Wicidestun cywikisource https://cy.wikisource.org/wiki/Hafan MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Media Arbennig Sgwrs Defnyddiwr Sgwrs Defnyddiwr Wicidestun Sgwrs Wicidestun Delwedd Sgwrs Delwedd MediaWici Sgwrs MediaWici Nodyn Sgwrs Nodyn Cymorth Sgwrs Cymorth Categori Sgwrs Categori Tudalen Sgwrs Tudalen Indecs Sgwrs Indecs TimedText TimedText talk Modiwl Sgwrs modiwl 104 6742 143133 74849 2025-07-11T03:09:40Z AlwynapHuw 1710 143133 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="4" user="Brin Rees" /></noinclude>{{Center|CYFLWYNEDIG I}} {{Center|GOFFADWRIAETH FY NHAD A FY MAM.}} Bwriedid ar y cyntaf gyflwyno y llyfr hwn i goffadwriaeth fy mam yn unig, ond gan im golli fy nhad hefyd cyn ei ddygiad allan, yr wyf yn dymuno ei gyflwyno i goffadwriaeth y ddau. Ymadawodd fy mam â'r fuchedd hon yn Nolgellau, nos Sul, y 12ed o Fedi , 1875, a dodwyd hi i orwedd yn mynwent Capel Salem, Dolgellau, brydnhawn y dydd Iau dilynol. Ar ol mwy na phedair blynedd wedi, cymerwyd fy nhad hefyd ymaith gan angau, yn yr un dref, brydnhawn dydd Llun, y 5ed o Ebrill, 1880. A dodwyd yntau i orwedd wrth ochr fy mam , brydnhawn y dydd Iau canlynol. ::::::Eu hunig fab, ::::::::ROBERT PRYS MORRIS {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 71h41vh34izumbif59gohq25mxziive 104 6743 143134 12660 2025-07-11T03:09:55Z AlwynapHuw 1710 143134 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude><references/></noinclude> 10ansarm6f15g8ejc3xh9xlmnuxyjpz 2 10285 143118 142899 2025-07-11T01:24:50Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi eu prawfddarllen heb eu cyhoeddi */ 143118 wikitext text/x-wiki ==Wedi eu Cyhoeddi== {{Div col}} #[[Yr Efengyl yn ôl Sant Luc|Yr Efengyl yn ôl Sant Luc cyf William Morgan]] #[[Gemau Doethineb|Gemau Doethineb gan John Jones (Ioan Eifion)]] #[[Y Drws Agored|Y Drws Agored gan Robert Hughes Jones]] #[[Ffrwythau Dethol|Ffrwythau Dethol gan Ben Davies, Pant-teg]] #[[Straeon Gwerin Affrica|Straeon Gwerin Affrica gan Robert Griffith, Madagascar]] #[[Caneuon Mynyddog|Caneuon Mynyddog gan Richard Davies (Mynyddog)]] #[[Blagur y Gwanwyn a Chaneuon Ereill|Blagur y Gwanwyn a Chaneuon Ereill gan William J Richards]] #[[Pentre'r Plant|Pentre'r Plant gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Y Ddau Adda|Y Ddau Adda gan Dafydd Rhys Williams (Index)]] #[[Gweithiau Eben Fardd|Gweithiau Eben Fardd gol O. M. Edwards]] #[[Ystên Sioned|Ystên Sioned gan Daniel Silvan Evans a John Jones (Ivon)]] #[[Gwilym a Benni Bach|Gwilym a Benni Bach gan William Llewelyn Williams]] #[[Bugail y Bryn|Bugail y Bryn gan Moelona]] #[[Bil y Gymraeg ac Addysg|Bil y Gymraeg ac Addysg (Cymru) 2025 gan Senedd Cymru]] #[[Y Fainc Sglodion|Y Fainc Sglodion gan John William Jones]] #[[Beirdd y Berwyn 1700-1750|Beirdd y Berwyn 1700-1750 gol O. M. Edwards]] #[[Y Geilwad Bach|Y Geilwad Bach gan Lewis Davies, y Cymer]] #[[Murmuron Awen|Murmuron Awen gan Robert Roberts (Gwaenfab)]] #[[Clawdd Terfyn|Clawdd Terfyn gan Robert Dewi Williams]] #[[Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol II|Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol II gan Owen Wynne Jones (Glasynys)]] #[[Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol I|Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol I gan Owen Wynne Jones (Glasynys)]] #[[Cofiant, neu Hanes bywyd a marwolaeth y Parch. Thomas Jones, Dinbych|Cofiant y Parch. Thomas Jones, Dinbych gan Thomas Jones, Dinbych]] #[[Chydig ar Gof a Chadw|Chydig ar Gof a Chadw gan William Thomas Edwards (Gwilym Deudraeth)]] #[[Hugh Owen Bronyclydwr Apostol y Gogledd|Hugh Owen Bronyclydwr Apostol y Gogledd gan Zachary Mather]] #[[Siôn Gymro (llyfr)|Siôn Gymro (llyfr) gan Ben Davies, Pant-teg]] #[[Cofiant Watcyn Wyn|Cofiant Watcyn Wyn gan Penar Griffiths]] #[[Yr Awen Barod|Yr Awen Barod gan William Thomas Edwards (Gwilym Deudraeth)]] #[[Goronwy ar Grwydr 1, Italia Dlos|Goronwy ar Grwydr 1, Italia Dlos gan Goronwy Jones, Prestatyn]] #[[Hunangofiant Tomi|Hunangofiant Tomi gan Edward Tegla Davies]] #[[Caniadau (T. Gwynn Jones)|Caniadau gan T. Gwynn Jones]] #[[Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1|Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf 1 (Mynwy, Meirion, Maldwyn) gan gan Thomas Rees a John Thomas]] #[[Hanes Gwareiddiad|Hanes Gwareiddiad gan Gwilym Arthur Edwards]] #[[Dail y Dderwen|Dail y Dderwen gan William J Richards]] #[[Hanes Bywyd (Dic Aberdaron a Twm o'r Nant)|Hanes Bywyd (Dic Aberdaron a Twm o'r Nant) gol Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Am dro i Fadagascar|Am dro i Fadagascar gan Daniel Owen Jones]] #[[Cerddoriaeth yng Nghymru (Cyfres Pobun)|Cerddoriaeth yng Nghymru (Cyfres Pobun) gan Idris Lewis]] #[[Caniadau Gwili|Caniadau Gwili gan John Jenkins (Gwili)]] #[[Yng Ngwres y Dydd|Yng Ngwres y Dydd gan Joseph Jones (J. J. Drefnewydd)]] #[[Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill|Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill gan T. Gwynn Jones]] #[[Ymadawiad Arthur a Chaniadau Eraill|Ymadawiad Arthur a Chaniadau Eraill gan T. Gwynn Jones]] #[[Hanes y Lleuad|Hanes y Lleuad ffug awdur Syr John Herschel]] #[[Llinell neu Ddwy|Llinell neu Ddwy gan John Jones (Ioan Brothen)]] #[[Yn Llefaru Eto|Yn Llefaru Eto gan Anhysbys]] #[[Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III|Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III gan Emrys ap Iwan]] #[[Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf II|Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf II gan Emrys ap Iwan]] #[[Methodistiaeth Cymru Cyfrol I|Methodistiaeth Cymru Cyfrol I gan John Hughes, Lerpwl]] #[[Y Trefedigaethau|Y Trefedigaethau gan Ifor Leslie Evans]] #[[Telyn Bywyd|Telyn Bywyd gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Cathlau Bore a Nawn|Cathlau Bore a Nawn gan Owen Griffith Owen (Alafon)]] #[[Derwyn neu Pob Pant a Gyfodir (Nofel)|Derwyn neu Pob Pant a Gyfodir (Nofel) gan Robert David Morris]] #[[Ifor Owen (nofel)|Ifor Owen (nofel) gan Henry Emlyn Thomas (Emlyn)]] #[[Ysgrifau (John Breese Davies)|Ysgrifau gan John Breese Davies]] #[[Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf I|Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf I gan Emrys ap Iwan]] #[[Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig|Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig gan Thomas Jones-Humphreys]] #[[Rheinallt ab Gruffydd (Rhamant)|Rheinallt ab Gruffydd (Rhamant) gan Isaac Foulkes]] #[[Y Ddau Frawd|Y Ddau Frawd gan Nel Wyn (sef Llew Tegid)]] #[[Anturiaethau Robinson Crusoe|Anturiaethau Robinson Crusoe cyf gan William Rowlands, Porthmadog]] #[[Cofiant D Emlyn Evans|Cofiant D Emlyn Evans gan Evan Keri Evans]] #[[Telynegion (Silyn a Gruffydd)|Telynegion gan R Silyn Roberts a W. J. Gruffudd]] #[[Gwaith Hugh Jones, Maesglasau|Gwaith Hugh Jones, Maesglasau gol O. M. Edwards]] #[[Y Cwm Unig a Chaniadau Eraill|Y Cwm Unig a Chaniadau Eraill gan Dewi Emrys]] #[[Beddau'r Proffwydi (drama)|Beddau'r Proffwydi (drama) gan W. J. Gruffydd ]] #[[Storio a Chadw dogfennau Ewyllys Crynodeb Gweithredol o Ymateb y Llywodraeth]] #[[Storio a chadw dogfennau ewyllys gwreiddiol. Ymgynghoriad|Storio a chadw dogfennau ewyllys gwreiddiol. Ymgynghoriad gan Lywodraeth y DU]] #[[Nansi'r Dditectif|Nansi'r Dditectif gan Owain Llew Rowlands]] #[[Cyfrol Goffa Richard Bennett|Cyfrol Goffa Richard Bennett gol. D Teifgar Davies]] #[[Brut y Tywysogion (Ab Owen)|Brut y Tywysogion (Ab Owen) gol O. M. Edwards]] #[[Cymru Newydd, Hanes Y Wladva Gymreig|Cymru Newydd, Hanes Y Wladva Gymreig gan Lewis Jones, Plas Hedd]] #[[Gwaith Huw Morus|Gwaith Huw Morus gan Huw Morus (Eos Ceiriog)]] #[[Wat Emwnt|Wat Emwnt gan Lewis Davies, y Cymer]] #[[John Ceiriog Hughes: ei Fywyd, ei Athrylith, a'i Waith|John Ceiriog Hughes: ei Fywyd, ei Athrylith, a'i Waith gan Llyfrbyf]] #[[Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil)|Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil) gan Evan Evans (Ieuan Glan Geirionydd)]] #[[Adgof am Ieuan Glan Geirionnydd|Adgof am Ieuan Glan Geirionnydd gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Caniadau Barlwydon Llyfr 1|Caniadau Barlwydon Llyfr 1 gan Robert John Davies (Barlwydon)]] #[[Barlwydon (Cymru 1896)]] #[[Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig|Huw Huws neu y Llafurwr Cymreig gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo)]] #[[Llewelyn Parri (nofel)|Llewelyn Parri (nofel) gan Lewis William Lewis (Llew Llwyfo)]] #[[Caniadau Owen Lewis (Glan Cymerig)|Caniadau gan Owen Lewis (Glan Cymerig)]] #[[Hanes Llangeitho a'i hamgylchoedd|Hanes Llangeitho a'i hamgylchoedd gan David Morgan, Llangeitho]] #[[Hanes dechreuad a chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Ngwrecsam|Hanes dechreuad a chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Ngwrecsam gan Edward Francis]] #[[Gwaith Dewi Wyn|Gwaith Dewi Wyn gol O. M. Edwards]] #[[Cofiant John Williams (I ab Ioan) Aberduar|Cofiant John Williams (I ab Ioan) Aberduar gan John Davies, Llandysul]] #[[Athrylith Ceiriog|Athrylith Ceiriog gan Howell Elvet Lewis (Elfed)]] #[[Telyn Seion sef Pedwar ar Bymtheg o Garolau Nadolig|Telyn Seion sef Pedwar ar Bymtheg o Garolau Nadolig gol. Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Gwaith Iolo Goch|Gwaith Iolo Goch gol Thomas Matthews]] #[[Cofiant am y Parch. Richard Humphreys, Dyffryn|Cofiant am y Parch. Richard Humphreys, Dyffryn gan Griffith Williams, Talsarnau]] #[[Gwaith Sion Cent|Gwaith Sion Cent gol Thomas Matthews]] #[[Dyddanwch yr Aelwyd|Dyddanwch yr Aelwyd gan Hughes a'i Fab, Wrecsam]] #[[Gwaith Ieuan Brydydd Hir|Gwaith Ieuan Brydydd Hir gol O. M. Edwards]] #[[Gwaith yr Hen Ficer|Gwaith yr Hen Ficer gol O. M. Edwards]] #[[Am Dro i Erstalwm|Am Dro i Erstalwm gan Index]] #[[Bro fy Mebyd a Chaniadau Eraill|Bro fy Mebyd a Chaniadau Eraill gan Humphrey Jones (Bryfdir)]] #[[Ceiriog a Mynyddog|Ceiriog a Mynyddog gan John Morgan Edwards]] #[[Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon|Crynodeb o Hanes Dechreuad a Chynydd yr Eglwysi Annibynol yn Mon gan William Williams (Cromwell)]] #[[Awdl Dinyster Jerusalem|Awdl Dinyster Jerusalem gan Eben Fardd]] #[[Nedw|Nedw gan Edward Tegla Davies]] #[[Dros y Gamfa|Dros y Gamfa gan Fanny Edwards]] #[[Diwrnod yn Nolgellau|Diwrnod yn Nolgellau gan Robert Thomas Williams (Trebor Môn)]] #[[Awdl ar yr Adgyfodiad (Ieuan Ionawr)|Awdl ar yr Adgyfodiad gan Evan Jones (Ieuan Ionawr)]] #[[Cofiant y Diweddar Barch W Williams o'r Wern|Cofiant y Diweddar Barch W Williams o'r Wern gan William Rees (Gwilym Hiraethog)]] #[[Tri Wyr o Sodom a'r Aipht|Tri Wyr o Sodom a'r Aipht gan William Williams, Pantycelyn]] #[[F'Ewythr Tomos: cân ddyri|F'Ewythr Tomos: cân ddyri gan Eben Fardd]] #[[Hynafiaethau Nant Nantlle|Hynafiaethau Nant Nantlle gan William Robert Ambrose]] #[[Bywyd y Parch. Ebenezer Richard|Bywyd y Parch. Ebenezer Richard gan Henry ac Edward W Richard]] #[[Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion|Traethawd ar Enwogion Swydd Feirion gan Edward Davies (Iolo Meirion)]] #[[Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i Henwogion|Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i Henwogion gan Edward Davies, Penmorfa]] #[[Wil Ellis, Porthmadog-Cymru Cyf 29 1905]] #[[Hanes Niwbwrch|Hanes Niwbwrch gan Owen Williamson]] #[[Teulu Bach Nantoer|Teulu Bach Nantoer gan Moelona]] #[[Barddoniaeth Goronwy Owen (gol Llyfrbryf)|Barddoniaeth Goronwy Owen gol Isaac Foulkes (Llyfrbryf)]] #[[Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I|Y Tadau Methodistaidd Cyfrol I gan John Morgan Jones]] #[[Hwian-gerddi Cymraeg F' Ewyrth Huw|Hwian-gerddi Cymraeg F' Ewyrth Huw gan O. M. Edwards]] #[[Hanes Tredegar ynghyd a Braslun o Hanes Pontgwaithyrhaiarn|Hanes Tredegar ynghyd a Braslun o Hanes Pontgwaithyrhaiarn gan David Morris (Eiddil Gwent)]] #[[Hanes Sir Fôn|Hanes Sir Fôn gan Thomas Pritchard, ('Rhen Graswr Eleth)]] #[[Holl Waith Barddonol Goronwy Owen|Holl Waith Barddonol Goronwy Owen gol Isaac Foulkes]] #[[Adgofion am John Elias|Adgofion am John Elias gan Richard Parry (Gwalchmai)]] #[[Tro Trwy'r Wig|Tro Trwy'r Wig gan Richard Morgan (1854-1939)]] #[[Gyda'r Hen Feirdd, Carneddog|Gyda'r Hen Feirdd, Carneddog gan Richard Griffith (Carneddog)]] #[[Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785)|Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785) gan Owen Gaianydd Williams]] #[[Dafydd Jones o Drefriw, Cymru 1903]] #[[John Evans, Eglwysbach (Cymru 1897)|John Evans, Eglwysbach (Cymru 1897) gan Walter Daniel]] #[[Awdlau Coffadwriaethol am Y Parch Goronwy Owain|Awdlau Coffadwriaethol am Y Parch Goronwy Owain gan y Gwyneddigion]] #[[Cerdd coffa Goleufryn|Cerdd coffa Goleufryn gan J. T. Job]] #[[Adgofion am Goleufryn|Adgofion am Goleufryn gan Evan Williams, Llanfrothen]] #[[Goronwy Owen a'r Morrisiaid|Goronwy Owen a'r Morrisiaid gan Owen Gaianydd Williams]] #[[Yr Efengyl yn ôl Sant Marc|Yr Efengyl yn ôl Sant Marc gan y Fibl Gymdeithas Americanaidd (1894)]] #[[Llythyrau Goronwy Owen|Llythyrau Goronwy Owen gol John Morris-Jones]] #[[Diliau Meirion Cyf I|Diliau Meirion Cyf I gan gan Morris Davies (Meurig Ebrill)]] #[[Cyfarwyddiadau at brynu cadw a magu moch|Cyfarwyddiadau at brynu cadw a magu moch gol Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Gwaith Joshua Thomas|Gwaith Joshua Thomas gol O M Edwards]] #[[Glan Cledwen (Cymru 15 Rhagfyr 1897)]] #[[Dringo'r Andes|Dringo'r Andes gan Eluned Morgan]] #[[Naw Mis yn Nghymru|Naw Mis yn Nghymru gan Owen Griffith (Giraldus)]] #[[Ysgrifau Puleston|Ysgrifau Puleston gan John Puleston Jones]] #[[Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau|Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau gan Robert Thomas (Ap Vychan)]] #[[Rhigymau'r Ffordd Fawr|Rhigymau'r Ffordd Fawr gan Dewi Emrys]] #[[Coffadwriaeth, neu Hanes Byr o fywyd a Marwolaeth y Parchedig John Williams|Coffadwriaeth y Parch John Williams, Pantycelyn gan Maurice Davies, Llanfair-ym-Muallt]] #[[Fy Mhererindod Ysbrydol|Fy Mhererindod Ysbrydol gan Evan Keri Evans]] #[[Yr Efengyl yn ôl Sant Matthew|Yr Efengyl yn ôl Sant Matthew gan y Fibl Gymdeithas Americanaidd (1894)]] #[[Beirdd y Bala|Beirdd y Bala gol O. M. Edwards]] #[[Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr)|Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr) gol O. M. Edwards]] #[[Can newydd yn rhoddi hanes dienyddiad Richard Lewis|Can newydd yn rhoddi hanes dienyddiad Richard Lewis gan Dic Dywyll]] #[[Gwyllllis yn Nayd|Gwyllllis yn Nayd gan Dr William Price]] #[[Gwroniaid y Ffydd|Gwroniaid y Ffydd gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Tanchwa yn Cilfynydd|Tanchwa yn Cilfynydd baled gan awdur Anhysbys]] #[[Damwain echrydus Glofa Carnant, Cwmaman, Sir Gaerfyrddin]] #[[Blodau Drain Duon|Blodau Drain Duon gan Thomas Jacob Thomas (Sarnicol)]] #[[Telyn Dyfi|Telyn Dyfi gan Daniel Silvan Evans]] #[[Cyfrinach y Dwyrain|Cyfrinach y Dwyrain gan David Cunllo Davies]] #[[Oriau yn y Wlad|Oriau yn y Wlad gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Branwen Ferch Llŷr (Tegla)|Branwen Ferch Llŷr (Tegla) gan Edward Tegla Davies]] #[[Prif Feirdd Eifionydd|Prif Feirdd Eifionydd gan Edward David Rowlands]] #[[Deddf Plant (Diddymu Amddiffyniad Cosb Resymol)(Cymru) 2020]] #[[Rhys Llwyd y Lleuad|Rhys Llwyd y Lleuad gan E Tegla Davies]] #[[Oriau Gydag Enwogion|Oriau Gydag Enwogion gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Byr Gofiant am Naw a Deugain o Weinidogion Ymadawedig Sir Aberteifi|Byr Gofiant am Naw a Deugain o Weinidogion Ymadawedig Sir Aberteifi gan John Evans, Abermeurig]] #[[Hanes Alexander Fawr|Hanes Alexander Fawr gan Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf I|Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf I gan Emrys ap Iwan]] #[[Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf II|Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf II gan Emrys ap Iwan]] #[[Y Lleian Lwyd|Y Lleian Lwyd gan Moelona]] #[[Cenadon Hedd|Cenadon Hedd gan William Jones, Cwmaman]] #[[Dagrau Hiraeth|Dagrau Hiraeth gan William Jones, Pontsaeson]] #[[Saith o Farwnadau|Saith o Farwnadau gan William Williams, Pantycelyn]] #[[Storïau o Hanes Cymru cyf I|Storïau o Hanes Cymru cyf I gan Moelona]] #[[Traethawd bywgraffyddol a beirniadol ar fywyd ac athrylith Lewis Morris|Traethawd bywgraffyddol a beirniadol ar fywyd ac athrylith Lewis Morris gan Griffith Jones (Glan Menai)]] #[[Hanes Bywyd Pio Nono|Hanes Bywyd Pio Nono gan Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Caniadau Watcyn Wyn|Caniadau Watcyn Wyn gan Watkin Hezekiah Williams (Watcyn Wyn)]] #[[Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth|Cofiant y Parch Thomas Edwards, Cwmystwyth gan John Evans, Abermeurig]] #[[Gwrid y Machlud|Gwrid y Machlud gan Richard Jones (Ap Alun Mabon)]] #[[Yr Hwiangerddi (O M Edwards)|Yr Hwiangerddi gan O M Edwards]] #[[Noson o Farrug|Noson o Farrug gan Robert Griffith Berry]] #[[Meini Gwagedd|Meini Gwagedd gan James Kitchener Davies]] #[[Y Tri Brenin o Gwlen]] #[[Hanes Methodistiaeth Arfon-Caernarvon|Hanes Methodistiaeth Arfon-Caernarvon gan William Hobley]] #[[Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903)|Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903) gan Evan Keri Evans]] #[[Rhobat Wyn|Rhobat Wyn gan Awena Rhun]] #[[Cofiant y Parch Isaac Morgan Harry|Cofiant y Parch Isaac Morgan Harry gan Thomas Lewis Jones, Machen]] #[[Tanchwa y Mardy - Mercher, Rhagfyr 23, 1885; 80 wedi eu lladd]] #[[Cerddi Hanes|Cerddi Hanes gan Thomas Gwynn Jones]] #[[Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur|Ieuan Gwyllt, Ei Fywyd, Ei Lafur gan John Eiddion Jones]] #[[Patrymau Gwlad|Patrymau Gwlad gan Thomas Jacob Thomas (Sarnicol)]] #[[David Williams y Piwritan|David Williams y Piwritan gan Richard Thomas, Bontnewydd]] #[[Cofiant y diweddar Barch Evan Rowlands, Ebenezer, Pontypwl|Cofiant y diweddar Barch Evan Rowlands, Ebenezer, Pontypwl gan Ellis Hughes, Penmaen]] #[[Cofiant Darluniadol Y Parch William Williams o'r Wern|Cofiant Darluniadol Y Parch William Williams o'r Wern gan David Samuel Jones]] #[[Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price|Bywgraffiad y diweddar barchedig T. Price gan Benjamin Evans (Telynfab)]] #[[Llyfr Haf|Llyfr Haf gan Owen Morgan Edwards]] #[[Drych y Prif Oesoedd (Detholiad 1896)|Drych y Prif Oesoedd (Detholiad 1896) gol O. M. Edwards]] #[[Hanes Methodistiaeth Arfon-Waenfawr|Hanes Methodistiaeth Arfon-Waenfawr gan William Hobley]] #[[Beryl|Beryl gan Elizabeth Mary Jones (Moelona)]] #[[Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog|Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog gan William Hobley]] #[[Breuddwydion Myfanwy|Breuddwydion Myfanwy gan Elizabeth Mary Jones (Moelona)]] #[[Lloffion o'r Mynwentydd|Lloffion o'r Mynwentydd gan Thomas Rowland Roberts (Asaph)]] #[[Cofiant y diweddar Barch Robert Everett|Cofiant y diweddar Barch Robert Everett gan David Davies (Dewi Emlyn)]] #[[Y Wen Fro|Y Wen Fro gan Ellen Evans]] #[[Cerrig y Rhyd|Cerrig y Rhyd gan Winnie Parry]] #[[Gwaith Edward Richard|Gwaith Edward Richard gan Edward Richard, Ystrad Meurig]] #[[Bywyd Ieuan Gwynedd Ganddo Ef Ei Hun]] #[[Humphrey Jones a Diwygiad 1859|Humphrey Jones a Diwygiad 1859 gan Evan Isaac]] #[[Adgofion Andronicus|Adgofion Andronicus gan John Williams Jones (Andronicus)]] #[[Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill|Teithiau a Helyntion Meurig Ebrill gan Morris Davies (Meurig Ebrill)]] #[[Cofiant Richard Jones Llwyngwril|Cofiant Richard Jones Llwyngwril gan Evan Evans, Llangollen]] #[[Profiadau Pellach|Profiadau Pellach gan G M Ll Davies]] #[[Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol]] #[[Hanes y Bibl Cymraeg|Hanes y Bibl Cymraeg gan Thomas Levi]] #[[Pererindod Heddwch|Pererindod Heddwch, G M Ll Davies]] #[[Tan yr Enfys|Tan yr Enfys gan D J Lewis Jenkins]] #[[Yr Ogof|Yr Ogof gan T Rowland Hughes]] #[[Syr Owen M Edwards Detholiad o'i Ysgrifau]] #[[Profedigaethau Enoc Huws (1939)]] #[[Dyddgwaith|Dyddgwaith gan Thomas Gwynn Jones]] #[[Salm i Famon a Marwnad Grey|Salm i Famon a Marwnad Grey gan John Morris-Jones]] #[[Madam Wen|Madam Wen gan William David Owen]] #[[Dan Gwmwl|Dan Gwmwl gan Awena Rhun]] #[[Atgofion am Dalysarn]] #[[Cerddi'r Bwthyn|Cerddi'r Bwthyn gan Dewi Emrys]] #[[Capelulo]] #[[Y Pennaf Peth]] #[[Goronwy Owen - Detholiad o'i Farddoniaeth]] #[[Yr Hen Lwybrau|Yr Hen Lwybrau gan John Davies (Isfryn)]] #[[Gwaith Gwilym Marles]] #[[Gwaith ap Vychan]] #[[Gwaith Gwilym Hiraethog]] #[[Cadeiriau Enwog]] #[[Y Cychwyn]] #[[Cofiant Hwfa Môn]] #[[Hynafiaethau Edeyrnion]] #[[Aildrefniad Cymdeithas]] #[[Ar y Groesffordd]] #[[Astudiaethau T Gwynn Jones]] #[[Bil Cymru Atebolrwydd a Grymuso Ariannol 2014]] #[[Brethyn Cartref]] #[[Brithgofion]] #[[Bywyd a Chan Tomos Efans (Cyndelyn)]] #[[Bywyd a Gwaith Henry Richard AS]] #[[Bywyd a Llafur John Wesley]] #[[Bywyd a gweithiau Azariah Shadrach]] #[[Cân neu Ddwy]] #[[Caniadau'r Allt]] #[[Caniadau Buddug]] #[[Caniadau ac ati]] #[[Cartrefi Cymru, O. M. Edwards]] #[[Catherine Prichard (Buddug), Cymru, Cyfrol 39, 1910]] #[[Catiau Cwta]] #[[Cerddi'r Eryri]] #[[Cerddi a Baledi]] #[[Ceris y Pwll]] #[[Chwedlau'r Aelwyd]] #[[Clych Adgof - penodau yn hanes fy addysg]] #[[Coelion Cymru]] #[[Cofiant Dafydd Rolant, Pennal]] #[[Cofiant Daniel Owen: ynghyd a Sylwadau ar ei Ysgrifeniadau]] #[[Cwm Eithin]] #[[Cyflafan Ofnadwy Dolgellau]] #[[Cymeriadau (T. Gwynn Jones)]] #[[Cymru Fu]] #[[D Rhagfyr Jones (o Dywysydd y Plant 1901)]] #[[Daff Owen]] #[[Dau faled gan John Jones (Jac Glan-y-gors)]] #[[Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc|Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc gan Francis Jones, Abergele]] #[[Deddf Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Ieithoedd Swyddogol) 2012]] #[[Diarhebion Cymru]] #[[Drama Rhys Lewis]] #[[Drych yr Amseroedd]] #[[Er Mwyn Cymru]] #[[Griffith Ellis Bootle, Cymru Cyf 23, 1902]] #[[Gwaith Dewi Wnion]] #[[Gwaith Alun]] #[[Gwaith Ann Griffiths]] #[[Gwaith Ceiriog]] #[[Gwaith Dafydd ap Gwilym]] #[[Gwaith John Davies]] #[[Gwaith John Hughes]] #[[Gwaith John Thomas]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 1]] #[[Gwaith Mynyddog Cyfrol 2]] #[[Gwaith S.R.]] #[[Gwaith Thomas Griffiths]] #[[Gweledigaethau Y Bardd Cwsg (Silvan Evans 1865)]] #[[Gwialen Fedw Fy Mam]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf I]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I]] #[[Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II]] #[[Hanes Pedr Fawr, Ymerawdwr Rwssia]] #[[Hanes bywyd Thomas Edwards bardd gynt o'r Nant]] #[[Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo]] #[[Hanes Bywyd ac Anturiaethau Dr Livingstone]] #[[Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai]] #[[Hanes y Wladfa Gymreig yn Patagonia]] #[[Hen Gymeriadau Dolgellau]] #[[Hynafiaethau Edeyrnion]] #[[I'r Aifft ac yn Ol]] #[[Llenyddiaeth Fy Ngwlad]] #[[Lewsyn yr Heliwr (nofel)]] #[[Llio Plas y Nos]] #[[Llyfr Del]] #[[Llyfr Nest]] #[[Llyfr Owen]] #[[Mabinogion J M Edwards Cyf 1]] #[[Mabinogion J M Edwards Cyf 2]] #[[Mary Jones y Gymraes fechan heb yr un Beibl]] #[[Mesur Addysg (Cymru) 2011]] #[[Mesur Diogelwch ar Gludiant i Ddysgwyr (Cymru) 2011]] #[[Mesur Gwneud Iawn am Gamweddau'r GIG (Cymru) 2008]] #[[Mesur Teithio gan Ddysgwyr (Cymru) 2008]] #[[O Law i Law]] #[[Oll synnwyr pen Kembero ygyd]] #[[Penillion Telyn Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Plant Dic Sion Dafydd]] #[[Rhai o Gymry Lerpwl]] #[[Rhamant Bywyd Lloyd George]] #[[Rhan o waith mewn Cernyweg Canol (Add. Ch. 19491)]] #[[Rhodd Mam i'w Phlentyn]] #[[Rhyfeddodau'r Cread]] #[[Adolygiad o lyfr Sadie "Twilight Hours"]] #[[Seren Tan Gwmwl]] #[[Storïau Mawr y Byd]] #[[Straeon y Pentan]] #[[Sŵn y Gwynt Sy'n Chwythu]] #[[Tanchwa ddychrynllyd yn Nyffryn Rhondda, ger Pontypridd]] #[[Telynegion Maes a Môr]] #[[Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd]] #[[Traethawd ar Gaio a'i Hynafiaethau]] #[[Traethawd ar Hanes Plwyf Merthyr]] #[[Tro Trwy'r Gogledd]] #[[Tro i'r De]] #[[Tro yn Llydaw]] #[[Trwy India'r Gorllewin]] #[[Twm o'r Nant Cyf II (ab Owen)]] #[[William Jones (Nofel)]] #[[Y Cywyddwyr Llyfrau'r Ford Gron]] #[[Y Gelfyddyd Gwta]] #[[Y Siswrn]] #[[Yn y Wlad]] #[[Yny lhyvyr hwnn]] #[[Yr Hwiangerddi (O M Edwards)]] #[[Yr Hynod William Ellis, Maentwrog]] #[[Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala]] #[[Ysgrifau (Dewi Emrys)]] #[[Yr Eneth Ga'dd ei Gwrthod]] #[[Myfyrdod mewn mynwent|Myfyrdod mewn mynwent gan John Parry, Llaneilian]] #[[Dyrif etholiadol Ceredigion 1892]] #[[Canmlwyddiant Marwolaeth y Parch. John Wesley, M.A., Mawrth 3ydd, 1891]] #[[Er cof am Joseph Meredith, Adelaide Villa, Llandudno|Er cof am Joseph Meredith, Adelaide Villa, Llandudno D. S. Thomas (Glan Pair)]] #[[Deuddeg penill coffadwriaethol i'r diweddar Barch. John Hughes, Carneddau|Deuddeg penill coffadwriaethol i'r diweddar Barch. John Hughes, Carneddau gan Ellis Isfryn Williams]] #[[Hanes Brwydr Waterloo|Hanes Brwydr Waterloo gan Hugh Humphreys, Caernarfon]] #[[Galar gan, er coffadwriaeth am y ddamwain yn ngwaith glo Landshipping Chwefror 14eg, 1844]] #[[Galargan ar ol y Mochyn Du]] #[[Baledi-Cwynfan y Morwr a Deio Bach]] #[[Marwnad er coffadwriaeth am y diweddar Barch John Elias]] #[[William Morgan, Pant, Dowlais (Trysorfa y Plant)]] #[[Hen Fibl Fawr fy Mam]] #[[Tanchwa ofnadwy yn Abersychan]] #[[Y Ffeiriau Hynotaf yn Ddeuddeg Sir Cymru]] #[[Henry Kirke White (Trysorfa y Plant Ebrill 1891)]] #[[Mynwy yng Nghymru (Cymru Cyf X Rhif 57)]] #[[Rhanau o'r Corff (Fanny Edwards)]] #[[Thomas Matthews, Cymru, Chwefror 1917]] #[[Huw Morus—Dadorchuddiad Ei Golofn Goffadwriaethol, Pont Y Meibion, Awst 26 1909]] #[[Owain Aran (erthyglau Cymru 1909)]] # [[Lewys Aran (Cymru Tachwedd 1918)]] #[[Owen R Lewis (Glan Cymerig) Perl y Plant 1910]] #[[John Puleston Jones (Trysorfa y Plant 1906)]] #[[Dafydd Jones o Gaio (Cymru 1898)|Dafydd Jones o Gaio (Cymru 1898) gan David Cunllo Davies]] #[[Fel y gwelais Arglwyddes Llanofer]] #[[Ioan Madog (Cymru 1896)]] #[[Llofruddiaeth Thomas Watkins gan Benjamin Jones, Aberdâr 1866]] # [[Ròseen-Dhu|Ròseen-Dhu gan William Sharp (Fiona Macleod) wedi'i gyfieithu gan Owen Griffith Owen (Alafon)]] #[[Son-days (Henry Vaughan)|Son-days gan Henry Vaughan wedi'i gyfieithu gan Robert David Rowland (Anthropos)]] #[[Can Coffadwriaethol Tanymarian|Can Coffadwriaethol Tanymarian gan John Henry Hughes (Ieuan o Leyn)]] #[[Morwynion Glan Meirionydd|Morwynion Glan Meirionydd gan Lewis Morris (Llewelyn Ddu o Fôn)]] #[[A Poison Tree gan William Blake|A Poison Tree gan William Blake wedi'i gyfieithu gan John Jenkins (Gwili)]] #[[Dewi Idris (Cymru 1899)|Dewi Idris (Cymru 1899) gan Carneddog]] #[[John Jones (Ioan Eifion) Cymru 1896]] #[[Cwyn Lewis Rees a'i chwaer Ann am eu halltuddiaeth am ladrad yn Nolgellau|Cwyn Lewis Rees a'i chwaer Ann am eu halltuddiaeth am ladrad yn Nolgellau gan John Jones (Pyll)]] #[[Llofruddiaeth Caerfyrddin, Thomas yn cael ei grogi]] #[[Baled am drychineb gwaith glo Dinas y Cymer, Pontypridd, 1844]] #[[Baled am bechod William Evan, Trefddyn (1737)]] {{Div col end}} ==Wedi eu cyhoeddi heb sgan== #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Pascon Agan Arluth]] #[[Cyfieithiadau o gerddi i'r Gymraeg]] #[[Y Tri Brenin o Gwlen]] ==Wedi eu prawfddarllen heb eu cyhoeddi== {{Div col}} # [[Enwogion Ceredigion]] # [[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] # [[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I.djvu]] # [[Indecs:Ystoriau Siluria.djvu]] {{Div col end}} ==Rhannau wedi eu cyhoeddi== #[[Enwogion Sir Aberteifi]] 13/187 #[[Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion Cymru 1867-Cyf I]] 31/683 ==Angen eu prawfddarllen== {{Div col}} #[[Indecs:Blodau'r Gynghanedd.djvu]] #[[Indecs:Rhwng Gwg a Gwên.djvu]] #[[Indecs:Llyfr y Ddau Dwyll.djvu]] #[[Indecs:Llyfr y Ddau Brawf.djvu]] #[[Indecs:Llyfr y Dyn Pren.djvu]] #[[Indecs:Llyfr Pawb.djvu]] #[[Indecs:Album Aberhonddu.djvu]] #[[Indecs:Yr Ysgol Gymraeg.djvu]] #[[Indecs:Beirdd a Bardd-rin Cymru Fu.djvu]] #[[Indecs:Elfennau Beirniadaeth Lenorol.djvu]] #[[Indecs:John Jones (Ioan Eifion) Cymru 1896.djvu]] #[[Indecs:Dafydd ab Gwilym o Fuallt.djvu]] #[[Indecs:John Wesley, ei fywyd a'i llafur.djvu]] (angen ei ail lwytho) #[[Indecs:Caniadydd 1841.djvu]] #[[Indecs:Archaeologia Lleynensis.djvu]] #[[Indecs:Y Gestiana.djvu]] #[[Indecs:Blagur Awen Ben Bowen.djvu]] #[[Indecs:Bywgraffiad y Parch Thos Richard Abergwaen.djvu]] #[[Indecs:Camrau mewn grammadeg Cymreig (IA camraumewngramma00apiw).pdf]] #[[Indecs:Caniadau Cymru.djvu]] #[[Indecs:Caniadau Hiraethog.djvu]] #[[Indecs:Caniadau John Morris-Jones.djvu]] #[[Indecs:Casgliad o ganeuon Cymru.pdf]] #[[Indecs:Ceinion Emrys.djvu]] #[[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Clasuron Rhyddiaith Cymru.djvu]] #[[Indecs:Yr Ysgol Farddol.djvu]] #[[Indecs:Ystoriau Siluria.djvu]] #[[Indecs:Ystorya de Carolo Magno o Lyfr Coch Hergest.djvu]] #[[Indecs:Ystyron Enwau ym Mhlwyfi Towyn, Llangelynin, Llanegryn etc.pdf]] #[[Indecs:Cofiant a Gweithiau Ieuan Gwynedd.djvu]] #[[Indecs:Cofiant a gweithiau Risiart Ddu o Wynedd.djvu]] #[[Indecs:Cofiant a Phregethau Robert Roberts, Clynnog.djvu]] #[[Indecs:Cofiant Ann Griffiths gynt o Dolwar Fechan.pdf]] #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Cofiant James Davies Radnor O.djvu]] #[[Indecs:Cofiant Thomas Gee.djvu]] #[[Indecs:Cofiant y Parch David Adams (Hawen).djvu]] #[[Indecs:Cofiant y Parchedig John Jones Talsarn.djvu]] #[[Indecs:Cofiant y Parchedig William Evans, Tonyrefail.djvu]] #[[Indecs:Cwm Glo.djvu]] #[[Indecs:Cyfystyron y gymraeg - sef y casgliad buddugol yn Eisteddfod Genhedlaethol Gwrecsam, 1888 (IA cyfystyronygymra00jone).pdf]] #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Cymru Owen Jones Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Dafis sef Hunangofiant Ymgeisydd Seneddol.djvu]] #[[Indecs:Diliau Meirion Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Diwygwyr Cymru.djvu]] #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1884.djvu]] #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd 1902.djvu]] #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Emynau a'u Hawduriaid.djvu]] #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Enwogion y Ffydd Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Er mwyn Iesu - pregethau, &c t (IA ermwyniesupreget00jone).pdf]] #[[Indecs:Erthyglau, Pregethau a Chaniadau.djvu]] #[[Indecs:Ffynnonloyw.djvu]] #[[Indecs:Geiriadur bywgraffyddol o enwogion cymru 1867-Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Geiriadur Bywgraffyddol o Enwogion cymru Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Geiriadur Cymraeg a Saesneg Byr, Cyfres y Fil.pdf]] #[[Indecs:Geiriadur ysgrythyrol- yn cynnwys hanesiaeth, duwinyddiaeth, athroniaeth ... (IA geiriadurysgryt03chargoog).pdf]] #[[Indecs:Geirlyfr bywgraffiadol o enwogion Cymru 1870.pdf]] #[[Indecs:Geraint ac Enid a Chaniadau Eraill.djvu]] #[[Indecs:Gwaith barddonol Islwyn - 1832-1878 (IA gwaithbarddonoli00islw).pdf]] #[[Indecs:Gwaith Caledfryn.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Glan y Gors.djvu]] #[[Indecs:Gwaith Lewis Glyn Cothi.djvu]] #[[Indecs:Gwaith William Ambrose (Emrys).djvu]] #[[Indecs:Gweithiau Barddonol a Rhyddieithol Ieuan Gwynedd.djvu]] #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 1 (IA pantycelyn gweithiau1).pdf]] #[[Indecs:Gweithiau William Pant-y-Celyn, cyfrol 2 (IA pantycelyn gweithiau2).pdf]] #[[Indecs:Gwersi Mewn Llysieueg.djvu]] #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.djvu]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 01.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 02.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 03.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 04.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 05.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 06.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 07.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 08.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 09.pdf]] #[[Indecs:Gwyddoniadur Cyf 10.pdf]] #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]] #[[Indecs:Hanes Cymru America.djvu]] #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 2.pdf]] #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 3.pdf]] #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 4.pdf]] #[[Indecs:Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf V.djvu]] #[[Indecs:Hanes Llenyddiaeth Gymreig o 1320 hyd 1650.pdf]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bangor.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bethesda.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Dinorwig.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Dyffryn Clwyd-Dosbarth Rhuthin.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf III.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Fflint.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Gaerfyrddin.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth yn Nosbarth Trefffynon 1750-1910.djvu]] #[[Indecs:Hanes Morganwg (Dafydd Morganwg).djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Ffestiniog.djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llandyssul.djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Helyntion Bywyd Hen Deiliwr.djvu]] #[[Indecs:Howel Harris yn Llundain.djvu]] #[[Indecs:Hunangofiant Rhys Lewis, Gweinidog Bethel.pdf]] #[[Indecs:Hynafiaethau Llandegai a Llanllechid.pdf]] #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Llenyddiaeth y Cymry - llawlyfr i efrydwyr.djvu]] #[[Indecs:Llinell neu Ddwy.djvu]] #[[Indecs:Llwyn Hudol.pdf]] #[[Indecs:Llyfr emynau (IA llyfrem00jone).pdf]] #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Gloywi Cymraeg.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Pawb ar Bob-peth.pdf]] #[[Indecs:Llyfr y Tri Aderyn.pdf]] #[[Indecs:Llynnoedd Llonydd.djvu]] #[[Indecs:Manion.djvu]] #[[Indecs:Megys Trwy Dan.djvu]] #[[Indecs:Mesur y Gymraeg (Cymru) 2011.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol II.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth Cymru Cyfrol III.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Môn.pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth yn Nosbarth Colwyn Bay.djvu]] #[[Indecs:O'r Bala i Geneva.djvu]] #[[Indecs:Odl a Chynghanedd.djvu]] #[[Indecs:Orgraff yr Iaith Gymraeg (adroddiad 1928).djvu]] #[[Indecs:Oriau'r Hwyr.pdf]] #[[Indecs:Penillion ystyriol rhagorol yn dangos nad oes ag na fy ag na fydd dim waeth na phechod, pob meddwl, gair a gweithred croes i ewyllys Duw a elwir yn bechod (IA wg35-1-172).pdf]] #[[Indecs:Pigion Englynion Fy Ngwlad Casgliad 1.djvu]] #[[Indecs:Pigion Englynion Fy Ngwlad Casgliad 2.djvu]] #[[Indecs:Plant y Goedwig.djvu]] #[[Indecs:Plant y Goedwig.pdf]] #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Prydnawngwaith y Cymry.djvu]] #[[Indecs:Red Book of Hergest - Jesus College MS 111.djvu]] #[[Indecs:Robert Owen Apostol Llafur Cyf 1.djvu]] #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Saith o Farwnadau.pdf]] #[[Indecs:Taith y pererin darluniadol.pdf]] #[[Indecs:Tecel gan Gabriel Parry, cyhoeddwyd yn 1854.pdf]] #[[Indecs:Tecel gan Gabriel Parry.pdf]] #[[Indecs:Teithiau yng Nghymru Pennant.pdf]] #[[Indecs:Testament Newydd (1894).djvu]] #[[Indecs:Testament Newydd ein Harglwydd a'n Hiachawdwr Iesu Grist.djvu]] #[[Indecs:Traethodau ac Areithiau R J Derfel.pdf]] #[[Indecs:Trystan ac Esyllt.djvu]] #[[Indecs:Twm o'r Nant Cyf I.pdf]] #[[Indecs:Wil Brydydd y Coed.pdf]] #[[Indecs:Y Beibl (Argraffiad Caergrawnt 1891).djvu]] #[[Indecs:Y Bibl Cyssegr-Lan (BFBS 1861).pdf]] #[[Indecs:Y Bywgraffydd Wesleyaidd.djvu]] #[[Indecs:Y Digrifwr Cymraeg.djvu]] #[[Indecs:Y Mabinogion Cymreig-sef, Chwedlau rhamantus yr hen Gymry.pdf]] #[[Indecs:Y Monwyson.djvu]] #[[Indecs:Y Pigion.djvu]] #[[Indecs:Y tadau methodistaidd Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Y trydydd cynyg Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Yr ail Gynnyg, Mynyddog.djvu]] #[[Indecs:Yr athrawes o ddifrif.pdf]] #[[Indecs:Yr Efengyl yn ol Ioan XI-XXI (Esboniad 1931).djvu]] #[[Indecs:Yr Iaith Gymraeg 1785 1885 1985.djvu]] #[[Indecs:A pocket dictionary, Welsh-English.djvu]] #[[Indecs:Aleluia - neu, lyfr o hymnau (IA aleluianh00will).pdf]] #[[Indecs:Argraphiad newydd o eiriadur beiblaidd (IA argraphiadnewydd00browuoft).pdf]] {{Div col end}} ==Angen testun cyfansawdd== {{Div col}} #[[Gwaith Ann Griffiths]] #[[Gwaith John Davies]] #[[Gwaith John Hughes]] #[[Gwaith S.R.]] #[[Gwaith Thomas Griffiths]] #[[Hanes bywyd Thomas Edwards bardd gynt o'r Nant]] #[[Hanes Bywyd Thomas Williams, Capelulo]] #[[Hanes Cymru O M Edwards Cyf II]] #[[Hanes llenyddiaeth ac enwogion Llanllechid a Llandegai]] #[[Oll synnwyr pen Kembero ygyd]] #[[Penillion Telyn Llyfrau'r Ford Gron]] {{Div col end}} <br> ==Wedi sganio efo peiriant Wiki UK== ■ Wedi cyhoeddi ▲ Rhannau wedi eu cyhoeddi ●Problemau cyhoeddi {{Div col}} #[[Indecs:Y Drws Agored.djvu]]■ #[[Indecs:Blodau'r Gynghanedd.djvu]] #[[Indecs:Yr Ysgol Gymraeg.djvu]] #[[Indecs:Pentre'r plant.djvu]]■ #[[Indecs:Straeon Gwerin Affrica.djvu]]■ #[[Indecs:Gwilym a Benni Bach.djvu]]■ #[[Indecs:Blagur y Gwanwyn a Chaneuon Ereill.djvu]]■ #[[Indecs:Goronwy ar Grwydr 1, Italia Dlos.djvu]]■ #[[Indecs:Hunangofiant Tomi.djvu]]■ #[[Indecs:Beirdd a Bardd-rin Cymru Fu.djvu]] #[[Indecs:Hanes Gwareiddiad.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Bywyd Dic Aberdaron Twm o'r Nant.djvu]]■ #[[Indecs:Am dro i Fadagascar.djvu]]■ #[[Indecs:Elfennau Beirniadaeth Lenorol.djvu]] #[[Indecs:Caniadau Gwili.djvu]]■ #[[Indecs:Caniadau (T. Gwynn Jones).djvu]]■ #[[Indecs:Yng Ngwres y Dydd.djvu]]■ #[[Indecs:Y Fainc Sglodion.djvu]]■ #[[Indecs:Cathlau Bore a Nawn.djvu]]■ #[[Indecs:Derwyn neu Pob Pant a Gyfodir (Nofel).djvu]]■ #[[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Llyfr 2.djvu]] #[[Indecs:Anturiaethau Robinson Crusoe.djvu]]■ #[[Indecs:Nansi'r Dditectif.djvu]]■ #[[Indecs:Nedw (llyfr).djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Porthmadog ei Chrefydd a'i henwogion.djvu]]■ #[[Indecs:Teulu Bach Nantoer.djvu]]■ #[[Indecs:Orgraff yr Iaith Gymraeg (adroddiad 1928).djvu]] #[[Indecs:Ceiriog a Mynyddog.djvu]]■ #[[Indecs:Bro fy Mebyd a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Branwen Ferch Llyr (Tegla).djvu]]■ #[[Indecs:Rhys Llwyd y Lleuad.djvu]]■ #[[Indecs:Oriau Gydag Enwogion.djvu]]■ #[[Indecs:Prif Feirdd Eifionydd.djvu]]■ #[[Indecs:Y Lleian Lwyd.pdf]]■ #[[Indecs:Storïau o Hanes Cymru cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Meini Gwagedd.djvu]]■ #[[Indecs:Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf I.pdf]]■ #[[Indecs:Breuddwyd Pabydd Wrth Ei Ewyllys Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Erthyglau Emrys ap Iwan Cyf III.djvu]]■ #[[Indecs:Blodau Drain Duon.djvu]]■ #[[Indecs:Bugail y Bryn.djvu]]■ #[[Indecs:Y Wen Fro.djvu]]■ #[[Indecs:Ffynnonloyw.djvu]]● #[[Indecs:Breuddwydion Myfanwy.djvu]]■ #[[Indecs:Beryl.djvu]]■ #[[Indecs:Fy Mhererindod Ysbrydol.djvu]]■ #[[Indecs:Patrymau Gwlad.djvu]]■ #[[Indecs:Pererindod Heddwch.djvu]]■ #[[Indecs:Profiadau Pellach 01.djvu]]■ #[[Indecs:Tan yr Enfys.djvu]]■ #[[Indecs:Ysgrifau Puleston.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant y Parch David Adams (Hawen).djvu]] #[[Indecs:Ceinion Llenyddiaeth Cymreig Cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant Watcyn Wyn.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant D Emlyn Evans.djvu]]■ #[[Indecs:Humphrey Jones a Diwygiad 1859.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant Dr. Joseph Parry Mus. Doc. (1841-1903).djvu]]■ #[[Indecs:Gwreichion y Diwygiadau.djvu]] #[[Indecs:Erthyglau, Pregethau a Chaniadau.djvu]] #[[Indecs:Ysgrifau (John Breese Davies).djvu]]■ #[[Indecs:Gwrid y Machlyd.djvu]]■ #[[Indecs:Cyfrol Goffa Richard Bennett.djvu]]■ #[[Ysgrifau (Dewi Emrys)]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf I.pdf]]■ #[[Indecs:Robert Owen, Apostol Llafur, Cyf II.pdf]] #[[Indecs:Canmlwyddiant Wesleyaeth Gymreig.pdf]]■ #[[Indecs:Yn y Wlad.pdf]]■ #[[Indecs:Hanes Plwyf Llanegryn.pdf]] #[[Indecs:Hanes Mynachdai.pdf]] #[[Indecs:Cerddi Hanes.pdf]]■ #[[Indecs:Beirdd y Bala.pdf]]■ #[[Indecs:Noson o Farug.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Joshua Thomas.pdf]] #[[Indecs:Llyfr Del (OME).pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Dewi Wyn.djvu]]■ #[[Indecs:Brethyn Cartref.pdf]]■ #[[Indecs:Eben Fardd (Ab Owen).pdf]] #[[Indecs:Methodistiaeth Dwyrain Meirionydd.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Gwilym Marles.pdf]]■ #[[Indecs:Ieuan Glan Geirionydd (Cyfres y Fil).pdf]]■ #[[Indecs:O Law i Law.pdf]]■ #[[Indecs:Cwm Eithin.djvu]]■ #[[Indecs:Gwaith Huw Morus.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Iolo Goch.djvu]]■ #[[Indecs:Ceris y Pwll.pdf]]■ #[[Indecs:Yr Ogof.pdf]]■ #[[Indecs:Penillion Telyn.pdf]]■ #[[Indecs:Llyfr Owen.pdf]]■ #[[Indecs:Seren Tan Gwmwl.djvu]]■ #[[Indecs:Llyfr Haf.pdf]]■ #[[Indecs:Tro Trwy'r Wig.pdf]]■ #[[Indecs:Tro i'r De.pdf]]■ #[[Indecs:Yr Hwiangerddi (O M Edwards).pdf]]■ #[[Indecs:Y Gelfyddyd Gwta.pdf]]■ #[[Indecs:Rhyfeddodau'r Cread.pdf]]■ #[[Indecs:Ar y Groesffordd.pdf]]■ #[[Indecs:Tom Ellis Gwladgarwr a Gwleidydd.pdf]]■ #[[Indecs:Wat Emwnt.pdf]]‎■ #[[Indecs:Ystoriau Siluria..pdf]]‎ #[[Indecs:Daffr Owen.pdf]]■ #[[Indecs:Y Geilwad Bach.pdf]]■ #[[Indecs:Lewsyn yr Heliwr 01.pdf]]‎■ #[[Indecs:Cofiant David Davies, Bermo.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Sion Cent.pdf]]■ #[[Indecs:Rhobat Wyn.pdf]]■ #[[Indecs:Prif Emynwyr Cymru.pdf]] #[[Indecs:Dafydd Jones o Drefriw (1708-1785).pdf]]■ #[[Indecs:Iolo Morganwg (Cadrawd).pdf]] #[[Indecs:Diwrnod yn Nolgellau.pdf]]■ #[[Indecs:Hanes Annibyniaeth ym Mhlwyf Ffestiniog.pdf]]●(angen ei ail sganio) #[[Indecs:Dechreuad a Chynydd y Methodistiaid Calfinaidd yn Abergele, Pensarn etc.pdf]]■ #[[Indecs:Emrys (Cyfres y Fil).pdf]] #[[Indecs:Cerrig y Rhyd.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith yr Hen Ficer.pdf]]■ #[[Indecs:Capelulo (Elfyn).pdf]]■ #[[Indecs:Dr W Owen Pughe.pdf]] #[[Indecs:Gwaith Owen Gruffydd o Lanystumdwy.djvu]] #Gwaith Owen Gruffydd, Llanystumdwy.pdf #[[Indecs:Gwaith Hugh Jones, Maesglasau.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Gwaith Edward Richard.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Ieuan Brydydd Hir.pdf]]■ #[[Indecs:Y Cychwyn.djvu]]■ #[[Indecs:Llyfr Emynau MC a MW 1930.pdf]]● #[[Indecs:Tro Trwy'r Gogledd.pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Robert Owen (Bardd y Môr).pdf]]■ #[[Indecs:Gwaith Glan y Gors.djvu]] #[[Indecs:Hanes Plwyf Ffestiniog.djvu]] #[[Indecs:Beirdd y Berwyn 1700-1750.djvu]]■ #[[Indecs:Robert Owen Apostol Llafur Cyf 1.djvu]] #[[Indecs:Gwaith Edward Morus.djvu]] #[[Indecs:Brut y Tywysogion Cyfres y Fil.djvu]]■ #[[Indecs:Ap-Vychan-CyK.djvu]]■ #[[Indecs:Cyfrinach y Dwyrain.djvu]]■ #[[Indecs:Ysgolfeistriaid Mr Charles o'r Bala.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Caernarvon.djvu]]■ #[[Indecs:Gwaith Goronwy Owen Cyf I.djvu]]■ #[[Indecs:Drych y Prif Oesoedd Ab Owen.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaid Arfon-Waenfawr.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Clynnog.djvu]]■ #[[Indecs:Trwy India'r Gorllewin.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf III.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Gorllewin Meirionydd Cyf II.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bethesda.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Dinorwig.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Arfon-Bangor.djvu]] #[[Indecs:Methodistiaeth yn Nosbarth Colwyn Bay.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf I.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Liverpool Cyf II.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Gaerfyrddin.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Dyffryn Clwyd-Dosbarth Rhuthin.djvu]] #[[Indecs:Brithgofion.djvu]]■ #[[Indecs:Profedigaethau Enoc Huws (Addasiad 1939).djvu]]■ #[[Indecs:Yr Hynod William Ellis Maentwrog.djvu]]■ #[[Indecs:Ifor Owen.djvu]]■ #[[Indecs:Syr Owen M Edwards Detholiad o'i Ysgrifau.djvu]]■ #[[Indecs:Storïau Mawr y Byd.djvu]]■ #[[Indecs:Geraint ac Enid a Chaniadau Eraill.djvu]] #[[Indecs:Sŵn y Gwynt Sy'n Chwythu.pdf]]■ #[[Indecs:Cwm Glo.djvu]] #[[Indecs:Llwyn Hudol.pdf]] #[[Indecs:Cofiant Cadwaladr Jones, Dolgellau.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth Sir Fflint.djvu]] #[[Indecs:Hanes Methodistiaeth yn Nosbarth Trefffynon 1750-1910.djvu]] #[[Indecs:Chwalfa.djvu]]■ #[[Indecs:Barddoniaeth Goronwy Owen (gol Llyfrbryf).djvu]]■ #[[Indecs:I'r Aifft ac yn Ol.djvu]]■ #[[Indecs:Cerddoriaeth yng Nghymru (Cyfres Pobun).djvu]]■ #[[Indecs:Howel Harris yn Llundain.djvu]] #[[Indecs:Ymadawiad Arthur a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Gwlad y Gan a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Manion.djvu]] #[[Indecs:Astudiaethau T Gwynn Jones.djvu]]■ #[[Indecs:Dyddgwaith.djvu]]■ #[[Indecs:Cymeriadau T. Gwynn Jones.djvu]]■ #[[Indecs:Y Trefedigaethau.djvu]]■ #[[Indecs:Caniadau Cymru.djvu]] #[[Indecs:Odl a Chynghanedd.djvu]] #[[Indecs:Cerddi'r Bwthyn.djvu]]■ #[[Indecs:Emynau a'u Hawduriaid.djvu]] #[[Indecs:Bugail Geirf Lorraine.djvu]]■ #[[Indecs:David Williams y Piwritan.djvu]]■ #[[Indecs:Telynegion (Silyn).djvu]]■ #[[Indecs:Ffrwythau Dethol.djvu]]■ #[[Indecs:Trystan ac Esyllt.djvu]] #[[Indecs:Gwersi Mewn Llysieueg.djvu]] #[[Indecs:Y Cwm Unig a Chaniadau Eraill.djvu]]■ #[[Indecs:Siôn Gymro.djvu]]■ #[[Indecs:Rhamant Bywyd Lloyd George.djvu]]■ #[[Llio Plas y Nos|Llio Plas y Nos gan R Silyn Roberts]]■ #[[Indecs:Gwaith Barddonol Glasynys Cyfrol II.djvu]]■ #[[Indecs:Caniadau'r Allt.djvu]]■ #[[Indecs:Dafydd Dafis sef Hunangofiant Ymgeisydd Seneddol.djvu]] #[[Indecs:Diwygwyr Cymru.djvu]] #[[Indecs:Gwaith William Ambrose (Emrys).djvu]] #[[Indecs:Blagur Awen Ben Bowen.djvu]] #[[Indecs:Ceinion Emrys.djvu]] #[[Indecs:Cadeiriau Enwog.djvu]]■ #[[Indecs:Catia Cwta.djvu|Catiau Cwta]]■ #[[Indecs:Yr Awen Barod.djvu]]■ #[[Indecs:Yr Efengyl yn ol Ioan XI-XXI (Esboniad 1931).djvu]] #[[Indecs:Bywyd Ieuan Gwynedd Ganddo Ef Ei Hun.djvu]]■ #[[Indecs:Chydig ar Gof a Chadw.djvu]]■ #[[Indecs:Roosevelt.djvu]] #[[Indecs:Llinell neu Ddwy.djvu]]■ #[[Indecs:Telyn Bywyd.djvu]]■ #[[Indecs:Oriau yn y Wlad.djvu]]■ #[[Indecs:Cofiant Hwfa Môn.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes eglwysi annibynol Cymru Cyf 1.djvu]]■ #[[Indecs:Hanes Eglwysi Annibynol Cymru Cyf V.djvu]] #[[Indecs:Yr Hen Lwybrau.djvu]]■ #[[Indecs:Y Pennaf Peth.djvu]]■ #[[Indecs:Atgofion am Dalysarn.djvu]]■ #[[Indecs:Dan Gwmwl (Awena Rhun).djvu]]■ #[[Indecs:Salm i Famon a Marwnad Grey.djvu]]■ {{Div col end}} ===Saesneg=== #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_The_Great_European_War_Vol_1.pdf The History of The Great European War Vol 1] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_II.pdf The History of The Great European War Vol II] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_III.pdf The History of The Great European War Vol III] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:The_History_of_the_Great_European_War_Vol_IV.djvu/Index:The History of the Great European War Vol IV.djvu] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:Kalendars_of_Gwynedd.pdf Kalendars of Gwynedd] #[https://en.wikisource.org/wiki/Index:Speeches_and_addresses_by_the_late_Thomas_E_Ellis_M_P.pdf Speeches and addresses by the late Thomas E. Ellis M.P. ] fcwy6n4llp5g9vu0olqcfb482krhj3d 104 31666 143131 60469 2025-07-11T02:45:02Z AlwynapHuw 1710 143131 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[File:Lewis Morris (Llewelyn Ddu o Fôn).jpg|400px|canol]] {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> bbsanlm3vdm2phjptuduxzanywe5x3z 106 59803 143119 121964 2025-07-11T01:31:36Z AlwynapHuw 1710 143119 proofread-index text/x-wiki {{:MediaWiki:Proofreadpage_index_template |Title=Ystorïau Siluria |Author=Lewis Davies, y Cymer |Publisher=Educational Publishing Company, Caerdydd |Year=1921 |Source=djvu |Image=1 |Progress=V |Pages=<pagelist /> |Remarks= }} [[Categori:PD-old-70]] [[Categori:Tudalen Indecs]] [[Categori:Ystoriau Siluria]] [[Categori:Llyfrau 1921]] [[Categori:Nofelau]] [[Categori:Hanes Cymru]] [[Categori:Lewis Davies, y Cymer]] h9nyyfq6pecc2vgp0wtxqoewwhxov1a 104 62580 143139 127218 2025-07-11T10:21:54Z AlwynapHuw 1710 143139 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Prydydd Hir—Ei gasgliad o weithiau yr hen feirdd—Ei wasanaeth fel noddwr beirdd a llenorion—Ei gymwynas— garwch i "Parry Ddall"—Ei waith yn nglŷn â Chym— deithas y Cymmrodorion Marwnad Goronwy iddo—Ei safle fel bardd. {{c|PENNOD II.<br>RHISIART MORYS.}} Ei enedigaeth Cyfeiriad Goronwy ato fel bardd—Ei Gywydd Marwnad i'r Frenhines Carolina—Ei wasanaeth fel golygydd argraphiadau 1746 a 1752 o'r Beibl—Can— moliaeth Ieuan Brydydd Hir—Y gyfraith yn nglŷn a phenodiad Sais yn berson Trefdraeth—Ei gyfeillgarwch. à Goronwy—Ai lythyr olaf ato—" Gwasanaeth Cyhoedd Eglwys Loegr "Ei argraphiad o Eirlyfr Cymraeg a Saesneg Thomas Jones. {{c|PENNOD III.<br>WILLIAM MORYS.}} Byr—hanes ei fywyd—Ei wasanaeth gyda chaniadaeth yr Eglwys—Ei allu fel llysieuydd—Ei waith yn adysgrifenu gwaith yr hen feirdd—"Y Delyn Ledr"—Syniadau Ieuan Brydydd Hir am William Morys—Ei Gywydd Marwnad iddo—Englyn William Morys i Sion Rhydderch—Beirniadaeth Goronwy. {{c|PENNOD IV.<br>GORONWY OWEN.}} Byr—hanes ei fywyd—Englynion i Dduw—Cywydd y Farf—Cywydd y Gwahawdd—Cywydd y Cryfion Byd—Cywydd. y Cynghorfynt, neu'r Genfigen—Awdl yn ol dull Meilir Brydydd—Calendr y Carwr—Englynion i Twm Sion Twm—Awdl y Gofuned—Cywydd Atteb i Anerch Huw ap Huw—Dyledswydd a Doethineb Dyn—Cywydd ar Enedigaeth Sior Herbert—Cywydd i'r Awen—Cywydd y Maen Gwerthfawr—Cywydd Marwnad i Marged Morys. —Y Caniad i'r Cymmrodorion—Cywydd Hiraeth am Wlad Fon—Awdl—Farwnad i Mr. John Owen—Arwyrain<noinclude><references/></noinclude> nvjuo6qeo1nmf9racc3eh0pivyex37w 104 71008 143114 142906 2025-07-11T00:41:16Z AlwynapHuw 1710 143114 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> {{c|Y}} ychwanegu=to add y Fro=the Vale of Glamorgan yr Alban=Scotland yngan=to utter yngŵydd=in the presence of ymgeledd=secour ymgyrch=campaign ymgroesi=to make the sign of the Cross ymerawdr=emperor ysbonc{{Center block/s}} <poem>to give a sudden motion ysbyty=hosptial ysgarmes=skirmish ysgerbwd=skeleton ysgil=guile ysgrepan=a wallet ysmala=droll ystenaid=a pitcher full </poem> {{Div end}} <br><noinclude><references/></noinclude> nhtmunokey38jy5graw9dw41bo2xbqn 143115 143114 2025-07-11T00:41:50Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143115 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> {{c|Y}} ychwanegu=to add y Fro=the Vale of Glamorgan yr Alban=Scotland yngan=to utter yngŵydd=in the presence of ymgeledd=secour ymgyrch=campaign ymgroesi=to make the sign of the Cross ymerawdr=emperor ysbonc to give a sudden motion ysbyty=hosptial ysgarmes=skirmish ysgerbwd=skeleton ysgil=guile ysgrepan=a wallet ysmala=droll ystenaid=a pitcher full </poem> {{Div end}} <br><noinclude><references/></noinclude> sq1wo49ftucfwgz8zp5gle4posirwla 104 71071 143090 2025-07-10T22:50:34Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Ond ymhen ychydig teimlai ei hun yn oeri, er bod cot uchaf am dano, ac yn sydyn drachefn, daeth i sylwi ei bod yn dechreu tywyllu. Ystorm eira gynta'r tymor, un o ''blizzards'' gerwin y paith, oedd wedi ei ddàl, er na wyddai Gito hynny ar y pryd. Ond nid oedd amheuaeth am yr oerfel, na'r tywyllwch ychwaith; ac felly, prysurodd ei gamrau gymaint ag a ganiatai ei lwyth iddo ei wneuthur. Pan yn mynd gynted ag a allai, synnwyd ef gan udi... 143090 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Ond ymhen ychydig teimlai ei hun yn oeri, er bod cot uchaf am dano, ac yn sydyn drachefn, daeth i sylwi ei bod yn dechreu tywyllu. Ystorm eira gynta'r tymor, un o ''blizzards'' gerwin y paith, oedd wedi ei ddàl, er na wyddai Gito hynny ar y pryd. Ond nid oedd amheuaeth am yr oerfel, na'r tywyllwch ychwaith; ac felly, prysurodd ei gamrau gymaint ag a ganiatai ei lwyth iddo ei wneuthur. Pan yn mynd gynted ag a allai, synnwyd ef gan udiad câs a ddeuai o gyfeiriad y mynydd. Er ei fod wedi clywed yr un peth o'i wely yng Nghastell Brychan unwaith neu ddwy o'r blaen, ac i Lewis ddywedyd nad oedd yr un perigl oddiwrtho, eto gwasgu ymlaen yn gynt a wnai Gito. Ond yr oedd eira erbyn hyn wedi dechreu disgyn, a rhwystrai hynny ei gerddediad. Pan wedi mynd ychydig ymhellach rhewodd ei waed ymron wrth glywed, nid un udiad, ond llawer o honynt; fel pe yn ateb ei gilydd, a'r holl braidd yn ei ymyl. Rhedodd y llanc nerth ei draed at goed glàn yr afon, ac heb gymeryd amser i ddiosg y llestr ''petrol'' na'r got uchaf oddi amdano, dringodd i goeden oedd ar ei gyfer. Ni orffwysodd nes cyrraedd y gangen gyntaf uwch ei ben, ryw ddeuddeng troedfedd oddiwrth y llawr. {{nop}}<noinclude></noinclude> sgd2ep32a0nz6ev8rjc4w7yx70oz3qg 104 71072 143091 2025-07-10T22:52:22Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Da oedd iddo frysio a dringo fel y gwnaeth, oblegid erbyn cyrraedd o hono y gangen yr oedd udiadau y bleiddiaid, canys dyna oeddent, yn llanw'r awyr, a'r creaduriaid eu hunain yn neidio ato i geisio ei dynnu i lawr. Gwyddai yn dda beth fuasai ei dynged pe llwyddent yn eu hamcan. Felly, i'r diben o ddiogelu ei hun yn fwy ceisiodd ddringo yn uwch, ond nid oedd yr un gangen arall ddaliasai ei bwysau, am mai pren ieuanc oedd yr un a ddig... 143091 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Da oedd iddo frysio a dringo fel y gwnaeth, oblegid erbyn cyrraedd o hono y gangen yr oedd udiadau y bleiddiaid, canys dyna oeddent, yn llanw'r awyr, a'r creaduriaid eu hunain yn neidio ato i geisio ei dynnu i lawr. Gwyddai yn dda beth fuasai ei dynged pe llwyddent yn eu hamcan. Felly, i'r diben o ddiogelu ei hun yn fwy ceisiodd ddringo yn uwch, ond nid oedd yr un gangen arall ddaliasai ei bwysau, am mai pren ieuanc oedd yr un a ddigwyddasai iddo ei ddringo, a rhaid bellach oedd gwneuthur y goreu o'r gangen gyntaf. I wneuthur y peth yn waeth, ni allai hyd yn oed osod ei gefn ar y boncyff, o herwydd y llestr petrol. Neidiai y bleiddiaid ato yn gyson, ac unwaith bu agos iddo â chwympo, gan i bwysau un o honynt ddisgyn yn llawn ar flaen y gangen oedd eisoes ar ŵyr gan ei bwysau ef ei hunan. Ar y foment honno teimlodd ffroen blaidd arall yn gwangyffwrdd ei esgid, a mawr oedd ei ofn bod y diwedd wedi dod. Parhau i oeri yr oedd yr hin, a dyfnach yr elai yr eira; ond yno yr arhosai y bleiddiaid o hyd gan ddàl i neidio ac udo am eu swper. O! na ddeuai Lewis neu rywun arall heibio i'w waredu oddiwrth yr haid ofnadwy hon! Ond ni ddaeth neb, a pharhau a wnai y cylch gwancus wrth droed y goeden yn eu hegni i'w<noinclude></noinclude> ncx6e1nbhpmv0m90okw8s1wl8qdyf7y 104 71073 143092 2025-07-10T22:56:57Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "dynnu i lawr, a gwelai y llanc, hefyd, hwnt i'r cylch, yng ngwyll y nos, barau o lygaid tanllyd bleiddiaid eraill oedd yr un mor chwannog am yr ysglyfaeth pan ddeuai i'w rhan. Pob yn dipyn meddiannwyd Gito â rhyw nwyd dialgar at ei elynion, a theimlai y gallai farw pe lleddid hwynt yr un pryd. Ond nid oedd ganddo wn nac un arf arall namyn cyllell boced, a beth oedd gwerth honno mewn cyfyngder o'r fath? Tynnodd hi allan serch hynny a... 143092 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>dynnu i lawr, a gwelai y llanc, hefyd, hwnt i'r cylch, yng ngwyll y nos, barau o lygaid tanllyd bleiddiaid eraill oedd yr un mor chwannog am yr ysglyfaeth pan ddeuai i'w rhan. Pob yn dipyn meddiannwyd Gito â rhyw nwyd dialgar at ei elynion, a theimlai y gallai farw pe lleddid hwynt yr un pryd. Ond nid oedd ganddo wn nac un arf arall namyn cyllell boced, a beth oedd gwerth honno mewn cyfyngder o'r fath? Tynnodd hi allan serch hynny a thorrodd y cortyn a ddiogelai y petrol ar ei gefn, ac wedyn trodd y llestr fel ag i fod yn ei gôl. Ni wyddai ei hun yn iawn beth oedd ei fwriad, ond уr oedd gwneuthur rhywbeth yn well nag aros am yr amser y syrthiai o oerni i'w larpio gan y fintai atgas hon. Agorodd enau'r llestr, a phan neidiodd y blaidd nesaf ato, rhoddodd Gito ysgydwad sydyn i'r olew, nes peri i beth o hono syrthio i lygaid y creadur. Rhuodd hwnnw yn waeth o lawer, a chwarddodd Gito mewn llawenydd di-atal am allu talu peth o'r pwyth yn ol. Cawsai pob blaidd ar a neidiai ato wedyn ddogn cyffelyb nes oedd yr udiadau yn fwy cynddeiriog fyth. Parhaodd y chwarae ffyrnig hwn nes i'r llestr fynd bron yn wag, a chyfran helaeth o'r bleiddiaid wedi eu bedyddio. {{nop}}"<noinclude></noinclude> j6116cilb6oy1qb06n6n0a47f62ce0j 104 71074 143093 2025-07-10T22:59:24Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "O! na all'swn ddoti tân yndi nhw i gyd!" meddai Gito wrtho ei hun. Ar hyn daeth cynllun i'w feddwl. Paham na allasai fflamio y gweddill o'r olew yn y llestr, a'i daflu i'w plith yn y gobaith y cydiai yr olew yn eu blew hwythau dân hefyd. Ond cofiodd fod ei got uchaf yntau yn wiyb gan y ''petrol'', ac mai efe ei hun losgai gyntaf. Yna penderfynodd ddiosg y got er oered yr hin, ei rhwymo ynghylch y llestr, tanio'r oll, a bwrw y sypyn f... 143093 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>O! na all'swn ddoti tân yndi nhw i gyd!" meddai Gito wrtho ei hun. Ar hyn daeth cynllun i'w feddwl. Paham na allasai fflamio y gweddill o'r olew yn y llestr, a'i daflu i'w plith yn y gobaith y cydiai yr olew yn eu blew hwythau dân hefyd. Ond cofiodd fod ei got uchaf yntau yn wiyb gan y ''petrol'', ac mai efe ei hun losgai gyntaf. Yna penderfynodd ddiosg y got er oered yr hin, ei rhwymo ynghylch y llestr, tanio'r oll, a bwrw y sypyn fflamllyd i ganol y bleiddiaid. Trwy lwc yr oedd blychaid o fflachion yn ei logell, a chyn pen dwy funud yr oedd y cynllun mewn llawn gwaith. Pan ddisgynnodd y sypyn tân fel corff trwm i'w canol, credodd y bleiddiaid mai y llanc ei hun oedd o'r diwedd wedi syrthio, a neidiasant arno i'w rwygo'n ddarnau. Ond y foment nesaf tasgent yn ol gyda rhyw wyth neu naw o honynt yn wenfflam-yr oedd y ''petrol'' yn eu gwrychoedd wedi cydio tân. Chwarddai Gito yn y pren fel pe bai yno leng o'r gwallgofdy, a chwarddodd fwy pan welodd y pwyntiau tân" yn ymwasgaru, a phob un o honynt yn cael ei ddilyn i gysgod y coed gan y bleiddiaid eraill a chwyrnent ac a nadent yn ofnadwy. Rhifodd Gito un ar ddeg o'r bleiddiaid oedd ar dân, a rhyfeddod nid bychan iddo oedd y<noinclude></noinclude> d1ni8c4k9wznvo7n453kd5ymczystzr 104 71075 143094 2025-07-10T23:01:08Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "ffaith fod yr oll o'r fintai yn awr wedi ei adael ef er mwyn rhoddi eu sylw i gyd i'r fflamau o dan y coed. Ni wyddai efe y pryd hwnnw fod y blaidd yn ''cannibal'', a bod ei elynion ar y foment honno yn tynnu eu cyd-fleiddiaid llosg yn ddarnau ac yn eu llarpio gnawd a chroen. Ymhen ysbaid, daeth tawelwch mawr dros yr holl fro, a deallodd Gito fod y bleiddiaid wedi ei adael yn llwyr. Ond parhau i ddisgyn wnai yr eira tra Gito, yn awr... 143094 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ffaith fod yr oll o'r fintai yn awr wedi ei adael ef er mwyn rhoddi eu sylw i gyd i'r fflamau o dan y coed. Ni wyddai efe y pryd hwnnw fod y blaidd yn ''cannibal'', a bod ei elynion ar y foment honno yn tynnu eu cyd-fleiddiaid llosg yn ddarnau ac yn eu llarpio gnawd a chroen. Ymhen ysbaid, daeth tawelwch mawr dros yr holl fro, a deallodd Gito fod y bleiddiaid wedi ei adael yn llwyr. Ond parhau i ddisgyn wnai yr eira tra Gito, yn awr heb ei got uchaf, ymron sythu. Yr oedd eisoes wedi penderfynu disgyn oddi ar y gangen, doed a ddêl, a chyrchu Castell Brychan goreu y medrai, pan glywodd, i'w fawr lawenydd, ergyd o ddryll y tu hwnt i'r afon, a gwaedd uchel yn dilyn. Er bod rhywbeth dieithr yn y llais, adnabu ef fel eiddo Lewis, a gwaeddodd yntau yn ol fel pe wedi colli ar ei hun. Yn fuan, canfu y ddau frawd ei gilydd, a chyda hynny, wele ergyd arall o ddryll, a bloedd drachefn, a adnabu Lewis fel eiddo Mr. McLeod. Aethant ill tri trwy yr eira i'r Castell, ac yno, o gylch y bwrdd, adroddwyd yr hanes. Pan welodd Lewis na ddychwelodd Gito gyda'r cyfnos, aeth ar y ffôn at Mr. McLeod, a phan ddywedwyd wrtho fod ei frawd bach wedi cychwyn o Glen Spey, sef tŷ yr Ysgotyn, cyn<noinclude></noinclude> pv2dp195culw15u4xkacpnnz7ln0ivd 104 71076 143095 2025-07-10T23:02:27Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda " Q dechreu o'r eira, cytunasant i fynd allan ar unwaith i chwilio am dano, gan drefnu ym mha le i gwrdd â'i gilydd ymhen ysbaid neilltuol o chwilio. Yr oedd y waredigaeth oddiwrth angau yn yr eira yn un fawr, ond pan adroddai Gito am y ddihangfå rhag y bleiddiaid hefyd, wylai Lewis fel plentyn, tra y gwrandawai Mr. McLeod mewn cydymdeimlad dwfn. {{nop}}" 143095 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude> Q dechreu o'r eira, cytunasant i fynd allan ar unwaith i chwilio am dano, gan drefnu ym mha le i gwrdd â'i gilydd ymhen ysbaid neilltuol o chwilio. Yr oedd y waredigaeth oddiwrth angau yn yr eira yn un fawr, ond pan adroddai Gito am y ddihangfå rhag y bleiddiaid hefyd, wylai Lewis fel plentyn, tra y gwrandawai Mr. McLeod mewn cydymdeimlad dwfn. {{nop}}<noinclude></noinclude> 83fhui01w51kpmmjd4163zafdkluvnm 104 71077 143096 2025-07-10T23:04:58Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "{{c|XXV.<br>{{mawr|ACHUB Y PLANT.}}}} MEWN ardal fel Gwent a Morgannwg sydd mor enwog am ei glo a'i glowyr, aml, fel mae gwaetha'r modd, yw nifer y damweiniau—y nen yn cwympo, yr awyr yn pallu, y nwy yn tanio, neu y dwfr yn torri i mewn. Ofni mae gwraig a phlant y glöwr o hyd rhag dyfod angau i'w haelwyd fechan hwy. Buasai rhoddi enwau ac amseriadau y damweiniau yng nglofeydd y Rhondda yn unig yn gwneuthur rhestr hir, canys heblaw m... 143096 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|XXV.<br>{{mawr|ACHUB Y PLANT.}}}} MEWN ardal fel Gwent a Morgannwg sydd mor enwog am ei glo a'i glowyr, aml, fel mae gwaetha'r modd, yw nifer y damweiniau—y nen yn cwympo, yr awyr yn pallu, y nwy yn tanio, neu y dwfr yn torri i mewn. Ofni mae gwraig a phlant y glöwr o hyd rhag dyfod angau i'w haelwyd fechan hwy. Buasai rhoddi enwau ac amseriadau y damweiniau yng nglofeydd y Rhondda yn unig yn gwneuthur rhestr hir, canys heblaw mân ddamweiniau yn ddirif, onid yw y danchwa neu y "tana'd" wedi bod yma droion â'i thafodau fflam? A phwy sydd heb glywed am y gorlifiad ym mhwll Tŷnewydd, ac am y mygu ym mhwll y ''Great Western''? Ond ym mis Mawrth, 1910, aeth angau yn fwy haerllug fyth. Gadawodd y tadau am dro ac aeth i chwilio am y plant i'w difetha; ac yn lle lladd yn y tywyllwch dan y ddaear daeth "i'r wyneb" i edrych am ysglyfaeth yno. Ar brynhawn Gwener dacw naw cant o blant yng Nghlydach Vale yn brysur wrth eu gwersi, rhai yn ysgrifennu, eraill yn darllen (am<noinclude></noinclude> 12s2glc3b6n0je00bdk8pd67igjk2nf 104 71078 143097 2025-07-10T23:06:35Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "ddigwyddiadau mewn gwledydd dieithr, efallai, neu am beryglon ar dir a môr) tra rhai, efallai, hyd yn oed yn canu fel pe na bai dim ond heulwen a hawddfyd yn eu meddwl. Ond i fyny ar ochr y mynydd, gyferbyn â'r ysgol, y mae hen lefel na weithiwyd ynddi ers rhai blynyddoedd. Edrychai ei "gwddwg yn ddigon diberigl, ond tu ol iddo mae dwfr o'r llawr i'r nen, yn cyrraedd am ddwy neu dair milltir i ganol y creigiau tan-ddaearol. Dim ond "... 143097 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>ddigwyddiadau mewn gwledydd dieithr, efallai, neu am beryglon ar dir a môr) tra rhai, efallai, hyd yn oed yn canu fel pe na bai dim ond heulwen a hawddfyd yn eu meddwl. Ond i fyny ar ochr y mynydd, gyferbyn â'r ysgol, y mae hen lefel na weithiwyd ynddi ers rhai blynyddoedd. Edrychai ei "gwddwg yn ddigon diberigl, ond tu ol iddo mae dwfr o'r llawr i'r nen, yn cyrraedd am ddwy neu dair milltir i ganol y creigiau tan-ddaearol. Dim ond "cwymp" neu ddau yn agos i'r gwddwg oedd yn dal y miloedd tunelli dwfr rhag ymarllwys allan i'r cwm poblog, i ladd a difrodi ar ei ffordd i'r afon islaw. Gwyddai rhai am y perigl, ond " gwaith i bawb, gwaith i neb!" Gadawyd y dwfr yn yr hen lefel hyd nes i wlawogydd trymion y gaeaf ei chwyddo gymaint fel ag i rwygo eu ffordd allan i oleu dydd, yn un dilyw mawr na allai dim ei wrthsefyll. Clywodd yr athrawon a'r plant sŵn enfawr y dwfr yn dyfod, ond credai y rhan fwyaf o honynt mai traction engine oedd yn mynd heibio'n gyflym. Ond gwyddai prif-athro y bechgyn, Mr. R. R. Williams, yn well na hynny, canys yr oedd yntau fel amryw eraill wedi bod yn anesmwyth am berigl y dwfr ers cryn amser. {{nop}}<noinclude></noinclude> tkef5mgjw9usne7ext9gwbqelx9933m 104 71079 143098 2025-07-10T23:08:46Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Yr oedd bechgyn a merched Clydach Vale wedi eu dysgu yn gywir beth i'w wneuthur pe torrai tân allan rywbryd yn yr ysgol, ac yn awr dyma'r wers yn dyfod o'r defnydd mwyaf iddynt, yn wyneb-nid tân, ond dwfr. Edrychwch ar y bechgyn yn ei throedio hi allan gan wenu wrth fynd heibio mor drefnus a phe buasent yn filwyr yn y ''Life Guards''. Ond pan oedd yr is-athrawon yn gofalu am gyflawniad hynny o waith, b'le 'roedd y prif-athro? Ha! w... 143098 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yr oedd bechgyn a merched Clydach Vale wedi eu dysgu yn gywir beth i'w wneuthur pe torrai tân allan rywbryd yn yr ysgol, ac yn awr dyma'r wers yn dyfod o'r defnydd mwyaf iddynt, yn wyneb-nid tân, ond dwfr. Edrychwch ar y bechgyn yn ei throedio hi allan gan wenu wrth fynd heibio mor drefnus a phe buasent yn filwyr yn y ''Life Guards''. Ond pan oedd yr is-athrawon yn gofalu am gyflawniad hynny o waith, b'le 'roedd y prif-athro? Ha! wedi rhedeg at y dosbarth oedd yn rhan isaf yr adeilad (ac oedd, o herwydd hynny, yn y perigl mwyaf oddiwrth y dwfr), i'w cael allan! B'le wedyn? I ysgol y merched. Gair yng nghlust Miss Harris y brif-athrawes, ac wele y merched hwythau yn ymdaith allan mor reolaidd a'r bechgyn, ac yn llawn sêl i ddangos i'w hathrawon eu bod hwythau yn gwybod pa beth i'w wneuthur. Ie, a hwy heb feddwl llai nad practis oedd yr oll! ac os, efallai, yn cofio rhywbeth am dân, eto nid oeddynt yn breuddwydio am ddwfr, hyd nes ei weld yn llifo dros eu traed wrth iddynt fynd allan trwy ddrws y cefn. Ond yr oedd eto ysgol y babanod, a phan y cyrhaeddodd Mr. Williams yno, hawdd credu y buasai bron digalonni gan fod y dwfr eisoes yn llyn o gylch "Yr Ysgol Fach" i gyd. {{nop}}<noinclude></noinclude> p4s297i1bwneonion4m43t7pptosrnh 104 71080 143099 2025-07-10T23:12:31Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Ond pa ddigalonni sydd i galon ddewr, a channoedd 0 blant bychain yn y perigl mwyaf? Yr oedd Miss Williams, y brif-athrawes yno, wrth weld y dyfroedd yn dylifo heibio drws y ffrynt, wedi ei gloi rhag i'r babanod gael eu hysgubo ymaith gyda'r llif pe aethent allan y ffordd honno Ond aeth Mr. Williams i mewn trwy ffordd arall, a beth dybygech chwi a welodd? 'Roedd y plant i gyd yn sefyll ar eu traed ar y desciau, rhag y dyfroedd oedd y... 143099 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Ond pa ddigalonni sydd i galon ddewr, a channoedd 0 blant bychain yn y perigl mwyaf? Yr oedd Miss Williams, y brif-athrawes yno, wrth weld y dyfroedd yn dylifo heibio drws y ffrynt, wedi ei gloi rhag i'r babanod gael eu hysgubo ymaith gyda'r llif pe aethent allan y ffordd honno Ond aeth Mr. Williams i mewn trwy ffordd arall, a beth dybygech chwi a welodd? 'Roedd y plant i gyd yn sefyll ar eu traed ar y desciau, rhag y dyfroedd oedd yn gaddol godi tuag atynt. Ymaith â'r meistr drachefn i ben gwàl y chwaraele gan waeddi ar nifer o lowyr oedd yn pasio heibio o'r gwaith "Er mwyn y nefoedd, fechgyn," meddai "dewch yma ar unwaith!" Ac fel glowyr o'r iawn ryw, neidiasant i'w helpu yn ddioed. Cariwyd ysgolion a phlanciau at ffenestri ysgol y babanod, ac estynwyd yr "eneidiau bychain" allan bob yn un ac un drwyddynt. Lowyr dewr! dyna waith ardderchog! Ond pan yr achubid y plant lleiaf oll yn y dull hwn gan fechgyn y lofa, sylwodd y meistr a'r glowyr eraill bod y chwaraele erbyn hyn yn un llyn mawr pum neu chwe troedfedd o ddyfnder, a bod rhyw hanner cant o blant, rywfodd, wedi eu dàl ynddo. {{nop}}<noinclude></noinclude> 1n0uhklol4p0c5e30etvncx1y89xhx9 104 71081 143100 2025-07-10T23:13:31Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "O olygfa dorcalonnus! y bychain, rhai o honynt yn nofio ar y wyneb yn cael eu dàl i fyny am ychydig gan eu dillad, ac eraill o dan y dwfr heb ddim ond eu gwallt neu eu dwylo bach yn y golwg. Ond dacw Mr. Williams, yr is-athrawon, yr athrawesau, a'r glowyr, atynt ar amrantiad, ac yn eu hestyn allan o'r dwfr gynted ag oedd bosibl. Ni wyddys faint fuasai yn boddi yn y chwaraele er gwaethaf pob ymdrech, ond, fel bu'r lwc, cwympodd y wàl... 143100 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>O olygfa dorcalonnus! y bychain, rhai o honynt yn nofio ar y wyneb yn cael eu dàl i fyny am ychydig gan eu dillad, ac eraill o dan y dwfr heb ddim ond eu gwallt neu eu dwylo bach yn y golwg. Ond dacw Mr. Williams, yr is-athrawon, yr athrawesau, a'r glowyr, atynt ar amrantiad, ac yn eu hestyn allan o'r dwfr gynted ag oedd bosibl. Ni wyddys faint fuasai yn boddi yn y chwaraele er gwaethaf pob ymdrech, ond, fel bu'r lwc, cwympodd y wàl ar y foment gan bwysau y dwfr, a dihangodd y llif allan, i wneuthur rhagor o ddistryw ymhellach i lawr. Tri o blant yr ysgol foddodd, a chollwyd tri bywyd arall tu allan yn y pentref. Chwech i gyd, lle y gallai fod drigain, neu dri chant, pe heb ddisgyblaeth yn yr ysgolion, neu pe na bai'r athrawon a'r glowyr yn meddu ysbryd dewr. Ni fydd yn syndod yn y byd gennych glywed i Mr. Williams gael ei anrhydeddu mewn mwy nag un modd am yr hyn a wnaeth yn y ffordd briodol ac mewn pryd. Yr ydym yn sicr y bydd i'r Albert Medal gael ei drysori yn y teulu am byth, ac y bydd yn cael ei estyn i lawr o dad i fab fel cofeb am yr hyn ddigwyddodd y prynhawn Gwener hwnnw yng Nghlydach Vale, Mawrth 11, 1910. {{nop}}<noinclude></noinclude> 9t2pv6k5lvudmb4ll92u3i7dypvzhny 104 71082 143101 2025-07-10T23:39:41Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "{{c|XXVI.<br>{{mawr|''"HALT! WHO GOES THERE?"''}}}} RHWNG Blaencwm, Rhondda, a Dyffryn Afan, cyfyd mynydd uchel, diffaith, na chroesid braidd gynt gan neb ond y bugail a'i gi. Mewn blynyddoedd diweddarach daeth gweithio mawr ar lo yn y cymoedd o'i ddeutu, ac o ganlyniad, croesid ef yn amlach, sef gan y glowyr a dramwyent o gwm i gwm i chwilio am waith. Ond parhau yr un mor ddiffaith ac anodd wnai yr hen fynydd iddynt hwythau; ac f... 143101 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|XXVI.<br>{{mawr|''"HALT! WHO GOES THERE?"''}}}} RHWNG Blaencwm, Rhondda, a Dyffryn Afan, cyfyd mynydd uchel, diffaith, na chroesid braidd gynt gan neb ond y bugail a'i gi. Mewn blynyddoedd diweddarach daeth gweithio mawr ar lo yn y cymoedd o'i ddeutu, ac o ganlyniad, croesid ef yn amlach, sef gan y glowyr a dramwyent o gwm i gwm i chwilio am waith. Ond parhau yr un mor ddiffaith ac anodd wnai yr hen fynydd iddynt hwythau; ac felly pan agorwyd y tynnel odditano yn 1890, unigrwydd ddaeth i'r hen lwybrau unwaith eto, canys elai pawb ag a allai dalu pris tocyn, gyda'r trên, a cherddai y rhai na allent dalu ddwy filltir drwy y tynnel yn hytrach na chroesi y pedair milltir anial uwch ei ben. Pan gynhyrfwyd ein gwlad yn nechreu Rhyfel Mawr, Awst 4, 1914, gofalwyd gwylio ar unwaith ein holl reilffyrdd, ac yn enwedig pob pont a thynnel ar hyd-ddynt. Nawr, chwi wyddoch mai y Rhondda yw prif gwm y byd am lo ager, ac mai y glo hwn ddefnyddia ein llongau rhyfel ar bob rhyw bryd. Felly yr oedd o'r pwys mwyaf bod rheilffyrdd<noinclude></noinclude> by4rt3qikqzevjmxnoyy4wv6et70uk6 104 71083 143102 2025-07-10T23:49:31Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "y ''Taff Vale'' a'r ''Barry'' yn rhydd i ddwyn glo allan ym mhen isaf y cwm, a'r ''Rhondda and Swansea Bay'' yr un modd yn y pen uchaf. Dyna y rheswm am y gwylio a'r gofal dibaid ddechreuwyd y pryd hwnnw ar dynnel Blaencwm, ac a barhaodd am bedair blynedd a hanner gyfan. Ar y diwrnod cyntaf o'r wyliadwriaeth fawr digwyddodd i Shoni Jones o Abergwynfi fynd i dreulio Gŵyl y Banc i Dreherbert, ac yno, trwy dalu am gwrw i eraill ac yfed... 143102 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y ''Taff Vale'' a'r ''Barry'' yn rhydd i ddwyn glo allan ym mhen isaf y cwm, a'r ''Rhondda and Swansea Bay'' yr un modd yn y pen uchaf. Dyna y rheswm am y gwylio a'r gofal dibaid ddechreuwyd y pryd hwnnw ar dynnel Blaencwm, ac a barhaodd am bedair blynedd a hanner gyfan. Ar y diwrnod cyntaf o'r wyliadwriaeth fawr digwyddodd i Shoni Jones o Abergwynfi fynd i dreulio Gŵyl y Banc i Dreherbert, ac yno, trwy dalu am gwrw i eraill ac yfed gormod ei hun, gwariodd ei arian i gyd yn gynnar yn y dydd; ac felly, rhaid oedd cerdded adref drwy y tynnel fel yr oedd wedi gwneud lawer gwaith cyn hynny. Pan yn cyrchu tua "gwddwg" y fynedfa, gwelodd hen gydnabod iddo, Wil Morgan, oedd wedi bod am flynyddoedd yn perthyn i'r Volunteers yn cyrchu i'r un man gyda rheiffl ar ei ysgwydd, a bidog mewn gwain wrth ei ochr. Dywedodd Wil, ar ol holiad o ochr Shoni, ei fod wedi ei anfon ar rybudd byr iawn i wylio mynedfa'r tynnel, ac i atal pawb rhag pasio y ffordd honno. Diflas oedd gan Shoni glywed hyn, oblegid pasio i'r ochr draw oedd y peth a fwriadai efe ei wneuthur y prynhawn hwnnw; ac er mwyn i Wil beidio ei rwystro mentrodd y mab afradlon ar ychydig o ysgil. . {{nop}}<noinclude></noinclude> 9vdxz7zhmr78q4wvs6ms8ksfkm69d27 104 71084 143103 2025-07-10T23:51:51Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda ""Wil!" ebe fe, mae rhywun yn d'alw di!" Trodd Wil, ar hynny, yn ol gyda chwimrwydd milwr, ac aeth tuag ugain lath i weled pwy allasai fod yn ei alw; ac yn y cyfamser rhedodd Shoni gynted ag y gallai ei goesau hanner meddw i mewn i'r tynnel. Gwelodd Wil mai tric o eiddo Shoni oedd y galw ffugiol, a dychwelodd "''to take up duty''," ys dywedai efe wedi hynny. Gan nad oedd y ''duty'' wedi dechreu yn iawn pan ffôdd Shoni i'r tywyllwch,... 143103 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>"Wil!" ebe fe, mae rhywun yn d'alw di!" Trodd Wil, ar hynny, yn ol gyda chwimrwydd milwr, ac aeth tuag ugain lath i weled pwy allasai fod yn ei alw; ac yn y cyfamser rhedodd Shoni gynted ag y gallai ei goesau hanner meddw i mewn i'r tynnel. Gwelodd Wil mai tric o eiddo Shoni oedd y galw ffugiol, a dychwelodd "''to take up duty''," ys dywedai efe wedi hynny. Gan nad oedd y ''duty'' wedi dechreu yn iawn pan ffôdd Shoni i'r tywyllwch, a chan y credai mai creadur diniwed ydoedd, er gwaethaf ei fynych yfed, arhosodd Wil yn dawel wrth y gwddwg"; ond nid oedd cystal ei dymer pan glywai Shoni yn gwaeddi'n wawdlyd arno o'r gwacter tywyll. Aeth hwnnw yn ei flaen i Abergwynfi, gan chwerthin rhyngddo ag ef ei hun am ei ystranc. Ond pan yn nesu at ben arall y tynnel brawychwyd ef yn fawr gan lais crâs yn gorchymyn, ''"Halt! who goes there?"'' Yn ei wylltineb anghofiodd Shoni sefyll, ond gan ddywedyd ''"It's me, John Jones, collier, Blaengwynfi,"'' parhaodd i neshau at y dyn a'i gorchmynai. ''"Halt, man, or I fire!"'' ebe hwnnw drachefn. Safodd Shoni fel polyn ar unwaith yn awr, oblegid nid oedd am farw y foment honno. {{nop}}<noinclude></noinclude> tqmeg7uau2r6mx5jtd0nb5isq41z8js 104 71085 143104 2025-07-10T23:53:55Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Yna treiodd gynllun arall, a chan ddywedyd, ''"I say, butty, let me pass, there's a good chap. I'll stand you a quart when we get out,"'' neshaodd drachefn. "Ond taranai y llais unwaith eto, ''Halt! with your quarts and butties! If you budge an inch, I shoot. Nobody passes here to-day!'' Gwelodd Shoni ei fod mewn penbleth na feddyliodd ddim am dani, ac wedi aros ychydig yn y man lle yr oedd, trodd i gerdded y ddwy filltir yn ol at... 143104 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yna treiodd gynllun arall, a chan ddywedyd, ''"I say, butty, let me pass, there's a good chap. I'll stand you a quart when we get out,"'' neshaodd drachefn. "Ond taranai y llais unwaith eto, ''Halt! with your quarts and butties! If you budge an inch, I shoot. Nobody passes here to-day!'' Gwelodd Shoni ei fod mewn penbleth na feddyliodd ddim am dani, ac wedi aros ychydig yn y man lle yr oedd, trodd i gerdded y ddwy filltir yn ol at Wil wrth y pen arall i'r tynnel, yn hytrach na mentro heibio i'r milwr ofnadwy hwn. Torrodd rhyw chwys oer drosto, ac yr oedd yn berffaith sobr erbyn hyn. Hir iawn oedd y ddwy filltir i ddychwelyd drostynt, a threuliodd Shoni yr amser i feddwl pa beth a ddywedai i feddalhau Wil tuag ato ar ol yr ystranc a'r chwerthiniad gwawdlyd. Ymhen rhyw awr clywodd Wil, wrth y fynedfa ar ochr Treherbert i'r tynnel, lais egwan o'r tywyllwch, "Wil! Wil! gad fi ddod ma's!" ''"I Halt! who goes there?"'' ebe Wil ei hun, a'i lais yn ymddangos i Shoni fel pe yn diasbedain yr holl dynnel. ''"Will, man! It's me—Shoni! Let me come out! I'm sorry I laughed at you!"'' ebe yntau, gan droi i'r iaith ddefnyddiodd Wil ato ef: {{nop}}<noinclude></noinclude> cfanp467so2a5ab10y9ejsj6xbsu5bw 104 71086 143105 2025-07-10T23:57:43Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Yr ateb gafodd yn ol oedd gweld Wil rhyngddo a'r goleu yn plygu at y ''Charge''! ac yn dyfod ato â'i fidog bedair troedfedd o'i flaen. Rhedodd Shoni yn ol mewn braw eithafol ac ymguddiodd mewn ''man-hole'', gan gredu'n sicr bod ei ddiwedd wedi dod. ''"You stay there until the officer comes round,"'' ebe Wil drachefn. ''At least, you won't pass this way. You can try the other end if you like!'' Ond yr oedd Shoni wedi cael gormod o'r... 143105 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yr ateb gafodd yn ol oedd gweld Wil rhyngddo a'r goleu yn plygu at y ''Charge''! ac yn dyfod ato â'i fidog bedair troedfedd o'i flaen. Rhedodd Shoni yn ol mewn braw eithafol ac ymguddiodd mewn ''man-hole'', gan gredu'n sicr bod ei ddiwedd wedi dod. ''"You stay there until the officer comes round,"'' ebe Wil drachefn. ''At least, you won't pass this way. You can try the other end if you like!'' Ond yr oedd Shoni wedi cael gormod o'r "''other end''" eisoes, a phenderfynodd aros yn y ''man-hole'' hyd nes y deuai y swyddog. Ymhen pedair awr daeth hwnnw i ymweld â'i ''sentry'', a dywedwyd wrtho am y "gelyn yn y ddalfa". Rhoddodd y swyddog orchymyn, gan gyfeirio ei lais i'r tywyllwch, ac wele, Shoni, yn wyllt iawn ei wedd, yn dyfod i'r goleuni drachefn, yn union yn y man y credodd ei fod wedi dangos ei fedrusrwydd pennaf chwe awr cyn hynny. Cerddodd i dŷ ei chwaer i Dreorci i gysgu y noson honno, a dychwelodd, heb yngan gair wrth neb byw, dros y mynydd i Abergwynfi drannoeth. Adroddwyd yr ystori ddeupen y tynnel gan y ''sentries'' i'w cyfeillion, ac nid yn hir y bu John Jones, ''collier'', Blaengwynfi cyn troi yn Shoni Tynnel gan rai, a John Tynnel Jones gan eraill. {{nop}}<noinclude></noinclude> 312pyn39tk2pc4kz15qbgjbvhfwi6en 104 71087 143106 2025-07-10T23:58:21Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Nid yw eto wedi clywed y diweddaf am yr helynt, canys y "ddoe dd'wetha" gwaeddwyd wrth enau ei dalcen glo (gan halier angharedig) yr hen eiriau cas "Halt! who goes there?" {{nop}}" 143106 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Nid yw eto wedi clywed y diweddaf am yr helynt, canys y "ddoe dd'wetha" gwaeddwyd wrth enau ei dalcen glo (gan halier angharedig) yr hen eiriau cas "Halt! who goes there?" {{nop}}<noinclude></noinclude> gz9ifg2af5nwgsfhkhvecq3vvzndgad 104 71088 143107 2025-07-11T00:04:48Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "{{c|XXVII.<br>{{mawr|"GWELL ANGAU NA CHYWILYDD."}}}} NID anaml y digwydd ar faes y gad mai yn wahanol i'r ffordd arferol o ymladd gyda gwn a bidog y dengys y milwr fwyaf o ddewrder. Pan ddringodd y Rwsiaid yn llechwraidd i fryn Inkermann ar Ddydd Gŵyl Guy Fawkes yn 1854, mor sydyn oedd yr ymosodiad fel y gorfodwyd i'r Prydeinwyr ymladd gefn ynghefn yn finteioedd bychain yma a thraw, yn hytrach na cheisio gwneuthur rheng neu gyd-weit... 143107 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|XXVII.<br>{{mawr|"GWELL ANGAU NA CHYWILYDD."}}}} NID anaml y digwydd ar faes y gad mai yn wahanol i'r ffordd arferol o ymladd gyda gwn a bidog y dengys y milwr fwyaf o ddewrder. Pan ddringodd y Rwsiaid yn llechwraidd i fryn Inkermann ar Ddydd Gŵyl Guy Fawkes yn 1854, mor sydyn oedd yr ymosodiad fel y gorfodwyd i'r Prydeinwyr ymladd gefn ynghefn yn finteioedd bychain yma a thraw, yn hytrach na cheisio gwneuthur rheng neu gyd-weithrediad trefnus arall o unrhyw fath. Yr un peth ddigwyddodd drachefn yn ''Rorke's Drift'' yn Ionawr, 1879, pan o'r tu ol i sachau yd a blychau ''biscuits'' y llwyddodd bechgyn Gwent a Brycheiniog i ddal y bobl dduon rhag lladd y cleifion yn yr ysbyty, a difrodi Natal yn ol llaw. At y ddwy frwydr ardderchog hyn, gallwn yn awr adrodd am un arall o'r un natur. Pwy o honoch chwi freuddwydiai, pan efallai wrth eich gwersi ar ddydd neilltuol yn niwedd Tachwedd, 1917, fod Cymry ar y foment honno yn cynorthwyo i ddàl yn ol ymgyrch mawr yr Ellmyniaid yn Cambrai, gyda dim ond mendryl a rhofiau yn eu dwylo? Ond felly yr oedd. {{nop}}<noinclude></noinclude> t8rhh1aebwevaqchjtobgpw1d6dp192 104 71089 143108 2025-07-11T00:06:31Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "Ar y diwrnod hwnnw gwyliai y ''Welsh Guards'' mewn rhan o'r maes, gyda chorfflu o weithwyr (oedd yn Gymry hefyd) yn cyweirio heol yn eu hymyl. Ond yn sydyn dyna'r Ellmyniaid yn dod, a chymaint oedd rhif eu rhengoedd fel y gwasgwyd y ''Guards'' yn ol ar draws y gweithwyr a buasid yn disgwyl i fechgyn y "gaib a'r rhaw" i droi yn eu holau hwythau ymhellach eto. Ond pan welwyd sut yr oedd pethau, dyna orchymyn oddiwrth y capten i sefyll,... 143108 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Ar y diwrnod hwnnw gwyliai y ''Welsh Guards'' mewn rhan o'r maes, gyda chorfflu o weithwyr (oedd yn Gymry hefyd) yn cyweirio heol yn eu hymyl. Ond yn sydyn dyna'r Ellmyniaid yn dod, a chymaint oedd rhif eu rhengoedd fel y gwasgwyd y ''Guards'' yn ol ar draws y gweithwyr a buasid yn disgwyl i fechgyn y "gaib a'r rhaw" i droi yn eu holau hwythau ymhellach eto. Ond pan welwyd sut yr oedd pethau, dyna orchymyn oddiwrth y capten i sefyll, ac i ddangos i'r gelyn beth allai glowyr Cymru ei wneuthur mewn amser o gyfyngder. Nid oedd angen dywedyd yr ail waith, canys dacw hwy, bob un o honynt, â'u hoffer i fyny, ac yn rhuthro ar yr Ellmyniaid fel corwynt. Hawdd credu i'r rhei'ny gael syndod mwyaf eu hoes o weled bechgyn, heb na dryll na chledd, yn curo arnynt mor ddiofn. Ond wedi holl ddewrder yr amddiffyniad cyntaf gorfu i'r Cymry encilio am ysbaid am fod tanbelennau y gelyn mor greulon, a hwythau leied o rif. Cymerasant gyda hwy, fodd bynnag, gymaint ag a allent o'r clwyfedigion Prydeinig, a mentrodd amryw o honynt yn ol drachefn a thrachefn, i ganol y tân, i ddwyn y lleill o'r anafusion i ddiogelwch. Felly y parhawyd drwy gydol y dydd, ond pan ddaeth yr hwyr, wele y ''Welsh Guards'', a'r<noinclude></noinclude> t92q2vasci0h4cn6xpas2r3eml8zcby 104 71090 143109 2025-07-11T00:06:53Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "gweithwyr wrth eu hochr, unwaith eto yn croesi meysydd y tân ac yn clirio yr Ellmyniaid allan o'r tir a enillasant yn y bore, ac yn cysgu yr ail noswaith yn y man y cysgasant y noson o'r blaen. Golygai hynny nad oedd gan yr Ellmyniaid, er eu holl danio a'u rhuthriadau, ddim i ddangos am danynt. Pan aeth y sôn am y frwydr ar lêd gwelodd y brenin fod yn rhaid anrhydeddu y fath ddewrder eithriadol; ac un diwrnod dacw arweinydd bechgyn "... 143109 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>gweithwyr wrth eu hochr, unwaith eto yn croesi meysydd y tân ac yn clirio yr Ellmyniaid allan o'r tir a enillasant yn y bore, ac yn cysgu yr ail noswaith yn y man y cysgasant y noson o'r blaen. Golygai hynny nad oedd gan yr Ellmyniaid, er eu holl danio a'u rhuthriadau, ddim i ddangos am danynt. Pan aeth y sôn am y frwydr ar lêd gwelodd y brenin fod yn rhaid anrhydeddu y fath ddewrder eithriadol; ac un diwrnod dacw arweinydd bechgyn "y gaib a'r rhaw "—y Capten D.Watts Morgan o Gwm Rhondda—yn cael ei alw i Buckingham Palace i dderbyn y D.S.O.; a chafodd amryw eraill o honynt y D.C.M. a'r M.M. yr un modd. Ein cyndeidiau—y Siluriaid oedd ymhlith y rhai dewraf ymladdodd â Rhufain gynt, a sicr yw bod "Siluriaid heddyw" wedi profi eu hun yn olynyddion teilwng iddynt. Ymhen blynyddoedd i ddod, pan fydd sôn efallai am y Rhyfel Mawr rywbryd, mor falch y byddwn yn gallu teimlo am ran y Cymry ynddi; ac yn enwedig y Cymry hynny, heb ddim ond mendryl a rhofiau yn eu dwylo, a safasant yn ddiofn o flaen milwyr goreu yr Almaen, gan fynnu parch ac edmygedd hyd yn oed oddiwrth eu gelynion. {{nop}}<noinclude></noinclude> 3y9qxen1wynmc609k1lxh712xpik4ly 104 71091 143110 2025-07-11T00:07:30Z AlwynapHuw 1710 /* Darllenwyd y proflenni */ Dechrau tudalen newydd gyda "{{c|{{mawr|GEIRFA.}}}} {{nop}}" 143110 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{mawr|GEIRFA.}}}} {{nop}}<noinclude></noinclude> 3lbubw0a6fyz11lsjo7qnzju6tq8m9t 104 71092 143111 2025-07-11T00:07:40Z AlwynapHuw 1710 /* Heb y testun */ Rydych wedi creu tudalen wag 143111 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude></noinclude> 506k4kh16c1hszew1tvjo8ogwvmghaq 104 71093 143112 2025-07-11T00:23:05Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143112 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{Center block/s}} <poem> {{c|A}} abad=abbot. Aberdaugleddau=Milford. Abergwyngregin=Aber of the white shells, :near Bangor, now called Aber simply. Aberhonddu=Brecon. âch=pedigree. Afan=the ancient town now called Aberafon. afrwydd=difficult. angherddol=intense. anghydfod=disagreement. alcan=tin. amharch=disrespect, amrantiad=a wink, a second. anaf=wound. anamyneddgar=impatient. aneirif=innumerable. anfoddog=dissatisfied. anterth=prime. anturiaethus=venturesome. anwariaid=savages. ar log=given out at interest. ar ŵyr=aslant. arddangosfa=exhibition, show. arfaethu=to design, to purpose. argae=embankment. argoeli=to betoken. arlais=the temple. arosfeydd=sheepwalks. {{c|B}} balinger=a kind of boat much used in the :Middle Ages for conveying pilgrims. Bannau Brycheiniog = Brecknock Beacons. bathodyn=medal. Berclos=the Welsh form of Berkrolles, a Norman name. beudai=cowhouses. bidog=bayonet. blaenau=the most remote parts of a country. bol llong=the hold of a ship. boncyff=stump. breinlen=charter. brodorion=natives. Bryste=Bristol. Buallt=Builth. bwriadu=to intend. bwrw coelbren=to cast lots. {{c|C}} cadfridog=a general. Caerwrangon = Worcester. campau=games. canzonet=a French lyric. carlamu=to gallop. Carn y Moesau=a cairn on Craig-y-Llyn. Rhigos.=The highest point in Glamorgan. cast=a trick. catrawd=a regiment. cawell=a creel or cradle. celain=corpse. celanedd=slaughter. cenawon cubs. cenddi=foxes (pl. of canddo). :Sometimes used in Glamorgan. cenelau=kennels. Cernyw=Cornwall. ceyrydd=walls, fortresses. cilfach=a nook. cludiad=carriage, passage. clustfeinio=to listen intently. coegyn=a conceited man. coflaid=an armful. corwynt=hurricane. cot annw'l=an effective beating. :The term is often used in Glamorgan in a playful sense. crafangau=claws, clutches. crech wen=loud laughter. </poem><noinclude>{{Div end}}</noinclude> kw3r5fsjchbgra42d57exqpv9kmpodl 104 71094 143113 2025-07-11T00:38:21Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143113 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> croch=vehement, loud. Croniclau=chronicles. crwydryn=a tramp. cryman=a sickle. crynswth=a mass. cydymaith=companion. cyfarch=to greet. cyfieithydd=a translator. cyflafan=massacre. cyfnos=dusk. cyfres=a series. cyfrinach=a secret. cyff=stock, stem. cyhuddo=to accuse. cynddeiriog=mad, furious. cynllunio=to plan. cywain=to carry (especially crops). {{c|CH}} chwannog=inclined to. chwyrnu=to snarl. chwaraele=a playground. {{c|D }} datgan=to declare. datguddio=to reveal. dawn=a gift, a talent. dedfrydu=to sentence. deheuig=skilful. deiliaid=tenants, subjects. dial=revenge. dihareb=a proverb. diasbedain=to resound. didostur=pitiless. diddordeb=interest. diddymu=to abolish. dienyddiwr=executioner. difrod=havoc. diffaith=waste. digrifwch=amusement. dihysbydd=inexhaustible. dilyw=a flood. diwedydd=end of the day, evening. dofito=tame. dogn=a dose. dolef=a cry. drycin=stormy weather-from "drwg" and "hin." dyfalu=to conjecture. Dyfed=South-West Wales. Dyfnaint=Devon. dyfrgwymp=waterfalls. dyrnaid=a handful. {{c|E }} Ebryw=Hebrew. edmygedd=admiration. egniol=vigorous. eilun = idol. eillio=to shave. eithriad=exception. Ellmyn=a German. encilio=to retreat. ennyd=a short space of time. erchyll=horrible. eryr=an eagle. euraid=of gold. ewyn=foam. {{c|FF}} ffefryn=a favourite. fflachion=matches. ffoadura=fugitive. ffug=false, sham. ffust=a flail. Ffynnon Dydfil=a well-known well near which Tydfil :the martyr was killed. Hence Merthyr Tydfil. {{c|G}} gaeafdre the winter quarters of a tribe or family. gerwin=rough. golas=bluish. goresgyn=to invade. </poem><noinclude>{{Div end}}</noinclude> a8dqndyjsyln9tqxj2jtgjr1coglxhm 104 71095 143116 2025-07-11T01:02:25Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143116 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> gorfoledd=joy. gormes=oppression. gorwel=the horizon. gosgo=attitude. goslef=tone of voice. gwaed-dâl=blood-money. gwain=scabbard. gwarchae=a siege. Gwern Bleiddiau=the wolves' alder-swamp, :a farm near Pont-neath-vaughan. gwesty=an inn. gwladfawyr=colonists. gwrhydri=bravery. gwrych=bristles, also a hedge. gwydn=tough. gwyliedydd=a sentry. gwyll=darkness. gŵyro=to swerve, to bend. gwystlon=pledges, hostages. gynwêl=a corruption of the English gunwale. :"a part of a boat or ship". {{c|H}} Hafren Severn. haelioni generosity. haerllug impudent. hala=to send, to drive. he'd also (a contraction "hefyd.") Henffordd Hereford. hinon fine weather. hunllef nightmare. Hwlffordd Haverfordwest. hwsmon-husbandman. hynafiaid ancestor. {{c|LL}} llafnen=flake. llain=patch. Llanddunwyd=St. Donat's. Llansawel=Briton Ferry. llechwedd=slope. lledwad=ladle. llechwraidd=stealthy. lleddfu=to allay. lleiaf eu tramwy=least frequented. llidio=to enrage. lludded=weariness. lluest=a temporary building. llwfryn=coward. Llychlyn = Norway. Llydaw=Brittany. llysenwau=nicknames. {{c|M}} Maesaleg=a village in Monmouth, now called Basaleg. maes câd=field of battle. mêdd=mead (a drink). mendryl=Welsh plural form of "mandrils." merthyrdod=martyrdom. milain=villain. milwriad=a colonel. moesgar=polite. mynachlog=a monastery. morc=an old English coin (mark) of the value of 13/4. Morgeinwyr=Men of Glamorgan. mwng=mane. mwnfeydd=mines. mwsged=a musket. mynach=monk. Mynwy=Monmouth. {{c|N}} nadu=to howl. namyn=except. nemor=scarcely any. nengraig=the rock top in a colliery. noswyl=vigil. {{c|O}} odid=scarcely. oedi=to delay. </poem><noinclude>{{Div end}}</noinclude> t0i3b4mawjmtxh4obwaxu6q4l4mp94q 104 71096 143117 2025-07-11T01:21:03Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143117 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> ogof=a cavern. olynyddion=successors. Orewyn=a bridge near Builth :where the Welsh made a last stand in 1282. oriel=gallery. {{c|P}} paith=prairie. palf=paw. palmantu=to pave. parwydydd=plural of "pared," a partition wall. parau=pairs. Pengryniaid=Roundheads—the :popular nickname for Cromwell's soldiers. pererindod=pilgrimage. petruso=to hesitate. picellu=to spear. pladur=a scythe. plymio=to plumb. Pontfaen=Cowbridge. porthor=doorkeeper. pridwerth=ransom. prysuro=to hasten. pydew=a pit. {{c|PH}} phiol (better ffiol)=cup. {{c|RH}} rhagoriaethau = virtues. rheibio=to bewitch. rhelyw=the remainder. rhôs=moor. rhuthr=assault. rhwyd=a net. rhybuddio=to warn. Rhydychen=Oxford. rhyfygus=wilful. {{c|S}} St. Giles the pilgrim church of Neath. Sant Iago=a celebrated shrine in the north of Spain. soniarus=melodious. "spel whiff "=a respite from work at the coal face. sypyn=a parcel. {{c|T}} taerineb=earnestness. talaith=a province. talcen glo=a stall (in a colliery). terfysg=disturbance. tanchwa=an explosion. telerau=terms. tesog=sunny. tolc=a chunk. trafodaeth=transaction. trai=ebb. trallod=trouble. tramgwyddo=to take offence. tramwy=to wander. trawst=beam. trosglwyddiad=transfer. trum=ridge. trwsgl=clumsy. trengholydd=coroner. trothwy=threshold. trywanu=to stab. twrio=to burrow (S.W.). twymyn=fever. tyddyn=homestead: :the word is often shortened to "ty'n " as Ty'n y pant. tynged=fate. tyrpig=a corruption of the English "turnpike." tyrru=to crowd together. {{c|U}} udo=to howl. urddasol=noble. ustus=a magistrate. {{c|Y}} ychwanegu=to add. </poem><noinclude>{{Div end}}</noinclude> 3e3l8201so138u5rk7swdzwx6dkqkdn 104 71097 143120 2025-07-11T01:38:18Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143120 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{c|{{Mmm-mawr|Y Monwyson:}}}} {{c|{{M-mawr|Lewis Morys,<br>Richard Morys,<br>William Morys,<br>a<br>Goronwy Owen.}}}} <br> <br> <br> {{c|gan<br>{{mawr|Asaph.}}}} <br> <br> <br> {{c|1902.}} {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> cqktmn3qmggdfwnfxv7seceht0rtplw 104 71098 143121 2025-07-11T01:44:20Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143121 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn rhifyn Mai, 1896 (t.d. 232) o Wales, ceir dyfyniad o'r argraffiad cyntaf, yn cynwys desgrifiad Lewis Morys o Aberystwyth, fel yr oedd yn ei ddyddiau ef, ac awgrymiadau synwyrol iawn tuag at wneud y lle yn fwy cyfleus i longau. Y mae ganddo hefyd sylwadau manwl ar y gwahanol bysgod oeddynt i'w cael yno, a llawer o ffeithiau dyddorol am y gweithydd plwm yn y gymydogaeth, oddiwrth yr hyn y gwelwn ei fod wedi cyflawni y gwaith a ymddiriedwyd iddo yn hynod lwyr. Bu yn briod ddwywaith. Ei wraig gyntaf oedd Elizabeth Griffiths, etifeddes Tŷ Wrdyn, ger Caergybi, yr hon a briododd ar y 29ain o Fawrth, 1729. Ganwyd iddo fab o'r enw Lewis, yr hwn a fu farw yn ieuanc, a dwy ferch o'r briodas hon. Ei ail wraig oedd Anne Lloyd, Etifeddes Penybryn, yn sir Aberteifi, ac yn y sir hono y treuliodd y rhan olaf o'i oes. Bu farw yn Penybryn, Ebrill 11eg, 1765, a chladdwyd ef yn Llanbadarn Fawr. Desgrifir ef fel "gwr grymus, lluniaidd yn ei holl gorph, a glân o bryd a gwedd,—llawen, a llawn afiaeth." Y mae gan Lewis Morys gywydd i ofyn dillad dros William Dafydd, a elwir yn gyffredin "Bol Haul," gan y Dr. Ed Wynne, o Fodewryd, yn Mon, Siansler Henffordd. Dechreua yn y dull arferol drwy ganmol y gŵr at yr hwn yr afonwyd y cais, a'i briod hefyd:— {{Center block/s}} <poem> Duw gwyn i'ch dilyn eich dau, Rywiog wr, a'r wraig orau; Byw'n wych y bych yn y byd, dario yn Modewryd; A'i rad i chwi'n anad neb, Llawnder a diwall undeb. Afraid tros ben oedd enwi Eich breiniau a'ch achau chwi; </poem><noinclude>{{Div end}}</noinclude> eew3fiuzkv24emoujx3iup3nqoqxxcw 104 71099 143122 2025-07-11T01:58:23Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143122 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" />{{Center block/s}}</noinclude><poem> Odid fod neb nad edwyn Trwy'r iaith enw'r Doctor Wyn; A'i wraig lân, rywiog, luniaidd, Goreu gwraig a goreu gwraidd. </poem> {{Div end}} Desgrifia y sawl yr oedd yn erfyn drosto yn bert iawn:— {{center block| <poem> Cenad ar fwriad wyf fi, A gobaith o Gaergybi, Dros wr hen dan ei benyd, Ddiau fodd, a fu'n dda'i fyd; Ei enw a'i lysenw sydd 'Rhyd y byd lle'i rhed bedydd. William Dafydd, lwm dyfiad. Bod Haul, gwag ei gaul a ga'd. </poem> }} Ac ym mhellach dywed am dano:— {{center block| <poem> Heddyw mae'n llwm ei gwman, Ac o gorph yn ddigon gwan; Berau manion, weinion wedd, O dyfiad priciau 'dafedd; Crafangau gwag angen gwan, Llun ail i un Llaneilian, A'i gorph fal dyn heb orphen, Ni ddeil prin ddwys bwys ei ben. </poem> }} Yna dywed iddo fwriadu "enwi'n frau gampau'r gwr," ond ychwanega y byddai y cyfryw swydd:— {{center block| <poem> {{bwlch|7em}}Fal rhifo sêr, Ni henwn byth mo'u haner. </poem> }} Er hynny, anturia ar y gwaith, a cheir ganddo ddesgrifiad digrifol a maith o'r gwrthddrych, ei swyddi, a'i fedrusrwydd, mewn gwahanol gyfeir— iadau, desgrifiad sydd yn sylfaenedig, mae yn debyg, yn fwy ar ddychymyg na dim arall. Am ei angen dywed— {{center block| <poem> Crynu'r aos, ac ymcreinio, Crynu bydd y dydd dan do; Crynu, nid o lu Duw lwyd : Ond crynu rhag rhyw anwyd. </poem> }} <br><noinclude><references/></noinclude> f2lwth55kolxypqlinnjhne3vqhwm07 104 71100 143123 2025-07-11T02:02:51Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143123 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn dilyn hyn cawn engraipht o ddawn duchanol y bardd, yn y cyfeiriad at hoffder y Bol Haul o'r ddiod feddwol, a'i barodrwydd i fod yn bobpeth i bawb, ac i daflu egwyddor dros y bwrdd, ond iddo gael ei ddigoni â diod gadarn:— {{center block| <poem> Fe droe'n Iuddew, drwyn eiddil, Ar air, ond cael cwrw, o'r il; Ar roe fir i'r oferwr, A'i troe'n bagan aflan wr; Fe droi'n Dwrc, yn ei gwrewd, Fal ci, ond cael brandi brwd; Try'n Brotestant, mi wranta', Y dydd y cai wisgoedd da; Ac yn hon sai'n ddigon sad, F'allai, tra pery'r dillad. </poem> }} Os cywir y desgrifiad canlynol gallem feddwl fod gwrthddrch y gân yn ddychryn i holl blant yr ardal, a'i fod yn fwgan brain" heb ei fath:— {{center block| <poem> Er pan aeth y gwr ffraethlwm. Yn llwyd, a'i siaced yn llwm, Ofnodd plant, fwgan mantach, Diangodd, ymgrynodd naw gwrach; A'r adar siomgar y sydd, Gwylltion yn eitha'r gelltydd; Caem glywed bran yn canu, Weddaid o fyd, ddydd a fu, Neu crechwen cornchwigl grochwyllt, A gwaedd y wawch, a gwydd wyllt; Nid oes piogen heno, Na bran, o amgylch ein bro; O ran ei lun, a'i wrthuned, Pob gwâr o'r adar a red. </poem> }} Diwedda gyda rhestr o'r dillad yr oedd Wil mewn angen am danynt, Ceir yn y gân hon lawer o ddonioldeb a phertrwydd, ond nid cystal barddoniaeth ag a geir mewn darnau eraill o waith yr awdwr, ac y mae ynddi aml i wall cynghaneddol<noinclude><references/></noinclude> 61lhuu1tx0yn412hdc4rcp7j5tofts5 143124 143123 2025-07-11T02:03:17Z AlwynapHuw 1710 143124 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Yn dilyn hyn cawn engraipht o ddawn duchanol y bardd, yn y cyfeiriad at hoffder y Bol Haul o'r ddiod feddwol, a'i barodrwydd i fod yn bobpeth i bawb, ac i daflu egwyddor dros y bwrdd, ond iddo gael ei ddigoni â diod gadarn:— {{center block| <poem> Fe droe'n Iuddew, drwyn eiddil, Ar air, ond cael cwrw, o'r il; Ar roe fir i'r oferwr, A'i troe'n bagan aflan wr; Fe droi'n Dwrc, yn ei gwrewd, Fal ci, ond cael brandi brwd; Try'n Brotestant, mi wranta', Y dydd y cai wisgoedd da; Ac yn hon sai'n ddigon sad, F'allai, tra pery'r dillad. </poem> }} Os cywir y desgrifiad canlynol gallem feddwl fod gwrthddrch y gân yn ddychryn i holl blant yr ardal, a'i fod yn fwgan brain" heb ei fath:— {{center block| <poem> Er pan aeth y gwr ffraethlwm. Yn llwyd, a'i siaced yn llwm, Ofnodd plant, fwgan mantach, Diangodd, ymgrynodd naw gwrach; A'r adar siomgar y sydd, Gwylltion yn eitha'r gelltydd; Caem glywed bran yn canu, Weddaid o fyd, ddydd a fu, Neu crechwen cornchwigl grochwyllt, A gwaedd y wawch, a gwydd wyllt; Nid oes piogen heno, Na bran, o amgylch ein bro; O ran ei lun, a'i wrthuned, Pob gwâr o'r adar a red. </poem> }} Diwedda gyda rhestr o'r dillad yr oedd Wil mewn angen am danynt, Ceir yn y gân hon lawer o ddonioldeb a phertrwydd, ond nid cystal barddoniaeth ag a geir mewn darnau eraill o waith yr awdwr, ac y mae ynddi aml i wall cynghaneddol {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> fdyarr9rei3a3n7afl7dhsk1ag4abnr 104 71101 143125 2025-07-11T02:05:10Z AlwynapHuw 1710 /* Heb ei brawfddarllen eto */ Dechrau tudalen newydd gyda "Tra yn sôn am y Bol Haul, dylem grybwyll i Llewelyn Ddu gyfansoddi Carnfan iddo, "pan ataliodd Panwr y Brethyn yn y Pandy, a ddarpar— wyd iddo gan Mrs. Wynne, o Fodewryd, yn ol deisyfiad y cywydd i ofyn dillad." Am Mrs. Wynne, rhoddwr y brethyn, dywed:— Gwraig foneddig, fwyn ei rhyw, I'r hon bo Duw yn dalwr, Addawodd y gar'digol ged, Roi siaced imi o swcwr. Ac am siomedigaeth Wil oherwydd ymddygiad y Panwr, dywed:— Mae'r hin yn oe... 143125 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Tra yn sôn am y Bol Haul, dylem grybwyll i Llewelyn Ddu gyfansoddi Carnfan iddo, "pan ataliodd Panwr y Brethyn yn y Pandy, a ddarpar— wyd iddo gan Mrs. Wynne, o Fodewryd, yn ol deisyfiad y cywydd i ofyn dillad." Am Mrs. Wynne, rhoddwr y brethyn, dywed:— Gwraig foneddig, fwyn ei rhyw, I'r hon bo Duw yn dalwr, Addawodd y gar'digol ged, Roi siaced imi o swcwr. Ac am siomedigaeth Wil oherwydd ymddygiad y Panwr, dywed:— Mae'r hin yn oer, a'r gaua'n faith, Rwy'n ofni gwaith physygwr: Ond gwell a fyddai i oer ei wên, Adeilad rhyw hea dailiwr; Caf ddiwedd feinioes yn ddi os, Yn poeni achos Panwr. Y mae gan y bardd hefyd ddau ddarn rhydd— iaethol yn nglyn â'r un gwrthddrych, sef "Galarnad Bol Haul y Twrnai, a ysigodd ei fraich ysgrifenu; ac hyd eitha gwybodaeth llawer o hen wragedd cyfarwydd fe fydd farw'n gelain oer ar fyr amser;" ac hefyd "The Petition of the famous Bol Haul, when his Landlord distrained him for rent, 1740." Yn y darnau hyn ceir cryn dipyn o arabedd a gwat— wareg, ac aml i frawddeg hynod o ddichwaeth. Nis gallwn ddirnad paham yr oedd y bardd yn dweyd cymaint dros, ac am y William Dafydd hwn; dichon fod rhyw gysylltiad rhyngddynt nad oes genym gofnodiad am dano. Yn Y Geninen am 1884. t.d. 236, ceir "Caniad y Gog, neu Gariadgerdd Nansi Llwyd," a dywedir mai Lewys Morys ydoedd ei hawdwr. Cafwyd y gân yn mysg llawysgrifau a berthynent unwaith i Morgan Dafydd, clochydd Llanfachraeth, Meirion.<noinclude><references/></noinclude> kelqli0a3b8hy3cgfzgsmhi86eisrsg 143130 143125 2025-07-11T02:33:01Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143130 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Tra yn sôn am y Bol Haul, dylem grybwyll i Llewelyn Ddu gyfansoddi Carnfan iddo, "pan ataliodd Panwr y Brethyn yn y Pandy, a ddarpar— wyd iddo gan Mrs. Wynne, o Fodewryd, yn ol deisyfiad y cywydd i ofyn dillad." Am Mrs. Wynne, rhoddwr y brethyn, dywed:— {{center block| <poem> Gwraig foneddig, fwyn ei rhyw, :I'r hon bo Duw yn dalwr, Addawodd y gar'digol ged, :Roi siaced imi o swcwr. </poem> }} Ac am siomedigaeth Wil oherwydd ymddygiad y Panwr, dywed:— {{center block| <poem> Mae'r hin yn oer, a'r gaua'n faith, :Rwy'n ofni gwaith physygwr: Ond gwell a fyddai i oer ei wên, :Adeilad rhyw hea dailiwr; Caf ddiwedd feinioes yn ddi os, :Yn poeni achos Panwr. </poem> }} Y mae gan y bardd hefyd ddau ddarn rhyddiaethol yn nglyn â'r un gwrthddrych, sef "Galarnad Bol Haul y Twrnai, a ysigodd ei fraich ysgrifenu; ac hyd eitha gwybodaeth llawer o hen wragedd cyfarwydd fe fydd farw'n gelain oer ar fyr amser;" ac hefyd "The Petition of the famous Bol Haul, when his Landlord distrained him for rent, 1740." Yn y darnau hyn ceir cryn dipyn o arabedd a gwatwareg, ac aml i frawddeg hynod o ddichwaeth. Nis gallwn ddirnad paham yr oedd y bardd yn dweyd cymaint dros, ac am y William Dafydd hwn; dichon fod rhyw gysylltiad rhyngddynt nad oes genym gofnodiad am dano. Yn Y Geninen am 1884. t.d. 236, ceir "Caniad y Gog, neu Gariadgerdd Nansi Llwyd," a dywedir mai Lewys Morys ydoedd ei hawdwr. Cafwyd y gân yn mysg llawysgrifau a berthynent unwaith i Morgan Dafydd, clochydd Llanfachraeth, Meirion. {{nop}}<noinclude><references/></noinclude> 5hp8ycrx7u5ci2448bsa4i6jaekvnoa 104 71102 143126 2025-07-11T02:16:56Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143126 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>[[Delwedd:Y Monwyson.djvu|canol|600px|tudalen=154]]<noinclude><references/></noinclude> t0d0uf00m2aiziw0xdor02r092mczuq 104 71103 143127 2025-07-11T02:17:06Z AlwynapHuw 1710 /* Heb destun */ 143127 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude>???<noinclude><references/></noinclude> b47z2t6fcvlupbcfxjhbui0vdthttig 143128 143127 2025-07-11T02:17:20Z AlwynapHuw 1710 143128 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="0" user="AlwynapHuw" /></noinclude><noinclude><references/></noinclude> 10ansarm6f15g8ejc3xh9xlmnuxyjpz 104 71104 143129 2025-07-11T02:28:57Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143129 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>Y mae cynwys y gân yn myned yn bur bell i brofi mai eiddo Llewelyn Ddu ydyw. Fel y dywedasom. yn barod, Anne Lloyd ydoedd enw ei ail wraig, ac yn y penawd i'r gân hon dywedir—Caniad y Gôg, neu Gariadgerdd Nansi Llwyd; a ganwyd iddi cyn priodas, yn ol ddull bugail-gerddi yr hen Frutaniaid mynyddig gynt yn nechreu'r byd, pan oedd diniweidrwydd yn ganmoladwy, pan oedd cariad yn wresog, pan oedd synwyr yn barchus, pan oedd ffolineb yn waradwyddus, pan oedd ddigrif gan bob dyn glywaid caniad gan delyn. Ni cheir yn yr un o gyfansoddiadau y bardd gynifer o darawiadau hapus, a chymaint o ddifyrwch diniwed, ag a geir yn y gân hon. Darllena'r penillion hefyd yn hynod o lithrig a swynol:— {{Center block/s}} <poem> Fal y gog ar frig y gangen A gân beunydd ei hen acen,— Fal y ceiliog yn y glwyd, Canaf finau, Nansi Llwyd. Hoff gan bysgod ddwfr i nofio,— Mêdd a cherdd sydd dda gan Gymro,— Hoff gan bob creadur fwyd, Hoff gan inau Nansi Llwyd. Fal y car hen ŵr ei ffon, Fal y car y baban fron, Fal y car y n'wynllyd fwyd, Caraf finau Nansi Llwyd. Ped fawn wythnos yn ymprydio, Ac yn aros am fy nghinio, Ni ddewiswn, cyn cael bwyd, Brofi gwefus Nansi Llwyd. </poem> <br><noinclude>{{Div end}}</noinclude> hsuxzjua1e4bzbjdcgjal3081rjg0ye 104 71105 143132 2025-07-11T03:04:52Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143132 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>y syniad yr ydys newydd nodi am y Pictiaid mewn perthynas â'r Werddon, oblegid y gwisga wedd rhy ddiweddar. Cyfeirir at y Celyddoniaid gan Tacitus<ref>Tacitus Ox., trans., Bohn's Class. Lib., cyf. ii., t. 355-6.</ref> fel Brytaniaid, ond golyga iddynt darddu o'r Ellmyn, gan eu hystyried yn wahanol eu disgyniad i'r rhai o breswylwyr Prydain ag a dybia eu bod yr un bobl a'r Gâliaid, neu drigolion tir Gâl. Ac ymddengys eu golyga yn wahanol eu tarddiad i holl breswylwyr eraill yr ynys. Ond cymer yr Almaen mewn helaethder eangfaith, yn cynwys y cenhedloedd mwyaf gogleddol o'r Cimbriaid, Gothoniaid, a Sueoniaid; o'r rhai y dywed Stillingfleet<ref>Stillingfleet's Antiq. of the Br. Churches, cyf. ii., t. 367-8.</ref> bod yn dra thebygol y disgynodd y Celyddoniaid. Ac ymddengys y golyga Pezron<ref>Antiq. of the Nations........by Monzieur Pezron. Engl. by Mr. D. Jones t. 218-20.</ref> lluoedd o'r Cimbriaid a'r Celtiaid, neu'r Gâliaid, ymsefydlu yn yr Almaen. Er hyny, nis gellir casglu oddiwrth a ddywed Tacitus i'r Celyddoniaid darddu oddiwrth y Celtiaid na'r Gâliaid. Dywed Stillingfleet, wrth gyfeirio at y Celyddoniaid:-"A'r rhai hyn, os nad wyf yn camgymeryd, ydoedd y Pictiaid gwreiddiol, ond heb gael eu galw wrth yr enw hwnw hyd nes y daeth trefedigion newyddion drosodd i boblogi'r wlad ar ol ei hangyfaneddiad dychrynllyd trwy barhad y rhyfeloedd Rhufeinig." Sylwa hefyd mai o'r Scythiaid Ewropaidd y tarddodd y Celyddoniaid, a dywed y cynwysa Scythia Ewropaidd "yr holl genhedloedd mwyaf gogleddol, 'ab Extremo Aquilone,' medd Pliny: ac mewn man arall dywed, bod y Getiaid, y Daciaid, a'r Sarmatiaid, ac hyd yn nod yr Ellmyniaid yn cael eu galw yn Scythiaid." Ac o barth y rhai mwyaf penodol o'r Scythiaid ag y gesyd ddisgyniad y Pictiaid, dywed nad ydyw dyfaliad Hector Boethius o gwbl yn annhebygol, yr hwn, meddai, sydd yn eu tynu "o'r Aythyrsiaid, h.y., oddiwrth 'breswylwyr glan mor Llychlyn," neu fel yr eglura ei hun: "oddiwrth y rhai a ddaethant gyntaf allan o Sarmatia i Chersonese y Cimbriaid, ac oddiyno i'r Alban." Ond gellir sylwi yma y dywed Pezron y byddai y Gomeriaid a breswylient yn Asia yn cael eu galw yn yr oesoedd boreuaf gyda chenhedloedd eraill o dan yr enw Scythiaid. Ac wedi eu dyfod i Ewrop y byddai y Groegiaid yn eu galw yn Geltiaid Scythiaidd. Sylwa y Proff. John Rhys mai Gwyddelod oedd y Celyddoniaid. Nid oes ond ychydig o eiriau o'r Pictaeg wedi dyfod i lawr yn uniongyrchol i ni. A dywed Skene am yr iaith hon nad ydyw Gymraeg na Gaelaeg, ond mai tafodiaith Gaelig ydyw yn cyfranogi yn ehelaeth o arddulliau Cymreig.<ref>The Four Ancient Books of Wales, gan W. F. Skene, cyf. i., t. 127, 135.</ref><noinclude><references/></noinclude> 57qbpysigi7zcubeq7vyokkja850mws 104 71106 143135 2025-07-11T09:18:37Z AlwynapHuw 1710 /* Heb ei brawfddarllen eto */ Dechrau tudalen newydd gyda "<poem> Cefais swyddau dan y Goron,— Cefais aur, ac arian gwynion,— Cefais fawredd, cefais fwyd,— Och! na chawn i Nansi Llwyd. Yna y mae Nansi Llwyd yn trugarhau wrth y bardd, ac yn sibrwd yn wylaidd :— Llewelyn fwyn, O! sych dy ddagrau,— Mae'n ddrwg gan i dy fod mewn poenau; Ped fai'n wir dy eiriau i gyd, Mi ddown i'th ganlyn dros y byd. Pe d'wedwn iti beth o'm meddwl, Mae arnaf g'wilydd d'we'yd y cwbwl: A phe down i gyda thydi, P'... 143135 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude><poem> Cefais swyddau dan y Goron,— Cefais aur, ac arian gwynion,— Cefais fawredd, cefais fwyd,— Och! na chawn i Nansi Llwyd. Yna y mae Nansi Llwyd yn trugarhau wrth y bardd, ac yn sibrwd yn wylaidd :— Llewelyn fwyn, O! sych dy ddagrau,— Mae'n ddrwg gan i dy fod mewn poenau; Ped fai'n wir dy eiriau i gyd, Mi ddown i'th ganlyn dros y byd. Pe d'wedwn iti beth o'm meddwl, Mae arnaf g'wilydd d'we'yd y cwbwl: A phe down i gyda thydi, P'le mae'r Person i'n priodi ? Daeth y Person i'r golwg yn fuan, "a darllenodd y ffurf gyffredin, ac a dröes enw'r feinir,"—ac aeth Nansi Liwyd yn Nansi Morys" yn y fan. Y mae cymaint o farddoniaeth yn y Cywydd y Rhew a'r Eira," er nad oes ynddo ond wyth ar hugain o linellau, ag a geir mewn unrhyw ddarn arall o waith y bardd. Y mae y gynghanedd yn berffaith, ac y mae rhyw naturioldeb a swyn yn rhedeg drwy y darn o'r dechreu i'r diwedd. Tlws iawn yw ei gyfeiriad at yr awen yn ymhyfrydu ym. mhrydferthwch yr haf :— Gwell y rhed awen ledpai, Wres Mehefin a min Mai; Pan fo tôn per aderyn Hyd y dail, yn hudo dyn. Buasai yn anhawdd cael gwell desgrifiad o'r rhew a'r eira na'r llinellau hyn;— Eira gwyn yn oeri gwedd, A'r lluwch yn cuddio'r llechwedd; Pob lle'n oer, pob llwyn yn wyn, A diffrwd fydd y dyffryn, <poem><noinclude><references/></noinclude> nzi7gtw5522894l0uj19b8kp69yf9r2 143136 143135 2025-07-11T09:19:00Z AlwynapHuw 1710 143136 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude><poem> Cefais swyddau dan y Goron,— Cefais aur, ac arian gwynion,— Cefais fawredd, cefais fwyd,— Och! na chawn i Nansi Llwyd. Yna y mae Nansi Llwyd yn trugarhau wrth y bardd, ac yn sibrwd yn wylaidd :— Llewelyn fwyn, O! sych dy ddagrau,— Mae'n ddrwg gan i dy fod mewn poenau; Ped fai'n wir dy eiriau i gyd, Mi ddown i'th ganlyn dros y byd. Pe d'wedwn iti beth o'm meddwl, Mae arnaf g'wilydd d'we'yd y cwbwl: A phe down i gyda thydi, P'le mae'r Person i'n priodi ? Daeth y Person i'r golwg yn fuan, "a darllenodd y ffurf gyffredin, ac a dröes enw'r feinir,"—ac aeth Nansi Liwyd yn Nansi Morys" yn y fan. Y mae cymaint o farddoniaeth yn y Cywydd y Rhew a'r Eira," er nad oes ynddo ond wyth ar hugain o linellau, ag a geir mewn unrhyw ddarn arall o waith y bardd. Y mae y gynghanedd yn berffaith, ac y mae rhyw naturioldeb a swyn yn rhedeg drwy y darn o'r dechreu i'r diwedd. Tlws iawn yw ei gyfeiriad at yr awen yn ymhyfrydu ym. mhrydferthwch yr haf :— Gwell y rhed awen ledpai, Wres Mehefin a min Mai; Pan fo tôn per aderyn Hyd y dail, yn hudo dyn. Buasai yn anhawdd cael gwell desgrifiad o'r rhew a'r eira na'r llinellau hyn;— Eira gwyn yn oeri gwedd, A'r lluwch yn cuddio'r llechwedd; Pob lle'n oer, pob llwyn yn wyn, A diffrwd fydd y dyffryn, Q </poem><noinclude><references/></noinclude> 3237x9oy0o3l2333ukv27be1i1s7fsx 143140 143136 2025-07-11T10:26:03Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143140 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude>{{center block| <poem> Cefais swyddau dan y Goron,— Cefais aur, ac arian gwynion,— Cefais fawredd, cefais fwyd,— Och! na chawn i Nansi Llwyd. </poem> }} Yna y mae Nansi Llwyd yn trugarhau wrth y bardd, ac yn sibrwd yn wylaidd:— {{center block| <poem> Llewelyn fwyn, O! sych dy ddagrau,— Mae'n ddrwg gan i dy fod mewn poenau; Ped fai'n wir dy eiriau i gyd, Mi ddown i'th ganlyn dros y byd. Pe d'wedwn iti beth o'm meddwl, Mae arnaf g'wilydd d'we'yd y cwbwl: A phe down i gyda thydi, P'le mae'r Person i'n priodi? </poem> }} Daeth y Person i'r golwg yn fuan, "a darllenodd y ffurf gyffredin, ac a dröes enw'r feinir,"—ac aeth Nansi Liwyd yn Nansi Morys" yn y fan. Y mae cymaint o farddoniaeth yn y Cywydd y Rhew a'r Eira," er nad oes ynddo ond wyth ar hugain o linellau, ag a geir mewn unrhyw ddarn arall o waith y bardd. Y mae y gynghanedd yn berffaith, ac y mae rhyw naturioldeb a swyn yn rhedeg drwy y darn o'r dechreu i'r diwedd. Tlws iawn yw ei gyfeiriad at yr awen yn ymhyfrydu ym. mhrydferthwch yr haf:— {{center block| <poem> Gwell y rhed awen ledpai, Wres Mehefin a min Mai; Pan fo tôn per aderyn Hyd y dail, yn hudo dyn. </poem> }} Buasai yn anhawdd cael gwell desgrifiad o'r rhew a'r eira na'r llinellau hyn;— {{center block| <poem> Eira gwyn yn oeri gwedd, A'r lluwch yn cuddio'r llechwedd; Pob lle'n oer, pob llwyn yn wyn, A diffrwd fydd y dyffryn, </poem> }}<noinclude><references/></noinclude> hug2uzr72hav1jqn98h0h2chbv45z0d 104 71107 143137 2025-07-11T09:23:57Z AlwynapHuw 1710 /* Heb ei brawfddarllen eto */ Dechrau tudalen newydd gyda "<poem> Clo ar ddwfr, nid clauar ddydd, A durew hyd daearydd, A bwyd adar byd ydoedd, Dan glo Duw, yn galed oedd; Aed a'r agoriad adref, Yn iawn i'w gadw'n y nef. Wrth ddarllen y llinellau prydferth hyn, nis gallwn lai na gofidio na fuasai y bardd wedi ymroddi i ganu ar destynau o'r fath. Yn mrawdlys Beaumaris, yn 1741, cynhaliwyd prawf Môr—ladron Crigyll," am ysbeilio llong o Lerpwl, yn Nghreigiau Crigyll, Môn, a chyfan— soddodd y... 143137 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude><poem> Clo ar ddwfr, nid clauar ddydd, A durew hyd daearydd, A bwyd adar byd ydoedd, Dan glo Duw, yn galed oedd; Aed a'r agoriad adref, Yn iawn i'w gadw'n y nef. Wrth ddarllen y llinellau prydferth hyn, nis gallwn lai na gofidio na fuasai y bardd wedi ymroddi i ganu ar destynau o'r fath. Yn mrawdlys Beaumaris, yn 1741, cynhaliwyd prawf Môr—ladron Crigyll," am ysbeilio llong o Lerpwl, yn Nghreigiau Crigyll, Môn, a chyfan— soddodd y bardd gân ar yr achlysur, ar y dôn Leave the Land. Dechreua yn hynod o hapus :— Gwych gan bobl onest, lån, Oleuni tân a chanwyll; Gwych gan wylliad fod y nos Mewn teios yn y tywyll; Gwych gan inau glywed son. Am grogi lladron Crigyll. Ymddengys fod ymddygiad y môr—ladron, tra ar eu prawf, yn dra anmhriodol, os yw desgrifiad y bardd yn gywir :— Pan ddoed a'r gwylliaid at y bár A beio ar ei bywill, Ni wnaethant hwy â'r cyrt (myn Mair) Ond cellwair gyda'u cyllill. Fel hyn y cyfeiria at ddadleuydd y lladron: Morus oedd fel môr ei swyn Am safio'r cŵn yn sefyll, Fe roi i'r cadben aml sén, Ac ysgwyd pen ac esgyll, Am fyn'd a'i llong, â meddwl drwg I greigiau diddrwg Crigyll. </poem><noinclude><references/></noinclude> 8jmjy6b9cew27ayo0jxrtf7963gbi53 143141 143137 2025-07-11T11:31:28Z AlwynapHuw 1710 143141 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="AlwynapHuw" /></noinclude><poem> Clo ar ddwfr, nid clauar ddydd, A durew hyd daearydd, A bwyd adar byd ydoedd, Dan glo Duw, yn galed oedd; Aed a'r agoriad adref, Yn iawn i'w gadw'n y nef. Wrth ddarllen y llinellau prydferth hyn, nis gallwn lai na gofidio na fuasai y bardd wedi ymroddi i ganu ar destynau o'r fath. Yn mrawdlys Beaumaris, yn 1741, cynhaliwyd prawf Môr-ladron Crigyll," am ysbeilio llong o Lerpwl, yn Nghreigiau Crigyll, Môn, a chyfan— soddodd y bardd gân ar yr achlysur, ar y dôn Leave the Land. Dechreua yn hynod o hapus :— Gwych gan bobl onest, lån, Oleuni tân a chanwyll; Gwych gan wylliad fod y nos Mewn teios yn y tywyll; Gwych gan inau glywed son. Am grogi lladron Crigyll. Ymddengys fod ymddygiad y môr—ladron, tra ar eu prawf, yn dra anmhriodol, os yw desgrifiad y bardd yn gywir :— Pan ddoed a'r gwylliaid at y bár A beio ar ei bywill, Ni wnaethant hwy â'r cyrt (myn Mair) Ond cellwair gyda'u cyllill. Fel hyn y cyfeiria at ddadleuydd y lladron: Morus oedd fel môr ei swyn Am safio'r cŵn yn sefyll, Fe roi i'r cadben aml sén, Ac ysgwyd pen ac esgyll, Am fyn'd a'i llong, â meddwl drwg I greigiau diddrwg Crigyll. </poem><noinclude><references/></noinclude> 46xn3set5u4feryfckd4oe297h08quw 104 71108 143138 2025-07-11T09:28:14Z AlwynapHuw 1710 /* Wedi'i brawfddarllen */ 143138 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="AlwynapHuw" /></noinclude><poem> Ond pan êl ymlaen i gyfeirio at weddwon ac epil y lladron, rhydd fynegiad i deimladau sydd yn dangos mai ychydig iawn o drugaredd ellid ddisgwyl oddiwrtho :- Fe dal yr Arglwydd i'r ysprêd A wnaeth y weithred dywyll- Yspeilio'r llong, a gwylltio'r gwŷr, Didostur yn y distyll. Ond pan êl ymlaen i gyfeirio at weddwon ac epil y lladron, rhydd fynegiad i deimladau sydd yn dangos mai ychydig iawn o drugaredd ellid ddisgwyl oddiwrtho :- Gweddwon oll ac oer eu tôn, Fo gwragedd lladron Crigyll. Bo eisieu bwyd, o'r bais i'r bedd, Ar epil gwragedd Crigyll. Eithaf peth oedd cospi y môr-ladron eu hunain, ond nid llawer fuasai yn dymuno i'w gweddwon fod yn "oer eu tôn," a'u hepil yn newynog. Yn y Cywydd y Wrach ddigywilydd," sef y Cryd, y mae y bardd yn chwareu ar y gair "gwrach," neu "wrach,"-terfyna pob llinell gyda'r un odl, a phob yn ail linell gyda'r gair "gwrach" neu "wrach." Cyfansoddiad o'r un natur yw y "Canu a gânt Llewelyn Ddu, tros ei frawd Gwilym, i Wig, Llanfigel, yn Mon, yn ei feddiant ef." Yn y gân hon y mae y geiriau Llanfigel" a "mêl" (neu "fel") yn diweddu bob yn ail linell. Y mae llawer o gywreinrwydd yn y darnau hyn, ac y mae y gynghanedd yn bur gywir, ond isel yw eu teilyngdod os eir i chwilio am farddoniaeth ynddynt. Darn arall digon difudd yw "Deg Gorchymyn y Traws Cyfoethog Annrhugarog, y rhai ni lefarodd Duw wrth Moses yn y Mynydd." Rhyw gellwair y mae y bardd yn hwn, fel mewn aml un o'i gyfan- soddiadau eraill. Digon yw dyfynu un penill fel enghraipht o'r gwaith:- </poem><noinclude><references/></noinclude> m1vkfzfpz6943d3hb913mmamaf2x909