتیی نووسەرانی کورد]]، [[سەندیکای ڕۆژنامەنووسانی کوردستان]] و یەکێتیی نووسەرانی سوێد بوو.<ref name="پەرلەمانی کوردستان ۱">[https://www.parliament.krd/mps/previous-mps/mps-term-1/شێركۆ-فائیق-عه-بدوڵڵا/ پەرلەمانی کوردستان-عێراق: ''مێژووی ھەڵبژاردن خولی یەکەم ١٩٩٢'' (بە سۆرانی)؛] سەردان لە ١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.</ref> == ژیان == شێرکۆ بێکەس ڕۆژی ٢ی ئایاری ساڵی ١٩٤٠ لە گەڕەکی گۆیژەی شاری سلێمانی لەدایک بووە. بێکەس یەکەمین شیعری خۆی لە تەمەنی ١٧ساڵیدا بڵاو کردەووەتە. ساڵی ١٩٦٨ یەکەمین پەرتووکی شیعری خۆی بە ناوی «تریفەی ھەڵبەست» لە بەغدا چاپ کردووە. ساڵی ١٩٧٠ لەگەڵ کۆمەڵێک لە شاعیرانی بەناوبانگی ئەو سەردەمە بانگەوازێکیان بۆ گۆڕانکاری لە شیعری کوردی و بەتایبەت چوون بە لای شیعری نوێی کوردییەوە بڵاو کردەوە. ساڵی ١٩٨۷ لە وڵاتی سوێد خەڵاتی «تۆخۆڵسکی» پێ بەخشرا و شیعرەکانی بە زۆر زمانی دنیا وەرگێڕدرا. لە ساڵی ١٩٩٨ەوە ھەتا کۆتاییی ژیانی، ئەندامی ئەنتەلۆجیای خوێندنی پۆلەکانی ئامریکا و کەنەدا بوو. لە ھەمان ساڵدا بە یارمەتی کۆمەڵێک کەس و ھاوڕێی خۆی، «[[دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم]]»یان دامەزراند. ساڵی ٢٠٠١ ناوەندی چاپ و ڕاگەیاندنی «خاک» خەڵاتی پیرەمێردی شاعیری بە شێرکۆ بێکەس بەخشی. لە ساڵی ٢٠٠٩دا تەواوی بەرھەمەکانی لە ھەشت ھەزار لاپەڕەدا لە چاپ درا.<ref>[https://web.archive.org/web/20130809191427/http://www.kurdpress.com/NSite/FullStory/News/?Id=26556 کوردپرێس: ''شێرکۆ بێکەس لە کورتەیەکدا''، نووسراو لە ٤ی ئابی ٢٠١٣، ئەرشیڤکراو لە ٩ی ئابی ٢٠١٣؛] سەردان لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٣.</ref> == شیعر == شێرکۆ بێکەس یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانی سەردەمی شیعری نوێی کوردی و ھونەری کوردی بە زمانی شیعری نوێ ناساند. شیعری شێرکۆ زۆر جار باسی لە نیشتمانپەروەری و خۆشەویستیی ئاو و خاک کردووە.{{ژێدەر پێویستە}} == نموونەی ھەڵبەستی شێرکۆ بێکەس == [[پەڕگە:شێرکۆ بێ کەس 2.jpg|وێنۆک|سەدرەدین عارف، جەلالی میرزا کەریم، حسێن عارف، شێرکۆ بێ‌کەس، کەمال ڕەئووف محەمەد (لە دواوە)، جەمال شارباژێڕی (لە پێشەوە).]] [[پەڕگە:شێرکۆ بێ کەس 3.jpg|وێنۆک|شێرکۆ بێکەس و ئەحمەد سەلام]] === نموونەی یەکەم === <poem> لە لای ئەوان لە پشت ھەموو پیاوێکەوە ژنێک ھەیە دەس بە مۆم و دەس بە کتێب و ڕۆژنامە و بە شمشاڵ و بە کەمانچە و دەس بە شەوبۆی خۆشەویستی لە لای ئێمەش لە پشت ھەموو ژنێکەوە پیاوێک ھەیە دەس بە مار و بە بلۆک و بە دڕکەزی و بە بەردەکانی تەڵاق و دەس بە خوێنی مەرگدۆستی </poem> === نموونەی دووەم === <poem> وێنەیەک چوار منداڵی.. تورک و فارس و عەرەب و کورد بە ھەر چواریان وێنەی پیاوێکیان دروست کرد یەکەم: سەری دووهەم: دەستی سێیەم: لەشی و قاچەکانی چوارەم: چەکی کردە شانی! </poem> == بەرھەمەکان == === شیعر === {{Div col|colwidth=30em}} * ''[[تریفەی ھەڵبەست]]'' (١٩٦٨) * ''[[کەژاوەی گریان]]'' (١٩٦٩) * ''[[من تینوێتیم بە گڕ ئەشکێ]]'' (١٩٧٤) * ''[[کازیوە (شێرکۆ بێکەس)|کازیوە]]'' (١٩٧٨) * ''[[دوو سروودی کێوی]]'' (١٩٨٠) * ''[[ڕەنگاڵە (شێرکۆ بێکەس)|ڕەنگاڵە]]'' (١٩٨٠) * ''[[ڕووبار (شێرکۆ بێکەس)|ڕووبار]]'' (١٩٨٤) * ''[[داستانی ھەڵۆی سوور]]'' (١٩٨٥) * ''[[کەشکۆڵی پێشمەرگە]]'' (١٩٨٥) * ''[[شاییی شەھید]]'' (١٩٨٥) * ''[[ئاوێنە بچکۆلەکان]]'' (١٩٨٦) * ''[[داڵ (شێرکۆ بێکەس)|داڵ]]'' (١٩٨٧) * ''[[تەمتوومان]]'' (١٩٨٩) * ''[[دەربەندی پەپوولە]]'' (١٩٩١) * ''[[ئافات]]'' (١٩٩٣) * ''[[یادداشتی ماکەوێکی ڕەشپۆش]]'' (١٩٩٣) * ''[[مێرگی زام، مێرگی ھەتاو]]'' (١٩٩٦) * ''[[بۆننامە]]'' (١٩٩٨) * ''[[خاچ و مار و ڕۆژژمێری شاعیرێ]]'' (١٩٩٨) * ''[[چراکانی سەر ھەڵەمووت]]'' (١٩٩٩) * ''[[نسێ]]'' (١٩٩٩) * ''[[پیاوێ لە دارسێو]]'' (٢٠٠٠) * ''[[ژن و باران]]'' (٢٠٠٠) * ''[[ڕەنگدان]]'' (٢٠٠١) * ''[[ئەزموون (شێرکۆ بێکەس)|ئەزموون]]'' (٢٠٠١) * ''[[لە چلەی چلچرایەکدا]]'' (٢٠٠١) * ''[[خۆم، ئەو وەختەی باڵندەم]]'' (٢٠٠٢) * ''[[پاییزە میوان]]'' (٢٠٠٢) * ''[[گۆڕستانی چراکان]]'' (٢٠٠٤) * ''[[ئێوە بە خۆشەویستیم ئەسپێرن]]'' (٢٠٠٤) * ''[[سروودە بەردینەکان]]'' (٢٠٠٥) * ''[[کورسی (شێرکۆ بێکەس)|کورسی]]'' (٢٠٠٥) * ''[[لە گوڵەوە ھەتا سووتوو]]'' (٢٠٠٦) * ''[[حەفتا پەنجەرەی گەڕۆک]]'' (٢٠٠٧) * ''[[کتێبی ملوانکە]]'' (٢٠٠٧) * ''[[تۆ ئەتوانی بە قومێ ماچ بمخەیتەوە ھەڵقوڵین]]'' (٢٠٠٧) * ''[[زێ و زنە]]'' (٢٠٠٨) * ''[[تەون (شێرکۆ بێکەس)|تەون]]'' (٢٠٠٩) * ''[[ھەست و نەست]]'' (٢٠١٠) * ''[[ئێستا کچێک نیشتمانمە]]'' (٢٠١١) * ''[[ئەسپێک لە پەڕەی گوڵاڵە]]'' (٢٠١٢) * ''[[خێرا کە مردن خەریکە بگات]]'' (٢٠١٣) {{div col end}} === شانۆنامە === * ''[[کاوەی ئاسنگەر (شێرکۆ بێکەس)|کاوەی ئاسنگەر]]'' (١٩٧١) * ''[[ئاسک (شێرکۆ بێکەس)|ئاسک]]'' (١٩٧٨) === وەرگێڕان === * ''[[پیرەمێرد و زەریا]]'' (١٩٨٢) * ''[[ژنێک و دوو پیاو]]'' (٢٠٠٠) === منداڵان === * ''[[کوکوختیە بزێوەکە]]'' (٢٠٠٣) === بیرەوەری === * ''[[نووسین بە ئاوی خۆڵەمێش]]'' (٢٠١٣) == وەرگێڕان == * ''مەرایا ساغیرە''، وێنەکراوی فواد عەلی، ١٢٥ پەڕە، چاپی الاھالی، دیمەشق، سوریا ١٩٨٨ * ''سما سپێگلار: دیکتەر ١٩٧٨–١٩٨٩''، نۆرسبێرگ، چاپخانەی کوردستان، ١٩٨٩.ISBN 91-87096-05-6 == وەسیەتنامە == {{بۆکسی وتە||title =وەسیەتنامە|quote =من نامەوێت لە ھیچ کام لە گرد و گردۆڵەکەکاندا بنێژرێم کە دیارن و ناویان ئەبرێ، یەکەم لەبەر ئەوەی پڕ بوونەتەوە و دووەم لەبەر ئەوەی من حەز بە قەرەباڵغیی زۆر ناکەم، من ئەمەوێ ئەگەر سەرۆکی شارەوانی و ئەنجومەنی شارەوانیی شارەکەم ڕێگەم پێ بدا و ئەوەم پێ ڕەوا ببینن کە لە پارکی ئازادیدا و بە تەنیشت مۆنۆمێنتەکەی شەھیدانی ١٩٦٣ی سلێمانییەوە بمنێژن، ئەوێ خۆشترە و تەنگەنەفەس نابم، من حەز ئەکەم بە مردویییش نزیکی ئەو خەڵکە و ژن و پیاوی شارەکەم و دەنگی مۆسیقا و گۆرانی و ھەڵپەڕکێ و یانە جوانەکانی ئەو پارکە بم. با کتێبخانەکەم و دیوانەکانم و وێنەکانم ببرێن بۆ شوێن مەزارەکەم، با کافتریایەک و باخچەیەکی بچکۆلانە لەو شوێنەدا ھەبێت بۆ ئەوەی شاعیران و نووسەران و کچ و کوڕی دڵدار ببنە میوانم، من ئەمەوێ لە ئێستەوە بە چاوی خەیاڵ تەماشای ئەو پارکە بکەم و دوای مردنی خۆم بیبینم، ئەمەوێ بەدەم چریکەی دیلان و ئەڵڵاوەیسییەکەی مەردان و سروودی (خوایە وەتەن ئاوا کەی)ەوە ئاڵای کوردستانم تێوە پێچرابێ و بنێژرێم، من ئەمەوێ لە پرسەکەمدا مۆسیقا لێ بدرێت، لەناو مەزارەکەمدا تابلۆی جوانی ھونەرمەندانی شارەکەم ھەڵبواسن، من ئەمەوێ دوای خۆم و بە ناوی «بێکەس»ەوە خەڵاتێکی ساڵانە تەرخان بکرێ و بدرێت بە جوانترین دیوانە شیعری ھەڵبژێردراوی ئەو ساڵە و خەرجی ئەم خەڵاتەیش لەو میراتە بدرێ کە جێی دەھێڵم.|author =شێرکۆ بێکەس }} {{-}} == خەڵاتەکان == * خەڵاتی تۆخۆڵسکی، سوێد (١٩٨٧) * خەڵاتی پیرەمێرد، [[ناوەندی چاپەمەنی و ڕاگەیاندنی خاک|ناوەندی خاک]]، ھەرێمی کوردستان (٢٠٠١)<ref name="ڕۆژنیوز ۱">[https://rojnews.news/?p=28704 ڕۆژنیوز: ''شێرکۆ بێکەس، شاعیری سەدەیەک''، نووسراو لە ٢٥ی شوباتی ٢٠٢٠؛] سەردان لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٣.</ref> * خەڵاتی قەقنەسی زێڕین، عێراق (٢٠٠٥)<ref name="نزوا ۱">[https://www.nizwa.com/شيركو-بيكه-س-رائد-الحداثة-الكردي/ نزوا: ''شێرکۆ بێکەس، پێشەنگی تازەگەڕیی کوردی'' (بە عەرەبی)، نووسراو لە ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣؛] سەردان لە ١٦ی تەممووزی ٢٠٢٣.</ref> == پەیکەر == [[پەڕگە:Shwan kamal.jpg|alt=پەیکەری شێرکۆ بێکەس|وێنۆک|شوان کەمال خەریکی پەیکەری شێرکۆ بێکەسە.]] لە بەر دەم دەزگا و پەخشی سەردەم لە شەقامی [[سالم]] لە شاری [[سلێمانی]] پەیکەرێک لەسەر شێوەی پۆرترەیت دروست کراوە کە بە قەبارە سێ ئەوەندەی شێوەی سروشتی گەورەیە و هونەرمەند و پەیکەرسازی کورد [[شوان کەمال]] ساڵی ٢٠١٤ دروستی کردووە. لە پارکی ئازادی و لە سەر گڵکۆی شێرکۆ بێکەس، ڕیلفێکی دیواربەندی لەسەر شێوەی مۆنۆمینت دروست کراوە . ئەم پڕۆژەیەش ساڵی ٢٠١٥ پەیکەرساز شوان کەمال لەسەر داواکاری و ئەرکی خانەوادەکەی دروستی کردووە .<ref>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=شوان کەمال|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠٢٤|ناونیشان=https://ckb.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%86_%DA%A9%DB%95%D9%85%D8%A7%D9%84&oldid=1204266|ئیش=ویکیپیدیا، ئینسایکڵۆپیدیای ئازاد|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=شوان کەمال|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=201007221638434544|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=Kurdipedia.org|زمان=zh-CN}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/1607201514|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == *{{ڤەژینبوکس|٦٨}} {{شێرکۆ بێکەس}} {{شاعیرانی کورد}} {{شیعری نوێی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژەی کوردی|ژیاننامە|عێراق|وێژە|دەیەی ٢٠١٠}} {{پۆلی کۆمنز|Sherko Bekas}} [[پۆل:شێرکۆ بێکەس]] [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٠]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٣]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی عەرەبی–کوردی]] me3tz9ph27rcg1egmsosp26pempr0sq 0 391 1457906 1352263 2025-07-11T03:57:31Z DanyMations 70070 1457906 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = تەوفیق وەھبی | وێنە = Taufiq Wahby.jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = تەوفیق وەھبی | نازناو = | ناوی کاتی لەدایکبوون = تەوفیق وەھبی بەگ کوڕی مەعرووف | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١ی کانوونی دووەم]] - [[١٨٩١]]ز | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی مردن = [[٥ی کانوونی دووەم]] - [[١٩٨٤]]ز | شوێنی مردن = [[لەندەن]] | شوێنی گۆڕ = [[چیای پیرەمەگروون]] | پیشە = [[نووسەر]]، [[زمانەوان]]، [[مێژوونووس]]، [[سیاسەتمەدار]] | زمان = [[کوردی]]، [[عەرەبی]]، [[ئینگلیزی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = [[کورد]] | ڕەگەزنامە = {{ئاڵا|کوردستان}}، {{ئاڵا|ئینگلستان}} | خوێندن = [[کۆلێجی سەربازی بەغدا]] <br> [[کۆلێجی سەربازی ئەستەمبوڵ]] | قوتابخانە = cjnmsko | ساڵانی چالاکی = | بوار = [[نووسین]]، [[ھۆنراوە]]، [[مێژوو]]، [[جوگرافیا]]، [[شوێنەوارناسی]] | بابەت = [[وێژە|وێژەیی]]، [[زانست|زانستی]]، [[زمان|زمانەوانی]]، [[ھۆنراوەی کوردی]] | بزووتنەوە = ئەنجومەنی پیاوماقوڵانی عێراق، [[کۆمەڵەی جوگرافیاناسانی بەریتانیا]]، [[کۆڕی زانیاری کورد]] | کارە دیارەکان = [[دەستووری زمانی کوردی]] ([[١٩٢٩]]) - [[بەغدا]])، [[فەرھەنگی تەوفیق وەھبی|فەرھەنگی کوردی-ئینگلیزی]] - ([[لەندەن]]) - [[١٩٦٥]]). | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەر بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = [[ئەندامی شانازی]]ی (فەخری) کۆڕی زانیاری کورد | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = | پیشاندانی دەروازە = xor }} [[پەڕگە:Tofiq Wehbi Mezar.jpg|وێنۆک|گۆڕی تۆفیق وەھبی]] '''تۆفیق وەھبی‌ بەگ''' ([[١ی کانوونی دووەم]]ی [[١٨٩١]]-[[٥ی کانوونی دووەم]]ی [[١٩٨٤]]ز) [[نووسەر]]، زمانەوان، مێژوونووس، سیاسەتمەند و ئەفسەری سەربازی بەناوبانگی‌ [[کورد]] بوو.<ref name="وەشانی ئەرشیڤکراو">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.kurdishacademy.org/node/88 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی نیسانی ٢٠٠٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160304182219/http://kurdishacademy.org/node/88# |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئازاری ٢٠١٦ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> کۆلیجی‌ سەربازی‌ لە [[ئەستەمبوڵ]] تەواو کردووە و بووە بە ئەفسەر، ساڵی‌ [[١٩٢٩]] کراوە بە فەرماندەی‌ کۆلیجی‌ سەربازیی‌ لە [[بەغدا]]، دواتر لە ساڵی [[١٩٣٠]] کراوە بە موتەسەریفی [[پارێزگای سلێمانی]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.sharazurpost.com/Tofiq-Wahby.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠١٢ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160511142102/http://www.sharazurpost.com/Tofiq-Wahby.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئایاری ٢٠١٦ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> و پێش ڕاپەرینەکەی‌ [[بەردەرکی سەرا|بەردەرکی‌ سەرای]] [[سلێمانی]] لەسەر کار لابراوە. ساڵی‌ ١٩٤٣ بووە بە ‌وەزیری‌ ئابووریی و ساڵی‌ ١٩٤٨بووە بە وەزیری‌ مەعاریف، ئەندامی‌ کۆمەڵەی‌ جوگرافیاناسانی‌ [[بەریتانیا]] بووە. شەش زمانی زانیوە، لە چلەکانی سەدەی رابردوودا رۆڵێکی‌ بەرچاوی‌ لە سیاسەتی‌ [[عێراق]]دا ھەبووە. زۆر شارەزایی لە ‌بواری‌ شوێنەوارناسیی‌ [[کوردستان]]دا ھەبووە، چەندین نووسینی لەو بارەیەوە بڵاوکردۆتەوە. == ژیان == تۆفیق وەھبی بەگ کوڕی مەعرووف ‌لە ١ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٨٩١دا لە شارۆچکەی [[چوارتا]]ی سەر بە شاری [[سلێمانی]] لەدایکبووە.<ref name="وەشانی ئەرشیڤکراو"/> ھەر منداڵ بووە کە باوکی مردووە، خوێندنی سەرەتایی لە سلێمانی تەواو کردووە و لە ساڵی ١٩٠٤دا چۆتە [[بەغدا]] و خوێندنی ناوەندیی و ئامادەیی سەرەبازی بەزیرەکی تەواو کردووە. ئینجا ڕووی کردۆتە شاری [[ئەستەمبوڵ]]ی پایتەختی [[دەوڵەتی عوسمانی]] بۆ تەواو کردنی خوێندنی باڵاتری، لە کۆلێژی ئەرکان وەرگیراوە و بۆتە ئەفسەری ڕوکن لە سوپای عوسمانی. کە جەنگی یەکەمی جیھانی لە ساڵی ١٩١٤دا دەستی پێکرد، بەشداری لە شەڕی «چەنە قەلعە» لە دەردەنیل دا کردووە و لە دواییدا ڕەوانەی خوارووی ئێراق کراوە بۆ بەشداری کردن لەبەرەی جەنگ لە دژی ھێزەکانی بریتانیا لە "شعێبە" و لە کاتی کشانەوەی سوپای عوسمانی بەرامبەر بە ھێزەکانی بریتانیا لە مانگی ئەیلوولی ١٩١٧دا بەشداریی کردووە لەبەرەی جەنگی ڕومادی و کاتێکیش کە ئەو شارە کەوتۆتە چنگ ھێزەکانی بریتانیا ئەم بەخۆی و لەشکرەکەیەوە بەرەو شاری ھیت کشاوەتەوە. لە ساڵی ١٩١٨دا گواستراوەتەوە بۆ بەرەی جەنگی فەلستین و پایەی سەرەبازی بەرزکراوەتەوە بۆ پلەی ڕائید و مەدالیای قارەمانی لەسەکردەی ئەڵمان وەرگرتووەو ئەوەی شایانی باسە زۆربەی سەرکردەکانی تیپی سوپای عوسمانی ژەنەڕاڵی ئەڵمان بووە، چونکە لەو جەنگەدا عوسمانی و ئەڵمانیا ھاوپەیمان بوون لە دژی بەریتانیا و فەڕەنسا و [[ئیتاڵیا]] و ئەمەریکا شەڕەیان دەکرد. کاتێک کە ئەو جەنگە جیھانییە بەشکانی دەوڵەتی عوسمانی ھاوپەیمانەکانی لەمانگی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩١٨دا کۆتایی ھات، تۆفیق وەھبی بەگ گەڕایەوە کوردستان و ئینجا چووە بەغداو بووە یەکێک لە ئەفسەرە دیارەکانی کورد لەدامەزراندنی سوپای ئێراق لە ڕۆژی ٦ی کانوونی دووەمی ١٩٢١دا. کاتێک کە [[شێخ مەحموودی حەفید]] لە ساڵی ١٩٢٢دا لە [[ھیندستان]] گەڕێنرایەوە [[سلێمانی]] و بووەوە پاشای کوردستان، تۆفیق وەھبی بەگ لەمانگی تشرینی یەکەمی ئەو ساڵەی ١٩٢٢دا چووە پاڵ بزووتنەوەکەی ئەم سەرکردەیەی [[کورد]] و کە ئەم بزووتنەوە و فەرمانڕاوەکەی شێخی حەفیدیش بەدەستی ئینگلیزەکان لەناوبران، تۆفیق وەھبی بەگ بۆ ماوەی ٤٢ ڕۆژ گیرا و کە ئازادکرا لە دوا دوای ساڵی ١٩٢٣دا کرا بە کارگێڕی بزوتنەوەکان لە شالیارێتی بەرگری ئێراق و لەمانگی ئابی ١٩٢٥یشدا کرا بە بەڕێوبەری قوتابخانەی سەربازی لە بەغدا و پلەی سەربازی بووە موقەددەم و لەساڵی ١٩٢٩ دا ناردرا بۆ ئینگلتەرە بۆ بەشداریی کردن لە خولێکی بەرزکردنەوەی شارەزایی سەربازی و لەساڵی ١٩٣٠دا پلەی عەقیدی پێدار و کرا بە موتەسەریفی پارێزگاری سلێمانی، بەڵام بەر لە قەومانی شەڕەکەی ٦ی ئەیلوولی ١٩٣٠ی بە دەرکی سەرای سلێمانی لە کارەکەی دوورخرایەوە کەچی لەساڵی ١٩٣١ لەدوا شەڕی شێخ مەحموود لە ئاوباریک لەدژی دەسەڵاتدارانی فەرمانڕەوایی ئێراق ماوەیەک گیرا و تاوانی ھاندانی خەڵکیان بۆ داواکردنی فەرمانڕەوایەکی کوردی خستەپاڵ و ماوەیەک بێ کارو فرمان مایەوە تاکو لەساڵی ١٩٤٦ ئەم کەسایەتییە بەناو کورد کرا بە شالیاری ئابووری ئێراق لە شالیارییەکەی [[حەمدی پاچەچی]] داو دوای ئەوەش تاکو ساڵی ١٩٥٨ گەلێک جار بەناوی کورد کراوە بە شالیاری بەرگری و مەعاریف. لەسەرەتای ساڵی ١٩٥٨دا کراوە بە ئەندام لە ئەنجومەنی پیاوماقووڵانی ئێراق "مجلس الاعیان" و لەدوای شۆڕشی ١٤ی تەممووزی ساڵی ١٩٥٨ دا ئێراقی جێھێشتووەو چووەتە شاری لەندەن و دوا ساڵەکانی ژیانی لێ بەسەر بردووەو ھەر خەریکی نووسینی [[مێژووی کورد]] و نووسینی بابەتی زمانەوانی کوردی بووەم تاکو لە ڕۆژی ١٩٨٤.٠١.٠٥دا لەو شارە لە تەمەنی ٩٣ ساڵیدا کۆچی دوایی کردووەو تەرمەکەی ھێنراوەتەوە بۆ [[سلێمانی]] و لەسەر ڕاسپاردەی خۆی لە [[چیای پیرەمەگروون]] لە تەنیشت گۆڕی پیاوچاکی کورد پیرەمەگروون بەخاک سپێردراوە. == بەرھەمەکان == ‌دوای دامەزراندنی [[کۆڕی زانیاری کورد]] لە ساڵی ١٩٧١، تۆفیق وەھبی بە ئەندامی شانازی (فخری) ھەڵبژێردرا و گەلێک لێکۆڵێنەوەی دەگمەنی لە [[گۆڤاری کۆڕ]]دا نووسی. ھەندێک لە بەرھەمە چاپکراوەکانی ئەمانەن: === بە کوردی === * وتاری ''کوردییەکەمان بە چۆن حرووفێک و چۆن بنووسین؟'' - دیاریی کوردستان، ١٩٢٥، ژمارەکانی ٥ و ٦ * ''دەستووری زمانی کوردی'' - بەغدا، ١٩٢٩، ١١٤ لاپەڕە * ''خوێندەواریی باو'' - بەغدا ١٩٣٣، ٤٤ لاپەڕە * قسنێک لە کوردستان - بەغدا ١٩٤٧، ١٨ لاپەڕە * [[فەرھەنگی تەوفیق وەھبی|فەرھەنگی کوردی - ئینگلیزی]] (A Kurdish-English dictionary) - بە ھاوبەشی لەگەڵ ئەدمۆنز (Cecil John Edmonds) ، لەندەن ١٩٦٥، Oxford Press، ١٧٩ لاپەڕە === بە عەرەبی === {{سەرەتای عەرەبی}} * رجعیة‌ المانیا و عبادة‌ القوة‌ - بەغدا ١٩٤٢، ٣٦ لاپەڕە * الاصل و الاستطراد فی اصل معنى بغداد - بەغدا ١٩٥٠، ٥١ لاپەڕە * قواعد اللغة‌ الکردیة‌ ج (1) - بیروت 1956، ١١٢ لاپەڕە * قواعد اللغة‌ الکردیة‌ ج (2) - بیروت 1956، ٥٥ لاپەڕە * التون کوبري - بەغدا 1956، ٢٨ لاپەڕە * سخرة‌ من دربند بازیان الی تاسلوجة‌ - بەغدا ١٩٥٦، ٣٦ لاپەڕە * حول مقال مسئوولیة الادیب الکردي للاستاذ عبدالمجید لطفي - بەغدا ١٩٧٣، ١٥ لاپەڕە {{کۆتایی عەرەبی}} === بە ئینگلیزی === * ئەشکەوتی گندۆک - بەغدا ١٩٤٩ * ماوەی میتراییەت لە ھاترا و کوردستانی عێراقدا و جێماوەکەی لە یەزیدییەتدا. یەزیدییەکان شەیتان پەرست نین - چاپکراوە لە لەندەن - ١٩٦٢ * خوێندنی کوردی - بەشی یەکەم لەندەن ١٩٦٨ == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20120815192118/http://www.kurdsat.tv/hewal.php?id=35&cor=nawdarek تۆفیق وه‌هبی] - ماڵپەڕی کەناڵی ئاسمانی کوردسات * [https://web.archive.org/web/20160304182219/http://kurdishacademy.org/node/88 تۆفیق وەھبی] - ماڵپەڕی ئاکادێمیی زمانی کوردی (بە ئینگلیزی) == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٢٩٧}} {{reflist}} {{زمانی کوردی}} {{پۆلی کۆمنز|Taufiq Wahby}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق}} [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:وەزیرانی حکوومەتی عێراق]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩١]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٤]] [[پۆل:زمانەوانانی کورد]] [[پۆل:فەرھەنگنووسانی کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] js84ho29oz6lkn6dj4a9ujn8xctvdax 0 411 1457907 1399093 2025-07-11T03:58:06Z DanyMations 70070 1457907 wikitext text/x-wiki {{خاوێنکردن}} {{وەسف|نووسەر و ڕۆشنبیرێکی کورد}} {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = بەختیار عەلی | وێنە = BachtyarAliFrankfurt2017 (cropped-01).jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = بەختیار عەلی لە ٢٠١٧ | سەردێڕ = بەختیار عەلی لە ٢٠١٧ | نازناو = | ناوی کاتی لەدایکبوون = بەختیار عەلی محەممەد | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٦٠|٨|٨}} <!-- سەبارەت بەوەی کە لە زۆر شوێن دەووترێت کە لە ٨ی ئاب لەدایکبووە زۆر باوەڕپێکراو نییە و ڕاست نییە، چونکە وەک زۆربەی تاکی کورد تەنھا ساڵی لەدایکبوون دیارە و ڕۆژ و مانگ لەلایەن دروستکەری ناسنامەکەیەوە ئارەزوومەندانە دانراوە ---> | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}}، {{ئاڵا|عێراق}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شوێنی گۆڕ = | پیشە = [[نووسەر]]، [[شاعیر]]، [[ڕەخنەی ئەدەبی|ڕەخنەگری ئەدەبی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = [[نێر]] | ڕەگەزنامە = | خوێندن = | قوتابخانە = | ساڵانی چالاکی = ١٩٨٣ - ئێستا | بوار = [[نووسەر]]، [[ڕۆماننوس]] | بابەت = ڕۆمان، شیعر، بابەتی فیکری | بزووتنەوە = | کارە دیارەکان = [[کەشتیی فریشتەکان]]{{ھن}}[[دواھەمین ھەناری دونیا]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەر بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = خەڵاتی نیلی زاکس، ٢٠١٧<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.basnews.com/so/babat/376439 |سەردێڕ=بەختیار عەلی خەڵاتی ئەدەبیی نیلی زاکسی پێ بەخشرا |نووسەر=شەریف فەلاح |ڕێکەوت=٩ی ئەیلوولی ٢٠١٧|وێبگە=باس نیوز}}</ref>{{ھن}}خەڵاتی ھیلدێ دۆمین، ٢٠٢٣ | واژوو = BachtyarAliSignature.png | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = {{URL | http://www.mertin-litag.de/authors_htm/Ali_B.htm}} |چالاکی ساڵانی= ١٩٨٣ - ئێستا }} '''بەختیار عەلی''' (لەدایکبووی ١٩٦٠ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]]) ڕۆماننووس، [[شاعیر]] و ڕۆشنبیرێکی کوردە، و یەکێکە لە دامەزرێنەرانی [[ڕەھەند (کۆوار)|گۆڤاری ڕەھەند]]. یەکەم [[ڕۆمان]]ی بە ناوی [[مەرگی تاقانەی دووەم]]، ساڵی ١٩٩٧ لە [[سوێد]] بڵاو کرایەوە. == ژیاننامە == بەختیار عەلی لە ساڵی ١٩٦٠ لە گەڕەکی «ئیبراھیم پاشا»<ref name=zhyan.com>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://jamekurdi.com/celebrities/%D9%84%DB%95-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D8%A8%D9%88%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%AF%D8%A7-%D8%A6%D8%A7%D9%88%DA%95%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C-%D8%AE%DB%8E%D8%B1%D8%A7-%D9%84%DB%95-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%DB%95%D8%B1%D9%87%DB%95%D9%85%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%95%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%95%D9%84%DB%8C.html |سەردێڕ=لە یادی لە دایکبوونیدا: ئاوڕدانەوەیەکی خێرا لە ژیان و بەرھەمەکانی بەختیار عەلی |وێبگە=جام کوردی |ڕێکەوت=١٠ی ئابی ٢٠١٧ |ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی ئابی ٢٠٢١ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171216062032/http://jamekurdi.com/celebrities/%D9%84%DB%95-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DA%A9%D8%A8%D9%88%D9%88%D9%86%DB%8C%D8%AF%D8%A7-%D8%A6%D8%A7%D9%88%DA%95%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%95%D9%88%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C-%D8%AE%DB%8E%D8%B1%D8%A7-%D9%84%DB%95-%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%A8%DB%95%D8%B1%D9%87%DB%95%D9%85%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%DB%95%D8%AE%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%DB%95%D9%84%DB%8C.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://zhyan.co/news.aspx?id=2579&mapid=9|سەردێڕ=54ەمین ساڵیادی لەدایکبوونی نووسەری کورد (بەختیار عەلی)|ڕێکەوت=٩ی ئابی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=ژیان|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200929040016/http://zhyan.co/news.aspx?id=2579&mapid=9|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە شاری [[سلێمانی]] لەدایکبووە. خوێندنی سەرەتایی لە قوتابخانەی «شێخ سەلام» لە سلێمانی تەواو کردووە و پاشان خوێندنی ناوەندی لە «ناوەندی ئەزمەڕ» و خوێندی ئامادەیی لە ئامادەیی «ھەڵکەوت» ی کوڕان تەواو کردووە. پاشان لە ھەردوو [[زانکۆی سلێمانی]] و [[زانکۆی سەڵاحەدین|سەلاحەدین]] خوێندکاری کۆلیژی زانست بەشی [[زەویناسی]] دەبێت، بەڵام لە خۆپیشاندانەکانی ساڵی ١٩٨٣ لە [[ھەولێر]] بریندار دەبێت و دەست لە خوێندنی زانکۆ ھەڵدەگرێت و بە تەواوی خۆی بۆ کاری نووسین و ئەدەبیات یەکلا دەکاتەوە. ساڵی ١٩٨٥، بەھۆی بارودۆخی نالەباری [[باشووری کوردستان]] و بۆ ئەوەی لە سوپای عێراقیدا نەبێتە سەرباز، دەچێت بۆ ئێران و نزیکی ٨ مانگ لە شاری کەرەج لە کامپێکی پەنابەراندا دەژی. بارودۆخی دژواری کەمپەکە و بێ ھیوایی وادەکات بگەڕێتەوە و ماوەیەکی درێژ لە ناوچە جیاوازەکانی کوردستان بمێنێتەوە. دوای بەجێھێشتنی شاری کەرەج بە ھاورێیەتی ھەردوو نووسەر «فاروق ڕەفیق» و «ڕێبوار سیوەیلی» ڕوو لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان دەکات و بۆ ماوەیەک لە ناوچەی «چەمپاراو» نیشتەجێدەبن و پاشانیش لەگەڵ ئەو دوو نووسەرە لە شاری بانە دەمێننەوە.<ref name=zhyan.com/> پاش سەرھەڵدانی شەڕی ناوخۆ، [[کوردستان]] بە جێ دەھێڵێت و ڕوودەکاتە [[سووریا]] و پاشان [[ئەڵمانیا]]. لە ساڵی ١٩٩٩وە لە شاری کۆڵن نیشتەجێ دەبێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.bachtyar.com/darbara_ku.aspx |سەردێڕ=ماڵپەری بەختیار عەلی - ژیاننامە |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180706105327/http://www.bachtyar.com/darbara_ku.aspx |ڕێکەوتی سەردان=٢١ی ئایاری ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی تەممووزی ٢٠١٨ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === ژیانی ئەدەبی === یەکەم بەرھەمی بڵاوکراوەی بەختیار عەلی قەسیدەی «نیشتیمان» ـە – کە قەسیدەیەکی دوورودرێژە. لە ساڵانی ھەشتادا بەختیار کۆمەڵێک قەسیدەی درێژ دەنووسێت، وەک «شار»، «گوناھ»، «کەرنەڤاڵ» و چەندانی تر، دەستنووسی یەکەم ڕۆمانی «[[مەرگی تاقانەی دووەم]]» یش ھەر دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سەردەمە. لە پاییزی ساڵی ١٩٨٩دا، یەکەمین وتاری بە دوو بەش بە ناونیشانی «قسەکردن لە پەراوێزی بێدەنگی» دا لە ڕۆژنامەی «پاشکۆی عێراق» دا بڵاودەبێتەوە. لە ڕۆژانی سەرەتای [[ڕاپەڕین]]دا، لەگەڵ کۆمەڵێک نووسەری تردا ژمارە یەکی «گۆڤاری ئازادی» دەردەکەن کە دواتر پێنج ژمارەی لێ بڵاودەبێتەوە. لە ساڵی ١٩٩٢دا، یەکەمین کۆمەڵە شیعری بەناوی «گوناھ و کەرنەڤاڵ» بەجۆرێکی ئێجگار سادە و سەرەتایی و بە تیراژێکی کەم چاپ دەکرێت. لە نێوان ساڵانی ١٩٩٢ تا ١٩٩٤ چەندین کۆڕ و سیمینار لە [[ھەولێر]] و [[سلێمانی]] لەبارەی ئەدەب و فەلسەفەوە پێشکەش دەکات و ئیشەکانی لە پاڵ ئیشی کۆمەڵێک نووسەر و ڕۆشنبیری تردا وەک سەرەتای سەرھەڵدانی جۆرە تێڕوانینێکی جیاواز بۆ ئەدەب و کۆمەڵگا سەیردەکرێن. دوای سەرھەڵدانی شەڕی ناوخۆ لە ئەیلوولی ١٩٩٤دا کوردستان بەجێدەھێڵێت و ڕوو دەکاتە سووریا، پاش نۆ مانگ ژیان لە [[دیمەشق]]دا دەگاتە [[ئەڵمانیا]] و تا ساڵی ١٩٩٩ لە [[فرانکفورت|فڕانکفورت]] نیشتەجێ دەبێت. لە ساڵی ١٩٩٧یشدا دەست بە نووسینی ڕۆمانی «ئێوارەی پەروانە» دەکات و لە ٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٧ تەواوی دەکات. لە ساڵی ١٩٩٩وە لە شاری کۆڵن نیشتەجێ دەبێت. پاشان لە ساڵانی نەوەدەکان ھاوشانی «ڕێبین ھەردی»، «ڕێبوار سیوەیلی»، «مەریوان وریا قانع»، «فاروق ڕەفیق»، «ئاراس فەتاح»، «ھەڵکەوت عەبدوڵا» ناوەندی ڕەھەند دادەمەزرێنن، پاشان چەند ژمارەیەک لە گۆڤاری ڕەھەند بڵاو دەکەنەوە – کە گۆڤارێکی ئەدەبی و فیکری بووە. == ژیانی تایبەتی == بەختیار عەلی لەسەر نووسینەکانی خۆی دەڵێت «لە پشت وشەیەکەوە کە خستوومەتە سەر کاغەز خەونێک ھەیە [...] خەونی گۆڕینی دونیا تەنانەت گەر کەمێکیش بێت». بەختیار عەلی لە نووسیندا دەستی ڕاستی بەکاردێنێت و پەنجەیەکی دەستی چەپیشی لەکارکەوتووە بەھۆی برینداربوونی لە خۆپیشاندانی ھەولێری ساڵی ١٩٨٣ی دژی بەعس. بەختیار عەلی خەونی ئەوە بووە کە ببێتە سینەماکار، و لەبارەیەوە دەڵێت: {{وتە٣|وتە٢|ئەو شتەی کە حەزم لێیبووە و ھەرگیز نەشموێراوە باسی بکەم و بیھێنمەدی، حەزم بووە لە بواری سینەما... ئێستا ئەگەر لێمبپرسیت: «گەر نووسەر نەبیت، حەزت دەکرد ببیتە چی؟». بێ دوودڵی وەڵامم دەدایتەوە: «حەزم دەکرد ببمە سینەماکار»|بەختیار عەلی|لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ شاعیر [[ھیوا قادر]] لە ڕادیۆی سوید}} == بەرھەمەکان == === دیوانە شیعرییەکان === * گوناھ و کەرنەڤاڵ، ١٩٩٢. * بۆھیمی و ئەستێرەکان، ٢٠٠٠. * کۆی بەرھەمە شیعرییەکان، (١٩٨٣–١٩٩٨). * ئیشکردن لە دارستانەکانی فیردەوسدا، ٢٠٠٤. * [[تا ماتەمی گوڵ... تا خوێنی فریشتە]]، کۆی بەرھەمە شیعرییەکان (١٩٨٣–٢٠٠٤). * [[ئەی بەندەری دۆست، ئەی کەشتی دوژمن]]، ٢٠٠٩. * شەوێک ئاسمان پڕ بوو لە ئەستێرەی شێت، ٢٠١٩. * ئەگەر یاخییەکان نەمێنن ٢٠٢٤ === ڕۆمانەکان === زۆربەی ڕۆمانەکانی بە ژانری [[ڕیالیزمی سیحری]]ی دادەنرێن. * [[مەرگی تاقانەی دووەم]]، ١٩٩٧. ** سەردار محەممەدی وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی فارسی|فارسی]] بەناوی «مرگ تک فرزند دوم»، ٢٠١٥. * [[ئێوارەی پەروانە]]، ١٩٩٨. ** بەسام مستەفا وەریگێڕاوەتە سەر شێوازەری [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] بەناوی «[[ئێوارەی پەروانە#وەرگێڕانەکان#شێوەزاری کورمانجی (Êvara Perwaneyê)، ٢٠١٢|Êvara Perwaneyê]]»، ٢٠١٢. ** [[مەریوان ھەڵەبجەیی (وەرگێڕ)|مەریوان ھەڵەبجەیی]] وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی فارسی|فارسی]] بەناوی «[[ئێوارەی پەروانە#وەرگێڕانەکان#فارسی (غروب پروانه)، ٢٠١٧|غروب پروانه]]»، ٢٠١٧. ** ڕاوێژ سەلیم و ئوتە کانتێرا لانگ وەریانگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]] بەناوی «[[ئێوارەی پەروانە#وەرگێڕانەکان#ئەڵمانی (Perwans Abend(، ٢٠١٩|Perwanas Abend]]»، ٢٠١٩. * [[دواھەمین ھەناری دونیا]]، ٢٠٠٢. * ئارەش سنجابی وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی فارسی|فارسی]] بەناوی «[[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#فارسی (آخرین انار دنیا)، ٢٠٠٩|آخرین انار دنیا]]»، ٢٠٠٩. ** [[مەریوان ھەڵەبجەیی (وەرگێڕ)|مەریوان ھەڵەبجەیی]] وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی فارسی|فارسی]] بەناوی «[[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#فارسی (آخرین انار دنیا)، ٢٠١٤|آخرین انار دنیا]]»، ٢٠١٤. ** ڕاوێژ سەلیم و ئوتە کانتێرا لانگ وەریانگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]] بەناوی «[[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#ئەڵمانی، (Der letze Granatapfel)، ٢٠١٦|Der letzte Granatapfel]]»، ٢٠١٦. ** بەسام مستەفا وەریگێڕاوەتە سەر شێوەزاری [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] بەناوی «[[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#شێوەزاری کورمانجی (Hinara Dawî ya Dinyayê)، ٢٠١٧|Hinara Dawî ya Dinyayê]]»، ٢٠١٧. ** م. دیۆتالێڤی وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[ئیتالیایی|ئیتاڵی]] بەناوی «[[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#ئیتاڵی (''L'Ultimo Melograni'')، ٢٠١٧|L'Ultimo Melograno]]»، ٢٠١٧. ** [[غەسان حەمدان]] وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] بەناوی [[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#عەرەبی (آخرُ رمان الدنیا)، ٢٠١٨|آخرُ رمان الدنیا]]»، ٢٠١٨. ** ئیبراھیم خەلیل و عەبدوڵڵا شەیخۆ وەریانگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] بەناوی «[[دواھەمین ھەناری دونیا#وەرگێڕانەکان#عەرەبی (آخر رمَّانات العَالم)، ٢٠١٩|آخر رمَّانات العَالم]]»، ٢٠١٩. ** ساندرین تریدیا وەریگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی فەڕەنسی|فەڕەنسی]] بەناوی «Le dernier grenadier du monde»، ٢٠١٩. * [[شاری مۆسیقارە سپییەکان]]، ٢٠٠٦. ** پێشەوا فەتاح و ھانس ئولریچ مولەر شیوفێ وەریانگێڕاوەتە سەر زمانی [[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]] بەناوی «Die Stadt der weißen Musiker»، ٢٠١٧. * [[غەزەلنووس و باغەکانی خەیاڵ]]، ٢٠٠٨. ** کەریم عەبدولڕەحمان وەریگێڕاوەتە سەر زمانی ئینگلیزی بەناوی «I Stared at the Night of the City»، ٢٠١٦ * [[کۆشکی باڵندە غەمگینەکان]]، ٢٠٠٩. ** بەسام مستەفا وەریگێڕاوەتە سەر شێوەزاری [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] بەناوی «Qesra Balindeyên Xemgîn»، ٢٠١٧. * [[جەمشید خانی مامم کە ھەمیشە با لەگەڵ خۆیدا دەیبرد]]، ٢٠١٠. ** بەسام مستەفا وەریگێڕاوەتە سەر شێوەزاری [[کوردیی باکووری|کورمانجی]] بەناوی «Apê min Cemşîd xan kû hertim bê ew li ber xwe dibir»، ٢٠١٢. ** [[مەریوان ھەڵەبجەیی (وەرگێڕ)|مەریوان ھەڵەبجەیی]] وەریگێڕاوەتە سەر زمانی فارسی بەناوی «جمشید خان عمویم کە ھمیشە باد او را با خو می برد»، ٢٠١٦.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://didimn.com/جەمشید-خان‌ـی-بەختیار-عەلی-بەرەو-وڵات/ |نووسەر=ئاراس عەبدوڵڵا |وێبگە=didimn.com |سەردێڕ=جەمشید خانی بەختیار عەلی بەرەو ئێران دەفڕێت}}</ref> * [[کەشتیی فریشتەکان]] – [[کەشتیی فریشتەکان (بەرگی یەکەم)|بەرگی یەکەم]]، ٢٠١٢. * [[کەشتیی فریشتەکان]] – بەرگی دووەم، ٢٠١٣. * [[ھەورەکانی دانیال]]، ٢٠١٥. * [[کەشتیی فریشتەکان]] – بەرگی سێیەم، ٢٠١٧. * [[دەریاس و لاشەکان]]، ٢٠١٩. * داگیرکردنی تاریکی، ٢٠٢٠.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://politicpress.com/18799/|سەردێڕ=(داگیرکردنی تاریکی)، نوێترین ڕۆمانی بەختیار عەلی بڵاو کرایەوە|ڕێکەوت=٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|وێبگە=پۆڵەتیک پرێس}}</ref> * بەندەر فەیلی، ٢٠٢٢ * نەفرەتی نەوبەهاران، ٢٠٢٤ === بەرھەمە ھزرییەکان === * وەڵام لە ڕۆژگاری ونبوونی پرسیاردا، ١٣ چاوپێکەوتن لەگەڵ نووسەر، ٢٠١٣. * ئیمان و جەنگاوەرانی، ٢٠٠٤. * خوێنەری کوشندە، ٢٠٠٥. * سێوی سێھەم، ٢٠٠٩ * چێژی مەرگدۆستی، ٢٠١١. * لە دیارەوە بۆ نادیار، ٢٠١١. * وەک باڵندەی ناو جەنگەڵە ترسناکەکان، ٢٠١٢. * ئاوڕەکەی ئۆرفیۆس، ٢٠١٤. * نەرسیسی کوژراو، ٢٠١٥. * ڕەخنە لە عەقڵی فاشیستی، ٢٠١٥. * جوانییەکانی ناڕێکی، ٢٠١٥. * یادەوەری و زەمەن، ٢٠١٥. * ناشوێن، ٢٠١٩. * خۆرھەڵات و لەبیرکراوەکانی، دەربارەی ڕۆمانی دەریاس و لاشەکان، ٢٠١٩. * [[ئایدۆلۆژیست (کتێب)|ئایدۆلۆژیست]]، ٢٠١٩. * دوا خەندەی [[دیکتاتۆر]]، ٢٠٢٠. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == نموونەی شیعرەکان == === ستایشی من بۆ دەسەڵاتداران === <poem> ئێوە گەلەک شۆخن، بەیانیان وەک پاساری ڕیقنە بەسەر حەقیقەتدا دەکەن. گەلەک مەزنن، شەوان وەک کوکوختی ڕیقنە بەسەر تریفەدا دەکەن ئەمە دیاری ئێوەیە؛ میللەتێک بە سەد دەست لێتان ڕادەکات، نەتەوەیەک ھەزار قاچ قەرز دەکات و دەچێتە ناو ھەزار ئاگر و ھەزار باڵ دەخوازێت و بە ھەزار نینۆک بە سەرزەمینی ھەزار بێگانەدا دەڕوات، میللەتێک خۆی بە ھەزار ڕەشەبا و ھەزار جەنگەڵ و ھەزار دەریا دەبەخشێت، گیرفانەکانی پڕ دەکات لە تووتڕکی ھەموو میللەتانی تر. دەنوشتێتەوە بۆ ھەزار دەریاوان و دەلیل و ئەستێرەناسی تر. ئێوە واتانکرد بۆ یەکەمجار جەھەننەم لە بەھەشت جوانتر بێت. دەریایەک خۆڵەمێشتان بۆ داناین و گوتتان ئەمەیە ڕوناکی، لمتان بۆ کردینە کاس و گوتتان ئەمەیە شەڕاب، شەیتانتان بۆ ڕازاندینەوە و گوتتان ئەمەیە خودا، کینەتان دەرخوارداین و گوتتان ئەمەیە ئازادی. ئێوە واتانکرد بۆ یەکەمجار تاراوگە لە ماڵ جوانتر بێت. ئەمە خەڵاتی ئێوەیە، میللەتێک لە با دەپاڕێتەوە دەریای لێ نزیک بکاتەوە. میللەتێک قیامەت بەکرێ دەگرێت، مەحشەر زەخرەفەدەکات، تابووت دەژمێرێت، کفن بەسەر ئێوارەکاندا دابەش دەکات، بە تلیاکی ھەموو جەنگێک خۆشنوودە، بە حەشیشی ھەموو کینەیەک ڕازییە. ئێوە واتانکرد بۆ یەکەمجار شەیتان لە خودا جوانتربێت.</poem><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=[[تا ماتەمی گوڵ... تا خوێنی فریشتە]] |نووسەر=بەختیار عەلی |edition=چوارەم |ساڵ=٢٠١٩ |پەڕە=٣٣٩}}</ref> ==سەرچاوەکان== {{سەرچاوەکان|٢}} ==پەراوێزەکان== * {{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Nation and Novel: A Study of Persian and Kurdish Narrative Discourse|یەکەم=Hashem|دوایین=Ahmadzadeh|بەستەری نووسەر١=ھاشم ئەحمەدزادە|بڵاوکەرەوە=Coronet Books Incorporated|ساڵ=٢٠٠٣|پەڕە=٢٦٨|ژپنک=٩٧٨٩١٥٥٤٥٥١٤٩|doi=10.1017/S1356186303323466}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20190529184012/http://www.bachtyar.com/ ماڵپەڕی فەرمی] * {{فەیسبووک|Bachtyar.ali2}} * {{ئینستاگرام|bachtyar.ali}} * {{Telegram|Bachtyar_Ali}} {{بەختیار عەلی}} {{شیعری نوێی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە|عێراق|کوردستان}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Bachtyar Ali}} [[پۆل:بەختیار عەلی|*]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:ڕۆشنبیرانی کورد]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٠]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٦]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:کوردانی ئەڵمانیا]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی سلێمانی]] [[پۆل:براوەکانی خەڵاتی ھیلدێ دۆمین]] e6gmhi5nht6k6jpyvw037u9ci42lcd5 0 442 1457938 1421425 2025-07-11T04:24:49Z DanyMations 70070 1457938 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | honorific_prefix = [[دکتۆرا|دکتۆر]] | name = فەرھاد پیرباڵ | image = Farhad Pirbal Portrait.jpg | caption = | birth_date = {{birth date and age|١٩٦١|٨|٢٠}}<ref name="birthdate">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=پڕۆژەی ١٠٠ دیداری بڵاونەکراوە |نووسەر=ئارام ساڵح |ساڵ=٢٠١٢ |بڵاوکەرەوە=[[دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم]] |پەڕە=٤٥ |edition=یەکەم |بەرگ=بەشی یەکەم |country=سلێمانی |ڕێکەوتی سەردان=٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠}}</ref> | birth_place = [[ھەولێر]]، [[کوردستان]] | education = [[زانکۆی سۆربۆن]] ([[دکتۆرا]] لەسەر مێژووی چیرۆکی کوردی)<ref name="birthdate"/> | occupation = {{flatlist| * نووسەر * لێکۆڵەر * مامۆستای زانکۆ * شاعیر * نیگارکێش * فیلسووف * گۆرانی بێژ * ڕەخنەگر }} | children = تنۆک و ڕۆدان | spouse = {{Plainlist| * [[تەرزە جاف]] (جیا بوونەتەوە) * ئاڵا دڵشاد (٢٠١٦-٢٠١٦؛ جیا بوونەتەوە)}} }} '''فەرھاد پیرباڵ''' (لەدایکبووی ٢٠ی ئابی ١٩٦١ لە [[ھەولێر]]، [[کوردستان]])<ref name=":1">[https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/270520182 فەرھاد پیرباڵ ئازاددەکرێت؟]، [[ڕووداو (وێبگە)|ماڵپەڕی ڕووداو]]، ٢٧ی ئایاری ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref name=":2">[https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=10123 فەرھاد پیرباڵ سەردانی ئارامگەی نەوشیروان مستەفای کرد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201124095026/https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=10123 |date=٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی زەمەن، ڕۆژی ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ نووسراوە.</ref> [[نووسەر]]، فیلسووف، شاعیر، نیگارکێش،گۆرانی بێژ، ڕەخنەگر، لێکۆڵەر و مامۆستای زانکۆی کوردە.<ref>[https://www.mhe-krg.org/ku/node/3510 وتەبێژی وەزارەتی خوێندنی باڵا: ھێرشکردنە سەر فەرھاد پیرباڵ ئیدانە دەکەین] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191123194125/http://mhe-krg.org/ku/node/3510 |date=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ }}، ماڵپەڕی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی، ڕۆژی ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> خەڵکی [[کوردستان]]ە و دانیشتووی [[ھەولێر]]ە.<ref name=":3">[https://kurdistanmedia.com/so/news/پەردە-لەسەر-سێ-کتێبی-فەرھاد-پیرباڵ-لادرا پەردە لەسەر سێ کتێبی "فەرھاد پیرباڵ" لادرا]{{بەستەری مردوو|url=https://kurdistanmedia.com/so/news/%D9%BE%DB%95%D8%B1%D8%AF%DB%95-%D9%84%DB%95%D8%B3%DB%95%D8%B1-%D8%B3%DB%8E-%DA%A9%D8%AA%DB%8E%D8%A8%DB%8C-%D9%81%DB%95%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DA%B5-%D9%84%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A7 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی کوردستان میدیا، ١٢ی ڕەزبەری ٢٧١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ژیان == فەرھاد پیرباڵ ساڵی ١٩٨٤ [[زانکۆی سلێمانی]] تەواو کردووە،<ref name=":2"/> ھەمان ساڵ چووەتە ڕیزی یەکێتیی نووسەرانی شاخ، ھەر لەناو یەکێتیی نووسەرانی شاخیش یەکەم کتێبی چاپ کردووە کە شانۆنامەیەکە بە ناونیشانی «[[ماڵاوا ئەی وڵاتەکەم]]». بۆ ئەوەی خزمەتی سەربازی نەکات چووەتە [[ئێران]]، ھەشت مانگ لەوێ ماوەتەوە، دوایی چووەتە [[ئەڵمانیا]] ئینجا [[دانمارک]] و دوو ساڵ لەوێ ماوەتەوە و بە زەمالەی حکوومەتی فەڕەنسا کە لەلایەن [[ئینستیتیوتی کوردیی پاریس]]ەوە دابەش دەکرا چووەتە [[فەڕانسە|فەڕەنسا]].<ref>[https://www.kurdistan24.net/en/news/b5e5c448-43d6-4c46-adf8-fb43f514d1e8 Erbil police arrests well-known Kurdish university lecturer for public insult] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190513001024/http://www.kurdistan24.net/en/news/b5e5c448-43d6-4c46-adf8-fb43f514d1e8 |date=١٣ی ئایاری ٢٠١٩}}، بەشی ئینگلیزی لە ماڵپەڕی [[کوردستان ٢٤]]، ڕۆژی ١١ی ئازاری ٢٠١٨ نووسراوە.</ref> پیرباڵ مانگی [[تشرینی یەکەم]]ی ساڵی ١٩٩٤ گەڕاوەتەوە [[کوردستان]]، ھەفتەیەک دوای تەواوکردنی دکتۆراکەی لە [[زانکۆی سۆربۆن]]، لە بواری «مێژووی ئەدەبی نوێی کوردی» لە ساڵی ١٩٩٤ لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] دامەزراوە.<ref name=":1"/><ref>[https://ekurd.net/farhad-pirbal-detained-erbil-2019-07-14 Dr. Farhad Pirbal detained on suspicion of burning down library in Erbil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191205042229/https://ekurd.net/farhad-pirbal-detained-erbil-2019-07-14 |date= ٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩}}، ماڵپەڕی ئی کورد، ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> فەرھاد پیرباڵ زۆرجار ڕەخنەی لە تێنەگەیشتنی خەڵکی کورد ھەبووە لە بەرامبەر کارەکانی. لە بەرنامەی کەوانەی سوور لە کەناڵی [[تۆڕی میدیاییی ڕووداو|ڕووداو]] گوتی: «قەرەج شێتەکانی خۆیان فڕێ نادەن، بەڵام ئەنگۆ ئەمنتان فڕێ دایە».<ref name=":0">[https://www.poetryfoundation.org/harriet/2020/04/A-Poet-Among-Potato-Eaters-an-introduction-to-farhad-pirbal A Poet Among Potato Eaters: An Introduction to Farhad Pirbal] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201118180042/https://www.poetryfoundation.org/harriet/2020/04/A-Poet-Among-Potato-Eaters-an-introduction-to-farhad-pirbal |date=١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی پۆیتری فاوەندەیشن، لەلایەن دەیڤد شۆک لە ڕۆژی ٢٢ی نیسانی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=hBL0nzLe5Qs farhad pirbal qaraj || فەرھاد پیرباڵ قەرەج]، ڤیدیۆی [[یووتیووب|یوتیووب]]. ڕۆژی ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> لە ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩، فەرھاد پیرباڵ ئاگری بەردایە ماڵی وەفایی،<ref>[https://www.kurdistan24.net/so/news/2ccddd1f-a054-4357-986d-e520e626ad3d فەرھاد پیرباڵ ئاگری لە "ماڵی وەفایی" بەردا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201128100126/https://www.kurdistan24.net/so/news/2ccddd1f-a054-4357-986d-e520e626ad3d |date=٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی [[کوردستان ٢٤]]، ڕۆژی ١٤ی تەممووزی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> کە دەزگایەکی کتێبە، لەسەر قسەی خۆی ئەم کارەی کردووە لەبەر ئەوەی مافی بەرھەمەکانی پێ نەدراوە. بەھۆی ئەم کارەیەوە دەستگیر کرا و دواتر لە دادگا ئازاد کرا و لە ١٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠، داوای لێبوردنی لە دەزگاکە کرد.<ref>[https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14756&babet=40&relat=7038 فەرھاد پیرباڵ داوای لێبوردن لە ماڵی وەفایی دەکات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200229000154/http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14756&babet=40&relat=7038 |date=٢٩ی شوباتی ٢٠٢٠}}، [[ماڵپەڕی خەندان]]، ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> دواى ئەوەى لە ساڵی ٢٠١٧ەوە لە زانکۆ دەر کرابوو، بەپێی فەرمانێکى ئەنجومەنى وەزیران لە ٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠، دووبارە لە زانکۆی سەڵاحەدین دامەزرێندرایەوە.<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/1008202019 د. فەرهاد پیرباڵ دەگەڕێتەوە زانکۆی سەلاحەددین]، [[ڕووداو (وێبگە)|ماڵپەڕی ڕووداو]]، ١٠ی ئابی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> === ژیانی خێزانی === فەرھاد پیرباڵ سەرەتا لەگەڵ [[تەرزە جاف]] ھاوسەرگیریی کرد، لەگەڵ ئەودا کچ و کوڕێکیان بوو بە ناوی ڕۆدان و تنۆک. دواتر لە تەرزە جاف جیا بوویەوە.<ref>[http://www.speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=40096&Jor=25 ھاوسەری یەکەمی فەرھاد پیرباڵ دەبێتە پێشکەشکار] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161224041847/http://www.speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=40096&Jor=25 |date=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ }}، ماڵپەڕی سپیدمیدیا، ڕۆژی ٢٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ بڵاوکراوەتەوە.</ref> ساڵی ٢٠١٦ ھاوسەرگیریی دووەمی لەگەڵ ئاڵا دڵشاد کرد کە دەرچووی بەشی یاسای زانکۆی حەیاتە. ھەر لە ھەمان ساڵدا لە ئاڵا دڵشاد جیا بووەوە.<ref>[http://netewe.net/item.php?id=24062 ھاوسەری پێشووی فەرھاد پیرباڵ بە چەند وێنەیەک ھەمووان سەرسام دەکات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161229192551/http://netewe.net/item.php?id=24062 |date=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦}}، ماڵپەڕی نەتەوە، ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦.</ref> === پیشە و چالاکی === پیرباڵ کاتێک کە لە دانیمارک و [[ئەڵمانیا]] بووە، سەرپەرشتیاری بەشی ئەدەب بووە. ھەروەھا وەکوو پەیامنێر و ئەندامی دەستەی نووسەران لە زۆرێک لە گۆڤارەکانی وەکوو خەرمانە و نودەم لە [[ستۆکھۆڵم]]، یەکگرتن و دەروازە لە دانمارک، ھیوا لە پاریس، ھەروەھا گەلێک گۆڤاری دیکەش وەکوو دەستەی نووسەرانی گۆڤارەکان کاری کردووە. ساڵی ١٩٩٤ کە ھاتووەتەوە کوردستان لە [[کوردستانی نوێ (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی کوردستانی]] نوێ بەرپرسی لاپەڕە بووە، لە «گۆڤاری وەرگێڕان» سەرنووسەر بووە کە لە [[وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان|وەزارەتی ڕۆشنبیری]] دەردەچوو. ھەروەھا لە زۆر گۆڤار و بڵاوکراوەی دیکە وەکوو نووسەر یان سەرنووسەر بەشدار بووە. == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:Farhad pirbal seminar.webm|وێنۆک|(ڤیدیۆ) لە سیمینارێکیدا فەرهاد پیرباڵ باس لە زمان دەکات لە نێویشیدا زمانی فەڕەنسی و کوردی.]] === چیرۆک و ڕۆمان === * پەتاتەخۆرەکان (کۆمەڵەچیرۆک)<ref name=":0"/> * [[مولازم تەحسین و شتی تریش]] <ref name=":4">[http://www.basnews.com/index.php/so/culture-arts/book/339132 ھۆتێل ئەورووپای فەرھاد پیرباڵ بۆ دووەم جار چاپ و بڵاو کرایەوە]، ماڵپەڕی [[باسنیوز]]، ڕۆژی ٢٨ی ئازاری ٢٠١٧ لەلایەن شەریف فەلاح بڵاوکراوەتەوە.</ref> * حەوت وێنەی ڕووتی ژنی جەنابی وەزیر (ڕۆمان) * [[سانتیاگۆ دی کۆمپۆستێلا (ڕۆمان)|سانتیاگۆ دی کۆمپۆستێلا]]<ref name=":4"/> * [[منداڵباز (ڕۆمان)|منداڵباز]] (ڕۆمان)<ref name=":4"/> * [[پیاوێکی شەپقەڕەشی پاڵتۆڕەشی پێڵاوشین]] <ref name=":4"/> * [[عەبدولڕەحیم ڕەحمی ھەکاری]] * [[ھوتێل ئەورووپا (ڕۆمان)|ھوتێل ئەورووپا]] * [[حیکایەتەکانی باوکم]] (ڕۆمان) * [[قەبرێکی سێگۆشە]]. (ڕۆمان)<ref name=":3"/> * زمانی حەیزەران<ref name=":3"/> * زێڕی ناو زبڵ * ڕەئیس ڕەمەزانەکان.<ref name=":4"/> * زار و مارەکان<ref name=":4"/> * چیم دی؟ * ئەو کتێبانەى ژیانیان گۆڕیم === شانۆنامە === * ماڵئاوا ئەی وڵاتەکەم * کۆمەڵگای مەدەنی * بەیانی باش ئەی غەریبی * باوک (وەرگێڕان) * سۆزانییە بەڕێزەکە (وەرگێڕان) * نووسەرێکی گێل * حەشیشەکێشەکان * ئەو پیاوەى تەنیا لە کاتى خەودا دنیاى پێ جوان بوو === لێکۆڵینەوە === [[پەڕگە:Mural by Farhad Pirbal at the Ankawa traffic light in Erbil 20.jpg|وێنۆک|دیوارێک لە هەولێر کە لەلایەن فەرهاد پیرباڵەوە وێنەی لەسەر کێشراوە.]] * وێنەی کورد لە ئەرشیڤی کوردناسەکاندا * کورد لە دیدی ڕۆژھەڵاتناسەکانەوە * چەند نامەیەکی فەڕەنسی * دەستپێکی سەرھەڵدانی پەخشانی کوردی * سەرچاوەکانی کوردناسی * ژەنەراڵ شەریف پاشا * ئینجیل لە مێژووی ئەدەبیاتی کوردیدا. * کرۆنۆلۆجیای کوردستان<ref>[http://chawykurd.com/details.aspx?=hewal&jmare=15916&Jor=66&Jor2=94 کۆمەڵەی ئیتحادو تەرەقی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210304040933/http://www.chawykurd.com/details.aspx?=hewal&jmare=15916&Jor=66&Jor2=94 |date= ٤ی ئازاری ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی چاوی کورد، ڕۆژی ١٥ی نیسانی ٢٠٢٠ لەلایەن چۆمان تەقیەدین نووسراوە.</ref> * ڕێبازە ئەدەبییەکان، چاپی یەکەم: ٢٠٠٤ چاپی دووەم: ٢٠٠٦ * ئاڵای کوردستان * کرۆنۆلۆجیاى هەولێر لە کۆنەوە تا ١٩٥٨ * کرۆنۆلۆجیاى کوردستان ٦٢٥پ.ز - ١٩٣٢ز * مێژووى شانۆ لە ئەدەبیاتى کوردیدا * وێستگەکانى تازەبوونەوەى شیعری تورکی * ڕۆژنامەگەریی کوردی بە زمانى فەڕەنسی === شیعر === * پەناھەندەی ژمارە ٣٣٣٣٣ (کۆی شێعرەکان) * من پیاوێکی عەنتیکەم * گوڵبژێرێک لە شیعرەکانی ژاک پریڤێر (وەرگێڕان) * جیاوازییەکانى نێوان من و شێت * پێنج کتێب و نیو * خەوننامەی فەرهاد پیرباڵ * بەڵێ، من عاشقی فرووغی فەڕڕوخزادم (ئەزموونى شیعری) * قورئان، داپیرەگەورەى کتێبان === فیلم === * حەوت کەم یەک<ref>[http://www.chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/tv-cinema/11806-filmeki-nmayshkari حەوت کەم یەک ...فیلمێکی نمایشکاری] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201201141946/http://www.chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/tv-cinema/11806-filmeki-nmayshkari |date= ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی چرا، لەلایەن حەیدەر عەبدولڕەحمان نووسراوە، ڕۆژی ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> * بیر === گۆرانی === • فڕێم مەدە • ئەو ڕۆژەی تێدا دەمرم ئەمن • بێ چاوی تۆ • پایز • فەرهاد سەلام لێ دەکا === ئەو کتێبانەى سەبارەت بە فەرهاد پیرباڵ نووسراون === * ڕەمز و مەغزا لە چیرۆکەکانى فەرهاد پیرباڵدا - نەریمان عەبدوڵڵا خۆشناو == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{فەرھاد پیرباڵ}} {{شیعری نوێی کوردی}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|کوردستان|پارێزگای ھەولێر|عێراق}} {{پۆلی کۆمنز|Farhad Pirbal}} [[پۆل:فەرھاد پیرباڵ]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی پاریس]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦١]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] 5j2k1s4gymqkdj6bzg0tw16rjnsoe4n 0 500 1458095 1286018 2025-07-11T05:59:58Z DanyMations 70070 1458095 wikitext text/x-wiki '''شێخ حەیدەر''' یەکێک لە دێکانی دەوروبەری شاری [[دیواندەرە]]یە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان. بە پێی ئاماری سەرژمێری ساڵی [[٢٠٠٦]]، ئەم دێیە پێک ھاتووە لە ٤٠ بنەماڵە و ژمارەی دانیشتوانی ٢٢٤ کەسە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [http://divandareh.gov.ir/Default.aspx?TabID=106 ماڵپەڕی فەرمانداریی شاری دیواندەرە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161022010537/http://divandareh.gov.ir/Default.aspx?TabID=106 |date=٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ }} {{کورت}} {{شارستانی دیواندەرە}} {{تووڵی دەروازە|جوگرافیا|ئێران}} [[پۆل:شوێنە ئاوەدانەکانی شارستانی دیواندەرە]] l2geeviy8rulfp728p80kziktqt18gq 0 550 1458155 1410801 2025-07-11T06:15:29Z DanyMations 70070 1458155 wikitext text/x-wiki {{بێلایەنی}} {{کەسایەتی |ناو = عەبدولڕەحمان قاسملوو | وێنە = | لێدوانی وێنە = وێنەی عەبدولڕەحمان قاسملوو | قەبارەی وێنە = 250px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[ورمێ]]، [[شانشینی پەھلەوی|ئێرانی پەھلەوی]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٣٠ | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مردن و تەمەن|١٩٨٩|٠٧|١٣|١٩٣٠|١٢|٢٢}} | شوێنی مردن = [[ڤیێنا]]، [[نەمسا]] | ھۆکاری مردن = تیرۆرکردن لەلایەن نێردراوانی کۆماری ئیسلامیی ئێران | شوێنی گۆڕ = کۆڵانی ٣٤، [[گۆڕستانی پێر لاشێز]]، [[پاریس]] | نیشتەجێ = [[ورمێ]]، [[تاران]]، [[مەھاباد]]، [[ڤیێنا]]، [[پراگ]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | ھاووڵاتی = [[ئێران]] | ڕادەی خوێندەواری =وادانرابوو کە خاوەنی دکتۆرایە بەڵام لەلایەن دانشگاهی پراگەوە بەدرۆ خرایەوە | دایەن = | پیشە = سکرتێری گشتیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] {{-}} زانای بواری ئابووری و کۆمەڵایەتی | ساڵانی چالاکی = ١٩٧١–١٩٨٩ | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = سکرتێری گشتیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | وادە = | پێشوو = [[قازی محەممەد]] | جێگر = [[سادق شەرەفکەندی]] | حیزب = [[حیزبی توودەی ئێران]] (پێشووتر)، [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | بەرامبەرەکان = {{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|حکوومەتی ئێران]] | ئایین = | ھاوسەر = [[نەسرین قاسملوو]] (ھێلێن کرولیچ) | منداڵەکان = ٢ کچ:{{ھن}} [[مینا قاسملوو]] (لەدایکبووی ١٩٥٣) {{-}} [[ھیوا قاسملوو]] (لەدایکبووی ١٩٥٥) | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''عەبدولڕەحمان قاسملوو''' ناسراو بە '''دکتۆر قاسملوو''' (٢٢ی کانوونی یەکەمی [[١٩٣٠]] لە [[ورمێ]] – ١٣ی تەممووزی ١٩٨٩ لە [[ڤیێنا]]) زانایەکی بواری ئابووری و کۆمەڵایەتی، [[پێشمەرگە]]، خەباتکارێکی کورد و سکرتێری گشتیی پێشووی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بوو. قاسملوو لە ١٩٨٩دا کاتێک لەگەڵ چەند ھاوڕێیەکی ئامادەی وتووێژ سەبارەت بە ئاشتی نێوان [[کورد]] و [[ئێران]] بوون، لە شاری [[ڤیێنا]]ی پایتەختی [[نەمسا]]، بەدەستی نوێنەرانی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|کۆماری ئیسلامی ئێران]] تیرۆر کران. == ژیاننامە == [[File:Portrait of Abdul Rahman Ghassemlou 1940s.jpg|وێنۆک|وێنەیەکی قاسملوو کە تەمەنی لە خوار ١٥ ساڵە]] عەبدولرەحمان قاسملوو لە [[شەوی یەڵدا]]ی ساڵی ١٣٠٩ی ھەتاوی بەرامبەر بە ٢٢ی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٩٣٠ زایینی لە شاری [[ورمێ]] لە بنەماڵەیەکی ناسراو و دەوڵەمەندی دەست ڕۆیشتوودا لە دایکبوو. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لە ورمێ و [[تاران]] تەواوکرد. ھێشتا زۆر منداڵ دەبێت کە لەگەڵ باسە سیاسییەکان ئاشنا دەبێت بیرو باوەڕی ئازادیخوازانە لە مێشکییدا دەجوڵێت، بۆخۆی لەم بارەیەوە لە کتێبی «[[چل ساڵ خەبات لە پێناوی ئازادی‌]]» پاش باسی گەشتی ٣٠ کەس لە کوردەکان بۆ [[باکوو]] لەسەر بانگھێشتنی [[یەکێتیی سۆڤیەت]]، دەنووسێ: «ھەر چەند ئەو کاتە من تەمەنم یازدە ساڵ بوو، بەڵام وەک زۆر منداڵی ئەو سەردەمە سیاسەت سەرنجی ڕاکێشا بووم.» ئەو لە درێژەدا باس دەکات: «باوکم یەکێک لە ئەندامانی ئەو ھەیئەتە بوو، زۆر باشم لەبیرە کە لە باکوو ھاتەوە چەندین تاقەندی لەگەڵ خۆی ھێنابوو، تاپڕێکی باشیشی پێ بوو. وادیارە [[سۆڤیەت]]ییەکان قەند و تفەنگ و شتی دیکەیان بە دیاری دابوو بە ھەموو ئەندامانی ھەیئەت، قەند بە تایبەتی زۆر بەنرخ بوو چونکە ئەو کاتە لە [[ئێران]] زۆر کەم و گران بوو، من ئەو کارەم زۆر پێ سەیر بوو، چونکە لە ماڵی ئێمە براکانم و ئامۆزاکانم کە لە من گەورەتر بوون، باسی ئەوەیان دەکرد کە بابم لەگەڵ چەند کەسی دیکە چوون بۆ باکوو ماف و ئازادیی کوردان داوا بکەن. بۆیە ڕاست و ڕەوان لە باوکم پرسی: ئەدی مافی کوردان چی لێھات؟»<ref>[[چل ساڵ خەبات لە پێناوی ئازادی]]، چاپی دووھەم، ١٣٦٧ لاپەڕەی ٦٢–٦١.</ref> عەبدولڕەحمان قاسملوو ساڵی ١٩٤٦ تێکۆشانی سیاسیی خۆی بە دامەزراندنی [[یەکێتیی لاوانی دێموکرات]] لە شاری [[ورمێ]] دەست پێ کرد. کانوونی یەکەمی ١٩٤٦، [[مەھاباد]] داگیرکرا و [[کۆماری کوردستان]] ڕووخا. قاسملوو بۆ خوێندن ڕوویکردە [[تاران]] و چەند ساڵ دواتریش بۆ درێژەپێدانی خوێندن چوو بۆ [[پاریس]]ی پایتەختی [[فەڕەنسا]]. گەیشتنی بە پاریس ھاوکات بوو لەگەڵ تیرۆری سەرنەکەوتووی شای ئێران لە [[زانکۆی تاران]] (١٤ی شوباتی ١٩٤٩) کە بووە ھۆی لەناوچوونی ئازادییە دیموکراسییەکان لە سەرتاسەری ئێراندا. بەو بۆنەیەوە کۆبوونەوەیەکی بەرینی خوێندکارە ئێرانییەکان لە پاریس پێکھات کە لەوێدا قاسملوو بە درێژی لەدژی شا و [[حکوومەتی پەھلەوی|ڕژێمی پەھلەوی]] قسەی کرد لە ئاکامدا خوێندکاران پەیامێکی ناڕەزاییان بۆ [[محەممەدڕەزا پەھلەوی]] نارد، ئەم کارە بووە ھۆی گوشاری باڵیۆزخانەی [[ئێران]] لە [[پاریس]] و تەنانەت حکوومەتی [[فەڕەنسا]] بۆ سەر قاسملوو. ئەو سەرئەنجام ناچاربوو [[پاریس]] بەجێ بھێڵێت و وەکوو یەکەم نێردراوی ئێرانیی «یەکێتیی نێونەتەوەییی خوێندکاران» چوو بۆ [[پڕاگ]] پایتەختی [[چێکۆسلۆڤاکیا]]. ھەر لەو ماوەیەدا کە لە [[فەڕەنسا]] بوو، بە ھاوکاریی چەند خوێندکاری دیکەی کورد [[کۆمەڵەی خوێندکارانی کورد لە ئەورووپا]]یان دامەزراند. لەو ماوەیەدا کە لە [[پڕاگ]] خەریکی خوێندن بوو لە تێکۆشانی یەکێتیی نێونەتەوەیی خوێندکارانیشدا بەشدار بوو. ساڵی١٣٣٠ بە نوێنەرایەتیی خوێندکارانی [[ئێران]] لە دووەمیین کۆبوونەوەی ئەم ڕێکخراوەدا کە لە شاری [[پڕاگ]] گیرا بەشداربوو، ھەر لەو ماوەیەدا وەک نوێنەری [[ئێران]] لە زۆر کۆبوونەوەو ''کۆنفرانسی فیدراسیۆنی جیھانیی لاوان''دا لە شاری [[بوداپێست]] پایتەختی [[مەجارستان]] بەشداربوو. ساڵی١٣٤١ (١٩٦٢ زایینیی) قاسملوو لەزانستگەی [[پڕاگ]] [[دکتۆرا]]ی ''زانستی ئابووریی'' وەرگرت و ھەتا ساڵی ١٣٤٩(١٩٧٠) لە زانستگەی [[پڕاگ]] دەرسی ''ئابووریی سەرمایەداری '' و ''ئابووریی سۆسیالیستی'' و ''تیئۆریی ھەڵدانی ئابووری‌'' ی گوتەوە. لەو ماوەیەدا دکتۆر قاسملوو چەندین کتێب و نامیلکەی لەسەر گیرو گرفتە ئابووری و کۆمەڵایەتیی و سیاسییەکان نووسی کە لە ھەموویان بەناوبانگتر کتێبی [[کوردستان‌ و کورد]]ە. ئەم کتێبە لە بنەڕەتەوە لەسەر زمانی چیکیی نووسرایەوە، تائێستا بە زمانەکانی:[[ئینگلیزی]] [[زمانی سلۆڤاکی|سلۆڤاکی]]، [[زمانی پۆڵەندی|پۆڵەندی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[کوردی]] و [[فارسی]] و [[ھیندی]] وچەند بەشیشی بە [[فەڕەنسی]] چاپ و بڵاوکراونەتەوە. دکتۆر قاسملوو زمانەکانی [[کوردی]]، [[فارسی]]، [[تورکی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]، [[ئینگلیزی]]، [[فەڕەنسی]]، [[چێکۆ ـ سلۆڤاکی]]، [[ڕووسی]] بە باشی دەزانی و بەزۆر زمانی دیکەش وەک [[ئەڵمانی]] و زمانەکانی ''سلاڤ'' تاڕادەیەک ئاشنا بووە. ساڵی١٣٤٩ پاش دەرچوونی بەیاننامەی ١١ی [[ئازار (مانگ)|ئازار]] و ڕێککەوتنی نێوان ڕێبەرایەتیی بزووتنەوەی کورد لە [[باشووری کوردستان]] و دەوڵەتی ئەو وڵاتە ئیمکانی تێکۆشانی سیاسی لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]زیاتر بوو. لەو کاتەدا دکتۆر قاسملوو لە [[ئەورووپا]] گەڕایەوەو بە ھاوکاریی چەند کەس لە یارانی نزیک ئەرکی زیندوو کردنەوەی ڕێکخراوەکانی حیزبی دیموکراتی لەئەستۆ گرت. لە کۆنفرانسی سێیەمیی حیزبدا کە مانگی جۆزەردانی ساڵی ١٣٥٠ گیرا، دکتۆر قاسملوو بە [[کۆمیتەی شۆڕشگێڕی حیزبی دێموکراتی کوردستان|ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی]] و پاشان بە سکرتێری گشتیی [[حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران]] ھەڵبژێردرا و لەو کاتەوە لە ھەموو کۆنگرەکانی حیزب دا وەک سکرتێری گشتی ھەڵبژێردرایەوە. بەمجۆرە بۆ ماوەی ھەژدە ساڵ وەک ڕێبەرێکی کارزان‌ و شارەزا لەپلەی یەکەمی بەرپرسیارێتیدا کاروباری [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]]ی لە یەکێک لە سەختترین قۆناخەکانی خەباتی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران|ئەم حیزبەدا]] بەڕێوەبرد. دکتۆر قاسملوو ڕۆژی (٢٢ی [[پووشپەڕ]]ی ساڵی١٣٦٨، ١٣ی [[تەممووز]]ی ١٩٨٩) لە کاتێک دا بۆ دۆزینەوەی ڕێگای چارەسەری ئاشتیخوازانەی کێشەی [[کورد]] لە [[ئێران]] دا لەگەڵ چەند نوێنەرێکیی حکوومەتی [[کۆماری ئیسلامی ئێران]] لە [[ڤییەن]] لەسەر مێزی وتووێژ دانیشتبوو لەگەڵ [[عبداللە قادری ئازەر]] ئەندامی کۆمیتەی ناوەندی و نوێنەری [[حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران]] لە [[ئەورووپا]] بەدەستی نوێنەرانی [[کۆماری ئیسلامی ئێران]] شەھید کران. ھەر لەو تیرۆرە دا [[دکتۆر فازل رەسووڵ]]، ھاوڵاتی [[باشووری کوردستان]]یش شەھیدکرا. == سەرەتای خەباتی سیاسی == عەبدولڕەحمان قاسملوو ساڵی ١٣٢٤ تێکۆشانی سیاسی خۆی بە دامەزراندنی [[یەکێەتی لاوانی دێموکرات]] لە شاری [[ورمێ]] دەست پی کرد. ساڵی ١٣٢٥، [[کۆماری کوردستان]] لە [[مەھاباد]] ڕووخا. بە دوای ئەو دا ئەویش بۆ خوێندن چووە [[تاران]]. ساڵی ١٣٢٧ بۆ درێژە پێدانی خوێندن چوو بۆ [[پاریس]] پایتەختی [[فەڕەنسا]]. گەیشتنی بە [[پاریس]] ھاوکات بوو لەگەڵ تەقە کردن لە [[محەممەدڕەزا پەھلەوی|شای ئێران]] لە [[زانکۆی تاران]] (٢٥ی [[رێبەندان]]ی ١٣٢٧) کە بوو بەھۆی لە نێو چوونی ئازادییە دێموکراتییەکان لە سەرانسەری [[ئێران]]دا. بەو بۆنەیەوە کۆبوونەوەیەکی بەرینی خوێندکارە ئێرانییەکان لە پاریس پێک ھات، لەوێدا عەبدولڕەحمان قاسملوو بە درێژی لە دژی [[محەممەدڕەزا پەھلەوی|شا]] و ڕێژیمەکەی قسەی کرد لە ئاکام دا خوێندکاران پەیامێکی ناڕەزاییان بۆ [[محەممەدڕەزا پەھلەوی]] نارد. ئەم کارە بوو بەھۆی فشاری [[باڵیۆزخانە]]ی [[ئێران]] لە [[پاریس]]، تەنانەت حکوومەتی [[فەڕەنسا]] بۆسەر قاسملوو. لەئەنجامدا ناچار بوو [[پاریس]] بە جێبھێڵی و وەک یەکەم بوورسیەی ئێرانی ''یەکێتیی نێونەتەوەیی خوێندکاران'' چوو بۆ [[پڕاگ]] پێتەختی [[چێکۆسلۆڤاکیا]]. ھەر لەو ماوەیەدا کە لە [[فەڕەنسا]] بوو، بە ھاوکاری چەند خوێندکاری دیکەی کورد، ''کۆمەڵەی خوێندکارانی کورد لە ئەورووپا'' یان دامەزراند. لەو ماوەیەدا کە لە [[پڕاگ]] خەریکی خوێندن بوو لە تێکۆشانی یەکێتیی نێونەتەوەیی خوێندکارانیشدا بەشدار بوو. ساڵی ١٣٣٠ ھەتاوی بە نوێنەرایەتی خوێندکارانی [[ئێران]] لە دووھەم کۆبوونەوەی ئەم ڕێکخراوەدا کە لە شاری [[پڕاگ]] گیرا، بەشدار بوو. ھەر لەو ماوەیەدا وەک نوێنەری [[ئێران]] لە زۆر کۆبوونەوە و ''کۆنفرانسی فیدراسیۆنی جیھانی لاوان'' دا لە شاری [[بوداپێست]] پێتەختی [[مەجارستان]] بەشدار بوو. == خەباتی سیاسی == ساڵی ١٣٣١ ھەتاوی لە سەردەمی حکوومەتی میللی دکتۆر [[محەممەد موسەددیق]]دا عەبدولڕەحمان قاسملوو پاش ئەوەی لە زانکۆی [[پڕاگ]] لیسانسی زانستی کۆمەڵایەتی و سیاسی وەرگرت گەڕایەوە [[ئێران]]. ئەو کاتە لە نێوان [[حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران]] و [[حیزبی توودەی ئێران]]دا یەکێتی تەشکیلاتی ھەبوو. قاسملوو پاش شەش مانگ تێکۆشان لە [[تاران]] ھاتەوە [[مەھاباد]] و لەوێ بەرپرسایەتی کاری حیزبی دیموکراتی گرتە ئەستۆ. پاش [[کودەتا]]ی ٢٨ی [[گەلاوێژ (مانگ)|گەلاوێژ]]ی ١٣٣٢ ناچار بوو بە تەواوی خۆی بشارێتەوە و بە نھێنی لە تاران و لە [[کوردستان]] خەریکی کاری حیزبی بێ. لەو ماوەیەدا عەبدولڕەحمان قاسملوو سەرپەرستی [[کوردستان (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی کوردستان]] ئۆرگانی کۆمیتەی ناوەندی حیزبی بە ئەستۆوە بوو کە تەنیا پێنج ژمارەی بە نھێنی لـێ دەرچوو. ھەر لەو ماوەیەش دا بوو کە کۆمیتەیەکی سەرانسەری بۆ کاروباری [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بە بەرپرسایەتی ئەو پێک ھات. عەبدولڕەحمان قاسملوو پاش پێنج ساڵ تێکۆشانی سیاسی لە ئێران و بەتایبەتی لە [[کوردستان]]، ساڵی ١٣٣٦ جارێکی دیکە چۆوە [[چێکۆسلۆڤاکیا]]، ساڵی ١٣٣٧ (١٩٥٨) پاش سەرکەوتنی [[شۆڕشی ئەیلوول]] و بووژانەوەی بزووتنەوەی کورد لە [[باشووری کوردستان]] قاسملوو لەگەڵ چەند ئەندامی بەرپرسی دیکەی حیزبی ھەوڵیان دا لە ڕێگای عێراقەوە ڕێکخراوەکانی حیزبی زیندوو بکەنەوە. بەڵام بەھۆی کارشکێنی ھێندێک لە بەڕێوەبەرانی ئەو کاتی [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی دیموکراتی کوردستان (باشوور)]] لەو کارەدا سەرنەکەوتن. ساڵی ١٣٣٩ عەبدولڕەحمان قاسملوو بە دەستووری دەوڵەتی [[عێراق]] لەو ولاتە دەرکراو گەڕایەوە بۆ [[پڕاگ]]. فیلیپ بولانژێ، پڕۆفیسۆری فەڕانسی دەڵێ: «عەبدولڕەحمان قاسملوو، سکرتێری گشتی حیزبی دێموکڕات، ئەگەر ئاکادیمیسییەنێکی ناسراو بوو، نە تەنیا بابەت و وتاری ئاکادیمی دەنووسین: ئەو بە ڕاستی مرۆڤێکی یەکجار زۆر بەکردەوە بوو، واتە نەتەنیا ڕێبەرێکی سیاسی دور لە مانۆڕدان و بەرپرسێکی بە ئەزموونی حیزب بوو، بەڵکوو سەرۆکێکی چریکییش بوو کە دەنگی کەڵاشینکۆڤ نەیدەترساند. ئەو شایانی ستایشە چونکە ھیچکات بنەمای ئەخلاقی خۆی نەفرۆشت و کواڵێتییەکانی ئەخلاق بەرزی بە ھاوچەرخەکانی خۆی نیشان دا.»<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://politiste.com/index.php/ku/shrova/125-2018-11-11-14-20-38|سەردێڕ=عەبدولڕەحمان قاسملوو، میراتێکی نەناسراو؟|دوایین=بولانژێ|یەکەم=فیلیپ}}{{بەستەری مردوو|url=http://politiste.com/index.php/ku/shrova/125-2018-11-11-14-20-38 |date=تشرینی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> == تیرۆر == لە ١٣ی [[تەممووز]]ی [[١٩٨٩]]، یەکێک لە سامناکترین ڕووداوەکانی مێژووی [[کورد]] لە [[ڤییەن]]ی پایتەختی [[نەمسا]] دکتۆر عەبدولرەحمان قاسملوو سکرتێری گشتیی پێشووی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] لەگەڵ عەبدوڵڵا قادری ئازەر و فازیل ڕەسوڵ مەحموود لەسەر مێزی وتووێژ لەگەڵ نوێنەرانی [[کۆماری ئیسلامیی ئێران]] تیرۆر دەکرێن دکتۆر قاسملوو لەکاتێکدا تێرۆرکرا کە بۆ دۆزینەوەی ڕێگاچارەیەکی ئاشتییانە بۆ بابەتی [[کورد]] لە [[ئێران]] و بۆ بەدەستھێنانی مافە سیاسیی و مرۆڤایەتییەکانی نەتەوەی [[کورد]] چووبووە ئەم دیدارە. سەرەڕای بەڵگە حاشا ھەڵنەگرەکانی کاتی تێرۆرکردنەکە وڵاتیی [[نەمسا]] ڕێگای بە پۆلیس و دەزگای حوکومیی خۆی نەدا لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونەکان بە ئەنجام بگەیەنن، لە ئاکامدا ئەم تاوانە کەم وێنەیە کە لە نێو دڵی وڵاتێکی دیموکراتیکی [[ئەورووپا]]دا ئەنجام درابوو بێ سزا مایەوە و دۆخە یاسایییەکەی ھیچ کات چارەسەر نەکرا. [[پەڕگە:Tombe Dr Abdul Rahman Ghassemlou.jpg|وێنۆک|گۆڕی عەبدولڕەحمان قاسملوو لە [[گۆڕستانی پێر لاشێز]]]] [[File:Wien03 LinkeBahngasse005 2017-06-17 GuentherZ GD Ghassemlou 0135.jpg|thumb|نووسراوێک بۆ عەبدولڕەحمان قاسملوو و عەبدوڵڵا قادری لە [[ڤیێنا]]، پایتەختی نەمسا]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20121126214418/http://www.kurdistanukurd.com/ku/kurdi.php لاپەڕەی تایبەت بە دوکتور قاسملوو لە ماڵپەڕی کوردستان و کورد KDP] * [https://web.archive.org/web/20090217061650/http://www.kurdistanmedia.com/kurdi/rbrn/2/index.php لاپەڕەی تایبەت بە دوکتور قاسملوو لە ماڵپەڕی P.D.K.I] {{تووڵی دەروازە|ئێران|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|موکریان|زانستی سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Abdul Rahman Ghassemlou}} [[پۆل:خەڵکی ورمێ]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٠]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:تیرۆرکراوانی کورد]] [[پۆل:موسڵمانانی ئێرانی]] [[پۆل:مردن بە چەکی ئاگرین لە وڵاتی نەمسا]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە کوردە تیرۆرکراوەکان]] 6eoce1pbw694a3wnvnuc2x322jgriu3 0 551 1458117 1283967 2025-07-11T06:05:27Z DanyMations 70070 1458117 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = دوکتۆر سادق شەڕەفکەندی | وێنە =دوکتۆر سادق شەڕەفکەندی.jpeg | قەبارەی وێنە = 300px | شوێنی لەدایکبوون = {{ئاڵا|کوردستان}} {{-}} [[بۆکان]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١١ی کانوونی دووەمی ١٩٣٨ | ڕێکەوتی مردن = {{Death date and age|١٩٩٢|٠٩|١٧|١٩٣٨|٠١|١١}} | شوێنی مردن = چێشتخانەی میکۆنوس لە شاری [[بەرلین]]ی {{ئاڵا|ئەڵمانیا}} | ھۆکاری مردن = تیرۆر | شوێنی گۆڕ = {{ئاڵا|فەڕەنسا}} {{-}} [[پاریس]]، گۆڕستانی [[پێرلاشێز]] | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | ھاووڵاتی = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕادەی خوێندەواری = [[دوکتورا]]ی [[کیمیای لێکۆڵەرەوە|کیمی ئانالیز]] | دایەن = | پیشە = [[مامۆستا]]ی زانکۆ، بەڕێوبەری گشتی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | ساڵانی چالاکی = ١٩٧٣–١٩٩٢ | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = سکرتێری گشتیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | سەرناو = [[سکرتێری گشتی]] | وادە = | پێشوو = [[عەبدولڕەحمان قاسملوو]] | جێگر = | حیزب = [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | بەرامبەرەکان = {{ھێمای ئاڵا|ئێران}} [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|کۆماری ئیسلامیی ئێران]] | ئایین = | ھاوسەر = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خەڵاتەکان = }} [[File:Mykonos restaurant plaque.jpg|thumb|ناوی ئەوکەسانەی لە میکۆنۆس لەگەڵ شeڕەفکەندی دا شەھید کران، لە سەرەوەڕا {{-}} ١- دوکتۆر سادق شەڕەفکەندی {{-}} ٢- فەتاح حەبدوولی {{-}} ٣- [[ھۆمایون ئەردەڵان]] {{-}} ٤- نووری دێھکۆردی|300px|left]] '''سادق شەرەفکەندی''' (١١ی کانوونی دووەمی ١٩٣٨ لە [[بۆکان]] – ١٧ی ئەیلوولی ١٩٩٢ لە [[بەرلین]]) مامۆستای [[کیمیا]]، خەباتکار، پێشمەرگە، سیاسییەتوانێکی کورد، و سکرتێری گشتیی پێشووی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] لە ١٩٨٩ ھەتا ١٩٩٢ بوو. ئەو لە دوای تیرۆری [[عەبدولڕەحمان قاسملوو]] بووە سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکرات، بەڵام لە [[تیرۆری میکۆنۆس|کارەساتی میکۆنۆس]]دا تیرۆر کرا. شەرەفکەندی برای مامۆستا [[ھەژار]] بوو. == سەرەتای ژیان == سادق شەرەفکەندی ١١ی [[کانوونی دووەم]]ی ١٩٣٨ی زایینی (٢١ی [[بەفرانبار]]ی ١٣١٦ی ھەتاوی) لە گوندی ترغە [[بۆکان]] لە دایک بوو. لە تەمەنی منداڵیدا باوکی لەدەست دا و سەرپەرستییەکەی، کەوتە سەرشانی برا گەورەکەی، [[شاعیر]]ی گەورەی [[کوردستان]] مامۆستا [[ھەژار]]. سەردەمی منداڵی محەممەد سادق، ھاوکات بوو لەگەڵ پەرەستاندنی خەباتی ڕزگاریخوازانەی خەڵکی [[کوردستانی ئێران]] و دامەزراندنی [[کۆماری کوردستان]]. پاش چە ند سال مالیان بە یە گجاری دیتە شاری [[بۆکان]] خویندنی سەرەتایی لە [[بۆکان]] و ناوەندی و دەبیرستانی لە [[تەورێز]] تەواو کرد و ساڵی [[١٩٥٩]] (١٣٣٨) لە ''دانشسەرای عالی''ی [[تاران]] لیسانسی شیمیی وەرگرت. شایانی سەرنجە کە لە ھەموو پلەکانی خویندندا یان خاوەنی پلەی یەکەم یان یەکێک لە باشترین قوتابیان و خوێندکاران بوو. ھەر لەو ساڵەدا بوو بە مامۆستای دەرسی شیمی و ھەتا ساڵی [[١٩٦٥]] (١٣٤٤) لە شارەی [[ورمێ]] بە ئەرکی مامۆستایەتییەوە خەریک بوو. لەو ماوەیەدا وەک مامۆستایەکی شارەزا ناوی دەرکردبوو. سەرەنجام [[ساواک]]، لەگەڵ ژمارەیەک مامۆستای دیکەی ھاوبیر و ھاوکاری بۆ شارەکانی [[ئەراک]] و [[کەرەج]] و چەند شاری دیکەی دوور خستنەوە. محەممەد سادق شەرەفکەندی ساڵی [[١٩٧٠]] (١٣٤٩ھەتاوی) بۆ زانستگای ''تربیت معلم'' نەقڵ کراو وەک یارمەتیدەری بەشی شیمی کاری پێ دەسپێردرا. پاش نیشاندانی لێوەشاوەیییەکی تەواو لەو ئەرکەدا، ساڵی [[١٩٧٢]] (١٣٥١ی ھەتاوی) بە کەڵک وەرگرتن لە بوورسی وەزارەتی علووم چوو بۆ [[فەڕنسا]] و پاش چوار ساڵ مانەوە لەو وڵاتە توانی دوکتورای شیمی ئانالیز لە زانستگای ژمارە ٦ی [[پاریس]] وەربگرێ. دوکتور سادق شەرفکەندی ساڵی [[١٩٧٦]] (١٣٥٥) گەڕایەوە [[تاران]] و وەک ''استادیار''ی [[شیمی]] لە زانستگای ''تربیت معلم'' درێژەی بە کاری مامۆستایەتی دا کە لە بەجێھێنانی ئەو ئەرکەشدا بە تەواوی سەرکەوتوو بوو. ھەربۆیە بوو بە خۆشەویستی مامۆستایان و خوێندکارانی ئەو زانستگایە و وەک مامۆستایەکی دڵسوزو لە ھەمان کاتیشدا خەباتگێڕ ناوی دەرکرد. == ژیانی سیاسی == شەرەفکەندی ساڵی [[١٩٧٣]] (١٣٥٢) کاتێک لە [[پاریس]] دەورەی دوکتورای دەدیت، لە ڕێگای [[عەبدولڕەحمان قاسملوو]] لەگەڵ بەرنامە و پێرەوی نێوخۆی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] ئاشنا بوو و داوای ئەندامەتی ئەو حیزبەی کرد. پاش گەڕانەوەی بۆ [[ئێران]] بوو بە پەیوەندی نێوان دوکتور قاسملوو و ئەندامانی کۆنی ڕێبەرایەتی حیزب. دوای ڕووخانی ڕژێمی پاشایەتیی ئێران و دەستپێکردنەوەی تێکۆشانی ئاشکرای حیزبی دێموکرات، ساڵی [[١٩٧٩]] (١٣٥٨) بوو بە ڕاوێژکاری کومیتەی ناوەندی. [[شوبات]]ی [[١٩٨٠]] ([[ڕەشەمێ]]ی ١٣٥٨) لە کۆنگرەی چوارەمی حیزبدا بە ئەندامی کومیتەی ناوەندی ھەڵبژێردرا و بەرپرسایەتی کومیتەی حیزب لە [[تاران]]ی پێ سپێردرا. سەرەتای ھاوینی ساڵی ١٩٨٠ لەلایەن ڕێبەرایەتی حیزبەوە بۆ کاری تەواو وەخت بانگ کرایەوە [[کوردستان]]. لە پلینومی کومیتەی ناوەندی لە ھاوینی ١٩٨٠دا بە ئەندامی دەفتەری سیاسی ھەڵبژێردرا. لە کۆنگرەکانی پێنجەم، شەشەم، حەوتەم، ھەشتەم و نۆھەمی حیزبدا ھەموو جارێ بە ئەندامی کومیتەی ناوەندی و لە کومیتەی ناوەندیشدا ھەموو جارێ بە ئەندامی دەفتەری سیاسی ھەڵبژێردراوەتەوە. سادق شەرفکەندی ماوەی بوونی لە ڕێبەرایەتی حیزبدا زۆرتر بەرپرسایەتی بەشی تەبلیغات ([[ڕادیۆ]] و [[چاپەمەنی]])ی لە سەرشان بوو. لە ساڵی ١٣٦٥ەوە ھەتا کاتی تیرۆری [[عەبدولڕەحمان قاسملوو|قاسملوو]] ئەرکی جێگری سکرتێری گشتیی حیزبی بە ئەستووە بوو. شەرفکەندی لە یەکەم پلینومی دوای تیرۆری قاسملوودا بە تێکڕای دەنگی ئەندامانی کومیتەی ناوەندی بە سکرتێری گشتی حیزب ھەڵبژیردرا و لە کۆنگرەی نۆھەمی حیزبیشەوە تا کاتی تیرۆری، ئەرکی سکرتێری گشتیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]]ی بەِرێوەدەبرد. == تیرۆر == لە ١٧ی [[ئەیلوول]]ی ١٩٩٢دا لە چێشتخانەی میکۆنوس لە شاری [[بەرلین]] کاتێ بەشداری کۆبوونەوەیەکی سەرانی گرووپەکانی دژ بە ڕژێمی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|کۆماری ئیسلامیی ئێران]] کردبوو، تێرۆر کرا. ھێندێ پلاندانانی ئەو تێرۆرە دەخەنە ئەستۆی کۆماری ئیسلامی، بەڵام تا ئێستا لەلایەن کاربەدەستانی ئێرانەوە بە درۆخراوەتەو. دواتر دادگایەک لە شاری [[بەرلین]] دوای شیکردنەوەی ڕووداوەکانی کارەساتی میکۆنوس، نێردراوەکانی کۆماری ئیسلامی بە تاوانبار ناسی بۆ ئەنجامی ئەو تیرۆرە. [[عەلی خامنەیی]] (ڕێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران)، [[ئەکبەر ھاشمی ڕەفسەنجانی]] (سەرۆککۆماری کات) و [[عەلی فەلاحیان]] (وەزیری ئیتلاعاتی کات)ی بۆ دادگا بانگێشت کران. بە پاڵپشتیی پۆلیسی [[ئەڵمانیا]] کەسێک وێرای بێتە دادگاکە و شەھادەت بدات لەسەر ئەو ڕووداوە. لە دادگاکەدا گوتی کە ئەندامی [[وەزارەتی ئیتلاعات]] بووە و سیستەمی پلان دانانی تیرۆرەکان بە باشی دەناسێ. بەو بەڵگانە دادگاکە کاربەدەستانی کاتی کۆماری ئیسلامی بە تاوانبار زانی لە ئەنجامی ئەو کردەوە تیرۆریستییەدا. [[پەڕگە:Tombes d'Abdoli, Sharafkandi & Ardalan.JPG|وێنۆک|گۆڕی شەڕەفکەندی و عەبدولی و ئەردەلان لە [[گۆڕستانی پێر لاشێز]]ی [[پاریس]]|600px|center]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20090618223646/http://www.kurdistanmedia.com/kurdi/rbrn/3/index.php لاپەڕەی تایبەت بە دوکتور شەرەفکەندی لە ماڵپەڕی P.D.K.I] {{ھەژار}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|ژیاننامە|ئێران|سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Sadegh Sharafkandi}} [[پۆل:خەڵکی بۆکان]] [[پۆل:نێژراوان لە گۆڕستانی پێر لاشێز]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٢]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٨]] [[پۆل:تیرۆرکراوانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:پەنابەرە ئێرانییەکان لە ئەڵمانیا]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە کوردە تیرۆرکراوەکان لە ئێران]] 9kduritvxhqequdoukmt8wz2ny40ger 0 552 1457972 1443884 2025-07-11T04:43:22Z DanyMations 70070 1457972 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{بێلایەنی}} {{کەسایەتی | ناو = قازی محه‌ممه‌د | وێنە = Qazi Muhammad.jpg | قەبارەی وێنە = 180px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[مەھاباد]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون|١٨٩٣|٥|١}} | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٤٧|٠٣|٣١|١٨٩٣|٠٥|٠١}} | شوێنی مردن = [[مەیدانی چوارچرا]]، [[مەھاباد]] | ھۆکاری مردن = [[سزای مەرگ|لەسێدارەدان]] | شوێنی گۆڕ = [[مەھاباد]] | نیشتەجێ =[[کوردستان]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = پێشەوا | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[دادوەر]] | ساڵانی چالاکی = | شار = [[مەھاباد]] | ناسراو بە = پێشەوا | سەرناو = سەرۆکی [[کۆماری کوردستان]] | وادە = ١١ مانگ | حیزب = [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|کۆمەڵەی ژێکاف]]، [[حیزبی دێموکراتی ڕۆژهەڵاتی کوردستان|حیزبی دێموکراتی کوردستان]] | بەرامبەرەکان = [[شانشینی پەھلەوی]] | ئایین = [[ئیسلام]] ([[سوننە]]) | ھاوسەر = [[مینا قازی|مینا ئەسکەندەری]] | منداڵەکان = عیفەت، [[عەلی قازی|عەلی]]،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=تەرمی عەلی قازی لە گۆڕستانی كەلار بە خاك دەسپێردرێت|ناونیشان=https://www.gksat.tv/details.aspx?jimare=135430|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی تەممووزی ٢٠٢٢|وێبگە=www.gksat.tv|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی تەممووزی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220718094919/https://www.gksat.tv/details.aspx?jimare=135430|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> پەروین، فەوزیە، مونیر، سوھەیلا<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= سوهەیلا قازی محەمەد کۆچی دوایی کرد|ناونیشان= https://jinhaagency1.com/so/zhan/fdg-35433|بڵاوکەرەوە= jinhaagency}}</ref> و [[مریەم قازی|مریەم]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/0104202018|سەردێڕ=تەرمی مریەم قازی کچی پێشەوا قازی محەممەد لە کەلار بەخاکسپێردرا|ڕێکەوت=١ی نیسانی ٢٠٢٠|وێبگە=rudaw}}</ref> | باوان = [[قازی عەلی]] (باوک){{ھن}}[[گەوھەرتاج خانم]] (دایک) }} '''قازی محەممەد''' ناسراو بە '''پێشەوا''' (١ی ئایاری ١٨٩٣ – ٣١ی ئازاری ١٩٤٧)<ref>[http://en.calameo.com/read/000245420befd35a38d48 ژیان و خەباتی پێشەوا، قازی محەممەد]</ref> سیاسەتوان، دادوەرێکی کورد و سەرۆکی [[کۆماری مەهاباد]] بوو. ئەو یەکێک لە کەسایەتییە بەناوبانگەکانی ناوچەی [[موکریان]] بوو کە لە ساڵی ١٩٤٦، بە ھاوکاری چەند کەسێکی دیکە ده‌وڵه‌تی کۆماری مەهاباد لە شاری [[مەھاباد]] دامەزراند. دوای ڕووخانی کۆمار لە ساڵی ١٩٤٧، قازی لەگەڵ برا و ئامۆزاکەی لەلایەن [[شانشینی پەھلەوی|حکوومەتی پەھلەوی]]یەوە لە [[مەیدانی چوارچرا]]ی مەھاباد لە [[سزای مەرگ|سێدارە]] دران. == سەرەتای ژیان == [[پەڕگە:Qazi Muhammed wearing Kurdish clothes.jpg|200px|وێنۆک|وێنەی قازی محەممەد بە گەنجی و بە جلوبەرگی کوردییەوە.]] قازی محەممەد، کوڕی [[قازی عەلی]]، لە بنەماڵەیەک لەدایکبووە کە ناوبانگی لە شاری [[مەھاباد]] بۆ چوار سەدە پێشتر دەگەڕێتەوە. ئەوان نەک تەنیا لەلای خەڵک بەڵکو لەلایەن دەسەڵاتداران و بەرپرسانی حکوومەتیش جێگەی ڕێز و پێزانین بوون. ھەر بە بنەماڵە زانا و {{قت|ئازادیخواز}} و نیشتمانپەروەر بوون. لە [[جەنگی جیھانیی یەکەم|جەنگی یەکەمی جیھانیدا]] پیاوی وەک [[میرزا فەتاحی]] قازییان لە بەرەنگاریی ڕاستەوخۆ لەگەڵ [[ڕووسەکان]] لێ شەھید بوو، کوڕە لاوەکانیشی (سالار و محەممەد) بە دیل گیران و بۆ شوێنە دوورەکانی [[ڕووسیا]]ی ئەو کات بەڕێ کران و تا [[شۆڕشی تشرینی یەکەم]] ھەر لە دیلیدا بوون. قازی عەلی باوکی، لە ١٩٣٠ لە مەھاباد ڕێکخراوێکی کوردی بە ناوی ''بزووتنەوەی محەممەد'' پێک ھێنا. ناوبراو لەگەڵ [[جووڵانەوەی شێخ محەممەد خیابانی]] لە [[تەورێز]] پەیوەندی ھەبوو، تا ساڵی ١٩٣٤یش کە مرد لەسەر ئەو کارە بەردەوام بووە. قازی عەلی، دوو کوڕی ھەبووە، یەکێکیان [[ئەبوولقاسم قازی|ئەبوالقاسم قازی]] (ناسراو بە سەدری قازی) بووە کە دوو دەورە لەلایەن خەڵکەوە کراوەتە نوێنەری [[پەرلەمان]] و جێی بڕوا و کاریگەرێتی تایبەتی ھەبووە. دوای تەواوبوونی کاری [[پەرلەمان]] لەسەر ڕاسپاردەی باوکی، بۆ ڕاپەڕاندنی کارە سیاسییەکان و یاریدانی خەڵک ھەر لە [[تاران]] مابووەوە. قازی محەممەدیش کە ساڵی ١٨٩٣ی [[ڕۆژژمێری زایینی|زایینی]] لەو بنەماڵەدا لەدایکبووە. قازی محەممەد لە منداڵی و لاویدا زۆر خولیای زانست و فێربوونی زمانە بیانییەکان بووە و جگە لە [[زمانی کوردی|کوردی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی فارسی|فارسی]]، لەگەڵ زمانی [[زمانی فەڕەنسی|فەرەنسی]] و [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] و [[ئێسپێرانتۆ]] و تا ڕادەیەکیش [[زمانی ڕووسی|ڕووسی]] ئاشنایەتی کردووە. قازی محەممەد زۆری حەز بە تێکەڵاوی لەگەڵ کەسایەتییە گەورەکان، کوردانی نیشتمانپەروەر و سەرۆک عەشیرەتەکان ھەبووە. == دەستپێکی فەرھەنگی == دوای مردنی باوکی، بوو بە [[دادوەر]] ی شار. لەبەر ئارەزووی خۆی بۆ کاری فەرھەنگی و بردنە سەرەوەی زانیاری خەڵک، لە ساڵەکانی بەر لە ١٩٤١ و دوای ئەوەش بەرپرسایەتی دایەرەی فەرھەنگ و ئەوقافی شاری مەھابادی بە ئەستۆوە گرتووە و خزمەتی بەرچاوی فەرھەنگی کردوە و لە کاتی بەرپرسایەتیی ئەودا، یەکەم قوتابخانەی کچان لە [[مەھاباد]] کراوەتەوە. ھەر لەبەر ئەوە لەگەڵ زۆرێک لە خوێندکاران، ڕۆشنبیران و مامۆستایان پەیوەندی نزیکی بووە. لە چەند ساڵ ماوەی نابەسامانی دەوڵەتی ئێران، واتە لە ساڵانی١٩٤١ تا١٩٤٦ کە [[کۆماری مەهاباد]] پێکھاتووە، بەڕێوبەرایەتی ئەو لە پێشبردنی کاروبارەکاندا و بەتایبەتی لە چارەسەریی کێشە عەشیرەیییەکاندا ڕۆڵێکی بەرچاو بووە. زۆر لە گرفتەکانی کاری ڕۆژانەی خەڵک لە دیوانی ئەودا کە ''مەحکەمە''یان [[دادگا]]یان پێدەوت، چارەسەر بووە. قازی محەممەد ڕێزی تایبەتی بۆ دامەزرێنەرانی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان]] (ژ.ک) ھەبووە. زۆر لە دامەزرێنەرانی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|ژ.ک]] ڕاوێژیان لەگەڵ کردووە و زۆریان خۆش ویستوە و گەلێک ھەوڵیان لەگەڵ داوە تا ببێتە ئەندامی ئەو کۆمەڵەیە. قازی لە ڕوانگەی نوێنەرانی بیانیشەوە کە ئەوکات ئێرانیان لەنێو خۆیان دا دابەش کردبوو، ڕێزی تایبەتی ھەبووە. ھەر کەس چووەتە [[مەھاباد]] تێکۆشاوە بەر لە ھەموو کەس چاوی بە ئەو بکەوێت. بانگ کرانی بۆ [[یەکێتیی سۆڤیەت]] ھەر لەم پەیوەندییەدا بووە، کە لەگەڵ شاندێکی گەورە سەردانی [[باکوو|باکۆیان]] کردووە. == کەسایەتی قازی == [[پەڕگە:Qazi-barzani1.JPG|وێنۆک|200px|{{چینی ناوەند}}قازی محەممەد و مستەفا بارزانی{{کۆتایی}}]] قازی محەممەد مرۆڤێکی فەرھەنگ دۆست، خۆش بەیان، [[وێژە|ئەدەب]] و [[ھونەر]] دۆست، ئەھلی ڕاوێژ و لە ھەمان کاتدا خەباتگەرێکی نیشتمانپەروەر و گەل خۆشەویست بوو. لەگەڵ ھەموو چین و توێژێک ھەڵسوکەوتی ھەبوو و لە کاتی پێویستدا لە ھەست و ھێزیان کەڵکی وەر دەگرت. وەک ئەوەی لە وەسیەتەکەیدا ھاتوو، قازی محەممەد برایەتی و یەکگرتوویی کوردی پێ گەورەترین ھۆی سەرکەوتن بوو. ھەر بۆیە لە زۆربەی وتارەکانی کە لە ڕۆژنامەی کوردستان، ئەوکات چاپ کراون لەسەر بابەتی یەکێتی و برایەتی دواوە و مەرجی سەرکەوتن و کۆڵەکەی ڕاگرتنی کۆمار و ھۆی سەرکەوتن بەسەر دوژمنانیدا زانیوە. ھەرچەند دەیزانی دوژمنەکانی [[کورد]] ڕاست ناکەن بەڵام لە وتووێژدا زۆر بە ڕاشکاوی ڕای دەگەیاند کورد حەز دەکات لە ڕێگای ئاشتییەوە بە مافی خۆی بگا، بەڵام ئەگەر وا نەبێ ئەوەی بۆی بکرێ دەیکات. لە پێش کۆماردا جاربەجارە لە [[کوردستان (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی کوردستان]] بە ناوی '''''پێشەوا''''' باسی لێوە دەکرا، لە دوای دامەزرانی کۆمار بە شێوەی فەرمی نازناوی پێشەوای پێبەخشراو و ئەو ناوە تا ئێستاش لەنێو کۆڕ و کۆمەڵی خەڵکیدا ھەر باوە. == ژیانی ڕامیاری و کۆمار == [[پەڕگە:Qazi Muhammed with military leaders.jpg|250px|وێنۆک|قازی محەممەد لەگەڵ چەند سەرکردەیەکی سەربازی.]] [[پەڕگە:Mustafa Barzani in Mahabad Kurdish Republic.jpg|300px|وێنۆک|قازی محەممەد لە کاتی دامەزراندنی کۆماری مەھاباد لە ساڵی ١٩٤٦.]] قازی محەممەد کە بوو بە ئەندامی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|کۆمەڵەی ژ. ک]] و ناوی نھێنی ''بینایی'' بۆ دانرا، ھیوایەکی زیاتری بۆ بەرپرسان و خەڵک پێک ھێنا. لە ئاکامی تێگەیشتنی بە وەخت و ئازایەتی [[سیاسەت|ڕامیاری]] ئەو و بە قەناعەت گەیشتنی بەرپرسانی کۆمەڵەدا بوو کە ''ژێ. کاف ب''وو بە [[حیزبی دێموکراتی کوردستان (ڕوونکردنەوە)|حیزبی دیموکراتی کوردستان]] و وەک پارتێکی [[دیموکراسی|دیموکرات]] و پێشکەوتوو دەستی کرد بە تێکۆشان و خەباتی ڕامیاری. قازی لەبەر ڕێزی تایبەتی کە بۆ ژێ. کاف ھەبوو، بناغەی دامەزرانی پارتی دیموکراتیشی ھەر بە ٢٥ی [[گەلاوێژ (مانگ)|گەلاوێژ]]، ڕۆژی دامەزرانی ژ. کاف دانا و ھەر بۆیەش سەرنجی زۆربەی نزیک بە تەواوی بەرپرسانی بۆ تێکۆشان لە نێو پارتی دیموکراتی کوردستاندا ڕاکێشا. پارتەکە زۆر بە خێرایی پەلوپۆی سەند و تێکۆشانی لە ھەموو ناوچەی ئازادی کوردستان دا پەرەی سەند. قەیرانی بە زۆر لکاندنی [[کوردستان]] بە [[ئازەربایجان]]ەوە چارەسەر کرد و ناچاری کردن حیسابی جیاواز بۆ کوردستان بکەن. لە یەکەم کۆنگرەدا، لە ٢٢ی [[کانوونی دووەم]]ی ١٩٤٦ (٢ی [[ڕێبەندان]]ی ١٣٢٤ی [[ڕۆژژمێری ئێرانی|کۆچیی ھەتاوی]]) بە بەشداریی نوێنەرانی پارچەکانی دیکەی [[کوردستان]] و [[مەلا مستەفا بارزانی]] و سەرۆکی [[ئێڵ|عەشیرەت]] و نوێنەرانی ھەموو چین و توێژەکانی کوردستان پێکھاتنی یەکەم [[کۆماری کوردستان]] ڕاگەیەندرا. لە کۆماری کورستان دا پێنچ کەس پلەی ژەنەراڵیان پێبەخشرا ئەوانیش ( سەیفی قازی ، مەلا مستەفا بارزانی ، حەمە رەشید خانی بانە ، عەمەرخانی شکاک ، زێڕۆبەگی هەرکی ) بوون ، لە ماوەی دەسەڵاتداری کۆماری کوردستان ئەوەی پێویست بوو زۆر بە ڕاشکاوی بە [[محەممەدڕەزا پەھلەوی|شای ئێران]] و [[ئەحمەد قەوام]] ([[سەرۆک وەزیران]]ی کاتی [[ئێران]]) ڕاگەیاندووە، قامکی لەسەر پێگه‌ی ئه‌وان بەرامبەر بە نه‌ته‌وه‌ی [[کورد]] داناوە. بە ئاشکرا پێی گوتوون ناتانەوێ پرسی [[کوردستان]] چارەسەر بکەن. == ڕووخانی کۆمار == دوای وتووێژی زۆر، تاران و کۆماری کوردستان بە خاڵێکی ھاوبەش نەگەشتن و گرفتەکان چارەسەر نەکران. ھەر بۆیە بەشوێن ماوەیەک ھەڕەشە، و بە دوای وەر گرتنی ھێندێ بەڵێن بۆ یارمەتیدان لە ڕووخاندنی کۆماری كوردستان لەلایەن بڕێک سەرۆک عەشیرەتەکان، تەنانەت چەن کەس لەوانەی دەگەڵ قازی سەفەری باکۆیان کردبوو، تاران لە پێشدا ھێرش دەکاتە تەورێز بۆ ڕووخاندنی کۆماری ئازەربایجان و پاشان ھێرش دەکاتە سەر کوردستان. ئەو سەرۆک عەشیرەتانی بەرگرییان لە کۆمار کرد ( مەلا مستەفا بارزانی و زێڕۆبەگ هەرکی و تەها بەگ هەرکی ) بوون و تا روخانی کۆمار خۆیان بە دەستەوە نەدا . [[پەڕگە:Kurdish Mahabad Republic Was Established in 1947 - The President Ghazi Muhammad In The Middle.jpg|350px|وێنۆک|وێنەی قازی محەممەد لەگەڵ چەند وەزیر و کاربەدەستێکی [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] لە ساڵی ١٩٤٧.]] ئەرتەشی ئێران کە قورسترین ئامێری شەریان چەن تانکی کۆن و قۆڕازە بوو، ڕۆژی ٢٠ سەرماوەزی ساڵی ١٣٢٥ی ھەتاوی (١٩٤٦ی زایینی) گەیشتە دەرۆی شاری تەورێز و ڕۆژی ٢١بە ھەڵاتنی سەرۆکانی کۆمار بۆ سۆڤیەت [[ئازەربایجان|کۆماری ئازەربایجان]] ڕووخا و ئەرتەش شاری تەورێزی داگیر کرد. دوای ئەوە ئەرتەش لەوێڕا بەرەو مەھاباد ڕێ کەوت. لەو ئەو ناوچانەی دیکە لە باشووری مەھاباددا کە خۆیان بە بەشی کۆمار دەزانی و دەسەڵاتی تارانیان بە [[حکوومەتی ناوەندی]] نادەزانی، واتە لە شارەکانی [[سنە]]، [[دیواندەرە]]، [[مەریوان]] ھەتا نزیکی [[سەقز]]، لە چەن مانگ پێش ئەوە، ھێزیان ئامادە کردبوو؛ بەڵام دوای [[تەورێز]] ئەرتەش ھێزی نوێی لە ڕێگای [[قەزوین]] بۆ سەقز نارد کە لە ٢٠ی سەرماوەز گەیشتنە سەقز و لە ڕێگەی [[بۆکان]] بە یارمەتی ھێندێ لە کوردەکانی سەربە حکوومەتی شا، ڕێگەی مەھابادیان گرتە بەر. قازی وەک سەرۆک کۆمار دەستوور دەدات ھەتا دەکرێ لە شەڕ خۆ بپارێزن چون ماڵوێرانی پێوەیە. ئەگەرچی لە پێناوی وڵات ھەمووان تێدەکۆشن بەڵام بەھۆی جووڵانەوەی سەرنجڕاکێشی ھێزەکانی سۆڤیەت، زۆر بە خێرایی، لە ماوەی چەن ڕۆژ کوردستان داگیر دەکرێ. ئەگەر چی ئەو ڕەخنە لە قازی، وەک سەرۆک کۆمار و جێی متمانەی جەماوەر دەگیرێت کە بۆ ئەوندە پشتی بە یارمەتی سۆڤیەت بەستبوو کە بە دەستکێشانی لە پاڵپشتی کۆمار ئاوەھا بە خێرایی کۆمار تێدا چوو؛ بەڵام لەوەدەچێ گەورەترین ھۆی ڕووخانی کۆمار یەکنەبوونی ھەوموو دەستەکان ببێت، تا ئەو ڕادەیە کە ھێندێ ھەتا سۆڤیەت کوردستانی چۆڵ کرد، نامەیان نارد بۆ تاران کە وەرن، ئێستە کاتی ھێرشە. بە ئاگادار بوون لە داھاتووی کۆمار مەلا مستەفا ھەوڵی دا کە قازی دەگەڵ خۆی بباتە دەرەوە، بۆ پاراستنی گیانی، بەڵام قازی بەوە ڕازی نەبوو، پێی وا بوو دەبێ لەسەر بەڵێنی خۆی بمێنێتەوە. قازی دەزانێ کە بە زوویی کۆمار دەڕووخێت؛ لە نێوان شەر یان خۆبەدەستەوە دان، وەک بەرپرسیارێکی گیانی خەڵک، بۆ بەرگری لە کوشتن و وێرانکردن، وەک قارەمانێکی نەتەوەیی خۆ بەدەستەوە دەدات. ھەڵبەت سەبارەت بەوە، ڕەخنەدەگرن کە ئایا ئەگەر قازی دەگەڵ مەلا مستەفا بڕۆشتایە، دواتر نەیدەتوانی قازانجی زیاتر بێت بۆ گەلەکەی؟ بەڵام لە کاتی ماڵاوایی لەگەڵ مەلا مستەفا، قازی ئاڵای کوردستان دەسپێرێ بە مەلا مستەفا و وەک جوابی ئەو پرسیارە دەڵێ: «من خۆم فیدای خەڵکی دەکەم و ھیچ کات وەک پیشەوەری و سەرانی ئازەربایجان ناکەم تا وڵاتەکەم لە خوێن دا شەڵاڵ بێو ھەزاران کەس بە کوشت بچن.» ئەرتەش ڕۆژی ٢٩ی سەرماوەز دەگاتە مەھاباد وەک پایەتەختی كوردستان و وەک ئەو شارەی ده‌وڵه‌تی كوردستانی تێدایە، کاتێ زیاتری بۆ دادەنێن. ئەگەرچی ھەر لە پێشدا ھەم قازی بۆخۆی و ھەمووان دەیانزانی سزای قازی و ھەڵسووکەوتی حکوومەت دەگەڵ وی چۆن دەبێ، بەڵام دادگایەک ڕێ دەخرێت و تێیدا قازی و ئەندامانی کۆمار بە چەن تاوانی سەرەکی دادگایی دەکرێن. ئەگەرچی ھەردوو ده‌وڵه‌تی کوردستان و ئازەربایجان لەسەر پاڵپشتی سۆڤیەت دامەزرێندران، بەڵام کۆماری کوردستان ڕاسته‌قینە ئارەزووی جەماوەری کورد بوو. سۆڤیەت بۆ سوودی خۆی دەستی لە پاڵپشتی کێشاوە و دەسەڵاتی تاران ھەردوو ده‌وڵه‌تی تازه‌دامه‌زراوی كوردستان و ئازەربایجانی ڕووخاند. درێژەی کۆماری كوردستان ١١ مانگ بوو. == دادگاییکردنی قازی == ٦ی ڕێبەندانی ھەمان ساڵ (١٣٢٥ھەتاوی- ١٩٤٧زایینی) لێژنەی تایبەت کە لە [[تاران]]ەوە ھاتبوون بە سەرۆکایەتی ''سەرھەنگ ڕەزا'' دەگەنە [[مەھاباد]] و دادگا ڕێدەخەن. پرسیارەکانی دادگا ڕوون نەبوون. لەلایەن قازییەکانەوە (قازی محەممەد، [[ئەبوولقاسم قازی|سەدر قازی]]، [[محەممەد حوسێن سەیفی قازی|سەیف قازی]]) ھەموو تاوانەکان ڕەد کرایەوە و داوای بەڵگەیان دەکرد. ئاشکرا بوو کە ئەو دادگا ھیچ بەڵگەیەکی بە دەستەوە نەبوو.{{ھن}} تاوانەکانی قازی ئەمانە بوون: * گۆڕین و دەستکاری کردنی نەخشەی [[ئێران]] * ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی و داگیرکردنی بەشێک لە خاکی ئێران بە ناوی کوردستان * بازرگانیکردنی [[نەوت]] لەگەڵ [[یەکێتیی سۆڤیەت|سۆڤیەت]] بە بێ ئاگاداری و ڕەزامەندی دەوڵەتی ناوەندی * سازکردنی نەخشەی [[کوردستان|کوردستانی گەورە]] بە لکاندنی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|کوردستانی ئێران]]، [[باشووری کوردستان|عێراق]]، [[باکووری کوردستان|تورکیا]] و [[ڕۆژاوای کوردستان|سووریا]] * ھێنانە ناوەی بێگانە و بەشێک لە خاکی ئێران خستنە ژێر دەستی (مەبەست [[مەلا مستەفا بارزانی]]) * دانانی ئاڵای جیاواز بۆ کوردستان بە نیشانی [[چەکوچ و داس]] بە شێوەی [[ئاڵای یەکێتیی سۆڤیەت]] * لێدانی [[سککە]] بۆ کوردستان بە وێنەی [[ڕەبڵی ڕووسی|ڕووپیەی ڕووسی]] قازی ھەموو ڕەد دەکاتەوە و لە وەڵام دا دەڵێ ئاڵایەکم داناوە بەڵام نە وەک ئەوەی ئەوان دەڵێن وەک ئاڵای سۆڤیەت. سەبارەت بە [[مەلا مستەفا بارزانی|مستەفا بارزانی]]، ئەو بۆ خۆی ھاتووەتە مەھاباد و کەس نەیھێناوە، ئەو کوردە و کوردستان ماڵی ھەموو کوردێکە و ھەر کوردێک بە ئارەزووی خۆی لەسەر ھەر بستە خاکی کوردستاندا دەتوانێ بژی. یەکێک لە تاوانەکانی سەرەکی [[ئەبوولقاسم قازی|سەدر قازی]] جێگری سەرۆک کۆمار و برای قازی محەممەد نووسینی شێعرێکی گەرم بۆ بەخێرھاتن وتن بە [[مەلا مستەفا بارزانی]] بوو. دادگاکە بە دانی بڕیار لە سێدارە دانی ھەر سێ تاوانبارەکە کۆتایی ھات؛ بەڵام ئەمە کۆتایی کارەکە نەبوو. قازییەکان لە [[بەندیخانە]] کران بۆ ماوەی سێ مانگ. دیسان بە ھەمان شێوە دادگای پێداچوونەوە بەڕێوە چوو، ئەگەر چی ھەمووان لەسەر ئەو بڕوا بوون کە بە تاوانبار ناسینی قازی ھەر لە پێشدا وەک ئامانجی دادگاکان لە تارانەوە نیشان کرابوو. پێشەوا و ھاوڕێیانی ئەوەندەی لە ماوەی یازدە مانگی کۆماردا ھەوڵیاندا، ھەر ئەوەندەش لەو دادگا بوو، لە خۆبردوویی و ئازایەتییان لە خۆیان نیشان داوە. لەگەڵ ھەموو ئازاری دەروونی و ئەو ژیانە تاڵەی کە لە بەندیخانەی پادگانی مەھاباددا بۆیان پێک ھاتبوو، نە تەنیا بڕوایان بە ئامانجەکانیان، لاواز نەببوو بەڵکو زۆر ئەرخەیانتر و بە ورەتر ببوون. لە چاوپێکەوتنێکی نھێنیدا کە لەگەڵ یەک دوو مرۆڤی جێی باوەڕی خۆیان بوویانە، گوتوویانە: <blockquote>ئێمەیان فریودا، با نەتەوەی کورد فریو نەخوا و خەباتی خۆی بۆ ڕزگاری و سەربەستی درێژە بدات و چەک دانەنێ.</blockquote> ھەروەھا گوتبوویان: <blockquote>کە زۆریان زەخت خستووینەتە سەر تا نامەیەک بۆ مەلا مستەفا بنووسین کە دەست ھەڵبگرێ. بەڵام ئێمە نەتەنیا شتی وا نانووسین بەڵکوو پێمانوایە ئەوەی بۆی دەکرێ دەبێ دەگەڵ ئەو ناپیاوانە بیکا.</blockquote> ئازایەتییان لە دادگاکاندا بە ڕادەیەک بووە کە ئەفسەرەکان سەریان سووڕماوە. لە ڕاستیدا ئەو دادگایە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و [[خەڵکی ئینگلیز|ئینگلیزیشی]] لە پشت بوو. ھەرچەند جگە لە کاربەدەستانی خۆیان کەسی نامۆی لێ نەبووە، بەڵام ھەر لە ڕێگای ئەوانەوە زۆر شت بڵاو بووەتەوە کە پێویستە بیزانین. پێشەوا ھەر جارێک لەو دوو جارە کە بە ناو دادگایی کراوە زیاتر لە چوار [[کاتژمێر]] قسەی کردوە و بە وتەی ''سەروان شەریفی'' کە [[پارێزەر]]ی بووە: ''ئەوە قازی محەممەد بووە کە حکوومەتی دادگایی کردوە و لە ھەموو بوارێکەوە ھێناوییەتە ژێر پرسیار''. ڕۆژنامەی ئازادی کە لەو سەردەمدا لە [[بەغدا]] بە [[زمانی کوردی]] دەردەچوو، سەبارەت بە پشتگیریی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و [[خەڵکی ئینگلیز|ئینگلیز]] لەو دادگایییە نوسیبووی: ''ئیستێعماری ئینگلیس و ئەمریکا لە وجوودی قازی محەممەد و ھاوڕێکانیدا دوژمنی ھەرە سەرسەختی خۆیان دەدی. ھیوایان ھەبوو بتوانن بە چۆکیان دابێنن و لە بەندیخانەش نوێنەرەکانیان چوون دەگەڵیان دوان تا بتوانن بۆ لای خۆیانیان ڕابکێشن، بەڵام ھیچ کات سەرکەوتوو نەبوون''. دواتر ڕۆژنامەی ئازەربایجان لە [[باکوو|باکۆ]] نوسیبووی قازی محەممەد بە نوێنەری [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] (جورج ئالێن)ی گوتبوو: ''گەلی کورد چاوەڕوانی ھیچ چاکەیەکی لە وڵاتانی ئیستێعماری نییە. '' ''نەجەفقولی پسیان'' وتەکانی پێشەوا لە دادگادا لە چەند ڕستەدا کورت دەکاتەوە و دەنووسێ: لە کاتی دادگاییدا قازی محەممەد پەلاماری دەبردە سەر [[سیاسەت]] و ئاکاری دەوڵەتی [[ئێرانی پەھلەوی|ئێڕان]] و دەیگوت: "من لە قوژبنی گرتووخانەوە دەنگی خۆم بەرز دەکەمەوە لە دژی دەوڵەتی تاران و سەرۆکەکانی و دەڵێم تاوانبار ئێوەن نەک ئێمە. ئێوە وڵاتتان لێ داگیرکردووین ڕۆژنامەنووسێکی دیکە بە نێوی ''سلیمان. خ'' لە نووسراوەکانیدا دەڵێ، قازی گوتی: <blockquote> تەواوی ئەم بەسەرھات و ڕووداوانە ئاکامی سیاسەتی داگیرکەرانەی دەوڵەتە. ئەگەر دەوڵەت تەواوی کوردان بە خائین دەزانێ با دەست لەو مەڵبەندە ھەڵبگرێ، ئەگەر بە نیشتمانپەروەریشیان دەزانێ با لێ بگەڕێ خۆیان کاروباری خۆیان بگرنە دەست.</blockquote> لە بەڵگە و ڕۆژنامەکانی [[یەکێتیی سۆڤیەت]] زۆر شت لەم بابەتانە نووسراون. لە زمان ئەفسەرە ئێرانییکانەوە دەگێڕنەوە کە قازی لە جوابی ئەوەی کە کۆماری مەھاباد دەستنیشانی یەکێتیی سۆڤیەت بووە گوتویە: <blockquote>ئەو ڕووداوانە لە ئاکامی ئەوەی دابوون کە ئێوە خۆتان قانوونی بنەڕەتیتان لەژێر پێ ناوە. ئێستاش من تەنیا خۆم دامەزرێنەری دێمۆکراسی لە کوردستانم و ھیچ ھێزێکی بێگانە منی ھان نەداوە. بێبەشی کورد منی بۆ بەڕێوەبردنی ئەو کارانە ھان داوە.</blockquote> کاتێک سەرۆکی دادگا بە خەیانەت تاوانباریان دەکا لە وەڵام دا دەڵێ: ''ئێرە ماڵی منە، خاکی کوردستان خاکی باب و باپیر و ئەجدادی منە چۆن دەتوانم دەستی لێ ھەڵگرم. ''{{ھن}} دادگایی یەکەم لە ١٩ی مانگی [[کانوونی دووەم]] دەستی پێکرد و چەند ڕۆژی خایاند و [[سزای مەرگ|حوکمی ئیعدام]]ی قازییەکانی دا. دادگایی دووھەم لە ٢٨ی [[ئازار]]ی ١٩٤٧ (واتە ٧ی [[خاکەلێوە]]) دەستی پێکرد و ڕۆژی ٣٠ی [[ئازار (مانگ)|مارس]] کۆتایی پێھات. == پەتی سێدارە == لە بەرەبەیانی ١٠ی [[خاکەلێوە]]ی ساڵی ١٣٢٦ی [[ڕۆژژمێری کۆچیی ھەتاوی|ھەتاوی]](٣١ی [[ئێش|ئازاری]] ١٩٤٧) پێشەوا قازی، [[محەممەد حوسێن سەیفی قازی|حەمەحوسێن خانی سەیف قازی]] (ئامۆزای پێشەوا) و [[ئەبوولقاسم قازی|ئەبولقاسم سەدر قازی]] (برای پێشەوا) بە دوای حوکم دران لە دوو دادگای نایاسایی و فەرمایشیدا بەدەستی دووژمنانی گەلی [[کورد]] لە [[چوارچرا]]ی شاری [[مەھاباد]]، واتە ھەر لەو شوێنەی کە ٢ی [[ڕێبەندان]]ی ١٣٢٤ھەتاوی (٢٢ مانگی [[کانوونی دووەم|کانوونى دووەم]]ی ١٩٤٦) [[کۆماری کوردستان]] لێی ڕاگەیەندرابوو، لە [[سزای مەرگ|سێدارەدران]] و شەھیدکران. ھەڵسوکەوتی قازی کاتی لە [[سزای مەرگ|سێدارەدران]] کە [[ڕۆژنامەوان|ڕۆژنامەنووسێکی]] دەرباری شا دەیانگێڕێتەوە وەک [[چیرۆک]] و [[ئەفسانە]]ی لێھاتووە. قازی لە پێشدا داوا دەکات کە تیربارانی بکەن چونکە لە [[سزای مەرگ|سێدارەدان]] [[ئایین|ئایینی]] نییە، بەڵام ڕێگەی پێنادەن. پاشان [[وەسیەتنامە]]یەک دەنووسێت کە جێگەی سەرنجە لە باری کۆمەڵایەتیەوە و لە باری [[سیاسەت|ڕامیاریەوە]]. قازی ئەو مردنەی بە سەرکەوتن دەزانی و ھەر بۆیە بە ٧ ھەنگاو ڕێگەی بۆلای [[سزای مەرگ|سێدارەکە]] پێوا. لە پای [[سزای مەرگ|سێدارە]] ڕێگەی نەدا چاوی ببەستن و دەڵێت: <blockquote>حەز دەکەم لە ئاخرین چرکەی ژیانیشم دا بە سەربەرزی و چاوی کراوەوە لە نیشتمانی خۆشەویستم بڕوانم.</blockquote> ڕوو لە خوێنمژانی گەل دەڵێ: ئێوە قازی محەممەدێک دەکوژن، بەڵام بزانن لە ھەر تنوکە خوێنێکی من، قازی محەممەدێکی دیکە شین دەبێتەوە. داوا لە گەلی کورد دەکەم خەباتی خۆی لەپێناو ڕزگاریی کوردستان دا پەک نەخات، باوەڕ بە دەوڵەتی خۆفرۆشی تاران مەکەن. بژی کورد و کوردستان. تەرمی ئەو شەھیدانە ھەر ئەو ڕۆژە لەسەر شان و پیلی خەڵکی بە شرەفی [[مەھاباد]] لە گۆڕستانی مەلا جامی بە خاکی نیشتمانەکەیان سپێردران. شوێنی گۆڕەکەیان ئێستاش لەژێر چاودێریدایە. === دەرئەنجامەکانی لەسێدارەدان === لە ١١ی ئایاری ١٩٤٧ (١٠ی خاکەلێوەی ١٣٢٦)، خۆپیشاندانێکی توندوتیژانە لە [[خوڕەماوە]]، ناوەندی [[پارێزگای لوڕستان|لوڕستان]] وەک ناڕەزایەتییەک بەرامبەر بە ئێعدامەکانی شاری مەھاباد بەڕێوەچوو.<ref>جویدە، وادی. ۱۳۹۰[=٢٠١١]. ''جمھوری مھاباد''، لە ''سیاست کردھا در خاورمیانە''، نووسینی [[نادر ئینتسار]]، وەرگێڕانی [[عیرفان قانعیفەرد]]، تاران: علم، چاپی یەکەم: ۱۳۹۰[=٢٠١١]، پ ۳٥۸؛ و ھەروەھا لە کۆواری ''گفتگو''، ژمارەی ٥٣، گەلاوێژی ۱۳۸۸[=٢٠٠٩].</ref> لەو ڕۆژە کە محەممەد ڕەزا شای پەھلەوی لەگەڵ حوسێن فەردووست فەرماندەی ھێزی زەمینیی ده‌وڵه‌تی ئێران بەرەو مەھاباد چوون، ئەوان ئاگاداریان کردبووەوە کە خەڵکی دەڤەری مۆکریان (مەھاباد و ناوچەکان) لێی ناڕەحەتن. لە مەھاباد و دەوروبەری، ھیچکەس و تەنانەت فەرمانداری تایبەتی مەھابادیش نەھات بۆ پێشوازی.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ڕێکەوت=١٣٦٩|سەردێڕ=خاطرات ارتشبد حسین فردوست |بڵاوکەرەوە=انتشارات اطلاعات |پەڕە= ١٥٢}}</ref> == وەسیەتنامەی قازی محەممەد == قازی محەممەد لە وەسیەتنامەکەی لە گەلی کورد داوا دەکات متمانە بە غەیری خۆی نەکات و ھەر بە تەنیا پشت بە یەکتر ببەستێن و بەرژەوەندیی گشتی نەکەنە قوربانیی بەرژەوەندیی تاکەکەسی. ئەو دەڵێت من بەرپرسیاریەتییەکی گەورەم قەبوول کردبوو و بۆ ئەوەیە کە لە ژێری حوکمی سێدارەدام و بە خاتری لەسێدارەدرانم میننەتێک لەسەر کەسێک ناکەم. ھەروەھا لە کوردەکان داوا دەکات ڕێگری لە خوێندنی منداڵانیان نەکەن و دەڵێت ڕەمزی پێگەیشتوویی و سەرکەوتنی کورد لە خۆیندەواریدایە . .<ref name="ڕووداو ۱">[https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/3003201815 ڕووداو: ''وەسیەتنامەی قازی محەممەد بۆ گەلی کورد'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٣١ی ئازاری ٢٠١٨؛] سەردان لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.</ref> == لە وێژە و ھونەردا == لە کارە ھونەرییەکانێکی جۆراوجۆر ناوی قازی محەممەد و ژیان و چالاکییەکانی ھاتووە. [[ناسر ڕەزازی]] گۆرانیبێژی کورد لە گۆرانییەک بە ناوی ''ئافەرین قازی محەممەد ئافەرین'' خوێندووە کە لە نێویدا لە ئەو وەکوو پێشەوای کورد ناو دەبات کە ناوی کوردی لە جیھان زیندوو کردووەتەوە.<ref name="ڕۆژپڕێس ۱">[https://rojpress.wordpress.com/2012/01/21/afarin-qazi-muhammad-afarin/ ڕۆژپڕێس: ''ئافەرین قازی موحەممەد ئافەرین/ ناسر ڕەزازی'' (بە سۆرانی)؛] سەردان لە ٨ی کانوونی یەکەمی ۲۰۲۱.</ref> [[لاری کرماشانی]]، نووسەری کوردی خەڵکی کرماشان لە کۆتایییەکانی ژیانیدا خەریکی نووسینی ڕۆمانێک بە ناوی ''تەنیاییی سەرۆک کۆمار'' بوو کە بەھۆی ئەوەی کۆچی دواییی کرد، ڕۆمانەکە ناتەواو مایەوە. == ئەمانەش ببینە == * [[شێخ سەعید]] * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] * [[عەبدولسەلام بارزانی]] * [[شێخ مەحموودی حەفید]] * [[سمکۆ|ئیسماعیل ئاغای شکاک]] * [[سەید ڕەزا]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == کتێبناسی == * ''دەقی دادگاییکردنی پێشەوا قازی محەممەد و سەدر و سەیفی قازی''، ئامادەکردنی بەدرەدین ساڵح، وەرگێڕاوی بەڵگەکانی نووسراوە سەروان کەیومەرس ساڵح، ھەولێر، ٢٠٠١. == بەستەری دەرەکی == * [https://web.archive.org/web/20090619012303/http://www.kurdistanmedia.com/kurdi/rbrn/1/index.php لاپەڕەی تایبەت بە پێشەوا قازی لە ماڵپەری PDKI] * [https://w.wiki/8RLG وەسیەتنامە قازی محەممەد] {{ltr}} * [http://7buruk.blogspot.com/2010/02/kurdish-republic-of-mahabad.html?m=1 The Kurdish republic of mahabad] {{ltr/end}} {{کۆماری کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|ئێران|موکریان|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|زانستی سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Qazi Muhammad}} [[پۆل:لەسێدارەدراوانی کورد]] [[پۆل:بنەماڵەی قازی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کۆماری کوردستان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٤٧]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩٣]] [[پۆل:شەھیدانی کورد]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:لەسێدارەدراوانی ئێرانی]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارە ئیعدام کراوەکان]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:ھەموو ئەو وتارانەی کەم و کوڕیان ھەیە لە سەرچاوەی باوەڕپێکراودا]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] p6nrpl6os96gprix62x89tzziztr392 0 608 1457925 1448628 2025-07-11T04:20:20Z DanyMations 70070 1457925 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = سوارە ئیلخانیزادە | وێنە = | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٣٧ | ڕێکەوتی مردن = ١٩٧٦ | شوێنی مردن = [[تاران]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی گۆڕ = گوندی [[حەمامیان]] | شوێنی لەدایکبوون = [[تورجان]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعیر]]، [[نووسەر]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو =باوکی شیعری نوێی کوردی لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''سوارە ئیلخانیزادە''' ناسراو بە '''کاک سوارە''' (١٩٣٧ لە [[سەقز]] ئاوایی [[تورجان]]، [[ئێران]] – ١٩٧٦ لە [[تاران]]، ئێران) [[شاعیر]] و [[نووسەر]]ێکی کورد بوو. == ژیان == سوارە ئیلخانیزادە کوڕی ئەحمەد ئاغای ئیلخانیزادە لە ٢١ی نیسانی ١٩٣٧ لە گوندی [[تورجان]] سەر بە شاری سەقز لە دایک بوو. پاش ساڵێک لە [[قەرەگوێز]] نیشتەجێ بوون. خوێندنی سەرەتایی ھەر لەو گوندە لە لای [[شێخ ئەحمەد کەسنەزانی]] تەواو کرد. ھاوینی ١٩٥٤ لە [[بۆکان]] گیرسانەوە و پایزی ھەمان ساڵیش تووشی نەخۆشییەک دەبێ و چەن ساڵێک لە جێیدا دەکەوێ. سێ ساڵی ھەوەڵی ناوەندی لە شاری [[بۆکان]] خوێند (١٩٥٧–١٩٥٩)، پاشان بۆ درێژە دانی خوێندنەکەی ڕووی لە [[تەورێز]] کرد. ساڵی ١٩٦٢ لە قوتابخانەی لوقمانی تەورێز دیپلۆمی وەرگرت. ھەر ئەو ساڵەش لە [[زانکۆی تاران]] بەشی ماف وەرگیرا و لەگەڵ ڕوقییە کە کچێکی ئازەری بوو، ژیانی ھاوسەرگیری پێک ھێنا و چوونە تاران. ساڵی ١٩٦٤ سوارە و [[عەلی حەسەنیانی|ھاوار]] و [[فاتیح شێخولئیسلامی|چاوە]] ھاوڕێ لەگەڵ ١٥٠ کەسایەتیی ڕووناکبیری تری [[کورد]] بە تۆمەتی کوردایەتی لە گرتووخانەی (قزلقەڵا) قوڵبەست دەکرێن. بۆ ماوەی شەش مانگ لەژێر ئەشکەنجەی دڕندانە دابوو، شیعری (سوورەقەڵا دایکی بەڵا)ی لەو سەردەمەدا ئافراند. دوای ئازاد بوونی ساڵی ١٩٦٨ خوێندنی تەواو کرد. کاک سوارە ساڵی ١٩٦٧ لە [[ڕادیۆی کوردیی تاران|بەشی کوردی ڕادیۆ تاران]] دامەزرا. زستانی ١٩٧٦ کاتێک بەرەو ماڵ دەبۆوە وەبەر ماشێنی ھاوکارێکی خۆی کەوت و بەم تەسادووفە شێرپەنجەکەی خۆی دەرخەست و مەرگی بەدواە بوو. ١٤ی کانوونی دووەمی ١٩٧٦ سوارە ئیلخانیزادە ماڵاوایی لە ژیان کرد و تەرمەکەی لە گۆڕستانی بنەماڵەی خۆیان لە گوندی [[حەمامیان]] بە خاک ئەسپێردرا. سوارە کوڕێکی بەناوی بابەک لەپاش بەجێ ما کە ئەویش لە تەمەنێکی کەمدا کۆچی دوایی کرد.<ref>[https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-07/item/9188-2019-01-16-11-33-28 بیرئانینەوەیەکی سوارە ئیلخانیزداە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220325171233/https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-07/item/9188-2019-01-16-11-33-28 |date=٢٥ی ئازاری ٢٠٢٢ }}، ڕزگار ئازەوانی، سایتی ھەولێر، ۱٦ی کانوونی دووەمی ۲۰۱۹ بڵاو کراوەتەوە.</ref><ref>[https://dengekan.info/archives/18173 گەشتی زیاتر لە نیو سەدەی چاوەی شاعیر]، دەنگەکان، ۷ی کانوونی یەکەمی ۲۰۲۰ بڵاو کراوەتەوە.</ref> == شیعر و پەخشان == سوارە ئیلخانی زادە بە سێھەم کەس و سوارچاکی [[شیعری نوێی کوردی]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] دێتە ئەژمار.<ref>[https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=21860&type=farhang سوارە لە مابەین ئاسۆ جوداکانی دەربڕین و بیرکردنەوەدا]{{بەستەری مردوو|url=https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=21860&type=farhang |date=ئایاری ٢٠٢٥ }}، یوونس ڕەزایی، خاک تیڤی، ۱٨ی نیسانی ۲۰۲۰ بڵاو کراوەتەوە.</ref> ساڵی ١٩٦٢–١٩٦٣ «''[[شار (شیعر)|شار]]''»ی<ref>[https://books.vejin.net/ck/text/401 شار]، ڤەژینبوکس</ref> لەسەر کێشی (کەژاڵێ)ی<ref>[https://books.vejin.net/ck/text/23159?h=کەژاڵەکەم کەژاڵێ]، ڤەژینبوکس</ref> [[عەلی حەسەنیانی|ھاوار]] خوڵقاند و بەم شێوەیە دەستی بە گوتنی شیعری ئازاد کرد. شیعری شار باس لە جیاوازیی کۆمەڵگای شار و لادێ دەکا. دوا بە دوای ویشدا شیعرەکانی خەوەبەردینە، شەنگەسوار و کچی بەیان و… دادەنێ.<ref>گۆڤاری باران، ساڵی یەکەم، ژمارە ٢، ئەیلوولی ٢٠١٦</ref> سەرەڕای ئەوەی ناوەرۆکی بەرنامەکانی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی بەدڵ نەبوو و لەلایەن ناسیاوەکانییەە کەوتە بەر تەوس و توانجێکی زۆروە لە [[ڕادیۆی کوردیی تاران|ڕادیۆ تاران]] دەستی بەکار کرد و بەرنامەی [[تاپۆ و بوومەلێڵ]]ی نووسی و پێشکەشی کرد، ئەم بەنامەیە بۆ ماوەی چەن ساڵ بەردەوام بوو و دواتر لە کۆی کتێبەکدا کۆ کراوە و ھەنووکە بە دەنگیش چەند ئەڵقەیەکی لەبەر دەستە.<ref>سوارە و پەخشانی کوردی، محەممەد بەھرەوەر</ref> سوارە کوڕی عەشیرەت بوو و لە سەردەمێکدا دەژیا کە بیری کوردایەتی لە [[موکریان]] پەرەی سەندبوو و لە شیعردا ڕەنگی دابۆوە، ھەروەھا ژیانی غەریبی و تێکەڵ بوون لەگەڵ ڕووناکبیرانی کوردی ئەو سەردەمە ھەوێنی ئافراندنی بەرھەمەکانی بوون.<ref>[https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=23676&type=farhang زۆر کورت سەبارەت بە سوارە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210227115209/https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=23676&type=farhang |date=٢٧ی شوباتی ٢٠٢١ }}، مەحموود محەمەدیان، خاک تیڤی، ٦ی تشرینی یەکەمی ۲۰۲۰ بڵاو کراوەتەوە.</ref><ref>[https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/features-swaray-xalilzade-muh سوارە ئیلخانیزادە]، ڕووداو</ref> == بەرھەمەکان == * خەوە بەردینە (٢٥ شیعری کوردی و ٢٠ شیعری فارسی)<ref>خەوە بەردینە، ورمێ، چاپەمەنی سەلاحەدینی ئەییووبی ۱۳۷۲ (١٩٩٣)</ref> * تاپۆ و بوومەلێڵ (بەرھەمی پێشکەشکراو لە ڕادیۆ کوردی تاران)<ref>تاپۆ و بوومەلێڵ، تاران، چاپەمەنی پانیز، ۱۳۷۹ (٢٠٠٠)</ref> * شەنگەسوار (کۆی بەرھەم: تاپۆ و بوومەلێڵ، پاشکۆ، خەوەبەردینە)<ref>شەنگەسوار، سلێمانی، ناوەندی غەزلنووس، ۲۰۱٤ (ئەم بەرھەمە پێشتر بە ناوی زەمزەمەی زوڵاڵ و بە ھەندێک جیاوازییەوە بڵاو کراوەتەوە)</ref> == پارچە شیعرێک لە سوارە == === دووی ڕێبەندان === : بیرەوەریی دووی ڕێبەندان، : دەمخاتە سەر بەستە و بەندان. : ڕێبەندانی ڕێنوێنە، : لە داگیرکەر سەرشێوێنە. : ھەڵات ھەڵات لە ھەموو دیاران : پێپلیکەی دێو، تەختی تاران! : دوژمنی کورد جێی پێ لێژە : با بگێڕین گەڕەلاوێژە! : ھۆ ھۆ شوانە! بە نەغمەی تەڕ و پاراوت، : بە بلوێری لە دەرد و خەما سووتاوت، : بارووژێنە گیانی خەوتووی گەزیزەی ھەرد : بە سوارۆیەک، بە حەیرانێک، : دامرکێنە بڵێسەی دەرد! : ھۆ ھۆ جووتێر! جووتێری چەوساوەی خەمان، : خاڵەی ڕێبواری خەیاڵت نیشتەجێ بوو، : خەمان نەمان! : بە ئارەقی نێوچاوانی بەرز و تەرزی کرێکارانت، : چناری ھیوا با شین بێ : لە کووزی ڕووی دەردەدارانت! : ئەی کچی جوان! ئەی یەزدانی داوێن پاکی! : دیلان بگێڕە، بەسەر چوو : دیلی و زەلیلی و خەمناکی! : ئەو ھەورییەی لە دەوری دارت پێچاوە : لە دەوری دەستت ھاڵێنە، بە دەم سووڕانی سەماوە : شایی دەگەڕێ لە ھەموو دێیان، : گیان ھاتووەتە ئاسۆی گوێیان! : دیلانە لە ھەموو ماڵان، : پیرۆزبایی لە ھاواڵان! : بەو زستانە، دڵ بەھارە، : لە ھەموو سنووران ھاوارە! : لە دوژمنان ڕێبەندانە! : بۆ کورد وادەی گۆوەندانە! : شایی نەدار و ھەژارە، : ئەوجار ھەژار خۆی سەردارە! : مەڵبەند بەھاری تێزاوە، : «قازی» مەزن ھەروەک کاوە، : ھێزی کۆمەڵی لە پشتە! : ھەودای خاوی ھیوا گشتە : قورینگ چلەی زستان دەبڕن، : چاویان لە کوردستان دەبڕن، : بە پۆل گوڵی لە شەتاوان، : دەخەمڵێنن دەم چۆماوان. : بیستوومە لە کۆنەپیاوان، : سەرگوریشتەی خاوەن ناوان: : لە سەخڵەتا خۆشی دیارن، : ھەر زۆرە کوژەی زۆردارن : نەزیلەی باپیران وایە، : شەو بۆ مێردان وەک قەڵایە، : شەوەی شەو لەشی کووشیبووین، : ڕێبەندان ڕێگای تەنیبووین، : گیانمان خارا بە دەرد و ئێش، : ڕێگای ئازادین گرتە پێش! : پاش چەند ساڵ لە نوور دووریمان : ھەڵبوو چرای جەمھووریمان : با بگێڕین زەماوەندێ، : با بۆتان بڵێم سەربەندێ! : ئەوجار فەلا و کرێکار : قەت ناڵێن خۆزگەمان بە پار! : دەریھاوێشت تۆوی دژی : ڕەنجبەر بژی، بژی، بژی! == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٦٦}} {{شاعیرانی کورد}} {{شیعری نوێی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|موکریان|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:خەڵکی بۆکان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٥]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٦]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی تاران]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] ovv7l0hbkm76kpfem8tzzostm5ueznt 0 628 1457989 1347923 2025-07-11T04:48:49Z DanyMations 70070 1457989 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|ئەردەوان کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''ئەردەوان کامکار'''، بچووک ترین ئەندامی بنەماڵەی [[کامکاران]] و ژەنیاری بەناوبانگی [[سەنتوور]]ە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩|سەردێڕ=زندگینامه: اردوان کامکار (۱۳۴۷-)|ناونیشان=https://www.hamshahrionline.ir/news/97434/زندگینامه-اردوان-کامکار-۱۳۴۷|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=همشهری آنلاین|زمان=fa}}</ref> == ژیاننامە == سالی [[١٩٦٨]] لە [[سنە]] لە دایک بووە. ٤ ساڵان بووە کە دەستی کردووە بە فێربوونی سەنتوور لە خزمەت باوکی خۆی، [[حەسەن کامکار]] و ھەر لە منداڵییەوە لەگەڵ بەشە جۆربەجۆرەکانی [[ڕادیۆی سنە|ڕادیۆ سنە]] ھاوکاریی بووە. سالی [[١٩٧٩]] و لە دوای [[شۆڕشی ئیسلامیی ئێران]] دەچێتە [[تاران]] لای برای خۆی [[پەشەنگ کامکار]] بۆ فێربوونی تەکنیکەکانی ژەندنی سەنتوور. وردە وردە بە تەواوی لەگەل شێوازی کۆنی ژەندنی سەنتوور و ھونەرمەندە پێشووە گەورەکان دا ئاشنا دەبێت بەڵام ئەو شێوازە کۆنە نەیدەتوانی وەلامدەری ڕۆح و بیری داھێنەری ئەو بێت. ئەو بە دوای دۆزینەوەی تەکنیکە نوێکانی سەنتوور ژەنی دا بوو و سەرەنجام توانی شێوازێکی نوێ و تایبەت بۆ ئەم سازە کلاسیکە بدۆزێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.navayab.com/ardavan-kamkar.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئایاری ٢٠٢١ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504152323/https://www.navayab.com/ardavan-kamkar.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> دەورووبەری ٢٠ سال تەمەنی دەبێت کە لە کۆنسێرتێکی کامکاران لە تاران قەتعەیەکی زۆر بێوێنە پێشکەش دەکات بە ناوی دەریا کە ئێستاکە وەکوو ڕاپەرینێک لە دنیای سەنتوور دا چاوی لێ دەکرێت. دەریا، یەکەم قەتعە بوو کە بە تەواوی ڕەنگ و بۆی تازەی ھەبوو و لە تەکنیکەکانی تایبەتی سازی سەنتوور تێیدا بە کار چووبوو و نەدەتوانرا بە ھیچ شێوە بە سازگەلێک وەکوو پیانۆ لێبدرێت. ستایلی سەنتوور لێدانی ئەردەوان و تەکنیکەکانی میزانسازی ئەو بە تەواوی تەنیا تایبەت بە خۆیە. شێوازی سوننەتیی لێدانی سەنتوور وای دادەنا کە دەستی ڕاست لە ڕووی کۆنترۆل و قورسایییەوە بەھێز ترە لە دەستی چەپ. کەوابوو زۆربەی سەرەتای قەتعەکان و ھەروەھا سترەسی نێوانیان بە دەستی ڕاست لێدەدرا و ئەوە وای دەکرد کە گوێگرێکی کەمێک شارەزا بە ئاسانی بتوانێت بیانناسێتەوە. ئەردەوان جگە لەوە کە چالاکی و توانای دەستی چەپی وەکوو دەستی ڕاست بەرز کردەوە، گۆرەپانی تەکنیکەکانی سەنتووریشی گەلێک پەرە پێ دا. سەرەتای قەتعەکانی ئەو دەتوانرێت بە ھەر کام لە دوو دەست لێبدرێت و دەوری (ڕۆڵ) دەستی ڕاست و چەپ لە ناو قەتعەکان دا توانای گۆرانیان ھەیە و ئەمە دەبێتە ھۆی ڕەوانبوونی بێ وێنەی ئیجراکەی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.harmonytalk.com/archives/000358.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20111011141444/http://www.harmonytalk.com/archives/000358.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://kamkars.net/ ماڵپەڕی کامکاران] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170916144734/http://kamkars.net/ |date=١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٧}} {{کامکاران‏}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{پۆلی کۆمنز|Ardavan Kamkar}} [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٨]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] dpz06y6k1h5hyk7kcsxt69emj10pnsv 0 630 1458111 1366285 2025-07-11T06:03:46Z DanyMations 70070 1458111 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = کامکاران | native_name = {{بە فارسی|کامکارها}} | image = Kamkarha.jpg | caption = کۆنسێرتێکی کامکارەکان و [[شارام نازری]] | image_size = | background = classical_ensemble | alias = ئێنسێمبڵی کامکاران | origin = [[سنە]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|کوردستان]]، [[ئێران]] | genre = فۆلکۆری [[مۆسیقای کوردی|کوردی]] و فۆلکلۆری فارسی | years_active = ١٩٦٥–ئێستا | label = جۆراوجۆر | associated_acts = | current_members = [[ھۆشەنگ کامکار]]{{ھن}}[[بیژەن کامکار]]{{ھن}}[[قەشەنگ کامکار]]{{ھن}}[[کامیل کامکار]]{{ھن}}[[ئەرژەنگ کامکار]]{{ھن}}[[ئەرسەلان کامکار]]{{ھن}}[[ئەردەشیر کامکار]]{{ھن}}[[ئەردەوان کامکار]]{{ھن}}[[مریەم ئیبراھیم پوور]]{{ھن}}[[سەبا کامکار]]{{ھن}}[[ئەمیر ھەقیری]]{{ھن}}[[ھانا کامکار]]{{ھن}}[[نەیریز کامکار]]{{ھن}}[[ئومێد لوتفی]] | past_members = [[حەسەن کامکار]]}} '''کامکاران''' تیپێکی مۆسیقای کوردییە کە سەرجەم ئەندامانی گرووپەکە ئەندامی یەک خێزانن کە پێکھاتوون لە حەوت برا و خوشکێک. ھەموویان خەڵکی شاری [[سنە]]ن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان=http://www.simorgh.org.uk/Master%20Musicians.htm#Kamkarha | ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20070218084158/http://www.simorgh.org.uk/Master%20Musicians.htm | ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی شوباتی ٢٠٠٧| سەردێڕ=Master Musicians | ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥| بڵاوکەرەوە=simorgh.org.uk}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070218084158/http://www.simorgh.org.uk/Master%20Musicians.htm#Kamkarha |date=١٨ی شوباتی ٢٠٠٧ }}</ref> گرووپەکە چەند کۆنسێرتی لە جیھاندا ئەنجام داوە. یەکێک لەوانە لە مەراسیمی پێشکەشکردنی [[خەڵاتی ئاشتیی نۆبێل|خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی]]ی ساڵی ٢٠٠٣ بوو بە [[شیرین عەبادی]]. == میژوو == کامکاران بۆ یەکەم جار، ساڵی ١٩٦٥ لەشاری [[سنە]]دا وەکوو تیپێکی بنەماڵەیی دەرکەوتن و گەلێک بەرنامەی جۆربەجۆریان لە یانەی ئەفسەران و قوتابخانەکان و کۆشک و ھۆڵەکانی شاری سنەدا پێشکەش کرد. سەرپەرشتی ئەو تیپە سەرەتایییە مامۆستا [[حەسەن سووری]] (باوکی بنەماڵە) بوو و بۆ خۆی بە ئامێری ڤیۆڵۆن بەشداری دەکرد. ئەندامانی تریش بریتی بوون لە [[ھۆشەنگ کامکار|ھۆشەنگ]] ([[ئاکاردیۆن]])، [[بیژەن کامکار|بیژەن]] ([[گۆرانیبێژ]])، [[پەشەنگ کامکار|پەشەنگ]] ([[سەنتوور]])، [[قەشەنگ کامکار|قەشەنگ]] ([[گۆرانیبێژ]] و [[ڤیۆڵۆن]]) و [[ئەرژەنگ کامکار|ئەرژەنگ]] ([[دومەک]]).<ref>https://www.theguardian.com/music/2003/jun/03/worldmusic.artsfeatures1</ref> ساڵی ١٩٦٩ کە منداڵەکانی بنەماڵەکە تۆزێک گەورەتر بوون، تیپەکەیشیان پتەوتر و یەکانگیرتر بوو و کۆنسێرتگەلێکیان لە ھەندێک لە شارەکانی کوردستان وەکوو [[ورمێ]] بەڕێوە برد.<ref>http://www.kereshmeh.com/view_artist.php?id=kamkars</ref> پاش ساڵی ١٩٧١، ھەندێک لە ئەندامانی بنەماڵە، لەوانە ھۆشەنگ، بیژەن و [[ئەرسەلان کامکار|ئەرسەلان]]، بۆ فێربوونی زانستییانەی مۆسیقا چوون بۆ [[تاران]] و لە زانکۆی ھونەرە جوانەکانی ئەوێدا دەستیان بە خوێندن کرد (لەو سەردەمەدا، ئەرژەنگ نیگارکێشیی دەخوێند).<ref>https://www.dailymotion.com/video/x4au8d</ref> دوای ماوەیەک کامکاران لەگەڵ [[محەممەد رەزا لوتفی]]، [[حسەین عەلیزادە]]، [[پەرویز مشکاتیان]] و چەند کەسێکی تر، دوو تیپی مۆسیقایان بە ناوەکانی شەیدا و عارفیان دەمەزراند. ئێستاکە ئەم دوو تیپە لە ناودارترین تیپەکانی مۆسیقای میللی ئێرانین و لەگەڵ [[شەجەریان]] و [[شارام نازری]]دا کاریان کردووە. یەکەم کۆنسێرتەکانی ئەم بنەماڵەیە بە ناوی «تیپی کامکاران» ەوە، لە سەرەتای سەردەمی کودەتای ئیسلامی ئێران، لە وەرزشگای ئازادی و تەلاری وەحدەت لە تاراندا بەڕیوەچوو کە پێکھاتبوون لە سێ بەشی سەرەکی: مۆسیقای فارسی، تاکەژەنیی سەنتوور لەلایەن [[ئەردەوان کامکار|ئەردەوان]]ەوە و مۆسیقای کوردی.<ref>http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=74351&Jor=6</ref> لە ساڵی ١٩٨٩ [[ئومێد لوتفی]]ش کوڕی [[قەشەنگ کامکار|قەشەنگ]] و [[محەممەد رەزا لوتفی]] کە [[ئامێری تار|تار]]ی دەژەند ھاتە ناو تیپەکەوە. کامکاران لەم کۆنسێرتگەلی دوایییەی خۆیان دا ھەندێک لە لاوانی بەھرەداریان لەگەڵ خۆیان بەشدار کردووە. [[شارام نازری]] لەو گۆرانیبێژە کوردانەیە کە کامکاران زۆر لەگەڵی ئیشیان کردووە. ھەروەھا لە ساڵی ٢٠٠٦دا لەگەڵ [[عەدنان کەریم]] لە تاران کۆنسێرتێکیان بەڕێوە برد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=BBCPersian.com|ناونیشان=https://www.bbc.com/persian/arts/story/2006/11/061109_mf_kamkars|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.bbc.com}}</ref> جگە لەمە لە ئەلبۆمی ئەمشەو، [[وەفایی (ئەلبۆم)|وەفایی]] و خاتووندا لەگەڵ عەدنان کەریم ھاوکارییان کردووە. == ئەندامانی گرووپ == [[پەڕگە:Bijan Kamkar|وێنۆک|بیژەن کامکار|link=Special:FilePath/Bijan_Kamkar]] * [[ھۆشەنگ کامکار]] - (دەرھێنەر و مۆسیقادانەری گرووپەکە) * [[بیژەن کامکار]] - (گۆرانیبێژی سەرەکی و ژەنیاری [[ئامێری تار|تار]]، [[ڕوباب]]، دومەک و [[دەف]]) * [[پەشەنگ کامکار]] - ([[سەنتوور]]) * [[قەشەنگ کامکار]] - ([[سێتار]]) * [[ئەرژەنگ کامکار]] - (دومەک) * [[ئەرسەلان کامکار]] - (بەربات و ڤیۆلین و [[عوود]]) * [[ئەردەشیر کامکار]] - (گەیچاک و کەمانچە) * [[ئەردەوان کامکار]] - ([[سەنتوور]]) * [[نەجمە تەجەددود]] - (ڤۆکاڵیست) * [[مریەم ئیبراھیم پوور]] - (ڤۆکاڵیست) * [[سەبا کامکار]] - (ڤۆکاڵیست) * [[ھانا کامکار]] - (دەف) * [[نەیریز کامکار]] - ([[ئامێری تار|تار]]) * [[سیاوەش کامکار]] * [[ئومێد لوتفی]] - (سێتار) == ئەلبومەکان == * ١٩٩٣:بارانە. شەھرام * ١٩٩٥:ئاگری زیندوو. دووری * ١٩٩٧:چۆلەکەی باڵ شکاو * ١٩٩٩:ناڵەی دەف، پارچە مۆسیقا * ١٩٩٩:کانی سپی. * ١٩٩٩:مۆسیقای کوردستان. * ٢٠٠٢:گوڵنیشان * ٢٠٠٣:ئاگری زیندوو٢. * ٢٠٠٤:پرشەنگ. * ؟ :زەردی خەزان. * ؟ :دەریا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{کامکاران}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|کوردستان|ئێران|ژیاننامە}} {{پۆلی کۆمنز|The Kamkars}} [[پۆل:کامکاران|*]] [[پۆل:گرووپە مۆسیقییە کوردییەکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] f6vfz1p5ami4qnmo1cmq6pzamlo9jb3 0 639 1458090 1408528 2025-07-11T05:57:51Z DanyMations 70070 1458090 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|هۆشەنگ کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | bgcolour = | ناو = ھۆشەنگ کامکار | وێنە = Hooshang Kamkar 1397060515061369915172494.jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٦٤٦ی [[ڕۆژژمێری کوردی|ساڵێ کوردی]] | شوێنی لەدایکبوون = [[سنە]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | نەتەوە = [[کورد]] | ھاوسەر = | بوار = [[مۆسیقا]] | ڕاھێنان = | بزووتنەوە = [[کامکاران]] | کارەکان = [[بەھارانی ئاویەر]]، پوئم سیمفۆنییەکانی ھەڵەبجە و خوڕەمشار،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=یادداشت هوشنگ کامکار بر آلبوم پوئم سمفونی خرمشهر و حلبچە|ناونیشان=http://hamshahrionline.ir/news/146946|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی شوباتی ٢٠٢٠}}</ref> پوئم سیمفۆنیی کوردی | سەرپەرشتیار = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەری بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = | ھەڵبژێراو = | ماڵپەڕ = http://kamkars.net }} '''ھۆشەنگ کامکار''' لەدایکبووی١٩٤٦ [[سنە]]، موزیککارێکی [[کورد]] و سەرپەرشتیاری ھونەریی گروپی کامکارانە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کامکارەکان لە بینای "بورجی میلادی تاران" کۆنسێرتیان بەڕێوەبرد|ناونیشان=http://asoyroj.com/kurdish/detail.aspx?=hewal&jmara=12910&Jor=1|وێبگە=asoyroj.com|بڵاوکەرەوە=وێبگەی ئاسۆی ڕۆژھەڵات|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی شوباتی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606211405/http://asoyroj.com/kurdish/detail.aspx?=hewal&jmara=12910&Jor=1|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> حەسەن کامکار باوکی یەکەم مامۆستای بووە. دواتر بووە بە خوێندکار لە زانستگەی ھونەرە جوانەکانی [[زانکۆی تاران]] و لە Santa Cecilia Academy لەشاری ڕۆم دریژەی بە خوێندنی ئەکادیمی موزیک داوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=کنان|یەکەم١=کنت|سەردێڕ= ارکستراسیون|ژپنک=٩٦٤٧٨٥٨٣٤٥|پەڕە=١٤ و ١٥|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی شوباتی ٢٠٢٠|زمان=فارسی}}</ref> ھۆشەنگ کامکار ئاوازدانەر، نووسەر و وەرگێڕێکی بەتوانایە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=کامکارها فخر موسیقی کُردها و ایران|ناونیشان=http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=101754|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی شوباتی ٢٠٢٠|ئیش=خبرگزاری کردپرس - فارسی|agency=خبرگزاری کردپرس|زمان=fa|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئەیلوولی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190911193131/http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=101754|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> چەند دانەیەک لە بەناوبانگترین بەرھەمەکانی ئەمانەن: [[بەھارانی ئاویەر]]، زەردی خەزان (بەھاوکاری لەگەڵ ئەرسەلان کامکار)، دەر گولستانە، دور تا نەزدیک، کانی سپی، بەر تارکی سپیدە (بەھاوکاری لەگەڵ ئەرسەلان کامکار) و چەند کارێکی تری لەگەڵ ھونەرمەندانی تری کورد وەک [[عەدنان کەریم]] و پەیام عەزیزی. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کامکاران‏}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی|ئێران}} {{پۆلی کۆمنز|Hooshang Kamkar}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:وەرگێڕە ئێرانییەکان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٦]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] 9tbs5iso04uygeg40w3spbczwo1i8f7 0 642 1458040 1176529 2025-07-11T05:37:12Z DanyMations 70070 1458040 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|پەشەنگ کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''پە‌شە‌نگ کامکار''' مووسیقاری [[کورد]] ە و یە‌کێکە لە ئە‌ندامانی گرووپی [[کامکاران]]. ساڵی [[١٩٥١]] لە شاری [[سنە]] لە دایک بووە.<ref name=":0">کتێبی [https://books.google.iq/books?id=OfVADgAAQBAJ&pg=PT257&lpg=PT257&dq=pashang+kamkar+1951&source=bl&ots=KzqLcW-HCQ&sig=ACfU3U3DHSC4nFMb1_hbj4lTz3mgJt17qg&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiOqMP5oL3pAhXE-aQKHdfxBJMQ6AEwBHoECBQQAQ#v=onepage&q=pashang%20kamkar%201951&f=false Iranian Classical Music: The Discourses and Practice of Creativity]{{بەستەری مردوو|url=https://books.google.iq/books?id=OfVADgAAQBAJ&pg=PT257&lpg=PT257&dq=pashang+kamkar+1951&source=bl&ots=KzqLcW-HCQ&sig=ACfU3U3DHSC4nFMb1_hbj4lTz3mgJt17qg&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiOqMP5oL3pAhXE-aQKHdfxBJMQ6AEwBHoECBQQAQ |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠ }}، لە ساڵی ٢٠١٥ لەلایەن Laudan Nooshin نووسراوە.</ref> پە‌شە‌نگ کامکار ژە‌نیاری بە‌ناوبانگی [[سەنتوور]]ە و وە‌کوو دیکە‌ی کامکارە‌کان،<ref name=":0"/> باوکی، [[حە‌سە‌ن کامکار]]، یە‌کە‌م مامۆستای بووە. بۆ خۆی لە ساڵی [[١٩٦٩]] (لە ھە‌ژدە ساڵی) دا لە ناوە‌ندی فە‌رھە‌نگ، ھونە‌ری سنە دا بووە بە مامۆستای سە‌نتوور. ئە‌و لە زانستگە‌ی ھونە‌رە جوانە‌کانی [[زانکۆی تاران]] دا دە‌رسی خوێندووە‌<ref>[http://www.kereshmeh.com/view_artist.php?id=kamkars The Kamkars] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191102123714/http://www.kereshmeh.com/view_artist.php?id=kamkars |date= ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ }}، ماڵپەڕی kereshmeh، ١٨ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> و لە [[رادیۆ سنە]] دا کاری کردووە. ئە‌و ھە‌روە‌ھا یە‌کێکە لە ئە‌ندامانی سە‌رە‌کی گرووپی شە‌یدا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{کامکاران‏}} {{پۆلی کۆمنز|Pashang Kamkar}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥١]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] 11rc9kzoj6c8ay9fh2h3ss2k6i1pnle 0 643 1458100 1359612 2025-07-11T06:01:21Z DanyMations 70070 1458100 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|قەشەنگ کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}}{{زانیاریدانی ھونەرمەند | bgcolour = | ناو = قەشەنگ کامکار | وێنە = | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٦٥٣ی [[ڕۆژژمێری کوردی|ساڵێ کوردی]] | شوێنی لەدایکبوون = [[سنە]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | نەتەوە = [[کورد]] | ھاوسەر = | بوار = [[مۆسیقا]] | ڕاھێنان = | بزووتنەوە = [[کامکاران]] | کارەکان = | سەرپەرشتیار = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەری بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = | ھەڵبژێراو = | ماڵپەڕ = http://kamkars.net/ }} '''قە‌شە‌نگ کامکار''' مووسیقاری کوردە کە لە‌گە‌ڵ حە‌وت براکە‌ی دا گرووپی [[کامکاران]]یان دامە‌زراندووە. قە‌شە‌نگ لە ساڵی [[١٩٥٣]] لە [[سنە]] لە دایک بووە. یە‌کە‌م جار لە لای باوکی، [[حە‌سە‌ن کامکار]]، دە‌ستی کردووە بە فێر بوونی [[سێ تار]] و دواتریش لە لای مامۆستایان سە‌عید ەورموزی، ئە‌حمە‌د عیبادی، موحە‌ممە‌د ڕە‌زا لوتفی، و حسە‌ین عە‌لیزادە درێژەی پێ داوە. ئە‌و [[ڤیۆڵۆن]]یش دە‌ژە‌نێت. ئێستاکە خە‌ریکی فێرکردنی [[سێتار]] بە ژنانی تامە‌زرۆی مۆسیقایە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Magiran {{!}} روزنامه شرق (1393/12/27): این هنرمند نزد کامکارها بزرگ است|ناونیشان=https://www.magiran.com/article/3131445|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=www.magiran.com}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{کامکاران‏}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٣]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] hmjturx0wjbgmg102wb065ahxun5vy5 0 644 1458045 1399007 2025-07-11T05:38:13Z DanyMations 70070 1458045 wikitext text/x-wiki {{سەرچاوەی ژکز|date=ئاب ٢٠٢١}} {{نامەی ڕوونکردنەوە|بیژەن کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{Infobox musical artist | image = Bijan Kamkar.jpg | image_size =200 | background = | birth_date ={{birth date and age|1949|12|19}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ={{!}} تولد بیژن کامکار - 28 آذر ماه|ناونیشان=http://navayefars.ir/calendar/9/28/184|وێبگە=navayefars.ir|بڵاوکەرەوە=تقویم موسیقی ایران|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی نیسانی ٢٠٢١|زمان=fa|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی نیسانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210430053213/http://navayefars.ir/calendar/9/28/184|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | origin = [[ورمێ]]، [[ئێران]]<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=هنرمندی پیشرو در عرصه موسیقی سنتی|ناونیشان=https://www.imna.ir//news/214177/|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی نیسانی ٢٠٢١|ئیش=ایمنا|agency=IMNA|بڵاوکەرەوە=Imna.ir|ڕێکەوت=١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥|زمان=fa}}</ref> | instrument = [[ئامێری تار|تار]]، [[دەف]]، [[ڕووباب]] | genre = [[مۆسیقای نەریتی ئێرانی]]، [[مۆسیقای کوردی]] | occupation = [[گۆرانیبێژ]]، ژەنیار | associated_acts = | years_active = ١٩٥٤–ئێستا }} '''بیژەن کامکار'''، گۆرانیبێژ و ژەنیاری [[ئامێری تار|تار]]، [[ڕووباب]] و [[دەف]]. ساڵی [[١٩٤٩]] لە [[ورمێ]] لە دایک بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=بیژن کامکار؛ نوازنده‌ای که دف مدیون اوست- اخبار موسیقی و تجسمی - اخبار فرهنگی تسنیم {{!}} Tasnim|ناونیشان=https://tn.ai/2628936|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ئیش={{!}} Tasnim|agency=Tasnim news|بڵاوکەرەوە=tasnimnews.com|زمان=fa}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بیژن کامکار:|ناونیشان=https://musiceiranian.ir/178011-kamkar-72.html|وێبگە=موسیقی ایرانیان|بڵاوکەرەوە=musiceiranian.ir|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|زمان=fa-IR|ڕێکەوت=١٥ی نیسانی ٢٠١٨}}</ref> بیژەن کامکار گۆرانیبێژی سەرەکیی [[کامکاران|تیپی مووسیقای کامکارانە]].<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=گۆرانیبێژی کورد بیژەن کامکار پەرتووکی فێربوونی دەفی بڵاوکردەوە.|ناونیشان=https://www.emrro.com/goranibejikurdb.htm|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ئیش=www.emrro.com}}</ref> == ژیان == وەک ئەندامانی دیکە لە خێزانی، مۆسیقای لەگەڵ باوکی، حەسەن کامکار خوێند. یەکەم پیشەی ھەروەک گۆرانیبێژێک لە ڕادیۆ بوو. یەکەم ئامراز ئەو ھەڵی بژارد تەپڵ بوو، بەڵام ئەو پاشان ڕۆڵی ھارمۆنیکای بینی و [[ئامێری تار|تار]]ی ژەند. لە ١٩٧٤، چووە ناو کۆلێژی ھونەرە جۆانەکانی [[زانستگەی تاران]] بە ئامرازێکی تایبەتی نتر و مۆسیقای خوێند. ئەو یەک لە دامەزرێنەرەکانی گرووپی شەیدا و عارێف و لە ئاھەنگ و کاری جۆراوجۆر ھەروەک مۆسیقاژەنێک و ھەندێ جار گۆرانیبێژی ئەم گرووپانە بەشدارییان کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بیژن کامکار - نمایش محتوای تولیدات ویژه - صدا و سیمای کردستان|ناونیشان=http://kurdistan.irib.ir/-/%D8%A8%DB%8C%DA%98%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1|وێبگە=kurdistan.irib.ir|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|زمان=fa|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی شوباتی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200215061206/http://kurdistan.irib.ir/-/%D8%A8%DB%8C%DA%98%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == بەرھەمەکان == === کتێب === * پەرتووکی فێربوونی ئامێری «[[دەف]]»<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Kāmkār|یەکەم١=Bīzhan|سەردێڕ=Daf Bīzhan Kāmkār (Fārsī - ingilīsī) bā cd|بڵاوکەرەوە=Quqnus|شوێن=Tehran|ژپنک=٩٧٩-٠-٦٩٨-٥٠٠٤٦-٣|پەڕەکان=١٤٤|edition=1|ناونیشان=https://db.ketab.ir/bookview.aspx?bookid=1550139|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211226185609/https://db.ketab.ir/bookview.aspx?bookid=1550139|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === مۆسیقا === {| class="wikitable center" style="width: 100%; font-size:100%;" ! colspan="7" style="background:LightSalmon;" | ئەلبوم |- |bgcolor="PeachPuff"|'''ناوی ئەلبوم '''||bgcolor="PeachPuff"|'''ساڵی بڵاوکردنەوە'''||bgcolor="PeachPuff"|'''ئاوازدانەر'''||bgcolor="PeachPuff"|'''ژەنیار'''||bgcolor="PeachPuff"|'''گۆرانیبێژ'''||bgcolor="PeachPuff"|'''بڵاوکەرەوە'''||bgcolor="PeachPuff"|'''تێبینین''' |- ||[[جان جان (چاووش ٩)|جان جان]]||١٣٥٥||محەممەدڕەزا لوتفی||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||آوای شیدا|| اجرا در دستگاە [[سەگاھ]]، بیژەن کامکار نوازندە تنبک |- ||[[چھرە بە چھرە (آلبوم)|چھرە بە چھرھ]]|| ١٣٥٦||محەممەدڕەزا لوتفی||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||[[دل آواز]]|| اجرا توسط گروە شیدا در [[دستگاە نوا]]، بیژەن کامکار نوازندە دف |- ||سواران دشت امید||١٣٥٦||حوسێن عەلیزادە||{{yes}}||بیژەن کامکار، [[شارام نازری|شەھرام نازری]]|||| |- ||[[چاووش ٢]]||١٣٥٧||[[محەممەدڕەزا لووتفی]]||{{yes}}||[[محەممەدڕەزا شەجەریان]]، [[شارام نازری|شەھرام نازری]]||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش||یەکەمین ئەلبومی بڵاوکەراو بە دەنگی [[شارام نازری|شەھرام نازری]]، دوو بەش: شب نورد (بە دەنگی محەممەدڕەزا شەجەریان) و ئازادی (بە دەنگی [[شارام نازری|شەھرام نازری]])، گرووپی شەیدا |- ||[[چاووش ٣]]||١٣٥٧||[[محەممەدڕەزا لووتفی]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان، بیژەن کامکار، [[شارام نازری|شەھرام نازری]]||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش|| اجرا توسط گرووپی شەیدا |- ||[[چاووش ٥]]||||[[محەممەدڕەزا لووتفی]]||{{yes}}||||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش|| اجرا توسط [[گروە شیدا]] و [[گروە عارف]] |- ||[[چاووش ٦]]||١٣٥٨||محەممەدڕەزا لوتفی||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش|| اجرا توسط گروە شیدا، بیژەن کامکار ژەنیاری [[ڕۆباب]] |- ||[[چاووش ٧]]||١٣٥٨||محەممەدڕەزا لووتفی، [[پرویز مشکاتیان]]، [[ھۆشەنگ کامکار]]، [[حوسێن عەلیزادە]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان، [[شارام نازری|شەھرام نازری]]||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش|| اجرا توسط [[گروە شیدا]] و [[گروە عارف]] |- ||[[چاووش ٨]]||||محەممەدڕەزا لوتفی||{{yes}}||[[شارام نازری|شەھرام نازری]]، سیما بینا||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش|| اجرا توسط [[گروە شیدا]] |- ||[[چاووش ٩]]||||محەممەدڕەزا لوتفی||{{yes}}||[[محەممەدڕەزا شەجەریان]]||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش|| اجرا توسط [[گروە شیدا]] در دستگاە سەگاە |- ||[[چاووش ١٠]]||||محەممەدڕەزا لوتفی||{{yes}}||[[سدیق تەعریف]]||دامەزراوەی کەلتووری و ھونەری چاووش||یادوارە حوسێن تاھیرزادە کە با ھمکاری گرووپی شەیدا و عارف اجرا شد. ڕدیف آوازی این اثر اصفھان است کە در دستگاە سەگاە اجرا شد، بازسازی اثر (محەممەدڕەزا لووتفی). |- ||سپێدە|| ١٣٥٨||[[محەممەدڕەزا لووتفی]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||[[دل آواز]]||باھمکاری [[ھۆشەنگ ئیبتھاج]] و [[پرویز مشکاتیان]]، اجرا توسط گرووپی شەیدا، بیژەن کامکار ژەنیاری[[ڕۆباب]] |- ||[[بە یادی تاھیرزادە]]||١٣٦٣||[[محەممەدڕەزا لووتفی]]||{{yes}}||[[سدیق تەعریف]]||||اجرا توسط گروەھای [[گروە شیدا|شیدا]] و [[گروە عارف|عارف]] در دستگاە سە گاە، بیژەن کامکار ژەنیاری ڕۆباب |- ||[[بھاران آبیدر]]||١٣٦٤||[[ھۆشەنگ کامکار]]||{{yes}}||بیژەن کامکار، [[شارام نازری|شەھرام نازری]]||نوای ھمایون|| اجرا توسط[[کامکاران]]، شێعری کوردی بە ڕێکخستنی [[عەبباس کەمەندی]]، اجرا توسط ارکستر سمفونیک تھران |- ||[[نوا (آلبوم موسیقی)|نوا]]||١٣٦٥||[[پەرویز مێشکاتیان]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||[[دل آواز]]|| اجرا توسط [[گروە عارف]]، بیژەن کامکار ژەنیاری دەف. |- ||در گلستانە||١٣٦٦||[[ھۆشەنگ کامکار]]||{{yes}}||[[شارام نازری|شەھرام نازری]]||روحافزا|| اجرا توسط[[کامکاران]] |- ||[[دود عود]]|| ١٣٦٧||[[پەرویز مێشکاتیان]]||{{yes}}||[[محەممەدڕەزا شەجەریان]]||[[دل آواز]]||ڕێکخستنی [[کامبیز ڕوشنروان]]، اجرا توسط ارکستر، در سال ١٣٦٦ اجرا و در ١٣٦٨ بڵاوکراوە. |- ||دەستان|| ١٣٦٧||[[پەرویز مێشکاتیان]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||[[دل آواز]]||اجرا توسط [[گروە عارف]]، در دستگاە چھارگاە |- ||[[کنسرتی دیگر]]||١٣٦٨ ||[[داریوش تەڵایی]]||{{yes}}||[[شارام نازری|شەھرام نازری]]||||تاریخ اجرا سال ١٣٦٨، ڕێکەوتی بڵاوکرانەوە ١٣٧١، اجرا در افشاری و ماھور، آواز بە ھمراە سێتار ژەنینی داریوش تەڵایی و تنبک و دەف ژەنینی بیژەن کامکار |- ||افشاری مرکب|| ١٣٦٨|| [[پەرویز مێشکاتیان]]||{{yes}}||[[ئیرەج بەستامی]]||چھار باغ بانگ||نخستین اثر بە دەنگی ئیرەج بەستامی، مربوط بە کنسرت [[گروە عارف]] بە سەرپەرشتی و ئاوازدانەری پەرویز مێشکاتیان، بیژەن کامکار ژەنیاری دەف و ڕۆباب |- ||زەردی خەزان||||[[ھۆشەنگ کامکار]]، [[ارسلان کامکار]]||{{yes}}||{{yes}}||سروش||اجرا توسط [[کامکاران]] |- ||بامداد||١٣٦٩||حەمید مووەتەبەسم||{{yes}}||{{yes}}||سروش|| |- ||دەف و نەی||١٣٧٠||محەممەدعەلی کیانی نەژاد، بیژەن کامکار||{{yes}}|||||| |- ||[[کنسرت ایرج بسطامی و گروە دستان]]||١٣٧١||[[حمید متبسم]]، محەممەدعەلی کیانی نەژاد||{{yes}}||ئیرەج بەستامی||||لە دستگاەھای [[سێ گاە]] و [[دستگاە ھمایون|ھمایون]]، بیژەن کامکار نوازندە دف و ڕباب |- ||سحرواران||||[[عەلی ئەکبەر مورادی]]، بیژەن کامکار||{{yes}}|||||| |- ||[[در خیال]]||١٣٧٥||[[مجید درخشانی]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||[[دل آواز]]||در دستگاە سەگاە و آواز بیات تۆرک، بیژەن کامکار نوازندە دف. |- ||ایران زمین||١٣٧٥||[[کامکاران]]||{{yes}}||{{yes}}|||| |- ||گل نیشان||١٣٧٥||[[کامکاران]]||{{yes}}||{{yes}}|||| |- ||ئاگری زیندو||١٣٧٥||[[کامکاران]]||{{yes}}|||||| |- ||شلیرھ||||[[اردوان کامکار]]||{{yes}}||حوسێن شەریفی|||| اجرا توسط [[کامکاران]] |- ||شب، سکوت، کویر||١٣٧٧||[[کەیھان کەڵھوڕ]]||{{yes}}||محەممەدڕەزا شەجەریان||[[دل آواز]]|| لەسەر موسیقای مەقامی خۆراسان، بیژەن کامکار ژەنیاری [[دف]] و دایرە |- ||کوھستان||||[[حوسێن بێھرووزینیا]]||{{yes}}||||سروش||گلچینی از ملودیھای بومی ایران، لەگەڵ [[حوسێن بھروزینیا]] ([[عوود]]) و کامبیز گەنجەایی ([[تنبک]]) |- ||کنسرت ٧٧||١٣٧٧||[[کامکاران]]||{{yes}}||[[شارام نازری|شەھرام نازری]]||مشکات|| اجرا توسط [[کامکاران]] |- ||مھتاب رو||١٣٧٧||[[کەیخەسرەو پوورنازری]]||{{yes}}||[[شارام نازری|شەھرام نازری]]||آواز بیستون||اجرا توسط گرووپی تەنبووری شەمس |- ||بداھە نوازی ویلن [[موجتەبا میرزادە]]||||[[موجتەبا میرزادە]]||{{yes}}||||باربد موزیک||بداھە نوازی ویلن [[موجتەبا میرزادە]] و تنبک بیژەن کامکار |- ||افسانە تنبور||||[[کەیخەسرەو پوورنازری]]||{{yes}}||{{yes}}|| |- ||سیوی سور||||||{{yes}}||{{yes}}||نوای ھمایون|| |- ||شباھنگام||||[[ھۆشەنگ کامکار]]، [[ئەرسەلان کامکار]]||{{yes}}||{{yes}}||شھرام کاست|| |- ||مستان سلامت میکنند||||[[کەیخەسرەو پوورنازری]]||{{yes}}||{{yes}}|||| |- ||گلاریژان||||[[عەلی ئەکبەر مورادی]]||||{{yes}}|||| |- ||آوای باران||||[[تەھموورس پوورنازری]]||||{{yes}}|||| |- ||سیب سرخ||||||||{{yes}}|||| |- ||دەف و ڕۆباب||١٣٨٠||||{{yes}}||||نی داوود|| |- ||سایەروشن مھتاب||١٣٨٢||احسان ذبیحیفر||{{yes}}||{{yes}}||حوزە ھونەری|| اجرا توسط گرووپی مەھتاب |- ||جمجمک برگ خزون||١٣٨٧||{{yes}}||||||ساربانگ|| ترانەھای کودکان |- ||سفر عُسرت||١٣٨٨||فرخزاد لایق||{{yes}}||[[شارام نازری|شەھرام نازری]]|||| ئەم بەرھەمە لە وڵاتی فەڕەنسا و بە ناووی «The Book of Austerity» بڵاوکەراوە، شێعر لە مەھدی ئەخەوان سالس، [[ئەحمەد شاملوو]]، شفیعی کدکنی و [[ھۆشەنگ ئیبتھاج]] |- ||آموزش دەف||١٣٩١||||{{yes}}|||| آواسازان ققنوس|| |- ||سحرگاھان||١٣٩٢||حیدر کاکی||{{yes}}||{{yes}}||سورە تنبور|| |- ||سربداران ||١٣٩٢ ||فەرھاد فەخرالدینی||{{yes}}||{{yes}}||استودیو سەبا||موسیقای زەنجیرە درامای سەربەداران |- |[[جامە ڕەنگین]]||١٣٩٥||علیڕەزا فەیز بەشیپوور||بیژەن کامکار، [[نەجمە تەجەدود]]||||سروش | |- |} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{کامکاران‏}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Bijan Kamkar}} [[پۆل:گرووپە مۆسیقییە کوردییەکان]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] q0hudqkaqhq14ouprg1saypplje77b4 0 645 1457991 1209128 2025-07-11T04:49:42Z DanyMations 70070 1457991 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|ئەرسەلان کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''ئە‌رسە‌لان کامکار''' مووسیقارێکی کوردە و یە‌کی لە ئە‌ندامانی گرووپی [[کامکاران]]ە. لە ساڵی ١٩٦٠ لە [[سنە]] لە دایک بووە.<ref>[http://jamekurdi.com/culture-and-arts/ئەرسەلان-کامکار-هەمدیسان-بە-مانجین-دەڕواتە-سەر-ستەیج.html "ئەرسەلان کامکار" ھەمدیسان بە "مانجین" دەڕواتە سەر ستەیج]{{بەستەری مردوو|url=http://jamekurdi.com/culture-and-arts/%D8%A6%DB%95%D8%B1%D8%B3%DB%95%D9%84%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D9%87%DB%95%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%95-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86-%D8%AF%DB%95%DA%95%D9%88%D8%A7%D8%AA%DB%95-%D8%B3%DB%95%D8%B1-%D8%B3%D8%AA%DB%95%DB%8C%D8%AC.html |date=ئابی ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی جامی کوردی، ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref> ئە‌رسە‌لان کامکار بۆ ئۆرکێستری سە‌مفۆنی تاران [[ڤیۆڵۆن]] ی لێداوە و ژە‌نیاری [[عوود]]یشە. ئەرسەلان بەشی مۆسیقای لە بەشی ھونەرەجوانەکانی [[زانکۆی تاران]] تەواوکردووە.<ref>[http://jamekurdi.com/culture-and-arts/ئەرسەلان-کامکار-ئۆرکێسترێکی-نەتەوەیی-دامەزراند.html ئەرسەلان کامکار ئۆرکێسترێکی نەتەوەیی دامەزراند]{{بەستەری مردوو|url=http://jamekurdi.com/culture-and-arts/%D8%A6%DB%95%D8%B1%D8%B3%DB%95%D9%84%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1-%D8%A6%DB%86%D8%B1%DA%A9%DB%8E%D8%B3%D8%AA%D8%B1%DB%8E%DA%A9%DB%8C-%D9%86%DB%95%D8%AA%DB%95%D9%88%DB%95%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%85%DB%95%D8%B2%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AF.html |date=ئابی ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی جامی کوردی، ٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{کامکاران‏}} {{پۆلی کۆمنز|Arsalan Kamkar}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٠]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:ژەنیارانی عوود]] 3dbynwy7gsjizplsbqk6s2ub2jlkyes 0 647 1457986 1347921 2025-07-11T04:48:03Z DanyMations 70070 1457986 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|ئەردەشیر کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} [[پەڕگە:Ardeshir Kamkar.jpg|وێنۆک]] '''ئەردەشیر کامکار''' مووسیقارێکی کوردە و یەکی لە ئەندامانی گرووپی [[کامکاران]] ە. ئەردەشیر ژەنیاری [[کەمانچە]] یە و لە ساڵی ١٩٦٢ لە [[سنە]] لە دایک بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.navayab.com/ardeshir-kamkar.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢١ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201030215901/https://www.navayab.com/ardeshir-kamkar.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ئەو سەرەتا لە لای باوکییەوە، [[حەسەن کامکار]]، دەستی کرد بە فێربوونی مووسیقا. ساڵی ١٩٨٠ چوو بۆ [[تاران]] و درێژەی دا بە فێربوونەکەی لە لای محەممەد ڕەزا لووتفی و براکەی: [[پەشەنگ کامکار|پەشەنگ]]. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}}{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{کامکاران‏}} {{پۆلی کۆمنز|Ardeshir Kamkar}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٢]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] ttocj6je1avlaj9u5874ja58urzbolt 0 663 1458122 1446028 2025-07-11T06:06:45Z DanyMations 70070 1458122 wikitext text/x-wiki {{پپ}} {{بێلایەنی}} {{خاوێنکردن}} {{Infobox officeholder | name = نەوشیروان مستەفا | image = Nawshirwan Mustafa.jpg | caption = نەوشیروان مستەفا لە ٢٠١٥ | birth_name = نەوشیروان مستەفا ئەمین | birth_date = {{birth date|١٩٤٤|١٢|٢٢|df=yes}} | birth_place = [[سلێمانی]]، [[ھەرێمی کوردستان]] | death_date = {{death date and age|٢٠١٧|٥|١٩|١٩٤٤|١٢|٢٢|df=yes}}<ref name="died"/> | death_place = [[سلێمانی]]، [[ھەرێمی کوردستان]] | death_cause = | office1 = ڕێکخەری گشتیی [[بزووتنەوەی گۆڕان]] | term_start1 = ١ی نیسانی ٢٠٠٩ | term_end1 = ١٩ی ئایاری ٢٠١٧<ref name="died">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نەوشیروان مستەفا کۆچی دوایی کرد|ناونیشان=http://www.nrttv.com/Details.aspx?Jimare=71488|وێبگە=[[ئێن ئاڕ تی]]|ڕێکەوت=١٩ی ئایاری ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی ئایاری ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170522224247/http://www.nrttv.com/Details.aspx?Jimare=71488|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | successor1 = [[عومەر سەید عەلی]] | office2 = جێگری سکرتێری گشتیی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] | term_start2 = ١ی تشرینی دووەمی ١٩٧٦ | term_end2 = ٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٦ | predecessor2 = [[کۆسرەت ڕەسووڵ عەلی]] | office3 = [[کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران|کۆمەڵە]] | term_start3 = | term_end3 = | party ={{flagicon image|Flag of PUK.svg}} [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] (۱۹۷٥-۲۰۰٦) {{ھن}} {{flagicon image|Bzûtineweyi Goran.jpg}} [[بزووتنەوەی گۆڕان]] (۲۰۰۹) | occupation = [[سیاسەتوان]] | profession = [[مێژووناس]]، [[نووسەر]] | allegiance ={{flagicon image|Flag of PUK.svg}} [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] | branch = [[پێشمەرگە]] | unit = | commands = | battles = [[شەڕی ئێران و عێراق]] * ئۆپەراسیۆنی فەتحی ١ * ئۆپەراسیۆنی زەفەری ٧ [[ناکۆکیی تورکیا و کورد (١٩٧٨ - ئێستا)|ناکۆکیی تورکیا و کورد]] * ئۆپەراسیۆنی باکووری عێراق | nationality = [[کورد]] | citizenship = [[عێراق]] و [[شانشینی یەکگرتوو]] |religion=[[ئیسلام]]<ref>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=سەردانی نەوشیروان مستەفا بۆ مزگەوتی گەورەی سلێمانی و کۆبوونەوەی لەگەڵ زانایانی ئاینی|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=2cp-qThyQq0|زمان=en|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١}}</ref> }} '''نەوشیروان مستەفا ئەمین''' (٢٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٤٤<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://gorran.net/Details.aspx?jimare=377|سەردێڕ=وێستگە جیاوازەکانی ژیانی نەوشیروان مستەفا|وێبگە=[[بزووتنەوەی گۆڕان]]|ڕێکەوت=١٩ی ئایاری ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠}}</ref> – ١۹ی ئایاری ٢٠١٧) سیاسەتوانی [[کورد]] بوو کە وەک ڕێکخەری گشتیی [[بزووتنەوەی گۆڕان]] و سەرکردەی بزووتنەوەکە خزمەتیکردووە لە [[ھەرێمی کوردستان]] لە ڕێکەوتی ١ی نیسانی ٢٠٠٩ تا مردنی لە ١٩ی ئایاری ٢٠١٧.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ| ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8167986.stm | سەردێڕ=Iraqi Kurds vote in 'vibrant' elections | بڵاوکەرەوە=BBC | ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی تەممووزی ٢٠٠٩| یەکەم=Jim | دوایین=Muir | ڕێکەوت=٢٤ی تەممووزی ٢٠٠٩}}</ref> == ژیان == نەوشیروان مستەفا لە ساڵی ١٩٤٤ لە گەڕەکی سەرشەقام (بەرخانەقا) ی شاری [[سلێمانی]] لە بنەماڵەیەکی ناسراو و ڕۆشنبیری ئەو شارە لە دایکبووە. نەوشیروان مستەفا وەک ھاوڕێ نزیکەکانی دەگێڕنەوە سەرەتای شەستەکانی سەدەی ڕابوردوو دەستی بە کاروچالاکی سیاسی کردووە، یەکەم وێستگەی ژیانی سیاسیشی یەکێتیی قوتابیانی کوردستان بووە. قوتابخانەی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی لە شاری سلێمانی تەواوکردووە، پاشان لە ساڵی ١٩٦٧ کۆلێژی زانستە سیاسییەکانی لە [[زانکۆی بەغدا]] تەواو کردووە، لە سەرەتای ساڵانی شەستەکانی سەدەی ڕابوردووەوە لە ڕیزەکانی یەکێتیی قوتابیانی کوردستان چالاکانە کاری کردووە. لە ساڵانی ١٩٦٣ و ١٩٦٤ بووەتە ئەندامی سکرتارییەتی یەکێتیی قوتابیانی کوردستان. ھەر لەو ماوەیەدا بووەتە ئەندام لە [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]. لە ساڵی ١٩٦٧ بووەتە ئەندامی لقی سلێمانیی پارتی دیموکراتی کوردستان. نەوشیروان مستەفا کە ئێستا خاوەنی کۆمپانیای وشەیە و پێشتر جێگری سکرتێری گشتیی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] بوو، لە ساڵی ١٩٨١ خێزانی پێکەوە ناوە، خێزانەکەی خوشکەزای ڕەفعەتی مەلای ھاوڕێی دێرینی شاخ و شارییەتی. === بنەماڵە === نەوشیروان خاوەنی دوو [[کوڕ]] و [[کچ]]ێکە بەناوەکانی (نما، چیا، چرا). نما کۆلێژی کارگێڕی و [[ئابووری]] لە [[لەندەن]] تەواوکردووە و ئێستا گەڕاوەتەوە [[کوردستان]] و لە کۆمپانیاکەی باوکی سەرقاڵی کارکردنە. چیا، پاش تەواوکردنی کۆلێژ لە [[لەندەن]] ڕوویکردووەتە [[ئەمریکا]] بە مەبەستی خوێندنی ماجستێر. چرای کچیشی لە لەندەن دەخوێنێ، بۆ تەواوکردنی کۆلێژی پزیشکی لە [[بەریتانیا]]. بەپێی قسەی ڕەفعەتی مەلا کە ھاوڕێیەکی نزیکی نەوشیروان مستەفایە و ماوەی زیاتر لە ٤٠ ساڵە دەیناسێت «بنەماڵەی نەوشیروان مستەفا بنەماڵەیەکی ناسراوی شاری سلێمانی بوون و باوکی پیاوێکی ڕۆشنبیر بووە، خاوەنی کتێبخانەیەکی گەورە بووە لە ماڵەکەیدا». بە بڕوای ئەو ھاوڕێ دێرین و نزیکەی نەوشیروان مستەفا ھەر ئەمەش کاریگەری لەسەر ژیانی نەوشیروان مستەفا داناوە بەتایبەت لە ڕووی ڕۆشنبیری و سیاسییەوە، ڕەفعەتی مەلا دەڵێت: «بۆیە کاک نەوشیروان، ھەر لە مناڵییەوە سوودی لەو کتێبخانەیەی باوکی وەرگرتووە ئەمەش کاریگەری ھەبووە لەسەر ڕۆشنبیری ئەو». ئەو گەنجانەی ناو پارتی دیموکراتی کوردستان لە شاری سلێمانی کە دیارترینیان بریتی بوون لە (نەوشیروان مستەفا، ڕەفعەتی مەلا، [[شازاد سائیب]] و سمکۆ فەتحوڵا)، وەک چەند گەنجێکی چالاک و ھەڵسوڕاو لە شەستەکاندا زیاتر سۆزیان بۆ باڵی مەکتەبی سیاسی ھەبووە. دروستبوونی کۆمەڵەی ڕەنجدەران بە بڕوای ڕەفعەتی مەلا، ڕەگوڕیشەکانی دەگەڕێنەوە بۆ ناو [[گۆڤاری ڕزگاری]] کە لە ساڵی ١٩٦٩ دا دەرچووە و نەوشیروان مستەفا خاوەنی ئیمتیازی ئەو گۆڤارە مانگانەیە بووە. لەبارەی ئەم گۆڤارەوە کە ١٣ ژمارەی لەماوەی زیاتر لە ساڵێکدا لێدەرچووە. بەپێی وتەی ھەندێ ھاوڕێی نەوشیروان مستەفا گۆڤارەکە بە گۆڤاری ماوییەکان ناسرا بوو، ڕەفعەتی مەلا دەڵێ" دیارە ئێمە بازنەیەکی ڕۆشنبیریمان ھەبوو لە شاری سلێمانی، کە زۆرجار لە بارەگای گۆڤاری ڕزگاری کۆدەبووینەوە. کە لەلایەن ئەو گەنجە شۆڕشگێڕانەی ئەو سەردەمەوە ئەم حەلەقانە دروستکرابوون و کاک نەوشیروان دەوری سەرەکی ھەبووە تێیدا، کە لەو گەنجانەی ئەو سەردەمە کاک نەوشیروان بوو، مەحموودی مەلا عزەت بوو، فوادی مەلا مەحموود بوو، سمکۆ فەتحوڵڵا بوو، من و حەمە چاوشین و کۆمەڵێک گەنجی تر بووین کە مام جەلال دەھات محازەراتی دەداینێ. لەو موحازەتانەدا زیاتر وەک باو بوو کتێبەکانی ماومان دیراسە دەکرد". ڕەفعەتی مەلا لە درێژەی قسەکانیدا دەڵێت" ئەم حەلەقە ڕۆشنبیریانە لە کۆتایدا بووە بنەمایەک بۆ دروستبوونی [[کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان]]". بەپێی وتەی ڕەفعەت پاش بەیانی ئازار ئەوان ھەموو دووردەخرێنەوە لە سلێمانی بۆ خوارووی عێراق و پاشان لە بەغدا یەک دەگرنەوە. ئیدی لەو سەردەمەدا نەوشیروان مستەفا بەرەو نەمسا بە مەبەستی خوێندن و دوورکەوتنەوە لە ھەڕەشەکانی ئەو سەردەمەی حکوومەتی عێراقی بە ڕێدەکەوێت کە لەو سەردەمەدا لەلایەن حکوومەتی عێراقییەوە سزای لە سێدارەدانی بۆ دەرچووە. لە نەمسا پاش تەواوکردنی ماجستێر سەرقاڵی خوێندنی دکتۆرا دەبێت لە بواری یاسا نێودەوڵەتییەکاندا، بەڵام بۆ دامەزراندی یەکێتیی نیشتمانی واز لە خوێندنەکەی دێنێت و دەگەڕێتەوە کوردستان. لێرە بەدواوە ئیدی نەوشیروان مستەفا وەک سەرکردەیەکی دیار بە تەواوی دەردەکەوێت کە ھەم سکرتێری کۆمەڵە و ھەم جێگری سکرتێری گشتیی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان دەبێت. بە بارەکەی تریشیدا ژیانی پێشمەرگایەتی و خەباتی چەکداری نەوشیروان مستەفا بەمجۆرە بە تەواوەتی دەست پێدەکات. نەوشیروان مستەفا لەگەڵ کۆمەڵەی ڕەنجدەران کە لە ساڵی ١٩٧٢ بە تەواوی ئیعلانی دامەزراندنی دەکرێ بە وتەی ھاوڕێکانی لەو ماوەیەی لە نەمساش بووە دانەبڕاوە و پەیوەندی ھەبووە. بە وتەی ڕەفعەتی مەلا دروست بوونی کۆمەڵەی ڕەنجدەران پاش ئەوە دێت کە باڵی مەکتەبی سیاسی دەگەڕێتەوە نێو پارتی ئیتر ئەو برادەرانە بڕیاریاندا تەنزیمێکی مارکسی-لینینی دروست بکەن ئەوە بوو کۆمەڵەیان دروست کرد. پاش گەڕانەوەی لە [[نەمسا]] و دەستپێکردنەوەی شۆڕشی چەکداری نەوشیروان مستەفا دەبێتە سکرتێری کۆمەڵەی ڕەنجدەران، کە وەک باڵێک لە ناو باڵەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان کە تازە دامەزراوە کاردەکات. جگە لە خەباتی چەکداری و پێشمەرگایەتی نەوشیروان مستەفا لەگەڵ ئەوەشدا ئەو کاتە کە گۆڤاری کۆمەڵە دەرچووە، زۆربەی نووسینەکانی خۆی لەوێ بڵاودەکردەوە. نەوشیروان مستەفا ئەو کتێبانەی بە درێژایی تەمەنی کە نووسیونی بریتی بوون لە نووسینەوەی مێژوو و یادەوەرییەکان، لەمبارەیەوە حەمە تۆفیق پێی وایە ھۆکاری دەستبردنی نەوشیروان مستەفا بۆ نووسینەوەی مێژوو و یادەوەرییەکانی زیاتر پەیوەندی بە حەزی خۆیەوە ھەبووە نەک شتێکی تر، ئەو دەڵێ "نەوشیروان زۆر حەزی لە مێژووە، بۆیە زیاتر لەو بوارە نووسیویەتی". لەمبارەیەوە چەندین کتێبی ھەیە لەوانە (کورد و عەجەم، حکوومەتی کوردستان، لە کەناری دانوبەوە بۆ خڕی ناوەزەنگ، کورد لە گەمەی سۆڤێتیدا، پەنجەکان یەکتری دەشکێنن، ژیانی بە تەمەنترین ڕۆژنامەی کوردی لە ١٩٢٦–١٩٨٣). نەوشیروان مستەفا زیاتر حەزی لە گۆرانییە فۆلکلۆرییە کوردییەکانە، بەتایبەت حەزی لە لاوک و حەیرانە ناو بەناو خۆشی لەبەر خۆیەوە دەیڵێت. ڕەفعەتی مەلاش جەخت لەوە دەکاتەوە کە کاک نەوشیروان زۆر موھتەم نییە بۆ خواردن، بەتایبەت لە ھاویندا زیاتر حەزی لە تەماتە و خەیارە قاژی دەکات و دەیخوات. لەلای خۆیەوە حەمە تۆفیق ڕەحیم کە جگە لەوەی کە ئێستا ئەندامی ئەنجومەنی کۆمپانیای وشەیە، بە وتەی خۆی زیاتر لە ١١ ساڵ پێشمەرگایەتیشی لەگەڵ نەوشیروان مستەفا بەسەر بردووە، لە ساڵی ١٩٧٩ تاوەکو ١٩٩١. ئەویش جەخت لەوە دەکاتەوە کە نەوشیروان زۆر موھتەم نییە بە خواردن، نەوشیروان مستەفا وەک ھاوڕێکانی باسی دەکەن کەسێکی سادەیە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا زوو توڕە دەبێت. حەمە تۆفیق ڕەحیم لەمبارەیەوە دەڵێ "کەسێکی زۆر سادەیە بەڵام کەمێک توڕەیە". سەبارەت بەوەی کە بە چ شتێک یان لە چ حاڵەتێکدا توڕە دەبێت، عەلی کەریمی کە یەکێکی ترە لە ھاوڕێکانی کە لە سەردەمی شاخ ناسیویەتی دەڵێت "جاری وا ھەیە بە ھەموو شتێک توڕە دەبێ و جاری واش ھەیە بە ھیچ شتێک توڕە نابێ". یەکێک لە ھیوایەتەکانی نەوشیروان مستەفا وەک ھاوڕێکانی باسی دەکەن، جگە لە نووسینەوەی مێژوو، ژیانکردنە لەگەڵ بەخێوکردنی مریشک و کەو و ئاژەڵە کێوییەکانی وەک ئاسک و چەند ئاژەڵێکی تر. == دادگا == ڕۆژی ١٤ی تەممووزی ٢٠٠٠، لە گردی عەلی ناجی، چوار بارەگای حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری لەلایەن یەکێتییەوە پەلاماردران و ھەریەک لە (ھاوڕێ لەتیف، ھاوار محەممەد، عەبدولباست موحسین، ئومێد نکبین، محەممەد مستەفا) لە حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری کوژران.<ref>http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:_9nTrTsgIeIJ:rudaw.net/kurdish/index.php/news/7594.html+کۆمۆنیست+نەوشیروان&cd=12&hl=fi&ct=clnk&gl=fi</ref> دواتر وەفدی مفەوەزاتی حزبی کۆمۆنیست لە ماڵی نەوشیروان مستەفا دەستگیرکران و برانە ئاسایش، ئەوەبوو لە ماوەی سێ ڕۆژدا لە شاری سلێمانی ھەموو بنکە و بارەگاکانی حزبی کۆمۆنیست لەلایەن یەکێتییەوە دەستیان بەسەردا گیرا، کە بریتیبوون لە ھەریەک لەم بارەگایانانە. یەکەم: بارەگای کۆمیتەی ڕابەری و مەکتەبی سیاسیی لە گردی عەلی ناجی. دووەم: کۆمیتەی محەلی سلێمانی لە گەڕەکی ڕزگاری. سێیەم: ڕێکخراوی سەربەخۆی ئافرەتان لە گەڕەکی ڕزگاری. چوارەم: ڕێکخراوی خوێندکاران و سەنتەری منداڵان لە گەڕەکی عەقاری. پێنجەم: ڕادیۆ و بارەگای ڕاگەیاندن لە گردی زەرگەتە. ھاوکات چالاکی حزبەکە قەدەغەکرا و زۆرینەی ئەندامەکانیان لەلایەن ئاسایشەوە دەستگیرکران کە ھەندێکیان بۆ ماوەی چوار مانگ لە زیندان ھێڵدرانەوە.<ref>http://www.kurdistanan.net/index.php?sid=27583{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanan.net/index.php?sid=27583{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanan.net/index.php?sid=27583 |date=ئازاری ٢٠١٩}} |date=حوزەیرانی ٢٠١٨ }}</ref> بەرپرسانی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری سەرکردایەتی ئەوکاتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان بە بەرپرسیار دەزانن لەکوشتنی کادرەکانیان، بەڵام نەوشیروان مستەفا جێگری پێشووی سکرتێری گشتیی یەکێتی و ڕێکخەری گشتیی ئێستای بزووتنەوەی گۆڕان و خەسرەو گوڵ محەممەد بەرپرسی دەزگای زانیاری و سەرکەوتی کوبە بەڕێوەبەری پێشوی ئاسایشی سلێمانی و بەرپرسی مەکۆی ئێستای سلێمانی بزووتنەوەی گۆڕان، بە ئەنجامدەری ڕاستەوخۆی ڕووداوەکەوە دەزانن. محەممەد تۆفیق ڕەحیم، لە لێدوانێکدا بۆ ئەسوات ئەلعێراق، ڕاشیگەیاند: [[حزبی کۆمۆنیستی کرێکاریی کوردستان]] داوایەکی یاسایی دژی نەوشیروان مستەفا تۆمارکردووە، لەسەر ڕووداوی ساڵی ٢٠٠٠ کە پێنج ئەندامی کۆمۆنیست کوژران، کە ئەوکات نەوشیروان مستەفا جێگری سکرتێری گشتی یەکێتی نیتشیمانیی کوردستان بوو.<ref>http://www.nrttv.com/dreje.aspx?jimare=6957{{بەستەری مردوو|url=http://www.nrttv.com/dreje.aspx?jimare=6957 |date=ئابی ٢٠٢١ }}</ref> == کتێبە چاپکراوەکانی == * لە کەناری دانوبەوە بۆ خای ناوزەنگ، دوخی سیاسی لە کوردستانی عێراق لە سالی ١٩٧٥ تاکو ١٩٧٩، (کوردستان ـ زەرگەتە: ١٩٩٧) * پەنجەکان یەکتری دەشکێنن، دوخی سیاسی لە کوردستانی عێراق لە سالی ١٩٧٩ تاکو ١٩٨٣، (کوردستان ـ زەرگەتە: ١٩٩٧) * خولانەوە لە بازنە دا، دوخی سیاسی لە کوردستانی عێراق لە سالی ١٩٨٤ تاکو ١٩٨٨، (کوردستان: ١٩٩٩) * کورد و عەجەم، (کوردستان ـ زەرگەتە: ١٩٩٢) * حکوومەتی کوردستان: کورد لە گەمەی سوڤییەت دا، (کوردستان: ١٩٩٣) * میرایەتی بابان لە نێوان بەرداشی ڕوم و عەجەم دا، (کوردستان: ١٩٩٨) * کوردستانی عێراق: سەردەمی قەلەم و موراجەعات، ١٩٢٨–١٩٣١(کوردستان ـ زەرگەتە: ٢٠٠٠) * ژیان، بەتەمەنترین ڕوژنامەی کوردی ١٩٢٦–١٩٣٨ (کوردستان ـ زەرگەتە ٢٠٠٢) * ژیان، چەند لاپەرەیەک لە مێژووی ڕوژنامەوانیی کوردی ١٩٣٨–١٩٥٨ (کوردستان ـ زەرگەتە: ٢٠٠٤) * کارەساتی ھەکاری، (کوردستان ـ زەرگەتە: ١٩٨١) * کێشەی پارتی و یەکێتی، (کوردستان ـ زەرگەتە: ١٩٩٥) * ئێمە و ئەوان، (کوردستان ـ زەرگەتە: ٢٠٠٩) * بەدەم ڕێگاوە گوڵچنین، (چوار بەرگ) * ئەدەب و تاریخی کوردی، (کوردستان ـ زەرگەتە: ٢٠١٢) == مردن == لە بەرەبەیانی ١٩ی ئایاری ٢٠١٧ نەوشیروان مستەفا لەشاری [[سلێمانی]] کۆچی دوایی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = http://www.nrttv.com/Details.aspx?Jimare=71488| سەردێڕ = نەوشیروان مستەفا کۆچی دوایی کرد| ڕێکەوتی سەردان = ١٩ی ئایار، ٢٠١٧| بەرھەم = [[ئێن ئاڕ تی]]| گوتەگێڕانەوە = میدیای فەرمی گۆڕان ڕایگەیاند، نەوشیروان مستەفا ڕێکخەری گشتی بزووتنەوەی گۆڕان کۆچی دوایی کرد.| ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٢٢ی ئایاری ٢٠١٧| ناونیشانی ئەرشیڤ = https://web.archive.org/web/20170522224247/http://www.nrttv.com/Details.aspx?Jimare=71488| ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20090801003810/http://sbeiy.com/ku/Default.aspx ماڵپەڕی سبەی] * [https://web.archive.org/web/20080623224451/http://rozhnama.com/ Malpera ڕۆژنامەی ڕۆژنامە] * [https://web.archive.org/web/20090719214444/http://www.wusha.net/ ماڵپەڕی کۆمپانیای ووشە] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|عێراق|سیاسەت|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Nawshirwan Mustafa}} [[پۆل:مردووانی ٢٠١٧]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:سیاسییەکانی بزووتنەوەی گۆڕان]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی پێشووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:شۆڕشگێڕە کوردەکان]] jb06sibjdpd0vejvfr6s51c5ggifsda 0 665 1458047 1352930 2025-07-11T05:38:52Z DanyMations 70070 1458047 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = جوان حاجۆ | وێنە = Ciwan Haco.png | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٧ | شوێنی لەدایکبوون = تربەسپیێ لە ناوچەی [[قامیشلۆ]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = فۆڵک-ڕۆک | پیشە = گۆرانیبێژ، ژەنیار | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٨٠ تا ئێستا | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = {{URL|http://ciwan-haco.net/}} | ئامێرە دیارەکان =}} '''جوان حاجۆ''' (بە [[زمانی لاتینی|لاتینی]]: ''Ciwan Haco''، لەدایکبووی ١٩٥٧) گۆرانیبێژێکی بەناوبانگی [[کورد]]ە. == ژیان == جوان حاجۆ لە ١٧ی ئابی ١٩٥٧ لە تربەسپیێ لە ناوچەی [[قامیشلۆ]] لەدایک بووە. جوان لە بنەماڵەی حاجۆ ئاغایە کە لە دوای شۆڕشی [[شێخ سەعیدی پیران]] ناوچەی [[مێردین]]یان بەجێ ھێشتووە. ھەر لە منداڵیەوە بە دوای مۆسیقاوە بووە و لە ١٧ ساڵیدا بۆ یەکەم جاری لە شوێنێکی گشتیدا گۆرانیی وتووە. لە [[١٩٧٩]] کوردستان بە جێ دەھێڵێت و لە [[ئاڵمانیا]] لە [[زانکۆی رور بوخوم]] خوێندنی مۆسیقا دەست پێ دەکات. لەو ماوەیەدا مۆسیقازانە ئاڵمانییەکان وەک ئودۆ هێربست کاریگەرییان لەسەری داناوە. ئەمە دەبێتە ھۆی ئەوە کە بە مۆسیقای [[فۆلکلۆر]]ی کوردی و بە تایبەتمەندییەکانی مۆسیقای پۆپ و ڕۆکی ئەورووپی شێوازێکی نووژەن و تایبەتی خۆی پێک بێنێت. مانەوەی لە [[نۆرویژ]] و کارکردن لەگەڵ مۆسیقازانی ئەوێ ئەزموونی جوان حاجۆیان پڕپیتتر کردەوە. لە ساڵی ٢٠٠٤ ڕێگەی پێ درا لە [[تورکیا]] کۆنسێرت بگێڕێت و پێشوازییەکی زۆر مەزنی لێ کرا. لە دوای ١٩٩٩ کە ژیانی ھاوبەشی پێکھێنا دەقی سترانەکانی جوان حاجۆ گۆڕانکاری بە خۆیەوە بینی و لە شێوازێکی شۆڕشگێڕانەوە بەرەو باسی جوانییەکانی ژیان و ئەوینەوە ڕۆیشت. ھەروەھا جوان حاجۆ لە فیلمی [[دۆڵ (فیلم)|دۆڵ]] (٢٠٠٧) لە دەرھێنانی [[ھونەر سەلیم]] ڕۆڵی ھەبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ciwan-haco.net/biography/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170628143748/http://ciwan-haco.net/biography/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی حوزەیرانی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەلبومەکان == {| class="wikitable" |- ! ئەلبۆم!! ساڵ!! شوێنی تۆمارکردن |- | [[دیاربەکر (ئەلبۆم)|دیاربەکر]] || ١٩٨١ || بۆخوم، ئەڵمانیا |- | [[گولا سۆر (ئەلبۆم)|گولا سۆر]] || ١٩٨٣ || بۆخوم، ئەڵمانیا |- | [[لەیلا (ئەلبۆم)|لەیلا]] || ١٩٨٥ || بۆخوم، ئەڵمانیا |- | [[گرتییێن ئازادییێ (ئەلبۆم)|گرتییێن ئازادییێ]] || ١٩٨٧ || بۆخوم، ئەڵمانیا |- | [[چاو بێللا (ئەلبۆم)|چاو بێللا]] || ١٩٨٩ || بۆخوم، ئەڵمانیا |- | [[سی و سێ گولێ (ئەلبۆم)|سی و سێ گولێ]] || ١٩٩١ || ستاڤانگیر، نۆرویژ |- | [[دووری (ئەلبۆم)|دووری]] || ١٩٩٤ || ستاڤانگیر، نۆرویژ |- | [[بلوورا من (ئەلبۆم)|بلوورا من]] || ١٩٩٧ || ئۆسلۆ، نۆرویژ |- | دەستانا ئەگیدەکی || ١٩٩٨ || ئۆسلۆ، نۆرویژ |- | دەریا || ٢٠٠٣ || ئۆسلۆ، نۆرویژ |- | نا نا || ٢٠٠٤ || ھامبورگ، ئەڵمانیا |- | ئۆف || ٢٠٠٦ || ھامبورگ، ئەڵمانیا |- | ڤەگەر || ٢٠١٢ || |}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ciwan-haco.net/media/musik/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170807153233/http://ciwan-haco.net/media/musik/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی ئابی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|سووریا|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:خەڵکی قامیشلۆ]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] ckwi5ygybnxkhqzkhha74y6us641eim 0 672 1458071 1082002 2025-07-11T05:54:03Z DanyMations 70070 1458071 wikitext text/x-wiki {{خاوێنکردن}} '''ھۆشیار حەمەفەرەج''' (١٩٦٠ ز -) [[گۆرانیبێژ]]ی [[کورد]]ی لە دایک بووی [[ھەڵەبجە]]یە. == ژیان == ساڵی ١٩٦٠ لە شارەکەی ھەلبجە چاوی بەدنیا ھەڵ ھێناوە و لەسەرەتای ساڵە کانی١٩٧٨ وەکاری ھونەری دەست پێکردوە لەسەردەستی مامۆستای خۆشەویست ئازاد سالح وەک کاک وشیاردەڵێت مامۆستا تائێستاش یارمەتی دەرمە وە تا مردن سوپاسی دەکەم کاک وشیار سەرە تای کاری ھونەریم لە نەورۆزی ساڵی ١٩٧٩ لەسەرشانۆی ئامادەی ھەڵەبجە لەگەڵ تیپی مۆسقای شنروێ دووگۆرانی مامۆستای خوالێ خۆش بوو حەسەن زیرەکم ووت ئیتر لەزۆربەی شانۆ گەرییەکانی ھەڵەبجە لەبەشی گۆرانی بەژداریم کردوە، سەرەتای ئاواز دانانم گۆرانی کە ژاڵ بوو کەشاعیری خەم نەمر حسیب قەرەداخی بۆ مەرگی کە ژاڵی کچی نوسیبو پاشان بە بۆنی شەڕی عێراق ئێران لەکاری ھونەری ەوستاین تا بەھاری ڕاپەڕینی ساڵی ١٩٩١ گۆرانی ھەڵەبشیمام لەتەلە فزیۆنی گەلی کوردستانی ئە کاتە تۆمارکرد پاشان گۆرانی ئەی دێوانە.. کاڵێ.. لێم گەڕێن.. شیرین وکابانێ.. کۆچ.. ئەم بەرھەمانەم لەگەڵ [[تیپی مۆسیقای شنروێ]] تۆمار کردوە.. پاشان لەدوامانگەکانی ساڵی ١٩٩٥ کۆچو بارگەم گەشتە ووڵاتی ئەڵمانیا و ئێستا لەشاری بۆن نیشتەجێ بووم.. ھەتا ئێستاش پیوەندی باشم لەگەڵ تیپە خۆشەویستەکەمان ھەیەو.. بەسوپاسەوە باسی لێ دەکەم کەتوانیومانە تائێستا چەندین گۆرانی تر تۆمار بکەین.. دەمەوێت ئەوکارانەیش کەلەگەڵ مامۆستای بەڕێزو خۆشەویست مامۆستا ئەنوەرقەرەداخی تۆمار کردوە وەک.. ناسکێ نازداری باوان بەسوپاسەوە باسی لێ بکەم کە سەدایەکی باشی بۆ ناو جەماوەر ھە بوو.. ئێستاش سەر قاڵی کۆمەڵێ ئاوازی نوێ ی خۆمم ھیوادارم گەر دەرفەتێک بێت لە ئایندە داتۆماریان == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ماڵپەڕی چیا [http://chia.se] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٠]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی ھەڵەبجە]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] cu4p3blqe0l8kdzw3lpayyshjgz9a6u 0 673 1457997 1445862 2025-07-11T04:51:30Z DanyMations 70070 1457997 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | وێنە = | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = ئیبراھیم محەممەد موستەفا | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٣١ | ڕێکەوتی مردن = مانگی ٥ی ٢٠٠٥ | شوێنی مردن = [[سلێمانی]] | ھۆکاری مردن = [[جەڵدە]] | شوێنی گۆڕ = [[سلێمانی]] | نیشتەجێ = [[سلێمانی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی = | شار = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین =[[ئیسلام]] | ھاوسەر = | منداڵەکان = [[جیھان ئیبراھیم|جیھان]]، [[ژیان ئیبراھیم|ژیان]]، [[کیژان ئیبراھیم|کیژان]]، [[سۆران ئیبراھیم|سۆران]]، | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = http://www.ibrahimxeyat.com | پەراوێزەکان = }} '''ئیبراھیم موحەممەد موستەفا''' ناسراو بە '''ئیبراھیم خەیات''' (١٩٣١ - ٢٠٠٥) ھونەرمەندی [[گۆرانیبێژ]] و [[مەقامبێژ]]ی خەڵکی شاری [[سلێمانی]] و [[باشووری کوردستان]]. لە بەرھەمە دیارەکانی [[گۆرانی]] «[[گۆرانیی خۆشم ئەوێ|خۆشم ئەوێ]]» کە بە [[کوردستان]]یدا دەڵێ. == ژیان == ئیبراھیم لە ساڵی ١٩٣١ لە خێزانیکی ھەژاری شاری [[سلێمانی]] لەدایکبوو. تەمەن یەک ساڵان بووە، کە باوکی کۆچی دوایی کردووە. لە تەمەنی شەش ساڵیدا ئەچێتە قوتابخانە؛ لەبەر ھەژاری دەست لە خوێندن ھەڵدەگرێت و لای [[وەستا تۆفیق]]ی برای ئەبێت بە شاگردی [[خەیات]]. ئیبراھیم لە ساڵی ١٩٥٦ خێزان پێک ئەھێنی و دەبێتە باوکی چوار [[کوڕ]] و پێنچ [[کچ]]. == ژیانی ھونەری == ھەر لە سەردەمی لاویدا بووە بە ئەندامی [[تیپی مۆسیقای مەولەوی]] و چەندین بەرھەمی لەگەڵدا ئامادەکردوون. لە [[شۆڕشی چواردەی تەممووز]]دا [[سروودی نیشتمانی]] ووتووە. ھەروەھا گۆرانی بۆ [[خۆشەویستی]] وتووە. لە ساڵی ١٩٥٨ بانگھێشت کراوە بۆ [[ڤییەنا]]، کە ھەموو تیپە لاوەکانی جیھان بانگھێشت کرابوون و ئەمانیش بەشداریان کردبوو، کە [[سروودی نیشتمانی|سروودی نیشتمانیان]] وتەوە لەوێ. دواتر بووە بە ئەندامی [[تیپی موزیکی سلێمانی]] و ھەموو [[تیپی موزیک|تیپە موزیکییەکانی]] بە تیپی خۆی زانیوە. لە ساڵەکانی ١٩٦٠دا لە [[ڕادیۆ بەغداد|ڕادیۆی بەغداد]] چەندین گۆرانی تۆمارکردووە؛ لەوانە: «بۆ ڕەنجەڕۆت کردم»، «ئیستعماری گەڕ»، «حیلفی بەغداد»، «تۆ جوانتری لەگوڵ» و «خۆشم ئەوی ووڵاتەکەم». ئیبراھیم خەیات دەستی بۆ ھەر [[ھەڵبەست]]ێک بردبێ و کردبێتی بە [[گۆرانی]]، ئەوەندەی دیکە بووە بەھۆی ناساندنی ھەڵبەستوانەکە؛ بۆ وێنە کە دەچینە نێو گوڵزاری [[گۆران]]ییەکانی، لەگەڵ [[عەبدوڵڵا گۆران|عەبدوڵڵا بەگی گۆراندا]] دەستمان دەگرێ و بەگشت [[کوردستان]]دا دەمانگێڕێ، دۆڵاو دۆڵی وڵات، شار و دێ و ھەموو قەدپاڵ وجوانییەکی نیشتمانمان پیشان ئەدات. جارێکی دیکە «[[ژیان]]» بەبەر [[گۆرانی]]دا دەکاو دەیھێنێتەوە ئەم «جیھان» ە و لەگەڵ کوڕان و کیژانی ئەم نەوەیە و نەوە‌کانی داھاتوودا ئاشنای دەکا. تەنیا بەوە ھەدا نادا، بەڵکو بارگەو بنەی سەفەری لە «[[ناوچەی سۆران|سۆران]]» ەوە بەرەو ناوچەی «[[ناوچەی گۆران|گۆران]]» لەکۆڵ دەکاو تا دەگاتە ئەوێ، بۆ ساتێکیش ڕاناوەستێ. لەوێش دوای پشوویەکی کورت، لایەک لە «[[ست فاتیمە]]» ی ھەردی دەکاتەوە و دەیدا بەگوێی [[سابڵاخ]]دا. ھەر ئەو ئاوازە ڕەسەنەی ئەمیشە دەبێ بەھۆی ناساندنی «[[خەلیل سدیق]]» و دەیباتە ڕیزی نەمرانەوە. == تایبەتمەندییەکانی ئیبراھیم == بەدەگمەن دەستی بۆ وتنی [[سروود]] بردووە، بەڵام بەتەنیا [[سروود]]ێک و بە [[ھەڵبەست]]ێکی پڕ لە ھەستی «کاکەی فەللاح» وای لێکردووین، پڕ بە دڵ بڵێین: «خۆشمان دەوێی مامە برایم، چونکە بەوتنەوەی ئەو سروودە جارێکی تر فێرت کردین کوردستانمان خۆش بوێ و کاکەی فەللاح بەرز بنرخێنین.» خاڵێکی دیکەی جێگای باسی ھونەری ئەم ھونەرمەندە، شێوازی [[گۆران]]ی وتنی بووە؛ وەک چۆن لەھەڵبژاردنی ھۆنراوەدا توانیویەتی زانایانە ھەنگاو بنێ، ئاواش لەدەربڕِینی دەنگدا وەستایانە جوڵاوەتەوە. لەگەڵ کێشی ھۆنراوەدا، دەنگ و سۆزێکی ئەوتۆی داوە بەگوێی بیسەراندا کە دەستبەجێ بۆی لەمل بداو بڵێ: «بەڕِاستی کاڵا بەقەد باڵایە». [[گۆرانی]]یەکانی ئیبراھیم خەیات تەنیا شوێنی لەسەر خەڵک دانەناوە، بەڵکو بووە بەھەوێنی خوڵقاندنی گەلێک بەھرەی دیکە لەنێو خێزانەکەیدا، بۆ وێنە [[گۆران ئیبراھیم]] ھەر کە [[ڤیۆلۆن]]ەکەی دەست دەداتی و ئاوازێک دەژەنێ، بیسەر دەبا بۆ جیھانییەکی ئەفسوناوی. سەیری سەکۆی [[شانۆ]] دەکەی، [[ژیان ئیبراھیم]] دەبینی، کە [[ئەکتەر]]ێکی بەتوانایە و فێری [[کوردایەتی]] و بەرخۆدانت دەکا. لە [[گۆرانی]]دا [[جیھان ئیبراھیم]] و [[کیژان ئیبراھیم]] دوو دەنگی جیاواز و دەگمەنی ئەو بنەماڵە ھونەرییەن. ئاوڕ لە[[ناوچەی سۆران|سۆران]] دەدەیتەوە، قوتابییەکی باشی [[گۆران ئیبراھیم]] و پەنجەیەکی شیرینی ھەیە. ئەمە بەڵگەی ئەو ڕاستییەن، کە مامۆستا ئیبراھیم ھەم وەک باوک و ھەم وەک ھونەرمەند کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر بنەماڵەی ھەبووە و لەگەڵ ئەوەدا دەرەتانی داون خۆیان تاقی بکەنەوە، لەناوەرڕاستی ھەشتاکاندا کە گۆرانی «''ئێمەن گیانێکین''» ی تۆمار کرد لە [[تەلەڤیزیۆن]]ی [[کەرکووک]]دا بڵاوکرایەوە، [[سۆلۆ]]ژەنی [[گۆرانی]]یەکە [[گۆران ئیبراھیم|گۆران]]ی کوڕیەتی. ئیبراھم خەیات زیاتر لە١٠٠ [[گۆرانی]] پێشکەشی [[کورد|گەلی کورد]] کردووە، کە دواھەمین بەرھەم بەناوی «سەرنج» بوو، ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٠دا بەئەنجامی گەیاند، ھەروەھا دوو [[مەقام]] و [[گۆرانی]]یەکی پێشوویی نوێکردەوە، ئەوانەش «ست فاتیمە» و «دڵم ھەر ئەو دڵەی جارانە» و «بەھار». ئیبراھیم ھۆنراوەی [[شاعیر]]ان [[گۆران]]، [[فەرەیدون عەبدول بەرزنجی]]، [[ئەحمەد ھەردی]]، [[ڕەزا حمە]] .... ھتد ی کردووە بەگۆرانی. ھاوڕێ ھونەرییەکانی ئەمانەبوون ([[قادر کابان]]، [[شەوکەت ڕەشید]] و [[سەلاح ڕەشید]]. [[ھونەرمەند]] ئیبراھیم خەیات خاوەن بەھرەیەکی دڵپاک و [[کورد]]ێکی خودان ھەڵوێست بووە. کۆچی یەکجاری ئەو ھونەرمەندە لە ساڵی ٢٠٠٥دا بوو. <!--لەشەوی ٣ لەسەر ٢٠٠٥٫٠٥٫٠٤ بەجێیھێشتین. --> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20091212213457/http://www.ibrahimxeyat.com/ ماڵپەڕی ئیبراھیم خەیات] * [https://web.archive.org/web/20090904062641/http://www.xozga.com/nawdaran/hunermendan/64.html ماڵپەڕەی خۆزگە] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] 972p6rhbkxk2o66fit83wynuu2c1aou 0 674 1458041 1302122 2025-07-11T05:37:25Z DanyMations 70070 1458041 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} {{دەستپێکی کورت}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | پێشگری ڕێزلێنان = | ناو = پەیمان عومەر | وێنە = Payman Omar (cropped).jpg | لێدوانی وێنە = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ساڵی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٦٤}} | شوێنی لەدایکبوون = سلێمانی، کوردستان | پیشە = گۆرانیبێژ | ساڵانی چالاکی = ١٩٧٣–٢٠٠٨ | پەروەردە = بەشی مۆسیقای پەیمانگای ھونەرە جوانەکان }} '''پەیمان عومەر''' (لەدایکبووی ١٩٦٤) [[گۆرانیبێژ]]ێکی [[کورد]]ی لەدایکبووی [[سلێمانی]]یە. == ژیان == پەیمان عومەر لە ساڵی ١٩٦٤ لە شاری [[سلێمانی]] لەدایکبووە لە گەڕەکی شـێخان، بەڵام [[دایک و باوک]]ی لەدایکبووی شاری [[کۆیە]]ن. دەرچووی بەشی [[مۆسیقا]] [[پەیمانگای ھونەرە جوانەکان]]ە لەسەر ئامێری ئۆکۆردیۆن لە خێزانێکی کوردپەروەر و ڕۆشنبیر پەروەردەکراوە کە ھەمیشە ئازادی لەناو خێزانی پەیمان عومەردا بەرفراوان بووە، چونکە کە ئەوان ھاتنە جیھانی گۆرانی و مۆسیقا، سەردەمێک بوو کە ئافرەت لەژێر چەوسانەوەدا بوو، کەس بە چاوی ڕێز سەیری ئافرەتیان نەدەکرد، پەیمان عومەر بەھۆی داڕشتنی ﮋیاننامەکەی دەڵێت: {{وتە|ئێمە ڕێچکەیەکمان شکاند لە سەرەتای ساڵانی ١٩٧٣، ئەوە بوو ئێمە سێ خوشک بووین، ھاتینە نێو دونیای گۆرانی و موزیکی کوردی، ھەرچەندە ئێمە زۆر بەداوی سووک و ناشرین لە قەڵەم ئەدراین، قسە و باسمان لەسەر ئەکرا، مامەڵەیان لەگەڵ ئەکردین: چ لەناو کـۆمەڵگا، چ لەلای ڕژێمی بەعسیش، بەڵام ئێمە گوێمان نەئەدایە ئەو شتانە، بگرە زیاتر خێزانەکەشمان پاڵپشتیان ئەکردین، ھانیان ئەداین بـۆ خزمەتکردنی گەل و نەتەوەکەمان، بۆ ھونەری ڕەسەنی کوردی، تا بتوانین وەک ئافرەت بوونی خۆمان بچەسپێنین لەناو کۆمەڵگادا.}} سەرەتای دەستپێکردنی کاری ھونەریی پەیمان عومەر لە ‌ساڵی ١٩٧٣دا بوو. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [http://chia.se ماڵپەڕی چیا] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] 67i3vb45h9m3v9rkewn83mz2cvmrn5b 0 675 1458082 1445906 2025-07-11T05:56:16Z DanyMations 70070 1458082 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = شەماڵ سائیب |image =شەماڵ صائیب 1.jpg |height = | background = | birth_name = شەماڵ جەلال سائیب | birth_place =[[سلێمانی]] | Residence = | instrument =عود | genre =[[فۆلکلۆر]] | occupation = [[گۆرانیبێژ]] | label = | associated_acts = | website = | notable_instruments = }} '''شەماڵ جەلال سائیب''' (١٩٣١ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]] – ٧ لەسەر ٨ی تشرینی دووەمی ١٩٨٦)<ref name=":0">[https://aras.bradost.net/book.php?id=196 کتێبی شەماڵ سائیب - ژیان و ھونەر]، نووسینی ئەحمەد سالار و ژیمۆ شەماڵ سائیب، دەزگای ئاراس، ٢٠١٠.</ref> میوزیکژەن و [[گۆرانیبێژ]]ی [[کورد]] بوو، بەشێوەزاری سۆرانی گۆرانی دەگوت.<ref>[https://rojnews.news/کلتوور-و-هونه‌ر/دوای-زیاتر-لە-چارەکە-سەدەیەک-هێشتا-دەن/ دوای زیاتر لە چارەکە سەدەیەک ھێشتا دەنگی شەماڵ سائیب زیندووە]{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/%DA%A9%D9%84%D8%AA%D9%88%D9%88%D8%B1-%D9%88-%D9%87%D9%88%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D8%B1/%D8%AF%D9%88%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D9%84%DB%95-%DA%86%D8%A7%D8%B1%DB%95%DA%A9%DB%95-%D8%B3%DB%95%D8%AF%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9-%D9%87%DB%8E%D8%B4%D8%AA%D8%A7-%D8%AF%DB%95%D9%86/ |date=ئازاری ٢٠٢٣ }}، ماڵپەڕی ڕۆژ نیوس، ٢٥ی شوباتی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ژیان == شەماڵ لە ساڵی ١٩٣١ لە شاری [[سلێمانی]] لەدایکبووە. بەھۆی ئەوەی باوکی قایمقام بووە<ref name=":1">[https://www.basnews.com/so/babat/533724 شەماڵ سائیب ڕۆڵی لە موزیک و گۆرانیی کوردی]، ماڵپەڕی [[باسنیوز]]، ١٥ی تەممووزی ٢٠١٧ بڵاوکراوەتەوە.</ref> و لە زۆر لە قەزا و کاروفرمانی دیوە، بۆیە شەماڵ لە منداڵییەوە لەگەلێک شار و شارۆچکەی کوردستاندا ژیاوەو چاوی کراوەتەوە و دوای تەواوکردنی قۆناغی خوێندنی سەرەتایی، چووەتە کۆلیژی مەلیک فەیسەڵ لە [[بەغدا]] کە قوتابخانەیەکی دواناوەندیی بوو و بەزمانی ئینگلیزی وانەی تێدا دەخوێندراو تەنیا قوتابییە یەکەمەکانی عێراقی وەردەگرت. دوای تەواوکردنی قۆناغی خوێندنەکەی لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکان وەرگیراوە و لە ١٩٥١، کۆلیژی ئاداب بەشی مێژوو لە زانستگای [[بەغدا]] وەرگیراوە و لە ساڵی ١٩٥٦ ز دا خوێندنی زانکۆی تەواوکردووە و بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە مێژوو وەرگرتووە و کراوە بە مامۆستا لە دوا ناوەندی ئەعزەمییەی کوڕان و لە ساڵی ١٩٥٩ ز دا بووەتە مامۆستای بابەتی ڕۆشنبیریی مۆسیقا لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی بەغدا. لە دوا دوای ساڵی ١٩٦٣، چووەتە [[ئەمریکا]] بۆ تەواوکردنی خوێندنی باڵاو بڕوانامەی ماستەری لە ئەدەبدا وەرگرتووە و کە گەڕاوەتەوە [[کوردستان]].<ref>[http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=2684&Jor=5 یادی ھونەرمەند شەماڵ سائیب دەکرێتەوە]، ماڵپەڕی وشە، ١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ساڵی ١٩٧١، دا لە [[زانکۆی سلێمانی]] کراوە بە مامۆستای یاریدەدەر لە کۆلێژی ئاداب و کە ئەو زانستگایە گوێزرایەوە بۆ [[ھەولێر]] و کراو بە [[زانکۆی سەلاحەددین]] ئەمیش گوێزاوەتەوە بۆ ئەو زانستگایە تاکو کۆچی دوایی کردووە. لە ٨ی تەممووزی ١٩٨٦دا '''شەماڵ سائیب''' لە ئەنجامی نەخۆشییەکی درێژخایەن لە [[ھەولێر]] کۆچی دواییکرد و تەرمەکەی برایەوە [[سلێمانی]] و لە [[گردی سەیوان]] نێژرا.<ref name=":0"/> == ھونەری شەماڵ سائیب == شەماڵ سائیب لە سەردەمی منداڵییەوە فێری [[عود]] ژەنین بووە و لە سەرەتای ژیانی ھونەریدا شێوازی مۆسیقازان و [[گۆرانیبێژ]]ی [[میسری]] [[فەرید ئەترەش]]ی وەرگرتووە،<ref name=":1"/> لە پەنجاکانی سەدەی ڕابردووش بووەتە خاوەنی ھونەر و دەنگی تایبەتی خۆی و ئاوازی نوێی بۆ گەلێک گۆرانی تازە داناوە و گوتوونی، سوودێکی زۆریشی لە شیعر و ئاوازی فۆلکلۆری کوردی وەرگرتووە. شەماڵ لە ساڵی ١٩٥٦، وەک دەنگێکی نوێ و ھونەرمەندێکی نوێکار ھاتووەتە گۆڕەپانی [[ئاواز]] و [[گۆرانی]] کوردی و گەلێک گۆرانی کوردی و گەلێک گۆرانی سەرکەوتووی وەک [[شوانە ھۆ شوانە]] و [[بەردە بەردە]] و [[ھاتی بۆ ھاتی]] و [[ھاتم ھاتم]] و [[ھەرە لەیلێ]] و [[جوان ئێمە جوانین]] و بارزانی و [[زولەیخا]]ی دانا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] aoo7gx7grpt2i0itgsqegz4f2xniup3 0 677 1458033 702076 2025-07-11T05:35:51Z DanyMations 70070 1458033 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = شەوکەت سەعید (''مشکۆ'') |image = |height =180 Age = | background = solo_singer | birth_name = شەوکەت سەعید | birth_place = [[ھەولێر]], [[باشووری کوردستان]] | occupation = [[گۆرانیبێژ]], [[حەیرانبێژ]], [[مەقامبێژ]] | years_active = ١٩٣١ - ١٩٨٩ (تامردن)}} '''مشکۆ''' (ماوەی ژیان: ١٩٣١ لە [[ھەولێر]] تاکوو ١٨ی ئایاری ١٩٨٩) [[گۆرانیبێژ]]ی [[کورد]]ە. == ژیانی سەرەتایی == مشکۆ ناوی تەواوی '''شەوکەت کورِی سەعید کوڕی حاجی ئیبراھیم ئاغای دێرێ'''ییە، ساڵی [[١٩٠٨]] لەگەڕەکی سەرای [[قەڵای ھەولێر]] لەدایکبووە، لەساڵی ١٩١٤ دا لەژێر فشاری گرانی و قاتوقڕیدا ماڵیان لە ھەولێرەوە گواستۆتەوە بۆ گوندی [[دێرێ]]، کە گوندی باووباپیرانی بووەو لەساڵی [[١٩١٨]] دەگەرێنەوە [[ھەولێر]]، ساڵی [[١٩٢٣]] باوکی کۆچی دوایی دەکات و دواتر حاجی سابیری عەلافی خاڵی بژێویی خێزانەکەیان لە ئەستۆ دەگرێت. بۆ یەکەمجار لەماڵی [[عەلی پاشای دۆغرەمەچی]] لەساڵی [[١٩٣١]]دا [[مەقام]]ی [[بەیات]] دەخوێنیت، لەو ئاھەنگەدا کە بە بۆنەی بوون بە ئەندام پەرلەمانی عەلی پاشا وە سازکرابوو. لەسەر دەستی مامۆستای مەقامات و دەنگخۆشی شاری ھەولێر [[شەھابەی ھەولێرێ|شەھابە]] فێری گۆرانی و مەقامات بووە، کە شەھابە قوتابخانەیەکی رەسەنی گۆرانی و مەقاماتی عێراقی بوو. ھەروەھا لە کاویسە ئاغا وە فێری [[لاوک]] بووە و لاوکی [[لێ لێ جەوێ]]ی لەوەوە بیستووە و دواتر تۆماریکردووە. == مەقامی لە پاش مەرگم == مشکۆ لەساڵی [[١٩٣٩]] دا ژنی ھێناوە کچێکی بووە، لەساڵی ١٩٤٣ دا بەرەو بەغداد دەڕوات و ژن و کچەکەی لە ھەولێر جێدێڵێت، لەو ماوەیەدا ژنەکەی تووشی نەخۆشی [[گرانەتا]] دەبێت و ھەر بەھۆی ئەم نەخۆشیەوە گیان لە دەست دەدات، کاتێک مشکۆ لەبەغدا ئەم ھەواڵە دەبیستێت بەپەلە دەگەرێتەوە [[ھەولێر]] و دەچێتە سەر گۆڕەکەی و شیعرەکەی [[ئەختەر]] بەدەستکارییەوە بە مەقام دەڵێت و لەگەڵیشیدا دەگری کە دەڵێ [[لەپاش مەرگم چ فایدەیە بێیە سەرقەبرم بۆ شیوەنم]]. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20081220203312881&lng=1 کوردپێدیا]. {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] hxszmszhpo22ebnxp2q6mbh5w7c3he1 0 679 1458007 1202505 2025-07-11T05:30:05Z DanyMations 70070 1458007 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = مریەم ئیبراھیم پوور | وێنە = Maryam_Ebrahimpoor.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = مریە‌م ئیبراھیم پوور، ستۆدیۆی سەبا ٢٠١٨ | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١ی حوزەیرانی ١٩٦٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[‌مەشھەد]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] و [[ژەنیار]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''مریە‌م ئیبراھیم پوور''' (١٩٦٨ لە [[‌مەشھەد]] - ) [[گۆرانیبێژ]] و [[ژەنیار]]ی [[کورد]]ی لەدایکبووی [[مەشھەد]]ە. == ژیان == مریەم ئیبراھیم پوور لە ١ی حوزەیرانی ١٩٦٨ لە شاری [[‌مەشھەد]] لە ‌[[پارێزگای خۆراسانی ڕەزەوی]] لە دایک بووە. باوکی «محەممەد ئیبراھیم پوور» خەڵکی [[کرماشان]]ە و لە بواری [[مۆسیقای ئێرانی]] چالاکە و فێری ئامێرەکانی مۆسیقا و ئاوازی ئێرانیی کردی و دایکی «مەھجەبین» خەڵکی تارانە و ئاشنای ھەڵبەست و نووسینەکانی نووسەرە گەورەکانی ئێرانی کردی. ھەروەھا مامۆی بە ناوی [[فەریبورز ئیبراھیم پوور]] لە ھۆنراوەوانەکان و نووسەرەکانی بەناوبانگی شاری کرماشان بوو.<ref name="کوردپرێس ۱">[https://kurdpress.com/fa/10406/ ھەواڵنێریی کوردپرێس: ''فەریبورز ئیبراھیم پوور نووسەر و ھۆنراوەوانی کۆنەکاری کرماشانی کۆچی دوایی کرد'' (بە فارسی)، نوسراو لە ٢٦ی ئایاری ٢٠٢١؛] بازدید در ٣٠ی تەممووزی ٢٠٢١.</ref> لە ‌خوێندندا بەشی تەرجومەی ئیتاڵی تەواو کردووە، لە بواری مۆسیقاشدا ئاوازی کلاسیکی خوێندووە. وەکو ژنێکیش ئەوەڵین کەس بووە ئۆپێرای خوێندووە‌. بۆ فێربوونی [[مەقام]]یش، لە سەر دەستی مامۆستای بە ناوبانگ [[موحسین کەرامەتی]] پەروەردە و ڕاھێنانی بینیووە، ئێستاش جگە لە ‌گۆرانی، ئامێری [[کەمانچە]] و [[غەژەک]] دەژەنێت. مریەم لە ‌منداڵییەوە ئەشق و خولیای ھونەری ھەبووە و ھێشتا منداڵ بوو خووی دایە بەر خوێندنی میلۆدی و، دەڵێت: کاتێک منداڵ بووم باوکم شەو و رۆژ سازی لێدەدا و ھەمیشەش مەشقی پێدە ‌کردم تا بۆ قۆناغی شیاندن ئامادەم بکات بۆ ئەوەی لە ‌دوارۆژدا ژەنیارێکی لێھاتووم لێدەرچێت، دایکیشم لەو رووەوەوە زۆر ھاوکاری کردووم. '''مریەم ئیبراھیم پوور''' لە ڕێگەی [[ھۆشەنگ کامکار]] کە یەکێک بووە لە دۆستە نزیکەکانی [[دایک و باوک]]ی، [[ئەرسەلان کامکار]]ی ناسیووە و دەڵێ ھەرگیز ئەو قسەیەی [[حەسەن کامکار]]ی باوکی ئەرسەلانم لە یاد ناچێتە‌وە کە پێی دەگوتم: کچێک دەناسم، زۆر شیاوە بۆ ئەرسەلانی کوڕم. ئەو، پێش زەواج زمانی [[کوردی]] نەدەزانی، بەڵام چەند مانگێک پێش شووکردنی زۆر شەیدای زمانی [[کوردی]] ببوو، ھەمیشە حەزی دەکرد بە [[کوردی]] بدوێت!! لەم رووەوە ئەرسەلانی ھاوسەری زۆر ھانیداوە بۆ ئەوەی موتاڵای زمانی [[کوردی]] بکات، تا وردە وردە لە ‌سەر زمانی [[کوردی]] راھاتووە. [[ئەرسەلان کامکار]]ی ھاوسەریشی لەتەک مۆسیقادا بەھرەی شیعریشی ھەیە و زیاتر ھۆنراوەی دوو بەیتی دەھۆنییەوە. مریەم ئیبراھیم‌پوور حەماسێکی مەزنەوە دەڵی: "من رۆحم کوردە"..، لە بیرمە ئەرسەلان لە ‌سەرەتا زۆر خۆی لەگەڵم ھیلاک کرد تا ئەو شیعرەی لەدوا بڵێمەوە‌. کاتێک تەمەنی (٢٦) ساڵ بوو، بۆ یەکەمین جار ھاوشانی تیپی [[کامکاران]] لەساڵی [[١٩٩٤]] بۆ فیستیڤاڵی گەورەی سوئێد بانگھێشت کران و گۆرانی [[بولبولی باڵشکاو]]ی پێشکەش کرد. مریەم ئیبراھیم پوور، دەڵی "زۆر بەتاسە و سەلیقەوە گۆرانی کوردیم دەچرِی، ھەستم کرد ھەوادارانی دەنگم لە ‌زیاد بوون دان و خەڵکێکی زۆر ھۆگری دەنگی منن بەتایبەتی ئەرسەلانی ھاوسەرم، ھەمیشە تەشویقم کرد بوو. بەڵام ھاوسەرەکەم حەسوود نییە چونکە حەزی لە ‌دەنگمە و ھەمیشە پێم دەڵێت بەردەوامبە". ئەو لەوساوە چەندین جار لە ‌بۆنە و فیستیڤاڵەکان گۆرانی بە ‌[[زمانی کوردی]] چڕیوە، بەڵام بەستایل و ڕیتمێکی تایبەت و جیاواز. مریەم ئیبراھیم پوور و ئەرسەلان کامکار دوو منداڵی خنجیلانەیان ھەیە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * ماڵپەڕی چیا [http://chia.se] {{کامکاران‏}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا}} {{پۆلی کۆمنز|Maryam Ebrahimpoor}} [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] rtkibb1v4f8tks93yxq15eo0htfg2k1 0 680 1458084 1393473 2025-07-11T05:56:39Z DanyMations 70070 1458084 wikitext text/x-wiki '''رەسوڵ بێزار گەردی''' (1922 ز - 1994ز) [[حەیرانبێژ]] و [[گۆرانیبێژ]]ی [[کورد]]ی لە دایکبووی [[ھەولێر]]ە. == ژیان == ئەم ھونەرمەندە لێھاتووەی کورد لە ساڵی 1922دا ھاتۆتە دنیاوە، لە شاری ھەولێری قەڵا و منارە پەروەردە بووە چۆتە بەر خوێندن و بۆتە خوێندەوارێکی ڕووناکبیر و ھەر لەمنداڵییەوە بەھرەی ھونەری حەیرانبێژیی لە مێشیکدا چەکەرەی کردووە و دەنگی سازگاری خۆی لەگەڵ ھەموو جۆرە ئاواز و مەقامه‌ و کوردییه‌كاندا تاقیکردتەوە و شاره‌زایی له‌ جۆره‌كانی مه‌قامدا هه‌بووه‌، و ھەستی کردووە لە حەیرانبێژیدا به‌هره‌یه‌كی تایبه‌تی هه‌یه‌ و تێیدا سەرکەوتووە، بۆیە زیاتر بایه‌خی بەو ھونەرە ناسکەی کورد داوه‌ و بۆتە مەزنترین حەیرانبێژی کوردستان و لە ھەموو لایەکی نیشتمانەکەی دەنگیداوەتەوە، و نازناوی پاشا و میر و مامۆستا و شێخی حه‌یرانی كورد و حه‌یرانبێژانی پێبه‌خشراوه‌. لەسەرەتای ساڵی 1947 دا چۆتە بەغدا و لە ئێستگەی ڕادیۆ و ته‌له‌ڤزیۆنی به‌غدا - به‌شی کوردی، ھەفتانە ئاھەنگێکی گۆرانی ڕاستەوخۆی پێشکەشکردووە و ناوبانگی ھونەریی بەھەموو لایەکی کوردستان و ناوچه‌كه‌دا بڵاوبۆتەوە. لە ڕۆژی 17 / 10 / 1994 [[حەیرانبێژ]]ی ناوداری [[کورد]] ڕەسوڵ بێزار گەردی، كه‌ ناوی ته‌واوی (ڕه‌سوڵ ئیبراهیم سوڵتان)ـه‌، لە باڵەخانە بێنازەکەی لە گەڕەکی ئیسکانی شاری ھەولێر دڵە گەورەکەی لە لێدان کەوت و لە نێو شەپۆلی غەم و بە ئامادەبوونی ھونەرمەندان و دۆست و یارانی له‌ گۆڕستانی (شێخ ئه‌حمه‌د) له‌ هه‌ولێر بەخاک سپێردرا. == ھونەری ڕەسوڵ بێزار گەردی == لەماوەی کارکردنی لەو ئێستگەیەدا پتر لە هه‌زار گۆرانی و مەقامی ڕەسەنی کوردی و سروود و حه‌یرانی تۆمارکردووە و به‌ ڕاسته‌وخۆ (به‌بێ تۆماركردن) په‌خش كردووه‌، و لەپاڵ گۆرانی گوتنیشی دەستی شیعر ھۆنینەوەشی هه‌بووە و نازناوی شاعیری "بێزار" بووە، هه‌روه‌ها ئاوازدانه‌رێكی به‌ سه‌لیقه‌ش بووه‌، و ئاوازی بۆ گشت به‌رهه‌مه‌كانی خۆی داناوه‌، و<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=بێزار گه‌ردی|یەکەم=ڕه‌سوڵ|سەردێڕ=كتێبی (داره‌شه‌كران) - ساڵی 2007 له‌ هه‌ولێر چاپكراوه‌.}}</ref> لەماوەی ژیانیدا ئەم پەرتووکانەی لە شیعری خۆی و شیعری شاعیرانی دیکەی کورد چاپ و بڵاوکردۆتەوه‌: # بژار — ساڵی 1957 لە بەغدا چاپی کردووە و 106 لاپەڕەیه‌. # گوڵە مێلاقەی کوردستان — ساڵی 1960 لە بەغدا چاپی کردووە و 104 لاپەڕەیه‌. # شیلان و شلێر — ساڵی 1967 لە بەغدا چاپی کردووە 130 لاپەڕەیە. # داره‌شه‌كران — ساڵی 2007 لە هه‌ولێر چاپکراوە 348 لاپەڕەیە. # په‌نگر — ساڵی 2008 هه‌ولێر چاپکراوە 112 لاپەڕەیە. ئەم ھونەرمەندەی کورد خاوەن ھەڵوێستێکی نیشتمانی بوو، گەلێک دڵسۆزبوو بۆ نەتەوە و نیشتمانە خۆشەویستەکەی، بۆیە لەدوای ھەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول چووەته‌ پاڵ شۆڕش و خۆی گه‌یانده‌ شاخ و بۆته‌ پێشمه‌رگه‌، وەک زۆربه‌ی ڕۆشنبیران و ھونەرمەندانی تر، ئەم ھونەرمەندە ھەر بە نەمری لە دڵ و ویژدانی ھونەردۆست و سەرجەم ڕۆڵەکانی گەلی کورد دەمێنێتەوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] m0b1zbzfupe1au2emz4nx8tr6ezph59 0 681 1458035 1447069 2025-07-11T05:36:16Z DanyMations 70070 1458035 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس}} '''تەحسین تەھا''' ([[٢٥ی ئەیلوول]]ی [[١٩٤١]] لە [[ئامێدی]] - [[٢٨ی ئایار]]ی [[١٩٩٥]] لە [[ھۆڵەندا]]) [[گۆرانیبێژ]]ێکی [[کورد]] بوو.<ref name=":0">[https://knwe.org/?p=48622 تەحسین تەھا، ھونەرمەندی گەلێک]، ماڵپەڕی [[کوردستانی نوێ (ڕۆژنامە)|کوردستانی نوێ]]، ٤ی ئەیلوولی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> تەحسین تەھا لە چەند بەرھەمێکی [[شانۆ]]<nowiki/>ییشدا نواندنی کردووە.<ref>[https://rojnews.news/کلتوور-و-ھونھ-ر/تەحسین-تەھا-ھونەرمەندی-گەلێک-39029 تەحسین تەھا، ھونەرمەندی گەلێک]{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/کلتوور-و-ھونھ-ر/تەحسین-تەھا-ھونەرمەندی-گەلێک-39029 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢١}}، ماڵپەڕی ڕۆژنیوز، ٢٨ی ئایاری ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ژیان == === ژیانی سەرەتایی === تەحسین تەھا ساڵی ١٩٤١ لە ئامێدی لە دایک بووە. چونکە باوکی فەرمانبەر بووە، لە گەلێک شار و شارۆچکە و ناوچەی دەڤەری بادینان ژیاوە، بۆیە تەحسین خوێندنی لە ناوچەی مانگیش و باتووفە و شاری [[دھۆک]] تەواو کردووە و دوای خوێندنی قۆناغی ناوەندی، چووەتە [[بەغداد]] و لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکان وەرگیراوە و خۆی فێری ژەنینی ئامێری [[عوود]] کردووە و پڕۆڤەشی لەسەر سترانبێژی کردووە و ھاتوچۆی ئێستگەی ڕادیۆی کوردی کردووە لە بەغدا و لەو ئێستگەیەدا سترانی بەسۆزی پێشکەش بە گوێگران کردووە. === ژیانی ھونەریی === تەحسین تەھا ساڵی [[١٩٥٨]]، یەکەم گۆرانی خۆی بە ناوی «ئەشکەرا ناکەم یا لبەر ڤی دڵی» بڵاو کردووەتەوە. تەحسین تەھا ھاوینی [[١٩٦٤]]، خوێندنی ھونەرە جوانەکان تەواو دەکات<ref name=":1">[https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=13443&type=farhang تەحسین تەھا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210419071048/https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=13443&type=farhang |date=١٩ی نیسانی ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی [[ناوەندی چاپەمەنی و ڕاگەیاندنی خاک|خاک تیڤی]]، ٢٩ی ئایاری ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref> و بۆ پاییزی ئەو ساڵە دەکرێت بە مامۆستای پەروەردەی ھونەر لە قوتابخانەی مەخمووری سەرەتایی لە [[پارێزگای ھەولێر]]. گەلێک چالاکیی ھونەریی لە بواری مۆسیقا و [[سروودی نیشتمانی]] لەو شارۆچکەیەدا دەنوێنێت و بزووتنەوەی شانۆش لە شارۆچکەکە پێش دەخات و ماڵەکەیشی دەکاتە مەڵبەندێکی ھونەری و یانەی مۆسیقازان و گۆرانیبێژانی کورد.<ref>[https://www.kurdistantv.net/ku/2020/05/28/music/ئەمڕۆ-ساڵیادی-کۆچی-دوایی- مامۆستا-تەحسین-تەھای-ھونەرمەندە ئەمڕۆ ساڵیادی کۆچی دوایی مامۆستا (تەحسین تەھا)ی ھونەرمەندە]{{بەستەری مردوو|url=https://www.kurdistantv.net/ku/2020/05/28/music/ئەمڕۆ-ساڵیادی-کۆچی-دوایی- |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی [[کوردستان تیڤی]]، ٢٨ی ئایاری ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> تەحسین ساڵی [[١٩٦٨]] دەگوێزێتەوە بۆ شاری [[ھەولێر]] و لە قوتابخانەی یەکەمی نموونەیی [[ھەولێر]] دەکرێت بە مامۆستای سروود و [[مۆسیقا]]، گیانی ھونەریی لە نێو قوتابییەکانیدا پەروەردە دەکات و لە دەرەوەی قوتابخانە‌شدا لەگەڵ دەستەیەک لە مۆسیقازان و ھونەرمەندی ئەم شارە [[تیپی مۆسیقای ھونەری ھەولێر]] دادەمەزرێنێت.<ref>[http://www.basnews.com/so/babat/426440 بەوێنە.. وێنەیەکی دەگمەنی ھونەرمەندی میللی تەحسین تەھا بڵاو دەبێتەوە]، ماڵپەڕی [[باسنیوز]]، ٢ی نیسانی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref> ھونەرمەند تەحسین تەھا لە بەشی چالاکیی ھونەریی سەر بە بەڕێوبەرایەتی گشتی پەروەردەی ھەولێر دەکرێت بە ڕاھێنەری مۆسیقا و سروودی قوتابخانەکان و دەستەیەکی باش لە قوتابییەکانی فێری مۆسیقا دەکات. === کۆچی دوایی === تەحسین تەھا لەو سەردەمەی کە باری [[کوردستان]] سەخت بووە چووەتە وڵاتی [[ھۆڵەندا]] و چەند ساڵێک لەو وڵاتەدا ژیاوە، تاکوو لە ٢٨ی ئایاری ١٩٩٥دا لە نەخۆشخانەیەکی ئەو وڵاتە بە نەخۆشیی دڵ کۆچی دوایی دەکات و تەرمەکەی لە [[٤ی حوزەیران]] دەگاتەوە کوردستان و لە ئامێدی بە خاک دەسپێردرێت.<ref name=":1"/> == ھونەری تەحسین تەھا == ئاوازەکانی ئەم ھونەرمەندە پتر لە ئاوازی میللی و کەلەپووری ھونەری نەتەوایەتی کوردەوە وەرگیرابوون و گیانی ژیانی گوند و لادێیان پێوە دیار بوو؛ ھەموویان لە ژیانی کۆمەڵایەتی و ئەڤین و خۆشەویستییەوە سەریان ھەڵدابوو، زۆربەی ئەو ئاوازانەیشی لەسەر [[مەقامی بەیات]] دەگوتران، چونکە لەگەڵ دەنگە بەسۆزە‌کەی دەگونجا و لە مۆسیقازان و ئاوازدانەرەکانی کورد زۆر ڕای لە [[دڵشاد سەعید]] و [[ئەنوەر قەرەداغی]] بوو، لە گۆرانیبێژەکانیش زۆر ڕای لە [[محەممەد عارف جزیری|محەممەد عارفی جزیری]] و [[تایەر تۆفیق]] و [[شەماڵ سائیب]] بوو. ئەنوەر قەرەداغی لەبارەی تەحسین تەھا وتوویەتی: «بە ھونەرەکەی خزمەتێکی باشی بە ھونەری نەتەوەکەی کرد و توانیبووی شوێنی خۆی لەناو دڵی جەماوەرکەی بکاتەوە و ھەمیشە ھەوڵی داوە کە قورسایی خۆی بپارێزێت».<ref name=":0"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٥]] [[پۆل:مەقامبێژ]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] 2qgixylifikklnxgr1etiew3kji2uvu 0 682 1458087 1436638 2025-07-11T05:57:15Z DanyMations 70070 1458087 wikitext text/x-wiki {{خاوێن کردن}} '''سێوە''' (١٩٦٣ ز - ١٨٩٠ ز) [[گۆرانیبێژ]] و [[مەقامبێژ]]ی [[کورد]]ی لە دایک بووی [[کۆیە]]یە. == ژیان == لە ساڵی ١٨٩٠ دا لەگەڕەکی بەفریقەندی کۆیە لەدایکبووە و لە تەمەنی ٧٣ ساڵیدا لە ڕۆژی ١٩٦٣.١٢.٠٩ دا کۆچی دواییکردووە. == مەقامی سێوە == مەقامەکانی سێوە بەدەقە وێژەییەکەیەوە، لەناو ئاو ھەوایەکی سازگاری کوردەوارین بەپێی قۆناغ و سەردەمی ژیانی خەڵکەکە خوڵقان. بابەتەکانی ھەموویان موڵکی کوردن و بۆ کورد گوتراون و پڕن لەچەمکی خۆشەویستی ئەڤین و دڵپاکی و جوانی و ئازایەتی و بەرخودان کە ھەموویان بابەتی نەمرن و کورد ھەمیشە شانازییان پێوە دەکات. * [[مەقامی سەحەر (سێوە)]] * [[مەقامی گوڵێ (سێوە)]] * [[عایشەگوڵ (سێوە)]] * [[بەھار (سێوە)]] * [[کراسی شەنگ مێرەم (سێوە)]] شاعیری میللی بەیت و بەندەکانی خاڵە سێوەی مەقامزان لە دەربڕینی ڕەوانبێژیدا، بۆ دەرخستنی جێ چاکیی ئافرەتی شۆخ و شەنگی گورج و گۆڵ و گەردن ھەڵکشاوی چاوگەش، تا ماینی سنوور و کارمامزی مل بەقەرێتە و قورینگی گەردن بەرزو سەقەر باڵەبان و کەوی وڵاتەکەی خۆی ھەبووبێ بەگیانلەبەری دوورە ووڵات و نەبینراوی وەکو زەرافەو کەنگەر و [[تاوس]] و تووتی نەچوواندووە. ھەتا چۆم و چۆماڵ و ڕووبار و کۆلاوی داوێنی شاخەکانی خۆی ھەبووبێ، بیری بۆ دەریا و دوورگەو کەنداو و کەشتی و نەچووە و تاکو دارو درەخت و گوڵ و گیاو گوڵی بۆن خۆش و چنار و شەنگەبێ و سێو و نارنج و لێمو و ھەڵاڵە ورەیحانی خۆی بووبێ، دەستی بۆ دارو درەخت و گوڵی بێگانە درێژ نەکردووە و ھەیکەلی دەقە وێژەییەکانی پێ ھەڵنەبەستوون. ھەر چەندە سێوە مەقامزانێکی میرات گری مەقامزانانی کۆیەی سەدەی نۆزدەم بووە، کە ئەمین ئاغای ‌حەوێزی ناسراو بە "ئەختەر"ی شاعیرو مەقامشوناس بەردی بناغەی ئەو ھونەرەی داناو مەقامەکۆنەکانی پێش خۆی نوێکردەوە و مەقامزانی وەک "مەربین" و "نەشئەتی ڕەشید ئاغا" لە دیوەخانەکەی ئەودابوونە سوارچاکی ھونەری مەقامی ڕەسەنی کوردی و دوای ئەوانیش "پووتێ" و "حاجی یەگەورە" و "عەبەی چایەچی" و "حەنیل"‌ بوونە جێگریان و پەرەیان بەھونەری مەقام داو ئینجا سێوە لەسەردەستی ئەوان فێری ھونەری مەقامی ڕەسەنی کوردی بوو، بەڵام دەبێ ئەو ڕ‌استیەش بڵێین کە سێوەی ھونەرمەند کتومت مەقامەکانی ئەوانی نەجووییەوە بەڵکو پەرەی پێدان و سۆزی خۆی خستەپاڵ. جگە لەو ٥ مەقامەی کە خاڵە سێوە لە ساڵی ١٩٥٢دا لە ئێستگەی ڕادیوی کوردی بەغدا تۆماری کردن گەلێ مەقامی ڕەسەنی دیکەشی بەتۆمارنەکراوی مانەوە لەوانە مەقامی "پاییز"ە کە کەم کەس گوێی لێ بووە و لێرەدا بەشێکی لێ بڵاو دەکەینەوھ: گەلی برادەرینە<br />ئەمن پاییزەکم گەییەتێ <br />چ پاییزەکێ‌ فەقیرە!<br />کە دارە بەنی ماڵ وێران<br />سێبەری خۆی لەمن دەکاتە<br />سەرە تیرە<br />ئەگەر دری خەرکی ئەو عەیامەی <br />بریندارە بەشیران، بەتیران<br />بەماری دە دنیایێ<br />بەڵام دری منی غەریبە مارێ<br />بریندارە لۆ کیژۆرەکی چاردە<br />ساران<br />تازە لە مەمکۆڵانی گەڕاینەوە<br />شیرە!! لە تافی لاویدا ئاشقی "وارێ"ی کچی یوسف ناوێک دەبێ بەئیشقی ئەو کچە نازدارە گاورەوە ھونەری مەقام و بەستەی کوردی لەلا دەخولقێ و بەتایبەتی لەو سەردەمەی، کە ئەو کچە شۆخە عە‌‌شقەکەی لەگەڵدا ئاڵوگۆڕ دەکرد و وردە وردە ئاوازی مەقامی ڕەسەنی کوردی لە حەتیل و پووتێ و عەبەی چایەچی فێردەبوو و بەعیشقی "وارێ"ی دۆستی ناسک و نازداری پەرەی بە ئاوازەکانی دەدا، کاتێکیش کە "وارێ"ی نابێ بە خێزانی ئەو و بەنابەدڵی، باوکی دەیداتە خزمێکی خۆی، ئەو مەقامانەی پەردەیەکی خەماوییان بەسەردا ھەڵدەکێشرێ. سێوە لەسەرەخۆ ھونەری مەقامەکانی بەرزکردەوە تاکو بووە میراتگری مەقامزانەکانی شاری کۆیە، بەڵام کت و مت ھەمان ڕێبازی ئەوانی نەگرت، بەڵکو خۆی بووە خاوەن ڕێبازێکی ھونەریی مەقامی ڕەسەنی کوردی. چونکە دەنگێکی خۆش و قەبەی لەباری ھەبوو، ھەستێکی ناسکی مۆسیقایی لەلاخولقابوو، بە ھەوڵدانێکی کەم توانی خۆی بکاتە ئاشنای مۆسیقای ڕۆژھەڵاتی و لەکاتی گۆرانیی گوتن دا دەیزانی لەکوێ دەست پێ بکات و لەکوێش بوەستێ بەندو ئاوازی مەقامەکانی سێوە لەسە‌رچاوەیەکی سازگاری کوردەوارییەوە ھەڵقوڵابوون و بەزۆری لە گیروگرفتەکانی لاوان و ئەڤین و ڕاستگۆیی و سرووشتی خاکی کوردستانەوە دەدوێن و لەزۆر شوێندا لە‌بازنەی کات و ڕۆژگار دەچنە دەرەوە تاکو بۆ ھەموو دەورو سەردەمێکی مرۆڤی کورد بدەن، گۆرانیی ڕەسەنی کوردی دەدرێتە پێنووس. سێوە بووە مەقامزانێکی بەدەستەڵات، چونکە ھەروەک لە ئاوازی کۆن شارەزابوو، لە داھێنانی ئاوازی نوێ و تازەکردنەوەی ئاوازی کۆنیش شارەزاتر بوو، بۆیە لەکاتی مەقامبێژیدا ھەمیشە زاڵ بوو بەسەر ئاوازی مەقامەکانی دا و بە بەھرەی ھونەریی خۆی دەستکاریی تێدا دەکردن بەبێ ئەوەی لە سنووری گشتی بنەما سەرەکییەکانی ئەو مەقامانە دەرچێت. بەکەمێک سەرنجدانی دەقی بەندو بەیتەکانی مەقامەکانی و ھەڵسەنگاندیان لەڕووی وێژەی و ھونەرییەوە ئەم ڕاستییانەی خوارەوە ئاشکرا دەبێت: ١- بابەتەکانی ھەموویان لە کۆمەڵگای کوردەوارییەوە ھەڵقوڵاون و بۆ کورد گوتراون و پڕن لە ووشەی ناسکی خۆشەویستی و ئەڤین و سوارچاکی و ئازایەتی و وەفاداری و مەردایەتی. ٢- مەقامەکانی بەدەقی وێژەی و ئاوازەوە، لەناو ئاووھەوایەکی سازگاری کوردستانەوە خولقاوە، سیمفۆنیا و تۆمارێکی ڕووداوە کۆمەڵایەتی و ڕامیارییەکانی کۆمەڵی کوردەوارین و بەپێی قۆناغی ژیانی خەڵکەکە خولقاون. ٣- شاعیری میللی و فۆلکلۆریی بەیت و بەندەکانی لە دەربڕینی ڕەوانبێژیدا بۆ دەرخستنی جوانیی ئافرەت، تا کارمامزی مل و بە قەرێتە و قورینگی گەردەن بەرز و سەقەری باڵەبان و کەوی وڵاتەکەی خۆی ھەبووبێ، بەگیانەوەری دوورە وڵاتی وەک زەرافەو کەنگەر و تاووسی نەچوواندووە. ٤- شاعیری دەقەکانی گۆرانی و مەقامەکانی لەپێدا ھەڵدانی ھەرشتێک جوانترین و زیندووترین چەشن و ئەندامی ھەڵبژاردووە. لە دەربڕینی جوانیی ئافرەتدا، کەوتووەتە باسکردنی ئەو ئەندامانەی کە دەبنە پێوانەی جوانی و شۆخ و شەنگی مێینە لەبەرچاوی نێرینەی جوانیی پەرستدا، ھەر لە بەژن و باڵای بەرز و سنگی سپی و مەمکی فنجانی و گەردنی زەرد و چاوای بەڵەکەوە بگرە تا دەگاتە برژانگ و برۆی ڕەش‌و چاوی وەک چاوی سەقەری باڵەبان و دوگمەی سینگ مەمکان و قۆڵ و باونجی کچی شەنگ و شۆڕی نازداری کوردان. ٥- دانەرانی ئەو دەقانەی مەقامەکان وەستایانە سوودیان لە کەلەپووری ئایینی و نەتەوایەتی کورد وەرگرتووە، ھەروەک لەدەقی بەندەکانی مەقامی سە‌‌حەر و گورێ و کراسی شەنگ مێرەم دا گەلێک نیشانەی ئایینی وەک نەفخی سوور و گفتوگۆی حەزرەتی مووسا لەگەڵ‌ باری تەعالا و شەیتانی لەعین و نیشانەی کوردی وەک مەم و زین و بەکر مەر گەوەر و عەلی بەگی داسنی و گەلێ نیشانەی دیکە و بەمانە ڕەسەنایەتییەکی تەواویان داوە بەمەقامەکانی سێوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ماڵپەڕی چیا [http://chia.se] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] hzw0f3hcylb33ec1ssoau2aswjzfmfu 0 683 1458093 642356 2025-07-11T05:58:35Z DanyMations 70070 1458093 wikitext text/x-wiki '''بەرھەم حەسەن''' [[گۆرانیبێژ]]ێکی [[کورد]]ە لەدایکبووی ساڵی ١٩٦٤ە لە شاری [[سلێمانی]] لە [[گەڕەکی دەرگەزین]] لەدایکبووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ماڵپەڕی چیا [http://chia.se] {{کورت}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] fe178e2533zmw72biyz63mymf09cd4g 0 686 1457982 1346802 2025-07-11T04:46:38Z DanyMations 70070 1457982 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئایشە شان | وێنە = Ayşe Şan.jpg | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٣٨]] | شوێنی لەدایکبوون = [[ئامەد]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ١٩٩٦ | شوێنی مردن = [[ئیزمیر]] | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئایشە شان''' ([[١٩٣٨]] - [[١٩٩٦]]) [[گۆرانیبێژ]]ی [[کورد]]ی لەدایکبووی [[ئامەد]]ە. لە مێژووی سەرھەڵدانی چاند و ھونەری کوردیدا ئایشە شان یەکێک بووە لەو کەسایەتییانەی کە لە دژی سیاسەتی [[کەمالیزم]] بوون لە [[باکووری کوردستان]]. ئەو بە شاژنی بێ تاج ناسراو بوو.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Gazetesi|یەکەم=Evrensel|ڕێکەوت=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|سەردێڕ=‘Taçsız kraliçe’: Ayşe Şan|ناونیشان=https://www.evrensel.net/haber/300108/tacsiz-kralice-ayse-san|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی ئازاری ٢٠١٩|وێبگە=Evrensel.net|زمان=Turkish}}</ref> لە ساڵی ١٩٦٣، بۆیەکەمجار لە [[ئەستەمبوڵ]] قەوانێکی تۆمارکرد بەناوی ئەز خەزالم. بەهۆی فشار لەبەرامبەر هەڵوێستە سیاسییەکانیدا، ئایشە شان لە ساڵی ١٩٧٦ بەرەو ئەڵمانیا کۆچی کرد.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٠ی ئابی ٢٠١٦|سەردێڕ=Kürt müziğinin önemli seslerinden Ayşe Şan’|ناونیشان=http://www.hocvanhabergazetesi.com/?Syf=18&Hbr=842757&/%C3%96l%C3%BCm%C3%BCn%C3%BCn-19.-y%C4%B1l%C4%B1nda-Ay%C5%9Fe-%C5%9Ean%E2%80%99%C4%B1n-hayat%C4%B1n%C4%B1-kaleme-alan-Zeyneb-Ya%C5%9F-ile-Ay%C5%9Fe-%C5%9Ean%E2%80%99%C4%B1-konu%C5%9Ftuk.-Ya%C5%9F,-s%C3%BCrg%C3%BCnl%C3%BCk-y%C4%B1llar%C4%B1,-kad%C4%B1n-olarak-ya%C5%9Fad%C4%B1%C4%9F%C4%B1-s%C4%B1k%C4%B1nt%C4%B1lar|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160820111529/http://www.hocvanhabergazetesi.com/?Syf=18&Hbr=842757&%2F%C3%96l%C3%BCm%C3%BCn%C3%BCn-19.-y%C4%B1l%C4%B1nda-Ay%C5%9Fe-%C5%9Ean%E2%80%99%C4%B1n-hayat%C4%B1n%C4%B1-kaleme-alan-Zeyneb-Ya%C5%9F-ile-Ay%C5%9Fe-%C5%9Ean%E2%80%99%C4%B1-konu%C5%9Ftuk.-Ya%C5%9F%2C-s%C3%BCrg%C3%BCnl%C3%BCk-y%C4%B1llar%C4%B1%2C-kad%C4%B1n-olarak-ya%C5%9Fad%C4%B1%C4%9F%C4%B1-s%C4%B1k%C4%B1nt%C4%B1lar|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی ئابی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی ئازاری ٢٠١٩}}</ref> لە ساڵی ١٩٩٦ بە نەخۆشی [[شێرپەنجە]] کۆچی دواییی کرد.<ref name=":0" /> == ژیان == ئایشە شان، کە لەنێو کورداندا بە ئایشانا کورد، ئەیشە خان، ئایشانا عوسمان، ئایشانا عەلیش ناسراوە ساڵی ١٩٣٨ لە [[دیاربەکر]] لەدایک بوو. ناوی دایکی حاجیە خانم لە عەشیرەتی حاجی مستەفا بەگی ئەرزرۆمی و ناوی باوکی محەممەد عوسمان بوو.<ref>ئەز ئایشە شانم، ئامادەکردنی زەینەب یاش- حیلمى ئاکیۆڵ، ئینستیتیوتی کەلەپوری کورد، ٢٠٠٩. لاپەڕە ٧.</ref> باوکی [[دەنگبێژی|دەنگبێز]] بوو. ئایشە شا لە تەمەنێکی زوودا هاوسەرگیری کرد، هاوسەرەکەی ناوی شەوکەت توران بوو. ئەوان بەیەکەوە کچێکیان بەناوی یاسەمین بوو. ئەوان بەیەکەوە لە ماردین دەژیان، بەڵام کاتێک مێردەکەی هاوسەرگیریی دووەمی کرد ئەوا ئایشە شان ئەم بابەتەی پێ قبووڵ نەکراوە، هەربۆیە دەگەڕێتەوە ئامەد.<ref>ئەز ئایشە شانم، ئامادەکردنی زەینەب یاش- حیلمى ئاکیۆڵ، ئینستیتیوتی کەلەپوری کورد، ٢٠٠٩. لاپەڕە ١٠-١١.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == <references /> {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Eyşe_Şan|سەردێڕ =Eyşe Şan |زمان = کورمانجی|سەردان = ١٩ی نیسانی ٢٠١٩}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|ژن|تورکیا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:مردووانی ١٩٩٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٨]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:تورکیاییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:خەڵکی ئامەد]] ggv2e1txtyjznqg38q884opcl6jelmx 0 687 1457979 1159671 2025-07-11T04:45:36Z DanyMations 70070 1457979 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئالان عومەر | وێنە = Alan Umer.jpeg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٥ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئالان عومەر''' (١٩٧٥ لە [[سلێمانی]] - ) گۆرانیبێژ و ڕاگەیاندنکاری [[کورد]]ە<ref>[http://chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/art/10800-alanomer-new ئالان عومەر سێ بەرھەمی نوێ بڵاودەکاتەوە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210203074350/http://chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/art/10800-alanomer-new |date= ٣ی شوباتی ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی چرا، ٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ ھێنراوە.</ref><ref>[https://www.basnews.com/so/babat/496586 بەوێنە.. ئالان عومەر دەردەکەوێتەوە]، ماڵپەری [[باسنیوز]]، ٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ساڵی [[١٩٧٥]] لە شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە و دەرچووی پەیمانگای پزیشکییە.<ref>ئالان عومەر نوێترین بەرھەمی بڵاو کردەوە، [http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=48757&Jor=5 ماڵپەری وشە]، ٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ساڵی [[٢٠٠١]] یەکەم ئەلبۆمی بڵاودەکاتەوە و بەدوای ئەوەشدا لە ساڵی [[٢٠٠٢]] ئەلبۆمی دووھەمیشی دەداتەدەرەوە. ئێستا لە [[سوێد|سوید]] دەژێت.<ref>[http://kdaily.org/details.aspx?=hewal&jmare=2672&Jor=24 ئالان عومەر بەھۆی وێنەیەکەوە بەر رەخنە کەوت] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210513034934/http://kdaily.org/details.aspx?=hewal&jmare=2672&Jor=24 |date=١٣ی ئایاری ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی kdaily، ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ژن|ژیاننامە}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٥]] qe6ll4mk5dot6i6iukuu1cbwau5eax8 0 688 1458055 1402199 2025-07-11T05:40:49Z DanyMations 70070 1458055 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = شارام نازری | image = Shahram Nazeri 2017 02 (cropped).jpg | caption = شارام نازری لە ٢٠١٧ | background = solo_singer | birth_name = | birth_date = {{Birth date and age|١٩٥٠|٢|١٨}}<ref name=":0"/> | birth_place = [[کرماشان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]<ref name=":0"/> | origin = | death_date = | death_place = | genre = [[مۆسیقای کوردی]]، مۆسیقای سونەتیی ئێرانی | occupation = گۆرانیبێژ، مۆسیقادانەر | instrument = [[سێتار]] | years_active = ١٩٥٨–ئێستا | label = | associated_acts = | website = {{URL|http://www.nazerismusic.com/}} | module = | module2 = | module3 = }} '''شارام نازری''' ({{بە فارسی|شهرام ناظری}}؛<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤|سەردێڕ=Şehram Nazirî hêjeyî xelata mafên mirov a Îranê hat dîtin|زمان=ku|ئیش=Rûdaw|ناونیشان=https://www.rudaw.net/kurmanci/culture/250120143|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=2019|سەردێڕ=شارام نازری لە ماڵمۆ و ستۆکھۆڵم دەڕواتە سەر ستەیج|زمان=ku|ئیش=jamekurdi|ناونیشان=http://jamekurdi.com/culture-and-arts/شارام-نازری-لە-ماڵمۆ-و-ستۆکهۆڵم-دەڕواتە-سەر-ستەیج.html|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠٢٠}}{{بەستەری مردوو|url=http://jamekurdi.com/culture-and-arts/%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%85-%D9%86%D8%A7%D8%B2%D8%B1%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D9%85%D8%A7%DA%B5%D9%85%DB%86-%D9%88-%D8%B3%D8%AA%DB%86%DA%A9%D9%87%DB%86%DA%B5%D9%85-%D8%AF%DB%95%DA%95%D9%88%D8%A7%D8%AA%DB%95-%D8%B3%DB%95%D8%B1-%D8%B3%D8%AA%DB%95%DB%8C%D8%AC.html |date=ئابی ٢٠٢١ }}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=درباره شهرام ناظری|زمان=fa|ئیش=IRNA|ناونیشان=https://www.irna.ir/news/83677422/درباره-شهرام-ناظری|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئابی ٢٠٢٠}}</ref> لەدایکبووی ١٨ی شوباتی ١٩٥٠<ref name=":0"/>) مۆسیقازانێکی دیاری بە ڕەچەڵەک [[کورد]]ی خەڵکی [[کرماشان]]ە،<ref>https://www.encyclopedia.com/international/encyclopedias-almanacs-transcripts-and-maps/nazeri-shahram-1950</ref> کە لە ھەردوو [[مۆسیقای کوردی]] و ئێرانیدا کاردەکات.<ref>http://www.iranchamber.com/music/snazeri/shahram_nazeri.php</ref> لەگەڵ مۆسیقازانانی تری ئێرانی وەک جەلیل شەھناز، [[حوسێن عەلیزادە]]، جەلال زولفنوون، پەروێز مەشکاتیان، و فەرامەرز پایوەردا بەریەککەوتنی ھەبووە. ھەروەھا لەگەڵ [[حافز نازری|حافز]]ی کوڕیشیدا کاریکردووە. نازری یەکەم مۆسیقازان بوو کە شیعری [[مەولانای ڕۆمی]] ھێنایە مۆسیقای فارسییەوە، و بووە ھۆی دروستبوونی نەریتی مۆسیقای سۆفیگەری لە ھەردوو مۆسیقای کوردی و مۆسیقای سونەتیی ئێرانیدا.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.iranchamber.com/music/snazeri/shahram_nazeri.php|سەردێڕ=Iran Chamber Society: Iranian Music: Shahram Nazeri|وێبگە=iranchamber.com|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی تەممووزی ٢٠١٩}}</ref> ''کریسچن ساینس مۆنیتەر'' نازناوی «پاڤارۆتیی ئێران» ی داوەتێ.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.csmonitor.com/1997/0611/061197.feat.music.2.html|سەردێڕ=Iran's Pavarotti: Sharam Nazeri|ڕێکەوت=١١ی حوزەیرانی ١٩٩٧|ئیش=The Christian Science Monitor|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی تەممووزی ٢٠١٩|issn=0882-7729}}</ref> == ژیان == [[پەڕگە:شهرام ناظری در کودکی.jpg|وێنۆک|چەپ|نازری بە منداڵی]] شارام نازری لە ١٨ی شوباتی ١٩٥٠، لە کۆڵانی یەخچاڵی گەڕەکی بەرزەدەماخی [[کرماشان]]، لە خێزانێکی کورددا لەدایکبووە کە ئاشنای شیعر و مۆسیقا بوون. لەلایەن دایکییەوە ئاشنای مۆسیقا و شیعر بووە؛ باوکیشی دەنگێکی خۆشی ھەبووە و لەگەڵ شارەزایی لە گۆشە و [[ڕەدیف]]ەکانی میلۆدیی ئێرانی، [[سێتار]]یشی ژەنیوە. باوکی کەڵکی لە شێوازە پێشینەکان و گۆرانیبێژانی ئەو دەڤەرە وەرگرتووە، بە تایبەتیش «شێخ داوودی». مامۆستا پەروێز خان پوورنازری، ناسراو بە حاجی خان، گەورەی ئەو خێزانە بووە و لە قوتابییەکانی دەروێش خان و کۆلۆنێڵ وەزیری بووە. زۆربەی شارەزایانی مۆسیقای کرماشان لەسەر دەستی ئەو فێری [[نۆتە]] و مۆسیقای سونەتیی ئێرانی بوون. بەھۆی ئەمەوە شارام نازری توانی لە تەمەنی حەوت ساڵیدا یەکەم بەرنامەی ھونەریی خۆی لە ڕادیۆی کرماشان پێشکەش بکات. لە تەمەنی ١١ ساڵیشدا توانی چەند بەرنامەیەکی تری مۆسیقیی پێشکەش بکات. == بڕێک لە ئالبۆمەکان == * [[دەنگی قسەی عیشق]] (١٩٨٠) * [[بەھارانی ئاویەر]] (١٩٨٦) * [[ئاوازی ئەساتیر]]، شێعری کوردی * [[گوڵی سەدبەرگ]]، شێعری [[حافز]] و [[مەولانای ڕۆمی]] * [[حەیرانی]] * [[نەورۆز (ئەلبوم)]] * [[شۆری ڕۆمی]] * [[ئەمیر کەبیر(ئەلبۆم)|ئەمیر کەبیر]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{commons cat|Shahram Nazeri}} * [http://www.nazerismusic.com/ وێبگەی فەرمی] * [{{Allmusic|class=artist|id=p203091|pure_url=yes}} شارام نازری] لە [[ئۆڵمیوزیک]] *[http://www.bbc.co.uk/persian/seventhday/story/2007/01/070106_bs_molananazeri.shtml پێرفۆرمانسی شارام نازری لە ٨٠٠ەم ساڵیادی مەولانای ڕۆمی] (بی بی سی فارسی) {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ئێران|کوردستان}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} [[پۆل:براوەکانی خەڵاتی گرامی]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی فارسی]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کلاسیکیی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٠]] [[پۆل:مۆسیقای کوردی]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] 9fkh7q3kqdg2vil2q8zmt17i2aui6hn 0 689 1457984 1448767 2025-07-11T04:47:10Z DanyMations 70070 1457984 wikitext text/x-wiki {{وەسف|گۆرانیبێژێکی کورد}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = ئەحمەد شەماڵ | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی لەدایکبوون = ئەحمەد مەحموود محەممەد | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٣{{تێبینی|ناو=ساڵی_لەدایکبوون}} | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[عێراق]] | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٩٧|٤|٣|١٩٢٣}} | شوێنی مردن =سلێمانی | ھۆکاری مردن = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = [[سلێمانی]] | نەتەوە = [[کورد]] | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی = ١٩٥٣ | منداڵەکان = ٦<ref name="kurdipedia-ahmad-shamal" /> }} '''ئەحمەد مەحموود''' یان '''ئەحەی خولە سنەیی''' ناسراو بە '''ئەحمەد شەماڵ''' (١٩٢٣{{تێبینی|ناو=ساڵی_لەدایکبوون|بە ھەفتەیەک پێش مردنی، لە چاوپێکەوتنێکی لەگەڵ [[تەلەڤیزیۆنی خاک]] بە دەمی خۆی دەڵێ «موالیدم سی و دووە»، بەڵام سەرچاوەکان بە بیست و دوو یان بیست و سێ تۆماریان کردووە.<ref>{{بیرخستنەوە|سەردێڕ=چاوپێکەوتنی هونەرمەند ئەحمەد شەماڵ، هەفتەیەک پێش کۆچ کردنی|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=SHBjFSxAHfY|زمان=ckb|ڕێکەوتی سەردان=١١ی شوباتی ٢٠٢٤}}</ref>}} لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]] – ٣ی نیسانی ١٩٩٧ لە سلێمانی) گۆرانیبێژێکی کورد بوو، کە بە ڕەچەڵەک خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە و بەھۆی کاری کاروانچێتییەوە باوک و باپیری لە شاری [[سنە]]وە ھاتوونەتە شاری [[سلێمانی]] بۆیە بە '''ئەحەی خولە سنەیی''' ناسراوە. دواتریش و ھەر لەو شارەدا نیشتەجێ بوون.<ref name="kurdipedia-ahmad-shamal" /><ref name="RojNews">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣ی نیسانی ٢٠٢٢|سەردێڕ=ئەحمەد شەماڵ.. هونەرمەندی هەژاران -|ناونیشان=https://rojnews.news/?p=271011|ڕێکەوتی سەردان=١١ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=RojNews.News}}</ref> == ژیانی تایبەتی == ئەحمەد شەماڵ لە ١٩٢٢ لە گەڕەکی چوارباخی سلێمانی لە خێزانێکی کەم دەرامەت لەدایک بووە. لەسەرەتادا دەخرێتە حوجرە بۆ خوێندنی قورئانی پیرۆز، بەڵام لەبەر ھەژاری واز لە خوێندن دەھێنێت و دەست بە کارکردن دەکات و خەم و کەسەر و مەینەت دەبێتە بەشێک لە ژیانی. ئەحمەد شەماڵ ھەر لە سلێمانی ژیانی ھاوسەرگیری پێک ھێناوە و چەند منداڵێکی بە ناوەکانی جەمال، جەلال، جەزا، شەماڵ، ناسک و بەناز ھەیە.<ref name="kurdipedia-ahmad-shamal">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=ئەحمەد شەماڵ|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=20081110165325263|ڕێکەوتی سەردان=١١ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Kurdipedia.org}}</ref> == پیشە == {{ئاماژەی زیاتر پێویستە|بەش}} لە ساڵی ١٩٥٣ دەستی بە کاری ھونەری کردووە، پاش ئەوەی کە خەڵک زیاتر ئاشنای دەنگی دەبن وای لێدێت خەڵکانێکی زۆر حەز بە دەنگی بکەن. لەگەڵ زۆربەی ھونەرمەندەکانی ئەو سەردەمە گۆرانیی گوتووە وەک: [[محەممەد ماملێ]]، [[حەسەن زیرەک]]، [[عەلی مەردان]] و [[سەڵاح داودە]].<ref name="RojNews" /> زۆرن ئەو کەسانەی، کە بە ئامێرە مۆسیقییەکانیان یارمەتییان داوە، وەک ھونەرمەندان سمکۆ بە ساز، ئومێد ڕەحیم بە نەی و ئیسماعیل بە زەڕب و عوسمانیش، کە برای ھونەرمەندە، بە لێدانی زەڕب. [[پەڕگە:ئەحمەد شەماڵ 1.jpg|وێنۆک|لە چەپەوە، ئەحمەد شەماڵ و [[ئیسماعیل محەمەد]]ی شاعیر لە ١٩٨٩]] گۆرانییەکانی باس لە ژیانی خۆی دەکات و زۆر لە گۆرانییەکانی ڕەنگدانەوەی ژیانی خۆیەتی و چەند چیڕۆکێکی ھەیە و لە شانۆی «مەتەدا» ڕۆڵی سەرەکی دەبینێت، [[حەیران]]بێژ بووە، ھەرچەندە لە ژیاندا گرنگی پێنەدراوە و دەبینین لە ماڵاندا کارە ھونەرییەکانی ئەنجامداوە، بەڵام بەو شێوەیەش توانی مۆسیقا و ھونەری کوردی بەرەو پێش بەرێت،ئەگەر گوێت لە دەنگی و گۆرانییەکانی ئەم ھونەرمەندە گرتبێت، ئەوا بۆمان دەردەکەوێت، کە لە چ ڕەوشێکدا ژیاوە و چەندە ھەژار بووە و ھەر ئەم ھەژارییەش وای کرد، کە گۆرانی بڵێ و ھەمیشە گلەیی لە چارەنووسی خۆی و سکاڵای لە چەرخی گەردوون کردووە، وەک دەڵێ: :ئەی گەردوون قابیلی خۆتە چەرخت بگێڕی :زۆر ناپیاوت کردە پیاو زۆر ناپیاویشتت کردە خوێڕی جگە لەوەی، کە گۆرانییەکانی ڕەنگدانەوەی ژیانی خۆیەتی لەگەڵ ئەمەشدا گۆرانی بۆ ئەوینداران و سروشتی کوردستان گوتووە و کەسێکی نیشتمانپەروەر بووە، لە ژیانی دا گەلێ کاری وەک توتنچێتی و کاروانچێتی و حەماڵ و شوانی کردووە و ژیانی ھەمیشە پڕبووە لە دەرد و کەسەر و ناخۆشی، بەڵام لەگەڵ ئەمەشدا لەنێو خەڵکی بە قسەخۆش ناوبانگی دەرکردووە و ھەمیشە قسەی خۆشی لەسەر زاری بووە، بۆیە خەڵکانێکی زۆر خۆشیان ویستووە و ھەمیشە سەردانیان کردووە، بەڵام لەو سەردەمەدا ھونەر نرخی کەمبووە و بەشێوەیەکی زۆر ناشیرین سەیرکراوە و بەگۆرانیبێژ گوتراوە لۆتی، بۆیە ئەمەش ئازاری زۆری دەروونی ھونەرمەندیان دەدا ھەر بۆیە شەماڵ دەڵێ: :ھونەر زۆر بەنرخە، ئاخ نرخی نییە :لەناو کوردی ئێمەدا قیمەتی نییە :بەناشیرین بانگی دەکەنی پێی دەڵێن :ئەو کابرایە لۆتییە :لەو خراپتر کە فەقیر بوو پێی دەڵێن کونییە :بەڵام سەروەت و ماڵێکی زۆری ھەبێ :ھەرچی جۆری بێ :ئەشھەدووی پیادەکێشن پێی دەڵێن :پیاوی وا ھەر نییە ئەحمەد شەماڵ دۆستایەتییەکی نزیکی لەگەڵ ھونەرمەند [[حەسەن زیرەک]]دا ھەبووە و وەک خۆی گوتوویەتی {{وتە|ھەر کاتێ زیرەک سەردانی [[باشووری کوردستان]] بکردایە سەری لە ئێمەش دەدا و ماوەیەک لەلامان دەمایەوە و چەندین ئاھەنگمان بەیەکەوە دەگێڕا، بەڵام بەداخەوە ئەو ئاھەنگانە تۆمار نەکراون.}} شەماڵ لە یەکێک لە ئاھەنگەکانیدا بەم شێوەیە باسی ھونەرەکەی زیرەک دەکات و دەڵێت: :وەرە خەڵکە پێم بڵێن ھونەر شەتڵە :قەڵەمە یان تۆوە؟ :ئەی چییە و ناوی چییە ئەی بۆچی چاکە؟ :کێ دیبووی ھونەرێکی وەک زیرەک :بەدووچاو لەم خاکە :ئەی ئافەرین کە ئێستا مردووە :پێی دەڵێن کاکە == مردن == ئەحمەد شەماڵ لە ٣ی نیسانی ١٩٩٧ بەھۆی نەخۆشییەوە لە سلێمانی کۆچی دواییی کرد.<ref name="kurdipedia-ahmad-shamal" /> لە ٢٠١٦ لە یادی ساڵڕۆژی مردنی شەماڵ، تەھا ڕەسوڵ پەیکەرێکی بۆ شەماڵ دروست کرد، کە لە زێدی شەماڵ لە گەڕەکی چوارباخ دانرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەحمەد شەماڵ|ناونیشان=https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=17609&type=farhang|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٠|وێبگە=www.khaktv.net|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606211413/https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=17609&type=farhang|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ڕەئووف شێخ جەمیل کتێبێکی بە ناوی «گۆرانیبێژی میللی، ئەحمەد شەماڵ» نووسیوە و لەسەر ئەرکی تەھا ڕەسوڵ چاپ کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=لە ئەرشیفی شارەوە، گۆرانیبێژی میللی، ئەحمەد شەماڵ|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=20200809184917386729|ڕێکەوتی سەردان=١١ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Kurdipedia.org}}</ref> [[کارزان قەرەداغی]] کۆمەڵێک گۆرانیی ئەحمەد شەماڵی لە سی دییەک بە ناوی ''یادگارییەکان، ئەحمەد شەماڵ'' تازە کردووەتەوە.{{ژێدەر پێویستە}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == تێبینییەکان == {{تێبینییەکان}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٣]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٧]] m84f3qe70cym80epn40h72dvwjq33bu 0 691 1458011 1448754 2025-07-11T05:30:57Z DanyMations 70070 1458011 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = تایەر تۆفیق{{ھن}}Tahîr Tewfîq | وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = ھونەرمەندی گەل | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[کۆیە]] | بنەچە = {{ئاڵا|کوردستان}}، {{ئاڵا|عێراق}} | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = | ڕێکەوتی مردن = ٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٧ (٦٥ ساڵ) | شوێنی مردن = کۆیە |شوێنی گۆڕ = غەریبان | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] }} '''تاھیر تۆفیق ئاوڕەحمان حەمەد شێخانی''' (ناسراو بە '''تایەر تۆفیق'''؛ {{بە کوردیی باکووری|Tahîr Tewfîq}}) [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژێکی]] کورد بوو. == ژیان == ''تایەر تۆفیق'' نازناوی بنەماڵەکەی شێخانییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20081110130500208&lng=1| سەردێڕ = تاهیر تۆفیق - تایەر تۆفیق| بڵاوکەرەوە = kurdipedia.org}}</ref> لە ساڵی [[١٩٢٢]] لە شاری [[کۆیە]] لە گەڕەکی بەفری قەندی ھاتووەتە دونیاوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://kurdistantv.net/kurmanji/node/77122| سەردێڕ = ئه‌مڕۆ یادی هونەرمەندی گەورەی كورد تایەر تۆفیق ده‌كرێته‌وه‌| بڵاوکەرەوە = kurdistantv.net}}</ref> لە ساڵى ١٩٢٩ لە تەمەنی ۷ ساڵیدا باوکی بردوویەتی بۆ حوجرەی (مەلای ڕەش) و لەوێ خوێندنی [[قورئان]]ی تەواو کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = http://www.ekurds.com/kurdish/tahirtofiq.htm| سەردێڕ = هونه‌رمه‌ند تايه‌ر تۆفيق| بڵاوکەرەوە = ekurds.com| ڕێکەوتی سەردان = ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١| ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20211020205823/http://www.ekurds.com/kurdish/tahirtofiq.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ھەر لەوێشەوە فێری ئەلف بێی کوردی و [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://galawej.com/2019/10/2019-10-22062559.html| سەردێڕ = کۆیە، یادی تایەر تۆفیق کرایەوە - بنکەی روناکبیریی گەلاوێژ| بڵاوکەرەوە = galawej.com}}{{بەستەری مردوو|url=https://galawej.com/2019/10/2019-10-22062559.html |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ }}</ref> لە ساڵی ١٩٣٢ دەچێتە خوێندنگای سەرەتایی و لەبەر زیرەکیی لە پۆلی دووەم دادەنرێت و تاکو پۆلی سێیەمی ناوەندیی خوێندووە. لە ساڵى ١٩٣٦ لە تەمەنی ١٤ ساڵیدا کە لە پۆلی پێنجەمی سەرەتایی بووە بەھرەی گۆرانیبێژیی ھەبووە و مامۆستاکانی ھانیان داوا سروود و گۆرانی بڵێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://xelk.org/slider/329812/| سەردێڕ = ساڵوەگەڕی كۆچی دوایی تایەر تۆفیق - تۆڕی میدیایی خەڵک| بڵاوکەرەوە = xelk.org}}{{بەستەری مردوو|url=https://xelk.org/slider/329812/ |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ }}</ref> لە ساڵانی ١٩٤٢ – ١٩٤٣ بەھۆى گرانى و ھەژارییەوە دەست بەرداری خوێندن دەبێت و لە [[شارەوانی]] کۆیە دەبێتە کرێکار ماوەیەکیش لەگەڵ حەمە تەیاری حەمە فەندی بە فەرمانبەری چووەتە بەسڕە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=145513| سەردێڕ = کۆیە.. یادی تایەر تۆفیق و رۆژی هونەر کرایەوە| بڵاوکەرەوە = pukmedia.com| ڕێکەوتی سەردان = ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20211020205823/https://www.pukmedia.com/KS/details/?Jimare=145513|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ساڵی ١٩٤٥ دەچێتە ئێستگەی ڕادیۆی [[بەغدا]] حەفتانە بۆ نیو سەعات گۆرانی دەڵێت، بۆ یەکەم جاریش گۆرانی (ئەی لە گورێ لە سۆرە گورێ) و بەستەی (کراس زەردێ)ی تۆمارکردووە و بڵاوی کردووەتەوە. تایەر لە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٥٦ دەگەڕێتەوە ھەولێر و دەبێتە فەرمانبەر بە کاتبی ناحیەی سیدەکان. لە ساڵی ١٩٥٧ دەچێتەوە بەغدا و لە دوای [[شۆڕشی ١٤ی تەممووز]] ١٩٥٨ دەگەڕێتەوە کۆیە. ساڵی ١٩٧٥ ژیانی ھاوسەریی پێک ھێناوە و خاوەنی پێنج کوڕە بەناوەکانی ( سروود، سامان، سەنگەر، ماردین و ڕابەر).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = http://hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/14222-2019-08-07-11-49-02| سەردێڕ = دەچووینە لای خاڵە تایەر تۆفیق ماڵمان بۆ گەسك دەدا| بڵاوکەرەوە = hawler.in}}</ref> تایەر لە ساڵی ١٩٨٠ تووشی پاڵە پەستۆی خوێن و شەکرە دەبێت چەند جاریش بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشیەکانی چووە بۆ دەرەوەی ووڵات بەڵام بێ سوود بووە. == ھونەری تایەر تۆفیق == [[پەڕگە:تایەر تۆفیق 1.jpg|وێنۆک|ئاهەنگێک لە یانەی فەرمانبەرانی سلێمانی، ١٩٥٦. لە وێنەکەدا تایەر تۆفیق گۆرانی دەڵی و [[قادر دیلان]] کەمانی بۆ دەژەنێ.]] تایەر تۆفیق لەسەرەتای ژیانی ھونەریدا کەوتووەتە بەر کاریگەریی گۆرانیبێژە لێھاتووەکانی ئەوسای کۆیە وەک [[سێوە]] و [[مەلا ئەسعەد]] و سوودێکی زۆریشی لە ھونەرمەند [[ئەحمەدی ‌حەمە مەلا]] وەرگرتووە، بەڵام کاتێک کە بازووی ھونەری گۆرانی گوتنی بەھێز بووە، ھەوڵی داوە دەنگ و ڕێبازی تایبەتی خۆی ھەبێ و لە ناوەڕاستی چلەکانی سەدەی ڕابووردووەوە بووەتە گۆرانیبێژێکی خاوەن دەنگ و ڕێبازی تایبەتی خۆی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://polanews.wordpress.com/2012/10/12/tahir-tofiq/| سەردێڕ = کۆیه‌: یۆبیلی‌ زیوینی‌ هونه‌رمه‌ندی‌ کۆچکردوو (تاهیر تۆفیق) به‌ڕێوه‌ده‌چێت| بڵاوکەرەوە = polanews.wordpress.com}}</ref> لە بەناوبانگترین گۆرانیی «شیرن بەھارە» کە ھۆنراوەی [[ئیبراھیم ئەحمەد]]ە و بە یەکێک لە بەچێژترین گۆرانییە کوردییەکان دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://www.rojikurd.net/tahir-tofiq-ew-dengey-qet-namret/| سەردێڕ = تاهیر تۆفیق، ئەو دەنگەی هەمیشە زیندووە| بڵاوکەرەوە = rojikurd.net}}</ref> تایەر تۆفیق لە ساڵی ١٩٤٥ەوە بووەتە سەر دەستەی [[مەقامبێژ]]انی سەر شانۆی ئاھەنگەکانی [[نەورۆز]]ی کورد و گەلێک گۆرانی نیشتمانی و نەتەوەیی بە دەنگە خۆشەکەی چڕیوە و گوێگرانی سەرسام کردووە، و تایەر خاوەن دەنگێکی زوڵاڵی دڵکێش بووە و باشترین دەقی شاعیرە مەزنەکانی کوردی بۆ ئاوازەکانی ھەڵبژاردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://www.khaktv.net/profile-detail.aspx?jimare=2057| سەردێڕ = تایەر توفیق| بڵاوکەرەوە = khaktv.net| ڕێکەوتی سەردان = ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١| ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20211020205823/https://www.khaktv.net/profile-detail.aspx?jimare=2057|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> '''تایەر تۆفیق''' [[شیعر]]ی [[شاعیر]]انی زۆری کردووە بە گۆرانی، وەکوو: * [[لەسەر شەو و ڕۆژی داناوە]] لە سەر شیعری [[حاجی قادری کۆیی]] * [[لەباخان ئاھ و ناڵێن دێ]] لە سەر شیعری [[وەفایی]] * [[شیرین بەھارە]] لە سەر شیعری [[ئیبراھیم ئەحمەد]] * [[گولی سەربەستی]] لە سەر شیعری [[بەختیار زێوەر]] * [[بیست و ‌حەوت ساڵە]] لە سەر شیعری [[فایەق بێکەس]] * [[تۆراوە دڵی من]] لەسەر شیعری [[بێخود]] و شاعیریرانی تر وەکوو : [[مستەفا بەگی کوردی]]، [[سافیی ھیرانی]]، [[تایەر بەگی جاف]]، [[عوسمان عەونی]]، [[ھەژار]]، [[ھێمن]]، [[گۆران]]، [[مەدھۆش]]، [[دڵدار]]، [[دڵزار]]، [[مەجید ئاسنگەر]]، [[بێخود]]، و [[شار‌ەزا]]. تایەر تۆفیق بەھونەرمەند و کەسێکی خاوەن ھەڵوێستی نیشتمانی ناسراوە و لەھیچ کۆڕ و کۆبوونەوەیەکدا گۆرانی بۆ کاربەدەستانی میریی نەوتووە و ھەموو گۆرانییەکی بۆ کورد و بۆ شادکردنی دڵی ھونەردۆستانی چڕیوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://sana23kurd.wordpress.com/2013/05/07/%D8%A6%D9/| سەردێڕ = ئه‌ رشیف و تاگی .هونه‌ ری كوردی | ماڵپه‌ڕی سانا| بڵاوکەرەوە = sana23kurd.wordpress.com}}</ref> == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:تاهیر تۆفیق 1.jpg|وێنۆک|لەلای ڕاستەوە تایەر تۆفیق لەگەڵ [[فوئاد ئەحمەد]] و بورهان قانع، باکووری لە پشتەوە وەستاوە.]] *تایەر تۆفیق لەماوەی ژیانیدا شەش نامیلەکە و پەرتووکی بەو دەقە شیعریانەی بەگۆرانی وتوویەتی بەچاپ گەیاندووە و لە ھەموویان باشترین پەرتووکەکەی [[گوڵی سەربەستی]]یە کە بە پێشەکی [[کەریم شارەزا]] لە ساڵی [[١٩٨٣]] بەچاپی گەیاندووە. *لە بەرھەمەکانی تری کراس زەردێ، شلێرە وای شلێرە، نەسرین ئەوڕۆ نەورۆزە. == مردن == لە ڕۆژی ٢٠ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٧ لە تەمەنی ٦٥ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = http://wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=1161&Jor=5| سەردێڕ = پەردە لەسەر پەیكەری تایەر تۆفیق لا دەبرێت| بڵاوکەرەوە = wishe.net}}</ref> تەرمەکەی لە شاری [[کۆیە]] لە گۆڕستانی غەریبان بە خاک سپێردرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://raprsi.com/so/hunermand/tahirtofiq| سەردێڕ = تاهیر تۆفیق| بڵاوکەرەوە = raprsi.com}}</ref> ڕۆژی کۆچی دواییشی بە ڕۆژی ھونەر ناسێنراوە لە کۆیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/221020137| سەردێڕ = کۆیە.. سێیەم فێستیڤاڵی هونەرمەندی گەل تاهیر تۆفیق| بڵاوکەرەوە = rudaw.net}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{Reflist}} * [https://books.vejin.net/ck/News/1016 «دیوانی سافی هیرانی» لە ڤەژینبوکسدا دانرا] * ماڵپەڕی چیا [http://chia.se] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:مردووانی ١٩٨٧]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٢]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای ھەولێر]] pww6mjhvg8gb7fls3993rtafcszv2u4 0 692 1458062 1433575 2025-07-11T05:51:46Z DanyMations 70070 1458062 wikitext text/x-wiki '''سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی''' (١٨٨٢ لە [[سنە]] - ٤ی شوباتی ١٩٣٧ لە سنە) [[گۆرانیبێژ]] و [[مەقامبێژ]]ێکی [[کورد]]ی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو. ڕەگەز و ڕیشەی بنەماڵەی سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی دەچێتەوە سەر [[سەید عەلی ھەمەدانی]]، برای [[بابا تاھیری ھەمەدانی]] شاعیری ناسراوی کورد.<ref>محەممەد حەمە باقی، ''سەید عەلی ئەسغەر''، ١٩٩٨.</ref> == ژیان == عەلی ئەسغەر کوڕی سەید نیزامەدین کوڕی سەید جامی کوڕی سەید محەممەد جەواد کوڕی سەید ئیبراھیمە، لە ساڵی ١٨٨٢ لە گوندی [[سەڵوات ئاوا (گوند)|سەڵوات ئاوا]]ی نزیک شاری [[سنە]] لەدایکبووە. نازناوی ''کوردستانی''ش لە ناوی دا، مەبەست شار و پارێزگای [[سنە]]یە.<ref>باکووری، ''گورانیبیژە نەمرەکان''، بەشی یەکەم، ٢٠٠١.</ref> لە تەمەنی نزیک ٢٠ ساڵی ھاوسەرگیری لەگەڵ ماھشەرەف خانم کردوە؛ بەرھەمی ھاوسەرگیرییان سێ کوڕ بە ناوەکانی عەبدولئەحەد، سەید مەسیح و سەید عەلی ئەسغەر، و دوو کچ بە ناوەکانی زارا و شەرافەت دەبێت. سەید عەلی ئەسغەر لە ٤ی شوباتی ساڵی ١٩٣٧ کۆچی دوایی کردوە و لە گۆڕستانی سەڵوات ئاوا نێژراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|ئێران}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی خەڵکی سنە]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کلاسیکیی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٨٢]] [[پۆل:مۆسیقای کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٣٦]] 863whurqoo1ck9mb50vesg9v0i0j7el 0 705 1458048 975392 2025-07-11T05:39:10Z DanyMations 70070 1458048 wikitext text/x-wiki '''حوسێن شەریفی''' [[گۆرانیبێژ]] و [[مەقامبێژ]]ی لە دایک بووی شاری [[سنە]]یە. == بەرھەمەکان == * شلێرە لەگەڵ گرووپی [[کامکاران]] * رۆژ * سۆزی دڵ * ڕووناکی * مەلە جوانەکەی * شوانی کەژ و کێو * دەوران * بەهاری عومرم * مەنیجە * ئەگەر نەناڵم == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] 3o743031om5b8vk13xt13lik8jcu8au 0 706 1457990 1347937 2025-07-11T04:49:30Z DanyMations 70070 1457990 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|ئەرژەنگ کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''ئەرژەنگ کامکار''' مووسیقاری کورد ە و یەکێکە لە ئەندامانی گرووپی [[کامکاران]]. ساڵی ١٩٥٤ لە شاری [[سنە]] لە دایک بووە و ژەنیاری [[تومبەک]] ە. لە سەردەمی منداڵی دا حەزی لە [[نیگارکێشی]] بووە بەڵام زیندگی کردن لە بنەماڵەیەکی شەیدای مووسیقا دا، ئەویشی بۆ دنیای ەونەری مووسیقا ڕاکێشاوە و ساڵەا بۆ ئۆرکێستری فەرەەنگ و ەونەری سنە تومبەکی لێداوە و ئێستاش بۆ کامکاران تومبەک لێدەدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢١ی شوباتی ٢٠٢٠|سەردێڕ=نوایاب: ارژنگ کامکار|ناونیشان=https://www.navayab.com/arjang-kamkar.html|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=web.archive.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی شوباتی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200221222221/https://www.navayab.com/arjang-kamkar.html|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}}{{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{کامکاران‏}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٤]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] 1u219olz1y2a7h08yg9xpns8ad0cqgq 0 727 1457949 1445917 2025-07-11T04:31:12Z DanyMations 70070 1457949 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر |ناو = مەلای جزیری |وێنە = Tirbeya Mela Ehmedê Cizîrî 2009.JPG |سەردێڕ = مەرقەدی مەلای جزیری |ناوی خۆماڵی = شێخ ئەحمەد کوڕی شێخ محەممەد |زمانی ناو = کوردی |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٥٧٠ |شوێنی لەدایکبوون = جزیرەی بۆتان |ڕێکەوتی مردن = ١٦٤٠ |شوێنی مردن = جزیرەی بۆتان |نازناو = مەلای جزیری |پیشە = شاعیر، نووسەر |زمان = [[کوردی]]، [[فارسی]]، [[عەرەبی]] و [[تورکی]] |نەتەوە = [[کورد]] |سەردەم = سەدەی ١٦ و ١٧ |بواری کارکردن = [[ھۆنراوە]] |قوتابخانەی ئەدەبی = [[قوتابخانە ئەدەبیەکان|کلاسیکی]] }} '''شێخ ئەحمەدی جزیری''' ناسراو بە '''مەلای جزیری''' (١٥٧٠ – ١٦٤٠) شاعیرێکی کلاسیکی کوردە کە بە دامەزرێنەری شێوەزاری کلاسیزمی کورمانجی ژووروو سەر بە شێوەزاری بۆتانی دادەنرێت.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=مارف خەزنەدار، مێژووی ئەدەبی کورد، بەرگی دووەم، ھەولێر: ئاراس ٢٠٠٢}}</ref> جزیری لە گرنگترین شاعیرانی کلاسیکی کوردە و لەگەڵ [[ئەحمەدی خانی]]، [[فەقێ تەیران]]، [[مەلای باتەیی|مەلای باتە]] بە گرنگترین شاعیرە کۆنەکانی کورمانجی دادەنرێن.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-written-literature|سەردێڕ=Iranica: Kurdish Written Literature}}</ref> ئەو دیوانە شیعرێکی بە شێوەزاری [[کورمانجی]] لێ بەجێ ماوە. == ژیان == ناوی شێخ ئەحمەد کوڕی شێخ محەممەد جزیرییە. وشەی [[جزیر]]ی لە ناویدا ئاماژە بە [[جزیر]]ەی [[بۆتان]] دەکات. ساڵی ١٥٧٠ لە جزیرەی بۆتان ھاتووەتە دنیاوە کە سەردەمی [[ئەمیر شەرەف خانی]] کوڕی [[میر ئەبدال]] بووە. لە تەمەنی [[(10)]]<nowiki/>دە ساڵییەوە لەلای باوکی دەستی بە خوێندن کردووە و پاشان چووەتە لای زانا بەناوبانگەکانی جزیرە و فێری زانست بووە. بە فەقێیەتی ھەموو ناوچەکانی جزیرە و [[ھەکاری]] و [[ئامێدی]] و [[دیاربەکر]] و [[عەمادیە]] گەڕاوە و لە تەمەنی ٣٢ ساڵیدا ئیجازەی مەلایەتی پێدراوە، پاشان بووەتە مەلا و زۆربەی کاتی بۆ وانەوتنەوە تەرخان کردووە. شێخ محەمەدی باوکی لە بنەماڵەیەکی شێخی بەرماڵی بووە و زۆر حەزی بە خوێندەواری کردووە. لە پەرتووکی [[مێژوی کورد و کوردستان]]ی [[ئەمین زەکی بەگ]]دا ھاتووە: مەلای جزیری ناوی شێخ ئەحمەدە و لە جزیرەی ئیبن عمر لە نیوەی دوایی سەدەی شەشەمی ھیجری لە دەوری [[عیمادەدین]] حاکمی [[موسڵ]]دا ژیاوە. مەلای جزیری [[سۆفیگەری|سۆفی]] و لەسەر ڕێبازی [[نەقشبەندی]] بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.xozga.com/nawdaran/shairan/30.html|سەردێڕ=ماڵپەڕی خۆزگە: مەلای جزیری|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20081229141920/http://www.xozga.com/nawdaran/shairan/30.html|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> وەک زانایانی سەردەمی خۆی دەربارەی لێکدانەوەی [[قورئان]] و [[فەلسەفە]] و [[ئەستێرەناسی]] و [[کیمیا]] و [[فیزیک]] و [[پزیشکی]] خوێندەواریی ھەبووە. ھەروەھا زمانەکانی [[فارسی]] و [[عەرەبی]] و [[تورکی]] بەباشی زانیوە. مەلای جزیری ساڵی ١٦٤٠ لە جزیرەی بۆتان کۆچی دوایی کردووە. == نازناوی شیعری == لەبەر ئەوەی لە شاری جەزیرەی بۆتان لەدایک بووە نازناوی جەزیریان خستووەتە پاڵی، بەڵام خۆی لە ھەڵبەستەکانیدا نازناوی مەلا و مەلێ بەکار دەھێنێت. لە بڕێک شوێندا نازناوی نیشان بووە. لە ھێندێک لە شیعرەکانیشیدا لە ئەحمەد، واتە ناوە ڕاستییەکەی خۆی، کەڵکی وەرگرتووە.<ref name=":0"/> == ناوەرۆکی شیعر == زۆربەی زۆری شیعرەکانی ڕەوانن. دەربارەی دڵداری و تەسەوف و ڕاستی و [[خواپەرستی]] و ستایشی سروشتن. جگە لەمە مەلا وتووێژی شیعریی لەگەڵ میرعیمادەدینی جزیری و [[فەقێ تەیران|فەقێ تەیراندا]] ھەیە. مەلای جزیری خۆی بە شاعیری بۆتان و ھەموو کوردستان زانیوە<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=سەججادی، ع. مێژووی ئەدەبی کوردی، چاپخانەی مەعارفی بەغداد، 1951}}</ref> و لە بەیتێکدا وتوویەتی: {{شیعر}} {{ب|گوڵێ باغێ ئیرەمێ بۆتانم|شەبچراغێ شەبێ کوردستانم}} {{کۆتاییی شیعر}} '''دیوانی مەلای جزیری''' شیعرەکانی مەلای جزیری تێدایە کە بە زاراوەی [[کورمانجی]]یە. ڕۆژھەڵاتناسی ئەڵمانی مارتین ھارتمان (Martin Hartmann) لە ساڵی ١٩٠٤ دیوانەکەی مەلای جزیری لە [[بەرلین]] و [[ھەولێر]] و [[بەغدا]] و [[تاران]] و [[قامشلۆ]] چاپ کراون و خۆی پێشەکی بۆ نووسیوە و لە چاپەکەی قامیشلۆ دا دیوانەکەی بە زمانی عەرەبی لێکدراوەتەوە. [[ھەژار]] ئەم دیوانە شیعرەی بە [[سۆرانی]] شەرح کردوە. == قاڵب و وەزن == قاڵبی شیعرەکانی جزیری بە زۆری غەزەلن. ئەو ھەروەھا تەرجیعبەند و چوارینە و موەششەحی ئەندەلوسیشی ھەیە. کێشی شیعرەکانی بە زۆری عەرووزین. == مەبەستی شیعری == * دڵداری و خۆشەویستی. * خواناسی و عیرفان. * وەسفکرنی کوردستان. * ستایشی میری بۆتان. * باسکردن لە ھێرشەکانی مەغۆل و تەتەر. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ١}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر|ژیاننامە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|تورکیا}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نەقشبەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٥٧٠]] [[پۆل:مردووانی ١٦٤٠]] [[پۆل:سۆفییە کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] hsj1uxpzn5jw5m1t498np3lhmx3fx7y 0 728 1457959 1292044 2025-07-11T04:34:30Z DanyMations 70070 1457959 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = میرزا عەبدوڕڕە‌حیم سابڵاغی | وێنە = Wafayi — poet.jpg | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٨٤٤]] | ڕێکەوتی مردن = [[١٩٠٢]] | شوێنی مردن = [[عەرەبستان]] | ھۆکاری مردن = نەخۆشی | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = [[عەرەبستان]] | شوێنی لەدایکبوون = [[مەهاباد]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = وەفایی | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعیر]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] ، [[سوننە|سوننی]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = مەلا غەفوور | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} {{نامەی ڕوونکردنەوە|وەفایی|وەفایی (ڕوونکردنەوە)}} '''میرزا عەبدوڕڕە‌حیم سابڵاغی''' ناسراو به وەفایی [[شاعیر]]ی به ناوبانگی [[کورد]]، ساڵی ١٢٦٤ی ھەتاوی (١٨٤٤) له شاری [[مەهاباد]] لەدایکبووە. == ژیان == وەفایی کوڕی مەلا غەفوور کوڕی مەلا نەسڕوڵڵا، یەکێکە لە شاعیرانی کورد زمان. خوێندنی سەرەتایی و بەرنامەی حوجرەی مزگەوتی لە زانستییەکانی ئایینی [[ئیسلام]] و [[زمانی عەرەبی]] لە [[مەھاباد]] تەواو کردووە و ھەر لەوێش مۆڵەتی مەلایەتی وەرگرتووە، بەڵام لەناو خەڵکی بە مەلا نەناسراوە و تەنیا میرزایان پێ وتوە. ھیچ بەڵگەیێک بەدەستەوە نیە مەلایەتی کردبێ، بەڵام قوتابخانەی تایبەتی خۆی ھەبوە و وانەی بە منداڵان وتوە و پێی ژیاوە. وەفایی سەردەمی منداڵی و مێردمنداڵی لەمەڵبەندی خۆی [[مەھاباد]] بردۆتە سەر. لەم ماوەیەدا خەریکی وەرگرتنی زانست و زانیاری بووە. لەدوای ئەوە لەجێگەیێک ئۆقرەی نەگرتووە لە ھەکاری وڵاتی [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] و شاری [[سلێمانی]] ژیاوە. چوونە حەجیشی لەو سەردەمانەدا کاتی زۆری ژیانی شاعیری بۆ خۆی بردووە. زەکات و سەرفترەی وەرنەگرتووەو ، موچەی فەقێیاتی نەویستووە. [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] شیعری وەفایی بەدڵ بووە، لەو ڕێگەیەوە ناسیویەتی، خۆشی ویستووە لەبەر ئەوە لێی نزیک بۆتەوە. ماوەیەکی درێژ لای ژیاوە، شیعری بۆ خوێندۆتەوە، سکرتێرییەتی نووسینی بۆ کردووە و کاروباری خوێندەواری بۆ بەڕێوە بردووە. وەک لە ژیانی شاعیر دەردەکەوێ چوونە [[حەج]] لە لای جۆرە ئارەزووێکی لا درووست کردووە لەوانەیە بەھۆی ھەڵوێستی بەرامبەر ئایین و حەزکردن بەگەشت ئەم ئار‌ەزووەی لا درووست بووبێ. لەدوا گەشتیدا بۆ [[سلێمانی]] لەساڵی [[١٩٠٠]] ز وا دەردەکەوێ ماوەیێک تێیدا ژیاوە و لەساڵی [[١٩٠٢]] ز [[حەج]]ی سێیەمی کردووە. قسەی واش ھەیە لە ساڵی [[١٨٩٨]] ز لە گەڵ [[شێخ سەعید حەفید]] چووە بۆ [[ئیستانبول]] و لەوێوە لەگەڵی ڕووی کردۆتە وڵاتی [[حیجاز]]. ھەرچۆنێبێ وەفایی لەگەڵ‌ کاروانی [[شێخ سەعیدی حەفید]] و [[سەید ئەحمەدی خانەقا]] و [[شێخ مستەفای شێخ عەبدولسەمەدی قازی]] و [[پیرەمێرد|حاجی تۆفیقی پیرەمێرد]] چووه بۆ [[حەج]]، ئەگەر ھەمووشیان لەو کاروانە دا نەبووبن لەڕێگەی گەڕانەوە ئەو کەسانە پێکەوە گەڕاونەتەوە و هەر لەو سەفەرەدا بە پیرەمێردی شاعر دەڵێت کە شعرەکانی لە ڕێگای عەشقی پێغەمبەر دا (د.خ) و بۆ ئەو زاتە نوسیوە. == کۆچی دوایی == [[پەڕگە:Wafayi.jpg|وێنۆک|alt=وێنەی خەیاڵیی وەفایی]] لە سارای [[عەرەبستان]] لە سەردەمی گەڕانەوەی ئەو حاجیانە وەفایی تووشی نەخۆشی زەحیری دەبێ، مەرگ ماوەی نادا و ئەنجام لەو وڵاتە دوورەدا کۆچی دوایی دەکا و لە ناو لمی بادیەی [[عێراق]] یا بیابانی [[شام]] لە لایەن ھەواڵەکانییەوە لە ساڵی [[١٩٠٢]]ز دوور لە نیشتمان بەخاک دەسپێردرێ. [[پیرەمێرد]] دەڵێ: "بەدەستی خۆم لە بیابان وەفاییم ناشتووە." == بۆ یه‌كەمجار وێنه‌ی وه‌فایی شاعیر دۆزرایه‌وه‌ == پاش تێپه‌ڕبوونی ١٠١ ساڵ به‌سه‌ر كۆچی دوایی شاعیری ناسراوی كورد "وه‌فایی"، بۆ یه‌كه‌مجار وێنه‌ی ئه‌و شاعیره‌ دۆزرایه‌وه‌. نووسه‌ر و شاعیری ناسراوی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان [[ساکار سۆفیزاده]] ناسراو به‌ "موحیبی مه‌هاباد" توانی وێنەی شاعیری گەورەی کورد بدۆزێتەوه. موحیب، ڕوونیكرده‌وه‌، وێنه‌كه‌ له‌ ئه‌لبومی "[[عه‌لیخانی قاجار]]" دا دۆزراوه‌ته‌وه‌، كه‌ وێنه‌گری تایبه‌تی هه‌ریه‌ک له‌ [[ناسره‌دین شا]] و، [[موزه‌فه‌ره‌دین شا]]، پاشای قاجار، بووه‌ و له‌ ماوه‌ی ته‌مه‌نیدا سه‌دان وێنه‌ی ده‌گمه‌نی پادشا و سیاسی و ناودارانی زۆربه‌ی شاره‌كانی ئێرانی گرتووه‌. له‌ وێنه‌كه‌دا شه‌ش كه‌سایه‌تی و مامۆستای ئایینی [[مه‌هاباد]] له‌ ته‌نیشت یه‌كتر وه‌ستاون، هه‌رچه‌نده‌ له‌ ئه‌لبومه‌كه‌دا ئاماژه‌ به‌وه‌كراوه‌ كه‌ وێنه‌ی وه‌فایی و چه‌ند كه‌سایه‌تییه‌كی [[مه‌هاباد]]ه‌، به‌ڵام رووننه‌كراوه‌ته‌وه‌ كامه‌یان خودی وه‌فاییه‌. موحیبی مه‌هابادی، كه‌ هاوكات له‌ نه‌وه‌كانی وه‌فاییه‌، وتیشی: "پاش به‌دواداچوونی ورد و سۆراخی باڵا و ڕاده‌ی ریش و ڕه‌نگی پێست و شێوه‌ و ڕووخسار و شێوازی پۆشینی جلوبه‌رگی وه‌فایی، ئه‌وه‌ ده‌ركه‌وتووه‌ كه‌ كه‌سی چواره‌می وێنه‌كه‌ له‌لای راسته‌وه‌، وه‌فایی خۆیه‌تی". به‌پێی زانیارییه‌كانی موحیب، وێنه‌كه‌ له‌نێوان ساڵانی ١٨٩٩-١٩٠٠ له‌ [[خانه‌قای شه‌مزین]] گیراوه‌، كه‌ ده‌كه‌وێته‌ چوارڕێیانی ئازادی له‌ شاری [[مه‌هاباد]] و، وه‌فایی له‌و ساڵانه‌دا، وه‌ک وانەبێژ له‌و خانه‌قایه‌ خزمه‌تی كردووه‌. == شیعری وەفایی == وەفایی لە شێعری دا شوێن کە‌وتووی [[نالی]]ە وە زۆرێک لە وشە‌کان و جوانیە ئە‌دە‌بیە‌کانی شێعری [[نالی]] لە شێعری وەفاییش دا ئە‌بینین. ئارە‌زووی لە لە‌ف و نە‌شر بووە و ئە‌م خاڵە لە زۆری شێعرە‌کانی دا ئە‌بینین. {{شیعر}} {{ب|نەخۆش و مەستی دوو چاوی کاڵم|حەقم بەدەستە ئەگەر بناڵم}} {{ب|بەغەمزەی چاوت بەخەندەی زارت|بردیان بەغارەت خەو و خەیاڵم}} {{ب|فەرمووت چلۆنی چ بڵێم عەزیزم|دوور لە زولفی تۆ، کافر بەحاڵم}} {{ب|سەبا دەخیلم ھە تاکو ماوم|بڵێ بەزاری بڕۆ بەخاڵم}} {{ب|دەمێکی بابێ دەوای دڵم کا|بە‌چاوەکانی گەلێ بێ حاڵم}} {{ب|"وەفایی" چی دیت لەسەر بگێڕێ|نەما لەسەر تۆ نە سەر نە ماڵم}} {{کۆتاییی شیعر}} === شێعری کوردی وەفایی === {{شیعر}} {{ب|لەو رۆژەوه دوور کەوتووه سایەت له سەری من|سووتاوه له تاوت هەموو گیان و جگەری من}} {{ب|جەرگم هەموو لەت لەت بوو به سێڵاوی سروشکم|چبکەم که به دەریا چووه لەعل و گوهەری من}} {{ب|دیفەرموو له سەر خاکی دەری خۆی که منی کوشت|جەننەت به سه بۆ خوێنی شەهیدی نەزەری من}} {{ب|قەت وا دەبێ خاکی دەری تۆ تاجی سەرم بێ؟|ئەو دەوڵەته بۆ من نییه ئەی خاک به سەری من}} {{ب|زولفت که وەکوو شامی غەریبانه، لەوێدا|حاڵی چییه داخوا دڵەکەی دەر بەدەری من}} {{ب|وەک بولبولی شەیدا به هەزار نەغمه دەناڵم|جارێ گوڵەکەم گوێ بده ناڵەی سەحەری من}} {{ب|دیم هاته عەیادەت دەمی پڕ خەندەی بوو یەعنی|روح و دڵی بێماره دەوای گوڵشەکەری من}} {{ب|بێ نوره دڵم هێنده له سەر یەک مەشکێنه|رو وابکه شەوقێکی بدا تا فەنەری من}} {{ب|خۆش بەو دەمە ساقی له دەری مەیکەده فەرمووی:|ئەو جامه له من بگره "وەفایی" به سەری من}} {{کۆتاییی شیعر}} === شێعری فارسی وەفایی === {{شیعر}} {{ب|ای به یاد زلف و خالت صد هزاران جان اسیر|دانه ات عنقا شکار و دام تو سیمرغ گیر}} {{ب|با جمالت هر چه در هر دو جهان است حسن و زیب|ذره و خورشید عالم قلزم و آب غدیر}} {{ب|یک نفس دیدار تو خوشتر ز صد خلد برین|یک زمان هجران تو سرمایه صد ز مهریر}} {{ب|شرح حال این دل پر خون چه گویم یا علیم|عرض درد جان سرگردان چه خوانم یا بصیر}} {{ب|چون تویی سلطان عالم چون منم کمتر گدا|رحمتی، لطفی، نگاهی پادشاها بر فقیر}} {{ب|لب فرو بستم "وفایی" از بیان حال خویش|تا به کی ترک ادب در پیش دانای ضمیر}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ماڵپەری خۆزگا [https://web.archive.org/web/20081229142438/http://www.xozga.com/nawdaran/shairan/48.html] * ماڵپەری خەندان [https://web.archive.org/web/20140117131021/http://www.xendan.org/dreja.aspx?=hewal&jmara=79828&Jor=1] * کتێبی تاریخ مهاباد (مێژووی مەهاباد)/سەید محەممەد سەمەدی/١٣٧٣ [[مەهاباد]] == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ١٨}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|ئێران|کوردستان}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٤٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٠٢]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] 10go3dhbm304bhu66scl7cv6yd5jji8 0 744 1457996 1347204 2025-07-11T04:51:12Z DanyMations 70070 1457996 wikitext text/x-wiki {{ئاماژەی زیاتر|date=تشرینی یەکەم ٢٠٢١}} {{زانیاریدانی ئەکتەر |ناو=ئیبراھیم تاتلیسس{{ھن}}Ibrahim Tatlisés |وێنە= İbrahim Tatlıses (8 Temmuz 2007).JPG |ناوی کاتی لەدایکبوون=ئیبراھیم تاتڵی |مێژووی لەدایکبوون=١ی کانوونی دووەمی ١٩٥٢ |شوێنی لەدایکبوون = [[ئورفا]] |مێژووی مردن= |شوێنی مردن= |درێژی= |ناوی تر= [[ئیمپراتۆر]]، [[ئیبۆ]] |گرنگترین ڕۆڵەکان= |ئایین= [[موسڵمانی سوننە]] |نەتەوە=[[کورد]]–[[عەرەب]] |ساڵانی ئیشکردن= ١٩٦٥-ئێستا |ھاوسەر= |ھاوبەش= |مناڵەکان=[[ئیدۆ]]{{ھن}}[[ئێلیف ئێدا]] ،[[مەلەک زوبەیدە]] |پێگەی فەڕمی= http://www.tatlises.com.tr/ |خەڵاتەکانی ئۆسکار= }} '''ئیبراھیم تاتڵیساس''' (İbrahim Tatlıses) گۆرانیبێژێکی بە ڕەچەڵەک [[کورد]]ی [[تورکیا]]یە. زۆربەی گۆرانییەکانی بە زمانی [[تورک]]ین، چەند گۆرانییەکی بە زمانی [[کوردی]] ھەیە. لە شاری [[ڕحا]] (ئورفە) لەدایکبووە. پێشتر کاری ئەکتەریشی کردووە. تا ئێستا زیاتر٤٠ ئەلبومی گۆرانی ھەیە. == ژیانی ھونەری == ئیبراھیم تاتڵی یان (ئیبراھیم تاتڵیساس) یەکێکە لە بەناوبانگترین ھونەرمەندەکانی [[تورکیا]] و [[ڕۆژھەڵاتی ناوین|ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستە]] کە بە [[ڕەگەز]] [[کورد]] و [[عەرەب]]ە ''ئیبراھیم'' لە (١/١/١٩٥٢) لە ناوچەی سوێرەک کە سەر بە پارێزگای [[ڕحا|ڕحایە]] لە [[باکووری کوردستان]] لە دایکبووە باوکی [[عەرەب|عەرەبە]] و دایکیشی کوردە ئیبۆ بەھۆی ھەژاریەوە نەیتوانیوە بچێتە بەر [[خوێندەواری|خوێندن]] و ھەر لە منداڵیەوە لەگەڵ ''حوسێنی'' برای دەستیان کردووە بە کارکردن. ''ئیبراھیم'' پێش ئەوەی ببێتە [[گۆرانیبێژ]] کاری کرێکاری کردووە. تاتڵیساس لەساڵانی (١٩٦٠)ەکان لە گازینۆ و دانیشتنەکاندا [[گۆرانی]] ووتوە کە لە ساڵی (١٩٦٨) یەکەم ئەلبومی بە ناوی (Kara kiz) واتە (کچی ڕەش) بڵاوکردەوە بەڵام ئەم ئەلبومەی شکستی ھێنا بۆ ماوەی سێ ساڵ وازی لە کارەکانی ھێنا و لە ساڵی (١٩٧١) دووەم ئەلبومی بە ناوی (beni yakma gel sevgidim) بڵاوکردەوە ئەم ئەلبومەشی شکستی ھێنا بۆ ماوەی چوار ساڵ وازی لە کارەکانی ھێنا وە لە [[ئەستەمبوڵ]] ساڵی (١٩٧٥) سێیەم ئەلبومی بە ناوی (ayaginda kundura) بڵاوکردەوە وە ئەم ئەلبومەی جێی خۆی دامەزراند لە بازاری موزیکی [[تورکیا]] و ڕیکۆردێکی تازەی دانا ئیبراھیم لە ھەمان ساڵدا بۆ یەکەم جار چووە نێو ژیانی [[ھاوسەرگیری]] و لەگەڵ (عەدالەت دوراک) دا ھاوسەرگیری ئەنجام دا و ھاوسەرگیریەکەیان ماوەی سێ ساڵی خایاند و لە ساڵی (١٩٧٨) لە یەک جیابونەوە و لە ساڵی (١٩٧٩) ھاوسەرگیری لەگەڵ (پەریھان ساڤاش) دا ئەنجام دا لەم ھاوسەرەی کچێکی دەبێت بەناوی (مەلەک زوبەیدە) لە ساڵی (١٩٨٤) نێوانی ئیبراھیم و پەریھان تێکدەچێت و ئیبۆش پەریھان دەباتە گوندێک و ئازاری جەستەی دەدات ئەمەش بە کارێکی نەشیاو لەلایەن دەوڵەتەوە تەماشا دەکرێت بۆیە بڕیاری دادگایکردنی ئیبراھیم دەدرێت لە (٩/٨/١٩٨٤) لە دادگا ئیبراھیم وەک ئەستۆپاکی خۆی دەڵێت :(من بۆیە لێم دا چونکە نامەوێت ھاوسەری خۆم لەگەڵ کوڕی خەڵکیدا ببینم من ئەمەم پێ قبوڵ نەکرا بۆیە لێم دا) لەویادا ئیبراھیم و پەریھان جیادەبنەوە لە ساڵانی ھەشتاکاند بە ئەلبومەکانی (istemem) (yalan) (mavi mavi) و چەندانی تر ناوبانگێکی زۆری پەیداکرد پاش ئەوەی لەگەڵ پەریھان ساڤاش جیابویەوە ھاوسەرگیری لەگەڵ (دەریا تونا) ئەنجام دا کە لە ھەر سێ فلیمی (gulum benim) (gunah) (yalnizim) دەوری لەگەڵ ئیبۆ بینیوە وە لە ساڵی (١٩٩٢) کوڕێکیان دەبێت بە ناوی (ئیدۆ) وە لە ساڵی (٢٠٠٢) لە یەکتر جیادەبنەوە لە ساڵی (١٩٩٣) پاش ئەوەی کە کێشە دەکەوێتە نێوان کۆمپانیاکەی تاتڵیساس و کۆمپانیای (Raks Muzik) کە بەرھەمەکانی ئیبراھیمی تیا تۆماردەکرێت یەکێک لەو کەسانەی کە لە کۆمپانیاکەی تاتڵیساس کاردەکات تەقە بەناو خەڵکەکەدا دەکات و کەسێک بە ناوی (عەبدوڵا ئۆچماک) بریندار دەبێت و ماوەیەکی زۆر لە نەخۆشخانە دەکەوێت پاش ئەوەی کە لە ساڵی (١٩٩٧) چاکبویەوە لە ڕاگەیاندنەکانەوە ھەڕەشە لە ئیبراھیم دەکات و پاش ئەمە ئیبراھیم سکاڵای یاسایی لەسەر (عەبدوڵا ئۆچماک) تۆماردەکات و عەبدوڵا ئۆچماک بۆ ماوەی (١٣) ساڵ دەکەوێتە زیندانەوە لە ساڵی (٢٠١٠) ئازاد دەکرێت. لە ساڵی (١٩٩٦) لە دوای کلیپی (agliyorum kahrimdan) ئیبراھیم نازناوی ئیمپڕاتۆری پێ دەبەخشرێت پاشان ئیبراھیم دەچێتە ناو [[سیاسەت]] و لە ساڵی (٢٠٠٧) لەسەر لیستی (گەنج پارت) لەسەر شاری (ئەستەمبوڵ خۆی دەپاڵێوێت بەڵام ئەم لیستە دوای ئەوەی شکست دەھێنێت لە ساڵی (٢٠١١) لەسەر لیستی (ئاکپارتی) لەسەر شاری (ئورفا) خۆی دەپاڵێوێت لە پاشان لە شەوی (١٤/٣/٢٠١١) پاش ئەوەی کە لە کەناڵی (beyaz show) دێتە دەرەوە لەلایەن دوو چەکدارەوە بە چەکی کڵاشینکۆف تەقەی لێ دەکەن کە دوو فیشەکی بەردەکەوێت کە یەکێکیان بەر مێشکی و یەکێکیان بەر لوتی دەکەوێت پاشان خێرا ئیبۆ دەبەن بۆ نەخۆشخانەی (ئاجیبادەم) ھەر لەو شەوەدا پێنج نەشتەرگەری بۆ مێشکی دەکەن تا فیشەکەکە دەردەھێنن پاشان چەکدارەکە دەستگیرکرا کە عەبدوڵا ئۆچماکە بە سزای زیندانی (٣٦) ساڵ سزا درا ھیچ لێبوردنێکی گشتیش نایگرێتەوە لە (٧/٤/٢٠١١) کە دەکاتە ڕۆژی سێ شەممە تاتڵیساس ڕەوانەی ئەڵمانیا دەکرێت بۆ وەرگرتنی چارەسەری پزیشکی پاشان لە (٢٧/٩/٢٠١١) ھاوسەرگیری لەگەڵ ئایشەگوڵ یەڵدز ئەنجام دەدات و کچێکیشی لێ دەبێت بە ناوی (ئیلیف ئێدا) لە ساڵی (٢٠١٤) گەورەترین نەشتەرگەری مێشک ئەنجام دەدات کە نەشتەرگەریەکەی سەرکەوتوو دەبێت لە ئێستادا خۆی ئامادە دەکات بۆ بەرھەمھێنانی ئەلبومێکی نوێ ئیبراھیم خاوەنی چەندەھا شتی بەنرخە لە بۆدروم خاوەنی ھۆتێلێکە بە ناوی (بەھەشتی تاتڵیساس) ھەروەھا خاوەنی کفتەخانەیەکە بە ناوی (کفتەی تاتڵیساس) کە ئیدۆی کوڕی و دەریا تونای ھاوسەری پێشووتری بەڕێوەی دەبەن ھەروەھا خاوەنی بەرنامەیەکی تایبەت بە خۆیەتی بە ناوی (ئیبۆ شۆ)ھەروەھا خاوەنی ئاژانسێکە بە ناوی (سێس ئاژانس) کە ھەواڵی تایبەت بە ھونەرمەندانی تورکیا تێیدا بڵاودەکرێتەوە ھەروەھا خاوەنی کەبابخانەیە لە بۆدروم و ئەستەمبوڵ ھەروەھا خاوەنی کەناڵێکە بە ناوی (تاتڵیساس تیڤی) ھەروەھا خاوەنی وێستگەیەکی پاسە بە ناوی (تاتڵیساس توریزم) لە شاری ئورفا و غازی عەنتاب و ئەدەنە و مێرسین و ئەنتاڵیا ھەروەھا لە زۆربەی شارەکانی تورکیا چەندەھا دوکانی جلوبەرگ ھەن کە مارکەی ئیبراھیم تاتڵیساسن ھەروەھا سەرۆکی فەخری یانەی زاخۆیە کە یانەکە چەندین دۆنم زەوییان پێداوە تاکو پڕۆژەی تێدا بکاتەوە کە ٧٠ لە ١٠٠ی بۆ ئیبراھیمە ئیبراھیم بە درێژایی ژیانی لە زۆربەی شارەکانی تورکیا و ئەوروپادا کۆنسێرتی کردووە لە ساڵی (١٩٨٧) لە ئەڵمانیا کۆنسێرتێکی ئەنجامدا لە ساڵی (١٩٩٠) لە ئەمریکا کۆنسێرتێکی ئەنجامدا لە ساڵی (١٩٩٥) لە گوڵخانە کۆنسێرتێکی ئەنجامدا لە ساڵی (١٩٩٨) دوو کۆنسێرتی ئەنجامدا یەکەمیان لە مێرسین و دووەمیان لە ئیزمیر کە ئەم کۆنسێرتەی لەگەڵ سبیل جان ئەنجامدا لە ساڵی (٢٠٠٥) لە وڵاتی ئیسرائیل کۆنسێرتێکی ئەنجامدا لە ساڵی (٢٠١٠) لە ھەولێر کۆنسێرتێکی ئەنجامدا کۆتا کۆنسێرتیشی لە (٢٦/٤/٢٠١٤) بوو کە لەگەڵ [[شڤان پەروەر]] لە کاتی بانگەشەی پارتی دیموکراتی کوردستان بۆ ھەڵبژاردن ئەنجامیدا خانەوادەی ئیبراھیم پێکھاتووە لە دوو برا و دوو خوشک ناوی براکانی بریتین لە :(ئەحمەد و حوسێن) کە حوسێنی برای وەک خۆی ھونەرمەندە ناوی خوشکەکانی بریتین لە :(گوڵدەن و گوڵشەن) کە گوڵدەنی خوشکی کۆچی دوایی کردووە ئەحمەدی باوکی ئیبراھیم لە ساڵی (١٩٥٩) کۆچی دوایی کردووە بەڵام نایم جەلیکی دایکی تا ئێستا لە ژیاندا ماوە. == پیشەی ئەکتەری == ئیبراھیم بێجگە لە گۆرانی وتن ئەکتەر و دەرھێنەر و نوسەر و بەرھەمھێنەر و بازرگانە ئیبراھیم خاوەنی (٣٥) فلیمە و لە دوو دراماشدا بەشداری کردووە بە ناوی (فورات) و (خەمی ھیجران) کە درامای (فورات) لە ساڵی (١٩٩٧) دەرھێنراوە کە ئیبراھیم خۆی دەوری سەرەکی ھەبووە و دەرھێنەری دراماکەش بووە بەڵام لە درامای (خەمی ھیجران) تەنھا لە پێنج ئەڵقەدا دەوری بینیوە ئیبراھیم خۆی کاری نوسینی بۆ فلیمی (گوناە) کردووە ھەروەھا بۆ ھەر سێ ئەلبومی (at gitsin) و (selam olsun) و (yetmez mi) کردووە ھەروەھا خۆی فلیمی (yalan)ی بەرھەمھێناوە ئیبراھیم لە ڕۆژی (٢٥/٢/٢٠١٦) کلیپێکی بڵاوکردەوە کە گۆرانی (vur gitsin beni) نوێ کردەوە کە شیعرەکەی لەلایەن محەممەد تاھیر پەکیر بۆ نوسراوە کە ئەمساڵ کۆچی دوایی کرد ئاوازەکەشی لەلایەن بورھان بەیارەوە بۆ دانراوە ھەروەھا تیپی مۆسیقای ئەستەمبوڵێس کایت بە ئامێرەکانی ساز و گیتار و فلوت و بانجۆ کە ساز و بانجۆکە لەلایەن ئەحمەد کۆچەوە لێدەدرێت ھەروەھا گیتارەکە لەلایەن ئەردەنچ شینیایلار دەژەنرێت ھەروەھا فلوتەکە لەلایەن بورھان بەیار لێدەدرێت کۆمپانیای پۆڵ پڕۆدەکشن کاری بەرھەمھێنانی بۆ کردووە ھەروەھا کەمال باشبوغ کاری دەرھێنانی بۆ کردووە ئیبراھیم تاتڵیساس بۆ یەکەم جار لە تۆڕی کۆمەڵایەتی لە پرۆفایلی تایبەتی خۆی ناوی منداڵەکانی ئاشکرا دەکات بە پێی ھەواڵەکانی ھەردوو ماڵپەڕی (haber star) و (hurriyet) ئەوەی جێگەی سەرسوڕمانە تا ئێستا نەزانراوە کە ئیبڕاھیم تاتڵیساس خاوەنی ئەو ھەموو منداڵەیە ئەمەش سەرجەم میدیا و ڕاگەیاندنەکانی تورکیای سەرقاڵ کرد ئەوەی زیاتر ھەوادارانی تووشی شۆک کرد ئەوەیە دیلانی کچی ئیبڕاھیم گۆرانیبێژە و بە [[زمانی ئینگلیزی]] گۆرانی دەڵێت بەڵام تا ئێستا بەناوی باوکیەوە ناوی نەھاتووە و ناسراوە بە (دیلان چیتاک) بەڵام تەنھا دیلان بەو شێوەیە نەبوو بەڵکو ھەردوو کوڕەکەی ئیرول و ئەحمەدیش بەھەمان شێوە بە ناوێکی تر جگە لە ناوی ڕاستی باوکیان ناسراون ئیبراھیم ئامۆژگاری کچەکەی دەکات و دەڵێت ھەوڵبدە ھەرگیز لەسەر ستەیج بە جلوبەرگی سەرنجڕاکێش و نیمچە ڕووتەوە دەرنەکەویت لە وەرزی ھاویندا بە جلی ژێرەوە خۆی نمایش نەکات ھەمیشە ژیانی تایبەتی خۆت بپارێزە. == پشتیوانی لە ھەڵمەتی تورکیا بۆ سەر کوردستان == لە کاتی [[ھێرشی سەربازیی تورکیا بۆ سەر عەفرین]] لە [[خۆبەڕێوەبەریی باکوور و ڕۆژھەڵاتی سووریا]] لە ساڵی ٢٠١٨دا، دەستەیەک لە گۆرانیبێژان و وەرزشکارانی تورک لە سەفەرێک بۆ پرۆپەگەندا لەگەڵ [[ڕەجەب تەییب ئەردۆغان]] ھاوڕێ بوون. ئیبراھیم تاتلیسس لەگەڵ [[ئاژدا پەکان]] و [[سیبەل جان]]، لەو گۆرانیبێژانە بوون کە بە ئامادەبوون لە تەنیشتی ئەردۆغان و [[ھولوسی ئاکار]] لە ناوەندێکی سەربازی لە [[پارێزگای خەتای]] لە سنووری تورکیا و سووریا لە ھەڵمەتھێنانی ئەرتەشی تورکیا و ھێزە پشتیوانیلێکراوەکانی ئەو پاڵپشتییان کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ناسراوە تورکەکان لە پاڵپشتی لە ئۆپەراسیۆنی عەفرین دیداریان لەگەڵ سەربازەکان کرد|ناونیشان=https://www.dailysabah.com/war-on-terror/2018/04/03/turkish-celebrities-meet-with-soldiers-in-hatay-in-support-of-afrin-operation|وێبگە=دەیلی ساباح|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی نیسانی ٢٠٢٣|زمان=en|ڕێکەوت=٣ی نیسانی ٢٠١٨}}</ref> پشتیوانیی تاتلیسس لە ئەرتەشی تورکیا بووە ھۆکاری ئەوەی ک سەفەری ئەو بۆ باشووری کوردستان لە ساڵی ٢٠٢٣ لەگەڵ ناڕەزایەتیی ھاوڵاتیانی کورد ھاوڕێ ببێت. «یەکێتیی ڕۆشنبیرانی ڕۆژئاوای کوردستان» بە بڵاوکردنی نامەیەک ناوی «دەھۆڵژەنی فاشیست» و «پەپووی ئەردۆغان»ی پێبەخشی و پێشوازی لێکردن لە ئەو لە [[ھەولێر]] وەکوو سۆکایەتی بە خوێنی شەھیدانی عەفرین و جینایەتێک دژ بە بەھا ھاوبەشەکانی نەتەوەیی و ھەست و سۆزەکانی قوربانییەکان زانیو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=یەکێتیی ڕۆشنبیرانی ڕۆژئاوای کوردستان: پێشوازیکردن لە تاتڵیساس سوکایەتییە بە خوێنی شەھیدان|https://anfsorani.com/ڕۆژئاوا-و-سووریا/yktyy-shnbyrany-zhyaway-kwrdstan-pshwazykrdn-l-tatysas-swkaytyy-b-khwny-shhydan-39816|وێبگە=فرات|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی نیسانی ٢٠٢٣|زمان=en|ڕێکەوت=١٩ی نیسانی ٢٠٢٣}}</ref> == ئەو تۆمارگایانەی کە کاسێتی تێدا دەرکردووە == * palandoken plak * studio yalçın * omer plak * turkuola plak * star plak çelik * beyar muzik * emre plak * kaya muzik * raks muzik * universal muzik * erolkose muzik * idobay muzik * poll production == ئەلبومەکان == * ١٩٦٥: Özel Albüm * ١٩٦٨: Kara Kız * ١٩٧٤: Palandöken Plak * ١٩٧٥: ayaginda kundura * ١٩٧٥: Ben İnsan Değil Miyim * ١٩٧٥: Yağmur * ١٩٧٦: Ashab Gecesi * ١٩٧٧: huzrum kalmadi * ١٩٧٨: Doldur Kardeş İçelim * ١٩٧٩: sabuha * ١٩٨٠: ceylan * ١٩٨١: istemem * ١٩٨٢: Yaşamak Bu Değil * ١٩٨٣: yalan * ١٩٨٤: benim hayatim * ١٩٨٥: mavi mavi * ١٩٨٦: Gülüm Benim/Gülümse Biraz * ١٩٨٧: Allah Allah/Hülya * ١٩٨٨: kara zindan * ١٩٨٨: Fosforlu Cevriyem * ١٩٨٩: insanlar * ١٩٩٠: Ben Aşk İçin Ölürüm * ١٩٩٠: soylim mi * ١٩٩١: Vur Gitsin Beni/Yemin Ettim * ١٩٩٢: Ah Keşkem * ١٩٩٣: Mega Aşk * ١٩٩٤: haydi soyle * ١٩٩٥: klasikleri * ١٩٩٦: bende isterem * ١٩٩٦: turku dinle * ١٩٩٨: at gitsin * ١٩٩٩: selam olsun * ٢٠٠١: yetmez mi * ٢٠٠٣: tek tek * ٢٠٠٤: aramam * ٢٠٠٥: Sizler İçin * ٢٠٠٦: İmparator Silerde Geçer * ٢٠٠٧: Bulamadım * ٢٠٠٨: neden * ٢٠٠٩: yağmurla gelen kadın * ٢٠١١: hani gelecektin == فیلمەکان == * ١٩٧٨: sabuha * ١٩٧٨: Ceylan * ١٩٧٩: Kara Yazma * ١٩٧٩: Kara Çadırın Kızı * ١٩٧٩: Fadile * ١٩٨٠: Çile * ١٩٨٠: Ayrılık Kolay Değil * ١٩٨١: Seni Yakacaklar * ١٩٨١: Yaşamak Bu Değil * ١٩٨١: Tovbe * ١٩٨٢: Yalan * ١٩٨٢: Alişan * ١٩٨٢: Nasıl Isyan Etmem * ١٩٨٣: Yorgun * ١٩٨٣: Gunah * ١٩٨٤: Ayşem * ١٩٨٤: Sevdalandım * ١٩٨٥: Mavi Mavi * ١٩٨٥: Sevmek * ١٩٨٥: Yalnızım * ١٩٨٦: Sarhoş * ١٩٨٦: Gulumse Biraz * ١٩٨٦: Yıkılmışım Ben * ١٩٨٧: Gulum Benim * ١٩٨٧: Dertli Dertli * ١٩٨٧: Allah Allah * ١٩٨٨: Hulya * ١٩٨٨: Aşıksın * ١٩٨٨: Bir Kulum İşte * ١٩٨٨: Kara Zından * ١٩٨٨: Ben İnsan Değil Miyim * ١٩٨٩: Ceylan * ١٩٨٩: fosforlu == دراماکان == * ١٩٩٢: Aşık Oldum * ١٩٩٣: Tetikçi Kemal * ١٩٩٧: Fırat * ٢٠٠٠: imparator * ٢٠٠٦: Bulamadım == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * http://www.haberler.com/ibrahim-tatlises/ * https://web.archive.org/web/20170313144227/http://tatlises.com.tr/ * https://twitter.com/imparatoribo * https://www.instagram.com/tatlises_ibo/ {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|فیلم|سیاسەت|تورکیا}} {{پۆلی کۆمنز|İbrahim Tatlıses}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٢]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی ڕحا]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی تورکیا]] [[پۆل:ئەکتەرە تورکەکان]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی تورک]] [[پۆل:تورکیاییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] sbiahn4fvajnkqwfnfippz4nzu1mgn0 0 997 1458147 1425452 2025-07-11T06:13:31Z DanyMations 70070 1458147 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|ئیدریس بارزانی|بارزانی (ڕوونکردنەوە)}} {{بێلایەنی}} {{یەک سەرچاوە}} {{کەسایەتی | وێنە =Idris Barzani.png | قەبارەی وێنە = 230px | ناوی کاتی لەدایکبوون =ئیدریس مستەفا بارزانی | شوێنی لەدایکبوون = [[بارزان|گوندی بارزان]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٤٤]] | ڕێکەوتی مردن =[[١٩٨٧]] | شوێنی مردن =[[ورمێ]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | هۆکاری مردن = [[نەخۆشی]] | شوێنی گۆڕ =[[شنۆ]]، گواستراوەتەوە بۆ [[بارزان|گۆندی بارزان]] | نیشتەجێ = | نەتەوە =[[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | هاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[پێشمەرگە]]، سیاسەتمەدار | ساڵانی چالاکی = | شار = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە هۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر =[[مەسعود بارزانی]] | حیزب =[[پارتی دیموکراتی کوردستان]] | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] | هاوسەر = | منداڵەکان =[[نێچیرڤان بارزانی|نێچیرڤان]]، [[دلۆڤان بارزانی|دلۆڤان]]، باریز، عەباس، یووسف و [[ڕەوان بارزانی|ڕەوان]] | باوان =[[مەلا مستەفا بارزانی]] (باوک){{ھێڵی نوێ}}[[حەفسە بارزانی]] (دایک)<ref name="ئافتاب ۱">[https://aftabnews.ir/fa/news/131484/ ئافتاب نیوز: ''دایکی مەسعوود بارزانی و خوشکی ھۆشیار زێباری کۆچی دوایی کرد'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١١؛] بازدید در ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١.</ref> | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = |ناو=ئیدریس مستەفا بارزانی}} '''ئیدریس مستەفا بارزانی''' ([[١٩٤٤]] - [[١٩٨٧]]) شۆڕشگێڕ و پێشمەرگە و کاربەدەستی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]، کوڕی [[مەلا مستەفا بارزانی]] و باوکی [[نێچیرڤان بارزانی]] بوو.<ref>http://id.worldcat.org/fast/1643777</ref> == ژیان == ئیدریس کوڕی گەورەی [[مەلا مستەفا بارزانی]] لە ساڵی [[١٩٤٤]] لە گوندی [[بارزان]] لە دایکبوو. لە نێو ھەلومەرجی شۆرشی سێھەمی بارزان ([[١٩٤٣]] – [[١٩٤٥]]) ھاتۆتە دنیا. ساڵی [[١٩٤٧]] مەلا مستەفای باوکی لەگەڵ ٥٠٠ کەس لە ھەڤاڵانی ڕەوانەی [[یەکێتیی سۆڤیەت]]ی دەبن. ئیدریس ئەو کات تەمەنی ٤ ساڵان دەبێت، لەگەڵ بنەماڵەکەیاندا لە لایەن ڕژێمی ئەو کاتی [[عێراق]] بۆ ماوەی ١١ ساڵ بۆ باشووری عێراق دوور دەخرێنەوە و لە شارەکانی [[بەسرە]]، [[مووسڵ]] و [[بەغدا]] تووشی ژیانێکی پڕئەستەم دەبن. ئیدریس تا گەڕانەوەی مەلا مستەفا بۆ عێراق و [[کوردستان]] لە ١٩٥٨دا لە بەغدا درێژە بە خوێندن دەدات. پاشان دەگەڕێتەوە بۆ کوردستان. == چالاکیی سیاسی == لە ساڵی [[١٩٦١]] کە [[شۆڕشی ئەیلوول]] بەرپا دەبێت، بە سەرکردەیی مەلا مستەفا بارزانی و [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]، ئیدریس بارزانی وەکو [[پێشمەرگە]]یەکی ئەو شۆڕشە، تێکۆشانی دەست پێ دەکات. بە ھۆی لێھاتوویی و ئەو توانایەی ھەیبووە ھەر زوو لە نێو شۆرش و پارتی دیموکراتی کوردستاندا ئەرکێکی زۆری بۆ دێننە ئارا و ئەویش بۆیرانە دەچێتە پێش. مەلا مستەفا تێکەڵی کاروبارەکانی دەکات و زۆر ئەرکی قورسی پێدەسپێری کە سەرکەوتویی ئیدریس لە جێبەجێ کردنیاندا بەدیار دەکەوێت ئیتر دەبێتە جێی متمانە ی زیاتری مەلا مستەفاو یەکێ لەو کەسانەی کە پڕ بە دڵی دەبن. [[مەسعوود بارزانی]]، برای بچوکی ئیدریس دەڵێ: <blockquote>دەتوانم بڵێم کاک «ئیدریس» وێنەیەکی پاک و بێگەردی «بارزانی» بوو ھەموو سیفاتی لەودا کۆ ببنەوە.</blockquote> دەوری لە رێکەوتنامەی [[١١ی ئادار]] و وتوێژەکانی ساڵی [[١٩٧٤]] لەگەڵ حکومەتی [[عێراق]] و لە دوای ساڵی [[١٩٧٥]] لە درێژدان بە شۆڕش و پێکھینانی بەرەی «جودا» و دواتر بەرەی کوردستانی چەند بەرھەمێکن کە رۆڵی گرنگی تیایاندا ھەبووە. سەبارەت بە ھێڵی جەماوەری [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی]] توانی دیپلۆماسییانەی دوای ساڵی ١٩٧٥ بە شێوەیەکی سەرەکی بناغە دروستکەری بووە چونکە شارەزا و کارزان و جدی و بە پەرۆش بووە لە دروست کردنی پردی پەیوەندی لەگەل ئەوانی تر. تێکۆشان و ھەوڵە دیپلۆماسییەکانی بە تایبەتی لە دوای ساڵی ١٩٧٥ بەڕادەیەک بووە کە بناغەیەکی پتەوی دروست کردووە و لە دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلوول و لە ساڵانی سەرەتای [[شۆڕشی گوڵان]]دا داینە مۆی رێکخستنەوە و ھەڵیگرساندنەوەی شۆڕش بووە. ئیدریس بارزانی ھەۆل و ململانێ لەگەڵ ھەلو مەرجەکەدا و مێرخاسانە شان دەداتە بەر ئەرکی رێکخستنەوە و چۆشدانی شۆرش و زیندە بە چاڵکردنی پیلان و گرفتەکان بکات. ھەر دوای ھەڵگیرساندنی شۆڕشی گوڵانی نیشتمانی و پێشکەوتنخوازدا کە لە ساڵی [[١٩٧٦]] بەرپا بووە و دەبێتە سەرپەرشتکاری ئاوارەکانی دوای نسکۆی ١٩٧٥ لە [[ئێران]]. ئیدریس بارزانی قەت خۆی لە [[پێشمەرگە]]کان جیا نەکردووتەوە بە سادەیی ژیاوە و ھەرشەوە لە بن ئەشکەوت و بن بەردێک بەبێ جیاوازی ھەڵیکردووە. لەگەڵ خوێندنەوە و نووسیندا ھاورێ بوونە و لە دارشتن دا توانای زۆری ھەبوە بە ھەرسێ [[زمانی کوردی]] و [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی فارسی|فارسی]] خوێندوویەتەوە و نووسیویەتی. بایەخی بە بوارەکانی نەتەوایەتی و ئایین و ئەدەب و مێژوو داوە زۆربەی شیعرەکانی [[ئەحمەدی خانی]] و [[مەلای جزیری]] و [[وەفایی]] لە بەربووە. [[نێچیرڤان بارزانی]] لە چاوپێکەوتنێکدkurdistan <blockquote> شەوانە تا درەنگ دەێخوێندەوە و دەینوسی ھەردەم کتێبی پێ بوو متووی کتێب خوێندنەوە بوو تەنانەت لە ناو ئوتۆمبێلیشدا دەیخوێندەوە ، وێڕای ماندووبوون و ئەرکی قورسی خەبات خوالێخوشبوو و لایەنی و پێگەیاندنی ئێمەی فەرامۆش نەدەکرد، بۆ ئێمە بە کچ و کوڕە و ھێژاترین مامۆستا بوو من ھەمیشە لەگەڵیدا بووم بەر لەوەی ماڵئاوایی بکا بە حەق وەکو دوو دۆستمان لێ ھاتبوو شەوانە بە یەکەوە کتێبمان دەخوێندەوە گفتوگومان دەکرد. </blockquote> لە کاتژمێر ٦ی سەر لە بەیانی رۆژی ٣١ی مانگی ١ی [[١٩٨٧]] لە ناحیەی «سلیڤانا»ی سەر بە شاری [[ورمێ]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] ماڵئاوایی دەکات و لە گۆڕستانی شاری [[شنۆ]] لە تەنیشتی باوکی دەنێژرێ. پاش نزیکەی ١٠ ساڵ و دوای ڕاپەرێنی بەھاری ساڵی [[١٩٩١]] سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان بڕیاری گواستنەوەی تەرمی ھەردوو بارزانی، باوک و کوڕ دەدا و لە ماوەی ٦ تا ٨ /١٠/١٩٩٣ لە ڕێورەسمێکی تایبەت تەرمی ھەردوو دەگوازرێتەوە خاکی ئازادی کوردستان و لە گوندی بارزان دەنێژرێن. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{بنەماڵەی مستەفا بارزانی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٧]] [[پۆل:بنەماڵەی بارزانی]] qnnc1mrqdvyezjxwuz5z74jzwj20nzn 0 1056 1457908 1405736 2025-07-11T04:14:17Z DanyMations 70070 1457908 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} {{Infobox writer | name = جگەرخوێن | image =جگەرخوێن 1.jpg | imagesize = | caption = | birth_date = ١٩٠٣ | birth_place = گوندی حەسار، ڕوژاوای باژێری حەسەنکێف، [[باکووری کوردستان]] [[پەڕگە:Flag of Kurdistan.svg|border|link=|25px]] | death_date =٢٢ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٤ | death_place =[[ستۆکھۆڵم]] لە [[سوێد]] [[پەڕگە:Flag of Sweden.svg|border|link=|25px]] | occupation = [[شاعیر]]، [[نووسەر]]، [[ڕۆژنامەنووس]]، [[مێژوونووس]] و فەرھەنگدانەر | nationality = [[کورد]] | period = | subject = | movement = [[کوردایەتی]]، [[ڕۆمانتیک]] | influences = | influenced = | website =}} '''شێخمووس حەسەن محەممەد'''، ناسراو بە '''جگەرخوێن،''' [[شاعیر]]ێکی [[کورد]] بوو. == ژیان == جگەرخوێن لە ساڵی ١٩٠٣ لە [[باکووری کوردستان]] لە [[حەسار گوند|گوندی حەسار]] نزیک بە شاری [[مێردین]] لەدایک بووە. بەمنداڵی [[شوان]]ی و گاوانی کردوو، لەبەر ئەوەی نەدار بووە و باوکی کۆچی دوایی کردووە، خوشکەکەی گرتوویەتییە خۆی و بەخێوی کردووە و دواتر لەبەر دەردەنەداری و ھەژاری بەناچاری گوندی حەسار جێ دەھێڵن و لە ساڵی ١٩١٤ بۆ [[ئاموودە (گوندی)|گوندی ئاموودە]] دەیگوێزنەوە. جگەرخوێن ھەر لە منداڵییەوە زیرەکی و ھۆشیاری و توندوتۆڵی پێوە دیار بووە و حەزی لە خوێندن کردووە، بۆیە بەھەر جۆرێک بێت، ناردوویانە بەر خوێندن لە حوجرەی مزگەوت و سەرجەم خوێندنەکانی زۆر زیرەکانە بەرێکردووە وەک خوێندنی زمانی عەرەبی و زانستەکانی ئایینی ئیسلام، بۆیە بە ئومێدی تەواوکردنی مۆڵەتی دوازدە زانستی باکوور و ھەر چوار پارچەی کوردستان گەڕاوە و دواتر لەسەر دەستی مەلا عوبێد وەرگرتووە. لە [[ڕۆژاوای کوردستان]] و ماوەیەکیش لە [[باشووری کوردستان]] و [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] مەلایەتی کردووە. جگەرخوێن ساڵی ١٩٤٦ ڕوو دەکاتە شاری [[قامیشلی]] و دەست بە کاری ڕامیاری دەکات و دەبێتە ئەندامی پارتی [[جڤاتا ئازادی و یەکیەتییا کورد]] (Civata Azadî û Yekîtiya Kurd). لە ساڵی ١٩٤٨دا دەبێتە ئەندامی پارتی [[کۆمنیستی]] سووری و لە ساڵی ١٩٥٤دا بۆ ئەندامییەتی پەرلەمانی سووریا دەپاڵێورێت. لە ساڵی ١٩٥٧دا واز لە پارتی کۆمۆنیست دەھێنێت و ڕێکخراوی [[ئازاد (ڕێکخراو)|ئازاد]]ی دادەمەزرێنێت. ئەو ڕێکخراوەش پاشتر دەچێتە ناو [[پارتی دیموکراتی کوردستانی سووریا]]وە. لە ساڵی ١٩٥٩دا جگەرخوێن ڕوو دەکاتە [[باشووری کوردستان]] و تا ساڵی ١٩٦٣ لە [[زانکۆی بەغدا]] دەبێتە مامۆستای وانەبێژ لە بەشی زمانی کوردی. دواتر دەگەڕێتەوە بۆ [[قامیشلی]] سەرقاڵی نووسین و کاری ڕامیاری دەبێت. ھەر لەو ساڵەدا و لە شاری [[دیمەشق]] دەخرێتە گرتووخانەوە. بۆ بەشداریکردن لە شۆڕشی [[مەلا مستەفا بارزانی]] جگەرخوێن لە ساڵی ١٩٦٩ ڕوو دەکاتە [[باشووری کوردستان]] و چالاکی کوردایەتی خۆی پێشکەشی شۆڕشی کورد دەکات. لە ساڵی ١٩٧٣دا بەرەوو [[لوبنان]] دەچێت و لەوێش ھۆنراوەی [[کیمە ئەز]] (Kîme Ez) دەنووسێت. جگەرخوێن لە ساڵی ١٩٧٦دا بۆ سووریا دەگەڕێتەوە و لە ساڵی ١٩٧٩ ناچار دەبێت ڕوو بکاتە وڵاتی [[سوێد]] و لەوێ وەک پەناھەندەیەک دەگیرسێتەوە و بە نووسینەوە سەرقاڵ دەبێت و لە ٢٢ی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٨٤دا کۆچی دوایی دەکات و تەرمەکەی بۆ [[قامیشلی]] دەگوێزرێتەوە و لەوێ بە خاکی [[کوردستان]] دەسپێدرێت، ئەوەش ھەروەک خۆی پێش مردنی داوای کردبوو. == جگەرخوێن و شیعر == [[پەڕگە:جگەرخوێن.jpg|وێنۆک|جگەرخوێن]] دواتر بە ھۆکاری بینینی زۆرداری، ئەوەی دوژمنان دژی کورد ئەنجامی دەدەن، جگەرخوێن بەباشی دەزانێ لە پیشەی مەلایەتی دوور بکەوێتەوە و بە ڕۆحییەتێکی گەورە و بەبڕوایەکی ھێندە بەتین بچێتە جیھانی کاری ڕامیاری و باوەڕەکەی و خۆشەویستی کوردستان بخزێنێتە جیھانی وێژە و بە وشەی ناسک دایبڕێژێ بۆ ئەوەی خوێنەران ھەست ستەمی زۆرداران بکەن، کە چۆن دژی گەلی کوردن. بە کاریگەریی ھۆنراوە نەتەوەیییەکانی [[ئەحمەدی خانی]] و [[حاجی قادری کۆیی]] و شۆڕشە نەتەوەیییەکی [[شێخ سەعیدی پیران]] لە [[باکووری کوردستان]] لە ١٩٢٥دا بووە بە شاعیرێکی لێھاتووی ھۆنراوەی نەتەوەیی و کەوتە سەر باسکردنی کوردستانی نیشتمانی خۆشەویستی و ھاندانی ژنی کورد بۆ خوێندن و خەباتی نیشتمانی و بڵاوکردنەوەی بیروباوەڕی کوردایەتی لە سەرەتادا ھۆنراوەیەکی نەتەوەیی لە باسی کوردستاندا بە ناونیشانی [[شام شەکرە، وەڵات شیرنترە]] داناوەو نیشتمانەکەی خۆی بە بووکی جیھانی دادەنێ و باخ و بە بەھەشت مێرگ و سەرچاوەی ئاوی سازگاری دەچوێنێ و بە کچێکی شۆخ و شەنگی جوان و ڕازاوی دادەنێ و ئەندامەکانی ئەو بووکەی کوردستانی بە تاجی [[سەلاحەدینی ئەیووبی]] و بە ڕۆژ و دەریا و ئەڵماس و دیوانەکانی ھۆنراوەی حاجی قادر و ئەحمەدی خانی دەچوێنێ و دەڵێت: <poem> وەڵاتی من تووی بووکا جیھانی ھەمی باغ و بھشت و مێرگ و کانی سەری تاجا سەلاحەددینی کوردی ئەنی ڕۆژە دەبورجا ئاسمانی دوو چاڤێن تە وەکی دەریایی ھورمز کەپوو ئەلماسە کاری کووش و وانی دوو زولفێن تە کتێبا حاجی قادر زمانێ تە ژ بەندا شێخی خانی جگەر خوینە کورێ تە ھەر دنالی ژ بەرنەزانی و خزانی!! </poem> دوای ئەم باسە جوانەی کوردستانی نیشتمانی خۆشەویستی، داوا لە کچانی کورد دەکات، ڕاپەڕن و بکەونە سەر خوێندن و لە خەوی بێھۆشیدا ھۆشیار بنەوە و پێیان دەڵێت: «گەر بخوێنن پێشدەکەون و گەر نەشخوێنن کەس ئێش و دەردمان لێ دوور ناخاتەوە». جگەرخوێن توانی ئەو باوەڕەی ھەیبوو بیگەیێنێتە ئەو ئاستەی بە نەمری بمێنێتەوە و نەوەی ئەوسا و ئەمڕۆ و سبەی لە خوێندنەوەی ھۆنراوە و پەخشان و فەرھەنگ و ڕێزمانی کوردی سوودمەندبن. جگەرخوێن بە ھەستی پڕ سۆزی نەتەوایەتی، ھەڵوێستی شاعیری نەتەوەیی کورد [[ئەسیری]] پەسند دەکات و ستایشێکی جوانی بە ھۆنراوە کردووە و لە ھۆنراوەیەکیدا بە ناوی [[بەر دیلک]] واتا [[خۆشەویستی]] لە ژمارەی ١٠ی ساڵی ١٩٣٢ی [[ھاوار گۆڤار|گۆڤاری ھاوار]] لە [[شام]]دا بڵاوکردووەتەوە و بەم جۆرە دەست بەستایشەکەی دەکات: <poem> ئەی برای شەھبازی ئەوجی فەن و ھەم عیرفانی توو سەد وەکی [[ابن الاثیر]] ی گووری و قوربانی توو! </poem> جگەرخوێن [[ابن الاثیر]] بە قوربانی ئەسیری شاعیری نەتەوەیی کوردمان دەکات چونکە لای وایە (ابن الاثیر)، کە کوردێکی مێژوو نووس بووە، نەک مێژوو نووسێکی بۆ کوردی نووسیبێت، چونکە لە ئاستی «ئەسیری» دا ھیچ باشەیەکی بۆ کورد نەبووە و شاعیر لە دێڕە ھۆنراوەیەکی دیکەدا دەڵێت: <poem> سەد سەلاحەدین و بی سەد وەک دەبی موسلم ھەبێ فائیدە ھیچ بوومە نادەن سەتوەتی شاھانی توو </poem> شاعیر دەڵێت: «ئێمە گەر سەدی وەک سەلاحەدین و ئەبو موسلیمی خۆراسانیمان ھەبێت، کە ھەردووکیان کورد بوون؛ بەڵام ھیچیان بۆ کورد نەکردووە، بۆیە ھیچ سوودێکیان بۆ ئێمە نەبووە و ئەمەشی بۆ بەرزکردنەوەی ھۆنراوەی و شاعیرییەتی ئەسیری کوردپەروەر بووە.» بەم جۆرە بۆمان دەرکەوت کە جگەرخوێن شاعیرێکی خەباتی کوردایەتی بووەو لە زۆربەی ھۆنراوەکانیدا داوای ھۆشیارکردنەوەی لاوی کوردی کردووە بۆ وەدەست ھێنانی مافی نەتەوەییان. == جگەرخوێن و ژن == شاعیر زۆر دەناڵێت، تاکو ژن پێشکەون و ئەو کاتە بڵێن بژی میللەتی کورد و دەڵێت: <poem> ئەی کچێ ڕابە بخوێنە دا تو سەربەست ھەر بژی زوو ژ خەو توو سەرھلینە بەس بمینە بێ مەژی گەر بخوێنی دێ بدی خواندن تو ئێ ھونەرتەڤا گەر نەخوێنی کەس ژ بوومە ئێش و دەردان ناکوژی وا جگەر خوین خووەش دناڵی دا کوژن پیشڤەھەڕن دا ببیژن ھەر بژی کورد ھەر بژی کورد ھەر بژی! </poem> == بەرھەمەکان == * دیوانی یەکەم: [[پریسک و پەتی]] (Prîsk û Pêtî)، ساڵی ١٩٤٥ ز [[دیمەشق]] * دیوانی دووەم: [[سەورا ئازادی]] (Sewra Azadî)، ساڵی ١٩٥٤ ز [[دیمەشق]] * دیوانی سێیەم: [[کیمە ئەز]] (Kîme Ez)، ساڵی ١٩٧٣ ز [[دیمەشق]] * دیوانی چوارەم: [[ڕۆناک]] (Ronak)، ساڵی ١٩٨٠ ز [[ستۆکھۆڵم]] * دیوانی پێنجەم: [[زەند ئاڤستا]] (Zend-Avista)، ساڵی ١٩٨١ ز [[ستۆکھۆڵم]] * دیوانی شەشەم: [[شەفەق]] (Şefeq)، ساڵی ١٩٨٢ ز [[ستۆکھۆڵم]] * دیوانی حەوتەم: [[ھێڤی]] (Hêvî)، ساڵی ١٩٨٣ ز [[ستۆکھۆڵم]] * دیوانی ھەشتەم: [[ئاستی]] (Astî)، ساڵی ١٩٨٥ ز [[ستۆکھۆڵم]] * [[دەستوورا زمانێ کوردی]] (Destûra Zimanê kurdî)، ساڵی ١٩٦١ ز [[بەغدا]] * [[فەرھەنگ (پەرچێ یەکەم)]] (Ferheng, perçê yekem)، ساڵی ١٩٦٢ ز [[بەغدا]] * [[فەرھەنگ (پەرچێ دوەم)]] (Ferheng, perçê diwem)، ساڵی ١٩٦٢ ز [[بەغدا]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ماڵەپەڕی خۆزگا [https://web.archive.org/web/20081229142329/http://www.xozga.com/nawdaran/shairan/27.html] == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٤٨}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە|ژیاننامە|تورکیا|کوردستان}} {{شیعری نوێی کوردی}} [[پۆل:خەڵکی مێردین]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٤]] [[پۆل:مێژووناسانی ڕۆژھەڵاتی ناوین]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:ڕۆژنامەوانانی تورک]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٣]] [[پۆل:فەرھەنگنووسانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:سویدییەکانی بە ڕەگەز کورد]] bisd7hix87xkzu1t3gwpjepostwwdr1 0 1058 1457937 1422791 2025-07-11T04:24:23Z DanyMations 70070 1457937 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{شێواز}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە|image=عوسمان سەبرى.jpg}} [[پەڕگە:Osman Sebrî.jpg|وێنۆک|200px|ئۆسمان سەبری]] '''عوسمان سەبری''' (١٩٠٥ ز - ١٩٩٣ ز) ناوی [[نووسەر]] و [[شاعیر]]ێکی کوردە. == ژیان == '''عوسمان سەبری''' لە ٥ی کانوونی دووەمی ١٩٠٥ی زایینیدا لە [[نارنجی (گوند)|گوندی نارنجیی]] لە قەزای کارختە لە [[باکووری کوردستان]] لەدایکبووە. باوکی لە ئاغایانی عەشیرەتی مردێسی بووە، ھێشتا منداڵ بووە کە باوکی کۆچی دوایی کردووە. شوکری مامی گرتوویەتییە خۆ و پەروەردەی کردووە و لەبەر خوێندنی داناوە و بووە بە قوتابی قوتابخانەی ڕوشدییە، لە ساڵی ١٩٢٢ تەواوی کردووە. لەو ماوەیەدا ھەردوو مامی شوکری و نووری بەشدارییان لە شۆڕشی کوردی [[باکووری کوردستان]] کردووە بە سەرکردایەتی [[شێخ سەعیدی پیران]]، لە ئەنجامی لەناوبردنی شۆڕش و لە سێدارەدانی سەرۆکەکان لە ساڵی ١٩٢٥ بنەماڵەی عوسمان سەبری لە [[دیاربەکر]] (ئامەد) ئاوارەبوون، وەکو ھەزاران بنەماڵەی کورد کەوتنە ڕۆژی ڕەشەوە. کردەوە تیرۆریستییەکان تورکە کەمالییەکان ھاندەرێک بوو بۆ لاوانی وەکو عوسمان سەبری بکەونە خەباتی نھێنی لەدژی دەوڵەتی تورکیا. دەسەڵات زەفەری پێ دەباو دەیگرێ، تا ساڵی ١٩٢٨ لە بەندیخانە دەمێنێتەوە. لە ساڵی ١٩٢٩ جارێکی دیکە دەکەوێتەوە ناو داوی جەندرمەی تورکیا و دەدرێتە دادگای سوپایی. ڕزگاربوونی لەم گرتنە دەبێتە ھۆی ئەوەی وڵات بەجێ بھێڵێ پەنا بۆ سووریا ببا، خۆی و شەش لە براکانی ڕوو دەکەنە [[سووریا]] لە شاری [[دیمەشق]] نیشتەجێ دەبن، کە ئەو کاتە وڵاتی شام ھێشتا لەژێر فەرمانڕەوایی فەڕەنسا بوو. == ژیانی ھونەری و سیاسی == '''سەیدا عوسمان سەبری''' لەگەڵ دەرچوونی [[ھاوار (گۆڤار)|گۆڤاری ھاوار]] لەلایەن [[میر جەلادەت بەدرخان]]ەوە لە ١٩٣٢. ٠٥٫١٥ زایینیدا لە [[دیمەشق]] بووەتە نووسەرێکی سەرەکی ئەو گۆڤارە و گەلێک وتاری بەنرخی لەسەر نووسینی کوردی بەلاتینی تێدا نووسیوە و کاتێکیش، کە میر جەلادەت گۆڤارێکی تریش بە ناوی [[ڕوناھی]] (گۆڤار) ھەر لە [[دیمەشق]] لە ساڵی ١٩٤٢ زایینیدا دەرچوواند و تاکو ساڵی ١٩٤٥ بەردەوام بوو، لە دەرچوون، مامۆستا عوسمان سەبری وتار و شیعری پتەوی بە لاتینی تێدا بڵاوکردووەتەوە بەم جۆرە مامۆستای خەماڕەنگین یەکێک بووە لە نووسەرە ناودارەکانی کورد، کە پەرەیان بەنووسینی کوردی بە پیتی لاتینی داوە و بنچینەی ئەلفبێی کوردییان ئەو [[ئەبجەد]]ییە داناوە. لە بواری خەباتی نەتەوایەتیشدا سەیدا عوسمان لە ساڵی ١٩٥٧ ز لەگەڵ خەباتگێڕی ناسراوی وەک [[نورەدین زازا]] و دەستەیەک لە نیشتمانپەروەرانی کورد [[پارتی دیموکراتی کورد سووریا|پارتی دیموکراتی کوردیان]] لەسووریا دامەزراند و بەم کارە ڕامیارییەی میری سووریا پێ تەنگاو بوو و چەند جار ئەو تێکۆشەرانەی گرت و دەست بەسەریکردن. مامۆستا عوسمان لە ژیانی ڕامیاریدا ١٨ جار گیراوە و ئەشکەنجە دراوە و لەوانە دووجار لە تورکیا دوو جار لە ئێراق و جارێک لە لوبنان و ١٣ جاریش لە سووریا گیراوە و لە ڕۆژی ١٩٦٠. ٠٨٫٠٨دا لەگەڵ [[نورەدین زازا]] و [[ڕەشید حەمۆ]] لەسەر خەباتی ڕامیارییان وەک سەرکردەی پارتی فەرمانی لە سێدارەدانیان درا، بەڵام نووسەر و ڕووناکبیری کورد لە ئەورووپا و ئێراق و لوبنان یاداشت و پڕۆتسۆیان پێشکەش بە[[جەمال عەبدولناسر]] کرد و داوای بەردانیان کردن و لە ئەنجامی ئەو داواکارییانە دوای ساڵێک بەندیی لە ڕۆژی ١٩٦١. ٠٨٫٠٨دا ئازاد کران. '''سەیدا عوسمان سەبری''' ھەموو پارچەکانی کوردستان گەڕاوە، دوای ھاتنی بۆ دیمەشق نیشتەجێ بوونی لەو شارەدا، لە ساڵی ١٩٣٠ زایینیدا پەیوەندی بە [[پارتی خۆییبوون]]ەوە کردووە چالاکییەکی زۆری تێدا نواندووە و بە ناوی ئەو پارتەوە سەردانی کوردستانی باشووری کردووە و خۆی گەیاندووەتە بارزان و لەوێ لەگەڵ [[مەلا مستەفا بارزانی]] کۆبووەتەوە بۆ پتەوکردنی پە‌یوەندی خۆیبیون بە خەباتی کورد لە [[کوردستانی باشوور]]دا و ھەر بەناوی [[خۆیبوون]]یش سەردانی [[کوردستانی باشوور]]ی کردووە و چەند تێکۆشە‌ری {{قت|ئەوێی}} چاوپێکەوتووە و ئەم کەسایەتییە لە ژیاندا واتای ماندووبوونی نەزانیوە و تا دوا ھەناسەی ژیانی ھەر لە خەباتی بێوچاندا بووە لە پێناوی مافە نەتەوەیییە ڕەواکانی کورددا. == مردن == '''عوسمان سەبری''' لە ١١ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٣ زایینیدا لە شاری [[دیمەشق]] کۆچی دوایی کردووە و لە گوندی بەرکفری نزیک دەرباسییە نێژراوە. == بەرھەمەکان == '''عوسمان سەبری''' زنجیرەیەک پەڕ‌تووکی بەنرخی بە زمانی [[کوردی]] و [[پیتی لاتینی]] بە چاپ گەیاند، کە ئەمانەی خوارەوە بەشێکن لەوبەرھەمانەی: * [[ئەلفبای کورد]] - لە ساڵی ١٩٥٥دا لە [[دیمەشق]] چاپی کراوە * [[ئاپۆ (عوسمان سەبری)|ئاپۆ]] * [[دردێن مە]] * [[باھۆز]] (دیوانی ھۆنراوە) لە ساڵی ١٩٦٥ زایینیدا لە [[دیمەشق]] چاپ کراوە * [[چار لە ھەنگ]] ([[چوار قارەمان]]) لە ساڵی ١٩٨٤دا لە [[دیمەشق]] چاپ کراوە == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ٩ تا ١٦، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر: ٢٠٠٦. == بەستەرە دەرەکییەکان == [https://web.archive.org/web/20090326150635/http://www.xozga.com/nawdaran/nuseran/124.html] {{شیعری نوێی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|تورکیا|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر|ڕۆژنامەوانی|سیاسەت|زانستی سیاسەت}} [[پۆل:خەڵکی کۆلیک]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٥]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٣]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی تورکیا]] * {{ڤەژینبوکس | ٥٠}} khvo9y4uz704q4f3ko4czyhiqgx7l4c 0 1150 1458006 1446499 2025-07-11T05:29:53Z DanyMations 70070 1458006 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} {{ویکیسازی}} {{خاوێنکردن}} {{کەسایەتی | ناو = محەممەد ماملێ | وێنە = Mamle2222.jpg | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{Birth date|١٩٢٥|٦|٢}} | شوێنی لەدایکبوون =گەڕەکی خڕێ، [[مەھاباد]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] {{flagicon|Kurdistan}} | ھۆکاری مردن = [[نەخۆشیی ئەلزھایمەر]] (فەرامۆشی) | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | شارومەندێتی = [[ئێران|ھاووڵاتی ئێران]] {{flagicon|Iran}} | ڕادەی خوێندەواری = ئاستی سەرەتایی شەشەم | پیشە = [[ھونەرمەند]]، [[گۆرانیبێژ]]، [[ھۆنراوەنووس]]، مەقامبێژ | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | باڵا = | ناوبانگ = ھونەری گۆرانی | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | حیزب = [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | ئایین = [[ئیسلام]] | ھاوسەر = ئامینە مەولوودیان و دوو ھاوسەری تر | منداڵەکان = فاتم، شەونم، چیا، خوسرەو، چالاک، عەبدوڵڵا، خالید و نەجات. | دایک و باوک = سەعید (باوک){{ھن}}خەزاڵ (دایک) | خزمەکان = '''برا:'''{{ھن}}حەسەن، حوسێن، موتەلیب وجەعفەر{{ھن}}'''خوشک:'''{{ھن}}تووبا | پەیوەندیەکان =[[حەسەن زیرەک]] | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = http://www.mamle.net |پۆتانەکانی گۆڕ={{Coord|36.7464785|45.7210867|display=inline,title}}|ڕێکەوتی مەرگ={{Death date and age|١٩٩٩|١|٢٣|١٩٢٥|٦|٢}}|شوێنی گۆڕ=شەقامی شوان، مەھاباد|زمانی ناوی خۆماڵی=کوردی|ناوی خۆماڵی=محەممەد سەعید عەلی|شارۆمەندێتی=[[ئێران|ھاووڵاتی ئێران]] {{flagicon|Iran}}}} '''محەممەد ماملێ''' (٢ی حوزەیرانی ١٩٢٥ – ۲٣ی کانوونی دووەمی ١٩٩٩) ناسراو بە '''ماملێ'''، ھونەرمەندی [[گۆرانیبێژ]]، [[مەقامبێژ]]ی [[کورد]]ی خەڵکی شاری [[مەھاباد]] بوو. ماملێ لە ساڵی ١٩٢٥ لە یەکێک لە گەڕەکەکانی شاری مەھاباد بە ناوی «خڕێ» لەدایکبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=محەممەد|یەکەم=مروارید|ناونیشان=https://mamle.net/archives/12929|سەردێڕ=بازی بێریان|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی مادیار|ساڵ=١٩٨٣|شوێن=[[تاران]] (کۆتا وەشانی)}}</ref> ماملێ ناوی محەممەد کوڕی سەعید کوڕی عەلییە. خوێندنی سەرەتایی لە قوتابخانەی پەھلەوی و سەعادەت لە [[مەھاباد]] تەواو کردووە. نازناوی ماملێ لە باپیرییەوە بۆی ماوەتەوە، وەک خۆی باسی دەکات کە باوکی نەخوێندەوار بووە و کاتێک سەرژمێری گشتی ھاتووە بۆ نووسینی ناوی، لێی پرسیوە ناوی خۆت و باوکت چییە ئەویش وتویەتی سەعید مام عەلی، ئەوانیش نووسیویانە سەعید ماملی چونکە [[زمانی فارسی]] پیتی ''ع'' لە قسەکردندا گۆ ناکەن، ئیتر خەڵک لەوە بەولاوە ھەر دەڵێن ماملێ. ماملێ سێ ژنی ھێناوە، دوا ھاوسەری کە تا ئێستا لە ژیاندا ماوە ناوی ئامینەیە، ھەروەھا حەوت کوڕ و دوو کچی ھەیە. ماملێ وەک چۆن خۆی دەڵێت کە زۆر ئاشنای گۆرانییەکانی [[ڕەفیق چالاک]] بووە و بە خۆشی ئەوەوە کوڕێکی ناوناوە چالاک. ماملێ چوار برای ھەیە بە ناوەکانی حەسەن، حوسێن، موتەلیب و جەعفەر، و خوشکێکی ھەیە بە ناوی تووبا. بنەماڵەی ماملێ ھەموویان لە سەرەتاوە تا ئێستا دەنگێکی پڕ جۆش و خرۆش و زوڵاڵیان ھەبووە. ھەر بەھۆی ئەم [[بۆماوە|بۆماوەییە]] بووەتە ھۆی ئەوەی ھانی ئەم ھونەرمەندە بدات لە منداڵییەوە ھونەر بکاتە ھاوڕێی خۆی و ببێت بە یەکێک لە ناودارەکانیی [[ھونەری کوردی]]. یەکەم گۆرانی کە سەرەتای ھونەری پێ ناساند، گۆرانی «ڕۆیی بەجێی ھێشتم» بوو؛ ھەروەھا سەعید ماملێی باوکی و ڕەحمان ماملێی مامیشی دەنگیان خۆش بووە. محەممەد ماملێ لە سەردەمی ڕژێمی پاشایەتیدا چەند جارێک زیندانی کراوە و دوور خراوەتەوە. ماملێ لە ساڵی ١٩٦٣ ھاتووەتە [[قەڵادزێ]] و چەند ئاھەنگێکی گێڕاوە و پاشان چووە بۆ شاری [[سلێمانی]] و [[سەرچنار]]، لەوێش چەند ئاھەنگێکی گێڕاوە. ماملێ زۆر ئاشنای خەلیلی سەددیقی و ڕەفیق چالاک بووە، گۆرانییەکانی [[تایەر تۆفیق]]، [[عەلی مەردان]]، [[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی]]، [[محەممەد عارف]] و [[تەحسین تەھا]]ی زۆر بە دڵ بووە. لە ھەڵبەستیشدا، شیعری شاعیرەکانی [[وەفایی]]، [[سڵێمانی شاوەلە]]، [[مارف ئاغا]]، [[گۆران]]، [[ھەژار]] و [[ھێمن]]ی لا پەسەند بووە و لە زۆر گۆرانیدا بەکاری ھێناون. ماملێ خاوەنی زیاتر لە ٧٠٠ گۆرانییە. == ژیانی بنەماڵەیی == ناوی ماملێ بەھۆی خزمەت و ھەڵوێست و ھاودەردییەکی کە بنەماڵەی ماملێ لە مێژووی ھاوچەرخی نەتەوەی کورددا ھەیانبووە، ناوێکی ناسراوە. بەھۆی ھەندێک تایبەتمەندی حاشاھەڵنەگر و لەبەرچاوگرتنی زەمەنی تایبەت و چەند فاکتەرێکی بەرچاو، مامۆستا محمد ماملێ لە ناو نەتەوەی کورددا ناسراوترین ئەندامی ئەو بنەماڵەیە. لە زۆر گۆڤار و ڕۆژنامە و کۆڕ و پەرتووکاندا نووسەران و چالاکڤانانی ڕامیاری و کولتووری ھەوڵیان داوە تا ئەو بنەماڵەیە بە گشتی و مامۆستا محمد ماملێ بە تایبەتی بناسێنن. یەکەم کەس کە پەرتووکی لەسەر ئەو ھونەرمەندە نەتەوەیییە[١] نووسی، ڕێزدار و مامۆستای ھونەردۆست ”[http://www.mamle.net/?page_id=38 محمد حسن احمد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170606124520/http://www.mamle.net/?page_id=38 |date= ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}” بوو. ڕێزدار سمایلی ماملێش لە دواییدا پەرتووکی خۆی لەسەر بنەماڵەی ھونەرمەندی ماملێ و زۆر تایبەتمەندی مامۆستا محمد ماملێ لە ژێرناوی توێشەبەرەی ھونەری ماملێ بڵاو کردەوە. لە دواییدا ھێژا ھیوا قارەمانی [http://پەرتووکێکیhttp://www.mamle.net/?page_id=42 پەرتووکێکی]{{بەستەری مردوو|url=http://xn--http-f6f5b6ka69b5na43bya6g/ |date=نیسانی ٢٠١٩}} لەسەر ئەم مامۆستا کوردپەروەرە و بەرھەمەکانی بە چاپ گەیاند. لە پەرتووکی مێژووی مەھاباد نووسینی مامۆستای ھێژا سید محمد صمدی لە چەندین بەشی جۆراوجۆردا زانیاری لە مەڕ مامۆستا ماملێ دەست دەکەوێ. ڕێزدار ”فریدون حکیم زادە”ش لە پەرتووکی خۆیدا ئاماژەیەکی بە مامۆستا محمد ماملێ کردووە. نووسین و بیرەوەری زۆر بە نرخ لەسەر ئەو بنەماڵەیە و مامۆستا محمد ماملێ تا ئێستا بڵاو کراوەتەوە بەڵام بەھۆی نەبوونی ئازادی لە نێوخۆی وڵاتدا و دەستڕانەگەییشتنی زۆر کەس بە سەرچاوەی جێی متمانە، کاریگەری خۆی داناوە و ھەر بۆیە دەکرێ لەسەر ئەو بنەماڵەیە زۆرتر بنووسرێت. بنەماڵەیەک کە دیاری پیرۆزی وەک مامۆستا محمد ماملێی پێشکەش بە نەتەوەی کورد کردووە، ناوبانگ و جوانییەکانیان تەنیا بە ھونەر و دەنگخۆشی نەبەستراوەتەوە، ھەر چەند کە مرۆڤ پێویستە قەڵەمی شازادەیەکی وەک شەڕەفخانی بەدلیسی ھەبێ تا بتوانێ لەسەر بەرزایی و گەورەیی ماملێ بنووسێ. میرزا سعید کوری میرزا علی (ناسراو بە مام علی)یەک لە ئەندامانی کۆنی بنەماڵەی ماملێ لە ناوچەی موکریانی کوردستان بوو. لەو سەردەمدا کە کوردستان لە ھەر چەشنە فێرگەیەکی زانستی، خزمەتگوزارییەکی حکوومەتی ناوەندی و زۆر پێداویستی سەردەم بێبەر بوو، میرزا سعید ژیانی بنەماڵەی لە ڕێگەی دوکانداری و کرین و فرۆش لە ناوچەدا بە سەربەرزی دابین دەکرد.[٢]،[٣] میرزا سەعید بەپێی ئەو جۆرەی کە لە کۆنەوە لە ناو کورددا باو بووە، بە سعیدی مام علی (سعیدی کوری مام علی) دەناسرا. کاتێک کە [[حکوومەتی ناوەندی]] کاری تۆمارکردنی ناو و ناسناوی لە کوردستان دەست پێکرد، بەھۆی نائاگایی و ناشارەزایی بەرپرسی حکوومەتی ھەڵەیەک ڕووی دا و مام علی بە ماملێ تێگەییشتبوو.[٤] ناوی ماملێ لەو ڕۆژەوە وەک ناسناوی ئەو بنەماڵەیە ماوەتەوە و موکریانی گوتەنی لە زاران زۆر خۆشە. میرزا سعید ماملێ کەسایەتییەکی سەرنجڕاکێشی ھەبووە. لە کوردستانێکدا کە بە ھەموو جۆرێک ئاسایەش و ھێمنی لە جەماوەری کورد خەوشەدار کرابوو، لە ھەر دەرفەتێکی گونجاودا کەڵکی وەردەگرت تا شێعری کوردی بخوێنێتەوە و بە تایبەتی حەزی زۆر لە شێعرەکانی وەفایی بوو.[٥]،[٦]،[٧] لە ماڵێدا گۆرانی بۆ منداڵەکانی دەکوت و جیا لە دەربڕینی دەنگی خۆش و ڕەسەنی، وانەکانی گۆرانی گوتنەوەی بە منداڵەکانی دەدا. لە سەردانێکدا کە سید علی اصغر کوردستانی بۆ شاری مەھابادی کردبوو، جیا لەوە کە سید علی اصغری ھونەرمەند، خۆشی لە دەنگی میرزا سعیدی ھاتبوو، کەسایەتی ناوبراویش زۆر سەرنجی مامۆستا کوردستانی بۆ لای خۆی ڕاکێشابوو. دەگێڕنەوە کە مامۆستا سید علی اصغر کوردستانی میرزا سعید ماملێی لە باوەش گرتبوو و فەرمووبووی: «مام سعید خودا شاھیدە من بە دڵ عاشق بە دەنگی تۆم».[٨] یەکەم کوڕی ئەو میرزا حسین ماملێ لە ساڵی ١٩٠٩ی زایینی ھاتە سەر دونیا[٩] کە وەک باوکی بۆ ژیری و دەنگخۆشی ناوی بەدەر کردبوو. میرزا سعید ماملێ جیا لەم نازدارەی چوار کوڕی دیکەی بە ناوەکانی محمد، مطلب، حسن و جعفر و کچێکی بە ناوی طوبی ھەبوو.[١٠] شێوەی ھەڵس و کەوتی میرزا سعید لە ناو بنەماڵە و بایەخ بە کەسایەتی ژن و ڕێزلێنان لە گەورە و بچووکی کاریگەرییەکی زەقی لەسەر منداڵەکانی دانابوو، بە شێوەیەک کە تا میرزا حسین لە ژیاندا بوو، مامۆستا محمد ماملێ و نێو گۆڕەپانی ھونەر نەکەوت، ھەر وەکی کە مامۆستا جعفر ماملێ تا کاتێک کە مامۆستا محمد ماملێ لە ژیاندا بوو، ئەو نەریتەی پاراست و بە شێوەی فەرمی گۆرانی نەگوت.[١١] مامۆستا محمد ماملێ خۆی لە ناو کۆڕی بنەماڵەییدا دانی بەوە دانابوو کە ئاستی ھونەرمەندی و دەنگخۆشی میرزا حسین ماملێ یەکجار بەرز بوو و فەرمووبووی کە ئەو ھەرکات وەک مامۆستایەک سەرنجی میرزا حسینی دابوو و وانەی لێ ھەڵگرتبۆوە.[١٢] مەخابن بەھۆی نەبوونی بوار لەو سەردەمدا، ئێستا ھیچ بەرھەمێکی ئەو ھونەرمەندە لە بەر دەستدا نییە. مامۆستا محمد ماملێ کە ناودارترین ھونەرمەندی دەنگخۆشی ئەو بنەماڵەیە بووە، لە ساڵی ١٩٢٥ی زایینی لە شاری مەھاباد لە گەڕەکی خرێ ھاتە سەر دونیا.[١٣]،[١٤]،[١٥]،[١٦]،[١٧] بەپێی ئەو زانیارییانەی کە مامۆستا سید محمد صمدی کۆی کردوونەتەوە، مامۆستا محمد ماملێ یەکەم گۆرانی خۆی لە ساڵی ١٩٣٨ی زایینی بە فەرمی خوێندبوو[١٨] و یەکەم گۆرانییەکی کە گوتبووی بە ناوی «ڕۆیی بە جێی ھێشتم»[١٩] ناسراوە. محمد ماملێ تەنیا مامۆستایەکی ھونەرمەند و خۆشخوێنێکی شارەزا نەبوو. ئەو ھەر لە سەردەمی گەنجێتییەوە دەگەڵ کاروانی نیشتمانپەروەرانی نەتەوەکەی کەوت. دوایین ژنێکی کە لە ڕووی ئەڤین و خۆشەویستییەکی لە ڕادە بەدەرەوە خواستی، کچی یەک لە قارەمانانی کورد بە ناوی محمد مولودی بوو کە زۆر کەس لە سەری دواون.[٢٠] قارەمانێک کە چەکی شەڕەفی پێشمەرگایەتی کۆماری سەربەخۆ و مستقلی کوردستانی[٢١] لە شان کردبوو. کاپیتان محمد مەولودی کە ئەندامی ک.ژ. ک (حدک) بوو، لە دواییدا لە سەردەمی کۆماردا ئەرکی ئاسایەش و پاراستنی مەھابادی بە دەستەوە بوو.[٢٢] مامۆستا محمد ماملێ بە ھەمان شێوە یەک لە پێشمەرگەکانی دەوڵەتی جمھوری کوردستان بوو[٢٣] و تا ئەو ڕۆژەی لە ژیاندابوو لەسەر ڕێبازی پێشەوای کوردان، جەنابی حضرتی قاضی محمد (محمد ھمام قاضی) وەفادار ماوە. گیانبەخت کاک دوکتوور قاسملوو لە مەڕ مامۆستا محمد ماملێ فەرمووبووی: «کاک محمد، ھونەرمەندێکی گەورەی سیاسی کوردە، چونکە ھەمووکات لەگەڵ ھەستان و کەوتندا ئاشنایە».[٢٤] زۆر سیاسەتوان و کەسی ناسراو و خۆشەویستی نەتەوەی کورد لەسەر مامۆستا محمد ماملێ بۆچوونیان دەربڕیوە. کۆی ھەموو دیمانەکان و نووسینەکان ئەمە پشتڕاست دەکەنەوە کە ماملێ کەسێکی نەتەوەیی بوو و ھیچکات خۆی لە نەتەوەکەی و ئازارەکانیان دوور نەکردەوە. ڕەوانشاد مامۆستا کریم حسامی ھەموو بۆچوونەکانی لە دەقێکدا کورت کردبۆوە و فەرمووبووی: << کەسایەتی و ڕەفتار و ئەخلاق و نیشتمانپەروەری و ھونەرمەندی و وشە شیرین و جوانەکانی ماملێ لە یاد و زەینمدا زیندوون و لە بیر ناکرێن >>.[٢٥] مامۆستا محمد ماملێ لە ھزر و کردەوەدا نەتەوەیی بوو. ڕێزی لە ھەر تاکێکی کورد بە بێ لەبەرچاوگرتنی ڕادەی دارایی و زانایی و ڕەچەڵەکی دەگرت. کوردستانی بوو و ئەڤیندارانی کۆڵنەدەری ڕێبازی نەتەوەیی لای ئەو زۆر خۆشەویست بوون. ھەرکات پاڵپشتی لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی نەتەوەکەی لە ھەر شوێنێک دەکرد. یەک لە جوانترین کۆرپەکانی بە ناوی گیانبەخت نەجات ماملێ[٢٦] دەگەڵ کۆمەڵێک لاوی بێتاوانی دیکەی شاری مەھاباد ئێعدام کران. ھەر چەند کە ئەو ھیچکات گەرەکی نەبوو لەدەستدانی گیانبەخت نەجاتی کوڕی بپەژرێنێ، بەڵام ماملێ سەرەڕای [[پەژارە]]یەکی زۆر، لە بەرامبەر سیستەمی جەنایەتکاری کۆماری اسلامی ایران[٢٧] نەچەمێوە و ھیچ بایەخ و شرعییەتێکی بەو حکوومەتە دژە مرۆڤییە نەدا. ئەو ھیچکات ئامادە نەبوو کە لەسەر تێلێویزیۆنی ئەو حکوومەتە دۆگماتیستە گۆرانییەک بخوێنێ و ھەر بۆیە لە دڵی نەتەوەکەیدا ماوە. ماملێ لە ھونەریشیدا کوردایەتی خۆی دەنواند و جارجار کە بەرھەمێکی لە نەتەوەیەکی دراوسێ وەردەگرت، ڕۆحییەکی کوردانەی پێ دەبەخشی. بۆ وێنە گۆرانییەک کە پێشتر بە فارسی گوترابوو لە دواییدا لەلایەن مامۆستا محمد ماملێ لەسەر شێعری مامۆستا ھێمنی موکریانی گوترابۆوە. مامۆستای ھونەرمەند کاک عزیز شاڕوخ لەم پێوەندییەوە فەرمووبووی: << کاک محمد بە لەوتێکی وەھا مامۆستایانە و بە ھێز بە توانایییەوە گوتوویەتی کە حاڵەتی گۆرانی کوردی و مێلۆدی کوردی داوەتێ >>.[٢٨] ھونەرمەندی ڕەسەنی ئەردەڵانی، عباس کەمەندی کە [[خەڵاتی ماملێ]]ی ساڵی ٢٠١١ی زایینی پێ شکەش کرا، لە بروسکەیەکدا کە بۆ مەڵبەندی ھونەری ماملێی ناردبوو، نووسیبووی: «لە یادم ناچێ کاتێکی کە ڕەخنەم لە بەرێزیان گرت کە بۆ مێلۆدی ترکیتان بە کوردی وەرگەراندووەتەوە و دەیڵێنەوە؟ بەرێزیان زەردەخەنەیەکییان کرد و فەرموویان: گومانی تێدا نییە کە بەھۆی پێکەوەژیانی میژوویی کورد و تورک و ئەرمەنی لەو ناوچانەدا کە تێیدا دەژین زۆر خاڵی ھاوبەشیان تێدا بەدی دەکرێت، بەڵام بۆچی ئێوە وا بیر ناکەنەوە کە ئەم مێلۆدییانە پێشتر کوردی بوون و کراون بە ترکی یا ئەرمەنی. کە پێی دا ھاتمەوە زانیم کە حەق بە دەستی بەرێزیانە و بێدەنگیم لێ کرد. محەممەد ماملێ سەرەڕای ھونەری مۆسیقا، لە ھونەری خوشویستن و میوانداریش دا، کوردێک و موکرییەکی ڕەسەن بوو، من لە خزمەتیاندا زۆر ھەستم بە خۆشحاڵی کرد و تامم لێ بینی». ماملێی نیشتمانپەروەر چەندین جاران لەلایەن حکوومەتی دژە مرۆڤی پاشایەتی [http://محمد%20رضا%20سوادکوھیhttp://www.mamle.net/?p=3875 محمد رضا سوادکوھی]{{بەستەری مردوو|url=http://xn--%20%20http-48md4e2ai0a2bzc0sb8ec44tpojl/ |date=نیسانی ٢٠١٩}}[٢٩] بە دیل گیرابوو کە زۆرینەی سەرچاوەکان تەنیا باسی زیندانی ورمێ دەکەن، بەڵام ئەو لە شاری مەھابادیش زیندانی دیبوو.[٣٠] جارێکیان لە ڕێکەوتی ٢٩ی ٢ی ١٩٤٧ی زایینی لەسەر ئەوە بەدیل گیرابوو کە شێعری بەناوبانگی لایە لایەی مامۆستا ھەژاری موکریانی بە گۆرانی گوتبوو.[٣١] یەک لەو بیرەوەرییانەی کە لە [[مێشک]]ی مامۆستا جعفر ماملێ ناسڕێتەوە ئەوە بوو کە مامۆستا محمد ماملێ پاش ڕووخانی کۆماری سەربەخۆی کوردستان بە دیل گیرابوو. ماملێ ئەو جارەیان لەسەر تاوانی شاردنەوەی ئاڵایەکی کوردستان زیندانی کرابوو کە ھیچکات نەکەوتە دەست ڕێژیمی ایران.[٣٢] مامۆستا محمد ماملێ لە ناو کۆمەڵگادا تێکەڵ بە ھەموو خۆشی و ناخۆشی و گرفتەکانی خەڵکی خۆی بوو. ئەو ھەرکات دەگەڵ خەڵک ھاودەرد بوو. کاتێک کە تیمی تۆپێنی پێی فارس و ترکان دەھاتن تا خۆیان لە بەرامبەر قارەمانانی مەھابادی تاقی کەنەوە، ماملێ لە گۆڕەپاندا ئامادە دەبوو و ورەی بە شار و یاریزانان دەدا. خۆی بە ھیچ شێوەیەک پێ زۆر نەبوو و بزەی سەر لێوی پێشکەش بە ھەموو چین و توێژێکی کۆمەڵگا بە گەورەو بچووکەوە دەکرا. کاک ھیوا قارەمانی کە لەم پێوەندییەوە زەحمەتی دیمانەیەکی زۆری کێشاوە، لە زمان دۆستانی نزیکی ئەو ھونەرمەندە نازدارە نووسیوێتی: << تایبەتمەندییەکانی کاک محمد لە باری کەسایەتی ئەو ئینسانەوە ڕوون و ئاشکران….. ئینسانێکی زۆر گەورە بووە، ھەروەھا زۆر بە ڕوحم بووە و سەرەڕای ئەوانە ”عزت نفس”یشی ھەبوو، بە ڕاستی کاک محمد شەڕەف و پیاوەتی خۆی ھیچکات و بە ھیچ قیمەتێک نەفرۆشت >>.[٣٣] یەک لەو فاکتەرە گرنگانەی کە لە بنەماڵەی ماملێدا پێویستە سەرنج و بایەخی پێویستی پێ بدرێ، شوێن و کاریگەری ژن لەو بنەماڵە دایە. دایکە حەبیب کە ھەرکات ماملێکان زۆر بە جوانی قسەی لەسەر دەکەن، یەک لە ژنەکانی میرزا سعید ماملێ بوو کە ھیچ منداڵێکیان بە یەکەوە نەبوو. دایکە حەبیب ئەڤینێکی وا ڕاستەقینەی بە منداڵەکانی میرزا سعید بەخشیبوو کە ھەموویان وەک دایکی خۆیان سەیریان دەکرد و حوڕمەتێکی تایبەتییان بۆی ھەبوو. ئەو کەسێک بوو کە پاش کۆچی دوایی میرزا سعیدی دەنگخۆش، یاریدەدەری منداڵەکان بوو تا گۆرانییەکانی باوکیان بە دروستی بڵێنەوە. ڕەخنەگر و ساغکەرەوەیەکی دڵسۆز بوو و توانی منداڵەکان ڕا بھێنێ تا ھونەر و شێوازی ماملێ تەمەن درێژ بمێنێتەوە. ژن بە گشتی لە ناو بنەماڵەی ماملێدا جێگە و پێگەی تایبەت و بەرچاوی ھەیە. ئازادی و بوێری لە فاکتەرە سەرەکییەکانی کچان و ژنانی ئەو بنەماڵەیە بووە. ئەوە ژنانی ناو بنەماڵەی ماملێ بوون کە پشتیوانی بێچاوەڕوانی پەرە سەندنی ھونەری ماملێکان بوون. لە بواری ھەڵوێستی نەتەوەییشەوە وێنە زۆر بۆ ھێنانەوە لە بەر دەستدا ھەیە. بۆ وێنە لە ساڵانی ڕابردوودا تێلێڤیزیۆنی کۆماری اسلامی ایران زۆری ھەوڵ داوە کە یای ئامە، ھاوسەری نیشتمانپەروەری مامۆستا محمد ماملێ دیمانەیەکیان دەگەڵ بکا، بەڵام ئەو لەو پەڕی بوێری و وەفاداری بە ڕێبازی مێرد و باوک و نەتەوەکەی ڕێگەی پێ نەداون کە بچنە خزمەتی. [١] بە شێوەی فەرمی حیزبی دێمۆکراتی کوردستان مامۆستا محمد ماملێی وەک ھونەرمەندی نەتەوەیی کورد پێناسە کردووە. چاوخشاندنێکیش بە بەرھەمەکان، ھەڵوێستەکان و ژیانی مامۆستا محمد ماملێ ئەوە پشتڕاست دەکەنەوە کە ئەو کەسێکی نەتەوەیی بوو، کەسێک بوو بۆ کورد و کوردستان ژیا. [٢] میرزا سعید ماملێ دوکانی گۆشتفرۆشی ھەبوو. لە دواییدا چوو لە نێو بازەرگانی تووتنی ناوچە. لەو سەردەمدا تووتنی زۆر شاری دەورووبەر وەک پیرانشار و سەردەشی دەچۆوە مەھاباد. جار جار بەپێی زەمەن و وەرزی تایبەتییەوە کاری کرین و فرۆشی خوری دەکرد بەڵام زۆرتر سەرقاڵی تووتنی ناوچە بوو. ئەم زانیارییانەم لە ھاوڕێ و برای مامۆستا محمد ماملێ، ھێژا کاک جعفر ماملێ وەرگرتووە. [٣] ھیوای قارەمانی، یادی بەخێر، چاپەمەنی ڕەھرەوی مەھاباد، ١٩٩٩ی زایینی، ژمارەی شابک ٠ی ئەیلوولی ٦٨٠٦–٩٦٤، لاپەڕەی ٢١ [٤] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ڕێزدار مامۆستا کاک جعفر ماملێ [٥] سید محمد صمدی، نگاھی بە تاریخ مھاباد، انتشارات ڕھرو مھاباد، چاپ اول، ١٩٩٤، لاپەڕەی ٣٨٢ [٦] فریدون حکیم زادە، ساوجبلاغ مکری (مھاباد در آیینەی اسناد تاریخی)، انتشارات مرکز نشر فرھنگی ھیوا-مھاباد، چاپ اول، ٢٠١٠، شمارە شابک ٧-٣٢-٧٩٧٠-٩٤٦-٩٧٨، لاپەڕەی ٧٠٧ [٧] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ڕێزدار مامۆستا کاک جعفر ماملێ [٨] ھیوای قارەمانی، یادی بەخێر، چاپەمەنی ڕەھرەوی مەھاباد، ١٩٩٩ی زایینی، ژمارەی شابک ٠ی ئەیلوولی ٦٨٠٦–٩٦٤، لاپەڕەی ٢٢ [٩] سید محمد صمدی، نگاھی بە تاریخ مھاباد، انتشارات ڕھرو مھاباد، چاپ اول، ١٩٩٤، لاپەڕەی ٣٨٤ [١٠] محمد حسن احمد، بازی بێران یا ژیان و گۆرانییەکانی محەممەدی ماملێ، بەرگی یەکەم، ١٩٨٣ بغداد، چاپخانەی الحوادث، لاپەڕەی ٨ [١١] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ڕێزدار مامۆستا کاک جعفر ماملێ [١٢] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ھێژا کاک وریا ماملێ [١٣] محمد حسن احمد، بازی بێران یا ژیان و گۆرانییەکانی محەممەدی ماملێ، بەرگی یەکەم، ١٩٨٣ بغداد، چاپخانەی الحوادث، لاپەڕەی ٧ [١٤] ھیوای قارەمانی، یادی بەخێر، چاپەمەنی ڕەھرەوی مەھاباد، ١٩٩٩ی زایینی، ژمارەی شابک ٠ی ئەیلوولی ٦٨٠٦–٩٦٤، لاپەڕەی ٢٨ [١٥] سید محمد صمدی، نگاھی بە تاریخ مھاباد، انتشارات ڕھرو مھاباد، چاپ اول، ١٩٩٤، لاپەڕەی ٣٨٢ [١٦] فریدون حکیم زادە، ساوجبلاغ مکری (مھاباد در آیینەی اسناد تاریخی)، انتشارات مرکز نشر فرھنگی ھیوا-مھاباد، چاپ اول، ٢٠١٠، شمارە شابک ٧-٣٢-٧٩٧٠-٩٤٦-٩٧٨، لاپەڕەی ٩٣ [١٧] لە چەند سەرچاوەیەکدا خوێندبوومەوە کە گوایە مامۆستا محمد ماملێ لە گەڕەکی ئەرمەنیان (یەک لە گەڕەکەکانی شاری مەھابادە) لە دایک ببوو. مامۆستا جعفر ماملێ لەم پێوەندییەوە فەرمووی کە ئەوان بە منداڵیش بە گەڕەکی ئەرمەنیانیان نەدەزانی و خۆی و کاک محمد لە گەڕەکی خڕێ لەدایکبوون. محمد حسن احمد کە ھۆگرێکی مامۆستا ماملێ بووە لە زمانی خۆیەوە ھەمان زانیاری بڵاو کردووەتەوە. ھێژا ھیوا قارەمانی و ڕێزدار سید محمد صمدی بە ھەمان شێوە لە نزیکەوە خودی مامۆستا محمد ماملێیان بە دەیانجار بینیبوو کە ئەوانیش لە پەرتووکەکانی خۆیاندا ھەر ئاماژەیان بە گەڕەکی خڕێ کردووە. [١٨] سید محمد صمدی، نگاھی بە تاریخ مھاباد، انتشارات ڕھرو مھاباد، چاپ اول، ١٩٩٤، لاپەڕەی ٣٨٢ [١٩] محمد حسن احمد، بازی بێران یا ژیان و گۆرانییەکانی محەممەدی ماملێ، بەرگی یەکەم، ١٩٨٣ بغداد، چاپخانەی الحوادث، لاپەڕەی ٨ [٢٠] بڕوانە ژمارە ٥٩ی گۆڤاری مەھاباد کە لە ساڵی ٢٠٠٦ی زایینی دەرچوو، ھەروەھا بڕوانە لاپەڕەی ٣٣٥ی پەرتووکی کورد و کوردستان نووسینی کمال مظھر، ڕحیم سابیریش ڕەوانشاد محمد مەولودی وەک یەک لەو نیشتمانپەروەرە کوردانە ھەڵبژاردووە کە پەرتووکی خۆی پێ پێشکەش کردووە. بڕوانە ڕەحیم سابیر، حکوومەتی میللی کوردستان، چاپەمەنی چوارچرا، چاپە یەکەم، سلێمانی ٢٠١١ [٢١] بۆ زانینی بەشێک لە ڕاستییەکانی کۆماری کوردستان بڕوانە نامیلکەیەک کە نووسەری ئەم دێڕانە لە ڕێکەوتی دووی ڕێبەندانی ٢٠١٢ی زایینی بڵاوی کردووەتەوە. سۆران کرباسیان، کۆماری سەربەخۆ و ”مستقل”ی کوردستان؛ گەڕانەوە بۆ ڕاستییەکان http://www.kurd.no/komar.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304205457/http://www.kurd.no/komar.pdf |date= ٤ی ئازاری ٢٠١٦ }} [٢٢] فریدون حکیم زادە، ساوجبلاغ مکری (مھاباد در آیینەی اسناد تاریخی)، انتشارات مرکز نشر فرھنگی ھیوا-مھاباد، چاپ اول، ٢٠١٠، شمارە شابک ٧-٣٢-٧٩٧٠-٩٤٦-٩٧٨، لاپەڕەکانی ٦٢٧ و ٧٠٧ [٢٣] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ھێژا کاک وریا ماملێ و ڕێزدار مامۆستا کاک جعفر ماملێ [٢٤] کاک سمایلی ماملێ لە نووسینەکانی خۆیدا ئاماژەی بەو قسەی گیانبەخت کاک دوکتوور کردووە. مەخابن ئێستا ئەم پەرتووکەم لە بەر دەستدا نییە بەڵام لە یادداشتەکانی خۆمدا دەقی گوتەی ئەو زانا کوردەم نووسیبۆوە. [٢٥] ئەم زانیارییەشم لە ڕووی یادداشتەکانی خۆم نووسیوەتەوە کە کاک سمایلی ماملێ بڵاوی کردبۆوە. ناوبراو خۆی زانیارییەکەی لە ژمارەی ١٥ی ڕۆژنامەی پەیام وەرگرتبوو کە بە بۆنەی چلەی ماتەمینی محمد ماملێ لەژێر ناوی شینگێڕی بڵاو ببۆوە. [٢٦] گیانبەخت کاک نەجات ماملێ یەکەم کوڕێک بوو کە لە ژیانی ھاوبەشی یای آمین (ئامە) و مامۆستا محمد ماملێ لە ساڵی ١٩٦٦ی زایینی بەرھەم ھات. لە سەردەمێکدا کە کۆماری اسلامی ایران تەواوی زەختی خۆی بۆ سەرکوت و بە فەرمی نەناساندنی پرسی کورد بەکار دەبرد، سەرچاوەی ژیانی زۆر کورد لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان کەوتبوو ژێر مەترسییەوە. لەو کاتەدا کاکە نەجات دەگەڵ ئامەی قارەمان و بوێر دوکانی بەڕێوە دەبرد و حوڕمەتی ماملێی ناوداریان دەپاراست کە ئامادە نەبوو بە ھیچ شێوەیەک ڕووی خۆش بە حکوومەتی ناوەندی نیشان بدا. ماملێی کوردان میوانی لە ھەموو کوردستانەوە بۆ دەچوو و لەو سەردەمدا گیانبەخت کاک نەجات و یای ئامە ھەموو ھەوڵی خۆیان دا تا ناوداری دەنگخۆشی کورد لە لای میوانەکانی ھەست بە شەرم نەکا. کەسێک کە باوکی ماملێی نەتەوەیی بێ و لە دایکێکی وا قارەمان و قارەمانزادە بووبێ، ئاسایییە کە خاوەن پەروەردەیەکی نەتەوەییش دەبێ. ئەو دەگەڵ کۆمەڵێک پەپوولەی جوانی دیکە تەنیا بە تاوانی کوردبوونیان لە ساڵی ١٩٨٢ی زایینی ئێعدام کران. ئەوەی کە دەورووبەری لە سەری دەیگێڕنەوە تەنیا باس لە ژێری و وشیاری و لەسەرەخۆیی ئەو گیانبەختەیە. ئێعدامکردنی کاک نەجات ماملێ کاریگەری زۆری لەسەر بنەماڵەی ماملێ و ھونەر دانا. ڕۆحی شاد بێ و یادی ھەر بە خێر. [٢٧] سیستەمی جەنایەتکار بۆ پێناسەکردنی حکوومەتی کۆماری اسلامی ایران بە شێوەی فەرمی لەلایەن دادگای میکۆنووس بەکار بردراوە. بەھۆی ئەوە کە ئەم دادگایە شرعییەتی نێونەتەوەیی ھەبووە، ھەر بۆیە لێرە بە پێویست زانراوە کە ئەم دەستەواژەیە بەکار ببردرێت. [٢٨] ھیوای قارەمانی، یادی بەخێر، چاپەمەنی ڕەھرەوی مەھاباد، ١٩٩٩ی زایینی، ژمارەی شابک ٠ی ئەیلوولی ٦٨٠٦–٩٦٤، لاپەڕەی ١٧ [٢٩] ترکێکی دانیشتووی آذربایجان کە لێکۆڵەری مێژوویی بوو، بۆ یەکەمجار ناسناوی ”پھلوی” بۆ خۆی ھەڵبژارد و بە ناوی محمود پھلوی ژیانی دەکرد. ناوبراو لە یەکەم ژمارەی گۆڤاری پروین کە لە ساڵی ١٩١٥ی زایینی بڵاو بۆوە، بابەتێکی بە ناوی ”محمود پھلوی” لەسەر کتێبخانەی اسکندرییە بڵاو کردەوە. ساڵی ١٩٢٤ی زایینی لەلایەن زۆردارێکی حکوومەتی بە ناوی ”فرج اڵڵەخان بھرامی” نامەیەک بە دەستی ”محمود پھلوی” گەییشت و بە ڕاشکاوی فەرمان درابوو کە چیتر بۆی نییە ناسناوی پھلوی بەکار ببا. ئەو بڕیارەش لەلایەن رضا سوادکوھی پاشای ئەوکاتی ایران درابوو کە ناسناوی پھلوی بۆخۆی ھەڵبژاردبوو و حەزی نەدەکرد کەس ئەو ناوە بەکار ببا. محمود پھلوی بەم ھۆیەوە ناوی خۆی وەک ناسناویش بەکار برد و بە ناوی ”محمود محمود” درێژەی بە ژیان و نووسین دا. بنەماڵەی سوادکوھی لە شێواندنی مێژووی نەتەوەکانی ناو ایراندا بە بنەڕەتی کاریان کرد و ھەوڵی شاردنەوەی زۆر ڕاستییان دا. ئێمە لە نووسیندا ھەوڵ دەدەین کە بەپێی ڕاستییەکان مێژوو بخەینە بەر چاوی جەماوەر و ھەر بۆیە ناسناوی سوادکوھی بۆ ئەو باوک و کوڕە ڕاسیست و دیکتاتۆرە بەکار دەبەین کە لە ڕەچەڵەک و ڕاستییەکانی ژیانیان نزیکترە. یەک لە پەرتووکە بە نرخەکانی ”محمود محمود” لەژێر ناوی ”تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدھم” لە ھەشت بەرگاندایە کە لەو پەرتووکەدا لەسەر بەکرێگیراوی ئەو باوک و کوڕە کەمی نەدرکاندووە. بۆ زانیاری زێدەتر لەم پێوەندییەوە بۆ وێنە بڕواننە نووسینەکانی دوکتوور فریدون آدمیت و محمود کثیرایی و علی دھباشی [٣٠] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ڕێزدار مامۆستا کاک جعفر ماملێ [٣١] فریدون حکیم زادە، ساوجبلاغ مکری (مھاباد در آیینەی اسناد تاریخی)، انتشارات مرکز نشر فرھنگی ھیوا-مھاباد، چاپ اول، ٢٠١٠، شمارە شابک ٧-٣٢-٧٩٧٠-٩٤٦-٩٧٨، لاپەڕەی ٧٠٤ [٣٢] دیمانەی نووسەر دەگەڵ ڕێزدار مامۆستا کاک جعفر ماملێ [٣٣] ھیوای قارەمانی، یادی بەخێر، چاپەمەنی ڕەھرەوی مەھاباد، ١٩٩٩ی زایینی، ژمارەی شابک ٠ی ئەیلوولی ٦٨٠٦–٩٦٤، لاپەڕەی ٢٠ - See more at: http://www.mamle.net/?page_id=35#sthash.2drXcG08.dpuf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170606084156/http://www.mamle.net/?page_id=35#sthash.2drXcG08.dpuf |date= ٦ی حوزەیرانی ٢٠١٧}} * [٢]محەممەدی ماملێ، کوڕی میرزا [[سەعید ماملێ|سەعیدی ماملێ]] (مام عەلی) لە ساڵی [[١٩٢٥]] لە بنەماڵەیەکی ھونەرمەند و نیشتمانپەروەر، لە گەڕەکی ھەرمەنییانی [[مەھاباد]] لەدایکبوو. میرزا سەعید ھەرچەند نەخوێندەوار بووە، بەڵام بەھۆی ھونەری دەنگخۆشی و مەقامزانی و شێعرخوێنی (بەتایبەت شێعرەکانی [[وەفایی]]) لە کۆڕەکانی عارفانەی [[خانەقای شەمزینان]]، ڕێز و حورمەتێکی زۆری لێ گیراوە و لە گەڕەک و دەر و بازاڕ بە میرزا ناوی براوە. لە زۆر کەسی بەتەمەنی ناوچەی [[موکریان]] بیستراوە، [[سەعید ماملێ|سەعیدی ماملێ]] دەگەڵ ھونەرمەندی بەناوبانگ [[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی]] کە لە ساڵی [[١٩٣٢]] دا ھاتووەتە [[موکریان]] و لە باغی میرزا شەریفی حاجی ڕەشید، بۆ خەڵکی [[مەھاباد]] [[گۆرانی]] گوتووە، بەشدار بووە. [[محەممەد حەمەباقی]] نووسەری کتێبی «[[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی]]» دەڵێ: <blockquote> حاجی غەنی چایچی بۆمی گێڕایەوە کە جگە لە [[سەعید ماملێ|سەعیدی ماملێ]]، سێ گۆرانیبێژی تری [[مەھاباد|مھابادی]]، بە ناوی عەبدوڵلا ڕەش، کەوێ جوو و حسەینی قاقی گۆرانییان لەگەڵ [[سەید عەلیئەسغەر]] وتووە. [[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی|سەید عەلیئەسغەر]] لە ڕادەبەدەر ڕێزی بۆ ئەم [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژانە]] دادەنا؛ بەتایبەتی بۆ [[سەعید ماملێ|سەعیدی ماملێ]]. </blockquote> لەم بارەیەوە محەممەدی ماملێ دەگێڕێتەوە کە: <blockquote>ھەر جارەی [[سەعید ماملێ|سەعیدی ماملێ]] بەندێکی خۆشی [[گۆرانی]] وتووە، [[سەید عەلی ئەسغەر کوردستانی|سەید عەلیئەسغەر]] لە جێی خۆی ھەڵساوە و [[سەعید ماملێ|سەعیدی ماملێی]] ماچ کردووە.</blockquote> محەممەدی ماملێ خۆی لە بارەی [[سەعید ماملێ|میرزا سەعیدی]] باوکیدا گوتوویە: <blockquote> «بابم نەخوێندەوار بوو و لە نێو بازاڕدا دوکانێکی چکۆڵەی خوری فرۆشتنی ھەبوو. ئێمە شەش کوڕ و کچێک بووین.. ھەربە گشتی تایفەی ئێمە، تایفەی [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژانە]]. بابم زۆربەی ئەو [[گۆرانی|گۆرانییانەی]] کە ئەمنیش دەیانڵێمەوە، بۆ خۆی دایناون و ئاھەنگی خستوونەسەر. نەیتوانیوە سازێک لێ بدا، بۆ ئەو مەبەستە سازژەنی خۆی ھەبووە. ئەو لە ھەموو [[گۆرانی|گۆرانییەکی]] زیاتر حەزی لە [[گۆرانی]] [[ئایین]]ی و دڵداری بوو.</blockquote> ھەرچەند بنەماڵەی ماملێ بە تێکڕایی ھونەرمەند و دەنگخۆش و [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژن]]، بەڵام محەممەدی ماملێ ھونەرمەندێکی دەگمەن و ھەڵکەوتە بوو کە لە دوای [[سەعید ماملێ|میرزا سەعیدی]] باوکی و ھەروەھا [[میرزا حوسێن]]ی برای کە دە ساڵێک لە خۆی گەورەتر بووە، توانی وەک بەرپرس و نوێنەری ھونەریی ئەو بنەماڵەیە، بۆ ماوەی پەنجا ساڵ، [[مەقام]] و گۆرانی کوردی برەو و ڕەواج پێبدا. حامیدی کاکیلی یەکێک لە نیزیکترین دۆستانی محەممەدی ماملێ لەو بارەیەوە دەڵێ: ناکرێ بڵێین بنەماڵەی ماملێ لە چ کاتێکەوە و لە کوێوە دەستیان پێکردووە. ئەوانە ژن و پیاویان دەنگخۆش بووە وەک ماسی وابوون ھەر وەختێکی دە ئاو ھاویشتراون مەلەزان بوون. محەممەدیش ھەروەتر ناتوانین بڵێین بە چ ئاھەنگێک و لە کوێوە دەستی پێکردووە. تەنانەت بەشێک لەو بنەماڵە کە لە [[باشووری کوردستان|کوردستانی عێراق]] نیشتەجێن دەنگیان خۆشە. بە گشتی ئەو بنەماڵەیە، لە مام عەلی و [[سەعید ماملێ|مام سەعید]] ڕا بگرە ھەتا میرزا حوسێن و محەممەد و ئەوانی تر بەھۆی دەنگەکەیانەوە دەگەڵ ھەموو بەزم و خۆشی و دانیشتنەکی ئەو شارە و ئەو ناوچەیە تێکەڵاو بوون بەتایبەت ئەودەم کە وەک ئێستا مەحدودییەت نەبوو. زۆر کەس لەسەر ئەو باوەڕەن کە ماملێ بێجگە لە کەسایەتی کۆمەڵایەتی و کوردایەتی خۆی، ھونەرمەندێکی ڕەسەن و خاوەن قوتابخانەیە. سەبارەت بە ماملێ دەیانگوت: "زۆر بەجێ و ڕێ [[گۆرانی]] دەڵێ". ڕاستە، دەنگخۆشیی بەھرەیەکی دایکزایییە، بەڵام با بزانین چ ھۆکارێک محەممەدی ماملێی بەو پلەیە گەیاند و نێویان لەسەر چڵەپۆپەی [[ھونەر]]ی [[مەقام]] و [[گۆرانی]] [[زمانی کوردی|کوردیی]] نەخشاند. == ژیانی تایبەت == ماملێ ھەر لە سەردەمی لاوییەوە وەک ھونەرمەندێکی ئازادی خواز و خەڵکخۆشەویست، دەرکەوتووە و بەپێی ئەرکی کۆمەڵایەتی و کوردایەتی، خۆی پێگەیاندووە. لەگەڵ ھیچ دارودەستە و تاقمێکی سەرەڕۆ و زۆردار دانووی نەکوڵاوە و لە ئەستەمترین قۆناخەکانی ژیاندا، وەک بولبولێکی خوشخوێن، سەری لە ھەموو ھەوار و کوێستانەکانی [[کوردستان]] داوە و مزگێنی شادی و ئازادی بۆ ڕێڕەوانی ئەوین ھێناوە. لە ڕۆژانی خۆشیدا بە [[بەستە]] و [[گۆرانی]]، بەزم و کۆڕی ھاوقەتارانی ڕازاندووەتەوە و لە ڕۆژانی تەنگانەشدا بە [[شەمەندەفەر|قەتار]] و لایلایە خەڵکی لاواندووەتەوە. ماملێ بێجگە لە کوردایەتی، سەربازی ھیچ ڕێبازێکی ئیدەئۆلۆژی نەبوو؛ ئەو تەنیا گیانبازی گەلەکەی بوو. لە زۆربەی ئەو وڵاتانەی کە دەسەڵاتی سیاسی لە دەست تاقمێکی خۆبەخودازانی ھیچنەزان دایە، زۆر بە دەگمەن ھەڵدەکەوێ کە ھونەرمەند بتوانێ لەنگەری خۆی لە نێوان دەسەڵات و خەڵکدا ڕابگرێ و بە پووڵ و پارە ھەڵنەفریوێ و ھەڵە نەڕوات؛ ماملێ چ وەک کەسایەتی کۆمەڵایەتی و چ وەک کەسایەتی ھونەری، ھەم لە [[ڕێژیمی پاشایەتی]] ([[ڕەزا شا|ڕەزاخان]] ١٩٢٥١٩٤١ و [[محەممەد ڕەزا پەھلەوی|محەممەدڕەزا پەھلەوی]] ١٩٤١١٩٧٩) دا و ھەم لە [[ڕێژیمی مەلایەتی]] (١٩٧٩... ؟) دا، توانی بە شێوەیەکی گونجاو، نە تەنیا ئەو لەنگەرە ڕابگرێ، بەڵکوو وەک ھونەرمەندێکی ئازادی خواز و گەلنەواز لە ساڵی ١٣٤٧(١٩٦٨) لە بەندیخانە بکرێت. بە ڕاشکاوی دەتوانین بڵێین کە ماملێ لە بارودۆخێکی زۆر تایبەتیی [[کوردستان|کوردستاندا]]، وەک ھێمای نواندنی بەشێک لە فەرھەنگی خۆڕاگری و سەرزیندوویی گەلی [[کورد]] کە لە زۆربەی گۆارانییەکانیدا ڕەنگی داوەتەوە، ھەمیشە چقڵێک بووە لە چاوی نەیاران و دژبەرانی گەلەکەی. ھەربۆیەش، ھەر [[بەستە]] و [[گۆرانی|گۆرانییەکی]] کە ماملێ دەیگوت و دەیخوێند، بۆ ئەوەی بزانرێ چ مەبەست و ڕەمز و ڕازێک لە گۆرانییەکانیدا حەشاردراوە، لەلایەن [[ساواک]]ی [[مەھاباد|مەھابادەوە]]، بە وردی سەرنجی دەدرایە. ھەڵبەت ماملێش ئەو کەسە نەبوو کە لە خۆڕا بیانوو بداتە دەست [[ساواک]]، زۆر عاقڵانە و ھونەرمەندانە ھەڵسوکەوتی دەکرد و بە شێوەیەکی زۆر مەنتیقی تەقییەی ھونەریی بەکاردەبرد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://www.mamle.net/ ماڵپەڕی ھونەریی ماملێ] * [http://chia.se/ ماڵپەڕی چیا ماملێ] * [https://web.archive.org/web/20131214120310/http://www.qubadi.com/Katalog-Music-M-Mohammedi-Mamle-CD-1.php گۆرانییەکانی ماملێ] {{تووڵی دەروازە|کوردستان|موکریان|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٩]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٥]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] f56zb60sr17vum09nv90msq06dto3qm 0 1212 1458129 1132058 2025-07-11T06:08:34Z DanyMations 70070 1458129 wikitext text/x-wiki {{بێلایەنی}} {{یەک سەرچاوە}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = فوئاد مستەفاسوڵتانی | وێنە = Foad MustafaSultani.png | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٤٩]] | شوێنی لەدایکبوون = گوندی [[ئەڵمانە]]، [[مەریوان (شارستان)|مەریوان]] | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = [[١٩٧٩]] (٩ی خەرمانانی ١٣٥٨) | شوێنی مردن = [[مەریوان (شارستان)|مەریوان]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە = کورد | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = [[کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران|کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران]] | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین =[[بێخوایی]] | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = | ڕەنگی پرچ = | ڕەنگی چاو = | قەبارەی جل = | قەبارەی پێڵاو = }} '''فواد مستەفا سوڵتانی''' ناسراو بە '''کاک فواد''' ([[١٩٤٩]] - [[١٩٧٩]]) تێکۆشەری سیاسی، یەکێک لە دامەزرێنەرانی [[کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران|کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران]] و شۆڕشگێڕی [[کۆمۆنیزم|کۆمۆنیست]]ی [[کورد]] بوو. == پوختەی ژیان == فواد مستەفا سوڵتانی ساڵی ١٩٤٩ لە گوندی [[ئەڵمانە]] سەر بە شارستانی [[مەریوان (شارستان)|مەریوان]] لەدایک بوو. ساڵی [[١٩٦٨]] چووە [[زانکۆی سەنعەتی شەریف]] لە [[تاران]] و لە بواری [[کارەبا]] دەستی بە خوێندن کرد. ھەر لەوێوە چالاکییە سیاسییەکانی دەست‌پێکرد. ساڵێک دواتر لەگەڵ ھێندێ لە ڕفیقانی لە پاییزی ١٩٦٨ ڕێخراوێکیان پێک ھێنا کە دواتر بە ''کۆمەڵە'' ناسرا. لە ساڵی [[١٩٧٦]]، [[ساواک]] دەست‌بەسەری کرد بەڵام ئەو لە بەندیخانە بوو بە سەرۆکی شۆڕشەکان و بزووتنەوە ناڕەزایییەکانی ناو بەندیخانە. لە ١٩٧٨ (گەلاوێژی ١٣٥٧) لە بەندیخانە ڕزگاری بوو. فواد مستەفا سوڵتانی و ھاوڕێکانی ڕۆڵێکی گەورەیان ھەبوو لە ڕووناک کردنەوەی زەحمەت‌کێشانی [[کوردستان]] لەژێر زۆری دەستگای [[محەممەدڕەزا پەھلەوی|شای ئێران]]. ئەو ڕۆڵێکی گرینگی لە پێش‌کەوتن و یەک‌گرتنی شەپۆلەکانی شۆڕشی دژە دەسەڵاتی شای ئێران لە شارەکانی مەریوان و [[سنە]] ھەبوو. پێک‌ھێنانی [[یەکیەتی جووتیاران]] و چالاک کردنی یەکەمین دەستەی [[ھێزی پێشمەرگی کۆمەڵە|پێشمەرگەکانی کۆمەڵە]] (ئۆرگانی سەربازیی زەحمەتکێشانی کوردستان) یەکێک بوو لە گرینگرین دەست‌کەوتەکانی لەو بوارەدا. فواد مستەفا سوڵتانی لە ساڵی ١٩٧٩ (٩ خەرمانانی ساڵی ١٣٥٨) بە دەستی ھێزەکانی حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران لە شەڕێکی چەکداریدا کوژرا. == خەبات بۆ گەل == فواد مستەفا سوڵتانی ڕێبەرێکی سیاسیی [[کورد]] بوو کە کاریگەرییەکی زۆری ھەبوو لەسەر ڕووداوەکانی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] دوای ڕاپەڕینی جەماوەری ئێران لە ساڵی ١٩٧٩دا. پێش تەواوبوونی خوێندن لە ڕووداوێکدا ھێزەکانی گاڕدی پاشایەتی ئێران ھێرشیان کرد لەسەر شوێنی حەسانەوەی خوێندەکارەکان. فواد مستەفا سوڵتانی کە ئەودەم تەمەنی نزیک بیست ساڵ بوو، لە ئاکامی پاراستنی مافەکانی خۆی و ھاوڕێکانی بە ئاجور ھێرش دەکات بۆ فەرماندەیەکی گاڕد. ھەر بۆیە قۆڵ‌بەست و ڕەوانەی بەندیخانە دەکرێت. دوای ڕزگار بوون و تەواو کردنی خوێندن لە چەن پۆستی باش بۆ کار کردن دادەمەزرێ بەڵام ھەمیشە لەژێر چاودێری [[ساواک]] بووە و ھەر بۆیە قەت ڕێگەی پێ‌نەدراوە لە کوردستان خەریکی کار ببێت. لەو سەردەمەدا و دوای [[کوودەتای ١٩٥٣]]، پارلەمان دەسەڵات و سەربەخۆیی خۆی لەدەست دابوو و لە ئاکامدا ھیچ ڕێکخراوێک بە شێوەی تەواو دەسەڵاتی نەمابوو مەگەر پاشایەتی. بۆ پاراستنی ئاسایشی دەزگای پاشایەتی بە یارمەتی وەر گرتن لە [[دەزگای ھەواڵگریی ناوەندی|سی ئای ئەی]] ڕێخراوەیەکیان پێک‌ھێنا بە ناوی [[ساواک]]. دوای [[١٩٥٣]] ئۆپۆزیسیۆنی [[بەرەی نەتەوەییی ئێران]] و [[حیزبی توودەی ئێران]] بە تەواوی سەرکوت کران بەڵام چەند بزووتنەوەی تر درووست‌بوون کە بڕوایان بە شەڕی چەکداری بوو. لە ساڵی [[١٩٦٩]]دا فواد مستەفا سوڵتانی و چەن‌کەس لە ھەڤالەکانی کە زیاتر خوێندەکارەکانی زانکۆ بوون، ڕێخراوێکی سیاسی پێک‌دێنن کە دواتر ناوی بوو بە ''کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستان''. ئەوان بڕوایان بە [[مارکسیسم]] و [[سۆشیالیزم]] بوو. نزیکی [[ڕاپەڕینی ئێران]] فواد مستەفا سوڵتانی لە بەندیخانە دەبێ و لە ئاکامی مانگرتنێکدا لە گەلاوێژی ١٩٧٩ لەگەڵ بەندکراوە سیاسییەکانی دیکە ڕزگار بوون. کاتێ فواد مستەفا سوڵتانی لە بەندیخانە ڕزگاری بوو گۆڕانکارییەکی گەورە و گرینگی سیاسی بەسەر کوردستان دەھات. لە ماوەیەکی کەم و بە گەڕانەوەی ئەندامەکانی کۆمەڵە بۆ شارەکانی خۆیان و بزووتنەوەیەکی سیاسی کۆمەڵایەتی بەڕێکەوت و جگە لە فواد، کەسانێک وەکوو [[حەمە حسەین کەریمی]]، [[جەعفەر شەفیعی]] و [[سدیق کەمانگەر]] ڕۆڵێکی گرینگیان تێدا بوو. ڕیخراوی کۆمەڵە ھەتا چەن ڕۆژ پاش سەرکەوتنی شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران نھێنی بوو، بەڵام بە دوای کوژرانی [[محەممەد حوسێن کەریمی]] لە دامەزرێنەرانی کۆمەڵە لە ڕووداوی داگیرکردنی بنکەی پۆلیسی شاری [[سەقز]] لە ١٥ی شوباتی ١٩٧٩ (٢٦ی ڕێبەندانی ١٣٥٧)، بزووتنەوەی کۆمەڵە خۆی ئاشکرا کرد. لە کەمتر لە ساڵیکدا خەڵکی کوردستان قۆناغێکی ئازاد و دیموکراتیان ڕابردبوو، بەرامبەر دەسەڵاتی [[کۆماری ئیسلامیی ئێران|کۆماری ئیسلامی]] دەوەستان و لە مافەکانی خۆیان بەرگیریان دەکرد. بەڵام [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ڕابەری ئەوکاتی کۆماری ئیسلامی دەستووری کردە سەر ھێزە تازە پێک‌ھاتەکەی [[سپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی|سوپای پاسداران]] کە ھێرش بۆسەر کوردستان ببەن. ھەروا [[ئەبولحەسەن بەنیسەدر]] یەکەمین سەرۆک کۆماری ئێران ڕایگەیاند تاکوو ھێزەکان کاریان لە کوردستان تەواو نەبووە نابێت پۆتینەکانیان دەرھێنن. لەو کاتەدا لە سەرانسەری وڵاتی ئێران، ڕۆژھەڵاتی کوردستان تەنیا شوێنێک بوو کە فەزای ئاوەڵای سیاسی ھەبوو بویە دەسەڵاتی ناوەندی دەیەویست سەرکوتی بکات. لە ھاوینی ساڵی ١٩٧٩ (١٣٥٨) شار و گوندی ڕۆژھەڵات بوو بە ئامانجی ھێرشەکانی سوپای پاسداران و [[ئەرتەشی کۆماری ئیسلامیی ئێران|ئەرتەشی ئێران]] و لە ئاسمان و زەویەوە و ھیزەکانی ئەرتەش و سپا ڕەوانەی شارەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان کران. بەڵام لە پاییزی ھەر ئەو ساڵەدا بو دەربڕینی ناڕەزایی گشتیی جەماوەری شارەکان، مەجبوور بوون شارەکان جێ بھێڵن. چەندین شار لە ڕۆژھەڵات کوردستان ھەتا بەھاری ١٩٨٠ (١٣٥٩) ئازاد مایەوە تاکوو دیسان بووە ئاکامی ھێرشەکانی کۆماری ئیسلامی و ئەوە بووە دەستپێکی دووھەمین بەرەنگار بوونەوەی گەلانی ڕۆژھەلاتی کوردستان بەرامبەر ھیزەکانی کۆماری ئیسلامی. فواد مستەفا سوڵتانی لەو قۆناخە ئەرکێکی دیاری ھەبوو لە ڕیخستنی گەل. == دەست‌کەوتە بەرچاوەکان == فواد مستەفا سوڵتانی لەو سەردەمەدا بووە ھۆی چەن سەرکەوتن لە بواری کۆمەڵایەتی و سیاسی لە کوردستان‌دا، لەوانە: * ھان‌دان بۆ ڕێکەوتنی بزووتنەوەیەکی بێ‌وێنە لە کوردستان * کردنەوەی درگەی وتووێژ لەگەڵ داگیرکەران * ھێنانە ناوەی ژنان بۆ بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان * گەیاندنی ئەنجامەکانی وتووێژەکان و دانیشتنەکان بە جەماوەر * سووربوون لەسەر بڕیاردان لەلایەن ھەڵبژێردراوەکانی خەڵک * پەیوەندی نێوان [[حیزبەکانی کوردستان]] * ئامادە کردنی کوردستان بۆ ھێرشەکانی دواتر * ڕێخستنی ڕێخراوێکی بەرگری پێک‌ھاتوو لە [[پێشمەرگە]]کان بۆ پاراستنی خەڵکی کوردستان و مافەکانی لە ھێرشەکانی نامرۆڤانەی ئەرتەش و بەتایبەت سوپای پاسدارانی ئێران * بەرگری لە شەر و توندوتیژی کە باشترین بەڵگە بۆ ئەوە، لە ھاوینی ساڵی ١٩٨٠ (١٣٥٨) خەڵکی [[مەریوان]] بۆ دەربڕینی ناڕەزایی خۆیان لە جیاتی توندوتیژی بەرامبەر بە داگیرکەران، شار جێ‌دەھێڵن. ڕۆڵی فواد مستەفا سوڵتانی لە مێژووی بزووتنەوەکانی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] دوای ١٩٧٩ بێ‌وێنەیە. تەنھا ٨مانگ دوای ڕزگاری لە بەندیخانە و تا کاتی کوژرانی لە تەمەنی ٣١ساڵیدا، لەو ماوە کەمەدا، توانی لاپەڕەیەکی نوێ لە مێژووی ئازادیخوازی گەلی [[کورد]] بنەخشێنێت. == گیانبەختکردن == گیانبەختکردنی فواد مستەفا سوڵتانی ئەگەرچی خەمێکی یەکجار گەورە بۆ جەماوەر و بزووتنەوە بوو، ئەما لەراستی‌دا شێوازی ڕووداوەکە بۆخۆی دڵ‌تەزێن و دوور لەوەی بوو کە بتوانرێت چاوەڕێ بکرێ. [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] ڕابەری کاتی کۆماری ئیسلامی، [[سادق خەڵخاڵی]] دەکات بە حاکمی شەرع لە کوردستان و ئەویش لە کوشتنی ڕۆڵەکانی کوردستان ھیچ کەم‌کاری نەدەکرد. لە یەکێک لە ھەڵمەتەکانی لە شاری مەریوان دوو دانە لە براکانی فواد مستەفا سوڵتانی بە تاوانی ئازادی‌خوازی لە سێدارە دەدات. بە بڵاوبوونەوی ئەو ھەواڵە شاری مەریوان تووشی ئاڵۆزی ئەبێت. فواد مستەفا سوڵتانی کە لەو کاتەدا لە دەرۆی شاری [[مەریوان]] دەبێ، بۆ ھێمن کردنەوەی شار و بۆ لای دایکی جەرگ‌سووتاوی (نەھیە خان) بە نھێنی دەگەڕێتەوە مەریوان. دوای دیتنەکانی، کاتی گەڕانەوە، لە گۆندێک بە ناوی بەستام، لە نێوان شاری سەقز و مەریوان، زۆر بە ھەڵکەوت تووشی دەستەیەک خۆفرۆش و پاسداری سوپا دەبن و بەشەڕ دێن. ژمارەی ھەواڵانی فواد مستەفا سوڵتانی زۆر کەم دەبێ و بۆ شەڕ نەڕۆشتبوون بۆیە لە ئاکام‌دا، فواد و چەن‌دانە لە ھاوڕێکانی گیان بەخت دەکەن. [[مستەفا چەمران]] کە خوێندنی لە وڵاتی ئەمریکا تەواو کردبوو و زانای شەڕی پارتیزانی بوو، ھەر بۆ بەرەنگاری دەگەڵ بزووتنەوی خەڵکی کوردستان و پووچەڵ کردنەوەی خەباتی چەکداری پێشمەرگەکانی کوردستان ڕەوانەی کوردستان دەکرێت. وەک ئەوەی باسی دەکەن ئەگەرچی دژمنایەتی ھەبووە دەگەڵ فواد مستەفا سوڵتانی بەڵام ڕیزیان ھەبووە بۆ یەک. دەڵێن دوای دیتنی تەرمی فواد مستەفا سوڵتانی فرمێسک دەڕێژێت و دەڵێن ھەر بە دەستووری چەمران بوو کە نەوەک ھەمیشە کە بێڕێزیان دەکرد بە تەرمی شەھیدانی کورد، تەرمی فواد مستەفا سوڵتانی ھەتا شاری مەریوان دەبەن و ئەیسپێرنە دەستی خەڵک. تەرمی فواد مستەفا سوڵتانی لە قەبرانی تاڵەسواری گوندەکەی، لە تەنیشتی دو براکەی حسەین و ئەمین دەنێژرێت، ھەر ئەو دوو برای کە بۆ دیتنی تەرمی ئەوان گەڕابوویە مەریوان و ببوە ھۆی گیانبەختکردنی؛ ھەر ئەو گۆڕستانەی دوو ساڵ دوای ئەوە دوو برای دیکەی فواد مستەفا سوڵتانی و ژمارەیەک زۆرتر لە بنەماڵەکەی و ھاوڕێکانی تێیدا بوونە میوان. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [[:en:Foad Mostafa Soltani|لاپەڕەی فواد مستەفا سوڵتانی لە ویکی ئینگلیزی‌دا]] * [https://www.rojikurd.net/fa/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D9%88%D8%A7%D8%AF-%D9%85%D8%B5%D8%B7%D9%81%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7/ ماڵپەڕی ڕۆژی کورد: ''پەڕەیەک لە ژیانی شەھید فواد مستە‌فا سوڵتانی، بە بوونەی ٣٨ەمین ساڵوەگەڕی شەھیدبوونی'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٣١ی ئابی ٢٠١٧؛ سەردان لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210228195256/https://www.rojikurd.net/fa/%d8%a8%d8%b1%da%af%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%d8%b2%d9%86%d8%af%da%af%db%8c%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%b4%d9%87%db%8c%d8%af-%d9%81%d9%88%d8%a7%d8%af-%d9%85%d8%b5%d8%b7%d9%81%db%8c-%d8%b3%d9%84%d8%b7%d8%a7/ |date=٢٨ی شوباتی ٢٠٢١ }} {{کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٩]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٨]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:کۆمۆنیستە ئێرانییەکان]] [[پۆل:کۆمۆنیستە کوردەکان]] [[پۆل:مارکسیستە ئێرانییەکان]] [[پۆل:مارکسیستە کوردەکان]] [[پۆل:سیاسییەکانی کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:سۆشیالیستە کوردەکان]] [[پۆل:بێدینەکان]] svyydbrxq6c98jpjd9bf14f6wj5yzwe 0 1219 1457919 1447054 2025-07-11T04:18:26Z DanyMations 70070 1457919 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''ڕەفیق حیلمی''' (١٨٩٨ - ١٩٦٠) ناوی یەکێک لە [[ڕامیار]] و [[مێژوونووس]] و [[شاعیر]]انی [[کورد]]ە. == ژیان == '''ڕەفیق کوڕی ساڵح کوڕی عەبدوڵڵا''' لە ساڵی ١٨٩٨ لە شاری [[کەرکووک]] لەدایک بووە و خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی لە [[کەرکووک]] و [[سلێمانی]] و ئامادەیی لە [[بەغدا]] و پەیمانگای [[ئەندازەی]] لە [[ئەستەمبۆڵ]] تەواو کردووە و لە ساڵی ١٩٢٠ گەڕاوەتەوە [[کوردستان]] و بووەتە مامۆستایەکی پسپۆڕی ئەندازە و بیرکاری. لە ماوەی خوێندنی لە [[ئەستەمبوڵ]] فێری زمانی [[تورکی]] و [[فەڕەنسی]] بووە جگە لە [[کوردی]] کە زمانی زگماکی خۆی بووە. کە [[شێخ مەحموودی حەفید]] بۆ جاری دووەم لە مانگی تشرینی یەکەمی ١٩٢٢ کابینەیەکی تازەی داناوە ناوی خۆی نا [[مەلیکی کوردستان]]، مامۆستا ڕەفیق حیلمی کردە ڕاوێژکاری ‌ڕامیاریی خۆی و ئەم ناودارە گەلێک وتاری ‌‌ڕامیاری لە [[ڕۆژی کوردستان|کۆواری ڕۆژی کوردستان]] زمانی میری مەلیک مەحموود نووسی. == سیاسەت == کاتێک کە میری کوردستانی باشوور بە پیلانی بەریتانیا و بە زەبری ھێزی چەکداری لەناوبرا، مامۆستا ڕەفیق حیلمی لەو ناوچەیە دوور خرایەوە و کرا بە مامۆستای بیرکاری، بەڵام دەستی لە کوردایەتی ھەڵنەگرت و پتر لەسەر گەیشنی کورد بە مافی چارەنووسی خۆی ھەوڵی دا، بووە یەکێک لە ڕێکخەرانی شەڕەکەی بەردەرکی سەرای [[سلێمانی]] لە ساڵی ١٩٣٠ و ماوەیەک لەسەر ئەم خەباتەی گیرا. کاتێک دەستەیەک لە قوتابیان و لاوانی کوردی [[ھەولێر]] و [[سلێمانی]] و [[کەرکووک]] و [[کۆیە]] و [[کفری]] ڕێکخراوێکی ڕامیارییان بە ناوی کۆمەڵەی [[دارکەر]] دامەزراند و ئامانجیان ڕزگارکردنی کوردستان بوو، بەڵام نەبووە ئەو پارتە جەماوەرییە تاکوو لە ساڵی ١٩٣٩ ڕەفیق حیلمی نەکرا بە سەرۆکی ئەو ڕێکخراوە، ناوەکەیشی لەسەر داخوازی ئەو سەرۆکە کرا بە [[پارتی ھیوا]]. بە ھەوڵ و کۆششی بێوچانی ئەم سەرکردە نەتەوەییە لێھاتووە، زۆر لە ئەفسەری کوردپەروەر و کاسبکار و ڕووناکبیر بوونە ئەندامی کارای ئەم ڕێکخراوە ‌ڕامیارییەی کوردستان تا گەیشتە ڕادەیەکی وا بە ھەوڵ و ھیمەتی ئەو پارتە [[مەلا مستەفای بارزانی]]ی دەست بەسەر لە [[سلێمانی]]، دەرباز کرا بۆ ناو خاکی [[کوردستانی ڕۆژھەڵات]] و لەوێوەش لە ٢٨ی تەممووزی ١٩٤٣ گەیشتەوە خاکی [[بارزان]] بۆ خۆکۆکردنەوە بۆ بەرپاکردنی شۆڕشی ١٩٤٣ – ١٩٤٥ی بارزان. ئەو [[پارتی ھیوا|پارتەی ھیوا]] تا کۆتایی ساڵی ١٩٤٣ و نیوەی یەکەمی ١٩٤٤ بەھێزترین کۆمەڵەی ڕامیاری کورد بوو، یارمەتییەکی باشی شۆڕشی ڕزگاریخوازی بارزانی دا، لەجێی پارتی ھیوا دوو ڕێکخراوی ڕامیاری کورد دروست بوون و پەرەیان سەند ئەوانیش [[پارتی شۆڕش]] و [[پارتی ڕزگاری]] بوون و لە ١٦ی ئابی ١٩٤٦یش لە شوێنی ھەردوو ڕێکخراوە ڕامیارییەکە [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] دروست بوو. '''مامۆستا ڕەفیق حیلمی''' لەگەڵ‌ ئەوەی ناودارێکی ڕامیاری گەورە بوو، لە ھەمان کاتیشدا شاعیرو [[مێژوونوو]]س و وەرگێڕو ڕەخنەگری لێھاتووی وێژەی کوردیش بوو، لەماوەی ژیاندا ئەم بەرھەمانەی داناوەو بە چاپی گەیاندوون. == مردن == ڕەفیق حیلمی لە ٤ی ئابی ١٩٦٠ لە [[بەغدا]] بە نەخۆشی خوێن بەربوونی [[مێشک]] کۆچی دوایی کرد و پاشان هێنرایەوە بۆ سلێمانی و لە مەراسیمێکدا لە گردی سەیوان بە خاک سپێردرا. . == بەرھەمەکان == * ''[[کورد لە بەرەبەیانی مێژووەوە تا ١٩٢٠]]''، بە زمانی [[عەرەبی]] * ''[[خولاسەی مەسەلەی کورد]]''، لە [[فەڕەنسی]]ەوە کردوویەتی بە [[کوردی]] * ''[[شیعر و ئەدەبیاتی کوردی (کتێب)|شیعر و ئەدەبیاتی کوردی]]''، بەرگی یەکەم، لە ١٩٤١؛ بەرگی دووەم، لە ١٩٥٦. * ''[[کوردستانی عێراق و شۆڕشەکانی شێخ مەحموود]]''، ٦ بەرگە و ھەموویان چاپکراون * ''[[پاش تەمووز]]''، دیوانێ [[شیعر]] جگە لەمانەش بە دەیان وتار و لێکۆڵینەوەی بەپێزی لە گۆڤارە کوردییەکانی وەک گەلاوێژ بڵاو کردووەتەوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[شانشینی کوردستان]] * [[حیزبی ھیوا]] == سەرچاوە == * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی شەشەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ٤١٩ تا ٤٣٢، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس. ھەولێر:٢٠٠٦. * ماڵپەڕی خۆزگا [https://web.archive.org/web/20100125232119/http://www.xozga.com/nawdaran/hemerreng/87.html] {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{شانشینی کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە|پارێزگای کەرکووک|سیاسەت}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩٨]] [[پۆل:مردووانی ١٩٦٠]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] g7xz292b1cuntebyod9kt1qqwjtiz2x 0 1241 1457911 1353331 2025-07-11T04:15:16Z DanyMations 70070 1457911 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = جەلال دەباغ | وێنە =jalaldabagh.jpg | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]| ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٢ی ئایاری ١٩٣٩ | شوێنی گۆڕ = | ھاوسەر = فەواز | پیشە =[[سیاسەتوان|سیاسەتمەدار]]، [[نووسەر]] و [[ڕۆژنامەوان]] | نەتەوە = [[کورد]] | حیزب = حیزبی چەپی کوردستان | ھاووڵاتی = [[عێراقی]] }} '''جەلال دەباغ''' لەدایکبووی ١٢ی ئایاری ١٩٣٩ لە [[سلێمانی]]، جەلال دەباغ کەسایەتی [[سیاسەتوان|سیاسەتمەدار]]، [[نووسەر]] و [[ڕۆژنامەوان]]ێکی کوردە،<ref>http://www.klawrojna.com/content/view/19007/30/{{بەستەری مردوو|url=http://www.klawrojna.com/content/view/19007/30/ |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٨}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref><ref>http://www.kurdistanan.net/index.php?sid=18955{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanan.net/index.php?sid=18955{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanan.net/index.php?sid=18955 |date=ئازاری ٢٠١٩}} |date=تەممووزی ٢٠١٨ }}</ref><ref>http://www.kurdistanan.net/ourwriter.php?com=writers_show&id=135{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanan.net/ourwriter.php?com=writers_show&id=135{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanan.net/ourwriter.php?com=writers_show&id=135 |date=ئازاری ٢٠١٩}} |date=تەممووزی ٢٠١٨ }}</ref> دەباغ لە ئێستادا ئەندامی [[حیزبی شیوعی کوردستان-عێراق|حیزبی شیوع]]ە. پێشتریش سکتێری حیزبی چەپی کوردستان بووە.<ref>http://rudaw.net/sorani/kurdistan/280520135</ref> == ژیاننامە == دەباغ یەکەم جار [[مانیفێستی کۆمۆنیست]] یان بەیاننامەی پارتی کۆمۆنیستی وەرگێڕا بۆ کوردی لە ساڵی [[١٩٦٧]]، کە لە ساڵی [[١٩٩٦]] و [[٢٠٠١]] چاپ کرا.<ref>http://www.marxists.org/kurdi/marx/babetekan/marx_1848_manifesti_komonist.pdf</ref> قوتاپخانەی سەرەتایی و ناوەندی و خانەی مامۆستایانی لە [[سلێمانی]] تەواوکردووە. سێ ساڵ لە [[١٩٥٩]]-[[١٩٦٢]] مامۆستابووە. دەرچووی پەیمانگەی زانستە کۆمەڵایەتییەکانە لە [[بوخارست]] [[ڕۆمانیا]] [[١٩٦٤]]، دەرچووی پەیمانگەی زانستە کۆمەڵایەتییەکانە لە [[مۆسکۆ]] [[١٩٧٦]].<ref name="en.wikipedia.org">http://en.wikipedia.org/wiki/Jalal_Dabagh</ref> لە یەکەمین و دووەمین و سێیەمین کۆنگرەی [[یەکێتیی نووسەرانی کورد]]ا بە ئەندامی [[دەستەی بەڕێوەبەر]] ھەڵبژێردراوە و سکرتێری بەڕێوەبەرایەتی یەکێتی بووە. [[١٩٧٠]]-[[١٩٧٤]]. نوێنەری یەکێتیی نووسەرانی [[کورد]]بوو لەپێنجەمین کۆنگرەی نووسەرانی [[ئاسیا]] و [[ئەفریقا|ئەفریقیا]]- [[ئەلمائاتا]] – [[کازاخستان]] [[١٩٧٥]] لەگەڵ [[حسێن عارف|حوسێن عارف]].<ref name="en.wikipedia.org"/> ماوەی ٢٥ ساڵ زیاتر لە بواری ڕۆژنامەگەریدا کاری کردووە. لە [[شۆڕشی ئەیلوول]] و شۆڕسی نوێی کوردستاندا و لە ڕاپەڕینی ئازاری [[١٩٩١]] دا بەشدارییەکی چالاکانەی کردووە. لە ساڵی [[١٩٥٦]]-ەوە دەستی بە نووسین کردووە. بەرھەمی ئەدەبی و کۆمەڵایەتی و سیاسی و وەرگێڕانی لە ڕۆژنامە و گۆڤارە کوردییەکاندا بڵاوکردووەتەوە. جێگری سەرنووسەری ھەفتەنامەی ([[بیری نوێ]] [[الفکر الجدید]])و ئەندامی دەستەی نووسەرانی چەندان گۆڤار و ڕۆژنامەی پێشکەوتنخوازو سکرتێری نووسینی گۆڤاری ([[ڕێگای ئاشتی و سۆسیالیزم]]) و بێژەرو ئەندامی دەستەی نووسەران ڕادیۆی نھێنی [[دەنگی گەلی عێراق]] لەدەرەو بەرپرسی بەشی [[زمانی کوردی|کوردی]] بووە، لەدوای کودەتا شوومەکەی ٨ی [[شوباتی]] [[١٩٦٣]]. ئەندامی [[سەندیگای ڕۆژنامەنوسانی کوردستانە]]. زیاتر لە پەنجا ساڵ بەشداری تێکۆشانی نھێنی و ئاشکرای بزاڤی ڕزگاریخوازی گەلی [[کوردستانە لە دژی ڕژێمە دیکتاتۆرەکان و بەشداری ھەردوو [[شۆڕشە کەی ئەیلوول]] و [[شۆڕشی نوێی گەلی کوردستان]]. ئەندامی [[کۆمەڵەی پێشمەرگە دێرینەکانی کوردستانە]]. لەبواری بزووتنەوەی خوێنکاران و لاواندا کاری کردووە و تێکۆشەرێکی ماندونەناسە لەپێناو [[مافەکانی ژنان]] و ژنان و یەکسانییان لەگەڵ پیاواندا. خەبات دەکا لەپێناو مافی پەنابەران و ڕەوەندی کوردستاندا لە دەرەوەو بۆ پێدانی مافی پەنابەری و نەگێڕانەوەی بەزۆری پەنابەران و کۆچکردووان. نووسین و وەرگێڕی زیاتر لە بیست کتێب و نامیلکەیە و بەسەدان وتار و بەرھەمی ئەدەبی و ڕۆشنبیری و سیاسیی لە ڕۆژنامەو گۆڤارو ماڵپەڕە کوردی و عەرەبییەکاندا بڵاوکردووەتەوە<ref name="kb.se">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.kb.se/dokument/Soka/manadsforteckningar/NB200801.pdf |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٩ی شوباتی ٢٠١٠ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئازاری ٢٠٠٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20090325195455/http://www.kb.se/dokument/Soka/manadsforteckningar/NB200801.pdf |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == بەرھەمەکانی نووسەر == * دیکتاتۆری دیموکراتی میللی، [[ماوتسی تۆنگ]] کراوە بە [[زمانی کوردی|کوردی]]. * ھەندی زانیاری [[کارڵ مارکس|مارکسی]] [[ڤلادیمیر لێنین|لێنینی]] دەربارەی شۆڕش کراوە بە کوردی [[١٩٦٨]]. * چیرۆکی تانیا کراوە بە [[زمانی کوردی|کوردی]] ١٩٧٠. * لێکۆڵینەوەکان بۆ سەد ساڵەی لە دایکبوونی [[ڤلادیمیر لێنین|لێنین]] لەگەڵ ھۆگر گۆران کراوە بە کوردی ١٩٧٠. * قۆناغەکانی گۆڕانی کۆمەڵ ئامادەکردن و وەرگێڕان [[١٩٧٢]]. * دەربارەی کادیر [[دیمترۆڤ]] کراوە بە [[زمانی کوردی|کوردی]] [[١٩٧٣]] پێنج جار چاپکراوەتەوە. * ژیان و تێکۆشانی [[دیمترۆڤ]] ١٩٧٣. * حیزبی [[کارڵ مارکس|مارکسی]] [[ڤلادیمیر لێنین|لێنینی]] و دەورگێڕانی لە تێکۆشانی چینایەتی کارگەراندا کراوە بە [[زمانی کوردی|کوردی]] ١٩٦٨. * کورتە باسیکی [[ماتیریالیزم]]ی [[دیالێکتیک|دیالەکتیک]] کراوە بە کوردی ١٩٧٠. * لە دەفتەری گەشتێکی ڕێگای ژیانەوە نووسین [[١٩٧٨]]. * ڕاپەڕینی کوردان [[١٩٢٥]] (ڕاپەڕینەکەی شێخ سەعید) پڕۆفێسۆر م.ا. حەسرەتیان کراوە بە کوردی [[١٩٨٥]].<ref>''A Short History of the Kurds and Kurdistan'', in two volumes, Dar al-Islami Publishers,</ref> * بیست و ھەشت ئەستێرە لە ئاسمانی نەمریدا نووسین ١٩٨٥. * گۆرانی سەرکەوتن شیعر چاپی یەکەم سوید ١٩٩٨.<ref>http://shaqlawa.com/vb/showthread.php?t=2946{{بەستەری مردوو|url=http://shaqlawa.com/vb/showthread.php?t=2946 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٨}}{{dead link|date=April 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref> * حیزبی پیشڕەوی چینی کرێکارو زەحمەتکیشانی [[کوردستان]] نووسین [[١٩٩٠]]. * دەربارەی شێوەی [[کارڵ مارکس|مارکس]] لە نووسینی [[سەرمایە]]دا بە عەرەبی ئامادەکردن. === وەرگێڕان === * مارکس، کاڕڵ و ئەنگڵس، فریدریک. ''[[مانیفێستی کۆمۆنیست|بەیاننامەی پارتی کۆمونیست (مانیفێست)]]''، وەرگێڕانی جەلال دەباغ، چاپی یەکەم: ئەڵمانیا، ١٩٩٦؛ چاپی دووەم: سلێمانی، ٢٠٠١؛ چاپی سێیەم: سایتی کوردستانێت، ٢٠٠٣. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق|وێژە}} {{پۆلی کۆمنز|Jalal Dabagh}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٩]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] izuv6ggmj08fatxohphl9ur45v6kcoc 0 1509 1457900 1396061 2025-07-11T03:53:45Z DanyMations 70070 1457900 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} {{کەسایەتی | وێنە = ئیبراهیم ئەحمەد 1.jpg | قەبارەی وێنە = 220px | ناوی کاتی لەدایکبوون = ئیبراھیم ئەحمەد | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٦ی ئازاری ١٩١٤ | ڕێکەوتی مردن = ٨ی نیسانی ٢٠٠٠ | شوێنی مردن = [[لەندەن]]، [[بەریتانیای مەزن|بەڕیتانیا]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی گۆڕ = گۆڕستانی گردی سەلیم، [[سلێمانی]] | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[نووسەر]]، تێکۆشەری سیاسی | ساڵانی چالاکی = | شار = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراوە بە = بەرھەمی [[ژانی گەل]] | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] | ھاوسەر = گەلاوێژ ساڵح فەتاح{{ژێدەر پێویستە|date=ئابی ٢٠٢٤}} | باوک = [[ئیبراھیم ئەحمەد]] | منداڵەکان = [[ھێرۆ ئیبراھیم ئەحمەد|ھێرۆ]]{{ھن}}[[شاناز ئیبراھیم ئەحمەد|شاناز]]{{ھن}}ھەتاو{{ھن}}لیلوس | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | حیزب = [[پەڕگە:Flag of KDP.png|22px]] [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق]] | خەڵاتەکان = [[خەڵاتی ڕێزلێنانی بلە]] | واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''ئیبراھیم ئەحمەد فەتاح''' ناسراو بە '''بلە''' (٦ی ئازاری ١٩١٤ – ٨ی نیسانی ٢٠٠٠) [[ڕووناکبیر]] و [[نووسەر]] و [[خەباتکار]]ی ڕامیاری خەڵکی [[سلێمانی]] و [[باشووری کوردستان]] بووە. لە ڕۆژنامەکانی [[ژیان (ڕۆژنامە)|ژیان]]، [[خەبات (ڕۆژنامە)|خەبات]]، [[کوردستان (ڕۆژنامە)|کوردستان]] کاری نووسینی کردووە. لە ساڵانی ٣٠یەوە ھاوکات لەگەڵ خوێندن، تێکۆشانی ڕامیاری دەستپێکردووە؛ بە جۆرێک دامەزرێنەی [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق]] بووە. لەبەر ھەلومەرجی تایبەتی ئەو کات، ڕەوانەی دەرەوەی وڵات دەبێت و تا دوایی ڕۆژی تەمەنی لە شاری [[لەندەن]] دەمێنێتەوە. == ژیان == ئیبراھیم ئەحمەد لە ڕۆژی ٦ی مانگی ٣ی ساڵی ١٩١٤، لەبنەماڵەیەکی ناسراوی شاری [[سلێمانی]] لە‌دایکبووە. [[ڕەمزی فەتاح]] کە ئەفسەرێکی کورد بووە، مامی بووە و کاریگەری زۆری لەسەر ڕۆشنبیر بوونی برازاکەی ھەبوو، ھەر بۆیە زوو ڕەوانەی قوتابخانەی دەکات. ئەم کاریگەرییەی مامی، تا قۆناغەکانی دواناوەندی خوێندنی ئیبراھیم ھەر بەردەوام بوو. لە ساڵی ١٩٢٢ لە قوتابخانەی نموونەی سەعادەت لە سلێمانی دەستی بەخوێندن کردووە. لە ساڵی ١٩٢٣ گواستوویەتییەوە قۆتابخانەی لەتیفیە ئینجا چووەتە سەرەتایی یەکەم. پاشان لە ساڵی ١٩٣٢ لە قوتابخانەی ناوەندی سلێمانی بووە بەقوتابی. بەھۆی دەست کورتی ماڵی باوکییەوە مامی گرتوویەتییە خۆی و بردوویەتییە بەغدا. لە ساڵانی ١٩٣٤ – ١٩٣٧ لە شاری [[بەغدا]]د کۆلێژی ماف (حوقووق) تەواو دەکات و دەبێتە پارێزەر. ماوەیەک خەریکی کاری پارێزەری دەبێت تا ساڵی ١٩٤٢ کاری دادوەری پێ دەسپێردرێ کارەکەی لە [[ھەولێر]] و [[ھەڵەبجە]] بە مووچەخۆری دەباتە سەر. == ژیانی ڕامیاری == ئیبراھیم ئەحمەد ھاوکات لەگەڵ نووسین، کاری [[سیاسەت|ڕامیاری]] کردووە و چالاکی و بەشداری لە [[شۆڕشی ئەیلوول]] بە سەرۆکایەتی [[مەلا مستەفا بارزانی]] کردووە. ھەر زوو، ئیبراھیم ئە‌حمەد لەشاری سلێمانی گوێبیستی سروود و ھۆنراوەی نیشتمانپەروەران و ھەواڵی شۆڕشگێڕ، [[شێخ مەحموود]] بووە. ھەروەھا بۆردومانی شاری [[سلێمانی]] لەلایەن [[فڕۆکە]]کانی [[خەڵکی ئینگلیز|ئینگلیزەوە]] کاریتێکردووە. جگە لەوە ھەلوومەرجە تایبەتیی ئەوکاتەی سلێمانی، «مامە ڕەمزیشی» ڕێنوێنی کردووە بۆ ئاشناکردنی بە [[خەباتی ڕزگاریی]] و [[نەتەوایەتی]]. لە [[ساڵانی ١٩٣٠|ساڵانی سییەکاندا]] و لەگەڵ کۆمەڵێک [[قوتابی|خوێندکاری]] [[کورد]]ی لەبەغدا گرووپێکی پێکھێناوە بەناوی «لاوانی کورد» و گۆڤارێکیشی بەناوی «دیاری لاوان» بڵاوکردووەتەوە. ئیبراھیم ئەحمەد بەدامەزرێنەر و لێپرسراوی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان]] (ژ. ک) لە باشووری کوردستان دەناسرێت، کە سەربە مەڵبەندی کۆمەڵەی ژیانەوەی ڕۆژھەڵاتی کوردستان بووە. کە سەروەری دامەزراندنی [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] ([[مەھاباد]] ١٩٤٦)ی ھەیە لەگەڵ ھەڤاڵەکانیدا توانیبووی لەزۆر ناوچەی [[کوردستان]] لق بۆ [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|کۆمەڵەی ژ - ک]] و پاشان بۆ [[پارتی دیموکراتی کوردستان|حدک]] بکاتەوە. پاش ڕووخانی [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] لە ساڵی ١٩٤٧دا، ئیبراھیم ئەحمەد و لقی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان|ژ - ک]]، لەپاش کۆبوونەوەیەک بڕیاریاندا بچنەناو [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]. ئیبراھیم ئەحمەد بە سەرۆکی لقی [[سلێمانی]]ی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] ھەڵبژێرا. لە ساڵی ١٩٤٨ پاش ئەوەی دەسەڵاتداری ئەو کاتەی [[عێراق]] بەربووە گیانی شۆڕشگێڕانی [[کورد]] و [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی دیمکراتی کوردستان]]، ئیبراھیم ئەحمەد بۆ ماوەی ساڵ و نیوێک بەندکرا. ئەو کاتەی ئازادکرا تا ھەڵگیرسانی [[شۆڕشی ١٤ی تەممووز]]ی ساڵی ١٩٥٨ی [[عێراق]] ڕێگایی خەباتی نھێنی گرتە بەر. لە [[شوبات]]ی ساڵی ١٩٥١ لە میانەی کۆنگرەی دووەمی [[پارتی دیموکراتی کوردستان|پارتی]] لە شاری بەغدا بەکۆی دەنگ، ئیبراھیم ئەحمەد بەسکرتیری گشتی پارتی ھەڵبژێردرا. ھەر لەمیانەی ھەمان کۆنگرەدا لەسەر پێشنیازی ئەو، ناوی «[[پدک]]» گۆڕا بۆ [[پارتی دیموکراتی کوردستان-ئێراق]]. لەسەر کار و چالاکی [[سیاسەت|ڕامیاری]]، لە ھاوینی ساڵی ١٩٥١ لە [[سلێمانی]]یەوە بۆ [[کەرکووک]] گوێزرایەوە. لە ساڵی ١٩٥٣ کۆنگرەی سێیەمی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] بە ڕێبەرایەتی ئێبراھیم ئەحمەد کرا و لەم کۆنگرەیەدا دامەزراندنی [[یەکێتی ژنان و لاوان و قوتابیان]] پەسەندکرا. لە ساڵی ١٩٦١ ئیبراھیم ئەحمەد وەک سکرتێری [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و و سەرنووسەری [[خەبات (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی خەبات]] کاری دەکرد، پێش داخستنی [[خەبات (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی خەبات]] و ھەڵگرتنی مۆڵەتی حیزبەکەی لە کۆتایی ساڵی ١٩٦١ ناچاربوو بەغدا بەجێبھێڵێت و خۆی بشارێتەوە. لەگەڵ ھەڵگیرسانی [[شۆڕشی ئەیلوول]] ڕوویکردووەتە شاخ و لەڕووی ڕامیارییەوە شۆڕشەکەی بەڕێوەبردووە. لە ساڵی ١٩٦٤ تا ساڵی ١٩٧١ [[سکرتێر]]ی باڵی نووسینەگەی ڕامیاری پارتی دیموکراتی کوردستان بووە پاش ھەرەسی شۆڕشەکە، ڕوودەکاتە ھەندەران و زۆربەی ژیانی لەشاری [[لەندەن]]ی پایتەختی [[شانشینی یەکگرتوو|بریتانیا]] گوزەراندووە. == ژیانی وێژەیی و ڕۆژنامەوانی == [[پەڕگە:Ibrahim Ahmad.png|وێنۆک|ئیبراهیم ئەحمەد]] ئیبراھیم ئەحمەد ھەر لەسەرەتای ژیانییەوە دەستی داوەتە کاری نووسین و [[ڕۆژنامەوانی]]، ھەربۆیە لە تەمەنی ١٨ ساڵیدا، لە [[ژیان (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی ژیان]] کاریکردووە و نۆبەری نووسینەکانی لەوێ بڵاوکردووەتەوە. لەبەر شارەزایی لە نووسیندا، [[پیرەمێرد]] شاعیر و خاوەنی ڕۆژنامەی ژیان لە نووسێنێکدا ستایشی ئیبراھیم ئەحمەد دەکات و دەڵێت: <blockquote> ژیان چاوەڕێی ئەم کوردییە ڕەوانەیە پیرەمێردیش بەھیوای نەوجەوانانە. </blockquote> کاتیکێش خوێندن تەواو دەکات، دیسان [[پیرەمێرد]] باسی دەکات و دەڵێت: <blockquote> لە خوێندەوارە ھەڵبژێردراوەکانمان ئیبراھیم ئەحمەد کە کۆلێژی مافی تەواوکردووە.. ھتد. </blockquote> لە ساڵی ١٩٣٩ بۆ ساڵی ١٩٤٩ لەگەڵ مامۆستا [[عەلائەدین سەججادی|عەلائەدین سەجادی]] [[گەلاوێژ (کۆوار)|گۆڤاری گەلاوێژ]] دەردەکەن. ھەربۆیە ناچاردەبێت لە ساڵی ١٩٤٤ دەست لەکاری میریی ھەڵبگرێت. پاش سەرکەوتنی [[شۆڕشی ١٤ی تەممووز]]ی ١٩٥٨ مۆڵەتی بڵاوکردنەوەی چەند ژمارەیەکی [[ڕزگاری (گۆڤار)|گۆڤاری ڕزگاری]] پێبەخشرا و ھاوکاتیش بەرپرسیارێتی [[خەبات (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی خەباتیشی]] دەکرد. ئیبراھیم ئەحمەد بێجگە لەو ڕۆژنامانە خاوەنی [[کوردستان (ڕۆژنامە)|ڕۆژنامەی کوردستانیش]] بوو، کە [[جەلال تاڵەبانی]] (زاوای ئیبراھیم ئەحمەد) سەرنووسەری بووە. بەھۆی بڵاوکردنەوەی وتارێک بەڕووی دەسەڵاتدارانی [[عێراق]]دا، [[خەبات (ڕۆژنامە)|خەبات]] و [[کوردستان (ڕۆژنامە)|کوردستان]] لە ساڵی ١٩٦١ داخران و فەرمانی زیندانیکردنیش بۆ ئیبراھیم ئەحمەد دەرچوو. لە گۆڕەپانی وێژەشدا ئیبراھیم ئەحمەدی نووسەر و پارێزەر چەندین کاری بەنرخی نووسیوە، ئەویش بەچەند شاکارێکی بەنرخ وەک «''ژانی گەل''»، «''کوێرەوەری''»، «''دوا تیری کەوان''» و ھتد. نامێلکەی «''الاکراد و العرب''» کە لە ساڵی ١٩٣٧ بە [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] نووسیویەتی ھەوڵێک بووە بۆ ڕێکخستنی پەیوەندیی نێوان [[کورد]] و [[عەرەب]] لەوڵاتی [[عێراق]]دا. ئیبراھیم ئەحمەد لەتەمەنی ٨٦ ساڵیدا لە کاتژمێر ٥ی ئێوارەی ڕۆژی ٨ی نیسانی ٢٠٠٠ لە [[لەندەن]] کۆچی دواییکرد و تەرمەکەی گوێزرایەوە بۆ سلێمانی و ھەر لەو شارەش نێژرا. [[ژانی گەل (ڕۆمان)|ژانی گەل]] یەکێک لە گرینگترین بەرھەمەکانی ژیانی نووسەرایەتی ئیبراھیم ئەحمەد بووە. ئیبراھیم ئەحمەد خەزووری [[جەلال تاڵەبانی]] و [[مەزھەر خالقی]] بوو. == مردن == ئیبراھیم ئەحمەد لە ڕۆژی ٨ی نیسانی ساڵی ٢٠٠٠ لە لەندەن کۆچیی دوایی کرد. لە ٢٠ی نیسانی ئەو ساڵە تەرمی گەیشتەوە سلێمانی و لە گوڕستانی [[گردی سەلیم]] بەخاک سپێردرا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، مارف خەزنەدار، لاپەڕەکانی ٢٧٩ تا ٢٩١، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦. * [https://web.archive.org/web/20170529091716/http://xozga.com/ ماڵپەڕی خۆزگە]{{پشتڕاست نەکراو}} == بەدستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٥٧}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|وێژەی کوردی|شیعر|وێژە|سیاسەت}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{کەسایەتییەکانی سلێمانی}} [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٤]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٠]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:بنەماڵەی تاڵەبانی]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] [[پۆل:نووسەرانی سرودی نەتەوەیی]] jjl7d17vbpotwnt5xyybpy6bx2pfbmp 0 1514 1458139 1386031 2025-07-11T06:11:53Z DanyMations 70070 1458139 wikitext text/x-wiki {{بێ سەرچاوە}} {{خاوێن کردن}} {{Infobox royalty|name=پاشا کەیخوسرەوی گەورە|title=|image=Zoroastrianism Tomb Sulaymaniyah province 28.JPG|image_size=|alt=|caption=گۆڕی پاشا کەیخوسرەوی گەورە لە [[سلێمانی]]|succession=پاشای [[شانشینی ماد]]|reign=٦۲٥ – ٥٨٥ پ. ز (بەپێی [[ھێرۆدۆت]])|coronation=|predecessor=پاشا [[فرەڤەرتیش]]|successor=[[ئیشتوویگوو]] پاشا ئەژدەهاك|birth_date=٦٥۳ پ.ز|birth_place=[[هەگمەتانە]] [[شانشینی ماد]]|death_date=٥٨٥ پ.ز|death_place=[[هەگمەتانە]] ئیمپڕاتۆرییەتی [[ماد]]|burial_place=سیرۆمیدیا ئەشکەوتی قزقاپان [[سلێمانی]]|spouse=هاوسەری یەکەم{{هن}}کچ یان نەوەی پاشا نەبووپلاسەری بابل|issue=شازادە ئەمیتیس{{هن}}[[ئیشتوویگوو]] پاشا ئەژدەهاك|full name=|dynasty=بنەماڵەی شاهانەی [[ماد]]|father=[[فرەڤەرتیش]]|mother=|religion=[[ئایینی کۆنی ئێران]]}} '''کەیخوسرەو''' یان '''ھەڤەخشترە''' (بە [[زمانی مادی|مادی]]: ''Ḫavaxštra''، بە [[یۆنانی]]: ''Κυαξάρης'' ''(کەیخەسرەو)''، بە [[فەڕەنسی]]: ''Cyaxare'') بەھێزترین پاشای [[ماد|مادەکان]] بوو و دەورانی پاشایەتیەکەی ساڵانی ٥٨٥ ھەتا ٦۲٥ی پێش زایین بووە و یەکەمین کەسێک بوو وڵاتانی ڕۆژاوای ئاسیای بردە ژێر ئاڵایەک و بووە زلھێزی سەردەمی خۆی. وا ھاتووە لە مێژوودا کچی ھەڤەخشترە ئەبێتە ژنی کوڕی پاشای [[بابل]] کە [[باخە ھەڵواسراوەکانی بابل|باخە ‌ھەڵواسراوەکانی بابل]] وا زۆر بەناوبانگە بۆ بۆ ئەو کچە ساز دەکرێت. ھەڤەخشترە بۆ یەکەمین جار سوپای پەروەردەکراوی ڕاھێنا بۆ [[ماد]]ەکان و کەلوپەلی شەڕی ساز کرد. ھەڤەخشترە ئەو پاشای [[ماد]] بوو وا توانی [[سەکاکان]] بە تەواوی لە وڵاتەکانی [[ماد]] وەدەرنێت. == لەناو بردنی ئاشووریەکان == ھەڤەخشترە دوای پێکھێنانی سوپا و کەل‌وپەلی شەر ویستی بە ھێرشە تاونەتاوەکانی [[ئاشووریەکان]] و دەیان ساڵ داگیرکەری ئەوان کۆتایی بێنێ بۆیە ھێرشی کردە سەر ئاشوور و نیوەی وڵاتی [[ئاشوور]]ی داگیر کرد. لەگەڵ پاشای [[بابل]] یەکیەتیان ڕێ‌خست و بە تەواوی [[ئاشوور]]یان لە ناو برد. ھەر لەو شەڕەدا بوو [[نەینەوا]] و پایەتەختی دووھەمی [[ئاشووریەکان]] خاپوور کرا. دوای ئەو شەڕانە وڵاتە داگیر کراواەکان لە نێوان [[ماد]] و [[بابل|بابلیەکان]] بەش کراو و [[ماد]] بوو بە گەورەترین ئمپڕاتووری رۆژھەڵاتی [[ئاسیا]]. ھەڤەخشترە کوڕێکی ئەبێ کە لە جێگای ئەنیشێتە سەر تەختی پاشایەتی و ھەر ئەو کوڕە ئەبێتە باپیری [[کوورشی ھەخامەنشی|کوورش]] پاشای [[ھەخامەنشیەکان]]. == بەستەرە دەرەکییەکان == {{s-start}} {{succession box|title=پاشای [[شانشینی ماد]]|before=پاشا [[فرەڤەرتیش]]|after=پاشا ئەژدەهاك [[ئیشتوویگوو]]|years=٦۲٥-٥٨٥ پ.ز}} {{s-end}} == کتێبناسی == * تاریخ ماد. ایگور میخائیلوویچ دیاکونوف (بە [[فارسی]]) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{ماد}}{{تووڵی دەروازە|کوردستان|ژیاننامە|ئێران|ئاسیا|بەستەرە دەرەکییەکان=وویوویا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:مردووانی ٥٨٥ی پ.ز]] [[پۆل:پاشاکانی ماد]] [[پۆل:فەرمانڕەواکانی ئاسیا لە سەدەی ٧ەمی پێش زایین]] [[پۆل:فەرمانڕەواکانی سەدەی شەشەمی پێش زایین]] 1x8svhihrl6iia5ajw9newpz63fagi4 0 1635 1457947 1445958 2025-07-11T04:30:37Z DanyMations 70070 1457947 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = مەستوورەی ئەردەڵان | image = Mesture Erdelan.jpg | imagesize = 250px | caption = پەیکەری مەستوورە لە شاری [[سنە]]دا | birth_date = ١٨٠٤ | death_date = ١٨٤٨ | occupation = [[نووسەر]]، [[شاعیر]]، [[فەیلەسووف]]، [[مێژووناس]] | nationality = [[کوردستان|کورد]] | notableworks = [[مێژووی ئەردەڵان]] }} '''مەستوورەی ئەردەڵان''' (١٨٠٤ - ١٨٤٨) [[شاعیر]] و [[مێژوونووس]]ی کوردە. ناوی خۆی ماھ شەرەف خانم بووە و نازناوی مەستوورە بووە. دەوروبەری ساڵی ١٢٢٠ ک. م (١٨٠٤ ز) لە بنەماڵەی قادرییەکانی [[سنە]]دا، کە ئەوسا زۆر لای والییەکان بەقەدر بوون، لە شاری [[سنە]] ھاتە دنیا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.yjc.news/fa/news/6309109/%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B2%D9%86-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D9%88%D8%AF-%D8%B9%DA%A9%D8%B3|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=www.yjc.news}}</ref> مەستوورە چل و چوار ساڵ تەمەنی بووە کە لە [[سلێمانی]] مردووە و ھەر لەوێش نێژراوە. [[ئەحمەد بەگی کۆماسی]] بۆ وەسفی لە شێعرێکدا دەڵێت:<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=ماھشەرەف خانمی ئەردەڵانی (خەنسای کورد)، دیوانی مەستوورە، لێکۆڵینەوەی: محەممەد عەلی قەرەداغی، ھەولێر: دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، چاپی یەکەم ٢٠١١}}</ref> {{شیعر}} {{ب|مەستوورە و فەردش وێنەی گەوھەرەن|نە موڵک عەفاف ئەو چون جەوھەرەن}} {{کۆتاییی شیعر}} [[پەڕگە:Peykeri mesture erdellan.jpg|وێنۆک|333x333px|پەیکەرەی مەستوورەی ئەردەڵان لە حاڵی سازکردن، کارێک لە [[ھادی زیائوددینی]]|alt=]] == ژیانی سەرەتایی == ناوی ماھ شەرەف خانم و نازناوی مەستوورە بووە. دەوروبەری ساڵی ١٢٢٠ ک. م (١٨٠٤ ز) لە بنەماڵەی قادرییەکانی سنەدا، کە ئەوسا زۆر لای والییەکان بەقەدر بوون، لە شاری [[سنە]] ھاتە دنیا. باوکی ئەو، ئەولەسەن بەگ (ئەبولحەسەن بەگ)ی کوڕی محمەممەدئاغای ننازیری کوردستانی،<ref>کتێبی ئینسایکلۆپێدیای گشتی، بەرگی سێیەم، یاسین سابر، ٢٠٠٩.</ref> لە پیاوە ڕەسەنەکانی [[سنە]] بووە و بە ماھ شەرەف خانمی خوێندووە تا وەھای پێ گەیاندووە کە ناو دەرکا. لە زەمانی [[خوسرەو خانی ئەردەلان]]، والیی سنە، کە بە ناکام ناو براوە، خان و ماڵە قادرییەکان لە یەکتر ڕەنجاون و ئاشت بوونەوە و بوونە خزم. مەستوورە لە سەرەتای ژیانیدا لە پەیوەندییەکی تۆکمەدا بووە لەگەڵ باوکی، زۆرجار بەیەکەوە لە کۆڕە ڕۆشەنبیرییەکان بەیەکەوە ئامادەبوون. کاتێک تەمەنی مەستوورە شەش ساڵان بوو، محەممەدئاغا کە باپیرەی مەستوورە بوو، ئەوا مەستوورەی بردووەتە مزگەوتی گەورەی سنە بەمەبەستی خوێندن. مەستوورە زمانەکانی [[کوردی]]، [[فارسی]] و [[عەرەبی (ڕوونکردنەوە)|عەرەبی]] زانیوە.<ref name=":0">کتێبی مەستوورەی ئەردەڵان، نووسینی بوخاری وشیار، دەزگای مەم و زین، چاپی یەکەم لە ساڵی ٢٠٢٠، لاپەڕە ١٨ تا ٢٠.</ref> == ژیانی خێزانی == خوسرەو خانی ناکام، والی سنە کە شاعیریش بوو، چاوی بڕیبووە مەستوورە. بەڵام مەستوورە مەیلی زیاتری بۆ حوسێن قولیخانی (پوورزاکەی) هەبوو.<ref name=":0" /> خوسرەو خان لەڕێی بەستنی تۆمەت بۆ باوک، باپیرە و بنەماڵەی مەستوورە ئەوا فشاری کردووەتە سەر مەستوورە تاوەکوو بە هاوسەرگیرییەکەیان ڕازی بێت. دواتر ناکۆکییەکانیان چارەسەر کرد بە هاوسەرگیری نێوان مەستوورە و خان. ئەوان لە ساڵی ١٢٤٤ کۆچی هەتاوی بەرامبەر ١٨٢٨ یان ١٨٢٩ هاوسەرگیرییان کردووە.<ref name=":0" /><ref>شێخ محمد مردوخ، تاریخ مرودخ، جلد دوم، بدون ذکر سال و محل تبع، س١٦١.</ref> لە شیعردانان دا لە خانم نزیک بۆتەوە. لە دیوانی ھەردووکیان دا شیعر بە یەکدا ھەڵدانیان زۆر بەرچاوە. بەر لە مەستوورە، خوسرەو ژنێکی دیکەی هەبووە، کە لەو ژنە ٣ کچ و کوڕی هەبوو.<ref name=":0" /> لە ساڵی ١٨٣٤، خوسرەو خان بە نەخۆشیی جەرگ کۆچی دوایی کرد.<ref name=":0" /> == شیعرەکانی == مەستوورە لە شیعردانان، چ بە [[کوردی]] و چ بە [[فارسی]]، زۆر خاوەن دەستەڵات بووە. بەداخەوە زۆربەی شیعرەکانی لە ناو چوون و تەنیا دووھەزار بەیتێکی ماوەتەوە کە ساڵی ١٣٠٥ ک. ە (١٩٢٦ ز)، میرزا ئەسەدوڵڵا خانی کوردستانی، سەرۆکی فەرھەنگی سنە، لە تاران چاپیانی کردووە. ژمارەی ھۆنراوە کوردییەکانی کەمترن لە فارسییەکانی بەڵام لە قەسیدەیەکیدا کە بەم بەیتەوە دەست پێ دەکا: {{شیعر}} {{ب|گرفتارم بە نازی چاوەکانی مەستی فەتتانت|بریندارم بە نێشی سینەدۆزی تیری موژگانت}} {{کۆتاییی شیعر}} وا دیار ئەدا کە شیعرە کوردییەکانیشی زۆر ڕەوان بووبێتن. خێوی کتێبی حەدیقەی ناسری، کە ئامۆزای مەستوورە بووە، ژمارەی شیعرەکانی لە قەسیدە و غەزەڵ و وردە بابەت، بە نزیکەی بیست ھەزار بەیت نووسیوە بەڵام «توحفەی ناسری» کە ئەویش لە مەڕ کوردستان تاریخێکە، دە ھەزاری لەو بیستە کەم کردۆتەوە و دەڵێ دەھەزار بەیتێکی وەھۆندووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [[عەبدوڕڕەحمان شەرەفکەندی]] ([[ھەژار]])، لێکدانەوە و وەرگێڕانی [[مێژووی ئەردەڵان]]. == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٩}} {{تووڵی دەروازە|ژن|شیعر|ژیاننامە|وێژەی کوردی|ئێران}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{پۆلی کۆمنز|Mastoureh Ardalan}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:نووسەرانی ژنی ئێرانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٠٥]] [[پۆل:مردووانی ١٨٤٨]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:ژنانی کورد]] [[پۆل:ژنە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:نووسەرانی ژنی کورد]] 3gdhnkmjn9evmoq1xwxjrnw8vq6g2hr 0 1638 1457913 1281573 2025-07-11T04:16:03Z DanyMations 70070 1457913 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە|date=ئەیلوول ٢٠٢١}} [[پەڕگە:Haji qadir Koyi.jpg|وێنۆک|پەیکەری حاجی قادر کۆیی]] '''حاجی قادری کۆیی''' (١٨١٧-١٨٩٧) شاعیر و بیرمەندێکی بەناوبانگ و نەتەوەخوازی [[کورد]] بوو. ماوەیەکی درێژ لە [[ئەستەمبوڵ]] پایتەختی [[عوسمانی]] ژیاوە و بە ھۆی نەبوونی ڕۆژنامە و گۆڤاری کوردی و نەخوێندەواریی کوردانی ئەو سەردەمە ڕووی کردووەتە ھۆنراوە و بیروبۆچوونە سیاسییەکانی بە شیعر نووسیوە. حاجی کاریگەری زۆری لەسەر بڕێک لە شاعیران و نووسەرانی پاش خۆی وەک [[عەبدوڵڵا پەشێو]] بووە. حاجی قادر سە رە ڕای دەست نیشانکردنی دەردو ئازارەکانی کورد ، زۆر جاریش هەوڵی داوە چارەیان بۆ بدۆزێتەوە ، بۆ نمونە : * حاجی دەردێکی کوشندەی لای کورد دەست نیشان کردوە کە دوبەرەکی و ناتەبایی و دژمنایەتی کردنی یەکترە ، دەرمانیش لای ئەو تەنها هەر ڕێکەوتن و یەک ڕیزییە . تاڕێک نەکەون قەبیلی ئەکراد هەروا دەبنە خەرابە ئاباد . * حاجی ، دوژمنی سەرەکی دەست نیشان کردووە کە تەماحکارو داگیرکارانی [[کوردستان]]نن ، بۆ ڕوبەڕوبوتەوەی ئەو دوژمنەش [[چەک]]ی چارەسەر داناوە، چونکە وادیارە ئەوکاتش زمانی سەردەم چەک بووە . صەلاحی ئێوە ئیستێکە سیلاحە تەماعی گەورەیی بێ چەک نەکەن نەک * لە هموی گرنگتر ئوەیە ، حاجی وەک هەر ڕووناکبیرێکی تازە ، [[زانست]] و [[چەک]]ی ، پێکەوە کردوون مەرجی سەرەکی و بنەڕەت بۆ خەبات و بەگژداچوونەوەی دوژمن ، بۆیە دەڵێت ؟ بەشیرو خامە دەوڵەت پایەدارە ئەمن خامەم هەیە، شیر نادیارە * لە هەمووشی گرنگتر ئەوەیە کە حاجی پێی وابووە کە پێویستە [[گەل]] بە دەوری [[سەرکردە]]یێک کۆ ببێتەوەو ئەو سەرکردەیە وەک ڕابەر و پێشڕەوی خەباتی نەتەوەیی میللەت لە دەوری خۆیدا گردکاتەوە بەرەو ئامانج بیان بات . ==هۆکارەکانی شیعر وتنی== * بەتایبەتی ئەو کاتەی کە چوەتە [[ئیستەنبۆل]] کەوتۆتە نێو ژیانێکی نوێ و تازەوە ، ئەوژیانە نویێە گۆڕانێکی سەرەکی بەسەر بیروڕای حاجی داهێنا ، چونکە شاری [[ئیستەنبۆڵ]] ئەوکاتە جێی کۆبونەوەی هەموو ئازادی خوازانی وڵاتی [[عوسمانی]] بوو ،حاجی ئاگاداری تێکۆشانی ئەو نەتەوە ژێر دەستانەی [[عوسمانی]] بوو ، بۆیە ئاوڕێکی لە میللەتەکەی دایەوەو کانیاوی [[شیعر]]ی [[نەتەوە]]یی لای ئەو تەقیەوە . * لە شاری [[ئیستەنبۆل]]دا ، حاجی بە بنەماڵەی [[کورد]] پەروەری [[بەدرخان]]ییان گەیشت بوو بە مامۆستای کوڕەکانیان ، دیارە ئە بنەماڵەیە [[کورد]] پەروەر بوون دەمێک بوو لە پێناو ئامانجە ڕەواکانی [[کورد]]دا درێژەیان بە خەبات و تێکۆشان و بەرخۆدان دەداو کارێکی گەورەیان کردە سەر بیروباوەڕی حاجی قادر. * حاجی قادر ، هەر لە [[ئەستەنبۆل]]دا ، [[مەم و زین]]ی ئەحمەدی خانی کەوتە دەست و پێشەکیەکەی خوێندەوە ، ئەو پێشەکییەو دەیان کتێبی [[ڕۆشنبیری]] تازە بابەت کە لە [[ئەوروپا]] دەهاتن و دەکران بە [[تورکی]] و دەهاتنە بڵاوکردنەوە ، وایان کرد بیری هەستی نەتەواییەتی حاجی سەر هەڵبدات . * دیارە ئاوارە بوون و دوورکەوتنەوەی لەزێدی باوو باپیرانی کارێکی گەورەی کردۆتە سەر حاجی و وای لێدەکات هەمیشە بیرو باوەڕو هەست و هۆشی لای وڵات و شارەکەی بێت . == ژیان == ناوی قادر یان عەبدولقادر کوڕی مەلا ئەحمەد کوڕی مەلا ساڵح کوڕی مەلا ئەحمەدی گەورەیە. حاجی قادر حەجی نەکردووە، وشەی حاجی بە مانای ئەوەیە کە لە مانگی حاجیان لە دایک بووە و ھەر لە منداڵییەوە حاجی قادریان پێوتووە. لە ساڵی ١٨١٦ لە گوندی [[گۆڕقەرەج]] لە خوارووی ڕۆژاوای [[کۆیە]] لەدایک بووە. زۆر منداڵ بووە کە باوکی مردووە و لە ٧ ساڵیدا دایکی ناویەتی بەرخوێندن لای مەلا ئەحمەدی خاڵۆزای. دوای دوو ساڵ دایکیشی دەمرێ ی خاڵۆزاکەی بەخێوی دەکات. لە ھاوینی [[١٨٥٣]] لەگەڵ مەلا [[عەبدوڵڵای جەلیزادە]] بۆ فەقێتی دەچن بۆ گوندی [[شێخ وەتمان]]. دوای ماوەیەک بۆ درێژەپێدانی دەرسی مەلایەتی حاجی بە تەنیا ڕوو لە شارەکانی [[سەردەشت]] و [[سابڵاغ]] و [[شنۆ]] دەکات و لە ساڵی [[١٨٦٢]] ئیجازەی دوازدە عیلم وەردەگرێ و دەگەڕێتەوە بۆ کۆیە. ==نموونەی شیعری== :لە مەیدانی بەھارە، شارەکەی کۆ، :قوبەی کشمیری دا بەر شەق وە کو گۆ ---- :کوردی ئاخر بلێ چییە عەیبی، :ھەر کەلامی ھەققە نییە عەیبی :یا لە گەل فارسی چی فەرقی ھەیە، :بۆ چی ئەو راست، بۆ چی ئەم کەمییە == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ''مێژووی ئەدەبی کوردی''، بەرگی چوارەم لاپەڕەکانی ١١٩ تا ١٧٩، [[مارف خەزنەدار]]، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر، ٢٠٠٤ == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ١٤}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر|ژیاننامە|عێراق}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨١٧]] [[پۆل:مردووانی ١٨٩٧]] [[پۆل:خەڵکی کۆیە]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] 0vxrbircrcnv2p25hkx2yqnv3j0n6fo 0 3239 1458109 1418127 2025-07-11T06:03:20Z DanyMations 70070 1458109 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ |ناو = بەھجەت یەحیا |وێنە = Bahjat Yahya.jpg |قەبارەی وێنە = |جێگری وێنە = |شرۆڤەی وێنە = |ناوی لەدایکبوون = |ناوی خۆماڵی = |زمانی ناوی خۆماڵی = |نازناو = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[کوردستان]] |بنەچە = |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |شێواز = |پیشە = [[گۆرانیبێژ]] |ئامێر = |ساڵانی چالاکبوون = |تۆمارگە = |کارە_پەیوەستەکان = |ماڵپەڕ = http://www.bahjatyahya.com/ |ئامێرە_دیارەکان = }} '''بەھجەت یەحیا''' یەکێکە لە ھونەرمەندە بەھرەمەندەکانی کوردستان<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/kurmanci/culture/11042014|سەردێڕ= Live Concerts|وێبگە=[[Rudaw Media Network]]|ڕێکەوتی سەردان=١١ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> کە بەناوبانگە بە دەنگە عیرفانییەکەی و ھونەرەکەی پەیامی عەشقێکی ھەمیشەیییە. خاوەنی دەنگ و سەدایەکە کە تایبەتمەندێتی خۆی ھەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/12052014|سەردێڕ=Bahjat Yahya|وێبگە=[[Rudaw Media Network]]|ڕێکەوتی سەردان=٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤}}</ref> == بەرھەمەکانی == [[پەڕگە:Bahjat Yahya & Kamkars Concert in Erbil 3 May, 2014.jpg|وێنۆک|کۆنسێرتی بەھجەت یەحیا و کامکاران لە ھەولێر ٣ی ئایاری ٢٠١٤.]] * ھاواری ویژدان ١٩٩٨ * نەی لەگەڵ دڵم ئەدوێ ٢٠٠٢ * فەنابوون ٢٠٠٤ * (سپێدەی سۆزێکی مەستانە) ساڵی ٢٠٠٧ بڵاوی کردووەتەوە لە ھەندەران. * من کوڕی ڕۆژھەڵاتم ٢٠١١<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://galawej.com/2019/11/2019-11-22183101.html|سەردێڕ=Min Kwry Rozhhelatm|وێبگە=Galawej|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230107054936/https://galawej.com/2019/11/2019-11-22183101.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * ئەوینستان ٢٠١٣ * گەڵایەکم با ھێناومی ٢٠١٥ === نووسینی بەرھەمەکان === * گوێم بۆ ڕادێرە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=19982&babet=40&relat=8129|سەردێڕ=Gwem Bo Radera|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تەممووزی ٢٠٢١}}</ref> * چەنێ دووربم. * لای لایە. * بوومە سۆفیی خەڵوەتی. * کوردستان گەر تو نەبی. * کۆڕی ئەمشەو. * بەدوای عەشقا. * ھاواری ویژدان. * تۆڵە. * ساقیا ڕووم کردە لای تۆ. * ئەوین سنووری نییە. * بە تەنھا لەگەڵ دڵم. * ئەوینستان. گەلێک بەرھەمی تریشی ھەیە، لەگەڵ ئەوەشدا لە ئاوازدانان دەستێکی ڕەنگینی ھەیە و خۆی ئاوازی گۆرانییەکانی خۆی داناوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20170217100814/http://www.bahjatyahya.com/ ماڵپەڕی بەھجەت یەحیا] * [https://www.facebook.com/bahjat.yahya.official/ پەیجی فەرمی بەھجەت یەحیا لەفەیسبووک] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] sm5ccbjqpzokq10bqrug645lptbtf0i 0 3471 1457952 1377782 2025-07-11T04:32:09Z DanyMations 70070 1457952 wikitext text/x-wiki {{تێک نەچێ|قازی محەممەد}} {{کەسایەتی | ناو = محەممەد قازی | وێنە = Mohammad Ghazi (translator).jpg | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩١٣ | شوێنی لەدایکبوون =[[مەھاباد]] | ڕێکەوتی مردن = ١٩٩٨ | شوێنی مردن = [[تاران]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = [[مەھاباد]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = محەممەد ئیمامی قازی | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[نووسەر]]، [[وەرگێڕ]] و [[شاعیر]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = [[حیزبی توودەی ئێران]] | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = فەرھاد و مریەم | دایک و باوک = میرزا عەبدووڵخالق قازی و ئامین خانم | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = خەڵاتی باشترین کاری وەرگێڕان بۆ [[دۆن کیشۆت]] |واژوو = | پەراوێزەکان =}} '''محەممەد قازی یەکێک''' لە ناودارترین وەڕگێرەکانی کوردستانە. ١٢ی گەلاوێژی ساڵی ١٢٩٢ی کۆچی ھەتاوی (١٩١٣ی زایینی) لە شاری [[مەھاباد]]<nowiki/>ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە دایک بوو. لە خزمەت مامۆستا [[گیوی موکریانی]]‌دا دارەدارەی زمانی فەڕەنسەی کرد. بۆ خوێندن ڕووی کردە تاران و زۆربەی ژیانی لەوێ بەسەر برد. ساڵی ١٣١٥ لە دارەلفۆنوون کە بەناوبانگ‌ترین خوێندنگەی تاران بوو خوێندنی بەر لە زانستگەی تەواو کرد و سێ ساڵ دواتر، لە ١٣١٨دا بڕوانامەی «ماف» ی لە زانستگەی تاران وەرگرت. ساڵی ١٣٢٠ لە وەزارەتی دارایی دامەزرا. ١٣٢٣ ژنی ھێنا و دوو منداڵیان بوو، بە ناوەکانی مریەم و فەرھاد. ساڵی ١٣٣٧ لە لایەن زانستگەی تارانەوە خەڵاتی باشترین وەرگێڕی درایە. ساڵی ١٣٣٧ خێزانی کۆچی دوایی کرد. ساڵی ١٣٤٩ ژنی ھێنایەوە. ساڵی ١٣٥٤ دوچاری شێرپەنجەی قوڕگ بوو و بۆ چارەسەری ڕووی لە وڵاتی ئاڵمان کرد. پاش گەڕانەوەی ئیتر بەبێ میکڕۆفۆنێکی سەر قوڕگ کەس دەنگی نەدەبیست. ساڵێک دواتر، لە ١٣٥٥دا بەھۆی ئازاری نەخۆشیەکەیەوە داوای خانەنشین بوونی کرد و خانەنشین کرا. زۆربەی کارەکانی وی وەرگێڕان لە زمانی فەڕانسەوە بۆ زمانی فارسییە. یەکێک لە بەناوبانگترین بەرھەمەکانی وەرگێڕانی ڕۆمانی [[دۆن کیشۆت]]ە کە خەڵاتی باشترین کاری وەرگێڕانی ساڵەکانی ١٣٣٦ و ١٣٣٧ی کۆچی ھەتاوی بۆی بە دیاری ھێنا. جگە لە وەرگێڕان، قازی بۆخۆی چەن بەرھەمیشی نووسیوە کە ئەوانیش ھەر بە زمانی فارسین. بە ھاوکاریی [[ئەحمەد قازی]] ڕۆمانی ژانی گەلی برایم ئەحمەدیشی لە کوردییەوە کردە فارسی. قازی بێجگە لە توانستی لە بواری وەرگێڕاندا، خاوەن بیروزەینێکی سەیر بوو و ھەزاران شێعری لەبەر بوو. جگە لەوە بۆخۆشی شێعری دادەنان. ڕۆژی ٢٤ی سەرماوەزی ساڵی ١٣٧٦ی کۆچی ھەتاوی (١٩٩٨ی زایینی) لە تەمەنی ٨٤ ساڵەیی‌دا، لە نەخۆشخانەی ئێرانمێھر لە [[تاران]] کۆچی دوایی کرد و ھێنرایەوە مەھاباد و لە گۆڕستانی بوداق سوڵتان لە پاڵ مامۆستا ھێمن و ھەژار و خاڵەمین و ماملێ و ناودارانی تری کوردستان بە خاکی نیشتمان ئەسپێردرا. ساڵی ١٣٨٦ لە مەیدانێک بە ناوی خۆیەوە، پەردە لە سەر پەیکەرەی چوار میتریی محەممەد قازی لا درا، کە دەست‌ونەخشی ھونەرمەندی سنەیی مامۆستا [[ھادی زیائوددینی]]یە. لە مووزەی مامۆستا ھێمن (بە فارسی: [[:fa:موزە مفاخر فرھنگی ھنری مھاباد#بخش‌ھا|موزە مفاخر فرھنگی و ھنری سرای ھیمن]]) لە شاری مەھاباد دیوێک بە ناوی محەممەد قازییەوە کراوە و بێجگە لە بەرھەمە چاپ کراوەکانی، بەشێک لە یادگارەکانی ئەویشی تێدا پارێزراو و ڕانراوە. == بەرھەمەکان == '''بەرھەمە وەرگێڕدراوەکانی دەستی محەممەد قازی بۆ سەر زمانی فارسی:'''<ref>حنجرۀ ترجمە (بە کوردی: قوڕگی وەرگێڕان – گردوکۆی کۆمەڵێک وتار و بابەتی فارسییە لەسەر وەرگێڕی کورد محەممەد قازی)، [[سەلاح پایانیانی]]. ٢٠١٥</ref><ref>قانعی فرد، عرفان، دمی با قاضی و ترجمە، نشر ژیار، سنندج 1376 ـ ISBN 964-91638-1-6</ref> بەم شێوەیە و بەپێی ساڵی یەکەم چاپ چنراون: ناوی کتێب (بە فارسی)/ نووسەر (بە فارسی)/ ناوی کتێب (بە کوردی)/ نووسەر (بە کوردی)/ ساڵی یەکەم چاپ (کۆچی ھەتاوی) * سناریوی دن کیشوت/میگل سروانتس/[[دۆن کیشۆت|سناریۆی دۆن کیشۆت]]/ میگل [[سێرڤانتێس]]١٣١٩ * کلود ولگرد/ویکتور ھوگو/ کلۆدی بەڕەڵا / [[ڤیکتۆر ھوگۆ|ویکتۆر ھۆگۆ]]/ ١٣١٩ * سپیددندان/ جک لندن/ دان چەرموو / جەک لەندەن/ ١٣٣١ * جزیرە پنگوئن‌ھا/ آناتول فرانس/ دوڕگەی پەنگۆئەنەکان / ئاناتۆل فڕانس/ ١٣٣٢ * در آغوش خانوادە/ ھکتور مالو/ لە ئامێزی بنەماڵەدا / ھێکتۆر مالۆ ١٣٣٤ * شاھزادە و گدا/ [[مارک توین]]/ شازادە و گەدا / مارک توەین ١٣٣٤ * آخرین روز یک محکوم/ ویکتور ھوگو/ دوایین ڕۆژی مەحکوومێک/ [[ڤیکتۆر ھوگۆ|ویکتۆر ھۆگۆ]]١٣٣٤ * شازدە کوچولو/ آنتوان دو سنت‌اگزوپری/ [[شازادە چکۆلە]]/ [[ئانتوان دۆ سانت ئێگزوپێری]]١٣٣٥ * سادە دل/ولتر/سادەدڵ / ڤۆڵتێر ١٣٣٥ * نظری بە طبیعت و اسرار آن/ لئون برتون/ چاوخشاندنێک بەسەر سروشت و سوڕڕی‌دا / لێئۆن برێتۆن ١٣٣٥ * داستان کودکی من/ چارلی چاپلین/ چیرۆکی مناڵیم / چاڕلی چاپلین١٣٣٥ * تاریخ مردمی آمریکا/ ھاروی واسرمن/ مێژووی نەتەوەی ئەمریکا / ھاروی واسرمەن ١٣٣٧ * تاریک‌ترین زندان/ ایوان اولبرخت/ نووتەکترین بەندیخانە / ئیڤان ئولبرەخت ١٣٣٧ * نیە توچکا/ فئودور داستایوسکی/ نیەتووچکا / فیئۆدۆر دستۆفسکی ١٣٣٨ * مادام بوواری/ گوستاو فلوبر/ [[مادام بۆڤاری]] / [[گۆستاڤ فلۆبێر]] ١٣٤١ * مھاتما گاندی/ رومن رولان/ مھاتما گاندی / ڕۆمەن ڕۆڵان ١٣٤٣ * دوریت کوچک/ چارڵز دیکنز/ دوریتی بچکۆلە / چارلێز دیکێنز ١٣٤٣ * طلا/ بلز ساندرار/ ئاڵتوون / [[بلێز ساندرار]] ١٣٤٣ * مردە ریگ/ گی دو موپاسان/ میرات / گی دوو مۆپاسان ١٣٤٥ * نان و شراب/ اینیاتسیو سیلونە/ نان و شەڕاب / ئینیاتسیۆ سیلۆنە ١٣٤٥ * مادر/ پرل باک/ دایک / پرێل باک ١٣٤٥ * دکتر کنوک/ ژول رومن/ دوکتور کنۆک / ژوول روومەن ١٣٤٥ * تپلی/ گی دو موپاسان/ خەپەتۆڵە / گی دوو مۆپاسان ١٣٤٦ * آدم‌ھا و خرچنگ‌ھا/ خوزە دو کاسترو/ مرۆکان و قرژاڵەکان / خۆزە دوو کاسترۆ ١٣٤٦ * دربارە مفھوم انجیل‌ھا/ کری ولف/ لە مەڕ مانای ئینجیلەکانەوە / کری ڤۆڵف ١٣٤٧ * آزادی یا مرگ/ نیکوس کازانتزاکیس/ ئازادی یا مەرگ / نیکۆس کازانتزاکیس ١٣٤٨ * ناپلئون/ یوجین تارلە/ ناپێلئۆن / یووجین تارلە ١٣٤٩ * مسیح باز مصلوب/ نیکوس کازانتزاکیس/ مەسیحی دیسان لە خاچ‌دراو / نیکۆس کازانتزاکیس ١٣٤٩ * ایالات نامتحد/ ولادیمیر پوزنر/ ویلایەتە یەک-نەگرتووەکان / ڤێلادیمیر پووزنر ١٣٥١ * بردگان سیاە/ کایل آنستوت/ قولەڕەشە کۆیلەکان / کایل ئانستووت ١٣٥١ * ماجرای یک پیشوای شھید /اینیاتسیو سیلونە/ سەربردەی پێشەوایەکی شەھید / ئینیاتسیۆ سیلۆنە ١٣٥٢ * سرمایەداری آمریکا/ ماریان دوبوزی/ سەرمایەداریی ئەمریکا / ماریان دوبووزی ١٣٥٢ * ماجراجوی جوان/ ژاک سروون/ گورێخی گەنج / ژاک سروون ١٣٥٢ * پولینا چشم و چراغ کوھپایە/آناماریا ماتوتە/ پولینا چاو و چرای پێدەشت / ئاناماریا ماتووتە ١٣٥٣ * فاجعە سرخپوستان آمریکا/دی براون/ کارەساتی سوورپێستەکانی ئەمریکا / دی بڕاون ١٣٥٣ * باخانمان/ ھکتور مالو/ لەگەڵ¬خانمان / ھێکتۆر مالۆ ١٣٥٦ * قربانی /کورتزیو مالاپارتە/ قوربانی / کورتزیوو مالاپارتە ١٣٥٦ * بیست کشور آمریکای لاتین/ مارسل نیدرگانگ/ بیست وڵاتی ئەمریکای لاتین / مارسل نیدرگانگ ١٣٥٦ * سگ کینەتوز/ آلبرتو واسکز فیگەرو/ سەگی قین‌لەزگ / ئالبێرتۆ واسکز ڤیگەرۆ ١٣٥٦ * بی ریشە/ چند نویسندە / بێ¬ڕیشە / چەند نووسەرێک ١٣٥٦ * زن نانوا/ مارسل پانیول/ ژنی نانکەر / مارسل پانیول ١٣٥٦ * قلعە مالویل/ روبر مرل/ قەڵای مالویێل / ڕۆبێر مرێل ١٣٥٦ * زوربای یونانی/ نیکوس کازانتزاکیس/ [[زۆربای یۆنانی]] / نیکۆس کازانتزاکیس ١٣٥٧ * پنج قصە / ھانس کریستیان آندرسن/ پێنج چیرۆک/ ھانس کریستیەن ئاندرسێن ١٣٥٨ * درد ملت/ ابراھیم احمد/ ژانی گەل / ئیبڕاھیم ئەحمەد ١٣٥٨ * کمون پاریس /ن. لوکین /کۆمۆنەی پاریس /ن. لووکین ١٣٥٩ * در نبردی مشکوک/ جان استاین‌بک/ لە شەڕێکی گوماناویدا / جان شتاینبەک ١٣٦٠ * مادر/ ماکسیم گورکی/ دایک / مەکسیم گوورکی ١٣٦١ * زمین و زمان/ آولکوف/ زەمین و زەمان / ئاولکووف ١٣٦١ * کلیم سامگین/ ماکسیم گورکی/ کەلیمی سامگین / مەکسیم گوورکی ١٣٦١ * در زیر یوغ/ ایوان وازوف/ لە ژێر نیرە / ئیڤان وازۆف ١٣٦٢ * عروج/ جرزی کوزینسکی/ ھەڵکشان / جرزی کووزینسکی ١٣٦٣ * حلقە سوم/ کوستاس تاکتیس/ گەوی سێھەم / کوستاس تاکتیس ١٣٦٣ * کرد و کردستان/ واسیلی نیکیتین/ کورد و کوردستان / ڤاسیلی نیکیتین ١٣٦٥ * دکامرون/ بوکاچیو/ دێکامروون / بووکاچیۆ ١٣٦٥ * تاریخ ارمنستان/ھراند پاسدرماجیان/ مێژووی ئەرمەنستان /ھراند پاسدرماجیان ١٣٦٦ * پسرک روزنامە فروش/ ھانس دومینیک/ کوڕیژگەی [[ڕۆژنامەوان|ڕۆژنامەنووس]] / ھانس دۆمێنیک ١٣٦٦ * آلاخون والاخون/ ایوان وازوف/ ماڵ بە کۆڵ/ ئیڤان وازۆف ١٣٦٨ * سقوط پاریس /ایلیا ارنبورگ/ ھەرەسی پاریس / ئیلیا ئێرێنبۆڕگ ١٣٦٩ * صلاح‌الدین ایوبی /آلبر شاندور/ سەلاحەدینی ئەییووبی / ئالبێر شاندۆر ١٣٦٩ * غروب فرشتگان/ پاسکال چاکماکیان/ ئاوابوونی فریشتەکان / پاسکاڵ چاکماکیان ١٣٧١ * کوروش کبیر /آلبر شاندور/ کۆرشی مەزن / ئالبێر شاندۆر ١٣٧١ * چھل روز موسی داغ/ فرانتس ورفل/ چل ڕۆژی مووساداغ / فرانس ڤۆرفل ١٣٧٣ * سمرقند /امین معلوف /سەمەرقەند /[[ئەمین مەعلووف]] ١٣٧٣ '''سەرجەم نووسراوەکانی دەستی محەممەد قازی (بە زمانی فارسی):''' * زارا، عشق چوپان / بە کوردی دەبێتە: [[زارا، ئەوینی شوان]] ١٣١٩ * خاطرات یک مترجم / بە کوردی دەبێتە: [[بیرەوەرییەکانی وەرگێڕێک]] ١٣٧١ * سرگذشت ترجمەھای من /بە کوردی دەبێتە: سەربردەی وەرگێڕانەکانی من ١٣٧٣ == بیر و ڕای ھەندێک لە ناوداران لە سەر محەممەد قازی و وەرگێڕانەکانی == سەرجەمی ئەو بیروڕایانە لە زمانی فارسییەوە کراونەتە کوردی. '''ڕەزا سەید حوسێنی''' (وەرگێڕی فارس): قازی سەر بە سەردەمێکی وەرگێڕان بوو کە لێرە وەرگێڕی بەئەزموونمان نەبوو، قازی سەرقافڵەچی بوو. ھەر ئێستاش کە وەرگێڕی باشمان ھەن، دیسان شان لە شانی قازی دان کارێکی ھاسان نییە.<ref>صلاح پایانیانی، حنجرە ترجمە (شناخت نامە استاد محمد قاضی)، ل ٢٢٤، ١٣٩٤</ref> '''ئەحمەدڕەزا ئەحمەدی''' (شاعیری فارس): نێوی قازی بۆ من بەواتای حەول و تێکۆشان، بڕوای پتەو، ماندوونەناسی و شۆر و حاڵە. تەمەنێکی بە بەرەکەتی بوو؛ کار و کار… ئەویش لە کوێ؟ لە وڵاتێکدا کە ھەر قسەمان ھەیە!<ref>صلاح پایانیانی، حنجرە ترجمە (شناخت نامە استاد محمد قاضی)، ل ٢٢٦، ١٣٩٤</ref> '''عەبدوڵڵا کەوسەری''' (وەرگێڕی فارس): من لەو کاتەوەی قازی دەناسم ھەر کتێبێک نێوی ئەوی بە سەرەوە بێ، بێ ئەوەی تێی‌بفکرێم کڕیومە.<ref>مجلە نگاە نو، شمارە ٩٨، لاپەڕە ٦٥، تابستان ١٣٩٢</ref> '''عێززەتوڵڵا فوولادوەند''' (وەرگێڕی فارس): زۆر کەس بەھۆی قەڵەمی قازییەوە دەگەڵ وێژەی ڕۆژاوا ئاشنا بوون و منەتباری قازین. زەوق و ھێزی قەڵەم و سەلیقەی جوانی قازی، کە لە باشترین بەرھەمەکانیدا دەردەکەوێ، ئێستاش بۆ وەرگێڕەکانی ئێمە باشترین ڕێنوێنە.<ref>صلاح پایانیانی، حنجرە ترجمە (شناخت نامە استاد محمد قاضی)، ل ٢٨٤، ١٣٩٤</ref> '''کەریم ئیمامی''' (وەرگێڕی فارس): پارەکە سەرێکم لە براکەم دا لە لۆسانجلێس. ڕۆژێک بە سەر کتێب‌فرۆشییەکی ئێرانیدا کەوتم. کتێبەکانی ھەڕڕاج کردبوو. زۆرم کتێب کڕی. دوو بەرگ کتێبی «چل ڕۆژ لە مووساداغ» یشم بێ وەی تێی بفکرێم و وەک ئەوانەی دیکە ھەڵگێڕوەڵگێڕی کەم، ھەڵگرتبوو. کابرایەکم لەگەڵ بوو پێی سەیر بوو. کوتم: بۆ پێت سەیرە؟! مەگە نەتدیوە نێوی قازی بەسەرەوەیە، ئیدی ئەوە تێفکرینی ناوێ. شتێک قازی وەریگێڕابێت حەتمەن ئەوەندەی نرخ ھەیە کە بیکڕی و بیخوێنیەوە و بشیپارێزی.<ref name="ReferenceA">نشریە گلستانە، شمارە ٧، تیر ماە ١٣٧٨</ref> '''سەفدەر تەقی زادە''' (نووسەری فارس): قازی زۆر یەک لە کەڵەنووسەرانی دنیای بۆ یەکەم جار بە خوێنەرەوانی ئێرانی ناساند؛ وەک کازانتزاکیسی یۆنانی، ئینیاتسیۆ سیلوێنەی ئیتالیایی و ئیڤان وازۆفی بولغاری. قازی مرۆیەکی شەریف بوو، نموونەیەکی بەرچاوی رۆحی بەرگری و ھومێد. خزمەتە بەنرخەکانی بە فەرھەنگ و وێژەی فارس قەت لەبیر ناچنەوە. بەھادین خوڕڕەمشاھی (نووسەر و وەرگێڕی فارس): ئەو ھەموو کەیف بە ژیان ھاتنە، ئەو ھەموو برووسکەی ئەوین بۆ ژیان و ترووسکەی ھومێدەی لە چاوە جوانەکانیدا بزەبزیان بوو و زایەڵەکەی لە دەەنگ و ڕەنگیدا شەپۆلانی دەداوە، قەت قەت لەبیر من و ھاوڕێیانی دیکە ناچێتەوە.<ref name="ReferenceA"/> '''نوسرەتوڵڵا زیایی''' (وەرگێڕی فارس): قازی کە سەر بە بنەماڵەی گەورە و ناوداری قازیەکانی مەھاباد بوو، زۆر لە سەر کوردبوونی خۆی سوور بوو. ھەرچەند لە قسە کردن بە زمانی فارسیدا لەنگەی نەدەکرد و دەبوو ھەر واش بێ چونکە لە ١٧ ساڵەییەوە ھاتبوە تاران، لەگەڵ ئەوەشدا یەک وشەی زمانی کوردی لەبیر نەچووبۆوە و بە سەریدا زاڵ بوو و بێ ئەوەی گرێ بکا بە زمانی کوردی دەدوا. وەرگێڕانی کتێبی کورد و کوردستانی نیکیتین و ژانی گەلی برایم ئەحمەدیش بەڵگەیەکی سەلمێنەرن.<ref>مجلە نگاە نو، شمارە ٩٨، لاپەڕە ١٥٣، تابستان ١٣٩٢</ref> '''حەمەساڵە حوسێنی''' (وەرگێڕی فارس): قازی لەو دەگمەن وەرگێڕە ناودارانەیە کە بە ئەوین و شەیداییەوە سنوورەکانی زمان و وێژەی فارسی پاراستووە. کاری قازی بێ گومان سەرمەشقی زۆربەی زۆری ئەو کەسانە بووە کە تازە دارەدارەی قەڵەمیان بوو، منیش یەک لەوان.<ref name="ReferenceA"/> == ئەو بەرھەمانەی لە سەر قازی نووسراون == ئەو کتێبانە بە زمانی فارسی، تایبەت لە سەر قازی نووسراون: * حنجرۀ ترجمە، شناخت نامە استاد محمد قاضی، صلاح پایانیانی، ناشر مولف، مھاباد ١٣٩٤، ISBN 978-600-04-4333-7 (بە کوردی دەبێتە: قوڕگی وەرگێڕان – ناسنامەی مامۆستا محەممەد قازی، [[سەلاح پایانیانی]]) * محمد قاضی و رسالت مترجم، عرفان قانعی فرد، انتشارات نقش و نگار، تھران ١٣٧٩ (بە کوردی دەبێتە: محەممەد قازی و ڕائەسپێریی وەرگێڕان، عیرفان قانعی فەرد) ئەم بەرھەمە لە لایەن ئیسماعیل زارعی (رەند زارعی) یەوە کراوە بە کوردی. * دمی با قاضی و ترجمە، عرفان قانعی فرد، نشر ژیار، سنندج ١٣٧٦ ـ ISBN 964-91638-1-6 (بە کوردی دەبێتە: تاوێک لەگەڵ قازی و وەرگێڕان، عیرفان قانعی فەرد) * سرگذشت ترجمەھای من، محمد قاضی، نشر روایت، تھران ١٣٧٣ (بە کوردی دەبێتە: سەربردەی وەرگێڕانەکانی من، محەممەد قازی) * خاطرات یک مترجم، محمد قاضی، انتشارات زندە رود، اصفھان ١٣٧١ (بە کوردی دەبێتە: بیرەوەرییەکانی وەرگێڕێک، محەممەد قازی) * محمد قاضی کیست و چە کرد؟ سید علی صالحی، نشر ققنوس، تھران ١٣٦٨ (بە کوردی دەبێتە: محەممەد قازی کێیە و چی کرد؟ سەید عەلی ساڵحی) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|ژیاننامە}} {{پۆلی کۆمنز|Mohammad Ghazi (translator)}} [[پۆل:وەرگێڕە ئێرانییەکان]] [[پۆل:نووسەرانی ئێرانی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:وەرگێڕە کوردەکان]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٨]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٣]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی فەڕەنسی–فارسی]] [[پۆل:وەرگێڕەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] oltcyoyq2iblbf9jc88rty7ck9vyufc 0 3772 1457867 1421520 2025-07-10T21:52:26Z 185.181.108.185 زانیاری درووستم خستە گەڕاندنەوەی دەستکاری ڕووخێنەر یان تاقیکردنەوەیی زیادکردن/چاککردنی سەرچاوە(کان) 1457867 wikitext text/x-wiki {{+R}}{{بێلایەنی}} {{کەسایەتی | ناو = کۆمارکۆرلیۆن | وێنە = مامەڕیشە.jpg | قەبارەی وێنە = 250px | ناوی کاتی لەدایکبوون = نەجمەدین شکور ڕەئوف | شوێنی لەدایکبوون = [[ئاکۆی،بڵباس]]، [[پارێزگای سلێمانی|ڕانییە]]<ref>http://www.gksat.tv/details.aspx?jimare{{بەستەری مردوو|url=http://www.gksat.tv/details.aspx?jimare |date=تەممووزی ٢٠٢٤ }}</ref>{{-}} {{ئاڵا|کوردستان}} {{-}} | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٠٠٨ | ڕێکەوتی مردن = ٢٧ی١٠٢٠ح١٩٨٥ (٣٠ ساڵ ژیاوە) | شوێنی مردن = [[گەرمیان]] | ھۆکاری مردن = کوژران بە دەستڕێژی گولە | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = گوندی [[تاڵەبان]] | نیشتەجێ =ویلایەتی ڕۆژستی | نەتەوە = [[کورد]] | ھاووڵاتی = {{ئاڵا|کوردستان}} {{-}} {{ئاڵا|عێراق}} | ڕادەی خوێندەواری = [[بازرگان]] | پیشە =گانگستەر | ساڵانی چالاکی = ٢٠٢٠-٢٠٢٥ | شار = | مووچە = | دارایی = | ناسراو بە ھۆی =پاڵوانی | سەرناو = فەرماندەی کەرتی چواری جەباری | حیزب =[[File:Flag of PUK.png|22px]] [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] | ئایین = [[ئیسلام]] | ھاوسەر = [[نێرگز ژنی ئوميد]] | یار = | منداڵەکان =ئارمەند و ئایە | خەڵاتەکان =٦٩ئۆسکار | واژوو = | ماڵپەڕ =}} '''کۆمار هێمن عوڵا کۆرلیۆن ''ناسراو بە کۆمار کۆرلیۆن سۆپرانۆ کە لە جەنگێکی خوێناویدا و خوێنی چەندان منداڵی شەهید و فەقیر ڕژا لە داستانی سەرکوتانە سەر مارکێتی ئوومێد ، کە کۆمار سۆپرانۆ لەگەڵ چەن هاوەڵێکیدا کودەتایان بەسەر ئومێد ژاراواییدا کرد و بە چەکی قورس و مست و شەق و لووت و قژ شەرەکە دەستی پێکرد و دوای هاتنی سەرۆکی خێزان ناسراو بە هێمن کۆرلیۆن کە وتی نابێ وللهئومێد ژن و ماڵ و منداڵی هەیە و سوولحیان کرد کە بەژداربوان ناسراو بە (زانیارمحمدمێسی،رۆڤارئومێدکەچەڵ،عومەر گووشلکە،ئارێزسەفینی،گەیلانوسورەوقونسوور) دەستی پێکرد لە ئاداری مانگی ٩دا کە لە کتێبی مەملەکەتی شەیتان و سەرچاوەی ميژووی دەیسەلمێنێت کۆمار دایکی ئومێدی گاوە''''' == ژیان == نەجمەدین شکور ڕەئوف زەنگەنە ساڵی [[١٩٥٥]] لە گوندی [[تاڵەبان]]ی [[قەزای چەمچەماڵ]] لە ناوچەی [[گەرمیان]]، لە بنەماڵەیەکی جوتیاری کوردپەروەر ھاتۆتە دنیاوە، لەبەر ھەژاری و بەھۆی دەستکورتیی بنەماڵەکەی خوێندنی بۆ نەکراوە. === لاوێتی === بەکاریگەری کات و سەردەمی لاوێتی ئەوکاتەی کە سەرەتای شۆڕشەکانی ئازادی گەلان و سەربەخۆیی نەتەوەکان بوو وە شۆڕشی کوردیش گەشتبووە سەقامگیری و بەدەستھینانی ئەو مافانەی کەداوای دەکرد سەرەتای ئاشتی نێوان حکومەتی عێراق و جوڵانەوەی کوردی بوو بەیانی ١١ی ئازار دەرچوو بوو، لەھەمان کاتدا گەرمەی جوڵانەوەی شۆڕشی ئازادیخوازی فەڵەستینیەکان بوو، بۆیە ئەم زاتەش وەک لاوەکانی سەردەمی خۆی خولیای شۆڕشگێڕی لە ناخیدا جوڵابوو ھەر ئەمەش بووە پاڵنەری ئەوەی کە پەیوەندی بکات بە ئازادیخوازانی فەڵەستینەوە و لەگەڵیاندا خەبات بکات و بەشداری [[جەنگی تشرینی یەکەم]] بکات و لە تێیدا بریندار بووە. === پێشمەرگایەتی === ساڵی [[١٩٧٨]] کە ڕژێم شاڵاوی تەعریب و ڕاگواستنی لە کوردستاندا گەیاندە ترسناکترین ئاست، کارەساتی گوندە کاولکراو و جوتیارە ڕاگوێزراوەکان مامە ڕیشەی والێکرد چەکی پێشمەرگایەتی لە شۆڕشی نوێدا بکاتە شان و لە ڕیزی ھەڤاڵەکانیدا دڕ بە شەوەزەنگی داگیرکردن بدات. سەرەتا لەبەر بێ متمانەی و باوەڕ نەبوون پێی لە پێشمەرگایەتی وەرنەگیراوە، ئیتر خۆی بەتەنھا و بە چەکی خۆی گونداوگوند گەڕاوەو پڕوپاگەندەی بۆ پێشمەرگە کردووەو ھەر ئەم ھەڵوێستەش وای لێکردووە کە لە پێشمەرگایەتی وەربگیرێت. لەبەر ھەژموون و گەورەیی ھێزی چەکدار و ھەڵسانەوەی شۆڕش و پەیڕەوی دروست و کۆبوونەوەی جەماوەر و بەھێزترین ھێزی چەکدار و سنوری ناوچەی ڕیشە وەک لانکی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئەم ھۆکارانە وەھای کرد ببێتە پێشمەرگەی ئەو پارتە سیاسیە. === ناوبانگ بوون === ڕیشەی قارەمان لە ماوەیەکی کەمدا بە چالاکییە پڕ جەربەزەکانی توانی نەک ھەر دڵسۆزی خۆی بۆ شۆڕش بسەلمێنێ، بەڵکو وەک پاڵەوانێکی کەموێنە ناوبانگی دەرکرد، لەو دەشتە کاکی بەکاکییانەی ناوچەکانی (ھەمەوەند و جەباری و [[قادرکەرەم]] و دەوروبەری شاری کەرکوکدا)، گورزە بەھێزەکانی مامە ڕیشە لە ھێزی داگیرکەر ھێندە کاریگەر بوون، کە ھەر ناوبردنی ئەو جەنگاوەرە جوامێرەی گەل بەس بوو بۆ زارەترەک کردنی لەشکری دوژمن. لە ساڵی [[١٩٧٩]]ەوە ئەم ئازایەتییە دەگمەنەی تێکەڵاوی کاری پێشمەرگانە و پێشخانی شۆڕش کردووە و لە کەرتی (٤)ی [[بازیان]] درێژەی بە خەباتی پێشمەرگایەتیدا. لەگەڵ ھەموو چالاکییەکدا ناوبانگی ئەم شۆڕەسوارە بەرزتر دەبووەوە و خۆشەویستییەکەی لە دڵی میللەتدا زیاتر دەبوو. ئەو سەردەمەش کە کرایە فەرماندەی کەرتی جەباری، ڕژێم لە ترسی شاڵاوی ئەم ھەڵۆیە ھەموو ھاتوچۆیەکی لە نێوان کەرکووک و بازیاندا قەدەغە کرد و ناوی مامە ڕیشە کەوتە ناو سروود و دروشمە جەماوەرییەکان. زۆربەی داستانە پڕ سەروەرییەکانی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان، ھەر لە شەڕی [[تەپەعارەبی نەریمان]] و [[حەمک]] تا داستانی ڕزگار کردنی [[بێتواتە]] جێپەنجەی مامە ڕیشەی پێوە دیارە، ئەم پێشمەرگە چاونەترسە لە شەڕی پێشمەرگایەتیدا چوار جار بریندار کراوە و لەسەر ئەو ھەڵوێست و ناوبانگەش کاربەدەستانی ڕژێم باوکی مامەڕیشە و ئەحمەدی برایان شەھید کردووە. "هەڤاڵ کوێستانی" لە بیرەوەرییەکانی‌دا (ئەو ڕۆژانی نیشتمان هی هەموان بوو) دەڵێ: مامەڕیشە وەهای نێو دەرکردبوو کە ببووە جێی کینەی بەرپرس و فەرماندەکان. لە ئاهەنگی نەورۆزی 1984دا شەپۆلی گوێدێرانی وتاری مام جەلال، لە کاتی هاتنی مامەڕیشەدا هەموو بەرەو لای ئەو دەجمن. دواتر تۆمەتی کوشتنی دوو جەیشی عێڕاقی لە کاتی گفت‌وگۆدا، لە مامەڕیشە دەدەن و بەو هۆیەوە ئەو ئەفسانەی شۆڕشگێڕییە سزا دەدەن؛ ڕیشی دەتاشن، چەکی دەکەن و لە گوندێکی سوورداش دەست‌بەسەری دەکەن.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=ئەو ڕۆژانەی نیشتمان هی هەموان بوو|یەکەم=هەڤاڵ کوێستانی|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی کارۆ، سلێمانی|ساڵ=٢٠٢٤|پەڕەکان=٣٥٧-٣٥٩}}</ref> == کوژران == مامەڕیشە بە پلانێکی پێشوەختەی ئەوکاتی حکومەتی بەعس و بەکارھێنانی خۆفرۆشان ([[جاش]])، ئەم زاتەیان لەخشتە برد بەناوی دانوسان و ھاتنە ڕیزی پێشمەرگە لەگەڵ کۆمەڵێک لە خۆفرۆشان بچێتە کۆبوونەوە. کاتێک بەڕێدەکەوێت بۆ ناوچەی کۆبوونەوە و شوێنی نھێنی لە ڕێگادا و لە ناوچەی جەباری سەر ڕێگای نێوان گوندی [[خاڵە بازیانی]] و گوندی [[کەوەڵە]]دا دەکەوێتە بۆسەی خۆفرۆشانەوە. ئەو لە ٢٤ی کانونی دووەمی ساڵی [[١٩٨٥]] لەگەڵ دوو ھاوڕێ و ھاوسەنگەری بە ناوەکانی (سەردار و موحسین) بە دەستی (تەحسین شاوەیس) کە بە پلانی پێشوەختەو بە بەشداریی خۆفرۆشان شەھید کرا.<ref>[https://www.historyofkurd.com/2017/01/24/%d9%85%d8%a7%d9%85%db%95-%da%95%db%8c%d8%b4%db%95-%da%86%db%86%d9%86-%d8%b4%db%95%d9%87%db%8c%d8%af-%da%a9%d8%b1%d8%a7%d8%9f%d8%9f/ مامە ڕیشە چۆن شەهید کرا؟؟]</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|عێراق}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٥]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:شەھیدانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای کەرکووک]] bp0i3uoaa61ab82ggt2sz2sh2dpqs11 1457868 1457867 2025-07-10T22:04:38Z مامۆستا 39489 پووچەڵکردنەوەی پێداچوونەوەی [[Special:Diff/1457867|1457867]] لە لایەن [[Special:Contributions/185.181.108.185|185.181.108.185]] ([[U ser talk:185.181.108.185|لێدوان]]) 1457868 wikitext text/x-wiki {{+R}}{{بێلایەنی}} {{کەسایەتی | ناو = مامەڕیشە | وێنە = مامەڕیشە.jpg | قەبارەی وێنە = 250px | ناوی کاتی لەدایکبوون = نەجمەدین شکور ڕەئوف | شوێنی لەدایکبوون = [[تاڵەبان]]، [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]]<ref>http://www.gksat.tv/details.aspx?jimare{{بەستەری مردوو|url=http://www.gksat.tv/details.aspx?jimare |date=تەممووزی ٢٠٢٤ }}</ref>{{-}} {{ئاڵا|کوردستان}} {{-}} | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٥ | ڕێکەوتی مردن = ٢٤ی کانونی دووەمی ١٩٨٥ (٣٠ ساڵ ژیاوە) | شوێنی مردن = [[گەرمیان]] | ھۆکاری مردن = کوژران بە دەستڕێژی گولە | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = گوندی [[تاڵەبان]] | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ھاووڵاتی = {{ئاڵا|کوردستان}} {{-}} {{ئاڵا|عێراق}} | ڕادەی خوێندەواری = [[نەخوێندەوار]] | پیشە =پێشمەرگە | ساڵانی چالاکی = ١٩٧٠–١٩٨٥ | شار = | مووچە = | دارایی = | ناسراو بە ھۆی =پاڵوانی | سەرناو = فەرماندەی کەرتی چواری جەباری | حیزب =[[File:Flag of PUK.png|22px]] [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] | ئایین = [[ئیسلام]] | ھاوسەر = [[نیشتمان حەسەن]] | یار = | منداڵەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ =}} '''نەجمەدین شکور ڕەئوف زەنگەنە''' ناسراو بە '''مامە ڕیشە''' (١٩٥٥ لە [[تاڵەبان]]، [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] – ٢٤ی کانونی دووەمی ١٩٨٥ لە [[گەرمیان]]) [[پێشمەرگە]] و شۆڕشگێڕێکی [[کورد]] بوو. ناوی مامە ڕیشە لە ناو کوردان و عێراقدا، بەھۆی ئازایەتی و چاو نەترسی ناوێکی دیار و ناسراوە، کە پێشمەرگەیەکی قارەمان و ئازا بووە و خەباتی بۆ ئازادی کوردستان کردووە و لەو پێناوەدا جەنگاوەو گیانی خۆی بەخت کردووە، ئەم ئازایەتی و گیانفیداییەی بوو وایکرد کە بەناوبانگ بێت. == ژیان == نەجمەدین شکور ڕەئوف زەنگەنە ساڵی [[١٩٥٥]] لە گوندی [[تاڵەبان]]ی [[قەزای چەمچەماڵ]] لە ناوچەی [[گەرمیان]]، لە بنەماڵەیەکی جوتیاری کوردپەروەر ھاتۆتە دنیاوە، لەبەر ھەژاری و بەھۆی دەستکورتیی بنەماڵەکەی خوێندنی بۆ نەکراوە. === لاوێتی === بەکاریگەری کات و سەردەمی لاوێتی ئەوکاتەی کە سەرەتای شۆڕشەکانی ئازادی گەلان و سەربەخۆیی نەتەوەکان بوو وە شۆڕشی کوردیش گەشتبووە سەقامگیری و بەدەستھینانی ئەو مافانەی کەداوای دەکرد سەرەتای ئاشتی نێوان حکومەتی عێراق و جوڵانەوەی کوردی بوو بەیانی ١١ی ئازار دەرچوو بوو، لەھەمان کاتدا گەرمەی جوڵانەوەی شۆڕشی ئازادیخوازی فەڵەستینیەکان بوو، بۆیە ئەم زاتەش وەک لاوەکانی سەردەمی خۆی خولیای شۆڕشگێڕی لە ناخیدا جوڵابوو ھەر ئەمەش بووە پاڵنەری ئەوەی کە پەیوەندی بکات بە ئازادیخوازانی فەڵەستینەوە و لەگەڵیاندا خەبات بکات و بەشداری [[جەنگی تشرینی یەکەم]] بکات و لە تێیدا بریندار بووە. === پێشمەرگایەتی === ساڵی [[١٩٧٨]] کە ڕژێم شاڵاوی تەعریب و ڕاگواستنی لە کوردستاندا گەیاندە ترسناکترین ئاست، کارەساتی گوندە کاولکراو و جوتیارە ڕاگوێزراوەکان مامە ڕیشەی والێکرد چەکی پێشمەرگایەتی لە شۆڕشی نوێدا بکاتە شان و لە ڕیزی ھەڤاڵەکانیدا دڕ بە شەوەزەنگی داگیرکردن بدات. سەرەتا لەبەر بێ متمانەی و باوەڕ نەبوون پێی لە پێشمەرگایەتی وەرنەگیراوە، ئیتر خۆی بەتەنھا و بە چەکی خۆی گونداوگوند گەڕاوەو پڕوپاگەندەی بۆ پێشمەرگە کردووەو ھەر ئەم ھەڵوێستەش وای لێکردووە کە لە پێشمەرگایەتی وەربگیرێت. لەبەر ھەژموون و گەورەیی ھێزی چەکدار و ھەڵسانەوەی شۆڕش و پەیڕەوی دروست و کۆبوونەوەی جەماوەر و بەھێزترین ھێزی چەکدار و سنوری ناوچەی ڕیشە وەک لانکی یەکێتی نیشتمانی کوردستان ئەم ھۆکارانە وەھای کرد ببێتە پێشمەرگەی ئەو پارتە سیاسیە. === ناوبانگ بوون === ڕیشەی قارەمان لە ماوەیەکی کەمدا بە چالاکییە پڕ جەربەزەکانی توانی نەک ھەر دڵسۆزی خۆی بۆ شۆڕش بسەلمێنێ، بەڵکو وەک پاڵەوانێکی کەموێنە ناوبانگی دەرکرد، لەو دەشتە کاکی بەکاکییانەی ناوچەکانی (ھەمەوەند و جەباری و [[قادرکەرەم]] و دەوروبەری شاری کەرکوکدا)، گورزە بەھێزەکانی مامە ڕیشە لە ھێزی داگیرکەر ھێندە کاریگەر بوون، کە ھەر ناوبردنی ئەو جەنگاوەرە جوامێرەی گەل بەس بوو بۆ زارەترەک کردنی لەشکری دوژمن. لە ساڵی [[١٩٧٩]]ەوە ئەم ئازایەتییە دەگمەنەی تێکەڵاوی کاری پێشمەرگانە و پێشخانی شۆڕش کردووە و لە کەرتی (٤)ی [[بازیان]] درێژەی بە خەباتی پێشمەرگایەتیدا. لەگەڵ ھەموو چالاکییەکدا ناوبانگی ئەم شۆڕەسوارە بەرزتر دەبووەوە و خۆشەویستییەکەی لە دڵی میللەتدا زیاتر دەبوو. ئەو سەردەمەش کە کرایە فەرماندەی کەرتی جەباری، ڕژێم لە ترسی شاڵاوی ئەم ھەڵۆیە ھەموو ھاتوچۆیەکی لە نێوان کەرکووک و بازیاندا قەدەغە کرد و ناوی مامە ڕیشە کەوتە ناو سروود و دروشمە جەماوەرییەکان. زۆربەی داستانە پڕ سەروەرییەکانی ھێزی پێشمەرگەی کوردستان، ھەر لە شەڕی [[تەپەعارەبی نەریمان]] و [[حەمک]] تا داستانی ڕزگار کردنی [[بێتواتە]] جێپەنجەی مامە ڕیشەی پێوە دیارە، ئەم پێشمەرگە چاونەترسە لە شەڕی پێشمەرگایەتیدا چوار جار بریندار کراوە و لەسەر ئەو ھەڵوێست و ناوبانگەش کاربەدەستانی ڕژێم باوکی مامەڕیشە و ئەحمەدی برایان شەھید کردووە. "هەڤاڵ کوێستانی" لە بیرەوەرییەکانی‌دا (ئەو ڕۆژانی نیشتمان هی هەموان بوو) دەڵێ: مامەڕیشە وەهای نێو دەرکردبوو کە ببووە جێی کینەی بەرپرس و فەرماندەکان. لە ئاهەنگی نەورۆزی 1984دا شەپۆلی گوێدێرانی وتاری مام جەلال، لە کاتی هاتنی مامەڕیشەدا هەموو بەرەو لای ئەو دەجمن. دواتر تۆمەتی کوشتنی دوو جەیشی عێڕاقی لە کاتی گفت‌وگۆدا، لە مامەڕیشە دەدەن و بەو هۆیەوە ئەو ئەفسانەی شۆڕشگێڕییە سزا دەدەن؛ ڕیشی دەتاشن، چەکی دەکەن و لە گوندێکی سوورداش دەست‌بەسەری دەکەن.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=ئەو ڕۆژانەی نیشتمان هی هەموان بوو|یەکەم=هەڤاڵ کوێستانی|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی کارۆ، سلێمانی|ساڵ=٢٠٢٤|پەڕەکان=٣٥٧-٣٥٩}}</ref> == کوژران == مامەڕیشە بە پلانێکی پێشوەختەی ئەوکاتی حکومەتی بەعس و بەکارھێنانی خۆفرۆشان ([[جاش]])، ئەم زاتەیان لەخشتە برد بەناوی دانوسان و ھاتنە ڕیزی پێشمەرگە لەگەڵ کۆمەڵێک لە خۆفرۆشان بچێتە کۆبوونەوە. کاتێک بەڕێدەکەوێت بۆ ناوچەی کۆبوونەوە و شوێنی نھێنی لە ڕێگادا و لە ناوچەی جەباری سەر ڕێگای نێوان گوندی [[خاڵە بازیانی]] و گوندی [[کەوەڵە]]دا دەکەوێتە بۆسەی خۆفرۆشانەوە. ئەو لە ٢٤ی کانونی دووەمی ساڵی [[١٩٨٥]] لەگەڵ دوو ھاوڕێ و ھاوسەنگەری بە ناوەکانی (سەردار و موحسین) بە دەستی (تەحسین شاوەیس) کە بە پلانی پێشوەختەو بە بەشداریی خۆفرۆشان شەھید کرا.<ref>[https://www.historyofkurd.com/2017/01/24/%d9%85%d8%a7%d9%85%db%95-%da%95%db%8c%d8%b4%db%95-%da%86%db%86%d9%86-%d8%b4%db%95%d9%87%db%8c%d8%af-%da%a9%d8%b1%d8%a7%d8%9f%d8%9f/ مامە ڕیشە چۆن شەهید کرا؟؟]</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|عێراق}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٥]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:شەھیدانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای کەرکووک]] ss7fzoq6a3ky2xyus5s6d5dfmldtwy2 0 3791 1457899 1274657 2025-07-11T03:53:10Z DanyMations 70070 1457899 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | وێنە =ئەحمەد هەردیی 1.jpg | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = ئەحمەد ھەردی (ئەحمەد حەسەن عەزیز) | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٢ | ڕێکەوتی مردن =٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ (٨۳-٨٤ ساڵ ژیاوە) | شوێنی مردن =[[سلێمانی]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی گۆڕ =[[سلێمانی]] | نیشتەجێ =[[سلێمانی]] | نەتەوە =[[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعێر]]، [[نووسەر]]، [[سیاسەتوان]] | ساڵانی چالاکی = | شار = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = | ھاوسەر = | منداڵەکان = [[چۆمان ھەردی]]، [[ئاسۆس ھەردی]]، [[ڕێبین ھەردی]] | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''ئەحمەدی کوڕی حەسەن بەگ کوڕی عەزیز بەگ''' (١٩٢٢ - ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦) ناسراو بە '''ئەحمەد ھەردی''' یەکێک لە شاعیران و نووسەرانی بەناوبانگی کوردە لە [[باشووری کوردستان]] کە زۆربەی تەمەنی لە بواری [[ئەدەب]] و [[شێعری کوردی]] دا کاری کردووە. ئەحمەد ھەردی لە بنەماڵەیێکی [[ڕووناکبیر]] لە [[سلێمانی]] لە دایک بوو. ئەو زانیارییەکی زۆری لە بواری شێعری کلاسیکی [[کوردی]]، [[فارسی]] و [[عەرەبی]] دا ھەبوو و کاریگەرییەکی زۆری لەسەر [[شیعری نوێی کوردی]] ھەبووە. ھەروەھا ئەو لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد دا بەشدار بووە. پاش بەسترانی [[پەیمانی جەزایر]] ئەو چوو بۆ [[ئێران]] و دواتر لە ١٩٩٣ کۆچی کرد بۆ وڵاتی [[بریتانیا]]. ئەحمەد ھەردی لە [[زانکۆی سلێمانی]] و دواتریش لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] وەکوو مامۆستا وانەی دەوتەوە. یەکەمین کۆمەڵە شێعری ئەحمەد ھەردی لە ساڵی ١٩٥٧ بڵاو بووەوە و لەو کاتەوە چەندین جار دووبارە لە چاپ دراوە. == ژیاننامە == === ژیانی کەسی === ھەردی لە ساڵی ١٩٢٢ لە سلێمانی لە دایک بووە. لە ساڵی ١٩٣٨ نازناوی «ھەردی» بۆ شیعری ھەڵبژاردووە و لە دواییشدا ھەر بەم ناوە ناسراوە. ساڵی ١٩٤١ کراوە بە مامۆستای قوتابخانە لە ئاواییەکانی ناوچەی ھەورامان، دواتر گواستراوەتەوە سلێمانی. ساڵی ١٩٤٤ دەستی بەشیعر وتن کردووە. لە ساڵی ١٩٤٩دا بەھۆی جموجۆڵی سیاسی و کاری نھێنی حیزبایەتییەوە لە ڕێزی کۆمۆنیستانی عێراق لە مووچەخۆری لابراوە. بەڵام لە ساڵی ١٩٥٢ گەڕاوەتەوە سەر کاری جارانی. ماوەیەکی زۆر مامۆستایەتی قوتابخانە سەرەتاییەکانی کردووە.<br> لە ساڵی خوێندنی ١٩٧٣ – ١٩٧٤ لە زانکۆی سلێمانی وانەی ڕەخنەی پێ سپێرداوە. لە دوای چەند مانگێک لە بەھاری ١٩٧٤ بەھۆی سیاسەتی دوژمنانەی دەسەڵاتی عێراق بەرامبەر بەکورد و داخستنی زانکۆی سلێمانی ئەم کارەی لەدەست چوو.<br> شاعیر تا ساڵی ١٩٨١ وەک مامۆستایەکی قوتابخانەی سەرەتایی مایەوە، لەو ساڵەدا خانەنشین کرا. کچەکەی، [[چۆمان ھەردی]] نووسەرێکی بەناوبانگی کوردە و کوڕەکەی، [[ئاسۆس ھەردی]] ڕۆژنامەوانێکی بەناوبانگە لە باشووری کوردستان کە بناغەدانەری ڕۆژنامە سەربەخۆکانی [[ھاوڵاتی]] و [[ئاوێنە]]یە. ڕێبینی کوڕیشی بەھەمان شێوە ڕۆژنامەنووسە. === چالاکییەکان === [[پەڕگە:ئەحمەد هەردی 2.jpg|وێنۆک|(لە ڕاستەوە) ئەحمەد هەردی، [[ناسر ڕەزازی]] لەگەڵ [[کامەران موکری]]]] ساڵی ١٩٥٧ کۆمەڵێک شیعری بەناوی [[رازی تەنیایی]]ەوە بەچاپ گەیاندووە. ساڵی ١٩٥٩ لەگەڵ کۆمەڵێک ھاوڕێی تردا [[کۆمەڵەی ئازادی ژیانەوەی یەکێتیی کورد]] (کاژیک)یان دامەزراندووە، ھەر خۆیشی بووە بە بەرپرسی یەکەمی. سەردەمێک ئەندامی دەستەی بەڕێوەبردنی ناوەندی [[یەکێتیی نووسەرانی کورد]] بووە، سەردەمێکیش سەرۆکی لقی سلێمانی بووە. ساڵی ١٩٦٣ پەیوەندیی کردووە بە[[شۆڕشی کوردستان]]ەوە. ساڵی ١٩٦٦ لە[[سەردەشت]] لەلایەن [[دەزگای ھەواڵگریی ئێران لەسەردەمی شادا|دەزگای ھەواڵگری ئێران]] ([[ساواک]])ەوە دەستگیر کراوە، لەگەڵ بەربوونیدا گەڕاوەتەوە بۆ کوردستانی عێراق. پاش [[رێکەوتننامەی ١١ی ئازاری ١٩٧٠]]، ساڵی ١٩٧٣ تا ١٩٧٤ لەکۆلێژی ئادابی [[زانکۆی سلێمانی]] مامۆستای موحازیر بووە. لەگەڵ ھەڵگیرسانەوەی شەڕدا، ساڵی ١٩٧٤ دیسانەوە پەیوەندیی کردووە بەشۆڕشەوە. پاش ھەرەسھێنانی [[شۆڕشی ئەیلوول]]، لەئێران ئاوارە بووە تا ساڵی ١٩٧٩. ساڵی ١٩٧٩ شەڕی نێوخۆی حیزبەکان نائومێدی دەکات، بڕیار دەدات بۆ پاراستنی ھەڵوێستی سەربەخۆی خۆی، بگەڕێتەوە بۆ سلێمانی. لەگەڵ باڵاگرتنی دڕندەیی [[بەعس]]دا، جارێکی تر لەساڵی ١٩٨٨دا پەیوەندی کردۆتەوە بە شۆڕشی کوردستانەوە، بۆ ماوەیەک بووە بە سکرتێری گشتیی [[پارتی سوشیالیستی کورد]] (پاسۆک). ساڵی ١٩٨٩ وازی لە [[پاسۆک]] ھێناوە، وەکو کەسایەتییەکی سەربەخۆ لەڕیزی شۆڕشدا ماوەتەوە تا [[راپەڕینی ١٩٩١]]. ساڵی ١٩٩٢ لە[[لەندەن]] نیشتەجی بووە، ھەر لەوێش لێکۆڵینەوەکەی لەسەر [[کێشی عەرووز]] لەشیعری کوردیدا تەواو کردووە. پاش رووخانی رژێمی بەعس ساڵی ٢٠٠٠ گەڕاوەتەوە [[باشووری کوردستان]]، ساڵی ٢٠٠٤ لێکۆڵینەوە عەرووزییەکەی بەچاپ گەیاندووە. بەھۆی ژیانی پڕ لەئاوارەیی، دەربەدەرییەوە، گەلێک لێکۆڵینەوە، دەقی ئەدەبی، ھونەریی فەوتاون، رووناکییان نەدیوە. == مردن == ئەحمەد ھەردی لە رۆژی ٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٦ لەماڵەکەی خۆیدا لە [[سلێمانی]] کۆچی دوایی کردووە. == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:Shé'rí-Xoretaw-destnúsí-ehmedí-herdí.jpg|وێنۆک|چەپ|250px|شێعری "خۆرەتاو" بۆ منداڵان، دەستنووی خودی ئەحمەد ھەردی]] *[[ڕازی تەنیایی]] *ھاوار *یاد و خەبات *لاوی کورد *ئازادی خواز *مەجلیسی موزەییەف == نموونەی شیعری == ھەردی لە وەسفی تەمەنی خۆی دا دەڵێت: <poem> ھەموو ئاواتی ئاکامم گوڵاڵەی لالەزارێ بوو شریتی سەرگورشتەی من خەوێکی نەوبەھارێ بوو ھەموو پێچانەوەی ژینم بریتی بوو لە چیرۆکی لە کورتی و زوو بەسەرچوونا بزەی سەرلێوی یارێ بوو </poem> === ھێرش و شۆڕش === لە بەندی یەکەمی سێ بەندەکەی سروودی «ئازادی خوا» دەڵێت: <poem> ئازادیخوای کوردین ئێمە شوورەی پۆڵا و بەردین ئێمە پشتی جووتیاری زەبوونین ئاڵای بەرزی چوون یەک بوونین شیری دەستی لێقەوماوین لە ڕووی زوڵما ھەڵکێشراوین ئاغا و بەگزادانی زۆردار جەردەی گیانی گەلی ھەژار خوێن خۆری ئەم نیشتمانەن ئالەتی دەستی بێگانەن ڕۆژی خۆی گیانیان دەردێنین تۆڵەی گەلیان لێ ئەستێنینن ئازادیخوای کوردین ئێمە شوورەی پۆڵا و بەردین ئێمە </poem> لە شیعرێکی دیکەدا ھەردی بانگی خەڵکی دەکا ھەڵمەت بەرن و ئاگری شۆڕش ھەڵگیرسێنن. <poem> بە یادی ئەو شەھیدانەی کەوا بێ ناز و بێ گیانن لە ژێر پۆستاڵی پۆلیسا ھەموو پێخوستی کۆڵانن بەیادی ئەو ھەتیوانەی کە برسی و ڕووت و عوریانن بەیادی ئەو پڵینگانەی کە دیلی کۆنی زیندانن وەرن ئەی میللەتی برسی ئیتر وا ڕۆژی مەیدانە بچینە سەر تەلار و کۆشکی ئەو میللەت فرۆشانە کە خوێنی ئێمەیان بەخشی بە پارە و زێڕی بێگانە </poem> === دڵداری و ئاکام === لە شیعری «چەپکە گوڵێک بۆ ست فاتمە» لە ساڵی ١٩٥٠ لە سلێمانی ھۆنراوەتەوە.<br> شاعیر دەڵێ: <poem> فاتمە، دوو چاوی مەستت، پڕ تەلیسمی جوانییە پڕ شەرابی خۆشەویستی و عارەقی یەزدانییە بەژن و باڵاکەت نموونەی ھەیکەلی یۆنانییە لار و لەنجەت مۆسیقایە، بەستەیە، گۆرانییە بووکی ڕازاوەی خەیاڵم، گیانەکەم ست فاتمە تاقە پڕشنگێکی چاوت ئەوپەڕی ئاواتمە گەرچی دڵداری لە خاکی ئێمەدا ئەفسانەیە ھەر بەتەنیا بۆ کوڕی خاوەن تەلار و عانەیە گیانەکەم، ئەمما دڵی من لەو دڵە شێتانەیە بێ ئەوەی ھیچ شک بەرێ، کوژراوی ئەو چاوانەیە ھەر بەتەنیا خۆشەویستی شک ئەبەم، ست فاتمە سەروەتم ناوێ، بزەی تۆ، ئەوپەڕی ئاواتمە خۆشەویستی وا کە نامەی خوایە بۆ پێغەمبەران بەرز و ناسک، وەک ھەناسەی پڕ گوڵاوی دولبەران نەک وەکوو حەزکردنی دینار و گەوھەر پەروەران ئەو کەسانەی بۆ قڕانێ، چەندە دڵیان ھەڵوەران خەڵقی تر پارەپەرستی با بکەن، ست فاتمە من بە تەنیا، تۆ پەرستی ئەوپەڕی ئاواتمە زۆر کەڕەت ھانم ئەدا داخی دەروونی پڕ گڕم بۆتی ھەڵڕێژم سکاڵای ناسکی گەرم و گوڕم داخەکەم کاتێ کە دێمە بەردەمت، واقی وڕم وام ئەشێوێنێ بە جۆرێ نایەڵێ ھیچ دەربڕم بووکی ڕازاوەی خەیاڵم، گیانەکەم ست فاتمە گوێیە بۆ ئەم ڕازە شل کەی، ئەوپەڕی ئاواتمە </poem> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{reflist}} * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ٤٣٩ تا ٤٥٠، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦. * [https://web.archive.org/web/20110503220146/http://findarticles.com/p/articles/mi_m0SBL/is_1-2_18/ai_n13784446/] * [https://web.archive.org/web/20160303232340/http://www.kurdishaspect.com/doc1029hardi.html ماڵپەڕی کوردپلاتفۆرم] == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس|63}} * [https://web.archive.org/web/20100209010046/http://www.ahmedhardi.com/ ماڵپەری فەرمیی ئەحمەد ھەردی] * [https://allekok.ir/poet:6 ئەحمەد ھەردی لە ئاڵەکۆک] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە|سیاسەت}} {{شیعری نوێی کوردی}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٦]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٢]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە عێراقییەکان]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] qpsdliq71iqxyvw229h57mkqylh7om5 0 3830 1457896 1133426 2025-07-11T03:48:43Z DanyMations 70070 1457896 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} [[پەڕگە:Asos Hardi.jpg|وێنۆک]] '''ئاسۆس ھەردی''' (لەدایکبووی ١٩٦٣ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]]) [[نووسەر]]، [[ڕۆژنامەوان|ڕۆژنامەنووس]] و بەڕێوەبەری کۆمپانیای ئاوێنەیە. بناغەدانەری ڕۆژنامە سەربەخۆکانی [[ھاووڵاتی (ڕۆژنامە)|ھاوڵاتی]] و [[ئاوێنە (ڕۆژنامە)|ئاوێنە]] بووە. ئاسۆس ھەردی کوڕی شاعیری کورد [[ئەحمەد ھەردی]]یە. دەرچووی کۆلیژی ئەندازیاریی میکانیکییە، و لە ساڵی ١٩٨٧ بووە بە [[پێشمەرگە]] و لە ڕاپەرینەکەی بەھاری ساڵی ١٩٩١ەوە گەڕاوەتەوە بۆ ناوشار و لەوکاتەوە وەکو کەسێکی سەربەخۆ ماوەتەوە، ناوبراو بێجگە لە نووسینی سەدان وتار لە نێو ڕۆژنامە و گۆڤارەکاندا خاوەنی وەرگێڕانی سی کتێبە کە دوانیان ھی نووسەری ناسراو [[ئیسماعیل بێشکچی|ئیسماعیل بێشکچییە]] و ئەوی تریشیان تایبەتە بە مێژووی ئەردەڵانییەکان. بەڕێوەبەری کۆمپانیای ئاوێنەیە. یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانی ڕۆژنامەی ھاوڵاتی لە لە دامەزراندیەوە (٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٠) تا کۆتایی ساڵی پێنجەم (٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٥) سەرنووسەری ئەو ڕۆژنامەیە بووە. یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانی ڕۆژنامەی ئاوێنە و لە یەکەم ڕۆژی دەرچوونیەوە (٣ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٦) سەرنووسەری بووە تا (١٥ی ئازاری ٢٠٠٩). لە ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٩دا خەڵاتی ''جوبران توینی'' بۆ ڕۆژنامەگەریی ئازاد پێ بەخشراوە.<ref>https://manumedia.org/{{بەستەری مردوو|url=https://manumedia.org/ |date=تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ }}</ref> == خۆپیشاندانەکەی ١٧ی شوبات == لە خۆپشاندانەکەی ١٧ی شوباتی ساڵی ٢٠١١دا ناوبراو ئامادەی خۆپشیشاندانەکان بوو و ھەر ئەمەش وای لە چەند کەسانێکی نەناسراو کە تا ئێستا دیار نین کە کێن ڕفێنرا و تووشی ئەشکەنجەیەکی زۆر بووەوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق}} {{کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٣]] doc205f2j8ygu203fvxouw09y5cxuly 0 4441 1458143 1361791 2025-07-11T06:12:50Z DanyMations 70070 1458143 wikitext text/x-wiki {{خاوێنکردن}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = مەحموود عەلی عوسمان | وێنە = پەڕگە:مەحموود عوسمان.jpg | قەبارەی وێنە = 250px | لێدوانی وێنە = مەحموود عوسمان | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٣٨ ({{تەمەن|١٩٣٨}} ساڵ) | شوێنی لەدایکبوون = [[قەزای پێنجوێن]]، [[ھەرێمی کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | نەتەوە = [[کورد]] | پیشە = [[سیاسەتوان]] | حیزب = [[حیزبی سۆسیالیست دیموکراتی کوردستان]] | پەروەردە = [[زانکۆی بەغدا]] }} '''مەحموود عەلی عوسمان''' ناسراو بە '''مەحموود سۆرانی''' (لەدایکبووی ١٩٣٨ لە [[قەزای پێنجوێن]]، [[عێراق]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://diplomaticmagazine.net/politics/77|سەردێڕ=مەحمود عوسمان، پیاوی نھێنیەکانی مەلا مستەفا و شۆڕشی ئەیلول|ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|وێبگە=diplomaticmagazine.net|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211123112220/http://diplomaticmagazine.net/politics/77|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> سیاسەتوانی ناوداری [[کورد]]ە. == ژیاننامە == لە [[زانکۆی بەغداد]] [[کۆلیژی پزیشکی]] بە پلەی یەکەم تەواو کردووە، و [[نازناوی]] دکتۆریی ھەڵگرتووە، لە تەمەنی [[١٨]] ساڵییەوە دەستی بە کاری [[سیاسی]] کردووە، و پەیوەندی بەھێزی ڕزگاریخوازی کوردەوە کردووە. چەندین نووسراو و بڵاوکراوەی هەن، لە شۆڕشی نوێی [[کوردستان]]، بەتایبەتی لە [[باشووری کوردستان]] ڕۆڵی بەرچاوی ھەبووە و خاوەنی کەسایەتییەکی بەھێزە. ھەنووکە وەکو کەسایەتییەکی سەربەخۆ لە لیستی [[ھاوپەیمانی کوردستان]]دا ئەندامی [[ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق]]ە. خاوەنی پێنج کچ و سێ کوڕە. * ١٩٥٤ پەیوەندی بە ھێزی ڕزگاریخوازانەوە کردووە و دەستی کردووەتە [[کوردایەتی]]. * ١٩٥٦ لە کاتی خوێندنی کۆلێژی پزیشکی لە [[بەغدا]]، بووەتە سکرتێری [[یەکێتیی قوتابییانی کوردستان]]. * ١٩٦٢ بووەتە ئەندامی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]. * ١٩٦٨ بووەتە نوێنەری [[مەلا مستەفا بارزانی]] بۆ بەڕێوەبردن و ڕێکخستنی پەیوەندییەکانی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] لەگەڵ دەرەوەدا. * ١٩٧٠ سەرۆکی لیژنەی وتووێژکردن و [[ئاگربەست]] بووە لە نێوان کورد و ڕژێمی ئەوکاتەی [[بەغداد]] ([[حیزبی بەعسی عەرەبی سۆشیالیستی]]). * ٣٠ی حوزەیرانی ١٩٧٢ بە مەبەستی کۆبوونەوە لەگەڵ کاربەدەستانی ئەمریکا، دکتۆر مەحموو عوسمان و [[ئیدریس بارزانی]] دەچنە [[واشینگتن دی سی|واشنتۆن]]، ئەوەش دەبێتە یەکەمین پەیوەندی و گفتوگۆی ڕاستەوخۆی نێوان شۆڕشی کورد و کاربەدەستانی ئەمریکا. * ١٢ی ئازاری ١٩٧٥ مەحموود عوسمان یاوەری [[مەلا مستەفا بارزانی|مەلا مستەفای]] کرد بۆ کن شای ئێران، ئەمە ئەو دیدار و سەفەرە بوو کە پاش گەڕانەوەیان، مەلا مستەفا ھەرەسی شۆڕشەکەی بەیان کرد. * ١٩٧٦ دەچێتە وڵاتی [[سوریا]] و لەوێ لەگەڵ ھەریەکە لە [[شەمسەدین موفتی]]، [[عەدنان موفتی]] و [[قادر جەباری]]یدا، لیژنەی ئامادەکاری «پارتی دیموکراتی کوردستان» ڕادەگەیەنن. * ١٩٧٧ دکتۆر مەحموود ھاوڕێکانی دەگەڕێنەوە [[باشووری کوردستان]] و لە نزیک بارەگاکانی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] جێگیر دەبن. ٢٠ی ئازاری ١٩٧٩ لە دوای جیابوونەوەی باڵی [[بزووتنەوەی سۆشیالیستی کوردستان|بزووتنەوەی سۆشیالیستی]] لە [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان|یەکێتی]] بە سەرکردایەتی [[ڕەسووڵ مامەند]]، مەحموود عوسمان و ھاوڕێکانی لە «لیژنەی ئامادەکاری پارتی» لەگەڵیاندا یەکیان گرت و بەوەش ھەلی لەباریان بۆ ڕەخسا تا جوگرافیا بچووکەکەیان دەربچن و ھێز و وزەیان بەبەردا بێتەوە. * ٣ – ٦ی ئابی ١٩٧٩ [[ڕەسووڵ مامەند]] و ھاوڕێکانی لە باڵی [[بزووتنەوەی سۆشیالیستی کوردستان]] لەگەڵ مەحموود عوسمان و ھاوڕێکانیدا کۆبوونەوەیەکی فراوانیان سازکرد و سەرکردایەتییەکی بەکۆمەڵیان دروستکرد لە ڕەسووڵ مامەند، مەحموود عوسمان، تایەری عەلی والی، [[حیزبی سۆشیالیستی یەکگرتووی کوردستان]] «حسیک»یان ڕاگەیاند. * ٣٠ی ئەیلوولی ١٩٧٩ دوو مانگ دوای ڕاگەیاندنی [[حیزبی سۆشیالیستی یەکگرتووی کوردستان]] ھەر یەکە لە مەحموود عوسمان و عەدنان موفتی دەچنە [[بەغدا]] بۆ گفتوگۆ کردن لەگەڵ [[سەددام حوسێن]] کە چەند مانگێک بوو بووبووە [[سەرۆک کۆماری عێراق]]، سەددام داوای لێ کردبوون کە واز لە خەباتی چەکداری بێنن. * ١٩٨٠ [[بزووتنەوەی سۆشیالیستی کوردستان]]ی دروست کرد لەگەڵ [[ڕەسووڵ مامەند]] و [[عەدنان موفتی]] دا. * ١٩٨٠ بووە بە سەرۆکی [[بزووتنەوەی سۆشیالیستی کوردستان]]. * ١٢ – ١٥ی ئایاری ١٩٨١ ناکۆکییەکانیی نێوان [[ڕەسووڵ مامەند]] و مەحموود عوسمان لە یەکەمین کۆنگرەی حیزبی سۆشیالیستدا دەتەقنەوە، مەحموود عوسمان خۆی ناپاڵێوێت و لە کۆنگرە دەکشێتەوە. * ١٢ی تشرینی دووەم ١٩٨١ مەحموود عوسمان بە ناوی سۆشیالیستەوە واژۆی چوونە نێو بەرەی «جوقد»ی کرد، کە [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] تێیدا باڵادەست بوو. بیست ڕۆژ پاش ئەوەش، [[ڕەسووڵ مامەند]] بە ناوی حیزبی سۆشیالیستەوە، واژۆی چوونە نێو بەرەی «جود»ی کرد، کە [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] تێیدا باڵادەست بوو. * ١٩٩٢ لە یەکەم ھەڵبژاردنی ئازادانەی [[ئەنجومەنی نوێنەرانی ھەرێمی کوردستان]]دا ڕۆیشتووە. * ١٩٩٢ کوردستانی بەجێھێشتووە و چووەتە [[بەریتانیا]]، لەوێ ژیانی بەسەربردووە. * ١٩٩٥ بۆ یەکەمجار گەڕاوەتەوە [[کوردستان]]. * ٢٠٠١ ڕۆڵی دیاری بینیوە لە [[ئاگربەست]] و ڕێککەوتنی نێوان [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]]. * ٢٠٠٣ بووەتە ئەندام لەو ئەنجومەنە کاتییەی بەڕێوەبردنی [[حکومەتی عێراق]]. * ٢٠٠٤ بووەتە ئەندام لە [[ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق]]ی * ٢٠٠٥ لە ھەڵبژاردنی [[ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق]]یدا لەسەر لیستی [[ھاوپەیمانی کوردستان]] خۆی پاڵاوتووە. * ٢٠٠٦ ھەڵبژێردراوە بە ئەندام لە ئەنجوومەنی نیشتمانی عێراقی. * ٢٠١٠ دیسانەوە کاندید کراوە بۆ ھەڵبژاردنەکانی [[ئەنجومەنی نیشتمانی عێراق]]ی.<ref>[http://www.awene.com/Direje.aspx?Babet=Babet&Cor=Chawpekewtin&jimare=1135 چاوپێکەوتنی ئاوێنە] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100222033532/http://www.awene.com/Direje.aspx?Babet=Babet&Cor=Chawpekewtin&jimare=1135 |date=٢٢ی شوباتی ٢٠١٠}} من سەرۆکی حکومەت کاندیدی کردووم</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20100303033236/http://www.silobreaker.com/mahmoud-othman-11_1056425 بیوگرافیای مەحمود عوسمان] == بەستەرە دەرەکییەکان == * د. مەحمود عوسمان لەسەر [http://twitter.com/Drmahmoudothman twitter] * د. مەحمود عوسمان لەسەر [http://www.facebook.com/pages/Dr-Mahmoud-Othman/194308462524?ref=nf Facebook] {{کەسایەتییەکانی سلێمانی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|سیاسەت}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٨]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] [[پۆل:ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق]] n4clu88mbl0wrpbs7ba8jqwle1xdfsf 0 4613 1458080 1374238 2025-07-11T05:55:56Z DanyMations 70070 1458080 wikitext text/x-wiki {{شێواز}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = شڤان پەروەر | وێنە =Şivan Perwer.jpg | Img_capt | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = شڤان پەروەر | شرۆڤەی وێنە = شڤان پەروەر لە ساڵی ٢٠٠٥ | ناوی لەدایکبوون = İsmail Aygün | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٥ (تەمەن {{تەمەن|١٩٥٥|٩|٢٣}}) | شوێنی لەدایکبوون = [[سێوەرەگ]]، [[پارێزگای ڕحا]]، [[تورکیا]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ، ئاوازدانەر، ژەنیار | ئامێر = [[دیوان (ئامێر)|دیوان]] | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٤-ئێستا | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = {{URL|http://www.sivan-perwer.com/}} | ئامێرە دیارەکان = }} '''شڤان پەروەر''' (لەدایکبووی ٢٣ی ئەیلوولی ١٩٥٥) گۆرانیبێژێکی [[کورد]]ە. شڤان پەروەر لە بواری مۆسیقای کوردیدا زیاتر لە ٢٥ ئەلبومی ھەیە. ھەروەھا نووسەر، مامۆستای مۆسیقا و ژەنیاریشە. بەھۆی شۆڕشگێڕی و ھەڵوێستە سیاسییەکانییەوە لە میدیاکاندا زۆر ناوی لێ دەبرێت.<ref>[https://kurdpa.net/so/news/ژیان-و-چالایی-هونەریی-شوان-پەروەر-لە-قەوارەی-تێبێدا-چاپ-را ژیان و چالاکیی ھونەری شوان پەروەر] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210210051657/https://kurdpa.net/so/news/%DA%98%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DA%86%D8%A7%D9%84%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%87%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1%DB%8C%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%BE%DB%95%D8%B1%D9%88%DB%95%D8%B1-%D9%84%DB%95-%D9%82%DB%95%D9%88%D8%A7%D8%B1%DB%95%DB%8C-%D8%AA%DB%8E%D8%A8%DB%8E%D8%AF%D8%A7-%DA%86%D8%A7%D9%BE-%D8%B1%D8%A7 |date=١٠ی شوباتی ٢٠٢١ }}</ref> == ژیان == ھەر لە تەمەنی گەنجییەوە دەستی بە گۆرانی وتن کردووە. بەھۆی مەترسیی دەستبەسەرکردنی لەلایەن حکوومەتی تورکیاوە ساڵی ١٩٧٦ وڵاتی بەجێ ھێشت و بوو بە دانیشتووی ئەڵمانیا. تا ئێستاش نەگەڕاوەتەوە بۆ تورکیا. ساڵی ٢٠٠٤ لە [[ئەڵمانیا]] «ڕێکخراوەی کولتوریی نێودەوڵەتی شڤان پەروەر» ی دامەزراند.<ref>[http://www.sivan-perwer.com/sp.html پەڕەی فەرمی شڤان پەروەر]، ڕۆژی سەردان ۱۲/۱٠/۲٠۱۳</ref> ئەلبومی «من بێریا تە کریە» خەڵاتی [[:en:Grand Prix du Disque|Grands prix du Disque et Audiovisuels]] (کە گرنگترین خەڵاتی مۆسیقای فەڕەنسایە) ساڵی ٢٠٠٤ی لە بەشی مۆسیقای جیھاندا بردەوە.<ref>[http://www.charlescros.org/pdf/palmares2004.pdf 57ème Palmarès] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303183055/http://www.charlescros.org/pdf/palmares2004.pdf |date= ٣ی ئازاری ٢٠١٦}}, Académie Charles Cros. Accessed on line November 23, 2010.</ref> داوا لە شڤان پەروەر کرا لە کردنەوەی کەناڵی TRT6 لە سەرەتای ٢٠٠٩دا بەشداری بکات، بەڵام قبوڵی نەکرد. لە ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٩ کەناڵی TRT6 بەرنامەیەکی بەڵگەیی لە ژیانی شڤان پەروەر بڵاو کردەوە.<ref>[http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2009/1/turkeykurdistan2073.htm ئیکورد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160403210056/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2009/1/turkeykurdistan2073.htm |date= ٣ی نیسانی ٢٠١٦ }}، ڕۆژی بڵاوکردنەوە ۹/۹/۲٠٠۹ ڕۆژی سەردان ۱۲/۱٠/۲٠۱۳</ref> لە ١٦ی ئابی ٢٠٠٩ شڤان پەروەر و چەند ھاوڕێی لەکاتی فیلم گرتن لەنزیکی تاڤگەکانی (نیاگارا) بەھەڵە لەلایەن پۆلیسی [[کەنەدا]] دەستگیر کرا و دوای ماوەیەکی کورت ئازاد کرا. [[مەسعوود بارزانی]] و وەزیری دەرەوەی ئەو کاتەی حکوومەتی ھەرێم خوازیاری داوای لێبوردنکردنی Stephen Harper سەرۆک وەزیرانی ئەو دەمی کەنەدا بوون.<ref>[http://www.institutkurde.org/en/info/kurds-demand-apology-from-canadian-pm-stephen-harper-1232550533.html پەیمانگی کوردی پاریس]، ڕۆژی بڵاوکردنەوە ۲/۹/۲٠٠۹. ڕۆژی سەردانی پەڕگە ۱۲/۱٠/۲٠۱۳</ref> == ئەلبومەکان == * ''[[گۆڤەندا ئازادیخوازان]]'' (١٩٧٥) * ''[[ھەڤالێ بارگرانم]]'' (١٩٧٦) * ''[[ھەرنە پێش (ئەلبوم)|ھەرنە پێش]]'' (١٩٧٧) * ''[[ئەی فەرات (ئەلبوم)|ئەی فەرات]]'' (١٩٧٨) * ''[[کینە ئەم؟ (ئەلبوم)|کینە ئەم؟]]'' (١٩٧٩) * ''ھای دل'' (١٩٨٠) * ''گەلێ من ڕابە'' (١٩٨١) * ''ئاگری'' (١٩٨٢) * ''بلبلۆ/فەرزێ'' (١٩٨٣) * ''دۆتمام'' (١٩٨٥) * ''لێ دیلبەرێ'' (١٩٨٦) * ''[[ھەڵەبجە (ئەلبومی شڤان پەروەر)|ھەڵەبجە]]'' (١٩٨٨) * ''بلبلە دلشادی/ھەڵەبجە'' (١٩٨٨) * ''خەونا من / قاسملۆ'' (١٩٩١) * ''[[زەمبیلفرۆش (ئەلبوم)|زەمبیلفرۆش]]'' (١٩٩٢) * ''یا ستار'' (١٩٩٥) * ''نازێ'' (١٩٩٦) * ''ھێڤیا تە'' (١٩٩٩) * ''ڕۆژ و ھەیڤ'' (٢٠٠٠) * ''سارێ'' (٢٠٠١) * ''ھەلبەستێن بژارتییێن ١: کریڤێ'' (٢٠٠٢) * ''ھەلبەستێن بژارتییێن ٢: کلاسیک'' (٢٠٠٣) * ''ھەلبەستێن بژارتییێن ٣'' (٢٠٠٤) * ''من بیریا تە کریە'' (٢٠٠٤) * ''[[دەستانا ڕۆژاڤا (ئەلبوم)|دەستانا ڕۆژاڤا]]'' (٢٠١١) * ''شڤاننامە/گازند'' (٢٠١٣) == کتێبەکان == * ''چیرۆکا نەورۆزێ''، کتێب لەگەڵ کاسێتی دەنگ و مۆسیقا، شڤان پرۆداکشن، چاپی ئاپیک، ١٩٩٠. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20100304202522/http://www.sivan-perwer.com/ ماڵپەڕی فەرمیی شڤان پەروەر] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|تورکیا|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Şivan Perwer}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سێوەرەگ]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٥]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:شڤان پەروەر]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] 2i8j30jk2yrv8tw9ob3txjnm2g3gb2l 0 4615 1457940 1195998 2025-07-11T04:27:14Z DanyMations 70070 1457940 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر | ناو =عەبدولقادر جان{{ھن}}Abdulqadir Can | وێنە =قەدری جان.jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناو = کوردی | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩١١ | شوێنی لەدایکبوون = [[ماردین]] | ڕێکەوتی مردن = ١٩٧٢ | ھۆکاری مەرگ = | شوێنی مردن = [[دیمەشق]]، [[سووریا]] | شوێنی گۆڕ = گۆڕستانی مەولانا خالیدی نەقشبەندی | پیشە = [[شاعیر]]، [[ھۆنراوەنووس]] | زمان = [[کوردی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = | ڕەگەزنامە = | خوێندن = | شوێنی بڕوانامە = | سەردەم = | بواری کارکردن = [[ئەدەبی کوردی]]، [[شیعر]] | قوتابخانەی ئەدەبی = | کارە دیارەکان = | خەڵاتە دیارەکان = | ساڵانی چالاکی = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''قەدری جان''' (١٩١١ – ٩ی ئاپی ١٩٧٢) شاعیر، ڕامیارکار، چیرۆکنووس، وتارنووس و وەرگێڕ، یەکێک لە شۆڕەسوارەکانی بوارە جیاجیاکان بوو، لە ساڵی ١٩١١ لە شارۆچکەی «دیرک» لە نزیک «ماردین» لە دایکبووە و کوردێکی زۆر نیشتمانپەروەر بووە. دوای شکانی بزاڤی [[شێخ سەعیدی پیران]] لە ١٩٢٦ چووە بۆ شام. ھۆنراوەکانی قەدریجان بە [[کوردیی باکووری|کرمانجی کوردیی باکوورە]] و زۆرێکی لە گۆڤاری «[[گۆڤاری ھاوار|ھاوار]]» و «[[گۆڤاری ڕووناھی|ڕووناھی]]» دا چاپ کراوە، ئەمەش یەکیان: <poem> دۆستێ من، دژمنێ پۆستێ من، بەگی ئاخرزەمان! ئەو زەنبیلا تو پێ ھاتی، نەماداتێ ژ ئەزمان بەنێ وێ ڕزیایە، لناڤارێ قەتیایە، ئوکەت قەت ناکا دەریا سۆر، دەریاسۆر ژێرا بوو گۆڕ دەریاسۆر، ژتیر خاوەن و خودایێ بچووک ڕا، بوو کەفەن. مووسا و موریدێن وی ھەمی، بی پر و بێ گەمی ژووری دەرباس بوون ژ جەور جەفایێ ل وەر خەلاس بوون نەمروودێ بچووک، مەبە ئاگر دترسینە پڤ مەشکلاڤالا… ئەی کەڤنارێ ئێ سالا! باوریا دلێ مە، تاقەتا ملێ مە، ژ ئیمانێ ئیبراھیم بێترە، نە کێمترە. ڤێ یانبراب، ئەی پێغەمبەرێ دزان! دۆستێ من، دژمنێ پۆستێ من، بەگی ئاخرزەمان! ئەو زەنبیلا تۆ پێ ھاتی، نەماداتێ ژ ئەزمان مەزناتی نە بپارە ئو مالە، نەژی بگەرما کالە مەزناتی بجەوھەرێ ئینسانە، بعیلم و عیرفانە. بەلێ ئەم خزانێ مالن، لێ زەنگینێ کەمالن، زەنگینێ ئیدئالن ڕی ڕاستە، ڕیامە ئەو پێخەمبەریامە: زنجیر شکاندن، ئارمانج گھاندن. بابیلوسکان بستان، دیرۆکا ڕاستان، دبێژە دبێژە: گۆوە مەدە ئەفسانەیێ دێوان، بشوندا نەمینە ژ کارڤان کارڤانێ مەدەنییەت، گرووھێ بەشەرییەت. خولاسە، پیشی و پاشا فیلەسۆفە، فیلەسۆفیامە ئەڤە دین، مەزھەب، ئیمان… ببە ئینسان! ببە ئینان! دۆستێ من، دژمنێ پۆستێ من، بەگی ئاخرزەمان! ئەو زەنبیلا تو پێ ھاتی، نەماداتێ ژ ئەزمان. </poem> == مردن == لە ساڵی ١٩٧٢ زایینی (١٣٩٣ کۆچی) لە شاری [[دیمەش]] کۆچی دوایی کردووە و ھەر لەو شارەدا نێژراوە.<ref>مێژووی ناودارانی کورد - بابە شێخ مەردۆخ ڕۆحانی (شیوا)</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * کتێبی مێژووی ناودارانی کورد، [[بابە شێخ مەردۆخ ڕۆحانی]] {{شیعری نوێی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|تورکیا|سووریا|وێژەی کوردی|شیعر|وێژە}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی قۆنیە]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٢]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١١]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] {{کۆلکە}} [[پۆل:شاعیرانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:خەڵکی دێرکی چیای مازی]] p6ikbc9m5wiamc5t0pi9ybq4ywnfxg2 0 4667 1458107 1454820 2025-07-11T06:02:55Z DanyMations 70070 1458107 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = دەشنێ موراد | وێنە = Dashni Morad at Hans van Eijsden.jpg | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}} | ڕێکەوتی لەدایکبوون ={{birth date and age|df=yes|1986|01|01}} | ڕێکەوتی مردن | شوێنی مردن | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | نیشتەجێ = [[ھەرێمی کوردستان]] | نەتەوە = [[کورد]] | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = [[مۆسیقا]]، [[سەما]]، [[نمایشکاری جل و بەرگ]]، [[چالاکوانی مافەکانی مرۆڤ]]، [[ژینگەدۆست]] | ساڵانی چالاکی = ٢٠٠٦- ئێستا | شار = | مووچە = | دارایی = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = | ئایین = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = http://www.dashnimorad.com}} '''دەشنێ موراد''' (لەدایکبووی ١ی کانوونی دووەمی ١٩٨٦) پێشکەشکار، گۆرانیبێژ، چالاکوانی [[مافەکانی مرۆڤ]] و ژینگەدۆستی [[کورد]]ە،<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://paulonatal.com/dashni-morad-website/my-story.html|سەردێڕ=Dashni Morad – My story|وێبگە=paulonatal.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161003105715/http://paulonatal.com/dashni-morad-website/my-story.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=":6">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.mtv.com/artists/dashni-morad/|سەردێڕ=Dashni Morad {{!}} Music Videos, News, Photos, Tour Dates {{!}} MTV|وێبگە=MTV Artists|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160914075300/http://www.mtv.com/artists/dashni-morad/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> دەشنێ لە ساڵی ١٩٨٦ لە [[سلێمانی]] لەدایکبووە. لە ساڵی ١٩٩٧دا لەگەڵ بنەماڵەکەی ڕۆشتووەتە وڵاتی [[ھۆڵەندا]]<ref name=":1"/><ref name=":21">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://tedxtalks.ted.com/video/Bombs-mountains-and-an-unlikely|سەردێڕ=Watch "Bombs, mountains and an unlikely female voice {{!}} Dashni Morad {{!}} TEDxErbil" Video at TEDxTalks|وێبگە=TEDxTalks|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":22">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2108868/Arnhemse-zangeres-berucht-en-beroemd-in-Irak|سەردێڕ=Arnhemse zangeres berucht en beroemd in Irak|زمان=nl-NL|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> و لە تەمەنی ١٦ ساڵییەوە لە گرووپی سەما بووە، بۆ ماوەی ٢ ساڵیش کاری پێشاندانی مۆدێلی کردووە. بۆ یەکەم جار لە بەرنامەی [[بێ کۆنترۆڵ]]ی [[کوردستان تیڤی]]دا بە ڕەسمی لە بواری ڕاگەیاندندا دەرکەوت،<ref name=":1"/><ref name=":6"/><ref name=":2">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://zivmagazine.com/2015/10/20/kurdish-women-a-story-of-struggle-and-inspiration/|سەردێڕ=Kurdish Women: A story Of Struggle And Inspiration|دوایین=Kuhn|یەکەم=Seda Sasha|ڕێکەوت=٢٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|وێبگە=zîv|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی تەممووزی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200725235426/https://zivmagazine.com/2015/10/20/kurdish-women-a-story-of-struggle-and-inspiration/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=":4">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://latimesblogs.latimes.com/babylonbeyond/2009/10/iraq-kurdistans-shakira-causes-shockwaves-in-her-homeland.html|سەردێڕ=IRAQ: Kurdistan's 'Shakira' causes shock waves in her homeland|ڕێکەوت=١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩|وێبگە=LA Times Blogs – Babylon & Beyond|زمان=en-US|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":5">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ekurd.net/mismas/articles/misc2009/8/independentstate3076.htm|سەردێڕ=You are being redirected...|وێبگە=ekurd.net|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161011123411/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2009/8/independentstate3076.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=":17">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.dawn.com/news/922989/dashni-murad-shakes-conservative-kurdistan|سەردێڕ=Dashni Murad shakes conservative Kurdistan|ڕێکەوت=٢٨ی ئابی ٢٠٠٩|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> بەرنامەکەی دەشنێ بۆیەکەمینجار شێوازێکی ڕۆژاوایانەی ھێنایە میدیای کوردی، خەڵکێکی زۆر پێیانوابوو بەرنامەکەی دەشنێ لادانبوو لەسەر کەلتووری کۆمەڵگای کوردی و بەلاڕێدانی کچان.<ref name=":1"/><ref name=":2"/><ref name=":4"/><ref name=":5"/><ref name=":11">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://usk2.blogspot.co.uk/2010/02/those-who-condemns-dashni-should-shut.html|سەردێڕ=Those who condemns Dashni should shut up!|وێبگە=usk2.blogspot.co.uk|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":20">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.institutkurde.org/en/info/latest/iraq-s-shakira-shakes-conservative-kurdistan-1918.html|سەردێڕ=Iraq's 'Shakira' shakes conservative Kurdistan|زمان=en-US|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171031052115/http://www.institutkurde.org/en/info/latest/iraq-s-shakira-shakes-conservative-kurdistan-1918.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> دواتر دەشنێ لە ڕێگەی بەرنامەکانی «دەشنێ شۆ» و «کۆڕەک ستار» ی کەناڵی [[کۆڕەک تیڤی|کۆرەک تیڤییەوە]] درێژە بەکاری ڕاگەیاندن داوە. گۆرانیی «ھێلا ھۆپ» سەرەتای کاری ھونەریی بوو، ئەم گۆرانییە لە گۆڕەپانی ھونەری کوردیدا دەنگدانەوەیەکی گەورەی ھەبوو، ئەمەش بەھۆی شێوازی نوێ و جیاوازی سەماکردنە ڕۆژاوایییەکەی لە میانی ڤیدیۆ کلیپەکەیدا بوو. شێوازی سەماکانی وای لەمیدیاکان کرد بە شاکیرای کوردستان وێنای بکەن.<ref name=":2"/><ref name=":5"/><ref name=":11"/><ref name=":20"/><ref name=":12">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ekurd.net/mismas/articles/misc2010/4/state3780.htm|سەردێڕ=You are being redirected...|وێبگە=ekurd.net|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161011180355/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2010/4/state3780.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> وێڕای ئەوەی گۆرانییەکانی لەلایەن بەشێک لەگەنجانەوە پەسەندبوو، بەڵام بەشێوەیەکی گشتی خەڵکی لەگەڵ شێوازی گۆرانییەکانی دەشنێ نەبوون و بەردەوام پێیان وابوو لادانە لە نەریتی کوردی. دواتر دەشنێ دوو ئەلبوومی دیکەی بڵاوکردەوە بەناوەکانی 'ھۆم شیکا واوا' و 'فریشتەی میھرەبان'، لەگەڵ زنجیرە گۆرانییەکی تاک. دواتر لە ساڵی ٢٠١٤ بۆماوەیەک لە گۆرانیگوتن وەستا، دەشنێ ڕووی کردە چالاکییەکانی لەبواری مرۆڤایەتی و [[ژینگەخوازی|ژینگەیی]].<ref name=":1"/><ref name=":6"/><ref name=":14">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ekurd.net/mismas/articles/misc2010/3/state3599.htm|سەردێڕ=You are being redirected...|وێبگە=ekurd.net|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161011180313/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2010/3/state3599.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٢، ڕێکخراوی گرین کیدز دامەزراند کە کاری یارمەتیدانی منداڵە بێ نازەکان، بەتایبەتیش منداڵە پەنابەرەکان و ھاوکاتیش کارکردن لەبواری ژینگە.<ref name=":1"/><ref name=":2"/><ref name=":34">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://paulonatal.com/dashni-morad-website/projects.html|سەردێڕ=Dashni Morad – Projects|وێبگە=paulonatal.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161003111120/http://paulonatal.com/dashni-morad-website/projects.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> دەشنێ کار و چالاکییەکانی چڕکردەوە بۆ باشترکردنی باروودۆخی پەنابەران لە کەمپەکانی ھەرێمی کوردستان، و کەمپەینەکانی بوونە ھۆی کۆکردنەوەی پارەیەکی باش بۆ یارمەتیدانی پەنابەرەکان.<ref name=":22"/><ref name=":34"/><ref name=":10">{{بیرخستنەوە|دوایین=Dashni Morad|سەردێڕ=A mini library for children at the Baharka Camp – Hewler Kurdistan|ڕێکەوت=١ی حوزەیرانی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=A9ka0Sk4mKs|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":16">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.omroepgelderland.nl/nieuws/2111728/Zoekende-Dashni-Morad-De-haat-blijft-maar-groeien-in-de-wereld|سەردێڕ=Zoekende Dashni Morad: De haat blijft maar groeien in de wereld|زمان=nl-NL|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":32">{{بیرخستنەوە|دوایین=Dashni Morad|سەردێڕ=A Mini Library for children at the Baharka Camp – Hewler Kurdistan|ڕێکەوت=١٢ی تەممووزی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=0gg3yRRH2ZM|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":33">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://paulonatal.com/dashni-morad-website/index.html|سەردێڕ=Dashni Morad|وێبگە=paulonatal.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161003110536/http://paulonatal.com/dashni-morad-website/index.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=":35">{{بیرخستنەوە|دوایین=Dashni Morad|سەردێڕ=A report by Dashni Morad about the Syrian Kurds as refugees in the Domuz Camp in Kurdistan Iraq|ڕێکەوت=٤ی ئابی ٢٠١٣|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=xVN2vObXv3Q|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> دەشنێ بەیەکێک لە کەسایەتییە کاریگەرەکانی بواری چالاکوانی مافەکاننی ژنان لە کوردستانن دادەنرێت و بەیەکێک لەیەکەمین گۆرانیبێژە کچەکانیش دادەنرێت کەبەشێوازی پۆپ و سەماکردنن گۆرانی بڵێت و بووە ھۆی کردنەوەی دەرگا بۆ گۆرانیبێژانی دیکە وەک خۆی.<ref name=":1"/> == سەرەتای ژیان == دەشنێ موراد لەدایکبووی ١ی کانوونی دووەمی ١٩٨٦، لە شاری [[سلێمانی]] لە خێزانێکی [[کورد]].<ref name=":1"/> لە دوای [[ڕاپەڕین|ڕاپەڕینی بەھاری ١٩٩١ی]] کوردان دژ بە [[ڕژێمی بەعس]]، نزیکەی میلیۆنێک و نیو کورد ئاوارەدەبن بەھۆی مەترسی ھێرشی [[سەددام حوسێن]]،<ref name=":1"/><ref name=":21"/><ref name=":23">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.basnews.com/index.php/en/news/kurdistan/267540|سەردێڕ=You are being redirected...|وێبگە=www.basnews.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":24">{{بیرخستنەوە|دوایین=KuriNL Slemani|سەردێڕ=dashne murad interview bbc tv|ڕێکەوت=١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=bGqXF8o4VmI|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> دەشنێ ئەو کاتە کە تەمەنی پێنج ساڵان بووە، لەگەڵ خێزانەکەی بەناچاری دەچنە سەر سنوورەکانی [[ئێران]] بۆئەوەی بە سەلامەتی بمێننەوە تاکوو باشتربوونی دۆخەکە.<ref name=":1"/><ref name=":21"/> لە ساڵی ١٩٩٧، ئەو کاتەی دەشنێ تەمەنی ١١ ساڵان بوو لەگەڵ خێزانەکەی کۆچ دەکەن بۆ شاری ئارنم لە [[ھۆڵەندا]]، لەوێ وەک پەنابەر دەژین.<ref name=":1"/><ref name=":21"/><ref name=":22"/><ref name=":24"/> لە ھۆڵەندا، دەچێتە قوتابخانەی سانی پاولوس و بۆ ماوەی دوو ساڵ لەو قوتابخانەیە دەخوێنێت تا دواتر ماڵیان دەچێتە نزیک شارۆچکەی دیدەم لە ساڵی ١٩٩٩. لەوێ دەچێتە کۆلێژی لیمەرس، لەوێ دبلۆمی (HAVO) بەدەستدەھێنێت. ئەو کاتەی کە تەمەنی ١٦ ساڵان بووە، دەستیکردووە بەکاری مۆدێلی جلووبەرگ و سەمای سەر شەقام.<ref name=":6"/><ref name=":18">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://erbilia.com/dashni-morad-interview-part2/|سەردێڕ=Dashni Morad Kurdish Singer, Erbil Lifestyle, Interview on Erbilia|وێبگە=erbilia.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161011102652/http://erbilia.com/dashni-morad-interview-part2/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ھەروەھا ماوەیەکیش لە تەمەنی ھەرزەکاریدا یاری تۆپی پێی کردووە، بەڵام بەھۆی داواکاری خێزانەکەی وازدەھێنێت.<ref name=":6"/><ref name=":18"/> == کار == === سەرەتای دەرکەوتن ٢٠٠٥–٢٠٠٧ === [[پەڕگە:Andi Siebenhofer at Dashni Morad Show, Kurdistan.jpg|وێنۆک|دەشنێ لەکاتی پێشکەشکردنی پڕۆگرامێک.]] دەشنێ ھەمیشە دەیویست کار لەتەلەفزیۆن بکات، لە ساڵی ٢٠٠٥ و لەتەمەنی ١٩ ساڵیدا، دەشنێ تاقیکردنەوەی کرد بۆ وەرگرتنی بەرنامەیەکی تەلەفزیۆنی کوردی کە خۆی بیرۆکەکەی پێشنیازکردبوو، دواتر بیرۆکەکەی پەسەندکرا.<ref name=":1"/> بەرنامەکە بەناوی "بێ کۆنتڕۆڵ" بوو، بەرنامەکە یەکەم بەرنامەی کوردی بوو لە ھەرێمی کوردستان کە باسی کەلتووری ڕۆژاوایی دەکرد.<ref name=":1"/><ref name=":6"/><ref name=":2"/><ref name=":4"/><ref name=":5"/><ref name=":17"/> خەڵکێکی زۆر پێیانوابوو بەرنامەکەی دەشنێ لادانبوو لەسەر کەلتووری کۆمەڵگای کوردی و بەلاڕێدانی کچان.<ref name=":1"/><ref name=":2"/><ref name=":4"/><ref name=":5"/><ref name=":11"/><ref name=":20"/> بەرنامەکە بۆ ماوەی دوو ساڵان لە کەناڵی کوردستان تیڤی پەخشکرا، بەھۆی بەرنامەکەوە دەشنێ ناوبانگی لە باشووری کوردستان پەیداکرد.<ref name=":1"/><ref name=":17"/> === گۆرانی و مشتوومڕەکان ٢٠٠٨–٢٠١١ === جگە لەکاری تەلەڤیزیۆن، دەشنێ خەونی بوونی بە گۆرانیبێژ ھەبوو.<ref name=":18"/> لە ساڵی ٢٠٠٨، چاوی بە ئاوازدانەری کورد [[ھەڵکەوت زاھیر]] کەوت، کە دواتر سێ ئەلبوومیان بەیەکەوە بەرھەمھێنا.<ref name=":7">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ekurd.net/mismas/articles/misc2010/5/state3825.htm|سەردێڕ=You are being redirected...|وێبگە=ekurd.net|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161011123401/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2010/5/state3825.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٩، یەکەم ئەلبوومی میوزیکی بەناوی 'ھێلا ھوپا' بڵاوکردەوە، وێڕای سەرکەوتنی بەڵام مشتوومڕی نایەوە.<ref name=":1"/><ref name=":6"/><ref name=":2"/><ref name=":2"/><ref name=":4"/><ref name=":5"/><ref name=":20"/><ref name=":24"/> ستایلی ئەلبوومەکە تێکەڵەیەکبوو لە فۆلکلۆری کوردی و [[ھیپ ھۆپ]].<ref name=":2"/><ref name=":24"/> سەماکردنی دەشنێ لە گۆرانی ھێلا ھوپا وای لە میدیاکان کرد کەبە شاکیرای کوردستان بیچوێنن.<ref name=":2"/><ref name=":5"/><ref name=":11"/><ref name=":20"/><ref name=":12"/> وێڕای ئەوەی گۆرانییەکانی لەلایەن بەشێک لەگەنجانەوە پەسەندبوو، بەڵام بەشێوەیەکی گشتی خەڵکی لەگەڵ شێوازی گۆرانییەکانی دەشنێ نەبوون و بەردەوام پێیان وابوو لادانە لە نەریتی کوردی.<ref name=":2"/><ref name=":5"/><ref name=":11"/><ref name=":12"/> بەشێک لە مەلاکان لە وتارەکانیان باسی دەشنێیان وەک لادانێک لەنەریتی کۆمەڵگا کرد، بەشێک لە کەناڵە کۆنەپارێزەکان بایکۆتی گۆرانییەکانی دەشنێیان کرد.<ref name=":4"/><ref name=":11"/><ref name=":12"/> جارێکیان تووشی ھەڕەشی کووشتنیش بوویەوە.<ref name=":1"/> دەشنێ بەردەوامبوو لە بەرھەمھێننانی بەرھەمە میوزیکەکانی بەشێوازی ڕۆژاوایی.<ref name=":1"/> لە ساڵی ٢٠١٠، دووەم ئەلبوومی خۆی بەناوی 'شیکی واوا' بڵاوکردەوە، کە لەلایەن زۆربەی میدیاکانی باشووری کوردستان بایکۆتکرا.<ref name=":6"/><ref name=":14"/> لەلایەکی دیکەوە، یەکەم گۆرانی ئەلبوومەکە بەنناوی 'ھۆم شیکا واوا' لەئاستی دەرەوە سەرکەوتنی باشی بەدەستھێنا، پێشوازییەکی باشیشی لێکرا لەلایەن کەناڵە تەلەفزیۆنییەکان بەتایبەت لەجیھانی عەرەبی و کەناڵی میوزیکی ڕۆتانا. فادی حەداد، دەرھێنەری [[لوبنانی]] کاری دەرھێنانی بۆ کلیپی ھۆم شیکا واوا کردبوو.<ref name=":7"/> کلیپەکە بووە یەکەم کلیپی کوردی کە لەکەناڵێکی جیھانیی میوزیک پەخشبکرێت.<ref name=":7"/> ھەر لە ساڵی ٢٠١٠، دەشنێ بەرنامەی 'دەشنێ شۆو'ی پێشکەشکرد، بەرنامەکە لەجۆری گفتووگۆکردن بوو لەسەر پرسی [[مافەکانی ژنان]] و پەیوەندی خۆشەویستی کە دوو بابەتی ھەستیاربوون لەوکاتە بۆ کۆمەڵگای کوردی.<ref name=":22"/><ref name=":5"/><ref name=":17"/><ref name=":14"/> [[پەڕگە:Makingmymusicvideo.jpg|وێنۆک|دەشنێ موراد، لەکاتی وێنەگرتنی کلیپ بۆ گۆرانی چاوەکانت بکەرەوە.]] لە ساڵی ٢٠١٣، سێیەم ئەلبوومی خۆی بەناوی 'فریشتەی میھرەبان' بڵاوکردەوە، ئەم ئەلبوومەی دەشنێ بەراورد بەدووەم ئەلبوومی سەرکەوتنی باشتری بەدەستھێنا.<ref name=":6"/> دواتر لە ساڵی ٢٠١١، دەشنێ یارمەتی کچە خزمەتکارێکی ئەتیوبی دا بەناوی مەھا، تاکوو ببێتە گۆرانیبیژ لە باشووری کوردستان.<ref name=":6"/><ref name=":18"/><ref name=":15">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://english.alarabiya.net/articles/2010/11/06/125117.html|سەردێڕ=Ethiopian maid trades cleaning for singing in Iraq|ڕێکەوت=٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٠|وێبگە=Al arabiya}}</ref> === دەستپێکێکی نوێ: ٢٠١٢–٢٠١٤ === دوای جێھێشتی بەرھەمێنەری پێشووی، لە ساڵی ٢٠١٢، دەشنێ یەکەم تاک گۆرانی خۆی بەزمانی ئینگلیزی بڵاوکردەوە بەناوی چاوەکانت بکەرەوە "Open Your Eyes"، کە نەک تەنیا لە کوردستان بەڵکوو لەئاستی عێراق، لوبنان و ھۆڵەندا دەنگدانەوەی ھەبوو.<ref name=":1"/> لە ھۆڵەندا گۆرانی چاوەکانت بکەرەوە توانی بۆماوەی شەش حەفتە لەڕیزبەندی پێشەوەی ڕادیۆی فەن ئێکس بێت.<ref name=":8">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.funx.nl/charts/xchart|سەردێڕ=XChart|وێبگە=FunX.nl|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> چاوەکانت بکەرەوە لەلایەن گاری ستیڤنسن کاری بەرھەمھێنانی بۆکرا، گۆران کەی تێکستەکەی نووسیبوو.<ref name=":1"/> دەشنێ سەبارەت بەگۆرانییەکە ئەوەی وت کە ئەو لەکۆتاییدا توانی ئەوجۆرە گۆرانییە دروستبکات کە خۆی دەویست. ساڵێک دواتر، وەک پشتگیری بۆ [[خەڵکی سووریا]]، دەشنێ گۆرانی ھێزی خۆشەویستی "Power of Love" تۆمارکرد.<ref name=":19">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://erbilia.com/dashni-morad-part1/|سەردێڕ=Dashni Morad Kurdish Singer, Erbil Events, Interview on Erbilia|وێبگە=erbilia.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170901031805/http://erbilia.com/dashni-morad-part1/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=":28">{{بیرخستنەوە|دوایین=Dashni Morad|سەردێڕ=Dashni Morad – Power of Love Official Music Video|ڕێکەوت=١٩ی نیسانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=Kfu7MvsVF5E|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٢، دەشنێ دەستیکرد بەپێشکەشکردنی بەرنامەیەکی دیکەی تەلەفزیۆننی بەناوی شەپۆڵەکانی ژیان، لەو بەرنامەیە دەشنێ کاری لەسەر کەرتی خوێندن، مافەکانی ژنان و کێشەکانی ژینگە دەکرد. لە ساڵی ٢٠١٣، دەشنێ لەگەڵ گۆرانیبێژ کاروان کامیل خەڵاتی گۆڵدن ڕێکۆردیان پێدرا بۆ باشترین میوزیکی ٢٠١٣ لەلایەنن پەیمانگای میوزیکی دھۆک بۆ گۆرانی 'بناز'.<ref name=":9">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.facebook.com/moraddashni/photos/?tab=album&album_id=615430171850575|سەردێڕ=Dashni Morad – Photos {{!}} Facebook|وێبگە=www.facebook.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref name=":25">{{بیرخستنەوە|دوایین=Vin TV|سەردێڕ=Karwan Kamil&Dashni Morad – Binaz- (Kurdish Music)|ڕێکەوت=٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=Ff49SXGBsaY|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> دواتریش، لەھەمان ساڵدا دەشنێ لەگەڵ گۆرانیبێژی کوردی لێ دنێ گۆرانییەکی تاکی بڵاوکردەوە بەناوی بمگەڕێنەوە ماڵەوە "Take Me Home".<ref name=":26">{{بیرخستنەوە|دوایین=Vin TV|سەردێڕ=Li Dine ft Dashni Murad -Take me home Kurdish Music|ڕێکەوت=٢٠ی ئابی ٢٠١٣|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=1FZuHBHTv6Y|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> ھەر لە ساڵی ٢٠١٣، دەشنێ ئۆفەرێکی لەلایەن کۆمپانیایەکی میوزیکی لوبنانی پێشکەشکرا بۆ بڵاوکردنەوەی ئەلبوومێک لە ٢٤ وڵات،<ref name=":1"/> بەڵام دواتر ئەم ئۆفەرە لەلایەن تیمی بەڕێوبەری کارەکانی دەشنێ ڕەتکرایەوە.<ref name=":1"/> لە ساڵی ٢٠١٤، کاتێک تووشی کێشەی زیاتربوویەوە لەگەڵ تیمی بەڕێوبەری کارەکانی، ئەوا دەشنی کارەکانی زیاتر بردە بواری پڕۆژەکانی [[خێرخوازی]].<ref name=":1"/> == کاری خێرخوازی == [[پەڕگە:Ourdayatgreenkids.jpg|وێنۆک|دەشنێ موراد لەکاتی یاریکردنی لەگەڵ منداڵە ئاوارەکان لەکەمپێکدا، ساڵی ٢٠١٣.]] کە کاری یارمەتیدانی منداڵە بێ نازەکان، بەتایبەتیش منداڵە پەنابەرەکان و ھاوکاتیش کارکردن لەبواری ژینگە.<ref name=":1"/><ref name=":10"/><ref name=":16"/><ref name=":19"/> دەشنێ کار و چالاکییەکانی چڕکردەوە بۆ باشترکردنی باروودۆخی پەنابەران لە کەمپەکانی ھەرێمی کوردستان، ھاوکات کارکردن لە بواری ژینگەش.<ref name=":1"/><ref name=":2"/> لەپاڵ کارەکانی دیکەیان، گرین کیدز کتێب و کەرەستەی خوێندن بۆ قوتابخانەکان دابینکردووە. تا ئێستا، ڕێکخراوەکە زیاتر لە ٢٠٠ ھەزار کتێبی بۆ منداڵانی بێناز دابینکردووە.<ref name=":2"/> دەشنێ چالاکانە ھەوڵیداوە بۆ یارمەتیدانی کەمپەکانی پەنابەران لە ھەرێمی کوردستان. لە ساڵی ٢٠١٣،<ref name=":16"/> کەمپەینێکی بۆ پارەکۆکردنەوە سازکرد و توانی ٥٠ ھەزار دۆلار بۆ کەمپی دۆمیز کە تایبەتە بەئاوارە سوورییەکان لە [[ھەرێمی کوردستان]] کۆبکاتەوە.<ref name=":35"/> لە ئەیلوولی ٢٠١٥، بەھاوبەشی لەگەڵ ھۆبی گرووپ عێراق و ئەدرا کوردستان، گرین کیدز کتێبخانەیەکی بچووکی لە کەمپی بەحرکە لەنزیک [[ھەولێر]] کردەوە.<ref name=":10"/><ref name=":32"/> کتێبخانەکە کتێبی بەزمانی کوردی، ئینگلیزی و عەرەبی دابینکردبوو.<ref name=":10"/><ref name=":32"/> لە نیسانی ٢٠١٦، بووکەڵە و یاری منداڵان لەگەڵ کتێب کە لەلایەن قوتابخان ئێم گی شمیدتی ھۆڵەندی بەخشرابوو کۆکردەوە و دووەم کتێبخانەی بچووکی خۆیدا بەکارھێنا بۆمنداڵە ئاوارەکان.<ref name=":22"/> دەشنێ کەمپەینی دروستکرد بۆ یارمەتیدانی ئێزدییەکان کەلەساڵی ٢٠١٤، لەشوێنی خۆیان نەمان یان ونبوون. لە ساڵی ٢٠١٤، بڕی ٣٠ تۆن لە پێداویستی کۆکردەوە کەلایەن خەڵکی شارەکەی خۆی لە ھۆڵەندا بەخشرابوون بۆ یارمەتیدانی ئێزدییە لێقەوماوەکان.<ref name=":34"/><ref name=":33"/> == دیسکۆگرافی == * ھێلا ھۆپا (ئەلبووم/٢٠٠٩)<ref name=":29">{{بیرخستنەوە|دوایین=alex0cool0lool|سەردێڕ=Dashni Murad – Hela Hupa New Clip 2009 [HQ] Kurdish Music|ڕێکەوت=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٨|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=vksOfi6MzgQ|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> * ھۆم شیکا واوا (ئەلبووم/٢٠١٠)<ref name=":30">{{بیرخستنەوە|دوایین=ChannelMusic2000|سەردێڕ=DASHNI SHika Wawa|ڕێکەوت=٢ی حوزەیرانی ٢٠١٣|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=4ZjX61tek8s|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> * فریشتەی میھرەبان (ئەلبووم/٢٠١١)<ref name=":31">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.youtube.com/playlist?list=PLF39BB04199107B5C|سەردێڕ=Dashni Murad – Full New Album (Frishtay Mihreban) 2011|وێبگە=www.youtube.com|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> * من (چاوەکانت بکەوە) (تاک/٢٠٢١٢)<ref name=":27">{{بیرخستنەوە|دوایین=Dashni Morad|سەردێڕ=Dashni Morad – I Am (Open Your Eyes) Official Music Video|ڕێکەوت=١٨ی ئازاری ٢٠١٢|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=dwufQD6O3nc|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> * بناز (لەگەڵ [[کاروان کامیل]]. دەشنێ موراد) (تاک/٢٠١٢)<ref name=":25"/> * ھێزی خۆشەویستی (تاک/٢٠١٣)<ref name=":28"/> * بمگەڕێنەوە ماڵەوە (لەگەڵ [[لێ دنێ]]. دەشنێ موراد) (تاک/٢٠١٣)<ref name=":26"/> * خۆشەویستی دەیباتەوە (تاک/٢٠١٧)<ref>https://www.youtube.com/watch?v=xhxAII20mpY</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان#کوردانی عێراق#میوزیک|پێرستی ھونەرمەندانی میوزیکی باشوور]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} ==بەستەرە دەرەکییەکان== * {{Official website}} * {{Instagram|dashnimoradofficial}} * {{Twitter|dashni_morad}} * {{SoundCloud|dashnimorad}} * {{Facebook|moraddashni}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|عێراق|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Dashni Morad}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی ھۆڵەندی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:فێمینیستە کوردەکان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:چالاکوانانە کوردەکانی مافی مرۆڤ]] 4jxv4engkwzeva8r4ftze3o52z8hiez 0 4859 1457970 1184587 2025-07-11T04:42:44Z DanyMations 70070 1457970 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Ferhadshakely.png|وێنۆک|فەرھاد شاکەلی]] '''فەرھاد شاکەلی''' شاعیر و ئەکادیمیکار و نووسەرێکی کوردە، ساڵی [[١٩٥١]] لە[[باشووری کوردستان]]، ناوچەی گەرمیان، لە دایک بووە. شاکەلی یەکێکە لەو شاعیرانەی کە شیعری کوردییان لە ١٩٧٠دا تازە کردەوە و بزووتنەوەیەکی گەورەی نوێخوازییان ھێنایە ناو ئەدەبی کوردییەوە. فەرھاد شاکەلی خوێندنی دواناوەندیی لە شاری کفری تەواو کردووە و لە سەرەتای حەفتاکاندا لە زانکۆی بەغدا، بەشی [[زمانی کوردی]] خوێندوویەتی. ساڵی ١٩٧٤-١٩٧٥ چووە ڕێزی شۆڕشی کوردستانەوە و بوو بە پێشمەرگە و دوای ھەرەسھێنانی شۆڕش ماوەیەک خەباتی نھێنیی کرد و پاشان لە ڕێگەی بیابانەوە ڕووی کردە [[سووریا]] و ماوەیەک خەریکی کاری سیاسی و پێشمەرگایەتی بوو. لە ھاوینی [[١٩٧٧]]دا بە یەکجاری وازی لە کاری سیاسی ھێنا و ڕووی کردە ئەوروپا. شاکەلی دوای خوێندنی زمان و ئەدەبی ئینگلیزی، زمانانی نۆرد، زمانە کۆن و تازەکانی ئێران، وەک مامۆستای زمان و [[ئەدەبی کوردی]] لە زاانستگەی ئوپسالا، سوێد، دەستی بە کار کرد و ھەتا ئێستایش لەو زانستگەیە کار دەکات. فەرھاد شاکەلی تا ئێستا نزیکەی ٣٠ کتێبی چاپ کردوون کە بەشێکی زۆریان دیوانی شیعرە، ئەوانی دیکەیش لێکۆڵینەوەی ئەکادێمی، کورتە چیرۆک، وەرگێڕان لە سوێدی و ئینگلیزییەوە و وتاری فکری و فەلسەفین. لە ساڵانی ١٩٨٥-١٩٩٦دا گۆڤاری (مامۆستای کورد) بڵاو کردەوە، کە گۆڤارێکی فەرھەنگی و فکری بوو، سەرجەم ٣١ ژمارەی لێ دەرچوو. ھاوکاتیش ، ١٩٨٥-١٩٨٨، بە زمانی سوێدی گۆڤاری Svensk-kurdish journalی بڵاو کردەوە. فەرھاد شاکەلی ئەمڕۆ شاعیر، ئەکادێمی و زمانەوانێکی ناسراوی کوردستانە و بە شێوەیەکی چالاکانە لە ژیانی فەرھەنگیی کوردستاندا بەشداری دەکات. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == https://web.archive.org/web/20160919014033/https://en.wikipedia.org/wiki/Ferhad_Shakely {{تووڵی دەروازە|شیعر|ژیاننامە|پارێزگای کەرکووک|کوردستان}} {{نووسەر-کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥١]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی ئەپسالا]] j4bcmihxzeck4i8famiotupqgmelzho 0 4958 1457926 1446078 2025-07-11T04:20:34Z DanyMations 70070 1457926 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = سۆران مامە حەمە |وێنە = Soran Mama Hama.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ۱۹٨۷ |شوێنی لەدایکبوون = [[کەرکووک]] |ڕێکەوتی مردن = ٢١ی تەممووزی ٢٠٠٨ (٢٠–٢١ ساڵ ژیاوە) |شوێنی مردن = لە بەردەم ماڵی خۆیدا کوژرا |ھۆکاری مردن = تیرۆر |پیشە = [[ڕۆژنامەوان|ڕۆژنامەنووس]] }} '''سۆران مامە حەمە''' (١٩٨٧ لە [[کەرکووک]]–٢١ی تەممووزی ٢٠٠٨) ڕۆژنامەنووسێکی سەربەخۆی گۆڤاری [[لڤین (کۆوار)|لڤین]] بوو و ماوەی سێ ساڵ لەو گۆڤارە کاری کرد<ref>کارکردن لەگۆڤاری لڤین، http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID=27442&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304042443/http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID%3D27442%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html |date= ٤ی ئازاری ٢٠١٦ }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304042443/http://portal.unesco.org/ci/en/ev.php-URL_ID%3D27442%26URL_DO%3DDO_TOPIC%26URL_SECTION%3D201.html |date= ٤ی ئازاری ٢٠١٦}}</ref> کە لە ٢١ی تەممووزی ٢٠٠٨ لەبەردەم ماڵی خۆیدا کوژرا.<ref>لەبەردەم ماڵی خۆی کوژرا، {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://kirkuknow.com/english/index.php/2011/07/first-martyr-of-pen-murders-to-be-revealed-yet/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی ئازاری ٢٠١٢ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20121101211743/http://kirkuknow.com/english/index.php/2011/07/first-martyr-of-pen-murders-to-be-revealed-yet/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121101211743/http://kirkuknow.com/english/index.php/2011/07/first-martyr-of-pen-murders-to-be-revealed-yet/ |date= ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٢ }}</ref> کەیسی سۆرانی مامە حەمە ئێستا بەکراوەیی ماوەتەوە و سەرەڕای پێکھێنانی لیژنەی لێکۆڵینەوە، تاوانباران و ھۆکاری کوشتنی ھێشتا تەواو ڕوون نییە<ref>http://www.kurdistanpost.com/view.asp?id=b7164dee{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdistanpost.com/view.asp?id=b7164dee |date=تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ }}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://radio-rfk.com/ئازادی/دوای-چوار-ساڵ،-بکوژەکانی-سۆرانی-مامەح/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئابی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20120814090231/http://radio-rfk.com/%D8%A6%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C/%D8%AF%D9%88%D8%A7%DB%8C-%DA%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DA%B5%D8%8C-%D8%A8%DA%A9%D9%88%DA%98%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%95%D8%AD/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی ئابی ٢٠١٢}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120814090231/http://radio-rfk.com/%D8%A6%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C/%D8%AF%D9%88%D8%A7%DB%8C-%DA%86%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DA%B5%D8%8C-%D8%A8%DA%A9%D9%88%DA%98%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B3%DB%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%95%D8%AD/ |date=١٤ی ئابی ٢٠١٢ }}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.spedatv.net/hawal/index.php?pageid=3532 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئابی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی ئازاری ٢٠١٦ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160307102806/http://spedatv.net/hawal/index.php?pageid=3532 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> و ساڵانەش لەلایەن گۆڤاری لڤین و ڕۆژنامەنووس بە ئامادەبوونی خێزانەکەی یادی تیرۆرکرندنی دەکرێتەوە<ref>ڕووداو - یادی تیرۆرکردن http://rudaw.net/sorani/kurdistan/2207201316</ref><ref>کۆمەڵنیوز - پێنجەمین ساڵیادی سۆرانی مامە حەمە، http://www.komalnews.net/Detail.aspx?id=8696&LinkID=1{{بەستەری مردوو|url=http://www.komalnews.net/Detail.aspx?id=8696&LinkID=1 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٨}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref><ref>بەیانپرێس، مەراسیمێک بۆ سۆرانی مامەحەمە ئەنجام درا، http://www.bayanpress.net/Detail.aspx?id=4269&LinkID=1{{بەستەری مردوو|url=http://www.bayanpress.net/Detail.aspx?id=4269&LinkID=1 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٨}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref> بەر لە دوو مانگ لە کوشتنی، سۆران ھەڕەشەی کوشتنی لێکرابوو. کوشتنەکەشی بەدوای چەند وتارێکدا دێن کە لە ڕۆژنامە و گۆڤارەکاندا بڵاوی کردبوونەوە، وەک وتاری پرسی دەرکەوتنی خانمی یەکەمی کوردستان لە ڕۆژنامەی ھاوڵاتی کە تێیدا داوای دەرکەوتنی خێزانی [[مەسعوود بارزانی]] کردبوو لەگەڵ ڕاپۆرتێک لەسەر تێوەگلانی بەرپرسانی حکوومی شاری [[کەرکووک]] لەگەڵ لەشفرۆشانی ئەو شارە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.dengekan.info/dengekan/11/2387.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئابی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160306164636/http://dengekan.info/dengekan/11/2387.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی ئازاری ٢٠١٦}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160306164636/http://dengekan.info/dengekan/11/2387.html |date= ٦ی ئازاری ٢٠١٦ }}</ref> ھەندێ کەسیش گۆڤارەکە بەھۆکاری تیرۆرکردنی ناوبراو لێکدەدەنەوە ئەوەش لەبەر بڵاوکردنەوەی وتارەکەی سۆرانی مامە حەمە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.malpress.com/kurdish/hawal/6115-2013-04-04-21-22-13.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٩ی ئابی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130407023355/http://www.malpress.com/kurdish/hawal/6115-2013-04-04-21-22-13.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی نیسانی ٢٠١٣}}</ref> == نوسینەکان == سۆرانی مامە حەمە نوسینەکانی زیاتر دژی خیانەت و گەندەڵی دەسەڵاتی کوردی بوون. لە یەکێ لە نوسینەکانیدا باس لەوە ئەکات کە خیانەت لە ناو دەسەڵاتی کوردیدا بۆتە فەلسەفە و فاکتەرێکە بۆ مانەوەیان لە دەسەڵات. بۆ نمونە ئەڵێ «ئەوانەی ئەمڕۆ خۆیان بە سیاسی و خاوەن خەباتی کوردایەتی ئەو ھەرێمە دەزانن، لە خۆیان وردبوونەتەوە کە ئایا، تەنھا ڕۆژێک خەبات و سەروەرییان ھەیە بۆ بزاڤی ڕزگاریخوازی دۆزی کوردان لە مێژوودا، جگە لە کوردکوشتن و خیانەتی نەتەوەیی و بوون بە کۆیلە و جاسوسی وڵاتانی دراوسێ و جیھان»<ref name="kpost-1">[http://www.kurdistanpost.com/view.asp?id=693222e3 کوردستان پۆست] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130416075724/http://www.kurdistanpost.com/view.asp?id=693222e3 |date=١٦ی نیسانی ٢٠١٣ }}، "فەلسەفەی خیانەت"، دوا سەردان ۸/۱۲/۲٠۱۳</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20130204145543/http://lvinpress.com/newdesign/SoranMameHeme.aspx پەڕەی سۆران مامە حەمە لە ماڵپەڕی لڤن پرێس] {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|پارێزگای کەرکووک|ڕۆژنامەوانی}} [[پۆل:نووسەرانی عێراقی]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسە کوردە تیرۆرکراوەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٧]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٨]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسەکانی سەدەی ٢٠ەم]] daw3cnq52l5cg4ar3w881bbt4ajw2de 0 5126 1457975 1201134 2025-07-11T04:44:03Z DanyMations 70070 1457975 wikitext text/x-wiki {{یەزدانێتی}} '''مێھرداد ئیزەدی''' (لەدایکبووی [[١٩٦٣]]) مێژووزان و [[نووسەر]] و [[کوردناسی]] به‌ناوبانگ و مامۆستای [[زانکۆی ھارڤارد|زانکۆی ھارڤارده]]. باوکی [[کورد]] و دایکی بەلجیکی بوونە و بە ھۆی دیپلۆمات بوونی ئەوان میھرداد زۆربەی لاوێتی خۆی لە [[عێراق]]، [[ئێران]]، [[ئەفغانستان]] و [[کۆریا]] تێپەڕکردووە. لە [[زانکۆی کانزاس]]، جوگرافیا و زانستی سیاسی و مێژووی خوێندووە. پاشان لە [[زانکۆی سیراکیوز]] دوو پلەی ماستەری لە Remote Sensing و [[کارتۆگرافی]] و لە [[پەیوەندییە نێونەتەوەییکان]]دا گرتووە. لە ساڵی [[١٩٩٢]]دا دوکتۆراکەی لە زانکۆی کۆڵومبیا وەرگرتووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == پەرتووکەکان == #''The Kurds: A Concise Handbook'' (بە ئینگلیزی)، ٢٦٨ لاپەڕە، ١٩٩٢، ISBN 0844817279 # وەرگێڕانی [[شەرەفنامە]]ی بەتلیسی بۆ ئینگلیزی (The Sharafnâma, Or, The History of the Kurdish Nation, 1597)، ٣٠٢ لاپەڕە، ٢٠٠٥ ،ISBN 1568590741 == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20161026134606/http://www.kurdistanica.com/?q=node%2F19 Mehrdad M.R. Izady] ماڵپەڕی [[کوردستانیکا (ئینسایکڵۆپیدیا)|کوردستانیکا]] {{کۆڵکە}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٣]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:ڕۆشنبیرانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ٢١ەم]] kr5ving0tyvk8jny473t1ti55trz2d1 0 5898 1457909 1448749 2025-07-11T04:14:44Z DanyMations 70070 1457909 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer <!-- for more information see [[:Template:Infobox writer/doc]] --> | name = جەلادەت عالی بەدرخان | image =Kurdish Writer Mir Celadet Bedir Khan (1893-1951).jpg | imagesize = 250px | caption = | birth_date = ٢٦ی نیسانی ١٨٩٣ | birth_place = [[ئەستەمبوڵ]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] | death_date = ١٥ی تەممووز، ١٩٥١ (٥٨ ساڵان) | death_place = [[دیمەشق]]، [[سووریا]] {{flagicon|سووریا}} | occupation = [[دیپلۆمات]]، [[نووسەر]]، [[زمانەوانی|زمانەوان]]، [[ڕۆژنامەوان]]، [[سیاسەتوان|چالاکوانی سیاسی]]. | nationality = [[کورد]] | period = | genre = | subject = | movement = | influences = | influenced = | website = }} '''میر جەلادەت بەدرخان''' ناوی تەواوی میر جەلادەت کوڕی ئەمین عالی کوڕی بەدرخان (٢٦ی نیسانی ١٨٩٣ لە [[ئەستەمبوڵ]]، [[تورکیا]] – ١٥ی تەممووزی ١٩٥١ لە [[دیمەشق]]، [[سووریا|سوریا]]) سیاسەتمەدار و ڕۆژنامەڤان و زمانناسی [[کورد]] بوو. == ژیان == میر جەلادەت کوڕی [[ئەمین عالی بەدرخان|ئەمین عالی]] کوڕی بەدرخان پاشایە، ٢٦ی نیسانی ساڵی ١٨٩٣ لە ئەستەمبوڵ لەدایکبووە، ھەر لە پایتەختی ئەوسای [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ئیمپراتۆرییەتی عوسمانی]] خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و فێرگەی بەرزی یاسای تەواو کردووە، دوای سەرکەوتنی بزووتنەوەی کەمالیزم، ئەمین باشا و سێ کوڕی ناچار بوون بچنە [[میسر]] و لەوێ نیشتەجێ ببن، بەڵام جەلادەت و کامەرانی برای چوونە [[ئەڵمانیا|ئەڵمانیا،]] لە ماوەی ئەو ھەشت ساڵەی لەوێ بوو کاتی بە فیڕۆ نەداو خۆی فێری زمانی [[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]] کرد، پاشان خۆی گەیاندە شۆڕشەکەی [[شێخ سەعید|شێخ سەعیدی پیران]] و دوای شکستی شۆڕشەکە دیسانەوە [[تورکیا]]ی جێھێشتەوە، لە ڕۆژی ٢٥ی ئابی ١٩٣٠ لە [[سووریا|سوریا]] باوکی مرد. == چالاکی و بەرھەم == جەلادەت لە سوریا سەرقاڵی دەرکردنی ڕۆژنامە و گۆڤاری [[کورد]]ی بوو، لە ١٥ی ئایاردا [[ھاوار (کۆوار)|گۆڤاری ھاواری]] دەرکرد کە تا ٥ی تەممووزی ١٩٤٣ بەردەوام بوو، پێشتر گۆڤاری ھەفتانەی «ڕۆناھی» ی دەردەکرد، جەلادەت بەتەنھا ئەم گۆڤارەی بەرێوەدەبرد بەنووسین و پیت چنین و چاپ و بڵاوکردنەوەشی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|یەکەم١=خاک|دوایین١=تیڤی|سەردێڕ=میر جەلادەت بەدرخان|ناونیشان=http://www.khaktv.net/profile-detail.aspx?jimare=2106|وێبگە=khaktv.net|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئابی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200429220044/http://www.khaktv.net/profile-detail.aspx?jimare=2106|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>[[پەڕگە:Bedir Khan brothers.jpg|وێنۆک|لەڕاستەوە جەلادەت عالی بەدرخان و سورەیا بەدرخان و کامەران بەدرخان|alt=|چەپ]]بەناوی (نھێنی) نووسینەکانی بڵاودەکردەو، لە پێشەنگی ئەو کەسانەیە کە پیتی لاتینییان بۆ نووسینی کوردی بەکارھێنا، زمانەکانی [[زمانی فارسی|فارسی]]، [[زمانی تورکی|تورکی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]، [[زمانی یۆنانی|یۆنانی]]، [[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]]، [[زمانی فەڕەنسی|فەرەنسی]]، [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]، [[زمانی ڕووسی|ڕووسی]]، زۆر بەباشی زانیوە. کتێبێکی لەسەر ڕێزمانی کوردی نووسیوە کە تەنھا بەشێکی چاپکراوە و بەشەکانی دیکەی ھێشتا ھەر دەستنووس، فەرھەنگێکی بەکوردی و یەکێکی دیکەی کوردی - فەرەنسی ھەیە، ژمارەیەکی زۆری ڕووناکبیرانی کورد لە دەوری جەلادەت بەدرخان و گۆڤارەکانی کۆببوونەوە. == مردن == جەلادەت ئەمین عالی بەدرخان ڕۆژی ١٥ی تەممووزی ١٩٥١ لە سوریا مرد.<ref>[http://www.kurdishacademy.org/?q=ku-ar/node/349 جەلادەت بەدرخان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151119081354/http://www.kurdishacademy.org/?q=ku-ar%2Fnode%2F349 |date=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥ }}- ئاکادێمیی زمانی کوردی</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20161109104500/http://www.celadet.com/ Malpera "Celadet Alî Bedirxan"]</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[بەدرخان|بەدرخانییەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|تورکیا|سووریا}} [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:خەڵکی ئەستەمبوڵ]] [[پۆل:مردووانی ١٩٥١]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩٣]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:ڕۆشنبیرانی کورد]] [[پۆل:زمانەوانانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] jw5u32koq7acw4wqpw9xl6byz03l352 0 5919 1457944 1383561 2025-07-11T04:29:29Z DanyMations 70070 1457944 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:QebriBêsarani.jpg|وێنۆک|300px|قەبری مامۆستا مستەفا بێسارانی لە نزیکی گوندی مەحموواوای سەوڵاوا]] '''مەلا مستەفای بێسارانی''' (لەدایکبووی ١٦٤٣ [[بێساران]]، [[سنە]] — ١٧٠٢ بێساران) ھۆنڕاوەنووسێکی بەناوبانگی [[کورد]]ی شێوەزاری [[ھەورامی]] بووە. == ژیان == مەلا مستەفا کوڕی مەلا قنی تۆڵەکە کوڕی مەلا شەمسەدین، لە ساڵی ١٠٥٣ی کۆچی (١٦٤٣ یان ١٦٤٤) لە گوندی [[بێساران]] لە ناوچەی ژاوەرۆ (ئێستا لە [[شارستانی سەوڵاوا]] دایە) لەدایکبووە. سەرەتا لای باوکی و پاشان لە [[نۆدشە]] و [[پایگەلان]] و [[سنە]] وانەی مەلایەتیی خوێندووە. لە سنە ئیجازەی دوازدە زانستییەکەی مەلایەتیی وەرگرتووە و بە «مەلا مستەفای بێسارانی» لە ناو خەڵکدا ناسراوە، وەک شاعیریش «بێسارانی» بووە بە نازناوی شیعری. دوای وەرگرتنی ئیجازە گەڕاوەتەوە بۆ بێساران و لەوێ دەستی بە دەرس وتنەوە کردووە. بێسارانی زۆربەی ژیانی فەقێیەتی لە پایگەلان بەسەربردووە. بەڵام لە دوای تەواوکردنی خوێندن بە یەکجاری لە بێساران نیشتەجێ بووە و خەریکی مەلایەتیی بووە. == کۆچکردنی مستەفا بێسارانی == لە ساڵی ١٧٠٢ی زایینیدا لە گوندی بێساران کۆچی دواییی کردووە و لەسەر وەسیەتی خۆی لە گۆڕستانی پیرەھەژار لە نزیک سەوڵاوا نێژراوە. == ھۆنراوە == شێعری بێسارانی لە سەر کێشی بڕگەیی و بە شێوەزاری [[ھەۆرامی|ھەۆرامیی]] نۆوسراوە. کاریگەرییەکی گرنگی لە شێعری کۆردی و بە تایبەت ھەۆرامیدا ھەبووە. [[پیرەمێرد]] بڕێک لە ھۆنراوەکانی وەرگێڕاوەتە سەر شێوەزاری سۆرانی. [[مەولەوی]] لە شێعرەکانیدا ناوی بێسارانی دەبا و دەڵێ: {{شیعر}} {{ب|«بێسارانی»یەن نە تۆی فەرد من|خەم چەنی خەمان زوو مەبۆ ساکن}} {{کۆتاییی شیعر}} ==نموونەی ھۆنراوە== {{شیعر}} {{ب|چراغ قوربانەن، چراغ قوربانەن|غەیری تۆ پەی کەس قوربان نیەنان}} {{ب|چراغم بە چین، چراغم بە چین|ئەرچینی زوڵفت بدەو بە ماچین}} {{ب|چراغم شەندی، چراغم شەندی|تو توخمی ھیجران وە بەختم شەندی}} {{ب|چراغم بێ تۆ گوڵانی وەھار|مەیان وە دیدەم چون نەشتە ھەزار}} {{ب|چراغ یانێ چێش، چراغ یانێ چێش|ئی چەم ئێشایتە پەی تۆ یانێ چێش}} {{ب|چراغم شەھید، چراغم شەھید|وەختێ وەنیگات مەکەریم شەھید}} {{کۆتاییی شیعر}} و {{شیعر}} {{ب|ئارۆ شیان دیم، رەنگی خەزانان|حاڵی شان نیەن، ئێمە نەزانان}} {{ب|دیم بە تەرزەوە خەزانێ بێ تەرز|تەمام حاڵی وێش پەرێم کەردش عەرز}} {{ب|پەرسام یە چێشەن ئی زەردی خەزان|وات: مەیۆم نە خاو تەناکی تەرزان}} {{ب|واتم: ئێمە و تۆ ھەر دوو جەستەمان|ئیش مەکەران زام ماران گەستەمان}} {{ب|تو جیا جە تەرز، من جە باڵایێ|تەڕتەر جە نەرگس سەوڵی ئاڵایێ}} {{ب|داخی جیایی نەو تووڵ نەمامان|تۆ جە خاوت دی، من پەنەم ئامان}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * دیوانی بێسارانی، مەلا مستەفای بێسارانی، لێکدانەوەی حەکیم مەلا ساڵح، کتاب مھرگان، سنە، ١٩٩٦. * دیوانی بێسارانی، بەرگی یەکەم، کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوە و لێکدانەوە: کیومرث نیک رفتار، لە بڵاوکراوەکانی ئەمیندارێتی گشتی ڕۆشنبیری و لاوان، چاپی یەکەم – ١٩٨٢، چاپخانەی الادیب – بەغدا. * مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی دووەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ٣٩ تا ٥٧، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٦. * مێژووی وێژەی کوردی، سدیق بۆرەکەیی - سەفی زادە، دەزگای ئاراس - ٢٠٠٨. == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|وێژەی کوردی|وێژە|شیعر}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:شاعیرانی ئێرانی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی گۆرانی]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٦٤٢]] [[پۆل:مردووانی ١٧٠١]] 4ku0tbd9yz0hhyhnu770hj1zw051hf8 0 5925 1457974 1289271 2025-07-11T04:43:49Z DanyMations 70070 1457974 wikitext text/x-wiki {{شێواز}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''محەمەدئەمین زەکی بەگ''' (١٨٨٠-١٩٤٨) [[مێژوونووس]] و [[سیاسەتوان]]ێکی [[کورد]] بوو. بە تورکی و عەرەبی و کوردی سەبارەت بە مێژووی جەنگ و لەشکر و مێژووی ڕامیاری و کوردستان خاوەنی بەرھەمی بەنرخە. ئەمین زەکی بەگ ئارەزووی لە ھۆنراوە، وێژە، خۆشنووسین و نیگارکێشان بووە و زمانەکانی [[زمانی کوردی|کوردی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]، [[زمانی فارسی|فارسی]]، [[زمانی تورکی|تورکی]]، [[زمانی ئینگلیزی|ئێنگلیزی]]، [[زمانی ئەڵمانی|ئەڵمانی]] و [[زمانی فەڕەنسی|فەڕەنسی]] زانیووە و لەبەر زیرەکی و لێوەشاوەیی بە «زەکی» ناوبانگی دەرکردووە. محەممەد ئەمین زەکی بەگ لە سەردەمی پاشایەتی [[عێراق]]دا پەرلەمانتار بووە و وەک نوێنەری سلێمانی ھەڵبژێردراوە. لە دوو راپۆرتیدا بۆ پادشای ئەو کاتەی عێراق و کاربەدەستانی ئینگلیز بە روونی باسی لە کێشەی پارێزگا کوردنشینەکانی ئێراقی کردووە و لە رێگای رەخنەکانییەوە کاربەدەستانی بە ئاگاھێناوەتەوە لە جێبەجێکردنی ئەو بەڵێنانەی لە ساڵی ١٩٢٦ بە کورد درابوو. == ژیان == محەممەد ئەمین زەکی بەگ کوڕی حاجی عەبدولڕەحمان کوڕی مەحمود باپێرە لە ساڵی ١٨٨٠دا لە گەڕەکی گوێژەی شاری سلێمانی لە دایکبووە و باوک و دایکی نەخوێندەوار بوون و خاوەن وڵاخ و کاروان بوون. لە ساڵی ١٨٩٢ چووتە فێرگەی موڵکیی سەرەتایی سلێمانی پاشان ماوەیەکیش لە فێرگەی مەلا عەزیز خوێندویەتی. لە ساڵی ١٨٩٣ چووەتە فێرگەی ڕوشدیەی سەربازی سلێمانی و دوای دوو ساڵ خوێندن چوونەتە ڕوشدیەی سەربازی بەغدا ساڵی ١٨٩٨ چووەتە کۆلێژی سەربازی ھەروەھا بەشی ئەرکانی ئەستەمبۆل کە لە ساڵی ١٩٠٢ بە پلەی «رەئیس چاک» دەرچووە و لە لەشکری عوسمانی شەشەمی بەغدا دامەزراوە. ساڵی ١٩٠٣ تا تەممووزی ١٩٢٤ لە لەشکری عوسمانیدا چەند جۆر پلەی بڕیووە، لەگەڵ گەڕانەوەشی بۆ ئێراق لە ١٩٢٥/٢/٢ تاکو ١٩٢٥/٧/١٥ فەرمانی دووەم پشکنەر فەرماندەی فێرگەی سەربازی ئێراقی بووە. ساڵانی ١٩٢٥-١٩٢٨-١٩٣٧ نوێنەرەی ھەڵبژێراوی بۆ یەکەمجار لە شالیارێتی عەبدولموحسین ئەلسەعدوندا بووە بە شالیاری (کارداری و ھامووشۆ) تا ١٩٤١/١١/١٠ بۆ ١٠ جار لە شالیاریتیەکانی زانستی، بەرگری، ئابووری و ھامۆشۆدا بووە لە ١٩٤٢/٢/١٠ لە بەر نەخۆشی بەیەکجاری دەستی لە کاروباری میری ھەڵگرت. لە شەوی ١٩٤٨/٧/٩ لە دیدەنی شاری سلێمانیدا کتوپڕ گورچیلەکەی لە کارکەوتوە و خوێنی لێ پیس کردووە بەو جۆرە گیانی سپارد. == بەرھەمەکان == خاوەنی زیاتر لە ١٢ بەرھەمە ئەمەش چەند بەرھەمێکی: * محاسەبەی نیابات - ١٩٢٨ (کە تێیدا پەراوی کردەوەکانی لە ئەنجومەنی نوێنەراندا بۆ خوێنەر کۆکردۆتەوە) * [[خولاسەیەکی تاریخی کورد و کوردستان]] - بەشی یەکەم ساڵی ١٩٣١ و بەشی دووەم ساڵی ١٩٣٧ (وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی عەرەبیش) * دوو تەقەللای بێ سوود- ١٩٣٥ (کە پاداشتێکی ٦٩ لاپەڕەیە: ساڵی ١٩٣٠ بۆ مانی کورد دابوویە میری، بڵاوکردنەوەی قەدەغەکرا) * تاریخ السلیمانیة‌ و ولایتھا - ١٩٣٩ * مشاھیر الأکراد - بەشی یەکەم ساڵی ١٩٤٥ و بەشی دووەم ساڵی ١٩٤٧ * تاریخ الدولة‌ و الامارات الکردیة‌ - ١٩٤٥ ‌ == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20100513045011/http://www.xozga.com/nawdaran/nuseran/105.html محەمەد ئەمین زەکی بەگ - خۆزگە] * [http://www.knnc.net/NewsDetailN.aspx?id=2644&LinkID=66 ساڵیادی‌ کۆچی‌ دوایی‌ ئەمین زەکی‌ مێژوونووس- KNN ]{{بەستەری مردوو|url=http://www.knnc.net/NewsDetailN.aspx?id=2644&LinkID=66 |date=ئازاری ٢٠٢٠ }}{{dead link|date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}{{dead link|date=تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٢٩٠}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|عێراق|سیاسەت}} [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٤٨]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٨٠]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:وەزیرانی حکوومەتی عێراق]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] a5uqix43jjr42nhqxj4im7jlsa8un88 0 5981 1457928 1446007 2025-07-11T04:21:18Z DanyMations 70070 1457928 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} [[پەڕگە:ჩობან აღა.png|وێنۆک|220px|چەپ|شەرەفخان بەدلیسی]] '''شەرەفخانی بدلیسی''' ({{بە کوردیی باکووری|Şerefxanê Bidlîsî}}؛ ١٥٤٣ – ١٦٠٣ یان ١٦٠٤) سیاسەتوان و مێژوونووسی ناوداری کورد و خاوەن کتێبی مێژووییی [[شەرەفنامە]] بوو. شەرفخان بەدلیسی کە لە گەورەترین ڕووناکبیران و نووسەرانی سەردەمی خۆیەتی بەنووسینی شەرەفنامە زانیاریی لەمەڕ جوگرافیا و ژیانی ڕامیاری و دەسەڵاتی کورد و زمان و ڕووە ھەمەجۆرەکانی کۆمەڵگای کوردیی ئەو دەمە تۆمارکردووە؛ و ناسراوە بە ئەمیری (امیرالامرا) ھەموی کورد و کوردستان.<ref>[[شەرەفنامە]]ی بەدلیسی</ref> == ژیان == شەرفخان کوڕی شەمسەدین بەدلیس لە ٢٥ی شوباتی ١٥٤٣ لە گوندی گەرمەڕووی سەر بەشاری [[قوم]] لە [[ئێران]] لەدایکبووە. لە دیوەخانی [[شا تەھماسپی یەکەم]] لە ساڵی ١٥٤٣ تا ١٥٧٦ لەگەڵ کوڕەکانی ئەودا ژیاوە. لە ئێران شا ئیسماعیلی سەفەوی ساڵی ١٥٧٦ پایە و نازناوی میری میران دەبەخشێتە شەرەفخان و دەیکاتە سەرۆکی ھۆزی کوردەکانی ئێران. لە کانوونی دووەمی ١٥٧٨ لە جەنگی نێوان ئێرانییەکان و عوسمانییەکان دا پشتی ئێرانییەکان بەردەدات و لایەنگری عوسمانییەکان دەکات بەخۆی و ٤٠٠ چەکدارەوە دژ بە ئێران دەوەستێ سەرکردایەتی عوسمانییەکان دەکات لە ساڵی ١٥٨٩ [[سوڵتان مورادی سێیەم]] دژ بە ئێرانییەکان پایە و نازناوی خان دەبەخشێتە شەرەفخان و دەیکاتە میری ویلایەتی [[بەدلیس]]. لە ساڵی ١٥٩٠ واتا لە تەمەنی ٥٣ ساڵیدا جڵەوی فەرمانڕەوایی خۆی دەداتە دەست کوڕەکەی خۆی شەمسەدین بەگ. لە ساڵانی ١٥٩١ تا ١٥٩٢ دەست دەکات بە نووسینی [[شەرەفنامە]] و لە ٤ی ئابی ١٥٩٧ لە نووسینی شەرەفنامە تەواو دەبێت و پوختەی نووسینەکانی لە دوادوای ساڵی ١٥٩٧دا کۆتایی پێھێنا. میر شەرەفخان لە ساڵی ١٠١٢ی کۆچی دا بەرامبەر بە ١٦٠٣ یان ١٦٠٤ کۆچی دوایی کردووە. بەساڵنامەی زایینی ٦٠ ساڵ ژیاوەو بە ساڵنامەی کۆچیش ٦٣ ساڵ ژیاوە. شەرفنامە زۆر بابەتی سەرەکی و گرنگی گرتووەتەخۆ وەکو ئەمانەی خوارەوە: # حکوومەتە کوردییەکانی مەڕوانی و حەسنەوی و فەچلەوی و ئەیووبی. # حاکمە کوردییەکانی پشتاوپشت حوکمڕانیان کردووە. # ئەو حاکمە کوردانەی پارەیان لێداوە و وتاریان بەناو خوێندراوەتەوە. # جگە لەمانەش بە دوورو درێژی باسی حکوومەتی بتلیسی کردووە. ئەم پەرتووکەی شەرفنامە لە کۆنەوە گرنگییەکی زۆری پێدراوە لە ساڵی ١٩٧٨ی کۆچی بەرامبەری ١٦٦٧ی زایینی لە [[زمانی فارسی]]ەوە لەلایەن شامی ناوێکەوە وەرگێڕدراوەتە سەر [[زمانی تورکی]] و لەدواییدا «ولیامینۆف»ی [[ڕووسی]] کردوویەتییە [[ڕووسی]] و بە چاپی گەیاندووە و «کارمۆی» مێژوونووسی فەڕەنسیش کردوییتەتییە فەڕەنسی و لە میسریش مێژوونووسی [[کورد]] لە چلەکانی سەدەی ڕابردوو بە [[فارسی]] چاپی کردووە و مەلا جەمیل ڕۆژبەیانی لە ساڵی ١٩٥٣دا بەپەراوێزی بەنرخەوە کردوویەتییە عەرەبی و بە چاپی گەیاندووە دواجاریش [[ھەژار موکریانی]] بە پەراوێزو پێشەکییەکی درێژەوە کردوویەتییە [[کوردی]] و لە ساڵی ١٩٧٢دا لەچاپخانەی کۆڕی زانیاری [[کورد]] لە [[بەغدا]] لە چاپ دراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20081229141726/http://www.xozga.com/nawdaran/nuseran/106.html شەرفخانی بەدلیسی - خۆزگە] * [https://web.archive.org/web/20160304194622/http://www.kurdipedia.org/?q=20081110141843231&lng=1 کوردیپێدیا] * {{ڤەژینبوکس | ٧١}} {{تووڵی دەروازە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|سیاسەت|ئێران|ژیاننامە}} [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٥٤٣]] [[پۆل:مردووانی ١٦٠٣]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:خەڵکی بدلیس]] [[پۆل:مێژووی نەخچیڤان]] 7q2g5uik0di9cp4lzcsjzuny245sa4j 0 5987 1458134 1397851 2025-07-11T06:09:36Z DanyMations 70070 1458134 wikitext text/x-wiki {{Coord|34|41|N|44|58|E|region:IQ_type:city_source:GNS-enwiki|display=title}} {{خاوێنکردن}} {{یەک سەرچاوە}} میللەتی کورد لە دوای رووخانی دەوڵەتی (ماد)ەوە کە بە دەستی (کۆرش)ی فارسە ئەخمینیەکان لەناوچوو و سەرنگون بوو تاکو رۆژگاری ئەمڕۆ بەردەوام لە خەبات و کۆشش کردندا بووە، ھەمیشە سەنگەر ومقاومەت و بەرخودانی ئاوەدانتر کردووەتەوە و بەگژ ھەموو داگیرکەرێکدا چووتەوە بە ھیوا و مەبەستی بەدەستھێنانی مافە مرۆی و نەتەوایەتیەکانی خۆی،زۆرن ئەوانەی سەر بەرزانە چوونەوە ئامێز و باوشی خاک و ئاسودە سەریان نایەوە،‌‌ ویستیان سەربەرزانە بژێن و مەردانە و جوامێرانە بمرن لە پێناو بەدیھێنانی رەوش و دۆخێک کە مرۆڤ و کۆمەڵگا ماف و کەرامەتیان پارێزراو بێت. با بزانین پیرە شارێکی وەک شاری ([[کفری]]) لە گەرمیانی. لەگەرمەی شەڕی یەکەمی جیھانیدا سوپای ووڵاتانی ھێزی ھاوپەیمانان ھێرشیان ھێنایە سەر ( وڵاتی نێوان دوو زێ ) تاکو ئاخر و ئۆخری شەڕەکە بەشێکی خاکی ویلایەتی ( موسڵ )ی ئەو سەردەمەیان خستە ژێر رکێفی خۆیانەوە ، لەو سەردەمەدا (( کفری )) سنجەقێکی سەر بە ولایەتی شارەزوور لە ویلایەتی موسڵ بووە ، لە سەروەختی فەرمانڕەوای عوسمانییەکاندا (( ئیبراهیم خانی دەلۆ )) کە کەسایەتی عەشیرەتی دەلۆ بوو و لە نەتەوەی کوردبووە <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=هیداد دەلۆ|یەکەم=ئازاد|دوایین٢=أحمد حەوێز|یەکەم٢=نازدار|ڕێکەوت=٢٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٤|سەردێڕ=قەزای مەخموور وەک ناوچە جێناکوکەکانی نێوان حوکوومەتى هەرێمى کوردستان و عێراق|ناونیشان=https://doi.org/10.56422/ka.1.59.551|journal=گۆڤاری ئەکادیمیای کوردی|بەرگ=١|issue=59|پەڕەکان=٤٢٣–٤٣٨|doi=10.56422/ka.1.59.551|issn=2520-4106}}</ref>چەند جارێک لە عوسمانیەکان ڕاپەڕی و لە سەرئەنجامی ئەو راپەڕینانە بە دەستی عوسمانیەکان شەھید بوو ، ئەو رۆح و پەیامە شۆڕشگێڕیەی بە خانەوادە و خەڵکی دەڤەرەکە سپارد . == ھۆکاری شۆرش == ئینگلیزەکان لە سەروەختی داگیرکردنی کوردستاندا شاری ( کفری )یان کردبووە مەڵبەندێکی چەوساندنەوە و داپڵۆسین و ئازاردانی خەڵکەکەی و سەرانە و باج و بێگارێکی بێشومار و زۆریان خستبووە سەر خەڵکی ناوچەکە ئەوەندی دیکە خەڵکی ناوچەکەیان بێدەرتان و بەش مەینەت و نەدار تر کردبوو ، بۆیە داد و بێدادیان بوو لە زوڵم و زۆرداری ئینگلیزەکان کە لە حەژمەتا خەڵکی ھانا و سکاڵای دڵی خۆیان بردە لای ((برایم خان دەلۆ)) بۆ سەرزنشت کردن و ئامۆژگاری کردنی جێگری حاکمی سیاسی بریتانیا و دەست و پەیوەندەکانی ، چەند جارێک دەنگی نارەزای و تووڕەی خەڵکی لەلایەن برایم خانی دەلۆ بە ( سالمون )ی جێگری حاکمی سیاسی بریتانیا ( ئەو سەردەمە فەرمانڕەوای شاری کفری دەکرد ) راگەیەندرا بەڵام بێھودە بوو ، چونکە ئەوان بۆ مژینی شیلەی گیانی خەڵکی و دزینی سەروەت و سامانی کوردستان برسی و رووت و رەجاڵ کردنی دانیشتوانی کوردستان ھاتبوون بۆیە بێبەزەیانە دەھاتنە وێزەی دانیشتوانی ناوچەکە و دەستیان لە ئەوکی خەڵکی بەش مەینەتی کورد رۆژ لە دوای رۆژ توندتر دەکردەوە ھاوکات داپڵۆسین و زەبر و زەنگ کار و بەرنامەی ئەوان بوو ، کەڵکە بوونی ئەو ھەموو غەدر و ستەمانە لەلایەک و گرتنی ((شێخ مەحمودی حەفید )) بە دیلی لە شەڕی دەربەند بازیان لەلایەکی دیکەوە و ھاوتەریب مەسەلە چارەنوسسازەکانی دیاری کردنی چارەنوسی نەتەوەکان بووە ھەوێن و ھۆکار و فاکتەری ھەڵایسان و بەرپا بوونی شۆڕش لە بەشێکی ناوچەکانی گەرمیاندا == بەرپا بوونی شۆڕش == و لە ماوەی یەک ھەفتەدا شارەکانی ( [[خانەقین]] و [[دووز]] و [[کفری]] ) بەرگی دیلیەتیان داماڵاند و لەلایەن شۆڕشگێڕانەوە ئازاد و رزگارکران ، پێش بەرپا بوونی شۆڕش ( برایم خانی دەلۆ ) پەیوەندی بە ( رەفعەت سمایل بەگ داودە لە دووز و خورشید بەگ دەلۆ لە خانقین ) کرد تاکو ھەریەک لە ناوچەکەی خویدا دوژمن لە خاکەکەیان دەرپەڕێنن و ھاوکات فشارێک بخەنە سەر کاربەدەستانی ئینگلیز بۆ ئازاد کردنی شێخ مەحمودی حەفید لە دیلیەتی و دەستبەسەری . لە رۆژی ٢٢ئابی و لە درێژەی ئەو زنجیرە شۆڕشەی کەلە سەرانسەری ئێراق دژ بەداگیرکەران بەرپا کرابوو ، ( برایم خانی دەلۆ ) سەرکردەی شۆڕش لە دەڤەری گەرمیان لەگەڵ تێکڕای ھۆزی (دەلۆ) و بە پاڵپشتی زۆربەی ھەرە زۆری ھۆزەکانی تری ناوچەکە لە دژی دەسەڵاتدارانی داگیرکەر راپەرین و شۆڕشێکیان بەرپا کرد، تاکو لەو ئان و ساتە ھەستیار و چارەنوسسازانەدا نەتەوەی کورد بە مافە مرۆی و نەتەوایەتیەکانی خۆی شاد و شکور بێت ، لوتکەی چیای باوەشاسوار ئەو سەنگەرە قایمە بوو کە تەقەی ھەڵگیرساندنی شۆڕشی تێدا کرا و ترس و بیمێکی زۆری خستە دڵی داگیرکەرانەوە ، ( سالمون ) جێگری حاکمی سیاسی بریتانیای ناچارکرد خۆی بە پێی خۆی بچێتە خزمەتی برایم خانی دەلۆ بۆ سارد کردنەوەی لە شۆڕش و ھەڵچوون ، ماڵ و دەسکەوتەکانی دنیا و پلە و پایە نەیتوانی ھەڵوێستی مساومە و سازشکردن لە سەر کێشەی نەتەوایەتی و نیشتمان لەلای برایم خان دروست بکات چونکە بەقای بە پەیمان و بڵێنەکانی ئەوان نەمابوو لە ھەمان کاتدا گفت و بڵێنی رزگار کردنی شار و ناوچەکەی بە جەماوەر دابوو . بەرەبەیانی رۆژی ٢٢ی ئابی ١٩٢٠ برایم خانی دەلۆ و ھاوکارانی لە دیووی پشتەوە سەرکەوتنە سەرلوتکەی شاخی ( باوە شاسوار ) کە ئەو چیایە بەسەر شاری کفری دەڕوانێت دەستیان بەسەر مەتریلۆزی محکەمترین بنکەی ئینگلیزەکاندا گرت لەوێەوە کەوتنە گوللەباران کردنی مەرکەزی دەرەک ( پۆلیسخانە ) بەم کارەش شارەکە لە خەو راپەرین و ئافرەتان لە سەربانی ماڵەکانیانەوە ھەڵھەڵەیان لێدەدا و پیاوان لە کوچە و کۆڵانکانی شاردا لە چاوەڕوانی ژوانی رزگار کردنی شاردا بوون ، ( سالمون ) ھەر زوو کەوتە خۆ و بەشوێن ھەندێک لە پیاو ماقوڵانی شاردا ناردی تاکو چارەسەرێک بۆ خامۆش و دامرکاندنەوەی شۆڕش بدۆزنەوە و لەگەڵیدا سەردانی برایم خان بکەن ، بەڵکو دەست لە شۆڕش ھەڵگرێت ھەرچەندە ئامۆژگاری سالمون کرا ھەنگاوی لەو بابەتە نەھاوێژێت بەڵام بێھودە بوو، سەرئەنجام سالمون بەدیلی گیرا. == حکومەتێکی کاتی == شار لەو رۆژەدا لە دەست‌ی داگیرکەران رزگارکرا و حکومەتێکی کاتی بەسەرۆکایەتی برایم خان دامەزرا و کە ئەندامەکانی بریتی بوون لە ( ئەکبر خان و وەیسی بەگی دەلۆ و حەمید عبدالرحمن کارێزی و حەمەجانی رۆغزایی و حاجی محەمەد تەرخانی و کاکەمەند ئەمین دروێش )، داموو دەزگاکانی بەڕێوەبردنی کاروباری ھاووڵاتیان وەکو [[شارەوانی]] و پۆلیس و دارایی و خۆراکی خەڵکی و …ھتد رێکخرایەوە و ئاڵو وێرکردن بەرووپێەی ھندی لە بازاڕدا قەدەغە کراو بە شێوەکی کاتی دراوی عوسمانی بە گڕ خرایەوە، و ئەو دانەوێڵە و خۆراکانەی کە لە کۆگاندا ھەبوون و دەست بەسەریاندا گیرا بوو بەپێی ژمارەی خێزان و بەبەلاش و یەکسان بەسەر ھاووڵاتیاندا دابشکرا . دوای ئەوەی کە ئینگلیزەکان بۆیان دەرکەوت کە بەھێز و لولەی تفەنگ ناتوانن زاڵ بن و سەرکەوتن مسۆگەر بکەن بۆیە ناچار بوون زمانی گفتوو دانوسان دەست پێبەکەن، کە پاش ئەوەی لە رێگای دانووسانەکانەوە داگیرکەران ئەو راستیەیان لەلا ئاشکرا بوو کە ئەم شۆڕشە مەغزا و رەھەند و ئامانجێکی نەتەوایەتی ھەیە، چونکە یەکەم داوایان ئازاد کردنی شێخ مەحمود بوو بۆیە ناچار بوون ھەموو ھێزەکانی خۆیان لە کەرکووک ناوچەکانی تر کۆ بکەنەوە تاکو ئەو شۆڕشە سەرکوت بکەن، پاش ئەوەی کە شاری کفری ماوەیەک لەلایەن شۆرششگێڕانەوە بەڕێوە دەبرا لە ئاکامی ئەو ھێرشە فراوان و بەربڵاوە لە دوای و بەرگریەکی قارەمانانە کە چەندین شەھید گیانی خۆیان پێشکەش بە نەتەوەکەیان کرد، داگیرکەران جارێکی تر شاری کفریان خستوە ژێر رکێف و دەسەڵاتی خۆیانەوە و رقی خۆیان بە خەڵکی ناوچەکە رشت و باجێکی زۆریان خستە سەر خەڵکی ٥٠٠ پارچە چەک و بڕێکی زۆر پارەیان بە دانیشتوانی شار بژارد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوە == * ماڵپەڕی کفری [http://kifri.wordpress.com] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] {{تووڵی دەروازە|مێژوو|کوردستان}} 40hl1dc57qfvqxmzf9hv60xsf2jjdee 0 6054 1458140 1439021 2025-07-11T06:12:07Z DanyMations 70070 1458140 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''شێخ سەعیدی پیران''' له خێڵی پیران(١٨٦٥ – ٢٩ی حوزەیرانی ١٩٢٥ لە [[ئامەد]]) شۆڕشگێڕێکی کورد بوو کە لە ١٩٢٥دا بە یارمەتیی ژمارەیەکی زۆری [[پێشمەرگە]] دژ بە حکومەتی [[تورکیا|کۆماری تورکیا]] شۆڕشی کرد و بۆ ماوەیەکی زۆر گەمارۆی شاری [[ئامەد]]یان دا بەڵام ھێزەکەیان تێک شکا و پاشان شێخ سەعید لەسێدارە درا.<ref>https://web.archive.org/web/20191207144824/https://www.aljazeera.net/home/Getpage/787157c4-0c60-402b-b997-1784ea612f0c/3e5f2494-0daf-49cc-a34c-6826798c4864</ref> [[پەڕگە:Sheikh Sherif, Sheikh Said, Kasim, Sheikh Abdullah.jpg|250px|وێنۆک|وێنەیەکی شێخ سەعیدی پیران]] == ژیان == شیخ سەعید ساڵی ١٨٦٥ لە ناوچەی [[پاڵۆ]] لەدایک بووە. یەکێکە لە شێخە بەرزەکانی [[نەقشبەندی]]. لەپاش مردنی باپیرەی شیخ عەلی، باوکی ناوچەی پاڵۆی بەجێ ھێشتووە و ڕووی کردووەتە شاری [[خنیس]]. شێخ سەعید خوێندنی ئایینی لەو شارە تەواو کردووە، پایە و ڕیزی کۆمەڵایەتیی شێخ و زیرەکی و لێھاتوویی و دەوڵەمەندی بووەتە ھۆی سەرەکی بۆ ئەوەی [[کۆمەڵەی سەرخۆبوون]] پەیوەندییەکی ڕاستەوخۆ و پتەو بە شێخ سەعیدەوە بکات لە کۆتاییی ھاوینی ١٩٢٣ [[یوسف زیبا]] کە سەرۆکێکی بزووتنەوەی کورد و نائیبی کۆنی شاری [[بەتلیس]] بووە لە پەرڵەمانی [[تورکیا]]<nowiki/>دا، چووەتە [[خنیس]] بۆ خزمەتی شێخ سەعید و ڕێککەوتوون لەسەر ئەوەی بڕیاری ھەڵگیرسانی شۆرشێکی نوێ بدەن. لە زستانی ١٩٢٣ تا ١٩٢٤ سەرۆک ھۆزەکان و ئەندامە چالاکەکانی [[کۆمەڵەی سەرخۆبوون]] کۆبوونەوەی فراوانیان لە ناوچەی [[پاڵۆ]] بەست کە تێیدا باس لە فراوانکردن و خۆسازدان بوو بۆ چالاکیکردن لە پێناو بزووتنەوەی نھێنی و خۆئامادەکردن بۆ ڕاپەڕینی نۆی بۆ سەربەخۆییی کوردستان. ئەم کار و بڕیارەش تا ڕادەیەکی بەرفراوان بە یارمەتیی [[شێخ مەحموودی حەفید]] و [[سمکۆی شکاک]] بوو، ھەروەھا بڕیار درا نووسراوەیەک دەربارەی پاڵپشتیی نەتەوەی کورد بۆ کۆمەڵەی نەتەوەکان (عیبە الامم) بنێرن. [[خالید جەبری]] و یوسف زیبا چالاکترین ئەندامانی [[کۆمەڵەی سەرخۆبوون]] بوون کە ھەموو بڕیارە گرینگەکانی کۆمەڵەیان دەگەیاندە دوورترین ناوچەکانی کوردستان و ئامادەیییەکی ھەمیشەیییان لەنێوان سەرۆک ھوزەکاندا پەیدا کردبوو، ھەروەھا پەیوەندییان لەگەڵ پارتی جمھووری پێشکەوتووی تورکیا پەیدا کردبوو کە لە تشرینی دووەمی ١٩٢٥ دامەزرابوو، بەڵام بەھۆی خیانەتکاریی سەرۆکەکانی ھۆزی [[خورمیک]] کە دەنگوباس و خوئامادەکردنی گەیاندە یاساوڵانی ڕژیمی تورکیا، بە بڕیاری [[مستەفا کەمال ئەتاتورک]]، یوسف زیبا و خالید جەبری بەگ گیران و ڕەوانەی زیندانی [[بەتلیس]] کران، لەپاش گرتنی ئەم دوو سەرکردەیە کۆمەڵە وەک پێویستییەکی گرنگ بەپەلە بڕیاری دا کە شیخ سەعیدی پیران ھەڵبژێردرێت و بکرێت بە سەرۆکی [[کۆمەڵەی سەرخۆبوون]]. == شۆڕشی شێخ سەعید == شێخ سەعید لەپاش ھەڵبژاردنی بە سەرۆکی کۆمەڵە بڕیاری ھەڵگیرسانی بزووتنەوەی چەکدارانەی دا، بەڵام زیاتر دەیویست بڕیارەکە مۆرکی کوردستانی گەورەی پێوە دیار بێت لەبەر ئەوە عەلیڕەزای کوڕی ناردە شارەکانی [[ئامەد]] و [[حەڵەب]] بۆ زانینی بیروبۆچوونی سەرۆکەکانی کوردی [[ڕۆژاوای کوردستان|ڕۆژاوا]]، [[باشووری کوردستان|باشوور]] و [[ڕۆژهەڵاتی کوردستان|ڕۆژهەڵات]] بۆ زیاتر ڕێککەوتن لەسەر کاتی گشتی ڕاپەڕینەکە. لەپاش کۆبونەوەیەکی گەورە لە شاری [[حەڵەب]]، ھەمووان گەیشتنە ئەو باوەڕەی کە مافی نەتەوایەتیی گەلی [[کورد]] بەبێ شۆڕشێکی چەکدارانە مەحاڵە مسۆگەر بکرێت. پاشان، ڕوژی ٢١ ئازاری ساڵی ١٩٢٥ دانرا بە یەکەم ڕوژی ھەڵگیرسانی شۆڕش. لە نیوەی دووەمی مانگی یەکەمی ساڵی ١٩٢٥دا شێخ سەعید گەشتێکی بە زۆربەی ناوچەکانی [[کوردستان]]دا کرد، دەچووە ھەر ناوچەیەک بەکومەڵ لایەنگر و دۆست ڕوویان تێ دەکرد. لە ٥ی شوباتی ١٩٢٥ شیخ سەعید خانی بەجێ ھێشت لەگەڵ سەد سوارە بەرەو گوندی [[پیران]] بەڕێ کەوتن بۆ ماڵی عەبدول ڕەحیمی برای. ھەر لەو شەوەدا مەفرەزەیەکی سوپای تورک بەسەرۆکایەتیی [[حوسنی ئەفەندی]] و [[مستەفا عالیم]] کە ھاتبوون بۆ گرتنی چەند کەسێک لە گوندنشینەکان. شێخ سەعید ڕازی نەبوو کە کەس بگیرێ. ئەمە بووە ھۆی ئەوەی کە ھەردوولا سەنگەر لەیەک بگرن. لەپاش شەڕ و تەقەکردن چەندەھا کەس لە مەفرەزەی دوژمن کوژران و ئەوانی تریش بەدیل گیران. ئەم ڕووداوە لەپڕ بووە ھۆی ڕێگرێکی سەرەکی ناوەخت لە کامڵنەبوونی خۆئامادەکردنی ڕاپەڕینەکەی شێخ سەعید. کاتێک شێخ تایەری برای شێخ سەعید ئەم ھەواڵەی بیست، بێوەستان و چاوەڕوانی لە ١٠ی شوباتی ئەو ساڵەدا کونتڕوڵی شاروچکەی [[لیچە]]ی کرد و دەستی بەسەر گشت پارە و نووسین و نامە و تەلگرافی نھێنی ڕژێمدا گرت، لە ڕۆژی ١١ی شوباتدا، لەگەڵ دوو سەد ھەزار سوارە چوونە خزمەت شێخ. ئەم ڕووداوە و ھۆکارانە بوونە ھۆی سستبوونی ھەندێ کاری شۆرشەکە ڕێگەیان لەدوا خستنی شۆرشەکە گرت بۆیە شێخ سەعید بەناچاری پێشوەخت بڕیاری دەستپێکردنی ڕاپەڕینەکەی دا، بەپێی ئامارێکی ئەو کاتە، ژمارەی پێشمەرگە کوردەکان تەنیا لە چوار ولایەدا نزیکەی شەش سەد ھەزار کەس بوون بەرانبەر ژمارەی ھێزی تورکەکان کە لە سەد ھەزار کەمتر بوون. لەم ناوچانەدا نەتەوەی [[چەرکەس]] و عەرەب و ئەرمەنیشی تێدا بوو، ئەم کەمینە نەتەوانەش زۆر چەوساوە و زوڵملێکراوی ژێردەسەڵاتی تورک بوون بۆیە زۆربەیان لە شۆڕشەکەدا بەشدار بوون و شێخ سەعید سەروکایەتیی سوارە پێشمەرگەکانی حاجی حەسەن و عەمەری خارۆ ھۆزی [[مەستان]] و [[بۆتان]]ی باشووری چیای [[کوچەران]]ی دەکرد. ھێزی ساڵح بەگی خانی ھێزەکانی شێخ شەمسەدینیش ھاتنە ناوچەی [[مادن]] و شێخ ئەیوبیش لەگەڵ ھەزاران سوارەی پێشمەرگە چوونە ناو ڕیزەکانی شێخ عەبدول ڕەحیمی برای شێخ سەعید. بەرەو ڕزگارکردنی شاری [[ئامەد]] ڕۆیشتن، شیخ سەعید لە سەرەتاوە ھەستی کرد کە ھێزەکانی لە توانایان نییە [[ئامەد]] ڕزگار بکەن بۆیە بیری لە ڕیگای تر کردەوە. بۆ ئەمەش کەوتبووە گفتوگۆکردن لەگەڵ حکومەتی تورک تا بوارێکی لەبار بۆ ڕاپەڕینی کوردەکانی ناو شارەکە بڕەخسێنێ. ھەر چەندە بوار و ڕێگا نەبوو بۆ گەیاندنی ھیچ جۆرە چەکێک بۆ خەڵکانی ناو شارەکە، گەمارۆدانی شارەکەش زۆری کێشا، سوپای دوژمنیش لەناو شارەکەدا ڕازی نەبوون کە دەستبەرداری بەرەنگاری و خۆڕاگرتن ببن، لە سەرەتای مانگی ئازارەوە پێشمەرگە ھێرشی دەست پێ کرد بەڵام خۆڕاگری سوپای تورک زۆری خایاند، لە دەرگای ماردینی شارەوە کەرتێکی پێشمەرگە و خەڵکی شار یەکتریان گرتەوە و کەوتنە پەلامار بۆسەر سوپای دوژمن، تورکەکان سەنگەری پتەویان لێ دابوو، لە ھەمان کاتدا خاوەنی سەدان چەکی نوێ بوون و توانای سەرکەوتنیان زیاتر بوو، لەپاش شەڕێکی قورس و کوژرانی ژمارەیەکی زۆر لە ھەردوولا، کەرتی ھێرش بەری پێشمەرگە و خەلک ملیان دایە بەر پاشەکشەکردن و گەڕانەوە دواوە لەپاش دوو سێ ھێرش پێشمەرگەکان کە تێدا سەرنەکەوتن، بەتەواوی بڕیاری وازھێنان لە گەماروی شارەکە درا. ڕیزەکانی شۆڕش ڕۆژ لەدوای ڕۆژ بەرەو شپرزەیی و پڕشوبڵاوی دەچوو، بەتایبەتی کاتێک سوپای دوژمن لە باکوور و باشوورەوە بە ھێزی زۆر ھێرشیان ھێنا و گەمارۆکەیان پێچەوانە کردەوە. لە کۆتاییی مانگی نیسان بەھۆی خیانەتی سەرۆکی ھۆزی [[جبرانان]] و قاسم بەگی جبرانەوە، شێخ سەعید، شێخ عەبدوڵڵا، عەلی غالب، ڕەشید ئاغا و ٢٦ شۆرشگێڕی تر لەسەر پردی چەمی مۆراچ لە ناوچەی گەنج بەدیلی گیران. لەدوای دادگایکردنی شێخ سەعید و ھاوڕێکانی لە کۆتایی مانگی ئایارەوە کە دەستی پێ کرد و ماوەی یەک مانگی خایاند، جگە لە شێخ سەعید، ٤٧ تێکۆشەری کورد بڕیاری لەسێدارەدانی دەرکرا و لە دیاربەکر لەسێدارە دران. == ئەمانەش ببینە == * [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] * [[سەید ڕەزا]] * [[عەبدولسەلام بارزانی]] * [[شێخ مەحموودی حەفید]] * [[ئیسماعیل ئاغای شکاک]] * [[خۆیبوون]] * [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20161021043636/http://qadirzada.com/Shex-saidipiran.html شۆڕشی ئاگری شێخ سەعیدی پیران - وێبگەی قادرزادە]، سەردانی ٢٩ی تەممووزی ٢٠١٠ == ئەمانەش ببینە == * [[شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران]] * [https://web.archive.org/web/20100810092529/http://www.pertwk.com/ktebxane/node/1298 شۆڕشی شێخ سەعیدی پیران و سۆڤێت]، ئەفراسیاو ھەورامی، لە ساڵی ٢٠٠٢، دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم {{کۆماری ئارارات}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|ڕۆژنامەوانی|ئیسلام|شەڕ|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|سیاسەت|تورکیا}} {{پۆلی کۆمنز|Sheikh Said}} [[پۆل:کوردایەتی]] [[پۆل:مردووانی ١٩٢٥]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٦٥]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:لەسێدارەدراوانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی زازا]] c6s05ta4f1yudn9a6iwpiiaseu4jgta 0 7224 1457939 1447310 2025-07-11T04:26:50Z DanyMations 70070 1457939 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''فەقێ تەیران''' یا '''فەقێی تەیران''' (١٥٦٣ – ١٦٤١)<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=مارف خەزنەدار، مێژووی ئەدەبی کورد، بەرگی دووەم، ھەولێر: ئاراس ٢٠٠٢}}</ref> ھۆنراوەنووسێکی ناوداری کلاسیکی کوردە کە بە شێوەزاری [[کورمانجی]] شیعری نووسیوە. ناوی (محمدە) خەڵکی قەزای (مۆکس)ی ناوچەی هەکارییە،زۆربەی ژیانی لە مۆکس بردۆتە سەر لە گوندی (وەرەزوور)، نازناوی شیعری (میم و حێ م.ح) بووە.<ref name=":0" /> لە ناوەڕاستی سەدەی نۆزدەهەمەوە ناو و ناوبانگی ئەم شاعیرە کەوتۆتە ناو تۆمارکراوەکانی کوردناسانی ئەوروپا، (ئەلیکسەندەر ژابا) دەڵێ: فەقێ تەیران سێیەمین شاعیرە کوردە لە دوای عەلی حەریری و مەلای جزیرە لە باکوری کوردستان. == ژیاننامە == فەقێ تەیران زۆر کەم لەسەر ژیانی نووسراوە، گوتراوە کە لە کاتی لاویدا دۆستی [[مەلای جزیری]] بووە، ئەوەی لە پەیوەندییەکەی لەگەڵ جزیری ماوەتەوە وتووێژێکی شێعرییە لە نێوان ئەم دوو شاعیرەدا،<ref name=":0" /> مارف خەزنەدار ماوەی ژیانی بە ١٥٦٣ تا ١٦٤١ دیاری کردووە،<ref name=":0" /> بەڵام کوردۆ ئەم ماوەیەی بە ١٥٩٠ تا ١٦٦٠ تۆمار کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Qanatê Kurdo, Tarîxa edebiyata Kurdî, 2 vols. , Stockholm, 1983-85.}}</ref> == شێعر == ھۆنراوەکانی فەقێ تەیران بە [[کوردیی باکووری]]ن و لەسەر کێشی بڕگەیی نووسراون. نموونەیک لە ھەلبەستی ھای ئاڤ * ھای ئاڤ و ئاڤ ھای ئاڤ و ئاڤ * ما تو ب عەشق و موحبەتێ * مەوج و پێلان تاڤێی بەلاڤ * ب سەکنە و بێ ڕاحەتێ * ژ عەشقا کێ ھەر تێی و تێی * ھەتا کەنگێ ھەر بێی و بێی * بۆ من بێژا حەیرانێکێ * دا ئەز بزانم قسەتێ * لازم تە مەحبووبەک ھەیە * یان دۆست و مەتلووبەک ھەیە * یان مەتل و مەنسووبەک ھەیە * لەوا بێ لباس و کیسوەتێ == میرات == فەقێی تەیران لە چەرخی خۆی و دوای مردنیشی ناسراو بووە. [[ئەحمەدی خانی]] لە شێعری خۆیدا ئاماژە بە ناوی فەقێی تەیران دەکات.<ref name=":0"/><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-written-literature|سەردێڕ=Encyclopedia Iranica: Kurdish Written Literature}}</ref> بڕێک لە شێعرەکانی فەقێی تەیران کراون بە گۆرانی. == بەرھەمەکان == * [[شێخی سەنعان]] * [[بەرسیسایێ عابید]] * [[زەمبیلفرۆش]] * [[کەلا دمدم]] * [[ئەسپی ڕەش]] * [[ھەی ئاڤ و ئاڤ]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٨٣}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|کوردستان}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٥٩٠]] [[پۆل:مردووانی ١٦٦٠]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:سۆفییە کوردەکان]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی جۆلەمێرگ]] [[پۆل:خەڵکی وان]] p9n7oxe3cowdxs6a5hwu25y0zlcn4qm 0 7726 1457973 1269904 2025-07-11T04:43:37Z DanyMations 70070 1457973 wikitext text/x-wiki '''مارف خەزنەدار''' (بە عەرەبی: معروف خزندار، [[١٩٣٠]] - [[٢٥ ی تشرینی یەکەم]]ی [[٢٠١٠]]) مامۆستای زانکۆ و نووسەرێکی ناوداری [[کورد]] بوو. == ژیان == لە ساڵی [[١٩٣٠]] لە شاری [[هەولێر]] و لە بنەماڵەی [[خەزنەدارەکان]]ی هەولێر لە دایک بووە. قوناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و ئامادەیی لە هەولێر تەواو کردووە. لە [[زانکۆی بەغدا]] لە بەشی [[زمانی عەرەبی]] خوێندویەتی. لە ساڵی [[١٩٦٨]] چووەتە [[یەکێتی سۆڤیەت]] و لەوێ بڕوانامەی دکتۆرای لە ئەدەبی کوردی بەدەست هێناوە. پاشان گەڕایەوە و بووە مامۆستای بەشی کوردیی زانکۆی ئەدەبیاتی بەغدا و ھەروەھا بەشی ئەدەبیاتی زانکۆی عەننابی جەزائیر و بەشی ئەدەبیاتی [[زانکۆی سەلاحەدین]] لە ھەولێر. خەزنەدار ئەندامی [[کۆڕی زانیاریی کورد]] بوو. سەرپەرشتی ژمارەیەکی زۆر نامەی زانکۆیی ماستەر و دکتۆرای کردووە. دکتۆر مارف خەزنەدار یەکێکە لە دامەزرێنەرانی [[یەکێتی نووسەرانی کورد]] و ماوەیەکیش سەرنووسەری گۆڤارەکەیان، [[نووسەری کورد]] بووە، ھەروەھا چەند ژمارەیەکی گۆڤاری [[دەفتەری کوردەواری]]ی دەرکردووە و لە گۆڤاری رۆژی کوردستان- شمس کوردستان دەستەی نووسەران و لە گۆڤاری کاروان ڕاوێژکاری ئەدەبی و رۆشنبیری بووە. خەزنەدار بۆ یەکەم جار لە ساڵی ١٩٦٨ دا ڕۆژی بڵاوبوونەوەی یەکەم ژمارەی [[ڕۆژنامەی کوردستان]] واتە ڕۆژی ٢٢ی نیسانی ١٨٩٨ی وەک ڕۆژی ڕۆژنامەگەری کوردی دیاریکرد. مامۆستا مارف ماڵەکەی کردۆتە مەڵبەندی رووناکی بۆ پاراستنی تێکست و دەستنووس و ئەرشیفی ئەدەبی کوردی و ھەردەم دەرگای ماڵەکەی بۆ قوتابیان کراوەبووە و گەلێک قوتابی سوودیان لەکتێبخانە گەورەکەی وەرگرتووە. دکتۆر مارف خەزنەدار لە تەمەنی ٨٠ ساڵیدا، لە نەخۆشخانەی شیفا لە شاری هەولێر لە ڕێکەوتی شەوی ٢٠١٠/١٠/٢٥ دا کۆچی دوایی کرد. == بەرھەمەکان == مارف خەزنەدار ھەر لە ٥٠کانەوە دەستی بە نووسین کردووە و وتاری بڵاوکردۆتەوە. یادداشتە ڕۆژانەکانی خۆی لە ساڵی ١٩٣٠ ھەتا ساڵی ١٩٩١ لە دووتوێی ٧ بەرگدا نووسیوەتەوە بەناوی [[دیجلەی ھزرم]]. دوا بەرھەمیشی بریتییە لە کتێبی [[مێژووی ئەدەبی کوردی]]، کە لە ٧ بەرگدا چاپی کردووە. دکتۆر مارف خەزنەدار، خاوەنی نزیکەی ٣٠ کتێبی چاپکراوە، لەوانە: بە کوردی: * کێش و قافیە لەشیعری کوردیدا، بەغدا، ١٩٦٢. * کورد، تێبینی و تێڕوانین، ڤلادمیر مینۆرسکی، وەرگێڕان و پێشکەشکردن و لێکۆڵینەوە، بەغدا، ١٩٦٧. * بووکە شووشە، چیرۆکی کوردی، بەغدا، ١٩٦٩. * ئەڵەمان و چەند چیرۆکێکی تری کوردی، بەغدا، ١٩٦٩. * عەبدوڵا بەگی میسباحولدیوان، بەغدا، ١٩٧٠. * زمان و ئەدەبی کوردی، بەغدا، ١٩٧١. * دیوانی نالی و فەرھەنگی نالی، بەغدا، ١٩٧٧. * نالی لەدەفتەری نەمریدا، بەغدا، ١٩٨١. * لەبابەت مێژووی ئەدەبی کوردیەوە، بەغدا، ١٩٨٤. * کوردیادە، لەندەن، ١٩٨٥. * گەشتێک بۆ ئەرەزڕوم، وەگێڕان لەڕوسیەوە، سوید، ١٩٩٥. * ئەدەبی کوردی و کێشەی پاسترناک، ھەولێر، ١٩٩٥. * کوردی تورکمانستان، ھەولێر، ١٩٩٥. بە عەرەبی: * العدل الاجتماعي، بەغدا، ١٩٤٥ * ھغانی کوردستان، بەغدا، ١٩٥٦ * الأكراد، نووسینی: مينورسكی، وەرگێڕانی لە ڕووسییەوە بۆ عەرەبی، بەغدا ١٩٦٨ * مخطوطات فريدة ومطبوعات نادرة، بەغدا، ١٩٧٨ * تاریخ الاستشراق، بغداد، ١٩٨٠ * الرحالة الروس في الشرق الأوسط، نووسینی: ب.م.دانتسيغ، وەرگێڕانی لە ڕووسییەوە بۆ عەرەبی، بیروت، ١٩٨١ بە ڕووسی: * [[دوانزە سوارەی مەریوان]] و پازدە چیرۆکی تری کوردی، مۆسکۆ، ١٩٦٨ * میژووی ئەدەبی کوردی نوێ، مۆسکۆ، ١٩٧٦. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [http://www.jamawarnews.com/direje.aspx?Cor=1&babet=kurdistani&jimare=5030&derkewtin=2 نووسه‌رو ئه‌دیبی گه‌وره‌ی کورد دکتۆر مارف خه‌زنه‌دار کۆچی دوایی کرد]{{بەستەری مردوو|url=http://www.jamawarnews.com/direje.aspx?Cor=1&babet=kurdistani&jimare=5030&derkewtin=2 |date=ئابی ٢٠٢١ }}، جەماوەر نیوز [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٠]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٠]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ٢١ەم]] 1l2d3u23erxtpytm01wmsm1zifo9z6l 0 7838 1458002 1361769 2025-07-11T05:28:54Z DanyMations 70070 1458002 wikitext text/x-wiki {{Infobox person |name = مەحسون کرمزگویل |image = Mahsun Kırmızıgül.jpg |caption = مەحسون کرمزگویل لە ٢٠١٣ |birth_date = {{birth date and age|١٩٦٩|٣|٢٦}} |birth_place = [[چەولیگ]]، [[تورکیا]]<ref>Ağabeyi elektrik direğinde öldü http://webarsiv.hurriyet.com.tr/1999/10/09/148858.asp {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141227161516/http://webarsiv.hurriyet.com.tr/1999/10/09/148858.asp |date=٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٤ }}</ref> |occupation = [[گۆرانیبێژ-گۆرانینووس]]، [[بەرھەمھێنەری تۆمار]]، [[دەرھێنەری فیلم]]، [[ئەکتەر]]، [[کەسایەتی لە جیھانی کاردا|بازرگان]] |years_active = ١٩٨٤–ئێستا |website = [http://www.mahsunkirmizigul.com www.mahsunkirmizigul.com] |thumb = |image_width = ٣٠٠ |origin = [[خەڵکی زازا|زازا]] |label = Prestij Müzik |associated_acts =}} '''مەحسون کرمزگویل''' ('''عەبدوڵلا بازنجیر''' لەدایکبووی ٢٦ـی ئازاری ١٩٦٩) [[گۆرانیبێژ]]، [[ئەکتەر]] و [[دەرھێنەر]]، نووسەری دەق، ئاوازدانەر و بەرھەمھێنەرێکی کوردی تورکیایە لە ڕەچەڵەکی خێڵی زازایی خوارووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.sondakika.com/haber-mahsun-cok-buyuk-laflar-ediyor|سەردێڕ=ئایا تۆ کوردی؟|ڕێکەوتی سەردان=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی ئابی ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170827212233/https://www.sondakika.com/haber-mahsun-cok-buyuk-laflar-ediyor/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> باوکی ناوی چەرکەز بازنجر و دایکی ناوی فایقا ئارکەیە. خاوەنی کۆمپانیایەکی بازرگانی بەرھەمھێنانی [[مۆسیقا|مۆسیقایە]] ([[:tr:Prestij Müzik|پرەستیژ میوزیک]])، لە تورکیا تا ساڵی ٢٠٠٢<ref>[[:tr:Prestij Müzik]]</ref> کە خەڵکی بە بازرگانێکی لێھاتووی ناو دەبەن. خاوەنی چەندین ئەلبومی میوزیک و فیلم و زنجیرە درامایە. دواترین فیلمی بە ناوی (موعجیزە) و دواترین کاری درامای کە وەک دەرھێنەر کاری کردووە بە ناوی ''Benim İçin Üzülme'' یە و خاوەنی ٢٣ ئەلبوم و ٩ دراما و ٦ فیلمە. == ژیان == لەدایکبووە لە ٢٦ی ئازاری ١٩٦٩ لە دیاربەکر، تورکیا. وەک ئەندامێک لە خێزانێکی ٢٢ مناڵی. خوێندنی سەرەتایی و ئامادەیی لە قوتابخانەکانی دیاربەکر خوێندووە. ھەر لە تەمەنی زوویدا کاری کرد تا بەشداری خێزانەکەی بکات. و دەستی بە گۆرانیوتن کرد لە ئاھەنگی ژنھێنانەکان تا پارە پاشەکەوت بکات. لە ١٩٨٤، بانگھێشت کرا بۆ ئیستەمبوڵ تا ئەلبومێک بکات بۆ "Güneş Plak" کە بە مانای پارچەی خۆر دێت. و ھەروەھا دەستی بە خوێندن کرد لە لقی دەنگیی زانکۆی ئیستەمبوڵ-پەیمانگای مۆسیقای تورکی. دەستی بە خوێندنی مۆسیقا کرد لە ١٩٨٠ و ٨ ئەلبومی ناپیشەباز (خوازەیی یان نەشارەزایییانە) ی دروستکرد. کارزانیی ئەو بۆ یەکەم جار لە ئەلبومی "Alem Buysa Kral Sensin" دەردەکەوێت لە ١٩٩٣ ھەروەکوو بۆمبێک لە جیھانی مۆسیقا و لە لووتکەی ڕیزبەندیی مۆسیقا دانرا. لە ١٩٩٤، چووە پاڵ کۆمپانیای مۆسیقای پرەستیژ ھەروەک بەرھەمھێنێک. ھونەرمەند، ستایشەکەی بردەوە لەگەڵ فیلمی''Beyaz Melek'' ([[فریشتەی سپی]]) کە خۆی نووسین، دەرھێنان و نواندنی بۆ کردووە. لە ٢٠٠٩، ''Güneşi Gördüm'' ([[خۆرم بینی]])ی بڵاوکردەوە کە خۆی کاری نووسین، دەرھێنان و نواندنی بۆ کردووە. لە ٢٠١٠، ''New York'ta Beş Minare'' ([[پێنج منارە لە نیویۆرک]])ی بڵاوکردەوە کە ئەمەشیان ھەر خۆی کاری نووسین، دەرھێنان، نواندن و دانانی ئاوازی مۆسیقای فیلمەکەی بۆ کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hurriyet.com.tr/mahsun-kirmizigul-kimdir-biyografisi-40078133|سەردێڕ=مەحسون کرمزگویل کێیە؟}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.biyografi.info/kisi/mahsun-kirmizigul|سەردێڕ=مەحسون کرمزگویل کێیە؟}}</ref> == دیسکۆگرافی == <!--ئەگەر ماناکانیان دەزانی وەک ئەوانەی کراون تۆش وەرگێڕان بۆ ئەوانەی تر بکە کە نەکراون--> * ١٩٨٤ – Yürek Yarası _{[[Güneş Plak]]} (برینی دڵ) * ١٩٨٥ – Buda Yeter _{Güneş Plak} * ١٩٨٦ – Terkedildim _{Güneş Plak} * ١٩٨٧ – Sarışınım _{Güneş Plak} (قژ کاڵ) * ١٩٨٨ – Paylaşamam _{Güneş Plak} (جوانە) * ١٩٨٩ – İstanbul Geceleri _{[[:tr:Türküola|Türküola]]} (ئیستەمبوڵ لە شەو) * ١٩٩٠ – Şimdiki Zaman _{[[Barış Müzik]]} (کاتی ئێستا) * ١٩٩١ – Nilüfer _{[[:tr:Prestij Müzik|Prestij Müzik]]} * ١٩٩٣ – Alem Buysa Kral Sensin _{[[Nokta Müzik]]} * ١٩٩٤ – 12’den Vuracağım _{Prestij Müzik} * ١٩٩٥ – Dünden Bugüne _{Günes Plak} * ١٩٩٥ – Mutlu Ol _{Barış Müzik} (دڵخۆش) * ١٩٩٥ – İnsan Hakları _{[[Kral Müzik]]} (مافی مرۆڤ) * ١٩٩٦ – Sevdalıyım — Hemşerim _{Prestij Müzik} * ١٩٩٧ – Nostalji 1 _{Güneş Plak} (خولیای نیشتیمان) * ١٩٩٨ – Yıkılmadım _{Prestij Müzik} (نەکەوتم) * ٢٠٠٠ – Yoruldum _{Prestij Müzik} (من ماندووم) * ٢٠٠١ – Ülkem Ağlar & Yoruldum _{Prestij Müzik} * ٢٠٠٢ – Yüzyılın Türküleri _{[[:tr:Popüler Müzik|Popüler Müzik]]} * ٢٠٠٣ – Bir Demet Kirmizigül _{Prestij Müzik} * ٢٠٠٤ – Sarı Sarı — Başroldeyim _{[[:tr:A1 Müzik|A1 Müzik]]} * ٢٠٠٦ – Dinle _{A1 Müzik} (گوێبگرە) * ٢٠١١ – Küçük Gelin _{[[:tr:DMC Müzik|DMC Müzik]]} (بووکی بچووک) == فیلمۆگرافی == === زنجیرە دراماکان === * ١٩٩٣ – ''...Alem Buysa'' * ١٩٩٦ – ''Bu Sevda Bitmez'' ([[ئەم ئەڤینە کۆتایی نایە]]) * ١٩٩٦ – ''Hemşerim'' ([[ھاوشارییەکەم]]) * ١٩٩٩ – ''Yıkılmadım'' ([[نەکەوتم]]) * ٢٠٠٣ – ''Zalim'' ([[ستەمکار (فیلم)|ستەمکار]] یان [[زاڵم (فیلم)|زاڵم]]) * ٢٠٠٥ – ''Aşka Sürgün'' ([[نا بۆ ئەڤین]]) * ٢٠١١-٢٠١٣ – ''Hayat Devam Ediyor'' ([[ژیان بەردەوامە]]) – دەرھێنەری گشتی-چیرۆک * ٢٠١٢ – ''Benim İçin Üzülme'' ([[بەڵام من خەمم چییە؟]]) – دەرھێنەری گشی-چیرۆک * ٢٠١٢ – ''Babalar ve Evlatlar'' ([[باوکان و کوڕان]]) – چیرۆک === فیلمەکان === * ١٩٨٧ – ''Yaşamak Haram Oldu'' ([[ژیانم لێ حەرامە]]). * ٢٠٠٧ – ''Beyaz Melek'' ([[فریشتەی سپی]]) وەکوو: ئەکتەر، دەرھێنەر و نووسەری دەق. * ٢٠٠٩ – ''Güneşi Gördüm'' ([[خۆرم بینی]]) وەکوو: ئەکتەر، دەرھێنەر و نووسەری دەق. * ٢٠٠٩ – ''Gecenin Kanatları'' ([[باڵەکانی شەو]]) وەکوو: نووسەری دەق. * ٢٠١٠ – ''New York'ta Beş Minare'' ([[پێنج منارە لە نیویۆرک]]) وەکوو: ئەکتەر، دەرھێنەر و نووسەری دەق. * ٢٠١٥ – ''Mucize'' ([[موعجزە (فیلم)|موعجزە]] یان [[پەرجۆ (فیلم)|پەرجۆ]]). * ٢٠١٧ – ''Vezir Parmağı'' وەکوو: ئەکتەر، دەرھێنەر و نووسەری دەق. * ٢٠١٩ – ''2 Mucize'' ([[موعجزە٢ (فیلم)|موعجزە٢]] یان [[پەرجۆ٢ (فیلم)|پەرجۆ٢]]). == خەڵاتەکان == * ١٩٩٩ – [[Kral TV]] خەڵاتەکانی مۆسیقا ** باشترین گۆرانیبێژی پیاوی نەخشەی عەرەبی ** باشترین گۆرانی ** باشترین گۆرانیی فرۆشراو * ١٩٩٩ – [[Hürriyet]] [[Altın Kelebek]] ** باشترین [[مۆسیقاژەن]] ** ٢٠٠٦ – باشترین ئەلبومی فرۆشراو. == پەراوێزەکان == {{پەراوێز}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://en.wikipedia.org/wiki/Mahsun_Kırmızıgül|سەردێڕ = Mahsun Kırmızıgül|زمان = ئینگلیزی|سەردان = ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20170912020457/http://mahsunkirmizigul.com/ سایتی فەرمی] (بە تورکی) * [https://web.archive.org/web/20170711222039/https://mahsunkirmizigul.org/ سایتی نێودەوڵەتی] (بە تورکی) * [https://web.archive.org/web/20170603215508/https://www.mahsunkirmizigul.ir/ سایتی فارسی] (بە تورکی) {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|ژیاننامە|تورکیا|فیلم|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Mahsun Kırmızıgül}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:پیاوە گۆرانیبێژەکان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی تورک]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی تورک]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٩]] [[پۆل:ھونەرمەندانی تورک]] [[پۆل:ئەکتەرە تورکەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٨]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:تورکیاییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:خەڵکی ئامەد]] [[پۆل:خەڵکی زازا]] 8nako3h3xps9gldw37y94vbrp007rn0 0 8013 1457902 1376844 2025-07-11T03:55:09Z DanyMations 70070 1457902 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر |ناو = بابا تاھیری ھەمەدانی |وێنە = File:Babatahr.png |قەبارەی وێنە = |لێدوان = وێنەی بابا تاھیر |سەردێڕ = |ناوی خۆماڵی = |زمانی ناو = |ناوی کاتی لەدایکبوون = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٩٣٧ زایینی |شوێنی لەدایکبوون = [[ھەمەدان]]، [[ئێران]] |ڕێکەوتی مردن = ١٠١٠ زایینی |شوێنی مردن = [[ھەمەدان]]، [[ئێران]] |شوێنی گۆڕ = |پۆتانەکانی شوێنی گۆڕ = |نازناو = |پیشە = شاعیر |زمان = [[زمانی پاڵەوی|پاڵەوی]] |نەتەوە = [[کورد]] |ڕەگەز =نێر |ڕەگەزنامە = |خوێندن = |سەردەم = نیوەی دووەمی سەدەی دەیەم - نیوەی یەکەمی سەدەی یازدەمی زایینی |genres = |genre = |بواری کارکردن = |قوتابخانەی ئەدەبی = |کارە دیارەکان = |خەڵاتە دیارەکان = |ساڵانی چالاکی = |ھاوسەر = |یار = |منداڵەکان = |خزمەکان = |واژوو = |لێدوانی واژوو = |ماڵپەڕ = }} [[پەڕگە:Baba Taher mkh.JPG|وێنۆک|گۆڕی بابە تاھیر لە [[ھەمەدان]]]] '''بابا تاھیر''' ناسراو بە '''بابە تاھیری عوریان''' ناوی تاھیرە، ھۆنراوەنووسێکی سەدەی ١١ بوو کە بە [[زمانی پاڵەوی]] (شێوازی فەھلەویات-پاڵەوییەکان) ھۆنراوەی نووسیوە. ساڵی لەدایکبوونی بابا تاھیر ئاشکرا نییە، لە زۆر سەرچاوە باسکراوە، بەڵام بەپێی سەرچاوە باوەڕپێکراوەکان<ref>سەرەتای مێژووی ئەدەبی کوردی، د. مارف خەزنەدار (بە ڕووسی)</ref> لە ماوەی نێوان نیوەی دووەمی سەدەی دەیەم و نیوەی یەکەمی سەدەی یازدەمی زایینی ژیاوە. ھەربۆیە لەدایکبوون و کۆچی دوایی بە ساڵانی (٩٣٥ زایینی - ١٠١٠ زایینی) دیاریکراوە. زۆربەی ھۆنراوەکانی بابا تاھیر دوو بەیتە کە بریتییە لە چوار نیوە دێڕ، جگە لە ھۆنراوەی دوو بەیتی نزیکەی ٥ ھەزار (غەزەل) یشی ھەیە. بڕێک لە ھۆنراوەکانی وەرگێڕدراونەتە سەر شێوەزاری [[سۆرانی]]، بۆ نموونە [[دڵزار]] یەکێک لە ئەو کەسانەیە کە بڕێک لە ھەڵبەستەکانی بابە تاھیری وەرگێڕاندوەتە سەر سۆرانی. == زمانی ھەڵبەستەکان == تۆزێک لە سەرچاوەکان زمانی ھەڵبەستەکانی بابا تاھیریان بە [[زمانی لوڕی]] نزیکتر زانیوە.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/baba-taher-oryan Most traditional sources call it loosely Lorī, while the name commonly applied from an early date to verses of this kind, fahlavīyāt, presumably implies that they were thought to be in a language related to the Middle Iranian dialect Pahlavi.]</ref> بەڵام ھەندێکی دیکە لە سەرچاوەکان پێیان وابووە کە ھەڵبەستەکانی باباتاھیر بە [[زمانی راجی]] ھۆندراونەتەوە.<ref>مصطفوی دھکردی، سید اسداللە. ''دیوان باباطاھر عریان (عارف سوتەدل ھمدان)، با مقابلۀ شانزدە نسخۀ خطی قدیمی و نسخۀ چاپی خاورشناسی کلمان ھوآر و براساس لھجەشناسی علمی بە ضمیمۀ ادبیات راجی و ترجمۀ ارمنی، انگلیسی، فرانسە و آلمانی''، تھران: حیدری، ۱۳۵۲.</ref> جگە لەمانە ھەندێک کەسیش زمانی باباتاھیر بە کوردیی لەکی، یان شێوەیەک لە کوردیی باشووری زانیوە. == بەرھەمە گرنگەکانی بەزمانی عەرەبی == * کلمات قصار * فتوحات الربانی فی اشارات ھمدانی == نموونەی ھۆنراوەکانی == === نموونەیەک لە دوو بەیتەکانی بابا تاھیر === {{شیعر}} {{ب|مەگەر شێر و پڵنگی ئەی دڵ ئەی دڵ|بەموو دایم بە جەنگی ئەی دڵ ئەی دڵ}} {{ب|ئەگەر دەستوم ڕەسەد خونت وەرێژوم|بوینم تا چ ڕەنگی ئەی دڵ ئەی دڵ}} {{کۆتاییی شیعر}} شیکردنەوەی: «دیارە تۆ وەکو شێر و پڵنگی ئەی دڵ، ھەمیشە لەگەڵ من لە جەنگدای، ئەگەر بکەویتە بەر دەستم خوێنت دەڕێژم، بۆ ئەوەی ببینم ڕەنگت چۆنە!» === نموونەیەکی تر لە دوو بەیتەکانی === {{شیعر}} {{ب|مو ئان بەحروم کە دەر زەرف ئامەدەستوم|مو ئان نوقتە کە دەر حەرف ئامەدەستوم}} {{ب|بە ھەر ئەلفی ئەلف قەددی بەریو ئایو|ئەلف قەدووم کە دەر ئەلف ئامەدەستوم}} {{کۆتاییی شیعر}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20101221054848/http://www.peyamner.com/details.aspx?l=1&id=214597 فیستیڤاڵێک بۆ بابا تاھیری ھە‌مە‌دانی سازکرا]- ئاژانسی پەیامنێر * [http://www.shafaaq.com/shku/poets/2009-05-25-11-39-30/4363-2010-04-13-11-41-49.html بابا تاھیرعوریان ھە‌مە‌دانی، شاعر و سووفی و دە‌وریش شاعرە‌یل کوردزووان]{{بەستەری مردوو|url=http://www.shafaaq.com/shku/poets/2009-05-25-11-39-30/4363-2010-04-13-11-41-49.html |date=تشرینی دووەمی ٢٠١٨}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}} (بە کوردیی باشووری) - ئاراس جواد * [https://web.archive.org/web/20111103141629/http://fa.wikisource.org/wiki/%D9%85%D8%A4%D9%84%D9%81%3A%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7_%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1 چەند بەشێک لە ھۆنراوەکانی بابە تاھیر] - ویکیچاوانەی فارسی == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} سەرەتای مێژووی ئەدەبی کوردی، د. مارف خەزنەدار (بە ڕووسی) {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژە|ئێران}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{پۆلی کۆمنز|Baba Tahir}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی فارسی]] [[پۆل:مردووانی سەدەی ١١یەم]] [[پۆل:لەدایکبووانی سەدەی ١٠یەم]] [[پۆل:خەڵکی ھەمەدان]] [[پۆل:سۆفیەکانی ئێران]] hl7ue09lahcp94zxqhxyl2e25jbb2xu 0 8330 1458124 1132059 2025-07-11T06:07:27Z DanyMations 70070 1458124 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = محەممەد حوسێن کەریمی | وێنە =Mohammad hossein karimi.png |شوێنی لەدایکبوون = [[سەقز]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٤٩ | ڕێکەوتی مردن = ١٤ی شوبات (٢٦ی ڕێبەندان) | شوێنی مردن = [[سەقز]] | ھۆکاری مردن = پێکدادانی چەکدارانە | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = [[قەبرانی سەقز]] | نیشتەجێ = [[سەقز]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = ئەندازیاری کشتوکاڵ، کرێکار | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = یەکەمین گیانباختکراوی کۆمەڵەی زەحمەتکیشانی کوردستانی ئێران | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = [[کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران|کۆمەڵە]] | بەرانبەرەکان = | ئایین = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = ڕەعنا ئیبراھیمی (دایک)<ref name="ئاسۆی ڕۆژھەڵات ۱">[http://www.asoyroj.com/details.aspx?=News&ID=3354&Babat=9 ماڵپەڕی ئاسۆی ڕۆژھەڵات: ''بەڕێوەچوونی شکۆمەندانەی ڕێوڕەسمی بەخاک سپێردنی دایە ڕەعنا ئیبراھیمی لە سەقزدا'' (بە فارسی)، نووسراو لە ١٠ی نیسانی ٢٠١١؛]{{بەستەری مردوو|url=http://www.asoyroj.com/details.aspx?=News&ID=3354&Babat=9 |date=تەممووزی ٢٠٢١ }} سەردان لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠.</ref> | خزمەکان = [[حەمە ڕەئووف کەریمی]] (برا)، [[ڕەسوول کەریمی]] (برا)<ref name="ئاسۆی ڕۆژھەڵات ۱">[http://www.asoyroj.com/details.aspx?=News&ID=3354&Babat=9 ماڵپەڕی ئاسۆی ڕۆژھەڵات: ''بەڕێوەچوونی شکۆمەندانەی ڕێوڕەسمی بەخاک سپێردنی دایە ڕەعنا ئیبراھیمی لە سەقزدا'' (بە فارسی)، نووسراو لە ١٠ی نیسانی ٢٠١١؛] سەردان لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠.</ref> | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''محەممەد حوسێن کەریمی''' (لەدایکبوون ١٩٤٩ لە [[سەقز]] – مردووی ١٤ی شوباتی ١٩٧٩ لە [[سەقز]]) تێکۆشەر و خەباتکەری سیاسیی کورد و یەکێک لە دامەزرێنەرانی [[کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران|کۆمەڵە]] بوو. ڕۆژی ١٤ی شوبات (٢٦ی ڕێبەندان) لە کێشەی گرتنی شارەبانی شاری [[سەقز]] گیانی بەختکرد. بە گیانبەختکردنی ئەو، ڕێکخراوەی کۆمەڵە کە تا ئەوکات نھێنی بوو، ئاشکرا کرا. حیزبەکانی کە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستاندا لەژێر ناوی کۆمەڵە چالاکی دەکەن ئەو ڕۆژەی بە ناوی ''[[ڕۆژی کۆمەڵە]]'' بەرز ڕادەگێرن. == ژیان == محەممەد حوسێن کەریمی لە بنەماڵەیەکی بێبەش لە بواری ئابووری، لە شاری [[سەقز]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] ھاتە دونیا. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی ھەر لەو شارەدا بردەسەر و بۆ خوێندنی [[ئەندازیاریی کشتوکاڵ]] ڕەوانەی [[زانکۆی کەرەج]] بوو.<ref name="ئێران ئۆمید ۱">[http://www.iranomid.de/زمینه-های-اجتماعی-و-تاریخی-شکل-گیری-کوم/ ماڵپەڕی ئێران ئۆمید: ''زەمینەکانی کۆمەڵایەتی و مێژوویی دامەزرانی کۆمەڵە، وتووێژ لەگەڵ ئێرج فەرزاد'' (بە فارسی)؛] سەردان لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠.</ref> ماوەی خوێندنی لە [[زانکۆ]] دەرفەتی پێ دەدات بۆ دیتن و بیرکردنەوە لە ژیانی گەلی ژێردەست و چینی کرێکار. ھەر لەوێ چەن کەسی کوردی ھاوبیروڕای خۆی وەک [[فواد مستەفاسوڵتانی]] و [[عەبدوڵا موھتەدی]] دەناسێت و باس و لێدوانی ناویان دەبێتە ڕێکخستن و ساماندانی بزووتنەوەی کرێکاری و دامەزراندنی ئایدیا سوسیالیستییەکان. پاش تەواوبوونی زانکۆ لە ساڵانی ١٩٧٠–١٩٧١ کارێک لە شاری [[مەراغە]]ی [[ئێران]] دەگرێتە دەست و سەرقاڵی ئەوە دەبێت. لەو ماوە بە چەندین جار ھاتووچۆی چەن کەسایەتی وەک [[ئیبراھیم عەلیزادە]] و [[خانەی موعینی]] لەگەڵ ھاوڕێیانی پێشو ھەوڵی ڕێخستنی ڕێکخراوێکی نھێنی بە ناوی ''کۆمەڵە'' دەدەن. لە ساڵانی ١٩٧٩–١٩٧٧ واتە بۆ ماوەی ٢ ساڵ لە گوندێک بە ناوی ''میراوێ'' خەریکی کرێکاری دەبێت. لەو سەردەمەدا تێکۆشانی نھێنی دەکرد و خەڵکی بە نازناوی '''وەستا ساڵح''' (وەسا ساڵە) دەیانناسی و کەسێک کەسایەتی ڕاستەقینەی ئەوی نەدەزانی. لە ١٣ی ڕێبەندانی ١٣٥٧ (١ی شوباتی ١٩٧٩) ھەواڵی کوژرانی برایەکی ([[حەمە ڕەئووف کەریمی]]) لە شاری [[تاران]]، پێیگەیشت و بۆ ڕێوڕەسمی سەرەخۆشی و دیتنی دایک و باوکی خەمباری سەردانی ماڵی خۆیانی لە [[سەقز]] کرد.<ref name="کۆمەڵەی زەحمەتکیشان ۱">[https://www.komala.com/2026 ماڵپەڕی کۆمەڵەی زەحمەتکیشانی کوردستان: ''بەڕەو ٢٦ی ڕیبەندان ڕۆژی کۆمەڵە'' (بە فارسی)، نووسینی ڕزا کەعبی، نووسراو لە ١٥ی شوباتی ٢٠١٥؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200920070340/http://www.komala.com/2026 |date=٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ }} سەردان لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠.</ref> لەو کاتانەدا دەسەڵاتی ناوەندی [[خانەدانی پەھلەوی|ڕژیمی پاشایەتی ئێران]] بە تەواوی لاواز ببو و لە ماوەی چەن ڕۆژی داھاتوودا [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی گەلانی ئێران]] بەرەو سەرکەوتن دەڕۆشت. لە مانگی شوباتی ١٩٧٩ (ڕێبەندانی ١٣٥٧) شاری [[سەقز]]یش ھەر تووشی ھەمان بارودۆخ بوو. محەممەد حوسێن کەریمی لە ڕۆژی ١٩ی ڕێبەندانی ئەو ساڵە لە قوتابخانەی سەعدی لە شاری سەقز بە بوونەی ساڵرۆژی [[ڕووداوی سیاھکەل]] وتاری خوێند و باسی لە بارودووخی سیاسی ئێران و کوردستان کرد.<ref name="کۆمەڵەی زەحمەتکیشان ۱"/> لە ڕۆژی ٢٤ی ڕێبەنداندا پێگەی ژاندارمری کە تەنیا شوێنی دەسەڵاتی ناوەندی لە شاردا بوو خەریک بوو دەکەوتە دەستی خەڵک. ھەواڵی ھەوڵی ئاگرتێبەردانی ئەو شوێنە دەبێتە ھۆی ڕۆیشتنی محەممەد حوسێن بۆ بەرگری لەوە. کاتێ لەگەڵ جەماوەر ھەوڵی چوونەناوە دەدەن لە حەوشەی ژاندارمریدا، بەر تەقەی چەن فیشەک دەکەوێت.<ref name="کۆمەڵەی زەحمەتکیشان ۱"/><ref name="ڕۆژی کورد ۱">[https://www.rojikurd.net/fa/برگی-از-زندگینامه-شهید-فواد-مصطفی-سلطا/ ماڵپەڕی ڕۆژی کورد: ''پەڕەیەک لە ژیانی شەھید فواد مستە‌فا سوڵتانی، بە بوونەی ٣٨ەمین ساڵوەگەڕی شەھیدبوونی'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٣١ی ئابی ٢٠١٧؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210228195256/https://www.rojikurd.net/fa/%d8%a8%d8%b1%da%af%db%8c-%d8%a7%d8%b2-%d8%b2%d9%86%d8%af%da%af%db%8c%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%b4%d9%87%db%8c%d8%af-%d9%81%d9%88%d8%a7%d8%af-%d9%85%d8%b5%d8%b7%d9%81%db%8c-%d8%b3%d9%84%d8%b7%d8%a7/ |date=٢٨ی شوباتی ٢٠٢١ }} سەردان لە ٢٨ی ئابی ٢٠٢٠.</ref> محەممەد حوسێن کەریمی دگەیێننە نەخۆشخانە، بەڵام بە دوای تێپەڕبوونی دوو شەو، لە ڕێکەوتی ٢٦ی ڕیبەندانی ١٣٥٧ (١٤ی شوباتی ١٩٧٩) لە نەخۆشخانەدا بەھۆی برینی فیشەک کۆچی دوایی دەکات و لە قەبرانی شاری [[سەقز]] دەنێژرێت و ئێستاش گۆڕەکەی ھەر لەوێیە. [[کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران|کۆمەڵە]] کە تا ئەو کات ڕێخراوێکی نھێنی بوو، خۆی ئاشکرا کرد و لە دوای ئەوە ٢٦ی ڕێبەندان بە [[ڕۆژی کۆمەڵە]] ناونرا.<ref name="کۆمەڵەی زەحمەتکیشان ۱"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[ڕۆژی کۆمەڵە]] * [[کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت}} [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:شەھیدانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کۆمۆنیستە ئێرانییەکان]] [[پۆل:کۆمۆنیستە کوردەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٩]] [[پۆل:مارکسیستە ئێرانییەکان]] [[پۆل:مارکسیستە کوردەکان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٩]] [[پۆل:سیاسییەکانی کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە کوردە تیرۆرکراوەکان لە ئێران]] dmzc0nwctc4gxnkgmjloctg70njneij 0 8414 1457956 1344370 2025-07-11T04:33:28Z DanyMations 70070 1457956 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} [[پەڕگە:Nizami Rug Crop.jpg|وێنۆک|چەپ|نیزامیی گەنجەوی]] '''نیزامیی گەنجەوی''' (١٢٠٩–١١٤٠؛ بە [[فارسی]]: نظامی گنجوی) شاعیرێکی موسڵمانی سەدەی دوازدەیەم بوو کە زۆربەی شیعرەکانی بە زمانی فارسی بڵاو کردووەتەوە. ئەو بەھۆی ھۆنراوە داستانییە جەنگاوەری و غەرامیەکانییەوە ناسراوە. == ژیان == لە بارەی ژیانی نیزامیەوە زانیاریی زۆر لە بەر دەستدا نیە. ناوی تەواوی ''نیزامەددین ئەبوو موحەممەد ئیلیاس کوڕی یووسف کوڕی زەکی''ە. لە ساڵی ١١٤٠ی زاینی لە شاری [[گەنجە]] لە دایک بوە. بە گوێرەی بەیتێکی کتێبی [[لەیلی و مەجنوون]] (گر مادرِ من رئیسە کُرد/ مادر صفتانە پیشِ من مُرد) دایکی کورد بووە نێوی ڕەئیسە خانم بوە. باوکیشی خەڵکی شاری [[قوم]] بوە. نیزامی ژیانی منداڵیی لە قەفقازدا بردوەتە سەر و لە منداڵیدا باوک و دایکی لە دەس داوە. لە ساڵی ١٢٠٩ لە گەنجە کۆچی دوایی کردوە. == شێعری نیزامی == نیزامی لە نووسینی مەسنەوی بە تایبەت ھۆنراوەی داستانیی حەماسی و غەرامی‌دا دەستێکی بەرزی بوە و لە دوای ئەو کۆمەڵێک لە شاعیرانی فارس تەقلیدیان لێ کردوە. ناوەرۆکی زۆربەی ھۆنراوەکانی ڕەنگی مێژوویی، ئایینی، حەماسی و خۆشەویستییان ھەیە. == بەرھەمەکان == پێنج دیوانی شیعری بە زمانی فارسی ھەیە کە بە خەمسەی نیزامی (واتە پێنجینەی نیزامی) ناسراون. ئەم کتێبانە بریتین لە: * مخزن الاسرار * خسرو و شیرین * لیلی و مجنون * ھفت پیکر (حەوت پەیکەر): کە بە باسی میعراجی پێغەمبەری ئیسلام حەزرەتی موحەممەد(د.خ) دەست پێدەکات و باسی ئەسڵیی لە بارەی بەھرامی گۆڕی، پاشای ئێرانیە کە نیزامی بە شێوازێکی حەماسی و ئەوینداری باسی ژیانی کردوە. * اسکندرنامە == وەرگێڕان بە کوردی == ئەم کتێبانە لە نیزامی وەرگێڕاوەتەوە سەر زمانی کوردی. * نیزامی، ئیلیاس ئیبن یۆسف. ''مەخزەنولئەسرار''، وەرگێڕانی [[عەبدولسەلام مودەڕیسی|عەبدولسەلام مودەڕیسی (خانی)]]، ورمێ: بکەی بڵاوکردنەوەی حوسێنیی ئەسل، ١٣٩٥. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * ھفت پیکر حکیم نظامی گنجە ای، الیاس بن یوسف نظامی، حسن وحیددستگردی (مصحح)، سعید حمیدیان (بە اھتمام) * [ویکیپیدیای ئینگلیزی https://web.archive.org/web/20170715091000/https://en.wikipedia.org/wiki/Nizami_Ganjavi] {{تووڵی دەروازە|شیعر|ئێران|فەلسەفە|ژیاننامە|ئازەربایجان}} {{نووسەر-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Nezami}} [[پۆل:وێژەی فارسی]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٢٠٩]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١١٤١]] [[پۆل:ھۆنراوەنووسانی فارس]] m4m1vn1ljwofq8df5bmrq168gd5nl5g 0 8616 1458150 1432648 2025-07-11T06:14:15Z DanyMations 70070 1458150 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = جەوھەر نامیق سالم | وێنە = جەوھەر نامیق.jpg | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = جەوھەر نامیق | شوێنی لەدایکبوون = [[بەرلوت]]، [[کەلار]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٤٦ | ڕێکەوتی مردن = ٢١ی ئازاری ٢٠١١ | شوێنی مردن = [[سوید]] | ھۆکاری مردن = نەخۆشی | شوێنی گۆڕ = | نیشتەجێ = | نەتەوە = کورد | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = [[بەکالۆریۆس]] | پیشە = سیاسەتمەدار | ساڵانی چالاکی = ١٩٧٥-٢٠١١ | ناسراو بە ھۆی = [[پەرلەمانی کوردستان]] | سەرناو = | وادە = | حیزب = [[File:Flag of KDP.png|22px]] [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] | بەرانبەرەکان = | ھاوسەر = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | پەراوێزەکان =}} '''جەوھەر نامیق سالم''' لە ساڵی ١٩٤٦ دا لە ناوچەی [[بەرلوت]]ی سەر بە شارۆچکەی [[کەلار]] دایکبووە، لە ساڵی [[١٩٩٢]] دا بە یەکەمین سەرۆکی پەرلەمانی ھەرێمی کوردستان ھەڵبژێردراوە. خاوەن کەسایەتییەکی بە ھەڵوێست و جوامێر بووە، لە تەمەنی ٦٥ ساڵیدا لە خەستەخانەی ھۆدینگا لە وڵاتی [[سوید]] بە [[نەخۆشی]] لە شەوی ٢١/٢٣ ئازاری [[٢٠١١]] کۆچی دوایی کردوە. خێزانداربووە و دوو کوڕ و کچێکی پاش خۆی بەجێھێشتوە. == ژیاننامە == جەوھەر نامیق سالم لە خێزانێکی کوردپەروەر لە ساڵی ١٩٤٦ لە ناوچەی [[بەرلوت]]ی سەر بە شارۆچکەی [[کەلار]] لە دایکبووە، باوکی یەکێک بووە لە دامەزرێنەرانی [[حیزبی ھیوا]]، لە تەمەنی لاوێتییەوە پەیوەندی بە ریزەکانی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]ەوە کردووە. لە زانکۆی [[موستەنسریە]] لە [[بەغداد]] [[کۆلیژی ئابووری]] بەشی [[زانستە ئابوورییەکان]]ی تەواو کردوە و [[بڕوانامە]]ی [[بەکالۆریۆس]]ی بەدەست ھێناوە. لە ساڵی [[١٩٧٥]] دا بۆتە ئەندامی سەرکردایەتی کاتی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] کە بە [[قیادە موەقەتە]] ناوی دەرکردبوو، ھاوکات بەرپرسی ھەرێمی یەکی پارتەکەی بووە، لەبەر لێھاتووی لە ساڵی [[١٩٧٩]] دا وەک ئەندامی [[مەکتەبی سیاسی]] پارتی ھەڵبژێردراوە، جارێکی دیکەش لە دە ھەمین کۆنگرەی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]دا ساڵی [[١٩٨٩]] وەکو ئەندامی [[مەکتەبی سیاسی]] ھەڵبژێردراوەتەوە. دوای راپەڕینی بەھاری ساڵی [[١٩٩١]] کراوەتە بەرپرسی سنووری [[کەرکوک]] لە [[بەرەی کوردستانی]]دا، ساڵی [[١٩٩٢]] وەکو یەکەمین سەرۆکی [[پەرلەمانی کوردستان]] ھەڵبژێردراوە، لەنێوان ساڵەکانی [[١٩٩٣]] بۆ [[٢٠٠٠]] لێپرسراوی مەکتەبی دیراسات و توێژینەوەی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] بووە، ساڵی [[٢٠٠٠]] کراوەتە سکرتێری مەکتەبی سیاسی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و تاکو ساڵی [[٢٠٠٣]]، لە دوای ساڵی [[٢٠٠٣]] ەوە وازی لە دەسەڵات و پۆستە حیزبییەکەی لە [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] ھێناوە، تا لە ژیاندا بوو باسی ھۆکارەکەی نەکردوە. == مردن == بەھۆی نەخۆشییەکی کوشندەوە لە مانگی [[شوبات]]ی [[٢٠١١]] دا دەبرێتە وڵاتی [[سوید]] بۆ چارەسەر، ھەر لەوێش لە شەوی ٢١ لەسەر ٢٢ی [[ئازار (مانگ)|ئازار]] لە نەخۆشخانە کۆچی دوایی دەکات. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20110325101320/http://www.kurdiu.org/hawal/index.php?pageid=66983 جەوھەر نامیق کێیە - کوریو] * [https://web.archive.org/web/20110427065934/http://www.awene.com/Direje.aspx?Babet=Hewal&Jimare=11543 پوختەیەک لە ژیاننامەی جەوھەر نامیق - ماڵپەڕی ئاوێنە] == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://www.sbeiy.com/ku/newsdetail.aspx?id=34990&cat=1 کورتەیەک لە ژیاننامە و وتارەکانی جەوھەر نامق سالم]{{dead link|date=تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}} * [https://web.archive.org/web/20100407060435/http://www.awene.com/Direje.aspx?Babet=Babet&Cor=Chawpekewtin&jimare=1231 دیدار لە ئاوێنە لەگەڵ جەوھەر نامق] * [https://web.archive.org/web/20100913055847/http://www.dengekan.info/dengekan/author/JawharNamiq نوسراو و بۆچوونەکانی جەوھەر نامیق لە ماڵپەڕی دەنگەکان] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:سەرۆکەکانی پەرلەمان کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١١]] [[پۆل:سیاسییەکانی بزووتنەوەی گۆڕان]] fex1h26ws0qg3v9e5rcd43iuujipe2v 0 8627 1457922 1442907 2025-07-11T04:19:29Z DanyMations 70070 1457922 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|سەردەشت عوسمان|‏سەردەشت (ڕوونکردنەوە)}} {{کەسایەتی | ناو = سەردەشت عوسمان | وێنە = سەردەشت عوسمان.jpg |لێدوانی وێنە = سەردەشت عوسمان لە ئاھەنگی دەرچوونی لە بەشی ئینگلیزی لە [[زانکۆی سەڵاحەدین]] - ١٨ی نیسانی ٢٠١٠. | قەبارەی وێنە = |ناوی کاتی لەدایکبوون = سەردەشت عوسمان حەسەن |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٧ |شوێنی لەدایکبوون = [[ھەولێر]] |ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|٢٠١٠|٥|٤|١٩٨٧|١٢|٢٥}} |شوێنی مردن = [[مووسڵ]] |ھۆکاری مردن = [[تیرۆر]] |نەتەوە = [[کورد]] |ھاووڵاتی = [[کوردستان]] |پیشە = [[ڕۆژنامەوان]] و [[قوتابی]] |شار = [[ھەولێر]] }} '''سەردەشت عوسمان '''(٢٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٧ – ٤ی ئایاری ٢٠١٠<ref name="archive.is">https://archive.today/20130124214818/www.google.com/hostednews/afp/article/ALeqM5gw_O8DlOGwgJnHeqWL-N9sklxc1g</ref>) ڕۆژنامەوان و [[قوتابی]] بەشی [[زمانی ئینگلیزی]]ی کۆلێژی ئادابی [[زانکۆی سەڵاحەدین]] بوو.<ref>خوێندکار لە زانکۆی سەلاحەددین، {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.sardasht-osman.org/index.php/hawal/3677-en.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئابی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140126134934/http://www.sardasht-osman.org/index.php/hawal/3677-en.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140126134934/http://www.sardasht-osman.org/index.php/hawal/3677-en.html |date=٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ }}</ref><ref>http://www.kurdistanpost.com/view.asp?id=dabefc9b {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101228120102/http://www.kurdistanpost.com/view.asp?id=dabefc9b |date=٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٠ }}</ref> لە کاتژمێر ٨ی بەیانیی [[٤ی ئایار]]ی [[٢٠١٠]] لەبەردەم زانکۆی سەڵاحەدین لەلایەن چەند کەسێکی نەناسراو ڕفێندرا. دوای دوو ڕۆژ لە دیارنەمانی، لە ٦ی ئایاری ٢٠١٠، تەرمەکەی بە قۆڵبەستراوی لە دەوروبەری [[مووسڵ]] دۆزرایەوە.<ref name="archive.is"/><ref>کاتی تیرۆرکردن، http://aubyc.com/hawal/4-kurdistan/1455-serrdeshtt {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180508084248/http://aubyc.com/hawal/4-kurdistan/1455-serrdeshtt |date= ٨ی ئایاری ٢٠١٨}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.aljazeera.com/programmes/insideiraq/2010/06/2010624152017337859.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئابی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی ئەیلوولی ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170922114104/http://www.aljazeera.com/programmes/insideiraq/2010/06/2010624152017337859.html |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name="ekurd.net">http://www.ekurd.net/mismas/articles/misc2012/3/state6033.htm {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160731210950/http://ekurd.net/mismas/articles/misc2012/3/state6033.htm |date=٣١ی تەممووزی ٢٠١٦ }}</ref> == ڕەخنەگرتن == [[پەڕگە:Bashdar Osman and Sardasht Osman.jpg|وێنۆک|سەردەشت عوسمان و بەشدار عوسمان لە دەشتی ھەولێر - بەھاری ٢٠٠٨.]] سەردەشت عوسمان ناسرابوو بە بابەتە ڕەخنەگرەکانی بەرامبەر [[دەسەڵات]] و [[حکوومەت]]، بە تایبەتی بەرامبەر [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] و سەرۆکی پێشووی ھەرێم؛ [[مەسعوود بارزانی]]، سەرۆکی حکوومەت؛ [[نێچیرڤان بارزانی]] و سەرۆکی [[دەزگای پاراستن]]؛ [[مەسروور بارزانی]] (کە کوڕی سەرۆکی پێشووی ھەرێمە).<ref name="ekurd.net"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.sardasht-osman.org/index.php/babatakanm/3000-mn-ashqi-kchakai-barzanim.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئابی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130320001250/http://www.sardasht-osman.org/index.php/babatakanm/3000-mn-ashqi-kchakai-barzanim.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی ئازاری ٢٠١٣}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130320001250/http://www.sardasht-osman.org/index.php/babatakanm/3000-mn-ashqi-kchakai-barzanim.html |date=٢٠ی ئازاری ٢٠١٣ }}</ref><ref>http://www.sardasht-osman.org/index.php/babatakanm/3008-na_serok_xwaya_na_kchakai.html{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref><ref>ڕەخنەگرتن لە [[بنەماڵەی بارزانی]]، http://aubyc.com/hawal/4-kurdistan/1455-serrdeshtt {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180508084248/http://aubyc.com/hawal/4-kurdistan/1455-serrdeshtt |date= ٨ی ئایاری ٢٠١٨}}</ref> بەپێی چەند وتار و نووسراوی چەند بلۆگێک ئەوا ھۆکاری تیرۆرکردنی سەردەشت بەھۆی نووسینی وتاری «من عاشقی کچەکەی بارزانیم» دەگەڕێننەوە.<ref>[http://www.kurdistanpost.nu/?mod=news&id=40653&rp=0&act=print&rf=1 من عاشقی کچەکەی بارزانیم.. وانەیەک لەسەر ئازادیی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191019180419/http://www.kurdistanpost.nu/?mod=news |date=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ }}، ماڵپەڕی کوردستان پۆست، ٥ی نیسانی ٢٠١٢ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[https://rojnews.news/كوردستان/برینەکان-ساڕێژ-نابن-رۆژنامەنووسانی-تیرۆرکراو-9925 برینەکان ساڕێژ نابن، رۆژنامەنووسانی تیرۆرکراو]{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D9%86%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%DA%95%DB%8E%DA%98-%D9%86%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%B1%DB%86%DA%98%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%95%D9%86%D9%88%D9%88%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AA%DB%8C%D8%B1%DB%86%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D9%88-9925 |date=ئایاری ٢٠٢٠ }}، ڕۆژنیوز، ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ لەلایەن گەلاوێژ ئەورین نووسراوە.</ref><ref>[http://www.bopeshawa.net/index/?p=3279 دیمانە لەگەڵ شەمال عەلی چالاکوانی کۆمۆنیست… لە نۆھەمین ساڵیادی تیرۆری ڕۆژنامەنووس سەردەشت عوسمان دا…]{{بەستەری مردوو|url=http://www.bopeshawa.net/index/?p=3279 |date=ئایاری ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی بۆ پێشەوە، ٣ی ئازاری ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ھەڕەشەی کوشتن == سەردەشت جگە لەوەی کەسانی پەیوەندیداری ئاگادار کردبوەوە<ref name="sardasht-org">[http://www.sardashtosman.com/ku/?p=1912l ڕێکخراوی سەردەشت]{{بەستەری مردوو|url=http://www.sardashtosman.com/ku/?p=1912l |date=ئەیلوولی ٢٠١٩}}، زەنگی کوشتنم لێیدا، دوا سەردان ٨/١٢/٢٠١٣</ref> لە ھەڕەشەی کوشتن لێی، بابەتێکیشی بڵاوکردوە. لە بابەتەکەیدا بە ئاشکرا داوا لە بکوژەکانی دەکات کە مەرگێکی شایستە بە ژیانەکەی پێ ببەخشن و دەڵێت: «دوعاش دەکەم مردنێکی تراژیدیام پێببەخشن کە شایستەی ژیانە [[تراژیدیا]]کەم بێت. بۆیە ئەم قسانە دەکەم تابزانن گەنجەکانی ئەم وڵاتە چ ھۆلیسۆسێکن و مردن سادەترین ھەڵبژاردنیانە، بۆ ئەوەی تێبگەن کە ئەوەی ئێمە دەترسێنێت بەردەوامی ئەم ڕۆژگارەی ئێستایە بۆ نەوەیەکی داھاتوو، نەک مردنی خۆمان، کاری منیش خۆشبەختی برا بچوکەکانمە، نەک خۆم».<ref name= "sardasht-org"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|ڕۆژنامەوانی|عێراق|دەیەی ٢٠١٠}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20170916182136/http://sardasht-osman.org/ سەردەشت عوسمان] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٠]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٧]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسە کوردە تیرۆرکراوەکان]] [[پۆل:تیرۆرکراوانی کورد لە عێراق]] 8ox93o57ehbhpbueewjqbd8xmd0ejjk 0 9493 1457985 1443047 2025-07-11T04:47:44Z DanyMations 70070 1457985 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | background = person | honorific_prefix = | ناو = ئەحمەد کایا | honorific_suffix = | وێنە = Ahmet Kaya.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = بەرگی ئەلبوومی بەرامبەر دۆست و دوژمن، ١٩٩٨ | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | ناوی لەدایکبوون = <!-- ئەگەر لەگەڵ «ناو» ھەمان شتە، بە جێی بێڵە --> | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون|١٩٥٧|١٠|٢٨}}<ref name="ahmetkaya.com">[http://www.ahmetkaya.com/ozgecmis_eng ژیاننامەی ئەحمەد کایا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080914083852/http://www.ahmetkaya.com/ozgecmis_eng |date=14 September 2008 }} ''Ahmet Kaya Resmi Web Sitesi''</ref> | شوێنی لەدایکبوون = [[مەلەتی]]، [[باکووری کوردستان]]، [[تورکیا]] | بنەچە = [[کورد]] | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|٢٠٠٠|١١|١٦|١٩٥٧|١٠|٢٨}} | شوێنی مردن = [[پاریس]]، فەڕەنسا | شێواز = [[مۆسیقای ناڕەزایی|ناڕەزایی]]، [[مۆسیقای فۆڵک|فۆڵک]] | پیشە = [[گۆرانیبێژ]]، [[گۆرانینووس]]، [[ئاوازدانەر]]، [[شاعیر]]، چالاکی سیاسی | ئامێر = [[دیوان (ئامێر)|ساز]]، [[گۆرانیبێژی]] | دیسکۆگرافی = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٨٥–٢٠٠٠ | تۆمارگە = تاچ پلاک (١٩٨٤–١٩٨٧، ١٩٨٩، ١٩٩٠)، باریش موزیک (١٩٨٩، ١٩٩٠–١٩٩١)، تەمپا - فۆنێکس (١٩٩٢)، ڕاکس موزیک (١٩٩٣–١٩٩٨)، گام موزیک (١٩٩٨–٢٠٠٠) | ھاوسەر = {{plainlist| * {{ھاوسەرگیری | ئەمینە باشا | ١٩٧٩ | ١٩٨١ | ھۆکار=جیابوونەوە }}<ref name="biyografya.com" /> * {{ھاوسەرگیری | گوڵتەن خەیاڵئۆغڵوو | ١٩٨٥ }}<ref name="biyografya.com" /> }} | ماڵپەڕ = {{ناونیشان|https://www.ahmetkaya.com/}} }} '''ئەحمەد کایا''' (٢٨ی تشرینی یەکەمی ١٩٥٧ لە [[مەلەتی]] لە [[تورکیا]] – ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٠ لە [[پاریس]] لە [[فەڕەنسا]])<ref name="hurr17.11.2000">[http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=-198655 ھەواڵی مردنی]{{بەستەری مردوو|url=http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/ShowNew.aspx?id=-198655 |date=ئایاری ٢٠٢٠}}، ڕۆژنامەی حوڕییەت، ١٧٫١١٫٢٠٠٠. دوا سەردان ١٩٫٥. ٢٠١٤</ref><ref name="official">[http://www.ahmetkaya.com/Hakkinda.aspx?ver=eng ژیاننامەی ئەحمەد کایا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141018155024/http://www.ahmetkaya.com/Hakkinda.aspx?ver=eng |date=١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤}} (ئینگلیزی) ''ماڵپەڕی فەرمی'' دوایین سەردان ٢٨/٩/٢٠١٨</ref> گۆرانیبێژ و ئاوازدانەر و مۆسیقاژەنێکی [[مۆسیقای فۆلکلۆر|فۆلکلۆری]] کوردی تورکیا بوو کە بە تورکی گۆرانیی دەوت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.sabah.com.tr/ahmet-kaya-kimdir|سەردێڕ=Ahmet Kaya Kimdir? - Güncel Ahmet Kaya Haberleri|وێبگە=Sabah.com.tr|ڕێکەوتی سەردان=٤ی شوباتی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی شوباتی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190212080715/https://www.sabah.com.tr/ahmet-kaya-kimdir|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> کایا لەلایەن کەسە دەسەڵاتدار و ناسراوە نەتەوەپەرستە تورکەکان چەوسێندرایەوە و سەری خۆی لە تورکیاوە بەرەو [[فەڕەنسا]] ھەڵگرت کە دوای ماوەیەکی کەم لەوێ بە جەڵدەی دڵ وەفاتی کرد.<ref name="AhmetKayaGraveAttack2021">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Attack on Kurdish musician Ahmet Kaya's grave in Paris|ناونیشان=https://bianet.org/english/human-rights/253326-kurdish-musician-ahmet-kaya-s-grave-in-paris-attacked|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211115060922/https://bianet.org/english/human-rights/253326-kurdish-musician-ahmet-kaya-s-grave-in-paris-attacked |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١}}</ref> کایا لە ١٩٨٥ یەکەمین ئەلبوومی خۆی بە ناوی «[[مەگری کۆرپەکەم]]» بڵاو کردەوە، بەڵام لەبەرئەوەی شێوازەکەی شێوازێکی نوێ بوو و ناوەڕۆکی شیعرەکانی شۆڕشگێڕانە بوون، ھیچ دەزگایەکی ھونەری ئامادە نەبوو ھاوکاریی بکات.{{ژێدەر پێویستە}} ھەرچەندە ئەمە نەبووە ھۆکاری ساردبوونەوەی و بە ھاوکاریی دۆستەکانی یەکەمین ئەلبوومی خۆی بڵاو کردەوە، بەڵام [[حکوومەتی تورکیا]] ئەلبوومەکەی قەدەغە کرد.<ref name="official"/> لە شوباتی ١٩٩٩ لە ڕێوڕەسمێکی خەڵاتکردن کە بەناوبانگترین گۆرانیبێژانی تورکیا تێیدا بەشدار بوون و دواتر بووە ئاژاوە، خەڵاتی باشترین گۆرانیبێژی ساڵی پێ درا و وتیشی کە دەیەوێت گۆرانییەک بە کوردی بڵێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://theculturetrip.com/europe/turkey/articles/keeping-tradition-alive-classical-and-folk-music-in-turkey/|سەردێڕ=How Turkey's Classical And Folk Music Continues To Survive|ڕێکەوت=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢|وێبگە=Theculturetrip.com|ڕێکەوتی سەردان=٤ی شوباتی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی شوباتی ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250221145031/https://theculturetrip.com/europe/turkey/articles/keeping-tradition-alive-classical-and-folk-music-in-turkey|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> کایا لە مناڵییەوە ڕۆحێکی یاخیی ھەبووە و ھەندێک جاران لەگەڵ یاسا تووشی کێشە بووە، ھەر لەو کاتەوەی لە ١٦ ساڵیدا لەسەر چاپکردنی لافیتەی نایاسایی گیرا.<ref name=":١"/> لەگەڵ ھاوڕێکانیدا لە «یانەی زانستەکانی خەڵک» لە مۆسیقا و گۆرانی بەردەوام بوو کە وای کرد کایا زیاتر برەو بە گیانە یاخییەکەی بدا.<ref name=":١"/> ئەمەش دواتر لە زۆربەی ئەلبووم و گۆرانییەکانی کایادا ڕەنگی دایەوە و ڕووداوەکانی تری ژیانی کایاشی بەدوای خۆیدا ھێنا.<ref name="gul-honour"/><ref name=":٢">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.dailysabah.com/portrait/2015/04/17/ahmet-kaya-embracing-the-grief|سەردێڕ=ئەحمەد کایا: لە ئامێزگرتنی خەفەت.|دوایین=ئەرسلانبەنزەر|یەکەم=ھاکان|ڕێکەوت=١٧ی نیسانی ٢٠١٥|وێبگە=دەیلی سەباح|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref> لە یەکەم ھەوڵیشیدا بۆ دەرکەوتن، دوای کۆنسێرتێکی سازژەنی بەناوبانگ بە ناوی «ڕووحی سو»، چووە زانکۆی «بۆغاز ئیچی» و داوای لە ڕووحی کرد کە گوێ لە سازژەنینەکەی بگرێ. دوای ئەوەی داواکارییەکەی قبووڵ کرد، ڕووحی لە نیوەی ژەنینەکەی کایادا سازەکەی لەدەست وەرگرت و پێی وت «ساز نابێ بە شێوەیەک بژەنرێ وەک ئەوەی سواری ئەسپ بی، بەڵکوو دەبێت بە نەرمی بیژەنی.» کایا لەسەر شێوازی ژەنینەکەی خۆی سوور بوو.<ref name="official"/> == ژیاننامە == === سەرەتای ژیان === کایا پێنجەم و دوا مناڵی خێزانەکەی بوو کە لە شاری [[مەلەتی]] لە [[باکووری کوردستان]] لە تورکیا لەدایک بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Ahmet Kaya kimdir?|ناونیشان=https://www.sabah.com.tr/ahmet-kaya-kimdir|وێبگە=Sabah.com.tr|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی شوباتی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190212080715/https://www.sabah.com.tr/ahmet-kaya-kimdir|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}} (in Turkish)</ref><ref>Ahmet Kaya Aynalar Belgeseli 5 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., URL erişim tarihi: 27 Şubat 2012</ref> دایکی بە ئەسڵ [[تورک]]ە و خەڵکی [[ئەرزڕۆم]]ە و، باوکیشی بە ئەسڵ [[کورد]]ە و خەڵکی گوندی [[یازاتڵ، چێلکان|یازاتڵە]] لە [[چێلکان]] لە [[پارێزگای ئادیەمان]]. باوکی بە ئەسڵ خەڵکی [[سەمسوور]] بووە، بەڵام بۆ دۆزینەوەی کار ڕۆیشتووەتە [[مەلەتی]]. کاتێک کایا لەدایک بوو، باوکی لە کارگەیەکی قوماشی دەوڵەتدا کاری دەکرد. دایک و باوکی و ھەر پێنج مناڵەکە تا ١٩٥٩ لە خانوویەکی بچووکی کارگەکەدا دەژیان کە لەو ساڵەوە کارگەکە دەستی کردە دابینکردنی شوێنی مانەوەی باشتر بۆ کرێکارەکانی.<ref name=":٢"/><ref name="Silverman2015">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Silverman|یەکەم=Reuben|سەردێڕ=Turkey's ever present past: Stories from Turkish Republican History|بڵاوکەرەوە=Libra|ساڵ=٢٠١٥|ژپنک=٩٧٨-٦٠٥٩٠٢٢٤٧٧|پەڕەکان=١٤٤}}</ref> یووسفی مامی کایا کە گۆرانیبێژ و مۆسیقاژەن بوو وای لە کایا کرد تا [[ساز]]ێک بۆ خۆی دروست بکات.<ref name="Silverman2015" /> لە تەمەنی شەش ساڵییەوە و دوای ئەوەی باوکی سازێکی بۆ کڕی دەستی داوەتە مۆسیقا.<ref name=":١">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.sabah.com.tr/ahmet-kaya-kimdir|سەردێڕ=ئەحمەد کایا کێیە؟ (تورکی)|وێبگە=ڕۆژنامەی سەباح|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190212080715/https://www.sabah.com.tr/ahmet-kaya-kimdir|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی شوباتی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name=":٠">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.imdb.com/name/nm1842647/bio|سەردێڕ=IMDb|وێبگە=ئای ئێم دی بی|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئازاری ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220325111537/https://www.imdb.com/name/nm1842647/bio|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە تەممووزی ١٩٦٦ لە تەمەنی نۆ ساڵیدا لە کارگەکەی باوکی لە شەوی جەژنی کرێکاراندا دەستی بە گۆرانیوتن بۆ کرێکارەکانی تر کرد کە ئەمە یەکەم کۆنسێرتی فەڕمیی کایا بوو.<ref name="official"/><ref name="Silverman2015" /> دوای ئەوەی گەورەتر بوو، ژیانی کایا بووە مۆسیقا و دەچووە شوێنەکان و کۆنسێرتی دەکرد، و ساڵانی دواتریش لە فرۆشگایەکی فرۆشتنی [[قەوان (مۆسیقا)|قەوان]] و کاسێتدا کارێکی دەستکەوت و دوای قوتابخانە لەوێ کاری دەکرد.<ref name="official"/><ref name="Silverman2015" /> ئیشکردن لەو فرۆشگایەدا وای لە کایا کرد کە بە شێوەیەکی باشتر شارەزای مۆسیقا و ئاوازدانان بێت. خێزانەکە تا ١٩٧٧ لە ئەستەمبوڵ بوون کە لەوێ کایا و باوکیشی لە کۆمپانیایەکی تەلەفون کە [[مەلەتی]]یەکان خاوەنی بوون دامەزران.<ref>Silverman, Reuben (2015), pp.145–146</ref> پێش ئەوەی وەک گۆرانیبێژ دەرکەوێت، ماوەیەک لە ئەستەمبوڵ شۆفێری تەکسی بووە،<ref name=":٠"/> و لەگەڵ دۆستێکی بەناوی بەشار ئابی کاری شۆفێریی پاسیشی کردووە.<ref name="official"/> وەک مۆسیقاژەن لە ئۆڕکێستڕای سپای سپای تورکیا لە [[گێڵیبۆڵوو]] خزمەتی کردووە.<ref name=":1">Silverman, Reuben (2015), p.146</ref> === ھاوسەرگیری === کایا لە ژیانیدا دوو جار ھاوسەرگیریی کردووە و دوو کچیشی ھەیە. جاری یەکەم و دوای ئەوەی لە خزمەتی سەربازی دەگەڕێتەوە، لە ١٩٧٩ ھاوسەرگیری لەگەڵ ئەمینە باشا دەکات و پێکەوە لە شووقەیەک لە [[سارییەر]] لە ئەستەمبوڵ نیشتەجێ دەبن،<ref name=":1">Silverman, Reuben (2015), p.146</ref> لە ١٩٨٢ کچێکیان بە ناوی چیدێم دەبێت،<ref name="biyografya.com" /> بەڵام دوای [[کودەتای سەربازیی تورکیا لە ١٩٨٠|کودەتا سەربازییەکەی ١٩٨٠]]، ژینگەکەی تۆقێنەر بوو چونکە چەند ھاوکارێکی گیران و نێردرانە بەندینخانە و، کایا و ژنەکەشی لە ١٩٨١ جیا بوونەوە.<ref name=":1" /> جاری دووەم لە ١٩٨٥ لەڕێگەی [[سێڵدا باجان]] گوڵتەن خەیاڵئۆغڵوو (کە دەکاتە خوشکی شاعیری کورد، [[یووسف خەیاڵۆغڵوو]]) دەناسێ و دوای بڵاوکردنەوەی دووەم ئەلبوومی بەناوی ''تێکئاڵان بە ئازار''، ھاوسەرگیریی لەگەڵ دەکات و لە ١٩٨٧ کچێکیان بە ناوی مێلیس دەبێت.<ref name="biyografya.com">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Ahmet Kaya (Singer) |ناونیشان=https://www.biyografya.com/en/biographies/ahmet-kaya-singer-795dde95 |ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥|وێبگە=www.biyografya.com |زمان=en}}</ref> گوڵتەن کایا لە ١٩٨٥ ھەڵبەستی ''ئاوازی شەبەقی'' نەوزاد چەلیک دەگەیەنێتە کایا کە لە سجنەوە بۆ دایکی نەوزاد نووسراوە. لە کۆتاییی ١٩٨٦، ''کاتێک دێ'' بڵاو دەکاتەوە. کایا لەدوای ھاوسەرگیری لەگەڵ گوڵتەن، دەبێتە ناسراوی یووسف خەیاڵۆغڵووی برای گوڵتەن کە زۆرێک لە گۆرانییەکانی کایا ھۆنراوەی ئەون.<ref name=":١"/> == ڕووداوی ڕێوڕەسمی خەڵاتەکان == ئەحمەد کایا کە بە گۆرانییە کۆمەڵایەتییەکانی لایەنگری خەڵکی ھەژار و [[کوردانی تورکیا]] دەکات، ئەم شێوازەی گۆرانیوتن و لایەنگرییە لە کەمینەکان دەبێتە ھۆی بەندکردن و قەدەغەبوونی گۆرانییەکانی کایا و ھەروەھا ڕێگای گۆرانیوتنیشی لێ تەنگ دەکرێتەوە.{{ژێدەر پێویستە}} کایا لە ١١ی شوباتی ١٩٩٩ و لەکاتی ڕێوڕەسمی ساڵانەی خەڵاتەکانی مۆسیقا دەبێتە براوەی خەڵاتێکی ڕێکخراوی ڕۆژنامەنووسانی چاپی [[تابلۆید]]،<ref name=":٠"/> کە لەلایەن کۆمەڵەی ڕۆژنامەنووسانی مەگەزین ڕێکخرابوو و ڕاستەوخۆش لە تەلەڤیزیۆنەوە پەخش دەکرا و لەگەڵ وەرگرتنی خەڵاتی باشترین گۆرانیبێژی ساڵ، وتی کە دەیەوێت مۆسیقا بە زمانی ڕەسەنی خۆی بەرھەم بێنێت چونکە بە ڕەچەڵەک کورد بوو.<ref name="Kasapoglu2016" /> ڕای گەیاند کە گۆرانییەکی بە کوردی (بە ناوی ''کاروان''، کە لە ئەلبوومی ''خوات لەگەڵ چاوەکەم'' لە ٢٠٠١ بڵاو کرایەوە) تۆمار کردووە و کلیپیشی بۆ دەکات. {{سندووقی وتە |وتە=«ئەم خەڵاتە تەنیا ھی من نییە. من ئەم خەڵاتە بە ناوی [[کۆمەڵەی مافی مرۆڤ (تورکیا)|کۆمەڵەی مافی مرۆڤ]]، بە ناوی [[دایکانی شەممە]] و بە ناوی ھەموو ئەو کەسانەی کار بۆ مەگەزین میدیا دەکەن وەردەگرم. من ئەم خەڵاتە بە ناوی تەواوی تورکیاوە قبووڵ دەکەم. ھەروەھا، حەز دەکەم شتێکی تریش بڵێم. با ھیچ کەسێک نەیەت پێم بڵێ کێ وەھا ئەرکێکی پێ داویت! مێژوو پێی داوم. لە ئەلبوومی داھاتوومدا، ئەلبوومی دواترم، لەبەر ئەو حەقیقەتەی کە من بە ڕەسەن [[کورد]]م، گۆرانییەک بە کوردی دادەنێم و ڤیدیۆکلیپیشی بۆ دەکەم. دەشزانم ھەندێ کەس ئەو بوێرییەیان ھەیە کە ئەم کلیپە بڵاو بکەنەوە. ئەگەر بڵاوی نەکەنەوە، ئەوا نازانم چۆن ڕووبەڕووی خەڵکی تورکیا دەبنەوە. سپاس بۆ ھەموو لایەک.» |width = 45% |align = right |salign = left |سەرچاوە = دەقی وتارەکەی کایا لەکاتی وەرگرتنی خەڵاتەکە.<ref name=":٢"/><ref name="Gül2013AhmetKayaHonor">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=Turkish President Gül honors once defamed Kurdish singer Ahmet Kaya - Türkiye News |ناونیشان=https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-president-gul-honors-once-defamed-kurdish-singer-ahmet-kaya-57000 |ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Hürriyet Daily News |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=invité(e) |یەکەم=Auteur(e) |ڕێکەوت=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧|سەردێڕ=Kurd, Kurdistan, none of that exists |ناونیشان=https://www.kedistan.net/2017/12/26/kurd-kurdistan-none-of-that-exists/ |ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=KEDISTAN |زمان=fr-FR}}</ref>}} ھەر دوای تەواوبوونی ئەم قسانە و ڕاگەیاندنی ئەمە، ڕووبەڕووی دژایەتییەکی توند و بەرفراوانی تورکە ناسراو و نەناسراوەکانی بۆنەکە بوویەوە و چەند ھونەرمەندێکی تورک ھێرشیان کردە سەری و ھاواریان کرد «خاین! بڕۆ دەرەوە.»<ref name="Kasapoglu2016" /> سەرەتا، [[سەردار ئۆرتاچ]] دەستی بە وتنی گۆرانییەک بە ناوی ''Padişah'' کە بۆ [[سیبێل جان]] نووسیبووی و ئەویش پێشتر وتوویەتی،<ref name="Ortaç2020ApologySputnik" /> بەڵام بە دەستکاریکردنی شیعرەکەوە کرد تا ھەستی نەتەوەپەرستی بەرز بکاتەوە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/o-gece-neler-yasandi-25008409|سەردێڕ=O gece neler yaşandı|وێبگە=Hurriyet.com.tr|ڕێکەوتی سەردان=٤ی شوباتی ٢٠٢٢}}</ref> ئینجا خەڵکی ڕێوڕەسمەکە دەستیان بە وتنی [[ماڕشی دامەزراندنی دەیەمین ساڵیادی کۆماری تورکیا]] کرد. دواتر، کایا لەلایەن کەسە بەناوبانگەکانی بۆنەکەوە ھێرشی کرایە سەر. کە چەقۆ و چنگانەیان دەگرتە کایا، کایا وتی «دەبێ واقیعی کورد قبووڵ بکەن.»<ref name="Gül2013AhmetKayaHonor" /> ژنەکەی کایا بەم شێوەیە باسی ھێرشەکە دەکات «لەناکاو، ھەموو ئەو ژن و پیاوانەی کە جلی جوانیان لەبەر بوو بوونە دێوەزمە، چەقۆ و چنگانەیان ھەڵدەگرت و دەیانگرتنە ئێمە، سووکایەتییان پێمان دەکرد و ھووھایان دەکرد. وێنای گۆڕینی کەشەکە لە تەنیا پێنج دەقەدا بکە، نزیکە لە گۆڕانکارییەکی [[:en:Kafkaesque|کافکایی]].»<ref name="Kasapoglu2016">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.bbc.co.uk/programmes/p04f319d|سەردێڕ=Kurdish Singer Ahmet Kaya|دوایین=Kasapoglu|یەکەم=Cagil|ڕێکەوت=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|وێبگە=BBC|ڕێکەوتی سەردان= ٦ی ئایاری ٢٠٢٥|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی ئایاری ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230517061913/https://www.bbc.co.uk/programmes/p04f319d|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> دوای مەرگی کایا و لە کاتی جیاجیادا لێدوان لەسەر ڕووداوەکە ھەبوو بە جۆرێک زۆربەی ھەرە زۆری ھونەرمەندەکان (جگە لە سەردار ئۆرتاچ کە داوای لێبووردنی کرد و پەشیمانیی دەربڕی) بەرگرییان لە خۆیان کرد.<ref name="O-gecede-kimler-vardı">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=O gecede kimler vardı? |ناونیشان=https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/o-gecede-kimler-vardi-11163 |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.hurriyet.com.tr |زمان=tr |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20221023203845/https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/o-gecede-kimler-vardi-11163 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref name="Muhtar-Kırmızıgül-Şenses-AhmetKaya">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Reha Muhtar, Mahsun Kırmızıgül ve Adnan Şenses'ten Ahmet Kaya savunması İhlas Haber Ajansı |ناونیشان=https://www.iha.com.tr/haber-reha-muhtar-mahsun-kirmizigul-ve-adnan-sensesten-ahmet-kaya-savunmasi-312638 |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=IHA |زمان=tr |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئازاری ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170330010206/http://www.iha.com.tr/haber-reha-muhtar-mahsun-kirmizigul-ve-adnan-sensesten-ahmet-kaya-savunmasi-312638/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بۆ نموونە، [[قادر ئینایر]] وتی «کاتی ڕووداوەکە لە ئاودەست بووم.» ئەردۆغان بە پەندێکی تورکی وەڵامی قادری دایەوە و وتی «مۆمی درۆزن کوژاوەتەوە، وێنە ھەیە.»<ref name="O-gecede-kimler-vardı" /> [[ئیبراھیم تاتلیسس]] لە وەڵامی ڕەخنەکاندا وتی «ھەر کاتێک شتێکم لەسەر ئەحمەد کایا نووسیبێت، ھەندێک ھونەرمەند دەڵێن 'تۆش لەوێ بوویت.' من لەوێ نەبووم. ئەگەر لەوێ بوومایە، چنگانەم بۆی فڕێ دەدا؟ ئەرێ ئێوە تەواون؟ بەڵێ ئەو شەوە خەڵاتێکم وەرگرت، بەڵام قبووڵم نەکرد. سەعات ١١ لە سەکۆی گازینۆی ماکسیم بووم لە تاقسیم. چوومە ئەوێ. من لەوێ زانیم، بەڕێزان. من ماندوو بووم لەوەی ھەموو جارێک ئەمەتان پێ بڵێمەوە، کەچی ئێوە ماندوو نین لە ماندووکردنم. ئەگەر خوێڕییەک منی لەوێ بینیوە، ئامادەم باجەکەی بدەم، ئەی ئێوە؟ وەڵڵاھی ماندوو بووم. بیللاھی ماندوو بووم. خەمتان نەبێت، من لە ئێوە زیاتر ئەحمەدم خۆش دەویست. ھەرچەندە ناشزانم من بۆچی ئەم شتانە ڕوون دەکەمەوە... گوڵتەنی خوشکم دەزانێ من کێم.»<ref name="O-gecede-kimler-vardı" /> ڕۆژنامەنووس [[ڕێھا موختار]] کە دەورێکی دیاری ھەبوو بەوەی بانگی ھونەرمەندانی کردە سەر سەکۆکە تا گۆرانیی ''Bir Başkadır Benim Memleketim'' ({{بە کوردیی ناوەندی|وڵاتەکەی من جیاوازە}}) بڵێنەوە، لە ٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە وەڵامی ڕەخنەکاندا لە ڕۆژنامەی وەتەن لە ستوونی خۆی و لە تویتەریش نووسیبووی «سوێند بە ھەر سێ مناڵەکەم دەخۆم بە یەک وشەش سووکایەتیم بە ئەحمەد کایا نەکردووە. بێجگە لە ھەوڵدان تا بارودۆخەکە ئەھوەن بکەمەوە ھیچم نەکردووە.» موختار لەسەر بڵاونەکردنەوەی وتارێکی لە تشرینی دووەمی ٢٠١٦ بە ناونیشانی «ئەحمەد کایاش دەستگیر دەکرێت؟»، ڕۆژنامەی وەتەن بەجێ دەھێڵێت.<ref name="Muhtar-Kırmızıgül-Şenses-AhmetKaya" /><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|سەردێڕ='Ahmet Kaya da içeri mi alınacaktı?' yazısı basılmayınca Reha Muhtar Vatan'dan ayrıldı |ناونیشان=https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ahmet-kaya-da-iceri-mi-alinacakti-yazisi-basilmayinca-reha-muhtar-vatandan-ayrildi-633039 |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.hurriyet.com.tr |زمان=tr |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220819165419/https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ahmet-kaya-da-iceri-mi-alinacakti-yazisi-basilmayinca-reha-muhtar-vatandan-ayrildi-633039 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Temizkan |یەکەم=Emrah |ڕێکەوت=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|سەردێڕ='Ahmet Kaya da mı içeri alınacaktı?' yazısı sansürlenen Reha Muhtar, Vatan'dan ayrıldı - Diken |ناونیشان=https://www.diken.com.tr/ahmet-kaya-da-mi-iceri-alinacakti-yazisi-sansurlenen-muhtar-vatandan-ayrildi/ |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٥|زمان=tr}}</ref> [[ئۆزجان دەنیز]] لە پۆستێکی تویتەر نووسیبووی «ئەو شەوە لەوێ نەبووم. ئەوەی ڕووی دا ھەڵە بوو.»<ref name="Muhtar-Kırmızıgül-Şenses-AhmetKaya" /> [[عەدنان شێنسیس]] لە ھەژماری تویتەر و فەیسبووک نووسیبووی «پێویستە لە کردنی ھونەرمەندان بە بابەتی سیاسی بوەستن. نزیکەی ١٥ ساڵ بە سەر مردنی ئەحمەد کایا تێپەڕیوە. بۆچی ھەمان بابەت دووبارە و سێبارە دەکەنەوە؟ لەوانەیە کاردانەوە ھەبووبێت، بەڵام ئەگەر ھەر کەسێک چەقۆ و چنگانەی ھەڵدابێت، باوەڕ ناکەم ھونەرمەند بووبێ. ھەموو شتێک بەبێ ئاگاداریی من ڕووی دا. لە کۆتاییی شەوی خەڵاتەکە ھەموومان پێکەوە دەستمان بە گۆرانیی ''Memleketim'' کرد و وتمانەوە. ھیچ ھونەرمەندێکم نەبینی ئاژاوە بنێتەوە.»<ref name="Muhtar-Kırmızıgül-Şenses-AhmetKaya" /> ھەوادارانی [[مەحسون کرمزگویل]] لە تویتەر ڕەخنەیان لێی گرت کە بۆچی لەسەر ڕووداوەکە بێدەنگە و بۆیان نووسی «بۆچی ھیچ ناڵێیت؟» لە وەڵامدا بۆی نووسین «با ئەمڕۆ ھەمووان قسە بکەن. ڕۆژێک دێت منیش چەند قسەیەکم بۆ وتن دەبێت. بەڵام ئێستا کاتی ئەوە نییە.»<ref name="Muhtar-Kırmızıgül-Şenses-AhmetKaya" /> {{سندووقی وتە |وتە=«لە بوونم لەسەر ئەو سەکۆیە پەشیمانم. پەشیمانم کە ئەو ساتەم لەو گرووپە ھەبوو. بەر نەفرەتی خوا بکەوم کە ئەو ڕۆژە لەوێ بووم… ھەمووان دەڵێن 'تۆ چنگانەیەکت ھەڵداوە.' من ھیچم ھەڵنەدا. ئەوان پێیان وتم کە ماڕشەکە لەوێدا بڵێم. ھەزار جار داوای لێبووردن لە ھەوادارانی ئەحمەد کایا دەکەم. بوونە بەشێک لەوەی کە ڕەحمەتی پێیدا تێپەڕی یەکێکە لە گەورەترین پەشیمانییەکانم. بەر نەفرەتی خوا بکەوم.» |width = 40% |align = left |salign = left |سەرچاوە = سەردار ئۆرتاچ لە چاوپێکەوتنێک لە بەرنامەی Katarsis لە ٢٠٢٠.<ref name="Katarsis" /><ref name="Ortaç2020ApologySputnik" /> }} سەردار ئۆرتاچ کە دەورێکی دیاری لە ڕووداوەکەی ئەو شەوە ھەبوو، لە چەند بەرنامە و چاوپێکەوتنێک دەرکەوت و داوای لێبووردنی کرد و پەشیمانیی خۆی دەربڕی.<ref name="Katarsis">{{بیرخستنەوەی میدیای دەنگوڕەنگی|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=FN7sQhx3Wqw |سەردێڕ=Katarsis: Serdar Ortaç - Artık Duygularımı Hissetmiyorum |ڕێکەوت=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٠|دوایین=Bana Göre TV |ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٥|via=YouTube |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئازاری ٢٠٢٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250304172115/https://www.youtube.com/watch?v=FN7sQhx3Wqw |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref name="Ortaç2020ApologySputnik">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Türkiye |یەکەم=Sputnik |ڕێکەوت=٢١ی تەممووزی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Serdar Ortaç'tan Ahmet Kaya açıklaması: Binlerce kez özür diliyorum, Allah benim belamı versin |ناونیشان=https://anlatilaninotesi.com.tr/20200721/serdar-ortactan-ahmet-kaya-aciklamasi-binlerce-kez-ozur-diliyorum-allah-benim-belami-versin-1042494795.html |ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Sputnik Türkiye |زمان=tr}}</ref> بۆ نموونە، لە ٢٠٠٩ لە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ ڕۆژنامەی میللییەت وتی «من گەنج و نەزانم بووم. پێم وایە ئەحمەد کایا ئەو شەوە ھیچ ھەڵەیەکی نەکردبوو. ئەگەر ئەمڕۆ ھەمان شت ڕووی بدایە، قەت بەو شێوەیە کاردانەوەم نەدەبوو.»<ref name="Çini2009Pişmanlık">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Çini |یەکەم=Pelin |ڕێکەوت=١٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٩|سەردێڕ=Çok pişmanım |ناونیشان=https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/cok-pismanim-103762 |ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=[[جمهوریەت (ڕۆژنامە)|جمهوریەت]] |زمان=tr-TR}}</ref> گوڵتەن کایا لە چاوپێکەوتنێک لە نیسانی ٢٠١٣ بۆ حوڕییەت دەیلی نیووز داوای لێبووردنەکانی قبووڵ نەکرد و بە بەردەوامی گومانی لە دڵسۆزیی ئەو داوای لێبووردنانە ھەبووە کە دوای چەندین ساڵ لەلایەن ھونەرمەندی جۆراوجۆرە کراون و پێی وا بووە کە پڕۆسەی ئاشتیی ئەو کاتە و سیاسەت پاڵنەر بوونە. وتی «لە ١٩٩٩، کچەکانم لە قوتابخانە گۆشەگیر بوون چونکە وەک 'کچی خەیانەتکارێک' سەیر دەکران. چی داوای لێبووردنێک دەتوانێت باجی ئەو ئازارە دەروونییانە بدات کە مناڵەکانم چەشتیان؟ ئەو ڕووداوانەی بەسەرمان ھاتن زۆر تاڵن تا بە قسە دەریان بڕین.» لە وەڵامی پرسیاری «ئەگەر ئەحمەد کایا زیندوو بایە، بەشداریی پڕۆسەی ئاشتیی دەکرد؟» وتی «ئەگەر ھەموو ئەو بەھایانەی تا ئێستا لە دەستمان داون ئێستا لەگەڵمان بایەن، ئەوا بێگومان لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو کێشانەی تووشمان دەھاتن بەھێزتر دەبووین. ھەمیشە پێویستمان بە ھێزی ساڕێژکردنی ھونەر و مۆسیقا دەبێت. گریان دوای شکاندنی باڵەکانی مەل ھیچ سوودی نییە.»<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی نیسانی ٢٠١٣|سەردێڕ=Kurdish singer Ahmet Kaya’s widow still at odds with Turkey - Türkiye News |ناونیشان=https://www.hurriyetdailynews.com/kurdish-singer-ahmet-kayas-widow-still-at-odds-with-turkey-44374 |ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=Hürriyet Daily News |زمان=en |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی تەممووزی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200712190955/https://www.hurriyetdailynews.com/kurdish-singer-ahmet-kayas-widow-still-at-odds-with-turkey-44374 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> [[ڕەجەب تەییب ئەردۆغان]] لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ لە کۆڕبەندێکی [[ئاک پارتی]] ڕەخنەی لەوانە گرت کە بوونیان لە ڕووداوەکەی ئەو شەوە ڕەت دەکردەوە و وتی «ئێستا دەڵێن من لەو کاتەدا لە ئاودەست بووم یان لە دەرەوە بووم. ھەتیو ھەمووتان لەوێ بوون. ھەمووتانمان لە تۆماری کامێراکان بینی.»<ref name="Ulan-hepiniz-oradaydiniz-be">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=BAŞBAKAN: ULAN O GÜN HEPİNİZ ORADAYDINIZ |ناونیشان=https://www.hurriyet.com.tr/video/basbakan-ulan-o-gun-hepiniz-oradaydiniz-36084327 |ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٥|وێبگە=www.hurriyet.com.tr |زمان=tr}}</ref> == دادگاییکردن و دەرکران لە تورکیا == {{سندووقی وتە |وتە=«لە ساڵی ١٩٨٥ەوە مۆسیقارێکی پیشەییم. ژنم ھێناوە و دوو کیژی حەڤدە و دوازدە ساڵەم ھەیە. سەدان سترانم داناوە و گەلێ ئاوازیشم بۆ کەسانی دیکە داناوە. حەڤدە ئەلبوومم بڵاو کردووەتەوە کە چەندان ملیۆن دانەیان لێ فرۆشراوە.»... «لە وڵاتانی دنیا کۆنسێرتم کردووە و چەند جارێک وەک گۆرانیبێژی ساڵ لەلایەن دەزگا ھونەرییە جۆراوجۆرەکانەوە ھەڵبژێردراوم و خاوەن دەیان خەڵاتم. تا تەمەنی ٤٢ ساڵی لەم وڵاتەدا بە تورکی بیرم کردووەتەوە، بە تورکی گۆرانیم نووسیوە و وتووە. ھاووڵاتییەکی ئەم دنیایەم کە خۆی بە موڵکی ھیچ ناوچەیەک نازانێ و ھەست و سۆزم سنووردار نەکردووە بە ھیچ شێوەیەک تا ئەو ڕادەیە کەسێکی مۆسیقاژەنم. دڵم ئەوەندە گەورەیە جێگای چاکەی گشت زمان و کولتوور و باوەڕ و گۆرانییەکانی دنیای تێدا دەبێتەوە. خەڵاتێکی ترم وەرگرت (مەبەستی شەوی ١٠ی شوباتی ١٩٩٩یە) کەچی دنیام لێ گۆڕا. لەلایەن ھەندێ ھێزی دیار و نادیارەوە بە یەک شەو تۆمەتی خەیانەت، دووبەرەکیخواز، ئەڵقە لەگوێ و بێئەدەب و بێئەقڵ و شێتیان دایە پاڵم.»... «ڕوانگە و قسەی مرۆڤێک، کە بنەمای ھەموو ئەم تۆمەتانە، لە ھیچ وڵاتێکی پێشکەوتوو و یاسا پەروەردا بە تاوان و تۆمەت ناژمێردرێن.» |width = 55% |align = left |salign = left |سەرچاوە = بەشێک لەو داکۆکینامەی ئەحمەد کایا لەبەردەم دادگای ئاسایشی نیشتمانی تورکیا کە لە ١٩٩٩ پێشکەشی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/savunmalar/195.pdf|سەردێڕ=دەقی بەرگریکردنەکەی کایا لە دادگا|دوایین=باڵجی|یەکەم=موحەڕڕەم|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181123160949/http://www.muharrembalci.com/hukukdunyasi/savunmalar/195.pdf|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>}} دادگای ئاسایشی نیشتمانی تورکیا لە ٣٠ی نیسان تۆمەتی خەیانەت بە نیشتمانی دایە پاڵی و، لە ھەموو لایەکی تورکیاوە تورکە تووندڕەوەکان ھێرشیان کردە سەری و ھەندێ ڕۆژنامە و دەزگای ڕاگەیاندن داوای حوکمی ئیعدامیشیان بۆ کرد. لەوانە ڕۆژنامەی حوڕییەت بوو کە یەکەم بابەتی دوو ڕۆژ دوای پەلامارەکەی کاتی وەرگرتنی خەڵاتەکە یەکەم بابەتی دژی کایا بە وێنەیەکی دروستکراوەوە کە نەخشەی کوردستان و وێنەی [[عەبدوڵڵا ئۆجەلان]]ی لە پشت بوو بڵاو کردەوە کە گوایە کایا لە [[بەرلین]] کۆنسێرتی کردووە و پارەی بۆ [[پەکەکە]] کۆکردووەتەوە کە دواتر دەرکەوت وێنەکە دروستکراو و قسەکانیش ھەڵبەستراو بوون.<ref name="hurriyet">[http://webarsiv.hurriyet.com.tr/1999/02/14/96381.asp ئەرشیڤی حوڕیەت] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304120920/http://webarsiv.hurriyet.com.tr/1999/02/14/96381.asp |date= ٤ی ئازاری ٢٠١٦ }} ''چاوەکەم عەیبت کرد''، بابەتەکەی حوڕییەت، دوایین سەردان ٦/١١/٢٠١٣</ref><ref name="aksyon2009">کایا نەیویست ئەو شەوە بڕوات - بەتورکی. گۆڤاری ئاکسیۆن چاوپێکەوتن لەگەڵ ئومێد یڵماز. ١٤/١٢/٢٠٠٩. دوا سەردان [http://www.aksiyon.com.tr/soylesi/-ahmet-kaya-o-geceye-gitmeyi-hic-istemiyordu-_525665 ١١/٤/٢٠١٥]{{بەستەری مردوو|url=http://www.aksiyon.com.tr/soylesi/-ahmet-kaya-o-geceye-gitmeyi-hic-istemiyordu-_525665 |date=تشرینی دووەمی ٢٠١٨}}{{dead link|date=ئەیلوولی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref> دواتریش چەند بابەتی تری بە دوادا ھات،<ref name="almonitor">[http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/11/turkish-media-criticizes-kurdish-singer.html ئەلمۆنیتەر] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140111043318/http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2013/11/turkish-media-criticizes-kurdish-singer.html |date=١١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤}} ''ڕۆژنامە تورکییەکان چۆن گۆرانیبێژێکی کوردیان بەبێ مەحکەمە کوشت''، دوایین سەردان ٦/١١/٢٠١٣</ref> بەڵام ئەحمەد کایا، لە بەردەم یەکەمین دانیشتنی دادگا ئامادە بوو و، ھەموو ئەو تۆمەتانەی ڕەت کردەوە کە درابوونە پاڵی. لەو ماوەیەدا، ئەحمەد کایا چووە [[ئەورووپا]]. دادگای ئاسایشی نیشتمانی تورکیا لە دوا دانیشتنیدا، بەبێ ئامادەبوونی کایا، سزای ١٠ ساڵ زیندانیی بۆ دەرکرد. == مەرگ == [[پەڕگە:Le pierre tombale de Ahmet Kaya dans le Cimetière du Père-Lachaise 3.JPG|وێنۆک|گۆڕی ئەحمەد کایا لە پاریس کە بە تورکی لەسەر کێلی گۆڕەکە نووسراوە «لەلایەن کچەکەی مێلیس و ژنەکەی گوڵتەنەوە بەو وزە و شەڕەفەی بۆی بەجێ ھێشتن دروست کراوە.»]] لە ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٠، کاتێ بۆ سازکردنی کونسێرت لە [[پاریس]] بوو، لە شوێنی حەوانەوەی خۆی، کۆچی دواییی کرد و لە [[گۆڕستانی پێر لاشێز]]<ref name="hurr17.11.2000"/> لە نزیک گۆڕی [[یەڵماز گونەی]] کە کایا گۆرانییەکی بە ناوی «ناوی یڵمازە» بۆ وتووە، بە خاک سپێردرا. گوڵتەنی خێزانی وتویەتی: «تا لە ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی تورکیا بە کوردی گۆرانی نەوترێ دەمەوێ مەزاری لە فەڕەنسا بێت.»<ref name="hurr17.11.2000"/> === دوای مەرگ === دوای خۆی، گوڵتەنی ھاوسەری ئەلبوومە تەواونەکراوەکەی بەناوی «گوێ بگرە وڵاتە خۆشەویستەکەم» بڵاو کردەوە. چەن ئەلبوومێکی تریش دوای خۆی بڵاو کرانەوە و بە ھاتنە سەر حوکمی [[ڕەجەب تەییب ئەردۆغان]]یش ناوبانگی کایا زیاتر گەشەی سەند. ھەر لە ماوەی ئەوەی بە «کرانەوەی دیموکراسی» ناوزەند کرا، بۆ یەکەم جار دەزگای پەخشی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی تورکیا (کە بە TRT کورت دەکرێتەوە) قەدەغەی لەسەر بەرھەمەکانی ئەحمەد کایا ھەڵگرت.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=The Kurdish Question in Turkey: New Perspectives on Violence, Representation and Reconciliation|دوایین=Gunes|یەکەم=Cengiz|بڵاوکەرەوە=Routledge|ساڵ=٢٠١٤|ژپنک=٩٧٨-٠-٤١٥-٨٣٠١٥-٧|شوێن=New York|پەڕەکان=٢٣٣}}</ref> === شێواندنی گۆڕ === لە تشرینی دووەمی ٢٠٢١، سەردانکەرانی گۆڕەکەی بۆیان دەرکەوت کە بەم دوایییە لەلایەن کەسانی نەناسراوەوە ھێرش کراوەتە سەر گۆڕەکەی.<ref name="AhmetKayaGraveAttack2021" /> == خەڵات و ڕێزلێنانەکان == * خەڵاتی گۆرانیبێژی ساڵ - ١٩٩٩ - ڕێکخراوی ڕۆژنامەنووسانی تابلۆید (شەوی ئاژاوەکە) * خەڵاتی سەرۆکایەتیی تورکیا - پاش مەرگ<ref name="gul-honour">[https://web.archive.org/web/20131031091739/http://www.todayszaman.com//news-329958-kurdish-singer-ahmet-kaya-among-winners-of-presidential-grand-awards.html ڕۆژنامەی زەمان] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131031091739/http://www.todayszaman.com//news-329958-kurdish-singer-ahmet-kaya-among-winners-of-presidential-grand-awards.html |date=٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣}} ''خەڵاتی سەرۆکی تورکیا بۆ کایا'' دوایین سەردان ٦/١١/٢٠١٣</ref> * خەڵاتی داوای لێبووردن - ٢٠١٢ - ڕێکخراوی ڕۆژنامەنووسانی تابلۆید (ھەمان ڕێکخراوی شەوی ئاژاوەکە)<ref>[http://www.hurriyetdailynews.com/magazine-journalists-to-honor-ahmet-kaya-23473 ڕێکخراوی ڕۆژنامەنووسان ڕێز لە کایا دەگرن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210511111105/https://www.hurriyetdailynews.com/magazine-journalists-to-honor-ahmet-kaya-23473 |date=١١ی ئایاری ٢٠٢١ }}، ڕۆژنامەی حوڕییەت. ١٩-٦-٢٠١٢. دوا سەردان ٢٩-٩-٢٠١٨</ref> === ڕێزلێنانی ئەردۆغان === کاتێک [[ڕەجەب تەییب ئەردۆغان]]ی سەرۆکی تورکیا لە ٢٦ی ئەیلوولی ١٩٩٩ لەسەر خوێندنەوەی شیعرێکی سیاسی ١٠ مانگ زیندانی دەکرێ و ئەو ڕۆژە بۆ زیندان دەبرێ، کایا بە یادی ئەو گۆرانیی «ئاوازی شەبەق» دەڵێت و دەڵێ «ئەمە بۆ ھەموو ئەوانەی لە زیندانن و دەچنە زیندان»<ref name="almonitor"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/erdogan-ahmet-kayayi-unutmadi-25135440|سەردێڕ=ئەردۆغان کایای بیرنەکرد|ڕێکەوت=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣|وێبگە=ڕۆژنامەی حوڕییەت|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی شوباتی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190205135205/http://www.hurriyet.com.tr/gundem/erdogan-ahmet-kayayi-unutmadi-25135440|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بۆیە ئەردۆغانیش دوای ھاتنە سەر حوکم ئەوەی لە یاد بووە و ڕێخۆشکەر بوو بۆ ئەوەی دوای مەرگی کایا بە فەرمی ڕێزی لێ بگیرێت. لە کاتی ڕووداوەکانی [[پارکی گێزی]] ئەستەمبوڵیشدا، دەستەواژەی «ھەتیو ھەمووتان لەوێ بوون» بڵاو بووەوە کاتێ ئەردۆغان باسی ئەو ھونەرمەندانەی دەکرد کە دەیانوت ئەو شەوەی کایا لەوێ نەبوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.yenisafak.com/video-galeri/gundem/ahmet-kayaya-da-gezidekiler-saldirdi-11378|سەردێڕ=ئەوانەی پەلاماری ئەحمەد کایایان دا لە پارکی غازی بوون|دوایین=یەنی شەفەق|ڕێکەوت=١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣|وێبگە=ماڵپەڕی یەنی شەفەق|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200104112528/https://www.yenisafak.com/video-galeri/gundem/ahmet-kayaya-da-gezidekiler-saldirdi-11378|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === خەڵاتی سەرۆکایەتیی تورکیا === لە ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣، دوای مەرگی و لە ڕۆژی لەدایکبوونیدا [[عەبدوڵڵا گوڵ|عەبدوڵڵا گوڵی]] سەرۆکی تورکیا خەڵاتی «گەورە»ی بەخشییە کایا.<ref name="gul-honour"/> یەکێ لەو ھۆیانەی دەکرێ ئەم سەرۆکەی تورکیا ئەو کارەی کردبێ ئەوەیە کە سەرۆک وەزیران [[ڕەجەب تەییب ئەردۆغان|ڕەجەب تەیب ئەردۆگان]] ڕێزی تایبەتی لە کایا گرت دوای ھاتنە سەر حوکم.<ref name="almonitor"/> == ناوبانگ == [[پەڕگە:Grafiti in Okmeydanı, Istanbul.jpg|وێنۆک|گرافیتیی ڕێزلێنانێک لە ناوبانگی کایا لە ئۆکمەیدانی لە ئەستەمبوڵ کە نووسراوە «تەنھا دەرمانێک بە گوێ بکێشرێ ئەحمەد کایایە.»]] === لە تورکیا === پێش دەرچوونی لە تورکیا، جگە لە دەرکەوتنی تر، لە ١٩٩٥، ١٣ ئەڵقە لە بەرنامەی کەناڵ دیی تورکی بەناوی «کەشتییەکەی کاک ئەحمەد» ({{بە تورکی|Ahmet Abinin Vapury}}) بە ناوەوە بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt5735710/|سەردێڕ=تۆماری Ahmet Abi'nin vapuru لە ئای ئێم دی بی|وێبگە=ئای ئێم دی بی|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئابی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تەممووزی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200729000345/https://www.imdb.com/title/tt5735710/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ھەم بەھۆی ئاست و ئاخاوتنی لەگەڵ گوێگر، ھەم بەھۆی ڕووداوەکانی شەوی خەڵاتەکەوە، ناوبانگی کایا گەورەیە. جگە لەوەی ھەم ئەوانەی شەوی خەڵاتەکە ئازاریان دا دوای مەرگی داوای لێبوردنیان لێ کرد ھەم لەناو خەڵکیشدا باوە. ھەروەھا کتێبیش نووسراوە چ دەربارەی خۆی چ دەربارەی ھونەر و گۆرانییەکان، بۆ نموونە کتێبی ''خوات لەگەڵ چاوەکەم'' بە ھەمان ناونیشانی ئەلبوومەکەی ٢٠٠١.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=خوات لەگەڵ چاوەکەم (٢٨٨ پەڕە)|دوایین=ئۆزتورک|یەکەم=بیرۆڵ|بڵاوکەرەوە=چاپخانەی یاسۆن|ساڵ=٢٠١٥|ژپنک=٦٠٥٩٨٦٩٠٠٩|شوێن=[[ئەستەنبوڵ]]}}</ref> زۆر لە ھونەرمەندە تورکەکانیش گۆرانییەکانی کایایان وتووەتەوە و بەناوبانگتریان کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.haberler.com/ahmet-kaya-nin-sarkilarini-27-sanatci-yorumluyor-5702188-haberi/|سەردێڕ=گۆرانییەکانی کایا بە دەنگی ٢٧ گۆرانیبێژ|دوایین=خەبەرلەر|ڕێکەوت=٢٢ی شوباتی ٢٠١٤|وێبگە=ماڵپەڕی خەبەرلەر|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191230223739/https://www.haberler.com/ahmet-kaya-nin-sarkilarini-27-sanatci-yorumluyor-5702188-haberi/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === لەناو کورد === زۆرێک لە گۆرانی و کلیپەکانی کایا بۆ [[سۆرانی]] وەرگێڕدراون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=DLon8g3fPqs&list=PLIAceHhRttUY53QMEHXVcpk3A6rsk-8uq|سەردێڕ=گۆرانییەکانی ئەحمەد کایا|دوایین=نەریمان|یەکەم=سیامەند، مافی بڵاوکردنەوەی کۆمپانیای غەم موزیک|بڵاوکەرەوە=یوتیوب|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref> چەند شوێنێکی [[باشووری کوردستان]] بەناوی ئەحمەد کایاوە ناونراون وەک: شەقامی کایا و پارکی ئەحمەد کایا لە سلێمانی.{{ژێدەر پێویستە}} چەندین بەرنامە و بەڵگەفیلم لەسەر ژیانی کایا لەلایەن کەناڵە کوردییەکانەوە ئامادە و بڵاو کراونەتەوە بۆ نموونە «کۆلارەکەم بوو بە تەلەوە» بەناوی «ئەستێرەیەک ناوی ئەحمەد قایا بوو» لە [[کەناڵی گەلی کوردستان]] وەرگێڕدراوەتە سەر زمانی کوردی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=om510viHsLA&app=desktop|سەردێڕ=ئەستێرەیەک ناوی ئەحمەد قایا بوو|دوایین=گەلی کوردستان|ڕێکەوت=١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨|وێبگە=یوتیوب|بڵاوکەرەوە=گەلی کوردستان، ھەولێر|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئازاری ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220325111539/https://www.youtube.com/watch?v=om510viHsLA&app=desktop|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> === لە جیھان === کاتێ گۆرانیبێژی ئینگلیز [[ئەدێل]] گۆرانییەکی بە ناوی ''Million Years Ago'' ({{بە کوردیی ناوەندی|ملیۆنێک ساڵ لەمەوپێش}}) بڵاو کردەوە، لە میدیاکانی بەریتانیا ھەواڵی ئەوە بڵاو کرایەوە کە لەبەر لێکچوونی ئاوازەکان دەکرێ ئەدێل ئاوازی «تێکئاڵان بە ئازار»ی کایای بەکارھێنابێ.<ref name=":٣">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/music/news/did-adele-really-copy-kurdish-singer-ahmet-kaya-with-million-yea/|سەردێڕ=بەڕاست ئەدێڵ کۆپی گۆرانیبێژی کورد ئەحمەد کایای کرد بە ئاوازی ملیۆنێک ساڵ لەمەوپێش؟|دوایین=سۆندەرز|یەکەم=تریسترام فرانس|ڕێکەوت=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨|وێبگە=ڕۆژنامەی تەلەگرافی بەریتانی|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئابی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160124071101/http://www.telegraph.co.uk/music/news/did-adele-really-copy-kurdish-singer-ahmet-kaya-with-million-yea/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ڕەخنەگری تورک نەعیم دیلمەنەر بە تەلەگرافی بەریتانی وتووە: «باوەڕ ناکەم ئەدێڵ گوێی لە کایا گرتبێت.»<ref name=":٣"/> دەکرێ ھەواڵەکان تەنھا ورووژاندن بێ، بەڵام دەری دەخات کە کایا دەنگێکی ناسراوە لەدەرەوەی تورکیا و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.bbc.co.uk/newsbeat/article/35038444/adele-accused-of-plagiarism-by-fans-of-turkish-musician-ahmet-kaya|سەردێڕ=ئەدێڵ تۆمەتبار دەکرێ بە قۆپیکردن لەلایەن ھەوادارانی مۆسیقاری تورک ئەحمەد کایاوە|دوایین=بی بی سی|ڕێکەوت=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٥|وێبگە=بی بی سی|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180915173457/http://www.bbc.co.uk/newsbeat/article/35038444/adele-accused-of-plagiarism-by-fans-of-turkish-musician-ahmet-kaya|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == ھەڵبەستەکان == === جۆر === زۆرێک لە گۆرانییەکانی کایا ھۆنراوەی شاعیری کورد [[یووسف خەیاڵۆغڵوو]] –کە دەکاتە برای گوڵتەنی ھاوسەری– بوون و ئەم کردوونی بە گۆرانی. بە گشتی ئەو ھەڵبەستانەی کردووەتە گۆرانی کە لەگەڵ حەز و کەشوھەوای ئەو دەمەی تورکیادا دەگونجان. ئەمەش وای کردووە دوای خۆشی خەڵکێک لە تورکیا ھەن کە گوێگرتن لە گۆرانییەکانی ئەو بە گوێگرتن لە کەسێکی «خائین و تیرۆریست» ناو دەبەن،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://siyasihaber3.org/tip-fakultesinde-ahmet-kaya-sarkisi-dinlemek-yasak|سەردێڕ=لە کۆلێژی پزیشکی گوێگرتن لە ئەحمەد کایا یاساغە|دوایین=سیاسی خەبەر|ڕێکەوت=٣ی ئابی ٢٠١٥|وێبگە=ماڵپەڕی سیاسی خەبەر|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170911093541/http://siyasihaber3.org/tip-fakultesinde-ahmet-kaya-sarkisi-dinlemek-yasak|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> و ناونیشانی ئەلبوومەکانیش بۆ نموونە «تێکئاڵان بە ئازار»، «بەرم مەکەوە ئەسوتێی» و ھتد… زیاتر ئەمە نیشان دەدەن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://open.spotify.com/track/7l9Nz1pAthoLqR9PoKpsAq?autoplay=true&v=T|سەردێڕ=ئەلبومی بەرم مەکەوە ئەسوتێیی لە سپۆتیفای|دوایین=سپۆتیفای|وێبگە=[[سپۆتییفای]]|بڵاوکەرەوە=ھەژماری ئەحمەد کایا لە سپۆتیفای|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref> ھەروەھا دوای دەرچوونی لە تورکیاش ئاشکراتر خۆی وەک دژی سیستمی دەوڵەتی تورکیا و پشتیوانی بۆ [[پەکەکە]] و [[جووڵانەوەی سیاسیی کورد لە تورکیا|جووڵانەوەی کورد لە تورکیا]] تۆختر کردەوە بۆ نموونە گۆرانیوتن بۆ [[عەبدوڵڵا ئۆجەلان|عەبدوڵا ئۆجەلان]] بە گۆڕینی وشەکانی گۆرانی «بیری ئاشتی دەکەین» لە فێستیڤاڵی ئازادی و دیموکراسی لە [[میونشن|میونیخ]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/apoyu-ozlemis-39121719|سەردێڕ=بیری ئاپۆ ئەکات|دوایین=حوڕییەت|ڕێکەوت=٢٧ی کانوونی یەکەمی ١٩٩٩|وێبگە=ڕۆژنامەی حوڕییەت|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی شوباتی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190203101140/http://www.hurriyet.com.tr/gundem/apoyu-ozlemis-39121719|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> === سەردێڕی ھەندێکیان === * یاخی دەبم * فریام کەوە * تۆو * ئیدی بەسە * مەرگیش دەلەرزێ ** پارچەیەکی: {{دەقی تایبەت| لەو چۆڵە، لە داریان بەستەوە بە شێوەیەک چاوی لێک نا{{ھن}} دەتگوت دەچێتە خەوێکی پڕ لە خەون.{{ھن}} باسرمەیەک ھەڵی کرد و{{ھن}} ھەتا مەرگیشی دەلەرزاند}} == دیسکۆگرافی == === ئەلبوومەکان === {{Div col}} * ''[[مەگری کۆرپەکەم]]'' (١٩٨٥) * ''تێکئاڵان بە ئازار'' (١٩٨٥) * ''ئاوازی شەبەق'' (١٩٨٦) * ''کاتێ دێ'' (١٩٨٦) * ''دیموکراتی ماندوو'' (١٩٨٧) * ''سەر بەرز دەکەمەوە'' (١٩٨٨) * ''خوێندنەوە-١'' (١٩٨٩) * ''گوڵێکی نییەت چاک - کۆد ناوی بەختیار'' (١٩٨٩) * ''خوێندنەوە-٢'' (١٩٩٠) * ''دیواری خۆشەویستی'' (١٩٩٠) * ''تووشی بەڵا بووم'' (١٩٩١) * ''بەرم مەکەوە دەسووتێی'' (١٩٩٢) * ''ناجێگیر'' (١٩٩٣) * ''گۆرانییەکانم بۆ شاخەکانە'' (١٩٩٤) * ''بمدۆزەوە'' (١٩٩٥) * ''ئەستێرە و مانگەشەو'' (١٩٩٦) * ''بەرامبەر دۆست و دوژمن'' (١٩٩٨) '''دوای مەرگ:''' * ''خوات لەگەڵ چاوەکەم'' (٢٠٠١) * ''تۆزێکیش تۆ بگری'' (٢٠٠٣) * ''با داواکەم بمێنێ'' (٢٠٠٥) * ''فرمێسکەکانم بوونە ھەزارساڵە'' (٢٠٠٦) * ''بابا-ئەرۆ تەنھام ئەحمەد کایا'' (٢٠١٢) {{Div col end}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Ahmet Kaya|ئەحمەد کایا}} * {{وێبگەی فەرمی}} * [https://web.archive.org/web/20080629083937/http://archives.cnn.com/2000/WORLD/meast/11/16/turkey.france.kurds.reut/index.html ڕاپۆرتی سی ئێن ئێن لەسەر مردنی ئەحمەد کایا] * {{یووتیووب|X-AZtXORQvc|چاوپێکەوتن لەگەڵ ئەحمەد کایا}} * [https://web.archive.org/web/20070819033426/http://www.aksiyon.com.tr/detay.php?id=27090 چاوپێکەوتن لەگەڵ ژنی ئەحمەد کایا، گوڵتەن کایا] *[https://web.archive.org/web/20140504205820/http://www.kurdnetwork.com/ahmet-kaya/ پەڕەی فەرمیی ئەحمەد کایا لە: کوردنێتوێرک] * [http://www.institutkurde.org/activites_culturelles/hommage/ahmet_kaya/ زانیارییە ژیاننامەیییەکانی ئەحمەد کایا لەلایەن پەیمانگای کوردی لە پاریس] {{In lang|fr}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{وتاری باش|وەشان=1053211|ڕێکەوت=١٢ی ئازاری ٢٠٢٣}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|تورکیا|کوردستان|ھونەرەکان}} [[پۆل:تورکیاییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٠]] [[پۆل:نێژراوان لە گۆڕستانی پێر لاشێز]] j3sacmh071qojgylgeewql3s905i9xw 0 9496 1458136 1133109 2025-07-11T06:09:57Z DanyMations 70070 1458136 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} [[پەڕگە:IhsannuriYashar.jpg|200px|وێنۆک|ئیحسان نووری پاشا لەگەڵ یاشاری ژنی]] '''ئیحسان نووری''' (١٨٩٢ - ١٩٧٦)، کوڕی عەلی قولی پاشا، ڕابەری شۆڕشی ئاگری داغ، لە ساڵی ١٨٩٣ لە گەڕەکی (ئالی گوڵی- عەلی قولی) شاری [[بەدلیس]] لەدایکبووە. پۆلەکانی خوێندنی سەرەتایی ھەر لەم شارەدا تەواو کردووە، دواتر بۆ تەواوکردنی خوێندنی بەرزی سەربازیی ڕوویکردوەتە شارەکانی [[ئەرزگان|ئەرزنجان‌]] و [[ئەستەنبوڵ]]ی ئەو کاتە و لە ساڵی ١٩١٠، دوای خوێندنی سەربازیی بۆ یەکەمجار لە ڕیزەکانی سوپای [[عوسمانی]] دا بوو بە ئەفسەر. ئیحسان نووری پاشا، بەشداری زۆربەی ئەو شەڕانەی کردووە کە سوپای عوسمانی لە [[ئەلبانیا]]، وڵاتانی عەرەبی‌ و [[گورجستان]] دژ بە سوپای [[ڕووسیا]] بەرپای کردوون، تەنانەت وەک ئەفسەرێک لە سوپای عوسمانلیدا ماوەی ٣٣ مانگ لە [[یەمەن]] ماوەتەوە و گەلێ کارو لێپرسراوێتی سەربازیی پێسپێردراوە. دوای ساڵی ١٩٠٨ (واتە ئەو کاتەی کۆمەڵەی ئیتیحادو تەرەقی، دەسەڵاَتی [[تورکیا]]یان کەوتەوە دەست) ڕێگا خۆش بوو بۆ پێکھێنان و کردنەوەی گەلێک ڕێکخراو. ئیحسان نووری پاشاش وەکوو کەسایەتیەکی [[کورد]] لەو دەمەدا پەیوەندی کرد بە کۆمەڵەی تەعالی کوردستانەوە، کە ھەر لەو کاتە بەدواوە دامەزرا. لەو ماوەیەشەوە کە وڵاَتانی ھاوپەیمان لە رێکەوتننامەی [[سیڤەر]]ی ١٠ی ئابی ١٩٢٠، بەڵێنیان دابوو قەڵەمڕەوێکی کوردی سەربەخۆ بەپێی بەندەکانی (٦٢-٦٣-٦٤) دابمەزرێت و دواتر لێی پەشیمان بوونەوە، ئیحسان نوری پاشا ھەوڵیدا پەیوەندی بکات بەو شۆڕش و ڕاپەڕینە کوردیانەی کە ساڵاَنی دوای [[شەڕی جیھانیی یەکەم]] و دوای بەجێنەھێنانی بەندەکانی سیڤەر لە ناوچەکانی کوردستاندا سەریانھەڵدا، ناچار بوو، پەنا بباتە شام و لەوێوە بۆ [[باشووری کوردستان]]، ئەو دەمە کاروبار بەدەستی ئینگلیزەوە بوو نەیدەویست ھاوکاری سوپای ئینگلیز بکات، بۆیە بە ناچارییەوە پەنای بردۆتە بەر [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]، بەڵاَم کاتێ شۆڕشی [[شێخ سەعیدی پیران|شێخ سەعید]] دەستپێدەکاتەوە لەگەڵ چەند کەسایەتییەکی تر دەچنەوە تورکیا بە مەبەستی پەیوەندی پێوەکردنی. دوای دامرکاندنەوەی ئەو شۆڕشە دووبارە دێنەوە باشووری کوردستان و دواتر دەچێتە لای [[سمکۆ|سمایل خانی شکاک]]. کاتێک [[خۆیبوون|کۆمەڵەی خۆیبوونی]] کورد لە [[لوبنان]] دامەزرا، ئیحسان نووری پاشا جارێکی دی لە ڕۆژھەڵاتی کوردستانەوە دەگەڕێتەوە [[باکووری کوردستان]]و لەگەڵ چەند سوارەیەکی کورددا بەبڕیارێکی ھەمە لایەنەی خۆیبوون ڕابەرایەتی شۆڕشی ئاگری داغ دەکات. پاش شکستھێنانی ئەو شۆڕشە ئیحسان نووری پاشا پەنا دەباتەوە بەر [[ئێران]] بۆ ماوەی ٤٦ ساڵ تا ڕۆژی کۆچکردنی لە رۆژی ٢٥ی مارتی ١٩٧٦ دا بە ئاوارەیی لەو وڵاتە دەمێنێتەوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 975-7112-45-3, p.&nbsp;180. (Turkish) * Bletch Chirguh, La Question Kurde: ses origines et ses causes, Le Caire, Impimerie Paul Barbey, 1930, front cover, IHSAN NOURI PACHA Généralissime des forces nationales Kurdes (French) * Mehmet Kemal Işık (Torî), "İhsan Nuri Paşa", Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul, Kasım 2000, ISBN 975-431-111-0, p.&nbsp;169. (Turkish) * İhsan Nuri Paşa, Ağrı Dağı İsyanı, Med Yayınları, İstanbul, 1992, p.&nbsp;7. (Turkish) * Mehmet Kemal Işık (Torî), "İhsan Nuri Paşa", p.&nbsp;170. (Turkish) {{کۆماری ئارارات}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|تورکیا|ئێران|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی}} {{پۆلی کۆمنز|İhsan Nuri}} [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩٣]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٦]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:خەڵکی بدلیس]] [[پۆل:کوردەکانی تورکیا]] [[پۆل:یاخیبوونی ئارارات]] kskhat5bjlv4gjvsoqp0nfrar3hxog0 0 9859 1457962 1438864 2025-07-11T04:40:08Z DanyMations 70070 1457962 wikitext text/x-wiki '''ئیبن ئادەم''' یاخود '''ئیبنو ئادەم''' زانای بلیمه‌تی ئایینی و گەردونناسی كورد محه‌ممه‌د كوڕی ئاده‌م كوڕی عه‌بدوڵڵا و ناسراو به "ئیبن ئاده‌م" له ساڵی ١١٦٠ی كۆچی به‌رامبه‌ر به ١٧٤٧ی زاینی له گوندی (ڕوستێ)ی سه‌ر به‌ناوچه‌ی (باڵه‌کایەتی) له [[پارێزگای ھەولێر]] هاتۆته دنیا. له سه‌رده‌می منداڵیدا له‌لای باوكی ده‌ستی به خوێندن كردووه له دوایدا له‌لای زانای به‌ناوبانگ "مه‌لا عه‌بدوڵڵا بایه‌زیدی"ی سوخته‌ی زانای مه‌زنی كورد "سیبغه توڵڵای حه‌یده‌ری" درێژه‌ی به خوێندنه‌كه‌ی داوه، ئینجا بۆ ته‌واوكردنی خوێندنه‌كه‌ی له ساڵی ١١٩٢ی كۆچی به‌رامبه‌ر به ١٧٧٨ی زایینی چووه‌ته شاری مه‌هاباد له [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بۆ فێربوونی زمانی فارسی، ئەوجا گه‌ڕاوه‌ته‌وه [[باشووری کوردستان]] له‌شاری [[ڕەواندز]]ی پایته‌ختی میرنیشینێتی سۆران نیشته‌جێ بووه‌ و محه‌ممه‌د پاشای ڕه‌واندزی ڕێزێكی زۆری لێناوه و ئه‌ویش ده‌ستی داوه‌ته وانه گوتنه‌وه و ‌کتێب دانان. دوای ماوەیەکیش محەممەد پاشا کردوویەتیە ڕاوێژکاری خۆی. ئه‌م زانا بلیمه‌ته‌ی كورد ناوبانگی زانایی به‌هه‌موو لایه‌كی كوردستان و جیهانی ئیسلامیدا بڵاوبۆته‌وه و گه‌لێک زانای ناوداری وه‌ک مه‌ولانا خالیدی [[شارەزووری]] ناسراو بە (مه‌ولانا خالیدی نه‌قشبه‌ندی) و مه‌لا محه‌مه‌دی خه‌تێ ناسراو بە ([[مەلای خەتێ]]) و مه‌لا عه‌لی وه‌سانی له‌لایان خوێندووه. دوای ماوه‌یه‌ك ناكۆكی كه‌وتۆته نێوانی ئه‌و و محه‌ممه‌د پاشا، بۆیه شاری ڕه‌واندوزی به‌جێهێشتووه و چووه له گوندی "ڕوستێ"‌ دانیشتووه و هه‌ر خه‌ریكی وانه گوتنه‌وه و کتێب دانان بوو، هەتا له ساڵی ١٢٥٢ی كۆچی به‌رامبه‌ر به ١٨٣٦ی زاینی له گوندی "دێڵزه‌دا" كۆچی دوایی كردووه. == به‌رهه‌مه به‌نرخه‌كانی ئیبن ئاده‌م == مه‌لا محه‌مه‌د ناسراو به ''ئیبن ئاده‌م'' له‌ماوه‌ی ژیانیدا زنجیره‌یه‌كی له په‌رتووک و نامیلکه‌‌ی زانستی و فیقهی و زمانه‌وانی و ڕه‌وانبێژی و گەردونناسی داناوه و هه‌موویان به‌زمانی عه‌ره‌بین، چونكه له‌و سه‌رده‌مه زووه‌دا زمانی خوێندن و فێركردنی ڕووداوی ئاینی عه‌ره‌بی یان [[زمانی فارسی|فارسی]] بووه. تاكو ئێستا ٢٧ په‌رتووكی به‌نرخی تۆماركراون له بواره‌كانی زانست و فیقهی و ڕه‌وانبێژی و لۆژیک و زمانه‌وانی و جوگرافیا و گه‌ردوونناسی دا، زۆربه‌ی ئه‌و په‌رتووكانه‌ش له گونده‌كانی ڕوستێ و دێڵزه داناوه و دانیشتووانی ته‌سه‌ووف ماوه‌یان نه‌داوه په‌رتووكه‌كان به هه‌موو لایه‌كی دا بڵاوببنه‌وه، هه‌ر وه‌كو مامۆستا عه‌بدولڕه‌قیب یوسف ده‌ڵێت: "ئیبن ئاده‌م و سۆفیگه‌ریه‌تی دژ به یه‌ک بوون و ئه‌و زانا مه‌زنه باوه‌ڕی به سۆفیگه‌ریه‌تی نه‌بووه، به‌ڵكو باوه‌ڕی به زانستی ئایینی بینات نراو له‌سه‌ر لۆژیک و هزر بووه. ئیبن ئاده‌م زانایه‌كی بلیمه‌ت بوو، زانیاریی و پایه‌ی زانستی ئه‌و كه‌سه سه‌رنجی زانا و مێژوو نووسانی له‌هه‌موو لایه‌كدا ڕ‌اکێشاوه، له‌وانه مێژوونووسی كورد "ئیبراهیم ‌‌حه‌یده‌ری" له په‌رتووكه‌كه‌ی "عنوان المسجد"دا له‌باره‌یه‌وه ده‌ڵێ: "گه‌وره‌مان محه‌ممه‌د كوڕی ئاده‌می كوردی، كه‌سێكی گه‌وره‌ی وه‌ک مه‌ولانا خالید نه‌قشبه‌ندی وانه‌ی له‌سه‌ر ده‌ستی خوێندووه‌، پایه‌ی هێنده‌ی پایه‌ی ئیمامی "فه‌خری ڕازی" بووه، پتر له‌سه‌د په‌رتووكی به‌نرخی له‌‌زانسته‌كانی هزری داناوه و زۆربه‌ی ئه‌و په‌رتووكانه‌شی له گوندی "ڕۆستێ" داناوه و هه‌مووشیان په‌سه‌ند و به‌رزوپته‌ون و دوا به‌دوای ئه‌مه‌ش ده‌ڵێ: "داخی گرانم ئه‌و په‌رتووكه به‌نرخانه‌ی كه‌وتوونه‌ته گۆشه‌ی له بیركردن، به‌ڵام هه‌موو زانایانی عێراق دانیان به گرانبه‌هایی به‌رهه‌مه‌كانی داناوه". مامۆستا شێخ محه‌مه‌دی خاڵ له په‌رتووكه‌كه‌ی "‌الشیخ معروف النودهی البرزنجی"دا له‌باره‌یه‌وه ناوی ٢٧ په‌رتووكی له‌و سه‌د په‌رتووكه‌ی ئیبن ئاده‌می هێناوه، كه بیستن و حه‌فته‌مینیان به‌ناوی "سلسله الذهب" واته "زنجیره‌ی زێڕ"ه له‌ساڵی ١٢٣٤ی كۆچی به‌رامبه‌ر به ١٨١٩ی زاینی دایناوه و له ژیان و به‌سه‌ر هاته‌كانی خۆی ده‌دوێ و باسی ئه‌و ناكۆكیانه ده‌كات كه له‌گه‌ڵ محه‌ممه‌د پاشای ڕه‌واندزدا به‌رپا بوون، كه ئێستا دانه‌یه‌ک له‌م په‌رتووكه ده‌سنووسه له په‌رتووكخانه‌ی پارێزه‌ر و مێژوونووسی كۆچ كردوو "عه‌باس عه‌زاوی" پارێزراوه. == ئیبن ئاده‌م و وێژه‌وانی == ئیبن ئاده‌م هه‌ر وه‌ک زانایه‌كی بلیمه‌ت بووه له بواری زانستی ئایینی و فیقھی و لۆژیک و گه‌ردوونناسی و بیركاری و جوگرافیادا، له هه‌مان كاتیشدا ده‌ستی هۆنراوه هۆنینه‌وه‌شی ھەبووه و ئه‌م‌ چه‌ند دێره‌ شیعره‌یان چنگ كه‌وتووه کە لێره‌دا ده‌یان خه‌ینه ڕوو: هه‌وران كرده گۆڵه‌گۆڵ میكائیلا ئه‌تۆش ده‌ی توتن و ماشان بڕشێنه ده‌با نۆش بێته سه‌رده‌ی ڕۆمی ئه‌وا په‌یا بوون كوتبخانان ده‌كه‌ن ئه‌ی! ئیبن ئاده‌م ئه‌م هۆنراوه‌یه‌ی داناوه، كه له دوا دوای ژیانی دا بووە (کۆتاییەکانی ژیانی بووە)، ده‌وڵه‌تی عوسمانی میرنیشینی [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] له‌ناوبرد و فه‌رمانی ڕاسته‌وخۆی عوسمانی له شار و گونده‌كانی ئه‌و ناوچانه ده‌ستپێكرد و هه‌رچی كه‌لتووری كورد هه‌بوو له‌ناویان ده‌برد، لێره‌دا ناوی كاربه‌ده‌ستانی عوسمانی به "ڕۆمی" ناوده‌با و له هۆنراوه‌ دانانیشدا نازناوی "واجم"ی بۆ خۆی داده‌نا. له كۆتایی دا ده‌بێ ئاماژه بدرێت، كه ئیبن ئاده‌م دوازده كوڕی ھەبووه و به‌شێكیان له ڕۆڵه‌ و نه‌وه‌كانی بوونه‌ته مه‌لای زانا و ئێستاكه‌ش نه‌وەكانی له گوندی ڕوستێ و شارۆچكه‌ی ڕه‌واندزی جاران و "سۆران"ی ئێستادا بڵاوبوونه‌ته‌وه. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:کەسایەتییە ئایینییە کوردەکان]] fwsgc0itqxs1168vmguhvy0nrqkgeev 0 9975 1458018 1358277 2025-07-11T05:32:39Z DanyMations 70070 1458018 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = عوسمان ھەورامی | وێنە = Usman Hewramî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = عوسمان کێمنەیی | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٣٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[پاوە]]، [[پارێزگای کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''عوسمان کێمنەیی''' یان '''عوسمان گەچێنەیی''' ناسراو بە '''عوسمان ھەورامی''' (لەدایکبووی ١٩٣٦ لە [[پاوە]] - )، [[سیاچەمانە]]بێژی [[کورد]]ە کە بە شێوەزاری [[ھەورامی]] سیاچەمانە دەڵێت. عوسمان ھەورامی ھەر لەمنداڵییەوە حەزی بە گۆرانی وتن ھەبووە، بەڵام لەساڵی ١٩٦٤ بە دوای بڵاوکردنەوەی یەکەم گۆرانی خۆی لە [[ڕادیۆی کوردیی کرماشان|ڕادیۆی کرماشان]] ناوبانگی دەرکردووەتەوە. عوسمان ھەورامی لە [[مەریوان]]، [[سنە]]، [[سەقز]]، [[کەرکووک]] و [[ھەڵەبجە]] کۆنسێرتی ھەبووە. دەگوترێت ١٧٠٠ سیاچەمانەی ھەیە بەڵام بەشێکیان نەماون. عوسمان ھەورامی وەکوو یەکێک لە سیاچەمانەبێژە ھەرە ناسراو دادەنرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/150220186|سەردێڕ=پەیکەری عوسمان ھەورامی لە شاری سنە دانرا|ڕێکەوت=١٥ی شوباتی ٢٠١٨|وێبگە=رووداو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190504211039/http://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/150220186|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ئەو لەساڵانی ھەشتاکانەوە واز لە گۆرانیوتن ھێناوە و لە ئێستادا لە [[مەریوان]] نیشتەجێیە.<ref name="ئیسنا ۱">[https://isna.ir/xPyRs ئاژانسی ھەواڵنێریی خوێندکارانی ئێران (ئیسنا): ''ڕێزگرتن لە مامۆستای سیاچەمانەی کوردستان لە مەریوان بەڕێوەچوو'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٩ی ئایاری ٢٠١٢؛] سەردان لە ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|کوردستان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٥]] [[پۆل:خەڵکی پاوە]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ھەورامان]] ouhsp8p79tzb7pocs6jyho4dalmixhe 0 9977 1457971 1290397 2025-07-11T04:43:00Z DanyMations 70070 1457971 wikitext text/x-wiki {{ویکیسازی}} {{خاوێنکردن}} {{Coord|36|10|14.04|N|44|02|12.13|E|display=title}} {{کەسایەتی | ناو = مەلا فەندی | وێنە = | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[هەولێر]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٨٦٣ | ڕێکەوتی مردن = ١٩٤٢ | شوێنی مردن = | هۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = مامۆستای ئایینی | ساڵانی چالاکی = نزیکەی ٥٠ ساڵ | خاوەنکار = | شار = [[هەولێر]] | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە هۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] | هاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} [[File:ضريح_ملا_أفندي_في_باداوة.jpg|thumb|left|مەزاری مەلا فەندی لە باداوە]] شه‌ست و سێ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر، زانایه‌كی ناودارو كه‌سایه‌تییه‌كی ناسراوی [[كورد]] له هه‌موو لایه‌كی [[كوردستان]] ، مه‌لا فه‌ندی له ڕۆژی 1942.12.31دا كۆچی دواییكرد و كه‌لێنێكی گه‌وره‌ی له گۆڕه‌پانی [[زانست]] و [[ئایین]] و چاکه‌خوازی به‌جێهێشت، ئه‌م كه‌سایه‌تییه له ساڵی 1280ی كۆچی به‌رامبه‌ر به 1863ی زایینی هاتۆته دنیاوه، ناوی ته‌واوی مه‌لا ئه‌بو به‌كر ئه‌فه‌ندی كوڕی ‌حاجی مه‌لا عومه‌ر ئه‌فه‌ندی كوڕی مه‌لا ئه‌بو به‌كری سێیه‌مه، له ته‌مه‌نی حه‌وت ساڵیدا مه‌لا فه‌ندی له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی قه‌ڵاتی [[هه‌ولێر]] ده‌ستی به‌ خوێندنی [[قورئان]] كردووه‌ و له ماوه‌یه‌كی كه‌مدا به ته‌جویده‌وه له‌به‌ری كردووه، ئینجا كه‌وتووه‌ته سه‌ر فێربوونی وانه‌ی سه‌رف و نه‌حو و فیقهـ و مه‌تنیق و ڕه‌وانبێژی و [[فه‌لسه‌فه‌]] و [[بیركاریی]] و له ته‌مه‌نی 20 ساڵیدا خوێندنی مه‌لایه‌تی ته‌واو كردووه و مۆڵه‌تی زانستی له حاجی مه‌لا عومه‌ر ئه‌فه‌ندی باوكی وه‌رگرتووه و بووه‌ته زانایه‌كی گه‌وره‌. كه له‌ ساڵی 1892دا حاجی مه‌لا عومه‌ر ئه‌فه‌ندی باوكی كۆچی دوایی ده‌كات [[مه‌لا فه‌ندی]] ته‌مه‌نی نزیكه‌ی 30 ساڵ ده‌بێ و له‌و ته‌مه‌نه‌دا بووه‌ته جێنشینی باوكی و زانایانی ده‌ڤه‌ری [[هه‌ولێر]] و، به زیاده‌وه جێگه‌ی چۆڵی باوكی پڕكردۆته‌وه و هه‌موو كاتێكی خۆی بۆ وانه گوتنه‌وه له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی قه‌ڵات ته‌رخان كردووه‌. له‌‌ماوه‌ی 50 ساڵی مامۆستاییدا پتر له 300 فه‌قێ و موسته‌عیدی وانه داوه و ژماره‌ی ئه‌وانه‌ی مۆڵه‌تی زانستیان له سه‌رده‌ستی وه‌رگرتووه گه‌یشتۆته 100 زانی [[ئایینی]] له هه‌موو لایه‌كی كوردستاندا، مه‌لا فه‌ندی هه‌ر زانایه‌كی ئایینی نه‌بوو، به‌ڵكو له‌پاڵ ئه‌م پایه به‌رزه‌یشی كه‌سایه‌تییه‌كی كۆمه‌ڵایه‌تی و خاوه‌ن هه‌ستێكی نه‌ته‌وایه‌تی و هه‌ڵوێستێكی چاكه خوازیی بوو، له‌سه‌رده‌می عوسمانیدا به‌تایبه‌تی له‌سه‌رده‌می فه‌رمانڕوایی سوڵتان عه‌بدولحه‌میدی دووه‌مدا به فه‌رمانی سوڵتان كرا به نێوبژیوان بۆ كوژانه‌وه‌ی دووزمانی و شه‌ڕی نێوان خێڵه كوردییه‌كانی ناوچه‌كه و توانی ئه‌و ناخۆشی و پشێوییه چاره‌سه‌ر بكات و له پاداشتی ئه‌و كاره باشه‌‌ی سوڵتان مه‌دالیایی "حامی الحرمین الشریفین"ی پێدا، كه به‌رزترین و مه‌دالیایی ده‌وڵه‌تی [[خه‌لافه‌تی عوسمانی]] بوو. له‌گه‌ڵ شكانی سوپای عوسمانی له دوا دوای جه‌نگی یه‌كه‌می جیهانی له 1918دا به‌رامبه‌ر هێزه‌كانی [[به‌ریتانیا]] ، هه‌ندێ له [[تورك]] خوازه‌كان ویستیان به ناوی [[ئاینی]] ئیسلامه‌وه له داخی ئینگلیزه‌كان هێرش ببه‌نه سه‌ر شارۆچكه‌ی [[عه‌نكاوه]] و كوشتاری زۆریان لێ بكه‌ن به‌بیانووی ئه‌وه‌ی [[ئینگلیز]] و عه‌نكاوه‌ییه‌كان مه‌سیحین. به‌ڵام یه‌كێكی ڕیش سپی له‌و كه‌له گه‌رمانه پێی گوتن بابچین بۆ باداوه تا پرسێك به مه‌لا فه‌ندی بكه‌ین، كه ئه‌م باسه‌ی تێده‌گه‌یه‌نن، یه‌كسه‌ر پێیان ده‌‌ڵێ نه‌كه‌ن ئه‌م كاره نابه‌جێیه‌ بكه‌ن، چونكه "ئه‌و ئایینانه‌ی كه له گه‌ڵماندا ده‌ژین، ئاینی [[ئیسلام]] فه‌رمانمان پێده‌كات بیان پارێزین و گه‌ر له دژمان نه‌جه‌نگن ده‌بێ پارێزگارییان بكه‌ین!" و بۆ ئێواره‌ له‌گه‌ڵ ده‌مڕاستی هه‌موو بنه‌ماڵه‌كانی شاری [[هه‌ولێر]] و ده‌وروبه‌ری كۆده‌بێته‌وه گه‌لێك ئامۆژگارییان ده‌كات و له‌و جۆره شه‌ڕ و دووبه‌ره‌كییه دووریان ده‌خاته‌وه. خوالێخۆشبوو [[مه‌لا فه‌ندی]] له‌سه‌ره‌تای بزووتنه‌وه‌كه‌ی شێخ مه‌حموودی مه‌لیكی كوردستان پشتگیریی كرد، به‌ڵام هه‌ڵوێسته ڕامیارییه‌كه‌ی له چوارچێوه‌ی هه‌ڵوێسته ئاینییه‌كه‌ی ده‌رنه‌چوو، پتر پیاوی ئایین و شه‌ریعه‌ت بوو له‌وه‌ی وه‌ك ڕامیارییه‌كی سه‌رده‌م ڕه‌فتار بكات. له بیسته‌كان تاكو سه‌ره‌تای چله‌كانی سه‌ده‌ی ڕابوردوودا پشتیوانی بزووتنه‌وه‌ی لاوانی كورد بوو، له كۆتایی بیسته‌كاندا گه‌لێك لاوی كوردی خوێن گه‌رم كه له "پارتی [[خۆیبوون]]" بوون له گرتن و ڕاوه دوونانی پاراستن له‌وانه: ڕه‌مزی فه‌تا‌ح و ئاسه‌ف ڕه‌ئووفی كۆیی و مسته‌فا چیچۆ و ئه‌حمه‌د فه‌خری و ڕه‌شید موفتی و چه‌ندانی دیكه بوون. مه‌لا فه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا بوو، كه هه‌ر مافێكی نه‌ته‌وه‌یی كه ڕێكخراوی "كۆمه‌ڵی نه‌ته‌وه‌كان" بۆ كوردی ده‌ستنیشان كردووه، میری ئێراق دابینی بكات. به‌كورتی ئه‌و كه‌سه كه‌سایه‌تییه‌كی گه‌وره‌ی كوردستان بوو، له دوای كۆچی داوییدا گه‌لێك نووسه‌ر و شاعیر له‌سه‌ریان نووسی و هه‌ریه‌كه‌ له ڕوانگه‌ی خۆیه‌وه كه‌سایه‌تیی ئه‌و كه‌سه‌یان شیكرده‌وه‌ وه‌ك ئه‌مانه‌ی خواره‌وه: * ١-ئه‌مین زه‌كی به‌گی مێژوونووس له‌به‌رگی یه‌كه‌می په‌رتووكه‌كه‌ی "مشاهیر الكرد و كوردستان"دا. نووسویه‌تی: "مه‌لا فه‌ندی به زانیاریی و چاكه‌خوازی ناوبانگی ده‌ركرد و له مزگه‌وتی گه‌وره‌ی قه‌ڵای هه‌ولێر به درێژایی ژیانی وانه‌ی به قوتابیان گوت و پتر له 100 مۆڵه‌تی داوه به مه‌لای چاك كه به هه‌موو كوردستان بڵاو بوونه‌ته‌وه." * ٢-كاپتن های: له په‌رتووكه‌كه‌ی دوو ساڵ له كوردستاندا له‌باره‌ی مه‌لا فه‌ندییه‌وه نووسیویه‌تی: "مه‌لا فه‌ندی له كوردستان زۆر ڕێزداره‌ و خه‌ڵكه‌كه هه‌وڵی چاكه و پیاوه‌تی ده‌گێڕنه‌وه، به زیره‌كی باسی بابه‌تی ڕامیاری و زانستی ده‌كرد." * ٣-هاملتن له په‌رتووكه‌كه‌ی "ڕێگایه‌ك به كوردستاندا" نووسیوویه‌تی: "مه‌لا فه‌ندی دیندار و خواپه‌رستی ده‌وڵه‌مه‌ند، له‌لای هه‌ر كه‌سێكی لێم پرسی بێ زانا و به‌ڕێزبوو و ڕای له دانا و هه‌ستان دانیشتنی بووه و هه‌میشه به چاكه ناویان بردووه و ستایشیان كردووه‌." * ٤-ئه‌حمه‌د خواجه‌ی مێژوونووس له په‌رتووكه‌كه‌ی "چیم دی؟" به‌رگی سیێیه‌میدا له باره‌ی ڕۆڵی مه‌لا فه‌ندی له پشتیوانی كردنی بزووتنه‌وه‌ی لاوانه‌وه نووسیویه‌تی: "مه‌لا فه‌‌ندی پشتیوانی تێكۆشانی لاوانی ده‌كرد و من و ڕه‌شید موفتی و ئاسه‌ف ڕه‌ئووفی كۆیی هه‌وڵێكی زۆرمانده‌دا بۆ خوێندن به كوردی و ده‌رخستنی هه‌ولێر وه‌ك شارێكی گه‌وره‌ی كوردستان، مه‌لا فه‌ندی به پاره‌ و ده‌ست له پشتدان یارمه‌تی ده‌داین." * ٥-مامۆستا مه‌سعود محه‌مه‌د له په‌رتووكه‌كه‌ی "گه‌شتی ژیانم"دا له‌لاپه‌ڕه‌ 142 دا ده‌ڵێت: "مه‌لا فه‌ندی له بنه‌ماڵه‌یه‌كی گه‌وره‌‌ی كوردی هه‌ولێره، كاتی خۆی له‌دیوی كوردستانی ئێرانه‌وه هاتوون ... له مه‌لایه‌تیدا به‌ره‌و ژوور چوو بوو تا پله‌ی هه‌ره دوایی ئه‌و كه‌سه، له‌لایه‌ن شۆره‌تی دنیاییشه‌وه كه‌س نه‌بوو له كوردستانی خۆمان له‌وێ تێپه‌ڕاندبێ." == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *[https://web.archive.org/web/20110608131030/http://www.gullchin.com/meko/ مەکۆکانی گوڵچین] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|سیاسەت|عێراق|شیعر|گەردوون|فەلسەفە|کوردستان}} [[پۆل:گەردوونناسانی کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:عێراق لە ١٩٤١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٤٢]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٦٣]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ١٩یەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:ھۆنراوەنووسانی فارس]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی فارسی]] tevrhhnc3jotvia5qow7op2bsgzv8zz 0 10318 1457915 1445956 2025-07-11T04:16:46Z DanyMations 70070 1457915 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = خانای قوبادی |وێنە = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٦٦٨ |شوێنی لەدایکبوون = |ڕێکەوتی مردن = ١٧٥٤ |شوێنی مردن = |نەتەوە = [[کورد]] |سەردەم = سەدەی حەڤدە و ھەژدە |ئایین = [[ئیسلام]] }} '''خانای قوبادی''' '''(ناوی تەواو: ''محەممەد کوڕی قوباد بەگ کوڕی سەید ئەحمەد بەگی یەکەمی جاف کوڕی سەید عەلی یەکەم کوڕی ئێناقی ئەسڵی یەکەم کوڕی سەید ھانم ئەناعمە'')<ref>دیوانی خانای قوبادی، کۆکردنەوە و لێکۆڵینەوە: کاروان عوسمان خەیات (ڕێبین)، پێداچوونەوە: ئیدریس عومەر مەحموود ساڵی چاپ: ٢٠١٦.</ref>''' (١٦٦٨ – ١٧٥٤)، بە ڕەچەڵەک نەوەی قوباد بەگە لە بنەماڵەی بەگزادەکانی جافی قوبادی.<ref>مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی دووەم، لاپەڕەکانی ٧٣ تا ١٠٣، [[مارف خەزنەدار]]، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر: ٢٠٠٢.</ref> ھۆنراوەنووسێکی بەناوبانگی کورد بووە لە [[شاری جوانڕۆ]] زمانەکانی [[زمانی فارسی|فارسی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] و [[زمانی تورکی|تورکی]] زانیوە ھەروەھا زۆربەی ھۆنراوەکانی بە شێوەزاری [[گۆرانی]]ن کە شێوەزاری ھۆنراوە و وێژەی ئەو سەردەمە بووە. خانای قوبادی لە سەدەی ۱۷دا ژیاوە.<ref>http://www.kurdishacademy.org/?q=node/543</ref> گرنگترین بەرھەمی «شیرین و خەسرەو»ە.<ref>شیرین و خەسرەو، خانای قوبادی، ساغکردنەوەی موحەممەد مەلا کەریم، ناوەندی بڵاوکردنەوەی فەرھەنگ و ئەدەبی کوردی، ورمێ، ١٩٨٩</ref> بیروڕاکان سەبارەت بە ڕێکەوتی لەدایکبوون و مردنی جیاوازن. بەپێی دەستنووسێکی کۆن کە بە دەستی مامۆستا [[سدیق بۆرەکەیی]] کەوتووە، لە ساڵانی (١٠٨٣ — ١١٦٨) کۆچیی ژیاوە.<ref>مێژووی وێژەی کوردی، بەرگی یەکەم، سدیق بۆرەکەیی - سەفی زادە، لاپەڕەکانی ٤٣٧ تا ٤٥٦، دەزگای ئاراس - ٢٠٠٨.</ref> == بەرھەمەکان == سەبارەت بەو بەرھەمانەی خانا کە تاکو ئێستا لەبەردەستان، بریتین لە ئەمانای خوارەوە:<br> ١- '''بەشێک لە دیوانی شیعری خانا'''، لە ئامادەکردن و لێکۆڵینەوەی کاروان عوسمان خەیات (ڕێبین)، چاپی یەکەمی بەم بەشە لە زنجیرەی بڵاوکراوەکانی کۆمەڵەی ڕووناکبیری و کۆمەڵایەتیی کەرکووک، ساڵی (٢٠١٢) چاپ و بڵاو کراوەتەوە.<br> ٢- '''خوسرە و شیرین'''، ئەم بەرھەمە چەند جارێک چاپ و بڵاو کراوەتەوە. یەکەمین جار موحەممەدی مەلا عەبدولکەریمی مودەڕیس لە ساڵی (١٩٧٥)دا بڵاوی کردەوە. ئەم بەرھەمە لە بڵاوکراوەکانی کۆڕی زانیاریی کوردە، زنجیرەی ژیاندنەوەی کەلەپووری ئەدەبیی کورد – ژمارە (٢) بووە.<br> ٣- '''لەیلا و مەجنوون'''، ئەم بەرھەمە ساڵی (٢٠١١) غەففار ئیبراھیمی لە [[بنکەی ژین]] چاپی کردووە.<br> ٤- '''سوڵتان ئیبراھیم و تۆش ئافەرین'''، ئەم بەرھەمە لە لایەن مامۆستا موحەممەد ڕەشیدی ئەمینیی پاوەییەوە ئامادەی چاپ کراوە، دەزگای ئاراس لە ھەولێر ساڵی (٢٠١١) چاپی کردووە.<br> ٥- '''یووسف و زوڵەیخا'''، ئەم بەرھەمە مامۆستا حەکیم مەلا ساڵح لە ساڵی (٢٠٠٦) ئامادەی کردووە، کۆڕی زانیاریی کوردستان بە ژمارە (١٧) لە کتێبەکانی خۆیدا لە ھەولێر چاپی کردووە.<br> ٦- '''شیرین و فەرھاد''' حەکیم مەلا ساڵح دەڵێت کۆپیی نوسخەیەکی ئەم بەرھەمەم لەبەردەستدایە، تاکو ئێستا چاپ نەکراوە.<br> ٧- '''ئەسکەندەر نامە'''، ئەم بەرھەمە تا ئێستا نوسخەی بەردەست نەکەوتووە. == نموونەی ھۆنراوە == نموونە شیعرێکی دڵداری خانای قوبادی: {{شیعر}} {{ب|زوخاو جە جەرگم، زوخاو جە جەرگم|زوخاو سەر کەردەن مەشۆ جە جەرگم}} {{ب|گوڵ گوڵ گوڵ بەستەن، سەرتاپا بەرگم|نازداوەن وادەن، قەیران مەرگم}} {{ب|پەی چێش پەی ھیجران بووم بە دەر سافێ؟!|سەمەن سیما سام، سۆسەن کڵافێ}} {{ب|سەد داخ ھا نە جەرگ سیاھچارەمدا|سفتەن کۆن ڕەنگ ھەزار پارەمدا}} {{ب|خەیر جە من فێشتەر جەرگ بە داخ سفتەم|بە جەستەن مەجنوون، پەی لەیل کۆسکەفتەم}} {{ب|وەرنە کەس بێ تۆ ڕجام زووخ نۆشەن؟|کەس بە سفتەن داخ سیابەرگ پۆشەن<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=زوخاو جە جەرگم |ناونیشان=https://books.vejin.net/ck/text/29751|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=books.vejin.net|زمان=ku}}</ref>}} {{کۆتاییی شیعر}} ئەم دوو بەیتەی خانای قوبادی زۆر بەناوبانگن: {{شیعر}} {{ب|ڕاستەن مەواچان فارسی شەککەرەن|کوردی جە فارسی بەڵ شیرینتەرەن}} {{ب|پەی چێش نەدەوران ئی دنیای بەد کێش|مەعلوومەن ھەرکەس بە زوان وێش}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێزەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٤}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە||ژیاننامە|کوردستان|ئێران|شیعر|وێژەی کوردی|وێژە}} {{نووسەر-کۆلکە}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی گۆرانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٠٠]] [[پۆل:مردووانی ١٧٥٩]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] 93bjlz0hd66curkjip77tuufsbvtx2b 0 11081 1458059 1192788 2025-07-11T05:51:07Z DanyMations 70070 1458059 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ھانی موجتەھیدی | وێنە = Hanî Muctehidî.jpg | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = ھانی | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٠ | شوێنی لەدایکبوون = [[سنە]] | بنەچە = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ٢٠٠٠ تا ئێستا |ناوی باوک = |ناوی دایک = | ئەلبوم = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ھانی موجتەھیدی''' ناسراو بە '''ھانی''' ( لەدایکبووی ١٩٨٠ لە [[سنە]]، [[ئێران]])، گۆرانیبێژێکی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە کە لە دەرەوەی وڵات دەژی.<ref>[http://www.bbc.com/persian/tv/2011/04/000001_purple_crystal مصاحبە بی‌بی‌سی فارسی با ھانی]، بلور بنفش بی‌بی‌سی فارسی، ۲۱ آوریل</ref> == ژیاننامە == ھانی لە شاری [[سنە]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لەدایکبووە و ھەر لەو شارەش گەورە بووە. لە قۆناغی سەرەتایییەوە ھەر لەو شارە خوێندوویەتی تا گەورە بووە بەڵام ھانی لەگەڵ مناڵەکانی تر جیاواز بووە و ھەر بەتەنھا بووە و ھەر بەتەنھاش یاری کردووە. ھەر لە مناڵییەوە شانۆگەری کردووە و گۆرانی گووتوە وەک ھانی خۆشی دەڵێت ئێستاش ھەر بە خەیاڵی مناڵییەوە دەژیت، لە قۆناغی سەرەتایییەوە شیعر و پەخشانی نوسیوە و دەستی وێنەکێشانی ھەبووە و شانۆگەری ئەنجام داوە، ھانی دەڵێت: {{وتە٢|گەر ئێستا من ھونەرمەند نەبوومایە ئەوا سیاسەتمەدار بووم چونکە خانەوادەکەمان ھەموویان سیاسین.}} == ژیانی تایبەتی == ھانی ژیانی ھاوسەری پێک ھێناوە بەڵام سەرکەوتوو نەبووە و جیابووەتەوە و دوو مناڵی ھەیە کوڕێک و کچێک، کە لای ھانی دەژین و ھەندێکجاریش سەردانی باوکیان دەکەن == خوێندن لە تاران و ئەڵمانیا == ماوەیەک ھانی چوو بۆ [[تاران]] لە وێ چوو بۆ زانکۆ و دەرسی وێنەکێشان و گۆرانیوتنی خوێند، بەڵام کە چوو بۆ دەرەوەی وڵات ئیمکانیاتی مادی نەبوو بۆیە وازی لێ ھێناو، بەڵام لە دەرەوەی وڵات خولێکیان کردەوە بۆ ئەو کەسانەی کە بەھرەیان ھەیە لەم خولە ھەموو کەسێک وەر ناگرن تەنھا کھسی بەتوانا نەبێت. ھانیش چونکە بەتوانا بوو توانی لەم خولە وەر بگیرێ کە ئەم خولە تایبەت بوو بە گۆرانی، شانۆ، وێنەکێشان، ڕەقس و سەما. == ژیانی ھونەری == لە ساڵی ٢٠٠٠ەوە دەستی بە گۆرانیوتن کردووە. ھانی دەڵێت: {{وتە٢|خۆشترین سات لای من ئەو ساتەیە کە لەسەر تەختەی شانۆ ڕادەوەستم گۆرانی دەڵێم لەبەردەم ئەو خەڵکەی دانیشتوون.}} ھانی ساڵی ٢٠٠٤ چووە بۆ [[ئەڵمانیا]] و لەوێ نیشتەجێ بووە. ھانی دەڵێت: {{وتە٢|قەت خۆم بە غەریب نازانم، لە ھەر شوێنێک بم دەتوانم پەرە بەکارەکانی خۆم بدەم و ئەو کارانەی من کردوومە ھونەرمەندی وا ھەیە چەندین ساڵە لە دەرەوە دەژی نەیتوانیوە بیکات من لە دەرەوە لە چەندین فیستیڤاڵی نێو دەوڵەتی بەشداریم کردووە.}} ھانی سەبارەت بە ڕەوشی ئێستای ھونەری کوردی دەڵێت:{{ژێدەر پێویستە}} {{وتە٢| بەڕای من ئێستا ھونەری کوردی شێواوە، من ئەسڵەن گوێ لە ھونەرمەندانی ئێستا ناگرم. تەنیا گۆرانییە کۆنەکان نەبێ، بەتایبەت عەلی مەردان شەیدای گۆرانییەکانی ئەوم.}} == بەرھەمەکان == * [[سەندرێلا (ئەلبوم)|سەندرێلا]] (٢٠٠٩) ئەلبوومی یەکەمی کە ناوی ساندرێلایە لە ساڵی ٢٠٠٩ بڵاو کرایەوە کە سەرجەم ئاوازەکانی لەلایەن [[ھەڵکەوت زاھیر]]ەوە داندرا کە ئەم ئەلبوومە لە ١١ تراک پێک دێت ئەم ئەلبوومەی سەندرێلا بوو بە پڕفرۆشترین ئەلبوومی ساڵی ٢٠٠٩ و دەنگدانەوەیەکی زۆر باشی ھەبوو ھەروەھا چەندین کلیپیشی بۆ کرا بۆ گۆرانی. * [[دایک (ئەلبوم)|دایک]] (٢٠١٠) ئەلبوومی دووەمی بەناوی دایک کە لە ساڵی ٢٠١٠ بڵاو کرایەوە کە سەرجەم ئاوازەکانی لەلایەن ھانی، خۆیەوە داندراوە و وەک ئەلبوومەکەی پێشووی ئەم ئەلبوومەشی لە ١١ تراک پێک ھاتوە لەم ئەلبوومەدا ھانی بەشێوازێکی نوێوە دەرکەوت کە ستایلێکی بەکار ھێنا کە بۆیەکەم جار بوو لەناو کورددا ئەم جۆرە ستایلە بەکاربێت. == کۆنسێرت و فێستیڤاڵ == ھانی بەشداری چەندین فێستیڤاڵی جیھانی کردووە. ھەروەھا چەندین کۆنسێرتی لە ناوەوە و دەرەوەی [[کوردستان]] ئەنجام داوە. بەناوبانگترین ئاھەنگی ھانی ئەو ئاھەنگە بوو کە لە یادی ٣٦ ساڵەی دامەزراندنی [[یەکێتیی نیشتمانی کوردستان]]دا بەشدار بوو کە زیاتر لە ١٠٠ ھەزار کەس لەو ئاھەنگەدا ئامادە بوون لە شاری [[سلێمانی]]. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{وێبگەی فەرمی|https://www.hanimojtahedy.com/}} * {{پەڕەی فەیسبووک|Hani/112690038791731}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٠]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی خەڵکی سنە]] [[پۆل:مۆسیقای کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] io6m7w9fw2a2t7o7bi95zzk7y4806ub 0 11494 1458149 1445473 2025-07-11T06:14:04Z DanyMations 70070 1458149 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = مەشعەل تەمۆ | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ۱۹۵٨ | شوێنی لەدایکبوون = دێربیسی [[سوریا]] | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = ۲۰۱۱ | شوێنی مردن = [[قامشلۆ]]، [[سوریا]] | ھۆکاری مردن = تیرور کردن بە گوللە | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە = سوری | ناوەکانی تر = | نەژاد = [[کورد]] | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = بەکالوریوس | پیشە = سیاسەتمەدار، نووسەر | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = ڕەوتی موستەقبەلی کوردی | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = ئەندامی ئەنجومەنی نیشمانیی کوردی | شێواز = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەفزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین = ئیسلام | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژۆ = | جێگری_واژۆ = | قەبارەی_واژۆ = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''مەشعەل تەمۆ'''، (بە [[کورمانجی]]:Mişel Temo)، سیاسەتمەدار و نووسەری کورد ساڵی ١٩٥٨ لە شاری [[دێربیس]]ی [[ڕۆژئاوای کوردستان]] لەدایکبووە. وتەبێژی ڕەوتی موستەقبەلی کورد لە سووریا و ئەندامی ئەنجومەنی نیشتمانی سووریا، ڕۆژی ھەینی لە میانەی [[خۆپیشاندانەکانی سووریا (٢٠١١)|خۆپیشاندانەکانی وڵاتی سووریا لە ساڵی ٢٠١١]] لە شاری [[قامشلۆ]] لە ماڵەکەی خۆی تیرۆر کرا.<ref>[http://www.nytimes.com/2011/10/09/world/middleeast/killing-of-opposition-leader-in-syria-provokes-kurds.html?pagewanted=1&_r=1 ''Killing of Opposition Leader in Syria Provokes Kurds'', The New York Times, 10/8/11]</ref> == ژیان و چالاکییەکان == مەشعەل تەمۆ ساڵی ١٩٥٨ لە گوندێکی بچووکی شاری دێربیسی ڕۆژئاوای کوردستان لەدایکبووە. پاشان بەدوای تەواوکردنی خوێندن و بەدەستھێنانی بەکالۆری، ڕووی لە زانکۆ کردووە و لەوێ بڕوانامەی ئەندازیاری لە بواری کشتوکاڵ بەدەستھێناوە. لە [[٢٩ی ئایار]]ی ٢٠٠٥ لەگەڵ ژمارەیەک لە ھەڤاڵەکانیدا، ڕەوتێکی سیاسی نوێیان لە [[سووریا]] بە ناوی ڕەوتی دواڕۆژی کورد دامەزراندووە. لەبەر ئەوەی لە پەیڕەوی ناوخۆی ئەو پارتە نوێیەدا سەرۆک بوونی نەبوو، مەشعەل تەمۆ بووە وتەبێژی ڕەسمی ڕەوتەکە و وەک کەسی یەکەم ڕۆڵی دەگێڕا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.knnc.net/(A(3Xfjt4a8zAEkAAAAMWNlODdiODUtZWNiZi00OGIwLTg3YmUtZWU4ZGFlNjc5MTAzVGurpa2VNgWL6vsdcot0H9K4chQ1))/NewsDetailN.aspx?id=10377&LinkID=66&AspxAutoDetectCookieSupport=1 |سەردێڕ=تیرۆركردنی‌ ته‌مۆ وه‌ك مه‌شخه‌ڵی‌ راپه‌ڕینی‌ كورد له‌سوریا...ئه‌مریكا و فه‌ره‌نسا ئیدانه‌ی‌ تیرۆركردنی‌ مشعه‌ل ته‌مۆ ده‌كه‌ن |بڵاوکەرەوە=knnc.net| زمان=کوردی | ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{reflist}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|سووریا|دەیەی ٢٠١٠|کوردستان|زانستی سیاسەت}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١١]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە کوردە تیرۆرکراوەکان لە سووریا]] h6n30yidizrgkxvdarod99xw82jbko7 0 11566 1458116 1289529 2025-07-11T06:05:10Z DanyMations 70070 1458116 wikitext text/x-wiki {{Infobox military person | name = موراد قەرەیلان | image = Polat_Can%26Murat_Karayilan_(cropped)_-_Murat_Karayilan.jpg | caption = موارد لە ٢٠٠٥ | birth_date = {{birth year and age|1954}} | death_date = | birth_place = [[بێرەجووگی]]، [[پارێزگای ڕحا|ڕحا]]، [[تورکیا]] | death_place = | conviction(s) = مووردەر | allegiance = [[پارتی کرێکارانی کوردستان]] | serviceyears = | rank = | unit = | residence = Unknown | battles = [[ناکۆکیی تورکیا و کورد (١٩٧٨ - ئێستا)|ناکۆکیی تورکیا و کورد]] }} '''موراد قە‌رە‌یلان''' ({{بە کوردیی باکووری|Mirad Qarayîlan}}؛ لەدایکبووی ١٩٥٤) کە‌سی دووە‌می [[پارتی کرێکارانی کوردستان]] و سە‌رکردە‌ی ئێستای ئە‌و پارتە. لە دوای دە‌ستگیرکردنی کە‌سی یە‌کە‌می [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پە‌کە‌کە]] [[عەبدوڵڵا ئۆجەلان]] ئە‌و بوو بە سە‌رکردە ئە‌و پارتە و سەرکردەی [[ھەپەگە]]یە. سە‌رۆکی پێشووی کۆنسە‌ی سە‌رۆکایە‌تی [[کۆما جڤاکێن کوردستان]] بوو. == ژیاننامە == موراد قە‌رە‌یلان لە ساڵی ١٩٥٤ لە شارۆچکە‌ی [[بێرەجووگ]]ی سە‌ر بە شاری [[ڕحا|ئورفا]] لە باکووری کوردستان لە دایک بووە. دە‌رچووی پە‌یمانگە‌ی تە‌کنیکە بە‌شی میکانیک. لە ساڵی ١٩٧٩ پە‌یوە‌ندی بە ڕیزە‌کانی [[پارتی کرێکارانی کوردستان]] کردووە، لە ساڵی ١٩٨٠ تورکیا بە جێدە‌ھێلێت و تاوە‌کو ساڵی ١٩٩٢ لە سووریا کاری ڕێکخستنی پارتە‌کە‌ی بە‌ڕێوە‌دە‌بات. لە ساڵی ١٩٩٢ دێتە شاخ و وەک فە‌رماندە‌یە‌کی کاریگە‌ری گە‌‌ریلا دە‌ردە‌کە‌وێت. دوای دە‌ستگیرکردنی [[عەبدوڵڵا ئۆجەلان]]ی سە‌رۆکی [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پە‌کە‌کە]] بۆ ماوە‌ی ساڵێک دە‌بێتە بە‌رپرسی ئە‌م پارتە لە ئە‌ورووپا، دواتر جارێکی تر دە‌گە‌ڕێتە‌و شاخە‌کانی [[کوردستان]]. دوای دامە‌زراندنی [[کۆنگرە‌ی گە‌ل]] لە ساڵی ٢٠٠٠ و دواتریش دامە‌زراندنی کە‌جە‌کە [[کۆما جڤاکێن کوردستان]] لە‌لایە‌ن [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پە‌کە‌کە]]ە‌و لە ساڵی ٢٠٠٣ بوو بە سە‌رۆکی کۆنسە‌ی سە‌رۆکایە‌تی [[کۆما جڤاکێن کوردستان]] و [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پە‌کە‌کە]] و لە ١٠ی تەممووزی ٢٠١٣ لەم پۆستە یانی لە سەرۆکی کۆنسەی کەجەکە لاکەوت لە ئەنجامی ھەڵژاردنەکانی کۆنگرەی گەل کەلەجێگای ئەو جەمیل بایک و بەسێ ھۆزان کرانە ھاوسەرۆکی کەجەکە. == کە‌سایە‌تی == موراد قە‌رە‌یلان بە کە‌سی دووە‌می [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پە‌کە‌کە]] ئە‌ژمار دە‌کرێت لە دوای [[عەبدوڵڵا ئۆجەلان]]ی سە‌رۆکی دە‌ستگیرکراو و دامە‌زرێنە‌ری پارتە‌کە، ئە‌و جیاواز لە سە‌رکردە بە [[کۆمۆنیزم|کۆمۆنیست]] ناسراوە‌کانی دیکە‌ی [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پە‌کە‌کە]] زیاتر وەک کە‌سێکی ئاراستە و بۆچوون نە‌تە‌وەیی دە‌ناسرێت. لە پە‌یوە‌ندی دروست کردنیشدا سە‌رکە‌وتووە وھە‌روە‌ھا کە‌سێکی خۆشە‌ویستیشە لە نێو گە‌ریلادا بەھۆی بە‌شداری دیاری لە شە‌ڕە‌کاندا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سە‌رچاوە == [[ڕۆژنامە‌ی ڕووداو]]، ژمارە ١٨٣، دووشە‌ممە ١٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١١ {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|تورکیا|شەڕ|سیاسەت|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Murat Karayılan}} [[پۆل:خەڵکی بێرەجووک]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٤]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سەرکردەکانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی کرێکارانی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی پارتی کرێکارانی کوردستان]] [[پۆل:ئاپۆییستەکان]] [[پۆل:ئەندامانی کۆنسەی سەرۆکایەتیی کۆما جڤاکێن کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی تورکیا]] okuu58738hz0fwosfwggguyeepzbmht 0 11756 1458019 1206135 2025-07-11T05:32:51Z DanyMations 70070 1458019 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Sepideh concert Kuala lumpur 2009.jpg|وێنۆک|150px|سپێدە ساڵس ٢٠٠٩ لە مالیزیا]] '''سپێدە ئەفشار''' ({{بە فارسی|سپیدە افشار}}) گۆرانیبێژی پۆپ و ڕۆکی ئێرانییە کە لە شاری [[ئەسفەھان]] لەدایکبووە. باوکی [[کورد]]ی [[کرماشان]] و دایکی بە ڕەسەن [[خەڵکی گورج|گورجی]] [[ئێران]]ە. ئێستا لە شاری [[لۆس ئەنجلس]] لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکان]] دەژی.<ref>>[http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2007/09/070907_bs_sepideh.shtml</ref> == ئەلبومەکانی == * ''دختری توی آینە'' (٢٠٠٤) * ''بی‌پروا'' (٢٠٠٧) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == لینک == * [http://www.sepidehmusic.com/ Sepideh's Official Website :: sepidehmusic.com] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|مۆسیقا}} {{پۆلی کۆمنز|Sepideh}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پۆپی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی فارسی]] [[پۆل:ژنانی ئێرانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٥]] [[پۆل:گۆرانیبێژ-گۆرانینووسانی ئێرانی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی پۆپی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی خەڵکی تاران]] 85k7ra63crc0nvns5s6kjrsdbgtbepu 0 11791 1457983 1273226 2025-07-11T04:46:50Z DanyMations 70070 1457983 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئاینور دۆغان | وێنە = Aynur Dogan.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = ئاینور دۆغان | شرۆڤەی وێنە = ئەیلوولی ٢٠١١ | ناوی لەدایکبوون = Aynur Doğan | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٧٥]] | شوێنی لەدایکبوون = [[چەمیشگەزەک]]، [[پارێزگای دێرسم]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = لە ٢٠٠٢ەوە | تۆمارگە = Kalan Müzik | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = {{URL|http://www.aynurdogan.net/}} | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئاینور دۆغان''' (بە تورکی: ''Aynur Doğan''، لەدایکبووی [[١٩٧٥]] لە [[پارێزگای دێرسم]]) گۆرانیبێژێکی بەناوبانگی [[کورد]]ە. لە ١٩٩٢ەوە دانیشتووی [[ئەستەمبوڵ]]ە و لەوێ مۆسیقای خوێندووە. یەکەم ئەلبۆمی لە ساڵی ٢٠٠٢ بڵاوکردووەتەوە. بە ھۆی گۆرانیی [[کەچا کوردان]] زۆر ناسرا. ئەم گۆرانییە لە لایەن دادگایەکی تورکیا بۆ ماوەیەک قەدەغە کرابوو. گۆرانییەکانی بە [[کوردیی کورمانجی]] و [[تورکی]]یە، ھەروەھا بە [[کوردیی سۆرانی]]ش سترانی ھەیە. ئاینور لەگەڵ گرووپی [[ڕێگەی ئاوریشم (ڕێکخراوی ھونەری)|ڕێگەی ئاوریشم]] ھاوکاریی کردووە. == ئەلبۆمەکان == ئەلبۆمەکانی خۆی: * کەچا کوردان (٢٠٠٤) * نووپەل (٢٠٠٥) * ڕەوەند (٢٠١٠) ھاوکاری لەگەڵ ھونەرمەندانی تر: * سایر (٢٠٠٢) * باھار، لەگەڵ Kardeş Türküler (٢٠٠٥) * مراز، لەگەڵ Mikail Aslan (٢٠٠٥) * Güldünya Şarkıları (٢٠٠٨) *[[ھاونیاز]] (٢٠١٦) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20170423173640/http://www.aynurdogan.net/ku/ ماڵپەڕیی ڕەسمیی ئاینور دۆغان] {{کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژن|ژیاننامە|کوردستان|تورکیا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{پۆلی کۆمنز|Aynur Doğan}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٥]] [[پۆل:ژنانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:کوردەکانی تورکیا]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:خەڵکی زازا]] dxzpfgese4jctvvapttqmb46ojk37w0 0 12005 1458159 1408489 2025-07-11T06:16:14Z DanyMations 70070 1458159 wikitext text/x-wiki [[File:Huner Selîm (cropped).jpg|thumb|ھونەر سەلیم]] '''ھونەر سەلیم''' ({{بە ئینگلیزی|Huner Saleem}}) (لەدایکبووی ٩ی ئازاری ١٩٦٤ لە [[ئاکرێ]]، [[باشووری کوردستان]]) دەرھێنەرێکی [[کورد]]ی [[باشووری کوردستان|باشوری کوردستانە]]. لە تەمەنی ١٧ساڵیدا بەھۆی [[سیاسەت]]ەکانی [[سەددام حوسێن]] لەگەڵ بنەماڵەکەی لە عێراق دەرچوو و بەرەو [[ئیتالیا]] چوون. ئەو یەکەمین فیلمی خۆی لە کوردستان دروست کرد، ئەو فیلمە، فیلمێکی ١٦ میلیمەتری بوو و ئەکتەرەکانی، باوک و براکەی ھونەر سەلیم بوون. بەڵام بەھەمھێنانی ئەم فیلمە بەھۆی بۆمبارانەکانی سەددامەوە ناتەواو مایەوە. لە [[ئیتاڵیا]] چاوپێکەوتنێکی بوو لەگەڵ گیلۆ پۆنتێکۆرڤۆ بەرھەمھێنەری ئیتاڵی، ھونەر سەلیم داوای لێ کرد کە فیلمەکەی وەکوو فیلمێکی ناتەواو لە فیسیڤاڵی فیلمی [[ڤێنیز]] پیشان بدرێت. فیلمەکە پیشان درا و خەڵاتێشی بردەوە و ھەر ئەمە بوو بە سەرمایە بۆ فیلمەکانی دیکەی ھونەر سەلیم. فیلمەکانی ھونەر سەلیم زۆرتر سەبارەت بە کێشەی کوردن لە [[ئێران]]، [[عێراق]]، [[تورکیا]] و [[ئەرمەنستان]]. ئەو ئەم فیلمانەی لەسەر ژانری کۆمێدی دروست کردووە و تەنھا یەک فیلمی لە ژانری جددیدا ھەیە و ئەویش فیلمی «جۆرێک لە ڤۆدکای لیمۆیی لەسەر فەڕانسە» ئەم [[فیلم]]ە لەبارەی شکستھێنانی سیستمە کۆمەڵایەتییەکانی مرۆڤەوە لە دەیەکانی ڕابردوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=AlloCine|سەردێڕ=Hiner Saleem|ناونیشان=https://www.allocine.fr/personne/fichepersonne-27014/biographie/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=AlloCiné|زمان=fr}}</ref> == بەرھەمەکان == === فیلمی درێژ === * [[ڤۆدکا لیمۆ]] (٢٠٠٤) * [[کیلۆمەتر زیرۆ]] (٢٠٠٥) * [[دۆڵ (فیلم)|دۆڵ]] (٢٠٠٧) * [[ئەگەر بمریت دەتکوژم]] (٢٠١٠) * [[وڵاتە تیژە شیرینەکەم]] (٢٠١٣) == خەڵاتەکان == * خەلاتی تایبەتیی دادوەران بۆ فیلمی وڵاتە تیژە شیرینەکەم لە فێستیڤاڵی فیلمی [[ئەبووزەبی]]، ساڵی ٢٠١٣<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=مرواریدھای سیاە جشنوارە فیلم ابوظبی توزیع شد|ناونیشان=https://www.bbc.com/persian/arts/2013/11/131101_l41_cinema_l41_abudhabi_film_festival2013|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=BBC News|زمان=fa}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[سینەمای کوردی]] * [[یەڵماز گونەی]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{IMDb name|id=0757954|name=ھونەر سەلیم}} * [https://web.archive.org/web/20060217102508/http://www.festival-cannes.fr/perso/index.php?langue=6002&personne=4245676 ھونەر سەلیم] لە [[فێستیڤاڵی فیلمی کان]] {{فیلمی کوردی}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|فیلم|کوردستان|عێراق|فەڕەنسا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٤]] [[پۆل:خەڵکی ئاکرێ]] mb0ltr5pgo9iq6oa3bvoqjtgo7lxmge 0 12336 1457934 1446262 2025-07-11T04:23:23Z DanyMations 70070 1457934 wikitext text/x-wiki {{سەرچاوەی باوەڕپێنەکراو}} {{نامەی ڕوونکردنەوە|عەرەب شەمۆ|شەمۆ (ڕوونکردنەوە)}} {{کەسایەتی | ناو = | ناوی_خۆماڵی = عەرەبی شەمۆ | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | وێنە = Arap Shamilov.Jpeg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | سەردێری وێنە = عەرەبی شەمۆ | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٨٩٧ | شوێنی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = ٢١ی ئایاری ١٩٧٨ | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = [[یەریڤان]] | نەتەوە = کوردی سۆڤیەت | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = ڕۆژنامەنووس، نووسەر، شاعیر | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناسراو_بە_ھۆی = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | کاریگەر_بووە = | کاریگەری_بووە = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین = | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = [[File:Order of Red Banner ribbon bar.png|40px|link=Order of the Red Banner]] [[File:Order friendship of peoples rib.png|40px|link=Order of Friendship of Peoples]] [[File:SU Medal In Commemoration of the 100th Anniversary of the Birth of Vladimir Ilyich Lenin ribbon.svg|40px|link=Jubilee Medal "In Commemoration of the 100th Anniversary since the Birth of Vladimir Il'ich Lenin"]] | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''عەرەبی شەمۆ''' یان '''عەرەب شامیلۆڤ''' (١٨٩٧–١٩٧٨) نووسەرێکی کورد بوو و بە باوکی [[ڕۆمانی کوردی]] ناودەبرێت عەرەبی شەمۆ لە گوندی سوسز قارسی ژێر دەسەڵاتی [[دەوڵەتی عوسمانی]] لە بنەماڵەیەکی سەر بەشێخانی ئێزیدی لەدایک بووە کە لەو کاتەدا لەژێر دەسەڵاتی [[ئیمپراتۆری ڕووسیا]]دا بوو ھاتۆتە دونیاوە، یەکەمین ڕۆمانی کوردی نووسیوە کە بە کوردی بڵاوکراوەتەوە بە ناوی [[شڤانی کورد]] (بە [[کوردیی باکووری]]: ''Şivanê Kurmanca'') ==ژیان== ئەم نوسەرە بلیمەتە لە بنەماڵەیەکی کوردی[[ئێزیدی (ئایین)| ]]ئێزدیانە، لە ساڵی ١٨٩٥ز لە گوندی سوسر لە ناوچەی قارس لە دایکبووە،سەختی ژیانی دیوە،لە ساڵی ١٩٧٨ لە یەریڤان کۆچی دوایی کردووە. لە ناو نوسەرانی کوردی یەکێتی سۆڤیەت دا عەرەبی شەمۆ نەک لە ئاستی ناوخۆییدا بەڵکو لە دەرەوەش ناوبانگێکی زۆری هەیە، عەرەبی شەمۆ دەستی بە نوسینی وتار کرد لە بوارە جیاجیاکانی کار و باری ڕۆشنبیری کوردی و ژیانی کۆمەڵایەتی لەو گوندانەی کوردی ئێزدی لێ نیشتەجێبوون. نوسینەکانی عەرەبی شەمۆ بە زمانی ڕوسی بوون، چونکە نوسینەکانی بە زۆری بۆ زانا و ڕۆشنبیر و ڕۆژهەڵاتناسەکانی[[ئەورووپا| ]]ئەوروپا بوون کە گرنگییەکی زۆر و تایبەتیان ئەدا بە لێکۆڵینەوەی کوردی بە شێوەیەکی گشتی [[پەڕگە:Arab Shamilov.png|وێنۆک|وێنەیەکی عەرەب شەمۆ]] == بەرھەمەکان == * ''[[خۆ-خۆ ھینبوونا خوێندنا نڤیسارا کورمانجی]]'' (لەگەڵ [[ئیساھاک مارۆگوولۆف]])، ١٩٢٩ * لە ساڵی ١٩٥٨ پەرتووکی بەربانگی لە چاپدا * لە ساڵی ١٩٥٩ پەرتووکی جیھانی بەختەوەری چاپدا * لە ساڵی ١٩٦٦دا داستانی [[قەڵای دمدم]]ی وەرگێڕا بۆ [[زمانی ڕووسی]] بەپیتی سلاڤی لە [[یەریڤان]]، لەم داستانەدا عەرەبی شەمۆ ھەوڵی دا ئەو جەور و ستەمەی کە لە لایەن داگیرکەرانی سەفەوی و عووسمانی لە کوردکراوە بخاتە ڕوو. * ڕۆمانی شوانی کورد لە ساڵی ١٩٧٧ لە چاپدرا * ڕۆمانی ھۆپۆ لە ساڵی ١٩٩٠ لە چاپدراوە * چیڕۆکی نێو خەڵکان ١٩٦٧ * بەرھەمە کۆکراوەکانی عەرەبی شەمۆ ١٩٦٩ * ساڵی ١٩٣٠ (ڕەبەن)لە چاپدا کە چیرۆکێکی سەرشانۆیە یەکێک لە بەرهەمە بە ناوبانگەکانی ڕۆمانی(شڤانی کورد)ـە کە لە ساڵی ١٩٣٥ بڵاوکراوەیە کە هەر زوو وەرگێڕدرا بۆ زمانەکانی ڕوسی،ئەرمەنی،ئەڵمانی و ئەڵمانی کە لەم بەرهەمەدا نوسەر ڕاشکاوانە نەخشەی ژیانی زەحمەتکێشانی ناوچە کوردییەکان دەکێشێت وە سەختی ئەو ژیانە لە ژێر دەسەڵاتی کۆندا نیشان دەدا،ئەوەشمان پیشان دەدا کە چۆن ڕەنجخۆران و کۆنەپەرستانی سەردەمی سۆشیالیست دەبوونە بەربەست لە بەرامبەر جێنشینبوونی کوردانی کۆچەر. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *[http://www.kurdipedia.info/default.aspx?lng=1&q=728 کوردپێدیا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131219020930/http://www.kurdipedia.info/default.aspx?lng=1 |date=١٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣ }} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|ئەرمەنستان|وێژە|ڕووسیا}} {{پۆلی کۆمنز|Arap Shamoevich Shamilov}} [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٨]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩٧]] [[پۆل:ڕۆماننوس]] [[پۆل:کوردەکانی ئەرمەنستان]] [[پۆل:ئێزیدییەکانی ئەرمەنستان]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] 5nhenno4u7b49od9p35k01blt7n9w0z 0 12994 1458050 1362544 2025-07-11T05:39:38Z DanyMations 70070 1458050 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:|وێنۆک]] {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = نلیسا | وێنە = Melisa kurdme.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''نلیسا''' یان '''نیلیسا''' (١٩٨٨ لە [[سلێمانی]] - ) کچە کوردێکی گۆرانیبێژە کە [[ھەڵکەوت زاھیر]] ساڵی ٢٠١٠ ئەلبۆمی بۆ داناوە. نلیسا لە ساڵی [[١٩٨٨]] لە [[سلێمانی]] لەدایکبووە، لە تەمەنێکی بچووکدا کوردستانی جێھێشووە و دانیشتووی [[بریتانیا]]یە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.dastan.se/babat.dimane-nilisa-2010.htm |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠١٢ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20120126231844/http://www.dastan.se/babat.dimane-nilisa-2010.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120126231844/http://www.dastan.se/babat.dimane-nilisa-2010.htm |date=٢٦ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ }}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کۆڵکە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا}} [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] pmaa2djdlqacte13v1ue1c97l6pm37a 0 12995 1458000 1362335 2025-07-11T05:28:28Z DanyMations 70070 1458000 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ناسلی | وێنە = Nasli1.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٩ | شوێنی لەدایکبوون = [[ھەولێر]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ناسلی''' (١٩٨٩ لە [[ھەولێر]] - ) کچە کوردێکی گۆرانیبێژە کە [[ھەڵکەوت زاھیر]] ساڵی ٢٠١٠ ئەلبۆمێکی بە ناوی Black & White بۆ داناوە. ناسلی یەکەم کچی کوردە کە لە ناو ئاپۆرەی پیاوانی کورد لە بازاڕی ھەولێر سەمای کردووە و گۆرانیی وتووە. لە ساڵی [[١٩٨٩]] لە [[ھەولێر]] لەدایکبووە و لە تەمەنی منداڵیدا کوردستانیان جێھێشتوە و ئێستا لە وڵاتی [[سوید]] نیشتەجێن. ھەڵکەوت زاھیر گۆرانییەکی بۆ دروست کردووە، کە ناوی «کوڕە ھەولێری»یە و بەشێکی دەقەکەی ئەمەی: «نانا کوڕە سەیری تۆ ناکەم.. گەر ھەولێریی نەبی... لاچۆ من شووت پێناکەم». ناسلی پاش نیوەڕۆی ٢٥/٦/٢٠١٠ لە ناو بازاڕی ھەولێر و لە ناو بازنەی خەڵکەکەدا سەمای کرد و گۆرانیی «''کوڕە ھەولێری''» خوێندەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.dastan.se/babat.pyawek-2-kuri-xoy-peshkeshi-nasli-krd-2010.htm |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠١٢ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20120216030229/http://www.dastan.se/babat.pyawek-2-kuri-xoy-peshkeshi-nasli-krd-2010.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی شوباتی ٢٠١٢}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120216030229/http://www.dastan.se/babat.pyawek-2-kuri-xoy-peshkeshi-nasli-krd-2010.htm |date=١٦ی شوباتی ٢٠١٢ }}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کۆڵکە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا}} [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] 024ta12x3eun03sf50pxj7qgchvklth 0 13056 1457901 1397863 2025-07-11T03:54:21Z DanyMations 70070 1457901 wikitext text/x-wiki '''ئیبن حاج''' یان '''ئیبنولحاج''' (بە [[عەرەبی]]: إبن الحاج) ناسراو بە '''ئیبنولحاجی ھەزارمێردی'''<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=بابا مردوخ ڕوحانی، تاریخ مشاھیر کرد، جلد ١، انتشارات سروش 1371، تھران}}</ref> شاعیر و زانایەکی ئایینیی [[کورد]] بووە. == ژیان == مەلا محەممەدی کوڕی حاجی حەسەنە کە لە سەدەی حەڤدە و ھەژدەی زاینیدا ژیاوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=سەجادی، ع، "دەقەکانی ئەدەبی کوردی،" ١٩٨٤، بەغدا.}}</ref> ئیبن حاج لە یەکێک لە ئاوایییەکانی شاری [[سەردەشت]] لەدایک بووە و لەبەر خاتری باوکی بەو نازناوە ناوی دەرکردووە. ئیبن حاج شارەزایی زۆری لە زانستە ئایینییەکانی ئیسلامدا بەتایبەت لە عیلمی [[کەلام]]دا بوە. ماوەیەکی زۆرلە دێی ھەزارمێرد ژیاوە، لەبەر ئەوە بەو نازناوەش دەناسرێت. == قوتابییەکانی ئیبن حاج == لە ناسراوترین شاگردانی دەتوانین ئاماژە بکەینە سەر [[شێخ مەعرووفی نۆدێ]] و مەلا عەبدوڵڵای [[بێتووشی]]. == بەرھەمەکان == لە ئیبن حاج بەیتێک بە ناوی [[مەھدی نامە]] بە زمانی کوردی سۆرانی بەجێ ماوە، کە لە کۆنترین ھۆنراوە سۆرانییە بەردەستەکانە. ئەو ئەم شێعرەی لە ساڵی ١٧٦٥دا<ref name=":0"/> داناوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شاعیرانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مێژوو|ئیسلام|کوردستان}} [[پۆل:خەڵکی سەردەشت]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] m622fdvlzqdleihncrixiqw91pzjvay 0 13324 1457961 1449672 2025-07-11T04:39:49Z DanyMations 70070 1457961 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی زانا |ناو = جەزیری |وێنە = |قەبارەی وێنە = |لێدوان = |سەردێڕ = |ڕێکەوتی لەدایکبوون =١١٣٦ ز. |شوێنی لەدایکبوون = (جەزیرەی ئیبن عومەر)-(ئێستا:[[جەزیرەی بۆتان]]) |ڕێکەوتی مردن =[[١٢٠٦]]ز |شوێنی مردن = |نیشتەجێ = |ڕەگەزنامە = |نەتەوە =[[کورد]] |بواری زانستی =[[بیرکاری]]{{ھن}}[[ھونەر]]{{ھن}}[[ئەندازەی میکانیکی]] |شوێنی کار = |شوێنی بڕوانامە = |ناونیشانی تێز = |ماڵپەڕی تێز = |ساڵی تێز = |ناسراو بەھۆی =کتێبی فێربوونی ئامێرە گرنگە میکانیکییەکان (١٢٠٦ز) |کاتێکەر = |کارتێکراو = |خەڵاتەکان = |واژوو = |لێدوانی واژوو = |ماڵپەر = |تێبینی = |خێران = }} '''بەدیعوزەمان ئەبوولعز کوڕی ئیسماعیل کوڕی ڕەزاز''' ناسراو بە '''جەزیری''' ({{بە عەرەبی|الجزري}}؛ لە سەدەی ١٢دا ژیاوە)<ref>[http://www.1001inventions.com/National_Geographic وێبسایتی کتێبی ١٠٠١ داهێنان]</ref> ناسراو بە (ئەلجەزەری) زانایەکی [[کورد]]ی<ref>[https://web.archive.org/web/20160131104323/http://english.irib.ir/radioislam/programs/articles/item/80478-islamic-culture-and-civilization-part-17?tmpl=component&print=1 کلتوور و شارستانیەتی ئیسلامی (بەشی ١٧)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160131104323/http://english.irib.ir/radioislam/programs/articles/item/80478-islamic-culture-and-civilization-part-17?tmpl=component&print=1 |date=٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦}}</ref><ref>[http://ismir2011.ismir.net/papers/PS4-16.pdf 12th International Society for Music Information Retrieval Conference (ISMIR 2011)] An early example of an automated, programmable musical instrument ensemble was described by al-Jazari (1136- 1206) a Kurdish scholar, inventor, artist, mathematician that lived during the Islamic Golden Age</ref> [[موسوڵمان]]ی [[بیرکاریزان]]ی: [[زانا]] و [[داھێنەر]] و [[ئەندازیاری میکانیکی]] و [[پیشەگەر]] و [[ھونەرمەند]] و زانای [[بیرکاری]] بوو لە شاری [[جەزیرەی بۆتان]] لە [[سەردەمی زێڕێنی ئیسلام]] (''العصر الذھبی للإسلام'')یان (سەدەکانی ناوەڕاست) ژیاوە. ناسراوە بەھۆی (کتێبی فێربوونی ئامێرە گرنگە میکانیکییەکان) لە ساڵی (١٢٠٦ز) کە تێیدا باسی لە (٥٠) ئامێری میکانیکی کردووە ھەروەھا چۆنییەتی فێربوونیان و بەکارھێنانیان. == ژیان == دەربارەی ژیانی ئەم زانایە کەمێک زانراوە زۆربەی زانیارییەکان لە کتێبەکەی خۆیدا کە ناوی (کتێبی فێربوونی ئامێرە گرنگە میکانیکیەکان)ە ھاتووە. ناوەکەی لە شوێنی لەدایکبوونەکەیەوە ھاتووە کە جەزیرەی ئیبن عومەرە (بە [[عەرەبی]]: جزیرة ابن عمر) کە ئێستا پێی دەڵێن [[جەزیرەی بۆتان]] لەسەر [[ڕووباری دیجلە]]. ئەمیش وەکو باوکی [[ئەندازیار]] بووە لە [[کۆشکی ئارتوکلو]] کە شوێنی [[بنەماڵەی ئارتوکلو]]ی شاری [[ماردین]] بووە کە ئەم بنەماڵەیە حوکمی ڕۆژھەڵاتی [[ئەنادۆڵ]]یان کردووە لەژێر دەستەڵاتی [[دەوڵەتی زەنگی]] لە [[مووسڵ]] و دواتریش لەژێر دەستەڵاتی [[سەڵاحەدینی ئەیوبی]]دا بوون.<ref name="Hill2">[[Donald Routledge Hill]], "Mechanical Engineering in the Medieval Near East", ''[[Scientific American]]'', May 1991, pp. 64-9 ([[cf.]] [[Donald Routledge Hill]], [http://home.swipnet.se/islam/articles/HistoryofSciences.htm Mechanical Engineering] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071225091836/http://home.swipnet.se/islam/articles/HistoryofSciences.htm|date=٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧}})</ref> جەزیری لە [[تۆر]] لەدایکبووە<ref>[https://web.archive.org/web/20120531071028/http://dirok.hk-mg.net/2010/02/bave-zanistiya-robot-u-siberniteye-el.html Bavê zanistiya robot û sîbernîteyê El Cizîrî] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120531071028/http://dirok.hk-mg.net/2010/02/bave-zanistiya-robot-u-siberniteye-el.html |date=٣١ی ئایاری ٢٠١٢}}</ref> کە ئێستا ناوچەیەکە سەر بە [[جەزیرەی بۆتان]] لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[تورکیا]]. جەزیری یەکێک بوو لە پیشەزانان و ھونەر زانان و زیاتر لە [[ئەندازیار]]ێکی چالاک دەچوو تا لە داھێنەرێک.<ref>Donald R. Hill, in ''Dictionary of scientific biography'', 15, suppl. I, p. 254.</ref> کتێبەکەی بە ناوی ([[کتێبی فێربوونی ئامێرە گرنگە میکانیکیەکان]]) زۆر بەناوبانگ بوو کە تێیدا باسی لە چەندین ئامێری پێشکەوتوو کردووە و ھەروەھا چەندین جار وتوویەتی کە لەو کتێبەیدا تەنھا باسی لەو ئامێرانە کردووە کە خۆی دروستی کردوون. ھەروەھا کتێبەکەی زیاتر بە شێوازێکی مۆدێرن نووسراوە و زیاتر لە کتێبێکی پراکتیکی دەچێت.<ref>pp. 32–33, ''The Origins of Feedback Control'', Otto Mayr, MIT Press, 1970, ISBN 0-262-13067-X.</ref> ھەندێک لەو ئامێرانەی کە دروستی کردوون بیرۆکەکەیان لە ئامێرە کۆنەکانەوە ھاتووە، بۆ نموونە ئامێری ([[کاتژمێر]]ی [[ئاو]]ی) کە بنیات نراوە لەسەر یاسای (Pseudo-Archimedes).<ref>Ahmad Y Hassan, [http://www.history-science-technology.com/Articles/articles%206.htm جەزیری و مێژووی کاتژمێری ئاوی] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140208205525/http://www.history-science-technology.com/Articles/articles%206.htm |date= ٨ی شوباتی ٢٠١٤}}</ref> == شێواز و ڕێگاکانی == لەکاتێکدا کە داھێنانەکانی جەزیری لەم سەردەمەدا بە شێوەیەکی کەم نرخ دەردەون، بەڵام ڕووی گەورەی ئامێرەکانی جەزیری پێکھاتوون لە شێواز و بنچینە و بیرۆکە و ڕێگا و ھەروەھا شێوازی دیزاین و کارپێکردنی.<ref name=Hill2/> === کاتژمێری فیل (ئاوی) === [[پەڕگە:Al-jazari elephant clock.png|چەپ|220px|وێنۆک|ئامێری ([[کاتژمێر]]ی [[ئاو]]ی [[فیل]]) کە یەکێکە لە داھێنانە گەورەکانی جەزیری]] ئامێری [[کاتژمێر]]ی [[فیل]] یان ئاوی لە ساڵی ١٢٠٦ز لەلایەن جەزیری باسکراوە و ڕوونکراوەتەوە و ھەروەھا دروستیشی کردووە سەرەڕای ئەوەش چەندین داھێنان و نوێخوازی تێدا بەدی کراوە. ئەم ئامێرە پێکھاتووە لە [[فیل]]ێک کە [[ئاو]] بە شێوەیەکی بەھێز پاڵی پێوە دەنرێت و بەناویدا تێپەڕ دەبێت. یەکە جیوازەکانی ئەم [[کاتژمێر]]ە دەکەونە سەر [[فیل]]ەکە، ئەمانە بۆ ئەوە دروستکراون کە نیو [[کاتژمێر]] جارێک بجووڵێن و دەنگێک دروست بکەن. ئەلجەزەری بەپشت بەستن بە ڕۆڵی [[شارستانیەتی|شارستانییەتە]] جۆراوجۆرەکان لە گەشەپێدانی ئامێرەکانی کاتدا توانی ئەم کاتژمێرە سەرنج ڕاکێشە دروست بکات. بنەمای پێوانەکردنیشی بریتییە لە سەتڵێکی [[ئاو]]ی کونکراو کە وردە وردە نقوم دەبێت. ئەمەش بنکەی سەرەکی ئەم ئامێرەیە بۆ پێوانەکردنی [[کات]]. لەناو سکی فیلەکەدا عەمبارێکی ئاو ھەیە کە سەتڵێکی کونکراوی تێدایە. ئەم سەتڵەش بەشێوەیەکی ھێواش و وردە وردە نقوم دەبێت، لە ھەمان کاتدا سێ گوریس بە سەتڵەکەوەن کە دەبنە ھۆی جووڵە پێکردنی ئامێرەکان. سەرەتا جووڵە بەو (٣٠) گۆیە دەکات و دانەیەکیان دەخاتە خوارەوە، پاشان جووڵە بە ئەژدیھاکان و دواتریش ڕۆبۆتی نووسەر و ئینجا سەتڵەکە دەردێنێتەوە تاوەکو ھەمان کردار دووبارە ببێتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Al-Hassani|یەکەم=Salim T. S.|سەردێڕ=1001 Inventions: the enduring legacy of Muslim civilization|بڵاوکەرەوە=National Geographic|شوێن=Washington, D.C.|ژپنک=٩٧٨-١-٤٢٦٢-٠٩٤٧-٥|پەڕەکان=٤٤–٤٥|ناونیشان=http://www.1001inventions.com/National_Geographic|edition=3rd ed.}}</ref> لێزانی و وردی جەزیری لەوەدایە سەتڵەکەی بەجۆرێک کونکردووە کە لە ماوەی نیو [[کاتژمێر|کاتژمێردا]] نقوم ببێت و پاشان ھەڵکێشرێتەوە بۆ نیوەی دووەمی کاتژمێرەکە. لەگەڵ نقومبونی سەتڵەکەدا دەنگی زقزقەی مەلێک دێت و باڵندەی عەنقاکەش بەدەوری خۆیدا ئەسوڕێتەوە، ھەروەھا بازنەکانی شریتە چەماوەکەی پشتی سوڵتانیش کاتەکان پیشان دەدەن، پاشان ھەڵۆکە یەکێ لە گۆکان دەخاتە دەمی ئەژدیھاکە و بەھۆی قورسی گۆکەوە ئەژدیھاکە بەرەو خوار شۆڕ دەبێتەوە، ڕۆبۆتی نووسەریش بە گۆچانەکەی دەستی دەقیقەکان دەپێوێت، بە کەوتنە خوارەوەی گۆکەش بۆ ناو دەفری پشتی فیلەکە، [[فیل]] سوارەکە دەستەکانی دەجوڵێنێ و گۆکەش بەکەوتنە خوارەوەی بۆ ناو گوڵدانەکە دەنگێکی لێوە دێت. شریتە چەماوەکەی سەرەوەی قەڵاکەش ئاماژە دەدات بەڕۆیشتنی کاتەکە. بەدرێژایی ڕۆژێک، ئەم کردارە لەھەموو نیو کاتژمێرێکدا دووبارە دەبێتەوە. ئەم کاتژمێرە لەڕۆژێکدا دووجار ڕێکدەخرێ، لەگەڵ خۆرھەڵاتن و خۆراوابوندا، لەگەڵیشیدا (٣)گۆ کانزاییەکە دەخرانەوە شوێنی سەرەکی خۆیان.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Al-Hassani|یەکەم=Salim T. S.|سەردێڕ=1001 Inventions: the enduring legacy of Muslim civilization|بڵاوکەرەوە=National Geographic|شوێن=Washington, D.C.|ژپنک=٩٧٨-١-٤٢٦٢-٠٩٤٧-٥|پەڕەکان=٤٤–٤٥|ناونیشان=http://www.1001inventions.com/National_Geographic|edition=3rd ed.}}</ref> == تابلۆی چەند ئامێرێک == <gallery> Image:Al-jazari water device.jpg|. image:Al-Jazari - A Candle Clock.jpg|یەکێک لە کاتژمێرە مۆمییەکانی جەزیری. Image:Al-Jazari - A Musical Toy.jpg|ئامێری ڕۆبۆتی گرووپی مۆسیقا نەخشەکێشراوی جەزیری. Image:Al-Jazari - A Table Device.jpg|. Image:Al-Jazari - The Basin.jpg|. Image:Al-Jazari Automata 1205.jpg|. File:Al-Djazari automate verseur de vin.jpg|. A blood measuring device by Al-Jazari.jpg|وێنەی دەزگایەک کە جەزیری دروستی کردووە بۆ پێوانی خوێن، [[مۆزەخانەی ئاغا خان]] </gallery> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}} {{تووڵی دەروازە|زانست|ئیسلام|ژیاننامە|مێژوو|گەردوون}} {{پۆلی کۆمنز|Al-Jazari}} [[پۆل:ماتماتیکزانانی سەدەی ١٢یەم]] [[پۆل:مێژووی زانستی ئیسلامی]] [[پۆل:مردووانی ١٢٠٦]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١١٣٦]] [[پۆل:داھێنەرە کوردەکان]] n53d4lt7kplw2chj87kp0u2ca1yrjba 0 13680 1457943 1381887 2025-07-11T04:29:00Z DanyMations 70070 1457943 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} {{کەسایەتی | ناو = لەتیف ھەڵمەت | وێنە = Latif Halmat.jpg | قەبارەی وێنە = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٤٧ | شوێنی لەدایکبوون = [[کفری]]، {{ئاڵا|کوردستان}} | نەتەوە = [[کورد]] | پیشە = شاعیری کورد | پەراوێزەکان = }} '''لەتیف ھەڵمەت '''لەدایکبووی ساڵی ١٩٤٧ لە ناوچەی گەرمیان لەشاری کفری، نووسەر و شاعیر و ڕۆژنامەنووسی بەناوبانگی [[کورد]]ە. == ژیاننامە == لەتیف ھەڵمەت لە ساڵی ١٩٧٩ دەستی کردووە بە نووسین لە بواری منداڵاندا. یەکەم بەرھەمی «جوانترین دێ» بووە کە بڵاوی کردووەتەوە. زیاتر لە بیست دیوانە شیعری هەیە. تا ئێستا ١٧ بڵاوکراوەی بۆ منداڵان ھەیە. ساڵی ٢٠٠٦ بەرھەمەکانی کۆکراوەتەوە کە دەکاتە ٥٠٠ لاپەڕە ھەروەھا خەڵاتی «ئاپیک»ی لەسەر دیوانی منداڵان وەرگرتووە، چەند جارێکیش خەڵاتی وەزارەتی ڕۆشنبیری وەرگرتووە.<ref>http://dev.akpn.net/ku/aknews/9/163709{{بەستەری مردوو|url=http://dev.akpn.net/ku/aknews/9/163709 |date=شوباتی ٢٠٢١ }}{{dead link|date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}</ref> == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:Latif Statue in Kifri.jpg|وێنۆک|پەیکەری لەتیف هەڵمەت لە کفری.]] === شیعرەکانی لەتیف هەڵمەت === * ''[[خوا و شارە بچکۆلەکەمان]]'' (١٩٧٠) * ''[[ئامادە بوون بۆ لەدایک بوونێکی تر]]'' (١٩٧٣) * ''[[پرچی ئەو کچە ڕەشماڵی گەرمیان و کوێستانمە]]'' (١٩٧٧) * ''[[گەردەلوولی سپی]]'' (١٩٧٨) * ''[[ئەو ھۆنراوەیەی کە تەواو دەبێ و تەواو نابێ]]'' (١٩٧٩) * ''[[ئەو نامانەی کە دایکم نایانخوێنێتەوە]]'' (١٩٧٩) * ''[[وشەی جوان گوڵە گوڵ]]'' (١٩٧٩) * ''[[سروودی ھەژاران]]'' (١٩٨٣) * ''[[ئەم ڕووبارە وشک ناکات]]'' (١٩٩١) * ''[[گورگەکانی لەتیف ھەڵمەت]]'' (١٩٩٧) * ''[[دەقێکی بەڕەڵا یا مۆنتاج کردنی ڕێپۆرتاژە کاریکاتێرییەکان]]'' (٢٠٠٠) * ''[[تەبایی و ململانێی نێوان ھاووڵاتییە ئەلکترۆنیکییەکانی کۆماری لەتیف ھەڵمەت]]'' (٢٠٠١) * ''[[ددانی پاشە ڕۆژ وەک ددانی جەنگ سپییە]]'' (٢٠٠١) * ''[[عەشقنامەی سەدەی بیست و یەک]]'' (٢٠٠٩) * ''[[شیعری دژەشیعر یا یارییەکی کۆن و نوێ]]'' (٢٠١٤) === ڕۆمان === * ''[[ژنە جنۆکەکانی شێمەحموو]]'' (٢٠١١) == نموونەی شیعر == [[پەڕگە:لەتیف هەڵمەت 1.jpg|وێنۆک|لەتیف هەڵمەت لە چۆمان، یەکەم کەسی وەستاو لە لای ڕاست، لە کاتی شۆڕشی کورد لە ١٩٧٤.]] ١ ھەن بە گووللە ھەن بە وشە ھەن بە ماچ ئەوانی دی دەکوژن ٢ ھەندێ جار نا.... گەلێ جار دەبێ چاوت بنووقێنی گەر بتەوێ شتێکی نوێ ببینی!! == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{لەتیف ھەڵمەت}} {{شیعری نوێی کوردی}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|وێژەی کوردی|پارێزگای کەرکووک|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی کفری]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٧]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] hhi5uec5lvbkz4y57k5nc0vfxjwtcy1 0 15648 1457927 1345251 2025-07-11T04:20:51Z DanyMations 70070 1457927 wikitext text/x-wiki '''شەمسەدینی شارەزووری''' ناسراو بە '''شارەزووری''' زانای سەدەی سیانزەی زاینیی کوردە کە بە فەیلەسوف، مێژوونووس، زانستنامەنووس و پزیشکی ئەو سەردەمە دەناسرێت. شارەزووری بە یەکێک ناسراوترین فەیلەسوفانی فەلسەفەی ئیشراق دادەنرێت و شەرحی کارەکانی [[شەھابەددین سوھرەوەردی|شەھابەددین سوھرەوەردیی]] کردووە. شارەزووری ژیانی زانایانی سەردەمی [[یۆنان]]ی کۆن و [[زانایانی سەردەمی ئیسلامی]] نووسیوەتەوە. دوو کتێبی بە زمانی [[عەرەبی]] و [[فارسی]] لە پزیشکیدا نووسیوە. ناسراوترین کتێبی شارەزووری بە ناونیشانی ''{{عەرەبی|نزهة الارواح و روضة الافراح}}'' (گەشتی ڕۆحەکان و باخەکانی خۆشی) نوسراوە، کە گوایە لە ١٢٦٦دا نوسراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] ==سەرچاوەکان== * [https://web.archive.org/web/20150505170712/http://rasekhoon.net/article/show-58648.aspx ماڵپەڕی راسخون: {{بە فارسی|مقالات موضوعی: تأمّلی بر«هستی» در اندیشه شهرزوری و کانت}}] * [http://en.wikipedia.org/wiki/Al-Shahrazuri ویکیپیدیای ئینگلیزی] {{تووڵی دەروازە|فەلسەفە|کوردستان|ژیاننامە|عێراق}} [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:فەیلەسووفانی کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ١٣یەم]] [[پۆل:پزیشکەکانی سەدەکانی ناوەڕاستی ئیسلام]] [[پۆل:پزیشکە کوردەکان]] [[پۆل:فەیلەسووفانی سەدەی ١٣یەم]] 7bfpsdi4rrnddnmi76d84e5aujbtpui 0 17272 1457935 1286625 2025-07-11T04:23:52Z DanyMations 70070 1457935 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر |ناو = عەلائەددین سەجادی |وێنە = عەلائەدین سەجادی 1.jpg |قەبارەی وێنە = |لێدوان = |سەردێڕ = |ناوی خۆماڵی = عەلائەددین نەجمەدین حیسامەدین |زمانی ناو = |ناوی کاتی لەدایکبوون = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٠٧ |شوێنی لەدایکبوون = |ڕێکەوتی مردن ={{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٨٤|١٢|١٣|١٩٠٧}} |شوێنی مردن = [[بەغدا]] |شوێنی گۆڕ = گۆڕستانی شێخ عەبدولقادری گەیلانی |پۆتانەکانی شوێنی گۆڕ = |نازناو = |پیشە = [[نووسەر]]، [[ڕۆژنامەوان]] |زمان = [[زمانی کوردی|کوردی]] |نەتەوە = [[کورد]] |ڕەگەز = [[نێر]] |ڕەگەزنامە = |خوێندن = |شوێنی بڕوانامە = |سەردەم = |بواری کارکردن = |قوتابخانەی ئەدەبی = |کارە دیارەکان = |خەڵاتە دیارەکان = |ساڵانی چالاکی = |ھاوسەر = |یار = |منداڵەکان = |خزمەکان = |واژوو = |لێدوانی واژوو = |ماڵپەڕ = }} '''عەلائەددین سەججادی''' (١٩٠٧–١٩٨٤) بە ناوی تەواوی ''عەلائەددین نەجمەدین حیسامەدین''، [[نووسەر]] و [[ڕۆژنامەوان]]ی ھاوچەرخی کورد بووە. == ژیان == بەپێی ناسنامە نیشتمانییەکەی ساڵی ١٩٠٧ لە دێی [[باراو]]ی لای [[بەرزنجە]] ھاتووەتە دنیاوە.<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=zt_fh1dpv4E ژیاننامەی عەلائەدین سەجادی لە یووتیووب لە چرکەی ٢٨ەوە]</ref> بەڵام ھەندێ سەرچاوەی تر شوێنی لەدایکبوونی بە گەڕەکی [[قەتارچییان]] لە شاری [[سنە]] دادەنێن.<ref name="test">[http://www.kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=75327 به بهانه سی‌امین سال درگذشت علاءالدین سجادی؛ خدمت به زبان و ادبیات کردی از سنندج تا بغداد]{{dead link|date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}{{dead link|date=تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}}، [[کوردپرێس]]</ref> سێ ساڵ لە ڕەواندوز و باڵەک خوێندوویەتی و بۆ تەواوکردنی خوێندنی ئایینی ساڵی ١٩٢٣ ھاتووەتە [[سلێمانی]] و لەمزگەوتی حاجی مەلا ڕەسوڵی دێلێژە بووە بەفەقێ... ساڵی ١٩٣٨ ئیجازەی مەلایەتی لە شێخ بابە عەلی تەکێ وەرگرتووە، و پاشان ڕوویکردووەتە شاری [[بەغدا]] لە مزگەوتی نەعیمە خاتوون لە گەڕەکی بەناوبانگی مەیدان بە پێشنوێژ دامەزراوە.<ref>مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی حەوتەم، لاپەڕەکانی ٥٥ تا ٦٠، مارف خەزنەدار، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر: ٢٠٠٦.</ref> لە گۆڤاری ''[[گەلاوێژ (کۆوار)|گەلاوێژ]]'' دا تا ساڵی ١٩٤٩ کەسی دووەمی گۆڤارەکە بووەو لە یانەی (سەرکەوتن)یشدا ڕۆڵێکی گەورەی گێڕاوە. لە دوایی کودەتا سەربازییەکەی ١٤ی تەممووزی ساڵی ١٩٥٨ لە بەغدا لە ساڵی ١٩٥٩ تا ساڵی ١٩٧٤ لە کۆلیژی ئادابی زانکۆی بەغدا مامۆستای ئەدەب و مێژووی ئەدەبی کوردی بووە. ساڵی ١٩٧٢ بووە بە ئەندامی کارای کۆڕی زانیاری کورد. لەو ساڵەدا کە بەیانی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ سەری نەگرت و نێوانی دەسەڵاتی بەغدا و ڕاپەڕینی نیشتمانی کورد تێکچوو، سەجادی ساڵی ١٩٧٤ کرا بە ئەمینداری گشتی ئەوقاف (بەپلەی وەزیر) ناوچەی (ئۆتۆنۆمی) کوردستانی باشوور لە شاری هەولێر. سەجادی لەلایەک ئەمەی پێ خۆش بوو چونکە سوودی دارایی بۆی هەبوو، لەلایەکی ترەوە پێی ناخۆش بوو چونکە ئەو دەسەڵاتەی ئەو کارەی پێ سپارد بوو لە دژی کورد و فەرمانڕەوایی [[شۆڕشی ئەیلوول]]ی ساڵی ١٩٦١ بوو. بە هەموو جۆرێک سەجادی دەیتوانی ئەم کارە نەکات. لەو پۆستە گەورەیەی میری مایەوە تا ساڵی ١٩٧٧ ئینجا خانەنشین کرا. لە دوای ئەوە گەڕایەوە بەغدا و کەوتە سەر کۆتایی هێنان بەو پڕۆژانەی بەرنامەی بۆ دانابوون لە بابەتی ئەدەبی کوردییەوە. کوژرانی کوڕی گەورەی لە [[شەڕی ئێران و عێراق|جەنگی ئێران و عێراق]] (١٩٨٠ ― ١٩٨٨) پشتی شکاند و هێزی لێ بڕی و لە پەلوپۆی خست توانای توانای نووسین و لێکۆڵینەوەی کەم بووەوە تا لە ڕۆژی ١٣ی کانوونی یەکەمی ساڵی ١٩٨٤ لە [[بەغدا]] کۆچی دوایی کرد و لە گۆڕستانی شێخ [[عەبدولقادری گەیلانی]] بەخاک سپێردرا. == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:عەلائەدین سەجادی 5.jpg|وێنۆک|عەلائەدین سەجادی لەگەڵ شێخ نەجمەدین شەمسەدین و شێخ محەمەدئەمین میرانی لە بەغدا، ١٩٧٦.]] * ''[[ڕشتەی مرواری]]''، بڵاوکردنەوەی ئەفخەمزادە، تەورێز، ١٩٩٤ * ''[[مێژووی ئەدەبی کوردی]]''، چاپخانەی مەعارفی، بەغدا، ١٩٥١ * ''[[دەقەکانی ئەدبی کوردی]]''، چاپخانەی کۆڕی زانیاری کوردستان، بەغدا، ١٩٧٨ * ''[[مێژووی ڕاپەڕینی کورد]]'' * ''[[گێتیی زیندەوەر|گێتی زیندەوەر]]'' * گەشتێک لە کوردستانا 1956 * مێژووی پەخشانی کوردی == ڕۆژنامەوانی == * [[گەلاوێژ (کۆوار)|گۆڤاری گەلاوێژ]]، کە لەگەڵ [[ئیبراھیم ئەحمەد]]دا بڵاوی دەکردەوە. * [[گۆڤاری نزار]]، کە بە یەکەمین گۆڤاری سیاسیی کوردی لە قەڵەم دەدرێ و خۆی خاوەن ئیمتیاز و سەرنووسەری بووە. گۆڤاری نزار ھەفتەنامەیەکی کوردی -عەرەبی بوو لە مانگی ئازاری ١٩٤٨ ەوە تا مانگی شوباتی ساڵی ١٩٤٩ بیست و دوو ژمارەی لێ دەرچوو. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * مێژووی ئەدەبی کوردی، نووسراوەی عەلائەددین سەججادی، چاپخانەی مەعارفی بەغدا * کامەران سوبحان، [https://web.archive.org/web/20160305000141/http://www.lvinpress.com/drejaWtar.aspx?NusarID=126&Jmare=754 عەلائەدین سەججادی ، ڕشتەیەک پڕ لە مرواری] لە [[لڤین (کۆوار)|لڤین پرێس]] == بەستەرە دەرەکییەکان == {{ڤەژینبوکس|٥٢}} {{کەسایەتییەکانی سلێمانی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|عێراق}} [[پۆل:کەسایەتییەکانی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٤]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:ناودارانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] 8lw7r58visrlkbx3ma0ietu5coaslpc 0 17413 1458137 868773 2025-07-11T06:11:09Z DanyMations 70070 1458137 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | وێنە = 1565vlcsnap-2012-05-03-14h23m14s235.png | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[ھەڵەبجە]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٥٣]] | نیشتەجێ = [[ھەولێر]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = [[کورد]] | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = [[بەکالۆریۆس لەئادابی عەرەبی]] | پیشە = ئەمینداری پێشووی یەکگرتووی ئیسلامی کوردستان | ساڵانی چالاکی = | شار = | مووچە = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | ئایین = [[موسڵمان]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''محەممەد فەرەج''' لەدایکبووی شاری [[ھەڵەبجە]]لە ساڵی[[١٩٥٣]]، بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە ئادابی عەرەبیدا لە [[پارێزگای نەجەف]] تەواو کردوە. لەڕێی مامۆستا علی عبداللە و پەیوەندی بە برایانی مووسڵمانان کردوە و لەکاتی بوونی ناکۆکی نێوان خەتی یەک و خەتی دووی ئیخوان سەر بە خەتەکەی مامۆستا سەلاح بوە و لەسەرەتای دامەزراندنی یەکگرتووی ئیسلامی یەوە ئەندامی مەکتەبی سیاسی بوە تا ئێستا و بۆ یەک خول ئەندامی پەرلەمانی کوردستان و بەرپرسی لیژنەی مافی مرۆڤ بووە. لە ٢ی ئایاری ساڵی [[٢٠١٢]] وەک ئەمینداری حیزبی [[یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان]] ھەڵبژێردرا لەلایەن ئەندامانی کۆنگرەی شەشەم، لە کۆنگرەی حەفتەمی حیزبەکە لەڕۆژی ٢٨ی ئایاری ٢٠١٦، خۆی کێشایەوە لەخۆھەڵبژاردن بەپۆستی ئەمینداری یەکگرتوو. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *[https://web.archive.org/web/20120508175938/http://www.aubyc.com/hawal/4-kurdistan/968-kurd محمد فەرەج ، ئەمیندارە تازەکەی یەکگرتوو کیە ؟ | ماڵپەڕی ئەیوبی] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٣]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:ئیسلامییەکانی کورد]] oyo0ipw9h3820lgcm61sff29sg60n54 0 20164 1457946 1290321 2025-07-11T04:30:03Z DanyMations 70070 1457946 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = '''مەریوان وریا قانع''' | وێنە = | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = '''مەریوان وریا قانع''' | نازناو = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦١ | شوێنی لەدایکبوون = سلێمانی | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شوێنی گۆڕ = | پیشە = | زمان = | نەتەوە = کورد | ڕەگەز = | ڕەگەزنامە = | خوێندن = | قوتابخانە = | ساڵانی چالاکی = | بوار = نووسەر | بابەت = | بزووتنەوە = | کارە دیارەکان = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | خزمەکان = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەر بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = http://mariwankanie.blogspot.com | پیشاندانی دەروازە = }} '''مەریوان وریا قانع''' لەدایک بوو ساڵی [[١٩٦١]] لە شاری [[سلێمانی]]، مەریوان [[نووسەر]] و ڕەخنەگرە لە زانستی سیاسیەکان ، لەساڵی [[١٩٩٣]] چۆتە [[ھۆڵەندا]] ھەرلەوێش زانکۆی تەواو کردووە، لە ئیستادا مەریوان بابەتەکانی لە ھەردوو ھەفتەنامەی کوردی [[ھاوڵاتی (ڕۆژنامە)|ھاوڵاتی]] و [[ئاوێنە (ڕۆژنامە)|ئاوێنە]]دا دەنووسێت. ==بەرھەم== # دەسەڵات و جیاوازی # فەلسەفە، ئیسلام و ڕۆشەنگەری # کۆمەڵگای خەونەکان # ناسیۆنالیزم و کۆچکردن (کورد لە دیاسپۆرا) # دڵخۆشی و بێدەنگی # دین و دونیا # کتێب و دونیا # سیاسەت و دونیا # فيكر و دونيا # شوناس و ئاڵۆزی *چەندان بەرھەمی تریشی ھەیە... == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەر بۆ دەرەوە == *[http://mariwankanie.blogspot.com/ بلاگی مەریوان وریا قانع] *[https://web.archive.org/web/20110718204130/http://home.medewerker.uva.nl/m.kanie/ زانیاری نامەی مەریوانی وریا قانع؛ ماڵپەڕی زانکۆی ئەمستەردام] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٦]] [[پۆل:ڕۆشنبیرانی کورد]] 9k4kiy85nmqtono1jj64txdovrlk3b5 0 20391 1458144 1386760 2025-07-11T06:13:01Z DanyMations 70070 1458144 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=ئیبراھیم پاشای بابان|وێنە=Ibrahim Pasha Baban Statue.jpg|لێدوانی وێنە=پەیکەری ئیبراھیم پاشا لە سلێمانی|ڕێکەوتی لەدایکبوون=؟|شوێنی لەدایکبوون=[[سلێمانی]]|شوێنی مردن=سلێمانی|ڕێکەوتی مردن=١٨٠٦|نەتەوە=[[کورد]]|ساڵانی چالاکی=١٧٨٣-١٨٠٣|سەردەم=[[شۆڕشی پیشەسازانە]]|ناسراوە بە=دامەزرێنەری شاری سلێمانی|ئایین=ئیسلام|خێزان=[[میرنشینی بابان|بابان]]}} '''ئیبراھیم ئەحمەد سلێمان پاشای بابان''' ناسراو بە '''ئیبراھیم پاشای بابان''' (؟ - ١٨٠٦)<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Abdulla|یەکەم=Jamal Jalal|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=usQ2i-P7oPIC&q=ibrahim+pasha+baban&redir_esc=y|سەردێڕ=The Kurds: A Nation on the Way to Statehood|ڕێکەوت=٧ی شوباتی ٢٠١٢|بڵاوکەرەوە=AuthorHouse|ژپنک=٩٧٨-١-٤٦٧٨-٧٩٧٢-٩|زمان=en}}</ref> یەکێک بوو لە میرە ناسراوەکانی [[میرنشینی بابان|بنەماڵەی بابان]] و سەرکردەی بنەماڵەی بابان؛ یەکێک لە کارە ھەرە دیارەکانی دامەزراندنی شاری [[سلێمانی]] بوو لە ساڵی ١٧٨٤.<ref>https://univsul.edu.iq/en/sulaimani-city/</ref><ref>https://presidency.iq/EN/Details.aspx?id=4595{{بەستەری مردوو|url=https://presidency.iq/EN/Details.aspx?id=4595 |date=تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ }}</ref> سەرچاوە مێژوویییەکان باس لەوە دەکەن، پاش ئەوەی کە لە نیوەی دووەمی سەدەی ھەژدەدا مەحموود پاشای بابان وڵاتی بەجێھێشت، والی [[بەغدا]] کە ناوی [[سلێمان پاشا]] بوو، ئیبراھیم پاشای برازای مەحموود پاشای کرد بە فەرمانڕەوای بابان. یەکەمین ئیشی ئیبراھیم پاشا دوای دەستبەکاربوونی ئەوەبوو لە نزیک گوندی [[مەڵکەندی]] و لە نزیک ئەو سەرایەی کە ساڵی ١٧٧٥ مەحموود پاشا دروستی کرد بوو، بناغەی شارێکی ھاوچەرخی دامەزراند و ساڵی ١٧٨٤ ئەو شارەی کە ناوی نرا [[سلێمانی]] بوو بە پایتەختی [[میرنشینی بابان]]. ئیبراھیم پاشای بابان، جگە لەو خزمەتە گەورەیەش، ھەمیشە ھەوڵی ئاوەدانکردنەوە و چەسپاندنی ئاسایشی داوە و توانی بە بێ شەڕ و ھەڵا، دەسەڵاتی بابانەکان بگەیەنێتە [[خانەقین]] و زەھا و و قەسری شیرین؛ بەڵام ڕووداوە ئاڵۆزەکان و بەرژەوەندی ھێزە دەسەڵاتدارەکان ھەمیشە دژی ئەوە بوون ئاشتی و ئاسایش لە وڵاتی باباندا جێگیرببێت و چەند جارێک ئەم پاشا خێرخوازەیان لەسەر کار لابرد و دووبارە کردیانەوە بە فەرمانڕەوای میرنشینی بابان. ساڵی ١٧٩٦ کاتێک کە ئیبراھیم پاشا بە خۆی و لەشکرەکەیەوە بۆ یارمەتیدانی والی عوسمانی چووبوونە ناوچەی سنجار، ئیبراھیم پاشا لە نزیک شاری [[مووسڵ]] بە نەخۆشی کۆچی دوایی کرد و لە نزیک مەرقەدی حەزرەتی [[یوونس]] بەخاکسپێردرا. == پێشینە == سلێمانی لە سەردەمی ئیبراھیم پاشای بابان دروستکراوە کە لە ساڵی ١٧٨٣ تا ١٨٠٣ حوکمڕانی کرد، و دوا میرنشینی کوردی بوو کە حوکمڕانی بەشێکی زۆریی [[باشووری کوردستان]]ی کردووە. ئەم میرنشینە بەھێزە لەلایەن بابە سلێمانەوە دامەزراوە کە لە سەدەی حەڤدەھەمدا لە شەڕێکدا دژی [[سەفەوییەکان]] خزمەتێکی گرنگی پێشکەش بە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]] کرد و لە بەرامبەر ئەو کارەش پاداشتی پاداشتێکی پێدرا کە دەیتوانی دەستبگرێت بەسەر زۆر شوێنی ناوچەکە و حکومڕانی لێ بکات. لە ساڵی ١٧٨٣ ئیبراھیم پاشا پایتەختی بابانی گواستەوە بۆ سلێمانی،<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Rostami|یەکەم=Mari R.|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=Lf2ZDwAAQBAJ&q=ibrahim+pasha+baban&redir_esc=y#v=snippet&q=ibrahim%20pasha%20baban&f=false|سەردێڕ=Kurdish Nationalism on Stage: Performance, Politics and Resistance in Iraq|ڕێکەوت=٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٩|بڵاوکەرەوە=Bloomsbury Publishing|ژپنک=٩٧٨-١-٧٨٨٣١-٨٦٩-٣|زمان=en}}</ref> شارۆچکەیەکی نوێی دروستی کردبوو و بە ناوی باپیرەی، بابە سلێمانەوە ناوی نا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|پارێزگای سلێمانی|ئیمپراتۆرییەتیی عوسمانی|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|مێژوو}} [[پۆل:میرەکانی میرنشینی بابان]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی شاری سلێمانی]] [[پۆل:کەسایەتی سیاسی]] [[پۆل:مێژووی پارێزگای سلێمانی]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:خانەدانە کوردییەکان]] [[پۆل:کورد]] 6ototsxhywcog44nz9bootewlbxmy4h 0 20442 1457964 1450123 2025-07-11T04:40:48Z DanyMations 70070 1457964 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی زانای ئیسلامی |ناو = ئیبن خەلەکان |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٢ی ئەیلوولی ١٢١١ |شوێنی لەدایکبوون = [[ھەولێر]] |ڕێکەوتی مردن = {{death date and age|١٢٨٢|١٠|٣٠|١٢١١|٩|٢٢}} |شوێنی مردن = [[دیمەشق]] |شوێنی گۆڕ = گۆرستانی جوعیە لە تەنیشت شاخی قاسیۆن |نەتەوە = [[کورد]] |سەردەم = [[سەردەمی زێڕینی ئیسلام]] |ڕێباز = [[شافعی]] ([[سوننە]]) |پیشە = فەرموودە ناس، مێژوو نووس، [[نووسەر]]، دادوەری یاسایی}} '''ئیبن خەلەکان''' (٢٢ی ئەیلوولی ١٢١١ لە [[ھەولێر]]، [[عێراق]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/*-SIM_3248|سەردێڕ=Encyclopaedia of Islam, Second Edition: Ibn Khalikan}}</ref> – ٣٠ی تشرینی یەکەمی ١٢٨٢ لە [[دیمەشق]]) زانایەکی [[سەردەمی زێڕینی ئیسلام]] و زانایانی موسوڵمان بوو. ئیبن خەلەکان بە نەتەوە کورد و بە ھۆز خەلەکان – کە ھۆزێکە لە ھۆزە کوردییەکانی شاری ھەولێر – بوو. ئیبن خەلەکان دادوەر، ئەدیب و مێژوونووس بووە. بەناوبانگترین بەرهەمی بریتیە لە کتێبی "[[وەفاتی پیاوە دیارەکان و مێژووی ڕۆڵەکانی زەمەن]]" ناسراو بە وفیات الاعیان. یەکێک لەو سەرکردانەی لە کتثبەکەدا هاتووە بریتیە لە سەلاحەدینی ئەییوبی و سەرچاوەیەکە کە مابێتەوە بۆ سەلماندنی کوردبوونی [[سەڵاحەدینی ئەییووبی]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Omarkhali|یەکەم=Khanna|ناونیشان=https://brill.com/view/title/61577|سەردێڕ=Kurdish Studies Archive: Vol. 4 No. 2 2016. Special Issue: Yezidism and Yezidi Studies in the Early 21st Century|دوایین٢=Kreyenbroek|یەکەم٢=Philip|ڕێکەوت=١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦|بڵاوکەرەوە=BRILL|ژپنک=٩٧٨-٩٠-٠٤-٥٠٦١٣-٨|doi=10.1163/9789004506138_014}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}} {{تووڵی دەروازە|مێژووی ئیسلام|ئیسلام|ژیاننامە|عێراق|کوردستان|مێژوو|وێژە}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٢١١]] [[پۆل:مردووانی ١٢٨٢]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:زانایانی فەرموودە]] [[پۆل:مێژوونووسانی موسڵمان]] [[پۆل:خەڵکی دیمەشق]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:شافعییەکان]] azi43r0fkkg70m2gy7ipgdeki8gcezh 0 21353 1458160 1406728 2025-07-11T06:16:24Z DanyMations 70070 1458160 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''ڕۆژ نوری شاوەیس''' (١٩٤٧ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]] - ١٥ی شوباتی ٢٠٢١)<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=د. ڕۆژ نووری شاوەیس کۆچی دواییکرد|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/150220211|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> کەسایەتی [[سیاسەتوان|سیاسەتزانی]] [[کورد]] و یەکەمین [[سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کوردستان]] بوو لەژێر کابینەی زۆنی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]. لە ماوەی تشرینی یەکەمی ١٩٩٩ تاکوو کانوونی دووەمی ٢٠٠٣، سەرۆکی [[پەرلەمانی کوردستان]] بوو.<ref name="auto">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Stansfield|یەکەم=Gareth R. V.|ڕێکەوت=٢٩ی ئابی ٢٠٠٣|سەردێڕ=Iraqi Kurdistan: Political Development and Emergent Democracy|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=FB4ErXPRRd0C|بڵاوکەرەوە=Routledge|via=Google Books}}</ref><ref name="kurdistan-parliament.org">http://www.kurdistan-parliament.org/Default.aspx?page=page&c=history-firstTerm</ref> ڕۆژ ئەندامی مەکتەبی سیاسی پارتی دیموکراتی کوردستان بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=د. ڕۆژ نووری شاوەیس کۆچی دوایی کرد|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/ckb/story/201134-د.-رۆژ-نووری-شاوەیس-كۆچی-دوایی-كرد|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.kurdistan24.net}}</ref> لە ساڵی ٢٠٠٤ یش بووەتە جێگری [[سەرۆک وەزیرانی عێراق]] لە حکوومەتەکەی [[ئیبراھیم جەعفەری]].<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١ی ئەیلوولی ٢٠١٦|سەردێڕ=IRAQ: Cabinet Ministers – Council on Foreign Relations|ناونیشان=http://www.cfr.org/iraq/iraq-cabinet-ministers/p8061|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=web.archive.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی ئەیلوولی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160901183717/http://www.cfr.org/iraq/iraq-cabinet-ministers/p8061|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ژیان == === خوێندن === ڕۆژ کۆلێژی ئەندازیاری لە [[زانکۆی مووسڵ|زانکۆی موسڵ]] تەواوکردووە، دکتۆرای لە ئەندازیاری لە وڵاتی [[ئەڵمانیا]] بەدەستھێنا،<ref name=":0"/> لە ساڵی ١٩٧٥ لە [[ئەڵمانیا]] گەڕاوەتەوە کوردستان.<ref name=":1"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{سەرۆک وەزیرەکانی ھەرێمی کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:سەرۆکەکانی پەرلەمان کوردستان]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٧]] [[پۆل:وەزیرانی حکوومەتی عێراق]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢١]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:جێگرەکانی سەرۆک کۆماری عێراق]] 81orxenk3icm5fmihkvmqh3n00ulg5c 0 23599 1458164 850663 2025-07-11T06:17:28Z DanyMations 70070 1458164 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''جەمیل ڕۆستەمی''' لە ڕۆژی [[٨ی ئایار]]ی [[١٩٧١]] لە شاری [[سنە]] لە دایک بوو. جەمیل ڕۆستەمی دەرھێنەرێکی کوردە کە دوایین فیلمیشی، فیلمی [[ژانی گەل (فیلم)|ژانی گەل]] بوو. ناوبراو خاوەنی یەکەمین فیلمی کوردییە کە نێردراوە بۆ [[خەڵاتی ئۆسکار]] بە ناوی فیلمی [[شیوەنی بەفر]].<ref>[http://www.jamilrostami.com/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C/ ژیاننامەی جەمیل ڕوستەمی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161229045617/http://www.jamilrostami.com/%D8%A8%DB%8C%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C/ |date=٢٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ }}, ماڵپەڕی جەمیل ڕوستەمی.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[سینەمای کوردی]] * [[یەڵماز گونەی]] == سەرچاوەکان == {{reflist}} {{فیلم-کۆلکە}} {{فیلمی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|فیلم|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی ئێرانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧١]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی کورد]] 6bfxpbkpt2zycsu8qe356ypeujbe8ve 0 23663 1457936 1437956 2025-07-11T04:24:05Z DanyMations 70070 1457936 wikitext text/x-wiki {{لەبەرگیراوە|وتار|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20081215125710713&lng=16;|ڕێکەوت=نیسانی ٢٠٢٥}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''عەلی حەریری''' (١٥٣٠ –١٦٠٠ زایینی) [[نووسەر]] و [[شاعیر]]ی کلاسیکی کوردیی ئەو سەردمەی فەرمانڕەوایی [[میرنشینی مەروانی|میرنشینی مەروانییەکان]] بووە. == ژیان == ناوی ئەحمەد کوڕی عەلی حەریرییە و بە ناوی باوکییەوە ناسراوە. زۆربەی سەرچاوە مێژوویییەکان دەڵێن '''عەلی حەریری''' بەرامبەر بە (٤٠٠ – ٤٧١ کۆچی) ژیاوە، باشترین بەڵگەش ئەوەیە کە عەلی حەریری لە پێش ئەحمەدی خانی ژیاوە چونکە ئەحمەدی خانی لە مەم و زیندا عەلی حەریری بە مردوو دادەنێت. ئەم شاعیرە ناودارە بە خەڵکی گوندی حەریری لە شاری ھەکاریی لە [[باکووری کوردستان]] دادەنرێت. بە منداڵی خراوەتە بەر خوێندن و بۆ تەواوکردنی خوێندن گەلێک شاران و وڵاتان گەڕاوە و سەرەنجام لە شاری [[عەنتاب]]ی [[کوردستانی باکوور]] ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتووە. یەکێک لە مامۆستاکانی '''عەلی حەریری''' شاعیر، [[مەلای جزیری]]یە. عەلی حەریری لە سەردەمی خۆیدا ھێندە ناوبانگی ھەبوو؛ کە مەولانا جامی لە بیرەوەرییەکانیدا باسی کردووە. شیعرە بەرزەکانی عەلی حەریری ھەموو بوارێکی گرتووەتەوە و لەبەرئەوەی شارەزایییەکی زۆر باشی لە زمانی [[زمانی تورکی|تورکی]] و [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] دا ھەبووە، توانیویەتی سوود لەئەزموونی ئەدەبی ئەو نەتەوانەش وەرگرێ. ھەرچەندە بەشێکی زۆری شیعرە نایابەکانی '''عەلی حەریری''' فەوتاون، بەڵام ئەو چەند ھەڵبەستە کەمەی کە ماون نیشانەی ئەوەن '''عەلی حەریری''' ڕووناکبیرێکی گەورە و شاعیرێکی بەھرەمەندی زۆر بە سەلیقە بووە. ئەم پیاوە ناودارە بەشێکی زۆری تەمەنی لە [[شام]] و لە مزگەوتی ساڵحییە بەسەر برد و لەوێوە ڕێنمایی خەڵکی دەکرد. دواجار ھەر لەو مزگەوتەدا کۆچی دوایی کرد و بە خاک سپێردرا، عەلی حەریری ئەم شاعیرە گەورەیەی کوردبوو کە [[ئەحمەدی خانی]] لە ڕیزی [[مەلای جزیری]] و [[فەقێ تەیران]] دای ناوە و [[حاجی قادری کۆیی]]یش بە (حەسسانی کورد)ی لە قەڵەم دەدات. == ساڵی لەدایکبوون == [[مەلا مەحموودی بایەزیدی]] لە «ڕیسالەیەکە د بەحسا شاعر و موسەنفێد کوردستانێ کو ب زمانێ کورمانجییە، جھ و کتێب و شعر و حیکایەتا و قسەیێد وان بەیان دکە» دا عەلی حەریری وەک یەکەم شاعیری کورد ناو دەبات و دەڵێت: ''«شاعرێ بەرێ عەلی حەریرییە، دیوانچەیەک ھەیە شعر و قەساید، حەریر ژی گوندەکە و جھ و ناحیەیا شەمزینان د سنجاغا ھەکاریاندا و شعر و ئەبیاتێد وی ژی دنێڤ کوردستانێ قەوی زێدە مەشھوور و مەعرووفە، تەخمینەن کو تاریخا چارسەدا ھیجرەتێ پەیدا بوویە و د چارسەد و حەفتێ و یەکێدا مەرحووم بوویە و دنێڤ حەریرێدا مەدفوونە واللە اعلم»''.<ref>چل حیکایەتێد مەلا مەحموودێ بایەزیدی، ڕەشید فندی ڤەگوھاستینە سەر ڕێنڤیسا نوێ و فەرھەنگۆک بۆ چێکرییە، ھەولێر: بڵاوکراوەی ئاراس، ٢٠٠٤</ref> ساڵی ٤٠٠ بۆ ٤٧١ی کۆچی دەبێت بە ١٠٠٩ بۆ ١٠٧٩ی زایینی؛ بەڵام ساڵی لەدایکبوونی بۆ ھەندێ لە شارەزایان ھێشتا جێی گومانە. ئەوەی زانراوە کە عەلی حەریری لە پێش [[ئەحمەدی خانی]] ژیاوە چونکە ئەحمەدی خانی لە مەم و زیندا عەلی حەریری بە مردوو دادەنێت کە دەڵێت:<ref>مەم و زینا ئەحمەدێ خانی، دانەیا عەزیزێ کوڕێ شیربارێ مامزێدی ل سالا ١١٦٥ کۆچی ھاتییە نڤیسین، یەرھەڤکرن: تەحسین ئیبراھیم دوسکی، سپیرێز ٢٠٠٨</ref><ref>[http://vejinbooks.com/view/مەم_و_زین/٠٦ ئەحمەدی خانی. « مەم و زین/ ٠٦ »] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160415063521/http://www.vejinbooks.com/view/مەم_و_زین/Ù%A0٦ |date=١٥ی نیسانی ٢٠١٦}} www.vejinbooks.com</ref> {{شیعر}} {{ب|بیناڤە روحا مەلێ جەزیری|پێ حەی بکرا عەلیێ حەریری}} {{ب|کەیفەک وە بدا فەقیھێ تەیران|حەتتا ب ئەدەب بمایی حەیران}} {{کۆتاییی شیعر}} لە پاش سەدە و نیوێک [[حاجی قادری کۆیی]] گوتوویەتی: {{شیعر}} {{ب|دوو عەلین شاعیرن وەکو حەسسان|بەردەشان و حەریرە مەسکەنیان}} {{کۆتاییی شیعر}} مارف خەزنەدار لە کتێبی (مێژووی ئەدەبی کوردی) دا دەڵێت: «لە دەوروبەری ساڵی ١٥٣٠ لە گوندی ھەریری لە ناوچەی شەمزینان لە ھەرێمی ھەکاری لە دایک بووە. ھەر لەوێش لە دەوروبەری ساڵی ١٦٠٠ کۆچی دوایی کردووە.»<ref>مێژووی ئەدەبی کوردی، بەرگی دووەم، لاپەڕەکانی ١٤٩ تا ١٦٧، [[مارف خەزنەدار]]، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر: ٢٠٠٢</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [http://www.kurdipedia.org/?lng=1&q=713 کوردپێدیا] {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وێژەی کوردی|تورکیا|کوردستان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٤٢٥]] [[پۆل:مردووانی ١٤٩٥]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٠٠٩]] [[پۆل:مردووانی ١٠٧٩]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ١١یەم]] [[پۆل:سۆفییە کوردەکان]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] tc28idujzvrxkprh2vwgwwgene16oha 0 24627 1457963 1434681 2025-07-11T04:40:27Z DanyMations 70070 1457963 wikitext text/x-wiki {{لەبەرگیراوە|ناونیشان=http://aubyc.com/mezhunasi/178-kasayatiyakany-mezhu/389-ebn-taemea-w-rebaze-lekolenawa}} {{خاوێنکردن}} {{زانیاریدانی زانا |ناو =ئیبن تەیمیە |وێنە = IbnTaymiyyah.svg |قەبارەی وێنە = 250px |لێدوان = |سەردێڕ = |ڕێکەوتی لەدایکبوون =١٢٦٣ز<ref name="atheism">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://atheism.about.com/library/FAQs/islam/blfaq_islam_taymiyyah.htm |سەردێڕ=Ibn Taymiyyah: Profile and Biography |بڵاوکەرەوە=Atheism.about.com |ڕێکەوت=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩|ڕێکەوتی سەردان=٩ی حوزەیرانی ٢٠١٠|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181224194306/http://atheism.about.com/library/FAQs/islam/blfaq_islam_taymiyyah.htm%20 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> |شوێنی لەدایکبوون =[[حەڕان]] |ڕێکەوتی مردن =١٣٢٨ [[زایینی]] |شوێنی مردن = |نیشتەجێ = |سەردەم =کۆتایی [[سەدەکانی ناوەڕاست]] |نەتەوە = <nowiki>[کورد]]</nowiki>{{ژێدەر}} |بواری زانستی = |شوێنی کار = |شوێنی بڕوانامە = |ناونیشانی تێز = |ماڵپەڕی تێز = |ساڵی تێز = |ڕاوێژکاری پەیمانگا = |قوتابییە دیارەکان = |ناسراو بەھۆی = [[گەڕانەوە بۆ یەکتاپەرستی]] |کاریگەر بووە بە = |کاریگەری بووە لەسەر = |خەڵاتەکان = |واژوو = |لێدوانی واژوو = |ماڵپەر = |تێبینی = |خێزان = }} '''ئیبن تەیمیە''' ناوی تەواوی '''تەقییەددین ئەبوو عەباس ئەحمەد کوڕی عەبدولسەلام کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی تەیمیەی حەڕانی''' ([[٢٢ی کانوونی دووەم]]ی ١٢٦٣–١٣٢٨) زانا و ئاییناس و [[حەنبەلی]]یەکی ئیسلام بوو، لەدایکبووی شاری [[حەڕان]] بوو، کە دەکەوێتە [[باکووری کوردستان|تورکیا]] و نزیکە لە سنووری [[سووریا]]. == ناو و پلەو پایە == ابن تیمییە:: [[شێخی ئیسلام]] ئەحمەد کوڕی عبدالحلیم کوڕی عبدالسلام کوڕی عبداللە کوڕی الخضر کوڕی تەیمیەی حەڕانی، پاشان دیمەشقی حەنبەلی تقی الدین ابو العباس، فەرموودە ناس، حافز، شارەزاو فەقییە، لە ناوبەری بیدعە، ڕاڤەکەری قورئان، لە ساڵی (٦٦١ھ) کۆچی لە دایک بووە، بە ڕەحمەت بێ لە ساڵی (٧٢٨ھ) وەفاتی کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.dangiislam.org/Glossary.aspx?MapID=1 |سەردێڕ=http://www.dangiislam.org/ |ڕێکەوتی سەردان= ٧ی ئازاری ٢٠١٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190203090517/http://dangiislam.org/Glossary.aspx?MapID=1 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی شوباتی ٢٠١٩ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ڕۆشنبیری ئیبن تەیمیە و ڕێبازی لە لێکۆڵینەوەدا == مێژوو نوسان لەسەر ئەوە یەکدەنگن کە ئیبن تەیمیە شارەزایییەکی بەرفراوانی لە زانستە شەرعی و عەقڵییەکاندا بەشێوەیەکی یەکسان ھەبووە. [[زەھەبی]] لەبارەیەوە دەڵێت: (لە زیرەکیدا ھەڵدەگیرسا و زۆر گوێی لە فەرموودە دەگرت و زیاتر لە دووسەد مامۆستای ھەبوو و لە شارەزایی تەفسیردا گەیشتبووە ئەو پەڕ و لە لەبەرکردنی فەرموودە و پیاوانی فەرموودە گێڕەوە و ڕاستی فەرمودەدا کەسی پێ نەدەگەیشت، لە وەرگرتنی فیقھو مەزھەبەکانی ھاوەڵان و شوێنکەوتوان (تابعین) دا وێڕای چوار مەزھەبەکەش ھاوتای نەبوو، شارەزایشی لە دەستە و تاقمەکان و ئسوڵ و کەلام ھەبوو و من ھاو وێنەی ئەو بەدی ناکەم سەبارەت بە ژیاننامە و مێژووش بەڕاستی جێی سەرسووڕمان بوو، لەبارەی [[جیھاد]] و پێشرەِویشەوە لە سنووری وەسفدا نەمابوو. جا ئەگەر باسی تەفسیر بکرایە ئەو ھەڵگری ئاڵاکەی بوو، ئەگەریش فەرمودەناسان ئامادەبوونایە ئەو دەدوا و ئەوان دەستەوسان دەوەستان و فەرمودەی دەگێڕایەوە و ئەوانیش ورتەیان نەدەکرد، ئیبن تەیمیە بێباک دەبوو ئەوانیش ھیچیان بۆ نەدەمایەوە. ئەگەر ناوی ئەھلی کەلام بھاتایە ئەو کەسی تاکیان بوو ھەموویان دەگەڕانەوە بۆ لای ئەو، ئەگەر ئیبن سینا فەیلەسوفەکانی پێش بخستایە و بەرز ڕابگرتایە ئەو ڕسوای دەکردن و نھێنی و عەیبەکانیانی ئاشکرا دەکرد). پێ دەچێ لەو دەربڕینانەی بەڕونی ڕۆشنبیری ئیبن تەیمیە و ئاستی شارەزابونی لە فەرمودەدا نیشان بدەن وتەکەی [[زەھەبی]] بێت لەبارەیەوە: (فەرمودەیەک ئیبن تەیمیە نەیزانی بێت ئەوە فەرموودە نییە). ئمەش بەڵگەی ئەوەیە ئاگابونێکی بەرفراوانی لە فەرمودە و شارەزایی بە ھەموو کتێبەکانی فەرموودە ھەبووە. وەمڕۆ کتێبی (الرد علی المنگقیین)ی ئیبن تەیمیەمان لەبەر دەستدایە کە لەو جۆر و بوارەدا کتێبێکی نایابە-وەک پاش کەمێکی تر باسی دەکەین- ئەمە بەڵگەیەکی یەکلاکەرەوەیە لەسەر ڕۆشنبیری قووڵی مەنتیقی ئبن تەیمیە. ڕۆشنبیری فەلسەفی ئیبن تەیمیەش تا ئاستێکی زۆر تائێستاش نادیارە چونکە گرنگترین ئەو کتێبانەی کە تێیدا ڕەخنە و بەرھەڵستکاری لە ڕووی فەلسەفەدا نیشان داون دواتر بڵاو نەکراونەتەوە یان لەگەڵ ئەو کتێبانەیدا کە لەناوچون ئەوانیش فەوتاون. لە گرنگترین ئەو کتێبانەش کتێبی (الێفدییە)یە کە لەلێکۆڵینەوەی دکتۆراکەمدا سودی زۆرم لێ وەرگرتووە و تا ئاستێک لێکۆڵینەوەم لەسەر کردووە و پشت بەخوا دوو مانگی تر دەست دەکەم بە لەچاپدانی ھەروەک دەاتر کتێبە گەورەکانیشی بڵاو نەکرانەوە وەک کتێبی (نقچ تاْ سیس التقدیر) و پاشکۆی کتێبی (درء تعارچ العقل والنقل) چونکە ئەوەی لەو کتێبە بڵاو کراوەتەوە چارەکێکی کتێبەکەیە یان یان بەزیاترین مەزندە سێ یەکی کتێبەکەیە. ئەوانەی ژیانیان نوسیوەتەوە باس لەوە دەکەن لەبەرپەرچدانەوەی فەیلەسوفاندا چوار بەرگی ھەبووە جگە لەو پەیام و بنەکایانەی نوسیونی و چگە لەو کتێبانەی تریش لەبەرپرچدانەوەی مەنتیق دا (لەوانە کتێبی (الرد علی منگق کتاب اڵاشارات لابن سینا) ھەموو ئەو کتێبانە نەناسراون و دواتر بڵاو نەکراونەتەوە. لەبواری [[زانستی کەلام]]یشدا زۆرێک لە کتێبە گرنگەکانی دواتر بڵاوکراونەتەوە وەک کتێبی (نقچ تڕسیس التقدیس) کە باسمان کرد. ئەوەی ڕۆشنبیری ئیبن تەیمیە جیادەکاتەوە ئەوەیە کە ڕۆشنبیرییەکی قووڵی ئیسلامی بووە بە پلەی یەکەم، ئەوتیایدا بەتەواوی شوێن بەرنامەی ئەھلی سوننەو جەماعە کەوتووە، بەتایبەت ڕێبازی پێشەوا ئەحمەدی کوڕی حەنبەل و گەورە زانایانی حەنبەلی، ئەگەر چی ئەو ڕای لە ھەرچوار مەزھەبەکە وەردەگرت و قسەی لە گەورە فەرموودە ناسانی وەک بوخاری و شافیعی و تەبەری و ئەبو شەیخی ئەسبەھانی و لالەکائی و ئەبونەێری سەجزی و ئیبن خوزەیمە و دارمی و ئیبن قوتەیبە و ئەبوبەکر ئەپرەم و خەلال و ئەبو عسمانی ێابونی و ئەبو ئیسماعیلی ئەنێاری و بەیھەقی و ئیبن بەتتەو ئیبن حەزم و [[ئیبن جەوزی]] و ئەشعەری و باقەلانی و کەسانی تر وەردەگرت، بەڵکو ئیبن تەیمیە سودی لە ھەموو بیریاران و تێروانەران وەردەگرت کە جەختیان لە پاڵپشتی مەزھەبی ئەھلی سوننە و جەماعە دەکرد، ئەو لە کتێبی (الرد علی المنگقیین) دا دان بەوەدادەنێت کە بۆ بەرپەرچدانەوەی مەنتیق سوودی لە کتێبی (الدقائق)ی باقەلانی –کە ئەشعەرییە- و لەکتێبی (ئیبن نەو بەختی شیعی دوازدە ئیمامی) وەرگرتووە. لێرەدا تێبینی جیاوازی نێوان ئەو و غەزالی دەکەین، ئەو قسە لەھەر یاریدەدەرێک وەردەگرێت کە بزانێت تێیدا سەرخستنی مەزھەبی ئەھلی سوننە ھەیە و بڕوای پێی ھەیە کە حەق بێت، ھەرچیش پێچەوانەی ئەوە بوایە فڕێی دەدا و دانی بەوەدا دەنا کە ھەموو دەستە و تاقمێک یان ھەموو زانایەک چاکەی ھەیە، ھەروەک ئەوە دەخاتە ڕوو کە چ پوچەڵێ و ناڕاستییەکیشیان ھەیە، ئەو لە یاسی غەزالی دا- لەگەڵ ئەوەی ھێرشی دەکاتە سەر- بەسەر کتێبی (فچائح الباگنییە) دا ھەڵدەدات. لەگەڵ ئەوەی ئەو دان بەوەدا دەنێت غەزالی ڕاجیاوازە بەڵام وەک پێشتر باسمانکرد-ئەوە تۆمار دەکات کە غەزالی لەکۆتایییەکانی ژیانیدا وازی لە سەرقاڵبوون بە زانستە فەلسەفی و کەلامییەکان ھێناوە و لای داوەتەوە بەلای سەرقاڵبوون بە زانستی فەرموودەوە. کۆتا شتیش کە پێوەی سەرقاڵ بوو لە ێەحیحی بوخاری و موسلیم دا بوو تا مردن سەرقاڵی ئەوە بوو) لەگەڵ ئەوەی ئیبن تەیمیە ھێرش دەکاتە سەر باقەلانی_بەتایبەت لەبارەی ڕاو بۆچوونی لەمەڕ پێغەمبەرایەنی وموعجیزاتەوە، بەڵام دان بەوەدا دەنێت کەئەو لەباشترینی ئەشعەرییەکانەو تێیدا کەسی وانەبووە نەلەپێشترو نەلەدواتریدا. ھەروەک لەباسی ئیبن وروشدا دەڵێت لەفەیلەسوفەکان زۆر باشترە بەوجۆرە ڕێبازی ئیبن تەیمیە ئەوەیە گەورەیی بەرامبەرەکانی تۆمار بکات لەگەڵ ئەوەی لەگەڵیاندا ڕاجیایەو ڕاجیابوونیشی لەگەڵ نەیارەکانیدا نابێتە ڕێگری ئەوەی سود لەڕستەی ڕاست ورەوای ئەوانە وەربگرێت وڕاجیایی ئەو لەگەڵیاندا نەبێتە ھۆی ئەوەی دان بەگەورەییاندا نەنێت یان بەڕادەیەک کەخۆی بڕوای پێی نییە لەگەڵیاندا بجەنگێت. بەپێچەوانەی ئەوەی لەسلبیاتی غەزالی بەرامبەر ھێرشی خاچپەرستان بۆ سەر موسڵمانان لەسەردەمەکەیدا بەدیدەکەین، ئیبن تەیمیە بەھەموو توانایەکی زانستی ودەروونی وتەنانەت جەستەیش لەڕووی تەتارەکاندا وەستا، ئەو لەدیمەشق لەگەڵ جێگیری سوڵتان ئەفرەمدا وەستاو موسڵمانانی ھاندەدا تادژ بە تەتارەکان چەسپاو سەقامگیربن لەکاتێکدا زۆربەی زانایان وگەورە پیاوانی دەوڵەت لەشارەکە ڕایان دەکرد، ھەروەک سوڵتان غازانی تەتار لەبەر خراپی ھەڵوێستی لەگەڵ موسڵماناندا کەوتە بەر تووڕەبوونی ئیبن تەیمیە لەڕوویدا لەگەڵ ئەوەی ئەو تووڕە بوونە مەترسی لەسەر ژیانی ئیبن تەیمیە ھەبوو، کاتێک ئیبن تەیمیە بینی مەترسی تەتارەکان زیادی کردووە، لەسوریاوە چوو بۆ میسر وبەچەند دەربڕینێکی توند سوڵتان ناسرو پیاوانی سوڵتانی ھاندا تا لەگەڵ تەتارەکاندا بجەنگن پاشان خۆیشی لەجەنگی (مەرج سەفەر) دا بەشداریکردو لەنێو سەربازاندا بەرێکەوت وھانیدەدان وجەختی لێدەکردنەوە کەئەوان شیاوی ئەوەن سەرکەوتنی خوا بەدیبھێنن تائەوکاتەی لەگوێڕایەڵی خوای گەورەدا دڵسۆزی بنوێنن، پاشان لەگەڵیاندا بەسەختی بەشداری جەنگی دژ بەتەتارەکانی کرد. == کتێبەکان == # کتاب الإیمان الأوسط (کتاب)|الإیمان الأوسط فی مُجَلد # الاستقامة|کتاب الاستقامة فِی مجلدین # بیان تلبیس الجھمیة|کتاب تلبیس الجَھْمِیة فی تأسیس بدعھم الکلامیة فی سِتّ مجلدات # درء تعارض العقل والنقل (کتاب)|کتاب دَرْء تعَارض العقل والنَّقْل، أَربع مجلدات # العبودیة (کتاب)|کتاب العُبُودِیَّة، مجلد واحد # کتاب الجَواب عَمَّا أوردھُ کمال الدّین الشریشی علی کِتابە تعارُض العقل والنَّقْل # منھاج السنة النبویة|منھاج السُّنَّة النَّبَوِیَّة فی نقض کَلام الشِّیعة والقَدَریة، أَربع مجلدات # الرسالة التدمریة، بحث فیھا فی حَقِیقَة الجَمع بین القدَر والشَّرْع # الفتوی الحمویة، ستُّونَ ورقة کتبھا بین الظُّھر والعصر # کتاب جَواب الاعتراضات المصریة علی الفُتیا الحَمَویة فی أربع مجلدات # الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح|کتاب الجَواب الصَّحِیح لمَن بدَّل دینَ المَسِیح فی مجلدین # الفرقان بین أولیاء الرحمن وأولیاء الشیطان|الفُرْقان بین أَولِیاء الرَّحْمَن وأولیاء الشَّیطان نحو سِتِّینَ ورقة # الصارم المسلول علی شاتم الرسول|الصَّارم المَسلُول علی شاتِم الرَّسُول # اقتضاء الصراط المستقیم|اقْتِضاء الصِّراط المُسْتَقیم فی الرَّدِّ علی أَصْحاب الجَحِیم # ابن تیمیة - ڕفع الملام عن الأئمة الأعلام|رَفْع المَلام عن الأئِمَّة الأعلام، مُجَلد # السیاسة الشرعیة فی إصلاح الراعی والرعیة|السیاسة الشَّرْعِیَّة فی إصْلَاح الرَّاعِی والرعیة # قاعدة جلیلة فی التوسل والوسیلة|کتاب فِی الْوَسِیلَة فِی مُجَلد # التحفة العراقیة فی الأعمال القلبیة، صدر بتحقیق سلیمان الحرش # العقیدة الواسطیة، وَھِی فتیا فِی عقیدة الْفرْقَة النَّاجِیة نَحْو ثَلَاثِینَ ورقة # کتاب شرح أول المحصل فِی مُجَلد # کتاب الرَّد علی أھل کسروان الرافضة فِی مجلدین # الھولاکونیة وَھُوَ جَوَاب سُؤال ورد علی لِسَان ھولاکو خان|ھولاکو ملک التتار فِی مُجَلد # کتاب فِی الرَّد علی الْبکْرِیّ فِی الاستغاثة فِی مُجَلد # شرح علی أول کتاب الغزنوی فِی أصُول الدّین فِی مُجَلد # کتاب فِی الرَّد علی الْمنطق فِی مُجَلد کَبِیر # شرح العقیدة الأصفھانیة|شرح عقیدة الْأَصْفَھَانِی # شرح مسَائِل من الْأَرْبَعین للرازی فِی مجلدین # السبعینیة (کتاب)|الْمسَائِل الإسکندرانیة ڕد فِیھِ علی ابْن سبعین وَغَیرە فِی مُجَلد # کتاب فِی محنتە فِی مصر فِی مجلدین وَتکلم فِیھِ علی الْکَلَام النَّفْسِیّ وأبطلە من نَحْو ثَمَانِینَ وَجھا # کتاب الْکَلَام علی إِرَادَة الرب وَقدرتە نَحْو مائَة ورقة # الکیلانیة وَھُوَ جَوَاب فِی مَسْأَلَة الْقُرْآن فِی مُجَلد لطیف # قَوَاعِد فِی إِثْبَات الْمعَاد وَالرَّدّ علی ابْن سینا فِی رسَالَتە الأضحویة نَحْو مُجَلد # تَحْقِیق الْإِثْبَات فِی الْأَسْمَاء وَالصِّفَات # المراکشیة وَھِی فتیا فِی الصِّفَات خَمْسُونَ ورقة # فتیا فِی مَسْأَلَة الْعُلُوّ نَحْو خمسین ورقة # الرسالة الأکملیة (کتاب)|فتیا تَتَضَمَّن صِفَات الْکَمَال مِمَّا یسْتَحقّھُ الرب سُبْحَانَھُ نَحْو سِتِّینَ ورقة # جَوَاب فِی تَعْلِیل مَسْأَلَة الْأَفْعَال نَحْو سِتِّینَ ورقة # جَوَاب فِی مَسْأَلَة الْقُرْآن وَردت من مصر نَحْو سبعین ورقة # البعلبکیة تکلم فِیھَا علی اخْتِلَاف النَّاس فِی الْکَلَام نَحْو عشْرین ورقة # القادریة وَھِی مَسْأَلَة فِی الْقُرْآن نَحْو عشر وَرَقَات # جَوَاب مَسْأَلَة فِی الْقُرْآن ھَل ھُوَ حرف وَصَوت أم لَا نَحْو ثَلَاثِینَ ورقة # الأزھریة بضع وَعِشْرُونَ ورقة # البغدادیة وَھِی مَسْأَلَة فِی الْقُرْآن # مسَائِل فِی الشکل والنقط # کتاب إبِْطَال قَول الفلافسة بِإِثْبَات الْجَوَاھِر الْعَقْلِیَّة # کتاب إبِْطَال قَول الفلاسفة بقدم الْعَالم فِی مُجَلد کَبِیر # الصعیدیة # الحوفیة وَھِی عقیدة أَیْضا # شرح رِسَالَة ابْن عَبدُوس فِی أصُول الدّین # کتاب فِی تَوْحِید الفلاسفة علی نظم ابْن سینا مُجَلد لطیف # شرح الْعُمْدَة فِی أَربع مجلدات # شرح الْمُحَرر # التَّحْرِیر فِی مَسْأَلَة الْخضر مُجَلد # تَحْرِیم السماع فِی مُجَلد # تعلیقة علی فتوح الْغَیْب لسیدی عبد القادر الجیلانی # شرح دُعَاء أبی بکر رَضِی اللە عَنھُ # الدّرّ المنثور فِی زِیَارَة الْقُبُور # الْفرْقَان بَین الْحق وَالْبَاطِل نَحْو سِتِّینَ ورقة # الواسطة بین الحق والخلق # الرد علی من قال بفناء الجنة والنار # شرح حدیث النزول # شرح العقیدة الأصفھانیة # نقد مراتب الإجماع # الصفدیة # الکلم الطیب # بغیة المرتاد فی الرد علی المتفلسفة والباطنیة والقرامطة # سجود التلاوة معانیە وأحکامھ # القواعد النورانیة # الرسالة العرشیة # مقدمة فی أصول التفسیر (کتاب)|مقدمة فی أصول التفسیر # الاحتجاج بالقدر (کتاب)|الاحتجاج بالقدر == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == سەرچاوەی زیاتر == [https://web.archive.org/web/20121004025627/http://www.aubyc.com/mezhunasi/178-kasayatiyakany-mezhu/389-ebn-taemea-w-rebaze-lekolenawa ناوەندی ئەییوبی] === کتێبنامە === {{refbegin|2}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Imam Ibn Taimiya and his projects of reform|دوایین=Haque|یەکەم=Serajul|بڵاوکەرەوە=Islamic Foundation Bangladesh|ساڵ=١٩٨٢}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Hoover |یەکەم=Jon |ڕێکەوت=2007 |سەردێڕ=Ibn Taymiyya's Theodicy of Perpetual Optimism |بڵاوکەرەوە=Brill |ژپنک=٩٧٨-٩٠٠٤١٥٨٤٧٤|ناونیشان=http://www.brill.nl/ibn-taymiyyas-theodicy-perpetual-optimism}} *{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Hoover|یەکەم=Jon|ساڵ=٢٠١٦|سەردێڕ=Withholding judgment on Islamic universalism: Ibn al-Wazir (d. 840/1436) on the duration and purpose of hell-fire. In: Locating Hell in Islamic traditions.|ناونیشان=http://eprints.nottingham.ac.uk/30317/2/9789004301368_webready_content_s011.pdf_expir|journal=Islamic History and Civilization|بەرگ=١١٩|پەڕەکان=٢٠٨–٢٣٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161129210420/http://eprints.nottingham.ac.uk/30317/2/9789004301368_webready_content_s011.pdf_expir|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Hoover|یەکەم=Jon|سەردێڕ=Makers of the Muslim World: Ibn Taymiyya|بڵاوکەرەوە=One World Publications|ساڵ=٢٠١٩|ژپنک=٩٧٨-١-٧٨٦٠٧-٦٨٩-٢|شوێن=London}} *{{Cite encyclopedia |last=Laoust |first=H. |editor1=P. Bearman |editor2=Th. Bianquis |editor3=C.E. Bosworth |editor-link3=Clifford Edmund Bosworth |editor4=E. van Donzel |editor5=W.P. Heinrichs |editor-link5=Wolfhart Heinrichs |date=2012 |encyclopedia=Encyclopaedia of Islam, Second Edition |publisher=Brill |title=Ibn Taymiyya |doi=10.1163/1573-3912_islam_sim_3388 |url=https://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/*-SIM_3388|url-access=subscription }} *{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Linhoff|یەکەم=Josef|ناونیشان=https://hdl.handle.net/1842/36935|سەردێڕ='Associating with God in Islamic Thought': A Comparative Study of Muslim interpretations of shirk|بڵاوکەرەوە=University of Edinburgh|ساڵ=٢٠٢٠|chapter=III: Love, saints and shirk: Ibn Taymiyya (d. 1328)|doi=10.7488/era/236 |hdl=1842/36935}} *{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Ibn Taymiyya and His Times|دوایین١=Rapoport|یەکەم١=Yossef|دوایین٢=Ahmed|یەکەم٢=Shahab|ڕێکەوت=١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠|بڵاوکەرەوە=Oxford University Press|ژپنک=٩٧٨٠١٩٥٤٧٨٣٤١|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=7JRmPgAACAAJ}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Reynolds |یەکەم١=Gabrield Said |سەردێڕ=The Emergence of Islam: Classical traditions in contemporary perspective |ڕێکەوت=2012 |بڵاوکەرەوە=Fortress Press |شوێن=Minneapolis |ژپنک=٩٧٨٠٨٠٠٦٩٨٥٩١}} * Little, Donald P. "Did Ibn Taymiyya have a screw loose?", Studia Islamica, 1975, Number 41, pp.&nbsp;93–111. * Makdisi, G. "Ibn Taymiyya: A Sufi of the Qadiriya Order", ''American Journal of Arabic Studies'', 1973 * Michot, Yahya. ''Ibn Taymiyya: Against Extremisms''. Texts translated, annotated and introduced. With a foreword by Bruce B. LAWRENCE. Beirut & Paris: Albouraq, 2012, xxxii & 334 p. — {{ISBN|9782841615551}}. * Michot, Yahya. ''Ibn Taymiyya: Muslims under Non-Muslim Rule''. Texts translated, annotated and presented in relation to six modern readings of the Mardin fatwa. Foreword by James Piscatori. Oxford & London: Interface Publications, 2006. {{ISBN|0-9554545-2-2}}. * Michot, Yahya. "Ibn Taymiyya's 'New Mardin Fatwa'. Is genetically modified Islam (GMI) carcinogenic?" in ''The Muslim World'', 101/2, April 2011, pp.&nbsp;130–181. * Michot, Yahya. "From al-Ma'mūn to Ibn Sab'īn, via Avicenna: Ibn Taymiyya's Historiography of Falsafa", in F. OPWIS & D. REISMAN (eds.), ''Islamic Philosophy, Science, Culture, and Religion''. Studies in Honor of Dimitri Gutas (Leiden – Boston: Brill, 2012), pp.&nbsp;453–475. * Michot, Yahya. "Between Entertainment and Religion: Ibn Taymiyya's Views on Superstition", in ''The Muslim World'', 99/1, January 2009, pp.&nbsp;1–20. * Michot, Yahya. "Misled and Misleading... Yet Central in their Influence: Ibn Taymiyya's Views on the Ikhwān al-Safā{{'"}}, in ''The Ikhwān al-Safā' and their Rasā'il. An Introduction''. Edited by Nader EL-BIZRI. Foreword by Farhad DAFTARY (Oxford: Oxford University Press, in association with the Institute of Ismaili Studies, ''Epistles of the Brethren of Purity''), 2008, pp.&nbsp;139–179. * Michot, Yahya. "Ibn Taymiyya's Commentary on the Creed of al-Hallâj", in A. SHIHADEH (ed.), ''Sufism and Theology'' (Edinburgh, Edinburgh University Press, 2007), pp.&nbsp;123–136. * Michot, Yahya. "A Mamlûk Theologian's Commentary on Avicenna's ''Risāla Aḍḥawiyya''. Being a Translation of a Part of the ''Dar' al-Ta'āruḍ'' of Ibn Taymiyya, with Introduction, Annotation, and Appendices, Part I", in ''Journal of Islamic Studies'', 14:2, Oxford, 2003, pp.&nbsp;149–203. * Michot, Yahya. "A Mamlûk Theologian's Commentary on Avicenna's ''Risāla Aḍḥawiyya''. Being a Translation of a Part of the ''Dar' al-Ta'āruḍ'' of Ibn Taymiyya, with Introduction, Annotation, and Appendices, Part II", in ''Journal of Islamic Studies'', 14:3, Oxford, 2003, pp.&nbsp;309–363. * Michot, Yahya. "Ibn Taymiyya on Astrology. Annotated Translation of Three Fatwas", in ''Journal of Islamic Studies'', 11/2, Oxford, May 2000, pp.&nbsp;147–208. * Michot, Yahya. "Ibn Taymiyya's Critique of Shī'ī Imāmology. Translation of Three Sections of his ''Minhāj al-Sunna''", in ''The Muslim World'', 104/1–2, Hartford, Jan–April 2014, pp.&nbsp;109–149. * Michot, Yahya. "An Important Reader of al-Ghazālī: Ibn Taymiyya", in ''The Muslim World'', 103/1, Hartford, January 2013, pp.&nbsp;131–160. {{refend}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئیسلام|تورکیا|کوردستان|قورئان}} {{پۆلی کۆمنز|Ibn Taymiyyah}} [[پۆل:خەڵکی حەڕان]] [[پۆل:حەنبەلییەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٢٦٣]] [[پۆل:مردووانی ١٣٢٨]] [[پۆل:ڕەخنەگرانی بێخوایی]] [[پۆل:ڕەخنەگرانی شیعە]] [[پۆل:عەرەبەکانی سەدەی ١٣یەم]] [[پۆل:عەرەبەکانی سەدەی ١٤یەم]] [[پۆل:ڕەخنەگرانی مەسیحییەت]] [[پۆل:سەلەفی]] [[پۆل:سەلەفییەکان]] [[پۆل:ئەسەرییەکان]] [[پۆل:لێکۆڵەرەوانی ئیسلام]] [[پۆل:شێخی ئیسلام]] [[پۆل:شەرعزانانی سوننە]] [[پۆل:ئیمامەکانی سوننە]] q2pvc4ockclivfuk3xcqv1dcqjgj8ci 4 25122 1457873 1457748 2025-07-11T00:04:08Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1457873 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێرستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان (بە بۆتەوە). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێرستی نووسەرانی ویکیپیدیا بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان|ئەم ئامارە بەبێ بۆت]] '''دوایین نوێکردنەوە لە لایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٤، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC)'' {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable sortable" !بەکارھێنەر!!ژ. دەستکارییەکان |- | [[Special:Contributions/AramBot|AramBot]] || ٢٧٣٢٣٧ |- | [[Special:Contributions/CalakBot|CalakBot]] || ١٧٧٣٩٤ |- | [[Special:Contributions/InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] || ٧٨٠٥٣ |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ٥٥٣٣٥ |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٥٣٥١٩ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٤٤٤٧٠ |- | [[Special:Contributions/EmausBot|EmausBot]] || ٤٢٢٥٢ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٣٨٣١ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٢٦٦٨٤ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٢٤١٦١ |- | [[Special:Contributions/Xqbot|Xqbot]] || ٢٠٩٨٨ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ١٩٢١٥ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ١٨٨١٠ |- | [[Special:Contributions/SakuraBot|SakuraBot]] || ١٨٥٣٠ |- | [[Special:Contributions/AlaaBot|AlaaBot]] || ١٧٦١٨ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ١٥٧٤٦ |- | [[Special:Contributions/MerlIwBot|MerlIwBot]] || ١٤٥١٢ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ١٣٧٣١ |- | [[Special:Contributions/New user message|New user message]] || ١٢٢٠٠ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ١١٠٠٧ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ١٠٩٩٢ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ١٠٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ١٠٥٥٦ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ١٠٢٦١ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ٩٨٢٢ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٩٦٤٢ |- | [[Special:Contributions/Addbot|Addbot]] || ٩١٢٠ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ٨٨٤٨ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ٨٦٥٨ |- | [[Special:Contributions/Dexbot|Dexbot]] || ٨٢٢١ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ٨٠٣٥ |- | [[Special:Contributions/Legobot|Legobot]] || ٧٦١٨ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٧٤٧٩ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٧١٩٥ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٦٥٠٠ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٦٤٤٨ |- | [[Special:Contributions/Luckas-bot|Luckas-bot]] || ٦١١٧ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٥٩٦٢ |- | [[Special:Contributions/CdRBot|CdRBot]] || ٥٣٢٧ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٥٠٩٠ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٤٨٣٤ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ٤٦٦١ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٤٣٨٨ |- | [[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] || ٤٢٨٢ |- | [[Special:Contributions/AsoBot|AsoBot]] || ٤١٢٧ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٤٠٣٦ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٣٧٥٦ |- | [[Special:Contributions/WikitanvirBot|WikitanvirBot]] || ٣٧١١ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ٣٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٣٣٧٩ |- | [[Special:Contributions/ZéroBot|ZéroBot]] || ٣٣٦٢ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٣٣٣٠ |- | [[Special:Contributions/DarafshBot|DarafshBot]] || ٣٣٢٤ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٢٥١ |- | [[Special:Contributions/MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] || ٣١٩٤ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣١٦٨ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣١٦٣ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٢٩١٣ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٢٩٠٢ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٢٧٨٣ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٧٨٠ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧٤٠ |- | [[Special:Contributions/Escarbot|Escarbot]] || ٢٧٢٢ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٢٥٢٣ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ٢٤٨١ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٧٨ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ٢١٦٥ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ٢١٦٣ |- | [[Special:Contributions/ChuispastonBot|ChuispastonBot]] || ٢١٤٦ |- | [[Special:Contributions/TXiKiBoT|TXiKiBoT]] || ٢١١٦ |- | [[Special:Contributions/Ebrambot|Ebrambot]] || ١٨٨٩ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٦٨٢ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ١٦٦٢ |- | [[Special:Contributions/MelancholieBot|MelancholieBot]] || ١٦٣٤ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ١٦٢٤ |- | [[Special:Contributions/ElphiBot|ElphiBot]] || ١٥٩٧ |- | [[Special:Contributions/TjBot|TjBot]] || ١٥٠٥ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٤٢٥ |- | [[Special:Contributions/RedBot|RedBot]] || ١٤٢٠ |- | [[Special:Contributions/KamikazeBot|KamikazeBot]] || ١٣٩٩ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٣٩٥ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ١٣٧٦ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٣٦٥ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٣٥٥ |- | [[Special:Contributions/SieBot|SieBot]] || ١٣٣٩ |- | [[Special:Contributions/FoxBot|FoxBot]] || ١٣١٠ |- | [[Special:Contributions/VolkovBot|VolkovBot]] || ١٢٩٩ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٢٩٤ |- | [[Special:Contributions/タチコマ robot|タチコマ robot]] || ١٢٩٢ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ١٢٨٨ |- | [[Special:Contributions/Ahmad.Kurdistan|Ahmad.Kurdistan]] || ١١٨٧ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١١٣١ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ١١٢٩ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Ayoub Majeed|Ayoub Majeed]] || ١١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Eng.dilan86|Eng.dilan86]] || ١٠٣٦ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٠٣٢ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١٠٢١ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ٩٨٢ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٩٧٤ |} |} </center> </div> [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] dysxjkqt6vcf3qgttpum3fq0tlr3h5d 4 25128 1457874 1457749 2025-07-11T00:04:18Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1457874 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێرستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان (بەبێ بۆت). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێرستی نووسەرانی ویکیپیدیا بە پێی ژمارەی دەستکارییەکان (بە بۆتەوە)|ئەم ئامارە بە بۆتەوە]] '''دوایین نوێکردنەوە لە لایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٤، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC)'' {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable sortable" !بەکارھێنەر!!ژ. دەستکارییەکان |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ٥٥٣٣٥ |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٥٣٥١٩ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٤٤٤٧٠ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٣٨٣١ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٢٦٦٨٤ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٢٤١٦١ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ١٩٢١٥ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ١٨٨١٠ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ١٥٧٤٦ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ١٣٧٣١ |- | [[Special:Contributions/New user message|New user message]] || ١٢٢٠٠ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ١١٠٠٧ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ١٠٩٩٢ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ١٠٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ١٠٥٥٦ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ١٠٢٦١ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ٩٨٢٢ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٩٦٤٢ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ٨٨٤٨ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ٨٦٥٨ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ٨٠٣٥ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٧٤٧٩ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٧١٩٥ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٦٥٠٠ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٦٤٤٨ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٥٩٦٢ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٥٠٩٠ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٤٨٣٤ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ٤٦٦١ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٤٣٨٨ |- | [[Special:Contributions/CommonsDelinker|CommonsDelinker]] || ٤٢٨٢ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٤٠٣٦ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٣٧٥٦ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ٣٦٥٩ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٣٣٧٩ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٣٣٣٠ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٢٥١ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣١٦٨ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣١٦٣ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٢٩١٣ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٢٩٠٢ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٢٧٨٣ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٧٨٠ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧٤٠ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٢٥٢٣ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ٢٤٨١ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٧٨ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ٢١٦٥ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ٢١٦٣ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٦٨٢ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ١٦٦٢ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ١٦٢٤ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٤٢٥ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٣٩٥ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ١٣٧٦ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٣٦٥ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٣٥٥ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٢٩٤ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ١٢٨٨ |- | [[Special:Contributions/Ahmad.Kurdistan|Ahmad.Kurdistan]] || ١١٨٧ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١١٣١ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ١١٢٩ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Ayoub Majeed|Ayoub Majeed]] || ١١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Eng.dilan86|Eng.dilan86]] || ١٠٣٦ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٠٣٢ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١٠٢١ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ٩٨٢ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٩٧٤ |- | [[Special:Contributions/ئاریا سالار|ئاریا سالار]] || ٩٦٤ |- | [[Special:Contributions/Baneh k|Baneh k]] || ٩٦٠ |- | [[Special:Contributions/ArkanEN123|ArkanEN123]] || ٩٤١ |- | [[Special:Contributions/Hamedvahid|Hamedvahid]] || ٩٢٦ |- | [[Special:Contributions/Hastyar Abdullah|Hastyar Abdullah]] || ٩١٤ |- | [[Special:Contributions/Hîwa Seqiz|Hîwa Seqiz]] || ٨٨٨ |- | [[Special:Contributions/ئاراس نوری|ئاراس نوری]] || ٨٦٧ |- | [[Special:Contributions/Rasan emprator page|Rasan emprator page]] || ٨٦٢ |- | [[Special:Contributions/Halvada|Halvada]] || ٧٨٠ |- | [[Special:Contributions/Qezwan|Qezwan]] || ٧٥٩ |- | [[Special:Contributions/Kareeeeem|Kareeeeem]] || ٧٤٦ |- | [[Special:Contributions/Ara Qadir|Ara Qadir]] || ٧٣٧ |- | [[Special:Contributions/Mamozk|Mamozk]] || ٧٢٠ |- | [[Special:Contributions/Shaxstan|Shaxstan]] || ٦٨٠ |- | [[Special:Contributions/Eyubm|Eyubm]] || ٦٣١ |- | [[Special:Contributions/444radio|444radio]] || ٦٢٢ |- | [[Special:Contributions/Sako Nanakli|Sako Nanakli]] || ٦١٥ |- | [[Special:Contributions/MuhammadKamaran|MuhammadKamaran]] || ٦١٣ |- | [[Special:Contributions/Qan4il|Qan4il]] || ٦٠٧ |- | [[Special:Contributions/Cwtiyar|Cwtiyar]] || ٥٩٧ |- | [[Special:Contributions/Rojhalatkurdistan|Rojhalatkurdistan]] || ٥٩٥ |- | [[Special:Contributions/Bilalinfo|Bilalinfo]] || ٥٧٠ |- | [[Special:Contributions/Sina Khezrii|Sina Khezrii]] || ٥٦٧ |- | [[Special:Contributions/شنەی ئازادی|شنەی ئازادی]] || ٥٥٧ |- | [[Special:Contributions/Barrazinji|Barrazinji]] || ٥٥٢ |- | [[Special:Contributions/د. توانا ع. بەرزنجی|د. توانا ع. بەرزنجی]] || ٥٤٨ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi~ckbwiki|Cyrus abdi~ckbwiki]] || ٥٤٤ |- | [[Special:Contributions/KLBot2|KLBot2]] || ٥٢٥ |- | [[Special:Contributions/گرووپی قوتابخانە|گرووپی قوتابخانە]] || ٥٢١ |- | [[Special:Contributions/RasberryPedia|RasberryPedia]] || ٥٠٩ |- | [[Special:Contributions/Jarah Design|Jarah Design]] || ٤٩١ |} |} </center> </div> [[پۆل:ئاماری ویکیپیدیا]] [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] a7mt4bjnlk3etkscgy43z0upm3mj531 0 27023 1458130 1402112 2025-07-11T06:08:44Z DanyMations 70070 1458130 wikitext text/x-wiki {{شێواز}} {{Infobox officeholder |name = سەڵاحەدین دەمیرتاش |honorific-suffix = {{-}}سەرۆکی پێشوی HDP پارتی سیاسی {{-}} ئەندام پەرلەمانی پێشوو |image = Selahattin Demirtaş (cropped).jpg |office = [[پارتی دیموکراتی گەلان|سەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان]] |term_start = ٢٢ی جوونی ٢٠١٢ |president = [[ئەرتوغرول کورکچو]]{{ھن}}[[سەباحەت تونجەل]] |1blankname = خانمەسەرۆک |1namedata = [[فیگەن یوکسەکداغ]] |predecessor = [[ئەرتوغرول کورکچو]] |office1 = سەرۆکی [[پارتی دیموکراتی گەلان]] |term_start1 =١ی فێبرواری ٢٠١٠ |term_end1 = ٢٢ی ئاپریلی ٢٠١٤ |predecessor1= [[موستەفا ئایزیت]]{{ھن}}[[دەمیر چەلیک]] |successor1 = ''پارتەکە ھەڵوەشاوە''{{ھن}}{{small|See [[پارتی دیموکراتی گەلان HDP]]}} |office2 = ئەندامی پێشوی پەرلەمانی تورکیا |term_start2 = ٢٢ی جوولای ٢٠٠٧ |constituency2 = [[دیاربەکر (ناوچەی دەنگدان)|دیاربەکر]] ([[Turkish general election, 2007|٢٠٠٧]]){{ھن}}[جولەمێرگـ(ناوچەی دەنگدان)|<nowiki>ھەکاری]] (</nowiki>[[دەنگدانی گشتی توورکیا، ٢٠١١|٢٠١١]]) |birth_date = {{birth date and age|١٩٧٣|٤|١٠|df=y}} |birth_place = [[پالۆ]]، [[پارێزگای خارپێت|خارپێت]]، [[باکووری کوردستان]]، [[تورکیا]] |death_date = |death_place = |party = [[پارتی کۆمەڵگای دیموکراتی]]{{ھن}}{{small|(پێش ٢٠٠٨)}}{{ھن}}[[پارتی ناوچە دیموکراتیکەکان]]{{ھن}}{{small|(٢٠٠٨–٢٠١٤)}}{{ھن}}[[پارتی دیموکراتی گەلان]]{{ھن}}{{small|(2014–present)}} |alma_mater = [[زانکۆی ئانکارا، بەشی یاسا|زانکۆی ئانکارا]] |website = [http://www.selahattindemirtas.net/ Official website]}} '''سەڵاحەدین دەمیرتاش''' (بە کوردیی [[زازاکی]]: Selahattîn Demîrtaş) نووسەر و سیاسەتمەدارێکی کوردی [[زازا]]یە، لە نیسانی ساڵی ١٩٧٣دا لە شارۆچکەی [[پالۆ]]ی سەر بە [[پارێزگای خارپێت]]ی [[باکووری کوردستان]] لەدایکبووە. سەڵاحەدین دەمیرتاش لە ساڵی ٢٠٠٧دا لەسەر لیستی [[پارتی کۆمەڵگای دیموکراتیک]] (DTP) وەکوو نوێنەری [[پارێزگای دیاربەکر|پارێزگای ئامەد]] بۆتە ئەندامی پەرلەمانی [[تورکیا]] و لە دوای قەدەغەکردنی ئەم پارتە لە لایەن دادگای دەستووری تورکیاوە، لە ساڵی ٢٠١٠دا بوو بە ھاوسەرۆکی [[پارتی ئاشتی و دیموکراسی]] (BDP)، ئێستاش سەڵاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپەیە. ناوبراو کوردی [[زازا]]یە و دەرچووی کۆلێژی یاسایی زانکۆی [[ئانکارا]]یە. دەمیرتاش بەر لەوەی بە شێوەی ئەکتیڤ بێتە ناو سیاسەت، لە بەڕێوەبەرانی لقی ئامەدی کۆمەڵەی مافی مرۆڤ (IHD) بوو. ناوبراو ھەروەھا لە دامەزرێنەرانی لقی ئامەدی ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی و ڕێکخستنی مافی مرۆڤی تورکیاشە. [[File:2014 Turkish Presidential Election-Demirtaş.PNG|thumb|دەنگدانی سەرۆکایەتی کۆماری [[تورکیا]]، ٢٠١٤.]] لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦، لەلایەن حکوومەتی تورکیاوە لەگەڵ [[فیگەن یوکسەکداغ]] و ئەندامپەرلەمانەکانی ھەدەپە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.bbc.com/news/world-europe-37868441?ns_mchannel=social&ns_campaign=bbc_breaking&ns_source=twitter&ns_linkname=news_central%3FSThisFB |سەردێڕ=Turkey HDP: Blast after pro-Kurdish leaders Demirtas and Yuksekdag detained - BBC News |بڵاوکەرەوە=[[BBC]] |ڕێکەوت=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئازاری ٢٠١٧}}</ref> بەتۆمەتی پەیوەندی لەگەڵ [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]] دەستگیرکرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.birgun.net/haber-detay/hdp-s-demirtas-i-m-not-a-manager-member-spokesperson-or-sympathizer-of-pkk-142462.html |سەردێڕ=HDP’s Demirtaş: I'm not a manager, member, spokesperson, or |بڵاوکەرەوە=Birgun.net |ڕێکەوت=٩ی ئەیلوولی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئازاری ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180625213303/https://www.birgun.net/haber-detay/hdp-s-demirtas-i-m-not-a-manager-member-spokesperson-or-sympathizer-of-pkk-142462.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی حوزەیرانی ٢٠١٨ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە تەممووزی ٢٠٢١، سەلاحەدین دەمیرتاش خەڵاتی ئەو ساڵەی ڤایمەر بۆ داکۆکی کردن لە [[مافەکانی مرۆڤ]]ی وەرگرت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://kurdpress.com/ku/news/2825/%D8%B3%DB%95%D9%84%D8%A7%D8%AD%DB%95%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%AF%DB%95%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AA%D8%A7%D8%B4-%D8%A8%D9%88%D9%88%DB%95-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%95%DB%8C-%D8%AE%DB%95%DA%B5%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A4%D8%A7%DB%8C%D9%85%DB%95%D8%B1%DB%8C-2021%DB%8C-%D8%A8%DB%86-%D8%AF%D8%A7%DA%A9%DB%86%DA%A9%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%84%DB%95-%D9%85%D8%A7%D9%81%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DB%86%DA%A4/| سەردێڕ = سەلاحەدین دەمیرتاش بووە براوەی خەڵاتی ڤایمەری ٢٠٢١ی بۆ داکۆکی کردن لە مافەکانی مرۆڤ| نووسەر = [[کوردپرێس]]}}</ref> == ئاشنابوون بە دۆزی کورد و ھاتنە ناو سیاسەت == دەمیرتاش دەڵێ لە مانگی ئازاری ١٩٨٨ی زایینی، کاتێک خوێندکاری پۆلی دووی دواناوەندی بووە، بە بیستی دەنگی دروشمی خۆپێشاندەران لە دەرەوەی قوتابخانەکەی لە ئامەد و ئاخافتنی مامۆستاکەیان لەسەر چەرمەسەرییەکانی کورد بەدەست حکوومەتی [[سەددام حوسێن]] و [[کیمیابارانی ھەڵەبجە]]، بۆ یەکەم جار زانیوییەتی کە ئەویش سەر بەو نەتەوە ستەملێکراوەیە بەڵام ھەر بە پێشنیاری مامۆستاکەی، ھەوڵ دەدا لە سیاسەت نزیک نەکاتەوە ھەرچەند ئەشقی بە موزیکژەنی، لە موزیکی کوردی نزیک دەکاتەوە و ناچار دەبێ ساڵانێک بە دزی دایک و باوکی، گوێ لە گۆرانی کوردی بگرێ. ناوبراو دەگێڕێتەوە کە شوێنبزرکرانی سەرۆکی پارتی ڕەنجی گەل[HEP] لە ساڵی ١٩٩١ی زایینی و دۆزرانەوەی تەرمەکەی پاش سێ ڕۆژ و ئاڵۆزییەکانی ئامەد دوای ئەو ڕووداوە، بۆ یەکەم جار سەرنجی ڕاستەوخۆی ناوبراوی بۆ سیاسەت ڕاکێشاوە. ھەروەھا قۆڵبەستکرانی برایەکی بە تۆمەتی ئەندامەتی لە ڕێکخستنی گەنجانی پەکەکە لە زانکۆی موغوڵا و سزادانی بە ٢٤ ساڵ زیندان بەھۆی نەبوونی دەرفەتی ماددی بۆ گرتنی پارێزەر، وای لێ کردووە کە خوێندن لە بواری بەڕێوەبەری دەریاوانی لە زانکۆی ئیزمیر جێبھێڵێ و ساڵی ١٩٩٣، لە زانکۆی ئانکارا دەست بە خوێندنی یاسا بکات. ساڵی ٩٥، ھەر لە زانکۆ ھەوڵی داوە بچێتە شاخ بەڵام بە گیرانی لینکە تەشکیلاتییەکەی، پلانەکەی لێ ئاشکرا بووە و دواتر بەم ھۆیە بۆ ماوەی ١٥ ڕۆژ قۆڵبەست کراوە.<ref>http://www.hurriyet.com.tr/pazar/14161426.asp</ref> == لە پارێزڤانیی مافی مرۆڤەوە تا سەرۆکایەتیی بەدەپە == دەمیرتاش لە ساڵی ٢٠٠٠وە بۆ ئەملا، لەگەڵ عوسمان بایدەمیر و کۆمەڵێک یاساناس و چالاکی مافی مرۆڤ، لە بەڕێوەبەریی کۆمەڵەی مافی مرۆڤدا بووە و بەدواداچوونی بۆ سەدان دۆسیەی پێشێلکاری مافی مرۆڤ لە باکووری کوردستان کردووە. پاش ئەوەی لە ساڵی ٢٠٠٤دا، بایدەمیر بۆتە شارەداری گەوەرەشاری ئامەد، سەلاحەدین دەمیرتاش جێی ناوبراوی لە سەرۆکایەتیی کۆمەڵەی مافی مرۆڤدا گرتۆتەوە. ناوبراو بە ھۆی بەشداری لە بەرنامەیەکی تەلەڤیزیۆنی ڕۆژ تیڤی لە ساڵی ٢٠٠٦ی زایینیدا، بە تۆمەتی پڕۆپاگەندەکردن بۆ پەکەکە، سەرەتا بە ساڵێک زیندان مەحکووم کرا بەڵام دادگای پێداچوونەوە، دواتر سزاکەی بۆ پێنج ساڵ زیندانی ھەڵپەسێدرا گۆڕی. سەلاحەدین دەمیرتاش لە ساڵی ٢٠٠٧ی زاییندا لە جێگەی خەتیب دیجلە، لە ئامەد وەک کاندیدی سەربەخۆ لە لیستی دەتەپە کاندید کرا و توانی نوێنەری ئەو شارە لە پارلەمانی تورکیا. دەمیرتاش لەو ساڵانەدا وەک جێگری بەرپرسی فڕاکسیۆنی دەتەپە لە پارلەمانی تورکیا درێژەی بە سیاسەت دەدا بەڵام بە داخرانی حیزبەکە لە بەھاری ٢٠٠٩دا، تێکەڵ بە بەدەپەی دەستەخوشکی DTP بوو. دەمیرتاش، پاش داخرانی دەتەپە و قەدەخەکرانی سیاسەت کە زۆربەی دامەزرێنەرانی ئەو حیزبە، لە کۆنگرەی ئاوارتەی پارتی ئاشتی و دیمۆکراسی[BDP]دا بە زۆرینەی ڕەھای دەنگی ئەندامانی کۆنگرە، لە فێبرواری ٢٠١٠دا، وەک یەکەم سەرۆکی ئەو حیزبە ھەڵبژێردرا. ناوبراو لە سێپتامبری ٢٠١١شدا بۆ جاری دووھەم، لەگەڵ «گوڵتەن کشاناک»، وەک ھاوسەرۆکی بەدەپە ھەڵبژێرایەوە. سەرۆکی تازە ھەڵبژێردراوی بەدەپە لەمەودوا بە شێوەیەکی ئەکتیڤتر لە جاران ھاتە ناو سیاسەت و ڕۆڵی چالاکانەی لە وتووێژەکانی ناسراو بە قۆناخی ئۆسلۆ، ڕەوتی ئاشتی، کۆمەڵکوژی ڕۆبۆسکی، دۆسیەی کەجەکە و ھتد گێڕا و بوو بە یەکێک لە سیما ناسراوەکانی تورکیا. لە ساڵی ٢٠١١ش، وەک یەکێک لە بەربژێرانی بەرەی ڕەنج، ئازادی و دێمۆکراسی، لە جۆڵەمێرگ خۆی پاڵاوات و بۆ دووھەم جار وەک پارلەمانتار ھەڵبژێردرا.<ref>http://www.nnsroj.com/detiles.aspx?id=8933&ID_map=24{{بەستەری مردوو|url=http://www.nnsroj.com/detiles.aspx?id=8933&ID_map=24 |date=ئابی ٢٠١٩}}</ref> == ھەدەپە و ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی کۆمار == ساڵی ٢٠١٢ی زایینی، دەمیرتاش و ھاوحیزبییەکانی، بەمەبەستی پێکھێنانی بەرەیەکی بەرفراوانتر لە چین و توێژە جیاوازەکانی [[کوردستان]] و [[تورکیا]]، حیزبێکی چەترئاسای فرەدەنگ بە ناوی ''پارتی دێمۆکراتیکی گەلان'' [HDP]یان دامەزراند. دەمیرتاش لەگەڵ [[فیگەن یوکسەکداغ]]، لە ٢٢ی حوزیرانی ھەمان ساڵدا، وەک ھاوسەرۆکانی ھەدەپە ھەڵبژێردران. دەمیرتاش لە لایەن حیزبەکەیەوە لە ئەگۆستی ٢٠١٤ دا وەک بەربژێری پۆستی سەرۆکایەتیی کۆمار دیاری کرا و لەم قۆناخەدا ڕاستەوخۆ لەگەڵ ڕەجەب تەییپ ئەردۆغان، سەرۆک و دامەزرێنەری ئاکەپە و سەرۆک وەزیری ١٢ ساڵی ڕابردووی تورکیا کەوتە ڕکابەریی ڕاستەوخۆ. ناوبراو ھەرچەند لەو ڕکەبەرییە نابەرابەرەدا، سەرکەوتنی بەدەست نەھێنا و وەک سەرۆککۆماری تورکیا ھەڵنەبژێردرا بەڵام لە سەردەمی بانگەشەی ھەڵبژارداندا، توانی سەرنجی زیاتری کۆمەڵگا و مێدیای تورکیا بۆ لای خۆی و حیزبەکەی ڕابکێشێ و ڕێژەی ٩٫٧٦ی دەنگەکان بەدەست بھێنێ. شتێک کە سەرکەوتنی دواتری حیزبەکەی لە ھەڵبژاردنی گشتیی تورکیای مسۆگەر کرد. سەلاحەدین دەمیرتاش، وەک ھاوسەرۆکی ھەدەپە لە ھەڵبژاردنی حەوتی ژووئەنی ٢٠١٥دا، ڕۆڵی سەرەکیی بانگەشەی ھەڵبژاردنی حیزبەکەی لەئەستۆ بوو.<ref>http://www.haberturk.com/gundem/haber/1040409-demirtasin-bilinmeyenleri</ref> == کتێبەکان == * سەحەر * [[دەوران]] * لەیلان == بنەماڵە == سەلاحەدین دەمیرتاش لە ساڵی ٢٠٠٢ی زاینییەوە لەگەڵ ''[[باشاک دەمیرتاش]]''ی مامۆستا ژیانی ھاوسەری پێکھێناوە و باوکی دوو کچ بە ناوەکانی ''دەلال'' و ''دڵدا''یە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|تورکیا|ژیاننامە|کوردستان|سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Selahattin Demirtaş}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٣]] [[پۆل:پارێزەران]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی گەلان (تورکیا)]] [[پۆل:پارێزەرەکانی مافەکانی مرۆڤ]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی زازا]] odndvpcyf46g4h3fnxfqk2qh291ympb 0 36127 1458077 1407991 2025-07-11T05:55:18Z DanyMations 70070 1458077 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist | name = کەیھان کەڵھوڕ | other_names = {{بە فارسی|کیهان کلهور}} | caption = کەیھان کەڵھوڕ لە ٢٠١٧ | image = Kayhan Kalhor 20171226 08 (cropped).jpg | background = non_vocal_instrumentalist | birth_date = {{birth date and age|١٩٦٣|١١|٢٤}} | birth_place = [[تاران]]،<ref name="Hamshahri">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان= http://hamshahrionline.ir/details/90272|سەردێڕ= زندگینامه: کیهان کلهر (۱۳۴۲-)|نووسەر=<!--Not stated--> |وێبگە=HamshahriOnline}}</ref> [[ئێران]] | origin = [[کرماشان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | instrument = [[کەمانچە]]، [[سێتار]] | genre = {{ubl|مۆسیقای سوننەتی ئێرانی|[[مۆسیقای کوردی]]}} | occupation = ژەنیاری [[کەمانچە]]، [[ئاوازدانەر]] | years_active = ١٩٧٣–ئێستا | label = | associated_acts = {{ubl|بروکلین ڕایدەر|گروپی سیلکڕۆد|غەزەل}} | website = [http://www.kayhankalhor.net/ kayhankalhor.net] }} کەیھان کەڵھوڕ لە [[تاران]] لە خێزانێکی [[کورد]]ی [[کرماشان]]ی لەدایکبووە.<ref name="Hamshahri"/> دەستی بە خوێندنی مۆسیقا لە تەمەنی حەوت ساڵیدا کردووە، لە ئۆرکێسترای نێودەوڵەتیی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی ئێراندا ژەنیار بووە. لەگەڵ ئەوەشدا، خۆی فێری [[ڕەدیف]] کردووە و گەشتی کردووەتە [[خۆراسان]]، تا مۆسیقای ئەوێ فێرببێت، کە تێکەڵەیەکن لە مۆسیقای کوردی و تورکی و فارسی. کە تەمەنی لە نێوان ٢٠ ساڵیدا بوو، لە فێرگەیەکی مۆسیقی لەژێر ڕێنمایی محەممەدڕەزا لوتفیدا دەیخوێند. کەڵھوڕ بە ڕۆژئاوای باکووری ئێرانیشدا گەڕاوە. دواتر ڕۆیشتووەتە شارەکانی [[ڕۆما]] لە [[ئیتالیا]] و [[ئۆتاوا]] لە [[کەنەدا]]، بۆ فێربوونی مۆسیقای کلاسیکیی ئەوروپی.<ref name="A">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272 |سەردێڕ=Archived copy |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٠|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110107144701/http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110107144701/http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272 |date= ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ }}</ref> دەرچووی بەشی مۆسیقای زانکۆی کارلتۆنە لە ئۆتاوا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://carleton.ca/fass/2012/video-carleton-grad-plays-the-iranian-kamancheh |سەردێڕ=Video - Carleton grad plays the Iranian kamancheh - Faculty of Arts and Social Sciences |ئیش=carleton.ca |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150713095042/http://carleton.ca/fass/2012/video-carleton-grad-plays-the-iranian-kamancheh/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی تەممووزی ٢٠١٥}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150713095042/http://carleton.ca/fass/2012/video-carleton-grad-plays-the-iranian-kamancheh/ |date=١٣ی تەممووزی ٢٠١٥ }}</ref> ئامێرە تایبەتەکەی کەڵھوڕ [[کەمانچە]]یە، جیا لەوانەش تەنبوور و سێتار و شاکەمانیش دەژەنێت. کەڵھوڕ لەگەڵ گۆرانیبێژە بەناوبانگە ئێرانییەکانی وەک [[محەممەدڕەزا شەجەریان]]، شەھرام نازری، [[حوسێن عەلیزادە]]، عەلی ئەکبەر مورادی، عەلیڕەزا ئیفتیخاریدا کاری کردووە.<ref>[http://www.bernardinai.lt/straipsnis/2012-11-27-muzikine-kelione-su-persu-muzikos-Muzikinė kelionė su persų muzikos meistrais]{{Dead link|date=نوامبر ۲۰۱۹|bot=InternetArchiveBot}}</ref><ref>[http://www.nytimes.com/2010/04/19/arts/music/19maya.htmlA Cellist and Her Friends Explore Multicultural Harmonies]{{بەستەری مردوو|url=http://www.nytimes.com/2010/04/19/arts/music/19maya.htmlA |date=ئابی ٢٠٢١ }}</ref> ھەروەھا ساوندتراکی فیلمیشی داناوە. == ژیانی سەرەتایی و خوێندن == کەیھان کەڵھوڕ لە [[تاران]] لە خێزانێکی [[کورد]]ی [[کرماشان]]ی لەدایکبووە.<ref name="Hamshahri"/> دەستی بە خوێندنی مۆسیقا لە تەمەنی حەوت ساڵیدا کردووە، لە ئۆرکێسترای نێودەوڵەتیی ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی ئێراندا ژەنیار بووە. لەگەڵ ئەوەشدا، خۆی فێری [[ڕەدیف]] کردووە و گەشتی کردووەتە [[خۆراسان]]، تا مۆسیقای ئەوێ فێرببێت، کە تێکەڵەیەکن لە مۆسیقای کوردی و تورکی و فارسی. کە تەمەنی لە نێوان ٢٠ ساڵیدا بوو، لە فێرگەیەکی مۆسیقی لەژێر ڕێنمایی محەممەدڕەزا لوتفیدا دەیخوێند. کەڵھوڕ بە ڕۆژئاوای باکووری ئێرانیشدا گەڕاوە. دواتر ڕۆیشتووەتە شارەکانی [[ڕۆما]] لە [[ئیتالیا]] و [[ئۆتاوا]] لە [[کەنەدا]]، بۆ فێربوونی مۆسیقای کلاسیکیی ئەوروپی.<ref name="A">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272 |سەردێڕ=Archived copy |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٠|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110107144701/http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١}}</ref> دەرچووی بەشی مۆسیقای زانکۆی کارلتۆنە لە ئۆتاوا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://carleton.ca/fass/2012/video-carleton-grad-plays-the-iranian-kamancheh |سەردێڕ=Video - Carleton grad plays the Iranian kamancheh - Faculty of Arts and Social Sciences |ئیش=carleton.ca |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150713095042/http://carleton.ca/fass/2012/video-carleton-grad-plays-the-iranian-kamancheh/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی تەممووزی ٢٠١٥}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150713095042/http://carleton.ca/fass/2012/video-carleton-grad-plays-the-iranian-kamancheh/ |date=١٣ی تەممووزی ٢٠١٥ }}</ref> == مۆسیقا == کارەکانی کەڵھوڕ لە ئاستی جیھانیدا ناسراوە، بەتایبەت کارەکانی لەگەڵ گروپی [[ڕێگەی ئاوریشم (ڕێکخراوی ھونەری)|رێگای ئاوریشم]] و [[یۆیۆ ما]]دا.<ref>http://www.nytimes.com/2008/08/27/arts/music/27kayh.html</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو|ناونیشان=http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20110107144701/http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٠|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110107144701/http://www.hamshahrionline.ir/news.aspx?id=90272 |date= ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١١ }}</ref> بەرھەمەکانی ئەو تا ئیستە پێنج جار بوون بە کاندیدای وەرگرتنی [[خەڵاتی گرامی]] و لە ساڵی ٢٠١٧دا ئەلبۆمی '''گۆرانیی ماڵەوەم بۆ بڵێ'''ی لەگەڵ یۆیۆما و جادەی ئاوریشمدا [[خەڵاتی گرامی]]ی بردەوە.<ref name="en.mehrnews.com"/> == کارەکان == * [[لە ئاوێنەی ئاسماندا]] * [[ھاونیاز]] (٢٠١٦) * ئێستاش ھەر پایزە - ٢٠١٩ (It's Still Autumn) - کەیھان کەڵھور و Rembrandt Frerichs Trio == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێزەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Kayhan Kalhor}} * {{وێبگەی فەرمی|http://www.kayhankalhor.net}} * {{Allmusic|class=artist|id=p295099|label=کەیھان کەڵھوڕ}} {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٣]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] kurweqqvywderksbpt0kousqd5r98m2 0 38285 1458014 1402807 2025-07-11T05:31:33Z DanyMations 70070 1458014 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = عەلی ئەکبەر مورادی | وێنە = Aliakbar moradi.JPG | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٥٧]] | شوێنی لەدایکبوون = [[گاوارە]]و [[پارێزگای کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ، مامۆستای [[تەموورە]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''عەلی ئەکبەر مورادی''' (لەدایکبووی ساڵی [[١٩٥٧]] لە شاری [[گاوارە]] لە [[پارێزگای کرماشان]]) ھونەرمەند و [[گۆرانیبێژ]]ی ناسراوی [[کورد]] و مامۆستای [[تەموورە]]یە.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Pareles|یەکەم=Jon|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2015/04/17/arts/music/review-ali-akbar-moradi-in-concert-at-elebash-recital-hall.html|سەردێڕ=Review: Ali Akbar Moradi in Concert at Elebash Recital Hall|ڕێکەوت=١٦ی نیسانی ٢٠١٥|ئیش=The New York Times|ڕێکەوتی سەردان=٨ی ئازاری ٢٠٢٠|زمان=en-US|issn=0362-4331}}</ref> ئەو گۆرانی بە ھەر دوو زمانی [[زمانی کوردی|کوردی]] و [[زمانی فارسی|فارسی]] گوتووە، بەڵام زۆربەی کارەکانی لەسەر مۆسیقای کوردی و بەتایبەت تەموورەیە. عەلی ئەکبەر شارەزای تەموورە و مەقامەکانییەتی.<ref name=":0"/><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://arts.stanford.edu/event/86283/|سەردێڕ=Concert: Secret Tale of the Tanbour – Stanford Arts|دوایین=University|یەکەم=© Stanford|دوایین٢=Stanford|زمان=en-US|ڕێکەوتی سەردان=٨ی ئازاری ٢٠٢٠|دوایین٣=Complaints|یەکەم٣=California 94305 Copyright|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی ئازاری ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200318015922/https://arts.stanford.edu/event/86283/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بەپێی گۆڤارێکی بریتانی، یەکێک بووە لە باشترین ٥٠ مۆسیقاژەنانی جیھان. مورادی لە فیستیڤاڵە مۆسیقاییەکانی زۆر شوێنی جیھاندا، وەک شارگەلی [[لەندەن]] لە [[ئینگلستان]] و [[سانفرانسیسکۆ]] و [[کالیفۆرنیا]]ی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]]، بەشدار بووە. ئەو لەگەڵ ھونەرمەندانێک وەکوو [[شارام نازری]] و [[کەیھان کەلھور]]دا ھاوکاریی کردووە و ئەلبۆمی داوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{Commonscat|Ali Akbar Moradi}} {{سەرچاوەکان}} * [https://web.archive.org/web/20061015193607/http://www.seveneighths.com/ali_akbar_moradi.htm عەلی ئەکبەر مورادی] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{مۆسیقا-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:یارسانییەکان]] [[پۆل:ژەنیارانی تەموورە]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] e3my7pjmqgitdts0glakgui3ai42orm 0 38286 1458067 1402164 2025-07-11T05:52:47Z DanyMations 70070 1458067 wikitext text/x-wiki '''سەید خەلیل عالینەژاد''' ([[١٩٦٨]] لە [[سەحنە]] – [[٢٠٠١]] لە [[سوێد|سوید]]) [[مۆسیقاژەن]] و [[ئاوازدانەر]] بوو. عالینەژاد چەندین گرووپی مۆسیقای داناوە و لەگەڵ مۆسیقارانی کورد وەک [[عەلی ئەکبەر مورادی|عەلیئەکبەر مورادی]] و [[شارام نازری]] ھاوکاریی کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.nazerismusic.com/albumDetail.aspx?type=sound&ID=25|سەردێڕ=ماڵپەڕی فەرمیی شارام نازری|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190208084939/http://nazerismusic.com/albumDetail.aspx?type=sound&ID=25|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی شوباتی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> سەید خەلیل لە وڵاتی سوید کوژرا و تەرمەکەی گەڕێنرایەوە بۆ [[سەحنە]] و لەوێ ئەسپاردەی خاک کرا. بەڵام پۆلیسی سوید ڕوونکردنەوەی لەسەر ناوی بکوژەکانی نەدا. <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://soundcloud.com/nassersina/khalil-alinezhad|سەردێڕ=بەرنامەی زایەڵە: ڕادیۆ کوردیی سوید}}</ref> == ئەلبوومەکان == * [[دەنگی قسەی عیشق]] *شەیدا *شوکرانە *حەماسی *بێقەرار *چەندین ئەلبوومی تر... {{کورت}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|ئێران}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٨]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٢]] [[پۆل:خەڵکی سەحنە]] [[پۆل:یارسانییەکان]] [[پۆل:ژەنیارانی تەموورە]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠١]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] kdcng9wqd3j9roonl0ewfwyghq9s7i1 0 38287 1457977 1346153 2025-07-11T04:44:50Z DanyMations 70070 1457977 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} [[پەڕگە:Azad Konzert.jpg|وێنۆک|ئازاد]] '''ئازاد ئازادپوور''' (لەدایکبووی [[١ی کانوونی دووەم]]ی ساڵی [[١٩٧٤]] لە شاری [[سنە]]) ڕاپەرێکی کوردە و خاوەن ڕەگەزنامەی [[ئەڵمانیا|ئاڵمانییە]] و ڕاپەکانی بە زمانی [[زمانی ئەڵمانی|ئاڵمانییە]]. ئازاد لە تەمەنی دە ساڵیدا چووەتە [[ئەڵمانیا|ئاڵمانیا]]، لەوێ پەیوەندی بە گرووپەکانی مۆسیقای ڕاپ و ھیپ ھۆپ کردووە. سەرەتای ساڵانی چالاکیی مۆسیقایی ئازاد دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی [[١٩٩٨]] و تاکوو ئێستاش بەردەوامە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Azad - Fan Lexikon|ناونیشان=https://www.fan-lexikon.de/musik/azad/|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=Fan-Lexikon.de|زمان=de}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{کورت}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ھونەرەکان|ئەڵمانیا|مۆسیقا|کوردستان}} {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Azad (rapper)}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ڕاپی ئاڵمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٤]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی خەڵکی سنە]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:ئەڵمانییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:پەنابەرە ئێرانییەکان لە ئەڵمانیا]] 7epxg2tav7bcm5gniibhdnv8smxs2y1 0 39928 1458135 1395327 2025-07-11T06:09:46Z DanyMations 70070 1458135 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = قوباد تاڵەبانی | وێنە = Qubad Talabani Photo.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = قوباد جەلال حیسامەددین | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٧٧|٧|٢١}} | شوێنی لەدایکبوون = [[دیمەشق]]، [[سووریا]] | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = مامی بچووک | نەژاد =[[کورد]] | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = | ساڵانی چالاکی = ٢٠٠١-تاکوو ئێستا | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = [[جێگری سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کورستان|سەرۆکی حکوومەت]] | حیزب = [[پەڕگە:Flag of PUK.png|22px]] [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] | بزاڤ = | بەرامبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = [[شێری کراھام]] | یار = | منداڵەکان = لاری (کچ){{ھن}}ئاری (کوڕ) | دایک و باوک = [[جەلال تاڵەبانی]]^باوک، [[ھێرۆ ئیبراھیم ئەحمەد]]^دایک | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''قوباد تاڵەبانی''' (ناوی تەواو: قوباد جەلال حیسامەددین؛ لەدایکبووی ٢١ی تەممووزی ١٩٧٧) سیاسەتوانێکی کورد و [[جێگری سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کورستان]]ە. ئەو ئەندامی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] و کوڕی [[جەلال تاڵەبانی]]یە. لە کاتی دوو ئیدارەیی [[کوردستان]] لە بەشی سەوزدا لەساڵانی ٢٠٠١ بۆ ٢٠٠٣ یاریدەدەری [[بەرھەم ساڵح]] سەرۆکی حکوومەتی ئەو ناوچەیەی ھەرێم بوو؛ دواییش بووەتە نوێنەری [[حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]]، لەدوایشدا بە پلەی وەزیر لە ئەنجومەنی وەزیرانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان کاری کردووە، لە ئێستاشدا [[جێگری سەرۆک وەزیرانی ھەرێمی کورستان|جێگری سەرۆکوەزیرانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]]ە لە [[نۆیەمین کابینەی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان|کابینەی نۆیەمی حکوومەتی ھەرێم]]. == ژیان == قوباد زۆربەی ژیانی لە ناوچەی سەری خوارووی [[لەندەن]] لە [[شانشینی یەکگرتوو]] بەسەربردوە و دەرچوی زانکۆی سەرییە. پێش ئەوەی دەست بکات بە کاری [[سیاسی]] خەریکی کاری ئۆتۆمبیلی ئیتاڵی بووە و بڕوانامەی [[بەکالۆریۆس]]ی ئەندازیاری میکانیکی ئۆتۆمبێلی ھەر لەوێ وەرگرتووە.<ref name="wm">[http://www.washingtonmonthly.com/features/2007/0706.rozen.html واشنتن مەنسلی] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140423000959/http://www.washingtonmonthly.com/features/2007/0706.rozen.html |date=٢٣ی نیسانی ٢٠١٤}}، چاوپێکەوتن لەگەڵ لۆرا ڕۆزن. حوزەیرانی ٢٠٠٧. دوا سەردان ٢٠٫٤٫٢٠١٤</ref> دوای دەرچوونی لە زانکۆ ئیتر بڕیار دەدات تێکەڵ بە [[سیاسەت]] بێت. لە ھەمان چاوپێکەوتندا،<ref name="wm"/> باسی ئەوە دەکات کە لەگەڵ ماڵی باپیری لە بەریتانیا ژیاوە و بەھۆی چالاکی باوکی لە پێشمەرگایەتیدا ئەم نەیتوانیوە لە ماڵی خۆیان گەورە بێت. بەڵام دەڵێ کەوا تەواوی ژیانی پڕبووە لە میوان و کۆبوونەوەی سیاسی لە ناو ماڵباتی باپیری ([[ئیبراھیم ئەحمەد]]ی باوکی ھێرۆخان). خێزانی ناوی [[شێری کراھام]]ە، و پێشتر کارمەندی نووسینگەی وەزارەتی دەرەوە بۆ کاروباری عێراق بووە.<ref name="mg">فەرھەنگی [[مێژووی کورد]]. مایکڵ گەنتەر. چاپی دووەم</ref> == نوێنەرایەتیی ھەرێم لە ئەمریکا == لە ساڵی ٢٠٠٦ و دوای یەکگرتنەوەی ئیدارەکانی ھەرێم، قوباد تاڵەبانی نوێنەرایەتی ھەرێمی دەکرد لە ئەمریکا<ref name="mg"/> تا دوای گەڕانەوەی بۆ کوردستان لە ساڵی ٢٠١٢دا<ref name="rudaw2013">[http://rudaw.net/english/kurdistan/111020131 ڕووداو]، بابەتێکی ڕووداو، 11/10/2013. دوا سەردان ٢٠٫٤٫٢٠١٤</ref> و وەرگرتنی پۆستی «بەرپرسی فەرمانگەی ھەماھەنگی و بەدواداچوون» کە پلەی وەزیری ھەیە.<ref name="krg-20042014">[http://www.krg.org/p/p.aspx?l=13&s=030000&r=335&p=246 ماڵپەڕی حکوومەتی ھەرێم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140929161429/http://www.krg.org/p/p.aspx?l=13&s=030000&r=335&p=246 |date=٢٩ی ئەیلوولی ٢٠١٤}}، لیستی وەزیرەکان. ڕۆژی سەردان ٢٠٫٤٫٢٠١٤</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20160204145003/http://qubadsblog.com/ بلاگی قوباد] * [[:en:Qubad Talabani|ویکی ئینگلیزی]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|عێراق|کوردستان|سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Qubad Talabani}} [[پۆل:بنەماڵەی تاڵەبانی]] [[پۆل:حکوومەتی ھەرێمی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی دیمەشق]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٧]] f8mvftvlg0l7g5w5k8prp4g3m0c8029 0 41158 1458104 1409326 2025-07-11T06:02:09Z DanyMations 70070 1458104 wikitext text/x-wiki {{خاوێنکردن}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = لۆکە زاھیر | وێنە = Loke Zahîr (Şanaz).jpg | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = شاناز | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = لۆکە | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٥ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | بنەچە = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = |ناوی باوک = |ناوی دایک = | ئەلبوم = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''لۆکە زاھیر''' ناسراو بە '''شاناز''' (١٩٨٥ لە [[سلێمانی]] - )، خانمە [[گۆرانیبێژ]]ێ خەڵکی [[باشووری کوردستان]]ە.<ref>[https://speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=50913&Jor=25 لۆکە زاھیر بە ستایلێکی نوێ دەردەکەوێت]</ref><ref>[https://www.rudaw.net/sorani/culture/150220154 لۆکە روونکردنەوەی ھەیە]</ref> ==ژیان== لۆکە زاھیر لە گەڕەکی [[سەرکارێز]]ی شاری [[سلێمانی]] لە دایک بووە و لە ساڵی ٢٠٠٠ ھاتووە‌تە‌ ناو دونیای ھونە‌ر. لە‌ سە‌ر دە‌ستی ھونە‌رمە‌ند [[ھەڵکەوت زاھیر]] ھاتۆتە ناو دنیای ھونە‌ر و بە یە‌کێک لە چالاکترین ھونەرمەندە ژنەکانی کورد دادە‌نرێت.{{ژێدەر}}لە مناڵیە‌وە خولیای ھونە‌ری [[گۆرانیبێژی]] بووە‌. دواجار لە ساڵی ٢٠٠٨ دە‌ست بە‌ یەکەمین کارە‌کانی دە‌کات. یە‌کە‌مین بە‌رھە‌می خۆی وە‌ک کلیپ بڵاو دە‌کاتە‌وە بە‌ناوی (ترس) یە‌کێکە لە گۆرانی ناو ئە‌لبومی (sms) کە لەساڵی ٢٠٠٩ بڵاو کرایەوە. پێشوازیە‌کی زۆری لێکرا،{{بەڵگە}}لە‌ ساڵی ٢٠١٠ باشترین لاوی ساڵ ھە‌ڵبژێردرا{{ژێدەر}}لە‌ ھە‌مان ساڵدا دوو ئە‌لبومی بڵاو کردووە‌و خاوە‌نی زیاتر لە ١٥ کلیپ و زیاتر لە ٧٠ گۆرانییە. لە‌چە‌ندین سرودی نیشتمانی بە‌شداریووە‌و وە‌ک سرودی (بۆ کوردستان) بە ھاوبە‌شی چە‌ند ھونە‌رمە‌ندێک وە‌ک (پە‌یوە‌ند جاف، عە‌بدول قە‌ھار زاخۆیی، مۆنیکا، و میرا) ھە‌روە‌ھا سرودی سە‌ربە‌خۆبوون پە‌یامێکی گرنگ بوو بانگە‌وازی بۆ یە‌ک. ڕێزی ناو گە‌ل و سە‌ربە‌خۆبوونی کوردستان ھە‌روە‌ھا سرودی نۆێبوونە‌وە‌و سرودی (ھە‌ماوە‌ند) ئە‌مانە ھە‌مووی.<ref>[http://wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=30572&Jor=5 لۆکە زاھیر لە ئەوروپا چی دەکات؟]</ref><ref>[https://kurdishworldsingers.com/لۆکە-زاھیر-ناوی-خۆی-دەگۆڕێت/ لۆکە زاھیر ناوی خۆی دەگۆڕێت ]{{بەستەری مردوو|url=https://kurdishworldsingers.com/%D9%84%DB%86%DA%A9%DB%95-%D8%B2%D8%A7%DA%BE%DB%8C%D8%B1-%D9%86%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D8%AE%DB%86%DB%8C-%D8%AF%DB%95%DA%AF%DB%86%DA%95%DB%8E%D8%AA/ |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٥ }}</ref><ref>[http://www.chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/art/9535-loka2479 لۆکە زاھیر و رەیان و بەختیار ساڵح لە ھەولێر کۆنسێرت دەکەن ]</ref> == بەرھەمەکان == === ئەلبومەکان === * ئێس-ئێم-ئێس (۲۰۰۹) * ھەبوو نەبوو (۲۰۱۰) * کەس وەک تۆ خۆشی نەویستووم (۲۰۱۱) * ئەلبومی سپێدە (۲۰۱۲) * گوناھت کرد (۲۰۱۲) * (۲۰۱٦) Loka Live Music === تاکەگۆرانییەکان === * چی چی ([[کەڤەر ڤێرژن|کەڤەری]] گۆرانی فارسی) * لایلایە (۲۰۱۳) * شکرن شکرن (۲۰۱٤ - زمانی عەرەبی) * شیرین گیان (۲۰۱٥) * ھەر ئەمنم ئەو کەسەی (۲۰۱٥) === ڤیدیۆکلیپەکان === * گۆرانی ترس (۲۰۰۸) * من و تۆ (۲۰۱٦) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٥]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] soe17cg0bgbl847imjxtlt0gfly2ter 0 41176 1458069 636451 2025-07-11T05:53:26Z DanyMations 70070 1458069 wikitext text/x-wiki '''ھەڤال ئیبراھیم''' گۆرانیبێژێکی [[باشووری کوردستان|باشووری کوردستانە]]. ساڵی ١٩٨٣ لە شاری [[موسڵ]] لە دایکبووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{مۆسیقا-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٣]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی باکووری]] iio4krt7iginjf7xw581saviormnpps 0 41254 1457816 1457761 2025-07-10T12:02:15Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457816 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس-کەسایەتی}} '''حافز ئەسەد''' (٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٣٠ – ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٠) [[سیاسەتوان]] و ئەفسەرێکی سەربازیی [[سووریا]]، لە ساڵی ١٩٧١ تا کۆچی دوایی لە ساڵی ٢٠٠٠ سەرۆکی سووریا بووە، ھەروەھا لە ساڵی ١٩٧٠ تا ١٩٧١ وەک سەرۆکوەزیرانی سووریا کاری کردووە، ھەروەھا سکرتێری ھەرێمی فەرماندەیی ھەرێمیی لقی سووریای [[حیزبی بەعس (سووریا)|حیزبی بەعس]] و ئەمینداری گشتی فەرماندەیی نیشتمانیی حیزبی بەعس بووە لە ساڵی ١٩٧٠ تا ٢٠٠٠. حافز ئەسەد بەشدارێکی سەرەکی بوو لە [[کوودەتای ١٩٦٣ی سووریا|کودەتاکەی ساڵی ١٩٦٣]] لە سووریا، کە لقی سووریای حیزبی بەعسی ھێنایە سەر دەسەڵات لەو وڵاتە، دەسەڵاتێک تا ڕووخانی ڕژێمەکە لە ساڵی ٢٠٢٤ بەردەوام بوو، بە سەرۆکایەتی کوڕەکەی بەناوی [[بەشار ئەسەد|بەشار]]. سەرکردایەتی نوێ حافز ئەسەدی وەک فەرماندەی ھێزی ئاسمانی سووریا دەستنیشان کرد. لە شوباتی ١٩٦٦ بەشداری لە کودەتایەکی دووەمدا کرد کە سەرکردە تەقلیدییەکانی حیزبی بەعسی ڕووخاند و لە حکوومەتی نوێدا وەک وەزیری بەرگریی دەستنیشانکرا. دوای چوار ساڵ، ئەسەد سەرکردایەتی کودەتایەکی سێیەمی کرد کە سەلاح جەدیدی سەرۆکی دیفاکتۆی لەکارخست و خۆی وەک سەرۆکی سووریا دەستنیشان کرد. ئەسەد دوای دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵات، چەندین گۆڕانکاری بەسەر سیاسەتی دەرەوەی بەعسدا سەپاند، وەک وازھێنان لە سیاسەتی سەلاح جەدید کە بۆ بڵاوکردنەوەی «شۆڕشی [[سۆسیالیزم|سۆسیالیستی]]» بوو و پتەوکردنی پەیوەندییەکانی دەرەوەی سووریا لەگەڵ ئەو وڵاتانەی کە سەرکردایەتی پێشوو بە «ڕەجعی»ی دەزانی. ئەسەد لە سەردەمی شەڕی سارددا لایەنگری [[یەکێتیی سۆڤیەت]] و وڵاتانی [[بلۆکی ڕۆژھەڵات]] بوو لە بەرامبەر پشتیوانی دژی [[ئیسرائیل]]. لەکاتێکدا وازی لە بیرۆکەی یەکێتیی عەرەبی ھێنا بۆ یەکخستنی [[جیھانی عەرەبی]] بۆ یەک نەتەوە، ھەوڵیدا سووریا وەک لایەنگری [[فەلەستینییەکان]] لە دژی ئیسرائیل نیشان بدات. لەگەڵ ھاتنی بۆ دەسەڵات، دەوڵەتی بە ھێڵی تائیفی ڕێکخست، [[سوننە]] و نا عەلەوییەکان تەنھا بوونە ڕەمز لە دامەزراوە سیاسییەکاندا، لەکاتێکدا [[عەلەوی|عەلەوییەکان]] زاڵ بوون بەسەر سوپا و ھەواڵگری و [[بیرۆکراسی]] و خزمەتگوزارییە ئەمنییەکان. دەسەڵاتی بڕیاردانی بەعس کە پێشتر بەکۆمەڵ بوو، کەمکرایەوە و گواسترایەوە بۆ سەرۆککۆمار. حکوومەتی سووریا بە مانای ئاسایی وشەکە وازی لە دەوڵەتی حیزبی ھێنا و گۆڕا بۆ دیکتاتۆرییەکی تاک حیزبی کە سەرۆکایەتییەکی بەھێزی ھەبوو. بۆ پاراستنی ئەم سیستمە پەرستنی کەسایەتی لە دەوری خۆی و بنەماڵەکەی دامەزراند، پاشان پەرستنی کەسایەتی بنەماڵەی ئەسەدی لەگەڵ عەقیدەی بەعسی تێکەڵ کرد و ئایدۆلۆژیای فەرمی دەوڵەتی پێکھێنا. ئەسەد لە ساڵی ١٩٧٦ فەرمانی دەستوەردانی لە [[لوبنان]] دەرکرد، ئەمەش بووە ھۆی ئەوەی سووریا سەرپەرشتی لوبنان بکات. لە ماوەی حوکمڕانییەکەیدا، ڕژێمەکەی لە ڕێگەی زنجیرەیەک ھەڵمەتی سەرکوتکەرانە ڕاپەڕینێکی ئیسلامیی کە بە سەرکردایەتی [[ئیخوان موسلمین لە سووریا|ئیخوان موسلمینی سووریا]] بوو سەرکوت کرد، کە بە [[کۆمەڵکوژیی حەما]] گەیشتە لووتکە و لە ئەنجامدا دوو لەسەر سێی شارەکە وێران بوو. ئەسەد دوای ئەوەی دەسەڵاتی تایبەتی خۆی بەسەر حکوومەتی سووریادا چەسپاند، دەستیکرد بە گەڕان بەدوای جێنشینێکدا. یەکەم ھەڵبژاردەی [[ڕەفعەت ئەسەد|ڕەفعەتی]] برای بوو، بەڵام ڕەفعەت لە ساڵانی ١٩٨٣–١٩٨٤ ھەوڵیدا دەست بەسەر دەسەڵاتدا بگرێت لەکاتێکدا تەندروستی حافز گومانی لەسەر بوو. ڕەفعەت دەربەدەر کرا کاتێک باری تەندروستی ئەسەد باشتر بوو. ھەڵبژاردەی داھاتووی ئەسەد بۆ جێنشینی ئەسەد کوڕە گەورەکەی بوو کە ناوی باسل بوو؛ بەڵام [[باسیل ئەسەد|باسل]] لە ساڵی ١٩٩٤ بە ڕووداوی ئۆتۆمبێل گیانی لەدەستدا و ئەسەد ڕووی لە ھەڵبژاردنی سێیەمی خۆی کرد: کوڕە بچووکەکەی [[بەشار ئەسەد|بەشار]] کە ئەوکات خوێندکاری پزیشکی بوو لە [[شانشینی یەکگرتوو]] و ھیچ ئەزموونێکی سیاسی نەبوو. دانانی ئەندامێکی بنەماڵەکەی وەک جێنشینی ئەو ڕووبەڕووی ڕەخنەی ھەندێک لایەنی چینی دەسەڵاتداری سووریا بووەوە، بەڵام ئەسەد لەسەر پلانەکەی بەردەوام بوو و ئەو بەرپرسانەی لە کارەکانیان دوورخستەوە کە دژی ئەم جێنشینییە بوون. حافز ئەسەد لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ٢٠٠٠ کۆچی دوایی کرد و بەشار لە شوێنی ئەو بوو بە سەرۆککۆمار. بەشار لە دەسەڵاتدا مایەوە تا لە کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ لەلایەن [[ھەییەی تەحریر شام]] و کوتلە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆن لابرا. بەشار دوای ئۆپراسیۆنێکی سەربازی کە ماوەی ١٢ ڕۆژ خایاند بەناوی «رێگەگرتن لە دەستدرێژی»، کە بە گرتنی [[دیمەشق]]ی پایتەخت کۆتایی بە ٦١ ساڵ حوکمڕانی حیزبی و ٥٣ ساڵ حوکمڕانی [[خێزانی ئەسەد|بنەماڵەی ئەسەد]] ھێنا و وڵاتەکەی ھەڵھات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.aljazeera.net/news/2024/12/8/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B2%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B9%D8%AB-%D9%81%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%AF%D8%A7%D9%85 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241210032745/https://www.aljazeera.net/news/2024/12/8/%D8%B3%D9%82%D9%88%D8%B7-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85-%D8%AD%D8%B2%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B9%D8%AB-%D9%81%D9%8A-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7-%D8%A8%D8%B9%D8%AF-%D8%AD%D9%83%D9%85-%D8%AF%D8%A7%D9%85 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == کودەتاکەی ساڵی ١٩٧٠ == ناکۆکی لە نێوان ئەو و سەلاح جەدید لە دوای شکستی [[جەنگی ١٩٦٧]] دەستی بە سەرھەڵدان کرد. سەلاح جەدید ڕەخنەی لە دەدای وەزارەتی بەرگری گرت لە کاتی شەڕدا، بەتایبەتی بڕیاری کشانەوەی سوپا و ڕاگەیاندنی کەوتنی [[قونەیترە]] بۆ [[ئیسرائیل]]. ھەروەھا ڕەخنەی لە دواکەوتنی ڕوون نەبوونەوەی ھێزی ئاسمانیی سووریا گرت لە پشتیوانیکردنی ھاوتا ئوردنییەکەی کە بووە ھۆی ئەوەی کە ئەویش بە بەرپرسیار بزانرێت لە شکستەکە. ئەم ناکۆکییانە خراپتر بوون کاتێک سەلاح جەدید بەرەو شەڕێکی درێژخایەن لەگەڵ ئیسرائیل ھەنگاوی نا، لەکاتێکدا ئەسەد دژی ئەمە بوو، کە تێگەیشت کە ھێزە چەکدارەکان توانای شەڕێکی لەو شێوەیە نین، بە تایبەت دوای ئەو شەپۆلی دەرکردنەی کە دوای کودەتاکەی ٨ی ئازاری ١٩٦٣ ھات، کە کاریگەری لەسەر ئەفسەرانی سوپای نا بەعسی ھەبوو. ناکۆکییەکانیان لەکاتی ڕووداوەکانی ئەیلوولی ڕەشدا لە [[ئوردن]] لە ساڵی ١٩٧٠ گەیشتە لووتکە، کاتێک سەڵاح جەدید سوپای عەرەبی سووریای نارد بۆ پشتیوانی لە فەلەستینییەکان؛ بەڵام حافز ئەسەد، وەزیری بەرگریی ڕەتی کردەوە کە ڕووپۆشی ئاسمانی بۆ ھێزە وشکانییەکانی سووریا دابین بکات و ئەمەش بووە ھۆی شکستی ئەو ئەرکە. دوابەدوای ئەمە، سەلاح جەدید کۆبوونەوەی سەرکردایەتی ناوچەیی حیزبی بەعسی ئەنجامدا، کە بە کۆی دەنگ بڕیاریاندا حافز ئەسەد و سەرۆک ئەرکانی سوپای بەعس لوای ڕووکن مستەفا تەلاس لە پۆستەکانیان دووربخرێنەوە. ئەسەد ڕەتیکردەوە پابەندی ئەو بڕیارە بێت و لە ١٦ی تشرینی دووەمی ساڵی ١٩٧٠ بە ھاوکاری ژمارەیەک ئەفسەری باڵای بەعس و یەکە دڵسۆزەکانی ناو ھێزە چەکدارەکانی عەرەبی سووریا، سەلاح جەدید و سەرۆک نوورەددین ئەلعەتاسی لەکار لادان و لەگەڵ چەند سەرکردەیەکی دیکەی بەعس زیندانیکردن. ئەمەش بەشێک بوو لەوەی کە ناویان ناوە «[[بزووتنەوەی چاکسازی (سووریا)|بزووتنەوەی چاکسازی]]» لەناو حیزبی بەعسدا. ئەسەد دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٠ سەرکردایەتی حیزبی دەسەڵاتداری بەعسی گرتە ئەستۆ، چەندین دەزگای ھەواڵگری (ھەواڵگری سەربازی، ھەواڵگری ھێزی ئاسمانی، ئاسایشی دەوڵەت، و ئاسایشی سیاسی) دامەزراند کە پەیوەست بوون بە مەکتەبی ئاسایشی نیشتمانی حیزبی بەعسەوە. ئەمەش سیستمێکی بەھێزی لەسەر بنەمای کۆنترۆڵی ئاسایشی ناوخۆ و زنجیرەیەک ھاوپەیمانی دەرەکی لەگەڵ [[یەکێتیی سۆڤیەت]] و [[چین]] و [[کۆریای باکوور]] دروست کرد کە توانای وڵاتەکەی بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ھەر ھەڕەشەیەکی ئیسرائیلی دووژمنکار گەرەنتی کرد. دەستووری ساڵی ١٩٧٣ کە لەلایەن ئەسەدەوە دەرچووە، دەسەڵاتی فراوانی بە خۆی و حیزبی بەعس بەخشی. لە ماددەی ھەشتەمدا ھاتووە کە حیزبی بەعس «حیزبی پێشەنگی دەوڵەت و کۆمەڵگایە». ئەمەش بیروباوەڕ و بیرۆکەکانی کردە بەشێکی دانەبڕاو لە دامودەزگاکانی دەوڵەتی سووریا و مەنھەجی قوتابخانەکان. حیزبەکە پۆستە باڵاکانی قۆرخ دەکرد و ئەندامە باڵاکانی زنجیرەیەک ئیمتیازاتی دیکەیان بەھرەمەند بوو، بەدەر لە سوورییەکانی دیکە. ئازادییە سیاسی و ئابوورییەکان و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بە کردەوە نەبوون.<ref>Nohlen, D, Grotz, F & Hartmann, C (2001) Elections in Asia: A data handbook, Volume I, p221 ISBN 019924958</ref><ref>https://web.archive.org/web/20180228203305/http://www.danielpipes.org/191/the-alawi-capture-of-power-in-syria</ref> == ئاستی ناوخۆیی و نێونەتەوەیی == لە سەردەمی ئەودا چەندین زانکۆ دروست کران لەوانە زانکۆی تیشرین لە [[لازقیە]] و زانکۆی ئەلبەعس لە [[حومس]]. ھەروەھا کاری بۆ ڕزگارکردنی ژنان و پێشخستنی یەکسانی لەگەڵ پیاوان کردووە و بە نیوەی کۆمەڵگەی دەزانێت. ھانی وەرزش و وەرزشوانانی دەدا و لە سەردەمی حوکمڕانیدا یارییەکانی دەریای ناوەڕاست میوانداری دەکران. لەسەر ئاستی نێونەتەوەیییش بەردەوام بوو لە ڕەتکردنەوەی ڕێککەوتننامەکانی کامپ دەیڤید کە لە نێوان میسر و ئیسرائیل واژووکرابوون و داوای چارەسەری ھەمەلایەنەی پرسی فەلەستینی کرد. ئەمەش بەردەوام بوو تا ڕێکخراوی ڕزگاری خوازی فەلەستین بە شێوەیەکی تاکلایەنە ڕێککەوتننامەکانی ئۆسلۆ لە ساڵی ١٩٩٣ واژوو کرد و ئەو ڕێککەوتنەکانی بە ناپاکی لە قەڵەمدا. لە ساڵی ١٩٩٨ چەند ھەوڵێک درا بۆ ئەنجامدانی ڕێککەوتنی ئاشتی لەنێوان سووریا و ئیسرائیل لەژێر سپۆنسەری ئەمریکادا، بەڵام پێداگری ئەو لەسەر وەرگرتنەوەی تەواوی [[بەرزایییەکانی جۆلان]] کە لە شەڕی ١٩٦٧دا داگیرکرابوو، ڕێگری لە ئەنجامدانی ھەر ڕێککەوتنێک کرا. == ئەو پێشێلکارییانەی بۆ حافز ئەسەد دەگەڕێنرێنەوە == [[پەڕگە:Assad_Aleppo_Syria_2001.jpg|وێنۆک|پەیکەری حافز ئەسەد لە [[پارێزگای حەلەب]] (٢٠٠١)]] === کۆمەڵکوژیی جسر ئەلشووغوور ١٩٨٠ === [[کۆمەڵکوژیی جسر شوغور ١٩٨٠|کۆمەڵکوژیی جسر ئەلشووغوور]] لە ٩ی ئازاری ١٩٨٠ لە نێوان ھێزەکانی ڕژێمی بەعسی سووریا و سووریای دژبەری ئەسەدی ئەندامانی [[ئیخوان موسلمین]]، لە جسر ئەلشووغوور ڕوویدا. ئەو کۆمەڵکوژییە لە ئەنجامی ھێرشی چەکدارانی ئیخوان موسلمین لە سەربازگەکانی سوپا و نووسینگەکانی حیزبی بەعس لەو شارە ڕوویدا لە چوارچێوەی ناڕەزایەتییەکان دژی ڕژێمی [[عەلمانی]] بەعس لە سووریا. ئەسەد وەک فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکان فەرمانی بە سوپا کرد کە یەکەیەکی کۆماندۆی ڕاھێنراو بە [[ھەلیکۆپتەر]] لە حەلەبەوە بۆ ناوچەی جسر ئەلشووغوور کە دەکەوێتە نێوان لازقییە و حەلەبەوە بنێرن. سوپای سووریا بە موشەک و ھاوەن شارۆچکەی [[جسر شوغور|جسر ئەلشووغووریان]] بۆردومان کرد و ماڵ و دوکانەکانی وێران کرد و بە دەیان کەس کوژران و بریندار بوون. بەلایەنی کەمەوە ٢٠٠ کەس دەستگیرکراون. ڕۆژی دواتر دادگایەکی سەربازی بە سەرۆکایەتی ژەنەڕاڵ [[مستەفا تەلاس]] بڕیاری لەسێدارەدانی زیاتر لە ١٠٠ دەستگیرکراوی دەرکرد کە تۆمەتبارن بە سەر بە ئیخوان موسلمین.<ref>https://web.archive.org/web/20171010200228/https://books.google.com/books?id=6D9EiJKRTHcC</ref><ref>https://web.archive.org/web/20201003032602/https://archive.org/details/bub_gb_N-xjxWYWnlwC</ref> === کۆمەڵکوژیی گەڕەکی ئەلمەشاریقە ١٩٨٠ === کۆمەڵکوژیی حەلەب لە سەرلەبەیانی [[جەژنی ڕەمەزان]] ١١ی ئابی ١٩٨٠ لە گەڕەکی ئەلمەشاریقە لەسەر دەستی ڕژێمی سووریا بە سەرۆکایەتی حافز ئەسەد سەرۆککۆماری سووریا ڕوویدا. زیاتر لە ١٠٠ کەس بەھۆی بوولدۆزەر (شۆفڵ)ی ئەندازیاری سوپاوە گیانیان لەدەستدا و لە گۆڕە بەکۆمەڵەکاندا بە خاک سپێردران. ھەندێکیان بریندار بوون بەڵام ڕزگاریان بوو.<ref>https://web.archive.org/web/20161118163245/http://www.tadmor.8k.com/big_massacres.htm</ref> === [[کۆمەڵکوژیی زیندانی تەدمۆر|کۆمەڵکوژیی زیندانی تەمدۆر ١٩٨٠]] === زیندانی سەربازی تەدمۆر کە دەکەوێتە شاری بیابانی تەدمۆر و نزیکەی ٢٠٠ کم لە باکووری ڕۆژھەڵاتی دیمەشقی پایتەختی سووریا دوورە، شایەتحاڵی یەکێک لە گەورەترین کۆمەڵکوژییەکانی سەرەتای ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوو بووە. ئەو کۆمەڵکوژییە لە سەردەمی حافز ئەسەد و بە تایبەتی لە ٢٧ی حوزەیرانی ١٩٨٠ ئەنجام دراوە و گیانی سەدان زیندانی لە پێشینەی کۆمەڵایەتی و سیاسی جیاوازدا گیانی لەدەستداوە، کە زۆربەیان سەر بە ئیخوان موسلمین بوون کە دژایەتی حیزبی بەعسی سووریایان دەکرد. === کۆمەڵکوژیی حەما ١٩٨١ === بەگوێرەی ڕاپۆرتێک ئەم کۆمەڵکوژییە دوای ھێرشێکی شکستخواردووی ئیخوان موسلمین بۆ سەر بازگەیەکی ئەمنی لە نزیک نووسینگەیەکی حیزبی بەعس لە شاری [[حەما]] ڕوویداوە. پاشان یەکینەکانی ھێزی تایبەتی سووریا و لیوای ٤٧ ڕەوانەی حەما کران و دەستیان بە گەڕان و پشکنینی ماڵ بە ماڵیان کرد، دوای ئەوەی شەڕی شەقامەکان سەریھەڵدا، گەڕەکەکانیان دابڕاند. قەدەغەی ھاتوچۆ ڕاگەیەندرا و ھێزەکانی سوپای سووریا چوونە ناو شارەکەوە. لە نێوان ڕۆژانی پێنجشەممە ٢٣ی نیسانی ١٩٨١ و یەکشەممە ٢٦ی نیسانی ١٩٨١ بەلایەنی کەمەوە ٣٥٠ پیاو بە شێوەیەکی ھەڕەمەکی لەسێدارەدراون و ٦٠٠ کەسی دیکەش برینداربوون.<ref>Middle East Watch. Syria Unmasked: The Suppression of Human Rights by the Assad Regime. New Haven: Yale UP, 1991, pp. 17-18.</ref><ref>Carré, Olivier and Gérard Michaud. Les Frères musulmans : Egypte et Syrie (1928–1982). Paris: Gallimard, 1983: p. 148-151.</ref> === کۆمەڵکوژیی حەما ١٩٨٢ === ئەمە گەورەترین ھەڵمەتی سەربازی بوو کە حافز ئەسەد لەو کاتەدا دژی ئیخوان موسلمین دەستیپێکرد و لە ئەنجامدا زیاتر لە ٦٠ ھەزار کەس لە پارێزگای حەما گیانیان لەدەستدا. کۆمەڵکوژییەکە لە ٢ی شوباتی ١٩٨٢ دەستیپێکرد و ٢٧ ڕۆژی خایاند. سوپای سووریا و لیواکانی بەرگریی و یەکەکانی پاسەوانی کۆماری و ھێزە تایبەتەکان شاری [[حەما]]یان گەمارۆ دا و بە تۆپ بۆردوومانیان کرد و دواتر بە شێوەی سەربازی ھێرشیان کردە سەری و کۆمەڵکوژییەکی ترسناکیان ئەنجامدا کە بووە ھۆی گیانلەدەستدانی دەیان ھەزار ھاووڵاتی مەدەنی. لەنێو ئەوانەی بەشدارییان لە کۆمەڵکوژییەکە کردووە، ئەسیف شەوکەت زاوای ئەسەد، ڕەفعەت ئەسەدی برای، نەواف فارس باڵیوزی پێشووی سووریا لە عێراق. === تەقینەوەکانی بەیرووت ١٩٨٣ === تەقینەوەکانی [[بەیرووت]] لە ساڵی ١٩٨٣دا ھێرشی دوو بارھەڵگری بۆمبڕێژکراو بوون. دوو باڵەخانەی سەربازی ئەمریکی و فەڕەنسییان لە بەیرووت کردە ئامانج و لە ٢٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٨٣دا ٢٩٩ سەربازی ئەمریکی و فەرەنسی کوژران. بزووتنەوەی جیھادی ئیسلامی بە پاڵپشتی حافز ئەسەد بەرپرسیارێتی ھێرشەکەی لە ئەستۆ گرت، بەڵام سی ئای ئەی پێی وایە بزووتنەوەی جیھادی ئیسلامی تەنھا بەرگێک بووە بۆ بەرپرسیارێتی سووریا لە تەقینەوەکان یان گرووپێک بووە بە نھێنی لەلایەن سووریاوە پاڵپشتی دەکرێت. === تیرۆرکردنی بەشیر جەمیل سەرۆککۆماری لوبنان === پەنجەی زۆر ئاراستەی دەزگای ھەواڵگریی حافز ئەسەد کرا بۆ تیرۆرکردنی بەشیر جەمیل سەرۆکی لوبنان بەھۆی ھاوپەیمانی لەگەڵ ئیسرائیل دژی ئەسەد. === کۆمەڵکوژیی سوپای لوبنان ١٩٩٠ === کۆمەڵکوژیی ١٣ی تشرینی یەکەمی لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٠ لە قۆناغی کۆتایی [[شەڕی ناوخۆی لوبنان]] و تەواوبوونی داگیرکردنی خاکی لوبنان لەلایەن ئەسەدەوە ڕوویدا. ھەواڵگریی سەربازیی سووریا سەدان سەربازی سوپای لوبنانیان لەسێدارە دا، دوای ئەوەی خۆیان ڕادەستی سوپای سووریا کرد. === ئەشکەنجەدان لە زیندانەکانی ھەواڵگریی سووریا === بەپێی ڕاپۆرتی ھیومان ڕایتس وۆچ، سووریا لەژێر دەسەڵاتی حیزبی بەعسی حافز ئەسەد لە پلەی ١٥٤ھەمینە لە ئاستی جیھانیدا لە بواری مافی مرۆڤدا. ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ قەدەغەکردنی لایەنە سیاسییەکان و سانسۆرکردنی بڵاوکراوە سیاسییەکان و [[ئینتەرنێت]] و ئامرازە جۆراوجۆرەکانی پەیوەندیکردن و سەپاندنی سزای لەسێدارەدان بۆ ھەر کەسێک کە سەر بە ئیخوان موسلمین بێت یان ھاوکاری ئیسرائیل بێت و تێکچوونی بارودۆخی زیندانەکان و بوونی ئەشکەنجەدان لە زیندانە ھەواڵگرییە نھێنییەکان و پێشێلکارییەکانی دیکەی [[مافەکانی مرۆڤ]]. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|ڕۆژھەڵاتی ناوین|سووریا|زانستی سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Hafez al-Assad}} [[پۆل:سەرکردەکانی شەڕی سارد]] [[پۆل:مردووان بەھۆی جەڵدەی دڵ]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٠]] [[پۆل:سەرۆک وەزیرانی سووریا]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی سووریا]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٠]] [[پۆل:نیشتیمانخوازانی خەڵکی سووریا]] [[پۆل:تەواوخوازی]] [[پۆل:ئەشکەنجەدەرەکان]] jv92q7fw5e01p8hzr0lveighvx9rwdw 0 42195 1458039 1435510 2025-07-11T05:37:02Z DanyMations 70070 1458039 wikitext text/x-wiki '''پەرواز حوسێن''' (لەدایکبووی ١٩٨٩، [[قەڵادزێ]] لە پارێزگای سلێمانی، ئێستا لە [[ھەولێر]] دەژی) گۆرانیبێژێکی کوردە کە بە دەنگی خۆش لە وەرزی دووەمی بەرنامەی تەلەڤزیۆنی کەناڵی MBC بە ناوی "ئەرەب ئایدڵ"ی ٢٠١٣ بەشداری کردووە و بە گوتەی چەند سەرچاوەیەکی ھەواڵنێری بووە بە «باڵیۆزی مۆسیقای کوردی بۆ نێو جیھانی عەرەب».<ref>Kovara Zînê, 5 (2013), Dihok.</ref> یەکەم جارە کە لە پێشبەرکێی ئەرەب ئایدڵدا کەسێکی غەیری عەرەب و غەیری عەرەبزمان بەشداری دەکات و پەرواز لە ساڵی ٢٠١٣دا لە کوردستان و [[ڕۆژھەڵاتی ناوین|ڕۆژھەڵاتی نێوەڕاست]] بووە کەسێکی بەناوبانگ.<ref>[http://rudaw.net/kurmanci/culture/30042013 Berpirsên MBC daxwaza lêborînê ji kurdan dikin]</ref> لە ١٧ی گوڵانی ٢٠١٣دا پەرواز یەکێک بوو لە دە فینالیستی پێشبڕکێیەکە. ھەژماری بەشداریکردنی پەرواز ٦ (شەش)ە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == *[https://www.facebook.com/Parwas.Official?hc_location=stream Malpera fermî ya Perwazê li ser Facebookê] *[https://web.archive.org/web/20140121032845/http://www.mbc.net/mbc/ar/programs/arab-idol-s2.html Malpera bernameya Arab Idol] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە|عێراق|ژن|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] 0nbkpyku3xpp5r4m3y7wit94qmxixsy 0 42295 1458145 1403174 2025-07-11T06:13:10Z DanyMations 70070 1458145 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = قادر عەزیز | وێنە = وێنەی قادر عەزیز (کۆپی).jpg | قەبارەی وێنە = 250px | لێدوانی وێنە = قادر عەزیز | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٤ | شوێنی لەدایکبوون = [[قەزای ھەولێر|ھەولێر]]، [[باشووری کوردستان]] | پیشە = [[سیاسەتوان]] | نەتەوە = [[کورد]] | حیزب = [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] }} '''قادر عەزیز مەحەممەد ئەمین''' لەدایک بووی ساڵی ۱۹٥٤ لە گوندی سێ بیرانی سەر بەشاری ھەولێر. کەسایەتی سیاسەتمەداری [[کوردستانی باشوور]]ە ، سکرتێری پێشووی [[حیزبی زەحمەتکێشانی کوردستان]] و سکرتێر و دامەزرێنەری [[حیزبی ئایندەی کوردستان]]بووە. لەئێستادا کارەکانی حزبەکەی تێکەڵی یەکێتیی نیشتمانی کوردستان کردووە و ناوبراو بۆتە ئەندامی مەکتەبی سیاسیی یەکێتی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.iraqakhbar.com/321089|سەردێڕ=قادر عەزیز- ئەندامی مەکتەبی سیاسی یەکێتی: هەڵوێستی کۆماری ئیسلامی ئێران گرنگە|وێبگە=iraqakhbar}}{{بەستەری مردوو|url=https://www.iraqakhbar.com/321089 |date=تەممووزی ٢٠١٩ }}</ref> == قادر عەزیز بەستەر بۆ دەرەوە == * [https://www.facebook.com/Qadr.Aziz قادر عەزیز لە ڕایەڵەی کۆمەڵایەتی فەیسبووک] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کورت}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٤]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] hrey2nihdm44oq160jrs0mew8otqh1p 0 42469 1458125 1454989 2025-07-11T06:07:40Z DanyMations 70070 1458125 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | پێشگری ڕێزلێنان = | ناو = ھۆشیار زێباری | پاشگری ڕێزلێنان = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | وێنە = Hoshyar Zebari.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = ھۆشیار مەحموود محەممەد زێباری | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٥٣ | شوێنی لەدایکبوون =زێبار-گوندی نپاخیە | ڕێکەوتی ونبوون = | شوێنی ونبوون = | ڕەوشی ونبوون = | ڕێکەوتی مەرگ = | شوێنی مەرگ = | ھۆکاری مەرگ = | شوێنی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | پۆتانەکانی گۆڕ = | مۆنیومێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە =کورد | ناوەکانی تر = | شارومەندێتی = | پەروەردە = <!-- ئاستی پەروردە، نم. بەکەلۆریۆس، دکتۆرا، ھتد. لەگەڵ بواری خوێندنەکەی --> | خوێندنگە = <!-- ئەو زانکۆ، قوتابخانە، یان پەیمانگایەی لێی خوێندووە --> | پیشە = | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | وەکیل = | ناوبانگ = | کارە دیارەکان = | شێواز = | دارایی = | باڵا = | تەلەڤیزیۆن = | ئۆفیس = | وادە = | پێش = | پاش = | حیزب = | بزاڤ = | بەرامبەرەکان = | تۆمەت = | سزا = | دۆخی دادوەری = | ھاوسەر = | یار = | مناڵەکان = | باوان = | دایک = | باوک = [[مەحموود ئاغای زێباری]] | خزمەکان = [[رەزا زوبێر زێباری]] (برا) {{ھێڵی نوێ}} [[حەمایل زێباری]] (خوشک){{ھێڵی نوێ}}[[مەسعوود بارزانی]] (خوشکەزا)<ref name="ئافتاب ۱">[https://aftabnews.ir/fa/news/131484/ ئافتاب نیووز: ''دایکی مەسعوود بارزانی و خوشکی ھۆشیار زێباری کۆچی دوایی کرد'' (بە فارسی)، نووسراو لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠١١؛] بازدید در ٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١.</ref> | خێزان = | خەڵاتەکان = | ڕێزلێنان = | واژوو = | جێگری واژوو = | قەبارەی واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''ھۆشیار مەحموود محەممەد زێباری''' ناسراو بە '''ھۆشیار زێباری''' (لەدایکبووی ٢ی کانوونی یەکەمی ١٩٥٣ -) سیاسەتمەداری [[کورد]] و [[عێراق]]ییە. لەماوەی ٨ی ئەیلوولی ٢٠١٤ تاکوو ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٦ وەزیری دارایی عێراق بووە، بەر لەوەش لەھەردوو خولی ھەڵبژاردندا ٢٠٠٦ و ٢٠١٠ بووەتە وەزیری دەرەوەی [[عێراق]]، لە ساڵی ١٩٧٦ بڕوانامەی زانستە سیاسییەکانی لە [[زانکۆی ئەرەدن]] لە [[عەممان]] وەرگرتووە و ھەڵگری بڕواننامەی ماستەر لە [[کۆمەڵناسی]]، ھۆشیاری زێباری ئەندامی لیژنەی ناوەندی و ئەندامی مەکتەبی سیاسی [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]ە. == ژیان == ھۆشیار زێباری لەدایکبووی ١٩٥٣ لە [[ئاکرێ]]، بەڵام لە [[مووسڵ]] گەورە بووە.<ref name="ekurd">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://ekurd.net/mismas/articles/misc2014/5/govt2295.htm|سەردێڕ=Hoshyar Zebari, a consensus candidate for Iraqi presidency: Diplomat|بڵاوکەرەوە=Kurd Net|ڕێکەوت=١٢ی ئایاری ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی شوباتی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220203101818/https://ekurd.net/mismas/articles/misc2014/5/govt2295.htm|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ھۆشیار موسڵمانێکی سوننە مەزھەبە. باوکی مەحموود ئاغای زێباری دەکاتە مامی مەسعوود بارزانی، سەرۆکی پێشووی ھەرێمی کوردستان. ھەروەھا خوشکی ھۆشیار زێباری، حەمایل ھاوسەرگیری لەگەڵ [[مەلا مستەفا بارزانی|مستەفا بارزانی]] کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|نووسەر=Chiman Zebari|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=BJ8VCgAAQBAJ&pg=PT20&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjmoaGpqdzPAhUIuY8KHReYBwsQ6AEIGzAA#v=onepage&f=false|سەردێڕ=My Life, My Food, My Kurdistan|بڵاوکەرەوە=Xlibris Corporation|ساڵ=٢٠١٥|پەڕە=٢٠}}</ref> ھۆشیار زێباری ھەڵگری ھاووڵاتینامەی عێراقی و بەریتانییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iraq seeks to bar top officials from dual citizenship|ناونیشان=https://now.mmedia.me/lb/en/archive/iraq-seeks-to-bar-top-officials-from-dual-citizenship|بڵاوکەرەوە=Millenial Media|ڕێکەوت=١٦ی تەممووزی ٢٠١٣|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171228172531/https://now.mmedia.me/lb/en/archive/iraq-seeks-to-bar-top-officials-from-dual-citizenship|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ساڵی ١٩٧٦، بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە کۆمەڵناسی بەدەستھێناوە لە زانکۆی ئەردەن. دواتر لە ساڵی ١٩٨٠، بڕوانامەی ماستەری لە کۆمەڵناسی لە زانکۆی ئیسکس لە بەریتانیا وەرگرتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=H.E. Hoshyar Zebari|ناونیشان=http://ju.edu.jo/Lists/NewsLetter/Disp_form.aspx?ID=773&Issue=November%202014&order=11|بڵاوکەرەوە=The University of Jordan|ڕێکەوت=تشرینی دووەمی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180921190946/http://ju.edu.jo/Lists/NewsLetter/Disp_form.aspx?ID=773&Issue=November%202014&order=11|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ھۆشیار لە ساڵی ١٩٧٩، پەیوەندیکرد بە [[پارتی دیموکراتی کوردستان]]. لە ھەشتایەکان بوو بە [[پێشمەرگە]] لەدژی [[ڕژێمی بەعس]]. لە ساڵی ١٩٨٨، بووە ئەندامی لیژنەی ناوەندی لە پارتی. لە ساڵی ١٩٩٢، بووە نوێنەری پارتی لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و [[شانشینی یەکگرتوو|بەریتانیا]]. دوایی لە ساڵی ١٩٩٩ بووە ئەندامی لیژنەی جێبەجێکار لە پارتی کۆنگرێسی نەتەوەیی عێراقی.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=ZmQYAgAAQBAJ&pg=PA678&source=bl&ots=8S0slkTbJm&sig=PeDKZjDOWwkKAbc2KynFf4JuAw0&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwig8fbnk9zPAhXKMI8KHeyyBwEQ6AEISjAJ#v=onepage&f=false|سەردێڕ=Historical Dictionary of Iraq|بڵاوکەرەوە=Scarecrow Press, Inc.|ساڵ=٢٠١٣|پەڕەکان=٦٧٨, ٦٧٩}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ='Iraq Is Facing a Mortal Threat'|ناونیشان=http://www.spiegel.de/international/world/spiegel-interview-with-iraqi-foreign-minister-hoshyar-zebari-a-978341.html|یەکەم=Bernhard|دوایین=Zand|ئیش=Der Spiegel|ڕێکەوت=٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> لە دوای جەنگی ٢٠٠٣ لە عێراق، ھۆشیار بووە ئەندامی لیژنەی دادوەری عێراقی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Ruling council in symbolic first step|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/2003/jul/14/iraq.michaelhoward|یەکەم=Bernhard|دوایین=Zand|ئیش=The Guardian|ڕێکەوت=١٤ی تەممووزی ٢٠٠٣|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> لە ئەیلوولی ٢٠٠٣، بوو بە وەزیری دەرەوەی عێراق.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=nWgP_DiGKRUC&pg=PA170&source=bl&ots=dCMTyNgVdz&sig=sLBg9AZaKLW8Zka6yMGOJP24CbE&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwibgoaUodzPAhXERI8KHT6jDKIQ6AEIMjAE#v=onepage&f=false|سەردێڕ=After Saddam: Prewar Planning and the Occupation of Iraq|بڵاوکەرەوە=Rans Corporation|ساڵ=٢٠٠٨|پەڕە=١٧٠}}</ref> لە ١١ی تەممووزی ٢٠١٤، ھۆشیار زێباری لە پۆستی وەزیری دەرەوە لابرا و حسێن شارستانی جێگەی گرتەوە، ئەمەش وای کرد کە سیاسییە کوردەکان لە کابینەی وەزارەتی نوری مالیکی بکشێنەوە.<ref name="KurdsOilfields">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Tensions mount between Baghdad and Kurdish region as Kurds seize oil fields|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/tensions-mount-between-baghdad-and-iraqs-kurds/2014/07/11/7baeea5e-2bfe-4d07-942b-1653af3d60a3_story.html|ڕێکەوت=١١ی تەممووزی ٢٠١٤|ئیش=[[Washington Post]]|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref> لە ١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤، ھۆشیار بوو بە وەزیری دارایی عێراق.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iraq parliament approves new Defense, Interior ministers|ناونیشان=http://english.aawsat.com/2014/10/article55337678/iraq-parliament-approves-new-defense-interior-ministers|ئیش=Asharq al-Awsat|نووسەر=Hamza Mustafa|ڕێکەوت=١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160312130423/http://english.aawsat.com/2014/10/article55337678/iraq-parliament-approves-new-defense-interior-ministers|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئازاری ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٦، لە پۆستەکەی دوورخرایەوە بەھۆی گەندەڵییەوە و وەڵامنەدانەوەی پرسیارەکانی پەرلەمانی عێراق لەسەر پرسی گەندەڵی.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Iraqi finance minister sacked, risking economic fallout|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/idUSKCN11R1DV|بڵاوکەرەوە=Reuters|نووسەر=Stephen Kalin|ڕێکەوت=٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦}}</ref><ref>[https://rojnews.news/رۆژهه-ڵاتى-ناوه-راست/ڕۆژنیوز-ئەو-دۆسیەیانە-ئاشکرادەکات-کە-هۆشیار-زێباری-لەسەر-بانگهێشت-کراوە-6367 ڕۆژنیوز ئەو دۆسیەیانە ئاشکرادەکات کە ھۆشیار زێباری لەسەر بانگھێشت کراوە]{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/رۆژهه-ڵاتى-ناوه-راست/ڕۆژنیوز-ئەو-دۆسیەیانە-ئاشکرادەکات-کە-هۆشیار-زێباری-لەسەر-بانگهێشت-کراوە-6367 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢١}}، ماڵپەڕی ڕۆژنیوز، ڕۆژی ١٥ی ئابی ٢٠١٦ بڵاوکراوەتەوە.</ref> دوای دوورخستنەوەی لە پۆستەکەی، زێباری وتی «ھۆکاری لادانم ھەڵدانەوەی گەندەڵی بەرپرسان بووە.» لەدوای بەڕێوەچوونی ھەڵبژاردنی [[ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، ٢٠٢١|پێشوەختەی عێراق]] ئەنجوومەنی نوێنەران سەرۆک و جێگرانی یەکەم و دووەمی سەرۆکی دەستنیشانکرد ، بڕیاردرا دەرگای خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی [[سەرۆک کۆماری عێراق]] بکرێتەوە ، ھۆشیاری زێباری سەڕەڕای ئەوەی پێشتر ڕای گەیاند پارتی کاندی نابێت بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هۆشیار زێباری: كاندیمان بۆ پۆستی سەرۆك كۆمار نابێت|ناونیشان=https://politicpress.com/79183/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=Politic Press}}</ref> بەڵام دواتر بە شێوەیەکی فەرمی پارتی ئەوی کاندید کرد<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ھۆشیار زێباری فۆڕمی خۆکاندیدکردنی بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عێراق پڕکردەوە|ناونیشان=https://politicpress.com/79376/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=Politic Press}}</ref> ، ئەمەش ڕووبەرووی کاردانەوەی زۆری خەڵکی بووەوە بەھۆی ئەوەی پێشتر لەسەر کەیسی گەندەڵی لە کارەکانی دورخرابوونەوە . بەو ھۆیەوە چەند [[خۆپیشاندان|خۆپیشاندانێک]] دژی لە شاری [[بەغدا]] ئەنجامدرا . ڕۆژی ١٣ی شوباتی ٢٠٢٢ دادگای فیدڕاڵی عێراق پێداچوونەوەی بە دۆسیەی ھۆشیار زێباری کردەوە و بەشێوەیەکی فەرمی شیاوبوونی بۆ ئەو پۆستە ڕەتکرایەوە <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Corporation|یەکەم=Nalia|سەردێڕ=دادگای باڵای فیدڕاڵی بریاریدا بە دوورخستنەوەی ھۆشیار زێباری لە کاندیدی سەرۆک کۆمار|ناونیشان=http://www.nrttv.com/detail/7865|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref>.لە کاردانەوەی ئەو بڕیارەدا زێباری لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی وتی کە ئەوبڕیارەی دادگا سیاسی بووە نەک یاسایی و بەرگری لە خۆی کرد کە ھیچ کێشەیەکی یاسایی نییە .<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هۆشیار زێباری: بڕیارەکەى دادگای فیدراڵی سیاسییەو دەزانین کێ لەپشتییەوەیەتی|ناونیشان=https://www.sharpress.net/all-detail.aspx?Jimare=201160|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=www.sharpress.net|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی شوباتی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220213142039/https://www.sharpress.net/all-detail.aspx?Jimare=201160|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Corporation|یەکەم=Nalia|سەردێڕ=هۆشیار زێباری: بڕیاری دادگای فیدڕاڵی دژ بە من نادادپەروەرانە بوو|ناونیشان=http://www.nrttv.com/detail/7870|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق}} {{پۆلی کۆمنز|Hoshyar Zebari}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:وەزیرانی حکوومەتی عێراق]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٣]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:موسڵمانە سوننەکانی عێراق]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای دھۆک]] [[پۆل:کۆمەڵناسانی عێراقی]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە عێراقییەکان]] [[پۆل:ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق]] rpoxis4m7ztv5nqbsbzft31simk0ql8 0 42645 1457912 1071768 2025-07-11T04:15:43Z DanyMations 70070 1457912 wikitext text/x-wiki {{Infobox writer | name = جەمال نەبەز | native_name = {{lang-ckb|جەمال نەبەز}},<br/>{{lang-kmr|Cemal Nebez}} | image =Cemal Nebez (cropped).png | imagesize = | alt = | caption = | pseudonym = | birth_name = | birth_date ={{birth date|df=y|١٩٣٣|12|١}} | birth_place = [[سلێمانی]] |death_date = {{Death date and age|df=y|٢٠١٨|12|٨|1933|12|1}} |death_place = [[بەرلین]] | occupation = [[زمانەوانی|زمانزان]]، [[ڕۆژنامەنووس]]، [[مێژوونووس]]، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕان|وەرگێڕ]] | citizenship = | education = | alma_mater = [[زانکۆی بەغدا]] | period = | genre = | subject = | movement = | notableworks = | spouse = | partner = | children = | relatives = | awards = | signature = | website = | portaldisp =}} '''جەمال نەبەز''' (١٩٣٣ تا ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨)، [[زمانەوانی|زمانزان]]، [[ڕۆژنامەنووس]]، [[مێژوونووس]]، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕان|وەرگێڕ]]ێکی [[کورد]]ە، لە ١٩٥٠ خوێندکاری شەریعەتی ئیسلامی و فەلسەفە و بیردۆزی و فیزیک و بیرکاری بوو لە [[زانکۆی بەغداد]]. لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨دا لە [[بەرلین]] کۆچی دوایی کرد. == بەرھەمەکان == * چیرۆکی گەرداوەکە (بە [[ئینگلیزی]]: "The Tempest") ھی نووسەری ئینگلیز [[ویلیام شێکسپیر]]، وەرگێڕدراوی جەمال نەبەز ساڵی ١٩٥٥ * لالۆ کەریم؛ ڕۆمانێکی [[کوردی]]یە لە ساڵی ١٩٨٦ لە [[ھەولێر]] * خوێندەواری بە [[زمانی کوردی]] لە ساڵی ١٩٨٧ * نووسینی کوردی بە لاتینی * وەرگێران ھونەرە، چاپخانەی ژین * پالتۆ (بە [[ئینگلیزی]]: "The Coat") لە ساڵی ١٩٥٨ ھی نووسەری بەناوبانگ نیکۆڵای گۆگۆل * سەرەتای میکانیک و خۆمالەکانی ماددە * زمانی یەکگرتووی کوردی، ساڵی ١٩٧٩ * ھەندێک لە کێشە بنەڕەتییەکانی قوتابخانەی کوردی سۆسیالزم لە ساڵی ٢٠٠١ * ڕۆژانی ئاوارەییم، لە [[سویس]] * کاژیک پێشخان و پاشخانەکانی، ساڵی ٢٠١٥ == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەرە دەرەکییەکان == {{ڤەژینبوکس|٧٧}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} {{کەسایەتییەکانی سلێمانی}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٣]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:زمانەوانانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٨]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] is0qz4ftlox1bobtrae9i8u4jl0etx2 0 43410 1457923 1193311 2025-07-11T04:19:44Z DanyMations 70070 1457923 wikitext text/x-wiki '''سەید یاقووبی مایەشتی''' (لەدایکبوون: ١٨١٣-١٨١٢ ز. لە گوندی [[قومشەی سەی یاقوو|قومشە]]ی [[مایەشت]]، کۆچی دوایی: ١٨٧٤–١٨٧٥ ز. لە [[کرماشان]]) ناسراو بە '''سەی یاقۆ''' یەکێک لە [[شاعیر]]انی [[کورد]]ە. == ژیان == سەید یەعقووب کوڕی سەید وەیسی لە ساڵی١٨٠٢ لە گوندی قەمشەی ناوچەی مایدەشتی کرماشان لەدایک بووە. بە بنەماڵە دەچنەوە سەر سەیدانی سامرەیی و لە قەمشە دەژین. کوردی ئەو ناوچەیە و بنەماڵەی شاعیر لە سەر ئایینزای شیعەی دوازدە ئیمامین. خوێندنی لەسەر دەستووری ئایینی کۆن بووە و لە سەرەتای ژیانیدا ھەوڵی داوە ببێ بە میرزا، واتە خوێندەواری ئەو سەردەمە و بۆ ئەم مەبەستە سەری لە کرماشان داوە، ڕێی کەوتووتە کرند و بێستوون، گەشتی تاران و قوم و شیرازی ھەیە. دەنگوباسی خوێندەواری و شیعری سەید گەیشتووتە دیوەخانی ئیمام قولی میرزای دوەڵەتشا و پاشان لە لای مامە محەمەدحەسەن خانی فەرمانڕەوای کەلھوڕ وەک نووسەری دیوەخان لە ساڵی١٨٣١ لەوێ دامەزراوە و تا کۆتایی ژیانی لەو ماڵە گەورەیە ماوەتەوە. سەید ڕۆشنبیری چاکی سەردەمی خۆی بووە، بە خەتخۆشی ناوبانگی ەرکردووە و لە زانستی مۆسیقا و بەکارھێنانی ئامێری تەموور ھاوتای کەم بووە و شارەزایی زۆری لە ئاوازی مەقامەکان بە تایبەتی ھۆرە بووە. ھەندێ لەسەر ئەو باوەڕەن چووبێتە سەر ئایینی [[یارسان]]، لە شیعریدا شوێنەواری ئەم ئایینە بەرچاو ناوکەوێ، وا دەگێڕنەوە سەید یەعقووب ھەندێ جار کە تووشی باری عیشق و ڕاکێشانی [[سۆفیزم]] دەبوو بەسەر وڵاغەوە غار غارێن و جلیتبازی دەکرد و ھۆرەی دەچڕی. نازناوی شیعری سەید یەعقووب "سەیید"ە، ھەندێ جاریش "سەی یاقۆ"ی بەکارھێناوە، لەبەر ئەوە لە ژیانی شاعیریدا بە"سەی یاقۆ"ش ناسراوە، لە ناو خەڵکی بە سەید یەعقووبی ماھیدەشتی ناوبانگی دەرکردووە. شاعیر لە ساڵی ١٨٨١ کۆچی دواییکردووە و تەرمەکەی براوەتەوە ئاوایی قەمەشە و لەوێ نێژراوە. == شیعرەکان == سەی یاقۆ شیعرەکانی بە شێوەزاری [[کوردیی گۆرانی]] نووسیوە و سەرەڕای ئەو شێوەزارەش، ھۆنراوەی بە [[سۆرانی]] و [[ھەورامی]] داناوە. دیوانەکەی نزیکەی ٢٠ ھەزار ھۆنراوە بووە تیاچووە و نەماوە، ئەوەی ماوە و بە دەست گەییشتووە دەوری ھەزار ھۆنراوەیە، بەڵام بە چاپ نەگەییشتووە. ناوەرۆکی شیعرەکانی ئایینی، وەسفی جوانی سروشت، خۆشەویستی و دڵداری بووە. بە شاعیرێکی کلاسیزم دانراوە و بڕێک لە شاعیرانی فارس و ھەروەھا [[نالی]] کاریگەرییان لە سەری بووە. شیعرەکانی وشەی بیانی عەرەبی و فارسی لەخۆدەگرێتەوە و لاسایی کردووە لە شاعیرانی شێوەزاری گۆرانی کە کێشی خۆماڵی بەکاردەھێنێت. [[شارام نازری]] یەکێک لە شێعرەکانی سەی یاقۆی لە گۆرانییەکدا بە کار ھێناوە. شیعری ئەم شاعیرە لە ناو دڵی خەڵکی جێگەی خۆی دۆزیوەتەوە و ماوەیەکی زۆر لە دەسنوودا پارێزراوە و ساڵی١٩٨٤ بۆ یەکەم جار دیوانەکەی لە چاپ دراوە. سەید یەعقووب ئاگاداری زاراوەکانی زمانی کوردی بووە: ھەورامی، سۆرانی، لەکی، کورمانجی. شاعیرانی ئەم ناوچانەی ناسیوە، بەتایبەتی نالی خۆشویستووە و بە شاعیرێکی گەورەی داناوە و شانازی پێوە کردووە و سەرکەوتووانە لاسایی شیعری نالی کردووتەوە. لە ڕووی ڕوخسارەوە شیعری سەید لە سەر دوو بەشی شیعری خۆماڵی لەسەر ئاوازی ھۆرە و شیعری عەرووزی دانراوە و لەم بوارەدا لە ژێر کاریگەری نالی بووە. بەرھەمی شاعیر وێنەی شیعرێکی بەرزی زمانی کوردییە، زادەی تێکەڵاوی بنزاراوەکانی زمانی کوردی ئەو ناوچانەیە بە زاراوەی گۆرانی و ئینجا موتوربەکردنی ئەمە بە زاراوەی کوردی ناوەندی (سۆرانی). وێنەیەک لە شیعری سەی یاقۆ: {{شیعر}} {{ب|شۆرێ بە سەرم کەوتیە لەم مەستیی چاوە|لەم جێگە نەنیشم مەگەر ئەو جێگە شەراوە}} {{ب|ئەم زولف و ڕوخی دلبەرە یا لەیل و نەھارە|یا ھەورە ڕەشی پەردەکەشی بانی ھەتاوە}} {{ب|ڕوخساری تۆ وەک مانگ دوو زولفت وەکوو عەقرەو|ھەرچەن کە قەمەر عەقرەوە ڕازیم بە قەزاوە}} {{ب|ماچان کە غەزالان چەڕنی شۆرە زەمینە|پەس ئاھوویی من چیشە کە لەم جێگە ڕماوە}} {{ب|(سۆزی دڵمە باعیسی تاو و کوڵی گریان|مەعلوومە کە ئاگر سەبەبی جۆششی ئاوە)}} {{ب|ئەی دڵ گوزەرێ کە وە قوڵنگ تاشییی فەرھاد|بین ناڵەکەی ئەیژنەوی لەو دڵی کاوە}} {{ب|زاھید وە خودا غەیری خەمی ئەبرۆیی دڵدار|مەیلم نە وە مزگەفت و نە دەیر و نە کیتاوە}} {{ب|زولفت وە ڕوخت وە‌ﻫ چ پەرێشان و وڵاوە|سەبرە و بە دڵی شیفتە یەکبارە ڕژاوە}} {{ب|چاوانی نیگارم وە سپاھی موژەما چوون|ئەی لەشکری خوون ڕێژ ئەمە وەقتی چپاوە}} {{ب|دلبەر لە غەمت (سەیید) ی پێچارەیی سەرشەو|خوون ڕێژییە لەم چاوە حەتا سوبحی دەماوە}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * زمان و ئەدەبی کوردی بۆ پۆلی یازدەھەمی ئامادەیی - نووسراوە لەلایەن وەزارەتی پەروەردەی حکوومەتی ھەرێمی کوردستانەوە. * [http://www.kurdipedia.org/?q=379 کوردپێدیا] * [[عەلائەدین سەججادی]]، مێژووی ئەدەبی کوردی، چاپخانەی مەعارفی بەغدا، ١٩٥١. * خەزنەدار، مارف(٢٠٠٤)، مێژووی ئەدەبی کوردی؛ بەرگی٤، ئاراس == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ١٢}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژەی کوردی}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیرەکانی کوردیی گۆرانی]] [[پۆل:شاعیرە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٩٩]] [[پۆل:مردووانی ١٨٧١]] d3gkj79tz22lgt65g0a2zbcrl62qbgu 0 72420 1457968 1308759 2025-07-11T04:41:53Z DanyMations 70070 1457968 wikitext text/x-wiki '''سوڵتان سەھاک''' یان '''سوڵتان ئیسحاق''' دامەزرێنەری [[ئایینی یاری]]یە کە گەلی [[یارسان]] یان کاکەییەکان (١٢٧٦-١٣٩٥زایینی) بڕوایان پێیەز سوڵتان سەھاک بە سوڵتانی ڕاستەقینە و خاوەنی ڕێز ناسراوە و یارسان ئەو بە ڕووی ڕاستەقینەی حەقیقەت دەناسن. <ref name="برھان‌الحق، نورعلی الھی">برھان‌الحق، [[نوورعەلی ئیلاھی]]</ref> سوڵتان سەھاک [[کورد]]ە و لە کۆتاییەکانی سەدەی حەوتی [[کوچی]] (١٢٧٦ [[زایینی]]) لە ناحیەی بەرزنجەی سەر بە [[قەزای سەید سادق]]ی [[پارێزگای سلێمانی]]دا لە دایکبووە باوی ناوی شێخ عیسایە و دایکی ناوی ڕەزبار خاتوونەکە کچی حوسەین بەگی جەڵد بووە. کە ئەوکات ڕێبەر و دامەزرێنەری [[ڕێبازی قادری|ڕێبازی قادرییەکان]] بوو. باوکی تەکیە و موریدی ھەبوو ھەر زوو لەگەڵ باوکی ڕێک نەکەوتوون ئەو ناوچەی [[بەرزنجە]]ی جێ ھێشتووە و ڕووی لە گوندی شێخانی [[کوردستانی ئێران]] کردووە و لەوێ نیشتەجێ بووە.<ref name="برھان‌الحق، نورعلی الھی" /><ref>صدیق صفی‌زادە، اھل حق،</ref> ھەندێک سەرچاوە داوا دەکەن سوڵتان سەھاک بە نەسەب دەچێتەوە سەر ئیمام [[مووسا کازم]]ی [[شیعە]]کان.<ref name="برھان‌الحق، نورعلی الھی" /><ref>صدیق صفی‌زادە، اھل حق،</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|ئایین|کوردستان}} [[پۆل:یارسان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ١٤یەم]] [[پۆل:دامەزرێنەرانی ئایینەکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] itl1ofhjvtai0su62j52p4jd24rttxi 0 72457 1458009 1159869 2025-07-11T05:30:32Z DanyMations 70070 1458009 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:|thumb|عەبدۆ محەممەد]] {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = عەبدۆ محەممەد | وێنە = Pensselisetä Ebdo Mihemed (Abdo Mohamad) at Helsinki-Vantaa airport.JPG | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[عەفرین]]، [[ڕۆژاوای کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = سترانبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''عەبدۆ محەممەد''' (لەدایکبووی شاری [[عەفرین]] لە [[سووریا]] - ) گۆرانیبێکی کوردی [[ڕۆژاوای کوردستان]] کە زۆرتر وەک گۆرانیبێژی ئاھەنگی بووکگواستنەوە دەردەکەوێت.<ref>[http://www.hs.fi/viihde/artikkeli/1135249768077 "عەفرینی و گۆرانی بێژی بوکگواستنەوە"]</ref> ئەو لە پایزی ٢٠٠٩ لە [[فینلەندا]] بەناوبانگبوو بەھۆی ئەو ڤیدیۆیەی خۆی لە ماڵپەڕی [[یوتیوب]] کە زۆرتر لە ٢میلیۆن بینەری ھەبوو.<ref>[http://www.iltalehti.fi/viihde/2009110410543533_vi.shtml "ڤیدیۆکەی عەبدۆ لە یوتیوب"]</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە}} {{کورت}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی عەفرین]] [[پۆل:میمەکانی ئینتەرنێت]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:پەنابەرە سوورییەکان]] 2i2zz4l6kclgi2kg4833v87ua2t59g1 0 72461 1457941 625842 2025-07-11T04:27:32Z DanyMations 70070 1457941 wikitext text/x-wiki '''کەریم حیسامی''' یان '''کەریمی حیسامی''' (ماوەی ژیان:١٩٢٦ لەگوندی بەیرەم لە مەھاباد تاکوو ٢٠٠١) ناوی ڕاستی '''کەریم میرزا حەمەد''' کەریمی حیسامی ناوی خوازراویەتی بەھۆی باری سیاسی ناوبراو کە ئەندامی [[کۆمەڵەی ژیانەوەی کوردستان]] نووسەرێکی [[کورد]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] == بەھەمەکان == * کاروانێک لە شەھیدانی کوردستانی ئیران * پێداچوونەوە (لەدەزگای ماردین لە سوێد چاپی کردووە) * لە بیرەوەرییەکانم * کۆماری دیموکراتی کوردستان یان خودموختاری * لە بیرەوەرییەکانم ١٩٥٧-١٩٦٥ * یادی ھێمن ساڵی ١٩٨٧ * لە بیرەوەرییەکانم ١٩٦٥-١٩٧٠ * لە بیرەوەرییەکانم ١٩٧٠-١٩٧٥ * لە بیرەوەرییەکانم ١٩٧٥-١٩٧٩ * لە بیرەوەرییەکانم ١٩٧٩-١٩٨٣ * لە بیرەوەرییەکانم ١٩٨٣-١٩٨٥ * سەفەرێ بۆ کوردستان (لە [[ستۆکھۆڵم]] - [[سوێد]]) * گەشتێک بەنێو بیرەوەرییەکان (٣٠٣ پەڕە) * دیموکراسی چییە؟ (چاپخانەی موکریانی لە ھەولێر ٢٠٠١) === وەرگێڕدراوەکانی کەریمی حیسامی === * دایک لە نووسینی [[مەکسیم گۆرکی]] * ئازادی یان مەرگ لە نووسینی [[نیکۆس کازانتزاکیس]] * نان و شەڕاب لە نووسینی [[ئیگنازیۆ سیلۆنێ]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەری دەرەکی == * [https://web.archive.org/web/20110718101931/http://www.bookfinder.com/dir/i/Pedacunewe/9188880230/ کتێبی پێداچوونەوە لە نووسینی کەریمی حیسامی] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:نووسەرانی ئێرانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠١]] [[پۆل:ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] e88f9ng9z4cuyccza7lg81xjqj7kuwd 0 72465 1457942 1407972 2025-07-11T04:27:46Z DanyMations 70070 1457942 wikitext text/x-wiki '''کەژاڵ ئەحمەد سەعید محەممەد بەرزنجی''' (١٩٦٧ لە [[کەرکووک]] - ) خانمێکی نووسەر، شاعیر و ڕۆژنامەنووسی [[کورد]]ی [[باشووری کوردستان]]ە. کەژاڵ ئەحمەد لە ساڵی ١٩٦٧ لە گەڕەکی تەپەی مەلا عەبدوڵڵای شاری [[کەرکووک]] لەدایکبووە. == ژیان == بنەماڵەی کەژاڵ بە بنەچە خەڵکی [[سلێمانی]]ن، بەڵام بەھۆی کاری باوکییانەوە لەوێ بوون. دوای پێنج ساڵ لە تەمەنیی لە کەرکووک ھاتوونەتە [[سلێمانی]]. دواتر لەوێ خوێندن و چالاکییەکانی دەستپێکردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=67007&Jor=5| سەردێڕ = کەژاڵ ئەحمەد چالاكییه‌كانى ده‌باته‌ كه‌ركووك| بڵاوکەرەوە = wishe.net}}</ref> لەسەرەتای ھەشتاکاندا چووەتە رێزی کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان و لە ساڵی ١٩٨٧ دەستی بە شیعر نووسین کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://westganews.net/style/dreja.aspx?=hewal&jmara=21811&Jor=1| سەردێڕ = کەژاڵ ئەحمەد لەسەر شعرێکی داوای لێبوردن دەکات| بڵاوکەرەوە = westganews.net}}</ref> لە ساڵی ١٩٩٢ بووەتە ڕۆژنامەنووس و کاری لە ڕۆژنامەی ئاڵای ئازاد کردووە و ماوەیەکیش لەکەناڵی ئاسمانیی [[کوردسات]] بەرنامەیەکی تایبەتی بەناوی «دژەباو» پێشکەش کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://www.nrttv.org/News.aspx?id=38622&MapID=1| سەردێڕ = کەژاڵ ئەحمەد چەند لایەنێکی ژیانی تایبەتی خۆی باس دەکات| بڵاوکەرەوە = nrttv.org}}{{بەستەری مردوو|url=https://www.nrttv.org/News.aspx?id=38622&MapID=1 |date=تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ }}</ref> ساڵی ٢٠٠٧ ھاوسەرگیری لەگەڵ کەسێکی بەڕەچەڵەک کوردی دانیشتووی وڵاتی [[ئوردن]] بەناوی عەبدولوەدوود کوردی خاوەنی گەورەترین مۆڵ لە عەممانی پایتەختی ئوردن بەناوی (مەککە مۆڵ) کرد و لە ئێستادا گەڕاوەتەوە [[ھەرێمی کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://archive.rachlaken.com/Default.aspx?page=Article&id=24769&l=3| سەردێڕ = کەژاڵ ئەحمەد: ھێشتا غەریبیت دەکەم ھەولێرە ماست| بڵاوکەرەوە = rachlaken.com| ڕێکەوتی سەردان = ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ= https://web.archive.org/web/20211022204808/https://archive.rachlaken.com/Default.aspx?page=Article&id=24769&l=3|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بەشێک لە شیعرەکانی وەرگێڕدراون بۆ زمانەکانی [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] و [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]] [[زمانی فارسی|فارسی]] و [[زمانی تورکی|تورکی]] و [[نۆرویژی]]. == خوێندن == لە سلێمانی قۆناغەکانی خوێندنیی بڕیوە، لە سەرەتاییدا لە قوتابخانەی کوردستان، و ناوەندی و دواناوەندیشیی لە قوتابخانەی سۆلاڤی کچان خوێندووە. [[پەڕگە:Kajal Ahmad 2005.jpg|وێنۆک|وێنەیەکی کەژاڵ ئەحمەد، کە بە کامێرای خانمە وێنەگرێکی ئیسپانی لە ساڵی ٢٠٠٥دا گیراوە.]] == ڕامیاڕی == == بەرھەمەکان == کەژاڵ چەندین بەرھەمى چاپکراوى ھەیە لەوانە:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان = https://galawej.com/news/19/74/| سەردێڕ = کەژاڵ ئەحمەد| بڵاوکەرەوە = galawej.com}}{{بەستەری مردوو|url=https://galawej.com/news/19/74/ |date=تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ }}</ref> === شیعر === * ''[[بەندەری بەرمۆدا]]'' (١٩٩٩) * ''[[وتەکانی وتن]]'' (١٩٩٩) * ''[[قاوەیەک لەگەڵ ئەو دا]]'' (١٩٩٩) * ''[[ئاوێنەم شکاند]]'' (٢٠٠٤) * ''[[دیوانی کەژاڵ ئەحمەد]]'' (٢٠٠٦) * ''[[من دەبێت خۆم بسمیلبکەم]]'' (٢٠١٤) دەزگای جەمال عیرفان بەچاپی گەیاندووە و داھاتەکەی بۆ کەسوکاری شەھید و ئەنفالکراوانە. * ''[[زمانی باڵندەم دەزانی]]'' (۲۰۱۹) لە چاپخانەی کارۆ چاپکراوە. === وتار === * ''[[کتێبی ژن]]'' (کۆمەڵە وتار و لێکۆڵینەوە - ١٩٩٩) دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم بەچاپی گەیاندووە. === وەرگێڕان === * (''[[ناسنامە بکوژەکان]]''، چەند خوێندنەوەیەک بۆ ئینتیماو بەجیھانیی بوون) وەرگێڕان لە عەرەبییەوە بۆ کوردیی، نووسینی ئەمین مەعلوف ٢٠٠٣ خانەی وەرگێڕان/ وەزارەتی رۆشنبیریی بەچاپی گەیاندووە. == وەرگێڕان بە زمانەکانی تر == شیعرەکانی کەژاڵ ئەحمەد بە زمانەکانی ترو شێوەزاری تر: # (EROBRINGR) کۆمەڵە شیعرێکی کەژاڵ ئەحمەدە بەزمانی نەرویژیی، خانەی چاپ وبڵاوکردنەوەی cappelen ی نەرویژیی کەلەساڵی ١٨٢٩ دامەزراوە بۆیەکەمجار لەمێژووی خۆیدا کۆمەڵە شیعرێکی شاعیرێکی کوردی بەنەرویژیی لەساڵی ٢٠٠٥ دا بەچاپ گەیاند. خانەی ناوبراو لەزنجیرە چاپکراوەکانی شیعری سەدەی بیستەمی تایبەت بەژناندا تا بڵاوبوونەوەی ئەم دیوانە ١٣ ژنە نووسەری لەسەرانسەری دنیادا بەخوێنەرەکانی ناساندبوو، دیوانی(EROBRINGR) واتا فتوحات کەناوی یەکێک لەشیعرەکانی ناو دیوانەکە لەلایەن بەڕێزان: (ھاودەم ساڵح جاف و خاتوو ئینگەری ئوستنستاد Inger Østenstad لێکۆڵیارو راوێژکاری کۆلیژی ئادابی زانکۆی ئۆسلۆ) وە وەرگێڕدراوە و بەتیراژی ١٦٠٠ دانە لەئۆسلۆ بەچاپ گەیشتووە. ئەم کتیبە بێجگە لەشیعرەکان لە دوو توێی لاپەڕەکانیدا بەقەڵەمی ھەردوو وەرگێڕ پێشەکییەکی جوان و پڕبایەخ سەبارەت بە ئەدەبی کوردیی بەگشتی و مێژووی ئەدەبی ژنان لەکوردستاندا بڵاوکراوەتەوە وباس لەئەزموونی شیعریی خاوەنی کۆمەڵە شیعرەکە کراوە. # (Qehweyek li gel wî) کۆمەڵە شیعرێکی کەژاڵ ئەحمەدە بەشێوەزاری کرمانجی باکور ساڵی ٢٠٠٦ لەئەستانبوڵ لەلایەن چاپخانەی ئاڤێستاوە بەچاپ گەشتووە کە خاتوو دلشا یوسف گۆڕیویەتی بۆ کورمانجیی باکور. # (قصائد تمطر نرجساً) کۆمەڵە شیعرێکی وەرگێڕدراوی کەژاڵ ئەحمەدە بۆ زمانی عەرەبی لەلایەن وەرگێڕی جوانەمەرگ سەڵاح ڕێکەوتی یەوە وەرگێردراوەو ساڵی ٢٠٠٨ دار المدی لە دیمەشق بەچاپی گەیاندووە. # (poems kajal Ahmad) کۆمەڵە شیعرێکی وەرگێڕدراوی کەژاڵ ئەحمەدە بۆ زمانی ئنگلیزیی کە سەنتەری وەرگێڕانی شیعری جیھانیی ساڵی ٢٠٠٨ لە لەندەن بەچاپی گەیاندووە. ئەم کتێبە لەلایەن دکتۆرە چۆمان ھەردی و میمی خەلفاتییەوە وەرگێڕدراون. # (مشتێ خوێ) Handful of Salt کۆمەڵە شیعرێکی وەرگێڕدراوی کەژاڵ ئەحمەدی شاعیرە بۆسەر زمانی ئنگلیزیی (ئەمریکی) ساڵی ٢٠١٦ لەﻻیەن ئاﻻنە ماری لیڤنسۆن ﻻبرووس و دەریا عبدولکەریم عەلی نەجم و میوان نەھرۆ سەعید سۆفی یەوە وەرگێڕدراوە و باربارە گۆڵدبێرگ لە ئەمریکا چاپیکردووە و بەرگی یەکەمی ئەم بەرھەمە کاری ھونەرمەند لوقمان ئەحمەد ـ ە، خاتوو Alana Marie Levinson-LaBrosse کە پێشتر مامۆستای زانکۆی ئەمریکی بووە لە سلێمانی پێشەکی و لێکۆڵینەوەی بۆ ئەم کتێبە نوسیووە.داھاتی ئەم بەرھەمە لەلایەن نووسەرەوە پێشکەش بە ژنانی ئێزدیی قوربانیی شەڕی داعش کراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [http://www.poetrytranslation.org/poets/Kajal_Ahmad کەژاڵ ئەحمەد - ماڵپەڕی poetrytranslation] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140726223641/http://www.poetrytranslation.org/poets/Kajal_Ahmad |date=٢٦ی تەممووزی ٢٠١٤ }} * [ کتێبی بەندەری بەرمۆدا - نووسینی کەژاڵ ئەحمەد] * [https://www.goodreads.com/book/show/29845765-handful-of-salt by Kajal Ahmad] * https://youtube.com/@kajalahmad95?si=d3dT4-Qo7BVojJAK {{کەژاڵ ئەحمەد}} {{شیعری نوێی کوردی}} {{بزووتنەوەی ژنان لە کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|کوردستان|عێراق|وێژەی کوردی|شیعر|وێژە}} {{پۆلی کۆمنز|Kajal Ahmad}} [[پۆل:کەژاڵ ئەحمەد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد بە زمانی کوردی]] [[پۆل:فێمینیستە کوردەکان]] [[پۆل:ڕۆژنامەنووسانی کورد]] [[پۆل:ژنانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ھونەرمەندە عێراقییەکان]] [[پۆل:ژنە ھونەرمەندە عێراقییەکان]] [[پۆل:پێشکەشکارانی پێشووی کوردسات]] isdn5wefzqw41ej04u1dte2dqhjqlw6 0 72503 1457960 1446071 2025-07-11T04:34:48Z DanyMations 70070 1457960 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} {{وەسف|سەرکردە، جوگرافیاناس و مێژووناسێکی کورد}} '''ئەبوو فیدا''' (تشرینی دووەمی ١٢٧٣ – ٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٣٣١).<ref name=":٠">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=کوردستان لە کتێبی تەقویم ئەلبولدانی ئەبولفیدای ئەیوبی.}}</ref> ناوی تەواوی '''ئیسماعیل کوڕی عەلی کوڕی مەحموود کوڕی محەممەد کوڕی تەقیەدین عومەر کوڕی شاھەنشا کوڕی ئەیوب کوڕی شادییە<ref name=":٠" />'''. یەکێک بوو لە کەسایەتییەکانی ماڵباتی کوردە [[دەوڵەتی ئەییووبی|ئەییووبییەکان]]. سەرکردە و ئەمیری شاری [[حەمما]] بوو لە ھەمان کاتدا شارەزایییەکی زۆری لە زانستدا ھەبووە وەکوو: [[فەلسەفە]]، [[مێژوو]]، [[جوگرافیا]]، زانستی [[ژیربێژی (مەنتیق)|ژیربێژی]]، فیقھی ئایینی، زانستی شێوەکاری، [[پزیشکی]]، گەردوونناسی و ھۆنراوە.<ref name=":٠" /><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=s11wDwAAQBAJ&pg=PT250&dq=%D8%A3%D8%A8%D9%88+%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%A1+%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D8%AF&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjWoLSQjd3iAhUC0aYKHUPaBMgQ6AEIKjAA|سەردێڕ=تاريخ أبي الفداء ١-٢ المسمى المختصر في أخبار البشر ج٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606212140/https://books.google.iq/books?id=s11wDwAAQBAJ&pg=PT250&dq=%D8%A3%D8%A8%D9%88+%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%8A%D8%AF%D8%A7%D8%A1+%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D8%AF&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjWoLSQjd3iAhUC0aYKHUPaBMgQ6AEIKjAA#v=onepage&q=أبو%20الفيداء%20الكرد&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=AdZfWpd4YrYC&pg=PA307&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEINDAC|سەردێڕ=Assyrians, Kurds, and Ottomans: Intercommunal Relations on the Periphery of...|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606212146/https://books.google.iq/books?id=AdZfWpd4YrYC&pg=PA307&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEINDAC#v=onepage&q=Abu%20al-Fida%20KURD&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=EAbICQAAQBAJ&pg=PA41&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEIOjAD|سەردێڕ=The Kurds: A Concise History And Fact Book|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606212147/https://books.google.iq/books?id=EAbICQAAQBAJ&pg=PA41&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEIOjAD#v=onepage&q=Abu%20al-Fida%20KURD&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=pHB5F_Y02_gC&pg=PA2&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEILjAB|سەردێڕ=The A to Z of the Kurds|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606212143/https://books.google.iq/books?id=pHB5F_Y02_gC&pg=PA2&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEILjAB#v=onepage&q=Abu%20al-Fida%20KURD&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=I9mr6OgLjBoC&pg=PA45&redir_esc=y|سەردێڕ=The Kurds: A Concise Handbook|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606212145/https://books.google.iq/books?id=I9mr6OgLjBoC&pg=PA45&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=i7hJDwAAQBAJ&pg=PA32&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEIKDAA|سەردێڕ=Historical Dictionary of the Kurds|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606212142/https://books.google.iq/books?id=i7hJDwAAQBAJ&pg=PA32&dq=Abu+al-Fida+KURD&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwju5KKwjN3iAhVjyaYKHbrzAmsQ6AEIKDAA#v=onepage&q=Abu%20al-Fida%20KURD&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == بەرھەمەکان == خاوەنی چەندین کتێبە وەکوو: * کتێبی «المختصر فی أخبار البشر» کە کتێبێکی مێژوویییە و بە کتێبی «تاریخ أبی الفداء» ناسراوە. * کتێبی «تقویم البلدان» کە کتێبێکی جوگرافییە. ئەم کتێبەی لەلایەن ئەورووپییەکانەوە گرینگییەکی زۆری پێدراوە. * کتێبی «الکُنّاش» == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{جوگرافیای ئیسلامی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|مێژووی ئیسلام|ژیاننامە|ئیسلام|جوگرافیا}} {{پۆلی کۆمنز|Abulfeda}} [[پۆل:جوگرافیاناسانی کورد]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:زانایانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٢٧٣]] [[پۆل:مردووانی ١٣٣١]] [[پۆل:موسڵمانانی سووری]] [[پۆل:مێژووناسانی سووری]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:مێژوونووسانی موسڵمان]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ١٣یەم]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ١٤یەم]] [[پۆل:خەڵکی دیمەشق]] 5iamzte3etna909kqyx9kiesxl76kh8 0 72576 1458121 1375599 2025-07-11T06:06:32Z DanyMations 70070 1458121 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:MohammadTofiq.jpg|thumb|محەممەد تۆفیق ڕەحیم]] '''محەممەد تۆفیق ڕەحیم''' (لەدایکبووی ١ی تەممووزی ١٩٥٣ لە [[سلێمانی]]) [[سیاسەتوان]]ێکی [[کورد]]ە. سکرتێری کاروباری ژوورەکانە، لە [[خانەی ڕاپەڕاندنی بزووتنەوەی گۆڕان|خانەی ڕاپەڕاندنی]] [[بزووتنەوەی گۆڕان]]. ئەو [[ئەندازیاری]] خوێندووە، و پێشتر ئەندامی مەکتەبی سیاسیی [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | ناونیشان =http://www.kurdmedia.co/details.aspx?=hewal&jmare=12168&Jor=1 | سەردێڕ =''کورد میدیا زانیاری ورد لەسەر ئەندامانی خانەی ڕاپەڕاندنی گۆڕان بڵاو دەکاتەوە'' | ڕێکەوتی سەردان =٢٨ی تەممووزی ٢٠١٧ | بڵاوکەرەوە =کورد میدیا }}{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdmedia.co/details.aspx?=hewal&jmare=12168&Jor=1 |date=تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ }}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Mohammad Tofiq Rahim}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٣]] [[پۆل:سیاسەتوانە کوردەکان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] [[پۆل:سیاسییەکانی بزووتنەوەی گۆڕان]] [[پۆل:وەزیرانی حکوومەتی عێراق]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:سیاسییەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی پێشووی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] 1s3u8z9n47rrd08maa46ftcw75thlbg 0 75720 1458022 1220561 2025-07-11T05:33:27Z DanyMations 70070 1458022 wikitext text/x-wiki {{بێسەرچاوە}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = محەممەد جەزا | وێنە = Heme Ceza.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = محەممەد جەزا | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٤٩ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ | شوێنی مردن = [[سلێمانی]] | شوێنی گۆڕ = [[گردی سەیوان]]، سلێمانی | ھۆکاری مردن = نەخۆشی | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]]، [[پێشمەرگە]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} [[پەڕگە:Hama Jaza Ho Kaki Peshmarga.ogg|وێنۆک|بەشێک لە گۆرانیی «ھۆ کاکی پێشمەرگە» بە دەنگی حەمە جەزاوە]] '''حەمە جەزا''' (١٩٤٩ لە [[سلێمانی]] – ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ لە سلێمانی) گۆرانیبێژێکی [[کورد]] بوو. == ژیان == حەمە جەزا لە ساڵی ١٩٤٩ لە شاری [[سلێمانی]] لەدایک بوو. لە تەمەنی ١٩ ساڵیدا ژیانی ھاوسەری پێکەوە ناوە و خاوەنی ٦ منداڵ (٢ کوڕ و ٤ کچ) بووە. حەمە جەزا لە ساڵی ١٩٦٩ دا پەیوەندی کردوە بە شۆڕشی ڕزگاری خوازی کوردەوە. چەندین ساڵی تەمەنی ژیانی لە [[پێشمەرگە|پێشمەرگایەتی]]دا بەسەر بردوە. پاشان لەگەڵ خێزانەکەیدا ڕوویان کردووەتە [[ئەورووپا]] و لە وڵاتی [[دانمارک]] نیشتەجێبوون. پاش ڕاپەڕینی بەھاری باشووری کوردستان ڕووی کردووەتەوە کوردستان و لە سلێمانی درێژەی بە ژیانی داوە. حەمە جەزا خاوەنی چەندین سروودی نیشتمانی و ئاوازی کوردییە. لە تەمەنی ٦١ ساڵیدا و لە کاتژمێر ١:٥٠ خولەکی ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ بەھۆی نەخۆشییەوە کۆچی دوایی کردوە. ھەمان ڕۆژ تەرمەکەی لە گردی سەیوان لە سلێمانی بە خاک سپێردرا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٩]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٠]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] bfzkmp3ccrnma5kxvdbolty7o9g2tj8 0 76069 1458008 1362298 2025-07-11T05:30:17Z DanyMations 70070 1458008 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = نارین فەقێ | وێنە = Narîn Feqê.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٠ | شوێنی لەدایکبوون = [[پارێزگای حەسیچە]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ، مافناس | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = لە ٢٠٠٣ ەوە | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = {{URL|http://www.narinfeqe.com/}} | ئامێرە دیارەکان = }} '''نارین فەقێ''' (١٩٨٠- ) گۆرانیبێژێکی کوردە. لە پارێزگای [[پارێزگای حەسیچە]] لەدایکبووە و لە ١٠ ساڵیەوە دانیشتووی [[سوید]]ە. خاوەنی بڕوانامەی ماستەری مافناسیی ئەورووپییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.narinfeqe.com/?page=biography |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی ئازاری ٢٠١٦ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160307063049/http://narinfeqe.com/?page=biography |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەلبۆمەکان == تا ئێستا دوو ئەلبۆمی بڵاو کردووەتەوە. * نالینەک (٢٠٠٥) * ھێڤی (٢٠٠٩) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == <references/> {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|ژن|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی باکووری]] dygwvfzzi6fjbb32mcpincsezh799jo 0 76148 1458088 835500 2025-07-11T05:57:28Z DanyMations 70070 1458088 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ھۆشەنگ شگرف | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٠ (١٣٢٩ ک.ھ.) | شوێنی لەدایکبوون = [[سنە]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٦٦ تا ئێستا | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ھۆشەنگ شگرف''' (بە فارسی: ''ھوشنگ شگرف''، لەدایکبووی [[١٩٥٠]] لە [[سنە]]) [[گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کورد]]ە. لەلای [[حوسێن کامکار]] فێری مۆسیقا بووە و تا ئێستا ٥ ئەلبۆمی بڵاو کردووەتەوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=20170729223658141637&lng=1 کوردیپێدیا] {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] {{گۆرانیبێژانی کورد}} 6q8c0lm5r6ajopslgzsmg7ha92uodv6 0 76153 1458053 1362837 2025-07-11T05:40:20Z DanyMations 70070 1458053 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = نەجمەدین غوڵامی | وێنە =نەجمەدین غوڵامی.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = نەجمەی غوڵامی | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٥٨|٣|٢١}} | شوێنی لەدایکبوون = [[سنە]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | بنەچە =[[کورد]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = {{hlist|[[گۆرانیبێژ]]|پێشکەشکار}} | ئامێر =[[گۆرانیبێژی|دەنگ]] | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٢–ئێستا | ماڵپەڕ = {{URL|http://www.xulami.com}} | ئامێرە دیارەکان = }} '''نەجمەدین غوڵامی''' یان '''نەجمەی غوڵامی''' (لەدایکبووی ٢١ی ئازاری ١٩٥٨ لە شاری [[سنە]]) [[پێڕستی گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کوردە]]. == ژیان == نەجمەدین غوڵامی لە ٢١ی ئازاری ١٩٥٨<ref name="وەشانی ئەرشیڤکراو">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.xulami.com/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20131208220816/http://www.xulami.com/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131208220816/http://www.xulami.com/ |date= ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٣}}</ref> لە گەڕەکی گوڵشەنی شاری [[سنە]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لەدایکبووە. لە تەمەنی ھەژدە ساڵییەوە لەڕێگەی [[ڕادیۆی سنە]] و [[ڕادیۆی کرماشان|کرماشانەوە]] دەستی کردووە بە گۆرانیوتن. لەکاتی [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ئیسلامیی ئێران]] لەگەڵ [[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران]] ھاوکاریی کردووە و بۆ ماوەی ھەشت ساڵ [[پێشمەرگە]] بووە. پاشان لە [[ئەورووپا]] نیشتەجێ بووە و لەوێ ٧ ئەلبومی بڵاوکردووەتەوە. نەجمەدین لەگەڵ کچێکی خاڵیدا ژیانیان پێکھێناوە و ماوەی ٣٠ ساڵە پێکەوە دەژین و خاوەنی دوو کوڕن بە ناوەکانی ھێرش و ھێژا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://dastan.se/?p=5427 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160305045255/http://www.dastan.se/?p=5427# |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی ئازاری ٢٠١٦ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ژیانی ھونەری == نەجمەدین ھەر لە منداڵییەوە خولیای گۆرانیوتن بووە و لەژێر کاریگەری گۆرانییەکانی باوکی و مامیدا کە ھەردووکیان دەنگخۆشی سەردەمی خۆیان بوون، چووەتە ناو دوونیای ھونەرەوە و وەک خۆی دەڵێت زۆر منداڵ بووە کە لە مەیدانی وەرزشیی گەڕەکی گوڵشەن دارچنارێکی لێبووە، زۆرجار چووەتە سەر ئەو دارچنارە و دەستی بە گۆرانیوتن کردووە و خەڵک گوێیان بۆ دەنگی ڕاگرتووە. لە تەمەنی ١٠ بۆ ١٢ ساڵیدا لەگەڵ ھەریەک لە گۆرانیبێژان (حەمە کەچەڵ) و (مەلێ دۆم) و (ھوشەنگ)دا گۆرانی گەڕیانی وتووەتەوە. بەیارمەتی ھونەرمەندی مەزن و کۆچکردووی نەتەوەی کورد ([[عەباسی کەمەندی]])، لە کۆشکی لاوانی [[سنە]] یەکەم بەرھەمی خۆی تۆمارکردووە. ناوبراو لە تەمەنی ١٨ ساڵیدا و پێش ڕووخانی سیستمی پادشایەتی، دوو شریتی کە کۆمەڵێک گۆرانیی سۆزداری لەخۆ گرتووە، بە شێوازی جاز لە کۆمپانیای ئاونگ لە شاری [[تاران]] تۆمارکردووە و بڵاوی کردووەتەوە و پێشوازییەکی یەکجار زۆری لێکراوە. لەگەڵ دەستپێکی شۆڕشی گەلانی ئێران، بە نھێنی چەندین سروودی شۆڕشگێڕانەی لە شاری سنە تۆمارکردووە، کە لەماوەی خەباتی ڕزگاریخوازنەی کورد دژ بە کۆماری ئیسلامی لەسەر زمانی خەڵک و پێشمەرگە و گەنج و لاوان بوون، کاریگەری و دەنگدانەوەیەکی زۆریان ھەبووە. دوای ڕووخانی سیستمی پادشایەتی و ھاتنە سەرکاری [[کۆماری ئیسلامیی ئێران]]، ھونەرمەند (نەجمەدین غوڵامی) چەکی پێشمەرگایەتی دەکاتە شان و تێکەڵ بە بزووتنەوەی سیاسی دەبێت، لە پێشمەرگایەتیشدا جگە لە ڕاپەڕاندنی ئەرکی [[ڕامیاری]] و پێشمەرگانەی، وەک مرۆڤێکی شۆڕشگێڕ لە (کۆڕی بانگەواز) لەگەڵ ھەریەک لە ھونەرمەندان: (ناسر ڕەزازی، غوڵامعەلی ئاتەشی ناسراو بە کاڵێ، [[مەرزیە فەریقی]]، ڕەزا یووسف بەیگی، [[سابیر کوردستانی|سابیر محەممەدی]]، فەریبۆرز فەخاری) درێژەی بە کاری ھونەری داوە. ئەو ھونەرمەندە مەزنە لە یەکەم گۆرانیبێژانی کورد بووە کە سروودی شۆڕشگێڕانە و گۆرانی نەتەوەیی وتووە، جگە لە کۆنسێرت و بەرنامەی تەلەڤیزیۆنی و ڕادیۆییەکان زیاتر لە ٢٥ شریت و سیدی و ئەلبوومی بڵاوکردووەتەوە و نزیکەی ١٥ بەرھەمی تری بڵاوکردووەتەوە.{{ژێدەر پێویستە|date=ئابی ٢٠٢٤}} == ژیانی تایبەتی == ھونەرمەند (نەجمەدین غوڵامی) پێش ڕووخانی سیستمی پادشایەتی لە ئێران، لەگەڵ کچە خاڵی خۆی واتە خاتوو (شەرافەت خالیدیان)، ژیانی ھاوبەشی پێکھێناوە و بەرھەمی ئەو ژیانە ھاوبەشەشیان دوو کوڕ بە ناوەکانی ھێژا و ھێرشە.{{ژێدەر پێویستە|date=ئابی ٢٠٢٤}} == ئەلبومەکان == نەجمەدین غوڵامی تا ئێستا ٢٣ ئەلبومی بڵاوکردووەتەوە ھەندێکیان ئەمانەن:<ref name="وەشانی ئەرشیڤکراو"/> * ''شەتاو'' (١٩٩٥) * ''پیری موغان'' (١٩٩٧) * ''خان و مان'' (١٩٩٨) * ''من و تۆ'' (٢٠٠١) * ''نیشتمان'' (٢٠٠٥) * ''ھاژەی خۆزگە'' (٢٠٠٧) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|ئێران}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{مۆسیقا-کۆڵکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی خەڵکی سنە]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:بانگەواز]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:مۆسیقای کوردی]] frfjw4b44aagv6yvma4sm6x7cpn95ng 0 76561 1458091 1282626 2025-07-11T05:58:00Z DanyMations 70070 1458091 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} '''دڵشاد سەعید''' (لەدایکبووی ١٩٥٨) مۆسیقاژەن، ئاوازدانەر و ژەنیارێکی کوردە. == ژیان == [[پەڕگە:Dalshad-new.jpg|وێنۆک|alt=دڵشاد سەعید|دڵشاد سەعید]] دڵشاد محەممەد سەعید ساڵی ١٩٥٨ لە [[دھۆک]] لە دایک بووە. پاش ئەوەی خوێندی مۆسیقای لە [[بەغدا]] تەواو کردووە لەگەڵ ڕادیۆ و تەلەفزیۆنی بەغدا ھاوکاریی کردووە. دوای ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٧ بە پلەی نایاب پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی لە بەغدا تەواو کردووە، لە ئۆرکێسترای تەلەڤیزیۆن و ڕادیۆ وەک ڤیۆلۆنیست و یاریدەدەری ئۆرکێسترا کاری کردووە. لە ساڵی ١٩٧٩ [[تیپی مۆسیقای دھۆک]]ی دامەزراندووە کە بە فۆڕمێکی جیاواز لە ڕێگەی تێکەڵکردنی میوزیکی نەریتی کوردی و شێوازی ڕۆژئاوایی کاریکردووە. لە ساڵانی ١٩٨٤ تا ١٩٨٨ لە زانکۆی وێڵز ماستەری مۆسیقای وەرگرتووە. ئێستا لە [[نەمسا]] دەژیت و لەوێ مامۆستای مۆسیقایە. == بەرھەمەکان == * ئەلبۆمی ''ئاوازێ کوردی'' میلۆدیی کوردی بۆ [[کەمان]] * ئەلبۆمی [[ئەڤینا سترانان (ئەلبوم)|ئەڤینا سترانان]] بە دەنگی [[شەھریبانا کوردی]] * پێشمەرگە و شنگال (٢٠١٥) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20160305070719/http://rudaw.net/sorani/culture/130820157?keyword=%D8%AF%DA%B5%D8%B4%D8%A7%D8%AF ڕووداو، چۆن سیمفۆنیا و کۆڕاڵی «پێشمەرگە و شنگال» بەرھەم ھاتن؟] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|عێراق}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:دەرچووانی ئەکادیمیای شاھانەیی مۆسیقا]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:خەڵکی دھۆک]] g4t93p97wrtzdftoyb4510lwc9iy6nc 0 85741 1457976 1096346 2025-07-11T04:44:27Z DanyMations 70070 1457976 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = ئارام شەیدا | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | وێنە =ئارام شەیدا.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | سەردێری وێنە = گۆرانی بێژی میلی ئارام شەیدا | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{Birth date and age|df=yes|١٩٨٢|١|٢}} | شوێنی لەدایکبوون = [[پێنجوێن]]، [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = [[سلێمانی]] | نەتەوە = {{flag|Kurdistan|50px}} | ناوەکانی تر = | نەژاد = کورد | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = گۆرانی بێژی میللی | ساڵانی چالاکی = ٢٠٠٤ - ئێستا | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناسراو_بە_ھۆی = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | کاریگەر_بووە = | کاریگەری_بووە = | شار = [[سلێمانی]] | مووچە = | دارایی = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرامبەرەکان = | ئایین = [[موسڵمان]] | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = ئارۆ، ئارا، شارۆ | دایک و باوک = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''ئارام موحەممەد موستەفا''' ناسراوە بە '''ئارام شەیدا''' (لەدایکبووی ٢ی کانوونی دووەمی ١٩٨٢) [[گۆرانیبێژ]]ێکی میللیی [[باشووری کوردستان]]ە. == ژیاننامە == ئارام شەیدا لەساڵی ١٩٨٢ لە [[پێنجوێن]] لەدایکبووە و ئێستا لەشاری [[سلێمانی]] نیشتەجێیە و یەکێکە لە[[گۆرانیبێژ]]ە میللییەکانی ئەو شارە خاوەن ناوبانگێکی زۆرە. لەگەڵ یەکەم دەرکەوتنیدا توانیویەتی بەندێکی یەک کاتژمێری بەبێ پچڕان تۆمار بکات و گوتی «لەساڵی [[٢٠٠٤]] یەکەم سێدیم خستە بازاڕەوە، لەبەندێک پێکھاتبوو بەناوی (مەھتاب)، بۆ ماوەی یەک کاژێر بەبێ بچڕان، دوای ئەوە بەندێکی ترم تۆمارکرد بۆ ماوەی دوو کاتژمێر بەبێ بچڕان» <ref>http://www.rudaw.net/NewsDetails.aspx?pageid=138203</ref> ئارام شەیدا زیاتر لە ١٠٠ ئاوازی ھەیە. له‌گه‌ڵ هه‌ریه‌كه‌ له‌ ژه‌نیاران (هاوژین عطا ، سه‌رخێڵ جه‌زا، ئه‌یووب رۆژهه‌ڵاتی، ئاری فارووق) كاری كردووه‌ ، خاوه‌نی سێ مناڵه‌. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == *[https://play.google.com/store/apps/details?id=com.vpapps.aramshaida1 ئەپی ئارام شەیدا لە گووگڵ پلەی] *[https://www.facebook.com/Aram.Shaida.page/ پەڕەی فەرمی] *[https://instagram.com/aramshaeda82?igshid=1v662q1u0ufae ئینستاگرامی فەرمی] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٢]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] oof9ff6oqyixjq1wvfwt5dgal9cvv45 4 90420 1457875 1457752 2025-07-11T00:04:46Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1457875 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێڕستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان (بە بۆتەوە). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێڕستی نووسەرانی ویکیپیدیا بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان|ئەم ئامارە بەبێ بۆت]] '''دوایین نوێکردنەوە لە لایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٤، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC)'' {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable" !بەکارھێنەر!!ژمارەی وتارەکان |- | [[Special:Contributions/AramBot|AramBot]] || ١٩١٨٨ |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٨٥٤٠ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ٥٤٦٧ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٣٠١٤ |- | [[Special:Contributions/CalakBot|CalakBot]] || ٢٧٣٣ |- | [[Special:Contributions/DarafshBot|DarafshBot]] || ٢٢٣٢ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ٢١١٥ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ٢٠٤٣ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ١٨٠٤ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ١٣٧٢ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ١١٩٣ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ١١٨٢ |- | [[Special:Contributions/Ebrambot|Ebrambot]] || ٩٣١ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ٩٣٠ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ٨٧٠ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٨٦٩ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٨٥٣ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ٨٣٢ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٧٦١ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ٧٥٦ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٧١٩ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٦٥٥ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٦١٢ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٥٧٢ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٥٤٢ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ٥٠٠ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٤٦٥ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ٤٦٥ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ٣٩٧ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٩٥ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٣٨٧ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ٣٨٢ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣٧٣ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣٦١ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ٣٠٨ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٠٢ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧١ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٢٦٥ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٢٦٣ |- | [[Special:Contributions/Mamozk|Mamozk]] || ٢٤٩ |- | [[Special:Contributions/MuhammadKamaran|MuhammadKamaran]] || ٢٤٥ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٨ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٢٣٤ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ٢٣٢ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٢٢ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٢١٩ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٢١٤ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ١٩٦ |- | [[Special:Contributions/AsoBot|AsoBot]] || ١٩١ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٨٦ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١٨١ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ١٨١ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١٧٦ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi|Cyrus abdi]] || ١٧٤ |- | [[Special:Contributions/Shaxstan|Shaxstan]] || ١٦٦ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٦٤ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٦١ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ١٤٣ |- | [[Special:Contributions/محمد فاتح حامد|محمد فاتح حامد]] || ١٤٢ |- | [[Special:Contributions/Jutyaar|Jutyaar]] || ١٣٨ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ١٣٧ |- | [[Special:Contributions/Helen S Abdulrahman|Helen S Abdulrahman]] || ١٣٧ |- | [[Special:Contributions/Maniu13|Maniu13]] || ١٣٠ |- | [[Special:Contributions/Ara Qadir|Ara Qadir]] || ١٢٨ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٢٧ |- | [[Special:Contributions/ArkanEN123|ArkanEN123]] || ١٢٧ |- | [[Special:Contributions/ZheenCenter|ZheenCenter]] || ١٢٤ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ١٢٣ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ١٢١ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٢١ |- | [[Special:Contributions/Cwtiyar|Cwtiyar]] || ١١٨ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١١٣ |- | [[Special:Contributions/Abdullah Arfa|Abdullah Arfa]] || ١١٣ |- | [[Special:Contributions/Hîwa Seqiz|Hîwa Seqiz]] || ١١١ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٠٩ |- | [[Special:Contributions/ئاراس نوری|ئاراس نوری]] || ١٠٨ |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ١٠٧ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٠٤ |- | [[Special:Contributions/Daniiiar|Daniiiar]] || ١٠٤ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ٩٤ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi~ckbwiki|Cyrus abdi~ckbwiki]] || ٩٠ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٨٦ |- | [[Special:Contributions/عبد الله عرفة (بيت الحكمة)|عبد الله عرفة (بيت الحكمة)]] || ٨٥ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٨١ |- | [[Special:Contributions/Ferhad y|Ferhad y]] || ٨٠ |- | [[Special:Contributions/Bilalinfo|Bilalinfo]] || ٨٠ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٧٥ |- | [[Special:Contributions/Mohammedmahdimohammed|Mohammedmahdimohammed]] || ٧٤ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٧١ |- | [[Special:Contributions/Yosf Mstf|Yosf Mstf]] || ٦٤ |- | [[Special:Contributions/Karwandoorandish|Karwandoorandish]] || ٦١ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٥٩ |- | [[Special:Contributions/Hastyar Abdullah|Hastyar Abdullah]] || ٥٨ |- | [[Special:Contributions/Ppkb Vcsk|Ppkb Vcsk]] || ٥٣ |- | [[Special:Contributions/Kareeeeem|Kareeeeem]] || ٥٣ |- | [[Special:Contributions/444radio|444radio]] || ٥٠ |- | [[Special:Contributions/Baneh k|Baneh k]] || ٤٦ |- | [[Special:Contributions/Rauf t jabar|Rauf t jabar]] || ٤٦ |- | [[Special:Contributions/بنار|بنار]] || ٤٤ |- | [[Special:Contributions/Sakaros sasan|Sakaros sasan]] || ٤٣ |} </center> [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] </div> 8jw4nvs7at3hcppsyh4eh2loy3b2fsk 4 90421 1457876 1457753 2025-07-11T00:04:56Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1457876 wikitext text/x-wiki <div style="background: #E5E4E2; padding: 0.5em; font-size: 130%; -moz-border-radius: 0.3em; border-radius: 0.3em;"> <center> پێڕستی ١٠٠ بەشداربووی بەرزتر بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان (بەبێ بۆت). ھەروەھا بڕوانە: [[ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێڕستی نووسەرانی ویکیپیدیا بەپێی ژمارەی دروستکردنی پەڕەکان (بە بۆتەوە)|ئەم ئامارە بە بۆتەوە]] '''دوایین نوێکردنەوە لەلایەن [[user:CdRBot|CdRBot]]''': ''٠٠:٠٤، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC)'' </center> {| |- style="vertical-align:text-top;" | {| class="wikitable" border="1" style="margin:0px;" |- ! زنجیرە |- | ١ |- | ٢ |- | ٣ |- | ٤ |- | ٥ |- | ٦ |- | ٧ |- | ٨ |- | ٩ |- | ١٠ |- | ١١ |- | ١٢ |- | ١٣ |- | ١٤ |- | ١٥ |- | ١٦ |- | ١٧ |- | ١٨ |- | ١٩ |- | ٢٠ |- | ٢١ |- | ٢٢ |- | ٢٣ |- | ٢٤ |- | ٢٥ |- | ٢٦ |- | ٢٧ |- | ٢٨ |- | ٢٩ |- | ٣٠ |- | ٣١ |- | ٣٢ |- | ٣٣ |- | ٣٤ |- | ٣٥ |- | ٣٦ |- | ٣٧ |- | ٣٨ |- | ٣٩ |- | ٤٠ |- | ٤١ |- | ٤٢ |- | ٤٣ |- | ٤٤ |- | ٤٥ |- | ٤٦ |- | ٤٧ |- | ٤٨ |- | ٤٩ |- | ٥٠ |- | ٥١ |- | ٥٢ |- | ٥٣ |- | ٥٤ |- | ٥٥ |- | ٥٦ |- | ٥٧ |- | ٥٨ |- | ٥٩ |- | ٦٠ |- | ٦١ |- | ٦٢ |- | ٦٣ |- | ٦٤ |- | ٦٥ |- | ٦٦ |- | ٦٧ |- | ٦٨ |- | ٦٩ |- | ٧٠ |- | ٧١ |- | ٧٢ |- | ٧٣ |- | ٧٤ |- | ٧٥ |- | ٧٦ |- | ٧٧ |- | ٧٨ |- | ٧٩ |- | ٨٠ |- | ٨١ |- | ٨٢ |- | ٨٣ |- | ٨٤ |- | ٨٥ |- | ٨٦ |- | ٨٧ |- | ٨٨ |- | ٨٩ |- | ٩٠ |- | ٩١ |- | ٩٢ |- | ٩٣ |- | ٩٤ |- | ٩٥ |- | ٩٦ |- | ٩٧ |- | ٩٨ |- | ٩٩ |- | ١٠٠ |} | {| class="wikitable sortable" !style="background-color:#808080" align="center"|بەکارھێنەر!!style="background-color:#808080" align="center"|وتار!!style="background-color:#808080" align="center"|داڕێژە!!style="background-color:#808080" align="center"|پەڕەی یارمەتی!!style="background-color:#808080" align="center"|پۆل!!style="background-color:#808080" align="center"|دەروازە!!style="background-color:#808080" align="center"|ویکیپرۆژە |- | [[Special:Contributions/Tessla|Tessla]] || ٨٥٤٠ || ١٢٣ || ٠ || ٨٧٧٠ || ١٤٧٢ || ٢ |- | [[Special:Contributions/MFTG|MFTG]] || ٥٤٦٧ || ٤٣ || ٠ || ٢١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Sakura emad|Sakura emad]] || ٣٠١٤ || ٦٥١ || ٢ || ٤٤٩٤ || ٥ || ٤ |- | [[Special:Contributions/Kushared|Kushared]] || ٢١١٥ || ٩٧ || ٠ || ١١٤ || ١ || ٣ |- | [[Special:Contributions/1silent scientist|1silent scientist]] || ٢٠٤٣ || ١ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Kurd2021|Kurd2021]] || ١٨٠٤ || ٨٦ || ٠ || ١٢٣ || ١٠ || ١ |- | [[Special:Contributions/Zemen|Zemen]] || ١٣٧٢ || ٢٥ || ١ || ٣٨ || ٣ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Danial2703kurdistan|Danial2703kurdistan]] || ١١٩٣ || ٣ || ٠ || ٨٥ || ٢٣ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Min.neel|Min.neel]] || ١١٨٢ || ٢٩ || ٠ || ٢١٥ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Serchia|Serchia]] || ٩٣٠ || ١٠٩ || ٠ || ٤٣١ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/مامۆستا|مامۆستا]] || ٨٧٠ || ٠ || ٠ || ٥٨٢ || ٨ || ٢ |- | [[Special:Contributions/Diyar se|Diyar se]] || ٨٦٩ || ٣١٧ || ٠ || ٢٧ || ٥ || ١ |- | [[Special:Contributions/Hamaredha|Hamaredha]] || ٨٥٣ || ٠ || ٠ || ٩٧٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Aza|Aza]] || ٨٣٢ || ٩ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Shahid tahir|Shahid tahir]] || ٧٦١ || ٢ || ٠ || ٣ || ٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Paraw|Paraw]] || ٧٥٦ || ١٠١ || ٠ || ٩٧٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ئاسۆ|ئاسۆ]] || ٧١٩ || ٣٧٥ || ٤ || ٤٨ || ١٣ || ٤ |- | [[Special:Contributions/Ahrir|Ahrir]] || ٦٥٥ || ١٢٣ || ١ || ٤٣٦ || ٣٨٤ || ٧ |- | [[Special:Contributions/Merkhas|Merkhas]] || ٦١٢ || ٢١٧ || ٠ || ٥٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Épine|Épine]] || ٥٧٢ || ٨٩٠ || ٩ || ٧١٤ || ٣١٥ || ١٢ |- | [[Special:Contributions/Aro Salar|Aro Salar]] || ٥٤٢ || ٣٩ || ٠ || ٥٤ || ٢ || ٣ |- | [[Special:Contributions/ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] || ٥٠٠ || ٤١ || ٠ || ٢٣٥ || ١٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Pirehelokan|Pirehelokan]] || ٤٦٥ || ٢ || ٠ || ١٩٣ || ٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Amine yousefi|Amine yousefi]] || ٤٦٥ || ٤٩ || ٠ || ٣٥٩ || ١٧٤٤ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Kován|Kován]] || ٣٩٧ || ٦٤ || ٠ || ١٧١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Calak|Calak]] || ٣٩٥ || ٤٦٤ || ١ || ٢٠٠٤ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Khoshhat|Khoshhat]] || ٣٨٧ || ٠ || ٠ || ٣١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rebin galaly|Rebin galaly]] || ٣٨٢ || ٢٢ || ٠ || ٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Diyako kazm|Diyako kazm]] || ٣٧٣ || ١١٨ || ٠ || ٥٥٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/دیاکۆ|دیاکۆ]] || ٣٦١ || ٠ || ٠ || ١٨ || ٣٧٥ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Khabat4545|Khabat4545]] || ٣٠٨ || ٦ || ٠ || ٣٨ || ٠ || ١ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim aziz|Ibrahim aziz]] || ٣٠٢ || ١٣ || ٠ || ٢٣ || ٣٨ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Sorou6sh|Sorou6sh]] || ٢٧١ || ٦ || ٠ || ١٩٧ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Broosk|Broosk]] || ٢٦٥ || ١١٧ || ٠ || ٣٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/فەرهاد|فەرهاد]] || ٢٦٣ || ١ || ٠ || ٠ || ٩٧ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Mamozk|Mamozk]] || ٢٤٩ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/MuhammadKamaran|MuhammadKamaran]] || ٢٤٥ || ٣ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/هیوا|هیوا]] || ٢٣٨ || ٥ || ١ || ١٥ || ٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Muhammed taha|Muhammed taha]] || ٢٣٤ || ١١٨ || ١ || ٥٦ || ٤ || ٠ |- | [[Special:Contributions/کاردۆ جاف|کاردۆ جاف]] || ٢٣٢ || ٢ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Keenîî|Keenîî]] || ٢٢٢ || ٢ || ٠ || ١٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rannda|Rannda]] || ٢١٩ || ٦٥ || ٠ || ٦٩ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Abdurhman Ahmad|Abdurhman Ahmad]] || ٢١٤ || ٢ || ٠ || ٥٠ || ٣ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ari Qasm|Ari Qasm]] || ١٩٦ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Aminijian|Aminijian]] || ١٨٦ || ٣ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ferxwaz|Ferxwaz]] || ١٨١ || ١ || ٠ || ١٤ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Gejeluk|Gejeluk]] || ١٨١ || ٣٧ || ٠ || ١١٦٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Blqk yeloow|Blqk yeloow]] || ١٧٦ || ٠ || ٠ || ٧ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi|Cyrus abdi]] || ١٧٤ || ٠ || ٠ || ١٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Shaxstan|Shaxstan]] || ١٦٦ || ٢ || ٠ || ٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Burhan br|Burhan br]] || ١٦٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ali Sardar 06|Ali Sardar 06]] || ١٦١ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Halbast1|Halbast1]] || ١٤٣ || ١٠٦ || ٢ || ٥٠ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/محمد فاتح حامد|محمد فاتح حامد]] || ١٤٢ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Jutyaar|Jutyaar]] || ١٣٨ || ٢ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ibrahim N. Qader|Ibrahim N. Qader]] || ١٣٧ || ٠ || ٠ || ١ || ٤ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Helen S Abdulrahman|Helen S Abdulrahman]] || ١٣٧ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Maniu13|Maniu13]] || ١٣٠ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ara Qadir|Ara Qadir]] || ١٢٨ || ١٥ || ٠ || ١٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Twana.ismail|Twana.ismail]] || ١٢٧ || ٢٩ || ٠ || ١٥٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ArkanEN123|ArkanEN123]] || ١٢٧ || ١٣ || ٠ || ٩ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ZheenCenter|ZheenCenter]] || ١٢٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Gyan333|Gyan333]] || ١٢٣ || ٧ || ٠ || ١٩ || ٤٢ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Barham|Barham]] || ١٢١ || ١٤١ || ٢ || ٣ || ١ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rabar ajax1|Rabar ajax1]] || ١٢١ || ١ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Cwtiyar|Cwtiyar]] || ١١٨ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ilamxan|Ilamxan]] || ١١٣ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Abdullah Arfa|Abdullah Arfa]] || ١١٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hîwa Seqiz|Hîwa Seqiz]] || ١١١ || ٠ || ٠ || ٥ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ismail.Sharifi|Ismail.Sharifi]] || ١٠٩ || ٦ || ٠ || ٥٨ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/ئاراس نوری|ئاراس نوری]] || ١٠٨ || ٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Aram|Aram]] || ١٠٧ || ٩١٢ || ٠ || ٨٩٢ || ٧٣ || ١١ |- | [[Special:Contributions/Saad Goran|Saad Goran]] || ١٠٤ || ٠ || ٠ || ٥ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Daniiiar|Daniiiar]] || ١٠٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/GoRaN909|GoRaN909]] || ٩٤ || ٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Cyrus abdi~ckbwiki|Cyrus abdi~ckbwiki]] || ٩٠ || ٠ || ٠ || ١٤ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hivja|Hivja]] || ٨٦ || ٢٠ || ٠ || ٤٢ || ١٨ || ٦ |- | [[Special:Contributions/عبد الله عرفة (بيت الحكمة)|عبد الله عرفة (بيت الحكمة)]] || ٨٥ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/-Haryad|-Haryad]] || ٨١ || ١٨ || ٠ || ٥٤ || ٧٧ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ferhad y|Ferhad y]] || ٨٠ || ٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Bilalinfo|Bilalinfo]] || ٨٠ || ٨ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Marmzok|Marmzok]] || ٧٥ || ٧٢ || ٧ || ٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Mohammedmahdimohammed|Mohammedmahdimohammed]] || ٧٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Nskoalj|Nskoalj]] || ٧١ || ٢٩ || ٠ || ٣٥ || ٦ || ٢ |- | [[Special:Contributions/Yosf Mstf|Yosf Mstf]] || ٦٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Karwandoorandish|Karwandoorandish]] || ٦١ || ٠ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Arya sarhan|Arya sarhan]] || ٥٩ || ٢٣ || ٠ || ١٧٨ || ٢١٦ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hastyar Abdullah|Hastyar Abdullah]] || ٥٨ || ١١ || ٠ || ٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Ppkb Vcsk|Ppkb Vcsk]] || ٥٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Kareeeeem|Kareeeeem]] || ٥٣ || ٣ || ٠ || ٩ || ٥ || ٠ |- | [[Special:Contributions/444radio|444radio]] || ٥٠ || ٠ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Baneh k|Baneh k]] || ٤٦ || ٥ || ٠ || ١ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Rauf t jabar|Rauf t jabar]] || ٤٦ || ٦ || ٠ || ١٠ || ٠ || ١ |- | [[Special:Contributions/بنار|بنار]] || ٤٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Sakaros sasan|Sakaros sasan]] || ٤٣ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Eng.dilan86|Eng.dilan86]] || ٤٢ || ٤ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Houshang tabrizi|Houshang tabrizi]] || ٤١ || ٣ || ٠ || ١٣ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Hamedvahid|Hamedvahid]] || ٤٠ || ١١ || ٠ || ١٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/Jwanro|Jwanro]] || ٤٠ || ١ || ٠ || ٠ || ٠ || ٠ |- | [[Special:Contributions/AsosShafeek|AsosShafeek]] || ٣٧ || ٠ || ٠ || ٢ || ٠ || ٠ |} [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] </div> mpds9dn51nv2hpwckog2lnbhrlk5545 0 98671 1457921 1445992 2025-07-11T04:19:07Z DanyMations 70070 1457921 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = ژیلا حوسێنی | وێنە =JilaHoseini.jpg | قەبارەی وێنە = 220px | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٦٤]] | ڕێکەوتی مردن = [[١٩٩٦]] | شوێنی مردن = لە ڕێی [[تاران]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = [[سەقز]] | شوێنی لەدایکبوون = [[سەقز]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعیر]]، [[نووسەر]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو =یەکەم شاعیری ژن لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە بواری [[شیعری نوێی کوردی]] | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوک = شێخ مێھران حوسێنی | خزمەکان = شێخ عبدوالقادر | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''ژیلا حوسێنی''' ([[١٩٦٤]] لە [[سەقز]] - [[١٩٩٦]] لە ڕێی [[تاران]] نزیک [[دێولان]]) [[شاعیر]] و [[نووسەر]]ێکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو کە لە بواری شیعر و ئەدەبی کوردیدا بەتایبەت [[شیعری نوێی کوردی]]<ref>[https://www.irna.ir/news/82287856/گردهمايي-بررسي-شعر-نو-كردي-در-سنندج-برگزار-شد کۆبونەوە بۆ لێکدانەوەی شێعری نوێی کوردی لە شاری سنە]، ئیرنا، 2016</ref><ref>[http://www.amazhe.com/1087-2/ شیعری نوێی کوردی(بەرەی چوار) وتووێژ لەگەڵ د.مەسعوود بینەندھ]، کاوان محەمەدپوور، ماڵپەری ئاماژە، 2016</ref> بەرھەمەکانی خۆی پێشکەش کرد و به یەکەم ژنێک پێناسە دەکرێ که شیعری نوێی کوردی هۆنیبێتەوه.<ref>[https://avangardha.com/ژیلا-حسینی-شعر-کردستان-ترجمه-خالد-بای/ ژیلا حوسێنی، شیعری کوردستان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210128095448/https://avangardha.com/%DA%98%DB%8C%D9%84%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87-%D8%AE%D8%A7%D9%84%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%DB%8C/ |date=٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }}، خالید بایزیدی، ئاوانگارد، 2014</ref> == ژیان == ژیلا حوسێنی کچی شێخ مێهران لە ٢٢ی ئەیلوولی ١٩٦٤ (٣١ی خەرمانانی ١٣٤٣ی ھەتاوی) لە شاری [[سەقز]] لە بنەماڵەیەکی ئایینی و نیشتمان پەروەردا له دایک بووە. باوکی مامۆستای قوتابخانەی گوندی [[حانەمیران]] بووە بەڵام پاش شەش ساڵ لە کۆلێژی یاسای [[زانکۆی تاران]] وەردەگیرێ و بۆ ماوەی پێنج ساڵ لەوێ نیشتەجێ دەبن و دواتر بە هۆی کاری بابییەوە لە شارە جیا جیاکانی کوردستان وەکوو [[بانە]]، [[کامیاران]]، [[مەریوان]]، [[سەقز]] و [[سنە]] دادەنیشن. ژیلا لە پۆلی یەکی دواناوەندی واز لە خوێندن دێنێ و لەگەڵ (وەفا حوسێنی) ژیانی هاوسەرگیری پێک دێنێ، بەڵام پاش پێنج ساڵ و لە تەمەنی بیست ساڵیدا جیا دەبێتەوە؛ بەرهەمی ئەم ژیانه کچێک دەبێ بە ناوی (بەهار) کە ئێستا لە وڵاتی [[ئاڵمان]] نیشتەجێیە. دوای ئەوە ژیلا درێژە بە خوێندن دەدات و لە بەشی کوردی ڕادیۆ سنه له بەرنامەی (ئێمە و گوێگران) دادەمەزرێ و هاوکات پەرە بە [[زمانی کوردی|کوردییەکەیشی]] دەدات. ژیلا بۆ جاری دووەم لە ساڵی ١٩٨٩ لەگەڵ (شاهروخ نەوسوودی) ژیانی هاوبەش پێک دێنێ که ئەم ژیانە نوێیەی لە هەمبەر چالاکییە ئەدەبییەکانیدا دەبێتە بەربەست بەڵام کۆڵ نادات و لێیان بەردەوام دەبێ. بەرهەمی ئەم ژیانەیش کوڕێکە بە ناوی (ڕامین) کە هەنووکه لە [[سنە]] نیشتەجێیە. حوسێنی لە کۆڕ و کۆ بوونەوە ئەدەبی و کولتوورییەکاندا بەتایبەت لە ئەنجومەنەکانی شاری [[سنە]] و [[سەقز]] بەردەوام بەشداری دەکرد. دوایین چالاکییەکانی ژیلا لە شاری سەقز بوو کە بە وتارێکی ئەدەبی و توێژینەوە لە کۆنگرەی مەولەوی کورددا بەشداری کرد و ھەروەھا بۆ کۆنگرەی فەرزانەگان کە لە شاری سنە بەڕێوە چوو، وتارێکی سەبارەت بە ڕوانگەی نوێخوازیانەی [[سوارە ئیلخانی زادە]] ئامادە کردبوو بەڵام لە کاتی بەڕێوەچوونی سمینارەکە جێگەی ژیلا حوسێنی بە گوڵ نەخشێنرابوو و ھاوڕێیەکی بە ناوی (کولسووم عوسمان پوور) وتارەکەی پێشکەش بە بەشداربووان کرد. ژیلا لە بەرەبەیانی هەینی ٦ی ڕەزبەری ١٣٧٥ی ھەتاوی (٢٧ی ئەیلوولی ١٩٩٦ی زایینی) ھاوڕێ لەگەڵ بنەماڵەکەی کە دەیانویست بۆ بینینی [[شێرکۆ بێکەس]] بچنە شاری [[تاران]] لە رێگادا تووشی کارەساتی وەرگەڕانی ماشێن دەبن و بە تەمەنێکی کەم و کارامەی ٣٢ ساڵییەوە لەگەڵ کچە دە مانگەکەی (ژینا) گیانیان لە دەست دەدەن. کوردستان ژنە شاعیرێکی بواری ئەدەب و گەشە کۆمەڵایەتییەکانی لە کیس و خەسار چوو. ھەواڵی مەرگی ژیلا حوسێنی سەرەڕ‌ای نەبوونی دەستگای ڕاگەیاندنێکی ئەوتۆ زۆر زوو بە وڵاتدا بڵاو بۆوە و شاری سەقزی کردە پاپۆڕی لایەنگرانی شیعری کوردی و شیعری ژیلا. دوای مەرگی ژیلا زۆریەک لە شاعیران و نووسەران وەک [[شێرکۆ بێکەس]]، [[مارف ئاغایی]]، [[نەجیبە ئەحمەد]]، [[مەهاباد قەرەداغی]] و هتد خەم و پەژارەی خۆیان بۆ ئەم کارەساتە بە نووسین دەربڕی. لە ماوەی سێ ڕۆژ پرسە و سەرەخۆشیدا کە لەلایەن بنەماڵەی ژیلا و ئەندامانی ئەنجومەنی فەرھەنگی ئەدەبی مەولەوی کورد لە شاری سەقز بەڕێوە چوو ھەموو ئەندامانی ئەنجومەنە ئەدەبییەکانی شارەکانی [[سنە]]، [[مەریوان]]، [[بانە]]، [[مەھاباد]] و [[بۆکان]] بەشدارییان کرد. ھەروەھا گەلێک کەسایەتی ناودار و ناسراوی وێژە و ئەدەبی کوردی بە پیری ئەو کۆستە گەورە و خەمی بنەماڵەکەی و ئەدیبان و خەڵکی شاری سەقزەوە ھاتن و تەرمی ژیلا و کچۆڵەکەیان لە گۆڕستانی [[دۆزەغەرە]] لە ڕۆژھەڵاتی شاری سەقزدا لە تەنیشت باو و باپیرانی بە خاک ئەسپەردە کرد.<ref>[http://www.sharnews.com/tag/ژیلا-حسینی/ ژیان نامەی ژیلا حوسێنی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210116084007/http://www.sharnews.com/tag/%DA%98%DB%8C%D9%84%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%DB%8C/ |date=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }}، شارنیوز، 2009</ref><ref>[http://jineoloji-aryen.com/fa/2020/03/28/قدم-خیر،اسطوره-ی-لرستان/ شاعیرێک بۆ شیعر]، ڕۆژان نوری، ماڵپەری ژنۆلۆژی، 2020</ref><ref>[http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=90904&Jor=5 ژیلا حوسێنی.. پێشه‌نگى ژنه‌ شاعیره‌ نوێخوازه‌كانى رۆژهه‌ڵاتى كوردستان]، ستار جه‌بارى، ماڵپەری وشە، ٢٠٢٠</ref><ref>[https://en.calameo.com/read/0001639135a824a95f8d8 ژیلا حوسێنی،] کوردستانی نوێ، ژمارە ٨٢٣٤، ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ بڵاو کراوەتەوە.</ref> == نموونەی شیعری == <poem> * بڕیار! : ئێستا ئەڕۆم : بەڵام ڕۆژێکت زانی ھاتمەوە : ئەمجارەیان بە دەستێکم ھەتاو : بەو دەستەکەم زەریام پێیە : ئەمجارەیان : ھەرچی ھەیە : لە بەرز و نزمایی جیھان ئاگام لێیە : لەیرەکانە دڵم تەنگە : ھێندە سڕی بیرە کۆنەکەی جارانی : گەر ئاگر بم : دەنگی وشەم چەن دلێر بێ : تۆ لە خەونی خۆڵەمێشیت ھەڵناسێنێ : وەڕەز بووم : ئێستا ئەڕۆم : بەڵام بڕیار بێ بێمەوە : ئەمجارەیان لەگەڵ خۆما : پڕ بە جانتای شیعرەکانم : ھیوا و شادی و پێکەنینت بۆ بێنمەوە.</poem> ''' == شیعری شێرکۆ بێکەس بۆ ژیلا == شێرکۆ بێکەس پاش کۆچی دوایی ژیلا ئەم شیعرەی پێشکەش کرد:<ref>[https://www.youtube.com/watch?v=ZEStXEA52kQ شێعری مامۆستا شێرکۆ بێکە س بۆ ژیلا]</ref> <poem> * ژیلا! : هاوار هاوار : ئه‌رێ نازانن له‌ كوێیه‌؟! : ئه‌رێ توخوا نه‌تاندیوه‌؟! : له‌ مله‌كانی شاهۆوه‌ : پەرییەکی قژ نارنجی نیوەی شەو و نیوەی ھەتاو : پەرییەکی شیعری حافیز نیوەی گوڵ و نیوەی تەرزە : کچی تەم و کچی باران ھات داگەڕا : گەیشتە لام و پێی وتم : من خۆم دیومە : ژیلا بووە بە شەتاوێ لەو کاوانە و : ژیلا بووە بە چنوورێ لە کەژانە و : ژیلا بووە بە ماسییەکی باڵداری ناو زرێبار : من خۆم دیومە : ئیسە ئەو لەناو ھەورایە و : لەسەر کورسییەکی بەرزی ئەرخەوانی دانیشتووە و : بە گزم شیعر دەنووسێ و : کراسێکی ھاودامانی مانگە شەوی لە بەرایە : من خۆم دیومە : بووە بە کۆترە شینکەیەک لەو ماھیانە و : گمەگمی ئەوینییەتی و ھەر شەقژنی برینییەتی و : ھەر چاوە چاوی بینینی باڵای شیعرێکی تۆیەتی و : مڵوانکە بلووری ئەستێرەی لە ملایە.</poem> ''' == بەرھەمەکان == یەکەم بەرھەمی دەستنووسی ژیلا حوسێنی چیرۆکی (بەرباد ڕەفتە)یە کە بە زمانی فارسی نووسیویەتی و دواتر ژیلا خۆی زۆر تامەزرۆی چاپ کردنی نەبووە ھەر بەو پێیە ئەوەڵین بەرھەمەکانی ژیلا بە زمانی فارسی بوون ھەتا سەرەتای ساڵەکانی ١٣٦٣ و ١٣٦٤ ھەتاوی کە لە بەشی کوردی ڕادیۆ سنە دەستی بە کار و تێکۆشان کردووە. ئەوە بەو مانایە نییە کە ژیلا ئاشنای ئەدەب و فەرھەنگی ڕەسەنی کوردی نەبووە؛ ئاشکرایە زۆر بە جوانی شارەزای ھەموو بەیتە کوردی و ئاشنای زۆربەی شیعر و شێوازی شیعری شاعیرانی کورد بووە و ھەمیشەیش شانازی پێوە کردوون و لەو بوارەیشدا قەڵەمەکەی خستووەتە گەڕ و گەلێک بەرھەمی لە دووتۆی کتێب و دەفتەرێکدا پێشکەش بە دیوەخانی وێژە و ئەدەبی کوردەواری کردووە کە بەرھامەکانی بریتین لە: * '''گەشەی ئەوین'''<ref>گەشەی ئەوین، ژیلا حوسێنی، سنە، چاپەمەنی ژیار، ١٩٩٥ (١٣٧٤).</ref> ( دەفتەرە شیعر، یەکەم بەرھەمی شاعیر). * '''قەڵای ڕاز'''<ref>قەڵای ڕاز، ژیلا حوسێنی، تاران، ڕێکخراوەی چاپ و بڵاو کردنەوەی بۆرەکەیی ١٩٩٨ (١٣٧٧)</ref> (دیوانە شیعر و چەند چیرۆکێک که ساڵی ١٩٩٩ پاش مەرگی چاپ کراوە) و لە سێ بەش پێک ھاتووە: # پاشماوەی شیعرە کوردییەکانی # ھەڵبژیردراوی کورتیلە چیرۆکە کوردییەکانی # کۆمەڵە شیعرێک بە زمانی فارسی بە ناوی (باران) * '''داوای لێبووردن''' ( وەرگێڕانی چیرۆکی [[سادق ھیدایەت]] کە لە [[ڕامان|گۆڤاری ڕاماندا]] لە [[ھەولێر]] بڵاو بووەتەوە). * '''دزیرە''' (وەرگێڕانی ڕۆمان لە فارسییەوە بۆ کوردی کە هەڵبەت تەواو نەکراوە). * '''چەتر''' (دیوانە شیعری منداڵان کە لە باشووری کوردستان لە چاپ دراوە). == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٦٩}} * [http://www.amazhe.com/لێکدانه‌وه‌ی-ره‌وتی-شیعری-نوێی-کورد/ لێکدانەوەی رەوتی نوێی شیعری کوردی(شیعری نوێی کوردی و دژەقارەمانەکانی)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210127202513/http://www.amazhe.com/%D9%84%DB%8E%DA%A9%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D9%87%E2%80%8C%DB%8C-%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DB%8C%D8%B9%D8%B1%DB%8C-%D9%86%D9%88%DB%8E%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF/ |date=٢٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }} د. مەسعوود بینەندە {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|کوردستان}} {{شاعیرانی کورد}} {{شیعری نوێی کوردی}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی ژن]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٤]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٦]] [[پۆل:نووسەرانی ژنی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی ئێرانی]] [[پۆل:نووسەرانی ژنی ئێرانی]] [[پۆل:خەڵکی تاران]] mffrcewanlukpi44wdly809ngjycpp4 0 98827 1458003 1446170 2025-07-11T05:29:06Z DanyMations 70070 1458003 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Mihemed Şêxo.jpg|وێنۆک|مەحەممەد شێخۆ لە ساڵی ١٩٧٩.]] '''محەممەد شێخۆ''' (١٩٤٨ لە [[قامیشلۆ]] - ١٩ی ئازاری ١٩٨٩) یەکێکە لە بەناوباگترین ھونەرمەندەکانی فۆلکلۆری کوردی،<ref>[http://books.google.ch/books?id=DoNSXwb8D9EC&pg=PA220&dq=mihemed+sexo&hl=de&sa=X&ei=aawKUu3aF6fV4gT-2oCIDQ&ved=0CDAQ6AEwAA#v=onepage&q=mihemed%20sexo&f=false Michael M. Gunter: Historical Dictionary of the Kurds, 2011 (page 220)], visited on 13.08.2013</ref> بابەتە شیعرییەکانی شێخۆ لەدەوری سیاسیی و فۆلکلۆری دەسووڕانەوە، شێخۆ لە ساڵی ١٩٤٨ لە خێزانێکی ھەژار لە قامیشلۆ لەدایکبووە کە خێزانەکەی خەریکی وەرزێڕی (کشتووکاڵ) بوونە، شێخۆ دەستی بەفێربوونی وانەکانی میوزیک کردووە لە [[بەیروت]]، مەحەممەد شێخۆ ھەر لە منداڵییەوە خەریکی کێڵان بووە لە کێڵگەی مامی بۆ ئەوەی پاڵپشتی دارایی بۆ خێزانەکەی کۆبکاتەوە و ھەر ئەوەش وای کرد کە ناوبراو تەنھا تا پۆلی شەشی سەرەتایی بخوێنێت ، لەدوای مردنیشی لە ١٩ی ئازاری ١٩٨٩ ھێشتاش گۆرانییەکانی لە ھزری گوێگران ماوە و لە مێدیا کوردییەکان پەخش دەکرێت لەوێنەی گۆرانییەکانی "ئەی لە گوڵێ" و "نەسرین". شیخو لە شاری [[گونبەدی کاووس]] لە ئێران ژیاوە.<ref>[http://www.cafrande.org/?p=170#more-170 Cafrande.org: Mihemed Şêxo hayatı, sanatı ve stranlarıyla (Mihemed Şêxo's life, art and songs)], visited on 13.08.2013</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|سووریا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٨]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] qal917ny411iukh3yaf7mkmld71o6q4 0 98828 1457950 1445994 2025-07-11T04:31:27Z DanyMations 70070 1457950 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = مەھاباد قەرەداغی | وێنە = Mehabad Qeredaxî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٢ی کانوونی دووەمی ١٩٦٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[کفری]] | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|٢٠٢٠|١٠|٩|١٩٦٦|١|٢٢}} | شوێنی مردن = [[ھەولێر]] | ھۆکاری مردن = [[کۆڤید ١٩]] | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = [[یەکێتیی ئافرەتانی کوردستان]] | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شار = | مووچە = | دارایی = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین = | ھاوسەر = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''مەھاباد قەرەداغی''' (٢٢ی کانوونی دووەمی ١٩٦٦ لە [[کفری]]، [[عێراق]]<ref name=":1">[https://www.kurdistan24.net/so/news/c5d7af3f-a0aa-4ced-bf40-9b05237f08eb?fbclid=IwAR3J1ln4vwwILT-ayOzvrfgPL0a5S2AxE_5_z2NmPK3oiEWlgB4n1czVH58 مھاباد قەرەداغی بە کۆرۆنا کۆچی دواییکرد]، ماڵپەڕی کوردستان ٢٤، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> – ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نوسەر و شاعیر مەھاباد قەرەداغی کۆچی دوایی کرد|ناونیشان=http://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=34233|ڕێکەوتی سەردان=٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=www.zamenpress.com}}{{بەستەری مردوو|url=http://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=34233 |date=ئەیلوولی ٢٠٢٣ }}</ref>) نووسەر، شاعیر و وەرگێڕێکی [[کورد]] بوو. له‌ بواری میدیا، شیعر، ئه‌ده‌ب، پرسه‌كانی توندوتیژی و مافی ژناندا كاریكردووه‌ و چه‌ندین به‌رهه‌می شیعر، ڕۆمان و چیرۆکی بڵاو كردووه‌ته‌وه.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.dengiamerika.com/a/5615171.html|سەردێڕ=نوسەر و شاعیر مهاباد قەرەداغی لە تەمەنی 54 ساڵیدا کۆچی دوایی دەکات|ڕێکەوت=١٤ی ئابی ٢٠٢٤|وێبگە=dengiamerika.com}}</ref> یەکەم کۆکراوەی شیعرەکانی لە ١٩٨٠دا بڵاوکرایەوە. لەماوەی ١٩٨٠ بۆ ١٩٨١ لەلایەن ڕژێمی [[بەعس]] بەند کرا و دواییش وەک پەنابەرێک پەنای بردە وڵاتی [[سوێد]]. دواتر بووە بەرپرسی پەیمانگەی یەکێتیی ئافرەتانی کوردستان بۆ پرسە کۆمەڵایەتییەکان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=مەھاباد قەرەداغی بەرپرسی پەیمانگەی یەکێتی ئافرەتانی کوردستان بۆ پرسە کۆمەڵایەتییەکان: پێویستە ئافرەت کاتێک بەشداری فیعلی سیاسەت دەکات، خۆی بۆ ئەو پۆستە تەرخان بکات|ناونیشان=http://gulan-media.com/sorani/details.php?section=4&id=27180|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170315123746/http://www.gulan-media.com/sorani/details.php?section=4&id=27180|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئازاری ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=gulan-media.com}}</ref> == ژیان == لە ساڵی ١٩٧٨، مەھاباد دەستی کرد بە نووسینی شیعر، یەکەم شیعریشی لە ڕۆژنامەی ھاوکاری لە ساڵی ١٩٨٠ بڵاوکرایەوە. دواتر بەھۆی شیعرە نەتەوەیییەکانییەوە لە ماوەی ساڵانی ١٩٨٠ و ١٩٨١ دەستگیرکراوە لەلایەن [[حیزبی بەعس]].<ref name=":2">[https://www.awene.com/detail?article=36199 مەھاباد قەرەداغی بەکۆرۆنا کۆچی دوایی کرد]، ماڵپەڕی [[ئاوێنە (ڕۆژنامە)|ئاوێنە]]، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> مەھاباد بەشێک لە شیعرەکانی بەناوی خۆی و بەشێکی دیکەشی بە ناوە خوازراوەکانی «ھەتاو گەرمیانی، ژاڵە، بەردەوام، ئاڵا» بڵاوکردووەتەوە.<ref name=":3">[https://www.basnews.com/so/babat/640007 مەھاباد قەرەداغی نووسەر و شاعیر و چالاکوانی کورد کۆچی دوایی کرد]، ماڵپەڕی باسنیوز، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ساڵی ١٩٨٢، چووەتە ناو [[کۆمەڵەی ڕەنجدەرانی کوردستان]]. لە ساڵی ١٩٨٥، یەکەم کۆڕی شیعری لە شارەکانی [[ھەولێر]] و [[سلێمانی]] پێشکەش کرد. لە ساڵی ١٩٩٣، مەھاباد چووەتە [[سوێد]].<ref name=":2"/> لە ساڵی ١٩٩٨، لە کەناڵی تەلەفزیۆنی میدیا بەرنامەی پانۆرامای پێشکەش کردووە. لە سوێد لە بەشی پەروەردە خوێندنی تەواوکردووە لە ساڵی ٢٠٠٤. لە ساڵی ٢٠٠٥، دەگەڕێتەوە کوردستان و دەبێتە ڕاوێژکاری پرسی ژنان بۆ [[نێچیرڤان بارزانی]]، سەرۆکی حکوومەتی کوردستان. لە ساڵی ٢٠١٣، مەھاباد بەشی ئینگلیزی لەزانکۆی سابیس تەواوکرد.<ref name=":3"/> == ژیانی تایبەتی == مەھاباد لەگەڵ نووسەر و شاعیر مستەفا گەرمیان ھاوسەرگیری کردووە لە ساڵی ١٩٩٢. لە ساڵی ١٩٩٩، کچێکیان بوو بەناوی شاکار.<ref name=":1"/> == مردن == لە ڕۆژی ھەینی، لە دوانیوەڕۆی ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ لە تەمەنی ٥٤ ساڵیدا بە [[کۆڤید ١٩]] کۆچی دواییی کرد.<ref name=":0"/> == بەرھەمەکان == === شیعر<ref name=":1"/> === * نەخشەی دواڕۆژ، ١٩٩١ * پانۆراما، ١٩٩٣ * شاخ کێڵگەی گەنمەشامییە، ١٩٩٤ * میدالیا، ١٩٩٥ * ھاژەی ڕۆح، ١٩٩٧ * باڵندە بەفرەکان، ١٩٩٨ (بە [[زمانی سوێدی]]) * دیوانی مەھاباد قەرەداغی، ٢٠١٣ === ڕۆمان، چیڕۆک و بیرەوەری<ref name=":1"/> === * کۆچ، ١٩٩٣ (ڕۆمان) * ئەڤین ئاوی ژیانە، ١٩٩٦ (ڕۆمانە شیعر) * سوید و کوردستان. مەرگی مرۆڤ و نیوێک، کورتە چیڕۆک (٢٠٠٤) * ساڵێک لە دۆزەخ- بیرەوەری زیندان، ٢٠٠٥ (بیرەوەری) * چلچرا، ٢٠٠٦ (بیرەوەری) * زەنگدانەوە، ٢٠٠٧ (ڕۆمان) * لەتێ پیاو، ٢٠٢٠ (کورتەچیڕۆک) * فاتیلا، ٢٠١٧ (ڕۆمان) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|پارێزگای کەرکووک|سیاسەت}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} [[پۆل:ژنانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٠]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی کفری]] chpsadhu3i46jgkchesulqviz90wxkc 0 101053 1458074 702027 2025-07-11T05:54:37Z DanyMations 70070 1458074 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = خەلیل سەدیقی | وێنە = | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٢٨]] | ڕێکەوتی مردن = [[١٩٧٠]] | شوێنی مردن = [[مەهاباد]] | ھۆکاری مردن = [[نەخۆشی]] | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی لەدایکبوون = [[مەهاباد]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] ، [[سوننە|سوننی]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''خەلیل سەدیقی'''، [[گۆرانیبێژ]]ی به ناوبانگی کورد، ساڵی [[١٩٢٨]] له شاری [[مەهاباد]] له دایک بووه. خه‌لیل سه‌دیقی له‌م ده‌نگانه‌یه که خاوه‌نی شوناس و پێناسه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی‌یه‌و خاوه‌نی شێوازی تایبه‌ت به خۆیه‌تی و "ست فاتمه" یه‌کێ له‌ هه‌ره‌ به‌رزترین به‌رهه‌مه‌کانی ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ گه‌وره‌ییه‌ی گه‌له‌که‌مانه‌. == ژیان == شاره‌زایه‌کی باشی له‌هه‌مبه‌ر مۆسیقاو به‌ تایبه‌ت مۆسیقای فارسی و سه‌بکی سوننه‌تی هه‌بووه‌ و ئه‌و شاره‌زایه‌ش ده‌گه‌رێته‌وه‌ بۆ بنه‌ماڵه‌که‌ی و باوکی که‌ هۆگری ئه‌و شێوه‌ به‌رهه‌مه‌ هوونه‌ریه‌‌بووه‌. له‌ سه‌ره‌تادا له‌گه‌ڵ شێعره‌کانی [[وه‌فایی]] ئاشنا ده‌بێ و دوای تێکه‌ڵ بوونی زیاتر له‌گه‌ڵ شێعری شاعیرانی کورد ئاشنا ده‌بێ. له‌بواری هه‌ڵبژاردنی شێعری شاعیرانه‌وه‌ شاره‌زایه‌کی تایبه‌تیشی هه‌بووه‌ که‌ ئه‌و راستیه‌ ده‌ر ده‌خات که‌ چه‌ند هۆگری نه‌ته‌وه‌ په‌ره‌ستی و بایه‌خ‌دان به‌ نه‌ته‌وه‌که‌ی بووه‌. خه‌لیلی سه‌دیقی بایخی مۆسیقای زانیوه و شێعر و ئاهه‌نگ و چه‌شنی دابه‌ش کردنه‌که‌ی به لاوه گرینگ بووه و ئاستی توانایی و شوێندانه‌ری ژه‌نیاره‌کانیشی زانیوه‌و له‌گه‌ڵ [[موجتەبا میرزادە]] خه‌ریکی کار کردن بووه‌ و ئه‌وه‌ش له‌و وته‌یه‌ی ئه‌و به‌دی ده‌کرێ که‌ کاتی خۆی له ڕادیۆی [[سنە]] ده‌ڵێ: "ئه‌گه‌ر ژه‌نیاره‌که‌م میرزاده نه‌بێ گۆرانی ناڵێم!" وێده‌چی ژه‌نیاری سه‌ره‌کی ئاوازی "ست فاتمه"ش هه‌ر میرزاده‌ بووه‌. له‌ سه‌رده‌می [[کۆماری کوردستان]]، ته‌مه‌نی ١٦ ساڵ ده‌بێ و له‌گه‌ڵ ده‌سته‌یه‌ک له‌ لاوانی کورد ده‌نێردرێته‌ یه‌کێتی سۆڤیه‌ت و دوای نه‌مانی کۆمار له‌ رێگای سنووری جولفاوه‌ ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ [[مه‌هاباد]] و که‌چی دوای گه‌ڕانه‌وه‌شی بۆ [[مه‌هاباد]] له‌ لایه‌ن هێزه‌کانی ساواکه‌وه‌ ده‌خرێنه‌ ژێر چاوه‌دێری و هه‌رده‌م له‌ژێر چاوه‌دێری ساواک داده‌بێ. "چه‌پکه‌ گولێک بۆ ست فاتمه‌" وێڕای په‌نجه‌ نه‌خشینه‌که‌ی [[موجته‌بای میرزاده‌]] یه‌کێ له‌و شاکارانه‌یه‌ که‌ هه‌ر که‌سی گوێی هونه‌ری هه‌بێ به‌و شاره‌زایی‌ و شاکاری‌یه‌ ده‌زانێ. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * لاپەڕەی فەیسبووکی هونەرمەندانی مەهاباد * کتێبی "[[مێژووی مەهاباد]]"، [[محەممەد سەمەدی|سەید محەممەد سەمەدی]]، ١٣٧٣ * له ساوند کڵاودی نێعمەت مەلا دا * لاپەڕەی فەیسبووکی [[عەبدوڵڵا سەمەدی|سەید عەبدوڵڵا سەمەدی]] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٨]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٠]] 2fb6nk8o28gkt03tdqcntfa03pq60fs 0 102436 1457914 1406359 2025-07-11T04:16:26Z DanyMations 70070 1457914 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | پێشگری ڕێزلێنان =دکتۆر | ناو =چۆمان هەردی | پاشگری ڕێزلێنان = | ناوی خۆماڵی = | وێنە =Choman Hardi.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | لێدوانی وێنە =چۆمان هەردی لە حوزەیرانی ٢٠٢٣، هەولێر. | ناوی کاتی لەدایکبوون =چۆمان ئەحمەد هەردی | ڕێکەوتی لەدایکبوون =١٩٧٤ | شوێنی لەدایکبوون =[[سلێمانی]] | نیشتەجێ = | نەتەوە =[[کورد]] | پەروەردە = <!-- ئاستی پەروردە، نم. بەکەلۆریۆس، دکتۆرا، ھتد. لەگەڵ بواری خوێندنەکەی --> | خوێندنگە = <!-- ئەو زانکۆ، قوتابخانە، یان پەیمانگایەی لێی خوێندووە --> | پیشە = | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | وەکیل = | ناوبانگ = | کارە دیارەکان = | شێواز = | دارایی = | حیزب = | بزاڤ = | ئایین = | ھاوسەر =ئاراس فەتاح | یار = | مناڵەکان = | باوان = | دایک = | باوک = | خزمەکان = | خێزان = | خەڵاتەکان = | ڕێزلێنان = | واژوو = | جێگری واژوو = | قەبارەی واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''چۆمان ھەردی''' لەدایکبووی ٢٩ی کانوونی دووەمی ١٩٧٤ لە [[سلێمانی]]،<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=چۆمان هەردی مەترسی لەئایندەی منداڵانی کوردستان هەیە، بەڵام ئومێدی بەئایندە نەبڕاوە .. وێنەیەکی مناڵی ببینە|ناونیشان=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=41271&Jor=26|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=speemedia.com}}</ref> ژنە شاعیر، وەرگێڕ، چیڕۆکنووس، وتارنووس، فێمێنیست، مامۆستای زانکۆ، وێنەکێشی کوردە. لە ئێستادا، یاریدەدەری پرۆفیسۆرە لە [[زانکۆی ئەمریکیی عێراق – سلێمانی|زانكۆی ئەمریكیی عێراق-سلێمانی]]، هەروەها لە هەمان زانکۆدا دامەزرێنەری سەنتەری جێندەر و گەشەپێدانە.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی تەممووزی ٢٠١٥|سەردێڕ=Choman Hardi, Associate Professor|ناونیشان=https://auis.edu.krd/?q=choman-hardi-associate-professor|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=The American University of Iraq Sulaimani|زمان=en}}</ref> چۆمان بەهۆی چالاکییەکانییەوە لەبوارەکانی فێمینیزم، ژنان و جێندەر ڕووبەڕووی هەڕەشەی کووشتن بۆتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هەڕەشەی کوشتن لە دکتۆر چۆمان هەردی دەکرێت|ناونیشان=https://www.westganews.net/dreja.aspx?=hewal&jmara=117852&Jor=1|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=westganews.net}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=من- فێمینیستم|ناونیشان=http://drawmedia.net/page_detail?smart-id=11113|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=drawmedia.net}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=چۆمان ھەردی شایانی بەرگری لێکردنە|ناونیشان=http://www.rwangauraxna.com/detail.aspx?IDNews=8545|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rwangauraxna.com}}</ref> == ژیان == چۆمان لە دایکبووی ساڵی ١٩٧٤ لە سلێمانی. ئەو کچی شاعیری کوردی، [[ئەحمەد ھەردی|ئەحمەد هەردییە]]. براکانی ئاسۆس و ڕێبین، لە بواری ڕۆژنامەوانیی کاردەکەن. لەساڵی ١٩٧٥ خێزانەکەی چوونەتە [[ئێران]] و وە لەدوای [[ڕێکەوتننامەی جەزائیر]] و ساڵی ١٩٧٩ ھاتنەوە [[عێراق]] بەڵام بەھۆی [[کارەساتی ئەنفال]] لەساڵی ١٩٨٨ چوونەتەوە [[ئێران]]، وە لەساڵی ١٩٩٣ چۆمان ھەردی چووەتە [[شانشینی یەکگرتوو]] ھەرلەوێش بۆتە خوێندکاری بەشی [[فەلسەفە]] و [[دەروونناسی]] لە زانکۆکانی [[زانکۆی لەندەن]] و [[زانکۆی ئۆکسفۆرد]] ھاوکات چۆمان ھەردی دوکتۆرای (PhD) ھەر لە بریتانیا ھێناوەتەوە کە تیشکی خستبووە سەر کاریگەری کۆچبەری ناچار (Forced migration) لە سەر ژنانی عێراق و ئێران.<ref name=":1" /> چۆمان هاوسەرگیری لەگەڵ ئاراس فەتاحی نووسەر کردووە، خاوەنی منداڵێکن.<ref name=":0" /> == چیڕۆک == * ڕۆچوون - ھاوینی ١٩٩٧ * تەنھاییەکی جەنجاڵ - بەھاری ١٩٩٤ * ھەوارگەی دڵم - زستانی ١٩٩٣ * چواردە ساڵیی - ھاوینی ١٩٩٢ == خەڵاتەکان == * خەڵاتی ئازادیی رۆژنامەگەری سۆرانی مامە لەلایەن [[لڤین (کۆوار)|دەزگای لڤین]]، ٢٠١٩.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خەڵاتی ئازادیی رۆژنامەگەری سۆرانی مامە حەمە بەخشرایە لەیلا گیوڤەن|ناونیشان=https://anfsorani.com/کوردستان/خەڵاتی-ئازادیی-رۆژنەمەوانیی-سۆرانی-مامە-حەمە-بەخشرایە-لەیلا-گیوڤە-11312|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=ANF News}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == <references /> == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20170626063914/http://chomanhardi.com/ ماڵپەڕی چۆمان ھەردی] * [https://scholar.google.com/citations?hl=en&user=ANl4w9cAAAAJ پەڕەی چۆمان هەردی] لە [[گووگڵ سکۆلار]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٤]] [[پۆل:دەرچووانی کۆلێجی زانکۆییی لەندەن]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:ژنانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی ئۆکسفۆرد]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی ئەپسالا]] 5c5slwarbx9gqeumromgvl4lnk8xsds 0 103145 1458078 1368055 2025-07-11T05:55:33Z DanyMations 70070 1458078 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = کیژان ئیبراھیم ئەحمەد |وێنە = Kijan Ibrahim Xayat.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٥ |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]،[[عێراق]] |پیشە = [[گۆرانیبێژ]] }} '''کیژان ئیبراھیم خەیات''' (لەدایکبووی ١٩٨٥ لە [[سلێمانی]] [[عێراق]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=18004&babet=40&relat=8129|سەردێڕ=کیژان ئیبراهیم خەیات "تاسەی دوری" بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=١٣ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=xendan.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://newjin.net/details.aspx?kodtech=20603|سەردێڕ=کیژان ئیبراهیم خەیات 'وێنە'ی بڵاوکردوە|ڕێکەوت=١٣ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=newjin.net}}</ref> گۆرانیبێژێکی کوردە. کچی [[ئیبراھیم خەیات]] ھونەرمەندی گۆرانیبێژ و [[مەقامبێژ]]ی خەڵکی [[سلێمانی]]. سەرەتا گۆرانی بۆ زنجیرە [[دراما]]یەک گوتووە، دواتر لە ساڵی ٢٠٠٩ یەکەمین گۆرانی خۆی بەناوی (بەسە دڵم) بڵاوکردووەتەوە، هەروەھا لە ساڵی ٢٠١٢ یەکەمین ئەلبوومی خۆی بە ناوی (درۆ) بڵاوکردووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2349-2018-04-10-12-18-55|سەردێڕ=كیژان ئیبراهیم خەیات لە ئەلبوومە تازەكەیدا دەڵێ (تەنیام)|ڕێکەوت=١٣ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=hawler.in}}{{بەستەری مردوو|url=http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2349-2018-04-10-12-18-55 |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ }}</ref> ھاوسەری زیرەک میرەی شێوەکارە و دوو منداڵی ھەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://nrttv.com/NRT2/detail2/6006|سەردێڕ=کیژان ئیبراهیم خەیات بەرهەمێکی نوێ بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=١٣ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref> == ژیان == کیژان ئیبراھیم خەیات کچی ھونەرمەندی ناوداری کۆچکردوو ئیبراھیم خەیاتە. لە ساڵی ١٩٨٥ لەس شاری [[سلێمانی]] لەدایک بووە، باوکی ھاندەری گەورەی بووە. لە شاری سلێمانی سەرجەم قۆناغەکانی خوێندنی تەواو کردووە. لە ساڵی ٢٠٠٧-٢٠٠٨ بەشی موزیکی لە پەیمانگەی ھونەرە جوانەکانی سلێمانی تەواو کردووە و ساڵی ٢٠١٤-٢٠١٥ کۆلێژی ھونەرە جوانەکان، بەشی بەجێھێنانی موزیکی تەواو کردووە. یەکەم بەرھەمی لە ساڵی ٢٠٠٣ بووە کە گۆرانییەک بوو بۆ تایتڵی زنجیرە درامای "جومعە" لە دەرھێنانی (حوسێن میسری). ماوەیەک دادوەری بەرنامەى خۆشترین دەنگی منداڵان بوو لە کەناڵی "پلیستانک تی ڤی". کیژان تا ئێستا‌ تەنیا یەک ئەلبوومی بەرھەم ھێناوە بە ناوی "درۆ" کە نۆ تراک پێکھاتووە ‌و لە ساڵی ٢٠١٢دا بڵاوکراوەتەوە. == بەرھەمەکان == ئەلبۆمی '''نھێنی دڵ''' (٢٠١٢) # نھێنی دڵ # بەخت # مەڕۆ # ھانا # نیشانە # درۆ # تۆ بووی # چاوەکانت (دووبارەکردنەوەی گۆرانییەکی [[ئیبراھیم خەیات]]) # دڵی من # کابوکێ # داربەڕوو == پێشانگا == <gallery> پەڕگە:Kijan Ibrahim Khayat.jpg پەڕگە:Kijan Ibrahim.jpg </gallery> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] [[ئیبراھیم خەیات]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|کوردستان|عێراق|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{کۆلکە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:زیندووان]] [[خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] nc2xsbuu5iq6ptyps0ok1j8s2vkh38n 0 103417 1457897 1424356 2025-07-11T03:50:08Z DanyMations 70070 1457897 wikitext text/x-wiki '''ئەبوو حەنیفەی دینەوەری'''(٨٢٨–٨٩٨) ناوی تەواوی '''ئەبوو حەنیفە ئەحمەد کوڕی داودی کوڕی وەنەندی دینەوەری'''ە. دینەوەری [[ڕوەکناس]]، مێژوونووس، [[ماتماتیکزان|بیرکار]] و ئەستێرەناسی کوردە کە لە [[دینەوەر]] لە دایک بووە. ھەروەھا کە دیارە ناوی باپیری وەنەندە کە ناوێکی کوردییە. دینەوەری بۆ خوێندن ڕۆشتوەتە [[ئەسفەھان]]، [[کووفە]] و [[بەسرە]]. == کارەکان == دینەوەری زیاتر وەکوو [[ڕوەکناس]]ێکی گەورە دەناسرێ. یەکێک لە بەناوبانگترین بەرھەمەکانی کتاب النباتە (واتە کتێبی ڕوەک) کە بەرھەمی لێکۆڵینەوەی خۆی لەسەر گیاکانە و ناوی زۆرێک گیای تێدا کۆکردوەتەوە کە پێشینیان لەسەر بازێکیان زانیارییەکیان نەبووە. زۆرێک لە زانایانی ڕوەکناسی ئەم کتێبەیان وەکوو سەرچاوەیەک بە کار ھێناوە. دینەوەری ھەروەھا لە مێژوودا کتێبێکی بە ناوی اخبارالطوال لێ بە جێ ماوە کە لە سەدەی نۆزدە و بیستدا لە ئەورووپا بە زمانی فەڕەنسی لە چاپ دراوەتەوە. ئەو ھەروەھا کتێبی انساب الاکرادی (ڕەچەڵەکەکانی کوردەکان) لەسەر مێژوو و بنەڕەتی کوردان نووسیوە کە ئێستە نادیارە. بەمجۆرە ئەو یەکەم کەسە کە لەسەر [[مێژووی کورد]]ان کتێبی نووسیوە و لە کەسانی وەک [[شەرەفخانی بەدلیسی]]ش پێش دەکەوێ. [[عەبدوڕەحمانی سۆفی]] ئەستێرەناسی ئێرانی کە نزیکی پەنجا ساڵ لە دوای مردنی دینەوەری، لە سڵی ٩٤٦ ز دا سەردانی شاری [[دینەوەر]] دەکات، دەڵێت کە خۆی ژووری ئەستێرەناسیی ئەبوحەنیفەی بینیوە و دەگێڕێتەوە کە دەزگاکانی ھێشتا لەلایەن قوتابییە بەتەمەنەکانییەوە بەکاردەھێنران و لە ڕاستیدا چەند سەدەیەک دوای خۆی ھەر بەکارھاتووە ھەتاوەکو ھاتنی [[مەغۆل]]ەکان کە کۆتایی بە گرنگی دینەوەر ھێنراوە و بایەخی ئەو شارە دێرینە کوردییەی کەمکردووەتەوە. ھەروەھا سۆفی شیرازی کە کتێبی کەشناسییەکەی دینەوەری دەبینێت، بە یەکێک لە باشترین کتێبەکان لەو بوارەدا ناوی لێ دەبا. == نووسراوەکان == * کتاب تفسیرالقران * کتابالانواء * کتاب انساب الاکراد * کتاب اصلاحالمنطق * کتاب لحنالعامە * کتابالفصحا * کتاب حسابالدور والوصایا * کتابالزیج * کتابالنبات * کتابالجبر والمقابلە * کتاب جواھرالعلم * کتابالرد علی رصدالاصبھانی * کتابالشعر و الشعراء * کتابالتاریخ * کتاب اخبارالطوال * کتاب فیحسابالخطائین * کتابالبلدان * کتابالقبلة والزوال * کتابالبحث فیحسابالھند * کتابالجمع والتفریق * کتاب نوادرالجبر == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [https://web.archive.org/web/20170314132336/http://kurdistanica.com/?q=node%2F200 ئینسایکلۆپیدیای کوردستانیکا] * [https://web.archive.org/web/20130627090229/http://www.jacksonbonner.com/current-projects/abu-hanifah-ahmad-ibn-dawud-al-dinawari دینەوەری لە ماڵپەڕی جەکسۆن بۆنەردا] * [http://global.britannica.com/EBchecked/topic/163804/al-Dinawari دینەوەری لە ئینسایکلۆپێدیای بەریتانیکادا]{{بەستەری مردوو|url=http://global.britannica.com/EBchecked/topic/163804/al-Dinawari |date=تەممووزی ٢٠١٨}} * سۆران حەمەڕەش، کورد کێیە، لەندەن، ٢٠١٣. {{تووڵی دەروازە|ڕوەک|ئێران|کوردستان|ژیاننامە}} {{زانایانی عەرەب و موسوڵمانان}} {{پۆلی کۆمنز|Abu Hanifa Dinawari}} [[پۆل:مردووانی ٨٩٦]] [[پۆل:مێژووناسانی ئێرانی]] [[پۆل:زانایانی کورد]] [[پۆل:ئێرانییەکانی سەدەی ٩یەم]] [[پۆل:لەدایکبووانی سەدەی ٩یەم]] [[پۆل:گەردوونناسانی سەردەمی نێوەڕاستی ئیسلام]] [[پۆل:زمانەوانە ئێرانییەکان]] [[پۆل:ماتماتیکزانانی موسڵمانی سەدەکانی ناوەڕاست]] [[پۆل:فەیلەسووفە فارسەکانی سەدەکانی ناوەڕاست]] [[پۆل:خەڵکی پارێزگای کرماشان]] ppvzpn1cr74eunl45i8vmwcpxsfid0r 0 103650 1458132 1409728 2025-07-11T06:09:08Z DanyMations 70070 1458132 wikitext text/x-wiki {{Infobox person|honorific prefix=پاشای گەورە|name=|birth_date=١٧٨٤|death_date=١٨٣٧|birth_place=[[ڕەواندز]]، [[میرنشینی سۆران]]|death_place=[[سێواس]]، [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]]|nationality=[[کورد]]|predecessor=مستەفا بەگ|religion=[[ئیسلام]]|successor=میرنشینەکە کۆتایی هات|وێنە=تمثال الأمير محمد الرواندزي في مدينة رواندز.jpg}} '''میر محەممەد کوڕی مستەفا بەگی کوڕی میر ئوغوز بەگی بچوک کوڕی میر ئەحمەدە''' ناسراو بە '''میر محەممەد پاشای ڕەواندز''' (١٧٨٤ز – کانونی دوەمی ١٨٣٧ز ) ھەروەھا بە '''میری کۆرە''' و '''پاشای گەورە''' ناسراوە. [[میر]]ی [[میرنشینی سۆران|دەوڵەتی سۆران]] بووە لە ساڵی ١٨١٣ تاکوو کوژرانی لە ساڵی ١٨٣٧دا. میری ھەرە ناوداری دەوڵەتی سۆران بووە. ساڵی ۱٨۲٦ میر محمەمەد کرایە میری سۆران.<ref>حەسەن، مەحمود حەمەکەریم (٢٠٠٦). ''[[فەتواکەی مەلای خەتێ ئەفسانەی مێژوونووسێک]]''. سلێمانی: چاپخانەی چوارچرا. ل. ٧.</ref> == ژیاننامە == یەکێکە لە میرە ھەرە بەناوبانگەکانی دەوڵەتی سۆران کە بە پاشای گەورە ناسراوە چونکە لە سەردەمی حوکمرانییەتەکەی بۆ بەڕێوەبردنی کاروبارەکانی ئیداری و سەربازی و هیتر... لە ھەر شوێن و ناوچەیەک میرێکی دانابوو جا لەبەر ئەوەی ھەمووی لەژێر فەرمانی ئەو کاریان دەکرد بۆیە لەلایەن خەڵک ناونرابوو پاشای گەورە، ئەو پاشایە زۆرترین لاپەڕەی لە [[مێژووی کورد]] و میرنشینەکان تۆمار کردووە و سەرکردەیەکی بە توانای سەردەمی خۆی بووە. لە ساڵی ۱٨٣٦ لە هێرشێکی بەرفراوانی دەوڵەتی [[عوسمانی]] پاشای گەورە بەدیل گیرا و لە ساڵی ۱٨۳۷ لە بۆسەیەکدا عوسمانییەکان ژیانیان لێ ستاند. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == [http://www.historyofkurd.com/2016/03/09/میرنیشینی-سۆران-لەسەردەمی-میر-محمد-1813_1836/ میرنشینی سۆران لە سەردەمی میر محەممەد {١٨١٣-١٨٣٦}ز] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:سۆران]] [[پۆل:میرەکانی سۆران]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٧٨٣]] [[پۆل:مردووانی ١٨٣٨]] [[پۆل:کوردەکانی عوسمانی]] otdq7wnbmltv498zi50eb4ytincpepx 0 104889 1457948 1445909 2025-07-11T04:30:55Z DanyMations 70070 1457948 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = مەلا پەرێشان |وێنە = |قەبارەی وێنە = |لێدوانی وێنە = |ناوی کاتی لەدایکبوون = محەممەد ئەبولقاسم |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٣٥٦ |شوێنی لەدایکبوون = دینەوەری کرماشان |ڕێکەوتی مردن = ١٤٢١ |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |شوێنی دۆزینەوەی تەرم = |شوێنی گۆڕ = |نیشتەجێ = |نەتەوە = [[کورد]] |ناوەکانی تر = |نەژاد = |شارومەندێتی = |ڕادەی خوێندەواری = |پیشە = |ساڵانی چالاکی = |ناسراو_بە_ھۆی = |کارە_دیارەکان = |شار = |ئایین = [[ئیسلام]] |ھاوسەر = |منداڵەکان = |باوان = }} [[پەڕگە:Mala Pareshan Manuscript Introduction.jpg|وێنۆک|لاپەڕەیەکی پێشەکیی دەستنووسێکی پەرێشاننامەی مەلا پەرێشان کە کاتبی دەستنووسەکە بە فارسی تێیدا نووسیویە: "بە زەحمەتی زۆر ئەم نوسخەیەم ڕێک خست و فەسڵەکانیم لەیەک جیا کردەوە و وشە کوردییەکانیم وەرگێڕا و ساخ کردەوە."]] '''محەممەد ئەبولقاسم''' ناسراو بە '''مەلا پەرێشان''' (٧٥٧ [[دینەوەر]]، [[کرماشان]] – ٨٢٥) کۆچیی،<ref>مێژووی وێژەی کوردی، بەرگی یەکەم، سدیق بۆرەکەیی (سەفی زادە)، لاپەڕەکانی ٣٧٥ تا ٣٨٦، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر ٢٠٠٨.</ref> بەرامبەر (١٣٥٦ – ١٤٢١) زایینی. بە «مەلا پەرێشانی دینەوەری»، «مەلا پەرێشانی کورد» و «مەلا پەرێشانی لەک»یش ناوبانگی دەرکردووە.<ref>مێژووی وێژەی ئەدەبی کوردی، بەرگی دووەم، [[مارف خەزنەدار]]، لاپەڕەکانی ١٣ تا ٢٦، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی ئاراس، ھەولێر:٢٠٠٢</ref> یەکێک لە کۆنترین شاعیری کوردە کە بە شێوەزاری [[ھەورامی]] شیعری داناوە. مەلا پەرێشان لەسەر مەزھەبی شیعە و تەریقەتی حورووفییە بووە. نازناوی شیعرییەکەی مەلا پەرێشانە. == ژیان == زانیارییەکی زۆر دەربارەی ژیانی مەلا پەرێشان لەبەر دەستدا نیە. ئەوەی زانراوە ئەوەیە کە لە ناوچەکانی کرماشاندا ژیاوە.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=یافته هایی نوین درباره احوال و اشعار ملّا پریشان |ناونیشان=https://jokl.uok.ac.ir/article_61963_1463439a0b6524fa28aee76cc8c85ca4.pdf}}</ref> لەڕووی ھۆنراوەکانی پەرێشاننامە و زمانەکەیەوە بڕێک زانیاری دەربارەی ژیانی خراوەتە ڕوو. وەک ئەوەی ناوی محەممەد بووە و نازناوی پەرێشان یان ئەوەی کە خەڵکی دینەوەر یان ھەرسین بووە.<ref name=":0"/> == نموونەی ھۆنراوە == === نموونەی ساقینامە === {{شیعر}} {{ب|ساقی باوەرە جامێ پەی مەستی|سوودم نیسییە، زیانم ھەستی}} {{ب|ساقی پڕ بکە جام یەک مەنی|بەڵکوو بوگزەرم ژ ما و مەنی}} {{ب|فەدات بام ساقی تەڕ زوانم کە|من دەردەدارم دەوای گیانم کە}} {{ب|ژەو بادەی بێغەش خومخانەی دیرین|شێرمەرد ئەفکەن تەڵخ لەب شیرین}} {{ب|بدەر تا یەکجا پاک ژە گوناھ بۆم|مەستی باوەروون «فنا فی الله» بۆم}} {{کۆتاییی شیعر}} === نموونەی شێعرێکی تر === {{شیعر}} {{ب|خودا من بەندەی ناچیزو زەلیل|گونام کەسیرەن، تاعەتم قەلیل}} {{ب|چەنیم عەدالەت مەکەر ئەی کەریم|ببەخشەم وەلوتف بەفەزلی عەمیم}} {{ب|حەکیمی عەلیم کەس سڕنەزان کەس|عەلیی عەزیم، زاتی وێتەن بەس}} {{ب|لاڵای وە ئیلحاح من بکەر قەبووڵ|یا حەق و عیسمەت فاتیمەی بەتوول}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێز}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|ئێران}} {{نووسەر-کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی پارێزگای کرماشان]] [[پۆل:سۆفییە کوردەکان]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ١٤یەم]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٣٥٦]] [[پۆل:مردووانی ١٤٣١]] [[پۆل:وێژەی سۆفیگەری]] fw5gx6jq8g3gbhfvac3djgi76vbvp4m 0 104979 1458096 1222715 2025-07-11T06:00:22Z DanyMations 70070 1458096 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = سەید قوڵی کشاوەرز | وێنە = سەید قوڵی کشاوەرز.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٣٨ (١٣١٧ ک. ھ.) | شوێنی لەدایکبوون = گوندی [[لاڵەوەن]] شارستان [[مایەشت]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان =}} '''سەید قوڵی کشاوەرز''' ([[١٣١٧]] لە گوندی [[لاڵەوەن]]ی شارستانی [[مایەشت]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]- ) مامۆستای ئاوازی کوردیی [[ھۆرە]]یە. زۆربەی بەیتەکانی کە سەید قوڵی کشاوەرز دەچڕێت ھی خۆیە و کشاوەرز مامۆستای ھەڵبەستبێژش دێت بە ئەژمار. کشاوەرز ھێشتا لە ئاواییی باوانی خۆی دەژێت و بە [[وەرزێری]] ژیان دەکات.<ref name="بەڕۊ ۱">[https://balout.ir/گزارشی-از-دیداری-پاییزی-با-چهرهی-بزر/ ماڵپەڕی بەڕۊ: ''دیمانەیەکی پایزی لەگەڵ کەسایەتییە مەزنەکەی ھۆره‌، سەیدقوڵی کشاوەرز: چۊ وەڵنگە ڕێزان بڕزیەم لە پاد'' (بە فارسی)، نووسینی جەلیل ئاھەنگەرنژاد، نووسراو لە ١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20231214144351/https://balout.ir/%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%DA%86%D9%87%D8%B1%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D8%B2%D8%B1/ |date=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ }} سەردان لە ١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣.</ref> == ژیان == سەید قوڵی کشاوەرز لە ساڵی ١٣١٧ لە گوندی لاڵەوەن لە [[شارستانی مایەشت]] سەر بە [[پارێزگای کرماشان]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە دایک بووە. لە سەردەمی نوێگەنجی دڵبەستە بە ئاوازی [[ھۆرە]] بوو. ساڵ ١٣٣٩ چوو بۆ سەربازی و دوو ساڵ پاش لەوە دیسان ھات بە ئاواییی لاڵەوەن و سەرقاڵی کاری وەرزێریی خۆی بوو. سەید قوڵی ٧ منداڵی ھەیە کە یەکێکیان کچە و ئیستایش ھەر لە ئاواییی خۆی ژیان دەکات. لە ساڵی ١٣٨١ی ھەتاوی کتێبێک سەبارەت بە ژیان و ھەڵبەستەکانی سەید قوڵی چاپ کراو کە لە نێوی لەگەڵ سەید قوڵی وەتووێژ کراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == کتێبناسی == * سادقی، ڕەحمەتوڵڵا، ''ھاژە'' (وەتوویژێک لەگەڵ مامۆستای ئاوازی ھوورەی کوردستان سەید قوڵی کشاوەرز) (بە فارسی)، تاران: پەخشانگەی گوفتمان، ١٣٨١. {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] oxkk91mkgdbtwmujws8yc790bknc8al 0 117703 1457898 1274643 2025-07-11T03:52:35Z DanyMations 70070 /* سەرچاوەکان */ 1457898 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = ئەحمەد قازی | وێنە = | قەبارەی وێنە = 200px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٣٦]] | ڕێکەوتی مردن =٧ [[پووشپەڕ]] [[٢٠١٥]] | شوێنی مردن = [[تاران]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = [[مەھاباد]] | شوێنی لەدایکبوون = [[مەھاباد]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[نووسەر]]، [[وەرگێڕ]] و [[ڕۆژنامەنووس]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = [[قازی محەممەد]] و [[محەممەد قازی]] | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان =}} '''ئەحمەد قازی'''، [[نووسەر]] و [[وەرگێڕ]]ی بەناوبانگی [[کورد]] ساڵی [[١٩٣٦]]ی زایینی لە [[مەھاباد]] لەدایکبووە. == بەرھەمەکان == # '''[[دۆن کیشۆت]]'''،<ref>[[دۆن کیشۆت]]، قازی، ئەحمەد (وەرگێڕ). ئاراس، ھەولێر: ٢٠٠٨</ref> وەرگێڕانی ڕۆمانی سێرڤانتێس، ٢ بەرگ، ٢٠٠٨ # '''دوانەی سەیر و سەمەرە'''،<ref>دوانەی سەیر و سەمەرە، قازی، ئەحمەد. ناوەندی بڵاوکردنەوەی فەرھەنگ و ئەدەبی کوردی سەلاحەددینی ئەییووبی، ورمێ: ١٩٩٠</ref> وەرگێڕانی ڕۆمانی ماڕک تواین، ١٩٩٠ # '''کتک و مشک'''،<ref>کتک و مشک، قازی، ئەحمەد (وەرگێڕ)، بڵاوکەرەوە نووسەر ١٩٨١</ref> وەرگێڕانی چیرۆکەشێعرێکی عوبەید زاکانی بە شێعر، ١٩٨١ # '''نسل اژدھا'''،<ref>نسل اژدھا، قاضی، احمد (مترجم)، نشر ناھید، تھران: ١٩٩٢</ref> وەرگێڕانی ڕۆمانی پێرل باک بۆ فارسی، ١٩٩٢ # '''کلیلە و دێمنە'''،<ref>کەلیلە و دێمنە، قازی، ئەحمەد (وەرگێڕ)، بڵاوکەرەوەی گوتار، سەقز: ٢٠١٥</ref> وەرگێڕانی کتێبی کلیلە و دمنەی فارسی، ٢٠١٥ # '''ڕێزمانی کوردی''' بە دوو زمانی [[کوردی]] و [[فارسی]]، دەزگای چاپی سەلاحەددین، [[ورمێ]]، ١٩٨٨ == پەراوێزەکان == {{پەراوێز}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[ویکیپیدیای ئینگلیزی]] {{تووڵی دەروازە|موکریان|ژیاننامە|ئێران}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٦]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:وەرگێڕە کوردەکان]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٥]] [[پۆل:ڕۆژنامەوانانی ئێرانی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] d3hrullau8y5p78s08hhsg4kgnuq6sq 0 117987 1458056 1408708 2025-07-11T05:41:07Z DanyMations 70070 1458056 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = هێلی لەڤ | image = HellyLuv GoldenDress.jpg | caption = هێلی پێش گۆرانی وتن بۆ [[ئێلیزابێتی دووەم|شاژن ئێلیزابێتی دووەم]]، ٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٤ | birth_name = هێلین عەبدوڵڵا | birth_date = {{Birth date and age|mf=yes|١٩٨٨|١١|١٦}} | birth_place = [[ورمێ]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | occupation = {{Flat list| *گۆرانیبێژ *سەماکەر *نمایشکار *خانمەکتەر }} | years_active = ٢٠٠٩–ئێستا | website = {{URL|www.hellyluv.com}} | module = {{Infobox musical artist|embed=yes | background = solo_singer | instrument = دەنگ | genre = {{Flat list| *ئاڕ ئاند بی *[[مۆسیقای پۆپ|پۆپ]] *وۆڵد *دانس}} | label = {{Flat list| *G2 Music Group }} }} }} '''هێلین عەبدوڵڵا''' ناسراو بە ناوی '''هێلی لەڤ''' (لەدایکبووی ١٦ی تشرینی دووەمی ١٩٨٨)،<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Crowcroft|یەکەم١=Orlando|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/2014/feb/20/helly-luv-kurdish-singer-music-video-threats|سەردێڕ=Kurdish singer Helly Luv dismisses threats over music video|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئابی ٢٠١٤|ئیش=The Guardian|ڕێکەوت=٢٠ی شوباتی ٢٠١٤}}</ref> گۆرانیبێژ، سەماکەر، کۆریۆگرافەر، خانمەکتەر، و نمایشکاری جلوبەرگی [[کورد]]ە.<ref>https://www.sbs.com.au/language/english/audio/interview-pop-singer-helly-luv{{بەستەری مردوو|url=https://www.sbs.com.au/language/english/audio/interview-pop-singer-helly-luv |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ }}</ref> سەرەتای گۆرانی وتنی بە بڵاوکردنەوەی کەڤەری گۆرانی لە سۆشیاڵ میدیاکانی وەک [[مایسپەیس]] و [[یووتیووب]] دەستپێکرد. بەهۆی تاکەگۆرانیی «Risk It All» لە ساڵی ٢٠١٣دا ناسرا، و ئێستا گرێبەستی لەگەڵ G2 Music Groupدا واژووکردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Elkrief|یەکەم١=Raphaëlle|سەردێڕ=HELLY LUV : LA SHAKIRA KURDE PART EN GUERRE|ناونیشان=http://www.grazia.fr/societe/phenomenes/articles/helly-luv-la-shakira-kurde-part-en-guerre-672274|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئابی ٢٠١٤|ئیش=Grazia|ڕێکەوت=١٢ی ئابی ٢٠١٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Reuters|سەردێڕ=Brave Kurdish pop star unfazed by Muslim terrorists’ death threats|ناونیشان=https://nypost.com/2014/07/15/kurdish-pop-star-isnt-phased-by-extremist-death-threats/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئابی ٢٠١٤|ئیش=New York Post|ڕێکەوت=١٥ی تەممووزی ٢٠١٤}}</ref> لە ٢٠١٤دا، لە یەکەم فیلمیدا بە ناوی ''[[مەردان]]'' دەرکەوت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Mardan|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt3973590/?ref_=nm_flmg_act_1|بڵاوکەرەوە=IMDb|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئەیلوولی ٢٠١٤}}</ref> == ژیان == ھێلی لەماوەی جەنگی کەنداو لە [[ورمێ]] لە دایک دەبێت، ھێلی و خێزانەکەی بەھۆی جەنگەوە بۆ سەلامەتی ڕو دەکەنە [[تورکیا]]، لەوێشەوە دەچن بۆ [[فینلاند]]. رێگەیان پێ دەدرێت تا لەوێ بژین وەک یەکەم خێزانی کۆچ نشینی کورد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Ember|یەکەم١=edited by Carol R.|دوایین٢=Ember|یەکەم٢=Melvin|دوایین٣=Skoggard|یەکەم٣=Ian|سەردێڕ=Encyclopedia of diasporas: immigrant and refugee cultures around the world|ناونیشان=https://archive.org/details/encyclopediaofdi0001unse_x9x4|ڕێکەوت=2004|بڵاوکەرەوە=Kluwer Academic Publishers|شوێن=Dordrecht, Netherlands|ژپنک=٠-٣٠٦-٤٨٣٢١-١|edition=[Online-Ausg.].}}</ref> ھێلی ئارەزوو لە گۆرانی گوتن دەکات و لەوێ دەست دەکات بە قوتابخانەی گۆرانی گوتن و سەما. بەڵام ھێلی زیاتر بایەخ بە سەما کردن دەدات و بەشداری لە پاڵەوانیەتی سەمای ئەوروپایی دەکات و بەڵێننامەیێکی واژوو کرد لەگەڵ [[.Nike, Inc]]. == گۆرانییە تاکەکان == * ڕیسک ئت ئاڵ "Risk It All" (٢٠١٣)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Risk It All by Helly Luv|ناونیشان=https://itunes.apple.com/us/album/risk-it-all/id592199207?i=592199632&uo=4|بڵاوکەرەوە=iTunes Store|ڕێکەوتی سەردان=٩ی شوباتی ٢٠١٥}}</ref> * ڕیڤلیوشن "Revolution" (٢٠١٥)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Revolution|ناونیشان=https://geo.itunes.apple.com/us/album/revolution/id997453142?i=997454322&uo=6|بڵاوکەرەوە=iTunes Store|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی ئایاری ٢٠١٥}}</ref> * داون ئۆن زە فلەوەر "Down on the Floor" (٢٠١٢)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=HellyLuv – Down on the Floor |ناونیشان=https://mover.uz/watch/jeHMIg1 |وێبگە=Mover.uz |ڕێکەوتی سەردان= ٩ی ئازاری ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191029140338/https://mover.uz/watch/jeHMIg1 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * گەن و ڕۆزس "GUNS & ROSES" (٢٠١٨)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Helly Luv & Ardian Bujupi – GUNS & ROSES (prod. by Kostas K.)|ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=Wt7kMH3Gzak| via=YouTube}}</ref> * بۆی بای ”Boy-bye” (٢٠١٩) * گۆ گۆ ئالێ ئالێ ”Go Go Ale Ale” (٢٠٢٢) * یەڵلا حەبیبی ”Yalla Habibi ” (٢٠٢٣) [[پەڕگە:Helly Luv Visits Peshmerga troops sunglasses.png|thumb|ھێلی لەڤ لەساتی سەردانیکردنی [[پێشمەرگە]].]] == کارەکانی دیکە == === خێرخوازی === [[File:Helly Luv Visits Peshmerga troops2.jpg|thumb|هێلی لە بەردەم چەند سەربازێکی [[پێشمەرگە]] لە بنکەیەکی [[دھۆک|دهۆک]] لە ٥ی تەممووزی ٢٠١٤]] لە ٢٠١٤دا، [[ڕێکخراوەی ناحکومی]]ی لەڤ هاوسی دامەزراند بۆ یارمەتیدانی خەڵک و ئاژەڵانی خاوەن پێویستی لە تەواوی کوردستاندا. لە ٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤دا، هێلی لەڤ و ڕێکخراوی مافی ئاژەڵان و تۆڕی نێودەوڵەتیی ئافرەتانی هەولێر و دکتۆر سلێمان تامیر و ڕێکخراوی کوردستان بۆ بەرگریکردن لە مافی ئاژەڵان و شاجوانی کوردستان فێنک باخچەی ئاژەڵانی گێلکاند پارکیان لە کوردستان داخست، کە دووەم خراپترین باخچەی ئاژەڵان بوو لە جیهان.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Shelton|یەکەم١=Tracey|سەردێڕ=Iraq: Dante's hell for animals?|ناونیشان=http://www.globalpost.com/dispatch/iraq/100506/animal-cruelty-trade-erbil-zoo-iraq?page=0,1|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئابی ٢٠١٤|ئیش=Global Post|ڕێکەوت=٢٢ی ئایاری ٢٠١٠}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Saleh|یەکەم١=Hemin|سەردێڕ=New Zoo to open in Erbil|ناونیشان=http://basnews.com/en/News/Details/New-Zoo-to-open-in-Erbil/12522|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئابی ٢٠١٤|ئیش=Basnews|ڕێکەوت=١٠ی شوباتی ٢٠١٤}}</ref> == فیلمەکان == * ''[[مەردان]]'' (٢٠١٤)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Mardan|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt3973590/?ref_=fn_al_tt_1|بڵاوکەرەوە=IMDb|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تەممووزی ٢٠١٥}}</ref> * ''وڵاتی بێ ئاڵا'' (٢٠١٥)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Flag Without A Country|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt5072370/?ref_=nm_knf_i2|بڵاوکەرەوە=IMDb|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی تەممووزی ٢٠١٧}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == *[https://web.archive.org/web/20170630155323/http://www.hellyluv.com/ ماڵپەڕی فەرمی ھێلی لەڤ] *[https://www.facebook.com/HellyLuv پەڕەی ھێلی لەڤ لە فەیسبووک] *[https://twitter.com/hellyluv پەڕەی ھێلی لەڤ لە تویتەر] *[https://www.youtube.com/user/HellyLuv کەناڵی ھێلی لەڤ لە یوتیوب] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا|ئێران|کوردستان|عێراق}} {{پۆلی کۆمنز|Helly Luv}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٨]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی ئینگلیزی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:ژنە گۆرانیبێژە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:پەنابەرە ئێرانییەکان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی ورمێ]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی عەرەب]] [[پۆل:ژنە کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] 5597rkspks550np9safdtrbwfdyzlgu 0 118189 1458029 1205139 2025-07-11T05:34:44Z DanyMations 70070 1458029 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = قادر ئەلیاسی | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦١ | شوێنی لەدایکبوون = [[ئەلیاسیی بەردیعەلی (قەرەحەسەن _ قەرەسەنی _ خەلیفە حوسەین)]]، [[سەرپێڵی زھاو]]، [[پارێزگای کرماشان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]]، [[پێشمەرگە]]، [[نووسەر]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = [[١٩٧٩]] ھەتا ئێستا | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان =}} '''قادر ئەلیاسی''' ([[١٩٦١]] لە گوندی ئەلیاسیی بەردیعەلی (قەرەحەسەن ـ قەرەسەنی ـ خەلیفە حوسەین) لە نزیکی [[سەرپێڵ|سەرپێڵی زھاو]])، ھونەرمەندی گۆرانیچڕ، خەڵکی مەڵبەندی [[سەرپێڵ|سەرپێڵی زھاو]] لە ڕۆژئاوای [[پارێزگای کرماشان]]ە. == ژیان == قادر ئەلیاسی لە ساڵی [[١٩٦١]]ی زایینی لە ئاواییەکی سەر بە ناوچەی زەھاو، بە ناوی ''ئەلیاسیی بەردیعەلی'' (قەرەسەنی ـ قەرەحەسەن ـ خەلیفە حوسەین) لە دایک بووە. بەھۆی نەبوونی قوتابخانە لە گوندەکەیاندا نەیتوانیوە لە کاتی خۆیدا بچێتە مەدرەسە و بخوێنێ. بۆیە لە تەمەنی ١٠ تا ١٢ ساڵانیدا دەرگای قوتابخانەی بە ڕوودا کراوەتەوە و لە ماوەی ٢ ساڵدا توانیویەتی ٥ پۆلی سەرەتایی تەواو بکات. دەورانی سێ ساڵی ناوەندیشی لە قوتابخانەی ناوەندیی سەعدی لە میرئەحمەدی شاری سەرپێڵی زەھاو و ساڵەکانی یەکەم و دووھەمی دواناوەندی لە قوتابخانەی حەکیم نیزامی ھەمان شاردا بە سەرکەوتنەوە تەواو کردووە. لەگەڵ ئەوەی هێرشی کۆماری ئیسلامیی ئێران [[سەربزێویی ١٩٧٩ی کوردان لە ئێران|بۆ سەر ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بە هاتنە سەر دەسەڵاتی ئەو ڕێژیمە دەستی پێ کردبوو و دوای فیوای جیهادی خومەینی (هاوینی ١٩٧٩) گەیشتبووە ئەوپەڕی دڕندەیی خۆی، قادر تا دووهەمی دواناوەندی درێژەی بە خوێندن دا و هاوینی ١٩٨٠ ناوی خۆی بۆ ساڵی سێھەمی دواناوەندی نووسیبوو کە [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی نێوان عێراق و ئێران]] هاتە ئاراوە. ناوبراویش ڕێگایەکی دیکەی بێجگە لە پێشمەرگایەتی بۆ نەمایەوە. بۆیە ساڵی ١٩٨١ تێکەڵ بە تێکۆشەرانی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بوو. قادر ئەلیاسی تاکوو پلەی ئەندامەتی کۆمیتە شارستان لەو حیزبەدا پێش چوو. ئەلیاسی دەستێکی زۆر گرینگ و بنەڕەتی لە دانان و پێکھێنانی کۆمیتە و ھێزی داڵەھۆدا ھەبووە. لە ساڵی ١٩٨٨، لەگەڵ ڕ''ەعدە پاڵانی'' ھاوسەرگیریی کردووە و ئەنجامی ئەو ژینە هاوبەشە دوو منداڵ بە ناوەکانی ''تۆڵە'' و ''تەوار''ە. قادر ئەلیاسی ساڵی ١٩٩٢ لەگەڵ ڕەعدە پاڵانی و یەکێک لە براکانی بە ناوی سامرەند چوونە وڵاتی نوروێژ و لەوێ گیرسانەوە. == گۆرانیبێژی == قادر ئەلیاسی هەر لە منداڵییەوە لە ڕێگای چالاکیی قوتابخانەكانەوە دەستی بە گۆرانیوتن کرد و لە کاتی پێشمەرگایەتیشدا گۆرانیی بۆ هاوڕێ پێشمەرگەکانی چڕیوە. دوای گەیشتنی بە ئورووپا بە شێوەیەكی ڕەسمی دەستی بە کاری هونەری کرد و تا ئێستا خاوەنی یەک کاسێت و دە CDی تۆمار کراوە. == نووسین == ھەر چەند قادر ئەلیاسی زۆرتر وەک ھونەرمەندی دەنگبێژ ناوبانگی دەرکردووە بەڵام لە کاری نووسینی ئەدەبی و وەرگێڕانیشدا ڕۆڵی هەبووە. هەر وەها لە سەرەتای ١٩٩٥ەوە دەستی کردووە بە نووسینی بیرەوەرییەکانی کە تا ئێستا دوو بەرگی لێ چاپ و بڵاو بووەتەوە. == تەلەڤیزیۆن == قادر ئەلیاسی چەند ساڵێک لە تەلەفزیۆنی [[تیشک تی ڤی|تیشک]] کە ناوەندەکەی لە پاریس بوو بەرنامەیەکی ھونەری بە ناوی ''زەریاو'' بەڕێوە دەبرد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == ژێدەر == * [http://www.kurdipedia.org/?q=20081125154333479&lng=1 ماڵپەڕی کوردیپێدیا: قادر ئەلیاسی] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] 9krdfe8lgvewndkx4us49zu1aqykuo8 0 119686 1458044 1268903 2025-07-11T05:37:57Z DanyMations 70070 1458044 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = تارا مامەدۆڤا | وێنە =Tara Mamedova (corp).jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = Tara Mamedova | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٢ی نیسانی ١٩٨٣ | شوێنی لەدایکبوون = کۆک یانگاک، [[قرغیزستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''تارا مامەدۆڤا''' (٢٢ی نیسانی ١٩٨٣ لە کۆک یانگاک، [[قرغیزستان]] - ) کچە [[کورد|کوردێکی]] گۆرانیبێژە کە لە کوردانی [[قرغیزستان]]ە. ئەو لە [[نیسان]]ی ١٩٨٣دا لە وڵاتی [[قرغیزستان]] لە دایک بووە و دواتر ڕۆیشتووە بۆ [[ڕووسیا]]. ئەو بە [[کرمانجی]] و [[سۆرانی]] گۆرانیی گۆتووە. == کارەکان == === ئەلبومەکان === * ''ئاخ'' * ''بەرھەڤکرن'' (ھەڵبژاردەی سترانەکان) === تاکەگۆرانییەکان === * ''سەڤا چ'' (٢٠٢٢) * ''زڤ'' (٢٠٢٢) * ''خووچە'' (لەگەڵ [[ڕەوشان چەلیکەر]]) (٢٠٢٢) * ''چوو'' * ''فرین'' * ''ژنێن شەنگالێ'' * ''سەرێ سالێ'' * ''خەون گران'' == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{کۆڵکە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|قرغیزستان}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:کوردەکانی قرغیزستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٣]] [[پۆل:زیندووان]] hm787lwac9fukhnfe4so0xn0yzj5b1n 0 119980 1457903 1434231 2025-07-11T03:55:37Z DanyMations 70070 1457903 wikitext text/x-wiki '''باڵووڵ'''، '''باڵووڵی مایی''' یان '''باڵووڵی مادی''' زانا، خواناس و شاعیری [[یارسان]]ە کە لە سەدەی سێھەمی کۆچیدا ژیاوە و بڕێک ھۆنراوەی کوردیی لێ بە جێ ماوە. ھۆنراوەکانی باڵووڵ کۆنترین دەقی وێژەی کوردی بە ئەژمار دێت کە بە دەستی کوردانی ھاوچەرخ گەیشتووە و بەم ھۆکارە لە باڵووڵ وەکوو یەکەمین شاعیری کورد ناو دەبرێت. وا دیارە باڵووڵ و یارەکانی ڕۆڵێکی گرنگیان لە دروستبوون و پەرەسەندنی ئایینی [[یارسان]]دا بووە. باڵووڵ لەم شێعرەدا ئاماژە بە یارە نزیکەکانی دەکا و ناوی [[بابە نجووم]]، [[بابە لوڕە]] و [[بابە ڕەجەب]] دێنێ: {{چینی ناوەند}} <poem> ئەز بەھڵووڵەنان جە ڕووی زەمینێ چار فریشتانم چاکر کەرینێ نجووم، ساڵح، ڕەجەبم بێنێ چانی لوڕە بیم جە ما و ھەفتێنێ </poem> {{کۆتایی}} لە شێعرێکدا باس لەوە دەکا کە بە ڕەواڵەت شێتە بەڵام لەناو یاراندا ژیر: {{چینی ناوەند}} <poem>دێوانەی زایر، دێوانەی زایر دانای یارانم دێوانەی زایر زایر و عەبەس کەفتەن نەبابر ڕەجەبم نەسیم، لۆرەمەن تایر </poem> {{کۆتایی}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == # صدیق صفی زادە (بورەکەیی)، اھل حق پیران و مشاھیر، تھران، ١٣٨٦ش. # سدیق بۆرەکەیی-سەفی زداە، مێژووی وێژەی کوردی، دەزگای ئاراس، ھەولێر، ٢٠٠٨. # صدیق صفی زادە (بورەکەیی)، دورە بھلول، تھران، ١٣٦٣ش. {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژە}} {{نووسەر-کۆلکە}} [[پۆل:یارسانییەکان]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:دامەزرێنەرانی ئایینەکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:سۆفیەکانی ئێران]] [[پۆل:دامەزرێنەرانی دینەکان]] m8g50xv6b2xml7e678si4er6k5qswq1 0 120297 1458070 964577 2025-07-11T05:53:50Z DanyMations 70070 1458070 wikitext text/x-wiki '''کەیخەسرەو پوور نازری''' مۆسیقازان و مامۆستای [[تەمبوور]]ی کوردی خەڵکی [[کرماشان]]ە. ئەو لەگەڵ گەلێک مۆسیقاران و گۆرانیبێژانی کورد و ئێرانیدا وەکوو [[شارام نازری]]، [[بیژەن کامکار]] و حەمیدرەزا نووربەخش کاری کردوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوە == [http://tanboor.ir/musicians.html تەمبوورژەنانی شارەزا؛ ماڵپەڕی تەموور] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161230064820/http://tanboor.ir/musicians.html |date=٣٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦ }} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] {{کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٤]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی تەموورە]] ahvwcbeiqfhnui7507nw0mxaxcacsxm 0 120318 1457993 1159722 2025-07-11T04:50:17Z DanyMations 70070 1457993 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئەسرین سەفەری | وێنە = Esrîn Seferî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[پووکەعەباس]]، داڵاھۆ، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[ھۆرە|ھۆرەچڕ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئەسرین سەفەری''' (١٩٨٨ لە [[پووکەعەباس]]، [[شارستانی سەلاسی باوەجانی|سەلاسی باوەجانی]] - ) ھونەرمەندی ئاوازی کوردیی [[ھۆرە]]یە. ئەسرین سەفەری یەکەم ژن بووە کە دەنگی خۆی تۆمار کردووە و بڵاویکردووەتەوە. ئەو یەکێکە لە بەناوبانگترین ژنانی ھۆرەچڕ. == ژیان == ئەسرین سەفەری لە ساڵی ١٩٨٨ لە گوندی [[پووکەعەباس]] سەربە [[بەشی ئەزگڵە]]ی [[شارستانی سەلاسی باوەجانی]] لە [[پارێزگای کرماشان]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لە دایک بووە. لە سەردەمی منداڵیدا دەستیکردووە بە [[ھۆرە|ھۆرەچڕین]] و لە ساڵی ٢٠٠٥ بۆ یەکم جار ڤیدیۆیەک لە ھۆرەچڕینی خۆی بڵاوکرد و بە شێوازی [[ئەولعەزیز حەیدەری|ئەولعەزیز]] ھۆرەی چڕییەوە. ئەگەرچە ھۆرەچڕین و گۆرانی خوێندن لە نێوان ژنانی مەڵبەندی کرماشان زۆر باوە، بەڵام ھەتا ئەو کاتە ژنێک دەنگی خۆی تۆمار نەکردبوو و بۆیە لە ماوەیەکی کورتدا خەڵک پێشوازییەکی یەکجار زۆری لە دەنگی ئەسرین سەفەری کرد.<ref name="ئێن ئاڕ تی ۱">[https://nrttv.com/nrt2/detail2/13896 ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی نالیا (ئێن ئاڕ تی): ''ئەسرین سەفەری: من نە ژاپۆنیم نە چینیم بە خۆشحاڵییەوە کوردم'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢٣؛] سەردان لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣.</ref> ئەو سەبارەت بە ھۆرە وتووە: {{وتە|ھۆرە دەنگی کۆنی نەتەوەی کوردە، ھۆرە ناسنامەی گەلی کورد و مۆسیقای کوردەوارییە.<ref name="ئێن ئاڕ تی ۱">[https://nrttv.com/nrt2/detail2/13896 ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی نالیا (ئێن ئاڕ تی): ''ئەسرین سەفەری: من نە ژاپۆنیم نە چینیم بە خۆشحاڵییەوە کوردم'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢٣؛] سەردان لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣.</ref>}} ئەسرین سەفەری لەگەڵ ئومێد رۆستەمی ژیانی ھاوسەریی پێکھێناوە و خاوەنی دوو منداڵن و لە ئێستادا لە وڵاتی [[دانیمارک]]دا دەژی.<ref name="ئێن ئاڕ تی ۱">[https://nrttv.com/nrt2/detail2/13896 ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی نالیا (ئێن ئاڕ تی): ''ئەسرین سەفەری: من نە ژاپۆنیم نە چینیم بە خۆشحاڵییەوە کوردم'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢٣ی ئابی ٢٠٢٣؛] سەردان لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەری دەرەکی == * [https://www.youtube.com/watch?v=zZ_qDHJfqDA ھۆرە بە دەنگی ئەسرین سەفەری بۆ داگرتن] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|ژن|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٨]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:ژنە گۆرانیبێژەکان]] 2d8a9a5ei6uac7hu4hxy22a7k7z0lyq 0 120935 1458112 1162015 2025-07-11T06:04:02Z DanyMations 70070 1458112 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئیرج ڕەحمانپووڕ | وێنە = Iraj Rahmanpour 13960407 02.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = قوڕگی برینداری زاگرۆس | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٦ (۱۳۳٥ ک.ھ.) | شوێنی لەدایکبوون = [[خوڕەماباد]] یان کوهدەشت | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئیرج ڕەحمانپووڕ''' (١٩٥٦ لە [[خوڕەماباد]] یان کوهدەشت ) ھەلبەستوان، گۆرانیچڕ و گۆرانیبێژی [[لەک|لەکە]]. ڕەحمانپووڕ ھەروەھا گوتارەکانێک سەبارەت بە مۆسیقا، چاند و ھونەری کوردی و لوڕی و لەکی تۆمار کردووە. ڕەحمانپووڕ بە نازناوی " ''قوڕگی برینداری زاگرۆس'' " ناسراوە. ڕەحمانپور بو [[کارەساتی ئەنفال]] کراووان فەیلی لە وڵات سوێد و [[کۆمەڵکوژی|کۆمەڵکوژیی]] [[کیمیابارانی ھەڵەبجە]] و ... خوێندەوەە. ==کارەکان== ===گۆرانیبێژ و گۆرانیچڕ=== * جەرەس (جرس) (۱۳۵۹) * بای بەھار (بهارباد) (۱۳۶۹) * جامەکی فرمێسک (آینه اشک) (۱۳۷۲) * گوڵی ئاگر (گل آتش) (۱۳۷۶) * سەفەری ھیوا (سفر امید) (۱۳۸۳) * کۆڵەکەی شکاو (ستین اشکسه) (۱۳۸۵) * ئاسۆ (آسو) (۱۳۸۷) * ھەچایە (۱۳۸۹) * وانۆ (۱۳۹۱) ===تاقەگۆرانیەکان=== * چەمەر ۱۳۶۸ * سروودی نیشتمان (سرود وطن) ۱۳۶۸ * خانمی بەھار (بانو بهار) ۱۳۶۹ * ساقی ۱۳۷۰ * مۆسیقای فیلمی دواھەمین تاقەسواری ئێڵ (آخرین تک‌سوارایل)، کاری محەممەد سەیفزادە ۱۳۷۷ * ببیسە جیھان ببیسە (بشنو، جهان بشنو) ۱۳۷۷ (لەگەڵ گرووبی مۆسیقای چل دەف) * بوومەلەرزەی بەم (زلزله بم) ۱۳۸۳ * تەژگا ۱۳۹۰ * هنا ۱۳۹۱ * ئاواز لە "پۆئێم سەمفۆنیا بۆ حەڵەبجه" کاری [[بیژەن کامکار]](۱۳۹۰) * ئاواز بۆ بەرخۆدانی کۆبانی ===گۆرانیبێژ لە ئالبۆمەکانی ژێر=== * شاخستان (کوهسار) (۱۳۶۲) * داخی شەقایەق (داغ شقایق) (۱۳۶۶) * کەلەپووڕ (میراث) (۱۳۷۰) * تاڵ (۱۳۷۰) * چۆپی (۱۳۷۸) * ھاودەنگ و ھاوڕاز (همدنگ و همراز) (۱۳۸۰) * ڕازی ھەنار (راز انار) (۱۳۸۷) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{پۆلی کۆمنز|Iraj Rahmanpour}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی لەکی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی لوڕی]] [[پۆل:گۆرانیبێژان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:ژەنیارانی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژ-گۆرانینووسانی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانینووسانی ئێرانی]] [[پۆل:زیندووان]] 27mwpubp5k18qnkd2nla9ybj8imsmz2 0 121026 1458016 1446086 2025-07-11T05:32:13Z DanyMations 70070 1458016 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} {{Infobox person | name = ئیسماعیل سەردەشتی | image = Esmaeil sardashti2005.jpg | image_size = 280px | alt = | caption = ئیسماعیل سەردەشتی لە ساڵی ٢٠٠٥ | birth_name = ئیسماعیل سەردەشتی | alias = سمایل | birth_date = {{Birth date|١٩٧٤|٠٤|٢٤}} | birth_place = [[قەڵادزێ]]، [[باشووری کوردستان]] | death_date = {{Death date and age|٢٠٠٨|٠٨|١|١٩٧٤|٠٤|٢٤}} | death_place = [[قەڵادزێ ]]-پردی سەنگەسەر، [[باشووری کوردستان]] | death_cause = ڕووداوی ھاتووچۆ | occupation = [[گۆرانیبێژ]] | spouse = | children = کەیوان، کۆمار، شیما، شیلان | parents = | family = | awards = | website = | module = | instrument = | Background = | genre = گۆرانی سیاسیی | years_active = ١٩٩٧–٢٠٠٨ | label = }} '''ئیسماعیل سەردەشتی''' (٢٤ی نیسانی ١٩٧٤ – ١ی ئاب ٢٠٠٨) [[بەندبێژ]] و [[گۆرانیبێژ]]ێکی [[کورد]] بوو. == پوختەی ژیان == ئیسماعیل سەردەشتی ئەگەرچی بە ڕەگەز خەڵکی شاری [[سەردەشت]]<nowiki/>ە لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] ، بەڵام لە گوندی دوبێ لە شاری قەڵادزێ لە باشووری کوردستان لە ڕێکەوتی ٣ی [[مانگی گوڵان|گوڵانی]] ساڵی ٢٦٧٤ی کوردی (١٣٥٣ی ھەتاوی) لەدایک بووە.<ref>http://www.smailsardashti.blogfa.com/post/6/در-مورد-اسماعیل-سردشتی</ref> لە کاتی لەدایک بوونی ئەوەندە بێ جووڵە بووە کە بە بڕوای خەڵک وایان زانیبوو کە مردووە ھەر بۆیە بە تەمای ناشتنی بوون بەڵان دووای دەمێک پژما و زانیان کە ماوە و ھەر ئەم پژمینە ھۆی ئەمە بوو کە کەمێک زیاتر لەسەر زەوی بژیت و لاپەڕێکی زێڕین دە مێژووی [[گەلی کورد|گەلی کورد دا]] دروست کات. [[خوێندنی سەرەتایی]] خۆی لە [[گوند]]ی [[وەلێو]]ی سەر بە [[شار]]ی [[سەردەشت]] تێپەڕاند بەڵان چونکە ھیج هۆگرێکی بە خوێندن نبوو و زیاتر سەرقاڵی کوتنی ئاواز و گۆرانی بوو، بۆیە زۆر بە کەمی نمرە و نیشەی دوو ڕەقەمی وەردەگرت. دووای تەواوکردنی خوێندنی سەرەتایی و بۆ پێداچوون و بەردەوامی خوێندن چوو بۆ [[مەھاباد|شاری مەھاباد]] بەڵان چونکە لەوێ جێگا و فەزای کەیف و خۆشی زۆر بوو، زیاتریش لە دەرس و خوێندن دوور کەوتەوە و دە ئەنجامیش ھەر دەستی لە خوێندن کشایەوە. سەردەشتی لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان بەھۆی وتنی گۆرانی سیاسی دەستگیر دەکرێ و ساڵی ٢٠٠٥ دێتە باشووری کوردستان. ئەم ھونەرمەندە خاوەنی ٤ منداڵ بووە بە ناوەکانی: کەیوان، کۆمار، شیما، شیلا. == دەست پێ کردنی کاری ھونەری == دووای ماوەیەکی ھاوسەرگیری کرد و بە باوکی وت کە بە تەمامە بەڵان باوکی لەگەڵی ھاوڕا نەبوو و ھەر ئەمەش بوو ھۆی دوور کەوتنەوەی لە باوکی و مانەوەی لە [[مەھاباد|شاری مەھاباد]]. دەنگ خۆشی و زیرەکاتی سەردەشتی دە [[بەندبێژی]]دا وای کردبوو کە چەند کەسێک کە خۆیان دە [[مۆسیقای کوردی]] دا پێ لەوی شارەزاتر دەزانی لەڕووی چاوچنۆکی و بەخیلی پێ ھاتن پێی بڵێن کە گۆرانی کوتن و ناسراو بوون ئەمەندە ئەستەمە کە سەرکەوتوو نابی تێی دا و ئەگەر خاوەنی یەکەک لە [[تۆمارگا]]کانی [[مەھاباد]] نەبا شایەد بەردەوام نەبووبا لە کارەکەی خۆی. دوای ماوەیەک خەڵکی [[موکریان]] زیاتریان ناسی و ھەر ئەمە بوو بەھۆی پێشکەوتنی زیاتری ئەو و خەڵک زیاتر بۆ شایییەکانی خۆیان بانگھێشتی ئەویان دەکرد. == بڵاو کردنەوەی بابەتەکانی == [[ئەلبوم]]ی '''ئەممان لێ''' کە بە ھاوکاری [[تۆمارگای بێوران]]ی [[سەردەشت|شاری سەردەشت]] بڵاو بۆوە لایانگەرێکی یەکجار زۆری بۆ ئیسماعیل سەردەشتی دروست کرد. زۆربەی بابەتەکانی ئەلبومەکەی باسی [[خۆشەویستی]] و [[جوانی پەرەستی]] بوون بەڵان دوای ماوەیەکی بە ئەرکی سەرشانی خۆی زانی کە باس لە [[نەتەوە]] و [[گەل]]ی خۆی بکات و ئاواز و گۆرانی مللی و بەیاد ھێنانەوەی قارەمانی و پاڵەوانییەتی کانی [[گەلی کورد|گەلی خۆی]] کرد بەڵان بەداخەوە ڕێگەیان پێ نەدا و بە شەش مانگ گرتووخانە و چەندین شەلاق و ٣ ساڵ حەڕمین بێبەشی جەزا درا و دەم ٦ مانگەدا زۆرێک لە ھونەرمەندانی کورد یادیان لێ دەکرد و ڕێزیان لە دادەگرت. سەردەشتی لەمەی کە زمانی لە گۆرانی کوتن کورت ببوو ئازارەکی زۆری داچێژا و دە ئاکامدا لە زستانی ٢٠٠٥ [[ئەلبوم]]ی '''خوداحافیز'''ی بڵاو کردەوە و بەرەو [[باشووری کوردستان|باشووری]] وڵاتە چوارپارچەکەی ڕۆیشت. == شێوازی وتن == سەرەشتی خاوەن تۆناژێکی تایبەتی دەنگ و شێوازێکی وتنی تایبەت بە خۆی بوو. زۆر کەس دواتر لاساییان کردووەتەوە، بەڵام بۆخۆی لاسای کەسی نەکردووەتەوە. ھەرچەند جاروبار گۆرانیی ھونەرمەندانی تریشی وتووەتەوە. ھەمیشە ڕێزێکی تایبەتیی بۆ ھونەرمەندانی گەورەی کورد وەکوو [[ناسر ڕەزازی]] و [[شوان پەروەر]] و بەندبێژانی وەک [[عەلی خەندان]] و [[سەید عەلی سەردەشتی]] داناوە و لە بەندەکانیدا ناوی بە بەرزی ھێناون. زۆر جار ناوئاخنی بەندەکەکانی بە باسی نیشتمانپەروەری و خۆشەویستیی خاک و کورد ڕازاندووەتەوە و ھەر ئەوەش بووەتە ھۆی ئەوەی لەلایەن دەوڵەتی ئێرانەوە چەند جار دەستبەسەر کرێ و دواجاریش ناچار بە جێھێشتنی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو و لە باشوور گیرسایەوە. ڕووداوە خۆش و ناخۆشەکانی کوردستان لەسەر سەردەشتی کاریگەر بوون و دڵی پێیان خۆش و ناخۆش دەبوو و لە ئاواز و بەندەکانیدا ڕەنگی دەدایەوە. بۆ نموونە لێک نزیک بوونەوەی حیزبەکانی باشووری کوردستان لە سەردەمی پاش ڕووخانی سەددامدا دڵی ئەوی خۆش کرد و گەلێک بەندی پێدا ھەڵگوتن و ھیوای سەربەرزی بۆ خاک و نیشتمان لێ خواستن. لە لایەکی ترەوە کاتێک کوێرەمووشە دژە نەتەوەکان لە مەھاباد شەوێک کێلی شاعیران و گەورەپیاوانی وەک [[ھێمن]] و [[ھەژار]]یان شکاند، دەنگی سەردەشتی لە ھەموو کەس بەرزتر بەرپەرچی ئەم ڕووداوە ناخۆشەی داوە. لە بەشێکی گۆرانییەکی درێژدا کە بۆ ئەم ڕووداوەی داناوە، دەڵێ: شەوگارێکی نەنووستم ھەتا سیواتی داوە ھەر لە فکری واندا بووم بۆچی کێلیان شکاوە ساتێک لەوێ ڕادەبری ھۆی گەڕیدەی ئەو ناوە لە جیات دەستەگوڵ بەری بۆ ئەو دو شێرەپیاوە لە جیات فاتیحە بخوێنی کە زەحمەتیان کێشاوە دەچی کێلیان دەشکێنی قەت نافەوتن ئەو ناوە ڕەبی ئەو دەستە بشکێ لە کێلی وانت داوە ھەنگاوی لاقت ورد بێ بەرەو وێت ھەڵێناوە چۆن دڵت بڕوا دەدا و کێ تۆی وا دەرس داوە کوڕی چ حەرامزادێکی لێت پیرۆز بێ ئەو ناوە == مردن == سەردەشتی لە ١ی ئابی ٢٠٠٨ بەرانبەر بەساڵی ٨٧هەتاوی (١٠ـی گەڵاوێژ)لەسەر ڕێگای سەنگەسەر-ڕانیە تووشی ڕوداوی ھاتووچۆ دەبێ و دەست بەجێ گیان لە دەست دەدا. پێشتر ھەم بە بەند و ھەمیش بە قسە وەسیەتی کردبوو تەرمەکەی لە ئاڵای کوردستان بپێچرێ. وەسیەتی بە جێ ھێنرا و لە کاتی بە خاک ئەسپاردنیدا تەرمەکەیان بە تابووتەوە بە ئاڵای کوردستان ڕازاندەوە و جەماعەتێکی زۆر لە خەڵک و خۆشەویستانی خۆی و خاکی کوردستان بەشداری ڕێوڕەسمەکە بوون. مامۆستای تەڵقیندەر بە ھێنانەوەی بەڵگەی شەرعی بۆ ئەو کەسانەی لەسەر خۆشەویستیی نیشتمان لە خاک و زێدی خۆیان تەرە دەکرێن بە شەھیدی لە قەڵەم دا و مامۆستا مەلا عەوڵا حەسەنزادە ئەدیب و وەرگێڕ و سیاسیی ناسراوی ڕۆژھەڵات کە لەوێ حازر بوو وەک پێشمەرگەیەکی کورد ڕێزی لێ گرت و باسی کرد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|موکریان|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سەردەشت]] [[پۆل:خەڵکی قەڵادزێ]] [[پۆل:بەندبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٤]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٨]] 9flsuyhi9d2h0hk76kqgttmam4yhzmd 0 121036 1458110 1168567 2025-07-11T06:03:34Z DanyMations 70070 1458110 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|سیاوەش کامکار|کامکار (ڕوونکردنەوە)}} {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''سیاوەش کامکار''' (لەدایکبووی ١٩٨٩) ژەنیاری ئامێری [[سەنتوور]] و یەکێک لە ئەندامانی گرووپی [[کامکاران]]ە. ئەو کوڕی [[پەشەنگ کامکار]]ە و لە لای باوکی فێری دمەک لە لای [[ئەردەوان کامکار|ئەردەوانی]] مامەی فێری [[سەنتوور]] بووە. {{کۆلکە}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەری دەرەکی == * [http://kamkars.net ماڵپەڕی کامکاران] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170916144734/http://kamkars.net/ |date=١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٧ }} * [https://web.archive.org/web/20150226085157/http://siavashkamkar.com/ ماڵپەڕی سیاوەش کامکار] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} {{کامکاران‏}} {{پۆلی کۆمنز|Siavash Kamkar}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:کامکاران]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] 4nbtzwwtt3x0nvor0nnzir4g0kg1xw7 0 121603 1458158 1219902 2025-07-11T06:16:02Z DanyMations 70070 1458158 wikitext text/x-wiki {{+R}} {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = ئەحمەد سالار |وێنە = Ahmad Salar.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون =٢٠ی حوزەیرانی ١٩٤٧ |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[عێراق]] |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |نەتەوە = [[کورد]] |پیشە = [[شانۆکار]]، [[ئەکتەر]] }} '''ئەحمەد سالار''' (بە [[ئینگلیزی]]: Ahmed Salar) هونەرمەندێکی بواری شانۆیە کە لە ساڵی ١٩٤٧ لە شاری [[سلێمانی]] لەدایکبووە و خوێندنی سەرەتایی و ناوەندیی و ئامادەیی لە [[سلێمانی]] تەواو کردووە. پاشان کۆلێژی هونەرە جوانەکانی لە شاری [[بەغدا]] تەواو کردووە. لە بواری هونەریدا خزمەتێکی بەرچاوی کردووە لەوانە دامەزراندنی هەردوو تیپی هونەری پێشڕەو و سالار. لە ساڵی ١٩٧٧ لە ڤیستیفاڵی هونەری [[عێراق]] خەڵاتی باشترین دەرهێنەری وەرگرتووە. ==بەرهەمەکانی== - ٢٤ کتێبی لەسەر بواری [[شانۆ]] نووسیوە. ٣٩ شانۆنامەی نووسیوە کە بەشێکی زۆری زیاد لە جارێک نمایش کراوە کۆی بەرهەمە هونەریەکانی بە نووسین و دەرهێنان و نواندنەوە دەگاتە ٢٠٠ بەرهەم {{کورت}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوە == *[http://www.kurdipedia.org/?q=%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1 کوردیپێدیا - ئەحمەد سالار]{{بەستەری مردوو|url=http://www.kurdipedia.org/?q=%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1 |date=شوباتی ٢٠٢٠ }} {{کەسایەتییەکانی سلێمانی}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٧]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی شاری سلێمانی]] [[پۆل:هونەرمەندە کوردەکان]] [[پۆل:شانۆ]] [[پۆل:هونەری کوردی]] [[پۆل:شانۆی کوردی]] [[پۆل:ئەندامانی پەرلەمانی کوردستان]] r0abfymm42dt3habln55ueo0a6pj9ce 0 122015 1458010 1151667 2025-07-11T05:30:43Z DanyMations 70070 1458010 wikitext text/x-wiki {{بێ سەرچاوە}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = جەلال نەسیری | وێنە = Celal Nesîrî Kirmaşanî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = جەڵاڵ کرماشانی | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون =؟ | شوێنی لەدایکبوون = [[کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن =؟ | شوێنی مردن = [[تاران]] | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٠ەکان | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''جەلال نەسیری''' ناسراو بە '''جەڵاڵ کرماشانی''' (بە [[زمانی فارسی|فارسی]]: ''جلال نصیری'') ھونەرمەندی [[گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کورد]]ی خەڵکی شاری [[کرماشان]] بوو کە بە زاراوەکانی [[کوردیی کرماشانی]] و [[فارسیی کرماشانی]] گۆرانیی خوێندووە. جەلال نەسیری لە دەھەی ١٩٧٠ بە تۆمارکردنی چەند گۆرانیی کوردی لە ناوی خەڵکی کرماشان بەناوبانگ بوو. ناسراوترین گوورانیی پەروینە کە ھێشتا لە ناسراوترین گۆرانیەکان بە زاراوەی [[کوردیی باشووری]]ە. جەلال نەسیری لە ساڵەکانی [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی نێوان ئێران و عێراق]] لە کرماشان کۆچ کرد و چوو بۆ [[تاران]] و ھەر لەو شارەیش کووچی دوایی کرد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20170925195558/http://www.faaf.ir/post/95 داگرتنی گۆرانیەکانی جەلال نەسیری لە ماڵپەڕی کوردمووزیک] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|ژیاننامە}} {{کۆڵکە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] 2f7w6868bhfezveeuttvaab6pxxi014 0 122017 1458106 1151711 2025-07-11T06:02:29Z DanyMations 70070 1458106 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = شەھاب جەزایری | وێنە = Şehab Cezayirî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ١٩٨١ەکان | شوێنی مردن = [[تاران]] | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٠ەکان | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''شەھاب جەزایری''' (بە فارسی: ''شھاب جزایری'') ھونەرمەندی [[گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کورد]]ی خەڵکی شاری [[کرماشان]]ە کە بە زاراوەی [[کوردی کرماشانی]] و [[فارسی]] گۆرانیی خوێندووە. شەھاب جەزایری لە دەھەی ١٣٥٠ چەندین ئاڵبۆمی گۆرانیی کوردی و فارسی تۆمار کرد. ناسراوترین گوورانیی ''شیرین و شیرین''ە ک بە ناوی ''لە بێستوون وارانە''یش ناسراوە و مۆسیقاکەی بەرھەمی [[ھاشم ڕەبیعی]] بووە و چەندین جار لە لایەن گوورانیبێژە بەناوبانگەکانی کورد بازخوێنی کراوە و ھێشتا یەکێکە لە ناسراوترین گۆرانیەکانی [[کوردیی باشووری]]. گۆرانی شیرین و شیرین لە زەمانی خۆیدا ڕیکوردی فرۆشی سەفحەکانی گرامافۆنی لە ئێراندا داشکاند و ناوی شەھاب جەزایریی خستە سەری زمانەکان. شەھاب جەزایری وەکو گوورانیبێژەکانی دێکەی بەر لە شۆڕشی ١٣٥٧ی ئێران، بە دوای شۆڕش ئیزنی بۆ کار وەرنەگرت و کارێک بڵاو نەکرد. شەھاب جەزایری لە ساڵەکانی دەھەی ١٣٦٠ لە تاران کۆچی دوایی کردووە.<ref name="نزافەتی ١">نزافەتی، ئێرج، ''مێژووی مووسیقای کرماشان'' (بە فارسی)، کرماشان: تاقبوستان، ١٩٩٨، پ ٤٩.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20150627013746/http://s5.picofile.com/file/8103161984/SHAHAB.zip.html داگرتنی گۆرانیەکانی شەھاب جەزایری] * [https://web.archive.org/web/20160305102620/http://honar-ehaftom.blogspot.com/2014/12/blog-post_2.html داگرتنی گۆرانیەکانی شەھاب جەزایری لە ماڵپەڕی ھونەری ھەوتەم] {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] dw19zcygt84mwqy06epf6664bxkd3af 0 122019 1458092 1137341 2025-07-11T05:58:20Z DanyMations 70070 1458092 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئیسماعیل پیرخدری | وێنە = ئیسماعیل پیرخدری.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٤٩ | شوێنی لەدایکبوون = [[کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ١٩٨٥ | شوێنی مردن = [[کرماشان]] | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ، شێوەکار و خۆشنووس | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٠ەکان | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئیسماعیل پیرخدری''' (١٩٤٩ لە [[کرماشان]] - ١٩٨٥ لە [[کرماشان]])، (بە فارسی: ''اسماعیل پیرخدری'') ھونەرمەندی [[پێڕستی گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کوردی]] خەڵکی شاری [[کرماشان]] بوو کە بە زاراوەکانی [[کوردیی کرماشانی]] و [[فارسی]] گۆرانیی خوێندووە. ==ژیان و چالاکیی ھونەری== ئیسماعیل پیرخدری لە دەھەی ١٣٥٠ی ھەتاوی بە یارمەتیی دۆستەکانی وەکوو [[ئەبوڵقاسم پەرەندیان]] و [[موجتەبا میرزادە]] دەستی کرد بە ھاوکاری لەگەڵ [[ڕادیۆی کوردیی کرماشان|ئۆرکسێترای ڕادیۆی کوردیی کرماشان]] و بە بڵاوکردنی چەندین گۆرانیی کوردی لە نێو خەڵکی کرماشان بەناوبانگ بوو. ناسراوترین گۆرانیەکانی ''وێنەی پەروانە''، ''چەمەن یکبارە خامووشە'' (بە فارسی)، و ''چشەگەم'' (بە زاراوەی فارسیی کرماشانی)ن ک ھێشتا لەسەر زاری گەلی کرماشان ماونەتەوە. ئیسماعیل پیرخدری بێجگە لە گوورانیبێژی لە [[شێوەکاری]] و [[خۆشنووسی]]ش شارەزا بوو. پیرخدری ھەروەھا لە ھاوڕێیە نزیکەکانی [[حیشمەتوڵڵا لوڕنەژاد]] بوو و پێکەوە چەندین گوورانیان بە شێوەی دودەنگی ئجرا کردووە. پیرخدری لە ساڵەکانی دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێرانیش ھاوکاریی لەگەڵ «[[ناوەندی پارێزکردنەوە و گەشەکردنەوەی مووسیقا|ناوەندی پارێزکردنەوە و گەشەکردنەوەی مووسیقای کرماشان]]» بەردەوام کرد، بەڵام بە دوای ماوەێک دیتر کارێکی تازە لێ بڵاو نەکرا. پیرخدری لە ساڵەکانی دوایینی ژیانەکەی دەنگکپ بوو، بەڵام لە ساڵی ١٩٨٥ یەکجارە لە تەمەنی ٣٦ ساڵی بە شێوەیەکی گوماناوی بە دەستی کەسانێکی نەناسراو کوژرا. سابرەت بە کوژرانی پیرخدری ئەو دەنگۆیە لە نێوان خەڵک بڵاو بووەوە کە بە دەستی ھێزە ئەمنییەکان یان [[گرووپی شیت]] کوژراوە، بەڵام بکوژەکەی قەد ئاشکرا نەکرا و نەزانرا ئامانجی لە کوشتنی پیرخدری چی بووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوە == * [http://www.negahmedia.ir/media/show_podcast/54233 ژیاننامە و گۆرانی ''چشەگەم'' لە ئیسماعیل پیرخدری لە ماڵپەڕی کرماشان نگا.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190316221639/http://www.negahmedia.ir/media/show_podcast/54233 |date=١٦ی ئازاری ٢٠١٩ }} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|ئێران|کوردستان}} {{کۆڵکە}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] 0smzew4hnmozjectjh07ydp7h3xwiq1 0 122081 1458030 633402 2025-07-11T05:35:12Z DanyMations 70070 1458030 wikitext text/x-wiki {{بێ سەرچاوە}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = سەعەد فەیلی | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[بەغدا]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان =}} '''سەعەد فەیلی''' (بە عەرەبی: ''سعد الفیلی'')، ھونەرمەندی گۆرانیبێژی خەڵکی [[بەغدا]]یە ک بەرھەمەکانی بە زاراوەی [[کوردیی باشووری]] تۆمار دەکات. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:خەڵکی بەغدا]] 3or25p968t1awp6bwn3m6s5jatqkwes 0 122390 1458102 1347358 2025-07-11T06:01:47Z DanyMations 70070 1458102 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئیسماعیل مەسقەتی | وێنە = Îsmayîl Mesqetî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = شیرین پەنجە | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢١ی ئازاری ١٩٢٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ٢١ی ئازاری ٢٠٠٨ | شوێنی مردن = [[کرماشان]] | شێواز = | پیشە = ژەنیار و گۆرانیبێژ | ئامێر = ئامێری تار | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٠ەکان | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان =}} '''ئیسماعیل مەسقەتی''' یان '''ئیسماعیل مەسقەدی''' (بە فارسی: ''اسماعیل مسقطی'') ھونەرمەندی مۆسیقازان، ژەنیاری ئامێری [[ئامێری تار|تار]] و [[گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کورد]]ی خەڵکی شاری [[کرماشان]] بوو کە بە زاراوەی [[کوردیی کرماشانی]] گۆرانیی خوێندووە. == ژیان == ئیسماعیل مەسقەتی لە ٢١ی ئازاری ١٩٢٢ لە شاری [[کرماشان]] لە دایک بوو.<ref name="کوردپرێس ١">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ھونەرمەندێک کە بە درێژای تەمەنی عشق و شادیی خوڵقاندووە|ناونیشان=https://kurdpress.com/fa/6693/|وێبگە=کوردپرێس|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئازاری ٢٠٢١|زمان=fa|ڕێکەوت=٢١ی ئازاری ٢٠٢١}}</ref> باوکی موحەممەد ئیبراھیم کوڕی [[موستەفاخانی وەکیل]] لە قوتابیەکانی تارژەنی گەورە، [[میرزا ئاقاخانی باوک]] بوو. لە تەمەنی ١٢ ساڵی بە ژەندنی ئامێری [[زەرب]] پێی ھیشت بە جیھانی مووسیقا و لە تەمەنی ١٨ ساڵی بۆ یەکەم جار ئامێری [[ئامێری تار|تار]]ی ژەند. ماوەیەک مامۆستای گەورەی تار بوو لە ئێران، وەکوو [[مورتەزا نەیی داوود]] و [[یەحیا زەڕینپەنجە]] لە کرماشاندا بوون و ئیسماعیل مەسقەتی لەو ماوەیەدا بوو بە قوتابییان. بە دوای ئەوە بۆ کەڵک وەرگرتن لە ھونەری [[ئەبولحەسەن سەبا]] چوو بۆ [[تاران]]. مەسقەتی گۆتووە ھەموو گۆرانی کوردیەکانی بە دەستی ئەبولحەسەن سەبا نۆتنووسی کراونەتەوە. ھەمووی گۆرانی کوردیەکانی کە بە دەستی سەبا پێک ھاتبوون لە ئەرشیڤی [[ڕادیۆ کرماشان]]ەوە، نابوود کراون؛ بەڵام مەسقەتی ھەموویان لە بیر کردبوو و هەتا ڕۆژە دواھەمینەکانی تەمەنی لە بیرەوە دەیانژەند. مەسقەتی بە دوای فێربوونی تار لە لای ئەبولحەسەن سەبا ھاتەوە بۆ کرماشان و لە کاتی دامەزراندنی ڕادیۆی کرماشان ھەتا [[شۆڕشی ١٣٥٧ی ئێران]] لەگەڵ ئەم ڕادیۆ و ئۆرکستێرەکەی ھاوکاریی کرد. مەسقەتی لە لێدانی تار لە ھیچ کەسێک لاساییی نەدەکرد و خاوەنی شێوەی تایبەت بە خۆی بوو و ھەروەھا یەکێک لە مامۆستایانی ھەرە لێزانی [[بیداھەژەنی]] بوو. بێجگە لە تار، لە ئامێرەکانی دێکەی مووسیقا وەکوو [[سێ تار]]، [[عوود]]، [[ڤیۆلۆن]]، [[زەرب]]، [[دەف]]، و [[دایرە]]یش شارەزا بوو. ئیسماعیل مەسقەتی گۆرانیەکانی ھەرە ناسراوی بە وەێنەی ''کچە‏کچە''، ''نازەنینە''، ''بەو بەو'' و ''جەمیل جەمیلە'' خوێندووە؛ بەڵام گەھا ناسراوترین گوورانیی ''پەپۆ سلێمانی''ە کە ھێشتا لە ناسراوترین گۆرانیەکان بە زاراوەی [[کوردیی باشووری]] دێتە ئەژمار. ئیسماعیل مەسقەتی لە ساڵەکانی دوای [[شۆڕشی ١٣٥٧ی ئێران]] بە وێنەی ھەموو ھونەرمەندە کوردەکانی دێکە، ئێزنی بۆ گۆرانیگۆتن نەبوو و بە ھۆی نەداری لە چێشتخانەیەک لە [[کرماشان]]، تاری لێدەدا. بەڵام لە ساڵەکانی دواھەمینی تەمەنی، چەندین گۆرانی بازخوێنی کرد و تەنانەت کۆنسێرتیش بەڕێوەبرد کە یەکێک لە کۆنسێرتەکانی لە شاری [[سلێمانی]] بوو. لە ڕۆژی نەوڕۆزی ساڵی ١٣٨٧ی ھەتاوی، لە کرماشاندا کۆچی دواییی کرد، لە گۆڕستانی باخی فیردەوسی شاری کرماشان بە خاک سپێردراوە. == ژێدەر == * [http://isna.ir/fa/print/8701-01255/موسیقی-و-ھنرھای-تجسمی-در-روزھای-تعطیل-سپری ئاژانسی ھەواڵدەریی خوێندکارانی ئێران، ئیسنا: کۆچی دوایی شیرین پەنجەی کرماشان.] * [http://www.kurdipedia.org/?q=مەسقەتی بیۆگرافیی ئیسماعیل مەسقەتی لە ماڵپەڕی کوردیپیدیا] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کۆڵکە}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] e9ev03y838lsdc651mohyvkr3m0r842 0 122666 1457978 1213761 2025-07-11T04:45:10Z DanyMations 70070 1457978 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئازاد خانەقینی | وێنە = Azad Khanaqini.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = ئازاد وەھاب عەبدوڕەحمان | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[خانەقین]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ٢٠٠٦ | شوێنی مردن = [[سلێمانی]] | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئازاد وەھاب ئەبدوڕەحمان''' ناسراو بە '''ئازاد خانەقینی''' (بە عربی: ''آزاد وەھاب عبدالرحمان'') ھونەرمەندی [[پێڕستی گۆرانیبێژانی کورد|گۆرانیبێژێکی کوردی]] خەڵکی شاری [[خانەقین]] لە بەشی کەڵھورنشین [[باشووری کوردستان]]ە کە بە زاراوەکانی [[کوردیی کەڵھوڕی|کەڵھوڕی]] و [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]] گوورانیی خوێندووە. ئازاد خانەقینی لە ساڵی ١٩٥٨ی زایینی لە گەڕەکی پاڵاوتگەی شاری [[خانەقین]] لە دایک بووە. لە ساڵی ١٩٨٠ بوو بە [[پێشمەرگە]] و دەستیکرد بە خوێندنی گۆرانیەکانی شۆڕشگیرانە و نەتەوەیی. ئازاد خانەقینی لە ساڵی ٢٠٠٦ی زایینی لە شاری [[سلێمانی]] کۆچی دوایی کرد. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] ==ژێدەر== * [https://web.archive.org/web/20130705075843/http://www.pukpb.org/so/news/1413/89/.html ماڵپەڕی یەکیەتی نیشتمانی کوردستان، ژیاننامەی ئازاد خانەقینی] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{کۆڵکە}} [[پۆل:خەڵکی خانەقین]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی عێراقی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٦]] thc1ar49vpqoa9d5p401l6o6m1zn8p5 0 122798 1458098 1361744 2025-07-11T06:01:01Z DanyMations 70070 1458098 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = مێھرداد موشەعشەعی | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = سەید مێھرداد موشەعشەعی | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٨ (١٣٥٦ ک.ھ.) | شوێنی لەدایکبوون = [[کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = | ئامێر = [[تەمبوور]] | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''سەید مێھرداد موشەعشەعی''' (١٩٧٧ لە [[کرماشان]] - ) ژەنیاری [[تەمبوور]] و [[گۆرانیبێژ]] و ھەروەھا چالاکی سیاسیی کوردی [[لەک]]ە کە سەر بە ئایینی [[یارسان]]ە. موشەعشەعی کارە کوردییەکانی لە سەر ھۆنراوەی شاعیرانی [[کوردیی باشووری]]ە. ==کارەکان== ===ئەڵبۆمەکان=== * ''پەژارە''<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ =مووزیکانە؛ زانیاریی ئەلبۆمی پەژارە| ناونیشان =http://musicaneh.ir/album/3362500-%D9%BE%DA%98%D8%A7%D8%B1%D9%87| ڕەوشی ناونیشان=مردوو| ناونیشانی ئەرشیڤ =https://web.archive.org/web/20140729191305/http://musicaneh.ir/album/3362500-%D9%BE%DA%98%D8%A7%D8%B1%D9%87| ڕێکەوتی ئەرشیڤ =٢٩ی تەممووزی ٢٠١٤}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140729191305/http://musicaneh.ir/album/3362500-%D9%BE%DA%98%D8%A7%D8%B1%D9%87 |date=٢٩ی تەممووزی ٢٠١٤ }}</ref> ===تاکەکارەکان=== * ''قەڵای ستەم'' * ''بوار واران'' == کتێبەکان == === کەڵامی یارسان === * [[تەیموور بانیارانی|بانیارانی، تەیموور]]. ''کەلام حەزرەت شاتەیموور بانیارانی''، کۆکردن لە سەید مێھرداد موشەعشەعی و سەید داریووش میرەبەیگی. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{کۆلکە}} ==سەرچاوەکان== {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:یارسانییەکان]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] k3aaqyoblzw7orbhpr8xs9kvibpurze 0 123162 1458153 1281601 2025-07-11T06:15:00Z DanyMations 70070 1458153 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = حوسنی زەعیم | birth_name = | image = Husni al-Zaiim.jpg | caption = | office1 = سەرۆککۆماری [[سوریا]] | president1 = | term_start1 = ١١ی ئاپریل - ئۆگستی ١٩٤٩ | term_end1 = | predecessor1 = شوکری قوتسی | successor1 = هاشم ئەلئەتاسی | office2 = سەرۆکوەزیرانی سووریا | president2 = | term_start2 = ١٧ی ئاپریل - ٢٦ی جوونی ١٩٤٩ | term_end2 = | predecessor2 = خالید ئەلعەزم | successor2 = موحسن ئەلبەرازی | birth_date = [[١٨٩٧]] | birth_place = [[حەلەب]]، {{flag|Syria}} | death_date = [[١٩٤٩]] (٥٢ ساڵ) | death_place = [[دەمیشق]]{{-}}لە کودەتایەک دا ئیعدام کرا | nationality = [[کورد]]، [[سووری]] | residence = | alma_mater = | party = [[بەعس|حزبی بەعسی سووریا]] | otherparty = | spouse = | children = | occupation = | profession = سیاسەتڤان |cabinet = | religion = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] |signature = |awards = |website = |footnotes = }} '''حوسنی ئەلزەعیم''' ({{بە عەرەبی|حسنی الزعیم}}) (١٩٤٩ - ١٨٩٧) لە شاری [[حەلەب]] وڵاتی [[سوریا]] و لە بنەماڵەیەکی [[کورد]] هاتە دنیا. لە ڕێکەوتی ١٧ی ئاپریلی ١٩٤٩ تا ٢٦ی جوونی ١٩٤٩ پۆستی سەرۆکوەزیری سووریەی هەبووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *، «[[:fa:حسنی الزعیم]]»، ویکی فارسی. {{reflist}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|سیاسەت|سووریا}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٩٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٤٩]] [[پۆل:مێژووی سووریا]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی سووریا]] [[پۆل:سەرۆک وەزیرانی سووریا]] [[پۆل:ستافی سوپای سووریا]] [[پۆل:خەڵکی بە ڕەگەز کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:ئەو سەرۆکانەی بە کودەتا لاکەوتوون]] [[پۆل:ئەو سووریانەی بە گووللەباران ئیعدام کراون]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارە ئیعدام کراوەکان]] [[پۆل:سەرۆک وەزیرانە ئیعدام کراوەکان]] [[پۆل:خەڵکانی ١٩٤٨، شەڕی عەرەب و ئیسرائیل]] [[پۆل:خەڵکی حەلەب]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتوانە کوردەکانی سووریا]] 2x87s4lhqei0ke52r67szdgwdleorqs 0 123650 1458119 1402509 2025-07-11T06:06:08Z DanyMations 70070 1458119 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = شێخ محەممەدی مەردۆخ |وێنە = شێخ محەممەدی مەردۆخ.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٨٨٠ |شوێنی لەدایکبوون = مەردۆخی [[شام]] |ڕێکەوتی مردن = ١١ی ئەیلوولی ١٩٧٥ |شوێنی مردن = [[پۆل:سنە]] |شوێنی گۆڕ = نەوەڕەی سنە |پیشە = [[مەلا]]، [[شاعیر]]، [[نووسەر]]، [[مێژووناس]]. |نەتەوە = [[کورد]] |}} '''شێخ محەممەدی مەردۆخ''' (١٨٨٠ – ١٩٧٥) ناسراو بە ئایەتوڵڵا مەردۆخی کوردستانی، مامۆستای ئایینی و وتارخوێنی ھەینیی شاری [[سنە]]، [[نووسەر]]، [[شاعیر]]، [[مێژووناس]] و کەسایەتیی سیاسیی ناسراوی کورد بوو. == ژیان == لە بنەماڵەی شێخە مەردۆخییەکانن کە لە سەدەی ١٤ی زایینیدا لە ناوچەی مەردۆخی [[شام]]ەوە ھاتوون بۆ [[ھەورامان]]. شێخ محەممەدی مەردۆخ لە ساڵی ١٨٨٠ لە شاری سنە لە دایک بووە. لە تەمەنی ١٢ ساڵیدا، شێخ عەبدولموئمینی باوکی کە ئیمامی جومعەی سنە بووە دەمرێت و پاش باوکی، ھەر لەو تەمەنەدا دەکرێت بە ئیمامی سنە. لە [[١١ی ئەیلوول]]ی [[١٩٧٥]] لە سنەدا مردووە و لە ئاوایی نەوەڕەی سنە نێژراوە. === ھاوکاری لەگەڵ ساواک === بەڵگەکانێکی بەرچاو لەدەستدایە کە شێخ محەممەدی مەردۆخی کوردستانی لەگەڵ ڕێکخراوەی [[ساواک]]ی حکۆمەتی پەھلەوی ھاوکاریی کردووە و ئاجانی ئەو ڕێکخراوەیە بووە. جگە لەوە، لە بەڵگەیەک ھاتووە کە ئەنجۆمەنی وەزیرانی حکۆمەتی ڕەزاخان لە ساڵی ١٩٣٧ بە بوونەی ئەوەی کە «سەبارەت بە نەژاد و نەتەوەی کوردەکان کە ئێرانیی ڕەبەقن بڕێک قسەی ناشیا پێش ھاتووە»، بۆ «بەرگری لە شێواوبوونی بیرەکان و پتەوکردنی میلیەت لە نێوانیاندا» جگە لە دامەزراوەکانی تازەی چاندی، کتێبەکان و نامیلکەکانێک سەبارەت بەم مژارە بەرھەم بھێنرێت و بڵاو بکرێت کە «کوردەکان لە پێکھاتەکانی بەڕەبەق ئێرانیی کۆنن و بەشێکی جیانەکردنی لەم وڵاتەیەن» و بۆیە ٥٠ ھەزار ڕیال بۆ نووسین و بڵاوکردنی سێ کتێب سەبارەت بە مێژوو و نەژادی کوردەکان بە شێخ محەممەدی مەردۆخی کوردستانی، [[غوڵامڕەزا ڕەشید یاسمی]] و [[ڤلادیمیر مینۆرسکی]] دراوە. لە باری کرداردا ھیچ جیاوازییەک لەنێوان شێوەی ھەڵسوکەوتی دەسەڵاتدارانی حکوومەتی پەھلەوی لەگەڵ زمانی کوردی کە وەکوو زمانێکی ئێرانی پۆلێنبەندی کراوە، لەگەڵ زمانە نائێرانییەکان وەکوو تورکی و عەرەبی لە ئارادا نەبوو. بەپێی ئە بەڵگەیە شێخ محەممەدی مەردۆخ کتێبی [[مێژووی مەردۆخ|مێژووی مەردۆخ یان مێژووی کورد و کوردستان]]ی لە بەرامبەری گرتنی پارە بە سپارشتی حکوومەتی پەھلەوی نووسیوەتەوە تا کورد نەتەوەیەکی ئێرانی نیشان بدات.<ref name="ڕەسوولی و ئەوانەیدی ١">{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین١=ڕەسوولی|یەکەم١=حوسێن|دوایین٢=دێھقانی|یەکەم٢=ڕەزا|دوایین٣=کەریمی|یەکەم٣=عەلیڕەزا|سەردێڕ=http://ensani.ir/fa/article/download/376477|journal=سیاسەتەکانیزمانیی پەھلەویی یەکەم لە کوردستان و ئاکامەکانی (بە جەختکردنەوە لەسەر قوتابخانەکان)|ڕێکەوت=زستانی ١٣٩٥ (٢٠١٦)|issue=٣٠|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=مطالعات تاریخ فرھنگی|زمان=fa}}</ref> == بەرھەمەکانی == نزیکەی ٦٠ بەرھەمی چاپکراوی لێ بە جێ ماوە. گرینگترینیان بریتین لە: * ''[[مێژووی مەردۆخ|مێژووی مەردۆخ یان مێژووی کورد و کوردستان]]'' چاپی تاران، ١٩٥٣ * ''[[فەرھەنگی مەردۆخ]]''، چاپی تاران، ١٩٥٧ ھەروەھا ئەم کتێبانەشی نووسیوە: فقە محمدی، اصول فقە، صرف محمدی، نحو محمدی، منطق محمدی، حساب و ھندسە محمدی، رموز آفرینش، جام جان وجین، آئین رستگاری، ندای اتحاد، حل اختلاف، تاریخ تشیع، شطرنج نامە، ام الکتاب، رد بابی و بھایی، نداءالاتحاد، جان نما، جان و جین، پاسخ بە یزدی، پاسخ بە پاسخ، چھاردە سوال، پرسش ھا،عدل و تعقیب، توضیح شیعە، سقوط تحلیل،توضیح سقوط، شفاء العلیل، جواب معترضین، چارە ی بدبختی، نسیم رستگاری، امین رستگاری، خلاصە الاحکام، منتخب الخواص، طب جدید، گفتار ھا، جبر و مقابلە، سرمایە ی ھدایت، رھنمای سعادت، مائدە، نالە ی اسلام، عقیدە ی اسلامی، ھدف نما، تثلیث طلاق، رھبر بشر، دانش و دین، اصلاح مصطلحت، رخصت ربا، برجستگان جھان، پیرامون مادە ھشت حمایت خانوادە. === شیعرەکانی === دیوانی شیعرەکانی لە کاتی ژیانیدا کۆ کراوەتەوە بەڵام چاپ نەکراوە. نموونەیەک لە شیعرەکانی: {{شیعر}} {{ب|از سروشِ لامكان آمد بگوشم این خطاب|جشن مولود است و ھنگام خروش شیخ و شاب}} {{ب|جلوە ذات است یا خود مولٍد خیرْالبشر|یا كە اندر عرشِ رحمت گشتە امشب فتحِ باب}} {{ب|جذبە عشق است اندر نغمە مٍزمار و نِی|شورشِ عشق است اندر نالە دف و رباب}} {{ب|پایكوبان، دف‌زنان، افتان و خیزان انس و جان|پیر و برنا از طرب چون كودكان وقت شباب}} {{ب|در صف كَروبیان آشوب و شورش در گرفت|قدسیان رقصان و افكندە ھمە از رخ نقاب}} {{ب|رِند و زاھد، شوخ و شاھد، پیر و برنا، مرد و زن|زشت و زیبا، كور و بینا، میر و مولا، شیخ و شاب}} {{ب|جملە را در سر نشاط و جملە غرق انبساط|جملە را در دل مسرت، جملە از شادی خراب}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [http://www.sorankurdistani.com/maqala37mardux2.htm آیت ‌اللە شیخ محمد مردوخ کردستانی را بیشتر بشناسیم]، سۆران کوردستانی {{تووڵی دەروازە|شیعر|وێژە|مێژوو|کوردستان|ژیاننامە}} [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مردووانی ١٩٧٥]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٨٠]] [[پۆل:فەرھەنگنووسانی کورد]] oq0mur5t0c9edybaci4xrzqh17g9984 0 125352 1458085 1442062 2025-07-11T05:56:51Z DanyMations 70070 1458085 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ڕەشید فەیزنژاد | وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = ڕەشید فەیزنژاد لە ھێڵسینکی ٢٠١٢ | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥١ | شوێنی لەدایکبوون = [[سەقز]] | بنەچە = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = [[موسیقادانەر|ئاوازدانەر]]، گۆرانیبێژ و مۆسیقاژەن | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٦٠ ھەتا ئێستا | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = ویۆلۆن }} '''ڕەشید فەیزنژاد''' (١٩٥١ لە [[سەقز]]، [[ئێران]]) [[موسیقادانەر|ئاوازدانەر]]، گۆرانیبێژ و مۆسیقاژەنی بەناوبانگی ڕۆژھەڵاتی کوردستانە کە زیاتر لە نیو سەدەیە لە بواری موسیقای فۆلکلۆر و کلاسیکی کوردی بەرھەمەکانی پێشکەش ھونەری کوردستان دەکات.<ref>[https://www.hanakhabar.ir/news.php?id=03713879&news=کتاب%20زندگینامه%20رشید%20فیض‌نژاد%20منتشر%20شد کتاب زندگینامه رشید فیض‌نژاد منتشر شد]، هانا خبر، ٢٠١٧</ref> == ژیاننامە == ڕەشید فەیزنژاد کوڕی "حاجی سلیم خان" ساڵی ١٩٥١ی زایینی (١٣٣٠ھەتاوی)، لە گوندی [[ئارەبۆغڵووی سەروو]] سەر بە شاری [[سەقز]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] لەدایک بووە. بۆ خوێندنی قوتابخانە لە منداڵییەوە ھاتووتە شاری سەقز و لەوێ نیشتەجێ بووە. باوکی شاڕەزایییەکی سەرەتایی لە ئامێرەکانی وەک "تار" و "شمشاڵ" ھەبووە و لە بنەماڵەیاندا بە بەردەوامی کۆڕی مۆسیقا و گۆرانی ساز دراوە، ئەم ھۆکارە وای کردووە ڕەشید ھۆگر و شەیدای ھونەر بێت. فەیزنژاد لە منداڵییەوە دەستی داوەتە ئامێری "فلوت" و "دایەرە" و بێ مامۆستا دەستی کردووە بە مووسیقاژەندن و گۆرانی گوتن. لە دوای ماوەیەک ئاشقی دەنگی "ڤیۆڵۆن" بووە و بۆ ئەم مەبەستەش ماوەی ساڵێک کتێبی یەکەمی ڤیوڵۆنی لای مامۆستا "حامید تەوحیدی" لەسەقز خوێندووە و لە دوایشدا خۆی درێژەی بە فێربوونی کتێبی ٢و٣ی مۆسیقا داوە. ھەر لە سەرەتاکانی تەمەنیدا لەشاری سەقز لە ئاھەنگ و بۆنەکاندا وەک کەمانژەن و گۆرانیبێژ بەشداری کردووە. لەتەمەنی ١٧ ساڵیدا لەگەڵ بنەماڵەکەی بۆ سەفەرێکی ھاوینی دەچێتە شاری "ورمێ" و بە ڕێکەوت دەچێتە ناوەندێکی مۆسیقا و شانۆ بە ناوی "ئاریا" و حەز دەکا لەوێ بمێنێتەوە. لەلایەن بەرپرسانی موزیکەوە تاقیکاری لەسەر دەکرێ و بە پلەی باش دەردەچێت و بڕیار دەدەن لە تیپەکەدا بەشداری بکات و لەوێ بمێنێتەوە. لە ماوەی چەندساڵ مانەوەی لەو ناوەندە، توانی کەڵکێکی بەسوود لەو دەرفەتە وەربگرێ و زۆر باش خۆی پەروەردە بکات و ئەزموونێکی بەنرخیشی لە مۆسیقای فارسی و ئازەری بەدەست بێنێت. ھاوکات لەگەڵ ئەم ھەوڵانە لە ناوەندە ھونەرییەکانی شاری ورمێ وەک مامۆستا ڕۆڵی گێراوە. ساڵی ١٩٧١ ی زایینی (١٣٥٠ی ھەتاوی) کاتێ ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی مەھاباد دامەزرا لەسەر داخوازی بەرپرسی ڕادیۆ لەگەڵ چەند ھونەرمەندێکی تر کۆرێکی مۆسیقایان لەوێ پێکھێنا و بۆ ماوەی چەند ساڵێ سەرپەرشتی تیپەکەی لە ئەستۆ بووە. ماوەیەک پێش ڕووخانی ڕژیمی پاشایەتی ئێران لە ڕادیۆ و تەلەڤیزیۆنی "سنە"ش چەن بەرھەمێکی بە دەنگ خۆی و چەندین مەقام و ئاوازیشی بۆ ھونەرمەند "ناسرڕەزازی" لەو ناوەندە تۆمار کردووە.<ref>[https://jinomusic.net/دانلودمجموعه-آلبومهای-رشید-فیض-نژاد/#more-7393 ژیان نامەی مامۆستا فەیزنژاد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200826113128/https://jinomusic.net/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%A2%D9%84%D8%A8%D9%88%D9%85%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF-%D9%81%DB%8C%D8%B6-%D9%86%DA%98%D8%A7%D8%AF/#more-7393 |date=٢٦ی ئابی ٢٠٢٠ }}، ژینۆموزیک، ٢٠١٧</ref><ref>[https://www.flickr.com/photos/dohogu/8148764220 Welat Nehri Rashid Fayznejad], flickr, 2012</ref><ref>[https://old.iranintl.com/ویدیو/گفت‌وگو-با-رشید-فیض‌نژاد،-خواننده-و-آهنگساز-کُرد-درباره-تاثیر-سبک-موسیقی-استاد-شجریان-بر Interview with Rashid Feiznejad, Kurdish singer and composer about the impact of Shajarian's style of music on Kurdish traditional music], Iran International TV, 8 October 2020</ref> == ھاوکاری لەگەل ھونەرمەندانی دیکەی کورد == فەیزنژاد ساڵانێکی زۆر لە فێرگەکاندا خەریکی ڕاھینان و پەروەدەکردنی ھۆگرانی ھونەر بووە و ھاوکات لەگەڵ ئەم چالاکییانەدا چەندین بەرھەمی بۆ زۆربەی ئەم ھونەرمەندانە تومار کردووە بۆ نموونە: [[محەممەد ماملێ]]، [[ناسر ڕەزازی]]، [[محەممەد دانش]]، [[قادر سەییاحی]]، [[محەممەد ناھید]]، [[یۆسف مستەفا]]، [[ئەحمەد حەسەن زادە]]، [[حەمە نەجاڕ]]، [[برایم فەتاحی]]، [[سەید عەلی سەردەشتی]]، [[مستەفا دادار]]، [[ڕەحیم سەڵەواتی]]، [[نایب منبەری]]، [[سدیق زۆھری]]، [[برایم خەیات]]، [[جەماڵ موفتی]]، [[قادر ئەلیاسی]]، [[سەیدبرایم ئیسماعیل زادە]]، [[حەسەن دەرزی]]، [[ڕەحیم ھەجیجی]]، [[عەلی زەندی]]، [[تاھیر خەلیلی]]، [[ئیسماعیل سابوور]]، [[غەریب خدریار]]و… . == بەرھەمەکان == [[پەڕگە:StudentMusicgroup.jpg|وێنۆک|250px|left|گروپی مۆسیقای قوتابخانە لە سەقز لە ساڵانی ١٩٦٠]] بەشێک لە گۆرانییە ڕەسەنەکانی ڕەشید فەیزنژاد: * ''سەوزە'' * ''واھاتەوە پێشمەرگە'' * ''مانگی چواردە'' * ''سوورە گوڵ'' * ''مەستوورە'' * ''تازە گوڵەکەی دەزگیران'' * ''بە عینوانی'' * ''ھەی مەڕۆ مەڕۆ'' * ''عەزیزەکەم'' * ''خاڵداری'' * ''کەرکووک'' * ''دڵەکەم غەمگینە'' * ''ڕێحانەکەی جوانم'' * ''باوان گیان'' * ''تەیرەکەی گەرمێن'' * ''شیرین گیان'' * ''کوردستان'' * ''بە ڕێبوارت بم'' == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە}} {{پۆلی کۆمنز|Rashid Fayznejad}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٠]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] 5ovfbbi2gtot11x2lhvur7aa5a0m0fu 0 125356 1458012 1435015 2025-07-11T05:31:07Z DanyMations 70070 1458012 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = عەلی عابدی | وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٩ | شوێنی لەدایکبوون = [[سەقز]] | بنەچە = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = شاعیر، [[موسیقادانەر|ئاوازدانەر]] و [[مۆسیقاژەن]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٨٤ ھەتا ئێستا | تۆمارگە = نەکەرۆز | کارە پەیوەستەکان = سرودە نیشمانییەکان بۆ وێنە سرودی شەھید بۆ حەلەبچەی شەھید | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = ویۆلۆن }} '''عەلی عابدی''' (١٩٦٩ لە شاری [[سەقز]]) شاعیر، [[موسیقادانەر|ئاوازدانەر]]، [[نووسەر]] و [[مۆسیقاژەن|مۆسیقاژەنی]] [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژھەڵاتی کوردستانە]] کە لە ساڵی ١٣٦٤ی ھەتاوی بە [[شیعر]] و [[شاعیر|شاعیری]] چالاکی خۆی دەست پێ کردووە<ref>[https://www.basnews.com/fa/babat/509148 تقدیر از هنرمند علی عابدی در حلبچە]، باس نیوز، 2019</ref><ref>[https://fa.kurdistanukurd.com/?p=13889 مختصری دربارەی هنرمند سرشناس کرد “علی عابدی”]، کورستان و کورد، ٢٠١٨</ref> == ژیان نامە == علی عابدی لە شاری سەقز [[رۆژھەڵاتی کوردستان]] لە دایک بوو. لە ساڵی ١٩٨٥ بەھۆی زەوق و بەھرەی لە بواری موزیکدا وەک مۆسیقادانەرێکی بە توانا ھاتووەتە گۆرەپانی ھونەر و لە ماوەیەکی کەمدا توانیویەتی چەندین گۆرانی و سروودی نیشتمانی بە ناوبانگ بخولقێنێ و ھاوکات تا کۆتایی دەیەی شەشتی ھەتاوی لە ئەنجومەنی ئەدەبی شاری [[سەقز]] وەکوو شاعیر ئەندام بووە و بواری شیعری درێژە داوە. ئەم ھونەرمەندە لە ساڵی ٦٧ تا ساڵی ٧٠ی ھەتاوی بەرپرسی ئەنجومەنی موسیقای شاری سەردەشت و لە ئەنجومەنەدا ماوەی ٣ ساڵ وەک مامۆستا وانەی موزیکی وتووەتەوە و ھاوکاتیش سەرپەرشتی تیپی موزیکی ئەو شارە بووە و یەکێک لە بناغەدانەران و گەشەپێدەرانی موزیکی ئەو شارە بووە. ناوبراو ھاوکات لە نزیک ساڵانی ٧٠ ی ھەتاوی ماوەی ٢ساڵ سەرپەرشت و گۆرانی دانەری تیپی موسیقای سروەی شاری سەقزی لە ئەستۆ بووەو لە ساڵی ٧٣ی ھەتاوی تیپی موسیقای نەکەرۆزی دامەزراندووە. عەلی عابدی لە ناوەڕاستی دەیەی ٧٠ی ھەتاویدا ئەزموون و دەرسی مۆسیقای لە [[موجتەبا میرزادە]] وەگرتووە و ھەروەھا ماوەی ٢٦ ساڵیشدا لە فێرگە گشتی و تایبەتییەکاندا وانەی موزیک دەڵێتەوە و لە زۆربەی شارەکانی کوردستان گەلێک کەس لە سەردەستی ئەو پەروەردە و ڕاھێنانی ھونەریان دیوە<ref>[http://www.sharnews.com/2250/عه‌لی-عابدی/ عەلی عابدی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210120171408/http://www.sharnews.com/2250/%D8%B9%D9%87%E2%80%8C%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C/ |date=٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }}، شارنیوز، 2009</ref><ref>[https://www.rojikurd.net/عەلی-عابدی-سروشتی-حیزبەکانی-باشوور-وا/ وتووێژ لەگەڵ عەلی عابدی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210120131648/https://www.rojikurd.net/%D8%B9%DB%95%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C-%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%B2%D8%A8%DB%95%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D9%88%D9%88%D8%B1-%D9%88%D8%A7/ |date=٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }}، ڕۆژکورد، 2018</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20160420164112/http://nakarozmusic.com/kurdish/spage.php?ncode=8 ژیاننامە ی عەلی عابدی]، نەکەرۆز موزیک، 2014</ref> عەلی عابدی چەنین جار بانگھێشتی دەزگا ئەمنییەتەکانی ئێران کراوە.<ref>[https://hengaw.net/fa/news/اطلاعات-سقز-علی-عابدی-هنرمند-و-اهنگ-ساز-نام-اوازە-کرد-را-احضار-و-تهدید-کرد اطلاعات سقز، علی عابدی هنرمند و آهنگ ساز نام آوازە کرد را احضار و تهدید کرد]، مافی مروڤی ھەنگاو، ٢٠١٨</ref> == بەرھەمە ئەدەبی و ھونەرییەکان == شایانی باسە عەلی عابدی تا ئێستا ٤ کتێبی لە بواری موزیکدا بڵاو کردووتەوە بریتین لە: ١-(بە تەنیا جێم مەھێڵن) کە وەرزێک لە ئاوازەکانی ئەم ھونەرمەندەیەکە ساڵی ٢٠٠٤ زایینی لە وەزارەتی ڕۆشنبیری ئیدارەی سلێمانی چاپ کراوە<ref>[https://www.dideo.ir/v/ap/CYVp0/آهنگ-حلبچه-شهید-(بەتەنیا-جێم-مەهێڵن-)-علی-عابدی آهنگ حلبچه شهید (بەتەنیا جێم مەھێڵن )-علی عابدی-موسیقی]{{بەستەری مردوو|url=https://www.dideo.ir/v/ap/CYVp0/%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AD%D9%84%D8%A8%DA%86%D9%87-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%28%D8%A8%DB%95%D8%AA%DB%95%D9%86%DB%8C%D8%A7-%D8%AC%DB%8E%D9%85-%D9%85%DB%95%D9%87%DB%8E%DA%B5%D9%86-%29-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C |date=ئازاری ٢٠٢٥ }}، ماڵپەری دیدۆ، ٢٠١٦</ref> ٢ – (لە دڵمایە) کۆکراوەی بەرھەمەکانی [[ڕەشید فەیزنژاد]] کە لەلایەن کاک عەلی لەسەر ئەرکی خۆی ساڵی ٢٠٠٦ چاپ و بڵاوی کردووەتەوە. ٣- (ژیلان) بەرھەمێکی موزیکال بە شیعر و نۆت و نەقاشی و گۆرانییەوە بۆ منداڵان ئامادەی کردووە ساڵی ٢٠١٢ لەلایەن [[ڕێکخراوەی ئیزیرتوو]] چاپ و بڵاو کراوەتەوە. ٤ - (زایەڵە) ٣١ گۆرانی کوردی بۆ (تار و سێ تار و سەنتوور) نووسراوەتەوە ساڵی ٢٠١٣ چاپ و بڵاو کراوەتەوە<ref>[https://kurdistanmedia.com/fa/news/اثر-زایله-با-قلم-ماموستا-علی-عابدی-چاپ-و-منتشر-شد اثر \"زایله\" با قلم ماموستا علی عابدی چاپ و منتشر شد]{{بەستەری مردوو|url=https://kurdistanmedia.com/fa/news/%D8%A7%D8%AB%D8%B1-%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D9%82%D9%84%D9%85-%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C-%DA%86%D8%A7%D9%BE-%D9%88-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ }}، کوردستان میدیا، ٢٠١٤</ref> ٥ - ژانی گەل بۆ کارەساتی شەنگاڵ<ref>[https://www.dideo.ir/v/ap/TtHzE/آهنگ-درد-ملت-(-ژانی-گەل)-علی-عابدی-(عەلی-عابدی) آهنگ درد ملت ( ژانی گەل)- علی عابدی (عەلی عابدی)-موسیقی]{{بەستەری مردوو|url=https://www.dideo.ir/v/ap/TtHzE/%D8%A2%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%AF%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D9%84%D8%AA-%28-%DA%98%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%DB%95%D9%84%29-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C-%28%D8%B9%DB%95%D9%84%DB%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C%29 |date=ئازاری ٢٠٢٥ }}، ماڵپەری دیدۆ، ٢٠١٦</ref><ref>[http://www.sharnews.com/12645/ژانی-گه-ل-روایتی-موسیقایی-از-تراژدی-شن/ “ژانی گه ل” روایتی موسیقایی از تراژدی شنگال] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210122062632/http://www.sharnews.com/12645/%DA%98%D8%A7%D9%86%DB%8C-%DA%AF%D9%87-%D9%84-%D8%B1%D9%88%D8%A7%DB%8C%D8%AA%DB%8C-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%98%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%86/ |date=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ }}، شارنیوز، ٢٠١٥</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێز|٢}} == پێوەندییەکان == * [http://asonews.net/farsi/detail.aspx?=hewal&jmara=4760&Jor=1 بەرێوە چونی نۆھەمین ساڵیادی کۆچی دوایی موجتەبا میرزادە]{{بەستەری مردوو|url=http://asonews.net/farsi/detail.aspx?=hewal&jmara=4760&Jor=1 |date=تەممووزی ٢٠٢١ }}، ئاسۆی ڕۆژھەڵات، ٢٠١٤ * [https://kurdistanhumanrights.org/fa/?p=7309 احضار و بازجویی هنرمند کُرد توسط اداره اطلاعات سقز]، مافی مرۆڤی کوردستان، ٢٠١٨ * [http://www.sharnews.com/4902/10-سال-به-پایان-عمر-موسیقی-کردی-باقی-ماند/ وتووێژ لەگەل عەلی عابدی سەبارەت بە موسیقای کوردی] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210422024646/http://www.sharnews.com/4902/10-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D9%85%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D9%82%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF/ |date=٢٢ی نیسانی ٢٠٢١ }}، شارنیوز، ٢٠٠٩ {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٩]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ئاوازدانەرانی کورد]] sp0gn9trtrfrvsajc8ebrc90rqpvn4k 0 125554 1458063 1407202 2025-07-11T05:51:57Z DanyMations 70070 1458063 wikitext text/x-wiki '''کاراپەت خاچۆ''' (بە کرمانجی: Karapetê Xaço) لە دایکبووی ١٩٠٣ یا ١٩٠٨ گۆرانیبێژی [[ئەرمەنی]]یە کە ژمارەیەک زۆر گۆرانی و مەقامی کوردیی گوتووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=Salihê Kevirbirî (2002). Sedsala Qêrînekê: Karapêtê Xaço. Wergera ji tirkî Şerîf Derînce. Weşanxaneya Do, Stembol.}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=De Bellaigue|یەکەم=Christopher|ناونیشان=https://www.worldcat.org/oclc/645802176|سەردێڕ=Rebel land : among Turkey's forgotten peoples|ڕێکەوت=2010|بڵاوکەرەوە=Bloomsbury|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٤٧٥-٩٦٧٦-٩|edition=Pbk. ed|شوێن=London|oclc=٦٤٥٨٠٢١٧٦}}</ref> لە شاری [[ئێلح]] لە باوک و دایکێکی ئەرمەنی لە دایک بووە. خاچۆ بنەماڵەکەی لە [[کۆمەڵکوژیی ئەرمەنییەکان]]دا لە دەست داوە. لە ساڵی ٢٠٠٥دا کۆچی دوایی کردووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|ئەرمەنستان|ژیاننامە|مۆسیقا}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی دەیەی ١٩٠٠]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٥]] hg789vaim4xb3j68cj9ap6zond8ut21 1 126718 1458181 979697 2025-07-11T11:14:07Z Gejeluk 42516 /* ناو */ وەڵامدانەوە 1458181 wikitext text/x-wiki ==ناو== ئەم ناوە لە ئینگلیزی وشەیەکە و لە کوردی وا درێژبووە!، پێشنیاری وشەیەکی باشتر ناکەن؟ | [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:13px">سەرچیا'''</span></span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Serchia|'''<span style="color:orange">(وتووێژ)</span>''']]} ‏١٩:٤٣، ١٩ی نیسانی ٢٠١٦ (UTC) ::کاک سەرچیا ئەگەر دووور نەچین، سەیری کتێبی (زیندەزانی ١٠ی زانستی) بکەن، لەوێشدا هەمان ناوە، مەگەر ئەویش هەڵە نابێت [[بەکارھێنەر:My.Angeel|My.Angeel]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:My.Angeel|لێدوان]]) ‏١١:٢٨، ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ (UTC) :::ئەو کتێبانە پڕی ھەڵەن، لە ناچاری بوونەتە سەرچاوەی ناوە زانستییەکان. گەرنا زۆربەی ناوەکان نەگونجاون و ڕێک لاسایی عەرەبین. | [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue"><span style="font-size:13px">'''سەرچیا'''</span></span>]] — ‏١٢:١٤، ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ (UTC) ::::@[[بەکارھێنەر:Serchia|Serchia]] ژینبوو(م) یان ژیبوو(م) چۆنە؟ ‎'''[[بەکارھێنەر:Gejeluk|<span style="color:#EB3C27;">G</span>]][[لێدوانی بەکارھێنەر:Gejeluk|<span style="color:#1D3F6E;">êjełûk</span>]]''' ١١:١٤، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) 9hx4j3liuczzne8zqspts2bpkvsj77j 0 127330 1458026 1354228 2025-07-11T05:34:05Z DanyMations 70070 1458026 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = خێرۆ عەبباس | وێنە = Xêro Abbas (cropped).jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[قامیشلۆ]]، [[ڕۆژاوای کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = سترانبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''خێرۆ عەبباس''' (Xêro Abbas) (لەدایکبووی ١٩٦٢ لە [[قامیشلۆ]])، گۆرانیبێژێکی [[کورد]]ە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خێرۆ عەبباس|ناونیشان=https://raprsi.com/so/hunermand/xeroabbas|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=raprsi.com}}</ref> لەو ساڵانەدا پەیوەندی لەگەڵ موزیک و گۆرانی زیادتر بوو. لە ١٩٨٩ چووە نێو [[کۆمەڵەی بەرخودان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=خێرۆ عەبباس|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=20200307174005381041|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=Kurdipedia.org}}</ref> لە ١٩٩٨ یەکەم ئەلبومی بە ناوی «غەریبۆ» بڵاوکردەوە، ئەم ئەلبومە لەنێو کوردان پێشوازییەکی باشی لێ کرا. لە ٢٠٠٢ بەشداری ئاھەنگی نەورۆزی یەک ملیۆن کەسیی ئامەدی کرد. == ئەلبومەکان == * غەریبۆ - Xerîbo (١٩٩٨) * ڕاوەستا بوو - Westiya Bû  (٢٠٠١) * ئاخین - Axîn (٢٠٠٥) * بارانی شەو - Barana Şevê (٢٠٠٧) * زۆرێ - Zorê  (٢٠١٠) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٢]] [[پۆل:خەڵکی قامیشلۆ]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی کۆمەڵەی بەرخۆدان]] [[پۆل:خەڵکی سووریا]] or2qrhskitnd5uebc41te726n34mmae 0 127421 1458083 1400819 2025-07-11T05:56:28Z DanyMations 70070 1458083 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = دیار دێرسم | وێنە = Diyar (cropped).jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[دێرسیم]] [[پارێزگای دێرسیم|دێرسیم]] |خەلکی شاروچکەی = دێرسیم | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''دیار''' یان '''ھۆزان دیار''' یان '''دیار دێرسم''' (Hozan Diyar) ناوی تەواوی هونەرمەند هۆزان دیار دێرسم احمد بلۆغتەکین ە <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣|سەردێڕ=10.1063/1.4831988.4 |ناونیشان=http://dx.doi.org/10.1063/1.4831988.4 |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=Default Digital Object Group}}</ref>(لەدایکبووی ١ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٦، لە ناوچەی [[دێرسیم]]ی [[پارێزگای دێرسیم|دێرسیم]]) ھونەرمەندێکی [[کورد|کوردە]]. == ژیان == === ژیانی ھونەری === لە سەرەتا دیار لە [[کۆمەڵەی بەرخۆدان]] دەست بە بلاوکردنەوەی گۆرانی کرد. لەدوای ١٩٩٠ بە جیا ئەلبومەکانی بڵاودەکردنەوە. زۆربەی گۆرانییەکانی سەبارەت بە [[کورد]]، [[کوردستان]]، و زۆرداریی دەوڵەتی [[تورکیا و ئیران و عێراق و سوریا|تورکیایە]]، بەڵام گۆرانی [[خۆشەویستی|ئەڤینداریشی]] ھەیە. زۆربەی گۆرانییەکانی بە شێوەزاری [[کوردیی باکووری|کوردیی کورمانجین]]. چەند گۆرانییەکیشی بە [[کوردیی ناوەندی|کوردیی سۆرانی]] و ھەندێکیشی بە [[زمانی تورکی|تورکی]] ھەیە دژ بە ڕژێمی تورکیا. === ژیانی کەسی === دیار ھاوسەرگیری لەگەڵ [[دەنیز دەمان]] کردووە. تا ساڵی ٢٠٠٤ نەیدەتوانی بێتەوە کوردستان. == ئەلبومەکان == مام زەکی 2022 * [[دەما ئازادی]] - 2013 DemaAzadî * [[تینا ڕۆژێ (ئەلبوم)|تینا ڕۆژێ]] - 2001 Tîna Rojê * [[گولێ نەچە (ئەلبوم)|گولێ نەچە]] - Gulê Neçe 2004 * [[وەی دنیایێ (ئەلبوم)|وەی دنیایێ]] - 2000 Wey Dinyayê * جەنگا ژینێ - 1998 Cenga Jînê * بلبلۆ - 1900 Bilbilo * کاروان - 1992 Karwan * [[کەھنیا سترانان (ئەلبوم)|کانیا سترانان]] - 2005 Kehniya Stranan * [[ئۆغر بە ئۆغور]] - Oxir be Ugur 2006 * ناترسم - Natirsim 2008) * ئاخ و دایک - Ax û Dayik 2015 * کەلا دمدمێ - 2018 Kela Dimdimê * مام زەکی _ ٢٠٢٢ Mam Zekî == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Diyar|سەردێڕ =Diyar |زمان = کورمانجی|سەردان = ١٤ی حوزەیرانی ٢٠١٦}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|کوردستان }} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] j6osz9vkxr5ngvohdyyhyeuio0h0n5b 0 127426 1458024 1159740 2025-07-11T05:33:44Z DanyMations 70070 1458024 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = خەلیل خەمگین | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[عەفرین]]، [[ڕۆژاوای کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = سترانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''خەلیل خەمگین ''' (Xelîl Xemgîn) گۆرانیبێژێکی [[کورد|کوردە]]. لە شاری [[عەفرین]] لەدایکبووە. یەکێک بووە لە ئەندامانی [[کۆمەڵەی بەرخۆدان]]. == ئەلبومەکان == * باگۆک - Bagok  (١٩٨٨) * ئەی شەھید - Ey Şehîd (١٩٩٢) * نامە - Name (١٩٩٧) * زەند - Zend (٢٠٠٤) * [[کەھنیا سترانان (ئەلبوم)|کەھنیا سترانان]] - Kehniya Stranan (٢٠٠٥) (لەگەڵ [[دیار (گۆرانیبێژ)|ھۆزان دیار]]) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستنەوە بە دەرەوە == * [https://web.archive.org/web/20161014173111/http://www.xelil-xemgin.com/ ماڵپەڕی خەلیل خەمگین] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:ئەندامانی کۆمەڵەی بەرخۆدان]] fivopuyku2qnxuloaf0sa0kiqc40fs2 0 127528 1458021 698012 2025-07-11T05:33:12Z DanyMations 70070 1458021 wikitext text/x-wiki '''حەکیم سەفکان''' (Hekîm Sefkan) (لەدایکبووی ١٩٧٠ لە [[عاموودێ]]) [[گۆرانیبێژ]]، [[ئاوازدانەر]]، و [[شانۆکار]]ێکی [[کورد]]ە. سەفکان یەکێک بوو لە ئەندامانی [[کۆمەڵەی بەرخۆدان]]. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Hek%C3%AEm_Sefkan|سەردێڕ = Hekîm Sefkan|زمان = کوردیی کورمانجی|سەردان = حوزەیرانی ٢٠١٦}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٠]] [[پۆل:خەڵکی عاموودێ]] kahposgx5r1qabehmsr9fje6k9v6gnq 0 127535 1458031 1314102 2025-07-11T05:35:24Z DanyMations 70070 1458031 wikitext text/x-wiki '''ئیبراھیم مەوسڵی''' ([[عەرەبی]]: ابراهیم ﺍﻟﻤوصلی) (٧٤٢ - ٨٠٤) [[شاعیر]]، [[غەزەلنووس]]، [[ژەنیار]]، [[ئاوازدانەر]]، و [[گۆرانیبێژ]]ی [[کورد]]ی<ref>Gérard Chaliand, The Kurdish Tragedy</ref> [[سەدەی ھەشتەم]]ە، لە شاری [[کووفە]] لەدایکبووە.<ref>R. Izady, Mehrdad (1991). </ref> ئیبراھیم مەوسڵی بە یەکەم گۆرانیبێژی جیھانی ئیسلامی دادەنرێت. [[زەڕیاب]] کاریگەری ئەوی لەسەرە.<ref>http://www.tdvislamansiklopedisi.org/dia/ayrmetin.php?idno=210323{{بەستەری مردوو|url=http://www.tdvislamansiklopedisi.org/dia/ayrmetin.php?idno=210323 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ }}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{Reflist}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|شیعر|کوردستان|مۆسیقا}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ٧٤٢]] [[پۆل:مردووانی ٨٠٤]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردانی سەدەکانی نێوەڕاست]] [[پۆل:شاعیرانی عەرەبی زمان]] [[پۆل:ئێرانییەکانی سەدەی ٩یەم]] [[پۆل:ھاروون ڕەشید]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی ئێرانی]] ipk2zlvufl8anv2iajdx3k3f7qfdbnp 0 128137 1457812 1457768 2025-07-10T12:01:35Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457812 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder |name = دۆناڵد ترامپ |image = Official_Presidential_Portrait_of_President_Donald_J._Trump_(2025).jpg |alt = | office = [[پێڕستی سەرۆککۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان|٤٥ەمین و ٤٧ەمین]] [[سەرۆککۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان]] | vicepresident = [[جەی. دی. ڤانس]] | term_start = ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥ | term_end = | predecessor = [[جۆ بایدن]] | successor = | vicepresident1 = [[مایک پێنس]] | term_start1 = ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ | term_end1 = ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١ | predecessor1 = [[باراک ئۆباما]] | successor1 = جۆ بایدن |birth_name = دۆناڵد جۆن ترامپ |birth_date = {{birth date and age|١٩٤٦|٦|١٤}} |birth_place = [[نیویۆرک (شار)|شاری نیویۆرک]]<!-- DO NOT CHANGE without prior consensus, see [[Talk:Donald Trump#Current consensuses and RfCs]]. --> |death_date = |death_place = |party = [[حیزبی کۆماری (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|کۆماری]] (٢٠١٢– ئێستا) |otherparty = {{plainlist| * [[حیزبی کۆماری (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|کۆماری]] (١٩٨٧–٩٩، ٢٠٠٩–١١) * [[حیزبی چاکسازیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|چاکسازی]] (١٩٩٩–٢٠٠١) * [[حیزبی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|دیموکرات]] (٢٠٠١–٠٩) * [[سیاسیی سەربەخۆ|سەربەخۆ]] (٢٠١١–١٢)}} |spouse = {{plainlist| * {{marriage|[[ئیڤانا ترامپ|ئیڤانا زاڵنیکۆڤا]]{{ھن}}|April 7, 1977|١٩٩٢|reason=divorced}} * {{marriage|[[مارڵا مەیپلز]]{{ھن}}|December 20, 1993|١٩٩٩|reason=divorced}} * {{marriage|[[مێلانیا ترامپ]]{{ھن}}|January 22, 2005}}}} |children = {{plainlist| * [[دۆناڵد ترامپ جونیۆر|دۆناڵد جونیۆر]] * [[ئیڤانکا ترامپ|ئیڤانکا]] * [[ئیرێک ترامپ|ئیرێک]] * [[تیفانی ترامپ|تیفانی]] * [[بارۆن ترامپ]]<!-- DO NOT CHANGE without prior consensus, see [[Talk:Donald Trump#Current consensuses and RfCs]]. -->}} |relatives = [[خێزانی ترامپ]] |residence = {{plainlist| * [[کۆشکی سپی]]}} |education = {{plainlist| * [[زانکۆی فۆردام]] * [[زانکۆی پێنسیلڤانیا]] ([[کارناسی لە زانست|BS]])}} |occupation = {{plainlist| * {{ubl|[[گەشەسەندنی خانووبەرە]]|([[ڕێکخراوی ترامپ]])}} * {{ubl|''[[Television producer]]|([[The Apprentice (U.S. TV series)|The Apprentice]]'')}}}} |net_worth = $4.5 billion<!-- DO NOT CHANGE without prior consensus, see [[Talk:Donald Trump#Current consensuses and RfCs]]. --><ref name="forbes-2016-billionaires"/> |signature = Donald Trump Signature.svg |signature_alt = Donald J Trump stylized autograph, in ink |website = {{plainlist| * {{url|https://whitehouse.gov|ماڵپەری کۆشکی سپی}} * {{url|https://greatagain.gov|Transition website}} <!-- hide pending further discussion * {{url|https://donaldjtrump.com|ماڵپەری کەمپین}} --> * {{url|https://twitter.com/POTUS|تویتەری تایبەتی سەرۆک}} * {{url|https://twitter.com/realDonaldTrump|تویتەری کەسی}}}}}} '''دۆناڵد جۆن ترامپ''' ({{بە ئینگلیزی|Donald John Trump}}؛ لەدایکبووی ١٤ی حوزەیرانی ١٩٤٦) سەرمایەدار، [[بازرگان]] و [[سیاسەتوان]]ێکی [[ئەمریکی]]یە کە لە ئێستادا وەک [[پێرستی سەرۆککۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان|٤٧ەمین]] [[سەرۆککۆماری ویلایەتە یەکگرتووەکان]] کار دەکات. ئەو پێشتر لە ساڵی ٢٠١٧ ھەتا ٢٠٢١، وەک ٤٥ەمین سەرۆککۆماری ئەمریکا لەسەر کار بوو و ئێستا ٤٧ھەمین سەرۆکی ئەمریکایە. ترامپ ئەندامی [[پارتی کۆماری (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|پارتی کۆماری]]یە. ئەو لە [[کوینز]]، [[نیویۆرک (شار)|شاری نیویۆرک]]دا لەدایکبووە و گەورەبووە. لە ١٩٦٨ دا بڕوانامەی ئابووری لە [[زانکۆی پێنسیلڤانیا]] بەدەستھێناوە، ھاوکات لەگەڵ خوێندنەکەیدا لە کۆمپانیاکەی باوکیدا کاری کردووە. ترامپ سەرۆک و بەڕێوبەری گشتی [[ڕێکخراوی ترامپ]]ە، تاوەر و وەبەرھەمھێنانەکانی ترامپ لەچەندین ناوچەی [[ئەمریکا]] دیارە لەسەرووی ھەموویانەوە [[نیویۆرک (شار)|شاری نیویۆرک]] و [[لاس ڤێگاس]] و [[ئەتلەنیک سیتی، نیوجێرسی|ئەتلەنیک سیتی]]. دۆناڵد ترامپ لەدەیان فیلمدا وەکوو کەسێتییە سەرمایەدارییەکەی دەرکەوتووە لەوانە (Home Alone 2: Lost in New York). ھاوکات دۆناڵد سێ جار ھاوسەرگیری کردووە لەگەڵ ([[ئیڤانا ترامپ|ئیڤانا زاڵنیکۆڤا]] ١٩٧٧–١٩٩٢) و ([[مارڵا مەیپلز]] ١٩٩٣–١٩٩٢) و ([[مەڵانیا کناوس]] ٢٠٠٥- ئێستا). لە مانگی تەممووزی ٢٠٢٤ لە [[ھەوڵی تیرۆرکردنی دۆناڵد ترەمپ|ھەوڵێکی تیرۆرکردن]] لە گردبوونەوەیەکی بانگەشەی ھەڵبژاردن ڕزگاری بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=FBI names ‘subject involved’ in Trump rally shooting – as it happened|ناونیشان=https://www.theguardian.com/us-news/live/2024/jul/13/trump-rally-gun-shots-pennsylvania-latest-updates|newspaper=the Guardian|ڕێکەوت=١٤ی تەممووزی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی تەممووزی ٢٠٢٤|issn=0261-3077|زمان=en-GB|یەکەم=Yohannes|دوایین=Lowe|یەکەم٢=Lili|دوایین٢=Bayer|یەکەم٣=Yang|دوایین٣=Tian|یەکەم٤=Chris|دوایین٤=Stein|یەکەم٥=Fran|دوایین٥=Lawther|یەکەم٦=Yohannes|دوایین٦=Lowe (now)|یەکەم٧=Fran|دوایین٧=Lawther (earlier)}}</ref> == ژیان == '''ترامپ''' لەدایکبووی ١٤ی حوزەیرانی ١٩٤٦. کەسێکی سەرمایەدار و بازرگانێکی [[ئەمریکی]]یە لە [[کوینز]]، [[نیویۆرک (شار)|شاری نیویۆرک]]دا لەدایکبووە و گەورەبووە. لە ١٩٦٨ دا بڕوانامەی ئابووری لە [[زانکۆی پێنسیلڤانیا]] بەدەستھێناوە؛ و چوارەم کوڕی [[فرێد ترامپ]]ە. ڕەچەڵەکیان لە باوکیانەوە دەگەڕێتەوە بۆ [[ئەڵمانی]] و لە دایکیانەوە بۆ [[سکۆتلەندی]]. دوای ئەوەی برا گەورەکەی بڕیاردەدات ببێتە فڕۆکەوان، ئەمیش دەبێتە جێگرەوەی باوکی و کۆمپانیاکانی بەڕێوەئەبات. برا گەورەکەی لە تەمەنی ٤٣ ساڵیدا بەھۆی زۆر خواردنەوەی کحول گیان لەدەستدەدات، ئەمەش دەبێتە ھۆکارێک بۆ ئەوەی تەرمپ واز لە خواردنەوەی کحول و کێشانی جگەرەش بھێنێت. ترامپ لە سەرەتادا یەک ملیۆن دۆلاری لە باوکی وەرگرت و کاری پێوەکرد و لە پاشاندا بووە جێگرەوەی باوکی و دەبێتە بەڕێوەبەری [[ڕێکخراوی ترامپ]] لە ساڵی ١٩٧١. کارەکانی ترامپ زیاتر لە نیویۆرکن و لە دروستکردنی باڵەخانەی ھەوربڕ و ھۆتێل و یانەی قومار خۆیان دەبیننەوە و بەناوبانگترین باڵەخانەشی لە مانھاتن دروست کردوە کە ٦٨ نھۆمە. ترامپ لەگەڵ کاری بازرگانیدا، لە بواری ڕاگەیاندن و بەرنامەی کاتبەسەربردنی تەلەڤیزیۆنیشدا ناوبانگی زۆری پەیدا کردوە و لە ساڵی ١٩٩٦ تا ٢٠١٥ چەندین بەرنامەی تەلەڤیزیۆنی بەرھەمھێناوە و بەناوبانگترینیان پڕۆگرامی (ئەبرانتیس) بوو کە لەسەر شاشەی تۆڕی ھەواڵی [[ئێن بی سی]] پەخشەکرا، ھەروەھا پڕۆگرامەکانی شاجوانی گەردوون و پێشبڕکێی شاجوانی کچانی ئەمریکای بەرھەمھێناوە، زنجیرەیەک فرۆشگای بە ناوەکانی ترامپ ھەیە کە کاری فرۆشتنی کەلوپەلە جۆراوجۆرەکان دەکەن، گۆڤاری [[فۆربیس]] ترامپی دیاری کرد وەک ٣٢٤ەین ملیاردێر لە جیھاندا و ١١٣ەمینیش لە ویلایەتە یەکگرتووەکان کە سامانەکەی بە ٤٫٥ ملیارد دۆلار ەخەمڵێنرێت. == کاری میدیایی == === کتێب === ترامپ وەک نووسەری شاراوە، ١٩ کتێبی لەژێر ناوی خۆیدا بڵاوکردووەتەوە. یەکەم کتێبی بەناوی «ھونەری گرێبەست» لە ساڵی ١٩٨٧ بڵاوکرایەوە و بە خێرایی بووە پڕفرۆشترین کتێبی [[نیویۆرک تایمز]]. ھەرچەندە ناوی ترەمپ وەک ھاوکارێکی نووسەر دانرا، بەڵام کتێبەکە بە تەواوی لەلایەن تۆنی شوارتزەوە نووسراوە. بەگوێرەی ڕۆژنامەی نیویۆرکەر، ئەم کتێبە یارمەتیدەر بووە لە دامەزراندنی وێنەی ترەمپ وەک بازرگانێکی سەرکەوتوو و ھێمای تەماح.<ref>https://archive.today/20220213020102/https://www.independent.co.uk/news/world/americas/us-politics/trump-books-tweet-ghostwriter-tim-o-brien-tony-schwartz-writer-response-a8431271.html</ref><ref>https://archive.today/20241016213514/https://www.newyorker.com/magazine/2016/07/25/donald-trumps-ghostwriter-tells-all</ref> === فیلم و تەلەڤیزیۆن === [[پەڕگە:Donald Trump with model of Television City.jpg|وێنۆک|ترەمپ لە ساڵی ١٩٨٥ لەگەڵ نموونەی یەکێک لە پڕۆژەکانی پەرەپێدانی [[مانھاتن]] کە ھەڵوەشێندرایەوە.]] ترەمپ لە نێوان ساڵانی ١٩٨٥ بۆ ٢٠٠١ لە چەندین فیلم و بەرنامەی تەلەڤیزیۆنیدا بەشداری کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2015/12/three-decades-of-donald-trump-film-and-tv-cameos/421257/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241203171542/https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2015/12/three-decades-of-donald-trump-film-and-tv-cameos/421257/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە ساڵانی نەوەدەکاندا دەستی بە کاری ھونەری کردووە و نزیکەی ٢٤ جار لە بەرنامەی «The Howard Stern Show-نمایشی ھاوارد ستیرن» دەرکەوتووە. ھەروەھا لە ساڵی ٢٠٠٤ تا ٢٠٠٨ میوانداری بەرنامەی ڕادیۆیی تایبەتی خۆی کردووە کە تەمەنی کورت بووە بە ناوی Trumped!. لە ساڵی ٢٠١١ تا ٢٠١٥ وەک شرۆڤەکاری میوان لە فۆکس ئاند فرێندز کاری کردووە.<ref>https://web.archive.org/web/20241203171542/https://www.theatlantic.com/entertainment/archive/2015/12/three-decades-of-donald-trump-film-and-tv-cameos/421257/</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://people.com/celebrity/the-donald-to-get-new-wife-radio-show/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241204053307/https://people.com/celebrity/the-donald-to-get-new-wife-radio-show/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.nytimes.com/2006/02/06/technology/now-for-sale-online-the-art-of-the-vacation.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241204161304/https://www.nytimes.com/2006/02/06/technology/now-for-sale-online-the-art-of-the-vacation.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.cbsnews.com/news/donald-trump-gets-regular-fox-news-spot/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241123043232/https://www.cbsnews.com/news/donald-trump-gets-regular-fox-news-spot/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>https://archive.today/20180716002207/https://www.washingtonpost.com/news/monkey-cage/wp/2016/09/09/how-the-conservative-media-is-taking-over-the-republican-party/</ref> ترەمپ لە ساڵی ٢٠٠٤ تا ٢٠١٥ ھاوکار و پێشکەشکاری بەرنامەکانی The Apprentice و The Celebrity Apprentice بووە. لەم بەرنامانەدا، ڕۆڵی بەڕێوەبەرێکی کارگێڕی دەوڵەمەند و سەرکەوتووی گێڕاوە کە بە دەستەواژە بەناوبانگەکەی «تۆ دەرکراوی» پێشبڕکێکارانی لەناوبردووە. ڕۆژنامەی نیویۆرک تایمز کەسایەتییەکە ئەو لە بەرنامەکەدا بە «ڕوخسارێکی زۆر ترامپی» وەسف کردووە. ئەم نمایشانە وێنەکەیان لە قاڵب گۆڕی و وایان لێکرد لەلای ملیۆنان بینەر لە سەرانسەری [[ئەمریکا]] بناسرێتەوە. زیاتر لە ٤٠٠ ملیۆن [[دۆلاری ئەمریکی|دۆلار]]ی لە گرێبەستەکانی پەیوەست بەم نمایشانە بەدەستھێناوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.nytimes.com/2016/07/17/business/media/donald-trump-apprentice.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241208101935/https://www.nytimes.com/2016/07/17/business/media/donald-trump-apprentice.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>https://archive.today/20180228165752/https://www.newyorker.com/magazine/2017/07/31/the-tv-that-created-donald-trump</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.nytimes.com/2020/09/28/arts/television/trump-taxes-apprentice.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241220065818/https://www.nytimes.com/2020/09/28/arts/television/trump-taxes-apprentice.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە شوباتی ٢٠٢١، ترەمپ دەستی لە ئەندامێتی SAG AFTRA کێشایەوە، کە لە ساڵی ١٩٨٩ەوە ئەندامی بوو، بۆ ئەوەی لە دانیشتنێکی دیسپلینیی پەیوەست بە ئاژاوەگێڕییەکانی ٦ی کانوونی دووەمی ھەڵکووتانی کاپیتووڵەوە دوور بکەوێتەوە. دوای دوو ڕۆژ سەندیکاکە بڕیاریدا بۆ ھەمیشە قەدەغەی بکات.<ref>https://archive.today/20210205015217/https://www.washingtonpost.com/arts-entertainment/2021/02/04/trump-resigns-screen-actors-guild/</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://people.com/tv/sag-aftra-bans-donald-trump-future-readmission/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ١ی نیسانی ٢٠٢٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی نیسانی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230401154258/https://people.com/tv/sag-aftra-bans-donald-trump-future-readmission/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == تەماحی سیاسی سەرەتایی == لە ساڵی ١٩٨٧ وەک ئەندامی [[پارتی کۆماری (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|پارتی کۆماری]] دەستی بە کاری سیاسی کردووە و لە ساڵی ١٩٩٩ پەیوەندی بە پارتی سەربەخۆیی، لقی نیویۆرکی پارتی چاکسازییەوە کردووە. ساڵی ٢٠٠١ پەیوەندی بە [[پارتی دیموکرات (ویلایەتە یەکگرتووەکان)|پارتی دیموکراتەوە]] کرد، لە ساڵی ٢٠٠٩ گەڕایەوە بۆ پارتی کۆماری، دواتر لە ساڵی ٢٠١١ لە پارتە سیاسییەکان جیابووەوە و لە ساڵی ٢٠١٢ گەڕایەوە بۆ پارتی کۆماری.<ref>https://archive.today/20201002151941/https://www.politifact.com/factchecks/2015/aug/24/jeb-bush/bush-says-trump-was-democrat-longer-republican-las/</ref><ref>https://archive.today/20230723023938/https://edition.cnn.com/ALLPOLITICS/stories/1999/10/25/trump.cnn/</ref> لە ساڵی ١٩٨٧ دۆناڵد ترەمپ ڕیکلامی لە سێ ڕۆژنامەی گەورەدا دەرکرد و تێدا بۆچوونی خۆی لەبارەی سیاسەتی دەرەوە و چۆنییەتی نەھێشتنی کورتھێنانی [[بوودجە]]ی فیدراڵی دەربڕی. لە ساڵی ١٩٨٨ پەیوەندی بە ڕاوێژکاری سیاسی لی ئاتواتەرەوە کرد و داوای کرد وەک ھاوڕێی خۆی بۆ کاندیدی کۆمارییەکان جۆرج ئێچ. بوش بێت کە داواکارییەکەی بە ناعەقڵانی زانی.<ref>https://web.archive.org/web/20241222010916/https://www.nytimes.com/1987/09/02/nyregion/trump-gives-a-vague-hint-of-candidacy.html</ref><ref>Jon Meacham, Jon (2016). "Destiny and Power: The American Odyssey of George Herbert Walker Bush". Random House. ISBN 978-0-8129-7947-3.</ref> == ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ساڵی ٢٠١٦ == {{سەرەکی|ھەڵمەتی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ لە ساڵی ٢٠١٦}} ترەمپ بۆ ماوەی سێ مانگ لە ھەڵبژاردنە سەرەتایییەکانی سەرۆکایەتی پارتی چاکسازی ساڵی ٢٠٠٠ وەک کاندید کاندید بوو بەڵام لە شوباتی ٢٠٠٠ وازی لە کێبڕکێکە ھێنا، لە ساڵی ٢٠١١دا ترەمپ ئەگەری خۆکاندیدکردنی لە دژی سەرۆک [[باراک ئۆباما]] لە ھەڵبژاردنەکانی ٢٠١٢ دەربڕی و یەکەم دەرکەوتنی لە کۆنفرانسی کردەوەی سیاسی پارێزەران لە شوباتی ٢٠١١ ئەنجامدا و وتارەکانی لە ویلایەتە سەرەکییە سەرەکییەکان پێشکەش کرد. لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠١١ ڕای گەیاند کە خۆی کاندید ناکات. لەو کاتەدا، تەماحەکانی ترەمپ بۆ پۆستی سەرۆکایەتی بە جددی لەبەرچاو نەگیرا.<ref>https://archive.today/20241009013320/https://www.thedailybeast.com/the-last-time-trump-wrecked-a-party</ref><ref>https://web.archive.org/web/20241204082946/https://archive.nytimes.com/www.nytimes.com/library/politics/camp/021400wh-ref-trump.html</ref><ref>https://archive.today/20150725002916/http://www.theguardian.com/world/2011/may/16/donald-trump-us-presidential-race</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.huffpost.com/entry/donald-trump-cpac-president-act_n_821923 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241111171755/https://www.huffpost.com/entry/donald-trump-cpac-president-act_n_821923 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ترەمپ لە ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٥ لە [[تاوەری ترامپ]] لە نیویۆرکەوە بە فەرمی کاندیدبوونی خۆی بۆ پۆستی سەرۆکایەتی ئەمریکا ڕاگەیاند. لە میانەی وتارەکەیدا لە ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکاندا باسی لە چەندین بابەتی کرد، لەوانە کۆچی نایاسایی، [[ئابووری]]، [[بێکاری]]، قەرزی نیشتمانیی ئەمریکا و [[تیرۆر]]. دروشمی ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکانی بە ناوی «دیسانەوە ئەمریکا مەزن بکەرەوە» ڕاگەیاند.<ref>https://web.archive.org/web/20200519014055/https://time.com/3923128/donald-trump-announcement-speech/</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.nbcnews.com/storyline/data-points/poll-clinton-trump-now-tied-gop-convention-kicks-n611936 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241123042825/https://www.nbcnews.com/storyline/data-points/poll-clinton-trump-now-tied-gop-convention-kicks-n611936 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>https://archive.today/20161020080745/http://www.bbc.com/news/election-us-2016-37706499</ref> ھیلاری کلینتۆن سەرکردایەتی ترەمپی کرد لە تێکڕای ڕاپرسییە نیشتمانییەکان بە درێژایی ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکان، بەڵام لە سەرەتای مانگی تەممووزدا جیاوازی نێوانیان کەم بووەوە. ترەمپ [[مایک پێنس]]، پارێزگاری ویلایەتی [[ئیندیانا]] وەک ھاوڕێی کاندیدکردنی ھەڵبژارد و ئەو جووتە لە کۆنفرانسی نیشتمانیی کۆمارییەکانی ساڵی ٢٠١٦دا کاندید کران. ترەمپ و [[بیڵ کڵینتن|کلینتۆن]] لە سێ دیبەیتی سەرۆکایەتیدا لە مانگی ئەیلوول و تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ ڕووبەڕووی یەکتر بوونەتەوە، ترەمپ دووجار ڕەتیکردەوە بڵێت ئایا ئەنجامی ھەڵبژاردنەکان قبووڵ دەکات یان نا. === ھەڵبژاردنی سەرەتایی کۆمارییەکان === ترامپ کاندیدبوونی خۆی بۆ پۆستی سەرۆککۆمار ڕاگەیاند و ھاتە نێو کێبڕکێی کاندیدکردنی پارتی کۆمارییەکان. ئەو یەکێک بوو لەو ١٧ کاندیدە کە کێبڕکێیان دەکرد بۆ نوێنەرایەتیکردنی پارتەکە لە ھەڵبژاردنە گشتییەکاندا، کە زۆرترین ژمارەی کاندیدەکانی یەک پارتە لە مێژووی ئەمریکادا. ترەمپ لە کۆی ١٢ دیبەیتی کۆمارییەکان لە ١١ [[دیبەیت]]دا بەشداری کرد و دیبەیتەکان لە تەلەڤیزیۆنەکاندا زۆر بینران، ئەمەش بووە ھۆی بەرزبوونەوەی جەماوەری ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکانی. تا سەرەتای ساڵی ٢٠١٦، ترەمپ لەنێو ئەو کەسانەدا بوو کە دڵخواز بووە، لەگەڵ سیناتۆر تێد کروز و جۆن کاسیچ، پارێزگاری [[ئۆھایۆ]]. لە سەرەتای مانگی ئازاردا، وا دیار بوو کە ترەمپ کاندیدکردنی کۆمارییەکان مسۆگەر دەکات، چونکە لە ھەڵبژاردنی سەرەتایی پارتەکەدا بەسەر کاندیدەکانی دیکەدا سەرکەوتنی بەدەستھێنا.<ref>https://web.archive.org/web/20191126142628/https://time.com/3948922/jim-gilmore-virginia-2016/</ref> پارتی کۆمارییەکان لە ٣ی ئایاری ٢٠١٦ بە فەرمی ترەمپیان بە براوەی کاندیدکردنەکە ڕاگەیاند و بە سەرکەوتنێکی گەورە. پارتەکە ڕای گەیاند، ترەمپ ١٤٬٠١٥٬٩٩٤ دەنگی بەدەستھێناوە، ئەمەش بووەتە زۆرترین دەنگی یەک کاندید لە ھەڵبژاردنی سەرەتایی پارتەکەدا. لە کۆتاییدا پارتەکە ڕای گەیاند کە ترەمپ ٥٨٫٣٪ی دەنگەکانی بەدەستھێناوە و [[تێد کروز]] بە ٢٥٫١١٪ی دەنگەکانی کۆمارییەکان پلەی دووەمی بەدەستھێناوە. [[پەڕگە:Donald Trump and Bill Clinton.jpg|وێنۆک|ترامپ و سەرۆک [[بیڵ کڵینتن|بێل کلینتن]] لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٠٠]] دوای ئەوەی لە ھەڵمەتی ھەڵبژاردنەکانی ترەمپ کاندیدی کۆمارییەکان مسۆگەر کرد، سەرنجیان بۆ ڕکابەرەکەی لە ھەڵبژاردنە گشتییەکانیدا، [[ھیلاری کلینتۆن]] بوو، کە لە ناوەڕاستی مانگی حوزەیرانی ٢٠١٦دا کاندیدی دیموکراتەکانی مسۆگەر کرد.<ref>https://web.archive.org/web/20191217170517/https://www.cnn.com/2016/07/19/politics/live-updates-republican-national-convention/index.html</ref> دۆناڵد ترەمپ لە ١٥ی تەممووزی ٢٠١٦ ھەڵبژاردنی مایک پێنس، پارێزگاری ویلایەتی [[ئیندیانا]]ی وەک ھاوڕێی کاندیدکردنی ڕاگەیاند، یەکەم دیبەیتی سەرۆکایەتی لە نێوان ترەمپ و کلینتۆن لە ٢٦ی ئەیلوولی ٢٠١٦، لە [[زانکۆی ھۆفسترا]] لە [[نیویۆرک]] بەڕێوەچوو. ئەم مشتومڕە ژمارەیەکی پێوانەیی بۆ ژمارەی بینەرەکانی ئەمریکا تۆمارکرد، بە مەزەندەکردنی ٨٤ ملیۆن بینەر، ئەوانەی کە بە شێوەی ئۆنلاین سەیری دیبەیتەکەیان کردووە و ئەوانەی بەکۆمەڵ لە ئاھەنگ و [[باڕ]] و [[چێشتخانە]] و نووسینگەکاندا سەیری دەکەن. دووەم دیبەیتی نێوان ھەردوو کاندیدەکە لە زانکۆی واشنتۆن لە شاری [[سانت لویس]] لە ویلایەتی [[میزوری|میزۆری]] لە ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ بەڕێوەچوو، دیبەیتی سێیەم و کۆتایی لە ١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦ لە ویلایەتی [[نیڤادا]] بەڕێوەچوو. === وتاری ھەڵمەتی ھەڵبژاردن و ھەڵوێستی سیاسی === گرنگترین بابەتی سیاسی کە ترامپ پێداگری لەسەر کرد، [[پەیوەندییەکانی ئەمریکا و چین]]، پێداچوونەوە بە ڕێککەوتنە ئابوورییە نێونەتەوەیییەکانی وەک نافتا و ھاوبەشی تێپەڕ بەسەر زەریای ھێمن، بەرەنگاربوونەوەی کۆچی نایاسایی بۆ ئەمریکا، بەھێزکردنی سیستمی وزە و مۆدێرنکردنی ژێرخانی وڵاتەکە بوو. بەڵێنیدا قسە لەگەڵ وەزارەتی کاروباری شەڕکەرە دێرینەکان بکات و ڕێکخراوی چاودێری تەندروستی ئەمریکی «ئۆباما کەیر» بگۆڕێت بە باشتر و [[باج]] بۆ چینی ناوەند کەم بکاتەوە و خەرجییە ناوخۆیییەکان بۆ کاروباری سەربازی زیاد بکات و بەرەنگاربوونەوەی داعش بێت.<ref>https://web.archive.org/web/20200518064624/https://www.washingtonpost.com/news/the-fix/wp/2016/08/08/a-shortlist-of-economic-issues-on-which-donald-trump-sounds-more-like-a-democrat-than-a-republican/</ref> ھەڵوێستەکانی ترامپ بە سروشتی پۆپۆلیستی خۆیان دەناسرایەوە، بەو پێیەی پۆستی یەکگرتووی لەگەڵ پارتی کۆمارییەکان ھەبوو، وەک کەمکردنەوەی باج و پۆستی دیکەی تایبەتمەندی پارتی دیموکرات، وەک زیادکردنی خەرجییەکان بۆ ژێرخانی ئابووری، ئەمەش بووە ھۆی زیادبوونی جەماوەرییەکەی لەنێو دەنگدەراندا.<ref>https://www.nytimes.com/2016/03/27/magazine/how-can-donald-trump-and-bernie-sanders-both-be-populist.html</ref> === ئاشکراکردنی دارایی === ڕاپۆرتەکانی ترامپ، وەکو ئەوەی لیژنەی فیدراڵی ھەڵبژاردنەکان داوایان کردووە، ئاماژەیان بەوە کردووە کە سەروەت و سامانی ترامپ زیاتر لە یەک ملیار و ٤٠٠ ملیۆن دۆلار و قەرزی نەدراو بەلایەنی کەمەوە ٣١٥ ملیۆن دۆلارە. ترەمپ بەپێچەوانەی ھەموو کاندیدێکی سەرەکی لە ساڵی ١٩٧٦ەوە تائێستا فۆڕمی باجەکانی بڵاونەکردووەتەوە، سەرەڕای ئەوەی لە ساڵی ٢٠١٤ و ٢٠١٥ بەڵێنیدابوو ئەگەر بڕیاریدا خۆی کاندید بکات، باجەکەی بڵاوبکاتەوە. ھەڵوێستی خۆی بەو شێوەیە ڕوون کردەوە کە فۆڕمی باجەکانی لەژێر چاودێریدایە و ڕاوێژکارە یاسایییەکانی ئامۆژگارییان کردووە کە دەرینەخات. دوای شەڕێکی یاسایی درێژخایەن بۆ ڕێگریکردن لە بڵاوکردنەوەی تۆمارەکانی باج و تۆمارەکانی دیکە بۆ داواکاری گشتی ناوچەی مانھاتن وەک بەشێک لە لێکۆڵینەوەیەکی تاوانکاری، کە دوو تانە لە دادگای باڵای ئەمریکا لەخۆگرتبوو، دادگای باڵا لە شوباتی ٢٠٢١ ڕێگەی دا تۆمارەکان بڵاوبکرێنەوە بۆ داواکاری گشتی بۆ ئەوەی لەلایەن دەستەی سوێندخواردنی گەورەوە پێداچوونەوەیان بۆ بکرێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://edition.cnn.com/2015/07/22/politics/donald-trump-personal-financial-disclosure/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241110032428/https://edition.cnn.com/2015/07/22/politics/donald-trump-personal-financial-disclosure/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.politifact.com/factchecks/2016/oct/05/mike-pence/pences-false-claim-trump-hasnt-broken-tax-return-p/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241110131758/https://www.politifact.com/factchecks/2016/oct/05/mike-pence/pences-false-claim-trump-hasnt-broken-tax-return-p/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://edition.cnn.com/2021/02/22/politics/supreme-court-trump-taxes-vance/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241204142424/https://edition.cnn.com/2021/02/22/politics/supreme-court-trump-taxes-vance/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> === ھەڵبژاردنی بۆ سەرۆکایەتی کۆمار === {{سەرەکی|ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا (٢٠١٦)}} یەکەم شوێنی دەنگدان لە کاتژمێر ٥:٠٠ بەیانی بە کاتی ناوخۆ (10:00 GMT) لە سێشەممە ٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦، لە ویلایەتی [[ڤێرمۆنت]] کرایەوە. دوایین شوێنەکانی دەنگدان لە ڕۆژاوای ئەمریکا و لە [[ئالاسکا]] لە کاتژمێر ٦:٠٠ی بەیانی بە کاتی جیھانی کرایەوە. دۆناڵد ترامپ کاندیدی کۆمارییەکان لە ئەنجومەنی ھەڵبژاردنەکاندا سەرکردایەتی [[ھیلاری کلینتۆن]]ی دیموکراتەکانی کرد، کە بۆ بەدەستھێنانی پۆستی سەرۆکایەتی ئەمریکا پێویستی بە ٢٧٠ دەنگی لە کۆی ٥٣٨ دەنگی ھەڵبژاردن ھەیە. ترامپ ٣٠٦ دەنگی بەدەستھێناوە لەکاتێکدا کلینتۆن ٢٣٢ دەنگی بەدەستھێناوە، لە بەرامبەردا لایەنی کەم ٢٧٠ دەنگ پێویستە بۆ سەرکەوتن، ئەمەش بەپێی ئەنجامە فەرمییەکانی زۆربەی ویلایەتەکانی ڕۆژھەڵات و ناوەڕاستی ئەمریکا. دۆناڵد ترەمپی کۆماریی لە ھەڵبژاردنەکانی سەرۆکایەتی ئەمریکادا سەرکەوتنی بەدەستھێنا و بووە ٤٥ھەمین سەرۆکی ئەمریکا، لەدوای باراک ئۆبامای دیموکراتەکانی پێش خۆی و سەرکەوتنی بەدەستھێنا لە ویلایەتی [[ئۆھایۆ]]، [[کنتاکی]]، [[ئیندیانا]]، [[ڤێرجینیای ڕۆژاوا]]، [[کارۆلینای باکوور]] و [[کارۆلینای باشوور|باشوور]]، [[میسیسیپی]]، [[تێنێسی]]، [[ئەلاباما]]، [[وایۆمینگ]]، [[تەکساس]]، [[داکۆتای باشوور]]، [[داکۆتای باکوور]]، [[نێبراسکا]]، [[ئارکانساس]]، [[مۆنتانا]]، [[فلۆریدا]] و [[ئایۆوا]]. ھیلاری کلینتۆن سەرکەوتنی بەدەستھێنا لە ویلایەتی [[ڤێرجینیا]]، [[ماساچووسیتس]]، [[میریلاند]]، [[نیوجێرسی]]، [[دێلاوێر]]، [[ڕۆد ئایلەند]]، [[ئیلینۆی]]، [[نیویۆرک]]، [[کۆنتێکتیکۆت]]، [[نیڤادا]] و [[کالیفۆرنیا]]. == یەکەم سەرۆکایەتی (٢٠١٧–٢٠٢١) == دەستبەکاربوونی لە ٢٠ی ١ی ٢٠١٧ دەستیپێکرد و سیاسەتی ناوخۆیی و دەرەوەی مشتومڕاوی تێدابوو. سیاسەتی دەرەوەی «سەرەتا ئەمریکا»ی گرتەبەر و لە ڕێککەوتنی کەشوھەوای پاریس و ڕێککەوتنی ئەتۆمیی ئێران و ھاوبەشی زەریای ھێمن کشایەوە. لە ناوخۆدا قەدەغەکردنی گەشتکردن بەسەر ھاووڵایتیانی ئەو وڵاتانەی کە زۆرینە [[موسڵمان]]ن، دەستیکرد بە دروستکردنی دیوارێک لەسەر سنووری [[مەکسیک]]، پڕۆژە یاسای کەمکردنەوەی باجی بەرفراوانی واژووکرد و زیاتر لە ٢٠٠ دادوەری فیدراڵی دامەزراند، کە سێ دادوەری فیدراڵییان بۆ دادگای باڵا دەستنیشانکرد. ھەروەھا پرۆگرامی کردەوەی دواخراو بۆ ھاتنی منداڵی (DACA)ی ھەڵوەشاندەوە و [[ئورشەلیم]]ی وەک پایتەختی [[ئیسرائیل]] ناساند، ئەمەش گرژیی نێونەتەوەیی بەدوای خۆیدا ھێنا. سەرۆکایەتییەکەی شایەتی ناڕەزایەتی بەرفراوان بوو، دیارترینیان ڕێپێوانی ژنان بوو، ڕۆژێک دوای دەستبەکاربوونی.<ref>https://www.swissinfo.ch/ara/أبرز-الأحداث-التي-طبعت-عام-ترامب-الأول-في-البيت-الأبيض/43646580</ref> == دووەم سەرۆکایەتی (٢٠٢٥–٢٠٢٩) == دووەم سەرۆکایەتی دۆناڵد ترامپ لە ٢٠ی ١ی ٢٠٢٥ دەستیپێکرد و خێراتربوونی لە دەرکردنی فەرمانی جێبەجێکردندا بەخۆیەوە بینی. لە یەکەم ڕۆژیدا ٢٦ فەرمانی واژووکرد، لەوانە کشانەوەی لە ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیی و لێخۆشبوونی ئەو ئاژاوەگێڕانەی کە لە ساڵی ٢٠٢١دا ھێرشیان کردە سەر کاپیتووڵ، ترامپ ھەڵوێستێکی توندتری لە سیاسەتی دەرەوەی گرتەبەر، لەگەڵ پلانی دووبارە ئاوەدانکردنەوەی [[کەرتی غەززە|غەززە]] لەژێر کۆنترۆڵی ئەمریکا و گواستنەوەی دانیشتووانەکەی، ئەمەش ئیدانەکردنی عەرەبی و نێونەتەوەییی لێکەوتەوە. ھەروەھا سیاسەتی دەرەوەی ئەمریکای ھەڵوەشاندەوە و گرژییەکانی لەگەڵ [[چین]] و [[ئەورووپا]] پەرەی سەند و بەردەوام بوو لە گرتنەبەری سیاسەتی «سەرەتا ئەمریکا» زیاتر جەختکردنەوە، گرنگی بە بەھێزکردنی کاریگەریی ئەمریکا لەسەر ئاستی جیھانی و دووبارە داڕشتنی ھاوپەیمانییەکانی دا.<ref>https://www.bbc.com/arabic/articles/c9d5j6257ylo</ref><ref>https://www.swissinfo.ch/ara/10-محطات-أساسية-في-100-يوم-من-رئاسة-ترامب/89195123</ref><ref>https://al-ain.com/article/donald-trump-week-1-white-house-america</ref><ref>https://www.skynewsarabia.com/world/1791351-ولاية-ترامب-الثانية-100-يوم-الصدمة</ref> === بڕیاری مشتوومڕاوی سەپاندنی باج === دۆناڵد ترەمپ باجی نوێی گەورەی بەسەر ھاوردەکردنی ئەمریکا لە زیاتر لە ١٨٠ وڵات و ناوچە سەپاند، ئامانجی پاراستنی پیشەسازی ئەمریکا و بەرزکردنەوەی ئابووری نیشتمانی بوو لە چوارچێوەی سیاسەتی «سەرەتا ئەمریکا» دا. باجەکان ڕێژەی جیاوازیان لەخۆگرتبوو، کە ٣٤٪ لەسەر [[چین]]، ٢٤٪ لەسەر [[ژاپۆن]]، ٣١٪ لەسەر [[سویسرا]]، ٤٦٪ لەسەر [[ڤیێتنام]]، ٣٢٪ لەسەر [[تایوان]]، ٢٦٪ لەسەر وڵاتانی دیکە.<ref>https://www.alarabiya.net/aswaq/economy/2025/04/03/رسوم-جمركية-جديدة-من-ترامب-تبدأ-من-10-وترتفع-لـ46-لبعض-الدول</ref> ئەم باجانە لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠٢٥ کەوتە بواری جێبەجێکردنەوە، دوای ئەوەی بەھۆی کورتھێنانی گەورەی بازرگانی ئەمریکاوە باری نائاسایی نیشتمانی ڕاگەیاند. ئەمەش وای کرد ترەمپ لە یاسای دەسەڵاتە ئابوورییە فریاگوزارییەکان کەڵک وەربگرێت بۆ سەپاندنی باجی ١٠٪ لەسەر ھەموو ھاوردەکردنەکان، ئەمە جگە لەوەی باجی زیاتر لەسەر ٥٧ وڵات دادەنرێت، بەمەش ڕێژەی [[باج]] لەسەر کاڵا چینییەکان بۆ ٥٤٪ بەرزبووەتەوە. لە مانگی شوباتی ٢٠٢٥دا ترەمپ ٢٥٪ باجی بەسەر ھاوردەکردنی [[ئۆتۆمبێل]] و نیمچە گواستنەوەکان و [[دەرمان]]دا سەپاند، بەو ئامانجەی کە بە شێوازێکی بازرگانی نادادپەروەرانە دەزانی کە کاریگەرییان لەسەر پیشەسازی ئەمریکا ھەیە. ھەروەھا باجی بەسەر پۆڵا و ئەلەمنیۆمدا، بە ئاماژەدان بە نیگەرانییەکانی ئاسایشی نیشتمانیی و پشتیوانی لە بەرھەمھێنانی ناوخۆیی.<ref>https://www.arrajol.com/content/374813/تكنولوجيا/كيف-غيّرت-رسوم-ترامب-الجمركية-خريطة-التجارة-العالمية-في-2025؟</ref> سەپاندنی ئەو باجانە بووە ھۆی دروستبوونی گرژیی بازرگانی لەگەڵ چەند وڵاتێک و ھەندێک وڵاتیش بە پێچەوانەی گومرگی وەڵامیان دایەوە، ئەمەش کاریگەری لەسەر بازاڕە جیھانییەکان ھەبوو و بووە ھۆی ڕاگرتنی کاتی ھەندێک باج بۆ ماوەی ٩٠ ڕۆژ لە ھەوڵێک بۆ ھێورکردنەوەی دۆخەکە. لە مانگی ئایاری ساڵی ٢٠٢٥دا دادگایەکی ئەمریکا بەشێک لەو باجانەی ھەڵوەشاندەوە و بڕیاریدا کە ترامپ دەسەڵاتی دەستووری خۆی تێپەڕاندووە بە سەپاندنی ئەو باجانە بەبێ ڕەزامەندی [[کۆنگرێس]]، ئەمەش مشتومڕی یاسایی و سیاسیی بەرفراوانی لێکەوتەوە.<ref>https://www.markets.com/ar/news/trump-new-tariffs-2025</ref> == ڕەخنە و مشتومڕ == ترامپ کەسایەتییەکی مشتومڕسازە و بەتایبەت لە ساڵی ٢٠١٥ەوە ڕووبەڕووی ڕەخنەی زۆر بووەتەوە. زۆربەی ڕەخنەکان لەسەر بانگەشەی ھەڵە و بەکارھێنانی زانیاریی ھەڵە وەک [[فاکت]] بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/graphics/politics/trump-claims-database/|سەردێڕ=In four years, President Trump made 30,573 false or misleading claims}}</ref> بڕێکی تر لە ڕەخنەکان لەبەر دژەژنی، دژەپەنابەری و دژەموسڵمانێتی تووشی بوون. لەلایەن چەند ژنەوە تۆمەتی [[دەستدرێژیی سێکسی]]ی لێدراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٧ی ئابی ٢٠٢٣|سەردێڕ=Judge tosses Trump's counterclaim against E. Jean Carroll, finding rape claim is 'substantially true' |ناونیشان=https://www.nbcnews.com/politics/donald-trump/judge-tosses-trumps-counterclaim-e-jean-carroll-finding-rape-claim-sub-rcna98577 |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|وێبگە=NBC News |زمان=en}}</ref> ھەروەھا بۆچوونی دەربارەی [[گۆڕانی ئاووھەوا]] مشتومڕساز بووە. لە ساڵانی ٢٠٢٠ تا ٢٠٢٤دا ڕووبەڕووی چەند دادگایی بووە. یەکێک لەو لایەنانەی زیاتر مشتومڕسازی دەکات ھێرشی بەردەوامییەتی بۆ سەر ئەو میدیایانە یان تۆڕە کۆمەڵایەتییانەی لەگەڵیان ناکۆکە. بۆ نموونە بە فەیسبووکی گوتووە «دوژمنی خەڵک»<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=Rosen |یەکەم=Jacob |ڕێکەوت=١١ی ئازاری ٢٠٢٤|سەردێڕ=Trump, in reversal, opposes TikTok ban, calls Facebook "enemy of the people" - CBS News |ناونیشان=https://www.cbsnews.com/news/trump-reversal-tiktok-ban-says-facebook-enemy-of-people/ |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|وێبگە=www.cbsnews.com |زمان=en-US}}</ref> و بە زۆرێک بنکەی میدیایی گوتووە ھەواڵی درۆ و ساختە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=Lind |یەکەم=Dara |ڕێکەوت=٩ی ئایاری ٢٠١٨|سەردێڕ=Trump finally admits that “fake news” just means news he doesn’t like |ناونیشان=https://www.vox.com/policy-and-politics/2018/5/9/17335306/trump-tweet-twitter-latest-fake-news-credentials |ڕێکەوتی سەردان=٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|وێبگە=Vox |زمان=en-US}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} * [[:en:Donald Trump|ویکیپیدیای ئینگلیزی؛ Donald Trump]] {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{سەرۆکەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان}} {{خێزانی ترامپ}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|دەیەی ٢٠١٠|دەیەی ٢٠٢٠|ھۆڵیوود|فیلم|ئابووری|تەلەڤیزیۆن|کۆمپانیا}} {{پۆلی کۆمنز|Donald Trump}} [[پۆل:دۆناڵد ترامپ|*]] [[پۆل:ئەمریکییە سیاسەتوانەکانی سەدەی بیستەم]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەگەز ئاڵمانی]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەگەز سکۆتلاندی]] [[پۆل:ئەو کەسانەی ھەوڵی تیرۆریان دراوە]] [[پۆل:بازرگانانی ئەمریکی لە سەدەی بیست و یەکەم]] [[پۆل:بازرگانە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:خوێندکارێکی پێشووی قوتابخانەی وارتۆن لە زانکۆی پێنسلڤانیا]] [[پۆل:خێزانی ترامپ]] [[پۆل:دەسەڵاتخوازی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:سەرۆک کۆمارەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکان]] [[پۆل:سەرۆکی کۆمپانیا ئەمریکییەکان]] [[پۆل:کات کەسایەتیی ساڵ]] [[پۆل:کۆمارییەکانی نیویۆرک (ویلایەت)]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٦]] [[پۆل:میمەکانی ئینتەرنێت]] [[پۆل:نووسەرانی ئەمریکیی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:نووسەرانی سیاسیی ئەمریکی]] [[پۆل:نووسەرانی نیویۆرکی]] [[پۆل:ملیاردێرە ئەمریکییەکان]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:نووسەرە ناخەیاڵییە ئەمریکییەکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:ملیاردێرە ئەمریکییەکان]] [[پۆل:میلیاردێرە ئەمریکییەکان]] [[پۆل:ڕەخنەگرانی مارکسیزم]] kj359bv0moepvfgqs75xakte7itju5k 0 128414 1458068 1404892 2025-07-11T05:53:12Z DanyMations 70070 1458068 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Nizamaddin Aric.PNG|250px|وێنۆک|نیزامەتین ئارچ لە بەرنامەی [[کورد ئایدڵ]]، ٢٠١٧]] '''نیزامەدین ئاریچ''' (Nîzamettîn Arîç) (لەدایکبووی ١٩٥٦؛ [[قەرەکۆسە]]، [[باکووری کوردستان]]) [[گۆرانیبێژ]]، [[ئاوازدانەر]]، و [[دەرھێنەری فیلم|دەرھێنەر]]<nowiki/>ێکی [[کورد]]<nowiki/>ە.<ref>[http://www.trigon-film.org/en/directors/Nizamettin_Ari%C3%A7 Nizamettin Arıç] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170918124357/https://www.trigon-film.org/en/directors/Nizamettin_Ari%C3%A7 |date=١٨ی ئەیلوولی ٢٠١٧ }}, trigon-film.</ref> سەرەتا وەک [[مەقامبێژ|مەقامبێژێک]] <nowiki/> دەستی پێ کرد،<ref>[http://www.creativeworkfund.org/pages/bios/chingiz_sadikhov.html Nizamettin Arıç] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071103221054/http://www.creativeworkfund.org/pages/bios/chingiz_sadikhov.html |date= ٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٧ }}, The Nowruz Project, Creative Work Fund.</ref> بەڵام لەوەتەی ١٩٨٠ وەک گۆرانیبێژێکی پرۆفیشناڵ چالاکە، ئەو کات گۆرانیی فلکلۆریی تورکی دەوت، لەگەڵ ئەو گۆرانییانەی لە کوردی وەری گێڕابوون بۆ تورکی. لە ١٩٧٩ لە کۆنسێرتێک لە زێدەکەی لە [[ئاگری]] گۆرانییەکی خۆشەویستی بە [[زمانی کوردی|کوردی]] گوت، لەبەر ئەوە و بە بیانووی جوداخوازی دەستگیر کرا،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.tenekamran.com/2013/07/nizamettin-aric-hayat-ve-muzigi-uzerine.html|سەردێڕ=Nizamettîn Ariç, hayatı ve müziği üzerine|ئیش=Tenêtî Kamranîye|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠١٣|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140107072801/http://www.tenekamran.com/2013/07/nizamettin-aric-hayat-ve-muzigi-uzerine.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> بڕیار درا کە ٥ بۆ ١٥ ساڵ زیندانی بکرێت، دواتر مافی پەنابەریی سیاسیی لە [[ئەڵمانیا]] بەدەست ھێنا، لەو کاتەوە نیشتەجێی [[بەرلین]]ە. == فیلمەکان == # [[کلامەک ژ بۆ بەکۆ]]، دەرھێنەر، ١٩٩٢. # Dugun - Die Heirat، ئاوازدانەر، ١٩٩٣. # De Jongen die niet meer praatte، ئاوازدانەر، ١٩٩٦. == ئەلبومەکان «بە کوردی» == # ''Berivan''، ١٩٨٢. # ''Çem''، ١٩٨٢. # ''Dilan''، ١٩٨٣. # ''Diyarbekir''، ١٩٨٤. # ''Çiyayên Me''، Ses Plak، ١٩٨٥. # ''Cûdî''، Ses Plak، ١٩٨٦. # ''Dayê''، Ses Plak، ١٩٨٧. # ''Zînê'', Ses Plak، ١٩٨٨. # ''Kurdistan 1988''، ١٩٨٩. # ''Ahmedo Roni''، ١٩٩١. # ''Wêneyên Xewnan''، Ses Plak، ١٩٩٣. # ''Bê Kesa Min / Ahmedo Ronî''، Aydın Müzik، ١٩٩٦. # ''Kurdish Ballads 1''، ٢٠٠١. # ''Kurdish Ballads 2''، ٢٠٠٢. # ''Azadi''، Kalan Müzik Yapım، ٢٠١١. # ''Dertli Cemo''، Harika Müzik، ساڵەکەی ەزانراوە. # ''Rinda Min''، Aydın، ساڵەکەی نەزانراوە. == ئەلبومەکان «بە تورکی»<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.tenekamran.com/2013/07/nizamettin-aric-hayat-ve-muzigi-uzerine.html|سەردێڕ=Nizamettîn Ariç, hayatı ve müziği üzerine|ئیش=Tenêtî Kamranîye|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠١٣|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140107072801/http://www.tenekamran.com/2013/07/nizamettin-aric-hayat-ve-muzigi-uzerine.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107072801/http://www.tenekamran.com/2013/07/nizamettin-aric-hayat-ve-muzigi-uzerine.html |date= ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤ }}</ref>== #''Telli Sazım'', Turkola, ١٩٧٩. #''Ben Yetim'', Öncü Plak, ١٩٨٠. #''Telli Sazım / Dertli Ağrı'', Aydın, ١٩٨٦. #''Hazal Gelin'', Göksöy Plakçılık, ١٩٨٨/١٩٨٩. #''Tut Elimden Düşmeyelim'', Gema, کۆتاییی دەیەی ١٩٩٠.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hurriyet.com.tr/pazar/18111121_p.asp|سەردێڕ=Devlet beni artık geri çağırmalı |ئیش=Milliyet|ساڵ=٢٠١١| ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠١٣}}</ref> #''Bekesamın/Kimsesizim'', Aydın, ساڵەکەی نەزانراوە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[سینەمای کوردی]] * [[یەڵماز گونەی]] == بەستەرە دەرەکییەکان == *[http://rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/documentari_13072016 فیلمی دۆکیومێنتاری سەبارەت بە نیزامەدین ئاریچ، ڕووداو.] == سەرچاوەکان == *[[ویکیپیدیای ئینگلیزی]]، تەممووزی ٢٠١٦. ---- <references /> {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|فیلم|تورکیا}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی تورکیا]] srft6jbrbvknqwfris19gbivun8jmez 0 128535 1458036 1446168 2025-07-11T05:36:29Z DanyMations 70070 1458036 wikitext text/x-wiki {{شێواز}} {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو=زەڕیاب |وێنە= وێنەی_خەیاڵی_زەریاب.jpg |قەبارەی وێنە= |لێدوانی وێنە = وێنەی خەیاڵیی زەڕیاب |ڕێکەوتی لەدایکبوون=٧٨٩ی زایینی |شوێنی لەدایکبوون=موسڵ - [[خەلافەتی عەبباسی]] |ڕێکەوتی مردن=٨٥٧ی زایینی |شوێنی مردن=[[کۆردۆبا]]-[[ئیسپانیا]] |نەتەوە=[[کورد]] |نەژاد= |پیشە=داھێنەر، مۆسیقاژەن، گۆرانیبێژ، دیزاینەری جل و بەرگ، شاعیر، ڕەوانبێژ و جوگرافیزان |وادە= |ئایین=[[ئیسلام]] |واژوو=}} [[پەڕگە:Maler der Geschichte von Bayâd und Riyâd 002.jpg|وێنۆک|زۆراب و زێڕین لە سەدەی سێزدەھەمەوە]] [[پەڕگە:Monumento a Ziryab 001.JPG|وێنۆک|بیرە‌وری زە‌ریاب لە کۆردوبا (ئیسپانیا)]] '''حەسەنی کوڕی عەلی کوڕی نافع''' (٧٨٩ - ٨٥٧)، ناسراو بە '''زەڕیاب'''، کە بە واتای باڵندەی ڕەش دێت، ئەمەش بەھۆی دەنگ و پێستە ڕەشەکەیەوە بوو،<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=١٠٠١ داھێنان لە کەلەپووری موسڵمانان لاپەڕە ٥٢}}</ref> ھەندێکیش لایان وایە کە زەڕیاب زۆرابی کوردی یان زەڕیاو/زڕیاو (ئاوی زێڕ) بووبێت و ئەو سەردەمە کە [[زمانی پاڵەوی|زمانی پەھلەوی]] بۆ نووسین بەکارھاتووە، پیتی (و)ی وشەی ئاو کرابێتە ئابی پەھلەوی و ناوەکە لە زەڕیاو/زڕیاو بووبێتە زەڕیاب.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=کتێبی کورد کێیە؟ سۆران حەمە ڕەش}}</ref><ref>[https://drive.google.com/open?id=13GDklmC-uwol8DfItFgLOtiHzO29garG]{{بەستەری مردوو|url=https://drive.google.com/open?id=13GDklmC-uwol8DfItFgLOtiHzO29garG|date=ئەیلوولی ٢٠١٩}} زەڕیاب: ئەو کوردەی وەک ڕووناکی لەگەڵ گەیشتنی بە ئیسپانیا ئەورووپای ڕووناککردەوە نوسینی:علی ڕەزانی</ref> == ژیان == زەڕیاب لە دەورووبەری ساڵانی ٧٨٩ی زایینی لە [[مووسڵ]] لەدایکبووە، ھەر لە مناڵییەوە بەھرەکانی دەنگ خۆشی تێدا بەدەر دەکەون، بۆیە دەچێتە خوێندگای مۆسیقا لە موسڵ کە ئیسحاق موسڵی سەرپەرشتی دەکرد، ھەر زوو ئیسحاق موسڵی ھەست بە لێھاتووی زەڕیاب دەکات بۆیە جیاواز لە قوتابییەکانی تر لەوی دەڕوانی و گرینگی زیاتری پێدەدا. خانمە دکتۆری ئەڵمانی (زیگرید ھونکە) دەنووسێت: <blockquote>"کوڕە گەنجێکی کورد بەناوی زەڕیاب قوتابی بوو لە خوێندنگای مامۆستا ئیسحاقی کوڕی ئیبراھیمی موسڵی، ئەو توانایەکی زۆر بەرزی ھەبوو لە زانستەکانی مۆسیقادا.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=الجزراوی، م. مھیمن اإبراھیم. زریاب منجازاتە وأبرز مبتکراتە الموسیقیة.}}</ref> "</blockquote>ھەر چەندە ئیسحاق موسڵی لەوە دەترسا کە زەڕیاب کاریگەری لەسەر ناوبانگی ئەو دروستبکات بەڵام ئەو وای بیر دەکردەوە کە زەڕیاب تەنھا ئاواز و گۆرانییەکانی ئەو دوبارە ئەکاتەوە، بۆیە وای دەزانی کە ئەم جۆرە ھونەرمەندە تازە پێگەیشتووە گەر ناوبانگیش دەربکات ھیچ مەترسییەکی نییە لەسەر ناوبانگی خۆی، لای وابوو کە ناوبانگی ئەو زیاتر دەبێتە ھۆی دەرکردنی ناوبانگی خۆی و پاڵپشتێک بۆ خوێنگاکەی. ھاڕونەڕەشید داوا لە ئیسحاق دەکات کە گۆرانیبێژێکی نوێیان بۆ بنێرێ کە تا دەکات گوێی لە دەنگی وا نەبووبێت، ئەمیش باسی زەڕیابی بۆ دەکات و بۆی دەنووسێ: "لە ماڵی خۆما خوێندکارێم ھەیە پێی دەڵێن زەڕیاب، کە دەنگ و سەدایەکی خۆشی ھەیە، ئەمە ھەڵبژاردی منە بۆ تۆ " ھاڕونە ڕەشید ئەمەی زۆر پێ خۆش دەبێت چونکە لە گۆرانیبێژە کۆنەکانی بێزار ببو، بۆیە داوای لە ئیسحاق کرد کە بۆیی بێنێ. کە ئیسحاق و زەڕیاب گەیشتنە کۆشکی خەلیفە، زەڕیاب لەبەردەم ھاڕونە ڕەشیدا دەستی کرد بە خوێندنەوەی شعر و پیاھەڵدان و گۆرانی وتن، ھاڕونە ڕەشید زۆر لای خۆش دەبێت، ڕوو دەکاتە ئیسحاق و پێی دەڵێت: "گەر باوڕم بە تۆ نەبوایە، بەوەی کە پێشتر تۆ ئەم دەنگەت نەبیستووە، سزام دەدای بەوەی کە تا ئێستا پێت نەناساندوم، چاوت لێی بێت و گرینگی پێ بدە تا کاتێکی تر ئەیبینمەوە چونکە من شتی زۆری لێ چاوەڕوان دەکەم ". کە زەڕیاب کۆشکی بەجێھێشت کەوتە خەیاڵ و بیرکردنەوە بەوەی کە خەریکە جیھان ڕووی تێدەکات ئەستێرەی بەختی وا خەریکە دەگەشتێتەوە، بەڵام ئەو خەیاڵە جوانەی زۆری نەخایاند و بوو بە مایەی دەرد و بەڵا بۆی. ئیسحاق ئەوەی لێی دەترسا خەریک بوو ڕوویدەدا، ھێدی ھێدی زەڕیاب ناوبانگی زیاتر دەبوو ئەمەش کاریگەری کردبووە سەر ناوبانگی خۆی. بۆیە ھەر زوو وتە خۆش و ھاندەرەکانی ئیسحاق بوون بە خەنجەر و ئەیخستنە دڵی زەڕیابەوە، کاتێک لێک جیابوونەوە ئیسحاق بە زەڕیابی وت: «لە ڕاستیدا بەخیلی کۆنترینی دەرمانەکانە، و جیھانیش زۆر ئاژاوەگێڕە، ھاوبەشی لە پیشەدا وەک دژایەتی وایە، لە ڕاستیدا تۆ فێڵت لێم کرد کە پلە و پایەی خۆت بەسەر مندا بەرز کردەوە، و ئەگەر من خۆم بە کەمتر لە تۆ ببینمەوە و پلە و پایەم داببەزێت و تۆ لە من زیاتر ناوبانگ دەربکەی لەمە ھەرگیز ھاوڕێیەتیت ناکەم گەرچی کوڕی خۆشم بیت، ئەگەر تۆ خوێندکاری خۆشم نەبووبای دڵنیابە لەوەی لەناوم دەبردی، ئێستاش دوو ڕێگات لەبەردەمە یان ئەوەتا ڕێگایەکی دوور دەگریتە بەر کە ھەرگیز ھەواڵت نەبیستمەوە، یاخود ھەوڵی لە ناوبردنت دەدەم». کاتێک زەڕیاب گوێی لەو وتانەی ئیسحاق بوو ھەر زوو درکی بە مەترسی کرد لەسەر ژیانی، بەناچاری بە پێشنیارەکانی ئیسحاق ڕازی بوو، زەڕیاب بە یەکجاری ماڵاوایی لە وڵات و نیشتیمانەکەی لە ھاوڕێ و خوشەوستەکانی کرد و لە یەکێک لە شەوە جوانەکانی بەغدا لەگەڵ خێزانەکەی وڵاتی بە جێھێشت و بەرەو ڕۆژئاوای جیھانی ئیسلامی کۆچی کرد تا لە کۆتاییدا لە [[ئەندەلوس]] ([[ئێسپانیا]]ی ئێستا) شاری [[کۆردوبا|قورتوبە]] خۆی بینییەوە، لەوێ لەلایەن خەڵک و تەنانەت خەلیفەشەوە پێشوازییەکی باشی لێکرا و ھەر زوو و پلە و پایەی بەرز کرایەوە. ڕاستە زەڕیاب ئەستێرەی بەختی لە بەغدا کوژایەوە، بەڵام لە قورتوبە بەرە بەرە دەدروشایەوە، کتێبی ١٠٠١ داھێنان لە کەلەپووری موسڵمانان دەنووسێت: <blockquote>"زەڕیاب لە کاتێکی گونجاودا گەیشتە ئەندەلووس، چونکە ئەو ماوەیە خەلیفە بەخشندەیی و سەخاوەتێکی زۆری ھەبوو بۆ ھونەر، و ھونەرەکانی زەڕیاب لەوێ دراوشایەوە و ئەویش دانی پێدا نا، زەڕیاب بوو بە گۆرانیبێژی وڵات و موچەیەکی بە بڕی ٢٠٠ دینای زێڕی مانگانەی بۆ بڕایەوە لەگەڵ چەندین خەڵات و بەخششی تر."</blockquote> == کار و چاڵاکییەکانی لە ئەندەلوس (ئیسپانیا) == پشتیوانی و ھاندانی خەڵک و خەلیفەس بووە ھۆی ئەوەی کە زەڕیاب پەرە بەدات بە لێھاتووی و داھێنانەکانی، ھەر بۆیە لە قورتوبە یەکەمین پەیمانگای ھونەری دامەزراند کە لە جیھاندا بە یەکەمین پەیمانگای ھونەری دادەنرێت، وانەی ھامۆنی مۆسیقای دەوتەوە و مۆسیقای دەنووسی، لەوێ بۆ یەکەمین جار ئامێری عودی ناساند بە ئەوڕوپا و سیمی پێنجەمیشی بۆ زیاد کرد و ژانەری تەختەیی گۆڕی بۆ ژانەرێک کە لە پەڕی باڵی ھەڵۆ بوو، و ھەموو بیردۆزەکانی مۆسیقای دووبارە ڕێکخستەوە و چەند پێوەرێکی ھارمۆنی و کێشی سەربەستی دانا بەمەش ڕێگایەکی نوێی دۆزییەوە بۆ دەربڕینی ئاوازی ئۆرکسترایی، مێژوونووسی مۆسیقی ئیتاڵی جولیان ڕیبێرا لەبارەی پەیمانگاکەی زەڕیابەوە دەڵێت: <blockquote>"پێکھاتەی گۆرانییەکان و چەندین ئاواز بۆ یەکەمین جار لە پەیمانگای مۆسیقای قورتوبە گەشەی کردو و پەرەی سەند."</blockquote>کێتێبی ١٠٠١ داھێنان لە کەلەپوری موسڵمانان دەنووسێت:<blockquote>"زەڕیاب نرخێکی نە خەملێنراوی بەخشی بە ھونەرەکەی ئەم ئەرزش و بەھا بێ وێنەیە بە درێژایی ھەزار ساڵ دواتر بەردەوام مایەوە تا خەڵکی لە سەرەنسەری جیھاندا چێژ وەربگرن لە شێوازە جیاواز و جۆرا و جۆرەکانی مۆسیقای ئەو سەردەمە.</blockquote> == مامۆستای ڕەوشت == کاتێک زەڕیاب بینی خەڵکی ئیسپانیا و ڕۆژاوا لە چاو ڕۆژھەڵات لەڕووی ڕەوشتی ھەڵسوکەتکردن و جل و بەرگ لە ئاستێکی نزمدان ھەوڵی فێرکردنی خەڵکەکەی دا، کە خەڵکەکەش ئەویان بە پێشەنگ و پێشەوای خۆیان دەزانی بە گوێیان بۆ دەگرت و لاسایان دەکردەوە. کتێبی ١٠٠١ داھێنانی موسڵمانان دەنووسێت: <blockquote>"دەکرێت سوپاسی پیاوێکی سەدەی نۆیەمی زایینی بکەین بەناوی زەڕیاب، کە بیرۆکەی سێ ژەم خواردنی بە ئەوڕوپا ناساند، کاتێک گەیشتە ئەندەلوس (ئیسپانیا) دابونەریتەکانی تایبەت بە خواردن بەشێوەکی گشتی گۆڕانی بەسەرداھات، وتی: دەبێت ژەمی خواردن بە شۆربا دەست پێ بکات و بە دواییدا خواردنی سەرەکی بێت کە گۆشتی ماسی یان گۆشتی سوور یان گۆشتی باڵندەی تێدابێت و بە جۆرێک لە میوە یان جەرەزات کۆتایی پێ بھێنرێت."</blockquote>جەیسۆن وێبسەر لە گفتوگۆیەکدا لەگەڵ کەناڵی بی بی سی لە بەرنامەی مێژوویەکی ئیسلامیانەی ئەوڕوپا لە بارەی زەڕیابەوە دەڵێت:<blockquote>"زەڕیاب ھەموو شێوازەکانی پۆشاک و خۆڕازاندنەوەی لەگەڵ خۆیدا ھێنا، بەغدای ئەوکات نیۆڕک و پاریسی ئێستا بوو، ئەو مەعجوونی ددان و بۆنبەری جەستە و شێوازی قژی کورتی لەگەڵ خۆیدا ھێنا بۆ قورتوبە، ئەوە ڕاستییەکەیە کە لەو سەردەمەدا لەشاری قورتوبەدا کۆڵانەکانی چرای ڕووناکەرەوەیان تێدا بوو و زێرابی ئاو و پاشەڕۆ ھەبوو وەھەروەھا جۆگەلەی ئاوی پاک بۆ ماڵان دەچوو، بەغداد لە عێڕاق گەورەترین ناوەندی ھزری و فەرھەنگی بوو لە جیھانی ئیسلامیدا، زەڕیاب لەوێوە شێوازی نوێی ڕازاندنەوە و ئامادەکردنی مێزی نانخواردن و دیزاینی نوێی جل و بەرگی پیاوانە و تەنانەت یاری شەتڕەنج و پۆلۆی لەگەڵ خۆیدا ھێنا بۆ قورتوبە، ئەو ناوبانگی دەرکردبوو بە پیاوێکی سەلیقە جوان کە بەردەوام باشترین بژاردەی ھەیە ناوی دەرکردبوو بە شیک پۆشی و ڕازاوەیی بە دیزاینە دانسقە جوانەکانی دەرباری خەلیفەی دەڕازاندەوە لە ھەمان کاتدا خەڵکی قورتوبەش لاسایی لە شێوازی قژبڕینی کورتی ئەو دەکردەوە و چێژیان وەردەگرت لەو کەلووپەلە پێستیانەی کە لەگەڵ خۆیدا ھێنای بۆ ئیسپانیا."</blockquote>ھەزار و دووسەد ساڵ پاش زەڕیاب مێژوونووسی فەڕەنسی ھێنری تێرەیس دەڵێت:<blockquote>"زەڕیاب شێوازی جل و بەرگی زستانە و ھاوینەی ناساند و بە وردی ئەو ڕۆژانەشی دیاری کرد کە دەبێت چ جۆرە جل و بەرگێک بپۆشرێت، ھەروەھا پۆشاکی نیو وەرزەشی زیاد کرد کە گونجاو بوو بۆ ماوەی نێوان دوو وەرزی جیاواز، و پۆشاک و بەرگی جوان و سەرەنجڕاکێشی ڕۆژھەڵاتی لەگەڵ خۆیدا ھێنا بۆ ئیسپانیا، لە ژێر کاریگەری ئەودا پشەسازی جل و بەرگ سەریھەڵدا کە جل و بەرگی ھێڵ ھێڵی ڕەنگاو ڕەنگ و چاکەتیان لە کووتاڵی ڕوون دروستدەکرد."</blockquote>کتێبی ١٠٠١ داھێنان لە کەلەپووری موسڵمانان دەنووسێت:<blockquote>" ئەگەر ئەمجارە بۆ کڕینی دواھەمین مۆدێل و شێوازی پێڵاو چوویت بۆ فرۆشگایەکی شیک و گرانبەھا و ویستت پانتۆڵ یان کراسێکی ھاوینە تاقی بکەیتەوە ئەوا زەڕیابی بەر ھەزار و دووسەد ساڵ بھێنەوە بیری خۆت، چونکە بەھۆی ئەوەوە بیرۆکەی بەرھەمھێنانی ئەو پێڵاو و پۆشاکانە لە ڕۆژھەڵاتەوە لە شەققەی باڵی دا بەرەو ڕۆژاوا.".</blockquote> == ڕەچەڵەکی زەڕیاب == مێژوونوسان زۆر لەبارەی ڕەچەڵەکی زەڕیابەوە نەدواون، بەڵام زۆربەی ئەو مێژوونوس و ڕۆژھەڵاتناسانەی کە باسیان لە ڕەچەڵەکی زەڕیابەوە کردووە، زەڕیابیان بە کورد داناوە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=qMBlwWbxq3kC&pg=PA53&dq=ziryab++kurd&hl=ar&sa=X&ved=0ahUKEwip-sq09NniAhVp5KYKHdGhBEkQ6AEIJzAA|سەردێڕ=Ana Ruiz لە کتێبی (Vibrant Andalusia: The Spice of Life in Southern Spain) لاپەڕە 53،|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606214009/https://books.google.iq/books?id=qMBlwWbxq3kC&pg=PA53&dq=ziryab++kurd&hl=ar&sa=X&ved=0ahUKEwip-sq09NniAhVp5KYKHdGhBEkQ6AEIJzAA#v=onepage&q=ziryab%20%20kurd&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=زریاب منجازاتە وأبراز الموسیقیة}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=MOVPaLXjjsAC&pg=PA324&dq=ziryab++kurd&hl=ar&sa=X&ved=0ahUKEwip-sq09NniAhVp5KYKHdGhBEkQ6AEILzAB|سەردێڕ=کتێبی Colors of Enchantment: Theater, Dance, Music, and the Visual Arts of the...|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606214011/https://books.google.iq/books?id=MOVPaLXjjsAC&pg=PA324&dq=ziryab++kurd&hl=ar&sa=X&ved=0ahUKEwip-sq09NniAhVp5KYKHdGhBEkQ6AEILzAB#v=onepage&q=kurdISH&f=false|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ھەرچەندە ھەندێک مێژوونووس و ڕۆژھەڵاتناس لەپەنا ناوی کورد، فارس و عەرەب و تەنانەت ئەفریقاییش دەنووسن، بەڵام باشترین شتێک بۆ یەکلاکردنەوەی ڕەچەڵەکی زەڕیاب لێکۆڵینەوەکەی دکتۆر مھیمن ابراھیم جزراویة کە بەزمانی عەرەبی بڵاوکراوەتەوە بەناوی (زریاب منجازاتە وأبرز مبتکراتە الموسیقیة.<ref name="iasj.net">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.iasj.net/iasj?func=fulltext&aId=25281|سەردێڕ=الجزراوی، م. مھیمن اإبراھیم. زریاب منجازاتە وأبرز مبتکراتە الموسیقیة.|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190810113209/https://www.iasj.net/iasj?func=fulltext&aId=25281|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئابی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>)، دکتۆر مھیمن لەپاش لێکۆڵینەوەیەکی زۆر دەڵێت: <blockquote>"من گەڕاوم لە ھەندێک سەرچاوە و بەڵگە و مێژوویەکان و لێکۆڵەرەوان و زانایانی بیانی و ڕۆژھەڵاتناسەکان لەسەر ڕەچەڵەکی زەڕیاب، گەیشتمە ئەو دەرەنجامەی کە ڕەچەڵەکی زەڕیاب کورد بووە.<ref name="iasj.net"/> "</blockquote>دواتر وتەی چەند مێژوو نووس و ڕۆژھەڵاتناس دێنێتەوە کە باس لە کورد بوونی زەڕیاب دەکەن. ڕۆژھەڵاتناسی فەڕەنسی (تۆما بوا) دەڵێت: <blockquote>"مۆسیقا ژەنی ناسراو زەڕیاب کە ژێی پێنجەمی بۆ عود زیادکرد لە سەردەمی عەباسییەکاندا ئەو '''لە ئەسڵدا کوردبووە''' "</blockquote>ڕۆژھەڵاتناس شوالتزا دەڵێت:<blockquote>"زەڕیاب '''گەنجێکی کورد بوو''' کە یەکێک بوو لە بلیمەترین خوێنکارەکانی ئیسحاق موسڵی کە بە توانا لە حەد بەدەرەکانی لەبواری مۆسیقادا ناوبانگی دەرکردبوو. "</blockquote> خانمە دکتۆری ئەڵمانی (زیگرید ھونکە) دەڵێت: <blockquote>"کوڕە گەنجێکی '''کورد''' بەناوی زەڕیاب قوتابی بوو لە خوێندنگای مامۆستا ئیسحاقی کوڕی ئیبراھیمی موسڵی، ئەو توانایەکی زۆر بەرزی ھەبوو لە زانستەکانی مۆسیقادا. "</blockquote> == کاریگەری زەڕیاب بەسەر ئەوڕوپاوە == زەڕیاب لە زۆرێک لە بوارەکاندا یەکێک بوو لە بەناوبانگترینی ڕۆژگاری خۆی، و تاوەکو ئێستاش کاریگەری داھێنانەکانی لەسەر جیھان بەجێماوە، بەتایبەت بەسەر ئەوڕوپایەکانەوە چونکە وەک خۆیان دەیڵێن بەھۆی زەڕیابەوە بەشێکی زۆری داھێنانەکانی شارستانییەتی ئیسلامی گواسترانەوە بۆ ئەوڕوپا و ھۆکارێکی گرینگ بوو بۆ ڕزگاربوونی ئەوڕوپا لەتاریکی و نەزانی، داھێنانی زەڕیاب زۆرن کە کاریگەریان لەسەر ئەوڕوپا دروستکردووە بەڵام لێرە بەشێک لە داھێنانەکانی دەخەینە ڕوو: # لەژێر کاریگەری زەڕیابدا پشەسازی جل و بەرگ سەریھەڵدا. # یەکەمین پەیمانگای ھونەری لە جیھاندا دامەزراند # مەعجوونی ددانی ئاشناکرد بە ئەوڕوپا. # یاری شەتڕەنج و پۆلۆی ئاشناکرد بە ئەوڕوپا. # کاریگەرترین موسڵمان بووە کە دەوری ھەبووە لە بڵاوبوونەوەی مۆسیقا بە ئەوڕوپادا # ھەموو بیردۆزەکانی مۆسیقای دووبارە ڕێکخستەوە و چەند پێوەرێکی ھارمۆنی و کێشی سەربەستی دانا بەمەش ڕێگایەکی نوێی دۆزییەوە بۆ دەربڕینی ئاوازی ئۆرکسترایی. # خواردنی سێ ژەمەی ئاشناکرد بە ئەوڕوپا. # بۆنبەری جەستە و شێوازی قژی کورتی ئاشناکرد بە ئەوڕوپا. # بۆ یەکەمین جار ئامێری عودی ناساند بە ئەوڕوپا و سیمی پێنجەمیشی بۆ زیاد کرد. # ژانەری تەختەیی گۆڕی بۆ ژانەرێک کە لە پەڕی باڵی ھەڵۆ بوو. # جل و بەرگی زستانە و ھاوینەی ئاشناکرد بە ئەوڕوپا و بە وردی ئەو ڕۆژانەشی دیاری کرد کە دەبێت چ جۆرە جل و بەرگێک بپۆشرێت. # بیرۆکەی پەردەی سەر مێزی بڵاوکردەوە # پەرداخە کانزایییە قوڕسەکان و دەفرە ئاڵتوونییەکان کە بۆ تێدا خواردنەوە بەکاردەھاتن لەسەر سفرەی نانخواردن، گۆڕی بۆ پەرداخ و دەفری بلووری. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ھونەرەکان|مۆسیقا|شیعر|کوردستان|ئێران|مێژوو|عێراق|کیمیا|بەغدا}} {{پۆلی کۆمنز|Ziryab}} [[پۆل:جوگرافیاناسان]] [[پۆل:خەڵکی ئەندەلوس]] [[پۆل:خەڵکی بەغدا]] [[پۆل:خەڵکی مووسڵ]] [[پۆل:زانایانی کورد]] [[پۆل:زمانەوانان]] [[پۆل:ژەنیارانی عێراقی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی]] [[پۆل:گەشتیاران]] [[پۆل:لەدایکبووانی ٧٨٩]] [[پۆل:مردووانی ٨٥٧]] [[پۆل:مێژووی کیمیا]] 5ikyrfge3m3x8y5l7v7fg23wwbmuwtd 0 129838 1458043 1283395 2025-07-11T05:37:46Z DanyMations 70070 1458043 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Zara 2017.jpg|چەپ|وێنۆک|زارا لە نمایشێکی تەلەفزیۆنی پێتەرسبۆڕگ-کەناڵی ٥ -٢٠١٦]] '''زارا''' (ناوی تەواو: زەریفە پاشایڤنە مگۆیانە) ([[زمانی ڕووسی|ڕووسی]]: Зарифа́ Паша́евна Мгоя́н) لە ٢٦ یۆلیۆی ١٩٨٣ لە [[ئەرمەنستان|ئەرمینیا]] لەدایکبووە، بە (زارا)(За́ра) ناوبانگی دەرکردوە و ناسراوە، کچە کوردێکی ئێزیدی ئاوارەکانی ئەرمینیا بوە پاشان ھەر بە ئاوارەیی ڕوی لە سانت پەترسبۆرگ کردوە و لەو ھەرێمە گەشەی بە ژیانی خۆی داوە، لە ساڵی ٢٠٠٤ ھاوسەرگیری لەگەڵ سێڕگی ڤلادیمیرۆڤیتش ئەنجام داوە و ھەر بەھۆی ئەمەوە ئاینی خۆی گۆڕیوە بۆ ئەرتەدۆکسی مەسیحی، دوای ساڵێک لێک جیابونەتەوە، گۆرانی بێژی سەربازی بووە لە کۆمەڵەی سەربازانی ڕووسی لە [[سووریا|سوریا]]. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *[[ویکیپیدیای ئینگلیزی]] == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://web.archive.org/web/20160308033836/https://www.youtube.com/user/ZaraVid پەڕەی فەرمیی زارا لە یووتیووب]. {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|ژن|ڕووسیا|مۆسیقا}} {{پۆلی کۆمنز|Zara (singer)}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:کوردەکانی ئەرمەنستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٣]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردانی تەراوگە]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:کوردانی ڕووسیا]] [[پۆل:ڕووسەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:ئێزیدییەکانی ئەرمەنستان]] octmvquuuuw7xr78iphtwd60idyi5xl 0 130254 1458025 833613 2025-07-11T05:33:55Z DanyMations 70070 1458025 wikitext text/x-wiki {{Underlinked|date=نیسان ٢٠١٧}} '''حەمە قوتو''' ناوی تەواوی '''محەممەد ئیبراھیم عەبدول''') لەدایکبووی ساڵی ١٩٣٩ لە شاری [[ھەڵەبجە]] و لە ساڵی ١٩٩٢ کۆچی دواییکردووە. گۆرانیبێژی کورد بوو. لەبەرئەوەی ئەوەی کە لەمنداڵییەوە بەشێوەیەکی ڕێک و پۆشتە دەرکەوتووە، بە (حەمە قوتوو) ناسراوە. جگە لە گۆرانیبێژی چەندین کاری کردووە لەوانە شۆفێریکردووە لە ڕێگەی (سلێمانی- ھەڵەبجە) و لەھەمانکاتیشدا فەرمانبەربووە لە بەڕێوەبەرایەتیی ڕۆشنبیریی و ڕاگەیاندن. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [http://www.nrttv.com/nrt2/Details.aspx?Jimare=17519 بەڤیدیۆ... ھاوسەر و کچەکەی حەمە قوتوو بەمجۆرە باسی کارە ھونەرییەکانی دەکەن | NRT 2]{{dead link|date=May 2018 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes}} * [http://kurdipedia.org/default.aspx?q=2012010218014063643&lng=5 کوردپێدیا] {{تووڵی دەروازە|کوردستان|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٩]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٢]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] 1v7p4n5r1nn29k8cwcdvde90k1tbfye 0 132246 1458152 1442049 2025-07-11T06:14:43Z DanyMations 70070 1458152 wikitext text/x-wiki {{خاوێنکردن}} {{کەمبەستەر}} {{نامەی ڕوونکردنەوە|ئەمیرخانی برادۆست|برادۆست (ڕوونکردنەوە)}} '''خانی لەپ زێڕین''' پێشەوای دەڤەری برادۆست بووە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان بەتایبەت لە ''داستانی قەڵای دم دم'' دا وەک پێشەوا ڕۆڵی ''شەڕی دم دم''ی گێڕاوە. == ژیاننامە == [[پەڕگە:Xani lab zirin.jpg|وێنۆک|خانی لەپ زێڕین]] میر قەرەتاج کە بە ئەمیرخانی یەکدەست (خانی لەپ زێڕین) ناسرابوو، میری میرنشینی برادۆست بوو، ئەم میرە دۆستێکی زۆر نزیکی شا تەھماسپی یەکەم (١٥٢٤–١٥٧٦ز) پاشای دەوڵەتی سەفەوی بوو، بۆیە شا تەھماسپ میر قەرەتاجی کردە حاکمی ناوچەکانی ورمێ و شنۆ. لە دوای مردنی شا تەھماسپی یەکەم، زۆربەی میرانی میرنشینەکانی ئەودەمی کوردستان بەسەرۆکایەتیی میر عومەری میرنشینی سۆران، چوونە پاڵ دەوڵەتی عوسمانییەکان، بەڵام میر قەرەتاج کە میری میرنشینی برادۆست بوو، نەچووە ژێر باری میر عومەر و بەمەش شەڕ و پێکدادان لەنێواندا بەرپا بوو کە لەو شەڕەدا میر قەرەتاج دەستی پەڕێنرا، ئیتر لەو کاتەوە بە ئەمیرخانی یەکدەست ناسرا. دوای ئەوەی شاعەباسی یەکەم (١٥٨٧–١٦٢٩ز) بووە پاشای دەوڵەتی سەفەوی، دەستێکی لە زێڕ بۆ دروست کرد و بەمەش نازناوێکی بۆ زیاد بوو کە (خانی لەپ زێڕین) بوو. میر قەرەتاج جگە لە ناوچەکانی ورمێ و شنۆ، کرایە فەرمانڕەوای قەڵای مەرگەوەڕ و تەرگەوەڕ، قەڵای ورمێی پەسند نەبوو بیکاتە ناوەندی دەسەڵاتەکەی، چونکە پێیوابوو قەڵای ورمێ توانای بەرگەگرتنی لە بەرامبەر ھێرشی دوژمنان نییە، بۆیە لە شوێنی قەڵای دمدمی سەردەمی ئیمپراتۆریی ساسانی، دووبارە بە ھەمان ناو قەڵای دمدمی دروست کرد. ئەم کارەیشی وای لە میرانی ئێران کرد، بکەونە بەربەرەکانێی میر قەرەتاج، یەکێک لەو میرانە میری ئازەربایجان بوو کە ناوی میر پیربداغ بەگ بوو، تەنانەت میرانی ئێران لای شاعەباسی یەکەم بۆیان تێچاند کە میر قەرەتاج نیازی وایە لە شاعەباسی یەکەم یاخی بێت و سەربەخۆیی میرنشینەکەی ڕابگەیەنێت، ئەوەبوو شاعەباسی یەکەم داوای لە میر قەرەتاج کرد دەست لە دروستکردنی قەڵای دمدم ھەڵبگرێت، بەڵام میر قەرەتاج داواکەی پشتگوێ خست و بەردەوام بوو تا تەواوی کرد. قەڵای دەمدم پێکھاتبوو لە قەڵایەکی گەورە و چەند قەڵایەکی بچووک لە ناوەوە و دروستکردنی چەندین قولەی سەربازی لە ھەرچوار لای قەڵا گەورەکە بۆ پارێزگاریکردن لە ھێرشی دوژمنان دروست کرابوون. ھەروەھا چەندین عەمباری گەورە بۆ ئازووقە و چەک و جبەخانەی سەربازی. ئیتر شاعەباسی یەکەم کەوتە پیلاندانان لە دژی میر قەرەتاج و چەندین جار ھێرشی سەربازیی کردە سەر، بەڵام شکستی ھێنا، تا ئەوەی کە بیست کەسی ھۆزی جەلالیانی کوردی باکوور لە دەستی دەوڵەتی عوسمانییەکان ھەڵاتبوون و پەنایان بۆ دەوڵەتی سەفەویی ئێران ھێنا، شاعەباس ئەوەی بە دەرفەت زانی کە نزیکەی ١٠ ھەزار کەسیان لەگەڵ حەسەن خانی والی ھەمەدان بە سوپاکەیەوە ناردە لای میر قەرەتاج، بەڵام میر قەرەتاج ئەو داوایەی ڕەت کردەوە لە ترسی یاخیبوونی دانیشتووانی میرنشینەکەی لە دژی، لەکاتێکدا میر نیازی وابوو میرنشینەکەی سەربەخۆ بکات لە دەسەڵاتی سەفەوییەکانی ئێران، بۆیە ھێرشی کردە سەر سوپای سەفەوییەکان کوشتارێکی زۆری لێ کردن، بەمەش دووبارە پیلانەکانی شاعەباس سەری نەگرت. ئەوەبوو شاعەباسی یەکەم سوپایەکی گەورەی بە سەرکردایەتیی ئیعتمادودەولەی وەزیری ناردە سەر میر قەرەتاج و داوای لێ کرد خۆی بەدەستەوە بدا و قەڵاکەیش چۆڵ بکات، بەڵام میر قەرەتاج کەوتە توندکردنی قەڵاکە و بەمەش لە بەرەبەیانی ٥ی کانوونی یەکەمی ١٦٠٨ شەڕ و پێکدادان لەنێوان سوپای میرنشینی برادۆستی کوردی و سوپای دەوڵەتی سەفەوییەکان دەستی پێ کرد و نزیکەی ٤ مانگی خایاند، تا ئەوەی بە سەرچاوەی ئاوی قەڵاکەیان زانی و سەرچاوەکەیان لە قەڵا بڕی، نزیکەی ٢١ ڕۆژ سەربازان و دانیشتووانی قەڵاکە بێ ئاو بوون، بەڵام لەو کاتەدا بارانێکی زۆر باری و بووە یارمەتیدەرێک بۆ سەربازان و دانیشتووانی قەڵاکە، بەمەش بۆ چەند مانگێک توانییان خۆیان لە بەردەم ھێرشی داگیرکەران بگرن؛ بەڵام ھێزی داگیرکەری سەفەوی، توانی یەکێک لە تاوەرەکانی قەڵاکە داگیر بکەن. لەو شەڕەدا سەڕەرای کەمبوونەوەی چەک و گوللە تۆپ لە سوپای میرنشینی برادۆست، لەو کاتەدا ئیعتمادودەولەی وەزیر کۆچی دوایی کرد و محەممەد بەگی بێگدلی لە شوێنی بووە سەرکردە کە میر پیربداغ بەگی والی ئازەربایجانی لەگەڵدا بوو. ئەوەبوو میر قەرەتاج نامەیەکی بۆ نووسی و پێی ڕاگەیاند کە ئەگەر بەڵێنم پێ بدەن و نەمکوژن، خۆم ڕادەست دەکەم، بێگومان ئەمیش فێڵێک بوو تا ئەوەی داگیرکەران سەرقاڵ بکات و ڕیزەکانی سوپاکەی دووبارە ڕێک بخاتەوە. بەم شێوەیە بووە میوانی، ھاوکات محەممەد بەگی بێگدلی ویستی میر قەرەتاج بکوژێت، بەڵام میر ھەستی پێ کرد شوێنەکەی بەجێ ھێشت و بەمەش دووبارە شەڕ و پێکدادان دەستی پێ کردەوە، تا ئەوەی میرقەرەتاج ناچار بوو قەڵای دمدم ئاگر تێبەر بدات، چونکە دەیزانی ڕۆژ بەڕۆژ چەک و سەربازی کەم دەکات و ناتوانێ لەوە زیاتر بەرگری بکات، ھاوکات بۆ ئەوەی بەزیندوویی نەگیرێت و نەبرێتە لای شاعەباسی یەکەم. بەمەش داستانی قەڵای دمدم چووە ڕیزی مێژووی داستانە نەمرەکانی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی گەلی کورد. گەلێک چیرۆک و ڕۆمان لە ئەدەبی کوردیدا کە ناودارترینیان ڕۆمانی داستانی قەڵای دمدمی نووسەری بەناوبانگی کوردی ڕووسیا [[عەرەب شەمۆ]]یە کە بە زمانی ڕووسی نووسراوە، نووسەری بەناوبانگی کورد شکور مستەفا وەری گێڕایە سەر شێوەزاری سۆرانی. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * [[:ar:أمیر خان برادوست|ویکیپیدیای عەرەبی.]] * مەنسوور مەخدوم: گرنگیی کورد وکوردستان لە قۆناغە مێژوویییەکانی ئێران تا سەردەمی ئەفشارییە-وەرگێڕانی-ڕەفعەت مرادی. * قادر ئەحمەدی: کورد و مێژوو. * یاسین سابر ساڵح: ئینسایکلۆپیدیای گشتی. * میرشەرەف خانی بدلیسی: [[شەرەفنامە]]-مێژووی ماڵە میرانی کوردستان-وەرگێڕانی بۆ کوردی م. ھەژار. * ڕاجر سێڤری: ئێرانی سەردەمی سەفەوی-و. بۆ کوردی سەلاحەدین ئاشتی. * د. [[فەرھاد پیرباڵ]]: کرۆنۆلۆجیای کوردستان ٦٢٥–١٩٣٢ * [[بەردینە]]، ڕۆمان، [[سەید قادر ھیدایەتی]]، چاپەمەنی خانی ٢٠٢٢ {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئازەربایجان|ئێران}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:فۆلکلۆری کوردی]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:مردووانی ١٦١٠]] ks266glxmh5q5e8xj70f5cqh21ex4dt 0 133207 1458015 1400306 2025-07-11T05:31:57Z DanyMations 70070 1458015 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = خالید ڕەشید | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] {{ھن}} [[مۆسیقاژەن]] {{ھن}} [[شوێنەوارناسی|دێرینەناس]] | ئامێر = باڵەبان | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''خالید ڕەشید''' (بە بەدرخانی: Xalîd Reşîd) [[گۆرانیبێژ]]،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/220720164-amp|ڕێکەوتی سەردان=٥ی شوباتی ٢٠٢٢|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> [[نووسەر]]، [[شوێنەوارناسی|شوێنەوارناس]] و موزیکزانێکی [[کورد]]ە. == ژیان == خالید ڕەشید لەدایکبووی [[باشووری کوردستان]]ە؛ بنەماڵەیەکی نیشتیمانپەروەری ھەبووە، باوکی پیاوێکی دڵگەورە و ھەقبێژ بووە و لە حەفتاکاندا بەڕێوبەری ناوەندی پۆلیسی خانەقا بووە. ساڵی ١٩٨٠ کوردستانی جێ ھێشتووە و کۆچی کردووە بۆ [[سوێد|سوید]] و ھەنووکەیش لەوێ نیشتەجێیە. دەرچووی پەیمانگای باڵای ھونەرە لە ڤێسترباری [[سوێد|سوید]]، ھەروەھا دەرچووی بەشی شوێنەوارناسییە لە زانکۆی [[ستۆکھۆڵم]] لە سوید (ساڵی ١٩٩١ ماستەری وەرگرتووە). ساڵی ١٩٩٩ لە بواری میوزیکدا لە ڕووسیا دەستی بە خوێندن کردووەتەوە و دوکتۆرانامەکەی لەسەر کولتور و شوێنەواری [[کوردستان]]ە لە زانکۆی سانکتپیتەربورگ لە [[ڕووسیا]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خالید ڕەشید بەرھەمێکی نوێی بڵاو کردەوە|ناونیشان=http://www.westganews.net/style/dreja.aspx?=hewal&jmara=12094&Jor=3|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=westganews.net}}</ref> ھەروەھا چەندین گۆرانیی فۆلکلوری کوردیشی لەوێ تۆمار کردووە. ساڵی ١٩٩٦ وەکوو سەرۆکی کۆنگرەی ھونەرمەندانی کورد لە ئەورووپا ھەڵبژێردراوە و دامەزراندنی ئۆرکێسترای نەتەوەیی کوردییان پێ سپاردووە. خالید ڕەشید ھونەرمەندێکی خاوەن ھەڵوێستە و لەسەر ڕووداوەکانی کوردستان وەدەنگ دێت و خاوەنی چەندین بەرھەمی سیاسی و نیشتمانیشە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=تیشکێک لەسەر ئەلبومەکەی خالید ڕەشید و قسەیەکیش لەبارەی ئەنفالی ھونەری کوردی|ناونیشان=http://www.chra.tv/web3/--/9251-xalid-rashid.html|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=www.chra.tv}}</ref> == کارەکان == خالید ڕەشید دوای چەندین ساڵ ھەوڵ و چالاکی بۆ یەکەم جار [[ئەی ڕەقیب|سروودی نەتەوەیی کوردستان]]ی کرد بە مارشی نیشتیمانی و لە پەرلەمانی کوردستان بە یاسا چەسپاندی. خالید ڕەشید یەکەم کەس بووە کە ساڵی ١٩٩٨ یونسکۆی ناردووەتە [[کوردستان]] بۆ ڕاگرتنی تێکدانی شوێنەوارەکان و قەڵای [[ھەولێر]]ی خستتووەتە ناو شوێنەوارە پارێزراوەکانی [[جیھان]] لە ڕێگەی یونیسکۆوە. نووسەری دوو کتیبە بە [[زمانی سوێدی|زمانی سویدی]] کە یەکیان لێکۆڵینەوەیەکە لەسەر شوێنەوارناسیی کرماشان و ئەوەی تریان باسی[[نیاندەرتاڵ]]ەکانی کوردستانە.<ref>ئێوارە باش کوردستان، نەورۆز تیڤی، ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥</ref> خالید ڕەشید باڵەبانی وەک ئامێرێکی کوردی ھێناوەتە ناو خەڵک و وای کردووە کە تەنیا بۆ ئاھەنگ و شاییەکان دەکار نەکرێت. خاوەنی بیرۆکەی شانۆی ڕۆمانییە لە سلێمانی و ساڵی ١٩٩٢ کە گەڕاوەتەوە کوردستان تیپی موزیکی فۆلکلۆری ساز کردووە و ھەروەھا خاوەنی پرۆژەی [[ئینستیتیوتی کەلەپووری کورد]]ە و ھەر ھەمان ساڵ پێشکەشی پارێزگاری ئەوکاتی سلێمانی کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خالید ڕەشید: ئەگەر ھۆنراوەکانی عەبدوڵا پەشێوم شیرینتر نەکردبێت، تاڵیشم نەکردووە|ناونیشان=https://diplomaticmagazine.net/interview/1325|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|وێبگە=diplomaticmagazine.net|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی شوباتی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220205200724/https://diplomaticmagazine.net/interview/1325}}</ref><ref>خالید ڕەشید ئەو فرمێسکەی بەردەوام بۆ نیشتمان دەڕژێت، دیمەن تیڤی، ٣ی ئەیلوولی ٢٠٢٠</ref> خالید ڕەشید لە ڕێگەی موزیک و ئاواز و ڕیتمەکانییەوە گۆرانیی کوردی بە جیھان ناساندووە و جگە لەوەش شیعری گۆرانییەکانی وەرگێڕدراوەتە سەر زمانگەلێکی وەکوو [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]] و [[زمانی فەڕەنسی|فەڕانسەوی]].<ref>[https://www.kurdipedia.org/default.aspx?lng=1&q=200911040051092434 خالید ڕەشید]، کوردیپێدیا</ref> == بەرھەمەکان == خالید ڕەشید خاوەنی حەوت ئەلبوم و زیاتر لە پەنجا گۆرانییە؛ کە ئاوازی زۆربەی گۆرانییەکانی ھی خۆیەتی و شیعرەکانیشی لە شاعیرانێکی وەکوو: [[عەبدوڵڵا پەشێو]]، [[لەتیف ھەڵمەت]]، [[ساڵح بێچار]]، حەمە سەعید حەسەن، حەمە ڕەزا و ھتد وەرگرتووە، خۆیشی شیعری چەند دانە لە بەرھەمەکانی ھۆنیوەتەوە. * ئەمان: ساڵی ١٩٩٥ لە ئەڵمانیا تۆمار کراوە. * غوربەت: ساڵی ١٩٩٧ لە سوید تۆمار کراوە. * باڵەبان: ساڵی ١٩٩٧ لە پاریس تۆمار کراوە. * خەڵوەت: ساڵی ١٩٩٨ لە سوید تۆمار کراوە. * Clasik Mosko: ساڵێ ٢٠٠٢ لە مۆسکۆ تۆمار کراوە. * ئەشک نەما: ساڵی ٢٠٠٤ تۆمار کراوە. * بووکی ئێوارە: ساڵی ٢٠٠٥ لە ھەولێر تۆمار کراوە. * جگەرگۆشەکەم: لە سلێمانی تۆمار کراوە. == خەڵاتەکان == * خەڵاتی ستیپیندۆمی وەزارەتی فەرھەنگی سوید بۆ ساڵەکانی ١٩٩٧ و ١٩٩٨<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خالید ڕەشید نوێترین بەرھەمی بە ناوی "دەنگی ئاسمان" بڵاو کردەوە - پرس میدیا|ناونیشان=https://www.prsmedia.net/2019/08/blog-post_974.html?m=1|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|وێبگە=www.prsmedia.net|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٥ی شوباتی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220205200729/https://www.prsmedia.net/2019/08/blog-post_974.html?m=1}}</ref> * خەڵاتی زانستیی ماکس ڤێبەری ئەڵمانی (بۆ مۆسیقا و نووسین)، ساڵی ٢٠١٧ لە پەیمانگای مێژووی زانست لە مۆسکۆ، ڕووسیا == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == [https://chrikaykurd.com/ms-artists/خالید-ڕەشید/ گۆرانییەکانی خالید ڕەشید] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230116224910/https://chrikaykurd.com/ms-artists/%D8%AE%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AF-%DA%95%DB%95%D8%B4%DB%8C%D8%AF/ |date=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ }} چریکەی کورد == {{تووڵی دەروازە|مۆسیقا|ژیاننامە||مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٨]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] sbo2pxhxl02jq7x8p43v5fc94ayvlvt 0 133233 1458154 1398413 2025-07-11T06:15:13Z DanyMations 70070 1458154 wikitext text/x-wiki <span>'''ئەمانوڵڵا خانی ئەردەڵان '''میر و فەرمانڕەوای [[میرنشینی ئەردەڵان]] لە ساڵانی (١٨٤٦-١٨٤٨، ١٨٦٠-١٨٦٧) لە سەردەمی [[قاجاڕەکان]] لە شاری [[سنە]] بوو. گۆڕی ئامانووڵڵاخان ئیستا لە شاری [[نەجەف]]ە لە لای گۆڕی [[عەلی کوڕی ئەبووتاڵیب|عەلی کوڕی ئەبووتالیب]].</span><ref>تحفە ناصری درتاریخ و جغرافیای کردستان. میرزاشکراللە سنندجی (فخرالکتاب)، تھران: انتشارات امیرکبیر، ١٣٧٥.</ref><ref>حشمت اللە طیبی. &#x20;[http://www.ensani.ir/fa/content/256491/default.aspx «امیر کبیر و امان اللە خان اردلان در کتاب تحفە ناصری»]. &#x20;پرتال جامع علوم انسانی<span class="reference-accessdate">. &#x20;بازبینی‌شدە در ٣١ ژوئیە ٢٠١٥</span>.{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان =http://www.ensani.ir/fa/content/256491/default.aspx | سەردێڕ =امیر کبیر و امان اللە خان اردلان در کتاب تحفە ناصری | نووسەر =حشمت اللە طیبی | بڵاوکەرەوە =پرتال جامع علوم انسانی}}</ref> == بەرھەم و کارەکان == [[مزگەوتی دارولئیحسان]] (مزگەوت جامیعەی سنە)، [[مزگەوتی دارولئەمان]]، [[باڵەخانەی خەسراوا|باڵەخانەی خەسرەوئاوا]]، باڵەخانەی ئەمجەدولئەشراف، حەمام خانی سنە لە کارەنەیە لە کاتی میرایەتی ئامانوڵڵا خانی ئەردەڵان بەجێ ماون.<ref>سیف الدین اردلان. &#x20;[http://www.ensani.ir/fa/content/196620/default.aspx «امان‌اللە خان اردلان و مسجد دارالاحسان»]. &#x20;پرتال جامع علوم انسانی<span class="reference-accessdate">. &#x20;بازبینی‌شدە در ٣١ ژوئیە ٢٠١٥</span>.{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان =http://www.ensani.ir/fa/content/196620/default.aspx | سەردێڕ =امان‌اللە خان اردلان و مسجد دارالاحسان | نووسەر =سیف الدین اردلان | بڵاوکەرەوە =پرتال جامع علوم انسانی}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[میرنشینی ئەردەڵان]] == سەرچاوەکان == {{پەراوێز|٢}} [[پۆل:وتارە ھەتیوەکان]] [[پۆل:پارێزگای کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:مێژووی ھاوچەرخی ئێران]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:میرنشینی ئەردەڵان]] [[پۆل:میرەکانی ئەردەڵان]] qjd6qgojn0gj814nz4hwrrvfzwg5zur 3 134072 1457894 1457354 2025-07-11T01:55:38Z Dexbot 6403 بۆت: ئەرشیڤکردنی 1 بابەت (کۆنتر لە ٣١ ڕۆژ) بۆ [[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/ئەرشیڤی ١]] 1457894 wikitext text/x-wiki {{بەکارھێنەر:Dexbot/Archivebot |archive = لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/ئەرشیڤی %(counter)s |algo = old(31d) |counter = 1 |maxarchivesize = 200K |archiveheader = {{ئەرشیڤی وتووێژ}}{{لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/سەرپەڕە}} |minthreadsleft = 0 |minthreadstoarchive = 1 }} {{سەرقاڵ}} ---- {{تۆخ|{{ناوەڕاست|{{دوایین جار دەستکاری کراوە لەلایەن}}}}}} <!--{{پەیامەکان بۆ کۆمەڵگە}}--> {{لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/سەرپەڕە}} {{ھن|٥}} <!-- تکایە دەستکاریی بەشی سەرەوە مەکە --> == چاکردنی ساڵە کۆچییەکان == <!-- دەستپێکی دەمبوس -->{{پەیامی دەمبوسدار|}}<!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ١٩:٥٣، ١٤ی ئەیلوولی ٢٠٣١ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|١٩٤٧١٨١٩٨٩}}<!-- کۆتاییی دەمبوس --> سڵاو بەڕێز ئارام، سپاس بۆ بەسەرداچوونەوەی وتارەکان، پێشنیارێکم ھەیوو، پێم وابێت ھەڵەیەک ھەبوو لە گۆڕینی ساڵە کۆچیەکان بۆ زاینی، کە بۆ نموونە ١٣٧٤کۆچی کرابوو لە ١٩٩٢ لەجیاتی ١٩٥٤. حەزم کرد ئاگادارتان بکەمەوە نەک کێشەیەک لە سیستەمەکە ھەبێت. زۆر سپاس[[بەکارھێنەر:Daniel abdullah|Daniel abdullah]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Daniel abdullah|لێدوان]]) ‏٢١:١٤، ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :سڵاو لە ئێوەش {{وب|Daniel abdullah}} ساڵی زایینی = ساڵی کۆچی + ٦٢١. وا نییە؟ ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢١:٣٣، ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :: سڵاو، نا منیش جاران وام ئەزانی وایە، بەڵام ئەوە ھەڵەیە،<br> ::بەشێوەیەکی گشتی ئاوا ئەکرێت، بۆ کۆچی مانگی کە سوننەکان بەکاری ئەھێنن(جیاوازە لە کۆچی خۆریی کە شیعەکان بەکاری ئەبەن) بە ھەرحاڵ ئەمە یاساکەیە <br> ::زاینی= ((کۆچی*0.97)+622)، <br> ::کۆچی=((ساڵی زاینی-622)*1.03)<br> ::بۆ زانیاری زیاتر بڕوانە [https://jostrans.org/issue17/art_darani.php ئێرە]، ھەڵبەت مانگەکانیش کێشە دروست ئەکەن، بۆ ئەوەی وردتر گۆڕانکاریەکان بکەن بەتایبەت ئەگەر مانگ و ڕۆژی لەگەڵ بوو [https://www.islamicity.org/hijri-gregorian-converter/# ئەمە] بەکار ببەن زۆر بێ کێشەیە.<br> ::ڕێز و سڵاو[[بەکارھێنەر:Daniel abdullah|Daniel abdullah]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Daniel abdullah|لێدوان]]) ‏١١:٥٩، ٩ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::{{وب|Daniel abdullah}} زۆر سپاس بۆ ڕوونکردنەوەکانت! حەز دەکەم ڕای {{وب|Calak|Serchia}} وەرگرین و قسەیەک لەم بارەوە بکەن. من کەمێک سەرم لێ تێک چووە! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٩:٤٩، ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::: شایەنی نییە براکەم، منیش تازە فێری ئەوە بووم، دەستی بەڕێزتان خۆش بێت ھۆکارەکەی ئێوە بوون، لەشتان ساخ بێت.[[بەکارھێنەر:Daniel abdullah|Daniel abdullah]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Daniel abdullah|لێدوان]]) ‏٢٠:٠٦، ١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::::نازانم ئێستا بەدیاریکراوی کێشەکە لەکوێ دروست بووە. بۆ گۆڕینی ساڵی کۆچی بە زایینی، ئەوەی بزانم حسابێکی ئاسانی نییە و کێشە لە ئاڵوگۆڕ دروست دەبێت. ھەرچۆن بێت، باشترە ویکیی عەرەبی یان ئینگلیزی بکرێتە سەرچاوە لەم بابەتە. [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:14px">سەرچیا</span>'''</span>]] — ‏١٨:٢٤، ٢٠ی ئەیلوولی ٢٠٢١ (UTC) :::::: ئەرێ مام {{وب|Calak}} تۆ سەر لەم باسە دەردەکەی؟ زۆر دەمێکە ئەم بەشەم لە چوونە نێو ئەرشیڤەکان ڕاگرتووە. گەر ئێوەش نایزانن یان ناتانەوێت قسەی لێوە بکەن، بێزەحمەت قورنچکێ لە یەکێکی شارەزا بگرە و سپاسیش! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٠٨:١٧، ١٨ی ئابی ٢٠٢٢ (UTC) :::::::نەکنیکیەن ساڵنامەی کۆچی ١٠ ڕۆژی کەمترە لە زایینی بۆیەش ناتوانی بەو ڕێگایە هەژماری بکەیت ,ئەشتوانی ئەم [[Https://www.islamicity.org/hijri-gregorian-converter/|وێبسایت]]ە بەکار بێنی بۆ هەژمارکردنی دروست . [[بەکارھێنەر:KOJIN VIO|KOJIN VIO]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:KOJIN VIO|لێدوان]]) ‏٠٢:٠٠، ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٤ (UTC) :::::::: {{وب|KOJIN VIO}} سپاس بۆ لێدوانەکەت، بەڵام لێرەدا باسەکە بەتایبەت لەسەر ساڵەکە بوو نەک ڕۆژ و مانگیش. دوگمەیەکی بچووکمان بۆ ئەوە دروست کردبوو تا ساڵی کۆچی بکاتە زایینی چونکە بەشێک لە بەکارھێنەرانمان لە ویکیپیدیای فارسییەوە وەرگێڕان دەکەن و لەوێش کار بە ساڵنامەی کۆچی دەکەن؛ وتمان با کاری گۆڕینی ساڵەکان ئاسانتر بکەین و ئیتر ئەم باسەی لێوە دروست بوو کە جارێ ئەوسەری دیار نییە. لەگەڵ سپاسی دووبارەی بەندە، ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠١:٥٧، ٢٨ی ئازاری ٢٠٢٤ (UTC) == فۆنتی سەربەشەکان == <!-- دەستپێکی دەمبوس -->{{پەیامی دەمبوسدار|}}<!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ١٤:٣٢، ٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٣٣ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|١٩٨٨٨٠٧٥٢٢}}<!-- کۆتاییی دەمبوس --> سڵاو کاک ئارام، تێبینیم کردووە فۆنتی سەردێڕی بەشەکان گۆڕاوە (کرۆمی دیسکتۆپ). ویستم بزانم لای ئێوەش وایە، تا ئەگەر وا بێت چارە بکرێت. ([https://ibb.co/gyJq60L وێنە]) [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue">'''<span style="font-size:14px">سەرچیا</span>'''</span>]] — ‏١٥:١٤، ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ (UTC) :سڵاو کاک {{وب|Serchia}} من و کاک {{وب|Kushared}} ئاگادارین. منیش چاوەڕێی وەڵامێکم لە کاک محەممەدەوە. ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٧:٠٤، ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ (UTC) == ساڵی هەڵە == <!-- دەستپێکی دەمبوس -->{{پەیامی دەمبوسدار|}}<!-- [[بەکارھێنەر:نموونە]] ٢٠:٠٧، ٢٢ی تەممووزی ٢٠٣٤ (UTC) -->{{User:Dexbot/DoNotArchiveUntil|٢٠٣٧٢١١٦٦١}}<!-- کۆتاییی دەمبوس --> سڵاو کاک {{وب|Aram}} بڕوانە ئەم [[داڕێژە:بڕیارنامەکانی ئەنجومەنی ئاسایش ٢٠٠٥|داڕێژەیە]] زۆربەی ساڵەکان هەڵەیە ناوەڕۆک و ساڵەکان یەکناگرنەوە. پێشتر لە ڕێگای بۆتەوە درووست کراون، بۆئەوەی کاتێکی زیاترمان بۆ بگەڕێتەوە لە ڕێگای بۆتەوە چارەسەری بکە. بۆ نموونە؛ ئەم [[بڕیارنامەی ١٥٦٩ی ئەنجومەنی ئاسایش|وتارە]] گەر سێرێکی وتارە ئینگلیزییەکە بکەی لە ناوەڕۆکەوە جیاوازی هەیە. یاخود هەندێک لە وتارەکان یان گرێنەدراون بە زمانەکانی ترەوەیان بە ساڵێکی ھەڵەوە گرێدراون. [[بەکارھێنەر:Arya sarhan|Arya sarhan]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Arya sarhan|لێدوان]]) ‏١٧:٥٤، ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) :سڵاو {{وب|Arya sarhan}} ئەگەر مەبەستت ڕێکەوتی دەرچوونی بڕیارنامەکانە، بەڵێ، تێبینیی ڕێکەوتی نادروستم کرد، بەڵام ھەمووشیان ھەڵە نین. لەسەر ئەوەی وتتان «هەندێک لە وتارەکان یان گرێنەدراون بە زمانەکانی ترەوەیان بە ساڵێکی ھەڵەوە گرێدراون.» دەتوانی نموونەم بۆ دانێیت؟ ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٠:٠٦، ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) ::ئەم وتارانە بە هەڵە گرێدراون؛ ([[بڕیارنامەی ١٥٨٥ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٩٨٥]]، [[بڕیارنامەی ١٥٨٦ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٦]] ، [[بڕیارنامەی ١٥٨٧ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٧]] ، [[بڕیارنامەی ١٥٨٨ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٨]]) چەندانی تریش. وە [[بڕیارنامەی ١٥٨٣ی ئەنجومەنی ئاسایش|١٥٨٣]]ش گرێنەدراوە، گەر سێری ناوی وتارەکە و سەردیڕی داڕێژەکەش بکەی جیاوازن. زۆربەیان وان ناوی وتار و سەردێڕی داڕێژەکە ساڵێکیان جیاوازە. چەند دانەیەکم چاک کرد و چەند وتارێکم گرێدا بەڵام زۆرن باشترە بە بۆت بکرێت. [[بەکارھێنەر:Arya sarhan|Arya sarhan]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Arya sarhan|لێدوان]]) ‏٢٢:٤٧، ٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) :::{{وب|Arya sarhan}} زۆر سپاس بۆ وردبوونەوەت لێیان! ئەمانە ئەوانەن کە لێرە و لەوێ جیاوازن: :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 70]]|[[بڕیارنامەی ٧١ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 570]]|[[بڕیارنامەی ٥٧٣ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1574]]|[[بڕیارنامەی ١٥٧٥ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1575]]|[[بڕیارنامەی ١٥٧٦ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1583]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٤ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1584]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٥ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1585]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٦ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1586]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٧ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1587]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٨ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1588]]|[[بڕیارنامەی ١٥٨٩ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1590]]|[[بڕیارنامەی ١٥٩١ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[en:United Nations Security Council Resolution 1589]]|[[بڕیارنامەی ١٥٩٠ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::ئەمانەش ئەوانەن کە زمانەکانی تریان پێوە گرێ نەدراوە و بە لێکدانیان لەگەڵ بەندی ئینگلیزییەکە چارە دەبن نەک بە گواستنەوە کە ئیشەکە دەکاتە دوو ئیش: :::*[[بڕیارنامەی ١٥٧٣ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ١٥٧٨ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ١٥٧٩ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ١٥٨٣ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ٤٣١ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ٥٧٠ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::*[[بڕیارنامەی ٧٠ی ئەنجومەنی ئاسایش]] :::لەسەر چاکسازیی ڕێکەوتەکانیش، کاتی دەوێ و ماوەیەک لێرە نابم. ئیشەڵڵا کە ھاتمەوە، خەریکیان دەبین. سپاس! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠١:٢٠، ٢٥ی تەممووزی ٢٠٢٤ (UTC) == Just to ask == {{Ltr}} Hello again Aram I was here again briefly to replace an image. There's a better version of the Gandhi image on Commons, and I've swapped it globally. I noticed that the edit is unchecked. Feel free to do it for me. I haven't noticed it in other edits here, or does it only affect certain articles? While I'm at it, would you extend my user rights, which will probably eliminate this need in the future? ,Best regards [[بەکارھێنەر:Ziv|Ziv]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ziv|لێدوان]]) ١٩:١٦، ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) :Hi @[[بەکارھێنەر:Ziv|Ziv]], :Apologies for the very late reply. On this Wikipedia, pending changes protection is usually applied to featured and good articles. Since [[ھیندستان|India]] is now a featured article, it has this protection level. :However, unlike Arabic Wikipedia, this wiki’s pending changes feature isn’t fully configured—so it always shows the latest version, even for protected articles. On Arabic Wikipedia, you would see the stable version until a reviewer approves changes. :I’ve checked your edit just now. If you believe you need to check your own (and others) edits yourself and require the "reviewer" right, please submit a request on [[ویکیپیدیا:داواکردنی مافەکان/بەسەرداچوونەوەی دەستکارییە ھەڵواسراوەکان|this page]]. :Thank you! ⇐[[بەکارھێنەر:Aram|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ٢٢:٠١، ٢٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) {{Ltr/end}} == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-25</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W25"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/25|Translations]] are available. '''Updates for editors''' * You can [https://wikimediafoundation.limesurvey.net/359761?lang=en nominate your favorite tools] for the sixth edition of the [[m:Special:MyLanguage/Coolest Tool Award|Coolest Tool Award]]. Nominations are anonymous and will be open until June 25. You can re-use the survey to nominate multiple tools. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:33}} community-submitted {{PLURAL:33|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.6|MediaWiki]] '''In depth''' * Foundation staff and technical volunteers use Wikimedia APIs to build the tools, applications, features, and integrations that enhance user experiences. Over the coming years, the MediaWiki Interfaces team will be investing in Wikimedia web (HTTP) APIs to better serve technical volunteer needs and protect Wikimedia infrastructure from potential abuse. You can [https://techblog.wikimedia.org/2025/06/12/apis-as-a-product-investing-in-the-current-and-next-generation-of-technical-contributors/ read more about their plans to evolve the APIs in this Techblog post]. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/25|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W25"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:٣٥، ١٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28870688 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-26</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W26"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/26|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * This week, the Moderator Tools and Machine Learning teams will continue the rollout of [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], releasing it to the third and last batch of Wikipedias. This filter utilizes the Revert Risk model, which was created by the Research team, to highlight edits that are likely to be reverted and help Recent Changes patrollers identify potentially problematic contributions. The feature will be rolled out to the following Wikipedias: {{int:project-localized-name-azwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-lawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mlwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-mrwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-nnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-pawiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-swwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-tlwiki/en}}. The rollout will continue in the coming weeks to include [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|the rest of the Wikipedias in this project]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T391964] '''Updates for editors''' * Last week, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] were rolled out on Czech, Korean, and Turkish Wikipedias. This and next week, deployments on larger Wikipedias will follow. [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|Share your thoughts]] about the project. [https://phabricator.wikimedia.org/T340001] * Later this week, the Editing team will release [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Multi check|Multi Check]] to all Wikipedias (except English Wikipedia). This feature shows multiple [[mw:Special:MyLanguage/Help:Edit check#Reference check|Reference checks]] within the editing experience. This encourages users to add citations when they add multiple new paragraphs to a Wikipedia article. This feature was previously available as an A/B test. [https://analytics.wikimedia.org/published/reports/editing/multi_check_ab_test_report_final.html#summary-of-results The test shows] that users who are shown multiple checks are 1.3 times more likely to add a reference to their edit, and their edit is less likely to be reverted (-34.7%). [https://phabricator.wikimedia.org/T395519] * A few pages need to be renamed due to software updates and to match more recent Unicode standards. All of these changes are related to title-casing changes. Approximately 71 pages and 3 files will be renamed, across 15 wikis; the complete list is in [[phab:T396903|the task]]. The developers will rename these pages next week, and they will fix redirects and embedded file links a few minutes later via a system settings update. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:24}} community-submitted {{PLURAL:24|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed that had caused pages to scroll upwards when text near the top was selected. [https://phabricator.wikimedia.org/T364023] '''Updates for technical contributors''' * Editors can now use Lua modules to filter and transform tabular data for use with [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Extension:Chart]]. This can be used for things like selecting a subset of rows or columns from the source data, converting between units, statistical processing, and many other useful transformations. [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Transforms|Information on how to use transforms is available]]. [https://www.mediawiki.org/wiki/Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project/Updates] * The <code dir=ltr>all_links</code> variable in [[Special:AbuseFilter|AbuseFilter]] is now renamed to <code dir=ltr>new_links</code> for consistency with other variables. Old usages will still continue to work. [https://phabricator.wikimedia.org/T391811] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.7|MediaWiki]] '''In depth''' * The latest quarterly [[mw:Special:MyLanguage/Growth/Newsletters/34|Growth newsletter]] is available. It includes: the recent updates for the "Add a Link" Task, two new Newcomer Engagement Features, and updates to Community Configuration. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/26|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W26"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:١٧، ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28870688 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-27</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W27"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/27|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]] has been enabled on all Wikipedias. The extension makes it easier to organize and participate in collaborative activities, like edit-a-thons and WikiProjects, on the wikis. The extension has three features: [[m:Special:MyLanguage/Event Center/Registration|Event Registration]], [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Collaboration list|Collaboration List]], and [[m:Campaigns/Foundation Product Team/Invitation list|Invitation List]]. To request the extension for your wiki, visit the [[m:Special:MyLanguage/CampaignEvents/Deployment status#How to Request the CampaignEvents Extension for your wiki|Deployment information page]]. '''Updates for editors''' * AbuseFilter maintainers can now [[mw:Special:MyLanguage/Extension:IPReputation/AbuseFilter variables|match against IP reputation data]] in [[mw:Special:MyLanguage/Extension:AbuseFilter|AbuseFilters]]. IP reputation data is information about the proxies and VPNs associated with the user's IP address. This data is not shown publicly and is not generated for actions performed by registered accounts. [https://phabricator.wikimedia.org/T354599] * Hidden content that is within [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Collapsible elements|collapsible parts of wikipages]] will now be revealed when someone searches the page using the web browser's "Find in page" function (Ctrl+F or ⌘F) in supporting browsers. [https://phabricator.wikimedia.org/T327893][https://developer.mozilla.org/en-US/docs/Web/HTML/Reference/Global_attributes/hidden#browser_compatibility] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] A new feature, called [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData/Template discovery|Favourite Templates]], will be deployed later this week on all projects (except English Wikipedia, which will receive the feature next week), following a piloting phase on Polish and Arabic Wikipedia, and Italian and English Wikisource. The feature will provide a better way for new and experienced contributors to recall and discover templates via the template dialog, by allowing users to put templates on a special "favourite list". The feature works with both the visual editor and the wikitext editor. The feature is a [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas/Template recall and discovery|community wishlist focus area]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:31}} community-submitted {{PLURAL:31|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. For example, a bug was fixed that had caused some Notifications to be sent multiple times. [https://phabricator.wikimedia.org/T397103] '''Updates for technical contributors''' * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.8|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/27|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W27"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:٣٧، ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28917415 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-28</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W28"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/28|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * [[mw:Special:MyLanguage/Help:Temporary accounts|Temporary accounts]] have been rolled out on 18 large and medium-sized Wikipedias, including German, Japanese, French, and Chinese. Now, about 1/3 of all logged-out activity across wikis is coming from temporary accounts. Users involved in patrolling may be interested in two new documentation pages: [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Access to IP|Access to IP]], explaining everything related to access to temporary account IP addresses, and [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Repository|Repository]] with a list of new gadgets and user scripts. '''Updates for editors''' * Anyone can play an experimental new game, [[mw:Special:MyLanguage/New Engagement Experiments/WikiRun|WikiRun]], that lets you race through Wikipedia by clicking from one article to another, aiming to reach a target page in as few steps and in as little time as possible. The project's goal is to explore new ways of engaging readers. [https://wikirun-game.toolforge.org/ Try playing the game] and let the team know what you think [[mw:Talk:New Engagement Experiments/WikiRun|on the talk page]]. * Users of the Wikipedia Android app in some languages can now play the new [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/Android/TrivaGame|trivia game]]. ''Which came first?'' is a simple history game where you guess which of two events happened earlier on today's date. It was previously available as an A/B test. It is now available to all users in English, German, French, Spanish, Portuguese, Russian, Arabic, Turkish, and Chinese. The goal of the feature is to help engage with new generations of readers. [https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Tech/News/2025/22] * Users of the iOS Wikipedia App in some languages may see a new tabbed browsing feature that enables you to open multiple tabs while reading. This feature makes it easier to explore related topics and switch between articles. The A/B test is currently running in Arabic, English, and Japanese in selected regions. More details are available on the [[mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Apps/Team/iOS/Tabbed Browsing (Tabs)|Tabbed Browsing project page]]. * Bureaucrats on Wikimedia wikis can now use [[{{#special:VerifyOATHForUser}}]] to check if users have enabled [[mw:Special:MyLanguage/Help:Two-factor authentication|two-factor authentication]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T265726] * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] A new feature related to [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Focus areas/Template recall and discovery|Template Recall and Discovery]] will be deployed later this week to all Wikimedia projects: a [[mw:Special:MyLanguage/Help:TemplateData/Template discovery#Template categories|template category browser]] will be introduced to assist users in finding templates to put in their “favourite” list. The browser will allow users to browse a list of templates which have been organised into a given category tree. The feature has been requested by the community [[m:Special:MyLanguage/Community Wishlist/Wishes/Select templates by categories|through the Community Wishlist]]. * It is now possible to access watchlist preferences from the watchlist page. Also the redundant button to edit the watchlist has been removed. [https://www.mediawiki.org/wiki/Moderator_Tools/Watchlist] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * As part of [[mw:MediaWiki_1.44|MediaWiki 1.44]] there is now a unified built-in Notifications system that makes it easier for developers to send, manage, and customize notifications. Check out the updated documentation at [[mw:Manual:Notifications|Manual:Notifications]], information about migration in [[phab:T388663|T388663]] and details on deprecated hooks in [[phab:T389624|T389624]]. * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.9|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * [[d:Special:MyLanguage/Event:WikidataCon 2025|WikidataCon 2025]], the conference dedicated to Wikidata is now open for [https://pretalx.com/wikidatacon-2025/cfp session proposals] and for [[d:Special:RegisterForEvent/1340|registration]]. This year's event will be held online from October 31 – November 02 and will explore on the theme of "Connecting People through Linked Open Data". '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/28|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W28"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٠٠:٠١، ٨ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28930584 --> schh7c8h361lnx64zr6o4f1j6lhoj9r 0 134718 1457981 1439183 2025-07-11T04:46:12Z DanyMations 70070 1457981 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = ئاوات بۆکانی | وێنە = [[File:16994632das95446.jpg|thumb|ئاوات بۆکانی]] | قەبارەی وێنە = 250px | لێدوانی وێنە = وێنەیەکی ئاوات بۆکانی | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٨٧|2|3}} | شوێنی لەدایکبوون = ئەربەنووس، [[بۆکان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | نیشتەجێ = [[ھەولێر]]، [[باشووری کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوبانگ = ئیمپراتۆری میللی | پیشە = بەندبێژ{{ھن}}[[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی = ٢٠١١<ref>ئاوات بۆکانی لە ساڵی ۲۰۱٥ لە پرۆگرامی ئەڤین ژن و ژیان رایگەیاند کە ساڵی ۲۰۱۱ بە شێوەیەکی فەرمی دەستی کردووە بە گۆرانی ووتن.</ref> - ئێستا | ئایین = [[ئیسلام]] | منداڵەکان = ئانیا ئایشه | باوان = سابیر (باوک) | ناوەکانی تر = ئاوات سولەیمانی | ماڵپەڕ = | حیزب = [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] {{ھن}}[[پارتی دیموکراتی کوردستان]] }} '''ئاوات سابیر''' ناسراو بە '''ئاوات بۆکانی''' (لەدایکبووی ۳ی شوباتی ١٩٨٧، گوندی ئەربەنووس، [[بۆکان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]<ref>[http://www.baxcha.com/(A(17QuuaLzzQEkAAAAOGRmMjNkODgtZDFiMy00ZDhlLTliYWItYjQzNTg0ZDU5NTg2MxeDtnfdCeTn-CXCB-_VU20V6lA1))/detail.aspx?id=3551&MapID=13 ئاوات بۆکانی گۆرانیبێژ دەستگیر کرا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201116040919/http://www.baxcha.com/(A(17QuuaLzzQEkAAAAOGRmMjNkODgtZDFiMy00ZDhlLTliYWItYjQzNTg0ZDU5NTg2MxeDtnfdCeTn-CXCB-_VU20V6lA1))/detail.aspx?id=3551&MapID=13 |date=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی باخچە، ١٨ی ئایاری ٢٠٢٠ ھێنراوە، لە ٢٠١٧ بڵاوکراوەتەوە.</ref>) [[گۆرانیبێژ]] و بەندبێژێکی کوردە.<ref>[https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=65637&babet=1&relat=7196 ھونەرمەندێکی میللی دەستڕێژی گوللەی لە دوو ھاوڕێی خۆیکرد]، ماڵپەڕی [[ماڵپەڕی خەندان|خەندان]]، ١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == بنەماڵە و ژیانی پێش ھونەرمەندی == بنەماڵەی مام سابیر ٤ کوڕ بە ناوەکانی ئارام و ئاوات و محەممەد و ئەندام و ھەروەھا دوو کچیان ھەیە. لە ٧ ساڵی ئاوات چوو بۆ قوتابخانە و دەرس خوێندن تا پۆلی ٥ی سەرەتایی [[زمانی فارسی]] یەکەم کەس بوو لە پۆلی خۆی دا، ئاوات تا پۆلی حەوت خوێندوویەتی. ساڵێکی بە کاری مەزرا و باغ تێپەڕ کرد و دوواتر ھاتن بۆ [[بۆکان|شاری بۆکان]] و ٢ساڵ و نیو لەوێ ژیانی بردەسەر. ئەوکات کە سابیری باوکی ٥٠ ساڵی تەمەن بوو و لەگەڵ ژن و منداڵ لەبەر نەبوونی و سەختی ژیان و فەقیری ڕۆییشتن بۆ [[باشووری کوردستان]]. ئاوات شان بە شانی باوکی ٦ساڵ لە [[باشووری کوردستان|باشوور]] کاشی‌کاری دەکەن. بنەماڵەیەکی ھەژار و ژیانێکی سەختیان ھەبوو. ئارام (برا گەورەی ئاوات) ئەوکات دەچێتە بەردەست زیکۆ [[مۆسیقاژەن]] بۆ فێربوونی ساز. [[File:آوات_بوکانی.jpg|220x124px|thumb|right|alt=ئاوات بۆکانی|وێنەیەکی کۆنی ئاوات بۆکانی]] == دەستپێکردنی کاری ھونەری == ئاوات لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژھەڵات]] دەچوو بۆ زەماوەند و گۆرانی گوتن و ئەوکات ئارام (برای ئاوات) بۆ یەکەم جار گەعدەی دووقۆڵی لەگەڵ ھونەرمەند بەختیار سەردەشتی (برای [[ئیسماعیل سەردەشتی|مامۆستا ئیسماعیل سەردەشتی]]) و ئاوات بۆکانی دادەنێن کە زیکۆ و فەرمان سازەکەیان لێ دەدا. ئەوکات زیکۆ و فەرمان لەگەڵ بەرھەم شەمامی بوون کە زیکۆ ئاوات دەبینێ و قسەی لەگەڵ دەکات کە ھاوکاریان بکات و بە ھونەرمەندی ئاوات بۆکانی و بە سازی زیکۆ و فەرمان تیپی مۆسیقای [[ئیسماعیل سەردەشتی|سەردەشتی]] ساز بکەن. == ئێستا == لە ساڵی ٢٠٠٥وە لە [[باشووری کوردستان|باشوور]] ژیان بەسەر دەبات لە ساڵی ٢٠١١وە تیپی مۆسیقای فەرمی ھەیە ناسراوە.<ref>[http://www.westganews.net/style/dreja.aspx?=hewal&jmara=12839&Jor=3 ئاوات بۆکانی بەندبێژ دەستگیر کرا]، ماڵپەڕی وێستگە، ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ساڵی ٢٠٠٩ ھاوسەرگیری کردوە و لە [[کۆیە]] [[باشووری کوردستان]] نیشتەجێیە و دوو کچی بە ناوەکانی ئانیا و ئایشەم ھەیە.<ref>[http://netewe.net/item.php?id=37094 ئاوات بۆکانی دەستگیر کرا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170927012143/http://netewe.net/item.php?id=37094 |date=٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٧ }}، ماڵپەڕی نەتەوە، ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ بڵاوکردەوە.</ref> ئاوات بۆکانی ئەوکاتانەی کە بێ کارە سەرقاڵ بە شعر نووسین. لە ساڵی ٢٠١٧دا ئاوات بۆکانی لە زیکۆ و فەرمان جیا بۆوە و تیپی مۆسیقای سەردەشتی ھەڵوەشا. لەوکاتەوە تا ئێستا ئاوات بۆکانی لەگەڵ بارزان مستەفا و ئەمیر ئەحمەدی تیپی مۆسیقای بۆکانیان پێکھێناوە و دوای ماوەیێک زیکۆ جارێکیتر گەڕایەوە لای ئاوات. ==دەستگیرکردن== ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ ئاوات بۆکانی کە ئەوکات دانیشتووی [[کۆیە]] بووە لەگەڵ سێ کەسی تر دەچن بۆ ناوچەی چنارۆکی گەشتیاری لە نزیک کۆیە، بەڵام بەهۆی دروستبوونی گرژی و ئاڵۆزییەوە ئاوات بۆکانی تەقە لە دوو کەسیان دەکات و برینداریان دەکات و دواتریش بەپێی ماددەی ٤٠٥ فرمانی دەستگیرکردنی بۆ دەرچوو، دوای دوو مانگ لە دەرچوونی فرمانی دەستگیرکردنیشی لە ڕۆژی ٥ی ئازاری ۲۰۱۹ خۆی بەدەستەوەدا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ئینستاگرام}} * {{فەیسبووک}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|موکریان|کوردستان}} [[پۆل:خەڵکی بۆکان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:بەندبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٧]] [[پۆل:زیندووان]] 795xo7focea2vuc4xkzov2plkd004f9 0 135544 1458052 702444 2025-07-11T05:40:05Z DanyMations 70070 1458052 wikitext text/x-wiki {{ھەتیو|date=حوزەیران ٢٠١٧}} {{کەسایەتی | ناو = سدیق تەعریف | وێنە = Sedigh Tarif.jpg | قەبارەی وێنە = 200px | سەرناو = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٥ی بەفرانباری ١٣٣٥ | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی لەدایکبوون = | شوێنی مردن = | شوێنی گۆڕ = | }} '''سدیق تەعریف''' مامۆستای ئاوازی ئێرانی و کوردی خەڵکی شاری [[سنە]]یە. تەعریف یەکێ لە ئوستادانی بەناوبانگی ئاوازی [[ئێران]]ە و لەگەڵ زۆرێک لە ھونەرمەندانی ناسراوی ئێراندا کاری کردووە. بڕێک لەو کەسانەی لەگەڵیان کاری تۆمار کردووە بریتین لە [[محەممەد ڕەزا لوتفی]] و [[جەلال زولفنوون]]. ھەروەھا لە مۆسیقای کوردیدا ئەلبۆمی [[کوردانە|کوردانەی]] لەگەڵ [[کامکاران]] تۆمار کردووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == بەستەری دەرەکی == [https://web.archive.org/web/20170519043121/http://www.sediqtarif.com/ ماڵپەری سدیق تەعریف] {{کۆلکە}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی فارسی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] taf5nxnuih84oojvzsq3rw0heiuesf5 0 135860 1458049 1446483 2025-07-11T05:39:27Z DanyMations 70070 1458049 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = قادر دیلان | وێنە =1 قادر دیلان.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[کوردستان]]، [[عێراق]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٩٩|٣|١٨|١٩٢٨}} | شوێنی مردن = [[پڕاگ]]، [[چیکۆسلۆڤاکیا]] | شێواز = | پیشە = | ئامێر = [[ڤایۆلین]] | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٤٨–١٩٩٩ | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = [[تیپی مۆسیقای مەولەویی کۆن]] | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''قادر دیلان''' (١٩٢٨، [[سلێمانی]] - ١٨ی ئازاری ١٩٩٩، [[پراگ]]).<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هونه‌رمه‌ند قادر دیلان و یه‌كه‌م گۆرانیى كوردی به ئامێرى موزیكی رۆژئاوایی|ناونیشان=http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=88046&Jor=5|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=www.wishe.net}}</ref> گۆرانیبێژ و مۆسیقاژەنێکی [[کورد]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=میدیا|یەکەم=گوڵان|سەردێڕ=قادر دیلان لە مەنفاوە بۆ هەموو دڵێك|ناونیشان=https://gulanmedia.com/so/story/280922|ڕێکەوتی سەردان=١ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=گوڵان مێدیا|زمان=so}}</ref> لە ساڵی ١٩٤٨ تیپێکی مۆسیقیی کوردیی بەناوی دیلان دامەزراندووە،<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|سەردێڕ=قادر دیلان ،ئه‌و هونه‌رمه‌نده‌ی سروودی نەورۆزی داناوە|ناونیشان=https://kurdistantv.net/ku/news/83428|ڕێکەوتی سەردان=١ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=کوردستان تیڤی (kurdistantv.net)|زمان=ku}}</ref> دواتر لە ناوەڕاستی پەنجاکان ناوەکەی بۆ [[تیپی مۆسیقای مەولەویی کۆن|گرووپی مۆسیقای مەولەوی]] گۆڕیوە.<ref name=":0" /><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هونەرمەندی گەورەی کورد د. قادر دیلان|ناونیشان=http://www.awene.com/detail?article=29853|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=www.awene.com}}</ref> گۆرانییەکانی «فریشتە» و «جوانی بێناو» لە ناسراوترین گۆرانییەکانی قادر دیلانن کە شیعری شاعیری کورد [[عەبدوڵڵا گۆران]]ن وتوونییەوە. قادر دیلان کەمانچەژەن بووە و لەگەڵ ئەوەشدا ئامێری مۆسیقیی دیکەشی ژەندووە. لە ساڵی ١٩٦٢ دەچێتە دەرەوەی وڵات و لەوێ چوار دانە ساڵ بابەتی مۆسیقا لە شاری [[پڕاگ]]، کە پایتەختی [[چیکۆسلۆڤاکیا]] بوو، دەخوێنێت. ھەر لەو وڵاتە لە یەکێک لە کەناڵە تەلەڤیزیۆنییەکان وەک مۆسیقاژەن کاری کردووە. == ژیانی سەرەتایی == قادر دیلان لەدایکبووی بنەماڵەیەکی ناسراوە لە شاری سلێمانی، قادر دیلان کوڕی مەلا ئەحمەدی دیلانە.<ref name=":0" /> بەھرەی گۆرانیوتن لەلایەن قادر دیلانەوە ھەر لە تەمەنی منداڵییەوە بووە. دیلان خوێندنی سەرەتاییی تا دواناوەندی لە شاری سلێمانی تەواو کردووە. دواتر بۆ کۆلێژ چووەتە [[بەغدا]]، ئەمەش دوای ئەوەی لە کۆلێژی ئابووری لە [[زانکۆی بەغدا]] وەردەگیرێت. == بەرھەمەکان == #جوانی بێناو #کەی تۆم دیوە #[[فریشتە (گۆرانی)|فریشتە]] #کڵپەی دەروون == مەرگ == لە ١٨ی ئازاری [[١٩٩٩]]، بە نەخۆشی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد.{{ژێدەر پێویستە|date=ئابی ٢٠٢٤}} سەرەتا تەرمەکەی لە پراگ نێژرا، بەڵام دواتر لە ساڵی ٢٠٠٧ گەڕێندرایەوە بۆ سلێمانی.<ref name=":0" /> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * [https://www.youtube.com/watch?v=wESlxqE2rB4&t=709s بەرنامەی بیرەوەری لە کەناڵی ھەولێر - یوتیووب، کەناڵی ھەولێر. ٢٩ی حوزەیرانی ٢٠١٣.] {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٨]] rowezxklmh14i46l8vvi7x5i1n3ex5p 0 135913 1457855 1360128 2025-07-10T17:02:11Z 1silent scientist 51740 1457855 wikitext text/x-wiki {{Infobox television |show_name = لەبەر ١٣ ھۆکار | image = Netflix's 13 Reasons Why title screen.png | genre = {{Plainlist| * درامی - تازەپێگەیشتووان * نھێنی ئامێز}} | creator = | based_on = {{Based on|''[[لەبەر سێزدە ھۆکار]]''|جەی ئاشەر}} | گەشەپێدەر = [[Brian Yorkey]] | starring = {{Plainlist| * دیڵن مینێت * [[کاترین لانگفۆڕد]] * کریستیان ناڤارۆ * ئەلیشا بۆو * براندۆن فلین * جەستن پرێنتیس * مایڵز ھایزەر * ڕۆس باتلەر * دیڤین دروید * ئامی ھارگریڤس * دێریک لوک * کەیت واڵش}} | گێڕانەوە لەلایەن =کرترین لانگفۆرد | composer = ئەسکیمۆ | country =ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا | language = ئینگلیزی | num_seasons = ٤ | num_episodes = ٤٩ | list_episodes = #Episodes | executive_producer = {{Plainlist| * دیانا سۆن * تۆم ماکارتی * جۆی گۆرمان وێتێڵز * ستیڤ گۆڵین * مایکڵ شوگەر * سیلینا گۆمز * ماندی تیفێی * کریستێڵ لێبلە}} | بەرھەمھێنەر = {{Plainlist| * جۆزێف ئینکاپرێرا}} | editor = لیۆ ترۆمبێتا | شوێن = [[کالیفۆرنیا]]، ئەمریکا | cinematography = | camera = تاک-کامێرا | runtime = ٤٩–٦١ خولەک | company = {{Plainlist| * جوڵای موون پرۆدەکشنز * کیکت تو زە کێب پرۆدەکشنز * ئەنۆنەمەس کۆنتێنت * پاراماونت تێڵەڤیژن}} | دابەشکار = {{Plainlist| * [[نێتفلیکس]]}} | کەناڵ = [[نێتفلیکس]] | picture_format = ٤ کەی (Ultra HD)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=13 Reasons Why |ناونیشان=http://instantwatcher.com/title/80117470?content_type=1%202%203&days_available=0-30&sort=available_from%20desc&page_title=New%20Titles |وێبگە=instantwatcher.com |ڕێکەوتی سەردان=٢ی نیسانی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170403013859/http://instantwatcher.com/title/80117470?content_type=1%202%203&days_available=0-30&sort=available_from%20desc&page_title=New%20Titles |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣ی نیسانی ٢٠١٧}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170403013859/http://instantwatcher.com/title/80117470?content_type=1%202%203&days_available=0-30&sort=available_from%20desc&page_title=New%20Titles |date= ٣ی نیسانی ٢٠١٧}}</ref> | audio_format = | first_aired = {{ڕێکەوتی سەرەتا|٢٠١٧|٣|٣١}} | last_aired = ئێستا | سایتی فەرمی = }} '''لەبەر ١٣ ھۆکار''' ({{بە ئینگلیزی|13 Reasons Why}}) زنجیرە درامایەکی نھێنی ئامێزی ئەمریکییە. زنجیرەکە لەلایەن تۆڕی [[نێتفلیکس]] پەخش دەکرێت. چیرۆکی زنجیرەکە لە ڕۆمانێک بە ھەمان ناوەوە وەرگیراوە کە لە نووسینی ''جەی ئاشەرە''. وەرزی یەکەمی زنجیرەکە لە ٣١ی ئازاری ٢٠١٧ دەرچوو، چیڕۆکی زنجیرەکە لەسەر گێڕانەوەی ''کلای جێنسن'' کە خوێندکارێکی قۆناغی ئامادەییە و بەدوای ئەو هۆکارانە دەگەڕێت کە پەیوەندیدارن بە خۆکوشتنەکەی ''ھانا بەیکەر،'' ناوبراو یەکێک بوو لە هاوپۆلەکانی کلای.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.tvguide.com/tvshows/13-reasons-why/1032508 |سەردێڕ=13 Reasons Why |وێبگە=TVGuide |ڕێکەوتی سەردان=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠}}</ref> هانا پێش مردنی، سندوقێکی شریتی کاسێت بەجێ دەھێڵێت و وردەکارییەکانی کۆتاییھێنان بە ژیانی خۆی تۆمار دەکات و ھەروەھا ئەو کەسانەی کە پێی وایە بەرپرسیار بوون لە مردنی. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|13 Reasons Why|لەبەر ١٣ ھۆکار}} * {{Netflix title}} * {{IMDb title}} * {{Rotten Tomatoes}} {{تووڵی دەروازە|تەلەڤیزیۆن|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئینتەرنێت|دەیەی ٢٠١٠|کالیفۆڕنیا}} [[پۆل:بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان بە زمانی ئینگلیزی]] [[پۆل:بەرنامە ڕاستەقینەکانی نێتفلیکس]] [[پۆل:زنجیرە تەلەڤیزیۆنییە ئەمریکییەکان، دەستپێکردنی ٢٠١٧]] [[پۆل:زنجیرە دراما زنجیرەییەکان]] [[پۆل:زنجیرە تەلەڤیزیۆنییە درامییە ئەمریکییەکانی پەیوەست بە ئێڵ جی بی تی دەیەی ٢٠١٠]] [[پۆل:زنجیرە تەلەڤیزیۆنییە درامییە ئەمریکییەکانی پەیوەست بە ئێڵ جی بی تی دەیەی ٢٠٢٠]] gtn2lp7rx927pkgjpt1ct2eggsdlmib 0 136573 1458142 1444137 2025-07-11T06:12:39Z DanyMations 70070 1458142 wikitext text/x-wiki {{Orphan|date=تەممووز ٢٠١٧}} '''ئەردەشێری یەکەمی ساسانی''' ناسراو بە '''ئەردەشێری بابەکان''' دامەزرێنەری [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی]] بوو. {{Infobox royalty | name = ئەردەشێر I<br />{{lang|pal|𐭠𐭥𐭲𐭧𐭱𐭲𐭥}} | title = [[شاهنشای ئێران]] | image = Dinar of Ardashir I (cropped).jpg | caption = دینارێکی زێڕینی ئەردەشێری یەکەم، ٢٣٠ز | succession = [[شای پارس]] | reign = ٢١١/٢١٢-٢٢٤ز | predecessor = شاپوری پاپەکان | successor = فەرمانگە هەڵوەشایەوە | succession1 = شاهنشای ئیمپڕاتۆریەتی ساسانی | reign1 = ٢٢٤-٢٤٢ز | reg-type1 = {{nowrap|Co-ruler}} | regent1 = [[شاپووری یەکەم]] (٢٤٠-٢٤٢ز) | coronation1 = 226<br />[[تەسیفۆن]] | predecessor1 = ئەردەوانی چوارەمی ئەشکانی | successor1 = [[شاپووری یەکەم]] | spouse = [[مورۆد]] | issue = [[شاپووری یەکەم]] | royal house = [[خانەدانی ساسانی]] | father = [[پاپەگ]] یاخود [[ساسان]] | mother = [[ڕۆداگ]] | birth_date = نەزانراو | birth_place = تیرودا, [[Banavan, Fars|Khir]], پارس | death_date = شووباتی ٢٤٢ز | death_place = | place of burial = | dynasty = | religion = [[زەردەشت]] }} == نەژاد == بەپێی پەڕتووکی کارنامەی ئەردەشێری بابەکان، کە لە سەدەی ٦ی زایینی نووسراوە، بەڵام ئەگەڕێتەوە سەردەمانی ئەردەشێری یەکەم و شاپووری یەکەمی کوڕی. ئەوا ئەردەشێر بە بنەچە ئەگەڕێنەوە سەر دارا ([[داریووشی سێیەم|داریووش]])، کۆتا فەرمانڕەوای [[ئیمپراتۆریەتیی ھەخامەنشی|هەخامنشی]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=André-Salvini|یەکەم=Béatrice|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=kJnaKu9DdNEC&pg=PA251&dq=ardashir+I+avenged+Dara&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&ovdme=1&sa=X&ved=2ahUKEwih2NKZwMSGAxX9cvEDHVYoMzIQ6wF6BAgJEAU#v=onepage&q&f=false|سەردێڕ=Forgotten Empire: The World of Ancient Persia|ڕێکەوت=٢٠٠٥|بڵاوکەرەوە=University of California Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٥٢٠-٢٤٧٣١-٤|پەڕەکان=٢٥١|زمان=en}}</ref> ئەردەشێر لە نامەیەکدا لە لایەن [[ئەردەوانی دووەم (ئەشکانی)|ئەردەوانی ئەشکانی]] پێی وتراوە «هەی کورد تۆ گەورە بووی لە ناو خێمەی ڕەشماڵنشینە کوردەکان». وشەی کورد لە [[زمانی پاڵەوی|پاڵەوی]] بە 𐭪𐭥𐭫𐭲 ''کورت-'' سەرچاوەی گرتووە، کە زاراوەیەکە بۆ «کۆچەر» یان «ڕەشماڵنشین». دوای داگیرکردنی فارس لەلایەن موسڵمانان، ئەم زاراوەیە لە زمانی عەرەبی وەک ''کورد'' وەرگیراوە، و بە تایبەتی بۆ ھۆزە کۆچەرییەکان بەکارھاتووە. باس لەوە کراوە کە ناوەکە ڕەنگە ڕەنگدانەوەی شوێنێکی سەردەمی بڕۆنزیی ''کار-دا'' بێت،<ref>Hakan Ozoglu, ''Kurdish notables and the Ottoman State'', 2004, SUNY Press, 186 pp. , {{ISBN|0-7914-5993-4}} (See p. 23)</ref> کە ھاوپێچ لەوانەیە ڕەنگدانەوەی ناوچەیەکی عەرەبی (بەپێی قورئان) ''[[چیای جودی|جودی]]'' بێت.<ref>Ilya Gershevitch, William Bayne Fisher, The Cambridge History of Iran: The Median and Achamenian Periods, 964 pp. , Cambridge University Press, 1985, {{ISBN|0-521-20091-1}}, {{ISBN|978-0-521-20091-2}}, (see footnote of p.257)</ref> کە ئەمەش نەژادی ئەردەشێر دەگەڕێنێتەوە سەر کورد و نزیکیی لە کوردانی ئەم سەردەمە. بوونی خاکێک بە ناوی «کاردا» لە سەرچاوە [[سۆمەر]]ییەکان لە ھەزارەی سێیەمی پێش زایین، لەسەر پارچە قوڕینێکی سۆمەری کە ئاماژە دەکات بۆ «خاکی کاردا» لە ناوچەکانی سۆمەریدا،{{تێبینی|ئەو ناوچانەی کە لە کارگێڕی سۆمەرییەکاندا ھەبوون}} کە ڕەنگە نزیک [[ھەولێر]] و باشووری [[دەریاچەی وان]]ی ئێستا بێت. ھەندێک لە زانایان ئەمەیان بە گرووپەکانی دواتری وەک [[کاردۆخییەکان]] داناوە کە [[زەینەفۆن]] لە ئاناباسیسدا باسی کردووە، کە لە ھەمان ناوچەدا ژیاون و پەیوەستیان ھەیە بە باپیرانی کوردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Driver |یەکەم=G. R. |ڕێکەوت=1923-07 |سەردێڕ=The Name Kurd and its Philological Connexions |ناونیشان=https://www.cambridge.org/core/product/identifier/S0035869X00067605/type/journal_article |journal=Journal of the Royal Asiatic Society |زمان=en |بەرگ=٥٥|issue=3 |پەڕەکان=٣٩٣–٤٠٣|doi=10.1017/S0035869X00067605 |issn=1356-1863}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Niranji |یەکەم=Sherko Subhan |دوایین٢=Al-Jaf |یەکەم٢=Sirwan M. A. |ڕێکەوت=٢٠٢٢|سەردێڕ=Genotype Frequency of the Common TLR4 SNPs in a Kurdish Population: Global Reviews and Out-of-African Migrations |ناونیشان=https://doi.org/10.1353/hub.2017.0105 |journal=Human Biology |doi=10.1353/hub.2017.0105 |issn=1534-6617}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == تێبینییەکان == {{تێبینییەکان}} == سەرچاوە == *{{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر =https://fa.wikipedia.org/wiki/اردشیر_بابکان |سەردێڕ = «اردشیر بابکان» |زمان =فارسی |سەردان = ٢٣ی تەممووزی ٢٠١٧}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Ardashir I}} {{تووڵی دەروازە|سیاسەت|ژیاننامە|ئێران}} [[پۆل:ئێران]] [[پۆل:پادشایانی ئێرانی]] [[پۆل:دامەزرێنەرانی شار]] f5yuby1w7mvp9pmcoevs0zodgmxohvh 0 136641 1458146 1310531 2025-07-11T06:13:19Z DanyMations 70070 1458146 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Anoushiravan.jpg|وێنۆک]] {{بێپۆل}} '''خوسرەوی یەکەم''' یان '''ئەنووشەڕەوان''' (٥٠١–٥٧٩ی زایینی) بیست و دووەمین شای [[ئیمپراتۆریەتیی ساسانی]] بوو. سەردەمی ئەو دەسپێکی سەردەمی زێڕینی ساسانییەکان بوو. ئەو سیستەمێکی کارامەی بۆ کۆکردنەوەی [[باج]] دامەزراند و دەستی دایە چاکسازی بواری [[ئابوور]]. ئەنووشەڕەوان ٥٣١ ز تا ٥٧٨ ز = ٤٧ ساڵ ژیاوە کیسرای یەکەم (خەسرەو) دوای ئەو ئاژاوەی بەھۆی بزووتنەوەکان باڵی بەسەر وڵات کێشابوو کیسرا دەی ویست چارەسەری بکات بۆیە مافەکانی بۆ خەڵکی گەڕاندنەوە و داواکارییەکانی بەجێ ھێنان دواتر دەستی کرد بە چاکسازی لە زەوی زارەکان بۆ کشتوکاڵی و دروستکردنی پرد و بایەخدان بە زانست و فەلسەفە و لێبووردەی ئایینی و باجی کەم کردەوە لەسەر خەڵکی ئەو کەسانەی کە زەوییە کشتوکاڵییەکانیان تووشی کارەساتی سروشتی دەبووە لێیان خۆش دەبوو لێژنەیێکی دانا بۆ باجی نوێ ئەمەش بووە ھۆی سەقامگیر و ئاسوودەی بۆ خەڵکی وڵاتەکە<ref name=":0">أرسر کریتستسن کتاب ایران في عهد الساسانین ترجمە یحی الخشاب في القاهرە ۱۹٥۷ کتاب حسن بیرنیا (التاریخ الایران القدیم من البدایە حتی نهایە العهد الساسانی)</ref> ئەم پاشایە بە دادپەروەرترین پاشای ساسانی دادەنرێ بەڵام بەردەوامی جەنگ لەگەڵ ڕۆمەکان کاریگەری و زۆرتر بایەخدانی پاشا بۆ ئەو کارانە کەم کردەوە دواترش مردوو ھەر پاشی مردنشی پاشاکانی دوای نەیان توانی ڕۆمەکان لە وڵاتی سووریا و ئەنادۆڵ دەربکەن و کێشەکانی دەوڵەتی ساسانی زۆر بوون و بەردەوامی شەڕ لەگەڵ ڕۆمەکان ھەردوو دەوڵەتی لاواز کرد تا دواتر لە سەردەمی خەلیفەی دووەم شاری مەدائینی پایەتەخت داگیر کراو کۆتای بە حوکمڕانی ساسانییەکان ھات<ref name=":0"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} * ویکیپیدیای فارسی {{پۆلی کۆمنز|Khosrau I}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران}} [[پۆل:مردووانی ٥٧٩]] [[پۆل:دامەزرێنەرانی شار]] 0z41a8gi2ah4cenb4m29wb2a1dbh4st 3 141218 1457893 1456412 2025-07-11T01:55:28Z Dexbot 6403 بۆت: ئەرشیڤکردنی 1 بابەت لە [[لێدوانی بەکارھێنەر:Aram]] 1457893 wikitext text/x-wiki {{ئەرشیڤی وتووێژ}} {{لێدوانی بەکارھێنەر:Aram/سەرپەڕە}} {| bgcolor="#f8f8ff" align=center style="width:100% !important; -moz-border-radius: 1em;-webkit-border-radius:1em;border-radius:1em; border:1px solid #999999;" | <div class="tabber horizTabBox" style="width: 100% !important;"> <div class="tabbertab" title="&zwnj;ویکیپیدیا&zwnj;"> <center><big>'''بەخێرھاتی بۆ ویکیپیدیا {{PAGENAME}}'''!</big></center> <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal_Clear_app_ktip.png|چەپ|100px|link=]]</span> '''[[ویکیپیدیا]]''' [[ئینسایکڵۆپیدیا]]یەکی ئازادی ئینتەرنێتییە کە بە دەستی بەشداربووانی خۆبەخشەوە لە سەرانسەری جیھاندا پێکدێت. سەیرکردن، لەبەرگرتنەوە و بەکارھێنانەوەی [[ناوەرۆکی ئازاد|ناوەڕۆکی ویکیپیدیا ئازادە]]. ویکیپیدیا دەستەی نووسەران یان چاودێرانی تایبەتی نییە و ھەموو کەس لەسەر ئینتەرنێت دەتوانێت دەستکاری و چاودێریی وتارەکانی بکات. ئەم ویکیپیدیایە کە بە شێوەزاری [[کوردیی ناوەندی|ناوەندی]] (سۆرانی) لە زمانی [[کوردی]] (Central Kurdish Branch) دەنووسرێت، لە [[٢٠٠٩]]ەوە لە [[:ku:|ویکیپیدیای کوردیی باکووری]] (کورمانجی) بە ھۆی [[ویکیپیدیا:ھۆکارەکانی جوداکردنەوەی ویکیپیدیای سۆرانی|چەند کێشەی تەکنیکی و زمانەوانییەوە]] جیا بووەتەوە و ئێستا {{NUMBEROFARTICLES}} وتار و {{NUMBEROFACTIVEUSERS}} بەشداربووی چالاکی ھەیە. <center>ویکیپیدیا بە شێوەزارەکانی تری زمانی کوردی</center> {| align="center" cellpadding="1" width="100%" style="text-align:right" |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-ku.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی باکووری|link=:ku:]] [https://ku.wikipedia.org ویکیپیدیای کوردیی باکووری] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-sdh.svg|40px|ویکیپیدیای کوردیی باشووری]] [https://incubator.wikimedia.org/wiki/Wp/sdh/%D8%AF%DB%95%D8%B3%D9%BE%DB%8E%DA%A9 ویکیپیدیای کوردیی باشووری] |[[پەڕگە:Wikipedia-logo-v2-diq.png|40px|ویکیپیدیای کوردیی زازاکی|link=:diq:]] [https://diq.wikipedia.org ویکیپیدیای کوردیی زازاکی] |} </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بنەماکان&zwnj;"> بەر لە ھەموو شتێک، باشترە لەگەڵ [[ویکیپیدیا:ڕێبازەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکانی]] ویکیپیدیا ئاشنا بیت: <span style="float:left">[[پەڕگە:WikiVote.png|link=|80px]]</span> * '''[[ویکیپیدیا:پێنج کۆڵەکە|پێنج کۆڵەکە]]'''، سیاسەتەکان و ستانداردەکانی ویکیپیدیا کە لەسەر ئەوان بنیات نراوە. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|ویکیپیدیا چی نییە]]'''، ئەو شتانە کە بە تەواوی لە ناوەرۆکی ویکیپیدیا دوورن. * '''[[ویکیپیدیا:بێلایەنی ڕوانگە|بێلایەنی ڕوانگە]]'''، پێویستە ھەموو ڕوانگە زۆرینەکان و کەمایەتییە بەرچاوەکان ئاماژەی پێ‌بکرێت. * '''[[ویکیپیدیا:ئاماژە بە سەرچاوە|ئاماژە بە سەرچاوە]]'''، پێویستە زانیارییەکان [[ویکیپیدیا:سەلماندنیبوون|سەلماندن]]ی بێت و ئاماژە بکرێت بە ژێدەری وەرگرتنیان. * '''[[ویکیپیدیا:ویکیپیدیا چی نییە|نووسینی ناسراوەکان]]'''، ئەم بابەتانە کە پێشتر لە شوێنێکی تر [[ویکیپیدیا:توێژینەوەی سەرەتایی قەدەغەیە|بڵاو نەکراونەتەوە]] یان ناودار نین، ناکرێ لە ویکیپیدیادا بڵاو بکرێتەوە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;پەڕەکەت&zwnj;"> <span style="float:left">[[پەڕگە:User-info.svg|link=|70px]]</span> '''[[تایبەت:MyPage|ئەم پەڕەیە]]''' تایبەتی تۆیە و دەتوانیت خۆتی تێدا بناسێنیت، '''[[تایبەت:لێدوانەکەم|ئەمەش]]''' پەڕەی لێدوانەکەتە و بەکارھێنەرانی تر لە ڕیگای ئەم پەڕەیەوە پەیوەندیت لەگەڵ دەگرن. لە پەڕەی بەکارھێنەریت و لێدوانەکەتدا ئەمانە لەبەر چاو بگرە: * تکایە ئەم شتانە کە پەیوەندی بە ویکیپیدیا و ئینسایکڵۆپیدیاوە نییە لە پەڕەی بەکارھێنەریتدا مەھێنە. * لە کاتی وتووێژدا '''[[ویکیپیدیا:ڕێساکانی وتووێژ|ڕێساکانی وتووێژ]]''' لەبەر چاو بگرە. * لە کۆتاییدا و دوای نووسینی بیروڕات، بە بەکارھێنانی '''<nowiki>~~~~</nowiki>''' یان کرتەکردن لەسەر دوگمەی [[پەڕگە:Button_sig.png|link=]] پەیامەکەت '''[[ویکیپیدیا:واژوو|واژوو]]''' بکە. </div> <div class="tabbertab" title="&zwnj;بەشداری&zwnj;"> ویکیپیدیای کوردی شوێنێکە بۆ پەرەپێدان و ناساندنی زمان و چاندی کوردی و کۆکردنەوەی زانیارییەکان لە یەک جێگەدا. بەشداریی ھەموو کەسێک ڕاستەوخۆ دەخرێتە ویکیپیدیای کوردی و پێویستی بە پەسەندکردنی کەس نییە. بۆ بەشداریکردن لە ویکیپیدیای کوردی: <span style="float:left">[[پەڕگە:Crystal Clear app kedit.png|چەپ|80px|link=]]</span> * پێش ھەموو شتێک لێرەدا دەتوانی '''[[ویکیپیدیا:ناساندن|لەگەڵ ویکیپیدیا ئاشنا بیت]]'''. * ئاگاداری '''[[ویکیپیدیا:نووسینی_کوردی|تەختەکلیلی ستاندارد]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنووسی_زمانی_کوردی|ڕێنووسی زمانی کوردی]]''' ببە. * '''[[ویکیپیدیا:فێرکاری|خولی فێرکاری]]''' و '''[[ویکیپیدیا:ڕێنمای_خێرا|ڕێنمای خێرای دەستکاری]]''' ببینە و لە [[ویکیپیدیا:خۆڵەپەتانێ|پەڕەی خۆڵەپەتانێ]] ئەوەی فێر بووی تاقی بکەوە. * '''[[ویکیپیدیا:سێحربازی_وتارەکان|ئەم فێرکارییە]]''' دەتوانێ بە باشی یارمەتیت بدات بۆ ئاگاداری سەبارەت بە مەرجەکانی وتارەکان لە ویکیپیدیا. * لە کۆتاییدا، ھەر کات سەبارەت بە ھەر شتێک لە ویکیپیدیادا پرسیار، ڕەخنە یان پێشنارێکت بوو، دەتوانی لە '''[[ویکیپیدیا:پرسگا|پرسگادا]]''' باسی بکەی، بەکارھێنەرانی بەئەزموون بەخۆشحاڵییەوە گوێبیس و وەڵامدەر دەبن. دەتوانی بۆ پرسیار و لێدوانی تاکەکەسی پەڕەی لێدوانی بەکارھێنەرانی تر، و سەبارەت بە بابەتی وتارەکان، پەڕەی وتووێژی وتارەکان بەکاربێنیت. </div> </div> |} -- > [[بەکارھێنەر:Kushared|kushared]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Kushared|لێدوان]]) ‏٠٦:٥٢، ٢٧ی ئازاری ٢٠١٧ (UTC) == وتارە نوێکان == سڵاو! دەستخۆش بۆ دەستکارییە بەنرخەکانت! ویستم ئاگادارت بکەمەوە کە لەکاتی وەرگرتنی وتارەکان لە ویکیپیدیاکانی ترەوە، [[داڕێژە:بیرخستنەوەی ویکی|داڕێژەی بیرخستنەوەی ویکی]] بەکاربھێنیت بۆ ئەوەی وتارەکان جوانتر و خاوێنتر بن. :)!—[[بەکارھێنەر:Lost Whispers|<span style="font-family:Segoe print; color:#420056; font-size:13px;">'''ژیـار'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Lost Whispers|<span style="color:purple;font-size:10px">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٠:٠٣، ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٧ (UTC) سڵاو {{و|Lost Whispers}} زۆر سپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەت. بەرز دەینرخێنم. [[بەکارھێنەر:ئارام بکر|ئارام بکر]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|لێدوان]]) ‏١٠:١٨، ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٧ (UTC) == شێوازی نووسین == سڵاو دووبارە، تکایە لەکاتی نووسین فاریزەکان لە وشەکان جیامەکەرەوە (نم: کوردستان ، ئێراق {{نەکرا|ھەڵەیە}}) ئەبێت فاریزەکە بە وشەکەوە بلکێندرا (کوردستان، ئێراق {{کرا|ڕاستە}}) بۆ زیاتر تکایە [[وپ:نک]] بخوێنەوە. دەستکاریکردنێکی خۆش!—[[بەکارھێنەر:Lost Whispers|<span style="font-family:Segoe print; color:#420056; font-size:13px;">'''ژیـار'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Lost Whispers|<span style="color:purple;font-size:10px">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٥:١٢، ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ (UTC) {{و|Lost Whispers}} دووبارە سڵاو لە تۆش کاک ژیار، لە ڕاستیا من ئەوە ئەزانم و سووچی من نییە، بەڵکو ئەو بەڕێزانەی پێش من بەو شێوەیە نووسیویانە (نم: لەساڵی [[۱۲۳٤]] دا ، ...) بۆیە منیش پێموابوو ئەوەی ئەوان '''درووستە'''. بەھەرحاڵ چاکسازیان تێدا ئەکەمەوە. سپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەت. [[بەکارھێنەر:ئارام بکر|ئارام بکر]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|لێدوان]]) ‏١٥:٣٨، ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ (UTC) :ئەندامانی تریش بێ ھەڵە نین بە دڵنیاییەوە، مەبەستم نەبوو بەسەر تۆی بھێنم، بەڵام ئێستا کە زانیت ئەو شێوازە دروست نییە دەتوانیت کە بەر چاوت کەوت چاکیان بکەیت. دەستکاری کردنێکی خۆش!—[[بەکارھێنەر:Lost Whispers|<span style="font-family:Segoe print; color:#420056; font-size:13px;">'''ژیـار'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:Lost Whispers|<span style="color:purple;font-size:10px">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٦:٠٤، ٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١٧ (UTC) == تەختەکلیلەکەت == سڵاو ئارام گیان! دەستت خۆش بێت بۆ دەستکارییە بە نەرخەکانت. ویستم ئاگادارت بکەمەوە لە تەختە کلیلە نا ستانداردەکەت. ئەگەر سەرنجت دابێت دوای دەستکارییەکانت تاگێکی زەردی لێ دەدرێ کە نووسراوە ''بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد'' لەسەری. ئەمە واتای ئەوە دەدات کە تەختەکلیلەکەت پیتی ناستاندارد بەکار دەھێنێ. بۆ نموونە لە جیاتی ک، ک بە کار دێنێت، ھەرچەندە لە وشەکاندا تێبینی ناکرێت (ک: کار، ک: کار) بەڵام کێشە بۆ ئێمە دروست دەکات. و ھەروەھا ھەندێک لە کیبۆردەکان پیتی ەـی (بزوێن)ـی ناستاندارد بەکار دەھێنن کە دیسانەوە کێشەی ترمان بۆ دروست دەکەن! بۆیە تکایە کیبۆرد یان تەختەکلیلەکەت [[وپ:نک|بگۆڕە بە دانەیەکی کوردی ستاندارد]] تا ئەم کێشانە نەیەتە سەر ڕێمان. و دووبارە سوپاس و بە ھیوای بەردەوامی و بەشداری زیاتر. دەستکاریکردنێکی خۆش!–&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٩:١٥، ٢٠ی تەممووزی ٢٠١٧ (UTC) {{و|épine}} سڵاو لە تۆش کاک ژیاری بەڕێز! دەستی تۆش خۆش بێت و زۆر سوپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەت. من تەختەکلیلی Advanced Kurdish Keyboard بەکاردەبەم و بە بۆچوونی من زۆر نایەبە و ئەوەندەی من بزانم تەنھا لە پیتی ھائـ کێشەی ھەیە کە (ە)ی عەرەبی دەنوسرێ بەجێی (ھ)ی کوردی، وە لە بەکارھێنانی بزوێنی (ە) پێموانییە کێشەی ھەبێت، وە پیتی '''ک'''ی کوردی بەجیا تێدایە و '''ک'''ی عەرەبیش بەجیا. سەبارەت بە پیشاندانی ''بەکارھێنانی نووسەی ناستاندارد''یش تا ئێستاش من وامزانیوە کاتێک ئەوە پیشاندەدرێت کە لە '''کورتەی دەستکاری:''' تاگی (ڕێنووس) بکەیت. ئایا من ھەڵەم؟ لەکۆتاییدا ئەگەر تەختەکلیلێکی باشتر شک دەبەیت، ئەوا خۆشحاڵ دەبم ئەگەر ئاگادارم بکەیتەوە. دوبارە زۆر سوپاس بۆ گرنگیپێدانەکانت بۆ من.[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|ئارام بکر]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|لێدوان]]) ‏١١:١٥، ٢٠ی تەممووزی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|ئارام بکر}} دەستتخۆش بۆ ئاماژە دان بە پیتی (ھ)ـکەش. ڕاستە. ئێستا لە ویکی بڕیاردراوە کە تەنھا (ھ) بەکاربێ نەک (ە) عەرەبی. بۆ بەکارھێنانی کیبۆردەکەش، بە پێی سیستمی مۆبایل یان کۆمپیوتەرەکەتە. ئێستا بە ھیوای ئەوەم کە '''[[وپ:نک]]''' بخوێنیتەوە بۆ ئەوەی بزانیت کە چی باسە، و ھەر لەو پەڕەیەش بۆ ھەردووک سیستمی [[ئای ئۆ ئێس]] و [[ئەندرۆید]] پێشنیاری تەختەکلیلی دروست و پەسەندکراو دراوە. ئەگەر کورتەی دەستکاری بە ھەڵە بەجێ بھێڵی ھیچ تاگێک دەرناکەوێ، ئەو تاگە تەنھا بۆ تەختەکلیلە نا ستانداردەکان دەردەکەون. بە ھیوای بەشداری زیاتر و ھێنانی زانیارییەکانت بۆ ویکییەکەمان. دەستکاریکردنێکی خۆش!–&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١١:٢٦، ٢٠ی تەممووزی ٢٠١٧ (UTC) == پەیوەست کردن == زۆر سوپاسی دەستکارییەکانت دەکەم و ھیوادارم بەردەوام بیت ... من ئێستا دەمەوێت ئاگادارت بکەمەوە لە ھەڵەکەت لە پەیوەستکردنی وتارەکاندا: تۆ وشەکان بە تەواوەتی دیاری ناکەیت (بۆ نموونە: [[مانگا (کۆمیک)|مانگا]]<span style="color:black">یەکی</span>) ھیوادارم ئەمە دووبارە نەکەیتەوە ... دەستکارییەکانت و وردبینییەکەتم بەدڵە، بەردەوامبە ... بژیت [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٠٢:١٤، ١٦ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صویا}} سڵاو بەڕێز صلصة صویا! شایەنی نییە ئەرکی خۆم بوو وە لەڕاستیدا پێموابوو کە ئەوەی من دەیکەم ڕاستە، بەڵام ئێستا تێگەیشتم ھەڵەیە. چی تر دووبارە نابێتەوە و زۆر سپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەت و گرنگیپێدانەکانت. بەرز دەینرخێنم. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠٦:٤٢، ١٦ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) == "و" دروستە نەک "وە" == سڵاو. لە ویکیپیدیای کوردیی ناوەندی ئێمە ھەر "و" بەکاردێنین بۆ بەستنەوە (فڵان و فیسار) ھەر واش بووە. خۆی وا دروستە، نەوەک فڵان وە فیسار. دەستخۆش بۆ بەشدارییەکانت و بە ھیوای بەردەوامی. &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٢٢:١٦، ١٦ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) {{و|Épine}} سڵاو لە تۆش کاک ژیار! ئەگەر مەبەستت بوونی فاریزە بێت وەک لە یارمەتی:ناوەڕۆک باس کراوە '''لە پێش ئامرازی لێکدەری (وە، یا، یان)ەوە، بە مەرجێک نەکەوتبێتە سەرەتای ڕستەوە، وەک: نە تۆ ھاتبووی بۆ کۆبوونەوەکە، وە نە ئاراسی ھاوڕێت.''' ئەوا بە بۆچونی خۆم و ئەم نموونەیە ئەوەی من بێ کێشەیە و دروست ئەنجامم داوە خۆ ئەگەر بەدەر لەمە (فاریزە)بێت و ئەو ھەڵەیەشم کردبێ ئەوە داوای لێبوردن ئەکەم چون ئەگەر مەبەستت وتاری [[ڕەمەزان]] بێت، ئەوا ھەڵەی زۆر زۆری تێدا بوو، بەڵام بەمەوە ناوەستم و بەردەوام دەبم پشت بە خوا. سپاس بۆ گرنگیپدانەکانت. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠٦:٣٧، ١٧ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) :ناھ، باسی بۆر ناکەم باسی وە و و دەکەم. تۆ وە بەکاردێنی بۆ جیاکردنەوەی وشەکان (فڵان وە فیسار) ئەمە مەکە، تەنھا پیتی واو بەکار بێنە. ئەگەر لە ڕێنماییەکان /وە/ـی داناوە ھەڵەیە و دەبێ نوێبکرێتەوە. &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٦:٤٨، ١٧ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) == نیشانێک بۆ تۆ! == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Team Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''نیشانی کاری بەکۆمەڵ''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | پێشکەشە بە {{بەستەری بەکارھێنەر|ئارام بکر}} بۆ بەشدارییە بە نرخەکانی لە پاڵ من و {{بەستەری بەکارھێنەر|صلصة صویا}} بۆ پەرەپێدان بە وتاری [[وەن پیس]]. ھیوادارم ھەر ئاوا گیانی ھاوکاریت تیا بێت و بەشداری گرنگتریشت لێ ببینین. &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٨:٥٨، ١٨ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) |} {{و|Épine}} زۆر سوپاس بۆ خەڵاتە قەشەنگەکەت. زۆر سوپاسی بەڕێزت و بەڕێز {{بەستەری بەکارھێنەر|صلصة صویا}} ش ئەکەم لە سەرجەم بەشدارییەکانتان لە وتارەکەدا، و ھەرکاتێک پێویستیتان بە من ھەبوو یان بۆ بەسەرداچوونەوەی وتارەکان ئەوا من ھەردەم لە خزمەتتانام تەنھا ئاگادارم بکەنەوە. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٩:١٧، ١٨ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) == داواکاری == مامە ئارام گیان بۆ ئەم ئامرازانە پێویستم بە یەکێک ئەبێت تاقیان بکاتەوە و تۆش بە گونجاوترین دەبینم بۆ ئەم کارە. ئێستا تکایە سەیری پەڕەی دوایین گۆڕانکارییەکان بکە و چەند جارێک پاکسازی بکە بزانە ھیچی نوێ تێبینی دەکەی؟ ئایا پشتینەیەکی مۆر لەسەر ناوەکەت دەرەکەوێ ئێستا؟ گەر ھیچ نەگۆڕا بوو لە بەشی ئامرازەکان لە ھەڵبژاردە>ڕواڵەت دووەم ئامراز کارا بکە و ئەوکات سەیر بکەرەوە. &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٩:٣٧، ١٨ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) {{و|Épine}} پێش دەستکاریکردنی بەشی ئامرازەکان... تەنھا ناوی وتارەکان بە ڕەنگی {{مۆر|'''مۆری'''}} ئەستوور پیشاندەدرێت و ھیچی تر. نەخێر، ھیچ پشتێنەیەکی {{مۆر|مۆر}} لەسەر ناوەکەم دەرنەکەوت. دوای دەستکاریکردنی بەشی ئامرازەکان... بەڵێ، ئێستا باکگراوندێکی شینی کاڵ لە ھەموو شوێنێک لە ناوەکەکەم دراوە جگە لە واژۆکەم، بەڵام تەنھا لە شێوازی کۆمپیوتەر دەردەکەوێت نەک بینینی مۆبایلی. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٢:٤٥، ١٨ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) :دەستت خۆش بێت. :) &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٢٢:٥٣، ١٨ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) {{یەکەم وتار}} &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١١:٢١، ٢١ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) == [[:عەلی سادقی]] بۆ [[ویکیپیدیا:پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا|سڕینەوەی خێرا]] ھەڵبژێردرا == [[پەڕگە:Ambox warning pn.svg|48px|چەپ|alt=|link=]] تاگێک داندراوە لەسەر [[:عەلی سادقی]] کە داوا دەکات کە بە خێرایی بسڕدرێتەوە لە ویکیپیدیا. ئەمە لەبەر ئەم ھۆکار(انە) کراوە: <blockquote>زۆرینەی وتارەکە بە زمانی فارسی نووسراوەتەوە</blockquote> لەژێر [[ویکیپیدیا:پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا|پێوەرەکانی سڕینەوەی خێرا]]، ئەو پەڕانەی کە لەگەڵ چەند سیاسەتێکی دیاریکراودا یەکدەگرن لەوانەیە بسڕدرێنەوە. ئەگەر پێت وایە ئەمە پەڕەیە نابێت بسڕدرێتەوە لەبەر ئەم ھۆکارە، لەوانەیە '''پێویست بکات ناڕەزایی دەرببڕیت بە''' [[:عەلی سادقی|بە سەردانکردنی پەڕەکە]] و کەرتە کردن لەسەر ئەو دوگمەیەی کە دەڵێت "دەربڕینی ناڕەزایەتی بەرامبەر بە سڕینەوە". کە ھەلێکت پێ دەدات بۆ ڕوونکردنەوەی ئەوەی کە بۆچی نابێت پەڕەکە بسڕدرێتەوە. بەھەرحاڵ، ئاگاداربە کە ھارکاتێک پەڕەیەک تاگی سڕینەوەی خێرای لێ درا، لەوانەیە بەبێ دواخستن بسڕدرێتەوە. تکایە خۆت تاگی سڕینەوە لە پەڕەکە لا مەبە. سەیری [[ویکیپیدیا:سیاسەتەکان و ڕێساکان|سیاسەتەکان و ڕێساکان]] بکە تاکو لە داھاتوودا ئەمە ڕوونەداتەوە. ئەگەر پەڕەکە سڕدراوەتەوە، و دەتەوێت بھێندرێتەوە بۆ باشتر کردنەوەی، تکایە پەیوەندی ببەستە لەگەڵ {{Querylink|Special:Log|qs=type=delete&page=%D8%B9%DB%95%D9%84%DB%8C+%D8%B3%D8%A7%D8%AF%D9%82%DB%8C|بەڕێوەبەرێکی سڕینەوە}}، ئەگەر لە پێشوودا ئەمەت ئەنجام داوە، تکایە چاوەڕێی وەڵام بە. &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١١:٢١، ٢١ی ئابی ٢٠١٧ (UTC) == سەلام == برا گیان تۆ فارسی دەزانیت!؟ بۆ {{دا|Chembox}} پرسیار دەکەم.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٥:١٢، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) :علیک سلام کاک {{و|Épine}} گیان. بەداخەوە نەخێر، من تەنھا تا ڕادەیەک زمانی ئینگلیزی ئەزانم و ئەگەر ھەرچیم پێ بکرێ بەوەندە لەخزمەتام —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٥:٣٩، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) ::من ئێستا بە فری لە ئینتەرنێتم ئەگینا ھەر [[وەرگێڕی گووگڵ]] بەکاردەبەم. بەڵام مەگەر بتوانی بۆمیان وەربگێڕیتە سەر ئینگلیزی بە وەرگێڕێک، ئەگەریش نا پێویستە زیاتر چاوەڕێ بکەیت تا دەگەڕێمەوە ماڵەوە!--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٥:٤٤، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) :زۆرباشە {{و|Épine}} گیان، ھەروەھا منیش ھەر وەرگێڕی گووگڵ بەکاردەم بەڵام بەبێ ئینتەرنێت (ئۆفڵاین). تۆ ئەتوانیت بەستەرەکەم بۆ بنێریت تا دەس بەکار بم وە پێم بڵێ کام زمان بۆ کام زمان وەرگێڕم. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٥:٥١، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) ::لە "شناساگرھا" و "خطرات" دەستپێبکە و وردە وردە ئەوانی تریش دەکەین 💜--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٥:٥٤، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) :کاک {{و|Épine}} ئەبێت بمبووری من ھیچ وشەیەکی فارسی وەک "شناساگرھا" و "خطرات" نابینم! پێم وابوو تەنھا کاری وەرگێڕان بێت بەڵام ھیچ وشەیەکی فارسی نابینم ھەرچەندە من تا ئێستا دەستکاری داڕێژەم نەکردووە. وە من داوای بەستەرم کرد کە ڕاستەوخۆ لەڕێی کرتەکردن لێی بچمە ناو کاری وەرگێڕانەکەوە ئەگەر ئەتوانی بەستەرەکەم بۆ دانێ لێرە. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٨:٥٠، ١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) ::مامە ئارام گیان، وتم ھەر بۆمیان وەرگێڕیت بە بەکارھێنانی وەرگێڕی گووگڵ (یان ھەر وەرگێڕێکی تر بێت). بۆیە ئەو داڕێیە ئەمەندە دواخرا چوون چەند داڕێژەیەکی زۆری تر بەکاردەبات. ئەو بابەتە لەولا دانێم، زۆرجار چەند بەکارھێنەرێک ھەمان ھەڵە دەکەنەوە کە پێویست ناکات بۆ ھەر یەکەیان دیسانەوە لەسەر پەڕەی وتووێژیان بنووسیتەوە. بۆ نموونە ئەگەر تەختەکلیلیان ناستاندارد بوو، <code><nowiki>{{subst:ناستاندارد}}</nowiki></code> لەسەر پەڕەکەیان دابنێ. بۆ تاگەکانی ئاگاداری تر وەک خراپکاری و ھتد، {{دا|داڕێژەکانی ویکیپیدیا}} ببینە.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٥:٥٣، ١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) == بەسەرداچوونەوە == سڵاو مامە ئارام، وابزانم من و تۆ تەنھا کەسین لە ئێستادا کە تاقەتی بەسەرداچوونەوەی وتارەکانمان ھەبێت! گەر حەزت کرد، [[ویکیپیدیا:پێڕستی پەرەپێدەرانی کاندیدکراوەکانی وتارە ھەڵبژێردراوەکان|تۆش ببە بە پەرەپێدەر و خۆت تۆمار بکە]].--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٢:٢٠، ١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) :سڵاو لە تۆش کاکە {{و|Épine}} گیان! "خۆم زۆر بە خۆشحاڵ ئەزانم کە ویکی خۆمان کەسێکی لێزانی وەک بەڕێزتی تیایە". و من زۆر حەزم لە بەسەرداچوونەوەی وتارەکان ھەیە، چون زۆر بەوردی ئەیانخوێنمەوە، بەڵام زیاتر بۆ ڕاستکردنەوەی ھەڵەی ڕێزمانی/ڕێنوسی (وشەکاری)یە وە ئەگەر بێینە سەر پەرەپێدانیش پێیان، ئەوا من تەنھا سەرچاوەکانم لە ویکی ئینگلیزییەوە وەرئەگرم. سوپاس بۆ پێشنیارەکەت و ئەگەر ئەتوانی ھەندێ ڕوونکردنەوەی ترم بدەیتێ لەسەر ئەندام بوون لەو بەشە تا زیاتر شارەزا بم. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٣:٤٦، ١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) ::ھەموو کەسێک لە پێڕستی پەرەپێدەران جێی دەبێتەوە تەنانەت ئەگەر بەسەرداچوونەش زیاتر نەکات. لە ویکیپیدیا بەسەرداچوونەوە زۆر گرنگە، مەگەر ئەوەش پەرەپێدان نەبێت بە ئاست و کوالێتی وتارەکە؟ کاری پەرەپێدەران بە گشتی ئەوەیە بەسەر وتارەکان بچێتەوە و ئاماژە بە کێشەکان بدات لەسەر پەڕەی وتووێژەکەی (کە خۆت زۆرجار ئەمەش دەکەیت) و چاککردنەوەی ھەر کێشەیەکە کە وتارەکە ھەیبێت و زیادکردنی زانیاری و ڕێکخستنەوەی ڕستەکانە تا شیاوتر و زانستنامەیی تر دەربکەون، ھتد. شمولی خۆتان دەکات بۆیە پێشنیارم کرد ^_^--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٦:١٨، ١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) ::: ئەمەشی بۆ زیاد بکەم: [[ویکیپیدیا:ھەڵسەنگاندنەوەی وتاری ھەڵبژێردراو|وتارە ھەڵبژێردراوەکان ھەڵدەسەنگێنینەوە]] تا ئەوانەی بێکەڵکن دووبارە بە پرۆسەی پاڵاوتن بڕۆنەوە. ئەگەر سیاسەتەکان ئەپدەیت کران، ئێمە بەسەر وتارەکان دەچینەوە تا بزانین کامیان چی تر نابێت ھەڵبژێردراو بێت (لە حاڵەتی دەگمەن سیاسەت ئەگۆڕدرێت)، و ھەروەھا وتاری ھەڵبژێردراویش دەنووسینەوە! بەھیوای ئەوەی تۆش بتوانیت وتارێکی ھەڵبژێردراو بنووسیتەوە لە داھاتوو.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٦:٢٢، ١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) :::: ھیوادارم بتوانم کارەکان وەک بەڕێزت ڕاپەرێنم. سپاس. :::: {{کرا|پێشنیارەکەت پەسەند کرا.}} —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٥:٣٩، ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) == نیشانێک بۆ تۆ! == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Original Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''نیشانی سەرەکی''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | نیشانەی مانـــــدوو بوون [[بەکارھێنەر:Gyan333|Gyan333]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Gyan333|لێدوان]]) ‏١٧:٣٧، ١٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) |} :زۆر سپاسی خەڵاتەکەت ئەکەم. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠٦:١٢، ١٦ی ئەیلوولی ٢٠١٧ (UTC) == نوسینی کوردی == سوپاس بۆ دەستکاریەکانت لە ١٥٠٣، ١٥٠٤ و ١٥٠٥ ، چۆن ئەوە چارەسەر بکەم . :سڵاو {{و|Twana.ismail}}! پێش ئەوەی وەڵامی پرسیارەکەت بدەمەوە دەبێت لە کاتی وتووێژکردندا [[ویکیپیدیا:ڕێساکانی پەڕەی وتووێژ|ڕێساکانی وتووێژ]] لەبەرچاو بگریت. ئێستا بۆ پرسیارەکەت ڕەنگە پەیوەندی بە تەختەکلیلەکەتەوە ھەبێت و پێشنیار دەکەم [[وپ:نک|بیگۆڕیت بە دانەیەکی کوردی ستاندارد]] ئەگەریش نا لە کاتی دەستکارییەکانت لەسەرەوە کۆمەڵێک ئامراز کە لە شێوەی چوارگۆشەن لە پاڵ یەکدا و ھەریەک لەوان فرمانێکی تایبەتی ھەیە، و دوگمەی دووەم لەلای ڕاستەوە ''چاکسازیی نووسە عەرەبیەکان'' دەکات. و بۆ تاقیکردنەوەی ئامرازەکانی تریش دەتوانی لە [[ویکیپیدیا:خۆڵەپەتانێ|خۆڵەپەتانێ]] تاقییان بکەیتەوە. لە کۆتاییدا ئەگەر ھەر پرسیارێکت ھەبوو ئەوا دەتوانی لە [[ویکیپیدیا:پرسگا|پرسگا]] پرسیارەکەت بکەیت و بە زووترین کات لەلایەن بەکارھێنەرانی شارەزاوە وەڵامت دەدرێتەوە. دەستکاریکردنێکی خۆش، —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٥:١٦، ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) ::سوپاس كاكه‌،ده‌رباره‌ی ڕێساكانیش ماوه‌یه‌كی زۆره‌ دابڕاوم له‌ ویكی بۆیه‌ هه‌ر شتێكی ده‌ره‌وه‌ی ڕێساكانت بینیبێ ئه‌وه‌ بزانه‌ ته‌نیا له‌بیرچونه‌وه‌ (٢ ساڵ زیاتره‌ دابڕاوم هه‌تا ڕادێمه‌وه‌ كاتی ده‌وێ) و ناشاره‌زایم بووه‌ له‌و سیسته‌مه‌ نوێیه‌(كه‌ هه‌ست ده‌كه‌م نوێیه‌ وزۆر شت گۆڕاون). دوباره‌ سوپاس بۆتۆ و هه‌روه‌ها به‌خێربیت بۆ ویكی (هه‌رچه‌نده‌ دره‌نگیشه‌ ) . [[بەکارھێنەر:Twana.ismail|توانا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Twana.ismail|لێدوان]]) ‏١٦:٣٢، ٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == بەستەر وەڵام == سڵاو مامە گیان. ویستم ئاگادارت بکەمەوە کە بەستەرەکانی ''فری بەیسک'' بە ھیچ دیڤایسێک کار ناکات جگە لە مۆبایل و ئەو سێرڤسەی پەسەندی کردووە. بۆ نموونە ئەو بەستەرانە بە کۆمپیوتەر و ئایپاد و... ھتد، کار ناکەن.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٢:٥١، ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) ::سڵاو لە تۆش کاکە گیان. من زۆر بە دەگمەن ھێڵی ئینتەرنێت بەکاردێنم و ھەر بۆیە ئەو بەستەرەشم داناوە. کەواتە وەک ھەموو جارێکی تر کارێکم بۆت ھەیە و ئەزیەت بکێشە لە ماڵپەڕە فەرمییەکە بەستەرەکە وەربگرە و بەجێی ئەم دایبنە. ھەڵبەتە یەکەم جاریشمە. سپاس بۆ ئاگادارکردنەوە و بەردەوامیت، —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٣:٢٤، ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == لۆگۆ == دەستەکانت خۆش ئارام، نەمدەزانی کە لەو جۆرە شتانەدا شارەزایت، لەوەی پێموابوو زیاتر لێزانیت، لە داھاتوودا کارێکی زۆرمان دەبێت بە یەکەوە، بە ھیوای سەرکەوتن. تێبینی: بۆ وێنەکە لە پەڕەکەی ئێپیندا وەڵامم داوەتە کە چی بکەیت [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢١:١٨، ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صویا}} سەرت خۆش، ھەر کارێک بە من بکرێت بۆ ھەر کەسێک بێت لە خزمەتام بە مەرجێ سوودی ھەبێ بۆ ویکیپیدیاکەمان. و بۆ وێنەکەش [https://ckb.wikipedia.org/wiki/پەڕگە:لۆگۆی_لێکۆڵەر_کۆنان.png ئەمەیە] و سەیرێکی [[لێدوانی بەکارھێنەر:Épine|پەڕەی لێدوانی Épine]]ـیش بکە. زۆر سوپاس، چەندین وتار هەیە کە تێیدا بەکاری دێنم، ئەمە کارێکی گەورەیە ... بە هەر حاڵ، پیرۆزە وەرگرتنی دەسەڵاتی بارکەرەکان هیوادارم سوودی لێ ببینیت [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏١٢:٤٥، ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == وەرگێڕان == بەڕێز ئارام نابێت ژمارەکانی داڕێژەی بیرخستنەوەی کتێب (cite book) بگۆڕیت، چونکە دواتر کتێبەکە ناھێنیت ئەگەر بە دوایدا بگەڕێت [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏١٦:٤٦، ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صویا}} زۆر سپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەت، تۆ ڕاستی، بەڵام لە کۆتاییا ئەبێت ھەر چاکسازیی ژمارەکان بکرێت چوون بە زۆری بەروارەکان و ڕەنگە ھی تریش ئینگلیزی یان کوردی ناستاندارد بن. بە ھەرحاڵ من ئیدی ''چاکسازیی ژمارەکان'' ناکەم تا کۆتایی ھەرچەند ئەوکاتیش ئەبێت دووبارە ئەو ژمارانەی cite book بکرێنەوە بە ئینگلیزی. سپاس، —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٧:٥١، ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) {{کرا}}، بەگشتی من مەبەستم لەو ژمارانەیە کە ڕەنگەکەی شینە و دوای دەست پێنان دەچێت بۆ پەڕەیەک کە پێت دەڵێت لە چی ماڵپەڕێکەوە دەتەوێت بیکڕیت ... [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٠:٣٠، ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صویا}} زۆر سپاس، بەدەستم ھێنا. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٠:٣٥، ١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == پارک == سڵاو کاک ئارام. لە کۆمەڵێک دەستکاریی پێشووت وشەی پارکت لە کۆمەڵێک وتار کردۆتە پاڕک. ھۆی ئەمە چییە و بۆ وتووێژتان لەسەری نەکردووە؟ [[بەکارھێنەر:Serchia|<span style="color:mediumblue"><span style="font-size:14px">'''سەرچیا'''</span></span>]] — ‏١٨:٢٠، ٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :سڵاو کاکە {{و|Serchia}} سەرەتا ئەمەوێ داوای لێبووردن بکەم کە بەبێ وتووێژکردن سەرجەم ئەو وتارانەی کە وشەی «پارک» ی تێدا بوو گۆڕیومن بە «پاڕک». ئێستا ئەمەوێ ئەوە بڵێم کە بڵێین و نەڵێین ئەو وشەیە خۆی لە Parkـی ئینگلیزییەوە وەرگیراوە و ھیچ پیت یان دەنگێکیش نییە لە ئینگلیزیدا بە «ر» بنوسرێ یان بخوێندرێتەوە بۆیە وام کردووە. و بۆیە بێ وتووێژ ئەو کارەم کرد چونکە وتاری [[ڕێفراندۆمی سەربەخۆییی باشووری کوردستان (٢٠١٧)]]م بە بیر خۆم ھێنایەوە کە لە [[وتووێژ:ڕێفراندۆمی سەربەخۆییی باشووری کوردستان (٢٠١٧)|پەڕەی وتووێژەکەیدا]] من و ئێپین و پیرەھەڵۆ وشەی گشتپرسیمان پەسەندکردبوو، بەڵام تەنھا بەڕێزت لەسەر ڕێفراندۆم ڕازی بوویت کەمێکیش کاک پیرەھەڵۆ. بە ھەرحاڵ لە کۆتاییدا گوێتان بە قسەی ئەو سیانەمان نەدا و گواستتانەوە بۆ ڕێفراندۆم ھەرچەندە بەڕێزت یەکسەر گواستتەوە و تەنانەت سەیری ناوەڕۆکی وتارەکەش بکە کە دوای گواستنەوەش ناوەڕۆکت بیرچووە کە تاکە وشەیەکی ڕێفراندۆمیش نابینی. و لە یەک لە پەڕەکانی ویکیپیدیا نوسراوێک ھەیە کە بەداخەوە زۆر گەڕام نەمدۆزییەوە تیایدا نوسراوە '''با ئەوەی تۆش ڕاست بێت و ئەوەی ئەوان ھەڵە''' گرنگ ئەوەیە زۆرترین لەسەر چی ڕێککەوتوون. سپاس. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠٩:٢٠، ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) ::بەڵێ، ئەو پەڕەیەی کاک ئارام باسی کرد ئەمەیە: [[وپ:گپ]]. پێویستە بەکارھێنەران بە گشتی زیاتر گوێڕایەڵی سیاسەتەکانی گواستنەوە بن.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٠:٢٦، ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :::بژیت کاکە ژیار. دەسەکانت خۆش بێت و زۆر سپاس بۆ ھێنانی پەڕەکە. --—[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٠:٤٠، ١٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) == نیشانێک بۆ تۆ! == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Editors Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''نیشانی دەستکاریکەر''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | ئارام، وا ١٠٠٠ دەستکاری تێدەپەڕێنیت. زۆر خۆشحاڵ بووم کە بەکارھێنەرێکی چالاکی وەک تۆش زیاد بوو خزمەت بە ویکیپیدیا بکات. ھیوادارم ھەردەم وا چالاک بیت و بەشداری گرنگتر و بەھێزتریشت لێ ببینین. &#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٠:٠٣، ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) |} :کاکە ژیار، خەڵاتەکەت زۆر زۆر بەنرخە و ھانی دام کە زیاتر چالاک بم. بە نزبەت چالاکییەکانی پشووتریشمەوە ھیچم نەکردووە و خۆزگە بمتوانیایە کەلێنێکی بچووک لە ویکیپیدیادا پڕبکەمەوە ئەوەندەی تۆ خزمەتت کردووە من ھیچم نەکردووە. خۆی لە خۆیدا بەڕێزت ھانمت داوە کە بەردەوام بم و ھەمیشە بێ بێزاربوون وەڵامی داواکارییەکانمت داوەتەوە و منیش ھیوادارم بەڕێزت بەردەوام بیت و دووبارە زۆر زۆر سپاس بۆ خەڵاتە قەشەنگەکەشت. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٠:١٨، ١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) == بەسەرداچوونەوە == سوپاس بۆ بەسەرداچوونەوەکانت لە لێکۆڵەر کۆناندا، ھیوادارم بەردەوام بیت. پێشتر من ئاگەدارتم کردبوویتەوە کە نابێت داڕێژەی cite book ("بیرخستنەوەی کتێب") دەستکاری بکەیت "بە تایبەتی ژمارەکان" بەڵام تۆ پێش کەمێک دەستکاریت کرد و ژمارەکانت گۆڕی، وە بەمەش بەڕاستی خودی داڕێژەکە گرنگ نامێنێت چونکە ئێمە بۆیە داڕێژەکە بەکار دێنین تا بتوانرێت دوای گرتە کردن لەسەر ژمارەکە کتێبەکە ببینی بەڵام بە ژمارە کوردییەکان کتێبەکە ناھێنێت و ئامانجی سەرەکی داڕێژەکە لە ناو دەچێت، تکایە سەرنجی ئەم شتانە بدە، و ئەگەر دەتوانیت ئەوا کارەکەت لە لێکۆڵەر کۆناندا چاک بکەرەوە ... سوپاس ... بە ھیوای بەردەوامی [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏١٢:٠١، ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صويا}} {{کرا}} دەستارییەکەی خۆمم پووچەڵکردەوە. بەڵێ، بەڕێزت ئاگادارمت کردەوە، بەڵام منیش وتم ژمارەی ناستانداردی تیایە و ئەبێت بکرێنە ستاندارد. سپاس. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٢:٥٧، ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) == وەرگێڕان == بەڕێز ئارام ئەگەر دەتوانیت ئەوا ئەم دوو ناونیشانەم بۆ بکە بە کوردی: * The Time Bombed Skyscraper * Countdown to Heaven  من خۆم کەمێک گەڕام بەڵام نەمتوانی بیدۆزمەوە [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏١٩:٣٢، ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :سڵاو بەڕێز {{و|صلصة صویا}} ببوورە درەنگ وەڵامم دایەوە. :* ئەوەی یەکەم: ''کاتی بۆمبارانی تەلارە بەرزەکە''، بەڵام لە شوێنی "بۆمباران"، "بۆردوومانکردن" و "تەقاندنەوە"ـش دەگونجێت. ئیتر بەپێی ناوەڕۆکی وتارەکە. :* ئەوەی دووەمیش: بۆچی درۆ بکەم؟ ڕاستییەکەی نەمزانی و ئامادەش نیم وەڵامێکی ھەڵەت بدەمێ. :دڵنیاش بە بە وتووێژکردن بە ئەنجامێکی باشتر دەگەیت. کاک {{و|Épine}} لە من زیرەکترە و زمانەکەشی باشترە بۆیە داوای لێ ئەکەم یارمەتیمان بدات بە سپاسەوە. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏١٦:٠٥، ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) ::ئەوەی یەکەم ھەڵە وەرگێڕدراوە، ئەگەر Skyscraper bombing time بووایە ئینجا ئەوەی ئەکرد. تایم بۆمب بە واتای بۆمبی کاتی یەت و وشەیەکی سەربەخۆیە. و Skycraperـیش لای خۆمان ھەوربڕی پێدەڵێن (بە تەلارە زۆر بەرزەکان دەوترێ). ھەرچۆنێک بێت ئەوە «ھەوربڕە بۆمبڕێژکراوەکە» دابنێین باشترە، کاتییەکەش چش با بقرتێنین. بۆ ئەوەی دووەم: countdown ژماردنی بەرەوژێرە، بەڵام بڕوا ناکەم ئێمە وشەیەکمان بۆ ئەمە ھەبێت لە کوردییا، بۆیە پێشنیاری ئەمە دەکەم: «ژماردنی بەرەوژێر بۆ بەھەشت»--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٨:٢٨، ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :::دەستخۆش کاک ژیار! خۆم لە ڕووی زمانەوە وێرانم بە داخەوە. {{و|صلصة صویا}} پێشنیار ئەکەم لەمەودوا بۆ ئەو شتانە بۆچوونی کاک ژیار وەربگریت باشترە. —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٠٨:٣٧، ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) ::::شوێنمان ھەیە بۆ ئەمە: [[ویکیپیدیا:داخوازی بەرامبەری کوردی]]. باشترە لێرە پرسیار بکرێت وەک لەوەی پرسیارەکە ئاراستەی یەک کەس بکرێت، تا ھەمووان بتوانن وەڵام بدەنەوە.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٨:٤١، ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) == نێوانویکی == * [[تیمی دادپەروەری]] :{{کرا}} —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢٠:٥٧، ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[تیمی دادپەروەری (ڕوونکردنەوە)]] وە هەروەها ئەمەش بکە، بەڵام تەنها لە ویکی عەرەبیدا ئەم پەڕەیە هەیە و [[ar:فرقة العدالة (توضيح)|لێرەشەوە]] دەتوانیت بچیتە سەری [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢١:١٧، ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} —[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''Aram'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ'''</span>]]} ‏٢١:٣٠، ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) {{و|ئارام بکر}} ئەم [[داڕێژە:لێکۆڵەر کۆنان|وتارە]] پەیوەست بکە بە [[ar:قالب:المحقق كونان|ئەمەوە]]، بەڵام دەستکاری خودی وتارەکە مەکە چونکە زۆر کار ماوە کە پێویستە لەسەری بیکەم. سوپاس [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٢:٢٠، ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢٣:٠٢، ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * {{و|ئارام بکر}} ئەم [[ویکیپیدیای ژاپۆنی|وتارە]] پەیوەست بکە [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢١:٢٨، ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صویا}} {{نەکرا}} بە ئینگلیزی یان عەرەبی ناوەکەییم بدەرێ. ئاوا چۆن بیدۆزمەوە؟ ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢١:٤٥، ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٠٨:٣١، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[شاری کۆنان]] پەیوەست بکە [[ar:مدينة كونان|بەمەوە]] هەروەها پۆلەکانتم بینی لە لێکۆڵەر کۆناندا، دەست خۆش بەڵام پێویستە ئەوانیش پەیوەست بکەیت بە زمانەکانی ترەوە ئەگەر نا سودێکی وەهای نابێت [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢١:٢٨، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صويا}} {{لەژێر کاردایە}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢١:٣٢، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) بەس من بۆیە دەمەوێت ئەوە بکەیت چونکە پێم وایە لە ڕووی ناوەکانەوە کەمێک هەڵەت هەیە و دەمەوێت بۆت ڕات بکەمەوە [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢١:٣٦، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صويا}} پەلەمەکە. ئەزانم ھەندێ هەڵەی تێدایە و ویستم پێت بڵێم. دوای نێوانویکی بییانگوازەوە بۆ ئەو ناوەی کە پێت ڕاستە، دواتر خۆم ئاگادارت ئەکەمەوە. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢١:٥٠، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) ::{{و|صلصة صويا}} {{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢٢:٢٤، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) === پۆلەکان === * [[:پۆل:زنجیرەی تەلەڤیزیۆنی ژاپۆنی لە ٢٠١١دا دەستی پێکردووە|ئەمە]] [[ar:تصنيف:مسلسلات تلفزيونية يابانية بدأ عرضها في 2011|ئەمەیە]]، چاوەڕوانبە [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٢:٣٨، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[:پۆل:ئەو زنجیرە چیرۆکە نەخشێندراوانەی تیراژەکانیان دیاریکراوە|ئەمەش]] [[ar:تصنيف:سلسلات قصص مصورة محدودة الإصدار|ئەمەیە]]، پەیوەستیان بکە [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٢:٤٥، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[:پۆل:گۆڕینی قەبارە لە خەیاڵدا|ئەمەشیان]] [[ar:تصنيف:تغير الحجم في الخيال|ئەمەیە]] [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٢:٤٩، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[:پۆل:بەرنامەکانی کۆمپانیای پەخشکردنی یۆمیوری|ئەمەشیان]] [[ar:تصنيف:برامج شركة بث يوميوري|ئەمەیانە]] [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٢:٥٤، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[:پۆل:وەرگرانی خەڵاتی شۆگاکوکان مانگا بۆ بەشی شۆنن مانگا|ئەمەشیان]] [[ar:تصنيف:حائزون على جائزة مانغا شوغاکوکان عن فئة شونن مانغا|ئەمەیانە]]، دەست بکە بە پەیوەست کرد [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٢:٥٨، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) من ناوی هەموو ئەو پەڕانەی بە هەڵە بینیم گۆڕی، ئیتر تۆش ئەوەی دەتەوێت لێی بکە و پەڕەکانی سەرەوەش پەیوەست بکە [[بەکارھێنەر:صلصة صويا|صلصة صويا]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:صلصة صويا|لێدوان]]) ‏٢٣:١٥، ٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{و|صلصة صويا}} {{کرا}}. سەیرێکی [[وتووێژ:لێکۆڵەر کۆنان]]ـیش بکە. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٠٩:٠٨، ٢٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) == داواکاری بەربەستن پێشنیار == سڵاو، بۆ داواکاری بەربەستن [[ویکیپیدیا:داواکارییەکان بۆ بەربەستکردنی خراپکاران]] بەکاربێنیت باشترە، سپاس--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٠٢:٣٦، ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) : کاکە {{و|Épine}} ڕاستییەکەی ئەمزانی شوێنێک ھەیە، بەڵام نەمەزانی لە کوێ داواکارییەکە بنوسم؟ زۆر سپاس بۆ ئاگادارکردنەوەکەشت ئێپین گیان. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٢:٠٠، ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :: لە بەشی سکاڵاکان بە بەکارھێنانی {{دا|خراپکار}}. لاموابوو ئەوە ڕوون بوو.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٢:٠٢، ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) :::ڕاستییەکەی ھەندێک جار ناوی پەڕەکانم لەبیردەچێت. پەڕەکانیش زۆر زۆرن و یەک و دووان نین، و لەبەر ئەو ھۆیە ھەندێک جار بۆ داواکارییەکان پەڕەی وتووێژی بەکارھێنەران بەکاردەبەم. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٢:٠٩، ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) ::::ئەو پەڕەیە لە بەشی دوایین گۆڕانکارییەکان دیاریکراوە لە بەشی بەکەڵک.--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏١٤:٠١، ٢٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٧ (UTC) == نێوانویکی == * [[کینجی کۆداما|ئەمە]] پەیوەست بکە [[ar:كينجي كوداما|بەمەوە]] [[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|ساکاتا گینتۆکی]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|لێدوان]]) ‏١٢:١٤، ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٤:٣٦، ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) * [[یاسویچیرۆ یامامۆتۆ|ئەمە]] پەیوەست بکە [[ar:ياسويشيرو ياماموتو|بەمەوە]] 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏١٤:٥٣، ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٦:٣٤، ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) بژیت، کەواتە ئێستا [[:پۆل:گۆشۆ ئۆیاما|ئەمە]] بکە [[ar:تصنيف:غوشو أوياما|مەوە]] 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏١٩:٢٤، ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٩:٣٠، ٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) ئەمانەش بکە، بە ھوای سەرکەوتن: * [[میواکۆ ساتۆ]] بە [[ar:ميواكو ساتو|ئەمەوە]] * [[:پۆل:کەسایەتییە نێرەکانی ئەنیمێ و مانگا|ئەمە]] بە [[ar:تصنيف:شخصيات أنمي ومانغا ذكور|ئەمەوە]] * [[:پۆل:کەسایەتییەکانی لێکۆڵەر کۆنان|ئەمەش]] بە [[ar:تصنيف:شخصيات المحقق كونان|ئەمەوە]] * [[:پۆل:لێکۆڵەرانی پۆلیسی خەیاڵی|ئەمەشیان]] بە [[ar:تصنيف:محققو شرطة خياليون|ئەمەوە]] * ھەروەھا [[:پۆل:ئەفسەرانی پۆلیسی خەیاڵی|ئەمەش]] بە [[ar:تصنيف:ضباط شرطة خياليون|ئەمەوە]] * [[:پۆل:کەسایەتییە مێینەکانی ئەنیمێ و مانگا|ئەمەش]] ھەروەھا بە [[ar:تصنيف:شخصيات أنمي ومانغا إناث|ئەمەوە]] * [[:پۆل:لێکۆڵەرانی خەیاڵی|ئەمەش]] بۆ [[ar:تصنيف:محققون خياليون|ئەمە]] * [[:پۆل:لێکۆڵینەوە لە خەیاڵدا|ئەمەش]] بۆ [[ar:تصنيف:تحقيق في الخيال|ئەمە]] * [[:پۆل:ئەنیمێ و مانگای لێکۆڵەرەکان|ئەمەش]] بۆ [[ar:تصنيف:أنمي ومانغا محققين|ئەمە]] ببوورە، ئەمجارەیان کەمێک زۆرە 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏١٤:٢٣، ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} نا نا! ئاسایییە و با زۆریش بێت. بەھیوای سەرکەوتن بۆ تۆش و بژیت بۆ بەردەوامبوونت لە ئەم کارانەت لەسەر ئەنیمێ و مانگاکان. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٢٠:٠٧، ٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == بێبەشکردنی ISBN و OCLC لە بەکوردیکردن == سڵاو، کاک ئارام ئەو داواکاریەی کە لە پەڕەی وتووێژی {{وب|Épine}} داواکرابوو بۆ بێبەشکردنی ISBN و OCLC لە بەکوردیکردنی، سوپاس بۆ خوا جێبەجێ {{کرا}}. سەبارەت بە '''للە''' تێنەگەیشتم، کێشەکەی لەکوێدایە؟ '''ە'''کەی ناستانداردە؟ «[[User:Muhammed taha|<b style="background:Blue; color:White;">Muhammed Taha</b>]][[User talk:Muhammed taha|<sup style="color:Blue;">لێدوان</sup>]] ‏١٩:٢٨، ٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :سڵاو لە کاکە {{و|Muhammed taha}}ی گوڵ! زۆر زۆر سپاس و خوا قوەتت بدات. سەبارەت بە ئەوی تریش. نە، «'''ە'''» بێکێشەیە، بەڵام من مەبەستم ئەوەیە کە لەکاتی دەستکاریکردنەکان لەخوارەوە بەشێک ھەس بە ناوی '''ستاندارد''' کە پیتە ستانداردەکانی تێدایە وەکوو: '''ھ''' '''ک''' '''ی ''' و... ھتد. کە من ئەڵێم پیتی '''ل'''ـیش زیاد بکەن چوون بنووسین گوللە، کوللە، و... ھتد، ئەوا بەو شێوەیە دەردەچێت کە نوسیومە و سەیری وتاری [[کوللە]] و [[گوللە]]ش بکە. ھیوادارم لێم تێگەشتبێتیت. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٩:٥٦، ٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == پەیوەست کردن == سڵاو ... هیوادارم ئەمانەم بۆ پەیوەست بکەیت بە زمانەکانی ترەوە ... سوپاس * [[واتارو تاکاجی|ئەمە]] بۆ [[ar:واتارو تاكاجي|ئەمە]] * [[ئێری کیساکی|ئەمەش]] بۆ [[ar:إيري كيساكي|ئەمە]] * [[یوکیکۆ کودۆ|ئەمەش]] بۆ [[ar:يوكيكو كودو|ئەمە]] 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏٢١:٠٥، ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) : سڵاو لە تۆش. {{کرا}} و {{شایەنی نییە}}. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٨:٣٤، ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == ماف لێدوان == مافی گەڕێنەرەوەم بەبێ کۆتا پێدایت تاوەکوو گەڕاندنەوەی دەستکارییە خراپەکان ئاسانتر بێت و لەبەرئەوەشی کە بەکارھێنەرێکی چالاک و جێباوەڕی. مافی بارکردنم بۆ ماوەی ھەفتەیەک پێت دا تاکوو وێنەکەی کە داوات کرد خۆت بتوانی باری بکەیت. لەبەر ئەوەی پێم وانییە ھاتبێتە سەر ئەوەی کە بەردەوام پێویست بێت، بۆیە ئەویان کاتییە. ھیوادارم دروست بەکاریان بھێنیت، و داوای لێبوردن ئەکەم کە کاتم نییە بتوانم یارمەتییەک بدەم ئەم ماوەیە، لەبەر قوتابخانە و دەرس و دەور، خۆت دەزانی چۆنە! بەڵام مەسەلەی داڕێژەکەم لەبیر ماوە، ئەویش ھەر باس دەکەین، بێخەم بە. دەستکاریکردنێکی خۆش!--&#9666; [[user:Épine|<b style="color:purple;font-size:13px;display:inline-block;border:1px solid purple">ئێپین</b>]] _{[[user talk:Épine|<b style="color:black;font-size:11px">وتووێژ</b><span style="color:purple">&#9836;</span>]]} ‏٢٢:٤١، ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :کاکە {{و|Épine}} گیان زۆر زۆر سپاس بۆ پێدانی ئەو مافە نوێیە، و بۆ بارکەرانیش ڕاستە من بە دەگمەن ئیشم پێیەتی و سپاس بۆ ئەویش. سەبارەت بە کەمبوونەوەی یارمەتییەکانیشت، نا، داوای لێبوردنی ناوێ و خۆشم بەو قۆناغەیا تێپەڕیوم، و بەو بۆنەوە منیش دەوامم دەستی پێکرد و ھەر بۆ زانین کە من لە کاتژمێر ٦ بۆ ١٦ کاتی ویکیپیدیام نابێت و بۆیە ئیدی منیش دەستکارییەکانم سنوردار دەبێت. بۆ داڕێژەکەش بە ئیسراحەتی خۆت بیکە و پەلەم نییە. دووبارە زۆر سپاس بۆ پێدانی مافەکان و تەواوی یارمەتییەکانت بۆم. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٠:١٣، ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == بەسەرداچوونەوە == ئارام بەکر بەڕێز ژیار بەسەرداچوونەوەی پێ ناکرێت بۆ لێکۆڵەر کۆنان، گەر دەتوانیت تۆ کەم کەم شتێکی لێ بکە. سوپاس 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏٠٩:٢٥، ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) ::نا، {{و|ساکاتا گینتۆکی}}. بەڕێز ژیار تا پەخشکردنی کردووە و لەوێشەوە بۆ منی بەجیێھێشتووە. بێخەمبە، لە مەجالێکا منیش دەستبەکاردەبم. لەبەر دەرس و دەور ئەوەنە کاتی ویکیپیدیام نییە.سپاس. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٠:٤٧، ١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == پیتزایەک بۆ تۆ! == {| style="background-color: #fdffe7; border: 1px solid #fceb92;" |style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[File:Supreme pizza.png|120px]] |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | پیتزایەک بۆ تۆ! [[بەکارھێنەر:Gyan333|✓Gyan333]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Gyan333|لێدوان]]) ‏١١:٥٦، ٢٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) |} :[ڕووخۆشی] {{و|Gyan333}} زۆر سپاس بۆ پیتزاکەت. لە کاتی خۆیدا ھات. ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٠٩:٠١، ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == نێوان ویکی == بەڕێز ئارام [[دەستەی لێکۆڵەرە بچووکەکان|ئەم]] پەڕەیە [[ar:فريق المتحرون الصغار|بەم]] پەڕەوە پەیوەست بکە 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏١٧:١٦، ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٨:٢٠، ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) زۆر باشە، کەواتە ئێستا [[خشتەی ئۆڤاکانی لێکۆڵەر کۆنان|ئەمە]] بە [[ar:قائمة أوفا المحقق كونان|ئەمەوە]] بکە 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏٠٦:١٣، ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏٠٨:٠٣، ٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) هەر بژیت، کەواتە [[داڕێژە:Nihongo3|ئەمە]] بۆ [[ar:قالب:Nihongo3|ئەمە]] 👈[[بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="font-family:Cursive; color:white; Background:Black; font-size:13px;">'''گینتۆکی'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ساکاتا گینتۆکی|<span style="color:black; Background:white">'''وتووێژ🎭'''</span>]]} ‏١٨:٥٢، ٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) :{{کرا}} ⇐[[بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="font-family:Cursive; color:yellow; Background:Black; font-size:13px;">'''ئارام'''</span>]] _{[[لێدوانی بەکارھێنەر:ئارام بکر|<span style="color:black; Background:yellow">'''وتووێژ💭'''</span>]]} ‏١٩:٠٦، ٢٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ (UTC) == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-23</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W23"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Chart extension]] is now available on all Wikimedia wikis. Editors can use this new extension to create interactive data visualizations like bar, line, area, and pie charts. Charts are designed to replace many of the uses of the legacy [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|Graph extension]]. '''Updates for editors''' * It is now easier to configure automatic citations for your wiki within the visual editor's [[mw:Special:MyLanguage/Citoid/Enabling Citoid on your wiki|citation generator]]. Administrators can now set a default template by using the <code dir=ltr>_default</code> key in the local <bdi lang="en" dir="ltr">[[MediaWiki:Citoid-template-type-map.json]]</bdi> page ([[mw:Special:Diff/6969653/7646386|example diff]]). Setting this default will also help to future-proof your existing configurations when [[phab:T347823|new item types]] are added in the future. You can still set templates for individual item types as they will be preferred to the default template. [https://phabricator.wikimedia.org/T384709] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:20}} community-submitted {{PLURAL:20|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * Starting the week of June 2, bots logging in using <code dir=ltr>action=login</code> or <code dir=ltr>action=clientlogin</code> will fail more often. This is because of stronger protections against suspicious logins. Bots using [[mw:Special:MyLanguage/Manual:Bot passwords|bot passwords]] or using a loginless authentication method such as [[mw:Special:MyLanguage/OAuth/Owner-only consumers|OAuth]] are not affected. If your bot is not using one of those, you should update it; using <code dir=ltr>action=login</code> without a bot password was deprecated [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/message/3EEMN7VQX5G7WMQI5K2GP5JC2336DPTD/|in 2016]]. For most bots, this only requires changing what password the bot uses. [https://phabricator.wikimedia.org/T395205] * From this week, Wikimedia wikis will allow ES2017 features in JavaScript code for official code, gadgets, and user scripts. The most visible feature of ES2017 is <bdi lang="zxx" dir="ltr"><code>async</code>/<code>await</code></bdi> syntax, allowing for easier-to-read code. Until this week, the platform only allowed up to ES2016, and a few months before that, up to ES2015. [https://phabricator.wikimedia.org/T381537] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.4|MediaWiki]] '''Meetings and events''' * Scholarship applications to participate in the [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025|GLAM Wiki Conference 2025]] are now open. The conference will take place from 30 October to 1 November, in Lisbon, Portugal. GLAM contributors who lack the means to support their participation can [[m:Special:MyLanguage/GLAM Wiki 2025/Scholarships|apply here]]. Scholarship applications close on June 7th. '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/23|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W23"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٢٣:٥١، ٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28819186 --> == <span lang="en" dir="ltr">Tech News: 2025-24</span> == <div lang="en" dir="ltr"> <section begin="technews-2025-W24"/><div class="plainlinks"> Latest '''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|tech news]]''' from the Wikimedia technical community. Please tell other users about these changes. Not all changes will affect you. [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/24|Translations]] are available. '''Weekly highlight''' * The [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product|Trust and Safety Product team]] is finalizing work needed to roll out [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts|temporary accounts]] on large Wikipedias later this month. The team has worked with stewards and other users with extended rights to predict and address many use cases that may arise on larger wikis, so that community members can continue to effectively moderate and patrol temporary accounts. This will be the second of three phases of deployment – the last one will take place in September at the earliest. For more information about the recent developments on the project, [[mw:Special:MyLanguage/Trust and Safety Product/Temporary Accounts/Updates|see this update]]. If you have any comments or questions, write on the [[mw:Talk:Trust and Safety Product/Temporary Accounts|talk page]], and [[m:Event:CEE Catch up Nr. 10 (June 2025)|join a CEE Catch Up]] this Tuesday. '''Updates for editors''' * [[File:Octicons-gift.svg|12px|link=|class=skin-invert|Wishlist item]] The [[mw:Special:MyLanguage/Help:Watchlist expiry|watchlist expiry]] feature allows editors to watch pages for a limited period of time. After that period, the page is automatically removed from your watchlist. Starting this week, you can set a preference for the default period of time to watch pages. The [[Special:Preferences#mw-prefsection-watchlist-pageswatchlist|preferences]] also allow you to set different default watch periods for editing existing pages, pages you create, and when using rollback. [https://phabricator.wikimedia.org/T265716] [[File:Talk pages default look (April 2023).jpg|thumb|alt=Screenshot of the visual improvements made on talk pages|Example of a talk page with the new design, in French.]] * The appearance of talk pages will change at almost all Wikipedias ([[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2024/19|some]] have already received this design change, [[phab:T379264|a few]] will get these changes later). You can read details about the changes [[diffblog:2024/05/02/making-talk-pages-better-for-everyone/|on ''Diff'']]. It is possible to opt out of these changes [[Special:Preferences#mw-prefsection-editing-discussion|in user preferences]] ("{{int:discussiontools-preference-visualenhancements}}"). [https://phabricator.wikimedia.org/T319146][https://phabricator.wikimedia.org/T392121] * Users with specific extended rights (including administrators, bureaucrats, checkusers, oversighters, and stewards) can now have IP addresses of all temporary accounts [[phab:T358853|revealed automatically]] during time-limited periods where they need to combat high-speed account-hopping vandalism. This feature was requested by stewards. [https://phabricator.wikimedia.org/T386492] * This week, the Moderator Tools and Machine Learning teams will continue the rollout of [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|a new filter to Recent Changes]], releasing it to several more Wikipedias. This filter utilizes the Revert Risk model, which was created by the Research team, to highlight edits that are likely to be reverted and help Recent Changes patrollers identify potentially problematic contributions. The feature will be rolled out to the following Wikipedias: {{int:project-localized-name-afwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-bnwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-cywiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-hawwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-iswiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-kkwiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-simplewiki/en}}{{int:comma-separator/en}}{{int:project-localized-name-trwiki/en}}. The rollout will continue in the coming weeks to include [[mw:Special:MyLanguage/2025 RecentChanges Language Agnostic Revert Risk Filtering|the rest of the Wikipedias in this project]]. [https://phabricator.wikimedia.org/T391964] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] View all {{formatnum:27}} community-submitted {{PLURAL:27|task|tasks}} that were [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Recently resolved community tasks|resolved last week]]. '''Updates for technical contributors''' * AbuseFilter editors active on Meta-Wiki and large Wikipedias are kindly asked to update AbuseFilter to make it compatible with temporary accounts. A link to the instructions and the private lists of filters needing verification are [[phab:T369611|available on Phabricator]]. * Lua modules now have access to the name of a page's associated thumbnail image, and on [https://gerrit.wikimedia.org/g/operations/mediawiki-config/+/2e4ab14aa15bb95568f9c07dd777065901eb2126/wmf-config/InitialiseSettings.php#10849 some wikis] to the WikiProject assessment information. This is possible using two new properties on [[mw:Special:MyLanguage/Extension:Scribunto/Lua reference manual#added-by-extensions|mw.title objects]], named <code dir=ltr>pageImage</code> and <code dir=ltr>pageAssessments</code>. [https://phabricator.wikimedia.org/T131911][https://phabricator.wikimedia.org/T380122] * [[File:Octicons-sync.svg|12px|link=|class=skin-invert|Recurrent item]] Detailed code updates later this week: [[mw:MediaWiki 1.45/wmf.5|MediaWiki]] '''''[[m:Special:MyLanguage/Tech/News|Tech news]]''' prepared by [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/Writers|Tech News writers]] and posted by [[m:Special:MyLanguage/User:MediaWiki message delivery|bot]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News#contribute|Contribute]]&nbsp;• [[m:Special:MyLanguage/Tech/News/2025/24|Translate]]&nbsp;• [[m:Tech|Get help]]&nbsp;• [[m:Talk:Tech/News|Give feedback]]&nbsp;• [[m:Global message delivery/Targets/Tech ambassadors|Subscribe or unsubscribe]].'' </div><section end="technews-2025-W24"/> </div> <bdi lang="en" dir="ltr">[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]</bdi> ٠١:١٣، ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ (UTC) <!-- پەیامەکە لەلایەن بەکارھێنەر:Quiddity (WMF)@metawiki نێردراوە بە بەکارھێنانی ئەم پێڕستە: https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Global_message_delivery/Targets/Tech_ambassadors&oldid=28846858 --> ic070pexo3h8hfvhn6g5a5hiz27j7iu 0 143295 1458054 1370101 2025-07-11T05:40:34Z DanyMations 70070 1458054 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Hazhir Mehrafrouz 2017.jpg|وێنۆک|وێنەی ھەژیر میھرئەفرووز، ھاوینی ٢٠١٧]] '''ھەژیر میھرئەفرووز''' (بە فارسی: ''هژیر مهرافروز''، لەدایکبووی [[١٩٧٩]]) گۆرانیبێژ و ژەنیاری [[کورد]]ی خەڵکی [[ئێران]]ە. لە ساڵی ١٩٧٩ لە بنەماڵەیەکی ناوداری یارسان لە [[سەحنە]]ی [[کرماشان]] لە دایک بووە. ھەژیر خوشکەزای [[سەید خەلیل عالینەژاد]] ھونەرمەندی بەناوبانگی یارسانە. ھەر لە منداڵییەوە فێری مۆسیقای ئایینی و کۆنی ئێرانی و ژەندنی ئامێرەکانی [[تەمبوور]] و [[ئامێری تار|تار]] و [[دیوان (ئامێر)|دیوان]] بووە. پاشان ئامێرە ڕۆژئاواییەکانیش وەک پیانۆ و گیتاریش فێر بووە. کاری ھونەریی خۆی لە ساڵی ٢٠٠٢ەوە بە دامەزراندنی «گرووپی ئایان» دەست پێ کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nava.ir/wiki/hazhir-mehrafrouz |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی ئازاری ٢٠١٨ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170620135952/http://nava.ir/wiki/hazhir-mehrafrouz |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ساڵی ٢٠١٢ وەک ژەنیار و گۆرانیبێژ بەشداری کردووە لە میھرەجانی «لۆکارنۆ فۆلک» لە وڵاتی [[سویسرا]].<ref>http://www.locarnofolk.ch/index.php?page=hazhir-mehrafrouz-2 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180114020302/http://www.locarnofolk.ch/index.php?page=hazhir-mehrafrouz-2 |date=١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ }}</ref> ==ئەلبۆمەکان== زۆربەی بەرھەمەکانی ئایینی و عیرفانین و زۆر لە شیعرەکانی [[مەولانای ڕۆمی]] کەڵکی وەرگرتووە.<ref>https://mehrnews.com/news/2384088/مقابله-با-مصادره-شدن-نام-مولانا-خواننده-موسیقی-مقامی-به-قونیه</ref> * «دل قلندر» (٢٠٠٨) * «آیان» (٢٠٠٩) * «گدازه‌ها» (٢٠٠٩) * «من خانه نمی‌دانم» (٢٠١٤) * «لامی» (٢٠١٤) * «آمده‌ام که سر نهم» (٢٠١٧)<ref>https://mehrnews.com/news/4028979/آلبوم-آمده-ام-که-سر-نهم-منتشر-شد-شنیدن-یک-اثر-دیجیتالی</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[سەید خەلیل عالینەژاد]] * [[یارسان]] == پەراوێزەکان == {{پەراوێز}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٩]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] m50z8miv403pyn6bsx75bb1s0qxr556 0 143311 1458162 1375235 2025-07-11T06:16:58Z DanyMations 70070 1458162 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نووسەر | ناو = شوان کەمال | وێنە =Schwan_kamal_2014.jpg | قەبارەی وێنە = | لێدوان = | سەردێڕ = <small>شوان کەمال لە ساڵی ٢٠١٤</small> | نازناو = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شوێنی گۆڕ = | پیشە = [[ھونەرمەند]]، [[پەیکەرتاشی|پەیکەرساز]] | زمان = [[کوردی]]، [[عەرەبی]]، [[ئەڵمانی]]، [[زمانی سوێدی|سوێدی]] | نەتەوە = [[کورد]] | ڕەگەز = | ڕەگەزنامە = [[ئەڵمانی]]، [[سوێد|سوێدی]]ی | خوێندن = پەیمانگە، [[زانکۆ]] | بڕوانامە = دبلۆم، [[بەکالۆریوس|بەکالوریوس]] | ساڵانی چالاکی = ١٩٨٢–تا ئێستا | بوار = [[پەیکەرسازی]] | بابەت = [[ھونەر]] | بزووتنەوە = | کارە دیارەکان = پەیکەرە مێژوویییەکانی [[ئەڵمانیا]]، پەیکەری [[شێرکۆ بێکەس]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = پڕوشە و لاڤینا | خزمەکان = | کاریگەر بووە بە = | کاریگەر بووە لەسەر = | خەڵاتەکان = باشترین پەیکەرساز لە ساڵی ١٩٩٣ | واژوو = | لێدوانی واژوو = | ماڵپەڕ = | پیشاندانی تووڵی دەروازە = }} [[پەڕگە:پەیکەری فوارەی دادپەروەری،فوپەرتاڵ ئەلەمانیا ٢٠١١.jpg|alt=پەیکەری فوارەی دادپەروەری، فوپەرتاڵ ئەلەمانیا ٢٠١١|وێنۆک|پەیکەری فوارەی دادپەروەری، فوپەرتاڵ، ئەڵمانیا، ٢٠١١]] '''شوان کەمال''' ({{بە ئەڵمانی|Schwan Kamal}}؛ هونەرمەند و پەیکەرسازێکی [[کورد]]<nowiki/>ە لە ساڵی ١٩٦٧ لە شاری [[سلێمانی]] لەدایک بوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=دیجیتاڵ|یەکەم=ئاڤا|ڕێکەوت=25 شوبات|سەردێڕ=شوان کەمال؛ پەیکەرسازێکی کورد لە ئاستی پەیکەرسازانی جیهاندا - AVA News|ناونیشان=https://www.ava.news/news/1755|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=www.ava.news}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=شوان کەمال|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=201007221638434544|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=Kurdipedia.org}}</ref> شوان کەمال لە ساڵی ١٩٨٢ بۆ ساڵی ١٩٨٧ لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی شاری سلێمانی ھونەری خوێندووە، بە پلەی یەکەم بڕوانامەی دبلۆمی لە ھونەری [[پەیکەرتاشی|پەیکەرسازی]] ھێناوە، بۆیە پاشان توانیویەتی لە ئەکادمیای ھونەریی [[زانکۆی بەغداد]] درێژە بەخوێندنی ھونەری بدات. لە ساڵی ١٩٩١ بڕوانامەی بەکالۆریۆسی لە ھونەری [[پەیکەرتاشی|پەیکەرسازی]] بەدەست ھێناوە. ھەر ئەو ساڵە بووەتە مامۆستای ھونەری لە بەشی پەیکەرسازی لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکانی سلێمانی. ساڵی ٢٠١٩ بڕوانامەی ماستەر لەھونەری پەیکەرسازی لە خوێندنی باڵای وڵاتی [[سوێد]] لە [[ستۆکھۆڵم]] دوای بەراورد کردنی بڕوانامەکان. پاش سەرھەڵدانی [[شەڕی براکوژی]] لە [[باشووری کوردستان]]، ساڵی ١٩٩٤ کوردستان جێ دەھێڵێت و ڕوو دەکاتە [[تورکیا]] و پاشان [[یۆنان]] و لە ساڵی ١٩٩٥ و لە شاری دوویسبۆرگ و دواتر لە [[نۆیس]] نیشتەجێ دەبێت و لە شاری [[دوسلدۆرف]] کاری ھونەری دەکات. لە دوای ساڵی ٢٠١٥ شوان کەمال لەبەر باری خێزانیی ئەڵمانیا بەجێ دەھێڵیت و لە شاری [[مالمۆو]]ی وڵاتی [[سوێد]] نیشتەجێ دەبێت و بەردەوام دەبێت لە کاری ھونەری. == ژیانی ھونەری == ژیانی ھونەریی شوان کەمال دەشێت بکرێت بە دوو بەشەوە: ئەو کارو پەیکەرانەی لە کوردستان و عێراق دروستی کردون، و ئەو پرۆژە و کارە ھونەرییانەی لە ئاڵمانیا و سوید و ئەورووپا دروستی کردوون. === بەرھەم و کارە ھونەرییەکان === ==== پەیکەرەکانی کوردستان ==== * ١٩٩١ – پەیکەری تۆفیقی کارەبا لە شاری [[ھەڵەبجە]] لە کوردستانی [[عێراق]] (کە بە کارەساتی کیمابارانەکەی ھەڵەبجە شەھید بووە) * ١٩٩٢ – پەیکەری حەمەسەعیدی ئەندازیار لەبەردەم بنکەی کارەبای شاری سلێمانی. * ١٩٩٣ – پەیکەری شەھیدانی چیمەن لە فولکەی خانەقای شاری سلێمانی. * ١٩٩٣ – پەیکەری ڕۆژنامەنووسی ئاڵمانی، گادگروس لە ساڵی ١٩٩١ لەکاتی ڕوماڵکردنی ڕووداوەکان لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە دەستگیرکرا و گولەبارانیان کرد. * ١٩٩٣ – پەیکەری خاڵە حاجی لە فولکەی خاڵە حاجی لە شاری سلێمانی. * ١٩٩٤ – پەیکەری بەختیار عەسکەری لە شاری [[ھەولێر]]. ==== پەیەکرەکانی ئەورووپا ==== شوان کەمال لە ساڵی ١٩٩٥ لە شاری ئەسینا لە وڵاتی [[یۆنان]] خەریکی کاری ھونەری دەبێت لە کارگەیەکی پەیکەر دروستکردن و کۆمەڵێک پەیکەریان بۆ دروست دەکات. دواتر بەرەو [[ئەڵمانیا]] دەکەوێتە ڕێ و ھەر ئەو ساڵە لە کارگەیەکی دروستکردنی پەیکەر (ڕۆلف کایزەر) لەبەر بژێوی ژیان دەستبەکار دەبێت. لەم ماوەیەدا لە ساڵی ١٩٩٥ تا ساڵی ٢٠١٥ کۆمەڵێک پەیکەر بۆ پەیکەرسازە جیھانییەکان لەم کارگەیە دروست دەکات بۆ نموونە: (تۆنی کرێگی بەریتانی، تۆماس شوتەی ئاڵمانی، مەگدەلینا ئەبەکانۆڤیجی پۆلۆنی، کاترینا فریچی ئاڵمانی) و گەلێکی تریش ئەم کارانە لە زۆرێک لە مۆزەخانە و باخ و شوێنە گشتییەکانی جیھان نمایشکراون. شان بە شانی ئەمانە شوان کەمال خەریکی کاری ھونەری خۆی بووە و گەلێک کاری ھونەری ئەنجامداوە کە دواتر بوونەتە کەرەستەی چەندین پێشانگە و پرۆژە و کاری ھونەری بۆ ئاڵمانیا و سوید و شارەکانی کوردستانیش. لە ماوەی کارکردنی ئەم ٢٠ ساڵە و ئەزموون و سەلیقەی ھونەری شوان، ناوێکی باشی بۆ دروست دەکات لە ناوەندە ھونەرییەکانی ئاڵمانیا. کۆمەڵێک پرۆژە و کاری ھونەری مێژوویی دەھێنن بۆ ئەم کارگەیە کە لە جەنگی جیھانی دووەم و سەردەمی نازییەکان نەماون و لەناوبراون، شوان بۆیان دروست دەکات و لە زۆرێک لە پارک و شوێنە گشتییەکانی ئاڵمانیا دادەنرێن، کە دەنگدانەوەیەکی زۆری دەبێت لە میدیاکانی ئاڵمانیا. بۆ مێژوو، شوان ناوی خۆی بە کوردی لەسەر ئەم پەیکەرانە ھەڵکۆڵیوە لەو پرۆژانە: * ١٩٩٩ – پەیکەری مۆسیقار و ئاوازدانەری ئاڵمانی، گوستاڤ ئەدلۆف براون، لە پارکی سەروو لە شاری فوبەرتاڵ لە ئاڵمانیا. * ٢٠٠٨ – پەیکەری شاسوار ئەرنۆڵد رۆس، لە تاقێکی باڵەخانەی [[شارەوانی]]ی شاری فوبەرتاڵ دانراوە لە ئاڵمانیا. * ٢٠٠٩ – پەیکەری یوستیسیا، لە دەستی ڕاستی دەرگای سەرەکی باڵەخانەی شارەوانیی فوپەرتاڵ لە ئاڵمانیا. * ٢٠١٠ – پەیکەری ڕاستی، لە دەستی چەپی دەرگای سەرەکیی باڵەخانەی شارەوانیی فوپەرتاڵ لە ئاڵمانیا. * ٢٠١١ – پەیکەری مێژوویی یارمەتی ھەژاران، لە پارکی کەنیسەکان لە سەنتەری شاری فوپەرتاڵ لە ئاڵمانیا. * ٢٠١٢ – پەیکەری فوارەی دادپەروەری، لە پارکی کۆماری شاری فوپەرتاڵ لە ئاڵمانیا. * ٢٠١٣ – پەیکەری مۆسیقاری جیھانی، [[فێلیکس مێندلسۆن|فیلکس میندلسۆن]]، لەبەردەم ئۆپێرای شاری دۆسلدۆرف لە ئاڵمانیا. * ٢٠١٣ – پەیکەری کەسایەتیی ئاڵمانی، پیتەر ھێڵد ناسراو بە ھۆش ھۆش، لە بازاڕێکی شاری فوپەرتاڵ لە ئاڵمانیا. * ٢٠١٤ – پەیکەری پەری بۆ گۆڕستانی سەروو، لە شاری دۆسلدۆرف لە ئاڵمانیا. لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی ئاواریی لە ئەورووپا، شوان بیری لای کوردستان بووە و ھەوڵی داوە پرۆژە و کاری ھونەریش بۆ شارەکانی کوردستان دروست بکات، یان ئەو تەکنیک و زانیاریانەی فێری بووە لە ئاڵمانیا بیگەیەنێتە کوردستان، بەڵام بەداخەوە خەمساردی و بێ دامودەزگایی ھونەری بووەتە کۆسپ کە نەتوانێ بە گوێرەی پێویست ئەو کارو پرۆژانە بکات. نموونەی ئەو پرۆژە ھونەرییانەی ئەم دوایانە لە کوردستان: * ٢٠١٣ – پەیکەری عەدالەت، لەبەردەم باڵەخانەی داد لە شاری ھەولێر. * ٢٠١٤ – پەیکەری شاعیری گەورەی کورد [[شێرکۆ بێکەس]] لەبەردەم دەزگا و پەخشی چاپی سەردەم لە شەقامی سالم لە شاری سلێمانی. * ٢٠١٥ – مۆنۆمینت و پەیکەری شێرکۆ بێکەس لەسەر ئاربگەکەی لە پارکی ئازادی شاری سلێمانی. ==== پەیکەرەکانی وڵاتی سوید ==== لە ساڵی ٢٠١٥ شوان لە سەندیکای ھونەرمەندانی ھەرێمی سکۆنە دەبێتە ئەندام و لە کارگەی پەیکەرسازی (ڕۆبیرت کاسلاند)و(ڕۆسینگرێنز کۆنست یوتەری) دەست بەکاری ھونەری دەکات، چەند پەیکەرێکیان بۆ دروست دەکات، لەوانە: * ٢٠١٦ – پەیەکەرێکی ئەبستراک بۆ خەستەخانەی شاری مالمۆ. * ٢٠١٧ – پەیکەری مریەم کچێکی زنجیە بۆ کتێبخانەی شاری [[یۆتۆبۆری]] لە سوید. * ٢٠١٨ – پەیکەری کۆچبەر بۆ پارکی ئێکەبێری لە شاری [[ئۆسلۆ]]ی پایتەختی [[نەرویج]]، لایەنی جێبەجێکار کارگەی رۆسنگرێنس لە شاری مالمۆی سوید. * ٢٠١٩ – پەیکەری شاری ئاھۆس لەسەرشێوەی ریلیف، لەبەردەم مۆزەخانەی شاری ئاھۆس لە مەملەکەتی سوید دانراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.kristianstadsbladet.se/feature/upptack-medeltiden-med-dagens-teknik/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی تەممووزی ٢٠١٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190715203259/http://www.kristianstadsbladet.se/feature/upptack-medeltiden-med-dagens-teknik/ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * ٢٠١٩ – دروستکردنی مۆدێلی پەیکەری فیل و مۆسیقیەکە، بۆ پارکی گەل شاری مالمۆ لە مەملەکەتی سوید.<ref>https://www.sydsvenskan.se/2019-12-01/den-glomde-pukslagaren-far-till-slut-sin-plats-i-staden?redirected=1{{بەستەری مردوو|url=https://www.sydsvenskan.se/2019-12-01/den-glomde-pukslagaren-far-till-slut-sin-plats-i-staden?redirected=1 |date=کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ }}</ref> * ٢٠١٩ – دروستکردنی پەیکەری(پێڵاوی یاری)بۆ(مارکۆس رۆسنبێری)یاریزانی ناسراوی تۆپی پێی سویدی،لە یاریگای شاری مالمۆ لە مەملەکەتی سوید دانراوە.<ref>https://www.sydsvenskan.se/2019-12-13/markus-rosenbergs-skor-blir-staty-pa-stadionhttps://www.mff.se/markus-rosenbergs-skor-i-brons-flyttade-till-stadion/{{بەستەری مردوو|url=https://www.sydsvenskan.se/2019-12-13/markus-rosenbergs-skor-blir-staty-pa-stadionhttps://www.mff.se/markus-rosenbergs-skor-i-brons-flyttade-till-stadion/ |date=کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ }}</ref> * ٢٠٢٢ دروستکردنی پەیکەری خەڵاتی فۆتۆگرافی بە ناوی خەڵاتی کامەران لەسەر داواکاری سەنتەری میتۆگرافی<ref>[https://metrography.org/, دەقی زیادی.</ref><ref name="test">[https://rojnews.news/%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%AE%DB%95%DA%B5%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DB%95%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%DB%95%D8%AC%D9%85-%D8%A8%DB%95%D8%AE%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%95-%D8%AF%D9%88%D9%88-%DA%A9%DB%95%D8%B3%D8%A7/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230101223811/https://rojnews.news/%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%AE%DB%95%DA%B5%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%DB%95%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D9%86%DB%95%D8%AC%D9%85-%D8%A8%DB%95%D8%AE%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%95-%D8%AF%D9%88%D9%88-%DA%A9%DB%95%D8%B3%D8%A7/ |date= ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ }}</ref> * ٢٠٢٢ دروستکردنی پەیکەری خەڵاتی دانا رەئوف بۆ دەقی شانۆیی.<ref name="test"/> * ٢٠٢٣ خەڵاتی ئەدەبی کارۆ بۆ نوسەر و ئەدیبی گەورەی کورد حوسین عارف.<ref>[https://slemanicityofliterature.com/2023/05/28/%d8%ae%db%95%da%b5%d8%a7%d8%aa%db%8c-%da%a9%d8%a7%d8%b1%db%86%d8%8c-%d9%be%db%8e%d8%b4%da%a9%db%95%d8%b4-%d8%a8%db%95-%d9%85%d8%a7%d9%85%db%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7-%d8%ad%d8%b3%db%8e%d9%86-%d8%b9%d8%a7/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230717113113/https://slemanicityofliterature.com/2023/05/28/%D8%AE%DB%95%DA%B5%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%86%D8%8C-%D9%BE%DB%8E%D8%B4%DA%A9%DB%95%D8%B4-%D8%A8%DB%95-%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7-%D8%AD%D8%B3%DB%8E%D9%86-%D8%B9%D8%A7/ |date=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٣ }}, additional text.</ref> * ٢٠٢٤ خەڵاتی هونەری کارۆ بۆ شانۆکار خاتو گەزیزە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=nusar2|ڕێکەوت=٥ی ئایاری ٢٠٢٤|سەردێڕ=خانمە هونەرمەند (گەزیزە عومەر) خەڵاتی «کارۆ»ـی پێبەخشرا|ناونیشان=https://hawlerweb.net/honar/2024/05/81019/|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٤|وێبگە=رۆژنامەی ھەولێر}}</ref> == پێشانگەکان == === پێشانگەی ھونەری === لە ساڵانی ١٩٨٢ تا ئێستا شوان بەشداری لە کۆمەڵێک پێشانگەی ھونەری کردووە لە کوردستان و عێراق و ئەورووپا و گەلێک خەڵاتی ھونەری پێبەخشراوە. === پێشانگە تایبەتییەکان === * [[پەڕگە:ریلیڤی حوسەین عارف.jpg|وێنۆک|ڕیلیفی حسین عارف]]١٩٨٧ – پێشانگەی پەیکەرسازی کارەکانی شوان کەمال لە ھۆڵی مۆزەخانە، لە شاری سلێـمانی. * ٢٠١١ – پێشانگەی پەیکەرسازی کارەکانی شوان کەمال لە ھۆڵی مۆزەخانە، لە شاری سلێمانی. * ٢٠١١ – پێشانگەی پەیکەرسازی لە ھۆڵی میدیا لە شاری ھەولێر. [[پەڕگە:Shwan kamal.jpg|alt=پەیکەری شێرکۆ بێکەس|وێنۆک|شوان کەمال خەریکی پەیکەری شێرکۆ بيکەسە]] <gallery> پەڕگە:پەیکەری فوارەی دادپەروەری،فوپەرتاڵ ئەلەمانیا ٢٠١١.jpg|پەیکەری فوارەی دادپەروەری، فوپەرتاڵ، ئاڵمانیا، ٢٠١١ |پەیکەری شێرکۆ بێکەس، سلێمانی، ٢٠١٤ پەڕگە:پەیکەری ئەرنۆلد رۆز،فوپەرتاڵ،ئەلەمانیا ٢٠٠٩.jpg|پەیکەری ئەرنۆلد رۆز، فوپەرتاڵ، ئاڵمانیا، ٢٠٠٩ پەڕگە:ئەرنۆلد رۆز ٢٠٠٩ئەلەمانیا.jpg|ئەرنۆلد رۆز، ٢٠٠٩، ئاڵمانیا پەڕگە:ریلیفی ئیسماعیل خەیات،مالمۆ،سوید ٢٠١٧.jpg|ریلیفی ئیسماعیل خەیات، مالمۆ، سوید، ٢٠١٧ [[ [[پەڕگە:ریلیڤی حوسەین عارف.jpg|وێنۆک]] ]] </gallery> [[پەڕگە:Felix mendelssohn 2011.jpg|alt=پەیکەری میندلسۆن|وێنۆک|شوان کەمال لای پەیکەری میندلسۆن]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان و بەستەرە دەرەکییەکان ==<!--وا باشترە سەرچاوەکان و بەستەرە دەرەکییەکان جیابکرێنەوە--> * http://kurdipedia.org/default.aspx?q=201007221638434544&lng=1{{بەستەری مردوو|url=http://kurdipedia.org/default.aspx?q=201007221638434544&lng=1 |date=ئەیلوولی ٢٠١٩}} * https://web.archive.org/web/20180322015202/http://shwankamal.webs.com/ * http://cultureproject.org.uk/kurdish/شوان-کەمال-دەست-و-پەنجەیەکی-جادوویی-پە/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200511183726/http://cultureproject.org.uk/kurdish/%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%86-%DA%A9%DB%95%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%AF%DB%95%D8%B3%D8%AA-%D9%88-%D9%BE%DB%95%D9%86%D8%AC%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C-%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88%D9%88%DB%8C%DB%8C-%D9%BE%DB%95/ |date=١١ی ئایاری ٢٠٢٠ }} * https://www.fastconvertyoutube.com/more_clip.php?id=IQbM6Ny1dV0{{بەستەری مردوو|url=https://www.fastconvertyoutube.com/more_clip.php?id=IQbM6Ny1dV0{{بەستەری مردوو|url=https://www.fastconvertyoutube.com/more_clip.php?id=IQbM6Ny1dV0 |date=ئازاری ٢٠١٩}} |date=حوزەیرانی ٢٠١٨ }} * https://www.pinterest.de/pin/383439355757714681/?lp=true{{بەستەری مردوو|url=https://www.pinterest.de/pin/383439355757714681/?lp=true |date=ئەیلوولی ٢٠١٩}} * http://archive.xelk.org/dreja.aspx?Jmare=15998&Jor=24{{بەستەری مردوو|url=http://archive.xelk.org/dreja.aspx?Jmare=15998&Jor=24 |date=ئایاری ٢٠٢٢ }} === عەرەبی === * https://web.archive.org/web/20180325235952/http://www.rudaw.net/arabic/interview/24012016 * https://web.archive.org/web/20180407054344/http://artsgulf.com/58011.html * https://www.ward2u.com/showthread.php?t=14307{{بەستەری مردوو|url=https://www.ward2u.com/showthread.php?t=14307 |date=ئەیلوولی ٢٠١٩}} * https://web.archive.org/web/20180407054410/https://www.iraqhurr.org/a/24330824.html === ئاڵمانی و بیانی === * https://web.archive.org/web/20180404072914/http://zanestnama.blogfa.com/post/145 * https://web.archive.org/web/20180404072924/http://kulturportal.de/-/kulturschaffende/detail/34034 * https://web.archive.org/web/20180315003600/http://www.bbk-niederrhein.de/vita.php?kuenstler=Kamal&artist_id=30 * https://web.archive.org/web/20180404072939/http://www.denkmal-wuppertal.de/tag/schwan-kamal * https://web.archive.org/web/20180403234731/http://www.wz.de/lokales/duesseldorf/kultur/grosse-kunst-aus-einem-guss-1.159181 * https://web.archive.org/web/20160411211545/http://www.kunstgiesserei.com/images/presse/wupp_nachrichten.pdf === کتێب === * https://web.archive.org/web/20190213032145/http://artype.de/Sammlung/index.html?http%3A%2F%2Fartype.de%2FSammlung%2FBibliothek%2Fs%2FSchuette.htm * https://www.zvab.com/Festschrift-Anlass-Wiederaufstellung-Düsseldorfer-Denkmals-Felix/14524000413/bd{{بەستەری مردوو|url=https://www.zvab.com/Festschrift-Anlass-Wiederaufstellung-Düsseldorfer-Denkmals-Felix/14524000413/bd |date=ئەیلوولی ٢٠١٩}} </div> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ھونەرەکان|عێراق|ئەڵمانیا|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Schwan Kamal}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] 4p09ut7t0g0uvu9mkbisozssgjkzm9m 0 144315 1457980 1361506 2025-07-11T04:45:57Z DanyMations 70070 1457980 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە | ناوی_فەرمی = ئامانج | ناوی_خۆماڵی = Amanj | ناوەکانی_تر = | جۆری_نیشتنگە = [[گوند]] | وێنە = | قەبارەی_وێنە =300px | شرۆڤەی_وێنە = | وێنەی_نەخشە = | قەبارەی_نەخشە = 300px | شرۆڤەی_نەخشە = | دەرزیی_نەخشە = Kurdistan Region | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە = جێگەی لە [[کوردستان]]دا | دەرزیی_نەخشە١ = Iraq | شرۆڤەی_دەرزیی_نەخشە١ = جێگەی لە [[عێراق]]دا | پۆتانەکان = | جۆری_دابەشکراو = [[وڵات]] | ناوی_دابەشکراو = {{ئاڵا|کوردستان}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010300&rnr=140&anr=23911 |سەردێڕ=Kurdistan Regional Government |بڵاوکەرەوە=KRG |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی نیسانی ٢٠١٨ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20141006170845/http://www.krg.org/articles/detail.asp?lngnr=12&smap=03010300&rnr=140&anr=23911 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><br/>{{ئاڵا|عێراق}} | جۆری_دابەشکراو١ = [[پارێزگا]] | ناوی_دابەشکراو١ = [[پارێزگای سلێمانی|سلێمانی]] | جۆری_دابەشکراو٢ = [[قەزا]] | ناوی_دابەشکراو٢ = [[قەزای ڕانیە]] | جۆری_دابەشکراو٣ = [[ناحیە]] | ناوی_دابەشکراو٣ = [[ناحیەی بێتواتە]] | سەردێڕی_دامەزران = | ڕێکەوتی_دامەزران = | دامەزرێنەر = | ھۆکاری_ناونران = | جۆری_دەسەڵات = | حیزبی_سەرۆک = | سەرناوی_سەرۆک = | ناوی_سەرۆک = | سەرجەمی ڕووبەر کم = | بەرزایی_بە_م = 1051 | دانیشتووان_لە = |ژمارەی_دانیشتووان = | جۆری_دانیشتووانناسی١ = زمان و ئایین | سەرناوی١_دانیشتووانناسی١ = [[زمان]] | زانیاریی١_دانیشتووانناسی١ = [[کوردی]] ([[سۆرانی]]) | سەرناوی٢_دانیشتووانناسی١ = [[ئایین]] | زانیاریی٢_دانیشتووانناسی١ = [[سوننە|سوننی]] [[شافعی]] | جۆری_کۆدی_ناوچە =}} '''ئامانج''' گوندێکە، کەوتووەتە [[ناحیەی بێتواتە]]، [[قەزای ڕانیە]]، [[پارێزگای سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب | سەردێڕ = پێڕستی گوندەکانی باشوور | ناونیشان = http://www.zmanikurdi.com/renusi_zmani_kurdi/21/11.pdf | نووسەر = د. عەبدوڵڵا غەفوور | زمان = کوردی }}{{بەستەری مردوو|url=http://www.zmanikurdi.com/renusi_zmani_kurdi/21/11.pdf |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ }}</ref><ref>http://kurdipedia.org/?q=20150921014425127062&lng=3</ref> == جوگرافیا == '''ئامانج''' لە باکوور ھاوسنوورە لەگەڵ گوندی [[بێردبی]] و لە باشوور لەگەڵ گوندی [[ئاندێک]] و لە ڕۆژھەڵات لەگەڵ گوندی [[نۆرەی سەروو]] و لە ڕۆژاوا لەگەڵ گوندی [[سەرئەشکەوتان]].<ref>http://wikimapia.org/</ref><ref>http://www.krso.net/ {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203070708/http://www.krso.net/ |date= ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ }}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ = ووڵاتەکەت بناسە | ناونیشان = http://www.historyofkurd.com/2016/03/23/وڵاتەکەت-باشتر-بناسە/ | نووسەر = جەمیل ڕۆژبەیانی |زمان = کوردی}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[گوندەکانی پارێزگای سلێمانی]]<ref>https://books.google.iq/books?</ref> {{گوندەکانی قەزای ڕانیە}} == پەراوێزەکان == {{پەراوێز}} {{تووڵی دەروازە|جوگرافیا|کوردستان}} [[پۆل:گوندەکانی سلێمانی]] [[پۆل:شوێنە ئاوەدانەکانی پارێزگای سلێمانی]] [[پۆل:گوندەکانی باشووری کوردستان]] sqxt1i43bq9q0o5il0ywxdqqnxogy5o 0 145272 1458028 1170359 2025-07-11T05:34:30Z DanyMations 70070 1458028 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist |background = solo_singer |name = قادر ئەسعەد |image =Kader jj.jpg |caption = بەرگی ئەلبومی کەرکووک |birth_date = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٦٧|٤|٤}} |birth_place = [[ھەولێر]]، [[عێراق]] |origin = کوردستان |honorific_prefix = |genre = <!--Oriental and Arabesk--> |label = قادر ئەسعەد پرۆدەکشنز |years_active = ١٩٨٥-ئێستا |native_name_lang = قادر ئەسعەد }} '''قادر ئەسعەد''' (لەدایکبووی ٤ی نیسانی ١٩٦٧ لە [[ھەولێر]]، [[عێراق]]) گۆرانیبێژ، گۆرانینووس و بەرھەمھێنەرێکی تۆماری کوردە. ھەروەھا دامەزرێنەری قادر ئەسعەد پرۆدەکشنزە. لە ساڵانی زووی، کۆمپانیای قادر ئەسعەد باندی جالای لە ھەولێر دامەزراند. باندەکە یەکەم ئەلبومی خۆی بە ناوی ''جالا'' لە ١٩٨٥ بڵاوکردەوە. قادر ئەسعەد لە ١٩٩١ یەکەم تاک ئەلبومی خۆی بەناوی ''قادر ئەسعەد'' کە لە ١٠ تراک پێکھاتبوو بڵاوکردەوە.<ref>[http://rudaw.net/sorani/culture/250520157] وتار دەربارەی گۆرانییەکانی قادر ئەسعەد</ref> دوای سێ ساڵ بەسەرکەوتوویی پڕیان کرد لە کۆنسێرت و گۆرانینووسین؛ ئەلبومێکی نوێیان بە ناوی ''جالا بەشی ٢'' (١٩٨٨) بڵاوکردەوە. وە نزیکی ساڵی ١٩٩٢ بەھۆی دامەزراندنی [[پەرلەمانی کوردستان]] ئەلبومێکی تایبەتیان بڵاوکردەوە.<ref>[https://www.facebook.com/KaderAsaadPage/] لاپەڕەی فەرمیی قادر ئەسعەد لە فەیسبووک</ref> بەھۆی [[شەڕی براکوژی]] و بارودۆخی تایبەتی ناوچەی عێراق، کۆچ دەکات بۆ [[سوێد]].<ref>[http://www.kurdipedia.org/default.aspx?lng=15&q=قادر%20ئەسعەد&qr=false] پەڕەی کوردیپیدیا لەسەر قادر ئەسعەد</ref> == تاک ئەلبومە بڵاوکراوەکان == {| class="wikitable" |- ! ناو!! ساڵ |- | قادر ئەسعەد || ١٩٩١ |- | ئازیزان || ١٩٩٦ |- | سەفەری عیشق || ١٩٩٨ |- | لاوە لاوە || ٢٠٠١ |- | ببوورە || ٢٠٠٣ |- | نۆستالجیا || ٢٠٠٥ |- | کەرکووک || ٢٠٠٨ |- | شایی || ٢٠١٢ |- |گوڵی تەمەن || ٢٠١٨ |}<ref>[https://www.youtube.com/channel/UC6dhqBUGVHYo8pbtpUg-NKw] کەناڵی یووتیووبی قادر ئەسعەد پرۆدەکشنز.</ref> == پەراوێزەکان == {{پەراوێزەکان}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://en.wikipedia.org/wiki/Kader_Asaad|سەردێڕ = Kader Asaad|زمان = ئینگلیزی|سەردان = ١٨ی حوزەیرانی ٢٠١٨}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{فەیسبووک|KaderAsaadPage}} * {{یووتیووب|channel=UC6dhqBUGVHYo8pbtpUg-NKw|قادر ئەسعەد پرۆدەکشن}} {{پۆلی کۆمنز|Kader Asaad|قادر ئەسعەد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{مۆسیقا-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] higo8xm0vffsd0q2p4rxndbcuwck267 0 148649 1458086 1217838 2025-07-11T05:57:02Z DanyMations 70070 1458086 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = بڵند ئیبراھیم | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = بلند ئیبراھیم ناسر | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٤ | شوێنی لەدایکبوون = | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = [http://www.bilindibrahim.com/ Bilindibrahim.com] | ئامێرە دیارەکان =}} '''بڵند ئیبراھیم''' لەدایکبووی [[١٩٧٤]]، [[گۆرانیبێژ]] و ھونەرمەندێکی کوردە. == ژیان == بلند نیشتەجێی شاری [[دھۆک]]ە. بنەماڵەکەی لە ناوچەی [[شنگال]] نیشتەجێن. ساڵی ١٩٧٤ بەھۆی پەیوەندییان لەگەڵ ھێزی شۆڕش، لەلایەن ڕژێمی عێراق ناچار دەبن کۆچ بکەن. ساڵی ١٩٧٥ بەرەو شاری دھۆک دێن و لە ساڵی ١٩٧٧ ھەر لە شاری دھۆک بلند ئیبراھیم لەدایک دەبێت. ساڵی ١٩٨٣ خوێندنی سەرەتایی خۆی دەست پێدەکات. ساڵی [[١٩٨٩]] لە قوتابخانەی بزاڤ، ھەر لە شاری دھۆک خوێندنی ناوەندی دەست پێدەکات، ساڵی [[١٩٩٢]] تا [[١٩٩٧]] لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکان بەشی موزیک فێری ئامێری [[کەمان]] دەبێت. ساڵی ١٩٩٧ دەبێتە مامۆستایەکی لێھاتووی بەشی موزیکی پەیمانگای ھونەرە جوانەکان، ساڵی ١٩٨٦ یەکەم سترانی ھونەرمەندی نەمر موحەممەد شێخۆ لە کاناڵی تەلەفزیۆنی کەرکووک بە ئامێری تەنبوور تۆمار دەکات. ساڵی ١٩٨٨ لە زانکۆی موزیک لەسەر دەستی مامۆستا وەحید خالید و ناھید خالید فێری ئامێری کەمان دەبێت. ساڵی ١٩٨٩ بە ئامادەکردنی پارچە موزیکێک بەشداریی لە فێستیڤاڵی قووتری دەکات کە لە شاری ھەولێر بەڕێوە دەچیت. ساڵی ١٩٩١ لەگەڵ تیپی مۆسیقای پێشەنگ وەک گۆرانیبێژ بەشداری لە چەندین ئاھەنگدا دەکات. ساڵی ١٩٩٣ لەگەڵ تیپی ڕوھەندی ھونەری کاری کردووە. لە ساڵی ١٩٩٢-١٩٩٧ وەک گۆڕانیبێژ و موزیکژەن بەشداری کردووە لە ھەموو پەیمانگای فێستیڤاڵە ھونەرییەکان. ساڵی ١٩٩٤ بە ھاوکاری مامۆستاکەی موحەممەد عومەری یەکەم گۆرانی خۆی بە ناوی (بالا بالا) تۆمار کرد. ئاوازدانەری ئەم گۆرانییە موحەممەد عومەری و گۆرانینووسەکەی ھوشیار موحەممەد بوو و بۆ یەکەم جار لە کاناڵی ناوخۆیی KTV-Dhok بڵاو دەکرێتەوە. ساڵی ١٩٩٨ یەکەم بەرھەمی بلند بە ناوی ئەڤینی لە کاسێتدا تۆمار دەکرێت، ئاوازدانەری ئەم گۆرانییە مامۆستا موحەممەد عومەر بوو. ساڵی ٢٠٠٠ لە گۆرانییەکدا بە ناوی (دەم و بەژن و بالا تە) لەگەڵ کۆڕی موزیکی پەیمانگای ھونەرە جوانەکان لە [[کوردستان تیڤی]] بەشداری دەکات. ساڵی ٢٠٠٢ دووھەمین بەرھەمی بلند بەناوی (ھێلنا زێرین)، بڵاو دەبێتەوە کە ئاوازدانەری ئەم بەرھەمەش بلند خۆی دەبێت. ھەروەھا گۆرانییەکی فولکلۆری ناوچەی شنگالی بۆ کوردە ئیزەدییەکان لەگەڵ گرووپی شاریا بە شێوەیەکی نوێ بەرھەم دێنیت. لە سەردەمی ھەڵبژاردنی ھەرێمی کوردستان گۆرانییەکیشی بۆ کوردان دروست کردووە بە ناوی (پایتەختا من). == ئەلبومەکان == * ھێلنا زێرین (٢٠٠١) - Hêlina Zêrîn * [[وەرە پەری (ئەلبوم)|وەرە پەری]] (٢٠٠٦) - Were Perî * گەریانەک (٢٠٠٨) - Geryanek * تۆم تەمەن - Tomi Temen * جارەکا دی (٢٠١٠) - Careka Dî == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} *{{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Bilind_Îbrahîm|سەردێڕ =Bilind Îbrahîm |زمان = کورمانجی|سەردان = ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨}} * [http://www.bilindibrahim.com/ Bilindibrahim.com] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070406104005/http://www.bilindibrahim.com/ |date= ٦ی نیسانی ٢٠٠٧ }} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://www.youtube.com/{{{1|{{{id}}}}}} {{{٢|{{{tittel|{{PAGENAME}}}}}}}}] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200628235856/https://www.youtube.com/%7B%7B%7Bid%7D%7D%7D |date=٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٠ }} لە [[یووتیووب]]<noinclude> {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{مۆسیقا-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٤]] [[پۆل:زیندووان]] b1s650vb1q7dmk6ng6xjmwbr1xoo0ad 0 150699 1457955 1191034 2025-07-11T04:33:08Z DanyMations 70070 1457955 wikitext text/x-wiki '''نەجیبە ئەحمەد''' ({{بە کورمانجی|Necîbe Ehmed}}) لەدایکبووی ساڵی [[١٩٥٤]] نووسەر، شاعیر و وەرگێڕێکی کوردە. == ژیان و پیشە == نەجیبە ئەحمەد لەدایکبووی باکووری شاری [[کەرکووک|کەرکوکە]] لە ساڵی ١٩٥٤، ئەو زمانی کوردی و ئەدەبیاتی لە زانکۆی [[سلێمانی]] خوێندووە. چەندین ساڵ وەکوو مامۆستایەک کاری کردووە پێش ئەوەی بچێتە پاڵ بزووتنەوەی ڕزگارکردنی کوردی. ئەو کاتێک دەستی کرد بەنووسینی شیعر تاکە کەسایەتی ئافرەت بوو لە ئەدەبی کوردی. لەگەڵ ژمارەیەکی کەمی شاعیری کوردی ئافرەت و نووسەر، وەکو [[کەژاڵ ئەحمەد]] (لەدایکبووی ١٩٦٧) و (مەھاباد قەرەداغی) لەدایکبووی ١٩٦٦. بەژداریەکی گرنگ دەکات بۆ پێشخستنی ئەدەبیاتی زمانی کوردی. == کار == سێ بەرگی چیڕۆکی کورتی خۆی بڵاوکردۆتەوە ھەروەھا شیعری وەرگێڕاوە لە عەرەبی و فارسی ھەیە بۆ کوردی و وتاری ئەدەبی دەنووسێت، وەکوو ڕۆمان، چیڕۆکی کورت، دراما، و کاری ئەدەبی بۆ منداڵان. === پێڕستی بڵاوکراوەکان === * ڕاسان (چیرۆکی کورت) تابرێز، ئێران ١٩٩٤. * مێژووی داری سێوەکە، ھەولێر، کوردستانی عێراق ١٩٩٨. * پەپوولەی مردن (چیرۆکی کورت) ھەولێر، کوردستانی عێراق ١٩٩٨. * زیندووبونەوەی چرۆی ھەرمێ، ھەولێر، کوردستانی عێراق ٢٠٠٥. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == *{{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://en.wikipedia.org/wiki/Najiba_Ahmad|سەردێڕ = Najiba Ahmad|زمان = ئینگلیزی|سەردان = ٧ی شوباتی ٢٠١٩}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|کوردستان|عێراق|پارێزگای کەرکووک}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٤]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:ئافرەتە عێراقییە شاعیرەکان]] [[پۆل:نوسەرە ئافرەتە عێراقییەکانی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:ژنە نووسەرە عێراقییەکانی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:شاعیرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم]] [[پۆل:نووسەرانی عێراقی سەدەی ٢١ەم]] 1sgtz9dulpn277x1vsnfk3czw51m263 0 152781 1457987 1455333 2025-07-11T04:48:21Z DanyMations 70070 1457987 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئەردەڵان بەکر | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی تەواوی = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = ئەردۆ | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون|١٩٦٧|٤|٢٥}} | شوێنی لەدایکبوون = [[ھەولێر]]، [[کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|٢٠٠٩|١٠|١٠|١٩٦٧|٤|٢٥}} | شوێنی مردن = [[ستۆکھۆڵم]] | شێواز = | پێشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٩٧–٢٠٠٧ | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان =}} '''ئەردەڵان بەکر''' (٢٥ی ئەیلوولی ١٩٦٧ — ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩)<ref>[https://archive.rachlaken.com/Default.aspx?page=Article&id=21168&l=3 ئەردەڵان بەکر کێ بوو؟] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210305223241/https://archive.rachlaken.com/Default.aspx?page=Article&id=21168&l=3 |date= ٥ی ئازاری ٢٠٢١ }}، ماڵپەڕی ڕاچڵەکێن، ڕۆژی ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> گۆرانیبێژێکی [[کورد]] بوو.<ref>[http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2310-2018-04-08-11-32-02 ئەردەڵان بەکر، تەمەنێکی کورت و داھێنانی بەرچاو] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200824101112/http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2310-2018-04-08-11-32-02 |date=٢٤ی ئابی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی ڕۆژنامەی ھەولێر، ٨ی نیسانی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[https://knwe.org/?p=51768 یادی ھونەرمەند ئەردەڵان بەکر کرایەوە]، ماڵپەڕی [[کوردستانی نوێ (ڕۆژنامە)|کوردستانی نوێ]]، ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == سەرەتای ژیان == ئەردەڵان لە پاییزی ساڵی ١٩٦٧ لە شاری [[ھەولێر]] لەدایکبووە. تا پۆلی ٩ی بنەڕەتی خوێندووە، لەگەڵ ئەوەی خوێندکارێکی زیرەک بوو، وزەیەکی باشی ھەبوو و توانای وەرزی ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=20478&babet=40&relat=8127|سەردێڕ=وێستگەکانی ژیانی ھونەرمەند، ئەردەڵان بەکر|ڕێکەوت=١٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|وێبگە=xendan.org}}</ref> لە تەمەنی ھەژدە ساڵیدا پەیوەندی بە ڕیزەکانی [[شۆڕشی ئازادیخوازی کوردستان]] و [[یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان]] دەکات و دەبێتە [[پێشمەرگە]].<ref name=":0">[http://galawej.com/news/38/74/ئەردەڵان-بەکر.html پڕۆفایلی ئەردەڵان بەکر]{{بەستەری مردوو|url=http://galawej.com/news/38/74/%D8%A6%DB%95%D8%B1%D8%AF%DB%95%DA%B5%D8%A7%D9%86-%D8%A8%DB%95%DA%A9%D8%B1.html |date=ئایاری ٢٠٢٢ }}، دەزگای ڕووناکبیریی گەلاوێژ، ٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> ماوەی چەند ساڵێک لە ڕیزی پێشمەرگەدا خەبات دەکات،<ref name=":1">[http://www.speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=76790&Jor=25 کلیپێکی بڵاونەکراوەی ئەردەڵان بەکر بڵاوکرایەوە]، ماڵپەڕی سپیدمیدیا، ڕۆژی ١١ی حوزەیرانی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> پاشان دەست بە کاری ھونەریی گۆرانیوتن دەکات. == ژیانی ھونەری == ئەردەڵان خاوەنی چەندین بەرھەمی گۆرانییە. لە ساڵی ١٩٨٦ یەکەم کاسێتی خۆی بڵاوکردووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=76790&Jor=25|سەردێڕ=کلیپێکی بڵاونەکراوەی ئەردەڵان بەکر بڵاوکرایەوە|ڕێکەوت=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=speemedia.com}}</ref> لە سەرەتای ساڵانی ١٩٩١دا، لە دوای [[ڕاپەڕینە مەزنەکەی کوردستان]]، لەگەڵ کۆڕەوە جەماوەرییەکەی ٣١ی ئازاری ئەو ساڵە کوردستانی بەجێھێشت و ڕووی کردە دەرەوەی وڵات. پاش ماوەیەک لە وڵاتی [[سوێد|سوید]] گیرسایەوە.<ref name=":1"/> {{وتەی ڕازێندراوە|مرۆڤ ھەستە من قەت ھەست ناکەم کە لە ھەندەرانم ھەمیشە وا دەزانم لە کوردستانم}} شان بە شانی دەستەیەکی دیار و بەرچاو لە ھونەرمەندانی گۆرانیبێژی کورد لە وڵاتی سوید درێژەی بە کارە ھونەرییەکانیدا و توانی ٥ ئەلبومی گۆرانی بەرھەم بھێنێت. لە ساڵی ١٩٩٣دا، یەکەم ئەلبوومی گۆرانیی بڵاوکردەوە.<ref name=":0"/> جگە لەوانەش بەشداریی چەندین ئاھەنگ و بۆنەی جیاجیای لە وڵاتانی [[ئەورووپا]] کردووە، بەتایبەتی لە جەژنی نەورۆز و بۆنە تایبەتییەکان بۆ ڕەوەندی کورد لە تاراوگە. ئەردەڵان لە نەورۆزی ٢٠٠٨دا، لەلایەن کۆمپانیای کۆڕەک میوزیک بۆ یەکەمین جار دوای ئەوەندە ساڵە دوورەوڵاتییە گەڕایەوە بۆ [[کوردستان]] و چەند ئاھەنگێکی لە شاری ھەولێر ساز کرد. == مردن == ئەردەڵان بەکر لە ڕێکەوتی ١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩دا بەھۆی [[شێرپەنجە|نەخۆشیی شێرپەنجە]] لە نەخۆشخانەی کارۆلینسکای [[ستۆکھۆڵم]]<ref name=":1"/> کۆچی دواییی کرد. دواتر تەرمەکەی گەڕێندرایەوە بۆ ھەولێر و لە [[گۆڕستانی شێخ ئەحمەد]] نێژرا.<ref name=":1"/> دوای مردنیشی پەیکەرێکی ڕێزلێنانی لە [[پارکی منارە]] بۆ دروستکرا، پەیکەرەکە لە ڕۆژی ٦ی ئازاری ٢٠١٤ داندرا.<ref name=":0"/> == بەرھەمەکان == === ئەلبومەکان === * [[کچی گاور]] (١٩٩٧) * [[بەینۆ]] (١٩٩٨) * [[ھەورامان (ئەلبوم)|ھەورامان]] (٢٠٠٠) * [[زۆر دەترسم]] (٢٠٠٣) * [[خەونێک بوو]] (٢٠٠٧) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|عێراق|پارێزگای ھەولێر}} [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٩]] 45e0a48as5uiif23ayoxeqgly6li3v5 0 153496 1458108 1439136 2025-07-11T06:03:08Z DanyMations 70070 1458108 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ |ناو = بانە شیروان فاتیح | وێنە = Bane Şîrwan.jpg | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = بانە شێروان | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|٢٠٠١|٣|٤}} | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}} | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = [[گیتار]] | ساڵانی چالاکبوون = ٢٠١٧ - ئێستا |ناوی باوک = |ناوی دایک = | ئەلبوم = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''بانە شیروان فاتیح''' (لەدایکبووی ٤ی ئازاری ٢٠٠١ لە [[سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]]- ) [[گۆرانیبێژ]]ێکی کوردی خەڵکی سلێمانییە. بە کوردی و ئینگلیزی گۆرانی دەڵێت. == ژیان == بانە لە ٤ی ئازاری ٢٠٠١ لە شاری [[سلێمانی]] لەدایکبووە و لەوێ گەورە بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بانە شێروان چەند وێنەیەکی نوێی خۆی بڵاودەکاتەوە.. بەو شێوەیە بانەت نەبینیووە.. !!|ناونیشان=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=95064&Jor=25|ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=speemedia.com}}</ref> لە تەمەنی ١٦ ساڵی بەشداریی لە بەرنامەی [[کورد ئایدڵ]] کرد، و گەیشتە قۆناغەکانی کۆتاییی بەرنامەکە. لەڕێی ئەو بەرنامەیەوە ناوبانگی پەیداکرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=دایکی بانە شیروان بەم قسانەی ھەوادارانی بانەی توڕە کردووە|ناونیشان=http://www.westganews.net/style/dreja.aspx?=hewal&jmara=12077&Jor=3|ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=westganews.net}}</ref> == بەرھەمی ھونەری == یەکەم دەرکەوتنی بانە لە بەرنامەی تەلەڤیزیۆنی [[کورد ئایدڵ]] بوو کە لە کەناڵی [[کوردسات]] ھاتە پەخشکردن و توانی لەو بەرنامەیەدا بگاتە قۆناغی ڕاستەوخۆ و کۆتایییەکان، و دوای تەواوبوونی ئەو بەرنامە تەلەڤیزیۆنییە بانە یەکەم گۆرانی خۆی لەگەڵ گۆرانیبێژی ڕۆژھەڵاتی کوردستان [[نەوید زەردی]] دەرکرد بە ناوی «بڕۆ»، و ھەروەھا گۆرانییەکە ناوبانگێکی باشی لەناو گەنجانی کورد پەیداکرد. دوویەم بەرھەمیشی ڤیدیۆکلیپێکە بەناوی «بۆچی» کە لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ بڵاوی کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نوێترین ڤیدیۆکلیپی بانە شیروان بڵاوکرایەوە|ناونیشان=https://www.nrttv.com/nrt2/News.aspx?id=13040&MapID=4|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=ئێن ئارتی}}</ref> لە تەمەنی ١٧ ساڵی یەکەم گۆرانیی لەگەڵ [[نەوید زەردی]] بڵاوکردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بانە شیروان گرێبەستەکەی لەگەڵ نەوید زەردی ھەڵدەوەشێنێتەوە|ناونیشان=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=71911&Jor=25|ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=speemedia.com}}</ref> یەکەم گۆرانیی کە بە تەنھا گوتی ساڵی ٢٠١٩ بوو، کە [[ئەفشین شوکری]] نووسەر و دەرھێنەری بوو. ئەو گۆرانییە وای کرد بەرھەمی زیاتر بڵاو بکاتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بانە شێروان "لێم جیابەرەوە"ی بڵاوکردەوە|ناونیشان=https://www.bmctv.krd/Detail.aspx?jimare=10895|ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=www.bmctv.krd|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220106213539/https://www.bmctv.krd/Detail.aspx?jimare=10895|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ٢٠٢٠ گۆرانیی «شێتم»ی بڵاوکردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=بانە شیروان "شێتم" بڵاودەکاتەوە|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=17602&babet=40&relat=8129|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠٢١|وێبگە=xendan.org}}</ref> هەندێک لە گۆرانییەکانی:<ref>[https://power-music.ir/دانلود-گلچین-بهترین-آهنگ-های-بانه-شیرو/ داگرتنی گۆرانیەکانی بانە شیروان]</ref> *بڕۆ *ئەمەوێت * بۆ چی *دوای ساڵێک * هەموو شەو * شێتم * دەستم بگرە * حەقی خۆتە * دڵی شکاو * دڵەکەم == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ٢٠٠١]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] 74rrc0klt75w5xwglcfe4l04pwdjnym 0 154519 1457969 1401980 2025-07-11T04:42:13Z DanyMations 70070 1457969 wikitext text/x-wiki {{وەسف|نووسەرێکی سریانی}} '''سێرجیۆس سەریکانی''' (ھەروەھا بە '''سێرجس''' ناسراوە) پزیشک، نووسەر و وەرگێڕ بوو. یەکێک بوو لە بەناوبانگترین پزیشکەکانی [[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی|بێزەنتییەکان]]، لە ([[سەری کانی، پارێزگای حەسیچە|سەریکان]])ی [[ڕۆژاوای کوردستان]] لە دەوروبەری ساڵانی ٥٠٠ی زایینیی پێش ھاتنی [[ئیسلام]] ژیاوە. لە [[ئەسکەندەریە]] فێری زمانی یۆنانی بووە، بۆیە لەپاڵ کاری پزیشکی کاری وەرگێڕانیشی کردووە و دەیان کتێبی پزیشکی لە یۆنانییەوە وەرگێڕاوەتە سەر زمانی سریانی، لە ساڵی ٥٣٦ی زایینی مردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=کتێبی پزیشک و پزیشکێتی لە شارستانیەتی ئیسلامیدا}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=المایرهوف:تراث الإسلام لاپەڕە 451}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} {{Authority control}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:مردووانی ٥٣٦]] [[پۆل:نووسەرانی سریانی]] [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:زانایانی کورد]] l45odvvubl178ed5mvsltkbqiwubxu8 0 154529 1457965 1446173 2025-07-11T04:40:59Z DanyMations 70070 1457965 wikitext text/x-wiki {{یەک سەرچاوە}} '''ئسیۆس ئامێدی''' (٥٢٧ – ٥٦٥) لە سەردەمی [[ئیمپراتۆریەتیی بیزەنتی|بێزەنتییەکان]] لە شاری دیاربەکر لەدایکبووە. لە سەردەمی فەرمانڕەوایەتیی جستنیاندا کاری پزیشکی کردووە، دواتر توانیویەتی مەوسوعیەیەکی پزیشکی لەسەر پزیشکییەتی یۆنانییەکان لە ١٥ بەرگدا بنووسێت، ھەروەھا بابەتەکانی ڕۆفس و سورانس و جالینۆسی لە بابەتی نەخۆشییەکانی ئافرەتان و نەشتەرگەریدا دووبارە کردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=المایرھوف: تراث الاسلام، لاپەڕە ٤٥١}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ٥٢٧]] [[پۆل:مردووانی ٥٦٥]] 33lu85n1czfz29yhh8jngqr12689h33 0 154560 1457966 1423882 2025-07-11T04:41:11Z DanyMations 70070 1457966 wikitext text/x-wiki {{شێواز}} {{ویکیسازی}} {{کەسایەتی|ناو=ئیبن شەداد|وێنە=|سەردێری وێنە=وێنەیەکی خەیاڵیی ئەبولفیدای ئەیوبی|ڕێکەوتی لەدایکبوون=539 ک / 1145ز|شوێنی لەدایکبوون=موسڵ|ڕێکەوتی مردن=632ک/1234ز|شوێنی مردن=حەلەب|پیشە=مێژوونووس - فەقێ - قازی قازیەکان|نەتەوە=کورد}}'''ئیبن شەداد''' ( لەدایک بووی 539 ک / 1145ز - مردووی 632ک/1234ز ) ناوی تەواوی '''بەھائەدین یوسف کوڕی ڕافع کوڕی تەمیمە''' لە بنەماڵەی [[کورد|کوردانی]] بەنی [[میرنشینی شەدادی|شەداد]]<nowiki/>ە،<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=کتێبی معجم الأعلام پاشکۆی المنجد لاپەڕە 276}}</ref> مێژوونووس و [[زانستیار|زانا]] و [[شەرعزان]] و قازی قازیەکان بوو، ھەروەھا مامۆستای [[مێژووناس|مێژوونووسی]] بەناوبانگ [[ئیبن خەلەکان|ئیبن خەلەکانە]] . == ژیان == ئیبن شەداد لە موسڵ لە دایک بووە، لەو شارە خوێندی و لە فێقھدا شارەزایەتیەکی تەواوی دەسکەوت، پاشان چۆتە بەغدا و لە قوتابخانەی ([[النظامیة]]) زانستی عەقڵی و وێژەیی خوێندوە، دوای چوار ساڵ لە ساڵی (569کـ)دا گەڕاوەتەوە بۆ [[مووسڵ|موسڵ]]، ئەو کاتەی تەمەنی 30 ساڵ بووە لە موسڵ لە قوتابخانەی (الشھرزوریة) دەرسی گوتووەتەوە، لەوێ پلە و پایەی بەرزبووەتەوە. خاوەن [[ئاوەز]] بووە و خاوەن ھزرێکی سنگسن بووە،<ref name=":0" /> لەبەر ئەوە [[ئەتابەگ|ئەتابەک]] چەندین جار بە باڵیۆز ناردوویەتی بۆ لای خەلیفەی [[خەلافەتی عەبباسی|عەباسی]] و لای [[سەلاحەدینی ئەییووبی|سەڵاحەدین]].. دوای ئەوەی لە ساڵی(583ک/1188ز) لە حەج گەڕایەوە سەردانی ([[قودس|بیت المقدس]])ـی کرد، کە تازە سوپای موسڵمانان فەتحیان کردبوو، لەوێ [[سەلاحەدینی ئەییووبی|سەلاحەدین]] بەدوای ناردوو و داوای لێ کرد کە لەلای بمێنێتەوە، ئیبن شەداد ڕەزامەندی دەربڕی و لەلای سەلاحەدین مایەوە ، لەوێوە دەبێتە مێژوونووسی تایبەتی سەلاحەدین و دەست دەکات بە نووسینی کتێبی (النوادر السلطانیة والمحاسن الیوسفیة/سیرة صلاح الدین الأیوبی)، لەم کتێبەدا ھەر چییەکی دیتبێت و بیستبێتی، بە شێوازێکی شیرین بەبێ جوانکاری زمانەوانی تۆماری کردووە، خەباتی سەختی سوپاکەی سەڵاحەدین دژ بە [[شەڕەکانی خاچپەرستی|ھێرشی سێ یەمی خاچھەڵگران]] بەشێوەیەکی تەواو نمایشی کردووە بە بێ ئەوەی بەدوای ھەوا و ھەواس پەرستی قارەمانیەتی پەلکێش ببێ، ھەر بۆیە دەگمەنە سەرچاوەیەکی مێژووی سوڵتانێ یان میرێ لە سەرکردەکانی چاخی ناوەڕاست بدۆزرێتەوە ھێندەی کتێبەکەی ئیبن شەداد بایەخی مێژووی ھەبێت.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=سوپای ئەییوبیان لە سەرودەمی سەڵاحەددیندا}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=مێژووی ناودارانی کورد بەرگی یەکەم}}</ref> == مردن == ئیبن شەداد دوایی مردنی [[سەلاحەدینی ئەییووبی|سەلاحەدین]]، ھەوڵی دا ڕێگری بکات لە سەرھەڵدانی ئاژاوە لە نێوان کوڕەکانی سەڵاحەدین دا، دواتر گەڕایەوە میسڕ و ھەوڵیدا مەلیک [[عەزیز عوسمان|عەزیز عوسمانی]] کوڕی سەلاحەدین لە جێی بابی دانێت و لەو کارە گرینگە سەرکەوتوو بوو ، لە ساڵی (591ک) مەلیک زاھیر غیاسەدین میری [[پارێزگای حەلەب|حەلەب]]، داوای لێکرد بچێت بۆ ئەوێ و دادوەری حەلەب لەدەست بگرێت، ئیبن شەداد ئەو داخوازیەی بەجێ ھێنا و تا دوا کاتەکانی ژیانی (632ک/1234ز) لەو کارەدا مایەوە . == پەرتووکەکان == * ([https://upload.wikimedia.org/wikisource/ar/0/02/%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A9_%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B3%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%8A%D9%88%D8%B3%D9%81%D9%8A%D8%A9.pdf النوادر السلطانیة والمحاسن الیوسفیة/سیرة صلاح الدین الأیوبی]) لەمەڕ کەسایەتی سەلاحەدین و [[شەڕەکانی خاچپەرستی|شەڕی خاچھەڵگران]]. * دلائل الأحکام) لە بارەی حەدیسەوە * (ملجأ الحکام عند التباس الأحکام) لە بارەی دادوەریەوە * (فضل الجھاد) و(الموجز الباھر) لە فوروعدا * (العصا) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئیسلام|چاند}} [[پۆل:زانا کوردەکان]] [[پۆل:مێژوونووسانی کورد]] [[پۆل:مێژوونووسانی موسڵمان]] [[پۆل:زانایانی ئیسلام]] [[پۆل:سەردەمی زێڕینی ئیسلام]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١١٤٥]] [[پۆل:مردووانی ١٢٣٤]] js9z4w4pjwk934rnus52pzxr3ezhrxq 0 154859 1458157 1362533 2025-07-11T06:15:53Z DanyMations 70070 1458157 wikitext text/x-wiki {{سەرچاوەی باوەڕپێنەکراو}} '''نزار حسێن یەحیا''' ناسراو بە '''نزار سەلامی''' لەدایکبووی ١٩٧٨ لەشاری [[سلێمانی]].<ref>https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=200911042153462449&lng=20{{بەستەری مردوو|url=https://www.kurdipedia.org/default.aspx?q=200911042153462449&lng=20 |date=ئابی ٢٠١٩ }}</ref> ئەکتەر و پێشکەشکاری تەلەفزیۆنیی [[کورد]]ە. نزار لەخێزانێکی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەدایکبووە، بەڵام کار و چالاکییەکانی زیاتر لە [[باشووری کوردستان]]ە. لە ئێستادا پێشکەشکاری بەرنامەی چەرخی بەخت لە تەلەفزیۆنی [[کوردماکس]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=47873&Jor=25 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٩ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170802204116/http://www.speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=47873&Jor=25 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی ئابی ٢٠١٧ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> پێشتریش پێشکەشکاری بەرنامەی دیکەش بووە، لەوانە وەرزی یەکەمی بەرنامەی من جیاوازم لە [[زاگرۆس تیڤی]].<ref>https://www.youtube.com/watch?v=NH82eFc2lWE</ref> == فیلمۆگرافی == === فیلم === * [[کیلۆمەتر زیرۆ]] * [[ژانی گەل (فیلم)|ژانی گەل]] * سەمای ئەسپەکان<ref>http://wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=21133&Jor=5{{بەستەری مردوو|url=http://wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=21133&Jor=5 |date=ئابی ٢٠١٩ }}</ref> * [[ھیوا (فیلم)|ھیوا]]<ref>https://www.dwarozh.net/details.aspx?jimare=14569{{بەستەری مردوو|url=https://www.dwarozh.net/details.aspx?jimare=14569 |date=ئابی ٢٠١٩ }}</ref> * [[پەیکەری دڵ]] === درامای تەلەڤیزیۆنی === * ھەنگاوەکانی سەر خۆڵەمێش<ref>http://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=53390&Jor=25{{بەستەری مردوو|url=http://speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=53390&Jor=25 |date=ئابی ٢٠١٩ }}</ref> * [[مەمی ئالان]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئەکتەران|ژیاننامە|ھونەرەکان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٨]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ئەکتەرە پیاوە کوردەکان]] 9roh74a9kdn1ighlvqo50l2q096kiwy 0 154981 1458101 1445914 2025-07-11T06:01:35Z DanyMations 70070 1458101 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئیسماعیل سابووری | وێنە = Îsma'îl Sabûrî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = ئیسماعیل محەممەد ساڵح | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[کرماشان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|٢٠١٩|٦|١٦|١٩٥٦}} | شوێنی مردن = [[سلێمانی]] | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئیسماعیل محەممەد ساڵح''' ناسراو بە '''ئیسماعیل سابووری''' (١٩٥٦ لە [[کرماشان]] - ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩ لە [[سلێمانی]]) ھونەرمەندی [[گۆرانیبێژ]]ی کوردی خەڵکی شاری کرماشان بوو کە بە شێوەزارەکانی [[کوردیی باشووری]] و [[کوردیی ناوەندی]] گۆرانیی گۆتووەتەوە. == ژیان == ئیسماعیل سابووری لە ساڵی ١٩٥٦ لە شاری [[کرماشان]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]دا لە دایک بوو. خوێندنی سەرەتایی لەو شارە تەواو کرد و بۆ خوێندنی باڵا چوو بۆ شاری [[تاران]]ی پێتەختی [[ئێران]] و لە [[کۆلێژی ھونەرە جوانەکانی زانکۆی تاران]] دەستی کرد بە خوێندنی ھونەر.<ref name="دونیای ئابووری ١">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=کۆچی دوایی گۆرانیبێژی ناسراوی کرماشانی|ناونیشان=https://www.donya-e-eqtesad.com/fa/tiny/news-3537474|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی حوزەیرانی ٢٠٢١|agency=ڕۆژنامەی دونیای ئابووری|ڕێکەوت=١٨ی حوزەیرانی ٢٠٢١|زمان=fa}}</ref> براکەیش بە ناوی «فەیروز سابوور» گۆرانیبێژ بوو و لە [[ڕادیۆ کرماشان]] چالاکیی دەکرد، و بەم ھۆیە ئیسماعیل سابوور لە ساڵی ١٩٧٠ ڕووی کردبوو بە ڕادیۆ و چڕینی گۆرانی. سابوور خوێندنەکەی لە تاران لە ساڵی ١٩٧٩ ھاوکات لەگەڵ [[شۆڕشی ئیسلامیی ئێران|شۆڕشی ئێران]] تەواو کرد و گەڕاو بۆ کرماشان.<ref name="جام ۱">[http://jamekurdi.com/poem-literature/ئیسماعیل-سابووری-خاوه‌نی-هونه‌رێكی-بێ-خه‌وش-و-خۆرسک-بوو-جه‌مالی-ده‌لاک.html جام کوردی: ''ئیسماعیل سابووری خاوەنی ھونەرێكی بێ خەوش و خۆرسک بوو''، نووسینی جەمالی دەلاک، نووسراو لە ١٨ی حوزەیرانی ٢٠١٩؛]{{بەستەری مردوو|url=http://jamekurdi.com/poem-literature/ئیسماعیل-سابووری-خاوه‌نی-هونه‌رێكی-بێ-خه‌وش-و-خۆرسک-بوو-جه‌مالی-ده‌لاک.html |date=ئابی ٢٠١٩}} سەردان لە ٢٤ی حوەزیرانی ٢٠١٩.</ref> لە ماوەیک کە لە ئێران و ڕۆژھەڵاتی کوردستاندا بوو، ١٠٥ گۆرانیی و ئەڵبوومێکی بە ناوی "سەفەرنامە" تۆمار کرد.<ref name="ئاسارە ۱">[http://hisare.com/4593/مامۆستا-ئسماعیل-سابوور-کۆچی-دوواییکر/ ماڵپەڕی ئاسارە: ''مامۆستا ئسماعیل سابوور کۆچی دوواییکرد''، نووسراو لە ٢٦ی جۆزەردانی ٢٠١٩؛] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190825093816/http://hisare.com/4593/مامۆستا-ئسماعیل-سابوور-کۆچی-دوواییکر/ |date=٢٥ی ئابی ٢٠١٩}} سەردان لە ٢٤ی حوەزیرانی ٢٠١٩.</ref> لە ساڵی ٢٠٠٣ ھاوکات لەگەڵ داکەوتنی حکۆمەتی [[سەدام]] لە عێراق و کرانەوەی چاندی و سیاسی لە [[باشووری کوردستان]]، ئیسماعیل سابووریش ڕووی کرد بە باشوور و تا کۆتایی تەمەنی بە ماوەی ١٦ ساڵ لە شاری [[سلێمانی]]ی باشووری کوردستان نیشتەجێ بوو. لە سەردەمە سەرقاڵی کارکردن وەکوو فەرمانبەر لەسەر میلاکی بەڕێوەبەرایتیی گشتی ڕۆشنبیری و ھونەری سلێمانی بوو. ھەروەھا ئەڵبوومێکی دیکەی بە ناوی «بیرەوەری» بڵاوکردەوە.<ref name="ئاسارە ۱"/> ئیسماعیل سابوور لە ڕۆژی یەکشەممە ڕێکەوتی ١٦ی حوزەیرانی ٢٠١٩ بەھۆی [[جەڵتەی دڵ]] خۆی گەیاندەوە بۆ [[نەخۆشخانەی شار]] لە شاری سلێمانی و بە دوای چەند سەعات کۆچی دوایی کرد. ڕۆژی دوایش لە ١٧ی حوزەیرانی ٢٠١٩ لە ڕێوڕەسمێک لە [[گردی سەیوان]] بە ئاخ سپێردراو.<ref name="جام ۱"/> == ئەلبومەکان == * ''سەفەرنامە'' * ''بیرەوەری'' == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|ئێران}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{مۆسیقا-کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٩]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:مردووان بەھۆی جەڵدەی دڵ]] 42ur7xh6mc37j7p7z01ibl56zr7bbej 0 157894 1458005 1289290 2025-07-11T05:29:35Z DanyMations 70070 1458005 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = محەممەد عارف جزیری | وێنە =Mihemed Arif Cizîrî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩١٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[جزیر]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٨٦|١٢|١٧|١٩١٢}} | شوێنی مردن = [[دھۆک]] | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''محەممەد عارف جزیری''' (لەدایکبووی ١٩١٢، [[جزیر]]) [[گۆرانیبێژ]]ێکی کورد بوو. لەدایکبوونی محەممەد عارف ھاوکات بوو لەگەڵ [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] و شەڕی جیھانیی یەکەم و کوشتنی بەکۆمەڵی ئەرمەنییەکان بەدەست دەوڵەتی عوسمانی. == بەرھەمەکان == محەممەد عارف جزیری نزیک ١٢٠٠ ستران و ٦٠ کاسێتی تۆمار کردووە. خەزال، خرابوو، سوارۆ، پسمامۆ، یاردلۆ، ئەز خەزالم، بێریڤانێ، بەفر باری، بابێ فەخرێ، حەسەنیکۆ، چیایێ شەنگارێ، کۆچەرێ، گولێ مەحرۆمێ، شەڤێن نیسانا، دیاربەکر، چیایێ کوردستانێ و … ھەندێک لەوانن. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Mihemed_Arif_Cizîrî|سەردێڕ =Mihemed Arif Cizîrî |زمان = کورمانجی|سەردان = ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|کوردستان|عێراق}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٢]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باکووری]] aqgnu1asli4fsjiv39orq9xxlxz1okd 0 157895 1457999 1159343 2025-07-11T05:28:17Z DanyMations 70070 1457999 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = نەسرین شێروان | وێنە = Nesrîn Şêrwan.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = نەسرین عومەر شێروان | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٩ | شوێنی لەدایکبوون = [[شرنەخ]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٩٠|١٠|١٠|١٩٢٩}} | شوێنی مردن = [[بەغدا]] | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''نەسرین عومەر شێروان''' ناسراوە بە '''نەسرین شێروان''' (لەدایکبووی ١٩٢٩ لە گوندێکی [[شرنەخ]]) گۆرانیبێژێکی کورد بوو کە لە بنەماڵەیەکی کۆچەر لەدایکبوو. نەسرین شێروان ھۆنراوەکانی زۆرێک لە شاعیرە ناسراوەکان وەکوو [[جگەرخوێن]] و [[شێخ سەلام]]ی کردووەتە گۆرانی و لەگەڵ زۆرێک لە ھونەرمەندانی سەردەمی خۆی وەکوو [[محەممەد عارف جزیری]]، [[عیسا بەرواری]]، [[حەسەن زیرەک]]، [[تایەر تۆفیق]]، [[ڕەسوول بێزار گەردی|ڕەسووڵ گەردی]]، [[شەماڵ سائیب]]، [[کاوێس ئاغا]] بەدوو قۆڵی گۆرانی وتووە. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Nesrîn_Şêrwan|سەردێڕ =Nesrîn Şêrwan |زمان = کورمانجی|سەردان = ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|ژن}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٩]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی باکووری]] p06xwnsjc2lyqqqyxo1dd0e125f0fwp 0 158320 1458133 1445098 2025-07-11T06:09:26Z DanyMations 70070 1458133 wikitext text/x-wiki {{Infobox military person | honorific_prefix = | name = مەزڵووم کۆبانی عەبدی | honorific_suffix = | image = Mazlûm Kobanî October 2019.png | image_upright = | alt = | caption = مەزڵووم عەبدی لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ | native_name = {{lang-ku|Mezlûm Ebdî}}{{ھن}}{{lang-ar|مظلوم عبدي}} | native_name_lang = | birth_name = فەرھاد عەبدی شاھین | other_name = ''[[Pseudonym#Military and paramilitary organizations|Noms de guerre]]'': <br> شاھین جیلۆ <br> مەزڵووم کۆبانی | nickname = | birth_date = {{circa|١٩٦٧}} (٥١–٥٢ ساڵ) <!--{{birth date and age|YYYY|MM|DD}} or {{birth date|YYYY|MM|DD}} if dead--> | birth_place = | death_date = <!--{{death date and age|dYYYY|dMM|dDD|YYYY|MM|DD}}--> | death_place = | placeofburial = | placeofburial_label = | placeofburial_coordinates = <!--{{coord|LAT|LONG|display=inline,title}}--> | allegiance = {{flagicon image|PKK.svg}} [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]] (١٩٩٠–٢٠١٢)<ref name="BBCTurkish2019">{{بیرخستنەوەی وێب| سەردێڕ=Mazlum Kobani kimdir? | وێبگە=BBC News Türkçe | ڕێکەوت=٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩| ناونیشان=https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-50179867 | زمان=tr | ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref><ref name="Acun and Keskin">{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان=https://setav.org/en/assets/uploads/2017/05/PYD_YPG_En.pdf |دوایین١=Acun |یەکەم٢=Can |دوایین٢=Bünyamin |یەکەم١=Keskin | سەردێڕ=THE PKK’S BRANCH IN NORTHERN SYRIA PYD-YPG | بڵاوکەرەوە=SETA | شوێنی بڵاوکردنەوە=Ankara | ساڵ=٢٠١٧| زمان=tr | ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ | ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190217211838/http://setav.org/en/assets/uploads/2017/05/PYD_YPG_En.pdf | ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی شوباتی ٢٠١٩ | ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> <br/> {{flagicon image|Flag of Syrian Democratic Forces.svg}} [[ھێزەکانی سووریای دیموکرات|ھەدەسە]] (٢٠١٥–ئێستا) | branch = | branch_label = <!--"Branch" or "Service"--> | serviceyears = ٢٠١٥–ئێستا | serviceyears_label = | rank = فەرماندەی گشتی | rank_label = | servicenumber = | unit = | commands = | battles = *[[شەڕی پارتی کرێکارانی کوردستان و تورکیا]] *[[شەڕی ناوخۆیی سووریا]] *[[ڕاپەڕینی ڕۆژاوای کوردستان]] **[[یاخیبوونی سووریای ڕۆژھەڵات (٢٠١٧–ئێستا)]] **[[ھێرشی تورکیا بۆ سەر ڕۆژاوا (۲۰۱۹)]] | battles_label = | awards = | memorials = | spouse = <!--Add spouse if reliably sourced--> | children = | relations = | laterwork = | signature = | signature_size = | signature_alt = | website = <!--{{URL|example.com}}--> | module = }} '''فەرھاد عەبدی شاھین''' ناسراو بە '''مەزڵووم کۆبانی'''،<ref>[https://peregraf.com/news/60 میتی تورکیا لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان‌و کوردانی ڕۆژاڤا کۆدەبێتەوە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191014111922/https://peregraf.com/news/60 |date=١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ }}، پەڕەگراف، لە ١٤ی ئەیلوولی ٢٠١٩ ھێنراوە.</ref> '''مەزڵووم عەبدی'''<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Wilgenburg|یەکەم١=Wladimir van|سەردێڕ=Syrian Kurdish leader reveals indirect negotiations with Turkey|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/en/news/94818eed-413d-4e6c-934e-8d371c554496|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠١٩|ئیش=Kurdistan24|agency=Kurdistan 24|ڕێکەوت=٣ی ئایاری ٢٠١٩|زمان=en|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190828231040/https://www.kurdistan24.net/en/news/94818eed-413d-4e6c-934e-8d371c554496|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئابی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> یان '''شاھین سلۆ'''،<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.newyorker.com/news/dispatch/how-trump-betrayed-the-general-who-defeated-isis|سەردێڕ=How Trump Betrayed the General Who Defeated ISIS|دوایین=Wright|یەکەم=Robin|ڕێکەوت=٤ی نیسانی ٢٠١٩|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠١٩|زمان=en|issn=0028-792X}}</ref> سەرکردەیەکی سەربازیی کوردی ڕۆژئاوایە. ئەو لە ئێستادا فەرماندەی گشتیی [[ھێزەکانی سووریای دیموکرات]]ە.<ref name="CBS">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.cbsnews.com/news/what-remains-to-be-done-in-the-final-phase-of-america-war-on-isis-60-minutes/|سەردێڕ=What remains to be done in the final phase of America's war on ISIS|ئیش=[[CBS News]]|ڕێکەوت=تشرینی یەکەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئازاری ٢٠١٩|یەکەم=Holly|دوایین=Williams|بەستەری نووسەر=Holly Williams (Australian journalist)|بڵاوکەرەوە=[[CBS Interactive Inc.]]|agency=[[CBS]]}}</ref> لە ئەیلوولی ٢٠١٩، لەکاتی [[ھێرشەکانی ٢٠١٩ی ڕۆژاوا]] لەلایەن تورکیاوە، بە ناچاری لەگەڵ سوپای سووریا و ڕووسیا ڕێکدەکەوێت، مەزڵووم کۆبانی لەسەر ئەو ڕێککەوتنە وتی «ئەگەر ناچاربین لەنێوان سازش و جینۆساید یەکێک ھەڵبژێرین؛ ئەوا ئێمە خەڵکی خۆمان ھەڵدەبژێرین».<ref>[https://foreignpolicy.com/2019/10/13/kurds-assad-syria-russia-putin-turkey-genocide/ ماڵپەڕی foreignpolicy]، لەلایەن مەزڵووم عەبدی | OCTOBER 13, 2019, 1:27 PM</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|شەڕ|دەیەی ٢٠١٠|سووریا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Mazlum Abdi}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی کۆبانی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:ھێزە دیموکراتەکانی سووریا]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:ئەندامانی پارتی کرێکارانی کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ٢١ەم]] lz4m2b5cs1ow32e0m9clisueh2scs9q 0 160030 1457818 1457743 2025-07-10T12:02:35Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457818 wikitext text/x-wiki {{Underlinked|date=ئەیلوول ٢٠٢١}} {{Underlinked|date=حوزەیران ٢٠٢١}} {{خاوێنکردن}} [[File:Dampfturbine_Laeufer01.jpg|وێنۆک|ئەو خولێنەرەی کە بەکار ھاتووە لە تۆڕبینی ھەڵمی لە وێتسگەکانی وزە]] '''تۆڕبینی ھەڵمی''' ئامرازێکە کە [[وزەی گەرمی]] لە ھەڵمی پەستێنراو دەردەھێنێ و بەکاری دێنێ بۆ کردنی کردارێکی میکانیکی لەسەر شەفتی خولاوە ئەو دەرخستنە ھاوچەرخە داھێنرا لە لایەن چارڵز پارسۆنز لە ١٨٨٤ تۆڕبینی ھەڵمی شێوەیەکە لە بزوێنەری گەرمی کە ئەو چاکسازییە دادەڕێژێت لە ناو چوستی داینەمیکی گەرمی لە بەکارھێنانی چەند قۆناغێک لە ناو فراوانبونی ھەلمەکە کە لە ئەنجامدا زیاتر نزیک دەبێتەوە لە پڕۆسەی فراوانبونی نمونەیی. لەبەر ئەوەی تۆڕبینەکە جولەی خولاوە بەرھەم دێنێت . کە بە تایبەتی دەگونجی بۆ ئیشپێکردنی مۆلیدەی کارەبایی. لە ٨٥٪ مۆلیدە کارەباییەکانی ولایەتە یەکگرتوەکان ئەمریکا لە ٢٠١٤ بە پەرەکەی ھەلمی کار دەکەن == مێژوو == [[File:TMW_773_-_Steam_turbine_generator_set.jpg|وێنۆک|تۆڕبینێکی ھەڵمی ٢٥٠کیلۆواتی لە ساڵی ١٩١٠ لە لای ڕاستدا ڕاستەوخۆ بەستراوە بە مۆلیدەیەک]] یەکەم ئامراز کە ئاشکرا کرا وەکو تۆڕبینی ھەڵمی زیاتر بە یارییەکی منالان دەچوو. ئاۆلیپلی کلاسیک ناسێندرا لە سەدەی یەکەم لە لایەن پاڵەوانی ئەلێکساندریا لە ڕۆمانی میسڕی. لە ١٥٥١ تاقی-ئەلدین لە عوسمانی میسڕ تۆڕبینی ھەڵمی ناساند لەگەڵ بەکارھێنانێکی گونجاو کە بریتیبو لە خولانەوەی مریشکی برژاو. تۆڕبینی ھەڵمی لە لایەن جیۆڤانی برانکای ئیتالی و جۆن ویلکینزیش ناسێندرا لە ئینگلتەرا لە ١٦٤٨. ئەو ئامرازانەی لە لایەن تاقی-ئەلدین و ویلکینز ناسێندران ئێستا بە جەگی ھەڵمی دەناسێندرێن. لە ١٦٧٢ تۆڕبینی ھەڵمی پاڵنەری سەیارە دیزاین کرا لە لایەن فێردیناند ڤێربیست. چەندین دانە لەو سەیارەیە بەرھەمھێندرا لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٨ لە لایەن میکانیکێکی ئەڵمانی نەزانراو تۆڕبینی ھەڵمی ھاوچەرخ داھێندرا لە لایەن چارڵز پارسۆنز کە یەکەم نمونەی بریتیبوو لە بەستانی دینەمۆیەک کە ٧٫٥ کیلۆوات (١٠٫١ ھێزی ئەسپ) ی بەرھەم دەھێنا. داھێنانەکەی تۆڕبینی ھەڵمی پارسۆنز ھەرزان بوو و کارەبایەکی زۆری بەرھەم دەھێناو و بوە شۆرشێک بۆ گواستنەوەی سەربازی دەریایی و شەڕوشۆڕی ئاوی. ژمارەی تۆڕبینە جیاوازەکانی تر کە گەشەیان پێ دراوە لەگەل ھەڵم بە چوستی کار دەکا. دێ لاڤەل تۆڕبین کە داھێندرا لە لایەن گوستاڤ دێ لاڤەل ھەڵمەکەی تاو دەدا تا زۆرترین خێرایی پێش ئیشپێکردنی دژی پەروانەی تۆڕبینەکە. تۆڕبینە پەڵنەرەکەی دێ لاڤەل سادەتربوو و ھەرزانتریشبوو و پێویستی بە پاژەی پەستان نەبوو و دەیتوانی لەگەل ھەموو جۆرە پەستانێک کار بکات بەڵام چوستی کەمتر بوو == پیشەسازی == لە ڕۆژگاری ئێستادا پیشەسازی تۆڕبیبی ھەڵمی لە لایەن چینییە کەلوپەلە گەورە دروستکەرەکان دەستی بەسەردا گیراوە. (ھاربین ئیلیکتریک، شەنگەھای ئیلیکتریک، دۆنگفانگ ئیلیکتریک) سێ بەناو بانگترین دروستکەری کەلوپەلی گەورەن لە چین. بە یەکەوە زۆرترین فرۆشی تۆڕبینی ھەڵمیان ھەیە لەسەر ئاستی جیھانی بەپێی مەڵپەڕی پلاتس لە ٢٠٠٩–٢٠١٠. فیرم فۆست و سۆلیڤان ڕاوێژیان لەسەر ئەوە کردوە کە پیشەسازی تۆڕبینی ھەڵم زیاتر دەچەسپێ لە ٢٠٢٠ لە لایەن پیشەسازە بەھێزەکانی چینییەکان چونکە پیشەسازییەکانیان زیاتر دەبێ لە دەرەوەی چین. == جۆرەکان == تۆڕبینی ھەڵمی بە چەند قەبارەیەکی جیاواز بەرھەم دێت کە ھەیە کەمتر لە یەک ھێزی ئەسپ بەرھەم دێنێت تۆڕبینەکان زیاتر بەکار دێت بۆ بەرھەم ھێنانی کارەبا لێرەدا چەند پۆلیێن کردنێک ھەیە بۆ تۆڕبینی ھەڵمی === پەڕ و ستەیج دیزاین === [[File:Turbines_impulse_v_reaction.svg|وێنۆک|ئەو ھێڵکارییە جیاوازی نێوان تۆڕبینێکی پاڵنەر و تۆڕبینێکی کاردانەوەی ٥٠٪ پذان دەدات]] پەڕەکانی تۆڕبین پێک ھاتوە لە دوو بەشی سەرەکی، پەڕە و نۆزڵ. پەڕەکان بە گشتی دەجوڵێن بە ھۆی بەرکەوتنی ھەڵمەکە پێیاندا و لە یەک خاڵ یەکتر ناگرنەوە لە ئەنجامدا خێرایی ھەڵمەکە کەم دەکا بەڵام پەستان کەم ناکا لە کاتێکدا ھەڵمەکە بە ناو پەڕەکاندا دەجولێ. ھەر تۆڕبینێک پێکھاتبێت لە پوڕەی یەک لە دوای یەک و نۆزڵی جێگیر کراو پێی دەڵێن تۆڕبینی پاڵنەر، بڕاون -کێرتس تۆڕبین. نۆزڵەکان وەکو پەڕەکان بە دیار دەکەون بەڵام لە یەک خاڵ یەکتر دەگرنەوە نزیک شوێنی چونە دەرەوە، لە ئەنجامدا پەستان کەم دەکا و خێرایی زیاد دەکا لە کاتێکدا ھەڵمەکە بە ناو نۆزڵەکاندا دەجوڵێ. نۆزڵەکان دەجوڵێن بە ھۆی بەریەکەوتنی ھەڵمەکە پێیاندا و بە ھۆی کاردانەوەی بۆ خێرایی ھەڵمەکە لە خاڵی دەرچوون، ھەر تۆڕبینێک پێکھاتبێت لە نۆزڵی جوڵاوی یەک لە دوای یەک لەگەڵ نۆزڵی جێگیرکراو پێی دەڵێن ڕیاکشن تۆڕبین، پارسۆنز تۆڕبین. {{ھن}} [[File:AEG_marine_steam_turbine_(Rankin_Kennedy,_Modern_Engines,_Vol_VI).jpg|چەپ|وێنۆک|243x243پیکسڵ|Diagram of an AEG marine steam turbine circa 1905]] [[File:BalNPP_m_st2.jpg|وێنۆک|تۆڕبینێکی ھەڵمی پەستان نزم لە وێستگەی وزەی ناوەکی، ھەڵمی ئەگزۆزی ئەو تۆڕبینە پەستانەکەی لە خوار پەستانی ئەتمۆسفیرە]] تۆڕبینە خەستکەرەوەکان زیاتر لە وێستگە کارەباییەکان دەبینرێن، ئەو تۆڕبینانە ھەڵمی لە گیزەر وەردەگرن دەریدەدەنە خەستکەرەوە، ھەڵمی دەردراو لە پەستانێکە لە خوار پەستانی ئەتمۆسفیرە، بە کەمی لە دۆخی جیڕی دایە. تۆڕبینی خەستنەکەرەوە یان پەستانی دواوە بە گشتی بە کاردێت لۆ ئەو بەکارھێنانانەی پرۆسەی ھەڵمی کە ھەڵمەکە بۆ چەن مەبەستێک بە کار دێت پاش دەردانە دەرەوەی لە تۆڕبینەکە، پەستانی ئەگزۆز کۆنتڕۆل دەکرێ لە لایەن ڤاڵڤی ڕێکخەر تا بگونجێ لەگەل ئەو پێویستییەی کە پڕۆسەی پەستانی ھەڵم دەیەوێ، ئەوانە زیاتر لە پاڵاوتنگاکان و ناوچە گەرمەکان کارگەی کاغەز دەبینرێن. تۆڕبینی دووبارە گەرمکەرەوەش بە تایبەتی لە وێستگە کارەباییەکاندا بەکاردێن. لە تۆڕبینی دووبارە گەرمکەرەوەو ھەڵمەکە دەردەچێ لە ناوچەی پەستان بەرزی تۆڕبین و دەگەڕێتەوەو ناو گیزەر کاتێک گەرمایەکی زۆری دەدرێتێ، پاشان ھەڵمەکە دەگەڕێتەوە ناو ناوچەیەکی پەستان مامناوەندی تۆڕبینەکە و بەردەوام دەبێت لە فراوانبونەکە. بەکارھێنانی دووبارە گەرمکردنەوەو لە ھەر سوڕێک بەرھەمی ئیش زیاد دەکا لە ناو تۆڕبینەکە و ھەروەھا فراوان بونەکە دەگاتە کۆتای پێش ئەوەی ھاڵمەکە خەستبێتەوە و داخورانی پەڕەکان لە کۆتا ڕیز کەم دەکا تا کەمترین. زۆرترین ژمارەی دووبارە گەرمکەرەوەکان لە یەک سوڕ بریتییە لە دوو. چونکە ئەو خەرجییەی لە زۆر گەرمکردنی ھەڵمەکە خەررج دەکرێ زیاد کردنی بەرھەمی ئیش لە تۆڕبین لە کار دەخات. جۆری تۆربینی دەرھێنەر باون لە ناو بەکارھێنانەکان، لە ناو یەکێک لە جۆری تۆڕبینی دەرھێنەر، ھەڵم ئازاد دەبێت لە قۆناغە جیاوازەکانی تۆڕبین و بەکاردێت بۆ پێویستییەکانی پڕۆسەی پیشەسازی یان دەنێردرێتە گیزەر تا چوستی ھەموو سوڕەکە زیاد بکات، لەوانەیە تەوژمە دەەھێنراوەکان کۆنتڕوڵ بکرێت بە ڤالڤ، یان بەبێ کۆنتڕۆلکراوی بە جێدەھێڵدرێت، ھەڵمی دەرھێنراو دەبێتە ھۆی بە فیڕۆدانی وزە لە قۆناغی داونستریمی تۆڕبینەکە. تۆڕبینی ھاندەر ھەڵمێکی پەستان نزم بەرھەم دێنێت لە قۆناغی ناوەندی تا ھێزێکی زیاترمان بداتێ. === داپۆشەر یان ئامادەکارییەکانی شەفت === ئەو ئامادەکاریانە پێکدێت لە تاکێک داپۆشەر، تۆڕبینەکانی تێکەڵەی تاندەم لەگەل تێکەڵەی یەکتربڕ. پارچەکانی تاکە داپۆشەر سادەترین شێوازیان لە کاتێک کە تاکە داپۆشەر و شەفت پێکەوەو دەبەسترێن بە مۆلیدە، تێکەڵەی تاندەم بەکاردێت لە کاتێک دوو داپۆشەر یان زیاتر ڕاستەوخۆ پێکەوە دەبسترێن بۆ ئیش پێکردنی تاکێک مۆلیدە، ئامادەکارییەکانی تۆڕبینی تێکەڵەی یەکتربڕ دوو شەفت یان زیاتر پیشان دەدا کە لەسەر یەک ھێڵ نین و دوو مۆلیدە یان زیاتر ئیش پێدەکەن کە ھەر یەکەو بە خێراییەکی جیاواز ئیش دەکەن. تۆڕبینی تێکەڵەی یەکتربڕ بە ئاسایی لە بەکارھێنانە گەورەکان بەکاردێ. دامەزراندنی ناڤاڵی ١٩٣٠–١٩٦٠ ڕوونکراوەتەوە لە خوارەوە، ئەوەمان نیشان دەدا کە تۆڕبینی پەستان بەرز - نزم گێڕی کەمکەرەوەی سادە ئیش پێ دەکا، لەگەڵ تۆڕبینی گەشتی ئاوی لەسەر یەک تۆڕبیینی پەستان بەرز. [[File:Starboard_turbine_sets_of_Furutaka_and_Aoba_class_cruisers.svg|وێنۆک|Starboard steam turbine machinery arrangement of Japanese ''Furutaka''- and ''Aoba''-class cruisers.]] === دوو - تەوژمی خولاوە === [[File:Turbine_Philippsburg-1.jpg|وێنۆک|تۆڕبینێکی دوو تەوژم خوولاوە، ھەڵمەکە بە ناوەندی شەفتەکەدا دەچێتە ژوورەوە و دێتە دەرەوە لە ھەر کۆتاییەک، ھاوسەنگی ھێزی تەوەرەیی]] ھەڵمی جوڵاو لێکەوتە و فڕێدانی تەوەرەیی دەبەخشێ بەڵام فڕێدانی تەوەرەی لە ناو تۆڕبینی سادەدا دژ نییە، بۆ ئەوەی درێژە بە ڕاستی ئارەستەی خولانەوە بدەین و ھاوسەنگی بکەین، ئەو ھێزە پێویستە بەرھەڵستی ھێزێکی دژی خۆی بکا، فڕێدانی بیرینگ دەتوانرێت لە شەفتی بیرینگ بەکار بێت، خولاوەکە دەتوانێت دەمی پستۆن بەکار بێنێت ، دەتوانرێت دەبڵ-تەوژم بچێتە ناوەندی شەفتەکە و بێتە دەرەوە لە ھەردوو دەرچەکە، یاخود تێکەڵەیەک لە ھەموو ئەوانە، لە دەبڵ تەوژمی خولاوە پەڕەکان لە ھەر نیوێکدا ڕوویان دژی یەکتر دەکەن بۆیە ھێزە تەوەرەییەکان یەکتری لە ناو دەبەن بەڵام ھێزە لێکەوتەکان بە یەکەوە کار دەکەن، وە ھەروەھا ئەو دیزاینەی خولاوە پێشی دەڵێن دوو-تەوژم، دەبڵ تەوژمی تەوەرەیی یان دەبڵ ئەگزۆز، ئەو ئامادەکارییە باوە لە ناو داپۆشەری پەستان نزم لە تۆڕبینی تێکەڵە == بنەماکانی کارپێکردن و شێوەکاری == تۆڕبینی ھەڵمی نموونەیی وا ڕەچاودەکرێ کە پڕۆسەیەکی ئایسێنترۆپیک بێت، یاخود پڕۆسەی ئینترۆپی نەگۆڕ، کە ئینتڕۆپی ئەو ھەڵمەی کە دێتە ناو تۆڕبینەکە یەکسانە بەو ئینتڕۆپییەی کە تۆڕبینەکە جێدێڵێ، ھیچ تۆڕبینێکی ھەڵمی بە تەواوەتی ئایسێنترۆپیک نییە، بە ھەرحاڵ چوستی ئایسێنتڕۆپیکێکی ئاسایی لە نێوان(٢٠–٩٠٪)یە بە گوێرەی ئەو بەکارھێنانانەی تۆڕبینەکە، ناوەوی تۆڕبین چەندین تاقمی پەڕەو و بەکێت دەگرێتەوە، یەک تاقم لە پەڕەی جێگیر بەستراوە بە داپۆشەر و یەک تاقم لە پەڕەی خولاوە بەستراوە بە شەفتەکە، تاقمەکان ئینتەرمێش دەکەن لەگەل کەمترین کلیریانسی دیاریکراو، لەگەڵ قەبارە و شێوەی تاقمەکان چوستی فراوانبونی ھەڵمەکە جیاواز دەبێت لە ھەر قۆناغێک. === تۆڕبینی پاڵنەر === [[File:TurbineBlades.jpg|سنوور|کۆمەڵە ھەڵبژێردراوێک لە پەڕی تۆڕبینی پاڵنەر]] تۆڕبینی پاڵنەر نۆزڵێکی جێگیرکراوی ھەیە کە تەوژمی ھەڵمەکە دەباتە خێراییەکی زۆری ھاوێژەر، ئەو ھاوێشتنە پێکدێت لە جووڵە وزەیەکی بایەخدار کە دەگۆڕێ بۆ خولاندنەوەی شەفت بە بەکێتێک وەکو- شێوە پەڕی خولاوە، کە ھاوێشتی ھەڵمەکە ئارەستەی گۆڕا، پەستان نزم دەبێتەوە بە تەنھا لەسەر پەڕەی جێگیر، لەگەل زیادکردنی نێت لە خێرایی ھەڵمەکە لە ھەر قۆناغێک، کاتێک تەوژمی ھەڵمەکە بە ناو نۆزڵدا دەڕوا پەستانەکەی نزم دەبێتەوە لە پەستانی دەروازە تاکو پەستانی دەرچە، (پەستانی ئەتمۆسفیر یاخود بە گشتی بۆشای خەستکەرەوە)، بەھۆی ئەو ڕێژە زۆرەی فراوانبوونی ھەڵمەکە، ھەڵمەکە لە نۆزڵەکە دەچێتە دەرەوە بە خیراییەکی یەگجار زۆر، ئەو ھەڵمەی کە پەڕەی جوڵاوو بەجێدێڵی بەشێکی گەورەی لەو زۆرترین خێراییە ھەیە کاتێک ھەڵمەکە نۆزڵەکە جێدێڵێت، ئەو وزەیەی کە بە فیڕۆ دەڕوا بەھۆی زۆری خێرایی چونەدەرەوە بە گشتی پێی دەڵێن ھەڵگرتن لەسەر خێرایی یاخود بەجێھێشتنی بەفیڕۆدان. === تۆڕبینی کاردانەوە === لە تۆڕبینی کاردانەوەدا، پەڕە خوولێنەرەکان خۆیان ڕێکدەخەن بۆ پێکھێنانی نۆزڵی یەکگرتوو، ئەو جۆرەی تۆڕبین ئەو ھێزی کاردانەوەیە بەکاردێنێ کە دروست بووە لە کاتی تاودانی ھەڵمەکە بە ناو نۆزڵدا کە پێکھێنراوە بە خولێنەر، ھەڵمەکە دەنێردرێتە سەر خوولێنەرەکە بە پەروانە جێگیرکراوەکان لە ستەیتۆر، ستەیتۆرەکە بەجێدێڵی وەکو ھاوێژەر کە ھەموو چێوەی بازنەی خوولێنەر پڕ دەکا، پاشان ھەڵمەکە ئاراستەکەی دەگۆڕێ و خێرای زیاد دەکا بە گوێرەی خێرایی پەڕەکان، پەستان نزم دەبێتەوە لەسەر خولێنەر و ستەیتۆر، لە کاتێک کە ھەڵمەکە تاودەدرێ بە ناو ستەیتۆر و خاو دەبێتەوە لە ناو خولێنەردا، بە نەگۆڕانی نێت لە خێرایی ھەڵمەکە لە قۆناغەکاندا، بەڵام بە کەمکردنەوەی پەستان و پلەی گەرمی ئیشی جێبەجێکراو پەرچ دەکاتەوە لە کاتی ئیشکردنی مۆتۆڕەکە. === ئیشپێکردن و چاککردنەوە === [[File:Modern_Steam_Turbine_Generator.jpg|وێنۆک|دامەزراندنی مۆلیدەی تۆڕبینێکی ھەڵمی ھاوچەرخ]] لەبەر ئەو پەستانە بەرزەی کە بەکاردێ لە سێرکتە ھەڵمییەکان و بەکارھێنانی ماددەکان، تۆڕبینە ھەڵمییەکان و بەرگەکانیان سستی پلەیەکی گەرمیان بەرزە، کاتێک تۆڕبینە ھەڵمەکان گەرم دەکەین بۆ کارپێکردن، دەمەوانە سەرەکییەکانی داخستنی ھەڵم خەتێکی تێپەڕاندنی ھەیە بۆ ئەوەی ڕێگا بە ھەڵمە زیادگەرمکراوەکە بدا بە ھێواشی بە ناو دەمەوانەکەدا تێپەڕ ببێت و خەتەکان گەرم بکات لە سیستەمی تۆڕبینەکە، ھەروەھا گێڕی سوڕاندن قۆرغدەبێت لە کاتێک کر گیچ ھەڵمێک نییە بۆ ئەوەی بە ھێواشی تۆڕبینەکە بسوڕێنێ، دوای یەکەم سوڕانی تۆڕبینەکە لەلایەن گێڕی سوڕاندن، کات دەدرێت بە خولێنەر بۆ ئەوەی ڕووێکی ڕاست وەربگرێت، پاشان گێڕی سوڕاندن قۆرغنابێت و ھەڵمەکە دەچێتە ناو تۆڕبینەکە، یەکەم جار بۆ پەڕەکانی دواوە دوای بۆ پەڕەکانی پێشەوە، بە ھێواشی تۆڕبینەکە دەجووڵێ لە ١٠–١٥رپم تاوەکو تۆڕبینەکە بە ھێواشی گەرم بێت، کرداری گەرمکردنی تۆڕبینە ھەڵمییە گەورەکان لەوانەیە دە کاتژمێر بخایەنێت. لە ئیشپێکردنی ئاسایی، ناھاوسەنگی خولێنەرەکە دەبێتە ھۆی لەرزین، ئەویش بەھۆی خوولانەوەیە بە خێراییەکی بەرز، لەوانەیە ببێتە ھۆی شکاندنی پەڕەکان، بۆ کەمکردنەوەی ئەو سەرکێشییە ھەوڵێکی زۆر دەدرێ بۆ ھاوسەنگ کردنی تۆڕبینەکە، ھەروەھا تۆڕبینەکان ھەڵمە جۆرە بەرزەکان بەکاردێنن، وەکو ھەڵمی زیادگەرمکراو (وشک) یاخود ھەڵمی تێر بە وشکییەکی زۆرەوە، ئەمەش ڕێگری دەکا لە داخورانی پەڕەکان کە بەھۆی ئاوی خەستکراو کە دەپڕژێتە ناو پەڕەکان دروست دەبێت، ھەروەھا ئاوی شل کە بە ناو پەڕەکاندا دەڕوا لەوانەیە زەرەر بە بیرینگی ھاوشتن بگەیەنێت لەسەر شەفتی تۆڕبینەکە، بۆ ڕێگری کردن لەمە، لەگەڵ کۆنتڕۆڵەکان و بەفڵەکان لە ناو گیزەر بۆ دڵنیا بوون لە جۆری بەرزی ھەڵمەکە، ئاوەڕۆی خەستکردنەوەش دانراوە بۆڕی ھەڵمەکان بۆ ناو تۆڕبین. پێداویستییەکانی چاککردنەوە لە تۆڕبینی ھەڵمی ھاوچەرخ سادەن و خەرجیان کەمە (بە گشتی ٠٫٠٠٥دۆلار بۆ ھەر کیلۆواتێک) و ماوەی ئیشکردنیان لە ٥٠ ساڵ تێدەپەڕێت. === ڕێنوێنی خێرایی === [[File:Turbine_generator_systems1.png|وێنۆک|ھێڵکاری مۆلیدەی تۆڕبینێکی ھەڵمی]] کۆنتڕۆڵی تۆڕبین لەگەڵ گۆڤەرنۆڕێک پێویستە، تۆڕبینەکان پێویستە بە ھێواشی ھەڵبکرێن تاکو زیانەکان نەھێڵیت (وەکو نەوەکانی یەک بە یەکی تەزووی کارەبایی)، پێویستی بە کۆنتڕۆڵی خێرایی ورد ھەیە، تاودانی کۆنتڕۆڵنەکراوی تۆڕبینی خولاوە دەتوانێت خێراییەی زۆر بە دەستبێنێ، کە دەبێتە ھۆکاری ئەوەی کە دەمەوانەی گۆڤەرنۆر و ثڕۆتڵ کە کۆنتڕۆلی تەوژمی ھەڵمەکە دەکەن لە تۆڕبین دابخرێن، ئەگەر ئەو دەمەوانانە ھەڵە بکەن تۆڕبینەکە بەردەوام دەبێت لە تاودان تاوەکو پار چەیەکی دەشکێ، زۆر بە خراپیش، تۆڕبینەکان گرانن بۆ بە دەستھێنانی پیشەسازییەکی ڕێک و ماددەیەکی تایبەت. لە کاتی کارکردنی ئاسایی و ھاوکات لەگەڵ تۆڕی کارەبایی، وێستگەکانی وزە بەڕێوە دەبرێن بە لە سەدا پێنجی کۆنتڕۆڵی خێرایی، ئەوەش ئەوە دەگەێەنێ کە خێرایی باری پڕ ١٠٠٪ و خێرایی ھیچ بار ٪؜١٠٥ ئەوە داواکراوە بۆ کارپێکردنی جێگیر لە تۆڕ بەبێ ئەوەی ھیچ وزەیەک بە فیڕۆ بدات، بە ئاسایی گۆڕانەکان لە خێرایی کەم بەھان، ڕێکخستنەکان لە وزەی دەرچوو دروست دەبن بە ھێواش زیادکردنی کەوانەی دڕووپ بە زیادکردنی پەستانی سپرینگ لەسەر سێنتریفوگال گۆڤەرنۆڕ، بە گشتی ئەوە سیستەمە داواکراوە سەرەتاییەکانی وێستگەکانی وزەن، لەبەر ئەوەی وێستگە کۆنەکان و تازەکان پێویستە گونجاو بن بۆ ھەر گۆڕانێکی لە ناکاوی فریکوێنسی بەبێ پشتبەستن بە پەیوەندییەکانی دەرە === داینەمیکی گەرمی لە تۆڕبینی ھەڵمی === [[File:Rankine_cycle_with_superheat.jpg|وێنۆک|T-s diagram of a superheated [[:en:Rankine cycle|Rankine cycle]]]] تۆڕبینی ھەڵمی کار دەکات لەسەر ڕێسا سەرەتاییەکانی داینەمیکی گەرمی بە بەکار ھێنانی بەشی ٣–٤ لە سوڕی ڕانکن پشان دراوە لە ھێڵکاری تەنیشت. ھەڵمی ھەرەگەرمی (یان ھەڵمی وشکی تێر) گیزەرەکە بەجێ دێڵی لە پەستانەکی بەرز و پلەیەکی گەرمی بەرز، لە کاتی چونە ناو تۆڕبین ھەڵمەکە جووڵە وزەیەک بە دەست دێنێت بە بەناوداڕۆیشتنی نۆزڵ(نۆزڵی جێگیرکراو لە تۆڕبینی جۆری پاڵنەر یان پەڕی جێگیرکراو لە تۆڕبینی جۆری کاردانەوە)، کاتێک ھەڵمەکە نۆزڵەکە بەجێ دێڵیت ئەوا بە زۆرترین خێرایی بە ڕووی پەڕەکانی خولاوەی تۆڕبین دەجووڵێ، ھێزێک دروست دەبێت لەسەر پەڕەکان بەھۆی ئەو پەستانەی کە ھەڵمەکە دروستی دەکات لەسەر پەڕەکان کە وادەکات بجووڵێن، مۆلیدە یان ھەر ئامێرێکی تر دەتوانرێت لەسەر شەفتەکە دابنرێت، ئەو وزەیەی کە ھەڵمەکە ھەیبوو ێستا دەتوانرێت ھەڵبگیرێت و بەکاربێت، ھەڵمەکە تۆڕبینەکە بەجێدێڵێت وەکو ھەڵمی تێر (یان تێکەڵەی شل - ھەڵم) لە پەستان و پلە گەرمییەکی نزمتر لەو کاتەی کە ھاتە ناوەوە پاشان دەنێردرێتە خەستکەرەوە بۆ ئەوەی سارد ببتەوە، یاسای یەکەم پێمان دەڵێت کە چەند ئیش بەرھەمدێت لە ھەر یەکەیەکی بارستایی، وای دادەنێین کە ھیچ گەرمییەک ناچێتە دەرەوە و گۆڕان لە جووڵە وزە و ماتە وزە پشت گوێ خراوە بە بەراورد لەگەڵ ئەو گۆڕانەی لە ئینثالپی دیاریکراو ڕوودەدات == ئیشپێکردنی ڕاستەوخۆ == [[File:Dampfturbine_5_MW_mit_ELIN_Generator.jpg|وێنۆک|ئیشپێکردنی ڕاستەوخۆی تۆڕبینێکی ھەڵمی ٥ مێگاواتی بە سووتەمەنی بایۆماس]] وێستگەکانی وزەی کارەبا تۆڕبیینی ھەڵمی گەورە بەکار دێنن کە مۆلیدەی کارەبایی ئیش پێ دەکا بۆ بەرھەم ھێنانی زۆربەی کارەبای جیھان (نزیکەی لە ٨٠٪)، گەیشتن بەو تۆڕبینی ھەڵمە گەورانە وێستگەی-ناوەندی بەرھەمھێنانی کرداری کارەبای دروست کرد. لەو کاتەوەی کە بزوێنەری ھەڵمی ئاڵوگۆڕ زۆر قەبارەیان گەورە بووە و کار دەکات لە خێراییەکی کەم، زۆربەی وێستگەکانی ناوەندی وێستگەی وزەی سووتەمەنی فۆسیڵ و وێستگەی [[وزەی ناوەکی]]ن، زۆربەی دامەزراوەکان ھەڵمی گیۆثێرمال یاخود [[وزەی خۆری]] کۆکراوە بەکار دێنن بۆ دروستکردنی ھەڵم، تۆڕبینی گەڵمی دەشتوانێت ڕاستەوخۆ سێبتریفوگال پەمپ، وەکو فیدواتەر پەمپ لە وێستگەی [[وزەی گەرمی]]. تۆڕبینەکان بەکاردێن بۆ بەرھەم ھێنانی وزەی کارەبا زۆربەیان ڕاستەوخۆ جووت کراون بە مۆلیدەکەیان، کە مۆلیدەکە پێویستە بسوڕێ بە خێراییەکی نەگۆڕ بە گوێرەی فریکوێنسی سیستەمی وزەی کارەباکە، باوترین خێرایی ٣٠٠٠رپم بۆ ٥٠ھێرتز لەگەڵ ٣٦٠٠رپم بۆ ٦٠ھێرتز، لەوکاتەی ڕاکتەرەکانی ناوەکی سنوری پلەی گەرمیان کەمترە لە وێستگەی فۆسیڵی سووتێنراو، لەگەڵ جۆری خراپتری ھەڵم، مۆلیدەی تۆڕبینەکان وا ڕێکخراون کە نیوەی ئەو خێراییە کار پێ بکەن بەڵام لەگەڵ چوار-پۆڵ مۆلیدە، بۆ کەمکردنەوەی داخورانی پەڕی تۆڕبینەکان == جووڵانی ژێرئاوەکان == [[File:Turbinia_At_Speed.jpg|ڕاست|وێنۆک|تۆڕبینیا، ١٨٩٤، یەکەم کەشتی تۆڕبینی ھەڵمی]] {{ھن}} [[File:SS_MAUI_high_and_low_pressure_turbines_1917.png|ڕاست|وێنۆک|تۆڕبینی پەستان بەرز و نزم بۆ SS Maui]] [[File:Wirnik_turbiny_parowej_ORP_Wicher.jpg|وێنۆک|تۆڕبینی پارسۆنز لە ساڵی ١٩٢٨ وێرانکەری پۆڵەندی wicher]] لە کەشتییە ھەڵمییەکاندا، خاڵەباشەکانی تۆڕبینی ھەڵمی لەسەر بزوێنەری ئاڵوگۆڕ قەبارەیان بچووکە، چاککردنەوەی کەمتر، کێشی کەمتر، لەرزینی کەمتر، تۆڕبینی ھەڵمی لە کاتانە چوستە کاتێک ڕپم لە ھەزارەکانە، لە کاتێکدا کاریگەرترین دیزاینی پەروانە بۆ خێرایی خوار ٣٠٠رپم، بەم شێوەیە گێڕی کەمکردنەوەی ورد پێویستە کەشتییە تازەکان لە جەنگی جیھانی یەکەم، وەکو تۆڕبینیا کە ئیش پێکردنی ڕاستەوخۆی ھەیە لە تۆڕبینی ھەڵمی بۆ شافتی پەروانە، دانەیەکی تر، تۆڕبۆ-کارەبا بڵاوکەرەوە، کە مۆلیدەیەکی کارەبایی ئیش دەکا بە تۆڕبینەکی خێرای بەرز کە بەکاردێت بۆ ئیش پێکردنی یەک یان زیاتر مۆتۆڕی کارەبایی خێرایی نزم کە بەستراوە بە شەفتی پەروانە، تۆڕبۆ-کارەبا ئیشپێکەر زۆرترین بەکارھێنانی ھەبووە لە کەشتییەجەنگییە ئەمەریکییەکان لە جەنگی جیھانی یەکەم و لە تیپی سەربازی گوێزەرەوە و ماس-پرۆدەکشن، خەرجی زیاتر لە تۆڕبینەکان لەگەڵ گێڕی ھاوبەش یان مۆلیدە/مۆتۆڕ جێگیرکراوە بە پێویستییەکی چاکردنەوەی کەمتر لەگەڵ قەبارەیەکی بچووکتری تۆڕبینەکان کاتێک بەراوردی دەکەین بە بزوێنەری ئاڵوگۆڕ و ھەبوونی ھەمان ھێز، ھەروەھا سووتەمەنییەکە خەرجی زیاترە لە سووتەمەنی بزوێنەری دیزڵ چونکە تۆڕبینی ھەڵمی چوستی گەرمییەکەی کەمترە، بۆ کەمکردنەوەی خەرجی سووتەمەنی چوستی گەرمی ھەردوو بزوێنەرەکە زیاد کراوە بە تێپەڕبوونی ساڵەکان. === پەرەسەندنی زووەکان === پەرەسەندنی تۆڕبینی ھەڵمی جووڵانی ژێرئاوەکان لە ١٨٩٤–١٩٣٥ دەستی بەسەردا گیرابوو بەوەی کە پێویستبوو چوستی کەمی خێرایی پەروانەی کەشتییەکە (کەمتر لە ٣٠٠رپم) بە تێکڕای خەرجی بە بەراورد لەگەڵ بزوێنەری ئاڵوگۆڕ، لە ١٨٩٤ گێڕی کەمکردنەوەی چوست بەردەست نەبوو بۆ وزە زۆرەکان کە داواکراو بووە لە لایەن کەشتییەکان، بۆیە ئیشپێکردنی ڕاستەوخۆ پێویست بووە لە تۆڕبینیا، کە ئیشپێکردنی ڕاستەوخۆی ھەبووە لە ھەر شەفتێکی پەروانە، چوستی خێرایی کەمبۆوە پاش تاقیکردنەوەی یەکەم بە ناردنی تەوژمی ھەڵمەکە بۆ ناو ھەر سێک تۆڕبینی ئیشپێکردنی ڕاستەوخۆ بە شێوازی زنجیرە. بە نزیکەی ٢٠٠ قۆناغی تۆڕبین ئیش دەکەن بە شێوازی زنجیرە. ھەروەھا سێ پەروانە ھەبوون لەسەر ھەر شەفتەک تاوەکو لە خێراییەکی زۆر ئیش بکەن، شەفتی خێرایی بەرزی ھاوچەرخ پیشاندرا لە لایەن تۆڕبینی ئەمریکی وزە ڕوخێنەر، (Uss smith)، کار پێکرا لە ١٩٠٩، کە تۆڕبینی ئیشپێکردنی ڕاستەوخۆ ھەبووە لەگەڵ ھەر سێ شەفت کە دەخوولانەوە بە٧٢٤رپم. === ئامێرکاری و گێڕکاری گەشتی ئاوی === گەڕان بە دوای ئابووری زۆر گرینگبوو کاتێک خێرای گەشتی ئاوی ڕەچاوکرا، خێرایی گەشتی ئاوی بە زەحمەت ٥٠٪ بوو لە زۆرترین خێرایی کەشتی جەنگی و ٢٠٪-٢٥ زۆرترین ھێزی بوو، ئەوە ئەو خێراییە بوو کە لە گەشتە دوورەکان بەکاردەھات کاتێک ئابووری سووتەمەنی دەخوازرا، ھەروەھا ئەوە وای دەکرد کە خێرایی پەروانەکان بێتە ئاستێکی چوست، و چوستی تۆڕبین دەھاتە خوارەوە، کەشتییە تۆڕبینییە سەرەتایەکان ماوەی گەشتی ئاویان کەمبوو، چارەسەریش تۆڕبینی گەشتی ئاوی بوو، تۆڕبینێکی زیاتر دانرا تا قۆناغی تر زیاد بکات، سەرەتا ڕاستەوخۆ بەسترا بە شەفتێک یان زیاتر و بەکار نەدەھات لە خێرایی بەرز، تاوەکو گێڕی کەمکردنەوە بەردەست بوو لە ساڵی ١٩١١، ھەندێک کەشتی وەکو کەشتی جەنگی(USS Nevada)، کە تۆڕبینی گەشتی ئاوی ھەبوو کە ئیشپێکردنی ڕاستوخۆی تۆڕبینی سەرەکی ھەڵگرتبوو، گێڕی کەمکردنەوە ڕێگەی بە تۆڕبینەکان دەدا کە لە ماوەی چوستی خۆیاندا کار بکەن بە خێراییەکی زۆرتر لە شەفتەکە بەڵام نرخیان بەرز بوو بۆ بەرھەمھێنان. تۆربینی گەشتی ئاوی یەکەم جار پێشبڕکێی لەگەڵ بزوێنەری ئاڵوگۆڕ دەکرد لەسەر ئابووری سووتەمەنی، نموونەیەک لەسەر بزوێنەری ئاڵوگۆڕ کە لەسەر کەشتی خێرا بێت بریتیبوو لە RMS TITANIC، لەگەڵ خوشکەکەی RMS OLYMPIC، لەگەڵ HMHS Britannic، سێ بزوێنەری فراوانبوونیان ھەبوو لەسەر دوو شەفتی دەرەوە، ھەردووکیان تۆڕبینی LPیان ماندوو دەکرد لەسەر شەفتی ناوەڕاست، پاش ھەڵگرتنەوەی تۆڕبینەکان لەگەڵ کەشتی جەنگی دیلاوەیر-کلاس، کاری کرد لە ١٩٠٩، ھێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا گەڕانەوە سەر بزوێنەری ئاڵوگۆڕ لەسەر کەشتی جەنگی نیو یۆڕک-کلاس لە ١٩١٢، پاشان گەڕانەوە سەر تۆڕبین لە نیڤادا لە ١٩١٤، ھۆی دواکەوتنی ئامێرکاری ئاڵوگۆڕ ئەوەبوو کە ھێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ھیچ پلانێکیان نەبوو بۆ کەشتییەکانی پایتاخت تاوەکو خێرایی لە٣٩ کم/ک زیاتر بێت تاوەکو دوای جەنگی جیھانی یەکەم، بۆیە زۆرترین خێرای گرنگتر نەبوو لە ئابووری گەشتەکە، ویلایەتە یەکگرتووەکان فلیپینی و ھاوایەکانی بەدەست ھێنا وەکو ھەرێمێک لە ١٨٩٨، و کەمبوونی ھێزی دەریای ڕۆیاڵی بەڕیتانی لە تۆڕی جیھانی لە شوێنی کۆوڵینگ، ھێزی دەریایی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ١٩٠٠–١٩٤٠ زۆرترین پێویستیان بە نەتەوەکانی تر ھەبووە بۆ ئابووری سووتەمەنی، بە تایبەتی لە جەنگی دژی یابان لە جەنگی جیھانی یەکەم، ئەمە وای لە ویلایەتە یەکگرتووەکان کرد کە ھیچ گەشتکەرێکی ئاوی بە کار نەخات لە١٩٠٨–١٩٢٠، بۆیە ڕوخێنەرەکان داواکرابوون بۆ ئەرکی مەودا دوور، چارەسەری جۆراو جۆر گەشتکەری ئاوی گونجاو بوو بۆ وێرانکەری ویلایەتە یەکگرتووەکان، ئەوانە پێکھاتوون لە بزوێنەری بچووکی ئاڵوگۆڕ لەگەڵ تۆڕبینی گەشتی ئاوی گێڕکراو یان گێڕنەکراو لەسەر یەک یان دوو شەفت، ھەرچۆنێک بێت، یەکجار تۆڕبینی گێڕکراو سەلماندی کە ئابوورییە لە ڕووی خەرجی، لەگەڵ تۆڕبینی گەشتکەری ئاوی لەسەر زۆربەی کەشتییەکان ھەبوون، لە یەکەمەکانی ١٩١٥ ھەموو وێرانکەرە دەریایەکانی نیو ڕۆیاڵ تۆڕبینی تەواو گێڕکراوی ھەبوو، پاشان ئەمەریکاش وایکرد لە ١٩١٧. === ئیشپێکردنی تۆڕبۆ-کارەبا === [[File:50letPob_pole.JPG|وێنۆک|NS 50 Let pobedy,سەھۆڵشکێنی ناوەکی لەگەڵ جووڵەی تۆڕبۆ-کارەبا-ناوەکی]] ئیشپێکردنی تۆڕبۆ-کارەبا لە کەشتی جەنگی(USS new mexico) کارپێکرا لە ١٩١٧، لە ماوەی ھەشت ساڵی دواتر یو ئێس ناڤی پێنج دانە کەشتی جەنگی تۆڕبۆ-کارەبای تری کارپێکرد لەگەڵ دوو دانە فڕۆکە ھەڵگر، دە دانە کەشتی تۆڕبۆ-کارەبای تر پلانیان بۆ دانرا کە دروست بکرێن بەڵام ڕەتکراوە بەھۆی ئەو سنورەی کە دانراوە لە پەیماننامەی واشنتۆن ناڤاڵ ھەر چەندە نیو مەکسیکۆ نوێکراوە بە تۆڕبینی گێڕی لە لە ١٩٣١–١٩٣٣، کەشتییە تۆڕبۆ-کارەبا ماوەکان پارێزران بە درێژایی تەمەنیان، ئەو سیستەمە دوو تۆڕبینی ھەڵمی گەورەی بەکار دەھێنا تاوەکو ئەو مۆتۆڕە کارەبایانە ئیش پێ بکا لەسەر ھەر چوار شەفتەکە، ئەو سیستەمە سەرەتاکان خەرجی کەمتر بوو لە گیڕی کەمکردنەوە و وای لە کەشتییەکە دەکرد بە ئاسانی پێچ بکاتەوە، لەگەڵ شەفتەکان دەیتوانی بە خێرایی پێچەوانە ببێتەوە و زۆرتر وزەی پێچەوانە بگەیەنێت لە سیستەمی گێڕی. === بەکارھێنانی ئێستا === لە ١٩٨٠یەکانەوە، تۆڕبینی ھەڵمی لە لایەن تۆڕبینی گازی لە کەشتییە خێراکان و بزوێنەری دیزڵ لە کەشتییەکانی تر شوێنی گیراوەتەوە، بێجگە لە کەشتی وزە ناوەکی و ژێرئاوەکان و (LNG)ھەڵگرەکان و چەند کەشتییەکی یاریدەدەر کە ھێشتا جووڵانی ھەڵم بەکار دێنن. لە ھێزی دەریاییی وڵاتە یەکگرتووەکان کە ئاسایی، سادە تۆڕبینی ھەڵمی وزە پێ دراو ھێشتا لە بەکارھێنانە لەسەر ھەموو بەڵام یەک لەکە پۆلی-زەردەواڵە کەشتیی پەلاماری دوو سروشتەکە شاھانە ھێزی دەریایی دیکەمیشەندی دوایین ئاسایی پۆلی کەشتی جەنگیی ڕووی ستیم-پۆوێرێد، پۆلی-چاونەترسەکە نیشتنەوە لەنگەرگای سەکۆ، لە ٢٠٠٢. لە ٢٠١٣، ھێزی دەریاییی فەڕەنسی سەردەمی ھەڵمیی کۆتایی ھات لەگەڵ دیکەمیشەنینگەکەیی کەشتی بچووکی تۆورڤیللێ-کلاسی دوایین. لەنێوەکە ھێزی دەریاییی ئاڤی-شینی دیکە، ھێزی دەریاییی ڕووسی ئێستا ستیم-پۆوێرێد بەری فڕۆکەی کوزنێتسۆڤ-کلاس بەکار دەخات و وێرانکەری سۆڤرێمێنی-کلاس. ھێزی دەریاییی ھیندی ئێستا ئای ئێن ئێس [ڤیکرامادیتیا] بەکار دەخات، ێک گۆڕراو بەری فڕۆکەی کیێڤ-کلاس؛ ئەو ھەروەھا سێ کەشتی بچووکی براھماپوترا-کلاس بەکار دەخات ڕایان سپارد لە ٢٠٠٠کان و یەک کەشتی بچووکی گۆداڤاری-کلاس دای نا بۆ دیکەمیشەنینگ. ھێزی دەریاییی چینی ئێستا فڕۆکەی کوزنێتسۆڤ-کلاسی ستیم-پۆوێرێد بەکاردەخات. وێرانکەر سۆڤرێمێنی-کلاس لەگەڵ وێرانکەری پۆلی-لودا وەکە بەبی ھاوری جۆر ٠٥١ بی وێرانکەر. ھێزی دەریاییی میسری و کۆمارییەکەی ھێزی دەریاییی چین بە پی ی ڕیز دوو و شەش پێشوو وڵاتە یەکگرتووەکان کەشتی بچووکی کنۆکس-کلاس بەکار دەخات. ھێزی دەریاییی ئێکوەدۆرییەن ئێستا دوو کەشتی بچووکی کۆندێلل-کلاسی ستیم-پۆوێرێد بەکار دەخات (کەشتی بچووکی پۆلی-لیاندەیان گۆڕی). زۆربەی ھێزی دەریاییی دیکە یان یان خانەنشین بوویان کەشتی جەنگیی ستیم-پۆوێرێدیان دووبارە-ئێنجەند تا ٢٠١٠. تا ٢٠١٧، ھێزی دەریاییی مەکسیکی چوار ستیم-پۆوێرێد پێشوو وڵاتە یەکگرتووەکان کەشتی بچووکی کنۆکس-کلاس بەکار دەخات و دوو ستیم-پۆوێرێد پێشوو وڵاتە یەکگرتووەکان کەشتی بچووکی برۆنستێین-کلاس. ئەمڕۆ، چوستی سۆڕی تۆڕبینی ھەڵمینی جوڵاو نەگەیشتۆتە ٥٠٪، بەڵام بزوێنەری دیزڵ ٥٠٪ تێپەڕاندوە. بە تایبەتی لە بەکارھێنانی ژێرئاوەکان. وێستگەی وزەی دیزڵ خەرجیرکی کەمتری دەوێ بۆ ئیش پێکردن لەو کاتەوەی کە ئیشپێکەری کەمتر داواکراون. وزەی ھەڵمی ئاسایی ئیستاش لە ھەندێک کەشتی نوێ بەکار دێت، ھەڵگری (LNG) بەکارھێنانی گیزەری گازی لەگەڵ تۆڕبینێکی ھەڵممیان پێ ئابووری ترە لەوەی کە شلی بکەیەوە. == جووڵێنەر == بزوێنەری جووڵێنەری تۆڕبینی ھەڵمی بریتییە لە ھەڵمی جووڵێنەر کە ئیش دەکات بەھۆی تۆڕبینی ھەڵمی. یەکەم تۆڕبینی ھەڵمی جووڵێنەری ھێلی شەمەندەفەر دروست کرا لە ١٩٠٨ بۆ ئۆففیسینێ مێککانیچێ میانی سیلڤێستری گرۆدۆنا کۆمی، میلان، ئیتالیا. لە ١٩٢٤ کرەب تۆڕبینی ھەڵمی جووڵێنەری دروست کرد (T18 001)، لە ١٩٢٩ ئیشپێکرا بۆ ئەڵمانی ڕێیچسبان. خەڵەباشەکانی تۆڕبینی ھەڵمی جووڵێنەر بریتین لەوەی کە ھاوسەنگی سووڕانەوەی باشترە و لێدانی کوتین کەم دەکاتەوە، خاڵە خراپەکان بریتین لەوەی کە ئەو ھێزەی کە دەستمان دەکەوێ کەمتر نەرمە، بۆیە تۆڕبینی جووڵێنەر باشترین بژاردەیە بۆ ئۆپڕاسیۆنە ماوە درێژەکان لە ھێزی دەرەکی نەگۆڕ. == تاقیکردنەوە == بەڕیتانییەکان، ئەڵمانییەکان، نەتەوەکانی تر و کۆدی تاقیکردنەوەی نێودەوڵەتی بەکاردێت بۆ بە ستانداردکردنی چۆنییەتی تاقیکردنەوەی تۆڕبینی ھەڵمی، دیاریکردنی ئەو کۆدی تاقیکردنەوانە بەکاردێت بۆ ڕێکەوتنی نێوان کڕیار و بەرھەمھێنەر، و بۆ بایەخدان بە دیزاینی تۆڕبینەکان و سیستەمەکەیان. لە ولایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا.ASME چەند کۆدێکی بەرھەمھێناوە لەسەرچۆنییەتی تاقیکردنەوەی تۆڕبینی ھەڵمی، کە پێکھاتووە لە ASME PTC 6-2004، تۆڕبینی ھەڵمی،ASME PTC 6.2-2011,تۆڕبینی ھەڵمی لە سۆڕی تێکەڵ،PTC 6S-1988، چۆنییەتی تاقیکردنەوەی ڕۆژانەی تۆڕبینی ھەڵمی، ئەو کۆدی چۆنییەتی تاقیکردنەوانەی ASME پێلێنانی نێودەوڵەتیان وەرگرتووە و پەسەند کراوە بۆ تاقیکردنەوەی تۆڕبینی ھەڵمی. <references group="" responsive="0"/>Stodola ١٩٢٧. === سەرچاوەکان === {{refbegin|2|indent=yes}} * {{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Global gas and steam turbine market to reach $43.5bn by 2020|ناونیشان=http://www.powerengineeringint.com/articles/2014/07/gas-and-steam-turbine-revenues-to-hit-43-49bn-by-2020.html|بڵاوکەرەوە=Power Engineering International|ڕێکەوت=٣١ی تەممووزی ٢٠١٤|یەکەم=Tildy|دوایین=Bayar|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئابی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160830073522/http://www.powerengineeringint.com/articles/2014/07/gas-and-steam-turbine-revenues-to-hit-43-49bn-by-2020.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} * {{بیرخستنەوەی وێب|یەکەم=H. K. D. H.|دوایین=Bhadeshia|سەردێڕ=Nickel Based Superalloys|بڵاوکەرەوە=University of Cambridge|ناونیشان=http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2003/Superalloys/superalloys.html|ڕێکەوت=٢٠٠٣|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٠٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20060825053006/http://www.msm.cam.ac.uk/phase-trans/2003/Superalloys/superalloys.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی ئابی ٢٠٠٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} * {{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hazegray.org/navhist/canada/systems/propulsion/y100/y100.pdf|دوایین=Bowie|یەکەم=David|سەردێڕ=Cruising Turbines of the Y-100 Naval Propulsion Machinery|ڕێکەوت=٢٠١٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20131101222417/http://www.hazegray.org/navhist/canada/systems/propulsion/y100/y100.pdf|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} * {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Deckers|یەکەم=Matthias|سەردێڕ=CFX Aids Design of World's Most Efficient Steam Turbine|journal=CFXUpdate|issue=23|ڕێکەوت=ھاوینی ٢٠٠٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20051024191817/http://www.ansys.com/assets/testimonials/siemens.pdf|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٥|ناونیشان=http://www.ansys.com/assets/testimonials/siemens.pdf|ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Giampaolo|یەکەم=Tony|سەردێڕ=Gas Turbine Handbook Principles and Practices By Tony Giampaolo: Gas Turbine Handbook|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=mwkIBgAAQBAJ&pg=PA9|ساڵ=٢٠١٤|بڵاوکەرەوە=Digital Designs}}{{بەستەری مردوو|url=https://books.google.com/books?id=mwkIBgAAQBAJ&pg=PA9 |date=ئابی ٢٠٢١ }} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Friedman|یەکەم=Norman|سەردێڕ=U.S. Destroyers: An Illustrated Design History|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=Tzp58htKLkEC|ساڵ=٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=Naval Institute Press|شوێن=Annapolis|ژپنک=٩٧٨-١-٥٥٧٥٠-٤٤٢-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|بەستەری نووسەر=Ahmad Y Hassan|یەکەم=Ahmad Y|دوایین=Hassan|ڕێکەوت=١٩٧٦|سەردێڕ=Taqi al-Din and Arabic Mechanical Engineering|بڵاوکەرەوە=Institute for the History of Arabic Science, [[University of Aleppo]]}} * {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین١=Keyser|یەکەم١=Paul|سەردێڕ=A new look at Heron's Steam Engine|ناونیشان=https://archive.org/details/sim_archive-for-history-of-exact-sciences_1992_44_2/page/107|journal=Archive for History of Exact Sciences|بەرگ=٤٤|issue=2|ساڵ=١٩٩٢|پەڕەکان=١٠٧–١٢٤|issn=0003-9519|doi=10.1007/BF00374742}} * {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین١=Latief|یەکەم١=Fahamsyah H.|دوایین٢=Kakehi|یەکەم٢=Koji|سەردێڕ=Effects of Re content and crystallographic orientation on creep behavior of aluminized Ni-base single crystal superalloys|journal=Materials & Design|بەرگ=٤٩|ساڵ=٢٠١٣|پەڕەکان=٤٨٥–٤٩٢|issn=0261-3069|doi=10.1016/j.matdes.2013.01.022}} * {{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=New Benchmarks for Steam Turbine Efficiency|ڕێکەوت=١ی ئابی ٢٠٠٢|یەکەم=Alexander S.|دوایین=Leyzerovich|ناونیشان=http://pepei.pennnet.com/display_article/152601/6/ARTCL/none/none/1/New-Benchmarks-for-Steam-Turbine-Efficiency/|وێبگە=Power Engineering|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20090918071420/http://pepei.pennnet.com/display_article/152601/6/ARTCL/none/none/1/New-Benchmarks-for-Steam-Turbine-Efficiency|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٩|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090918071420/http://pepei.pennnet.com/display_article/152601/6/ARTCL/none/none/1/New-Benchmarks-for-Steam-Turbine-Efficiency |date=١٨ی ئەیلوولی ٢٠٠٩ }} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Leyzerovich|یەکەم=Alexander|سەردێڕ=Wet-steam Turbines for Nuclear Power Plants|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=fIfmIuFcOEsC|ساڵ=٢٠٠٥|بڵاوکەرەوە=PennWell Books|ژپنک=٩٧٨-١-٥٩٣٧٠-٠٣٢-٤}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Moran|یەکەم١=Michael J.|دوایین٢=Shapiro|یەکەم٢=Howard N.|دوایین٣=Boettner|یەکەم٣=Daisie D.|یەکەم٤=Margaret B.|دوایین٤=Bailey|سەردێڕ=Fundamentals of Engineering Thermodynamics|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=oyt8iW6B4aUC|ساڵ=٢٠١٠|بڵاوکەرەوە=John Wiley & Sons|ژپنک=٩٧٨-٠-٤٧٠-٤٩٥٩٠-٢}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Nag|یەکەم=P. K.|سەردێڕ=Power Plant Engineering|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=Cv9LH4ckuEwC&pg=PA432|ساڵ=٢٠٠٢|بڵاوکەرەوە=Tata McGraw-Hill Education|ژپنک=٩٧٨-٠-٠٧-٠٤٣٥٩٩-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=The Steam Turbine|دوایین=Parsons|یەکەم=Charles A.|authorlink=Charles Algernon Parsons|بڵاوکەرەوە=University Press, Cambridge|ساڵ=١٩١١|title-link=s:The Steam Turbine}} * {{بیرخستنەوەی وێب|دوایین١=O'Connor|یەکەم١=J.J.|دوایین٢=Robertson|یەکەم٢=E.F.|ڕێکەوت=١٩٩٩|سەردێڕ=Heron of Alexandria|ئیش=The MacTutor History of Mathematics|ناونیشان=http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/history/Biographies/Heron.html}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Sanders|یەکەم=William P.|سەردێڕ=Turbine Steam Path: Mechanical Design and Manufacture|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=EAaXwgEACAAJ|بەرگ=Vol. III a|ساڵ=٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=PennWell}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Stodola|یەکەم=A.|authorlink=Aurel Stodola|سەردێڕ=Dampf- und Gasturbinen. Mit einem Anhang über die Aussichten der Wärmekraftmaschinen|edition=Supplement to the 5th|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=EV6NBwAAQBAJ&pg=PR11|ساڵ=٢٠١٣|بڵاوکەرەوە=Springer-Verlag|ژپنک=٩٧٨-٣-٦٤٢-٥٠٨٥٤-٧|orig-year=1924|زمان=de|trans-title=Steam and Gas Turbines: With an appendix on the prospective use as heat engines}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Stodola|یەکەم=Aurel|authorlink=Aurel Stodola|سەردێڕ=Steam and Gas Turbines: With a Supplement on The Prospects of the Thermal Prime Mover|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=927VAAAAMAAJ|ساڵ=١٩٢٧|بڵاوکەرەوە=McGraw-Hill}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Stodola|یەکەم١=Aurel|بەستەری نووسەر١=Aurel Stodola|دوایین٢=Loewenstein|یەکەم٢=Louis Centennial|سەردێڕ=Steam and gas turbines: with a supplement on The prospects of the thermal prime mover|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=fCUhAAAAMAAJ|ساڵ=١٩٤٥|بڵاوکەرەوە=P. Smith}} * {{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Streeter|یەکەم=Tony|سەردێڕ=Testing the Limit|journal=Steam Railway Magazine|ڕێکەوت=٢٠٠٧|issue=336}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Tamarin|یەکەم=Y.|سەردێڕ=Protective Coatings for Turbine Blades|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=LB9eItW_7CUC&pg=PR5|ساڵ=٢٠٠٢|بڵاوکەرەوە=ASM International|ژپنک=٩٧٨-١-٦١٥٠٣-٠٧٠-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Whitaker|یەکەم=Jerry C.|سەردێڕ=AC Power Systems Handbook|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=LwIrnwEACAAJ|edition=Third|ساڵ=٢٠٠٦|بڵاوکەرەوە=Taylor & Francis|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٤٩٣-٤٠٣٤-٥}} {{refend}} {{پۆلی کۆمنز|Steam turbines}} {{تووڵی دەروازە|وزە}} [[پۆل:داھێنانە ئینگلیزییەکان]] [[پۆل:داھێنانە میسرییەکان]] [[پۆل:CS1 German-language sources (de)]] [[پۆل:داهێنانەکانی سەدەی نۆزدەهەم]] [[پۆل:داھێنانەکانی سەدەی نۆزدەھەم]] [[پۆل:داھێنانەکانی عەرەبەکان]] mlx4cgv5pik7shbaay9vhbf7uu2rvi5 0 160213 1458037 709867 2025-07-11T05:36:40Z DanyMations 70070 1458037 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = تەنیا عارەب عوسمان | وێنە = | قەبارەی وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون =عارەب عوسمان جەرجیس | شوێنی لەدایکبوون = [[ھەولێر]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٥٢]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | نیشتەجێ = ھەولێر | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = تەنیا عارەب | نەژاد = کورد | شارومەندێتی = کوردستانی | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = دەنگبێژ [[حەیران|حەیرانبێژ]] | ساڵانی چالاکی = ١٩٧٠ | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بە ھۆی = بەستە و [[مەقام]] و حەیران | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = سرود و سامان و سەنگەر و ماردین و ڕابەر | خزمەکان = | پەیوەندیەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''عارەب عوسمان''' (ھەروەھا بە '''تەنیا عارەبیش''' ناسراوە؛ ناوی تەواو: '''عارەب عوسمان جەرجیس''') ھونەرمەند و دەنگبێژێکی [[کورد]]ە کە لە ١٩٥٢ لە گەرەکی تەیراوەی شاری ھەولێر لەدایکبووە باوکی عوسمان حەیران یەکێک بووە لە کەڵەحەیرانبێژە ھەرەبەتواناکانی دەشتی قەراج و ھەولێر، لە ساڵی ١٩٧٠ دەبێت بەیەکێک لە فێرخوازەکانی ھونەرمەندی گەورە (وریا ئەحمەد) کە لەبەشی کوردی رادیۆی بەغدا گۆرانیان تۆمارکردووە، ھەرچەندە لەخێزانەکەیان چەندین حەیران بێژ و دەنگ خۆش ھەبووینە بەڵام پتر دەکەوێتە ژێڕ کاریگەری ھونەرمەندی مەزن [[ڕەسوول بێزار گەردی]] ھاوکات لەگەڵ ھونەرمەندانی سەردەمی خۆی (جەلال سەعید، بورھان خۆشناو، نەجمەددین ئاوارە، نیزام شوکر، [[قادر زیرەک]]) برەوی زیاتریان بەھونەرەکەیان داوە و ھاتونەتە مەیدان، عارەب عوسمان بە یەکێک لەکۆڵەکەکانی حەیران دادەنرێت لە [[کوردستان]] == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * چاوپێکەوتنێک لەکەناڵی کوردسات * دیدارێکی ھونەری لەکەناڵی رووداو {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:حەیران]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] p0rdwd2mwh0vdov4wqtzb4gqwy8r4vg 0 162047 1458066 1455336 2025-07-11T05:52:32Z DanyMations 70070 1458066 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = سەنا بەرزنجی | وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|٢٠٠١|٣|٢٨}} | شوێنی لەدایکبوون = [[سەقز]]، ڕۆژھەڵاتی کوردستان | پیشە = {{hlist|[[گۆرانیبێژ]]|[[مۆسیقاژەن]]}} | ئامێر = [[گیتار]] | ساڵانی چالاکبوون = ٢٠١٩–ئێستا }} '''سەنا بەرزنجی''' (لەدایکبووی ٢٨ی ئازاری ٢٠٠١) کچە گۆرانیبێژی خەڵکی [[سەقز]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بۆ یەکەمجار سەنا بەرزنجە لەڕێگەی ڕووداو چەند نھێنییەک لەبارەی خۆی و ھونەرەکەی ئاشکرا دەکات|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/270520223|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> کە بە وتنەوەی گۆرانییە فۆلکلۆرییە کوردییەکان و گۆرانیی «من ئەو کچەم» ناسرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Corporation|یەکەم=Nalia|سەردێڕ=سەنا بەرزنجی بارانی بڵاوکردەوە|ناونیشان=http://www.nrttv.com/nrt2/detail2/12474|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=nrttv.com}}</ref> == ژیاننامە == سەنا بەرزنجی لە ٢٨ی ئازاری ٢٠٠١ لە شاری [[سەقز]] دایکبووە، و سەرەتای کارەکانی وتنەوەی گۆرانییە فۆلکلۆرییە کوردییەکان دەستی پێکرد. لەم سەرەتایەیدا، سەنا گۆرانییەکانی بەبێ دەرکەوتنی خۆی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان بڵاودەکردەوە. لە شوباتی ٢٠٢٠دا، یەکەم ئەلبومی خۆی بە ناوی ''ڕاز'' بڵاوکردەوە. لە ئەلبومی ''ڕاز''، بۆ ڤیدیۆکلیپی «من ئەو کچەم» بۆ یەکەمین جار ڕوخساری خۆی دەرخست.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٧ی شوباتی ٢٠٢٠|سەردێڕ=سەنا بەرزنجی لە یەکەم دەرکەوتنیدا ڕیکڵام بۆخۆی دەکات، بۆچی پێشتر دەرنەکەوتووە؟ – تۆڕی میدیایی خەڵک|ناونیشان=https://xelk.org/200146/|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=web.archive.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی شوباتی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200227191207/https://xelk.org/200146/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سەنا بەرزنجی لەکاتی بڵاوکردنەوەی ئەلبومەکەیدا دەردەکەوێت|ناونیشان=https://www.nrttv.com/NRT2/News.aspx?id=15330&MapID=4|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=NRT 2}}</ref> [[قادر دیلان]]، [[ناسر ڕەزازی]]، [[نەجمەدین غوڵامی]]، [[عەباس کەمەندی]]، [[مەرزیە فەریقی]]، و [[لەیلا فەریقی]] لەو ھونەرمەندانەن کە کاریگەرییان بەسەر سەنا بەرزنجییەوە ھەبووە.<ref name=":0"/> == دیسکۆگرافی == {| class="wikitable plainrowheaders sortable" |- ! scope="col" | ئەلبوم ! scope="col" | ساڵ ! scope="col" | ناوی تراکەکان |- | rowspan="14" scope="row" | ''[[ڕاز (ئەلبومی سەنا بەرزنجی)|ڕاز]]'' | rowspan="14" style="text-align:center;" | ٢٠٢٠ | بیستوومە |- | ھەر ئەگەڕێم |- | چارە |- | ڕاز |- |پاشایێ دلی |- |ئەدرێسی دڵ |- |چ لەناو دەنگتە |- |پەشیمان نیم |- |وێنەکانت (ڕیمیکس) |- |درەنگ ھاتی |- |کوردستان |- |من ئەو کچەم |- |} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{ئینستاگرام|sanabarzanje}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ٢٠٠١]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] p4ex81sxwf1qqjtv2leotab5c35dmxl 0 162220 1458079 1213527 2025-07-11T05:55:44Z DanyMations 70070 1458079 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = دینا | وێنە =Dina (Kurdish Singer).jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = دینا | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = دینا محەممەد خدر | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٨ | شوێنی لەدایکبوون = [[ڕانیە]]، [[باشووری کوردستان]] | نیشتەجێ = [[ھەولێر]] | نەتەوە = [[کورد]] | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی =٢٠١٧–ئێستا | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''دینا محەممەد خدر''' ناسراو بە '''دینا''' (لەدایکبووی ١٩٨٨ لە [[ڕانیە]])<ref name=":1">[https://www.nrttv.com/NRT2/News.aspx?id=11081&MapID=4 دینا بە ھیندی گۆرانی دەڵێت، ئێن ئارتی ٢]، لە ١١ی تەممووزی ٢٠١٩ نووسراوە.</ref> کچە گۆرانیبێژی [[کورد]]. دینا بەیەکێک لە قوتابییەکانی ئاوازدانەر [[ھەڵکەوت زاھیر]] دادەنرێت، لە تەممووزی ٢٠١٧ بۆیەکەمینجار بەھاوکاری ھەڵکەوت زاھیر دەرکەوت.<ref>[https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=17300 ڤیدیۆ سەبری ئەیوبی میرا و دینا بڵاوکرایەوە]{{بەستەری مردوو|url=https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=17300 |date=ئازاری ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی زەمەن لە ١١ی شووباتی ٢٠٢٠ نووسراوە.</ref><ref name=":0">[http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=7565&babet=40&relat=7038 دینا: مامۆستا ھەڵکەوت زاھیر نەبێت واز لە ھونەر دەھێنم، ماڵپەڕی خەندان] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180423021624/http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=7565&babet=40&relat=7038 |date=٢٣ی نیسانی ٢٠١٨}}، لە ١٨ی شوباتی ٢٠١٨ نووسراوە.</ref> دینا جگە لە کوردی ئەوا گۆرانی بە [[عەرەبی]]،<ref name=":0"/> [[تورکی]] و [[ھیندی]] وتووە.<ref name=":1"/> == بەرھەمەکان == شای ولات لە ٨ تراک پێک دێت * خوشمەوێی * مەگەرێوە<ref name=":0"/> * شای وڵات<ref name=":0"/> * تێناگەم * دروود * منت بیرچوتەوە * یا زەین * خوشەویستم<ref name=":0"/> === گۆرانییە تاکەکان === * تەلەعەل بەدر * تەوبە<ref>[http://www.nrttv.com/nrt2/News.aspx?id=9601&MapID=4&fbclid=IwAR2n3Rk6Mv2rfoMykL0MwzwzT-8HVmiv1PaeAjmfE8g4Ji3EXZda5_7v1Hc#.XM6APmbZkjM.facebook ڤیدیۆ، تەوبەکەی دینا بڵاودەبێتەوە]، ماڵپەڕی ئێن ئارتی ٢. ٤ی ئایاری ٢٠١٩.</ref> * شێرپەنجە<ref>[http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14637&babet=38&relat=7038 دینا و میرا کلیپی شێرپەنجەیان بە بەشداری دلێر تێلی بڵاوکردەوە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14637&babet=38&relat=7038 |date=ئازاری ٢٠٢٠}}، [[ماڵپەڕی خەندان]]، 2020-01-12.</ref> * ماڕشی ئافرەتان<ref>[http://nrttv.com/nrt2/News.aspx?id=15943&MapID=4&fbclid=IwAR0CluY-M_AfvQ4IPtGHeQyVKYmtDHr4ps4d7WNX1uypD_lZOvzIe4soVj0#.XmS9_Rjdiso.facebook دینا لە ڕۆژی ژناندا نوێترین بەرھەمی بڵاوکردەوە]، ئێن ئارتی ٢، ٨ی ئازاری ٢٠٢٠.</ref> * تکادەکەم * جینۆساید<ref>[https://www.xortv.com/-67?__cf_chl_jschl_tk__=75619816c4ef2d61f6c6d8800f09fa8a767588e8-1583773088-0-AVFaSPFicB9kbwoS6MrVck5QGstw-uVzSp9WBMKKEy9yf7HXzc9gXrG4oqpFTmQu8Fpw2WE-Q-ALMF6EdiUCau6jtWaeNLx6vIIHzRZiYBXdGx4hLv8vKek9bhmJfJB0KyMt4ycaHudNYixzOK7KFLz44G8VaxRW6zSEdvmyx21won-u7PlMkR-XM1keHrmPi9Uq0VIVOExnyaeJVBAfOhUGUEvCGCpFBJFNdS6Pd8Uv12Uh58pDO-LH24tvF9V-8XV_bxGw-rinumWQgi8tUHs دینا و میرا گۆرانی بۆ جینۆساید دەڵێن،]{{بەستەری مردوو|url=https://www.xortv.com/-67?__cf_chl_jschl_tk__=75619816c4ef2d61f6c6d8800f09fa8a767588e8-1583773088-0-AVFaSPFicB9kbwoS6MrVck5QGstw-uVzSp9WBMKKEy9yf7HXzc9gXrG4oqpFTmQu8Fpw2WE-Q-ALMF6EdiUCau6jtWaeNLx6vIIHzRZiYBXdGx4hLv8vKek9bhmJfJB0KyMt4ycaHudNYixzOK7KFLz44G8VaxRW6zSEdvmyx21won-u7PlMkR-XM1keHrmPi9Uq0VIVOExnyaeJVBAfOhUGUEvCGCpFBJFNdS6Pd8Uv12Uh58pDO-LH24tvF9V-8XV_bxGw-rinumWQgi8tUHs |date=ئازاری ٢٠٢٠}} ماڵپەڕی خۆرتیڤی، Apr 4, 2019.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|ژن|ھونەرەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٨]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:خەڵکی ڕانیە]] t7wdpaby9saq0bckkv8rk80oooq4zfd 0 162416 1458001 1377058 2025-07-11T05:28:40Z DanyMations 70070 1458001 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = میرا عەلی | وێنە =Mira Ali.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = میرا عەلی | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٨٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[پارێزگای ھەولێر|ھەولێر]]، [[باشووری کوردستان]] | نیشتەجێ = [[ھەولێر]] | نەتەوە = [[کورد]] | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | شار = | باڵا = | کێش = | ئایین =[[ئیسلام]] | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''میرا عەلی'''<ref>[http://www.speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=76444&Jor=25 میرا عەلی کلیپە نوێیەکەی بڵاوکردەوە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200730081122/http://www.speemedia.com/dreja.aspx?Jmare=76444&Jor=25 |date=٣٠ی تەممووزی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی سپیدمیدیا.</ref> (لەدایکبووی ١٩٨٦، [[پارێزگای ھەولێر|ھەولێر]]) گۆرانیبێژی [[کورد]]. میرا بۆیەکەمینجار لە پڕۆگرامی ستۆدیۆی ئەستێرەکان لە کەناڵی [[زاگرۆس تیڤی]] دەرکەوت، لەبەرنامەکە پلەی دووەمی بەدەستھێنا.<ref name=":0">[https://www.rudaw.net/sorani/culture/241120132 میرە: لە ستۆدیۆی ئەستێران یەکەمی دووەم بووم] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170923175802/http://www.rudaw.net/sorani/culture/241120132 |date=٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٧ }}، ماڵپەڕی ڕووداو، 24-11-2013 بڵاوکراوەتەوە.</ref> میرا بەیەکێک لە قوتابییەکانی ئاوازدانەر [[ھەڵکەوت زاھیر]] دادەنرێت و زۆرینەی کارەکانی لەلایەن ناوبراوەوە کاری بۆکراوە.<ref name=":1">[http://www.nrttv.com/NRT2/News.aspx?id=15238&MapID=4&fbclid=IwAR27CCAkFIjYvZprCHxdwUyS5apmfVuO96EJZxEREzlG8TrJAzDhJQJtMTE میرا گۆرانییەکی بە زاراوەی کرمانجی بڵاوکردەوە]، ئێن ئارتی ٢، لە ٧ی شووباتی ٢٠٢٠ نووسراوە.</ref> میرا بەزمانی [[کوردی]] و [[عەرەبی]] گۆرانی وتووە، لەسەر کەسایەتییە ناودارەکان گۆرانی وتووە وەک ([[مستەفا بارزانی]]،<ref name=":2">[https://www.kurdistantv.net/ku/2020/02/29/music/به‌-ڤیدیۆ-میرا-له‌-یادی-بارزانی-نه‌مردا-گۆرانییه‌كی-نوێی-بڵاوكرده‌وه‌?fbclid=IwAR0xQLt0E39KSSt5STew4q_nasY8Z0iI7Q-U9GeBgxye4w2JCAAmw-kivp4 بە ڤیدیۆ.. میرا لە یادی بارزانی نەمردا گۆرانییەکی نوێی بڵاوکردەوە]{{بەستەری مردوو|url=https://www.kurdistantv.net/ku/2020/02/29/music/%D8%A8%D9%87%E2%80%8C-%DA%A4%DB%8C%D8%AF%DB%8C%DB%86-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7-%D9%84%D9%87%E2%80%8C-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%86%D9%87%E2%80%8C%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7-%DA%AF%DB%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%83%DB%8C-%D9%86%D9%88%DB%8E%DB%8C-%D8%A8%DA%B5%D8%A7%D9%88%D9%83%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%88%D9%87%E2%80%8C?fbclid=IwAR0xQLt0E39KSSt5STew4q_nasY8Z0iI7Q-U9GeBgxye4w2JCAAmw-kivp4 |date=ئازاری ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی کوردستان تیڤی، 29/2/2020 - 11:27 بڵاوکراوەتەوە.</ref> پێشەوا [[قازی محەممەد]]،<ref>[https://xelk.org/43917/?fbclid=IwAR2zH3o5UARysjP5UCuLQnsJ5hhI660STBJIwPQyLOdhslBtdxLDrV2vyyw میرا ڤیدیۆ کلیپێکی بۆ قازی محەممەد بەرھەم ھێنا]{{بەستەری مردوو|url=https://xelk.org/43917/?fbclid=IwAR2zH3o5UARysjP5UCuLQnsJ5hhI660STBJIwPQyLOdhslBtdxLDrV2vyyw |date=ئازاری ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی خەڵک، 2018/09/19 - 1:46 PM.</ref> [[ئیدریس بارزانی]]، [[سەعید نورسی]]،<ref>[http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=59692&Jor=5&fbclid=IwAR3NvISS2WavELQYDHJiieDg1RaD4j0fhbZBAVVD4Jb0l2cG-GS2KplpFOo میرا گۆرانی بۆ ناودارێکی تورک دەڵێت، ماڵپەڕی وشە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=59692&Jor=5&fbclid=IwAR3NvISS2WavELQYDHJiieDg1RaD4j0fhbZBAVVD4Jb0l2cG-GS2KplpFOo |date=ئازاری ٢٠٢٠ }}، لە PM:08:44:10/11/2018 نووسراوە.</ref> [[عەلی کوڕی ئەبووتالیب|ئیمام عەلی]]،<ref name=":1"/><ref>[https://www.rudaw.net/arabic/culture/050520191?fbclid=IwAR27CCAkFIjYvZprCHxdwUyS5apmfVuO96EJZxEREzlG8TrJAzDhJQJtMTE بالفيديو.. المطرب الكوردي ميرا يطرح أغنية دينية جديدة بعنوان "الإمام علي بن أبي طالب"]{{بەستەری مردوو|url=https://www.rudaw.net/arabic/culture/050520191?fbclid=IwAR27CCAkFIjYvZprCHxdwUyS5apmfVuO96EJZxEREzlG8TrJAzDhJQJtMTE |date=ئازاری ٢٠٢٠ }}، ڕووداوی عەرەبی، 05-05-2019 نووسراوە.</ref> [[شێخ زاید]]) ھەروەھا یەکێک لەبەرھەمەکانی بۆ شاری [[سلێمانی]] بووە. == بەرھەمەکان == میرا خاوەنی ٥ ئەلبوومی گۆرانییە لەگەڵ زیاتر لە ٤٠ تڕاک. لە چەند گۆرانییەکیش بەشێوەی ھاوبەشی (دوێت) لەگەڵ گۆرانیبێژان [[لۆکە زاھیر]]،<ref name=":0"/> [[دەشنێ موراد]]،<ref>[http://textigorani.com/2019/12/22/یار-میرە-و-دەشنێ-مراد-mira-dashni-yar/ یار – میرە و دەشنێ مراد – Mira & Dashni – Yar] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200210002500/http://textigorani.com/2019/12/22/%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D9%85%DB%8C%D8%B1%DB%95-%D9%88-%D8%AF%DB%95%D8%B4%D9%86%DB%8E-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF-mira-dashni-yar/ |date=١٠ی شوباتی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی تێکستی گۆرانی، لە ١٠ی ئازاری ٢٠٢٠ ھێنراوە.</ref> [[ناسلی]]، [[ئالان عومەر]]، [[دینا]] و [[مۆنیکا (گۆرانیبێژی کورد)|مۆنیکا]] بەشداربووە. === ئەلبوومەکان === * ئەلبومی ببورە ساڵی ٢٠٠٨.<ref name=":0"/> * ئەلبومی شێوەی تۆ ٢٠١٠ * ئەلبومی اللە اکبر بەھاوبەشی لەگەڵ ھونەرمەند [[لۆکە زاھیر]] * ئەلبومی دۆێت ٢٠١٢ لەگەڵ ھونەرمەندان [[لۆکە زاھیر]]، [[دەشنێ موراد]]، [[ناسلی]]، [[ئالان عومەر]] * ئەلبومی یادم بکەن. ٢٠١٣ === تاک گۆرانییەکان === * بەرھەمی بۆ کوردستان. ٢٠١٣ * سرودی ھەمەوەند بە ھاوبەشی لۆکە زاھیر ٢٠١٣ * گۆرانی حەیرانە غەمگین ٢٠١٤ * گۆرانی لائبن خال (بە زمانی عەرەبی) ٢٠١٤ * سرودی ئاینی حەج ٢٠١٥ * سرودی ڕابن ٢٠١٦ * سرودی کوردستان ٢٠١٦ * سرودی ئاینی جەژن ٢٠١٧ * سرودی شەھید ئیدریس ٢٠١٧ * سرودی پێشەوا قازی محەممەد ٢٠١٨ * گۆرانی تکا ئەکەم بەھاوبەشی دینا٢٠١٨ * گۆرانی جینۆساید بەھاوبەشی دینا ٢٠١٨ * سرودی نیشتمانی دار زاید بۆ وڵاتی [[ئیمارات]] ٢٠١٩ * سرودی ئاینی. بۆ بەدیع زەمان سەعید نەورەسی ٢٠١٩ * گۆرانی شای ٢٠١٩ * سرودی ئاینی، ئیمام عەلی ٢٠١٩ * گۆرانی عەوافی بەھاوبەشی عمار کۆفی٢٠١٩. * گۆرانی یاحب بەھاوبەشی نادیا منفوخ عمار کۆفی ٢٠١٩ * گۆرانی غیرە ٢٠٢٠<ref>[http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14177&babet=38&relat=7038&fbclid=IwAR0d0DKGewO1jIQPSe249JpiJcZYzsw7Yrnqzei7s0vMHQ9GZx0Khus0Rk4 میرا بەرھەمێکی نوێ بڵاودەکاتەوە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14177&babet=38&relat=7038&fbclid=IwAR0d0DKGewO1jIQPSe249JpiJcZYzsw7Yrnqzei7s0vMHQ9GZx0Khus0Rk4 |date=ئازاری ٢٠٢٠}}، [[ماڵپەڕی خەندان]]، 2019-12-02 16:18:00.</ref> * گۆرانی شێرپەنجە بەھاوبەشی دینا ٢٠٢٠<ref>[http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14637&babet=38&relat=7038&fbclid=IwAR1tmPFh3Y5EUGfufR8Vbb7ob4bCeXxaa1Tyz9eI5lVwnQ-fRebkCUOQPBs دینا و میرا کلیپی شێرپەنجەیان بە بەشداری دلێر تێلی بڵاوکردەوە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14637&babet=38&relat=7038&fbclid=IwAR1tmPFh3Y5EUGfufR8Vbb7ob4bCeXxaa1Tyz9eI5lVwnQ-fRebkCUOQPBs |date=ئازاری ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی خەندان، 2020-01-12 10:40:00نووسراوە.</ref> * گۆرانی سەبری ئەیوب لەگەڵ دینا ٢٠٢٠.<ref>[http://www.nrttv.com/nrt2/News.aspx?id=11569&MapID=4&fbclid=IwAR1kzKFmYbYcnhAQhvauq2E2RjCUj3a27zEaVHBa8wF9dZKCwnHg7UwpeMo عەمار و میرا و نادیا گۆرانییەکی عەرەبی پێکەوە دەڵێنەوە]، ماڵپەڕی ئێن ئارتی ٢، لە ٣ی ئازاری ٢٠١٩ نووسراوە.</ref> * گۆرانی بارزانی ٢٠٢٠.<ref name=":2"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|ھونەرەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨٦]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی سۆران]] 7jok2xaws1yzrto8q50nqbb4lu0cyop 0 162840 1457995 1106979 2025-07-11T04:50:50Z DanyMations 70070 1457995 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = ئەیووب عەلی | وێنە = Ayoub Ali.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = ئەیووب عەلی | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٣ | شوێنی لەدایکبوون = [[سەنگاو]]، [[قەزای چەمچەماڵ|چەمچەماڵ]]، [[باشووری کوردستان]] | نیشتەجێ = [[ئینگلتەرا]] | نەتەوە = [[کورد]] | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = بەکالۆریۆس لە ئەندازیاری میکانیک | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ساڵانی چالاکی =۱۹۹٥-ئێستا | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | شار = | باڵا = | کێش = | ئایین = | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''ئەیووب عەلی''' (لە دایکبووی ١٩٧٣، [[سەنگاو]]، [[قەزای چەمچەماڵ|چەمچەماڵ]])<ref name=":0">[https://www.rudaw.net/sorani/culture/04102015 ئەیووب عەلی: سەمفۆنیای شنگال و پێشمەرگە لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست کارێکی دەگمەنن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151014092503/http://rudaw.net/sorani/culture/04102015 |date=١٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥ }}، ماڵپەڕی ڕووداو، دەرباز یونس، 04-10-2015 بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref name=":1">[http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14528&babet=38&relat=7038&fbclid=IwAR0e9FkpXwCbijNCwqYKecn7rT5si2gdxUXDNeNRw3scwWLX4LTPb5Mu9L8 ئەیووب عەلی نامەکانی بڵاوکردەوە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14528&babet=38&relat=7038&fbclid=IwAR0e9FkpXwCbijNCwqYKecn7rT5si2gdxUXDNeNRw3scwWLX4LTPb5Mu9L8 |date=نیسانی ٢٠٢٠ }}، [[ماڵپەڕی خەندان]]، ڕۆژی 2020-01-02 ھێنراوە.</ref> گۆرانیبێژێکی کورد، بە زاراوەی سۆرانی گۆرانی دەڵێت، چەند بەرھەمێکیشی ھەیە بەزاری کرمانجی.<ref>[http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2570-2018-04-19-06-08-38 ئەیووب عەلی کۆڵەگەیھکی ھونەری ھاوچەرخ]{{بەستەری مردوو|url=http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2570-2018-04-19-06-08-38 |date=نیسانی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی ھەولێر، لەڕۆژی نیسان 19, 2018 نووسراوە.</ref> [[پەڕگە:Ayub Ali.jpg|وێنۆک|ئەیووب عەلی]] == خوێندن و ھونەر == ئەیووب عەلی قۆناغی خوێندن سەرەتایی لە شارۆچکەی سەنگاو تەواوکردووە، دواتر چۆتە [[سلێمانی]] خوێندنی ئامادەیی تەواوکردووە. دواتر لە ساڵی ١٩٩٣ دەچێتە زانکۆ، ئەیووب بڕواننامەی بەکالۆریۆسی لە ئەندازیاری میکانیک بەدەستھێناوە لە [[زانکۆی سەلاحەدین]] لە ساڵی ١٩٩٨.<ref name=":0"/><ref name=":1"/> ئەیووب عەلی لە قۆناغی زانکۆدا چالاکییەکانی لەبواری میوزیک و گۆرانی دەستپێکرد بەبەشداریکردن لە چالاکی و گرووپەکانی نێو زانکۆ، دواتریش لە ساڵانی ١٩٩٥ بۆ ١٩٩٨ لە ڕادیۆ کوردییەکان گۆرانی تۆمارکرد. لە ساڵی ١٩٩٩، کوردستانی بەجێھێشت و ڕوویکردە [[ئینگلتەرا]] و ئێستاش لەوێ دەژی.<ref name=":0"/><ref>[http://www.basnews.com/index.php/so/culture-arts/music/528578 ئەیووب عەلی کلیپێکی نوێ بڵاو دەکاتەوە]، ماڵپەڕی باس نیوز، ڕۆژی 21/06/2019 نووسراوە.</ref> دواتر لە ساڵی ٢٠٠٣، گۆرانی «دڵم مەشکێنە» ی بڵاوکردەوە بەدەنگی خۆی کە ئاواز و تێکستی خۆی دایڕشتبوو. لە ساڵانی ٢٠٠٤ و ٢٠٠٦ دوو ئەلبوومی گۆرانی بەناوەکانی «خە‌مێکی بێ کۆتایی» و «ماڵاوایی» بڵاوکردەوە. دواتر لە ساڵی ٢٠٠٩، لەگەڵ ئاوازدانەر [[ھەڵکەوت زاھیر]] ئەلبوومی سێیەمی بەناوی مۆم بڵاوکردەوە، یەکەمجار بوو ئەیووب کار لەگەڵ ئاوازدانەرێک بکات. دواتر لە ساڵی ٢٠١١، ئەلبوومێکی دیکەی بەبێ ناونیشان بڵاوکردەوە. == بەرھەمەکان == === ئەلبووم === * خەمێکی بێ کۆتایی (ئەلبووم)، ٢٠٠٤ * ماڵاوایی (ئەلبووم)، ٢٠٠٦ * مۆم (ئەلبووم)، ٢٠٠٩ * ئەلبوومێکی بێ ناونیشان، ٢٠١١ * بێ سنوور، ٢٠١٤<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/culture/310120142 ئەیووب عەلی کارە نوێیەکەی بۆ رووداو باسدەکات] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140203215349/http://rudaw.net/sorani/culture/310120142 |date= ٣ی شوباتی ٢٠١٤ }}، ماڵپەڕی ڕووداو، ڕۆژی 31-01-2014 نووسراوە.</ref> === تاک گۆرانی === * دڵم مەشکێنە، ٢٠٠٣ * کوردم، ٢٠١٥<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/culture/280720155 ئەیووب عەلی نوێترین کلیپی بڵاوکردەوە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160620231305/http://rudaw.net/sorani/culture/280720155 |date=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٦ }}، ماڵپەڕی ڕووداو، نووسینی ڕێکەوت سەلام، ڕۆژی 28-07-2015 بڵاوکراوەتەوە.</ref> * تریفەی پێکەنین، ٢٠١٥<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/culture/02052015 ئەیووب عەلی کلیپێکی نوێ بڵاودەکاتەوە، ماڵپەڕی ڕووداو]{{بەستەری مردوو|url=https://www.rudaw.net/sorani/culture/02052015 |date=نیسانی ٢٠٢٠ }}، ڕۆژی 02-05-2015 نووسراوە.</ref> * بەڵێ عاشقم، ٢٠١٩ (دوێت لەگەڵ بڵند عەبدولڵا)<ref>[http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=10674&babet=40&relat=7038 بڵند عەبدوڵا و ئەیووب عەلی پێکەوە دەگەڕێنەوە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190224054801/http://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=10674&babet=40&relat=7038 |date=٢٤ی شوباتی ٢٠١٩ }}، ماڵپەڕی خەندان، ڕۆژی 2018-12-18 نووسراوە.</ref> * نامەکانت، ٢٠٢٠<ref name=":1"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|ھونەرەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٣]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی سەنگاو]] [[پۆل:خەڵکی چەمچەماڵ]] lscop1ejq74zpc3wsl6t2vfytih87cm 0 163025 1457809 1457778 2025-07-10T12:01:05Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457809 wikitext text/x-wiki {{Infobox language | name = مەجاری | nativename = ''magyar nyelv'' | pronunciation = {{IPA-hu|ˈmɒɟɒr ˈɲɛlv|}} | states = [[مەجارستان]] و ھەندێک ناوچەی ڕۆژھەڵاتی [[نەمسا]]، [[کرواتیا]]، [[پۆڵەندا]]، [[ڕۆمانیا]]، باکووری [[سربیا]]، [[سلۆڤاکیا]]، [[سلۆڤێنیا]]، رۆژئاوای [[ئوکراینا]]. | ethnicity = [[ھەنگاری]] | speakers = {{sigfig|12.574|2}} میلیۆن | date = ٢٠٠٣–٢٠١٤ | ref = e22 |familycolor=Uralic |fam2=[[Ugric languages|Ugric]]? (disputed) | agency = [[Research Institute for Linguistics of the Hungarian Academy of Sciences]] | iso1 = hu | iso2 = hun | lc1 = hun | ld1 = Modern Hungarian | lc2 = ohu | ld2 = Old Hungarian | linglist = ohu | lingname = Old Hungarian | lingua = 41-BAA-a | map = Idioma húngaro.PNG | mapcaption = ناوچەی ئەوروپای ناوەندیی ئەو شوێنەی زمانی خۆمالی ھەنگاریە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/hu.html|سەردێڕ=The World Factbook — Central Intelligence Agency|وێبگە=Cia.gov|ڕێکەوتی سەردان=28 ئازاری 2020|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20090610082839/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/HU.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>| notice = IPA | glotto = hung1274 | glottorefname = Hungarian }} '''زمانی مەجاری''' یان '''زمانی ھەنگاری''' زمانێکی قسە کردنە لە [[مەجارستان]] و چەند بەشی وڵاتانی دراوسێ. ھەنگاری زمانی ڕەسمیی مەجارستانە و یەکێکە لە ٢٤ زمانی فەرمی یەکێتیی ئەورووپا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|یەکەم١=Alex|دوایین١=Mackintosh|سەردێڕ=13 Fascinating Facts about the Hungarian Language|ناونیشان=https://theculturetrip.com/europe/hungary/articles/13-fascinating-facts-about-the-hungarian-language/|وێبگە=Culture Trip|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٠|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٧ی ئازاری ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200327212314/https://theculturetrip.com/europe/hungary/articles/13-fascinating-facts-about-the-hungarian-language/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مەجارستان|ئوکراینا|ئیسرائیل|زمان}} {{پۆلی کۆمنز|Hungarian language}} [[پۆل:زمانەکانی سلۆڤێنیا]] [[پۆل:زمانەکانی سربیا]] [[پۆل:زمانەکانی سلۆڤاکیا]] [[پۆل:زمانەکانی پۆڵەندا]] [[پۆل:زمانەکانی مەجارستان]] [[پۆل:زمانەکانی ئوکراینا]] [[پۆل:زمانەکانی ڕۆمانیا]] [[پۆل:زمانەکانی کرواتیا]] [[پۆل:زمانە پێکەوەنووساوەکان]] [[پۆل:زمانەکانی نەمسا]] [[پۆل:زمانەکانی ڤۆیڤۆدینا]] [[پۆل:زمانەکانی بکەر–بەرکار–کار]] [[پۆل:زمانەکانی کۆماری چیک]] [[پۆل:زمانی مەجاری]] 98m7k013boigoiffxffr6gh3jppx86u 0 163771 1458072 1345834 2025-07-11T05:54:15Z DanyMations 70070 1458072 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ھۆزان دینۆ | وێنە = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ساڵی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٦٩}} | شوێنی لەدایکبوون = گوندی خەوسکاری، [[ئەردەھان]]، [[باکووری کوردستان]] | بنەچە = [[کورد]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ھۆزان دینۆ''' (لەدایکبووی ١٩٦٩ گوندی خەوسکاری، [[ئەردەھان]] - ) [[گۆرانیبێژ]]ێکی کوردە. دەق و میوزیکی گۆرانییەکانی بە تەواوی ھی خۆیەتی. دینۆ بەتایبەت لەبەر گۆرانیی «لێ دایێ» بەناوبانگە. == ژیاننامە == دینۆ لە ساڵی ١٩٦٩ لە گوندی خەوسکاری سەر بە ئەردەھان لەدایک بوو. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لە ناوچەی خاسێ (ھاسکۆی، خۆچڤان) تەواو کرد. قۆناغی دواناوەندی لە خوێندنگەی مامۆستایانی گوموشھان خوێند و پاشان ڕووی کردە ئیستامبوڵ. بۆ جاری یەکەم لە چوارچێوەی ناوەندی چاندی مێزۆپۆتامیا تێکەڵی خەباتی مۆسیقا بوو. بەڵام بە ھۆی ئابووری تا ماوەیەک دەستی لە مۆسیقا ھەڵگرت. لەو سەردەمەدا ساڵی ٩٠ شەڕێک لە دژی کوردان دەستی پێکردبوو لەژێر کاریگەریی ئەم شەڕە دینۆ بێ ناونیشان مابوو. لە ساڵی ١٩٩٨ ناچار بوو وڵات جێ بێڵیت و پەنا بباتە ھۆلەند و ئێستاش لە ھۆلەند نیشتەجێیە. ھۆزان دینۆ ھونەری خۆی بەم شێوە دەناسێنیت: {{دەقی تایبەت|ھەوڵ دەدەم ببمە ھونەرمەندی ئەو گەلەی ئەوین و ئازادییەکانی دزراون، پاشان ھیواکانی بڕاون، کەیفخۆشییەکانی زیندوو نەماون و وەک ئەوەی وانەی مرۆڤایەتی بڵێتەوە، ھێشتاش لەسەر پێیە.}} == دیسکۆگرافی == === ئەلبومی ستۆدیۆ === * لێ دایێ (''Lê Dayê'') (٢٠٠٢) * چوو (''Çû'') (٢٠٠٥) * نامووس (''Namûs'') (٢٠٠٧) * دیسا چوو (''Dîsa Çu'') (٢٠١١) * ڕۆژ (''Roj'') (٢٠٢٠) === کلیپەکان === * لێ دایێ (''Lê dayê'') (٢٠٠١) * ئەز زارۆکەک بێ ناڤم (''Ez zarokek bê navim'') (٢٠٠٥) * چوو (''Çû'') (٢٠٠٥) * ئۆی یارێ (''Oy Yarê'') (٢٠٠٩) * بێ تە نابە (''bê te nabe'') (٢٠١١) * شەڤ ب تارییا خوە ترسیا (''Şev Bi Tarîya Xwe Tirsya'') (٢٠١٣) * وەرە گولێ (''Were Gulê'') (٢٠١٥) * ئەمیر کودا چوو؟ (''Emir kuda çû'') (٢٠٢٠) * تەناھی (''Tenahî'') (٢٠٢٣) * ڤەگەڕ (''Veger'') (٢٠٢٤) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر = https://ku.wikipedia.org/wiki/Dîno|سەردێڕ =Dîno |زمان = کورمانجی|سەردان = ١٦ی نیسانی ٢٠٢٠}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://www.yuksekovahaber.com/haber/hozan-dino-ile-roportaj-42287.htm Yuksekovahaber.com: Hozan Dino ile Röportaj] * [https://web.archive.org/web/20111010092223/http://dengejiyan.com/stran.asp?id=20&b=1 Dengejiyan.com: Hozan Dîno - Kurtejiyan / Biyografisi] {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|ژیاننامە}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی باکووری]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٩]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باکووری کوردستان]] m3gtbzvavxeoie4l0rvl9kibg5jxh1x 0 164755 1458027 1445915 2025-07-11T05:34:19Z DanyMations 70070 1458027 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = سەعید گاباری | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٦ | شوێنی لەدایکبوون = [[حەسیچە]]، [[ڕۆژاوای کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ٤ی ئایاری ٢٠٢٠ | شوێنی مردن = [[ھەولێر]]، [[باشووری کوردستان]] | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ، ژەنیار | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''سەعید گاباری''' (١٩٥٦ - ٤ی ئایاری ٢٠٢٠) گۆرانیبێژ و سازلێدەرێکی [[ڕۆژاوای کوردستان|کوردی ڕۆژاوای کوردستان]] بوو. چەند شیعرێکی [[جگەرخوێن|جگەر خوێن]] و [[سەیدایێ تیرێژ]] کردۆتە گۆرانی. سەعید گاباری خەڵکی [[حەسیچە|حەسەکە]] بوو بەڵام لە ئەڵمانیا نیشتەجێبوو،<ref>[https://www.kurdistantv.net/ku/2020/04/30/music/هونەرمەندی-ناوداری-كورد-سەعید-گاباری-لەژێر-چاودێری-چڕی-پزیشکیی-دایه‌ ھونەرمەندی ناوداری کورد "سەعید گاباری" لەژێر چاودێری چڕی پزیشکیی دایە]{{بەستەری مردوو|url=https://www.kurdistantv.net/ku/2020/04/30/music/%D9%87%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1%D9%85%DB%95%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D9%88%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%DB%95%D8%B9%DB%8C%D8%AF-%DA%AF%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%84%DB%95%DA%98%DB%8E%D8%B1-%DA%86%D8%A7%D9%88%D8%AF%DB%8E%D8%B1%DB%8C-%DA%86%DA%95%DB%8C-%D9%BE%D8%B2%DB%8C%D8%B4%DA%A9%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D9%87%E2%80%8C |date=ئایاری ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی [[کوردستان تیڤی]]، ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> ھەروەھا کەسێکی نابینا بوو.<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2904202026 سەعید گاباری دۆخی تەندروستیی خراپە و لەژێر چاودێریدایە]{{بەستەری مردوو|url=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2904202026 |date=ئایاری ٢٠٢٠ }}، [[ڕووداو (وێبگە)|ماڵپەڕی ڕووداو]]، ڕۆژی ٢٩ی نیسانی ٢٠٢٠ لەلایەن سەرباز سیامەند نووسراوە.</ref> ناوبراو بەھۆی نەخۆشی شێرپەنجە کۆچی دوایی کرد.<ref>[https://www.kurdistan24.net/so/news/11bbb1d5-99e5-4736-b063-270b22f9fe81 ھونەرمەند سەعید گاباری کۆچی دوایی کرد]{{بەستەری مردوو|url=https://www.kurdistan24.net/so/news/11bbb1d5-99e5-4736-b063-270b22f9fe81 |date=ئایاری ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی [[کوردستان ٢٤]]، ڕۆژی ٤ی ئایاری ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> بەرھەمەکانی سەعد گاباری لاوک، مەقام و گۆرانی ئەوین و شۆڕشگێریی بوون.<ref>[http://www.basnews.com/index.php/so/news/kurdistan/601104 ھونەرمەند سەعید گاباری لە ھەولێر کۆچی دوایی کرد]، ماڵپەڕی [[باسنیوز]]، ڕۆژی ٤ی ئایاری ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|ھونەرەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٠]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژاوای کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی حەسیچە]] k19wku8fd5d6hkksmw7kx8h03lepnij 0 164766 1458057 1450428 2025-07-11T05:50:27Z DanyMations 70070 1458057 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = کەریم کابان | وێنە = کەریم کابان ساڵانی ٢٠١٣ — ٢٠١٤.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢٧ | شوێنی لەدایکبوون = گەڕەکی شێخان، [[سلێمانی]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ | شوێنی مردن = سلێمانی | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''عەبدولکەریم جەلال مەحموود'''<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=پێنج ساڵ بەسەر کۆچی دوایی کەریم کابان تێپەڕی|ناونیشان=http://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=85880&Jor=24|ڕێکەوتی سەردان=٣ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=speemedia.com}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کەریم کابان|ناونیشان=https://archive.khaktv.net/dreja.aspx?=hewal&jmare=9278&Jor=10|ڕێکەوتی سەردان=٣ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=archive.khaktv.net|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٦ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210606215634/https://archive.khaktv.net/dreja.aspx?=hewal&jmare=9278&Jor=10|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=ئەلیاس|یەکەم=کامەران حاجی|ڕێکەوت=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=لە یادی کۆچی دوایی ھونەرمەند کەریم کابان دا,|ناونیشان=https://www.kurdistantv.net/index.php/ku/node/58644|ڕێکەوتی سەردان=٣ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=دەزگای سەتەلایتی کوردستان|زمان=ku}}</ref> ناسراو بە '''کەریم کابان'''، (لەدایکبووی ١٩٢٧ لە گەڕەکی شێخان، [[سلێمانی]]-کۆچی دوایکردوە لە ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە سلێمانی) ھونەرمەند و [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژێکی]] [[کورد]] بوو. == ژیان == یەکێک بووە لە گۆرانیبێژە ناسراووەکانی کورد، ساڵانێکی زۆر لە بواری [[ھونەر|ھونەریدا]] کاری کردووە، ھەر بە منداڵی ناردوویانەتە [[حوجرە]] و لەوێ فێری خوێندەواری بووە، دواتر قۆناغی سەرەتاییی لە [[فێرگە|قوتابخانەی]] فەیسەڵی ئوولا لە سلێمانی تەواو کردووە، خاوەنی ٣ کوڕ و ٣ کچ بووە.<ref name=":02">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.ekurds.com/kurdish/karimkaban.htm|سەردێڕ=کریم کابان|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200514124627/http://www.ekurds.com/kurdish/karimkaban.htm|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref name=":04">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/so/news/338d05b3-d726-4bd4-aa58-efa947cfdeb9/کەریم-کابان-رێحانەیەک-لە-دەنگی-خۆش-|سەردێڕ=کوردستان ٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == ئەوەی وتراوە لە بارەیەوە == * عەبدولقادر حەسەن گۆرانیبێژ «ھەر [[ھۆنراوە]] و [[ئاواز|ئاوازێک]] دانسقە نەبوایە نەی دەکردە گۆرانی، ئەو ئاواز و ھۆنراوانەشی ھەڵی دەبژراد بۆخۆی و [[قادر کابانی]] برای شتی بژاردەبوون تاکو ئێستا ش بەزیندوویی ماوەتنەوە». * زاھیر جەلال گۆرانیبێژ «تاکو ئێستاش پیر و گەنج گوێ لە گۆرانییەکانی کەریم کابان دەگرین سەری بۆ ڕادەوەشێنین، ھەموومان کە گوێمان لەو [[گۆرانی|گۆرانیانە]] دەبێت [[مێشک]]مان ئیسراحەت دەکات».<ref name=":03">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/1401201627|سەردێڕ=ڕووداو نێت|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200514141928/https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/1401201627|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == مردن == لە ڕۆژی پێنجشەممەی ١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦ لە تەمەنی ٨٩ ساڵیدا و دوای زیاتر لە ٧٠ ساڵ خزمەتکردن بە ھونەری گۆرانی و مۆسیقای کوردی، لە نەخۆشخانەی شاری سلێمانی کۆچی دوایکرد و لە ڕێوڕەسمێکی شکۆمەندانە لە [[گۆڕستانی سەیوان]] لە سلێمانی نێژرا.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://jamekurdi.com/celebrities/%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%DB%95%D8%B1%DB%8C%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86.html|سەردێڕ=جام کوردی|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200504002639/http://jamekurdi.com/celebrities/%D9%85%D8%A7%D9%85%DB%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7-%DA%A9%DB%95%D8%B1%DB%8C%D9%85-%DA%A9%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|کوردستان|عێراق|مەرگ|دەیەی ٢٠١٠}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٧]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] bmfaqnmn384e3wbxqxwmet44fue73ex 0 164853 1458131 1446129 2025-07-11T06:09:00Z DanyMations 70070 1458131 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = فەرزاد کەمانگەر {{ھن}} Farzad Kamangar | وێنە = Farzad.svg | قەبارەی وێنە = 180px | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[کامیاران]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ٢٣ی ئایاری ١٩٧٥ | ڕێکەوتی مردن = ٩ی ئایاری ٢٠١٠ | شوێنی مردن = [[زیندانی ئێڤین]]، [[تاران]] | ھۆکاری مردن = لە سێدارە دان | شوێنی گۆڕ = نادیار | نیشتەجێ = کامیاران | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | ھاووڵاتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = مامۆستا | ساڵانی چالاکی = | شار = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرامبەرەکان = | ئایین = | criminal_charge = ئەندامییەتی [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان|پژاک]] | سزای_تاوانباری = سێدارە | ھاوسەر = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان =}} '''فەرزاد کەمانگەر''' (٢٣ی ئایاری ١٩٧٥ لە [[کامیاران]] - ٩ی ئایاری ٢٠١٠<ref name="execution">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|سەردێڕ=پنج زندانی سیاسی فرزاد کمانگر، علی حیدریان، فرھاد وکیلی، شیرین علم ھولی و مھدی اسلامیان سحرگاە امروز (یکشنبھ) اعدام شدند|بڵاوکەرەوە=ڕۆشنگەریی|ناونیشان=http://www.roshangari.net/as/sitedata/20100509074334/20100509074334.html|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی گوڵانی ١٣٨٩}}</ref> لە [[تاران]]) مامۆستا، چالاکوانی [[مافەکانی مرۆڤ]]، [[ئاریکاریی کۆمەڵایەتی]]، [[شاعیر]] و [[ڕۆژنامەوان]]ێکی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو<ref name="Poet">[http://kurdishrights.org/2013/05/11/the-words-of-farzad-kamanger/ THE WORDS OF FARZAD KAMANGER]</ref><ref name="Execution">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.astreetjournalist.com/2010/05/09/farzad-kamangar-and-4-other-political-prisoners-executed/ |سەردێڕ=FARZAD KAMANGAR and 4 Other political prisoners EXECUTED! |ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئایاری ٢٠٢٠ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئایاری ٢٠١٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20100511065235/http://www.astreetjournalist.com/2010/05/09/farzad-kamangar-and-4-other-political-prisoners-executed/ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name="Execution2">[http://hra-news.org/685/00/1278-1.html/ ماھی کوچکی بر بالای دار؛ مقالە واشنگتن تایمز دربارە اعدام فرزاد کمانگر] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100514200514/http://www.hra-news.org/685/00/1278-1.html|date=}}</ref> کە بە تۆمەتی ئەندام بوون و ھاوکاری لەگەڵ [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان|پژاک]] لەلایەن [[ئێران|کۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە]] سزای سێدارەی بۆ دەرکرا و لە ٩ی ئایاری ٢٠١٠ (١٩ی بانەمەڕی ١٣٨٩ی [[ڕۆژژمێری ئێرانی|کۆچی ھەتاوی]]) لەگەڵ [[عەلی حەیدەریان]]، [[فەرھاد وەکیلی]]، [[شیرین عەلەم ھولی]] و مەھدی ئیسلامیان لە [[زیندانی ئێڤین|گرتووخانەی ئێڤین]] لە سێدارە درا.<ref name=execution/> == ژیاننامە == فەرزاد کەمانگەر کوڕی باقی و سەڵتەنە ساڵی ١٩٧٨ لە [[کامیاران]] لە دایک بووە. لە زانکۆی پەیامی نووری [[سنە]] دەروونناسی تەواو کردووە؛ تا پێش قۆڵبەست کردنی بۆ ماوەی دوازدە ساڵ لە کامیاران و ئاوایییەکانی دەوروبەری مامۆستا بووە، ھەروەھا ئەندامی دەستەی نووسەرانی مانگنامەی ڕۆیان سەر بە بەڕێوبەرایەتی پەروەردە و بارھێنانی شاری کامیاران و ئەندامی سەرۆکایەتیی ڕێکخراوەی ژینگەپارێزیی ئاسک و ئەندامی ڕێکخراوەی چالاکانی مافی مرۆڤی ئێران بووە. ٢٨ی گەلاوێژی ساڵی ١٣٨٥ لە سەفەرێکی [[تاران]]دا فەرزاد دەستبەسەر کراوە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Farzad Kamangar: One Person’s Story|ناونیشان=https://www.iranrights.org/memorial/story/-5379/farzad-kamangar|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٨ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=Abdorrahman Boroumand Center|زمان=en}}</ref> و تا کاتی شەھید بوونی لە تاران و سنە و [[کرماشان]] لەژێر دڕندانەترین ئەشکەنجەکاندا بووە و ماوەیەکی زۆریش ئیزنی دیتنی کەسوکاری نەبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=فەرزاد کەمانگەر|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=200911030031432232|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=payaam|سەردێڕ=یادی فەرزاد کەمانگەر و ھاوڕێیانی و مانگرتنی گشتی ۲۳ی گولان – پەیام|ناونیشان=https://payaam.net/ku/یادی-فەرزاد-کەمانگەر-و-ھاوڕێیانی-و-مان/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١}}{{بەستەری مردوو|url=https://payaam.net/ku/یادی-فەرزاد-کەمانگەر-و-ھاوڕێیانی-و-مان/ |date=ئایاری ٢٠٢١}}</ref> == لە سێدارە دان == فەرزاد مافی گرتنی پارێزەری نەبوو و لە ڕێکەوتی ١٠ی ڕێبەندانی ١٣٨٦ (٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٨) لەلایەن لقی سی دادگای شۆڕشی تاران لە حەوت خولەکدا بە تۆمەتی ئەندامییەتی [[پارتی ژیانی ئازادی کوردستان|پژاک]] (محاربە - دژایەتی خودا) حوکمی سێدارەی بەسەردا سەپا<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The death sentences of Farzad Kamangar, Ali Heydarian and Farhad Vakili has been approved by the Iranian Supreme Court|ناونیشان=http://iranhr.net/en/articles/217/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٨ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=iranhr.net|زمان=en}}</ref> و لە ١٩ی گوڵانی ١٣٨٩دا ھاوڕێ لەگەڵ چوار زیندانی تر کە سێیانیان کورد بوون، بە بێ ئاگادارکردنەوەی بنەماڵەکانیان و بە نھێنی لە پارکینگی گرتووخانەی ئێڤین لە دار دران و بە دزییەوە بە خاک دەسپێردران و ھەنووکەش شوێنی ناشتنی تەرمەکانیان ڕوون نییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=شەھیدانی ١٩ی بانەمەڕ دوای ٧ ساڵ ئێستاش بە گڵکۆیان نازاندرێ|ناونیشان=https://kurdistanukurd.com/?p=21603|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=کوردستان و کورد}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Association|یەکەم=Kurdistan Human Rights|ڕێکەوت=٨ی ئایاری ٢٠١٨|سەردێڕ=فەرزاد کەمانگەر/لە ئەشکەنجە و زیندان تا تیرۆر و سێدارە|ناونیشان=https://www.kmmk.info/ku/12175/فەرزاد-کەمانگەر-لە-ئەشکەنجە-و-زیندان-ت/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=کۆمەڵەی مافی مرۆڤی کوردستان}}</ref> == کاردانەوەکان == # بنەماڵەی فەرزاد پیرۆزباییان کرد و وتیان پێویست بە سەرەخۆشی ناکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خوشکی فەرزاد کەمانگەر: پێویست بە سەرەخۆشی ناکا|ناونیشان=https://www.kurdistanpost.nu/?mod=news&id=61690|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=کوردستانپۆست|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504233549/https://www.kurdistanpost.nu/?mod=news&id=61690}}</ref> # ٢٣ی بانەمەڕی ھەمان ساڵ خەڵکی کوردستان بە مانگرتنێکی گشتی ناڕەزایەتی خۆیان دەربڕی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=یادی فەرزاد کەمانگەر و ھاوڕێیانی و مانگرتنی گشتی ۲۳ی گولان – پەیام|ناونیشان=https://payaam.net/ku/یادی-فەرزاد-کەمانگەر-و-ھاوڕێیانی-و-مان/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١}}{{بەستەری مردوو|url=https://payaam.net/ku/یادی-فەرزاد-کەمانگەر-و-ھاوڕێیانی-و-مان/ |date=ئایاری ٢٠٢١}}</ref> # [[نەتەوە یەکگرتووەکان]] ڕای گەیاند ئەو کارە پێشێل کردنی [[مافەکانی مرۆڤ]] بووە و داواشی لە ڕژیمی ئێران کرد چارەنووس یان شوێنی بە خاک ئەسپاردنی ئەو چوار زیندانییە کوردە ئاشکرا بکات دەنا بەدواداچوونەوەکان ھەر بەردەوام دەبن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نەتەوە یەکگرتووەکان: ئێران ناچارە شوێنی بەخاکسپاردنی ٤ زیندانیی سیاسی کورد ئاشکرابکات|ناونیشان=https://archive.rachlaken.com/Default.aspx?page=Article&id=37592&l=3|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=ڕاچڵەکین|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504212321/https://archive.rachlaken.com/Default.aspx?page=Article&id=37592&l=3}}</ref> # لە چوارەمین ساڵیادی ڕووداوەکە لە زیندانی ڕەجایی شاری [[کەرەج]] ڕێوڕەسمێک بەڕێوە چوو و بەشداربووەکانیشی یەک ڕۆژ مانیان لە خواردن گرت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=رێزگرتن لە فەرزاد کەمانگەر لە زیندانی ڕەجایی شاری کەرەج|ناونیشان=http://www.asoyroj.com/kurdish/detail.aspx?=hewal&jmara=5307&Jor=1|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=ئاسۆی ڕۆژھەڵات|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504212320/http://www.asoyroj.com/kurdish/detail.aspx?=hewal&jmara=5307&Jor=1}}</ref> # لە حەوتەمین ساڵیادی لە سێدارە دانی چوار کورد لەلایەن ڕژیمی ئێرانەوە لە [[سوێد|سوید]] و [[ئەڵمانیا]] خۆپێشاندان بەڕێوە چوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=لە ئەڵمانیا و سوید یادی شەھید فەرزاد و ھاوڕێکانی کرایەوە|ناونیشان=https://rojnews.news/جیھان/لە-ئەڵمانیا-و-سوید-یادی-شەھید-فەرزاد-و-ھ/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=ڕۆژنیووز}}{{بەستەری مردوو|url=https://rojnews.news/جیھان/لە-ئەڵمانیا-و-سوید-یادی-شەھید-فەرزاد-و-ھ/ |date=ئایاری ٢٠٢١}}</ref> # لە [[ئامەد]] قوتابخانەیەک بە یاد و ناوی فەرزاد کەمانگەر کرایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=قوتابخانەی بنەڕەتیی فەرزاد کەمانگەر لە دیاربەکر پلۆمپ کرا|ناونیشان=https://www.rojikurd.net/qutabxanez-ferzad-kemanger-plomp-kra/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=ڕۆژی کورد|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504212321/https://www.rojikurd.net/qutabxanez-ferzad-kemanger-plomp-kra/}}</ref> # [[بەھمەن قوبادی]] دوایین فیلمی خۆی پێشکەشی فەرزاد کەمانگەر و [[سانع ژاڵە]] کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=TV|یەکەم=CHRA|سەردێڕ=بەھمەن قوبادی فیلمە نوێیەکەی پێشکەش بە فەرزاد کەمانگەر و سانع ژاڵە کرد|ناونیشان=http://chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/tv-cinema/9660-bahman|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=چرا تیڤی|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504212321/http://chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/tv-cinema/9660-bahman}}</ref> # [[شێرکۆ بێکەس]] شێعرێکی بۆ دانا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=له ساڵیادی مردنی شێركۆ بێكه‌سدا|ناونیشان=https://www.peyserpress.com/detail.aspx?Jimare=3044|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=www.peyserpress.com}}</ref> # [[شاھین نەجەفی]] گۆرانییەکی بۆ دانا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٤ی شوباتی ٢٠٢٠|سەردێڕ=شەهیدانی مانگی گوڵان، ئەو مۆمانەی ناکوژێنەوە|ناونیشان=https://rojnews.news/%D8%AF%DB%86%D8%B3%DB%8C%DB%95/%D8%B4%DB%95%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DA%B5%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D8%A6%DB%95%D9%88-%D9%85%DB%86%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%95%DB%8C-%D9%86%D8%A7%DA%A9/|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=کوردی - RojNews.News|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210510024730/https://rojnews.news/%D8%AF%DB%86%D8%B3%DB%8C%DB%95/%D8%B4%DB%95%D9%87%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C-%DA%AF%D9%88%DA%B5%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D8%A6%DB%95%D9%88-%D9%85%DB%86%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%95%DB%8C-%D9%86%D8%A7%DA%A9/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ڕۆژی مامۆستا == لە کوردستان ڕۆژی لە سێدارە دانی فەرزاد کەمانگەر (١٩ی بانەمەڕ - ٩ی ئایار) بە ڕۆژی مامۆستا نێودێر کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=خوێندکارانی زانکۆی پەیامی نووری مەریوان بە بۆنەی ساڵیادی لەسێدارەدانی مامۆستا فەرزاد کەمانگەر بەیانییەیەکیان بڵاو کردەوە|ناونیشان=https://www.rojikurd.net/%D8%AE%D9%88%DB%8E%D9%86%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D8%A7%D9%86%DA%A9%DB%86%DB%8C-%D9%BE%DB%95%DB%8C%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%88%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%DB%95%D8%B1%DB%8C/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=ڕۆژی کورد|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی ئایاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210504212321/https://www.rojikurd.net/%D8%AE%D9%88%DB%8E%D9%86%D8%AF%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%B2%D8%A7%D9%86%DA%A9%DB%86%DB%8C-%D9%BE%DB%95%DB%8C%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D9%86%D9%88%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D9%85%DB%95%D8%B1%DB%8C/}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بۆ 19 گووڵان ببێتە ڕۆژی مامۆستا|ناونیشان=https://masoudmanaf.wordpress.com/2012/05/05/1468/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢١|وێبگە=مەسعوود مەناف}}</ref> == فەرزاد لە چاند و هونەردا == دەرهێنەری کورد [[بەهمەن قوبادی]] لە ساڵی ٢٠١٢ فیلمی [[وەرزی کەرگەدەن]] پێشکەش بە ڕۆحی فەرزاد کرد، پێشکەشکردنەکەش بە شێوەی تێکست لە دەستپێکی فیلمەکەدا دەردەکەوێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی تەممووزی ٢٠١٢|سەردێڕ=بەھمەن قوبادی فیلمە نوێیەکەی پێشکەش بە فەرزاد کەمانگەر و سانع ژاڵە کرد|ناونیشان=https://chra.tv/%D8%A8%DB%95%DA%BE%D9%85%DB%95%D9%86-%D9%82%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%81%DB%8C%D9%84%D9%85%DB%95-%D9%86%D9%88%DB%8E%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%95%DB%8C-%D9%BE%DB%8E%D8%B4%DA%A9%DB%95%D8%B4-%D8%A8/|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٤|وێبگە=CHRA.TV}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[ئیحسان فەتاحیان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://kamangar.org/fa/ ناوەندی فەرزاد کەمانگەر (بە زمانی فارسی)]. {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مافەکانی مرۆڤ}} [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٨]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٠]] [[پۆل:لەسێدارەدراوانی کورد]] [[پۆل:شەھیدانی کورد]] [[پۆل:لەسێدارەدراوانی ئێرانی]] [[پۆل:مامۆستا کوردەکان]] 78hw8adyje7xnleyxr72bhe3642ko3y 10 165475 1457866 1432806 2025-07-10T21:52:17Z EmausBot 1914 چاکسازیی دووجار-ڕەوانەکردنەوە بۆ [[داڕێژە:ئاڕاستەی زایەندی]] 1457866 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[داڕێژە:ئاڕاستەی زایەندی]] qfyc48qm6206fpqqgy3hsezvyk08epp 0 165723 1458127 1117607 2025-07-11T06:08:08Z DanyMations 70070 1458127 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی سیاسی |name = بەهادین نوری |image =مامۆستا بەهادین نووری 3.jpg |imagesize = |party = [[حیزبی شیوعی عێراق]] |birthdate = ١١ی شوباتی ١٩٢٧ |birthplace = [[قەرەداغ]] |deathdate = ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ |deathplace = [[سلێمانی]] |nationality = [[کورد]] |spouse = |children = |religion = }} '''بەھادین نوری''' (١١ی شوباتی ١٩٢٧ لە [[قەرەداغ]] - ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠ لە [[سلێمانی]]) کەسایەتییەکی سیاسیی چەپی [[کورد]] و سکرتێری پێشووی [[حیزبی شیوعی عێراق]] بوو.<ref name=":0">[https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/01122020?fbclid=IwAR3WOBS1PuuAYmeACi-qN0gElvoN96PbyObHU9ImCAMBfZm52cOwurNt0sw بەھادین نوری لە تەمەنی 93 ساڵیدا کۆچی دواییکرد]، [[ڕووداو (وێبگە)|ماڵپەڕی ڕووداو]]، ١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ لەلایەن سالار ڕەزا بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ژیان == [[پەڕگە:بەهادین نووری 8.jpg|وێنۆک|بەهادین نووری]] بەھادین لە ساڵی ١٩٢٧، لە گوندی [[تەکێ]] لە [[قەرەداغ]] لەدایکبوو. ئەو لە خێزانێکی ئایینی ھاتە دنیا بەوەی باوک و باپیری مەلا بوون، باوکی داوای لێکرد کە ببێتە مەلا بەڵام بۆخۆی چەپبوونی ھەڵبژارد. لە ١٩٤٦ پەیوەندی بە [[حیزبی شیوعی عێراقی]] کردووە، لە ساڵی ١٩٥٠ دەبێتە سکرتێری حیزبەکە، ماوەی چوار ساڵان لەو پۆستە ماوەتەوە.<ref>[https://zhyan.co/detailnewsga.aspx?jimare=25211&cor=18&related=2 بەھادین نوری پیاوێک لە جیاتی مەلایەتی بووە شیوعی]{{بەستەری مردوو|url=https://zhyan.co/detailnewsga.aspx?jimare=25211&cor=18&related=2 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی ژیان، ١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> لە ١٣ی نیسانی ١٩٥٣ بۆ ١٩٥٨، لەلایەن دەسەڵاتی شاھانەی عێراقی دەستگیرکراوە، لەدوای [[شۆڕشی ١٤ی تەممووز]] ئازادکراوە. لە ساڵی ١٩٨٤، حیزبی شیوعی بەجێھێشت.<ref>[http://www.shanpress.com/details.aspx?jimare=18120 پرسی کورد و ئەزموونی کوردستانی عێراق]{{بەستەری مردوو|url=http://www.shanpress.com/details.aspx?jimare=18120 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠}}، شەن پرێس، ٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٨.</ref> لە ١٩٩٤، حیزبی بزووتنەوەی دیموکراسیخوازانی دامەزراند بەڵام دواتر وازی لەوەش ھێنا. لە ساڵی ٢٠١٨، کتێبێکی نووسی لەبارەی پرسی کورد و ئەزموونی کوردستانی عێراق، لەم کتێبە بەھادین تیشکی خستە سەر شەش ھەڵەی مێژوویی لەلایەن سەرکردەکانی کورد لەکاتی شۆڕشەکانی شاخ، ھەروەھا کتێبێکە بیرەوەرینامەیەکە کە لە چلەکانی سەدەی بیستەم دەست پێ دەکات هەتا ژیانی ئەمڕۆی بەھادین، کتێبەکە لە [[ھەولێر]] بەھۆی ناوەڕۆکەکەیەوە چاپنەکرا، دواتر لە [[سلێمانی]] چاپکرا.<ref>[http://metroo.org/dreja.aspx?=hewal&jmare=1896&Jor=1 کتێبی بیرەوەرییەکانی ھەشتا ساڵی تەمەنی بەھادین نوری چاپکرا]{{بەستەری مردوو|url=http://metroo.org/dreja.aspx?=hewal&jmare=1896&Jor=1 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی سەنتەری میترۆ ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٨ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[http://www.westganews.net/dreja.aspx?=hewal&jmara=61507&Jor=1 کتێبەکەی بەھادین نوری بڵاوکرایەوە]{{بەستەری مردوو|url=http://www.westganews.net/dreja.aspx?=hewal&jmara=61507&Jor=1 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠}}، ماڵپەڕی وێستگە، ٢٤ی ئەیلوولی ٢٠١٨.</ref> == مردن == ڕۆژی ١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠، بەھادین نوری بەھۆی تووشبوونی بە [[ڤایرۆسی کۆرۆنا]] کۆچی دواییی کرد.<ref name=":0"/> == بەرھەمەکان == === کتێب === * پرسی کورد و ئەزموونی کوردستانی عێراق، ٢٠١٨ * بیرەوەرییەکانی بەھادین نوری، ئابی ٢٠٠١ * وێرانە * ڕۆژە سەختەکان == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٧]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٠]] [[پۆل:مردنەکان بەھۆی پەتای کۆڤید–١٩ لە عێراق]] 9sdqpzsdncqnnd2td8x58elhs9o9ryg 0 165768 1458156 1348422 2025-07-11T06:15:44Z DanyMations 70070 1458156 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|شەمۆ|شەمۆ (ڕوونکردنەوە)}} [[پەڕگە:Eyam Ekrem.jpg|وێنۆک|ئەیام ئەکرەم لە حوزەیرانی٢٠٢٢.]] '''ئەیام ئەکرەم''' ناسراو بە '''شەمۆ''' ئەکتەرێکی کۆمێدیای کوردییە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=dashti|سەردێڕ=ئەیام ئەکرەم دەست بە کاری ھونەری دەکاتەوە|ناونیشان=https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2382-2018-04-11-11-49-56|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=www.hawler.in|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220828092636/https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/2382-2018-04-11-11-49-56|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> تا ئێستا لە چەندین بەرھەمی سینەمایی، شانۆیی و تەلەفزیۆنی دەرکەوتنی ھەبووە. ئەیام لە ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردوو دەستی بەکاری ھونەری کردووە و لە ساڵی ١٩٨٨ پەیمانگای ھونەرەجوانەکانی لە [[مووسڵ]] تەواوکردووە.<ref name=":0">[http://www.kurdistanpost.nu/?mod=news&id=72702 شەمۆ بە پارەی سێدی خانووی کڕیوە و ئەکتەرە کۆمیدییەکانی ھەولێریش مونافەسەی دەکەن] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191019180419/http://www.kurdistanpost.nu/?mod=news |date=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ }}، دیمانەیەک لەگەڵ ماڵپەڕی کوردستانپۆست، ٣ی حوزەیرانی ٢٠٠٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[http://mail.netewe.net/item.php?id=49794 ھونەرمەندێکی ناسراوی کورد کۆستی کەوت]{{بەستەری مردوو|url=http://mail.netewe.net/item.php?id=49794 |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی نەتەوە، ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨.</ref> لە ساڵی ٢٠٠٢، لە زنجیرەی [[مەمی ئالان]] ڕۆڵی گێڕا کە لەدەرھێنانی [[ناسر حەسەن]]ە. == بەرھەمەکان == بەشێک لە بەرھەمە ھونەرییەکانی ئەیام ئەکرەم: === سینەما === * [[کیلۆمەتر زیرۆ]]، ٢٠٠٥ * [[پەڕینەوە لە تەپوتۆز]]، ٢٠٠٦ * سوارە و چێڵەکەى، ٢٠١٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئەیلوولی ٢٠١٠|سەردێڕ=ئەیام ئەکرەم لە جەژندا میوانى دۆستانیەتى|ناونیشان=https://chra.tv/%d8%a6%db%95%db%8c%d8%a7%d9%85-%d8%a6%db%95%da%a9%d8%b1%db%95%d9%85-%d9%84%db%95-%d8%ac%db%95%da%98%d9%86%d8%af%d8%a7-%d9%85%db%8c%d9%88%d8%a7%d9%86%d9%89-%d8%af%db%86%d8%b3%d8%aa%d8%a7%d9%86%db%8c/|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=CHRA.TV}}</ref> * گرەو (کورتەفیلم، ٢٠١١)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠١١|سەردێڕ=شەمۆ و تەھا ئاغاجان گرەو دەکەن|ناونیشان=https://chra.tv/%d8%b4%db%95%d9%85%db%86-%d9%88-%d8%aa%db%95%da%be%d8%a7-%d8%a6%d8%a7%d8%ba%d8%a7%d8%ac%d8%a7%d9%86-%da%af%d8%b1%db%95%d9%88-%d8%af%db%95%da%a9%db%95%d9%86/|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=CHRA.TV}}</ref> * [[ئەمریکانۆ (فیلم)|ئەمریکانۆ]]، ٢٠١٥ * [[١٩٨٨ (فیلم)|١٩٨٨]]، (٢٠٢٣) === شانۆ === * قڕنیس، ٢٠١١<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٥ی حوزەیرانی ٢٠١١|سەردێڕ=شەمۆ پاڵەوانی قڕنیسە|ناونیشان=https://chra.tv/%d8%b4%db%95%d9%85%db%86-%d9%be%d8%a7%da%b5%db%95%d9%88%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%82%da%95%d9%86%db%8c%d8%b3%db%95/|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=CHRA.TV}}</ref> * دەفڕێ و نافڕێ، ٢٠١٢<ref>[https://polanews.wordpress.com/2013/03/15/defrre-u-nafrre/ شەمۆ ١٧مانگ دەفڕێ]{{بەستەری مردوو|url=https://polanews.wordpress.com/2013/03/15/defrre-u-nafrre/ |date=حوزەیرانی ٢٠٢٠ }}، بلاگی پۆلا نیوز، ١٥ی ئازاری ٢٠١٣ بڵاوکراوەتەوە.</ref> * گوڵێ و هیوایەكی نوێ، ٢٠١٢<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=میدیا|یەکەم=گوڵان|سەردێڕ=شەمۆ لە یادەكانی راپەڕین و نەورۆز میوانی هەولێرە|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/170575|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=گوڵان مێدیا|زمان=so}}</ref> * پیاوە قرجۆکەکە، ٢٠١٣<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی ئایاری ٢٠١٤|سەردێڕ=چما ھیوا سوعاد بە ٨٥ ملیۆن دینار ئەم کارەی کرد!؟|ناونیشان=https://chra.tv/%da%86%d9%85%d8%a7-%da%be%db%8c%d9%88%d8%a7-%d8%b3%d9%88%d8%b9%d8%a7%d8%af-%d8%a8%db%95-%d9%a8%d9%a5-%d9%85%d9%84%db%8c%db%86%d9%86-%d8%af%db%8c%d9%86%d8%a7%d8%b1-%d8%a6%db%95%d9%85-%da%a9%d8%a7%d8%b1/|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=CHRA.TV}}</ref> * مەم و زین، ٢٠١٤<ref name=":1" /> * لە مردن گەڕایەوە، ٢٠١٧<ref>[http://zagrosn.com/35477-6 ئەیام ئەکرەم لە بەرھەمێکی نوێی شانۆییدا] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170708054709/http://zagrosn.com/35477-6 |date= ٨ی تەممووزی ٢٠١٧ }}، ماڵپەڕی ئاژانسی ھەواڵی زاگۆرس، ١٤ی ئایاری ٢٠١٧ بڵاوکراوەتەوە.</ref> === بەھەمی میللی === بەشێکی زۆر لەکارەکانی ئەیام ئەکرەم لەڕێگای سیدییەوە لە تۆمارگاکانی ھەرێمی کوردستان دەفرۆشرێن،<ref name=":0"/> ھەروەھا لە چەند ئەڵقەیەکی بەرنامەی [[بەزمی بەزم]] لە کەناڵی [[کوردماکس]] ڕۆڵی گێڕاوە.<ref>[http://www.basnews.com/so/babat/427612 بەڤیدیۆ.. شەمۆ و توانا پڕۆگرامێکی نوێ پێشکەشی ھەوادارانیان دەکەن]، ماڵپەڕی [[باسنیوز]]، ٦ی نیسانی ٢٠١٨.</ref> * لەزگە * شەمۆ مۆبایل * شەوی زاوا<ref>[https://www.nrttv.com/Nrt2/News.aspx?id=12484&MapID=4 دڵسۆز ماوەتی: ھێشتا بەشدارییکردنی ژنان لە کاری ھونەرییدا وەک پێویست نییە]، ئێن ئارتی٢، ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> * سێ دزی باش * فەرتەنە == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{IMDb name|1918508}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|فیلم|ئەکتەران|ژیاننامە|ھونەرەکان}} [[پۆل:ئەکتەرە پیاوە کوردەکان]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:شانۆکارانی کورد]] [[پۆل:شانۆکارانی خەڵکی ھەولێر]] dkrjbki8i4t6g917x16grhfpeip92y7 0 167102 1457967 1405998 2025-07-11T04:41:36Z DanyMations 70070 1457967 wikitext text/x-wiki {{بێسەرچاوە}} '''مەلای خەتێ''' ناوی مەلا محەمەد کوڕی مەلا ئەحمەد کوڕی عەبدولرەحمان کوڕی ئیسماعیل کوڕی شێخ سلێمانە، لە ساڵی ١٧٨٥ز لە گوندی خەتەی خۆشناوەتی لەدایک بووە. بە محەمەد ئەفەندی یان محەمەد خەتی ئەفەندی ناسراوە، لای زانایانی ناوچەی [[ڕەواندز]] خوێندویەتی، لە لای مەلا عەبدولرەحمانی ڕۆژبەیانی ئیجازەی عیلمی وەرگرتووە. دەچێتە بەغدا و نێوانی لەگەڵ داود پاشا خۆش بووە. لە ساڵی ١٨١٥ محەمەد پاشای ڕەواندز دەیکاتە موفتی گشتی ھەموو ناوچەی سۆران. چەند دانراوێکی ھەیە. لە ساڵی ١٨٦٠ کۆچی دوایی کردووە و لە گۆڕستانی گەردەگەرد ئەسپەردەی خاک کراوە. بەداخەوە [[حوسێن حوزنی موکریانی]] ئەوەی بڵاوکردەوە کە مەلای خەتێ بۆتە ھۆکاری ھەڵوەشاندنەوەی ئەمارەتی کوردی، ئەمە مەسعوود محەمەد و چەند تویژەرێکی دیکە وەڵامیان داوەتەوە و ئەو لە زانایەکی گەورە بترازێ ھیچ ڕۆڵێکی سیاسی نەبووە. (بەحرکەیی، ٢٠١٠: ٤٩). == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە}} jzglo3uwni9n2zp83fk13nxn79gvdkf 1 169176 1457877 1457775 2025-07-11T01:05:20Z Zemen 40346 /* کەیخوسرەو */ وەڵامدانەوە 1457877 wikitext text/x-wiki == کەیخوسرەو == You guys, I wonder why you put the name as "ھەڤەخشترە" why it is not "کەیخەسرەو"? "ئەی رەقیب = Because it is in the Kurdish National Anthym "Ey Reqîb as: "ئێمە رۆڵەی میدیا و کەیخوسرەوین، دینمان، ئایینمان ھەر نیشتمان کەس نەڵێ کورد مردووە، کورد زیندووه، زیندوە قەت نانەوێ ئاڵاکەمان." You better use the name "کەیخەسرەو" Sorry it should be as: "Keyxusrew = کەیخوسرەو" NOT "کەیخەسرەو" [[بەکارھێنەر:Key Mîrza|Key Mîrza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Key Mîrza|لێدوان]]) ‏١٩:٠٣، ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ (UTC) سلاو و ڕێز، من کورمانجیش، دڤێ ناوی ئەم کەسانە بێت وەک "کەیخوسرەو" کە سرودی کوردی «ئەی رەقیب»، «ئێمە رۆڵەی میدیا و کەیخوسرەوین، دینمان، ئایینمان ھەر نیشتمان کەس نەڵێ کورد مردووە، کورد زیندووه، زیندوە قەت نانەوێ ئاڵاکەمان." [[بەکارھێنەر:Key Mîrza|Key Mîrza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Key Mîrza|لێدوان]]) ‏١٠:٢٥، ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ (UTC) :ڕاستە منیش نازانم ئەو ناوە لەکوێ ھاتووە، یەکەم جارە ھەر بەر گوێم بکەوێ [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٨:١١، ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::لەگەڵ گواستنەوەیم بۆ کەیخوسرەو. کەس بەم ناوە نایناسێ، کەیخوسرەو باوە، گەر پاشخانێکی مێژوویی کوردی بۆ ناوی ھەڤەخشترە ھەیە، ئەوە بابەتێکی جیایە و با نەگوازرێتەوە. @[[بەکارھێنەر:Aram|Aram]] @[[بەکارھێنەر:Pirehelokan|Pirehelokan]] تکایە لێدوانی خۆتان بدەن. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ١٩:٥٩، ٨ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :::ئەمە کەیخەسرەو نییە. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kay_Khosrow کەیخەسرەو] ئەمەیە. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ٠٦:٢٥، ٩ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::::ئاخر کێشەکە ئەوەیە کەس کەیخەسرەو (ماد) ناناسێتەوە بەو ناوەوە 'ھەڤەخشترە'. ::::ناوی 'کیاکسار'یش ھەیە. [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٠:٣٣، ٩ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::::@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] باسی کەیخەسرەو ئەکەین، نەک کەیخۆسروی شانامە. لە ئەی ڕەقیب بە ڕوونی ئەڵێ: ڕۆڵەی میدیا و کەیخوسرەو؛ کە ناوی سێیەم پاشای مادە و یۆنانییەکان بە Kuaxares ناویان بردوە، و لە زمانی فریجیش Ksuwaksaros-ە. سەیر نیە فیردەوسی ئەم ناوەشی دزیبێ. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ١٧:٢٢، ٩ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :{{وب|Zemen}} کەیخەسرەو کاراکتەرێکی ئەفسانەییە. لە چیرۆکە ئەفسانەییەکاندا وەک لە شانامەکاندا هاتووە. وا دیارە بڕێک لە سەدەی بیستەمەوە کەیخەسرەویان بە پاشای ماد گرتووە. هەرچەند ئەمانە گریمانەن و مێژوویی نین و تەنانەت ڕوانگەی دژیەکیشی هەیە. بۆ نموونە [https://wikisource.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%AC%DA%B5%D8%AF%DB%8C_2/%D9%85%DB%95%D8%AF%D8%AE%DB%95%D9%84 لێرە] ئەمین زەکی کەیخەسرەوی بە [[کورووشی مەزن]] زانیوە. [https://books.vejin.net/ck/text/28491 لێرەش] دووبارە نووسیویە سیرۆس (کەیخەسرەو). ئاساییە ئێمە کاراکتەری مێژوویی و ئەفسانەیی لەیەک بئاڵێنین بۆ نموونە لە قورئاندا زولقەرنەین هەیە کە مەعلووم نیە کێیە و بڕێک دەڵێن ئەسکەندەرە! [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:٠٨، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::ڕای من ئەوەیە لە وتارەکەدا ئاماژە بەوە بکرێت کە بڕێک کورد هوەخشتەرەیان بە کەیخەسرەو زانیوە. [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:١١، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :::{{وب|Calak}}. ئەمە وابزانم تۆ گوێزاوتتەوە بۆ ھەڤەخشترە. لە [https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/151019/1/Ivantchik_1993_Les_Cimmerians_au_Proche-Orient.pdf ئەم] وتارەدا کە ویکیی ئینگلیزی بەستەری پێداوە گوتوویە ڕەنگ گۆکردنەکەی بە مادی Huvaxs0ra بێت ئەمە، بۆیە بڕگەی یەکەمی /ھو/ە نە /ھە/. بۆیە ھەر ھوەخشتەرە نزیکترە. [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:١٩، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::@[[بەکارھێنەر:Pirehelokan|Pirehelokan]] تێنەگەیشتم. یانی ئەفسانەیەکی فارسیی شانامە چیە تا بە نموونەیەکی مێژوویی کوردی تەماشا بکرێ و کورد باسی بکا؛ نزیکەی سەد ساڵە بۆ کەس ئەم هەڵەیەی سروودی ئەی ڕەقیبی ڕاست نەکردوەتەوە؟ بۆ ئەبێ پاڵەوانێکی فارس پێیدا ھەڵبگوترێ؟ خۆ کیاکسار، ھەڤەخشترە و کەیخوسرەو لە دەنگیشدا لەیەک ناچن تا بڵێی تێکەڵ بووبن. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٠١:٠٥، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) == هەڤەخشترە؟ == ئەم ناوە لە چی شوێنێکدا وا هاتووە تکایە گرۆڤەیەکت هەیە بۆی؟. [[بەکارھێنەر:Drownedone1|Drownedone1]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Drownedone1|لێدوان]]) ٠٧:٣٢، ٩ی شوباتی ٢٠٢٥ (UTC) cvfsj1nta9o3byyvhuz07u4d0s54wwt 1458023 1457877 2025-07-11T05:33:33Z Pirehelokan 5097 و 1458023 wikitext text/x-wiki == کەیخوسرەو == You guys, I wonder why you put the name as "ھەڤەخشترە" why it is not "کەیخەسرەو"? "ئەی رەقیب = Because it is in the Kurdish National Anthym "Ey Reqîb as: "ئێمە رۆڵەی میدیا و کەیخوسرەوین، دینمان، ئایینمان ھەر نیشتمان کەس نەڵێ کورد مردووە، کورد زیندووه، زیندوە قەت نانەوێ ئاڵاکەمان." You better use the name "کەیخەسرەو" Sorry it should be as: "Keyxusrew = کەیخوسرەو" NOT "کەیخەسرەو" [[بەکارھێنەر:Key Mîrza|Key Mîrza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Key Mîrza|لێدوان]]) ‏١٩:٠٣، ٢١ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ (UTC) سلاو و ڕێز، من کورمانجیش، دڤێ ناوی ئەم کەسانە بێت وەک "کەیخوسرەو" کە سرودی کوردی «ئەی رەقیب»، «ئێمە رۆڵەی میدیا و کەیخوسرەوین، دینمان، ئایینمان ھەر نیشتمان کەس نەڵێ کورد مردووە، کورد زیندووه، زیندوە قەت نانەوێ ئاڵاکەمان." [[بەکارھێنەر:Key Mîrza|Key Mîrza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Key Mîrza|لێدوان]]) ‏١٠:٢٥، ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ (UTC) :ڕاستە منیش نازانم ئەو ناوە لەکوێ ھاتووە، یەکەم جارە ھەر بەر گوێم بکەوێ [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٨:١١، ٣٠ی نیسانی ٢٠٢٥ (UTC) ::لەگەڵ گواستنەوەیم بۆ کەیخوسرەو. کەس بەم ناوە نایناسێ، کەیخوسرەو باوە، گەر پاشخانێکی مێژوویی کوردی بۆ ناوی ھەڤەخشترە ھەیە، ئەوە بابەتێکی جیایە و با نەگوازرێتەوە. @[[بەکارھێنەر:Aram|Aram]] @[[بەکارھێنەر:Pirehelokan|Pirehelokan]] تکایە لێدوانی خۆتان بدەن. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ١٩:٥٩، ٨ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :::ئەمە کەیخەسرەو نییە. [https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kay_Khosrow کەیخەسرەو] ئەمەیە. [[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Aza|لێدوان]]) ٠٦:٢٥، ٩ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::::ئاخر کێشەکە ئەوەیە کەس کەیخەسرەو (ماد) ناناسێتەوە بەو ناوەوە 'ھەڤەخشترە'. ::::ناوی 'کیاکسار'یش ھەیە. [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٠:٣٣، ٩ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::::@[[بەکارھێنەر:Aza|Aza]] باسی کەیخەسرەو ئەکەین، نەک کەیخۆسروی شانامە. لە ئەی ڕەقیب بە ڕوونی ئەڵێ: ڕۆڵەی میدیا و کەیخوسرەو؛ کە ناوی سێیەم پاشای مادە و یۆنانییەکان بە Kuaxares ناویان بردوە، و لە زمانی فریجیش Ksuwaksaros-ە. سەیر نیە فیردەوسی ئەم ناوەشی دزیبێ. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ١٧:٢٢، ٩ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :{{وب|Zemen}} کەیخەسرەو کاراکتەرێکی ئەفسانەییە. لە چیرۆکە ئەفسانەییەکاندا وەک لە شانامەکاندا هاتووە. وا دیارە بڕێک لە سەدەی بیستەمەوە کەیخەسرەویان بە پاشای ماد گرتووە. هەرچەند ئەمانە گریمانەن و مێژوویی نین و تەنانەت ڕوانگەی دژیەکیشی هەیە. بۆ نموونە [https://wikisource.org/wiki/%D8%AE%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%B3%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF_%D9%88_%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/%D8%AC%DA%B5%D8%AF%DB%8C_2/%D9%85%DB%95%D8%AF%D8%AE%DB%95%D9%84 لێرە] ئەمین زەکی کەیخەسرەوی بە [[کورووشی مەزن]] زانیوە. [https://books.vejin.net/ck/text/28491 لێرەش] دووبارە نووسیویە سیرۆس (کەیخەسرەو). ئاساییە ئێمە کاراکتەری مێژوویی و ئەفسانەیی لەیەک بئاڵێنین بۆ نموونە لە قورئاندا زولقەرنەین هەیە کە مەعلووم نیە کێیە و بڕێک دەڵێن ئەسکەندەرە! [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:٠٨، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::ڕای من ئەوەیە لە وتارەکەدا ئاماژە بەوە بکرێت کە بڕێک کورد هوەخشتەرەیان بە کەیخەسرەو زانیوە. [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:١١، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :::{{وب|Calak}}. ئەمە وابزانم تۆ گوێزاوتتەوە بۆ ھەڤەخشترە. لە [https://www.zora.uzh.ch/id/eprint/151019/1/Ivantchik_1993_Les_Cimmerians_au_Proche-Orient.pdf ئەم] وتارەدا کە ویکیی ئینگلیزی بەستەری پێداوە گوتوویە ڕەنگ گۆکردنەکەی بە مادی Huvaxs0ra بێت ئەمە، بۆیە بڕگەی یەکەمی /ھو/ە نە /ھە/. بۆیە ھەر ھوەخشتەرە نزیکترە. [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:١٩، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) ::@[[بەکارھێنەر:Pirehelokan|Pirehelokan]] تێنەگەیشتم. یانی ئەفسانەیەکی فارسیی شانامە چیە تا بە نموونەیەکی مێژوویی کوردی تەماشا بکرێ و کورد باسی بکا؛ نزیکەی سەد ساڵە بۆ کەس ئەم هەڵەیەی سروودی ئەی ڕەقیبی ڕاست نەکردوەتەوە؟ بۆ ئەبێ پاڵەوانێکی فارس پێیدا ھەڵبگوترێ؟ خۆ کیاکسار، ھەڤەخشترە و کەیخوسرەو لە دەنگیشدا لەیەک ناچن تا بڵێی تێکەڵ بووبن. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٠١:٠٥، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :::{{وب|Zemen}}، وەک عەرزم کرد پێویستە ئەو ڕایە کە کەیخەسرەو لەلای بڕێک لە کورداندا هەمان هوەخشتەرەیە بە وتارەکە زیاد بکرێ. بەڵام وڵامی پرسیارکانتان: یەکەم، شانامە ئەفسانە یان ئوستوورەی فارس نیە. دروستەکەی شانامەکانە و هی فارسیش نیە. کۆمەڵێک چیرۆکن هی گەلی ناوچەکەن وەک کورد کە [[شانامەی کوردی]]ی هەیە. :::دووەم، شانامەکان مێژوو نین. هەر بەو جۆرە کە ئەی ڕەقیب مێژوو نیە و شاعیرەکەیشی مێژوونووس نەبووە. ئێوە کە باسی مێژوو دەکەن، یەکەم مێژوو نووسی کوردستانی سەدەی بیستەم وەک لە سەرەوە نووسیم کەیخەسرەوی بە کوورۆش داناوە نەک هوەخشترە. دەی ئێمە بە گوێی شاعیر کەین یان مێژوونووس؟ ئینجا ئێمەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تا سەدەی بیستەم زۆر کەممان دەربارەی مێژووی ماد و هەخامەنشی بەگشتی مێژووی ناوچەکە بەر لە [[ساسانییەکان]] زانیوە. ئەوەی لە کتێبەکاندا (وەک نووسراوەی ئەلبیروونی و مەسعوودی و...) هاتووە ئەفسانەی قەدیم بووە کە لە ئەوێستا و خوداینامەگەکان و شانامەکانەوە هاتوون تا مێژووی نووسراوە وەک نووسراوەکانی هیرۆدۆت یان دەقەکانی زمانە دێرینەکان لەسەر بەرد و کێلەکان. :::سێیەم، ئەوەی کە یۆنانییەکان یان ئینگلیزەکان ناوی پاشا ماد و پارسەکانیان بە جۆرێکی تر تۆمار کردووە ئاساییە چون ئەو دەنگانەیان بۆ نەوتراوە. وەک چۆن بە لاتین ئەبووعەلی سینا دەڵێن ئەڤیسینا یا [[ئیبن ڕوشد]] دەڵێن ئەڤیرۆس. یا چۆن ئێمە بە ئەریستۆتڵیس ئەڵێین [[ئەرەستوو]] و ئینگلیز دەڵێن ئەریستاتڵ. تا بەرلە سەدەی نۆزدە و بیست هیچ کوردێک یان فارسێک ناوی سیرۆس (کوورۆش) و هوەخشتەرەی نەزانیوە. [[بەکارھێنەر:Pirehelokan|پیرەھەڵۆ]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Pirehelokan|وتووێژ]]) ٠٥:٣٣، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) == هەڤەخشترە؟ == ئەم ناوە لە چی شوێنێکدا وا هاتووە تکایە گرۆڤەیەکت هەیە بۆی؟. [[بەکارھێنەر:Drownedone1|Drownedone1]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Drownedone1|لێدوان]]) ٠٧:٣٢، ٩ی شوباتی ٢٠٢٥ (UTC) 2nk0iqip1yezwz1nvmxywx5xyhld2fa 0 169820 1457994 1445928 2025-07-11T04:50:35Z DanyMations 70070 1457994 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئەیاز زاخۆیی | وێنە = Ereeeee18.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = پەیکەری ئەیاز زاخۆیی لە زاخۆ | ناوی لەدایکبوون = ئەیاز یوسف ئەحمەد | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦١ | شوێنی لەدایکبوون = [[زاخۆ]]، [[باشووری کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ٢٠ی کانوونی دووەمی ١٩٨٦ | شوێنی مردن = [[مووسڵ]]، [[باشووری کوردستان]] | شێواز = | پیشە = گۆرانیێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان =}} '''ئەیاز یوسف ئەحمەد''' ناسراو بە '''ئەیاز زاخۆیی''' (١٩٦١ لە [[زاخۆ]] – ٢٠ی کانوونی دووەمی ١٩٨٦ لە [[مووسڵ]])<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/culture/210120171 چەند نھێنییەکی ژیانی ئەیاز زاخۆیی ئاشکرا دەکرێن]، ماڵپەڕی ڕووداو، ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧ بڵاوکراوەتەوە.</ref><ref>[https://www.youtube.com/watch?v=8J1AYo95mEg شتە نە بیسراوەکان لەبارەی ژیانی ئەیاز زاخۆیی لەم دێکیۆمێنتارییە دا بزانەر]، کەناڵی یوتیووبی ڕادیۆی تۆڕی میدیاییی ڕووداو، لە ڕۆژی ١٥ی تەممووزی ٢٠١٩ بڵاوکراوەتەوە.</ref> گۆرانیێژی [[کورد]] بوو. گۆرانییەکانی بە شێوەزاری بادینی دەگووت، ناوبراو لە ساڵانی ھەشتاکانی سەددەی بیستەم دەرکەوت و ناوبانگی پەیدا کرد. == ژیان == ئەیاز راخۆیی لە ساڵی ١٩٦١ [[زاخۆ]] لەدایکبووە. قۆناغی سەرەتاییی و ناوەندیی لە قوتابخانەی ئەحمەدی خانی لە بەدرخان خوێندووە. پاشان چووەتە ئامادەییی کشتوکاڵی زاخۆ، دواتریش ناچارکراوە بچێتە سەربازی لە [[بەغدا]]. لە سەرەتای ساڵانی ١٩٨٠دا، ئەیاز زاخۆیی لە وێستگەی کوردی لە بەغدا گۆرانییەکانی تۆمار کردووە و خاوەنی ٣٣ بەرھەمی تۆمارکراوە. گۆرانییەکانی "من دیت جارا عەولی"، "لاندک"، "بەس خۆ گرانکە"، "ئەڤین دایێ"، "دێ بھەژینە"، "کەڤۆک"، "چوخک"، "سرودانەڤرۆز"، "سرودا شەھید"، "چیبکەم ئەز"، "ھیڤی" و "گۆڤەندە" لە دیارترین گۆرانییەکانی ناوبراوە.<ref>[http://gulan-media.com/m/details.php?section=13&id=20893 لە ساڵیادی کۆچی دوایی ھونەرمەند ئەیاز یوسف زاخۆیی]{{بەستەری مردوو|url=http://gulan-media.com/m/details.php?section=13&id=20893 |date=ئایاری ٢٠٢٢ }}، ماڵپەڕی گوڵان میدیا، بڵاوکراوەتەوە لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠.</ref> ئەیاز لەگەڵ چەندین شاعیر کاری ھاوبەشیان ئەنجام داوە بۆ سازکردنی گۆرانییەکان، لەوانە: (عەبدولعەزیز سلێمان، بەشار محەممەد، سەگڤان عەبدولحەکیم، بەدرخان سندی، عەبدوڵا حوسێن و. ھتد) بوون. جگە لەو گۆرانییانەی لەگەڵ تیپی دھۆک تۆماری کردوون، سێ کاسێتی دیکەشی لە تۆمارگەی «تۆمار» تۆمار کردووە. ھەروەھا چەند گۆرانییەکی بە دوو قۆڵی لەگەڵ ھونەرمەند [[ئەردەوان زاخۆیی]] گوتووە. لە ساڵی ١٩٨٢ لە زاخۆ کاسێتێکی تۆمارکردووە کە چەند گۆرانییەک بوو، لەوانە: «ئەگەر دنیا ھەمی گۆلبن، ھای بەردەبەردەک، چ تەڤنە، مەقامی مێرەمێ و بەستەی پازنیل».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/275939/%D8%A6%DB%95%DB%8C%D8%A7%D8%B2-%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81-%D8%B2%D8%A7%D8%AE%DB%86%DB%8C%DB%8C-%D8%B3%DB%95%D8%B1%DB%95%DA%95%D8%A7%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AA%DB%8C-%D8%AA%DB%95%D9%85%DB%95%D9%86%DB%8C%DB%8C%D8%8C-%D8%AF%D8%A7%D9%87%DB%8E%D9%86%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%84%DB%95-%D9%87%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%AF%D8%A7-%D8%A6%DB%95%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%AF%D8%A7|سەردێڕ=ئەیاز یوسف زاخۆیی سەرەڕای کورتی تەمەنیی، داھێنانی لە ھونەری کوردیدا ئەنجامدا|ڕێکەوت=٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|وێبگە=gulanmedia.com}}</ref> ئەیاز زاخۆیی لە ساڵی ١٩٨٦ لە نەخۆشخانەیەکی مووسڵ کۆچی دوایی کرد، لەسەر داوای خۆی لە زاخۆ بە خاک سپێردرا.<ref>[https://nrttv.com/BA/News.aspx?id=18044&MapID=5 ٣٤ سال بسەر وەغەرکرنا ھونەرمەند ئەیاز زاخۆیی دا دەربازبوون] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200203113757/http://www.nrttv.com/Ba/News.aspx?id=18044&MapID=5 |date= ٣ی شوباتی ٢٠٢٠ }}، ماڵپەڕی ئێن ئارتی، لە ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ بڵاوکراوەتەوە.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|عێراق|کوردستان}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦١]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٦]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی زاخۆ]] scsn2xpuwijzjoogkqgviy6h048o0vc 0 171569 1458163 998105 2025-07-11T06:17:15Z DanyMations 70070 1458163 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = ئیبراھیم سەعیدی | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | سەردێری وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٦٥|٤|١٩}} | شوێنی لەدایکبوون = [[مەھاباد]] - [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]{{ئاڵا|کوردستان}}{{ئاڵا|ئێران}} | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = دەرھێنەری فیلم{{ھن}}وێنەگر{{ھن}}مۆنتۆر | ساڵانی چالاکی = ١٩٨١ – ئێستا | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | کاریگەر_بووە = | کاریگەری_بووە = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین =[[ئیسلام]] | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = زانیار {{ھن}} باران | دایک و باوک = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''ئیبراھیم سەعیدی''' (لەدایکبووی ١٩ی نیسانی ١٩٦٥ لە [[مەھاباد]])<ref name=":0">[http://www.chra.tv/web3/---/9572-helin.html/ بەڵگە فیلم ھێلین]، ماڵپەڕی چرا.</ref> دەرھێنەر، وێنەگر و مۆنتۆریکی کوردە.<ref name=":1">[https://www.gulanmedia.com/so/story/169623/1621544183-143-%D8%A6%DB%8C%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85-%D8%B3%DB%95%D8%B9%DB%8C%D8%AF%DB%8C:-%D9%BE%DB%8E%D9%88%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%95-%D8%B2%DB%8C%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%DB%8C%DB%95%D8%AE-%D8%A8%DB%95-%DA%86%DB%86%D9%86%DB%8C%DB%95%D8%AA%DB%8C-%D8%A8%DB%95%DA%95%DB%8E%D9%88%DB%95%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%86%DB%8C-%D9%81%DB%8C%D8%B3%D8%AA%DB%8C%DA%A4%D8%A7%DA%B5%DB%95%D9%83%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%AF%DB%95%DB%8C%D9%86/ پێویستە زیاتر بایەخ بە چۆنیەتی بەڕێوەبردنی فیستیڤاڵەكان بدەین]، گوڵان میدیا.</ref><ref name=":2">[https://pukmedia.com/KS/Details/186837/ بەڵگە فیلمی "دوایین هەنگاو بەرەو ئاسمان" سەبارەت بە شاخەوانی بلیمەتی کورد "محەمەد ئەوراز" ساز دەکرێت]، سایتی رەسمی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان </ref> == ژیان == ئیبراھیم سەعیدی ساڵی ١٩٦٥ لە [[مەھاباد]] لەدایک بووە. ساڵی ١٩٩٦ لە زانکۆی سینەما و ھونەری تاران بڕوانامەی بەکالۆریۆسی سینەمای بەدەست ھێناوە. == فیلمۆگرافی == === وەک دەرھێنەر === {| class="wikitable" |- ! فیلم ! ساڵ !تێبینی |- |ھاواری بێدەنگ |١٩٩٧ |کورتەفیلم |- |ھاواری پەرێشانی |٢٠٠٠ |کورتەفیلم |- |ڕۆژگیران |٢٠٠٠ | کورتەفیلم |- |ژوان |٢٠٠٢ | کورتەفیلم |- |ژیلەمو |٢٠٠٤ |کورتەفیلم |- |دایکانی من<ref name=":3">[http://www.chra.tv/news/index.php/arts/artist-news/tv-cinema/6737-2011-05-09-20-59-50/ دایکانی من لە فیستیڤاڵی فیلمی میدیاوەیڤ لە ھەنگاریا نمایش دەکرێت].</ref><ref name=":4">[https://www.rudaw.net/sorani/culture/020520211/ دایکانی من" خەڵاتی بینەرانی فیستیڤاڵی جیهانیی فیلمی کوردی لەندەنی بەدەستهێنا]، تۆڕی میدیایی رووداو.</ref><ref name=":5">[https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/29856-2021-05-03-22-48-17/ فیلمی دیكۆمێنتی "دایكانی من"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210905160358/https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/29856-2021-05-03-22-48-17/ |date= ٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١ }}، ڕۆژنامەی هه‌ولێر.</ref> |٢٠٠٩ |بەڵگەفیلم |- |[[ماندوو]]<ref name=":6">[http://www.chra.tv/web3/---/7102-2011-06-13-00-15-06.html/ ھەولێر بە دوو فیلم لە فێستیڤاڵی مانچستەر بەشدارە]، ماڵپەڕی چرا.</ref> |٢٠١٠ |فیلمی درێژ |- |ھێلین |٢٠١٣ |بەڵگەفیلم |- |بۆنی ئاو |٢٠٢١ |بەڵگەفیلم |- |ساکار |٢٠٢١ |فیلمی درێژ |} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[سینەمای کوردی]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{IMDb name|nm2026373}} {{فیلمی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|فیلم|موکریان|ئێران|کوردستان}} [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی ئێرانی]] [[پۆل:دەرھێنەرانی فیلمی کورد]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٥]] 0tte9mfijqaj7lfojdvpqzjuxj9wyhd 0 173840 1458103 1403486 2025-07-11T06:01:59Z DanyMations 70070 1458103 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''لوقمان موحسین سەلیم''' (١٧ی تەممووزی ١٩٦٢–٤ی شوباتی ٢٠٢١) نووسەر، بڵاوکەرەوە و چالاکوانی کۆمەڵایەتی و سیاسەتمەدارێکی سەربەخۆ خەڵکی [[لوبنان]] بوو. لە قەراغ باشووری بەیروت کاری کردووە و سەرنووسەرێکی ناسراوە لەسەر سیاسەتی لوبنان و ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست بە یەکێک لە نەیارەکانی سیاسەتی حیزب للە لوبنان دانرابوو ٤ی شوبات لەکاتی گەڕانەوەی لە نەحە لە باشووری لوبنان ھەولی تیرۆرکردن دەدرێت لە ئەنجامدا دەکوژرێت، لە ناو ئۆتۆمبیلەکەی خۆیدا. پێشتر خوشکی ھەواڵی دیارنەمانی لوقمانی لە شەوی ٤ی شوباتی ٢٠٢١ دا بڵاوکردبوو وەوە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=من هو لقمان سليم؟|ناونیشان=https://www.lebanondebate.com/news/516521|وێبگە=lebanondebate|ڕێکەوتی سەردان=٥ی شوباتی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٤ی شوباتی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210204202503/https://www.lebanondebate.com/news/516521|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=أشد منتقدي حزب الله. لقمان سليم جثة داخل سيارته|ناونیشان=https://www.alarabiya.net/arab-and-world/2021/02/04/أشد-منتقدي-حزب-الله-لقمان-سليم-جثة-داخل-سيارته-|وێبگە=alarabiya|ڕێکەوتی سەردان=٥ی شوباتی ٢٠٢١}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|مافەکانی مرۆڤ|دەیەی ٢٠٢٠|زانستی سیاسەت}} {{پۆلی کۆمنز|Lokman Slim}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٢]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢١]] [[پۆل:موسڵمانانی شیعەی لوبنانی]] ryg78pc0vk58v1zw10mdlcpeu09a86z 0 174138 1457916 1202861 2025-07-11T04:17:06Z DanyMations 70070 1457916 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = مەلا عەلی سەعدی | وێنە =AliSaadiKhamin.jpg | شرۆڤەی وێنە = | قەبارەی وێنە =230 | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٢١ | ڕێکەوتی مردن = ١٩٨٤ | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی لەدایکبوون = گوندی سڵێمان‌کەندی، [[سەقز]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعیر]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = خەمین | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] ([[سوننە]]) | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''مەلا عەلی سەعدی''' ناسراو بە '''خەمین''' (لەدایکبووی ١٩٢١ لە [[سەقز]]، [[ئێران]]) شاعیر و مامۆستایەکی ئایینییە کە لە بواری ئەدەب و کلتوردا خزمەتی بە زمانی کوردی کردووە.<ref>[http://www.iscanews.ir/news/608191/بزرگداشت-ماموستا-ملا-علی-سعدی-شاعر-و-ادیب-در-دانشگاە-آزاد-اسلامی بزرگداشت ماموستا ملا علی سعدی شاعر و ادیب در دانشگاە آزاد اسلامی سقز]، باشگاە خبرنگاران دانشجویی ایران، 2015</ref><ref>[http://golansaqqez.com/news/558/آیین-بزرگداشت-«ملا-علی-سعدی»شاعر-سقزی-برگزار-شد.html آیین بزرگداشت «ملا علی سعدی»شاعر سقزی برگزار شد] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170911182038/http://golansaqqez.com/news/558/%D8%A2%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%C2%AB%D9%85%D9%84%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C%C2%BB%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D9%82%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF.html |date=١١ی ئەیلوولی ٢٠١٧ }}، گولان سقز، 2015</ref> == ژیاننامە<ref>[https://kurdnoor.ir/شاعركرد-ملاعلي-سعدي-ملقب-به-خه-مينحامد/ شاعیری كورد مەلا عەلی سەعدی ناسراو به خه مين] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210228145915/http://kurdnoor.ir/%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D9%83%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D9%84%D8%A7%D8%B9%D9%84%D9%8A-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%D9%8A-%D9%85%D9%84%D9%82%D8%A8-%D8%A8%D9%87-%D8%AE%D9%87-%D9%85%D9%8A%D9%86%D8%AD%D8%A7%D9%85%D8%AF/ |date=٢٨ی شوباتی ٢٠٢١ }}، حامید ئەسعەدی، کورد نور، ٢٠١٤</ref> == مەلا عەلی سەعدی یەکێکە لەو ھۆزانەوانە کلاسیکەکانی کورد، لە ساڵی ١٣٠٠ کۆچی ھەتاوی لە گوندی [[سڵێمان کەنی]] ناوچەی فەیزوڵڵابەگیی [[سەقز]] لە [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان|ڕۆژھەڵاتی کوردستانە]] لەدایک بووە. مەلا عەلی لە تەمەنی ٥ ساڵی لە نازی باوک و دایک بێ بەش دەبێ و لە تەمەنی ٧ ساڵی له گوندی [[کەسنەزان، سەقز|کەس نەزان]] دەچێتە حوجرە و کتێبە باوەکانی سەردەم دەخوێنێت و پاشان لە حوجرەی مامۆستایان ئایینی و زانا وەک حاجی سەیف الدین خانی [[یۆرقوڵ]]، پلە و پایەکانی خوێندن و زانستی تەواو کرد. پاش چەند ساڵ خزمەت لە ئاوایییەکانی سەقز وەک [[سونەتە]]، [[باژبڵاخ]]، [[زێویە، سەقز|زێویە]]، [[قۆزڵوو سەروو|قۆزڵوو]] و ساڵی ١٣٦٢ کۆچی ھەتاوی لە گەڕەکی شانازی شاری سەقز ئەگیرسێتەوە و مزگەوتی [[سەلاحەدینی ئەییووبی]] دروست دەکات. ئەم شاعیرە کوردە لە زستانی ساڵی ١٣٦٣ کۆچی ھەتاوی تووشی نەخۆشی شێرپەنجەی گەدە دەبێت و لە گەڕانەوەدا لە شاری تەورێز بۆ سەقز، لە شاری بۆکان دڵی لە لێدان کەوت و کۆچی‌دوایی دەکات و تەرمەکەی لە سەقز ئەسپەردەی خاک ئەکرێت. == بەرھەمەکان == لە تەمەنی ١٠ ساڵیدا یەکەم ھۆنراوەی چڕییەوە و لە تەمەنی ١٨ ساڵی کتێبی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی: * [[یووسف]] و زوڵەیخا وەرگێڕاو لە فارسی بە کوردی * [[دیوانە شیعری خەمین]] کە شیعرەکانی خەمین پتر لە ١٠ ھەزار دێڕن کە زۆربەیان کوردین و چەند شیعرێکی بە [[زمانی فارسی]] و عەرەبی نووسیوە.<ref>دیوان اشعار ملا علی سعدی، انتشارات رویداد، تھران، 2015</ref><ref>[http://kurdistan.irib.ir/-/ایین-بزرگداشت-ملا-علی-سعدی-شاعر-سقزی-برگزار-شد آیین بزرگداشت 'ملا علی سعدی' شاعر سقزی برگزار شد]{{بەستەری مردوو|url=http://kurdistan.irib.ir/-/%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D9%86-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D9%85%D9%84%D8%A7-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%B3%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1-%D8%B3%D9%82%D8%B2%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ }}، سایت صدا و سیمای کردستان، 2015</ref> == نموونە شیعر == {{چینی ناوەند}}'''دامی عیشق'''{{کۆتایی}} {{شیعر}} {{ب|هەمو عالەم پەشێوی دامی عیشقە|هەمو داماو و دڵ سوتاوی عیشقە}} {{ب|لە هەر لایێ دەبینی زەرد رەنگێ|یەقین ئەو بێکەسە فەوتاوی عیشقە}} {{ب|لە هەر هەرد و لە هەر بەرد و لە هەر گوڵ|ئەگر دیت قرمزێ خوێناوی عیشقە}} {{ب|ئەگەر چشمە و ئەگەر چۆم و شەتاوە|سرێشک و گریە و سیروانی عیشقە}} {{ب|لە هەر کوێ سەرکزت دی و دەس بە ئەژنۆ|بزانە قۆڕ بەسەر بەدناوی عیشقە}} {{ب|لە هەر جێ رەنجەڕۆ و کوشتەیێ بێ|ئەسیر و کەوتو و تاڵانی عیشقە}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://www.kurdipedia.org/?lng=8%2020151010133139127481 مەلا عەلی سەعدی (خەمین)]، کوردپدیا {{شاعیرانی کورد}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} {{تووڵی دەروازە|ئێران|شیعر|ژیاننامە|کوردستان}} [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢١]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مردنەکان بەھۆی شێرپەنجەی گەدە]] m7fgg1fb21hg7m73yihymrzi7sqhrak 0 174160 1457988 1423353 2025-07-11T04:48:34Z DanyMations 70070 1457988 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = ئەردەوان زاخۆیی | وێنە =Erdawanzakhoi2018.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە =پەیکەری ئەردەوان زاخۆیی | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = ئەردەوان عەلی محەممەد تەھا | ڕێکەوتی لەدایکبوون = [[١٩٥٧]] | شوێنی لەدایکبوون = [[زاخۆ]]، [[باشووری کوردستان]] | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] |ڕێکەوتی مردن =[[٢٨ی کانوونی دووەم]]ی [[١٩٨٦]] | ساڵانی چالاکی =١٩٧٧–١٩٨٦ | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = | شار = | باڵا = | کێش = | ئایین = | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | ماڵپەڕ = }} '''ئەردەوان عەلی محەممەد تەھا''' ناسراو بە '''ئەردەوان زاخۆیی''' (Erdewan Zaxoyî) گۆرانیبێژێکی کوردی [[باشووری کوردستان]] بوو. == ژیان == ئەردەوان زاخۆیی لە ساڵی ١٩٥٧ لە گەڕەکی جولەکانی [[زاخۆ]] لەدایکبووە. لە خێزانێکی داھات مامناوەند ژیاوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=نھێنییەکانی ژیانی ئەردەوان زاخۆیی|ناونیشان=http://www.qadirzada.com/Ardewa.zaxoy.html|وێبگە=www.qadirzada.com|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210607024527/http://www.qadirzada.com/Ardewa.zaxoy.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=لنتذكر مبدعينا - أردوان زاخويي (1957-1986)|ناونیشان=http://www.semakurd.net/article/لنتذكر-مبدعينا-أردوان-زاخويي-1957-1986|وێبگە=semakurd.net|زمان=ar}}</ref> ئەردەوان لە منداڵییەوە خولیای ھونەری ھەبووە. دایکی دەڵێت «پاش ماوەیەکی زۆر زانیمان ناچێتە قوتابخانە، دەستی کردبوو بە گۆرانی گوتن، پێمان ناخۆش بوو، بەڵام دواتر ئاسوودەی کردین». لە ساڵی ١٩٧٧ یەکەم بەرھەمی بڵاوکردەوە، لە ماوەی ژیانیدا توانی زیاتر لە ٢٠٠ گۆرانی تۆمار بکات.{{ژێدەر پێویستە}} ساڵی ١٩٧٩ ھاوسەرگیری کردووە و لە ھەمان ساڵیش دەچێتە شاخ. بۆ ماوەی دوو ساڵ [[پێشمەرگە]] دەبێت، دواتر لە ١٩٨١ دەچێتە [[جزیری بۆتان]] تا ئەو کاتەی [[بەعس]] لێ خۆشبوونی بۆ دەردەکات. لە ١٩٨٤ بۆ ماوەی دوو ساڵ دەچێتەوە شاخ، دواتر دەچێت بۆ شاری [[دھۆک]]. دوای دوو ساڵ ڕژێمی بەعس لە شەوی ٢٨ی کانوونی دووەمی ١٩٨٦ ئەردەوان لە [[بەغدا]] دەڕفێنن و بێسەروشوێنی دەکەن. == بەرھەمەکان == * 1978:&nbsp;Hewar 100 hewar * 1978: Dorêt Zaxo perî dirûnin *1978: Zalim Ewan * 1978: Zaxo Şeng û Şirînê * 1979: Xozîka mîn zanîba * 1979: Xatira di xwazî * 1979: Ez çî pisyarbikim * 1979: Zaxoka rengîn * 1980: Dayika Kurdistan * 1980: Xwedê gelek derdanê * 1981: Bîrindaro bilbilo * 1981: Ne carek hizar caran * 1981: Ezê herim * 1981: Silava me bikin * 1982: Birîndarim * 1983: Lêlê dayikê * 1983: Bîhara Kûrdistanê * 1983: Dîjmin ji warê me here * 1983: Peşmergekê çelengim * 1984: Urmiyê Urmiyê * 1984: Hey lolo * 1985: Çuxkê hingo * 1985: Ormiyê Ormiyê * 1985: Delala min Zaxoyê * 1986: Rabe me bi revîne * 1986: Erê dayikê * 1986: Babo bira xurtiyê nekin == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|مۆسیقا}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٦]] [[پۆل:خەڵکی زاخۆ]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردی سەدەی ٢٠ەم]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] rk5zq1tlv3dufaitkzvhqz7gpsiemr8 0 174306 1457920 1193430 2025-07-11T04:18:43Z DanyMations 70070 1457920 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = مەلا عەبدولکەریم سائێب | وێنە =Abdalkarimsaeb.jpg | شرۆڤەی وێنە = | قەبارەی وێنە = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٠٥ | ڕێکەوتی مردن = ١٩٨٢ | شوێنی مردن = [[سەقز]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی لەدایکبوون = [[سەقز]] | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = [[شاعیر]] و [[وەرگێڕ]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = | سەرناو = زاری | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بەرانبەرەکان = | ئایین = [[ئیسلام]] ([[سوننە]]) | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | باوک = | خزمەکان = | پەیوەندییەکان = | خەڵاتەکان = |واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''مەلا عەبدولکەریم سائێب''' یان '''مەلا کەریم سائێب''' ناسراو بە '''زاری''' (١٩٠٥ لە [[سەقز]]، [[ئێران]]–١٩٨٢) شاعیر و [[وەرگێڕ]]ێکی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو.<ref>[http://aveenebook.blogfa.com/post/73 مەلا کەریم زاری و چەن شێعری ئەو]</ref> == ژیان == مەلا عەبدولکەریمی سائێب لە ساڵی ١٣٢٥ کۆچی لە گوندی [[ئاڵکەڵوو]] لە ناوچەی فەیزوڵڵابەگی سەقز لەدایک بوو. ئەو لە ژیانی ھاوبەشیدا دوو جار ژنی ھێناوە و خاوەنی شەش کوڕ و کچێک بەناوەکانی مەرحووم مەلا خالید، عابید، زاھید، تاھیر، ماجید، سادق و سەعدییە بووە. زاری لە ٢٧ جۆزەردانی ساڵی ١٣٦٠ ھەتاوی بەرامبەر ١٩٨٢ زایینی کۆچی دوایی کردووە و لە گوندەی [[ئارەبۆغڵووی سەروو|ئارەبوغڵوو]] سپاردەی خاک کراوە.<ref>[http://evinebook.blogfa.com/post/187 ژیاننامەی ملا کەریم زاری]</ref> == بەرھەمەکان<ref>[http://hewram-vian.blogfa.com/post/87/ملا-کریم-صائب آثار ملا کریم صائب]{{بەستەری مردوو|url=http://hewram-vian.blogfa.com/post/87/%D9%85%D9%84%D8%A7-%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%B5%D8%A7%D8%A6%D8%A8 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ }}</ref> == * دیوانە شێعرێک، [[ناوەندی چاپ و بلاوکردەوەی محەممەدی سەقز]] ئو دیوانە بە ٣٠٠ لاپەڕەوە پێکھاتوە لە ٨٨ غەزەڵ و ٥٦ قەسیدە و ١٧ پێنج خشتەکی و ٢١ مەسنەوی و ١٤ شیعری نیشتمانی و ٦٦ شێعری ئایینی و ١٧ شیعریشی فارسییە وەڕگێرانی [[لەیلێ و مەجنوون]] دیوانە شیعری [[نیزامیی گەنجەوی]] کە بەسەرھاتی لەیلێ و مەجنوونە و زاری بە داڕشتنێکی دیکەوە ھۆنیویەتەوە. == نموونە شیعر == {{چینی ناوەند}}'''دڵی فەوتاوم'''{{کۆتایی}} {{شیعر}} {{ب|تا لە بەر چاوی، مقامت سەرگلێنەی چاومە|گەر لە بەر چاوم نەبی، جێگەت دڵی فەوتاومە}} {{ب|گەردی ئاھم بۆ ئەوەی نەگرێت دامانی کەوات|ئاوپاشی ڕێ، وەزیفەی چاوی پڕخوێناومە}} {{ب|وامەزانە خادمێکی غایبم ھەرجێ دەچی|سایەبانی سەروی قەددت ڕۆحی لێقەوماومە}} {{ب|دوێ لە باغا تووشی گوڵ بووم وتی: چۆنی؟ وتم:|بولبولی تۆ مات، سۆزی خاتری شێواومە}} {{ب|پی وتم بۆ واسەری خۆڵاویە دڵبەر، وتم|وەی لەدووری شەمعی ڕوخسارت قوڕە پێواومە}} {{ب|لەم بیابانی فیراق وشارەزووری ھیجرەدا|روئییەتی بەرقی جەماڵت شەربەت وبەفراومە}} {{ب|زاری شێوابوو وەلێ ھوشیارە ئیستاکە گەلێ|چونکە شەوقت ھەمدەمی ئەقڵی پەری لێ داومە}} {{کۆتاییی شیعر}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} * سائیب، عبدوالکریم، دیوانی زاری، تاران، ناوەندی چاپ و بلاوکردنەوەی ئازاد ئەندیشان ،١٣٨٠ * دیوان زاری، مهاباد، انتشارات سیدان، ١٣٤٢ == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{ڤەژینبوکس | ٧٦}} * [https://www.chargoshe.ir/fa/iran/city/384 شاری سەقز]، مالپەری چوار گۆشەی دونیا * [http://kakheaseman.ir/aseman.php?id=54256 شاری سەقز]، کاخ ئاسمان {{تووڵی دەروازە|ئێران|شیعر|ژیاننامە|کوردستان|وێژەی کوردی}} {{شاعیرانی کورد}} {{شیعری کلاسیکی کوردی}} [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٠٥]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٢]] [[پۆل:شاعیران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] 956gpt8xd3x8iv1fy4puow6nfm69lr1 0 174506 1458128 1191043 2025-07-11T06:08:21Z DanyMations 70070 1458128 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = ھۆمایون ئەردەڵان | وێنە =Homayoun Ardalan.jpg | قەبارەی وێنە = 200px | شوێنی لەدایکبوون = {{ئاڵا|کوردستان}} {{-}} [[سەقز]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = دووی شوباتی ١٩٥٠ | ڕێکەوتی مردن = {{Death date and age|١٩٩٢|٠٩|١٧|١٩٥٠|٠٢|٠٢}} | شوێنی مردن = چێشتخانەی میکۆنوس لە شاری [[بەرلین]]ی {{ئاڵا|ئەڵمانیا}} | ھۆکاری مردن = تیرۆر | شوێنی گۆڕ = {{ئاڵا|فەڕەنسا}} {{-}} [[پاریس]]، گۆڕستانی [[پێرلاشێز]] | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = [[ماد]] | ھاووڵاتی = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕادەی خوێندەواری = | دایەن = | پیشە = نوێنەر و بەرپرسی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] لە ئەڵمانیا | ساڵانی چالاکی = ١٩٧٩ – ١٩٩٢ | خاوەنکار = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | ناسراو بەھۆی = ئەندامی کومیتەی ناوەندی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | سەرناو = بەرپرسی حیزب لە ئەڵمانیا | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] | بەرانبەرەکان = | ئایین = | ھاوسەر = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خەڵاتەکان = }} [[پەڕگە:Tombes d'Abdoli, Sharafkandi & Ardalan.JPG|thumb|گۆڕی شەڕەفکەندی و عەبدوولی و ئەردەلان لە [[گۆڕستانی پێر لاشێز]]ی [[پاریس]]|300px|چەپ]] '''ھۆمایون ئەردەڵان''' (٢ی شوباتی ١٩٥٠ لە [[سەقز]] – ١٧ی ئەیلوولی ١٩٩٢ لە [[بەرلین]]) نوێنەر و بەرپرسی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] لە [[ئەڵمانیا]] و یەکێک لە ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی ئەو حیزبە بوو. ئەو لەگەل [[سادق شەرەفکەندی]]، [[فەتاح عەبدولی]] و [[نوری دێھکوردی]] لە [[تێرۆری میکۆنۆس|میکۆنۆس]] لە ١٧ ئەیلوولی ١٩٩٢ لە بەڕڵین شەھید کرا. == ژیان و خەبات سیاسی == ھومایوون لە بنە ماڵەی ئەڕدەڵانەکانی سەقز و کوڕی [[سەیفوڵڵا خان ئەردەڵان]] بوو. لە ساڵی ١٩٧٩ خوێندنی لە [[زانستگای کوردستان]] لە [[سنە]] بە جێ ھێشت و بوو بە ئەندامی حیزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران. لە ساڵی ١٩٨٣ بە ئەندامی کومیتەی ناوەندی ئەو حیزبە ھەڵبژێردرا. دواجار بوو بە بەرپرسی لقی سەقزی حیزبی دیموکرات. لە دوای کۆنگرەی ھەشتم ئەو حیزبە لە ساڵی ١٩٨٧ چوو بۆ ئەڵمانیا و بوو بە نوێنەری ئەو حیزبە لەو وڵاتە. ئەو لە شاری [[فرانکفورت|فرانکفۆرت]] ژیانی بە سەر دەبرد. == تیرۆر == ھومایوون ئەردەڵان لە چێشتخانەی میکۆنوس لە شاری [[بەرلین]] لە ١٧ی [[ئەیلوول]]ی ١٩٩٢ دا کاتێ بەشداری کۆبوونەوەیەکی سەرانی گرووپەکانی دژ بە ڕژێمی [[کۆماری ئیسلامی ئێران]] کردبوو، تێرۆر کرا. دادگایێک لە شاری [[بەرلین]] دوای شیکردنەوەی ڕووداوەکانی کارەساتی میکۆنوس، نێردراوەکانی کۆماری ئیسلامی بۆ ئەنجامیدانی ئەو تیرۆرە بە تاوانبار ناسی. [[عەلی خامنەیی]] (ڕێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران)، [[ئەکبەر ھاشمی ڕەفسەنجانی]] (سەرۆک کۆماری کات) و [[عەلی فەلاحیان]] (وەزیری ئیتلاعاتی کات)ی بۆ دادگا بانگێشت کران. بە پاڵپشتیی پۆلیسی [[ئەڵمانیا]] کەسێک وێرای بێتە دادگاکە و شەھادەت بدات لەسەر ئەو ڕووداوە. لە دادگاکەدا گوتی کە ئەندامی [[وەزارەتی ئیتلاعات]] بووە و سیستەمی پلان دانانی تیرۆرەکان بە باشی دەناسێ. بەو بەڵگانە دادگاکە کاربەدەستانی کاتی کۆماری ئیسلامی بە تاوانبار زانی لە ئەنجامی ئەو کردەوە تیرۆریستییەدا.<ref>[https://www.iranrights.org/fa/library/document/3702 قتل در میکونوس، تجزیه و تحلیل یک ترور سیاسی]، بنیاد عبدالرحمن</ref><ref>[https://www.radiozamaneh.com/298976/ میکونوس؛ داغ ابدی ترور بر پیشانی جمهوری اسلامی]، رایو زمانه</ref><ref>[https://fa.kurdistanukurd.com/?p=2885 وب سایت حزب دمکرات کردستان]</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == پەیوەندییە دەرەکییەکان == * [https://kurdistanmedia.com/ ماڵپەڕی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Homayoun Ardalan}} [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:نێژراوان لە گۆڕستانی پێر لاشێز]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٢]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٠]] [[پۆل:تیرۆرکراوانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:تێکۆشەرانی گەڵی کورد]] [[پۆل:پەنابەرە ئێرانییەکان لە ئەڵمانیا]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:سیاسەتمەدارە کوردە تیرۆرکراوەکان لە ئێران]] d0jj72alhe7e7gnup8iu9v40peso754 0 175175 1457830 1457713 2025-07-10T12:04:35Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457830 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ئەلیسا ڤاکاس مۆرۆ | image = | image_size = | caption = | birth_name = | birth_date = دەورووبەری ١٩٧٢ | birth_place = [[ئیسپانیا]] | death_date = | death_place = | death_cause = | other_names = | known_for = وەرگری [[خەڵاتی نێونەتەوەییی ژنانی ئازا]] لە ساڵی ٢٠٢١ | education = | employer = | occupation = ڕاھیبە لە [[بەیت عبرە]] | religion = | parents = | relatives = | signature = | website = | footnotes = | nationality = }} '''ئەلیسا ڤاکاس مۆرۆ''' ({{بە ئیسپانی|Alicia Vacas Moro}}؛ لەدایکبووی دەورووبەری ١٩٧٢)<ref name="c19722">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی ئازاری ٢٠٢١|سەردێڕ=Comboni sister named a 2021 'Woman of Courage' for work in Middle East|ناونیشان=https://international.la-croix.com/news/religion/comboni-sister-named-a-2021-woman-of-courage-for-work-in-middle-east/13921|ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=international.la-croix.com|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٩ی ئازاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210309213132/https://international.la-croix.com/news/religion/comboni-sister-named-a-2021-woman-of-courage-for-work-in-middle-east/13921|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> ژنە پەرستیار و سەرۆکی سیستەرەکانی کۆمبۆنی، ئەو لە [[ئیسپانیا]] لە دایکبووە.<ref name="wall">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Women’s Day: a window in the Wall – nuns on the frontlines of conflict|ناونیشان=http://www.archivioradiovaticana.va/storico/2014/03/08/women’s_day__a_window_in_the_wall_–_nuns_on_the_frontlines_of/en1-778862|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.archivioradiovaticana.va}}</ref> ئەو وەک پەرستیار لە [[میسر]] و [[بەیت عبرە]] بووە. لەکاتی بڵاوبوونەوەی [[ڤایرۆسی کۆرۆنا]]، ئەو بۆ یارمەتیدان چووە [[ئیتالیا]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Op-Ed by Ambassador Gingrich: Catholic Sisters Remain at the Forefront of COVID-19 Response|ناونیشان=http://va.usembassy.gov/op-ed-by-ambassador-gingrich-catholic-sisters-remain-at-the-forefront-of-covid-19-response/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=U.S. Embassy to the Holy See|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٨ی ئازاری ٢٠٢١|سەردێڕ=Estados Unidos premia a la misionera española Alicia Vacas como ‘Mujer Coraje’|ناونیشان=https://www.vidanuevadigital.com/2021/03/08/estados-unidos-premia-a-la-misionera-espanola-alicia-vacas-como-mujer-coraje/|ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=Vida Nueva – Revista y portal de noticias religiosas y de Iglesia|زمان=es}}</ref> لە ئازاری ٢٠٢١، لەلایەن وەزارەتی دەرەوەی [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]] و ھەروەھا [[جیڵ بایدن|جیل بایدن]]، خاتوونی یەکەمی وڵات [[خەڵاتی نێونەتەوەییی ژنانی ئازا|خەڵاتی نێونەتەوەیی ژنانی ئازای]] پێبەخشرا.<ref name="c1972">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی ئازاری ٢٠٢١|سەردێڕ=Comboni sister named a 2021 'Woman of Courage' for work in Middle East|ناونیشان=https://international.la-croix.com/news/religion/comboni-sister-named-a-2021-woman-of-courage-for-work-in-middle-east/13921|ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=international.la-croix.com|زمان=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٩ی ئازاری ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210309213132/https://international.la-croix.com/news/religion/comboni-sister-named-a-2021-woman-of-courage-for-work-in-middle-east/13921|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ئەو ژنانەی خەڵاتی نێونەتەوەییی ژنانی بوێریان وەرگرتووە]] labskacw22ix9mcdc4fc225usb1f7od 0 176478 1458017 1435817 2025-07-11T05:32:26Z DanyMations 70070 1458017 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{وەسف|ئاوازدانەر و گۆرانیبێژێکی کورد}} {{زانیاریدانی کەسایەتی | ناو = سالار سەلمان | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | لێدوانی وێنە = | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | ناوی کاتی لەدایکبوون = |ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٥٩|٦|٢٥}} |شوێنی لەدایکبوون = [[کەرکووک]]، [[عێراق]] | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = {{ئاڵا|ھۆڵەندا}} | نەتەوە = [[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = |پیشە = [[ئاوازدانەر]]، [[گۆرانیبێژ]] و [[گۆرانینووس]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ناوبانگ = | کارە_دیارەکان = | شێواز = [[گیتار]] | شار = | باڵا = | کێش = | بزاڤ = | ھاوسەر = | منداڵەکان = | باوان = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان = }} '''سالار سەلمان میراخۆر''' (لەدایکبووی ٢٥ی حوزەیرانی ١٩٥٩ لە [[کەرکووک]]، [[عێراق]]) [[ئاوازدانەر]]، [[مۆسیقاژەن]]، [[گۆرانینووس]] و [[گۆرانیبێژ]]ێکی کوردە. == ژیانی تایبەتی و ھونەری == سالار سەلمان لە دەیەی ١٩٨٠وە سەرقاڵی کاری ھونەرییە و بەھۆی ئەو ئاوازانەی کە دایناوە، ئەو گۆرانییانەی کە نووسیویەتی و ئامێرەکەی (کە [[گیتار]]ە) بە کەسێکی داھێنەر و پێشەنگ پێناسە دەکرێ کە کارەکانی دانسقە و جیاواز بووە. سالار زیاتر بە ئاوازەکانییەوە ناسراوە، و ئەو کاسێتەی [[تیپی مۆسیقای سروود]] لە ساڵی ١٩٨٦دا تۆماری کرد، ھەمووی بەرھەمی ئەو بوون. زۆر ھونەرمەندی کوردی وەکوو: [[کڵپە مستەفا]]، [[کەمال محەممەد]] و [[سالار مەحموود]]ی پێگەیاندووە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سالار و عەتا کارێکی نوێ دەکەن|ناونیشان=http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=62293&Jor=5|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=www.wishe.net}}</ref> و ھەنووکەش بەردەوامە و جگە لە کاری ھونەری لە ٢٠ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٩دا لەگەڵ چەند ھونەرمەندێکی تر یانەی کوردیی میدیای لە [[ئەمستەردام]]ی [[ھۆڵەند]] دامەزراندووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Administrator1|سەردێڕ=ڕاپۆرتە هەوڵ لە هۆڵەنداوە … لە یادی 28 ساڵەی دامەزراندنی یانه‌ی کوردی "میدیا" دا ڕێزلە سەرپەرشتیارانی دێرین و نوێی سەرجەم بەشەکانی"میدیا" دەگیرێت|ناونیشان=http://www.kurdistannet.biz/kn/index.php/2016-12-11-17-06-17/2016-12-17-19-31-05/769-28|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=www.kurdistannet.biz|زمان=en-gb|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی نیسانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210412224013/http://www.kurdistannet.biz/kn/index.php/2016-12-11-17-06-17/2016-12-17-19-31-05/769-28|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=یانەی کوردی میدیا لە ھۆڵەندا 28 ساڵ خزمەت و خزمەتگوزاریی بەردەوام – Knwe.org|ناونیشان=https://knwe.org/?p=11231|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=knwe.org}}</ref> زۆربەی گۆرانییەکانی سالار سەلمان لەلایەن گۆرانیبێژانی ترەوە وەکوو [[چیا مەدەنی]] وتراونەتەوە. گۆرانییەکانی سالار سەلمان سەبارەت بە خۆشەویستی و دڵسۆزی و ژانن و، ئەمەش وای کرد کە شۆرەتی «سانتانای کوردستان» وەرگرێت کە شۆرەتێکی ئیسپانییە. سالار بە دوورکەوتنەوە لە شێوازە تەقڵیدییەکان و فۆلکلۆرییەکان و دەنگە دووبارەکان، شێوازێکی ئازادی بە ئاوازەکانی داوە. لەجیاتیی ئەوانە، بیرۆکەی لە دەنگە ئافڕۆ–ڕۆژئاوایییەکانی دەیەی حەفتا و ھەشتا وەک [[جاز]]، [[ڕۆکی ھەلوەسەبزوێن]] یان [[فلامێنکۆ]] وەرگرتووە و بەمەش توانیی مانایەکی نوێ بە مۆسیقای خۆی بدات.<ref name="afrobotic.bandcamp.com">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Salar Salman, by Afrobotic Musicology|ناونیشان=https://afrobotic.bandcamp.com/album/salar-salman|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=Afrobotic Musicology|زمان=en}}</ref> دوای ساڵانێک بێدەنگی، دواجار سالار لە ٢٧ی ئایاری ٢٠٢٢ لە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ پیتەر ھۆڵسڵن بۆ ''باندکامپ دەیلی'' دەرکەوت. نووسەر نووسیویەتی سالار بیرۆکەی لە زۆر شت وەرگرتووە. ھەر لە گیتاری فلامێنکۆی ئیسپانیی [[پاکۆ پنیا]] بگرە تا دەگاتە ڕیفەکانی ڕۆکی [[ماڕک ناپفلێر]]ی سەرکردەی [[باندی دایر سترەیتس]]. دوای ئەوەی لە سەرەتای دەیەی ١٩٨٠ ڕووی کردە [[ئەمستەردام]]، باندێکی لەگەڵ [[پیانۆژەن]]ێکی ھۆڵەندی، [[بەیسژەن]]ێکی مەغریبی، [[ئەوبۆ]]ژەنێکی ئیسپانی و [[تەپڵلێدەر]]ێکی خەڵکی [[سورینام]] دروست کرد. ئەمە زۆر بەڕوونی لە ''مام لالۆ'' کە پارچەیەکی خەوھێنەرە دیارە کە لە گوڵچینێکی مۆسیقای سالار لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٢ لەلایەن کۆمپانیای ھۆڵەندی، ئافڕۆبۆتیک میوزیکۆلۆجی بڵاوکرایەوە. سالار لە پەیوەندییەکی ڤیدیۆیی لەسەر [[واتس ئەپ]] بۆ ''باندکاپم دەیلی'' ڕوونکردنەوەی لەسەر ''مام لالۆ'' دا و وتی: «شوانەکە ھەموو مەڕەکانی لەدەست داوە و لەبەرئەمەش شەکەت بووە و بڕسکی لێ بڕاوە.» وەک زۆربەی گۆرانییەکانی، وتی کە «''مام لالۆ'' لە بەرگێکدایە، بەڵام لە ڕاستیدا، من باسی مەڕ ناکەم—باسی چاندی کوردی دەکەم. ھیوابڕاوە.» ئەلبوومەکەی لە ھەشت تڕاک پێک ھاتووە کە حەوتیان لە دەیەی ١٩٨٠ تۆمار کراون کە لە نێو کاسێتێکی زۆر کۆن و ونبوودا تۆمار کرابوون. کچەکەی سەلمان بەناوی «شیرین میراخۆر» بەم دوایییە لەنێو پاکەتێکی پێڵاوی تەپوتۆزاویی پڕ لە کاسێتی کۆن لە پشتی دۆڵابێکدا دۆزیبوویەوە. میراخۆر و مێردەکەی، و بەرھەمھێنەری [[مەغریبی]]، ''شاب ڕانر'' زۆر سەرسام بوون بەو مۆسیقایە و بڕیاریان دا بە فەرمی بڵاوی بکەنەوە. ھەروەھا ''شاب ڕانر'' لە ئەلبوومەکەدا و لە گۆرانیی ''مام لالۆ'' بە شێوەی ڕیمیکس بەشداریی کردووە.<ref name="daily.bandcamp.com">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٧ی ئایاری ٢٠٢٢|سەردێڕ=The Legacy of Salar Salman, Kurdish Guitar Hero|ناونیشان=https://daily.bandcamp.com/features/salar-salman-self-titled-interview|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣|وێبگە=Bandcamp Daily}}</ref> لە چاوپێکەوتنەکەدا، سالار باسی نەھامەتییەکانی [[کورد]] و [[کوردستان]] و، [[ئەنفال]]ی [[ڕژێمی بەعس]]ی بە سەرکردایەتیی [[سەددام حوسێن]] کردووە. سالار توانیویەتی لەو سەردەمەدا ڕێگەیەک بۆ گۆرانیوتن بۆ گەلەکەی بدۆزێتەوە. ھەروەھا وتی «بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ گۆرانیم دەوت.» ئاماژەی بەوە دا کە گۆرانیی سیاسی لە سەردەمی ڕژێمی بەعسی سەددام حوسێندا کە بەتەواوی دوژمنایەتیی دانیشتووانی کوردی دەکرد مەترسیدار بوو. وتی «من گۆرانیم لەسەر خۆشەویستی بۆ کچێک دەوت، و دەموت، 'ئامادەم لەپێناوتدا بمرم. ھەموو ژیانم بۆ تۆیە. بەبێ تۆ، ژیان بێمانایە.' مەبەستەکە خۆشەویستیی ڕاستەقینە نەبوو، بەڵکوو خۆشەویستیی من بوو بۆ کوردستان—ئامادە بووم بۆی بمرم.» دوای ئەوەی ڕووی کردە [[سلێمانی]]، بەردەوام لە قوتابخانە و ناوەندە ڕۆشنبیرییەکان کۆنسێرتی دەکرد تا یارمەتیی بژیویی خێزانەکەی بدات. بەڵام لەگەڵ گەشەسەندنی ناوبانگەکەی، سەرنجیی نەرێنیی ئەفسەرە تۆقێنەرەکانی پۆلیسی نھێنیی موخابەراتی عێراقیشی بۆ خۆی ڕاکێشا، و بۆ لێکۆڵینەوە لەسەر ھۆنراوەکانی ھێنایان. ھەست دەکرا کە ژیانی لە مەترسیدایە بۆیە لە ١٩٨٢ لە وڵات ھەڵات و چوو بۆ [[ئێران]] و پاشان لەوێوە بۆ [[ھۆڵەندا]]. سالار لە گەشتە درێژەکەیدا، گیتارەکەی فەوتا؛ پاسەوانانی سنووری ئێران وردوخاشیان کرد، چونکە دەسەڵاتدارانی کۆماریی ئیسلامیی ئێران دوای [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران]]، مۆسیقای ڕۆژائاوایان قەدەغە کردبوو. بەڵام توانیی گیتارێکی نوێ پەیدا بکات دوای ئەوەی کە لە فڕۆکەخانەی ئەمستەردام لە گەشتیارێکی ئەوڕووپی نزیک بوویەوە و بڕە پارەیەکی پێ دا. سالار وتی «من نەمدەتوانی بە ئینگلیزی قسە بکەم. تەنیا دەموت 'من، پەنابەر، عێراق، ئاھ، سیاسەت... پارە، کێشە نییە. تکایە، گیتار،'» ھەر ئەوەندەی بە بیر دێتەوە. «تەنانەت نەمدەویست گیتارەکەش بکرم. ھەر دەمویست گیتارەکە ھەڵگرم و کەمێک بژەنم. وەک ئەوە وا بوو جارێکی تر خۆشەویستەکەم ببینمەوە.» لەو ساڵانەدا، سالار بەردەوام بوو لە نووسینی مۆسیقا لەکاتێکدا لە باندەکانی دەوروبەری پایتەختی ھۆڵەندادا ژەنیار بوو. تا کاتی چاوپێکەوتنەکەش، سەلمان لە ئەمستەردام دەژی، و سەردانی [[باشووری کوردستان]]یش دەکات—کە لە ئێستادا زۆر سەلامەتتر و جێگیرترە، کە بەشێکی دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی خۆبەڕێوەبەری لەنێو دەوڵەتی عێراقدا.<ref name="daily.bandcamp.com" /> == دیسکۆگرافی == === گۆرانییەکان === * ئەمشەو ئەمشەو * ئەی مانگ (لەگەڵ [[سەرکەوت سەعید]]) * بڕیاری چی بەم؟ * بە شەوقی * چەکھەڵگری خاکێکم * خۆزگە * دایە گیان * دەبێت ڕووکەینە سارا * دەچینۆ * دەردی غوربەت * شەوێکە ئەمشەوی تر * شیرینێ<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کەمال محەممەد ئێستاش دەڵێ نازە ڕقم لێ ھەڵمەگرە|ناونیشان=http://gulan-media.com/art/t_detail.php?id=1155&section=3|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=gulan-media.com|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20101018061013/http://www.gulan-media.com/art/t_detail.php?id=1155&section=3|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * کوڵم و ئەگریجە * کۆتری سپی<ref name=cultureproject.org.uk>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سالار سەلمان، سەربازێکی ونی زیندوی موزیکی کوردی|ناونیشان=http://cultureproject.org.uk/kurdish/salar-salman-music/|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=کولتور مەگەزین}}</ref> * گەرچی وێڵی دەشت و دەرم * لە پاش تۆ<ref name=cultureproject.org.uk/> * لە ھەر سووچێ * مام لالۆ * وڵاتم بەجێھێشت * وێنەی تۆ === ئاوازەکان === سالار ئاوازی بۆ چەندین گۆرانی و گۆرانیبێژ داناوە: * [[کڵپە مستەفا]] ** بە شەوقی ** گەرچی وێڵی دەشت و دەرم ** وێنەی تۆ * [[کەمال محەممەد]] ** بڕیاری چی بەم؟ ** شیرینێ * [[سالار مەحموود]] ** ئەرێ ھۆ لەیلی ** لە پاش تۆ * [[کەمال محەممەد]] و [[میران عەلی]] ** جەژنی مەرگ<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کەمال محەممەد و میران دوێت دەکەن|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/310120152|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢٥ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> * [[سەرکەوت سەعید]] ** یاران === ئەلبوومەکان === سالار تاکە ئەلبوومێکی فەرمیی بە ناوی خۆیەوە ھەیە کە لە ٢٥ی ئایاری ٢٠٢٢ و لەلایەن ''ئەی ئێم ڕیکۆردز'' لەسەر [[ئاپڵ میوزیک]]، [[ئایتیوونز]]، [[سپاتیفای]]، [[دیزر]]، {{قت|[[ڵاست.ئێف ئێم]]}} و چەندین شوێنی تریش بڵاو کرایەوە.<ref name="afrobotic.bandcamp.com" /><ref name="daily.bandcamp.com" /> {{پێڕستی تراکەکان | ناونیشان = سالار سەلمان <!--تێبینی: تەنھا یەکێک لەو سیانەی خوارەوە دەبێ «بەڵێ»یان بۆ داندرێت چوونکە تەنھا یەکێکیان دەتواندرێت دەربکەوێت!--> | بەشداربووانی_نووسین = | بەشداربووانی_مۆسیقا = | نووسەرەکانی_ھۆنراوەکان = | ستوونی_زیادە = <!--ستوونێکی زیادە کە دەتوانیت زانیاری زیادە بنووسیت تێیدا--> | ناو١ = شەھرەزادە | نووسەر١ = | تێبینی١ = | ھۆنراوەکان١ = | ئاوازدانەر١ = | ماوە١ = ٦:٢٠ | زیادە١ = | ناو٢ = نازێ | نووسەر٢ = | تێبینی٢ = | ھۆنراوەکان٢ = | ئاوازدانەر٢ = | ماوە٢ = ٨:٤٢ | زیادە٢ = | ناو٣ = شەپۆلەکان | نووسەر٣ = | تێبینی٣ = | ھۆنراوەکان٣ = | ئاوازدانەر٣ = | ماوە٣ = ٢:٠١ | زیادە٣ = | ناو٤ = مام لالۆ | نووسەر٤ = | تێبینی٤ = | ھۆنراوەکان٤ = | ئاوازدانەر٤ = | ماوە٤ = ٥:٠٠ | زیادە٤ = | ناو٥ = شیرین | نووسەر٥ = | تێبینی٥ = | ھۆنراوەکان٥ = | ئاوازدانەر٥ = | ماوە٥ = ٧:٠٤ | زیادە٥ = | ناو٦ = لە تەنھایی | نووسەر٦ = | تێبینی٦ = | ھۆنراوەکان٦ = | ئاوازدانەر٦ = | ماوە٦ = ١:٤٤ | زیادە٦ = | ناو٧ = لۆی لۆی | نووسەر٧ = | تێبینی٧ = | ھۆنراوەکان٧ = | ئاوازدانەر٧ = | ماوە٧ = ٢:٤٩ | زیادە٧ = |total_length = ٣٣:٤٠ }} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{فەیسبووک|salar.mirachor}} * {{یووتیووب|user=SalarSalman1959}} * ''[https://music.apple.com/us/artist/salar-salman/1475320906 سالار سەلمان]'' لە [[ئاپڵ میوزیک]] * ''[https://www.deezer.com/us/artist/70431252 سالار سەلمان]'' لە دیزر {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:ئاوازدانەرانی کورد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٩]] ah0wkhwecq6n7iayo6wgvt3whan42qt 0 179231 1458114 1455190 2025-07-11T06:04:42Z DanyMations 70070 1458114 wikitext text/x-wiki {{نامەی ڕوونکردنەوە|شێخ عەبدولسەلام بارزانی|بارزانی (ڕوونکردنەوە)}} {{کەسایەتی | ناو = شێخ عەبدولسەلام بارزانی | وێنە = Abdul Salam Barzani 1908.jpg | قەبارەی وێنە = 250px | لێدوانی وێنە = عەبدولسەلام بارزانی لەگەڵ دەستەیەک لە چەکداران لە ساڵی ۱۹۰۸ | ناوی کاتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[بارزان]]، [[باشووری کوردستان]] | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١ی کانوونی دووەم ١٨٨٧ | ڕێکەوتی مردن = ١٤ی کانوونی یەکەم ١٩١٤ | شوێنی مردن = [[مووسڵ]]، [[باشووری کوردستان]] | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | نیشتەجێ = | نەتەوە = [[کورد]] | ئایین = [[ئیسلام]]، [[سوننە]] | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = شێخ محەممەد بارزانی | خزمەکان = [[مەلا مستەفا بارزانی]]، [[ئەحمەد بارزانی]] }} '''شێخ عەبدولسەلام بارزانی دووەم''' لەسەر بزووتنەوەی سەربەخۆیی کوردستان و ھەوڵەکان بۆ ڕزگاربوون لە دەسەڵاتی عوسمانییەکان ساڵی ١٢٦٩ بە سەرکردایەتی شێخ عوبەیدوڵڵا شەمزینان، بە شێوەیەکی کاریگەر بەشدارییان کرد. ھەروەھا شێخ محەممەد بارزانی کوڕی گەورە و جێنشینی شێخ عەبدولسەلام، بەرامبەر بە بەدکاران و بەکرێگیراوانی حکوومەت خۆپیشاندانیان ئەنجامدا و پاش ماوەیەک لەلایەن حکوومەت [[عوسمانی]] ماوەیەک لە زیندانی [[بدلیس]] زیندانی کرا و پاشان دیپۆرتی [[مووسڵ]] کرا. شێخ محەممەد بارزانی پێنج کوڕی ھەبوو، عەبدولسەلام (دووەم)، شێخ [[ئەحمەد بارزانی|ئەحمەد]]، شێخ محەممەد سدیق، شێخ بابۆ و [[مەلا مستەفا بارزانی|مستەفا بارزانی]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=روحانی|یەکەم=بابا مردوخ|سەردێڕ=تاریخ مشاهیر کرد|پەڕەکان=٥٣٢}}</ref> == دەستپێکی شۆڕش == [[پەڕگە:Sheikh Abdulsalam Barzani 1914, Urmia.jpg|وێنۆک|شێخ عەبدولسەلام بارزانی، ١٩١٤، لە ورمێ]] یەکەم ڕاپەڕینی بارزانی لە ڕاستیدا لە ساڵی ١٩٠٩ دا کرا. ڕێکخراوی (گەنجانی تورک) کە بە کودەتایەک لە ساڵی ١٩٠٩ دا لە دژی [[عەبدولحەمیدی دووەم|سوڵتان عەبدولحەمید]] ھەموو دام و دەستەکانی دەسەڵات لە [[تورکیا]] بە پێچەوانەی بەڵێنەکانی پێشوویان، کەم بە زەخت و گوشار لەسەر گەلان ناتورکیزمیان چڕکردەوە و چالاکی نەتەوایەتییان قەدەغە کرد چەند مانگێک پاشان شێخ عەبدولسەلام بارزانی ڕاپەڕینێکی ھەڵگیرساند لە یەکەم شەڕدا لە نێو سوپای ئەو و تورکیا شکستێکی سەختیان پێبەخشین و مەودای ڕاپەڕینیش ھێدی ھێدی درێژ بووەوە بۆ [[بدلیس]] لە ساڵی ١٩١٠ دا ھێزەکانی عوسمانی [[بارزان]] و بارزانیان لە ناوچەکەیان بە جێھێشت. ئەوان مانەوە ھاوکات [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|عوسمانییەکان]] یش توانییان لە سێری بدلیسدا سەرکوت بکەن حکوومەتی یەمەن لە ساڵی ١٩١٣ دا ژمارەیەکی زۆر [[کورد]]یان دەستگیر کرد بەبیانووی پیلانگێڕان لە دژی حکوومەت. ئەویش دەستگیرکرا و ناوی شێخ عەبدولسەلام ھاتووە ناو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=دارابی|یەکەم=عزت|سەردێڕ=تجربیات تاریخی و تلخ جنبش های ناسیونالیست در کردستان}}</ref> شێخ عەبدولسەلام (دووھەم) کوڕی شێخ محەممەد بارزانی، کوڕەزای شێخ عەبدولسەلامی یەکەم، برا گەورەی [[مەلا مستەفا بارزانی|مەلا مستەفای بارزانییە]]. چالاکییە سیاسییەکانی وەک بەرگریکار لەمافەکان میڵی کوردی بە بەشداری لە کۆنفرانسی «الشیوخ کرد و رؤساھم» بە ڕابەرایەتی شێخ محەممەدی قادری لە شاری [[دھۆک]] لە ساڵی ١٩٠٧ دەستی پێکرد. لە ماوەی ١٩٠٧ تا ساڵی ١٩١٤ ھەرێمی بارزان لە دژی حکوومەتی عوسمانی ڕاپەسێو لە ناکۆکییە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانی سەردەمی ئەو بەژداری کرد و بەردەوام لەگەڵ پیاوان خێڵ بارزان لە دژی سوپای عوسمانی وەستاو شەڕی لەگەڵ کردن، ئەو لە چەند قۆناغێکدایە توانی شکست بە ھێزەکانی حکوومەت بھێنێ دوای ماوەیەک سوپایەکی گرانبەھاترین سوپای عوسمانی و کوردەکانی سەر بە حکوومەت ناوچەی بارزانیان گەمارۆدا، ئەم شەڕە بووە ھۆی شکست پێھێنانی بارزانییەکان و ھەڵھاتنی شێخ عەبدولسەلام و زۆرێک لە بنەماڵەی شێخ لەو کاتەدا بە دیل گیران، [[مەلا مستەفا بارزانی]]، منداڵێکی گەنج بوو کە لەگەڵ دایکیدا لە ناو دیلەکاندا بوو. دوای ساڵێک شێخ عەبدولسەلام سوپایەکی کۆکردەوە و گەڕایەوە بۆ شەڕ. عوسمانییەکان ڕۆیشتن، ئەم جارە، ھێزەکانی عوسمانی بەسەختی شکستیان ھێناو حکوومەت مەرجی ھەبوو. بۆ ئاشتی قبوڵ کرا و دیلەکان ئازاد کران و چەند ساڵێک بە ئارامی تێپەڕی و کەسێک بۆ ناوی سەفوت بەیگ لە گوندی شێخ عەبدولسەلامەوە بە تۆمەتی کوشتنێک تۆمەتبارکرا بەو ھۆیەوە بارزانی ھەڵھات و جارێکی تر [[بارزان]] بە ھێزی حکوومەت گەمارۆ درا. دوای ماوەیەک شەڕ و کوشتار شێخ عەبدولسەلام خۆی نەدا بەدەستەوە، و بەرەو [[ئێران]] ھەڵات و لەگەڵ [[سمکۆ|ئیسماعیل ئاغای سمکۆ]] پەیمانی دۆستایەتی و ھاوکاری کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=رۆحانی|یەکەم=کەمال|سەردێڕ=کورد و کوردستان لە ڕێڕەوی مێژوودا|بڵاوکەرەوە=ئاراس|ساڵ=۱۳۹۸ هەتاوی|ژپنک=٩٧٨-٦٢٢-٦٢٧٨-٣١-٠|شوێن=تاران|پەڕەکان=۳۹۹}}</ref> == لەسێدارەدانی عەبدولسەلام == ڕۆژێک عەبدولسەلام لە ماڵی سۆفیێکدا بە ناوی عەبدوڵڵا میوان بوو، عەبدوڵڵا بە چاوچنۆکی ئاگاداری لەگەڵ تورکەکانا پەیوەندی ھەبوو عەبدولسلام دەستگیرکرا. دوای ماوەیەک لە [[مووسڵ]] (١٩١٤ زایینی) لەسێدارە درا. دوای شێخ عەبدولسەلامی دووھەم، [[شێخ ئەحمەد بارزانی|شێخ ئەحمەدی]] برای، خێڵی بارزانی بەڕێوەبرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=روحانی|یەکەم=بابا مردوخ|سەردێڕ=تاریخ مشاهیر کرد|پەڕەکان=٥٦٠}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] * [[سەرەتاکانی ناسیۆنالیزمی کوردی]] * [[بارزانی (نازناو)]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی}} [[پۆل:خەڵکی بارزان]] [[پۆل:بنەماڵەی بارزانی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٨٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩١٤]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:ناسیۆنالیستە کوردەکان]] [[پۆل:شۆڕشگێڕە کوردەکان]] [[پۆل:سەربزێوانی کورد]] gscuwb7m048nu1v1lmba026ee7w86rs 0 183405 1458148 1399006 2025-07-11T06:13:51Z DanyMations 70070 1458148 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''بیژەن نامدار زەنگەنە''' ({{بە فارسی|بيژن نامدار زنگنه}}؛ لەدایکبووی ٢١ی ئەیلوولی ١٩٥٢ لە [[کرماشان]]، [[ئێران]]) سیاسەتوانێکی [[کورد]]ە<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Zangeneh, a Kurd, confirmed as Iran oil minister|ناونیشان=http://www.rudaw.net/english/middleeast/iran/21082017|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی حوزەیرانی ٢٠٢١|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> کە لە دوای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران ٣٢ ساڵان وەکوو وەزیر لە کابینە جۆراوجۆرەکان خزمەتی کردووە. زەنگەنە لە ١٥ی ئابی ٢٠١٣ ھەتا ٢٥ی ئابی ٢٠٢١ لە کابینەی [[حەسەن ڕۆحانی]] وەکوو وەزیری نەوت کاری کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی ویکیی ئینگلیزی|سەردان=٢١ی حوزەیرانی ٢٠٢١}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{کۆمنز}} {{تووڵی دەروازە|سیاسەت|ژیاننامە|کوردستان|ئێران|زانستی سیاسەت}} {{سیاسەت-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٢]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:زەنگەنە]] [[پۆل:وەزیرانی حکوومەتی ئێران]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی تاران]] 9xm2defjwpfsnlxx8iqyalgevg1hhhl 0 188303 1458065 1447400 2025-07-11T05:52:22Z DanyMations 70070 1458065 wikitext text/x-wiki {{ئز}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = سەڵاح داودە | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٤١ | شوێنی لەدایکبوون = [[قەرەحەسەن]]، [[کەرکووک]]، [[عێراق]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = {{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|٢٠٠٩|٥|٨|١٩٤١}} | شوێنی مردن = [[کەرکووک]] | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ، بستەبێژ، مەقامبێژ، ژەنیار | ئامێر = باڵەبان، زوڕنا و شمشاڵ | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''سەلاح محەممەد خدر بارام چاوەش''' ناسراو بە '''سەڵاح داودە''' (١٩٤١ لە [[کەرکووک]]، [[عێراق]] - ٨ی ئایاری ٢٠٠٩ لە کەرکووک) گۆرانیبێژ، بستەبێژ، مەقامبێژی ئاوازی ڕەسەنی کوردی و ھەروەھا ژەنیاری ئامێرە باژەنە کوردییەکانی باڵەبان، زوڕنا و شمشاڵ بوو.<ref name="فرات ۱"/> == ژیان == سەڵاح داودە لە ساڵی ١٩٤١ لە شارەدێی [[قەرەحەسەن]]ی سەر بە [[کەرکووک]] لە دایک بووە. لە ساڵی ١٩٦٥وە لەگەڵ بنەماڵەی دەڕۆن بۆ شاری کەرکووک و تا کۆتایی ژیانی ھەر لەو شارە دەمینێتەوە. بنەماڵەی ھەموو مەقامبێژ و موزیکژەن بوو. باوکی [[محەممەد خدر بارام چاوەش|محەممەد]] و باپیری [[خدر بارام چاوەش]] ھەردوو مەقامبێژ بوون. ھەر لە منداڵییەوە لە تەمەنی ١٠–١٢ ساڵییەوە لەگەڵ باوک و باپیری لە کۆڕی گۆرانبێژەکاندا ئاشنای گۆرانییە کوردییەکان بووە.<ref name="فرات ۱"/> لە ساڵی ١٩٥٧ لە ماڵی کەریم حاجی سابیر کە لە دۆستەکانی باوکی بوو، بۆ یەکەمین جار دەنگی خۆی لەسەر شریت تۆمار کردەوە.<ref name="ھەولێر ۱">[https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/11983-2019-05-09-07-54-13 سایتی ھەولێر: ''ئەو ھونەرمەندە ھونەرەکەی لە باپیریەوە بە میرات بۆ ماوەتەوە''، نووسینی محەممەد سەعید کوردە، نووسراو لە ٩ی ئایاری ٢٠١٩؛]{{بەستەری مردوو|url=https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/11983-2019-05-09-07-54-13 |date=تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢ }} سەردان لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠٢١.</ref> لە ساڵانی دەیەی پەنجای سەدەی بیستەم لەگەڵ [[ئەحمەد داودە]] چوون بۆ [[ڕادیۆی کوردیی بەغدا]]. لە ڕایۆی بەغدا خۆی بە [[عەلی مەردان]] ناساند و چەند گۆرانییەکی وەکوو زاڵم، نایلۆنە، و ناویرم تۆمار کردەوە و لە ماوەیەکی کورت لە ناو خەڵک ناوبانگی دەرکرد.<ref name="ھەولێر ۱"/> سەڵاح داودە لە خوێندنی مەقامە کوردییەکانی ناوچەی گەرمیان وەکوو قەتار، خاوکەر، ئەڵاوەیسی، ئای ئای، خورشیدی زۆر شارەزا بوو. ھەروەھا مەقامە ڕۆژھەڵاتییەکانێک وەکوو بەیات، حیجاز، سەبا، سێگا، ڕاست، چوارگا، نەھاوەند، ئورفە" بە باشی دەخوێندەوە.<ref name="فرات ۱"/> سەڵاح داودە لە کۆتایی دەیەی شەستی سەدەی بیستەم وێڕای ژەنیارانێک وەکوو فایەق داودە، ئەحمەد داودە و نەوزادی کوڕی، تیپێکی میللی کوردییان پێکھێنا کە یەکەم تیپی ھونەریی میللی کوردی بوو کە لە تەلەڤیزیۆنی کەرکووک گۆرانیی کوردی تۆمار کرد.<ref name="فرات ۱"/> سەڵاح داودە ئەگەرچە لە تەواوی ژیانیدا بە ھەژاری بەسەربرد، بەڵام ئامادە نەبوو گۆرانی بەباڵای ڕژێمی [[سەددام حوسێن|سەددام]] یان سرودی حەماسی بۆ [[شەڕی ئێران و عێراق]] بڵێت.<ref name="فرات ۱">[https://anfsorani.com/كولتوور-و-هونه-ر/rmzy-mwzyky-flklry-grmyan-w-kkyky-wnry-kwrdy-l-krkwk-sah-dawd-26436 ئاژانسی ھەواڵی فرات: ''ڕەمزی موزیکی فۆلکلۆری گەرمیان و کۆڵەکەیەکی ھونەری کوردی لە کەرکوک؛ سەڵاح داودە''، نووسینی زانیار جوودی، نووسراو لە ١٤ی تەممووز ٢٠٢١؛] سەردان لە ٣٠ی تەممووزی ٢٠٢١.</ref> بنەماڵەی داودە چەندین جار لە کەرکووکدا ڕاویان ناوە و بەناوی [[تەرحیل]]ەوە ئاوارە کران. کوڕی سەڵاح داودە بە ناوی ڕزگار گوللە باران کرا. بەڵام ئەو لەگەڵ بنەماڵەکەی دیسانەوە گەڕانەتەوە و خۆیان خزاندووەتە کەرکووکەوە.<ref name="فرات ۱"/> دوو کوڕی تری سەڵاح داودە بەناوی [[عەباس سەڵاح داودە|عەباس]] و [[دڵشاد سەڵاح داودە|دڵشاد]] لە بواری مۆسیقا و مەقام و ئاوازی کوردیدا چالاکن.<ref name="ھەولێر ۱"/> == مۆسیقای تورکەمانی == سەڵاح داودە جگە لە گۆرانی کوردی، شارەزایی مۆسیقای تورکەمانی و ئاوازی قۆریات و بەستەی تورکمانی بوو. ئەو چەندین ئاھەنگی لەگەڵ ھونەرمەندانی ناسراوی کەرکووک وەکوو ھابە ساز داوە و پێکەوە چەندین گۆرانی و بەستەی کوردی و تورکمانیان وتووە. بۆیە وەڵاح داودە لەنێوانی خەڵکی تورکمانیشدا گوێگرێکی زۆری ھەبوو.<ref name="فرات ۱"/> == کارەکان == سەڵاح داودە نزیکەی ١٠٠ گۆرانیی تۆمار کردووە. بەشێک لە ئاواز و گۆرانییەکانی بریتییە لە: ھاتەوە خانزادە خان، ئامۆزا گیان، ڕێزە بە ڕێزە گیانە، یار وەرەوە، ھەی وەی زارا، ئەی خودا لەم ئاگربارانە، ھەی شەمێ، دانە دانە، ھەی وەگرد ئامۆزا وەگرد، ئەملان و ئەولانت کەم، یار زەینەب، بەستەی باوانم، ڕاستەی خیابان، و نایلۆنە، جەمیلە، شەدە لار، خرینگە خرینگە، کوێستانان خاڵ خاڵ، ڕێبوار و ڕێبوار، ھەوارە، شیرێنێ و شەمامە<ref name="فرات ۱"/> === ئەلبۆم === * سۆزی گەرمیان (بەھاوکاریی گرووپی میوزیکی کورد لە سلێمانی)، ٢٠٠٥. (ئامۆزا گیان، خانزادەخان، یار وەرەوە، لەبیاوە، قەتار، بەھارەن حەبیبەخان، ڕێزە بە ڕێزە، شیرێنێ و شەمامە) == مردن == لە ٨ی ئایاری ٢٠٠٩ ئاھەنگێک بە بۆنەی یەکەمین ساڵیادی دامەزراندی [[ناوەندی عەلی مەردان بۆ مەقام]] بەڕێوەچوو، کە سەڵاح داودە "مەقامی قەتار و خاوکەر" و بەستەی" ڕاوەستاوە لەو بانەی لەو ئاھەنگەدا گۆت. بەڵام بە دوای ھاتنە خوارەوەی لەسەر تەختەی شانۆ بەناکاو باری تەندروستی تێکچوو و بەپەلە گواسترایەوە بۆ نەخۆشخانەی ئازادیی کەرکووک. سەڵاح داودە ھەر لەو ڕۆژە لە کاتژمێری ٨ی ئێوارە کۆچی دوایی کرد.<ref name="فرات ۱"/> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|ژیاننامە|پارێزگای کەرکووک}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کەسایەتییەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤١]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٠٩]] hl7kc4zws657bk96nskx2qlncrcb921 0 188312 1457814 1457764 2025-07-10T12:01:55Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457814 wikitext text/x-wiki {{Infobox ethnic group |group = خەڵکی ھیند |flag = [[پەڕگە:Flag of India.svg|border|250px]] |flag_caption = ئاڵای ھیندستان [[پەڕگە:Map of the Indian Diaspora in the World.svg|ناوەڕاست|بێچوارچێوە|260x260px]] |population = {{Circa|١٫٢١ ملیار|lk=yes}}<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.censusindia.gov.in/2011census/population_enumeration.html|سەردێڕ=Population Enumeration Data (Final Population)|بڵاوکەرەوە=[[Census of India]]|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠١٦}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.censusindia.gov.in/2011census/PCA/A-2_Data_Tables/00%20A%202-India.pdf|سەردێڕ=A – 2 DECADAL VARIATION IN POPULATION SINCE 1901|بڵاوکەرەوە=[[Census of India]]|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠١٦}}</ref>{{ھن}}<small>'''[[٢٠١١ سەرژمێری ھیندستان]]'''</small>{{ھن}}{{Circa|١٫٣٤ ملیار}}<ref name=UN>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://esa.un.org/unpd/wpp/DVD/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2017_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx|سەردێڕ=Total Population – Both Sexes|ئیش=World Population Prospects, the 2017 Revision|بڵاوکەرەوە=[[United Nations Department of Economic and Social Affairs]], Population Division, Population Estimates and Projections Section|ڕێکەوت=حوزەیرانی ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170730155936/https://esa.un.org/unpd/wpp/DVD/Files/1_Indicators%20(Standard)/EXCEL_FILES/1_Population/WPP2017_POP_F01_1_TOTAL_POPULATION_BOTH_SEXES.xlsx|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی تەممووزی ٢٠١٧|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref>{{ھن}}<small>'''نزیککراوەکانی ٢٠١٧'''</small>{{ھن}}{{Circa|٣٠٬٨ ملیۆن}}<ref name="moia">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان = http://mea.gov.in/images/attach/NRIs-and-PIOs_1.pdf |سەردێڕ = دانیشتووانی دەرەوە Indians |بڵاوکەرەوە = [[Ministry of External Affairs (India)]] |ڕێکەوت = ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان= ٢٨ی ئایاری ٢٠١٦}}</ref>{{ھن}}{{small|'''[[Overseas Indians|Population of Overseas Indians]]'''}} | popplace = {{ئاڵا|ھیندستان}} | region1 = {{ئاڵا|عەرەبستانی سعوودی}} | pop1 = ٤٬١٠٠٬٠٠٠<ref name="huffingtonpost">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.huffingtonpost.in/2017/06/21/how-saudi-arabias-family-tax-is-forcing-indians-to-return-hom_a_22494498/|سەردێڕ=How Saudi Arabia's 'Family Tax' Is Forcing Indians To Return Home|ئیش=The Huffington Post|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧|ڕێکەوت=٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}</ref><ref name="TOI">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://timesofindia.indiatimes.com/nri/middle-east-news/indians-brace-for-saudi-family-tax/articleshow/59243550.cms|سەردێڕ=Indians brace for Saudi 'family tax' |newspaper=Times of India|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی حوزەیرانی ٢٠١٧}}</ref> | region2 = {{ئاڵا|میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان}} | pop2 = ٣٬٥٠٠٬٠٠٠<ref name="Pew research">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=India is a top source and destination for world's migrants|ناونیشان=http://www.pewresearch.org/fact-tank/2017/03/03/india-is-a-top-source-and-destination-for-worlds-migrants/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٧|ئیش=Pew Research Center|ڕێکەوت=٣ی ئازاری ٢٠١٧}}</ref> | region3 = {{flag|United States}} | pop3 = ٣٬٤٥٦٬٤٧٧<ref name="usasurveys2016">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_16_5YR_B02015&prodType=table|سەردێڕ=ASIAN ALONE OR IN ANY COMBINATION BY SELECTED GROUPS: 2016|بڵاوکەرەوە=U.S. Census Bureau|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20200214061010/https://factfinder.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=ACS_16_5YR_B02015&prodType=table|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی شوباتی ٢٠٢٠|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | region4 = {{flag|Malaysia}} | pop4 = ٢٬٠١٢٬٦٠٠<ref name="2015 population">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/info-terkini/19463-unjuran-populasi-penduduk-2015.html|سەردێڕ=Population by States and Ethnic Group|بڵاوکەرەوە=Department of Information, Ministry of Communications and Multimedia, Malaysia|ساڵ=٢٠١٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160212125740/http://pmr.penerangan.gov.my/index.php/info-terkini/19463-unjuran-populasi-penduduk-2015.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی شوباتی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی تەممووزی ٢٠٢١}}</ref> | region5 = {{flag|Pakistan}} | pop5 = ٢٠٠٠٬٠٠٠<ref name="Pew research"/><ref name="Quartz">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Bagri|یەکەم١=Neha Thirani|سەردێڕ=There are more Indian migrants living in Pakistan than the United States|ناونیشان=https://qz.com/926009/there-are-more-indian-migrants-living-in-pakistan-than-the-united-states/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٧|ئیش=Quartz|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181225053251/https://qz.com/india/926009/there-are-more-indian-migrants-living-in-pakistan-than-the-united-states/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref name="The Times of India">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=More Indian migrants in Pakistan than in US: Pew report – Times of India|ناونیشان=http://timesofindia.indiatimes.com/india/more-indian-migrants-in-pakistan-than-in-us-pew-report/articleshow/57519432.cms|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٧|ئیش=The Times of India}}</ref><ref name="The Express Tribune">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=More Indian migrants living in Pakistan than US: PEW Research Centre – The Express Tribune|ناونیشان=https://tribune.com.pk/story/1348433/indian-migrants-living-pakistan-united-states-pew-research-centre/|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئازاری ٢٠١٧|ئیش=The Express Tribune|ڕێکەوت=٧ی ئازاری ٢٠١٧}}</ref> | region6 = {{flag|United Kingdom}} | pop6 = ١٬٤٥١٬٨٦٢<ref name=2011census>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.ons.gov.uk/ons/rel/census/2011-census/key-statistics-and-quick-statistics-for-local-authorities-in-the-united-kingdom---part-1/rft-ks201uk.xls|سەردێڕ=2011 Census: Ethnic group, local authorities in the United Kingdom|بڵاوکەرەوە=Office for National Statistics|ڕێکەوت=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی شوباتی ٢٠١٥}}</ref> | region7 = {{flag|Canada}} | pop7 = ١٬٣٧٤٬٧١٠<ref name="statcan2011">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2016/dp-pd/hlt-fst/imm/Table.cfm?Lang=E&T=31&Geo=01&SO=4D|سەردێڕ=Immigration and Ethnocultural Diversity Highlight Tables |بڵاوکەرەوە=statcan.gc.ca |ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئایاری ٢٠١٦}}</ref> | region8 = {{flag|South Africa}} | pop8 = ١٬٢٧٤٬٨٦٧<ref name="midyear">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.statssa.gov.za/publications/P0302/P03022011.pdf |سەردێڕ=Statistical Release P0302: Mid-year population estimates, 2011 |ڕێکەوت=٢٧ی تەممووزی ٢٠١١|بڵاوکەرەوە=Statistics South Africa |ڕێکەوتی سەردان=١ی ئابی ٢٠١١|پەڕە=٣}}</ref> | region9 = {{flag|Myanmar}} | pop9 = ١٬٠٣٠٬٠٠٠<ref name=sa>{{بیرخستنەوەی کتێب|سەردێڕ=The Indian Community in Myanmar|ناونیشان=http://www.southasiaanalysis.org/%5Cpapers36%5Cpaper3523.html|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://archive.today/20100612220345/http://southasiaanalysis.org/papers36/paper3523.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٠|df=dmy-all|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی تەممووزی ٢٠٢١}}</ref> | region10 = {{flag|Mauritius}} | pop10 = ٩٩٤٬٥٠٠<ref name="moia"/> | region11 = {{flag|Sri Lanka}} | pop11 = ٨٣٩٬٥٠٤<ref name="CPH2011_1">{{بیرخستنەوەی وێب| ناونیشان=http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/cph2011Pub/pop42.pdf | سەردێڕ=Sri Lanka Census of Population and Housing, 2011 – Population by Ethnicity | بڵاوکەرەوە=Department of Census and Statistics, Sri Lanka | ڕێکەوت=٢٠ی نیسانی ٢٠١٢| ڕێکەوتی سەردان=٣١ی تەممووزی ٢٠٢١ | ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨ | ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181225053313/http://www.statistics.gov.lk/PopHouSat/CPH2011/Pages/Activities/Reports/cph2011Pub/pop42.pdf%20 | ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | region12 = {{flag|Oman}} | pop12 = ٧٩٦٬٠٠١<ref name="moia"/> | region13 = {{flag|Kuwait}} | pop13 = ٧٠٠٬٠٠٠<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|نووسەر=<!--Staff writer(s); no by-line. --> |سەردێڕ=Kuwait MP seeks five-year cap on expat workers' stay |ناونیشان=http://gulfnews.com/news/gulf/kuwait/kuwait-mp-seeks-five-year-cap-on-expat-workers-stay-1.1284513 |newspaper=Gulf News |ڕێکەوت=٣٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٤}}</ref> | region14 = {{flag|Qatar}} | pop14 = ٦٥٠٬٠٠٠<ref name=pop>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://priyadsouza.com/population-of-qatar-by-nationality-in-2017/ |سەردێڕ=Population of Qatar by nationality – 2017 report |ڕێکەوتی سەردان=٧ی شوباتی ٢٠١٧|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181122162153/http://priyadsouza.com/population-of-qatar-by-nationality-in-2017/ |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | region15 = {{flag|Nepal}} | pop15 = ٦٠٠٬٠٠٠<ref name=IndianEmbassyNepal>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.indembkathmandu.gov.in/page/about-india-nepal-relations/|سەردێڕ=About India-Nepal Relations|وێبگە=Embassy of India, Kathmandu, Nepal|ڕێکەوت=شوباتی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی تەممووزی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190912101420/http://www.indembkathmandu.gov.in/page/about-india-nepal-relations/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | region17 = {{flag|Trinidad and Tobago}} | pop17 = ٤٧٠٬٣٧٦<ref name="moia"/> | region18 = {{flag|Australia}} | pop18 = ٤٦٨٬٨٠٠<ref name="Overseas born Aussies highest in over a century">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Overseas born Aussies highest in over a century|ناونیشان=http://www.abs.gov.au/ausstats/abs@.nsf/lookup/3412.0Media%20Release12015-16 |وێبگە=Australian Bureau of Statistics|بڵاوکەرەوە=Australian Bureau of Statistics|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی ئازاری ٢٠١٦}}</ref> | region19 = {{flag|Thailand}} | pop19 = ٤٦٥٬٠٠٠<ref name="moia"/> | region20 = {{flag|Bahrain}} | pop20 = ٤٠٠٬٠٠٠<ref name="moia"/> | region21 = {{flag|Guyana}} | pop21 = ٣٢٧٬٠٠٠<ref name="moia"/> | region22 = {{flag|Fiji}} | pop22 = ٣١٥٬٠٠٠<ref name="moia"/> | region24 = {{flag|Singapore}} | pop24 = ٢٥٠٬٣٠٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.nptd.gov.sg/Portals/0/Homepage/Highlights/population-in-brief-2015.pdf|سەردێڕ=Population in Brief 2015|ئیش=Singapore Government|ڕێکەوت=ئەیلوولی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠١٦|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160216110141/http://www.nptd.gov.sg/Portals/0/Homepage/Highlights/population-in-brief-2015.pdf|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی شوباتی ٢٠١٦|df=dmy-all}}</ref> | region25 = {{flag|Italy}} | pop25 = ١٩٧٬٣٠١<ref name="moia"/> | region26 = {{flag|Germany}} | pop26 = ١٦١٬٠٠٠<ref>[http://www.bib-demografie.de/DE/Aktuelles/Presse/Archiv/2017/2017-03-01-zuwanderung-aussereuropaeische-Laender-fast-verdoppelt.html Immigration from outside Europe almost doubled] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171209232407/http://www.bib-demografie.de/DE/Aktuelles/Presse/Archiv/2017/2017-03-01-zuwanderung-aussereuropaeische-Laender-fast-verdoppelt.html |date=9 December 2017}}. Federal Institute for Population Research. Retrieved 1 March 2017</ref> | region27 = {{flag|The Netherlands}} | pop27 = ١٥٦٫٠٠٠<ref name="moia"/> | region28 = {{flag|New Zealand}} | pop28 = ١٥٥٬١٧٨<ref name="stats.govt.nz">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/quickstats-culture-identity/asian.aspx&#93;,|سەردێڕ=[Stats NZ|وێبگە=stats.govt.nz|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی تەممووزی ٢٠١٧|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170728013617/http://www.stats.govt.nz/Census/2013-census/profile-and-summary-reports/quickstats-culture-identity/asian.aspx|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> | region29 = {{flag|Suriname}} | pop29 = ١٤٨٫٠٠٠<ref name="moia"/> | region30 = {{flag|Indonesia}} | pop30 = ١٢٠٫٠٠٠<ref name="moia"/> | region31 = {{flag|France}} | pop31 = ١٠٩٫٠٠٠<ref name="moia"/> | region32 = {{flag|Israel}} | pop32 = ٨٥٫٠٠٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.indembassyisrael.gov.in/pages?id=xboja&subid=wdLwb|سەردێڕ= Indian Community in Israel|وێبگە=indembassyisrael.gov.in|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی ئازاری ٢٠٢١}}</ref> | region33 = {{flag|Brazil}} | pop33 = 23,254<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Imigrantes internacionais registrados no Brasil|ناونیشان=https://www.nepo.unicamp.br/observatorio/bancointerativo/numeros-imigracao-internacional/sincre-sismigra/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی ئابی ٢٠٢١|وێبگە=www.nepo.unicamp.br}}</ref> | region34 = {{flag|Ireland}} | pop34 = 20,000+<ref>{{بیرخستنەوەی وێب| بڵاوکەرەوە = Ireland India Council | ناونیشان = http://www.irelandindiacouncil.ie/community.php | وێبگە = irelandindiacouncil.ie | سەردێڕ = Indian Community In Ireland | ناونیشانی ئەرشیڤ = https://web.archive.org/web/20180120101750/http://www.irelandindiacouncil.ie/community.php | ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٢٠ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨ | ڕێکەوتی سەردان = ٣١ی تەممووزی ٢٠٢١ | ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> |languages = [[زمانەکانی ھیندستان]]، بریتین لەمانە: {{hlist| [[زمانی ئاسامی|ئاسامی]] | [[زمانی بەنگالی|بەنگالی]] | [[زمانی بۆدۆ|بۆدۆ]] | [[زمانی دۆگری|دۆگری]] | [[ئینگلیزی]] | [[زمانی گوجاراتی|گوجاراتی]] | |[[ھیندی]] | [[زمانی کەشمیری|کەشمیری]] | [[زمانی کانادا|کانادا]] | [[زمانی کۆنکانی|کۆنکانی]] | [[زمانی لاداکی|لاداکی]] | [[زمانی میتیلی|میتیلی]] | [[مالەیالم]] | [[زمانی مەیتێی|مانیپوری]] | [[زمانی ماراتی|ماراتی]] | [[زمانی نیپالی|نیپالی]] | [[ئۆدیا]] | [[زمانی پەنجابی|پەنجابی]] | [[سانسکریت]] | [[زمانی سانتالی|سانتالی]] | [[زمانی سیندی|سیندی]] | [[زمانی تامیلی|تامیلی]] | [[زمانی تێلووگوو|تێلووگوو]] | [[کۆکبۆرۆک|تریپوری]] | [[زمانی تولو|تولو]] | [[ئوردوو]]}}<!--Note. Names of languages here are as listed on Schedule 8 for accuracy. Do not update here, but in main text appropriately--> |religions = '''زۆرینە:'''{{ھن}}[[ھیندووئیزم]]{{ھن}}'''کەمینەکان:'''{{hlist| [[ئیسلام]]| [[مەسیحی]] |[[سیکیزم]] | [[بوودیزم]] | [[جاینیزم]] | [[زەردەشتی]] | [[جودایزم]] | [[بەھاییەت]]| [[بێدینی]]| ھیتر}} |related = [[ڕەوەندی ھیندی]] }} '''خەڵکی ھیند''' مەبەست لێی دانیشتووان و ھەڵگرانی ھاووڵاتینامەی [[ھیندستان]]ە، خەڵکی ھیند بە دووەم گەورەترین دانیشتووانی جیھان دادەنرێن، ھیندییەکان ١٧٫٥٪ دانیشتووانی جیھان پێکدێنن و زیاتر ئەوانە دەگرێتەوە کە لە وڵاتی ھیندستانن نەوەک کۆمەڵەیەک لەسەر بنەمای نەژاد یان زمان دیاریکرابن بەھۆی کۆچکردنیانەوە، بەشێکی زۆر لە دانیشتووانی ھیند لە وڵاتانی دوورە کیشوەرن لە [[ئاسیا]]، [[ئەمریکای باکوور]]، [[ئەورووپا]]، وڵاتانی {{قت|[[کاریبی]]}}، [[ئۆقیانووس]] و [[ئەفریقا]]ن، لە ئێستادا خەڵکی ھیند ئەوانە دەگرێتەوە کە سەر بە کۆماری ھیندستانن، بەر لە وەرگرتنی سەربەخۆیی ھیندستان لە ساڵی ١٩٤٧ ئەوا ڕووبەرێکی زۆرتری دەگرتەوە کە ئێستا بووەتە خاکی وڵاتانی [[پاکستان]] و [[بەنگلادێش]].<ref name="Stern2001">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Stern|یەکەم١=Robert W.|سەردێڕ=Democracy and Dictatorship in South Asia: Dominant Classes and Political Outcomes in India, Pakistan, and Bangladesh|ناونیشان=https://archive.org/details/democracydictato0000ster|ڕێکەوت=٢٠٠١|بڵاوکەرەوە=Greenwood Publishing Group|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٧٥-٩٧٠٤١-٣|پەڕە=[https://archive.org/details/democracydictato٠٠٠٠ster/page/٦ ٦]|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|نووسەر=Henry Newman|سەردێڕ=The Calcutta Review|ڕێکەوت=١٩٢١|بڵاوکەرەوە=[[University of Calcutta]]|پەڕە=٢٥٢|زمان=en|وتەگێڕانەوە=I have also found that Bombay is India, Satara is India, Bangalore is India, Madras is India, Delhi, Lahore, the Khyber, Lucknow, Calcutta, Cuttack, Shillong, etc. , are all India.}}</ref> لە [[کەنەدا]]، [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و {{قت|کاریبی}} زۆرجار بە خەڵکی ھیند دەوترێت ھیندی ئاسیایی یان ھیندی ڕۆژھەڵاتی ئەمەش بۆ جیاکردنەوەیانە لە خەڵکی ڕەسەنی ئەو وڵاتانە کە ئەوانیش بەشێوەی بەربڵاو پێیان دەوترێت ھیندییەکان. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{زانیارییە کتێبخانەیییەکان}} {{تووڵی دەروازە|ئاسیا|ھیندستان|ڕۆژھەڵاتی ناوین}} {{پۆلی کۆمنز|People of India}} [[پۆل:ھیندستان]] [[پۆل:گروپە نەتەوەییەکانی باشووری ئاسیا]] [[پۆل:ھیندییەکان]] kdgqdtd146h0etoqcw3rii8342ki3ug 0 188597 1457918 1446198 2025-07-11T04:18:02Z DanyMations 70070 1457918 wikitext text/x-wiki {{Infobox person | name = ڕەحیم موعینی کرماشانی | image = Rahim Moeini Kermanshahi.jpg | image_size = 200px | caption = موعینی کرماشانی لە ساڵی ٢٠٠٩ | birth_date = {{birth date|١٩٢٣|٢|٦}} | birth_place = [[کرماشان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | death_date = {{death date and age|٢٠١٥|١١|١٧|١٩٢٣|٢|٦}} | death_place =[[تاران]]، [[ئێران]] | nationality = [[کورد]] | education = | occupation = [[شاعیر]]، [[گۆرانینووس]] | spouse = {{marriage|عەشرەت عتووفی|١٩٤٦|٢٠١٣|reason=her death}} | parents = | children = شیرین، حوسێن، نووشین، مریەم، فەرھاد }} '''ڕەحیم موعینی کرماشانی''' (٦ی شوباتی ١٩٢٣ – ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥) [[ھۆنراوەنووس]] و [[شاعیر]]ێکی کورد بوو. ئەو یەکێک لە گۆرانینووسە کۆنەکانی [[مۆسیقای نەریتیی ئێرانی]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان= http://www.bbc.com/persian/arts/2015/11/151118_l30_rahim_moinee_kermanshahi_dies |سەردێڕ=معینی کرمانشاهی، شاعر و ترانه‌سرای معاصر درگذشت |بڵاوکەرەوە= BBC Persian|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ویکیی ئینگلیزی|سەردان=٤ی ئابی ٢٠٢١}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{commons category|Rahim Moeini Kermanshahi}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|ئێران|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٣]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٥]] [[پۆل:خەڵکی کرماشان]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:شاعیرانی ئێرانی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] j1ggp4umq3yluuimpo2z5aiwbe1tw9w 0 191825 1458118 1404699 2025-07-11T06:05:55Z DanyMations 70070 1458118 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی/ویکیدراوە}} '''نەدیم زەھاوی''' (لەدایکبووی ٢ی حوزەیرانی ١٩٦٧) کەسایەتییەکی سیاسیی بەریتانی-کورد-عێراقییە. زەھاوی [[کورد]]ە و لە دایک و باوکێکی کورد لە [[بەغدا]] لەدایکبووە.<ref name="aboutnadhim">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=About Nadhim|ڕێکەوت=٦ی ئایاری ٢٠١٠|ناونیشان=http://www.zahawi.com/page.php?page=about|ئیش=Zahawi|بڵاوکەرەوە=Zahawi.com|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20100426105917/http://www.zahawi.com/page.php?page=about|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی نیسانی ٢٠١٠|df=dmy-all|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١}}</ref> لەوەتەی ١٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١، نەدیم بووەتە وەزیری پەرەوەردەی [[شانشینی یەکگرتوو]]. ئەو ئەندامی پارتی پارێزگارانی بەریتانییە.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Nadhim Zahawi announced as education secretary|ناونیشان=https://www.bbc.com/news/education-58573066|newspaper=BBC News|ڕێکەوت=١٥ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١|زمان=en-GB}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کوردێک بووە وەزیری پەروەردەی بەریتانیا‌|ناونیشان=https://pukmedia.com/KS/Details/176506|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=pukmedia.com}}</ref> ئەو لەوەتەی ساڵی ٢٠١٠ پەرلەمانتارە لە پەرلەمانی بەریتانیا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=پەرلەمانتارێکی کورد ٣٣٨ ھەزار پۆند لە کەناڵێکی رژیم دەباتەوە|ناونیشان=https://zagrospost.com/26890|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢١|وێبگە=زاگرۆس پۆست|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی نیسانی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210417002744/http://zagrospost.com/26890|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == {{پۆلی کۆمنز|Nadhim Zahawi}} * {{Official website|http://www.zahawi.com}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان|شانشینی یەکگرتوو|بەغدا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:بریتانییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:خەڵکی بەغدا]] [[پۆل:دەرچووانی کۆلێجی زانکۆییی لەندەن]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:سیاسەتوانانی بەریتانی]] [[پۆل:کوردەکانی سەدەی ٢١ەم]] pgdenwep3f8vnkeyl7dvenje81wyt1o 0 194832 1458105 1363102 2025-07-11T06:02:17Z DanyMations 70070 1458105 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی |ناو=وشیار ئیسماعیل |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٦ |شوێنی لەدایکبوون = کەوباک، [[باشووری کوردستان]] |ڕێکەوتی مردن = ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ |شوێنی مردن = [[ھەولێر]] |پیشە = [[مەلا]]، وتاربێژ، بانگخواز |نەتەوە = [[کورد]] |ئایین = [[ئیسلام]] |منداڵەکان = ئیسرا، نزا، سەنا، ئەحمەد، مریەم<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.westganews.net/dreja.aspx?=hewal&jmara=29347&Jor=1|سەردێڕ=ئەگەر بکوژانی دکتۆر ھۆشیار ئاشکرانەکران دەسەڵات خۆی تۆمەتبارە|ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|وێبگە=westganews.net}}</ref> }} '''وشیار ئیسماعیل مستەفا''' مامۆستای ئایینیی، وتاربێژ و بانگخوازێکی کوردیی [[باشووری کوردستان]] بوو. == ژیان == لە ساڵی ١٩٧٦ لە گوندی کەوباک لە نزیک [[بەردەڕەش]] لەدایکبووە. لە ساڵی ١٩٩٩ ئیجازەی مەلایەتی وەرگرتووە. لە ساڵی ٢٠٠٣ کۆلێژی شەریعەی تەواو کردووە. لە ساڵی ٢٠٠٧ ماستەری لە تەفسیر وەرگرتووە، و لە ساڵی ٢٠١٣ەش پلەی دکتۆرای لە تەفسیر وەرگرتووە. بۆ ماوەی ١٣ ساڵ وتاربێژ بووە لە گوندی بێستانە، دواتریش لە مزگەوتی خدر سوارە بۆ ماوەی دە ساڵ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.shanpress.com/details.aspx?jimare=8206|سەردێڕ=ژیاننامەی شەھید دکتۆر ھوشیار ئیسماعیلی تیرۆر کراو|ڕێکەوت=٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|وێبگە=shanpress.com|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211123215131/http://www.shanpress.com/details.aspx?jimare=8206|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> گوتاربێژی مزگەوتی عومەر بندیان بوو لە شاری [[ھەولێر]] و بانگخوازێکی ناسراو بوو. یەکێکیش بوو لە دامەزرێنەرانی [[یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان]] لە [[ھەولێر]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2311201629|سەردێڕ=شایەتحاڵانی ڕووداوەکە باسی کوشتنی مەلا وشیار ئیسماعیل دەکەن|ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|وێبگە=rudaw.net}}</ref> ھاوکات بەرپرسی لقی ھەولێری مەکتەبی زانایانی یەکگرتووی ئیسلامیی کوردستان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.shanpress.com/details.aspx?jimare=9161|سەردێڕ=بەوێنە بیبینە … چەند چرکەیەک پێش تیرۆرکردنی، دکتۆر ھوشیار خەریکی چی بووە !|ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|وێبگە=shanpress.com|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211123213631/http://www.shanpress.com/details.aspx?jimare=9161|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == مردن == شەوی سێشەممە ٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ لە بەردەم ماڵەکەی خۆی بە گوللە کوژرا. ڕۆژی چوارشەممە ٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦ بە ئامادەبوونی بەرپرسانی حیزبیی و جەماوەرێکی زۆر، تەرمی مامۆستا وشیار ئیسماعیل بە خاک سپێردرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://archive2016.xelk.org/detailnews.aspx?jimare=27029&babet=tech&relat=1024|سەردێڕ=بەوێنە.. وشیار ئیسماعیل 10 خولەک پێش شەھیدبوونی چیدەکر|ڕێکەوت=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٧|وێبگە=xelk.org|ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211123221525/https://archive2016.xelk.org/detailnews.aspx?jimare=27029&babet=tech&relat=1024|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hivaykurd.com/2016/12/%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%DA%BE%DB%95%D9%88%D9%84%DB%8E%D8%B1-%D8%A8%DB%95%DA%B5%DA%AF%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C-%D8%B3%DB%95%DB%8C%D8%B1-%D9%84%DB%95-%D8%AA%DB%8C%D8%B1%DB%86/|سەردێڕ=ئاسایشی ھەولێر بەڵگەیەکی سەیر لە تیرۆرکردنی مەلا وشیارئاشکرا دەکات|ڕێکەوت=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|وێبگە=hivaykurd.com|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20211124060556/http://www.hivaykurd.com/2016/12/%D8%A6%D8%A7%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B4%DB%8C-%DA%BE%DB%95%D9%88%D9%84%DB%8E%D8%B1-%D8%A8%DB%95%DA%B5%DA%AF%DB%95%DB%8C%DB%95%DA%A9%DB%8C-%D8%B3%DB%95%DB%8C%D8%B1-%D9%84%DB%95-%D8%AA%DB%8C%D8%B1%DB%86/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئیسلام|کوردستان|عێراق}} [[پۆل:ئیسلامییەکانی کورد]] [[پۆل:زانا سونییە موسڵمانەکان]] [[پۆل:زانایانی ئیسلام]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٦]] [[پۆل:موسڵمانانی کورد]] [[پۆل:موسڵمانە سوننەکان]] [[پۆل:موسڵمانە سوننەکانی عێراق]] 4fb14gmk9hbkixq891006tnn50gpx9v 4 195080 1457872 1456407 2025-07-11T00:03:46Z CdRBot 8950 Updated by Bot *** لەگەڵ دەقەکەیدا جێگۆڕ کرا *** 1457872 wikitext text/x-wiki <center> <big>'''ژمارەی پەڕەکان بەپێی بۆشایی ناو'''</big> <big>نوێکراوەتەوە لەلایەن '''[[User:CdRBot|CdRBot]]''' ''٠٠:٠٣، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC)''</big> </center> '''ڕیزبەندی ویکیپیدیای کوردی: {{formatnum:{{Wikipedia rank by size|ckb}}}}''' {| class="wikitable" |+ ژمارەی پەڕەکان بەپێی بۆشایی ناو |- ! زنجیرە !! بۆشایی ناو !! کۆی گشتی !! پەڕەی ڕەوانەکەر !! پەڕەی ناڕەوانەکەر |- | 0 || {{ns:0}} || ١٣٠٦٠٥ || ٥٣٠٧٢ || ٧٧٥٣٣ |- | 1 || {{ns:1}} || ٢١٠٦٤ || ٢٦٣٩ || ١٨٤٢٥ |- | 2 || {{ns:2}} || ٣٧٣٤ || ٢١٠ || ٣٥٢٤ |- | 3 || {{ns:3}} || ١٧٦٩٧ || ٢٠١ || ١٧٤٩٦ |- | 4 || {{ns:4}} || ٢٠٤١ || ٦٤٧ || ١٣٩٤ |- | 5 || {{ns:5}} || ١٨٨ || ٣٦ || ١٥٢ |- | 6 || {{ns:6}} || ٢٩٩٥ || ٢٠ || ٢٩٧٥ |- | 7 || {{ns:7}} || ٥٧ || ٠ || ٥٧ |- | 8 || {{ns:8}} || ٦٦٢ || ٩ || ٦٥٣ |- | 9 || {{ns:9}} || ٤٥ || ٠ || ٤٥ |- | 10 || {{ns:10}} || ١٦٢٠٥ || ٣٨٢٢ || ١٢٣٨٣ |- | 11 || {{ns:11}} || ٤٢٢ || ٥٧ || ٣٦٥ |- | 12 || {{ns:12}} || ٥١ || ١٨ || ٣٣ |- | 13 || {{ns:13}} || ١٢ || ٢ || ١٠ |- | 14 || {{ns:14}} || ٤٥١١١ || ٢١١٣ || ٤٢٩٩٨ |- | 15 || {{ns:15}} || ٤٣٦ || ٧٩ || ٣٥٧ |- | 100 || {{ns:100}} || ٥١٤٤ || ١٥٣ || ٤٩٩١ |- | 101 || {{ns:101}} || ٨٧ || ٦ || ٨١ |- | 102 || {{ns:102}} || ٧٢ || ١٢ || ٦٠ |- | 103 || {{ns:103}} || ٢٨ || ٤ || ٢٤ |- | 118 || {{ns:118}} || ٦ || ٣ || ٣ |- | 710 || {{ns:710}} || ٢ || ٠ || ٢ |- | 828 || {{ns:828}} || ١٠٩٠ || ٦ || ١٠٨٤ |- | 829 || {{ns:829}} || ٣١ || ٠ || ٣١ |} [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] kpnj51flf3rtoolztkdnr6d3btnfoe3 0 195292 1458113 1456016 2025-07-11T06:04:25Z DanyMations 70070 1458113 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = ئامینە کاکەباوە | image = Amineh Kakabaveh 01.JPG | imagesize = 220px | office = [[ڕیکسداگ|ئەندامی ڕیکسداگ]] | term_start = ١٨ حوزەیران ٢٠٠٨ | term_end = | constituency = [[ستۆکھۆڵم]] | predecessor = | successor = | term_start1 = ١٧ حوزەیران ٢٠٠٨ | term_end1 = ١٦ی شوباتی ٢٠٠٨{{ھن}}وەک جێگرەوەی پەرلەمانێکی ئەندام | constituency1 = [[ستۆکھۆڵم]] | birth_date = {{birth date and age|1970|12|6|df=yes}} | birth_place = [[سەقز]]، [[ئێران]]<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|یەکەم١=Mahmut |دوایین١=Bozarslan |یەکەم٢=Sibel Utku |دوایین٢=Bila |سەردێڕ=How one Kurdish woman went from child soldier to Swedish lawmaker |ناونیشان=http://www.al-monitor.com/pulse/originals/2016/02/turkey-sweden-pkk-kurdish-child-soldier-became-lawmaker.html |ئیش=Al-Monitor |ڕێکەوت=٢٢ی شوباتی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی نیسانی ٢٠١٦}}</ref><ref name="passagen">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Amineh, vänsterpolitiker med en tuff bakgrund flydde kriget som 14-åring |ناونیشان=http://blogg.passagen.se/survivor_in_life/entry/amineh_vänsterpolitiker_med_en_tuff |ئیش=Passagen |ڕێکەوت=٧ی تەممووزی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی نیسانی ٢٠١٦|trans-title=Amineh, Left Party politician who fled the war at age 14 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140902084622/http://blogg.passagen.se/survivor_in_life/entry/amineh_vänsterpolitiker_med_en_tuff |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140902084622/http://blogg.passagen.se/survivor_in_life/entry/amineh_vänsterpolitiker_med_en_tuff |date= ٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤}}</ref> | party = [[سەربەخۆ]] (لەوەتەی ٢٠١٩) | otherparty = [[پارتی چەپی سوید]] (تا ساڵی ٢٠١٩){{ھن}}[[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران]]<ref name="Komalah">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Laying Kalashnikov to Rest, Amineh Kakabaveh Fights On |ناونیشان=https://www.rudaw.net/english/people-places/03042014 |وێبگە=rudaw.net |بڵاوکەرەوە=[[Rudaw Media Network]] |ڕێکەوتی سەردان=٣ی نیسانی ٢٠١٤|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180904191955/http://www.rudaw.net/english/people-places/03042014 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئەیلوولی ٢٠١٨|زمان=English |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> | alma_mater = [[زانستگەی ستۆکھۆڵم]] ([[Masters of Arts|MA]]) | occupation = [[کاری کۆمەڵایەتی]] | website = }} '''ئامینە کاکەباوە''' سیاسەتمەدارێکی بە ڕەچەڵەک کوردە کە لە ساڵی ٢٠٠٨ەوە ئەندامی پەرلەمانی سوید بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=How one Kurdish woman went from child soldier to Swedish lawmaker - Al-Monitor: The Pulse of the Middle East|ناونیشان=https://www.al-monitor.com/originals/2016/02/turkey-sweden-pkk-kurdish-child-soldier-became-lawmaker.html|وێبگە=www.al-monitor.com|بڵاوکەرەوە=al-monitor|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|زمان=en}}</ref> ئامینە کاکەباوە لە دایک بووی ٦ کانوونی یەکەم ١٩٧٠ لە گوندی «تورجان»ی سەربە شاری [[سەقز]]ی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەدایکبوە. ئەو کاتێک دەبێتە ١٣ ساڵان پەیوەندی دەکات بە [[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران]]وەو دەبێتە پێشمەرگە. ساڵی ١٩٩٢، ئامینە لە تەمەنی ١٩ ساڵاندا، کۆمەڵە بەجێدەھێڵێت و لە سوید دەبێتە پەنابەر، لەوێ وەک کچێکی کە خوێنەواری کەمەو نەچووەتە قوتابخانە، ئەژماردەکرێت.<ref name="awene">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئامینە کاکەباوە؛ لە پێشمەرگەی کۆمەڵەوە بۆ پەرلەمانتاری سوید|ناونیشان=https://www.awene.com/detail?article=62201|وێبگە=www.awene.com|بڵاوکەرەوە=ئاوێنە|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|زمان=ku}}</ref> ساڵی ٢٠٠٥، لقی سویدی ڕێکخراوی فیمینستی فرەنسی بەناوی «نە لەشفرۆش و نە ستەمدیدە» دادەمەزرێنێت. ئەو ڕێکخراوە داکۆکی لە مافی کچانی کۆچبەرو پەراوێزنشینی سوید، دەکات.<ref name="awene"/> ساڵی ٢٠٠٨، ئامینە کاکە باوە لەلایەن پارتی چەپی سویدەوە کاندید دەکرێت و وەک یەکێک لە نوێنەرانی شاری ستۆکھۆڵم دەبێتە پەرلەمانتاری ئەو وڵاتەو لەو کاتەوە تا ئێستا توانیویەتی وەک پەرلەمانتار بمێنێتەوە.<ref name="awene"/> ئامینە خۆی بە پەرلەمانتارێکی چەپ و سۆسیالیست دەزانێ. == ژیان == [[پەڕگە:Amineh Kakabaveh fa.webm|وێنۆک]] ئامینە لە گوندی «تورجان»ی سەربە شاری سەقزی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لەدایکبووە. ئەو کاتێک دەبێتە ١٣ ساڵان پەیوەندی دەکات بە کۆمەڵەوەو دەبێتە پێشمەرگە. ئامینە دەڵێت، فەرماندەی بنکەی سوپای پاسداران لە گوندەکەیان گوشاری بۆ باوکی ھێنابو کە لەگەڵ ئامینەی گەنجدا ھاوسەرگیری بکات. بەڵام ئامینە ھەڵات و بوە پێشمەرگەی حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران. ئامینە لە شاخ فێری خوێندنەوەو نووسین بوە. ساڵی ١٩٩٢، ئامینە لە تەمەنی ١٩ ساڵاندا، [[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران|کۆمەڵە]] بەجێدەھێڵێت و لە سوید دەبێتە پەنابەر، لەوێ وەک کچێکی کە خوێنەواری کەمەو نەچووەتە قوتابخانە، ئەژماردەکرێت. ئامینە، شەوانە دەخوێنێت و ڕۆژانە کاردەکات و ھاوکارییش بۆ خێزانە ھەشت کەسییەکەیان لە ئێران، دەنێرێتەوە. ئامینە کاکەباوە لە بەدەستھێنانی بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە بواری ڕاوێژیی کۆمەڵایەتی و بڕوانامەی ماستەر لە [[فەلسەفە]] لە زانکۆی ستۆکھۆڵم سەرکەوتو بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=صد زن؛ پیشمرگ و دختر پناھندەای کە نمایندە پارلمان سوئد شد|ناونیشان=https://www.bbc.com/persian/iran-features-59571067|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|ئیش=BBC News فارسی|agency=BBC News فارسی|زمان=fa}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|١}} {{کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران}} {{بزووتنەوەی ژنان لە کوردستان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|ئێران|کوردستان}} {{پۆلی کۆمنز|Amineh Kakabaveh}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٠]] [[پۆل:سیاسییەکانی کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران]] [[پۆل:سویدییەکانی بە ڕەگەز کورد]] [[پۆل:کۆمۆنیستە کوردەکان]] [[پۆل:مارکسیستە کوردەکان]] [[پۆل:فێمینیستە کوردەکان]] [[پۆل:سۆشیالیستە کوردەکان]] h7iy5xugb7pq4015em2pzhttvwh325k 0 199309 1458076 1357496 2025-07-11T05:55:03Z DanyMations 70070 1458076 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = شاخەوان عەبدوڵڵا | image = شاخەوان عەبدوڵڵا.jpg | office1 = جێگری دووەمی [[پێڕستی سەرۆکەکانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق|سەرۆکی]] [[ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق|ئەنجومەنی نوێنەران]] | term_start1 = ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ | predecessor1 = [[بەشیر حەداد]] | office2 = | term_start2 = | term_end2 = | president2 = | deputy2 = | appointed2 = | predecessor2 = | successor2 = | birth_date = ١٩٧٩ | birth_place = [[کەرکووک]]، [[باشووری کوردستان]] | death_date = | death_place = | nationality = [[کورد]] | spouse = | party = [[پارتی دیموکراتی کوردستان]] | otherparty = | relations = | children = | residence = [[بەغدا]]، [[عێراق]] | alma_mater = | education = بڕوانامەی دکتۆرا لە یاسا<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/default.aspx?lng=1&q=20170919211104142635#SourceTag_142635_1|سەردێڕ=شاخەوان عەبدوڵڵا|بڵاوکردەوە=کوردیپێدیا|ڕێکەوت=١٩ی ئەیلوولی ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢}}</ref> | occupation = [[سیاسەتوان]] | profession = | signature = | website = | footnotes = }} '''شاخەوان عەبدوڵڵا''' (لەدایکبووی ١٩٧٩ لە [[کەرکووک]]) سیاسەتوانێکی کورد و جێگری دووەمی سەرۆکی [[ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق]]ە،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=شاخەوان عەبدوڵا بە جێگری دووەمی سەرۆکی پەرلەمانی عێراق هەڵبژێردرا|ناونیشان=http://www.nrttv.com/detail/6690|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=ئێن ئاڕ تی تیڤی}}</ref> کە لە ٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ەوە ھەتا ئێستا ئەو پۆستەی پێیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/30112021|سەردێڕ=بەربژێرێکی دەرچوو: لایەنە کوردییەکان پێکەوە نەچنە بەغدا شتی زۆر لەدەست دەدەن|بڵاوکردەوە=تۆڕی میدیاییی ڕووداو|ڕێکەوت=٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢}}</ref> ئەو ھەروەھا ئەندامی خولی سێیەمی پەرلەمانی عێراق و ئەندامی پێشووی لیژنەی ئاسایکردنەوەی کەرکووک بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.dengiamerika.com/a/5947186.html|سەردێڕ=دکتۆر شاخەوان عەبدوڵڵا : هێرشەکانی درۆن بۆسەر هەولێر و موشەکبارانکردنی شوێنەکانی دیکە لە عێراق شەڕێکی ناڕاستەوخۆی نێوان ئێران و ئەمەریکایە|بڵاوکردەوە=دەنگی ئەمریکا|ڕێکەوت=٢٩ی حوزەیرانی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان|عێراق}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٩]] [[پۆل:خەڵکی کەرکووک]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:سیاسییەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق]] [[پۆل:جێگرانی سەرۆکی یاسادانان]] [[پۆل:سیاسەتمەدارانی سەدەی ٢١ەمی عێراق]] 9e679k7x39em8f75vby26p7027idbm3 0 199382 1458042 1005100 2025-07-11T05:37:36Z DanyMations 70070 1458042 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ |ناو = پەیوەند جاف | وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = پەیوەند جاف | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕێکەوتی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٧١|٣|٤}} | شوێنی لەدایکبوون = [[ھەڵەبجە]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}} | بنەچە = [[ھەرێمی کوردستان]] | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٩٥- ئێستا |ناوی باوک = |ناوی دایک = | ئەلبوم = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''پەیوەند جاف''' (١٩٧١ [[ھەڵەبجە]]) گۆرانیبێژی ناسراوی کورد خەڵکی [[باشووری کوردستان]]ە کە گۆرانییەکانی لە نێوان خەڵکدا بە ناوبانگە.<ref>[https://www.rudaw.net/sorani/culture/17112014 پەیوەند جاف: نابێت تۆمارگە لە کوردستان بمێنێت]، ڕووداو، ٢٠١٤</ref><ref>[https://azhans.krd/پەیوەند-جاف-بۆ-گوڵێک-گۆرانی-دەڵێت/ پەیوەند جاف بۆ گوڵێک گۆرانی دەڵێت] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220106223425/https://azhans.krd/%D9%BE%DB%95%DB%8C%D9%88%DB%95%D9%86%D8%AF-%D8%AC%D8%A7%D9%81-%D8%A8%DB%86-%DA%AF%D9%88%DA%B5%DB%8E%DA%A9-%DA%AF%DB%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%DB%95%DA%B5%DB%8E%D8%AA/ |date= ٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ }}، ئاژانس</ref> == ژیان == پەیوەند جاف، خەڵکی شاری ھەڵەبجەیە و لە ساڵی ١٩٩٥ کاری ھونەری دەکات و خاوەنی چەندین ئەلبوم و ڤیدیۆ کلیپە. ماوەی زیاتر لە ٢٣ ساڵە لە ھەندەران دەژی و ئێستاکە لە وڵاتی [[سوێد|سوید]] نیشتەجێیە. ئەو زاوای [[شێرکۆ بێکەس]]ە و لە ساڵی ٢٠١٤ لەژێر کاریگەری لەدەستدانی دوو کەسی نزیکیدا بڕیاری دا بەمزووانە بەشداری لە ھیچ کۆنسێرت و ئاھەنگێکی جەماوەریدا نەکات. یەکەمیان دایکی کە لەو ساڵەدا کۆچی دوایی کرد و دووەمیان شاعیری گەورە شێرکۆ بێکەس کە خەزووری پەیوەندە و لە ساڵی ٢٠١٣ کۆچی دوایی کرد.<ref>[https://www.basnews.com/so/babat/592374 پەیوەند جاف وێنەیەکی کۆنی خۆی بڵاو کردەوە]، باسنیوز، ٢٠٢٠</ref><ref>[https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=10644&babet=40&relat=7038 پەیوەند جاف یادی لەدایکبوونی کوڕەکەی دەکاتەوە]، خەندان، ٢٠١٨</ref> == بەرھەمەکان == === ئاڵبۆم === * بۆ گوڵێک (٢٠١٨)<ref>[https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/4031-2018-06-24-11-02-54 پەیوەند جاف: "هیوادارم ئەو سیدیە تازەیەم تا كۆتایی ئەم ساڵ بڵاو بكرێتەوە!.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220107022002/https://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/4031-2018-06-24-11-02-54 |date= ٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ }}، سایتی هەوڵێر، ٢٠١٨</ref><ref>[https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=104874&Jor=35 ڤیدیۆ.. پەیوەند جاف بەرهەمێکی نوێی بڵاوكردەوە]، سپی میدیا</ref> === تاقە گۆرانییەکان === ژومارەیێک لە گۆرانییەکانی پەیوەند جاف: * بێدەنگی (Bedangi) * جێم مەھێڵە (Jem Mahela) * دڵم تەنگە (Dlm Tanga) * سکاڵا (Skala) * نھێنی (Nheni) * پرسیار (Prsyar) * کۆچ (Koch) * یارەکەم (Yarakam) * ئەی چاوەکەم (Ey Chawakam) === نموونەی ھەڵبەست === <poem> * پرسیار! :پرسیار لە ڕابردووم مەکە :من کەسێکی بێ ڕابردووم :ڕابردوویەک تۆی تیا نەبی :منیش لەنێویدا مردم :من مێژووی خۆمم خۆش ناوێ :چونکە خەتای لەگەڵ کردووم :بێ ئەوەی ناوی تۆ ببات :ئەو ھەموو ساڵانەی بردم :ڕابردووی چی لەبوونمەوە :قەدەرم غەدرم لێ ئەکا :ھەموو عومری تەکاندووم :تازە ئاماژەت بۆ ئەکا :بە پرسیار ئازارم مەدە :بۆ لە ڕابردووم دەپرسی :بۆ پرسێک ناخی خواردووم :بۆ وا درەنگ یەکمان ناسی :خۆم پێم سەیرە لەنێو عومری :سارد و سڕێ بێ تۆییدا :چۆن بەبێ تۆ دەژیام وچۆن :چۆن بێ تۆ ھەناسەم دەدا :من نازانم بە چ خەونێک :بچمە نێو عومرێکی تر :ساڵەکانی پڕ بن لە تۆ :منیش پڕ بکەن لە شیعر :ئەی کەو کەسەی بۆ ھەتایە :بە سۆزت داگیرت کردووم :پرسیار لە ڕابردووم مەکە :من کەسێکی بێ ڕابردووم</poem> ''' == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی ھەڵەبجە]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧١]] qz71pwi4n3dqefkbbl65q1s48at6yku 0 203281 1458120 1446080 2025-07-11T06:06:20Z DanyMations 70070 1458120 wikitext text/x-wiki {{Infobox officeholder | name = سدیق کەمانگەر | image = Sedigh.Kamangar.jpg | caption = | birth_date = نیسانی ١٩٤٦ | death_date = ٤ی ئەیلوولی ١٩٨٩ (٤٣ ساڵ) | birth_place = [[کامیاران]]، [[پارێزگای کوردستان|پارێزگای سنە]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | death_place = [[ڕانیە]]، [[پارێزگای سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]] | nickname = | allegiance = {{flagicon image<!-- Commented out: |Flag Of Komala.jpg -->}} [[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران|کۆمەڵە]] | serviceyears = ١٩٧٩–١٩٨٩ | rank = سەرکردەی سەربازی | battles = [[سەربزێویی ١٩٧٩ی کوردان لە ئێران]] }} '''سدیق کەمانگەر''' (نیسانی ١٩٤٦ – ٤ی ئەیلوولی ١٩٨٩) پارێزەر، سیاسەتوانی کورد و یەکێک لە سەرکردەکانی [[حیزبی کۆمەڵەی کوردستانی ئێران|کۆمەڵە]] بوو. ئەو لە [[باشووری کوردستان]] لەلایەن کەسانی سەر بە [[ھێزی قودس|حکوومەتی ئێران]] تیرۆر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.iranrights.org/farsi/memorial-case-30479.php|سەردێڕ=حقوق بشر و دموکراسی برای ایران|ئیش=حقوق بشر و دموکراسی برای ایران|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20131019203655/http://www.iranrights.org/farsi/memorial-case-30479.php|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان = https://www.iranrights.org/fa/memorial/story/30479/sadiq-kamangar |سەردێڕ = بنیاد عبدالرحمن برومند :: صدیق کمانگر: یک سرگذشت |ڕێکەوتی سەردان = ١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٢ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ = ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ = https://web.archive.org/web/20200927140250/https://www.iranrights.org/fa/memorial/story/30479/sadiq-kamangar |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{کۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتکێشانی کوردستانی ئێران}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{پۆلی کۆمنز|Sedigh Kamangar}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٦]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٩]] [[پۆل:خەڵکی کامیاران]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:سیاسەتوانانی کورد]] [[پۆل:سیاسییەکانی کۆمەڵە ڕێکخراوی کۆمۆنیستی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران]] [[پۆل:سیاسییەکانی حیزبی کۆمۆنیستی ئێران]] [[پۆل:مارکسیستە کوردەکان]] [[پۆل:کۆمۆنیستە کوردەکان]] [[پۆل:تیرۆرکراوانی کورد لە عێراق]] [[پۆل:تیرۆرکراوانی کورد لە ھەرێمی کوردستان]] m70fe3nmtc11nda7wwzmjpxd6zf56c9 0 211481 1458060 1447445 2025-07-11T05:51:22Z DanyMations 70070 1458060 wikitext text/x-wiki '''هاوتا ئەسعەد''' (١٩٦١ – ٧ی نیسانی ٢٠٢٢) گۆرانیبێژ و حەیرانبێژی کورد بوو. لەساڵی ١٩٨٣ چووە ناو بواری هونەرییەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هونەرمەند هاوتا ئەسعەد كۆچی دوایی كرد|ناونیشان=http://www.awene.com/detail?article=69552|ڕێکەوتی سەردان=٨ی نیسانی ٢٠٢٢|وێبگە=www.awene.com}}</ref> لە ٧ی نیسانی ٢٠٢٢، هاوتا لە تەمەنی ٦١ ساڵیدا بە هۆی نەخۆشییەوە لە [[شەقڵاوە]]، [[ھەولێر|هەولێر]] کۆچی دوایی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Corporation|یەکەم=Nalia|سەردێڕ=هونەرمەند هاوتا ئەسعەد کۆچی دوایی کرد|ناونیشان=http://www.nrttv.com/detail/9656|ڕێکەوتی سەردان=٨ی نیسانی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=هاوتا ئەسعەد لە تەمەنی 61 ساڵی کۆچی دواییکرد|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/070420222|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٧ی نیسانی ٢٠٢٢|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> هاوتا برای هونەرمەند [[زیاد ئەسعەد]] بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=میدیا|یەکەم=گوڵان|سەردێڕ=هونەرمەند (هاوتا ئەسعەد) كۆچی دوایی كرد|ناونیشان=https://gulanmedia.com/so/story/279906|ڕێکەوتی سەردان=٨ی نیسانی ٢٠٢٢|وێبگە=گوڵان مێدیا|زمان=so}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦١]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٢]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی ناوەندی]] kka457437xnv0yilf8mp7cr8rjnahwu 0 215440 1458034 1355665 2025-07-11T05:36:06Z DanyMations 70070 1458034 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = زاھیر جەلال |وێنە = Zahir Jalal.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦١ |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[عێراق]] |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |ھۆکاری مردن = |پیشە = [[گۆرانیبێژ]]، [[ئەکتەر]] |نیشتەجێ = سلێمانی |ھاوسەر = }} '''زاھیر جەلال''' (لەدایکبووی ١٩٦١ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]]) یەکێکە لە ھونەرمەند و شانۆکارە دیارەکانی [[ھەرێمی کوردستان]]، ناوبراو لە پاڵ کاری شانۆدا وەک گۆرانیبێژ و مامۆستاش کاردەکات و خاوەنی چەندین بەرھەمی گۆرانی تۆمارکراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=116376&babet=1&relat=1024|سەردێڕ=هونەرمەند زاهیر جەلال بۆ خەندان: جەڵتەی مێشک لێیداوم و ئێستا چارەسەر وەردەگرم|ڕێکەوت=١٢ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=xendan.org}}</ref> زاھیر لە ساڵانی ھەشتاکانی سەدەی رابردووەوە دەرکەوتووە و ژمارەیەکی بەرچاو گۆرانی ڕەسەنی کوردی تۆمار کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://old.kurdistantv.net/ku/2020/11/02/music/%D9%87%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1%D9%85%DB%95%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1-%D8%AC%DB%95%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%DB%95%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%AC%DB%8E%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%95|سەردێڕ=هونەرمەندی ناسراوی کوردستان زاهیر جەلال باری تەندروستی ناجێگیرە|ڕێکەوت=١٢ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=old.kurdistantv.net}}{{بەستەری مردوو|url=https://old.kurdistantv.net/ku/2020/11/02/music/%D9%87%D9%88%D9%86%DB%95%D8%B1%D9%85%DB%95%D9%86%D8%AF%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%88%DB%8C-%DA%A9%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D8%A7%D9%87%DB%8C%D8%B1-%D8%AC%DB%95%D9%84%D8%A7%D9%84-%D8%A8%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AA%DB%95%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%AC%DB%8E%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%95 |date=کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢ }}</ref> جگە لە گۆرانیگوتن ئەکتەرێکی دیاری کۆمێدیایە و بە نوکتە و قسەخۆشی ناوبانگی دەرکردووە. زاھیر تاوەکو پۆلی دووی ناوەندی خوێندووە و ئێستا لە خوێندنگەی پێشکەوتن لە ھەوارە بەرزە، نووسەری خوێندنگەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/culture-style/02112020|سەردێڕ=زاهیر جەلال تووشی جەڵتەی مێشک بوو|ڕێکەوت=١٢ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=rudaw.net}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٤]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] r4qyichdpccz4007wbfp2epipq0cj0e 0 215466 1458089 1354551 2025-07-11T05:57:40Z DanyMations 70070 1458089 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ |ناو = دانا غەنی |وێنە = Dana Ghani (singer).jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٩ |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[عێراق]] |ڕێکەوتی مردن = |شوێنی مردن = |پیشە = [[گۆرانیبێژ]] |ساڵانی چاڵاکبوون = }} '''دانا غەنی''' (لەدایکبووی ١٩٦٩ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]])<ref name=":0">[https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=16043 بەوێنە... دانا غەنی کلیپێکی بێ سیناریۆ بڵاودەکاتەوە] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220812144950/https://www.zamenpress.com/Details.aspx?jimare=16043 |date=١٢ی ئابی ٢٠٢٢ }}، zamenpress.com</ref><ref name=":1">[https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=3547&babet=40&relat=7038 وێنەی منداڵیی دانا غەنی ببینە]، xendan.org</ref> لە ساڵی ١٩٨٦ یەکەم بەرھەمی ھونەری خۆی بەناوی «نیاز» بۆ تەلەفزیۆنی کەرکووک تۆمار کردووە.<ref name=":0"/><ref name=":1"/> پاشان بووەتە خاوەنی چەندین کاری ھونەری لە ھەموویان دیارتر "دیاری ئەمجارە" ھۆنراوەی شێرکۆ بێکەس و ئاوازی کاروان عوسمانە.<ref name=":1"/> دواتر گۆرانی جۆشی ئەوین کە زیاتر بە گۆرانی ووتم ئەمشەو ھاتووەتە سەر زاری گوێگرانی، لە دواییدا یەکەم ئەلبوومی خۆی لە ساڵی ١٩٨٨دا بڵاودەکاتەوە.<ref name=":1"/> ناوبراو بە گۆرانی ( گوڵە ھۆ حاجی مریەم) لای ھەوادارانی ناسراوە.<ref name=":0"/> دواین کاری ھونەری بڵاوکردنەوەی کلیپێک بوو بە ناوی (بێ سێبەرم).<ref name=":0"/> دانا ئێستا لە وڵاتی ئەڵمانیا نیشتەجێیە، لە ساڵی ٢٠١٠ەوە ھیچ بەرھەمێکی بڵاونەکردووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/1702201512|سەردێڕ=دانا غەنی بەدوای سپۆنسەردا دەگەڕێت|ڕێکەوت=١٢ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=rudaw.net}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] nkb037oihbe56h3hurdof8a3g0ax3id 0 215750 1458051 1422797 2025-07-11T05:39:52Z DanyMations 70070 1458051 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = فرمێسک حافزی | وێنە = Firmêsk Hafizî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = | شوێنی لەدایکبوون = [[مەھاباد]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://knwe.org/KU/Details/9974|سەردێڕ=فرمێسک "فرمێسک" بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=٨ی ئابی ٢٠٢٤|وێبگە=knwe.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.speemedia.com/dreja.aspx?=hewal&jmare=134007&Jor=25|سەردێڕ=فرمێسک ئەلبومێکی نوێ بەناوی خۆیەوە بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=٨ی ئابی ٢٠٢٤|وێبگە=speemedia.com}}</ref> | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = [[مۆسیقای پۆپ|پۆپ]] | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = {{ناونیشان|https://firmesk.com/}} | ئامێرە دیارەکان = }} '''فرمێسک حافزی''' گۆرانیبێژێکی [[مۆسیقای پۆپ|پۆپی]] کوردی خەڵکی [[مەھاباد]]ی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە و ئێستا لە [[ئەڵمانیا]] دەژی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/NRT2/detail2/2997|سەردێڕ=فرمێسک نوێترین ڤیدیۆکلیپی بڵاوکردەوە|ڕێکەوت=١٥ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref> فرمێسک بە شیعری کلاسیک و بەوانەی [[ھەژار]] و [[ھێمن]] دەستی بە گۆرانیبێژی کردووە و زیاتر لە ١٢ ساڵیشە سیدی و کلیپەکانی بڵاو دەکاتەوە.<ref name="rudaw">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/gftugoi-balloon---firmesk/09042024110612|سەردێڕ=هونەرمەند فرمێسک|ڕێکەوت=٦ی نیسانی ٢٠٢٤|وێبگە=[[ڕووداو]]|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی شوباتی ٢٠٢٥}}</ref><ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=100886&Jor=6|سەردێڕ=فرمێسک نوێترین بەرھەمی بۆ ھەژاران|ڕێکەوت=١٥ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=wishe.net}}</ref> دوای بڵاوکردنەوەی کلیپی یەکەمی بە ناوی «مەی» کە لە شیعری ھەژارە و لە ساڵی ١٩٥٢ نووسیویەتی، توانیی ھەوادارێکی زۆر لە خۆی کۆ بکاتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=119334&Jor=6|سەردێڕ=فرمێسک بە بەرھەمێکی نوێ دەگەڕێتەوە|ڕێکەوت=٨ی ئابی ٢٠٢٤|وێبگە=wishe.net}}</ref> فرمێسک لەوەتەی [[خۆپیشاندانەکانی ٢٠٢٢ی ئێران]] چەند بەرھەمێکی بۆ ژن و دروشمی [[ژن، ژیان، ئازادی]] بڵاو کردووەتەوە. لە یەکەمین ساڵیادی مردنی [[ژینا ئەمینی]]، بەرھەمێکی بە ناوی ''تارمایی'' بۆ بڵاو کردەوە کە لە شیعری [[ڕەنج سەنگاوی]] بوو،<ref name="gulanmedia">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309061/فرمێسك-حافیز-بەرهەمێكی-نوێی-گۆرانی-بڵاوكردەوە|سەردێڕ=فرمێسك حافیز بەرهەمێكی نوێی گۆرانی بڵاوكردەوە|ڕێکەوت=١٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٣|نووسەر=ئاسۆ كاكەیی|وێبگە=گوڵان میدیا|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی شوباتی ٢٠٢٥}}</ref> و ساڵێک دواتر بەرھەمێکی تری بۆ ژینا بە ناوی ''تەوار'' کە لە شیعری ناسڕ حیسامی بوو، و بە وتنی «پێشکەشە بە ھەموو ژیناکان. بە ھیوای ئازادی بۆ [[ژن، ژیان، ئازادی]]» بڵاو کردەوە.<ref name="gulanmedia2">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.gulanmedia.com/so/story/309061https://www.gulanmedia.com/so/story/289742/فرمێسك-نوێترین-بەرهەمی-پێشكەش-بە-ژینا-ئەمینی-دەكات|سەردێڕ=فرمێسك نوێترین بەرهەمی پێشكەش بە ژینا ئەمینی دەكات|ڕێکەوت=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢|نووسەر=ئاسۆ كاكەیی|وێبگە=گوڵان میدیا|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی شوباتی ٢٠٢٥}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{وێبگەی فەرمی}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ژن|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:خەڵکی مەھاباد]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:ژنانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پۆپی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی پۆپی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی ژنی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژە ژنەکانی کوردیی ناوەندی]] 21kmio2a7q4lf0iyu0od53xk1q9ehci 0 215881 1458058 1366300 2025-07-11T05:50:53Z DanyMations 70070 1458058 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = کامەران عومەر |وێنە = Kamaran Omar.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٥٧ |شوێنی لەدایکبوون = [[چوارتا]]، [[سلێمانی]] |نەتەوە = [[کورد]] |پیشە = [[گۆرانیبێژ]] }} '''کامەران عومەر''' (لەدایکبووی ١٩٥٧ لە [[چوارتا]]، [[سلێمانی]])<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.nrttv.com/NRT2/detail2/1856|سەردێڕ=کامەران عومەر بۆچی نەچوو بۆ دەرەوەی وڵات؟|ڕێکەوت=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref> [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژێکی]] کوردی باشووری کوردستانە. چەندین ئەلبووم و ڤیدیۆکلیپ و گۆرانیی تۆمارکراوی ھەیە. کامەران عومەر و [[سامان عومەر]] دوو برای ھونەرمەندی گۆرانیبێژن،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/030220162|سەردێڕ=سامان و کامەران دانوویان پێکەوە ناکوڵێ|ڕێکەوت=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=rudaw.net}}</ref> ساڵانێکی زۆرە لە بواری ھونەریدا دەرکەوتوون، چەندین بەرھەمی ھونەریی تۆمارکراویان ھەیە و بە دوو شێوازی جیاواز گۆرانی دەڵێن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=65285&Jor=6|سەردێڕ=وێنەیەکی دەگمەنی کامەران عومەر بڵاو دەبێتەوھ|ڕێکەوت=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=wishe.net}}</ref> == ژیان == کامەران عومەر ساڵی ١٩٥٧ لە قەزای چوارتا لەدایکبووە، دواتر خێزانەکەیان لە سلێمانی نیشتەجێ بوون، ساڵانێکی زۆرە لە بواری ھونەریدا دەرکەوتووە، لە ساڵی ١٩٨٩دا کۆنسێرتێکی لەگەڵ ھونەرمەندی بەناوبانگی عێراقی [[کازم ساھر]] لە شاری [[سلێمانی]] ساز کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/9688-2019-02-04-12-17-29|سەردێڕ=کامەران عومەر: دەمانەوێ نیوەی داھاتی کۆنسێرتەکەمان ببەخشین بە کاری خێرخوازی!|ڕێکەوت=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=hawler.in|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220818071430/http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/9688-2019-02-04-12-17-29|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٧]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی ناوەندی]] refhbcj219w04zio0byzqimbzbbjviy 0 215912 1457821 1457738 2025-07-10T12:03:05Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457821 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی یاریزانی تۆپی پێ|image=2019-07-17 SG Dynamo Dresden vs. Paris Saint-Germain by Sandro Halank–020.jpg|youthyears1=٢٠٠٨–٢٠١٢|youthclubs1=ئیپینای ئەتلەتیکۆ|youthyears2=٢٠١٢–٢٠١٣|youthclubs2=سێنارت مۆیسی|youthyears3=٢٠١٣–٢٠١٦|youthclubs3=فۆنتەین بلیاو|youthyears4=٢٠١٦–٢٠١٩|youthclubs4=ئەکادیمیای پاریس سان جێرمان|years1=٢٠١٩–٢٠٢٠|clubs1=پاریس سان جێرمان|caps1=٦|goals1=٢|years2=٢٠٢٠–٢٠٢٢|clubs2=بایەرن میونشن|caps2=٢٣|goals2=١|years3=٢٠٢٢-|clubs3=سیڤیلیا|caps3=٠|goals3=٠|nationalyears1=٢٠١٧–٢٠١٨|nationalteam1=ھەڵبژاردەی فەڕەنسای خوار ١٦ ساڵان|nationalcaps1=١١|nationalgoals1=٣|nationalyears2=٢٠١٨–٢٠١٩|nationalteam2=ھەڵبژاردەی فەڕەنسای خوار ١٧ ساڵان|nationalcaps2=١٨|nationalgoals2=١|nationalyears3=٢٠١٩|nationalteam3=ھەڵبژاردەی فەڕەنسای خوار ١٨ ساڵان|nationalcaps3=١٢|nationalgoals3=١|nationalyears4=٢٠٢١-|nationalteam4=ھەڵبژاردەی فەڕەنسای خوار ٢٠ ساڵان|nationalcaps4=٦|nationalgoals4=١|club-update=٨ ئایاری ٢٠٢٢|nationalteam-update=٢٧ ئازاری ٢٠٢٢|medaltemplates={{MedalCountry|{{FRA}}}} {{Medal|Sport|Men's [[Association football|football]]}} {{MedalCompetition|[[FIFA U-17 World Cup]]}} {{Medal|3rd|[[2019 FIFA U-17 World Cup|2019]]|}}}} '''نیانزۆ تانگوی-ئۆستن کواسی''' (لەدایکبووی ٧ی حوزەیرانی ٢٠٠٢)، ناسراو بە '''تانگوی نیانزۆ'''، یاریزانێکی [[تۆپی پێ]]ی پیشەگەری فەڕەنسییە کە یاری دەکات وەک پشتی [[بەرگریکار (تۆپی پێ)|بەرگریکار]] بۆ یانەی [[لالیگا]] [[یانەی سێڤیلیا|سیڤیلیا]]. == کاروانی یانە == === پاریس سان-جێرمان === دەرچووی ئەکادیمیای [[یانەی تۆپی پێی پاریس سان جێرمان|پاریس سان-جێرمان]] بوو، نیانزۆ یەکەم یاری پیشەگەری خۆی لە ٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩ ئەنجامدا لە بردنەوەی ٣–١ لە خولدا بەرامبەر مۆنبیلییە.<ref name="prodebut">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=MONTPELLIER VS. PSG 1 - 3|ناونیشان=https://us.soccerway.com/matches/2019/12/07/france/ligue-1/montpellier-herault-sport-club/paris-saint-germain-fc/3030709/|ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> دوای چەند ڕۆژێکی تر، لە یەکەم یاری خۆی لە [[خولی پاڵەوانەکانی ئەورووپا]] یاری کرد کاتێک پاریس ٥–٠ سەرکەوتن بەسەر [[گاڵاتاسەرای|گالاتاساری]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٨ی ئازاری ٢٠٢٠|سەردێڕ=One to watch: Tanguy Kouassi|ناونیشان=https://www.ligue1.com/Articles/ONE-TO-WATCH/2020/03/18/tanguy-kouassi|وێبگە=ligue1.com}}</ref> نیانزۆ یەکەم گۆڵی تۆمارکرد لە بردنەوەی ٣–٠ی جامی فەڕەنسا بەرامبەر ڕییمز لە ٢٢ی [[کانوونی دووەم]]ی ٢٠٢٠.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Neymar, PSG Top Stade De Reims 3-0 to advance to Coupe de la Ligue Final|ناونیشان=https://bleacherreport.com/articles/2872668-neymar-psg-top-stade-de-reims-3-0-to-advance-to-coupe-de-la-ligue-final|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٠|وێبگە=Bleacher Report}}</ref> ئەم گۆڵەی کە تۆمارکرد چوار ھەزارەمین گۆڵ بوو لە مێژووی یانەی پاریس سان جێرمان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Reims 0-3 Paris Saint-Germain: Kouassi nets landmark goal as PSG cruise into Coupe de la Ligue Final|ناونیشان=https://www.goal.com/en-us/match/reims-v-psg/aalquewe7zjkpqd9a86nbq1re|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٠|وێبگە=Goal}}</ref> دوو گۆڵی یەکەمی خۆی لە خولی فەڕەنسیدا (لیگ١) تۆمارکرد لە یارییەکدا لە دەرەوەی یاریگای خۆیان کە ٤–٤ بەرامبەر بوون لەگەڵ ئامینس لە ١٥ شوباتی ٢٠٢٢.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=European roundup: PSG and Amiens battle to remarkable 4-4 draw|ناونیشان=https://www.theguardian.com/football/2020/feb/15/european-roundup-psg-amiens-leipzig-werder-bremen|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٠|وێبگە=The Guardian}}</ref> لە ١١ی ئازار، نیانزۆ کۆتا یاری خۆی بۆ پاریس ئەنجامدا، بە بردنەوەی ٢–٠ لە خولی پاڵەوانەکانی ئەورووپا بەرامبەر [[بۆروسیا دۆرتموند|بۆروسیای دۆرتمۆند]]. دوای تەواوبوونی گرێبەستەکەی، یانەکەی پاریسی بەجێھێشت و بە خۆڕایی گرێبەستی لەگەڵ [[یانەی تۆپی پێی بایەرن میونشن|بایەرن میونشن]] ئەنجامدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Tanguy KOUASSI|ناونیشان=https://histoiredupsg.fr/tanguy-kouassi|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=Histoire du PSG|زمان=fr}}</ref> === بایەرن میونشن === لە ١ی [[تەممووز]]ی ٢٠٢٠، یانەی بۆندسلیگا بایەرن میونشن گرێبەستێک بۆ ماوەی چوار ساڵ لەگەڵ نیانزۆ ڕاگەیاند.<ref name="bayernsigned">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=FC Bayern sign Tanguy Nianzou Kouassi|ناونیشان=https://fcbayern.com/en/news/2020/07/press-release-fc-bayern-sign-tanguy-nianzou-kouassi|ڕێکەوتی سەردان=١ی تەممووزی ٢٠٢٠|وێبگە=fcbayern.com}}</ref> لە ٢٨ی تشرینی دووەمدا یەکەمین یاری خۆی ئەنجامدا لە بردنەوەی ٣–١ لە خولدا بەرامبەر [[یانەی شتوتگارت|ڤی ئێف بی شتوتگارت]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=VfB Stuttgart vs Bayern Munich|ناونیشان=https://www.espn.com/soccer/match?gameId=576628|وێبگە=ESPN}}</ref> لە ١٢ی کانوونی یەکەمدا، نیانزۆ تووشی پێکان ھات و بۆ ماوەی یەک بۆ دوو مانگ دوورکەوتەوە. پێکانەکە بەھۆی پێکانێکی پێشوو بوو کە لە سەرەتای وەرزی ٢٠٢٠–٢١ ڕوویدابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Dillon|یەکەم=John|ڕێکەوت=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Tanguy Nianzou reinjures leg, out another 1-2 months|ناونیشان=https://www.bavarianfootballworks.com/2020/12/12/22171521/bayern-munich-tanguy-nianzou-muscle-injury-leg-two-months-france-hansi-flick-leon-goretzka|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=bavarianfootballworks.com}}</ref> گەڕانەوەی ئەو درەنگتر بوو لەوەی چاوەڕوان دەکرا، چونکە وەک یەدەگ بەشداری کرد لە لە یارییەکدا کە ١–١ بوون بەرامبەر یونیۆن بەرلین لە ١٠ی نیسانی ٢٠٢١.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Bayern Munich vs. Union Berlin|ناونیشان=https://int.soccerway.com/matches/2021/04/10/germany/bundesliga/fc-bayern-munchen/1-fc-union-berlin/3331834/|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی نیسانی ٢٠٢١|وێبگە=Soccerway}}</ref> === سیڤیلیا === لە ١٧ی ئابی ٢٠٢٢، نیانزۆ گرێبەستێکی بۆ ماوەی پێنج ساڵ لەگەڵ یانەی [[یانەی سێڤیلیا|سیڤیلیای]] ئیسپانی واژوو کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Bayern inserts buy-back clause in Nianzou deal with Sevilla|ناونیشان=https://kuwaitonlinecasinos.com/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=Kuwait Online}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی ئابی ٢٠٢٢|سەردێڕ=WELCOME, TANGUY NIANZOU!|ناونیشان=https://sevillafc.es/en/actual/news/tanguy-nianzou-signs|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی ئابی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=Sevilla|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220817163225/https://www.sevillafc.es/en/actual/news/tanguy-nianzou-signs|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == کاروانی نێودەوڵەتی == لە فەڕەنسا لەدایکبووە، نیانزۆ بە ڕەچەڵەک ئیڤوارییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Football: Tout savoir sur Tanguy Nianzou Kouassi, le défenseur ivoirien qui évolue au Paris Saint-Germain - Abidjanshow.com|ناونیشان=https://www.abidjanshow.com/football-tout-savoir-sur-tanguy-nianzou-kouassi-le-defenseur-ivoirien-qui-evolue-au-paris-saint-germain/|وێبگە=www.abidjanshow.com|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191221225717/https://www.abidjanshow.com/football-tout-savoir-sur-tanguy-nianzou-kouassi-le-defenseur-ivoirien-qui-evolue-au-paris-saint-germain/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> نیانزۆ یاریزانێکی لاوانی فەڕەنسییە. بەشێک بوو لەو پێکھاتەیەی کە گەیشتە پێش کۆتایی لە پاڵەوانێتی ئەورووپی خوار ١٧ ساڵانی ٢٠١٩. بەشێکی گرنگ بوو لە تیمی فەڕەنسا کە پلەی سێیەمی بەدەستھێنا لە جامی جیھانی خوار ١٧ ساڵانی فیفا لە ٢٠١٩دا. ھەر حەوت یارییەکەی فەڕەنسا بە سەرەکی یاری کرد و گۆڵی یەکسانی تۆمارکرد لە بردنەوەی تیپەکەی پێش چارەکی کۆتایی ٦–١ بەرامبەر ئیسپانیا.<ref name="u17wcgoal">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Match - Espagne - France - FFF|ناونیشان=https://www.fff.fr/equipes-de-france/8/u18/matchs/2966/2019-11-11/espagne-france|ڕێکەوتی سەردان=٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> == ئاماری کاروانی وەرزشی == {{Updated|٨ ئایاری ٢٠٢٢}} {| class="wikitable" style="text-align: center" ! rowspan="2" |یانە ! rowspan="2" |وەرز ! colspan="3" |خول ! colspan="2" |جام ! colspan="2" |کیشوەرەکان ! colspan="2" |ئەوانی تر ! colspan="2" |کۆی گشتی |- !ئاست !ئەپەکان !ئامانجەکان !ئەپەکان !ئامانجەکان !ئەپەکان !ئامانجەکان !ئەپەکان !ئامانجەکان !ئەپەکان !ئامانجەکان |- |[[یانەی تۆپی پێی پاریس سان جێرمان|پاریس سان-جێرمان]] |٢٠١٩–٢٠ |خولی فەڕەنسی |٦ |٢ |٣ |٠ |2<ref group="lower-alpha" name="UCL">Appearances in [[UEFA Champions League]]</ref> |٠ |2<ref group="lower-alpha">Appearances in [[Coupe de la Ligue]]</ref> |١ |١٣ |٣ |- | rowspan="4" |[[یانەی تۆپی پێی بایەرن میونشن|Bayern Munich]] |٢٠٢٠–٢١ |[[بۆندسلیگا]] |٦ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٦ |٠ |- |٢٠٢١–٢٢ |بۆندسلیگا |١٧ |١ |١ |٠ |٤<ref group="lower-alpha" name="UCL"/> |٠ |٠ |٠ |٢٢ |١ |- |٢٠٢٢–٢٣ |بۆندسلیگا |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |٠ |- ! colspan="2" |کۆی گشتی !٢٣ !١ !١ !٠ !٤ !٠ !٠ !٠ !٢٨ !١ |- ! colspan="3" |تەواوی کاروانی وەرزشی !٢٩ !٣ !٤ !٠ !٦ !٠ !٢ !١ !٤١ !٤ |} <references group="lower-alpha" responsive="1"></references> == ڕێزلێنان == '''پاریس سان-جێرمان''' * خولی پلە یەکی فەڕەنسی: ٢٠١٩–٢٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠|سەردێڕ=PSG champions as season ended|ناونیشان=https://www.ligue1.com/Articles/NEWS/2020/04/30/psg-champions-season-ended-ligue-1|ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی نیسانی ٢٠٢٠|بڵاوکەرەوە=Ligue 1}}</ref> * جامی فەڕەنسا: ٢٠١٩–٢٠<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=PSG win French Cup as fans return|زمان=en-GB|ئیش=BBC Sport|ناونیشان=https://www.bbc.co.uk/sport/football/53532177|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠}}</ref> * جامی لیگ: ٢٠١٩–٢٠<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Ramsay|یەکەم=George|ڕێکەوت=١ی ئابی ٢٠٢٠|سەردێڕ=PSG completes domestic treble after French League Cup final victory against Lyon|ناونیشان=https://edition.cnn.com/2020/08/01/football/psg-lyon-french-league-cup-final-spt-intl/index.html|ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|وێبگە=CNN}}</ref> * دووەم بوون لە خولی پاڵەوانەکانی ئەورووپا: ٢٠١٩–٢٠ '''بایەرن میونشن''' * بۆندسلیگا: ٢٠٢٠–٢١، ٢٠٢١–٢٢<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/bayern-munich-crowned-german-champions-2020-21-lewandowski-flick-davies-15756|سەردێڕ=Bayern Munich crowned Bundesliga champions|بڵاوکەرەوە=Bundesliga|ڕێکەوت=٨ی ئایاری ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٨ی ئایاری ٢٠٢١}}</ref> * جامی سوپەری ئەڵمانیا: ٢٠٢١، ٢٠٢٢<ref name=":3">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Robert Lewandowski double as Bayern Munich overcome Borussia Dortmund to win the Supercup|ناونیشان=https://www.bundesliga.com/en/bundesliga/news/borussia-dortmund-bayern-munich-live-supercup-line-ups-stats-haaland-lewandowski-16902|ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢١|وێبگە=Bundesliga Official|بڵاوکەرەوە=[[Bundesliga]]}}</ref> '''فەڕەنسا خوار ١٧ ساڵان''' * پلەی سێیەمی جامی جیھانی خوار ١٧ ساڵانی فیفا: ٢٠١٩<ref name="fifa">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=FIFA.com|سەردێڕ=FIFA U-17 World Cup Brazil 2019 - France|ناونیشان=https://www.fifa.com/u17worldcup/teams/team/1888290/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190710161618/https://www.fifa.com/u17worldcup/teams/team/1888290/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی تەممووزی ٢٠١٩|ڕێکەوتی سەردان=٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|وێبگە=FIFA.com}}</ref> '''تاکەکەسی''' * تیتی دی ئۆر: ٢٠١٩<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Tanguy Kouassi sacré Titi d'Or 2019|ناونیشان=https://www.psg.fr/equipes/the-club/content/tanguy-kouassi-sacre-titi-dor-2019|ڕێکەوتی سەردان=٤ی ئایاری ٢٠٢٠|وێبگە=PSG.fr|زمان=fr|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئابی ٢٠٢٠|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200823050136/https://www.psg.fr/equipes/the-club/content/tanguy-kouassi-sacre-titi-dor-2019/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|وەرزش|تۆپی پێ|ئەڵمانیا|فەڕەنسا}} {{پۆلی کۆمنز|Nianzou Tanguy Kouassi}} [[پۆل:یاریزانانی تۆپی پێی دوور لە وڵات لە ئیسپانیا]] [[پۆل:یاریزانانی تۆپی پێی دوور لە وڵات لە ئەڵمانیا]] [[پۆل:یاریزانانی تۆپی پێی دوور لە وڵاتی فەڕەنسی]] [[پۆل:یاریزانانی یانەی پاریس سان جێرمان]] [[پۆل:یاریزانانی تۆپی پێی فەڕەنسی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ٢٠٠٢]] [[پۆل:CS1 German-language sources (de)]] [[پۆل:بەرگریکارانی تۆپی پێ]] [[پۆل:یاریزانانی بۆندسلیگا]] [[پۆل:یاریزانانی تۆپی پێی پاریس]] [[پۆل:یاریزانانی لا لیگا]] [[پۆل:یاریزانانی لیگ ١]] [[پۆل:یاریزانانی براوەی خولی ئەورووپا]] 860cic6ec6tgha1hhiltvwayqq5plaa 0 215966 1458081 1355027 2025-07-11T05:56:07Z DanyMations 70070 1458081 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو = دیاری قەرەداغی |وێنە = Diyari Qaradaghi.jpg |ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٦٧ |شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]]، [[عێراق]] |نەتەوە = [[کورد]] |پیشە = [[گۆرانیبێژ]] }} '''دیاری قەرەداغی''' (لەدایکبووی ١٩٦٧ لە [[سلێمانی]]، [[عێراق]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=80146&Jor=6|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی کلیپە نوێیەکەی کەمترین بینەری ھەبووھ|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=wishe.net}}</ref> [[گۆرانیبێژ|گۆرانیبێژێکی]] ناسراوی کوردە.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=18685&babet=40&relat=8129|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی "نامەی دوری" بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=xendan.org}}</ref> خاوەنی ستایلی تایبەت بە خۆیەتی، و چەندان ڤیدیۆکلیپ و گۆرانیی تۆمارکراوی ھەیە.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://xelk.org/xezan/286862/|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی بۆڕەمەزان تینوی رەحمەتە|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=xelk.org|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220818204522/https://xelk.org/xezan/286862/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> لە ماوەی ڕابردوودا ھەشت ئەلبوومی گۆرانیی بڵاو کردووەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/nrt2/detail2/5110|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی نوێترین کاری ھونەریی بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=nrttv.com}}</ref> == دیسکۆگرافی == === ئەلبوومەکان === * ''سەراب'' (١٩٩٤) * ''عەشق لێرە'' (١٩٩٦) * ''سەدەیەک بێ ئارامی'' (١٩٩٧) * ''بێدەنگی دەشکێنم'' (١٩٩٨) * ''بۆنی خاک'' (٢٠٠٠) * ''نیشتمانێک لە گوڵ'' (٢٠٠٣) * ''سەردەمێکی تر ساڵی'' (٢٠٠٧) * ''ڕێی باران'' (٢٠١١)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/10813-24|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی: ئەو بەرھەمەم 24 ساڵ لەمەوبەر تۆمار کردووە، بەڵام بۆ ھەموو سەردەمێک و بارودۆخێک بۆن و بەرامی خۆی ھەیە|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=hawler.in|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220819115619/http://www.hawler.in/index.php/2017-12-28-23-19-46/item/10813-24|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> === گۆرانییەکان === * «بەشی من تەنیایی» (٢٠٢٢)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=21303&babet=40&relat=8127|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی بەرھەمێکی نوێ بڵاودەکاتەوە|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=xendan.org}}</ref> * «تینووی ڕەحمەت»<ref name=":1" /> * «نامەی دووری» (٢٠٢١)<ref name=":0" /><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://xelk.org/xezan/269299/|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی بەرھەمە نوێکەی بڵاوکردەوە|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=xelk.org|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220819120910/https://xelk.org/xezan/269299/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * «گەر تۆ نەبی» (٢٠١٩)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.milletpress.com/Detail.aspx?Jiamre=89806|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی (گەر تۆ نەبی) کلیپ دەکات|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=milletpress.com|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220819123724/https://www.milletpress.com/Detail.aspx?Jiamre=89806|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> * «زام» (٢٠١٩)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/060820191|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی "زام" دەکاتە جەژنانە|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=rudaw.net}}</ref> * «یاد و جوانی» (٢٠١٧)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=16238&Jor=5|سەردێڕ=دیاری قەرەداغی "یاد و جوانی" بڵاو کردەوە|ڕێکەوت=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|وێبگە=wishe.net}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|کوردستان|عێراق|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی ناوەندی]] l6fh69kj9vzib4474juf6n9exwqxxm1 0 218688 1457910 1445419 2025-07-11T04:15:03Z DanyMations 70070 1457910 wikitext text/x-wiki '''جەلال بەرزنجی''' [[شاعیر]] و [[نووسەر|نووسەرێکی]] ھاوچەرخی [[کورد|کوردە]].<ref>https://www.kurdistan24.net/en/story/25346-Kurdish-Canadian-writer-%27produces-honey-with-words%27</ref>{{Infobox writer|name=جەلال بەرزنجی|birth_date={{birth date|df=yes|1953|07|01}}|birth_place=[[ھەولێر]]، [[کوردستان]]|occupation=شاعیر، توێژەری کۆمەڵایەتی، نووسەر|nationality=[[کورد]]|citizenship=[[کەنەدا|کەنەدی]]، [[کورد]]|education=|alma_mater=|period=|genre=|subject=|notableworks=|spouse=سەباح تاھیر|awards=ریز ئەوارد|image=جەلال بەرزنجی.jpg}} == ژیان == لە ساڵی ١٩٥٣ لە [[ھەولێر]] سەر بە ھۆزی بەرزنجی لە دایکبووە، لە سەرەتای حەفتاکانەوە دەنووسێت. دەیەی نەوەدەکان سکرتێری یەکییەتی نووسەرانی کورد و ئەندامی دەستەی نووسەرانی گۆڤاری (نووسەری کورد) بووە. لە ساڵی (١٩٩٨)ەوە لە [[کەنەدا]] دەژییت، ساڵی ٢٠٠٢ کۆمەڵەی دۆستایەتی کوردی/ کەنەدیی دامەزراندووە. ھاوکات خەڵاتی (ڕیز ئەواردی) وەرگرتووە. جگە لەوە تا ئێستا چەندین جار کتێبەکانی لە کەنەدا بوونەتە پڕ فرۆش و چەندین خەڵاتی کەنەدیی نێونەتەوەیی ئەدەبییان بردووەتەوە. لەوانە ساڵی ٢٠١١ لە کۆی ١٩٦ کتێبی وڵاتانی گێتی، (پیاوە بێجامە شینەکە)، خەلاتی (وایەڵد)، کە خەڵاتی یەکەم بووە بردووەتەوە. ساڵی ٢٠١٥ خەڵاتی (سالوت تو ئەکسیلنس)، ساڵی ٢٠١٦(ھۆلە فێم) بۆ ئەدەب و ھونەری پێ بەخشراوە. بەشداری دەیان کۆنفراسی ئەدەبی نێودەوڵەتی کردووە. دەیان شیعر و چاوپێکەوتنی بە ئینگلیزی لە گۆڤارە ناسراوەکانی کەنەدا بڵاو بووەتەوە. ئەندامی نووسەرانی نێودەوڵەتی، سەندیکای نووسەرانی زملبێرتا و کۆمەڵەی پیاسەی شاعیران و کۆمەڵەی شاعیرانی کەنەدایە. دووەم برا گەورەیە لە خێزانەکەی کە ٧ کەسە (ئێستا ٦ ساڵە، وەک برا بچووکەکەی لە ساڵی ١٩٨٣ لە تەمەنێکی بچووکدا کۆچی دوایی کردووە) گەورە بووە. جەلال جیاواز بوو لە خوشک و براکانی تری بەوەی زۆربەی کاتەکانی بە خوێندنەوەی [[کتێب]]، و نووسین بەسەر دەبرد. لە منداڵیدا دایکی بە خۆشەویستییەوە گلەیی لە سەرسامی ئەو بە کتێب دەکرد. ھەرچەندە وەرزشی وەک [[تۆپی پێ]]ی دەکرد، بەڵام خۆشەویستترین خۆشەویستی بۆ [[وێژە|ئەدەب]] بوو. خوێندکارێکی ڕێزلێنان بوو بە درێژایی لە قوتابخانەکەیدا، و کەسێکی کۆمەڵایەتی ناباوەر، جەلال ھەڵیبژارد ببێتە مامۆستا، کە خۆشەویستییەکەی بۆ ئەدەب درێژ دەبێتەوە بۆ کارەکەی زیاتر. زۆری نەخایاند جەلال بوو بە سەرنووسەری گۆڤار، لە دەوروبەری ھەمان کاتدا ژنەکەی ناسی کە ھاوکات شاعیر بوو، بەھۆی زۆرێک لەو وتار و شیعرانەی کە دەینووسی، زیندانی دەکرا. لەگەڵ ئازادکردنی لە ژینگە سەختەکەی زیندان کە پێکھاتبوو لە ئەشکەنجەدان، دوایی ھەڵھات بۆ [[تورکیا]] و لەوێ خێزانەکەی زۆری نەخایاند چاویان پێی کەوت و بۆ ماوەی ٢ ساڵ نیشتەجێ بوون پێش ئەوەی وەک کۆچبکات بۆ کەنەدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Speaking to the World: the Poetry of Jalal Barzanji {{!}} Kurdish Academy Of Languages|ناونیشان=http://kurdishacademy.org/wp/speaking-to-the-world-the-poetry-of-jalal-barzanji/|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٢|زمان=en-GB}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تد|ژیاننامە|شیعر|وێژە|کوردستان}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٣]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٥٦]] dgrk0v5e2cl7pfip9bll0ewddwwu0tn 0 234879 1458038 1071363 2025-07-11T05:36:53Z DanyMations 70070 1458038 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = عادل نادری | وێنە = | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[بۆڕیەر]]، ناوچەی [[ژاوەڕۆ]]ی [[ھەورامان]]، [[پارێزگای کوردستان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = [[١٩٨٩]] ھەتا ئێستاکە | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''عادل نادری''' (١٩٧٢ لە [[بۆڕیەر]] - ) گوورانیبێژی کوردی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]ە. ئەو بە شێوەزارە جۆراوجۆرەکانی زمانی [[کوردی]] گۆرانیی گوتووە. ئەو بەتایبەت بە گۆرانیی ''با سیروان بموات'' لەناو گەلی کورددا ناوبانگی دەرکردووە.<ref name="ڕووداو ۱"/> == ژیان == عادل نادری لە ساڵی ١٩٧٢ لە گوندی [[بۆڕیەر]] لە ناوچەی [[ژاوەڕۆ]]ی [[ھەورامان]] لە [[پارێزگای کوردستان|پارێزگای ئەردەڵان]]ی ڕۆژھەڵاتی کوردستان لە دایک بووە. لە تەمەنی ١١ ساڵی دوور لە بنەماڵەکەی گوندەکەی بە جێ ھێشت و بۆ کار کردن لە شاری [[سنە]]دا نیشتەجێ بوو. ئەو لە ساڵی ١٩٨٩ دەستیکرد بە گۆرانی گوتن و یەکەمین کاری خۆی بڵاوکرد.<ref name="ڕووداو ۱"/> عادل نادری بۆ فێربوونی مەقامەکانی کوردی ھەوڵێکی زۆری دا. بۆ فێربوونی [[حەیران]] چوو بۆ [[ھەولێر]] و بۆ فێربوونی [[ھۆرە]] چوو بۆ [[کرماشان]].<ref name="ڕووداو ۱">[https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/features-11062020 ڕووداو: ''عادڵ نادری''؛] سەردان لە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٣.</ref> کارەکانی عادل نادری ناوەڕۆکی دڵداری یان نەتەوەدۆستانەیان ھەیە. ئەو بۆ بوونەکانی نەتەوەیی وەکوو [[کیمیابارانی ھەڵەبجە|ھەڵەبجە]]، [[گەمارۆی کۆبانی|کۆبانی]] و [[ھێرشی سەربازیی تورکیا بۆ سەر عەفرین|عەفرین]] گۆرانیی تایبەتی گوتووە. ئەو بۆ گۆرانییەکانی لە ھەڵبەستەکانی شاعیرە ناودارەکانی کورد کەڵکی وەرگرتووە، بەڵام بەشێک لە گۆرانییەکانیشی خۆی دەقی بۆیان نووسیوەتەوە.<ref name="ڕووداو ۱"/> عادل نادری لەگەڵ ھونەرمەندانی ژەنیاری کورد وەکوو حەمید حاسلی و پەیام میری ھاوکاریی کردووە.<ref name="ڕووداو ۱"/> لە ڕۆژی ٤ی خاکەلێوەی ٢٧٢٢ ڕاگەیاندرا کە عادل نادری لەلایەن ڕێکخراوەی ئیتلاعاتی سوپای پاسدارانی شۆڕشی ئیسلامی بانگھێشت و لێپرسینەوەی لێکرایە، و ھەڕەشەی لێ کرایە کە بەشداری ئەو ڕێوڕەسمانەی تایبەت بە نەورۆز کە لەلایەن خەڵکی کوردستانەوە ڕێکدەخرێن نەکات.<ref name="کوردپا ١">[https://kurdpa.net/so/news/سنە-عادڵ-نادری-بانگهێشتی-یتلاعاتی-سپا-کرا ئاژانسی ھەواڵدەریی کوردستان (کوردپا): ''سنە؛ عادڵ نادری بانگھێشتی ئیتلاعاتی سپا کرا''، نووسراو لە ٤ی خاکەلێوەی ٢٧٢٢؛] سەردان لە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٣.</ref> <ref name="ھەنگاو ١">[https://hengaw.net/so/news/نەورۆزی-کوردستان/-دەستبەسەرکردنی-کورت-ماوەی-عادڵ-نادری-هونەرمەندی-ناسراوی-کورد ڕێکخراوی ھەنگاو بۆ مافەکانی مرۆڤ: ''سنە؛ عادڵ نادری بانگھێشتی ئیتلاعاتی سپا کرا''، نووسراو لە ٢٤ی ئاداری ٢٠٢٢؛] سەردان لە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٣.</ref> == کۆنسێرتەکان == عادل نادری بە ھاوڕێی گرووپی مۆسیقای ژوانا لە «کۆنسێرتی ئانلاینی مۆسیقای کوردی گوڵان» لە پەردیسی سینەمایی بەھمەنی [[سنە]] لە ١ تا ٣ی گوڵانی ١٣٩٩ بەشداریی کرد کە [[کەماڵ سەفیخانی]] و [[سەعدوڵڵا نەسیری]]ش تێدا بەشدار بوون و بۆ دەسخۆشی و رێزگرین لە پارێزەرانی تەندروستی لە قەیرانی کۆرۆنا لە ھۆڵی خاڵی بەڕێوەچوو و لە ڕێگای ئینستاگرامەوە پێشان درا.<ref name="مێھر ١">[https://www.ku.mehrnews.com/news/32058/ ئاژانسی ھەواڵی مێھر: ''سێ شەو کۆنسێرتی ئانلاینی کوردی لە سنە بەڕێوە دەچێت''، نووسراو لە ١ی گوڵان ١٣٩٩؛]{{بەستەری مردوو|url=https://www.ku.mehrnews.com/news/32058/ |date=نیسانی ٢٠٢٣ }} سەردان لە ١٨ی نیسانی ٢٠٢٣.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|ئێران|کوردستان}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:خەڵکی سنە]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی ئێرانی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٢]] oycus1zi7nvjcskphsvdaw2nboqu910 0 235488 1458165 1404010 2025-07-11T06:18:00Z DanyMations 70070 1458165 wikitext text/x-wiki '''محەممەد وریا''' (لەدایکبووی ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٠١)<ref>[https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=14669&babet=34&relat=90876 محمد وریا باسی ژیانی خۆی دەکات]، [[ماڵپەڕی خەندان]]، لەڕۆژی 01/01/0001 بڵاوکراوەتەوە.</ref> [[ئەکتەر]]ێکی کوردە لە شاری [[سلێمانی]]. لە چەند کارێکدا دەرکەوتنی هەبووە، لەوانەش فیلمی [[ئەزموون (فیلم)|ئەزموون]]<ref>[https://www.imdb.com/name/nm14202193/ ژیاننامەی محمد وریا]، [[بنکەدراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان]].</ref> و [[٠٩ (فیلم)|سفر نۆ]] و [[خۆشەویستی لە سەردەمی کۆرۆنا|خۆشەویستی لە سەردەمی کۆرۆنا]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەمڕۆ وێنەگرتنی فیلمی 'خۆشەویستی لە سەردەمی کۆرۆنا' دەستپێدەکات|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/010820231|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> کە هەرسێکیان بەر‌هەمێکی کوردین. {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=محەممەد وریا|وێنە=[[File:MohammedWrya wedding day0 14 04 2024.jpg|thumb|محەممەد وریا]]|لێدوانی وێنە=|ڕێکەوتی لەدایکبوون=١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٠١ (٢١ ساڵ)|شوێنی لەدایکبوون=[[سلێمانی]]،{{ئاڵا|کوردستان}}|نەتەوە=[[کورد]]|پیشە=[[ئەکتەر]]{{ھن}}[[تەکنۆلۆژیای زانیاری|شارەزای بواری ئایتی]]|وێبگە=https://mohammedwrya.com|notable works=[[سفر نۆ]]{{هن}}[[ئەزموون (فیلم)|ئەزموون]]{{هن}}[[خۆشەویستی لە سەردەمی کۆرۆنا|خۆشەویستی لە سەردەمی کۆرۆنا]]|years active=٢٠٢٠-تا ئێستا}} == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|فیلم|کۆمەڵگا|کوردستان|ژیاننامە|تەلەڤیزیۆن|ئەکتەران|ژیاننامە|ھونەرەکان}} [[پۆل:ئەکتەرە پیاوە کوردەکان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ٢٠٠١]] [[پۆل:ھونەرمەندانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] 2rfn8xnrdhalm15ppvv7ukj7g5vnqh3 0 236012 1457871 1075869 2025-07-10T23:48:09Z Xqbot 261 بۆت: چاکسازیی دووجار-ڕەوانەکردنەوە بۆ [[محەممەد ولد بیلال]] 1457871 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[محەممەد ولد بیلال]] ft0c11dhuataaljx328btu9ukcuv1rt 3 238848 1457892 1431591 2025-07-11T01:53:17Z Zemen 40346 /* تێبینییەک */ بەشی نوێ 1457892 wikitext text/x-wiki {{Archives}} [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٦:٣٥، ٦ی ئازاری ٢٠٢٥ (UTC) == نیشانێک بۆ تۆ! == {| style="background-color: var(--background-color-success-subtle, #fdffe7); border: 1px solid var(--border-color-success, #fceb92); color: var(--color-base, #202122);" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[پەڕگە:Original Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''نیشانی سەرەکی''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | سپاس بۆ سازکردن و دەستکارییەکانت! ھیوادارم لێرە بەردەوام بیت. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٢٢:٢٩، ١١ی ئازاری ٢٠٢٥ (UTC) |} == تێبینییەک == سڵاو Ari Qasm. زۆر سپاس بۆ وەرگێڕان و دروستکردنی ئەو وتارانەی دواییت، ماندوو نەبیت. بڕوانە [[En:user:Zemen|پەڕەی بەکارھێنەریم]] لە ویکی ئینگلیزی، پێڕستێک ھەیە لەو وتارانەی دروستم کردون، گەر ئارەزووت لێی بوو لە پاڵ وەرگێڕانەکانی دیکەت، دەتوانیت ئەوانەش وەربگێڕی کە لێرە وتاریان نییە. تەنیا ھەوڵبدە کاتی وەرگێڕانی وشەیەک یان ناوی وتارێک کە لێی دڵنیا نیت، وردتر لێی بکۆڵیتەوە. تەماشا ئەو وتارانەی کە بەسەریانداچوومەوە، ھەوڵبە بەشەکان باشتر ڕێک بخەی، و بەشی سەرچاوەکان و شریتی دەروازەکان و پۆلەکان، ھاوشێوەی من ڕێکخستنی بۆ بکەی. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٠١:٥٣، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) 1lzkpb1pb8py3y0cf6ffxfk7vfewswc 1457895 1457892 2025-07-11T02:00:47Z Zemen 40346 /* تێبینییەک */ 1457895 wikitext text/x-wiki {{Archives}} [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٦:٣٥، ٦ی ئازاری ٢٠٢٥ (UTC) == نیشانێک بۆ تۆ! == {| style="background-color: var(--background-color-success-subtle, #fdffe7); border: 1px solid var(--border-color-success, #fceb92); color: var(--color-base, #202122);" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[پەڕگە:Original Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''نیشانی سەرەکی''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | سپاس بۆ سازکردن و دەستکارییەکانت! ھیوادارم لێرە بەردەوام بیت. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٢٢:٢٩، ١١ی ئازاری ٢٠٢٥ (UTC) |} == تێبینییەک == سڵاو Ari Qasm. زۆر سپاس بۆ وەرگێڕان و دروستکردنی ئەو وتارانەی دواییت، ماندوو نەبیت. تەنیا ھەوڵبدە کاتی وەرگێڕانی وشەیەک یان ناوی وتارێک کە لێی دڵنیا نیت، وردتر لێی بکۆڵیتەوە. تەماشا ئەو وتارانەی کە بەسەریانداچوومەوە، ھەوڵبە بەشەکان باشتر ڕێک بخەی، و بەشی سەرچاوەکان و شریتی دەروازەکان و پۆلەکان، ھاوشێوەی من ڕێکخستنی بۆ بکەی. ھەروا، بڕوانە [[En:user:Zemen|پەڕەی بەکارھێنەریم]] لە ویکی ئینگلیزی، پێڕستێک ھەیە لەو وتارانەی دروستم کردون، گەر ئارەزووت لێی بوو لە پاڵ وەرگێڕانەکانی دیکەت، دەتوانیت ئەوانەش وەربگێڕی کە لێرە وتاریان نییە. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٠١:٥٣، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) 69h1rpjiivf10lmx33h3hzscq804ufh 1458193 1457895 2025-07-11T11:56:59Z Ari Qasm 57423 /* تێبینییەک */ وەڵامدانەوە 1458193 wikitext text/x-wiki {{Archives}} [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١٦:٣٥، ٦ی ئازاری ٢٠٢٥ (UTC) == نیشانێک بۆ تۆ! == {| style="background-color: var(--background-color-success-subtle, #fdffe7); border: 1px solid var(--border-color-success, #fceb92); color: var(--color-base, #202122);" |rowspan="2" style="vertical-align: middle; padding: 5px;" | [[پەڕگە:Original Barnstar Hires.png|100px]] |style="font-size: x-large; padding: 3px 3px 0 3px; height: 1.5em;" | '''نیشانی سەرەکی''' |- |style="vertical-align: middle; padding: 3px;" | سپاس بۆ سازکردن و دەستکارییەکانت! ھیوادارم لێرە بەردەوام بیت. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٢٢:٢٩، ١١ی ئازاری ٢٠٢٥ (UTC) |} == تێبینییەک == سڵاو Ari Qasm. زۆر سپاس بۆ وەرگێڕان و دروستکردنی ئەو وتارانەی دواییت، ماندوو نەبیت. تەنیا ھەوڵبدە کاتی وەرگێڕانی وشەیەک یان ناوی وتارێک کە لێی دڵنیا نیت، وردتر لێی بکۆڵیتەوە. تەماشا ئەو وتارانەی کە بەسەریانداچوومەوە، ھەوڵبە بەشەکان باشتر ڕێک بخەی، و بەشی سەرچاوەکان و شریتی دەروازەکان و پۆلەکان، ھاوشێوەی من ڕێکخستنی بۆ بکەی. ھەروا، بڕوانە [[En:user:Zemen|پەڕەی بەکارھێنەریم]] لە ویکی ئینگلیزی، پێڕستێک ھەیە لەو وتارانەی دروستم کردون، گەر ئارەزووت لێی بوو لە پاڵ وەرگێڕانەکانی دیکەت، دەتوانیت ئەوانەش وەربگێڕی کە لێرە وتاریان نییە. [[User:Zemen|<b style="color:#ffffff;font-size:10px;display:inline-block;border:1px solid #5B7830;border-radius:5px;background-color:#5B7830;padding:1px;">&#160;زەمەنCefayî&#160;</b>]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Zemen|لێدوان]]) ٠١:٥٣، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) :سڵاو لەتۆش. من ھەرگیز وشەی 'ڕەزم'م گوێلێنەببوو بەرامبەر 'Battle' چوونکە ھەر وشەی 'شەڕ' بەرامبەری بەکارھاتووە، نموونە وەک [[شەڕی سلێمانی (١٩٩١)]] یان زۆری تر. وە بۆ بەشی سەرچاوەکان، زۆر سوپاس لەداھاتوودا وەکوو ھی تۆ دەکەم. وە گەر لە توانامدا بێت بەرەبەرە ئەو وتارانەی کە لە پێڕستەکەدا ھەیە، وەریاندەگێڕم. [[بەکارھێنەر:Ari Qasm|Ari Qasm]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Ari Qasm|لێدوان]]) ١١:٥٦، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) oom1dfmcvsk8pyueag6ankv4vf7rm4n 0 239117 1458061 1407923 2025-07-11T05:51:35Z DanyMations 70070 1458061 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = کەمال محەممەد | وێنە = Kemal Mihemmed.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ساڵی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٦٠}} | شوێنی لەدایکبوون = سلێمانی، کوردستان | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | شێواز = | پیشە = گۆرانیبێژ | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = ١٩٧٨-ئێستا | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''کەمال محەممەد''' (لەدایکبووی ١٩٦٠ لە [[سلێمانی]] - )<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨|سەردێڕ=کەمال محەمەد بە شێوەیەکى جیاواز پێشوازى لە ساڵى نوێ کرد|ناونیشان=http://www.wishe.net/details.aspx?=hewal&jmare=63717&Jor=6|ڕێکەوتی سەردان=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.wishe.net}}</ref> گۆرانیبێژێکی کوردی شاری [[سلێمانی]]یە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کەمال محەمەد نوێترین بەرھەمی بڵاوکردەوە|ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews.aspx?jimare=23112&babet=40&relat=8127|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.xendan.org}}</ref> یەکێکە لە دیارترین گۆرانیبێژە کوردەکان. لە ساڵی ١٩٨٧دا، لەگەڵ [[کاروان عوسمان]] ئەلبومێکیان بڵاوکردووەتەوە بە ناوی «نائومێدی».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Karwan Osman|ناونیشان=http://www.dengekan.com/karwan/doc/sirwan_dwanama.htm|ڕێکەوتی سەردان=٩ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.dengekan.com}}</ref> کەمال محەممەد دوێتی لەگەڵ زۆرێک لە گۆرانیبێژانی دیکەی کورد کردووە و لە دیارترینیان سالار مەحمود و عەتا ئەحمەد'''.'''<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=کەمال محەممەد: من ھونەرمەند نیم گۆرانیبێژم|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/271220141|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٦٠]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] kjvw2d6xld6a0macd34ekyua71owrec 0 239266 1457851 1353347 2025-07-10T16:57:13Z 1silent scientist 51740 1457851 wikitext text/x-wiki {{کەسایەتی | ناو = جەمال ئەمین عارف | ناوی_خۆماڵی = | زمانی_ناوی_خۆماڵی = | وێنە = [[پەڕگە:جەمال_شارباژێڕیی_شاعیر_1.jpg|وێنۆک]] | قەبارەی وێنە = | جێگری_وێنە = | سەردێری وێنە = | ناوی کاتی لەدایکبوون = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|1941|11|16}} | شوێنی لەدایکبوون = [[واژە]]، [[شارباژێڕ]] | ڕێکەوتی_ونبوون = | شوێنی_ونبوون = | ڕەوشی_ونبوون = | ڕێکەوتی مردن = ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣، [[لەندەن]] | شوێنی مردن = | ھۆکاری مردن = | شوێنی دۆزینەوەی تەرم = | شوێنی گۆڕ = | مۆنۆمێنتەکان = | نیشتەجێ = | نەتەوە =[[کورد]] | ناوەکانی تر = | نەژاد = | شارومەندێتی = | ڕادەی خوێندەواری = | پیشە = [[شاعیر]] | ساڵانی چالاکی = | خاوەنکار = | ڕێکخراو = | ناسراو_بە_ھۆی = | کارە_دیارەکان = ئەلبوومی یادگار، ملوانکەی ھەزار دەنکەی شارباژێڕ | شێواز = | کاریگەر_بووە = | کاریگەری_بووە = | شار = | مووچە = | دارایی = | باڵا = | کێش = | تەلەڤیزیۆن = | سەرناو = | وادە = | پێشوو = | جێگر = | حیزب = | بزاڤ = | بەرانبەرەکان = | ئایین = | سزای_تاوانباری = | ڕەوشی_تاوانباری = | ھاوسەر = | یار = | منداڵەکان = | دایک و باوک = | خزمەکان = | خەڵاتەکان = | واژوو = | جێگری_واژوو = | قەبارەی_واژوو = | ماڵپەڕ = | پەراوێزەکان =}} '''جەمال ئەمین عارف''' ناسراوە بە '''جەمال شارباژێڕی''' (١٦ی تشرینی دووەمی ١٩٤١ لە گوندی [[واژە]]، [[شارباژێڕ]]<ref name=":0>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=167109&babet=1&relat=1024|سەردێڕ=مامۆستا جەمال شارباژێڕی ماڵئاوایی کرد|ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=xendan.org}}</ref> - ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣ لە [[لەندەن]]، [[بەریتانیا]]) [[شاعیر]]ێکی دیاری [[کورد]]ە. یەکێکە لەو شاعیرانەی لە ساڵی ١٩٧٠ لەگەڵ [[شێرکۆ بێکەس]]، [[حوسێن عارف]]، [[جەلالی میرزا کەریم]]، [[کاکە مام بۆتانی]]، بەیاننامەی ڕوانگەیان ڕاگەیاند.<ref name=":0"/> سروشتی جوانی شارباژێڕ و ژیانی پاک و بێگەردی لادێ کاریگەرییەکی زۆری لەسەر ھۆنراوەکانیدا ھەبووە، وەک لە (ئەلبوومی یادگار) و ھەروەھا لە (ملوانکەی ھەزار دەنکەی شارباژێڕ) دیارە. == بەرھەمەکان == * کسپە و سۆز (١٩٥٩) * بەستەی مەبەست (١٩٦٠) * پارچەیەک لە جگەرم (١٩٦٨) * فرمێسکی نھینی (١٩٦٩) * لە ئەلبوومی یادگارا (١٩٨٣) * ملوانکەی ھەزار دەنکەی شارباژێڕ (١٩٨٥) * ژوانگەی ھەژان و ژان (١٩٩٨) * خەم و خۆزگە و فرمیسک (٢٠١١) * لە ناخەوە (٢٠١١) * زریانێک و داستانێک و دیوانێک (٢٠١١) * گوڵ وەنەوشەکان (٢٠١١) == مردن == جەمال شارباژێڕی ڕۆژی دووشەممە، لەتەمەنی ٨٢ ساڵیدا و بەھۆی نەخۆشی شێرپەنجەی خوێنەوە لە لەندەنی پایتەختی بریتانیا کۆچی دوایی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://nrttv.com/nrt2/detail2/13589|سەردێڕ=شاعیری کورد جەمال شارباژێڕی کۆچی دوایی کرد|ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٣|وێبگە=nrttv.com}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|شیعر|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:شاعیرانی عێراقی بە زمانی کوردی]] [[پۆل:شاعیرانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤١]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٣]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] hmj3viaommxmjr523q59067ipi3iob0 0 240096 1457953 1404320 2025-07-11T04:32:26Z DanyMations 70070 1457953 wikitext text/x-wiki {{DISPLAYTITLE:نووسەر میران ئەبراھام}}{{زانیاریدانی نووسەر|ناو=نووسەر میران ئه‌براهام|وێنە=001Miran-Abraham.jpg|قەبارەی وێنە=220px|ڕێکەوتی لەدایکبوون={{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٧٠|٣|٢٦}}|شوێنی لەدایکبوون=[[سلێمانی]]، {{ئاڵا|ھەرێمی کوردستان}}|زمان=کوردی & هۆڵه‌ندی|نەتەوە=[[کورد]]|پیشە=[[نووسەر]]، [[ڕۆماننووس]]|box_width=میران ئه‌براهام ٢٠٢٣|کارە دیارەکان=[[نیشتمانی سارا]]{{ھن}}[[خانەقای میرزا]]|ماڵپەڕ={{URL | https://miranabraham.nl}}|قوتابخانەی ئەدەبی=[[ڕیالیزم]]}} '''میران ئه‌براهام ([[:nl:Miran_Abraham|Miran Abraham]])''' لەدایکبووی ١٩٧٠ شاری سلێمانی، [[باشووری کوردستان]]، ڕۆماننووسێکی کوردە,<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=میران ئەبراهام: ئانا کارنینای تۆڵستۆی بیرکردنەوەی منی گۆڕی|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/interview/22092019|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> دانیشتووی وڵاتی هۆڵه‌ندایە. == ده‌رباره‌ی نووسه‌ر میران ئه‌براهام == ڕۆژی ٢٦ی ئازاری١٩٧٠ لە [[سلێمانی|شاری سلێمانی]] لە دایک بووە، ئێستا نیشتەجێی باکووری [[ھۆڵەندا|هۆڵەندا]]<nowiki/>یە. '''نووسەر لە ماڵپەڕی تایبەت بە خۆی نووسیویەتی:''' پرۆسەی نووسین لەلای من کەسایەتیم ڕۆڵی بەرچاوی تێدا دەگێڕێت، هەردەم لەژێر کاریگەری هەستەکانمدا وەکوو مرۆڤێک بیر دەکەمەوە و دەنووسم، کەواتە ئەزموونی ژیانم کەرەستەی خاوی نووسینەکانمن. هەر وەکوو چۆن؛ لە منداڵیمەوە سەرسام بووم بە ڕەوشتی کەس و کارم و هەموو مرۆڤ و گیانلەبەرێک کە بینیبێتم، لێکدانەوە و بیرکردنەوە لە شێواز و ڕەوشتە جیاوازەکان جێگای سەرنجم بوون، هونەر بە هەموو فۆرم و شێوازەکانییەوە بە جیهانی خۆمیان دەزانم، بەتایبەتی هونەری گێڕانەوە. سەرسامم بە هونەرەکانی شێوەکاری و [[شانۆ]] و [[مۆسیقا|میوزیک]]، بەردەوام لەم بوارانەدا دەخوێنمەوە و بینەر و گوێگرێکی چالاکیشم، هونەر بۆ بینین یان لێ تێگەیشتن. هەروەها هەندێک جار بۆ دوورکەوتنەوە لە جەنجاڵی ژیان، یان خۆ دزینەوە لە نووسین، لە دار پەیکەرێک دەتاشم. لەڕێگەی هونەری گێڕانەوەوە؛ دەمەوێت، یان من بە پێویستی دەزانم دوور بکەومەوە لە تەمومژ و ئاڵۆزی و خەیاڵڕێسی، نواندنی ژیان وەکو چۆن لە واقیعدا هەیە بێ ئەوەی بیکەمە نموونەیی. یان هەموو شتێک چۆن لە بووندا دێتە بەرچاو، لە چ بار و وێنەیەکدا بێت بەو جۆرە دەری بخەم، بێ ئەوەی لە دەریای [[ئیدیالیزم|ئایدیالیزم]] و ئەندێشەدا بیانخنکێنم و بیانکه‌م بە جۆرێک له وه‌هم. وەکوو چۆن ئامانجی چیرۆکی ڕیالیزمە (گەڕان و دەربڕینی چۆنیەتی ڕاستی هەر شتێک و پەیوەندی دەروونی نێوان دیاردەیەک و دیاردەکانی ترە.) '''شێواز (ستایڵ)ی نووسینی [[نووسەر]] و [[ڕۆماننووس]] میران ئەبراهام:''' چیرۆکی مێژوویی ڕیالیستین، یان بە واتایەکی تر سەر بە قوتابخانەی ئەدەبی ([[ڕیالیزم|ڕیالیم]])ە. تەواوی ڕۆمان و چیرۆکەکانی، باس لە قۆناخێکی گرنگی مێژوویی دەکات<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ڕۆمان و جەنگی نێوان مێژوو و یادەوەری|ناونیشان=https://jineftin.krd/2021/08/02/%DA%95%DB%86%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%88-%D8%AC%DB%95%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%86%DB%8E%D9%88%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8E%DA%98%D9%88%D9%88-%D9%88-%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DB%95%D9%88%DB%95%D8%B1%DB%8C/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=jineftin.krd}}</ref>، کە شوێن و کاتی ڕووداوەکان لە هەل و مەرجە کۆمەڵاتییەکان و دابونەریتەکانی ڕابردوودا بە شێوەیەکی هونەرییانە و واقیعییانە نمایش دەکرێنەوە، کە لەگەڵ واقیعی مێژوویی ئەو سەردەمەدا هاوشێوەن. هەروەها کارەکتەرەکان مێژوویی و ڕاستەقینەن، کە میران ئەبراهام جارێکی تر خوێنەر پێیان ئاشنا دەکاتەوە و ئەوە بە خوێنەر دەڵێت؛ کە لە مێژوودا ئەو ڕووداوانە چی کاریگەرییەکییان بەسەر تەواوی کۆمەڵگەوە هەبووە. دەیەوێت دونیایەک دووبارە لە فۆرمێکی هونەریدا دابڕژێتەوە، کە ئێمە لە ئێستاماندا لە سرووشتی مرۆڤەکانی ئەوسا ڕابمێنین، بەڵام مرۆڤەکان وەکوو کارەکتەر نەوەک پاڵەوان. بە کورتی ئەم شێوازی نووسینە سەرچاوەیەکە بۆ چێژ وەرگرتن لە هونەری گێڕانەوە و مێرووی شوناس و شوێن (نیشتمان)دا. == ڕۆمان == # [[شەوگەڕەکان ٢٠١٥|شه‌وگه‌ڕه‌کان]] (ڕۆمان) چاپی یه‌<nowiki/>که‌م ٢٠١٥، سێ جار چاپکراوه‌ته‌وه<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=‘شەوگەڕەکان’ی میران ئـەبراھام پێویستە ھەموومان بیخوێنینەوە – که‌پر|ناونیشان=https://keper.org/%d8%b4%db%95%d9%88%da%af%db%95%da%95%db%95%da%a9%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%85%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a6%d9%80%db%95%d8%a8%d8%b1%d8%a7%da%be%d8%a7%d9%85-%d9%be%db%8e%d9%88%db%8c/|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئابی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی ئابی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230801095824/https://keper.org/%d8%b4%db%95%d9%88%da%af%db%95%da%95%db%95%da%a9%d8%a7%d9%86%db%8c-%d9%85%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a6%d9%80%db%95%d8%a8%d8%b1%d8%a7%da%be%d8%a7%d9%85-%d9%be%db%8e%d9%88%db%8c/|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> # [[نیشتمانی سارا]] (ڕۆمان) چاپی یه‌که‌م ٢٠١٩، سێ جار چاپکراوه‌ته‌وه<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ژن و مێلانخۆلیا, خوێندنەوەیەک بۆ ڕۆمانی (نیشتمانی سارا)ی میران ئەبراهام|ناونیشان=https://cultureproject.org.uk/kurdish/mialnchlea-srara-novel-miran/|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|وێبگە=cultureproject.org.uk/kurdish}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|سەردێڕ=ژیان لە فەرهەنگدا: میران ئەبراهام|ناونیشان=https://www.dengiamerika.com/a/5215736.html|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=VOA|زمان=ku}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=دیدارێك بۆ نوسه‌ری‌ رۆمانی‌ نیشتمانی سارا (میران ئەبراهام) رێكخرا|ناونیشان=http://www.metroo.org/dreja.aspx?=hewal&jmare=2999&Jor=2|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=www.metroo.org}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=ئاواره‌ كه‌مال صالح (ڕۆمانى مێژوويى)|یەکەم=Journal Kurdish academy|ڕێکەوت=١١ی ئەیلوولی ٢٠٢٢|سەردێڕ=ڕۆمانى مێژوويى ڕۆمانى (نيشتمانى سارا) به‌نموونه‌|ناونیشان=http://journal.kurdish-academy.dev.krd/index.php/ka/article/view/64}}</ref> # [[خەمی مەستوورە|خەمی مه‌ستوورە]] (ڕۆمان) چاپی یه‌که‌م ٢٠٢٠، دوو جار چاپکراوه‌ته‌وه<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بنیاتى شوێنکات لە ڕۆمانى (خەمى مەستوورە )ى (میران ئەبراهام)دا (زانکۆی هه‌ڵه‌نجە)|ناونیشان=https://huj.uoh.edu.iq/index.php/HUJ/article/view/huj-10389|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ڕێکەوتی سەردان=٣ی ئەیلوولی ٢٠٢١|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی تەممووزی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220731165052/https://huj.uoh.edu.iq/index.php/HUJ/article/view/huj-10389}}</ref><ref>[https://politicpress.com/15887/ (خەمی مەستوورە) نوێترین ڕۆمانی میران ئەبراهام بڵاو دەکرێتەوە]، ماڵپەری پۆلیتیک پرێس، تشرینی یه‌كه‌م 18, 2020.</ref> # [[خانەقای میرزا|خانه‌قای میرزا]] (ڕۆمان) چاپی یه‌که‌م ٢٠٢٣<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەمڕۆ رۆمانێکی نوێی میران ئەبراهام بڵاودەبێتەوە|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/culture/090320231|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئابی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> == چیرۆک == [[ڕۆژی ڕەشنووس|ڕۆژی ڕه‌شنووس]] (کۆمه‌ڵه‌چیرۆک) چاپی یه‌که‌م ٢٠٢٠ * [https://cultureproject.org.uk/kurdish/miran-abraham-short-story/ چیرۆکی خوێنی قومارچی لە کۆمه‌ڵه‌چیرۆکی (ڕۆژی ڕه‌شنووس)] بەستەری دەرەکی * [https://cultureproject.org.uk/kurdish/%da%86%db%8c%d8%b1%db%86%da%a9%db%8c-%da%95%db%86%da%98%db%8c-%da%95%d9%87%d8%b4%d9%86%d9%88%d9%88%d8%b3/ چیرۆکی ڕۆژی ڕه‌شنووس لە کۆمه‌ڵه‌چیرۆکی (ڕۆژی ڕه‌شنووس)] بەستەری دەرەکی * [https://miranabraham.nl/portfolio-item/%d9%85%d9%86%db%8c%d8%b4/ چیرۆکی منیش لە کۆمه‌ڵه‌چیرۆکی (ڕۆژی ڕه‌شنووس)] به‌ستەری دەرەکی == وەرگێڕان == ڕۆمانی '''بووکی جووله‌که‌''' (لە هۆڵه‌ندییه‌وه) == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سه‌رچاوه‌کان == <references /> == بەستەرە دەرەکییەکان == * ماڵپه‌ڕی فه‌رمی [https://miranabraham.nl میران ئه‌براهام] * میران ئه‌براهام لە [https://www.facebook.com/Auteur.miranabraham/ فه‌یسبووک] * میران ئه‌براهام لە [https://www.instagram.com/miran.abraham/ ئینستاگرام] * میران ئه‌براهام لە [https://twitter.com/i/flow/login?redirect_after_login=%2Fmiran_abraham تویتەر (X)] * لاپه‌ڕه‌ی نووسه‌ر میران ئه‌براهام، [https://www.kurdipedia.org/default.aspx/default.aspx?q=20221119144019446289&lng=3 کوردپیدیا] * [https://cultureproject.org.uk/kurdish/%d9%84%db%8e%d8%af%d9%88%d8%a7%d9%86-%d9%84%d9%87%da%af%d9%87%da%b5-%d9%85%db%8c%d8%b1%d8%a7%d9%86-%d8%a6%d9%87%d8%a8%d8%b1%d8%a7%d9%87%d8%a7%d9%85/ لێدوان له‌گه‌ڵ میران ئه‌براهام (ژاوێن شاڵی)] * [https://cultureproject.org.uk/kurdish/%d9%87%d9%88%d9%86%d9%87%d8%b1%db%8c-%d9%86%d9%88%d9%88%d8%b3%d9%87%d8%b1%d9%87-%d9%81%d8%a7%d8%b4%d8%b3%d8%aa%d9%87%da%a9%d8%a7%d9%86/ هونه‌ری نووسه‌ره‌ فاشسته‌کان! (وتار)] {{میران ئەبراھام}} {{ڕۆمانە کوردییەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Miran Abraham}} [[پۆل:میران ئەبراھام]] [[پۆل:نووسەران بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:ڕۆماننووسانی کورد]] [[پۆل:ڕۆشنبیرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] [[پۆل:نووسەرانی کوردیی ناوەندی]] idgz1vmbkzvpaa2oe7n03nyo2n4ulah 4 241625 1457862 1457725 2025-07-10T21:01:17Z AramBot 39807 بۆت: نوێکردنەوە 1457862 wikitext text/x-wiki {{ئەمانەش ببینە|ویکیپیدیا:ڕاپۆرتی بنکەدراوە/پێڕستی بۆتە ناچالاکەکان}} {{چینی ناوەند}} پێرستی [[وپ:بۆت|بۆت]]ە چالاکەکانی ویکیپیدیا{{ھن}} بۆتی چالاک بە بۆتێک دەڵێن کە لە ٣٠ ڕۆژی ڕابردوو لانی کەم [[تایبەت:بەشدارییەکان|بەشدارییەکی]] ھەبووە.{{ھن}} لە ئێستادا ئەم ئامارە ڕۆژانە نوێ دەکرێتەوە.{{ھن}} '''دوایین نوێکردنەوە لەلایەن [[بەکارھێنەر:AramBot|AramBot]]'''؛ لە ''٢١:٠١، ١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC)'' {{کۆتایی}} {| class="wikitable sortable" style="margin: auto;" |+ بۆتە چالاکەکان |- ! # !! بەکارھێنەر !! دوایین دەستکاری !! ژمارەی دەستکارییەکان !! مافەکان !! ڕێکەوتی خۆتۆمارکردن |- | ١ || [[بەکارھێنەر:AramBot|AramBot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/AramBot|١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥]] || ٢٧٣٢٣٦ || bot,botadmin || ٤ی نیسانی ٢٠٢٠ |- | ٢ || [[بەکارھێنەر:InternetArchiveBot|InternetArchiveBot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/InternetArchiveBot|١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥]] || ٧٨٠٥٣ || bot || ٢٨ی تەممووزی ٢٠١٧ |- | ٣ || [[بەکارھێنەر:CdRBot|CdRBot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/CdRBot|١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥]] || ٥٣٢٦ || bot || ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٢ |- | ٤ || [[بەکارھێنەر:Dexbot|Dexbot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/Dexbot|٩ی تەممووزی ٢٠٢٥]] || ٨٢٢١ || bot || ٢ی ئایاری ٢٠١٢ |- | ٥ || [[بەکارھێنەر:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/MediaWiki message delivery|٨ی تەممووزی ٢٠٢٥]] || ٣١٩٤ || bot || ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ |- | ٦ || [[بەکارھێنەر:Xqbot|Xqbot]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/Xqbot|٧ی تەممووزی ٢٠٢٥]] || ٢٠٩٨٧ || bot || ٣١ی ئابی ٢٠٠٩ |- | ٧ || [[بەکارھێنەر:Maintenance script|Maintenance script]] || [[تایبەت:بەشدارییەکان/Maintenance script|٢٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥]] || ١٤ || bot || ١٦ی نیسانی ٢٠١٥ |} [[پۆل:ڕاپۆرتی بنکەدراوەی ویکیپیدیا]] 2jf0bl9xd3hy4v0cfc7ft2ysjy58mfm 0 249505 1457810 1457770 2025-07-10T12:01:15Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457810 wikitext text/x-wiki {{infobox war faction | name = دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردستان | native_name = | native_name_lang = | caption = ئاڵای ویلایەتی کوردستان | image = [[File:Islamic State flag.svg|200px]] | leaders = [[ئەبووبەکر بەغدادی]] (٢٠١٤–٢٠١٩){{کلش}} {{بچووک|(سەرکردەی داعش)}}{{ھن}}[[ئەبوو ئیبراھیم ھاشمی قوڕەیشی]] (٢٠١٩–٢٠٢٢){{کلش}} {{بچووک|(سەرکردەی داعش)}}{{ھن}}[[ئەبوو حەسەن ھاشمی قوڕەیشی]] (٢٠٢٢–٢٠٢٢){{کلش}} {{بچووک|(سەرکردەی داعش)}}{{ھن}}[[ئەبوو حوسێن حوسێنی قوڕەیشی]] (٢٠٢٢–٢٠٢٣){{کلش}} {{بچووک|(سەرکردەی داعش)}}{{ھن}}[[ئەبوو حەفس ھاشمی قوڕەیشی]] (٢٠٢٣–ئێستا) {{بچووک|(سەرکردەی داعش)}}{{ھن}}ئەبوو سادق<ref name="snnc"/> (ھەتا ٢٠٢١){{کلش}} {{بچووک|(والیی کوردستان)}} | active = ٢٠١٤–٢٠٢٤<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=کەناڵ8 |ڕێکەوت=٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=دەزگاى ئاسایش هەڵوەشاندنەوەى ویلایەتى کوردستانى داعشى راگەیاند |ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/97239 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤}}</ref> | clans = زۆرتر [[کورد]]ەکان<ref name=IA>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|سەردێڕ=حملة اعتقالات تطال خلايا لـ"داعش" في كردستان العراق |ناونیشان=https://www.independentarabia.com/node/287531/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%B1%D9%82-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D9%88%D8%B3%D8%B7/%D8%AD%D9%85%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D8%AA%D8%B7%D8%A7%D9%84-%D8%AE%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A7-%D9%84%D9%80%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D9%81%D9%8A-%D9%83%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82 |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=اندبندنت عربية |زمان=ar}}</ref> | headquarters = | area = [[کوردستان]] | ideology = [[سەلەفی]]{{ھن}}[[سەلەفیی جیھادی]]{{ھن}}[[تەکفیری]]{{ھن}}[[بانگەوازی وەھابییەت|وەھابییەت]]{{ھن}}دژە–[[کوردایەتی]]{{ھن}}دژە–[[سێکۆلاریزم]]{{ھن}}دژە–[[شیعە]]{{ھن}}دژە–[[مەسیحییەت]]{{ھن}}[[چەوساندنەوەی ئێزیدییەکان|دژە–ئێزیدی]] | size = | partof = {{flag|Islamic State}} | allies = | opponents = {{flagicon|Kurdistan}} [[ھەرێمی کوردستان]]<br>{{flag|Turkey}}<br>{{flag|Iraq}}<br>{{flag|Iran}}<br>{{flag|Syria}}<br>{{flagicon|Syrian opposition}} [[سوپای نیشتیمانیی سووریا|سەنەسە]]<br>{{flagicon image|Flag of Syrian Democratic Forces.svg}} [[ھێزەکانی سووریای دیموکرات|ھەسەدە]]<br>{{flagicon image|Flag of Kurdistan Workers' Party.svg}} [[پارتی کرێکارانی کوردستان|پەکەکە]]<br>{{flagicon image|Flag of Ansar al-Islam.svg}} [[ئەنسارولئیسلام]]<ref name=LWJ-2015-01>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.longwarjournal.org/archives/2015/01/al_qaeda_defector_fe.php|سەردێڕ=The Islamic State's curious cover story &#124; FDD's Long War Journal|ڕێکەوت=٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥|وێبگە=www.longwarjournal.org|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی تەممووزی ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220707104749/https://www.longwarjournal.org/archives/2015/01/al_qaeda_defector_fe.php|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref name=LWJ-2014-06>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.longwarjournal.org/archives/2014/06/_operating_in_iraq_w.php|سەردێڕ=Ansar al Islam claims attacks against Iraqi military, police &#124; FDD's Long War Journal|یەکەم=Jeff Logan|دوایین=says|ڕێکەوت=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠١٤|وێبگە=www.longwarjournal.org|ڕێکەوتی سەردان=٥ی ئایاری ٢٠٢٢|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی ئایاری ٢٠٢٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220505040042/https://www.longwarjournal.org/archives/2014/06/_operating_in_iraq_w.php|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><br>{{flagicon image|Flag of Jihad.svg}} [[کەتیبەکانی کوردستان]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ABD-İran geriliminin yeni ismi; El Kaide’nin Kürt grubu|ناونیشان=https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/140120216|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210115165801/https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/140120216|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref><br>{{flagicon image|Kurdish Hezbollah flag.svg}} [[حیزبوڵڵای کورد (تورکیا)|حیزبوڵڵای باکوور]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٦ی ئایاری ٢٠٢٤|سەردێڕ=Hizbullah: PKK Kürtlerin, IŞİD İslam'ın Temsilcisi Değildir |ناونیشان=https://hurseda.net/gundem/133529-hizbullah-pkk-kurtlerin-isid-islam-in-temsilcisi-degildir.html |ڕێکەوتی سەردان=٦ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|وێبگە=hurseda.net |زمان=en}}</ref> | battles = [[شەڕی ناوخۆییی سووریا]]{{ھن}}[[شەڕی عێراق (٢٠١٤–٢٠١٧)]]{{ھن}}[[سەرھەڵدانی دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق (٢٠١٧‒ئێستا)]]{{ھن}}[[تێکھەڵچوونی ڕۆژاوا و ئیسلامییەکان]]{{ھن}}[[تێکھەڵچوونی تورکیا و داعش]] | war = | url = | predecessor = | successor = | date = }} '''دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردستان''' ئاماژەیە بە دەسەڵاتێکی ئیسلامی لە [[کوردستان]] کە لەلایەن گرووپەکانی سەر بە [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)]] داوای کراوە. ھەروەھا کوردستان ھەندێک جاران لەلایەن داعشەوە وەکوو پارێزگا یان ویلایەتێک لە سنوورەکانی داواکراوی دەوڵەتی ئیسلامیدا داندراوە.<ref name="snnc">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=فەرماندەیی گشتی هێزە چەکدارەکانی عێراق: والی کوردستانی داعش-مان کوشتووە|ناونیشان=https://snnc.co/62117|بڵاوکەرەوە=snnc.co|ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی شوباتی ٢٠٢٤}}</ref> == سەرەتا == چەکدارێکی داعش کە بەڕەچەڵەک چیچانی بوو، ئاماژەی کرد کە دەوڵەتی ئیسلامی بەنیازە کوردستان بکاتە ویلایەتی فەرمی لە چوارچێوەی خەلافەتەکەیدا، ھەرچەندە بەھۆی ئەوەی ھیچ زەوییەکی بەرچاو لە کوردستان لەلایەن دەوڵەتی ئیسلامییەوە بەڕێوە نەبردرا، چەندین جاران ھەوڵەکە دواکەوت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Chechen IS Militants In Kobani Vow To Save Kurds From Communism|ناونیشان=https://www.rferl.org/a/under-black-flag-chechen-militants-saving-urds-communism/26688138.html|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣|وێبگە=www.rferl.org}}</ref> بەڵام چەندین ڕێکخراوە و گرووپ بە سەرکردایەتیی [[کورد|کوردەکان]] لە کوردستاندا ھەبوون، کە لە ڕێگەی دڵسۆزییان بۆ دەوڵەتی ئیسلامی بە یەکترییەوە گرێدرابوون.<ref name=IA/> دواتر دەوڵەتی ئیسلامی پۆستێکی ئیداری فەرمی کرد بە ناوی "والیەکەی کوردستان"، کە تیایدا کەسێک دیاری دەکرێت بۆ کۆنترۆڵکردنی چالاکییەکانی دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردستان و ڕاپۆرت دەداتەوە بە خەلیفە. والی حاکمی ویلایەتە، کە ناوچەیەکی ئیدارییە لەناو خەلافەتێکدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=مصادر استخباراتية تكشف للحرة تفاصيل "اصطياد والي العراق" {{!}} الحرة|ناونیشان=https://www.alhurra.com/iraq/2021/01/28/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%83%D8%B4%D9%81-%D9%84%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D9%84-%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%8A%D8%A7%D8%AF-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئایاری ٢٠٢٤|وێبگە=www.alhurra.com|زمان=ar|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20231220051015/https://alhurra.com/iraq/2021/01/28/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%83%D8%B4%D9%81-%D9%84%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%B5%D9%8A%D9%84-%D8%A7%D8%B5%D8%B7%D9%8A%D8%A7%D8%AF-%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82|ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == چالاکییەکان == لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ٢٠١٣دا، چەندین ڕاپۆرت بڵاوبووەوە کە دەوڵەتی ئیسلامی ھەوڵی پێکھێنانی ویلایەتی کوردستانی داوە. ویلایەتی داواکراوی کوردستان دەبوو لەژێر دەسەڵاتی چەکدارە باڵاکانی کورددا بێت، کە ڕاستەوخۆ ڕاپۆرتیان بۆ سەرکردە باڵاکانی دەوڵەتی ئیسلامی دەدا. ئەو ویلایەتە داواکراوە، ناوچەکانی زۆرینەی کوردنشین لە عێراق، سووریا، تورکیا و ئێرانی لەخۆگرتبوو و پێکھێنانی ویلایەتەکە لەلایەن سەرکردەیەکی باڵای دەوڵەتی ئیسلامی لە [[پارێزگای نەینەوا|نەینەوا]] بە ئاشکرا ڕاگەیەندرا.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ="ولاية كوردستان" إسلامية بقيادة كردية.. آخر ابتكارات "داعش"|ناونیشان=https://orient-news.net/ar/news_show/6811|وێبگە=Orient Net}}</ref> ھەروەھا ئەلقاعیدە کە بیروڕایەکانی لەسەر بنەماکانی [[ئوسامە بن لادن]] دامەزراوە، کوردستانی وەکوو ویلایەتێک لەناو خەلافەتە پلان بۆ داڕێژراوەکەی خۆیدا دانابوو، کە دەوترێت ئیلھامبەخش بووە بۆ دەوڵەتی ئیسلامی بۆ پێکھێنانی ویلایەتی کوردستان.<ref name=":0"/><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Klausen|یەکەم=Jytte|سەردێڕ=Western Jihadism: A Thirty-Year History|بڵاوکەرەوە=Oxford University Press|ساڵ=٢٠٢١|ژپنک=٩٧٨-٠-١٩-٨٨٧٠٧٩-١|شوێن=Great Clarendon Street, Oxford, ox2 6dp, United Kingdom|پەڕەکان=٥٣–٥٤|chapter=2: The Founder|chapter-url=https://books.google.com/books?id=p7Q6EAAAQBAJ&pg=PA53}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=J. Tompkins, Crossett|یەکەم=Paul, Chuck|سەردێڕ=Casebook on Insurgency and Revolutionary Warfare Volume II: 1962-2009|دوایین٢=Spitaletta, Marshal|یەکەم٢=Jason, Shana|بڵاوکەرەوە=United States Army Special Operations Command|ساڵ=٢٠١٢|شوێن=Fort Liberty, North Carolina, US|پەڕەکان=٥٣٣, ٥٤٤|chapter=19- Al-Qaeda: 1988-2001|chapter-url=https://books.google.com/books?id=SPZdWxjMd6cC&pg=PA533}}</ref> دوای [[کەوتنی فەلووجە]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=State loses control of Fallujah|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2014/1/4/iraq-government-loses-control-of-fallujah|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Al Jazeera|زمان=en}}</ref> و [[شەڕی ٢٠١٤ی مووسڵ|کەوتنی مووسڵ]]،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Al-Salhy|یەکەم=Suadad|دوایین٢=Arango|یەکەم٢=Tim|ڕێکەوت=١٠ی حوزەیرانی ٢٠١٤|سەردێڕ=Sunni Militants Drive Iraqi Army Out of Mosul|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2014/06/11/world/middleeast/militants-in-mosul.html|via=NYTimes.com}}</ref> دەوڵەتی ئیسلامی لە ٢٩ی حوزەیرانی ٢٠١٤، خەلافەتەکەی ڕاگەیاند و [[ئەبووبەکر بەغدادی]] وەکوو خەلیفە ھەڵبژێردرا.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=٢ی تەممووزی ٢٠١٤|سەردێڕ=Could an ISIS caliphate ever govern the Muslim world?|ناونیشان=https://www.abc.net.au/news/2014-07-02/could-an-isis-caliphate-ever-govern-the-muslim-world/5559806|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|ئیش=ABC News|زمان=en-AU}}</ref> ئەنسارولئیسلام و [[کەتیبەکانی کوردستان]] کە دوو گرووپی هاوپەیمانی نزیک بوون، گرووپی سەرەکی جیهادی لە نێو کورددا بوون. ئەنسارولئیسلام لایەنگری قاعیدە بوو، لیواکانی کوردستانیش فراکسیۆنێکی فەرمی قاعیدە بوو. هەردووکیان هاوپەیمانی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق بوون کە لەو کاتەدا سەر بە قاعیدە بوو. دواتر لە ساڵی ٢٠١٠ لیواکانی کوردستان هەڵوەشایەوە و دەوڵەتی ئیسلامی عێراقیش لە نیسانی ٢٠١٣ هەڵوەشایەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Mapping Militant Organizations, Al Qaeda Kurdish Battalions|ناونیشان=https://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/print_view/395#note2|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20151118225155/http://web.stanford.edu/group/mappingmilitants/cgi-bin/groups/print_view/395#note2|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی شوباتی ٢٠١٦}}</ref> دەوڵەتی ئیسلامی لە ٧ی نیسانی ٢٠١٣ وەک جێنشینی دەوڵەتی ئیسلامی عێراق دامەزرا و بوو بە دوژمنی قاعیدە و گرووپە سەر بە ڕێکخراوەکانی.<ref name="Atassi2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Atassi|یەکەم=Basma|ڕێکەوت=٩ی حوزەیرانی ٢٠١٣|سەردێڕ=Qaeda chief annuls Syrian-Iraqi jihad merger|ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2013/6/9/qaeda-chief-annuls-syrian-iraqi-jihad-merger|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201221100148/https://www.aljazeera.com/news/2013/6/9/qaeda-chief-annuls-syrian-iraqi-jihad-merger|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ئیش=Al Jazeera}}</ref><ref name="Lund2">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Lund|یەکەم=Aron|ڕێکەوت=٣ی شوباتی ٢٠١٤|سەردێڕ=A Public Service Announcement From Al-Qaeda|ناونیشان=https://carnegie-mec.org/diwan/54411|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170729032303/https://carnegie-mec.org/diwan/54411|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی تەممووزی ٢٠١٧|وێبگە=Carnegie Middle East Center}}</ref> دوای ئەوەی دەوڵەتی ئیسلامی دامەزرا، ئەنسارولئیسلام شەڕی توندی لەدژی ئەوان دەستپێکرد، هەردوو گروپەکە بۆ ماوەی چەند مانگێک تەقەیان ئاڵوگۆڕ کرد. دەوڵەتی ئیسلامی لەو ململانێیەدا سەرکەوتنی بەدەستهێنابوو. دواتر لە مانگی تەمموزی ٢٠١٤ لە هەنگاوێکی سەرسوڕهێنەردا کە پرسیار و مشتومڕی زۆری بەدوای خۆیدا هێنا، زۆرێک لە سەرکردەکانی ئەنسارولئیسلام بەڵێنی بەیعەتیان بە دەوڵەتی ئیسلامی دا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=تساؤلات بعد "بيعة" أنصار الإسلام لتنظيم الدولة|ناونیشان=https://www.aljazeera.net/news/2014/7/1/%d8%aa%d8%b3%d8%a7%d8%a4%d9%84%d8%a7%d8%aa-%d8%a8%d8%b9%d8%af-%d8%a8%d9%8a%d8%b9%d8%a9-%d8%a3%d9%86%d8%b5%d8%a7%d8%b1-%d8%a7%d9%84%d8%a5%d8%b3%d9%84%d8%a7%d9%85-%d9%84%d8%aa%d9%86%d8%b8%d9%8a%d9%85|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=الجزيرة نت|زمان=ar}}</ref> لە ٢٩ی ئابی ٢٠١٤، زیاتر لە ٥٠ فەرماندەی ئەنسارولئیسلام، و ئەندامانی پلە باڵا، بەیعەتیان بە ئەبوبەکر بەغدادی دا. ئەنسارولئیسلام سەرەڕای زیانە بەرچاوەکانی، بەردەوام بوو لە چالاکی و دژایەتیکردنی دەوڵەتی ئیسلامی.<ref name="isis2">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢ی ئەیلوولی ٢٠١٤|سەردێڕ=IS disciplines some emirs to avoid losing base – Al-Monitor: the Pulse of the Middle East|ناونیشان=http://www.al-monitor.com/pulse/security/2014/09/is-takfiri-caliphate.html#|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160308091757/http://www.al-monitor.com/pulse/security/2014/09/is-takfiri-caliphate.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٨ی ئازاری ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٧ی ئەیلوولی ٢٠١٤|ئیش=Al-Monitor}}</ref><ref name="isis12">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی ئابی ٢٠١٤|سەردێڕ=Jihadist Group Swears Loyalty to Islamic State – Middle East – News|ناونیشان=http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/184544#.VAxa5xagSSk|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140901053705/http://www.israelnationalnews.com/News/News.aspx/184544#.VAxa5xagSSk|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی ئەیلوولی ٢٠١٤|ڕێکەوتی سەردان=٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤|ئیش=Arutz Sheva}}</ref> لە مانگی نیسانی ساڵی ٢٠١٤ وتەبێژی کەتیبەکانی کوردستان بەیاننامەیەکی بڵاوکردەوە و تیایدا ڕەخنەی لەو کوردانە گرت کە پەیوەندییان بە دەوڵەتی ئیسلامییەوە کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ABD-İran geriliminin yeni ismi; El Kaide’nin Kürt grubu|ناونیشان=https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/140120216|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210115165801/https://www.rudaw.net/turkish/kurdistan/140120216|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> لە [[نەورۆزی کوردەواری|نەورۆز]]ی ٢٠١٥دا، دەوڵەتی ئیسلامی گرتەیەکی پرۆپاگەندەی ٢٤ خولەکی بە [[زمانی کوردی]] بڵاوکردەوە. وتاردەری سەرەکی لە گرتە ڤیدیۆیییەکەدا ئەبوو خەتاب ئەلکوردی بوو، کە بەڵێنی دا دەوڵەتی ئیسلامی «خەلافەت بھێنێتە کوردستان». گرتە ڤیدیۆیییەکە بە سەربڕینی سێ [[پێشمەرگە]] لە لایەن سێ چەکداری کوردی داعشییەوە کۆتاییی پێھات.<ref name=":1"/> ھەروەھا دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردستان بەرپرسیارێتیی خۆی لە دوو تەقینەوە لە [[حەسیچە]] کە ئاھەنگەکانی نەورۆزی کردە ئامانج گرتە ئەستۆ و لە ئەنجامدا ٤٥ کەس گیانیان لەدەستدا.<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=New IS 'Execution' Video Targets Kurds|ناونیشان=https://www.rferl.org/a/isis-kurds-/26915999.html|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220526033430/https://www.rferl.org/amp/isis-kurds-/26915999.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی ئایاری ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی ئایاری ٢٠٢٢|وێبگە=www.rferl.org}}</ref> چالاکوانێکی کوردی سووری کە بۆ ماوەیەک لەژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی ئیسلامیدا ژیاوە، لە چاوپێکەوتنێکدا باسی لەوە کرد کە زۆرێک لە کوردە پلە باڵاکانی ناو دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردانی عێراق بوون، لەگەڵ ڕێژەیەکی بەرچاو لە کوردانی ئێران، تورکیا و سووریا. ناوبراو بانگەشەی ئەوەی کرد کە کوردەکانی سووریا زۆر کەمتر پەیوەندییان لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامی ھەبوو، ھەربۆیە زیاتر بڕوایان دەنگۆکان سەبارەت بە دەوڵەتی ئیسلامی ھەبوو، بەڵام بەمجۆرەش زۆرێک پەیوەندییان بە داعشەوە گرت. ھەرچەندە ئەو دژی دەوڵەتی ئیسلامی بوو، بەڵام ئەو بانگەشەی پووچەڵ کردەوە کە دەوڵەتی ئیسلامی دژی کوردە و بانگەشەی ئەوەی کرد کە ئەوان جیاوازی لە نێوان کورد و [[عەرەب]]دا ناکەن. ھەروەھا ئەو وتی لەگەڵ کوردەکان بەھۆی ئەوەی کە کوردن شەڕ ناکەن، بەڵکوو ئەوان شەڕی کوردانی سێکۆلار و ناسیۆنالیست دەکەن چۆنکە دژی بیروباوەڕی ئایینیی داعشن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٤ی حوزەیرانی ٢٠١٤|سەردێڕ=من هم الجهاديون الأكراد في صفوف "الدولة الإسلامية في العراق والشام"؟|ناونیشان=https://www.france24.com/ar/20140624-كردستان-سوريا-الدولة-الإسلامية-العراق-الشام|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=فرانس 24 / France 24|زمان=ar}}</ref> لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٥ ژمارەی کورد لە دەوڵەتی ئیسلامی بە ٣ ھەزار کەس مەزەندە کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١ی نیسانی ٢٠١٥|سەردێڕ=أكراد عراقيون يتمردون على قوميتهم ويرفعون راية داعش|ناونیشان=https://alarab.co.uk/أكراد-عراقيون-يتمردون-على-قوميتهم-ويرفعون-راية-داعش?amp}}</ref> کوردانی ئەندامی داعش بەھۆی ڕەتکردنەوەی ڕەگەزنامەی عێراقی، سووری، تورکی و ئێرانی و ھەروەھا ڕەتکردنەوەی دڵسۆزییان بۆ بزووتنەوەی [[کوردایەتی]]، ناویان لێنرا «کوردەکانی خەلافەت».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٨ی ئەیلوولی ٢٠١٥|سەردێڕ=كُرد الخلافة: وثائقي بي بي سي عن كتائب الكُرد في تنظيم الدولة الإسلامية|ناونیشان=https://www.bbc.com/arabic/tvandradio/2015/09/150928_isil_kords_bbc_documentaries|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=BBC News عربي|زمان=ar}}</ref> ئەبوو محەممەد ئەلعەدنانی، وتەبێژی داعش لە ئەیلوولی ٢٠١٤دا ڕای گەیاند: «ئێمە شەڕی کورد ناکەین چۆنکە کوردن. ئێمە تەنیا شەڕ دژ بە کافرەکانی نەتەوەکەیان دەکەین، ھاوپەیمانی خاچپەرستان و جوولەکەکان لە شەڕی دژ بە موسڵمانان. سەبارەت بە کوردە موسڵمانەکان، ئەوان برای ئێمەن لە ھەر شوێنێک بن. ئێمە خوێنی خۆمان دەڕێژین بۆ پاراستنی خوێنیان. کوردەکان لە ڕیزەکانی دەوڵەتی ئیسلامیدا زۆرن و بەرامبەر بە کافرەکانی نەتەوەکەیان توندترین سەربازن.»<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Orton|یەکەم=Kyle|ڕێکەوت=٢١ی ئەیلوولی ٢٠١٤|سەردێڕ=Islamic State Spokesman Calls For Attacks Against the West|ناونیشان=https://scholarship.tricolib.brynmawr.edu/server/api/core/bitstreams/25c10970-602e-4bc5-8db7-4bd04eea6402/content|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240617201420/https://scholarship.tricolib.brynmawr.edu/server/api/core/bitstreams/25c10970-602e-4bc5-8db7-4bd04eea6402/content|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|پەڕەکان=١٣|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی حوزەیرانی ٢٠٢٤|ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> [[مەلا شوان کوردی]] لە سەرەتای پەرەسەندنی داعشدا پەیوەندی بە دەوڵەتی ئیسلامییەوە کرد و دواتر بووە ئەندامێکی پلە باڵا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=مەلا شوان کوردی|ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/onair/tv/episodes/episode/features_19092015001|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئازاری ٢٠٢١|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> مەلا شوان سەرەتای ساڵی ٢٠١٥، لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا دەرکەوت کە تێیدا چاوپێکەوتنی لەگەڵ ٢٠ پێشمەرگە و ١ سەربازی عێراقی ئەنجام دا کە لە قەفەسدا بەند کرابوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Yan|یەکەم=Yousuf Basil,Holly|ڕێکەوت=٢٢ی شوباتی ٢٠١٥|سەردێڕ=New ISIS video shows Kurdish Peshmerga soldiers in cages in Iraq|ناونیشان=https://www.cnn.com/2015/02/22/middleeast/isis-crisis/index.html|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=CNN|زمان=en}}</ref> بانگخوازێکی دیکەی بەناوبانگ بەناوی ئیسماعیل سوسەیی لە شاری ھەولێرەوە بەیعەتی خۆی لەگەڵ دەوڵەتی ئیسلامی ڕاگەیاند و دوای ئەوەی دەستی لە ھێرشکردنە سەر فەرمانگە حکوومییەکانی ھەولێردا ھەبوو، لە ساڵی ٢٠١٨دا دەستبەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Mullah confesses to ISIS allegiance, responsibility for Erbil governorate attack|ناونیشان=https://www.rudaw.net/english/kurdistan/020820183-amp|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref> ھەروەھا دەستبەر عوسمان، ھەرزەکارێکی کوردی ئەڵمانیا کە لە کاتی گەشتەکانیدا بۆ باشووری کوردستان سەردانی سوسەیی دەکرد، دوای ئەوەی ڕووی کردە باشووری کوردستان بە مەبەستی ئەوەی ببێتە زانیاریدەر بۆ ڕێکخراوەی دەوڵەتی ئیسلامی، دەستبەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=الحكم بالسجن 6 سنوات على إسماعيل سوسي بتهمة مرتبطة بالإرهاب|ناونیشان=https://www.rudawarabia.net/arabic/kurdistan/240920194|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=www.rudawarabia.net}}</ref> کاریگەریی دەوڵەتی ئیسلامی لە [[سەمسوور]] و [[چەولیگ]] لە باکووری کوردستان بەخێرایی زیادی کرد، زۆرێک زێدەکەیان جێھێشت بۆ ئەوەی پەیوەندی بە دەوڵەتی ئیسلامییەوە بکەن یان مانەوە و شانەی دەوڵەتی ئیسلامییان لە شارەکانیان پێکھێنا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Suicide bombers are buried in Turkey's breeding ground of extremism &#124; World news &#124; The Guardian|ناونیشان=https://www.theguardian.com/world/2003/nov/27/turkey.alqaida|وێبگە=amp.theguardian.com}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|سەردێڕ=FT'nin gözüyle Adıyaman: Ölümcül terör hücresini besleyen kent|ناونیشان=https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/10/151019_ft_adiyaman|وێبگە=BBC News Türkçe}}</ref> سەمسوور کوشندەترین شانەی دەوڵەتی ئیسلامی لە سەرانسەری تورکیادا ھەبوو و لە کۆی ئەو شانە ٢١ کەسییە، ١٨ کەسیان کوردی ڕەسەنی سەمسوور بوون، ئەمەش لە ڕاگەیاندنەکانی ئەو کاتەدا بووە ھۆی سەرسووڕمان بەھۆی پەیوەندیی کوردەکان لەگەڵ [[یەکەکانی پاراستنی گەل|یەپەگە]] لەناو میدیا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=The Kurdish town that hosts Turkey’s deadliest terror cell|ناونیشان=https://www.ft.com/content/689f9fbe-741b-11e5-bdb1-e6e4767162cc|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=www.ft.com}}</ref> هەندێک کوردانی تورکیا ژیانی ژێر دەستی داعشیان پێ باشتر بوو لە ژیانی ژێر دەستی تورکیا، بانگەشەی ئەوەیان دەکرد کە داعش هەرگیز ستەمیان لێناکات بەهۆی کوردبوونیی خۆیان.<ref>Metin Guran, “The Ankara Bombings and the Islamic State’s Turkey Strategy,” ''CTC Sentinel'' 8:10 (2015).</ref> ئەو کوردانەی کاتی [[گەمارۆی کۆبانی]] ھاندەری دەوڵەتی ئیسلامی بوون، کە ھەم کوردانی کۆبانی و ھەم کوردانی ھاتوو لە شوێنەکاتی دیکەی لەخۆدەگرت، دەوڵەتی ئیسلامییان لە ڕێگەی بەربەستەکانی زەوی و زماندا ڕێنمایی کرد. بەشێک لە کوردانی کۆبانی لەبەر دژایەتیی [[پارتی یەکێتیی دیموکرات (سووریا)|پەیەدە]]، پێشوازییان لە داعش کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Kurds help ISIS with terrain, language in battle for Kobani &#124; Fox News|ناونیشان=https://www.foxnews.com/world/kurds-help-isis-with-terrain-language-in-battle-for-kobani.amp|وێبگە=www.foxnews.com}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Speri|یەکەم=Alice|ڕێکەوت=٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤|سەردێڕ=Not All Kurds Are Fighting Against the Islamic State — Some Are Joining It|ناونیشان=https://www.vice.com/en/article/9kv795/not-all-kurds-are-fighting-against-the-islamic-state-some-are-joining-it}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠١٤|سەردێڕ=Kurds help Islamic militants in battle for Kobani|ناونیشان=https://apnews.com/general-news-ab0ed91c83fa42e588246c1f3075e256|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=AP News|زمان=en}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٨دا، پیاوێکی کوردی ئێرانی بە ناوی ''ساریاس سادقی'' کە ئەندامێکی داعش بوو، لە مەزارگەی ڕووحوڵڵا خومەینی خۆی تەقاندەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Mostajabi|یەکەم=Masoud|ڕێکەوت=١٧ی ئایاری ٢٠١٨|سەردێڕ=Iran’s Salafi Jihadis|ناونیشان=https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/iran-s-salafi-jihadis/|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Atlantic Council|زمان=en-US}}</ref> زۆرینەی ئەو کوردانەی ئێران کە ھاندەری داعش بوون، بە مەبەستی پەیوەستبوون بە ڕیزەکانی داعشەوە ڕوویان کردە باشوور و ڕۆژاوای کوردستان، ھەرچەندە بەشێکی کەمیان بە مەبەستی پەیوەستبوون بە [[دەوڵەتی ئیسلامیی عێراق و شام - خۆراسان|لقی خۆراسانی داعش]] چوونەتە ئەفغانستان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٧ی ئایاری ٢٠٢١|سەردێڕ=Salafis in Iranian Kurdistan|ناونیشان=https://en.radiozamaneh.com/31550/|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=Zamaneh Media|زمان=en-US}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٧، گرووپێکی کوردی ناسراو بە [[ئاڵا سپییەکان]] پەیدا بوو.<ref name="ignites">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Al-awsat|یەکەم=Asharq|سەردێڕ=Middle-east Arab News Opinion|ناونیشان=https://aawsat.com/english/home/article/1219846/white-banners-movement-ignites-war-words-among-iraqi-factions|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181023195949/https://aawsat.com/english/home/article/1219846/white-banners-movement-ignites-war-words-among-iraqi-factions|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩|وێبگە=aawsat.com}}</ref> بەرپرسانی بەرگری و سەربازیی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بانگەشەی ئەوەیان کرد کە ئاڵا سپییەکان یەکێتییەکی کوردانی پاشماوەی داعش و [[ئەنسارولئیسلام]] بوون، لەگەڵ ئەوەشدا ئەوە تەنیا تۆمەتێک بوو، بەو پێیەی کوردانی دەوڵەتی ئیسلامی لەژێر شانە خەوتووەکاندا بەردەوام بوون لە شەڕکردن بۆ دەوڵەتی ئیسلامی.<ref name="ignites"/> ھەروەھا وتراوە کە ئاڵا سپییەکان ھاوپەیمانی دەوڵەتی ئیسلامی بوون، کە تۆمەتانە بێبنەمان چۆنکە ئەو دوو گرووپە ھەرگیز پێکەوە ڕێک نەکەوتبوون. ئاڵا سپییەکان لە ساڵی ٢٠١٨ەوە ناچالاکن. کۆدەنگی ھاوبەش ئەوە بوو کە ئاڵا سپییەکان فراکسیۆنێکی [[ئەنسارولئیسلام]] بوون کە ھەوڵیان دا دووبارە ناوی خۆیان بگۆڕن و شکستی خوارد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٥ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|سەردێڕ=Iraqi security forces repel White Flags terrorists in Tuz Khurmatu|ناونیشان=http://www.thebaghdadpost.com/en/story/22911/Iraqi-security-forces-repel-White-Flags-terrorists-in-Tuz-Khurmatu|ڕەوشی ناونیشان=مردوو|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181003181641/http://www.thebaghdadpost.com/en/story/22911/Iraqi-security-forces-repel-White-Flags-terrorists-in-Tuz-Khurmatu|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|وێبگە=The Baghdad Post}}</ref> لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢١، والیی کوردستان، ئەبو سادق، کوژرا بوو لە ئۆپەراسیۆنێکی عێراقی کە ئەبو یاسر ئەلعیساویش کوشت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=تحليل إخباري: خبراء وقادة يعدون مقتل والي العراق نجاحا للقوات العراقية|ناونیشان=http://arabic.news.cn/2021-01/29/c_139707429.htm|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئایاری ٢٠٢٤|وێبگە=arabic.news.cn}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=وكالات|ڕێکەوت=٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|سەردێڕ=العراق يعلن القضاء على نائب زعيم "داعش" {{!}} الشرق للأخبار|ناونیشان=https://asharq.com/politics/1884/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%8A%D8%B9%D9%84%D9%86-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B6%D8%A7%D8%A1-%D8%B9%D9%84%D9%89-%D9%86%D8%A7%D8%A6%D8%A8-%D8%B2%D8%B9%D9%8A%D9%85-%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4/|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئایاری ٢٠٢٤|وێبگە=Asharq News|زمان=ar}}</ref> لە مانگی تەممووزی ٢٠٢١، [[ھێزی تایبەتی عێراقی]] ھاوکاریی لەگەڵ [[دەزگای دژەتیرۆر|دەزگای دژەتیرۆری کوردی]] کرد بۆ سەرکوتکردنی شانەکانی دەوڵەتی ئیسلامی لە سەرانسەری وڵاتدا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٩ی تەممووزی ٢٠٢١|سەردێڕ=بينهم قياديون.. العراق يستهدف خلايا "داعش" النائمة|ناونیشان=https://www.skynewsarabia.com/amp/middle-east/1454126-بينهم-قياديون-العراق-يستهدف-خلايا-داعش-النائمة}}</ref> دواتر لە مانگی کانوونی دووەمدا، ھێزە ئەمنییەکانی کورد دەیان شانەی خەوتووی دەوڵەتی ئیسلامییان لە سەرانسەری باشووری کوردستاندا پەک خست و ئەنجومەنی ئاسایشی ھەرێمی کوردستان پشتڕاستی کردەوە کە زۆربەی ئەندامانی شانەی دەوڵەتی ئیسلامی کە دەستبەسەریان کردوون کورد بوون. سەرۆکی شانەکە لە ١٣ی کانوونی دووەم، لە ئۆپەراسیۆنێکدا دوای ٧٢ کاتژمێر دەستبەسەر کرا، ئەوەش دوای دەستبەسەرکردنی ٢٥ ئەندامی دەوڵەتی ئیسلامی لە [[ھەڵەبجە]] [[سەید سادق]]، [[ناحیەی خورماڵ|خورماڵ]]، [[ناحیەی سیروان|سیروان]] و [[ھەولێر]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١|سەردێڕ=حملة اعتقالات تطال خلايا لـ"داعش" في كردستان العراق|ناونیشان=https://www.independentarabia.com/node/287531/الأخبار/الشرق-الأوسط/حملة-اعتقالات-تطال-خلايا-لـداعش-في-كردستان-العراق|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=اندبندنت عربية|زمان=ar}}</ref> دوو شانەی خەوتووی کوردانی دەوڵەتی ئیسلامی لە ئابی ٢٠٢٢دا پەک کەوتن و کوردستان وەکوو «زەوییەکی بەپیت» بۆ بیروڕای دەوڵەتی ئیسلامی یادی لێکرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ="داعش" ما زال قادرا على ضم عناصر من كردستان|ناونیشان=https://www.independentarabia.com/node/365291/سياسة/تقارير/داعش-ما-زال-قادرا-على-ضم-عناصر-|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی شوباتی ٢٠٢٤|وێبگە=اندبندنت عربية|زمان=ar}}</ref> لە تەممووزی ٢٠٢٣، فەرماندەیەکی دەوڵەتی ئیسلامی کە دەستی لە [[کۆمەڵکوژیی سپایکەر]]دا لە [[سلێمانی]] ھەبوو، دۆزرایەوە و دەستبەسەر کرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٧ی تەممووزی ٢٠٢٣|سەردێڕ=ISIS leader arrested in Sulaimani for involvement in Speicher Massacre|ناونیشان=https://www.kurdistan24.net/en/story/32067-ISIS-leader-arrested-in-Sulaimani-for-involvement-in-Speicher-Massacre}}</ref> لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤، لە ئۆپەراسیۆنێکی عێراق-هەرێمی کوردستان، کە بریتی بوو لە سی تی جی، دەزگای ئاسایشی نیشتمانی عێراق، فڕۆکە جەنگییەکانی عێراق و کۆماندۆی پێشمەرگە، هەڵکوتانە سەر دەوڵەتی ئیسلامی لە سلێمانی و هەڵەبجە و کەرکوک و ڕانیە دەستیپێکرد. هەیکەلی فەرماندەیی دەوڵەتی ئیسلامی لە کوردستان لە کاتی هەڵمەتەکاندا وێران کرا. ئاسایشییەکان لە ئەنجامی ئەو هەڵمەتانەشدا "هەڵوەشاندنەوەی پارێزگای کوردستان"یان ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئۆپەراسیۆنەکانی ئاسایشی سلێمانی دەستگیرکردنی گرووپێکی داعش رادەگەیێنێت |ناونیشان=https://www.rudaw.net/sorani/kurdistan/2411202422 |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥|وێبگە=www.rudaw.net}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کەناڵ8 |ڕێکەوت=٢٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=دەزگاى ئاسایش هەڵوەشاندنەوەى ویلایەتى کوردستانى داعشى راگەیاند |ناونیشان=https://channel8.com/kurdish/97239 |ڕێکەوتی سەردان=٢٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=لها ارتباطات خارجية.. الأسايش يفكك شبكة "ولاية كوردستان" وينتقم لشهداء قرداغ وشوان |ناونیشان=https://shafaq.com/ar/%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D9%80%D9%80%D8%AA%D8%A7%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AA/%D9%84%D9%87%D8%A7-%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B7%D8%A7%D8%AA-%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D9%8A%D8%A9-%D8%A7%D9%84-%D8%B3%D8%A7%D9%8A%D8%B4-%D9%8A%D9%81%D9%83%D9%83-%D8%B4%D8%A8%D9%83%D8%A9-%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%8A%D8%A9-%D9%83%D9%88%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88%D9%8A%D9%86%D8%AA%D9%82%D9%85-%D9%84%D8%B4%D9%87%D8%AF%D8%A7-%D9%82%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%BA-%D9%88%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%86 |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥|وێبگە=شفق نيوز |زمان=ar}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[سەلەفییەت لە کوردستان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|جوگرافیا|شەڕ|سیاسەت|کوردستان|ئیسلام|مێژوو}} [[پۆل:دەوڵەتی ئیسلامی لە عێراق و شام|کوردستان]] [[پۆل:ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ٢٠١٤]] [[پۆل:گرووپە ئیسلامییەکان]] [[پۆل:ڕێکخراوە جیھادییەکان]] [[پۆل:تیرۆریزم لە عێراق]] [[پۆل:تیرۆریزم لە سووریا]] [[پۆل:تیرۆریزم لە تورکیا]] [[پۆل:تیرۆریزم لە ئێران]] [[پۆل:جیاییخوازی لە عێراق]] [[پۆل:جیاییخوازی لە سووریا]] [[پۆل:جیاییخوازی لە تورکیا]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:ڕێکخراوە کوردییە ئیسلامییەکان]] huknyedkujtuy5ffobmpog05wcc3f5g 0 249723 1458126 1372199 2025-07-11T06:07:53Z DanyMations 70070 1458126 wikitext text/x-wiki {{داتابۆکس-کەسایەتی}} '''هێرۆ قادر مستەفا''' (لەدایکبووی ساڵی ١٩٧٣) دیپلۆماتکارێکی ئەمریکی بە رەچەڵەک [[کورد|کوردە]] و لە مانگی نۆڤەمبەری ٢٠٢٣ەوە وەک باڵیۆزی ئەمریکا لە [[میسر]] کاری کردووە، لە تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ تا ئازاری ٢٠٢٣ وەک باڵیۆزی ئەمریکا لە [[بولگاریا]] کاری کردووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Ufheil-Somers|یەکەم=Amanda|ڕێکەوت=٢٦ی حوزەیرانی ٢٠٠٨|سەردێڕ=A Kurdish-American in Mosul|ناونیشان=https://merip.org/2008/06/a-kurdish-american-in-mosul/|ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=MERIP|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Mustafa, Herro Kader, 1997 - Finding Aids|ناونیشان=https://findingaids.princeton.edu/catalog/AC105-05_c3790|ڕێکەوتی سەردان=٩ی ئازاری ٢٠٢٤|وێبگە=findingaids.princeton.edu}}</ref> ==ژیانی سەرەتایی و پەروەردە== هێرۆ لە شاری [[ھەولێر|هەولێر]] لە [[ھەرێمی کوردستان|هەرێمی کوردستان]] لە خێزانێکی [[کورد]] لەدایک بووە و دوو ساڵی منداڵی لە کەمپی ئاوارەکان بەسەر بردووە.<ref name="Staples">"Staples, David. "[https://2001-2009.state.gov/documents/organization/34952.pdf Refugee Finds Her Niche from the American Heartland to the Iraqi Homeland]." ''State Magazine'' July/August 2004. [[United States Department of State]], pp. 9–10.</ref> چیرۆکی بنەماڵەی هێرۆ بووە بابەتی فیلمێکی دیکۆمێنتاریی بە ناوی [[هێرۆی ئەمریکی]]. ھێرۆ فرەزمانە بە زمانی [[زمانی ئینگلیزی|ئینگلیزی]]، [[زمانی کوردی|کوردی]]، [[زمانی عەرەبی|عەرەبی]]، [[زمانی تورکی|تورکی]]، [[زمانی ئیسپانی|ئیسپانی]] و [[زمانی یۆنانی|یۆنانی]] قسە دەکات.<ref name="Statelists">"[http://statelists.state.gov/scripts/wa.exe?A2=ind0303b&L=dospress&P=777 4 Days Left to Register for the Foreign Service Written Exam] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304001802/http://statelists.state.gov/scripts/wa.exe?A2=ind0303b&L=dospress&P=777 |date= ٤ی ئازاری ٢٠١٦ }}." United States Department of State, Office of the Spokesman. March 11, 2003.</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژن|ژیاننامە|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|عێراق}} {{پۆلی کۆمنز|Herro K. Mustafa}} [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٣]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:ئەمریکییەکانی بە ڕەچەڵەک کورد]] [[پۆل:ژنە کوردەکانی باشووری کوردستان]] pf14jpuo3vsmqivjcmry8ynnbscs6uo 0 251903 1457808 1457780 2025-07-10T12:00:55Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457808 wikitext text/x-wiki {{Databox|وێنە=Sednaya_prison_after_the_Fall_of_Assad.png}} '''زیندانی سەیدنایە''' یان '''قەسابخانەی مرۆیی''' ({{بە عەرەبی|سجن صيدنايا}}) زیندانێکی سەربازی بوو لە نزیک [[دیمەشق]]ی پایتەختی [[سووریا]] و لەلایەن [[حکوومەتی سووریا]]ی پێشووەوە بەڕێوەدەبرا. ئەم زیندانە بۆ ڕاگرتنی ھەزاران زیندانی بەکارھاتبوو، لەوانە دەستگیرکراوانی مەدەنی و یاخیبووانی دژ بە حکوومەت.<ref name="indep2016">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-hama-prison-siege-assad-inmates-share-pictures-ofrces-surrounding-jail-a7014866.html|سەردێڕ=Prisoners riot over claims President Assad is about to start torturing and executing them|دوایین=Broomfield|یەکەم=Matt|ڕێکەوت=٥ی ئایاری ٢٠١٦|ئیش=The Independent|ڕێکەوتی سەردان=١٥ی ئایاری ٢٠١٧|زمان=en-GB|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210512073636/https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/syria-hama-prison-siege-assad-inmates-share-pictures-ofrces-surrounding-jail-a7014866.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئایاری ٢٠٢١}}</ref> [[ڕووانگەی سووری بۆ مافەکانی مرۆڤ]] مەزەندە دەکات کە نزیکەی ٣٠ ھەزار دەستگیرکراو لە زیندانی سەیدنایا لەژێر ئەشکەنجە و مامەڵەی خراپ و لەسێدارەدانی بەکۆمەڵ لە سەرەتای [[شەڕی ناوخۆیی سووریا|شەڕی نێوخۆیی سووریاوە]] گیانیان لەدەستداوە،<ref name="Syrian Observatory for Human Rights (SOHR)">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Torture victims {{!}} Civilian from Daraa dies in Sednaya prison|ناونیشان=https://www.syriahr.com/en/199739/|ڕێکەوتی سەردان=١١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ڕێکەوت=٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢١|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210312183553/https://www.syriahr.com/en/199739/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی ئازاری ٢٠٢١}}</ref> لەکاتێکدا [[ڕێکخراوەی لێبوردنی نێونەتەوەیی|ڕێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەییی]] لە شوباتی ٢٠١٧دا مەزەندەی کردووە کە لە نێوان ٥ ھەزار بۆ ١٣ ھەزار کەس لە زیندانی سەیدنایە لە نێوان ئەیلوولی ٢٠١١ تا کانوونی یەکەمی ٢٠١٥ بەبێ پەنابردن بۆ دادگە لە سێدارە دراون.<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/a-human-slaughterhouse-in-syria/2017/02/11/4534820c-ee3a-11e6-9973-c5efb7ccfb0d_story.html|سەردێڕ=A 'human slaughterhouse' in Syria|ڕێکەوت=١١ی شوباتی ٢٠١٧|ئیش=The Washington Post|دوایین=Editorial Board|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201115021237/https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/a-human-slaughterhouse-in-syria/2017/02/11/4534820c-ee3a-11e6-9973-c5efb7ccfb0d_story.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠}}</ref> لە ٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ ئازادکرا کاتێک هێزەکانی [[ئۆپۆزسیۆنی سووریا]] لەکاتی پێشڕەوییان بۆ دیمەشق دەستیان بەسەردا گرت. ھەزاران دەستگیرکراو کە لە بەشی «سپی»ی زیندانەکەدا مابوونەوە ئازادکران، لەکاتێکدا کار بۆ ئازادکردنی زیندانییەکان لە بەشی قووڵتری «سوور» بەردەوام بوو. پێش ئازادکردنی زیندانەکە لە هەر کاتێکدا لە نێوان ١٠ هەزار بۆ ٢٠ هەزار دەستگیرکراوی تێدابوو، کە زۆربەیان خەڵکی مەدەنی و نەیارانی سیاسی بوون. ھەزاران زیندانی ئازاد کران، بەڵام بەھۆی ئاژاوە لە کاتی ئازادکردن و بڵاوبوونەوەی زانیاری پشتڕاستنەکراوە، ژمارەی وردی هاووڵاتیانی مەدەنی لەنێویاندا نادیارە. == وەسف == زیندانی سەیدنایە بە دووری ٣٠ کیلۆمەتر لە باکووری [[دیمەشق]]ی پایتەختی [[سووریا]] لە لادێکانی دیمەشق ھەڵکەوتووە. لەژێر چاودێری وەزیری بەرگریی سووریا بوو و لەلایەن ئاسایشی گشتییەوە بەڕێوەدەبرا. زیندانەکە لە دوو باڵەخانە و لە نێوان ١٠ ھەزار بۆ ٢٠ ھەزار دەستبەسەرکراو پێکھاتبوو. بە شێوەیەکی گشتی دەستگیرکراوەکان چەند مانگێک یان ساڵێک لە زیندانەکانی دیکەدا لە دەستبەسەریدا دەژیان پێش ئەوەی بگوازرێنەوە بۆ سەیدنایە. ئەم کارە لە دوای [[شەڕی ناوخۆییی سووریا|شۆڕش لە ساڵی ٢٠١١]] دەستی پێکردووە، ئەم کارە لە ئاستی نێونەتەوەییدا بە تایبەتی لەلایەن [[ڕێکخراوەی لێبوردنی نێونەتەوەیی|ڕێکخراوی لێبووردنی نێونەتەوەیییەوە]] ئیدانە و ڕەخنەی لێگیراوە. ڕاپۆرتەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە گواستنەوەکان بە شێوەیەکی گشتی دوای دادگاییکردنی نادادپەروەرانە لە دادگایەکی سەربازی نھێنیدا ڕوودەدەن. بەپێی ئیفادەی ئەو دەستگیرکراوانەی کە ڕێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەیی چاوپێکەوتنیان لەگەڵدا کراوە، ئەم دادگاییکردنانە وەک تەنھا شێوەیییەک وەسفکراون، کە لە یەک بۆ سێ خولەک زیاتر نەخایاند. ھەندێک لە دەستگیرکراوەکان ڕایان گەیاندووە کە پێیان وتراوە دەگوازرێنەوە بۆ زیندانێکی مەدەنی، بەڵام لەبری ئەوە لەسێدارە دەدران. لەکاتێکدا ھەندێکیان تەنانەت نەھێنرانە بەردەم دادوەر. بەندیخانەی سەیدنایە بە بەدناوترینی تۆڕی زیندانەکانی ڕژێمی ئەسەد دادەنرا و بە ڕەمزی سەرکوتکردنی ڕژیم لەوان ئەشکەنجەدان، دەستدرێژی سێکسی و لەسێدارەدانی بەکۆمەڵ دادەنرا. ھیوومان ڕایتس وۆچ لە ساڵی ٢٠١٢دا بوونی ٢٧ ناوەندی دەستبەسەرکردنی لەو جۆرەی لە سەرانسەری سووریادا بەڵگە کردووە کە زۆربەیان لە دیمەشق بوون. ڕادەی ئەو دەستدرێژی و مردنانە لەم دامەزراوانەدا لە ڕاپۆرتی قەیسەردا ئاشکرا بووە، لەلایەن فۆتۆگرافەرێکی پێشووی پزیشکی دادوەری پۆلیسی سەربازییەوە. بەپێی ئامارەکانی تۆڕی سووریا بۆ مافەکانی مرۆڤ، زیاتر لە ١٣٦ ھەزار و ٦١٤ کەس کە سێ ھەزار و ٦٩٨ منداڵ و ھەشت ھەزار و ٥٠٤ ژن لە زیندانەکانی سووریا لە کاتی شەڕی ناوخۆیی سووریا لە نێوان مانگی ئازاری ٢٠١١ تا کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ گیراون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://saydnaya.amnesty.org/en/saydnaya.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241130061052/https://saydnaya.amnesty.org/en/saydnaya.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>https://web.archive.org/web/20241130061052/https://saydnaya.amnesty.org/en/saydnaya.html</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.middleeasteye.net/news/syria-executed-13000-people-one-prison-amnesty |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٩ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241109003623/https://www.middleeasteye.net/news/syria-executed-13000-people-one-prison-amnesty |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> === ژووری خوێ === لە زیندانی سەیدنایا لایەنی کەم دوو ژوور ھەبوون کە بە "ژووری خوێ" ناسراون، یەکەمیان لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٣ کرایەوە، یەکێکیان کە دەکەوێتە نھۆمی یەکەمی "بینای سوور"، ژوورێکی چوارگۆشە بوو کە قەبارەکەی ٢٠ x ٢٦ پێ بوو. ئەوی تریان کە قەبارەکەی ١٣ x ١٦٫٥ پێ بوو، [[ئاودەست]]ی نەبوو. ژوورەکان بە چینێکی خوێ داپۆشرابوون، کە بە شێوەیەکی گشتی بۆ توانەوەی سەھۆڵ لەسەر ڕێگاکان بەکاردەھێنران، وەک مردووخانە بەکاردەھێنران بۆ پاراستنی تەرمی مردووەکان لە نەبوونی ساردکەرەوەدا. کاتێک دەستگیرکراوێک لە سەیدنایا گیانی لەدەستدەدا، تەرمەکەیان بۆ ماوەی دوو بۆ پێنج ڕۆژ لەگەڵ باقی زیندانییەکان لەناو ژوورەکەدا بەجێدەھێڵدرا و دواتر دەگوازرایەوە بۆ ژووری خوێ. خوێی بەردین کە لە سەیدنایە بەکاردێت لە سەبخەی جەبوول لە [[پارێزگای حەلەب]]ەوە دەھات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2022/9/15/syrian-ex-prisoners-haunted-by-horrors-of-salt-rooms |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241202004427/https://www.aljazeera.com/news/2022/9/15/syrian-ex-prisoners-haunted-by-horrors-of-salt-rooms |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> === پەستانی ئۆتۆماتیکی === لە زیندانەکەدا ئامێری پەستانی ئۆتۆماتیکی ھەیە و لە گرتە ڤیدیۆیییەکاندا ئامێرەکە لە ژووری لەسێدارەدانەکەدا دەرکەوتووە. باسی جۆراوجۆری بەکارھێنانی ھەبووە. ھەندێک پێشنیازیان کردووە کە بۆ فڕێدانی تەرمی دەستگیرکراوەکان دوای ھەڵواسینیان بەکارھاتووە، ھەندێکی دیکەش پێشنیازیان کردووە کە ڕەنگە بۆ لەسێدارەدانی زیندانییەکان بە زیندووی بەکارھاتبێت. ھەندێکی تر پێشنیازیان کردووە کە تەنھا بەرزکەرەوەیەکی ئۆتۆماتیکی بووە بۆ گواستنەوەی تەرمەکان دوای لەسێدارەدان.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.aljazeera.net/news/2024/12/10/%D9%85%D9%83%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AB%D8%AB-%D8%A8%D8%B3%D8%AC%D9%86-%D8%B5%D9%8A%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%8A%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%89 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241212044058/https://www.aljazeera.net/news/2024/12/10/%D9%85%D9%83%D8%A8%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D8%AB%D8%AB-%D8%A8%D8%B3%D8%AC%D9%86-%D8%B5%D9%8A%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%8A%D8%A7-%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%D9%8A%D8%AF-%D8%B9%D9%84%D9%89 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> === تۆمەتەکانی سووتاندنی لاشە === لە ١٥ی ئایاری ٢٠١٧، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، حکوومەتی سوووریای تۆمەتبار کرد بەوەی کە سووتاندگەیەک بەکاردەھێنێت بۆ شاردنەوەی کوشتنی بەکۆمەڵ لە زیندانەکەدا و شاردنەوەی بەڵگەکان کە دەتوانرێت بۆ لێپێچینەوە لە تاوانەکانی جەنگ بەکاربھێنرێن، ئەمەش بە پشتبەستن بە وێنەی مانگی دەستکردی بێ نھێنی. بەپێی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، ئەو وێنانەی کە لە ساڵی ٢٠١٣ەوە چەند ساڵێک گیراون، بینایەک لەناو کۆمەڵگەی زیندانەکەدا نیشان دەدەن کە بۆ سووتاندنی گۆڕەکە بەکارھێنرابووەوە. دواتر وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دانی بەوەدانا کە توانەوەی بەفر لەسەر سەقفەکە کە وەک بەڵگە پێشکەش کراوە، ڕەنگە تەنھا ئاماژە بێت بۆ ئەوەی بیناکە ناوچەیەکی گەرمتری ھەیە. زیاتر لە شەش ھاووڵاتی سووری بە ڕۆژنامەی نیوویۆرک تایمزیان ڕاگەیاندووە، یان بینیوویانە تەرمەکان سووتێنراون یان بۆنێکیان کردووە کە گومانی سووتاندنی جەستەیان بۆ دروست کردووە. لە لایەکی دیکەوە ڕێکخراوی لێبووردنی نێونەتەوەیی کە چاوپێکەوتنی لەگەڵ پاسەوان و زیندانییانی پێشووی زیندانەکەدا کردووە، ڕای گەیاندووە کە ھیچ کامیان باسیان لە بوونی سووتاندنگەیان نەکردووە. بە وتەی زیندانیانی ھەڵھاتوو، تەرمی کوژراوەکە لە دەرەوەی کۆمەڵگەی زیندانەکە بە خاک سپێردراون. ڕۆژنامەی [[نیویۆرک تایمز|نیوویۆرک تایمز]] ھەروەھا ڕاپۆرتەکانی سەرچاوە ئۆپۆزسیۆنەکانی سووریا و دەستبەسەرکراوانی پێشووی ئاشکرا کرد سەبارەت بە بوونی سووتاندنگە لە ناوەندەکانی تری دەستبەسەرکردنی [[حکوومەتی سووریا]]، وەک فڕۆکەخانەی سەربازیی مووززە و ڕووداوەکانی پێشووی ھێزەکانی حکوومەت یان میلیشیاکان کە تەرمەکانیان سووتاندووە.<ref>https://archive.today/20170515164706/https://apnews.com/46e97ee9bfcd4023a1e66438cd59b32c</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.spiegel.de/politik/ausland/syrien-usa-bleiben-beweise-fuer-assads-leichenoefen-in-sednaja-schuldig-a-1147943.html |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20231023022201/https://www.spiegel.de/politik/ausland/syrien-usa-bleiben-beweise-fuer-assads-leichenoefen-in-sednaja-schuldig-a-1147943.html |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == کۆمەڵکوژی زیندانی سەیدنایە == {{سەرەکی|کۆمەڵکوژیی زیندانی سەیدنایە}} کۆمەڵکوژییەکە لەلایەن ھێزەکانی پۆلیسی سەربازی لە سووریا لە ڕۆژی شەممە ٥ی تەممووزی ٢٠٠٨ لە زیندانی سەربازیی سەیدنایە دوای ناڕەزایەتی بەندکراوانی ئیسلامی بە دەیان زیندانی ئیسلامی بوونە قوربانی ئەم کۆمەڵکوژییە. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|مافەکانی مرۆڤ|سووریا}} {{پۆلی کۆمنز|Sednaya Prison}} [[پۆل:بینا و پێکھاتەکان لە دیمەشق]] jv0j95vvpnm1kb2448id69calumyhyo 0 253068 1458064 1213763 2025-07-11T05:52:11Z DanyMations 70070 1458064 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = خوداداد عەلی | وێنە = Xwidadad Elî-Xudadad Elî.jpg | قەبارەی وێنە = | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | ناوی لەدایکبوون = خوداداد عەلی کەریم سۆرەمەیری | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩١٢ | شوێنی لەدایکبوون = [[خانەقین]] | بنەچە = | ڕێکەوتی مردن = ١٩٨٧ | شوێنی مردن = [[خانەقین]] | شێواز = | پیشە = | ئامێر = | ساڵانی چالاکبوون = | تۆمارگە = | کارە پەیوەستەکان = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''خوداداد عەلی کەریم سۆرەمەیری''' ناسراو بە '''خوداداد عەلی''' (١٩١٢ لە [[خانەقین]] - ١٩٨٧ لە [[خانەقین]]) ھونەرمەندی گۆرانیبێژ و مەقامزانی [[کورد (باشوور)|کورد]]ی [[باشووری کوردستان|باشوور]]ی [[کوردستان]] بوو کە بە شێوەزارەکانی [[کوردیی باشووری]]، [[گۆرانی|گۆرانی]] و [[سۆرانی]] گۆرانی گوتووە.<ref name="ڕۆژی کورد ١">[https://web.archive.org/web/20161229042655/http://www.rojikurd.net/yadgariyakani-xudadad-ali/ ڕۆژی کورد: ''بیرەوەرییەکانی ھونەرمەندی ناوچەی خانەقین خوداداد عەلی'' (بە سۆرانی)، نووسراو لە ٢٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦؛] سەردان لە ١٤ی ئایاری ٢٠٢٤.</ref> ==ژیان== خوداداد عەلی لە ساڵی ١٩١٢ لە گوندیی تەفرەقەی عەلەمدار لەدایک بووە کە ئێستادا بووە بە بەشێک لە شاری [[خانەقین]]. یەکەمین گۆرانییەکانی لە جێژنی [[نەورۆز]] و جێژنە ئایینی و نەتەوەیییەکانی دیکە لە گوندەکانی ناوچەی دیالە وەکوو [[عەلەمدار]]، [[ئیمام عەباس]]، [[باوە مەحمی]] و [[خەیر زنە (دیالە)|خەیر زنە]] خوێندووە. لە ساڵی ١٩٤٧ چوو بۆ [[بەغدا]] و لە [[ڕادیۆی کوردیی بەغدا|ڕادیۆی کوردی]]ی ئەو شارە خەریکی کار بوو. یەکەمین گۆرانیی کە لە ڕادیۆی بەغدا پێشکەش کرد مەقامی ئای ئای بوو کە لە مەقامە ھەرەناسیاکانی ناوچەی [[گەرمیان]]ە. خوداداد عەلی ھەتا ساڵی ١٩٥٣ لە ڕادیۆ بەغدا کاری کرد و لەم ماوەدا بەھۆی خوێندنی مەقامەکان وەک مەقامخوێن ناوبانگی دەرکرد. خوداداد عەلی زۆرتر لە ١٥٣ گۆرانی خوێندووە کە لەناویاندا مەقامەکانی [[ئەڵوەن (مەقام)|ئەڵوەن]]، [[ئای ئای (مەقام)|ئای ئای]]، [[ئەڵاوەیسی (مەقام)|ئەڵاوەیسی]]، [[خاوکەر (مەقام)|خاوکەر]]، [[قەتار (مەقام)|قەتار]] و ... ناسراوترن.<ref name="شەفەق ١">[https://shafaq.com/ku/هونه-ر/خوداداد-عەلی شەفەق نیوز: ''خوداداد عەلی'' (بە کوردیی باشووری)، نووسراو لە ١٧ی ئایاری ٢٠٢٠؛] سەردان لە ١٤ی ئایاری ٢٠٢٤.</ref> خوداداد عەلی لە ١٩ی شوباتی ساڵی ١٩٨٧ لە شاری [[خانەقین]] کۆچ دووایی کردی و ھەر لە گەڕەکی عەلەمداری خانەقین بە خاک سپێردرا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|عێراق|کوردستان}} {{کۆڵکە}} [[پۆل:خەڵکی خانەقین]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی عێراقی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٢]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٧]] egvk63b7xp913z9ctol0wt6soj0dh3w 0 253142 1458097 1402169 2025-07-11T06:00:34Z DanyMations 70070 1458097 wikitext text/x-wiki {{Infobox musical artist| |Name=محەممەد سەفایی |honorific_prefix=[[سەید]] |image= Mohammadsafaei.jpg |caption= سەید محەممەد لە ١٩٥٠ |Birth_name=محەممەد ئەحمەدی |birth_date=١٩٣٢ |birth_place=[[ناوچەی ھەوشار]]، [[موکریان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] |death_date={{ڕێکەوتی مەرگ و تەمەن|١٩٩٥|١١|٢١|١٩٣٢}} |death_place=[[سەقز]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] |Instrument=[[دەف]] |Spouse=٤ |Genre=[[فۆلکلۆر]] }} '''محەممەد ئەحمەدی''' ناسراو بە '''[[سەید]] محەممەدی سەفایی''' (لەدایکبووی ١٩٣٢ لە [[ساینقەڵا]] - کۆچی دواییی ٢١ی تشرینی دووەمی ١٩٩٥ لە [[سەقز]]) گۆرانیبێژێکی فۆلکلۆری کوردی خەڵکی [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] بوو کە بە شێوازی تایبەتی گۆرانیوتن لە بواری مۆسیقای کوردی لەنێو خەڵکدا ناوبانگی دەرکرد.<ref>[https://musickordi.com/singer/سیدمحمد-صفایی.html زندگینامه/بیوگرافی و آثار سیدمحمد صفایی]، سایت موزیک کردی، 1400</ref> == ژیان == سەید محەممەدی سەفایی ساڵی ١٩٣٢ لە گوندی بلووزی [[سەفاخانە]]ی ناوچەی [[ھەوشار]] لەدایکبووە، و نەخوێندەوار بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=بیوگرافی سیدمحمد صفایی|ناونیشان=http://kord-music.net/tag/بیوگرافی-سیدمحمد-صفایی}}</ref> لە قۆناغێکی ژیانیدا ھاوڕێیەتییەکی نزیکی لەگەڵ ھونەرمەند [[حەسەن زیرەک]] ھەبووە، بە جۆرێک کە وەک کرێچی لە یەک خانوودا ژیاون لە شاری [[تیکاب]] و بیروڕایان لەسەر زمان و گۆرانیی کوردی گۆڕیوەتەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=کوردیپێدیا|یەکەم=Kurdipedia-|سەردێڕ=سەید محەممەدی سەفایی|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/?q=20081126105427515|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی ئایاری ٢٠٢٤|وێبگە=Kurdipedia.org}}</ref> سەید محەممەد لە شارەکانی [[ساینقەڵا]] و [[بۆکان]] و لە شاری [[سەقز]] ژیاوە، و زۆربەی تەمەنی لە [[کوردستان]] بەسەر بردووە و ژیانی بۆ مۆسیقای ناوخۆییی کوردستان تەرخان کردووە. ئێستاش بنەماڵەکەی لە سەقز دەژین. سەید محەممەدی سەفایی یەکێک بووە لە موریدەکانی تەکیە و خانەقاکان، یەکێک بوو لە شێخ و دەروێشە بەناوبانگەکانی کوردستان، کە دواتر لە ڕێبازی دەروێشەوە ڕووی لە ھونەری گۆرانیوتن کرد. گرنگییەکی زۆری بە پاراستنی [[چاندی کوردی|زمان و کولتووری کوردی]] داوە و خاوەنی قوتابخانەیەکی تایبەت بوو لە بواری زمان و مۆسیقای [[فۆلکلۆر]]ی کوردی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=سید محمد صفایی کیست؟|ناونیشان=https://iqna.ir/fa/news/2250633/زندگی‌نامه-سيدمحمد-صفايی-در-حوزه-هنری-كردستان-توليد-شد}}</ref> محەممەد سەفایی لە سەردەمی لاوێتیدا کە مورید و دەروێش بوو، حەز لە کچێکی ناوچەکە دەکات و چڕی حەزەکەی بە جۆرێک دەبێت کە داوا لە شێخ بکات کە کچەکەی بۆ بخوازێت؛ بەڵام کاتێک شێخ دەچێت بۆ داخوازیی کچەکە بۆ سەید محەممەد سەفایی و جوانی کچەکە دەبینێت، کچەکە بۆ خۆی دەخوازێت و خێزانی کچەکەش ڕازی دەبن. لەبەر ئەم ھۆکارە سەید محەممەد زۆر توڕە دەبێت و بڕیار دەدات دەست لە دەروێشی ھەڵبگرێت و لە ڕقی شێخ دەبێت بە گۆرانیبێژ.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ="سەید محەمەدی سەفایی" لە دەروێشییەوە بۆ گۆرانبێژی|ناونیشان=http://haje.ir/newsdetails.aspx?itemid=11556|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی ئایاری ٢٠٢٤|وێبگە=haje.ir}}</ref><ref>[https://www.ziryanmukryan.ir/news.php?id=12CB70BE خیانتی که شیخ به سید محمد صفایی خواننده مشهور کورد کرد]، پایگاه خبری زریان، ۱۳۹۸</ref> ھەر وەک خۆی ئاماژەی پێکردوە لە یەکێک لە گۆرانییەکانیدا وەک کاردانەوەیەک دەڵێت: {{Quote|‎ڕیشەکەم تاشی پرچەکەم لەبێخ بەرماڵ و تەزبیحم ناردەوە بۆ شێخ وتم: یا شێخ گیان من تۆبە ناکەم بەڵکو تا جوانم یەکێک پەیاکەم}} ئەو دەفەشی تا کۆتاییی ژیانی گۆرانی پێ دەوت ھەمان دەفی زەمانی دەروێشیی بوو. ئەمەش وەک تۆڵەکردنەوەیەک بەکاری ھێناوە لەدژی شێخ. == مردن == لە ساڵی ١٩٩٤ سەید محەممەد تووشی نەخۆشیی [[شێرپەنجە]] دەبێت، و لە ڕێکەوتی ٢١ی تشرینی دووەمی ١٩٩٥دا لە شاری سەقز کۆچی دوایی دەکات. لە شاری سەقز لە گۆڕستانی شاناز بە خاک دەسپێردرێت. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [[مۆسیقای کوردی]] {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|موکریان|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:ژەنیارانی کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٣٢]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٤]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:خەڵکی سەقز]] [[پۆل:وتارەکان بە بەستەرە دەرەکییە مردووەکان]] nfutm8dehcv4o3fnrlm4h9wve2fmcvn 0 266500 1458075 1269544 2025-07-11T05:54:49Z DanyMations 70070 1458075 wikitext text/x-wiki {{تێکنەچێ|ڕەزا ڕەسایی}} {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ|ناو=محەممەدڕەزا سەقایی|وێنە=Reza-Saghaei.jpg|نازناو=ڕەزا سەقایی|ڕێکەوتی لەدایکبوون=٤ی نیسانی ١٩٣٩|شوێنی لەدایکبوون=[[خوڕەماوە]]، [[پارێزگای لوڕستان|لوڕستان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]|ڕێکەوتی مردن=١٨ی تەممووزی ٢٠١٠|شوێنی مردن=[[تاران]]، [[ئێران]]|شێواز=[[مۆسیقای لوڕی]]|بنەچە=[[کورد]]}} '''محەممەد ڕەزا سەقایی''' (٤ی نیسانی ١٩٣٩ [[خوڕەماوە]] ‒ ١٨ی تەممووزی ٢٠١٠، [[تاران]]) گۆرانیبێژێکی [[مۆسیقای لوڕی|مۆسیقای کوردیی لوڕی]] بوو. سەقایی لە [[خوڕەماوە]] لەدایکبووە، کاتێک بەھرەی ھونەریی لەلایەن بێژەری ڕادیۆ، محەممەد ڕەجانەوە درکی پێکرا، چووە ڕادیۆی سەربازی لە قەڵای فەلەک ئەلئەفلاک، دوای ماوەیەک لەلایەن پرۆفیسۆر حەمید ئێزدپەناوە بە ڕادیۆی تاران ناسێندرا، و گۆرانی گوت. بە درێژایی ژیانی ھونەری خۆی لەگەڵ مۆسیقاژەنانی وەک [[موجتەبا میرزادە]] و نەبی فەیرووزی و فەرەج عەلیپوور ھاوکار بووە. == ژیان == سەقایی لە دوای ساڵی ١٩٦٥ بوو بە گۆرانیبێژێکی زۆر بەناوبانگ و ناسراو و تا ساڵی ١٩٧٨ بەردەوام بوو لە گۆرانیوتن. لە ماوەی ژیانیدا زۆری نەخوێند و تا لە ئاستی ٤ خوێندەواری ھەبووە. ھەروەھا گۆرانیبێژ بوو لە ئاھەنگی سەردانی [[فەرەح پەھلەوی]] بۆ [[پارێزگای لوڕستان|لوڕستان]]، بەڵام دوای [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕش،]] خەریک بوو واز لە گۆرانیوتن بھێنێت. لە کاتی [[شەڕی ئێران و عێراق|شەڕی ئێران و عێراقدا]]، لە بۆردومانی [[شار]]ی [[ئەزنا]] بریندار بوو و پەردەی گوێی زیانی پێگەیشت. لە ماوەی ژیانیدا ھەرگیز ھاوسەرگیری نەکردووە. == گۆرانی «دایە دایە» == گۆرانی «[[دایە دایە]]» کە لەلایەن [[موجتەبا میرزادە]]وە سازکرابوو و چەندین ساڵ لەمەوبەر بە دەنگی سەقایی پێشکەشکرا، لە ساڵی ٢٠٠٦دا لە نێو گۆرانییە بەناوبانگەکانی ١٠٠ ساڵی ڕابردووی مۆسیقای ئێراندا کرایە نێو تۆماری نیشتمانی. ئەم گۆرانییەی لەگەڵ ھونەرمەندی بەناوبانگی کورد، [[حەسەن زیرەک]] لە شاری [[بانە]] گوتووەتەوە بە ھەردوو شێوەزاری کوردیی [[لوڕی]] و [[کوردیی ناوەندی|سۆرانی]]. == کۆچی دوایی == ڕەزا سەقایی لە ٢٧ی تەممووزی ٢٠٠٩ بەھۆی لەکارکەوتنی کۆئەندامی ھەناسەدانی کە بووە ھۆی [[جەڵدەی مێشک]]، لە نەخۆشخانەی ساسان لە [[تاران]] کۆچی دوایی کرد. لە ٣١ی تەممووزی ساڵی ٢٠٠٩ تەرمەکەی لە تارانەوە گواسترایەوە بۆ شارەکەی خۆی، [[خوڕەماوە]]، و لەوێ بە خاک سپێردرا. == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{بیرخستنەوەی ویکی|بەستەر=https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%B3%D9%82%D8%A7%DB%8C%DB%8C?wprov=sfla1|سەردێڕ=رضا سقایی|زمان=فارسی|سەردان=٢٤ی تەممووزی ٢٠٢٤}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [http://www.mehrnews.com/fa/newsdetail.aspx?NewsID=1122401 بەڵگەفیلمی ڕەزا جارێکی دیکە دەخوێنێتەوە، لە دەرھێنانی محەممەد سەیفزادە] * {{وێبگەی فەرمی|http://reza-saghaee.com}} * [https://web.archive.org/web/20170217113404/http://avayesepehr.net/ گۆڤاری چارەگی ژمارەی تایبەتی سەقایی] * [http://gharbseda.ir/tag/رضا-سقایی/ گۆرانییەکانی ڕەزا سەقایی] {{تووڵی دەروازە|کوردستان|مۆسیقا|ئێران}} [[پۆل:خەڵکی خوڕەماوە]] [[پۆل:گۆرانیبێژان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کوردیی باشووری]] [[پۆل:لوڕستان]] hoc0v14hspntoeyhfxnt0b2qq3hhmuk 0 274343 1458168 1411543 2025-07-11T09:52:39Z Atom7926 65834 /* چیرۆک */ 1458168 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی فیلم |ناو= دەمەوێت بژیم {{ھن}} I Want to Live |وێنە= دەمەوێت بژیم فیلم.png |دەرھێنەر= [[کارزان کاردۆزی]] |سەرچاوەی چیڕۆک= |چەشن= [[فیلمی بەڵگەنامەیی|بەڵگەفیلم]] |کاست= شندار عەلی{{ھن}}ئەحمەد عەلی{{ھن}}نورەدین خەلیف |زمان= [[زمانی کوردی|کوردی]] |وڵات= [[ھەرێمی کوردستان]] |ڕێکەوتی دەرچوون= ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ |وێنەگری سینەمایی= کارزان کاردۆزی |ماوەی فیلم= ١٠٦ خولەک |imdb_id= tt4131686/ }} '''دەمەوێت بژیم''' ({{بە ئینگلیزی|I Want to Live}})<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt4131686/|سەردێڕ=I Want to Live (03 January 2015) IMDB|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> بەڵگەفیلمێکی کوردییە لە دەرھێنانی [[کارزان کاردۆزی]] لە ساڵی ٢٠١٥ بەرھەم ھاتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pastemagazine.com/article/5-heart-wrenching-documentaries-about-syria|سەردێڕ=5 Heart-Wrenching Documentaries about Syria (04 April 2017) Paste Magazine|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> فیلمەکە تیشک دەخاتە سەر ژیانی ڕۆژانەی شندار، کوڕێکی گەنجی [[کورد]]ی [[ڕۆژاوای کوردستان]] کە نەخۆشی [[تەلاسیمیا]]ی ھەیە و لە کەمپی پەنابەران دەژی لەگەڵ خێزانەکەی لە [[ھەرێمی کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Herd |یەکەم١=David |سەردێڕ=Refugee Tales|ناونیشان=https://archive.org/details/refugeetales0000unse |ڕێکەوت=2016 |بڵاوکەرەوە=Comma Press |ژپنک= ٩٧٨-١-٩١٠٩٧٤-٢٣-٠|زمان=en |پەڕەکان=[https://archive.org/details/refugeetales٠٠٠٠unse/page/٧٨ ٧٨]}}</ref> == چیرۆک == لە پاشخانی ھێرشی [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|داعش]] بۆ سەر کوردستان، شیندار، کوڕێکی گەنجی کورد کە نەخۆشی تەلاسیمیای ھەیە، لەگەڵ پەنابەرانی تری کوردانی ڕۆژاوای کوردستان لە کامپی [[عەربەت]] نیشتەجێبوون لە پارێزگاری سلێمانی. لە تێڕوانینی شیندراوە نمایشی ژیانی ڕۆژانە و ڕۆتینی ناو کامپەکە کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Haylock |یەکەم١=Bridget |سەردێڕ=Traumatic Imprints: Performance, Art, Literature and Theoretical Practice|ڕێکەوت=2020 |بڵاوکەرەوە=Brill |ژپنک= ٩٧٨-١-٨٤٨٨٨-٠٨٥-٦|زمان=en |پەڕەکان=٢٦٥}}</ref> == کاست == * شندار نورەدین عەلی * ئەحمەد نورەدین عەلی * نورەدین خەلیف عەلی * نەریمان عەبدوڵا == بەرھەمھێنان == کاری وێنەگرتنی فیلمەکە لە ماوەی چوار ڕۆژدا کراوە لە لۆکەیشن لە کامپی عەرەبەت لە پارێزگاری سلێمانی بە ستافێکی دوو کەس، دەرھێنەر کارزان کاردۆزی و دەنگ ھەڵگر، حەمە قادر. بووجەی فیلمەکە تەنھا چوار سەد دۆلار بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Casagrande |یەکەم=Orsola |ناونیشان=https://www.google.co.kr/books/edition/Kurdistan_+_100/en3jEAAAQBAJ?hl=es&gbpv=1&dq=%22I+Want+to+Live%22+%22Karzan+Kardozi%22&pg=PT169&printsec=frontcover |سەردێڕ=Kurdistan + 100 |بڵاوکەرەوە=Comma Press |ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨-١-٩١٢٦٩٧-٩٢-٢}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [[imdbtitle:4131686|دەمەوێت بژیم]] لە [[بنکەدراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان|بنکە دراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان]] {{فیلمە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|فیلم}} [[پۆل:فیلمە کوردییەکان]] [[پۆل:فیلمەکانی ٢٠١٥]] [[پۆل:فیلمەکان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:فیلمە تاوانکارییەکان]] [[پۆل:فیلمەکان کە لە عێراق دانراون]] [[پۆل:ئەو فیلمانەی لە کوردستان داندراون]] [[پۆل:فیلمەکانی جەنگی عێراق]] kebv1ifnd4rpugr9nwtcgwpdr0d6kup 1458169 1458168 2025-07-11T09:53:49Z Atom7926 65834 /* بەرھەمھێنان */ 1458169 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی فیلم |ناو= دەمەوێت بژیم {{ھن}} I Want to Live |وێنە= دەمەوێت بژیم فیلم.png |دەرھێنەر= [[کارزان کاردۆزی]] |سەرچاوەی چیڕۆک= |چەشن= [[فیلمی بەڵگەنامەیی|بەڵگەفیلم]] |کاست= شندار عەلی{{ھن}}ئەحمەد عەلی{{ھن}}نورەدین خەلیف |زمان= [[زمانی کوردی|کوردی]] |وڵات= [[ھەرێمی کوردستان]] |ڕێکەوتی دەرچوون= ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ |وێنەگری سینەمایی= کارزان کاردۆزی |ماوەی فیلم= ١٠٦ خولەک |imdb_id= tt4131686/ }} '''دەمەوێت بژیم''' ({{بە ئینگلیزی|I Want to Live}})<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt4131686/|سەردێڕ=I Want to Live (03 January 2015) IMDB|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> بەڵگەفیلمێکی کوردییە لە دەرھێنانی [[کارزان کاردۆزی]] لە ساڵی ٢٠١٥ بەرھەم ھاتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pastemagazine.com/article/5-heart-wrenching-documentaries-about-syria|سەردێڕ=5 Heart-Wrenching Documentaries about Syria (04 April 2017) Paste Magazine|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> فیلمەکە تیشک دەخاتە سەر ژیانی ڕۆژانەی شندار، کوڕێکی گەنجی [[کورد]]ی [[ڕۆژاوای کوردستان]] کە نەخۆشی [[تەلاسیمیا]]ی ھەیە و لە کەمپی پەنابەران دەژی لەگەڵ خێزانەکەی لە [[ھەرێمی کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Herd |یەکەم١=David |سەردێڕ=Refugee Tales|ناونیشان=https://archive.org/details/refugeetales0000unse |ڕێکەوت=2016 |بڵاوکەرەوە=Comma Press |ژپنک= ٩٧٨-١-٩١٠٩٧٤-٢٣-٠|زمان=en |پەڕەکان=[https://archive.org/details/refugeetales٠٠٠٠unse/page/٧٨ ٧٨]}}</ref> == چیرۆک == لە پاشخانی ھێرشی [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|داعش]] بۆ سەر کوردستان، شیندار، کوڕێکی گەنجی کورد کە نەخۆشی تەلاسیمیای ھەیە، لەگەڵ پەنابەرانی تری کوردانی ڕۆژاوای کوردستان لە کامپی [[عەربەت]] نیشتەجێبوون لە پارێزگاری سلێمانی. لە تێڕوانینی شیندراوە نمایشی ژیانی ڕۆژانە و ڕۆتینی ناو کامپەکە کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Haylock |یەکەم١=Bridget |سەردێڕ=Traumatic Imprints: Performance, Art, Literature and Theoretical Practice|ڕێکەوت=2020 |بڵاوکەرەوە=Brill |ژپنک= ٩٧٨-١-٨٤٨٨٨-٠٨٥-٦|زمان=en |پەڕەکان=٢٦٥}}</ref> == کاست == * شندار نورەدین عەلی * ئەحمەد نورەدین عەلی * نورەدین خەلیف عەلی * نەریمان عەبدوڵا == بەرھەمھێنان == کاری وێنەگرتنی فیلمەکە لە ماوەی چوار ڕۆژدا کراوە لە لۆکەیشن لە کامپی ع[[ەربەت]] لە پارێزگاری سلێمانی بە ستافێکی دوو کەس، دەرھێنەر کارزان کاردۆزی و دەنگ ھەڵگر، حەمە قادر. بووجەی فیلمەکە تەنھا چوار سەد دۆلار بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Casagrande |یەکەم=Orsola |ناونیشان=https://www.google.co.kr/books/edition/Kurdistan_+_100/en3jEAAAQBAJ?hl=es&gbpv=1&dq=%22I+Want+to+Live%22+%22Karzan+Kardozi%22&pg=PT169&printsec=frontcover |سەردێڕ=Kurdistan + 100 |بڵاوکەرەوە=Comma Press |ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨-١-٩١٢٦٩٧-٩٢-٢}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [[imdbtitle:4131686|دەمەوێت بژیم]] لە [[بنکەدراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان|بنکە دراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان]] {{فیلمە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|فیلم}} [[پۆل:فیلمە کوردییەکان]] [[پۆل:فیلمەکانی ٢٠١٥]] [[پۆل:فیلمەکان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:فیلمە تاوانکارییەکان]] [[پۆل:فیلمەکان کە لە عێراق دانراون]] [[پۆل:ئەو فیلمانەی لە کوردستان داندراون]] [[پۆل:فیلمەکانی جەنگی عێراق]] 1urdd5prnk7eciuojcyhvjy0kuowa49 1458170 1458169 2025-07-11T09:54:43Z Atom7926 65834 /* بەرھەمھێنان */ 1458170 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی فیلم |ناو= دەمەوێت بژیم {{ھن}} I Want to Live |وێنە= دەمەوێت بژیم فیلم.png |دەرھێنەر= [[کارزان کاردۆزی]] |سەرچاوەی چیڕۆک= |چەشن= [[فیلمی بەڵگەنامەیی|بەڵگەفیلم]] |کاست= شندار عەلی{{ھن}}ئەحمەد عەلی{{ھن}}نورەدین خەلیف |زمان= [[زمانی کوردی|کوردی]] |وڵات= [[ھەرێمی کوردستان]] |ڕێکەوتی دەرچوون= ٣ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ |وێنەگری سینەمایی= کارزان کاردۆزی |ماوەی فیلم= ١٠٦ خولەک |imdb_id= tt4131686/ }} '''دەمەوێت بژیم''' ({{بە ئینگلیزی|I Want to Live}})<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.imdb.com/title/tt4131686/|سەردێڕ=I Want to Live (03 January 2015) IMDB|ڕێکەوتی سەردان=٢٧ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> بەڵگەفیلمێکی کوردییە لە دەرھێنانی [[کارزان کاردۆزی]] لە ساڵی ٢٠١٥ بەرھەم ھاتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.pastemagazine.com/article/5-heart-wrenching-documentaries-about-syria|سەردێڕ=5 Heart-Wrenching Documentaries about Syria (04 April 2017) Paste Magazine|ڕێکەوتی سەردان=١١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤}}</ref> فیلمەکە تیشک دەخاتە سەر ژیانی ڕۆژانەی شندار، کوڕێکی گەنجی [[کورد]]ی [[ڕۆژاوای کوردستان]] کە نەخۆشی [[تەلاسیمیا]]ی ھەیە و لە کەمپی پەنابەران دەژی لەگەڵ خێزانەکەی لە [[ھەرێمی کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Herd |یەکەم١=David |سەردێڕ=Refugee Tales|ناونیشان=https://archive.org/details/refugeetales0000unse |ڕێکەوت=2016 |بڵاوکەرەوە=Comma Press |ژپنک= ٩٧٨-١-٩١٠٩٧٤-٢٣-٠|زمان=en |پەڕەکان=[https://archive.org/details/refugeetales٠٠٠٠unse/page/٧٨ ٧٨]}}</ref> == چیرۆک == لە پاشخانی ھێرشی [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|داعش]] بۆ سەر کوردستان، شیندار، کوڕێکی گەنجی کورد کە نەخۆشی تەلاسیمیای ھەیە، لەگەڵ پەنابەرانی تری کوردانی ڕۆژاوای کوردستان لە کامپی [[عەربەت]] نیشتەجێبوون لە پارێزگاری سلێمانی. لە تێڕوانینی شیندراوە نمایشی ژیانی ڕۆژانە و ڕۆتینی ناو کامپەکە کراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Haylock |یەکەم١=Bridget |سەردێڕ=Traumatic Imprints: Performance, Art, Literature and Theoretical Practice|ڕێکەوت=2020 |بڵاوکەرەوە=Brill |ژپنک= ٩٧٨-١-٨٤٨٨٨-٠٨٥-٦|زمان=en |پەڕەکان=٢٦٥}}</ref> == کاست == * شندار نورەدین عەلی * ئەحمەد نورەدین عەلی * نورەدین خەلیف عەلی * نەریمان عەبدوڵا == بەرھەمھێنان == کاری وێنەگرتنی فیلمەکە لە ماوەی چوار ڕۆژدا کراوە لە لۆکەیشن لە کامپی [[عەربەت]] لە پارێزگاری سلێمانی بە ستافێکی دوو کەس، دەرھێنەر کارزان کاردۆزی و دەنگ ھەڵگر، حەمە قادر. بووجەی فیلمەکە تەنھا چوار سەد دۆلار بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Casagrande |یەکەم=Orsola |ناونیشان=https://www.google.co.kr/books/edition/Kurdistan_+_100/en3jEAAAQBAJ?hl=es&gbpv=1&dq=%22I+Want+to+Live%22+%22Karzan+Kardozi%22&pg=PT169&printsec=frontcover |سەردێڕ=Kurdistan + 100 |بڵاوکەرەوە=Comma Press |ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨-١-٩١٢٦٩٧-٩٢-٢}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * [[imdbtitle:4131686|دەمەوێت بژیم]] لە [[بنکەدراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان|بنکە دراوەی ئینتەرنێتیی فیلمەکان]] {{فیلمە کوردییەکان}} {{تووڵی دەروازە|فیلم}} [[پۆل:فیلمە کوردییەکان]] [[پۆل:فیلمەکانی ٢٠١٥]] [[پۆل:فیلمەکان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:فیلمە تاوانکارییەکان]] [[پۆل:فیلمەکان کە لە عێراق دانراون]] [[پۆل:ئەو فیلمانەی لە کوردستان داندراون]] [[پۆل:فیلمەکانی جەنگی عێراق]] j2pnsq186gpyj9lj9rk77u6ylm7kqaf 0 276142 1458166 1454574 2025-07-11T09:12:36Z 185.75.226.100 ناوەکە هەڵبوو ناوێکی هەڵە نووسرابوو 1458166 wikitext text/x-wiki {{سەرچاوەی ژیاننامەی کەسایەتیی زیندوو}} {{زانیاریدانی کەسایەتیی یووتیووب | name = پێشەوا بەرزنجی | image = <!-- تەنیا ناوی پەڕگەکە دانێ بەبێ پێشگری «پەڕگە:» و [[کەوانەی تیژ]]--> Peshawabarznji(2024).png | caption = پێشەوا لە ٢٠٢٤ | birth_name = <!-- تەنیا کاتێک بەکاری بێنە کە لەگەڵ "name" جیاواز بوو--> | birth_date = {{ڕۆژی لەدایکبوون و تەمەن|١٩٩٦|١١|٢٧}} | birth_place = [[سلێمانی]]، {{ئاڵا|کوردستان}} | nationality = [[کورد]] | other_names = | occupation = [[یووتیووبەر]] | organization = | pseudonym = کورد گەیمەرز | channel_direct_url = @peshawabarznjii | channel_display_name = Peshawa Barznji | years_active = ٢٠١٣–ئێستا | genre = {{flatlist| * [[لێتس پلەی]] * [[ڕەخنە|شیکردنەوە]] * [[ڤڵاگ]] }} | subscribers = ١ ملیۆن<!--تکایە لەگەڵ نوێکردنەوەی ئەمە، ڕێکەوتی stats_update نوێ بکەوە--> | views = ٣٥٠ ملیۆن<!--تکایە لەگەڵ نوێکردنەوەی ئەمە، ڕێکەوتی stats_update نوێ بکەوە--> | language = [[کوردیی ناوەندی]] | silver_year = ٢٠١٩ | silver_button = بەڵێ | gold_year = <!--ساڵی گەیشتنی کەناڵ بە ١٬٠٠٠٬٠٠٠ سەبسکڕایبەر. ئەگەر نەزانرابوو، ئەوا لە جیاتیی ئەمە، «gold_button=بەڵێ» بەکاربێنە--> | stats_update = ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥ }} '''پێشەوا بەرزنجی ‌''' (لەدایکبووی ٢٧ی تشرینی دووەمی ١٩٩٦ لە [[سلێمانی]]، [[باشووری کوردستان]])<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Learn about Peshawa Barznji |ناونیشان=https://www.famousbirthdays.com/people/peshawa-barznji.html |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=Famous Birthdays |زمان=en}}</ref> یووتیووبەرێکی کوردە کە زیاتر لە بواری [[کایەی ڤیدیۆیی]] و [[ڤڵاگ]] ناوەڕۆک لە [[یووتیووب]] بڵاو دەکاتەوە کە لە ٢٠١٣ دەستی بە چالاکییەکانی لەسەر ئەو سەکۆیە کردووە. زیاتر بە کردنی کایە چیرۆکییەکانی وەک [[دوایینی ئێمە]]، [[دوایینی ئێمە بەشی ٢]]، [[ئانچارتد ٤: کۆتایی دزێک]]، [[گاد ئاڤ وار (فرەنچایز)|گاد ئاڤ وار]]، [[ڕێزدێنت ئیڤڵ]]، [[ڕێد دێد ڕیدێمپشن ٢]]، [[ھەلەو نەیبەر]] و بەدەر لەمانەش [[ماینکرافت]] ناسراوە.<ref name="wikitubia">{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=Peshawa Barznji |ناونیشان=https://youtube.fandom.com/wiki/Peshawa_Barznji |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=Wikitubia |زمان=en}}</ref> == ژیاننامە == پێشەوا بەرزنجی لە ٢٧ی تشرینی دووەمی ١٩٩٦ لە [[سلێمانی]] لە [[باشووری کوردستان]] لەدایک بووە و بڕوانامەی [[بەکالۆریۆس]]ی لە [[تەکنۆلۆژیای زانیاری]] لە [[زانکۆی ئەمریکیی عێراق – سلێمانی]] بەدەست ھێناوە. بە وتەی خۆی، حەزی لە ئینگلیزی نەبووە، بەڵام لەبەرئەوەی خوێندن لەو زانکۆیە بە ئینگلیزی بووە، ناچار خۆی ماندوو کردووە و لەڕێگەی زانکۆشەوە ئینگلیزییەکی زۆر باش فێر بووە کە ئەمەش یارمەتیدەر بووە تا ئاسانتر لە چیرۆکی کایەکان تێ بگات و کاراسانیی لە ڕاییکردنی کەناڵەکە بۆی کردووە.{{ژێدەر پێویستە}} == پیشە == بە وتەی خۆی، لە ٢٠٠١ و ھەر لە مناڵییەوە بە کۆنسوڵی دەستیی [[بریک گەیم]]—ئەو کاتە بە ھەڵە پێی دەوترا [[ئاتاری]]—دەستی بە یاریکردن کردووە. دواتر بە کۆنسوڵەکانی [[نینتێندۆ]] و لەنێویشیاندا [[سیستمی چێژبەخشی نینتێندۆ]] یارییەکانی ئەو کاتەی وەک [[سووپەر ماریۆ برۆس]] و بە [[سێگا جێنیسیس]] یارییەکانی وەک [[سۆنێکی ژیشک]]ی کردووە. دوای چەند ساڵێک، یەکە بە یەکە کۆنسوڵەکانی [[پلەیستەیشن]] و [[ئێکس بۆکس]]ی بەکارھێناوە و یارییەکانی ئەو سەردەمەی پێیان کردووە کە بۆ ھەر کۆنسوڵێک دەرچوونە. ھەروەھا لە دەوروبەری ٢٠١٠ کایەکانی فەیسبووکی کردووە.{{ژێدەر پێویستە}} بەپێی چاوپێکەوتنێکی لە بەرنامەی ھاشتاگ لە [[کوردستان ٢٤]]، ڕای گەیاند کە [[دوایینی ئێمە]] ھۆکار بووە و ئارەزووی کردووە کە خەڵکیش ئەو کایەیە ببینن بۆیە، لە ٢٩ی حوزەیرانی ٢٠١٣ کەناڵێکی لە [[یووتیووب]] بە ناوی «کورد گەیمەرز» دروست کرد. بە وتەی خۆی، لە سەرەتادا بە زمانی ئینگلیزی و بەبێ دەرکەوتنی خۆی ڤیدیۆی کایەکانی تێدا بڵاو دەکردەوە، بەڵام دواتر ئەو ڤیدیۆیانەی سڕیوەتەوە و بڕیاری دا بە زمانی کوردیی ناوەندی چالاکی بکات، و لە ٢٥ی ئایاری ٢٠١٥ یەکەم ڤیدیۆی ھەمان کایەی بە زمانی کوردی بڵاو کردووەتەوە و ھۆکارەکەشی ئەوە بووە کە خەڵک لە چیرۆکەکەی تێ بگەن. لە سەرەتاشدا ئەو زنجیرە یارییانەی تێدا دەکرد و بڵاوی دەکردنەوە کە بە چیرۆکێکەوە بەند بوون و خۆی ئارەزووی لێیان ھەبووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= چاوپێكه‌وتنی كورد گه‌یمه‌رس له‌گه‌ڵ كه‌ناڵی كوردستان ٢٤ |ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=zzKc3TjYwsc |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=[[یووتیووب]]|زمان=ku}}</ref> بەرزنجی بۆ یەکەم جار لە ٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٧، لە ئەڵقەی یەکەمی زنجیرەی [[باتڵفیڵد ١]] شێوەی خۆی دەرخست.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= Battlefield 1 Kurdish #1 هه‌ر له سه‌ره‌تاوه به خۆشی ده‌ستی پێكرد |ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=Z3y_ukQggk4 |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=[[یووتیووب]]|زمان=ku}}</ref> لە ٢٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧، لە ڤیدیۆیەکی تردا و بە دەرکەوتنەوە، پێنج خۆشترین کایە یان زنجیرەکایەکانی ژیانی دیاری کرد کە تا ئەو کاتە کردبوونی ئەمانە بوون:<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ= خۆشترین ئه‌و یاریانه‌ی كه له ژیانم كردوومه‌😍😍 |ناونیشان=https://www.youtube.com/watch?v=9_Kul0f_ZvY |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |وێبگە=[[یووتیووب]]|زمان=ku}}</ref> # [[دوایینی ئێمە]] # [[ئانچارتد]] # [[گاد ئاڤ وار]] # [[ڕێزدێنت ئیڤڵ]] # [[مانگی دروێنە: ڕزگارکردنی نیشتمان]] بەڵام، لە چەند ڤیدیۆی تردا کە ساڵانی دواتر لەسەر خۆشترین کایەکانی ژیانی بڵاوی کردبوونەوە، بە زیادکردنی زنجیرەکایەکانی [[گەورەدزیی ئۆتۆمۆبیل]] و [[دە وۆکینگ دێد (کایەی ڤیدیۆیی)|دە وۆکینگ دێد]] ڕای گەیاند کە ئەو یارییانە بەراورد ناکرێن و ھەر یارییەکیان لە ئاستی خۆیدا خۆشترین یارییە. پێشەوا تا ئێستا کایەی [[دەیس گۆن]]ی بە بێزارکەر و [[دە ھێنری ستیکمن کۆڵێکشن]]ی بە پێکەنیناویترین کایە داناوە. بە کایەکانی کۆمپانیاکانی [[نۆتی دۆگ]]، [[ڕۆکستار گەیمز]]، [[سانتا مۆنیکا ستۆدیۆ]]، [[کوانتیک دریم]]، و بە کایە ترسێنەرەکانی کۆمپانیای [[سووپەرماسیڤ گەیمز]] و زنجیرەی [[دارک پیکچەرز ئەنتۆلۆژی]]ی دوایین کۆمپانیا سەرسامە. لە کایەکانی ستۆدیۆ سەربەخۆکانیش، بە [[دێوەزمە بچووکەکان]] و بەشی دواتری، [[دێوەزمە بچووکەکان ٢]] کە لەلایەن [[ستۆدیۆکانی تارسیر]] دروست کراون سەرسامە و چاوەڕێی [[دێوەزمە بچووکەکان ٣]] دەکات کە ئەمەیان لەلایەن سووپەرماسیڤ گەیمز پەرەی پێ دراوە و بڕیارە لە ٢٠٢٥ بڵاو بکرێتەوە. تا تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، زنجیرەکایەکانی [[سڵاو دراوسێ]] لە پلەی یەکەم دێت کە زۆرترین جار بینراون و چەند ئەڵقەی لەنێوان ملیۆنێک بۆ دوو ملیۆن جار بینراوە.<ref name="wikitubia"/> لە ٥ی شوباتی ٢٠١٩، گەیشتە ١٠٠٬٠٠٠ سەبسکڕایبەر و خەڵاتی ئافرێنەری زیوی وەرگرت. لە ٢٠٢٣ ناوی کەناڵەکەی لە «کورد گەیمەرز» بۆ ناوی خۆی، پێشەوا بەرزنجی، گۆڕی و کاردانەوەی جیاوازی لەنێوان بینەرەکانی ھەبوو. جاروبار، بە ڤیدیۆی ئاڵنگاریی جیا لە کایە ڤیدیۆیییەکان وەک «ئەگەر ئازای پێ مەکەنە» و چەند چالاکیی جۆراوجۆر لەگەڵ خوشکەزا و برازاکانی ناوەڕۆک بڵاو دەکاتەوە کە ئەمانە بینەرێکی زیاتریان لە کایە ڤیدیۆیییەکان ھەبووە. لە ١٨ی ئایاری ٢٠٢٥، گەیشتە ١ ملیۆن سەبسکڕایبەر. == کاردانەوەکان == زۆربەی بینەران، بەرزنجی بە کەسێکی لەسەرخۆ، باشی لە وەرگێڕانی چیڕۆکی کایەکان بۆ کوردی و پەڕاندنی وشە نالەبارەکان یان وەرگێڕانێک کە لەگەڵ کۆمەڵگەکەی بگونجێت وەسف کردووە.<ref name="wikitubia"/> ھەروەھا زۆر جار ڕەخنەی لێ گیراوە بەوەی ئەو کایانە دەکات کە تەنیا خۆی ئارەزووی لێیان ھەیە و دوای گۆڕینی ناوی کەناڵەکەش بۆ ناوی خۆی، ڕەخنەیەکی زۆری لێ گیرا و بە ھۆکاری نزمبوونەوەی ژمارەی بینەر و ڕێژەی بینینەکانیان دانا بە بەراورد بە ناوەکەی پێشتر ھەرچەندە ئەوانی تر بە شتێکی ئاسایییان وەسف کرد. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == بەستەرە دەرەکییەکان == * {{یووتیووب|h=peshawabarznjii}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|پارێزگای سلێمانی|کوردستان|عێراق|کایەی ڤیدیۆیی|ئینتەرنێت}} [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی ئەمریکیی سلێمانی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٩٦]] [[پۆل:یوتیووبەرە کوڕەکان]] [[پۆل:یووتیووبەرانی کورد]] jxvt3gyyrofvwhwcbj499jiw8rm7et4 0 277273 1457880 1374919 2025-07-11T01:21:42Z Zemen 40346 ئامانجی ڕەوانەکەری لە [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]ەوە گۆڕی بۆ [[ڕەزمی ساوجوبڵاغ]] 1457880 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[ڕەزمی ساوجوبڵاغ]] 8zh7lrg5lyjpwx4wyjvalvk6k7kads3 0 278545 1457807 1457782 2025-07-10T12:00:45Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457807 wikitext text/x-wiki {{Infobox country|name=کۆماری سووریای عەڕەبی|native_name=جُمْھُورِیَّةُ اَلسُّورِیَةَ اَلْعَرَبِیِّةَ|image_flag=Flag of the United Arab Republic (1958–1971), Flag of Syria (1980–2024).svg|image_coat=Coat of arms of Syria 1.png|image_symbol=Flag orb Syria.svg|common_name=سوریا|motto=وَحْدَةٌ، حُرِّیَّةٌ، اِشْتِرَاکِیَّةٌ|anthem=حُمَاةَ الدِّیَارِ|capital=[[دیمەشق]]|regional_languages=[[عەرەبی]]{{ھن}}[[کوردی]]{{ھن}}[[تورکی]]{{ھن}}[[تورکمانی]]|official_languages=[[عەرەبی]]|ethnic_groups=[[عەرەب]]{{ھن}}[[کورد]]{{ھن}}[[تورک]]|government_type=[[بەعسیزم]]|image_map=Flag map of Syria (1958–1961, 1980–2024).svg|national_anthem=[[پەڕگە:National Anthem of Syria.ogg]]|leader_name1=[[حافز ئەسەد]]|leader_name2=[[بەشار ئەسەد]] (٢٠٠٠—٢٠٢٤)}} '''سووریای بەعس'''، بە فەرمی '''کۆماری عەرەبیی سووریا''' ({{بە عەرەبی|الجمهورية العربية السورية}}) لە نێوان ساڵەکانی ١٩٦٣ ھەتا ٢٠٢٤، حکوومەتی [[سووریا]] بوو کە لەژێر دەسەڵاتی [[حیزبی بەعس (سووریا)|لقی سووریا]]ی [[حیزبی بەعس]]دا بوو. شانبەشانی [[ڕژێمی بەعس|عێراق]] لە ساڵانی ١٩٦٨ ھەتا ٢٠٠٣، یەکێک لەو دوو حکوومەتە [[بەعسیزم|بەعسییانە]] لە جیھاندا بوو. ئەو حکوومەتە لەلایەن [[خێزانی ئەسەد|بنەماڵەی ئەسەد]]ەوە لە ساڵی ١٩٧١ ھەتا [[ھێرشەکانی ٢٠٢٤ی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا|ھێرشەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریا]] لە ساڵی ٢٠٢٤، بەڕێوە بردرا. حکوومەتی بەعس لە دوای [[کوودەتای ١٩٦٣ی سووریا]] دامەزرا و لەلایەن ئەفسەرە سەربازییە [[عەلەوییەکان (مەزھەب)|عەلەوییەکان]]ەوە سەرکردایەتی دەکردرا. [[سەرۆککۆماری سووریا|سەرۆک کۆمار]]ی ئەوکاتی سووریا، [[سەلاح جەدید]] لە [[بزووتنەوەی چاکسازی (سووریا)|شۆڕشی چاکسازی]] لە ساڵی ١٩٧٠دا لەلایەن [[حافز ئەسەد]]ەوە لابردرا. بەرخۆدان لە دژی دەسەڵاتی ئەسەد بووە ھۆی [[کۆمەڵکوژیی حەما]] لە ساڵی ١٩٨٢. حافز ئەسەد لە ساڵی ٢٠٠٠دا مرد و [[بەشار ئەسەد]]ی کوڕی جێگاکەی گرتەوە. ناڕەزایەتییەکان دژی دەسەڵاتی بەعس لە ساڵی ٢٠١١ لە کاتی [[بەھاری عەرەبی]]دا بووە ھۆی دەستپێبوونی [[شەڕی ناوخۆییی سووریا]]، کە لە ئەنجامدا دەسەڵاتی حکوومەتی بەعس بەسەر بەشێکی بەرچاو لە سووریادا لاواز بوو. لە کۆتاییی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤، زنجیرە ھێرشێک لەلایەن [[ئۆپۆزیسیۆنی سووریا|گرووپەکانی ئۆپۆزیسیۆن]]ەوە لە سەرانسەریی سووریا سەریھەڵدا و لە ٨ی کانوونی دووەمی ھەمان ساڵدا بەھۆی [[کەوتنی دیمەشق]]، ڕژێمی ئەسەد [[کەوتنی ڕژێمی ئەسەد|ڕووخا]]. دواتر میدیاکان بڵاویان کردەوە کە بەشار ئەسەد لەگەڵ بنەماڵەکەی بەرەو [[مۆسکۆ]] ڕایان کردووە و مافی پەنابەریی سیاسییان وەرگرتووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|ناونیشان=https://apnews.com/article/syria-assad-sweida-daraa-homs-hts-qatar-7f65823bbf0a7bd331109e8dff419430|سەردێڕ=Syrian government falls in stunning end to 50-year rule of Assad family |ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=AP News |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=ئەسەد لە ڕووسیا |ناونیشان=https://www.reuters.com/world/russia-says-syrias-assad-has-left-country-given-orders-peaceful-power-handover-2024-12-08/}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=Quillen |یەکەم=Maziar Motamedi,Umut Uras,Stephen |سەردێڕ=SYRIA’S AL-ASSAD OVERTHROWN |ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/12/7/syria-war-live-news-govt-says-president-al-assad-has-not-fled-damascus |ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=Al Jazeera |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٧ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Syrian government falls in stunning end to 50-year rule of Assad family |ناونیشان=https://apnews.com/article/syria-assad-sweida-daraa-homs-hts-qatar-7f65823bbf0a7bd331109e8dff419430 |ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=AP News |زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ڕێکەوت=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|سەردێڕ=Syrian President Bashar Assad flees, war monitor says, as his government collapses and insurgents enter Damascus - CBS News |ناونیشان=https://www.cbsnews.com/news/syrian-insurgents-enter-damascus-bashar-assad-flees-country/ |ڕێکەوتی سەردان=٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=www.cbsnews.com |زمان=en-US}}</ref> == مێژوو == === کوودەتای ساڵی ١٩٦٣ و دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵاتی حیزبی بەعس === {{سەرەکی|کوودەتای ١٩٦٣ی سووریا}} لە ساڵی ١٩٦١ [[حیزبی بەعس (سووریا)|حیزبی بەعس]] بە ھاوکاری چەند لایەنێک لە [[سووریا]]، بەڵگەنامەی جیابوونەوەیان واژوو کرد. دوابەدوای ئەمەش [[حافز ئەسەد]] و ژمارەیەک لە ھاوکارەکانی لە لیژنەی سەربازی حیزبی بەعس بۆ ماوەی ٤٤ ڕۆژ لە میسر دەستبەسەر کران. دوای ئازادکردنیان، لە چوارچێوەی ئاڵوگۆڕی دیل بۆ ئەو ئەفسەرە میسریانەی لە سووریا دەستبەسەرکراون، گەڕێنرانەوە بۆ سووریا. لەگەڵ گەڕانەوەی بەھۆی دژایەتی لەگەڵ جیابوونەوەی لە سوپای سووریا دوورخرایەوە لە وەزارەتەکەیدا گواسترایەوە بۆ خزمەتگوزاری شارستانی. دوابەدوای کودەتاکەی ساڵی ١٩٦١ کە کۆتایی بە یەکێتیی سیاسی میسر و سووریا ھێنا، وڵاتەکە قۆناغێکی گێژاوی بەخۆیەوە بینی، کە بە کودەتاکەی بەعس لە ٨ی ئازاری ١٩٦٣ کۆتایی ھات، ئەندامانی حیزبی بەعس بە سەرۆکایەتی [[میشیل عەفلەق]] و سەلاحەددین ئەلبیتار دەستیان بەسەر دەسەڵاتدا گرت. بەعسییەکانیش لە بەرامبەردا حکوومەتی نوێی سووریایان کۆنترۆڵ کرد. ئەفسەری بەعسی حافز ئەسەد لەلایەن ھاوڕێ و ھەڤاڵەکەی لە لیژنەی سەربازی، بەڕێوەبەری کاروباری ئەفسەرانی ئەوکات، موقەدەم سەلاح جەدید، گەڕێنرایەوە بۆ خزمەت. دواتر لە ساڵی ١٩٦٤ لە پلەی ڕائیدەوە بەرزکرایەوە بۆ لیوا و وەک فەرماندەی ھێزی ئاسمانی و بەرگریی ئاسمانی دەستنیشانکرا. لیژنەی سەربازیی حیزبی بەعس دەستی کرد بە چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی، ئەرکی ئەویش فراوانکردنی تۆڕی لایەنگران و لایەنگرانی حیزبی بەعس بوو لەناو ھێزە چەکدارەکاندا. لە ٢٣ی شوباتی ١٩٦٦ لیژنەی سەربازی بە سەرۆکایەتی سەلاح جەدید و بە بەشداریی ئەو، کودەتایەکیان لەسەر فەرماندەیی نیشتمانیی حیزبی بەعس ئەنجامدا، کە میشێل عەفلەق دامەزرێنەری حیزبەکە و ئەمین ئەلحافز سەرۆککۆماری بەعس لەخۆگرتبوو. دواتر سەلاح جەدید دەستبەرداری پلەی سەربازی خۆی بوو بۆ ئەوەی بەتەواوەتی کۆنترۆڵکردنی ئەو حیزبە و حوکمڕانی سووریا بکات، ھاوکات حافز ئەسەد کۆنتڕۆڵی لیژنەی سەربازی حیزبی بەعس و وەزارەتی بەرگریی سووریای گرتە دەست. حیزبی بەعس دوای دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵات لەلایەن لیژنەی سەربازی لە ساڵی ١٩٦٣ لە سووریا، وەک دەوڵەتێکی تۆتالیتاری حوکمڕانی سووریای کرد، بەعسییەکان زاڵ بوون بەسەر ھەموو لایەنەکانی سیاسەت و پەروەردە و کولتوور و ئایینی وڵاتەکەدا، ھەروەھا چاودێری ھەموو لایەنەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی لە ڕێگەی [[موخەبەرات]] (پۆلیسی نھێنی) بەھێزەوە دەکرد. سوپای سووریا و پۆلیسی نھێنی دوای پاکتاوکردنی نوخبە تەقلیدییە مەدەنی و سەربازییەکانی ڕژێمی نوێ، لە ناو ئامێری حیزبدا یەکخران. کودەتاکەی بەعس لە ساڵی ١٩٦٣دا «پچڕانێکی بنەڕەتی» لە مێژووی ھاوچەرخی سووریادا بەدیکرد، بەو پێیەی ئەو حیزبە دەسەڵاتی قۆرخ کرد و دەوڵەتێکی تاک حیزبی دامەزراند و لە ڕێگەی جێبەجێکردنی ئایدۆلۆژیاکەیەوە سیستمێکی نوێی کۆمەڵایەتی-سیاسیی سەپاند. دوابەدوای دەستبەسەرداگرتنی دەسەڵات لەلایەن حیزبی بەعسەوە، ئەفسەرە سەربازییەکانی سەر بە حیزبەکە لە چوارچێوەی بەرنامەی ئایدیۆلۆژیی خۆیان دەستیان کرد بە ئەنجامدانی پاکتاوکردن لە سەرانسەری سووریادا. ئەو سیاسەتمەدارانەی کۆماری دووەمی سووریا کە پاڵپشتی جیابوونەوەی سووریایان لە کۆماری یەکگرتووی عەرەبی کرد، لەگەڵ سوپای سووریا کە ملکەچی حیزبی بەعس بوو، پاککرانەوە و تەسفییە کران. سیاسەتمەداران و کارمەندانی سەربازی و مەدەنییەکان کە پشتیوانی جیابوونەوەی سووریایان لە کۆماری یەکگرتووی عەرەبی دەکرد، لەلایەن ئەنجومەنی نیشتمانیی فەرماندەیی شۆڕشگێڕی کە لەژێر دەسەڵاتی بەعسدایە، مافە کۆمەڵایەتی و یاسایییەکانیان لێسەندرایەوە. ئەمەش وای کرد ڕژێمی بەعس بتوانێت تەواوی چینی سیاسی لە کۆماری دووەمی سووریادا ھەڵبوەشێنێتەوە و دامودەزگاکانی لەناوببات. == سوپا == سووریا لەژێر دەسەڵاتی بەعسدا بە ڕژێمێکی سەربازی [[دیکتاتۆر]] و دەوڵەتی پۆلیسی تایبەتمەند بوو. ھێزە چەکدارەکانی سووریا ھاوکاری گەیاندنی حیزبی بەعسیان کرد بۆ دەسەڵات. ڕژیم لە سایەی دڵسۆزی حیزب بۆ سوپا و پشتبەستنی زۆر بە ئامێری ئەمنی و سەربازی بوو. لە ساڵی ١٩٦٣ەوە سەرکردایەتی سوپای سووریا زیاتر دەچێتە سەر فەرماندەکانی بەعس و ئەفسەرانی بەعسیش پێشکەوتنخوازتر بوون. دوای ئەوەی حافز ئەسەد ھاتە سەر دەسەڵات، ئەفسەرانی [[سوننە]]ی لە چینی ناوەڕاست و سەرەوە پاککردەوە و لە شوێنی ئەوان ئەفسەری کەمینە گوندنشینەکانی دانا. ھەروەھا دەسەڵاتی خۆی چەسپاند بە دروستکردنی «پاسەوانێکی تایبەتی»ی [[عەلەوی|عەلەوییەکان]] کە یارمەتیدەر بوو بۆ دووپاتکردنەوەی کۆنترۆڵی ڕژێم بەسەر سوپادا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.jstor.org/stable/41857625 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٣ی شوباتی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی شوباتی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240213145817/https://www.jstor.org/stable/41857625 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.jstor.org/stable/447038 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٣١ی ئایاری ٢٠٢٣ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣١ی ئایاری ٢٠٢٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230531093621/https://www.jstor.org/stable/447038 |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> دوابەدوای شکستی سووریا لە [[شەڕی شەش ڕۆژە|جەنگی شەش ڕۆژە]] لەگەڵ [[ئیسرائیل]]، حافز ئەسەد دەستیکرد بە بەھێزکردنی سوپا بەشێوەیەکی بەرچاو بۆ ئەوەی ھاوسەنگی سەربازی لەگەڵ ئیسرائیل بەدەستبھێنێت. ھێزە چەکدارەکانی سووریا کە تاڕادەیەکی زۆر ھێزێکی سەرباز بوو، قەبارەی لە ٥٠ ھەزار کەسەوە لە ساڵی ١٩٦٧ بۆ ٢٢٥ ھەزار کەس لە ساڵی ١٩٧٣دا زیادی کرد، دواتر لە ساڵانی نەوەدەکاندا ٣٥٠ ھەزار کەسی تێپەڕاند. دوابەدوای داڕمانی [[یەکێتیی سۆڤیەت]] لە ساڵی ١٩٩١، سووریا سەرچاوەی سەرەکی کەرەستە سەربازییەکانی لەدەستدا، ئەمەش بەشداری کرد لە گۆشەگیرکردنی سوپای سووریا. ساڵی ٢٠٠٥ ٥٠٪ی بوودجەی نیشتیمانی سووریا بۆ خەرجی سەربازی و ھەواڵگری تەرخان کراوە. سوپای سووریا ٢١٥ ھەزار کارمەندی ھەمیشەیی و زیاتر لە ٤٠٠ ھەزار کارمەندی کۆکراوەی ھەبوو، لەگەڵ ٤٧٠٠ تانک، ٤٥٠٠ زرێپۆشی ھەڵگری سەرباز، ٨٥٠ مووشەکی سەرزەوی بۆ ئاسمانی، ٤٠٠٠ چەکی دژە فڕۆکە و ٦١١ فڕۆکەی شەڕکەر.<ref>https://books.google.com/books/about/The_Foreign_Policies_of_Arab_States.html?hl=ar&id=ZmpjEAAAQBAJ</ref> == مافی مرۆڤ == مافەکانی مرۆڤ لە سووریا لەژێر دەسەڵاتی بەعسدا بە کردەوە نەبوون و پێشینەی مافی مرۆڤی حکوومەت لە خراپترینەکانی جیھان دادەنرێت. لە ئەنجامدا سووریای بەعسی بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن ڕێکخراوە نێونەتەوەیییە دیارەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان، ھیومان ڕایتس وۆچ، ڕێکخراوی لێبوردنی نێونەتەوەیی و یەکێتیی ئەورووپا ئیدانە کرا. ئازادییە مەدەنییەکان و مافە سیاسییەکان و ئازادیی ڕادەربڕین و گردبوونەوە لەژێر دەسەڵاتی بەعسی بەشار ئەسەددا کە بە «یەکێک لە سەرکوتکەرترین ڕژێمەکانی جیھان» دادەنرا. ڕاپۆرتی «ئازادی لە جیھان»ی ساڵی ١٩٧٣ی فریدۆم ھاوس، سووریای لە «خراپترین لە خراپترین»ی وڵاتانی «نا ئازاد» ڕیزبەند کردووە، کەمترین نمرەی (١/١٠٠)ی بەدەستھێناوە.<ref>https://web.archive.org/web/20171122204734/https://www.hrw.org/world-report-2010</ref><ref>https://web.archive.org/web/20230512100813/https://www.ohchr.org/en/press-releases/2011/08/human-rights-council-debates-situation-human-rights-syrian-arab-republic</ref><ref>https://web.archive.org/web/20230501155117/https://www.government.nl/latest/news/2023/04/24/eu-sanctions-syrian-regime-netherlands</ref><ref>https://web.archive.org/web/20230309145759/https://freedomhouse.org/country/syria/freedom-world/2023</ref><ref>https://web.archive.org/web/20230318081024/https://www.usip.org/publications/2023/03/syrias-stalemate-has-only-benefitted-assad-and-his-backers</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://freedomhouse.org/sites/default/files/2023-03/FIW_World_2023_DigtalPDF.pdf |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250110080025/https://freedomhouse.org/sites/default/files/2023-03/FIW_World_2023_DigtalPDF.pdf |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{تووڵی دەروازە|سیاسەت|سۆشیالیزم|سووریا}} {{سووریا-کۆلکە}} [[پۆل:بەشار ئەسەد]] [[پۆل:دەوڵەتە دیکتاتۆرەکان]] [[پۆل:مێژووی سووریا]] [[پۆل:کۆمارە سۆسیالیستییەکانی پێشوو]] [[پۆل:ویلایەتەکان و مەڵبەندەکان، دامەزرانی ١٩٦٣]] [[پۆل:سووریا لە دەیەی ١٩٦٠]] [[پۆل:سووریا لە دەیەی ١٩٧٠]] [[پۆل:سووریا لە دەیەی ١٩٨٠]] [[پۆل:سووریا لە دەیەی ١٩٩٠]] [[پۆل:سووریا لە دەیەی ٢٠٠٠]] [[پۆل:سووریا لە دەیەی ٢٠١٠]] eybj9o8bk847ath9db76m2zhfpc8yni 0 279997 1458099 1414483 2025-07-11T06:01:12Z DanyMations 70070 1458099 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی |ناو= کاروان ھەورامی |ڕێکەوتی لەدایکبوون= ١٩٨١ |شوێنی لەدایکبوون= [[ھەولێر]] |شوێنی حەوانەوە= [[کەنەدا]] |نەتەوە= {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[کورد]] |پیشە= [[ھونەرمەند]]، [[گۆرانیبێژ]] |وێنە= Karwan hawrami.png }} '''کاروان ھەورامی''' (لەدایکبووی ١٩٨١ لە [[ھەولێر]]) ھونەرمەند و گۆرانیبێژێکی کوردە. ئەو [[گۆرانی]] و بەرھەمەکانی بە [[چەشنی مۆسیقا]]ی [[مۆسیقای پۆپ|پۆپ]] دەڵێتەوە و چەندین بەرھەمی تایبەت بە خۆی ھەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=کاروان هەورامی |ناونیشان=https://www.xendan.org/life/detailnews?jimare=16535&babet=40&relat=8129 |وێبگە=خەندان}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=فەرەج |یەکەم=شانۆ بەکر |ڕێکەوت=25 ئازار |سەردێڕ=کاروان هەورامی: هەولێریم و کوڕی ئاشتی هەورامی نیم - AVA News |ناونیشان=https://www.ava.news/news/3086 |ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥|وێبگە=www.ava.news}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|ھونەر|کوردستان|کەنەدا}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٨١]] [[پۆل:خەڵکی ھەولێر]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] eq4l088ztg92830l2jjdv14nlzn9fpc 0 282859 1457992 1449903 2025-07-11T04:49:57Z DanyMations 70070 1457992 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی گۆرانیبێژ | ناو = ئەژدەر وەھبی | وێنە = FB IMG 1748334576865.jpg | جێگری وێنە = | شرۆڤەی وێنە = | نەتەوە = [[کورد]] | ناوی لەدایکبوون = | ناوی خۆماڵی = | زمانی ناوی خۆماڵی = | نازناو = | ڕێکەوتی لەدایکبوون = ١٩٧٧ | شوێنی لەدایکبوون = [[سلێمانی]] | بنەچە = {{ئاڵا|کوردستان}} | ڕێکەوتی مردن = | شوێنی مردن = | پیشە = [[گۆرانیبێژ]] | ئامێر = [[دەنگی مرۆڤ|دەنگ]] | ساڵانی چالاکبوون = |ناوی باوک = |ناوی دایک = | ئەلبوم = | ماڵپەڕ = | ئامێرە دیارەکان = }} '''ئەژدەر وەھبی''' (لەدایکبووی ١٩٧٧ لە [[سلێمانی]]) [[گۆرانیبێژ]]ێکی کوردی [[باشووری کوردستان]]ە. == ژیانی ھونەری == سەرەتای بەشداریی ئەژدەر لە کاری ھونەری لە ساڵی ١٩٨٩ دەست پێ دەکات کاتێک لە چەند فێستیڤاڵێک گۆرانیی مندڵان دەڵێت. لە پەیمانگای ھونەرە جوانەکان خوێندوویەتی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|سەردێڕ=ئەژدەر وەهبی دوای حەوت ساڵ دابڕان|ناونیشان=https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=2981&type=farhang|وێبگە=www.khaktv.net|بڵاوکەرەوە=خاک|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی شوباتی ٢٠٢٥}}{{بەستەری مردوو|url=https://www.khaktv.net/all-detail.aspx?jimare=2981&type=farhang |date=ئایاری ٢٠٢٥ }}</ref> یەکەم گۆرانی تۆمارکراوی لە ساڵی ١٩٩٦ بە ناوی «گوڵەگەنم» بڵاوکردەوە و دواتر چەند گۆرانیی دیکەی بە شێوەی تاک بڵاوکردەوە. لە ساڵی ١٩٩٧ کۆچی کرد بۆ ھەندەران و لە ٢٠٠٤ یەکەم ئەلبومی گۆرانی خۆی بە ناوی ''{{قت|دیەم}}'' بڵاوکردەوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|یەکەم١=Kurdipedia|دوایین١=کوردیپێدیا|سەردێڕ=ئەژدەر وەهبی|ناونیشان=https://kurdipedia.org/default.aspx?lng=1&q=200903021137401496|وێبگە=Kurdipedia.org|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی شوباتی ٢٠٢٥}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تووڵی دەروازە|ژیاننامە|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی|پارێزگای سلێمانی|کوردستان}} {{ژیاننامە-کۆلکە}} {{گۆرانیبێژ-کۆلکە}} [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی پیاوی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٧٧]] nwfrkloiohprc0uxn71dh07n85balvs 10 284106 1457865 1432741 2025-07-10T21:52:07Z EmausBot 1914 چاکسازیی دووجار-ڕەوانەکردنەوە بۆ [[داڕێژە:ئاڕاستەی زایەندی]] 1457865 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[داڕێژە:ئاڕاستەی زایەندی]] qfyc48qm6206fpqqgy3hsezvyk08epp 0 284597 1458020 1436321 2025-07-11T05:33:01Z DanyMations 70070 1458020 wikitext text/x-wiki '''محەممەد ساڵح شەریف''' ناسراو بە '''حەمەی نێرگز''' (؟، [[سلێمانی]] – ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٣، سلێمانی) ھونەرمەندێکی [[کورد]]ی شاری سلێمانی بوو. == سەرەتای ژیان == حەمەی نێرگز بەھۆی ھەژاری خێزانەکەیەوە، نەیتوانی بە ڕۆژ بچێتە قوتابخانە، بە ڕۆژ کاری دەکرد‌ و شەوان لە قوتابخانەی فەیسەڵییە دەیخوێند. ھەر لە لاوییەوە خولیای ھونەری گۆرانی و گۆرانیوتن بووە، و بۆ ئەم مەبەستەش ئامۆژگاری لە [[عەبدوڵڵا گۆران|گۆرانی شاعیر]] وەرگرتووە. لە سەرەتای ساڵانی شەستەکانی سەدەی ڕابردوو، لە ڕێگای قادر برسیی شاعیر‌ و [[شەماڵ سائیب]]ەوە دەچێتە [[ڕادیۆی کوردیی بەغدا]]، پاش تاقیکردنەوەی، بەڵام ڕادیۆکە ڕازی نابن و وەری ناگرن. پاشان دێتەوە سلێمانی و لە ڕێی [[تیپی مۆسیقای مەولەوی‌]] و تیپی مۆسیقای ھونەر‌ و وێژەی کوردییەوە، گۆرانییەکانی تۆمار دەکات‌، و لەناو کورددا دەناسرێت.<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب |سەردێڕ=حەمەی نێرگز؛ وێڵی دوای نان!‌|ناونیشان=https://www.knwe.org/KU/Details/21981 |ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٥|وێبگە=www.knwe.org}}</ref> === کۆچی دوایی === لە ٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٣ دوای ٥ ساڵ بەھۆی نەخۆشیی شێرپەنجەوە کۆچی دوایی کرد، و لە [[گردی سەیوان]] لە سلێمانی بە خاک سپێردرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=zer01 |ڕێکەوت=٢٣ی ئەیلوولی ٢٠١٣|سەردێڕ=حەمەی نێرگز کۆچی دوایی کرد|ناونیشان=https://www.sulcci.com/jmare-2221/ |ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٥|وێبگە=SCCI |زمان=ku}}</ref> == نازناو == نازناوی «نێرگز» لە نێرگزی دایکییەوە بۆی ماوەتەوە، و وەک ناوی ھونەری بەکاری ھێناوەتەوە؛ لەبەرئەوەی لە مناڵیدا دایکی ئەرکی بەخێوکردنی خۆی و ٦ مناڵی دیکەی لە ئەستۆدا بووە و توانیویەتی گەورەیان بکات.<ref name=":0" /> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{گۆرانیبێژانی کورد}} {{تد|کوردستان|مۆسیقا|مۆسیقای کوردی}} [[پۆل:مردووانی ٢٠١٣]] [[پۆل:گۆرانیبێژە پیاوەکانی کوردیی ناوەندی]] [[پۆل:کوردەکانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:گۆرانیبێژان بە زمانی کوردی]] [[پۆل:خەڵکی سلێمانی]] 64q1kyssdqe0ona37n17sjy192q8cff 0 284598 1458094 1436937 2025-07-11T05:58:45Z DanyMations 70070 1458094 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کەسایەتی|ناو=ڕەفیق چالاک|وێنە=ڕەفیق چالاک 2.jpg|ڕێکەوتی لەدایکبوون=١٩٢٣|شوێنی لەدایکبوون=سلێمانی، [[باشووری کوردستان]] {{ئاڵای کوردستان}}|ڕێکەوتی مردن=٣٠ی تشرینی دووەمی ١٩٧٣|شوێنی مردن=بەغدا، {{ئاڵا|عێراق}}|نەتەوە=کورد|پیشە=[[نووسەر]]، [[مامۆستا]]، [[شانۆکار]]، [[گۆرانیبێژ]] و [[وەرگێڕ]]|حیزب=ئەندام و بەرپرسی بەغدای [[حیزبی شیوعیی کوردستان-عێراق|حیزبی کۆمۆنیست]]}} '''ڕەفیق چالاک''' (١٩٢٣، [[سلێمانی]] – ٣٠ی تشرینی دووەمی ١٩٧٣، [[بەغدا]]) [[شانۆکار]]، [[نووسەر]]، [[گۆرانیبێژ]] و [[وەرگێڕ]]ێکی [[کورد]] بوو. ھەروەھا ئەندامی پێشوو و بەرپرسی بەشی بەغدای [[حیزبی شیوعیی کوردستان-عێراق|حیزبی کۆمۆنیست]] بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=موکریانی|یەکەم=ھەژار|ناونیشان=https://books.vejin.net/ck/text/22622|سەردێڕ=چێشتی مجێور|title-link=چێشتی مجێور|ساڵ=١٩٩٧|زمان=ku}}</ref> ڕۆڵی گرنگی ھەبووە لە نزیککردنەوەی خەڵکی کورد لە شانۆ. == ژیان == ڕەفیق چالاک، لە ساڵی ١٩٢٣ لە شاری سلێمانی لەدایکبووە. وەک خۆی دەڵێت «لە ساڵی ١٩٤١دا لە ''ماڵی مامۆستایان'' ({{عەرەبی|دار المعلمين}}) دەرچووم و بووم بە مامۆستایەکی بچکۆلانەی خۆبەزلزان».<ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ|دوایین=Raswl |یەکەم=Shamal Aziz Hamad amin |دوایین٢=Abdulqader |یەکەم٢=Kaify Ahmad |ڕێکەوت=٦ی نیسانی ٢٠٢٤|سەردێڕ=The Role of Rafiq Chalak in The Development of Kurdish Theater |ناونیشان=https://journal.lfu.edu.krd/ojs/index.php/qzj/article/view/1467/1705 |journal=QALAAI ZANIST SCIENTIFIC JOURNAL |زمان=en |بەرگ=٩|issue=1 |پەڕەکان=١١٩–١٥٦|doi=10.25212/lfu.qzj.9.1.5 |issn=2518-6566}}</ref> کاتێک [[ھاوپەیمانانی جەنگی جیھانیی دووەم|ھاوپەیمانان]] لە سەردەمی [[جەنگی جیھانیی دووەم]]دا لە شاری [[یافا]]ی [[فەلەستین]] ڕادیۆیەکیان دامەزراند، ڕەفیق چالاک ھاوشانی [[عەبدوڵڵا گۆران]] ڕوویان کردە ئەوێ بۆ ئەوەی بەرنامەیەکی کوردی بە [[زمانی کوردی]] پێشکەش بکەن. چالاک لە ماوەی مانەوەی لەوێ چەند ھونەرمەندێکی [[میسرییەکان|میسری]] ناسی، لەوانە یووسف وەھبی و بشارە واکیم، کە شارەزایی باشیان ھەبوو لە [[شانۆ]]دا. لەگەڵ گەڕانەوەی بۆ [[عێراق]] لە ساڵی ١٩٤٥ پەیوەندی بە [[ڕادیۆی کوردیی بەغدا]]وە دەکات. بەڵام دوای تەنھا یەک مانگ لەوێ دەرکرا، لەبەر ئەوەی ھۆنراوەی پارچە گۆرانییەکی شۆڕشگێڕانەی بە ناوی ''«گۆرانی ئازادیی چین»'' نووسی بوو. گەڕایەوە بۆ سلێمانی لەوێ وەک مامۆستا دەستی کرد بە وانە گوتنەوە، لێرەش بەھۆی وتارێکی گشتی کە لە ساڵی ١٩٤٧دا پێشکەشی کرد، و تیایدا باس لە لەسێدارەدانی سەرکردەکانی [[کۆماری مەھاباد]] دەکات، جارێکی دیکە دوور دەخرێتەوە. لە ساڵی ١٩٥٠ گەڕایەوە بۆ ڕادیۆی کوردیی بەغدا و تا ساڵی ١٩٥٦ لەوێ بەردەوام بوو لە کارکردن، لەو ماوەیەدا چەندین شانۆنامەی ڕادیۆیی کوردی پێشکەش کرد کە توانی پێی ناوبانگی خۆی لەناو ھونەری کوردیدا بچەسپێنێت.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Rostami|یەکەم=Mari R.|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=Lf2ZDwAAQBAJ&pg=PA92&dq=rafiq+chalak&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&ovdme=1&sa=X&ved=2ahUKEwjV-PSNuL-MAxULSfEDHWcQPIkQ6AF6BAgIEAM#v=onepage&q=rafiq%20chalak&f=false|سەردێڕ=Kurdish Nationalism on Stage: Performance, Politics and Resistance in Iraq|ڕێکەوت=٢٧ی حوزەیرانی ٢٠١٩|بڵاوکەرەوە=Bloomsbury Publishing|ژپنک=٩٧٨-١-٧٨٨٣١-٨٦٩-٣|زمان=en}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Hassanpour|یەکەم=Amir|ناونیشان=https://books.google.iq/books?id=fP9jAAAAMAAJ&q=rafiq+chalak&dq=rafiq+chalak&hl=en&newbks=1&newbks_redir=0&source=gb_mobile_search&ovdme=1&sa=X&ved=2ahUKEwjHoNe7ub-MAxWOA9sEHUqtKmYQ6AF6BAgKEAM|سەردێڕ=Nationalism and Language in Kurdistan, 1918-1985|ڕێکەوت=1992|بڵاوکەرەوە=Mellen Research University Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٧٣٤-٩٨١٦-٧|زمان=en}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[پێڕستی کەسایەتییە کوردەکان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{تووڵی دەروازە|کوردستان|وێژەی کوردی|شانۆ|مۆسیقای کوردی|مۆسیقا|عێراق}} [[پۆل:مردووانی ١٩٧٣]] [[پۆل:شۆڕشگێڕە کوردەکان]] [[پۆل:کوردانی باشووری کوردستان]] [[پۆل:شانۆنامەنووسان]] [[پۆل:گۆرانیبێژانی کورد]] [[پۆل:گۆرانیبێژان]] [[پۆل:نووسەران]] [[پۆل:نووسەرانی کورد]] awlzx3fzev5xpd2a5js5fuea8om7ebj 0 286604 1457823 1457734 2025-07-10T12:03:25Z AramBot 39807 بۆت: ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457823 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی فڕۆکە |ناونیشان = بۆینگ EA-18G گراولەر |وێنە = U.S. Navy EA-18G Growler breaks away from a U.S. Air Force KC-135 (altered).jpg |قەبارەی_وێنە = 300px |تێبینی_وێنە = فڕۆکەیەکی جۆری EA-18G ی ھێزی دەریایی ئەمریکا لە کاتی فڕیندا بەسەر زەریای ھێمن |جۆر = شەڕی ئەلیکترۆنی، سەرکوتکردنی بەرگریی ئاسمانی |وڵاتی_دروستکەر = {{ئاڵای ئەمریکا}} ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا |کۆمپانیای_دروستکەر = کۆمپانیای بۆینگ، نۆرسرۆپ گرومن |یەکەم_فڕین = ١٥ی ئابی ٢٠٠٦<ref name="GrowlerFirstFlight">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.boeing.com/news/releases/2006/q3/060816a_nr.html|سەردێڕ=Boeing Successfully Completes First Flight of EA-18G Growler|ڕێکەوت=١٦ی ئابی ٢٠٠٦|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣|بڵاوکەرەوە=Boeing}}</ref> |خستنەخزمەت = ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٩<ref name="IOC_Milestones">{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://www.navy.mil/submit/display.asp?story_id=48615 |سەردێڕ=VAQ-132, First EA-18G Growler Squadron, Established |بڵاوکەرەوە=U.S. Navy |ڕێکەوت=٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ |ڕێکەوتی سەردان=٢٠ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171228224747/http://www.navy.mil/submit/display.asp?story_id=48615 |ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> |دۆخ = لە خزمەتدایە |بەکارھێنەری_سەرەکی = ھێزی دەریاییی ئەمریکا |بەکارھێنەرانی_تر = ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا |ساڵانی_بەرھەمھێنان = ٢٠٠٧–ئێستا |ژمارەی_دروستکراو = ١٧٣ (تا مانگی ئایاری ٢٠٢٣)<ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین١=Trevithick |یەکەم١=Joseph |سەردێڕ=The Last EA-18G Growler Has Been Delivered |ناونیشان=https://www.thedrive.com/the-war-zone/the-last-ea-18g-growler-has-been-delivered |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣|ئیش=The War Zone |ڕێکەوت=٣١ی ئایاری ٢٠٢٣}}</ref> |نرخی_یەکە = ٦٨.٢ ملیۆن دۆلاری ئەمریکی (تێچووی فڕین)<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://fly.historicwings.com/2012/07/ea-18g-growler/ |سەردێڕ=EA-18G Growler |بڵاوکەرەوە=Historic Wings |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣}}</ref> |وەشانی_پێشوو = F/A-18F Super Hornet }} '''بۆینگ EA-18G گراولەر''' (بە ئینگلیزی: Boeing EA-18G Growler) فڕۆکەیەکی شەڕی ئەلیکترۆنیی ئەمریکییە، کە وەشانێکی تایبەتمەندی فڕۆکەی دوو کورسیی ئێف/ئەی-١٨ئی/ئێف سووپەر ھۆرنێت و توانای نیشتنەوە و فڕینی لەسەر فڕۆکەھەڵگرەکانی ھەیە. گراولەر لەلایەن کۆمپانیای بۆینگەوە پەرەی پێ دراوە بۆ شوێنگرتنەوەی فڕۆکەی نۆرسرۆپ گرومن ئی ئەی-٦ بی پراولەر لە خزمەتی ھێزی دەریاییی ئەمریکادا. توانای سەرەکیی گراولەر بریتییە لە ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی جەنگی ئەلیکترۆنی و سەرکوتکردنی بەرگریی ئاسمانیی دوژمن (SEAD)، بەتایبەتی لە ڕێگەی شێواندنی سیگناڵی ڕادار و سیستەمەکانی پەیوەندیی دوژمنەوە (کە بە ''جەیمینگ'' ناسراوە). ئەم فڕۆکەیە لە ساڵی ٢٠٠٩ەوە بە فەرمی لە خزمەتی سەربازیدایە و جگە لە ئەمریکا، لەلایەن ئوسترالیاشەوە بەکار دەھێنرێت. == پەرەپێدان == لە ساڵی ٢٠٠٠، ھێزی دەریاییی ئەمریکا دەستی کرد بە گەڕان بۆ فڕۆکەیەکی نوێی جەنگی ئەلیکترۆنی بۆ ئەوەی شوێنی فڕۆکە کۆنەکانی جۆری EA-6B Prowler بگرێتەوە کە لە جەنگی ڤێتنامەوە لە خزمەتدابوون. دوای لێکۆڵینەوە، بڕیار درا کە وەشانێکی تایبەتی فڕۆکەی ئێف/ئەی-١٨ ئێف سوپەر ھۆرنێت بۆ ئەم مەبەستە پەرە پێ بدرێت. ئەم بڕیارە چەند سوودێکی ستراتیجی ھەبوو، لەوانە: *'''کەمکردنەوەی تێچوو:''' بەھۆی ئەوەی زیاتر لە ٩٠٪ی پێکھاتەکانی ھاوشێوەی F/A-18Fـە، تێچووی بەرھەمھێنان، ڕاھێنان و چاککردنەوەی زۆر کەمتر بوو.<ref>Connolly, P.J. "The need for a Growler." ''Air University,'' 2012.</ref> *'''توانای جەنگیی بەرز:''' گراولەر نەک تەنھا توانای جەنگی ئەلیکترۆنی ھەیە، بەڵکو دەتوانێت مووشەکی ھەوا-بە-ھەوای جۆری AIM-120 AMRAAM ھەڵبگرێت بۆ خۆپارێزی، ئەمەش وای کردووە پێویستی بە فڕۆکەی دیکە نەبێت بۆ پارێزگاریکردن لێی لەکاتی ئەرکدا. یەکەم فڕینی تاقیکاریی EA-18G لە ١٥ی ئابی ٢٠٠٦ ئەنجام درا. دوای زنجیرەیەک تاقیکردنەوەی سەرکەوتوو، فڕۆکەکە لە ٢٢ی ئەیلوولی ٢٠٠٩ بە فەرمی خرایە خزمەتی ھێزی دەریاییی ئەمریکاوە و یەکەم فەوجی فڕۆکەکە، VAQ-132، ئامادەی ئۆپەراسیۆن بوو.<ref name="IOC_Milestones" /> == دیزاین و تایبەتمەندییەکان == فڕۆکەی گراولەر لەسەر بنەمای دیزاینی F/A-18F Super Hornet دروست کراوە، بەڵام چەندین گۆڕانکاریی تێدا کراوە بۆ ئەوەی ئەرکی جەنگی ئەلیکترۆنی بە باشی جێبەجێ بکات. === سیستەمە ئەلیکترۆنییەکان === گراولەر بە سیستەمی پێشکەوتووی جەنگی ئەلیکترۆنی پڕچەک کراوە کە لەلایەن کۆمپانیای نۆرسرۆپ گرومنەوە پەرەی پێ دراوە. گرنگترینیان بریتین لە: *'''سیستەمی وەرگری AN/ALQ-218:''' ئەم سیستەمە لەسەر ھەردوو سەرەوەی باڵەکانی جێگیر کراوە و بە وردی دەتوانێت شوێن و جۆری ھەڕەشە ئەلیکترۆنییەکان (وەک ڕادار و سیستەمی پەیوەندی) دیاری بکات. *'''پۆدەکانی جەیمینگی AN/ALQ-99:''' فڕۆکەکە دەتوانێت تا پێنج پۆدی (Pod) AN/ALQ-99 ھەڵبگرێت. ئەم پۆدانە بۆ شێواندن و تێکدانی ڕادار و پەیوەندییەکانی دوژمن بەکار دێن، بەمەش ناوچەیەکی ئارام بۆ فڕۆکە ھاوپەیمانەکان دروست دەکات. *'''سیستەمی جەیمینگی نەوەی نوێ (NGJ):''' ھێزی دەریاییی ئەمریکا لە ئێستادا کار لەسەر پەرەپێدانی سیستەمێکی نوێتر دەکات بە ناوی ''Next Generation Jammer - NGJ'' بۆ شوێنگرتنەوەی پۆدە کۆنەکانی ALQ-99 کە توانایەکی زۆر زیاتری دەبێت لە ڕووبەڕووبوونەوەی ھەڕەشە نوێیەکان.<ref name="NGJ">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://news.usni.org/2018/07/11/raytheon-starting-production-jamming-pods-u-s-australian-navies|سەردێڕ=Raytheon Starting Production on Jamming Pods for U.S., Australian Navies|ئیش=USNI News|ڕێکەوت=١١ی تەممووزی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣}}</ref> === چەک و گۆڕانکارییەکانی دیزاین === بۆ جێکردنەوەی ئامێرە ئەلیکترۆنییە پێشکەوتووەکان، تۆپی ئۆتۆماتیکی ٢٠ملمی (M61 Vulcan) کە لە فڕۆکەی F/A-18Fـی ستاندارددا ھەیە، لەم فڕۆکەیەدا لابراوە. لەگەڵ ئەوەشدا، گراولەر توانای ھەڵگرتنی چەکی ھێرشبەر و بەرگری ھەیە، لەوانە: *مووشەکی AGM-88 HARM: بۆ تێکشکاندنی ڕادارەکانی دوژمن. *مووشەکی AIM-120 AMRAAM: مووشەکی ھەوا-بە-ھەوا بۆ خۆپارێزی و شەڕی ئاسمانی. کۆکپیتەکەی دوو کورسییە: یەکەمیان بۆ فڕۆکەوان و دووەمیان بۆ ''ئەفسەری جەنگی ئەلیکترۆنی'' (Electronic Warfare Officer - EWO)، کە بەرپرسە لە بەکارھێنانی سیستەمەکانی جەیمینگ و شیکردنەوەی ھەڕەشە ئەلیکترۆنییەکان. == مێژووی کارکردن == === ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا === EA-18G گراولەر بۆ یەکەم جار لە (ئۆپەراسیۆنی ''بەرەبەیانی ئۆدیسا)'' لە لیبیا لە ساڵی ٢٠١١ بەکار ھێنرا. لەو ئۆپەراسیۆنەدا، فڕۆکەکان ڕۆڵێکی گرنگیان بینی لە شێواندنی سیستەمە بەرگرییە ئاسمانییەکانی ڕژێمی [[موعەمەر قەزافی]] و پاراستنی فڕۆکەکانی ھاوپەیمانان.<ref>''AFM'', May 2011, p. 11.</ref> ھەروەھا لە ئۆپەراسیۆنەکانی دژی داعش لە عێراق و سووریا بە فراوانی بەکار ھاتووە بۆ پاراستنی فڕۆکە جەنگییەکان لە ھەڕەشەی سیستەمە بەرگرییەکانی دوژمن. === ئوسترالیا === [[ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا]] تاکە بەکارھێنەری نێودەوڵەتیی ئەم فڕۆکەیەیە. ئوسترالیا داوای ١٢ فڕۆکەی لەم جۆرەی کرد و لە ساڵی ٢٠١٧ یەکەم دانەی وەرگرت. بوونی ئەم فڕۆکەیە توانای جەنگی ئەلیکترۆنیی ھێزی ئاسمانیی ئوسترالیای بە شێوەیەکی بەرچاو بەھێز کرد. یەکێک لە فڕۆکە ئوسترالیاییەکان لە ساڵی ٢٠١٨ لەکاتی مەشقێکدا لە بنکەی ھێزی ئاسمانیی نێلیس لە ئەمریکا تووشی ڕووداو ھات و لەکار کەوت.<ref name="NellisInt">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://theaviationist.com/2018/01/29/royal-australian-air-force-ea-18g-growler-involved-in-nellis-afb-incident-during-red-flag-18-1/|سەردێڕ=Royal Australian Air Force EA-18G Growler Involved In Nellis AFB Incident During Red Flag 18-1|ڕێکەوت=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣|بڵاوکەرەوە=The Aviationist}}</ref> == بەکارھێنەران == {{ئاڵا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا}} ** ھێزی دەریاییی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا {{ئاڵا|ئوسترالیا}} ** ھێزی ئاسمانیی شاھانەی ئوسترالیا == تایبەتمەندییە گشتییەکان == سەرچاوەی زانیاری: ''U.S. Navy F/A-18E/F fact file,''<ref name=nav>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=1100&tid=200&ct=1 |سەردێڕ=F/A-18E/F Super Hornet fact file |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی کانوونی دووەمی ٢٠١٥ |بڵاوکەرەوە=U.S. Navy |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی کانوونی دووەمی ٢٠٠٧ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20070102143924/http://www.navy.mil/navydata/fact_display.asp?cid=1100&tid=200&ct=1 |ڕەوشی ناونیشان=bot: unknown}}</ref> ''Boeing.com''<ref name=boeing>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.boeing.com/defense/fa-18-super-hornet/index.page#/technical-specifications |سەردێڕ=EA-18G Growler |بڵاوکەرەوە=Boeing}}</ref> *'''تاقم:''' ٢ (فڕۆکەوان و ئەفسەری جەنگی ئەلیکترۆنی) *'''درێژی:''' ١٨.٣١ مەتر (٦٠ پێ و ١.٢٥ ئینج) *'''بەرینیی باڵەکان:''' ١٣.٦٢ مەتر (٤٤ پێ و ٨.٥ ئینج) *'''بەرزی:''' ٤.٨٨ مەتر (١٦ پێ) *'''ڕووبەری باڵ:''' ٤٦.٥ مەتر چوارگۆشە (٥٠٠ پێی چوارگۆشە) *'''کێشی بەتاڵ:''' ١٥،٠١١ کیلۆگرام (٣٣،٠٩٤ پاوەند) *'''زۆرترین کێشی ھەڵفڕین:''' ٢٩،٩٦٤ کیلۆگرام (٦٦،٠٠٠ پاوەند) *'''بزوێنەر:''' ٢ × بزوێنەری تۆربۆفانی جۆری General Electric F414-GE-400 *'''زۆرترین خێرایی:''' ١.٨ ماخ (١،٩٦٠ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا، ١،٢١٨ مایڵ/کاتژمێر) لە بەرزیی ٤٠،٠٠٠ پێ *'''مەودای جەنگی:''' ١،٥٧٠ کیلۆمەتر (٨٥٠ مایلی دەریایی) *'''بەرزترین بەرزیی فڕین:''' زیاتر لە ١٥،٠٠٠ مەتر (٥٠،٠٠٠ پێ) '''چەک:''' *'''خاڵەکانی ھەڵگرتن:''' ٩ خاڵی ھەڵگرتنی دەرەکی (کەمتر لە سوپەر ھۆرنێت بەھۆی زیادکردنی وەرگری ئەلیکترۆنی لە نووکی باڵەکان) ** تا ٥ پۆدی جەیمینگی AN/ALQ-99 ** ٢ مووشەکی ھەوا-بە-ھەوای AIM-120 AMRAAM ** ٢ مووشەکی دژە-ڕاداری AGM-88 HARM یان AGM-88G AARGM-ER == سەرچاوەکان == {{reflist}} == بەستەرە دەرەکییەکان == [https://www.boeing.com/defense/ea-18g-growler/index.page پەڕەی فەرمی EA-18G Growler لە ماڵپەڕی بۆینگ] [https://www.navy.mil/Resources/Fact-Files/Display-FactFiles/Article/2169822/ea-18g-growler-electronic-attack-aircraft/ پەڕەی فەرمی EA-18G Growler لە ماڵپەڕی ھێزی دەریاییی ئەمریکا] {{تووڵی دەروازە|فڕین|دەیەی ٢٠٠٠|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا}} {{پۆلی کۆمنز|Boeing EA-18G Growler}} [[پۆل:فڕۆکەی جەنگی ئەلیکترۆنی ئەمریکا لە ساڵانی ٢٠٠٠]] [[پۆل:فڕۆکەی ھێرشبەری ئەمریکا ساڵانی ٢٠٠٠]] [[پۆل:ڕێوشوێنی بەرپەرچدانەوەی ئەلیکترۆنی]] hi7zlwb97ayrnx67vps87qmbxcg3698 0 286723 1457819 1457741 2025-07-10T12:02:45Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457819 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''تسووتۆمو یاماگووچی''' (١٦ی ئازاری ١٩١٦ – ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠) ھاووڵاتییەکی [[ژاپۆن|ژاپۆنی]] بووە و [[بۆمبارانکردنیی ناوکی ھیرۆشیما و ناگاساکی|لە ھێرشە ئەتۆمییەکانی سەر ھیرۆشیما و ناگازاکی]] لە [[جەنگی جیھانیی دووەم|جەنگی جیھانیی دووەمدا]] ڕزگاری بووە. ھەرچەندە زیاتر لە سەد کەس ناسراون کە لە ھەردوو شارەکەدا ئامادەبوون کاتێک بۆمبی ئەتۆمییان بەسەردا فڕێدرا، بەڵام تسووتۆمو تاکە کەسە کە لەلایەن [[حکوومەتی ژاپۆن|حکووومەتی ژاپۆنەوە]] تۆمارکراوە کە لە ھەردوو بۆمبەکە ڕزگاری بووە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=http://www.alwatan.com.sa/news/newsdetail.asp?issueno=3387&id=131472&groupID=0 |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20100114054841/http://www.alwatan.com.sa/news/newsdetail.asp?issueno=3387&id=131472&groupID=0 |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> تسووتۆمو یاماگووچی کارمەندێکی کۆمپانیای [[میتسوبیشی مۆتۆرز|میتسووبیشی]] بوو کە لە [[٦ی ئاب|٦ی ئابی]] [[١٩٤٥]] بۆ گەشتێکی بازرگانی چووە [[ھیرۆشیما|شاری ھیرۆشیما]] و یەکەم ھێرشی ئەتۆمیی لە مێژوودا لەوێ ڕوویدا. تسوتۆمو بە سەختی بریندار بوو، بەڵام گەڕایەوە بۆ شارەکەی خۆی لە [[ناگاساکی|ناگازاکی]] و دوای سێ ڕۆژ، شایەتحاڵی کەوتنی دووەم [[چەکی ناوکی|بۆمبی ئەتۆمی]] بوو.<ref>http://international.daralhayat.com/internationalarticle/94691</ref> == مردن == لە ساڵی ٢٠٠٩ زانیوویەتی کە بە [[شێرپەنجەی گەدە]] دەمرێت، کە ڕەنگە ھۆکاری تەقینەوە ئەتۆمییەکان بێت. لە ٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٠ لە شاری ناگازاکی کۆچی دوایی کردووە. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|ژاپۆن|دەیەی ٢٠١٠}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩١٦]] [[پۆل:مردووانی ٢٠١٠]] f07arktqsiidkxkil3enpqidtdppzy2 0 286726 1457822 1457735 2025-07-10T12:03:15Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457822 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''بەکالۆریۆس لە زانست''' ({{بە ئینگلیزی|Bachelor of Science}}) (BS،‏ BSc‏، ‏SB ،ScB) بڕوانامەیەکی [[زانکۆ]]یە کە لە زۆرێک لە وڵاتان دامەزراوە، بە تایبەت لە وڵاتانی زانکۆی ئەنگلۆساکسۆن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.britannica.com/topic/Bachelor-of-Science|سەردێڕ=Bachelor of Science {{!}} degree {{!}} Britannica |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150907000238/http://www.britannica.com/topic/Bachelor-of-Science |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی ئەیلوولی ٢٠١٥}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://babelnet.org/synset?word=bn:00007714n|سەردێڕ=BabelNet {{!}} The largest multilingual encyclopedic dictionary and semantic network |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191213214511/https://babelnet.org/synset?word=bn:00007714n |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> یەکەم زانکۆ کە خوێندکارێکی وەرگرت بۆ بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە زانستدا [[زانکۆی لەندەن]] بوو لە ساڵی ١٨٦٠. لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]]، کۆلێژی زانستی لۆرێنس بۆ یەکەمجار لە ساڵی ١٨٥١ بڕوانامەکەی بەخشی، دواتر [[زانکۆی میشیگان]] لە ساڵی ١٨٥٥. ناتانیێل شالێر کە ڕاگری زانستەکانی ھارڤارد بوو، لە نامەیەکی تایبەتدا نووسیوویەتی کە «بڕوانامەی بەکالۆریۆسی زانست لە ڕێگەی کاریگەری لویس گاسی ئازەوە ھاتە ناو سیستمەکەمانەوە، کە زۆر کاری ھەبوو لە شێوەدانان پلانەکانی ئەم کۆلێژە».<ref>https://books.google.com/books/about/The_University_of_London_1858_1900.html?hl=ar&id=NOd3N6291CQC#v=onepage&q&f=false</ref> ئایا بڕوانامەی بەکالۆریۆس لە زانست یان بەکالۆریۆس لە بابەتەکانی تایبەتدا دەبەخشرێت لە نێوان زانکۆکاندا جیاوازە. بۆ نموونە، خوێندکارێکی ئابووری دەتوانێت لە زانکۆیەکدا بەکالۆریۆسی ھونەر دەربچێت بەڵام لە زانکۆیەکی دیکەدا بەکالۆریۆس لە زانست دەربچێت و ناوبەناو، ھەردوو بژاردە پێشکەش دەکرێن. ھەندێک زانکۆ پەیڕەوی لە نەریتی ئۆکسفۆرد و کامبریج دەکەن کە تەنانەت دەرچووانی [[بیرکاری]] و زانستەکان دەبنە بەکالۆریۆس لە ھونەر، لە کاتێکدا دامەزراوەکانی دیکە تەنھا بڕوانامەی بەکالۆریۆسی زانست پێشکەش دەکەن، تەنانەت لە بوارەکانی نا زانستیشدا.<ref>https://quod.lib.umich.edu/m/moa/ADX8153.0001.001/68</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://math.uiowa.edu/undergraduate-program/majors-minor |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=٢٨ی حوزەیرانی ٢٠٢٥ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20131130183518/http://www.math.uiowa.edu/undergraduate-program/majors-minor |ڕەوشی ناونیشان=مردوو}}</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|زانکۆکان|چاند|زانست}} ffen5v9wmsky71lq04k3aov02cnturu 0 286758 1457813 1457766 2025-07-10T12:01:45Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457813 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''دامەزراوەی ئەتۆمیی نەتەنز'''<ref name=":1">{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |ڕێکەوت=٢ی تەممووزی ٢٠٢٠|سەردێڕ=Iran says Natanz nuclear facility not damaged after "incident" |ناونیشان=https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-natanz-idUSKBN2430W2 |journal=Reuters |زمان=en |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210414045731/https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-natanz-idUSKBN2430W2 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی نیسانی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تەممووزی ٢٠٢٠}}</ref> بە فەرمی بە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی شەھید ئەحمەدی ڕۆشەن ناسراوە، یەکێکە لە دامەزراوە سەرەکییەکانی ناو [[بەرنامەی ئەتۆمیی ئێران|بەرنامەی ئەتۆمی ئێران]] و دەکەوێتە نزیک شاری [[نەتەنز]]. ئەم دامەزراوەیە بە شێوەیەکی سەرەکی بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم بەکاردێت. دامەزراوەکە دامەزراوەیەکی ژێر زەوی بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم لەخۆدەگرێت، کە قەڵغانێکی کۆنکرێتی بە ئەستووری نزیکەی ٧.٦ مەتر مەزەندە دەکرێت. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.timesofisrael.com/incident-damages-building-near-iran-nuclear-plant-reactor-said-untouched/|سەردێڕ=Fire damages building at Iran nuclear enrichment site; reactor said untouched|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220830064543/https://www.timesofisrael.com/incident-damages-building-near-iran-nuclear-plant-reactor-said-untouched/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|وێبگە=[[تايمز إسرائيل]]|زمان=en|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.globalsecurity.org/wmd/world/iran/natanz.htm|سەردێڕ=Natanz - Iran Special Weapons Facilities|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250302101007/https://www.globalsecurity.org/wmd/world/iran/natanz.htm|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٢ی ئازاری ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|زمان=en|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> ئەم دامەزراوەیە لە قووڵایی نێوان ٤٠ بۆ ٥٠ مەتر لە ژێر ڕووی زەوی <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠١١|ناونیشان=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/11/111117_maps_iran_nuclear.shtml|سەردێڕ=نقشه و تصاویر ماهواره ای از تاسیسات اتمی ایران|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150430060929/http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2011/11/111117_maps_iran_nuclear.shtml|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی نیسانی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|زمان=fa|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بەپێی ئەوەی دەسەڵاتدارانی ئێران ڕایان گەیاندووە دروستکراوە، بە ئامانجی پاراستنی دانیشتووان <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢|ناونیشان=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120121_l23_forodo_ahmadinjad_nuklear.shtml|سەردێڕ=احمدی نژاد: تاسیسات اتمی برای ایمنی مردم زیر زمین ساخته می‌شود|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150430034923/http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120121_l23_forodo_ahmadinjad_nuklear.shtml|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣٠ی نیسانی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|زمان=fa|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> و پاراستنی دامەزراوەکە لە ھێرشە ئاسمانییە ئەگەرییەکان. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢|ناونیشان=https://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120109_ll_nuclear_fordoo.shtml|سەردێڕ=تایید آغاز غنی سازی اورانیوم در تاسیسات زیرزمینی ایران|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20150407043336/http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2012/01/120109_ll_nuclear_fordoo.shtml|ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٧ی نیسانی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|زمان=fa|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی نیسانی ٢٠٢١|ناونیشان=https://m.jpost.com/middle-east/natanz-attack-destroyed-facility-50-meters-underground-664979|سەردێڕ=Natanz attack hit 50 meters underground, destroyed most of the facility {{!}} The Jerusalem Post|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250528221538/https://m.jpost.com/middle-east/natanz-attack-destroyed-facility-50-meters-underground-664979|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئایاری ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|زمان=en|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> بوونی ئەم دامەزراوەیە بۆ یەکەمجار لە ساڵی ٢٠٠٢ لە لایەن [[ڕێکخراوەی موجاھیدینی خەلقی ئێران|ڕێکخراوی موجاھدینی خەلقی]] ئێران ئاشکرا بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|ناونیشان=https://www.radiofarda.com/a/f9_ncri_says_tehran_transfers_nuclear_research_site/25133240.html|سەردێڕ=ادعای مجاهدین خلق درباره انتقال یک مرکز تحقیقات هسته‌ای در ایران|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250114061311/https://www.radiofarda.com/a/f9_ncri_says_tehran_transfers_nuclear_research_site/25133240.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=٤ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٤|وێبگە=رادیو فردا|زمان=fa|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٢٥، ڕۆیتەرز باسی تەقینەوەکانی دەوروبەری دامەزراوەکەی کرد لە کاتی [[شەڕی ئێران و ئیسرائیل|ھێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران]]،<ref name=":02">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|سەردێڕ=Israel says it strikes Iran amid nuclear tensions|زمان=en|ئیش=Reuters|ناونیشان=https://www.reuters.com/world/middle-east/israel-says-it-strikes-iran-amid-nuclear-tensions-2025-06-13/|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥}}</ref> کە لەلایەن [[ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی|ئاژانسی نێونەتەوەییی وزەی ئەتۆمی]] پشتڕاستکرایەوە، کە ڕای گەیاند کە بەڕاستی لە کاتی ئەو ھەڵمەتانەدا ھێرش کراوەتە سەر شوێنەکە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/iaea-says-natanz-is-among-iranian-sites-that-were-hit-ZlgPnqnyEHkctTYvlFI9|سەردێڕ=IAEA Says Natanz Is Among Iranian Sites That Were Hit|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250614154930/https://www.wsj.com/livecoverage/israel-iran-strike-conflict/card/iaea-says-natanz-is-among-iranian-sites-that-were-hit-ZlgPnqnyEHkctTYvlFI9|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|ڕێکەوتی سەردان=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٢٥|وێبگە=WSJ|زمان=en-US|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Natanz Nuclear Facility}} {{شریتی دەروازە|ئێران|وزە}} [[پۆل:وێستگەکانی ھێزی ناوکی لە ئێران]] faw6rv0mghompzwn191zcqtgd92sq94 2 286808 1457998 1456287 2025-07-11T04:55:36Z DanyMations 70070 1457998 wikitext text/x-wiki سڵاو، من سەرنووسەری ویکیپیدیای کوردی لە [[سلێمانی|سلێمانیم]] کە حەزم لە هەموو جۆرە شتێکە، وەک خواردن، مێژوو، کولتوور، و ئایین! {{بەکارھێنەر موسڵمان}} t5dtsukjzc3o4th4n3dl45b068ke0ms 0 286815 1457811 1457769 2025-07-10T12:01:25Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457811 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''دیۆگۆ خۆسێ تێکسێرا دا سیلڤا''' (٤ی کانوونی دووەمی ١٩٩٦ - ٣ی تەمموزی ٢٠٢٥)، بە '''دیۆگۆ جۆتا''' ناسراوە، {{Refn|''Jota'' is a nickname; "Diogo Jota" means "Diogo J." in Portuguese, the shortening of "Diogo José".<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.dn.pt/desporto/fc-porto/a-ascensao-de-jota-ate-virar-o-avancado-de-que-o-dragao-precisava-5421036.html |سەردێڕ=A ascensão de Jota até virar o avançado de que o dragão precisava|trans-title=Jota's ascension until he turned into the striker the dragon needed |وێبگە=Diário de Notícias |ڕێکەوت=٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|یەکەم=Paulo |دوایین=Paulos|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|زمان=pt}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://tribunaexpresso.pt/porto/2016-10-01-A-noite-foi-de-Jota-Jota-Jota/ |سەردێڕ=A noite foi de Jota Jota Jota|trans-title=The night was Jota Jota Jota |وێبگە=Tribuna Expresso |ڕێکەوت=١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|یەکەم=Lídia Paralta |دوایین=Gomes|ڕێکەوتی سەردان=٣١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|زمان=pt|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210823110622/https://tribunaexpresso.pt/porto/2016-10-01-A-noite-foi-de-Jota-Jota-Jota/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئابی ٢٠٢١}}</ref>}} [[تۆپی پێ|یاریزانێکی تۆپی پێی]] پیشەگەری پورتوگالی بوو کە وەک [[ھێرشبەر (تۆپی پێ)|هێرشبەر]] یان [[ناوەند (تۆپی پێ)|باڵی چەپ]] یاری دەکرد. <ref name=":2">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=Euro 2020: Diogo Jota's Portugal eliminated at last-16 stage|ناونیشان=https://legacy.liverpoolfc.com/news/first-team/437020-euro-2020-diogo-jota-s-portugal-eliminated-at-last-16-stage|ڕێکەوتی سەردان=٢٤ی ئەیلوولی ٢٠٢٢|بڵاوکەرەوە=Liverpool F.C.}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Segar |یەکەم=David |دوایین٢=Sisneros |یەکەم٢=Matt |دوایین٣=Whitmore |یەکەم٣=Jonny |ڕێکەوت=٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤|ناونیشان=https://theanalyst.com/na/2024/01/ruthless-diogo-jota-liverpool-premier-league-title-race|سەردێڕ=Is Ruthless Diogo Jota Liverpool's Most Clinical Forward? |ڕێکەوتی سەردان=١ی ئەیلوولی ٢٠٢٤|وێبگە=OptaAnalyst}}</ref>جۆتا لە یانەی پاسۆ دی فێرێرا دەستی بە ژیانی وەرزشی کردووە، پێش ئەوەی لە ساڵی ٢٠١٦ گرێبەست لەگەڵ یانەی [[ئەتلەتیکۆ مەدرید|ئەتلەتیکۆ مەدریدی]] [[لا لیگا|لالیگا]] بکات. دوای دوو وەرز لە [[خولی نایابی پورتوگال|خولی ئینگلیزی]] ، لە ساڵی ٢٠١٦ بە خواستن لە یانەی [[یانەی تۆپی پێی پۆرتۆ]] پرێمەرلیگا و لە ساڵی ٢٠١٧ بە خواستن درایە یانەی [[یانەی تۆپی پێ وۆڵڤەرهامپتۆن واندەرز|وۆڵڤەرهامپتۆن واندەرز]] لە [[پاڵەوانێتی پلە یەکی تۆپی پێی ئینگلیزی (چامپیۆنشیپ)|پاڵەوانێتی پلە یەکی تۆپی پێی ئینگلیزی]] . لە ساڵی ٢٠٢٠ گرێبەستی لەگەڵ [[یانەی تۆپی پێی لیڤەرپوول|لیڤەرپوول]] واژۆ کرد بە نرخی ٤١ ملیۆن پاوەند. جۆتا یاریزانێکی پێشووی لاوانی پورتوگال بووە و نوێنەرایەتی وڵاتەکەی کردووە لە ئاستی خوار ١٩ و ٢١ و٢٣ ساڵان . <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٦|trans-title=Portugal (under-20): André Horta and Diogo Jota called for training camp |ناونیشان=http://www.maisfutebol.iol.pt/liga/fc-porto/portugal-sub-20-andre-horta-e-diogo-jota-convocados-para-estagio|سەردێڕ=Portugal (sub-20): André Horta e Diogo Jota convocados para estágio |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191228131715/https://maisfutebol.iol.pt/liga/fc-porto/portugal-sub-20-andre-horta-e-diogo-jota-convocados-para-estagio |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩|ڕێکەوتی سەردان=٧ی حوزەیرانی ٢٠١٨|وێبگە=Maisfutebol |زمان=pt}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=http://www.record.pt/futebol/selecoes/selecao-olimpica/detalhe/portugal-mexico-em-direto.html|سەردێڕ=Portugal-México, 4–0|trans-title=Portugal-Mexico, 4–0|ئیش=Record|زمان=pt|ڕێکەوت=٢٨ی ئازاری ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٧ی حوزەیرانی ٢٠١٨|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180612142517/http://www.record.pt/futebol/selecoes/selecao-olimpica/detalhe/portugal-mexico-em-direto.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی حوزەیرانی ٢٠١٨}}</ref> یەکەم یاری نێودەوڵەتی لە مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ ئەنجامدا و لە پێکهاتەکانی [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠٢٢]] و دوو پاڵەوانێتی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] ( [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٠|٢٠٢٠]] و [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤|٢٠٢٤]] ) هەڵبژێردرا. <ref name=":2" /> هەروەها لە ساڵانی ٢٠١٥ و ٢٠١٥ نازناوی [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا|خولی نەتەوەکانی ئەورووپای]] بەدەستهێناوە . جۆتا لە ٣ی تەمموزی ٢٠٢٥ لەگەڵ براکەی لە نزیک شارەوانیی پاڵاسیۆس دی سانبریا لە پارێزگای زامۆرای [[ئیسپانیا]] بەهۆی ڕووداوێکی ئۆتۆمبێلەوە گیانی لەدەستدا. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=Torcaz |یەکەم=Lidia |ناونیشان=https://www.marca.com/futbol/premier-league/2025/07/03/muere-futbolista-liverpool-diego-jota-accidente-trafico-provincia-zamora.html |سەردێڕ=Muere Diogo Jota, futbolista del Liverpool de 28 años de edad, en un accidente de tráfico en Zamora |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20250703081246/https://www.marca.com/futbol/premier-league/2025/07/03/muere-futbolista-liverpool-diego-jota-accidente-trafico-provincia-zamora.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ٣ی تەممووزی ٢٠٢٥ |وێبگە=[[ماركا (صحيفة)]] |زمان=es |ڕێکەوتی سەردان= ٣ی تەممووزی ٢٠٢٥ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == ئاماژەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Diogo Jota}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|پورتوگال|تۆپی پێ}} [[پۆل:یاریزانانی جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]] [[پۆل:یاریزانانی جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٠]] [[پۆل:یاریزانانی پرێمیەرلیگ]] [[پۆل:یاریزانانی خولی تۆپی پێی ئینگلتەرا]] [[پۆل:یاریزانانی یانەی تۆپی پێی لیڤەرپوول]] [[پۆل:یاریزانانی تۆپی پێی ئەتلەتیکۆ مەدرید]] [[پۆل:مردووانی ٢٠٢٥]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٩٦]] [[پۆل:CS1 Portuguese-language sources (pt)]] [[پۆل:Articles with hCards]] [[پۆل:ژیاننامەکان کە واژوویان لەگەڵە]] [[پۆل:دوایین مردنەکان]] 87r3btkxd5adzmnrhf2nnaaj2w49a71 0 286842 1457815 1457762 2025-07-10T12:02:05Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457815 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''حوسێن عەلی ئەلشەرع''' (لەدایکبووی ١٩٤٦) ئەکادیمیست و نووسەری [[سوورییەکان|سورییە]] و خاوەنی ئایدۆلۆژیای ناسیۆنالیستی عەرەبی ناسرییە. باوکی سەرۆکی ئێستای سووریایە، [[ئەحمەد شەرع|ئەحمەد ئەلشەرع]]،<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.syria.tv/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%B2%D8%B9%D9%8A%D9%85-%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A|سەردێڕ=سيرة ذاتية تفسر التحولات: من داخل عوالم زعيم هيئة تحرير الشام أبي محمد الجولاني|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241216022414/https://www.syria.tv/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%B2%D8%B9%D9%8A%D9%85-%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤|وێبگە=تلفزيون سوريا|زمان=ar|ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> سەرۆکی [[ھەییەی تەحریر شام]]ە کە ڕژێمی [[بەشار ئەسەد|بەشار ئەسەدی]] ڕووخاند. == ژیان == حوسێن عەلی محەممەد خالید ئەلشەرع لە ساڵی ١٩٤٦ لە شارۆچکەی فایق لە زەویە حەوران لە باشووری [[بەرزایییەکانی جۆلان]] لەدایکبووە. ئەم شارۆچکەیە لە ڕووی کارگێڕییەوە دەکەوێتە ناو پارێزگای [[قونەیترە]]. بنەماڵەکەی خاوەن زەوییەکی دیار و کەسایەتییەکی دیاری ناوچەکە بوون. بنەماڵەکەی لە شۆڕشی زاویە (١٩٢٠–١٩٢٧) لە دژی داگیرکاری فەڕەنسی لە [[سووریا]] بەشداریان کردووە، باوکیشی لە بواری [[بازرگانی]]دا کاری کردووە. لە زێدی خۆی تا قۆناغی ئامادەیی لە ئامادەیی فایق خوێندوویەتی.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.syria.tv/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%B2%D8%B9%D9%8A%D9%85-%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241216022414/https://www.syria.tv/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D8%B0%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%B3%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D9%86-%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D9%84-%D8%B9%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%85-%D8%B2%D8%B9%D9%8A%D9%85-%D9%87%D9%8A%D8%A6%D8%A9-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%B4%D8%A7%D9%85-%D8%A3%D8%A8%D9%8A-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>https://aljumhuriya.net/ar/2024/09/10/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%A8%D9%82%D9%84%D9%85%D9%87/</ref> == سەرەتای فیکری و سیاسی == بیرۆکەکانی لە بنەماکانی ناسیۆنالیزمی عەرەبی و ئەو سەرکردایەتییە کاریزماتیکەی کە لەلایەن [[جەمال عەبدولناسر]]، سەرۆکی پێشووی میسرەوە بەرجەستە بووە، ئیلھامیان وەرگرتووە. لە ساڵی ١٩٦٣ لە کاتێکدا کە ھێشتا خوێندکاری ئامادەیی بوو، بەشداری خۆپیشاندانەکانی زێدی خۆی کرد دژی جیابوونەوەی سووریا لە میسر و دژی [[کوودەتای ١٩٦٣ی سووریا|کودەتاکەی ساڵی ١٩٦٣]] لە سووریا کە لەلایەن [[حیزبی بەعس (سووریا)|حیزبی بەعس]]ەوە ئەنجامدرا. لەگەڵ ژمارەیەک ھاوتەمەنەکانی بۆ ماوەی چوار ڕۆژ دەستگیرکران و دوای نێوەندگیری خێڵەکی ئازادکران. ناوبراو ئامادە نەبوو بچێتە ناو حیزبی بەعسی سووریا و بە مەبەستی گەشتکردن بۆ [[قاھیرە]] گەشتێکی بۆ [[ئوردن]] کرد، بەڵام بۆ ماوەی مانگ و نیوێک لە ئوردن دەستگیرکرا. دەسەڵاتدارانی ئوردن دەیانویست دیپۆرتی بکەنەوە، بۆیە بژاردەیان پێدا لە نێوان گەشتکردن بۆ [[سعوودیە]] یان [[عێراق]]. بەھۆی ھاوسۆزی سیاسی و فیکری بۆ [[حیزبی بەعسی عێراق]] عێراقی ھەڵبژارد. لەوێ خوێندنی ناوەندی لە قۆناغی ناوەندی تەواو کردووە و لە کۆلێژی ئابووری و [[زانستی سیاسی|زانستە سیاسییەکان]] لە [[زانکۆی بەغدا]] خوێندوویەتی و لە ساڵی ١٩٦٩ دەرچووە، لە ماوەی مانەوەی لە عێراق شکانی ساڵی ١٩٦٧ ڕوویدا و بەرزاییەکانی جۆلان داگیرکرا و شارۆچکەکەی وێران بوو و خەڵکەکەی بە باوکی و خێزانەکەیەوە ئاوارە بوون.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://aljumhuriya.net/ar/2024/09/10/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%A8%D9%82%D9%84%D9%85%D9%87/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان= ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ= ١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241001230531/https://aljumhuriya.net/ar/2024/09/10/%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%A9-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A-%D8%A8%D9%82%D9%84%D9%85%D9%87/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.aljazeera.net/encyclopedia/2015/7/26/%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241215141240/https://www.aljazeera.net/encyclopedia/2015/7/26/%D8%A3%D8%A8%D9%88-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%88%D9%84%D8%A7%D9%86%D9%8A |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی وێب |ناونیشان=https://www.pbs.org/wgbh/frontline/documentary/the-jihadist/transcript/ |سەردێڕ=وەشانی ئەرشیڤکراو |ڕێکەوتی سەردان=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٤ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20241214181000/https://www.pbs.org/wgbh/frontline/documentary/the-jihadist/transcript/ |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Hussein al-Sharaa}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|سووریا}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٦]] [[پۆل:بەرزاییەکانی گۆلان]] [[پۆل:زیندووان]] [[پۆل:دەرچووانی زانکۆی بەغدا]] 850mhdwx12vf2134t2fufzzy4qkqg31 0 286911 1457838 1457015 2025-07-10T12:05:55Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457838 wikitext text/x-wiki {{Databox}}[[پەڕگە:US-border-notice.jpg|چەپ|وێنۆک|ھێمای ئاگادارکردنەوە لەسەر سنووری نێونەتەوەیی نێوان [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] و [[کەنەدا| کەنەدا]] لە [[واشینگتن دی سی|واشنگتن دی سی]].]] '''کۆچی نایاسایی''' بۆ [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] پێشێلکردنی یاساکانی کۆچبەرییە لەلایەن ھاووڵاتیانی بیانی کە دەچنە ناو [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکاوە]] بە چوونە ناو وڵاتەکە بەبێ مۆڵەتی حکوومەت ([[ڤیزە]]) یان چوونە ناو وڵاتەکە بە شێوەیەکی یاسایی و مانەوە لە وڵاتەکە دوای بەسەرچوونی [[ڤیزە|ڤیزەی کاتی]]. لە ساڵی ٢٠١٢دا ئیدارەی [[باراک ئۆباما]] ١٨ ملیار [[دۆلار|دۆلاری]] بۆ بەرنامەکانی جێبەجێکردنی کۆچبەری خەرجکردووە. گەورەترین بەش لەم بودجەیە بۆ دەزگاکانی جێبەجێکردنی یاسای فیدراڵی خەرج دەکرێت کە کۆچبەری بۆ [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا]] ڕێکدەخەن.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|ناونیشان=https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/01/07/obama-immigration-enforcement/1815667/|سەردێڕ=Obama administration spent $18B on immigration enforcement |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180807192818/https://www.usatoday.com/story/news/nation/2013/01/07/obama-immigration-enforcement/1815667/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٧ی ئابی ٢٠١٨}}</ref> ژمارەی کۆچبەرانی نایاسایی لە [[ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ئەمریکا،]] بەپێی ئامارەکانی ساڵی ٢٠٠٨، بەپێی ناوەندی لێکۆڵینەوەکانی کۆچبەری، بە نزیکەی ١٢ [[ملیۆن]] کەس مەزەندە دەکرێت، کە لە ساڵی ٢٠٠٧دا ١٢ ملیۆن نیو <ref name="nytimes">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Preston|یەکەم=Julia|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2008/07/31/us/31immig.html?partner=rssnyt|سەردێڕ=Decline Seen in Numbers of People Here Illegally|بڵاوکەرەوە=NYtimes.com|ڕێکەوت=٣١ی تەممووزی ٢٠٠٨|ڕێکەوتی سەردان=٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190405050808/https://www.nytimes.com/2008/07/31/us/31immig.html?partner=rssnyt|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٥ی نیسانی ٢٠١٩}}</ref> بووە. خەمڵاندنەکانی دیکە لە نێوان ٧-٣٠ ملیۆن کەسدایە. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://righttruth.typepad.com/right_truth/2006/07/30_million_ille.html|سەردێڕ=30 million illegal immigrants can't be wrong, can they? |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20151001092054/http://righttruth.typepad.com/right_truth/2006/07/30_million_ille.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|ڕێکەوتی سەردان=٥ی حوزەیرانی ٢٠١٤}}</ref> بەپێی ڕاپۆرتێکی ناوەندی پیو لاتینی، لە ساڵی ٢٠٠٤دا ٥٧٪ی کۆچبەرە نایاساییەکان خەڵکی [[مەکسیک]] بوون. ٢٤٪ لە وڵاتانی دیکەی [[ئەمریکای لاتینی|ئەمریکای لاتین]] بوون، بە پلەی یەکەم خەڵکی [[ئەمریکای ناوەندی|ئەمریکای ناوەڕاست]] بوون؛<ref name="Estimates from PHC">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|یەکەم=Jeffrey|دوایین=Passel|ناونیشان=https://www.pewresearch.org/hispanic/files/reports/44.pdf|format=PDF|سەردێڕ=Estimates of the Size and Characteristics of the Undocumented Population|بڵاوکەرەوە=Pew Hispanic Center|ڕێکەوت=٢١ی ئازاری ٢٠٠٥|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180829051549/http://www.pewhispanic.org/files/reports/44.pdf|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٩ی ئابی ٢٠١٨}}</ref> ٩٪ خەڵکی [[ئاسیا]] بوون؛ ٦٪ خەڵکی [[ئەورووپا]] [[کەنەدا|و کەنەدا]] بوون و ٣٪ خەڵکی [[ئەفریقا]] و باقی جیھان بوون. == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|مافەکانی مرۆڤ|پەیوەندییە نێونەتەوەیییەکان|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا}} 59g3o44quz5j9qfv2cg46hr6ksqlhac 0 286945 1457837 1457426 2025-07-10T12:05:45Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457837 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''بزووتنەوەی سەربەخۆیی ئاشووری''' [[بزاڤی سیاسی|بزووتنەوەیەکی سیاسی]] و خواستێکی [[ناسیۆنالیزمی نەتەوەیی|ناسیۆنالیستی نەتەوەیی]] [[ئاشوورییەکان|گەلی ئاشوورییە]] بۆ ئەوەی لە زێدی ئاشووریی نەریتی خۆیان لەژێر دەوڵەتێکی خۆسەری ئاشووریدا بژین. مێژووی پڕ لە گێژاوی زێدی ڕەسەنی ئاشوورییەکان و ناوچەکانی دەوروبەری و دامەزراندنی دەوڵەتە نەتەوەییە مۆدێرنەکان لە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] پێشووەوە، بووە ھۆی سەرھەڵدانی ناسیۆنالیزمی ئاشووری.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=League of Nations|سەردێڕ=The settlement of the Assyrians, a work of humanity and appeasement.|دوایین٢=Secretariat|دوایین٣=Information Section|ڕێکەوت=١٩٣٥|بڵاوکەرەوە=Information section|شوێن=Geneva|زمان=en|oclc=١٤١٦٤٤٤٢}}</ref> لەم ڕووەوە بزووتنەوەی سەربەخۆیی ئاشووری، زاراوەیەکی «تۆتالیتاری»یە بۆ ھەوڵە بەکۆمەڵەکانی ناسیۆنالیستە ئاشوورییەکان لە چوارچێوەی دەوڵەتی نەتەوەیی مۆدێرن. لە ئەنجامی [[کۆمەڵکوژیی سەیفۆ|جینۆساید]] و شەڕ، ئەوان کەمینەیەکن لە نیشتمانە تەقلیدییەکانیان و بەو ھۆیەوە [[ئازادیی سیاسی|سەربەخۆیی سیاسی]] بەھۆی مەترسی ئەمنییەوە مەحاڵ بووە،<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Wigram|یەکەم=William|سەردێڕ=Our Smallest Ally|ڕێکەوت=نیسانی ٢٠١٠|ژپنک=٩٧٨-٠٩٨٢٧١٢٤١٢|وتەگێڕانەوە=Our Smallest Ally is now homeless, and dependent on our charity at Baqubah, for its lands and villages have been utterly destroyed, and it has the further mortification of seeing — from reasons beyond our control — that although it threw in its lot with the ultimately victorious side, Kurds, and others of the defeated enemy, are in practical possession of its ruined homesteads. Such a state of things is incomprehensible to the minds of this people, but it is due to the difficulties of the country, the entire absence of food in, and the inaccessibility of their home, for purposes of ordinary transport, coupled with the extremely disorderly political conditions of Kurdistan and North-Western Persia.<br /><br />These circumstances combine to render their safe re-instalment in their former lands, at present impracticable.<br /><br />H. H. Austin<br />(Late G.O.C. Refugee Camp, Baqubah)<br />February 6, 1920.}}</ref> ئەمەش ئەوەمان بۆ ڕوون دەکاتەوە کە بۆچی ئەمڕۆ بزووتنەوەیەک بۆ سەربەخۆیی ئاشووری ھەیە.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=League of Nations|سەردێڕ=Settlement of the Assyrians of Iraq.|دوایین٢=Council|ڕێکەوت=١٩٣٧|شوێن=Geneva|زمان=en|oclc=٣٨٢٢٢٣٦}}</ref> ئەو ناوچانەی کە ئاشوورییەکانی بە خاکی خۆیانی دەزانن ناوچە کوردییەکانی [[کوردستان]]ە، [[باکووری کوردستان]]، [[باشووری کوردستان]]، [[ڕۆژھەڵاتی کوردستان]]، [[ڕۆژاوای کوردستان]].<ref name="books.google.ca">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Donabed|یەکەم=Sargon|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=bwLdCQAAQBAJ&pg=PT18|سەردێڕ=Reforging a Forgotten History: Iraq and the Assyrians in the Twentieth Century|بڵاوکەرەوە=Edinburgh University Press|ساڵ=٢٠١٥|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٤٨٦-٨٦٠٥-٦|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201120151038/https://books.google.com/books?id=bwLdCQAAQBAJ&pg=PT18|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٠ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠}}</ref> <ref name="Skutsch2013">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Carl Skutsch|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=yXYKAgAAQBAJ&pg=PA149|سەردێڕ=Encyclopedia of the World's Minorities|بڵاوکەرەوە=Routledge|ساڵ=٢٠١٣|ژپنک=٩٧٨-١-١٣٥-١٩٣٨٨-١|پەڕە=١٤٩|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201116163901/https://books.google.com/books?id=yXYKAgAAQBAJ&pg=PA149|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠}}</ref> ھەوڵەکان بە تایبەتی لەو ناوچانەدان کە ھێشتا کۆمەڵگەی ئاشووری تێدایە، نەک لە نیشتمانی ئاشوورییەکان بە گشتی کە خۆیان ڕای دەگەیەنن. ئەم ناوچانەی پێکھاتەی ئاشووری تێدایە بریتین لە پارێزگای [[ھەولێر]] و [[پارێزگای دھۆک|دھۆک]] لە [[ھەرێمی کوردستان]]، و [[پارێزگای حەسیچە| پارێزگاری حەسەکە]] لە [[ڕۆژاوای کوردستان]].<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٣|ناونیشان=http://www.heritageforpeace.org/syria-country-information/geography/|سەردێڕ=Demographics – Heritage for Peace |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210510194344/https://www.heritageforpeace.org/syria-country-information/geography/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٠ی ئایاری ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦|وێبگە=Heritage for Peace |زمان=en-US}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.vox.com/a/maps-explain-crisis-iraq|سەردێڕ=27 maps that explain the crisis in Iraq |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201209210357/https://www.vox.com/a/maps-explain-crisis-iraq |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦|وێبگە=vox.com}}</ref> پارێزگاکانی مووسڵ و نەینەوا پێش ئەوەی [[داعش]] لە ساڵی ٢٠١٤ دەستی بەسەردا بگرێت و بە زۆر خەڵکی [[ئاشووری]] دەربکات، ئاشووری زۆری تێدابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٧ی ئابی ٢٠١٤|ناونیشان=https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-takes-iraq-s-largest-christian-town-of-qaraqosh-9653789.html|سەردێڕ='Leave, convert or die': Isis takes largest Christian town |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200806100603/https://www.independent.co.uk/news/world/middle-east/isis-takes-iraq-s-largest-christian-town-of-qaraqosh-9653789.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی ئابی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦|وێبگە=The Independent |زمان=en-GB}}</ref> تیرۆرکردنی مار شەمعونی سێزدەھەمی ئیشای لە ساڵی ١٩٧٥<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٤|ناونیشان=http://www.atour.com/~history/1900/20000717b.html |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20041011182851/http://www.atour.com/~history/1900/20000717b.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٤|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> ساتێکی بێھیوایانە بوو بۆ ھەموو ئاشوورییەکان چونکە ئەو سەرکردەی ڕۆحی و دوونیایی ئەوان بوو. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://anglicanhistory.org/orthodoxy/assyrian_friends1940.html|سەردێڕ=Friends of the Church of the East (Assyrian) (1940) |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200218120142/http://anglicanhistory.org:80/orthodoxy/assyrian_friends1940.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی شوباتی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=١١ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩|وێبگە=anglicanhistory.org}}</ref> لە ماوەی پەنجا و سێ ساڵی کارکردنیدا وەک پاتریارکی کڵێسای ڕۆژھەڵات، مار شەمعوونی سێزدەھەم ئیشای بانگەوازی بۆ [[کۆمەڵەی نەتەوەکان|کۆمەڵەی گەلان]] و پاشان [[نەتەوە یەکگرتووەکان]]<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://docs.google.com/viewer?url=https://www.marshimun.com/new/pdfs/assyrian%2520petition.pdf&embedded=true&chrome=false&dov=1 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210716040702/https://docs.google.com/viewer?url=https%3A%2F%2Fwww.marshimun.com%2Fnew%2Fpdfs%2Fassyrian%2520petition.pdf&embedded=true&chrome=false&dov=1 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٦ی تەممووزی ٢٠٢١|وێبگە=docs.google.com}}</ref> کرد بۆ ئەوەی [[شوێنی ئاشوورییەکان|وڵاتێکی ئاشووریی ھەبێت]] پێش ئەوەی لە ساڵی ١٩٧٣ دەستلەکارکێشانەوەی لە پۆستەکەیدا ڕابگەیەنێت.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://marshimun.com/mareshai/|سەردێڕ=Mar Eshai Shimun {{!}} Mar Shimun Memorial Foundation |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201026154313/https://marshimun.com/mareshai/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=١٠ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩|زمان=en-US}}</ref> بزووتنەوەی سەربەخۆیی لە چوارچێوەی نیشتمان و لە سەرانسەری ڕەوەندی جیھانیدا چالاکە، و بەرەنگارییەکی زۆری دەوڵەت و ناوچە ناوخۆییەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://minorityrights.org/minorities/assyrians-2/|سەردێڕ=Assyrians in Iraq |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210526132846/https://minorityrights.org/minorities/assyrians-2/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٦ی ئایاری ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦|وێبگە=Minority Rights |زمان=en-GB}}</ref> و بەتایبەت کوردەکان. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.geocurrents.info/geopolitics/the-complex-relations-between-kurds-and-christians-in-northern-iraq|سەردێڕ=The Complex Relations Between Kurds and Christians in Northern Iraq |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170518211320/http://www.geocurrents.info/geopolitics/the-complex-relations-between-kurds-and-christians-in-northern-iraq |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی ئایاری ٢٠١٧|ڕێکەوتی سەردان=٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦|وێبگە=GeoCurrents |زمان=en-US}}</ref> بزووتنەوەکە بۆ چەندین سەدە درێژبووەوە، بەو پێیەی داڕشتنی سەرەتایی چەمکی قەوارەی دەوڵەتی ھاوچەرخی ئاشووری لە سەدەی نۆزدەھەمدا ڕوویدا لەگەڵ لاوازی [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] و سەرھەڵدانی دەسەڵاتی ئەورووپی لە ناوچەکەدا، بەتایبەتی لە ڕێگەی ئیمپراتۆریەتەکانی [[ئیمپراتۆریەتیی بەریتانیا|بەریتانیا]] و [[ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی|ڕووسیا]] جگە لە [[کۆماری سێیەمی فەڕەنسا|کۆماری فەڕەنسا]]. بزووتنەوەکە ڕووبەڕووی چەندین بەربەست بووەوە، لەوانە ڕووداوەکانی وەک [[کۆمەڵکوژیی سەیفۆ|جینۆسایدی ئاشوورییەکان]]، [[کۆمەڵکوژیی سێمێل|کۆمەڵکوژی سێمێل]]، ململانێی ناوخۆیی لەسەر ناکۆکی ناونان و کڵێساکانی ئاشووری، وێناکردنی میدیایی، و سیاسەتەکانی [[عەرەباندن|بەعەرەبکردن]] و [[کورداندن|کوردکردن]] (بە گووتەی خۆیان) و [[تورکاندن| تورککردن]]. لەم دواییانەدا کێشەی سەرەکییان [[دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)|داعش]] بووە کە کۆنترۆڵ و بەشێکی زۆری دانیشتووانەکەی لە [[دەشتی نەینەوا|دەشتەکانی نەینەوا]] لە باشووری کوردستان دەرکردووە. کۆمەڵەی فریاگوزاری ئەمریکی ئاشوورییەکان داوای لە حکوومەتی ئەمریکا کردووە ئەو کردەوانە وەک [[جینۆساید]] دژی ئاشوورییەکان لەم ناوچانەدا پۆلێن بکات.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.assyrianaid.org/single-post/2016/03/08/Press-Release-ISIS-Genocide-in-Iraq-and-Syria|سەردێڕ=ASSYRIAN AID SOCIETY OF AMERICA |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20170828014733/http://www.assyrianaid.org/single-post/2016/03/08/Press-Release-ISIS-Genocide-in-Iraq-and-Syria |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٨ی ئابی ٢٠١٧}}</ref> ئۆستن ھێنری لایارد باڵیۆزی [[ئیمپراتۆریەتیی بەریتانیا]] لە [[ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی]] لە سەدەی نۆزدەھەمدا ڕای گەیاند کە ئاشوورییەکان لە داگیرکارییەکانی [[عەرەب]] و [[مەغۆل]] و [[کورد]] لە چیای حەکاری و باکووری [[مێزۆپۆتامیا|میزۆپۆتامیا]] ڕزگاریان بووە، کە لە سەدەی نۆزدەھەمدا شەڕیان کردووە بۆ پاراستنی سەربەخۆیی خۆیان. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١١ی تشرینی یەکەمی ١٨٥٤|ناونیشان=http://archive.org/details/ninevehanditsre08layagoog|سەردێڕ=Nineveh and Its Remains: With an Account of a Visit to the Chaldæan ...}}</ref> لە ساڵی ٢٠١٦ پەرلەمانی عێراق دەنگی دژی پارێزگایەکی نوێی مەسیحی لە [[دەشتی نەینەوا|دەشتەکانی نەینەوا]] دا، کە ئامانجێکی سیاسی ڕاگەیەندراوی سەرجەم گرووپە گەورەکانی ئاشووری و دامەزراوە سیاسییەکانە کە ڕەتکرایەوە. ئاشوورییەکان، لەنێویاندا سەرۆکی [[پارتی دیموکراتی بەیت نەھرەین|حیزبی مەسیحی ئاشووری بێت-نەھرەین]]، ڕۆمیۆ حەکاری، ناڕەزایەتیان دەربڕی بەرامبەر بەو بڕیارەی پەرلەمان و ڕایان گەیاند: «ئێمە نامانەوێت بەشێک بین لە ھەرێمێکی خۆسەری [[سوننە]]ی ([[عەرەب]]ی) ئەگەریی لە [[عێراق]]دا».<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Macintyre |یەکەم=James |ڕێکەوت=٢٧ی ئەیلوولی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.christiantoday.com/article/iraqi.parliament.votes.against.new.christian.province.in.nineveh.plain/96511.htm|سەردێڕ=Iraqi Parliament Votes Against New Christian Province In Nineveh Plain |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201108164019/https://www.christiantoday.com/article/iraqi.parliament.votes.against.new.christian.province.in.nineveh.plain/96511.htm |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|وێبگە=Christian Today}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی ناوین]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:جیاییخوازی لە عێراق]] [[پۆل:جیاییخوازی لە سووریا]] 8mlff35yyq9rg2cmnoidlcbrptyn8ec 0 286968 1457852 1457324 2025-07-10T16:58:39Z 1silent scientist 51740 /* سەرچاوەکان */ 1457852 wikitext text/x-wiki {{Databox|وێنە=Ubeydelah Barzanî 2.png}} '''عوبەیدوڵڵا مستەفا بارزانی''' [[سیاسەتوان]]ێکی [[کورد]]ە، و کوڕە گەورەی سەرکردەی کورد [[مەلا مستەفا|مستەفا بارزانییە]]. لە ساڵی ١٩٢٧ لەدایکبووە، دەستی ڕاستی باوکی بووە. لە ساڵی ١٩٤٧ تا ١٩٥٥ دوای شکستی یاخیبوونێک بە سەرۆکایەتی باوکی دژی حکوومەتی عێراق لە [[بەسرە]] زیندانی کرا، دواتر لە ساڵی ١٩٥٥ تا ١٩٥٨ لە بەغدا دەستبەسەر کرا. دوای [[شۆڕشی ١٤ی تەممووز|شۆڕشی ١٤ی تەممووزی ١٩٥٨]] ئازاد کرا.<ref>Historical Dictionary of Iraq - إدموند غريب</ref> لە ساڵی ١٩٧٣ لە باوکی جیابووەوە، و پشتگیری لە پلانی حکوومەتی عێراق کرد بۆ ڕاگەیاندنی [[باشووری کوردستان|ھەرێمێکی سەربەخۆ لە باشووری کوردستان]]. عوبەیدوڵڵا پەیوەندی بە پارتی دیموکراتی کوردستانی نوێی کوردستانەوە کرد کە لەلایەن ھاشم عەقراوی و عەزیز عەقراوییەوە دامەزرا، و لە ساڵی ١٩٧٤ لە سەردەمی سەرۆک [[ئەحمەد حەسەن بەکر|ئەحمەد حەسەن بەکر]] وەک وەزیری دەوڵەت لە حکوومەتی عێراق دەستنیشان کرا و لە سەردەمی حووکمی [[سەددام حوسێن|سەددام حوسێنیشدا]] لە پۆستەکەی لە [[حکوومەتی عێراق]] بەردەوام بوو، تا لە سەرەتای ھەشتاکاندا لە سێدارە درا. <ref>Erhard Franz: Kurden und Kurdentum – Zeitgeschichte eines Volkes und seiner Nationalbewegungen, Seite 107. Mitteilungen 30, Deutsches Orient-Institut Hamburg 1986</ref><ref>التاريخ الإسلامي، الجزء الحادي عشر: بلاد العراق 1342-1411هـ 1924 - 1991م، محمود شاكر شاكر الحرستاني</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|سیاسەت|عێراق|کوردستان}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٢٧]] [[پۆل:مردووانی ١٩٨٠]] sm1d3wcpqgnvcnm64qu378o855mqkk3 0 286971 1457831 1457712 2025-07-10T12:04:45Z AramBot 39807 بۆت: نرخی کۆنی پارامەترەکان نوێ کرایەوە؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457831 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:The_Kurdistan_Music_Archive_within_the_Citadel_of_Erbil,_Hawler,_Iraq.jpg|وێنۆک|ئەرشیفی مۆسیقای کوردی لە ناو [[قەڵای ھەولێر]]]] '''ئەرشیفی مۆسیقای کوردستانی''' ئەرشیفێکی یەک ژوورە کە لە پێشانگە دەچێت و یەکێک لە باڵەخانە نەریتییە نۆژەنکراوەکانی [[قەڵای ھەولێر]]ی داگیرکردووە. بەڕێوەبەری ئێستا (و خاوەنەکەی) ئەمجەد ئەسەدە. کە نزیکەی بە تەنھا بەبێ ھیچ ھاوکارییەکی دەرەکی کاردەکات، ماوەی چەند ساڵێکە ھەزاران کاسێت و فۆنۆگرافی ٧٨ خولەک لە میوزیک و گۆرانی کوردی کە نزیکەی ١٠٠ ساڵ دەخایەنێت، گۆڕیوە. لە بنەڕەتدا ئەرشیفەکە لە ساڵی ١٩٥٢ لەلایەن باپیرەیەوە لە بازاڕی کۆن لە ناوەندی شاری [[ھەولێر]] دامەزراوە. تەواوی ئەرشیفەکە لە ساڵی ٢٠١٧ گواسترایەوە بۆ شوێنی ئێستای لە قەڵاکە. ئامانج لە دروستکردنی ئەم ئەرشیفە پاراستنی میراتی گۆرانی و فۆلکلۆری کوردییە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب |دوایین=Hadani |یەکەم=Ditmars |ناونیشان=https://www.newarab.com/features/erbils-citadel-amjad-assad-keeps-forgotten-melodies-alive |سەردێڕ=In Erbil's citadel, Amjad Assad keeps forgotten melodies alive |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20240714110304/https://www.newarab.com/features/erbils-citadel-amjad-assad-keeps-forgotten-melodies-alive |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی تەممووزی ٢٠٢٤ |ڕێکەوتی سەردان=١٦ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ |وێبگە=The New Arab |ڕەوشی ناونیشان=زیندوو}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Hadani |یەکەم=Ditmars |ڕێکەوت=١٧ی تەممووزی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://geographical.co.uk/culture/restoring-erbils-ancient-citadel|سەردێڕ=Restoring Erbil's ancient citadel |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220819212334/https://geographical.co.uk/culture/restoring-erbils-ancient-citadel |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی ئابی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|وێبگە=Geographical |زمان=en-gb}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Al-Araby |ڕێکەوت=٢٠ی ئابی ٢٠٢١|ناونیشان=https://www.alaraby.com/news/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A-%D9%81%D9%8A-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%A3%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D9%84-%D8%A3%D8%B1%D8%B4%D9%8A%D9%81-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A9|سەردێڕ=المتحف الغنائي في قلعة أربيل .. أرشيف من الاسطوانات النادرة {{!}} التلفزيون العربي |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230117174647/https://www.alaraby.com/news/%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%D8%AD%D9%81-%D8%A7%D9%84%D8%BA%D9%86%D8%A7%D8%A6%D9%8A-%D9%81%D9%8A-%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%A3%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D9%84-%D8%A3%D8%B1%D8%B4%D9%8A%D9%81-%D9%85%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D8%B7%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%A9 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|وێبگە=التلفزيون العربي |زمان=ar}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Shafaq News |ڕێکەوت=١٨ی تەممووزی ٢٠٢٢|ناونیشان=https://shafaq.com/ar/تقارير-وتحليلات/قلعة-اربيل-خزا-ن-للتاريخ-و-كبر-من-تراث-صور|سەردێڕ=قلعة اربيل: خزائن للتاريخ وأكبر من تراث (صور) |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20221203065649/https://shafaq.com/ar/%D8%AA%D9%82%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%B1-%D9%88%D8%AA%D8%AD%D9%84%D9%8A%D9%84%D8%A7%D8%AA/%D9%82%D9%84%D8%B9%D8%A9-%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D9%8A%D9%84-%D8%AE%D8%B2%D8%A7-%D9%86-%D9%84%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE-%D9%88-%D9%83%D8%A8%D8%B1-%D9%85%D9%86-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AB-%D8%B5%D9%88%D8%B1 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|وێبگە=قلعة اربيل: خزائن للتاريخ وأكبر من تراث (صور) |زمان=ar}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |سەردێڕ=صاحب أول محل تسجيـلات في كردستان: الأغاني القديمة تشكل معظم مبيعاتي والشباب فـي مقدمـة الـزبـائـن |ناونیشان=https://almadapaper.net//view.php?cat=90086 |journal=Al Mada |issue=2859 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230117175113/https://almadapaper.net/view.php?cat=90086 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣|ڕێکەوتی سەردان=١٧ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٣}}</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:مۆزەخانەکانی ھەولێر]] l1sjt6la53beq9m2h333qjcz6sj2d6d 0 286990 1457834 1457619 2025-07-10T12:05:15Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457834 wikitext text/x-wiki '''باجی گومرگی'''<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٦|ناونیشان=http://www.igmchicago.org/surveys/import-duties|سەردێڕ=http://www.igmchicago.org/surveys/import-duties |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161215040002/http://www.igmchicago.org/surveys/import-duties |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|زمان=en-US}}</ref><ref name="IGMFreeTrade2">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=١٣ی ئازاری ٢٠١٢|ناونیشان=http://www.igmchicago.org/surveys/free-trade|سەردێڕ=http://www.igmchicago.org/surveys/free-trade |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20161118010600/http://www.igmchicago.org/surveys/free-trade |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=١٤ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|زمان=en-US}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Krugman |یەکەم=Paul R. |ڕێکەوت=ئایاری ١٩٩٣|سەردێڕ=The Narrow and Broad Arguments for Free Trade |journal=American Economic Review: Papers and Proceedings |بەرگ=٨٣|issue=3 |پەڕەکان=٣٦٢–٣٦٦|jstor=2117691}}</ref> ئەو باجەیە کە بەسەر ئەو کاڵایانە دەسەپێنرێت کە [[ھاوردەکردن|لەلایەن وڵاتێکەوە لە وڵاتێکی دیکەوە ھاوردە دەکرێن]]. زۆرێک لە وڵاتان باجی گومرگی بەکاردەھێنن بۆ پاراستنی پیشەسازییەکانیان لە کێبڕکێی دەرەکی. باجەکە بە بەرزکردنەوەی نرخی کاڵا ھاوردەکراوەکان پارێزگاری لێدەکات. بەم شێوەیە باجەکە ھانی کۆمپانیا ناوخۆیییەکان دەدات بۆ زیادکردنی بەرھەمھێنانیان و بەکارھێنەرانیش ناچارن نرخێکی زیاتر بدەن ئەگەر کاڵای ھاوردەکراویان بوێت. باجی گومرگی لەسەر ھەناردەکردن ھەندێک جار لە ھەندێک وڵاتدا بۆ زیادکردنی داھاتی حکوومەت بەکاردەھێنرێت. ھەروەھا وڵاتێک دەتوانێت باج بەکاربھێنێت بۆ کاریگەریکردن یان ناڕەزایەتی دەربڕین بەرامبەر بە سیاسەتی ئابووری یان سیاسی ھەندێک وڵاتی تر. [[پەڕگە:Not_customs.svg|وێنۆک|273x273پیکسڵ|نمونەی وێنەی باجی گومرگی بە ھێڵی سوورەوە]] وڵاتان بە شێوازی جیاواز باج دادەنێن. ڕەنگە ھەندێک وڵات ڕێککەوتنی بازرگانییان ھەبێت کە بڕگەی مامەڵەی ئیمتیازات بۆ ھەندێک وڵات لەخۆبگرێت، کە بەپێی ئەو بڕگەیە کەمترین ڕێژەی باجی ئاسایی لە وڵاتەکەیاندا بەسەر ھەموو ئەو وڵاتانەدا سەپێنراوە کە ڕێککەوتنەکەیان واژوو کردووە. ڕەنگە باجی ئیمتیازاتی تایبەت کە بەزۆری کەمترە لە باجی ئیمتیازاتی گشتی، بۆ ھاندانی ھاوردەکردن لە وڵاتانی کەم پێشکەوتووەوە بسەپێندرێت. ئەو وڵاتانەی یەکێتیی گومرگی پێکدەھێنن، باج لە بازرگانی نێوان خۆیاندا لادەبەن، ھەروەھا لەوانەیە باجێکی گومرگی ھاوبەشیان ھەبێت کە بازرگانی لەگەڵ ئەو وڵاتانەدا بگرێتەوە کە ئەندامی یەکێتیی گومرگی نین. بازاڕی ھاوبەش ھەمان سیاسەتی گومرگی ھەیە وەک یەکێتیی گومرگی، بەڵام ھاوکاری زیاتر لە نێوان ئەندامەکاندا دابین دەکات. وڵاتانی ناوچەی بازرگانی ئازاد باجی گومرگی بەسەر بازرگانی نێوانیاندا دەسەپێنن، بەڵام ھەر وڵاتێک دەتوانێت ئەو باجە گومرگییەی کە خۆی دەیەوێت بەسەر ئەو کەسانەی کە ئەندام نین بسەپێنێت. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Tariffs}} {{شریتی دەروازە|ئابووری|پەیوەندییە نێونەتەوەیییەکان}} [[پۆل:ئابوورناسیی نێونەتەوەیی]] 4zzlh4g7rdnehr97jzhiwyhz6zgtyt3 0 287004 1457836 1457608 2025-07-10T12:05:35Z AramBot 39807 بۆت: چاکسازیی ژمارەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457836 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[سەربزێوییەکانی کورد لە تورکیا]]، [[شەڕی سەربەخۆییی تورکیا]]|image=[[File:Kurdish efendi and his fighters.jpg|Milo A. Jewett was a physician, amateur photographer, and American consul in Turkey (Sivas, 1892-1905 and Trebizond, 1905-1911) Handwritten on negative: 574/25 Text from negative sleeve: No.41. November 12, 1911.|280px]]|caption=کوردانی ئامەد، لە وێنەیەکی ١٩١١|date=٦ی ئاداری ١٩٢١ - ١٧ی حوزەیرانی ١٩٢١|place=[[پارێزگای سێواس|سێواس]]، [[پارێزگای دێرسیم|دەرسیم]]، [[پارێزگای ئەرزنگان|ئەرزنگان]]|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=|status=|combatants_header=|combatant1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھۆزی ئەتمان{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھۆزی درەژان{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[قۆچگری|ھۆزی قۆچگری]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[پارچکان (خێڵ)|ھۆزی پارچکان]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھۆزی پەڤیزان{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھۆزی زەریکان{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[کۆمەڵگای سەرھەڵدانی کوردستان|ساک]]|combatant2={{tree list}} *{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg}} [[حکوومەتی ئەنجوومەنی نەتەوەییی مەزن|حکوومەتی ئەنقەرە]] **{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg}} [[سوپای ناوەندی (تورکیا)|سوپای ناوەندی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەلیشان بەگ]]{{Surrendered}}{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەلیشێر|عەلیشێر ئەفەندی]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[نووری دێرسیمی]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} پاسۆ{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} مستۆ|commander2={{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg}} [[مستەفا کەمال ئاتاتورک|ئەتاتورک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg}} [[نوورەددین پاشا]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg}} [[پێشڕەو]] خاڵیس بەگ<small>(فەرماندەی ھێزی سوارەی شەشەم)</small>{{Executed}}{{ھن}}{{flagicon image|Flag of the Ottoman Empire (1844–1922).svg}} [[تۆپال عوسمان (فەرماندەی سەربازی)|تۆپال عوسمان]]|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1='''گوتەی حکوومەت''':{{ھن}}٣٠٠٠ یاخیبوو <small>(زۆربەیان [[سوارە]]بوونە)</small>{{ھن}}٢٥٠٠ تفەنگ ھەڵگر ---- '''گوتەی یاخیبووان''':{{ھن}}٦٠٠٠ یاخیبوو|strength2='''گوتەی حکوومەت''':{{ھن}}٣١٦١ پیاو{{ھن}}١٣٥٠ ئاژەڵی سەربازی{{ھن}}٢٧٥٠ تفەنگ ھەڵگر{{ھن}}٣ ڕەشاشی سووک{{ھن}}١٨ ڕەشاشی قوڕس ---- '''گوتەی یاخیبووان''':{{ھن}}٦٠٠٠ پیاوی سوارە{{ھن}}٢٥٠٠٠ھێزی پیادە{{ھن}}چەند ژمارەیەکی نەزانراو لە میلیشیا و جەندرمەری|strength3=|casualties1=*٥٠٠ یاخیبوو کوژران{{ھن}} *٣٢ سەرکردەی یاخیبوو و ٥٠٠ یاخیبوو گیران و دەستبەسەرکران|casualties2=*نەزانراو|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''ڕاپەڕینی قۆچگری''' ({{بە کوردیی باکووری|Serhildana Qoçgiriyê}}؛ {{Langx|tr|Koçgiri isyanı}}) ڕاپەڕینێکی [[کورد|کوردی]] بوو، کە لە ناوچەی [[قۆچگری]]، لە ڕۆژھەڵاتی ئێستای [[پارێزگای سێواس]] کە لە شوباتی ١٩٢١ دەستی پێکرد. یاخیبوونەکە سەرەتا [[عەلەوی]] بوو، بەڵام سەرکەوتوو بوو لە کۆکردنەوەی پشتیوانیی لەلایەن ھۆزە [[سوننە|سوننەکانی]] نزیکەوە.<ref name="Ergin2">{{cite conference|conference=Sempozyumu'nda Sunulan Bildiriler, 20–22 Eylül 2013|last=Güneş|first=Ergin|title=Koçgiri İsyanı Ekseninde Dersim Direnişi|page=244|year=2014|editor-last=Boztuğ|editor-first=Onursal|publisher=[[Tunceli University]]|language=tr}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Olson|یەکەم=Robert W.|سەردێڕ=The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880–1925|ناونیشان=https://archive.org/details/emergenceofkurdi0000olso|ڕێکەوت=١٩٨٩|بڵاوکەرەوە=University of Texas Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٩٢-٧٧٦١٩-٧|پەڕەکان=[https://archive.org/details/emergenceofkurdi٠٠٠٠olso/page/n٦٠ ٣٥]}}</ref> سەرکردە عەشیرەتی و خێڵەکییەکان پەیوەندییەکی نزیکیان لەگەڵ [[کۆمەڵگای سەرھەڵدانی کوردستان|کۆمەڵگەی سەرھەڵدانی کوردستان]] (ساک) ھەبوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Olson|یەکەم=Robert W.|سەردێڕ=The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880–1925|ناونیشان=https://archive.org/details/emergenceofkurdi0000olso|ڕێکەوت=١٩٨٩|بڵاوکەرەوە=University of Texas Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٩٢-٧٧٦١٩-٧|پەڕەکان=[https://archive.org/details/emergenceofkurdi٠٠٠٠olso/page/n٥٣ ٢٨]}}</ref><ref>{{بیرخستنەوەی ژوورناڵ |دوایین=Olson |یەکەم=Robert |دوایین٢=Rumbold |یەکەم٢=Horace |ڕێکەوت=١٩٨٩|سەردێڕ=The Koçgiri Kurdish rebellion in 1921 and the draft law for a proposed autonomy of Kurdistan |ناونیشان=https://www.jstor.org/stable/25817079 |journal=Oriente Moderno |بەرگ=٨ (٦٩)|issue=1/6 |پەڕەکان=٤١|doi=10.1163/22138617-0690106006 |issn=0030-5472 |jstor=25817079 |دەستپێگەیشتنی ناونیشان=subscription}}</ref> یاخیبوونەکە لە مانگی حوزەیرانی ساڵی ١٩٢١ شکستی ھێنا. == پێشینە == دوای واژۆکردنی [[پەیمانی سیڤەر]] کوردەکان ھەستیان بە متمانەی زیاتر کرد بەخۆیان کە توانیویانە لانیکەم بگەنە جۆرێک لە حکوومەتێکی ئۆتۆنۆمی بۆ خۆیان. [[شێخ عەبدولقادر شەمزینی]] کوڕی [[شێخ عوبەیدوڵڵای نەھری]] و سەرۆکی ساک<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Özoĝlu|یەکەم=Hakan|سەردێڕ=Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries|ڕێکەوت=٢٠٠٤|بڵاوکەرەوە=SUNY Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٩١٤-٥٩٩٣-٥|پەڕەکان=٨٨–٩١|زمان=en}}</ref> پشتگیری لە بیرۆکەی ئۆتۆنۆمیی کورد لە ناوخۆی تورکیادا کرد. بەڵام [[نووری دێرسیمی|نووری دەرسیمی]] و عەلیشێر ئەفەندی لە ئۆتۆنۆمی زیاتریان دەویست، بە پێی مادەی ٦٤ی پەیماننامەکە دەیانویست کوردستانێکی سەربەخۆ دابمەزرێنن.<ref name=":022">{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Olson|یەکەم=Robert W.|سەردێڕ=The emergence of Kurdish nationalism and the Sheikh Said Rebellion, 1880–1925|ناونیشان=https://archive.org/details/emergenceofkurdi0000olso|ڕێکەوت=١٩٨٩|بڵاوکەرەوە=University of Texas Press|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٩٢-٧٧٦١٩-٧|پەڕەکان=[https://archive.org/details/emergenceofkurdi٠٠٠٠olso/page/n٥٣ ٢٨]–٢٩}}</ref> [[مستەفا کەمال ئاتاتورک|مستەفا کەمال ئەتاتورک]] بەدواداچوونی بۆ ڕووداوەکانی ناوچەی دەرسیم کرد و ھەروەک ئەوەی زانی کە بەشێک لە کوردەکان بەگوێرەی ئەو چواردە خاڵەی کە سەرۆکی ئەمریکا [[ودرۆ ویلسۆن|ودرۆ وێڵسۆن]] ڕایگەیاندبوو، بەدواداچوون بۆ ئۆتۆنۆمی دەکەن، وەڵامی دایەوە کە پلانی وێڵسن بۆ گەلانی پارێزگاکانی ڕۆژھەڵات بێ نرخە و پێیان باشترە بزووتنەوەی ناسیۆنالیستیی تورکیی ئەو پەیڕەو بکەن.<ref name=":022" /> == دانووستانەکان == کوردەکانی دەورووبەری دەرسیم دەستیان کرد بە ئامادەکاری بۆ ڕووبەڕووبوونەوە، دواجار لەگەڵ ناسیۆنالیستە تورکەکان، وە ھەروەھا ھەڵیانکوتایە سەر چەند کۆگایەکی چەکی تورکیا. تا مانگی تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٢٠ ئەوەندەیان گرت کە ھەست بە خۆیان بکەن لە پێگەیەکی بەھێزدان و عەلیشان بەگ، سەرۆکی [[گەرجان]] ھۆزەکانی بۆ سەربەخۆیی ئامادە کرد. لە کۆتاییدا لە ١٥ی تشرینی دووەمی ١٩٢٠ بەیاننامەیەکیان گەیاندە کەمالییەکان کە ئەمانەی خوارەوەی تێدابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Meiselas|یەکەم=Susan|سەردێڕ=Kurdistan: In the Shadow of History|ڕێکەوت=١٩٩٧|بڵاوکەرەوە=Random House|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٢٦-٥١٩٢٨-٩|شوێن=New York|پەڕەکان=١٢٠|زمان=en}}</ref><ref name=":22">Olson, Robert; Rumbold, Horace (1989) p. 43</ref> * پێویستە حکوومەتی ئەنقەرە پابەندی ئەو ڕێککەوتنە بێت کە کورد لەگەڵ سوڵتان لە ئەستەنبوڵ ھەیبوو و ئۆتۆنۆمی کورد قبوڵ بکات * ھەروەھا پێویستە حکوومەت لە ئەنقەرە ئەو کەسانە ئاگادار بکاتەوە کە بەیاننامەکەیان نووسیوە سەبارەت بە نزیکبوونەوەیان بەرامبەر بە کوردستانێکی خۆسەر. * سەرجەم زیندانییانی کورد لە زیندانەکانی ئەرزنجان، مەلەدی، ئێلازیز (ئەمڕۆی خارپێت) و سێواس ئازاد دەکرێن. * ئیدارەی تورکیا لەو ناوچانەی کە زۆرینەی کوردیان تێدایە دەبێت بڕوات * وە سوپای تورکیا کە ڕەوانەی ناوچە کوردنشینەکان کرا، پێویستە بکشێتەوە تا ٢٤ی تشرینی دووەمی ١٩٢٠ داوای وەڵامیان کرد.<ref name=":02">Robert Olson, (1989) p. 30</ref><ref name=":23">Olson, Robert; Rumbold, Horace (1989) p. 43</ref> لە ٢٥ی کانوونی دووەمدا کوردەکان دیسانەوە داوایان کرد کە مافی سیاسیی زیاتریان پێبدرێت لە پارێزگاکانی [[پارێزگای دیاربەکر|دیاربەکر]] و [[پارێزگای بدلیس|بەتلیس]] و [[پارێزگای وان|وان]] و [[پارێزگای خارپێت|خارپێت]] وەک لە پەیمانی سیڤەردا ڕێککەوتوون.<ref name=":2">Olson, Robert; Rumbold, Horace (1989) p. 43</ref> کەمالییەکان سەرەتا گوێیان لە داواکارییەکانیان بوو بۆ ئازادیی زیاتری سیاسی، بەڵام لە ھەمان کاتدا ھێزی بەرچاویان گواستەوە بۆ ناوچەکە بە مەبەستی دامرکاندنەوەی یاخیبوونەکە.<ref name=":0">Robert Olson, (1989) p. 30</ref> سەرەڕای ئەوەش حکوومەتی تورکیا ھەوڵی فریودانی کوردەکانی دا وەک چۆن حاکمێکیان بۆ پارێزگاری خارپێت نارد بۆ پێرتەک بۆ ئەوەی دڵنیایان بکاتەوە کە مستەفا کەمال بە داواکارییەکان ڕازی بووە. تەنانەت مستەفا کەمال ئەندامی پەرلەمانی زیادەی لەو ھەرێمەوە کاندید کرد.<ref name=":12">Robert Olson, (1989) p. 31</ref> ھەروەھا حکوومەتی تورکیا پێشنیاری ئەوەی کرد کە [[موتەسەڕیف|موتەسەڕڕیفێکی]] کورد بۆ ناوچەکە ڕاسپێرێت، بەڵام شۆڕشگێڕان بە نوێنەرایەتی [[سەید ڕەزا]] و عەلیشان بەگ (بەرپرس لە [[گەرجان]]) ئەو پێشنیارەیان ڕەتکردەوە، و داواکارییەکەیان دووپاتکردەوە کە ئەوان حکوومەتێکی سەربەخۆی کوردییان دەوێت نەک حکوومەتێک کە ئەنقەرە بیسەپێنێت.<ref name=":1">Robert Olson, (1989) p. 31</ref> == یاخیبوونەکە == دوابەدوای ئەم وەڵامە، مستەفا کەمال فەرمانی دەستگیرکردنی نووری دەرسیمی دەرکرد و لە ٢٠ی کانوونی دووەمدا دەستبەسەرکرا و گەیەنرایە زیندان. فەرماندەی [[سوپای ناوەندی (تورکیا)|سوپای ناوەندی]] نورەددین پاشا ھێزێکی نزیکەی ٣٠٠٠ سوارە و لەوان کەتیبەکانی [[تۆپال عوسمان (فەرماندەی سەربازی)|تۆپاڵ عوسمانی]] نارد.<ref name="Mango3302">[[Andrew Mango]], ''Atatürk'', John Murray, 1999, {{ISBN|978-0-7195-6592-2}}, p. 330.</ref> تا مانگی شوبات شەڕ لە نێوان پارتەکاندا دەستی پێکرد و تورکەکان داوای خۆبەدەستەوەدانی بێ مەرجی شۆڕشگێڕانی کوردیان دەکرد. یەکەم ڕووبەڕووبوونەوەی گەورەی نێوان فراکسیۆنەکان بە سەرکەوتوویی بۆ کورد کۆتاییی ھات، بەڵام شەڕ بەردەوام بوو<ref>Robert Olson, (1989) p. 32</ref> و یاخیبووان تا ١٧ی حوزەیرانی ١٩٢١ تێکشکێنران.<ref>Ergün Aybars, ''İstiklâl Mahkemeleri'', Bilgi Yayınevi, 1975, [https://books.google.com/books?id=cCQKAQAAIAAJ&q=17+Haziran+1921+Ko%C3%A7giri p. 34.] {{In lang|tr}}</ref> پێش سەرکوتکردنی یاخیبووان، نورەددین پاشا وتی (بەپێی ھەندێک سەرچاوە ئەم لێدوانە ھی [[تۆپال عوسمان (فەرماندەی سەربازی)|تۆپاڵ عوسمانە]]):<blockquote>لە نیشتمان (تورکیا)، ئێمە ئەو کەسانەمان پاککردەوە کە دەڵێن "زۆ" ([[ئەرمەنییەکان]])، وە من ئەو کەسانەش پاک دەکەمەوە کە دەڵێن "لۆ" ([[کورد]]) لە ڕەگ و ڕیشەیانەوە.<ref name="Hans">Hans-Lukas Kieser, ''Iskalanmış barış: Doğu Vilayetleri'nde misyonerlik, etnik kimlik ve devlet 1839–1938'', İletişim Yayınları, 2005, {{ISBN|978-975-05-0300-9}}, [https://books.google.com/books?id=U3YKAQAAMAAJ&q=zo+diyenleri+yok+ettik+lo p. 570.] {{in lang|tr}} (original: ''Der verpasste Friede: Mission, Ethnie und Staat in den Ostprovinzen der Türkei 1839–1938'', Chronos, 2000, {{ISBN|3-905313-49-9}}) {{in lang|de}}</ref><ref>[[Martin van Bruinessen]], ''Mullas, Sufis and Heretics: The Role of Religion in Kurdish Society: Collected Articles'', ISIS Press, 2000, {{ISBN|978-975-428-162-0}}, p. 183.</ref></blockquote>دڕندەییی سەرکوتکردنەکە وایکرد [[ئەنجومەنی باڵای نیشتمانیی تورکیا|ئەنجوومەنی نیشتمانیی گەورە]] بڕیاری دادگاییکردنی نورەددین پاشا بدات. ھەرچەندە نورەددین پاشا لە ٣ی تشرینی دووەمی ١٩٢١ لە کارەکەی دوورخرایەوە و بانگھێشتی ئەنقەرە کرا، بەڵام [[مستەفا کەمال ئاتاتورک|مستەفا کەمال ئەتاتورک]] دەستوەردانی کرد و ڕێگری لە دادگاییکردنەکە کرد.<ref name="Mango3303">[[Andrew Mango]], ''Atatürk'', John Murray, 1999, {{ISBN|978-0-7195-6592-2}}, p. 330.</ref> دڕندەییی کردەوەی ھێزەکانی تورکیا تەنانەت بەشێک لە ئەندامانی ئەنجوومەنی نیشتمانیی ئەنقەرەی تووشی شۆک کرد. یەکێک لە نوێنەران وتی: "''تەنانەت'' ''بەربەرییە ئەفریقییەکانیش زیادەڕەوییەکی لەو شێوەیە قبووڵ ناکەن''".<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gingeras|یەکەم=Ryan|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=O0ASDAAAQBAJ|سەردێڕ=Fall of the Sultanate: The Great War and the End of the Ottoman Empire 1908–1922|ڕێکەوت=٢٠١٦|بڵاوکەرەوە=Oxford University Press|ژپنک=٩٧٨-٠١٩٩٦٧٦٠٧١|پەڕەکان=٢٨٤}}</ref> == سەرچاوەکان == <references /> == بەستەرە دەرەکییەکان == * [https://www.sciencespo.fr/mass-violence-war-massacre-resistance/fr/document/repression-koa-giri-rebellion-1920-1921 سەرکوتکردنی ڕاپەڕینی قۆچگری، ١٩٢٠-١٩٢١] {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|دەیەی ١٩٢٠|کوردستان|تورکیا|ئیمپراتۆریەتیی عوسمانی}} {{پۆلی کۆمنز|Koçgiri Rebellion}} [[پۆل:ناکۆکیی تورکیا و کوردەکان]] [[پۆل:Webarchive template wayback links]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:ململانێکان لە تورکیا]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:شۆڕشەکان]] [[پۆل:شۆڕش]] [[پۆل:دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:تورکیا لە دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی تورکیا]] [[پۆل:١٩٢١]] [[پۆل:١٩٢٠]] ogpko4poa1nknu97klaz3fykhuy94mp 0 287005 1457835 1457612 2025-07-10T12:05:25Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457835 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''ئەحمەد خومەینی''' (١٤ی ئازاری ١٩٤٦ – ١٧ی ئازاری ١٩٩٥)،<ref name="ICPIKW">{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Staff |ناونیشان=http://en.imam-khomeini.ir/en/n11451/News/Imam_highly_trusted_Seyyed_Ahmad_Khomeini|سەردێڕ=Imam highly trusted Seyyed Ahmad Khomeini |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230602143042/http://en.imam-khomeini.ir/en/n11451/News/Imam_highly_trusted_Seyyed_Ahmad_Khomeini |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢ی حوزەیرانی ٢٠٢٣|وێبگە=Imam Khomeini}}</ref> [[سیاسەتمەدار]]ێکی [[ئێران|ئێرانی]] و کوڕی بچووکی [[ڕووحوڵڵا خومەینی]] دامەزرێنەری [[ئێران|کۆماری ئیسلامی ئێران]] بوو،<ref>[https://www.irib.ir/occasions/Ahmad%20Khomeini%5CAhmad%20Khomeini%20en.HTM Sayyed Ahmad Khomeini], [[ڕێکخراوەی دەنگ و ڕەنگی کۆماری ئیسلامیی ئێران|إذاعة جمهورية إيران الإسلامية]].{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www2.irib.ir/occasions/Ahmad%20Khomeini/Ahmad%20Khomeini%20en.HTM|سەردێڕ=Sayyed Ahmad Khomeini |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20080309182555/http://www2.irib.ir/occasions/Ahmad%20Khomeini/Ahmad%20Khomeini%20en.HTM |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی ئازاری ٢٠٠٨|ڕێکەوتی سەردان=5 سبتمبر 2019}}</ref> و باوکی حەسەن خومەینی بوو. پێش [[شۆڕشی ١٩٧٩ی ئێران|شۆڕشی ئێران و لە کاتی شۆڕشی ئێران]] دەستە ڕاستی باوکی بووە. چەندین پۆستی بڕیاردانی ھەبووە. ھاوسەرگیری لەگەڵ فاتیمە ئەلتەباتەبایی کچی سەفییە، خوشکی [[مووسا سەدر]] دەکات. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Ahmad Khomeini}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|ئێران|سیاسەت|شیعە}} [[پۆل:لەدایکبووانی ١٩٤٥]] [[پۆل:مردووانی ١٩٩٥]] [[پۆل:خەڵکی قوم]] 14kattivut1c74w0x1gpq2agkujc7yb 0 287027 1457827 1457727 2025-07-10T12:04:05Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457827 wikitext text/x-wiki {{Databox}}[[حافز ئەسەد]]، [[پێڕستی سەرۆک کۆمارەکانی سووریا|١٨ھەمین]] سەرۆکی [[سەرۆک کۆماری سووریا|سووریا]] لە ١٠ی حوزەیرانی ٢٠٠٠ لە تەمەنی ٦٩ ساڵیدا بەھۆی [[جەڵدەی دڵ|جەڵدەی دڵەوە]] کۆچی دوایی کرد،<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://amp.theguardian.com/world/2000/jun/10/israel3|سەردێڕ=Syria's President Assad dies |وێبگە=[[الغارديان]]}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=MacFarquhar|یەکەم=Neil|ڕێکەوت=١١ی حوزەیرانی ٢٠٠٠|سەردێڕ=Hafez al-Assad, Who Turned Syria Into a Power in the Middle East, Dies at 69|ئیش=The New York Times|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2000/06/11/world/hafez-al-assad-who-turned-syria-into-a-power-in-the-middle-east-dies-at-69.html}}</ref> غوسلی مردوو دوای سێ ڕۆژ لە [[دیمەشق]] بەڕێوەچوو، و لە مەزارگەیەکدا لە زێدی خۆی لە قرداحە لە [[پارێزگای لازقیە|پارێزگای لازقیە]]، شانبەشانی کوڕە گەورەکەی بەناوی [[باسیل ئەسەد]] بە خاک سپێردرا کە لە ساڵی ١٩٩٤ کۆچی دوایی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/hi/arabic/news/newsid_788000/788612.stm|سەردێڕ=BBC Arabic News {{!}} News {{!}} الرئيس الأسد يصل لمثواه الأخير |وێبگە=news.bbc.co.uk}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.upi.com/Archives/2000/06/13/Syrias-Assad-laid-to-rest/3547960868800/|سەردێڕ=Syria&#039;s Assad laid to rest - UPI Archives |وێبگە=UPI}}</ref> جێگرەکەی [[عەبدولحەلیم خەددام]] بە پلەی چاودێر تا ئەوکاتەی ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی کۆمار بەڕێوەچوو، جێگەی گرتەوە. زۆرێک لە سەرکردە نیشتمانییەکان سەرەخۆشییان کرد لە کاتێکدا تەرمی ناوبراو لە کۆشکی شەعب بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=agencies |یەکەم=Staff and |ڕێکەوت=١٣ی حوزەیرانی ٢٠٠٠|ناونیشان=http://www.theguardian.com/world/2000/jun/13/israel4|سەردێڕ=World pays tribute to Syrian dictator |وێبگە=the Guardian}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.al-jazirah.com/2000/20000614/fe4.htm|سەردێڕ=فيما تولى الحرس الجمهوري مسؤولية الأمن في دمشق |وێبگە=www.al-jazirah.com}}</ref> دوای مردنی ئەسەد، بۆ ماوەی ٤٠ ڕۆژ لە [[سووریا|سووریا]] و ٧ ڕۆژ لە [[لوبنان]] ماتەمینی ڕاگەیەندرا.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.presidentassad.net/index.php?option=com_content&view=article&id=215:the-funeral-of-president-hafez-assad&catid=86&Itemid=474|سەردێڕ=Wayback Machine |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20141006132925/http://www.presidentassad.net/index.php?option=com_content&view=article&id=215:the-funeral-of-president-hafez-assad&catid=86&Itemid=474 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٤}}</ref> [[میسر|میسر]] [[ئوردن]]، [[دەسەڵاتی نیشتمانیی فەلەستین|دەسەڵاتی نیشتمانی فەلەستین]]، [[ئێران]]، [[مەغریب]]، [[میرنشینە یەکگرتووە عەرەبییەکان|ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی]]، [[کووەیت|کووەیت]]، [[یەمەن|یەمەن]]، [[قەتەر]] بۆ ماوەی سێ ڕۆژ پشووی نیشتمانییان ڕاگەیاند.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticlePrintPage.aspx?id=1089480&language=en|سەردێڕ=KUNA :: EGYPT MOURNS THE DEATH OF AL-ASSAD 10/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|دوایین=Sachs|یەکەم=Susan|ڕێکەوت=١١ی حوزەیرانی ٢٠٠٠|سەردێڕ=TRANSITION IN SYRIA; Apprehension and Hope for Stability in Mideast|ئیش=The New York Times|ناونیشان=https://www.nytimes.com/2000/06/11/world/transition-in-syria-apprehension-and-hope-for-stability-in-mideast.html}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?language=en&id=1089500|سەردێڕ=KUNA : OMAN DECLARES THREE DAYS MOURNING FOR SYRIA - Politics - 10/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://edition.cnn.com/TRANSCRIPTS/0006/10/se.02.html|سەردێڕ=CNN Transcript - Special Event: The Death of Hafez Al-Assad - June 10, 2000 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20220408134859/http://edition.cnn.com/TRANSCRIPTS/0006/10/se.02.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٨ی نیسانی ٢٠٢٢|ڕێکەوتی سەردان=٦ی ئایاری ٢٠٢٢}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/785559.stm|سەردێڕ=BBC NEWS {{!}} Middle East {{!}} Assad: Mourned by friends and foes}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://allafrica.com/stories/200006110040.html |وێبگە=[[AllAfrica]]}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?language=en&id=1089687|سەردێڕ=KUNA : IRAN ANNOUNCES 3 DAYS OF MOURNING FOR ASSAD - General - 11/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?language=en&id=1089534|سەردێڕ=KUNA : MOROCCO DECLARES THREE DAYS MOURNING ON AL-ASSAD''S DEATH - Politics - 11/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=1089514&language=en|سەردێڕ=KUNA : UAE MOURNS AL-ASSAD DEATH - Politics - 10/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=1089485&language=en|سەردێڕ=KUNA : YEMEN MOURNS THE DEATH OF AL-ASSAD - Politics - 10/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticlePrintPage.aspx?id=1089410&language=en|سەردێڕ=KUNA :: KUWATI DECLARES THREE DAYS OF MOURNING ON ASSAD''S DEATH 10/06/2000}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.kuna.net.kw/ArticleDetails.aspx?id=1089483&language=en|سەردێڕ=KUNA : QATAR MOURNS DEATH OF AL-ASSAD - Politics - 10/06/2000}}</ref> دوای سێ ڕۆژ پرسەکەی بەڕێوەچوو. {{Sfn|Freedman|2002}} == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|سووریا}} [[پۆل:سووریا لە ٢٠٠٠]] ooikj2k13wcraozeivfjpywn4qw6qqn 0 287030 1457832 1457703 2025-07-10T12:04:55Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457832 wikitext text/x-wiki {{Databox}}لە ٦ی ئازاری ٢٠٠٧ دوو کەس لە کۆبوونەوەیەکدا لە شاری [[حللە]] کە دەکەوێتە باشووری [[بەغدا]]، بە پشتێنی تەقینەوە خۆیان تەقاندەوە و نزیکەی ٢٠٠ کەسیان کوشت و زیاتر لە ٢٥٠ کەسی دیکەش برینداربوون کە ھەموویان موسڵمانی [[شیعە]] بوون، لەکاتی ئاھەنگگێڕانی ئایینی لە [[پارێزگای بابل]]. لە ئامارێکی دیکەدا، ژمارەی کوژراوان بە نزیکەی ١١٧ یان ١٣٧ کوژراو و ٣١٠ بریندار خەمڵێندراوە.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=٤ی تەممووزی ٢٠١٦|ناونیشان=https://www.france24.com/ar/20160704-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A9-%D8%B4%D9%8A%D8%B9%D8%A9-%D8%B3%D9%86%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%86%D8%B8%D9%8A%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9|سەردێڕ=أكثر الاعتداءات دموية في العراق منذ العام 2003 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210815180917/https://www.france24.com/ar/20160704-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D9%84%D9%83%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%A9-%D8%B4%D9%8A%D8%B9%D8%A9-%D8%B3%D9%86%D8%A9-%D8%AA%D9%81%D8%AC%D9%8A%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B9%D8%AF%D8%A9-%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%AF%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D9%85%D9%88%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D9%86%D8%B8%D9%8A%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A5%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%A9 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی ئابی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٣|وێبگە=فرانس 24 / France 24 |زمان=ar}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|سەردێڕ=اكثر الهجمات دموية في العراق|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/oegtp-irq-explsns-sqnces-mn3-idARACAE59P09H20091026|ئیش=Reuters|ڕێکەوت=٢٦ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٩|ڕێکەوتی سەردان=٥ی نیسانی ٢٠٢٣|زمان=en|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20230321202318/https://www.reuters.com/article/oegtp-irq-explsns-sqnces-mn3-idARACAE59P09H20091026|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢١ی ئازاری ٢٠٢٣}}</ref> == سەرچاوەکان == == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{شریتی دەروازە|عێراق|دەیەی ٢٠٠٠}} 2bmn4k5479cb1b349u5uyrepb2r93l3 0 287031 1457825 1457730 2025-07-10T12:03:45Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ چاکسازیی ژمارەکان؛ چاکسازیی ڕێکەوتی ئەرشیڤ؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ پارامەترە دووبارەکان کە ھەمان نرخیان ھەیە لابران (بێجگە لە کۆتا دانە) (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457825 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''کۆشکی سەرۆکایەتی''' یان '''کۆشکی شەعب''' کە [[پێڕستی سەرۆک کۆمارەکانی سووریا|سەرۆکی سووریا]] لە [[دیمەشق|دیمەشقی]] پایتەختی [[سووریا]] نیشتەجێیە. ھاوکات لەگەڵ کۆشکی تشرین، بارەگای سەرەکی سەرۆک کۆمارە. ئەم کۆشکە دەکەوێتە ڕۆژاوای شارەکە، بە تایبەتی لە چیای مەززە، باکووری گەڕەکی مەززە، تەنیشت چیای قاسیۆن کە ڕووی لە شارەکە کردووە. بینا سەرەکییەکە ڕووبەرەکەی ٣١ ھەزار و ٥٠٠ [[مەتری چوارگۆشە|مەتر چوارگۆشەیە]] (٣٤٠ ھەزار پێی چوارگۆشە) و تەواوی گردی چیای مەززە بەشێکە لە بیناکانی کۆشکەکە. بە دیوارێکی ئەمنی و پاسەوان و تاوەری چاودێری دەورە دراوە. لەبەردەم بیناکەدا نافورەیەکی گەورە و ھەندێک خانووی چۆڵ ھەیە. <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.pbs.org/frontlineworld/elections/syria.lebanon/|سەردێڕ=Syria/Lebanon: The Occupier and the Occupied|ئیش=[[بي بي إس]]|بڵاوکەرەوە=[[بي بي إس]]|ساڵ=٢٠٠٤|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|دوایین=Stephen Talbot|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171009181311/https://www.pbs.org/frontlineworld/elections/syria.lebanon/|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.inquirer.com/archives/|سەردێڕ=Only Mystery Lives In Syria's Presidential Palace|ڕێکەوت=٨ی ئایاری ١٩٩٠|ئیش=[[Philadelphia Media Network]]|بڵاوکەرەوە=[[Philadelphia Media Network]]|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|دوایین=Carol Morello|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160304002900/http://articles.philly.com/1990-05-08/news/25888307_1_assad-presidential-palace-diplomat|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی ئازاری ٢٠١٦}}</ref> دیزاینی ئەم کۆشکە دەگەڕێتەوە بۆ تەلارسازێکی ژاپۆنی [[کێنزۆ تانگێ]], بەڵام دەنگۆی ئەوە ھەیە کە کێنزۆ پێش دەستپێکردنی دروستکردنی کۆشکەکە دەستی لە پڕۆژەکە کێشاوەتەوە. <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.theguardian.com/artanddesign/architecture-design-blog/2013/sep/11/assad-presidential-palace-syria-kenzo-tange|سەردێڕ=Assad's palace: an empty, echoing monument to dictator decor|ڕێکەوت=١١ی ئەیلوولی ٢٠١٣|ئیش=The Guardian|بڵاوکەرەوە=The Guardian|ڕێکەوتی سەردان=٢ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٥|دوایین=Wainwright|یەکەم=Oliver|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180415082927/https://www.theguardian.com/artanddesign/architecture-design-blog/2013/sep/11/assad-presidential-palace-syria-kenzo-tange|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی نیسانی ٢٠١٨}}</ref> شایەنی باسە لێرەدا ئەو دەروازە مسانەی کە کۆشکەکە جیا دەکەنەوە، لەلایەن ھونەرمەندی سووریی-جوو مۆریس نەسیری دروستکراون.<ref name="huffpo">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.huffpost.com/entry/a-long-hard-look-at-zioni_b_7974980|سەردێڕ=A Long, Hard Look at 'Zionism in Damascus'|ڕێکەوت=١٣ی ئابی ٢٠١٥|ئیش=The Huffington Post|دوایین=Moubayed, Sami|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171019193813/https://www.huffingtonpost.com/sami-moubayed/a-long-hard-look-at-zioni_b_7974980.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧}}</ref> بیناکانی کۆشکەکە نزیکەی ٥١٠ ھەزار مەتر چوارگۆشەیە و نەخۆشخانەیەکی تایبەت و بارەگای پاسەوانی کۆماری لەخۆدەگرێت. [[حافز ئەسەد]] بە یەکەم کەس دادەنرێت کە لە {{ڕێکەوتی سەرەتا و تەمەن|1979}} فەرمانی دروستکردنی ئەم کۆشکەی داوە. <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Kultermann|یەکەم=Udo|ناونیشان=https://www.amazon.com/Contemporary-Architecture-Arab-States-Renaissance/dp/0070368317/ref=pd_rhf_se_p_t_2|سەردێڕ=Contemporary Architecture in the Arab States: Renaissance of a Region|ڕێکەوت=١ی تەممووزی ١٩٩٩|بڵاوکەرەوە=[[ماكجرو هيل التعليم]]|ژپنک=٩٧٨٠٠٧٠٣٦٨٣١٦|وتەگێڕانەوە="a feudalistic architecture [that] makes little or no attempt to be in harmony with the traditional Islamic way of life."|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20191212052038/https://www.amazon.com/Contemporary-Architecture-Arab-States-Renaissance/dp/0070368317/ref=pd_rhf_se_p_t_2|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٩}}</ref> زۆرجار کۆشکەکە بۆ میوانداریکردنی شاندی بیانی و حکوومەتە سەردانکەرەکان بەکاردەھێنرێت. <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.foxnews.com/story/0,2933,263864,00.html|سەردێڕ=House Speaker Pelosi Says Syria Willing to Resume Peace Talks With Israel|ڕێکەوت=٣ی نیسانی ٢٠٠٧|ئیش=[[فوكس نيوز]], [[أسوشيتد برس]]|بڵاوکەرەوە=[[فوكس نيوز]], [[أسوشيتد برس]]|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130514011808/http://www.foxnews.com/story/0,2933,263864,00.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٤ی ئایاری ٢٠١٣}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://time.com/time/world/article/0,8599,2068633,00.html|سەردێڕ=How Syria and Libya Got to Be Turkey's Headaches|ڕێکەوت=٣٠ی نیسانی ٢٠١١|ئیش=[[تايم (مجلة)|Time]]|بڵاوکەرەوە=[[تايم (مجلة)|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|دوایین=Pelin Turgut|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20130823235838/http://www.time.com/time/world/article/0,8599,2068633,00.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٣ی ئابی ٢٠١٣}}</ref> لە ٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٤، سەرۆکی ئەمریکا [[بیڵ کڵینتن|بیل کلینتۆن]] لە کۆشکەکەدا لەگەڵ [[حافز ئەسەد]] کۆبووەوە بۆ دانوستان لەسەر پلانی ئاشتی نێوان [[سووریا]] [[ئیسرائیل|و ئیسرائیل]]. <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Wally McNamee |ڕێکەوت=٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٤|ناونیشان=http://www.corbisimages.com/stock-photo/rights-managed/WL010245/presidents-bill-clinton-and-hafez-al-assad|سەردێڕ=Royalty-Free Stock Photos, Creative Images & Vectors {{!}} News, Fashion, and Entertainment imagery - Getty Images |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160303221200/http://www.corbisimages.com/stock-photo/rights-managed/WL010245/presidents-bill-clinton-and-hafez-al-assad |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٣ی ئازاری ٢٠١٦}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Diana Walker |ڕێکەوت=٢٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٤|ناونیشان=https://www.gettyimages.nl/detail/nieuwsfoto's/syrian-pres-assad-hosting-bill-clinton-chatting-amiably-nieuwsfotos/50436008?Language=en-US|سەردێڕ=Syrian Pres. Assad hosting Bill Clinton, chatting amiably & shaking... |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171019193530/http://www.gettyimages.com/detail/news-photo/syrian-pres-assad-hosting-bill-clinton-chatting-amiably-news-photo/50436008?Language=en-US |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٩ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://news.google.com/newspapers?id=F6MaAAAAIBAJ&sjid=Hy0EAAAAIBAJ&pg=4752,1471228&dq=clinton+hafez+visit&hl=en|سەردێڕ=Yes, Clinton should visit Assad|ڕێکەوت=٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٤|ئیش=[[Milwaukee Journal Sentinel|The Milwaukee Journal]]|پەڕە=A١٦|ڕێکەوتی سەردان=٢٩ی کانوونی دووەمی ٢٠١٣|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200404183639/https://news.google.com/newspapers?id=F6MaAAAAIBAJ&sjid=Hy0EAAAAIBAJ&pg=4752,1471228&dq=clinton+hafez+visit&hl=en|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٤ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{پۆلی کۆمنز|Presidential Palace, Damascus}} {{شریتی دەروازە|سیاسەت|سووریا|نژیاروانی}} [[پۆل:بینا و پێکھاتەکان لە دیمەشق]] [[پۆل:حکوومەتی سووریا]] s06mefqsx9dkavnpe7mm9qzq4zkapmw 0 287043 1457826 1457729 2025-07-10T12:03:55Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی سەردێڕی ون؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ چاکسازیی ژمارەکان؛ چاکسازیی ڕێکەوتی ئەرشیڤ؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457826 wikitext text/x-wiki {{Databox}}گوندی '''جەزیرە''' یان '''سەبا شێخ خدر''' [[گوند|گوندێکی]] [[عێراق|عێراقییە]] و دەکەوێتە [[قەزای شنگال]] لە پارێزگای [[پارێزگای نەینەوا|نەینەوا]] لە باکووری عێراق. ئەو گوندە دەکەوێتە باشووری چیای شنگال، و یەکێکە لە [[ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق|ناوچە کێشە لەسەرەکانی عێراق]] لەنێوان حکوومەتی ناوەندی و حکوومەتی [[باشووری کوردستان|ھەرێمی کوردستان]]. دانیشتووانی گوندەکە [[ئێزیدییەکان|ئێزیدین]].<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=تشرینی دووەمی ٢٠١٥|ناونیشان=http://www.hlrn.org/img/documents/YAZIDI%20HLP%20REPORT_EN.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181201005126/http://www.hlrn.org/img/documents/YAZIDI%20HLP%20REPORT_EN.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی شوباتی ٢٠١٩|وێبگە=United Nations Human Settlements Programme (UN–Habitat)}}</ref> یەکێکە لەو دوو گوندەی کە بەھۆی [[تەقینەوەکانی قەحتانیە|تەقینەوەکانی ساڵی ٢٠٠٧ کە ئێزیدییەکانی کردایە ئامانج]]. <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Maisel|یەکەم=Sebastian|ناونیشان=https://books.google.de/books?id=EFgIDgAAQBAJ&pg=PA96&lpg=PA96&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=anhuy5lE6-&sig=SfsA-2DtCG7j-MzU8tDr7tsyLPM&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwivxc6RsOrYAhWPbVAKHSgYA4QQ6AEwEnoECAsQAQ#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|سەردێڕ=Yezidis in Syria: Identity Building among a Double Minority|ڕێکەوت=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|بڵاوکەرەوە=Lexington Books|ژپنک=٩٧٨٠٧٣٩١٧٧٧٥٤|زمان=en|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200417170231/https://books.google.de/books?id=EFgIDgAAQBAJ&pg=PA96&lpg=PA96&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=anhuy5lE6-&sig=SfsA-2DtCG7j-MzU8tDr7tsyLPM&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwivxc6RsOrYAhWPbVAKHSgYA4QQ6AEwEnoECAsQAQ#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1560479/Iraq-bombs-500-die-in-worst-terror-attack.html|سەردێڕ=Iraq bombs: 500 die in worst terror attack|دوایین=Staff|یەکەم=Our Foreign|ڕێکەوت=١٦ی ئابی ٢٠٠٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200413022615/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1560479/Iraq-bombs-500-die-in-worst-terror-attack.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Acikyildiz|یەکەم=Birgul|ناونیشان=https://books.google.de/books?id=3RNEBAAAQBAJ&pg=PA61&lpg=PA61&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=97-zZHDkpE&sig=D8C-TDyTp1I4KA7AcrgrOYMsv78&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwjT-LSSterYAhWSZVAKHYvtC_c4ChDoATABegQIDBAB#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|سەردێڕ=The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion|ڕێکەوت=٢٠ی ئابی ٢٠١٤|بڵاوکەرەوە=I.B.Tauris|ژپنک=٩٧٨١٧٨٤٥٣٢١٦١|زمان=en|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200417170234/https://books.google.de/books?id=3RNEBAAAQBAJ&pg=PA61&lpg=PA61&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=97-zZHDkpE&sig=D8C-TDyTp1I4KA7AcrgrOYMsv78&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwjT-LSSterYAhWSZVAKHYvtC_c4ChDoATABegQIDBAB#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Wander |یەکەم=Andrew |ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2010/10/24/how-suicide-bombings-shattered-iraq|سەردێڕ=How suicide bombings shattered Iraq |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200413022637/https://www.aljazeera.com/secretiraqfiles/2010/10/20101022161025428625.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی نیسانی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|وێبگە=www.aljazeera.com}}</ref> == سەرچاوەکان == {{شریتی دەروازە|عێراق}} [[پۆل:پارێزگای موسڵ]] i4zipnohpckneyhz992w766a3bc8dcz 1457841 1457826 2025-07-10T15:00:26Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی داڕێژەی بەجێماوی {{[[داڕێژە:سەرچاوەکان|سەرچاوەکان]]}} 1457841 wikitext text/x-wiki {{Databox}}گوندی '''جەزیرە''' یان '''سەبا شێخ خدر''' [[گوند|گوندێکی]] [[عێراق|عێراقییە]] و دەکەوێتە [[قەزای شنگال]] لە پارێزگای [[پارێزگای نەینەوا|نەینەوا]] لە باکووری عێراق. ئەو گوندە دەکەوێتە باشووری چیای شنگال، و یەکێکە لە [[ناوچە جێناکۆکەکانی عێراق|ناوچە کێشە لەسەرەکانی عێراق]] لەنێوان حکوومەتی ناوەندی و حکوومەتی [[باشووری کوردستان|ھەرێمی کوردستان]]. دانیشتووانی گوندەکە [[ئێزیدییەکان|ئێزیدین]].<ref name=":0">{{بیرخستنەوەی وێب|ڕێکەوت=تشرینی دووەمی ٢٠١٥|ناونیشان=http://www.hlrn.org/img/documents/YAZIDI%20HLP%20REPORT_EN.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20181201005126/http://www.hlrn.org/img/documents/YAZIDI%20HLP%20REPORT_EN.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨|ڕێکەوتی سەردان=١٩ی شوباتی ٢٠١٩|وێبگە=United Nations Human Settlements Programme (UN–Habitat)}}</ref> یەکێکە لەو دوو گوندەی کە بەھۆی [[تەقینەوەکانی قەحتانیە|تەقینەوەکانی ساڵی ٢٠٠٧ کە ئێزیدییەکانی کردایە ئامانج]]. <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Maisel|یەکەم=Sebastian|ناونیشان=https://books.google.de/books?id=EFgIDgAAQBAJ&pg=PA96&lpg=PA96&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=anhuy5lE6-&sig=SfsA-2DtCG7j-MzU8tDr7tsyLPM&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwivxc6RsOrYAhWPbVAKHSgYA4QQ6AEwEnoECAsQAQ#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|سەردێڕ=Yezidis in Syria: Identity Building among a Double Minority|ڕێکەوت=٢٤ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٦|بڵاوکەرەوە=Lexington Books|ژپنک=٩٧٨٠٧٣٩١٧٧٧٥٤|زمان=en|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200417170231/https://books.google.de/books?id=EFgIDgAAQBAJ&pg=PA96&lpg=PA96&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=anhuy5lE6-&sig=SfsA-2DtCG7j-MzU8tDr7tsyLPM&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwivxc6RsOrYAhWPbVAKHSgYA4QQ6AEwEnoECAsQAQ#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1560479/Iraq-bombs-500-die-in-worst-terror-attack.html|سەردێڕ=Iraq bombs: 500 die in worst terror attack|دوایین=Staff|یەکەم=Our Foreign|ڕێکەوت=١٦ی ئابی ٢٠٠٧|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|زمان=en-GB|issn=0307-1235|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200413022615/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/1560479/Iraq-bombs-500-die-in-worst-terror-attack.html|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Acikyildiz|یەکەم=Birgul|ناونیشان=https://books.google.de/books?id=3RNEBAAAQBAJ&pg=PA61&lpg=PA61&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=97-zZHDkpE&sig=D8C-TDyTp1I4KA7AcrgrOYMsv78&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwjT-LSSterYAhWSZVAKHYvtC_c4ChDoATABegQIDBAB#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|سەردێڕ=The Yezidis: The History of a Community, Culture and Religion|ڕێکەوت=٢٠ی ئابی ٢٠١٤|بڵاوکەرەوە=I.B.Tauris|ژپنک=٩٧٨١٧٨٤٥٣٢١٦١|زمان=en|ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200417170234/https://books.google.de/books?id=3RNEBAAAQBAJ&pg=PA61&lpg=PA61&dq=jazeera+iraq+yazidis+village+2007&source=bl&ots=97-zZHDkpE&sig=D8C-TDyTp1I4KA7AcrgrOYMsv78&hl=de&sa=X&ved=2ahUKEwjT-LSSterYAhWSZVAKHYvtC_c4ChDoATABegQIDBAB#v=onepage&q=jazeera%20iraq%20yazidis%20village%202007&f=false|ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٧ی نیسانی ٢٠٢٠}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|دوایین=Wander |یەکەم=Andrew |ناونیشان=https://www.aljazeera.com/news/2010/10/24/how-suicide-bombings-shattered-iraq|سەردێڕ=How suicide bombings shattered Iraq |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200413022637/https://www.aljazeera.com/secretiraqfiles/2010/10/20101022161025428625.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٣ی نیسانی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٨|وێبگە=www.aljazeera.com}}</ref> == سەرچاوەکان == {{شریتی دەروازە|عێراق}} {{سەرچاوەکان}} [[پۆل:پارێزگای موسڵ]] 22nrn86fc6x797k0ldm9e6kod8vmu8q 0 287044 1457833 1457693 2025-07-10T12:05:05Z AramBot 39807 بۆت: چاکسازیی ڕێکەوتی ئەرشیڤ؛ زیادکردنی سەردێڕی ون؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457833 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''تەقینەوەی تازەخوماتوو'''<span data-ve-ignore="true"><span data-ve-ignore="true" dir="ltr" lang="en"></span></span> ھێرشێکە کە لە [[٢٠|٢٠ی]] [[حوزەیران|حوزەیرانی]] [[٢٠٠٩]] لە تازە, نزیک [[کەرکووک|کەرکووک]] لە [[عێراق]]، لە کۆمەڵگەیەکی [[تورکمان|تورکمانی]] [[شیعە]] ڕوویدا.بەلایەنی کەمەوە ٧٣ کەس کوژراون<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.independent.ie/breaking-news/world-news/middle-east/death-toll-from-bombing-in-iraq-reaches-73-1782896.html|سەردێڕ=Death toll from bombing in Iraq reaches 73 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160311145048/http://www.independent.ie/world-news/middle-east/death-toll-from-bombing-in-iraq-reaches-73-26545386.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئازاری ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی شوباتی ٢٠٢٢|زمان=en}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.jordantimes.com/?news=17772 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201122111439/http://www.jordantimes.com/?news=17772 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی شوباتی ٢٠٢٢}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE55J1GL20090621 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210415000008/https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE55J1GL20090621 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی نیسانی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی شوباتی ٢٠٢٢|زمان=en}}</ref> و زیاتر لە ٢٠٠ کەسی دیکەش بریندار بوون. لە ئەنجامی تەقینەوەکەدا سی خانوو وێران بوون. ئەم تەقینەوەیە خراپترین ھێرشە لە عێراق لە [[ئازار (مانگ)|مانگی ئازاری]] ٢٠٠٨ەوە و خراپترە لە ھێرشە خۆکوژییە دووانەکەی عێراقییەکان لە [[٢٣ی نیسان|٢٣ی نیسانی]] [[٢٠٠٩]]، لە [[بەغدا]] و میقدادییە. == سەرچاوەکان == {{شریتی دەروازە|عێراق}} rdlkqjl2ethqd4yofwioji3qusiul18 1457840 1457833 2025-07-10T15:00:16Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی داڕێژەی بەجێماوی {{[[داڕێژە:سەرچاوەکان|سەرچاوەکان]]}} 1457840 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''تەقینەوەی تازەخوماتوو'''<span data-ve-ignore="true"><span data-ve-ignore="true" dir="ltr" lang="en"></span></span> ھێرشێکە کە لە [[٢٠|٢٠ی]] [[حوزەیران|حوزەیرانی]] [[٢٠٠٩]] لە تازە, نزیک [[کەرکووک|کەرکووک]] لە [[عێراق]]، لە کۆمەڵگەیەکی [[تورکمان|تورکمانی]] [[شیعە]] ڕوویدا.بەلایەنی کەمەوە ٧٣ کەس کوژراون<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.independent.ie/breaking-news/world-news/middle-east/death-toll-from-bombing-in-iraq-reaches-73-1782896.html|سەردێڕ=Death toll from bombing in Iraq reaches 73 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20160311145048/http://www.independent.ie/world-news/middle-east/death-toll-from-bombing-in-iraq-reaches-73-26545386.html |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١١ی ئازاری ٢٠١٦|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی شوباتی ٢٠٢٢|زمان=en}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.jordantimes.com/?news=17772 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20201122111439/http://www.jordantimes.com/?news=17772 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=٢٢ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٠|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی شوباتی ٢٠٢٢}}</ref> <ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE55J1GL20090621 |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20210415000008/https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSTRE55J1GL20090621 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=١٥ی نیسانی ٢٠٢١|ڕێکەوتی سەردان=٢١ی شوباتی ٢٠٢٢|زمان=en}}</ref> و زیاتر لە ٢٠٠ کەسی دیکەش بریندار بوون. لە ئەنجامی تەقینەوەکەدا سی خانوو وێران بوون. ئەم تەقینەوەیە خراپترین ھێرشە لە عێراق لە [[ئازار (مانگ)|مانگی ئازاری]] ٢٠٠٨ەوە و خراپترە لە ھێرشە خۆکوژییە دووانەکەی عێراقییەکان لە [[٢٣ی نیسان|٢٣ی نیسانی]] [[٢٠٠٩]]، لە [[بەغدا]] و میقدادییە. == سەرچاوەکان == {{شریتی دەروازە|عێراق}} {{سەرچاوەکان}} 5hffjy6hiyfrsusaeqe679rvis4rf42 0 287045 1457829 1457719 2025-07-10T12:04:25Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ چاکسازیی ژمارەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457829 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[File:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=١٩٢١|place=[[میاندواو]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت{{ھن}} * ھێزەکانی سمکۆ شکاک لە میاندواو سەربازانی حکوومەتیان تێکشکاند و ناوچەکەیان کۆنتڕۆڵکرد؛ کۆنتڕۆڵی خۆی پاراست تا کودەتای فارسی ساڵی ١٩٢١ و ھێرشەکانی ١٩٢٢.{{sfn|Kia|2023|p=199}}|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} *{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان **{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] **{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[مامەش]]{{sfn|Kia|2023|p=159}}|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ئێرانی پەھلەوی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Vahabzadeh |یەکەم=Peyman |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=ATkqEQAAQBAJ&q=simko+shikak&pg=PT99 |سەردێڕ=For Land and Culture: The Grassroots Council Movement of Turkmens in Iran, 1979-1980 |ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|بڵاوکەرەوە=Fernwood Publishing |ژپنک=٩٧٨-١-٧٧٣٦٣-٦٨٤-٩|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەیید تەھا<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter |یەکەم=Michael M. |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=pHB5F_Y02_gC |سەردێڕ=The A to Z of the Kurds |ڕێکەوت=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=[[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] |ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٠٨-٦٣٣٤-٧|پەڕە=١٤٧|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri |یەکەم=Muhammed S. |ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000 |سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan |ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]] |شوێن=[[Tehran]], Iran |زمان=ku |trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}}</ref>|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ڕەزا شا]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Affairs |یەکەم=United States Congress House Committee on Foreign |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=uuPwKkkwdh0C&pg=PA139 |سەردێڕ=Selected Executive Session Hearings of the Committee |ڕێکەوت=١٩٨٠|بڵاوکەرەوە=U.S. Government Printing Office |زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەسەن موقەددەم{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەبیبوڵڵا شەیبانی{{sfn|Kia|2023|p=183}}{{sfn|Arfa|1964|p=127}}|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=*٤٠٠٠-٤٥٠٠ شەڕوان{{ھن}} *١٠٠٠ [[کوردە عوسمانییەکان|کوردی عوسمانی]]{{sfn|Kia|2023|p=173}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Burrell |یەکەم١=Robert Michael |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=eNRtAAAAMAAJ |سەردێڕ=Iran: Political Diaries, 1881-1965 |دوایین٢=Jarman |یەکەم٢=Robert L. |ڕێکەوت=١٩٩٧|بڵاوکەرەوە=Archive Editions |ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٢٠٧-٧١٠-٥|زمان=en}}</ref>|strength2=نەزانراو ---- '''پاش شەڕەکە:'''{{sfn|Kia|2023|p=196}}{{ھن}} * ١٢٠٠ سوارە * ٨٠٠ پیادە * ٤ تۆپھاوێژ * ١٠ ڕێژنگ ھەڵگر|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=* ٢٠٠+ کوژران * ١٥٠ گیران و دەستبەسەرکران (زۆربەیان لە سێدارە دران){{sfn|Arfa|1964|p=119}}|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''شەڕی میاندواو''' شەڕێکی سەربازی بوو کە لە ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری [[میاندواو]] لە [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژئاوای]] [[ئێران]] ڕوویدا. بەشێک بوو لەو ڕاپەڕینە فراوانەی کە [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]] بەرپای کرد کە سەرکردەیەکی [[کوردایەتی|ناسیۆنالیست]] و خێڵەکیی کورد بوو کە لە کاتی لاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی لە دوای [[جەنگی جیھانیی یەکەم|جەنگی جیھانیی یەکەمدا]] ھەوڵیدا ئۆتۆنۆمی لە باکووری ڕۆژئاوای ئێراندا دابمەزرێنێت.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=42}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Minority Rights Group Report|ڕێکەوت=١٩٩٦|بڵاوکەرەوە=[[Minority Rights Group International|Minority Rights Group]]|ژپنک=٩٧٨-١-٨٩٧٦٩٣-٤٦-٩|پەڕە=٢١|زمان=en|بەستەری نووسەر=David McDowall (author)}}</ref> ئەو شەڕە سەرکەوتنی کوردی بەدوای خۆیدا ھێنا و ھێزەکانی سمکۆ سەرکەوتووانە سەربازانی حکوومەتی ئێرانیان بەرپەرچ دایەوە و ناوچەکەیان کۆنترۆڵکرد. == پێشینە == دوابەدوای داڕمانی [[قاجاڕەکان]] لە دوای جەنگی جیھانیی یەکەم، ئێران لە ڕووی سیاسییەوە پارچە پارچە بوو، سەرکردەی خێڵە جیاوازەکان کۆنترۆڵی [[ئۆتۆنۆمی|خۆسەرییان]] بەسەر خاکەکانیاندا دەکرد. یەکێک لە دیارترین کەسایەتییەکان سمکۆ ئاغای شکاک بوو کە سەرکردەیەکی کورد بوو کە دەسەڵاتی ''دیفاکتۆی'' لە بەشێک لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]] دامەزراندبوو. سمکۆ لە ساڵی ١٩١٩ تا ١٩٢٢ سەرکردایەتیی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|زنجیرەیەک ڕاپەڕینی]] کرد و ھاوپەیمانیی لەگەڵ سەرکردەکانی تری کورد و عەشیرەتەکان پێکھێنا و لاوازیی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ناوەندیی]] ئێرانی قۆستەوە بۆ فراوانکردنی بنکەی دەسەڵاتەکەی.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|pp=75‒99}} دەسەڵاتی سمکۆ لە ناوچەکەدا بە ھەوڵدان بۆ ناوەندکردنی دەسەڵات لەناو پاوانەکەیدا و کۆکردنەوەی باج و پاراستنی ھێزێکی سەربازیی وەستاو بوو. بەڵام تەماحەکانی زیاتر دەسەڵاتی ناوەندیی نیگەران کرد. ھێزەکانی لە ناوچەکانی وەک [[ورمێ]] و [[سەڵماس]] و میاندواو چاڵاکییان دەکرد و زۆرجار لەگەڵ یەکە [[ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|سەربازییەکانی ئێران]] و توخمە خێڵەکییە ڕکابەرەکان پێکدادانیان ھەبوو. ڕاپۆرتەکانی ئەو دڕندەیییانەی کە لەلایەن ھێزەکانیەوە ئەنجامدراون، لەنێویاندا ھێرشکردنە سەر [[ئاشوورییەکان]] و [[ئەرمەنییەکان]]، زیاتر دژایەتیکردنی دەسەڵاتەکەی پەرەپێدا.{{sfn|Kia|2023|p=182}}{{sfn|Arfa|1964|p=37}} لە ساڵی ١٩٢١ [[ڕەزا شا]] [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزیری جەنگ]] دەستی بە ھەڵمەتێکی سەربازی کرد بۆ ئەوەی ناوچە خێڵەکییە یاخیبووەکان بۆ ئەوەی بیانخاتە ژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتەوە. میاندواو بەھۆی ھەڵکەوتەی لە گۆڕەپانی بزووتنەوەی خێڵەکی و گرنگییەکەی وەک بنکەیەکی ئۆپەراسیۆنەکانی سمکۆ، بوو بە ئامانجێکی ستراتیژی.{{sfn|Arfa|1964|p=114}} == شەڕەکە == ڕووبەڕووبوونەوەکە لە میاندواو کاتێک دەستی پێکرد کە ھێزەکانی حکوومەت لە ژێر دەستی ئەفسەرانی دڵسۆز بۆ ڕەزاشا ھێرشیان کردە سەر پێگە چەسپاوەکانی سمکۆ. بەڵام ھێزە کوردییەکان کە ئەزموونی [[شەڕی چیا|شەڕی ناڕێک و پێکی شاخیان]] ھەبوو و بە باشی لە ناوچەکەدا بەھێزکرابوون، بە سەرکەوتوویی ھێرشەکەیان بەرپەرچ دایەوە.{{sfn|Arfa|1964|p=136}} سەربازەکانی سمکۆ زیانێکی زۆریان بە ھێزەکانی ئێران گەیاند و ناچاریان کرد لە ناوچەکە پاشەکشە بکەن و میاندواویان لە ژێر کۆنترۆڵی کورددا ھێشتەوە؛ لە ساڵی ١٩٢١دا لەلوتکەی دەسەڵاتدا بوو.{{sfn|Gunter|2004|p=188}}{{sfn|Kia|2023|pp=193–196}} ھەندێک لە [[ئازەربایجانییەکان]] لە میاندواو و [[مەراغە]] نامەی ملکەچبوونیان بۆ سمکۆ نارد.<ref>Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D), Richard Tapper, 2012, pp. 388, {{ISBN|9781136833847}}</ref> سەرکەوتنی سمکۆ لە میاندواو یەکێک لە دەستکەوتە سەربازییە ھەرە بەرچاوەکانی سمکۆ بوو، کە کۆنترۆڵی خۆی بەسەر بەشێکی زۆری باکووری ڕۆژئاوای ئێراندا چەسپاند. دەسەڵاتی ئەو دوای شەڕەکە زیاتر فراوان بوو و بۆ ماوەیەک، وەک سەرکردەیەکی جەنگی ناوچەیی بە شێوەیەکی کاریگەر حکومڕانیی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://archive.org/details/sim_new-york-times_1922-07-10_71_23543/page/n10/mode/1up|سەردێڕ=The New York Times 1922-07-10|ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ١٩٢٢|بڵاوکەرەوە=[[The New York Times|TNYT]]|زمان=English}}</ref>{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=92}} سمکۆ لە پێگەیەکی بەھێزدا بوو کە بتوانێت ھەڕەشە لە [[تەورێز]] بکات، سەرکەوتنێکی دیکە دەیتوانی بیکاتە "سەرۆکی ھەموو ھۆزەکانی ڕۆژئاوا" و بتوانێت کۆمارێک دابمەزرێنێت.{{sfn|Kia|2023|p=199}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Ghanī|یەکەم=Sīrūs|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=GhxhzQEACAAJ|سەردێڕ=Iran and the Rise of Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|ڕێکەوت=١٩٩٨|بڵاوکەرەوە=I.B. Tauris|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٥٥٦-١٢٠٧-٩|پەڕە=٢٥٨|زمان=en}}</ref> == دەرئەنجامەکان == سەرەڕای سەرکەوتنی کورد لە میاندواو، ئەو شەڕە وەڵامێکی زۆرتری حکوومەتی ناوەندیی لێکەوتەوە. ڕەزاخان کە پابەند بوو بە چەسپاندنی دەسەڵات و نەھێشتنی ئۆتۆنۆمیی خێڵەکی، لە ساڵانی دواتردا زنجیرەیەک ھەڵمەتی فراوانتری دەستپێکرد. ھەرچەندە سمکۆ ھەوڵی فراوانکردن و چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی دا، بەڵام دووبەرەکی ناوخۆیی لە نێوان [[ھۆزە کوردەکان]] و پەرەسەندنی فشارەکانی سەربازیی ئێران سەرەنجام بنکەی دەسەڵاتەکەی لەناوبرد.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=93}} تا ساڵی ١٩٢٢ ھێزەکانی حکوومەت دەستیان کردبوو بە وەرگرتنەوەی خاک و بزووتنەوەی سمکۆ بە شێوەیەکی بەردەوام دابەزینی بەخۆیەوە بینی.{{sfn|Arfa|1964|p=40}} لە ساڵی ١٩٣٠دا لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە ڕاکێشرا بۆ دانووستان و بە تەڵەکە [[سمکۆی شکاک|تیرۆرکرا]] و کۆتایی بە بەرھەڵستی و خەباتەکەی ھێنا.{{sfn|Gunter|2004|pp=37–77}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Entessar|یەکەم=Nader|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=UZRrAwAAQBAJ|سەردێڕ=Kurdish Politics in the Middle East|ڕێکەوت=٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=Lexington Books|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٣٩١-٤٠٤١-٣|زمان=en|بەستەری نووسەر=Nader Entessar}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩٢٦)]] * [[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران]] == ئاماژەکان == <references /> == سەرچاوەکان == * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Arfa|یەکەم=Hassan|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=8cZ8ZmZTPIkC|سەردێڕ=Under Five Shahs|بڵاوکەرەوە=John Murray|ساڵ=١٩٦٤|بەستەری نووسەر=Hasan Arfa}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Koohi-Kamali|یەکەم=F.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=_it9DAAAQBAJ|سەردێڕ=The Political Development of the Kurds in Iran: Pastoral Nationalism|ڕێکەوت=٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=Springer|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٣٠-٥٣٥٧٢-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter|یەکەم=Michael M.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=DoNSXwb8D9EC|سەردێڕ=Historical Dictionary of the Kurds|بڵاوکەرەوە=Scarecrow Press|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=٩٧٨٠٨١٠٨٧٥٠٧٤|بەستەری نووسەر=Michael Gunter}} * }{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Kia|یەکەم=Mehrdad|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|سەردێڕ=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926|بڵاوکەرەوە=Cambridge University Press|ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨٣٠٣١٤٤٩٧٣٤|بەستەری نووسەر=Mehrdad Kia}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:کوردستان]] 0df7218ji44i917vvyqyak68vvrwn79 1457888 1457829 2025-07-11T01:33:29Z Zemen 40346 بەسەرداچوونەوە 1457888 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[پەڕگە:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=١٩٢١|place=[[میاندواو]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت * ھێزەکانی سمکۆ شکاک لە میاندواو سەربازانی حکوومەتیان تێکشکاند و ناوچەکەیان کۆنتڕۆڵکرد؛ کۆنتڕۆڵی خۆی پاراست تا کودەتای فارسی ساڵی ١٩٢١ و ھێرشەکانی ١٩٢٢.{{sfn|Kia|2023|p=١٩٩}}|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} * {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[مامەش]]{{sfn|Kia|2023|p=١٥٩}}|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ئێرانی پەھلەوی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Vahabzadeh |یەکەم=Peyman |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=ATkqEQAAQBAJ&q=simko+shikak&pg=PT99 |سەردێڕ=For Land and Culture: The Grassroots Council Movement of Turkmens in Iran, 1979-1980 |ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|بڵاوکەرەوە=Fernwood Publishing |ژپنک=٩٧٨-١-٧٧٣٦٣-٦٨٤-٩|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەیید تەھا<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter |یەکەم=Michael M. |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=pHB5F_Y02_gC |سەردێڕ=The A to Z of the Kurds |ڕێکەوت=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=[[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] |ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٠٨-٦٣٣٤-٧|پەڕە=١٤٧|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri |یەکەم=Muhammed S. |ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000 |سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan |ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]] |شوێن=[[Tehran]], Iran |زمان=ku |trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}}</ref>|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ڕەزا شا]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Affairs |یەکەم=United States Congress House Committee on Foreign |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=uuPwKkkwdh0C&pg=PA139 |سەردێڕ=Selected Executive Session Hearings of the Committee |ڕێکەوت=١٩٨٠|بڵاوکەرەوە=U.S. Government Printing Office |زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەسەن موقەددەم{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەبیبوڵڵا شەیبانی{{sfn|Kia|2023|p=183}}{{sfn|Arfa|1964|p=١٢٧}}|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=*٤٠٠٠–٤٥٠٠ شەڕوان * ١٠٠٠ [[کوردە عوسمانییەکان|کوردی عوسمانی]]{{sfn|Kia|2023|p=173}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Burrell |یەکەم١=Robert Michael |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=eNRtAAAAMAAJ |سەردێڕ=Iran: Political Diaries, 1881-1965 |دوایین٢=Jarman |یەکەم٢=Robert L. |ڕێکەوت=١٩٩٧|بڵاوکەرەوە=Archive Editions |ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٢٠٧-٧١٠-٥|زمان=en}}</ref>|strength2=نەزانراو ---- '''پاش شەڕەکە:'''{{sfn|Kia|2023|p=١٩٦}} * ١٢٠٠ سوارە * ٨٠٠ پیادە * ٤ تۆپھاوێژ * ١٠ ڕێژنگ ھەڵگر|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=* ٢٠٠+ کوژران * ١٥٠ گیران و دەستبەسەرکران (زۆربەیان لە سێدارە دران){{sfn|Arfa|1964|p=١١٩}}|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''شەڕی میاندواو''' شەڕێکی سەربازی بوو کە لە ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری [[میاندواو]] لە [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]ی [[ئێران]] ڕوویدا. بەشێک بوو لەو ڕاپەڕینە فراوانەی کە [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]] بەرپای کرد کە سەرکردەیەکی [[کوردایەتی|ناسیۆنالیست]] و خێڵەکیی کورد بوو کە لە کاتی لاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی لە دوای [[جەنگی جیھانیی یەکەم|جەنگی جیھانیی یەکەمدا]] ھەوڵیدا ئۆتۆنۆمی لە باکووری ڕۆژاوای ئێراندا دابمەزرێنێت.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=42}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Minority Rights Group Report|ڕێکەوت=١٩٩٦|بڵاوکەرەوە=[[Minority Rights Group International|Minority Rights Group]]|ژپنک=٩٧٨-١-٨٩٧٦٩٣-٤٦-٩|پەڕە=٢١|زمان=en|بەستەری نووسەر=David McDowall (author)}}</ref> ئەو شەڕە سەرکەوتنی کوردی بەدوای خۆیدا ھێنا و ھێزەکانی سمکۆ سەرکەوتووانە سەربازانی حکوومەتی ئێرانیان بەرپەرچ دایەوە و ناوچەکەیان کۆنترۆڵکرد. == پێشینە == دوابەدوای داڕمانی [[قاجاڕەکان]] لە دوای جەنگی جیھانیی یەکەم، ئێران لە ڕووی سیاسییەوە پارچە پارچە بوو، سەرکردەی خێڵە جیاوازەکان کۆنترۆڵی [[ئۆتۆنۆمی|خۆسەرییان]] بەسەر خاکەکانیاندا دەکرد. یەکێک لە دیارترین کەسایەتییەکان سمکۆ ئاغای شکاک بوو کە سەرکردەیەکی کورد بوو کە دەسەڵاتی ''دیفاکتۆی'' لە بەشێک لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژاوای ئێران]] دامەزراندبوو. سمکۆ لە ساڵی ١٩١٩ تا ١٩٢٢ سەرکردایەتیی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|زنجیرەیەک ڕاپەڕینی]] کرد و ھاوپەیمانیی لەگەڵ سەرکردەکانی تری کورد و عەشیرەتەکان پێکھێنا و لاوازیی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ناوەندیی]] ئێرانی قۆستەوە بۆ فراوانکردنی بنکەی دەسەڵاتەکەی.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|pp=٧٥‒٩٩}} دەسەڵاتی سمکۆ لە ناوچەکەدا بە ھەوڵدان بۆ ناوەندکردنی دەسەڵات لەناو پاوانەکەیدا و کۆکردنەوەی باج و پاراستنی ھێزێکی سەربازیی وەستاو بوو؛ بەڵام تەماحەکانی زیاتر دەسەڵاتی ناوەندیی نیگەران کرد. ھێزەکانی لە ناوچەکانی وەک [[ورمێ]] و [[سەڵماس]] و میاندواو چاڵاکییان دەکرد و زۆرجار لەگەڵ یەکە [[ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|سەربازییەکانی ئێران]] و توخمە خێڵەکییە ڕکابەرەکان پێکدادانیان ھەبوو. ڕاپۆرتەکانی ئەو دڕندەیییانەی کە لەلایەن ھێزەکانیەوە ئەنجامدراون، لەنێویاندا ھێرشکردنە سەر [[ئاشوورییەکان]] و [[ئەرمەنییەکان]]، زیاتر دژایەتیکردنی دەسەڵاتەکەی پەرەپێدا.{{sfn|Kia|2023|p=182}}{{sfn|Arfa|1964|p=٣٧}} لە ساڵی ١٩٢١ [[ڕەزا شا]] [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزیری جەنگ]] دەستی بە ھەڵمەتێکی سەربازی کرد بۆ ئەوەی ناوچە خێڵەکییە یاخیبووەکان بۆ ئەوەی بیانخاتە ژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتەوە. میاندواو بەھۆی ھەڵکەوتەی لە گۆڕەپانی بزووتنەوەی خێڵەکی و گرنگییەکەی وەک بنکەیەکی ئۆپەراسیۆنەکانی سمکۆ، بوو بە ئامانجێکی ستراتیژی.{{sfn|Arfa|1964|p=١١٤}} == شەڕەکە == ڕووبەڕووبوونەوەکە لە میاندواو کاتێک دەستی پێکرد کە ھێزەکانی حکوومەت لەژێر دەستی ئەفسەرانی دڵسۆز بۆ ڕەزاشا ھێرشیان کردە سەر پێگە چەسپاوەکانی سمکۆ. بەڵام ھێزە کوردییەکان کە ئەزموونی [[شەڕی چیا|شەڕی ناڕێک و پێکی شاخیان]] ھەبوو و بە باشی لە ناوچەکەدا بەھێزکرابوون، بە سەرکەوتوویی ھێرشەکەیان بەرپەرچ دایەوە.{{sfn|Arfa|1964|p=١٣٦}} سەربازەکانی سمکۆ زیانێکی زۆریان بە ھێزەکانی ئێران گەیاند و ناچاریان کرد لە ناوچەکە پاشەکشە بکەن و میاندواویان لەژێر کۆنترۆڵی کورددا ھێشتەوە؛ لە ساڵی ١٩٢١دا لەلوتکەی دەسەڵاتدا بوو.{{sfn|Gunter|2004|p=188}}{{sfn|Kia|2023|pp=١٩٣–١٩٦}} ھەندێک لە [[ئازەربایجانییەکان]] لە میاندواو و [[مەراغە]] نامەی ملکەچبوونیان بۆ سمکۆ نارد.<ref>Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D), Richard Tapper, 2012, pp. 388, {{ISBN|9781136833847}}</ref> سەرکەوتنی سمکۆ لە میاندواو یەکێک لە دەستکەوتە سەربازییە ھەرە بەرچاوەکانی سمکۆ بوو، کە کۆنترۆڵی خۆی بەسەر بەشێکی زۆری باکووری ڕۆژاوای ئێراندا چەسپاند. دەسەڵاتی ئەو دوای شەڕەکە زیاتر فراوان بوو و بۆ ماوەیەک، وەک سەرکردەیەکی جەنگی ناوچەیی بە شێوەیەکی کاریگەر حکومڕانیی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://archive.org/details/sim_new-york-times_1922-07-10_71_23543/page/n10/mode/1up|سەردێڕ=The New York Times 1922-07-10|ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ١٩٢٢|بڵاوکەرەوە=[[The New York Times|TNYT]]|زمان=English}}</ref>{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=٩٢}} سمکۆ لە پێگەیەکی بەھێزدا بوو کە بتوانێت ھەڕەشە لە [[تەورێز]] بکات، سەرکەوتنێکی دیکە دەیتوانی بیکاتە «سەرۆکی ھەموو ھۆزەکانی ڕۆژئاوا» و بتوانێت کۆمارێک دابمەزرێنێت.{{sfn|Kia|2023|p=199}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Ghanī|یەکەم=Sīrūs|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=GhxhzQEACAAJ|سەردێڕ=Iran and the Rise of Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|ڕێکەوت=١٩٩٨|بڵاوکەرەوە=I.B. Tauris|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٥٥٦-١٢٠٧-٩|پەڕە=٢٥٨|زمان=en}}</ref> == دەرئەنجامەکان == سەرەڕای سەرکەوتنی کورد لە میاندواو، ئەو شەڕە وەڵامێکی زۆرتری حکوومەتی ناوەندیی لێکەوتەوە. ڕەزاخان کە پابەند بوو بە چەسپاندنی دەسەڵات و نەھێشتنی ئۆتۆنۆمیی خێڵەکی، لە ساڵانی دواتردا زنجیرەیەک ھەڵمەتی فراوانتری دەستپێکرد. ھەرچەندە سمکۆ ھەوڵی فراوانکردن و چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی دا، بەڵام دووبەرەکی ناوخۆیی لە نێوان [[ھۆزە کوردەکان]] و پەرەسەندنی فشارەکانی سەربازیی ئێران سەرەنجام بنکەی دەسەڵاتەکەی لەناوبرد.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=٩٣}} تا ساڵی ١٩٢٢ ھێزەکانی حکوومەت دەستیان کردبوو بە وەرگرتنەوەی خاک و بزووتنەوەی سمکۆ بە شێوەیەکی بەردەوام دابەزینی بەخۆیەوە بینی.{{sfn|Arfa|1964|p=٤٠}} لە ساڵی ١٩٣٠دا لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە ڕاکێشرا بۆ دانووستان و بە تەڵەکە [[سمکۆی شکاک|تیرۆرکرا]] و کۆتایی بە بەرھەڵستی و خەباتەکەی ھێنا.{{sfn|Gunter|2004|pp=37–77}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Entessar|یەکەم=Nader|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=UZRrAwAAQBAJ|سەردێڕ=Kurdish Politics in the Middle East|ڕێکەوت=٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=Lexington Books|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٣٩١-٤٠٤١-٣|زمان=en|بەستەری نووسەر=Nader Entessar}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩٢٦)]] * [[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == پەراوێزەکان == * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Arfa|یەکەم=Hassan|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=8cZ8ZmZTPIkC|سەردێڕ=Under Five Shahs|بڵاوکەرەوە=John Murray|ساڵ=١٩٦٤|بەستەری نووسەر=Hasan Arfa}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Koohi-Kamali|یەکەم=F.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=_it9DAAAQBAJ|سەردێڕ=The Political Development of the Kurds in Iran: Pastoral Nationalism|ڕێکەوت=٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=Springer|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٣٠-٥٣٥٧٢-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter|یەکەم=Michael M.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=DoNSXwb8D9EC|سەردێڕ=Historical Dictionary of the Kurds|بڵاوکەرەوە=Scarecrow Press|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=٩٧٨٠٨١٠٨٧٥٠٧٤|بەستەری نووسەر=Michael Gunter}} * }{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Kia|یەکەم=Mehrdad|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|سەردێڕ=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926|بڵاوکەرەوە=Cambridge University Press|ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨٣٠٣١٤٤٩٧٣٤|بەستەری نووسەر=Mehrdad Kia}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:کوردستان]] 213jlw4uxxdnn44shrimbwd6i9mpml0 1457889 1457888 2025-07-11T01:34:24Z Zemen 40346 1457889 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[پەڕگە:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=١٩٢١|place=[[میاندواو]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت * ھێزەکانی سمکۆ شکاک لە میاندواو سەربازانی حکوومەتیان تێکشکاند و ناوچەکەیان کۆنتڕۆڵکرد؛ کۆنتڕۆڵی خۆی پاراست تا کودەتای فارسی ساڵی ١٩٢١ و ھێرشەکانی ١٩٢٢.{{sfn|Kia|2023|p=١٩٩}}|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} * {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[مامەش]]{{sfn|Kia|2023|p=١٥٩}}|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ئێرانی پەھلەوی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Vahabzadeh |یەکەم=Peyman |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=ATkqEQAAQBAJ&q=simko+shikak&pg=PT99 |سەردێڕ=For Land and Culture: The Grassroots Council Movement of Turkmens in Iran, 1979-1980 |ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|بڵاوکەرەوە=Fernwood Publishing |ژپنک=٩٧٨-١-٧٧٣٦٣-٦٨٤-٩|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەیید تەھا<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter |یەکەم=Michael M. |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=pHB5F_Y02_gC |سەردێڕ=The A to Z of the Kurds |ڕێکەوت=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=[[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] |ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٠٨-٦٣٣٤-٧|پەڕە=١٤٧|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri |یەکەم=Muhammed S. |ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000 |سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan |ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]] |شوێن=[[Tehran]], Iran |زمان=ku |trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}}</ref>|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ڕەزا شا]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Affairs |یەکەم=United States Congress House Committee on Foreign |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=uuPwKkkwdh0C&pg=PA139 |سەردێڕ=Selected Executive Session Hearings of the Committee |ڕێکەوت=١٩٨٠|بڵاوکەرەوە=U.S. Government Printing Office |زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەسەن موقەددەم{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەبیبوڵڵا شەیبانی{{sfn|Kia|2023|p=183}}{{sfn|Arfa|1964|p=١٢٧}}|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=*٤٠٠٠–٤٥٠٠ شەڕوان * ١٠٠٠ [[کوردە عوسمانییەکان|کوردی عوسمانی]]{{sfn|Kia|2023|p=173}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Burrell |یەکەم١=Robert Michael |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=eNRtAAAAMAAJ |سەردێڕ=Iran: Political Diaries, 1881-1965 |دوایین٢=Jarman |یەکەم٢=Robert L. |ڕێکەوت=١٩٩٧|بڵاوکەرەوە=Archive Editions |ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٢٠٧-٧١٠-٥|زمان=en}}</ref>|strength2=نەزانراو ---- '''پاش شەڕەکە:'''{{sfn|Kia|2023|p=١٩٦}} * ١٢٠٠ سوارە * ٨٠٠ پیادە * ٤ تۆپھاوێژ * ١٠ ڕێژنگ ھەڵگر|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=* ٢٠٠+ کوژران * ١٥٠ گیران و دەستبەسەرکران (زۆربەیان لە سێدارە دران){{sfn|Arfa|1964|p=١١٩}}|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''ڕەزمی میاندواو''' [[ڕەزم]]ێکی سەربازی بوو کە لە ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری [[میاندواو]] لە [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]ی [[ئێران]] ڕوویدا. بەشێک بوو لەو ڕاپەڕینە فراوانەی کە [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]] بەرپای کرد کە سەرکردەیەکی [[کوردایەتی|ناسیۆنالیست]] و خێڵەکیی کورد بوو کە لە کاتی لاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی لە دوای [[جەنگی جیھانیی یەکەم|جەنگی جیھانیی یەکەمدا]] ھەوڵیدا ئۆتۆنۆمی لە باکووری ڕۆژاوای ئێراندا دابمەزرێنێت.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=42}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Minority Rights Group Report|ڕێکەوت=١٩٩٦|بڵاوکەرەوە=[[Minority Rights Group International|Minority Rights Group]]|ژپنک=٩٧٨-١-٨٩٧٦٩٣-٤٦-٩|پەڕە=٢١|زمان=en|بەستەری نووسەر=David McDowall (author)}}</ref> ئەو شەڕە سەرکەوتنی کوردی بەدوای خۆیدا ھێنا و ھێزەکانی سمکۆ سەرکەوتووانە سەربازانی حکوومەتی ئێرانیان بەرپەرچ دایەوە و ناوچەکەیان کۆنترۆڵکرد. == پێشینە == دوابەدوای داڕمانی [[قاجاڕەکان]] لە دوای جەنگی جیھانیی یەکەم، ئێران لە ڕووی سیاسییەوە پارچە پارچە بوو، سەرکردەی خێڵە جیاوازەکان کۆنترۆڵی [[ئۆتۆنۆمی|خۆسەرییان]] بەسەر خاکەکانیاندا دەکرد. یەکێک لە دیارترین کەسایەتییەکان سمکۆ ئاغای شکاک بوو کە سەرکردەیەکی کورد بوو کە دەسەڵاتی ''دیفاکتۆی'' لە بەشێک لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژاوای ئێران]] دامەزراندبوو. سمکۆ لە ساڵی ١٩١٩ تا ١٩٢٢ سەرکردایەتیی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|زنجیرەیەک ڕاپەڕینی]] کرد و ھاوپەیمانیی لەگەڵ سەرکردەکانی تری کورد و عەشیرەتەکان پێکھێنا و لاوازیی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ناوەندیی]] ئێرانی قۆستەوە بۆ فراوانکردنی بنکەی دەسەڵاتەکەی.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|pp=٧٥‒٩٩}} دەسەڵاتی سمکۆ لە ناوچەکەدا بە ھەوڵدان بۆ ناوەندکردنی دەسەڵات لەناو پاوانەکەیدا و کۆکردنەوەی باج و پاراستنی ھێزێکی سەربازیی وەستاو بوو؛ بەڵام تەماحەکانی زیاتر دەسەڵاتی ناوەندیی نیگەران کرد. ھێزەکانی لە ناوچەکانی وەک [[ورمێ]] و [[سەڵماس]] و میاندواو چاڵاکییان دەکرد و زۆرجار لەگەڵ یەکە [[ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|سەربازییەکانی ئێران]] و توخمە خێڵەکییە ڕکابەرەکان پێکدادانیان ھەبوو. ڕاپۆرتەکانی ئەو دڕندەیییانەی کە لەلایەن ھێزەکانیەوە ئەنجامدراون، لەنێویاندا ھێرشکردنە سەر [[ئاشوورییەکان]] و [[ئەرمەنییەکان]]، زیاتر دژایەتیکردنی دەسەڵاتەکەی پەرەپێدا.{{sfn|Kia|2023|p=182}}{{sfn|Arfa|1964|p=٣٧}} لە ساڵی ١٩٢١ [[ڕەزا شا]] [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزیری جەنگ]] دەستی بە ھەڵمەتێکی سەربازی کرد بۆ ئەوەی ناوچە خێڵەکییە یاخیبووەکان بۆ ئەوەی بیانخاتە ژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتەوە. میاندواو بەھۆی ھەڵکەوتەی لە گۆڕەپانی بزووتنەوەی خێڵەکی و گرنگییەکەی وەک بنکەیەکی ئۆپەراسیۆنەکانی سمکۆ، بوو بە ئامانجێکی ستراتیژی.{{sfn|Arfa|1964|p=١١٤}} == شەڕەکە == ڕووبەڕووبوونەوەکە لە میاندواو کاتێک دەستی پێکرد کە ھێزەکانی حکوومەت لەژێر دەستی ئەفسەرانی دڵسۆز بۆ ڕەزاشا ھێرشیان کردە سەر پێگە چەسپاوەکانی سمکۆ. بەڵام ھێزە کوردییەکان کە ئەزموونی [[شەڕی چیا|شەڕی ناڕێک و پێکی شاخیان]] ھەبوو و بە باشی لە ناوچەکەدا بەھێزکرابوون، بە سەرکەوتوویی ھێرشەکەیان بەرپەرچ دایەوە.{{sfn|Arfa|1964|p=١٣٦}} سەربازەکانی سمکۆ زیانێکی زۆریان بە ھێزەکانی ئێران گەیاند و ناچاریان کرد لە ناوچەکە پاشەکشە بکەن و میاندواویان لەژێر کۆنترۆڵی کورددا ھێشتەوە؛ لە ساڵی ١٩٢١دا لەلوتکەی دەسەڵاتدا بوو.{{sfn|Gunter|2004|p=188}}{{sfn|Kia|2023|pp=١٩٣–١٩٦}} ھەندێک لە [[ئازەربایجانییەکان]] لە میاندواو و [[مەراغە]] نامەی ملکەچبوونیان بۆ سمکۆ نارد.<ref>Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D), Richard Tapper, 2012, pp. 388, {{ISBN|9781136833847}}</ref> سەرکەوتنی سمکۆ لە میاندواو یەکێک لە دەستکەوتە سەربازییە ھەرە بەرچاوەکانی سمکۆ بوو، کە کۆنترۆڵی خۆی بەسەر بەشێکی زۆری باکووری ڕۆژاوای ئێراندا چەسپاند. دەسەڵاتی ئەو دوای شەڕەکە زیاتر فراوان بوو و بۆ ماوەیەک، وەک سەرکردەیەکی جەنگی ناوچەیی بە شێوەیەکی کاریگەر حکومڕانیی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://archive.org/details/sim_new-york-times_1922-07-10_71_23543/page/n10/mode/1up|سەردێڕ=The New York Times 1922-07-10|ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ١٩٢٢|بڵاوکەرەوە=[[The New York Times|TNYT]]|زمان=English}}</ref>{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=٩٢}} سمکۆ لە پێگەیەکی بەھێزدا بوو کە بتوانێت ھەڕەشە لە [[تەورێز]] بکات، سەرکەوتنێکی دیکە دەیتوانی بیکاتە «سەرۆکی ھەموو ھۆزەکانی ڕۆژئاوا» و بتوانێت کۆمارێک دابمەزرێنێت.{{sfn|Kia|2023|p=199}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Ghanī|یەکەم=Sīrūs|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=GhxhzQEACAAJ|سەردێڕ=Iran and the Rise of Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|ڕێکەوت=١٩٩٨|بڵاوکەرەوە=I.B. Tauris|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٥٥٦-١٢٠٧-٩|پەڕە=٢٥٨|زمان=en}}</ref> == دەرئەنجامەکان == سەرەڕای سەرکەوتنی کورد لە میاندواو، ئەو شەڕە وەڵامێکی زۆرتری حکوومەتی ناوەندیی لێکەوتەوە. ڕەزاخان کە پابەند بوو بە چەسپاندنی دەسەڵات و نەھێشتنی ئۆتۆنۆمیی خێڵەکی، لە ساڵانی دواتردا زنجیرەیەک ھەڵمەتی فراوانتری دەستپێکرد. ھەرچەندە سمکۆ ھەوڵی فراوانکردن و چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی دا، بەڵام دووبەرەکی ناوخۆیی لە نێوان [[ھۆزە کوردەکان]] و پەرەسەندنی فشارەکانی سەربازیی ئێران سەرەنجام بنکەی دەسەڵاتەکەی لەناوبرد.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=٩٣}} تا ساڵی ١٩٢٢ ھێزەکانی حکوومەت دەستیان کردبوو بە وەرگرتنەوەی خاک و بزووتنەوەی سمکۆ بە شێوەیەکی بەردەوام دابەزینی بەخۆیەوە بینی.{{sfn|Arfa|1964|p=٤٠}} لە ساڵی ١٩٣٠دا لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە ڕاکێشرا بۆ دانووستان و بە تەڵەکە [[سمکۆی شکاک|تیرۆرکرا]] و کۆتایی بە بەرھەڵستی و خەباتەکەی ھێنا.{{sfn|Gunter|2004|pp=37–77}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Entessar|یەکەم=Nader|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=UZRrAwAAQBAJ|سەردێڕ=Kurdish Politics in the Middle East|ڕێکەوت=٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=Lexington Books|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٣٩١-٤٠٤١-٣|زمان=en|بەستەری نووسەر=Nader Entessar}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩٢٦)]] * [[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == پەراوێزەکان == * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Arfa|یەکەم=Hassan|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=8cZ8ZmZTPIkC|سەردێڕ=Under Five Shahs|بڵاوکەرەوە=John Murray|ساڵ=١٩٦٤|بەستەری نووسەر=Hasan Arfa}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Koohi-Kamali|یەکەم=F.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=_it9DAAAQBAJ|سەردێڕ=The Political Development of the Kurds in Iran: Pastoral Nationalism|ڕێکەوت=٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=Springer|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٣٠-٥٣٥٧٢-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter|یەکەم=Michael M.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=DoNSXwb8D9EC|سەردێڕ=Historical Dictionary of the Kurds|بڵاوکەرەوە=Scarecrow Press|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=٩٧٨٠٨١٠٨٧٥٠٧٤|بەستەری نووسەر=Michael Gunter}} * }{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Kia|یەکەم=Mehrdad|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|سەردێڕ=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926|بڵاوکەرەوە=Cambridge University Press|ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨٣٠٣١٤٤٩٧٣٤|بەستەری نووسەر=Mehrdad Kia}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:کوردستان]] 6yj1r12nwa1wrruzlejblevzshqiyr1 1457890 1457889 2025-07-11T01:34:41Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی میاندواو]]ی گواستەوە بۆ [[ڕەزمی میاندواو]]: بڕوانە [[ڕەزم]] 1457889 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[پەڕگە:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=١٩٢١|place=[[میاندواو]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت * ھێزەکانی سمکۆ شکاک لە میاندواو سەربازانی حکوومەتیان تێکشکاند و ناوچەکەیان کۆنتڕۆڵکرد؛ کۆنتڕۆڵی خۆی پاراست تا کودەتای فارسی ساڵی ١٩٢١ و ھێرشەکانی ١٩٢٢.{{sfn|Kia|2023|p=١٩٩}}|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} * {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[مامەش]]{{sfn|Kia|2023|p=١٥٩}}|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ئێرانی پەھلەوی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Vahabzadeh |یەکەم=Peyman |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=ATkqEQAAQBAJ&q=simko+shikak&pg=PT99 |سەردێڕ=For Land and Culture: The Grassroots Council Movement of Turkmens in Iran, 1979-1980 |ڕێکەوت=٢٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤|بڵاوکەرەوە=Fernwood Publishing |ژپنک=٩٧٨-١-٧٧٣٦٣-٦٨٤-٩|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} سەیید تەھا<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter |یەکەم=Michael M. |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=pHB5F_Y02_gC |سەردێڕ=The A to Z of the Kurds |ڕێکەوت=٢٢ی حوزەیرانی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=[[Rowman & Littlefield|Scarecrow Press]] |ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٠٨-٦٣٣٤-٧|پەڕە=١٤٧|زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri |یەکەم=Muhammed S. |ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000 |سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan |ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]] |شوێن=[[Tehran]], Iran |زمان=ku |trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}}</ref>|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} [[ڕەزا شا]]<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Affairs |یەکەم=United States Congress House Committee on Foreign |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=uuPwKkkwdh0C&pg=PA139 |سەردێڕ=Selected Executive Session Hearings of the Committee |ڕێکەوت=١٩٨٠|بڵاوکەرەوە=U.S. Government Printing Office |زمان=en}}</ref>{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەسەن موقەددەم{{ھن}}{{flagicon image|State flag of Iran 1964-1980 (3-2).svg}} ژەنەڕاڵ حەبیبوڵڵا شەیبانی{{sfn|Kia|2023|p=183}}{{sfn|Arfa|1964|p=١٢٧}}|commander3=|units1=|units2=|units3=|strength1=*٤٠٠٠–٤٥٠٠ شەڕوان * ١٠٠٠ [[کوردە عوسمانییەکان|کوردی عوسمانی]]{{sfn|Kia|2023|p=173}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین١=Burrell |یەکەم١=Robert Michael |ناونیشان=https://books.google.com/books?id=eNRtAAAAMAAJ |سەردێڕ=Iran: Political Diaries, 1881-1965 |دوایین٢=Jarman |یەکەم٢=Robert L. |ڕێکەوت=١٩٩٧|بڵاوکەرەوە=Archive Editions |ژپنک=٩٧٨-١-٨٥٢٠٧-٧١٠-٥|زمان=en}}</ref>|strength2=نەزانراو ---- '''پاش شەڕەکە:'''{{sfn|Kia|2023|p=١٩٦}} * ١٢٠٠ سوارە * ٨٠٠ پیادە * ٤ تۆپھاوێژ * ١٠ ڕێژنگ ھەڵگر|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=* ٢٠٠+ کوژران * ١٥٠ گیران و دەستبەسەرکران (زۆربەیان لە سێدارە دران){{sfn|Arfa|1964|p=١١٩}}|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''ڕەزمی میاندواو''' [[ڕەزم]]ێکی سەربازی بوو کە لە ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری [[میاندواو]] لە [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]ی [[ئێران]] ڕوویدا. بەشێک بوو لەو ڕاپەڕینە فراوانەی کە [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]] بەرپای کرد کە سەرکردەیەکی [[کوردایەتی|ناسیۆنالیست]] و خێڵەکیی کورد بوو کە لە کاتی لاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی لە دوای [[جەنگی جیھانیی یەکەم|جەنگی جیھانیی یەکەمدا]] ھەوڵیدا ئۆتۆنۆمی لە باکووری ڕۆژاوای ئێراندا دابمەزرێنێت.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=42}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=McDowall|یەکەم=David|ناونیشان=|سەردێڕ=The Kurds: A Minority Rights Group Report|ڕێکەوت=١٩٩٦|بڵاوکەرەوە=[[Minority Rights Group International|Minority Rights Group]]|ژپنک=٩٧٨-١-٨٩٧٦٩٣-٤٦-٩|پەڕە=٢١|زمان=en|بەستەری نووسەر=David McDowall (author)}}</ref> ئەو شەڕە سەرکەوتنی کوردی بەدوای خۆیدا ھێنا و ھێزەکانی سمکۆ سەرکەوتووانە سەربازانی حکوومەتی ئێرانیان بەرپەرچ دایەوە و ناوچەکەیان کۆنترۆڵکرد. == پێشینە == دوابەدوای داڕمانی [[قاجاڕەکان]] لە دوای جەنگی جیھانیی یەکەم، ئێران لە ڕووی سیاسییەوە پارچە پارچە بوو، سەرکردەی خێڵە جیاوازەکان کۆنترۆڵی [[ئۆتۆنۆمی|خۆسەرییان]] بەسەر خاکەکانیاندا دەکرد. یەکێک لە دیارترین کەسایەتییەکان سمکۆ ئاغای شکاک بوو کە سەرکردەیەکی کورد بوو کە دەسەڵاتی ''دیفاکتۆی'' لە بەشێک لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژاوای ئێران]] دامەزراندبوو. سمکۆ لە ساڵی ١٩١٩ تا ١٩٢٢ سەرکردایەتیی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|زنجیرەیەک ڕاپەڕینی]] کرد و ھاوپەیمانیی لەگەڵ سەرکردەکانی تری کورد و عەشیرەتەکان پێکھێنا و لاوازیی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ناوەندیی]] ئێرانی قۆستەوە بۆ فراوانکردنی بنکەی دەسەڵاتەکەی.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|pp=٧٥‒٩٩}} دەسەڵاتی سمکۆ لە ناوچەکەدا بە ھەوڵدان بۆ ناوەندکردنی دەسەڵات لەناو پاوانەکەیدا و کۆکردنەوەی باج و پاراستنی ھێزێکی سەربازیی وەستاو بوو؛ بەڵام تەماحەکانی زیاتر دەسەڵاتی ناوەندیی نیگەران کرد. ھێزەکانی لە ناوچەکانی وەک [[ورمێ]] و [[سەڵماس]] و میاندواو چاڵاکییان دەکرد و زۆرجار لەگەڵ یەکە [[ھێزە چەکدارەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران|سەربازییەکانی ئێران]] و توخمە خێڵەکییە ڕکابەرەکان پێکدادانیان ھەبوو. ڕاپۆرتەکانی ئەو دڕندەیییانەی کە لەلایەن ھێزەکانیەوە ئەنجامدراون، لەنێویاندا ھێرشکردنە سەر [[ئاشوورییەکان]] و [[ئەرمەنییەکان]]، زیاتر دژایەتیکردنی دەسەڵاتەکەی پەرەپێدا.{{sfn|Kia|2023|p=182}}{{sfn|Arfa|1964|p=٣٧}} لە ساڵی ١٩٢١ [[ڕەزا شا]] [[وەزارەتی بەرگری و پاڵپشتیی ھێزە چەکدارەکان (ئێران)|وەزیری جەنگ]] دەستی بە ھەڵمەتێکی سەربازی کرد بۆ ئەوەی ناوچە خێڵەکییە یاخیبووەکان بۆ ئەوەی بیانخاتە ژێر کۆنترۆڵی دەوڵەتەوە. میاندواو بەھۆی ھەڵکەوتەی لە گۆڕەپانی بزووتنەوەی خێڵەکی و گرنگییەکەی وەک بنکەیەکی ئۆپەراسیۆنەکانی سمکۆ، بوو بە ئامانجێکی ستراتیژی.{{sfn|Arfa|1964|p=١١٤}} == شەڕەکە == ڕووبەڕووبوونەوەکە لە میاندواو کاتێک دەستی پێکرد کە ھێزەکانی حکوومەت لەژێر دەستی ئەفسەرانی دڵسۆز بۆ ڕەزاشا ھێرشیان کردە سەر پێگە چەسپاوەکانی سمکۆ. بەڵام ھێزە کوردییەکان کە ئەزموونی [[شەڕی چیا|شەڕی ناڕێک و پێکی شاخیان]] ھەبوو و بە باشی لە ناوچەکەدا بەھێزکرابوون، بە سەرکەوتوویی ھێرشەکەیان بەرپەرچ دایەوە.{{sfn|Arfa|1964|p=١٣٦}} سەربازەکانی سمکۆ زیانێکی زۆریان بە ھێزەکانی ئێران گەیاند و ناچاریان کرد لە ناوچەکە پاشەکشە بکەن و میاندواویان لەژێر کۆنترۆڵی کورددا ھێشتەوە؛ لە ساڵی ١٩٢١دا لەلوتکەی دەسەڵاتدا بوو.{{sfn|Gunter|2004|p=188}}{{sfn|Kia|2023|pp=١٩٣–١٩٦}} ھەندێک لە [[ئازەربایجانییەکان]] لە میاندواو و [[مەراغە]] نامەی ملکەچبوونیان بۆ سمکۆ نارد.<ref>Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D), Richard Tapper, 2012, pp. 388, {{ISBN|9781136833847}}</ref> سەرکەوتنی سمکۆ لە میاندواو یەکێک لە دەستکەوتە سەربازییە ھەرە بەرچاوەکانی سمکۆ بوو، کە کۆنترۆڵی خۆی بەسەر بەشێکی زۆری باکووری ڕۆژاوای ئێراندا چەسپاند. دەسەڵاتی ئەو دوای شەڕەکە زیاتر فراوان بوو و بۆ ماوەیەک، وەک سەرکردەیەکی جەنگی ناوچەیی بە شێوەیەکی کاریگەر حکومڕانیی کرد.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|ناونیشان=https://archive.org/details/sim_new-york-times_1922-07-10_71_23543/page/n10/mode/1up|سەردێڕ=The New York Times 1922-07-10|ڕێکەوت=١٠ی تەممووزی ١٩٢٢|بڵاوکەرەوە=[[The New York Times|TNYT]]|زمان=English}}</ref>{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=٩٢}} سمکۆ لە پێگەیەکی بەھێزدا بوو کە بتوانێت ھەڕەشە لە [[تەورێز]] بکات، سەرکەوتنێکی دیکە دەیتوانی بیکاتە «سەرۆکی ھەموو ھۆزەکانی ڕۆژئاوا» و بتوانێت کۆمارێک دابمەزرێنێت.{{sfn|Kia|2023|p=199}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Ghanī|یەکەم=Sīrūs|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=GhxhzQEACAAJ|سەردێڕ=Iran and the Rise of Reza Shah: From Qajar Collapse to Pahlavi Power|ڕێکەوت=١٩٩٨|بڵاوکەرەوە=I.B. Tauris|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٥٥٦-١٢٠٧-٩|پەڕە=٢٥٨|زمان=en}}</ref> == دەرئەنجامەکان == سەرەڕای سەرکەوتنی کورد لە میاندواو، ئەو شەڕە وەڵامێکی زۆرتری حکوومەتی ناوەندیی لێکەوتەوە. ڕەزاخان کە پابەند بوو بە چەسپاندنی دەسەڵات و نەھێشتنی ئۆتۆنۆمیی خێڵەکی، لە ساڵانی دواتردا زنجیرەیەک ھەڵمەتی فراوانتری دەستپێکرد. ھەرچەندە سمکۆ ھەوڵی فراوانکردن و چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی دا، بەڵام دووبەرەکی ناوخۆیی لە نێوان [[ھۆزە کوردەکان]] و پەرەسەندنی فشارەکانی سەربازیی ئێران سەرەنجام بنکەی دەسەڵاتەکەی لەناوبرد.{{sfn|Koohi-Kamali|2003|p=٩٣}} تا ساڵی ١٩٢٢ ھێزەکانی حکوومەت دەستیان کردبوو بە وەرگرتنەوەی خاک و بزووتنەوەی سمکۆ بە شێوەیەکی بەردەوام دابەزینی بەخۆیەوە بینی.{{sfn|Arfa|1964|p=٤٠}} لە ساڵی ١٩٣٠دا لەلایەن دەسەڵاتدارانی ئێرانەوە ڕاکێشرا بۆ دانووستان و بە تەڵەکە [[سمکۆی شکاک|تیرۆرکرا]] و کۆتایی بە بەرھەڵستی و خەباتەکەی ھێنا.{{sfn|Gunter|2004|pp=37–77}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Entessar|یەکەم=Nader|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=UZRrAwAAQBAJ|سەردێڕ=Kurdish Politics in the Middle East|ڕێکەوت=٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩|بڵاوکەرەوە=Lexington Books|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٣٩١-٤٠٤١-٣|زمان=en|بەستەری نووسەر=Nader Entessar}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩٢٦)]] * [[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} == پەراوێزەکان == * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Arfa|یەکەم=Hassan|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=8cZ8ZmZTPIkC|سەردێڕ=Under Five Shahs|بڵاوکەرەوە=John Murray|ساڵ=١٩٦٤|بەستەری نووسەر=Hasan Arfa}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Koohi-Kamali|یەکەم=F.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=_it9DAAAQBAJ|سەردێڕ=The Political Development of the Kurds in Iran: Pastoral Nationalism|ڕێکەوت=٢٠٠٣|بڵاوکەرەوە=Springer|ژپنک=٩٧٨-٠-٢٣٠-٥٣٥٧٢-٥}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Gunter|یەکەم=Michael M.|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=DoNSXwb8D9EC|سەردێڕ=Historical Dictionary of the Kurds|بڵاوکەرەوە=Scarecrow Press|ساڵ=٢٠٠٤|ژپنک=٩٧٨٠٨١٠٨٧٥٠٧٤|بەستەری نووسەر=Michael Gunter}} * }{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Kia|یەکەم=Mehrdad|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|سەردێڕ=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926|بڵاوکەرەوە=Cambridge University Press|ساڵ=٢٠٢٣|ژپنک=٩٧٨٣٠٣١٤٤٩٧٣٤|بەستەری نووسەر=Mehrdad Kia}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:کوردستان]] 6yj1r12nwa1wrruzlejblevzshqiyr1 0 287046 1457828 1457723 2025-07-10T12:04:15Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ چاکسازیی ژمارەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457828 wikitext text/x-wiki {{Infobox military person|name=عەمار خانی شەریفی|honorific_suffix=[[شکاک]]|native_name=عه‌مه‌ر خان شەریفی|native_name_lang=ku|image=Amar Khan Shikak.png|nickname=''پیرە پیاوە گەورەکەی کوردستان''<br/>لەلایەن [[کێرمت ڕوزێڵفت]]|birth_name=عەمار محەممەد شەریف شەریفی|allegiance={{flagicon image|Flag of the Republic of Mahabad.svg}} [[کۆماری کوردستان]]|rank=[[File:COA of the Republic of Mahabad.png|Coat of arms of Mahabad|20px]] [[مارشاڵ]]{{sfn|Jwaideh|2006|p=256}}|battles={{tree list}} *[[ھێرشی عوسمانی بۆ سەر وڵاتی فارس (١٩٠٦)]] *[[جەنگی جیھانیی یەکەم]] **[[ھەڵمەتەکانی فارس (جەنگی جیھانیی یەکەم)]] ***[[شەڕی سەڵماس]] *[[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران]] **[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]] **[[ڕووداوەکانی لەکستان]] ***[[شەڕی سەوچی بوڵاخ (١٩٢١)]] ***[[شەڕی چەرە]] ***[[شەڕی سەری تاج]] ***[[شەڕی میاندواو]] ***[[شەڕی شەکەریاز]] ***[[تەورێز لە جەنگی جیھانیی یەکەم|شەڕی تەورێز]] **[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)]] **[[ڕاپەڕینی جەعفەر ئاغا]] *[[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران]] **[[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران|شەڕی مامەشاھ]] **[[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران|شەڕی قەھراوا]] {{tree list/end}}|relations=[[سمکۆی شکاک]]|caption=عەمار خانی شکاک، ١٩٢٩|birth_date=١٨٧٣|birth_place=[[زندەشت]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|death_date=١٩٥٨ {{sfn|Qadri|2021|p=603}}|death_place=زندەشت، ئازەربایجانی ڕۆژاوا، ئێران}} '''عەمار خانی شەریفی''' (١٨٧٣ – ١٩٥٨ لە زندەشت، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژئاوا]] ، ئێران)، زیاتر ناسراوە بە '''عەمار خانی شکاک''' سەرکردەیەکی دیاری عەشیرەتی [[کورد|کوردی]] [[شکاک|خێڵی شکاک]] بووە.{{Sfn|Qadri|2021}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Mostofi|یەکەم=Armand|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=74A_EAAAQBAJ|سەردێڕ=حکم می کنم|دوایین٢=مستوفی|یەکەم٢=آرمان|ڕێکەوت=٢٦ی ئابی ٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=Ketab|ژپنک=٩٧٨-١-٥٩٥٨٤-٧٥٧-٧|زمان=fa|trans-title=I Command}}</ref> کوڕی محەممەد شەریف شەریفی بووە و دوای کۆچی دواییی باوکی ڕۆڵێکی بەرچاوی لە سەرکردایەتیی عەشیرەتی [[ھۆزە کوردەکان|کوردان]] و شکاکدا بینیوە.{{Sfn|Qadri|2021}} بە پشتبەستن بە ھەژمارە ناوخۆیییەکان، باس لەوە دەکرێت کە عەمار خان مامی [[سمکۆی شکاک|سمکۆیە]]، ھەرچەندە کەسانی دیکە پێیانوابوو کە ئەو ئامۆزای سمکۆیە.{{Sfn|Manafy|2005}} لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ھۆزی شکاک لە ژێر سەرکردایەتیی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] کاریگەرییان بەدەستھێنا، بە تایبەت دوای ئەوەی پشتگیری لە [[ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی|ئیمپراتۆریەتیی ڕووسیا]] وەرگرت. عەمار خان لەم ماوەیەدا بووە یاریدەدەری سەرەکیی سمکۆ لە نێو شکاکەکاندا.{{Sfn|Qadri|2021}} دوای تیرۆرکردنی سمکۆ، سەرکردایەتیی عەشیرەتی شکاکی گرتە ئەستۆ.{{Sfn|Qadri|2021}} دواتر عەمار خان لەگەڵ [[قازی محەممەد]] و [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] ھاوپەیمان بوون.{{Sfn|Manafy|2005}} == پیشە == عەمار خان وەک سەرۆک عەشیرەتی باڵای ھۆزی شکاک خزمەتی کردووە و کەسایەتییەکی دیار بووە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان. دەوترێت کاریگەرییەکی بەھێزی لەسەر چاودێرانی ئەمریکی ھەبووە، لەوانە کێرمت ڕۆزڤێڵت کە بە 'پیرە پیاوە گەورەکەی کوردستان' وەسفی کردووە و [[ویلیام ئۆ دۆگلاس]] کە دوای کەوتنی مەھاباد سەردانی کردووە. سەرەڕای پێگەی بەرزی لە ناو کۆماری مەھاباددا، ھەندێک لە مێژوونووسان کارەکانی بە ھەڵپەرستانە تایبەتمەند کردووە. وەک وەزیری جەنگ دەستنیشانکرا و پلەی ''[[مارشاڵ|مارشاڵی]]'' لە کۆماردا ھەبوو. جگە لەوەش ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بووە و لە ٢٣ی نیسانی ١٩٤٦دا واژۆکەری پەیماننامەی [[حکوومەتی خۆبەڕێوەبەریی ئازەربایجان|ئازەربایجان]] – کورد بووە.{{Sfn|Jwaideh|2006}} بەپێی زانیارییەکان لە ماوەی مانەوەیدا لە مەھاباد پەیوەندییەکانی لەگەڵ جۆرج ڤی ئاڵن، باڵیۆزی ئەمریکا لە ئێران پاراستووە.{{Sfn|Jwaideh|2006}} دوای ڕووخانی مەھاباد، لە ڕێگەی دەستێوەردانی ئاڵنەوە بوو کە عەمار خان خۆی لە لەسێدارەدان لەلایەن [[ئێرانی پەھلەوی|حکوومەتی ئێرانەوە]] پاراست.{{Sfn|Qadri|2021}} == ڕۆڵی سەربازی == عەمار خان بە شارەزایی سەربازی و لێھاتووییی ستراتیژی ناسرابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Vali|یەکەم=Abbas|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=u7aKDwAAQBAJ|سەردێڕ=Kurds and the State in Iran: The Making of Kurdish Identity|ڕێکەوت=١١ی نیسانی ٢٠١٤|بڵاوکەرەوە=[[Bloomsbury Publishing]]|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٥٧٧٢-٠٣٣-٧|زمان=en|بەستەری نووسەر=Abbas Vali}}</ref> ھێزەکانی لە سەردەمی حکوومەتی مەھاباددا لە چەندین ئۆپەڕاسیۆنی سەربازیدا بەشدارییان کردووە. لەگەڵ نزیکبوونەوەی ڕژێم لە ڕووخان، پشتیوانی خۆی کشاندەوە و گەڕایەوە ماڵەکەی خۆی لە زندەشت.{{Sfn|Jwaideh|2006}}{{Sfn|Qadri|2021}} == ئەمانەش ببینە == * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)]] * [[پێڕستی کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] == ئاماژەکان == <references /> === سەرچاوەکان === * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Manafy|یەکەم=A.|ناونیشان=https://archive.org/details/kurdishpolitical0000mana/page/n1/mode/1up|سەردێڕ=The Kurdish political struggles in Iran, Iraq, and Turkey|ڕێکەوت=٢٠٠٥|بڵاوکەرەوە=[[University Press of America]]|ئەوانی تر=Internet Archive|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٦١٨-٣٠٠٣-٠}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Jwaideh|یەکەم=Wadie|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=FCbspX-dGPYC|سەردێڕ=The Kurdish National Movement: Its Origins and Development|ڕێکەوت=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٠٦|بڵاوکەرەوە=[[Syracuse University Press]]|ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٥٦-٣٠٩٣-٧|زمان=en|بەستەری نووسەر=Wadie Jwaideh}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri|یەکەم=Muhammed S.|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000|سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan|ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]]|شوێن=[[Tehran]], Iran|زمان=ku|trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:سەربزێوانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٧٣]] [[پۆل:خەڵکی ورمێ]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ناودارانی کورد]] [[پۆل:کۆماری کوردستان]] [[پۆل:حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:حیزبی دێموکراتی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] 4i8ykrfw00hec5g77tinvvupgmn5sgq 1457887 1457828 2025-07-11T01:31:47Z Zemen 40346 بەسەرداچوونەوە 1457887 wikitext text/x-wiki {{Infobox military person|name=عەمەر خانی شەریفی|honorific_suffix=[[شکاک]]|native_name=عه‌مه‌ر خان شەریفی|native_name_lang=ku|image=Amar Khan Shikak.png|nickname=''پیرە مەزنەکەی کوردستان''<br/>لەلایەن [[کێرمت ڕوزێڵفت]]|birth_name=عەمەر محەممەد شەریف شەریفی|allegiance={{flagicon image|Flag of the Republic of Mahabad.svg}} [[کۆماری کوردستان]]|rank=[[File:COA of the Republic of Mahabad.png|Coat of arms of Mahabad|20px]] [[مارشاڵ]]{{sfn|Jwaideh|2006|p=256}}|battles={{tree list}} *[[ھێرشی عوسمانی بۆ سەر وڵاتی فارس (١٩٠٦)]] *[[جەنگی جیھانیی یەکەم]] **[[ھەڵمەتەکانی فارس (جەنگی جیھانیی یەکەم)]] ***[[شەڕی سەڵماس]] *[[سەربەخۆییخوازیی کوردان لە ئێران]] **[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]] **[[ڕووداوەکانی لەکستان]] ***[[شەڕی سەوچی بوڵاخ (١٩٢١)]] ***[[شەڕی چەرە]] ***[[شەڕی سەری تاج]] ***[[شەڕی میاندواو]] ***[[شەڕی شەکەریاز]] ***[[تەورێز لە جەنگی جیھانیی یەکەم|شەڕی تەورێز]] **[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)]] **[[ڕاپەڕینی جەعفەر ئاغا]] *[[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران]] **[[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران|شەڕی مامەشاھ]] **[[قەیرانی ١٩٤٦ی ئێران|شەڕی قەھراوا]] {{tree list/end}}|relations=[[سمکۆی شکاک]]|caption=عەمەر خانی شکاک، ١٩٢٩|birth_date=١٨٧٣|birth_place=[[زندەشت]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|death_date=١٩٥٨ {{sfn|Qadri|2021|p=603}}|death_place=زندەشت، ئازەربایجانی ڕۆژاوا، ئێران}} '''عەمەر خانی شەریفی''' (١٨٧٣ – ١٩٥٨ لە زندەشت، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژئاوا]] ، ئێران)، زیاتر ناسراوە بە '''عەمەر خانی شکاک''' سەرکردەیەکی دیاری عەشیرەتی [[کورد|کوردی]] [[شکاک|خێڵی شکاک]] بووە.{{Sfn|Qadri|2021}}<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Mostofi|یەکەم=Armand|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=74A_EAAAQBAJ|سەردێڕ=حکم می کنم|دوایین٢=مستوفی|یەکەم٢=آرمان|ڕێکەوت=٢٦ی ئابی ٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=Ketab|ژپنک=٩٧٨-١-٥٩٥٨٤-٧٥٧-٧|زمان=fa|trans-title=I Command}}</ref> کوڕی محەممەد شەریف شەریفی بووە و دوای کۆچی دواییی باوکی ڕۆڵێکی بەرچاوی لە سەرکردایەتیی عەشیرەتی [[ھۆزە کوردەکان|کوردان]] و شکاکدا بینیوە.{{Sfn|Qadri|2021}} بە پشتبەستن بە ھەژمارە ناوخۆیییەکان، باس لەوە دەکرێت کە عەمەر خان مامی [[سمکۆی شکاک|سمکۆیە]]، ھەرچەندە کەسانی دیکە پێیانوابوو کە ئەو ئامۆزای سمکۆیە.{{Sfn|Manafy|2005}} لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ھۆزی شکاک لە ژێر سەرکردایەتیی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] کاریگەرییان بەدەستھێنا، بە تایبەت دوای ئەوەی پشتگیری لە [[ئیمپراتۆریەتیی ڕووسی|ئیمپراتۆریەتیی ڕووسیا]] وەرگرت. عەمەر خان لەم ماوەیەدا بووە یاریدەدەری سەرەکیی سمکۆ لە نێو شکاکەکاندا.{{Sfn|Qadri|2021}} دوای تیرۆرکردنی سمکۆ، سەرکردایەتیی عەشیرەتی شکاکی گرتە ئەستۆ.{{Sfn|Qadri|2021}} دواتر عەمەر خان لەگەڵ [[قازی محەممەد]] و [[کۆماری کوردستان|کۆماری مەھاباد]] ھاوپەیمان بوون.{{Sfn|Manafy|2005}} == پیشە == عەمەر خان وەک سەرۆک عەشیرەتی باڵای ھۆزی شکاک خزمەتی کردووە و کەسایەتییەکی دیار بووە لە ڕۆژھەڵاتی کوردستان. دەوترێت کاریگەرییەکی بەھێزی لەسەر چاودێرانی ئەمریکی ھەبووە، لەوانە کێرمت ڕۆزڤێڵت کە بە 'پیرە پیاوە گەورەکەی کوردستان' وەسفی کردووە و [[ویلیام ئۆ دۆگلاس]] کە دوای کەوتنی مەھاباد سەردانی کردووە. سەرەڕای پێگەی بەرزی لە ناو کۆماری مەھاباددا، ھەندێک لە مێژوونووسان کارەکانی بە ھەڵپەرستانە تایبەتمەند کردووە. وەک وەزیری جەنگ دەستنیشانکرا و پلەی ''[[مارشاڵ|مارشاڵی]]'' لە کۆماردا ھەبوو. جگە لەوەش ئەندامی کۆمیتەی ناوەندیی [[حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] بووە و لە ٢٣ی نیسانی ١٩٤٦دا واژۆکەری پەیماننامەی [[حکوومەتی خۆبەڕێوەبەریی ئازەربایجان|ئازەربایجان]] – کورد بووە.{{Sfn|Jwaideh|2006}} بەپێی زانیارییەکان لە ماوەی مانەوەیدا لە مەھاباد پەیوەندییەکانی لەگەڵ جۆرج ڤی ئاڵن، باڵیۆزی ئەمریکا لە ئێران پاراستووە.{{Sfn|Jwaideh|2006}} دوای ڕووخانی مەھاباد، لە ڕێگەی دەستێوەردانی ئاڵنەوە بوو کە عەمەر خان خۆی لە لەسێدارەدان لەلایەن [[ئێرانی پەھلەوی|حکوومەتی ئێرانەوە]] پاراست.{{Sfn|Qadri|2021}} == ڕۆڵی سەربازی == عەمەر خان بە شارەزایی سەربازی و لێھاتووییی ستراتیژی ناسرابوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Vali|یەکەم=Abbas|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=u7aKDwAAQBAJ|سەردێڕ=Kurds and the State in Iran: The Making of Kurdish Identity|ڕێکەوت=١١ی نیسانی ٢٠١٤|بڵاوکەرەوە=[[Bloomsbury Publishing]]|ژپنک=٩٧٨-٠-٨٥٧٧٢-٠٣٣-٧|زمان=en|بەستەری نووسەر=Abbas Vali}}</ref> ھێزەکانی لە سەردەمی حکوومەتی مەھاباددا لە چەندین ئۆپەڕاسیۆنی سەربازیدا بەشدارییان کردووە. لەگەڵ نزیکبوونەوەی ڕژێم لە ڕووخان، پشتیوانی خۆی کشاندەوە و گەڕایەوە ماڵەکەی خۆی لە زندەشت.{{Sfn|Jwaideh|2006}}{{Sfn|Qadri|2021}} == ئەمانەش ببینە == * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] * [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩٢٦)]] * [[پێڕستی کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} === پەراوێزەکان === * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Manafy|یەکەم=A.|ناونیشان=https://archive.org/details/kurdishpolitical0000mana/page/n1/mode/1up|سەردێڕ=The Kurdish political struggles in Iran, Iraq, and Turkey|ڕێکەوت=٢٠٠٥|بڵاوکەرەوە=[[University Press of America]]|ئەوانی تر=Internet Archive|ژپنک=٩٧٨-٠-٧٦١٨-٣٠٠٣-٠}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Jwaideh|یەکەم=Wadie|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=FCbspX-dGPYC|سەردێڕ=The Kurdish National Movement: Its Origins and Development|ڕێکەوت=١٩ی حوزەیرانی ٢٠٠٦|بڵاوکەرەوە=[[Syracuse University Press]]|ژپنک=٩٧٨-٠-٨١٥٦-٣٠٩٣-٧|زمان=en|بەستەری نووسەر=Wadie Jwaideh}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri|یەکەم=Muhammed S.|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000|سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan|ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]]|شوێن=[[Tehran]], Iran|زمان=ku|trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}} {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:سەربزێوانی کورد]] [[پۆل:مردووانی ١٩٥٨]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٧٣]] [[پۆل:خەڵکی ورمێ]] [[پۆل:کورد]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:ناودارانی کورد]] [[پۆل:کۆماری کوردستان]] [[پۆل:حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] [[پۆل:حیزبی دێموکراتی کوردستان]] [[پۆل:ئەندامانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران]] h8mc1dnbbm6y3javt0w1eh7s2hzo4rc 0 287047 1457824 1457733 2025-07-10T12:03:35Z AramBot 39807 بۆت: ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457824 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = قوبرس | Nickname = ''Γαλανόλευκοι'' (شین و سپییەکان) | Badge = Soccer Cyprus.png | Badge_size = 110px | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی قوبرس]] (CFA) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = تێمور کێتسبایا | Captain = پیێرۆس سۆتیریۆ | Most caps = [[یۆئانیس ئۆکاس]] (١٠٣) | Top scorer = [[میخالیس کۆنستانتینۆ]] (٣٢) | Home Stadium = [[یاریگای ئەلفامێگا]] | FIFA Trigramme = CYP | pattern_la1 = _cyp24h | pattern_b1 = _cyp24h | pattern_ra1 = _cyp24h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 0000FF | body1 = 0000FF | rightarm1 = 0000FF | shorts1 = 0000FF | socks1 = 0000FF | pattern_la2 = _cyp24a | pattern_b2 = _cyp24a | pattern_ra2 = _cyp24a | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | FIFA Rank = ١٢٥ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/CYP|سەردێڕ=FIFA Men's Ranking - Cyprus|بڵاوکەرەوە=FIFA|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣}}</ref> | FIFA max = ٤٣ | FIFA max date = ئەیلوولی ٢٠١٠ | FIFA min = ١٤٢ | FIFA min date = حوزەیرانی ١٩٩٧ | First game = {{fb|ISR}} ١–١ {{fb-rt|CYP}}<br>([[تێل ئەڤیڤ]]، [[ئیسرائیل]]؛ ١٣ی تشرینی دووەمی ١٩٦٠) | Largest win = {{fb|CYP}} ٥–٠ {{fb-rt|AND}}<br>([[لیماسۆل]]، قوبرس؛ ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٠)<br>{{fb|CYP}} ٥–٠ {{fb-rt|SMR}}<br>([[نیکۆسیا]]، قوبرس؛ ٢١ی ئازاری ٢٠١٩) | Largest loss = {{fb|FRG}} ١٢–٠ {{fb-rt|CYP}}<br>([[ئێسن]]، [[ئەڵمانیای ڕۆژاوا]]؛ ٢١ی ئایاری ١٩٦٩) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی قوبرس''' (بە یۆنانی: ''Εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Κύπρου'')، نوێنەرایەتی وڵاتی [[قوبرس]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی قوبرس]]ەوە سەرپەرشتی دەکرێت. نازناوی ھەڵبژاردەکە "شین و سپییەکان" (Γαλανόλευκοι)ـە. سەرەڕای ئەوەی تا ئێستا ھەڵبژاردەکە نەیتوانیوە سەرکەوێت بۆ ھیچ پاڵەوانێتییەکی گەورەی وەک [[جامی جیھانیی فیفا]] یان [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]]، بەڵام بەوە ناسراوە کە چەندین جار ئەنجامی چاوەڕواننەکراوی بەرامبەر ھەڵبژاردە گەورەکان بەدەستھێناوە. == مێژوو == === ساڵانی سەرەتا === [[پەڕگە:Cyprus national football team 2012.jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی تۆپی پێی قوبرس، ١٥ی ئابی ٢٠١٢، لە سۆفیا، بولگاریا.]] یەکێتیی تۆپی پێی قوبرس لە ساڵی ١٩٣٤ دامەزرا، بەڵام تا ساڵی ١٩٤٨ نەبووە ئەندامی [[فیفا]]. یەکەم یاریی فەرمیی ھەڵبژاردەکە دوای وەرگرتنی ئەندامێتیی تەواو لە فیفا، لە ١٣ی تشرینی دووەمی ١٩٦٠ بوو بەرامبەر [[ئیسرائیل]] لە پاڵاوتنەکانی [[جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢]]، کە بە یەکسانبوونی ١-١ کۆتایی ھات. === ناوبانگی "تێکدەری گەورەکان" (Giant-killers) === قوبرس لە مێژووی خۆیدا چەندین ئەنجامی گەورە و سوپرایزی بەرامبەر ھەڵبژاردە بەھێزەکانی ئەورووپا تۆمار کردووە، کە ناوبانگێکی تایبەتیان پێ بەخشیوە: * **١٩٧٤:** لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ١٩٧٦، بە ئەنجامی ١-١ لەگەڵ [[ئەڵمانیای ڕۆژاوا]]ی پاڵەوانی جیھان یەکسان بوون. * **١٩٨٩:** لە پاڵاوتنەکانی جامی جیھانی ١٩٩٠، بە ئەنجامی ١-١ لەگەڵ [[فەڕەنسا]]ی پاڵەوانی ئەورووپا یەکسان بوون. * **١٩٩٨:** گەورەترین سەرکەوتنی مێژوویی خۆیان تۆمار کرد کاتێک لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠٠٠، بە ئەنجامی ٣-٢ لە [[ئیسپانیا]]یان بردەوە. ئەم ئەنجامە بووە ھۆی دەستلەکارکێشانەوەی خاڤیێر کلێمێنتێی ڕاھێنەری ئیسپانیا.<ref name="Spain1998">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.uefa.com/european-qualifiers/history/news/0253-0d7b21235ec7-be3b7654a83b-1000--when-cyprus-stunned-spain/|سەردێڕ=When Cyprus stunned Spain|بڵاوکەرەوە=UEFA|ڕێکەوت=٥ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref> * **٢٠٠٦:** لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠٠٨، بە ئەنجامێکی گەورەی ٥-٢ لە کۆماری ئێرلەندایان بردەوە. * **٢٠١٧:** لە پاڵاوتنەکانی جامی جیھانی ٢٠١٨، بە ئەنجامی ٣-٢ لە بۆسنیا و ھەرزەگۆڤینایان بردەوە. === ساڵانی دوایی === [[پەڕگە:Interland Nederland tegen Cyprus 4-0, zonder publiek in Ajaxstadion elftallen t, Bestanddeelnr 934-1473.jpg|وێنۆک|ھەردوو ھەڵبژاردەی ھۆڵەندا و قوبرس لە کاتی لێدانی سروودی نیشتمانییاندا پێش یارییەکەیان لە ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٧. یارییەکە کە لە یاریگای ئایاکس و بەبێ ئامادەبوونی ھاندەر بەڕێوەچوو، بە ئەنجامی ٤-٠ لە بەرژەوەندیی ھۆڵەندا کۆتایی ھات. وێنەکە لە کۆکراوەی ئاژانسی ئانفۆیە و لەلایەن ڕۆب بۆگارتسەوە گیراوە.]] لە ساڵانی دواییدا و بەھۆی دامەزراندنی [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا]]، قوبرس لە ئاستی Cی پاڵەوانێتییەکەدا یاری دەکات، کە ئەمەش دەرفەتی زیاتری پێداون بۆ ڕکابەریکردن لەگەڵ ھەڵبژاردە ھاوئاستەکانی خۆیان. == یاریگا == لە ئێستادا، ھەڵبژاردەی قوبرس یارییەکانی خۆی لە دوو یاریگای سەرەکیدا ئەنجام دەدات: * **[[یاریگای ئەلفامێگا]]** لە شاری [[لیماسۆل]]. * **یاریگای AEK Arena – Georgios Karapatakis** لە شاری [[لارناکا]]. پێشتر، [[یاریگای GSP]] لە [[نیکۆسیا]]ی پایتەخت، یاریگای سەرەکیی ھەڵبژاردەکە بوو بۆ ماوەیەکی درێژ. == ڕکابەرییەکان == ڕکابەریی سەرەکیی قوبرس لەگەڵ **[[یۆنان]]**ە. یارییەکانی نێوانیان بە "دێربیی ھێلینۆ-قوبرسی" ناسراوە، کە زیاتر ڕەھەندێکی برایانەی ھەیە بەھۆی ھاوبەشیی کولتوور و زمانەوە، بەڵام لەناو یاریگادا ڕکابەرییەکی توندیان ھەیە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | [[یۆئانیس ئۆکاس]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ١٠٣ | ٢٧ |- | ٢ | [[کۆنستانتینۆس خاراڵامبیدیس]] | ٢٠٠٣–٢٠١٧ | ٩٣ | ١٢ |- | ٣ | [[میخالیس کۆنستانتینۆ]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ٨٤ | ٣٢ |- | ٤ | پامبۆس پیتاس | ١٩٨٧–١٩٩٩ | ٨٢ | ٧ |- | ٥ | کۆنستانتینۆس ماکریدیس | ٢٠٠٤–٢٠١٦ | ٧٧ | ٥ |} === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[میخالیس کۆنستانتینۆ]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ٣٢ | ٨٤ |- | ٢ | [[یۆئانیس ئۆکاس]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ٢٧ | ١٠٣ |- | ٣ | [[کۆنستانتینۆس خاراڵامبیدیس]] | ٢٠٠٣–٢٠١٧ | ١٢ | ٩٣ |- | ٤ | '''[[پیێرۆس سۆتیریۆ]]''' | ٢٠١٢–ئێستا | ١٢ | ٦٤ |- | ٥ | میلێنکۆ شپۆلیاریچ | ١٩٩٧–٢٠٠١ | ٨ | ٢١ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Cyprus_national_football_team ئینگلیزی]، [https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνική_ομάδα_ποδοσφαίρου_Κύπρου یۆنانی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|قوبرس|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی قوبرس]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە قوبرس]] l8ztqxsyhs8wmnxihyx5ctqasryu2se 1457845 1457824 2025-07-10T16:01:45Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی {{پۆلی کۆمنز|Cyprus national association football team}} 1457845 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = قوبرس | Nickname = ''Γαλανόλευκοι'' (شین و سپییەکان) | Badge = Soccer Cyprus.png | Badge_size = 110px | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی قوبرس]] (CFA) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = تێمور کێتسبایا | Captain = پیێرۆس سۆتیریۆ | Most caps = [[یۆئانیس ئۆکاس]] (١٠٣) | Top scorer = [[میخالیس کۆنستانتینۆ]] (٣٢) | Home Stadium = [[یاریگای ئەلفامێگا]] | FIFA Trigramme = CYP | pattern_la1 = _cyp24h | pattern_b1 = _cyp24h | pattern_ra1 = _cyp24h | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 0000FF | body1 = 0000FF | rightarm1 = 0000FF | shorts1 = 0000FF | socks1 = 0000FF | pattern_la2 = _cyp24a | pattern_b2 = _cyp24a | pattern_ra2 = _cyp24a | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | FIFA Rank = ١٢٥ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/CYP|سەردێڕ=FIFA Men's Ranking - Cyprus|بڵاوکەرەوە=FIFA|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣}}</ref> | FIFA max = ٤٣ | FIFA max date = ئەیلوولی ٢٠١٠ | FIFA min = ١٤٢ | FIFA min date = حوزەیرانی ١٩٩٧ | First game = {{fb|ISR}} ١–١ {{fb-rt|CYP}}<br>([[تێل ئەڤیڤ]]، [[ئیسرائیل]]؛ ١٣ی تشرینی دووەمی ١٩٦٠) | Largest win = {{fb|CYP}} ٥–٠ {{fb-rt|AND}}<br>([[لیماسۆل]]، قوبرس؛ ١٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٠)<br>{{fb|CYP}} ٥–٠ {{fb-rt|SMR}}<br>([[نیکۆسیا]]، قوبرس؛ ٢١ی ئازاری ٢٠١٩) | Largest loss = {{fb|FRG}} ١٢–٠ {{fb-rt|CYP}}<br>([[ئێسن]]، [[ئەڵمانیای ڕۆژاوا]]؛ ٢١ی ئایاری ١٩٦٩) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی قوبرس''' (بە یۆنانی: ''Εθνική ομάδα ποδοσφαίρου της Κύπρου'')، نوێنەرایەتی وڵاتی [[قوبرس]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی قوبرس]]ەوە سەرپەرشتی دەکرێت. نازناوی ھەڵبژاردەکە "شین و سپییەکان" (Γαλανόλευκοι)ـە. سەرەڕای ئەوەی تا ئێستا ھەڵبژاردەکە نەیتوانیوە سەرکەوێت بۆ ھیچ پاڵەوانێتییەکی گەورەی وەک [[جامی جیھانیی فیفا]] یان [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]]، بەڵام بەوە ناسراوە کە چەندین جار ئەنجامی چاوەڕواننەکراوی بەرامبەر ھەڵبژاردە گەورەکان بەدەستھێناوە. == مێژوو == === ساڵانی سەرەتا === [[پەڕگە:Cyprus national football team 2012.jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی تۆپی پێی قوبرس، ١٥ی ئابی ٢٠١٢، لە سۆفیا، بولگاریا.]] یەکێتیی تۆپی پێی قوبرس لە ساڵی ١٩٣٤ دامەزرا، بەڵام تا ساڵی ١٩٤٨ نەبووە ئەندامی [[فیفا]]. یەکەم یاریی فەرمیی ھەڵبژاردەکە دوای وەرگرتنی ئەندامێتیی تەواو لە فیفا، لە ١٣ی تشرینی دووەمی ١٩٦٠ بوو بەرامبەر [[ئیسرائیل]] لە پاڵاوتنەکانی [[جامی جیھانیی فیفای ١٩٦٢]]، کە بە یەکسانبوونی ١-١ کۆتایی ھات. === ناوبانگی "تێکدەری گەورەکان" (Giant-killers) === قوبرس لە مێژووی خۆیدا چەندین ئەنجامی گەورە و سوپرایزی بەرامبەر ھەڵبژاردە بەھێزەکانی ئەورووپا تۆمار کردووە، کە ناوبانگێکی تایبەتیان پێ بەخشیوە: * **١٩٧٤:** لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ١٩٧٦، بە ئەنجامی ١-١ لەگەڵ [[ئەڵمانیای ڕۆژاوا]]ی پاڵەوانی جیھان یەکسان بوون. * **١٩٨٩:** لە پاڵاوتنەکانی جامی جیھانی ١٩٩٠، بە ئەنجامی ١-١ لەگەڵ [[فەڕەنسا]]ی پاڵەوانی ئەورووپا یەکسان بوون. * **١٩٩٨:** گەورەترین سەرکەوتنی مێژوویی خۆیان تۆمار کرد کاتێک لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠٠٠، بە ئەنجامی ٣-٢ لە [[ئیسپانیا]]یان بردەوە. ئەم ئەنجامە بووە ھۆی دەستلەکارکێشانەوەی خاڤیێر کلێمێنتێی ڕاھێنەری ئیسپانیا.<ref name="Spain1998">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.uefa.com/european-qualifiers/history/news/0253-0d7b21235ec7-be3b7654a83b-1000--when-cyprus-stunned-spain/|سەردێڕ=When Cyprus stunned Spain|بڵاوکەرەوە=UEFA|ڕێکەوت=٥ی ئەیلوولی ٢٠١٨}}</ref> * **٢٠٠٦:** لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠٠٨، بە ئەنجامێکی گەورەی ٥-٢ لە کۆماری ئێرلەندایان بردەوە. * **٢٠١٧:** لە پاڵاوتنەکانی جامی جیھانی ٢٠١٨، بە ئەنجامی ٣-٢ لە بۆسنیا و ھەرزەگۆڤینایان بردەوە. === ساڵانی دوایی === [[پەڕگە:Interland Nederland tegen Cyprus 4-0, zonder publiek in Ajaxstadion elftallen t, Bestanddeelnr 934-1473.jpg|وێنۆک|ھەردوو ھەڵبژاردەی ھۆڵەندا و قوبرس لە کاتی لێدانی سروودی نیشتمانییاندا پێش یارییەکەیان لە ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٨٧. یارییەکە کە لە یاریگای ئایاکس و بەبێ ئامادەبوونی ھاندەر بەڕێوەچوو، بە ئەنجامی ٤-٠ لە بەرژەوەندیی ھۆڵەندا کۆتایی ھات. وێنەکە لە کۆکراوەی ئاژانسی ئانفۆیە و لەلایەن ڕۆب بۆگارتسەوە گیراوە.]] لە ساڵانی دواییدا و بەھۆی دامەزراندنی [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا]]، قوبرس لە ئاستی Cی پاڵەوانێتییەکەدا یاری دەکات، کە ئەمەش دەرفەتی زیاتری پێداون بۆ ڕکابەریکردن لەگەڵ ھەڵبژاردە ھاوئاستەکانی خۆیان. == یاریگا == لە ئێستادا، ھەڵبژاردەی قوبرس یارییەکانی خۆی لە دوو یاریگای سەرەکیدا ئەنجام دەدات: * **[[یاریگای ئەلفامێگا]]** لە شاری [[لیماسۆل]]. * **یاریگای AEK Arena – Georgios Karapatakis** لە شاری [[لارناکا]]. پێشتر، [[یاریگای GSP]] لە [[نیکۆسیا]]ی پایتەخت، یاریگای سەرەکیی ھەڵبژاردەکە بوو بۆ ماوەیەکی درێژ. == ڕکابەرییەکان == ڕکابەریی سەرەکیی قوبرس لەگەڵ **[[یۆنان]]**ە. یارییەکانی نێوانیان بە "دێربیی ھێلینۆ-قوبرسی" ناسراوە، کە زیاتر ڕەھەندێکی برایانەی ھەیە بەھۆی ھاوبەشیی کولتوور و زمانەوە، بەڵام لەناو یاریگادا ڕکابەرییەکی توندیان ھەیە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | [[یۆئانیس ئۆکاس]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ١٠٣ | ٢٧ |- | ٢ | [[کۆنستانتینۆس خاراڵامبیدیس]] | ٢٠٠٣–٢٠١٧ | ٩٣ | ١٢ |- | ٣ | [[میخالیس کۆنستانتینۆ]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ٨٤ | ٣٢ |- | ٤ | پامبۆس پیتاس | ١٩٨٧–١٩٩٩ | ٨٢ | ٧ |- | ٥ | کۆنستانتینۆس ماکریدیس | ٢٠٠٤–٢٠١٦ | ٧٧ | ٥ |} === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[میخالیس کۆنستانتینۆ]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ٣٢ | ٨٤ |- | ٢ | [[یۆئانیس ئۆکاس]] | ١٩٩٧–٢٠١٢ | ٢٧ | ١٠٣ |- | ٣ | [[کۆنستانتینۆس خاراڵامبیدیس]] | ٢٠٠٣–٢٠١٧ | ١٢ | ٩٣ |- | ٤ | '''[[پیێرۆس سۆتیریۆ]]''' | ٢٠١٢–ئێستا | ١٢ | ٦٤ |- | ٥ | میلێنکۆ شپۆلیاریچ | ١٩٩٧–٢٠٠١ | ٨ | ٢١ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Cyprus_national_football_team ئینگلیزی]، [https://el.wikipedia.org/wiki/Εθνική_ομάδα_ποδοσφαίρου_Κύπρου یۆنانی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|قوبرس|ئەورووپا}} {{پۆلی کۆمنز|Cyprus national association football team}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی قوبرس]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە قوبرس]] prnfgjos2lghr3w74547s8l7lyazuzg 0 287049 1457820 1457740 2025-07-10T12:02:55Z AramBot 39807 بۆت: ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457820 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = ئیستۆنیا | Nickname = ''Sinisärgid'' (بلوزە شینەکان) | Badge = Soccer Estonia.png | Badge_size = 110px | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی ئیستۆنیا]] (EJL) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = یورگن ھێن (کاتی) | Captain = کارۆل مێتس | Most caps = [[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]] (١٥٨) | Top scorer = [[ئاندرێس ئۆپەر]] (٣٨) | Home Stadium = [[ئەی. لێ کۆک ئارێنا]] | FIFA Trigramme = EST | pattern_la1 = _nikechallenge5grw | pattern_b1 = _nikechallenge5grw | pattern_ra1 = _nikechallenge5grw | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 0000FF | body1 = 0000FF | rightarm1 = 0000FF | shorts1 = 000000 | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _nikechallenge5wb | pattern_b2 = _nikechallenge5wb | pattern_ra2 = _nikechallenge5wb | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | FIFA Rank = ١٢٣ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/EST|سەردێڕ=FIFA Men's Ranking - Estonia|بڵاوکەرەوە=FIFA|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣}}</ref> | FIFA max = ٤٧ | FIFA max date = ئازاری ٢٠١٢ | FIFA min = ١٧٣ | FIFA min date = تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ | First game = {{fb|FIN}} ٦–٠ {{fb-rt|EST}}<br>([[ھێلسینکی]]، [[فینلاند]]؛ ١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٠) | Largest win = {{fb|EST}} ٦–٠ {{fb-rt|LTU}}<br>([[ڤالگا]]، ئیستۆنیا؛ ٢٦ی تەممووزی ١٩٢٨)<br>{{fb|EST}} ٦–٠ {{fb-rt|GIB}}<br>([[تاڵین]]، ئیستۆنیا؛ ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧) | Largest loss = {{fb|FIN}} ١٠–٢ {{fb-rt|EST}}<br>([[ھێلسینکی]]، [[فینلاند]]؛ ١١ی ئابی ١٩٢٢) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیستۆنیا''' (بە ئیستۆنی: ''Eesti jalgpallikoondis'')، کە بە نازناوی '''بلوزە شینەکان''' (Sinisärgid) ناسراوە، نوێنەرایەتی وڵاتی [[ئیستۆنیا]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی ئیستۆنیا]]وە سەرپەرشتی دەکرێت. گەورەترین دەستکەوتی مێژوویی ھەڵبژاردەکە بریتییە لە گەیشتنیان بە قۆناغی پلەی ئۆفی پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٢]]. == مێژوو == === قۆناغی یەکەم (١٩٢٠-١٩٤٠) === [[پەڕگە:Estonia v. Finland 1934.jpg|وێنۆک|یاریی نێودەوڵەتیی تۆپی پێ لە نێوان ئیستۆنیا و فینلاند (١-١) لە یاریگای کادریۆرۆ، تاڵین، ١٩٣٤. لاوری تایپاڵ (چەپ) گۆڵ بۆ فینلاند تۆمار دەکات و ئیڤاڵد تیپنەر، گۆڵپارێزی ئیستۆنیا، لە ناوەڕاستدایە.]] ھەڵبژاردەی ئیستۆنیا یەکەم یاریی نێودەوڵەتیی خۆی لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٠ بەرامبەر [[فینلاند]] ئەنجام دا. لە ساڵی ١٩٢٤، ئیستۆنیا بەشداری لە [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٤]] لە پاریس کرد، کە تاکە بەشداریی بوو لە پاڵەوانێتییەکی گەورەدا. لە ساڵانی دواتردا، ئیستۆنیا یەکێک بوو لە ھەڵبژاردە بەھێزەکانی ناوچەی باڵتیک و سێ جار [[جامی باڵتیک]]ی بەدەستھێنا. لە ساڵی ١٩٤٠، دوای داگیرکاریی یەکێتیی سۆڤیەت، ھەڵبژاردەکە ھەڵوەشێنرایەوە. === قۆناغی دووەم (١٩٩١-ئێستا) === دوای بەدەستھێنانەوەی سەربەخۆیی لە ساڵی ١٩٩١، ھەڵبژاردەی ئیستۆنیا دووبارە دامەزرایەوە و یەکەم یاریی خۆی لە ٣ی حوزەیرانی ١٩٩٢ بەرامبەر [[سلۆڤێنیا]] ئەنجام دا. ساڵانی سەرەتا زۆر قورس بوون و ھەڵبژاردەکە چەندین دۆڕانی گەورەی تۆمار کرد. لوتکەی سەرکەوتنی ھەڵبژاردەکە لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٢]] بوو. لەژێر سەرکردایەتیی نەوەیەکی زێڕین کە یاریزانانی وەک [[مارت پۆم]]، [[ئاندرێس ئۆپەر]] و [[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]]ی لەخۆگرتبوو، ئیستۆنیا بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو پلەی دووەمی لە گرووپەکەیدا بەدەستھێنا و سەرکەوت بۆ قۆناغی پلەی ئۆف. ئەمە بە گەورەترین دەستکەوتی مێژوویی تۆپی پێی ئیستۆنیا دادەنرێت.<ref name="Euro2012">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.uefa.com/european-qualifiers/news/0254-0d7b2de1b559-994c50a1b635-1000--ireland-clinch-play-off-berth-in-estonia/|سەردێڕ=Ireland clinch play-off berth in Estonia|بڵاوکەرەوە=UEFA|ڕێکەوت=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١١}}</ref> لە قۆناغی پلەی ئۆفدا، بەرامبەر کۆماری ئێرلەندا یارییان کرد و بە ئەنجامی گشتی ٥-١ دۆڕان. [[پەڕگە:Estonia vs Portugal.IMG 4824.JPG|وێنۆک|یاریی تۆپی پێ لە نێوان ئیستۆنیا و پورتوگال.]] == یاریگا == یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی ئیستۆنیا بریتییە لە **[[ئەی. لێ کۆک ئارێنا]]** (A. Le Coq Arena) لە پایتەختی وڵات، [[تاڵین]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ١٤،٣٣٦ ھاندەر دەبێتەوە. == ڕکابەرییەکان == ڕکابەریی سەرەکیی ئیستۆنیا لەگەڵ دراوسێکانیەتی لە ناوچەی باڵتیک، واتە **[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی لاتڤیا|لاتڤیا]]** و **[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی لیتوانیا|لیتوانیا]]**. ئەم سێ ھەڵبژاردەیە ساڵانە لە [[جامی باڵتیک]]دا ڕکابەری دەکەن، کە یەکێکە لە کۆنترین پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی جیھان. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | '''[[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]]''' | ٢٠٠٦–ئێستا | ١٥٨ | ٢٦ |- | ٢ | [[مارتین ڕیم]] | ١٩٩٢–٢٠٠٩ | ١٥٧ | ١٤ |- | ٣ | [[مارکۆ کریستاڵ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٥ | ١٤٣ | ٩ |- | ٤ | [[ئاندرێس ئۆپەر]] | ١٩٩٥–٢٠١٤ | ١٣٤ | ٣٨ |- | ٥ | [[ئێنار یاگەر]] | ٢٠٠٢–٢٠١٧ | ١٢٦ | ٠ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[ئاندرێس ئۆپەر]] | ١٩٩٥–٢٠١٤ | ٣٨ | ١٣٤ |- | ٢ | '''[[ڕاونۆ ساپینێن]]''' | ٢٠١٥–ئێستا | ١٢ | ٥٨ |- | ٢ | '''[[ھێنری ئەنیەر]]''' | ٢٠١١–ئێستا | ٢٢ | ٩٤ |- | ٤ | [[ئیندێک زێلینسکی]] | ١٩٩٤–٢٠١٠ | ٢٩ | ١٠٣ |- | ٥ | [[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]] | ٢٠٠٦–ئێستا | ٢٦ | ١٥٨ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Estonia_national_football_team ئینگلیزی]، [https://et.wikipedia.org/wiki/Eesti_jalgpallikoondis ئیستۆنی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|ئیستۆنیا|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیستۆنیا]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە ئیستۆنیا]] 2eb8anp84owjahljqoroewmjyv1hdy2 1457846 1457820 2025-07-10T16:02:11Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی {{پۆلی کۆمنز|Estonia national association football team}} 1457846 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = ئیستۆنیا | Nickname = ''Sinisärgid'' (بلوزە شینەکان) | Badge = Soccer Estonia.png | Badge_size = 110px | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی ئیستۆنیا]] (EJL) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = یورگن ھێن (کاتی) | Captain = کارۆل مێتس | Most caps = [[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]] (١٥٨) | Top scorer = [[ئاندرێس ئۆپەر]] (٣٨) | Home Stadium = [[ئەی. لێ کۆک ئارێنا]] | FIFA Trigramme = EST | pattern_la1 = _nikechallenge5grw | pattern_b1 = _nikechallenge5grw | pattern_ra1 = _nikechallenge5grw | pattern_sh1 = | pattern_so1 = | leftarm1 = 0000FF | body1 = 0000FF | rightarm1 = 0000FF | shorts1 = 000000 | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _nikechallenge5wb | pattern_b2 = _nikechallenge5wb | pattern_ra2 = _nikechallenge5wb | pattern_sh2 = | pattern_so2 = | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | FIFA Rank = ١٢٣ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/EST|سەردێڕ=FIFA Men's Ranking - Estonia|بڵاوکەرەوە=FIFA|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣}}</ref> | FIFA max = ٤٧ | FIFA max date = ئازاری ٢٠١٢ | FIFA min = ١٧٣ | FIFA min date = تشرینی یەکەمی ٢٠٠٨ | First game = {{fb|FIN}} ٦–٠ {{fb-rt|EST}}<br>([[ھێلسینکی]]، [[فینلاند]]؛ ١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٠) | Largest win = {{fb|EST}} ٦–٠ {{fb-rt|LTU}}<br>([[ڤالگا]]، ئیستۆنیا؛ ٢٦ی تەممووزی ١٩٢٨)<br>{{fb|EST}} ٦–٠ {{fb-rt|GIB}}<br>([[تاڵین]]، ئیستۆنیا؛ ٧ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٧) | Largest loss = {{fb|FIN}} ١٠–٢ {{fb-rt|EST}}<br>([[ھێلسینکی]]، [[فینلاند]]؛ ١١ی ئابی ١٩٢٢) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیستۆنیا''' (بە ئیستۆنی: ''Eesti jalgpallikoondis'')، کە بە نازناوی '''بلوزە شینەکان''' (Sinisärgid) ناسراوە، نوێنەرایەتی وڵاتی [[ئیستۆنیا]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی ئیستۆنیا]]وە سەرپەرشتی دەکرێت. گەورەترین دەستکەوتی مێژوویی ھەڵبژاردەکە بریتییە لە گەیشتنیان بە قۆناغی پلەی ئۆفی پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٢]]. == مێژوو == === قۆناغی یەکەم (١٩٢٠-١٩٤٠) === [[پەڕگە:Estonia v. Finland 1934.jpg|وێنۆک|یاریی نێودەوڵەتیی تۆپی پێ لە نێوان ئیستۆنیا و فینلاند (١-١) لە یاریگای کادریۆرۆ، تاڵین، ١٩٣٤. لاوری تایپاڵ (چەپ) گۆڵ بۆ فینلاند تۆمار دەکات و ئیڤاڵد تیپنەر، گۆڵپارێزی ئیستۆنیا، لە ناوەڕاستدایە.]] ھەڵبژاردەی ئیستۆنیا یەکەم یاریی نێودەوڵەتیی خۆی لە ١٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢٠ بەرامبەر [[فینلاند]] ئەنجام دا. لە ساڵی ١٩٢٤، ئیستۆنیا بەشداری لە [[ئۆڵۆمپیادی ھاوینەی ١٩٢٤]] لە پاریس کرد، کە تاکە بەشداریی بوو لە پاڵەوانێتییەکی گەورەدا. لە ساڵانی دواتردا، ئیستۆنیا یەکێک بوو لە ھەڵبژاردە بەھێزەکانی ناوچەی باڵتیک و سێ جار [[جامی باڵتیک]]ی بەدەستھێنا. لە ساڵی ١٩٤٠، دوای داگیرکاریی یەکێتیی سۆڤیەت، ھەڵبژاردەکە ھەڵوەشێنرایەوە. === قۆناغی دووەم (١٩٩١-ئێستا) === دوای بەدەستھێنانەوەی سەربەخۆیی لە ساڵی ١٩٩١، ھەڵبژاردەی ئیستۆنیا دووبارە دامەزرایەوە و یەکەم یاریی خۆی لە ٣ی حوزەیرانی ١٩٩٢ بەرامبەر [[سلۆڤێنیا]] ئەنجام دا. ساڵانی سەرەتا زۆر قورس بوون و ھەڵبژاردەکە چەندین دۆڕانی گەورەی تۆمار کرد. لوتکەی سەرکەوتنی ھەڵبژاردەکە لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٢]] بوو. لەژێر سەرکردایەتیی نەوەیەکی زێڕین کە یاریزانانی وەک [[مارت پۆم]]، [[ئاندرێس ئۆپەر]] و [[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]]ی لەخۆگرتبوو، ئیستۆنیا بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو پلەی دووەمی لە گرووپەکەیدا بەدەستھێنا و سەرکەوت بۆ قۆناغی پلەی ئۆف. ئەمە بە گەورەترین دەستکەوتی مێژوویی تۆپی پێی ئیستۆنیا دادەنرێت.<ref name="Euro2012">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.uefa.com/european-qualifiers/news/0254-0d7b2de1b559-994c50a1b635-1000--ireland-clinch-play-off-berth-in-estonia/|سەردێڕ=Ireland clinch play-off berth in Estonia|بڵاوکەرەوە=UEFA|ڕێکەوت=١١ی تشرینی دووەمی ٢٠١١}}</ref> لە قۆناغی پلەی ئۆفدا، بەرامبەر کۆماری ئێرلەندا یارییان کرد و بە ئەنجامی گشتی ٥-١ دۆڕان. [[پەڕگە:Estonia vs Portugal.IMG 4824.JPG|وێنۆک|یاریی تۆپی پێ لە نێوان ئیستۆنیا و پورتوگال.]] == یاریگا == یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی ئیستۆنیا بریتییە لە **[[ئەی. لێ کۆک ئارێنا]]** (A. Le Coq Arena) لە پایتەختی وڵات، [[تاڵین]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ١٤،٣٣٦ ھاندەر دەبێتەوە. == ڕکابەرییەکان == ڕکابەریی سەرەکیی ئیستۆنیا لەگەڵ دراوسێکانیەتی لە ناوچەی باڵتیک، واتە **[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی لاتڤیا|لاتڤیا]]** و **[[ھەڵبژاردەی تۆپی پێی لیتوانیا|لیتوانیا]]**. ئەم سێ ھەڵبژاردەیە ساڵانە لە [[جامی باڵتیک]]دا ڕکابەری دەکەن، کە یەکێکە لە کۆنترین پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی جیھان. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | '''[[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]]''' | ٢٠٠٦–ئێستا | ١٥٨ | ٢٦ |- | ٢ | [[مارتین ڕیم]] | ١٩٩٢–٢٠٠٩ | ١٥٧ | ١٤ |- | ٣ | [[مارکۆ کریستاڵ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٥ | ١٤٣ | ٩ |- | ٤ | [[ئاندرێس ئۆپەر]] | ١٩٩٥–٢٠١٤ | ١٣٤ | ٣٨ |- | ٥ | [[ئێنار یاگەر]] | ٢٠٠٢–٢٠١٧ | ١٢٦ | ٠ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[ئاندرێس ئۆپەر]] | ١٩٩٥–٢٠١٤ | ٣٨ | ١٣٤ |- | ٢ | '''[[ڕاونۆ ساپینێن]]''' | ٢٠١٥–ئێستا | ١٢ | ٥٨ |- | ٢ | '''[[ھێنری ئەنیەر]]''' | ٢٠١١–ئێستا | ٢٢ | ٩٤ |- | ٤ | [[ئیندێک زێلینسکی]] | ١٩٩٤–٢٠١٠ | ٢٩ | ١٠٣ |- | ٥ | [[کۆنستانتین ڤاسیلیێڤ]] | ٢٠٠٦–ئێستا | ٢٦ | ١٥٨ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Estonia_national_football_team ئینگلیزی]، [https://et.wikipedia.org/wiki/Eesti_jalgpallikoondis ئیستۆنی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|ئیستۆنیا|ئەورووپا}} {{پۆلی کۆمنز|Estonia national association football team}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئیستۆنیا]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە ئیستۆنیا]] 372y0rdbwh49frpthpoh8nvnpxptkpx 0 287050 1457817 1457751 2025-07-10T12:02:25Z AramBot 39807 بۆت: ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457817 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = دوورگەکانی فارۆ | Nickname = ''Landslidið'' (تیمی نیشتمانی) | Badge = Faroe Islands Football Association logo.svg | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ]] (FSF) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = ھۆکان ئەریکسۆن | Captain = ڤیلیۆرمور داڤیدسن | Most caps = [[فرۆدی بێنیامینسن]] (٩٥) | Top scorer = [[ڕۆگڤی یاکۆبسن]] (١٠) | Home Stadium = [[یاریگای تۆرشوڤڵور]] | FIFA Trigramme = FRO | pattern_la1 = _fro24h | pattern_b1 = _fro24h | pattern_ra1 = _fro24h | pattern_sh1 = _fro24h | pattern_so1 = _fro24hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 0000FF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _fro24a | pattern_b2 = _fro24a | pattern_ra2 = _fro24a | pattern_sh2 = _fro24a | pattern_so2 = _fro24al | leftarm2 = 0000FF | body2 = 0000FF | rightarm2 = 0000FF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = 0000FF | pattern_la3 = _fro24t | pattern_b3 = _fro24t | pattern_ra3 = _fro24t | pattern_sh3 = _fro24t | pattern_so3 = _fro24tl | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 | FIFA Rank = ١٣٥ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/FRO|سەردێڕ=FIFA Men's Ranking - Faroe Islands|بڵاوکەرەوە=FIFA|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣}}</ref> | FIFA max = ٧٤ | FIFA max date = تەممووزی ٢٠١٥ | FIFA min = ١٩٨ | FIFA min date = ئەیلوولی ٢٠٠٨ | | First game = {{fb|FRO}} 1–0 {{fb-rt|CAN}}<br/>([[Tórshavn]], [[Faroe Islands]]; 2 July 1988) | Largest win = {{fb|FRO}} 5–1 {{fb-rt|LIE}}<br/>([[Tórshavn]], [[Faroe Islands]]; 7 June 2021)<br/> {{fb|FRO}} 4–0 {{fb-rt|LIE}}<br/>([[Marbella]], [[Spain]]; 22 March 2024) | Largest loss = ''{{!}}نافەرمی''<br/>{{fb|ISL}} 9–0 {{fb-rt|FRO}}<br/>([[Keflavík]], [[Iceland]]; 10 July 1985)<br/>''فەرمی''<br/>{{fb|YUG}} 7–0 {{fb-rt|FRO}}<br/>([[Belgrade]], [[Socialist Federal Republic of Yugoslavia|Yugoslavia]]; 16 May 1991)<br/>{{fb|ROU}} 7–0 {{fb-rt|FRO}}<br/>([[Bucharest]], [[Romania]]; 6 May 1992) <br/>{{fb|FRO}} 0–7 {{fb-rt|NOR}}<br/>([[Toftir]], [[Faroe Islands]]; 11 August 1993)<br/>{{fb|FRO}} 1–8 {{fb-rt|FRY}}<br/>([[Toftir]], [[Faroe Islands]]; 6 October 1996) | Regional name = [[جامی باڵتیک (football)|Baltic Cup]] | Regional cup apps = ١ | Regional cup first = [[2024 Baltic Cup|٢٠٢٤]] | Regional cup best = پلەی چوارەم ([[٢٠٢٤ جامی باڵتیک{{!}}]]) | 2ndRegional name = [[Football at the Island Games|یارییەکانی ئایسلەند]] | 2ndRegional cup first = [[1989 یارییەکانی ئایسلەند ١٩٨٩]] | 2ndRegional cup apps = ٢ | 2ndRegional cup best = '''پاڵەوان''' ([[١٩٨٩ Island Games|1989]], [[1991 Island Games|١٩٩١]]) | 3rdRegional cup apps = ٣ | 3rdRegional name = [[جامی گرینلاند]] | 3rdRegional cup first = [[Greenland_Cup#1980|١٩٨٠]] | 3rdRegional cup best = '''پاڵەوان''' ([[Greenland_Cup#1983|١٩٨٣]], [[Greenland_Cup#١٩٨٤|١٩٨٤]]) | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ''' (بە فارۆیی: ''Føroyska fótbóltsmanslandsliðið'')، نوێنەرایەتی [[دوورگەکانی فارۆ]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا. ھەرچەندە دوورگەکانی فارۆ وڵاتێکی سەربەخۆ نییە و بەشێکە لە شانشینی [[دانمارک]]، بەڵام وەک ئەندامێکی سەربەخۆ لەلایەن [[فیفا]] و [[یوفا]]وە دانی پێدانراوە. ھەڵبژاردەکە بەوە ناسراوە کە نموونەی "ئەندەردۆگ" (underdog)ـێکی سەرکەوتووە و چەندین جار ئەنجامی چاوەڕواننەکراوی بەرامبەر ھەڵبژاردە گەورەکان بەدەستھێناوە. گەورەترین و بەناوبانگترین دەستکەوتیان، بردنەوە مێژووییەکەیان بوو لە [[نەمسا]] لە یەکەم یاریی فەرمییاندا لە ساڵی ١٩٩٠. == مێژوو == === ساڵانی سەرەتا و موعجیزەکەی لاندسکرۆنا === [[پەڕگە:First photo of a football match in the Faroe Islands 1909.jpg|وێنۆک|یەکەم وێنەی تۆمارکراوی یارییەکی تۆپی پێ لە دوورگەکانی فارۆ، ساڵی ١٩٠٩.]] دوورگەکانی فارۆ لە ساڵی ١٩٨٨ بووە ئەندامی فیفا و لە ساڵی ١٩٩٠ بووە ئەندامی یوفا. یەکەم یاریی فەرمیی ھەڵبژاردەکە لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ١٩٩٢]] لە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٩٠ بوو بەرامبەر ھەڵبژاردەی بەھێزی [[نەمسا]]. بەھۆی نەبوونی یاریگای چیمەنی گونجاو لە دوورگەکەدا، یارییەکە لە شاری لاندسکرۆنا لە [[سوێد]] بەڕێوەچوو. لە یەکێک لە گەورەترین سوپرایزەکانی مێژووی تۆپی پێدا، ھەڵبژاردە نیمچە-پیشەگەرەکەی دوورگەکانی فارۆ بە ئەنجامی ١-٠ لە نەمسا-ی بردەوە. تاکە گۆڵی یارییەکە لەلایەن ''تۆرکیل نیلسن''ەوە تۆمار کرا، کە لە پیشەدا فرۆشیاری دار بوو. ئەم سەرکەوتنە بە "موعجیزەی لاندسکرۆنا" ناسرا و وەک یەکێک لە داستانە گەورەکانی تۆپی پێ لە یادەوەریدا ماوەتەوە.<ref name="Austria1990">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.uefa.com/uefaeuro-2020/news/0253-0d7b27568c07-28d8ed27389a-1000--faroe-islands-v-austria-12-september-1990-the-story-of-the-g/|سەردێڕ=The story of the greatest-ever shock in EURO history|بڵاوکەرەوە=UEFA|ڕێکەوت=١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩}}</ref> === ساڵانی دواتر === [[پەڕگە:FIFA WC-qualification 2014 - Austria vs Faroe Islands 2013-03-22 (01).jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ لە ٢٢ی ئازاری ٢٠١٣ پێش یارییەکەیان بەرامبەر ھەڵبژاردەی نەمسا (کە بە ٠-٦ کۆتایی ھات) لە پاڵاوتنەکانی جامی جیھانیی ٢٠١٤ (گرووپی C)، لە یاریگای ئێرنست-ھاپڵ لە ڤیێنا.]] لە ساڵانی دواتردا، دوورگەکانی فارۆ بەردەوام بوو لە بەدەستھێنانی ئەنجامی بەرچاو. لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠١٦دا، دوو جار بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو لە [[یۆنان]]یان بردەوە (١-٠ لە دەرەوەی یاریگا و ٢-١ لە ماڵی خۆیان)، کە بووە ھۆی دەرکردنی کلاودیۆ ڕانیێری، ڕاھێنەری یۆنان. == یاریگا == یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی دوورگەکانی فارۆ بریتییە لە **[[یاریگای تۆرشوڤڵور]]** (Tórsvøllur) لە پایتەختی وڵات، [[تۆرشەڤن]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ٦،٠٠٠ ھاندەر دەبێتەوە و چیمەنی دەستکردی ھەیە بەھۆی کەشوھەوای سەختی ناوچەکەوە. پێشتر، یاریگای ''سڤانگاسکارð'' (Svangaskarð) لە گوندی تۆفتیر، یاریگای سەرەکیی ھەڵبژاردەکە بوو. == ڕکابەرییەکان == ڕکابەریی سەرەکیی دوورگەکانی فارۆ لەگەڵ **[[ئایسلەند]]**ە. یارییەکانی نێوانیان بە "جەنگی باکووری ئەتڵەسی" ناسراوە و ھەردوو وڵات پەیوەندیی کولتووری و مێژوویی قووڵیان ھەیە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | [[فرۆدی بێنیامینسن]] | ١٩٩٩–٢٠١٧ | ٩٥ | ٦ |- | ٢ | [[ئۆلی یۆھانسن]] | ١٩٩٢–٢٠٠٧ | ٨٣ | ١ |- | ٣ | [[یێنس مارتن کنودسن]] | ١٩٨٨–٢٠٠٦ | ٦٥ | ٠ |- | ٤ | [[یولیان یۆنشن]] | ١٩٩٥–٢٠١١ | ٦٢ | ٤ |- | ٥ | [[یاکوب ئا بۆرگ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٧ | ٦٠ | ٢ |} === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە | یاریزان | ماوە | گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[ڕۆگڤی یاکۆبسن]] | ١٩٩٩–٢٠١٠ | ١٠ | ٥٣ |- | ٢ | [[یۆن ئێدموندسن]] | ٢٠٠٩–٢٠٢٠ | ٨ | ٥٥ |- | ٢ | [[تۆدی یۆنشن]] | ١٩٩٥–٢٠٠٥ | ٩ | ٤٥ |- | ٤ | [[ئونی ئارگێ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٢ | ٨ | ٣٧ |- | ٥ | '''[[کلیمێنت ئۆلسن]]''' | ٢٠١٢–ئێستا | ١٠ | ٥٧ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Faroe_Islands_national_football_team ئینگلیزی]، [https://fo.wikipedia.org/wiki/F%C3%B8royska_f%C3%B3tb%C3%B3ltsmanslandsli%C3%B0i%C3%B0 فارۆیی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|دوورگەکانی فارۆ|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە دوورگەکانی فارۆ]] ef8h9kkn7d1tazyn0n75uyd83dr94a7 1457847 1457817 2025-07-10T16:02:36Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی {{پۆلی کۆمنز|Faroe Islands national association football team}} 1457847 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = دوورگەکانی فارۆ | Nickname = ''Landslidið'' (تیمی نیشتمانی) | Badge = Faroe Islands Football Association logo.svg | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ]] (FSF) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = ھۆکان ئەریکسۆن | Captain = ڤیلیۆرمور داڤیدسن | Most caps = [[فرۆدی بێنیامینسن]] (٩٥) | Top scorer = [[ڕۆگڤی یاکۆبسن]] (١٠) | Home Stadium = [[یاریگای تۆرشوڤڵور]] | FIFA Trigramme = FRO | pattern_la1 = _fro24h | pattern_b1 = _fro24h | pattern_ra1 = _fro24h | pattern_sh1 = _fro24h | pattern_so1 = _fro24hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = 0000FF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _fro24a | pattern_b2 = _fro24a | pattern_ra2 = _fro24a | pattern_sh2 = _fro24a | pattern_so2 = _fro24al | leftarm2 = 0000FF | body2 = 0000FF | rightarm2 = 0000FF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = 0000FF | pattern_la3 = _fro24t | pattern_b3 = _fro24t | pattern_ra3 = _fro24t | pattern_sh3 = _fro24t | pattern_so3 = _fro24tl | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000 | FIFA Rank = ١٣٥ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/FRO|سەردێڕ=FIFA Men's Ranking - Faroe Islands|بڵاوکەرەوە=FIFA|ڕێکەوتی سەردان=١٨ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣}}</ref> | FIFA max = ٧٤ | FIFA max date = تەممووزی ٢٠١٥ | FIFA min = ١٩٨ | FIFA min date = ئەیلوولی ٢٠٠٨ | | First game = {{fb|FRO}} 1–0 {{fb-rt|CAN}}<br/>([[Tórshavn]], [[Faroe Islands]]; 2 July 1988) | Largest win = {{fb|FRO}} 5–1 {{fb-rt|LIE}}<br/>([[Tórshavn]], [[Faroe Islands]]; 7 June 2021)<br/> {{fb|FRO}} 4–0 {{fb-rt|LIE}}<br/>([[Marbella]], [[Spain]]; 22 March 2024) | Largest loss = ''{{!}}نافەرمی''<br/>{{fb|ISL}} 9–0 {{fb-rt|FRO}}<br/>([[Keflavík]], [[Iceland]]; 10 July 1985)<br/>''فەرمی''<br/>{{fb|YUG}} 7–0 {{fb-rt|FRO}}<br/>([[Belgrade]], [[Socialist Federal Republic of Yugoslavia|Yugoslavia]]; 16 May 1991)<br/>{{fb|ROU}} 7–0 {{fb-rt|FRO}}<br/>([[Bucharest]], [[Romania]]; 6 May 1992) <br/>{{fb|FRO}} 0–7 {{fb-rt|NOR}}<br/>([[Toftir]], [[Faroe Islands]]; 11 August 1993)<br/>{{fb|FRO}} 1–8 {{fb-rt|FRY}}<br/>([[Toftir]], [[Faroe Islands]]; 6 October 1996) | Regional name = [[جامی باڵتیک (football)|Baltic Cup]] | Regional cup apps = ١ | Regional cup first = [[2024 Baltic Cup|٢٠٢٤]] | Regional cup best = پلەی چوارەم ([[٢٠٢٤ جامی باڵتیک{{!}}]]) | 2ndRegional name = [[Football at the Island Games|یارییەکانی ئایسلەند]] | 2ndRegional cup first = [[1989 یارییەکانی ئایسلەند ١٩٨٩]] | 2ndRegional cup apps = ٢ | 2ndRegional cup best = '''پاڵەوان''' ([[١٩٨٩ Island Games|1989]], [[1991 Island Games|١٩٩١]]) | 3rdRegional cup apps = ٣ | 3rdRegional name = [[جامی گرینلاند]] | 3rdRegional cup first = [[Greenland_Cup#1980|١٩٨٠]] | 3rdRegional cup best = '''پاڵەوان''' ([[Greenland_Cup#1983|١٩٨٣]], [[Greenland_Cup#١٩٨٤|١٩٨٤]]) | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ''' (بە فارۆیی: ''Føroyska fótbóltsmanslandsliðið'')، نوێنەرایەتی [[دوورگەکانی فارۆ]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا. ھەرچەندە دوورگەکانی فارۆ وڵاتێکی سەربەخۆ نییە و بەشێکە لە شانشینی [[دانمارک]]، بەڵام وەک ئەندامێکی سەربەخۆ لەلایەن [[فیفا]] و [[یوفا]]وە دانی پێدانراوە. ھەڵبژاردەکە بەوە ناسراوە کە نموونەی "ئەندەردۆگ" (underdog)ـێکی سەرکەوتووە و چەندین جار ئەنجامی چاوەڕواننەکراوی بەرامبەر ھەڵبژاردە گەورەکان بەدەستھێناوە. گەورەترین و بەناوبانگترین دەستکەوتیان، بردنەوە مێژووییەکەیان بوو لە [[نەمسا]] لە یەکەم یاریی فەرمییاندا لە ساڵی ١٩٩٠. == مێژوو == === ساڵانی سەرەتا و موعجیزەکەی لاندسکرۆنا === [[پەڕگە:First photo of a football match in the Faroe Islands 1909.jpg|وێنۆک|یەکەم وێنەی تۆمارکراوی یارییەکی تۆپی پێ لە دوورگەکانی فارۆ، ساڵی ١٩٠٩.]] دوورگەکانی فارۆ لە ساڵی ١٩٨٨ بووە ئەندامی فیفا و لە ساڵی ١٩٩٠ بووە ئەندامی یوفا. یەکەم یاریی فەرمیی ھەڵبژاردەکە لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ١٩٩٢]] لە ١٢ی ئەیلوولی ١٩٩٠ بوو بەرامبەر ھەڵبژاردەی بەھێزی [[نەمسا]]. بەھۆی نەبوونی یاریگای چیمەنی گونجاو لە دوورگەکەدا، یارییەکە لە شاری لاندسکرۆنا لە [[سوێد]] بەڕێوەچوو. لە یەکێک لە گەورەترین سوپرایزەکانی مێژووی تۆپی پێدا، ھەڵبژاردە نیمچە-پیشەگەرەکەی دوورگەکانی فارۆ بە ئەنجامی ١-٠ لە نەمسا-ی بردەوە. تاکە گۆڵی یارییەکە لەلایەن ''تۆرکیل نیلسن''ەوە تۆمار کرا، کە لە پیشەدا فرۆشیاری دار بوو. ئەم سەرکەوتنە بە "موعجیزەی لاندسکرۆنا" ناسرا و وەک یەکێک لە داستانە گەورەکانی تۆپی پێ لە یادەوەریدا ماوەتەوە.<ref name="Austria1990">{{بیرخستنەوەی ھەواڵ|ناونیشان=https://www.uefa.com/uefaeuro-2020/news/0253-0d7b27568c07-28d8ed27389a-1000--faroe-islands-v-austria-12-september-1990-the-story-of-the-g/|سەردێڕ=The story of the greatest-ever shock in EURO history|بڵاوکەرەوە=UEFA|ڕێکەوت=١٢ی ئەیلوولی ٢٠١٩}}</ref> === ساڵانی دواتر === [[پەڕگە:FIFA WC-qualification 2014 - Austria vs Faroe Islands 2013-03-22 (01).jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ لە ٢٢ی ئازاری ٢٠١٣ پێش یارییەکەیان بەرامبەر ھەڵبژاردەی نەمسا (کە بە ٠-٦ کۆتایی ھات) لە پاڵاوتنەکانی جامی جیھانیی ٢٠١٤ (گرووپی C)، لە یاریگای ئێرنست-ھاپڵ لە ڤیێنا.]] لە ساڵانی دواتردا، دوورگەکانی فارۆ بەردەوام بوو لە بەدەستھێنانی ئەنجامی بەرچاو. لە پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠١٦دا، دوو جار بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو لە [[یۆنان]]یان بردەوە (١-٠ لە دەرەوەی یاریگا و ٢-١ لە ماڵی خۆیان)، کە بووە ھۆی دەرکردنی کلاودیۆ ڕانیێری، ڕاھێنەری یۆنان. == یاریگا == یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی دوورگەکانی فارۆ بریتییە لە **[[یاریگای تۆرشوڤڵور]]** (Tórsvøllur) لە پایتەختی وڵات، [[تۆرشەڤن]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ٦،٠٠٠ ھاندەر دەبێتەوە و چیمەنی دەستکردی ھەیە بەھۆی کەشوھەوای سەختی ناوچەکەوە. پێشتر، یاریگای ''سڤانگاسکارð'' (Svangaskarð) لە گوندی تۆفتیر، یاریگای سەرەکیی ھەڵبژاردەکە بوو. == ڕکابەرییەکان == ڕکابەریی سەرەکیی دوورگەکانی فارۆ لەگەڵ **[[ئایسلەند]]**ە. یارییەکانی نێوانیان بە "جەنگی باکووری ئەتڵەسی" ناسراوە و ھەردوو وڵات پەیوەندیی کولتووری و مێژوویی قووڵیان ھەیە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | [[فرۆدی بێنیامینسن]] | ١٩٩٩–٢٠١٧ | ٩٥ | ٦ |- | ٢ | [[ئۆلی یۆھانسن]] | ١٩٩٢–٢٠٠٧ | ٨٣ | ١ |- | ٣ | [[یێنس مارتن کنودسن]] | ١٩٨٨–٢٠٠٦ | ٦٥ | ٠ |- | ٤ | [[یولیان یۆنشن]] | ١٩٩٥–٢٠١١ | ٦٢ | ٤ |- | ٥ | [[یاکوب ئا بۆرگ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٧ | ٦٠ | ٢ |} === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە | یاریزان | ماوە | گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[ڕۆگڤی یاکۆبسن]] | ١٩٩٩–٢٠١٠ | ١٠ | ٥٣ |- | ٢ | [[یۆن ئێدموندسن]] | ٢٠٠٩–٢٠٢٠ | ٨ | ٥٥ |- | ٢ | [[تۆدی یۆنشن]] | ١٩٩٥–٢٠٠٥ | ٩ | ٤٥ |- | ٤ | [[ئونی ئارگێ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٢ | ٨ | ٣٧ |- | ٥ | '''[[کلیمێنت ئۆلسن]]''' | ٢٠١٢–ئێستا | ١٠ | ٥٧ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Faroe_Islands_national_football_team ئینگلیزی]، [https://fo.wikipedia.org/wiki/F%C3%B8royska_f%C3%B3tb%C3%B3ltsmanslandsli%C3%B0i%C3%B0 فارۆیی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|دوورگەکانی فارۆ|ئەورووپا}} {{پۆلی کۆمنز|Faroe Islands national association football team}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی دوورگەکانی فارۆ]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە دوورگەکانی فارۆ]] 5jnmdq9d6o21e4uvsjnqzcne9eg8tm7 0 287051 1457854 1457790 2025-07-10T17:01:40Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی دەروازەکانی [[دەروازە:وێژە|وێژە]]، [[دەروازە:ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا]]، [[دەروازە:ڕۆمانەکان|ڕۆمانەکان]]، [[دەروازە:کالیفۆڕنیا|کالیفۆڕنیا]] و [[دەروازە:کتێب|کتێب]] 1457854 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی کتێب|ناو=لەبەر سێزدە ھۆکار|وێنە=ThirteenReasonsWhy.jpg|دانەر=جەی ئاشەر|ناوی بنەڕەتی=Thirteen Reasons Why|وڵات=[[ویلایەتە یەکگرتووەکان]]|زمان=[[ئینگلیزی]]|بابەت=ناپاکی، سووکایەتی، [[خۆکوشتن]]|جۆری ئەدەبی=وێژەی گەنجان|دەرچوون=١٨ی تشرینی یەکەمی ٢٠٠٧|بڵاوکەرەوە=پەنگوین بووک|جۆری چاپ=[[کاغەز]]|ژمارەی پەڕە=٢٨٨}} '''''لەبەر سێزدە ھۆکار''''' ڕۆمانێکی وێژەی گەنجان کە لەلایەن جەی ئاشەرەوە لە ساڵی ٢٠٠٧ نووسراوە. [[ڕۆمان]]ەکە باس لە کچێکی گەنج دەکات لە قۆناغی ئامادەییدا کە دەکەوێتە حاڵەتێکی نائومێدی کە بەھۆی ناپاکی و [[مووبەکردن|قسەی ناشرینەوە]] دروست بووە، تا ئەو کاتەی نائومێدییەکەی دەگاتە لوتکە و دەبێتە ھۆی [[خۆکوشتن|خۆکوشتنی]]. کچەکە لە یاداشتێکی دەنگیدا وردەکاری ١٣ ھۆکارەکەی خستووەتە ڕوو کە دوای دوو ھەفتە لە مردنی بۆ ھاوڕێیەکی بە پۆست نێردراوە. ''لەبەر سێزدە ھۆکار'' پێزانین و خەڵاتی لەلایەن چەندین کۆمەڵەی ئەدەبیاتی گەنجانی وەرگرتووە، و چاپی کاغەزی لە تەممووزی ٢٠١١دا گەیشتە پلەی یەکەم لە لیستی نیوویۆرک تایمز بۆ پڕفرۆشترین کتێبەکان. سیناریۆی فیلمەکە لەسەر بنەمای کتێبە ڕەسەنەکە بووە و بووە بنەمای زنجیرە درامای سێزدە ئەڵقەیی [[لەبەر ١٣ ھۆکار|لەبەر سێزدە ھۆکار]] کە بۆ یەکەمجار لە [[نێتفلیکس|نێتفلێکس]] لە ٣١ی ئازاری ٢٠١٧ نمایشکرا.سیناریۆی فیلمەکە لە چەند ڕوویەکەوە لە کتێبەکە لادەچێت، لەوانە گۆڕینی ناوی کارەکتەرەکان، توخمەکانی چیرۆک و کەسایەتی پاڵەوانەکانی چیرۆکەکە. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} {{بیرخستنەوەی ویکیی عەرەبی|سەردان=١٠ی تەممووزی ٢٠٢٥\١٩ی پووشپەڕی ٢٧٢٥}} {{شریتی دەروازە|وێژە|ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا|ڕۆمانەکان|کالیفۆڕنیا|کتێب}} 7qxz5io2cik3knet6fw0sxy5tq5imn3 0 287054 1457806 1457798 2025-07-10T12:00:35Z AramBot 39807 بۆت: بەکوردیکردنی شێوازی ڕێکەوتەکان؛ ناوی پارامەترە کۆنەکان نوێ کرایەوە؛ چاکسازیی ژمارەکان (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457806 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[File:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=٢١ی کانوونی دووەمی ١٩٢٠|place=[[شەکەریاز]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت{{ھن}} * ھێزەکانی سمکۆی شکاک کۆنتڕۆڵی خۆیان پاراست تا کودەتای ١٩٢١ی فارس و ھاتنی [[ڕەزا شا]] بۆ سەر تەخت.|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} *{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان **{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] **{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[ھۆزە کوردەکان|زێباری]]|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} فارس ئاغا{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} مەحموود ئاغا|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئەمیر ئەرشەد]]{{Executed}}{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} یەڤار مەلیکزادە{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[حەسەن ئەرفەع]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Sweden.svg}} لیند بیرک|commander3=|units1=|units2=[[File:IIG Logo (Old).svg|IIG Logo (Old)|20px]] [[ژەندرمەی ئێرانی]]|units3=|strength1=٢٠٠ سوارچاک|strength2=* ١٥٠٠ [[ژەندرمەی ئێرانی]] * ٣٠٠٠ گەریلای ئازەربایجانی * (کۆی گشتی: ٥٠٠٠ شەڕکەر)|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=زەرەر و زیانی قوڕس (لەوانە کوشتنی ئەمیر ئەرشەدی فەرماندە)|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''شەڕی شەکەریاز''' یان '''شەڕی شەکەریازی''' شەڕێک بوو لە ٢١ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٢٠ لە نێوان ھێزەکانی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]] سەرکردەی عەشیرەتی [[کورد]] و حکوومەتی [[ئێرانی قاجاڕی|ئێران]] ڕوویدا. ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە بەشێک بوو لە [[کاتھێڵی ڕاپەڕینی کوردەکان|ڕاپەڕینە بەرفراوانەکانی کورد]] لە سەرەتای سەدەی بیستەمی ئێراندا، و لە قۆناغێکدا کە بە نائارامیی ناوچەیی و ھەوڵی ڕێبەرانی کورد بۆ چەسپاندنی ئۆتۆنۆمیدا بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=جلال،|یەکەم=پژمان،|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=fAtOAQAAIAAJ|سەردێڕ=فروپاشى ارتش شاھنشاھى: خاطرات سپھبد جلال پژمان، فرمانده لشکر شاھنشاھى|ڕێکەوت=٢٠٠٧|بڵاوکەرەوە=نشر نامک،|ژپنک=٩٧٨-٩٦٤-٦٨٩٥-٦٥-٢|زمان=fa}}</ref> == شەڕەکە == ھێزەکانی ئێران لە چیاکانی دەورووبەری [[سەڵماس]] و [[ورمێ|ورمێوە]] ھێرشیان کرد و چوونە ناو سەڵماس و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی سمکۆ.{{Sfn|Qadri|2021}} کاتێک سمکۆ بینی کە ھێزەکانی دووژمن بە گرتنی ھێڵی پێشەوە پێشڕەوی دەکەن، دەستبەجێ فەرمانی بە [[عەمەر خانی شکاک|عەمەرخانی شکاک]] و سوارەکانی کرد کە ھێرش بکەنە سەر پێگەکانی دووژمن لە دەشتەکانی [[شەکەریاز]]، کە فەرماندەی ھێزەکانی ئێران، [[ئەمیر ئەرشەد]]، لەوێ جێگیر بوو. بە فەرمانی سمکۆی شکاک، عەمەر خان لەگەڵ ھێزێکی ٢٠٠ زێباریی کورد بە فەرماندەییی مەحموود ئاغا و فارس ئاغا، ھێرشیان کردە سەر سەنگەرەکانی ئەمیر ئەرشەد و دوای شەڕێکی قوڕس توانیان سوپای دووژمن تێکبشکێنن و ئەمیر ئەرشەدیش بکوژن.{{Sfn|Qadri|2021}} دوای کوشتنی ئەمیر ئەڕشەد، ھێزەکانی ئێران بێ فەرماندە دەمێننەوە و ورە و مۆڕاڵی سەربازە ئێرانییەکانیش دادەبەزێت.{{Sfn|Qadri|2021}}{{Sfn|R. Hawar|1995}} == دەرئەنجامەکان == دوای شکستی ھێزەکانی ئێران لە بەرەنگاربوونەوەی ھێزەکانی سمکۆ و شکست و بڵاوەپێکردنی ھێزەکانی ئێران، کاردانەوەی گەورەی لە سەرتاسەری ئێران بەدوای خۆیدا ھێنا.{{Sfn|Qadri|2021}} == ئاماژەکان == <references /> === سەرچاوەکان === * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri|یەکەم=Muhammed S.|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000|سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan|ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]]|شوێن=[[Tehran]], Iran|زمان=ku|trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=R. Hawar|یەکەم=Mohammed|ناونیشان=http://www.hewalname.com/ku/wp-content/uploads/2019/12/%D8%B3%D9%85%DA%A9%DB%86.pdf|سەردێڕ=Îsimail Axay Şûkak u Bizûtinewey Netewayetî Kurd|ڕێکەوت=١٩٩٥|بڵاوکەرەوە=Apec Publishers|شوێن=[[Stockholm]], Sweden|زمان=ku|trans-title=Ismail Agha Shikak and the Kurdish National Movement}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|کوردستان|ئێران|شەڕ|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:ئەو پۆتانانەی لەسەر ویکیدراوە ھەن]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] n5si4i9z1h1i26bh0v6twloqrbu5fbz 1457884 1457806 2025-07-11T01:26:09Z Zemen 40346 چاکسازی (بچووک) 1457884 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[پەڕگە:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=٢١ی کانوونی دووەمی ١٩٢٠|place=[[شەکەریاز]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت * ھێزەکانی سمکۆی شکاک کۆنتڕۆڵی خۆیان پاراست تا کودەتای ١٩٢١ی فارس و ھاتنی [[ڕەزا شا]] بۆ سەر تەخت.|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} * {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[ھۆزە کوردەکان|زێباری]]|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} فارس ئاغا{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} مەحموود ئاغا|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئەمیر ئەرشەد]]{{Executed}}{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} یەڤار مەلیکزادە{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[حەسەن ئەرفەع]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Sweden.svg}} لیند بیرک|commander3=|units1=|units2=[[پەڕگە:IIG Logo (Old).svg|IIG Logo (Old)|20px]] [[ژەندرمەی ئێرانی]]|units3=|strength1=٢٠٠ سوارچاک|strength2=* ١٥٠٠ [[ژەندرمەی ئێرانی]] * ٣٠٠٠ گەریلای ئازەربایجانی * (کۆی گشتی: ٥٠٠٠ شەڕکەر)|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=زەرەر و زیانی قوڕس (لەوانە کوشتنی ئەمیر ئەرشەدی فەرماندە)|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''ڕەزمی شەکەریاز''' ڕەزمێک بوو لە ٢١ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٢٠ لە نێوان ھێزەکانی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]]، سەرۆک ھۆزی [[کورد]] و حکوومەتی [[ئێرانی قاجاڕی|ئێران]] ڕوویدا. ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە بەشێک بوو لە [[کاتھێڵی ڕاپەڕینی کوردەکان|ڕاپەڕینە بەرفراوانەکانی کورد]] لە سەرەتای سەدەی بیستەمی ئێراندا، و لە قۆناغێکدا کە بە نائارامیی ناوچەیی و ھەوڵی ڕێبەرانی کورد بۆ چەسپاندنی ئۆتۆنۆمیدا بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=جلال،|یەکەم=پژمان،|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=fAtOAQAAIAAJ|سەردێڕ=فروپاشى ارتش شاھنشاھى: خاطرات سپھبد جلال پژمان، فرمانده لشکر شاھنشاھى|ڕێکەوت=٢٠٠٧|بڵاوکەرەوە=نشر نامک،|ژپنک=٩٧٨-٩٦٤-٦٨٩٥-٦٥-٢|زمان=fa}}</ref> == شەڕەکە == ھێزەکانی ئێران لە چیاکانی دەورووبەری [[سەڵماس]] و [[ورمێ|ورمێوە]] ھێرشیان کرد و چوونە ناو سەڵماس و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی سمکۆ.{{Sfn|Qadri|2021}} کاتێک سمکۆ بینی کە ھێزەکانی دووژمن بە گرتنی ھێڵی پێشەوە پێشڕەوی دەکەن، دەستبەجێ فەرمانی بە [[عەمەر خانی شکاک|عەمەرخانی شکاک]] و سوارەکانی کرد کە ھێرش بکەنە سەر پێگەکانی دووژمن لە دەشتەکانی [[شەکەریاز]]، کە فەرماندەی ھێزەکانی ئێران، [[ئەمیر ئەرشەد]]، لەوێ جێگیر بوو. بە فەرمانی سمکۆی شکاک، عەمەر خان لەگەڵ ھێزێکی ٢٠٠ زێباریی کورد بە فەرماندەییی مەحموود ئاغا و فارس ئاغا، ھێرشیان کردە سەر سەنگەرەکانی ئەمیر ئەرشەد و دوای شەڕێکی قوڕس توانیان سوپای دووژمن تێکبشکێنن و ئەمیر ئەرشەدیش بکوژن.{{Sfn|Qadri|2021}} دوای کوشتنی ئەمیر ئەڕشەد، ھێزەکانی ئێران بێ فەرماندە دەمێننەوە و ورە و مۆڕاڵی سەربازە ئێرانییەکانیش دادەبەزێت.{{Sfn|Qadri|2021}}{{Sfn|R. Hawar|1995}} == دەرئەنجامەکان == دوای شکستی ھێزەکانی ئێران لە بەرەنگاربوونەوەی ھێزەکانی سمکۆ و شکست و بڵاوەپێکردنی ھێزەکانی ئێران، کاردانەوەی گەورەی لە سەرتاسەری ئێران بەدوای خۆیدا ھێنا.{{Sfn|Qadri|2021}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} === پەراوێزەکان === * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri|یەکەم=Muhammed S.|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000|سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan|ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]]|شوێن=[[Tehran]], Iran|زمان=ku|trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=R. Hawar|یەکەم=Mohammed|ناونیشان=http://www.hewalname.com/ku/wp-content/uploads/2019/12/سمکۆ.pdf|سەردێڕ=Îsimail Axay Şûkak u Bizûtinewey Netewayetî Kurd|ڕێکەوت=١٩٩٥|بڵاوکەرەوە=Apec Publishers|شوێن=[[Stockholm]], Sweden|زمان=ku|trans-title=Ismail Agha Shikak and the Kurdish National Movement}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|کوردستان|ئێران|شەڕ|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:ئەو پۆتانانەی لەسەر ویکیدراوە ھەن]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] j5lxt2qf9h7uz5amm14hn3dz0n6yy4s 1457885 1457884 2025-07-11T01:26:29Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی شەکەریاز]]ی گواستەوە بۆ [[ڕەزمی شەکەریاز]]: بڕوانە [[ڕەزم]] 1457884 wikitext text/x-wiki {{Infobox military conflict|conflict=|width=|partof=[[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]]|image=[[پەڕگە:Map of the Simko Shikak Revolt (1918–1922).png|Map of the Simko Shikak revolt (1918–1922), showing key cities, battle sites, and areas under his control during the uprising against Iranian authorities|280px]]|caption=|date=٢١ی کانوونی دووەمی ١٩٢٠|place=[[شەکەریاز]]، [[پارێزگای ئازەربایجانی ڕۆژاوا|ئازەربایجانی ڕۆژاوا]]، ئێران|coordinates=|map_type=|map_relief=|latitude=|longitude=|map_size=|map_marksize=|map_caption=|map_label=|territory=|result=* کورد سەرکەوت * ھێزەکانی سمکۆی شکاک کۆنتڕۆڵی خۆیان پاراست تا کودەتای ١٩٢١ی فارس و ھاتنی [[ڕەزا شا]] بۆ سەر تەخت.|status=|combatants_header=|combatant1={{tree list}} * {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} ھێزە کوردییەکان ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک]] ** {{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[ھۆزە کوردەکان|زێباری]]|combatant2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئێرانی قاجاڕی]]|combatant3=|commander1={{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆی شکاک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[عەمەر خانی شکاک]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} فارس ئاغا{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} مەحموود ئاغا|commander2={{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[ئەمیر ئەرشەد]]{{Executed}}{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} یەڤار مەلیکزادە{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Persia (1910).svg}} [[حەسەن ئەرفەع]]{{ھن}}{{flagicon image|Flag of Sweden.svg}} لیند بیرک|commander3=|units1=|units2=[[پەڕگە:IIG Logo (Old).svg|IIG Logo (Old)|20px]] [[ژەندرمەی ئێرانی]]|units3=|strength1=٢٠٠ سوارچاک|strength2=* ١٥٠٠ [[ژەندرمەی ئێرانی]] * ٣٠٠٠ گەریلای ئازەربایجانی * (کۆی گشتی: ٥٠٠٠ شەڕکەر)|strength3=|casualties1=نەزانراو|casualties2=زەرەر و زیانی قوڕس (لەوانە کوشتنی ئەمیر ئەرشەدی فەرماندە)|casualties3=|notes=|campaignbox= }} '''ڕەزمی شەکەریاز''' ڕەزمێک بوو لە ٢١ی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٢٠ لە نێوان ھێزەکانی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ ئاغای شکاک]]، سەرۆک ھۆزی [[کورد]] و حکوومەتی [[ئێرانی قاجاڕی|ئێران]] ڕوویدا. ئەم ڕووبەڕووبوونەوەیە بەشێک بوو لە [[کاتھێڵی ڕاپەڕینی کوردەکان|ڕاپەڕینە بەرفراوانەکانی کورد]] لە سەرەتای سەدەی بیستەمی ئێراندا، و لە قۆناغێکدا کە بە نائارامیی ناوچەیی و ھەوڵی ڕێبەرانی کورد بۆ چەسپاندنی ئۆتۆنۆمیدا بوو.<ref>{{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=جلال،|یەکەم=پژمان،|ناونیشان=https://books.google.com/books?id=fAtOAQAAIAAJ|سەردێڕ=فروپاشى ارتش شاھنشاھى: خاطرات سپھبد جلال پژمان، فرمانده لشکر شاھنشاھى|ڕێکەوت=٢٠٠٧|بڵاوکەرەوە=نشر نامک،|ژپنک=٩٧٨-٩٦٤-٦٨٩٥-٦٥-٢|زمان=fa}}</ref> == شەڕەکە == ھێزەکانی ئێران لە چیاکانی دەورووبەری [[سەڵماس]] و [[ورمێ|ورمێوە]] ھێرشیان کرد و چوونە ناو سەڵماس و ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی سمکۆ.{{Sfn|Qadri|2021}} کاتێک سمکۆ بینی کە ھێزەکانی دووژمن بە گرتنی ھێڵی پێشەوە پێشڕەوی دەکەن، دەستبەجێ فەرمانی بە [[عەمەر خانی شکاک|عەمەرخانی شکاک]] و سوارەکانی کرد کە ھێرش بکەنە سەر پێگەکانی دووژمن لە دەشتەکانی [[شەکەریاز]]، کە فەرماندەی ھێزەکانی ئێران، [[ئەمیر ئەرشەد]]، لەوێ جێگیر بوو. بە فەرمانی سمکۆی شکاک، عەمەر خان لەگەڵ ھێزێکی ٢٠٠ زێباریی کورد بە فەرماندەییی مەحموود ئاغا و فارس ئاغا، ھێرشیان کردە سەر سەنگەرەکانی ئەمیر ئەرشەد و دوای شەڕێکی قوڕس توانیان سوپای دووژمن تێکبشکێنن و ئەمیر ئەرشەدیش بکوژن.{{Sfn|Qadri|2021}} دوای کوشتنی ئەمیر ئەڕشەد، ھێزەکانی ئێران بێ فەرماندە دەمێننەوە و ورە و مۆڕاڵی سەربازە ئێرانییەکانیش دادەبەزێت.{{Sfn|Qadri|2021}}{{Sfn|R. Hawar|1995}} == دەرئەنجامەکان == دوای شکستی ھێزەکانی ئێران لە بەرەنگاربوونەوەی ھێزەکانی سمکۆ و شکست و بڵاوەپێکردنی ھێزەکانی ئێران، کاردانەوەی گەورەی لە سەرتاسەری ئێران بەدوای خۆیدا ھێنا.{{Sfn|Qadri|2021}} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} === پەراوێزەکان === * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=Qadri|یەکەم=Muhammed S.|ناونیشان=https://www.kurdipedia.org/files/books/2021/394603.PDF?ver=132688616600000000|سەردێڕ=Emer Xanî Şikak: Le Serhelldanî Simkowe ta Komarî Kurdistan|ڕێکەوت=٢٠٢١|بڵاوکەرەوە=[[Kurdish Academy]]|شوێن=[[Tehran]], Iran|زمان=ku|trans-title=Amar Khan Shikak: from the rise of Simko to the Kurdistan Republic}} * {{بیرخستنەوەی کتێب|دوایین=R. Hawar|یەکەم=Mohammed|ناونیشان=http://www.hewalname.com/ku/wp-content/uploads/2019/12/سمکۆ.pdf|سەردێڕ=Îsimail Axay Şûkak u Bizûtinewey Netewayetî Kurd|ڕێکەوت=١٩٩٥|بڵاوکەرەوە=Apec Publishers|شوێن=[[Stockholm]], Sweden|زمان=ku|trans-title=Ismail Agha Shikak and the Kurdish National Movement}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|کوردستان|ئێران|شەڕ|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:ئەو پۆتانانەی لەسەر ویکیدراوە ھەن]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] j5lxt2qf9h7uz5amm14hn3dz0n6yy4s 1 287055 1457856 1457799 2025-07-10T19:20:01Z مامۆستا 39489 پەڕەکەی واڵا کردەوە 1457856 wikitext text/x-wiki phoiac9h4m842xq45sp7s6u21eteeq1 0 287056 1457805 1457804 2025-07-10T12:00:25Z AramBot 39807 بۆت: (بە بەکارھێنانی [[وپ:نپس]]) 1457805 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی دەسەڵاتدار|name=فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر|image=Fathollah Khan Akbar 73028349.jpg|birth_date=١٨٥٥|birth_place=[[ڕەشت]]، [[پارێزگای گێڵان]]، [[ئێرانی قاجاڕی]]|death_date=ئازاری ١٩٣٧ (تەمەنی ٨١-٨٢)|death_place=[[تاران]]، [[ئێرانی پەھلەوی]]|order=١٣ھەمین|office=سەرۆک وەزیرانی ئێران|monarch=[[ئەحمەد شا]]|predecessor=[[حەسەن پرنیا]]|successor=[[سەیید زیائەددین تەباتەبائی]]|party=[[سیاسەتوانی سەربەخۆ]]|resting_place=[[گۆڕستانی ئیبن بایویەھ]]|alma_mater=|spouse=|website=}} '''فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر''' ({{بە فارسی|فتح اللە خان اکبر}}؛ ١٨٥٥ – ئازاری ١٩٣٧) سیاسەتمەدارێکی ئێرانی بووە کە لە ئۆکتۆبەری ١٩٢٠ تا شوباتی ١٩٢١ وەک ١٣ھەمین [[سەرۆک وەزیرانی ئێران]] کاری کردووە. وەزیری داد بووە لە چەندین کابینەی حکوومەتی ئێران و نوێنەری [[ئەنجومەنی ڕاوێژی ئیسلامی|پەرلەمانی ئێران]] بووە لە [[پارێزگای گێڵان|گێڵانەوە]]. لە کودەتاکەی ساڵی ١٩٢١ دا لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، کە بە نھێنی پشتگیری لێکرد، بە سەرۆکایەتیی [[ڕەزا شا|ڕەزاخان]]. خان ئەکبەر لایەنگرێکی سەرسەختی [[بزووتنەوەی دەستووریی ئێران|شۆڕشی دەستووری فارس]] بوو. بەھۆی ھاوکاریی دارایی ئەو کەسانەی کە خەباتیان بۆ دەسەڵاتێکی پاشایەتیی دەستوری دەکرد، زیندانی کرا. خان ئەکبەر نیشتمانپەروەرێکی سەرسەخت بوو، لە ماوەی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیادا ڕەتیکردەوە ڕێککەوتنی ئێران لەگەڵ حکوومەتی بەڕیتانیا لە ساڵی ١٩١٩ جێبەجێ بکات. ڕێککەوتنی ساڵی ١٩١٩ ڕێککەوتنێکی یەکلایەنە بوو کە تەنھا سوودی بۆ بەڕیتانیا دەبێت و لە وەڵامی ڕەتکردنەوەی ئەو و دڵسۆزی بۆ وڵاتەکەی، ئینگلیزەکان بە سەرۆک وەزیرانی "ناکارامە" ناویان دەبرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.iranicaonline.org/articles/akbar-sepahdar-e-azam-fathallah-khan-prime-minister-of-iran-from-aban-1299-s}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[قاجاڕەکان|بنەماڵەی قاجاڕەکان]] * پێڕستی سەرۆک وەزیرانەکانی ئێران == ئاماژەکان == <references /> == سەرچاوەی بەکارھاتوو == The following reference was used for the above writing: 'Alí Rizā Awsatí (علیرضا اوسطى)، ''Iran in the Past Three Centuries'' (''Irān dar Se Qarn-e Goz̲ashteh'' - ایران در سھ قرن گذشتھ)، Volumes 1 and 2 (Paktāb Publishing - انتشارات پاکتاب، Tehran, Iran, 2003). {{ISBN|964-93406-6-1}} (Vol. 1), {{ISBN|964-93406-5-3}} (Vol. 2). == بەستەرە دەرەکییەکان == {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|مێژوو|ئێران|سیاسەت}}{{DEFAULTSORT:Akbar, Fathollah Khan}} [[پۆل:ئەو سەرۆکانەی بە کودەتا لاکەوتوون]] [[پۆل:سەرۆک وەزیرانی ئێران]] [[پۆل:مردووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٧٨]] [[پۆل:سیاسەتوانانی ئێرانی]] [[پۆل:مردووان]] 40mip89ch7z9aiq8h4mqk7cdv45t15d 1457848 1457805 2025-07-10T16:03:06Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی {{پۆلی کۆمنز|Fathollah Khan Akbar}} 1457848 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی دەسەڵاتدار|name=فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر|image=Fathollah Khan Akbar 73028349.jpg|birth_date=١٨٥٥|birth_place=[[ڕەشت]]، [[پارێزگای گێڵان]]، [[ئێرانی قاجاڕی]]|death_date=ئازاری ١٩٣٧ (تەمەنی ٨١-٨٢)|death_place=[[تاران]]، [[ئێرانی پەھلەوی]]|order=١٣ھەمین|office=سەرۆک وەزیرانی ئێران|monarch=[[ئەحمەد شا]]|predecessor=[[حەسەن پرنیا]]|successor=[[سەیید زیائەددین تەباتەبائی]]|party=[[سیاسەتوانی سەربەخۆ]]|resting_place=[[گۆڕستانی ئیبن بایویەھ]]|alma_mater=|spouse=|website=}} '''فەتحوڵڵا خانی ئەکبەر''' ({{بە فارسی|فتح اللە خان اکبر}}؛ ١٨٥٥ – ئازاری ١٩٣٧) سیاسەتمەدارێکی ئێرانی بووە کە لە ئۆکتۆبەری ١٩٢٠ تا شوباتی ١٩٢١ وەک ١٣ھەمین [[سەرۆک وەزیرانی ئێران]] کاری کردووە. وەزیری داد بووە لە چەندین کابینەی حکوومەتی ئێران و نوێنەری [[ئەنجومەنی ڕاوێژی ئیسلامی|پەرلەمانی ئێران]] بووە لە [[پارێزگای گێڵان|گێڵانەوە]]. لە کودەتاکەی ساڵی ١٩٢١ دا لە پۆستەکەی دوورخرایەوە، کە بە نھێنی پشتگیری لێکرد، بە سەرۆکایەتیی [[ڕەزا شا|ڕەزاخان]]. خان ئەکبەر لایەنگرێکی سەرسەختی [[بزووتنەوەی دەستووریی ئێران|شۆڕشی دەستووری فارس]] بوو. بەھۆی ھاوکاریی دارایی ئەو کەسانەی کە خەباتیان بۆ دەسەڵاتێکی پاشایەتیی دەستوری دەکرد، زیندانی کرا. خان ئەکبەر نیشتمانپەروەرێکی سەرسەخت بوو، لە ماوەی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیادا ڕەتیکردەوە ڕێککەوتنی ئێران لەگەڵ حکوومەتی بەڕیتانیا لە ساڵی ١٩١٩ جێبەجێ بکات. ڕێککەوتنی ساڵی ١٩١٩ ڕێککەوتنێکی یەکلایەنە بوو کە تەنھا سوودی بۆ بەڕیتانیا دەبێت و لە وەڵامی ڕەتکردنەوەی ئەو و دڵسۆزی بۆ وڵاتەکەی، ئینگلیزەکان بە سەرۆک وەزیرانی "ناکارامە" ناویان دەبرد.<ref>{{بیرخستنەوەی وێب|ناونیشان=http://www.iranicaonline.org/articles/akbar-sepahdar-e-azam-fathallah-khan-prime-minister-of-iran-from-aban-1299-s}}</ref> == ئەمانەش ببینە == * [[قاجاڕەکان|بنەماڵەی قاجاڕەکان]] * پێڕستی سەرۆک وەزیرانەکانی ئێران == ئاماژەکان == <references /> == سەرچاوەی بەکارھاتوو == The following reference was used for the above writing: 'Alí Rizā Awsatí (علیرضا اوسطى)، ''Iran in the Past Three Centuries'' (''Irān dar Se Qarn-e Goz̲ashteh'' - ایران در سھ قرن گذشتھ)، Volumes 1 and 2 (Paktāb Publishing - انتشارات پاکتاب، Tehran, Iran, 2003). {{ISBN|964-93406-6-1}} (Vol. 1), {{ISBN|964-93406-5-3}} (Vol. 2). == بەستەرە دەرەکییەکان == {{شریتی دەروازە|ژیاننامە|مێژوو|ئێران|سیاسەت}}{{DEFAULTSORT:Akbar, Fathollah Khan}} {{پۆلی کۆمنز|Fathollah Khan Akbar}} [[پۆل:ئەو سەرۆکانەی بە کودەتا لاکەوتوون]] [[پۆل:سەرۆک وەزیرانی ئێران]] [[پۆل:مردووانی ١٩٦٧]] [[پۆل:لەدایکبووانی ١٨٧٨]] [[پۆل:سیاسەتوانانی ئێرانی]] [[پۆل:مردووان]] opb8387am3zxhzxmd40notufzp9bem3 0 287057 1457839 2025-07-10T13:21:00Z Mohammedmahdimohammed 69961 دانانی بابەتێکی نوێ. 1457839 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = جیبراڵتار | Nickname = ''Team 54'' (تیپی ٥٤) | Badge = GFA pillar box 2.jpg | Badge_size = 110px | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار]] (GFA) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = خولیۆ سێزار ڕیباس | Captain = ڕۆی چیپۆلینا | Most caps = لیام واکەر (٨١) | Top scorer = {{unbulleted list|لی کاسکیارۆ (٣)|لیام واکەر (٣)|تیجەی دی بار (٣)|ڕۆی چیپۆلینا (٣)}} | Home Stadium = یاریگای یۆرۆپا سپۆرتس پارک | FIFA Trigramme = GIB | pattern_la1 = _gib24h | pattern_b1 = _gib24h | pattern_ra1 = _gib24h | pattern_sh1 = _adidaswhite | pattern_so1 = _3_stripes_white | leftarm1 = DD0000 | body1 = DD0000 | rightarm1 = DD0000 | shorts1 = DD0000 | socks1 = DD0000 | pattern_la2 = _gib22a | pattern_b2 = _gib22a | pattern_ra2 = _gib22a | pattern_sh2 = _gib22h | pattern_so2 = _gib22a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = | pattern_b3 = | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = | FIFA Rank = ١٩٨ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{cite web|url=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/GIB|title=FIFA Men's Ranking - Gibraltar|publisher=FIFA|access-date=18 December 2023}}</ref> | FIFA max = ١٩٠ | FIFA max date = تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ | FIFA min = ٢٠٨ | FIFA min date = نیسانی ٢٠١٧ | First game = {{fb|GIB}} ٠–٠ {{fb-rt|SVK}}<br>([[فارۆ]]، [[پورتوگال]]؛ ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣) | Largest win = {{fb|GIB}} ٤–٠ {{fb-rt|LIE}}<br>([[جیبراڵتار]]؛ ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٤) | Largest loss = {{fb|FRA}} ١٤–٠ {{fb-rt|GIB}}<br>([[نیس]]، [[فەڕەنسا]]؛ ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جیبراڵتار''' نوێنەرایەتی [[جیبراڵتار]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار]]ەوە سەرپەرشتی دەکرێت. جیبراڵتار یەکێکە لە نوێترین ئەندامەکانی [[یوفا]] و [[فیفا]]. ھەڵبژاردەکە بە نازناوی "تیپی ٥٤" (Team 54) ناسراوە، چونکە بووە ٥٤ەمین ئەندامی یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا. == مێژوو == === خەبات بۆ بەدەستھێنانی دانپێدانان === [[پەڕگە:Gibraltar Football Club Merchants Cup Winners 1895.jpg|وێنۆک|تیپی براوەی جامی بازرگانانی ساڵی ١٨٩٥ی یانەی تۆپی پێی جیبراڵتار.]] یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار لە ساڵی ١٩٩٧ داواکاریی پێشکەش بە فیفا کرد بۆ بوونە ئەندام، بەڵام بەھۆی دژایەتیی توندی [[ئیسپانیا]]وە، داواکارییەکەیان بۆ ماوەیەکی زۆر ڕەتکرایەوە. دوای خەباتێکی درێژی یاسایی و بردنەوەی دۆسیەکەیان لە دادگای وەرزشیی نێودەوڵەتی (CAS)، جیبراڵتار لە ساڵی ٢٠١٣ وەک ئەندامی ٥٤ەمینی یوفا وەرگیرا. دواتر لە ساڵی ٢٠١٦، بووە ٢١١ەمین ئەندامی فیفا.<ref name="UEFA">{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/member-associations/gib/|title=Gibraltar - UEFA Member Association|publisher=UEFA.com}}</ref> [[پەڕگە:GFA pillar box 2.jpg|وێنۆک|سندووقێکی پۆستە لە جیبراڵتار کە وەک ڕێزلێنانێک بۆ سەرکەوتنی یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار (GFA) بۆяغ کراوە، دوای ئەوەی لە ٢٤ی ئایاری ٢٠١٣ بووە ئەندامی تەواوی یوفا. وێنەگر: تۆمی فینلەیسن.]] === یەکەم یاری و یەکەم سەرکەوتن === [[پەڕگە:Gibraltar national football team 5 March 2014.jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جیبراڵتار خەریکە یارییەکی دۆستانەی تۆپی پێ بەرامبەر ئیستۆنیا لە یاریگای ڤیکتۆریا لە ٥ی ئازاری ٢٠١٤ ئەنجام دەدات.]] یەکەم یاریی فەرمیی جیبراڵتار دوای بوونە ئەندامی یوفا، لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ بوو بەرامبەر [[سلۆڤاکیا]]، کە بە ئەنجامێکی سەرسوڕھێنەری ٠-٠ کۆتایی ھات. یەکەم سەرکەوتنی مێژوویی ھەڵبژاردەکە لە یارییەکی فەرمیدا لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ بوو، کاتێک لە [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا]]دا بە ئەنجامی ١-٠ لە [[ئەرمەنستان]]یان بردەوە لە دەرەوەی یاریگای خۆیان. سێ ڕۆژ دواتر، دووەم سەرکەوتنیان تۆمار کرد کاتێک بە ئەنجامی ٢-١ لە لیختنشتاینیان بردەوە.<ref name="ArmeniaWin">{{cite news|url=https://www.bbc.com/sport/football/45853298|title=Nations League: Gibraltar win first-ever competitive match|publisher=BBC Sport|date=13 October 2018}}</ref> === دۆڕانە مێژووییەکە === لە ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]]، جیبراڵتار گەورەترین دۆڕانی مێژوویی خۆی و یەکێک لە گەورەترین دۆڕانەکانی مێژووی پاڵاوتنەکانی یۆرۆی تۆمار کرد کاتێک بە ئەنجامی ١٤-٠ بە [[فەڕەنسا]] دۆڕا. == یاریگا == یاریگای سەرەکی و مێژوویی ھەڵبژاردەی جیبراڵتار بریتی بوو لە **یاریگای ڤیکتۆریا**. بەڵام بەھۆی ئەوەی ئەم یاریگایە ستانداردەکانی یوفای تێدا نەبوو، ھەڵبژاردەکە بۆ ماوەیەک یارییەکانی لە پورتوگال ئەنجام دەدا. لە ئێستادا، یاریگای نوێی **یۆرۆپا سپۆرتس پارک** بووەتە یاریگای سەرەکیی ھەڵبژاردەکە، کە ستانداردەکانی یوفای تێدایە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | '''لیام واکەر''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٨١ | ٣ |- | ٢ | '''ڕۆی چیپۆلینا''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٧٧ | ٥ |- | ٣ | [[جۆزێف چیپۆلینا]] | ٢٠١٣–٢٠٢٣ | ٥٨ | ٢ |- | ٤ | [[جەیی بۆسۆ]] | ٢٠١٣–٢٠٢٢ | ٥٥ | ٠ |- | ٥ | '''لی کاسکیارۆ''' | ٢٠١٤–ئێستا | ٥٤ | ٣ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | '''ڕۆی چیپۆلینا''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٥ | ٧٧ |- | ٢ | '''لی کاسکیارۆ''' | ٢٠١٤–ئێستا | ٣ | ٥٤ |- | ٢ | '''لیام واکەر''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٣ | ٨١ |- | ٢ | '''تیجەی دی بار''' | ٢٠١٨–ئێستا | ٣ | ٤٤ |- | ٥ | [[جەیک گۆسلینگ]] | ٢٠١٤–٢٠١٨ | ٢ | ١٢ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Gibraltar_national_football_team ئینگلیزی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|جیبراڵتار|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جیبراڵتار]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە جیبراڵتار]] nu55k423xjten9sfy76szpdzi2z7yu3 1457844 1457839 2025-07-10T16:00:56Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی {{پۆلی کۆمنز|Gibraltar national association football team}} 1457844 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = جیبراڵتار | Nickname = ''Team 54'' (تیپی ٥٤) | Badge = GFA pillar box 2.jpg | Badge_size = 110px | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار]] (GFA) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = خولیۆ سێزار ڕیباس | Captain = ڕۆی چیپۆلینا | Most caps = لیام واکەر (٨١) | Top scorer = {{unbulleted list|لی کاسکیارۆ (٣)|لیام واکەر (٣)|تیجەی دی بار (٣)|ڕۆی چیپۆلینا (٣)}} | Home Stadium = یاریگای یۆرۆپا سپۆرتس پارک | FIFA Trigramme = GIB | pattern_la1 = _gib24h | pattern_b1 = _gib24h | pattern_ra1 = _gib24h | pattern_sh1 = _adidaswhite | pattern_so1 = _3_stripes_white | leftarm1 = DD0000 | body1 = DD0000 | rightarm1 = DD0000 | shorts1 = DD0000 | socks1 = DD0000 | pattern_la2 = _gib22a | pattern_b2 = _gib22a | pattern_ra2 = _gib22a | pattern_sh2 = _gib22h | pattern_so2 = _gib22a | leftarm2 = FFFFFF | body2 = FFFFFF | rightarm2 = FFFFFF | shorts2 = FFFFFF | socks2 = FFFFFF | pattern_la3 = | pattern_b3 = | pattern_ra3 = | pattern_sh3 = | pattern_so3 = | leftarm3 = | body3 = | rightarm3 = | shorts3 = | socks3 = | FIFA Rank = ١٩٨ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{cite web|url=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/GIB|title=FIFA Men's Ranking - Gibraltar|publisher=FIFA|access-date=18 December 2023}}</ref> | FIFA max = ١٩٠ | FIFA max date = تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ | FIFA min = ٢٠٨ | FIFA min date = نیسانی ٢٠١٧ | First game = {{fb|GIB}} ٠–٠ {{fb-rt|SVK}}<br>([[فارۆ]]، [[پورتوگال]]؛ ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣) | Largest win = {{fb|GIB}} ٤–٠ {{fb-rt|LIE}}<br>([[جیبراڵتار]]؛ ٨ی ئەیلوولی ٢٠٢٤) | Largest loss = {{fb|FRA}} ١٤–٠ {{fb-rt|GIB}}<br>([[نیس]]، [[فەڕەنسا]]؛ ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ٠ }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جیبراڵتار''' نوێنەرایەتی [[جیبراڵتار]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار]]ەوە سەرپەرشتی دەکرێت. جیبراڵتار یەکێکە لە نوێترین ئەندامەکانی [[یوفا]] و [[فیفا]]. ھەڵبژاردەکە بە نازناوی "تیپی ٥٤" (Team 54) ناسراوە، چونکە بووە ٥٤ەمین ئەندامی یەکێتیی تۆپی پێی ئەورووپا. == مێژوو == === خەبات بۆ بەدەستھێنانی دانپێدانان === [[پەڕگە:Gibraltar Football Club Merchants Cup Winners 1895.jpg|وێنۆک|تیپی براوەی جامی بازرگانانی ساڵی ١٨٩٥ی یانەی تۆپی پێی جیبراڵتار.]] یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار لە ساڵی ١٩٩٧ داواکاریی پێشکەش بە فیفا کرد بۆ بوونە ئەندام، بەڵام بەھۆی دژایەتیی توندی [[ئیسپانیا]]وە، داواکارییەکەیان بۆ ماوەیەکی زۆر ڕەتکرایەوە. دوای خەباتێکی درێژی یاسایی و بردنەوەی دۆسیەکەیان لە دادگای وەرزشیی نێودەوڵەتی (CAS)، جیبراڵتار لە ساڵی ٢٠١٣ وەک ئەندامی ٥٤ەمینی یوفا وەرگیرا. دواتر لە ساڵی ٢٠١٦، بووە ٢١١ەمین ئەندامی فیفا.<ref name="UEFA">{{cite web|url=https://www.uefa.com/insideuefa/member-associations/gib/|title=Gibraltar - UEFA Member Association|publisher=UEFA.com}}</ref> [[پەڕگە:GFA pillar box 2.jpg|وێنۆک|سندووقێکی پۆستە لە جیبراڵتار کە وەک ڕێزلێنانێک بۆ سەرکەوتنی یەکێتیی تۆپی پێی جیبراڵتار (GFA) بۆяغ کراوە، دوای ئەوەی لە ٢٤ی ئایاری ٢٠١٣ بووە ئەندامی تەواوی یوفا. وێنەگر: تۆمی فینلەیسن.]] === یەکەم یاری و یەکەم سەرکەوتن === [[پەڕگە:Gibraltar national football team 5 March 2014.jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جیبراڵتار خەریکە یارییەکی دۆستانەی تۆپی پێ بەرامبەر ئیستۆنیا لە یاریگای ڤیکتۆریا لە ٥ی ئازاری ٢٠١٤ ئەنجام دەدات.]] یەکەم یاریی فەرمیی جیبراڵتار دوای بوونە ئەندامی یوفا، لە ١٩ی تشرینی دووەمی ٢٠١٣ بوو بەرامبەر [[سلۆڤاکیا]]، کە بە ئەنجامێکی سەرسوڕھێنەری ٠-٠ کۆتایی ھات. یەکەم سەرکەوتنی مێژوویی ھەڵبژاردەکە لە یارییەکی فەرمیدا لە ١٣ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٨ بوو، کاتێک لە [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا]]دا بە ئەنجامی ١-٠ لە [[ئەرمەنستان]]یان بردەوە لە دەرەوەی یاریگای خۆیان. سێ ڕۆژ دواتر، دووەم سەرکەوتنیان تۆمار کرد کاتێک بە ئەنجامی ٢-١ لە لیختنشتاینیان بردەوە.<ref name="ArmeniaWin">{{cite news|url=https://www.bbc.com/sport/football/45853298|title=Nations League: Gibraltar win first-ever competitive match|publisher=BBC Sport|date=13 October 2018}}</ref> === دۆڕانە مێژووییەکە === لە ١٨ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]]، جیبراڵتار گەورەترین دۆڕانی مێژوویی خۆی و یەکێک لە گەورەترین دۆڕانەکانی مێژووی پاڵاوتنەکانی یۆرۆی تۆمار کرد کاتێک بە ئەنجامی ١٤-٠ بە [[فەڕەنسا]] دۆڕا. == یاریگا == یاریگای سەرەکی و مێژوویی ھەڵبژاردەی جیبراڵتار بریتی بوو لە **یاریگای ڤیکتۆریا**. بەڵام بەھۆی ئەوەی ئەم یاریگایە ستانداردەکانی یوفای تێدا نەبوو، ھەڵبژاردەکە بۆ ماوەیەک یارییەکانی لە پورتوگال ئەنجام دەدا. لە ئێستادا، یاریگای نوێی **یۆرۆپا سپۆرتس پارک** بووەتە یاریگای سەرەکیی ھەڵبژاردەکە، کە ستانداردەکانی یوفای تێدایە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | '''لیام واکەر''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٨١ | ٣ |- | ٢ | '''ڕۆی چیپۆلینا''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٧٧ | ٥ |- | ٣ | [[جۆزێف چیپۆلینا]] | ٢٠١٣–٢٠٢٣ | ٥٨ | ٢ |- | ٤ | [[جەیی بۆسۆ]] | ٢٠١٣–٢٠٢٢ | ٥٥ | ٠ |- | ٥ | '''لی کاسکیارۆ''' | ٢٠١٤–ئێستا | ٥٤ | ٣ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | '''ڕۆی چیپۆلینا''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٥ | ٧٧ |- | ٢ | '''لی کاسکیارۆ''' | ٢٠١٤–ئێستا | ٣ | ٥٤ |- | ٢ | '''لیام واکەر''' | ٢٠١٣–ئێستا | ٣ | ٨١ |- | ٢ | '''تیجەی دی بار''' | ٢٠١٨–ئێستا | ٣ | ٤٤ |- | ٥ | [[جەیک گۆسلینگ]] | ٢٠١٤–٢٠١٨ | ٢ | ١٢ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Gibraltar_national_football_team ئینگلیزی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|جیبراڵتار|ئەورووپا}} {{پۆلی کۆمنز|Gibraltar national association football team}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جیبراڵتار]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە جیبراڵتار]] if5jq1gp7dk743ba0f8iww052simqmy 0 287058 1457842 2025-07-10T15:35:41Z 1silent scientist 51740 بە وەرگێڕانی کردنەوەی بەش لە پەڕەی «[[:ar:Special:Redirect/revision/69548326|مظاهرات 11 ديسمبر 1960]]» دروست کراوە. 1457842 wikitext text/x-wiki [[ملف:Manif22.jpg|چەپ|وێنۆک|پێکدادان لەگەڵ سوپای فەرەنسا.]] '''خۆپیشاندانەکانی ١١ی کانوونی دووەمی ١٩٦٠''' خۆپیشاندانێکی ئاشتییانە بوو کە تێیدا [[جەزائیر|جەزائیرییەکان]] لە [[١١ی کانوونی یەکەم|١١ی کانوونی یەکەمی]] [[١٩٦٠]] ڕژانە سەر شەقامەکان، بۆ دووپاتکردنەوەی بنەمای چارەنووسی خۆنووسین بۆ گەلی [[جەزائیر]] لە دژی سیاسەتی ژەنەڕاڵ [[شارل دێ گۆل|چارڵز دیگۆل]] کە [[جەزائیر]] بە بەشێک لە [[فەڕەنسا|فەرەنسا]] بھێڵێتەوە لە چوارچێوەی چەمکی [[جەزائیر|جەزائیری جەزائیردا]] ، لەلایەکەوە، و دژی ھەڵوێستی دانیشتوانی فەرەنسی کە هێشتا خەونیان پێیەوە دەبینی بیرۆکەی جەزائیرێکی فەرەنسی، لە لایەکی ترەوە بوو. دەسەڵاتدارانی فەرەنسا بە شێوەیەکی دڕندانە ئەم خۆپیشاندانانەیان سەرکوت کرد و بووە هۆی گیانلەدەستدانی زۆرێک. == سەرچاوەکان == 1gwea4mqh4t0akqx4htc3pb2zjqz4el 1457843 1457842 2025-07-10T15:37:14Z 1silent scientist 51740 1457843 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''خۆپیشاندانەکانی ١١ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠''' خۆپیشاندانێکی ئاشتییانە بوو کە تێیدا [[جەزائیر|جەزائیرییەکان]] لە [[١١ی کانوونی یەکەم|١١ی کانوونی یەکەمی]] [[١٩٦٠]] ڕژانە سەر شەقامەکان، بۆ دووپاتکردنەوەی بنەمای چارەنووسی خۆنووسین بۆ گەلی [[جەزائیر]] لە دژی سیاسەتی ژەنەڕاڵ [[شارل دێ گۆل|چارڵز دیگۆل]] کە [[جەزائیر]] بە بەشێک لە [[فەڕەنسا|فەڕەنسا]] بھێڵێتەوە لە چوارچێوەی چەمکی [[جەزائیر|جەزائیری جەزائیردا]] ، لەلایەکەوە، و دژی ھەڵوێستی دانیشتوانی فەڕەنسی کە ھێشتا خەونیان پێیەوە دەبینی بیرۆکەی جەزائیرێکی فەڕەنسی، لە لایەکی ترەوە بوو. دەسەڵاتدارانی فەڕەنسا بە شێوەیەکی دڕندانە ئەم خۆپیشاندانانەیان سەرکوت کرد و بووە ہۆی گیانلەدەستدانی زۆرێک. == سەرچاوەکان == 56ml1030yyes711yq295fhyiosjcqu8 1457849 1457843 2025-07-10T16:48:41Z 1silent scientist 51740 1457849 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''خۆپیشاندانەکانی ١١ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠''' خۆپیشاندانێکی ئاشتییانە بوو کە تێیدا [[جەزائیر|جەزائیرییەکان]] لە [[١١ی کانوونی یەکەم|١١ی کانوونی یەکەمی]] [[١٩٦٠]] ڕژانە سەر شەقامەکان، بۆ دووپاتکردنەوەی بنەمای چارەنووسی خۆنووسین بۆ گەلی [[جەزائیر]] لە دژی سیاسەتی ژەنەڕاڵ [[شارل دێ گۆل|چارڵز دیگۆل]] کە [[جەزائیر]] بە بەشێک لە [[فەڕەنسا|فەڕەنسا]] بھێڵێتەوە لە چوارچێوەی چەمکی [[جەزائیر|جەزائیری جەزائیردا]] ، لەلایەکەوە، و دژی ھەڵوێستی دانیشتوانی فەڕەنسی کە ھێشتا خەونیان پێیەوە دەبینی بیرۆکەی جەزائیرێکی فەڕەنسی، لە لایەکی ترەوە بوو. دەسەڵاتدارانی فەڕەنسا بە شێوەیەکی دڕندانە ئەم خۆپیشاندانانەیان سەرکوت کرد و بووە ہۆی گیانلەدەستدانی زۆرێک. == ھۆکارەکانی خۆپیشاندانەکان == بەرەی ڕزگاری نیشتمانی جەزائیر و کۆلۆنیالیستەکان پێکەوە کاریان کرد بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەکانی چارلز دیگۆل. دیگۆل پشتی بە جەزائیری فەڕەنسی بەست بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەکانی و ڕێکخستنی خۆپیشاندان و پێشوازی لێکردن لە عەین تیمۆشنت لە ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠. کۆلۆنیالیستەکان کاریان کرد بۆ دژایەتیکردنی ئەمە بە ڕێکخستنی خۆپیشاندان و سەپاندنی فشار بەسەر جەزائیرییەکان بۆ وەڵامدانەوەی سیاسەتی دیگۆل کە جەزائیر بە گشتی لە چوارچێوەی فەڕەنسادا لەبەرچاو بگرن. بەرەی ڕزگاری نیشتمانیی بێلایەن نەبوو، بەڵکو بە ھێزێکی جەماوەریی زەبەلاحەوە ھاتە گۆڕەپانی ململانێکانەوە، درووشمی جەزائیرێکی سەربەخۆ و موسڵمانی لە دژی دروشمی دیگۆل (جەزائیر جەزائیرییە) و دروشمی کۆلۆنیالیستەکان (جەزائیر فەڕەنسییە) بەرزکردەوە.<ref>https://web.archive.org/web/20160312214733/http://forum.setif.info/index.php?topic=7348.0</ref> === خۆپیشاندانەکان لە ڕۆژی ھەینی ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠ لە عەین تێمۆشنت === دوای گەیشتنی دیگۆل بە فڕۆکەخانەی زیناتە بە فڕۆکەی کاراڤێل، کاتژمێر ١١:٤٦ خولەکی بەیانی بە هێلیکۆپتەر گەیشتە عەین تێمۆشنت، بە یاوەری وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری جەزائیر، جۆکس و عەمیدی گشتی، سەرۆکی ئەرکانی سوپای فەڕەنسا. ئەمە هەشتەمین سەردان بوو لە جۆری خۆی بۆ جەزائیر و پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە پرسی جەزائیر لە ٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠ەوە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لەژێر تاوتوێدا بوو، دوای تەوقەکردن لەگەڵ ئەو کەسانەی کە پێشوازییان لێکرد، بە سەرۆکایەتی سەرۆکی شارەوانی بەناوی ئۆرسێرۆ، دیگۆل وتارێکی کورتی پێشکەش کرد و تێدا ناوەڕۆکی سەردانەکەی بۆ عەین تێمۆشنت خستەڕوو. بەڵام وتارەکەی لە ڕێگەی بڵندگۆیەکەوە پەخش کرا. ئەمەش دڵی فەڕەنسییە ئامادەبووەکانی گۆڕەپانی تەنیشت هۆڵی شارەوانی دڵخۆش نەبوو، کە دەستیان کرد بە هاوارکردن و جنێودان بە دیگۆل و سیاسەتەکانی. خەڵکی ناوچەکە کە هەروەها لە گۆڕەپانەکەدا ئامادە بوون، دەرفەتی دەربڕینی هەستەکانیان لەدەست نەدا، بە توندی پشتگیریان لە مافی ئازادی و سەربەخۆیی خۆیان کرد. لەو ساتەدا بۆ یەکەمجار لە عەین تەموشێنت ئاڵای نەتەوەیی هەڵکرا، لەگەڵ دروشمی "جەزائیر جەزائیرییە" و "جەزائیر موسڵمانە". دواتر پێکدادانی توندوتیژ لە نێوان هەردوولادا ڕوویدا و دواتر دەستگیرکردنی بەکۆمەڵ ڕوویدا. == سەرچاوەکان == 1bylhz0a9smikja6hkgswxm62qq9mvy 1457850 1457849 2025-07-10T16:49:23Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1457850 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''خۆپیشاندانەکانی ١١ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠''' خۆپیشاندانێکی ئاشتییانە بوو کە تێیدا [[جەزائیر|جەزائیرییەکان]] لە [[١١ی کانوونی یەکەم]]ی [[١٩٦٠]] ڕژانە سەر شەقامەکان، بۆ دووپاتکردنەوەی بنەمای چارەنووسی خۆنووسین بۆ گەلی [[جەزائیر]] لە دژی سیاسەتی ژەنەڕاڵ [[شارل دێ گۆل|چارڵز دیگۆل]] کە [[جەزائیر]] بە بەشێک لە [[فەڕەنسا]] بھێڵێتەوە لە چوارچێوەی چەمکی [[جەزائیر|جەزائیری جەزائیردا]]، لەلایەکەوە، و دژی ھەڵوێستی دانیشتووانی فەڕەنسی کە ھێشتا خەونیان پێیەوە دەبینی بیرۆکەی جەزائیرێکی فەڕەنسی، لە لایەکی ترەوە بوو. دەسەڵاتدارانی فەڕەنسا بە شێوەیەکی دڕندانە ئەم خۆپیشاندانانەیان سەرکوت کرد و بووە ھۆی گیانلەدەستدانی زۆرێک. == ھۆکارەکانی خۆپیشاندانەکان == بەرەی ڕزگاری نیشتمانی جەزائیر و کۆلۆنیالیستەکان پێکەوە کاریان کرد بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەکانی چارلز دیگۆل. دیگۆل پشتی بە جەزائیری فەڕەنسی بەست بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەکانی و ڕێکخستنی خۆپیشاندان و پێشوازی لێکردن لە عەین تیمۆشنت لە ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠. کۆلۆنیالیستەکان کاریان کرد بۆ دژایەتیکردنی ئەمە بە ڕێکخستنی خۆپیشاندان و سەپاندنی فشار بەسەر جەزائیرییەکان بۆ وەڵامدانەوەی سیاسەتی دیگۆل کە جەزائیر بە گشتی لە چوارچێوەی فەڕەنسادا لەبەرچاو بگرن. بەرەی ڕزگاری نیشتمانیی بێلایەن نەبوو، بەڵکو بە ھێزێکی جەماوەریی زەبەلاحەوە ھاتە گۆڕەپانی ململانێکانەوە، درووشمی جەزائیرێکی سەربەخۆ و موسڵمانی لە دژی دروشمی دیگۆل (جەزائیر جەزائیرییە) و دروشمی کۆلۆنیالیستەکان (جەزائیر فەڕەنسییە) بەرزکردەوە.<ref>https://web.archive.org/web/20160312214733/http://forum.setif.info/index.php?topic=7348.0</ref> === خۆپیشاندانەکان لە ڕۆژی ھەینی ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠ لە عەین تێمۆشنت === دوای گەیشتنی دیگۆل بە فڕۆکەخانەی زیناتە بە فڕۆکەی کاراڤێل، کاتژمێر ١١:٤٦ خولەکی بەیانی بە ھێلیکۆپتەر گەیشتە عەین تێمۆشنت، بە یاوەری وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری جەزائیر، جۆکس و عەمیدی گشتی، سەرۆکی ئەرکانی سوپای فەڕەنسا. ئەمە ھەشتەمین سەردان بوو لە جۆری خۆی بۆ جەزائیر و پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە پرسی جەزائیر لە ٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠ەوە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لەژێر تاوتوێدا بوو، دوای تەوقەکردن لەگەڵ ئەو کەسانەی کە پێشوازییان لێکرد، بە سەرۆکایەتی سەرۆکی شارەوانی بەناوی ئۆرسێرۆ، دیگۆل وتارێکی کورتی پێشکەش کرد و تێدا ناوەڕۆکی سەردانەکەی بۆ عەین تێمۆشنت خستەڕوو؛ بەڵام وتارەکەی لە ڕێگەی بڵندگۆیەکەوە پەخش کرا. ئەمەش دڵی فەڕەنسییە ئامادەبووەکانی گۆڕەپانی تەنیشت ھۆڵی شارەوانی دڵخۆش نەبوو، کە دەستیان کرد بە ھاوارکردن و جنێودان بە دیگۆل و سیاسەتەکانی. خەڵکی ناوچەکە کە ھەروەھا لە گۆڕەپانەکەدا ئامادە بوون، دەرفەتی دەربڕینی ھەستەکانیان لەدەست نەدا، بە توندی پشتگیریان لە مافی ئازادی و سەربەخۆیی خۆیان کرد. لەو ساتەدا بۆ یەکەمجار لە عەین تەموشێنت ئاڵای نەتەوەیی ھەڵکرا، لەگەڵ دروشمی «جەزائیر جەزائیرییە» و «جەزائیر موسڵمانە». دواتر پێکدادانی توندوتیژ لە نێوان ھەردوولادا ڕوویدا و دواتر دەستگیرکردنی بەکۆمەڵ ڕوویدا. == سەرچاوەکان == 4pfc0v2lwefas33o61xet2i56h5g1bb 1457853 1457850 2025-07-10T17:01:01Z AramBot 39807 بۆت: زیادکردنی دەروازەکانی [[دەروازە:مێژوو|مێژوو]]، [[دەروازە:شەڕ|شەڕ]]، [[دەروازە:مافەکانی مرۆڤ|مافەکانی مرۆڤ]] و [[دەروازە:فەڕەنسا|فەڕەنسا]] 1457853 wikitext text/x-wiki {{Databox}} '''خۆپیشاندانەکانی ١١ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠''' خۆپیشاندانێکی ئاشتییانە بوو کە تێیدا [[جەزائیر|جەزائیرییەکان]] لە [[١١ی کانوونی یەکەم]]ی [[١٩٦٠]] ڕژانە سەر شەقامەکان، بۆ دووپاتکردنەوەی بنەمای چارەنووسی خۆنووسین بۆ گەلی [[جەزائیر]] لە دژی سیاسەتی ژەنەڕاڵ [[شارل دێ گۆل|چارڵز دیگۆل]] کە [[جەزائیر]] بە بەشێک لە [[فەڕەنسا]] بھێڵێتەوە لە چوارچێوەی چەمکی [[جەزائیر|جەزائیری جەزائیردا]]، لەلایەکەوە، و دژی ھەڵوێستی دانیشتووانی فەڕەنسی کە ھێشتا خەونیان پێیەوە دەبینی بیرۆکەی جەزائیرێکی فەڕەنسی، لە لایەکی ترەوە بوو. دەسەڵاتدارانی فەڕەنسا بە شێوەیەکی دڕندانە ئەم خۆپیشاندانانەیان سەرکوت کرد و بووە ھۆی گیانلەدەستدانی زۆرێک. == ھۆکارەکانی خۆپیشاندانەکان == بەرەی ڕزگاری نیشتمانی جەزائیر و کۆلۆنیالیستەکان پێکەوە کاریان کرد بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەکانی چارلز دیگۆل. دیگۆل پشتی بە جەزائیری فەڕەنسی بەست بۆ پشتیوانی لە سیاسەتەکانی و ڕێکخستنی خۆپیشاندان و پێشوازی لێکردن لە عەین تیمۆشنت لە ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠. کۆلۆنیالیستەکان کاریان کرد بۆ دژایەتیکردنی ئەمە بە ڕێکخستنی خۆپیشاندان و سەپاندنی فشار بەسەر جەزائیرییەکان بۆ وەڵامدانەوەی سیاسەتی دیگۆل کە جەزائیر بە گشتی لە چوارچێوەی فەڕەنسادا لەبەرچاو بگرن. بەرەی ڕزگاری نیشتمانیی بێلایەن نەبوو، بەڵکو بە ھێزێکی جەماوەریی زەبەلاحەوە ھاتە گۆڕەپانی ململانێکانەوە، درووشمی جەزائیرێکی سەربەخۆ و موسڵمانی لە دژی دروشمی دیگۆل (جەزائیر جەزائیرییە) و دروشمی کۆلۆنیالیستەکان (جەزائیر فەڕەنسییە) بەرزکردەوە.<ref>https://web.archive.org/web/20160312214733/http://forum.setif.info/index.php?topic=7348.0</ref> === خۆپیشاندانەکان لە ڕۆژی ھەینی ٩ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠ لە عەین تێمۆشنت === دوای گەیشتنی دیگۆل بە فڕۆکەخانەی زیناتە بە فڕۆکەی کاراڤێل، کاتژمێر ١١:٤٦ خولەکی بەیانی بە ھێلیکۆپتەر گەیشتە عەین تێمۆشنت، بە یاوەری وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری جەزائیر، جۆکس و عەمیدی گشتی، سەرۆکی ئەرکانی سوپای فەڕەنسا. ئەمە ھەشتەمین سەردان بوو لە جۆری خۆی بۆ جەزائیر و پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە پرسی جەزائیر لە ٥ی کانوونی یەکەمی ١٩٦٠ەوە لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لەژێر تاوتوێدا بوو، دوای تەوقەکردن لەگەڵ ئەو کەسانەی کە پێشوازییان لێکرد، بە سەرۆکایەتی سەرۆکی شارەوانی بەناوی ئۆرسێرۆ، دیگۆل وتارێکی کورتی پێشکەش کرد و تێدا ناوەڕۆکی سەردانەکەی بۆ عەین تێمۆشنت خستەڕوو؛ بەڵام وتارەکەی لە ڕێگەی بڵندگۆیەکەوە پەخش کرا. ئەمەش دڵی فەڕەنسییە ئامادەبووەکانی گۆڕەپانی تەنیشت ھۆڵی شارەوانی دڵخۆش نەبوو، کە دەستیان کرد بە ھاوارکردن و جنێودان بە دیگۆل و سیاسەتەکانی. خەڵکی ناوچەکە کە ھەروەھا لە گۆڕەپانەکەدا ئامادە بوون، دەرفەتی دەربڕینی ھەستەکانیان لەدەست نەدا، بە توندی پشتگیریان لە مافی ئازادی و سەربەخۆیی خۆیان کرد. لەو ساتەدا بۆ یەکەمجار لە عەین تەموشێنت ئاڵای نەتەوەیی ھەڵکرا، لەگەڵ دروشمی «جەزائیر جەزائیرییە» و «جەزائیر موسڵمانە». دواتر پێکدادانی توندوتیژ لە نێوان ھەردوولادا ڕوویدا و دواتر دەستگیرکردنی بەکۆمەڵ ڕوویدا. == سەرچاوەکان == {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|مافەکانی مرۆڤ|فەڕەنسا}} nkzevk3ocotcsca66hri2kvb97rdd3a 0 287059 1457857 2025-07-10T20:05:35Z Mohammedmahdimohammed 69961 دانانی بابەتێکی نوێ. 1457857 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = جۆرجیا | Nickname = ''ჯვაროსნები'' (Jvarosnebi - خاچپەرستەکان) | Badge = Soccer Georgia.png | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی جۆرجیا]] (GFF) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = [[ویلی سانیۆل]] | Captain = [[گورام کاشیا]] | Most caps = [[گورام کاشیا]] (١١٧) | Top scorer = [[شۆتا ئارڤێلادزێ]] (٢٦) | Home Stadium = [[یاریگای بۆریس پایچادزێ دینامۆ ئارێنا]] | FIFA Trigramme = GEO | pattern_la1 = _geo25h | pattern_b1 = _geo25h | pattern_ra1 = _geo25h | pattern_sh1 = _geo25h | pattern_so1 = _geo25hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _geo25a | pattern_b2 = _geo25a | pattern_ra2 = _geo25a | pattern_sh2 = _geo25a | pattern_so2 = _geo25al | leftarm2 = 000000 | body2 = 000000 | rightarm2 = 000000 | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 <!-- | pattern_la3 = _geo22t | pattern_b3 = _geo22t | pattern_ra3 = _geo22t | pattern_sh3 = _geo22t | pattern_so3 = _redtop | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000--> | FIFA Rank = ٧٤ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{cite web|url=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/GEO|title=FIFA Men's Ranking - Georgia|publisher=FIFA|access-date=18 December 2023}}</ref> | FIFA max = ٤٢ | FIFA max date = ئەیلوولی ١٩٩٨ | FIFA min = ١٥٦ | FIFA min date = ئازاری ١٩٩٤ | First game = {{fb|GEO}} ٢–٢ {{fb-rt|LTU}}<br>([[تبلیس]]، جۆرجیا؛ ٢٧ی ئایاری ١٩٩٠) | Largest win = {{fb|GEO}} ٧–٠ {{fb-rt|ARM}}<br>([[تبلیس]]، جۆرجیا؛ ٣٠ی ئازاری ١٩٩٧) | Largest loss = {{fb|DEN}} ٦–١ {{fb-rt|GEO}}<br>([[کۆپنھاگن]]، [[دانمارک]]؛ ٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٥)<br>{{fb|ROM}} ٥–٠ {{fb-rt|GEO}}<br>([[بوخارێست]]، [[ڕۆمانیا]]؛ ٢٤ی نیسانی ١٩٩٦) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ١ | Regional cup first = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤|٢٠٢٤]] | Regional cup best = قۆناغی ١٦ (٢٠٢٤) }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جۆرجیا''' (بە جۆرجی: ''საქართველოს ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები'')، کە بە نازناوی '''خاچپەرستەکان''' (ჯვაროსნები) ناسراوە، نوێنەرایەتی وڵاتی [[جۆرجیا]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی جۆرجیا|یەکێتیی تۆپی پێی جۆര്جیاوە]] سەرپەرشتی دەکرێت. ھەڵبژاردەکە دوای سەربەخۆیی وڵاتەکە لە [[یەکێتیی سۆڤیەت]] دامەزرا. گەورەترین دەستکەوتی مێژوویی بریتییە لە یەکەم سەرکەوتنیان بۆ پاڵەوانێتییەکی گەورە، کە [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]] بوو. == مێژوو == [[پەڕگە:1907 Georgia Tech football team.jpg|وێنۆک|وێنەیەکی بەکۆمەڵی تیپی تۆپی پێی جۆرجیا تێک (Georgia Tech) لە ساڵی ١٩٠٧.]] === ساڵانی سەرەتا و نەوەی یەکەم (١٩٩٠-٢٠٠٠) === دوای ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤیەت، جۆرجیا یەکەم یاریی فەرمیی خۆی لە ٢٧ی ئایاری ١٩٩٠ بەرامبەر [[لیتوانیا]] ئەنجام دا. لە ساڵانی نەوەدەکاندا، "نەوەی زێڕین"ی یەکەمی ھەڵبژاردەکە دەرکەوتن، کە یاریزانانی بەناوبانگی وەک [[تێموور کیتسبایا]]، [[شۆتا ئارڤێلادزێ]]، و [[جیۆرجی کینکلادزێ]]ی لەخۆدەگرت. لەو ماوەیەدا، ھەڵبژاردەکە چەند ئەنجامێکی بەرچاوی بەدەستھێنا، وەک بردنەوەی ٥-٠ بەرامبەر [[وێڵز]] لە ساڵی ١٩٩٤. سەرەڕای بوونی ئەم یاریزانە بەھرەمەندانە، ھەڵبژاردەکە نەیتوانی بگاتە ھیچ پاڵەوانێتییەکی گەورە. === سەردەمی سانیۆل و سەرکەوتنی مێژوویی (٢٠٢١-ئێستا) === [[پەڕگە:Geo Team.jpg|وێنۆک|وێنەی ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جۆرجیا.]] لە ساڵی ٢٠٢١، ئەستێرەی پێشووی فەڕەنسا، [[ویلی سانیۆل]]، بووە ڕاھێنەری ھەڵبژاردەکە. لەژێر سەرکردایەتیی ئەودا و بە بوونی ئەستێرەی نوێ، [[خڤیچا کڤاراتسخێلیا]]، ھەڵبژاردەکە پێشکەوتنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. ڕێگای سەرکەوتنیان بۆ [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]] لە ڕێگەی [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا]]وە بوو. دوای ئەوەی وەک یەکەمی گرووپەکەیان لە ئاستی C سەرکەوتن، گەیشتنە قۆناغی پلەی ئۆفی پاڵاوتنەکان. لە یاریی پێш کۆتاییدا بە ئەنجامی ٢-٠ لە لۆکسمبۆرگیان بردەوە. لە ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٤، لە یاریی کۆتایی پلەی ئۆفدا لە تبلیسی، ڕووبەڕووی [[یۆنان]] بوونەوە. دوای یەکسانبوونێکی بێ گۆڵ لە کاتی ئاسایی و زیادکراودا، جۆرجیا بە لێدانی یەکلاکەرەوەی سزاوە بە ئەنجامی ٤-٢ سەرکەوت و بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیدا گەیشتە پاڵەوانێتییەکی گەورە. ئەم ڕۆژە بووە ڕۆژێکی مێژوویی و جەژنێکی نیشتمانی لە جۆرجیا.<ref name="Euro2024">{{cite news|url=https://www.uefa.com/european-qualifiers/news/028b-1a8813205166-281b67b1a03f-1000--georgia-vs-greece-uefa-euro-2024-play-off-final-preview/|title=Georgia vs Greece: UEFA EURO 2024 play-off final preview|publisher=UEFA|date=26 March 2024}}</ref> [[پەڕگە:Croatia-Georgia Split 2011 4.jpg|وێنۆک|داریۆ سرنا لە کاتی جێبەجێکردنی لێدانێکی ڕاستەوخۆدا لە یاریی نێوان کرواتیا و جۆرجیا، لە چوارچێوەی پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠١٢ (سپلیت، کرواتیا؛ ٣ی حوزەیرانی ٢٠١١).]] لە یۆرۆی ٢٠٢٤، جۆرجیا بووە سوپرایزی پاڵەوانێتییەکە کاتێک لە قۆناغی کۆمەڵەکاندا بە بردنەوەیەکی مێژوویی بە ئەنجامی ٢-٠ لە [[پورتوگال]]، سەرکەوت بۆ قۆناغی ١٦ و لەو قۆناغەدا بە ئەنجامی ٤-١ بە ئیسپانیا دۆڕا. == یاریگا == یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی جۆرجیا بریتییە لە **[[یاریگای بۆریس پایچادزێ دینامۆ ئارێنا]]** لە پایتەختی وڵات، [[تبلیس]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ٥٤،٢٠٢ ھاندەر دەبێتەوە. == ڕکابەرییەکان == بەھۆی ھۆکاری سیاسی و مێژووییەوە، ھەڵبژاردەی جۆرجیا ڕکابەرییەکی توندی ھەیە لەگەڵ **[[ڕووسیا]]**. ھەروەھا، ڕکابەری لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی قەوقاز، وەک **[[ئەرمەنستان]]** و **[[ئازەربایجان]]**، ھەیە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | '''[[گورام کاشیا]]''' | ٢٠٠٩–ئێستا | ١١٧ | ٣ |- | ٢ | [[جابا کانکاڤا]] | ٢٠٠٤–٢٠٢٤ | ١٠١ | ١٠ |- | ٣ | [[لێڤان کۆبیاشڤیلی]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ١٠٠ | ١٢ |- | ٤ | [[زوراب خیزانیشڤیلی]] | ١٩٩٩–٢٠١٥ | ٩٢ | ١ |- | ٥ | [[کاکا کالادزێ]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ٨٣ | ١ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[شۆتا ئارڤێلادزێ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٧ | ٢٦ | ٦١ |- | ٢ | [[تێموور کیتسبایا]] | ١٩٩٢–٢٠٠٣ | ١٧ | ٤٩ |- | ٣ | [[ئەلێکساندەر یاشڤیلی]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ١٥ | ٦٧ |- | ٤ | '''[[خڤیچا کڤاراتسخێلیا]]''' | ٢٠١٩–ئێستا | ١٥ | ٣٥ |- | ٥ | [[جیۆرجیس دێمێترادزێ]] | ١٩٩٦–٢٠٠٦ | ١٢ | ٥٦ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Georgia_national_football_team ئینگلیزی]، [https://ka.wikipedia.org/wiki/საქართველოს_ეროვნული_საფეხბურთო_ნაკრები جۆرجی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|جۆرجیا|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جۆرجیا]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە جۆرجیا]] fmdltr587ure0rowra4ut4b1yw3bhi2 1457858 1457857 2025-07-10T20:17:09Z Mohammedmahdimohammed 69961 چاککردنەوەی ھەڵەی ڕێنووس/ڕێزمان 1457858 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = جۆرجیا | Nickname = ''ჯვაროსნები'' (Jvarosnebi - خاچپەرستەکان) | Badge = Soccer Georgia.png | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی جۆرجیا]] (GFF) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = [[ویلی سانیۆل]] | Captain = [[گورام کاشیا]] | Most caps = [[گورام کاشیا]] (١١٧) | Top scorer = [[شۆتا ئارڤێلادزێ]] (٢٦) | Home Stadium = [[یاریگای بۆریس پایچادزێ دینامۆ ئارێنا]] | FIFA Trigramme = GEO | pattern_la1 = _geo25h | pattern_b1 = _geo25h | pattern_ra1 = _geo25h | pattern_sh1 = _geo25h | pattern_so1 = _geo25hl | leftarm1 = FFFFFF | body1 = FFFFFF | rightarm1 = FFFFFF | shorts1 = FFFFFF | socks1 = FFFFFF | pattern_la2 = _geo25a | pattern_b2 = _geo25a | pattern_ra2 = _geo25a | pattern_sh2 = _geo25a | pattern_so2 = _geo25al | leftarm2 = 000000 | body2 = 000000 | rightarm2 = 000000 | shorts2 = 000000 | socks2 = 000000 <!-- | pattern_la3 = _geo22t | pattern_b3 = _geo22t | pattern_ra3 = _geo22t | pattern_sh3 = _geo22t | pattern_so3 = _redtop | leftarm3 = 000000 | body3 = 000000 | rightarm3 = 000000 | shorts3 = 000000 | socks3 = 000000--> | FIFA Rank = ٧٤ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{cite web|url=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/GEO|title=FIFA Men's Ranking - Georgia|publisher=FIFA|access-date=18 December 2023}}</ref> | FIFA max = ٤٢ | FIFA max date = ئەیلوولی ١٩٩٨ | FIFA min = ١٥٦ | FIFA min date = ئازاری ١٩٩٤ | First game = {{fb|GEO}} ٢–٢ {{fb-rt|LTU}}<br>([[تبلیس]]، جۆرجیا؛ ٢٧ی ئایاری ١٩٩٠) | Largest win = {{fb|GEO}} ٧–٠ {{fb-rt|ARM}}<br>([[تبلیس]]، جۆرجیا؛ ٣٠ی ئازاری ١٩٩٧) | Largest loss = {{fb|DEN}} ٦–١ {{fb-rt|GEO}}<br>([[کۆپنھاگن]]، [[دانمارک]]؛ ٧ی ئەیلوولی ٢٠٠٥)<br>{{fb|ROM}} ٥–٠ {{fb-rt|GEO}}<br>([[بوخارێست]]، [[ڕۆمانیا]]؛ ٢٤ی نیسانی ١٩٩٦) | World cup apps = ٠ | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ١ | Regional cup first = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤|٢٠٢٤]] | Regional cup best = قۆناغی ١٦ (٢٠٢٤) }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جۆرجیا''' (بە جۆرجی: ''საქართველოს ეროვნული საფეხბურთო ნაკრები'')، کە بە نازناوی '''خاچپەرستەکان''' (ჯვაროსნები) ناسراوە، نوێنەرایەتی وڵاتی [[جۆرجیا]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی جۆرجیا]] سەرپەرشتی دەکرێت. ھەڵبژاردەکە دوای سەربەخۆیی وڵاتەکە لە [[یەکێتیی سۆڤیەت]] دامەزرا. گەورەترین دەستکەوتی مێژوویی بریتییە لە یەکەم سەرکەوتنیان بۆ پاڵەوانێتییەکی گەورە، کە [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]] بوو. == مێژوو == [[پەڕگە:1907 Georgia Tech football team.jpg|وێنۆک|وێنەیەکی بەکۆمەڵی تیپی تۆپی پێی جۆرجیا تێک (Georgia Tech) لە ساڵی ١٩٠٧.]] === ساڵانی سەرەتا و نەوەی یەکەم (١٩٩٠-٢٠٠٠) === دوای ھەڵوەشاندنەوەی یەکێتیی سۆڤیەت، جۆرجیا یەکەم یاریی فەرمیی خۆی لە ٢٧ی ئایاری ١٩٩٠ بەرامبەر [[لیتوانیا]] ئەنجام دا. لە ساڵانی نەوەدەکاندا، "نەوەی زێڕین"ی یەکەمی ھەڵبژاردەکە دەرکەوتن، کە یاریزانانی بەناوبانگی وەک [[تێموور کیتسبایا]]، [[شۆتا ئارڤێلادزێ]]، و [[جیۆرجی کینکلادزێ]]ی لەخۆدەگرت. لەو ماوەیەدا، ھەڵبژاردەکە چەند ئەنجامێکی بەرچاوی بەدەستھێنا، وەک بردنەوەی ٥-٠ بەرامبەر [[وێڵز]] لە ساڵی ١٩٩٤. سەرەڕای بوونی ئەم یاریزانە بەھرەمەندانە، ھەڵبژاردەکە نەیتوانی بگاتە ھیچ پاڵەوانێتییەکی گەورە. === سەردەمی سانیۆل و سەرکەوتنی مێژوویی (٢٠٢١-ئێستا) === [[پەڕگە:Geo Team.jpg|وێنۆک|وێنەی ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جۆرجیا.]] لە ساڵی ٢٠٢١، ئەستێرەی پێشووی فەڕەنسا، [[ویلی سانیۆل]]، بووە ڕاھێنەری ھەڵبژاردەکە. لەژێر سەرکردایەتیی ئەودا و بە بوونی ئەستێرەی نوێ، [[خڤیچا کڤاراتسخێلیا]]، ھەڵبژاردەکە پێشکەوتنێکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. ڕێگای سەرکەوتنیان بۆ [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠٢٤]] لە ڕێگەی [[خولی نەتەوەکانی ئەورووپا]]وە بوو. دوای ئەوەی وەک یەکەمی گرووپەکەیان لە ئاستی C سەرکەوتن، گەیشتنە قۆناغی پلەی ئۆفی پاڵاوتنەکان. لە یاریی پێш کۆتاییدا بە ئەنجامی ٢-٠ لە لۆکسمبۆرگیان بردەوە. لە ٢٦ی ئازاری ٢٠٢٤، لە یاریی کۆتایی پلەی ئۆفدا لە تبلیسی، ڕووبەڕووی [[یۆنان]] بوونەوە. دوای یەکسانبوونێکی بێ گۆڵ لە کاتی ئاسایی و زیادکراودا، جۆرجیا بە لێدانی یەکلاکەرەوەی سزاوە بە ئەنجامی ٤-٢ سەرکەوت و بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیدا گەیشتە پاڵەوانێتییەکی گەورە. ئەم ڕۆژە بووە ڕۆژێکی مێژوویی و جەژنێکی نیشتمانی لە جۆرجیا.<ref name="Euro2024">{{cite news|url=https://www.uefa.com/european-qualifiers/news/028b-1a8813205166-281b67b1a03f-1000--georgia-vs-greece-uefa-euro-2024-play-off-final-preview/|title=Georgia vs Greece: UEFA EURO 2024 play-off final preview|publisher=UEFA|date=26 March 2024}}</ref> [[پەڕگە:Croatia-Georgia Split 2011 4.jpg|وێنۆک|داریۆ سرنا لە کاتی جێبەجێکردنی لێدانێکی ڕاستەوخۆدا لە یاریی نێوان کرواتیا و جۆرجیا، لە چوارچێوەی پاڵاوتنەکانی یۆرۆی ٢٠١٢ (سپلیت، کرواتیا؛ ٣ی حوزەیرانی ٢٠١١).]] لە یۆرۆی ٢٠٢٤، جۆرجیا بووە سوپرایزی پاڵەوانێتییەکە کاتێک لە قۆناغی کۆمەڵەکاندا بە بردنەوەیەکی مێژوویی بە ئەنجامی ٢-٠ لە [[پورتوگال]]، سەرکەوت بۆ قۆناغی ١٦ و لەو قۆناغەدا بە ئەنجامی ٤-١ بە ئیسپانیا دۆڕا. == یاریگا == یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی جۆرجیا بریتییە لە **[[یاریگای بۆریس پایچادزێ دینامۆ ئارێنا]]** لە پایتەختی وڵات، [[تبلیس]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ٥٤،٢٠٢ ھاندەر دەبێتەوە. == ڕکابەرییەکان == بەھۆی ھۆکاری سیاسی و مێژووییەوە، ھەڵبژاردەی جۆرجیا ڕکابەرییەکی توندی ھەیە لەگەڵ **[[ڕووسیا]]**. ھەروەھا، ڕکابەری لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی قەوقاز، وەک **[[ئەرمەنستان]]** و **[[ئازەربایجان]]**، ھەیە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | '''[[گورام کاشیا]]''' | ٢٠٠٩–ئێستا | ١١٧ | ٣ |- | ٢ | [[جابا کانکاڤا]] | ٢٠٠٤–٢٠٢٤ | ١٠١ | ١٠ |- | ٣ | [[لێڤان کۆبیاشڤیلی]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ١٠٠ | ١٢ |- | ٤ | [[زوراب خیزانیشڤیلی]] | ١٩٩٩–٢٠١٥ | ٩٢ | ١ |- | ٥ | [[کاکا کالادزێ]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ٨٣ | ١ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[شۆتا ئارڤێلادزێ]] | ١٩٩٢–٢٠٠٧ | ٢٦ | ٦١ |- | ٢ | [[تێموور کیتسبایا]] | ١٩٩٢–٢٠٠٣ | ١٧ | ٤٩ |- | ٣ | [[ئەلێکساندەر یاشڤیلی]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ١٥ | ٦٧ |- | ٤ | '''[[خڤیچا کڤاراتسخێلیا]]''' | ٢٠١٩–ئێستا | ١٥ | ٣٥ |- | ٥ | [[جیۆرجیس دێمێترادزێ]] | ١٩٩٦–٢٠٠٦ | ١٢ | ٥٦ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Georgia_national_football_team ئینگلیزی]، [https://ka.wikipedia.org/wiki/საქართველოს_ეროვნული_საფეხბურთო_ნაკრები جۆرجی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|جۆرجیا|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی جۆرجیا]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە جۆرجیا]] qzwcpqmmr3kvsir1su0csp93j3brvnd 0 287060 1457859 2025-07-10T20:52:01Z Ari Qasm 57423 دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «[[:en:Special:Redirect/revision/1297801249|Battle of Sauj Bulak (1921)]]» 1457859 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width:25.5em;border-spacing:2px;" ! colspan="2" class="summary" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد |- | colspan="2" style="background-color:#DCDCDC;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;" |بەشێک لە [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] |- | colspan="2" style="text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;" |[[File:Battle_of_Savuj_Bulag_1921.jpg|بێچوارچێوە]]<br />[[سمکۆی شکاک]] و شەڕکەرەکانی لەگەڵ چەکێکی دەستبەسەرگیراوی فارس، پاش شەڕی سەوچی بوڵاخ |- | colspan="2" | {| style="width:100%;margin:0;padding:0;border:0;display:inline-table" ! style="padding-right:1em" |كات |٦ یان ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢١ |- ! style="padding-right:1em" |شوێن |<div class="location">[[مەھاباد]]، [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]]</div> |- ! style="padding-right:1em" |ئەنجام | class="status" |سەرکەوتنی کوردەکان |} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |شەڕکەران |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک|ھۆزی شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> [[ئێرانی قاجاڕی]] {{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[ئاشوورییەکان]] |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |فەرماندە و سەرکردەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆ شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> مەلەکزادە{{Executed}} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێز |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |٢٠٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٥٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |زەرەر و زیانەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |نەزانراو | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٦٠٠ کوژراو<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFTapper2012">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFOxford_University_Press1964">Oxford University Press (1964). </cite></ref> ١٥٠ بریندار<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><br /> |} '''شەڕی سەوچی بوڵاغ''' یان '''ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد'''، شەڕێکی گەورە بوو لە سەردەمی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] دژی حکوومەتی قاجاڕی لە ئێران. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری مەھابادی ئێستا ڕوویدا، کە شارۆچکەیەکی ستراتیژییە لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]] لە ڕۆژئاوای [[دەریاچەی ورمێ]].<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA165|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926: Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023-11-19|publisher=Springer Nature|isbn=978-3-031-44973-4|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|last=Kreyenbroek|first=Philip G.|url=https://books.google.com/books?id=YECIAgAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PT286|title=The Kurds: A Contemporary Overview|last2=Sperl|first2=Stefan|date=2005-08-17|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-90765-6|language=en}}</ref> لەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا، [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] و [[کورد|ھێزە کوردییەکانی]]، ھێرشێکیان بۆ گرتنی سەوچی بوڵاخ دەستپێکرد و سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان بەدەستھێنا بە شکستپێھێنانی سەربازانی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|حکوومەتی ئێران]].<ref>{{Cite book|last=Tapper|first=Richard|url=https://books.google.com/books?id=LCj8dzn0KIMC&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA388|title=Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D)|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83384-7|language=en}}</ref> ئەو شەڕە زیانێکی زۆری بۆ ھێزە نەیارەکان کەوتەوە، لەوانە کوژرانی فەرماندەی سەرەکی مەلیکزادەھ و نزیکەی ٦٠٠ ژەندرمەی ئێرانی.<ref>{{Cite book|last=Atabaki|first=Touraj|url=https://books.google.com/books?id=oNuRDwAAQBAJ&dq=Battle+of+Mahabad+October+1921&pg=PA90|title=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|date=2006-06-28|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-78673-467-9|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dixon|first=Jeffrey S.|url=https://books.google.com/books?id=_qM5DQAAQBAJ&dq=A+Guide+to+Intra-state+Wars&pg=PA32|title=A Guide to Intra-state Wars|last2=Sarkees|first2=Meredith Reid|date=2016|publisher=SAGE|isbn=978-0-87289-775-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=William Eagleton|url=https://archive.org/details/kurdishrepublico0000will/mode/1up?q=Simko+shikak|title=The Kurdish Republic of 1946|date=1963-01-01|publisher=Oxford u P; Royal Instit. International Affairs|others=Internet Archive}}</ref> == سەرچاوەکان == [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:مەھاباد]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:١٩٢١]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] qesfnw3ngzxocrslayp9r7lvckuk2a0 1457860 1457859 2025-07-10T20:53:12Z Ari Qasm 57423 1457860 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width:25.5em;border-spacing:2px;" ! colspan="2" class="summary" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد |- | colspan="2" style="background-color:#DCDCDC;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;" |بەشێک لە [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] |- | colspan="2" style="text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;" |[[File:Battle_of_Savuj_Bulag_1921.jpg|بێچوارچێوە]]<br />[[سمکۆی شکاک]] و شەڕکەرەکانی لەگەڵ چەکێکی دەستبەسەرگیراوی فارس، پاش شەڕی سەوچی بوڵاخ |- | colspan="2" | {| style="width:100%;margin:0;padding:0;border:0;display:inline-table" ! style="padding-right:1em" |كات |٦ یان ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢١ |- ! style="padding-right:1em" |شوێن |<div class="location">[[مەھاباد]]، [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]]</div> |- ! style="padding-right:1em" |ئەنجام | class="status" |سەرکەوتنی کوردەکان |} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |شەڕکەران |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک|ھۆزی شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> [[ئێرانی قاجاڕی]] {{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[ئاشوورییەکان]] |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |فەرماندە و سەرکردەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆ شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> مەلەکزادە{{Executed}} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێز |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |٢٠٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٥٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |زەرەر و زیانەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |نەزانراو | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٦٠٠ کوژراو<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFTapper2012">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFOxford_University_Press1964">Oxford University Press (1964). </cite></ref> ١٥٠ بریندار<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><br /> |} '''شەڕی سەوچی بوڵاغ''' یان '''ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد'''، شەڕێکی گەورە بوو لە سەردەمی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] دژی حکوومەتی قاجاڕی لە ئێران. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری مەھابادی ئێستا ڕوویدا، کە شارۆچکەیەکی ستراتیژییە لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]] لە ڕۆژئاوای [[دەریاچەی ورمێ]].<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA165|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926: Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023-11-19|publisher=Springer Nature|isbn=978-3-031-44973-4|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|last=Kreyenbroek|first=Philip G.|url=https://books.google.com/books?id=YECIAgAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PT286|title=The Kurds: A Contemporary Overview|last2=Sperl|first2=Stefan|date=2005-08-17|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-90765-6|language=en}}</ref> لەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا، [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] و [[کورد|ھێزە کوردییەکانی]]، ھێرشێکیان بۆ گرتنی سەوچی بوڵاخ دەستپێکرد و سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان بەدەستھێنا بە شکستپێھێنانی سەربازانی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|حکوومەتی ئێران]].<ref>{{Cite book|last=Tapper|first=Richard|url=https://books.google.com/books?id=LCj8dzn0KIMC&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA388|title=Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D)|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83384-7|language=en}}</ref> ئەو شەڕە زیانێکی زۆری بۆ ھێزە نەیارەکان کەوتەوە، لەوانە کوژرانی فەرماندەی سەرەکی مەلیکزادەھ و نزیکەی ٦٠٠ ژەندرمەی ئێرانی.<ref>{{Cite book|last=Atabaki|first=Touraj|url=https://books.google.com/books?id=oNuRDwAAQBAJ&dq=Battle+of+Mahabad+October+1921&pg=PA90|title=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|date=2006-06-28|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-78673-467-9|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dixon|first=Jeffrey S.|url=https://books.google.com/books?id=_qM5DQAAQBAJ&dq=A+Guide+to+Intra-state+Wars&pg=PA32|title=A Guide to Intra-state Wars|last2=Sarkees|first2=Meredith Reid|date=2016|publisher=SAGE|isbn=978-0-87289-775-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=William Eagleton|url=https://archive.org/details/kurdishrepublico0000will/mode/1up?q=Simko+shikak|title=The Kurdish Republic of 1946|date=1963-01-01|publisher=Oxford u P; Royal Instit. International Affairs|others=Internet Archive}}</ref> == سەرچاوەکان == {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:مەھاباد]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:١٩٢١]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] <references /> ev7rdjvze3p1hmywiofidg3vp7ggph0 1457861 1457860 2025-07-10T20:53:29Z Ari Qasm 57423 1457861 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width:25.5em;border-spacing:2px;" ! colspan="2" class="summary" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد |- | colspan="2" style="background-color:#DCDCDC;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;" |بەشێک لە [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] |- | colspan="2" style="text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;" |[[File:Battle_of_Savuj_Bulag_1921.jpg|بێچوارچێوە]]<br />[[سمکۆی شکاک]] و شەڕکەرەکانی لەگەڵ چەکێکی دەستبەسەرگیراوی فارس، پاش شەڕی سەوچی بوڵاخ |- | colspan="2" | {| style="width:100%;margin:0;padding:0;border:0;display:inline-table" ! style="padding-right:1em" |كات |٦ یان ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢١ |- ! style="padding-right:1em" |شوێن |<div class="location">[[مەھاباد]]، [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]]</div> |- ! style="padding-right:1em" |ئەنجام | class="status" |سەرکەوتنی کوردەکان |} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |شەڕکەران |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک|ھۆزی شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> [[ئێرانی قاجاڕی]] {{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[ئاشوورییەکان]] |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |فەرماندە و سەرکردەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆ شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> مەلەکزادە{{Executed}} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێز |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |٢٠٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٥٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |زەرەر و زیانەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |نەزانراو | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٦٠٠ کوژراو<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFTapper2012">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFOxford_University_Press1964">Oxford University Press (1964). </cite></ref> ١٥٠ بریندار<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><br /> |} '''شەڕی سەوچی بوڵاغ''' یان '''ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد'''، شەڕێکی گەورە بوو لە سەردەمی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] دژی حکوومەتی قاجاڕی لە ئێران. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری مەھابادی ئێستا ڕوویدا، کە شارۆچکەیەکی ستراتیژییە لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]] لە ڕۆژئاوای [[دەریاچەی ورمێ]].<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA165|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926: Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023-11-19|publisher=Springer Nature|isbn=978-3-031-44973-4|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|last=Kreyenbroek|first=Philip G.|url=https://books.google.com/books?id=YECIAgAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PT286|title=The Kurds: A Contemporary Overview|last2=Sperl|first2=Stefan|date=2005-08-17|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-90765-6|language=en}}</ref> لەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا، [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] و [[کورد|ھێزە کوردییەکانی]]، ھێرشێکیان بۆ گرتنی سەوچی بوڵاخ دەستپێکرد و سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان بەدەستھێنا بە شکستپێھێنانی سەربازانی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|حکوومەتی ئێران]].<ref>{{Cite book|last=Tapper|first=Richard|url=https://books.google.com/books?id=LCj8dzn0KIMC&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA388|title=Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D)|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83384-7|language=en}}</ref> ئەو شەڕە زیانێکی زۆری بۆ ھێزە نەیارەکان کەوتەوە، لەوانە کوژرانی فەرماندەی سەرەکی مەلیکزادەھ و نزیکەی ٦٠٠ ژەندرمەی ئێرانی.<ref>{{Cite book|last=Atabaki|first=Touraj|url=https://books.google.com/books?id=oNuRDwAAQBAJ&dq=Battle+of+Mahabad+October+1921&pg=PA90|title=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|date=2006-06-28|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-78673-467-9|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dixon|first=Jeffrey S.|url=https://books.google.com/books?id=_qM5DQAAQBAJ&dq=A+Guide+to+Intra-state+Wars&pg=PA32|title=A Guide to Intra-state Wars|last2=Sarkees|first2=Meredith Reid|date=2016|publisher=SAGE|isbn=978-0-87289-775-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=William Eagleton|url=https://archive.org/details/kurdishrepublico0000will/mode/1up?q=Simko+shikak|title=The Kurdish Republic of 1946|date=1963-01-01|publisher=Oxford u P; Royal Instit. International Affairs|others=Internet Archive}}</ref> == سەرچاوەکان == [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:مەھاباد]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:١٩٢١]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] <references />{{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} bu9hcfkrvenrkf7cc9zep7jtbfwmsau 1457881 1457861 2025-07-11T01:22:22Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی سەوچی بوڵاخ (١٩٢١)]]ی گواستەوە بۆ [[ڕەزمی ساوجوبڵاغ]]: ناوی ھەڵە: بڕوانە [[ڕەزم]] 1457861 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width:25.5em;border-spacing:2px;" ! colspan="2" class="summary" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد |- | colspan="2" style="background-color:#DCDCDC;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;" |بەشێک لە [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] |- | colspan="2" style="text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;" |[[File:Battle_of_Savuj_Bulag_1921.jpg|بێچوارچێوە]]<br />[[سمکۆی شکاک]] و شەڕکەرەکانی لەگەڵ چەکێکی دەستبەسەرگیراوی فارس، پاش شەڕی سەوچی بوڵاخ |- | colspan="2" | {| style="width:100%;margin:0;padding:0;border:0;display:inline-table" ! style="padding-right:1em" |كات |٦ یان ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢١ |- ! style="padding-right:1em" |شوێن |<div class="location">[[مەھاباد]]، [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]]</div> |- ! style="padding-right:1em" |ئەنجام | class="status" |سەرکەوتنی کوردەکان |} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |شەڕکەران |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک|ھۆزی شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> [[ئێرانی قاجاڕی]] {{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[ئاشوورییەکان]] |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |فەرماندە و سەرکردەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆ شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[File:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> مەلەکزادە{{Executed}} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێز |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |٢٠٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٥٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |زەرەر و زیانەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |نەزانراو | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٦٠٠ کوژراو<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFTapper2012">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFOxford_University_Press1964">Oxford University Press (1964). </cite></ref> ١٥٠ بریندار<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><br /> |} '''شەڕی سەوچی بوڵاغ''' یان '''ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد'''، شەڕێکی گەورە بوو لە سەردەمی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)|ڕاپەڕینی سمکۆ شکاک (١٩١٨-١٩٢٢)]] دژی حکوومەتی قاجاڕی لە ئێران. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری مەھابادی ئێستا ڕوویدا، کە شارۆچکەیەکی ستراتیژییە لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژئاوای ئێران]] لە ڕۆژئاوای [[دەریاچەی ورمێ]].<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA165|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926: Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023-11-19|publisher=Springer Nature|isbn=978-3-031-44973-4|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|last=Kreyenbroek|first=Philip G.|url=https://books.google.com/books?id=YECIAgAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PT286|title=The Kurds: A Contemporary Overview|last2=Sperl|first2=Stefan|date=2005-08-17|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-90765-6|language=en}}</ref> لەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا، [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] و [[کورد|ھێزە کوردییەکانی]]، ھێرشێکیان بۆ گرتنی سەوچی بوڵاخ دەستپێکرد و سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان بەدەستھێنا بە شکستپێھێنانی سەربازانی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|حکوومەتی ئێران]].<ref>{{Cite book|last=Tapper|first=Richard|url=https://books.google.com/books?id=LCj8dzn0KIMC&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA388|title=Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D)|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83384-7|language=en}}</ref> ئەو شەڕە زیانێکی زۆری بۆ ھێزە نەیارەکان کەوتەوە، لەوانە کوژرانی فەرماندەی سەرەکی مەلیکزادەھ و نزیکەی ٦٠٠ ژەندرمەی ئێرانی.<ref>{{Cite book|last=Atabaki|first=Touraj|url=https://books.google.com/books?id=oNuRDwAAQBAJ&dq=Battle+of+Mahabad+October+1921&pg=PA90|title=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|date=2006-06-28|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-78673-467-9|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dixon|first=Jeffrey S.|url=https://books.google.com/books?id=_qM5DQAAQBAJ&dq=A+Guide+to+Intra-state+Wars&pg=PA32|title=A Guide to Intra-state Wars|last2=Sarkees|first2=Meredith Reid|date=2016|publisher=SAGE|isbn=978-0-87289-775-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=William Eagleton|url=https://archive.org/details/kurdishrepublico0000will/mode/1up?q=Simko+shikak|title=The Kurdish Republic of 1946|date=1963-01-01|publisher=Oxford u P; Royal Instit. International Affairs|others=Internet Archive}}</ref> == سەرچاوەکان == [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:مەھاباد]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:١٩٢١]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] <references />{{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} bu9hcfkrvenrkf7cc9zep7jtbfwmsau 1457883 1457881 2025-07-11T01:24:11Z Zemen 40346 شائەمراز، بەسەرداچوونەوە، چاکسازیی نووسەکان و حاڵەتە ناستانداردەکان 1457883 wikitext text/x-wiki {| class="infobox vevent" style="width:25.5em;border-spacing:2px;" ! colspan="2" class="summary" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد |- | colspan="2" style="background-color:#DCDCDC;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;" |بەشێک لە [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]] |- | colspan="2" style="text-align:center;border-bottom:1px solid #aaa;line-height:1.5em;" |[[پەڕگە:Battle_of_Savuj_Bulag_1921.jpg|بێچوارچێوە]]{{ھن}}[[سمکۆی شکاک]] و شەڕکەرەکانی لەگەڵ چەکێکی دەستبەسەرگیراوی فارس، پاش شەڕی سەوچی بوڵاخ |- | colspan="2" | {| style="width:100%;margin:0;padding:0;border:0;display:inline-table" ! style="padding-right:1em" |کات |٦ یان ٧ی تشرینی یەکەمی ١٩٢١ |- ! style="padding-right:1em" |شوێن |<div class="location">[[مەھاباد]]، [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژاوای ئێران]]</div> |- ! style="padding-right:1em" |ئەنجام | class="status" |سەرکەوتنی کوردەکان |} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |شەڕکەران |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[شکاک|ھۆزی شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[پەڕگە:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> [[ئێرانی قاجاڕی]] {{flagicon image|Flag of the Assyrians.svg}} [[ئاشوورییەکان]] |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |فەرماندە و سەرکردەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |{{flagicon image|Flag of Kurdistan.svg}} [[سمکۆ شکاک]] | style="width:50%;padding-left:0.25em" |<span class="flagicon">[[پەڕگە:Flag_of_Persia_(1910).svg|link=|alt=|سنوور|23x23پیکسڵ]]</span> مەلەکزادە{{Executed}} |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |ھێز |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |٢٠٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٥٠٠<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Manafy, A. (2005). </cite></ref> |- ! colspan="2" style="background-color:#C3D6EF;color:inherit;text-align:center;vertical-align:middle;font-size:110%;" |زەرەر و زیانەکان |- | style="width:50%;border-right:1px dotted #aaa;" |نەزانراو | style="width:50%;padding-left:0.25em" |٦٠٠ کوژراو<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFTapper2012">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref><ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1" id="CITEREFOxford_University_Press1964">Oxford University Press (1964). </cite></ref> ١٥٠ بریندار<ref><templatestyles src="Module:Citation/CS1/styles.css"></templatestyles><cite class="citation book cs1">Tapper, Richard (2012-04-27). </cite></ref>{{ھن}} |} '''ڕەزمی ساوجوبڵاغ''' یان '''ھێرشی سمکۆ شکاک بۆ سەر مەھاباد'''، ڕەزمێکی گەورە بوو لە سەردەمی [[ڕاپەڕینی سمکۆی شکاک (١٩١٨–١٩٢٢)]] دژی حکوومەتی قاجاڕی لە ئێران. لە تشرینی یەکەمی ساڵی ١٩٢١ لە نزیک شاری مەھابادی ئێستا ڕوویدا، کە شارۆچکەیەکی ستراتیژییە لە [[ئازەربایجان (ھەرێم)|باکووری ڕۆژاوای ئێران]] لە ڕۆژاوای [[دەریاچەی ورمێ]].<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA165|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926: Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023-11-19|publisher=Springer Nature|isbn=978-3-031-44973-4|language=en}}</ref><ref name=":0">{{Cite book|last=Kreyenbroek|first=Philip G.|url=https://books.google.com/books?id=YECIAgAAQBAJ&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PT286|title=The Kurds: A Contemporary Overview|last2=Sperl|first2=Stefan|date=2005-08-17|publisher=Routledge|isbn=978-1-134-90765-6|language=en}}</ref> لەم ڕووبەڕووبوونەوەیەدا، [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] و [[کورد|ھێزە کوردییەکانی]]، ھێرشێکیان بۆ گرتنی سەوچی بوڵاخ دەستپێکرد و سەرکەوتنێکی یەکلاکەرەوەیان بەدەستھێنا بە شکستپێھێنانی سەربازانی [[حکوومەتی کۆماری ئیسلامیی ئێران|حکوومەتی ئێران]].<ref>{{Cite book|last=Tapper|first=Richard|url=https://books.google.com/books?id=LCj8dzn0KIMC&dq=Battle+for+Mahabad+October+1921&pg=PA388|title=Tribe and State in Iran and Afghanistan (RLE Iran D)|date=2012-04-27|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-1-136-83384-7|language=en}}</ref> ئەو شەڕە زیانێکی زۆری بۆ ھێزە نەیارەکان کەوتەوە، لەوانە کوژرانی فەرماندەی سەرەکی مەلیکزادەھ و نزیکەی ٦٠٠ ژەندرمەی ئێرانی.<ref>{{Cite book|last=Atabaki|first=Touraj|url=https://books.google.com/books?id=oNuRDwAAQBAJ&dq=Battle+of+Mahabad+October+1921&pg=PA90|title=Iran and the First World War: Battleground of the Great Powers|date=2006-06-28|publisher=Bloomsbury Publishing|isbn=978-1-78673-467-9|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Dixon|first=Jeffrey S.|url=https://books.google.com/books?id=_qM5DQAAQBAJ&dq=A+Guide+to+Intra-state+Wars&pg=PA32|title=A Guide to Intra-state Wars|last2=Sarkees|first2=Meredith Reid|date=2016|publisher=SAGE|isbn=978-0-87289-775-5|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=William Eagleton|url=https://archive.org/details/kurdishrepublico0000will/mode/1up?q=Simko+shikak|title=The Kurdish Republic of 1946|date=1963-01-01|publisher=Oxford u P; Royal Instit. International Affairs|others=Internet Archive}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران|دەیەی ١٩٢٠}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:سمکۆ شکاک]] [[پۆل:شکاک]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:کوردەکانی ئێران]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:ڕاپەڕینەکان]] [[پۆل:مەھاباد]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] [[پۆل:دەیەی ١٩٢٠]] [[پۆل:١٩٢١]] [[پۆل:کوردستان]] [[پۆل:قاجاڕەکان]] [[پۆل:جیاییخوازی لە ئێران]] kb3ox5o8romrtw8rcrg6byw8vvlfwoi 0 287061 1457863 2025-07-10T21:29:10Z Mohammedmahdimohammed 69961 دانانی بابەتێکی نوێ. 1457863 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = ئایسلەند | Nickname = ''Strákarnir okkar'' (کوڕەکانمان) | Badge = Soccer Iceland.png | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی ئایسلەند]] (KSÍ) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = ئۆگە ھارییدە | Captain = [[ئارۆن گونارسۆن]] | Most caps = [[بیرکیر بیارناسن]] (١١٣) | Top scorer = [[کۆلبین سیگپۆرسۆن]] (٢٦) | Home Stadium = [[یاریگای لاوگاردالسڤۆلور]] | FIFA Trigramme = ISL| pattern_la1 = _isl24h | pattern_b1 = _isl24h | pattern_ra1 = _isl24h | pattern_sh1 = _isl24h | pattern_so1 = | leftarm1 = 0044FF | body1 = 0044FF | rightarm1 = 0044FF | shorts1 = 0044FF | socks1 = 0044FF | pattern_la2 = _isl24a | pattern_b2 = _isl24a | pattern_ra2 = _isl24a | pattern_sh2 = _isl24a | pattern_so2 = | leftarm2 = cac8cd | body2 = cac8cd | rightarm2 = cac8cd | shorts2 = cac8cd | socks2 = cac8cdrightarm2 = FFFFFF | FIFA Rank = ٧٢ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{cite web|url=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/ISL|title=FIFA Men's Ranking - Iceland|publisher=FIFA|access-date=18 December 2023}}</ref> | FIFA max = ١٨ | FIFA max date = شوباتی ٢٠١٨ | FIFA min = ١٣١ | FIFA min date = ئەیلوولی ٢٠١٢ | First game = {{fb|ISL}} ٠–٣ {{fb-rt|DEN}}<br>([[ڕێیکیاڤیک]]، ئایسلەند؛ ١٧ی تەممووزی ١٩٤٦) | Largest win = {{fb|MLT}} ٠–٥ {{fb-rt|ISL}}<br>([[تا کالی]]، [[ماڵتا]]؛ ٢٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٧) | Largest loss = {{fb|DEN}} ١٤–٢ {{fb-rt|ISL}}<br>([[کۆپنھاگن]]، [[دانمارک]]؛ ٢٣ی ئابی ١٩٦٧) | World cup apps = ١ | World cup first = [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨|٢٠١٨]] | World cup best = قۆناغی کۆمەڵەکان (٢٠١٨) | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ١ | Regional cup first = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٦|٢٠١٦]] | Regional cup best = قۆناغی چارەکی کۆتایی (٢٠١٦) }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی پیاوانی ئایسلەند''' (بە ئایسلەندی: ''Íslenska karlalandsliðið í knattspyrnu'')، کە بە نازناوی '''کوڕەکانمان''' (Strákarnir okkar) ناسراوە، نوێنەرایەتی وڵاتی [[ئایسلەند]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی ئایسلەند]]ەوە سەرپەرشتی دەکرێت. ھەڵبژاردەکە بە دوو دەستکەوتی مێژوویی گەورە ناسراوە: یەکەمیان گەیشتنیان بوو بە قۆناغی چارەکی کۆتایی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٦]]، و دووەمیان بوون بە بچووکترین وڵات لە مێژوودا لە ڕووی ژمارەی دانیشتووانەوە کە سەرکەوتووە بۆ [[جامی جیھانیی فیفا]] لە ساڵی ٢٠١٨. == مێژوو == [[پەڕگە:Thorgrimur Thrainsson, Iceland's National Team.jpg|وێنۆک|پۆرگریمور پراینسۆن، لەگەڵ ھەڵبژاردەی نیشتمانیی ئایسلەند.]] === ساڵانی سەرەتا === ھەڵبژاردەی ئایسلەند یەکەم یاریی فەرمیی خۆی لە ساڵی ١٩٤٦ ئەنجام دا. بۆ ماوەی دەیان ساڵ، وەک یەکێک لە ھەڵبژاردە لاوازەکانی ئەورووپا مایەوە و نەیتوانی بگاتە ھیچ پاڵەوانێتییەکی گەورە. === سەرھەڵدانی نەوەی زێڕین و موعجیزەی یۆرۆی ٢٠١٦ === لە ساڵانی ٢٠١٠ەکاندا، شۆڕشێک لە تۆپی پێی ئایسلەنددا ڕوویدا بەھۆی وەبەرھێنان لە ژێرخانی وەرزشی (دروستکردنی یاریگای داپۆشراو) و دەرکەوتنی نەوەیەکی بەھرەمەندی نوێ. یەکەم نیشانەی ئەم پێشکەوتنە لە پاڵاوتنەکانی [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤]] بوو، کاتێک گەیشتنە قۆناغی پلەی ئۆف، بەڵام بە کرواتیا دۆڕان. لوتکەی سەرکەوتنیان لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٦]] بوو. بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو، توانیان دوو جار لە ھەڵبژاردەی بەھێزی [[ھۆڵەندا]] ببەنەوە و بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیاندا سەرکەون بۆ پاڵەوانێتییەکی گەورە. لە یۆرۆی ٢٠١٦، ئایسلەند جیھانی تووشی شۆک کرد. لە قۆناغی کۆمەڵەکاندا، دوای یەکسانبوون لەگەڵ [[پورتوگال]] و [[ھەنگاریا]] و بردنەوە لە [[نەمسا]]، سەرکەوتن بۆ قۆناغی ١٦. لەو قۆناغەدا، لە یەکێک لە گەورەترین سوپرایزەکانی مێژووی یۆرۆدا، بە ئەنجامی ٢-١ لە [[ئینگلتەرا]]یان بردەوە.<ref name="England2016">{{cite news|url=https://www.uefa.com/uefaeuro-2016/news/0257-0e9aa2f5f65c-30b1156525f2-1000--england-1-2-iceland-a-shock-for-the-ages/|title=England 1-2 Iceland: A shock for the ages|publisher=UEFA|date=27 June 2016}}</ref> ھەرچەندە لە قۆناغی چارەکی کۆتاییدا بە [[فەڕەنسا]] دۆڕان، بەڵام وەک پاڵەوان گەڕانەوە وڵاتەکەیان. === جامی جیھانی ٢٠١٨ === [[پەڕگە:Iceland national football team World Cup 2018.jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی ئایسلەند دوای دۆڕانیان بە کرواتیا و ماڵئاواییکردنیان لە جامی جیھانیی ٢٠١٨.]] دوای سەرکەوتنە مێژووییەکەیان لە یۆرۆ، ئایسلەند بەردەوام بوو لەسەر دەستکەوتەکانی و توانی وەک یەکەمی گرووپەکەی، لەپێш کرواتیاوە، ڕاستەوخۆ سەرکەوێت بۆ [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨]]. بەمەش بووە بچووکترین وڵات لە مێژوودا کە گەیشتبێتە جامی جیھانی. لە یەکەم یارییاندا، بە شێوەیەکی سەرسوڕھێنەر لەگەڵ [[ئەرژەنتین]] بە ئەنجامی ١-١ یەکسان بوون، کە تێیدا گۆڵپارێز، ھانس پۆر ھالدرسۆن، لێدانێکی سزای لە [[لیۆنێل مێسی]] گەڕاندەوە. == ھاندەران و چەپڵەی ڤایکینگ == [[پەڕگە:ISL-HRV (16).jpg|وێنۆک|یاریی نێوان ئایسلەند و کرواتیا لە جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨، ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨.]] ھاندەرانی ئایسلەند بە دڵسۆزی و شێوازی ھاندانی ناوازەیان ناسراون. دیارترین شێوازیان بریتییە لە "چەپڵەی ڤایکینگ" (Viking Thunder Clap)، کە بریتییە لە چەپڵەلێدانێکی ڕیتمیی ھێواش کە وردە وردە خێرا دەبێت لەگەڵ وتنەوەی دەنگی "ھوو!". ئەم شێوازە لە یۆرۆی ٢٠١٦ ناوبانگێکی جیھانیی پەیدا کرد و بووە سیمبۆلی ڕۆحیەتی تیمی ئایسلەند. == یاریگا == [[پەڕگە:Laugardalsvöllur, Iceland's national football stadium.jpg|وێنۆک|لاوگاردالسڤۆلور، یاریگای نیشتمانیی تۆپی پێی ئایسلەند.]] یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی ئایسلەند بریتییە لە **[[یاریگای لاوگاردالسڤۆلور]]** (Laugardalsvöllur) لە پایتەختی وڵات، [[ڕێیکیاڤیک]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ١٥،٠٠٠ ھاندەر دەبێتەوە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | [[بیرکیر بیارناسن]] | ٢٠١٠–٢٠٢٣ | ١١٣ | ١٥ |- | ٢ | [[ڕونار کریستینسن]] | ١٩٨٧–٢٠٠٤ | ١٠٤ | ٣ |- | ٣ | '''[[ئارۆن گونارسۆن]]''' | ٢٠٠٨–ئێستا | ١٠٤ | ٥ |- | ٤ | [[کاری ئارناسن]] | ٢٠٠٥–٢٠٢١ | ٩٠ | ٦ |- | ٥ | [[ھێرمان ھرێدارسن]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ٨٩ | ٥ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[کۆلبین سیگپۆرسۆن]] | ٢٠١٠–٢٠٢١ | ٢٦ | ٦٤ |- | ١ | [[گیلفی سیگوردسن]] | ٢٠١٠–٢٠٢٣ | ٢٦ | ٨٠ |- | ٣ | [[ئەیدور گودیانسن]] | ١٩٩٦–٢٠١٦ | ٢٦ | ٨٨ |- | ٤ | [[ڕیکاردور یۆنسن]] | ١٩٤٧–١٩٦٥ | ١٧ | ٣٣ |- | ٥ | [[ئالفرێد فینبۆگاسۆن]] | ٢٠١٠–٢٠٢٣ | ١٦ | ٧٣ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Iceland_men%27s_national_football_team ئینگلیزی]، [https://is.wikipedia.org/wiki/Islenska_karlalandsli%C3%B0i%C3%B0_%C3%AD_knattspyrnu ئایسلەندی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|ئایسلەند|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئایسلەند]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە ئایسلەند]] 7mf14657huxo8gyxoqv6ec1e9c8viyv 1457864 1457863 2025-07-10T21:48:13Z Ari Qasm 57423 1457864 wikitext text/x-wiki {{Infobox national football team | Name = ئایسلەند | Nickname = ''Strákarnir okkar'' (کوڕەکانمان) | Badge = Soccer Iceland.png | Association = [[یەکێتیی تۆپی پێی ئایسلەند]] (KSÍ) | Confederation = [[یوفا]] (ئەورووپا) | Coach = ئۆگە ھارییدە | Captain = [[ئارۆن گونارسۆن]] | Most caps = [[بیرکیر بیارناسن]] (١١٣) | Top scorer = [[کۆلبین سیگپۆرسۆن]] (٢٦) | Home Stadium = [[یاریگای لاوگاردالسڤۆلور]] | FIFA Trigramme = ISL| pattern_la1 = _isl24h | pattern_b1 = _isl24h | pattern_ra1 = _isl24h | pattern_sh1 = _isl24h | pattern_so1 = | leftarm1 = 0044FF | body1 = 0044FF | rightarm1 = 0044FF | shorts1 = 0044FF | socks1 = 0044FF | pattern_la2 = _isl24a | pattern_b2 = _isl24a | pattern_ra2 = _isl24a | pattern_sh2 = _isl24a | pattern_so2 = | leftarm2 = cac8cd | body2 = cac8cd | rightarm2 = cac8cd | shorts2 = cac8cd | socks2 = cac8cdrightarm2 = FFFFFF | FIFA Rank = ٧٢ (تا ٤ی نیسانی ٢٠٢٤)<ref name="FIFA Rank">{{cite web|url=https://inside.fifa.com/fifa-world-ranking/ISL|title=FIFA Men's Ranking - Iceland|publisher=FIFA|access-date=18 December 2023}}</ref> | FIFA max = ١٨ | FIFA max date = شوباتی ٢٠١٨ | FIFA min = ١٣١ | FIFA min date = ئەیلوولی ٢٠١٢ | First game = {{fb|ISL}} ٠–٣ {{fb-rt|DEN}}<br>([[ڕێیکیاڤیک]]، ئایسلەند؛ ١٧ی تەممووزی ١٩٤٦) | Largest win = {{fb|MLT}} ٠–٥ {{fb-rt|ISL}}<br>([[تا کالی]]، [[ماڵتا]]؛ ٢٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٧) | Largest loss = {{fb|DEN}} ١٤–٢ {{fb-rt|ISL}}<br>([[کۆپنھاگن]]، [[دانمارک]]؛ ٢٣ی ئابی ١٩٦٧) | World cup apps = ١ | World cup first = [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨|٢٠١٨]] | World cup best = قۆناغی کۆمەڵەکان (٢٠١٨) | Regional name = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپا]] | Regional cup apps = ١ | Regional cup first = [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٦|٢٠١٦]] | Regional cup best = قۆناغی چارەکی کۆتایی (٢٠١٦) }} '''ھەڵبژاردەی تۆپی پێی پیاوانی ئایسلەند''' (بە ئایسلەندی: ''Íslenska karlalandsliðið í knattspyrnu'')، کە بە نازناوی '''کوڕەکانمان''' (Strákarnir okkar) ناسراوە، نوێنەرایەتی وڵاتی [[ئایسلەند]] دەکات لە پاڵەوانێتییە نێودەوڵەتییەکانی تۆپی پێدا و لەلایەن [[یەکێتیی تۆپی پێی ئایسلەند]]ەوە سەرپەرشتی دەکرێت. ھەڵبژاردەکە بە دوو دەستکەوتی مێژوویی گەورە ناسراوە: یەکەمیان گەیشتنیان بوو بە قۆناغی چارەکی کۆتایی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٦]]، و دووەمیان بوون بە بچووکترین وڵات لە مێژوودا لە ڕووی ژمارەی دانیشتووانەوە کە سەرکەوتووە بۆ [[جامی جیھانیی فیفا]] لە ساڵی ٢٠١٨. == مێژوو == [[پەڕگە:Thorgrimur Thrainsson, Iceland's National Team.jpg|وێنۆک|پۆرگریمور پراینسۆن، لەگەڵ ھەڵبژاردەی نیشتمانیی ئایسلەند.]] === ساڵانی سەرەتا === ھەڵبژاردەی ئایسلەند یەکەم یاریی فەرمیی خۆی لە ساڵی ١٩٤٦ ئەنجام دا. بۆ ماوەی دەیان ساڵ، وەک یەکێک لە ھەڵبژاردە لاوازەکانی ئەورووپا مایەوە و نەیتوانی بگاتە ھیچ پاڵەوانێتییەکی گەورە. === سەرھەڵدانی نەوەی زێڕین و موعجیزەی یۆرۆی ٢٠١٦ === لە ساڵانی ٢٠١٠ەکاندا، شۆڕشێک لە تۆپی پێی ئایسلەنددا ڕوویدا بەھۆی وەبەرھێنان لە ژێرخانی وەرزشی (دروستکردنی یاریگای داپۆشراو) و دەرکەوتنی نەوەیەکی بەھرەمەندی نوێ. یەکەم نیشانەی ئەم پێشکەوتنە لە پاڵاوتنەکانی [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٤]] بوو، کاتێک گەیشتنە قۆناغی پلەی ئۆف، بەڵام بە کرواتیا دۆڕان. لوتکەی سەرکەوتنیان لە پاڵاوتنەکانی [[جامی نەتەوەکانی ئەورووپای ٢٠١٦]] بوو. بە شێوەیەکی چاوەڕواننەکراو، توانیان دوو جار لە ھەڵبژاردەی بەھێزی [[ھۆڵەندا]] ببەنەوە و بۆ یەکەمجار لە مێژووی خۆیاندا سەرکەون بۆ پاڵەوانێتییەکی گەورە. لە یۆرۆی ٢٠١٦، ئایسلەند جیھانی تووشی شۆک کرد. لە قۆناغی کۆمەڵەکاندا، دوای یەکسانبوون لەگەڵ [[پورتوگال]] و [[ھەنگاریا]] و بردنەوە لە [[نەمسا]]، سەرکەوتن بۆ قۆناغی ١٦. لەو قۆناغەدا، لە یەکێک لە گەورەترین سوپرایزەکانی مێژووی یۆرۆدا، بە ئەنجامی ٢-١ لە [[ئینگلتەرا]]یان بردەوە.<ref name="England2016">{{cite news|url=https://www.uefa.com/uefaeuro-2016/news/0257-0e9aa2f5f65c-30b1156525f2-1000--england-1-2-iceland-a-shock-for-the-ages/|title=England 1-2 Iceland: A shock for the ages|publisher=UEFA|date=27 June 2016}}</ref> ھەرچەندە لە قۆناغی چارەکی کۆتاییدا بە [[فەڕەنسا]] دۆڕان، بەڵام وەک پاڵەوان گەڕانەوە وڵاتەکەیان. === جامی جیھانیی ٢٠١٨ === [[پەڕگە:Iceland national football team World Cup 2018.jpg|وێنۆک|ھەڵبژاردەی ئایسلەند دوای دۆڕانیان بە کرواتیا و ماڵئاواییکردنیان لە جامی جیھانیی ٢٠١٨.]] دوای سەرکەوتنە مێژووییەکەیان لە یۆرۆ، ئایسلەند بەردەوام بوو لەسەر دەستکەوتەکانی و توانی وەک یەکەمی گرووپەکەی، لەپێш کرواتیاوە، ڕاستەوخۆ سەرکەوێت بۆ [[جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨]]. بەمەش بووە بچووکترین وڵات لە مێژوودا کە گەیشتبێتە جامی جیھانی. لە یەکەم یارییاندا، بە شێوەیەکی سەرسوڕھێنەر لەگەڵ [[ئەرژەنتین]] بە ئەنجامی ١-١ یەکسان بوون، کە تێیدا گۆڵپارێز، ھانس پۆر ھالدرسۆن، لێدانێکی سزای لە [[لیۆنێل مێسی]] گەڕاندەوە. == ھاندەران و چەپڵەی ڤایکینگ == [[پەڕگە:ISL-HRV (16).jpg|وێنۆک|یاریی نێوان ئایسلەند و کرواتیا لە جامی جیھانیی فیفای ٢٠١٨، ٢٦ی حوزەیرانی ٢٠١٨.]] ھاندەرانی ئایسلەند بە دڵسۆزی و شێوازی ھاندانی ناوازەیان ناسراون. دیارترین شێوازیان بریتییە لە "چەپڵەی ڤایکینگ" (Viking Thunder Clap)، کە بریتییە لە چەپڵەلێدانێکی ڕیتمیی ھێواش کە وردە وردە خێرا دەبێت لەگەڵ وتنەوەی دەنگی "ھوو!". ئەم شێوازە لە یۆرۆی ٢٠١٦ ناوبانگێکی جیھانیی پەیدا کرد و بووە سیمبۆلی ڕۆحیەتی تیمی ئایسلەند. == یاریگا == [[پەڕگە:Laugardalsvöllur, Iceland's national football stadium.jpg|وێنۆک|لاوگاردالسڤۆلور، یاریگای نیشتمانیی تۆپی پێی ئایسلەند.]] یاریگای سەرەکی و نیشتمانیی ھەڵبژاردەی ئایسلەند بریتییە لە **[[یاریگای لاوگاردالسڤۆلور]]** (Laugardalsvöllur) لە پایتەختی وڵات، [[ڕێیکیاڤیک]]. یاریگاکە جێگەی نزیکەی ١٥،٠٠٠ ھاندەر دەبێتەوە. == یاریزانەکان == === زۆرترین بەشداری === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! یاری ! گۆڵ |- | ١ | [[بیرکیر بیارناسن]] | ٢٠١٠–٢٠٢٣ | ١١٣ | ١٥ |- | ٢ | [[ڕونار کریستینسن]] | ١٩٨٧–٢٠٠٤ | ١٠٤ | ٣ |- | ٣ | '''[[ئارۆن گونارسۆن]]''' | ٢٠٠٨–ئێستا | ١٠٤ | ٥ |- | ٤ | [[کاری ئارناسن]] | ٢٠٠٥–٢٠٢١ | ٩٠ | ٦ |- | ٥ | [[ھێرمان ھرێدارسن]] | ١٩٩٦–٢٠١١ | ٨٩ | ٥ |} ''یاریزانە '''تۆخەکان''' ھێشتا یاری دەکەن.'' === گۆڵکاران === {| class="wikitable" style="text-align:center;" ! پلە ! یاریزان ! ماوە ! گۆڵ ! یاری |- | ١ | [[کۆلبین سیگپۆرسۆن]] | ٢٠١٠–٢٠٢١ | ٢٦ | ٦٤ |- | ١ | [[گیلفی سیگوردسن]] | ٢٠١٠–٢٠٢٣ | ٢٦ | ٨٠ |- | ٣ | [[ئەیدور گودیانسن]] | ١٩٩٦–٢٠١٦ | ٢٦ | ٨٨ |- | ٤ | [[ڕیکاردور یۆنسن]] | ١٩٤٧–١٩٦٥ | ١٧ | ٣٣ |- | ٥ | [[ئالفرێد فینبۆگاسۆن]] | ٢٠١٠–٢٠٢٣ | ١٦ | ٧٣ |} == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} لەسەر بنەمای وتارەکانی ویکیپیدیای [https://en.wikipedia.org/wiki/Iceland_men%27s_national_football_team ئینگلیزی]، [https://is.wikipedia.org/wiki/Islenska_karlalandsli%C3%B0i%C3%B0_%C3%AD_knattspyrnu ئایسلەندی] و سەرچاوەی فەرمیی ترەوە وەرگیراوە، بە داڕشتنێکی جیاواز و فراوانتر نەک وەرگێڕانی وشەبەوشە. {{تووڵی دەروازە|وەرزش|تۆپی پێ|ئایسلەند|ئەورووپا}} [[پۆل:ھەڵبژاردەی تۆپی پێی ئایسلەند]] [[پۆل:ھەڵبژاردە نیشتمانییەکانی ئەورووپا]] [[پۆل:وەرزش لە ئایسلەند]] 4v0bcymekztk87rwo3i82f5sk6z100m 0 287062 1457869 2025-07-10T22:32:03Z Ari Qasm 57423 دروست کراو بە وەرگێڕانی پەڕەی «[[:en:Special:Redirect/revision/1293648897|Battle of Charah]]» 1457869 wikitext text/x-wiki '''شەڕی چەرە'''، '''شەڕی چەرەھ''' یان '''شەڕی چارێ''' (١٢-١٧ی ئازاری ١٩١٨) یان '''ھەڵمەتی چەرە''' شەڕێک بوو لە نێوان [[خۆبەخشە ئاشوورییەکان]] بە سەرۆکایەتیی [[ئاغا پەتڕۆس]] و [[مەلیک خوشابا]] دژی [[شکاک|خێڵی شکاک]] بە سەرۆکایەتیی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] لە تۆڵەسەندنەوە لە تیرۆرکردنی [[بنیامین مارشەمعوون]] ڕوویدا. سمکۆ شکاک کە بەرپرسیار بوو لە کوشتنی پارتریاقی ئاشووری مار شەمعوون لە قەڵاکەدا دەمێنێتەوە. کە قەڵاکە سەرەڕای ھەوڵە زۆرەکانی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ئێران]] ھەرگیز داگیر نەکرابوو.<ref>{{Cite book|last=Ismael|first=Yaqo Malik|url=https://books.google.com/books?id=ca1tEAAAQBAJ&dq=malik+oshana&pg=PT173|title=Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945|date=1964|publisher=Ramon Michael|page=152|language=en}}</ref> == پێشینە == لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩١٨ [[بنیامین مارشەمعوون|مار شەمعوون]] و بەشێکی زۆر لە ١٥٠ پاسەوانەکەی لەلایەن [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] (ئیسماعیل ئاغا شکاک) ئاغای کورد لە شارۆچکەی [[تازەشار]] لە [[سەڵماس]] (فارس) تیرۆر کران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=http://www.aina.org/articles/marbsh.htm |ڕێکەوتی سەردان=2022-06-05 |وێبگە=www.aina.org}}</ref><ref>{{Cite book|last=Donabed|first=Sargon|url=http://dx.doi.org/10.1515/9780748686032|title=Reforging a Forgotten History|date=2015-02-27|isbn=9780748686032|doi=10.1515/9780748686032}}</ref> دوابەدوای کوژرانی مار شەمعوون، ھێزەکانی [[ئاشوورییەکان|ئاشووری]] بە فەرماندەییی [[ئاغا پەتڕۆس]] ھێرشیان کردە سەر شاری تازەشار سمکۆ و بە تۆپخانەی قورس بۆردوومانیان کرد و لە ئەنجامدا نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کورد کوژران.<ref name="nala4u_2020-09-12">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/%d9%83%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%a2%d8%ba%d8%a7-%d8%a8%d8%b7%d8%b1%d8%b3-%d8%b3%d9%86%d8%ad%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b1%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b4%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d8%a7/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> سمکۆ شارەکەی بەجێھێشت و بەرەو چەرە ڕۆیشت،<ref name="auto3">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/%d9%83%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%a2%d8%ba%d8%a7-%d8%a8%d8%b7%d8%b1%d8%b3-%d8%b3%d9%86%d8%ad%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b1%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b4%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d8%a7/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> کە دواتر شەڕی چەرە لەوێ دەستی پێکرد. == شەڕەکە == سەربازانی [[ورمێ]] تا ١٢ی ئازار نەگەیشتنە [[قەڵای چاری|قەڵای چەرە]]، وەک سەرکردە سەربازییەکان لە نامەکەیدا بۆ سورمە دبیس مار شەمعوون پێیان ڕاگەیاندوون. بەڵام لەو مانگەدا کۆمەڵێک پاسەوان لە ھێزەکانی [[سەڵماس|سەڵماسەوە]] لەسەر ئەو شاخە بەرزانە ڕێکخران و بەدوای سەربازە ئاشوورییەکانی ورمێدا دەگەڕان کە چاوەڕێی ھێرشکردنە سەر چەرە بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٥ی ئازاردا سورمە دبیت مار شەمعووون و براکەی داوود مار شەمعوون و پاڵکۆڤنیک کۆندریاتۆف و ئەفسەر ڤالۆدیا فەرمانیان دا و دەیانگوت لە ١٦ی ئازاردا دەبێت لە پێش سەربازانی ورمێ لە نزیک چەرە ھێرش بکرێتە سەر بەشەکانی دیکەی [[تازەشار]] بۆ ئەوەی پشتی ئاشوورییەکان لە دووژمن بەتاڵ بێت.{{Sfn|Ismael|1964}} کاتژمێر دوو لە نیوەی شەودا مەلیک ئۆشانای [[تخوما]] و مەلیک شەمسدین لە [[تیاری|تیاریی]] خواروو کە دوو [[ڕێژنگ|ڕێژنگیان]] لەبەردەستدا بوو شارۆچکەی تازەشاریان گەمارۆدا. ڕاب خەیلا داوود و شلەمۆن مەلیک ئیسماعیل تۆپێکیان لەسەر گردی مار یۆخانان دانا. ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) لازار کاکو دبیت سامانۆ لە تیاریی سەرەوە لەنێو سوپاکەدا کە لە گوندی قەڵاسەر دانران، لە نێوان خوسرەوئاباد و [[سەڵماس]]، بۆ پاراستنی میحوەرەکە لە سوپای ئێران، بۆیە نەیاندەتوانی بچنە سەرەوە و ھاوکاریی کوردەکان بکەن لە تازەشار. ڕاب ترێما (فەرماندەی ٢٠٠) دانیال مەلیک ئیسماعیل و ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) ئیسرائێل پیتیۆی تخوما لەگەڵ سەربازەکانیان لە خوسرەوئاباد بەجێھێڵران، بۆ ئەوەی بنێردرێن بۆ ئەوەی کە زۆرترین پێویستی بە یارمەتی و ڕزگارکردن ھەیە.{{Sfn|Ismael|1964}} بەیانیی شەڕەکە لە دەوروبەری ئەو بەشەی شارۆچکەکە دەستی پێکرد کە زیانیان پێنەگەیشت. ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و دواتر وەستابوون چونکە ھێرشەکانی ئاشوورییەکان چوونە ناوەوە. ھەر زوو دوای تەسلیمبوونی تەواوی شارۆچکەکە، ئەو کەسانەی لە ئاشوورییەکان کوژراون، نزیکەی ٧١ کەس بوون لە کاتێکدا کورد نزیکەی ٥٠٠ کەسی لەدەستدا. ھەر زوو دوای ئەوەی داوود مار شەمعوون لەلایەن پاسەوانانی پاسەوانی لوتکەی شاخەکانەوە ئاگادارکرایەوە کە ھێزی ئاشووری ورمێ گەیشتوون، ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ورمێ دەستیان بە شەڕی تووند کرد.{{Sfn|Ismael|1964}} ھۆکاری دواکەوتنی ھێزەکانی ورمێ لەبەر ئەوە بوو کە لە ڕێگای تازەشار لە گوندەکاندا تووشی کورد بوون، [[ئاغا پەتڕۆس]] ڕێبەری ھەموو شەڕەکە بوو و [[ئاغا پەتڕۆس|ئاغا پترۆس]] و ڕاوێژکارەکانی مەلیک ئیسماعیلی دووەم و [[مەلیک خوشابا]] بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٦ی ئازاردا ھێزەکانی ورمێ ھێرشەکانیان بۆ سەر قەڵای چەرە دەست پێکرد، کوردەکان شەڕێکی تووندیان کرد و ئاشوورییەکان چاوەڕوانی ئەوەیان نەدەکرد کە زۆرێک لە یاخیبووان لەو قەڵایە قەڵادار بن. ڕۆژی دواتر لە کاتێکی زۆر زووی بەیانی ئاشوورییەکان تۆپیان لە سوپاکە لە لای باکووری چەرە تەقاند. دانیال مەلیک ئیسماعیل پاسەوانیی ڕێگاکەی بەرەو خانە بەرری دەکرد لە کاتێکدا ئاوۆی کوڕی شمۆئێل خان لەگەڵ لای چەپی ورمێ و لە نزیک خانە بەرری دانران بەم شێوەیە قەڵاکەیان گەمارۆ دەدا. ھەر زوو دوای ئەوەی ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و ڕێژنگ و دەمانچەی ماکسیم و تفەنگ بەرەو قەڵا و سەنگەرەکانی دووژمنیان. ھەر زوو دوای ئەوە دانیال مەلیک ئیسماعیل فەرمانی دەستبەرداربوون لە بەرەکەی لە خانە بەرری پێدرا و لەلایەن داوود مار شەمعوونەوە فەرمانی پێکرا کە ھێزی زۆر نەنێرێت بۆ پاسەوانیکردنی ڕێگاکە. ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ئاشووری چوونە ناو سەنگەرەکانی کوردەوە.{{Sfn|Ismael|1964}} == دەرئەنجامەکان == کاتێک سمکۆ بینی ئاشوورییەکان ھێزەکانیان بڵاوە پێدەکەن، دەستی کرد بە دڵەڕاوکێ و پیاوەکانی لەوێ دانا و جێیانیھێشت و بە ڕێگای خانە بەرریدا ڕۆیشت.{{Sfn|Ismael|1964}} دەوترێت ڕووباری چەرە بە تەواوی سوور بوو لە خوێنی شەڕڤانانی [[شکاک]] کە مردبوون.{{Sfn|Ismael|1964}} قەڵای چەرە داگیرکرا و تاڵان کرا، ھەروەھا ئاشوورییەکان ئەو کاغەزە شاراوەیان دۆزیەوە کە پێشنیاری کوشتنی مار شەمعوونی تێدا بوو.<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926 Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-3-031-44973-4|pages=121|language=en}}</ref> ئاشوورییەکان کە ھێشتا بەدوای تۆڵەسەندنەوەدا بوون، دواتر ٥٠٠ پەنابەری کوردیان لە شاری [[ورمێ]] کۆمەڵکوژ کرد.<ref>{{Cite book|last=Strecker|first=Mark|url=https://books.google.com/books?id=-4Z7DwAAQBAJ|title=Americans in a Splintering Europe Refugees, Missionaries and Journalists in World War I|date=2018|publisher=Mcfarland|isbn=978-1-4766-7602-9|pages=152|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Bulloch|first=John|url=https://books.google.com/books?id=XWptAAAAMAAJ|title=No Friends But the Mountains The Tragic History of the Kurds|date=1992|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-508075-9|pages=200|language=en}}</ref> == سەرچاوەکان == [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:دەیەی ١٩١٠]] [[پۆل:ئێران]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] 59w5e38zgp8zcd7ndcj72h053b6jepn 1457870 1457869 2025-07-10T22:33:04Z Ari Qasm 57423 1457870 wikitext text/x-wiki '''شەڕی چەرە'''، '''شەڕی چەرەھ''' یان '''شەڕی چارێ''' (١٢-١٧ی ئازاری ١٩١٨) یان '''ھەڵمەتی چەرە''' شەڕێک بوو لە نێوان [[خۆبەخشە ئاشوورییەکان]] بە سەرۆکایەتیی [[ئاغا پەتڕۆس]] و [[مەلیک خوشابا]] دژی [[شکاک|خێڵی شکاک]] بە سەرۆکایەتیی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] لە تۆڵەسەندنەوە لە تیرۆرکردنی [[بنیامین مارشەمعوون]] ڕوویدا. سمکۆ شکاک کە بەرپرسیار بوو لە کوشتنی پارتریاقی ئاشووری مار شەمعوون لە قەڵاکەدا دەمێنێتەوە. کە قەڵاکە سەرەڕای ھەوڵە زۆرەکانی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ئێران]] ھەرگیز داگیر نەکرابوو.<ref>{{Cite book|last=Ismael|first=Yaqo Malik|url=https://books.google.com/books?id=ca1tEAAAQBAJ&dq=malik+oshana&pg=PT173|title=Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945|date=1964|publisher=Ramon Michael|page=152|language=en}}</ref> == پێشینە == لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩١٨ [[بنیامین مارشەمعوون|مار شەمعوون]] و بەشێکی زۆر لە ١٥٠ پاسەوانەکەی لەلایەن [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] (ئیسماعیل ئاغا شکاک) ئاغای کورد لە شارۆچکەی [[تازەشار]] لە [[سەڵماس]] (فارس) تیرۆر کران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=http://www.aina.org/articles/marbsh.htm |ڕێکەوتی سەردان=2022-06-05 |وێبگە=www.aina.org}}</ref><ref>{{Cite book|last=Donabed|first=Sargon|url=http://dx.doi.org/10.1515/9780748686032|title=Reforging a Forgotten History|date=2015-02-27|isbn=9780748686032|doi=10.1515/9780748686032}}</ref> دوابەدوای کوژرانی مار شەمعوون، ھێزەکانی [[ئاشوورییەکان|ئاشووری]] بە فەرماندەییی [[ئاغا پەتڕۆس]] ھێرشیان کردە سەر شاری تازەشار سمکۆ و بە تۆپخانەی قورس بۆردوومانیان کرد و لە ئەنجامدا نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کورد کوژران.<ref name="nala4u_2020-09-12">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/%d9%83%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%a2%d8%ba%d8%a7-%d8%a8%d8%b7%d8%b1%d8%b3-%d8%b3%d9%86%d8%ad%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b1%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b4%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d8%a7/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> سمکۆ شارەکەی بەجێھێشت و بەرەو چەرە ڕۆیشت،<ref name="auto3">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/%d9%83%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%a2%d8%ba%d8%a7-%d8%a8%d8%b7%d8%b1%d8%b3-%d8%b3%d9%86%d8%ad%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b1%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b4%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d8%a7/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> کە دواتر شەڕی چەرە لەوێ دەستی پێکرد. == شەڕەکە == سەربازانی [[ورمێ]] تا ١٢ی ئازار نەگەیشتنە [[قەڵای چاری|قەڵای چەرە]]، وەک سەرکردە سەربازییەکان لە نامەکەیدا بۆ سورمە دبیس مار شەمعوون پێیان ڕاگەیاندوون. بەڵام لەو مانگەدا کۆمەڵێک پاسەوان لە ھێزەکانی [[سەڵماس|سەڵماسەوە]] لەسەر ئەو شاخە بەرزانە ڕێکخران و بەدوای سەربازە ئاشوورییەکانی ورمێدا دەگەڕان کە چاوەڕێی ھێرشکردنە سەر چەرە بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٥ی ئازاردا سورمە دبیت مار شەمعووون و براکەی داوود مار شەمعوون و پاڵکۆڤنیک کۆندریاتۆف و ئەفسەر ڤالۆدیا فەرمانیان دا و دەیانگوت لە ١٦ی ئازاردا دەبێت لە پێش سەربازانی ورمێ لە نزیک چەرە ھێرش بکرێتە سەر بەشەکانی دیکەی [[تازەشار]] بۆ ئەوەی پشتی ئاشوورییەکان لە دووژمن بەتاڵ بێت.{{Sfn|Ismael|1964}} کاتژمێر دوو لە نیوەی شەودا مەلیک ئۆشانای [[تخوما]] و مەلیک شەمسدین لە [[تیاری|تیاریی]] خواروو کە دوو [[ڕێژنگ|ڕێژنگیان]] لەبەردەستدا بوو شارۆچکەی تازەشاریان گەمارۆدا. ڕاب خەیلا داوود و شلەمۆن مەلیک ئیسماعیل تۆپێکیان لەسەر گردی مار یۆخانان دانا. ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) لازار کاکو دبیت سامانۆ لە تیاریی سەرەوە لەنێو سوپاکەدا کە لە گوندی قەڵاسەر دانران، لە نێوان خوسرەوئاباد و [[سەڵماس]]، بۆ پاراستنی میحوەرەکە لە سوپای ئێران، بۆیە نەیاندەتوانی بچنە سەرەوە و ھاوکاریی کوردەکان بکەن لە تازەشار. ڕاب ترێما (فەرماندەی ٢٠٠) دانیال مەلیک ئیسماعیل و ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) ئیسرائێل پیتیۆی تخوما لەگەڵ سەربازەکانیان لە خوسرەوئاباد بەجێھێڵران، بۆ ئەوەی بنێردرێن بۆ ئەوەی کە زۆرترین پێویستی بە یارمەتی و ڕزگارکردن ھەیە.{{Sfn|Ismael|1964}} بەیانیی شەڕەکە لە دەوروبەری ئەو بەشەی شارۆچکەکە دەستی پێکرد کە زیانیان پێنەگەیشت. ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و دواتر وەستابوون چونکە ھێرشەکانی ئاشوورییەکان چوونە ناوەوە. ھەر زوو دوای تەسلیمبوونی تەواوی شارۆچکەکە، ئەو کەسانەی لە ئاشوورییەکان کوژراون، نزیکەی ٧١ کەس بوون لە کاتێکدا کورد نزیکەی ٥٠٠ کەسی لەدەستدا. ھەر زوو دوای ئەوەی داوود مار شەمعوون لەلایەن پاسەوانانی پاسەوانی لوتکەی شاخەکانەوە ئاگادارکرایەوە کە ھێزی ئاشووری ورمێ گەیشتوون، ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ورمێ دەستیان بە شەڕی تووند کرد.{{Sfn|Ismael|1964}} ھۆکاری دواکەوتنی ھێزەکانی ورمێ لەبەر ئەوە بوو کە لە ڕێگای تازەشار لە گوندەکاندا تووشی کورد بوون، [[ئاغا پەتڕۆس]] ڕێبەری ھەموو شەڕەکە بوو و [[ئاغا پەتڕۆس|ئاغا پترۆس]] و ڕاوێژکارەکانی مەلیک ئیسماعیلی دووەم و [[مەلیک خوشابا]] بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٦ی ئازاردا ھێزەکانی ورمێ ھێرشەکانیان بۆ سەر قەڵای چەرە دەست پێکرد، کوردەکان شەڕێکی تووندیان کرد و ئاشوورییەکان چاوەڕوانی ئەوەیان نەدەکرد کە زۆرێک لە یاخیبووان لەو قەڵایە قەڵادار بن. ڕۆژی دواتر لە کاتێکی زۆر زووی بەیانی ئاشوورییەکان تۆپیان لە سوپاکە لە لای باکووری چەرە تەقاند. دانیال مەلیک ئیسماعیل پاسەوانیی ڕێگاکەی بەرەو خانە بەرری دەکرد لە کاتێکدا ئاوۆی کوڕی شمۆئێل خان لەگەڵ لای چەپی ورمێ و لە نزیک خانە بەرری دانران بەم شێوەیە قەڵاکەیان گەمارۆ دەدا. ھەر زوو دوای ئەوەی ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و ڕێژنگ و دەمانچەی ماکسیم و تفەنگ بەرەو قەڵا و سەنگەرەکانی دووژمنیان. ھەر زوو دوای ئەوە دانیال مەلیک ئیسماعیل فەرمانی دەستبەرداربوون لە بەرەکەی لە خانە بەرری پێدرا و لەلایەن داوود مار شەمعوونەوە فەرمانی پێکرا کە ھێزی زۆر نەنێرێت بۆ پاسەوانیکردنی ڕێگاکە. ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ئاشووری چوونە ناو سەنگەرەکانی کوردەوە.{{Sfn|Ismael|1964}} == دەرئەنجامەکان == کاتێک سمکۆ بینی ئاشوورییەکان ھێزەکانیان بڵاوە پێدەکەن، دەستی کرد بە دڵەڕاوکێ و پیاوەکانی لەوێ دانا و جێیانیھێشت و بە ڕێگای خانە بەرریدا ڕۆیشت.{{Sfn|Ismael|1964}} دەوترێت ڕووباری چەرە بە تەواوی سوور بوو لە خوێنی شەڕڤانانی [[شکاک]] کە مردبوون.{{Sfn|Ismael|1964}} قەڵای چەرە داگیرکرا و تاڵان کرا، ھەروەھا ئاشوورییەکان ئەو کاغەزە شاراوەیان دۆزیەوە کە پێشنیاری کوشتنی مار شەمعوونی تێدا بوو.<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926 Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-3-031-44973-4|pages=121|language=en}}</ref> ئاشوورییەکان کە ھێشتا بەدوای تۆڵەسەندنەوەدا بوون، دواتر ٥٠٠ پەنابەری کوردیان لە شاری [[ورمێ]] کۆمەڵکوژ کرد.<ref>{{Cite book|last=Strecker|first=Mark|url=https://books.google.com/books?id=-4Z7DwAAQBAJ|title=Americans in a Splintering Europe Refugees, Missionaries and Journalists in World War I|date=2018|publisher=Mcfarland|isbn=978-1-4766-7602-9|pages=152|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Bulloch|first=John|url=https://books.google.com/books?id=XWptAAAAMAAJ|title=No Friends But the Mountains The Tragic History of the Kurds|date=1992|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-508075-9|pages=200|language=en}}</ref> == سەرچاوەکان == [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:دەیەی ١٩١٠]] [[پۆل:ئێران]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] <references />{{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران}} kvwu8sx7ooswgu3xywioffmf7s98zdb 1457878 1457870 2025-07-11T01:15:58Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی چەرە]]ی بە بێ بەجێھشتنی ڕەوانەکەرێک گواستەوە بۆ [[ڕەزمی چاری]]: ناوی ھەڵە: بەپێی کتێبی «عەمەر خانی شکاک: لە سەرھەڵدانی سمکۆوە تا کۆماری کوردستان». بڕوانە [[ڕەزم]] 1457870 wikitext text/x-wiki '''شەڕی چەرە'''، '''شەڕی چەرەھ''' یان '''شەڕی چارێ''' (١٢-١٧ی ئازاری ١٩١٨) یان '''ھەڵمەتی چەرە''' شەڕێک بوو لە نێوان [[خۆبەخشە ئاشوورییەکان]] بە سەرۆکایەتیی [[ئاغا پەتڕۆس]] و [[مەلیک خوشابا]] دژی [[شکاک|خێڵی شکاک]] بە سەرۆکایەتیی [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] لە تۆڵەسەندنەوە لە تیرۆرکردنی [[بنیامین مارشەمعوون]] ڕوویدا. سمکۆ شکاک کە بەرپرسیار بوو لە کوشتنی پارتریاقی ئاشووری مار شەمعوون لە قەڵاکەدا دەمێنێتەوە. کە قەڵاکە سەرەڕای ھەوڵە زۆرەکانی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ئێران]] ھەرگیز داگیر نەکرابوو.<ref>{{Cite book|last=Ismael|first=Yaqo Malik|url=https://books.google.com/books?id=ca1tEAAAQBAJ&dq=malik+oshana&pg=PT173|title=Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945|date=1964|publisher=Ramon Michael|page=152|language=en}}</ref> == پێشینە == لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩١٨ [[بنیامین مارشەمعوون|مار شەمعوون]] و بەشێکی زۆر لە ١٥٠ پاسەوانەکەی لەلایەن [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] (ئیسماعیل ئاغا شکاک) ئاغای کورد لە شارۆچکەی [[تازەشار]] لە [[سەڵماس]] (فارس) تیرۆر کران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=http://www.aina.org/articles/marbsh.htm |ڕێکەوتی سەردان=2022-06-05 |وێبگە=www.aina.org}}</ref><ref>{{Cite book|last=Donabed|first=Sargon|url=http://dx.doi.org/10.1515/9780748686032|title=Reforging a Forgotten History|date=2015-02-27|isbn=9780748686032|doi=10.1515/9780748686032}}</ref> دوابەدوای کوژرانی مار شەمعوون، ھێزەکانی [[ئاشوورییەکان|ئاشووری]] بە فەرماندەییی [[ئاغا پەتڕۆس]] ھێرشیان کردە سەر شاری تازەشار سمکۆ و بە تۆپخانەی قورس بۆردوومانیان کرد و لە ئەنجامدا نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کورد کوژران.<ref name="nala4u_2020-09-12">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/%d9%83%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%a2%d8%ba%d8%a7-%d8%a8%d8%b7%d8%b1%d8%b3-%d8%b3%d9%86%d8%ad%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b1%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b4%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d8%a7/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> سمکۆ شارەکەی بەجێھێشت و بەرەو چەرە ڕۆیشت،<ref name="auto3">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/%d9%83%d8%aa%d8%a7%d8%a8-%d8%a2%d8%ba%d8%a7-%d8%a8%d8%b7%d8%b1%d8%b3-%d8%b3%d9%86%d8%ad%d8%a7%d8%b1%d9%8a%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d9%82%d8%b1%d9%86-%d8%a7%d9%84%d8%b9%d8%b4%d8%b1%d9%8a%d9%86-%d8%a7/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> کە دواتر شەڕی چەرە لەوێ دەستی پێکرد. == شەڕەکە == سەربازانی [[ورمێ]] تا ١٢ی ئازار نەگەیشتنە [[قەڵای چاری|قەڵای چەرە]]، وەک سەرکردە سەربازییەکان لە نامەکەیدا بۆ سورمە دبیس مار شەمعوون پێیان ڕاگەیاندوون. بەڵام لەو مانگەدا کۆمەڵێک پاسەوان لە ھێزەکانی [[سەڵماس|سەڵماسەوە]] لەسەر ئەو شاخە بەرزانە ڕێکخران و بەدوای سەربازە ئاشوورییەکانی ورمێدا دەگەڕان کە چاوەڕێی ھێرشکردنە سەر چەرە بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٥ی ئازاردا سورمە دبیت مار شەمعووون و براکەی داوود مار شەمعوون و پاڵکۆڤنیک کۆندریاتۆف و ئەفسەر ڤالۆدیا فەرمانیان دا و دەیانگوت لە ١٦ی ئازاردا دەبێت لە پێش سەربازانی ورمێ لە نزیک چەرە ھێرش بکرێتە سەر بەشەکانی دیکەی [[تازەشار]] بۆ ئەوەی پشتی ئاشوورییەکان لە دووژمن بەتاڵ بێت.{{Sfn|Ismael|1964}} کاتژمێر دوو لە نیوەی شەودا مەلیک ئۆشانای [[تخوما]] و مەلیک شەمسدین لە [[تیاری|تیاریی]] خواروو کە دوو [[ڕێژنگ|ڕێژنگیان]] لەبەردەستدا بوو شارۆچکەی تازەشاریان گەمارۆدا. ڕاب خەیلا داوود و شلەمۆن مەلیک ئیسماعیل تۆپێکیان لەسەر گردی مار یۆخانان دانا. ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) لازار کاکو دبیت سامانۆ لە تیاریی سەرەوە لەنێو سوپاکەدا کە لە گوندی قەڵاسەر دانران، لە نێوان خوسرەوئاباد و [[سەڵماس]]، بۆ پاراستنی میحوەرەکە لە سوپای ئێران، بۆیە نەیاندەتوانی بچنە سەرەوە و ھاوکاریی کوردەکان بکەن لە تازەشار. ڕاب ترێما (فەرماندەی ٢٠٠) دانیال مەلیک ئیسماعیل و ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) ئیسرائێل پیتیۆی تخوما لەگەڵ سەربازەکانیان لە خوسرەوئاباد بەجێھێڵران، بۆ ئەوەی بنێردرێن بۆ ئەوەی کە زۆرترین پێویستی بە یارمەتی و ڕزگارکردن ھەیە.{{Sfn|Ismael|1964}} بەیانیی شەڕەکە لە دەوروبەری ئەو بەشەی شارۆچکەکە دەستی پێکرد کە زیانیان پێنەگەیشت. ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و دواتر وەستابوون چونکە ھێرشەکانی ئاشوورییەکان چوونە ناوەوە. ھەر زوو دوای تەسلیمبوونی تەواوی شارۆچکەکە، ئەو کەسانەی لە ئاشوورییەکان کوژراون، نزیکەی ٧١ کەس بوون لە کاتێکدا کورد نزیکەی ٥٠٠ کەسی لەدەستدا. ھەر زوو دوای ئەوەی داوود مار شەمعوون لەلایەن پاسەوانانی پاسەوانی لوتکەی شاخەکانەوە ئاگادارکرایەوە کە ھێزی ئاشووری ورمێ گەیشتوون، ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ورمێ دەستیان بە شەڕی تووند کرد.{{Sfn|Ismael|1964}} ھۆکاری دواکەوتنی ھێزەکانی ورمێ لەبەر ئەوە بوو کە لە ڕێگای تازەشار لە گوندەکاندا تووشی کورد بوون، [[ئاغا پەتڕۆس]] ڕێبەری ھەموو شەڕەکە بوو و [[ئاغا پەتڕۆس|ئاغا پترۆس]] و ڕاوێژکارەکانی مەلیک ئیسماعیلی دووەم و [[مەلیک خوشابا]] بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٦ی ئازاردا ھێزەکانی ورمێ ھێرشەکانیان بۆ سەر قەڵای چەرە دەست پێکرد، کوردەکان شەڕێکی تووندیان کرد و ئاشوورییەکان چاوەڕوانی ئەوەیان نەدەکرد کە زۆرێک لە یاخیبووان لەو قەڵایە قەڵادار بن. ڕۆژی دواتر لە کاتێکی زۆر زووی بەیانی ئاشوورییەکان تۆپیان لە سوپاکە لە لای باکووری چەرە تەقاند. دانیال مەلیک ئیسماعیل پاسەوانیی ڕێگاکەی بەرەو خانە بەرری دەکرد لە کاتێکدا ئاوۆی کوڕی شمۆئێل خان لەگەڵ لای چەپی ورمێ و لە نزیک خانە بەرری دانران بەم شێوەیە قەڵاکەیان گەمارۆ دەدا. ھەر زوو دوای ئەوەی ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و ڕێژنگ و دەمانچەی ماکسیم و تفەنگ بەرەو قەڵا و سەنگەرەکانی دووژمنیان. ھەر زوو دوای ئەوە دانیال مەلیک ئیسماعیل فەرمانی دەستبەرداربوون لە بەرەکەی لە خانە بەرری پێدرا و لەلایەن داوود مار شەمعوونەوە فەرمانی پێکرا کە ھێزی زۆر نەنێرێت بۆ پاسەوانیکردنی ڕێگاکە. ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ئاشووری چوونە ناو سەنگەرەکانی کوردەوە.{{Sfn|Ismael|1964}} == دەرئەنجامەکان == کاتێک سمکۆ بینی ئاشوورییەکان ھێزەکانیان بڵاوە پێدەکەن، دەستی کرد بە دڵەڕاوکێ و پیاوەکانی لەوێ دانا و جێیانیھێشت و بە ڕێگای خانە بەرریدا ڕۆیشت.{{Sfn|Ismael|1964}} دەوترێت ڕووباری چەرە بە تەواوی سوور بوو لە خوێنی شەڕڤانانی [[شکاک]] کە مردبوون.{{Sfn|Ismael|1964}} قەڵای چەرە داگیرکرا و تاڵان کرا، ھەروەھا ئاشوورییەکان ئەو کاغەزە شاراوەیان دۆزیەوە کە پێشنیاری کوشتنی مار شەمعوونی تێدا بوو.<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926 Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-3-031-44973-4|pages=121|language=en}}</ref> ئاشوورییەکان کە ھێشتا بەدوای تۆڵەسەندنەوەدا بوون، دواتر ٥٠٠ پەنابەری کوردیان لە شاری [[ورمێ]] کۆمەڵکوژ کرد.<ref>{{Cite book|last=Strecker|first=Mark|url=https://books.google.com/books?id=-4Z7DwAAQBAJ|title=Americans in a Splintering Europe Refugees, Missionaries and Journalists in World War I|date=2018|publisher=Mcfarland|isbn=978-1-4766-7602-9|pages=152|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Bulloch|first=John|url=https://books.google.com/books?id=XWptAAAAMAAJ|title=No Friends But the Mountains The Tragic History of the Kurds|date=1992|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-508075-9|pages=200|language=en}}</ref> == سەرچاوەکان == [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:دەیەی ١٩١٠]] [[پۆل:ئێران]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] <references />{{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران}} kvwu8sx7ooswgu3xywioffmf7s98zdb 1457879 1457878 2025-07-11T01:19:57Z Zemen 40346 شائەمراز، بەسەرداچوونەوە، چاکسازیی نووسەکان و حاڵەتە ناستانداردەکان 1457879 wikitext text/x-wiki '''ڕەزمی چاری''' یان '''شەڕی قەڵای چاری''' (١٢–١٧ی ئازاری ١٩١٨) پێکدادانێک بوو لە نێوان [[خۆبەخشە ئاشوورییەکان]] بە سەرۆکایەتیی [[پەترۆس ئاغا]] و [[مەلیک خوشابا]] دژی [[سمکۆی شکاک]] [[شکاک]]ییەکان ڕوویدا، بۆ تۆڵەسەندنەوەی تیرۆرکردنی [[بنیامین مارشەمعوون]]. سمکۆ شکاک کە بەرپرسیار بوو لە کوشتنی پارتریاقی ئاشووری مار شەمعوون لە قەڵاکەدا دەمێنێتەوە؛ کە قەڵاکە سەرەڕای ھەوڵە زۆرەکانی [[ئێرانی قاجاڕی|حکوومەتی ئێران]] ھەرگیز داگیر نەکرابوو.<ref>{{Cite book|last=Ismael|first=Yaqo Malik|url=https://books.google.com/books?id=ca1tEAAAQBAJ&dq=malik+oshana&pg=PT173|title=Assyrians and Two World Wars: Assyrians from 1914 to 1945|date=1964|publisher=Ramon Michael|page=152|language=en}}</ref> == پێشینە == لە مانگی ئازاری ساڵی ١٩١٨ [[بنیامین مارشەمعوون|مار شەمعوون]] و بەشێکی زۆر لە ١٥٠ پاسەوانەکەی لەلایەن [[سمکۆی شکاک|سمکۆ شکاک]] (ئیسماعیل ئاغا شکاک) ئاغای کورد لە شارۆچکەی [[تازەشار]] لە [[سەڵماس]] (فارس) تیرۆر کران.<ref>{{Cite web |ناونیشان=http://www.aina.org/articles/marbsh.htm |ڕێکەوتی سەردان=2022-06-05 |وێبگە=www.aina.org}}</ref><ref>{{Cite book|last=Donabed|first=Sargon|url=http://dx.doi.org/10.1515/9780748686032|title=Reforging a Forgotten History|date=2015-02-27|isbn=978-0-7486-8603-2|doi=10.1515/9780748686032}}</ref> دوابەدوای کوژرانی مار شەمعوون، ھێزەکانی [[ئاشوورییەکان|ئاشووری]] بە فەرماندەییی [[ئاغا پەتڕۆس]] ھێرشیان کردە سەر شاری تازەشار سمکۆ و بە تۆپخانەی قورس بۆردوومانیان کرد و لە ئەنجامدا نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کورد کوژران.<ref name="nala4u_2020-09-12">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/كتاب-آغا-بطرس-سنحاريب-القرن-العشرين-ا/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> سمکۆ شارەکەی بەجێھێشت و بەرەو چەرە ڕۆیشت،<ref name="auto3">{{Cite web |last=Giwargis |first=Michael |ناونیشان=https://nala4u.com/2020/09/12/كتاب-آغا-بطرس-سنحاريب-القرن-العشرين-ا/2/ |پەڕەکان=118–121}}</ref> کە دواتر شەڕی چەرە لەوێ دەستی پێکرد. == شەڕەکە == سەربازانی [[ورمێ]] تا ١٢ی ئازار نەگەیشتنە [[قەڵای چاری|قەڵای چەرە]]، وەک سەرکردە سەربازییەکان لە نامەکەیدا بۆ سوورمە دبیس مار شەمعوون پێیان ڕاگەیاندوون؛ بەڵام لەو مانگەدا کۆمەڵێک پاسەوان لە ھێزەکانی [[سەڵماس|سەڵماسەوە]] لەسەر ئەو شاخە بەرزانە ڕێکخران و بەدوای سەربازە ئاشوورییەکانی ورمێدا دەگەڕان کە چاوەڕێی ھێرشکردنە سەر چەرە بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٥ی ئازاردا سوورمە دبیت مار شەمعووون و براکەی داوود مار شەمعوون و پاڵکۆڤنیک کۆندریاتۆف و ئەفسەر ڤالۆدیا فەرمانیان دا و دەیانگوت لە ١٦ی ئازاردا دەبێت لە پێش سەربازانی ورمێ لە نزیک چەرە ھێرش بکرێتە سەر بەشەکانی دیکەی [[تازەشار]] بۆ ئەوەی پشتی ئاشوورییەکان لە دووژمن بەتاڵ بێت.{{Sfn|Ismael|1964}} کاتژمێر دوو لە نیوەی شەودا مەلیک ئۆشانای [[تخوما]] و مەلیک شەمسدین لە [[تیاری]]ی خواروو کە دوو [[ڕێژنگ|ڕێژنگیان]] لەبەردەستدا بوو شارۆچکەی تازەشاریان گەمارۆدا. ڕاب خەیلا داوود و شلەمۆن مەلیک ئیسماعیل تۆپێکیان لەسەر گردی مار یۆخانان دانا. ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) لازار کاکو دبیت سامانۆ لە تیاریی سەرەوە لەنێو سوپاکەدا کە لە گوندی قەڵاسەر دانران، لە نێوان خوسرەوئاباد و [[سەڵماس]]، بۆ پاراستنی میحوەرەکە لە سوپای ئێران، بۆیە نەیاندەتوانی بچنە سەرەوە و ھاوکاریی کوردەکان بکەن لە تازەشار. ڕاب ترێما (فەرماندەی ٢٠٠) دانیال مەلیک ئیسماعیل و ڕاب ترێمما (فەرماندەی ٢٠٠) ئیسرائێل پیتیۆی تخوما لەگەڵ سەربازەکانیان لە خوسرەوئاباد بەجێھێڵران، بۆ ئەوەی بنێردرێن بۆ ئەوەی کە زۆرترین پێویستی بە یارمەتی و ڕزگارکردن ھەیە.{{Sfn|Ismael|1964}} بەیانیی شەڕەکە لە دەوروبەری ئەو بەشەی شارۆچکەکە دەستی پێکرد کە زیانیان پێنەگەیشت. ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و دواتر وەستابوون چونکە ھێرشەکانی ئاشوورییەکان چوونە ناوەوە. ھەر زوو دوای تەسلیمبوونی تەواوی شارۆچکەکە، ئەو کەسانەی لە ئاشوورییەکان کوژراون، نزیکەی ٧١ کەس بوون لەکاتێکدا کورد نزیکەی ٥٠٠ کەسی لەدەستدا. ھەر زوو دوای ئەوەی داوود مار شەمعوون لەلایەن پاسەوانانی پاسەوانی لووتکەی شاخەکانەوە ئاگادارکرایەوە کە ھێزی ئاشووری ورمێ گەیشتوون، ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ورمێ دەستیان بە شەڕی تووند کرد.{{Sfn|Ismael|1964}} ھۆکاری دواکەوتنی ھێزەکانی ورمێ لەبەر ئەوە بوو کە لە ڕێگای تازەشار لە گوندەکاندا تووشی کورد بوون، [[ئاغا پەتڕۆس]] ڕێبەری ھەموو شەڕەکە بوو و [[ئاغا پەتڕۆس|ئاغا پترۆس]] و ڕاوێژکارەکانی مەلیک ئیسماعیلی دووەم و [[مەلیک خوشابا]] بوون.{{Sfn|Ismael|1964}} لە ١٦ی ئازاردا ھێزەکانی ورمێ ھێرشەکانیان بۆ سەر قەڵای چەرە دەست پێکرد، کوردەکان شەڕێکی تووندیان کرد و ئاشوورییەکان چاوەڕوانی ئەوەیان نەدەکرد کە زۆرێک لە یاخیبووان لەو قەڵایە قەڵادار بن. ڕۆژی دواتر لە کاتێکی زۆر زووی بەیانی ئاشوورییەکان تۆپیان لە سوپاکە لە لای باکووری چەرە تەقاند. دانیال مەلیک ئیسماعیل پاسەوانیی ڕێگاکەی بەرەو خانە بەرری دەکرد لەکاتێکدا ئاوۆی کوڕی شمۆئێل خان لەگەڵ لای چەپی ورمێ و لە نزیک خانە بەرری دانران بەم شێوەیە قەڵاکەیان گەمارۆ دەدا. ھەر زوو دوای ئەوەی ئاشوورییەکان دەستیان کرد بە تەقاندنی تۆپ و ڕێژنگ و دەمانچەی ماکسیم و تفەنگ بەرەو قەڵا و سەنگەرەکانی دووژمنیان. ھەر زوو دوای ئەوە دانیال مەلیک ئیسماعیل فەرمانی دەستبەرداربوون لە بەرەکەی لە خانە بەرری پێدرا و لەلایەن داوود مار شەمعوونەوە فەرمانی پێکرا کە ھێزی زۆر نەنێرێت بۆ پاسەوانیکردنی ڕێگاکە. ھەر زوو دوای ئەوە ھێزەکانی ئاشووری چوونە ناو سەنگەرەکانی کوردەوە.{{Sfn|Ismael|1964}} == دەرئەنجامەکان == کاتێک سمکۆ بینی ئاشوورییەکان ھێزەکانیان بڵاوە پێدەکەن، دەستی کرد بە دڵەڕاوکێ و پیاوەکانی لەوێ دانا و جێیانیھێشت و بە ڕێگای خانە بەرریدا ڕۆیشت.{{Sfn|Ismael|1964}} دەوترێت ڕووباری چەرە بە تەواوی سوور بوو لە خوێنی شەڕڤانانی [[شکاک]] کە مردبوون.{{Sfn|Ismael|1964}} قەڵای چەرە داگیرکرا و تاڵان کرا، ھەروەھا ئاشوورییەکان ئەو کاغەزە شاراوەیان دۆزیەوە کە پێشنیاری کوشتنی مار شەمعوونی تێدا بوو.<ref>{{Cite book|last=Kia|first=Mehrdad|url=https://books.google.com/books?id=wjzkEAAAQBAJ|title=The Clash of Empires and the Rise of Kurdish Proto-Nationalism, 1905–1926 Ismail Agha Simko and the Campaign for an Independent Kurdish State|date=2023|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-3-031-44973-4|pages=121|language=en}}</ref> ئاشوورییەکان کە ھێشتا بەدوای تۆڵەسەندنەوەدا بوون، دواتر ٥٠٠ پەنابەری کوردیان لە شاری [[ورمێ]] کۆمەڵکوژ کرد.<ref>{{Cite book|last=Strecker|first=Mark|url=https://books.google.com/books?id=-4Z7DwAAQBAJ|title=Americans in a Splintering Europe Refugees, Missionaries and Journalists in World War I|date=2018|publisher=Mcfarland|isbn=978-1-4766-7602-9|pages=152|language=en}}</ref><ref>{{Cite book|last=Bulloch|first=John|url=https://books.google.com/books?id=XWptAAAAMAAJ|title=No Friends But the Mountains The Tragic History of the Kurds|date=1992|publisher=Oxford University Press|isbn=978-0-19-508075-9|pages=200|language=en}}</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان|٢}} {{شریتی دەروازە|مێژوو|شەڕ|کوردستان|ئێران}} [[پۆل:مێژووی کورد]] [[پۆل:مێژووی کوردستان]] [[پۆل:شەڕەکان]] [[پۆل:مێژووی ئاشوورییەکان]] [[پۆل:دەیەی ١٩١٠]] [[پۆل:ئێران]] [[پۆل:مێژووی ئێران]] [[پۆل:ئاشوورییەکان]] [[پۆل:کورد لە ئێران]] [[پۆل:ڕۆژھەڵاتی کوردستان]] iprorhukeqa52wqce7ohjyvl5s1rc0m 0 287063 1457882 2025-07-11T01:22:22Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی سەوچی بوڵاخ (١٩٢١)]]ی گواستەوە بۆ [[ڕەزمی ساوجوبڵاغ]]: ناوی ھەڵە: بڕوانە [[ڕەزم]] 1457882 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[ڕەزمی ساوجوبڵاغ]] 8zh7lrg5lyjpwx4wyjvalvk6k7kads3 0 287064 1457886 2025-07-11T01:26:29Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی شەکەریاز]]ی گواستەوە بۆ [[ڕەزمی شەکەریاز]]: بڕوانە [[ڕەزم]] 1457886 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[ڕەزمی شەکەریاز]] srsvlgm0zbvkdxk8xy2yg324c2chktr 0 287065 1457891 2025-07-11T01:34:42Z Zemen 40346 Zemen پەڕەی [[شەڕی میاندواو]]ی گواستەوە بۆ [[ڕەزمی میاندواو]]: بڕوانە [[ڕەزم]] 1457891 wikitext text/x-wiki #ڕەوانەکەر [[ڕەزمی میاندواو]] nfqreeejlq9gg34tl2jnxnafgbdghn8 0 287066 1458171 2025-07-11T10:09:47Z 1silent scientist 51740 بە وەرگێڕانی کردنەوەی بەش لە پەڕەی «[[:ar:Special:Redirect/revision/71348086|عملية رينهارد]]» دروست کراوە. 1458171 wikitext text/x-wiki '''ئۆپەراسیۆنی راينھاردت''' {{بە ئەڵمانی|Aktion Reinhardt}} ناوی ڕەمزی پلانی نھێنی [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە [[جەنگی جیھانیی دووەم|جەنگی جیهانی دووەمدا]] بۆ لەناوبردنی جولەکەکانی پۆڵەندی لە حکومەتی گشتی پۆڵەندا کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوو. ئەم قۆناغە خوێناوییەی [[ھۆلۆکۆست|هۆلۆکۆست]] بە هێنانەکایەی [[کەمپی لەناوبردن|ئۆردوگای قڕکردن]] بوو . <ref name="YV-Reinhard-pdf">{{Cite web |last=Yad Vashem |ساڵ=2013 |ناونیشان=http://www.yadvashem.org/odot_pdf/microsoft%20word%20-%205724.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171215130625/http://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205724.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 ديسمبر 2017 |ڕێکەوتی سەردان=31 October 2013 |format=PDF |id=Document size 33.1 KB}}</ref>تا دوو ملیۆن جوولەکە ڕەوانەی ئۆردوگاکانی [[کەمپی بێلزێک|بەلزێک]] [[کەمپی سۆبیبۆر|و سۆبیبۆر]] [[کەمپی ترێبلینکا|و ترێبلینکا]] کران بۆ ئەوەی لە [[ژووری گاز|ژوورە غازییە]] دروستکراوەکاندا بکوژرێن. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/operation-reinhard-einsatz-reinhard |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180815091521/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005195 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 أغسطس 2018 |ڕێکەوتی سەردان=15 March 2017}}</ref> سەرەڕای ئەوەش، دامەزراوەی کوشتنی بەکۆمەڵ بە بەکارھێنانی زیکلۆن بی لە نزیکەی ھەمان کاتدا لە [[کەمپی مایدانێک|ئۆردوگای کۆکردنەوەی ماجدانێک]] <ref name="YV-Reinhard-pdf" /> و لە [[کەمپی ئاوشڤیتز|ئاوشڤیتزی دووەم-بیرکێناو]] ، لە نزیک [[کەمپی ئاوشڤیتز|کەمپی ئاوشڤیتزی یەکەم]] کە پێشتر بۆ زیندانییە نەتەوەییەکانی پۆڵەندی دامەزراوە، پەرەی پێدرا. <ref name="Grossman1946">{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily|url=http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|title=The Years of War (1941–1945)|publisher=Foreign Languages Publishing House|year=1946|location=Moscow|pages=371–408|chapter=The Treblinka Hell|id=Document size 2.14 MB|author-link=Vasily Grossman|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006123821/http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|archive-date=2014-10-06|via=Internet Archive}}<br /><br /><br /><br />{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily Semyonovich|title=The Road: Stories, Journalism, and Essays|others=V. Grossman, R. Chandler, E. Chandler, O. Mukovnikova (trans.)|chapter=The Hell of Treblinka|author-mask=2|access-date=1 August 2015}}{{بەستەری مردوو}}<br /><br /><br /><br />{{Cite web |last=Grossman |first=Vasily |author-mask=2 |ڕێکەوت=19 September 2002 |ناونیشان=http://lib.ru/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190523024314/http://lib.ru:80/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=2019-05-23 |ڕێکەوتی سەردان=2020-01-25 |زمان=ru}}</ref> == سەرچاوەکان == ribxmuy80byhunp4gczi8cmfromn7mo 1458172 1458171 2025-07-11T10:33:50Z 1silent scientist 51740 1458172 wikitext text/x-wiki '''ئۆپەراسیۆنی راينھاردت''' ({{بە ئەڵمانی|Aktion Reinhardt}}) ناوی ڕەمزی پلانی نھێنی [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە [[جەنگی جیھانیی دووەم|جەنگی جیھانیی دووەمدا]] بۆ لەناوبردنی جوولەکەکانی پۆڵەندی لە حکوومەتی گشتی پۆڵەندا کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوو. ئەم قۆناغە خوێناوییەی [[ھۆلۆکۆست|ھۆلۆکۆست]] بە ھێنانەکایەی [[کەمپی لەناوبردن]] بوو.<ref name="YV-Reinhard-pdf">{{Cite web |last=Yad Vashem |ساڵ=2013 |ناونیشان=http://www.yadvashem.org/odot_pdf/microsoft%20word%20-%205724.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171215130625/http://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205724.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 ديسمبر 2017 |ڕێکەوتی سەردان=31 October 2013 |format=PDF |id=Document size 33.1 KB}}</ref>تا دوو ملیۆن جوولەکە ڕەوانەی ئۆردوگاکانی [[کەمپی بێلزێک|بەلزێک]] [[کەمپی سۆبیبۆر|و سۆبیبۆر]] [[کەمپی ترێبلینکا|و ترێبلینکا]] کران بۆ ئەوەی لە [[ژووری گاز|ژوورە غازییە]] دروستکراوەکاندا بکوژرێن. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/operation-reinhard-einsatz-reinhard |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180815091521/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005195 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 أغسطس 2018 |ڕێکەوتی سەردان=15 March 2017}}</ref> سەرەڕای ئەوەش، دامەزراوەی کوشتنی بەکۆمەڵ بە بەکارھێنانی زیکلۆن بی لە نزیکەی ھەمان کاتدا لە [[کەمپی مایدانێک|ئۆردوگای کۆکردنەوەی ماجدانێک]] <ref name="YV-Reinhard-pdf" /> و لە [[کەمپی ئاوشڤیتز|ئاوشڤیتزی دووەم-بیرکێناو]] ، لە نزیک [[کەمپی ئاوشڤیتز|کەمپی ئاوشڤیتزی یەکەم]] کە پێشتر بۆ زیندانییە نەتەوەییەکانی پۆڵەندی دامەزراوە، پەرەی پێدرا.<ref name="Grossman1946">{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily|url=http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|title=The Years of War (1941–1945)|publisher=Foreign Languages Publishing House|year=1946|location=Moscow|pages=371–408|chapter=The Treblinka Hell|id=Document size 2.14 MB|author-link=Vasily Grossman|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006123821/http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|archive-date=2014-10-06|via=Internet Archive}}<br /><br /><br /><br />{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily Semyonovich|title=The Road: Stories, Journalism, and Essays|others=V. Grossman, R. Chandler, E. Chandler, O. Mukovnikova (trans.)|chapter=The Hell of Treblinka|author-mask=2|access-date=1 August 2015}}{{بەستەری مردوو}}<br /><br /><br /><br />{{Cite web |last=Grossman |first=Vasily |author-mask=2 |ڕێکەوت=19 September 2002 |ناونیشان=http://lib.ru/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190523024314/http://lib.ru:80/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=2019-05-23 |ڕێکەوتی سەردان=2020-01-25 |زمان=ru}}</ref> == سەرچاوەکان == d5ors95mbw4qn3t36j5ayb8c7tapzfd 1458173 1458172 2025-07-11T10:56:57Z 1silent scientist 51740 1458173 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Jędrzejów._Ul._Strażacka._Pierwszy_transport_Żydów_z_getta_do_niemieckiego_obozu_zagłady_w_Treblince,_16.IX.1942.jpg|وێنۆک|دیپۆرتکردنەوەی جووەکان بۆ [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]] لە گێتۆ لە یدرزیۆڤ (١٦ی ئەیلوولی ١٩٤٢)]] '''ئۆپەراسیۆنی راينھاردت''' ({{بە ئەڵمانی|Aktion Reinhardt}}) ناوی ڕەمزی پلانی نھێنی [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە [[جەنگی جیھانیی دووەم|جەنگی جیھانیی دووەمدا]] بۆ لەناوبردنی جوولەکەکانی پۆڵەندی لە حکوومەتی گشتی پۆڵەندا کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوو. ئەم قۆناغە خوێناوییەی [[ھۆلۆکۆست|ھۆلۆکۆست]] بە ھێنانەکایەی [[کەمپی لەناوبردن]] بوو.<ref name="YV-Reinhard-pdf">{{Cite web |last=Yad Vashem |ساڵ=2013 |ناونیشان=http://www.yadvashem.org/odot_pdf/microsoft%20word%20-%205724.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171215130625/http://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205724.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 ديسمبر 2017 |ڕێکەوتی سەردان=31 October 2013 |format=PDF |id=Document size 33.1 KB}}</ref> تا دوو ملیۆن جوولەکە ڕەوانەی ئۆردوگاکانی [[کەمپی بێلزێک|بەلزێک]] [[کەمپی سۆبیبۆر|و سۆبیبۆر]] [[کەمپی ترێبلینکا|و ترێبلینکا]] کران بۆ ئەوەی لە [[ژووری گاز|ژوورە غازییە]] دروستکراوەکاندا بکوژرێن. <ref>{{Cite web |ناونیشان=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/operation-reinhard-einsatz-reinhard |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180815091521/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005195 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 أغسطس 2018 |ڕێکەوتی سەردان=15 March 2017}}</ref> سەرەڕای ئەوەش، دامەزراوەی کوشتنی بەکۆمەڵ بە بەکارھێنانی زیکلۆن بی لە نزیکەی ھەمان کاتدا لە [[کەمپی مایدانێک|ئۆردوگای کۆکردنەوەی ماجدانێک]] <ref name="YV-Reinhard-pdf" /> و لە [[کەمپی ئاوشڤیتز|ئاوشڤیتزی دووەم-بیرکێناو]] ، لە نزیک [[کەمپی ئاوشڤیتز|کەمپی ئاوشڤیتزی یەکەم]] کە پێشتر بۆ زیندانییە نەتەوەییەکانی پۆڵەندی دامەزراوە، پەرەی پێدرا.<ref name="Grossman1946">{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily|url=http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|title=The Years of War (1941–1945)|publisher=Foreign Languages Publishing House|year=1946|location=Moscow|pages=371–408|chapter=The Treblinka Hell|id=Document size 2.14 MB|author-link=Vasily Grossman|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006123821/http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|archive-date=2014-10-06|via=Internet Archive}}<br /><br /><br /><br />{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily Semyonovich|title=The Road: Stories, Journalism, and Essays|others=V. Grossman, R. Chandler, E. Chandler, O. Mukovnikova (trans.)|chapter=The Hell of Treblinka|author-mask=2|access-date=1 August 2015}}{{بەستەری مردوو}}<br /><br /><br /><br />{{Cite web |last=Grossman |first=Vasily |author-mask=2 |ڕێکەوت=19 September 2002 |ناونیشان=http://lib.ru/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190523024314/http://lib.ru:80/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=2019-05-23 |ڕێکەوتی سەردان=2020-01-25 |زمان=ru}}</ref> == پێشینە == دوای ئەوەی شەڕی ئەڵمانیا و سۆڤیەت دەستیپێکرد، نازییەکان "[[کۆتا چارەسەر|چارەسەری کۆتایی بۆ پرسی جوولەکە]]"یان لە سەرتاسەری [[ئەورووپا]]دا گرتە ئەستۆ. لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٤٢ لە کۆبوونەوەیەکی نهێنی سەرکردەکانی ئەڵمانیا بە سەرۆکایەتی ڕاینھاردت هایدریچ، ئۆپەراسیۆنی ڕاینھاردت داڕێژرا؛ کە دەبێتە هەنگاوێکی بەرچاو لە کوشتنی سیستماتیکی جوولەکەکان لە ئەورووپای داگیرکراودا، کە لە ناوچەی حکوومەتی گشتی پۆڵەندا دەستی پێکرد کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوو. لە ماوەی چەند مانگێکدا سێ کەمپی زۆر نهێنی (لە [[کەمپی بێلزێک|بێلزێک]]، [[کەمپی سۆبیبۆر|سۆبیبۆر]] و [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]]) دروستکران بۆ ئەوەی ڕۆژانە دەیان هەزار جولەکە بە شێوەیەکی کارا بکوژن. ئەم کەمپانە جیاواز بوون لە [[کەمپی ئاوشڤیتز|ئاوشڤیتز]] و [[کەمپی مایدانێک|مایدانێک]] کە سەرەتا وەک کەمپی کاری زۆرەملێ کاریان دەکرد پێش ئەوەی ئاسانکاری بۆ مردنی بەکۆمەڵ دابنرێت ([[ژووری گاز]]، سووتێنگە و هتد) تەنانەت دوای ئەوەی بوون بە کەمپی مردن کە سووتێنگەیان تێدا جێگیرکرابوو، کەمپی وەک ئۆشڤیتز تاڕادەیەکی زۆر تایبەت بوون بۆ کاری زۆرەملێ.  بە پێچەوانەی کەمپەکانی لەناوبردنی "تێکەڵاو"، کەمپەکانی لەناوبردنی ئۆپەراسیۆنی راینھاردت هیچ دیلێکیان نەهێشتەوە، تەنها ئەوەندە نەبێت کە پێویست بوو بۆ پێشخستنی کوشتنی پیشەسازی کەمپەکە. زۆر کەم لە جولەکەکان لە مردن ڕزگاریان بوو (بە تایبەتی تەنها دوو کەس لە بێڵزێک). هەموو قوربانییەکانی دیکە لە کاتی گەیشتنیان کوژراون.<ref>https://www.jewishvirtuallibrary.org/survivors-of-the-nazi-extermination-camps</ref><ref>https://books.google.com/books?id=HinIpmliz2MC&q=Brussels+Warsaw+Budapest</ref> ئامێری ڕێکخراوەیی پشت پلانی نوێی لەناوبردنەکە لەکاتی بەرنامەی "کوشتی بە بەزەیی"ی ئۆپەراسیۆنی تی ٤ کە لە ئابی ١٩٤١ کۆتایی هات، کە زیاتر لە ٧٠ هەزار پیاو و ژن و منداڵی کەمئەندامی پۆڵەندی و ئەڵمانی کوژران. ئەفسەرانی [[ئێس ئێس]] کە بەرپرسیار بوون لە ئۆپەراسیۆنی تی ٤، لەوانەش کریستیان ویرت، فرانز ستانگل و ئیرمفرید ئیبەرل، هەموویان ڕۆڵی سەرەکییان پێدرا لە جێبەجێکردنی "چارەسەری کۆتایی" لە ساڵی ١٩٤٢.<ref>https://books.google.iq/books?id=d9Wg4gjtP3cC&q=Poznan+Fort+VII&redir_esc=y</ref><ref>https://books.google.com/books/about/Into_That_Darkness.html?hl=ar&id=IshTvCJsgZQC</ref> == سەرچاوەکان == 3g9pn0dwftzj1uxzehvsqucnmt0bte7 1458174 1458173 2025-07-11T10:57:26Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1458174 wikitext text/x-wiki [[پەڕگە:Jędrzejów._Ul._Strażacka._Pierwszy_transport_Żydów_z_getta_do_niemieckiego_obozu_zagłady_w_Treblince,_16.IX.1942.jpg|وێنۆک|دیپۆرتکردنەوەی جووەکان بۆ [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]] لە گێتۆ لە یدرزیۆڤ (١٦ی ئەیلوولی ١٩٤٢)]] '''ئۆپەراسیۆنی ڕاینھاردت''' ({{بە ئەڵمانی|Aktion Reinhardt}}) ناوی ڕەمزی پلانی نھێنی [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە [[جەنگی جیھانیی دووەم|جەنگی جیھانیی دووەمدا]] بۆ لەناوبردنی جوولەکەکانی پۆڵەندی لە حکوومەتی گشتی پۆڵەندا کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوو. ئەم قۆناغە خوێناوییەی [[ھۆلۆکۆست]] بە ھێنانەکایەی [[کەمپی لەناوبردن]] بوو.<ref name="YV-Reinhard-pdf">{{Cite web |last=Yad Vashem |ساڵ=2013 |ناونیشان=http://www.yadvashem.org/odot_pdf/microsoft%20word%20-%205724.pdf |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20171215130625/http://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%205724.pdf |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 ديسمبر 2017 |ڕێکەوتی سەردان=31 October 2013 |format=PDF |id=Document size 33.1 KB}}</ref> تا دوو ملیۆن جوولەکە ڕەوانەی ئۆردوگاکانی [[کەمپی بێلزێک|بەلزێک]] [[کەمپی سۆبیبۆر|و سۆبیبۆر]] [[کەمپی ترێبلینکا|و ترێبلینکا]] کران بۆ ئەوەی لە [[ژووری گاز|ژوورە غازییە]] دروستکراوەکاندا بکوژرێن.<ref>{{Cite web |ناونیشان=https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/operation-reinhard-einsatz-reinhard |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20180815091521/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10005195 |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=15 أغسطس 2018 |ڕێکەوتی سەردان=15 March 2017}}</ref> سەرەڕای ئەوەش، دامەزراوەی کوشتنی بەکۆمەڵ بە بەکارھێنانی زیکلۆن بی لە نزیکەی ھەمان کاتدا لە [[کەمپی مایدانێک|ئۆردوگای کۆکردنەوەی ماجدانێک]]<ref name="YV-Reinhard-pdf"/> و لە [[کەمپی ئاوشڤیتز|ئاوشڤیتزی دووەم-بیرکێناو]]، لە نزیک [[کەمپی ئاوشڤیتز|کەمپی ئاوشڤیتزی یەکەم]] کە پێشتر بۆ زیندانییە نەتەوەییەکانی پۆڵەندی دامەزراوە، پەرەی پێدرا.<ref name="Grossman1946">{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily|url=http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|title=The Years of War (1941–1945)|publisher=Foreign Languages Publishing House|year=1946|location=Moscow|pages=371–408|chapter=The Treblinka Hell|id=Document size 2.14 MB|author-link=Vasily Grossman|archive-url=https://web.archive.org/web/20141006123821/http://msuweb.montclair.edu/~furrg/essays/grossmantreblinka46.pdf|archive-date=2014-10-06|via=Internet Archive}}{{ھن}}{{ھن}}{{ھن}}{{ھن}}{{Cite book|last=Grossman|first=Vasily Semyonovich|title=The Road: Stories, Journalism, and Essays|others=V. Grossman, R. Chandler, E. Chandler, O. Mukovnikova (trans.)|chapter=The Hell of Treblinka|author-mask=2|access-date=1 August 2015}}{{بەستەری مردوو}}{{ھن}}{{ھن}}{{ھن}}{{ھن}}{{Cite web |last=Grossman |first=Vasily |author-mask=2 |ڕێکەوت=19 September 2002 |ناونیشان=http://lib.ru/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20190523024314/http://lib.ru:80/PROZA/GROSSMAN/trebl.txt |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=2019-05-23 |ڕێکەوتی سەردان=2020-01-25 |زمان=ru}}</ref> == پێشینە == دوای ئەوەی شەڕی ئەڵمانیا و سۆڤیەت دەستیپێکرد، نازییەکان «[[کۆتا چارەسەر|چارەسەری کۆتایی بۆ پرسی جوولەکە]]»یان لە سەرتاسەری [[ئەورووپا]]دا گرتە ئەستۆ. لە مانگی یەکی ساڵی ١٩٤٢ لە کۆبوونەوەیەکی نھێنی سەرکردەکانی ئەڵمانیا بە سەرۆکایەتی ڕاینھاردت ھایدریچ، ئۆپەراسیۆنی ڕاینھاردت داڕێژرا؛ کە دەبێتە ھەنگاوێکی بەرچاو لە کوشتنی سیستماتیکی جوولەکەکان لە ئەورووپای داگیرکراودا، کە لە ناوچەی حکوومەتی گشتی پۆڵەندا دەستی پێکرد کە لەلایەن ئەڵمانیاوە داگیرکرابوو. لە ماوەی چەند مانگێکدا سێ کەمپی زۆر نھێنی (لە [[کەمپی بێلزێک|بێلزێک]]، [[کەمپی سۆبیبۆر|سۆبیبۆر]] و [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]]) دروست کران بۆ ئەوەی ڕۆژانە دەیان ھەزار جوولەکە بە شێوەیەکی کارا بکوژن. ئەم کەمپانە جیاواز بوون لە [[کەمپی ئاوشڤیتز|ئاوشڤیتز]] و [[کەمپی مایدانێک|مایدانێک]] کە سەرەتا وەک کەمپی کاری زۆرەملێ کاریان دەکرد پێش ئەوەی ئاسانکاری بۆ مردنی بەکۆمەڵ دابنرێت ([[ژووری گاز]]، سووتێنگە و ھتد) تەنانەت دوای ئەوەی بوون بە کەمپی مردن کە سووتێنگەیان تێدا جێگیرکرابوو، کەمپی وەک ئۆشڤیتز تاڕادەیەکی زۆر تایبەت بوون بۆ کاری زۆرەملێ. بە پێچەوانەی کەمپەکانی لەناوبردنی «تێکەڵاو»، کەمپەکانی لەناوبردنی ئۆپەراسیۆنی ڕاینھاردت ھیچ دیلێکیان نەھێشتەوە، تەنھا ئەوەندە نەبێت کە پێویست بوو بۆ پێشخستنی کوشتنی پیشەسازی کەمپەکە. زۆر کەم لە جوولەکەکان لە مردن ڕزگاریان بوو (بە تایبەتی تەنھا دوو کەس لە بێڵزێک). ھەموو قوربانییەکانی دیکە لە کاتی گەیشتنیان کوژراون.<ref>https://www.jewishvirtuallibrary.org/survivors-of-the-nazi-extermination-camps</ref><ref>https://books.google.com/books?id=HinIpmliz2MC&q=Brussels+Warsaw+Budapest</ref> ئامێری ڕێکخراوەیی پشت پلانی نوێی لەناوبردنەکە لەکاتی بەرنامەی «کوشتی بە بەزەیی»ی ئۆپەراسیۆنی تی ٤ کە لە ئابی ١٩٤١ کۆتایی ھات، کە زیاتر لە ٧٠ ھەزار پیاو و ژن و منداڵی کەمئەندامی پۆڵەندی و ئەڵمانی کوژران. ئەفسەرانی [[ئێس ئێس]] کە بەرپرسیار بوون لە ئۆپەراسیۆنی تی ٤، لەوانەش کریستیان ویرت، فرانز ستانگل و ئیرمفرید ئیبەرل، ھەموویان ڕۆڵی سەرەکییان پێدرا لە جێبەجێکردنی «چارەسەری کۆتایی» لە ساڵی ١٩٤٢.<ref>https://books.google.iq/books?id=d9Wg4gjtP3cC&q=Poznan+Fort+VII&redir_esc=y</ref><ref>https://books.google.com/books/about/Into_That_Darkness.html?hl=ar&id=IshTvCJsgZQC</ref> == سەرچاوەکان == 5bzo8zunkl22uuzs14k6p0wc5d2k4e9 0 287067 1458177 2025-07-11T11:06:55Z Diyar.parwana 70136 پەڕەی دروست کرد بە «بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ی کوردستان بزووتنه‌وه‌یه‌کی نیزامی و سیاسیه‌ بۆ له‌ ڕۆژهه‌لاتی کوردستان، خه‌بات بۆ ئازادی کوردستان ده‌که‌ن له ڕۆژهه‌لاتی کوردستان Kurdistan Future Movement»ەوە 1458177 wikitext text/x-wiki بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ی کوردستان بزووتنه‌وه‌یه‌کی نیزامی و سیاسیه‌ بۆ له‌ ڕۆژهه‌لاتی کوردستان، خه‌بات بۆ ئازادی کوردستان ده‌که‌ن له ڕۆژهه‌لاتی کوردستان Kurdistan Future Movement 4g0gnxzo2c93rye7cfwq58s4f3iqyj8 1 287068 1458178 2025-07-11T11:08:04Z Diyar.parwana 70136 /* بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ی کوردستان */ بەشی نوێ 1458178 wikitext text/x-wiki == بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ی کوردستان == [https://ainde.org/kurdi/pages.php?id=10 دامه‌زراوه‌ی ئاینده‌] بزووتنه‌وه‌ی ئایانده‌ی کوردستان به‌و شێوه‌یه‌یی خواره‌وه‌یه!! به پێی [https://ainde.org/kurdi/pages.php?id=1  دەستووری کارپێکراوی ناوخۆ] بزووتنه‌وه‌ی ئاینده‌ی کوردستان هیكەلی ڕێكخراوەیی بزوتنەوەی ئایندە . 1/دەستەی سەرپەرشتیار و سەرپەرشتیاری گشتی 2/ناوەندی ڕاگیاندن و میدیا و سۆسیال میدیا 3/ناوەندی ئیدارەو بەڕێوە بردنپلانی ئابووری 4/ناوەندی سەرپەرشتیاری هەڵبژاردن و داتاكان . 5/ناوەندی پڕۆژە نیشتیمانی و نەتەوەییەكان . 6/ناوەندە هەواڵ و زانیاری 7/ناوەندی نیزامی سەربازی ،بۆبونیاد نانی هێزێكی نیشتیمانی . 8/ناوەندی پەیوەندیە كشتیەكان و دیپلۆماسی . 9/ناوەندی هۆشیاری و ڕۆشنبیری . 10/ناوەندی چالاكی گەنجان و ئافرەتان . 11/ناوەندی گەشە پێدان و پەرەپێدانی كلتوری . 12/ناوەندی سەروەری دادوەری و یاسا . [[بەکارھێنەر:Diyar.parwana|Diyar.parwana]] ([[لێدوانی بەکارھێنەر:Diyar.parwana|لێدوان]]) ١١:٠٨، ١١ی تەممووزی ٢٠٢٥ (UTC) nhley9s2wqmhsvlvodg4vftrmw3z3hb 0 287069 1458179 2025-07-11T11:11:09Z 1silent scientist 51740 بە وەرگێڕانی کردنەوەی بەش لە پەڕەی «[[:en:Special:Redirect/revision/1297449465|Kielce pogrom]]» دروست کراوە. 1458179 wikitext text/x-wiki '''پۆگرۆمی کێلسی''' سەرهەڵدانی توندوتیژی دژە جولەکەکان بوو کە لە ٤ی تەمموزی ١٩٤٦ لە شاری کیلچە [[پۆڵەندا|لە پۆڵەندا]] ڕوویدا. nmzkonhs2qp8mcxbq7ztrg4mkbwmobb 1458180 1458179 2025-07-11T11:14:01Z 1silent scientist 51740 1458180 wikitext text/x-wiki '''کۆمەڵکوژیی کێلسی''' سەرھەڵدانی توندوتیژی بوو دژی جولەکەکان کە لە ٤ی تەممووزی ١٩٤٦ لە شاری [[کێلسی]] لە [[پۆڵەندا]] ڕوویدا. سەربازانی پۆڵەندا و پۆلیس و ھاووڵاتییانی مەدەنی هێرشیان کردە سەر بینایەک لە شەقامی 7 پلانتی کە نزیکەی 150-160 جولەکە ڕزگاربووی [[ھۆلۆکۆست]]ی تێدابوو، 42 جولەکە کوژران و زیاتر لە 40ی دیکەش برینداربوون. توندوتیژییەکان بەهۆی تۆمەتێکی درۆینەی ڕفاندنی منداڵەوە سەریهەڵدا، کە زیندووکردنەوەی ئەفسانەی خوێنی [[دژە سامییەت|دژە جوولەکە]] بوو. هەرچەندە ئیدیعای ڕفاندنەکە بە خێرایی ڕەتکرایەوە، بەڵام دەنگۆکان لەلایەن هێزەکانی دەوڵەتەوە بڵاوکرانەوە و بووە هۆی کۆبوونەوەی جەماوەرێکی دووژمنکارانە و دواتر هێرشکردنە سەر بیناکە و دانیشتووانەکەی. هەروەها چەند جوولەکەیەک کە لە شەقامی پلانتی نیشتەجێ نەبوون لەو ڕۆژەدا لە شوێنێکی دیکەی شارەکەدا کوژران و دواتر لانیکەم دوو جولەکە لە کاتی تێپەڕین بە وێستگەی شەمەندەفەری کێلسی کوژران. ئەم پۆگرۆمە کەمتر لە ساڵێک دوای کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ڕوویدا و بە خوێناویترین کردەوەی توندوتیژی دژی جولەکەکان لە پۆڵەندای دوای جەنگ دادەنرێت. کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگەی جولەکەکان هەبوو، بووە هۆی کۆچی بەکۆمەڵ لە ڕزگاربووانی هۆلۆکۆست لەو وڵاتە. هەروەها ئەم ڕووداوە ئیدانەکردنی نێونەتەوەیی لێکەوتەوە و تا ئێستاش بابەتی لێکۆڵینەوەی مێژوویی و مشتومڕی گشتی ماوەتەوە. ڕاستەوخۆ دوای ڕووداوەکە، دەسەڵاتدارانی پۆڵەندا زنجیرەیەک دادگاییکردنیان ئەنجامدا و لە ئەنجامدا چەندین سزای لەسێدارەدان و زیندانیکردنیان بەسەردا سەپێندرا. بەڵام بەرپرسانی باڵای ئەمنی تەنھا لێکەوتەی سنوورداریان بەسەردا ھات و حکوومەتی کۆمۆنیستی سەرەتا ھەوڵیدا بە تاوانبارکردنی نەیارانی سیاسی بە توندوتیژییەکان، تاکو تاوانبارکردنەکە بگۆڕێت. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} 6p3fmlpn1okjjp1uo2q8uw2qzw4dg9f 1458182 1458180 2025-07-11T11:14:18Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1458182 wikitext text/x-wiki '''کۆمەڵکوژیی کێلسی''' سەرھەڵدانی توندوتیژی بوو دژی جوولەکەکان کە لە ٤ی تەممووزی ١٩٤٦ لە شاری [[کێلسی]] لە [[پۆڵەندا]] ڕوویدا. سەربازانی پۆڵەندا و پۆلیس و ھاووڵاتییانی مەدەنی ھێرشیان کردە سەر بینایەک لە شەقامی ٧ پلانتی کە نزیکەی ١٥٠–١٦٠ جوولەکە ڕزگاربووی [[ھۆلۆکۆست]]ی تێدابوو، ٤٢ جوولەکە کوژران و زیاتر لە ٤٠ی دیکەش برینداربوون. توندوتیژییەکان بەھۆی تۆمەتێکی درۆینەی ڕفاندنی منداڵەوە سەریھەڵدا، کە زیندووکردنەوەی ئەفسانەی خوێنی [[دژە سامییەت|دژە جوولەکە]] بوو. ھەرچەندە ئیدیعای ڕفاندنەکە بە خێرایی ڕەتکرایەوە، بەڵام دەنگۆکان لەلایەن ھێزەکانی دەوڵەتەوە بڵاوکرانەوە و بووە ھۆی کۆبوونەوەی جەماوەرێکی دووژمنکارانە و دواتر ھێرشکردنە سەر بیناکە و دانیشتووانەکەی. ھەروەھا چەند جوولەکەیەک کە لە شەقامی پلانتی نیشتەجێ نەبوون لەو ڕۆژەدا لە شوێنێکی دیکەی شارەکەدا کوژران و دواتر لانیکەم دوو جوولەکە لە کاتی تێپەڕین بە وێستگەی شەمەندەفەری کێلسی کوژران. ئەم پۆگرۆمە کەمتر لە ساڵێک دوای کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ڕوویدا و بە خوێناویترین کردەوەی توندوتیژی دژی جوولەکەکان لە پۆڵەندای دوای جەنگ دادەنرێت. کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگەی جوولەکەکان ھەبوو، بووە ھۆی کۆچی بەکۆمەڵ لە ڕزگاربووانی ھۆلۆکۆست لەو وڵاتە. ھەروەھا ئەم ڕووداوە ئیدانەکردنی نێونەتەوەیی لێکەوتەوە و تا ئێستاش بابەتی لێکۆڵینەوەی مێژوویی و مشتومڕی گشتی ماوەتەوە. ڕاستەوخۆ دوای ڕووداوەکە، دەسەڵاتدارانی پۆڵەندا زنجیرەیەک دادگاییکردنیان ئەنجامدا و لە ئەنجامدا چەندین سزای لەسێدارەدان و زیندانیکردنیان بەسەردا سەپێندرا؛ بەڵام بەرپرسانی باڵای ئەمنی تەنھا لێکەوتەی سنوورداریان بەسەردا ھات و حکوومەتی کۆمۆنیستی سەرەتا ھەوڵیدا بە تاوانبارکردنی نەیارانی سیاسی بە توندوتیژییەکان، تاکو تاوانبارکردنەکە بگۆڕێت. == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} 1xvjq66nam9hgmjjgmait7q0vzk3srw 1458183 1458182 2025-07-11T11:15:15Z 1silent scientist 51740 1458183 wikitext text/x-wiki '''کۆمەڵکوژیی کێلسی''' سەرھەڵدانی توندوتیژی بوو دژی جوولەکەکان کە لە ٤ی تەممووزی ١٩٤٦ لە شاری [[کێلسی]] لە [[پۆڵەندا]] ڕوویدا. سەربازانی پۆڵەندا و پۆلیس و ھاووڵاتییانی مەدەنی ھێرشیان کردە سەر بینایەک لە شەقامی ٧ پلانتی کە نزیکەی ١٥٠–١٦٠ جوولەکە ڕزگاربووی [[ھۆلۆکۆست]]ی تێدابوو، ٤٢ جوولەکە کوژران و زیاتر لە ٤٠ی دیکەش برینداربوون. توندوتیژییەکان بەھۆی تۆمەتێکی درۆینەی ڕفاندنی منداڵەوە سەریھەڵدا، کە زیندووکردنەوەی ئەفسانەی خوێنی [[دژە سامییەت|دژە جوولەکە]] بوو. ھەرچەندە ئیدیعای ڕفاندنەکە بە خێرایی ڕەتکرایەوە، بەڵام دەنگۆکان لەلایەن ھێزەکانی دەوڵەتەوە بڵاوکرانەوە و بووە ھۆی کۆبوونەوەی جەماوەرێکی دووژمنکارانە و دواتر ھێرشکردنە سەر بیناکە و دانیشتووانەکەی. ھەروەھا چەند جوولەکەیەک کە لە شەقامی پلانتی نیشتەجێ نەبوون لەو ڕۆژەدا لە شوێنێکی دیکەی شارەکەدا کوژران و دواتر لانیکەم دوو جوولەکە لە کاتی تێپەڕین بە وێستگەی شەمەندەفەری کێلسی کوژران.<ref>https://web.archive.org/web/20161124115259/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10007941</ref><ref>https://web.archive.org/web/20120316215529/http://www.angora.com.pl/archiwum/?y=2006&is=285&part=2</ref> ئەم پۆگرۆمە کەمتر لە ساڵێک دوای کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ڕوویدا و بە خوێناویترین کردەوەی توندوتیژی دژی جوولەکەکان لە پۆڵەندای دوای جەنگ دادەنرێت. کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگەی جوولەکەکان ھەبوو، بووە ھۆی کۆچی بەکۆمەڵ لە ڕزگاربووانی ھۆلۆکۆست لەو وڵاتە. ھەروەھا ئەم ڕووداوە ئیدانەکردنی نێونەتەوەیی لێکەوتەوە و تا ئێستاش بابەتی لێکۆڵینەوەی مێژوویی و مشتومڕی گشتی ماوەتەوە. ڕاستەوخۆ دوای ڕووداوەکە، دەسەڵاتدارانی پۆڵەندا زنجیرەیەک دادگاییکردنیان ئەنجامدا و لە ئەنجامدا چەندین سزای لەسێدارەدان و زیندانیکردنیان بەسەردا سەپێندرا؛ بەڵام بەرپرسانی باڵای ئەمنی تەنھا لێکەوتەی سنوورداریان بەسەردا ھات و حکوومەتی کۆمۆنیستی سەرەتا ھەوڵیدا بە تاوانبارکردنی نەیارانی سیاسی بە توندوتیژییەکان، تاکو تاوانبارکردنەکە بگۆڕێت.<ref>https://web.archive.org/web/20250213202055/https://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%203128.pdf</ref><ref>http://web.archive.org/web/20250513091243/https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-kielce-pogrom-a-blood-libel-massacre-of-holocaust-survivors</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} 5winkbiwskfsuzrzgojfr02fo33uv5j 1458190 1458183 2025-07-11T11:35:41Z 1silent scientist 51740 1458190 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی ھێرش بۆ سەر خەڵکی ئاسایی|سەردێڕ=کۆمەڵکوژیی کێلسی|وێنە=Kielce_planty_plaque.jpg |شوێن=[[کێلسی]]، [[پۆڵەندا]]|ڕێکەوت=٤ی تەممووزی ١٩٤٦|ئامانج=[[جوولەکەکان]]|مردنەکان=٣٨–٤٢|بریندارەکان= ٨٠}}'''کۆمەڵکوژیی کێلسی''' سەرھەڵدانی توندوتیژی بوو دژی جوولەکەکان کە لە ٤ی تەممووزی ١٩٤٦ لە شاری [[کێلسی]] لە [[پۆڵەندا]] ڕوویدا. سەربازانی پۆڵەندا و پۆلیس و ھاووڵاتییانی مەدەنی ھێرشیان کردە سەر بینایەک لە شەقامی ٧ پلانتی کە نزیکەی ١٥٠–١٦٠ جوولەکە ڕزگاربووی [[ھۆلۆکۆست]]ی تێدابوو، ٤٢ جوولەکە کوژران و زیاتر لە ٤٠ی دیکەش برینداربوون. توندوتیژییەکان بەھۆی تۆمەتێکی درۆینەی ڕفاندنی منداڵەوە سەریھەڵدا، کە زیندووکردنەوەی ئەفسانەی خوێنی [[دژە سامییەت|دژە جوولەکە]] بوو. ھەرچەندە ئیدیعای ڕفاندنەکە بە خێرایی ڕەتکرایەوە، بەڵام دەنگۆکان لەلایەن ھێزەکانی دەوڵەتەوە بڵاوکرانەوە و بووە ھۆی کۆبوونەوەی جەماوەرێکی دووژمنکارانە و دواتر ھێرشکردنە سەر بیناکە و دانیشتووانەکەی. ھەروەھا چەند جوولەکەیەک کە لە شەقامی پلانتی نیشتەجێ نەبوون لەو ڕۆژەدا لە شوێنێکی دیکەی شارەکەدا کوژران و دواتر لانیکەم دوو جوولەکە لە کاتی تێپەڕین بە وێستگەی شەمەندەفەری کێلسی کوژران.<ref>https://web.archive.org/web/20161124115259/https://www.ushmm.org/wlc/en/article.php?ModuleId=10007941</ref><ref>https://web.archive.org/web/20120316215529/http://www.angora.com.pl/archiwum/?y=2006&is=285&part=2</ref> ئەم پۆگرۆمە کەمتر لە ساڵێک دوای کۆتایی ھاتنی [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ڕوویدا و بە خوێناویترین کردەوەی توندوتیژی دژی جوولەکەکان لە پۆڵەندای دوای جەنگ دادەنرێت. کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگەی جوولەکەکان ھەبوو، بووە ھۆی کۆچی بەکۆمەڵ لە ڕزگاربووانی ھۆلۆکۆست لەو وڵاتە. ھەروەھا ئەم ڕووداوە ئیدانەکردنی نێونەتەوەیی لێکەوتەوە و تا ئێستاش بابەتی لێکۆڵینەوەی مێژوویی و مشتومڕی گشتی ماوەتەوە. ڕاستەوخۆ دوای ڕووداوەکە، دەسەڵاتدارانی پۆڵەندا زنجیرەیەک دادگاییکردنیان ئەنجامدا و لە ئەنجامدا چەندین سزای لەسێدارەدان و زیندانیکردنیان بەسەردا سەپێندرا؛ بەڵام بەرپرسانی باڵای ئەمنی تەنھا لێکەوتەی سنوورداریان بەسەردا ھات و حکوومەتی کۆمۆنیستی سەرەتا ھەوڵیدا بە تاوانبارکردنی نەیارانی سیاسی بە توندوتیژییەکان، تاکو تاوانبارکردنەکە بگۆڕێت.<ref>https://web.archive.org/web/20250213202055/https://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%203128.pdf</ref><ref>http://web.archive.org/web/20250513091243/https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/the-kielce-pogrom-a-blood-libel-massacre-of-holocaust-survivors</ref> == سەرچاوەکان == {{سەرچاوەکان}} pfgqze5qjj5t1ts6efhb56g8ogpvhxt 0 287070 1458184 2025-07-11T11:19:37Z 1silent scientist 51740 بە وەرگێڕانی کردنەوەی بەش لە پەڕەی «[[:ar:Special:Redirect/revision/70753879|كيلسي]]» دروست کراوە. 1458184 wikitext text/x-wiki '''کێلسی''' ([[زمانی پۆڵەندی|بە پۆڵەندی]] : Kielce) شارێکە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[پۆڵەندا]] و ژمارەی دانیشتووانی ٢٠٤٨٩١ کەسە (حوزەیرانی ٢٠٠٩). <ref>{{Cite web |last=sniadek |first= |ناونیشان=http://www.sniadek.kie.pl/ |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20140516085115/http://www.sniadek.kie.pl:80/ |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=16 مايو 2014 |ڕێکەوتی سەردان=20 November 2016}}</ref> <ref>{{Cite book|last=Marrus|first=Michael Robert|url=https://books.google.com/books?id=ssrLM0yWD1kC&pg=PA336&dq=%22accelerated+powerfully+after+the+Kielce+pogrom%22&hl=en&ei=S6IBTYi_GMOUswbH0IWGCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCcQ6AEwAA#v=onepage&q=%22accelerated%20powerfully%20after%20the%20Kielce%20pogrom%22&f=false|title=The Unwanted: European Refugees from the First World War Through the Cold War|last2=Aristide R. Zolberg|publisher=Temple University Press|year=2002|isbn=1-56639-955-6|pages=336|quote="This gigantic effort, known by the Hebrew code word ''Brichah''(flight), accelerated powerfully after the Kielce pogrom in July 1946"|archive-url=https://web.archive.org/web/20190729042610/https://books.google.com/books?id=ssrLM0yWD1kC|archive-date=29 يوليو 2019}}</ref> هەروەها پایتەختی پارێزگای شویتۆکریسکیە لە ساڵی ١٩٩٩ەوە، کە پێشتر ناوچەیەکی ئیداریی ڤۆیڤۆدێشیپی کێلسی بووە (١٩١٩-١٩٣٩، ١٩٤٥-١٩٩٨).شارێکە دەکەوێتە ناوەڕاستی شاخەکانی شویتۆکریسکی، لە کەناری ڕووباری سیلنیکا لە بەشی باکووری کاونتی مێژوویی پۆڵەندا لە پۆڵەندای بچووک. ناوەندێکی گرنگە بۆ بەردی جیڕی، کێلسی ئێستا ناوەندێکی ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە. == سەرچاوەکان == tne2ew4dvxvdhl1ytrx77xkynt5gxuh 1458185 1458184 2025-07-11T11:21:49Z 1silent scientist 51740 1458185 wikitext text/x-wiki '''کێلسی''' ([[زمانی پۆڵەندی|بە پۆڵەندی]]: Kielce) شارێکە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[پۆڵەندا]] و ژمارەی دانیشتووانی ١٨٩،٩٠٣ کەسە (٢٠٢٥).<ref>https://worldpopulationreview.com/cities/poland/kielce</ref> ھەروەھا پایتەختی پارێزگای شویتۆکریسکیە لە ساڵی ١٩٩٩ەوە، کە پێشتر ناوچەیەکی ئیداریی ڤۆیڤۆدێشیپی کێلسی بووە (١٩١٩–١٩٣٩، ١٩٤٥–١٩٩٨).شارێکە دەکەوێتە ناوەڕاستی شاخەکانی شویتۆکریسکی، لە کەناری ڕووباری سیلنیکا لە بەشی باکووری کاونتی مێژوویی پۆڵەندا لە پۆڵەندای بچووک. ناوەندێکی گرنگە بۆ بەردی جیڕی، کێلسی ئێستا ناوەندێکی ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە. == سەرچاوەکان == 3spov5ulmrf43gz3ft4dj9fpde95uda 1458186 1458185 2025-07-11T11:25:06Z 1silent scientist 51740 1458186 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە|ناو=کێلسی|ناوی_خۆماڵی=Kielce|زمانی_ناوی_خۆماڵی=[[پۆڵەندی]]|جۆری_نیشتنگە=شار|وێنە=[[پەڕگە:20130421_Kielce_Palac_Biskupow_Krakowskich_3127.jpg|وێنۆک]]}}'''کێلسی''' ([[زمانی پۆڵەندی|بە پۆڵەندی]]: Kielce) شارێکە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[پۆڵەندا]] و ژمارەی دانیشتووانی ١٨٩،٩٠٣ کەسە (٢٠٢٥).<ref>https://worldpopulationreview.com/cities/poland/kielce</ref> ھەروەھا پایتەختی پارێزگای شویتۆکریسکیە لە ساڵی ١٩٩٩ەوە، کە پێشتر ناوچەیەکی ئیداریی ڤۆیڤۆدێشیپی کێلسی بووە (١٩١٩–١٩٣٩، ١٩٤٥–١٩٩٨).شارێکە دەکەوێتە ناوەڕاستی شاخەکانی شویتۆکریسکی، لە کەناری ڕووباری سیلنیکا لە بەشی باکووری کاونتی مێژوویی پۆڵەندا لە پۆڵەندای بچووک. ناوەندێکی گرنگە بۆ بەردی جیڕی، کێلسی ئێستا ناوەندێکی ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە. == سەرچاوەکان == hjap9h764gdap0gl8cba35i33vro2b0 1458187 1458186 2025-07-11T11:29:12Z 1silent scientist 51740 1458187 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە|ناو=کێلسی|ناوی_خۆماڵی=Kielce|زمانی_ناوی_خۆماڵی=[[پۆڵەندی]]|جۆری_نیشتنگە=شار|وێنە=[[پەڕگە:20130421_Kielce_Palac_Biskupow_Krakowskich_3127.jpg|وێنۆک]]}}'''کێلسی''' ([[زمانی پۆڵەندی|بە پۆڵەندی]]: Kielce) شارێکە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[پۆڵەندا]] و ژمارەی دانیشتووانی ١٨٩،٩٠٣ کەسە (٢٠٢٥).<ref>https://worldpopulationreview.com/cities/poland/kielce</ref> ھەروەھا پایتەختی پارێزگای شویتۆکریسکیە لە ساڵی ١٩٩٩ەوە، کە پێشتر ناوچەیەکی ئیداریی ڤۆیڤۆدێشیپی کێلسی بووە (١٩١٩–١٩٣٩، ١٩٤٥–١٩٩٨).شارێکە دەکەوێتە ناوەڕاستی شاخەکانی شویتۆکریسکی، لە کەناری ڕووباری سیلنیکا لە بەشی باکووری کاونتی مێژوویی پۆڵەندا لە پۆڵەندای بچووک. ناوەندێکی گرنگە بۆ بەردی جیڕی، کێلسی ئێستا ناوەندێکی ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە. == جوولەکەکان == کێلسی وەک زۆرێک لە شارەکانی دیکەی ئەوروپا تا [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ژمارەی دانیشتووانی [[جوولەکە]]یەکی بەرچاوی هەبوو. بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٨٩٧ی [[ڕووسیا]]، جولەکەکان ٦٤٠٠ کەسیان پێکهێناوە لە کۆی ژمارەی دانیشتووانی ٢٣ هەزار و ٢٠٠ کەس (نزیکەی لەسەدا ٢٧٪). لە سەروبەندی جەنگی جیهانی دووەمدا ٢٤ هەزار جولەکە دانیشتووی شاری کێلسی بوون کە نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووانی ئەو کاتە بوو. ڕاستەوخۆ دوای داگیرکاری [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە ئەیلوولی ١٩٣٩، ڕێوشوێن لە شێوەی غەرامەکردن، دەستبەسەرداگرتنی موڵک و ماڵی، کاری زۆرەملێ و هاوشێوەکانی دژی جولەکەکان گیرا. لە نیسانی ساڵی ١٩٤١ گێتۆی جولەکەکان دامەزرا، ناوچەیەک کە جولەکەکان بە جیا لە باقی دانیشتووان تێیدا دەژیا. زۆرێک لە جولەکەکان ناچار بوون لەوێ بژین، زۆرێکیان ناچار بوون لە کارگەیەکی تەقەمەنی ئەڵمانی لە نزیکەوە کار بکەن. لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٤٢ لەناوبردنی گێتۆی جولەکەکان دەستی پێکرد. تەنها لە ماوەی پێنج ڕۆژدا مەزەندە دەکرێت دوو هەزار جولەکە لە ژیاندا ماونەتەوە لەوانەی لە کۆمەڵکوژییەکە ڕزگاریان بوو، پێش ئەوەی بگوازرێنەوە بۆ کەمپی کۆکردنەوەی [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]]، پاشان ڕەوانەی کەمپێکی تری کاری زۆرەملێ کران. == سەرچاوەکان == cop2f2rq0buboh2nvgesof2lsrvvzwq 1458188 1458187 2025-07-11T11:29:39Z 1silent scientist 51740 لە ڕێگەی [[وپ:تووڵامراز|تووڵامراز]] دەستکاری کراوە 1458188 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە|ناو=کێلسی|ناوی_خۆماڵی=Kielce|زمانی_ناوی_خۆماڵی=[[پۆڵەندی]]|جۆری_نیشتنگە=شار|وێنە=[[پەڕگە:20130421_Kielce_Palac_Biskupow_Krakowskich_3127.jpg|وێنۆک]]}}'''کێلسی''' ([[زمانی پۆڵەندی|بە پۆڵەندی]]: Kielce) شارێکە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[پۆڵەندا]] و ژمارەی دانیشتووانی ١٨٩٬٩٠٣ کەسە (٢٠٢٥).<ref>https://worldpopulationreview.com/cities/poland/kielce</ref> ھەروەھا پایتەختی پارێزگای شویتۆکریسکییە لە ساڵی ١٩٩٩ەوە، کە پێشتر ناوچەیەکی ئیداریی ڤۆیڤۆدێشیپی کێلسی بووە (١٩١٩–١٩٣٩، ١٩٤٥–١٩٩٨). شارێکە دەکەوێتە ناوەڕاستی شاخەکانی شویتۆکریسکی، لە کەناری ڕووباری سیلنیکا لە بەشی باکووری کاونتی مێژوویی پۆڵەندا لە پۆڵەندای بچووک. ناوەندێکی گرنگە بۆ بەردی جیڕی، کێلسی ئێستا ناوەندێکی ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە. == جوولەکەکان == کێلسی وەک زۆرێک لە شارەکانی دیکەی ئەورووپا تا [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ژمارەی دانیشتووانی [[جوولەکە]]یەکی بەرچاوی ھەبوو. بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٨٩٧ی [[ڕووسیا]]، جوولەکەکان ٦٤٠٠ کەسیان پێکھێناوە لە کۆی ژمارەی دانیشتووانی ٢٣ ھەزار و ٢٠٠ کەس (نزیکەی لەسەدا ٢٧٪). لە سەروبەندی جەنگی جیھانی دووەمدا ٢٤ ھەزار جوولەکە دانیشتووی شاری کێلسی بوون کە نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووانی ئەو کاتە بوو. ڕاستەوخۆ دوای داگیرکاری [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە ئەیلوولی ١٩٣٩، ڕێوشوێن لە شێوەی غەرامەکردن، دەستبەسەرداگرتنی موڵک و ماڵی، کاری زۆرەملێ و ھاوشێوەکانی دژی جوولەکەکان گیرا. لە نیسانی ساڵی ١٩٤١ گێتۆی جوولەکەکان دامەزرا، ناوچەیەک کە جوولەکەکان بە جیا لە باقی دانیشتووان تێیدا دەژیا. زۆرێک لە جوولەکەکان ناچار بوون لەوێ بژین، زۆرێکیان ناچار بوون لە کارگەیەکی تەقەمەنی ئەڵمانی لە نزیکەوە کار بکەن. لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٤٢ لەناوبردنی گێتۆی جوولەکەکان دەستی پێکرد. تەنھا لە ماوەی پێنج ڕۆژدا مەزەندە دەکرێت دوو ھەزار جوولەکە لە ژیاندا ماونەتەوە لەوانەی لە کۆمەڵکوژییەکە ڕزگاریان بوو، پێش ئەوەی بگوازرێنەوە بۆ کەمپی کۆکردنەوەی [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]]، پاشان ڕەوانەی کەمپێکی تری کاری زۆرەملێ کران. == سەرچاوەکان == t6nnqdtnhrbsxlhjn6bc82ny798k6lp 1458189 1458188 2025-07-11T11:31:06Z 1silent scientist 51740 /* جوولەکەکان */ 1458189 wikitext text/x-wiki {{زانیاریدانی نیشتنگە|ناو=کێلسی|ناوی_خۆماڵی=Kielce|زمانی_ناوی_خۆماڵی=[[پۆڵەندی]]|جۆری_نیشتنگە=شار|وێنە=[[پەڕگە:20130421_Kielce_Palac_Biskupow_Krakowskich_3127.jpg|وێنۆک]]}}'''کێلسی''' ([[زمانی پۆڵەندی|بە پۆڵەندی]]: Kielce) شارێکە لە باشووری ڕۆژھەڵاتی [[پۆڵەندا]] و ژمارەی دانیشتووانی ١٨٩٬٩٠٣ کەسە (٢٠٢٥).<ref>https://worldpopulationreview.com/cities/poland/kielce</ref> ھەروەھا پایتەختی پارێزگای شویتۆکریسکییە لە ساڵی ١٩٩٩ەوە، کە پێشتر ناوچەیەکی ئیداریی ڤۆیڤۆدێشیپی کێلسی بووە (١٩١٩–١٩٣٩، ١٩٤٥–١٩٩٨). شارێکە دەکەوێتە ناوەڕاستی شاخەکانی شویتۆکریسکی، لە کەناری ڕووباری سیلنیکا لە بەشی باکووری کاونتی مێژوویی پۆڵەندا لە پۆڵەندای بچووک. ناوەندێکی گرنگە بۆ بەردی جیڕی، کێلسی ئێستا ناوەندێکی ئاڵوگۆڕ و بازرگانییە. == جوولەکەکان == کێلسی وەک زۆرێک لە شارەکانی دیکەی ئەورووپا تا [[جەنگی جیھانیی دووەم]] ژمارەی دانیشتووانی [[جوولەکە]]یەکی بەرچاوی ھەبوو. بەپێی سەرژمێری ساڵی ١٨٩٧ی [[ڕووسیا]]، جوولەکەکان ٦٤٠٠ کەسیان پێکھێناوە لە کۆی ژمارەی دانیشتووانی ٢٣ ھەزار و ٢٠٠ کەس (نزیکەی لەسەدا ٢٧٪). لە سەروبەندی جەنگی جیھانی دووەمدا ٢٤ ھەزار جوولەکە دانیشتووی شاری کێلسی بوون کە نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووانی ئەو کاتە بوو. ڕاستەوخۆ دوای داگیرکاری [[ئەڵمانیای نازی|ئەڵمانیا]] لە ئەیلوولی ١٩٣٩، ڕێوشوێن لە شێوەی غەرامەکردن، دەستبەسەرداگرتنی موڵک و ماڵی، کاری زۆرەملێ و ھاوشێوەکانی دژی جوولەکەکان گیرا. لە نیسانی ساڵی ١٩٤١ گێتۆی جوولەکەکان دامەزرا، ناوچەیەک کە جوولەکەکان بە جیا لە باقی دانیشتووان تێیدا دەژیا. زۆرێک لە جوولەکەکان ناچار بوون لەوێ بژین، زۆرێکیان ناچار بوون لە کارگەیەکی تەقەمەنی ئەڵمانی لە نزیکەوە کار بکەن. لە مانگی ئابی ساڵی ١٩٤٢ لەناوبردنی گێتۆی جوولەکەکان دەستی پێکرد. تەنھا لە ماوەی پێنج ڕۆژدا مەزەندە دەکرێت دوو ھەزار جوولەکە لە ژیاندا ماونەتەوە لەوانەی لە کۆمەڵکوژییەکە ڕزگاریان بوو، پێش ئەوەی بگوازرێنەوە بۆ کەمپی کۆکردنەوەی [[کەمپی ترێبلینکا|ترێبلینکا]]، پاشان ڕەوانەی کەمپێکی تری کاری زۆرەملێ کران. == ئەمانەش ببینە == * [[کۆمەڵکوژیی کێلسی]] == سەرچاوەکان == i07rgq7ekaby4l4dcec7sxbq8olxyo2 0 287071 1458191 2025-07-11T11:43:21Z 1silent scientist 51740 بە وەرگێڕانی کردنەوەی بەش لە پەڕەی «[[:ar:Special:Redirect/revision/70944268|أنيسة مخلوف]]» دروست کراوە. 1458191 wikitext text/x-wiki '''ئەنیسە ئەحمەد مەخلووف''' (١٩٣٠ – ٦ی شوباتی ٢٠١٦)، ھاوسەری [[حافز ئەسەد]] سەرۆکی پێشووی سووریا. لە ساڵی ١٩٧١ تا ٢٠٠٠ وەک [[خانمی یەکەم|خانمی یەکەمی]] سووریا کاری کردووە. <ref name="economist">{{Cite news|title=The Assad family: Where are they now?|url=https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|work=[[ذي إيكونوميست]]|date=21 February 2013|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200713141041/https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|archive-date=13 يوليو 2020}}</ref> ٥ کوڕی ھەیە، یەکێکیان [[بەشار ئەسەد|بەشار ئەسەدە]]، [[سەرۆک کۆماری سووریا|سەرۆکی پێشووی سوریایە]] لە ساڵی ٢٠٠٠ تا لە ساڵی ٢٠٢٤. <ref name="guardian">{{Cite news|first=Nour|last=Ali|title=At home with the Assads: Syria's ruthless ruling family|url=https://www.theguardian.com/world/2011/oct/11/assads-syria-ruling-family|work=[[الغارديان]]|date=11 October 2011|access-date=2 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20200331020202/https://www.theguardian.com/world/2011/oct/11/assads-syria-ruling-family|archive-date=31 مارس 2020}}</ref> <ref name="aje">{{Cite news|title=Syrian president's mother Anissa Assad dies aged 86|url=https://www.aljazeera.com/news/2016/2/6/syrian-presidents-mother-anissa-assad-dies-aged-86|work=[[قناة الجزيرة الإنجليزية]]|date=6 February 2016|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728190043/https://www.aljazeera.com/news/2016/02/syrian-president-mother-anissa-assad-dies-aged-86-160206210505879.html|archive-date=28 يوليو 2020}}</ref> [[ئێکۆنۆمیست|ڕۆژنامەی ئیکۆنۆمیست]] ئەنیسە مەخلووفی بە «کەسایەتییەکی زەبەلاح» لەناو بنەماڵەی ئەسەد و حکوومەتی بەعس وەسف کردووە. <ref name="economist">{{Cite news|title=The Assad family: Where are they now?|url=https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|work=[[ذي إيكونوميست]]|date=21 February 2013|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200713141041/https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|archive-date=13 يوليو 2020}}</ref> ئەو کاریگەرییەکی بەرچاوی لەناو حکوومەتدا ھەبوو، و یەکێک بوو لەو کەسە کەمانەی کە بەشار ئەسەد لەکاتی [[شەڕی ناوخۆییی سووریا|شۆڕشی سووریادا]] بە بەردەوامی ڕاوێژی پێدەکرد. <ref name="economist" /> <ref name="cnn">{{Cite news|first=Nicole|last=Dow|title=Getting to know Syria's first family|url=https://www.cnn.com/2012/03/26/world/meast/assad-family|work=[[سي إن إن]]|date=18 July 2012|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190517071451/https://www.cnn.com/2012/03/26/world/meast/assad-family/|archive-date=17 مايو 2019}}</ref> پێدەچێت لە سەرەتای شۆڕشی سووریادا داوای لە کوڕەکەی کردووە بە توندی مامەڵە لەگەڵ خۆپیشاندانەکان بکات و بە زۆر سەرکوتیان بکات. <ref name="economist" /> <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=7 فبراير 2016 |ناونیشان=https://arabic.cnn.com/middleeast/2016/02/07/anissah-assad-syria |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200522010704/https://arabic.cnn.com/middleeast/2016/02/07/anissah-assad-syria |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=22 مايو 2020 |وێبگە=سي إن إن العربية}}</ref> == سەرچاوەکان == 8etmzgvs9zickqgyjk8tmk8roxtgumh 1458192 1458191 2025-07-11T11:46:45Z 1silent scientist 51740 1458192 wikitext text/x-wiki {{Databox}}'''ئەنیسە ئەحمەد مەخلووف''' (١٩٣٠ – ٦ی شوباتی ٢٠١٦)، ھاوسەری [[حافز ئەسەد]] سەرۆکی پێشووی [[سووریا]]. لە ساڵی ١٩٧١ تا ٢٠٠٠ وەک [[خانمی یەکەم|خانمی یەکەمی]] سووریا کاری کردووە.<ref name="economist">{{Cite news|title=The Assad family: Where are they now?|url=https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|work=[[ذي إيكونوميست]]|date=21 February 2013|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200713141041/https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|archive-date=13 يوليو 2020}}</ref> ٥ کوڕی ھەیە، یەکێکیان [[بەشار ئەسەد|بەشار ئەسەدە]]، [[سەرۆک کۆماری سووریا|سەرۆکی پێشووی سووریایە]] لە ساڵی ٢٠٠٠ تا لە ساڵی ٢٠٢٤. <ref name="guardian">{{Cite news|first=Nour|last=Ali|title=At home with the Assads: Syria's ruthless ruling family|url=https://www.theguardian.com/world/2011/oct/11/assads-syria-ruling-family|work=[[الغارديان]]|date=11 October 2011|access-date=2 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20200331020202/https://www.theguardian.com/world/2011/oct/11/assads-syria-ruling-family|archive-date=31 مارس 2020}}</ref> <ref name="aje">{{Cite news|title=Syrian president's mother Anissa Assad dies aged 86|url=https://www.aljazeera.com/news/2016/2/6/syrian-presidents-mother-anissa-assad-dies-aged-86|work=[[قناة الجزيرة الإنجليزية]]|date=6 February 2016|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200728190043/https://www.aljazeera.com/news/2016/02/syrian-president-mother-anissa-assad-dies-aged-86-160206210505879.html|archive-date=28 يوليو 2020}}</ref> [[ئێکۆنۆمیست|ڕۆژنامەی ئیکۆنۆمیست]] ئەنیسە مەخلووفی بە «کەسایەتییەکی زەبەلاح» لەناو بنەماڵەی ئەسەد و حکوومەتی بەعس وەسف کردووە. <ref name="economist">{{Cite news|title=The Assad family: Where are they now?|url=https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|work=[[ذي إيكونوميست]]|date=21 February 2013|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20200713141041/https://www.economist.com/pomegranate/2013/02/21/where-are-they-now|archive-date=13 يوليو 2020}}</ref> ئەو کاریگەرییەکی بەرچاوی لەناو حکوومەتدا ھەبوو، و یەکێک بوو لەو کەسە کەمانەی کە بەشار ئەسەد لەکاتی [[شەڕی ناوخۆییی سووریا|شۆڕشی سووریادا]] بە بەردەوامی ڕاوێژی پێدەکرد.<ref name="economist" /> <ref name="cnn">{{Cite news|first=Nicole|last=Dow|title=Getting to know Syria's first family|url=https://www.cnn.com/2012/03/26/world/meast/assad-family|work=[[سي إن إن]]|date=18 July 2012|access-date=9 July 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20190517071451/https://www.cnn.com/2012/03/26/world/meast/assad-family/|archive-date=17 مايو 2019}}</ref> پێدەچێت لە سەرەتای [[شەڕی ناوخۆیی سووریا|شۆڕشی سووریا]]دا داوای لە کوڕەکەی کردووە بە توندی مامەڵە لەگەڵ خۆپیشاندانەکان بکات و بە زۆر سەرکوتیان بکات.<ref name="economist" /> <ref>{{Cite web |ڕێکەوت=7 فبراير 2016 |ناونیشان=https://arabic.cnn.com/middleeast/2016/02/07/anissah-assad-syria |ناونیشانی ئەرشیڤ=https://web.archive.org/web/20200522010704/https://arabic.cnn.com/middleeast/2016/02/07/anissah-assad-syria |ڕێکەوتی ئەرشیڤ=22 مايو 2020 |وێبگە=سي إن إن العربية}}</ref> == سەرچاوەکان == mlt6gtr2rdt9q28w3cdr9uuo4d2930n