Wicidestun cywikisource https://cy.wikisource.org/wiki/Hafan MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Media Arbennig Sgwrs Defnyddiwr Sgwrs Defnyddiwr Wicidestun Sgwrs Wicidestun Delwedd Sgwrs Delwedd MediaWici Sgwrs MediaWici Nodyn Sgwrs Nodyn Cymorth Sgwrs Cymorth Categori Sgwrs Categori Tudalen Sgwrs Tudalen Indecs Sgwrs Indecs TimedText TimedText talk Modiwl Sgwrs modiwl 2 10285 138846 138819 2025-06-08T19:13:03Z AlwynapHuw 1710 /* Angen testun cyfansawdd */ 138846 wikitext text/x-wiki ==Wedi eu Cyhoeddi== {{Div col}} #[[Gwilym a Benni Bach|Gwilym a Benni Bach gan William Llewelyn Williams]] #[[Bugail y Bryn|Bugail y Bryn gan Moelona]] #[[Bil y Gymraeg ac Addysg|Bil y Gymraeg ac Addysg (Cymru) 2025 gan Senedd Cymru]] #[[Y Fainc Sglodion|Y Fainc Sglodion gan John William Jones]] #[[Beirdd y Berwyn 1700-1750|Beirdd y Berwyn 1700-1750 gol O. M. Edwards]] #[[Y Geilwad Bach|Y Geilwad Bach gan Lewis Davies, y Cymer]] #[[Murmuron Awen|Murmuron Awen gan Robert Roberts (Gwaenfab)]] #[[Clawdd Terfyn|Clawdd Terfyn gan Robert Dewi Williams]] #[[Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol II|Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol II gan Owen Wynne Jones (Glasynys)]] #[[Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol I|Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol I gan Owen Wynne Jones (Glasynys)]] #[[Cofiant, neu Hanes bywyd a marwolaeth y Parch. Thomas Jones, Dinbych|Cofiant y Parch. Thomas Jones, Dinbych gan Thomas Jones, Dinbych]] #[[Chydig ar Gof a Chadw|Chydig ar Gof a Chadw gan William Thomas Edwards (Gwilym Deudraeth)]] #[[Hugh Owen Bronyclydwr Apostol y Gogledd|Hugh Owen Bronyclydwr Apostol y Gogledd gan Zachary Mather]] #[[Siôn Gymro (llyfr)|Siôn Gymro (llyfr) gan Ben Davies, Pant-teg]] #[[Cofiant Watcyn Wyn|Cofiant Watcyn Wyn gan Penar Griffiths]] #[[Yr Awen Barod|Yr Awen Barod gan William Thomas Edwards (Gwilym Deudraeth)]] #[[Goronwy ar Grwydr 1, Italia Dlos|Goronwy ar Grwydr 1, Italia Dlos gan Goronwy Jones, Prestatyn]] #[[Hunangofiant Tomi|Hunangofiant Tomi gan Edward Tegla Davies]] #[[Caniadau (T. Gwynn Jones)|Caniadau gan T. Gwynn Jones]] #[[Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1|Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 (Mynwy, Meirion, Maldwyn) gan gan Thomas Rees a John Thomas]] #[[Hanes Gwareiddiad|Hanes Gwareiddiad gan Gwilym Arthur Edwards]] #[[Dail y Dderwen|Dail y Dderwen gan William J Richards]] #[[Hanes Bywyd (Dic Aberdaron a Twm o'r Nant)|Hanes Bywyd (Dic Aberdaron a Twm o'r Nant) gol Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Am dro i Fadagascar|Am dro i Fadagascar gan Daniel Owen Jones]] #[[Cerddoriaeth yng Nghymru (Cyfres Pobun)|Cerddoriaeth yng Nghymru (Cyfres Pobun) gan Idris Lewis]] #[[Caniadau Gwili|Caniadau Gwili gan John Jenkins (Gwili)]] #[[Yng Ngwres y Dydd|Yng Ngwres y Dydd gan Joseph Jones (J. J. Drefnewydd)]] #[[Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill|Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill gan T. Gwynn Jones]] #[[Ymadawiad Arthur a Chaniadau Eraill|Ymadawiad Arthur a Chaniadau Eraill gan T. Gwynn Jones]] #[[Hanes y Lleuad|Hanes y Lleuad ffug awdur Syr John Herschel]] #[[Llinell neu Ddwy|Llinell neu Ddwy gan John Jones (Ioan Brothen)]] #[[Yn Llefaru Eto|Yn Llefaru Eto gan Anhysbys]] #[[Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III|Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III gan Emrys ap Iwan]] #[[Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf II|Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf II gan Emrys ap Iwan]] #[[Methodistiaeth Cymru Cyfrol I|Methodistiaeth Cymru Cyfrol I gan John Hughes, Lerpwl]] #[[Y Trefedigaethau|Y Trefedigaethau gan Ifor Leslie Evans]] #[[Telyn Bywyd|Telyn Bywyd gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Cathlau Bore a Nawn|Cathlau Bore a Nawn gan Owen Griffith Owen (Alafon)]] #[[Derwyn neu Pob Pant a Gyfodir (Nofel)|Derwyn neu Pob Pant a Gyfodir (Nofel) gan Robert David Morris]] #[[Ifor Owen (nofel)|Ifor Owen (nofel) gan Henry Emlyn Thomas (Emlyn)]] #[[Ysgrifau (John Breese Davies)|Ysgrifau gan John Breese Davies]] #[[Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf I|Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf I gan Emrys ap Iwan]] #[[Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig|Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig gan Thomas Jones-Humphreys]] #[[Rheinallt ab Gruffydd (Rhamant)|Rheinallt ab Gruffydd (Rhamant) gan Isaac Foulkes]] #[[Y Ddau Frawd|Y Ddau Frawd gan Nel Wyn (sef Llew Tegid)]] #[[Anturiaethau Robinson Crusoe|Anturiaethau Robinson Crusoe cyf gan William Rowlands, Porthmadog]] #[[Cofiant D Emlyn Evans|Cofiant D Emlyn Evans gan Evan Keri Evans]] #[[Telynegion (Silyn a Gruffydd)|Telynegion gan R Silyn Roberts a W. J. Gruffudd]] #[[Gwaith Hugh Jones, Maesglasau|Gwaith Hugh Jones, Maesglasau gol O. M. Edwards]] #[[Y Cwm Unig a Chaniadau Eraill|Y Cwm Unig a Chaniadau Eraill gan Dewi Emrys]] #[[Beddau'r Proffwydi (drama)|Beddau'r Proffwydi (drama) gan W. J. Gruffydd ]] #[[Storio a Chadw dogfennau Ewyllys Crynodeb Gweithredol o Ymateb y Llywodraeth]] #[[Storio a chadw dogfennau ewyllys gwreiddiol. Ymgynghoriad|Storio a chadw dogfennau ewyllys gwreiddiol. Ymgynghoriad gan Lywodraeth y DU]] #[[Nansi'r Dditectif|Nansi'r Dditectif gan Owain Llew Rowlands]] #[[Cyfrol Goffa Richard Bennett|Cyfrol Goffa Richard Bennett gol. D Teifgar Davies]] #[[Brut y Tywysogion (Ab Owen)|Brut y Tywysogion (Ab Owen) gol O. M. Edwards]] #[[Cymru Newydd, Hanes Y Wladva Gymreig|Cymru Newydd, Hanes Y Wladva Gymreig gan Lewis Jones, Plas Hedd]] #[[Gwaith Huw Morus|Gwaith Huw Morus gan Huw Morus (Eos Ceiriog)]] #[[Wat Emwnt|Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer]] #[[John Ceiriog Hughes: ei Fywyd, ei Athrylith, a'i Waith|John Ceiriog Hughes: ei Fywyd, ei Athrylith, a'i Waith gan Llyfrbyf]] #[[Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil)|Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil) gan Evan Evans (Ieuan Glan Geirionydd)]] #[[Adgof am Ieuan Glan Geirionnydd|Adgof am Ieuan Glan Geirionnydd gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Caniadau Barlwydon Llyfr 1|Caniadau Barlwydon Llyfr 1 gan Robert John Davies (Barlwydon)]] #[[Barlwydon (Cymru 1896)]] #[[Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig|Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo)]] #[[Llewelyn Parri (nofel)|Llewelyn Parri (nofel) gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo)]] #[[Caniadau Owen Lewis (Glan Cymerig)|Caniadau gan Owen Lewis (Glan Cymerig)]] #[[Hanes Llangeitho a'i hamgylchoedd|Hanes Llangeitho a'i hamgylchoedd gan David Morgan, Llangeitho]] #[[Hanes dechreuad a chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Ngwrecsam|Hanes dechreuad a chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Ngwrecsam gan Edward Francis]] #[[Gwaith Dewi Wyn|Gwaith Dewi Wyn gol O. M. Edwards]] #[[Cofiant John Williams (I ab Ioan) Aberduar|Cofiant John Williams (I ab Ioan) Aberduar gan John Davies, Llandysul]] #[[Athrylith Ceiriog|Athrylith Ceiriog gan Howell Elvet Lewis (Elfed)]] #[[Telyn Seion sef Pedwar ar Bymtheg o Garolau Nadolig|Telyn Seion sef Pedwar ar Bymtheg o Garolau Nadolig gol. Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Gwaith Iolo Goch|Gwaith Iolo Goch gol Thomas Matthews]] #[[Cofiant am y Parch. Richard Humphreys, Dyffryn|Cofiant am y Parch. Richard Humphreys, Dyffryn gan Griffith Williams, Talsarnau]] #[[Gwaith Sion Cent|Gwaith Sion Cent gol Thomas Matthews]] #[[Dyddanwch yr Aelwyd|Dyddanwch yr Aelwyd gan Hughes a'i Fab, Wrecsam]] #[[Gwaith Ieuan Brydydd Hir|Gwaith Ieuan Brydydd Hir gol O. M. Edwards]] #[[Gwaith yr Hen Ficer|Gwaith yr Hen Ficer gol O. M. Edwards]] #[[Am Dro i Erstalwm|Am Dro i Erstalwm gan Index]] #[[Bro fy Mebyd a Chaniadau Eraill|Bro fy Mebyd a Chaniadau Eraill gan Humphrey Jones (Bryfdir)]] #[[Ceiriog a Mynyddog|Ceiriog a Mynyddog gan John Morgan Edwards]] #[[Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon|Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon gan William Williams (Cromwell)]] #[[Awdl Dinyster Jerusalem|Awdl Dinyster Jerusalem gan Eben Fardd]] #[[Nedw|Nedw gan Edward Tegla Davies]] #[[Dros y Gamfa|Dros y Gamfa gan Fanny Edwards]] #[[Diwrnod yn Nolgellau|Diwrnod yn Nolgellau gan Robert Thomas Williams (Trebor Môn)]] #[[Awdl ar yr Adgyfodiad (Ieuan Ionawr)|Awdl ar yr Adgyfodiad gan Evan Jones (Ieuan Ionawr)]] #[[Cofiant y Diweddar Barch W Williams o'r Wern|Cofiant y Diweddar Barch W Williams o'r Wern gan William Rees (Gwilym Hiraethog)]] #[[Tri Wyr o Sodom a'r Aipht|Tri Wyr o Sodom a'r Aipht gan William Williams, Pantycelyn]] #[[F'Ewythr Tomos: cân ddyri|F'Ewythr Tomos: cân ddyri gan Eben Fardd]] #[[Hynafiaethau Nant Nantlle|Hynafiaethau Nant Nantlle gan William Robert Ambrose]] #[[Bywyd y Parch. Ebenezer Richard|Bywyd y Parch. Ebenezer Richard gan Henry ac Edward W Richard]] #[[Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion|Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion gan Edward Davies (Iolo Meirion)]] #[[Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i Henwogion|Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i Henwogion gan Edward Davies, Penmorfa]] #[[Wil Ellis, Porthmadog-Cymru Cyf 29 1905]] #[[Hanes Niwbwrch|Hanes Niwbwrch gan Owen Williamson]] #[[Teulu Bach Nantoer|Teulu Bach Nantoer gan Moelona]] #[[Barddoniaeth Goronwy Owen (gol Llyfrbryf)|Barddoniaeth Goronwy Owen gol Isaac Foulkes (Llyfrbryf)]] #[[Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I|Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I gan John Morgan Jones]] #[[Hwian-gerddi Cymraeg F' Ewyrth Huw|Hwian-gerddi Cymraeg F' Ewyrth Huw gan O. M. Edwards]] #[[Hanes Tredegar ynghyd a Braslun o Hanes Pontgwaithyrhaiarn|Hanes Tredegar ynghyd a Braslun o Hanes Pontgwaithyrhaiarn gan David Morris (Eiddil Gwent)]] #[[Hanes Sir Fôn|Hanes Sir Fôn gan Thomas Pritchard, ('Rhen Graswr Eleth)]] #[[Holl Waith Barddonol Goronwy Owen|Holl Waith Barddonol Goronwy Owen gol Isaac Foulkes]] #[[Adgofion am John Elias|Adgofion am John Elias gan Richard Parry (Gwalchmai)]] #[[Tro Trwy'r Wig|Tro Trwy'r Wig gan Richard Morgan (1854-1939)]] #[[Gyda'r Hen Feirdd, Carneddog|Gyda'r Hen Feirdd, Carneddog gan Richard Griffith (Carneddog)]] #[[Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785)|Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785) gan Owen Gaianydd Williams]] #[[Dafydd Jones o Drefriw, Cymru 1903]] #[[John Evans, Eglwysbach (Cymru 1897)|John Evans, Eglwysbach (Cymru 1897) gan Walter Daniel]] #[[Awdlau Coffadwriaethol am Y Parch Goronwy Owain|Awdlau Coffadwriaethol am Y Parch Goronwy Owain gan y Gwyneddigion]] #[[Cerdd coffa Goleufryn|Cerdd coffa Goleufryn gan J. T. Job]] #[[Adgofion am Goleufryn|Adgofion am Goleufryn gan Evan Williams, Llanfrothen]] #[[Goronwy Owen a'r Morrisiaid|Goronwy Owen a'r Morrisiaid gan Owen Gaianydd Williams]] #[[Yr Efengyl yn ôl Sant Marc|Yr Efengyl yn ôl Sant Marc gan y Fibl Gymdeithas Americanaidd (1894)]] #[[Llythyrau Goronwy Owen|Llythyrau Goronwy Owen gol John Morris-Jones]] #[[Diliau Meirion Cyf I|Diliau Meirion Cyf I gan gan Morris Davies (Meurig Ebrill)]] #[[Cyfarwyddiadau at brynu cadw a magu moch|Cyfarwyddiadau at brynu cadw a magu moch gol Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Gwaith Joshua Thomas|Gwaith Joshua Thomas gol O M Edwards]] #[[Glan Cledwen (Cymru 15 Rhagfyr 1897)]] #[[Dringo'r Andes|Dringo'r Andes gan Eluned Morgan]] #[[Naw Mis yn Nghymru|Naw Mis yn Nghymru gan Owen Griffith (Giraldus)]] #[[Ysgrifau Puleston|Ysgrifau Puleston gan John Puleston Jones]] #[[Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau|Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau gan Robert Thomas (Ap Vychan)]] #[[Rhigymau'r Ffordd Fawr|Rhigymau'r Ffordd Fawr gan Dewi Emrys]] #[[Coffadwriaeth, neu Hanes Byr o fywyd a Marwolaeth y Parchedig John Williams|Coffadwriaeth y Parch John Williams, Pantycelyn gan Maurice Davies, Llanfair-ym-Muallt]] #[[Fy Mhererindod Ysbrydol|Fy Mhererindod Ysbrydol gan Evan Keri Evans]] #[[Yr Efengyl yn ôl Sant Matthew|Yr Efengyl yn ôl Sant Matthew gan y Fibl Gymdeithas Americanaidd (1894)]] #[[Beirdd y Bala|Beirdd y Bala gol O. M. Edwards]] #[[Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr)|Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr) gol O. M. Edwards]] #[[Can newydd yn rhoddi hanes dienyddiad Richard Lewis|Can newydd yn rhoddi hanes dienyddiad Richard Lewis gan Dic Dywyll]] #[[Gwyllllis yn Nayd|Gwyllllis yn Nayd gan Dr William Price]] #[[Gwroniaid y Ffydd|Gwroniaid y Ffydd gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Tanchwa yn Cilfynydd|Tanchwa yn Cilfynydd baled gan awdur Anhysbys]] #[[Damwain echrydus Glofa Carnant, Cwmaman, Sir Gaerfyrddin]] #[[Blodau Drain Duon|Blodau Drain Duon gan Thomas Jacob Thomas (Sarnicol)]] #[[Telyn Dyfi|Telyn Dyfi gan Daniel Silvan Evans]] #[[Cyfrinach y Dwyrain|Cyfrinach y Dwyrain gan David Cunllo Davies]] #[[Oriau yn y Wlad|Oriau yn y Wlad gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Branwen Ferch Llŷr (Tegla)|Branwen Ferch Llŷr (Tegla) gan Edward Tegla Davies]] #[[Prif Feirdd Eifionydd|Prif Feirdd Eifionydd gan Edward David Rowlands]] #[[Deddf Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol)(Cymru) 2020]] #[[Rhys Llwyd y Lleuad|Rhys Llwyd y Lleuad gan E Tegla Davies]] #[[Oriau Gydag Enwogion|Oriau Gydag Enwogion gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Byr Gofiant am Naw a Deugain o Weinidogion Ymadawedig Sir Aberteifi|Byr Gofiant am Naw a Deugain o Weinidogion Ymadawedig Sir Aberteifi gan John Evans, Abermeurig]] #[[Hanes Alexander Fawr|Hanes Alexander Fawr gan Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf I|Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf I gan Emrys ap Iwan]] #[[Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf II|Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf II gan Emrys ap Iwan]] #[[Y Lleian Lwyd|Y Lleian Lwyd gan Moelona]] #[[Cenadon Hedd|Cenadon Hedd gan William Jones, Cwmaman]] #[[Dagrau Hiraeth|Dagrau Hiraeth gan William Jones, Pontsaeson]] #[[Saith o Farwnadau|Saith o Farwnadau gan William Williams, Pantycelyn]] #[[Storïau o Hanes Cymru cyf I|Storïau o Hanes Cymru cyf I gan Moelona]] #[[Traethawd bywgraffyddol a beirniadol ar fywyd ac athrylith Lewis Morris|Traethawd bywgraffyddol a beirniadol ar fywyd ac athrylith Lewis Morris gan Griffith Jones (Glan Menai)]] #[[Hanes Bywyd Pio Nono|Hanes Bywyd Pio Nono gan Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Caniadau Watcyn Wyn|Caniadau Watcyn Wyn gan Watkin Hezekiah Williams (Watcyn Wyn)]] #[[Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth|Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth gan John Evans, Abermeurig]] #[[Gwrid y Machlud|Gwrid y Machlud gan Richard Jones (Ap Alun Mabon)]] #[[Yr Hwiangerddi (O M Edwards)|Yr Hwiangerddi gan O M Edwards]] #[[Noson o Farrug|Noson o Farrug gan Robert Griffith Berry]] #[[Meini Gwagedd|Meini Gwagedd gan James Kitchener Davies]] #[[Y Tri Brenin o Gwlen]] #[[Hanes Methodistiaeth Arfon-Caernarvon|Hanes Methodistiaeth Arfon-Caernarvon gan William Hobley]] #[[Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)|Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans]] #[[Rhobat Wyn|Rhobat Wyn gan Awena Rhun]] #[[Cofiant y Parch Isaac Morgan Harry|Cofiant y Parch Isaac Morgan Harry gan Thomas Lewis Jones, Machen]] #[[Tanchwa y Mardy - Mercher, Rhagfyr 23, 1885; 80 wedi eu lladd]] #[[Cerddi Hanes|Cerddi Hanes gan Thomas Gwynn Jones]] #[[Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur|Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur gan John Eiddion Jones]] #[[Patrymau Gwlad|Patrymau Gwlad gan Thomas Jacob Thomas (Sarnicol)]] #[[David Williams y Piwritan|David Williams y Piwritan gan Richard Thomas, Bontnewydd]] #[[Cofiant y diweddar Barch Evan Rowlands, Ebenezer, Pontypwl|Cofiant y diweddar Barch Evan Rowlands, Ebenezer, Pontypwl gan Ellis Hughes, Penmaen]] #[[Cofiant Darluniadol Y Parch William Williams o'r Wern|Cofiant Darluniadol Y Parch William Williams o'r Wern gan David Samuel Jones]] #[[Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price|Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price gan Benjamin Evans (Telynfab)]] #[[Llyfr Haf|Llyfr Haf gan Owen Morgan Edwards]] #[[Drych y Prif Oesoedd (Detholiad 1896)|Drych y Prif Oesoedd (Detholiad 1896) gol O. M. Edwards]] #[[Hanes Methodistiaeth Arfon-Waenfawr|Hanes Methodistiaeth Arfon-Waenfawr gan William Hobley]] #[[Beryl|Beryl gan Elizabeth Mary Jones (Moelona)]] #[[Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog|Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog gan William Hobley]] #[[Breuddwydion Myfanwy|Breuddwydion Myfanwy gan Elizabeth Mary Jones (Moelona)]] #[[Lloffion o'r Mynwentydd|Lloffion o'r Mynwentydd gan Thomas Rowland Roberts (Asaph)]] #[[Cofiant y diweddar Barch Robert Everett|Cofiant y diweddar Barch Robert Everett gan David Davies (Dewi Emlyn)]] #[[Y Wen Fro|Y Wen Fro gan Ellen Evans]] #[[Cerrig y Rhyd|Cerrig y Rhyd gan Winnie Parry]] #[[Gwaith Edward Richard|Gwaith Edward Richard gan Edward Richard, Ystrad Meurig]] #[[Bywyd Ieuan Gwynedd Ganddo Ef Ei Hun]] #[[Humphrey Jones a Diwygiad 1859|Humphrey Jones a Diwygiad 1859 gan Evan Isaac]] #[[Adgofion Andronicus|Adgofion Andronicus gan John Williams Jones (Andronicus)]] #[[Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill|Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill gan Morris Davies (Meurig Ebrill)]] #[[Cofiant Richard Jones Llwyngwril|Cofiant Richard Jones Llwyngwril gan Evan Evans, Llangollen]] #[[Profiadau Pellach|Profiadau Pellach gan G M Ll Davies]] #[[Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol]] #[[Hanes y Bibl Cymraeg|Hanes y Bibl Cymraeg gan Thomas Levi]] #[[Pererindod Heddwch|Pererindod Heddwch, G M Ll Davies]] #[[Tan yr Enfys|Tan yr Enfys gan D J Lewis Jenkins]] #[[Yr Ogof|Yr Ogof gan T Rowland Hughes]] #[[Syr Owen M Edwards Detholiad o'i Ysgrifau]] #[[Profedigaethau Enoc Huws (1939)]] #[[Dyddgwaith|Dyddgwaith gan Thomas Gwynn Jones]] #[[Salm i Famon a Marwnad Grey|Salm i Famon a Marwnad Grey gan John Morris-Jones]] #[[Madam Wen|Madam Wen gan William David Owen]] #[[Dan Gwmwl|Dan Gwmwl gan Awena Rhun]] #[[Atgofion am Dalysarn]] #[[Cerddi'r Bwthyn|Cerddi'r Bwthyn gan Dewi Emrys]] #[[Capelulo]] #[[Y Pennaf Peth]] #[[Goronwy Owen - Detholiad o'i Farddoniaeth]] #[[Yr Hen Lwybrau|Yr Hen Lwybrau gan John Davies (Isfryn)]] #[[Gwaith Gwilym Marles]] #[[Gwaith ap Vychan]] #[[Gwaith Gwilym Hiraethog]] #[[Cadeiriau Enwog]] #[[Y Cychwyn]] #[[Cofiant Hwfa Môn]] #[[Hynafiaethau Edeyrnion]] #[[Aildrefniad Cymdeithas]] #[[Ar y Groesffordd]] #[[Astudiaethau T Gwynn Jones]] #[[Bil Cymru Atebolrwydd a Grymuso Ariannol 2014]] #[[Brethyn Cartref]] #[[Brithgofion]] #[[Bywyd a Chan Tomos Efans (Cyndelyn)]] #[[Bywyd a Gwaith Henry Richard AS]] #[[Bywyd a Llafur John Wesley]] #[[Bywyd a gweithiau Azariah Shadrach]] #[[Cân neu Ddwy]] #[[Caniadau'r Allt]] #[[Caniadau Buddug]] #[[Caniadau ac ati]] #[[Cartrefi Cymru, O. M. Edwards]] #[[Catherine Prichard (Buddug), Cymru, Cyfrol 39, 1910]] #[[Catiau Cwta]] #[[Cerddi'r Eryri]] #[[Cerddi a Baledi]] #[[Ceris y Pwll]] #[[Chwedlau'r Aelwyd]] #[[Clych Adgof - penodau yn hanes fy addysg]] #[[Coelion Cymru]] #[[Cofiant Dafydd Rolant, Pennal]] #[[Cofiant Daniel Owen: ynghyd a Sylwadau ar ei Ysgrifeniadau]] #[[Cwm Eithin]] #[[Cyflafan Ofnadwy Dolgellau]] #[[Cymeriadau (T. Gwynn Jones)]] #[[Cymru Fu]] #[[D Rhagfyr Jones (o Dywysydd y Plant 1901)]] #[[Daff Owen]] #[[Dau faled gan John Jones (Jac Glan-y-gors)]] #[[Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc|Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc gan Francis Jones, Abergele]] #[[Deddf Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Ieithoedd Swyddogol) 2012]] #[[Diarhebion Cymru]] #[[Drama Rhys Lewis]] #[[Drych yr Amseroedd]] #[[Er Mwyn Cymru]] #[[Griffith Ellis Bootle, Cymru Cyf 23, 1902]] #[[Gwaith Dewi Wnion]] #[[Gwaith Alun]] #[[Gwaith Ann Griffiths]] #[[Gwaith Ceiriog]] #[[Gwaith Dafydd ap Gwilym]] #[[Gwaith John Davies]] #[[Gwaith John Hughes]] #[[Gwaith John Thomas]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 1]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 2]] #[[Gwaith S.R.]] #[[Gwaith Thomas Griffiths]] #[[Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865)]] #[[Gwialen Fedw Fy Mam]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf I]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I]] #[[Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II]] #[[Hanes Pedr Fawr, Ymerawdwr Rwssia]] #[[Hanes bywyd Thomas Edwards bardd gynt o'r Nant]] #[[Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo]] #[[Hanes Bywyd ac Anturiaethau Dr Livingstone]] #[[Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai]] #[[Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia]] #[[Hen Gymeriadau Dolgellau]] #[[Hynafiaethau Edeyrnion]] #[[I'r Aifft ac yn Ol]] #[[Llenyddiaeth Fy Ngwlad]] #[[Lewsyn yr Heliwr (nofel)]] #[[Llio Plas y Nos]] #[[Llyfr Del]] #[[Llyfr Nest]] #[[Llyfr Owen]] #[[Mabinogion J M Edwards Cyf 1]] #[[Mabinogion J M Edwards Cyf 2]] #[[Mary Jones y Gymraes fechan heb yr un Beibl]] #[[Mesur Addysg (Cymru) 2011]] #[[Mesur Diogelwch ar Gludiant i Ddysgwyr (Cymru) 2011]] #[[Mesur Gwneud Iawn am Gamweddau'r GIG (Cymru) 2008]] #[[Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008]] #[[O Law i Law]] #[[Oll synnwyr pen Kembero ygyd]] #[[Penillion Telyn Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Plant Dic Sion Dafydd]] #[[Rhai o Gymry Lerpwl]] #[[Rhamant Bywyd Lloyd George]] #[[Rhan o waith mewn Cernyweg Canol (Add. Ch. 19491)]] #[[Rhodd Mam i'w Phlentyn]] #[[Rhyfeddodau'r Cread]] #[[Adolygiad o lyfr Sadie "Twilight Hours"]] #[[Seren Tan Gwmwl]] #[[Storïau Mawr y Byd]] #[[Straeon y Pentan]] #[[Sŵn y Gwynt Sy'n Chwythu]] #[[Tanchwa ddychrynllyd yn Nyffryn Rhondda, ger Pontypridd]] #[[Telynegion Maes a Môr]] #[[Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd]] #[[Traethawd ar Gaio a'i Hynafiaethau]] #[[Traethawd ar Hanes Plwyf Merthyr]] #[[Tro Trwy'r Gogledd]] #[[Tro i'r De]] #[[Tro yn Llydaw]] #[[Trwy India'r Gorllewin]] #[[Twm o'r Nant Cyf II (ab Owen)]] #[[William Jones (Nofel)]] #[[Y Cywyddwyr Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Y Gelfyddyd Gwta]] #[[Y Siswrn]] #[[Yn y Wlad]] #[[Yny lhyvyr hwnn]] #[[Yr Hwiangerddi (O M Edwards)]] #[[Yr Hynod William Ellis, Maentwrog]] #[[Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala]] #[[Ysgrifau (Dewi Emrys)]] #[[Yr Eneth Ga'dd ei Gwrthod]] #[[Myfyrdod mewn mynwent|Myfyrdod mewn mynwent gan John Parry, Llaneilian]] #[[Dyrif etholiadol Ceredigion 1892]] #[[Canmlwyddiant Marwolaeth y Parch. John Wesley, M.A., Mawrth 3ydd, 1891]] #[[Er cof am Joseph Meredith, Adelaide Villa, Llandudno|Er cof am Joseph Meredith, Adelaide Villa, Llandudno D. S. Thomas (Glan Pair)]] #[[Deuddeg penill coffadwriaethol i'r diweddar Barch. John Hughes, Carneddau|Deuddeg penill coffadwriaethol i'r diweddar Barch. John Hughes, Carneddau gan Ellis Isfryn Williams]] #[[Hanes Brwydr Waterloo|Hanes Brwydr Waterloo gan Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Galar gan, er coffadwriaeth am y ddamwain yn ngwaith glo Landshipping Chwefror 14eg, 1844]] #[[Galargan ar ol y Mochyn Du]] #[[Baledi-Cwynfan y Morwr a Deio Bach]] #[[Marwnad er coffadwriaeth am y diweddar Barch John Elias]] #[[William Morgan, Pant, Dowlais (Trysorfa y Plant)]] #[[Hen Fibl Fawr fy Mam]] #[[Tanchwa ofnadwy yn Abersychan]] #[[Y Ffeiriau Hynotaf yn Ddeuddeg Sir Cymru]] #[[Henry Kirke White (Trysorfa y Plant Ebrill 1891)]] #[[Mynwy yng Nghymru (Cymru Cyf X Rhif 57)]] #[[Rhanau o'r Corff (Fanny Edwards)]] #[[Thomas Matthews, Cymru, Chwefror 1917]] #[[Huw Morus—Dadorchuddiad Ei Golofn Goffadwriaethol, Pont Y Meibion, Awst 26 1909]] #[[Owain Aran (erthyglau Cymru 1909)]] # [[Lewys Aran (Cymru Tachwedd 1918)]] #[[Owen R Lewis (Glan Cymerig) Perl y Plant 1910]] #[[John Puleston Jones (Trysorfa y Plant 1906)]] #[[Dafydd Jones o Gaio (Cymru 1898)|Dafydd Jones o Gaio (Cymru 1898) gan David Cunllo Davies]] #[[Fel y gwelais Arglwyddes Llanofer]] #[[Ioan Madog (Cymru 1896)]] #[[Llofruddiaeth Thomas Watkins gan Benjamin Jones, Aberdâr 1866]] # [[Ròseen-Dhu|Ròseen-Dhu gan William Sharp (Fiona Macleod) wedi'i gyfieithu gan Owen Griffith Owen (Alafon)]] #[[Son-days (Henry Vaughan)|Son-days gan Henry Vaughan wedi'i gyfieithu gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Can Coffadwriaethol Tanymarian|Can Coffadwriaethol Tanymarian gan John Henry Hughes (Ieuan o Leyn)]] #[[Morwynion Glan Meirionydd|Morwynion Glan Meirionydd gan Lewis Morris (Llewelyn Ddu o Fôn)]] #[[A Poison Tree gan William Blake|A Poison Tree gan William Blake wedi'i gyfieithu gan John Jenkins (Gwili)]] #[[Dewi Idris (Cymru 1899)|Dewi Idris (Cymru 1899) gan Carneddog]] {{Div col end}} ==Wedi eu cyhoeddi heb sgan== #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Pascon Agan Arluth]] #[[Cyfieithiadau o gerddi i'r Gymraeg]] #[[Y Tri Brenin o Gwlen]] ==Wedi eu prawfddarllen heb eu cyhoeddi== {{Div col}} # [[Enwogion Ceredigion]] # [[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] # [[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I.djvu]] {{Div col end}} ==Rhannau wedi eu cyhoeddi== #[[Enwogion Sir Aberteifi]] 13/187 #[[Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I]] 31/683 ==Angen eu prawfddarllen== {{Div col}} #[[Indecs:Album Aberhonddu.djvu]] #[[Indecs:Beirdd a Bardd-rin Cymru Fu.djvu]] #[[Indecs:Elfennau Beirniadaeth Lenorol.djvu]] #[[Indecs:John Jones (Ioan Eifion) Cymru 1896.djvu]] #[[Indecs:Dafydd ab Gwilym o Fuallt.djvu]] #[[Indecs:GemauDoethineb.djvu]] #[[Indecs:John Wesley, ei fywyd a'i llafur.djvu]] (angen ei ail lwytho) #[[Indecs:Caniadydd 1841.djvu]] #[[Indecs:Archaeologia Lleynensis.djvu]] #[[Indecs:Y Gestiana.djvu]] #[[Indecs:Blagur Awen Ben Bowen.djvu]] #[[Indecs:Bywgraffiad y Parch Thos Richard Abergwaen.djvu]] #[[Indecs:Camrau mewn grammadeg Cymreig (IA camraumewngramma00apiw).pdf]] #[[Indecs:Caneuon Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Caniadau Cymru.djvu]] #[[Indecs:Caniadau Hiraethog.djvu]] #[[Indecs:Caniadau John Morris-Jones.djvu]] #[[Indecs:Casgliad o ganeuon Cymru.pdf]] #[[Indecs:Ceinion Emrys.djvu]] #[[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Clasuron Rhyddiaith Cymru.djvu]] #[[Indecs:Yr Ysgol Farddol.djvu]] #[[Indecs:Ysten Sioned.pdf]] #[[Indecs:Ystoriau Siluria.djvu]] #[[Indecs:Ystorya de Carolo Magno o Lyfr Coch Hergest.djvu]] #[[Indecs:Ystyron Enwau ym Mhlwyfi Towyn, Llangelynin, Llanegryn etc.pdf]] #[[Indecs:Cofiant a Gweithiau Ieuan Gwynedd.djvu]] #[[Indecs:Cofiant a gweithiau Risiart Ddu o Wynedd.djvu]] #[[Indecs:Cofiant a Phregethau Robert Roberts, Clynnog.djvu]] #[[Indecs:Cofiant Ann Griffiths gynt o Dolwar Fechan.pdf]] #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Cofiant James Davies Radnor O.djvu]] #[[Indecs:Cofiant Thomas Gee.djvu]] #[[Indecs:Cofiant y Parch David Adams (Hawen).djvu]] #[[Indecs:Cofiant y Parchedig John Jones Talsarn.djvu]] #[[Indecs:Cofiant y Parchedig William Evans, Tonyrefail.djvu]] #[[Indecs:Cwm Glo.djvu]] #[[Indecs:Cyfystyron y gymraeg - sef y casgliad buddugol yn Eisteddfod Genhedlaethol Gwrecsam, 1888 (IA cyfystyronygymra00jone).pdf]] #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Dafis sef Hunangofiant Ymgeisydd Seneddol.djvu]] #[[Indecs:Diliau Meirion Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Diwygwyr Cymru.djvu]] #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1884.djvu]] #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1902.djvu]] #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Emynau a'u Hawduriaid.djvu]] #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Er mwyn Iesu - pregethau, &c t (IA ermwyniesupreget00jone).pdf]] #[[Indecs:Erthyglau, Pregethau a Chaniadau.djvu]] #[[Indecs:Ffrwythau Dethol.djvu]] #[[Indecs:Ffynnonloyw.djvu]] #[[Indecs:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion cymru Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Geiriadur Cymraeg a Saesneg Byr, Cyfres y Fil.pdf]] #[[Indecs:Geiriadur ysgrythyrol- yn cynnwys hanesiaeth, duwinyddiaeth, athroniaeth ... (IA geiriadurysgryt03chargoog).pdf]] #[[Indecs:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf]] #[[Indecs:Geraint ac Enid a Chaniadau Eraill.djvu]] #[[Indecs:Gwaith barddonol Islwyn - 1832-1878 (IA gwaithbarddonoli00islw).pdf]] #[[Indecs:Gwaith Caledfryn.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Glan y Gors.djvu]] #[[Indecs:Gwaith Lewis Glyn Cothi.djvu]] #[[Indecs:Gwaith William Ambrose (Emrys).djvu]] #[[Indecs:Gweithiau Barddonol a Rhyddieithol Ieuan Gwynedd.djvu]] #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 1 (IA pantycelyn gweithiau1).pdf]] #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 2 (IA pantycelyn gweithiau2).pdf]] #[[Indecs:Gwersi Mewn Llysieueg.djvu]] #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.djvu]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 01.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 02.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 03.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 04.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 05.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 06.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 07.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 08.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 09.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 10.pdf]] #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] #[[Indecs:Hanes Cymru America.djvu]] #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 2.pdf]] #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 3.pdf]] #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 4.pdf]] #[[Indecs:Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf V.djvu]] #[[Indecs:Hanes Llenyddiaeth Gymreig o 1320 hyd 1650.pdf]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bangor.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bethesda.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Dinorwig.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Dyffryn Clwyd-Dosbarth Rhuthin.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf III.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Fflint.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Gaerfyrddin.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth yn Nosbarth Trefffynon 1750-1910.djvu]] #[[Indecs:Hanes Morganwg (Dafydd Morganwg).djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Ffestiniog.djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llandyssul.djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Helyntion Bywyd Hen Deiliwr.djvu]] #[[Indecs:Howel Harris yn Llundain.djvu]] #[[Indecs:Hunangofiant Rhys Lewis, Gweinidog Bethel.pdf]] #[[Indecs:Hynafiaethau Llandegai a Llanllechid.pdf]] #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Llenyddiaeth y Cymry - llawlyfr i efrydwyr.djvu]] #[[Indecs:Llinell neu Ddwy.djvu]] #[[Indecs:Llwyn Hudol.pdf]] #[[Indecs:Llyfr emynau (IA llyfrem00jone).pdf]] #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Gloywi Cymraeg.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Pawb ar Bob-peth.pdf]] #[[Indecs:Llyfr y Tri Aderyn.pdf]] #[[Indecs:Llynnoedd Llonydd.djvu]] #[[Indecs:Manion.djvu]] #[[Indecs:Megys Trwy Dan.djvu]] #[[Indecs:Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol II.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol III.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Môn.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth yn Nosbarth Colwyn Bay.djvu]] #[[Indecs:O'r Bala i Geneva.djvu]] #[[Indecs:Odl a Chynghanedd.djvu]] #[[Indecs:Orgraff yr Iaith Gymraeg (adroddiad 1928).djvu]] #[[Indecs:Oriau'r Hwyr.pdf]] #[[Indecs:Penillion ystyriol rhagorol yn dangos nad oes ag na fy ag na fydd dim waeth na phechod, pob meddwl, gair a gweithred croes i ewyllys Duw a elwir yn bechod (IA wg35-1-172).pdf]] #[[Indecs:Pigion Englynion Fy Ngwlad Casgliad 1.djvu]] #[[Indecs:Pigion Englynion Fy Ngwlad Casgliad 2.djvu]] #[[Indecs:Plant y Goedwig.djvu]] #[[Indecs:Plant y Goedwig.pdf]] #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Prydnawngwaith y Cymry.djvu]] #[[Indecs:Red Book of Hergest - Jesus College MS 111.djvu]] #[[Indecs:Robert Owen Apostol Llafur Cyf 1.djvu]] #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Saith o Farwnadau.pdf]] #[[Indecs:Tair o gerddi newyddion - Yn gyntaf, Cerdd yn erbyn tyngu a chablu enw Duw, ar Crimson velvet, neu Gwynfan Brydain (IA wg35-1-179g).pdf]] #[[Indecs:Taith y pererin darluniadol.pdf]] #[[Indecs:Tecel gan Gabriel Parry, cyhoeddwyd yn 1854.pdf]] #[[Indecs:Tecel gan Gabriel Parry.pdf]] #[[Indecs:Teithiau yng Nghymru Pennant.pdf]] #[[Indecs:Testament Newydd (1894).djvu]] #[[Indecs:Testament Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist.djvu]] #[[Indecs:Traethodau ac Areithiau R J Derfel.pdf]] #[[Indecs:Trystan ac Esyllt.djvu]] #[[Indecs:Twm o'r Nant Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Wil Brydydd y Coed.pdf]] #[[Indecs:Y Beibl (Argraffiad Caergrawnt 1891).djvu]] #[[Indecs:Y Bibl Cyssegr-Lan (BFBS 1861).pdf]] #[[Indecs:Y Bywgraffydd Wesleyaidd.djvu]] #[[Indecs:Y Digrifwr Cymraeg.djvu]] #[[Indecs:Y Mabinogion Cymreig-sef, Chwedlau rhamantus yr hen Gymry.pdf]] #[[Indecs:Y Monwyson.djvu]] #[[Indecs:Y Pigion.djvu]] #[[Indecs:Y tadau methodistaidd Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Y trydydd cynyg Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Yr ail Gynnyg, Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Yr athrawes o ddifrif.pdf]] #[[Indecs:Yr Efengyl yn ol Ioan XI-XXI (Esboniad 1931).djvu]] #[[Indecs:Yr Iaith Gymraeg 1785 1885 1985.djvu]] #[[Indecs:A pocket dictionary, Welsh-English.djvu]] #[[Indecs:Aleluia - neu, lyfr o hymnau (IA aleluianh00will).pdf]] #[[Indecs:Argraphiad newydd o eiriadur beiblaidd (IA argraphiadnewydd00browuoft).pdf]] {{Div col end}} ==Angen testun cyfansawdd== {{Div col}} #[[Gwaith Ann Griffiths]] #[[Gwaith John Davies]] #[[Gwaith John Hughes]] #[[Gwaith S.R.]] #[[Gwaith Thomas Griffiths]] #[[Hanes bywyd Thomas Edwards bardd gynt o'r Nant]] #[[Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai]] #[[Hen Gymeriadau Dolgellau]] #[[Oll synnwyr pen Kembero ygyd]] #[[Penillion Telyn Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Rhodd Mam i'w Phlentyn]] {{Div col end}} <br> ==Wedi sganio efo peiriant Wiki UK== ■ Wedi cyhoeddi ▲ Rhannau wedi eu cyhoeddi ●Problemau cyhoeddi {{Div col}} #[[Indecs:Gwilym a Benni Bach.djvu]]■ #[[Indecs:Blagur y Gwanwyn a Chaneuon Ereill.djvu]] #[[Indecs:Goronwy ar Grwydr 1, Italia Dlos.djvu]]■ #[[Indecs:Hunangofiant Tomi.djvu]]■ #[[Indecs:Beirdd a Bardd-rin Cymru Fu.djvu]] #[[Indecs:Hanes Gwareiddiad.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Bywyd Dic Aberdaron Twm o'r Nant.djvu]]■ #[[Indecs:Am dro i Fadagascar.djvu]]■ #[[Indecs:Elfennau Beirniadaeth Lenorol.djvu]] #[[Indecs:Caniadau Gwili.djvu]]■ #[[Indecs:Caniadau (T. Gwynn Jones).djvu]]■ #[[Indecs:Yng Ngwres y Dydd.djvu]]■ #[[Indecs:Y Fainc Sglodion.djvu]]■ #[[Indecs:Cathlau Bore a Nawn.djvu]]■ #[[Indecs:Derwyn neu Pob Pant a Gyfodir (Nofel).djvu]]■ #[[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Llyfr 2.djvu]] #[[Indecs:Anturiaethau Robinson Crusoe.djvu]]■ #[[Indecs:Nansi'r Dditectif.djvu]]■ #[[Indecs:Nedw (llyfr).djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i henwogion.djvu]]■ #[[Indecs:Teulu Bach Nantoer.djvu]]■ #[[Indecs:Orgraff yr Iaith Gymraeg (adroddiad 1928).djvu]] #[[Indecs:Ceiriog a Mynyddog.djvu]]■ #[[Indecs:Bro fy Mebyd a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Branwen Ferch Llyr (Tegla).djvu]]■ #[[Indecs:Rhys Llwyd y Lleuad.djvu]]■ #[[Indecs:Oriau Gydag Enwogion.djvu]]■ #[[Indecs:Prif Feirdd Eifionydd.djvu]]■ #[[Indecs:Y Lleian Lwyd.pdf]]■ #[[Indecs:Storïau o Hanes Cymru cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Meini Gwagedd.djvu]]■ #[[Indecs:Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf I.pdf]]■ #[[Indecs:Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III.djvu]]■ #[[Indecs:Blodau Drain Duon.djvu]]■ #[[Indecs:Bugail y Bryn.djvu]]■ #[[Indecs:Y Wen Fro.djvu]]■ #[[Indecs:Ffynnonloyw.djvu]]● #[[Indecs:Breuddwydion Myfanwy.djvu]]■ #[[Indecs:Beryl.djvu]]■ #[[Indecs:Fy Mhererindod Ysbrydol.djvu]]■ #[[Indecs:Patrymau Gwlad.djvu]]■ #[[Indecs:Pererindod Heddwch.djvu]]■ #[[Indecs:Profiadau Pellach 01.djvu]]■ #[[Indecs:Tan yr Enfys.djvu]]■ #[[Indecs:Ysgrifau Puleston.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant y Parch David Adams (Hawen).djvu]] #[[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant Watcyn Wyn.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant D Emlyn Evans.djvu]]■ #[[Indecs:Humphrey Jones a Diwygiad 1859.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903).djvu]]■ #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.djvu]] #[[Indecs:Erthyglau, Pregethau a Chaniadau.djvu]] #[[Indecs:Ysgrifau (John Breese Davies).djvu]]■ #[[Indecs:Gwrid y Machlyd.djvu]]■ #[[Indecs:Cyfrol Goffa Richard Bennett.djvu]]■ #[[Ysgrifau (Dewi Emrys)]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]]■ #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]]■ #[[Indecs:Yn y Wlad.pdf]]■ #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]]■ #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]]■ #[[Indecs:Noson o Farug.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Del (OME).pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Dewi Wyn.djvu]]■ #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]]■ #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]]■ #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]]■ #[[Indecs:O Law i Law.pdf]]■ #[[Indecs:Cwm Eithin.djvu]]■ #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Iolo Goch.djvu]]■ #[[Indecs:Ceris y Pwll.pdf]]■ #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]]■ #[[Indecs:Penillion Telyn.pdf]]■ #[[Indecs:Llyfr Owen.pdf]]■ #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.djvu]]■ #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]]■ #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]]■ #[[Indecs:Tro i'r De.pdf]]■ #[[Indecs:Yr Hwiangerddi (O M Edwards).pdf]]■ #[[Indecs:Y Gelfyddyd Gwta.pdf]]■ #[[Indecs:Rhyfeddodau'r Cread.pdf]]■ #[[Indecs:Ar y Groesffordd.pdf]]■ #[[Indecs:Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd.pdf]]■ #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎■ #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ #[[Indecs:Daffr Owen.pdf]]■ #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]]■ #[[Indecs:Lewsyn yr Heliwr 01.pdf]]‎■ #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]]■ #[[Indecs:Rhobat Wyn.pdf]]■ #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]]■ #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]]■ #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]]●(angen ei ail sganio) #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]]■ #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]]■ #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]]■ #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd o Lanystumdwy.djvu]] #Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]]■ #[[Indecs:Y Cychwyn.djvu]]■ #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]]● #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr).pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Glan y Gors.djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Ffestiniog.djvu]] #[[Indecs:Beirdd y Berwyn 1700-1750.djvu]]■ #[[Indecs:Robert Owen Apostol Llafur Cyf 1.djvu]] #[[Indecs:Gwaith Edward Morus.djvu]] #[[Indecs:Brut y Tywysogion Cyfres y Fil.djvu]]■ #[[Indecs:Ap-Vychan-CyK.djvu]]■ #[[Indecs:Cyfrinach y Dwyrain.djvu]]■ #[[Indecs:Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Caernarvon.djvu]]■ #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd Ab Owen.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaid Arfon-Waenfawr.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog.djvu]]■ #[[Indecs:Trwy India'r Gorllewin.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf III.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bethesda.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Dinorwig.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bangor.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth yn Nosbarth Colwyn Bay.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Gaerfyrddin.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Dyffryn Clwyd-Dosbarth Rhuthin.djvu]] #[[Indecs:Brithgofion.djvu]]■ #[[Indecs:Profedigaethau Enoc Huws (Addasiad 1939).djvu]]■ #[[Indecs:Yr Hynod William Ellis Maentwrog.djvu]]■ #[[Indecs:Ifor Owen.djvu]]■ #[[Indecs:Syr Owen M Edwards Detholiad o'i Ysgrifau.djvu]]■ #[[Indecs:Storïau Mawr y Byd.djvu]]■ #[[Indecs:Geraint ac Enid a Chaniadau Eraill.djvu]] #[[Indecs:Sŵn y Gwynt Sy'n Chwythu.pdf]]■ #[[Indecs:Cwm Glo.djvu]] #[[Indecs:Llwyn Hudol.pdf]] #[[Indecs:Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Fflint.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth yn Nosbarth Trefffynon 1750-1910.djvu]] #[[Indecs:Chwalfa.djvu]]■ #[[Indecs:Barddoniaeth Goronwy Owen (gol Llyfrbryf).djvu]]■ #[[Indecs:I'r Aifft ac yn Ol.djvu]]■ #[[Indecs:Cerddoriaeth yng Nghymru (Cyfres Pobun).djvu]]■ #[[Indecs:Howel Harris yn Llundain.djvu]] #[[Indecs:Ymadawiad Arthur a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Manion.djvu]] #[[Indecs:Astudiaethau T Gwynn Jones.djvu]]■ #[[Indecs:Dyddgwaith.djvu]]■ #[[Indecs:Cymeriadau T. Gwynn Jones.djvu]]■ #[[Indecs:Y Trefedigaethau.djvu]]■ #[[Indecs:Caniadau Cymru.djvu]] #[[Indecs:Odl a Chynghanedd.djvu]] #[[Indecs:Cerddi'r Bwthyn.djvu]]■ #[[Indecs:Emynau a'u Hawduriaid.djvu]] #[[Indecs:Bugail Geirf Lorraine.djvu]]■ #[[Indecs:David Williams y Piwritan.djvu]]■ #[[Indecs:Telynegion (Silyn).djvu]]■ #[[Indecs:Ffrwythau Dethol.djvu]] #[[Indecs:Trystan ac Esyllt.djvu]] #[[Indecs:Gwersi Mewn Llysieueg.djvu]] #[[Indecs:Y Cwm Unig a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Siôn Gymro.djvu]]■ #[[Indecs:Rhamant Bywyd Lloyd George.djvu]]■ #[[Llio Plas y Nos|Llio Plas y Nos gan R Silyn Roberts]]■ #[[Indecs:Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol II.djvu]]■ #[[Indecs:Caniadau'r Allt.djvu]]■ #[[Indecs:Dafydd Dafis sef Hunangofiant Ymgeisydd Seneddol.djvu]] #[[Indecs:Diwygwyr Cymru.djvu]] #[[Indecs:Gwaith William Ambrose (Emrys).djvu]] #[[Indecs:Blagur Awen Ben Bowen.djvu]] #[[Indecs:Ceinion Emrys.djvu]] #[[Indecs:Cadeiriau Enwog.djvu]]■ #[[Indecs:Catia Cwta.djvu|Catiau Cwta]]■ #[[Indecs:Yr Awen Barod.djvu]]■ #[[Indecs:Yr Efengyl yn ol Ioan XI-XXI (Esboniad 1931).djvu]] #[[Indecs:Bywyd Ieuan Gwynedd Ganddo Ef Ei Hun.djvu]]■ #[[Indecs:Chydig ar Gof a Chadw.djvu]]■ #[[Indecs:Roosevelt.djvu]] #[[Indecs:Llinell neu Ddwy.djvu]]■ #[[Indecs:Telyn Bywyd.djvu]]■ #[[Indecs:Oriau yn y Wlad.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant Hwfa Môn.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 1.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf V.djvu]] #[[Indecs:Yr Hen Lwybrau.djvu]]■ #[[Indecs:Y Pennaf Peth.djvu]]■ #[[Indecs:Atgofion am Dalysarn.djvu]]■ #[[Indecs:Dan Gwmwl (Awena Rhun).djvu]]■ #[[Indecs:Salm i Famon a Marwnad Grey.djvu]]■ {{Div col end}} ===Saesneg=== #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_The_Great_European_War_Vol_1.pdf The History of The Great European War Vol 1] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_II.pdf The History of The Great European War Vol II] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_III.pdf The History of The Great European War Vol III] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_IV.djvu/Index:The History of the Great European War Vol IV.djvu] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:Kalendars_of_Gwynedd.pdf Kalendars of Gwynedd] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:Speeches_and_addresses_by_the_late_Thomas_E_Ellis_M_P.pdf Speeches and addresses by the late Thomas E. Ellis M.P. ] jnm2e1ouy4geqj7egnz7ryed6riaegg 106 20840 138973 111256 2025-06-09T04:33:33Z AlwynapHuw 1710 138973 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Ystên Sioned |Author=Daniel Silvan Evans |Publisher=Hughes a'i Fab, Wrecsam |Year=1882 |Source=pdf |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:PD-old]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Tudalen Indecs]] [[Categori:Llên Gwerin]] cordejvgw0uqrm04l58po5pot70zm4n 138974 138973 2025-06-09T04:35:21Z AlwynapHuw 1710 138974 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Ystên Sioned |Author=Daniel Silvan Evans |Publisher=John Morgan, Aberystwyth |Year=1882 |Source=pdf |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:PD-old]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Tudalen Indecs]] [[Categori:Llên Gwerin]] jrsr86nkzi0k5y7dopltqgogayusxk5 138975 138974 2025-06-09T04:35:37Z AlwynapHuw 1710 138975 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Ystên Sioned |Author=Daniel Silvan Evans |Publisher=John Morgan, Aberystwyth |Year=1882 |Source=pdf |Image=1 |Progress=V |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:PD-old]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Tudalen Indecs]] [[Categori:Llên Gwerin]] 60gpwfx395qq4lbignbghhb7gthnnkx 104 20841 138991 39914 2025-06-09T05:45:29Z AlwynapHuw 1710 138991 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[Delwedd:Ysten Sioned.pdf|canol|600px]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> ih0sroln1t7bof4deiqxy38cb6g3brg 104 20848 138968 39921 2025-06-09T03:31:59Z AlwynapHuw 1710 138968 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|Cynnwys}}}} {{center block| <poem> [[Ysten Sioned/Rhagymadrodd|RHAGYMADRODD]] [[Ysten Sioned/Y Ferch Anffodus|Y FERCH ANFFODUS]] [[Ysten Sioned/Twmpathau Arthur|TWMPATHAU ARTHUR]] [[Ysten Sioned/Traddodiad am y Bardd Cwsg|TRADDODIAD AM Y BARDD CWSG]] [[Ysten Sioned/Can y Ffermwr|CAN Y FFERMWR]] [[Ysten Sioned/Tylwythog Wr Tregaian|TYLWYTHOG WR TREGAIAN]] [[Ysten Sioned/Y Toeli|Y TOELI]] [[Ysten Sioned/Profiad Ceispwl|PROFIAD CEISPWL]] [[Ysten Sioned/Rhisiart Iorwerth Brydydd|RHISIART IORWERTH BRYDYDD]] [[Ysten Sioned/Y Ffynnon Fyw|Y FFYNNON FYW]] [[Ysten Sioned/Aeronwydd Margam|AERONWYDD MARGAM]] [[Ysten Sioned/Yspryd Corelwest|YSPRYD CORELWEST]] [[Ysten Sioned/Tro ar Fyd|TRO AR FYD]] [[Ysten Sioned/Hir yw Aros Arawn|HIR YW AROS ARAWN]] [[Ysten Sioned/Can Serch|CAN SERCH]] [[Ysten Sioned/Pennill Mewn Breuddwyd|PENNILL MEWN BREUDDWYD]] [[Ysten Sioned/Y Ferch o'r Beili Einon|Y FERCH O'R BEILI EINON]] [[Ysten Sioned/Nansi'r Fagaboniad|NANSI'R FAGABONIAD]] [[Ysten Sioned/Y Ddwy Goes Bren|Y DDWY GOES BREN]] [[Ysten Sioned/Y Cydwely Anghynhes|Y CYDWELY ANGHYNHES]] [[Ysten Sioned/Y Ffrancwr Ieuanc|Y FFRANCWR IEUANC]] [[Ysten Sioned/Gwraig y Bragwr|GWRAIG Y BRAGWR]] [[Ysten Sioned/Pennillion|PENNILLION]] [[Ysten Sioned/Llen y Milod|LLEN Y MILOD]] [[Ysten Sioned/Bwci Bryn Rhosog|BWCI BRYN RHOSOG]] [[Ysten Sioned/Ysgolheigion Ystrad Meurig|YSGOLHEIGION YSTRAD MEURIG]] [[Ysten Sioned/Y Llaw Oer|Y LLAW OER]] [[Ysten Sioned/Cwpan Nant Eos|CWPAN NANT EOS]] [[Ysten Sioned/Bwci Melyn Bach y Cwm|BWCI MELYN BACH Y CWM]] [[Ysten Sioned/Pennillion (2)|PENNILLION (2)]] [[Ysten Sioned/Y Plentyn a'r Neidr|Y PLENTYN A'R NEIDR]] [[Ysten Sioned/Hen Bedolau|HEN BEDOLAU]] [[Ysten Sioned/Dydd Sul y Gwrychon|DYDD SUL Y GWRYCHON]] [[Ysten Sioned/Cwrt y Felin Wynt|CWRT Y FELIN WYNT]] [[Ysten Sioned/Breuddwyd Gwraig y Calchwr|BREUDDWYD GWRAIG Y CALCHWR]] [[Ysten Sioned/Pennillion (3)|PENNILLION (3)]] [[Ysten Sioned/Profiad Ceispwl (2)|PROFIAD CEISPWL (2)]] [[Ysten Sioned/Lliwiau'r Gwallt|LLIWIAU'R GWALLT]] [[Ysten Sioned/Oriau'r Flwyddyn|ORIAU'R FLWYDDYN]] </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> neyn1r20fafmit49bxdcdf1wca1zlew 104 20898 138972 39979 2025-06-09T04:20:08Z AlwynapHuw 1710 138972 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{| class="wikitable" |Peleu a'r Giach | align="right" |70 |- |Penaeth Coleg Rhydychain | align="right" |78 |- |Pennillion |43, 87, 105 |- |Pennill mewn Breuddwyd | align="right" |29 |- |Pioden, Piogen, Pi, y llên am dani | align="right" |68 |- |Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Proflad Ceispwl |16, 112 |- |Rhisiart Iorwerth Brydydd... | align="right" |19 |- |Rhisiart, Edward, o Ystrad Meurig |78, 106 |- |Robert, Tomos, o Gwrt y Felin Wynt | align="right" |101 |- |Serch, cân arno | align="right" |28 |- |Siaco Bryn Sinsir, ei ymgyrch a'r bwci | align="right" |76 |- |Siarlo Bach | align="right" |99 |- |Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Suliau y Garawys | align="right" |96 |- |Toeli, y | align="right" |8 |- |Tolaeth | align="right" |9 |- |Tomos Robert | align="right" |101 |- |Traddodiad am y Bardd Cwsg | align="right" |4 |- |Tregaian, gwr tylwythog | align="right" |7 |- |Tro ar Fyd | align="right" |23 |- |Twmpathau Arthur | align="right" |3 |- |Tylwythog wr Tregaian | align="right" |7 |- |Tylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Wynn, Elis, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Y Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Y Ddwy Goes Bren | align="right" |85 |- |Y Dylluan (a gamargraffwyd y tylluan) | align="right" |59 |- |Y Forch Anffodus | align="right" |1 |- |Y Ferch o'r Beili Einon | align="right" |30 |- |Y Ffynnon Fyw | align="right" |20 |- |Y Ffrancwr Ieuanc | align="right" |39 |- |Y Llaw Oer | align="right" |81 |- |Y Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Yspryd Corelwest | align="right" |22 |- |Yagolheigion Ystrad Meurig | align="right" |78 |- |Ystrad Meurig, ysgolheigion y lle | align="right" |78 |- |Y Toeli | align="right" |8 |- |Y Wennol | align="right" |63 |}<noinclude><references/></noinclude> 6hodvhz6z8zk75qtbrb85qtig9fbthx 138982 138972 2025-06-09T04:48:29Z AlwynapHuw 1710 138982 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"</noinclude>{{nopt}} |- |Peleu a'r Giach | align="right" |70 |- |Penaeth Coleg Rhydychain | align="right" |78 |- |Pennillion |43, 87, 105 |- |Pennill mewn Breuddwyd | align="right" |29 |- |Pioden, Piogen, Pi, y llên am dani | align="right" |68 |- |Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Proflad Ceispwl |16, 112 |- |Rhisiart Iorwerth Brydydd... | align="right" |19 |- |Rhisiart, Edward, o Ystrad Meurig |78, 106 |- |Robert, Tomos, o Gwrt y Felin Wynt | align="right" |101 |- |Serch, cân arno | align="right" |28 |- |Siaco Bryn Sinsir, ei ymgyrch a'r bwci | align="right" |76 |- |Siarlo Bach | align="right" |99 |- |Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Suliau y Garawys | align="right" |96 |- |Toeli, y | align="right" |8 |- |Tolaeth | align="right" |9 |- |Tomos Robert | align="right" |101 |- |Traddodiad am y Bardd Cwsg | align="right" |4 |- |Tregaian, gwr tylwythog | align="right" |7 |- |Tro ar Fyd | align="right" |23 |- |Twmpathau Arthur | align="right" |3 |- |Tylwythog wr Tregaian | align="right" |7 |- |Tylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Wynn, Elis, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Y Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Y Ddwy Goes Bren | align="right" |85 |- |Y Dylluan (a gamargraffwyd y tylluan) | align="right" |59 |- |Y Forch Anffodus | align="right" |1 |- |Y Ferch o'r Beili Einon | align="right" |30 |- |Y Ffynnon Fyw | align="right" |20 |- |Y Ffrancwr Ieuanc | align="right" |39 |- |Y Llaw Oer | align="right" |81 |- |Y Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Yspryd Corelwest | align="right" |22 |- |Yagolheigion Ystrad Meurig | align="right" |78 |- |Ystrad Meurig, ysgolheigion y lle | align="right" |78 |- |Y Toeli | align="right" |8 |- |Y Wennol | align="right" |63 |}<noinclude><references/></noinclude> 1qnwszv3gx32nsz3p7ci69cfcmcq189 138983 138982 2025-06-09T04:49:40Z AlwynapHuw 1710 138983 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |-</noinclude>{{nopt}} |Peleu a'r Giach | align="right" |70 |- |Penaeth Coleg Rhydychain | align="right" |78 |- |Pennillion |43, 87, 105 |- |Pennill mewn Breuddwyd | align="right" |29 |- |Pioden, Piogen, Pi, y llên am dani | align="right" |68 |- |Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Proflad Ceispwl |16, 112 |- |Rhisiart Iorwerth Brydydd... | align="right" |19 |- |Rhisiart, Edward, o Ystrad Meurig |78, 106 |- |Robert, Tomos, o Gwrt y Felin Wynt | align="right" |101 |- |Serch, cân arno | align="right" |28 |- |Siaco Bryn Sinsir, ei ymgyrch a'r bwci | align="right" |76 |- |Siarlo Bach | align="right" |99 |- |Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Suliau y Garawys | align="right" |96 |- |Toeli, y | align="right" |8 |- |Tolaeth | align="right" |9 |- |Tomos Robert | align="right" |101 |- |Traddodiad am y Bardd Cwsg | align="right" |4 |- |Tregaian, gwr tylwythog | align="right" |7 |- |Tro ar Fyd | align="right" |23 |- |Twmpathau Arthur | align="right" |3 |- |Tylwythog wr Tregaian | align="right" |7 |- |Tylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Wynn, Elis, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Y Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Y Ddwy Goes Bren | align="right" |85 |- |Y Dylluan (a gamargraffwyd y tylluan) | align="right" |59 |- |Y Forch Anffodus | align="right" |1 |- |Y Ferch o'r Beili Einon | align="right" |30 |- |Y Ffynnon Fyw | align="right" |20 |- |Y Ffrancwr Ieuanc | align="right" |39 |- |Y Llaw Oer | align="right" |81 |- |Y Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Yspryd Corelwest | align="right" |22 |- |Yagolheigion Ystrad Meurig | align="right" |78 |- |Ystrad Meurig, ysgolheigion y lle | align="right" |78 |- |Y Toeli | align="right" |8 |- |Y Wennol | align="right" |63 |}<noinclude><references/></noinclude> 7jx5g5x79mqvc42t2kfizdckvpzmcq9 138986 138983 2025-06-09T04:53:45Z AlwynapHuw 1710 138986 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"</noinclude>{{nopt}} |- |Peleu a'r Giach | align="right" |70 |- |Penaeth Coleg Rhydychain | align="right" |78 |- |Pennillion |43, 87, 105 |- |Pennill mewn Breuddwyd | align="right" |29 |- |Pioden, Piogen, Pi, y llên am dani | align="right" |68 |- |Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Proflad Ceispwl |16, 112 |- |Rhisiart Iorwerth Brydydd... | align="right" |19 |- |Rhisiart, Edward, o Ystrad Meurig |78, 106 |- |Robert, Tomos, o Gwrt y Felin Wynt | align="right" |101 |- |Serch, cân arno | align="right" |28 |- |Siaco Bryn Sinsir, ei ymgyrch a'r bwci | align="right" |76 |- |Siarlo Bach | align="right" |99 |- |Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Suliau y Garawys | align="right" |96 |- |Toeli, y | align="right" |8 |- |Tolaeth | align="right" |9 |- |Tomos Robert | align="right" |101 |- |Traddodiad am y Bardd Cwsg | align="right" |4 |- |Tregaian, gwr tylwythog | align="right" |7 |- |Tro ar Fyd | align="right" |23 |- |Twmpathau Arthur | align="right" |3 |- |Tylwythog wr Tregaian | align="right" |7 |- |Tylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Wynn, Elis, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Y Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Y Ddwy Goes Bren | align="right" |85 |- |Y Dylluan (a gamargraffwyd y tylluan) | align="right" |59 |- |Y Forch Anffodus | align="right" |1 |- |Y Ferch o'r Beili Einon | align="right" |30 |- |Y Ffynnon Fyw | align="right" |20 |- |Y Ffrancwr Ieuanc | align="right" |39 |- |Y Llaw Oer | align="right" |81 |- |Y Plentyn a'r Neidr | align="right" |92 |- |Yspryd Corelwest | align="right" |22 |- |Yagolheigion Ystrad Meurig | align="right" |78 |- |Ystrad Meurig, ysgolheigion y lle | align="right" |78 |- |Y Toeli | align="right" |8 |- |Y Wennol | align="right" |63 |}<noinclude><references/></noinclude> 1qnwszv3gx32nsz3p7ci69cfcmcq189 104 20899 138971 39980 2025-06-09T04:08:13Z AlwynapHuw 1710 138971 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{| class="wikitable" |Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Cyheuraeth | align="right" |9 |- |Dryw, y llên am dano |60, 63 |- |Dwy Goes Bren | align="right" |37 |- |Dydd Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Dydd Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Dylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Eryr, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ffermwr, can iddo | align="right" |5 |- |Ffrancwr Ieuanc, y | align="right" |39 |- |Ffynnon Fyw, y | align="right" |20 |- |Giach y Garran | align="right" |70 |- |Gwennol, y llên am dani | align="right" |63 |- |Gwraig y Bragwr, ei chyfrwysdra | align="right" |40 |- |Gwraig y Calchwr, ei breuddwyd | align="right" |103 |- |Gwrychon, Sul y | align="right" |96 |- |Gwyliau Mair | align="right" |61 |- |Hebog, y llên am dano | align="right" |59 |- |Hen Bedolau | align="right" |93 |- |Hir yw aros Arawn | align="right" |25 |- |Iolo Morganwg, breuddwyd am dano | align="right" |103 |- |Llaw Oer, y | align="right" |81 |- |Llên y Milod | align="right" |50 |- |Llew, y llên am dano | align="right" |52 |- |Llewpard, y llên am dano | align="right" |54 |- |Lliwiau'r Gwallt | align="right" |114 |- |Margam, Aeronwydd | align="right" |21 |- |Melin Wynt, y Cwrt | align="right" |98 |- |Merch Anffodus | align="right" |1 |- |Merch o'r Beili Einon | align="right" |80 |- |Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Milod, eu llên | align="right" |50 |- |Nans, Modryb | align="right" |101 |- |Nansi'r Fagaboniad | align="right" |32 |- |Nant Eos, Cwpan | align="right" |83 |- |Nat Pen Cefn | align="right" |33 |- |Neidiau Arthur | align="right" |3 |- |Naidr a'r Plentyn | align="right" |92 |- |Oriau'r Flwyddyn | align="right" |115 |- |Owain Gruffydd o Lanystumdwy | align="right" |29 |- |Pardus, y llên am dano | align="right" |54 |- |Pedolau Hen | align="right" |93 |}<noinclude><references/></noinclude> o5op1p6rxbxrm2buce0kj24z3r6f2s2 138981 138971 2025-06-09T04:45:50Z AlwynapHuw 1710 138981 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |-</noinclude>{{nopt}} |Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Cyheuraeth | align="right" |9 |- |Dryw, y llên am dano |60, 63 |- |Dwy Goes Bren | align="right" |37 |- |Dydd Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Dydd Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Dylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Eryr, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ffermwr, can iddo | align="right" |5 |- |Ffrancwr Ieuanc, y | align="right" |39 |- |Ffynnon Fyw, y | align="right" |20 |- |Giach y Garran | align="right" |70 |- |Gwennol, y llên am dani | align="right" |63 |- |Gwraig y Bragwr, ei chyfrwysdra | align="right" |40 |- |Gwraig y Calchwr, ei breuddwyd | align="right" |103 |- |Gwrychon, Sul y | align="right" |96 |- |Gwyliau Mair | align="right" |61 |- |Hebog, y llên am dano | align="right" |59 |- |Hen Bedolau | align="right" |93 |- |Hir yw aros Arawn | align="right" |25 |- |Iolo Morganwg, breuddwyd am dano | align="right" |103 |- |Llaw Oer, y | align="right" |81 |- |Llên y Milod | align="right" |50 |- |Llew, y llên am dano | align="right" |52 |- |Llewpard, y llên am dano | align="right" |54 |- |Lliwiau'r Gwallt | align="right" |114 |- |Margam, Aeronwydd | align="right" |21 |- |Melin Wynt, y Cwrt | align="right" |98 |- |Merch Anffodus | align="right" |1 |- |Merch o'r Beili Einon | align="right" |80 |- |Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Milod, eu llên | align="right" |50 |- |Nans, Modryb | align="right" |101 |- |Nansi'r Fagaboniad | align="right" |32 |- |Nant Eos, Cwpan | align="right" |83 |- |Nat Pen Cefn | align="right" |33 |- |Neidiau Arthur | align="right" |3 |- |Naidr a'r Plentyn | align="right" |92 |- |Oriau'r Flwyddyn | align="right" |115 |- |Owain Gruffydd o Lanystumdwy | align="right" |29 |- |Pardus, y llên am dano | align="right" |54 |- |Pedolau Hen | align="right" |93 {{nop}}<noinclude>|}</noinclude> p8ygb5gisygly0jkryl8deb4xfl1rfw 138984 138981 2025-06-09T04:52:05Z AlwynapHuw 1710 138984 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"</noinclude>{{nopt}} |Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Cyheuraeth | align="right" |9 |- |Dryw, y llên am dano |60, 63 |- |Dwy Goes Bren | align="right" |37 |- |Dydd Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Dydd Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Dylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Eryr, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ffermwr, can iddo | align="right" |5 |- |Ffrancwr Ieuanc, y | align="right" |39 |- |Ffynnon Fyw, y | align="right" |20 |- |Giach y Garran | align="right" |70 |- |Gwennol, y llên am dani | align="right" |63 |- |Gwraig y Bragwr, ei chyfrwysdra | align="right" |40 |- |Gwraig y Calchwr, ei breuddwyd | align="right" |103 |- |Gwrychon, Sul y | align="right" |96 |- |Gwyliau Mair | align="right" |61 |- |Hebog, y llên am dano | align="right" |59 |- |Hen Bedolau | align="right" |93 |- |Hir yw aros Arawn | align="right" |25 |- |Iolo Morganwg, breuddwyd am dano | align="right" |103 |- |Llaw Oer, y | align="right" |81 |- |Llên y Milod | align="right" |50 |- |Llew, y llên am dano | align="right" |52 |- |Llewpard, y llên am dano | align="right" |54 |- |Lliwiau'r Gwallt | align="right" |114 |- |Margam, Aeronwydd | align="right" |21 |- |Melin Wynt, y Cwrt | align="right" |98 |- |Merch Anffodus | align="right" |1 |- |Merch o'r Beili Einon | align="right" |80 |- |Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Milod, eu llên | align="right" |50 |- |Nans, Modryb | align="right" |101 |- |Nansi'r Fagaboniad | align="right" |32 |- |Nant Eos, Cwpan | align="right" |83 |- |Nat Pen Cefn | align="right" |33 |- |Neidiau Arthur | align="right" |3 |- |Naidr a'r Plentyn | align="right" |92 |- |Oriau'r Flwyddyn | align="right" |115 |- |Owain Gruffydd o Lanystumdwy | align="right" |29 |- |Pardus, y llên am dano | align="right" |54 |- |Pedolau Hen | align="right" |93 {{nop}}<noinclude>|}</noinclude> fmbj4spfo0kf3yxdme71bk5ypx2x7nh 138985 138984 2025-06-09T04:52:48Z AlwynapHuw 1710 138985 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;"</noinclude>{{nopt}} |- |Cydwely Anghynhes | align="right" |36 |- |Cyheuraeth | align="right" |9 |- |Dryw, y llên am dano |60, 63 |- |Dwy Goes Bren | align="right" |37 |- |Dydd Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Dydd Sul y Gwrychon | align="right" |96 |- |Dylluan, y llên am dani | align="right" |59 |- |Eryr, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ffermwr, can iddo | align="right" |5 |- |Ffrancwr Ieuanc, y | align="right" |39 |- |Ffynnon Fyw, y | align="right" |20 |- |Giach y Garran | align="right" |70 |- |Gwennol, y llên am dani | align="right" |63 |- |Gwraig y Bragwr, ei chyfrwysdra | align="right" |40 |- |Gwraig y Calchwr, ei breuddwyd | align="right" |103 |- |Gwrychon, Sul y | align="right" |96 |- |Gwyliau Mair | align="right" |61 |- |Hebog, y llên am dano | align="right" |59 |- |Hen Bedolau | align="right" |93 |- |Hir yw aros Arawn | align="right" |25 |- |Iolo Morganwg, breuddwyd am dano | align="right" |103 |- |Llaw Oer, y | align="right" |81 |- |Llên y Milod | align="right" |50 |- |Llew, y llên am dano | align="right" |52 |- |Llewpard, y llên am dano | align="right" |54 |- |Lliwiau'r Gwallt | align="right" |114 |- |Margam, Aeronwydd | align="right" |21 |- |Melin Wynt, y Cwrt | align="right" |98 |- |Merch Anffodus | align="right" |1 |- |Merch o'r Beili Einon | align="right" |80 |- |Mercher y Lludw | align="right" |97 |- |Milod, eu llên | align="right" |50 |- |Nans, Modryb | align="right" |101 |- |Nansi'r Fagaboniad | align="right" |32 |- |Nant Eos, Cwpan | align="right" |83 |- |Nat Pen Cefn | align="right" |33 |- |Neidiau Arthur | align="right" |3 |- |Naidr a'r Plentyn | align="right" |92 |- |Oriau'r Flwyddyn | align="right" |115 |- |Owain Gruffydd o Lanystumdwy | align="right" |29 |- |Pardus, y llên am dano | align="right" |54 |- |Pedolau Hen | align="right" |93 {{nop}}<noinclude>|}</noinclude> i98kl0vojdu7g9bk41aczwtkbdwugsg 104 20900 138969 39981 2025-06-09T03:54:39Z AlwynapHuw 1710 138969 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|DANGOSEG}}}} {| class="wikitable" |Aeronwydd Margam | align="right" |21 |- |Alarch, y llên am dano | align="right" |67 |- |Arawn | align="right" |25 |- |Arth, y llen am dani | align="right" |54 |- |Arthur, ei dwmpathan | align="right" |3 |- |Bardd Cwsg, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Baili Einon, y ferch o'r | align="right" |30 |- |Bragwr, gwraig y | align="right" |40 |- |Brân, y llên am dani | align="right" |70 |- |Breuddwyd gwraig y Calchwr | align="right" |103 |- |Breuddwyd, pennill ynddo | align="right" |29 |- |Bryn Rhosog, bwci | align="right" |75 |- |Bwoi Bryn Bhosog | align="right" |75 |- |Bwei Melyn Bach y Cwm | align="right" |85 |- |Calchwr, gwraig y | align="right" |103 |- |Cân y Ffermwr | align="right" |5 |- |Cân Serch | align="right" |28 |- |Capan Cornicyll | align="right" |71 |- |Carw, y llên am dano | align="right" |56 |- |Cath Ddu, y llên am dani | align="right" |74 |- |Cawrfil, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ceiliog, y llên am dano | align="right" |73 |- |Ceiliog Gwyn | align="right" |74 |- |Ceispwl, ei brofiad |16, 112 |- |Coesau Prenan | align="right" |35 |- |Cog, y llên am dani | align="right" |65 |- |Colomen, y llên am dani | align="right" |72 |- |Corelwest, ei yspryd | align="right" |22 |- |Cornchwigl, y llên am dani | align="right" |71 |- |Cornicyll, y llên am dano | align="right" |71 |- |Crechydd, Cryohydd, y llên am dano | align="right" |71 |- |Creyr Glas, y lleu am dano | align="right" |71 |- |Cwcw, y llen am dani | align="right" |65 |- |Cwm Coednerth, bwci y lle | align="right" |85 |- |Cwpan Nant Eos | align="right" |83 |- |Cwrt y Felin Wynt | align="right" |98 |}<noinclude><references/></noinclude> 6un6ste97zflg775z1zjqce6ryz8qhh 138970 138969 2025-06-09T03:56:39Z AlwynapHuw 1710 138970 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|DANGOSEG}}}} {| class="wikitable" |Aeronwydd Margam | align="right" |21 |- |Alarch, y llên am dano | align="right" |67 |- |Arawn | align="right" |25 |- |Arth, y llen am dani | align="right" |54 |- |Arthur, ei dwmpathan | align="right" |3 |- |Bardd Cwsg, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Baili Einon, y ferch o'r | align="right" |30 |- |Bragwr, gwraig y | align="right" |40 |- |Brân, y llên am dani | align="right" |70 |- |Breuddwyd gwraig y Calchwr | align="right" |103 |- |Breuddwyd, pennill ynddo | align="right" |29 |- |Bryn Rhosog, bwci | align="right" |75 |- |Bwoi Bryn Bhosog | align="right" |75 |- |Bwei Melyn Bach y Cwm | align="right" |85 |- |Calchwr, gwraig y | align="right" |103 |- |Cân y Ffermwr | align="right" |5 |- |Cân Serch | align="right" |28 |- |Capan Cornicyll | align="right" |71 |- |Carw, y llên am dano | align="right" |56 |- |Cath Ddu, y llên am dani | align="right" |74 |- |Cawrfil, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ceiliog, y llên am dano | align="right" |73 |- |Ceiliog Gwyn | align="right" |74 |- |Ceispwl, ei brofiad |16, 112 |- |Coesau Prenan | align="right" |35 |- |Cog, y llên am dani | align="right" |65 |- |Colomen, y llên am dani | align="right" |72 |- |Corelwest, ei yspryd | align="right" |22 |- |Cornchwigl, y llên am dani | align="right" |71 |- |Cornicyll, y llên am dano | align="right" |71 |- |Crechydd, Cryohydd, y llên am dano | align="right" |71 |- |Creyr Glas, y llên am dano | align="right" |71 |- |Cwcw, y llen am dani | align="right" |65 |- |Cwm Coednerth, bwci y lle | align="right" |85 |- |Cwpan Nant Eos | align="right" |83 |- |Cwrt y Felin Wynt | align="right" |98 |}<noinclude><references/></noinclude> 0ntsbd1n70ierhlwluo2jumwv1wiyl4 138979 138970 2025-06-09T04:42:31Z AlwynapHuw 1710 138979 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|DANGOSEG}}}} {| class="wikitable" |Aeronwydd Margam | align="right" |21 |- |Alarch, y llên am dano | align="right" |67 |- |Arawn | align="right" |25 |- |Arth, y llen am dani | align="right" |54 |- |Arthur, ei dwmpathan | align="right" |3 |- |Bardd Cwsg, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Baili Einon, y ferch o'r | align="right" |30 |- |Bragwr, gwraig y | align="right" |40 |- |Brân, y llên am dani | align="right" |70 |- |Breuddwyd gwraig y Calchwr | align="right" |103 |- |Breuddwyd, pennill ynddo | align="right" |29 |- |Bryn Rhosog, bwci | align="right" |75 |- |Bwoi Bryn Bhosog | align="right" |75 |- |Bwei Melyn Bach y Cwm | align="right" |85 |- |Calchwr, gwraig y | align="right" |103 |- |Cân y Ffermwr | align="right" |5 |- |Cân Serch | align="right" |28 |- |Capan Cornicyll | align="right" |71 |- |Carw, y llên am dano | align="right" |56 |- |Cath Ddu, y llên am dani | align="right" |74 |- |Cawrfil, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ceiliog, y llên am dano | align="right" |73 |- |Ceiliog Gwyn | align="right" |74 |- |Ceispwl, ei brofiad |16, 112 |- |Coesau Prenan | align="right" |35 |- |Cog, y llên am dani | align="right" |65 |- |Colomen, y llên am dani | align="right" |72 |- |Corelwest, ei yspryd | align="right" |22 |- |Cornchwigl, y llên am dani | align="right" |71 |- |Cornicyll, y llên am dano | align="right" |71 |- |Crechydd, Cryohydd, y llên am dano | align="right" |71 |- |Creyr Glas, y llên am dano | align="right" |71 |- |Cwcw, y llen am dani | align="right" |65 |- |Cwm Coednerth, bwci y lle | align="right" |85 |- |Cwpan Nant Eos | align="right" |83 |- |Cwrt y Felin Wynt | align="right" |98 {{nop}}<noinclude>|}</noinclude> lin6qndakpevc7nusvk0edbp6mthx0a 138980 138979 2025-06-09T04:43:27Z AlwynapHuw 1710 138980 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|DANGOSEG}}}} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- |Aeronwydd Margam | align="right" |21 |- |Alarch, y llên am dano | align="right" |67 |- |Arawn | align="right" |25 |- |Arth, y llen am dani | align="right" |54 |- |Arthur, ei dwmpathan | align="right" |3 |- |Bardd Cwsg, traddodiad am dano | align="right" |4 |- |Baili Einon, y ferch o'r | align="right" |30 |- |Bragwr, gwraig y | align="right" |40 |- |Brân, y llên am dani | align="right" |70 |- |Breuddwyd gwraig y Calchwr | align="right" |103 |- |Breuddwyd, pennill ynddo | align="right" |29 |- |Bryn Rhosog, bwci | align="right" |75 |- |Bwoi Bryn Bhosog | align="right" |75 |- |Bwei Melyn Bach y Cwm | align="right" |85 |- |Calchwr, gwraig y | align="right" |103 |- |Cân y Ffermwr | align="right" |5 |- |Cân Serch | align="right" |28 |- |Capan Cornicyll | align="right" |71 |- |Carw, y llên am dano | align="right" |56 |- |Cath Ddu, y llên am dani | align="right" |74 |- |Cawrfil, y llên am dano | align="right" |57 |- |Ceiliog, y llên am dano | align="right" |73 |- |Ceiliog Gwyn | align="right" |74 |- |Ceispwl, ei brofiad |16, 112 |- |Coesau Prenan | align="right" |35 |- |Cog, y llên am dani | align="right" |65 |- |Colomen, y llên am dani | align="right" |72 |- |Corelwest, ei yspryd | align="right" |22 |- |Cornchwigl, y llên am dani | align="right" |71 |- |Cornicyll, y llên am dano | align="right" |71 |- |Crechydd, Cryohydd, y llên am dano | align="right" |71 |- |Creyr Glas, y llên am dano | align="right" |71 |- |Cwcw, y llen am dani | align="right" |65 |- |Cwm Coednerth, bwci y lle | align="right" |85 |- |Cwpan Nant Eos | align="right" |83 |- |Cwrt y Felin Wynt | align="right" |98 {{nop}}<noinclude>|}</noinclude> 8ekaho6sr4g9s2ay1474f1a9l5ypd20 106 21521 138845 42893 2025-06-08T16:13:03Z AlwynapHuw 1710 138845 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Y Gwyddoniadur Cymreig Cyf 6 |Author=John Parry (1812 – 1874) |Publisher=Thomas Gee, Dinbych |Year=1892 |Source=pdf |Image=1 |Progress=X |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:Tudalen Indecs]] [[Categori:PD-old]] [[Categori:Y Gwyddoniadur Cymreig]] [[Categori:John Parry (1812 – 1874)]] [[Categori:Thomas Gee]] [[Categori:Gwyddoniaduron]] [[Categori:Llyfrau 1892]] qfqnxohhchqbks7dvw002n4t4z6nedq 104 69262 138847 138844 2025-06-08T19:25:10Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138847 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|AERONWYDD MARGAM.}}}} PAN ymwelodd Tywysog Cymru ag Abertawy yn Hydref 1881, efe a blannodd bren ffrwyth ym Margam, pan yr ydoedd ar ei daith tuag yno. Nid y waith hon yw y waith gyntaf fod a fynno breninoldeb ag aeronwydd Margam. Y mae ar gof a gafael hanesyn i'r perwyl canlynol. Aeronwydd Margam a gyrchwyd o'r Eidal, gan Syr Harri Wotton, dros y Brenin Siarlas y Cyntaf. Ond pan oedd y llong a'u dygai ar ei mordaith, cyfododd tymmestl-wynt aethus, yr hwn a'i gyrrodd hi i Fôr Hafren, lle y tarawodd ar y traeth yn agos i Fargam. Erbyn hyn yr oedd y Brenin a'r Senedd ben yng nghad â'u gilydd, ac yn y benbleth a'r terfysg anghofiwyd yr aeronwydd y gyrrasid mor bell i'w cyrchu: plannwyd hwynt, gan hynny, rhag eu myned yn ofer, yng ngerddi harddwych Margam. Pan adferwyd teyrnogaeth, a dyfod Siarlas yr Ail i'r orsedd, nid oedd hwnnw, mwy na'i frawd Iago, yr hwn a'i holiannodd, yn gofalu dim am y fath bethau; ac nis gellid disgwyl fod gan Wilym yr Isallman ddim archwaeth at arddoriaeth na phlennyddiaeth; ond pan ddaeth y Frenines Ann i arwedd coron y deyrnas, hi a gyflwynodd yr aeronwydd hyn i'r Arglwydd Mansel, o Fargam; ac, medd un a ysgrifai erys llai na chan mlynedd yn ol, y maent yno yn awr mewn llysieudy hardd dros ben o gerryg nadd addurnedig, a'r mwyaf yn y deyrnas; a'r ffrwythau yn addfedu yn dda iawn arnynt. Hyd y gŵyr yr ysgrifenydd presennol, y maent yn yr un cyflwr llewyrchus hyd y dydd heddyw. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> k76dug7oikx41hn6zll7nwzqvrbeiqb 104 69263 138848 2025-06-08T19:28:16Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138848 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|YSPRYD CORELWEST.}}}} AMRYW flynyddoedd yn ol daethai un o Weinidogion enwog o Sir Gaernarfon, a chydag ef flaenor parchus ac adnabyddus iawn i lawer drwy Gymru yr amser hwnnw, i Gymdeithasfa y Methodistiaid Calfinaidd, a gynnelid yn Aberystwyth; a rhoddent i fyny gyda'r diweddar Mr. Robert Davies, Masnachydd, yn yr Heol Fawr, tŷ yr hwn oedd yn llawn o ddieithriaid, fel llawer o dai ereill yn y dref, yn amser y Gymmanfa; a chan fod mwy o helaethrwydd yng nghalon y gwr da hwnnw nag oedd yn ei dy, talai am welyau i amryw mewn tai oedd yn derbyn dieithriaid. Y tro hwn cymmerodd wely i'r ddau wr y sonir am danynt uchod gyda Mrs. Lewis, yn y ''Coburg House'', ar y ''Terrace''; mae y tŷ hwnnw yn bresennol yn rhan o'r ''Belle Vue Hotel''. Ar ol swpera yn nhŷ Mr. Davies, hebryngwyd hwynti lawri'w lletty; aethanti'r gwely; ond cyn hir clywent lawer o symmudiadau yn yr ystafell nesaf, a dawnsio, yng nghydag offerynau cerdd yn lleisio, fel nad oedd yn ddichonadwy iddynt gysgu; ac yn ddisymmwth clywent ryw beth trwm yn cwympo ar y llawr; a dyna y dawnsio a'r beroriaeth ar ben; a rhai yn rhedeg i fyny ac i lawr y grisiau, a phob peth yn profi fod rhyw beth pwysig wedi cymmeryd lle; a chyn hir wele ddrws eu hystafell hwythau yn agor, fel pe buasai llawer o ddynion yn dyfod i mewn yn dwyn rhyw beth a'i ddodi ar y bwrdd. Ac yn y man aeth y cwbl yn hollol ddistaw. Yr oedd y ddau wr dieithr wedi dychrynu yn anarferol, ac ni chysgasant drwy y nos. Drannoeth adroddasant yr holl helynt wrth Mr. Davies; nis gallent ddyfalu beth oedd yn bod. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> r8e9fd0sp7xvb44vu0ubpiqv0m10lmd 104 69264 138849 2025-06-08T19:29:51Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138849 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yr wythnos ganlynol, ar ol iddynt ddychwelyd adref, derbyniasant lythyr oddi wrth Mr. Davies yn eu hyspysu am y peth a ddygwyddasai "neithwyr" yn y ''Coburg House''; sef bod teulu o Saeson wedi cymmeryd yr ystafelloedd hynny gan Mrs. Lewis, a'u bod wedi cadw dawnsfa neu gorelwest yno y nos o'r blaen, ac ar ganol y dawnsio, syrthiodd boneddiges ieuanc i lawr yn farw ar ganol yr ystafell. Defnyddiwyd pob moddion er ei hadferyd, ond yr oedd y "wreichionen fywiol" wedi dianc, a rhoddwyd hi "heibio" ar fwrdd yn yr ystafell lle y gorphwysal y ddau wr o Sir Gaernarfon yr wythnos o'r blaen. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|TRO AR FYD.}}}} WRTH fyned ar hyd y ffordd fawr o Aberystwyth i Ystrad Meurig, ac yng nghylch dwy fiilltir a chwarter o'r lle blaenaf, deuir i waelod y dyffryn bychan prydferth a elwir Dyffryn Paith; ac wrth y bont sydd yn croesi yr afonig fechan honno mae y Pandy. Nid oes yno yn bresennol un pandy; ond bu felly am lawer iawn o flynyddoedd, a dygid y gorchwylion hynny ym mlaen gan wr o'r enw Dafydd Morris, gwr da, ac yn feddiannol ar amryw ddoniau, ond yn benaf, cerddoriaeth oedd ei brif ddifyrrwch. Bu fyw yn hen lanc dibriod nes y gorfu arno, ar ol marwolaeth ei fam, geisio rhyw un i'w amgeleddu; a phan aeth yr hen lanc i hwylio am wraig, aeth, bid sicr, fel llawer o'i gyffelyb, i chwilio am un i blith y merched ieuanc, a chafodd un dda iawn, yr hon a fu yn amgeledd cymhwys iddo tra y bu ef byw. {{nop}} <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> j1xwju5kqnyvn24820dlck0nufbqidx 104 69265 138850 2025-06-08T19:30:56Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138850 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Tuag ugain mlynedd yn ol, ar fore oer llwydrewog yn yr Hydref, dyma eneth ieuanc a golwg dlodaidd iawn arni, ond eto yn brydweddol dros ben, a phlentyn bychan pythefnos neu dair wythnos oed yn ei chofl, yn galw yn y tŷ gyda Mrs. Morris, ac yn gofyn a welai hi fod yn dda roddi rhyw damaid iddi i'w fwyta. Synodd Mrs. Morris wrth y dirfawr dlodi mewn cyssylltiad a chymmaint o brydferthwch a lledneisrwydd; a thrwy fod y plentyn, yn gystal a'r fam, heb feddu ond ychydig am dano, cafodd yr eneth amryw gymmwynasau ganddi mewn dillad yn gystal a bwyd. Ar ol cael ei diwallu, aeth y fam a'i phlentyn i ffwrdd gyda chalon ddiolchgar i wynebu eto ar y byd mawr llydan. Ni chafodd Mrs. Morris, er maint ei chwilfrydedd, wybod nemawr na dim o'i hanes; ac aeth yr helynt yma heibio fel llawer helynt arall. Ym mhen rhai blynyddoedd ar ol hyn, dyma gerbyd, yn cael ei dynnu gan ddau geffyl, a gwas yn ei yrru, a gwas arall tu ol, yn aros wrth ddrws y Pandy. Yr oeddynt yno yn ddigon cyfarwydd â gweled cerbydau yn ''pasio'', ond dyma'r cerbyd cyntaf a welwyd yn ''sefyll'' wrth y tŷ hwn, a boneddiges landeg iawn, wedi ei gwisgo a'i haddurno â'r pethau gwerthfawrocaf oedd yn bosibl i gyfoeth ei wneyd, yn disgyn o'r cerbyd, ac yn dyfod i mewn i'r hen fwthyn, ac yn gofyn yn serchog i Mrs. Morris, " A odych ch'i yn 'nabod i?" Synai y wraig ei chlywed yn siarad Cymraeg, ac atebodd, "Nac wyf, yn siwr, m'am." "A odych ch'i ddim yn cofio hogen ifanc, a phlentyn ganddi, yn gofyn cardod gyda ch'i ar fore oer er ys hyn a hyn o flynyddau yn ol?" "Ydwyf yn cofio yn eithaf da, m'am." "Wel, y ''fi'' oedd honno; bûm yn eich bendithio fil o weithiau, herwydd ch'i<noinclude><references/></noinclude> c6qz1q5y3l0e3cr2y3sphcbcf0t8rqi 104 69266 138851 2025-06-08T19:35:19Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138851 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>naethoch drugaredd â fi y pryd hynny, gan fy mod i bron a ll'wgu eisieu bwyd, ond ni fu arna' i fyth eisieu ar ol hynny." Nid oedd derfyn ar ei diolchgarwch; ni ddywedodd ddim o'i helynt, ol na blaen; ac wrth ymadael, rhoddodd bapyr deg punt yn llaw Mrs. Morris; gwrthodai hithau ei gymmeryd; ond nid oedd wiw iddi ddywedyd gair; ac yna y foneddiges a ymadawodd, ac ni welwyd mo honi mwyach. Achosodd yr amgylchiad lawer o benbleth i bobl y dyffryn; carent wybod o ba le daethai yr eneth, a'i hanes cyn ac ar ol yr helynt cyntaf; a phawb yn ceisio dychymmygu yn ol ei ffordd ei hun. Nid oes genym ond gadael y darllenydd i wneyd yr un peth. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|HIR YW AROS ARAWN.}}}} Yn rhywle yng ngodre'r wlad,<ref>Wrth "odre'r wlad" y golygir, yng nghanolbarth Ceredigion, ranau isaf y Sir honno, yng nghyd â'r parthau cyfagos o Sir Gaerfyrddin a Sir Benfro, yn enwedig yr olaf. Nid hawdd nodi y terfynau, gan nad arferir yr enw gyd ag un math o fanyldeb; ond ymddengys nad yw yn cynnwys "gwaelod Sir Benfro," y parth, yn ol llên y werin, y mae y dynion hynny sydd â'u meddyliau ar grwydr mor hoff o hono, ac mor gymhwys i'w breswylio.</ref> yn yr amser gynt, yr oedd amaethdy cyfrifol, a phobl gyfrifol ddigon yn byw ynddo; ond yr oedd un o ystafelloedd y tŷ, yr hon a arferasai fod yn ystafell wely, yn ddiwerth, ac yn waeth na diwerth, i'r preswylwyr, o herwydd bod aflonyddwch ynddi, a rhyw swn rhyfedd ar brydiau yn dyfod o honi. Os cynnygiai neb fyned iddi i gysgu, ni fuasai waeth iddo geisio gwneuthur hynny ar ben llwyn drain, gan na chai ddim tawelwch na <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> a1hxn1ncu6o0c8c9oi4trh8tvvfa73f 104 69267 138852 2025-06-08T19:38:09Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138852 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>gorphwysdra; ac o blegid hynny, bu gorfod gadael yr ystafell heb wneuthur un defnydd o honi. Clywid ynddi bob math o dwrw a dwndwr annymunol; a gallesid meddwl lawer tro na buasai cymmaint a dodrefnyn o'i mewn heb gael ei wneuthur yn gandryll. Yn nhrymder y nos clywid yn fynych yn y gell honno, ac weithiau o amgylch y tê, ryw lais irad yn dolefain yn hirllaes :-"Hir yw'r dydd, a hir yw'r nos, a hir yw aros Arawn." Yr un oedd y geiriau bob amser, a'r un oedd tôn y llais anhyfryd a'u llefarai. Yn y wedd hon elai pethau ym mlaen am lawer o amser, nes yr oedd y teulu, i ryw raddau, wedi cynnefino â'r afionyddwch a'r oernad; ond prin yr oedd neb o honynt byth yn beiddio agoryd drws yr ystafell honno. Un noswaith dduoer yn y gauaf, a phobl y tŷ yn eistedd o amgylch tân y gegin cyn swper, dyna rywun yn galw yn y drws. Ateb y drws, ac erchi i'r neb oedd yno ddyfod i mewn at y tân ac ymdwymo. Gyda'i fod wedi eistedd a chyfarch y teulu, gofynodd y gwr dieithr am damaid i'w fwyta, ac am letty o dan y gronglwyd dros nos. Dywedwyd wrtho fod iddo groesaw calon i fwyd, a diod, a chynhesrwydd, ond am y gwely, yr oedd yn ddrwg iawn ganddynt nas gallent gynnyg un iddo; gan fod yr holl welyau yn ddigon bach i wahanol aelodau'r teulu; ac am yr unig ystafell segur oedd yn y tê, nis gallent feddwl am gynnyg honno iddo ef, am fod ynddi ryw gythrwfl a dwmbwr parhäus, ac na chai neb lonyddwch na thawelwch i gysgu ynddi gan rywbeth nas gwyddent hwy yn iawn pa beth. "Nid gwaeth am hynny," ebai'r teithiwr blin; "nid oes yno ddim a wna niwed i ''mi''; mi a'i cymmeraf yn ddiolchgar, ac na fyddwch<noinclude><references/></noinclude> rlpyfq78g7x2s7x6evfau6ntcsv7u7w 104 69268 138853 2025-06-08T19:40:22Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138853 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>anesmwyth o'm plegid." Edrychai y gwr dieithr yn flin iawn; ni siaradai braidd ddim ond a ofynid iddo; ac ni welid cymmaint a gwên ar ei wynebpryd. Cytunwyd ar unwaith a'i gais, er bod yn ddrwg ganddynt feddwl y buasai raid iddo fwrw'r nos yn yr ystafell anniddan honno; a thra yr ydoedd yn cymmeryd lluniaeth, gofynodd gwr a gwraig y tŷ iddo beth oedd ei enw, ac os ydoedd wedi dyfod o bell. "Fy enw," ebai yntau, "yw Arawn; yr wyf wedi dyfod o bell ffordd, ac wedi cerdded yn galed." Pan glywyd ei enw, edrychodd y teulu yn syn ddifrifol ar eu gilydd, a buwyd am beth amser heb yngan un gair. Wedi bwyta hyd ddigon, ac ymdwymo hyd gynhesrwydd, gofynodd y dyn dieithr am gael myned i orphwys, gan ei fod yn ddiffygiol gan y daith a'r tywydd. Dangoswyd iddo yr ystafell fwciaidd; dymunwyd iddo noswaith dda, a chwsg tawel; er mai prin yr oedd neb o honynt yn disgwyl y cai gysgu amrentyn. I'w wely yn yr ystafell brudd yr aeth; ac yn yr amser arferol aeth y tylwyth oll i'w gorphwysfaoedd hwythau. Y noson honno ni chlywyd dim trybestod yn yr ystafell gythryblus, nac mewn un man arall. Pan ddaeth y bore, cododd y teulu fel arferol; edrychwyd yn gyntaf dim am y gwr dieithr; ond nid oedd efe yno; ni welwyd mo hono mwy, ac ni chlywyd dim am dano; eithr deallwyd yn rhyw fodd ei fod wedi gadael y lle, a chychwyn i'w daith gyda rhaciad y wawr; ac o'r pryd hwnnw allan darfu yr aflonyddwch a'r dwndwr a'r terfysg; ac ni chlybuwyd byth, nac yn y tỳ nac o'i amgylch, neb yn oeraidd gwynfan am feithder dydd, na meithder nos, na meithder aros Arawn. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> ciz5bkjdu8wkur9aybzfczy1nt8woyl 104 69269 138854 2025-06-08T19:45:17Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138854 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|CAN SERCH.}}}} {{Center block/s}} <poem> Mwyn-ddyn deg, clyw fab a'th gais :Yn d'alw i glais y glasdon, Lle mae pebyll dan do dail :Ym mhlith y gwiail meinion; Llannerch deg rhwng tefyll coed, :Lle caed erioed gerddorion, Ceiliog mwyalch euraidd big :Ym mylchau brig irleision. Prydydd wyf yn moli'th ffriw, :A'th liw fal ewyn gwendon; :Cur a'm dothyw, gwae fi, ferch, :O arwain serch i'm dwyfron. Gweais iti, dan frig brwys, :Dy gerdd yn fwys bennillion; Bach y tâl a roddaist, fun, :Er maint fu'm anhun digllon; Fi ni'm ceri, ni chaf air :O'th ben a bair gysuron; Mae'm holl anadl arna'i'n bwys, :I gyd yn ddwys och'neidion. Gorfod goddef hyn i'm llwyn, :Ac er dy fwyn ddolurion; Meudwy erod dan gudd byllt, — :Pa fodd na hyllt fy nghalon! Llawen oedd im' weled Mai, :A chylchoedd tai mor leision; Credu'th gawn i ddal oed dydd :Dan fentyll gwydd y goedfron; Gobaith oedd cael yno'n glau :Newid cusanau mwynion, </poem><noinclude>{{Div end}}</noinclude> fveucsokn59sm4a0yrsv43fj6lsgqsa 104 69270 138855 2025-06-08T19:56:02Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138855 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> Dadwrdd cariad heb un iaith, :Ond cyfnyw gwaith golygon; Adrodd iti'm serch a'm cwyn, :A chael dy swyn yn dirion: Gwae fi'r gobaith, mawr fy ngwall, :O rhoddi ball yr awron. Adar mân a'th gerydd di; :Maent oll i mi'n llateion, Yn dwyn atad fy nghân serch :I'th annerch di, nith hinon; Ac os ti ni wrendi'm cwyn, :Gan ddodi mwyn atebion, Rhaid darparu bedd ar ffysg, :A'm rhoddi'm mysg y meirwon. Oll a'th gerydd ar eu cân :O'r adar man o gylchon, Am ladd mab, y wlad a'i gŵyr, :A'th garai'n llwyr o'i galon. Cylch 1660. </poem> {{Div end}} <br> <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr}}PENNILL MEWN BREUDDWYD.}}}} OWAIN GRUFFYDD, o Lanystumdwy, yn Eifionydd, yn ei gwsg, a welai, ym mynwent Dolbenmaen, ddyn yn egori bedd, yr hwn a ddywedai wrtho mai iddo ef ei torrid; yntau a ganodd, eto yn ei gwsg, fal hyn: {{center block| <poem> Dyma'r fan lle'r af fy hun; :Ffarwel bob dyn a'm caro : Pan roddir fi'n fy lletty llesg, :Rhoi'r pridd a morhesg arno. </poem> }} Bu farw Owain Gruffydd yn y flwyddyn 1730, yn bedwar ugain a saith mlwydd oed. {{nop}} <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 17hu9pphqqkact3ym169ojbkegytdrv 138856 138855 2025-06-08T19:56:39Z AlwynapHuw 1710 138856 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> Dadwrdd cariad heb un iaith, :Ond cyfnyw gwaith golygon; Adrodd iti'm serch a'm cwyn, :A chael dy swyn yn dirion: Gwae fi'r gobaith, mawr fy ngwall, :O rhoddi ball yr awron. Adar mân a'th gerydd di; :Maent oll i mi'n llateion, Yn dwyn atad fy nghân serch :I'th annerch di, nith hinon; Ac os ti ni wrendi'm cwyn, :Gan ddodi mwyn atebion, Rhaid darparu bedd ar ffysg, :A'm rhoddi'm mysg y meirwon. Oll a'th gerydd ar eu cân :O'r adar man o gylchon, Am ladd mab, y wlad a'i gŵyr, :A'th garai'n llwyr o'i galon. Cylch 1660. </poem> {{Div end}} <br> <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|PENNILL MEWN BREUDDWYD.}}}} OWAIN GRUFFYDD, o Lanystumdwy, yn Eifionydd, yn ei gwsg, a welai, ym mynwent Dolbenmaen, ddyn yn egori bedd, yr hwn a ddywedai wrtho mai iddo ef ei torrid; yntau a ganodd, eto yn ei gwsg, fal hyn: {{center block| <poem> Dyma'r fan lle'r af fy hun; :Ffarwel bob dyn a'm caro : Pan roddir fi'n fy lletty llesg, :Rhoi'r pridd a morhesg arno. </poem> }} Bu farw Owain Gruffydd yn y flwyddyn 1730, yn bedwar ugain a saith mlwydd oed. {{nop}} <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 3snvedk034fio5b6uposfytpu7mfzc6 104 69271 138857 2025-06-08T20:09:17Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138857 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|Y FERCH O'R BEILI EINON.}}}} Tua chant a hanner o flynyddoedd yn ol, yr oedd yn trigiannu yn Aberystwyth wr o'r enw John Williams, neu, fel y gelwid ef yn gyffredin, Sion William; ei alwad oedd morwriaeth; ac yr oedd yn llywydd ar long fechan o'i eiddo ei hun, a elwid y ''Twenty Tons''. Dywedir mai dyna oedd hi yn abl i'w gario, ond hwyrach mai dyna oedd ei mesuriad; os felly, yr oedd, yn ol yr hen fesur, yn gyfaddas i gario deg neu bymtheg tunnell ar hugain. Pa un bynnag, yr oedd yn un o'r llongau mwyaf oedd yn perthyn i'r porthladd hwnnw y pryd hynny. Y dwylaw oeddynt gynnwysedig o ddau neu dri, sef ei wraig a'i fab, a hwyrach hogyn gyda hynny. Nid oedd ganddynt ond un plentyn, sef y mab hwn, yn fachgen glandeg, heini, a siriol dros ben; a phan aeth y llanc yn wr ieuanc, yn rhywle rhwng ugain a phump ar hugain oed, penderfynodd gael llong iddo ei hun; a'r amser hwnnw, fel am ugeiniau o flynyddoedd gwedi hynny, cyrchid agos yr holl goed i adeiladu llongau yn Aberystwyth o Sir Faesyfed. Aeth y gwr ieuanc yma, enw yr hwn, fel ei dad, oedd John Williams, i Sir Faesyfed i brynu coed at ei long newydd; ac yng nghymmydogaeth y Rhaiadr canfu wrthddrych na welodd erioed o'r blaen mo'i chyffelyb geneth ieuanc brydweddol, hawddgar, a serchog, sef merch y Beili Einon—fferm helaeth, a'r tŷ yn hanner plas, ger llaw y ffordd fawr sydd yn arwain o'r Rhaiadr Gwy i Ben y Bont. Ei rhieni oeddynt bobl gyfrifol a chyfoethog. Ymserchodd John Williams yn y ferch, a'r ferch ynddo yntau. Pan y deallwyd<noinclude><references/></noinclude> 8av6i1heeeg5ith6g5ssfv8tmherz37 104 69272 138858 2025-06-08T20:10:48Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138858 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>hyn, caed allan nad oedd y gwynt yn deg, a bod morio yn y ffordd yna weithiau yn beryglus; tymmestloedd geirwon a godent, nid o gyfeiriad y môr, ond o'r tir; a bu'r ddau mewn enbydrwydd am eu heinioes (briodasol). Dywedir nad oedd Chubb a'i "gloiau breintebol" i'w cael yn y dyddiau hynny; a phe buasent, y mae cariad yn chwerthin am ben pob dyfeisiau o'r fath, er pawb a phob peth. Er anfoddlonrwydd y fam, a digllonedd y tad, priodi a fynnent, a phriodi a wnaethant; gan na chaffai John Williams ei gariad drwy deg, aeth â hi heb wybod iddynt; ac y mae y gair ar led fod peth o'r elfen yma wedi treiglo i lawr drwy y teulu hyd yn ddiweddar iawn. Daethant i fyw i Aberystwyth; gorphenwyd y llong newydd; ganwyd iddo fab, a bedyddiwyd ef yn William; a phan oedd y bychan yn dair neu bedair blwydd oed, cymmerodd y Cadben Williams ei wraig a'i fab gydag ef yn y llong, a buant felly am ryw gymmaint o amser yn morio. Ar fore teg tawel yn yr haf, yn rhyw le yn ''Cardigan Bay'', cyfarfuant â'r ''Twenty Tons'', sef llong eu tad, yn myned adref i Aberystwyth; deisyfodd y tad cu a'r fam gu am gael William bach, sef eu hŵyr, i fyned adref gyda hwy. O'r diwedd gildiodd y tad a'r fam iddynt ei gael; a chyrhaeddodd Sion William a'i wraig a'r ŵyr yr hafn dymunol yn y prydnawn; ond y noson honno cododd yn ystorm o wynt dychrynllyd, a'r môr yn ymgodi fel mynyddau mawrion; a galarus adrodd, aeth llong John Williams i'r gwaelod; collodd ef a'i wraig, a phawb oedd ynddi, eu bywydau, heb neb i fynegu pa fodd y bu. Ym mhen rhai dyddiau ar ol hyn, daeth cyrff y ddau i'r lan yn agos i Fochras, yn Ardudwy, y naill yn cofleidio y<noinclude><references/></noinclude> guly6bay7m9noyr16el5zokr56ikal4 104 69273 138859 2025-06-08T20:12:24Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138859 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>llall, ac nid hawdd oedd eu tynnu oddi wrth eu gilydd, o herwydd eu bod wedi sythu yn yr agwedd honno; a thrueni fuasai eu hysgaru. Claddwyd hwynt felly yn yr un bedd, ac yn yr un arch, yn mynwent Llandanwg. "Cariadus ac anwyl oeddynt yn eu bywyd, ac yn eu marwolaeth ni wahanwyd hwynt." Adnabyddid eu mab ar ol hynny wrth yr enw William Sion William, gan mai ei dad cu a'i magodd; a bu fyw oes faith, ac am lawer o flynyddoedd yn gadben llong; ac ar ol rhoddi y môr i fyny, bu yn ''Harbour Master'' yn Aberystwyth. Bu Sion William a'i wraig fyw i gyrhaedd oedran mawr, uwch law nawdeg o flynyddoedd, a buant feirw o gwmpas wythdeg a dwy o flynyddau yn ol. Y mae eu hiliogaeth y dydd hwn yn lluosog, ac yn gwneyd i fyny ran helaeth o drigolion Aberystwyth; heb law ereill "sydd ar led y byd." Y maent ar y cyfan yn bobl gywir, onest, a chrefyddol; o natur braidd yn finiog, a'u teimlad, i raddau yn clannish; edrychant yn ammhëus a'r estroniaid a fyddant yn dyfod i gyssylltiad â hwynt; ond wedi iddynt ddyfod, cyfrifir hwynt bron fel rhai o'r teulu. Mae genym barch iddynt oll, a mwy na hyny i un ag y sydd yn orwyres i'r hawddgaraf ferch o'r Beili Einon. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|NANSI'R FAGABONIAD.}}}} DYNA enw oedd yn ddigon adnabyddus yng nghanolbarth Sir Aberteifi y rhan flaenaf o'r ganrif bresennol. Hen ferch hanner call, gyfrwysddrwg, a thafodrydd tu hwnt i ddysgrifiad oedd Nansi; ac yn derbyn ei chynnaliaeth gan y plwyf. Gwyddai hanes pawb a phob <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> ghqiqu13h6oj3cpuk88odztivtg821l 104 69274 138860 2025-06-08T20:13:17Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138860 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>peth drwy y cymmydogaethau; ac os byddai rhyw anhap wedi dygwydd i neb, yr oedd y cyfan ganddi hi, a byddai yn ei adrodd gyd a "nodiadau a chwanegiadau" ym mhob man yr elai. Nid oedd neb yn dewis ei gweled yn dyfod yn agos i'w tai; ond o herwydd prinder arian yr amseroedd hynny, byddai ffermwyr y plwyf yn ei chadw yn eu tai am fis ar gylch, drwy gael tâl da gan arolygwr y tlodion am hynny. Ond yr oedd pawb yn hiraethu am weled y mis yn tynnu at ei derfyn i gael gwared o honi. Adwaenid un o'r plwyfolion dan yr enw Nat Pen Cefn, dyn yn cadw fferm o faintioli cyffredin; a chyda hynny arferai gludo coed o Sir Faesyfed i adeiladu llongau yn y Graig Las ac Aberaeron. Un tro dygwyddodd yn anffodus, pan oedd ef a Thwm Ysgubor Hen, yng nghyd ag un arall o'r gymmydogaeth, yn llwytho coed mewn dyffryn cul ag y sydd yn troi allan o'r ffordd fawr sydd yn arwain o Raiadr Gwy i Lanfair Muallt. Hen greadur tirion, cymmwynasgar, a charedig oedd Nat yn gyffredin; ond pan y byddai rhyw beth yn ei gyffroi, gwylltiai mewn eiliad, a chollai bob llywodraeth arno ei hun, a tharawai y nesaf ato â'r peth a ddygwyddai fod yn ei law; ac felly bu y tro hwn; aeth rhyw gamddealltwriaeth rhyngddo a'i gyfaill Twm o'r Ysgubor Hen, a dygwyddodd fod y fwyell yn ei law ar y pryd; a tharawodd Twm yn ei ben, a lladdodd ef yn y fan. Nid amcanai Nat wneyd y cyfryw beth, a theimlai yn dost o herwydd yr anffawd dorcalonus; ond nid oedd dim i'w wneyd ond gwneuthur y goreu o'r gwaethaf. Ar y cychwil neu'r trengholiad, cafwyd allan fod Twm wedi cael ei ddiwedd drwy i bren mawr syrthio arno wrth lwytho y bedrolfen. Aeth hynny drosodd; ond ni allai y<noinclude><references/></noinclude> ck7m02hw9vnrhyh7ox0xq2y7wepjzrg 104 69275 138861 2025-06-08T20:14:25Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138861 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>trydydd person, mae yn debyg, fod yn berffaith ddistaw. Sibrydid o bryd i bryd yn y gymmydogaeth nad oedd y dygwyddiad yn hollol fel y tystiwyd ar y cychwil; ond ni feiddiai neb ddywedyd dim yn eglur. Ym mhen blynyddoedd lawer ar ol y dygwyddiad uchod, aeth Nat Pen Cefn yn sal, ac yr oedd pob arwyddion ei fod yn nesäu i farw; a theimlai Nat ei hunan fod y babell bridd yn ymollwng; a deisyfai gael ychydig nifer o gymmydogion yng nghyd i gadw cyfarfod gweddi gydag ef. Daethai cryn nifer ar ei ddeisyfiad, a chynnaliwyd y cwrdd. Wrth y tân eisteddai yr hen Nansi y soniasom am dari; gan mai Nat Pen Cefn oedd yn "cadw ei mis" hi ar y pryd. Cadwai Nansi y lle goreu, a'r nesaf at y tân, pa le bynnag y byddai yn cartrefu, er pawb ar bob amgylchiad. Ar ol diwedd y cwrdd aeth y cyfeillion at y gwely, i'r "pen isaf," i ysgwyd llaw, a chanu yn iach i'r claf. "Wel, gyfeillion bach," ebai Nat, nos da'wch i gyd, a ffsarwel hefyd; mae yn debyg mai yn y nefoedd y cwrddwn nesaf." "Beth," ysgrechai yr hen Nansi o ymyl y tân, "yn y nefoedd 'wedaist ti, aie? Mae gen' ti lawer o waith settlo a Thwm Ysgubor Hen cyn byth y cyrhaeddi di yno!" Aeth yn ddistawrwydd mawr, ac aeth pawb i'w ffordd heb ddywedyd gair. Yr oedd Nat wedi marw cyn y bore. Dylasid hyspysu y darllenydd yn gynt y byddai y cymmydogion yn gweled yspryd Twm Ysgubor Hen yn rhodio yn hamddenol o gwmpas Pen Cefn, ac yn ysgwyd bwyell danllyd gyferbyn â'r tŷ, ac yn ymadael fel olwyn o dân dros y mynyddoedd tua Rhaiadr Gwy! {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> dcg24fpyiyano2928ssybxljs1azc4g 104 69276 138862 2025-06-08T20:24:39Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138862 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c{{mawr||Y DDWY GOES BREN.}}}} Y MAE yn hen draddodiad yng Ngogledd Cymru er ys oesau, y bydd i bwy bynnag a elo wrtho ei hun at ddrws yr eglwys blwyfol am ddeuddeg o'r gloch y noson olaf o'r flwyddyn, ac aros yno i glustfeinio am ychydig fynydau, y caiff glywed yr holl helyntion pwysig a ddygwyddant yn ystod y flwyddyn ddilynol yn y plwyf. Mewn treflan yn Sir Ddinbych, er ys amryw flynyddoedd yn ol, mewn tafarndy ger llaw y fynwent, yr oedd amryw gymmydogion wedi crynoi at eu gilydd i gyd-yfed y flwyddyn allan, ac i siarad am helyntion y gymmydogaeth; ac wedi iddynt ymloni nes ei myned yn lled hwyr, coffaodd un o'r gyfeillach yr hen draddodiad, a chymmerwyd y peth i fyny gydag ynni a gwresogrwydd. Annogwyd un, ac ail, a thrydydd i ymgymmeryd â'r anturiaeth, ond gwrthodai y naill ar ol y llall; ond yr oedd yno un yn fwy gwrol, neu, fe allai, yn ffolach na'r lleill, a dywedai yr ymgymmerai ef â'r gorchwyl gyda hyfrydwch; a mawr y llawenydd yn eu plith, a churent ei gefn yn annogaethol iawn, a rhoddwyd iddo amryw o hanner peintiau yn chwanegol i'w gryfhau a'i wroli yn yr anturiaeth bwysig. Ac fel yr oedd yr amser yn nesäu, cychwynodd yng nghanol bloeddiadau y cyfeillion cynnulledig drwy borth y fynwent, ac ym mlaen rhwng y beddau at ddrws yr eglwys, yn y tywyllwch a'r distawrwydd mwyaf. Yna, rhoddes ei glust wrth y drws, gan feddwl y buasai y bod uwchnaturiol yn sibrwd yr holl ddirgelion yn ddistaw bach wrtho drwy y rhigolau oedd yn yr hen ddôr; clustfeinio yr oedd nes tarawodd<noinclude><references/></noinclude> tezrjw56ivpr7nqqjuisfrcmtuz1cgz 138863 138862 2025-06-08T20:25:09Z AlwynapHuw 1710 138863 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|Y DDWY GOES BREN.}}}} Y MAE yn hen draddodiad yng Ngogledd Cymru er ys oesau, y bydd i bwy bynnag a elo wrtho ei hun at ddrws yr eglwys blwyfol am ddeuddeg o'r gloch y noson olaf o'r flwyddyn, ac aros yno i glustfeinio am ychydig fynydau, y caiff glywed yr holl helyntion pwysig a ddygwyddant yn ystod y flwyddyn ddilynol yn y plwyf. Mewn treflan yn Sir Ddinbych, er ys amryw flynyddoedd yn ol, mewn tafarndy ger llaw y fynwent, yr oedd amryw gymmydogion wedi crynoi at eu gilydd i gyd-yfed y flwyddyn allan, ac i siarad am helyntion y gymmydogaeth; ac wedi iddynt ymloni nes ei myned yn lled hwyr, coffaodd un o'r gyfeillach yr hen draddodiad, a chymmerwyd y peth i fyny gydag ynni a gwresogrwydd. Annogwyd un, ac ail, a thrydydd i ymgymmeryd â'r anturiaeth, ond gwrthodai y naill ar ol y llall; ond yr oedd yno un yn fwy gwrol, neu, fe allai, yn ffolach na'r lleill, a dywedai yr ymgymmerai ef â'r gorchwyl gyda hyfrydwch; a mawr y llawenydd yn eu plith, a churent ei gefn yn annogaethol iawn, a rhoddwyd iddo amryw o hanner peintiau yn chwanegol i'w gryfhau a'i wroli yn yr anturiaeth bwysig. Ac fel yr oedd yr amser yn nesäu, cychwynodd yng nghanol bloeddiadau y cyfeillion cynnulledig drwy borth y fynwent, ac ym mlaen rhwng y beddau at ddrws yr eglwys, yn y tywyllwch a'r distawrwydd mwyaf. Yna, rhoddes ei glust wrth y drws, gan feddwl y buasai y bod uwchnaturiol yn sibrwd yr holl ddirgelion yn ddistaw bach wrtho drwy y rhigolau oedd yn yr hen ddôr; clustfeinio yr oedd nes tarawodd<noinclude><references/></noinclude> l1dot6neuq3xdvqwgrk7aqb684e30wa 104 69277 138864 2025-06-08T20:26:12Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138864 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>cloc yr eglwys ddeuddeg o'r gloch; ond nid oedd dim argoel am ddim; yna, penderfynodd fod awrlais y byd hwn yn rhyw gymmaint ar y blaen ar amser y byd arall, a chafodd amynedd i ddisgwyl wrth amser hwnnw; ac yn y man, clywai ryw beth yn araf gerdded i lawr oddi wrth y ganghell, gyda rhyw si fel pe buasai gwisgoedd sidanaidd am dano, ac yn cryfhau fel yr ydoedd yn dynesu at y drws; gwrandawai yntau yn astud, ac yn lle sisial ei newyddion yn ei glust yn arafaidd, wele hen ddrws yr eglwys yn agor yn ei hanner, a'r ddau ddarn yn cael eu tynnu yn ol fel cortynau gwely, gydag ysgrêch a thwrf ofnadwy. Methodd â dal yr olygfa ddychrynllyd, ac ymaith ag ef nerth ei draed yn ei unionsyth dros y beddfeini; a chan fod y ffordd oedd yn myned gyda gwal y fynwent gymmaint a deuddeg neu bymtheg troedfedd is law gwyneb y fynwent, aeth (druan o hono!) i lawr bendramwnwgl; daeth ato ei hun mewn amser, a chafodd allan ei fod wedi torri ei ddwy goes yn ysgyrion, a bu raid i'r meddygon dorri y ddwy i ffwrdd uwch law y benlîn; gwelwyd ef am flynyddau lawer ar ol hyn yn symmud yma a athraw drwy gymhorth ''dwy goes bren''. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|Y CYDWELY ANGHYNHES.}}}} Er ys amryw flynyddau yn ol, aeth dau ddyn ieuanc, dau saer coed, o Sir Gaerfyrddin (o herwydd bod y gwaith yn brin yn eu hardal enedigol) i lawr i Loegr i chwilio am waith yn rhai o drefydd mawrion y wlad honno. Teithient yr amser hwnnw, wrth gwrs, ar eu traed; a phan oeddynt wedi cyrhaedd rhyw dref yn Swydd Gaerwrangon, gwnaethant eu meddwl i fyny i lettya mewn hen dy tafarn mawr ar eu<section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 0g9j6dqe9kq8a215t5ypn2te8ppx3mf 104 69278 138865 2025-06-08T20:27:29Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138865 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude> mynediad i'r dref. Yr oedd hyn yng nghanol y gauaf, a chawsant fyned i'r gegin o flaen y tân cysurus oedd yno. Ar ol iddynt fwyta eu tamaid, a chael ychydig beintiau o ddiod, a chan ei bod yn lled hwyr, meddyliasant mai gwell oedd iddynt fyned i orphwys, gan eu bod wedi blino yn enbyd. Arweiniwyd hwynt i fyny i'r llofft, ac ym mlaen drwy fynedfa hir, o ba un yr oedd amryw ddrysau yn agor i ystafelloedd i gysgu. Enw y naill oedd Dafydd, a'r llall oedd Thomas. Aeth Dai (fel y galwai ei gyfaill ef) rhag ei flaen i'r gwely; a chyn i Tom fyned, diffoddodd y ganwyll. Erbyn hyn, cofiodd Tom fod ganddo ryw beth heb ei gyflawni cyn dyfod i fyny; ac, ebai fe wrth Dai, "Rhaid i mi fyned i lawr eto." "A wyt ti yn gwybod y ffordd," ebai Dai. "Mi treiaf hi, beth bynnag," ebai Tom; ac i lawr ag ef. Ym mhen tipyn, trodd yn ei ol ac i fyny y grisiau, ac ym mlaen, a throdd i mewn i ystafell, ac wedi ymddihatru, i'r gwely ag ef rhag blaen. "Mae hi yn oer ofnadwy, Dai," ebai Tom; ond nid oedd neb yn ateb; "nesa draw, Dai," ebai fe; "yr wyt ti yn cadw y gwely ym mron i gyd; a wyt ti'n cysgu, Dai? Wyt, mi warantaf," meddai Tom; "yr wyt ti, fel finnau, wedi blino." "Lle tost yw hwn i lettya, Dai," ebai Tom; "nid oes dim byd ganddynt hwy ar y gwely-dim ond un pilyn; pwy synwyr talu am le fel hyn?" Ac ar yr un pryd ymwasgai at Dai i geisio cynhesu. "Yr wyt ti yn oer arswydus, Dai; fachgen, yr wyt ti fel y rhew." A dyna lle y bu Tom bron a sythu am rai oriau, ac yn methu cysgu yn lân. Erbyn hyn, yn nistawrwydd y nos, clywai swn traed amryw yn dyfod i fyny y grisiau,<noinclude><references/></noinclude> tojvs9tzrlfc01b4ff3j6a5cwt4ag1f 104 69279 138866 2025-06-08T20:28:21Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138866 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ac ym mlaen ar hyd y corridor, ac wele ddrws yr ystafell yn agor gan ddyn â chanwyll yn ei law, ac yn ei ganlyn yr oedd dau neu dri o ddynion yn dwyn arch (coffin)! Cododd Tom ar ei eistedd, a phan welodd yr arch, ysgrechodd allan nerth esgyrn ei ben, "Mwrdwr! mwrdwr!! mwrdwr!!! o 'mywyd i! help! mwrdwr!" Ar hyn syrthiodd y ganwyll o law y dyn a'i dygai, a diffoddodd. Dychrynodd pawb, fel y taflasant yr arch i lawr, a ffwrdd â hwynt i lawr y grisiau bendramwnwgl ar draws eu gilydd mewn dychryn, a Tom yn gwaeddi, "Mwrdwr! mwrdwr!!" fel gwallgofddyn, gan dybied yn sicr eu bod wedi rhoi i fyny mewn tŷ drwg, a bod y dynion yn bwriadu eu lladd er mwyn eu harian, ac mai dyna oedd y diben o ddwyn yr arch i'w roddi ef ynddi. Ym mhen amser, daeth yr un dynion i fyny eilwaith, yn ymafael y naill yn llaw y llall, a phob o ganwyll oleuedig ganddynt y tro hwn, gan nesu yn araf ym mlaen, a chyn pen hir iawn, daethant i ddeall eu gilydd. Fe wel y darllenydd fod Tom, druan, wedi camsynied yr ystafell, ac wedi myned i un lle yr oedd corff marw wedi ei ddodi ar y gwely a chynfas drosto. Meddyliodd y dynion, o'r ochr arall, fod y marw wedi codi yn fyw, neu ynte fod ei yspryd yn tystio ei fod yn cael cam yn rhywle; ac o herwydd fod y goleu wedi myned allan, dychrynasant tu hwnt i fesur, a gwnaethant y goreu o'u ffordd. Bu canlyniad y noson honno yn chwerw i Tom, druan; cafodd anwyd trwm, fel y daeth y cryd cymmalau arno, ac a'i gwnaeth yn analluog i ddilyn ei orchwyl am ei oes; a bu orfod arno symmud o'r naill fan i'r llall ar bwys dwy ffon o'r pryd hwn hyd ei fedd. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> a4acew3djqml1fpxela019d1zi36599 104 69280 138867 2025-06-08T20:30:57Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138867 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|Y FFRANCWR IEUANC.}}}} Tua phump a deugain o flynyddoedd yn ol, yr oedd morwr ieuanc o Ffrancwr yn un o'r dwylaw ar lestr perthynol i Aberystwyth, a chan ei fod felly am gryn amser, daeth yn lled adnabyddus yn y dref. Y pryd hwn hefyd yr oedd geneth ieuanc o'r gymmydogaeth yn gweini gyda theulu parchus ar y Terrace. Daeth y Ffrancwr ieuanc yn gydnabyddus â hi; a mwy na hynny, yr oedd y ddau wedi syrthio dros eu penau mewn cariad â'u gilydd. Un noson pan yr oedd y morwr ieuanc ar fordaith bell, yr oedd geneth arall yno yn cydweini, yr hon, y noson grybwylledig, a aeth i'r gwely ag oedd uwch ben y gegin allan, a hithau yn parotoi i fyned ar ei hol. Clywent y Ffrancwr ieuanc yn galw droion ar ei gariad wrth ei henw; adnabu hithau ei lais ar unwaith, ac felly y gwraeth ei chyfeilles; synent yn fawr, gan eu bod yn disgwyl ei fod ym mhell oddi yno ar y pryd; ac, ebai yr eneth wrth ei chyfeilles oedd ar y llofft, "Mae hwn a hwn (gan enwi y Ffrancwr) yna, gollwng ef i mewn." "Na wna i, yn siwr, gollwng di ef; arnat ti mae ef yn galw." Felly, hi a agorodd y drws, a phwy oedd yno ond efe yn estyn ei law iddi, ond heb ddywedyd dim; hithau yn gofyn iddo amryw gwestiynau, ond ni ddywedai air, ac felly yr ymadawodd, a cherddodd allan drwy yr ardd oedd yn y cefn i'r lle a elwir yn awr ''Newfoundland Street.'' Synodd hi yn anghyffredin at ei ymddygiad y tro hwn,—mor wahanol i'w arferiad bob amser; aeth i mewn, ac adroddodd y cwbl wrth yr eneth arall; ceisient ddychymmygu beth a allasai fod ei fwriad, ond methent a dirnad beth oedd y rheswm am y cyfnewid-<noinclude><references/></noinclude> 9e1libx51cwrcq3cac2mdyp1lulhmga 104 69281 138868 2025-06-08T20:47:00Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138868 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>iad. Nid oedd dadl nad efe oedd yno, o blegid yr oedd goleu y lloer yn llewyrchu ar ei wyneb, a'r dillad arferol am dano. Ym mhen ychydig ddyddiau ar ol hyn cyrhaeddodd y newydd Aberystwyth fod y llong wedi colli ar ororau yr Yspaen, a rhai o'r dwylaw, ac yn eu plith y Ffrancwr ieuanc, wedi boddi; a phan ddaeth y rhai achubedig adref, cafwyd ar ddeall i'r dygwyddiad anffodus gymmeryd lle ar yr awr yr ymddangosai y llanc i'w gariad tu cefn i rif —, Marine Terrace. Y mae yr eneth honno heddyw yn fyw ac yn iach; ond eu bod bump neu chwech a deugain o flynyddoedd yn henach nag oedd hi y pryd hwnnw, ac wedi "gweled llawer tro ar fyd" wedi hynny, fel pawb o'r "dynol deulu," Ei hoedran eleni yw 68, ac y mae yn wraig gyfrifol, a gellir ymddibynu ar ei geirwiredd. Pe dymunai y darllenydd gael yr hanes o'i geneu hi ei hun, gallai gael hynny o fewn hanner awr wedi myned allan o dref Aberystwyth. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|GWRAIG Y BRAGWR.}}}} Bu cymmydogaethau Llanrhystyd a Llannon, Ceredigion, yn hynod am wneyd brag anghyfreithlawn, tua thri ugain a phedwar ugain mlynedd yn ol. Nid oedd odid i weithiwr cyffredin na byddai ganddo ryw ran yn y gorchwyl. Fe allai nad oes un rhan o Ynys Brydain yn cynnyrchu gwell haidd na'r ardaloedd hyn at wneuthur brag. Yr oedd y dreth ar y nwydd hwnnw yn uchel iawn yr amser hynny heb law bod yn ofynol cael trwydded i fragu. Byddai trigolion Cwm Mabws, ac oddi yno i fyny i Ros Haminiog, yn enwog <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> r8pnn0gy3wl7zmf7e046l36s6obi5ig 104 69282 138869 2025-06-08T20:48:12Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138869 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yn y gwaith. Byddai pobl glan y môr mewn llawn prysurdeb gyda changen arall mewn anghyfreithlondeb; sef derbyn gwirodydd, y rhai a gludid mewn llongau bychain buain, y rhai a ddadlwythid yn y nos; ac yna ystorid hwynt mewn tai annedd ac ysguboriau ar hyd y gymmydogaeth, hyd nes y byddai y mân fasnachwyr yn eu cludo i'w gwerthu ar hyd y wlad. Adwaenem un o'r cyfryw, ac adnabyddid ef gan bawb drwy y gwledydd dan yr enw "Enoc y Brandi." Byddai y gwr hwn drwy ei fywyd yn ymhyfrydu mewn rhyw alwedigaeth ag a dueddai i dwyllo a cholledu y llywodraeth. Nis gwyddom paham na pha beth oedd y rheswm am hynny. Gwelsom ef laweroedd o weithiau yn cyflawni y swydd o arwerthwr cyhoeddus mewn lleoedd anghyspell heb dalu yr un ffyrling am drwydded. Ei ddull gyda'r brandi a gwirodydd ereill fyddai eu rhoddi mewn cewyll ar gefn ei geffyl, a'u gorchuddio â phenweig heilltion, ac felly y byddai yn myned drwy y wlad dan yr esgus o werthu y rhai hynny. Ond gyda golwg ar y mân fragwyr, nid oedd amgylchiadau na lle ganddynt i wneyd mwy na phwn neu bedwar mesur ar y tro. Byddai y cyllidwyr yn awr ac eilwaith yn dyfod o hyd i rai o honynt, a byddent yn cael eu dwyn o flaen yr ustusiaid; ond o herwydd eu dirfawr dlodi, a thynerwch y boneddigion hynny, deuent drwyddi yn lled esmwyth, ac ym mlaen yr ai y fasnach fel cynt; ac fel un herw-heliwr a adwaenom, yr hwn a gafodd ei ddirwyo gan yr hedd-ynadon yn Llanilar, a ddaliodd ysgyfarnog a choed iar ar ei ffordd adref o'r llys y diwrnod hwnnw. Ryw dro darfu i gyllidydd oedd yn byw yn Aberystwyth, yr hwn oedd yn ddyn hynod o fedrus,<noinclude><references/></noinclude> 68456j6b8tu5v3itf7xzyev0oifescm 104 69283 138870 2025-06-08T20:49:40Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138870 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>beiddgar, a glew tu hwnt i'r cyffredin, fel yr oedd yn ammhosibl bron ei dwyllo, fyned i'r gymmydogaeth a enwyd uchod, a chafodd ryw awgrym fod y rhai oedd yn byw mewn tŷ bychan ar Ros Haminiog, yn gwneyd brag. Yr oedd y tŷ neu y bwthyn hwn ar ei ben ei hun, ryw hanner milltir oddi wrth bob tŷ arall. Marchogodd y gwr tuag yno, ac erbyn ei fod wrth y drws, wele y wraig yn dyfod allan i'w gyfarfod, ac yn llefain a chrio yn y modd mwyaf torcalonnus. Gofynodd yntau yn gyffröus iddi beth oedd y mater. "O, syr," atebai hithau, "fy ngwr, druan, oedd yn eithaf iach bore heddyw, a dacw fe ar yr ystyllen yn awr: "O, Tomos bach," llefai, "fy ngwr anwyl, a thad fy mhlant amddifaid! beth a wna'i?" Plygodd Mr. L. ei ben i lawr, a chanfu, gyferhyn â'r drws, ar fwrdd hir, y corff wedi ei orchuddio â chynfas gwyn. Aeth cyfyngder y wraig at ei galon, a cheisiai ddywedyd rhyw beth i'w chysuro, a rhoddodd iddi hanner coron tuag at y gladdedigaeth; ac yna trodd yn ei ol yn araf, gan fyfyrio ar ansicrwydd bywyd, ac yn wir, bob peth dan yr haul. Ac ar ei ffordd, galwodd mewn amaethdy heb fod yn neppell; ac wedi myned i mewn, a chyfarch, "wel," meddai, "fe ddaeth yn drwm iawn ar y teulu tlawd sydd yn byw yn y bwthyn cyfagos." "Beth sy'n bod," gofynent hwythau; nid oeddynt wedi clywed yr un gair. Adroddodd y cyfan; gwelai y naill yn edrych ar y llall. Canfu ammheuaeth yn eu golwg, ac mewn eiliad, i ffwrdd ag ef nerth traed ei geffyl at y bwthyn, a dyna y wraig yn dyfod i'w gyfarfod i'r drws fel o'r blaen; ond yn awr yn siriol ac yn chwerthin yn iachus. "B'le mae dy wr di, y cythraul?" gofynai y swyddog yn ddigllawn. ebai hithau, "''mae e wedi ei gladdu; a leicech chwi''<noinclude><references/></noinclude> i1909k6qhhuqrm1zq9i2f0de9vs4wj1 104 69284 138871 2025-06-08T20:55:13Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138871 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>''wel'd ei fedd e, syr?"'' Yr oedd y brag yn ddigon diogel, ac yntau wedi ei "wneyd" yn ddigynnyg. Byddai Mr. Lilwell yn hoffi adrodd yr ystori yma yn fynych; a chyfaddefai na welsai ac na chyfarfuasai â gwell chwarenes na'r wraig hon yn un man yn holl ystod ei fywyd. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|PENNILLION.}}}} Y MAE bagad mawr o Bennillion Cymraeg hen a henaidd ar lafar gwlad a gwerin, nas gwyddys, yn gyffredin, gan bwy na pha bryd yr ysgrifenwyd hwynt. Y mae rhai o honynt ym mhlith y pethau tlysaf yn yr iaith, ac y maent oll yn haeddu eu cadw rhag difancoll. Hyd y gwyddys, y casgliad rheolaidd cyntaf a wnaed o'r pennillion dienw hyn ydoedd yn y ''Cambro-Briton'' (1820-1823), gyda chyfieithiad Seisoneg o bob un o honynt, y rhai sy gant a thri o nifer. Adgyhoeddwyd y cyfan o'r rhai hyn, heb y cyfieithiad, yn y ''Brython'' am y flwyddyn 1859, gyda chwanegiad o wyth bennill a thrigain, yr hyn a wna, yn y cyfan, gant, seithdeg, ac un (171). Bernir mai hwn yw y cynnulliad helaethaf o'r cyfansoddiadan poblogaidd hyn; eithr gwelwyd hwynt wedi hynny yn argraffedig yn eu crynswth mewn un neu ddau o lyfrau ereill, ond heb chwanegu cymmaint ag un llinell atynt, na chydnabod, yn y mesur lleiaf, y ffynnonell y cafwyd hwynt o honi. Amcenir y rhai a ganlynant yn chwanegiad at y rhai argraffedig eisoes; ni chyfarfyddir a hwynt yn y cynnulliad helaethaf a ymddangosodd hyd yn hyn; a bernir na bu nemawr a honynt ar gyhoedd gwlad cyn <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> fjef6pswtj08wdjl9y5o8b3xfg26bsy 104 69285 138872 2025-06-08T20:56:25Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138872 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y waith hon. Go afraid crybwyll eu bod ar lawer o wahanol destunau, wedi ei hysgrifenu ar wahanol amserau, ac yn feddiannol ar wahanol raddau o deilyngdod prydyddol. Hwyrach y dylid, yn fwy priodol, gyfenwi rhai o honynt yn Rhigymau yr Aelwyd, neu yn Rhimpynau y Feithrinfa, fel y geilw y Seison hwynt; ond gan nad oes genym un casgliad o'r cyfryw febinaidd rigymau, a bod cymmysgedd yn un o nodweddau arbenicaf Ystén Sioned, gosodir hwynt yma yn y wedd y daethant i law y cynnullwr, heb amcanu, mewn un modd, wneuthur trefn a dosparth arnynt. Dilynwyd yr arwyddair yn fanwl i'r llythyren :"Pob sorod i'r god ag ef." {{center block| <poem> 1 Mae'r merched yn llawenu Wrth wel'd y caeau'n glasu; O! gan wedyd, "Fe ddaw'r haf, Ac amser braf i garu." </poem> }} <br> {{center block| <poem> 2. Mi af i'r afon las i ymlosgi, Mi af i ben y tŵr i foddi; Mi af i'r gwely i dorri'm gwddwg O gariad merch (mab) o Sir Forganwg. Dull arall: Mi af i ben y bryn i foddi, Mi af i'r afon fawr i'm llosgi, Mi af i'r gwely i dorri'm gwddw, Os fy nghariad i fu farw. Modd nacaol: Nid af i ben y bryn i foddi, Nid af i'r afon fawr i'm llosgi, Nid af i'm gwely i dorri'm gwddw; Nid fy nghariad i fu farw. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> hwkxhyusk5hooq585zzbyy88m2advt1 104 69286 138873 2025-06-08T21:29:40Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138873 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 3. Myn'd at y bel yn fforddrych, A chanlyn dawns yn fynych, A thawlu coetan, bar, a gordd, A neidio'r ffordd y mynych. 4. Pan ffaelio'r helwr ddala, :Bydd beion ar y bwch; Pan ffaelio'r gwr aredig, :Bydd beion ar y swch; Ni ellir torri'r castell :Gan feion sy'n y tŵr;. Pan ffaelio'r diawl ymnofio, :Bydd beion ar y dwr. 5. Da genyf fod yn llawen, :Da genyf fod yn fwyn; Da genyf, pan fo cawad, :Gael gwysgod dan y llwyn; Da genyf gyfaill onest Ar ben y mynydd pell; Da genyf air o gynghor, A'i gael ef gan fy ngwell. 6. Mae merch â dwyael feinon Ym Mro Morganwg dirion; Swrddanllyd iawn bob awr yw'n pen Am dani, Gwen lliw'r hinon ! 7. Pan fytho'r tifedd candryll Yn myned ar y gridyll; Sylwed pawb ar hynny'n syth, Mae'r crefftwr byth yn sefyll. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> ntbehell634hb07tf2ijrfwqzyihj2u 104 69287 138874 2025-06-08T21:31:57Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138874 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 8. Bach o gydwybod a mawr o ddiwydrwydd A gasgl i wr ddigon o bob cyfoethogrwydd : Mawr o ddiwydrwydd a bychau o drachwant A gasglant fendithion a digon o lwyddiant. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 9. Gwynt Ebrillaidd y gorllewin, Tor dy frys ac aros ronyn; Y mae arnaf eisieu danfon Gyda thi at ddeuliw'r hinon. Gwed wrth Wen fy mod mewn galar, Braidd yn gallu rhodio'r ddaiar; Gwaith ei charu, deuliw'r hiffyn, Wy'n och'neidio'n fwy nag undyn : Gwae na chawn gan hardd angyles Benu'n heinioes ar ei mynwes. 10. Byw'n dlawd er marw'n wr aberthog Yw cais y cybydd annhrugarog, Ac ar ei ol rhaid gado'r cyfoeth I'r un a'i gwasgar mewn modd annoeth. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 11. Hen arfer serchogion yw cilio rhag dynion I ymyl rhyw afon neu goedfron dan gêl, A mynych y byddant yn rhodio dirgel-bant, Lle tywyn y tesgant ar hirnant yr hêl; A mynych ganolnos y byddant yn aros Lle bytho gan eos gân fwyndlos yn fêl, Mewn maes, coed, a dyffryn, a rhodio mewn rhedyn, Heb enaid mewn un-glyn, nac undyn a'u gwel. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> 8jhavkbsidlsm4ncw8wsktibjp9pqed 104 69288 138875 2025-06-08T21:34:10Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138875 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 12. Dere, f'anwyl, dere i fynydd :I le tirion gleision glosydd, Lle mae tew-goed yn eu tegwch, A lle'n hawdd in' gael llonyddwch. Ni gawn yno gilfach dawel Yn y gwasgod dan y gosgel; Cell heb neb i'm haflonyddu Dan y drain i gywrain garu. 13. Mae serch yn rhywbeth rhyfedd, Yn maenu pob amynedd; Rhyw anfad wall, rhyw ynfyd wŷn, Yn ffwylo dyn â ffoledd. 14. Daeth tes i'n mwyn gynhesu, Mae'r gweunydd glwys yn glasu; O dere draw i'r llwyni drain, Y gatten fain lygeittu. 15. Lle byddo Gwen lliw'r lili, Ar ereill mae'n rhagori; Ni phlyg y gawnen ar ei hol, Mae'n rhodio'r ddôl mor wisgi ! 16. Mi welais ryw brydyddyn Yn dawnsio'n dal heb delyn, Ac heb grwth yn ddigon sal, Yng nghanol gwâl y mochyn. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> pq0zz7llsorpezj8ko770kjjr4huuvs 138876 138875 2025-06-08T21:34:34Z AlwynapHuw 1710 138876 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 12. Dere, f'anwyl, dere i fynydd I le tirion gleision glosydd, Lle mae tew-goed yn eu tegwch, A lle'n hawdd in' gael llonyddwch. Ni gawn yno gilfach dawel Yn y gwasgod dan y gosgel; Cell heb neb i'm haflonyddu Dan y drain i gywrain garu. 13. Mae serch yn rhywbeth rhyfedd, Yn maenu pob amynedd; Rhyw anfad wall, rhyw ynfyd wŷn, Yn ffwylo dyn â ffoledd. 14. Daeth tes i'n mwyn gynhesu, Mae'r gweunydd glwys yn glasu; O dere draw i'r llwyni drain, Y gatten fain lygeittu. 15. Lle byddo Gwen lliw'r lili, Ar ereill mae'n rhagori; Ni phlyg y gawnen ar ei hol, Mae'n rhodio'r ddôl mor wisgi ! 16. Mi welais ryw brydyddyn Yn dawnsio'n dal heb delyn, Ac heb grwth yn ddigon sal, Yng nghanol gwâl y mochyn. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> hys3uk15tb639x8hf3asj3w33s31pdj 104 69289 138877 2025-06-08T21:36:10Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138877 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 17. Beth wneir â lloc heb ddefaid? Beth wneir â chath heb lygaid? Beth wneir â phladur ar y rhew? Beth wneir â blew draenogiaid ? </poem> }} <br> {{center block| <poem> 18. Selgan dwr yng nghylch yr afon A wna'n gryf holl nwydau'r galon : Bydd calon drom a'i gwrendy'n drymach, A'i clyw o lawen fydd lawenach. 19. Mi ganaf, mi chwarddaf, mi drof yn y dawns, A bod ar bob ceiniog a feddaf yn fflawns: Mi fyddaf yn llawen, mi fyddaf yn fwyn, A mynych â meinwen yn myned i'r llwyn. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 20. Mi wn am ferch yn Sir Forganwg, Yn deg ei thwf, yn hardd ei golwg, A'i gwallt modrwyog, bronnau gwynion, A düwch uffern yn ei chalon. 21. Myfi sy ffolaf dyn dan awyr,— Myn'd ym mhell i brynu synwyr; Gwedi talu'n brid am dano, Methu cario dim oddi yno. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 22. Ffol y bydd ffol er gwaethaf pob cynghor; Ffol y bydd ffol er gweled pob goror; Ffol y bydd ffol er eithaf pob addysg; A ffol y bydd ffol y blaena'm mhob terfysg. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> j8pf7dzjl0419efai3wuipmqvw23uqz 104 69290 138878 2025-06-08T21:38:26Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138878 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 23. Er maint sydd yn dy gwmwl tew :O wlaw a rhew a rhyndod, Fe ddaw eto haul ar fryn, :Nid ydyw hyn ond cafod. 24. Ffei o ddyn ri ochel unwaith Fin y ffos lle syrthiodd ganwaith; Ffei o'r gamp fo'n meflu'r wyneb, Ffei lawenydd o ffolineb. Yng Ngwynedd a Phowys fel hyn: Ffei o ddyn na ddianc unwaith O safn y ci a'i brathodd ganwaith; Ffei bob peth sy'n diwyno'r wyneb, Ffei lawenydd mewn ffolineb. 25. Aeth Huwcyn yn benuchel :I garu ryw nos Lun; Ond daeth yn ol yn sobrach, :Os nid yn gallach dyn: Ni chafodd ddrws agored, :Na mynwes un ferch wen; Mae pawb o'r merched mwynion :Yn chwerthin am ei ben. 26. Mae'r ferch a gâr fy nghalon Yn byw tu draw i'r afon. Mi af i gwrdd â'r geingan gu, Tae'r môr yn rhanu rhynnon. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> k305c5bao9yern23z0kz9q704riij06 104 69291 138879 2025-06-08T21:48:38Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138879 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|LLEN Y MILOD.}}}} DYWED y dysgedigion wrthym fod hanner yr annealltwriaeth, y camgymmeriadau, a'r croes olygiadau sydd yn dygwydd ym mhlith dynion, yn tarddu yn gyffredin o ddiffyg deall eu gilydd, neu o eisieu rhoddi yr un ystyr i'r geiriau a'r ymadroddion a ddefnyddir ganddynt. Rhag dygwyddo dim o'r fath anffawd ar yr achlysur presennol, dyweder ar unwaith mai wrth "Lên y Milod" y golygir llên y werin yng nghylch milod neu anifeiliaid, neu, mewn geiriau ereill, cred, ofergoel, a thraddodiad y cyffredin bobl mewn perthynas i amryw o'r gwahanol greaduriaid a ymlwybrant ar hyd y ddaiar. Y mae'r pwnc wedi ei drin yn bur helaeth a chyflawn mewn cyssylltiad â rhai gwledydd; ond hyd yr ydys yn gwybod, nid oes dim, neu ond y peth nesaf i ddim, wedi ei ysgrifenu yn Gymraeg yng nghylch y rhan y mae milod yn ei chwareu yn chwedloniaeth cenedl y Cymry. Nid ydys yn amcanu ond cyffwrdd tipyn bach yn arwynebol â'r pwnc; dim ond dechreu torri'r garw, fel y dywed y Cymro, neu dorri'r ia, fel y dywed y Sais; dan obaith y canlynir ar hyd yr un llwybr gan ereill, ac y dilynir arno nes cyrhaedd y terfyn. Nis gwyddys fod dim wedi ei ysgrifenu ar y pwnc yn "yr iaith nesaf atom," mwy nag yn y Gymraeg. Rhaid dechreu, chwi a wyddoch, ar bob peth rywbryd, a dywedir mai "cam ar y trothwy yw hanner y daith." Nid ydys yn awgrymu mewn un modd fod yr ychydig ofergoelion a gofnodir yma wedi dechreu ym mhlith y Cymry, neu eu bod mewn un wedd yn gyfyngedig i'r Dywysogaeth. Y mae llawer o honynt o<noinclude><references/></noinclude> 4xa4bebvq83brk4y3imrd9xpxbphmcu 104 69292 138880 2025-06-08T21:49:43Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138880 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>leiaf cyn hyned ag amser Aristotl; ac adroddir hwynt gyda blas gan Plinius hygoel ac Elian, Solinus, Isidor, ac Alecsander; ond mwynglawdd mawr y pethau anhygoel ym mhlith anifeiliaid yw gwaith Bartholomaeus Glanvil (a gyfenwir hefyd Bartholomaeus Anglicus), a elwir De Proprietatibus Rerum (Am Briodoleddau Pethau), yr hwn a argraffwyd y tro cyntaf yn nines Cwlen mor gynnar ag o ddeutu y flwyddyn 1470, pan yr oedd argraffyddiaeth yn ei mabandod; a bu llawer o argraffiadau diweddarach o hono. Yr oedd yn waith hynod o gymmeradwy yn ei ddydd, gan ei fod mor llawn o'r rhyfeddol a'r aruthrol a'r anhygoel. Cyfieithwyd ef yn fore i'r Seisoneg, y Ffrancaeg, a'r Yspaeneg, ac ond odid i ereill o ieithoedd y Cyfandir. Mynach o urdd y Sant Ffransis ydoedd Glanvil (neu Bartholomaeus, fel y gelwir ef yn fwyaf cyffredin), ac yn byw, fel yr ymddengys, yn amser y Brenin Iorwerth y Trydydd; ac oddi wrtho ef yn benaf y benthyciodd ysgrifenyddion diweddarach lawer o'r pethau dieithr a'r chwedlau rhamantus a adroddant yng nghylch teithi y gwahanol anifeiliaid y cymmerant arnynt eu darlunio. Ond er nad yw llawer o'r ofergoelion hyn mewn un modd yn gyfyngedig i Gymru, nac yn cael eu credu yn unig o fewn terfynau y Dywysogaeth, yr ydys yn eu hadrodd, fel y cyfryw, o blegid bod yr ysgrifenydd wedi taraw wrthynt oll mewn llawysgrifau Cymraeg, neu ynte wedi eu clywed ar lafar gwerin mewn gwahanol fannau o'r wlad. Nid â gwreiddioldeb y chwedlau y mae a fynwyf. Ychydig o lên y werin sydd wreiddiol. Y mae yr un chwedlau, gydag ychydig gyfnewid, i'w cael yn y rhan fwyaf o barthau y byd. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> sp5wborpns1z4qhy3yp2wrhr6hpwaqb 104 69293 138881 2025-06-08T21:50:51Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138881 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Fy mhrif awdurdod ysgriflyfrol yw traethawd a elwir "Cyfraith Arfau," sef yw hynny, defodau a rheolau perthynol i Arfau Bonedd, neu beisiau arfau gwŷr boneddigion; yr hwn, fel y gellir barnu, a ysgrifenwyd cyn pen llawer o amser ar ol ymddangosiad gwaith Glanvil drwy'r wasg i oleuni dydd. Yr wyf yn gynnefin a thair cyfysgrif o'r gwaith, y naill ar gadw yng Ngwynedd, y llall yn Neheubarth, a'r drydedd yn Llundain, y rhai a amrywiant gryn lawer oddi wrth eu gilydd o barth gair ac ymadrodd, ond a gytunant yn gyffredin o ran sylwedd. Y mae y drydedd gryn lawer yn fyrrach na'r ddwy arall, ac ymddengys nad yw ddim amgen na thalfyriad o honynt. Cynnwysa yr ysgriflyfrau hyn lawer o bethau heb law y cyfeiriadau sydd ynddynt at anian y creaduriaid a arferir eu dwyn mewn arfau bonedd. Y Llew.—Rhaid dechreu, bid sicr, fel y dylid dechreu, gyda "theyrn y goedwig; " canys efe, yn ddilys ddigon, a biau y flaenoriaeth. Am y Llew dywed fy awdurdod lawysgrifol wrthym mai penaf anifail anrhesymol yw, ac urddasaf a dewraf ym mhob perygl. "Canys pan helier ef, nid ymgudd, ac ni ffy i leoedd anial, namyn eistedd ar faes goleu, fal y gweler, ac ymbaratoi i aros, ac i amddiffyn ei hun. A phan friwer, adnabod a wna yn anrhyfedd y cyntaf a gyhyrddodd ag ef; ac ym mysg pawb ei ladd, neu ynte a ladder. A phan fo yn marw, cnoi y ddaer a wna, a gollwng dagrau o'i lygaid. Yr anifail hwn y sydd anifail tra charedig; canys efe a edwyn ac a gâr y neb a wnel les iddaw. Cryfder y llew y sydd yn ei ddwyfron, a'i glefyd yn ei ben. Ac y mae ef mor wresawg ag y bydd arno byth glefyd a elwir y cryd quartan; a hynny drwy natur y mae yn ei ddioddef i ddofi ei greulonder<noinclude><references/></noinclude> 5od709ep49jz73ur4lf4uhuxttdy0jc 104 69294 138882 2025-06-08T21:51:34Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138882 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>a'i lid. Pan gysgo'r llew, ei lygaid a fyddant yn egored; a dyn nis lladd ac nis bwyta onid rhag dirfawr newyn. Ac fal y dywed Aristotiles, mae esgyrn y llew cyn galeted ag y daw tân o honynt megys o'r cyllestr, o churir hwynt yng nghyd; ac nid oes onid ychydig o fêr ynddynt. Pan lidio'r llew, curo a wna y ddaiar â'i benllinyn, a phan fwyhao ei lid, y cur ag ef ei gefn. Mewn mynyddoedd, a lleoedd uchel y trig; a phan welo ei braidd, y rhua yn uchel; a'r llef hon a ofnhâ pob anifail, ac a bar iddynt sefyll yn syth i aros gorchymmyn ac ewyllys eu brenin; a'r praidd a ddalio, cywilyddus ganto ei fwyta ei hun; ac am hynny y bydd llawer o anifeiliaid a'r y bo naturiol ganthynt ymborth ar gig, yn canlyn y llew, dan obeithio o'i haelioni ef gael cyfran o'i weddill. Pan ymlenwo y llew unwaith yn dda y bydd heb fwyd ddeuddydd neu dri; ac o gorfydd arno ffo pan fo llawn, ef a gymhell ei fwyd i fyny o'i foly tua'i fochau, ac a'i tyn allan â'i ewinedd, fal y bo ysgafnach i redeg. Y llew sydd anifail hoedlog; a phan gychwnno, ei droed deheu a symmud yn gyntaf, fal y gwna y camel; a phan fo yn cerdded mewn lle garw carregog, ef a dyn ei ewinedd o fewn ei draed, rhag eu briwo neu eu pylu:— canys o'r rhai hynny yr ymarfer ef mewn rhaid, megys gwr o'i gleddyf. I'r llew y mae anadl brwnt, a'i frath y sydd farwol a gwenwynig; yn anwedig pan fo ef mewn cynddaredd." Er cystal hyn ni fynegwyd mo'r cyfan o deithi y llew; a gresyn fyddai colli dim. Y mae yr hyn a ganlyn cystal a dim a draethwyd eto:— "Anian y llew yw, pan aner y cenaw, tair nos a thridiau y bydd farw; sef yn farw y genir; ac yna rhydd y llew ddiaspad yn ei glust, oni ddaw enaid ynddo." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 5naqchrwuehttephlit3fvikpsamxhw 104 69295 138883 2025-06-08T22:01:31Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138883 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y Llewpard.—Yn ol ei ach a'i fonedd, y Llewpard yw yr anifail y dylid crybwyll nesaf am dano; canys, yn ol fy awdwr, y mae yn berthynas agos iawn i'r llew; ac fel hyn y rhed ei lên am dano:—"Lleopard y sydd anifail creulawn; ac a geir yn erbyn naturiaeth anifeiliaid y rhwng anifail a elwir Pardus a'r llewes. ac, fel y dywed Isidorus, anifail chwannog i waed yw." Nid oes dim yn rhyfedd yn y gred hon, canys ceir hi yn ysgrifeniadau awduron diweddar mewn cymhariaeth; ac ym mhlith ereill ni a gawn y dysgedig ond arabeddus Ddr. Thomas Ffwler yn ysgrifenu yn y flwyddyn 1650, fel hyn:—"Yn briodol llewpardiaid a mulod nid ynt greaduriaid yn y byd;" a hynny am yr achos tybiedig uchod. A'r un, hyd yr wyf yn deall, yw barn gwerin Cymru, cyn belled ag y mae ganddynt un farn ar y pwnc. Y Pardus.—Y mae yr ymdrafod â'r llewpard wedi ein dwyn eisoes i gydnabyddiaeth â'r Pardus; ac fel hyn, gyda thipyn o ddiffyg chwaeth, ond gyda gofal am y rhyfeddol, y darlunir teithi y creadur hwnnw:—"Pardus sydd anifail tra buan, â mannau gwynion arnaw megys panthera. Chwannog yw i waed, ac ar un naid y bydd marw. Nid oes amrafael mewn lliw y rhyngto a'r panthera, namyn bod yn wynnach mannau y panthera no'r eiddo ef. Chwannocach yw yr anifail hwn na dim i fwyta tom dynion; ac am hynny y bydd helwyr yn crogi tom dynion ym mrig prenau, megys pan ddringo i'r pren y gallont ei ladd." Yna sonir am ei gyfeillach â'r llewes, megys y gwelsom eisoes; a dywedir wrthym mai oddi wrth ei ddau riant anghydryw y mae yn dwyn ei enw. Yr Arth.—Cyn gadael y creaduriaid cigysol ysglyfaethus, dyledus yw son am yr Arth; canys y mae<noinclude><references/></noinclude> c5ydwuygg7d4ou173mwesnvchx9nuzc 104 69296 138884 2025-06-08T22:05:40Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138884 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>hynodion a theithi yr anifail hwyrdrwm hwn, yn ol ein hawdurdodau, yn llawn mor rhyfeddol a'r eiddo neb o'r neill; er, fel yr ymddengys, mai digon prin y mae yn feddiannol ar "synwyr gwydd." Ond bid hynny fel y byddo, yr "Arth y sydd anifail llidiog anoddefus, ac a fyn ymddiala â phawb a gyhyrddo ag â hi; a phan ddyro ddetgyrch at un, os arall a gyhwrdd â hi, gado a wna y cyntaf, a chyrchu yr ail a'r trydydd a'r pedwerydd. Cryfder yr arth sydd yn ei breichiau; a pheth bynnag a gaffo ynddynt, hi a'i deily yn gadarn ac yn ffest. Pan fo newyn ar yr arth, hi a gais ddwyn y mêl o'r cychau; ac i lestair hynny y crogir gordd fawr drom rhyngti a'r cwch; a hithau â'i phalf a gais yrru yr ordd i wrthi; a pha ffestaf y gyrro, ffestaf y daw yr ordd tuag ati:ac felly yr ymgur fwyfwy â'r ordd hyd pan benfeddwo hi o fynych ddyrnodiau ar yr ordd â'i phen, a syrthio i'r llawr ar bethau llymion gosodedig yno o'r dioddef, a'i lladd ei hun o'i hynfydrwydd." A rhag i neb fod mor anystyriol ag ammheu dim o'r pethau hyn, chwanegir:"Ac â hyn y cytunant Aristotiles, Plinius, a Bartholomeus." Y mae'r pwnc gan hyny wedi ei benderfynu, ac aed Cuvier, Owen, a'r cyfryw, i "chwiban ysgadan," os mynnant hwy. Y mae yr arth, cystal a'r llew, wedi cael troedle ym mysg ein hymadroddion diarebol:canys ym mhlith ereill sonir, nid yn anfynych, am "gospi (neu geryddu) yr arth yng ngwydd y llew;" sef yw hynny, "taraw'r post i'r pared gael clywed;" neu, mewn geiriau ereill, cospi, cystwyo, neu ddwrdio un, fel y gallo'r llall glywed a chymmeryd yr awgrym; gwneuthur enghraifft o'r naill er rhybudd i'r llall. Rhaid bellach adael y creaduriaid cigysol ysglyf-<noinclude><references/></noinclude> g9u13zuh1c666pp6u6r9heyy6sn862r 104 69297 138885 2025-06-08T22:11:25Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138885 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>aethus, a throi at un neu ddau o anifeiliaid o rywogaethau ereill, ac o deithi pur wahanol. Y nesaf a ddaw dan ein sylw yw Y Carw.— "Aristotiles, yn yr wythfed llyfr a wnaeth o naturiaethau anifeiliaid, a ddywed, pan yw cymhenaf anifail yw'r carw ym mysg yr holl anifeiliaid gwylltion; ac nid oes dim o'r bustl ynddo. Yr anifail hwn, o'i ddoethineb a'i fwriad, a bair i'r ewig fwrw y gelain neu y llo mewn lle cadarn disatur, lle ni bo tramwy dynion nac anifeiliaid; ac wedy hynny ef a'u dwg wynt i le ni bo onid un ffordd i ddyfod i mewn, fal y gallont yno ymgadw rhag rhuthr pob anifail a geisio ddyfod atynt. A hefyd osglau ei gyrn ef a feneig ei ei oedran; canys pob blwyddyn y tyf osgl iddaw, hyd pan fo ym mhell mewn oedran. A phob gwanwyn y syrth ei gyrn ef, ac yna y bydd ef gwedy'r ddiarfu; ac o'i ddoethineb yna ni chwennych ymladd, eithr ymguddio mewn lleoedd anial hyd pan dyfo ei gyrn, a dyfod arfau newydd iddo." Y mae hynna yn weddol; ond y mae un peth o fawr bwys wedi ei adael allan, yr hwn y mae yn rhaid ei gyflenwi o ffynnonell arall. "Llyma y tri achos a bair i'r huaid ganlyn yn well y carw nag anifail arall o'r byd:—nid amgen, o herwydd ei fod ef yn chwysu yn fawr pan fydder yn ei ymlid ef, oni bo y chwys yn rhedeg ar hyd ei draed a'i gymmalau i'r llawr; a phan gaffo y bytheuaid hwnnw, hwynt a fyddant can llawened ag na allant ymadael, ac o wir felusder gaffael y chwys hwnnw. Yr ail achos yw, pan fo y carw wedi bliuo, fel na allo fawr gerdded, bwrw ewyn gwyn a wna efe; a phan gaffo y bythenaid hwnow, [hwy] a fyddant lawerach, ac a'i canlynant heb aros. Y trydydd, pan fo y carw yn rhoddi y maes i fyny,<noinclude><references/></noinclude> bap4wmypn4aq18unlxnfp79hmfx5rav 104 69298 138886 2025-06-08T22:12:20Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138886 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ef a fwrw ewyn a gwaed yng nghymmysg; a phan fyddo efe gwedi bwrw hwnnw, ef a ŵyr y bytheuaid ddarfod am dano, ac a'i carlynant hyd oni ddelont iddo." Y Cawrfil —Y Cawrfil neu yr Elephant nid yw byth yn gorwedd, o blegid bod ei aelodau yn rhy anystwyth; a phe gorweddai, ni allai byth gyfodi. Ond y mae yn angenrhaid iddo yntau orphwys weithiau; a'r dull y mae yn gwneuthur hynny ydyw, nid gorwedd, fel y pedwarcarnolion ereill, ond ymbwyso yn erbyn coeden, a honno yn goeden gref; a'i arfer yw pwyso ar yr un goeden bob amser, os na bydd ei grwydriadau ym mhell iawn oddi wrthi. Y dull y delir ef yw hyn:—ceir allan, gan ystryw dyn, y goeden y mae yn arfer hepian a huno ar ei phwys; yna llifir hi yn agos drwyddi, pan fyddo yr anifail amrosgo yn ddigon pell yn ystod y dydd; ond gofelir gadael ychydig o honi heb ei lifio trwodd, er mwyn cadw'r goeden ar ei thraed ac ar ei llwrw. Pan ddêl y nos y mae y cawrfil, fel arferol, yn dyfod yno i gymmeryd seibiant ac i huno ei hun:ond cyn gynted ag y pwyso ef ar y goeden, y mae'r darn a'i daliai yng nghyd yn torri gan ei bwys ef; cwymp y goeden yn lloro, a chwymp y cawrfil gyda hi yn bendramwnwgl; a chan nas gall godi, unwaith y gorweddo neu y syrthio, dyna ddiwedd am dano; y mae, er ei holl nerth, yn llaw dyn, a thrinia hwnnw ef wrth ei ewyllys. Dyna'r modd y gorphwys cawrfilod; a dyna'r dull y delir hwynt, a hynny yn rhwydd ddigon, gan werinos Ceredigion. Yr Eryr.—Deuwn weithian at yr adeiniogion filod; ac ym mhlith y rhai hynny yr Eryr, megys o angenrheidrwydd, a ddaw yn gyntaf dan ystyriaeth; canys yr hyn ydyw y Llew ym mhlith anifeiliaid y tir, hynny yw yr<noinclude><references/></noinclude> dkaas1qk510ghs732a7oe4agztfarpg 104 69299 138887 2025-06-08T22:22:20Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138887 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Eryr ym mysg ednogion yr awyr; a gwelir fod boneddigrwydd a hunanwadiad a mawrfrydedd yn perthyn i'r ddau. "Eryr y sydd edn megys brenines ym mysg adar ereill; a haelaf ederyn o'r byd yw:—canys ni fwyty ei hun y praidd a ddalio oni bydd dirfawr newyn a'r paro iddi:namyn pan ddarffo iddi gym'ryd ei chyfran, ei fwrw ym mysg adar a font yn ei chanlyn a wna. Ac oni bydd digon iddi yr edn cyntaf a ddaliodd, yna megys brenines a fo ei bywyd ar gyffredin, hi a ddeily yr edn nesaf atei, ac a'i rhydd yn eu mysg; ac o'r achos hwn y bydd adar a font yn ymborth ar gig yn canlyn yr eryr i geisio rhan o'i gweddill. Solinus a ddywed, pan yw o fraidd y preiddia yr hebogiaid, gweilch, banred, a'r fath adar hynny, rhag ofn y dydd y clywont lais yr eryr." Y mae hyn yna yn ddigon; ond nid yw y chwedl yn gwaethygu wrth fyned rhagddi. "I'r eryr y mae un troed cyfan megys i wydd, fal y gallo nofio pan ddamchweinio iddi ddisgynu mewn dwr yn ol ei phraidd, a'r llall y sydd egored fal troed gwalch, ac ewinedd tra llymion iddo. Nid oes edn gryfach na'r eryr, nac a eheto yn gyfuwch â hi; ac er uched ydd eheto, hi a wŷl y pysgod bychain yn nyfnder y môr. Ac ar hyd y dydd y ganed Alecsander Fawr y bu dwy eryr yn sefyll ar ben ty Philip, brenin Macedonia, ei dad tybiol ef; a hynny a oedd yn arwyddocäu gwr o ddauddyblyg ymherodraeth." Canfyddir yma yr arferir eryr ym mhob man yn fenywaidd, yr hyn sy braidd yn wahanol i'r arfer gyffredin; ond nid yw ein hawdwr mewn un modd heb reswm dros ei ymddygiad. Na fid rhyfedd gan neb fy mod i yn galw yr eryr yn edn benyw; canys o bob edn boneddig, mwyaf, cryfaf, ac urddasaf yw'r benyw." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> juim6mxxvic34rm9o0eegzict5pxh0l 104 69300 138888 2025-06-08T22:25:36Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138888 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yr Hebog.—Y peth mwyaf nodwiw mewn perthynas i'r Hebog, "yr hwn y sydd wedi ei arfogi yn fwy o galon nag o gorff a nerth," ydyw hyn:—"Alecsana ddywed y deily yr Hebog, pan fo noswaith ver y gauaf, ederyn, ac a'i cynnail yn fyw dan ei thraed hyd trannoeth, i'w chadw rhag annwyd; ac yna hi a'i gellwng ymaith yn rhydd:—ac er cyfarfod o'r ederyn hwn a hi y dydd hwnnw, ni wna hi ddim argywedd iddaw, achos yr esmwythder a gafas i wrthaw; a thrwy'r natur foneddigaidd hon y mae'r Hebog yn gorfod ar arglwyddi a gwŷr beilch, fal y dywed yr un Alecsander." Y Tylluan.—Y nesaf a ddaw dan ein sylw yw ein hen gydnabod y dylluan. Y darluniad a rydd ein hawdurdod o honi, a'r teithi a briodolir iddo, sydd i'r perwyl canlynol:— "Tylluan y sydd edn mewydus, a llwyth mawr o blu erni. Y dydd y trig mewn gogofau, ceubreni, a lleoedd tywyll, a'r nos yn ehedeg; a phob edn y sydd ddygasog iddi. Mynychu a wna liw nos i'r temlau a'r eglwysi i ymlenwi ar yr oel o'r lampau. Hely ystlymod a llygod a wna, a'u bwyta." Druan o'n hawdwr! ni wyddai ef ond a wyddai. Ni freuddwydiodd, mae yn amlwg, am wir achos ammhoblogeiddrwydd y dylluan. Y mae yspeilio yr olew o lusernau y cyssegr yn waith anfad a dyhir ddigon, nid oes neb yn ammheu; ond nid o herwydd hynny y mae yn berygl iddi hi ddangos ei phig liw dydd. Fel hyn y bu. Ar ryw fore teg o haf penderfynodd yr adar yn unfryd unllais ddewis brenin; a'r teithi a'r cymhwysder anhebgor yn y brenin oedd i deyrnasu ar yr adar ydoedd, gallu o hono hedfan yn uwch na neb o'i ddeiliaid. Hyn, yn ol barn y gynnadledd, oedd yn rhoddi hawl i'r orsedd, y goron, a'r<noinclude><references/></noinclude> 09q8qnaiwhsef35cm9k600q24ysxlhp 138889 138888 2025-06-08T22:28:41Z AlwynapHuw 1710 138889 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yr Hebog.—Y peth mwyaf nodwiw mewn perthynas i'r Hebog, "yr hwn y sydd wedi ei arfogi yn fwy o galon nag o gorff a nerth," ydyw hyn:—"Alecsander . . . .a ddywed y deily yr Hebog, pan fo noswaith oer y gauaf, ederyn, ac a'i cynnail yn fyw dan ei thraed hyd trannoeth, i'w chadw rhag annwyd; ac yna hi a'i gellwng ymaith yn rhydd:—ac er cyfarfod o'r ederyn hwn a hi y dydd hwnnw, ni wna hi ddim argywedd iddaw, achos yr esmwythder a gafas i wrthaw; a thrwy'r natur foneddigaidd hon y mae'r Hebog yn gorfod ar arglwyddi a gwŷr beilch, fal y dywed yr un Alecsander." Y Tylluan.—Y nesaf a ddaw dan ein sylw yw ein hen gydnabod y dylluan. Y darluniad a rydd ein hawdurdod o honi, a'r teithi a briodolir iddo, sydd i'r perwyl canlynol:— "Tylluan y sydd edn mewydus, a llwyth mawr o blu erni. Y dydd y trig mewn gogofau, ceubreni, a lleoedd tywyll, a'r nos yn ehedeg; a phob edn y sydd ddygasog iddi. Mynychu a wna liw nos i'r temlau a'r eglwysi i ymlenwi ar yr oel o'r lampau. Hely ystlymod a llygod a wna, a'u bwyta." Druan o'n hawdwr! ni wyddai ef ond a wyddai. Ni freuddwydiodd, mae yn amlwg, am wir achos ammhoblogeiddrwydd y dylluan. Y mae yspeilio yr olew o lusernau y cyssegr yn waith anfad a dyhir ddigon, nid oes neb yn ammheu; ond nid o herwydd hynny y mae yn berygl iddi hi ddangos ei phig liw dydd. Fel hyn y bu. Ar ryw fore teg o haf penderfynodd yr adar yn unfryd unllais ddewis brenin; a'r teithi a'r cymhwysder anhebgor yn y brenin oedd i deyrnasu ar yr adar ydoedd, gallu o hono hedfan yn uwch na neb o'i ddeiliaid. Hyn, yn ol barn y gynnadledd, oedd yn rhoddi hawl i'r orsedd, y goron, a'r<noinclude><references/></noinclude> 9kywm7b4hf4pbsdl4wpf631eam5dwkr 104 69301 138890 2025-06-08T23:34:03Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138890 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>deyrnwialen. Ymgynnullodd nifer afrifed o adar o bob llwyth a lliw yn rhywle yn entrych awyr; a gwedi prawf teg cafwyd mai yr eryr oedd yr aderyn a ehedasai uwchaf oll; ac felly iddo ef, wrth iawn ac ammod, y disgynai teyrnas y pluf; ond, os ych chwi yn y fan yna, yr oedd y dryw bach wedi llechu ac ymguddio yn rhywle ym mhluf yr eryr; a phan oedd yr eryr wedi cyrhaedd ei eithafnod pellaf yn yr uchelderau, ymsaethodd y dryw allan o'i loches, ac ehedodd gryn lawer yn uwch nag ef! Parodd y fath ymddygiad y cyffro a'r cymmraw mwyaf ym mhlith yr holl dorf asgellog; ac am yr eryr ei hun, edrychai yn ddiflas guchiog. A phan oeddynt yng nghanol y benbleth a'r cythrudd a'r dyfysgi yma, dywedir fod {{center block| <poem> "Y dylluan â'r big gam Yn chwerthin am eu penau;" </poem> }} yn lle ymddiheuro gyda'r dwysaf ostyngeiddrwydd am ei hymddygiad bongleraidd anesgusodol. Nid oedd modd gwadu nad y dryw oedd wedi ehedeg yn uwchaf o neb. Ond y dryw yn frenin yr adar! Yr oedd y fath syniad yn rhy wrthun i ymresymu yn ei gylch; a phenderfynwyd ar unwaith, heb neb yn tynnu yn groes, fod y dryw i gael ei symmud o'r ffordd, a'i ddienyddu am ei dwyll a'i ddichell a'i ryfyg anoddef. Ym mhlith yr adar y gosp benigol yw, nid crogi, na saethu, na thorbenu, na llabyddiaw, ond ''boddi''. Cafwyd llestr, ac nid oes eisien llestr mawr i foddi dryw. Daeth yr adar yng nghyd, bob un i gyfrannu ei ddyferyn at yr amcan pwysig mewn golwg; ac yn olaf oll daeth y dylluan yno i gyfrannu ei dyferyn hithau; ond wrth wneuthur hynny, sathrodd yn drwsgl ar ymyl y llestr, a diwelodd ef yn gawdel! Collwyd pob defnyn o'r gwlybwr gwerthfawr; diangodd y dryw<noinclude><references/></noinclude> 48hjz1wgsggmaco65ua5p8ol753hx3i 104 69302 138891 2025-06-08T23:36:11Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138891 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>rhyfygus a'i fywyd ganddo; ac nid oes hanes iddo dderbyn na chosp na cherydd am ei wrhydri; canys ymddengys ei fod yn eithaf parchus ym mhith ei gydrywiaid, fel pe na buasai dim wedi dygwydd. Ond costiodd y trwstanwch hwn yn ddrud i'r dylluan, druan; canys o'r pryd hwnnw hyd y pryd hwn casëir hi â chasineb llidiog gan bob perchen aden, a churant hi yn ddidrugaredd pan gaffont afael arni. Dyna pa ham y mae hi yn gorfod ymguddio mewn dirgel fannau anhygyrch y dydd; a phan y gyrrer hi gan newyn i chwilio am ei thamaid, gorfydd arni wneuthur hynny yn oriau'r nos, pan fyddo yr adar ereill yn tawel glwydo, yn esmwyth huno, ac yn breuddwydio wrth fodd eu calon. Gŵyr pawb am ei harfer yn cwan ac yn oernadu yn y nos, yn enwedig ar nosweithiau llwydrewog ym misoedd y gauaf: {{center block| <poem> "Cwhw! drwy'r nos yn cwan, A cherth i'm dwy-glust ei chân;" </poem> }} ond nid yw pawb, ond odid, yn gwybod geiriau cân ei chwynfan, a'r achos neillduol ei bod yn wban mor irad yn "llwyn iorwg pen y tŵr." Dyma'r oerlef a glywir ganddi yn ei chân a'i chwyn: {{center block| <poem> " Y mae annwyd ar fy nhraed, :Mae'm cig a'm gwaed yn rhewi, A dyferyn wrth fy nhrwyn; O! dowch yn fwyn i'r gwely." </poem> }} Tuedd ymarferol y pennill tylluanaidd hwn ywannog a darbwyllo plantos i fyned i'w gwely yn gynnar ddechreunos, yr hyn nid yw mewn modd yn y byd yn cytuno â'u syniadau hwynt am briodoldeb a chysur. Ond er mor ddibarch ac ammhoblogaidd yw y<noinclude><references/></noinclude> qvr2j3al1t86qc4a9bbhnuyzsjhrs5v 104 69303 138892 2025-06-08T23:37:10Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138892 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>dylluan anffodus ym mhlith perchenogion aden, eto cofier, {{center block| <poem> "Mae brân i frân, a gwalch i walches, A dylluan i'w chymhares." </poem> }} Chwedl arall o gryn hynafiaeth am y dylluan yw hon:—"Gwydion, mab Dôn, a wnaeth Gaer Gwydion; ac efe a gerddwys y bydoedd i ymofyn am Flodeuwedd, gwraig Huon, yr hon a dwyllasai ei gwr; a phan y cafas Gwydion hi, efe a'i troes yn dylluan am ei thwyll, a hithau yn caru'r tywyll, ac nis carai oleuni." Adroddir yr un chwedl yn llawer helaethach ym Mabinogi Math fab Mathonwy; ond y rhan ganlynol o hon sydd yn dwyn cyssylltiad pennodol â'r Dylluan. "Yna dygyforiaw Gwynedd a wnaethant, a chyrchu Ardudwy. Gwydion a gerddwys yn y blaen, a chyrchu castell a orug. Sef a wnaeth Blodeuwedd, clybod eu bod yn dyfod; cymryd y morwynion y gyda hi, a chyrchu y mynydd; a thrwy afon Gynfael, cyrchu llys a oedd ar y mynydd; ac ni wyddynt gerdded rhag ofn, namyn ag eu hwyneb drach cefn; ac yna ni wybuant yni syrthasant yn y llyn; ac y boddysant oll eithr hi ei hunan. Ac yna y gorddiweddawdd Gwydion hithau, ac y dywawd wrthi, 'Ni laddaf di; mi a wnaf y sydd waeth i ti:—sef yw hynny, dy ellwng yn rhith ederyn; ac o achaws y cywilydd a wnaethost ti i Lew Llaw Gyftes, ni beiddych dithau ddangos dy wyneb wrth liw dydd fyth:a hynny rhag ofn yr holl adar, a bod yn anian iddynt dy faeddu a'th ammherchi y lle y'th gaffont; ac na chollych dy enw, namyn dy alw fyth Blodeuwedd.' Sef yw Blodeuwedd, tylluan o'r iaith yr awr hon; ac o achaws hynny y mae dygasawg yr adar i'r tylluan; ac ef a elwir ctwa y tylluan yn Flodeuwedd." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 7tjrxgtf2crjlhf6g27mk5wkg18mbkm 104 69304 138893 2025-06-08T23:38:42Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138893 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Nid yw y beirdd wedi anghofio Blodeuwedd, a'i dullnewidiad yn dylluan. Cyfeirir at y chwedl mewn un o'r cerddi a briodolir i Daliesin; a thraethir hi yn gyflawnach fyth gan Ddafydd ab Gwilym yn un o'i gywyddau dychan i'r "Wyll fladr a gân i'r lladron." Os clywch y tylluan yn ysgrechain ac yn oernadu yn agos i'r tŷ, arwydd ydyw o farwolaeth rhywun o'r teulu. Y Dryw. —Cyn ymadael â'r Dryw, rhaid gwedyd gair ym mhellach am dano. Er mor fychan, eiddil, a distadl ednog ydyw, ac er mor ddirieidus a chyfrwys y bu yn ei orymgais am freninaeth yr adar, nis gellir torri ei nyth dlos ef yn diberygl; canys, {{center block| <poem> "Y neb a dorro nyth y dryw, Ni chaiff iechyd yn ei fyw: A'r neb a dorro nyth y wennol, Ni chaiff fywyd (iechyd) yn dragwyddol!" </poem> }} Neu fel hyn, ychydig yn esmwythach: {{center block| <poem> "Y neb a dorro nyth y dryw, Ni wel fwyniant yn ei fyw; Y neb a dorro nyth y wennol, Ni wel fwyniant yn dragwyddol." </poem> }} Y Wennol.—Son am y Wennol, y mae llawer mwy o lên gwerin yn perthyn iddi nag a fedraf fi ei adrodd. Credid gynt fod y wennol, yn gystal a'r gog, yn un o'r "saith gysgadur:" canys coeliai ein hynafiaid fod saith o'r creaduriaid perthynol i'r wlad hon yn cysgu yn y gauaf, ac yn deffro pan ddelai gwanwyn â chynhesrwydd i'w dadebru. Bernid fod y wennol yn bwrw tymmor yr oerfel mewn ceudyllau, holltau yn y graig, ie, ac weithiau yn llechu yng ngwaelod llynoedd ac afonydd:ond y mae yr anianyddion<noinclude><references/></noinclude> ou8ri3c4mcv9me54and602gbvvrmofx 104 69305 138894 2025-06-08T23:39:56Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138894 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>wedi bod yn ymyrryd â'r gred hon hefyd, ac wedi ei halltudio i "garchar Oeth ac Anoeth," fel y rhan fwyaf o'r hen gredoau cysurus ereill. Ymddengys y wennol yn y Dywysogaeth tua chanol mis Ebrill; ac os dygwydd i ambell un ymddangos dipyn yn gynt, cofier, {{c|"Un wennol ni wna wanwyn."}} Pan ddychwel atom o'r hinsoddau clauarach, y mae yn gweled cryn gyfnewidiad wedi dygwydd, a chwyna o'r herwydd fel hyn: "Gwyl Fair ddiwedda', Pan eis oddi yma, Mi adewais lawer o yd; Gwŷr â ffustau, Gwragedd a gwagrau, Aethant ag e ymaith i gyd, i gyd!" Gwyl Fair ddiweddaf y sonir am dani yma yw cofwyl Genedigaeth Mair Forwyn, ar yr 8fed o fis Medi;<ref>Y mae chwech Gwyl Fair yn dygwydd yng nghorff y flwyddyn. Y gyntaf yw Ymddwyn Mair Forwyn, Rhagfyr 8fed; yr ail, Gwyl Fair y Canwyllau, neu Buredigaeth Mair, Chwefror 2fed; y drydedd, Gwyl Fair y Cyhydedd, neu Gyfarchiad Mair, Mawrth 25fed; y bedwaredd, Ymweliad neu Ofwy Mair, Gorphenaf 2fed; y bummed, Dyrchafiad Mair, Awst 15fed; a'r chweched, Genedigaeth Mair, Medi 8fed. Nid yw y bummed wyl yn y Llyfr Gweddi Gyffredin; ond ceir hi, mewn llythyren goch, yn y Calaniadur Pabaidd. Sylwer fod y flwyddyn eglwysig yn dechreu gyda'r Dawodiad neu Adfent, ac nid gyda'r Calan. Geilw rhai o'r hen amseronïau Cymraeg Wyl Dyrchafiaid Mair ym mis Awst yn Wyl Fair gyntaf, yr hyn sydd amryfus, canys y bummed, a'r olaf ond un, ydyw.</ref> ac o ddeutu yr amser hwnnw, neu ychydig yn gynt, y mae y wennol yn cefnu arnom, ac yn ymfudo tua pharthau cynhesach y deheu, nes byddo'r gauaf oer ei naws wedi peidio â thraws-reoli. Yna y dychwel atom drachefn, a llon fydd pawb o'i gweled. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> g89s66g2mreomr93n6ezoinrht3ws9m 104 69306 138895 2025-06-08T23:41:49Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138895 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Os nytha y wennol o dan fargod eich ty, neu o fewn corn y simnai, peidiwch, os ydych gall, â chynnyg ei haflonyddu; canys nid yn unig y mae y perygl dychrynllyd a grybwyllir yn y pennill a ddyfynwyd mewn cyssylltiad â'r dryw, yn sicr o'ch gorddiwes, ond ni ddaw i chwi ddim llwyddiant yn y byd presennol:ac yn y gwrthwyneb, os dygwydda iddi nythu yn rhywle o gylch eich annedd, arwydd dilys ydyw bod Rhagluniaeth wedi cymmeryd sylw o honoch, ac yn dechreu gwenu ar eich gwaith, ac y daw daioni a llwyddiant i chwi {{center block| <poem> "O foroedd, ac o fynydd, Ac o eigion afonydd," </poem> }} ac o bob man arall; byddwch mor ddedwydd a hirddydd haf; a bydd pawb a phob peth o'ch amgylch {{c|"Mor siriol a gwennol y gwanwyn."}} Y mae hyn o goel cyn hyned, o leiaf, ag amser y Rhufeiniaid, canys credid hi yn ddilys ddiammheu yn eu plith hwynt. Dywedir wrthym gan un o'u hawduron, yr hwn a ysgrifenai yn y drydedd ganrif o gyfrif Cred, fod yr adar hyn yn gyssegredig i'r tydduwiau, nen dduwiau'r tŷ a'r teulu, a than eu neillduol nodded; ac os niweidiai neb hwynt, y tynnai hynny soriant y cyfryw ddwyfolion ar ben y troseddwr. Y Gog. —Credai yr hen bobl, a chred llawer hyd y dydd heddyw, fod y gog, yr un fath â'r wennol, yn cysgu mewn twll, hacoll, neu agen mewn rhywle cysgodol clyd, i fwrw misoedd y gauaf; ac adroddir am enghreifftiau o'i gwaith yn dadebru yn anamserol pan ddygwyddai iddi fod wedi ymguddio mewn hen foncyff neu geubren, yr hwn a roddid ar y tân ar nos Nadolig, a'i bod yn y cyfryw amgylchiad wedi dechreu ambell<noinclude><references/></noinclude> 8i7walet8j2p34y7fl3xeltd4kqcar6 104 69307 138896 2025-06-08T23:46:26Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138896 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>waith ar ei chân, gan dybied mai gwres yr haf ydoedd cynhesrwydd y boncyff y llechai ynddo. Y mae hyd yn oed yr adar, sy'n gwybod cymmaint, yn camsynied weithiau. Y mae amryw bethau pwysig yn dwyn cyssylltiad â dyfodiad a chaniad y gog. Y mae amser nodedig iddi ddechreu ar ei chân; a blwyddyn aflwyddiannus iawn a fydd y flwyddyn, os clyw y gwcw ar ei chalon ganu yn rhy gynnar; canys, {{center block| <poem> "Os cân y gog ar ddraenllwyn llwm, Gwerth dy geffyl, a phryn dy bwn." </poem> }} Ni ddylai hi gan hynny agoryd ei min nes y bo dail a glesni yn cuddio'r coedydd. {{center block| <poem> "Mis cyn Calanmai Y cân y cogau; Mis cyn hynny Tyf briallu." </poem> }} Ymddengys felly mai rhyw fis cyn Calanmai (yn ol yr Hen Gyfrif) y dylai cogau iawngred ddechreu ar eu cân; ac ni ddylent ei gadael i fyned yn llawer diweddarach; o herwydd, {{center block| <poem> "Cwcw Galanmai, Cosyn dimai;" </poem> }} sef yw hynny, tebygol, bychan fydd y caws a'r ymenyn y flwyddyn honno, gan nas gellir gwneuthur fawr o honynt. {{center block| <poem> "Amser y gwcw yw Ebrill a Mai, A hanner Mehefin, chwi wyddoch bob rhai." </poem> }} Ond y mae yr amser iddi dewi â'i chân yn fwy pennodol o gryn lawer na'r adeg y mae iddi ddechreu; canys, medd yr hen bobl,<noinclude><references/></noinclude> 005e3aacce1efxuap9hg0u0xalfw1lt 104 69308 138897 2025-06-08T23:47:02Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138897 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Wythnos gyfan Cyn Gwyl Iwan,<ref>Felly, ar lafar Dyfed, y seinir enw y Bedyddiwr yn ei gyssylltiad â gwyliau, ffeiriau, ac ag enwau eglwysi. "Gwyl Iwan," neu "Wyl Iwan yr Haf," yw dydd Gwyl Sant Ioan Fedyddiwr, y 24ydd o Fehefin. Nid yw Iwan, Ifan, Iefan, Ieuan, Ioan, Ion, Sion, ond gwahanol ddulliau o'r enw Ioannes neu Iohannes (o'r Hebraeg Iohanan neu Iehohanan).</ref> Y cwyd y gwew Ei chân i gadw." </poem> }} Y mae o bwys nid bychan pa le y bydder yn sefyll arno pan glywer gyntaf gân y gog. Os ar dir glas porfaog y bydder, yna caiff y dyn hwnnw gyflawnder o flith, a phob peth y mae a fynno blith ag ef, trwy gorff y flwyddyn honno:—eithr os ar y ffordd fawr, neu ryw sychdir coch, y dygwydd ei fod yn sefyll, prinder a llymder o ddanteithion y maes a'r fuches a fydd ei gyfran. Ac od oes modd, pwysicach fyth fod gan ddyn arian yn ei logell ar y cyfryw adeg; canys fel y byddo pan y clywo'r gog, dyna fel y bydd, o barth arian, trwy gydol yr holl flwyddyn. Y mae llawer, er mwyn rhagflaenu y fath anffawd ddybryd, yn gofalu am gadw rhyw gymmaint o arian yn wastadol yn eu llogellau yn ystod yr amser y disgwylir y gwcw i wneuthur eu hymddangosiad yn y parthau hynny, a dechreu ar ei chyfacen gân. Peth annymunol yw.clywed y gog y waith gyntaf pan fyddo dyn yn gorwedd ar ei wely; canys, yn ol yr egwyddor flaenorol, mae yn debyg ddigon mai ar ei wely y bydd ef y rhan fwyaf o'r flwyddyn; a gall y claf wely droi yn wely angeu iddo ef, neu i ryw aelod o'i deulu, neu i rywun o'i berthynasau. Yr Alarch.—Gan mai anfynych y daw yr alarch i dir, dywedir mai cywilydd sydd arno weled ei draed,<noinclude><references/></noinclude> hdt8boro9q6v1s09xdz9gw89ec9u6mp 104 69309 138898 2025-06-08T23:49:17Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138898 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y rhai sy dduon. Nid wyf yn deall fod llawer o chwedlau ar lafar y werin yn ei gylch; a hynny, mae yn debygol, o herwydd mai ychydig o'r adar prydferth hyn a welir yng Nghymru; ond dylid cofio fod eleirch yn llawer amlach yn y wlad gynt nag y maent yn bresennol, fel y mae yn amlwg wrth y mynych gyfeiriadau atynt yng ngwaith y prydyddion. Nid oes gan ein hawdurdod lawysgrifol lawer i'w ddywedyd am yr alarch. "Dwyn alarch mewn arfau, fal y dywed gwŷr dysgedig, yw arwydd bod y cymmerwr cyntaf yn gantor da; canys yn Lladin tebyg yw y ddau henw, ac o hono y daw. Eisioes mae llawer yn dwyn alarchod a'r nid ynt gantorion; a phan ofynwyd pa ham y rhoes yr herod neu'r arwyddfardd iddynt y cyfryw arwydd, ef a ddywad mai achos eu bod yn wŷr gwynion teg â gyddfau hirion iddynt." Nid ymddengys fod ein cydwladwyr yn gydnabyddus iawn â chân flasber yr alarch wrth farw; at yr hyn y cyfeirir braidd yn amwys yn y dyfyniad rhagflaenorol. Dywed Huw Roberts Lên (neu Rolant Fychan, yn ol ereill) yn ei gân gyfieithedig ar "Gyffelybiaeth Dyn," fod yr einioes ddynol, ym mhlith pethau diflannol ereill, yn {{center block| <poem> "Ail i dôn yr alarch gwyn, Pan gano cyn ei ddiwedd." </poem> }} Y Bioden. —Aderyn cas yw y bioden fraith, ac ysgrêch gas yw ei hysgrêch hi. Os dygwydd i bioden groesi eich llwybr, cyn wired a bod bara mewn torth, nid yw aflwydd a dryglam neppell oddi wrthych. {{center block| <poem> "Clyw grechwen nerth pen, iaith pi,—yn addaw ::Newyddion drwg ini; :Daroganwr drygioni :O'i fin oer yw ef i ni." </poem> }} Dywedir fod un ffaith yn werth certaid o resymau.<noinclude><references/></noinclude> 64kvnptxw7fjl7izlv0rkbl51rh6ss3 104 69310 138899 2025-06-08T23:55:35Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138899 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Purion; dyma un ffaith o leiaf. Un pen bore troais allan o'm tŷ mewn cerbydan dwy-olwynog; a chyda fy mod ryw hanner milltir o ffordd, dyna bioden yn croesi'r ffordd fawr o'm blaen, bron wrth drwyn y ceffyl, ac yn ysgermain yn adgas. Dywedais wrth yr hon a eisteddai wrth fy ystlys fod anffawd yn sicr o'n goddiweddyd cyn y dychwelem, gan fod pioden wedi ein croesi; a braidd nad awgrymais yng nghylch y doethineb o droi yn ol, wedi cael y fath rybudd diamwys o'n perygl. Ond ym mlaen yr aethom, a chyn pen deng mynyd, a ni yn myned trwy un o'r afonydd mwyaf yng Ngogledd Cymru, torrodd yr echel yn ddau ddarn pan oeddym yng nghanol y llif, ac ymaith ag un o'r olwynion! Ond yn rhyw fodd, megys o fic i ddryganian yr aderyn, daethpwyd i dir, yn unig yn ddiangol, ond yn droedsych, ac heb wlychu cymmaint ag un cyrbibyn. Ond nid drwg i gyd yw gwaith y bioden chwaith. Y mae hi yn medru deall arwyddion y tymmorau i drwch y blewyn, ac y mae ganddi ddull i fynegu hynny i anwybodusion y ddaiar. Y mae hi yn ddigon o athronyddes i wybod fod "dwy gafod dan gysgod;" canys os adeilada hi ei nyth (a nyth gywrain iawn sy ganddi) ym mrig uchaf y goeden, haf gwlyb, oerllyd, fydd yr haf hwnnw:ond os isel ym mysg y cangenau y gosodir y nyth, haf sych a fydd y cyfryw dymmor. Os bydd y nyth yn isel y mae dyferion y brigau a'r dail yn disgyn arni, ac, fel yr awgrymwyd, " y mae dau ddyferyn dan lwyn;" ond os uchel y bydd, ni chwymp arni ddim ond defnynau naturiol y gwlaw. Dyna ei hathroniaeth hi o barthed gwneuthur ei nyth; ac wrth sylwi ar ei hadeiladaeth y gwyddys pa un ai haf gwlyb ai haf sych sydd i'w ddisgwyl y flwyddyn honno.<noinclude><references/></noinclude> 3bcrl142yxa7vdbxd4h24iuo8wcsjl8 138900 138899 2025-06-08T23:57:28Z AlwynapHuw 1710 138900 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Purion; dyma un ffaith o leiaf. Un pen bore troais allan o'm tŷ mewn cerbydan dwy-olwynog; a chyda fy mod ryw hanner milltir o ffordd, dyna bioden yn croesi'r ffordd fawr o'm blaen, bron wrth drwyn y ceffyl, ac yn ysgermain yn adgas. Dywedais wrth yr hon a eisteddai wrth fy ystlys fod anffawd yn sicr o'n goddiweddyd cyn y dychwelem, gan fod pioden wedi ein croesi; a braidd nad awgrymais yng nghylch y doethineb o droi yn ol, wedi cael y fath rybudd diamwys o'n perygl. Ond ym mlaen yr aethom, a chyn pen deng mynyd, a ni yn myned trwy un o'r afonydd mwyaf yng Ngogledd Cymru, torrodd yr echel yn ddau ddarn pan oeddym yng nghanol y llif, ac ymaith ag un o'r olwynion! Ond yn rhyw fodd, megys o fic i ddryganian yr aderyn, daethpwyd i dir, yn unig yn ddiangol, ond yn droedsych, ac heb wlychu cymmaint ag un cyrbibyn. Ond nid drwg i gyd yw gwaith y bioden chwaith. Y mae hi yn medru deall arwyddion y tymmorau i drwch y blewyn, ac y mae ganddi ddull i fynegu hynny i anwybodusion y ddaiar. Y mae hi yn ddigon o athronyddes i wybod fod "dwy gafod dan gysgod;" canys os adeilada hi ei nyth (a nyth gywrain iawn sy ganddi) ym mrig uchaf y goeden, haf gwlyb, oerllyd, fydd yr haf hwnnw:ond os isel ym mysg y cangenau y gosodir y nyth, haf sych a fydd y cyfryw dymmor. Os bydd y nyth yn isel y mae dyferion y brigau a'r dail yn disgyn arni, ac, fel yr awgrymwyd, " y mae dau ddyferyn dan lwyn;" ond os uchel y bydd, ni chwymp arni ddim ond defnynau naturiol y gwlaw. Dyna ei hathroniaeth hi o barthed gwneuthur ei nyth; ac wrth sylwi ar ei hadeiladaeth y gwyddys pa un ai haf gwlyb ai haf sych sydd i'w ddisgwyl y flwyddyn honno. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> depa8j068ew4us9rs4mz41dpw855rom 104 69311 138901 2025-06-09T00:11:11Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138901 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y Frân.—Y mae yr awdurdodau yn amrywio parth teithi y frân; ond bernir fod y credo canlynol yn pwyso ar y gwirionedd chwedlonawl, os cyfarfyddir â chwi gan neb o'r teulu hwn:—Un frân, braw, neu anffawd; dwy frân, ffawd, neu ffyniant; tair brân, cariad; pedair brân, priodas. Un frân ddu ar ei phen ei hun sy, gan hynny, i'w drygdybio; eithr nid ymddengys fod brain pob cymmydogaeth yn feddiannol yn gwbl ar yr un cynneddfau. Mewn rhai mannau arferir yr ymswyn hwn pan weler brân yn croesi'r llwybr: {{center block| <poem> "Hen frân ddu, Gras Duw i mi!" </poem> }} Mewn parthau ereill priodolir yr hyn a ddywedir yma gyda golwg ar y frân i'r bioden; ond nis gwyddys ar ba sail. Mewn herodraeth, chwaith, nid oes i'r frân fawr o gymmeriad; canys, dwyn cogfran, neu frân arall, mewn arfau, a arwyddocâ siaradwr mawr twyllodrus, drwg wrth ei gymmodogion, ac a chwennychai ymddrychafael yn rhy uchel, ac yn ymryson â phawb:—canys yr edn hwn y sydd dra siaradus, a drwg wrth y llafurwyr a pherchen tai; a hefyd cyd bai petrus ganto gyhwrdd â'r eryr, eto er hynny oll, hi a'i dylud dan ehedeg a chrëu, hyd pan ddigio'r eryr wrthi, gwedi dioddef yn hir, a throi ati a'i lladd ne'u briwo." Y Peleu a'r Giach. — Bu rhyw gymmaint o anghydweled unwaith rhwng y peleu a'r giach, a dechreuasant ymddifenwi ac ymedliw fel hyn:" {{center block| <poem> "Giach y garrau,' Myntai'r peleu: 'Peleu du bach,' Myntai'r giach. " </poem> }} Ac ar hyn ymddengys iddynt ymdawelu; canyş nid oes hanes iddynt fyned "o ymdaeru i ymdaro." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> dmd86smwir37tlvg2p2emj5uzyoedzm 104 69312 138902 2025-06-09T00:11:59Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138902 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y Cornicyll.—Cornicyll yw yr enw a roddir yn Neheubarth i'r aderyn a elwir cornchwigl neu gornchwiglen yng Ngwynedd, a chorn y wich mewn rhai parthau o Bowys:—Ei hoff gynniweirfa yw rhosdir uchel, oerllyd, digoed, digysgod, lle nid oes llawer o bobl yn tramwy ac yn ei aflonyddu. Y mae yr aderyn yn ddigon adnabyddus, ond nid pawb sydd yn gwybod ei gân, yr hon sydd yn amrywio yn ol y tymmor o'r flwyddyn. Dyma hi: Yn y gauaf: {{center block| <poem> "Os byddaf byw un haf ond hyn, Mi godať dŷ o do gwyn gwyn." </poem> }} Yn yr haf: {{center block| <poem> "Pwy godai dŷ o do gwyn gwyn, A bod yr haf mor deg a hyn?" </poem> }} Ac felly mae yr aderyn heb ddiddos uwch ei ben trwy holl ystod ei oes. Capan cornicyll y gelwir cap a wneir gan blant ym misoedd yr haf o frwyn gleision ar lun diffoddyr canwyll, neu dorth suwgr; a derbyn ei enw oddi wrth ei debygrwydd i gopa'r cornicyll, yr hon a godir ac a ostyngir ganddo wrth ei ewyllys, Geilw'r Seison gapan o'r dull hwn ar enw llai destlus, yr hwn a ellir ei gyfieithu yn gapan ffwl, neu gap ynfytyn. Y Creyr Glas. —Y mae'r crëyr glas, a elwir hefyd y crechydd neu'r crychydd (o blegid ei ysgrêch anhylon), yn ehedeg i fyny yng ngwrthwyneb y llif, o flaen gwlaw. Pan weler ef yn ehedeg felly, dywedir ei fod yn myned i fyny i ymofyn am wlaw. O'r tu arall, os ehedeg i lawr gyda'r llif neu yr afon a wna, yna arwydd dilys o degwch hin ydyw. Y mae'r crechydd yn deneu fel yspyttrych ar wendid y lleuad, ond yn dew ei wala pan fyddo hi ar gynnydd. Y mae yn gorwedd yn ei nyth â'i draed yn ymestyn tuag yn ol allan drwyddi. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> kyc18wjtpm0n3fzmbvbhxqohe9bldxw 104 69313 138903 2025-06-09T00:13:36Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138903 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y Golomen.—Od oes un aderyn diddrwg, diadwyth, i'w gael ym mhlith holl lwyth adeiniog yr awyr, gallesid, ar dir teg, ddisgwyl taw y golomen wirion a fuasai yr aderyn hwnnw:ond, ysywaeth, nid felly y mae. Ym mhlith y pethau argoeliog ereill y mae a fynno'r golomen a hwynt, dylid crybwyll mai cig colomen yw y peth olaf oll y mae y claf yn gofyn am dano pan y byddo ar fin trancedigaeth. Os clywch y claf yn ceisio tamaid o gig colomen, gellwch fod yn sicr mai hwnnw yw y tameidyn diweddaf a gais efe ei fwyta, ac na ofyn am un tamaid byth ar ei ol. Rhagflaenor uniongyrchol angeu yw y dymuniad hwnnw; a phan ei gwneler, gellir parotoi yr arch, a gorchymmyn yr amdo. Y mae awydd am gig colomen, "mor sicr a gwanc y pridd," yn dangos fod angeu wrth y drws, os nad yw eisoes wedi camu dros y trothwy. Ac nid hyn mo'r cwbl. Prin y gall dyn gael marw os bydd pluf y golomen yn y gwely y gorwedd arno, neu yn y gobennydd a fyddo dan ei ben; a llawer un, wrth ymrwyfo ac "ymdrechu a galluoedd angeu mawr," a lusgwyd o'i wely i'r llofft neu i'r llawr, o herwydd ei fod yn "methu â marw," neu yn "marw yn galed," o blegid ei fod, neu y tybid ei fod, yn gorwedd ar bluf colomen! Ac o herwydd yr adwyth cydfynedol â phresennoldeb y pluf hyn, arfer rhai yw eu dyfetha cyn gynted ag y tynner hwynt oddi ar yr aderyn, rhag iddynt, o ddamwain, fyned yn gymmysg a rhyw bluf ereill, ac felly myned i wely, neu obennydd, neu glustog. Nid oes dim sicrwydd chwaith nad yw wyau colomen, os cedwir hwynt yn y tŷ, yn tueddu i ddwyn rhyw aflwydd ac anffawd iddo; ac o herwydd pa ham dymunolach gan lawer eu lle na'u cymdeithas. Ond y mae un peth nodedig i'w ddywedyd o blaid<noinclude><references/></noinclude> 1q44jojy54vxev7ydqegm9fhi7qkfli 104 69314 138904 2025-06-09T00:14:17Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138904 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y golomen, ac ni ddylid mewn un modd ei adael heb ei grybwyll. Nis gall yr Un drwg o'r fallgyrch eirias gymmeryd arno rith colomen. Colomen a dafad yw yr unig greaduriaid nas geill ef gymmeryd eu llun arno. Gall, fel y gwyddys, ymrithio fel angel goleuni, ac fel mil a mwy o bethau ereill; ond nis geill ymrithio ar wedd colomen, nac ar lun llwdn dafad. Mewn arfau bonedd ymddrycha'r golomen yn y wedd hon:—"Colomen y sydd edn hynaws, difalais, ac a gâr gydymddeithas dynion, a lle bônt yn tramwy; ac edn dryg-gofus ofnog yw:—canys anfynych y bydd diogel. onid tra fo yn ei thwll. Ac am hynny dwyn colomen mewn arfau a arwyddocâ wr diddrwg hynaws, a bod yn fwy ei amddiried yn ei gydymddeithion nog yn ei nerth a'i wrolder ei hun. A'r rhyw arfau a hyn a wedda i herod eu dwyn a'r a adawai ei gelfyddyd, ac a gymmerai arfau iddo ac i'w etifeddion. Ierom, yn ei bedwerydd llyfr, a ddywed y dysgir colomenod yn yr Aipht a Siria i ddwyn llythyrau o'r naill wlad i'r llall; ac â hyn y mae Bartholimëus yn cytuno." Y Ceiliog.—Aderyn hirben iawn yw y ceiliog, ac y mae y dyfodiant, i raddau pell, wedi ei ddadguddio iddo. Os cân ef ar y gwlaw, ceir ei gweled yn dechreu hinddanu yn ebrwydd, a gellwch fod yn sicr y ceir hinon am weddill y dydd. Ond peth difrifol yw ei glywed yn canu ar y glwyd cyn hanner nos; canys, os gwna felly, mae angeu yn yr amgylchoedd:—ac os at eich tŷ annedd chwi y bydd ei ben pan y cano, yn eich tŷ chwi y dygwydd y farwolaeth; a gellir bod yn sicr nad yw yr amgylchiad athrist yn neppell oddi wrthych. Nid oes dim niwed, na thebyg i niwed, yn ei gân blygeiniol, ac nid gwaeth pa ffordd y bydd ei ben y pryd hwnnw. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> otkuvnjb7jamrocrupj1liekk8a4mio 104 69315 138905 2025-06-09T00:14:49Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138905 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y mae lliw y ceiliog, yn gystal a lliw cath, o bwys mawr; o leiaf y mae ceiliog gwyn yn ddilys ddigon o ddwyn drygfyd a thrychineb gydag ef; a'r cam cyntaf yw'r cam goren i gael gwared o hono, er croewed ei gân, ac er coched ei grib. Y lliw adwythig ar geiliog yw gwyn, a'r lliw anffodiog ar gath yw du; a phrin y gwyddys pa un y gwaethaf o honynt; o herwydd pa ham cynghor yr hen bobl ragorol gynt ydoedd, {{center block| <poem> "Na chadw byth yng nghylch dy dy Na cheiliog gwyn na chath ddu." </poem> }} Un tro, tua deng mlynedd yn ol, yr oedd boneddiges yn dygwydd bod yn ymddiddan â gwraig amaethwr cyfagos, yn y cae ty, mewn plwyf ym Meirion, pryd y brasgamodd clamp o geiliog gwyn golygus heibio iddynt, yn ei ddull hoewych arferol. Ebai hi yn ysmala wrth y wraig, "Yr ydych yn cadw ceiliog gwyn, Gwen; ai ni chlywsoch chwi erioed mo'r hen ddywediad fod cadw ceiliog gwyn yn beth anffodus," gan adrodd, er prawf, y ddwy linell uchod? "Dal y ceiliog yna, Modlen," ebai y wraig wrth lafnes o ferch iddi a ddygwyddai fod yn ei hymyl ar y pryd; "dal y ceiliog yna." Daliodd Modlen y ceiliog yn y fan, gan ei ddwyn at ei mam; a chyn i'r foneddiges gael hamdden i droi ei thafod yn ei phen, na chael amser i rifo dimai, na dychymmygu beth oedd i ddygwydd, chweithach i eiriol ar ran y ceiliog, yr oedd y ceiliog yn fyr o'i ben! "Dyna," ebai'r wraig, "ni bu yma fawr o lwyddiant, na llun ar ddim er ys rhai blynyddoedd; yr oedd hi yn hywyr lladd yr hen chwiwgi!" A dilys ganddi mai y ceiliog gwyn oedd wrth wreiddyn yr holl ddrwg. Yng nghysswllt â'r ceiliog, dylid crybwyll mai peth drwg ei argoel yw i'r iar ganu fel ceiliog; canys os<noinclude><references/></noinclude> 5fpoxis9xqh0nb53u8qi0isds5exb39 104 69316 138906 2025-06-09T00:31:25Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138906 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>cynnygia hi hynny, y mae yn ddiammheu fod rhyw anffawd yn y gwynt. Mewn gair, y mae clywed iâr yn ceisio canu fel ceiliog, yn arwydd mor ddrwg ag yw clywed benyw yn ceisio chwibanu. Un i'w gochel ar bob cyfrif yw y fenyw chwibanllyd; canys ei hamcan yn ddiau yw "codi cythreuliaid." O ddiffyg lle ac amser, rhaid "gadael allan lawer o bethau buddiol," ys dywedai Rhys y Goes Bren am ei gawdel; a gobeithir cael adeg arall i "fanylu" ar y ci, yr ysgyfarnog, y wenci, aderyn y corff, ac ereill amryw, y rhai sydd oll yn fwy neu lai hyddysg yn nirgelion yr amser a ddaw; canys, {{c|"Digon sy ddigon, gormodedd sy flin."}} <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|BWCI BRYN RHOSOG.}}}} BRYN RHOSOG sy gefn noethlwm anffrwythlawn ym mhlwyf Llanilar, yn Sir Aberteifi. Amgylchynir ef gan rai ffermau rhagorol. Bu llawer cynnyg ar ei amaethu, ond tebygol yw ei fod yn ddaiar wael; ond mwy na'r cwbl, mae y lle "wedi ei reibio." Beth bynnag yw y rheswm, diffrwyth y myn fod, a digon digynnyrch. Hen ros arw ydyw, fel y mae yr enw yn dangos, lle na fyn yr un creadur defnyddiol fywiolaethu arno; ond gellir ei alw yn baradwys brogaod, cornicyll y waen, y crychydd, ac yn benaf o'r cwbl, y bwci, neu fwgan, neu fwbach. Ond y blaenaf o'r enwau hyn ydyw enw priodol y bod lledrithiol ag y sydd yn cyfanneddu y rhosydd hyn, er ys rhai oesoedd, gellid tybio. Bydd y bwci yn ymddangos weithiau yn debyg i ddyn; bryd arall fel rhyw fwystfil cymmysgryw; ond <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> q2t3r0iterge23hqtr3798vp18gc5bt 104 69317 138907 2025-06-09T00:32:12Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138907 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y rhan amlaf yn belen fawr o dân yn treiglo dros y lle gyda chyflymder. Canfu yr ysgrifenydd y tân er ys llawer blwyddyn yn ol; ond ni fu yn agos ato; barnai ar y pryd, er hynny, ei fod yn llawn digon agos. Yr oedd anghredwyr yn y byd y dyddiau hynny, ond ychydig nifer oeddynt; ond yr oedd corff y boblogaeth yn uniawngred ar y pwnc. Barnent taw ymwelydd diammheuol o fyd arall ydoedd, ond nis gallent ddychymmygu yr achos o'r ymweliad. Bu llawer un yn bwriadu crynoi digon o wroldeb i fyned yno i'w holi beth oedd ei neges, ond yr oeddynt yn rhy ddigalon i gario eu penderfyniad allan; ac nis gwyddom ond am un erioed yn ystod yr holl amser a fu yn ddigon gwrol i wneyd y cynnyg. Hwn oedd ddyn a adwaenid wrth yr enw Siacci Lletty Sinsir. Haerai rhywrai nad oedd Siacci yn "llawn llathen" o fesur, fel y dywedir; ac eto, ym mha beth yr oedd y diffyg, yr oedd yn anhawdd gwybod. Cymmerai arno ei fod yn feddiannol ar y dawn barddonol, a byddai yn adrodd ambell rigwm o'i gynnyrchion ei hun yn fynych wrth y cymmydogion; a chan fod y bwci yn destun siarad bob amser ym mron, a phawb yn teimlo ei bod yn drueni na byddai rhywrai yn anturio ato er mwyn i'r yspryd gael llonyddwch, yn gystal a'r cymmydogion dychrynedig ar ol hyn. Teimlodd Siacci mai efe oedd yr unig un teilwng at y gorchwyl, a chyfansoddodd ddwy linell farddonol mewn ffordd o ofyniad iddo. Rhyw noson dywell aeth wrtho ei hun (nid yw ysprydion byth yn dewis cwrdd â dau) tua'r Rhos; arosodd yno hyd hanner nos i'w ddisgwyl; a thoc dyma y bwci yn dyfod ar lun "rhywbeth tebyg iawn i ddyn," ac yn sefyll ar gyfer Siacci, yr hwn a'i cyfarchodd fel hyn: {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 5ari6dn802lqntfgxm9esn5h4b46ajv 104 69318 138908 2025-06-09T00:33:08Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138908 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>"Bwci Bryn Rhosog, Ar bwy 'r wyt ti'n gosod?" Ond druan o Siacci! yr oedd y bwci yn gystal bardd ag yntau, a gwell hefyd, o herwydd fe'i hatebodd mewn mynyd â'r ddwy linell a ganlyn: "Arnat ti, Siacci, Os dali di ati." A chyda hyn gwelai dân yn saethu allan o eneu y bwci, a hefyd o'i ddau lygad, y rhai oeddynt (fel y dywedai ein harwr) gymmaint o faint a'r ddwy lamp a welsai yn yr eglwys fore'r plygain. Methodd Siacci, druan, "ddal ati," a ffwrdd yr aeth nerth ei bedion, nas gwyddai yn y byd i ba le. Cafwyd ef bore drannoeth tua chwe milltir oddi yno, heb wybod dim wrtho ei hun. Cludwyd ef adref mewn trol, a bu yn sal iawn mewn twymyn am bum wythnos; gwellaodd yn raddol, ond ni ddaeth "byth yr un dyn" ar ol y tro hwn. Terfynwn hyn o hanes (fel y dywed y "geneuau cyhoeddus") gydag ychydig o gasgliadau oddi wrth yr hyn a adroddwyd. Gwelwn, yn gyntaf, ei bod yn rhy beryglus i neb, pwy bynnag a fyddo, fyned i geisio gwybod dim o'r dirgelion sydd yn guddiedig gan fodau tanllyd o fyd arall; ac yn ail, taw ffolineb yw i'r beirdd ymgystadlu â bwciod, o herwydd maent yn deall yr odlau yn llawer gwell na beirdd daiarol, fel y gwelir uchod; a'n bod ninnau, fel beirniaid cydwybodol, yn rhoddi y wobr i'r bwci am y cyfansoddiad goreu a fu yn y gystadleuaeth nosawl a gynnaliwyd ar y Bryn Rhosog. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 462lv8uornh09762qc1pbaup7nrkb96 138965 138908 2025-06-09T03:17:24Z AlwynapHuw 1710 138965 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Bwci Bryn Rhosog, Ar bwy 'r wyt ti'n gosod?" </poem> }} Ond druan o Siacci! yr oedd y bwci yn gystal bardd ag yntau, a gwell hefyd, o herwydd fe'i hatebodd mewn mynyd â'r ddwy linell a ganlyn: {{center block| <poem> "Arnat ti, Siacci, Os dali di ati." </poem> }} A chyda hyn gwelai dân yn saethu allan o eneu y bwci, a hefyd o'i ddau lygad, y rhai oeddynt (fel y dywedai ein harwr) gymmaint o faint a'r ddwy lamp a welsai yn yr eglwys fore'r plygain. Methodd Siacci, druan, "ddal ati," a ffwrdd yr aeth nerth ei bedion, nas gwyddai yn y byd i ba le. Cafwyd ef bore drannoeth tua chwe milltir oddi yno, heb wybod dim wrtho ei hun. Cludwyd ef adref mewn trol, a bu yn sal iawn mewn twymyn am bum wythnos; gwellaodd yn raddol, ond ni ddaeth "byth yr un dyn" ar ol y tro hwn. Terfynwn hyn o hanes (fel y dywed y "geneuau cyhoeddus") gydag ychydig o gasgliadau oddi wrth yr hyn a adroddwyd. Gwelwn, yn gyntaf, ei bod yn rhy beryglus i neb, pwy bynnag a fyddo, fyned i geisio gwybod dim o'r dirgelion sydd yn guddiedig gan fodau tanllyd o fyd arall; ac yn ail, taw ffolineb yw i'r beirdd ymgystadlu â bwciod, o herwydd maent yn deall yr odlau yn llawer gwell na beirdd daiarol, fel y gwelir uchod; a'n bod ninnau, fel beirniaid cydwybodol, yn rhoddi y wobr i'r bwci am y cyfansoddiad goreu a fu yn y gystadleuaeth nosawl a gynnaliwyd ar y Bryn Rhosog. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> pd9bmqhc858hu1abg0v7qrdvtviyu1w 104 69319 138909 2025-06-09T00:34:22Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138909 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|YSGOLHEIGION YSTRAD MEURIG.}}}} CYFRIFID yr hyglod Edward Rhisiart, sefydlydd ac Athraw cyntaf Ysgol Ystrad Meurig, gan ei gymmydogion a'i gydwladwyr, yn hynod o ddysgedig. Bernid ef ganddynt hwy y mwyaf dysgedig yn Ewrop, ac yn sicr, y penaf yn yr holl fyd am addysgu ereill. Credent hefyd am ei fod yn ddysgedig, â chanddo gymmaint o lyfrau, ei fod yn medru cwnshero (consurio), ond nid agos cystal a'i olynydd, sef y Parchedig John Williams (tad yr enwog Archiagon Williams), yr hwn a adnabyddid drwy yr holl wlad wrth yr enw Yr Hen Syr. Yr oedd hwnnw yn gallu gwneyd beth bynnag a ddymunai. Yr oedd y fantais ganddo yn hynny yn fawr ar Edward Rhisiart, o herwydd ei fod yn offeiriad hefyd. Yr oedd pob offeiriad yn medru gwneyd rhyw gymmaint ar hynny; ond po mwyaf dysgedig a fyddai, hyd yn oed offeiriad, mwyaf yn y byd o allu a fyddai ganddo i "godi ac i ddarostwng cythreuliaid." Rhyw ddeugain mlynedd yn ol, clywais y chwedl a ganlyn gan hen lanc, yr hwn oedd y pryd hwnnw yn tynnu ar ei bedwar ugain, yr hwn a dystiai fod yr hanesyn "mor wir a'r pader." Rhaid i'r darllenydd farnu yn hyn drosto ei hun, fel y gorfu arnaf finnau wneuthur: {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> fqerpjtp1a1v3ax5xkkkk9wrxbzbwrs 138910 138909 2025-06-09T00:36:22Z AlwynapHuw 1710 138910 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|YSGOLHEIGION YSTRAD MEURIG.}}}} CYFRIFID yr hyglod Edward Rhisiart, sefydlydd ac Athraw cyntaf Ysgol Ystrad Meurig, gan ei gymmydogion a'i gydwladwyr, yn hynod o ddysgedig. Bernid ef ganddynt hwy y mwyaf dysgedig yn Ewrop, ac yn sicr, y penaf yn yr holl fyd am addysgu ereill. Credent hefyd am ei fod yn ddysgedig, â chanddo gymmaint o lyfrau, ei fod yn medru cwnshero (consurio), ond nid agos cystal a'i olynydd, sef y Parchedig John Williams (tad yr enwog Archiagon Williams), yr hwn a adnabyddid drwy yr holl wlad wrth yr enw Yr Hen Syr. Yr oedd hwnnw yn gallu gwneyd beth bynnag a ddymunai. Yr oedd y fantais ganddo yn hynny yn fawr ar Edward Rhisiart, o herwydd ei fod yn offeiriad hefyd. Yr oedd pob offeiriad yn medru gwneyd rhyw gymmaint ar hynny; ond po mwyaf dysgedig a fyddai, hyd yn oed offeiriad, mwyaf yn y byd o allu a fyddai ganddo i "godi ac i ddarostwng cythreuliaid." Rhyw ddeugain mlynedd yn ol, clywais y chwedl a ganlyn gan hen lanc, yr hwn oedd y pryd hwnnw yn tynnu ar ei bedwar ugain, yr hwn a dystiai fod yr hanesyn "mor wir a'r pader." Rhaid i'r darllenydd farnu yn hyn drosto ei hun, fel y gorfu arnaf finnau wneuthur: Mewn ymddiddan ryw bryd rhwng Edward Rhisiart, Penaeth Ysgol Ystrad Meurig, a gwr dysgedig arall, Penaeth Coleg Rhydychain (o blegid, gallwn feddwl, nad oedd ond un Coleg yn Rhydychain), yng nghylch eu hysgolheigion, nid oedd dim diwedd ar ganmoliaeth y gwr hwnnw i ysgolheigion Rhydychain.<noinclude><references/></noinclude> bo7j14188qxm8y4opazkk7hj0kuc5ny 104 69320 138911 2025-06-09T00:37:04Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138911 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>"Wel," ebai Edward Rhisiart, "nid yw eich ysgolheigion goreu chwi yno ddim ar y blaen ar fy mechgyn innau." "O'r anwyl, ydynt!"ebai hwnnw; "nid oes dim cymhariaeth rhyngddynt." "O, wel," ebai Edward Rhisiart, "y ffordd oreu yw eu treio, ac," ebai, "fe ddaliaf fi gan gini ar fy mechgyn i ym mhen eich cant chwithau ar eich bechgyn." "Purion," meddai hwnnw, "dyna ben." Ac felly y gwnaed y cytundeb; ymrwymodd Penaeth Rhydychain ddyfod â deuddeg o'r bechgyn goreu oedd ganddo ar ddiwrnod pennodol i lawr yr holl ffordd oddi yno i Ystrad Meurig, ac yntau gyda hwy; ac wedi gosod holl reolau y cytundeb ar ddu a gwyn," fel y dywedir, ymadawyd. Dydd yr ymdrech fawr a ddaeth, a chymmerodd Edward Rhisiart ddeuddeg o'r bechgyn goreu yn yr ysgol, a pharodd iddynt roddi am danynt hen ddillad cloddwyr, a chymmeryd bawb ei gaib a'i raw, a myned ym mlaen rhwng Ystrad Meurig a Phontbren Meurig, a dechreu ar gloddio, gan roddi iddynt bob hyfforddiad pa fodd i ymddwyn pan y deuai y Rhydycheiniaid atynt:a thra yr oeddynt yn ddiwyd wrth y gwaith o gloddio, beth a welent ond y Rhydycheiniaid yn dyfod i lawr dros gefn Ffair Rhos yn fintai ar eu ceffylau. Pan ddaethant ym mlaen drwy yr afon Meurig, ebai y cyntaf o honynt wrth y cloddiwr nesaf ato, "What is the distance to Ystrad Meurig?" Atebodd hwnnw ef mewn Lladin o'r fath berffeithiaf. Gofynwyd i'r ail; atebodd hwnnw ef yn y Groeg mwyaf pur; ac at y nesaf, atebwyd ef gan hwnnw mewn Hebraeg diledryw; ac felly nes myned dros y rhan fwyaf o honynt. Yr oeddynt wedi synnu; ac wedi myned heibio i'r cloddwyr, cadwasant bwyllgor i ystyried pa beth oedd oreu i'w wneyd. Yr oeddynt yn hollol ddigalon, "canys,"<noinclude><references/></noinclude> a9wp9mhprcvq4p02xm3mz75fnmdb7rx 104 69321 138912 2025-06-09T00:37:57Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138912 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>meddent, "gan fod y cloddwyr tlodaidd cyffredin yn ein hateb mor ddysgedig, beth a all fod yr ysgolheigion goreu yn yr ysgol?" Mynnai rhai o honynt droi yn eu hol cyn myned ym mhellach; a bu agos i'r fantol droi i'r cyfeiriad hwnnw. Barnai ereill taw gwell iddynt fyned yn eu blaen, gan eu bod wedi dyfod mor agos; ac ym mlaen yr aethant i'r pentref; ac wedi "tynnu i lawr," a rhoi eu ceffylau yn yr ystablau, cawsant bob amgeledd yn nhŷ Edward Rhisiart gan Gwenllian ei fam, y rhai oedd yn byw mewn tafarndy bychan to gwellt. Siomwyd hwy yn ddirfawr wrth weled y pentref a golwg mor dlodaidd arno, ac yn enwedig y Coleg; disgwylient hwy weled adeilad eang hardd, a'i dyrau yn esgyn i'r cymylau; ond yn lle hynny arweiniwyd hwynt i mewn i hen fwthyn isel hirgul, wedi ei adeiladu â cherryg geirwon a morter pridd, a tho brwyn arno, a simddai yn un pen, a thanllwyth o dân ar lawr o fawn "Cors Lan Teifi;" a'r myfyrwyr yn eu llodrau rib a huganau o frethyn cartref o wlan du'r ddafad, yn rhaffo yr ieithoedd dysgedig, nes yr oedd myfyrwyr boneddigaidd Rhydychain wedi eu taro â syndod. Yr oedd Edward Rhisiart, dealler, wedi rhoddi gorchymmyn i'r bechgyn newid eu dillad, ac ymolchi, a myned at eu gwersi. "Wel," ebai Edward Rhisiart, "a gawn ni ddechreu?" "Na, yn wir," ebai Penaeth Coleg Rhydychain, "yr wyf yn rhoddi i fyny; cawsom ein digalonni, a dweyd y gwir, ychydig cyn dyfod yma;" ac adroddodd pa fodd y bu gyda'r cloddwyr; a'i fod yn gweled nad oedd ganddo yr un siawns gyda'r fath ysgolheigion ag oedd yno. "Wel," ebai Edward Rhisiart, "nid yw y cloddwyr hynny yn eithriad i holl gloddwyr ac amaethwyr y gymmydogaeth hon o<noinclude><references/></noinclude> 4odh8042qtg940hapqb7nm0bcclfavp 104 69322 138913 2025-06-09T00:38:21Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138913 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>amgylch." Synnai hwnnw yn fawr, gan ddywedyd fod gwahaniaeth dirfawr rhwng trigolion Cymru a thrigolion Lloegr. "Dyma y can gini." ebai efe; "chwi a'i piau hi o ddigon." Ymadawyd ar y telerau goreu. Aeth Penathraw Rhydychain a'i fechgyn yn eu hol, ond nid heb gael tâl da am y siwrnai, drwy sylwi ar y dull a'r deheurwydd anghymharol oedd gan Edward Rhisiart i gyfrannu addysg; a bu addysg Coleg Rhydychain yn llawer amgenach ar ol y tro bythgofiadwy hwn:ond dim byd i'w gymharu ag addysg Ystrad Meurig. {{c|{{mawr|Y LLAW OER.}} Y mae tri pheth neillduol yn nodweddu pob bwgan, os bydd o'r iawn ryw, ac yn uniawn ei gred; sef, nas gall, neu nas myn, siarad ond â rhyw un pennodol o holl ddynion y byd; nas gall, neu nas myn, siarad â'r un hwnnw, ond pan fyddo ar ei ben ei hun; ac nas gall, neu nas myn, ddechreu yr ymddiddan. O fewn holl gylch llenoriaeth bwciod nid oes hanes fod neb o honynt erioed wedi agoryd ei ben wrth neb, os byddai rhywun arall yn wyddfodol. Nid gwaeth i chwi geisio cael bwch i'r odyn na cheisio gan fwgan ddechreu siarad cyn y siaredir ag ef; rhaid i'r dyn y byddo ef wedi penderfynu, neu wedi cael ei orfodi i, siarad ag ef, ei gyfarch ef yn gyntaf; os amgen, ni fynega yr ellyll mo'i neges; a hyd oni chaffo arllwys ei gwd a thraethu y chwedl sy ganddo i'w hadrodd, ni chaiff y dyn hwnnw byth lonydd ganddo. Un tro yr oedd bwgan wedi gosod ei nod ar forwyn weini mewn amaethdy, ac â hi, ac nid â neb arall, y<noinclude><references/></noinclude> itsyvhsq40baj1u0sm2tiyt2ptlnnei 138914 138913 2025-06-09T00:39:30Z AlwynapHuw 1710 138914 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>amgylch." Synnai hwnnw yn fawr, gan ddywedyd fod gwahaniaeth dirfawr rhwng trigolion Cymru a thrigolion Lloegr. "Dyma y can gini." ebai efe; "chwi a'i piau hi o ddigon." Ymadawyd ar y telerau goreu. Aeth Penathraw Rhydychain a'i fechgyn yn eu hol, ond nid heb gael tâl da am y siwrnai, drwy sylwi ar y dull a'r deheurwydd anghymharol oedd gan Edward Rhisiart i gyfrannu addysg; a bu addysg Coleg Rhydychain yn llawer amgenach ar ol y tro bythgofiadwy hwn:ond dim byd i'w gymharu ag addysg Ystrad Meurig. {{c|{{mawr|Y LLAW OER.}}}} Y mae tri pheth neillduol yn nodweddu pob bwgan, os bydd o'r iawn ryw, ac yn uniawn ei gred; sef, nas gall, neu nas myn, siarad ond â rhyw un pennodol o holl ddynion y byd; nas gall, neu nas myn, siarad â'r un hwnnw, ond pan fyddo ar ei ben ei hun; ac nas gall, neu nas myn, ddechreu yr ymddiddan. O fewn holl gylch llenoriaeth bwciod nid oes hanes fod neb o honynt erioed wedi agoryd ei ben wrth neb, os byddai rhywun arall yn wyddfodol. Nid gwaeth i chwi geisio cael bwch i'r odyn na cheisio gan fwgan ddechreu siarad cyn y siaredir ag ef; rhaid i'r dyn y byddo ef wedi penderfynu, neu wedi cael ei orfodi i, siarad ag ef, ei gyfarch ef yn gyntaf; os amgen, ni fynega yr ellyll mo'i neges; a hyd oni chaffo arllwys ei gwd a thraethu y chwedl sy ganddo i'w hadrodd, ni chaiff y dyn hwnnw byth lonydd ganddo. Un tro yr oedd bwgan wedi gosod ei nod ar forwyn weini mewn amaethdy, ac â hi, ac nid â neb arall, y<noinclude><references/></noinclude> 2l1bk238kflkqhzo4zeukiv4377lexz 104 69323 138915 2025-06-09T00:48:50Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138915 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>mynnai ynddiddan. Deallwyd hyn wrth ei fod yn ei dilyn braidd i bob man, ac yn ymddangos iddi ym mhob rhith ac ystum ar bob achos a chyfle, a thawelwch nid oedd iddi. Ond yr oedd arni hi ddychryn wrth feddwl am gynnal y fath gynnadledd â'r bwci bal; a gwarchodid hi yn ofalus rhag dygwyddo iddo gael cyfle arni wrthi ei hunan. Yn y dydd edrychid ar fod rhyw un neu chwaneg gyda hi pa le bynnag yr elai; ac yn y nos cysgai rhwng dwy o'i chydforwynion; felly nid hawdd oedd i'r bwci gael cyfle arni; ac oferedd oedd iddo feddwl cael ymgomio â hi. Ond ar ryw fore yn yr haf, damweiniodd iddi aros yn y gwely ychydig ar ol ei chyd-forwynion, a syrthiodd i gysgu. Aeth y morwynion ereill allan o'r ystafell, ac ni feddyliodd neb y gallasai, a hi yn ddydd goleu, ddyfod o ddim yno i'w haflonyddu. Eithr pan yr oedd hi fel hyn yn cysgu, ag un fraich iddi yn hytrach dros erchwyn y gwely, dyna rywbeth oer arswydus, saith oerach na thalp o ia mis Ionawr, yn ymaflyd yn ei llaw; a chan yr ias aethus a dreiddiodd drwy bob cymmal iddo, hi a ddeffrôdd yn drachwyllt; a phwy oedd yno yn sefyll yn ei hymyl ac yn ymaflyd yn ei llaw ond y bwgan! Nid oedd modd ei ysgoi; ymwrolodd hithau gan hynny i agor yr ymddiddan ag ef yn y dull uniongred arferol; canys rhaid cyfarch ysprydion yn yr Enw Dwyfol, os byddir am gael ganddynt ddadgan eu cennadwri. Traethodd yntau ei neges wrthi, gan fynegi yr achos ei fod yn ei haflonyddu, a'r boen a barai hi iddo wrth ymgadw rhag siarad ag ef. Dywedodd wrthi fod hen bedol, neu ryw ddarn o haiarn, neu ryw faint o arian, neu ryw gêr o'r fath, yng nghudd yn rhywle, a'i bod hithau i fyned yno a chyrchu y cyfryw, a gwneuthur y peth<noinclude><references/></noinclude> ixf3z0lh522yqdrt80tmwf5d6qke5a9 104 69324 138916 2025-06-09T00:51:15Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138916 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>a'r peth a hwynt. Ac wedi traethu o hono ei lên wrthi, diflannodd, a hynny gyda llai o dwrf na bydd arferol gan fwganod ei wneuthur wrth ymadael. Gwnaeth yr eneth yn ol ei gyfarwyddyd, a chafodd lonydd byth o'r dydd hwnnw allan. Pa ham y mae dwylaw bwganod mor ddychrynllyd o oer? Ai rhy wylaidd ydynt i nesu at dân ac ymdwymo? Ond bid yr achos y peth y byddo, dwylaw oerion ofnadwy sy ganddynt; ac os ydynt felly yn yr haf, fel y tro hwn, rhaid bod yr ewinrew wyllt ar bob cymmal iddynt yn y gauaf; gan fod eu hoerni ar bob amgylchiad y cafwyd prawf arno, yn ddigon i dreiddio trwy fêr esgryn y neb y gorfydd arno eu teimlo. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|CWPAN NANT EOS.}}}} YCHYDIG iawn sydd yn ein gwlad, yn enwedig yn y rhan uchaf o Sir Aberteifi, heb weled Cwpan Nant Eos, neu glywed am dano. Cwpan pren lled fychan ydyw, yr hwn a ddeil yn agos i beint; a'i rinweddau meddyginaethol sydd anghredadwy, herwydd wedi i bob peth arall fethu, defnyddio hwn a rydd wellâd anffaeledig. Dealler ei fod wedi cael ei lunio allan o'r pren croes ar yr hwn y croeshoeliwyd ein Hiachawdwr, ac felly mae wedi bod drwy yr oesau o fendith amhrisiadwy i rai oedd yn dioddef oddi wrth y gwaedlif. Pwy a'i gwnaeth, a pha fodd y daeth i feddiant teulu Nant Eos, sy guddiedig oddi wrthym ni; digon i ni ac i'n holafiaid yw bod ei rinwedd yn parhau er gwellad, fel ag y bu i'n teidiau a'u teidiau hwythau {{nop}} <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 3vy47s7xtudlwkfc978yijiew23uo35 104 69325 138917 2025-06-09T00:51:39Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138917 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yn ol am ddeunaw cant o flynyddoedd. Drwy hynawsedd y teulu rhoddir ei fenthyg i bawb yn rhad ac am ddim; ond er mwyn sicrhau ei ddychweliad, rhaid i'r benthyciwr adael rhywbeth yn wystl am dano. Yr arferiad, y rhan amlaf, yw gadael oriawr yno wrth ei gael. Mae golwg henafol dros ben arno. iddo gracio ryw bryd, a darfu i'r perchenog ei anfon i Lundain, a rhoddwyd cylch aur am dano; ond camgymmeriad dybryd oedd hynny; darfu ei rinwedd feddyginaethol yn y fan, ac yr oedd yn rhywyr tynnu y cylch aur ymaith; ac felly y gwnaed, ac y mae ol y cylch ar ei ymyl hyd y dydd heddyw. Y mae darn bychan o'i ochr wedi cwympo ymaith a'i golli; ond nid yw hynny wedi dinystrio dim ar ei allu iachaol, pan y byddo rhyw un yn cael ei flino gan yr anhwyldeb a enwyd. Cyrchir y cwpan o Nant Eos, a cheir cyfarwyddiadau wrth ei gael pa fodd i'w ddefnyddio, yr hyn sydd yn ddigon syml,—sef, bod i'r dioddefydd gymmeryd ei holl ymborth, beth bynnag a fyddo, gwlyb neu sych, am ychydig ddyddiau o'r cwpan dywededig, ac yna nid oes dim perygl am dano; aiff yn holliach. Y mae dim ond yfed y dwfr o hono yn unig wedi profi yr un mor effeithiol. Mae yn awr ar fin hanner can mlynedd er pan y bu ysgrifenydd y llinellau hyn gydag ewythr iddo yn ei hol o Nant Eos at welläu gwraig yn Sir Fynwy ag oedd yn dioddef oddi wrth yr anhwyldeb a grybwyllasom. Yr oedd yn anhawdd ganddynt ei roddi i fyned mor bell; ond drwy daerineb fy ewythr yn dadleu fod y clefyd bron a therfynu yn angeuol, a hynawsedd hen geidwades y ty, Mrs. Southeron, ac iddo yntau adael ei oriawr, gwerth saith punt, yn wystl, llwyddwyd i'w gael; ac aethom adref yn<noinclude><references/></noinclude> docfxyt080lcm8e7zh3dg0fr4mjcyj6 138918 138917 2025-06-09T00:52:25Z AlwynapHuw 1710 138918 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yn ol am ddeunaw cant o flynyddoedd. Drwy hynawsedd y teulu rhoddir ei fenthyg i bawb yn rhad ac am ddim; ond er mwyn sicrhau ei ddychweliad, rhaid i'r benthyciwr adael rhywbeth yn wystl am dano. Yr arferiad, y rhan amlaf, yw gadael oriawr yno wrth ei gael. Mae golwg henafol dros ben arno. Bu iddo gracio ryw bryd, a darfu i'r perchenog ei anfon i Lundain, a rhoddwyd cylch aur am dano; ond camgymmeriad dybryd oedd hynny; darfu ei rinwedd feddyginaethol yn y fan, ac yr oedd yn rhywyr tynnu y cylch aur ymaith; ac felly y gwnaed, ac y mae ol y cylch ar ei ymyl hyd y dydd heddyw. Y mae darn bychan o'i ochr wedi cwympo ymaith a'i golli; ond nid yw hynny wedi dinystrio dim ar ei allu iachaol, pan y byddo rhyw un yn cael ei flino gan yr anhwyldeb a enwyd. Cyrchir y cwpan o Nant Eos, a cheir cyfarwyddiadau wrth ei gael pa fodd i'w ddefnyddio, yr hyn sydd yn ddigon syml,—sef, bod i'r dioddefydd gymmeryd ei holl ymborth, beth bynnag a fyddo, gwlyb neu sych, am ychydig ddyddiau o'r cwpan dywededig, ac yna nid oes dim perygl am dano; aiff yn holliach. Y mae dim ond yfed y dwfr o hono yn unig wedi profi yr un mor effeithiol. Mae yn awr ar fin hanner can mlynedd er pan y bu ysgrifenydd y llinellau hyn gydag ewythr iddo yn ei hol o Nant Eos at welläu gwraig yn Sir Fynwy ag oedd yn dioddef oddi wrth yr anhwyldeb a grybwyllasom. Yr oedd yn anhawdd ganddynt ei roddi i fyned mor bell; ond drwy daerineb fy ewythr yn dadleu fod y clefyd bron a therfynu yn angeuol, a hynawsedd hen geidwades y ty, Mrs. Southeron, ac iddo yntau adael ei oriawr, gwerth saith punt, yn wystl, llwyddwyd i'w gael; ac aethom adref yn<noinclude><references/></noinclude> 8a9xepzrhnn3kx2og5rbh28203ciy80 104 69326 138919 2025-06-09T00:55:18Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138919 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ysgafndroed dros ben; a byddai fy ewythr yn teimlo ei logell yn aml, rhag ofn ei fod wedi ei golli. Gwelsom y cwpan ar ei ddychweliad yn ol o Sir Fynwy, gyda thystiolaeth ei fod wedi cwbl iachau y wraig o'r clefyd peryglus y dioddefai oddi wrtho. Nid ydym yn gwybod a ydyw y genedl anffyddiol sydd yn byw yn awr yn gwneyd defnydd o'r cwpan; ofnwn eu bod yn rhoddi gormod o grediniaeth i'r lluaws meddygon sydd yn ein plith, y rhai, er mwyn gwthio eu sothach eu hunain, sydd yn ysgwyd pen, ac yn condemnio hen feddyginaethau sydd wedi bod o gymmaint bendith i genedlaethau a fuant, ac yn esgeuluso gwneyd defnydd o'r hen gwpan syml o Nant Eos. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c{{mawr|BWCI MELYN BACH Y CWM.}}}} NID yn gyffredin y mae bwciod neu ysprydion plant i'w gweled neu i'w clywed, ac nid yn fynych y cofnodir eu bod yn arfer ymrithio ar lun plentyn; ond y mae hynny yn dygwydd ambell waith; a hynny, mae yn debyg, pan y byddo plentyn diniwed wedi cael cam gan rywrai, neu, ef allai, wedi cael ei lofruddio gan ryw anghenfil neu anghenfiles yn dwyn delw dyn. Eithr y mae yspryd plant weithiau yn ymlwybran ar hyd y ddaiar ac yn aflonyddu tawelwch marwolion. Un o'r cyfryw ydoedd "Bwci Melyn Bach y Cwm." Y lle yr arferid ei weled a'i glywed, a'r lle hefyd y derbyniodd ei enw oddi wrtho, ydoedd amaethdy o'r enw Cwm Coednerth, yn Nyffryn Tredrëyr, ym mharth isaf Ceredigion. Gelwid ef yn "fwci melyn bach," o blegid mai ar wedd plentyn bychan wedi ymwisgo mewn dillad melynion yr ymddangosai bob amser; <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 5f9q2ff5r9sp693ac2b706kw7mdccsj 138920 138919 2025-06-09T00:55:48Z AlwynapHuw 1710 138920 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ysgafndroed dros ben; a byddai fy ewythr yn teimlo ei logell yn aml, rhag ofn ei fod wedi ei golli. Gwelsom y cwpan ar ei ddychweliad yn ol o Sir Fynwy, gyda thystiolaeth ei fod wedi cwbl iachau y wraig o'r clefyd peryglus y dioddefai oddi wrtho. Nid ydym yn gwybod a ydyw y genedl anffyddiol sydd yn byw yn awr yn gwneyd defnydd o'r cwpan; ofnwn eu bod yn rhoddi gormod o grediniaeth i'r lluaws meddygon sydd yn ein plith, y rhai, er mwyn gwthio eu sothach eu hunain, sydd yn ysgwyd pen, ac yn condemnio hen feddyginaethau sydd wedi bod o gymmaint bendith i genedlaethau a fuant, ac yn esgeuluso gwneyd defnydd o'r hen gwpan syml o Nant Eos. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|BWCI MELYN BACH Y CWM.}}}} NID yn gyffredin y mae bwciod neu ysprydion plant i'w gweled neu i'w clywed, ac nid yn fynych y cofnodir eu bod yn arfer ymrithio ar lun plentyn; ond y mae hynny yn dygwydd ambell waith; a hynny, mae yn debyg, pan y byddo plentyn diniwed wedi cael cam gan rywrai, neu, ef allai, wedi cael ei lofruddio gan ryw anghenfil neu anghenfiles yn dwyn delw dyn. Eithr y mae yspryd plant weithiau yn ymlwybran ar hyd y ddaiar ac yn aflonyddu tawelwch marwolion. Un o'r cyfryw ydoedd "Bwci Melyn Bach y Cwm." Y lle yr arferid ei weled a'i glywed, a'r lle hefyd y derbyniodd ei enw oddi wrtho, ydoedd amaethdy o'r enw Cwm Coednerth, yn Nyffryn Tredrëyr, ym mharth isaf Ceredigion. Gelwid ef yn "fwci melyn bach," o blegid mai ar wedd plentyn bychan wedi ymwisgo mewn dillad melynion yr ymddangosai bob amser; <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> k6xau60l8oqke6rycl9riw658q9k439 104 69327 138921 2025-06-09T01:13:02Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138921 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>a llef alaethus plentyn diamgeledd ydoedd ei lef. Nid oes disgwyl i fwci plentyn gyflawnu rhyw lawer o orchestion; ac yn unol â hyn, nid rhyw lawer rymusderau a wnaeth y bwci plentynaidd hwn; ond eto yr oedd yn fwci o gryn bwys yn ei ddydd, ac yn fynych yn destun siarad yr holl gymmydogaeth. Un tro yr oedd rhyw un yn dyfod at y ty, heb wybod dim fod Cwm Coednerth yn arfer cadw a chynnal bwci, a gwelodd blentyn, mewn gwisg felen oll, yn gorwedd yn ymyl ei lwybr, ac yn wylo yn irad. Amcanodd y dyn ei godi yn ei freichiau; ond noethodd y bwci ei ddannedd yn ysgyrnyglyd arno, a chiliodd y dyn yn ei wrthol mewn dychryn; ac nid rhyfedd, canys yn y fath amgylchiad, "Pa enaid ni naid yn ol O sydyn fraw arswydol?" Ar ryw dro arall gwelodd dyn dieithr ef yn rhywle o gwmpas y tŷ, a phlygodd i'w godi a'i amgeleddu; ond aeth y plentyn melyn wylofus yn llynwyn o waed rhwng ei ddwylaw! Rhyw fân gastiau plentynaidd o'r natur yma, a'u cyffelyb, a chwareuid gan "Fwci Melyn Bach y Cwm." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> ku7n55vctodvq12akdjkm6vuw8gvc9o 104 69328 138922 2025-06-09T01:14:36Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138922 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn ol braint a defod bwcïod yn gyffredin, nid oes dim sicrwydd beth a oedd achos y bwci bychanig hwn; ond barnai y dysgedigion, a sisialai y werin, fod plentyn diniwed wedi cael ei lofruddio ryw bryd gan rai o hen breswylwyr y Cwm. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|PENNILLION.}} {{Center block/s}} <poem> 27. Mae plas ym Mhant Ysgawen, :Am dano mawr yw'r son; Mi welais Wâl y Filast, :A rhedyn am ei fon; Mae carreg ar ben Rhiwtin, :Ac wrth y cornel dŷ:- Mae gofid ar fy nghalon :Wrth wel'd y byd y sy. 28. Brysia'n ol, a dywed imi Pa fodd y mae'r cyfolwg arni; A dwg y serch o wreiddiau'm calon, A'i ganu ganwaith i liw'r hinon. 29. Bydd drugarog, wenddyn fwyn, :A gwrando'm cwyn alaethus; Mi sy fab, wen fawr ei bri. :Am danat ti'n alarus: Ac os byddi wraig, liw'r haf, :I'th garwr claf wylofus, Tra fo ynof anal chwyth :Mi fyddaf byth yn hapus. 30. Amser fu, ac amser fydd, Ag amser sydd i bob rhyw hân: Am hynny, medd yr henwr doeth, Y rhai ni ddoeth, nhw ddeuan'. 31. Gwed yn ddifrad gyda'r gennad :Pam y cedwi ddau mewn tel? Peth afresymol, feinir fanol, :Yw gwneuthur ffol o fachgen ffel. </poem> <br><section end="bbb"/><noinclude>{{Div end}}</noinclude> 57v4irgwnetm2yqei8yoyw91j5w5w3x 138923 138922 2025-06-09T01:14:47Z AlwynapHuw 1710 138923 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn ol braint a defod bwcïod yn gyffredin, nid oes dim sicrwydd beth a oedd achos y bwci bychanig hwn; ond barnai y dysgedigion, a sisialai y werin, fod plentyn diniwed wedi cael ei lofruddio ryw bryd gan rai o hen breswylwyr y Cwm. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|PENNILLION.}}}} {{Center block/s}} <poem> 27. Mae plas ym Mhant Ysgawen, :Am dano mawr yw'r son; Mi welais Wâl y Filast, :A rhedyn am ei fon; Mae carreg ar ben Rhiwtin, :Ac wrth y cornel dŷ:- Mae gofid ar fy nghalon :Wrth wel'd y byd y sy. 28. Brysia'n ol, a dywed imi Pa fodd y mae'r cyfolwg arni; A dwg y serch o wreiddiau'm calon, A'i ganu ganwaith i liw'r hinon. 29. Bydd drugarog, wenddyn fwyn, :A gwrando'm cwyn alaethus; Mi sy fab, wen fawr ei bri. :Am danat ti'n alarus: Ac os byddi wraig, liw'r haf, :I'th garwr claf wylofus, Tra fo ynof anal chwyth :Mi fyddaf byth yn hapus. 30. Amser fu, ac amser fydd, Ag amser sydd i bob rhyw hân: Am hynny, medd yr henwr doeth, Y rhai ni ddoeth, nhw ddeuan'. 31. Gwed yn ddifrad gyda'r gennad :Pam y cedwi ddau mewn tel? Peth afresymol, feinir fanol, :Yw gwneuthur ffol o fachgen ffel. </poem> <br><section end="bbb"/><noinclude>{{Div end}}</noinclude> c4w3t6sz841axxjrdhzv3ugsk4pbimh 138924 138923 2025-06-09T01:15:12Z AlwynapHuw 1710 138924 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn ol braint a defod bwcïod yn gyffredin, nid oes dim sicrwydd beth a oedd achos y bwci bychanig hwn; ond barnai y dysgedigion, a sisialai y werin, fod plentyn diniwed wedi cael ei lofruddio ryw bryd gan rai o hen breswylwyr y Cwm. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|PENNILLION.}}}} {{Center block/s}} <poem> 27. Mae plas ym Mhant Ysgawen, :Am dano mawr yw'r son; Mi welais Wâl y Filast, :A rhedyn am ei fon; Mae carreg ar ben Rhiwtin, :Ac wrth y cornel dŷ:- Mae gofid ar fy nghalon :Wrth wel'd y byd y sy. 28. Brysia'n ol, a dywed imi Pa fodd y mae'r cyfolwg arni; A dwg y serch o wreiddiau'm calon, A'i ganu ganwaith i liw'r hinon. 29. Bydd drugarog, wenddyn fwyn, :A gwrando'm cwyn alaethus; Mi sy fab, wen fawr ei bri. :Am danat ti'n alarus: Ac os byddi wraig, liw'r haf, :I'th garwr claf wylofus, Tra fo ynof anal chwyth :Mi fyddaf byth yn hapus. 30. Amser fu, ac amser fydd, Ag amser sydd i bob rhyw hân: Am hynny, medd yr henwr doeth, Y rhai ni ddoeth, nhw ddeuan'. 31. Gwed yn ddifrad gyda'r gennad :Pam y cedwi ddau mewn tel? Peth afresymol, feinir fanol, :Yw gwneuthur ffol o fachgen ffel. </poem> <br><section end="bbb"/><noinclude>{{Div end}}</noinclude> l5b8q3p7xe42hgumzdt2y3a7kga1lck 104 69329 138925 2025-06-09T01:16:24Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138925 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> 32. Hawdd rhifo'r ser, os gwr a ddyd Ar hynny'n llwyr ei serch a'i fryd; A rhagoroldeb o bob rhyw Nid anhawdd yw cyrhaeddyd. 33. Mae'r gwyntoedd yn gostegu, Mae pawb yn myn'd i gysgu; Mae mab yn d'aros yn y llwyn, Y gatten fwyn lygeittu! 34. Mi welais ferch benchwiban Yn ochr llwyn o raban, Ac yn llefain, och! yn drwm, "Mi gollais glwm o ruban." 35. Taen dy wely cyn y nos; Edrych cyn rhoi naid i'r ffos: Os cynddeiriog fydd y ci Na cherdda di yn agos. 36. Cais chwilio perfedd pob dygwyddiad, Achos, ymmod, a dechreuad, Ag eithaf pwyll dynoldeb hywall; Cyn barnu ar ddim cais gyfiawn ddeall. 37. Ti'r cantor du pigfelyn, Hed drosof at f' anwylddyn; A gwed nad oes un gair o'm pen, Ond enwi gwen lliw'r hiffyn. 38. Merch ifanc wy'n ei hoffi, Dyn wasgfain, ysgawn, wisgi; A'r man lle sango'r deg ei dawn, Ni phlyg y cawn ddim dani. </poem> <br><noinclude>{{Div end}}</noinclude> 2wxblnamgcybrvidj31bnu2r4dmhb6k 104 69330 138926 2025-06-09T01:18:38Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138926 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> 39. Tebyg ydwyf i ddylluan; O bren i bren bydd honno'i hunan: A phob 'deryn yn ei churo: Tebyg iawn wyf finnau i honno. Neu fel hyn: Tebyg iawn wyt i'r ddylluan; O bren i bren bydd honno ei hunan; A phob 'deryn yn ei churo: Tebyg iawn wyt ti i honno. 40. Tref y Ddôl a Thal y Bont, A chwrw stout Siân Morgan, A'r gwaith yn brin ym mwyn y plwm, A'm gwnaeth yn llwm o arian. 41. Tri pheth nis gallaf aros: Ci reto heb ei annos; Byw heb fara yn fy nghell; A chrefydd bell Rhys Tomos. 42. Mae chwil y bwm yn canu, Cawn dywydd teg efory: Nid oes fawr goel ar chwil y baw; Gall fod yn wlaw serch hyany. </poem> {{Div end}} <br> {{center block| <poem> 43. Os ei di i garu rhyw lodes wen lân, Cei ddillad, cei ddodrefn, cei wely plu mân; Ond os ei di i garu rhyw goegen ry wen, Cei wellt yn dy wely, a phlu yn dy ben. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> lzaioztzyj7ws8f83svaao5d0m0ehc5 104 69331 138927 2025-06-09T01:20:48Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138927 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 44. Synnais lawer wrthyf f' hun, :Pan nad oedd un yn gweled, Am fod gwen â'i phen mor ffol :A myn'd, ar ol hir wylied, I'w phriodi â'r fath gnaf, :A hithau'r lanaf lunied. 45. Mi rois fy ngiâr i ori Ar ben y Frenni Fawr, A deg o wyau dani, A deg a ddaeth i lawr; Dydd Sul mi eis i'r Eglwys, A'r barcud aeth â nhwy: Tra'n berchen giâr a chywion Nid af i'r Eglwys mwy. Dull Gwynedd: Mae genyf iar a eistedd Ar ben y Penmaen Mawr; Me eis at droed y Wyddfa I alw honno i lawr: Me hedodd ac me hedodd, A'i chywion gyda hi, I eithaf tir Iwerddon "Good morrow, John, how d'ye?" 46. Hiraeth, hiraeth! cilia, cilia, Paid â phwyso'n rhy drwm arna'; Nesa dipyn at yr erchwyn, Gad i mi gael cysgu gronyn. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> fg82vnyjm68wucdc0p5zudoulro6xf7 104 69332 138928 2025-06-09T01:21:36Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138928 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 47. Rhodio'r oeddwn fynwent Eglwys I ymofyn am le teg i orphwys, Taräwn fy nhroed wrth fedd f' anwylyd, Clywn fy nghalon drom yn symmud. Gofyn wnawn i'r gynnulleidfa, "Pwy yw'r un a gladdwyd yma?" Ac atebai rhyw ddyn ynfyd, "Dyna'r fan lle mae d' anwylyd." 48. Acw draw mae fy nau lygad, Acw draw mae f' anwyl gariad; Acw draw dymunwn innau Gysgu'r nos a chodi'r boreu. 49. Mae genyf ebol melyn :Yn codi'n bedair oed; A phedair pedol arian :O dan ei bedair troed; Fe neidia ac fe brancia :O dan y feinir wen; Fe redodd ugain milltir :Cyn tynnu'r ffrwyn o'i ben. :50. Bûm yn byw yn gynnil gynnil, Aeth un ddafad imi'n ddwy-fil; Trois i fyw yn afrad afrad, Aeth y ddwy-fil yn un ddafad. 51. Mae digon o wroldeb, oes, Gan bawb, os arall fydd dan groes; Ond nid mor hawdd y ceir y dyn A gynnal bwys ei faich ei hun. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> lk09tjf25d3pd1sezi9l1wdio4qbaw2 138929 138928 2025-06-09T01:22:01Z AlwynapHuw 1710 138929 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 47. Rhodio'r oeddwn fynwent Eglwys I ymofyn am le teg i orphwys, Taräwn fy nhroed wrth fedd f' anwylyd, Clywn fy nghalon drom yn symmud. Gofyn wnawn i'r gynnulleidfa, "Pwy yw'r un a gladdwyd yma?" Ac atebai rhyw ddyn ynfyd, "Dyna'r fan lle mae d' anwylyd." 48. Acw draw mae fy nau lygad, Acw draw mae f' anwyl gariad; Acw draw dymunwn innau Gysgu'r nos a chodi'r boreu. 49. Mae genyf ebol melyn :Yn codi'n bedair oed; A phedair pedol arian :O dan ei bedair troed; Fe neidia ac fe brancia :O dan y feinir wen; Fe redodd ugain milltir :Cyn tynnu'r ffrwyn o'i ben. :50. Bûm yn byw yn gynnil gynnil, Aeth un ddafad imi'n ddwy-fil; Trois i fyw yn afrad afrad, Aeth y ddwy-fil yn un ddafad. 51. Mae digon o wroldeb, oes, Gan bawb, os arall fydd dan groes; Ond nid mor hawdd y ceir y dyn A gynnal bwys ei faich ei hun. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> efatgwg5yznhhtrn29ghyp2s1ul591y 104 69333 138930 2025-06-09T01:22:40Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138930 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|Y PLENTYN A'R NEIDR.}} Yr oedd unwaith fachgen bychan yn byw yn rhywle draw, yr hwn a gollid o'r tŷ bob dydd ar amser boreufwyd. Cynted ag y caffai ei fwyd, sef yn benaf llaeth llefrith, sopen llithrig, ac wyneb maidd, ai y bychan yn wastad allan a'i gwpan a'i fara yn ei law. Gwnaeth felly am gryn amser heb neb yn meddwl dim am y peth, ond bod y plentyn yn dewis myned i fol clawdd teg, neu i wyneb yr haul, i gymmeryd ei bryd. Ond o'r diwedd, wrth weled ei fod yn myned allan felly yn rheolaidd bob bore, fel yr oedd y bore yn dyfod, gwyliwyd ef, ac edrychwyd, heb wybod iddo, i ba le yr elai; a chafwyd ef mewn cornelyn lled ddirgel heb fod yn neppell o'r tŷ, a phwy oedd yno yn cydyfed ac yn cydfwyta ag ef o'i gwpan ond llafnes o neidr fraith! Daliwyd i sylwi arnynt wrth eu boreufwyd; cydymborthent yn hynod gyfeillgar; ond os byddai y neidr ambell waith yn dyfod braidd yn rhy fynych i'r cwpan, rhoddai y plentyn gnipws tirion iddi a'i lwy, a dywedai wrthi am beidio â myned â mwy na'i chyfran. Cymmerai hithau yr awgrym gyda phob addfwynder, a deuai drachefn toc i ymofyn am ei llymaid. Dyna'r tro diweddaf iddynt gydfwyta; ni chyfarfuant mwy; canys pan ddeallwyd arfer y plentyn, gwyliwyd y neidr; a phan ddaeth i'r fan yr amser arferol, lladdwyd hi; ond o'r dydd hwnnw allan dihoenodd yntau beunydd a pheunos o alar am ei hen gyfeilles dorchog, a bu farw o'r herwydd. Os da yr wyf yn cofio, y mae chwedlig debyg i hon ym mhlith Chwedlau y Tylwyth Teg gan y Brodyr<noinclude><references/></noinclude> 9o1ff6ngb3u4a6grmvi18m4hpguoxqw 104 69334 138931 2025-06-09T01:23:50Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138931 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Grimm; ond geneth fechan sydd yno, nid bachgen, a llyffant (yn ol ystyr Deheu yn gystal a Gogledd) yn lle neidr; ond clywais y ffregel fechan yma yng Ngheredigion flynyddoedd cyn cyhoeddi gwaith y brodyr hyglod hynny; ac yr oedd yr un a'i hadroddes i mi wedi ei chlywed cyn eu geni hwynt. Mewn gair, y mae hi yn gyffredin ym mhlith gwerin Deheubarth. Y mae y chwedl gan hynny yn chwedl Geltig yn gystal a Thewtonig; a hynny a barodd iddi gael ei chyfrannu i ''Ystên Sioned.'' <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|HEN BEDOLAU.}} YCHYDIG iawn o drigolion Cymru yn yr oes hon sydd yn gwybod dim am rinwedd ac effeithioldeb hen bedolau ceffylau i gadw draw bob swynion a rheibiaeth a rheibwyr, y rhai, oni bai hen bedolau a fuasent yn gwneyd rhyw wmbredd o ddifrod ac anfadrwydd mewn tai annedd yn gystal a thai anifeiliaid, drwy eu "llygad drwg." Pa amser ar oes y byd y daethpwyd o hyd i'r feddyginiaeth, neu yn hytrach y ddarbodaeth, anffaeledig yma, sydd hollol anhyspys i ni; rhaid ei fod ym mhell iawn yn ol; ac fel y mae mwyaf y golled i'n gwlad, mae defnyddio yr antidote syml yma yn myned allan o arfer, fel mae lle i ofni fod y gwylliaid maleisus llygad-ddrwg, rheibionawl hynny yn cael eu ffordd eu hunain, ac yn anafu ac yn dinystrio iechyd ac eiddo pobl ddiniwaid. Tua deugain mlynedd yn ol, pan oeddym mewn cyflawn oed, a synwyr hefyd fel y cyffredin, yr oedd gwraig gall gyfrifol, wedi cael dygiad da i fyny, ac yn <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> jsg2cdo9mqb0hes58fp80qix4vx7dbq 138932 138931 2025-06-09T01:24:04Z AlwynapHuw 1710 138932 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Grimm; ond geneth fechan sydd yno, nid bachgen, a llyffant (yn ol ystyr Deheu yn gystal a Gogledd) yn lle neidr; ond clywais y ffregel fechan yma yng Ngheredigion flynyddoedd cyn cyhoeddi gwaith y brodyr hyglod hynny; ac yr oedd yr un a'i hadroddes i mi wedi ei chlywed cyn eu geni hwynt. Mewn gair, y mae hi yn gyffredin ym mhlith gwerin Deheubarth. Y mae y chwedl gan hynny yn chwedl Geltig yn gystal a Thewtonig; a hynny a barodd iddi gael ei chyfrannu i ''Ystên Sioned.'' <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|HEN BEDOLAU.}}}} YCHYDIG iawn o drigolion Cymru yn yr oes hon sydd yn gwybod dim am rinwedd ac effeithioldeb hen bedolau ceffylau i gadw draw bob swynion a rheibiaeth a rheibwyr, y rhai, oni bai hen bedolau a fuasent yn gwneyd rhyw wmbredd o ddifrod ac anfadrwydd mewn tai annedd yn gystal a thai anifeiliaid, drwy eu "llygad drwg." Pa amser ar oes y byd y daethpwyd o hyd i'r feddyginiaeth, neu yn hytrach y ddarbodaeth, anffaeledig yma, sydd hollol anhyspys i ni; rhaid ei fod ym mhell iawn yn ol; ac fel y mae mwyaf y golled i'n gwlad, mae defnyddio yr antidote syml yma yn myned allan o arfer, fel mae lle i ofni fod y gwylliaid maleisus llygad-ddrwg, rheibionawl hynny yn cael eu ffordd eu hunain, ac yn anafu ac yn dinystrio iechyd ac eiddo pobl ddiniwaid. Tua deugain mlynedd yn ol, pan oeddym mewn cyflawn oed, a synwyr hefyd fel y cyffredin, yr oedd gwraig gall gyfrifol, wedi cael dygiad da i fyny, ac yn <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 3m2mz1hm5giaxg6a51zavxmgj5wwv97 104 69335 138933 2025-06-09T01:24:36Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138933 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>barchus yn y dref, yn byw y drws nesaf i ni. Aethom ar neges ryw ddiwrnod i'r tŷ, ac wrth fyned allan, a hithau yn dyfod i agor y drws i ni, canfyddem, am y tro cyntaf erioed, hen bedol ceffyl wedi ei hoelio ar y drws o'r tu fewn yn lled uchel i fyny. "Yn enw pob peth, Mrs. D{{bar|2}}," meddem ni, "beth y mae honna yn dda yn y fan yna?" "O'r anwyl! Mr. T{{bar|2}} bach," ebai hithau, "yr ydym yn gorfod ei chadw yna bob amser; ac ni fu ein ty ni erioed, er amser fy nhad a'm mam, heb y bedol yn ei lle priodol yn y fan yna; a diolch i'r anwyl, mae hi wedi cadw pob aflwydd i ffwrdd er pan wyf yn cofio; "waeth, chwi a wyddoch," ebai hi, "fod cymmaint o hen fenywaid yn myned o gwmpas a "llygad drwg" ganddynt, ac yn gwneyd hafog ar feddiannau pobl." Dyna y wers gyntaf erioed a gefais ar effeithioldeb hen bedolau i gau allan bob math o swynion. Ym mhen llawer o flynyddoedd ar ol y wers gyntaf, wele yr ail. Yr oedd genyf yn gweithio yn yr ardd ddyn call, synwyrol i'r pen, ac wedi cael cryn dipyn o fanteision addysg. Ar ryw ddiwrnod pan aethym i'r ardd, canfyddwn ar y llidiart bump o hen bedolau wedi eu sicrhau arno, hen bedolau rhydlyd, tair o honynt yn rhai mawrion, a'r ddwy arall yn rhai bychain, wedi bod dan draed un o ferlynod y mynyddoedd. "Beth yw y rhai hyn?" ebai fi. "Beth! a ydych chwi ddim yn gwybod?" meddai yntau. Cymmerais arnaf nad oeddwn yn deall beth oedd eu diben. "Wel," meddai yntau, "dyna yr unig beth a geidw bob "llygad drwg" o'r ardd; nid oes dim rhaid i chwi ofni yr un hen ''witch'' tra byddo y pedolau o wahanol faintioli wedi ei rhoi ar y llidiart." Ac yno cawsant fod am flynyddoedd, gan eu bod yn ei foddloni<noinclude><references/></noinclude> kt0cw9cf7vfpp6vcfmnbbhbomftj8ty 104 69336 138934 2025-06-09T01:39:16Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138934 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ef, a heb fy niweidio innau; ac ni fu unrhyw anhap mewn cyssylltiad â'r ardd yn ystod llawer o flynyddoedd, am a wn i; ond cefais hyn allan, nad oedd digon o rinwedd ynddynt i gadw yr adar duon na phlantos drygionus rhag lladrata y ffrwythau. Hefyd, nid oes neb yn gwybod pa faint o gymhorth ydyw yr hen bedolau i'r morwyr. Gwyddom am Gymry yn llongwyr yn eu sicrhau mewn amryw fannau ar eu llongau, o herwydd mae y gwr drwg, drwy offerynoliaeth ei blant, yn ddigon hyf i reibio a drygu llwyddiant y morwyr, yn gystal a phobl y tir. Y mae yn beth hynod fod ein brodyr, y Llydawiaid, yn credu yn fwy dilys, hyd yn oed na'r Cymry, yn effeithioldeb y bedol. Yng nghylch pum mlynedd ar hugain yn ol, dygwyddodd i ni fod ar fwrdd llong o Lydaw yn un o borthladdoedd Cymru, ac yr oedd pedolau yn dryfrith ar hyd y llong; gallasem gyfrif rhai dwseni, wedi eu dosparthu a'u hoelio ar wahanol bethau ar y bwrdd. Gwnaethom ymholiad â'r cadben, yr hwn yn ddifrifol a'n hyspysai fod eu gwerth yn annhraethol iddynt ar y môr ac yn y porthladdoedd, rhag ystryw maleisus y gêr felldigedig ag sydd yn myned o gwmpas i reibio pobl a'u meddiannau. Maent hwy yn credu yn helaethach na'r Cymry, sef bod yr hen bedolau yn cadw draw y diafol ei hunan tad pob llygad drwg; ac felly maent yn cael llai o drafferth gyda 'i blant. Credant hwy, pan genfydd ef bedol, ei fod yn dianc nerth ei garnau, mewn cymmaint dychryn, fel na ddychwel yn ol am faith flynyddoedd. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> b49pg4tfxzb7s97bl36uvwm6mi3xgy1 104 69337 138935 2025-06-09T01:41:28Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138935 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|DYDD SUL Y GWRYCHON.}}}} CYFRIFIR Suliau y Deugain Nydd Garawys weithiau yn y wedd a ganlyn: 1. Dydd Sul Ynyd; 2. Dydd Sul hefyd; 3. Dydd Sul a ddaw; 4. Dydd Sul ger llaw; 5. Dydd Sul y Meibion; 6. Dydd Sul y Gwrychon; 7. Dydd Sul y Blodau; 8. Pasc a'i ddyddiau." Mewn rhai parthau, "Dydd Sul a ddaw," "Dydd Sul rhag llaw," y gelwir y trydydd a'r pedwerydd; ac enwir yr wythfed yn "Basc y Wyau" mewn ambell ardal; sef yn y mannau lle yr arferir hel "wyau Pasc." Llygrir y chweched weithiau i "Sul y ''Gwreichion''," ac eglurir ef fel yn dynodi Sul y ''Goruchafion'', gyda rhyw gyfeiriad tybiol, dichon, at yr hanes ym Matthew xxi. 9; ond nid oes dim a fynno yr enw â gwreichion tân, nac â goruchafion nac iseifion chwaith. Hyn ydyw y gwir ystyr, os cywir nodyn i'r perwyl canlynol, yr hwn a ddarllenais (nid mewn "llyfr preint Cymraeg," fel y dywedwyd am hanes yr Hen Wr o'r Coed,) ond mewn dogfen a ysgrifenwyd pan nad oedd "Sul y Gwrychon" eto wedi disgyn i blith y pethau a aethant heibio:"Gwrychon yw pys a fwyder mewn dwr, llaeth, gwin, osai, a'r cyffelyb, dros noswaith, yna gadael iddynt sefyll oni bont led sych; wedi hynny eu dodi mewn crochan ar dân araf, a'u trafod yn ddibaid, oni bônt yn ''gwrychynu'', sef y plisgyn yn torri ac yn agor; yna<noinclude><references/></noinclude> 8eemfwfbbl03gowg41j71k20jt1307i 138966 138935 2025-06-09T03:20:38Z AlwynapHuw 1710 138966 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|DYDD SUL Y GWRYCHON.}}}} CYFRIFIR Suliau y Deugain Nydd Garawys weithiau yn y wedd a ganlyn: {{center block| <poem> 1. Dydd Sul Ynyd; 2. Dydd Sul hefyd; 3. Dydd Sul a ddaw; 4. Dydd Sul ger llaw; 5. Dydd Sul y Meibion; 6. Dydd Sul y Gwrychon; 7. Dydd Sul y Blodau; 8. Pasc a'i ddyddiau." </poem> }} Mewn rhai parthau, "Dydd Sul a ddaw," "Dydd Sul rhag llaw," y gelwir y trydydd a'r pedwerydd; ac enwir yr wythfed yn "Basc y Wyau" mewn ambell ardal; sef yn y mannau lle yr arferir hel "wyau Pasc." Llygrir y chweched weithiau i "Sul y ''Gwreichion''," ac eglurir ef fel yn dynodi Sul y ''Goruchafion'', gyda rhyw gyfeiriad tybiol, dichon, at yr hanes ym Matthew xxi. 9; ond nid oes dim a fynno yr enw â gwreichion tân, nac â goruchafion nac iseifion chwaith. Hyn ydyw y gwir ystyr, os cywir nodyn i'r perwyl canlynol, yr hwn a ddarllenais (nid mewn "llyfr preint Cymraeg," fel y dywedwyd am hanes yr Hen Wr o'r Coed,) ond mewn dogfen a ysgrifenwyd pan nad oedd "Sul y Gwrychon" eto wedi disgyn i blith y pethau a aethant heibio:"Gwrychon yw pys a fwyder mewn dwr, llaeth, gwin, osai, a'r cyffelyb, dros noswaith, yna gadael iddynt sefyll oni bont led sych; wedi hynny eu dodi mewn crochan ar dân araf, a'u trafod yn ddibaid, oni bônt yn ''gwrychynu'', sef y plisgyn yn torri ac yn agor; yna<noinclude><references/></noinclude> l32lrnu2boine6hfpjd2mqihgkf38gq 104 69338 138936 2025-06-09T01:43:06Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138936 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>eu cwnnu a'u bwyta. Os yfer cwrw, osai, medd, neu win, gyda nhwy, yn ol eu mwydo eu dodi mewn gogr i ddyferu yn lled sych o'r tu faes." Hyn yna, meddir i mi, yw ystyr "Sul y Gwrychon." Ymddengys yr arferai y bobl dda yn yr amser gynt ymborthi ar "wrychon" ar y Sul nesaf o flaen Sul y Blodau, ac ar ryw bethau cyffelyb trwy holl gorff y tymmor ymarbedol; o blegid, mae yn ddilys na fwytäent gig yn y Garawys, ar ddydd Sul nac ar ddydd gwaith; canys un o'u dywediadau, ac yn ddiau un o'u harferion hefyd, ydoedd {{center block| <poem> "Dydd Mercher y Lludw Codi'r cig i gadw." </poem> }} Ar Sul Canol y Garawys yr oedd yn arferiad gan y bobl fucheddol gynt fyned i ymweled â'r fam-eglwys, i dalu eu defodol offrymau Pasc, ac o ba herwydd y gelwid ef yn fynych yn "Sul y Mama." Oddi wrth y ddefod o ymweled â'r fam-eglwys, tyfodd arferiad arall, a elwid "Mama" hefyd, sef gwaith plant yn myned i ymweled â'u mamau, ne'u rhieni, ar y cyfryw Sul, pryd y byddid yn bwyta teisenau a elwid "teisenau mama;" ac ef allai fod rhyw adgof o'r arfer hon ar gadw yn "Sul<noinclude><references/></noinclude> 23en76tsqc3vr3bst0mtdner32qjav0 138938 138936 2025-06-09T01:45:36Z AlwynapHuw 1710 138938 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>eu cwnnu a'u bwyta. Os yfer cwrw, osai, medd, neu win, gyda nhwy, yn ol eu mwydo eu dodi mewn gogr i ddyferu yn lled sych o'r tu faes." Hyn yna, meddir i mi, yw ystyr "Sul y Gwrychon." Ymddengys yr arferai y bobl dda yn yr amser gynt ymborthi ar "wrychon" ar y Sul nesaf o flaen Sul y Blodau, ac ar ryw bethau cyffelyb trwy holl gorff y tymmor ymarbedol; o blegid, mae yn ddilys na fwytäent gig yn y Garawys, ar ddydd Sul nac ar ddydd gwaith; canys un o'u dywediadau, ac yn ddiau un o'u harferion hefyd, ydoedd {{center block| <poem> "Dydd Mercher y Lludw Codi'r cig i gadw." </poem> }} Ar Sul Canol y Garawys yr oedd yn arferiad gan y bobl fucheddol gynt fyned i ymweled â'r fam-eglwys, i dalu eu defodol offrymau Pasc, ac o ba herwydd y gelwid ef yn fynych yn "Sul y Mama." Oddi wrth y ddefod o ymweled â'r ''fam''-eglwys, tyfodd arferiad arall, a elwid "''Mama"'' hefyd, sef gwaith plant yn myned i ymweled â'u mamau, ne'u rhieni, ar y cyfryw Sul, pryd y byddid yn bwyta teisenau a elwid "teisenau mama;" ac ef allai fod rhyw adgof o'r arfer hon ar gadw yn "Sul y Meibion." Enw arall a roddid ar yr un Sul, sef y pedwerydd yn y Garawys, ydoedd ''dominica refectionis'', sef Sul y Porthiant, yr hwn a gyfenwid felly mewn cyfeiriad at y llith gyntaf am y dydd, yr hon a grybwyll am waith Ioseph yn gwledda ei frodyr (Gen. xliii. yn ol yr hen lithiadur); a'r efengyl am yr unrhyw, yr hon a gofnoda wyrth porthi y pum mil—mewn lle anghyfannedd (Ioan vi. 1-15). Y cyttarawiad hwn a fu yn achos o'r enw. Dichon fod rhyw gymmaint o frith adlewyrch y naill neu'r llall o'r arferion hyn ar gof yn "Sul<noinclude><references/></noinclude> 0729ptrsq0d5ydamphj61dmfcxoq94b 104 69339 138937 2025-06-09T01:44:19Z AlwynapHuw 1710 /* Heb ei brawfddarllen eto */ Dechrau tudalen newydd gyda "y Gwrychon." Nid wyf sicr eu bod yn ffynnu ym mhlith ein hynafiaid; ond nid oes un rheswm i gredu fod y Dywysogaeth yn y pethau yma yn wahanol i rannau ereill y deyrnas. Un o'r enwau Seisoneg ar ddydd Sul canol y Garawys yw Mothering Sunday, yr hwn a drowyd uchod yn "Sul y Mama;" sef yw hynny, Sul ymweled â'r fam. "Dydd Sul y Pys" yw Sul na ddaw byth; gan nad oes Sul o'r enw yn holl gorff y flwyddyn. Golygir yr un peth, sef byth ni... 138937 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y Gwrychon." Nid wyf sicr eu bod yn ffynnu ym mhlith ein hynafiaid; ond nid oes un rheswm i gredu fod y Dywysogaeth yn y pethau yma yn wahanol i rannau ereill y deyrnas. Un o'r enwau Seisoneg ar ddydd Sul canol y Garawys yw Mothering Sunday, yr hwn a drowyd uchod yn "Sul y Mama;" sef yw hynny, Sul ymweled â'r fam. "Dydd Sul y Pys" yw Sul na ddaw byth; gan nad oes Sul o'r enw yn holl gorff y flwyddyn. Golygir yr un peth, sef byth ni bydd, pan ddywedir y dygwydd rhywbeth "yng nghyfarfod deu-Sul; neu, yn ol "yr iaith nesaf atom," at the Greek Calends. Nid oedd y Groegiaid yn rhannu eu misoedd yn galanau:—arfer y Rhufeiniaid ydoedd hynny. {{c|{{mawr|CWRT Y FELIN WYNT.}}}} DYMA hen le sydd yn ddigon adnabyddus i drigolion Aberystwyth; ac os bydd awydd ar ddieithriaid weled y fan, ni a gyfarfyddwn â hwynt wrth "Dŵr y Cloc Mawr," ac yna awn i lawr ar hyd Heol y Wig, a thrown i "Heol y Porth Tywyll Bychan," ac ar y llaw chwith cawn weled y fynedfa, ac uwch ei phen "Windmill Court." Dyna yr unig fan y gellir myned iddo ac o hono. Mae yno gryn lawer o dai, ac yn y pen pellaf mae y Felin Wynt. Ond dan gofio, mae yr hen adeilad hwnnw wedi cael ei dynnu i lawr er ys amryw flynyddoedd. Dywedir fod saith ugain mlynedd er pan y bu malu yno, a chludwyd y peiriannau i Felin y Môr, fel ei gelwir, a dyna y pryd yr adeiladwyd honno. Byth ar ol rhoddi heibio falu, defnyddiwyd yr hen adeilad yn dai, neu yn hytrach yn ystafelloedd, lle yr anneddai hen gymmeriadau tra hynod; a chan mai hwn yw yr unig gofiant a ysgrifenir byth am danynt, amcanwn, os yn fyr, fod yn gywir a gonest yn ein hadroddiad. Yr ydym yn gorfod myned yn ol o leiaf hanner can mlynedd, o blegid gwirionedd profedig yw, nad oes rhyw lawer o gymmeriadau hynod a gwreiddiol wedi eu geni byth ar ol hynny. Yr oedd yr hen Felin yn bedair llofft, a grisiau cerryg troellog yn esgyn i fyny o'r tu allan; gan hynny nid oedd dim cyssylltiad rhwng y naill gymmydog a'r llall, ond a fyddai ar y grisiau, a byddai hynny yn ddigon ar rai achlysuron. Hefyd, nid yr un faint a fyddai ardreth pob ystafell; yr oedd yr isaf yn helaethach nag un o'r lleill, ac felly elent yn lleilai ym mhob ystyr nes cyrhaedd yr uchaf. A chan ein bod ar yr uchaf yn awr, ni a ddechreuwn gyda'r preswylydd, Siarlo Bach. Gelwid ef felly, nid yn gymmaint am fychander corfforol, nac ychwaith o herwydd bychander ei dalent; os dim, yr oedd ganddo fwy o dalent na nemawr un o'r teulu lluosog yr hanai o hono; ond am y rheswm ei fod yr un enw â'i dad, a diau ei fod ryw bryd yn llai o faintioli na'i dad. Nid ydym yn cofio neb yn feddiannol ar fwy o humour ddigrifol. Yr oedd rhywbeth digrif yn ei wynebpryd, a cheid ef bob amser ym mhob man yn "ddigon o grwth a thelyn;" a chan ei fod yn annhraethol hoff o'r ddiod, gall y darllenydd benderfynu fod galw mawr am y cyfryw ddyn yn fynych mewn tafarnau, er nad oedd ganddo ond ychydig ei hunan i wario, ond ei fod yn cadw ereill yn ddifyr yno hefyd. Dylasem ddywedyd mai crydd oedd<noinclude><references/></noinclude> 3os8948kdgce3n1b1biyefo0bxp94n8 138939 138937 2025-06-09T01:47:27Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138939 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y Gwrychon." Nid wyf sicr eu bod yn ffynnu ym mhlith ein hynafiaid; ond nid oes un rheswm i gredu fod y Dywysogaeth yn y pethau yma yn wahanol i rannau ereill y deyrnas. Un o'r enwau Seisoneg ar ddydd Sul canol y Garawys yw ''Mothering Sunday'', yr hwn a drowyd uchod yn "Sul y Mama;" sef yw hynny, Sul ymweled â'r fam. "Dydd Sul y Pys" yw Sul na ddaw byth; gan nad oes Sul o'r enw yn holl gorff y flwyddyn. Golygir yr un peth, sef byth ni bydd, pan ddywedir y dygwydd rhywbeth "yng nghyfarfod deu-Sul"; neu, yn ol "yr iaith nesaf atom," ''at the Greek Calends.'' Nid oedd y Groegiaid yn rhannu eu misoedd yn galanau:—arfer y Rhufeiniaid ydoedd hynny. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|CWRT Y FELIN WYNT.}}}} DYMA hen le sydd yn ddigon adnabyddus i drigolion Aberystwyth; ac os bydd awydd ar ddieithriaid weled y fan, ni a gyfarfyddwn â hwynt wrth "Dŵr y Cloc Mawr," ac yna awn i lawr ar hyd Heol y Wig, a thrown i "Heol y Porth Tywyll Bychan," ac ar y llaw chwith cawn weled y fynedfa, ac uwch ei phen "Windmill Court." Dyna yr unig fan y gellir myned iddo ac o hono. Mae yno gryn lawer o dai, ac yn y pen pellaf mae y Felin Wynt. Ond dan gofio, mae yr hen adeilad hwnnw wedi cael ei dynnu i lawr er ys amryw flynyddoedd. Dywedir fod saith ugain mlynedd er pan y bu malu yno, a chludwyd y peiriannau i Felin y Môr, fel ei gelwir, a dyna y pryd yr adeiladwyd honno. Byth ar ol rhoddi heibio falu, defnyddiwyd yr hen adeilad<section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> jqo9yj0qkuri4t6ymoxv8nzdma0p52o 138941 138939 2025-06-09T01:49:15Z AlwynapHuw 1710 138941 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y Gwrychon." Nid wyf sicr eu bod yn ffynnu ym mhlith ein hynafiaid; ond nid oes un rheswm i gredu fod y Dywysogaeth yn y pethau yma yn wahanol i rannau ereill y deyrnas. Un o'r enwau Seisoneg ar ddydd Sul canol y Garawys yw ''Mothering Sunday'', yr hwn a drowyd uchod yn "Sul y Mama;" sef yw hynny, Sul ymweled â'r fam. "Dydd Sul y Pys" yw Sul na ddaw byth; gan nad oes Sul o'r enw yn holl gorff y flwyddyn. Golygir yr un peth, sef byth ni bydd, pan ddywedir y dygwydd rhywbeth "yng nghyfarfod deu-Sul"; neu, yn ol "yr iaith nesaf atom," ''at the Greek Calends.'' Nid oedd y Groegiaid yn rhannu eu misoedd yn galanau:—arfer y Rhufeiniaid ydoedd hynny. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|CWRT Y FELIN WYNT.}}}} DYMA hen le sydd yn ddigon adnabyddus i drigolion Aberystwyth; ac os bydd awydd ar ddieithriaid weled y fan, ni a gyfarfyddwn â hwynt wrth "Dŵr y Cloc Mawr," ac yna awn i lawr ar hyd Heol y Wig, a thrown i "Heol y Porth Tywyll Bychan," ac ar y llaw chwith cawn weled y fynedfa, ac uwch ei phen "''Windmill Court.''" Dyna yr unig fan y gellir myned iddo ac o hono. Mae yno gryn lawer o dai, ac yn y pen pellaf mae y Felin Wynt. Ond dan gofio, mae yr hen adeilad hwnnw wedi cael ei dynnu i lawr er ys amryw flynyddoedd. Dywedir fod saith ugain mlynedd er pan y bu malu yno, a chludwyd y peiriannau i ''Felin y Môr'', fel ei gelwir, a dyna y pryd yr adeiladwyd honno. Byth ar ol rhoddi heibio falu, defnyddiwyd yr hen adeilad<section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> mmflbsif0t7c2m0v772gsh5ab6ufywy 104 69340 138940 2025-06-09T01:48:23Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138940 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yn dai, neu yn hytrach yn ystafelloedd, lle yr anneddai hen gymmeriadau tra hynod; a chan mai hwn yw yr unig gofiant a ysgrifenir byth am danynt, amcanwn, os yn fyr, fod yn gywir a gonest yn ein hadroddiad. Yr ydym yn gorfod myned yn ol o leiaf hanner can mlynedd, o blegid gwirionedd profedig yw, nad oes rhyw lawer o gymmeriadau hynod a gwreiddiol wedi eu geni byth ar ol hynny. Yr oedd yr hen Felin yn bedair llofft, a grisiau cerryg troellog yn esgyn i fyny o'r tu allan; gan hynny nid oedd dim cyssylltiad rhwng y naill gymmydog a'r llall, ond a fyddai ar y grisiau, a byddai hynny yn ddigon ar rai achlysuron. Hefyd, nid yr un faint a fyddai ardreth pob ystafell; yr oedd yr isaf yn helaethach nag un o'r lleill, ac felly elent yn lleilai ym mhob ystyr nes cyrhaedd yr uchaf. A chan ein bod ar yr uchaf yn awr, ni a ddechreuwn gyda'r preswylydd, ''Siarlo Bach''. Gelwid ef felly, nid yn gymmaint am fychander corfforol, nac ychwaith o herwydd bychander ei dalent; os dim, yr oedd ganddo fwy o dalent na nemawr un o'r teulu lluosog yr hanai o hono; ond am y rheswm ei fod yr un enw â'i dad, a diau ei fod ryw bryd yn llai o faintioli na'i dad. Nid ydym yn cofio neb yn feddiannol ar fwy o humour ddigrifol. Yr oedd rhywbeth digrif yn ei wynebpryd, a cheid ef bob amser ym mhob man yn "ddigon o grwth a thelyn;" a chan ei fod yn annhraethol hoff o'r ddiod, gall y darllenydd benderfynu fod galw mawr am y cyfryw ddyn yn fynych mewn tafarnau, er nad oedd ganddo ond ychydig ei hunan i wario, ond ei fod yn cadw ereill yn ddifyr yno hefyd. Dylasem ddywedyd mai crydd oedd<noinclude><references/></noinclude> eg6xgvkutb02s0ofgef3kfc53yh2cnp 104 69341 138942 2025-06-09T02:01:27Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138942 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>felly hefyd yr oedd ei holl frodyr; a buasai yn filwr yn ei ddyddiau goreu, neu yn hytrach yn dabyrddwr yn y fyddin; a phan oedd yn hen ddyn gallasech benderfynu ei fod wedi bod yn ''sowldiwr'', gan ei fod hyd ei fedd "cyn unioned a saeth." Collodd ei wraig, mam i dwr o blant, pan yr oeddynt yn fanaidd iawn, a chafodd y rhai hyny eu dwyn i fyny ar y peth nesaf i ddim o anghenrheidiau bywyd. Rhyw nos Sadwrn, pan oedd eu tad wedi bod yn treulio ei wythnos yn eithaf didoraeth, daeth adref tua hanner nos, ac heb un tamaid o fwyd iddo ei hun nac i'r plant o fath yn y byd ar gyfer y Sabbath, nac un ddimai tuag at ei gael. Beth oedd i'w wneyd? Daeth i'w ben roddi cauad ar y ffenestr, a chuddio pob rhigol i fyny â chadachau, i gadw y goleuni allan; a phenderfynodd aros yn y gwely dros drannoeth i ymladd â'r newyn goreu y gallai. Bore Sul, gwaeddai y plant, "Dada, a gawn ni godi? mae arnom eisieu bwyd." "Byddwch ddistaw, blant," ebai yntau; "beth yw cadw swn sydd arnoch fel hyn ganol nos?" Cafodd ganddynt lonyddu, a chysgasant eto dan y prydnawn. "Dada, a gawn ni godi? mae arnom eisieu bwyd." "Hawyr bach," ebai Siarlo, "beth sydd ar y plant yma heno? pam na fyddech ddistaw, yn lle bod fel hyn yn aflonyddu pawb yng nghanol nos?" Cafodd ddistawrwydd eto am dipyn; ond methai y plant, druain, berswadio eu cylla i fod heb fwyd; gwaeddasant drachefn ryw bryd; a thrwy fygwth ac addaw, buont heb yr un briwsionyn dan fore Llun, pan y gorfu arno godi yn fore, a gollwng y dydd i mewn, a chwilio am grystyn iddo ei hun ac i'r trueiniaid bychain oedd bron llewygu.<noinclude><references/></noinclude> s8ys5hwu28bgiys6rppftjfl5nor86c 104 69342 138943 2025-06-09T02:06:07Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138943 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn nesaf o breswylyddion y Felin Wynt a gawn ei goffäu yw ''Tomas Robert'', a ''Nans'' ei wraig. Yr oeddynt yn hen bobl pan yr adwaenem hwy gyntaf, yn rhywle uwch law tri ugain a deg. Dan gofio, crydd oedd Tomas hefyd, ac ni welsom ef erioed (ond y Sul) heb hen ffedog ledr o'i flaen, gwaith neu beidio. Pysgodyn digon "sychedig," a'i syched yn parhau yn ddidor drwy ei oes, ydoedd. Yr oedd yn rhagori ar lawer o'i gymmydogion, drwy ei fod yn ddarllenwr mawr, a chryn syniad ganddo ar lywod-ddysg, yn gallu gwneyd defnydd o'r newyddiadur Seisoneg yr amser hwnw ar fyd; yr oedd hyny yn rhoddi safle uchel i Tom ym mhlith ei gymmydogion. Hefyd darllenai lawer ar lyfrau duwinyddol, ac yn enwedig y mân lyfrynau dadleuol oedd yn llanw y wlad y cyfnod hwnw, yn cynnwys y ddadl ddiddiwedd a fu rhwng yr Arminiaid a'r Calfiniaid. "Uchel Galfin" o ran ei farn oedd Tom; ond y drwg oedd fod y gweithredoedd dipyn ar ol; bratiog iawn oedd y rhai hyny, a chai y gair ei fod yn "''Antinomian.''" Beth bynnag, yr oedd y "llymaid diod" yn brofedigaeth dost iddo. Byddai "Modryb Nans," fel y byddem ni yn ei galw, yn hen wreigan lanwaith, gall, a rhesymol, ac ni fu raid i neb roddi y priodoleddau hyny mewn gweithrediad fel y gorfu arni hi gannoedd o weithiau mewn cyssylltiad â'r "hen wr," fel ei galwai. Hen wraig ddiwyd a hynod o "dda at ei chetyn" ydoedd, ac yr oedd gyda hi lawer o getynau i ofalu am danynt. Byddai yn cadw bob amser ryw fath o fasnachaeth fechan, megys gwneyd a gwerthu ''pop'' a ''diod sinsir''; gwneyd hefyd a gwerthu India rock a ''chisis'', yng nghyd â mân gacenau; ac felly yn cael elw y gwneuthurwr a'r gwerthwr, a hyny, gallwn feddwl, oedd tuag at "gadw ty," am y<noinclude><references/></noinclude> 15uvylbjxv68hlu1f9fv0anwm12q2zn 104 69343 138944 2025-06-09T02:07:56Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138944 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>rheswm fod Tom yn rhoddi ei holl lafur i ennill arian i gael cwrw. Lle tlawd oedd y Cwrt i gario unrhyw fasnach ym mlaen, drwy ei fod allan o olwg; ond byddai Modryb Nans yn eistedd wrth fwrdd bychan yn llawn o'r nwyddau a enwyd bob amser bron wrth y " fynedfa" i'r Cwrt y soniasom o'r blaen am dano. Ni fyddai Tom yn arfer cyssondeb dyddiol i ddilyn y ddiod; ond gweithio a'i holl egni, fe allai, am wythnos o'r bron, ac yna dechreuai ar ddyddiau yr wyl;" ac wedi bod felly yn gwneyd dim ond yfed am ddau neu dri diwrnod, byddai yn sâl ofnadwy, ac arosai yn y gwely i "dreio gwella." Byddai Modryb Nans yn deall ei glefyd yn lled dda. Rhyw dro wedi bod ar ei "derm,” ac yn salaidd dros ben, aeth Modryb Nans tua chanol dydd at ochr y gwely, a gofynodd yn ddifrifol iawn, mewn tôn yn llawn o gydymdeimlad, "Beth yw'r mater, Tom, a wyt ti ddim yn iach?" "O! 'r wy'n sal iawn, Nans, 'r wyf bron â marw." "Yr wyt ti'n wir, Tom bach!" "O! ydwyf, yn sâl iawn, bron â marw; 'r wy'n credu y byddaf farw yn union deg." "Felly 'n wir," ebai Nans, "a wyt ti yn meddwl, Tom bach, y byddi di farw 'n fuan?" "O! ydwyf, bron-bron a myn'd." "Wel, Tom bach," ebai hithau, "gan dy fod yn myn'd i'n gadael, fe fydd yn chwith iawn ar dy ol; ond gan dy fod yn ein gadael, pwy wyt ti yn enwi i fod yn ail wr imi?" "Beth?" ebai Tom. "Pwy wyt ti'n ddangos i mi briodi yn ail wr?" Cyffrôdd Tom, ac mewn llais cynhyrfus, gwaeddai, "Prioda'r diawl, os leici di." "O, Tom!" ebai yr hen wraig yn bwyllog, "yr wyt ti yn gwybod gwell pethau, ac yn fwy o ysgolhaig, ac yn deall y gyfraith<noinclude><references/></noinclude> nxo9ossnt0gf22kgn7f1yw26nhlfezm 138945 138944 2025-06-09T02:08:18Z AlwynapHuw 1710 138945 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>rheswm fod Tom yn rhoddi ei holl lafur i ennill arian i gael cwrw. Lle tlawd oedd y Cwrt i gario unrhyw fasnach ym mlaen, drwy ei fod allan o olwg; ond byddai Modryb Nans yn eistedd wrth fwrdd bychan yn llawn o'r nwyddau a enwyd bob amser bron wrth y " fynedfa" i'r Cwrt y soniasom o'r blaen am dano. Ni fyddai Tom yn arfer cyssondeb dyddiol i ddilyn y ddiod; ond gweithio a'i holl egni, fe allai, am wythnos o'r bron, ac yna dechreuai ar ddyddiau yr wyl;" ac wedi bod felly yn gwneyd dim ond yfed am ddau neu dri diwrnod, byddai yn sâl ofnadwy, ac arosai yn y gwely i "dreio gwella." Byddai Modryb Nans yn deall ei glefyd yn lled dda. Rhyw dro wedi bod ar ei "derm,” ac yn salaidd dros ben, aeth Modryb Nans tua chanol dydd at ochr y gwely, a gofynodd yn ddifrifol iawn, mewn tôn yn llawn o gydymdeimlad, "Beth yw'r mater, Tom, a wyt ti ddim yn iach?" "O! 'r wy'n sal iawn, Nans, 'r wyf bron â marw." "Yr wyt ti'n wir, Tom bach!" "O! ydwyf, yn sâl iawn, bron â marw; 'r wy'n credu y byddaf farw yn union deg." "Felly 'n wir," ebai Nans, "a wyt ti yn meddwl, Tom bach, y byddi di farw 'n fuan?" "O! ydwyf, bron-bron a myn'd." "Wel, Tom bach," ebai hithau, "gan dy fod yn myn'd i'n gadael, fe fydd yn chwith iawn ar dy ol; ond gan dy fod yn ein gadael, pwy wyt ti yn enwi i fod yn ail wr imi?" "Beth?" ebai Tom. "Pwy wyt ti'n ddangos i mi briodi yn ail wr?" Cyffrôdd Tom, ac mewn llais cynhyrfus, gwaeddai, "Prioda'r diawl, os leici di." "O, Tom!" ebai yr hen wraig yn bwyllog, "yr wyt ti yn gwybod gwell pethau, ac yn fwy o ysgolhaig, ac yn deall y gyfraith yn<noinclude><references/></noinclude> ky76875c4u1mfr2gopl3bupw0ssoi61 138947 138945 2025-06-09T02:09:27Z AlwynapHuw 1710 138947 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>rheswm fod Tom yn rhoddi ei holl lafur i ennill arian i gael cwrw. Lle tlawd oedd y Cwrt i gario unrhyw fasnach ym mlaen, drwy ei fod allan o olwg; ond byddai Modryb Nans yn eistedd wrth fwrdd bychan yn llawn o'r nwyddau a enwyd bob amser bron wrth y " fynedfa" i'r Cwrt y soniasom o'r blaen am dano. Ni fyddai Tom yn arfer cyssondeb dyddiol i ddilyn y ddiod; ond gweithio a'i holl egni, fe allai, am wythnos o'r bron, ac yna dechreuai ar ddyddiau yr wyl;" ac wedi bod felly yn gwneyd dim ond yfed am ddau neu dri diwrnod, byddai yn sâl ofnadwy, ac arosai yn y gwely i "dreio gwella." Byddai Modryb Nans yn deall ei glefyd yn lled dda. Rhyw dro wedi bod ar ei "derm,” ac yn salaidd dros ben, aeth Modryb Nans tua chanol dydd at ochr y gwely, a gofynodd yn ddifrifol iawn, mewn tôn yn llawn o gydymdeimlad, "Beth yw'r mater, Tom, a wyt ti ddim yn iach?" "O! 'r wy'n sal iawn, Nans, 'r wyf bron â marw." "Yr wyt ti'n wir, Tom bach!" "O! ydwyf, yn sâl iawn, bron â marw; 'r wy'n credu y byddaf farw yn union deg." "Felly 'n wir," ebai Nans, "a wyt ti yn meddwl, Tom bach, y byddi di farw 'n fuan?" "O! ydwyf, bron-bron a myn'd." "Wel, Tom bach," ebai hithau, "gan dy fod yn myn'd i'n gadael, fe fydd yn chwith iawn ar dy ol; ond gan dy fod yn ein gadael, pwy wyt ti yn enwi i fod yn ail wr imi?" "Beth?" ebai Tom. "Pwy wyt ti'n ddangos i mi briodi yn ail wr?" Cyffrôdd Tom, ac mewn llais cynhyrfus, gwaeddai, "Prioda'r diawl, os leici di." "O, Tom!" ebai yr hen wraig yn bwyllog, "yr wyt ti yn gwybod gwell pethau, ac yn fwy o ysgolhaig, ac yn deall y gyfraith yn yn well na hyna; ti wyddost o'r goreu nad yw y gyfraith yn<noinclude><references/></noinclude> 7qvj5wmrea0ep80l700ab7nboqflg4a 104 69344 138946 2025-06-09T02:08:56Z AlwynapHuw 1710 /* Heb ei brawfddarllen eto */ Dechrau tudalen newydd gyda "yn caniatau i neb briodi dau frawd;" a ffwrdd â hi cyn gynted byth ag y gallai rhag ofn i Tom ddial arni am ei ffug-gydymdeimlad. Yr oedd ganddynt blant, ond yr oedd y rhai hyny wedi "gadael y nyth" cyn yr amser hwnw. Adwaenem un mab iddynt, ond nid oes neb byw a all ysgrifenu hanes ei fywyd; a phe gwneid hyny, credem nad oes neb o ddarllenwyr yr Ystén yn alluog i gredu dim o hono, gan mor anesponiadwy o ryfedd a fyddai. Breuddwyd... 138946 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yn caniatau i neb briodi dau frawd;" a ffwrdd â hi cyn gynted byth ag y gallai rhag ofn i Tom ddial arni am ei ffug-gydymdeimlad. Yr oedd ganddynt blant, ond yr oedd y rhai hyny wedi "gadael y nyth" cyn yr amser hwnw. Adwaenem un mab iddynt, ond nid oes neb byw a all ysgrifenu hanes ei fywyd; a phe gwneid hyny, credem nad oes neb o ddarllenwyr yr Ystén yn alluog i gredu dim o hono, gan mor anesponiadwy o ryfedd a fyddai. Breuddwyd Gwraig y Calchwr. YWEDER D a fyner, y mae rhyw beth rhyfedd, a rhyfedd iawn, weithiau mewn breuddwydion; ac o bob peth a berthyn i'r bywyd presennol, nid oes, ond odid, ddim anhawddach rhoddi rheswm am dano a'i egluro yn foddhaol na gweledigaethau cwsg. Llawer y sydd wedi eu hysgrifenu ar y pwne; ond hyd yn hyn y mae yn gorwedd mor dawel ag erioed o dan orchudd anhydraidd tywyllwch; ac yno y rhaid ei adael. "Mae mwy o bethau yn y nef a'r llawr Nag a ddychymmyg eich athroniaeth chwi.” Nid yw yr hanesan ganlynol, yr hon a adroddir gan yr un yr achubwyd ei fywyd, ond un o blith llawer a ellid eu cofnodi, neu y sydd wedi eu cofnodi eisoes; ac nid yw yn tueddu yn y mesur lleiaf i chwalu dim ar y dyryswch, ond yn hytrach chwanegu ato. Y mae ei dyddordeb yn gynnwysedig yn fwy yn y gwr y breuddwydiwyd o'i achos, nag yn arbenigrwydd y breuddwyd ei hun. Iolo Morganwg, wedi dyfod o Lanrwst drwy Benmachno a Ffestiniog, Maentwrog a Thrawsfynydd, i Lanelltyd wrth Ddolgellau, yr oedd yr hwyr wedi myned cyn belled i'r nos fal nad oedd gobaith cael tŷ yn agored, na neb a godai yn Nolgellau, yn gyfun a llawer prawf a gafas ef yng Ngwynedd. Gweled odyn galch yn Llanelltyd, efe a ddodes ei faich llyfrau a phapyrau i lawr, ac a eisteddodd ar arffed yr odyn; ac o'r diwedd daeth trymgwsg arno, a gorwedd a wnaeth ar ystyllen yn lled agos i'r odyn, er mwyn cynhesrwydd. Ychydig wedi tori gwawr, dyma hen wraig brydferth yr olwg arni yn taro ei dwylaw arno, ac yn ei ddihuno o'i ddargwsg trwm mogedig, ac efe braidd yn gallu anadlu gan fogiant, a chaethiwed mynwes. A'r hen wraig a lefarodd fal hyn: "Pwy ydwyt ti, druan? Duw a'th fendithio, pwy bynnag ydwyt. Oni buasai i mi ddyfod yma, ti a fuasit farw; mi a wn yr awran yr achos nas gallaswn gysgu na gorphwys yn fy ngwely; clod i Dduw am hyny, ac imi ddwad yma i sefyll dy fywyd." Gwraig y calchwr ydoedd hi; a hi a wiriodd yn ddwys ddifrifol ei bod dros ddwy-awr, neu fwy, yn ffaelu bod ennyd fechan yn esmwyth, gorff na meddwl, yn ei gwely, gan megys rhyw beth yn dywedyd wrthi fod rhyw wall neu arall ar yr odyn, neu o'i chylch, yn gofyn dyn yno i'w ddiwallu. Hi a ddihunodd ei gwr, ac a ddywedodd ei meddwl; ond megys chwerthin am ei phen a wnaeth ef, a cheisio ganddi orwedd yn llonydd yn ei gwely; eithr cyn gynted ag y gwelodd hi wawr, codi a wnaeth, a dyfod at yr odyn. Hi a ddywedodd i amryw o fewn i'w chof hi golli eu bywydau wrth orwedd a chysgu ar arffed yr odyn; tach yr odyn yn eu dianadlu yn hollol. Mehefin y 19dd, 1799, y bu hyn.<noinclude><references/></noinclude> sd72psrdgungzcjbm5h9aryilrmcap1 138948 138946 2025-06-09T02:12:59Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138948 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>caniatau i neb briodi dau frawd;" a ffwrdd â hi cyn gynted byth ag y gallai rhag ofn i Tom ddial arni am ei ffug-gydymdeimlad. Yr oedd ganddynt blant, ond yr oedd y rhai hyny wedi "gadael y nyth" cyn yr amser hwnw. Adwaenem un mab iddynt, ond nid oes neb byw a all ysgrifenu hanes ei fywyd; a phe gwneid hyny, credem nad oes neb o ddarllenwyr yr Ystên yn alluog i gredu dim o hono, gan mor anesponiadwy o ryfedd a fyddai. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|BREUDDWYD GWRAIG Y CALCHWR.}}}} DYWEDER a fyner, y mae rhyw beth rhyfedd, a rhyfedd iawn, weithiau mewn breuddwydion; ac o bob peth a berthyn i'r bywyd presennol, nid oes, ond odid, ddim anhawddach rhoddi rheswm am dano a'i egluro yn foddhaol na gweledigaethau cwsg. Llawer y sydd wedi eu hysgrifenu ar y pwnc; ond hyd yn hyn y mae yn gorwedd mor dawel ag erioed o dan orchudd anhydraidd tywyllwch; ac yno y rhaid ei adael. {{center block| <poem> "Mae mwy o bethau yn y nef a'r llawr Nag a ddychymmyg eich athroniaeth chwi." </poem> }} Nid yw yr hanesan ganlynol, yr hon a adroddir gan yr un yr achubwyd ei fywyd, ond un o blith llawer a ellid eu cofnodi, neu y sydd wedi eu cofnodi eisoes; ac nid yw yn tueddu yn y mesur lleiaf i chwalu dim ar y dyryswch, ond yn hytrach chwanegu ato. Y mae ei dyddordeb yn gynnwysedig yn fwy yn y gwr y breuddwydiwyd o'i achos, nag yn arbenigrwydd y breuddwyd ei hun. Iolo Morganwg, wedi dyfod o Lanrwst drwy Benmachno <section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> mt395yetc43d0vlnqlwsqgiz56l8vi6 104 69345 138949 2025-06-09T02:14:53Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138949 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>a Ffestiniog, Maentwrog a Thrawsfynydd, i Lanelltyd wrth Ddolgellau, yr oedd yr hwyr wedi myned cyn belled i'r nos fal nad oedd gobaith cael tŷ yn agored, na neb a godai yn Nolgellau, yn gyfun a llawer prawf a gafas ef yng Ngwynedd. Gweled odyn galch yn Llanelltyd, efe a ddodes ei faich llyfrau a phapyrau i lawr, ac a eisteddodd ar arffed yr odyn; ac o'r diwedd daeth trymgwsg arno, a gorwedd a wnaeth ar ystyllen yn lled agos i'r odyn, er mwyn cynhesrwydd. Ychydig wedi tori gwawr, dyma hen wraig brydferth yr olwg arni yn taro ei dwylaw arno, ac yn ei ddihuno o'i ddargwsg trwm mogedig, ac efe braidd yn gallu anadlu gan fogiant, a chaethiwed mynwes. A'r hen wraig a lefarodd fal hyn: "Pwy ydwyt ti, druan? Duw a'th fendithio, pwy bynnag ydwyt. Oni buasai i mi ddyfod yma, ti a fuasit farw; mi a wn yr awran yr achos nas gallaswn gysgu na gorphwys yn fy ngwely; clod i Dduw am hyny, ac imi ddwad yma i sefyll dy fywyd." Gwraig y calchwr ydoedd hi; a hi a wiriodd yn ddwys ddifrifol ei bod dros ddwy-awr, neu fwy, yn ffaelu bod ennyd fechan yn esmwyth, gorff na meddwl, yn ei gwely, gan megys rhyw beth yn dywedyd wrthi fod rhyw wall neu arall ar yr odyn, neu o'i chylch, yn gofyn dyn yno i'w ddiwallu. Hi a ddihunodd ei gwr, ac a ddywedodd ei meddwl; ond megys chwerthin am ei phen a wnaeth ef, a cheisio ganddi orwedd yn llonydd yn ei gwely; eithr cyn gynted ag y gwelodd hi wawr, codi a wnaeth, a dyfod at yr odyn. Hi a ddywedodd i amryw o fewn i'w chof hi golli eu bywydau wrth orwedd a chysgu ar arffed yr odyn; tach yr odyn yn eu dianadlu yn hollol. Mehefin y 19dd, 1799, y bu hyn. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> kpupepd09r06khugkr5t6ketfu0yq5g 104 69346 138950 2025-06-09T02:35:41Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138950 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|PENNILLION.}} {{center block| <poem> 52. Yr eneth deg benfelen :Sy'n byw ym Mhen y Graig, Dymunwn yn fy nghalon :Gael honno imi'n wraig: Hi fedra bobi a golchi, :A thrin y tamaid bwyd, Ac ennill llawer ceiniog :Er lles i'r bwthyn llwyd. 53. Dymunol iawn a braf dros ben Yw brigyn pren afalau: Mae arno olwg hawddgar iawn Pan fyddo'n llawn o flodau. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 54. Yr oedd bwch yn nhroed y Wyddfa :Yn rhwym wrth aerwy pren, A bwch yn Ynys Enlli, :Yn ymryson taro pen: Wrth swn y rhai'n yn taro, :Mae hyn yn chwedl chwith, Fe syrthiodd clochdy'r Bermo :Na chodwyd mo'no byth. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 55. Mae brân i frân y dyffryn, Mae Siân ar gyfer Sionyn; Ac os yw pawb i gael rhyw garp, Mae Huwcyn larp i rywun. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> qmb292u3cj4w9vbr4fym7se56o4czg9 138951 138950 2025-06-09T02:35:53Z AlwynapHuw 1710 138951 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|PENNILLION.}}}} {{center block| <poem> 52. Yr eneth deg benfelen :Sy'n byw ym Mhen y Graig, Dymunwn yn fy nghalon :Gael honno imi'n wraig: Hi fedra bobi a golchi, :A thrin y tamaid bwyd, Ac ennill llawer ceiniog :Er lles i'r bwthyn llwyd. 53. Dymunol iawn a braf dros ben Yw brigyn pren afalau: Mae arno olwg hawddgar iawn Pan fyddo'n llawn o flodau. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 54. Yr oedd bwch yn nhroed y Wyddfa :Yn rhwym wrth aerwy pren, A bwch yn Ynys Enlli, :Yn ymryson taro pen: Wrth swn y rhai'n yn taro, :Mae hyn yn chwedl chwith, Fe syrthiodd clochdy'r Bermo :Na chodwyd mo'no byth. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 55. Mae brân i frân y dyffryn, Mae Siân ar gyfer Sionyn; Ac os yw pawb i gael rhyw garp, Mae Huwcyn larp i rywun. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> 5enct8hwc4fw8rzktwlfyrvrtje05vr 104 69347 138952 2025-06-09T02:39:03Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138952 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 56. Mi af i Lundain Galanmai, :Os byddaf byw ac iach; Ni arosaf ddim yng Nghymru :I dorri'm calon fach: Nid ar y flwyddyn fach mae'r bai, Ond dynion drwg sy o beutu'r tai. 57. Mae'n gofyn gwr synwyrol, Mwyn, araf, call ragorol, O ddeugain oed i hanner cant, I ddysgu plant mewn ysgol.* Modd arall arno: Mae'n gofyn gwr synwyrol, Gwr gwraig, tad plant cynneddfol, O ddeugain oed i hanner cant, 1 ddysgu plant mewn ysgol.<ref>Yng Ngheredigion priodolir y pennill hwn i Edward Richard, o Ystrad Meurig; ond ym Morganwg, i Wiliam Ifan, o Lanelltud Nedd.</ref> </poem> }} <br> {{center block| <poem> 58. Hed drosof, aderyn pigfelyn, at ferch, Dwg gân i fy ngwen o ias awen fy serch, Ac arch iddi ddyfod i'r gwaelod, lle y gŵyr, I gyffwrdd â'r bardd, y wawr hardd, yn yr hwyr. {{center block| <poem> 59. Tra bo rhew yn dew ar dwyn, Ia'n y cwm, a llwm y llwyn, Ydd wy'n ddi fraw'n cyweiriaw cân, Yn fardd hy mewn ty, min tân: Byw fal hyn mewn bwthyn bach, Brenin wyf, a'm bron yn iach. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> s340hb8zro1zihm9en8l4ffhwgs30o6 138954 138952 2025-06-09T02:40:13Z AlwynapHuw 1710 138954 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 56. Mi af i Lundain Galanmai, :Os byddaf byw ac iach; Ni arosaf ddim yng Nghymru :I dorri'm calon fach: Nid ar y flwyddyn fach mae'r bai, Ond dynion drwg sy o beutu'r tai. 57. Mae'n gofyn gwr synwyrol, Mwyn, araf, call ragorol, O ddeugain oed i hanner cant, I ddysgu plant mewn ysgol.* Modd arall arno: Mae'n gofyn gwr synwyrol, Gwr gwraig, tad plant cynneddfol, O ddeugain oed i hanner cant, 1 ddysgu plant mewn ysgol.<ref>Yng Ngheredigion priodolir y pennill hwn i Edward Richard, o Ystrad Meurig; ond ym Morganwg, i Wiliam Ifan, o Lanelltud Nedd.</ref> </poem> }} <br> {{center block| <poem> 58. Hed drosof, aderyn pigfelyn, at ferch, Dwg gân i fy ngwen o ias awen fy serch, Ac arch iddi ddyfod i'r gwaelod, lle y gŵyr, I gyffwrdd â'r bardd, y wawr hardd, yn yr hwyr. </poem> }} <br> {{center block| <poem> 59. Tra bo rhew yn dew ar dwyn, Ia'n y cwm, a llwm y llwyn, Ydd wy'n ddi fraw'n cyweiriaw cân, Yn fardd hy mewn ty, min tân: Byw fal hyn mewn bwthyn bach, Brenin wyf, a'm bron yn iach. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> pm1u6rzm07l73kwgxlgr2thypjv7r20 104 69348 138953 2025-06-09T02:39:31Z AlwynapHuw 1710 /* Heb ei brawfddarllen eto */ Dechrau tudalen newydd gyda "60. Ni welodd neb o fewn fy safn Erioed un datu o gwrw; A thra bo'r frân yn gwneyd ei nyth Ni'm gwelir byth yn feddw. {{center block| <poem> 61. Mae llefain mawr a gwaeddi Yn Ystrad Ffin eleni, A'r cerryg mân yn toddi'n blwm, Rhag ofn Twm Sion Cati. {{center block| <poem> 62. Ofer ydyw saethu'r seren, Ofer golchi traed hwyaden; Ofer ydyw, cofia'r ddammeg, Iro tor yr hwch â bloneg: Ofer ceisio grawnwin deall Ar fwyeri, drain, ac y... 138953 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude>60. Ni welodd neb o fewn fy safn Erioed un datu o gwrw; A thra bo'r frân yn gwneyd ei nyth Ni'm gwelir byth yn feddw. {{center block| <poem> 61. Mae llefain mawr a gwaeddi Yn Ystrad Ffin eleni, A'r cerryg mân yn toddi'n blwm, Rhag ofn Twm Sion Cati. {{center block| <poem> 62. Ofer ydyw saethu'r seren, Ofer golchi traed hwyaden; Ofer ydyw, cofia'r ddammeg, Iro tor yr hwch â bloneg: Ofer ceisio grawnwin deall Ar fwyeri, drain, ac ysgall; Ofer disgwyl y felgafod Yn ddefnynau ar y wermod: Ofer, ffol yw'r dyn sy'n tybied Ei fod heb farn yn medru cerdded: Ni chariodd ci erioed ei gynffon Wrth fodd pawb, mae'n hyspys ddigon. 63. Mae'm calon i mor drymed :A'r march sy'n dringo'r rhiw; Wrth geisio bod yn llawen, :Nis medraf yn fy myw: Mae'm hesgid fach yn gwasgu :Mewn man na wyddoch chwi; A llawer gofid meddwl :Sy'n torri'm calon i. 64. Ofer yw, er maint fo rhinwedd, Dysg, a dawn, a hir amynedd, Geisio byth, gwrandëwch y testun, Ddala tafod merch ysgymmun. 65. Anhyfryd beth yw methu; A ffwyl ar ddyn yw ffaelu; Ni wel fwynder glwysber glân, Nac un awr gân a gwenu. 66. Dyn cwynfanllyd ynfyd wyf, Gwr yn wyllt i'w gur a'i nwyf, Yn dwyn nod gresyndod serch, Gwewyr mawr o garu merch; Tost yw'r fron a'r galon gaeth, Lle rhy serch yn llwyr ei saeth; Ond gresynach, tostach twyll, Yw ias pen heb naws y pwyll. 67. Pe tybiwn i y gwyddai'm crys Yn yspys fy nghyfrinach, Ni ddeuai, dros ei daflu i'r fflam, I'm canlyn gam ym mhellach. {{center block| <poem> 68. Pe caem ni fwyd y bore, :A bregwest gyda'r dydd, A bolaid fawr o fwdran, :A chinio hanner dydd, A bara a chaws bryd godro, :A bwyd wrth fyn'd i'r glwyd, A swper yn ddigonol, :Ni ynganem ni am fwyd.<ref> Y mae'r pennill hwn yn gofyn am eglurnod. Cyffes credo nyddwragedd yr amser gynt ydyw. Codent at eu gwaith ym mhell cyn y dydd; a dalient ato nes y byddai'r nos wedi cerdded yn lled bell. Y "bwyd y bore" oedd y pryd cyntaf, yr hwn a fwytëid wrth oleu canwyll; y "folaid fawr o fwdran" oedd y trydydd pryd, yn rhywle o naw i ddeg, rhwng boreufwyd a chiniaw am ddeuddeg; "pryd godro" ydoedd o ddeutu canol y prydnawn, a'r "bwyd wrth fyn'd i'r glwyd" oedd y pryd a gymmerid pan fo'r ieir yn myned i glwydo neu gysgu ym min yr hwyr, i wella pwyll nes dyfod swper. Gwelir fod y gwragedd da hyn mor ymwadol ag ymfoddloni ar ddim ond saith bryd y dydd. Pan fyddai dim ond un yn canu'r pennill, dywedai:"Pe cawni. Ni ynganwni;" er mwyn iddo fod yn gymhwysach. Gwelir nad oes son am "ddysglaid" neu "gwpanaid o de" yn y pennill.</ref> 69. Cân di benniil mwyn i'th nain, Fe gân dy nain i tithau; Nid yw hyny ddim i neb, Ond talu'r echwyn adre'. 70. I'm cinio cael bresygen Cawn yn fy nwrn erfinen, Bara barlys coch i'm 'sgâr:— Tewheais fel iar i'w thalcen. Lle bai rhyw lewndid lawer, Cawn fwdran sur i'm swper, A chydag ef, drwy ffillach ffraeth, Cawn faidd a llaeth dau hanner. {{center block| <poem> 71. Er gweled y llysiau yn wyrdd ac yn hardd, Mae'n enbyd bod neidr dan gel yn yr ardd; A chwithau, wŷr trechol, 'dd wy'n ofni'n rhy dost, Mai cariad morforwyn yw'ch crefydd a'ch bost. 72. O, rhyfedd yw'r ffoledd a'r maledd mewn merch ! Er hacred y mab, lle bo'n gadarn ei serch, A'i fod yn flin elyn i'w thad ac i'w mam, Hi a'i dilyn hyd angeu, bid cymhwys bid cam. 73. Caru'm mhell a charu'n agos, Newid cariad bob pythefnos; Er hyn i gyd ni all fy nghalon Lai na charu'r hen gariadon. 74. Ydd wyt ti'n hardd tu hwnt i neb, A theg yw'th wyneb serchus; Ail i ti, 'r ysgeiddig fun, Ni welais un o'r ynys. 75. Ffol wyf fi, a ffol yw bagad, Ffol yw'r mab ni charo'i gariad; A ffol iawn yw'r mab a garo Lle na bo dim cariad iddo. 76. Os bûm fsol, mi fyddaf ffelach; Mwy nid af i ymgais ffrilach, I gael gair fy mod yn chwannog I garu'r merched saith-am-geiniog. 77. Dyn a garo lwyddiant mawr, Cwnned beunydd gyda'r wawr: Dyn a lwyddwys yn ei waith, Cysged beunydd hyd awr saith. 78. Er nad wyf ond dierth yma, Fel rhyw 'dderyn ar ddisgynfa, Nid wy'n prisio am wŷr trawsion, Mwy na'r gath sy'n siglo'i chynffon. 79. Gwell bara haidd a heddwch Na bara can a garrwch; Gwell na llys brenin, Duw a'i gŵyr, Cwr perth mewn llwyr lonyddwch. 80. Mi wrthodais, ffol yr oeddwn, Ferch a garai'r tir a gerddwn; Ac a gerais, do, 'n garedig, Ferch a'm gwerthai am ychydig. 81. Yr hwn sy'n teithio môr a thir, :Er caffael gwir gyfeillion, Gwilied ei fod yn rhy chwit-chwat :Rhag taro at elynion; Gan fod bleiddiaid lawer haid, :Yn awr fal defaid dofion. 82. Do, mi welais heddyw'r boreu Ferch a gawn pan fynnwn innau; Ac a welais, do, brydnawn, Ferch a garwn, ac nis cawn.<noinclude><references/></noinclude> e0jk5kujknxh9es25valavudpz2itsm 138955 138953 2025-06-09T02:41:18Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138955 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 60. Ni welodd neb o fewn fy safn Erioed un datu o gwrw; A thra bo'r frân yn gwneyd ei nyth Ni'm gwelir byth yn feddw. 61. Mae llefain mawr a gwaeddi Yn Ystrad Ffin eleni, A'r cerryg mân yn toddi'n blwm, Rhag ofn Twm Sion Cati. 62. Ofer ydyw saethu'r seren, Ofer golchi traed hwyaden; Ofer ydyw, cofia'r ddammeg, Iro tor yr hwch â bloneg: Ofer ceisio grawnwin deall Ar fwyeri, drain, ac ysgall; Ofer disgwyl y felgafod Yn ddefnynau ar y wermod: Ofer, ffol yw'r dyn sy'n tybied Ei fod heb farn yn medru cerdded: Ni chariodd ci erioed ei gynffon Wrth fodd pawb, mae'n hyspys ddigon. 63. Mae'm calon i mor drymed :A'r march sy'n dringo'r rhiw; Wrth geisio bod yn llawen, :Nis medraf yn fy myw: Mae'm hesgid fach yn gwasgu :Mewn man na wyddoch chwi; A llawer gofid meddwl :Sy'n torri'm calon i. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> fnd8j7v7av236on3moiiiozko2eoupm 104 69349 138956 2025-06-09T02:43:54Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138956 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 64. Ofer yw, er maint fo rhinwedd, Dysg, a dawn, a hir amynedd, Geisio byth, gwrandëwch y testun, Ddala tafod merch ysgymmun. 65. Anhyfryd beth yw methu; A ffwyl ar ddyn yw ffaelu; Ni wel fwynder glwysber glân, Nac un awr gân a gwenu. 66. Dyn cwynfanllyd ynfyd wyf, Gwr yn wyllt i'w gur a'i nwyf, Yn dwyn nod gresyndod serch, Gwewyr mawr o garu merch; Tost yw'r fron a'r galon gaeth, Lle rhy serch yn llwyr ei saeth; Ond gresynach, tostach twyll, Yw ias pen heb naws y pwyll. 67. Pe tybiwn i y gwyddai'm crys Yn yspys fy nghyfrinach, Ni ddeuai, dros ei daflu i'r fflam, I'm canlyn gam ym mhellach. </poem> }} <br> {{Center block/s}} <poem> 68. Pe caem ni fwyd y bore, :A bregwest gyda'r dydd, A bolaid fawr o fwdran, :A chinio hanner dydd, </poem> <br><noinclude>{{Div end}}</noinclude> t83mimigmhtejzua1y7c35559mapwu7 104 69350 138957 2025-06-09T02:45:48Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138957 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> A bara a chaws bryd godro, :A bwyd wrth fyn'd i'r glwyd, A swper yn ddigonol, :Ni ynganem ni am fwyd.<ref> Y mae'r pennill hwn yn gofyn am eglurnod. Cyffes credo nyddwragedd yr amser gynt ydyw. Codent at eu gwaith ym mhell cyn y dydd; a dalient ato nes y byddai'r nos wedi cerdded yn lled bell. Y "bwyd y bore" oedd y pryd cyntaf, yr hwn a fwytëid wrth oleu canwyll; y "folaid fawr o fwdran" oedd y trydydd pryd, yn rhywle o naw i ddeg, rhwng boreufwyd a chiniaw am ddeuddeg; "pryd godro" ydoedd o ddeutu canol y prydnawn, a'r "bwyd wrth fyn'd i'r glwyd" oedd y pryd a gymmerid pan fo'r ieir yn myned i glwydo neu gysgu ym min yr hwyr, i wella pwyll nes dyfod swper. Gwelir fod y gwragedd da hyn mor ymwadol ag ymfoddloni ar ddim ond saith bryd y dydd. Pan fyddai dim ond un yn canu'r pennill, dywedai:"Pe cawni. Ni ynganwni;" er mwyn iddo fod yn gymhwysach. Gwelir nad oes son am "ddysglaid" neu "gwpanaid o de" yn y pennill.</ref> 69. Cân di benniil mwyn i'th nain, Fe gân dy nain i tithau; Nid yw hyny ddim i neb, Ond talu'r echwyn adre'. 70. I'm cinio cael bresygen Cawn yn fy nwrn erfinen, Bara barlys coch i'm 'sgâr:— Tewheais fel iar i'w thalcen. Lle bai rhyw lewndid lawer, Cawn fwdran sur i'm swper, A chydag ef, drwy ffillach ffraeth, Cawn faidd a llaeth dau hanner. </poem> {{Div end}} <br> {{Center block/s}} <poem> 71. Er gweled y llysiau yn wyrdd ac yn hardd, Mae'n enbyd bod neidr dan gel yn yr ardd; A chwithau, wŷr trechol, 'dd wy'n ofni'n rhy dost, Mai cariad morforwyn yw'ch crefydd a'ch bost. </poem> {{Div end}} <br><noinclude><references/></noinclude> g7ipwiqpk60g9277xda5p9wy8h8zmrx 104 69351 138958 2025-06-09T02:47:47Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138958 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> 72. O, rhyfedd yw'r ffoledd a'r maledd mewn merch! Er hacred y mab, lle bo'n gadarn ei serch, A'i fod yn flin elyn i'w thad ac i'w mam, Hi a'i dilyn hyd angeu, bid cymhwys bid cam. </poem> {{Div end}} <br> {{center block| <poem> 73. Caru'm mhell a charu'n agos, Newid cariad bob pythefnos; Er hyn i gyd ni all fy nghalon Lai na charu'r hen gariadon. 74. Ydd wyt ti'n hardd tu hwnt i neb, A theg yw'th wyneb serchus; Ail i ti, 'r ysgeiddig fun, Ni welais un o'r ynys. 75. Ffol wyf fi, a ffol yw bagad, Ffol yw'r mab ni charo'i gariad; A ffol iawn yw'r mab a garo Lle na bo dim cariad iddo. 76. Os bûm fsol, mi fyddaf ffelach; Mwy nid af i ymgais ffrilach, I gael gair fy mod yn chwannog I garu'r merched saith-am-geiniog. 77. Dyn a garo lwyddiant mawr, Cwnned beunydd gyda'r wawr: Dyn a lwyddwys yn ei waith, Cysged beunydd hyd awr saith. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> shix75vqox4x1xyus69jxzp24q4c6rv 104 69352 138959 2025-06-09T02:48:31Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138959 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> 78. Er nad wyf ond dierth yma, Fel rhyw 'dderyn ar ddisgynfa, Nid wy'n prisio am wŷr trawsion, Mwy na'r gath sy'n siglo'i chynffon. 79. Gwell bara haidd a heddwch Na bara can a garrwch; Gwell na llys brenin, Duw a'i gŵyr, Cwr perth mewn llwyr lonyddwch. 80. Mi wrthodais, ffol yr oeddwn, Ferch a garai'r tir a gerddwn; Ac a gerais, do, 'n garedig, Ferch a'm gwerthai am ychydig. 81. Yr hwn sy'n teithio môr a thir, :Er caffael gwir gyfeillion, Gwilied ei fod yn rhy chwit-chwat :Rhag taro at elynion; Gan fod bleiddiaid lawer haid, :Yn awr fal defaid dofion. 82. Do, mi welais heddyw'r boreu Ferch a gawn pan fynnwn innau; Ac a welais, do, brydnawn, Ferch a garwn, ac nis cawn. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> a18ek4crsgtph6pn7bkvi23ugryidmr 104 69353 138960 2025-06-09T02:59:14Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138960 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|PROFIAD CEISPWL:—RHIF 2.}}}} DYGWYDDODD tro lled drwstan arnaf er ys amryw flynyddoedd yn ol, ac effeithiodd ar fy nghymmeriad yn fwy na dim a gyfarfum yn ystod fy holl oes, o herwydd i mi fod mor ysgyfala yn cyflawni fy swydd. Cefais fy anfon ym mhell oddi cartref gan fy meistriaid, sef y cyfreithwyr, at dyddynwr ag oedd "wedi myned yn ol," fel y dywedir, " yn ei amgylchiadau." Yr oedd arno i'w feistr tir amryw ardrethoedd heb eu talu. Cefais bob awdurdod angenrheidiol i gymmeryd meddiant o'r cwbl o'r anifeiliaid oedd ar y fferm. Aethym â dyn ieuanc dibrofiad fel cynnorthwywr; cyrhaeddasom yno yn bur fore, a chasglasom y ceffylau, y gwartheg, ac ychydig ddefaid oedd yno, a chawsom gynnorthwy y ddau fab cyn diwedd i'w cael yn ddiogel i'r "cae tŷ" ''(farm-yard)''. Ar hyn daeth yr hen wr, sef y perchenog, allan i'n cyfarfod. " Bore da," meddwn i wrtho; "bore da, gyfaill bach," ebai yntau; "gobeitho na chawsoch lawer o drafferth gyda'r creaduriaid." "O na," meddwn innau, "dyna yw ein gwaith, ond gwaith digon diflas i ni, ac yn enwedig i chwi, yr hen wr." "O, wel," atebai yntau, "nid oes genyf le i achwyn am ddim oll; mae yn deilwng i'r meistr tir gael yr hyn sy ddyledus iddo; ac am danoch chwi, gyfaill, nid oes dim bai yn y byd; rhaid i chwi gyflawni eich dyledswydd. Yr oeddym yn myned at ein boreufwyd yn awr, ac y mae cyflawn roesaw i chwithau eich dau ddyfod i gydgyfranogi â ni; rhaid eich bod mewn angen am rywbeth i'w fwyta eich dau erbyn hyn." Gwir oedd hynny; ac aethom i mewn, eisteddwyd wrth y bwrdd, yna gofynodd<noinclude><references/></noinclude> 0bda4fc0owkyp4ooieb10osvvdi2c5p 104 69354 138961 2025-06-09T02:59:51Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138961 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>yr hen frawd fendith ar y trugareddau, a dechreuai siarad yn grefyddol iawn, ei fod yn teimlo ei hun yn ymostwng yn hollol i drefn y Rhagluniaeth fawr oedd yn trefnu pob peth; nad oedd yn disgwyl dim yng wahanol, gan mai felly y rhyngai bodd y Penllywodraethwr. Buom gryn amser (o herwydd yr holl siarad) wrth y boreufwyd, a theimlwn yn wirioneddol ddrwg dros yr hen frawd a'i deulu, yn enwedig dros y plant ag oedd yno. Pan oeddym ar gychwyn allan, "O," meddai yr hen wr, "ein harferiad ni bob amser yw cynnal tipyn o wasanaeth crefyddol bob bore ar ol boreufwyd, sef darllen pennod a myned dipyn i weddi; ac os aroswch chwithau eich dau i gyduno â ni byddai yn dda iawn genyf. Teimlais ar unwaith, gan ein bod wedi cael ein porthi mor gysurus ganddo, mai gwell a gweddusach i ni aros iddo fyned drwy hynny o wasanaeth. Rhaid cyfaddef mai o barch i'r hen gyfaill, ac nid o herwydd bod genym ryw lawer o archwaeth at y gwaith, yr arosasom. Galwyd pawb yng nghyd, ymaflodd yntau yn y Beibl mawr, a darllenodd y bennod fwyaf y clywais son am dani erioed, gan wneyd sylwadau arni wrth fyned ym mlaen; aeth hynny i'r pen rywbryd, ac yna aethom ar ein gliniau; a dyna lle y bu yr hen greadur "yn amgylchynu môr a thir," ac yn son am Iuddewon a Chenhedloedd; daeth cyn y diwedd i erfyn am fendith "ar y ddau gyfaill ag oedd Rhagluniaeth wedi eu dwyn o dan ein cronglwyd;" a dyna y weddi wedi cyrhaedd yr Amen. Gwnaethom bob brys i fyned allan, a'r hen frawd gyda ni; ond, Ow! nid oedd yr un creadur byw i'w weled yn un man, ond rhyw chwech neu saith o wyddau ar y "grein"—yr oll wedi eu hysgubo ym-<noinclude><references/></noinclude> rgl6km9amzjg41h409n4jsej3im7o7y 104 69355 138962 2025-06-09T03:01:01Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138962 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>aith. Canfuais ar unwaith ein bod "wedi ein gwerthu" yn deg; collais bob rheolaeth ar fy nhymmerau, a bygythiais y rhoddwn y ffon oedd yn fy llaw ar gefn yr hen bryfyn. Chwarddai yntau yn iachus, yr hyn a'm cynhyrfai innau yn fwy o lawer; dywedais wrth y bachgen oedd gyda mi:—"Dos â'r gwyddau yna at eu gilydd, fel y byddo genym rywbeth i ddangos ein bod wedi bod yma." "Hysh, hwy lac," gwaeddai yr hen ddyn; a dyma y rhai hynny yn rhoi ysgrêch, ac yn cyd-godi ar eu hadenydd, a ffwrdd â hwy dros ben y tai a'r gwrychoedd na wyddai neb i ba le. Triniais yr hen ffermwr yn dda, a dannodais iddo ei ffug-grefyddolder a'i ystryw drygionus; ond atebai fi gyda phob hynawsedd, gan fy nghynghori "i gadw ac i lywodraethu fy nhymmerau yn well yn wyneb profedigaethau o'r fath," yr hyn a'm gyrrai innau yn saith gwaeth. Aethym oddi yno, fel y mae gwaethaf adrodd, dan dyngu a rhegu. Aeth yr ystori ar led, a chefais "hi yn fy nannedd," fel y dywedir, tra y bûm yn y swydd. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|LLIWIAU'R GWALLT.}} Y MAE O bwys i ddyn, ac i ddynion ereill hefyd, pa beth yw lliw ei wallt; canys, {{center block| <poem> Gwallt du, gofidus; Gwallt gwineu, dawnus; Gwallt melyn, lleuog; Gwallt coch, cynddeiriog. </poem> }} Ymddengys gan hynny mai'r gwallt mwyaf dymunol ei liw ydyw y gwinen. Yn amser y Mabinogion, gwallt melyn a gyfrifid yr harddwch mwyaf ar rian-<section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> qr9ji5hkuh9ym1hh81nty6garoiyika 138967 138962 2025-06-09T03:22:52Z AlwynapHuw 1710 138967 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>aith. Canfuais ar unwaith ein bod "wedi ein gwerthu" yn deg; collais bob rheolaeth ar fy nhymmerau, a bygythiais y rhoddwn y ffon oedd yn fy llaw ar gefn yr hen bryfyn. Chwarddai yntau yn iachus, yr hyn a'm cynhyrfai innau yn fwy o lawer; dywedais wrth y bachgen oedd gyda mi:—"Dos â'r gwyddau yna at eu gilydd, fel y byddo genym rywbeth i ddangos ein bod wedi bod yma." "Hysh, hwy lac," gwaeddai yr hen ddyn; a dyma y rhai hynny yn rhoi ysgrêch, ac yn cyd-godi ar eu hadenydd, a ffwrdd â hwy dros ben y tai a'r gwrychoedd na wyddai neb i ba le. Triniais yr hen ffermwr yn dda, a dannodais iddo ei ffug-grefyddolder a'i ystryw drygionus; ond atebai fi gyda phob hynawsedd, gan fy nghynghori "i gadw ac i lywodraethu fy nhymmerau yn well yn wyneb profedigaethau o'r fath," yr hyn a'm gyrrai innau yn saith gwaeth. Aethym oddi yno, fel y mae gwaethaf adrodd, dan dyngu a rhegu. Aeth yr ystori ar led, a chefais "hi yn fy nannedd," fel y dywedir, tra y bûm yn y swydd. <section begin="aaa"/><section end="aaa"/> <section begin="bbb"/>{{c|{{mawr|LLIWIAU'R GWALLT.}}}} Y MAE O bwys i ddyn, ac i ddynion ereill hefyd, pa beth yw lliw ei wallt; canys, {{center block| <poem> Gwallt du, gofidus; Gwallt gwineu, dawnus; Gwallt melyn, lleuog; Gwallt coch, cynddeiriog. </poem> }} Ymddengys gan hynny mai'r gwallt mwyaf dymunol ei liw ydyw y gwinen. Yn amser y Mabinogion, gwallt melyn a gyfrifid yr harddwch mwyaf ar rian-<section end="bbb"/><noinclude><references/></noinclude> 5nbuk4u503iuo8zw9z2eni7fj7wm9yb 104 69356 138963 2025-06-09T03:02:24Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138963 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>edd; a mynych y dywedir am danynt fod eu gwallt "cyn felyned a blodau'r banadl;" a soniwn ninnau, ddiweddariaid dirywiedig, weithiau am wallt plentyn tlws, ei fod "cyn felyned a'r olden." {{c|{{mawr|ORIAU'R FLWYDDYN.}}}} Y MAE rhai o'n rhigymau poblogaidd yn anghywir o barth ffaith, lle mae'r ffaith yn ddigon amlwg, ac o fewn cyrhaedd pob dyn a fyddo yn berchen ar synwyr cyffredin. Un o'r cyfeiliornadau gwerinaidd hyn sydd yng nghylch nifer yr oriau mewn blwyddyn, yr hwn sydd wedi myned dan ystrydeb yn y pennill canlynol: {{center block| <poem> "''Deunaw mil'' o oriau hirion Sydd ym mlwyddyn drom y galon, A saith gant, a thrigain hefyd, A thair awr a phedair mynyd." </poem> }} Sef yw hynny, mewn rhifnodau, 18763 o oriau, a 4 o fynydau:ac nid gwaeth i chwi geisio llusgo yr afanc allan o Lyn Llion na cheisio darbwyllo ambell ddyn nad oes cynnifer a hyn o oriau yng nghorff y flwyddyn; pryd nad oes, mewn gwirionedd, mo hanner hynny ynddi, yr hyn sydd ddigon hawdd i bawb ei ddarganfod. Gwyddys mai 365 o ddiwrnodau sy mewn blwyddyn, a 24 awr mewn diwrnod; llaosoger y rhai hyn â'u gilydd (365 x 24), a cheir y daill yn 8760; chwaneger at hyn y 6 awr sy dros ben y 365 o ddyddiau cyfain yn y flwyddyn, a cheir yr holl gyfanswm yn 8766, sef llai o gryn lawer na hanner y nifer a grybwyllir yn yr hen rigwm. Nid pell iawn o'r nod a fuasai dywedyd: {{center block| <poem> Y mae wyth fil o oriau O fewn blwyddyn drom y galon, A saith gant, a thrigain hefyd, A chwech awr, a phedair mynyd. </poem> }} Yn rhyw fodd neu gilydd, ymddengys i mi fod y Cymry i raddau yn gyffelyb i bobl y Dwyrain, yn analluog i amgyffred nifer pethau, os bydd y nifer hwnnw yn nifer mawr. Y mae mil, a myrdd, a miliwn, gellid meddwl, i ambell un braidd yn eiriau cyfystyr; ac o herwydd pa ham anfynych iawn y gellir ymddibynu yn gwbl ar gywirdeb rhifedi y cyfarfyddom a hwynt yn y cylchgronau a'r newyddiaduron Cymreig. Rhaid cyfaddef fod y dull Cymreig, neu yn hytrach y dull Celtig, o gyfrif yn un lled drwstan; ond nid yw mewn un modd mor drwstan ag i gyfreithloni un o bob cant o'r camsyniadau dybryd a welir yn britho ein cyfnodolion. Camsynied bychan mewn cymhariaeth, a wnaeth awdwr canu "Morgan Jones o'r Dolau," pan y dywedodd,<noinclude><references/></noinclude> r47dm93tpsfy89l0cxe8wxtepgbat73 104 69357 138964 2025-06-09T03:02:59Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 138964 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> "Mae saith milltir a saith ugain O Bont Llanbedr i Bont Llundain; Cerddwn rhai'n ar ben fy ngliniau Er mwyn Morgan Jones o'r Dolau; </poem> }} er bod yma ryw hanner can milltir o amryfusedd; yr hyn sy gryn lawer mewn nifer mor fychan a dau gant; canys nid oes llai na dau gan milltir faith "o Bont Llanbedr i Bont Llundain." {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> bmp7d9ml9z2in7xfrcpfkiynru8yumr 0 69359 138977 2025-06-09T04:38:26Z AlwynapHuw 1710 Dechrau tudalen newydd gyda "{{header | title =Ystên Sioned | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Morgan, Aberystwyth | translator = | editor = | section = | previous = | next = [[/Pennod Nesaf/]] | notes =I'w lawr lwytho ar gyfer darllenydd e-lyfrau gweler [[Ystên Sioned (testun cyfansawdd)]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-ri..." 138977 wikitext text/x-wiki {{header | title =Ystên Sioned | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Morgan, Aberystwyth | translator = | editor = | section = | previous = | next = [[/Pennod Nesaf/]] | notes =I'w lawr lwytho ar gyfer darllenydd e-lyfrau gweler [[Ystên Sioned (testun cyfansawdd)]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-right:10%;"> <pages index="Ysten Sioned.pdf" from=1 to=130 include=168 /> </div> ==Nodiadau== {{Cyfeiriadau}} {{PD-old}} [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:John Morgan, Aberystwyth]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Llyfrau'r 1880au]] [[Categori:Llên Gwerin]] b3g6njn7mhzb9tpm4orspoj3k02dcgh 138978 138977 2025-06-09T04:40:06Z AlwynapHuw 1710 138978 wikitext text/x-wiki {{header | title =Ystên Sioned (testun cyfansawdd) | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Morgan, Aberystwyth | translator = | editor = | section = | previous = | next = | notes =I'w darllen pennod wrth bennod gweler [[Ystên Sioned]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-right:10%;"> <pages index="Ysten Sioned.pdf" from=1 to=130 include=168 /> </div> ==Nodiadau== {{Cyfeiriadau}} {{PD-old}} [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:John Morgan, Aberystwyth]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Llyfrau'r 1880au]] [[Categori:Llên Gwerin]] [[Categori:Testunau cyfansawdd]] m4nfxa34xndpzjs3iezs4cpsnpg26vj 138989 138978 2025-06-09T05:41:47Z AlwynapHuw 1710 138989 wikitext text/x-wiki {{header | title =Ystên Sioned (testun cyfansawdd) | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Jones (Ivon) | translator = | editor = | section = | previous = | next = | notes =I'w darllen pennod wrth bennod gweler [[Ystên Sioned]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-right:10%;"> <pages index="Ysten Sioned.pdf" from=1 to=130 include=168 /> </div> ==Nodiadau== {{Cyfeiriadau}} {{PD-old}} [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:John Jones (Ivon) ]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Llyfrau'r 1880au]] [[Categori:Llên Gwerin]] [[Categori:Testunau cyfansawdd]] 635fb38akx4491fz8eyxn2cat4r2b2q 0 69360 138987 2025-06-09T04:58:22Z AlwynapHuw 1710 Dechrau tudalen newydd gyda "{{header | title =Ystên Sioned | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Morgan, Aberystwyth | translator = | editor = | section = | previous = | next = [[/Pennod Nesaf/]] | notes =I'w lawr lwytho ar gyfer darllenydd e-lyfrau gweler [[Ystên Sioned (testun cyfansawdd)]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-ri..." 138987 wikitext text/x-wiki {{header | title =Ystên Sioned | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Morgan, Aberystwyth | translator = | editor = | section = | previous = | next = [[/Pennod Nesaf/]] | notes =I'w lawr lwytho ar gyfer darllenydd e-lyfrau gweler [[Ystên Sioned (testun cyfansawdd)]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-right:10%;"> <pages index="Ysten Sioned.pdf" from=7 to=7 /> </div> ==Nodiadau== {{Cyfeiriadau}} {{PD-old}} [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:John Morgan, Aberystwyth]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Llyfrau'r 1880au]] [[Categori:Llên Gwerin]] t9a1h7r6dyqoaynkof8bnu9qqdou7t7 138988 138987 2025-06-09T05:41:17Z AlwynapHuw 1710 138988 wikitext text/x-wiki {{header | title =Ystên Sioned | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Jones (Ivon) | translator = | editor = | section = | previous = | next = [[/Pennod Nesaf/]] | notes =I'w lawr lwytho ar gyfer darllenydd e-lyfrau gweler [[Ystên Sioned (testun cyfansawdd)]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-right:10%;"> <pages index="Ysten Sioned.pdf" from=7 to=7 /> </div> ==Nodiadau== {{Cyfeiriadau}} {{PD-old}} [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:John Morgan, Aberystwyth]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Llyfrau'r 1880au]] [[Categori:Llên Gwerin]] rvggy8khyyo9f6mumgniwsqjdu7f9b2 138990 138988 2025-06-09T05:42:11Z AlwynapHuw 1710 138990 wikitext text/x-wiki {{header | title =Ystên Sioned | author =Daniel Silvan Evans | andauthor =John Jones (Ivon) | translator = | editor = | section = | previous = | next = [[/Pennod Nesaf/]] | notes =I'w lawr lwytho ar gyfer darllenydd e-lyfrau gweler [[Ystên Sioned (testun cyfansawdd)]] }} {| style="margin-left: auto; margin-right: auto; border: none;" |- | {{Wicipedia|Daniel Silvan Evans}} | {{Wicipedia|Ystên Sioned}} |} <div style="margin-left:10%; margin-right:10%;"> <pages index="Ysten Sioned.pdf" from=7 to=7 /> </div> ==Nodiadau== {{Cyfeiriadau}} {{PD-old}} [[Categori:Ystên Sioned]] [[Categori:Daniel Silvan Evans]] [[Categori:John Jones (Ivon)]] [[Categori:Llyfrau 1882]] [[Categori:Llyfrau'r 1880au]] [[Categori:Llên Gwerin]] jddlmu4kjcp8yzevsoeohnsm9jj2ph0