Vikifontaro eowikisource https://eo.wikisource.org/wiki/Vikifontaro:%C4%88efpa%C4%9Do MediaWiki 1.45.0-wmf.4 first-letter Aŭdvidaĵo Specialaĵo Diskuto Uzanto Uzanto-Diskuto Vikifontaro Vikifontaro diskuto Dosiero Dosiero-Diskuto MediaWiki MediaWiki-Diskuto Ŝablono Ŝablono-Diskuto Helpo Helpo-Diskuto Kategorio Kategorio-Diskuto Aŭtoro Aŭtoro-Diskuto Paĝo Paĝo-Diskuto Indekso Indekso-Diskuto TimedText TimedText talk Modulo Modulo-Diskuto 104 35923 108233 2025-06-03T17:46:34Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108233 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>Pri esperanto enketis eĉ Ligo de Nacioj. Tion decidis ĝia dua ĝenerala kunveno. Gi trovis dekkvin ŝtatojn instruantajn la lingvon en diversaj lernejoj kaj kalkulis okcent mil plenaĝulojn sekvintajn publikajn kursojn. Sir Eric Drummond malfermis en la Sekretaria Palaco Konferencon de edukistoj pri la rezultatoj atingitaj per tia instruado. Deksep ŝtatoj partoprenis. La raportintoj insistis pri la morala efiko al la geknaboj. Esperanto estas neŭtrala. Ĝin ilustras verda flago, el espera koloro, apud la nacia flago. Ĝi posedas ankaŭ himnon pri la nova sento kaj espero je konkordo. Stariĝas infanoj por ĝin kanti post la nacia himno. Kun lernantoj alilandaj ili korespondas. Geografion ili lemas. Bildojn kaj specimenojn ili interŝanĝas. Grupe ili vojaĝas. llin eksterlando ĝoje bonvenigas. Por ili la nova lingvo simbolas idealon de kunlaboro kaj egaleco inter la popoloj super la diversaj kredoj politikaj aŭ kulturaj. Ekzistas jam vasta literaturo kreskanta ĉiutage pri laboroj de scienco, paco kaj belarto. Tion konstatis la Liga raporto kaj ĝin akceptis per voĉdono la tria ĝenerala kunveno.<ref>Ligo de Nacioj. L' Esperanto comme langue auxiliaire internationale, rapport adopté par la Bème Assemblée. Genève, 21 Septembro 1922.</ref> Sed nenion pri lernejoj oni decidis. Pri gravaj aŭ malgravaj aferoj de ĝenerala utilo, pri senarmigo, pri doganoj, pri trafiko, pri helplingvo, pri ĉio ajn la Ligo, jam de la komenco, voĉdonis nur pri raportoj, malofte pri decidoj. Lord Cecil kuraĝigis la esperantistojn plivastigi la eksperimenton. En la Komisiono por intelekta kun<noinclude><references/></noinclude> t4q6ntkk7mlblh152k724i4y5kyxm4w 104 35924 108234 2025-06-03T18:32:24Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108234 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>laboro, la ministro Léon Bérard kontraŭbataligis Esperanton, kiun li malpermesis en la francaj lernejoj malgraŭ favora petskribo de dudekkvin scienculoj, membroj de l’ Akademio. Post kiam nuligis lian dekreton nova franca registaro, la Kvina Kunveno de la Ligo rekomendis, ke ĉiuj ŝtatoj akceptu, samtarife kiel nacilingve kaj latine, la telegramojn en Esperanto, konsiderata kiel praktika helplingvo de internacia komunikado.« En 1925 la regnoj de l’ Interŝtata Telegrafa Unio, ĉe Pariza Konferenco, decidis tion per ŝanĝo en la statuto. Kio interese elstaras el la duoncentjara sperto pri Esperanto, tio estas la nova mistiko aŭ ara sento, kiun ĝi disvastigis sur la kampo de interpopola toleremo kaj etiko. Tiun apartan fadenaron de kolektivaj emocioj delikate analizis angla psikologo.<ref>Profesoro Fluegel, Londona Universitato: Psikanalizo de la esperantista movado. London 1924. (angle).</ref> Ĝuste ĉar ĝi vivas el sento propra, simile kiel nacilingvo, tial Esperanto riĉiĝis kaj fleksebliĝis tiom ke ĝi sukcesis eĉ allogi novelistojn, oratorojn, eĉ poetojn, kiuj nun uzas ĝin por trafi rekte ĉiulandan publikon, se ne vastegan, almenaŭ tutmondan. Verko tuj legata en kvindek landoj kaj rimarkata de kelkaj ĵurnalistoj en ĉiu regno ricevas kalkulindan atentigon. Ne informita klerulo imagas, ke tia lingvo restis senviva kun la sama vortareto kiel en 1887 kaj utilas nur en hoteloj aŭ stacidomoj. Fakte ĝi malmulte uziĝas en hoteloj, sed multe pli por kongresoj, teatro,<noinclude><references/></noinclude> bura93dgg8uibiis1w1jeklocnuchcl 104 35925 108235 2025-06-03T18:48:10Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108235 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>somerkursoj, paroladoj kaj ĝenerala divastigo de kulturo kaj homaraj sentoj. La plej granda parto de esperanta literaturo konigas al ceteraj popoloj la animon de la plej malproksimaj aŭ malgrandaj nacioj, kies lingvoj estas nelernataj ekstere. La gramatika bazo restis simpla kaj regula, sed la postuloj de kolora esprimado kreskigis ja stilon kaj derivadon same kiel en ĉia ajn lingvo devigata kontentigi la bezonojn de natura uzado. Tiun eksperimenton oni ĉefe rigardas kiel praktikan proponon por faciligi komunikadon. Fakte ĝi, estas multe pli originala kaj rimarkinda kiel elemento de tuthomara patrujamo, kiu respektas la nacian senton kaj ne naskiĝis el antagonismo. Tio estas la neŭtralismo, ofte mokata de revoluciuloj. Ĝi entenas ĝuste tiun amikeman mistikon — senkoleran kaj senmalaman — kiu mankis al la Ligo de Nacioj por varbi la koron de l’ amasoj per lernejo kaj fervoro. Kiuj preferas konservi anemian aŭ senvivan Ligon, tiuj kompreneble havas intereson forpuŝi Esperanton al aliaj Internacioj, kie ĝi povas nur ludi la rolon de ilo oportuna, ĉar ili jam posedas sian propran mistikon, ĉu klasan, ĉu eklezian. »La perlingva potenco estas granda forto, konstatis la oficiala raporto, kaj la Ligo de Nacioj havas seriozajn motivojn por sekvi kun aparta intereso la progresadon de la esperantista movado, kiu povus iam grandrezulte efiki al la morala unueco de l’ mondo, se ĝia disvastigo fariĝus ĝenerala.« Alia ebleco estas la tutmonda oficialigo de la angla kiel helpa mondlingvo. Tion kontraŭstaras Francujo kaj ankaŭ iom malfide timas aliaj nacioj, kiuj<noinclude><references/></noinclude> swkzk5khe8zf0r1s8k5uhme9e051z6u 104 35926 108236 2025-06-03T19:03:55Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108236 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>pliŝatus neŭtralan mistikon ol influon de unu grandpotenco, kompreneble vastigotan per ties lingvo. En Azio la hinda nacia movado ja uzis la anglan lingvon por sin organizi, sed nun ĝi emas ĉie lernigi hindi, por ĝin anstataŭi kiel helplingvon de la nova Federacio. Tie la sento reaperas kaj sopiras al pli taŭga organo, eĉ se malgajnos la utilo internacia. Ne la teoria ideo pri internacia lingvo kapablas interesi nin. Pri ĝi same kiel pri paco kaj senarmigo, ni aŭdis priparoli jam de generacioj. Centoj da aliaj vortsistemoj estis konstruitaj kaj ne sukcesis. Postvivis Esperanto pro sia sentoforto. Kio gravas, tio estas la sperto kaj la fakto pri tiu lingvo sur la kultura kampo. Naskita en tiu Polo-Litovujo, kie miksitaj gentoj kaj religioj interfrapas siajn antaŭjuĝojn kaj malamojn, Zamenhof proponis al la popoloj homaran etikon, bazitan sur la respekto al la ceteraj. Li petis ilin allasi, eĉ simpatie, la kredon kaj lingvon de la ceteraj gentoj kiel egalajn laŭ rajto. Por miksaj landoj li eĉ rekomendis neŭtralajn nomojn, kiel Belgujo, Usono, Svislando, Serenisima Respubliko (antaŭa Polo-Litovujo). Similan ideon jam ŝatis Napoleono, kiam li akceptis la nomon Ilirio por la regno de la serboj, kroatoj kaj slovenoj. Se la germanlingvaj alemanoj, kiuj fondis la svisan Konfederacion, estus nomintaj ĝin Alemania, tiam la franclingvaj kaj italaj romanoj ne havus en ĝi sian lokon egalan kaj liberan. Nur unu kvaronon ili reprezentas laŭ nombro, sed multe pli laŭ influo, ĉar ili sidas egale kaj la plimulto ne forigas, sed subtenas ilian apartan kulturon. Ano de la malplimulto rajtas tion konfesi.<noinclude><references/></noinclude> lh9ql6zrqqy7l7u7n7i0m8jnt4usxrb 104 35927 108237 2025-06-03T19:15:52Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108237 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>Zamenhof klare vidis la solvon de la problemo. En miksa regno: neniu privilegia nacio, kredanta sin sola mastro kaj posedanto de la ŝtato. Interŝanĝe: lojalaj malplimultoj, kunlaboremaj, ĉar egalrajtaj. Tian kunlaboradon de popoloj, konservantaj propran lingvon kaj animon, li konsideris ebla por la tuta mondo per helpa lirigvo kaj homara etiko, universala kaj neŭtrala.<ref>Vidu: Vivo de Zamenhof, Leipzig, Hirt und Sohn,1923.</ref> Esperanton li iniciatis por disvastigi tian etikon. Pri liaj ideoj oni forgesis. Tamen, iom post iom, la disvastigo de la lingvo allogis ĉie parencajn pensantojn. Sufiĉe tipa estas la kutimo de la esperantistoj nomi sin recipnoke samideanoj, eĉ se ili nescias precize kial. Pli ĝuste ili estas ĝenerale samsentanoj. La sopiro al tolerema kaj federacia mondo ja bezonis esprimilon. Troviĝis Esperanto kaj utiliĝis kiel kanalo. Al la lingvo mem tiu fluo donis forton kaj vivon. La filozofia etiko de Zamenhof revenis en formo de popola sento. Liajn malnovajn broŝurojn pri homaranismo jam neniu legas. Nur la lingviston oni konas. Tamen ĝusta sin montris lia kalkulo. Lingvo disvastigas atmosferon. Samtempe ĝi logas al si ĉian sopiron komunan. La sperto pri Esperanto kuŝas en tio, ke ĝi ebligis disfloriĝon de tiu fluganta sento, kiu bezonis esprimilon. La naskiĝanta kredo je unueco en diverseco, la homaro ekkonscia pri si mem samtempe fidela al la naciaj valoroj, riĉaj je ĉarmo kaj koloro, jen tio, kio donis al Esperanto flugilojn kaj karakteron. Sen ia mistiko enkorpigota, neniam ĝi estus mem<noinclude><references/></noinclude> frfbt7oul7a83xly8dejcsjkwgrr94s 104 35928 108238 2025-06-03T19:29:31Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108238 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>fariĝinta lingvo vivanta, kapabla servi al parolantoj por entuziasmigi aŭdantaron kaj rabi ties ploron aŭ rideton. Tiu sperto vekas la scivolemon de lingvosciencistoj penantaj ekzameni la faktojn,<ref>Vidu Prof. Meillet: Les langues dans l'Europe Nouvelle Paris 1918.</ref> sed ĝi eĉ pli multe interesas psikologojn kaj etikistojn, kiuj esploris arajn mentalecojn. En la interna ideo de la esperantista mondo ili vidas kristaliĝon de tiu religia sento, kiu mankas al la Ligo de Nacioj. En la lernejoj Esperanto montriĝis katekismo pli vivanta kaj pli efika ol diplomataj aŭ juraj formuloj. Tiu sento estas tute malsama ol la klaskonscio kompreneble multe pli potenca en la mondo. La laborista internaciismo devenis el batalo por socia egaleco. Malsimile esperantismo naskiĝis el simpatio kaj scivolemo pri la nacia vivo de la ceteraj popoloj, speciale la malgrandaj. Ĝi entenas la plezuron ilin koni kaj ilin trovi amindaj, ankaŭ la ĝojon konigi al ili la valorojn de la propra patrujo kaj plie ĝui siavite la fakton, ke tio plaĉas al ili. El tio sekvas amikeco gajema kaj ia sento pri unueco kultura. Britoj, francoj, germanoj, ĉinoj, danoj aŭ poloj estas fine nur homoj, ĉiuj kun similaj zorgoj. Kune oni ŝatus vivi pace. Kian kutimon disvastigas Esperanto, tio estas fidema egaleco kaj reciproka respekto: ĉiuj nacioj kun egala rajto, neniu trudanta sian lingvon al la ceteraj, sed ĉiu konservanta ĝin interne de siaj landlimoj. Kio ĉefe impresas, skribis Inazo Nitobe, la japana senatano, kiu reprezentis la Ligon de Nacioj al<noinclude><references/></noinclude> 2zonsd5n1m1mjfnl9ees9uqgr1ifir3 104 35929 108239 2025-06-03T19:47:18Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108239 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>milionon vi elspezas por la pacigiloj kaj unu miliardon por la bataliloj, ofte la miloblon. Jen la barometro pri la malfido. Apartenas al militflanko ĉio teatra kaj pompa en la publika vivo. Fierajn flagojn, viran muzikon ŝatas la popolamasoj. Tion havigas nek Ligo de Nacioj, nek Haga Tribunalo, nek Kellogga Kontrakto. Sed armeo ja. Per uniformoj, paradoj, ceremonioj, funebroj kaj manovroj, ĝi plezurigas tiun emon de l’ publiko. Simbolon kaj koloron de l’ patrujo ĝi preskaŭ monopolas. Al la balkono vi kuras por ĝin rigardi, kiam eksonas trumpetoj. Nu, kiel tio malutilus? iu demandas. Ĉiu patrujo ja subskribis la Kontrakton pri rezigno je milito. Ĉiu estas netuŝebla. Ĉiu armeo nur defenda. Dume ĉiu prepariĝas por batalo, en okazo de atako. Antaŭe la soldato, kun la piedoj en neĝo sur la landlimo, defendis ja la hejmon kaj familion. Nun mankas eĉ tiu konsolo. Se lia brava lando kontraŭstaros la invadon, tiam la edzino kaj infanoj eĉ pli riskos ol li mem. Dumnokte falos el alta ĉielo gasbomboj sur la urbojn kaj vilaĝojn. Mortigaj nuboj disfluos ĝis la fundo de rifuĝaj keloj. Siajn bruligitajn pulmojn elvomos knabinetoj en la brakoj de l’ sufokita patrino. Kompreneble ĉiu armeo povas revenĝi kaj ekflugi kun bomboj por buĉi la familiojn de l’ kontraŭa. lando. Sed ne aperas la maskoj en la belaj paradoj. Ne prikantas la muziko la raŭkajn ĝemojn de la brulvunditoj. Fiere flirtas la standardoj, noble paŝas la ĉevaloj kaj al la fenestroj miljara kutirno logas la popolon. Ke la militrimedoj malhelpas al la pacrimedoj,<noinclude><references/></noinclude> dp8pb4aelxk0ewbz0aaevvd52nzc0n6 104 35930 108240 2025-06-03T20:03:22Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108240 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>pri tio pensas neniu. Ke malfido kreskas pro armeoj kaj armiloj, tion kalkulas neniu. Ke la viaj instigis la najbaron konservi la siajn, tion vi ne rimarkis. Kia juĝejo, kia tribunalo sufiĉus certigi nian sekurecon en urbo, kie diversaj partioj estus ege armitaj? Aliaj rimedoj ol milito jam estis uzataj por defendi nacion. Kiam francaj regimentoj invadis la Ruhran distrikton post la mondmilito, Germanujo ne batalis per pafiloj. Francujo mem devis baldaŭ revoki hejmen siajn soldatojn pro publika malaprobo ekstera kaj hejma. Ankaŭ Francujo rifuzis batali en 1875, kiam Bismarck minacis je invado. Al princo von Hohenhole, germana ambasadoro, la duko de Decazes, tiama ministro de eksteraj aferoj, dek aris fiere, ke Francujo ne respondos al tiu atako, se ĝi okazos, kaj lasos al la invadontoj la tutan kulpon pri ĝi: »Mi konsilos al nia marŝalo retiriĝi kun armeo kaj registaro malantaŭ la riveron Loire kaj atendi tie, sen pafo, ĝis vin juĝos Eŭropo aŭ Dio.. .«<ref>Letero al la franca ambasadoro en Berlino 29 Aprilo 1875. Vidu Hanotaux: Histoire de la France contemporaine kaj specialan numeron de la franca revuo Paix par le Droit. Februaro 1931, kun dokumentoj.</ref> Ne ekzistis tiam eĉ Ligo de Nacioj. Tamen ne okazis la atako, parte pro la timo je rusa interveno post diplomataj avertoj. Jen du ekzemploj de senmilita defendo sukcesintaj. Neniu regno estas devigata mem kondamni siajn urbojn kaj vilaĝojn al detruo por havi la rajton plendi al tribunalo. Lia rajto restas entuta, se ĝi rifuzis militi. Tiam ankaŭ ebliĝas nenia dubo pri la kulpo de l’ atakinto.<noinclude><references/></noinclude> 6x4uu5cpc9ty903svrw4gls17imqraz 104 35931 108241 2025-06-03T20:18:42Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108241 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>Kompreneble kuŝas tie granda risko. Ĉu la risko estas malpli granda ĉe l’ alia metodo? ĉu venkinte, ĉu venkite, ruinigita lando tamen devas pledi poste. Luksemburgo kaj Belgujo, ambaŭ retrovis memstarecon post la mondmilito. Unu batalis,<ref>Belgujo ne batalis nur pro si mem, sed ankaŭ pro sia promeso malebligi trapason de sia teritorio por ataki alian najbaron. Lojaleco ne permesus alian sintenon sen sufiĉa antaŭ-averto pri l’ rezigno je la promeso.</ref> alia ne. Ĉinujo perdis Manĝurion malgraŭ provoj je batalo. La plej ofta juĝilo pri tiaj aferoj ne apartenas tiom al malvarma kampo de la faktaj rezultatoj, kiom al la varma kampo de la sentoj pri honoro kaj braveco. Pli ofte ne pripensas la homoj, sed ja sentas. Nu, pri sentoj kaj etika juĝo en tiaj okazoj vi devas konstati vere du malsamajn religiojn kun du moraloj : La malnova etiko turniĝas al la estinteco. La nova al la estonteco. Kiuj rimedoj estis dum jarmilo neoesaj, tiuj fariĝis ja sanktaj. Sekve sanktaj ili restas por tiuj, kiuj ne ŝanĝis la kredon. Kjuj ŝanĝis, tiuj fidas je rimedoj novaj. Kaj se la malnovaj iloj malhelpas la novajn, tiam ili fariĝas eĉ abomenaj al la novkreduloj. Jen du samurbaj familioj, ambaŭ kun patro honesta oficisto: En unu hejmo la infanoj ricevas ludilojn el milituniformoj aŭ plumbsoldatoj. Tie li vorto antimilitaristo estas kvazaŭ sinonima kun malmorala. Ĝi vekas senton malplaĉan kaj juĝon severan. Pro hejma kutimo ĝin klasigos samfake la gefiloj kun la vortoj ŝtelisto aŭ danĝerulo, minimume kun frenezulo. En la dua familio aspektas militludilo kiel sovaĝa barbaraĵo, bataloj kiel buĉegoj, la vorto militisto {{Vdk|kva|zaŭ}}<noinclude><references/></noinclude> 1639cs1s7zkq8an8p1c4aokjbu2jkhq 104 35932 108242 2025-06-03T20:32:01Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108242 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>{{Vdf|kva|zaŭ}} insulto. Malsama etika tradicio nun staras kontraŭ la alia. Tie vi troviĝas antaŭ du malaj religioj, eble sub la sama nomo, ĉar ekzistas ekzemple tipoj de Kristanismo respondantaj al ambaŭ modeloj. Unu estas adoro al la ĝisnuna plej ofta formo de sindefendo, alia signifas adoron al nova formo sopirita kaj bonvenigata. Ili reprezentas du religiojn kun amo al akceptita kadro, ŝatata pro kutimo aŭ ŝatata pro espero. Ambaŭ havas sian netuŝeblon, ambaŭ sian fanatikecon. La plej profunda realo estas tamen nur unu sama: potenca instinkto pri memgardo. La malnovaj iloj de sekureco fariĝis sanktaj por tiuj, kiujn ili savis. Ili fariĝas abomenaj al tiuj, kiujn ili ne plu ŝirmas. La respekton gajnos la novaj rimedoj laŭ la kresko de ilia kapablo savi aŭ protekti. Sato al utilo antaŭen aŭ malantaŭen. Rigardu malfeliĉajn vespojn, dum ili rondflugadas ankoraŭ daŭre super tablo, kie ja estis, sed jam ne estas, fruktokonfitaĵo. Tiel persistas kaj zumadas plue la homa logo al la malnova sistemo de nacia defendo; kaj eblan pikvundon ĉiuj timas. Dum la malnovaj rimedoj restas ligitaj al kutimo, la novaj kreskigas iajn sentojn pozitivajn. Antaŭ ol starigi fidon, ili faciligas juĝojn. Tribunalo nun ekzistas en Hago. Ĝi jam juĝis plurajn aferojn. Eĉ grandaj regnoj pledis tie. Preskaŭ ĉiuj akceptis la devigon iri tien. Se alia subskribinto tion postulas, ili devas ĉeesti. Kiu malkonsentas, tiu malbonfamiĝas. Ne la detaloj mem interesas la publikon, ekster la du regnoj. Pri tio la gazetaro ne multe parolas. Kio impresas,<noinclude><references/></noinclude> r9twqur1quwqg753o3303qg8zfykgip 104 35933 108243 2025-06-03T20:42:28Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108243 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>tio estas la sintumo al juĝado anstataŭ al milito. Jen la frapanta novaĵo. Se iu regno mobilizas kaj rifuzas arbitracion aŭ repaciĝon, ĝi rompas jam du kontraktojn, la Ligan kaj la Kellogan, sed antaŭ ĉio ĝi ofendas la ceterajn popolojn. Tion enkalkulis la usona senatano Kellog kiel solan sankcion. Ĝenerala malaprobo ja influas la individuojn per morala premo. Ĉu ankaŭ al la nacioj ĝi povas efiki? Ĉio dependas de la gazetaro kaj de ties eblecoj paroli sendepende. La malsukceson de la Ligo pri la manĝuria konflikto klarigas parte la granda malproksimeco inter Eŭropo kaj Estrem-Oriento, sed ankaŭ la izoleco de la japana popolo per unuflankaj informoj. Cetere la samon rimarkis la japanoj renverse. En Okcidento la publiko nur interesiĝis pri tio, kio frapis ĝin kiel rompo de solena promeso. En Japanujo regis nur la detaloj pri la surloka situacio kaj indigno pri la malkompreno de la Okcidento. Tiamaniere la ilo de »tutmonda opinio« ne funkciis en tiu ĉi okazo kaj male la japana popolo ricevis eĉ impreson, ke la Okcidenta juĝo estas maljusta kaj iom hipokrita, ĉar multfoje la Eŭropaj potencoj agis ja simile por defendi siajn interesojn antaŭ la subskribo de la novaj kontraktoj. Tia izoleco de unu nacia opinio kaj akra kontraŭeco inter enlanda kaj ekstera vidpunktoj povas ekzisti ankaŭ inteme de iu ajn kontinento, kiam krizo aŭ danĝero kunigas tutan popolon kvazaŭ fervoran ŝafaron ĉirkaŭ amataj gvidantoj. Sendube la radioparoladoj penetras nun ĉien kaj ebligas ian komparon kaj kontrolon, sed la lingva<noinclude><references/></noinclude> k0n5gztpztxo44e1plv98uup9f7r9qb 104 35934 108244 2025-06-03T20:59:35Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108244 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>diverseco kaj la nacia atmosfero en kolera momento starigas sufiĉajn murojn el psika materialo. Malgraŭ tiuj baroj, tamen ideojn kaj ekkomprenojn disvastigis la kontraŭmilitaj kontraktoj, eĉ se la tekstoj mem estas nekonataj de la vasta publiko. La difino pri atako fariĝis jam pli preciza. Komenci militon antaŭ ol plendi al juĝisto aspektas kiel krimo, almenaŭ el ekstero. Ne montrinte la vojon, iuj ŝtataj pastraroj eksekvis tamen la movadon, kvankam timeme. Inter ili, kelkaj predikistoj kuraĝis defendi militrifuzantojn. Eĉ ili fondis intemacian asocion tiucele. Tro timemaj por ilin aprobi, tro ŝtatdependaj por reveni, antaŭ ol la publiko mem, al la krista absoluteco kontraŭ venĝo kaj mortigo, tamen eklezioj profitis la okazon de tiuj kontraktoj por ekmarŝi unu paŝon antaŭen. Ni jam citis la severan Enciklikon de la Papo Urbi arcano kontraŭ egoismo nacia.<ref>En ĉapitro VII pri Eklezio kaj Ŝtato.</ref> En 1925 la Stockholma Kongreso kunigis la ceterajn kristanajn ekleziojn. Iagrada mea culpa estis konfesata tie. Fondiĝis universala Alianco por pacigo per eklezioj. Ĝi poste disvastigis tiun ideon, ke la ŝtatoj havas devon eviti militon. En 1930, en sia regula Konferenco ĉe Lambeth Palaco en Londono, la anglikana Eklezio decidis oficialigi por si la konkludojn de tiu Alianco. Por rezolucio 22-a la ŝtateklezia Konferenco «deklaras, ke milito, kiel rimedo por solvi konfliktojn inter nacioj, estas neakordebla kun la ekzemplo kaj instruo de Kristo.«<noinclude><references/></noinclude> lhl1a7lkik5m6faxdoya7i08va3riww 104 35935 108245 2025-06-03T21:15:33Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108245 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>La rezolucio 23-a »opinias unue, ke paco ne estos atingita antaŭ ol la internaciaj rilatoj estos regataj de religiaj kaj etikaj principoj, kaj due, ke la morala juĝo de la homaro devas esti varbata al la flanko de la paco.« Rezolucio 27-a dekretas, ke »post kiam nacioj solene sin ligis per kontrakto aŭ interkonsento pri paca solvo de internaciaj disputoj, la kristana eklezio en ĉiu el tiuj landoj devos rifuzi sian konsenton al iu ajn milito, se la registaro de ĝia propra regno ne deklaris sin preta submeti la kaŭzon de la konflikto al arbitracio aŭ pacigo.« Tio estas ja malsama ol la ĝisnuna kutimo beni armeojn ambaŭflanke. La nova decido devigus la Eklezion kontraŭstari eĉ nacian defendon, se la ŝtato rifuzis iri al Ĝenevo aŭ Hago. Sed la demando restas, kiamaniere la ŝtato provos informi la Eklezion kaj la publikon pri sia diplomata agado en tia danĝera momento. Tie kuŝas la dubo. Tial daŭre proponas kelkaj pastroj de la malplimulto la puran kaj simplan rifuzon al ĉia milita partopreno kiel neakordeblan kun la ekzemplo kaj instruo de Kristo, ankaŭ ne kun la tradicio de l’unuatempa Eklezio. Doktrina kaj fakta estas la diferenco. Principe ankaŭ la plimulto, per la citita decido, jam forlasis la laŭleĝan grundon por ekpaŝi al malobeo, almenaŭ en unu difinita ebleco. Ĉu ĝi plene komprenis tion, ne estas tute certe. Proklami devon rezisti al la nacia leĝo de la ŝtato, se ĝi malobeis la internacian regulon, tio estas enlande kontraŭleĝa kaj ribela minaco, eĉ se nur teorie. Se iam laŭlitere ĝi estus aplikata, tia decido {{Vdk|ris|kus}}<noinclude><references/></noinclude> b0xl8o8cqjut6htfuzi2uppkngr7u0f 104 35936 108246 2025-06-03T21:30:53Z HenriLeFoll 4277 /* Provlegita */ 108246 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="HenriLeFoll" /></noinclude>{{Vdf|ris|kus}} enŝlosigi en malliberejon eĉ arkepiskopon de Canterbury kaj memorigi pri la tempo de Vilhelmo-la-Venkinto. Sed ankaŭ tio estus kontraŭleĝa. Sama spado teorie pendas super la kapo de Lord Ponsonby kaj de la centmiloj da kulpuloj subskribintaj lian faman deklaron. Senkondiĉe la dokumento ligas ilin per promeso rifuzi ĉian servon al milito en ĉiu ajn okazo. Ili ne vidas alian rimeon por forigi militon kaj opinias la buĉadon malmorala eĉ por sin defendi, kiam ekzistas juĝejo. Eĉ se nur du procentoj el ĉiuj homoj promesus la samon, ili diras, ne ekzistus sufiĉe da malliberejoj kaj milito fariĝus neebla. Pri la etika flanko, jen ilia vidpunkto: Ĉu vi rajtas pafi najbaron enirintan vian ĝardenon por ŝteli viajn posedaĵojn? Hezitas la leĝo. Ankaŭ la Eklezio. Anglaj kvakeroj respondas ne. La hereditan moralon oni ne plu akceptas sendiskute. Formiĝas aliaj sentoj. Allogas novaj rimedoj. Eknaŭzis la malnovaj. Sammaniere malaperis dueloj iom post iom. Tipa estis la grek-itala konflikto. Ĉe greka landlimo krimuloj ie mortigis en 1923 italajn membrojn de limfiksa komisiono. Tuj Italujo sendis ŝiparon kaj okupis la insulon Korfu. Grekujo ne pafis, ne deklaris militon. Ĝi sin turnis al la Ligo kaj al la Konferenco de l’ ambasadoroj, la du internaciaj ekzistantaj ebloj. En Genevo kunsidis la Konsilantaro kaj proponis formon de pacigo. Ĝin akceptis la Konferenco. Konsentis Grekujo. Forlasis Korfuon Italujo kaj ekspiris la insulanoj. Kio estus rezultinta en okazo de rezisto milita? Amasoj da kadavroj ne faciligas poste la reciprokajn cedojn. Ciu teritorio senmilite liberigita, ĉiu invado pace repuŝita kreas antaŭaĵon.<noinclude><references/></noinclude> awij6nbur3r26jk6i7q6xil7eihklhk