Wikipedy:Oerlisside

<mediawiki xmlns="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/" xmlns:xsi="http://www.w3.org/2001/XMLSchema-instance" xsi:schemaLocation="http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11/ http://www.mediawiki.org/xml/export-0.11.xsd" version="0.11" xml:lang="fy">
  <siteinfo>
    <sitename>Wikipedy</sitename>
    <dbname>fywiki</dbname>
    <base>https://fy.wikipedia.org/wiki/Haadside</base>
    <generator>MediaWiki 1.45.0-wmf.5</generator>
    <case>first-letter</case>
    <namespaces>
      <namespace key="-2" case="first-letter">Media</namespace>
      <namespace key="-1" case="first-letter">Wiki</namespace>
      <namespace key="0" case="first-letter" />
      <namespace key="1" case="first-letter">Oerlis</namespace>
      <namespace key="2" case="first-letter">Meidogger</namespace>
      <namespace key="3" case="first-letter">Meidogger oerlis</namespace>
      <namespace key="4" case="first-letter">Wikipedy</namespace>
      <namespace key="5" case="first-letter">Wikipedy oerlis</namespace>
      <namespace key="6" case="first-letter">Ofbyld</namespace>
      <namespace key="7" case="first-letter">Ofbyld oerlis</namespace>
      <namespace key="8" case="first-letter">MediaWiki</namespace>
      <namespace key="9" case="first-letter">MediaWiki oerlis</namespace>
      <namespace key="10" case="first-letter">Berjocht</namespace>
      <namespace key="11" case="first-letter">Berjocht oerlis</namespace>
      <namespace key="12" case="first-letter">Hulp</namespace>
      <namespace key="13" case="first-letter">Hulp oerlis</namespace>
      <namespace key="14" case="first-letter">Kategory</namespace>
      <namespace key="15" case="first-letter">Kategory oerlis</namespace>
      <namespace key="100" case="first-letter">Tema</namespace>
      <namespace key="101" case="first-letter">Tema oerlis</namespace>
      <namespace key="710" case="first-letter">TimedText</namespace>
      <namespace key="711" case="first-letter">TimedText talk</namespace>
      <namespace key="828" case="first-letter">Module</namespace>
      <namespace key="829" case="first-letter">Module talk</namespace>
    </namespaces>
  </siteinfo>
  <page>
    <title>Wikipedy:Oerlisside</title>
    <ns>4</ns>
    <id>176</id>
    <revision>
      <id>1197950</id>
      <parentid>1197914</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T17:43:53Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>MediaWiki message delivery</username>
        <id>15867</id>
      </contributor>
      <comment>/* Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 - Call for Candidates */ nije seksje</comment>
      <origin>1197950</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="111203" sha1="f1y37ihatmeodknrdvln1yfkio1422z" xml:space="preserve">__NEWSECTIONLINK__
&lt;!-- Don't place ynterwiki directly on this page; it interferes with the discussion. Interwiki can be found in [[Berjocht:Oerlisside]]. --&gt;
{{Oerlisside}}

== Nieuwjaarsbijeenkomst Wikimedia Nederland - Assen, 18 januari ==
Je bent van harte uitgenodigd voor onze Nieuwjaarsbijeenkomst op zaterdag 18 januari 2025. Deze wordt gehouden in het [[Drintsk Museum|Drents Museum]] te Assen - inloop vanaf 13:45. Alle Wikipedianen/Wikimedianen zijn welkom - lidmaatschap van Wikimedia Nederland is niet vereist.

Meer informatie en het inschrijfformulier vind je op [[wmnl:Nieuwjaarsbijeenkomst_2025|deze pagina]]. We hopen jullie in Assen te mogen begroeten!  

Sandra Rientjes, directeur Wikmedia Nederland [[Meidogger:SRientjes|SRientjes]] ([[Meidogger oerlis:SRientjes|oerlis]]) 6 jan 2025, 10.38 (CET)

== Launching! Join Us for Wiki Loves Ramadan 2025! ==

Dear All,

We’re happy to announce the launch of [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|Wiki Loves Ramadan 2025]], an annual international campaign dedicated to celebrating and preserving Islamic cultures and history through the power of Wikipedia. As an active contributor to the Local Wikipedia, you are specially invited to participate in the launch. 

This year’s campaign will be launched for you to join us write, edit, and improve articles that showcase the richness and diversity of Islamic traditions, history, and culture.

* Topic: [[m:Event:Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch|Wiki Loves Ramadan 2025 Campaign Launch]]
* When: Jan 19, 2025 
* Time: 16:00 Universal Time UTC and runs throughout Ramadan (starting February 25, 2025).
* Join Zoom Meeting: https://us02web.zoom.us/j/88420056597?pwd=NdrpqIhrwAVPeWB8FNb258n7qngqqo.1 
* Zoom meeting hosted by [[m:Wikimedia Bangladesh|Wikimedia Bangladesh]]

To get started, visit the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025|campaign page]] for details, resources, and guidelines: Wiki Loves Ramadan 2025.

Add [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Participant|your community here]], and organized Wiki Loves Ramadan 2025 in your local language.

Whether you’re a first-time editor or an experienced Wikipedian, your contributions matter. Together, we can ensure Islamic cultures and traditions are well-represented and accessible to all.

Feel free to invite your community and friends too. Kindly reach out if you have any questions or need support as you prepare to participate.

Let’s make Wiki Loves Ramadan 2025 a success!

For the [[m:Wiki Loves Ramadan 2025/Team|International Team]] 16 jan 2025, 13.08 (CET)
&lt;!-- Message sent by User:ZI Jony@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=27568454 --&gt;

== Universal Code of Conduct annual review: provide your comments on the UCoC and Enforcement Guidelines ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines is open now. You can make suggestions for changes through 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 24 jan 2025, 02.11 (CET)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=27746256 --&gt;

== Feminism and Folklore 2025 starts soon ==

&lt;div style=&quot;border:8px maroon ridge;padding:6px;&gt;

[[File:Feminism and Folklore 2025 logo.svg|centre|550px|frameless]]
::&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
&lt;center&gt;''{{int:please-translate}}''&lt;/center&gt;

Dear Wiki Community,

You are humbly invited to organize the '''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025]]''' writing competition from February 1, 2025, to March 31, 2025 on your local Wikipedia. This year, Feminism and Folklore will focus on feminism, women's issues, and gender-focused topics for the project, with a [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore]] gender gap focus and a folk culture theme on Wikipedia.
 
You can help Wikipedia's coverage of folklore from your area by writing or improving articles about things like folk festivals, folk dances, folk music, women and queer folklore figures, folk game athletes, women in mythology, women warriors in folklore, witches and witch hunting, fairy tales, and more. Users can help create new articles, expand or translate from a generated list of suggested articles.
 
Organisers are requested to work on the following action items to sign up their communities for the project:
# Create a page for the contest on the local wiki.
# Set up a campaign on '''CampWiz''' tool.
# Create the local list and mention the timeline and local and international prizes.
# Request local admins for site notice.
# Link the local page and the CampWiz link on the [[:m:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta project page]].

This year, the Wiki Loves Folklore Tech Team has introduced two new tools to enhance support for the campaign. These tools include the '''Article List Generator by Topic''' and '''CampWiz'''. The Article List Generator by Topic enables users to identify articles on the English Wikipedia that are not present in their native language Wikipedia. Users can customize their selection criteria, and the tool will present a table showcasing the missing articles along with suggested titles. Additionally, users have the option to download the list in both CSV and wikitable formats. Notably, the CampWiz tool will be employed for the project for the first time, empowering users to effectively host the project with a jury. Both tools are now available for use in the campaign. [https://tools.wikilovesfolklore.org/ '''Click here to access these tools''']

Learn more about the contest and prizes on our [[:m:Feminism and Folklore 2025|project page]]. Feel free to contact us on our [[:m:Talk:Feminism and Folklore 2025/Project Page|meta talk page]] or by email us if you need any assistance.
 
We look forward to your immense coordination.
 
Thank you and Best wishes,

'''[[:m:Feminism and Folklore 2025|Feminism and Folklore 2025 International Team]]'''

::::Stay connected [[File:B&amp;W Facebook icon.png|link=https://www.facebook.com/feminismandfolklore/|30x30px]]&amp;nbsp; [[File:B&amp;W Twitter icon.png|link=https://twitter.com/wikifolklore|30x30px]]

&lt;/div&gt;&lt;/div&gt;
--[[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 29 jan 2025, 03.35 (CET)

:Ik haw gjin idee wat dy CampWiz is dêr't alle jierren oer skreaun wurdt. Is hja/er der wis fan dat wy dêr in side oer hawwe? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 29 jan 2025, 10.56 (CET), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 24 feb 2025, 21.45 (CET)

== Wiki Loves Folklore is back! ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

{{int:please-translate}}

[[File:Wiki Loves Folklore Logo.svg|right|150px|frameless]]

Dear Wiki Community,
You are humbly invited to participate in the '''[[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025|Wiki Loves Folklore 2025]]''' an international media contest organized on Wikimedia Commons to document folklore and intangible cultural heritage from different regions, including, folk creative activities and many more. It is held every year from the '''1st till the 31st''' of March.

You can help in enriching the folklore documentation on Commons from your region by taking photos, audios, videos, and [https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:UploadWizard&amp;campaign=wlf_2025 submitting] them in this commons contest.

You can also [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Organize|organize a local contest]] in your country and support us in translating the [[:c:Commons:Wiki Loves Folklore 2025/Translations|project pages]] to help us spread the word in your native language.

Feel free to contact us on our [[:c:Commons talk:Wiki Loves Folklore 2025|project Talk page]] if you need any assistance. 

'''Kind regards,'''

'''Wiki loves Folklore International Team'''
--[[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 29 jan 2025, 03.35 (CET)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Tiven2240@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery/Wikipedia&amp;oldid=26503019 --&gt;

== Reminder: first part of the annual UCoC review closes soon ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

This is a reminder that the first phase of the annual review period for the Universal Code of Conduct and Enforcement Guidelines will be closing soon. You can make suggestions for changes through [[d:Q614092|the end of day]], 3 February 2025. This is the first step of several to be taken for the annual review.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find a conversation to join on the UCoC page on Meta]]. After review of the feedback, proposals for updated text will be published on Meta in March for another round of community review. 

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 3 feb 2025, 01.48 (CET)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28198931 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt; Upcoming Language Community Meeting (Feb 28th, 14:00 UTC) and Newsletter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone!
[[File:WP20Symbols WIKI INCUBATOR.svg|right|frameless|150x150px|alt=An image symbolising multiple languages]]
We’re excited to announce that the next '''Language Community Meeting''' is happening soon, '''February 28th at 14:00 UTC'''! If you’d like to join, simply sign up on the '''[[mw:Wikimedia_Language_and_Product_Localization/Community_meetings#28_February_2025|wiki page]]'''.

This is a participant-driven meeting where we share updates on language-related projects, discuss technical challenges in language wikis, and collaborate on solutions. In our last meeting, we covered topics like developing language keyboards, creating the Moore Wikipedia, and updates from the language support track at Wiki Indaba.

'''Got a topic to share?''' Whether it’s a technical update from your project, a challenge you need help with, or a request for interpretation support, we’d love to hear from you! Feel free to '''reply to this message''' or add agenda items to the document '''[[etherpad:p/language-community-meeting-feb-2025|here]]'''.

Also, we wanted to highlight that the sixth edition of the Language &amp; Internationalization newsletter (January 2025) is available here: [[:mw:Special:MyLanguage/Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter/2025/January]]. This newsletter provides updates from the October–December 2024 quarter on new feature development, improvements in various language-related technical projects and support efforts, details about community meetings, and ideas for contributing to projects. To stay updated, you can subscribe to the newsletter on its wiki page: [[:mw:Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter|Wikimedia Language and Product Localization/Newsletter]].

We look forward to your ideas and participation at the language community meeting, see you there!
&lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 22 feb 2025, 09.29 (CET)
&lt;!-- Message sent by User:SSethi (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28217779 --&gt;

== Belangryk: Kontrôle behearder aktivens ==

Goeie. In berjocht oangeane it ynlúken fan de ekstra rjochten (rjochtenútfurder, behearder, omjouwingsbehearder, ensfh. ) is fêststeld troch [[:m:Requests for comment/Activity levels of advanced administrative rights holders|konsensus]] yn 2013. As gefolch fan dit belied, kontrolearje de [[:m:stewards|stewards]] de aktiviteit fan behearders op alle Wikimedia Foundation wiki's dy't hjirfoar gjin eigen belied hawwe. Foar safier at wy witte hat jim wiki gjin formiele wurkwize om de ekstra rjochten fuort te heljen fan net mear brûkte accounts. Dat betsjut dat de stewards dizze taak op harren nimme mei as útgongspunt de [[:m:Admin activity review|behearders aktiviteits kontôle]].

Wy hawwe feststêld dat de neikommende brûkers foldogge oan it inaktiviteits kriterium (gjin oanpassing en no festleine aksjes yn de lêste twa jier):
# [[User:Geoffrey]] (behearder)

Dizze brûkers sille ynkoarten in berjocht krije, wêr't se frege wurdt om in diskusje yn de mienskip te begjinnen mochten sy guon of alle rjochten hâlde wolle. At de brûkers net reagearje, dan sille de ekstra rjochten ferwidere wurde troch de stewards.

Lykwols, as jim as mienskip graach in belied opsette wolle foar jim eigen aktiviteits kontrôle dy't de algemiene kontrôle ferfangt, as in oare beslút nimme wolle oer dizze inaktieve behearders, as at jim al in belied opset hawwe dy't wy oer de holle sjoen hawwe, lit it dan witte oan de [[:m:Stewards' noticeboard|stewards op Meta-Wiki]] sadat wy witte dat wy dizze kontrôle net mear op jim wiki hoeche út te fieren. Tankewol. [[Meidogger:EPIC|EPIC]] ([[Meidogger oerlis:EPIC|oerlis]]) 22 feb 2025, 18.39 (CET)

== foto tafoege oan artikel ==

Ik sykje al in oerke hoe ik in foto tafoege kin oan in artikel, mar it wurd net talitten. Hoe en oan hokker foarwarden mut it foldwaan? [[Meidogger:Ghoek49|Ghoek49]] ([[Meidogger oerlis:Ghoek49|oerlis]]) 22 feb 2025, 21.37 (CET)

:Jo kinne in foto oplade troch op de link &quot;Bestân oanbiede&quot; te klikken. Dy sit ûnder &quot;Helpmiddels&quot;, yn 'e rjochtersydbalke op jo byldskerm. As jo dat dogge komme jo op in side dêr't jo fia de knop &quot;Bladeren&quot; yn jo eigen kompjûter sykje kinne nei de foto dy't jo oplade wolle. As jo dy selektearre hawwe, kinne jo by &quot;Gearfetting&quot; fertelle wat der op 'e foto te sjen is. By &quot;Lisinsje&quot; moatte jo in kar meitsje tusken de lisinsjemooglikheden yn it útklapmenu. It is fansels net de bedoeling dat der ôfbyldings mei copyright opladen wurde, mar as it om in persoan út 'e 19e iuw giet, is elts auteursrjocht al lang ferrûn, dus dan kinne jo kieze foar de ûnderste opsje: &quot;Frij fan rjochten om't de auteursrjochten ferrûn binne&quot;. En dêrnei moatte jo klikke op 'e knop &quot;Bestân oplade&quot;, dy't hielendal ûnderoan sit. Dan moat it neffens my goed gean. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 22 feb 2025, 21.55 (CET)

== Fryske pornowikipedy ==
De Ljouwerter hie juster in flink stik oer de Wikipedy en dan benammen oer alle pornowikys. Nei ferhâlding hawwe we ek folle mear as de gruttere Nederlânske W..

Ik soe hjir útstelle wolle om it tal pornostjerren in bytsje te beheinen. Myn útstel is om foar de lannen om ús hinne mei twa te folstean en foar de rest fan de wrâld ien pornostjer it lân oan te hâlden. Dan kin soks allegear yn ien of twa kategoryen. Miskien kinne de twa miskien trije skriuwers fan dy pornostjerrewikys sels in kar meitsje? [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 23 feb 2025, 11.00 (CET)

:It grutte tal pornostjeren op de Fryske Wikipedy fyn ik persoanlik beskamsum, foaral ek om't it grutste part net fan it nivo [[Bobby Eden]] of [[Ron Jeremy]] binne. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 23 feb 2025, 12.06 (CET)
::Ik soe it stik yn de Ljouwerter graach lêze wolle, mar kin der online net by. Waard der bygelyks in moreel oardiel jûn? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 23 feb 2025, 16.26 (CET)
:::@[[Meidogger:Drewes|Drewes]] Miskien dat @[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] it stikje oplade kin, want yn de winkel koe ik hjoed gjin papieren Ljouwerter mear krije. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 23 feb 2025, 19.44 (CET)
::::https://lc.nl/friesland/Friese-Wikipedia-45441866.html[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 23 feb 2025, 20.05 (CET)

Ho hynder. Hjirboppe wurde allegear bewearings dien dy't net wier binne. Yn it foarste plak: it stikje oer pornostjerren besloech wol teld 3 alineä's fan in artikel fan 35 alineä's. Allinnich troch de titel (&quot;Porno op de Friese Wikipedia&quot;), dy't ik klearebare stimmingmakkerij fyn, krije je de yndruk as oft it hiele artikel dêroer giet. Mar dat is net sa. Lytsewâld-Augsbuert skriuwt hjirboppe oer pornostjerren: &quot;Nei ferhâlding hawwe we ek folle mear as de gruttere Nederlânske W.&quot; Stiet net yn dit artikel. Der stiet: &quot;In de top 100 meest bekeken lemma's van het afgelopen jaar, [...] staan meer dan 40 pornosterren.&quot; Fierderop wurdt neamd dat dat by de Nederlânske Wikipedy net sa is. Dat is hiel wat oars. 

It útstel dat Lytsewâld-Augsbuert hjirboppe docht, kin net. Je moatte fan elts gefal op himsels besjen oft in persoan genôch út 'e wei set hat om in artikel te fertsjinjen. Fan guon pornoaktrises, dy't hjir mar ien regel tekst en in pear keppelings om utens hawwe, sil dat grif net sa wêze, dat bin ik mei de meidoggers hjirboppe iens, mar by de measten is dat neffens my wol deeglik it gefal. In boppegrins oan it oantal artikels stelle fan beskate persoanen allinnich omreden fan har berop is neffens my gewoan in foarm fan diskriminaasje. 

Wat FreyaSport seit, dat it grutte tal pornostjerren op 'e Fryske Wikipedy beskamsum is, begryp ik net. Ik haw sels yn it ferline ek in soad siden oer pornoaktrises skreaun en dêr skamje ik my hielendal net foar. Seks is in hiel gewoan ûnderdiel fan it libben, en ik sjoch net yn wêrom't sekswurkers minderweardich wêze soene oan bgl. fuotballers. En wat ik ek net begryp, is dat meidoggers fan 'e Fryske Wikipedy sa har earen hingje litte nei in koarte passaazje yn in Hollânsktalich stik yn in krante dy't noch noait wat foar it Frysk dien hat, skreaun troch in sjoernalist dy't yn it artikel sels bekent dat er eins net iens Frysk sprekt. Doe't ik dat lies, tocht ik, no moat it ek net mâlder, hiene se dit no net troch in Frysktalige meiwurker dwaan litte kinnen? It befêstiget my wer yn myn oertsjûging dat je der neat mei te winnen hawwe om oan sa'n artikel mei te wurkjen. En dan wie dit noch in stik dat foar it meastepart posityf fan toan wie. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 23 feb 2025, 21.43 (CET)

Ik kin it ek net iepenje want ik haw gjin online abonnemint fan de LC. Mar ik haw de yndruk dat it om stimmingmakkerij giet en soe dêr net te folle fan oanlûke wolle.--[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 23 feb 2025, 22.35 (CET)

:Ieneach fan 'e Esk hie in skan fan it stikje fannejûns opladen mar dy is alwer wiske. Gelokkich seach ik him foarby kommen en koe ik it efkes lêze. It is foar in grut part stemmingmakkerij mar der steane ek in pear wiere wurden yn bygelyks oer de pornostjeren.&lt;br&gt;
:Ik skriuw in protte stikjes oer persoanen en as ik dan dizze persoanen yn de dei en jierlisten set kom ik in protte pornostjeren tsjin, ik fyn dat beskamsum want se binne net allegear fan it nivo Bobby Eden en Ron Jeremy dy't it frijwillich diene. Der is yn de pornoyndustry in protte twang, se dogge it net allegear frijwillich, en ik kom jier op de Fryske Wikipedy in protte fan dy froulju tsjin wêr dy twivel oer frijwilligens bestiet.
:&lt;br&gt;
:Der stiet ek in stik yn it artikel oer it projekt [[Wikipedy:Froulju sûnder side|Froulju sûnder side]] we witte allegearre werom dat net rint dat komt foaral trochdat der folhâlden wurd oan Fryske froulju en neat dien wurdt mei de projektside hjir op de Fryske Wikipedy. En ek neat docht mei [[Wikipedy:Stikken skriuwe yn Wikipedia-styl|Stikken skriuwe yn Wikipedia-styl]]. wêrtroch't wy ús hjir kear op kear konfrontearre sjogge mei minne stikjes oer froulju dy't net folle betsjutten hawwe, en dy al hielendal net foldogge oan [[Wikipedy:Biografyen fan libbene persoanen|Biografyen fan libbene persoanen]]. Ik ha ferliene jier in [[Wikipedy:Froulju sûnder side/resultaat|resultatenlist]] oanmakke. Mar oant no ta bin ik de ienichste dy't fan dizze list gebrûk makket. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 23 feb 2025, 23.13 (CET)
::Wat FreyaSport hjirboppe seit oer it WikiWomen-projekt bin ik it folslein mei iens. En dy resultatelist haw ik op it stuit neat oan ta te foegjen om't ik al in hiel skoft gjin side oer in frou skreaun haw. Wat FreyaSport seit oer de pornoyndustry, dêr pleats ik lykwols fraachtekens by. &quot;Der is yn 'e pornoyndustry in protte twang.&quot; Bedoele jo no net de prostitúsje? Want dan soe ik mei jo iens wêze kinne. En it giet yn by it opnimmen fan pornofilms grif ek net altyd goed, mei aktrises dy't min behannele wurde troch manlike tsjinspilers en regisseurs, mar dat se twongen wurde om yn pornofilms te spyljen, dat leau ik net. En al soe dat sa wêze, dan is dat noch gjin reden om de boel dan mar te ferswijen. Krekt oarsom, fyn ik, dan moat dat fan 'e dakken ôf skreaud wurde. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 24 feb 2025, 00.45 (CET)

::: Op it lêst wolle jim graach dat der mear siden komme dy't net oer dat iene mêd geane. Skynber is der immen dy't dy siden graach skriuwt. In oplossing wie om dy persoan te freegje wat mear oare siden te skriuwen, om mear yn it miene: Mear minsken te freegjen om mei te dwaan. Alternatyf koenen wy de eask foar wichtigens wat heger lûke, mar dêr bin ik sels net foar; ik haw leaver dat it sûnder regels oplost wurdt. Faaks koe by de útlis oer it skriuwen fan nije siden eat oer earst dy siden te skriuwen dy't it meast fan belang binne [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]])

It artikel yn 'e Ljouwerter komt hurd oan. Miskien hat de wierheid wol in skel lûd. En dan kinne jo de boadskipper fansels fan stokelerij fertinke, mar as ik yn ús Wiky 'grofwei' op it wurd porno sykje en dêrnei yn de Nederlânske dan kom ik op 2,5 persint tsjin 0,1 persint. Ik wit dat soks hiel 'grof' dien is, mar it ferskil is 25 kear yn ús neidiel! 

Fansels hearre de pornobegripen ta hokker Wiky dan ek, mar ik soe útstelle wolle om in soad fan dy pornostjerrewikys te romjen. Men kin der hiele ferhalen oer hâlde, mar de sjoernalist hat de finger yn 'e otterjende swolm treaun.[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 24 feb 2025, 10.30 (CET)

:De krante socht kontakt mei meidoggers dy’t wat oer de Wikipedy fertelle koene. Op ’t lêst hat mar ien him oanbean, hulde Mysha! In pear meidoggers fan it earste oere ferskûlen har efter de anonimens fan de brûkersnamme. Dat mei, mar ek ûnder gebrûkersnamme kin ynformaaasje jûn wurde. De oanmakkers fan it meastepart fan de siden oer bûtenlânske binne hjir behearder. (Mar ek oare behearders wurde hjir op oansjoen) Ha de oanmakkers in idee hoe’t fan no ôf de reäksjes binne at ik op in jierdei fertel as skriuwster by te dragen oan de Fryske Wikipedy? Of at ik oaren freegje om ek mei te skriuwen? wy as meidoggers oan Wikipedy fertsjinje soks net. Dankewol foar dizze sitewaasje hear. Fierstente maklik om de boadskipper de skuld te jaan. En ‘it moat kinne’ giet hjir net op, de boel is folslein út balâns. Net alles wat skreaun wurde kin, hoecht skreaun te wurden. Dat is gewoan in kwestje fan ynderlike beskaving. Dus: fuort mei dy ‘beskamsume otterjende swolm’. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 24 feb 2025, 13.39 (CET)
::Frou Watzema, jo prate mar raak, mar jo witte hielendal net hoe't dit gien is. Ik haw oan dy man fan 'e LC oanbean om gewoan fia de oerlissiden hjir op 'e Wikipedy syn fragen te beäntwurdzjen, mar dat woed er net. It moast en soe in moeting ''in levende lijve'' wêze en anonym bliuwe waard blykber net akseptearre. Dan is foar my it ferhaal út. Ik haw yn it ferline ferskate kearen oer oare dingen (bûten de Wikipedy om) in fraachpetear mei de LC dien, en dêr haw ik tige minne ûnderfinings mei. Sa'n sjoernalist makket der altyd mar in eigen ferhaaltsje fan en it kin him neat skele as er dêrmei dejinge dy't er ynterviewd hat yn 'e problemen bringt. Dat sjogge jo no ek wol wer oan dy flauwekultitel dy't er oan dit stik jûn hat, dy't by lange nei de lading net dekt.
::Nochris: der is neat mis mei pornoaktrises. It is in beropsgroep lykas alle oaren. Hearken minsken, we koene noch wol yn de fyftiger jierren libje as ik de reäksjes hjir sa lês. Ik hie tocht dat de Seksuele Revolúsje wol in ein makke hie oan soksoarte ideeën. No, ik wegerje te libjen yn in wrâld dêr't seks wat is dat geheim holden en weistoppe wurde moat.
::En ik haw de &quot;boadskipper&quot; net &quot;de skuld&quot; jûn, ik haw der allinnich mar, en terjochte, op wiisd dat wat Lytsewâld-Augsbuert hjirboppe skreau, totaal net oerienkomt mei wat der eins yn it artikel stiet. 
::En &quot;ynderlike beskaving&quot; hat der neffens my mei te krijen dat je de minsken nimme sa't se binne en gjin diskriminearjende foaroardielen oppenearje. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 24 feb 2025, 15.26 (CET)
:::Frou Watzema wiist der yn har bewurkingsopmerking op dat ik it wurd &quot;hoer&quot; op dizze Wikipedy trochwiisd haw nei &quot;prostituee&quot;. Ja, en? &quot;Hoer&quot; is in wat plat synonym fan &quot;prostituee&quot;. Ik haw ek it wurd &quot;neuken&quot; trochwiisd nei &quot;geslachtsmienskip&quot;. Wat hat dat hjirmei te krijen? Yn it foarste plak hawwe wy it net oer prostituees mar oer pornoaktrises: net itselde. En boppedat, Frou Watzema brûkte it wurd hjirboppe om har minachting dúdlik te meitsjen foar in hiele kategory minsken. Dat is hiel wat oars as it trochwizen fan in synonym en dat wit se sels ek donderse goed. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 24 feb 2025, 17.56 (CET)
::@[[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]], Ik bin ek ien fan de behearders en ik haw gjin inkelde side oanmakke oer de pornoaktrisen. Measte siden dy't ik oanmeitsje geane oer skiednis, geografy, politike figueren, en ik haw stikmannich siden makke oer tsjerken, kastielen, en mei lânbou besibbe ûnderwerpen. Dat ik anonym bliuwe wol dêr haw ik in goeie reden foar. En dat petear mei de LC hawwe we yndie oanbean op de oerlisside, mar wy hearden noait wer wat werom. No fyn ik dat stikje yn 'e LC yndie stimmingmakkerij. As de skriuwer fan dat stikje fierder yn ús wikipedy sjoen hat steane der ek in hiel soad siden yn oer tsjerken, geastliken ensft. Ik wurdt der yn dat stikje de gek oanstutsen dat we Fryske nammen brrûke lykas Utert, Amersfoart, Belgje en Pûtin. Dat de Omrop dat net docht dat is dy syn saak. Ik moat dêr oan taheakje dat ik der gauris in soad argewaasje oan haw hoe't de Omrop ferhollânsket. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 24 feb 2025, 21.10 (CET)

Ik haw ek in hantsjefol stikjes oer froulju mei grutte boarsten en it broekje op 'e ankels skreaun. Ik tocht dat soks wol jongerein lûke soe dy't yn it Frysk oer sokke dingen lêze koene en dat kaam út. Wy hawwe in soad siden oer porno-aktrises. Dat hie om my net hoecht, mar it mei. In ensyklopedy moat ynformaasje jaan sûnder subjektiviteit en moreel oardielen. It liket wol dat de skriuwer fan it stikje yn de Ljouwerter mei de kop 'Porno op de Fryske Wikipedia' sljocht is op sensaasje. Dat kopke fertsjinnet de Wikipedy net Veltman. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 24 feb 2025, 22.58 (CET)

:Fan guon behearders begryp ik dat se de imagoskea mei goede bedoelings feroarsake hawwe. Hawar, it is sa't it is. Mar dy imagoskea sille wy oanpakke moatte. No haw ik in idee om soks yn ien klap te feroarjen, mar foar't ik dat idee hjir jou, wol ik earst fan de skriuwers fan dy 'pornostjerrewikys' en de oaren witte oft se wol echt fan dy imagoskea ôf wolle. Ik lês it graach.[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 25 feb 2025, 09.18 (CET)

:::@Kneppelfreed, fiel jo net oansprutsen op jo bydragen, dy binne prima. Mar jo wurde krektas ik foar skut setten. 
:::@Ieneach fan 'e Esk: It oanmeitsjen fan hûnderten bûtenlânske ‘madammesiden’ (lês: H-wurd) kinne net fergelike wurde mei fuotballers: foar fuotbaljen is gjin fergunning nedich, fuotbalje mei minderjierrigen is net strafber, oer de p.yndustry binne gjin wyklikse deistige krantebylagen en belangstelling foar fuotballers út fiere lannen lûke gjin oandacht. Sa’n skeane fergeliking liedt trouwens ôf fan de kearn dêr’t it hjir om giet:
:::Dat jo jo as anonime meidogger net skamje foar dy hûnderten siden is my wol dúdlik. Dat ik mei oare serieuze meidoggers hjirboppe oanjou dat ik my deaskamje foar wat eltsenien yn de krante lêze kin. It kin troch in meidogger dy’t as behearder it betrouwen krige hat fan de mienskip hjir net ôfdien wurde mei ‘dat moat yn 2025 kinne’ en dêrnei de boadskipper stimmingmakkerij ferwite. It raast ta de protters om sa mei oare serieuze bydragers oan Wikipedy om te gean. Ik ha juster besocht dit dúdlik te meitsjen mei ‘ynderlike beskaving’: serieus rekken hâlde mei oaren. En dat bart hjir net. Ik wol der bûten de wikipedy net op oansprutsen wurde. Fraachje: Is yn jo libben bûten Wikipedy bekend jo de anonime skriuwer fan al dy siden oer dit ûnderwerp binne? En wat fine bygelyks jo dochter/skoanmem/wurkjouwer/freonen (kies mar út wat fan tapassing is) fan dy  ‘ferriking’ fan de Fryske ensyklopedy en it stik yn de krante? @Drewes, earst sels sokke siden skriuwe om oandacht te lûken en dan de boadskipper ferwite dat er sensaasje siket? It mei in oare behearder skriuwen fan hûnderten siden kin net ôfdien wurde mei ‘in hantsjefol’ dy't ek oare meidoggers beskamme makket. Dat binne no krekt de ferkearden dy’t har hjir skamje moatte.. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 25 feb 2025, 09.21 (CET)

::::Wy ha hjir in skoft ferlyn ek in diskusje hân nei oanlieding fan it weismiten fan in side oer in folslein ûnbekend persoan fan in gelegenheidsskriuwer. Immen (dy't neffens my hjir ek net bekend wie) woe doe dy side doe hâlde, wylst in oantal fan ús der foar wiene om dy side te wiskjen. Ut frustraasje begûn dy persoan doe te kleien oer de mannichte siden oer pornostjerren ek al hie dat neat mei it oare te meitsjen. No wol Wikipedy graach neutraal wêze, mar dat kin somtiden ferhipte lestich wêze want gjinien fan ús is neutraal, fral net as it om polityk giet of om saken dy't ús net oansteane, of krektoarsom, wêr't wy affiniteit mei ha. Ik ha foar de aardichheid eefkes oan it googeljen west en fan 'e manlju sjocht goed 70% wolris (of faker) nei porno, by froulju is dat sifer hast 30% ([https://www.ad.nl/gezond/veel-mensen-kijken-porno-maar-wanneer-ben-je-verslaafd-vraag-je-af-of-het-invloed-heeft-op-je-werk~a4f4b8af/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F Algemien Deiblêd, 08.12.2023]). Der binnen genôch kategoryën films dêr't gâns minder minsken nei sjogge, mar wêrfan't de spilers ek in artikel op wikipedy ha kinne. Ut sokke sifers folget yn alle gefallen dat de beskreaune pornostjerren in sekere bekendheid ha. It is dus net in kwestje fan &quot;it moat kinne&quot;, lykas hjirboppe earne stiet.&lt;br&gt; 
::::Wat de diskusje oer de pornostjerren oanbelanget fernim ik yn 'e teksten fan guon bydragen in hiel soad skamtegefoel. Ik skriuw hjir ûnder my eigen namme en skamje my net foar myn bedragen en ik hoech my net te skamjen foar de bydragen fan oare meidoggers. Dat dy seksyndustry net altiten like fris is, is in wier ding. Mar wy ha ek sjoen dat bygelyks de Hilversumse matras flink yn opspraak west hat en likemin fris is. Misbrûk fynt oeral plak: yn it bedriuwslibben, by ferieningen, op sportklubs, yn tsjerken of moskeeën, oeral wêr't minsken binne en wurkje en machtsferhâldings binne. Betsjut dat dan dat der net mear skreaun wurde mei oer de minsken dy't dêr wurkje? As immen fan ús wit dat der twifel bestiet oer it frijwillich meiwurkjen fan guon pornostjerren yn films, dan kin dat yn it artikel fermeld wurde. Is dy twifel te ûnderbouwen, dan soe sa'n side ek feroare wurde kinne mei in oanpassing fan 'e kategory (Kategory:Slachtoffer fan seksueel misbrûk).&lt;br&gt;
::::Elk draacht oan dit projekt by fanút syn eigen belangstelling. Der binne in soad domeinen by de Fryske wikipedy dêr't gjin inkeld artikel fan is, wylst oan oare domeinen aardich bydroegen wurdt. Dy disbalâns yn ûnderwerpen hat alles te meitsjen mei de lytse mienskip hjir, mar is net te foarkommen. Wy binne hjir allegear ferskillende minsken en dat is mar goed ek, oars soe dy disbalâns noch folle grutter wurde. As ien fynt dat der nedich artikels komme moatte oer in beskaat ûnderwerp, dan moat dy dêr fral mei oan 'e slach gean. Mar asjebleaft, lit elk skriuwe dêr't er graach oer skriuwe wol. De artikels oer de pornostjerren binne der neffens my al hiel lang en lit ús net fan slach bringe troch in artikel dêroer yn 'e Ljouwerter. --[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 25 feb 2025, 12.19 (CET), [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 25 feb 2025, 13.57 (CET)
::::: Ik bin it mei Romke iens --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 25 feb 2025, 16.21 (CET)
:::::: Yn antwurd op 'e opmerkings fan Frou Watzema it folgjende. Ik begryp wier net wat der beskamsum is oan seks en pornografy. As jo sizze dat jo der in hekel oan hawwe, kin ik dat wol begripe. Eltsenien syn eigen meuch. Gjin probleem, net ien dy't jo twinge wol om nei pornofilms te sjen of sels mar om Wikipedy-artikels oer pornoaktrises te lêzen. Mar dat jo in hiele sektor fan 'e maatskippij útwiskje wolle, dêr kin ik mei myn ferstân net by. Jo neame josels in serieuze meidogger oan 'e Wikipedy. Hoe kinne jo dan foar sokke sensuer wêze? Want dêr komt it úteinlik op del. En ik sis net &quot;dat moat yn 2025 kinne&quot;, ik sis &quot;dat kin yn 2025&quot;. As jo miene fan net, dan libje jo yn it ferline. 
:::::: Ik meitsje yn 'e fermiddens dêr't ik yn ferkear (famylje, bekenden, wurk, ensfh.) yndie gjin geheim fan myn belutsenens by de Wikipedy en ek net fan 'e artikels dy't ik skreau. Mar jo dogge no krekt as sit ik de hiele dei biografyen fan pornoaktrises te skriuwen - dat is fansels net sa. Dy artikels meitsje mar in lyts diel út fan myn bydragen hjirre, dy't in hiel skala beslane fan skiednis, biology, religy, geografy, muzyk, literatuer, folkloare, films, tillefyzjeprogramma's, neam mar op, en ja, ek seks en pornografy. Eins skriuw ik allinnich net (of allinnich mei tsjinsin) oer sport, keunst en ekonomy. 
:::::: Wat ik fan it stik yn 'e krante fyn? Ik fûn it wol in aardich stikje, doe't ik it foar it earst lies, útsein de stimmingmeitsjende titel en it gnyskjen om Fryske plaknammen bûten Fryslân, dêr't ik my oan ergere, mar wat kinne je ferwachtsje fan in sjoernalist dy't gjin Frysk sprekt. Seks ferkeapet, dat witte we allegearre wol, dus dat lytse stikje oer porno (nochris: 3 fan 35 alineä's), wie foar my neat nijs ûnder de sinne. It grutste diel fan 'e earste helte fan it stik wie neutraal (it jaan fan feiten) of posityf fan toan, en de lêste helte, it ynterview mei Mysha, wie ek posityf. Ik bleau nei it lêzen dus efter mei in fierhinne posityf gefoel fan &quot;no, dat hie in stik minder kinnen.&quot;
:::::: Foar de rest slút ik my oan by de wurden fan RomkeHoekstra hjirboppe. Ien ding wol ik dêr noch wol oan tafoegje. Ien fan 'e grûnbegjinsels fan 'e Wikipedy is de frije kar fan ûnderwerp foar alle meidoggers, mei as iennichste betingst dat it ûnderwerp in beskate bekendheid hawwe moat. Ik hoopje dat ik Frou Watzema en Lytsewâld-Augsbuert no neat nijs fertel. Dy frije ûnderwerpskar kin fierders net beheind of feroare wurde, ek net as it ûnderwerp dat in oar keazen hat om oer te skriuwen jo net oanstiet. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 25 feb 2025, 17.23 (CET)
::::Ik fyn dat frou Watzema troch de behearders in bytsje yn 'e 'zeik' setten wurdt. Boppedat jout se de behearder dy't it gros fan de pornostjerren beskreaun hat, aardich replyk. Hulde! Eins meie jo yn in tiid fan metoo fan 'e behearders ferwachtsje dat dy wat it ûnderwerp oanbelanget net om de skriuwer mar om frou Watzema hinne stean.[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 25 feb 2025, 17.56 (CET)
::::: {{Ping|Lytsewâld-Augsbuert}} Twa fragen: Jo fine dat minsken net frij binne om yn pornofilms te spyljen? En jo fine dat der net oer de spilers yn sokke films skreaun wurde mei? Want dêr giet dizze hiele diskusje nammentlik oer. Jo lêste opmerking ymplisearret dat jo ferwachtsje dat elkenien it iens wêze moat mei frou Watzema as hja skriuwt om &quot;dy beskamsume otterjende swolm&quot; fuort te smiten. Neffens my hoecht net elkenien it dêr mei iens te wêzen, en al hielendal net mei de kwalifikaasje dy't jûn wurdt. Lykas ik earder al skreau binne dizze artikels der al in hiel skoft. Ik begryp net sa goed wêrom't minsken pas oantsjit oan sokke artikels nimme as dêr yn 'e Ljouwerter oer skreaun wurdt. Ik skriuw op myn eigen namme. dus gjin alias, famylje en freonen witte dat ik dit wurk doch, ik wenje op in lyts doarp, mar ik bin troch gjinien oansprutsen oer dat stik yn 'e Ljouwerter. En as dat wol bart, sis ik gewoan dat der gjin sensuer is by wikipedy en dat elk yn prinsipe frij is om te skriuwen wêr't hy/sy oer skriuwe wol. Sa dreech is dat net liket my.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 25 feb 2025, 19.18 (CET)
::::::{{Ping|RomkeHoekstra}}&lt;nowiki&gt;As jo myn bydragen oan 'e diskusje lêzen hawwe, dan witte jo dat ik op beide fragen ja antwurdzje. Minsken binne frij om te spyljen yn hokker film dan ek en dat der minsken oer skriuwe, fyn ik ek bêst. Mar wy hawwe it by de Frysktalige Wikipedia oer in sa'n grutte mannichte fan wikys oer pornestjerren dat wy 25 kear safolle hawwe as de Nederlânske. Ik bin gjin moraalridder mar hoopje mei myn bydragen dochs ek wat foar ús taal te dwaan. Dêrom bin ik ek net bliid mei de imagoskea dy't dêrtroch ûntstiet. Ik fyn dat de skriuwer(s) fan dy pornostjerrewikys in bûtenproporsjonele hoemannichte porno yn dizze Wiky dellizze. Se soene nei myn idee dêr oare platfoarms foar opsykje moatte. Dan kom ik op myn lêste bydrage. De trije behearders sjogge nei myn idee mei in te grutte mannebril nei de Wiky. As ik it goed haw dan dogge hjir twa miskien trije froulju mei. Dy behearders mei dy te grutte mannebril soene harren ris ferpleatse moatte/kinne yn de froulju op dizze Wiky. Miskien is it hast tiid dat ien fan 'e behearders ferfongen wurdt troch in frou. Ik tink dat dy bulk oan porno net helpt om mear frouwen by dizze Wiky te belûken, as dy iene behearder hiel glêd syn paadsje skjin besiket te praten en de oaren in bytsje om him hinne wreauwe. It giet yn dizze diskusje net om de frijheden fan jo fragen, mar om de folsleien disbalâns oangeande dy pornostjerren. Ik tink dat it stik fan de Ljouwerter de saken dúdlik makket, miskien hie de Ljouwerter soks earder dwaan moatten. Ik bin noch altiten bliid mei in frije parse, ek al hat de sjoernalist de finger yn 'e otterjende swolm treaun. Wy meitsje hjirre dochs in Frysktalige Wiky en net in pornosykmasine.~~~~&lt;/nowiki&gt; [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 25 feb 2025, 20.44 (CET)
:::::@[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]], ik fyn dat wy behearders Frou Watzema alhiel net yn 'e &quot;zeik&quot; sette. We jouwe dea gewoan ús miening. It hiele punt fan de wikipedy is &quot;Fiel jo frij&quot;. En myn famylje wit ik dat ik by Wikipedy oan 'e gong bin. Ik bin in Fries om Utens yn Amearika en troch myn bydragen kin min hast wol útfine wa't ik bin.
:::::Ik moat hjiroan taheakje dat de maatskippij suver preutsker wurden is fergelike mei de 80-er en 90-er jierren. Doe seachst noch wol gauris froulju topless op it strân itjinge hjoed-de-dei folle minder foarkomt. Ek mei it rinnen yn 't bleate liif op strjitte en op it terrras wurdt hjoed-de-dei raar fan opsjoen en sels op guon plakken ferbean. [[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 25 feb 2025, 20.29 (CET)
:::::{{Ping|Lytsewâld-Augsbuert}} Jo soene foar de aardichheid it frouljusblêd LINDA ris lêze moatte, dat blêd stiet groatfol seksferhalen en seksfantasieën en it is mei in berik fan 3,5 miljoen minsken nû 2 fan 'e meast ferkochte frouljusblêden (en it leit by myn toskedokter gewoan op 'e tafel fan 'e wachtkeamer). En dat woe ik ek noch graag eefkes sizze: it skriuwen fan artikels oer pornostjerren is net itselde as it hjir delsmiten fan in &quot;hoemannichte porno&quot; (porno hat nammentlik as doel seksuële opwinning op te wekken, en foar dat doel geane jo net nei Wikipedy mar nei oare plakken.). Wêrút docht trouwens bliken dat wy imagoskea ha? Dat is in oanname en wurdt nearne ûnderboud. Der sil faaks wat oer lake wurde dat wy sa'n heech oandiel ha fan pornostjerren, mar dêrmei leit it imago fan Wikipedy net oan gruzeleminten. En wat ik ek noch tafoegje wol is dat nimmen dy siden hoecht te lêzen, jo moatte der sels nei sykje om se te finen.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 25 feb 2025, 21.03 (CET)
:::::{{Ping|Lytsewâld-Augsbuert}}  Fjouwer dingen. 1) Frou Watzema hat in miening dêr't wy it gewoan net mei iens binne. De behearders binne mei har yn diskusje gien en ik haw sels har fragen beäntwurde. Ik soe net witte hoe't se dêrmei &quot;yn 'e seik set&quot; is. Ik wol wol dat de diskusje fatsoenlik bliuwt, dus gjin geskel op &quot;huorren&quot; mear. Dat liket my net tefolle frege. 2) Metoo? Wauw. Jo wolle der dus blykber àlles wol oan it hier byslepe om jo gelyk te krijen. 3) It liket wol as stelle jo artikels dy't pornografy en pornoaktrises beskriuwe, gelyk oan pornografy op himsels. Dat binne twa totaal ferskillende dingen. 4) Jo sizze dat jo tsjin sensuer binne, mar likegoed wolle jo frijwol alle artikels oer pornoaktrises wiskje (2 per lân oerhâlde wie jo foarstel, wol 'k leauwe). Dat is dochs echt sensuer. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 25 feb 2025, 22.23 (CET)

Bêste Wikyers tige tank foar jimme bydragen. It gie der somtiden omwei, mar jo leare alle dagen. Wat ik perfoarst net ta doel hie, immen syn rydhynderkes ôf te nimmen. Immen te sensurearjen. As jimme myn earste bydrage nochris lêze, dan wurdt dúdlik dat ik de hoemannichte pornostjerrewikys folslein yn disbalâns fyn. Ik begryp dat dy wikys fan earder binne. Dan wiene se doe noch mear yn disbalâns. Hawar, de iene kickt hjir op en de oare op it beskriuwen fan tsjerken.&lt;br&gt;&lt;br&gt;
Om't it my allinne mar gyng/giet om dy folsleine disbalâns, sil ik myn idee fan it begjin yn in pear punten gearfetsje en dan freegje ik jimme om mei trije wurden, dus net hiele epistels, oan te jaan wat jimme fan dat idee fine. Dus '''''wol mei iens''''' of '''''net mei iens'''''. 1.Ik soe graach sjen dat it begryp porno net langer yn de kategoryen foarkomt. Wy binne gjin pornosykmasine. 2.Ik soe graach sjen dat de folsleine disbalâns fan pornostjerrewikys in bytsje yn balâns brocht wurdt mei bygelyks de Nederlânsktalige Wikipedia. Net om't ik 'preuts' bin, mar om't de byldfoarming om dy balâns freget. Persoanlik sjoch ik soks ek ta in mooglike hantrekken oan froulike wikyers. Dus fan eltsenien graach trije wurden.[[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 26 feb 2025, 17.58 (CET)

:* wol mei iens - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 26 feb 2025, 20.36 (CET)
:* wol mei iens - [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 27 feb 2025, 12.11 (CET)
:* wol mei iens - [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 27 feb 2025, 12.50 (CET)
:* net mei iens - [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 feb 2025, 17.44 (CET)
:* net mei iens - [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 feb 2025, 20.03 (CET) 
:* net mei iens ---[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 28 feb 2025, 03.50 (CET)

::Lytsewâld-Augsbuert, wat jo wolle, giet diametraal tsjin 'e regels fan Wikipedia yn en kin dêrom hielendal net. Nochris: eltse meidogger mei sels bepale wêr't hy/sy oer skriuwe wol. As it ûnderwerp in persoan is, is it iennichste betingst dat dy persoan in beskate bekendheid hawwe moat. Jo kinne net beslute om 'e regels ôf te skaffen omdat de bydragen fan in oare meidogger jo net befalle. Krekt as alle oare meidoggers moatte ek jo jo oan 'e regels hâlde. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 27 feb 2025, 12.45 (CET)
:::@Ieneach fan'e Esk, dat is diametraal net wier. De mienskip kin altyd oerlizze en ôfspraken meitsje dy't de ensyklopedy te'n goede komme. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 27 feb 2025, 15.17 (CET)
::::Jo hawwe gelyk as it om minder wichtige kwestjes giet, lykas de besluten dy't wy in pear jier lyn nommen hawwe oer it al of net ferfryskjen fan plaknammen bûten Fryslân. Mar as jo de frije kar fan ûnderwerp om oer te skriuwen beheine wolle, dan komme jo oan 'e grûnbegjinsels fan Wikipedia. Dat is fergelykber mei it nimmen fan in beslút lykas &quot;de troch my oanlevere bydragen binne al perfekt en meie net troch oare meidoggers redigearre wurde&quot;. Frije ûnderwerpskar en de frijheid om by te dragen oan of korreksjes yn te fieren yn oarmans bydragen binne de pylders dêr't Wikipedia op boud is. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 27 feb 2025, 15.42 (CET)

‘k Wol net oansprutsen wurde op de ynhâld fan in ensyklopedy dy’t finaal yn ûnbalâns fold is mei de fassinaasje fan guons dy’t gjin maat hâlde kinne. It krekt op dit stuit dwaan fan [https://fy.wikipedia.org/w/index.php?title=Penis&amp;curid=90510&amp;diff=1188613&amp;oldid=1188612 sa'n] bewurking is gewoan gekoanstekkerij, in dikke finger nei boppesteande oerlis. In ôfwiking hoecht net slim te wêzen, salang at in oar der mar gjin lêst fan hat. Beide oanbelangjende behearders moatte earst mar sis oan selsbehear(skjen) dwaan. In mienskip dijt allinnich at elts kritysk nei de eigen bydragen sjocht foardat it eigen paadsje skjinfage wurdt. Harren jûne útlis hjirboppe bestiet út werheljen fan it eigen gelyk. Wylst it gean moat om oplossings. De ôfrûne dagen joech meidogger/behearder Ieneach fan ‘e Esk earst de parse (LC) de skuld. (Meidogger/behearder Drewes hâldt him op de eftergrûn, docht oan ‘downplaying’ en stjoert my tiisdei in bedanklinkje foar in gewoane ensyklopedyske bydrage.) Dêrnei waard ik troch Ieneach fan ’e Esk as in snotfanke teplak wiisd foar myn miening en waard ek de miening fan in tal oare krityske meidoggers oan de kant reage. En juster krige sels de wittenskip (FA) noch de skuld. Dat gedrach komt my bekend foar. De miening fan in wanbehearder is de oplossing dat moat de mienskip mar snappe en oan wenne.. Sterker noch: juster liet Ieneach fan 'e Esk demonstratyf sjen dat er finaal  Mar oerlis mei minsken sûnder selskrityk hat gjin sin. Yn dy kategory (kt) minsken leit it ommers altyd oan in oar. Brrr. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 27 feb 2025, 10.04 (CET)
:Frou Watzema, net alles yn 'e wrâld draait om jo. It ferbetterjen fan in foute keppeling yn it artikel 'penis' nei in artikel dat RomkeHoekstra koartby skreaun hat, stiet folslein los fan dizze diskusje. &quot;En juster krige sels de FA noch de skuld.&quot; Dat moat op [[Oerlis:Pearze_Freed|dizze diskusje]] slaan, want fierders is de FA juster by myn witten net ter sprake kommen. Stiet ek folslein los fan 'e diskusje hjirre. En as in taalynstitút himsels konstant tsjinsprekt yn syn útjeften (want dit wie fiere fan de earste kear), dan is in bytsje yrritaasje wol begryplik, tinkt my. Mar ik begryp wol, wy behearders kinne by jo gjin goed mear dwaan. 
:Ik haw jo net &quot;as in snotfanke teplakwiisd&quot; foar jo miening. Ik haw allinnich myn ferantwurdlikheid as behearder nommen om derfoar te soargjen dat we it hjir fatsoenlik hâlde. Dat hat jo miening net wêzentlik oantaast. En de miening fan jo en oare meidoggers is ek net &quot;oan de kant reage&quot;. As dat sa wie, dan hiene we dizze diskusje no net. Mar blykber meie oare minsken allinnich mar fuortendaliks ja en amen sizze as jo wat wolle. As se in oare miening hawwe, wurdt dat net akseptearre. En dan beskuldigje jo ús fan it fêsthâlden oan it eigen gelyk. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 27 feb 2025, 12.45 (CET)
:: Frou Watzema: Ik haw grif bydroegen oan de tendins fan it artikel yn de krante, om't ik by it petear net mei wissigens sizze koe, dat der froulju meiskreaunen. Allegear: Kinne jimme wiif/leafste/ferkeapster by de bakker freegje at dy ris in pear wurden yn de Fryske Wikipedy skriuwe wolle? Der wie net in grut probleem at sichtber in fearnsdiel fan de meidoggers froulju wienen. Mar wat de tendins fan de krante ek wie: My kollegas hjir op skoalle wienen posityf. Dat fergelyk mei NL: dat hoech om my net sa; at wy mar mear binne dan in oersjoch fan alle fuotbalspilers. Yn trije wurden: ''Ik wol balâns.'' -- net-ûndertekene bydrage tafoege troch Meidogger:Mysha, 27 febr. 2025, 12.52
::::{{Ping|Mysha}} Jo fraach lies ik wat te let. Hjir mar efkes it antwurd der tusken skood om it oerlis wat by elkoar te hâlden. Fiel jo net skuldich oer bydragen oan in tendins, oaren binne der foar omlizzen gien doe 't har de fraach foar in ynterview steld waard. Jo fraach hjirboppe sil ik net oan de bakker of oaren stelle. Dan krij ik mooglik deselde soarte reäksjes as ferline wykein: Dat wiksele tusken meilydsym spytgnyskjen en fragen oft porno’stjerren’ net gewoan (piep) binne dy’t troch filmmakkers betelle wurde, wat myn beppesizzers der fan fine dat ik op Wikipedy skriuw, en oft ik myn tiid net better brûke kin. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 28 feb 2025, 11.17 (CET)
:::Ik soe it moai fine as in diskusje hjir gewoan saaklik en nofter fierd wurdt, dus rasjoneel en net op basis fan emoasje of pleatsferfangend skamtegefoel. Der binne hjir twa  groepen dy't it net meiïnoar iens binne. In groep dy't muoite hat mei siden oer pornostjerren (of it oantal dêrfan) en in groep dy't dêr gjin muoite mei hat. Graach fanút dy stânpunten diskusjearje en der gjin dingen by helje dy't neat mei de diskusje te krijen ha. Graach ek op fragen antwurdzje as dy steld wurde, dat bringt ferheldering. As der frege wurdt wêrut it bliken docht dat der imagoskea is, bliuwt in andert út. It wurk fan in meidogger as &quot;otterjende swolm&quot; betitelje fyn ik gjin positive bydrage oan 'e diskusje. Dan moatte jo net raar op sjen dat der fan 'e oare kant in fûle reaksje folget (al fyn ik dat sels wol tafallen). De opmerking yn it lêste stik fan [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] &quot;juster krige sels de wittenskip (FA) noch de skuld&quot; hat neat te krijen mei de diskusje hjir. Dy persoanlike oanfal op [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] as behearder fyn ik trouwens net opbouwend. Der wurdt bewust keazen fan flau wurdgebrûk om it wurk fan oaren leech te lizzen, lykas [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] dat dochts as er skriuwt: &quot;de iene '''&quot;kickt hjir op''' pornostjerrewikys en de oare op it beskriuwen fan tsjerken&quot;. Faaks kin men foardat men soks skriuwt earst eefkes nei it oantal bewurkingen sjen èn it ferskaat oan bydragen fan dy meidoggers dy't hjir bedoeld wurde. Yn it gefal fan meidogger Ieneach binne dat op dit stuit 174.000 bewurkingenen en dêrfan foarmet it ûnderwerp dat hjir bepraat wurdt dus mar in hiel, hiel lyts diel. De skriuwer fan dy opmerking hat sels 1.350 bewurkingen op syn namme stean en &quot;kickt&quot; sa't it liket fral op it tafoegjen fan ien of twa letterkes oan in oar syn wurk. Dat lêste skriuw ik hjir net om flau te dwaan, mar om te yllustrearjen op hokker nivo de diskusje giet en it beslist net leuk is om sa mispriizjend te skriuwen oer de motiven fan oare skriuwers. Elk draacht by oan wikipedy op syn eigen wize en fanút syn eigen belangstelling en it giet net oan om inoar de maat te nimmen. Sa komt de boel echt net by inoar.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 feb 2025, 14.36 (CET)
:::::{{Ping|RomkeHoekstra}} Earst hjir boppe freegje om saaklik en nofter oerlis en dan falle oer de kwalifikaasje ‘’kickt hjir op’’ foar ien dy’t hûnderten pornorelatearre siden oanmakke hat. ‘Hûnderten’ tsjûget fan fassinaasje foar in ûnderwerp. Dat is itselde as earne op “kicke”. Dy hûndert wurde echt net lytser troch it totaal oanmakke siden dat ien oanmakke hat. Meidogger Lytsewâld-Augsbuert waard hjirboppe earst al hiel fyn ynlein op wiisd dat er blykber ‘mar’ 1350 bewurkings op syn namme hie. Mar dat wie fansels ’net flau bedoeld’.. Mar it falt blykber ûnder saaklik en nofter oerlis. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 28 feb 2025, 09.57 (CET)
::::::Jo begripe hiel goed dat ik dat as foarbyld brûk hoe't hjir net oerlein wurde moat. Dat stiet der ek dúdlik by. As jo dat net begripe wolle, bêst genôch. Fassisaasje skriuwe jo. Jo fine dus it beskriuwen fan tsjerken ek in fassinaasje, lykas dêr stie? En wat tinke jo dan fan it gruttendiels skriuwen oer sport? Ek in fassinaasje? Kom op, dat moat elk sels witte en as jo it oantal artikels fan Ieneach (en it oare wurk lykas it oanmeitsjen fan berjochten) eefkes yn acht nimme, en jo sette dat ôf tsjin de siden oer pornografy, dan falt dy &quot;fassinaasje&quot; hiel bot ta. Jo nimme sels mei jo stânpunt alles fuort te smiten in rigide hâlding oan en ferjitte dat ek oare wiki's siden oer pornografy ha (krapoan 100 talen ha dat). It iennige ferskil is dat wy relatyf mear ha, dat is alles. It giet net oan om ûnderwerpen út te bannen fanwegen in mispleatst skamtegefoel. Dat giet tsjin de doelstellingen fan in iepen ensyklopedy. It wurdt in oar ferhaal as jo siden fine kinne mei ûnfoechsum wurdgebrûk. Dan kinne sokke siden oanpast wurde, mar dan hoege se noch net fuortsmiten wurde! [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 28 feb 2025, 16.24 (CET)
::::[ &quot;de iene '''&quot;kickt hjir op''' pornostjerrewikys en de oare op it beskriuwen fan tsjerken&quot;.] As jo my net krekt sitearje komt de boel echt net by inoar. Ik haw yn dizze hiele diskusje noch de iene noch de oare behearder by skûlnamme neamd. Neutraler as skriuwers fan..., kin men it net meitsje. Mar wat al in bytsje begjint op te fallen, is dat in soad minsken om de hite brij hinne draaie. Miskien dat jo myn oandroegen punten, 6 alinea's earder, noch mei of it iene of it oare stânpunt beänderje wolle. Ik tink dat ik noch ien fan de iennigen bin dy't mei in oplossing dwaande is. [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 27 feb 2025, 16.40 (CET)
:::::{{Ping|Lytsewâld-Augsbuert}} (1) Letterlik skriuwe jo hjir (26 feb 2025, 17.58): &quot;Hawar, de iene '''kickt hjir op''' en de oare op it beskriuwen fan tsjerken&quot;. &quot;Hjir&quot; ferwiist nei de &quot;hoemannichte pornostjerrewikys&quot;. It giet my om de wurden '''kickt hjir op''' en dy wurden ha jo dêr sels sa del set. Jo moatte dus net dwaan dat ik jo ferkeard sitearje, want se steane dêr gewoan. (2) Foar safier ik neigean kin wurdt der net troch &quot;in soad minsken&quot; om de hite brij hinne draaid. De stânpunten fan alle dielnimmers oan dizze diskusje binne dúdlik! (3) Jo skriuwe dat jo mei in oplossing dwaande binne en dus stelle jo hjirboppe út om alle kategoryën mei it wurd porno te ferwiderjen. No binne der 95 talen mei in kategory:Pornografy en 67 talen mei in kategory:Pornostjer. Wolle jo werklik sokke kategoryën út de Fryske wiki ferwiderje fanwegen it wurd porno? Jo stelle boppedat eigenmachtich de Nederlânske wikipedia as standert yn, dêr't de Fryske wiki him wat de kwantiteit fan artikels oer pornografy neffens jo nei rjochtsje moat. It doel fan wikipedy is hiel simpel: elk mei bydrage neffens eigen witten mei as doel in ensyklopy te foarmjen oer '''alle''' takken fan kennis. Lykas ik hjir boppe al skreau is in disbalâns tusken ûnderwerpen by lytse wikipedy-mienskippen lykas de Fryske net tefoarren te kommen. Wy ha hjir earder ek de klacht hân dat der bygelyks te min artikels oer froulju skreaun wurde. Om dy disbalâns te beëindigjen stiet it elk dy't him of har dêr oan steurt frij om artikels oer froulju te skriuwen. Der kin ek útsteld wurde om in soad artikels oer manlju te wiskjen. Sa krije jo de boel yn alle gefallen wol yn balâns. It mei dúdlik wêze dat ik it dêr net mei iens bin. It fuortsmiten fan artikels fan minsken mei in sekere bekendheid, dy't fierder goed skreaun binne en ûnderdiel foarmje fan alle takken fan kennis is foar my in no-go. En datselde jildt ek foar de nammen fan 'e kategoryën dy't hjir mei anneks binne. Hoe dúdlik wolle jo it fierder noch ha?--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 feb 2025, 19.37 (CET)
::::::It begryp hjir is yn it Frysk net weromwizend, yn it Nederlânsk wol. Yn it Frysk brûke wy dêr Dêr foar. Hoe dúdlik wolle jo it ha? [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 27 feb 2025, 20.53 (CET)
:::::::{{Ping|Lytsewâld-Augsbuert}} Jo besykje jo der no mei in taalkundich ferlechje foar wei te winen troch no gau te skriuwen dat &quot;hjir&quot; net werom ferwiist, mar jo wurden wurde wol sa begrepen en net allinne troch my (sjoch ek hjir ûnder). Earst skriuwe jo dat ik jo ferkeard sitearje (wat net sa is) en dêrnei skriuwe jo dat it wurd &quot;hjir&quot; yn '''de ien kickt hjir op en de oar kickt op it beskriuwen fan tsjerken''' net ferwiisd nei wat dêrfoar skreaun is. Hoe dan ek, en wêr dat wurd &quot;hjir&quot; dan ek mar nei ferwize mei, der is by wikipedy net ien dy't '''kickt op''' it skriuwen fan pornostjerrewikys, artikels oer tsjerken of hokker ûnderwerp ek. Der binne by wikipedy allinne minsken dy't niget ha om oer bepaalde ûnderwerpen te skriuwen. In hânfol aktive meidoggers foeget hjir in grut oantal artikels mei in relatyf grut ferskaat fan ûnderwerpen ta.--[[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] ([[Meidogger oerlis:RomkeHoekstra|oerlis]]) 27 feb 2025, 23.08 (CET)
::::::::Ik sil jo jo miening net ûntstride. [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 28 feb 2025, 08.41 (CET)
:::::::::It wie inkeld in lytse ferskriuwing: Yn stee fan ''kickt hjir op'' wie de idee ''kickt hjìr op''. It wie net it ''kicke'' wat wichtich wie, mar allinich ''it iene'', tsjin ''it oare'' oer. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 28 feb 2025, 09.29 (CET)
:::{{Ping|Mysha}} Jo wolle balâns, skriuwe jo. Bêst genôch, Mysha, mar dy balâns moat dan berikt wurde troch mear artikels ta te foegjen, net troch besteande artikels fuort te smiten. [[Meidogger:RomkeHoekstra|RomkeHoekstra]] wol graach in opbouwende diskusje en dêr slút ik my by oan. Yn dat ramt dit konstruktive foarstel: we soene de biografystobben ris ûnder de lûp nimme kinne. We wegerje oars ek wolris bydragen mei it argumint dat se te summier binne, dus we soene besteande stobben skrasse kinne as dy mar út ien of twa regels tekst en in keppeling om utens besteane. Mar mei twa maten mjitte kin net, dus dat treft dan net allinnich de pornoaktrises, mar ek mainstream-akteurs, sporters, politisy en oaren, dêr't sokke stobben ek foarkomme. We soene stobben dy't foar wiskjen foardroegen binne, neame kinne op [[Wikipedy:Siden wiskje]], dêr't dan meidoggers dy't beskate siden (bgl. oer mainstream-akteurs, sporters en politisy) opkallefaterje wolle, dat oanjaan kinne, sadat dy siden net ferlern geane. (En as der alris ien wiske wurdt, kin dy fansels letter altyd noch yn minder summiere foarm wer op 'e nij oanmakke wurde.) Foar it skrassen fan sokke stobkes bestiet in presedint: op dy manier binne in jier of sa ferlyn op foarstel fan FreyaSport ek alris sa'n 50 tige summiere siden oer fuotballers wiske. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 27 feb 2025, 14.57 (CET)
::::Mar mei twa maten mjitte hoecht net perfoarst. As in skriuwer fan in stik it freget kin er it gewoan wiskje. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 feb 2025, 18.18 (CET)
:::::{{Ping|Drewes}} Dêr hawwe jo gelyk oan. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 27 feb 2025, 23.52 (CET)
::::::Myn besykjen om 'e ûntefreden meidoggers in hân te rikken mei boppesteand foarstel is troch harren straal negearre. Blykber is it ''my way or the highway''. Ek bêst: dan stek ik fierder gjin tiid en enerzjy yn it útsykjen fan 'e stobben. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 1 mrt 2025, 23.30 (CET)
:::::::Hokker útstel? Hokker oantal? As jo in ridlik útstel dien hiene, dan hie frou Watzema de  '''Frysktalige''' Wikipedia net ferlitten! [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 3 mrt 2025, 09.10 (CET)

Ik haw altyd in bytsje in hekel oan siden te wiskjen of it moat wêze dat se tige summier binne en dêr neat oan ta te foegjen falt. Oan de stobkes kinne altyd wat taheakke wurde. Ik bin it hjir yn boppesteande mei Ieneach en Romke iens. Elts is frij te skriuwen wêroer't er of se wol. Dat der tefolle siden oer pornoaktrisen binne yn ferhâlding bin ik it mei iens mar ik bin it net mei iens se te wiskjen. De iennige manier om dy ûnbalâns yn balâns te krijen is om mear siden oer oare ûnderwerpen te skriuwen. Dit is in ensyklopedy, dus alle ûnderwerpen dy't yn it universum besteane, dus ek seks, penissen, fagina's en pornoaktrisen kinne hjir beskreaun wurde. 

Ik wol noch taheakje dat ik de opmerking fan {{Ping|Lytsewâld-Augsbuert}} oer de &quot;iene kickt op dit en de oare kickt op dat&quot; wat denigrearjend fyn. Litte we beleaven in fatsoenlike diskusje hâlde en net op de man/frou spylje. --[[Meidogger:Kneppelfreed|Kneppelfreed]] ([[Meidogger oerlis:Kneppelfreed|oerlis]]) 27 feb 2025, 17.34 (CET)
::It begryp hjir is yn it Frysk net weromwizend, yn it Nederlânsk wol. Yn it Frysk brûke wy dêr Dêr foar.  [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 27 feb 2025, 20.54 (CET)

:Ik bin it folslein iens mei RomkeHoekstra en Kneppelfreed. Ik hie it net better ferwurdzje kinnen. [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 27 feb 2025, 17.48 (CET), [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 28 feb 2025, 00.10 (CET)

Bêste Wikyers, dit is myn lêste bydrage oan it ûnderwerp. Twa begripen slaan foar master op, kwaliteit en disbalâns. As de sis mar twa skriuwers fan de pornostjerrewikys de kwaliteit echt bylâns west hiene, dan soe ik sizze tink ris oan in terapeut [grapke]. Mar ik tink dat se gewoanwei de bulk fan dy artikels sûnder derby nei te tinken fan de bûtenlânske wikys oernaam hawwe. En dan is der neat mis mei wat mear balâns.&lt;br&gt;&lt;br&gt;
En no, no gean ik wer fierder mei it ferbetterjen fan 'e bonkjes (en somtiden skriuw ik ek wolris in stikje). In soad fan dy bonkjes hiene der net yn stien as de skriuwer(s) oan 'e ein fan it skriuwproses ien kear de staveringshifker brûkt hie(ne). [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 28 feb 2025, 09.00 (CET)

:Ik sjoch hjir by de ferwarders in grutte ikke, ikke, ikke hâlding, mar it giet hjir net om ikke, ikke, ikke... It giet hjir om de Fryske Wikipedy. Foaral no't de media der lucht fan krigen hat, kinne dizze siden grutte gefolgen hawwe foar de hiele Fryske Wikipedy. Sa as ik earder al oanjûn ha net alle beskreaune froulju dogge it frijwillich. Hâld de eare oan jimme sels en begjin en eigen 18+ wikipedy. We binne hast op de 60.000 siden. en dy helje we ek as we foar elke twa nije siden ien dubieuze side fuorthelje. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 28 feb 2025, 10.37 (CET)
::Hokker grutte gefolgen soe dat hawwe kinne tinke jo? [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 28 feb 2025, 19.17 (CET)
::{{Ping|FreyaSport}} Ik haw jo bydragen oan 'e Wikipedy altyd tige wurdearre en fyn it spitich dat dat oarsom net sa is. Mar even foar de dúdlikheid, de siden dêr't wy it hjir oer hawwe, beskriuwe gjin berneporno of sokssawat, mar inkeld legale pornografy mei ynstimmende mearderjierrigen. Wat jo hieltyd skriuwe, hjirboppe ek wer, &quot;net alle beskreaune froulju dogge it frijwillich&quot;, dat is net wier. En yn 'e artikels dêr't wy it oer hawwe wurde de biografyen fan pornoaktrises en in hantsjefol pornofilms sa klinysk beskreaun dat der neat yn stiet dat ûngaadlik is foar minderjierrigen. Jo suggestje om &quot;in eigen 18+ wikipedy&quot; te begjinnen slacht dus totaal nergens op. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 28 feb 2025, 23.00 (CET)

:{{Ping|Drewes}} {{Ping|Ieneach fan &amp;#39;e Esk}} As oanmakkers fan de besprutsen siden hjirboppe (en dêrmei foar de gefolgen) hawwe jimme yn it ferline it betrouwen krige fan de mienskip yn de foarm fan beheardersknopkes. By dat betrouwen heart ferantwurdlikheid nei de mienskip. Brûk dy knopkes om it eigen wurk te snoeien, dêr wurdt nimmen fan de mienskip troch beneidiele. De kaai leit by jimme ûnder hânberik. [[Meidogger:Frou Watzema|Frou Watzema]] ([[Meidogger oerlis:Frou Watzema|oerlis]]) 28 feb 2025, 12.02 (CET)
: [[File:Green check.svg|12px|Iens.]] [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]])
: [[File:Green check.svg|12px|Iens.]]  [[Meidogger:Lytsewâld-Augsbuert|Lytsewâld-Augsbuert]] ([[Meidogger oerlis:Lytsewâld-Augsbuert|oerlis]]) 5 mrt 2025, 11.02 (CET)
== Meiskriuwe oan de Wikipedy ==

Ik hie útsteld dat eltsenien de froulju om harren hinne freegje soe, en skriuw in stikje foar de Wikipedy. Fansels binne der dan in protte die ''nee'' sizze, mar dat witte wy yn it foar: Hokfoar heale soal (Is dat geef Frysk?) soe begjinne oan in wikipedy yn it Frysk as der al ien yn it Hollânsk is? Goed, op 27 jannewaris 2005 wie dy Hollânske 50.000 siden grut. Mar sjoch: Op  21 desimber 2022 wie de Fryske dèr ek; Friezen kinne 50.000 siden yn it Frysk lêze.

Op nei de 100.000. Dat wie lykwols makliker at der krekt wat mear lju oan meidienen. Om't ik seach hoe't der net folle meidoggers wienen dy't &lt;nowiki&gt;{{Meidoggerynfo|Frou}}&lt;/nowiki&gt; op harren meidoggerside hienen, tocht ik dat it faaks helpe soe, at der guon froulju frege wurde soenen at hja nocht hienen en doch mei. Fansels seit mem, wiif, fanke of bernsfanke dan gauris ''nee''; de helte as op it stuit grif trijefearn. Mar at der immen seit dat hja net meidogge om't: Der is tefolle rodeoortjes-ynhâld, dan kinne hja dat ferbetterje en skriuw der wat nuânse by op in sa'n side, of skriuw ienfâldig in side oer in oar mêd.

Lykwols docht it bliken dat der gâns protte froulike meidoggers wêze kinne, om't: Der binne ek net folle meidoggers dy't &lt;nowiki&gt;{{Meidoggerynfo|Man}}&lt;/nowiki&gt; op harren side hawwe, dat jimme kinne allegear froulju wêze sûnder dat ik dat wist. Dat, freegje mar ienfâldich de lju om jimme hinne, frou as man: Wat woenen jo graach skriuwe op de Fryske Wikipedy. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 28 feb 2025, 12.47 (CET)

== horderinner as huorderrinner ==

Ik bin drok dwaande mei de Olympyske Spullen, en no hat @[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]] in goed moanne lyn de kategory, Horderrinner omneamd ta huorderinner, en no makket hjoed @[[Meidogger:Drewes|Drewes]] fan de kategory huorderinner wer horderinner. no is dizze kategory in in grutte ravaazje feroare. Kinne Drewes en ieneach dit efkes tegearre útfjochtsje hoe't dy kategory neamd wurde moat sûnder it elke kear samar om te neamen?

[[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 6 mrt 2025, 17.48 (CET)
: {{Ping|FreyaSport|Ieneach fan 'e Esk}} Goeie. Frysker is dúdlik dochs? [https://frysker.nl/sykje huorde] en [https://frysker.nl/sykje horde]  [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 6 mrt 2025, 18.21 (CET)
::{{Ping|Drewes}} Nou, dat is ek wer prachtich. Doe't ik it lêsten opsykje woe, lei Frysker derút. It hat in hiel skoft duorre foar't de boel it wer die, dat ik wie op myn wurdboeken oanwiisd. En dy jouwe &quot;huorde&quot; as iennichste wurd dat ek mar yn 'e buert fan 'e betsjutting komt sa't we dy hjir bedoele. Ik krij sa stadichoan skjin myn nocht fan 'e Fryske Akademy. Je prebearje it sa goed mooglik te dwaan, mar it liket suver wol as besykje se je moedwillich yn 'e tsjillen te riden. Hawar, gjin noed, {{Ping|FreyaSport}}, ik sil der rommel aansten wol even opromje. [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 6 mrt 2025, 19.50 (CET)
:::{{Ping|FreyaSport}} Ik haw de hiele kategorybeam even neirûn, safolle h(u)orderinners wiene der (noch) net. Alles is wer yn glêde fâlden strutsen. ~~ [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 6 mrt 2025, 20.24 (CET)
::::@[[Meidogger:Drewes|Drewes]] @[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]] tige tank, tocht skriuw it mar op de Oerlisside foardat ik klem kom te sitten yn in goedbedoelde bewurkingskriich. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 6 mrt 2025, 22.08 (CET)
::::: Hindernis: Ah, no sjoch ik wêr at dy oanpassing by hearden - It makket my net in soad út, of dy tûke fan [[Atletyk]] presys mei [[horden]] as [[huorden]] dien wurdt, mar it wie moai at der dan ek wier in ferbânside wie. Is der immen dy't oan [[hindernisrinnen]] docht en ho*rderinnen iof [[spitsrinnen]] docht, dy't soks útskriuwe kin? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]])

== Universal Code of Conduct annual review: proposed changes are available for comment ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
My apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}.

I am writing to you to let you know that [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|proposed changes]] to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct (UCoC) Enforcement Guidelines]] and [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter]] are open for review. '''[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/Proposed_Changes|You can provide feedback on suggested changes]]''' through the [[d:Q614092|end of day]] on Tuesday, 18 March 2025. This is the second step in the annual review process, the final step will be community voting on the proposed changes.
[[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review|Read more information and find relevant links about the process on the UCoC annual review page on Meta]].

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] (U4C) is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|you may review the U4C Charter]].

Please share this information with other members in your community wherever else might be appropriate.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] 7 mrt 2025, 19.51 (CET)

&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28307738 --&gt;

== An improved dashboard for the Content Translation tool ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
{{Int:hello}} Wikipedians,

Apologies as this message is not in your language, {{Int:please-translate}}.

The [[mediawikiwiki:Special:MyLanguage/Wikimedia_Language_and_Product_Localization|Language and Product Localization team]] has improved the [https://test.wikipedia.org/w/index.php?title=Special:ContentTranslation&amp;filter-type=automatic&amp;filter-id=previous-edits&amp;active-list=suggestions&amp;from=en&amp;to=es Content Translation dashboard] to create a consistent experience for all contributors using mobile and desktop devices. The improved translation dashboard allows all logged-in users of the tool to enjoy a consistent experience regardless of their type of device.

With a harmonized experience, logged-in desktop users now have access to the capabilities shown in the image below.
[[file:Content_Translation_new-dashboard.png|alt=|center|thumb|576x576px|Notice that in this screenshot, the new dashboard allows: Users to adjust suggestions with the &quot;For you&quot; and &quot;...More&quot; buttons to select general topics or community-created collections (like the example of Climate topic).  Also, users can use translation to create new articles (as before) and expand existing articles section by section. You can see how suggestions are provided in the new dashboard  in two groups (&quot;Create new pages&quot; and &quot;Expand with new sections&quot;)-one for each activity.]]
[[File:Content_Translation_dashboard_on_desktop.png|alt=|center|thumb|577x577px|In the current dashboard, you will notice that you can't adjust suggestions to select topics or community-created collections. Also, you can't expand on existing articles by translating new sections.]]
We will implement [[mw:Special:MyLanguage/Content translation#Improved translation experience|this improvement]] on your wiki '''on Monday, March 17th, 2025''' and remove the current dashboard '''by May 2025'''.
Please reach out with any questions concerning the dashboard in this thread. 

Thank you!

On behalf of the Language and Product Localization team.
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:UOzurumba (WMF)|UOzurumba (WMF)]]&lt;/bdi&gt; 13 mrt 2025, 03.55 (CET)
&lt;!-- Message sent by User:UOzurumba (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:UOzurumba_(WMF)/sandbox_CX_Unified_dashboard_announcement_list_1&amp;oldid=28382282 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Your wiki will be in read-only soon&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;server-switch&quot;/&gt;&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Tech/Server switch|Read this message in another language]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-Tech%2FServer+switch&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]

The [[foundation:|Wikimedia Foundation]] will switch the traffic between its data centers. This will make sure that Wikipedia and the other Wikimedia wikis can stay online even after a disaster.

All traffic will switch on '''{{#time:j xg|2025-03-19|en}}'''. The switch will start at '''[https://zonestamp.toolforge.org/{{#time:U|2025-03-19T14:00|en}} {{#time:H:i e|2025-03-19T14:00}}]'''.

Unfortunately, because of some limitations in [[mw:Special:MyLanguage/Manual:What is MediaWiki?|MediaWiki]], all editing must stop while the switch is made. We apologize for this disruption, and we are working to minimize it in the future. 

A banner will be displayed on all wikis 30 minutes before this operation happens. This banner will remain visible until the end of the operation. 

'''You will be able to read, but not edit, all wikis for a short period of time.'''

*You will not be able to edit for up to an hour on {{#time:l j xg Y|2025-03-19|en}}.
*If you try to edit or save during these times, you will see an error message. We hope that no edits will be lost during these minutes, but we can't guarantee it. If you see the error message, then please wait until everything is back to normal. Then you should be able to save your edit. But, we recommend that you make a copy of your changes first, just in case.

''Other effects'':

*Background jobs will be slower and some may be dropped. Red links might not be updated as quickly as normal. If you create an article that is already linked somewhere else, the link will stay red longer than usual. Some long-running scripts will have to be stopped.
* We expect the code deployments to happen as any other week. However, some case-by-case code freezes could punctually happen if the operation require them afterwards.
* [[mw:Special:MyLanguage/GitLab|GitLab]] will be unavailable for about 90 minutes.

This project may be postponed if necessary. You can [[wikitech:Switch_Datacenter|read the schedule at wikitech.wikimedia.org]]. Any changes will be announced in the schedule. 

'''Please share this information with your community.'''&lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;server-switch&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]]&lt;/bdi&gt; 15 mrt 2025, 00.15 (CET)
&lt;!-- Message sent by User:Quiddity (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Non-Technical_Village_Pumps_distribution_list&amp;oldid=28307742 --&gt;

== Final proposed modifications to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter now posted ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
The proposed modifications to the [[foundation:Special:MyLanguage/Policy:Universal_Code_of_Conduct/Enforcement_guidelines|Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines]] and the U4C Charter [[m:Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Proposed_Changes|are now on Meta-wiki for community notice]] in advance of the voting period. This final draft was developed from the previous two rounds of community review. Community members will be able to vote on these modifications starting on 17 April 2025. The vote will close on 1 May 2025, and results will be announced no later than 12 May 2025. The U4C election period, starting with a call for candidates, will open immediately following the announcement of the review results. More information will be posted on [[m:Special:MyLanguage//Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election|the wiki page for the election]] soon.

Please be advised that this process will require more messages to be sent here over the next two months. 

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

-- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 4 apr 2025, 04.04 (CEST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 --&gt;

== Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025: Invitation ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:UCDM 2025 general.png|180px|right]]
{{int:please-translate}}

Hello, dear Wikipedians!&lt;br/&gt;

[[:m:Special:MyLanguage/Wikimedia Ukraine|Wikimedia Ukraine]], in cooperation with the [[:en:Ministry of Foreign Affairs of Ukraine|MFA of Ukraine]] and [[:en:Ukrainian Institute|Ukrainian Institute]], has launched the fifth edition of writing challenge &quot;'''[[:m:Special:MyLanguage/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|Ukraine's Cultural Diplomacy Month]]'''&quot;, which lasts from '''14th April''' until '''16th May 2025'''. The campaign is dedicated to famous Ukrainian artists of cinema, music, literature, architecture, design, and cultural phenomena of Ukraine that are now part of world heritage. We accept contributions in every language! 

The most active contesters will receive prizes.

If you are interested in coordinating long-term community engagement for the campaign and becoming a local ambassador, we would love to hear from you! Please let us know your interest.
&lt;br/&gt;

We invite you to take part and help us improve the coverage of Ukrainian culture on Wikipedia in your language! Also, we plan to set up a [[:m:CentralNotice/Request/Ukraine's Cultural Diplomacy Month 2025|banner]] to notify users of the possibility to participate in such a challenge! [[:m:User:OlesiaLukaniuk (WMUA)|OlesiaLukaniuk (WMUA)]] ([[:m:User talk:OlesiaLukaniuk (WMUA)|talk]])
&lt;/div&gt;

16 apr 2025, 18.11 (CEST)
&lt;!-- Message sent by User:Hide on Rosé@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:OlesiaLukaniuk_(WMUA)/list_of_wikis&amp;oldid=28552112 --&gt;

== Vote now on the revised UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;

The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines (&quot;UCoC EG&quot;) and the UCoC's Coordinating Committee Charter is open now through the end of 1 May (UTC) ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Annual_review/2025/Voter_information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review of the EG and Charter was planned and implemented by the U4C. Further information will be provided in the coming months about the review of the UCoC itself. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|talk]]) 17 apr 2025, 02.34 (CEST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28469465 --&gt;

== Sub-referencing: User testing ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
[[File:Sub-referencing reuse visual.png|400px|right]]
&lt;small&gt;''Apologies for writing in English, please help us by providing a translation below''&lt;/small&gt;

Hi I’m Johannes from [[:m:Wikimedia Deutschland|Wikimedia Deutschland]]'s [[:m:WMDE Technical Wishes|Technical Wishes team]]. We are making great strides with the new [[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|sub-referencing feature]] and we’d love to invite you to take part in two activities to help us move this work further:

#'''Try it out and share your feedback'''
#:[[:m:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing# Test the prototype|Please try]] the updated ''wikitext'' feature [https://en.wikipedia.beta.wmflabs.org/wiki/Sub-referencing on the beta wiki] and let us know what you think, either [[:m:Talk:WMDE Technical Wishes/Sub-referencing|on our talk page]] or by [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/talktotechwish booking a call] with our UX researcher. 
#'''Get a sneak peak and help shape the ''Visual Editor'' user designs'''
#:Help us test the new design prototypes by participating in user sessions – [https://greatquestion.co/wikimediadeutschland/gxk0taud/apply sign up here to receive an invite]. We're especially hoping to speak with people from underrepresented and diverse groups. If that's you, please consider signing up! No prior or extensive editing experience is required. User sessions will start ''May 14th''.

We plan to bring this feature to Wikimedia wikis later this year. We’ll reach out to wikis for piloting in time for deployments. Creators and maintainers of reference-related tools and templates will be contacted beforehand as well.

Thank you very much for your support and encouragement so far in helping bring this feature to life! &lt;/div&gt; &lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Johannes Richter (WMDE)|Johannes Richter (WMDE)]] ([[User talk:Johannes Richter (WMDE)|talk]])&lt;/bdi&gt; 28 apr 2025, 17.03 (CEST)
&lt;!-- Message sent by User:Johannes Richter (WMDE)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Johannes_Richter_(WMDE)/Sub-referencing/massmessage_list&amp;oldid=28628657 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Vote on proposed modifications to the UCoC Enforcement Guidelines and U4C Charter&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The voting period for the revisions to the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and U4C Charter closes on 1 May 2025 at 23:59 UTC ([https://zonestamp.toolforge.org/1746162000 find in your time zone]). [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025/Voter information|Read the information on how to participate and read over the proposal before voting]] on the UCoC page on Meta-wiki.

The [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)]] is a global group dedicated to providing an equitable and consistent implementation of the UCoC. This annual review was planned and implemented by the U4C. For more information and the responsibilities of the U4C, you may [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Charter|review the U4C Charter]].

Please share this message with members of your community in your language, as appropriate, so they can participate as well.

In cooperation with the U4C -- &lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 29 apr 2025, 05.41 (CEST)&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== We will be enabling the new Charts extension on your wiki soon! ==

''(Apologies for posting in English)''

Hi all! We have good news to share regarding the ongoing problem with graphs and charts affecting all wikis that use them.

As you probably know, the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Graph|old Graph extension]] was disabled in 2023 [[listarchive:list/wikitech-l@lists.wikimedia.org/thread/EWL4AGBEZEDMNNFTM4FRD4MHOU3CVESO/|due to security reasons]]. We’ve worked in these two years to find a solution that could replace the old extension, and provide a safer and better solution to users who wanted to showcase graphs and charts in their articles. We therefore developed the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|Charts extension]], which will be replacing the old Graph extension and potentially also the [[:mw:Extension:EasyTimeline|EasyTimeline extension]].

After successfully deploying the extension on Italian, Swedish, and Hebrew Wikipedia, as well as on MediaWiki.org, as part of a pilot phase, we are now happy to announce that we are moving forward with the next phase of deployment, which will also include your wiki.

The deployment will happen in batches, and will start from '''May 6'''. Please, consult [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart/Project#Deployment Timeline|our page on MediaWiki.org]] to discover when the new Charts extension will be deployed on your wiki. You can also [[:mw:Special:MyLanguage/Extension:Chart|consult the documentation]] about the extension on MediaWiki.org.

If you have questions, need clarifications, or just want to express your opinion about it, please refer to the [[:mw:Special:MyLanguage/Extension_talk:Chart/Project|project’s talk page on Mediawiki.org]], or ping me directly under this thread. If you encounter issues using Charts once it gets enabled on your wiki, please report it on the [[:mw:Extension_talk:Chart/Project|talk page]] or at [[phab:tag/charts|Phabricator]].

Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|User:Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|talk]]) 6 mai 2025, 17.08 (CEST)
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28663781 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Call for Candidates for the Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C)&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
The results of voting on the Universal Code of Conduct Enforcement Guidelines and Universal Code of Conduct Coordinating Committee (U4C) Charter is [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Annual review/2025#Results|available on Meta-wiki]].

You may now [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025/Candidates|submit your candidacy to serve on the U4C]] through 29 May 2025 at 12:00 UTC. Information about [[m:Special:MyLanguage/Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|eligibility, process, and the timeline are on Meta-wiki]]. Voting on candidates will open on 1 June 2025 and run for two weeks, closing on 15 June 2025 at 12:00 UTC.

If you have any questions, you can ask on [[m:Talk:Universal Code of Conduct/Coordinating Committee/Election/2025|the discussion page for the election]]. -- in cooperation with the U4C, &lt;/div&gt;&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User_talk:Keegan (WMF)|oerlis]])&lt;/bdi&gt; 16 mai 2025, 00.07 (CEST)
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;


== Friestalige boekenverzamelaars gezocht ==
Hallo allemaal, het spijt me dat ik dit in het Nederlands plaats, maar ik kan helaas geen Fries. Echter, wat ik te melden heb heeft wel met het Fries te maken. Ik heb in de nalatenschap van mijn vader namelijk enkele Friestalige boeken gevonden die ik graag een goed plekje wil geven. Mijn oproep is op de Nederlandstalige Wikipedia te vinden: https://nl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:De_kroeg#c-Mondo-20250517114100-Friestalige_boekenverzamelaars_gezocht Hopelijk zijn hier mensen die interesse hebben. Met vriendelijke groet, [[Meidogger:Mondo|Mondo]] ([[Meidogger oerlis:Mondo|oerlis]]) 17 mai 2025, 20.10 (CEST)

== Webstee ==

Der waard earder sein dat der in &quot;Wikipedy&quot; side komme moast, oars as &quot;wikipedia.org&quot;. Dêrom is der foar ús no ''in Wikipedy webstee namme'' reserveare. Wolle wy dêr yndie wat mei? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 19 mai 2025, 14.00 (CEST) [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 20 mai 2025, 09.13 (CEST)
: Dy keppeling ferwiisd nei E Sigara Blog..... [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 19 mai 2025, 16.33 (CEST)
:: Ik haw de keppeling fuorthelle, om't dat net it wichtichste part fan de fraag wie: Ik hie soks út de holle dien, om't sein waard dat der sa'n namme reservearre wie, mar hjir op myn wurk kin ik net krekt sjen hokfoar namme at soks wie. Ik haw noch wachte om te sjen wat dy namme no krekt wurden wie om't: Ik hie sein dat ik net wis wie as it w.nl wurde moast of w.frl. Mar dêrnei wie it fierder gongen oer of wy in meidoggergroep hawwe soenen at dy namme der wier kaam. Ik sil thús efkens sjen wat der no krekt skreaun wie. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 20 mai 2025, 09.13 (CEST)
::: Ik haw it neisjoen: wikipey.nl en wikipedy.frl soenen beide foar ús reservearre wêze, om't ik it jild net hie en betelje dat sels, at der neat fan komt. Ik wit lykwols net wêr't ik oan sjen kin dat it reservearre is.

Mar gean efkens foarby oan wat dy namme krekt wêze sil: Der is in side foar de namme [https://www.wikipedia.nl/ https://www.wikipedia.nl/]; wolle wy ek sa'n namme foar de ''Wikipedy'' hawwe, en wat moat der dan op te sjen weze? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 20 mai 2025, 09.13 (CEST)

:It is in soartemint alternative yngong foar de Wikipedy njonken de haadyngong dy't wy hjir op 'e haadside hawwe, of alteast sa begryp ik it. Wat de tagonklikheid fan 'e Wikipedy oangiet, kin it gjin kwea, tink ik, al draacht it ek net in geweldich soad by. Mar de fraach dêr't ik mei sit is: wa programmearret dy webside. Want in domeinnamme is bêst, mar der sil ek in webside foar betocht wurde moatte. En ûnderhâld oan dien wurde moatte, miskien. En ik haw dêr hielendal gjin ferstân fan. Oars sei ik: we kopiëarje de boel fan nl:, sette it oer en passe de tekst in bytsje oan, mar ik sjoch dêr gjin bewurkingstabblêd dêr't we by de boarnetekst komme kinne... [[Meidogger:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|Ieneach fan &amp;#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &amp;#39;e Esk|oerlis]]) 21 mai 2025, 01.17 (CEST)
:: Ja, it is in tagong, dat minsken ús fine kinne at hja gewoan &quot;Wikipedy&quot; tinke en dêr in URL by hawwe wolle. Ik haw in eardere ferzje fan dy foar NL: wolris oanpast, en dat wie doenlik; ik nim oan dat hja ús ek wol helpe wolle mei in ôflate fezje fan wat Nl: no hat, wie dat nedich. Uteinlik soenen wy tagong nedich hawwe ta de tsjinner dêr't de HTML siden wier op oanbean wurde, mar dêrfoar moasten wy dan eins in meidochgroep wurde: In groep fan 10 lju, as mear, dy't de rjochten hawwe en doch dingen foar Wikimedia. (Dat wurdgrapke wurket net foar de Wikipedy, no? Hoe hjit &quot;Wikimedia&quot; yn t Frysk? ''Wikisearje''?) Dat, sa'n wikigroep hat dan de rjochten en skriuw út namme fan de Wikipedy, lykas dat spesjale byldmerk wat wy hienen foar [https://fy.wikipedia.org/wiki/Ofbyld:Wiki50000a.png], at wy in kear mei ús allegear byelkoar komme wolle yn de kroeg fan [[Eagum]], of at wy behear haww wolle oer in side [http://Wikipedy.frl Wikipedy.frl]. Neat om neat, fansels: Foar sa'n wikigroep moatte in pear minsken harren mei harren wiere namme opjaan by Wikimedia Foundation, foar at alles wier skeef giet. Sjoch: [[Meta:Wikimedia_user_groups]].
:: Dat dan hawwe wy: Op sa'n side soe tagong komme moatte ta de [[fy:|Wikipedy]], in keppeling nei [[Wikigroep Fy]], en wat sizze wy wat der mear by moast? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]])

Oant no ta liket der net te folle belangstelling foar te wêzen. Moat ik dy lju fan Wikimedia Nederlânsk dan mar sizze dat der dochs net genôch animo foar wie? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jun 2025, 11.34 (CEST)

:@[[Meidogger:Mysha|Mysha]] altyd ferstannig eat efter de hân te hawwen. [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 3 jun 2025, 14.47 (CEST)
::Ja, mar at wy der jierren neat mei dogge, dan binne der fral kosten oan. Foar in *.nl is dat noch te dwaan, mar ik hie leaver dat soks in groep wie, om't ik sels net altiten aktyf bin krekt at der betelle wurde moat. Foar in *.frl doch ik soks leaver allinnich as ik wis bin dat ik it jild net fergriem.
::Dat ik wol leaver heare dat lju sizze: &quot;''Ja, wy wolle sa'n drompelside hawwe.''&quot; (Of, &quot;''Nee, dêr kinne wy neat mei.''&quot;) Te sizzen: &quot;Wy hawwe it efter de hân, mar it is net aktyf en it yt allinnich jild&quot;, dêr kin ik net folle mei, ek om't ik dan net wit oft ik dy lju fan wikimedia.nl dan sizze moat der mei troch te gean as net. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 4 jun 2025, 14.11 (CEST)

Allereerst excuses dat mijn antwoord Nederlands is in plaats van Fries. Ik hoop met mijn reactie wat duidelijkheid te kunnen bieden. Namens Wikimedia Nederland heb ik onlangs uit voorzorg alvast de volgende domeinnamen geregistreerd: Wikipedy.nl en Wikipedy.frl. Deze domeinnamen kunnen dus worden gebruikt als landingspagina (statische webpagina), die uitsluitend verwijst naar de Friese Wikipedia en veelal naar de website van een user group ([https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_user_groups meer info over user groups]). Verder zou deze landingspagina geen inhoud moeten bevatten. Dit om verwarring met de Friese encyclopedie te voorkomen en geen misverstanden over eigenaarschap en verantwoordelijkheden te krijgen. Mochten jullie besluiten een website te willen, kunnen we jullie ruimte hiervoor aanbieden op onze server waar jullie de site zelf kunnen beheren. [[Meidogger:Germien Cox|Germien Cox]] ([[Meidogger oerlis:Germien Cox|oerlis]]) 5 jun 2025, 16.21 (CEST)

: Ik nim oandat eltsenien it lêze kin, mar sis it as it oars is, dan set ik it oer.
: @[[Meidogger:Germien Cox|Germien Cox]]: Bedankt voor de uitleg. Alleen kon ik toen ik aan wou geven welke website dat zou zijn, helemaal geen gereserveerde pagina's vinden; van beide mogelijkheden werd aangegeven dat die beschikbaar waren. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]])

== RfC ongoing regarding Abstract Wikipedia (and your project) ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
''(Apologies for posting in English, if this is not your first language)''

Hello all! We opened a discussion on Meta about a very delicate issue for the development of [[:m:Special:MyLanguage/Abstract Wikipedia|Abstract Wikipedia]]: where to store the abstract content that will be developed through functions from Wikifunctions and data from Wikidata. Since some of the hypothesis involve your project, we wanted to hear your thoughts too. 

We want to make the decision process clear: we do not yet know which option we want to use, which is why we are consulting here. We will take the arguments from the Wikimedia communities into account, and we want to consult with the different communities and hear arguments that will help us with the decision. The decision will be made and communicated after the consultation period by the Foundation.

You can read the various hypothesis and have your say at [[:m:Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content|Abstract Wikipedia/Location of Abstract Content]]. Thank you in advance! -- [[User:Sannita (WMF)|Sannita (WMF)]] ([[User talk:Sannita (WMF)|&lt;span class=&quot;signature-talk&quot;&gt;{{int:Talkpagelinktext}}&lt;/span&gt;]]) 22 mai 2025, 17.26 (CEST)
&lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Sannita (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Sannita_(WMF)/Mass_sending_test&amp;oldid=28768453 --&gt;

:Ik soe net witte wat hja wolle, op dy keppeling, en ik sjoch ek net wêrom at wy der by frege binne.
:I wouldn't know exactly what they want, at that link, and I also don't see why we are asked to come look. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]])

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 Selection &amp; Call for Questions&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Selection announcement}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]''

Dear all,

This year, the term of 2 (two) Community- and Affiliate-selected Trustees on the Wikimedia Foundation Board of Trustees will come to an end [1]. The Board invites the whole movement to participate in this year’s selection process and vote to fill those seats.

The Elections Committee will oversee this process with support from Foundation staff [2]. The Governance Committee, composed of trustees who are not candidates in the 2025 community-and-affiliate-selected trustee selection process (Raju Narisetti, Shani Evenstein Sigalov, Lorenzo Losa, Kathy Collins, Victoria Doronina and Esra’a Al Shafei) [3], is tasked with providing Board oversight for the 2025 trustee selection process and for keeping the Board informed. More details on the roles of the Elections Committee, Board, and staff are here [4].

Here are the key planned dates:

* May 22 – June 5: Announcement (this communication) and call for questions period [6]
* June 17 – July 1, 2025: Call for candidates
* July 2025: If needed, affiliates vote to shortlist candidates if more than 10 apply [5]
* August 2025: Campaign period
* August – September 2025: Two-week community voting period
* October – November 2025: Background check of selected candidates
* Board’s Meeting in December 2025: New trustees seated

Learn more about the 2025 selection process - including the detailed timeline, the candidacy process, the campaign rules, and the voter eligibility criteria - on this Meta-wiki page [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025|[link]]].

'''Call for Questions'''

In each selection process, the community has the opportunity to submit questions for the Board of Trustees candidates to answer. The Election Committee selects questions from the list developed by the community for the candidates to answer. Candidates must answer all the required questions in the application in order to be eligible; otherwise their application will be disqualified. This year, the Election Committee will select 5 questions for the candidates to answer. The selected questions may be a combination of what’s been submitted from the community, if they’re alike or related. [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates|[link]]]

'''Election Volunteers'''

Another way to be involved with the 2025 selection process is to be an Election Volunteer. Election Volunteers are a bridge between the Elections Committee and their respective community. They help ensure their community is represented and mobilize them to vote. Learn more about the program and how to join on this Meta-wiki page [[m:Wikimedia_Foundation_elections/2025/Election_volunteers|[link].]]

Thank you!

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2022/Results

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Committee:Elections_Committee_Charter

[3] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Resolution:Committee_Membership,_December_2024

[4] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections_committee/Roles

[5] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/FAQ

[6] https://meta.wikimedia.org/wiki/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Questions_for_candidates

Best regards,

Victoria Doronina

Board Liaison to the Elections Committee

Governance Committee&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 28 mai 2025, 05.07 (CEST)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28618011 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;  Upcoming Deployment of the CampaignEvents Extension&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;message&quot;/&gt;
Hello everyone,  

''(Apologies for posting in English if English is not your first language. Please help translate to your language.)''

The Campaigns Product Team is planning a global deployment of the '''[[:mw:Help:Extension:CampaignEvents|CampaignEvents extension]]''' to all Wikipedias, including this wiki, during the '''week of June 23rd'''.

This extension is designed to help organizers plan and manage events, WikiProjects, and other on-wiki collaborations - and to make these efforts more discoverable.

The three main features of this extension are:

* '''[[:m:Event_Center/Registration|Event Registration]]''': A simple way to sign up for events on the wiki.
*  '''[[:m:CampaignEvents/Collaboration_list|Collaboration List]]''': A global list of events and a local list of WikiProjects, accessible at '''[[:m:Special:AllEvents|Special:AllEvents]]'''.
*  '''[[:m:Campaigns/Foundation_Product_Team/Invitation_list|Invitation Lists]]''': A tool to help organizers find editors who might want to join, based on their past contributions.

'''Note''': The extension comes with a new user right called '''&quot;Event Organizer&quot;''', which will be managed by administrators on this wiki. Organizer tools like Event Registration and Invitation Lists will only work if someone is granted this right. The Collaboration List is available to everyone immediately after deployment.

The extension is already live on several wikis, including '''Meta, Wikidata, English Wikipedia''', and more ( [[m:CampaignEvents/Deployment_status#Current_Deployment_Status_for_CampaignEvents_extension| See the full deployment list]])

If you have any questions, concerns, or feedback, please feel free to share them on the [[m:Talk:CampaignEvents| extension talkpage]]. We’d love to hear from you before the rollout.

Thank you! &lt;section end=&quot;message&quot;/&gt;
&lt;/div&gt;

&lt;bdi lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;[[User:Udehb-WMF|Udehb-WMF]] ([[User talk:Udehb-WMF|oerlis]]) 29 mai 2025, 18.47 (CEST)&lt;/bdi&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Udehb-WMF@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=User:Udehb-WMF/sandbox/deployment_audience&amp;oldid=28803829 --&gt;

== Vote now in the 2025 U4C Election ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot; class=&quot;mw-content-ltr&quot;&gt;
Apologies for writing in English.
{{Int:Please-translate}}

Eligible voters are asked to participate in the 2025 [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee|Universal Code of Conduct Coordinating Committee]] election. More information–including an eligibility check, voting process information, candidate information, and a link to the vote–are available on Meta at the [[m:Special:MyLanguage/Universal_Code_of_Conduct/Coordinating_Committee/Election/2025|2025 Election information page]]. The vote closes on 17 June 2025 at [https://zonestamp.toolforge.org/1750161600 12:00 UTC].

Please vote if your account is eligible. Results will be available by 1 July 2025. -- In cooperation with the U4C, [[m:User:Keegan (WMF)|Keegan (WMF)]] ([[m:User talk:Keegan (WMF)|talk]]) 14 jun 2025, 01.00 (CEST) &lt;/div&gt;
&lt;!-- Message sent by User:Keegan (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28848819 --&gt;

== &lt;span lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;Wikimedia Foundation Board of Trustees 2025 - Call for Candidates&lt;/span&gt; ==

&lt;div lang=&quot;en&quot; dir=&quot;ltr&quot;&gt;
&lt;section begin=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
:''&lt;div class=&quot;plainlinks&quot;&gt;[[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Call for candidates|{{int:interlanguage-link-mul}}]] • [https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Special:Translate&amp;group=page-{{urlencode:Wikimedia Foundation elections/2025/Announcement/Call for candidates}}&amp;language=&amp;action=page&amp;filter= {{int:please-translate}}]&lt;/div&gt;
Hello all,

The [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025|call for candidates for the 2025 Wikimedia Foundation Board of Trustees selection is now open]] from June 17, 2025 – July 2, 2025 at 11:59 UTC [1]. The Board of Trustees oversees the Wikimedia Foundation's work, and each Trustee serves a three-year term [2]. This is a volunteer position.

This year, the Wikimedia community will vote in late August through September 2025 to fill two (2) seats on the Foundation Board. Could you – or someone you know – be a good fit to join the Wikimedia Foundation's Board of Trustees? [3]

Learn more about what it takes to stand for these leadership positions and how to submit your candidacy on [[m:Special:MyLanguage/Wikimedia Foundation elections/2025/Candidate application|this Meta-wiki page]] or encourage someone else to run in this year's election.

Best regards,

Abhishek Suryawanshi&lt;br /&gt;
Chair of the Elections Committee

On behalf of the Elections Committee and Governance Committee

[1] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Call_for_candidates

[2] https://foundation.wikimedia.org/wiki/Legal:Bylaws#(B)_Term.

[3] https://meta.wikimedia.org/wiki/Special:MyLanguage/Wikimedia_Foundation_elections/2025/Resources_for_candidates&lt;section end=&quot;announcement-content&quot; /&gt;
&lt;/div&gt;

[[Meidogger:MediaWiki message delivery|MediaWiki message delivery]] ([[Meidogger oerlis:MediaWiki message delivery|oerlis]]) 17 jun 2025, 19.43 (CEST)
&lt;!-- Message sent by User:RamzyM (WMF)@metawiki using the list at https://meta.wikimedia.org/w/index.php?title=Distribution_list/Global_message_delivery&amp;oldid=28866958 --&gt;</text>
      <sha1>f1y37ihatmeodknrdvln1yfkio1422z</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nederlân</title>
    <ns>0</ns>
    <id>2042</id>
    <revision>
      <id>1197977</id>
      <parentid>1197942</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T07:37:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Oare betsjuttings</comment>
      <origin>1197977</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30187" sha1="jr2h8utsrnmh5o76e2fvtk7ghc48vsy" xml:space="preserve">{{Oar|It lân yn [[Jeropa]]|Nederlân (betsjuttings)}}
{{Ynfoboks lân
| namme1 =                     Keninkryk fan de Nederlannen
| namme2 =                     Koninkrijk der Nederlanden
| namme3 =                     
| namme_Frysk_koart =          Nederlân
| flagge =                     Flag of the Netherlands.svg
| wapen =                      Royal coat of arms of the Netherlands.svg
| motto =                      Je maintiendrai
| motto_oersetting =           Ik sil hânhave
| folksliet =                  [[Wilhelmus]]
| folksliet_muzyk =            United States Navy Band - Het Wilhelmus (tempo corrected).ogg
| folksliet_keninklik =        
| folksliet_keninklik_muzyk =  
| lizzing =                    EU-Netherlands.svg
| haadstêd =                   [[Amsterdam]]
| offisjele_taal1 =            [[Nederlânsk]]
| offisjele_taal2 =            
| offisjele_taal3 =            
| offisjele_taal4 =            
| offisjele_taal5 =            
| offisjele_taal6 =            
| offisjele_minderheidstaal1 = [[Frysk]]&lt;sup&gt;1&lt;/sup&gt;
| offisjele_minderheidstaal2 = [[Ingelsk]]&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
| offisjele_minderheidstaal3 = [[Papiamintsk]]&lt;sup&gt;2&lt;/sup&gt;
| offisjele_minderheidstaal4 = 
| offisjele_minderheidstaal5 = 
| offisjele_minderheidstaal6 = 
| erkende_streektaal1 =        
| erkende_streektaal2 =        
| erkende_streektaal3 =        
| erkende_streektaal4 =        
| erkende_streektaal5 =        
| erkende_streektaal6 =        
| steatsfoarm =                [[Konstitúsjonele monargy]]
| presidint =                  
| steatshaad =                 [[Willem-Alexander fan de Nederlannen|Kening Willem-Alexander]]
| regearlieder =               [[Dick Schoof]]
| ûnôfhinklikheid =            1581
| oerflak =                    41.543 km²
| dêrfan lân =                 33.895 km²
| dêrfan wetter =              7.648 km²
| ynwennertal =                17.850.301 &lt;ref&gt;[https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/83482NED/table?ts=1686149646187 Bevolking op eerste van de maand; geslacht, leeftijd, migratieachtergrond], StatLine - CBS&lt;/ref&gt;
| ynwennertal_datum =          maaie 2023
| befolkingstichtens =         430 ynwenners/km²
| munt =                       [[Euro]] (EUR)
| tiidsône =                   [[Midden-Europeeske Tiid|MET]]
| ferskil_UTC =                +1
| simmertiid =                 [[Midden-Europeeske Simmertiid|MEST]]
| simmertiid_ferskil_UTC =     +2
| nasjonale_feestdei1 =        [[27 april]] &lt;small&gt;([[Keningsdei]])&lt;/small&gt;
| nasjonale_feestdei2 =        [[5 maaie]] &lt;small&gt;([[Befrijingsdei]])&lt;/small&gt;
| nasjonale_feestdei3 =        
| ynternet =                   .nl
| telefoan =                   +31
| ISO_3166 =                   NL, NLD, 528&lt;ref name=&quot;lânkoade&quot;&gt;[https://www.iso.org/obp/ui/#iso:code:3166:NL Online Browsing Platform - Netherlands.] ''International Organization for Standardization''. Rieplachte op 3 maart 2018.&lt;/ref&gt;
| noat1 =                      Yn [[Fryslân]] hat it [[Frysk]] de status fan offisjele taal, lykas it [[Nederlânsk]].
| noat2 =                      Op [[Bonêre]], [[Sint-Eustasius]] en [[Saba]] binne benjonken it [[Nederlânsk]] ek it [[Papiamintsk]] en it [[Ingelsk]] offisjele talen.
| noat3 =                      
| noat4 =                      
| noat5 =                      
| noat6 =                      
| noat7 =                      
| noat8 =                      
}}
'''Nederlân''' (''Nederland'') is in lân yn [[Jeropa]], mei 17.850.000 ynwenners yn 2023, en mei in oerflak fan 41.543 km² (wêrfan 7.648 km² wetter). De haadstêd is [[Amsterdam]] en de kening fan de monargy is sûnt 2013 [[kening Willem-Alexander]]. 

== Skiednis ==
{{Apart|Skiednis fan Nederlân}}

Yn de [[prehistoarje]] hawwe der sûnt de [[Iistiid]] al jagers libbe yn de hegere gebieten fan it lân. Yn de lêste milenniums foar Kristus kaam dêr lânbou by. De [[histoarje]] begjint foar Nederlân mei de Romeinen dy't benammen besuden de [[Ryn]] taholden. Yn harren tiid waarden de earste stêden stifte. De Romeinen rommen it om [[400]] hinne it fjild foar de [[Franken]] en [[Friezen]] dy't mekoar de hearskippij bestriden hawwe oer it midden fan Nederlân. Om [[800]] hinne behearsket [[Karel de Grutte]] mei grutte parten fan [[skiednis fan Jeropa|Jeropa]] ek hiel Nederlân. In ryk fan de Franken waard troch erfopfolging slit; ien fan de gefolgen dêrfan wie dat men yn Nederlân gjin ferwar hie tsjin oanfallen fan de [[Wytsingen]].

Nei [[1000]] kaam in ein oan dy ynfallen, en gie it yn West-Jeropa sa bêst dat de lokale hearren harren gebiet begûnen út te wreidzjen. Dit late yn de [[14e iuw]] ta de partijtiid, dy't úteinliks troch de [[Habsburger]]s einige waard. Sy makken [[de Nederlannen]] ta in ienheid, dêr't fan [[1568]] ôf, it noardlike part him ûnôfhinklik fan makke. Dizze [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]] bestie oant de [[Frânske tiid]], doe't it lân yn fazen part fan it [[Frânske Keizerryk]] waard.

Nei de Frânske tiid waard yn [[1814]] Nederlân in [[Keninkryk fan de Nederlannen|keninkryk]], earst mei ek de súdlike Nederlannen derby, en mei [[Lúksemboarch (lân)|Lúksemboarch]] yn in [[personele uny]], mar úteinlik mei ûngefear de hjoeddeiske grinzen. Yn de [[Earste Wrâldkriich]] wie Nederlân neutraal, mar troch de oarloch wie de see net feilich, en de hannel en it iten rûnen tebek. Nei de oarloch gie it gau better, oant de [[Krisisjierren]]. Hjirnei kaam, tagelyk mei it opbetterjen, yn Jeropa it [[faksisme]], wat late ta de [[Twadde Wrâldkriich]]. Yn [[1940]] waard Nederlân ynnaam troch [[Dútslân]], en earst yn [[1945]] wer befrijd.

Troch de Dútske ynfal yn Nederlân waard dúdlik dat de Nederlânske neutraliteit by ynternasjonale konflikten net altyd feilich te stellen wie. It neutraliteitstinken ferdwûn nei de Twadde Wrâldkriich en Nederlân slute him oan by de [[Noardatlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]]. Yn 1951 rjochte Nederlân mei Dútslân, Frankryk, Belgje, Lúksemboarch en Itaalje de [[Jeropeeske Mienskip foar Koalen en Stiel]] op (foarrinner fan de [[Europeeske Uny]]. Yn 1944 waard de [[Benelúks]] oprjochte, dy't sûnt 1960 de status fan in ekonomyske uny hat.

Maatskiplik feroare yn de sechtiger jierren gâns. De [[ferpyldering]] waard fuort nei de oarloch al minder fanselssprekkend. De ledetallen en de ynfloed fan de tsjerke waarden lytser. Troch de massamedia koenen de minsken ienfâldiger te witten komme hoe't minsken yn oare pylders libben en tochten. Mei troch de massamedia en de oangeande demokratisearring waarden de minsken hieltyd selsstanniger en fielden net mear de needsaak om de foarskriften út de eigen pylder te folgjen. 

===Histoaryske steatsfoarmen fan Nederlân===
* [[1581]] – [[1795]]: [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]]
* [[1795]] – [[1801]]: [[Bataafske Republyk]]
* [[1801]] – [[1806]]: [[Bataafsk Mienebest|Bataafsk Mienebêst]]
* [[1806]] – [[1810]]: [[Keninkryk Hollân]]
* [[1810]] – [[1813]]: ''ûnderdiel fan it Keizerryk Frankryk''
* [[1813]] – [[1815]]: [[Soeverein Foarstedom fan de Feriene Nederlannen]]
* [[1815]] – [[1839]]: [[Feriene Keninkryk fan de Nederlannen]]
* [[1839]] – hjoed: [[Keninkryk fan de Nederlannen]]

== Geografy ==
[[Ofbyld:nl-kaart-10-10-10.png|thumb|right|Kaart fan Nederlân&lt;br /&gt;
&lt;small&gt;boarne: [[The World Factbook CIA]]&lt;/small&gt;]]
Nederlân leit yn it noardwesten fan Jeropa en wurdt begrinzge troch de [[Noardsee]] yn it westen en noarden, [[Dútslân]] yn it easten, en [[Belgje]] yn it suden. De lângrinzen binne yn totaal 1027 km lang, de kust hat in langte fan 451 km. Yn it Karibysk gebiet lizze noch trije eilannen dy't ûnderdiel binne fan Nederlân.

=== Hichte ===
Nederlân is foarme as in [[rivierdelta]], dy't it heechst is yn it súdeasten, en nei alle kanten omleech rint. It heechste punt fan de Nederlân is de [[Mount Scenery]] mei 877 meter, it heechste punt fan ''de 12 provinsjes'' is de [[Faalserberch]] mei 322 meter. It djipste punt leit yn de [[Súdplaspolder]] yn de gemeente [[Nijtsjerk oan de Isel]], mei 6,76 meter ûnder [[Amsterdamsk peil]].

Grutte parten fan it lân binne ferlern oan en weromwûn op de see. De helte fan it lân is dan ek net heger as in meter boppe seenivo, en in fearn fan it lân leit sels ûnder seenivo. Dat betsjut dat sûnder diken in fearn fan it lân normaal ûnder wetter stean soe, en mear as de helte by elts heech wetter oerspield wurde soe. Ien fan de Nederlânske provinsjes, [[Flevolân]] bestiet hielendal út polders, en leit kompleet ûnder seenivo. Utsein [[Limboarch]] hawwe alle oare provinsjes ek lytsere as gruttere stikken lân dy't ûnder seenivo lizze.

=== Eilannen ===
Grutte parten fan Nederlân kinne sjoen wurde as eilannen, om't rivieren en fearten der oan alle kanten omhinne rinne. Ek hawwe der tiden west dêr't de see fierder ynkrongen wie en der dêrmei ek mear eilannen yn Nederlân wienen, dy't no wer lânfêst binne. Lykwols hat Nederlân ek no noch sân eilannen yn see: de [[waadeilannen]] [[Teksel]], [[Flylân]], [[Skylge]], [[It Gryn]], [[It Amelân]], [[Skiermûntseach (eilân)|Skiermûntseach]] en [[Rottum (eilân)|Rottum]].

Yn it súdwesten fan it lân binne de measte grutte eilannen no troch damen ferbûn, mar se wurde al noch as eilannen sjoen: [[Goeree-Oerflakkee]], [[Skouwen-Duvelân]], [[Noard-Bevelân]], [[Súd-Bevelân]] en [[Walcheren]]. Tusken dizze grutte eilannen lizze lykwols ek noch in protte lytsere, net oandamme eilannen.

Yn de [[Markermar]] kinne de eilannen [[Pampus]] en [[Marken]] neamd wurde. Yn oare marren en op de rivieren is noch in grut tal oare eilannen te finen.

Sûnt 10 oktober 2010 hat Nederlân trije bysûndere gemeenten yn it Karibysk gebiet derby krigen dy't dêrfoar ûnderdiel wienen fan it [[Keninkryk fan de Nederlannen]]. Dy trije gemeenten binne de eilannen [[Bonêre]], [[Sint Eustaasjes]] und [[Saba]]. 

=== Rivieren ===
Trije Jeropeeske rivieren komme út it suden nei Nederlân, en rinne dêr nei it westen nei de [[Noardsee]]: de [[Ryn]], de [[Maas]] en de [[Skelde]]. Nei alle gedachten is dizze rjochtingsferoaring ta stân kaam troch it iis dat ûnder de lêste [[iistiid]] healwei oer Nederlân lei. De Ryn en de Maas hawwe de râne fan it iis bylâns in mienskiplike delta foarme, mei de [[Waal]]/[[Merwede]] as de [[haadstream]] yn it midden. De [[Isel]], in sydearm fan de Ryn dy't nei it noarden rint, is mooglik de rin fan de Ryn fan foar de iistiid.

=== Klimaat ===
Nederlân hat ûnder ynfloed fan de [[Noardsee]] in myld seeklimaat. Yn de simmer binne de temperatueren oan 'e kust in bytsje kâlder as yn it binnenlân, yn de winter lizze de temperatueren oan 'e kust justjes heger. It klimaat wurdt beynfloede troch de Midden-Europeeske westewyn.

Neffens de [[klimaatklassifikaasje fan Köppen]] falt Nederlân yn de yndieling ''Cfb.'' (tuskenbeiden seeklimaat).&lt;ref&gt;[http://koeppen-geiger.vu-wien.ac.at/ Aktuele wrâldkaart neffens de klimaatklassifikaasje fan Köppen], sjoen op 3 juny 2013.&lt;/ref&gt;

De trochsnee deitemperatuer yn july hinget om de 16&amp;nbsp;°C. De trochsnee deitemperatuer yn jannewaris is om-ende-by de 3&amp;nbsp;°C. De kust hat de measte sinne, mei op sommige plakken sa'n 1600 oeren per jier. De Achterhoeke hat de minste sinne, mei sa'n 1450 oeren yn 't jier. De trochsnee reinfal beslacht sa'n 832,5 mm yn 't jier. De measte rein falt yn ‘e neisimmer en it begjin fan de hjerst, yn de winter falt it minste reinwetter. 

{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;font-size:90%;width:100%;border:0px;text-align:center;line-height:120%;&quot;
! style=&quot;background: #99CCCC; color: #000080&quot; height=&quot;17&quot; | Moanne
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Jan
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Feb
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Maart
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Apr
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Maaie
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Jun
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Jul
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Aug
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Sep
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Okt
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Nov
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Des
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Yn 't jier
|-
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Heechste temp. ea metten °C
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 17,2
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 20,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 25,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 32,2
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 35,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 38,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 37,1
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 38,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 35,2
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 30,1
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 21,1
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 17,8
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | &lt;center&gt;'''38,6'''&lt;/center&gt;
|-
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Maks. trochsneed temp. °C
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 5,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 6,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 10,0
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 14,0
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 18,0
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 20,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 22,8
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 22,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 19,1
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 14,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 9,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 6,1
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | &lt;center&gt;'''14,1'''&lt;/center&gt;
|-
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; height=&quot;16;&quot; | Min. trochsneed temp. °C
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 0,3
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 0,2
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 2,3
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 4,1
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 7,8
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 10,5
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 12,8
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 12,3
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 9,9
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 6,9
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 3,6
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | 1,0
| style=&quot;background: #FFFFFF; color: black;&quot; | &lt;center&gt;'''6,0'''&lt;/center&gt;
|-
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Leechste temp. ea metten °C
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -27,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -26,8
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -20,7
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -9,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -5,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -1,2
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 0,7
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | 1,3
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -3,7
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -8,5
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -14,4
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | -22,3
| style=&quot;background: #FFFFFF; color:#000000;&quot; | &lt;center&gt;'''-27,4'''&lt;/center&gt;
|-
! style=&quot;background: #99CCCC; color:#000080;&quot; | Reinfal yn mm
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 69,9
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 55,8
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 66,8
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 42,3
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 61,9
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 65,6
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 81,1
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 72,9
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 78,1
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 82,8
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 79,8
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | 75,8
| style=&quot;background: #FFFFFF;&quot; | &lt;center&gt;'''832,5'''&lt;/center&gt;
|-
|}
&lt;center&gt;&lt;small&gt;Boarne: KNMI mjittingen yn it tiidrek 1901-2010 yn De Bilt &lt;ref&gt;[http://www.klimaatatlas.nl/tabel/stationsdata/klimtab_8110_260.pdf waargemiddelden] en [http://www.knmi.nl/klimatologie/normalen1971-2000/per_station/stn260/5-extremen/260_extremen.pdf ekstremen] (1971-2000)&lt;/ref&gt;&lt;/small&gt;&lt;/center&gt;

== Demografy ==
[[Ofbyld:Nederlandgodsdienst1849-de.PNG|thumb|Religieuze tsjinstellings yn it jier 1849.]]
Nederlân hat 17.591.000 ynwenners (2022). Ferlike mei de rest fan Europa is de Nederlânske befolking de lêste oardel iuw relatyf fluch groeid: 3 miljoen yn 1850, 5 miljoen yn 1900, 10 miljoen yn 1950, en 16 miljoen yn it jier 2000 . Ferliking: de Belgyske befolking groeide fan oardel kear sa grut as Nederlân (4,5 miljoen yn 1850) nei rom in tredde lytser (10 miljoen yn 2000). It Sintraal Buro foar de Statistyk ferwachte dat de befolking sil tanimme sil nei in maksimum fan 17,5 miljoen yn 2038, en dat dêrnei it ynwennertal lytser wurde sil. 

Mei in befolkingstichtens fan 519 ynwenners/km² (lân, 2022) heart Nederlân by de 30 tichstbefolkste lannen fan de wrâld. Nederlân hat gjin in stêd mei mear as in miljoen ynwenners; wol binne krapoan 30 gemeenten dy't mear as 100.000 ynwenners hawwe. De fjouwer grutste stêden binne Amsterdam, Rotterdam, De Haach en Utrecht, dy't alle fjouwer yn it westen fan it lân lizze. De stêdekloft dêr't dy fjouwer stêden ûnderdiel fan binne wurdt de [[Rânestêd]] neamd, dêr't sa'n 40 % fan de hiele Nederlânske befolking wennet.

Súd-Hollân is mei mear as trije en in heal miljoen ynwenners de provinsje mei de measte ynwenners, dêrnei komme Noard-Hollân en Noard-Brabân (beide mear as twa miljoen). Yn de lêstneamde provinsje foarmje de fiif stêden fan ''BrabantStad'' in oare belangrike stedsregio dy't goed is foar 20 % fan de yndustriële produksje fan Nederlân. Yn it easten binne Arnhim-Nymwegen en Twentestad twa lytsere agglomeraasjes, yn it súdeasten leit de stedsregio Súd-Limburch mei de stêden Maastricht, Sittard, Geleen, Heerlen en Kerkrade. Dêrneist binne der ferskate stêden dy't op regionaal nivo in wichtige funksje hawwe, lykas Grins en Ljouwert yn it noarden en Maastricht yn it suden. Yn totaal wennet 82 % fan de Nederlanners yn in stedsgebiet.

Nederlân hat troch de iuwwen hinne in aardich wat ymmigraasje hân. Neffens de sifers fan it CBS fan 1 jannewaris 2005 is 80,9 fan% de befolking Nederlânsk, 2,4 Yndonesysk, 2,4 Dútsk, 2,2 Turksk, 2,0 Surinaamsk, 1,9 Marokkaansk, 0,8 Antilliaansk en Arubaans en 6,0 % oars. Yn it tiidrek 1845-1860 en de earste 20 jier nei 1945 binne ek relatyf grutte oantallen Nederlanners emigrearre, benammen nei de Feriene Steaten, Kanada, Austraalje, Súd-afrika en Nij-seelân.

Sûnt 2005 binne de Friezen erkend as nasjonale minderheid ûnder it [[Ramtferdrach foar it hoedzjen fan nasjonale minderheden|Ramtferdrach oangeande de Beskerming fan Nasjonale Minderheden]]. 

De offisjele lânstaal is it Nederlânsk. Regionaal binne it [[Frysk]], [[Ingelsk]] en [[Papiamintsk]] amtlike talen. It Frysk is yn de provinsje Fryslân in offisjele taal. Op it eilân [[Bonêre]] is it Papiamintsk in offisjele taal, en op de eilannen Saba en Sint Eastatius is it Ingelsk in offisjele taal. De offisjele talen wurde regionaal brûkt yn it iepenbier bestjoer, en as fiertaal op ferskate skoallen.

Yn it jier 2008 wie 42 persint fan de Nederlânske befolking net leauwich. Fan de minsken dy't wol leauwich binne wie 29 persint katolyk, 9 persint herfoarme, 6 persint protestantsk en 4 persint reformearre. Sa'n 4 persint fan de befolking is moslim, it boedisme wurdt troch krapoan 1 persint fan de befolking oanhongen. It hindoeïsme is justsjes lytser as it boedisme, en it tal leauwigen dat ûnder it joadendom falt is minder as in heale persint. 

=== Grutste stêden ===
{| class=&quot;infobox&quot; style=&quot;text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%&quot;
! align=center style=&quot;background:#FF9999;&quot; colspan=&quot;7&quot;| Grutste stêden fan Nederlân
|- 
! rowspan=11 | &lt;br /&gt;[[Ofbyld:KeizersgrachtReguliersgrachtAmsterdam.jpg|border|150px|Amsterdam]]&lt;br /&gt;[[Amsterdam]]&lt;br /&gt;[[Ofbyld:Rotterdam erasmusbrug.jpg|border|150px|Rotterdam]]&lt;br /&gt;[[Rotterdam]]
! align=center style=&quot;background:#f5f5f5;&quot; | Plak
! align=center style=&quot;background:#f5f5f5;&quot; | Stêd
! align=center style=&quot;background:#f5f5f5;&quot; | Provinsje
! align=center style=&quot;background:#f5f5f5;&quot; | Ynwennertal
! rowspan=11 | &lt;br /&gt;[[Ofbyld:The Hague Hoftoren.jpg|border|150px|De Haach]]&lt;br /&gt;[[De Haach]]&lt;br /&gt;[[Ofbyld:Domuitzicht8.jpg|border|150px|Utert]]&lt;br /&gt;[[Utert (stêd)|Utert]]
|- 
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 1 ||align=left | '''[[Amsterdam]]''' || [[Noard-Hollân]] || 905.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 2 ||align=left | '''[[Rotterdam]]''' || [[Súd-Hollân]] || 652.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 3 ||align=left | '''[[De Haach]]''' || [[Súd-Hollân]] || 548.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 4 ||align=left | '''[[Utert (stêd)|Utert]]''' || [[Utert (provinsje)|Utert]] || 359.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 5 ||align=left | '''[[Eindhoven]]''' || [[Noard-Brabân]] || 236.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 6 || align=&quot;left&quot; | '''[[Grins (stêd)|Grins]]''' || [[Grinslân]] || 233.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 7 || align=&quot;left&quot; | '''[[Tilburch]]''' || [[Noard-Brabân]] || 222.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 8 ||align=left | '''[[Almeare]]''' || [[Flevolân]] || 215.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 9 ||align=left | '''[[Breda]]''' || [[Noard-Brabân]] || 184.000
|-
| align=center style=&quot;background:#f0f0f0;&quot; | 10 ||align=left | '''[[Nymwegen]]''' || [[Gelderlân]] || 177.000
|-
| colspan=&quot;11&quot; align=left style=&quot;background:#f5f5f5;&quot; | &lt;center&gt;De ynwennertallen binne oernommen fan it CBS (sifers 2021), Amsterdam april 2022&lt;/center&gt;
|}

== Polityk ==
[[Ofbyld:Den Haag Binnenhof.jpg|thumb|It Binnenhôf yn De Haach is it sintrum fan de Nederlânske polityk.]]
{{Apart|Polityk yn Nederlân}}
It Nederlânske parlemint, de [[wetjouwende macht]], is part oer twa keamers, de Earste Keamer (75 sitten) en de Twadde Keamer (150 sitten). De steatsfoarm is in konstitúsjonele monargy mei in parlemintêre demokrasy. Alhoewol't de haadstêd Amsterdam is, hat De Haach de funksje fan regearingsstêd. De [[Utfierende macht|útfierende macht]] is yn hannen fan de kening en it kabinet (sûnt 2024 it [[kabinet-Schoof]]). De [[rjochterlike macht]] is yn hannen fan de rjochters en offisieren fan jústysje. 

=== Partijen yn de Twadde Keamer ===
De neikommende politike partijen binne sûnt de [[Twadde Keamerferkiezings (2023)|ferkiezings fan 2023]] yn de [[Twadde Keamer]] fertsjinwurdige:

{| style=&quot;width:70%;&quot;
|-
| colspan=&quot;13&quot; style=&quot;text-align:center;&quot;|
|-
| style=&quot;background:#A6A7A9; text-align:center; width:50%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''37'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#ee0000; text-align:center; width:40%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''25'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#262B6A; text-align:center; width:39%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''24'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#99CC33; text-align:center; width:35%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''20'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#01A737; text-align:center; width:24%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''9'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#800080; text-align:center; width:21%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''7'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#339933; text-align:center; width:18%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''5'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#B22222; text-align:center; width:18%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''5'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#41BAC1; text-align:center; width:15%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''3'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#55AA33; text-align:center; width:15%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''3'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#6F0D13; text-align:center; width:15%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''3'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#EE7C10; text-align:center; width:15%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''3'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#01AECD; text-align:center; width:15%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''3'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#A6A7A9; text-align:center; width:12%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''2'''&lt;/span&gt;
| style=&quot;background:#A6A7A9; text-align:center; width:10%;&quot;|&lt;span style=&quot;color:white;&quot;&gt;'''1'''&lt;/span&gt;
|-
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#A6A7A9;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Partij foar de Frijheid|PVV]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#ee0000;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[GrienLinks|GL]]-[[Partij fan de Arbeid|PvdA]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#262B6A;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Folkspartij foar Frijheid en Demokrasy|VVD]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#99CC33;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Nij Sosjaal Kontrakt|NSC]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#01A737;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Demokraten 66|D66]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#800080;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[BBB]]
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#339933;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Kristen Demokratysk Appèl|CDA]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#B22222;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Sosjalistyske Partij (Nederlân)|SP]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#41BAC1;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[DENK]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#55AA33;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Partij foar de Dieren|PvdD]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#6F0D13;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Foarum foar Demokrasy|FVD]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#EE7C10;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Steatkundich Grifformearde Partij|SGP]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#01AECD;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[KristenUny|CU]]&lt;/small&gt;&lt;/span&gt;
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#800080;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[Volt (partij)|Volt]]
| style=&quot;text-align:center; vertical-align:top;&quot; | &lt;span style=&quot;color:#800080;&quot;&gt;&lt;small&gt;[[JA21]]
|}

=== Ynternasjonale gearwurking ===
Nederlân is in oprjochtingslid fan de [[Benelúks]] ([[1944]]), de [[Feriene Naasjes]] ([[1945]]), de [[Noardatlantyske Ferdrachsorganisaasje]] ([[1949]]), de [[Rie fan Jeropa]] ([[1949]]) en de [[Jeropeeske Uny]] ([[1957]]).

=== Bestjoerlike yndieling ===
[[Ofbyld:Map provinces Netherlands-fy.svg|thumb|De tolve provinsjes]]
De earste laach fan bestjoer is it parlemint yn [[De Haach]]. It twadde bestjoerlike nivo leit by de [[provinsje]]s:
* [[Fryslân]] - [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]]
* [[Grinslân]] - [[Grins (stêd)|Grins]]
* [[Drinte]] - [[Assen]]
* [[Oerisel]] - [[Swol]]
* [[Gelderlân]] - [[Arnhim]]
* [[Utert (provinsje)|Utert]] - [[Utert (stêd)|Utert]]
* [[Flevolân]] - [[Lelystêd]]
* [[Noard-Hollân]] - [[Haarlim]]
* [[Súd-Hollân]] - [[De Haach]]
* [[Seelân]] - [[Middelburch (stêd)|Middelburch]]
* [[Noard-Brabân]] - [[De Bosk]]
* [[Limburch (Nederlân)|Limburch]] - [[Maastricht]]

{{Apart|Provinsjes fan Nederlân}}

De tredde bestjoerslaach is de gemeente, der binne meiïnoar 342 gemeenten (2024). It tal gemeenten feroaret lykwols hurd troch gemeentlike weryndielings.

{{Apart|List fan Nederlânske gemeenten}}

=== Militêr ===
;Struktuer
De Nederlânske definsje hat in [[lânmacht]], [[loftmacht]], [[marine]] en marresjausse.&lt;br /&gt; 
;Mankracht
Yn 2008 wienen der 3.950.825 Nederlânske mannen fan tusken de 16-49 jier.&lt;br /&gt;
Dêrfan wienen 3.233.773 fit foar militêre tsjinst.&lt;br /&gt;
Dy groep wurdt alle jierren oanfold mei manlju dy't sechtjin jier wurde, yn 2008 wienen dat der 105.735.&lt;br /&gt;
;Budzjet
Militêr budzjet $9,4 miljard (2004).&lt;br /&gt;
Persintaazje fan it BYP 1,6 % (2004).

== Kultuer ==
=== Sport ===
[[Fuotbal]] is de meast populêre sport yn Nederlân. De [[KNFB]] is de organisaasje dy’t yn Nederlân de fuotbalkompetysjes en -eveneminten organisearret. In oare populêre sport is it [[reedriden]] mei eveneminten lykas de [[Alvestêdetocht]]. De oarsprong fan it [[kuorbal]] leit yn Nederlân, krekt as de Fryske sporten [[fierljeppen]] en [[keatsen]]. Yn 1900 die Nederlân foar it earst mei oan de [[Olympyske Simmerspullen 1900|Olympyske Spullen]].

=== Literatuer ===
De Nederlânske oersetting fan de bibel wie yn [[1637]] klear. Yn de tiid fan de [[Republyk fan de Sân Feriene Nederlannen]] wie [[Joost van den Vondel]] de meast ferneamde dichter fan de [[Nederlânsk]]e taal. De trije belangrykste skriuwers foar de Nederlânske literatuer yn de twadde helte fan de [[20e iuw]] wienen [[Harry Mulisch]], [[Willem Frederik Hermans]] und [[Gerard Reve]].

[[Gysbert Japiks]] hat foar de Fryske [[renêssânse]] tige wichtich west. Yn de 19e iuw waard de [[Fryske literatuer]] beskieden troch de [[bruorren Halbertsma]]. De Fryske bibeloersetting (âlde en nije testamint) wie yn 1943 klear. [[Rink van der Velde]] is ien fan de bêst ferkeapjende skriuwers fan de 20e iuw.

== Ekonomy &amp; ynfrastruktuer ==
[[BYP]] per persoan is [[$]]39.000 (2007). Gearstalling fan BYP per sektor is 3% lânbou, 21% yndustry en 76% tsjinsten.

=== Transport ===
Wichtichste havens binne Amsterdam, IJmuiden, Rotterdam, Terneuzen, Flissingen, [[Harns (stêd)|Harns]] en [[Delfsyl]]. Amsterdam (Schiphol) hat it grutste fleanfjild fan Nederlân, oare grutte fleanfjilden binne dy fan Grins (Eelde), Eindhoven, Rotterdam en Maastrich (Maastricht-Aachen Airport). De maksimum snelheid op de [[autodyk]] is 130 km/h.&lt;br /&gt;

Nederlân hat (2006):&lt;br /&gt;
134.981 km ferhurde dyk.&lt;br /&gt;
2.797 km spoardyk.&lt;br /&gt;
6.211 km farwetter.

{{boarnen|boarnefernijing=
&lt;references/&gt;
----
{{commonscat|Netherlands}}
}}

{{Nederlân}}
{{EU}}

[[Kategory:Nederlân| ]]
[[Kategory:Lân yn Jeropa]]
[[Kategory:Eigner fan Skiermûntseach]]
[[Kategory:Keninkryk]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1581]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1810]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1813]]</text>
      <sha1>jr2h8utsrnmh5o76e2fvtk7ghc48vsy</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Klaas Bruinsma (oersetter)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3321</id>
    <revision>
      <id>1197987</id>
      <parentid>1174087</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T08:13:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ik haw der in keppeling nei oare Klazen by set</comment>
      <origin>1197987</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="47653" sha1="mtjlrksbajgfy8tlis6qpu4dd9mj71d" xml:space="preserve">{{Oar|Klaas Bruisnma, de [[oersetter]]|Klaas Bruinsma}}
{{wrapper}}
|{{Persoan algemien
| ôfbylding                    = Klaas Bruinsma (oersetter).jpg
| ôfbyldingstekst              = 
| ôfbyldingsbreedte            = 
| namme                        = Klaas Bruinsma
| echte namme                  = Klaas Bruinsma
| oare namme(n)                = 
| nasjonaliteit                = [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px]] [[Nederlân]]sk
| berne                        = [[1 febrewaris]] [[1931]]
| berteplak                    = [[Easterein]] ([[Fryslân]])
| stoarn                       = [[29 oktober]] [[2018]]
| stjerplak                    = [[Drachten]] ([[Fryslân]])
| etnisiteit                   = [[File:Frisian flag.svg|20px]] [[Friezen|Frysk]]
| berop/amt                    = [[ûnderwizer]], [[learaar]] [[Ingelsk]] &amp; &lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;[[skiednis]]
| aktyf as                     = [[oersetter]], [[dichter]], [[skriuwer]]
| jierren aktyf                = [[1949]] – 2018
| reden bekendheid             = oersettings fan 'e klassiken&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;nei it [[Frysk]]
| bekendste wurk(en)           = de ''[[Ilias]]'' en de ''[[Odyssee]]'' &lt;br&gt;''[[Lânwurk]]'' &lt;br&gt;''[[Feroarings fan Stal]]'' &lt;br&gt;''Sofoklês: Trije Trageedzjes'' &lt;br&gt;''[[Rein de Foks]]''&lt;br&gt;''[[Marike fan Nijmegen]]''
| prizen                       = [[dr. Obe Postmapriis]] 1993 &lt;br&gt;dr. Obe Postmapriis 2005 &lt;br&gt;[[Sulveren Anjer]] 2007
| webside                      = 
}}
|-
|{{Ynfoboks skriuwer
| ôfbylding             = 
| ôfbyldingstekst       = 
| ôfbyldingsbreedte     = 
| oar pseudonym         = 
| namme                 = Klaas Bruinsma
| echte namme           = 
| nasjonaliteit         = 
| berne                 = 
| berteplak             = 
| stoarn                = 
| stjerplak             = 
| etnisiteit            = 
| taal                  = [[Frysk]]
| sjenre                = [[poëzij]], [[non-fiksje]]
| perioade              = 2e helte [[20e iuw]]
| streaming             = 
| tema's                = 
| bekendste wurk(en)    = ''De Opstalbeam'' &lt;br&gt;''Us Grutte Foarsjonger Gysbert Japix''
| útjouwer              = 
| prizen                = 
| jierren aktyf         = [[1949]] – no
| webside               = ''gjint''
}}
|-
|}
'''Klaas Bruinsma''' ([[Easterein]], [[1 febrewaris]] [[1931]] - [[Drachten]], [[29 oktober]] [[2018]])&lt;ref name=&quot;stjerberjocht&quot;&gt;{{Fuotnoat|Stjerberjocht fan Klaas Bruinsma, yn: de ''Ljouwerter Krante'', 31 oktober 2018, s. 44}}&lt;/ref&gt; wie in âld-[[ûnderwizer]] en -[[learaar]] [[Ingelsk]] en [[skiednis]], dy't bekendheid krige troch syn [[oersetting]]s fan [[histoarysk]]e [[literatuer|literêre wurken]] yn it [[Frysk]]. Hy wie ferantwurdlik foar in grut ferskaat oan fertalings fan [[proaza]] en [[poëzij]] út it [[Aldgryksk]], [[Latyn]], [[Midfrysk]], [[Nederlânsk]] en [[Midnederlânsk]], [[Dútsk]], [[Aldingelsk|Ald-]], [[Midingelsk|Mid-]] en modern [[Ingelsk]], [[Frânsk]], [[Russysk]], [[Skotsk]] en [[Spaansk]]. Foar de oersettings fan trije [[trageedzje]]s fan [[Sofoklês]] (''[[Filoktêtês]]'', ''[[Kening Oidipoes]]'' en ''[[Oidipoes yn Kolonos]]'') krige Bruinsma yn [[1993]] de [[Dr. Obe Postmapriis]]. Foar syn oersettings fan 'e ''[[Ilias]]'' en de ''[[Odyssee]]'' fan [[Homêros]] ûntfong er yn [[2005]] jitris dyselde [[priis (ûnderskieding)|priis]] en yn [[2007]] waard er dêrfoar eare mei de [[Sulveren Anjer]]. Njonken syn wurk as [[oersetter]] wie Bruinsma ek aktyf as [[dichter]] en as [[skriuwer]] fan [[non-fiksje]]. 

==Libben==
Klaas Bruinsma waard [[berne]] te [[Easterein]] yn wat no de [[gemeente (bestjoer)|gemeente]] [[Súdwest-Fryslân]] is (doe [[Hinnaarderadiel]]), as it op ien nei jongste [[bern (persoan)|bern]] út it [[gesin]] fan in [[ryksfjildwachter]]. Bruinsma syn [[heit]] waard yn 'e [[Twadde Wrâldoarloch]] [[deportearre]] en kaam om yn 'e [[konsintraasjekamp]]en, by wize fan [[represaille]]maatregel om't de [[Nazy-Dútslân|Dútsers]] syn âldste [[soan]], dy't yn it [[Nederlânsk ferset yn de Twadde Wrâldoarloch|ferset]] siet, net krije koene.

Nei de [[legere skoalle]] gie Bruinsma nei de [[MULO]] en folge ûnderwilens [[byles]]sen yn [[Aldgryksk]] en [[Latyn]]. Nei ôfrin fan 'e oarloch besocht er it Grifformeard Gymnasium yn [[Huzum]] (no it [[Kristlik Gymnasium Beyers Naudé]]) en dêrnei learde er fierder oan 'e [[Ljouwert (stêd)|Ljouwerter]] [[kweekskoalle]]. Hy stie in pear jier as [[ûnderwizer]] oan 'e [[legere skoalle]], earst yn [[Spannum]] en doe yn [[Hidaard]]. Syn ferfangende [[tsjinstplicht]] ferfolle er as [[ferpleechkundige|broeder]] yn in [[psychiatrysk sikehûs]]. Hy [[troude]] en [[ferfear]] yn [[1960]] mei syn [[oarehelte|frou]] nei [[Zoetermeer]], dêr't er op 'e nij in oanstelling oan in legere skoalle krige.

Wylst syn [[húshâlding]] oanwoeks ta úteinlik fjouwer bern (Wike, Dukke, Winfried en Inne),&lt;ref name=&quot;stjerberjocht&quot;/&gt; helle Bruinsma de [[akte (ûnderwiis)|akte]] [[Ingelsk]], wêrmei't er yn [[1963]] in oanstelling oan 'e [[MULO]] yn [[Balk]] yn 'e wacht sleepte. Dêr bleau er tsien jier en doe ferhuze er nei [[Drachten]], dêr't er fan [[1973]] oant syn [[pinsjoen]] yn [[1986]] [[learaar]] [[Ingelsk]] en [[skiednis]] oan it [[Ichtus Kolleezje]] wie. Underwilens wie syn [[houlik]] yn 'e earste helte fan 'e [[1980-er jierren|jierren tachtich]] op in [[skieding (houlik)|skieding]] útrûn. Bruinsma wenne dêrnei oant [[2003]] te [[Aldemardum]], mar gie doe wer werom nei Drachten.

Mids [[2018]], doe't er ûnderwilens op hege jierren wie, lei er trije dagen yn it [[sikehûs]] mei in [[koronêr syndroom|akút koronêr syndroom]] (tichtslibbing fan 'e [[krânsslachier]] om it [[hert]] hinne).&lt;ref&gt;{{Aut|Vries, Sietse de}}, ''Lêzen wurdt foar de happy few'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 6 july 2018, bylage ''Freed'', s. 8-9.&lt;/ref&gt; Nei in perioade fan oanboazjende [[sykte|minnichte]] dy't einige mei [[palliative soarch]] yn [[Hospice Smelnehaven]]&lt;ref name=&quot;stjerberjocht&quot;/&gt; yn syn wenplak Drachten, kaam Bruinsma op [[29 oktober]] [[2018]] yn 'e [[âlderdom]] fan 87 jier te [[ferstjerren]].
&lt;ref name=&quot;in memoriam&quot;&gt;{{Fuotnoat|{{Aut|Vries, Sietse de}}, ''In Memoriam: In serieuze taal kin net sûnder eigen Homêros'', yn: de ''Ljouwerter Krante'', 31 oktober 2018, s. 34}}&lt;/ref&gt;

==Oersetter==
Nei syn [[pinsjonearring]] lei Bruinsma him alhiel ta op it oersetten fan 'e klassiken út 'e [[wrâldliteratuer]] yn it Frysk. Hy hie dêr earder ek al út en troch mei oan 'e gong west, mar no hied er der foar it earst alle tiid foar. It wie leafdewurk, want in Frysk [[oersetter]] hoecht net te ferwachtsjen dat er wat foar al syn bodzjen kriget, lit stean dat er derfan libje kinne soe. Sterker noch, de útjefte fan ''Sofoklês: Trije Trageedzjes'' betelle Bruinsma út eigen bûse, oars soe it nea publisearre wêze. Oare bekende oersettings fan syn hân binne û.m. de ''[[Ilias]]'' en de ''[[Odyssee]]'' fan [[Homêros]], ''[[Lânwurk]]'' fan [[Fergilius]], [[Ovidius]] syn ''[[Feroarings fan Stal]]'', en anonime [[Midsiuwen|Midsiuwske]] Nederlânske wurken lykas ''[[Marike fan Nijmegen]]'', ''[[Béatrys]]'' en ''[[Karel en Elegast]]''.

Bruinsma wurke út leafde foar de [[taal]] en út oertsjûging en ideälisme foar Fryslân. Yn in [[fraachpetear]] yn [[2010]] seid er dat er it die foar de status fan it Frysk as literêre taal: &quot;In taal dy't serieus nommen wurdt troch de eigen sprekkers, moat oersettingen ha fan Homêros en de oare klassiken, sa ienfâldich is it.&quot;&lt;ref name=&quot;in memoriam&quot;/&gt; Syn ynset waard yn [[1993]] beleanne mei de takenning fan 'e prestizjeuze [[dr. Obe Postmapriis]] foar ''Sofoklês: Trije Trageedzjes'' en de Kultuerpriis fan [[Gaasterlân-Sleat]] foar syn fertsjinsten op it mêd fan it Frysk yn it algemien. Tolve jier letter, yn [[2005]] wûn er op 'e nij de dr. Obe Postmapriis, diskear foar syn oersettings fan [[Gysbert Japix]] út it Midfrysk nei hjoeddeisk taalgebrûk yn it tinkboek ''Gysbert Japix: een Keuze uit Zijn Werk'', en dêrnjonken fan Fergilius syn ''Lânwurk'' en fral ek fan 'e ''Ilias'' en de ''Odyssee''. Yn [[2007]] waard oan Bruinsma ek noch in [[Sulveren Anjer]] útrikt fanwegen syn ynset foar de Fryske taal en kultuer.

==Wurk (ûnfolsleine opsomming)==
Wurken mei de jiertallen tusken rjochte heakken binne wierskynlik (noch) net útjûn (mar wol yn te sjen by [[Tresoar]]).

===Fryske Oersettings===
[[Ofbyld:Bornmeer-Ilias.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Ilias]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Bornmeer-Odusseia.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Odyssee]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-De Striid tusken Froasken en Mûzen.jpg|thumb|right|260px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Batrachomyomachia]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-De Tocht fan de Argonauten.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Argonautica]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Ut Beda Syn HEGA.jpg|thumb|right|200px|De (fragmintaryske) [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Bornmeer-Lânwurk.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Georgica]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Bornmeer-It Libben fan Bonifatius.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Vita Bonifatii]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Bornmeer-Feroarings fan Stal.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan 'e ''[[Metamorphoses]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Floaris en Blankefloar.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan ''[[Floris ende Blancefloer]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Marike fan Nijmegen &amp; Elkenien.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersettings fan ''[[Mariken van Nieumeghen]]'' en fan ''[[Elckerlijc]]'' (publisearre yn ien bân), troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-De Roman fan Walewein.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan ''[[De Roman van Walewein]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Fergút.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan ''[[Ferguut]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Moriaan, de Swarte Ridder.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan ''[[Moriaen]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Sint Brandaan yn Fjouwerfâld.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan ''[[Van Sente Brandane]]'', troch Klaas Bruinsma, útbrocht yn ien bân mei trije oare teksten oer [[Sint Brandaan]] yn oersetting fan Eibert van der Veen.]]
[[Ofbyld:Bornmeer-20 Leafdesdichten en in Liet fan Wanhoop.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersetting fan ''[[Veinte Poemas de Amor y Una Canción Desesperada]]'', troch Klaas Bruinsma.]]
[[Ofbyld:Elikser-Blomlêzing út 'e Spaanske Poëzij.jpg|thumb|right|200px|De [[Frysk]]e oersettings fan in ferskaat oan [[Spaansk]]talige [[gedicht]]en troch Klaas Bruinsma, gearbrocht yn 'e bondel ''Blomlêzing út 'e Spaanske Poëzij''.]]

====Ut it Dútsk====
* [19??]: ''[[Heinrich Heine|Aria di Giovannini]]'' (''[[Heinrich Heine|Aria di Giovannini]]'') – nei [[Heinrich Heine]] (in [[gedicht]])

====Ut it Frânsk====
* 1994: ''Fryske Keaplju en Seefarders fan de Iere Midsiuwen, Diel I: It Essay'' (''Marchands et Navigateurs frisons du Haut Moyen Âge, Vol. I: Essay'') – nei [[Stéphane Lebecq]] (oers. y.g.m. [[Harke Bremer]])
* 1994: ''Fryske Keaplju en Seefarders fan de Iere Midsiuwen, Diel II: It Corpus'' (''Marchands et Navigateurs frisons du Haut Moyen Âge, Vol. II: Corpus des Sources'') – nei Stéphane Lebecq (oers. y.g.m. [[Harke Bremer]])
* 1994: ''[[Mei Sletten Doarren]]'' (''[[Huis Clos]]'') – nei [[Jean Paul Sartre]] (in [[toanielstik]])

====Ut it Midfrysk====
* [2000]: ''Inkelde Losse Oersettings fan Fersen fan Gysbert Japicx yn it Nijfrysk'' – nei [[Gysbert Japiks]]
* 2003: ''Gysbert Japix: Een Keuze uit Zijn Werk'' – nei Gysbert Japiks (mei oersettings yn modern [[Frysk]] fan Klaas Bruinsma en [[Jan Popkema]])
* 2004: ''Jûnbea'' (''Nachtrêst-bejerte aef Juwn-bede'') – nei Gysbert Japiks (in gedicht)

====Ut it Aldgryksk====
* 1954: Sang 6 út 'e ''[[Odyssee]]'' – nei [[Homêros]] (publ. yn it ''[[Frysk Studinte-Almenak]]'' ûnder it pseudonym Eurútelês)
* 1955: Sang 5 út 'e ''[[Odyssee]]'' – nei Homêros (publ. yn it ''Frysk Studinte Almenak'', ûndertekene mei K.B.)
* 1956: Sang 9 út 'e ''[[Odyssee]]'' – nei Homêros (publ. yn it ''Frysk Studinte Almenak'', ûndertekene mei K.B.)
* 1957: Sang 7 út 'e ''[[Odyssee]]'' – nei Homêros (publ. yn it ''Frysk Studinte Almenak'', net ûndertekene)
* 1958: Sang 8 út 'e ''[[Odyssee]]'' – nei Homêros (publ. yn it ''Frysk Studinte Almenak'', ûndertekene mei K. Bruinsma)
* 1960: Sang 10 út 'e ''[[Odyssee]]'' – nei Homêros (publ. yn it ''Lustrumboek 1960'', ûndertekene mei Grins, K. Bruinsma)
* 1991: ''[[Filoktêtês]]'' (''[[Filoktētēs]]'') – nei [[Sofoklês]] (in toanielstik; útjûn as ûnderdiel fan ''Sofoklês: Trije Trageedzjes'')
* 1991: ''[[Kening Oidipoes]]'' (''[[Oidipous Tyrannos]]'') – nei Sofoklês (in toanielstik; útjûn as ûnderdiel fan ''Sofoklês: Trije Trageedzjes'')
* 1991: ''[[Oidipoes yn Kolonos]]'' (''[[Oidipous epi Kolōnō]]'') – nei Sofoklês (in toanielstik; útjûn as ûnderdiel fan ''Sofoklês: Trije Trageedzjes'')
* 1991: ''[[It Moaiste op 'e Swarte Ierde]]'' ([[Fragmint 16 (Sapfo)|Fragmint 16]]) – nei [[Sapfo fan Lesbos]] (in gedicht)
* 1991: ''[[Antígoné]]'' (''[[Antigonē]]'') – nei Sofoklês (in toanielstik)
* 1991: ''[[Elektra (Sofoklês)|Elektra]]'' (''[[Ēlektra (Sofoklês)|Ēlektra]]'') – nei Sofoklês (in toanielstik)
* [1991]: ''[[De Froulju fan Trakhis]]'' (''[[Trachiniai]]'') – nei Sofoklês (in toanielstik)
* 1993: ''[[Perzen (toanielstik)|Perzen]]'' (''[[Persai]]'') – nei [[Aeschylus]] (in toanielstik)
* [1995]: ''[[Alkêstis (toanielstik)|Alkêstis]]'' (''[[Alkēstis]]'') – nei [[Euripides]] (in toanielstik)
* 1997: ''[[Lysistrata]]'' (''[[Lysistrata]]'') – nei [[Aristofanes]] (in toanielstik)
* 1998: ''[[Aias]]'' (''[[Aias]]'') – nei Sofoklês (in toanielstik)
* 1999: ''[[Fûgels (toanielstik)|Hoppe Syn Sang ta de Nachtegeal]]'' (fragmint út it toanielstik ''[[Ornithes]]'') – nei Aristofanes
* [199?]: ''[[Ealjebijen (toanielstik)|Ealjebijen]]'' (''[[Sfēkes]]'') – nei Aristofanes (in toanielstik)
* [199?]: ''[[Elektra (Euripides)|Elektra]]'' (''[[Ēlektra (Euripides)|Ēlektra]]'') – nei Euripides (in toanielstik)
* [199?]: ''[[Fûgels (toanielstik)|Koaren út Aristófanes Syn &quot;Fûgels&quot;]]'' (fragmint út it toanielstik ''[[Ornithes]]'') – nei Aristofanes
* 199?: ''[[Fûgels (toanielstik)|Fûgels]]'' (''[[Ornithes]]'') – nei Aristofanes (in toanielstik)
* [199?]: ''[[Frede (toanielstik)|Frede]]'' (''[[Eirēnē]]'') – nei Aristofanes (in toanielstik)
* [199?]: ''[[Medéa (toanielstik)|Medéa]]'' (''[[Mēdeia]]'') – nei Euripides (in toanielstik)
* [199?]: ''[[Oresteia]]'' (''[[Oresteia]]'') – nei [[Aeschylus]] (in trilogy fan toanielstikken)
** [1993]: ''[[Agamemnon (toanielstik)|Agamemnon]]'' (''[[Agamemnōn]]'') – nei Aeschylus (in toanielstik; diel 1 fan 'e ''Oresteia'')
** [199?]: ''[[De Offerplingsters]]'' (''[[Choēforoi]]'') – nei Aeschylus (in toanielstik; diel 2 fan 'e ''Oresteia'')
** [199?]: ''[[De Eumeniden]]'' (''[[Eumenides]]'') – nei Aeschylus (in toanielstik; diel 3 fan 'e ''Oresteia'')
* [199?]: ''[[Kikkerts (toanielstik)|Kikkerts]]'' (''[[Bātrachoi]]'') – nei Aristofanes (in toanielstik)
* [199?]: ''[[De Koalebranders]]'' (''[[Acharneis]]'') – nei Aristofanes (in toanielstik)
* [199?]: ûnderskate fersen – nei Aristofanes
* [199?]: ûnderskate fersen – nei Euripides
* [19??]: ''[[Ilias|Lof fan de Sjonger]]'' (fragmint út 'e ''[[Ilias]]'') – nei Homêros
* [19??]: ''[[Ilias|Pêgasos Bliuwt yn 'e Stringen]]'' (fragmint út 'e ''[[Ilias]]'') – nei Homêros
* 2000: ''[[Psalm 151|Psalm 151, in Apokrife Psalm]]'' – nei anonimus
* 2004: ''[[Ilias]]'' (''[[Ilias]]'') – nei Homêros (in [[epos]])
* 2004: ''[[Odusseia]]'' (''[[Odýsseia]]'') – nei Homêros (in epos)
* [2005]: [[Hippolytus (toanielstik)|''De Macht fan Afrodite'' en ''Eros Rikt Fier'']] (fragmint út it toanielstik ''[[Hippolytus (toanielstik)|Hippolytus]]'') – nei Euripides
* 2006: ''[[Psalmen 152-155|Psalm 155 (11 QPs a 155)]]'' – nei anonimus
* 2007: ''[[Wurken en Dagen|Winter yn Bojotia]]'' (fragmint út it epos ''[[Erga kai Hēmerai]]'') – nei [[Hesiodos]]
* 2010: ''[[De Striid tusken Froasken en Mûzen]]'' (''[[Batrachomyomachia]]'') – nei [[De Striid tusken Froasken en Mûzen|Pseudo-Homêros]] (in satirysk epos)
* 2015: ''De Striid fan de Kat en de Mûzen'' Komysk drama út 1150 fan Theodoros Pródromos
* 2016: ''[[De Tocht fan de Argonauten]]'' (''[[Argonautica]]'') – nei [[Apolloanius fan Roados]] (in epos)

====Ut it Gryksk====
* 2017: ''Pégasus. Blomlêzing út 'e Grykse poëzij'' - neffens The Penguin Book of Greek Verse

====Ut it Aldingelsk====
* 1986: ''[[De Dream fan it Krús]]'' (''[[The Dream of the Rood]]'') – nei anonimus (in epysk gedicht)
* 1986: ''[[De Seeman (Aldingelsk gedicht)|De Seeman]]'' (''[[The Seafarer]]'') – nei anonimus (in epysk gedicht)
* 1987: ''[[De Balling]]'' (''[[The Wanderer]]'') – nei anonimus (in epysk gedicht)

====Ut it Midingelsk====
* 1970: ''[[De Canterbury Ferhalen|It Teltsje fan de Priorinne]]'' (''[[The Canterbury Tales|The Prioress's Tale]]'') – nei [[Geoffrey Chaucer]] (ien fan ''[[The Canterbury Tales]]'')
* 1983: ''[[De Canterbury Ferhalen|It Teltsje fan de Mounder]]'' (''[[The Canterbury Tales|The Miller's Tale]]'') – nei [[Geoffrey Chaucer]] (ien fan ''[[The Canterbury Tales]]'')
* [19??]: ''[[De Ule en de Nachtegeal]]'' (''[[The Owl and the Nightingale]]'') – nei [[Nikolaas fan Guildford]]? (in [[fabel]])
* 2001: ''[[Hear Gawain en de Griene Ridder]]'' (''[[Sir Gawayne and the Grene Knyght]]'') – nei anonimus (in [[ridderroman]])

====Ut it Ingelsk====
* 1954: ''Foriviging'' – nei [[Edmund Spenser]] (sonnet, yn: ''[[De Stiennen Man (blêd)|De Stiennen Man]]'', ôfl. 29)
* 1973: ''Simson'' (''Samson Agonistes'') – nei [[John Milton]] (fragmint; yn: ''Alternatyf'' jg. 3, nr. 5, s. 49-52) 
* 1975: ''[[Amoretti|Bea op Peaske]]'' (gedicht út 'e ''[[Amoretti]]'') – nei [[Edmund Spenser]]
* 1976: ''[[De Reis fan de Wizen]]'' (''[[The Journey of the Magi]]'') – nei [[T.S. Eliot]] (in gedicht)
* 1991: ''[[David Storey (skriuwer)|De Sate]]'' (''[[David Storey (skriuwer)|The Farm]]'') – nei [[David Storey (skriuwer)|David Storey]] (in toanielstik)
* 1999: ''[[Thomas Lovell Beddoes|Lyksang]]'' – nei [[Thomas Lovell Beddoes]] (fragmint út ''[[Thomas Lovell Beddoes|Death's Jest-Book]]'' of ''[[Thomas Lovell Beddoes|It Moppeboek fan Hofnar Dea]]'') (in gedicht)
* 19??: ''It Gokkershûs &quot;De Sinneskyn&quot;'' (&lt;small&gt;oarspronklike titel?&lt;/small&gt;) – nei in Ingelsk folkswyske (in ferske)
* 19??: ''De Seeman Syn Faam: Heit, Bou My in Boat en Meitsje it Ree'' (''Father, Father, Build Me a Boat'') – nei in âlde [[Skotlân|Skotske]] ballade (in ferske; tekst neffens de ferzje fan [[Ewan MacColl]])
* 19??: ''’t Sigeunerintsje fan Myn Dream'' (''My Gypsy Dream Girl'') – nei in [[Ingelân|Ingelsk]] folkswyske (in ferske)
* 19??: ''Wa Keart de Rein'' (&lt;small&gt;oarspronklike titel?&lt;/small&gt;) – nei in Ingelsk folkswyske (in ferske)
* 2002: ''[[Philip P. Bliss|Ik Sjong Bliid fan Myn Ferlosser]]'' (''[[Philip P. Bliss|I Will Sing of My Redeemer]]'') – nei [[Philip P. Bliss]] (in [[hymne]])
* 2003: ''[[George Hugh Bourne|In Liet foar Peaske]]'' (&lt;small&gt;oarspronklike titel?&lt;/small&gt;) – nei [[George Hugh Bourne]] (in hymne)
* 2004: ''[[William Williams Pantycelyn|Machtige Ferlosser, Lied My]]'' (''[[William Williams Pantycelyn|Guide Me, O Thou Great Redeemer]]'') – nei [[William Williams Pantycelyn]] (in hymne)
* [20??]: ''[[De Fuortgong]]'' (''[[Birds of Passage (gedicht)|Birds of Passage]]'') – nei [[Henry Wadsworth Longfellow]] (in gedicht)

====Ut it Latyn====
* 1982: ''[[Pinksterbea]]'' (''[[Veni, Creator Spiritus]]'') – nei [[Rabanus Maurus]] (in hymne)
* 1985: ''[[Tyestes (toanielstik)|Twa Koaren]]'' (fragminten út it toanielstik ''[[Thyestes (toanielstik)|Thyestes]]'') – nei [[Lusius Annaeus Seneka]]
* 1992: ''[[Annales Fuldenses|Ut de &quot;Traditiones Fuldensis&quot;: Beskriuwing fan de Ynkomsten út Fryslân ûnder de Abt Hadamarus]]'' (fragminten út 'e ''[[Annales Fuldenses]]'') – nei anonimus (in skiedkundige tekst)
* 1997: ''[[It Libben fan de Hillige Liudger]]'' (''[[Vita Sancti Liudgeri]]'') – nei [[Altfried]] (in [[hilligelibben]]; útjûn as ûnderdiel fan ''Liudger en Gregorius'')
* 1997: ''[[It Libben fan Gregoarius, Abt fan Utert]]'' (''[[Vita Gregorii Abbatis Traiectensis]]'') – nei [[Liudger]] (in hilligelibben; útjûn as ûnderdiel fan ''Liudger en Gregorius'')
* [19??]: ''[[Hoedersdichten|Ekloge I]]'' (earste diel fan 'e ''[[Eclogae]]'') – nei [[Fergilius]] (in epos)
* [19??]: ''[[Hoedersdichten|Ekloge IV]]'' (fjirde diel fan 'e ''[[Eclogae]]'') – nei Fergilius (in epos)
* [19??]: ûnderskate fragminten út ''[[De Rerum Natura]]'' – nei [[Lukretius]] (in epysk gedicht)
* 2000: ''[[Jûnbea fan Ambrosius]]'' ([[Oratio Vespertina (Ambrosius)|''Oratio Vespertina'']]) – nei [[Ambrosius]] (in [[gebed]])
* 2002: ''[[Lânwurk]]'' (''[[Georgica]]'') – nei Fergilius (in epos)
* 2003: ''[[De Lofsang fan Simeön]]'' (''[[Nunc Dimittis]]'') – nei anonimus (in hymne, basearre op ''[[Evangeelje fan Lukas|Lukas]]'' 2:22-38)
* 2004: ''[[It Libben fan Bonifatius]]'' (''[[Vita Bonifatii]]'') – nei [[Willibald fan Mainz]] (in hilligelibben)
* 2010: ''[[Feroarings fan Stal]]'' (''[[Metamorphoses]]'') – nei [[Ovidius]] (in epos)
* [2011]: ''[[Vita Sancti Martini|It Libben fan Sint Martinus: Foarwurd oan Agnes en Radegonde]]'' (fragmint út 'e ''[[Vita Sancti Martini]]'' – nei [[Fenantius Fortunatus]] (út in hilligelibben)
* 2013: ''[[Ut Beda syn HEGA]]'' (fragminten út 'e ''[[Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum]]'') – nei [[Beda]] (in skiedkundige tekst)
* 2013: ''Fersen fan en foar Gadso Coopmans'' (oersetting fan Latynske gedichten fan [[Gadso Coopmans]], perfester yn 'e medisinen oan 'e [[Universiteit fan Frjentsjer]])
* 2018: ''[[It Libben fan Freark fan Hallum]]'' - nei [[Sibrand fan Hallum]] (in hilligelibben)

====Ut it Midnederlânsk====
* 1973: ''[[Rein de Foks]]'' (''[[Van den Vos Reynaerde]]'') – nei [[Willem die Madocke maecte]] (in fabel)
* 1985: ''[[Sa Bist]]'' (''[[Esopet]]'') – nei Calfstaf en Noydekyn? (67 Midflaamske fabels)
* 1993: ''[[Béatrys]]'' (''[[Beatrijs]]'') – nei anonimus (in [[Marijeleginde]])
* 1994: ''[[Karel en Elegast]]'' (''[[Karel ende Elegast]]'') – nei anonimus (in ridderroman)
* 2001: ''[[Fersen fan Minne]]'' (''[[Strofische Gedichten]]'') – nei [[Hadewych (skriuwster)|Hadewych]] (gedichten)
* 2009: ''[[Floaris en Blankefloar]]'' (''[[Floris ende Blancefloer]]'') – nei [[Diderik fan Assenede]] (in leafdesroman)
* 2009: ''[[Marike fan Nijmegen]]'' (''[[Mariken van Nieumeghen]]'') – nei anonimus (in [[merakelspul]]; útjûn yn ien bân mei ''Elkenien'')
* 2009: ''[[Elkenien]]'' (''[[Elckerlijc]]'') – nei anonimus (in [[moraliteit]]; útjûn yn ien bân mei ''Marike fan Nijmegen'')
* 2010: ''[[De Roman fan Walewein]]'' (''[[De Roman van Walewein]]'') – nei [[Penninc]] en [[Piter Vostaert]] (in ridderroman)
* 2011: ''[[Fergút]]'' (''[[Ferguut]]'') – nei [[Willem de Klerk]] (in ridderroman)
* 2011: ''[[Moriaan, de Swarte Ridder]]'' (''[[Moriaen]]'') – nei anonimus (in ridderroman)
* 2012: ''[[De Reis fan Sint Brandaan]]'' (''[[Van Sente Brandane]]'') – nei anonimus (in [[kristendom|kristlike]] [[leginde]]; yn: ''Sint Brandaan yn Fjouwerfâld'', yn 'e mande mei trije teksten oerset út it Latyn troch [[Eibert van der Veen]])
* 2015: ''Ut ʼe Klûs fan Suster Berta'', Opfettings oer religieuze ûnderwerpen fan de midsieuske Suster Bertken
* 2017: ''[[Ridders fan de Rûne Tafel]]'', oersetting fan de episoade Perchevael út de Haachse Lanselotkompilaasje

====Ut it Nederlânsk====
* 1983: ''[[De Brulloft fan it Laam]]'' (''[[Ter Zelver Bruiloft]]'') – nei [[Joast fan de Vondel]] (in gedicht)
* 1986: ''[[Dirk Kerst Koopmans|Buenos Aires]]'' (''[[Dirk Kerst Koopmans|Buenos Aires]]'') – nei [[Dirk Kerst Koopmans]] (in gedicht)
* 1998: ''[[Maaie (Gorter)|Maaie]]'' (''[[Mei (Gorter)|Mei]]'') – nei [[Herman Gorter]] (in lyrysk epos)
* [19??]: ûnderskate fersen – nei [[Gerrit Achterberg]]
* [19??]: ûnderskate fersen – nei [[Tom van Deel]]
* [19??]: ûnderskate fersen – nei [[Hans Faverey]]
* [19??]: ûnderskate fersen – nei [[Rutger Kopland]]
* 2003: ''Fjirtich Dagen ta Oertinking'' (''Veertig Dagen om te Bezinnen'') – nei Tineke Torensma-Van Beijum (gedichten by liturgy)

====Ut it Russysk====
* 1974: Lazarus – nei [[Leonid Nikolajevitsj Andrejev]] (part Ia)
* 1975: Lazarus – nei [[Leonid Nikolajevitsj Andrejev]] (part Ib)
* 2001: ''[[Aleksander Blok|Arktika]]'' (''[[Aleksander Blok|Arktika]]'') – nei [[Aleksander Blok]] (in gedicht)

====Ut it Skotsk====
* 1975: ''[[De Twa Roeken]]'' (''[[The Twa Corbies]]'') – nei in [[Skotlân|Skotske]] ballade (in gedicht)

====Ut it Spaansk====
* 1974: ''Oade oan de lucht'' – nei [[Pablo Neruda]] (in gedicht, oerset tegearre mei [[Dirk Kerst Koopmans]])
* 1974: ''[[De Satrapen]]'' (''[[Las Satrapías]]'') – nei [[Pablo Neruda]] (in gedicht, oerset tegearre mei [[Dirk Kerst Koopmans]])
* 1974: ''Needlot'' – nei [[Rubén Darío]] (in gedicht, oerset tegearre mei [[Dirk Kerst Koopmans]])
* 1974: ''Hwer mei Wilhelmine wol wêze?'' – nei [[Pablo Neruda]] (in gedicht)
* 1976: ''Oer Selskennisse'' (''Al Conocimiento de Si Proprio'') – nei Pedro Espinosa (in gedicht)
* 1980: ''[[Jorge Luis Borges|It Goud fan de Tigers]]'' (''[[Jorge Luis Borges|El Oro de los Tigres]]'') – nei [[Jorge Luis Borges]] (in gedicht)
* 1980: ''[[José de Espronceda|Oan in Nachtegeal]]'' (''[[José de Espronceda|A un Ruiseñor]]'') – nei [[José de Espronceda]] (in gedicht)
* 1981: ''[[Jorge Luis Borges|De Djippe Roas]]'' (''[[Jorge Luis Borges|La Rosa Profunda]]'') – nei Jorge Luis Borges (in gedicht)
* 1981: ''[[Jorge Luis Borges|Susana Bombal]]'' (''[[Jorge Luis Borges|Susana Bombal]]'') – nei Jorge Luis Borges (in gedicht)
* 1981: ûnderskate gedichten – nei [[Jehannes fan it Krús]]
* 1981: ''[[Oade oan de Sipel]]'' (''[[Oda a la Cebolla]]'') – nei Pablo Neruda (in gedicht)
* 1981: ''[[Juan Martínez de Jáuregui y Aguilar|Op in Wrak op it Strân fan de See]]'' (&lt;small&gt;oarspronklike titel?&lt;/small&gt;) – nei [[Juan Martínez de Jáuregui y Aguilar]] (in gedicht)
* 1982: ''[[Lope de Vega|Oan de Godlike Hoeder]]'' (''[[Lope de Vega|El Pastor Divino]]'') – nei [[Lope de Vega]] (in gedicht)
* 1983: ''[[De Fisken en de Drenkeling]]'' (''[[Los Peces y el Ahogado]]'') – nei Pablo Neruda (in gedicht)
* 1983: ''[[Leviathan]]'' (''[[Leviathan]]'') – nei Pablo Neruda (in gedicht)
* 1983: ''[[Octavio Paz|Nijjiersdei]]'' (''[[Octavio Paz|Año Nuevo]]'') – nei [[Octavio Paz]] (in gedicht)
* 1983: ''[[Rubén Darío|Simfony yn Griis Grut]]'' (''[[Rubén Darío|Sinfonía en Gris Mayor]]'') – nei [[Rubén Darío]] (in gedicht)
* 1984: ''[[Miguel de Barrios|By de Dea fan Rachel]]'' (''[[Miguel de Barrios|A la Muerte de Raquel]]'') – nei [[Miguel de Barrios]] (in gedicht)
* 1984: ''[[De Sinnestien]]'' (''[[Piedra de Sol]]'') – nei Octavio Paz (in gedicht)
* 1985: ''[[De Trije Musketiers]]'' (''[[Les Trois Mousquetaires]]'') – Spaanske tekst nei [[Alexandre Dumas]] (tekst by in byldferhaal)
* 1985: ''[[De Lêste Mohikaan]]'' (''[[The Last of the Mohicans]]'') – Spaanske tekst nei [[James Fenimore Cooper]] (tekst by in byldferhaal)
* 1985: ''[[Ivanhoe]]'' (''[[Ivanhoe]]'') – Spaanske tekst nei sir [[Walter Scott]] (tekst by in byldferhaal)
* 1985: ''[[De Aventoeren fan Tom Sawyer]]'' (''[[The Adventures of Tom Sawyer]]'') – Spaanske tekst nei [[Mark Twain]] (tekst by in byldferhaal)
* 1985: ''[[Luis Carrillo y Sotomayor|Op de Fluggens en it Ferlies fan de Tiid]]'' (&lt;small&gt;oarspronklike titel?&lt;/small&gt;) – nei [[Luis Carrillo y Sotomayor]] (in gedicht)
* 1986: ''[[De Leafde fan Don Perlimplín en Belisa yn Syn Tún]]'' (''[[Amor de Don Perlimplín con Belisa en Su Jardín]]'') – nei [[Federico García Lorca]] (in toanielstik)
* 1989: ''[[It Hûs fan Bernarda Alba]]'' (''[[La Casa de Bernarda Alba]]'') – nei Federico García Lorca (in toanielstik)
* 1992?: ''[[Brief fan Columbus]]'' (''[[Carta de Colón]]'' – nei [[Kristoffel Kolumbus]] (in brief)
* 19??: ''[[De Bloedbrulloft]]'' (''[[Bodas de Sangre]]'') – nei Federico García Lorca (in toanielstik)
* 19??: ''[[Doña Rosita Is Frij Faam of De Taal fan de Blommen]]'' (''[[Doña Rosita la Soltera o Las Lenguaje de las Flores]]'') – nei Federico García Lorca (in toanielstik)
* 19??: ''[[Yerma]]'' (''[[Yerma]]'') – nei Federico García Lorca (in toanielstik)
* [19??]: ''[[Ernesto Cardenal|Moderne Psalmen]]'' (''[[Ernesto Cardenal|Salmos]]'') – nei [[Ernesto Cardenal]] (in dichtbondel)
* 2002: ''[[Tweintich Leafdesdichten en in Liet fan Wanhoop|O Wiidte fan Dinnen]]'' (''[[Veinte Poemas de Amor y Una Canción Desesperada|Ah Vastedad de Pinos]]'') – nei Pablo Neruda (in gedicht; ûnderdiel fan 'e bondel ''Tweintich Leafdesdichten en in Liet fan Wanhoop'')
* 2005: ''[[Tweintich Leafdesdichten en in Liet fan Wanhoop]]'' (''[[Veinte Poemas de Amor y Una Canción Desesperada]]'') – nei Pablo Neruda (in dichtbondel)
* 2014: ''Blomlêzing út 'e Spaanse Poëzij'' - nei in ferskaat oan [[Spaansk]]talige [[dichter]]s

===Oare oersettings===

====Ut it Midfrysk nei it Dútsk====
* 2005: ''Heil Du, Freude Aller Welt'' – nei ''Wolkom, Freugde fan 'e Wrâld'', fan Gysbert Japiks (in hymne)
* [2011]: &lt;small&gt;titel oersetting?&lt;/small&gt; – nei ''By 't Opgean fan de Sinne'', fan Gysbert Japiks (in gedicht)

====Ut it Midfrysk nei it Frânsk====
* 2005: ''Joie du Monde et Grandeu'' – nei ''Wolkom, Freugde fan 'e Wrâld'', fan Gysbert Japiks (in hymne)
* [2011]: &lt;small&gt;titel oersetting?&lt;/small&gt; – nei ''By 't Opgean fan de Sinne'', fan Gysbert Japiks (in gedicht)

====Ut it Midfrysk nei it Ingelsk====
* 2003: ''On Vocal Music'' – nei ''Op 't Musyck-sjongen'' fan Gysbert Japiks (in gedicht)
* 2005: ''Welcome, All the World's Delight'' – nei ''Wolkom, Freugde fan 'e Wrâld'', fan Gysbert Japiks (in hymne)
* [2011]: &lt;small&gt;titel oersetting?&lt;/small&gt; – nei ''By 't Opgean fan de Sinne'', fan Gysbert Japiks (in gedicht)

====Ut it Midfrysk nei it Latyn====
* 1974: ''Nocturna Requietis Votum sive Oratio Vespertina'' – nei ''Nachtrêst-Bejerte, aef Juwn-bede'', fan Gysbert Japiks (in gedicht)
* [2011]: &lt;small&gt;titel oersetting?&lt;/small&gt; – nei ''By 't Opgean fan de Sinne'', fan Gysbert Japiks (in gedicht)

====Ut it Midfrysk nei it Nederlânsk====
* 2005: ''Welkom, 's Werelds Hoogste Licht'' – nei ''Wolkom, Freugde fan 'e Wrâld'', fan Gysbert Japiks (in hymne)

====Ut it Frysk nei it Dútsk====
* [19??]: ''Die Ballade von Hil Feikes, Wiedertäuferin'' – nei ''De Ballade fan Hil Feikes, Anabaptiste'', fan [[Douwe Tamminga]] (in gedicht)
* [19??]: ''Die Ballade von das Fräulein von Stavoren'' – nei ''De Ballade fan de Frouwe fan Starum'', fan Douwe Tamminga (in gedicht; ûnfolslein by Tresoar)
* [19??]: ''Batthyánys Tod'' – nei ''Batthyany's Dea'', fan [[Eeltsje Hiddes Halbertsma]] (in gedicht)
* 2004: ''It Fryske Liet de Grinzen Oer: 21 Fryske lieten mei muzyk foar koar, brassband, fanfare en bigband, mei bewurkingen yn it Nederlânsk, Dútsk en Ingelsk'' – nei ferskaat (y.g.m. [[Simy Sevenster]] en [[Ytsen Kooistra]])

====Ut it Frysk nei it Ingelsk====
* [19??]: ''The Ballad of Hil Feikes, Anabaptist'' – nei ''De Ballade fan Hil Feikes, Anabaptiste'', fan Douwe Tamminga (in gedicht)
* [19??]: ''The Ballad of the Lady of Stavoren'' – nei ''De Ballade fan de Frouwe fan Starum'', fan Douwe Tamminga (in gedicht)
* [19??]: ''In Memoriam'' – nei ''In Memoriam'', fan Douwe Tamminga (in gedicht)
* [19??]: ''Of the Four Elements'' – nei ''Fan de Fjouwer Eleminten'', fan [[Obe Postma]] (in gedicht)
* 2001: ''A Pilgrimage through Time: More Than Two Thousand Years of Fryslân'' – nei ''In Pylgerreis troch de Tiid: Mear as Twatûzen Jier Fryslân'', fan [[Kerst Huisman]] (in skiedkundige tekst)
* 2004: ''It Fryske Liet de Grinzen Oer: 21 Fryske .ieten mei muzyk foar koar, brassband, fanfare en bigband, mei bewurkingen yn it Nederlânsk, Dútsk en Ingelsk'' – nei ferskaat (y.g.m. Simy Sevenster en Ytsen Kooistra)

====Ut it Frysk nei it Nederlânsk====
* 2004: ''It Fryske Liet de Grinzen Oer: 21 Fryske .ieten mei muzyk foar koar, brassband, fanfare en bigband, mei bewurkingen yn it Nederlânsk, Dútsk en Ingelsk'' – nei ferskaat (y.g.m. Simy Sevenster en Ytsen Kooistra)

====Ut it Frysk nei it Spaansk====
* 1986: ''Buenos Aires'' – nei ''Buenos Aires'', fan [[Dirk Kerst Koopmans]] (in gedicht)
* 1986: ''Carta de Don Juan'' – nei ''Brief fan Don Juan'', fan [[Sjoerd Spanninga]] (in gedicht)
* 1986: ''Si Tras la Palabra'' – nei &lt;small&gt;oarspronklike titel?&lt;/small&gt;, fan Sjoerd Spanninga (in gedicht)
* 1987: ''Encanto'' – nei ''Betsjoening'', fan [[Tsjits Peanstra]] (in gedicht)
* 1987: ''Agua'' – nei ''Wetter'', fan Tsjits Peanstra (in gedicht)
* 1987: ''Acuerdo'' – nei ''Akkoart'', fan [[Jelle Bangma]] (in gedicht)
* 1989: ''Conservación del Monumento'' – nei ''Natuermonumint'', fan [[Theun de Vries]] (in gedicht)
* 1999: fjouwer fersen – nei 4 fersen fan [[Ella Wassenaer]] (4 gedichten)
* 19??: ''El Dia del Poeta'' – nei ''De Dei fan de Dichter'', fan [[Baukje Wytsma]] (in gedicht)
* 19??: ''Paisaje'' – nei ''Lânskip'', fan Baukje Wytsma (in gedicht)
* [19??]: de Fryske gedichten neffens de earste beide ôfdielings fan ''Country Fair: Poems from Friesland Since 1945'', in blomlêzing en Ingelske oersetting fan [[Rod Jellema]] 
* 2001: ''Dulciamargo'' – nei ''Bitterswiet'', fan [[Tiny Mulder]] (in gedicht)

====Ut it Nederlânsk nei it Dútsk====
* 2005: &lt;small&gt;titel oersetting?&lt;/small&gt; – nei ''Ode aan de Prinsentuin'', fan [[Hans Boschma]] (in gedicht)

====Ut it Nederlânsk nei it Frysk====
* 2005: ''Oade oan de Prinsetún'' – nei ''Ode aan de Prinsentuin'', fan Hans Boschma (in gedicht)

====Ut it Nederlânsk nei it Ingelsk====
* 1996: ''Lowlands' Tree of Life'' – nei ''Levensboom der Lage Landen'', fan [[Binne Lútsen Boarnstra]] (in gedicht)
* 2005: &lt;small&gt;titel oersetting?&lt;/small&gt; – nei ''Ode aan de Prinsentuin'', fan Hans Boschma (in gedicht)

===Oar wurk===

====Oarspronklike poëzij====
Njonken syn wurk as oersetter is Bruinsma ek aktyf as dichter fan oarspronklike poëzij yn it Frysk, almeast fan religieus aard of yn 'e foarm fan gelegenheidsfersen, dat er troch de jierren hinne stikje by bytsje yn in ferskaat oan kranten en tydskriften publisearre hat. Hjirûnder in opsomming dy't nei alle gedachten net folslein is. (N.B.: ''it is '''net''' alhiel ûnmooglik dat hjir noch ferdwaalde oersettings tusken sitte; de boarne, it digitale argyf fan Tresoar, is dêr net altyd like dúdlik oer.'')
* [1973]: ''Sjonkrêst-begeerte of Jûnbede fan de Lêste Fryske Tûntsjeman''
* 1974: ''Handel'' (yn: ''[[HJIR]]'', ôfl. 2; selde jiers werprinte yn ''Maniferstatie'')
* 1974: ''Ut 'e Kronyk fan Jakkele Gabbema, Abt en Kaaiman fan it Kleaster te Swetsum'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 2)
* 1975: ''In Grutte Parade en in Lyts Garnizoen, of De Lytse Ballade fan de Lauwersmar'' (ûnder pseudonym Ultsje Wapper; yn: ''[[Frysk en Frij (tydskrift)|Frysk en Frij]]'', 8 febr.)
* 1975: ''It Fûgelparlemint'' (ûnder it pseudonym Ultsje Wapper; yn: ''Frysk en Frij'', 1 mrt.)
* 1975: ''Yn Den Haach Sei in Théatraal Mûske'' (ûnder it pseudonym Ultsje Wapper; yn: ''Frysk en Frij'', 29 mrt.)
* 1975: ''De Ballade fan Hear Idsq'' (yn: ''Frysk en Frij'', 12 july)
* 1975: ''De Dealske Frijer'' (yn: ''Frysk en Frij'', 23 aug.)
* 1975: ''Twa Susters'' (yn: ''Frysk en Frij'', 6 sept.)
* 1975: ''De Fammewelle'' (yn: ''Frysk en Frij'', 13 sept.)
* 1975: ''De Falske Frijer'' (ûnder pseudonym Inne Visser; yn: ''Frysk en Frij'', 4 okt.)
* 1975: ''De Jonge Aldman'' (ûnder pseudonym Inne Visser; yn: ''Frysk en Frij'', 25 okt.)
* 1975: ''Lazarus'' (yn: ''[[Alternatyf (tydskrift)|Alternatyf]]'', ôfl. 6-7)
* 1976: ''Klips-rymkes'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 5-6)
* 1977: ''It Doarp Joech Syn Profeet Gâns op Syn Brea'' (yn: ''Fryske Skriuwerskalinder'')
* 1976: ''Sonnet nei Heechliet 5:2-7'' (yn: ''Sonde'', ôfl. 21; yn 1977 werprinte yn ''HJIR'')
* 1976: ''Finger-print'' (yn: ''Fryske Skriuwerskalinder'')
* [1977]: ''Trije Lieten ta Peaske''
* 1977: ''Dokter Snijsum en Patiënt De Vries'' (yn: de ''[[Ljouwerter Krante]]'', 19 jann.)
* 1977: ''Sniejacht'' (yn: ''Frysk en Frij'', 29 jann.)
* 1977: ''See fan Leafde'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 2-3)
* 1977: ''Oan de Alderhillichste Faam Marije'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 2-3)
* 1977: ''De Nacht'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 5-6)
* 1977: ''It Ritme'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 5-6)
* 1977: ''Anatomyske Les of Operaasje Weryndieling'' (yn: de ''[[Balkster Krante]]'', 19 jann.; ien dei letter werprinte yn 'e ''[[Jouster Krante]]'')
* 1978: ''De Lêste Reis, Foargoed'' (yn: ''HJIR'', juny)
* 1978: ''Hjerst'' (yn: ''HJIR'', nov.)
* 1978: ''Wengenot'' (yn: ''Fryske Skriuwerskalinder'')
* 1978: ''Bernespul'' (yn: ''Fryske Skriuwerskalinder'', wike 11)
* 1979: ''Jitris en Ienris'' (yn: ''Friesland Dichters Vandaag''; yn 1982 werprinte yn ''HJIR'')
* 1979: ''Oan in Sjongster'' (yn: ''HJIR'', okt.)
* 1980: ''De Komst'' (yn: ''HJIR'', des.)
* 1982: ''Carpe Diem'' (yn: ''HJIR'', febr.)
* 1982: ''Psalm 7:9-22'' (in psalmberiming; yn: ''HJIR'', ôfl. 3)
* 1982: ''Geweld'ge Weagen'' (yn: ''HJIR'', okt.)
* 1982: ''Ik Wit Net'' (yn: ''HJIR'', okt.)
* 1982: ''Untwyk'' (yn: ''HJIR'', okt.)
* 1982: ''Skouwe Fûgels'' (frij nei ''De Stille Plantage'' fan [[Albert Helman]]; yn: ''[[Sneed]]'', winternû.; yn 1983 werprinte yn ''HJIR'')
** [[File:Flag of Germany.svg|20px]] [[Dútsk]]e oersetting: ''Scheue Vögel'' (fert. Klaas Bruinsma, 1998)
* 1982: ''De Ferlosten'' (yn: ''Sneed'', winternû.)
* 1983: ''Dea Omfierrens'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 1)
* 1983: ''It Tiidsferrin'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 1)
* 1984: ''Hommels'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 2)
* 1984: ''Al Waard yn Dit Jier...'' (yn: ''Fryske Skriuwerskalinder'', wike 51.)
* 1986: ''Oade Us Reginten'' (yn: ''[[De Frijbûtser]]'', nû. 208)
* 1987: ''In Jongfaam út it Doarp Kompenije''
* 1987: ''It Liet fan Ingel-lân'' (yn: de ''Ljouwerter Krante'', 25 july)
* 1987: ''In Draakfleander Wenjend yn Riis'' (yn: ''De Frijbûtser'', nû. 215)
* 1988: ''Pêgasus'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 2; yn 1996 werprinte yn ''[[De Blauwe Fedde]]'')
* 1991: ''Friezetsjerke'' (yn: ''Hervormd Franeker'', 19 jann.; yn juny werprinte yn ''De Stim fan Fryslân'')
* 1991: ''Slimmerik'' (yn: ''De Frijbûtser'', apr.)
* 1992: ''Oade oan Herman Gorter'' (oade oan [[Herman Gorter]]; yn: it ''[[Snitser Nijsblêd]]'', 12 maaie; 2 dagen letter werprinte yn de ''Balkster Krante''.)
* 1993: ''Namdicht Gysbert Japiks'' (op 'e útnûging foar de offisjele iepening fan 'e tekstwinkel te [[Boalsert]], 15 apr.)
* 1993: ''Oarsprong'' (yn: ''HJIR'', des.)
* [1994]: ''Op de Flesse Damaine Nôtre Dame des Viseilles''
* 1995: ''Ut 'e Romte Tarre'' (resepten fan [[Lou Velleman]] y.g.m. [[Mies Delgorge]], mei fersen en Fryske tekst fan Klaas Bruinsma)
* 1996: ''De Smelle Wei'' (yn: ''Frysk Oekumenysk Wurkferbân Hjerbeam'', winter 1996-'97)
* 1997: ''Fryslân 2000 Jier'' (yn: ''[[De Fleanende Krie]]'', maaie.; werprinte yn itselde blêd yn 2009)
* 1997: ''By it Sjen fan de Lange Anna'' (oer de [[Lange Anna]], by [[Hilgelân]]; yn: ''De Fleanende Krie'', sept.)
** [[File:Flag of Germany.svg|20px]] [[Dútsk]]e oersetting: ''Beim Sehen der Lange Anna'' (fert. Klaas Bruinsma, 1997)
* 1998: ''Earnewâld'' (yn: ''De Fleanende Krie'', febr.)
* 1998: ''Oade oan Doede'' (oade oan [[Doede Lanting]]; yn: ''De Fleanende Krie'', sept.)
* 1999: ''Wyn, Fjoer en Wetter'' (in pinksterliet nei ''[[1 Keningen]]'' 18; yn: ''De Fleanende Krie'', febr.)
* 1999: ''Quatrebras Myn Waterloo'' (ta gelegenheid fan 'e iepen dei fan it [[FLMD]], 13 nov.; ôfprinte op 'e nije folder fan it FLMD)
* 19??: ''De Brân fan Aldehoarne, of: De Ballade fan Ysbrand Stoker'' (nije Fryske tekst op in tradisjonele Skotske wize; yn: ''[[Tsjoch (tydskrift)|Tsjoch]]'', nû. 4)
* [19??]: 2 limmeriks
* 19??: ''It Fizioen fan de Ferlosten''
* [19??]: ''It Hart yn it Wâld''
* [19??]: ''Samling Fersen fan K. Bruinsma Opdroegen of Jûn oan Dr. L. Hornstra''
* 2002: ''Godmorgen, Lille Land: Oade oan Denemarken'' (yn: ''De Fleanende Krie'', febr.)
* 2002: ''Ad Majorem Gloriam Dei'' (yn: ''S.o.W. Kerkblad Franeker'', 25 okt.)
* 2003: ''Ta de Mienskip fan Himmelum'' (yn: ''De Fleanende Krie'', febr.)
* 2003: ''In Lietsje foar Sint Marten'' (yn: it ''[[Nijsblêd fan Noard-East Fryslân]]'', 10 nov.; yn 2007 werprinte yn 'e ''[[Kollumer Krante]]'' en yn ''[[Lyts Frisia]]'')
* 2004: ''Veni, Spiritus Vitae: Kom, Geast fan it Libben'' (losse printinge ta gelegenheid fan 'e oanbieding fan it boek ''Alles Begint bij de Dingen'' fan [[Theun de Vries]])
* 2005: ''In Lyts Epos foar Simy Sevenster: 't Klinget op it Antike'' (losse printinge ta gelegenheid fan 'e presintaasje fan it boek ''Ut de Foarein'' fan [[Simy Sevenster]])
* 2006: ''Helgolân'' (yn: ''Monatzeitung für die Insel Helgoland'')
** [[File:Flag of Helgoland.svg|20px]] [[Hilgelânsk]]e oersetting: ''Deät Lun'' (fert. [[Nils Århammar]], 2006; yn: ''Monatzeitung für die Insel Helgoland'')
* 2007: ''Forel, Reager, Kat en Knyn'' (y.g.m. [[Hans van den Bosch]]; in parody op ''[[Die Forelle]]'' – frij nei [[Franz Schubert]]; yn: de ''Ljouwerter Krante'', 23 nov.)
* 2008: ''As Ik in Blom Wie...'' (yn: ''Lyts Frisia'', sept.)
* 2009: ''Portret fan Beetstersweach'' (yn: ''De Fleanende Krie'', sept.)
* 2009: ''Oade oan Hindrik van der Meer FPBC'' (losse printinge)
* 2018: ''Samle Fersen en Oersettings fan Klaas Bruinsma'' (Elikser)

====Non-fiksje====
Fierdersoan is Bruinsma ek de auteur fan in ferskaat oan non-fiksjestikken, wêrmei't er gauris by wize fan ynlieding syn ljocht skine lit oer de teksten dy't er oerset hat. Mar ek hat er wol opinystikken, resinsjes en artikels skreaun foar de ''[[Ljouwerter Krante]]'', it ''[[Frysk Deiblêd]]'', de regionale hûs-oan-hûsblêden en Frysktalige tydskriften. Hjirûnder in opsomming dy't nei alle gedachten net folslein is.
* 1952: ''Yn Ienriedigens Skouder oan Skouder'' (essay; yn: ''De Stiennen Man'', ôfl. 15)
* 1952: ''De Jouwer en Den Haach'' (opinystik; yn: ''De Stiennen Man'', ôfl. 31)
* 1954: ''Om de Knikkers'' en ''Om de Knikkers II'' (skôging; yn: ''De Stiennen Man'', ôfl. 12 en 13)
* 1954: ''Ut it Doarp fan Tsjibbe Gearts'' (skôging; yn: ''De Stiennen Man'', ôfl. 32)
* 1954: ''Redbad'' (skôging; yn: it ''Frysk Studinte Almenak'')
* 1958: ''Bases, Polityk, Tsjerke – en wy?'' (opinystik; yn: de 'Ljouwerter Krante')&lt;ref&gt;[https://www.dekrantvantoen.nl/vw/article.do?code=LC&amp;date=19580129&amp;v2=true&amp;id=LC-19580129-4012 LC 29 jann. 1958]&lt;/ref&gt;
* [1975]: ''Tsjerk Ages, 1568: historysk drama yn saun tafrielen (bedoeld is: sân bedriuwen) troch Lu Tsen (skriuwersnamme fan Dr. Lútsen Harmens Wagenaar)'' (skripsje [[NHL]])
* 1977: ''It twade Frysk sjongfestival to Easterein'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 1, s.  28-30)
* 1977: ''Fjouwer Spaanske Leafdeslieten'' (skôging; yn: ''HJIR'', ôfl. 2-3)
* 1977: ''Liet fan de Libb'ne Flam Minne'' (skôging; yn: ''HJIR'', ôfl. 2-3)
* 1978: ''It Probleem fan &quot;Alde Jirden&quot; en fan &quot;Skat&quot;'' (yn: ''Frysk en Frij'', 22 apr.)
* 1986: ''Ynlieding ta &quot;De Dream fan it Krús&quot;'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 3)
* 1986: ''Ynlieding ta &quot;De Seeman&quot;'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 4)
* 1987: ''Ynlieding ta &quot;De Balling&quot; (&quot;The Wanderer&quot;)'' (yn: ''HJIR'', ôfl. 1)
* 1988: ''Friezen yn 't Spier foar Kening Alfred'' (yn: ''[[Frysk en Frij (wykblêd)|Frysk en Frij]]'', 13 febr.)
* 1995: ''Ut 'e Romte Tarre'' (resepten fan [[Lou Velleman]] y.g.m. [[Mies Delgorge]], mei fersen en Fryske tekst fan Klaas Bruinsma)
* 1996: ''De Opstalbeam: Troch de Iuwen Hinne Warskôging en Needrop'' (taspraak holden by de [[Opstalbeam]] te [[Auwerk (stêd)|Auwerk]] op himelfeartsdei 1996; yn: ''De Fleanende Krie'', sept.; yn 1997 werprinte yn ''[[Lyts Frisia]]'')
* 1996: ''Ynlieding ta it Ofskie fan Hektor en Andrómakhé'' (yn: ''[[Trotwaer]]'', okt.)
* 1998: ''In Namme Seit Mear'' (betsjuttings fan in stikmannich Fryske jonges- en famkesnammen; boekje fan 48 siden, ISBN 9 08 04 31 818; earder ferskynd yn ôfsûnderlike artikeltsjes op 'e ''[[F-side]]'' yn it ''Frysk Deiblêd'' en de ''Ljouwerter Krante'')
* 2001: ''Ynlieding ta Vergilius'' (yn: ''[[Kistwurk]]'', maaie)
* 2003: ''In Libben foar de Friezen en it Frysk'' (in memoriam foar [[Alfred Boysen]] ([[1915]]-[[2003]]); yn: ''Lyts Frisia'', juny)
* 2003: ''Us Grutte Foarsjonger Gysbert Japix: Dichter en Skriuwer Berne yn 1603, Betocht yn 2003'' (ynlieding op titelside fan: ''Einkonsert fan it Gysbert Japixbetinkingsjier, 1603-2003: Lit Us Nochris Swiet Muzykje'', 16 nov.)
* 2004: ''Fersen fan Obe Kinne No oer de Globe: Ingelsktalige Blomlêzing Postma Frysk Salút oan de Wrâld'' (besprek fan ''What the Poet Must Know'', in Ingelsktalige blomlêzing fan 'e fersen fan [[Obe Postma]] troch [[Anthony Paul]] mei in ynlieding troch [[Jabik Veenbaas]]; yn: it ''Frysk Deiblêd'', 7 july)

====Oar====
* 2012: ''De striid tusken Froasken en Mûzen: Audioboek'' ([[audioboek]], foarlêzen troch Klaas Bruinsma)

==Prizen==
{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Jier
! Priis
! Kategory
! Foar
|-
|'''1993'''
|[[dr. Obe Postmapriis]]
|bêste oersetting
|''Sofoklês: Trije Trageedzjes'' (''[[Filoktêtês]]'' / ''[[Kening Oidipoes]]'' / ''[[Oidipoes yn Kolonos]]'')
|-
|'''1993'''
|Kultuerpriis fan [[Gaasterlân-Sleat]]
|n.f.t.
|fertsjinsten foar it behâld fan de [[Frysk]]e [[taal]]
|-
|'''2005'''
|[[dr. Obe Postmapriis]]
|bêste oersetting
|oersettings fan it [[Midfrysk]] nei modern [[Frysk]] yn it tinkboek fan [[Gysbert Japix]] (''Gysbert Japix: Een Keuze uit Zijn Werk'')&lt;br&gt; oersetting út it [[Latyn]] nei it [[Frysk]] fan ''[[Lânwurk]]'' fan [[Fergilius]]&lt;br&gt; oersetting út it [[Aldgryksk]] nei it [[Frysk]] fan 'e ''[[Ilias]]'' en de ''[[Odyssee]]'' fan [[Homêros]]
|-
|'''2007'''
|[[Sulveren Anjer]]
|n.f.t.
|ynset foar de [[Frysk]]e [[taal]] en [[kultuer]]
|}

== Keppelings om utens ==
* [http://members.chello.nl/e.hoekstra8/elf.htm Oersettings fan Klaas Bruinsma by de stifting Elektroanyske Letteren Fryslân]
* [https://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=brui019 Klaas Bruinsma yn de [[DBNL]]]
* [http://www.erfgoed-fundaasje.nl/bruinsma-tsjom/kertiersteat-klaes-ennes-bruinsma/ Kertiersteat Klaes Ennes Bruinsma]

==Mear oer Klaas Bruinsma==
*Teake Oppewal: [https://www.dbnl.org/tekst/_jaa004201901_01/_jaa004201901_01_0007.php Levensbericht Klaas Bruinsma]. Yn: ''Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2018-2019'' (2020), side 62-80

{{boarnen|boarnefernijing=
&lt;references/&gt;
----
* [https://www.tresoar.nl/literatuur/biografieen/64133b667611185f13bce9c2 Biografy fan Klaas Bruinsma op 'e literatuerdokumintaasjeside fan Tresoar]
}}

{{DEFAULTSORT:Bruinsma, Klaas (oersetter)}}
[[Kategory:Frysk oersetter]]
[[Kategory:Oersetter nei it Frysk]]
[[Kategory:Frysk dichter]]
[[Kategory:Frysk publisist]]
[[Kategory:Skriuwer yn it Frysk]]
[[Kategory:Frysk ûnderwizer]]
[[Kategory:Sulveren Anjer]]
[[Kategory:Aldemardum]]
[[Kategory:Persoan berne yn Easterein]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn Drachten]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1931]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 2018]]</text>
      <sha1>mtjlrksbajgfy8tlis6qpu4dd9mj71d</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Klaas Bruinsma (drugsbaron)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>3323</id>
    <revision>
      <id>1197988</id>
      <parentid>952327</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T08:17:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ik haw der in keppeling nei oare Klazen by set.</comment>
      <origin>1197988</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2588" sha1="q2uhy8cm5g5tv8jxp2yv98zwb6far88" xml:space="preserve">{{Oar|Klaas Bruisnma, de [[drugsbaron]]|Klaas Bruinsma}}
'''Klaas Bruinsma''' ([[6 oktober]] [[1953]], [[Amsterdam]] - [[27 juny]] [[1991]], Amsterdam) wie in [[Nederlân]]ske [[drugsbaron]]. 

== Opkomst ==
Klaas Bruinsma wie in soan fan Anton Bruinsma, direkteur fan it Raakfabryk. Op de middelbere skoalle begûn er drugs te brûken en te ferhanneljen, en dy hannel naam hieltyd gruttere foarmen oan. Yn [[1976]] en yn [[1979]] waard er foar drugshannel feroardiele, mar nei eltse finzenisstraf wreide er syn organisaasje fierder út. Yn [[Belgje]] waard er yn 1979 ek, by ôfwêzigens, feroardiele, ta fiif jier, mar dy hat er nea útsitten. Nei't er yn [[1983]] yn in fjoergefjocht immen dea skeat, siet er trije jier yn de finzenis. Doe't er dêr útkaam wreide er syn organisaasje ek noch út nei de gokautomatebrânzje.

==Undergong ==
Op de ein fan de tachtiger jierren wie Bruinsma nei alle gedachten de grutste drugshanneler fan Jeropa. Mar nei't de plysje 45 ton hasj fan him yn beslach naam hie gong it minder. Hy begûn kokaïne te brûken, en hy rekke de lieding fan syn organisaasje kwyt. Op [[27 juny]] [[1991]] waard er nachts deasketten foar it Hilton Hotel yn Amsterdam. De reden is nea wis wurden.

== Biografy ==
Yn [[1992]] kaam fan kranteman [[Bart Middelburg]] in biografy fan Bruinsma út: ''De Dominee. Opkomst en ondergang van mafiabaas Klaas Bruinsma'' (''De dûmny. Opkomst en ûndergong fan mafiabaas Klaas Bruinsma''). Op [[2 septimber]] [[2004]] wie de premjêre fan de film ''De Dominee'' (''De Dûmny''), ynspirearre troch it boek. &quot;De dûmny&quot; wie in bynamme foar Bruinsma, dy't foar oanwensten hie swarte klean oan te hawwen, boeken oan te heljen en oaren it leksum te lêzen.

== Mabel Wisse Smit ==
Yn syn lêste jierren hat [[Mabel Wisse Smit]], dy't earder nei de selde skoalle gie as Charlie Bruinsma, it neefke ta Klaas, kontakt hân mei Klaas Bruinsma. Doe't [[prins Friso]] en sy harren oan inoar ferseinen, hie sy sein dat Klaas Bruinsma net mear as in kunde west hie. Mar doe letter troch tsjûgeferklearings bliken die dat Bruinsma en sy langer en mear befreone west hienen at se sein hie, wie dat foar it regear oanlieding om gjin tastimming foar it boask te jaan. Dit hat ta gefolch hân, dat Prins Friso sûnt harren boask gjin lid fan it [[Keningshûs]] mear is.

{{DEFAULTSORT:Bruinsma (drugsbaron), Klaas}}
[[Kategory:Persoan feroardiele foar drugshannel]]
[[Kategory:Nederlânsk krimineel]]
[[Kategory:Nederlânsk misdieslachtoffer]]
[[Kategory:Moardslachtoffer]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1953]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1991]]</text>
      <sha1>q2uhy8cm5g5tv8jxp2yv98zwb6far88</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Wrâlddiel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>5755</id>
    <revision>
      <id>1197982</id>
      <parentid>788094</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T07:59:57Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <origin>1197982</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2306" sha1="evws7mi093jyhykt4dp6gvx0yt19dri" xml:space="preserve">In '''wrâlddiel''' is in grutte lânmassa, mei natuerlike grinzen, dy't op geografyske, kulturele en histoaryske grûnen as in ienheid sjoen wurdt.

{| style=&quot;width:100%;border:solid 0px #FFFFFF;background-color:transparent;align:center;padding:0px;padding-top:1em;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
|- 
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAsia.png | link=Aazje | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAfrica.png | link=Afrika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAntarctica.png | link=Antarktika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationEurope.png | link=Jeropa | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:15%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationNorthAmerica.png | link=Noard-Amearika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationOceania.png| link=Oseaanje | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:15%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=Map-Latin America.png | link=Súd-Amearika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
|- style=&quot;padding:0px;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Aazje]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Afrika]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Antarktika]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Jeropa]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Noard-Amearika]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Oseaanje]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Súd-Amearika]]'''
|-
|}
== Amearika ==
Lykwols wurde Noard-Amearika en Súd-Amearika ek wol tegearre as ien wrâlddiel sjoen, om't der minder ûnderskie is as by guon oare wrâlddielen:
{| style=&quot;width:100%;border:solid 0px #FFFFFF;background-color:transparent;align:center;padding:0px;padding-top:1em;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
|- 
 | style=&quot;width:15%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAmerica.png | link=Noard-Amearika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
|- style=&quot;padding:0px;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Amearika (kontinint)|Amearika]]'''
|-
|}

[[Kategory:Wrâlddiel| ]]</text>
      <sha1>evws7mi093jyhykt4dp6gvx0yt19dri</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197983</id>
      <parentid>1197982</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T08:01:42Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ik hie de keppeling net goed.</comment>
      <origin>1197983</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2312" sha1="bcq5041a058oo6i4c1y2r9ul06n1h32" xml:space="preserve">In '''wrâlddiel''' is in grutte lânmassa, mei natuerlike grinzen, dy't op geografyske, kulturele en histoaryske grûnen as in ienheid sjoen wurdt.

{| style=&quot;width:100%;border:solid 0px #FFFFFF;background-color:transparent;align:center;padding:0px;padding-top:1em;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
|- 
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAsia.png | link=Aazje | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAfrica.png | link=Afrika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAntarctica.png | link=Antarktika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationEurope.png | link=Jeropa | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:15%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationNorthAmerica.png | link=Noard-Amearika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:14%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationOceania.png| link=Oseaanje | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
| style=&quot;width:15%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=Map-Latin America.png | link=Súd-Amearika | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
|- style=&quot;padding:0px;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Aazje]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Afrika]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Antarktika]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Jeropa]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Noard-Amearika]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Oseaanje]]'''
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Súd-Amearika]]'''
|-
|}
== Amearika ==
Lykwols wurde Noard-Amearika en Súd-Amearika ek wol tegearre as ien wrâlddiel sjoen, om't der minder ûnderskie is as by guon oare wrâlddielen:
{| style=&quot;width:100%;border:solid 0px #FFFFFF;background-color:transparent;align:center;padding:0px;padding-top:1em;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
|- 
 | style=&quot;width:15%;align:center;&quot; | &lt;div align=&quot;center&quot;&gt;{{Click || image=LocationAmerica.png | link=Amearika (kontinint) | width=65px | height=42px }}&lt;/div&gt;
|- style=&quot;padding:0px;&quot; cellspacing=&quot;0px;&quot;
! style=&quot;text-align:center;&quot;|'''[[Amearika (kontinint)|Amearika]]'''
|-
|}

[[Kategory:Wrâlddiel| ]]</text>
      <sha1>bcq5041a058oo6i4c1y2r9ul06n1h32</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Keninkryk fan de Nederlannen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>6331</id>
    <revision>
      <id>1197978</id>
      <parentid>875216</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T07:40:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>[[Konstitúsjonele monargy]]</comment>
      <origin>1197978</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1467" sha1="04ads04r7g0pg4kxkwi91f9ogum9tqp" xml:space="preserve">{{Lântabel
|eigennamme = Koninkrijk der Nederlanden
|namme = Keninkryk fan de Nederlannen
|flagge = Flag of the Netherlands.svg
|wapen = Royal Coat of Arms of the Netherlands.svg
|lokaasje = Kingdom of the Netherlands in its region.svg
|motto = Je Maintiendrai&lt;br /&gt;([[Frânsk]]: Ik sil behâlde)
|taal = [[Nederlânsk]], [[Frysk]], [[Ingelsk]], [[Papiamintsk]]
|haadstêd = [[Amsterdam]]
|steatsfoarm = [[Konstitúsjonele monargy]]
|oerflak = 38.012
|pctwetter = 18,41
|ynwenners = 17.100.715 | teljier = 2013
|munt = [[Euro]] | muntkoade = EUR
|tiidsone = -4 en +1
|feestdei = [[27 april]]
|folksliet = [[het Wilhelmus]]
|lânkoade = NLD (BES), ABW, CUW en SXM
|ynternet = .nl .an .aw .cw .sx
|tillefoan = 31, 599, 297 en 1-721
}}
[[Ofbyld:Koninkrijk der Nederlanden.png|thumb|left|250px|kaart fan it Keninkryk fan de Nederlannen. Alle dielen op deselde skaal]]
It '''Keninkryk fan de Nederlannen''' is de formele konstruksje dy't it ferbân foarmet tusken [[Nederlân]] en dy eardere koloanjes dy't gjin folsleine ûnôfhinklikens. Sûnt 10 oktober 2010 binne der fjouwer parten, dy't elts de ''status aparte'', de status fan lân, hawwe:
* [[Arûba]]
* Nederlân
* [[Kurasau]]
* [[Sint Marten (lân)|Sint Marten]]

{{DEFAULTSORT:Nederlannen, Keninkryk fan de}}
[[Kategory:Nederlân]]
[[Kategory:Lân yn Jeropa]]
[[Kategory:Lân yn Noard-Amearika]]
[[Kategory:Eigner fan Skiermûntseach]]
[[Kategory:Keninkryk]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1839]]</text>
      <sha1>04ads04r7g0pg4kxkwi91f9ogum9tqp</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Juliana fan Stolberch</title>
    <ns>0</ns>
    <id>13588</id>
    <revision>
      <id>1197957</id>
      <parentid>848444</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T21:56:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ziv</username>
        <id>46247</id>
      </contributor>
      <comment>→ File has been renamed on Commons ([[:c:GR]])</comment>
      <origin>1197957</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="1057" sha1="ewp0emka5ecuu7yldwrswm1go9ymd8f" xml:space="preserve">[[Image:Portret van Juliana van Stolberg (1506–1580).jpg|thumb|Juliana fan Stolberch]]
'''Juliana fan Stolberch''' ([[Stolberch]], [[15 febrewaris]] [[1506]] – [[Dillenburch]], [[18 juny]] [[1580]]) wie in dochter fan [[Botho fan Stolberch]] en [[Anna fan Eppstein-Königstein]]. Hja wie earst troud mei [[Filips fan Hanau]] († [[1529]]) en dêrnei sûnt [[20 septimber]] [[1531]] mei [[Willem fan Nassau]]. Ut it lêste houlik waard [[Willem fan Oranje]] berne.

{{stobbe-skiednis}}
== Keppelings om utens ==
* {{nl}}Portret yn it [http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/stolberg Digitaal Frouljusleksikon Nederlân]
* {{nl}}[http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/WVO/brieven?br_rich=aan&amp;af_naam_vol=+Juliana+van+Stolberg inghist.nl]- brieven fan Juliana fan Stolberch
* {{de}}[http://www.stolberger-schloss.de/ebene3.html Kastiel Stolberg yn de Harz - dêr waard Juliana fan Stolberch berne]

[[Kategory:Dútske adel]]
[[Kategory:Hûs Nassau-Dillenburg]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1506]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1580]]</text>
      <sha1>ewp0emka5ecuu7yldwrswm1go9ymd8f</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Haute couture</title>
    <ns>0</ns>
    <id>30642</id>
    <revision>
      <id>1197948</id>
      <parentid>781127</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T16:46:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Drewes</username>
        <id>2754</id>
      </contributor>
      <minor />
      <origin>1197948</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="837" sha1="re8ydmzcsh1dwwo55kg34qoxjsktc1m" xml:space="preserve">[[Ofbyld:Christian Dior Dress indianapolis.jpg|thumb|Jurk fan Christian Dior, ''Indianapolis Museum of Art'']]
'''Haute couture''' is it hichtepunt fan moade, ûntwurpen troch moadeûntwerpers dy't foar in selekte merk wurkje moatte. Der wurdt mar ien of inkeldris in pear eksimplaren fan de kleanstikken makke, dy't op maat makke wurde foar de drager derfan. Alle couturestikken wurde dan ek mei de hân makke fan de fijnste stoffen en mei brûken fan de meast ferfine techniken. Dit is dan ek it ferskil mei de saneamde ''prêt-à-porter'' of [[konfeksjeklean]], moade dy't gewoan klear is om te dragen, dus net op maat. De prêt-à-porter is faak in fertaling fan de haute couture nei it deiske libben: lange jûnjurken, mei bytiden ekstravagante details en stoffen wurde dan &quot;better draachber&quot;.

[[Kategory:Klean]]
[[Kategory:Moade]]</text>
      <sha1>re8ydmzcsh1dwwo55kg34qoxjsktc1m</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RTV Utrecht</title>
    <ns>0</ns>
    <id>44487</id>
    <revision>
      <id>1197991</id>
      <parentid>1085692</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T09:21:20Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FreyaSport</username>
        <id>40716</id>
      </contributor>
      <comment>+ynfoboks</comment>
      <origin>1197991</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2134" sha1="2p3ko7l2m5lu898d21xfiuvdjj7tln3" xml:space="preserve">{{Ynfoboks telefyzje- en radiostjoerder
| namme                       = RTV Utrecht
| ôfbylding                   = RTV Utrecht logo.png
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = ''Logo RTV Utrecht''
| nasjonaliteit               = {{NEDnasj}}
| medium                      = [[Radio]],&lt;br&gt;[[Telefyzje]]
| taal                        = [[Nederlânsk]]
| oprjochte                   = [[2002]]
| opheft                      =
| ûntstien út                 = Radio M,&lt;br&gt;Omroep Utrecht RTV
| opgien yn                   =
| sjenre                      =
| slogan                      =
| eigner                      = 
| haadkertier                 = [[Utert (stêd)|Utert]]
| ûntfangstgebiet             = [[Utert (provinsje)|Utert]]
| AM                          =
| FM                          = 93.1 MHz, 97.9 MHz
| DAB+                        = Kanaal 12B
| (Digitale) telefyzje        =
| webside                     =  [http://www.rtvutrecht.nl/ RTV Utrecht]
}}
'''RTV Utrecht''', folút '''Radio Televisie Utrecht''' is de [[omrop]] foar de provinsje en de stêd [[Utert (stêd)|Utert]].

RTV Utrecht ûntstie út in fúzje yn de hjerst fan [[2002]] tusken Radio M (stasjon foar Midden Nederlân) en Omrop Utrecht RTV (de stedsomrop fan Utert). De omrop hat fjouwer stjoerders: RTV Utrecht, [[Radio M Utrecht]], UStad en [[Bingo FM]]. Ek partisipearret RTV Utrecht yn it radiostasjon [[FunX]]. It nijsprogramma fan RTV Utrecht op telefyzje hjit [[U Vandaag]].

De omrop wurket mei in soad ferskillende presintators en meiwurkers wêrûnder in oantal lanlik bekende persoanen as de eardere proffuotballer [[Gert Kruys]] as fuotbalanalist, sjonger [[Marco Bakker]], aktrise [[Annette Barlo]], radiopresintator [[Cobus Bosscha]], sportsjoernalist [[René van den Berg (presintator)|René van den Berg]], musikus en âld-politikus [[Henk Westbroek]], kabaretiêre [[Sofie van den Enk]] en âld-Radio 10 Gold-DJ [[Peter Holland]].


[[Kategory:Nederlânske telefyzjestjoerder]]
[[Kategory:Nederlânske radiostjoerder]]
[[Kategory:Kultuer yn Utert (provinsje)]]
[[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 2002]]</text>
      <sha1>2p3ko7l2m5lu898d21xfiuvdjj7tln3</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Amerikaanske bizon</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66645</id>
    <revision>
      <id>1197967</id>
      <parentid>1172738</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:37:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197967</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13504" sha1="eicizfkw3hludjka71tvz9w9n0fyuio" xml:space="preserve">{{Bistesoarte|
Namme= Amerikaanske bizon|
Ofbyld= [[Ofbyld:American bison k5680-1.jpg|250px]]|
Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')|
Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')|
Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'')|
Skift= [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla'') |
Famylje= [[holhoarnigen]] (''Bovidae'') | 
Skaai= [[bizons]] (''Bison'') |
Wittenskiplike namme = Bison bison |
Beskriuwer, jier= [[Linnaeus]], 1758 |
IUCN-status= [[IUCN-status]]: gefoelich
----
|lânkaart=[[File:Bison bison 2003 map.svg|center|250px]]
}}
De '''Amerikaanske bizon''' ([[Latyn]]ske namme: ''Bison bison'') is in [[sûchdieren|sûchdier]] út ít [[skift]] fan 'e [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[holhoarnigen]] (''Bovidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[kobisten]] (''Bovinae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[bizons]] (''Bison''), dat lânseigen is yn [[Noard-Amearika]]. Dit bist, dat ek gewoan fan '''bizon''' en soms fan '''Amerikaanske buffel''' neamd wurdt, kaam oant yn 'e twadde helte fan 'e [[njoggentjinde iuw]] rûnom foar op 'e [[Grutte Flakten (Noard-Amearika)|Grutte Flakten]], mar stoar tsjin [[1900]] hast út troch opsetlike oerbejaging om politike redens. Sûnt it begjin fan 'e [[tweintichste iuw]] is de [[soarte]] mei in fokprogramma wer by de wâl op holpen, en no binne der wer tsjin 'e 500.000 bizons. Der binne twa [[ûndersoarte]]n, de flaktebizon (''Bison bison bison'') en de wâldbizon (''Bison bison athabascae'').

== Oarspronklike fersprieding ==
Om [[1600]] hinne besloech it ferspriedingsgebiet fan 'e Amerikaanske bizon rûchwei in trijehoek tusken de [[Grutte Bearemar]], yn it noardwesten fan [[Kanada]], dêrwei ûnder de [[Grutte Marren]] troch hast oan 'e [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] kust fan 'e [[Atlantyske Oseaan]] ta, dêrwei súdwestlik, nei de [[Meksiko|Meksikaanske]] steaten [[Durango]] en [[Nij-Leön]] ta, en dêrwei noardoan, by de [[Rocky Mountains]] lâns, om werom te kearen by de Grutte Bearemar. Earder moat er sels oant djip yn [[Alaska]], yn noardlik [[Floarida]] en bewesten de Rocky Mountains yn 'e [[Grutte Dobbe]] foarkommen wêze.

Bizons waarden al fan 'e [[prehistoarje]] ôf [[jacht (aktiviteit)|bejage]] troch de [[Yndianen|Yndiaanske]] [[befolking]] fan [[Noard-Amearika]]. Yn it tiidrek foar de yntroduksje fan it [[hynder]] gie dat bgl. troch saneamde [[bizonsprong]]en, plakken dêr't keppels bizons oer de râne fan in [[klif]] dreaun waarden, sadat se te pletter foelen. Doe't de Yndianen ienris hynders hiene, koene se de bizons ek al [[hynsteriden]]d bejeie.
[[Ofbyld:Bison original range map.svg||left|thumb|200px|De oarspronklike fersprieding fan 'e bizon yn [[Noard-Amearika]], mei yn dûnkerbrún de flaktebizon-ûndersoarte, yn ljochter brún de wâldbizon-ûndersoarte, en yn it ljochtste brún de [[westlike bizon]] (''bison occidentalis''), in ierdere soarte dêr't de Amerikaanske bizon fan ôfstammet.]]

== Minsklik yngripen ==
Om't de jacht op bizons de ûngrypbere [[nomade|nomadyske]] libbensstyl fan 'e [[Yndianen|Flakte-Yndianen]] mooglik makke, setten it regear fan 'e [[Feriene Steaten]] en yn mindere mjitte it koloniale [[Grut-Brittanje|Britske]] regear yn [[Kanada]] yn 'e twadde helte fan 'e [[njoggentjinde iuw]] útein mei in opsetlike útrûgingskampanje, dy't in twafâld doel hie. Yn it foarste plak woe men sa de Yndianen harren iten ûntnaderje, sadat men se op 'e knibbels krije koe, mar dêrnjonken makke it ek moai romte foar de feekeppels fan 'e blanke kolonisten, dy't it wengebiet fan 'e Yndianen [[kolonisaasje|kolonisearren]].

Der wurdt rûsd dat der foar de ûntdekking fan [[Amearika]] troch [[Kolumbus]], yn [[1492]], sa'n 60 miljoen bizons wiene. Yn [[1872]] wiene der noch 10 oant 15 miljoen, minder as tweintich jier letter, yn [[1890]], wie dat oantal werombrocht ta 750 eksimplaren, en om 'e iuwwiksel wie it fierder belune ta in stik as hûndert, dy't yn ôfhandige úthoeken yn 'e Rocky Mountains wisten te oerlibjen.

Nei't yn [[1905]] de ''American Bison Society'' (ABS) oprjochte wie, kearde foar de bizon aldergeloks noch krekt op 'e tiid it tij. Under druk fan 'e lobby fan 'e ABS waard der fan oerheidswegen in fokprogramma opset en teffens waarden der [[nasjonaal park|nasjonale parken]] stifte. Yn [[2000]] wie it tal bizons wer oanwoeksen ta in 360.000 bisten, en hjoed de dei binne der sa'n 500.000. Dêrfan libje der lykwols mar 15.000 yn it wyld. De Amerikaanske bizon hat tsjintwurdich de [[IUCN-status]] fan &quot;gefoelich&quot;, wat sizze wol dat it direkte gefaar fan útstjerren wykt is, mar dat de soarte likegoed noch yn 'e rekken holden wurde moat. 

De measte hjoeddeiske bizons libje yn domestisearre keppels fan healwylde eksimplaren dy't as [[fleisfee]] holden wurde. Dat is yn 'e Feriene Steaten nammentlik tastien om't de bizon dêr fanwegen syn likenis mei de domestisearre [[ko]] klassifisearre wurdt as in soarte fan [[fee]]. Yn [[2005]] waarden der 35.000 bizons foar de slacht ferkocht. Hoewol't der net folle ferskil te priuwen is tusken bizonfleis en kowefleis, hat bizonfleis in leger fetgehalte en in heger proteïnegehalte as kowefleis. Dat hat der feitlik sels ta laat dat der foar it fleis in fruchtbere krusing fan 'e [[ko]] en de bizon fokt is, dy't de ''[[beefalo]]'' neamd wurdt (in wurdspiling op ''buffalo'', &quot;buffel&quot;, en ''beef'', &quot;kowefleis&quot;).
[[Ofbyld:Buffalo+meat+cans.jpg|right|thumb|200px|Bizonfleis yn blik.]]

Dat de bizon sa maklik te krusen is mei de domestisearre ko, hat derfoar soarge dat der net mear in protte folbloed-bizonkeppels oerbleaun binne. As wylde folbloed-bizons wurde tsjintwurdich beskôge de keppels yn:
* it [[Nasjonaal Park Yellowstone]], yn 'e Amerikaanske steat [[Wyoming]];
* de [[Book Cliffs]] en [[Henry Mountains]], yn 'e Amerikaanske steat [[Utah]];
* it [[Nasjonaal Park Wind Cave]], yn 'e Amerikaanske steat [[Súd-Dakota]];
* it [[Fort Peck Yndianereservaat]], yn 'e Amerikaanske steat [[Montana]];
* it [[Fort Belknap Yndianereservaat]], yn 'e Amerikaanske steat Montana;
* it ''Mackenzie Bison Sanctuary'', yn 'e Kanadeeske [[Noardwestlike Territoaria]];
* it [[Nasjonaal Park Elk Island]], yn 'e Kanadeesk provinsje [[Alberta]];
* it [[Nasjonaal Park Wood Buffalo]], yn 'e Kanadeesk provinsje Alberta;
* it [[Nasjonaal Park Prince Albert]], yn 'e Kanadeesk provinsje [[Saskatchewan]].
Yn [[2002]] hat it Amerikaanske regear in stikmannich folbloedbizonkeallen út Súd-Dakota en [[Kolorado]] presint jûn oan [[Meksiko]]; de ôfstammelingen dêrfan libje no yn trije natuerreservaten oan 'e súdlike igge fan 'e grinsrivier de [[Rio Grande]].
[[Ofbyld:Bison herd grazing at the National Bison Range.jpg|left|thumb|250px|In weidzjende bizonkeppel.]]

== Uterlike skaaimerken ==
De Amerikaanske bizon hat trochinoar in kop-romplingte fan 2-3½ m mei in sturtlingte fan 30-91 sm en in skofthichte fan 1.52 oant 1.86 m. Krekt as by de measte [[evenhoevigen]] binne de mantsjes (of bollen) justjes grutter en oansjenlik swierder boud as de wyfkes (of kij). It gewicht bedraacht tusken de 320 en de 1.000 kg. De swierste bolle ea weage, woech 1.270 kg. As er yn finzenskip holden wurdt, foar it fleis, kin de bizon ûnnatuerlike swier wurde, mei in rekôrgewicht fan 1.724 kg. De kop en it foarliif binne oergrut yn ferhâlding mei it efterliif, en oan it begjin fan 'e rêch sit in grouwe bulte fol fetweefsel. Sawol de bollen as de kij hawwe koarte kromme hoarnen dy't likernôch 60 sm lang wurde kinne, en dy't brûkt wurde yn skermutselingen mei oare bizons oer rangoarder, en foar selsferdigening. De bizon hat in rûge, lange dûnkerbrune winterpels en in lichtere, ljochter brune simmerpels. 

Fan 'e beide [[ûndersoarte]]n is flaktebizon (''Bison bison bison''), dy't foarhinne yn it súdliker ferspriedingsgebiet op 'e Grutte Flakten libben, wat lytser. Teffens hat er in wat rûnere bulte. De wâldbizon (''Bison bison athabascae''), dy't eartiids lânseigen wie yn 'e wâlden benoarden de Grutte Flakten, is wat grutter, en hat in hegere, fjouwerkantige bulte. Party saakkundigen ûnderskiede noch in trêde ûndersoarte, de noardlike flaktebizon (''Bison bison montanae''), mar troch de bredere wittenskiplike mienskip wurdt dy sjenswize (noch) net akseptearre. De wâldbizon is ien fan 'e grutste [[soarte]]n wylde kobisten fan 'e wrâld, dy't allinnich ûnder docht foar twa [[Aazje|Aziatyske]] soarten, de [[gaur]] en de [[wylde wetterbuffel]]. It is it grutste noch libjende lândier yn 'e [[Amearika's]].
[[Ofbyld:Buffalo Herd in Yellowstone.jpg|right|thumb|250px|Amerikaanske bizons yn it [[Nasjonaal Park Yellowstone]].]]

De oantsjutting &quot;Amerikaanske&quot; wurdt oan 'e namme fan 'e bizon tafoege om him te ûnderskieden fan syn [[Jeropa|Jeropeeske]] sibbe, de Jeropeeske bizon, dy't lykwols better bekend is as de [[wisint]]. Hoewol't de beide bisten der frij gelikens útsjogge, binne der in stikmannich ferskillen. Sa is de wisint justjes lytser en wat lichter as de bizon, en hat de bizon mear hier, behalven op 'e sturt. Fierders hawwe bizons koartere skonken as wisinten en ite se mear gers as blêden, wylst dat by wisinten krektoarsom is.

== Biotoop ==
Amerikaanske bizons libje benammen yn rivierdellingen en op prêrjes en oarsoartige flakten. Harren karakteristike biotoop is iepen of healiepen gerslân of terrein mei in protte strewelleguod. Histoarysk sjoen kamen se ek foar yn licht beboske gebiet, en se gerskje soms yn heuvellân of yn berchgebiet as de skeanten mar net te steil binne. Hoewol't se net by útstek bekend steane as berchbewenners komme se yn it wyld yn it [[Nasjonaal Park Yellowstone]] dochs geregeldwei foar boppe de 2.400 meter.

== Fretten en oar hâlden en dragen ==
Bizons binne [[plante-iter]]s, dy't libje fan 'e [[gers|gerzen]] en [[sigge]]n fan 'e Noardamerikaanske [[prêrje]]s. Harren dei-yndieling is opboud út perioaden fan twa oeren wêryn't se earst weidzje en har dan deljouwe om te wjerkôgjen en út te rêsten. Dêrnei rinne se kalm nei in oar plak ta om wer mei weidzjen te begjinnen, op 'e nij folge troch útrêsten en wjerkôgjen.
[[Ofbyld:Bisonkalb.jpg|left|thumb|200px|In bizonkeal.]]

De Amerikaanske bizon pearet yn [[augustus]] en [[septimber]], en de draachtiid duorret 285 dagen. Der komt dan ien readbrún kealtsje te wrâld, dat by de ko drinkt oant dy op 'e nij drachtich rekket. Wurdt de ko net drachtich, dan drinkt it keal likernôch achttjin moanne lang by de mem. De earste twa moanne hawwe de keallen in ljochtere kleur as folwoeksen bizons. Hiel selden wurdt in keal nei de earste pear moanne net dûnkerder, mar just ljochter, oant it wyt is. Sokke wite bizons wurde troch de Yndianen as hillich beskôge.

Bizonkij binne mei trije jier geslachtsryp; bizonbollen binne dat ek, mar troch de konkurrinsje mei âldere en dus gruttere bollen komt it mar selden foar dat dy foar har fyfde jier mei in ko pearje kinne. Yn it wyld wurde bizons yn 'e regel net âlder as 15 jier; yn finzenskip kinne se wol 25 jier wurde.
[[Ofbyld:Canis lupus pack surrounding Bison.jpg|right|thumb|250px|In bizonbolle nimt it op tsjin in ridel [[wolf|wolven]].]]

== Natuerlike fijannen ==
Troch syn krêft en omfang hat de Amerikaanske bizon net folle natuerlike fijannen. Allinnich ridels [[wolf|wolven]] jeie wol op jongere of sike eksimplaren, en hiel inkeld sil miskien in [[grizzlybear]] in keal snippe. Bejaging troch wolven fynt yn 'e regel fral oan 'e ein fan 'e [[maityd]] en it begjin fan 'e [[simmer]] plak, yn 'e tiid dat de kij kealje moatte. Bizonkeallen hawwe fiif ynstinktive ferdigeningstaktiken tsjin bejaging troch wolven: nei in ko ta drave, nei de keppel ta drave, nei de tichtsbye bolle ta drave, foar in keppel lâns drave dy't op 'e rin slein is, en beskûl sykje yn wetter, lykas marren of rivieren. As in keppel op 'e romte op 'e flecht is foar wolven, sille de kij en keallen foaropgean, wylst de bollen de efterhoede bewekje. Wolven dy't gjin jachtgedrach fertoane, wurde ornaris troch bizons negearre. 

== Gefaar foar de minske ==
Bizons binne yn prinsipe de gefaarlikste bisten dy't besikers oan nasjonale parken yn Noard-Amearika tsjinkomme kinne, mei't rôfdieren as de wolf en de grizzlybear minsken yn 'e regel aktyf ûntrinne. Bizons, oan 'e oare kant, negearje minsken oer it algemien, mar as se útlokke wurde, hawwe se alhiel gjin skrupules om minsken oan te fallen. Se meie der dan traach en lôch útsjen en har op letargyske wize bewege, mar dêr fersjocht men jin op, want bizons kinne 1.80 m heech springe, en hawwe in topsnelheid fan 56 oant 64 km per oere, wêrmei't se minsken sûnder muoite ynhelje kinne. Tusken [[1980]] en [[1999]] rekken yn it ferneamde Amerikaanske [[Nasjonaal Park Yellowstone]] 79 minsken ferwûne troch in bizonoanfal, tsjin 24 lju yn deselde perioade troch oanfallen fan bearen. Trije minsken stoaren oan har ferwûnings: ien yn [[1983]] troch in bizonoanfal, en twa yn [[1984]], resp. [[1986]] troch beare-oanfallen.

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/American_bison ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
----
{{commonscat|Bison bison}}
}}

[[Kategory:Sûchdieresoarte]]
[[Kategory:Bizon]]
[[Kategory:Wylde Westen]]
[[Kategory:Yndiaanske kultuer yn Noard-Amearika]]
[[Kategory:Yndiaanske skiednis yn Noard-Amearika]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn de Feriene Steaten]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Alaska]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Kanada]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Meksiko]]
[[Kategory:Grutte Flakten (Noard-Amearika)]]</text>
      <sha1>eicizfkw3hludjka71tvz9w9n0fyuio</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kobisten</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66650</id>
    <revision>
      <id>1197966</id>
      <parentid>1176332</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:35:00Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197966</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6436" sha1="680gawv8mlr9zah6umtr06andd0tr3l" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding           =Water buffalo bathing.jpg
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     = [[Wetterbuffel]]s sykje ferkuolling yn in [[poel]].
| namme               = kobisten
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2              = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme3              = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson4             = [[ûnderstamme]]:
| namme4              = [[wringedieren]] (''Vertebrata'')
| takson5             = [[klasse (taksonomy)|klasse]]:
| namme5              = [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
| takson6             = [[skift]]:
| namme6              = [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla'')
| takson7             = (sûnder rang):
| namme7              = [[baarch- en walfiskeftigen]] &lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;(''Artiofabula'')
| takson8             = (sûnder rang):
| namme8              = [[walfiskeftigen en wjerkôgers]] (''Cetruminantia'')
| takson9             = [[ûnderskift]]:
| namme9              = [[wjerkôgers]] (''Ruminantia'')
| takson11            = [[tuskenskift]]:
| namme11             = [[hoarndieren]] (''Pecora'')
| takson12            = [[boppefamylje]]:
| namme12             = [[holhoarnigen en muskusharten]]&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;(''Bovoidea'')
| takson13            = [[famylje (taksonomy)|famylje]]:
| namme13             = [[holhoarnigen]] (''Bovidae'')
| takson14            = [[ûnderfamylje]]:
| namme14             = '''kobisten''' (''Bovinae'')
| takson15            = 
| namme15             =
| takson16            = 
| namme16             =
| takson17            = 
| namme17             =
| takson18            = 
| namme18             =
| takson19            = 
| namme19             = 
| beskriuwer, jier    = [[John Edward Gray|Gray]], 1821
}}
De '''kobisten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Bovinae'', miskien better bekend ûnder [[Nederlânsk]]e beneaming ''runderen'') foarmje in ûnderfamylje fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[holhoarnigen]] (''Bovidae''), dêr't û.o. de domestisearre [[ko]] ta heart. Kobisten ûnderskiede harren troch spjalten hoeven en oer it algemien kromme [[hoarnen]] sûnder fertakkings by teminsten ien fan 'e geslachten.

Harren [[evolúsje|evolúsjonêre]] skiednis is yn ferhâlding ta oare [[taksonomy]]ske ûnderfamyljes frij obskuer, trochdat der gauris noch natuerlike krusingen mei besibbe soarten plakfûn hawwe nei't de oarspronklike evolúsje ta soarte al ôfrûne hie. Kobisten binne lânseigen yn [[Aazje]], [[Afrika]], [[Jeropa]] en [[Noard-Amearika]]. De grutste soarte is de Aziatyske [[gaur]], dy't in skofthichte fan 2,2 m hat. Domestisearre kobisten wurde almeast holden foar sawol it fleis as de molke, útsein yn grutte dielen fan [[Yndia]] en [[Nepal]], dêr't gjin kowefleis iten wurdt om't de [[hindoeïsme|hindoeïstyske]] [[godstsjinst]] kij as hillich beskôget.

== Underfamylje-opbou ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width: 450px;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| scope=&quot;row&quot; style=&quot;width: 50%; background-color: Honeydew;&quot; | {{Stambeam2}}
* ûnderfamylje '''kobisten''' (''Bovinae'')
** tûke [[antilopekobisten]] (''Tragelaphini'' of ''Strepsicerotini'')
*** skaai [[echte antilopekobisten]] (''Tragelaphus'')
**** [[berchnyala]] (''Tragelaphus buxtoni'')
**** [[bongo (antilope)|bongo]] (''Tragelaphus eurycerus'')
**** [[boskbok]] (''Tragelaphus scriptus'')
**** [[grutte koedoe]] (''Tragelaphus strepsiceros'')
**** [[ymbabala]] (''Tragelaphus sylvaticus'')
**** [[lytse koedoe]] (''Tragelaphus imberbis'')
**** [[nyala (antilope)|nyala]] (''Tragelaphus angasii'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[sitatûnga]] (''Tragelaphus spekeii'')
*** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[elandantilopen]] (''Taurotragus'')
**** [[elandantilope]] (''Taurotragus oryx'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[reuze-elandantilope]] (''Taurotragus derbianus'')
** tûke [[echte kobisten]] (''Bovini'')
*** skaai [[Afrikaanske buffels]] (''Syncerus'')
**** [[Kaapske buffel]] (''Syncerus caffer'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[reuzebuffel]] (''Syncerus antiquus'') †
*** skaai [[bizons]] (''Bison'')
**** [[Amerikaanske bizon]] (''Bison bison'')
**** [[Amerikaanske oerbizon]] (''Bison antiquus'') †
**** [[langhoarnbizon]] of reuzebizon (''Bison latifrons'') †
**** [[steppewisint]] (''Bison priscus'') †
**** [[westlike bizon]] (''Bison occidentalis'') †
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wisint]] of Jeropeeske bizon (''Bison bonasus'')
*** skaai [[Yndyske buffels]] (''Bubalus'')
**** [[anoä]] (''Bubalus depressicornis'')
**** [[berchanoä]] (''Bubalus quarlesi'')
**** [[Sebûaanske tamarû]] (''Bubalus cebuensis'') †
**** [[tamarû]] (''Bubalus mindorensis'')
**** [[wetterbuffel]] of karbou (''Bubalus bubalis'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wylde Aziatyske wetterbuffel]] (''Bubalus arnee'')
*** skaai [[kij (skaai)|kij]] (''Bos'')
**** [[Aldsûndaneesk kobist]] (''Bos palaesondaicus'') †
**** [[banteng]] (''Bos javanicus'')
**** [[Balineeske ko]] of domestisearre banteng (''Bos domesticus'')
**** [[gaur]] (''Bos gaurus'')
**** [[gajal]], gayal of domestisearre gaur (''Bos frontalis'')
**** [[jak (kobist)|jak]] (''Bos grunniens'')
**** [[ko]] (''Bos taurus'')
***** &lt;small&gt;[[ko|gewoane ko]] (''Bos taurus taurus'')&lt;/small&gt;
***** &lt;small&gt;[[sanga (ko)|sanga]] (''Bos taurus africanus'')&lt;/small&gt;
***** {{Stambeam2/ein tûke}}&lt;small&gt;[[seboe]] (''Bos taurus indicus'')&lt;/small&gt;
**** [[kûpry]] (''Bos sauveli'') †?
**** [[oerokse]] (''Bos primigenius'') †
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wylde jak]] (''Bos mutus'')
*** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[saola's]] (''Pseudoryx'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[saola]] (''Pseudoryx nghetinghensis'')
** {{Stambeam2/ein tûke}}tûke [[nylgauwen en fjouwerhoarnantilopen]] (''Boselaphini'')
*** skaai [[fjouwerhoarnantilopen]] (''Tetracerus'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[fjouwerhoarnantilope]] (''Tetracerus quadricornis'')
*** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[nylgauwen]] (''Boselaphus'')
**** {{Stambeam2/ein tûke}}[[nylgau]] (''Boselaphus tragocamelus'')
{{Stambeam2/ein}}
|-
|}

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Bovinae ''References'', op dizze side].
}}

[[Kategory:Holhoarnige]]</text>
      <sha1>680gawv8mlr9zah6umtr06andd0tr3l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Bizons</title>
    <ns>0</ns>
    <id>66657</id>
    <revision>
      <id>1197965</id>
      <parentid>1176338</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:33:40Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197965</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4362" sha1="2w9myvghup3ejpmeqk6x2foxlnrn8hx" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding           =Americanbison.jpg
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     = De [[Amerikaanske bizon]].
| namme               = bizons
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2              = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme3              = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson4             = [[ûnderstamme]]:
| namme4              = [[wringedieren]] (''Vertebrata'')
| takson5             = [[klasse (taksonomy)|klasse]]:
| namme5              = [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
| takson6             = [[skift]]:
| namme6              = [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla'')
| takson7             = (sûnder rang):
| namme7              = [[baarch- en walfiskeftigen]] &lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;(''Artiofabula'')
| takson8             = (sûnder rang):
| namme8              = [[walfiskeftigen en wjerkôgers]] (''Cetruminantia'')
| takson9             = [[ûnderskift]]:
| namme9              = [[wjerkôgers]] (''Ruminantia'')
| takson11            = [[tuskenskift]]:
| namme11             = [[hoarndieren]] (''Pecora'')
| takson12            = [[boppefamylje]]:
| namme12             = [[holhoarnigen en muskusharten]]&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;(''Bovoidea'')
| takson13            = [[famylje (taksonomy)|famylje]]:
| namme13             = [[holhoarnigen]] (''Bovidae'')
| takson14            = [[ûnderfamylje]]:
| namme14             = [[kobisten]] (''Bovinae'')
| takson15            = [[tûke (taksonomy)|tûke]]:
| namme15             = [[echte kobisten]] (''Bovini'')
| takson16            = [[skaai (taksonomy)|skaai]]:
| namme16             = '''bizons''' (Bison)
| takson17            = 
| namme17             =
| takson18            = 
| namme18             =
| takson19            = 
| namme19             =
| beskriuwer, jier    = Hamilton Smith, 1827
}}
De '''bizons''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Bison'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[holhoarnigen]] (''Bovidae'') en de ûnderfamylje fan 'e [[kobisten]] (''Bovinae''). De seis [[soarte]]n dy't it skaai telt, binne (of wiene) lânseigen yn [[Noard-Amearika]] en [[Jeraazje]].
[[File:Bison_bonasus_(Linnaeus_1758).jpg|220px|thumb|left|De [[wisint]] of Jeropeeske bizon.]]

Fjouwer fan dy soarten binne útstoarn: de [[Amerikaanske oerbizon]] (''Bison antiquus''), [[westlike bizon]] (''Bison occidentalis'') en [[langhoarnbizon]] of reuzebizon (''Bison latifrons'') út Noard-Amearika en [[steppewisint]] (''Bison priscus'') dy't yn 'e [[prehistoarje]] oer de [[steppe]]n fan [[West-Jeropa]] en westlike en sintraal [[Aazje]] doarme. Der binne twa noch libjende soarten: de [[Amerikaanske bizon]] (''Bison bison''), dy't om [[1900]] hinne op it rântsje fan it útstjerren balansearre mar sûnt wer by de wâl opklaud is, en de [[wisint]] of Jeropeeske bizon (''Bison bonasus''), dy't fan âlds yn Jeropa en de [[Kaukasus]] libbe, mar no inkeld noch yn [[Poalen]] yn it wyld foarkomt.

Hoewol't de bizons yn 'e regel yn harren eigen [[taksonomy]]sk skaai pleatst wurde, binne der guon yndielings wêrby't se op yn bulte smiten wurde yn it nau besibbe skaai fan 'e [[kij (skaai)|kij]] (''Bos'') mei [[ko|kij]], [[gaur]]s, [[kûpry]]s en [[jak (kobist)|jak]]s, dêr't se har op beheinde wize mei fuortplantsje kinne. 

==Soarten==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width: 400px;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| scope=&quot;row&quot; style=&quot;width: 50%; background-color: Honeydew;&quot; | {{Stambeam2}}
* skaai '''bizons''' (''Bison'')
** [[Amerikaanske bizon]] (''Bison bison'')
** [[Amerikaanske oerbizon]] (''Bison antiquus'') †
** [[langhoarnbizon]] of reuzebizon (''Bison latifrons'') †
** [[steppewisint]] (''Bison priscus'') †
** [[westlike bizon]] (''Bison occidentalis'') †
** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wisint]] of Jeropeeske bizon (''Bison bonasus'')
{{Stambeam2/ein}}
|-
|}

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Bison ''References'' en ''Further reading'', op dizze side].
----
{{commonscat|Bison}}
}}

[[Kategory:Bizon| ]]
[[Kategory:Sûchdiereskaai]]
[[Kategory:Holhoarnige]]</text>
      <sha1>2w9myvghup3ejpmeqk6x2foxlnrn8hx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Air Canada</title>
    <ns>0</ns>
    <id>84278</id>
    <revision>
      <id>1197949</id>
      <parentid>1173903</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T17:14:10Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>CommonsDelinker</username>
        <id>353</id>
      </contributor>
      <comment>Air_Canada_logo.svg ferfongen troch [[c:File:Air_Canada_2017.svg|Air_Canada_2017.svg]] (troch [[c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] om't: Latest logo).</comment>
      <origin>1197949</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2022" sha1="q2p4j4rosfkh4knh3o9ljyiaclqk3hf" xml:space="preserve">{{Ynfoboks loftfeartmaatskippij
| loftfeartmaatskippij        = Air Canada
| logo                        = Air Canada 2017.svg
| ôfbylding                   = Air Canada - Boeing 767-333(ER) - Tel Aviv Ben Gurion - C-GHLT-1237.jpg
| ôfbyldingstekst             = In [[Boeing 767|Boeing 767-333ER]] fan Air Canada (2011)
| ôfbyldingsbreedte           = 
| IATA                        = AC
| ICAO                        = ACA
| callsign                    = AIR CANADA
| oprjochte                   = 11 april 1937&lt;br&gt;&lt;small&gt;(as ''Trans-Canada Air Lines'')&lt;/small&gt;
| opheft                      = 
| haadkertier                 = [[Montreal]], [[Kanada]]
| hubs                        = [[Lofthaven Kelgery]]&lt;br&gt;[[Lofthaven Montreal Pierre Elliott Trudeau|Lofthaven Montreal]]&lt;br&gt;[[Lofthaven Toronto Pearson|Lofthaven Toronto]]&lt;br&gt;[[Lofthaven Vancouver]]
| bestimmings                 = 182 &lt;small&gt;(ynkl. dochterbedriuwen)&lt;/small&gt;
| floatgrutte                 = 172 &lt;small&gt;(ekskl. dochterbedriuwen)&lt;/small&gt;
| frequentflyerprogram        = [[Aeroplan]]
| alliânsjes                  = [[Star Alliance]]
| memmebedriuw                = 
| kaaifigueren                = Calin Rovinescu &lt;small&gt;(direkteur)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;David I. Richardson &lt;small&gt;(foarsitter)&lt;/small&gt;
| omset                       = €9,21 miljard &lt;small&gt;(2014)&lt;/small&gt;
| winst                       = €72,8 miljoen &lt;small&gt;(2014)&lt;/small&gt;
| wurknimmers                 = 26.826 &lt;small&gt;(2013)&lt;/small&gt;
| webside                     = [http://www.aircanada.com/nl/en/home.html www.aircanada.com]
}}
'''Air Canada''' is de nasjonale en grutste [[loftfeartmaatskippij]] fan [[Kanada]]. It bedriuw, dat 1937 oprjochte waard, ferfiert passazjiers en fracht nei 182 bestimmings oer de hiele wrâld. Air Canada makket diel út fan 'e [[loftfeartalliânsje]] [[Star Alliance]] en hat trije dochterûndernimmings: [[Air Canada Express]], [[Air Canada Rouge]] en [[Air Canada Cargo]].

[[Kategory:Kanadeeske loftfeartmaatskippij]]
[[Kategory:Bedriuw oprjochte yn 1937]]</text>
      <sha1>q2p4j4rosfkh4knh3o9ljyiaclqk3hf</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Echte kobisten</title>
    <ns>0</ns>
    <id>119492</id>
    <revision>
      <id>1197968</id>
      <parentid>1176335</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:37:48Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197968</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5269" sha1="icjfz72eq26azcrl6olayzxuqfsyu87" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding           =Serengeti Bueffel1.jpg
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     = In [[Kaapske buffel]] (''Synceris caffer'').
| namme               = echte kobisten
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2              = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme3              = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson4             = [[ûnderstamme]]:
| namme4              = [[wringedieren]] (''Vertebrata'')
| takson5             = [[klasse (taksonomy)|klasse]]:
| namme5              = [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
| takson6             = [[skift]]:
| namme6              = [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla'')
| takson7             = (sûnder rang):
| namme7              = [[baarch- en walfiskeftigen]] &lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;(''Artiofabula'')
| takson8             = (sûnder rang):
| namme8              = [[walfiskeftigen en wjerkôgers]] (''Cetruminantia'')
| takson9             = [[ûnderskift]]:
| namme9              = [[wjerkôgers]] (''Ruminantia'')
| takson11            = [[tuskenskift]]:
| namme11             = [[hoarndieren]] (''Pecora'')
| takson12            = [[boppefamylje]]:
| namme12             = [[holhoarnigen en muskusharten]]&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;(''Bovoidea'')
| takson13            = [[famylje (taksonomy)|famylje]]:
| namme13             = [[holhoarnigen]] (''Bovidae'')
| takson14            = [[ûnderfamylje]]:
| namme14             = [[kobisten]] (''Bovinae'')
| takson15            = [[tûke (taksonomy)|tûke]]:
| namme15             = '''echte kobisten''' (''Bovini'')
| takson16            = 
| namme16             =
| takson17            = 
| namme17             =
| takson18            = 
| namme18             =
| takson19            = 
| namme19             = 
| beskriuwer, jier    = [[John Edward Gray|Gray]], 1821
}}
De '''echte kobisten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Bovini'') foarmje in [[tûke (taksonomy)|tûke]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[evenhoevigen]] (''Artiodactyla''), it [[ûnderskift]] fan 'e [[wjerkôgers]] (''Ruminantia''), it [[tuskenskift]] fan 'e [[hoarndieren]] (''Pecora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[holhoarnigen]] (''Bovidae'') en de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[kobisten]] (''Bovinae''). Ta dizze [[taksonomy]]ske groep hearre û.m. de domestisearre [[ko]] (''Bos taurus''), de [[bizons]] (''Bison'') en de [[Kaapske buffel]] (''Synceris caffer''). 

De groepen dy't it naust besibbe binne oan 'e echte kobisten, binne de tûken fan 'e [[nylgauwen en fjouwerhoarnantilopen]] (''Boselaphini'') en fan 'e [[antilope-eftigen]] (''Strepsicerotini'', foarh. ''Tragelaphini''). De mienskiplike [[foarâlder]] fan alle echte kobisten libbe nei alle gedachten 5 oant 8 miljoen jier lyn. De earste [[skaai (taksonomy)|skaaien]] dy't har fan 'e echte kobisten ôfspjalten, wiene de [[Yndyske buffels]] (''Bubalus'') en de [[Afrikaanske buffels]] (''Syncerus''), folge troch de [[kij (skaai)|kij]] (''Bos'').

== Tûke-opbou ==
{| class=&quot;wikitable&quot; style=&quot;width: 450px;&quot;
|- style=&quot;vertical-align: top;&quot;
| scope=&quot;row&quot; style=&quot;width: 50%; background-color: Honeydew;&quot; | {{Stambeam2}}
* tûke '''echte kobisten''' (''Bovini'')
** skaai [[Afrikaanske buffels]] (''Syncerus'')
*** [[Kaapske buffel]] (''Syncerus caffer'')
*** {{Stambeam2/ein tûke}}[[reuzebuffel]] (''Syncerus antiquus'') †
** skaai [[bizons]] (''Bison'')
*** [[Amerikaanske bizon]] (''Bison bison'')
*** [[Amerikaansk oerbizon]] (''Bison antiquus'') †
*** [[langhoarnbizon]] of reuzebizon (''Bison latifrons'') †
*** [[steppewisint]] (''Bison priscus'') †
*** [[westlike bizon]] (''Bison occidentalis'') †
*** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wisint]] of Jeropeeske bizon (''Bison bonasus'')
** skaai [[Yndyske buffels]] (''Bubalus'')
*** [[anoä]] (''Bubalus depressicornis'')
*** [[berchanoä]] (''Bubalus quarlesi'')
*** [[Sebûaanske tamarû]] (''Bubalus cebuensis'') †
*** [[tamarû]] (''Bubalus mindorensis'')
*** [[wetterbuffel]] of karbou (''Bubalus bubalis'')
*** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wylde Aziatyske wetterbuffel]] (''Bubalus arnee'')
** skaai [[kij (skaai)|kij]] (''Bos'')
*** [[Aldsûndaneesk kobist]] (''Bos palaesondaicus'') †
*** [[banteng]] (''Bos javanicus'')
*** [[Balineeske ko]] of domestisearre banteng (''Bos domesticus'')
*** [[gaur]] (''Bos gaurus'')
*** [[gajal]], gayal of domestisearre gaur (''Bos frontalis'')
*** [[jak (kobist)|jak]] (''Bos grunniens'')
*** [[ko]] (''Bos taurus'')
**** &lt;small&gt;[[ko|gewoane ko]] (''Bos taurus taurus'')&lt;/small&gt;
**** &lt;small&gt;[[sanga (ko)|sanga]] (''Bos taurus africanus'')&lt;/small&gt;
**** {{Stambeam2/ein tûke}}&lt;small&gt;[[seboe]] (''Bos taurus indicus'')&lt;/small&gt;
*** [[kûpry]] (''Bos sauveli'') †?
*** [[oerokse]] (''Bos primigenius'') †
*** {{Stambeam2/ein tûke}}[[wylde jak]] (''Bos mutus'')
** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[saola's]] (''Pseudoryx'')
*** {{Stambeam2/ein tûke}}[[saola]] (''Pseudoryx nghetinghensis'')
{{Stambeam2/ein}}
|-
|}

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Bovini ''References'', op dizze side].
}}

[[Kategory:Holhoarnige]]</text>
      <sha1>icjfz72eq26azcrl6olayzxuqfsyu87</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Do-eftigen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>147584</id>
    <revision>
      <id>1197981</id>
      <parentid>1197782</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T07:58:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>/* Skiftopbou */ oanpassing namme.</comment>
      <origin>1197981</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5031" sha1="quravkjl424rvhi6ge741yumlk6kpps" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding           = Rock Pigeon Columba livia.jpg
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     =[[Rotsdo]] (‘’Columba livia’')
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2              = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme3              = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson5             = [[klasse (taksonomy)|klasse]]:
| namme5              = [[fûgels]] (''Aves'')
| takson8             = [[boppeskift]]:
| namme8              = [[nije fûgels]] (''Neoaves'')
| takson9             = [[skift]]:
| namme9              = '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')&lt;br&gt;&lt;small&gt;[[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1790&lt;/small&gt;
| takson11            = [[famylje]]:
| namme11             = '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae'')&lt;br&gt;&lt;small&gt;[[William Elford Leach|Leach]], 1819
| beskriuwer, jier    = 
}}
De '''do-eftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columbiformes'') binne it [[skift (taksonomy)|skift]] fan [[fûgels]]. It skift hat mar ien grutte famylje, de [[dofûgels]] of dowen (''Columbidae''). It skift en de famylje telle sa'n 350 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer sa'n 50 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Foarhinne waarden de útstoarne [[dodo]] en besibbe soarten as in aparte famylje ''Raphidae'' binnen de do-eftigen besjoen, mar no falle hja ek ûnder de dowefamylje.

==Skiftopbou==
* ''Skift'': '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')
** ''Famylje'': '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae''), 50 skaaien, 350 soarten
*** ''Skaai'': [[Afrikaanske boskdowen]] (''Turtur''), 5 soarten
*** ''Skaai'': [[Amerikaanske fjilddowen]] (''Patagioenas''), 16 soarten
*** ''Skaai'': [[Amerikaanske grûndowen]] (''Geotrygon''), 9 soarten
*** ''Skaai'': [[Australyske brûnswjukdowen]] (Henicophaps), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[Andesgrûndowen]] (''Metriopelia''), 4 soarten
*** ''Skaai'': [[Australyske grûndowen]] (''Petrophassa''), 2 soarten 
*** ''Skaai'': [[berchdowen]] (''Gymnophaps''), 4 soarten
*** ''Skaai'': [[blauwe grûndowen]] (''Claravis''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[blaukopkwarteldowen]] (''Starnoenas''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[blauwe dowen]] (''Alectroenas''), 4 soarten, wêrfan 1 útstoarn 
*** ''Skaai'': [[brune dowen]] (''Phapitreron''), 4 soarten
*** ''Skaai'': [[brûnswjukdowen]] (''Phaps''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[dolkstekdowen]] (''Gallicolumba''), 7 soarten 
*** ''Skaai'': [[fazantdowen]] (''Otidiphaps''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[fjilddowen fan de Âlde Wrâld]] (''Columba''), 35 soarten
*** ''Skaai'': [[fruchtdowen]] (''Ptilinopus''), 56 soarten
*** ''Skaai'': [[grize grûndowen]] (''Trugon''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[halsbândowen]] of [[toarteldowen]] (''Streptopelia''), 15 soarten 
*** ''Skaai'': [[Yndopasifyske grûndowen]] (''Pampusana''), 15 soarten, wêrfan 3 útstoarn
*** ''Skaai'': [[Karibyske grûndowen]] (''Leptotila''), 11 soarten
*** ''Skaai'': [[koekoeksdowen]] (''Macropygia''), 13 soarten
*** ''Skaai'': [[kroandowen]] (''Goura''), 4 soarten, Austraalje
*** ''Skaai'': [[kwarteldowen]] (''Geophaps''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[langsturtdowen]] (''Reinwardtoena''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[langsturtgrûndowen]] (''Uropelia''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[maskerdowen]] (''Oena''), 1 soarte, Afrika, SW-Aazje
*** ''Skaai'': [[moannedowen]] (''Caloenas''), 1 libbene soarte
*** ''Skaai'': [[muskaatdowen]] (''Ducula''). 42 soarten
*** ''Skaai'': [[Nijseelânske dowen]] (''Gymnophaps''), 2 soarten
*** ''Skaai'': [[Nij-Kaledoanyske fruchtdowen]] (Drepanoptila), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[pappegaaidowen]] (''Treron''), 30 soarten, Afrika, Aazje
*** ''Skaai'': [[poarpergrûndowen]] (''Paraclaravis''), 2 soarten
*** ''Skaai'': [[readsturtdowen]] (''Nesoenas''), 3 soarten	 
*** ''Skaai'': [[sebradowen]] (''Geopelia''), 5 soarten, Austraalje
*** ''Skaai'': [[Selebesdowen]] (''Cryptophaps)'', 1 soarte
*** ''Skaai'': [[spitstúfdowen]] (''Ocyphaps''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[Midden-Amearikaanske kwarteldowen]] (''Zentrygon''), 8 soarten 
*** ''Skaai'': [[smaragddowen]] (''Chalcophaps''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[spikkeldowen]] (''[[Spilopelia]]''), 2 soarten, Afrika, Aazje:
*** ''Skaai'': [[swarte brûnswjukdowen]] (''Henicophaps''), 2 soarten
*** ''Skaai'': [[toskdowen]] (''Didunculus''), 2 soarten, wêrfan 1 útstoarn 
*** ''Skaai'': [[Sûndaneeske dowen]] (''Touracoena''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[treurdowen]] (''Zenaida''), 7 soarten, Amearika
*** ''Skaai'': [[prûkdowen]] (''Lopholaimus''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[Veraguaskwarteldowen]] (''Leptotrygon''), 1 soarte 
*** ''Skaai'': [[wongadowen]] (''Leucosarcia''), 1 soarte

=== Utstoarn ===
* ''Skaai'': † [[trekdo]]wen (''Ectopistes''), 1 soarte
* ''Skaai'': † [[Salomonskroandowen]] (''Microgoura'') 1 soarte
* ''Skaai'': † [[Rodriguessolitêr]]en (''Pezophaps''), 1 soarte
* ''Skaai'': † [[dodo (fûgel)|dodo's]] (''Raphus''), 1 soarte

[[Kategory:Do-eftige| ]]
[[Kategory:Fûgelskift]]</text>
      <sha1>quravkjl424rvhi6ge741yumlk6kpps</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197985</id>
      <parentid>1197981</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T08:06:05Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Ferkearde Lat. skaainamme by de Nijseelânske dowen.</comment>
      <origin>1197985</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5030" sha1="oyfoov23pbh13pgm6e0wumlf8kqta1l" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding           = Rock Pigeon Columba livia.jpg
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     =[[Rotsdo]] (‘’Columba livia’')
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2              = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme3              = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson5             = [[klasse (taksonomy)|klasse]]:
| namme5              = [[fûgels]] (''Aves'')
| takson8             = [[boppeskift]]:
| namme8              = [[nije fûgels]] (''Neoaves'')
| takson9             = [[skift]]:
| namme9              = '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')&lt;br&gt;&lt;small&gt;[[John Latham (ornitolooch)|Latham]], 1790&lt;/small&gt;
| takson11            = [[famylje]]:
| namme11             = '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae'')&lt;br&gt;&lt;small&gt;[[William Elford Leach|Leach]], 1819
| beskriuwer, jier    = 
}}
De '''do-eftigen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Columbiformes'') binne it [[skift (taksonomy)|skift]] fan [[fûgels]]. It skift hat mar ien grutte famylje, de [[dofûgels]] of dowen (''Columbidae''). It skift en de famylje telle sa'n 350 [[soarte (taksonomy)|soarte]]n ferdield oer sa'n 50 [[skaai (taksonomy)|skaai]]en. Foarhinne waarden de útstoarne [[dodo]] en besibbe soarten as in aparte famylje ''Raphidae'' binnen de do-eftigen besjoen, mar no falle hja ek ûnder de dowefamylje.

==Skiftopbou==
* ''Skift'': '''do-eftigen''' (''Columbiformes'')
** ''Famylje'': '''dofûgels''' of '''dowen''' (''Columbidae''), 50 skaaien, 350 soarten
*** ''Skaai'': [[Afrikaanske boskdowen]] (''Turtur''), 5 soarten
*** ''Skaai'': [[Amerikaanske fjilddowen]] (''Patagioenas''), 16 soarten
*** ''Skaai'': [[Amerikaanske grûndowen]] (''Geotrygon''), 9 soarten
*** ''Skaai'': [[Australyske brûnswjukdowen]] (Henicophaps), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[Andesgrûndowen]] (''Metriopelia''), 4 soarten
*** ''Skaai'': [[Australyske grûndowen]] (''Petrophassa''), 2 soarten 
*** ''Skaai'': [[berchdowen]] (''Gymnophaps''), 4 soarten
*** ''Skaai'': [[blauwe grûndowen]] (''Claravis''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[blaukopkwarteldowen]] (''Starnoenas''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[blauwe dowen]] (''Alectroenas''), 4 soarten, wêrfan 1 útstoarn 
*** ''Skaai'': [[brune dowen]] (''Phapitreron''), 4 soarten
*** ''Skaai'': [[brûnswjukdowen]] (''Phaps''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[dolkstekdowen]] (''Gallicolumba''), 7 soarten 
*** ''Skaai'': [[fazantdowen]] (''Otidiphaps''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[fjilddowen fan de Âlde Wrâld]] (''Columba''), 35 soarten
*** ''Skaai'': [[fruchtdowen]] (''Ptilinopus''), 56 soarten
*** ''Skaai'': [[grize grûndowen]] (''Trugon''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[halsbândowen]] of [[toarteldowen]] (''Streptopelia''), 15 soarten 
*** ''Skaai'': [[Yndopasifyske grûndowen]] (''Pampusana''), 15 soarten, wêrfan 3 útstoarn
*** ''Skaai'': [[Karibyske grûndowen]] (''Leptotila''), 11 soarten
*** ''Skaai'': [[koekoeksdowen]] (''Macropygia''), 13 soarten
*** ''Skaai'': [[kroandowen]] (''Goura''), 4 soarten, Austraalje
*** ''Skaai'': [[kwarteldowen]] (''Geophaps''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[langsturtdowen]] (''Reinwardtoena''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[langsturtgrûndowen]] (''Uropelia''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[maskerdowen]] (''Oena''), 1 soarte, Afrika, SW-Aazje
*** ''Skaai'': [[moannedowen]] (''Caloenas''), 1 libbene soarte
*** ''Skaai'': [[muskaatdowen]] (''Ducula''). 42 soarten
*** ''Skaai'': [[Nijseelânske dowen]] (''Hemiphaga''), 2 soarten
*** ''Skaai'': [[Nij-Kaledoanyske fruchtdowen]] (Drepanoptila), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[pappegaaidowen]] (''Treron''), 30 soarten, Afrika, Aazje
*** ''Skaai'': [[poarpergrûndowen]] (''Paraclaravis''), 2 soarten
*** ''Skaai'': [[readsturtdowen]] (''Nesoenas''), 3 soarten	 
*** ''Skaai'': [[sebradowen]] (''Geopelia''), 5 soarten, Austraalje
*** ''Skaai'': [[Selebesdowen]] (''Cryptophaps)'', 1 soarte
*** ''Skaai'': [[spitstúfdowen]] (''Ocyphaps''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[Midden-Amearikaanske kwarteldowen]] (''Zentrygon''), 8 soarten 
*** ''Skaai'': [[smaragddowen]] (''Chalcophaps''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[spikkeldowen]] (''[[Spilopelia]]''), 2 soarten, Afrika, Aazje:
*** ''Skaai'': [[swarte brûnswjukdowen]] (''Henicophaps''), 2 soarten
*** ''Skaai'': [[toskdowen]] (''Didunculus''), 2 soarten, wêrfan 1 útstoarn 
*** ''Skaai'': [[Sûndaneeske dowen]] (''Touracoena''), 3 soarten
*** ''Skaai'': [[treurdowen]] (''Zenaida''), 7 soarten, Amearika
*** ''Skaai'': [[prûkdowen]] (''Lopholaimus''), 1 soarte
*** ''Skaai'': [[Veraguaskwarteldowen]] (''Leptotrygon''), 1 soarte 
*** ''Skaai'': [[wongadowen]] (''Leucosarcia''), 1 soarte

=== Utstoarn ===
* ''Skaai'': † [[trekdo]]wen (''Ectopistes''), 1 soarte
* ''Skaai'': † [[Salomonskroandowen]] (''Microgoura'') 1 soarte
* ''Skaai'': † [[Rodriguessolitêr]]en (''Pezophaps''), 1 soarte
* ''Skaai'': † [[dodo (fûgel)|dodo's]] (''Raphus''), 1 soarte

[[Kategory:Do-eftige| ]]
[[Kategory:Fûgelskift]]</text>
      <sha1>oyfoov23pbh13pgm6e0wumlf8kqta1l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nederland (Oerisel)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>171194</id>
    <revision>
      <id>1197976</id>
      <parentid>1154935</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T07:34:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <comment>oare betsjuttings</comment>
      <origin>1197976</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4126" sha1="sronynqbe9y08nxqcj5c538ie7sl08p" xml:space="preserve">{{Oar|It buorskip yn [[Stienwikerlân]]|Nederlân (betsjuttings)}}
{{Universele ynfoboks stêd
| namme                       = 
| ôfbylding                   = Nederland in de Weerribben.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 260
| ôfbyldingstekst             = Sicht op Nederland
| wapen                       = 
| ynwennertal                 = {{Statistyk wenplak Oerisel ynwenners|Nederland (Oerisel)}} &lt;small&gt;({{Statistyk wenplak Oerisel ynwenners|TXT=Year}})&lt;/small&gt;&lt;ref&gt;https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/31/kerncijfers-wijken-en-buurten-2021&lt;/ref&gt;
| oerflak                     = 
| befolkingstichtens          =
| stêdekloft                  = 
| hichte                      = 
| lân                         = {{NEDf}}
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= {{NL-OVf}}
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Steenwijkerland vlag.svg|20px|border]] [[Stienwikerlân]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| bestjoerlike ienheid 4      = 
| namme bestjoerlike ienheid 4= 
| boargemaster                = 
| stedsyndieling              = 
| stifting                    = 
| ferkearsieren               =
| postkoade                   = 8362
| tiidsône                    = 
| simmertiid                  = 
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_45_21_N_5_57_46_E_type:city_zoom:15_region:NL|52° 45' NB, 5° 58' EL}}
| webside                     = 
| ôfbylding2                  = 
| ôfbyldingstekst2            = 
| ôfbylding3                  = 
| ôfbyldingstekst3            = 
| mapname                     = Oerisel
| mapwidth                    = 260 
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 45
| lat_sec                     = 21
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 5
| lon_min                     = 57
| lon_sec                     = 46
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
| ôfbylding99                 = 
| ôfbyldingstekst99           = 
| ôfbyldingsbreedte99         = 
}}
'''Nederland''' is in [[Utbuorren|buorskip]] yn de gemeente [[Stienwikerlân]] yn de [[Kop fan Oerisel]] yn de provinsje [[Oerisel]], [[Nederlân]]. It hat in befolking fan sa'n {{Statistyk wenplak Oerisel ynwenners|Nederland (Oerisel)}} ynwenners ({{Statistyk wenplak Oerisel ynwenners|TXT=Year}}). 

It plakje waard foar it earst neamd tusken 1830 en 1855 as '''t Nederland'', en betsjut &quot;leechlân&quot;. Nederland hat in statistyske yngong, en in eigen postkoade. Oarspronklik wie it plakje allinnich mei de boat te berikken. Yn 1840 wennen dêr 182 minsken en wie it in [[Turf (brânstof)|feanôfgravingsdoarp]] . 

== Omkriten ==
De buorskip leit yn it [[Nasjonaal Park Weerribben-Wieden]], net fier fan it stedsje [[Bloksyl]], tichtby de N333 tusken Stienwyk en [[Marknesse]]. In pear oare plakken yn de buert binne Baarlo, Kalenberg, Muggenbeet, Scheerwolde en Wetering.

It plakje leit oan kuier-, fyts- en kanorûtes en is as der natueriis leit ek by reedriders populêr. Sawol it [[Suderseepaad]] as it Oeriselsk Havezatepaad komt bygelyks troch Nederland.

Der rint ien wei troch Nederland, dy't yn it gehucht fan namme feroaret: Veldhuisweg wurdt Rietweg. Fierder is der in splitsing fan twa wetterwegen: de Heer van Diezenvaart (rjochting Kalenberg) en de Roomsloot (rjochting Bloksyl ).

== Yn de media ==
* It Nederlânske bierbedriuw Bavaria hat Nederland yn in reklamespotsje brûkt. Yn de kommersje jouwe twa manlju bier fuort yn it buorskip. It einiget mei (yn oersetting): ''Beieren, yn hiel Nederland populêr.''
* Fanwegen de komyske wearde fan it toponym wurde [[Ferkearsboerd|ferkearsbuorden]] mei de namme 'Nederland' gauris stellen. 
* [[PostNL|TPG Post]] brocht yn 2005 postsegels út mei de buorskip as ûnderwerp.

[[Ofbyld:Nederland Steenwijkerland Overijssel.jpg|thumb|left|150px|Nederland]]

{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Reflist}}
}}

{{Koördinaten|52_45_21_N_5_57_46_E_type:city_zoom:15_region:NL|52° 45' NB, 5° 58' EL}}

{{Stienwikerlân}}
[[Kategory:Plak yn Stienwikerlân]]</text>
      <sha1>sronynqbe9y08nxqcj5c538ie7sl08p</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hoaleliuw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179846</id>
    <revision>
      <id>1197972</id>
      <parentid>1191409</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:44:54Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197972</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="23355" sha1="075lld5myp9v51pxcksb18na7egx9dk" xml:space="preserve">{{Bistesoarte
|Namme=hoaleliuw
|Ofbyld= [[File:W._Gornig_-_P._spelaea_spelaea.png|250px]] &lt;br&gt;&lt;small&gt;Artistike rekonstruksje.&lt;/small&gt;
|lûd=
|Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')
|Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
|Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
|Skift= [[rôfdieren]] (''Carnivora'') 
|Famylje= [[kateftigen]] (''Felidae'') 
|Skaai= [[panters]] (''Panthera'') 
|Wittenskiplike namme= Panthera spelaea 
|Beskriuwer, jier= [[Georg August Goldfuß|Goldfuß]], 1810 
|IUCN-status= '''útstoarn''' &lt;small&gt;(11.000 f.Kr.)&lt;/small&gt;
----
|lânkaart=[[File:Histoaryske fersprieding fan de hoaleliuw (Panthera spelaea).png|center|250px]]
}}
De '''hoaleliuw''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Panthera spelaea''), inkeld ek wol de '''steppeliuw''' neamd, is in [[útstjerren (biology)|útstoarn]] [[sûchdieren|sûchdier]] út it [[skift]] fan 'e [[rôfdieren]] (''Carnivora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[kateftigen]] (''Felidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[panters (skaai)|panters]] of loaihoarsen (''Panthera''). Dit bist libbe fan likernôch 600.000 oant 13.000 jier lyn en wie lânseigen yn in grut diel fan [[Jeraazje]] en it noardwesten fan [[Noard-Amearika]]. Undersyk nei it [[DNA]] fan 'e hoaleliuw hat útwiisd dat it beslist in selsstannige [[soarte]] wie, dy't los stie fan (mar wol nau besibbe wie oan) de moderne [[liuw]] (''Panthera leo''). Aldere [[fossilen]] fan 'e hoaleliuw litte sjen dat it ien fan 'e grutste kateftigen wie dy't ea libbe hat. It wie in wichtich lid fan 'e (letter hast hielendal útstoarne) [[Pleistoseen|Pleistosene]] [[megafauna]] en ien fan 'e gefaarlikste [[predaasje|rôfdieren]] fan syn tiid. De [[minsken]] dy't doe libben, sawol de [[Neändertaler]]s as [[Cro-Magnonminske|ier moderne minsken]] hiene ynteraksje mei de hoaleliuw, wat bewiisd wurdt troch de weromfûne bewurke [[pels|pelzen]] fan it bist, dy't se as [[klean]] brûkten, en troch ôfbyldings fan hoaleliuwen yn [[grotskildering]]s en oare [[keunst]]foarmen.

==Taksonomy==
De hoaleliuw waard yn [[1810]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun, doe noch ûnder de [[wittenskiplike namme]] ''Felis spelaea'', troch de [[paleöntolooch]] [[Georg August Goldfuß]]. Dyselde basearre him op in [[fossile]] [[plasse]] dy't yn in [[grot]] yn súdlik [[Dútslân]] fûn wie en mooglik datearre út 'e [[Würm-glasiaal]] (115.000–11.700 jier lyn yn 'e [[Alpen]]). Yn lettere jierren beskôgen ferskate wittenskippers de hoaleliuw as in [[ûndersoarte]] fan 'e [[liuw]] (''Panthera leo''), en sadwaande droech it bist lange tiid de wittenskiplike namme ''Panthera leo spelaea''. J.Th.&amp;nbsp;Groiß skreau yn [[1996]] dat de hoaleliuw op basis fan 'e foarm fan syn plasse nauwer besibbe wêze moast oan 'e [[tiger]] (''Panthera tigris'') en dêrom ''Panthera tigris spelaea'' hjitte moast, mar dy teory krige gjin neifolging.
[[File:Panthera_leo_spelaea_in_Vienna.jpg|left|thumb|250px|It [[skelet]] fan in hoaleliuw yn it [[Natoerhistoarysk Museum (Wenen)|Natoerhistoarysk Museum]] te [[Wenen]].]]

Ut [[morfology]]ske ûndersiken dy't yn 'e [[1990-er jierren|1990-er]] en [[2000-er jierren]] dien waarden, kaam nei foarren dat de hoaleliuw dúdlik fan oare [[kateftigen]] ôfwiek wat de [[anatomy]] fan syn plasse en [[gebit]] oanbelange. Der waard doe oppenearre dat soks de status fan in selsstannige [[soarte]] foar dit bist rjochtfeardigje soe. [[DNA|DNA-ûndersiken]] brochten tusken [[2008]] en [[2016]] oan it ljocht dat de hoaleliuw yndie in selsstannige soarte wie, dy't dan wol nau besibbe wie oan 'e (gewoane) liuw, mar gjin ûndersoarte fan dat bist wie. 

==Fersprieding==
De [[ferspriedingsgebiet|fersprieding]] fan 'e hoaleliuw besloech it grutste part fan it [[Jeropa|Jeropeeske]] [[kontinint]]. Op 'e [[Britske Eilannen]] lei de noardgrins fan it areaal by in nei it suden ta ynbûgde line fan súdlik [[Wales]] oant it [[Ingelske greefskip|greefskip]] [[Lincolnshire]] yn eastlik [[Ingelân]]. Fierders ûntbriek de hoaleliuw yn Jeropa allinnich yn [[Iislân]], op it [[Skandinavysk Skiereilân]] en op 'e eilannen yn 'e [[Eastsee]] en de [[Middellânske See]]. It bist liket fral in soad foarkommen te hawwen op it [[Ibearysk Skiereilân]], yn it suden fan [[Grut-Brittanje (eilân)|Ingelân en Wales]], yn [[Midden-Jeropa]], op 'e [[Balkan]], op 'e [[Pontysk-Kaspyske Steppe]] en yn 'e [[Oeral]].

Yn [[Aazje]] kaam de hoaleliuw foar oant en mei de kust fan 'e [[Beringsee]] op it [[Tsjûkotkaskiereilân]] en it [[Kamtsjatkaskiereilân]]. De noardgrins fan it ferspriedingsgebiet lei yn it hege noarden fan [[Sibearje]], wylst yn it suden [[Transkaukaazje]], [[Sintraal-Aazje]], it noarden fan [[Sinkiang-Oeigoerje]], it meastepart fan [[Mongoalje]] en it noardwesten fan [[Mantsjoerije]] der noch ta hearden. Der besteane oanwizings dat de hoaleliuw ek foarkaam op it [[Koreaanske Skiereilân]], mar dat is net wis. 
[[File:Panthera_leo_spelaea_MHNT.PAL.2009.0.1_Montmaurin_Pl%C3%A9istoc%C3%A8ne.jpg|right|thumb|250px|De [[plasse]] fan in hoaleliuw, te sjen yn it [[Museum fan Toulouse]] yn [[Frankryk]].]]

Oare kant de [[Beringstrjitte]], yn [[Noard-Amearika]], kaam de hoaleliuw foar op it hiele fêstelân fan wat no de [[Feriene Steaten|Amerikaanske]] [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Alaska]] is, útsein de súdlike helte fan [[Súdeast-Alaska]]. Teffens libbe er yn dielen fan wat no de [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske territoaria|gebietsdielen]] [[Yukon]] en de [[Noardwestlike Territoaria]] binne. De uterste eastgrins fan it ferspriedingsgebiet omfieme de [[Grutte Bearemar]] en berikte hast de [[Grutte Slavemar]].

==Evolúsje==
Op liuwen lykjende [[panters (skaai)|panterynske]] [[kateftigen]] ûntjoegen har [[evolúsjeteory|evolúsjonêr]] foar it earst tusken 1,7 en 1,2&amp;nbsp;miljoen jier lyn yn 'e [[Olduvaikleau]] yn wat no [[Tanzania]] is. Dy bisten wreiden har dêrwei út oer hiele [[Afrika]] en ûntwikkelen har ûnderwilens geandewei fierder. Om 'e ein fan it [[Pleistoseen|Ier Pleistoseen]] en it begjin fan it [[Pleistoseen|Mid-Pleistoseen]] hinne ferspraten se har fia it [[Midden-Easten]] ek oer [[Jeropa]] en westlik [[Sibearje]]. De âldste [[fossilen]] út dy tiid (±700.000 jier lyn) binne fan 'e [[âldere hoaleliuw]] (''Panthera fossilis'' of ''Panthera spelaea fossilis''). Dat bist kin as in aparte [[soarte]] sjoen wurde, mar ek as in [[ûndersoarte]] fan 'e hoaleliuw. As de âldere hoaleliuw der los fan sjoen wurdt, ûntwikkele de hoaleliuw him omtrint 600.000 jier lyn as in selsstannige soarte. Undersyk yn [[2020]] nei it [[mitogondriaal DNA]] fan 'e bisten wiisde út dat hoaleliuwen en (gewoane) liuwen har oant 500.000 jier lyn noch mei-inoar [[fuortplanting|fuortplanten]], mar nei 470.000 jier lyn net mear.
[[File:18_PanneauDesLions(PartieDroite)BisonsPoursuivisParDesLions.jpg|left|thumb|250px|Hoaleliuwen en [[wisint]]en ôfbylde yn in [[grotskildering]] yn 'e [[Grot fan Chauvet]] yn [[Frankryk]].]]

==Undersoarten==
Der wurde oer it algemien twa [[ûndersoarte]]n fan 'e hoaleliuw erkend. De gewoane hoaleliuw (''Panthera spelaea spelaea'') libbe yn [[Jeropa]] en westlik en sintraal [[Noard-Aazje]], wylst de Beringhoaleliuw (''Panthera spelaea vereshchagini'') yn it [[Beringlân]] oan wjerskanten fan 'e [[Beringstrjitte]] yn it noardeasten fan Aazje en it noardwesten fan [[Noard-Amearika]] foarkaam. De ierste fossilen fan 'e hoaleliuw, dy't fan 700.000 jier lyn datearje, wurde gauris as in aparte soarte beskôge, de [[âldere hoaleliuw]] (''Panthera fossilis''), mar soms wurdt dat bist as in trêde ûndersoarte fan 'e hoaleliuw oantsjut, mei de [[wittenskiplike namme]] ''Panthera spelaea fossilis''. [[Spesimen|Spesimina]] mei skaaimerken dy't de midden hâlde tusken de âldere hoaleliuw en de (echte) hoaleliuw, wurde oantsjut as de tuskenbeiden hoaleliuw (''Panthera spelaea intermedia'').  

De [[Amerikaanske liuw]] (''Panthera atrox''), dy't oan 'e ein fan it [[Pleistoseen]] libbe yn wat no de [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] binne, stamme grif fan 'e hoaleliuw ôf, mar wie beslist in selsstannige soarte. It wie in sustersoarte fan 'e hoaleliuw sa't dy yn it [[Pleistoseen|Let Pleistoseen]] bestie en in dochtersoarte fan 'e ierdere hoaleliuw út it [[Pleistoseen|Mid-Pleistoseen]]. De ôfspjalting fan 'e Amerikaanske liuw fan 'e hoaleliuw waard feroarsake trochdat de [[populaasje (biology)|populaasje]] yn it súdlike diel fan [[Noard-Amearika]] op in stuit fan 'e rest fan it [[ferspriedingsgebiet]] skaat rekke troch de útwreiding fan 'e [[Kordillera-iiskape]] yn 'e noardlike [[Rocky Mountains]]. Earst tochten saakkundigen dat de ôfspjalting omtrint 340.000 jier lyn plakfûn hie, mar út lettere ûndersiken die bliken dat it om 165.000 jier lyn hinne west hawwe moat, om't de hoaleliuw him pas tusken 190.000 en 130.000 jier lyn foar it earst nei Noard-Amearika fersprate.
[[File:Panthera_spelaea_size_comparison.jpg|right|thumb|250px|It by de tiid lâns belúnjen yn grutte fan 'e hoaleliuw werjûn yn ôfbyldings op deselde skaal fan [[plasse]]n en byhearrende artistike rekonstruksjes. F.b.n.û.: in [[âldere hoaleliuw]] (''P. (spelaea) fossilis'',  [[♂]]) út [[Château (Saône-et-Loire)|Château]] yn [[Frankryk]], 600.000 jier lyn; in hoaleliuw (♂ of [[♀]]) út 'e [[Niedźwiedziagrot]] yn [[Poalen]], 130.000–80.000 jier lyn; in hoaleliuw (♂) út [[Siegsdorf]] yn [[Dútslân]], 57.000–29.000 jier lyn; in hoaleliuw (♀) út [[Zandobbio]] yn [[Itaalje]], 130.000–115.000 jier lyn; en in hoaleliuw (♀) út 'e [[Krysjtalevagrot]] yn 'e [[Oekraïne]], 21.000–22.000 jier lyn.]]

==Uterlike skaaimerken==
Opdobbe [[fossilen]] fan 'e hoaleliuw toane ûntsjinstriidber it formaat fan it bist, wylst kontemporêne ôfbyldings fan 'e hoaleliuw, yn 'e foarm fan [[grotskildering]]s en [[byldhouwurk|byldsjes]], oanwizings jouwe oangeande it uterlik.

Ta ferliking: de moderne [[liuw]] (''Panthera leo'') hat trochinoar in kop-romplingte fan 160–208&amp;nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in [[skouder|skofthichte]] fan 107–123&amp;nbsp;sm en in gewicht fan 110–225&amp;nbsp;[[kg]]. Dêrby is sprake fan in oansjenlike mjitte fan [[seksuele dimorfy]], mei't de [[mantsje]]s in slach grutter en swierder binne as de [[liuwinne]]n en har boppedat ûnderskiede troch [[moannen (hier)|moannen]] yn 'e [[nekke]] en op 'e [[hals]], dy't dûnkerder fan [[kleur]] binne as de rest fan 'e [[pels]]. Iere hoaleliuwen wiene in hiel stik grutter as de liuw, mei in kop-romplingte fan nei skatting 250–290&amp;nbsp;sm, in skofthichte fan 140–150&amp;nbsp;sm en in gewicht fan 400–500&amp;nbsp;kg. Dêrmei wiene dy bisten de grutste [[kateftigen]] dy't ea libbe hawwe. Hoaleliuwen út it [[Pleistoseen|Let-Pleistoseen]] wiene lykwols lytser, hoewol doe noch altyd de grutste kateftigen op 'e wrâld, mei in kop-romplingte fan nei skatting 200–221&amp;nbsp;sm en in skofthichte fan 110–120&amp;nbsp;sm. De hoaleliuw kromp geandewei syn evolúsje hieltyd fierder, en de lêste leden fan dizze soarte, dy't oerlibben oant likernôch 13.000 jier lyn, hiene in kop-romplingte fan 120–130&amp;nbsp;sm, in skofthichte fan 70–75&amp;nbsp;sm en in gewicht fan 70–90&amp;nbsp;kg. Krekt as by de liuw wiene by de hoaleliuw ek hieltyd de mantsjes oansjenlik grutter en swierder as de liuwinnen.

Op it mêd fan 'e [[morfology]] ûnderskate de hoaleliuw him fan 'e (gewoane) liuw troch in ferhâldingsgewiis langere en smellere [[snút]]. Mar fierders lieken hoaleliuwen kwa lichemsfoarm tige op 'e liuwen fan hjoed de dei. Yn [[2016]] die bliken dat in [[mummy|mummifisearre]] bistelyk mei noch wat [[hier (begroeiïng)|hier]] derop, dat fûn wie yn 'e neite fan 'e [[rivier]] de [[Maly Anjûj]] op it [[Tsjûkotkaskiereilân]] yn it [[Russyske Fiere Easten|Fiere Easten]] fan [[Sibearje]], in [[folwoeksen]] hoaleliuw wie. Ferliking mei hier fan 'e (gewoane) liuw brocht oan it ljocht dat de hoaleliuw nei alle gedachten in [[pels]] hie fan in selde [[giel]]ige [[kleur]] as de liuw, mar dan in [[tint]] ljochter en wat mear útskaaiend nei [[griis]]. As oanpassing oan it folle [[kâld]]ere [[klimaat]] yn it [[Jeraazje]] fan 'e [[iistiid]] (yn ferhâlding mei it klimaat fan [[Afrika]]) tinke saakkundigen dat de hoaleliuw [[ûnderhier]] hân hawwe moat dat bestie út in laach tige ticht, giel oant [[wyt]], [[dûns (hier)|dûnseftich]] hier. It [[hier (begroeiïng)|boppehier]] wie minder ticht en wat dûnkerder fan kleur. In grotskildering yn 'e [[Grot fan Chauvet]] yn [[Frankryk]] fan in hoaleliuw mei in [[skroatum]] mar sûnder moannen liket te suggerearjen dat manlike hoaleliuwen, oars as mantsjes fan 'e gewoane liuw, gjin of mar amper moannen hiene.
[[File:Landesmuseum_W%C3%BCrttemberg_-Vogelherdh%C3%B6hle-L%C3%B6wenk%C3%B6pfchen536.jpg|left|thumb|250px|In hoaleliuwekop útsnien yn bonke, opdobbe yn 'e [[Vogelherdgrot]] yn [[Dútslân]] en datearjend fan 40.000–35.000 jier lyn.]]

==Paleobiology==
===Biotoop===
Hoaleliuwen wiene bisten dy't har relatyf maklik oanpasten oan ferskillende [[lânskip]]stypen. Saakkundigen binne fan tinken dat se de foarkar joegen oan iepen [[flakte]]n, lykas [[steppe]]s en [[toendra's]], mar se libben ek yn [[berchtme]]n. [[Fossilen]] binne yn 'e [[Alpen]] en yn it [[Jablonovyberchtme]] yn 'e [[Ruslân|Russyske]] [[republiken fan Ruslân|dielrepublyk]] [[Boerjaasje]] oantroffen oant op in hichte fan 2.000&amp;nbsp;[[meter|m]] boppe [[seenivo]]. Dêrby moat oantekene wurde dat se [[biotoop|berchbiotopen]] op dy hichte nei alle gedachten net it hiele jier rûn bewennen. De beneaming 'hoaleliuw' en it soartspesifike diel fan 'e [[wittenskiplike namme]] ''Panthera spelaea'' ferwize allebeide nei it húsmanjen yn [[grot]]ten. Lykwols kamen hoaleliuwen dêr nei alle gedachten mar komselden. De nammen tsjutte dan ek mear op it plak dêr't de earste hoaleliuwefossilen oantroffen waarden as op 'e eigentlike libbenswize fan 'e bisten. 

===Ekology===
De hoaleliuw wie ien fan 'e grutste en gefaarlikste [[rôfdier|toprôfdieren]] fan syn tiid en in wichtich lid fan 'e [[Pleistoseen|Pleistosene]] [[megafauna]], dy't letter fierhinne [[útstjerren (biology)|útstoarn]] is. Oare grutte rôfdieren, dêr't de hoaleliuw mei [[konkurrinsje (biology)|konkurrearje]] moast, wiene yn [[Jeraazje]] û.o. de [[grize wolf]] (''Canis lupus''), de [[hoalehyena]] (''Crocuta spelaea''), de [[Aziatyske hoalehyena]] (''Crocuta ultima''), de [[brune bear]] (''Ursus arctos'') en it [[hoaleloaihoars]] (''Panthera pardus spelaea''), en yn [[Noard-Amearika]] û.o. de [[grutte koartsnútbear]] (''Arctodus simus''), de [[Amerikaanske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium serum'') en de [[Beringwolf]] (in histoaryske populaasje fan 'e grize wolf).
[[File:Ice_age_fauna_of_northern_Spain_-_Mauricio_Ant%C3%B3n.jpg|right|thumb|300px|In artistike ympresje fan it libben op 'e [[steppe]]s fan 'e [[lêste iistiid]], mei hoaleliuwen dy't in [[rindier]] opfrette. Ek ôfbylde: [[wylde hynder]]s, [[wolhierrige mammoet]]en en in [[wolhierrige noashoarn]]. Keunstner: [[Mauricio Antón]].]]

Wat [[proai]]en oangiet, makke, neffens de útkomsten fan ûndersiken nei it [[kollageen]] yn 'e [[bonke]]n fan hoaleliuwen út Jeropa en it [[Beringlân]], fral it [[rindier]] (''Rangifer tarandus'') in wichtich part fan har dieet út. Oare proaidieren wiene it [[reuzehart]] (''Megaloceros giganteus''), it [[reahart]] (''Cervus elaphus''), it [[wylde hynder]] (''Equus ferus''), de [[muskusokse]] (''Ovibos moschatus''), de [[oerokse]] (''Bos primigenius''), de [[wisint]] (''Bison bonasus''), de [[steppewisint]] (''Bison priscus'') en jongen fan 'e [[hoalebear]] (''Ursus spelaeus''), de [[wolhierrige noashoarn]] (''Coelodonta antiquitatis'') en de [[wolhierrige mammoet]] (''Mammuthus primigenius'').

===Sosjaal hâlden en dragen===
Oft hoaleliuwen ek yn [[troep (bistegroep)|troepen]] libben fan ien [[mantsje]] mei ferskate [[liuwinne]]n en harren [[liuw|welpen]], sa't [[liuw]]en dat dogge, is ûndúdlik. In [[isotoop|isotopyske]] analyze dy't Hervé Bochems yn [[2015]] útfierde, suggerearre dat hoaleliuwen, alteast yn [[Jeropa]], skoan ris [[solitêr]] libbe hawwe kinne. Hy basearre dy teory op it fersille karakter fan hoaleliuwefynsten, dat in folle yndividualistysker byld jout as in gelikense analyze fan 'e liuw. Ferskate oare saakkundigen hawwe útholden dat it ûntbrekken fan [[moannen (hier)|moannen]] by mantsjeshoaleliuwen derop wiist dat se net yn troepen libben, de wichtigens yn acht nommen fan moannen yn 'e sosjale hierargy fan liuwetroepen. Oan 'e oare kant oppenearren Boekorov et al. yn [[2021]] de [[hypoteze]] dat hoaleliuwen yn sawol Jeropa as it [[Beringlân]] yn gruttere troepen [[jacht (aktiviteit)|jagen]] as gewoane liuwen, om't [[seksuele dimorfy]] kwa lichemsgrutte en -gewicht by hoaleliuwen sterker oanwêzich wie as by hjoeddeistige liuwen en by solitêr libjende grutte [[kateftigen]] lykas de [[tiger]] (''Panthera tigris'') en it [[loaihoars]] (''Panthera pardus''). Se joegen lykwols ta dat de beskikbere ynformaasje op dit mêd ûntarikkend is om mei wissichheid konklúzjes te lûken.
[[File:Panthera fossilis size diagram.svg|left|thumb|300px|Ferliking yn grutte fan 'e hoaleliuw mei de [[minske]]. Yn read de iere [[fossile liuw]] (''P. (s.) fossilis'') en yn giel de lettere, lytsere hoaleliuw út it [[Pleistoseen|Let-Pleistoseen]].]]

==Relaasje mei minsken==
Hoaleliuwen waarden [[jacht (aktiviteit)|bejage]] troch [[minsken]] by wat in tige nuodlik dwaan west hawwe moat. Der binne bewizen opdobbe foar de jacht op hoaleliuwen troch de [[Neändertaler]] (''Homo neanderthalensis'') yn it [[Paleolitikum|Mid-Paleolitikum]] en teffens troch de [[Cro-Magnonminske|iere moderne minske]] (''Homo sapiens'') yn it [[Paleolitikum|Let-Paleolitikum]]. De bewizen binne fan it dragen fan 'e bewurke [[pels|pelzen]] fan 'e hoaleliuw troch minsken, û.m. yn [[La Garma]] yn [[Spanje]], in [[argeology]]sk fynplak dat tebekgiet oant it [[Magdalenyn]], 17.000 oant 12.000 jier ferlyn.

In oar bewiis foar de omgong tusken hoaleliuwen en minsken is dat de ier moderne minske hoaleliuwen ek ôfbylde yn syn [[keunst]]uterings, bygelyks yn úthoude [[byldhouwurk|byldsjes]], [[grotskildering]]s en [[gravearjen|gravearrings]] op [[bonke]]n en yn [[stien]]nen. Sa binne hoaleliuwen te sjen op 'e grotskilderings yn 'e saneamde Keamer fan 'e Kateftigen yn 'e ferneamde [[Grotten fan Lascaux]] yn [[Frankryk]], dy't datearje fan 17.000 oant 12.000 jier lyn. In oar bekend foarbyld is de saneamde [[Löwenmensch]], in byldsje fan in man mei in hoaleliuwekop fan 41.000 oant 35.000 jier âld, dat fûn is yn 'e [[Hohlenstein-Stadel]]grot yn [[Dútslân]]. Ek binne op ferskate plakken [[hoektosk]]en fan hoaleliuwen weromfûn mei gatsjes deryn boarre. It tinken is dat dy troch minsken as [[sieraad|sieraden]] of [[jachttrofee]]ën oan in koarde om 'e [[hals]] droegen waarden.
[[File:Sparta_body_lateral_view.png|right|thumb|250px|&quot;Sparta&quot;, in 28.000 jier âld [[mummy|mummifi-searre]] [[lyk]] fan in hoaleliuwewelpke, dat opdobbe is oan 'e [[igge]] fan 'e [[rivier]] de [[Semjûeljach]] yn [[Sibearje]].]]

==Utstjerren==
[[Koalstofdatearring]] fan hoaleliuwerestanten hat útwiisd dat de soarte troch syn hiele [[ferspriedingsgebiet]] hinne oeral likernôch tagelyk [[útstjerren (biology)|útstoar]]. Dat barde oan 'e ein fan it [[Pleistoseen]], omtrint 15.000 oant 14.000 jier lyn as ûnderdiel fan 'e [[Let-Pleistosene massa-ekstinksje]]. It hat wol kâns dat de hoaleliuw it noch 1.000&amp;nbsp;jier langer úthold, oant 13.000 jier lyn, yn it uterste eastlike part fan syn Noardamerikaanske areaal, yn wat no de [[Noardwestlike Territoaria]] fan [[Kanada]] binne. De tiid fan dit útstjerren komt rûchwei oerien mei it begjin fan 'e [[Bølling-Allerød-ynterstadiaal]], in [[waarm]]ere perioade dy't oan 'e ein fan 'e [[lêste iistiid]] de ynstoarting fan it [[ekosysteem]] op 'e noardlike [[steppe]]s fan [[Jeraazje]] en it [[Beringlân]] feroarsake. 

De krekte oarsaak fan it útstjerren fan 'e hoaleliuw is ûnbekend. It tinken is dat ferskate faktoaren deroan bydroegen hawwe, mar yn hokker mjitte is no net mear nei te gean. Yn it foarste plak hiene de hoaleliuw en de oare Pleistosene megafauna (mammoeten, reuzeharten, hoalebearen ensfh.) har sa spesjalisearre yn 'e iistiid dat se har net (fluch genôch) oanpasse koene oan it hommels feroarjende [[klimaat]]. De kym fan dat probleem liket al earder lein te wêzen, mei't de hoaleliuw tusken 47.000 en 18.000 jier lyn in [[populaasjeflessehals]] trochmakke dêr't syn [[genetika|genetysk]] ferskaat oansjenlik troch belune. Dy ûntwikkeling liket alteast foar in part oandreaun te wêzen troch it hieltyd ynstabiler wurden fan it iistiidklimaat. It makke dat de hoaleliuw oan 'e ein fan it Pleistoseen nammenste kwetsberder wie. In oare faktor yn it útstjerren wie [[habitatferlies]], mei't in grut diel fan it steppebiotoop dêr't de hoaleliuw ôfhinklik fan wie, troch de opwaarmjende [[temperatuer]]en feroare yn ticht begroeide [[wâld]]en dêr't de bisten har net rêde koene. Ek in ôfname yn 'e beskikberens dan [[proai]]dieren, dy't krektlyk ûnder de [[klimaatferoaring]] te lijen hiene, moat it oerlibjen fan 'e hoaleliuw dreger makke hawwe. Ta einbeslút is ek bejaging troch minsken oantsjut as ien fan 'e oarsaken fan it útstjerren.

==Sjoch ek==
* [[âldere hoaleliuw]]
* [[Amerikaanske liuw]]
* [[liuw]]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Panthera_spelaea ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Panthera spelaea}}
}}

[[Kategory:Sûchdieresoarte]]
[[Kategory:Panter (skaai)]]
[[Kategory:Bist útstoarn yn it Pleistoseen]]
[[Kategory:Fossyl sûchdier]]
[[Kategory:Fossyl yn Abgaazje]]
[[Kategory:Fossyl yn Albaanje]]
[[Kategory:Fossyl yn Armeenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Azerbeidzjan]]
[[Kategory:Fossyl yn Belgje]]
[[Kategory:Fossyl yn Bosnje-Hertsegovina]]
[[Kategory:Fossyl yn Bulgarije]]
[[Kategory:Fossyl yn Denemark]]
[[Kategory:Fossyl yn Dútslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Eastenryk]]
[[Kategory:Fossyl yn Estlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Frankryk]]
[[Kategory:Fossyl yn Georgje]]
[[Kategory:Fossyl yn Grikelân]]
[[Kategory:Fossyl yn Guernsey]]
[[Kategory:Fossyl yn Hongarije]]
[[Kategory:Fossyl yn Ingelân]] 
[[Kategory:Fossyl yn Itaalje]]
[[Kategory:Fossyl yn Jeropeesk Ruslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Jersey]] 
[[Kategory:Fossyl yn Kazachstan]]
[[Kategory:Fossyl yn Kosovo]]
[[Kategory:Fossyl yn Kroaasje]]
[[Kategory:Fossyl yn Letlân]] 
[[Kategory:Fossyl yn Litouwen]]
[[Kategory:Fossyl yn Lúksemboarch (lân)]]
[[Kategory:Fossyl yn Moldaavje]]
[[Kategory:Fossyl yn Montenegro]]
[[Kategory:Fossyl yn Nederlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Noard-Masedoanje]]
[[Kategory:Fossyl yn de Oekraïne]]
[[Kategory:Fossyl yn Poalen]]
[[Kategory:Fossyl yn Portegal]]
[[Kategory:Fossyl yn Roemeenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Servje]]
[[Kategory:Fossyl yn Sibearje]]
[[Kategory:Fossyl yn Sloveenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Slowakije]]
[[Kategory:Fossyl yn Spanje]]
[[Kategory:Fossyl yn Switserlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Tsjechje]]
[[Kategory:Fossyl yn Turkije]]
[[Kategory:Fossyl yn Wales]]
[[Kategory:Fossyl yn Wyt-Ruslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Iran]]
[[Kategory:Fossyl yn Kirgyzje]] 
[[Kategory:Fossyl yn Mongoalje]]
[[Kategory:Fossyl yn Oezbekistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Sina]]
[[Kategory:Fossyl yn Tadzjikistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Turkmenistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Alaska]]
[[Kategory:Fossyl yn Kanada]]</text>
      <sha1>075lld5myp9v51pxcksb18na7egx9dk</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Amerikaanske liuw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>179882</id>
    <revision>
      <id>1197971</id>
      <parentid>1186049</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:44:12Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197971</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="20163" sha1="lvyttwpwr4z5gtj7fgd1d3g9v1wh4e6" xml:space="preserve">{{Bistesoarte
|Namme=Amerikaanske liuw
|Ofbyld= [[File:PantheraLeoAtrox1.jpg|250px]] &lt;br&gt;&lt;small&gt;Artistike rekonstruksje.&lt;/small&gt;
|lûd=
|Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')
|Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
|Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
|Skift= [[rôfdieren]] (''Carnivora'') 
|Famylje= [[kateftigen]] (''Felidae'') 
|Skaai= [[panters]] (''Panthera'') 
|Wittenskiplike namme= Panthera atrox 
|Beskriuwer, jier= [[Joseph Leidy|Leidy]], 1853 
|IUCN-status= '''útstoarn''' &lt;small&gt;(10.800 f.Kr.)&lt;/small&gt;
----
|lânkaart=[[File:Histoaryske fersprieding fan de Amerikaanske liuw (Panthera atrox).png|center|250px]]
}}
De '''Amerikaanske liuw''' of '''Amerikaanske hoaleliuw''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Panthera atrox'') is in [[útstjerren (biology)|útstoarn]] [[sûchdieren|sûchdier]] út it [[skift]] fan 'e [[rôfdieren]] (''Carnivora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[kateftigen]] (''Felidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[panters (skaai)|panters]] of loaihoarsen (''Panthera''). It libbe yn it [[Pleistoseen|Let-Pleistoseen]] yn [[Noard-Amearika]], fan likernôch 165.000 jier lyn oant 12.800 jier lyn. [[DNA|DNA-ûndersyk]] hat útwiisd dat de Amerikaanske liuw beslist in selsstannige [[soarte]] wie, dy't ôfstamme fan 'e ([[Jeraazje|Jeraziatyske]]) [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') en nau besibbe wie oan 'e moderne [[liuw]] (''Panthera leo''). De Amerikaanske liuw wie rûchwei 25% grutter as de hjoeddeistige liuw, en it wie ien fan 'e grutste en gefaarlikste [[rôfdier]]en fan syn tiid en wengebiet. 

==Fersprieding==
De Amerikaanske liuw kaam yn [[Pleistoseen]] rûnom foar yn it diel fan [[Noard-Amearika]] besuden de grutte [[gletsjer|iiskapen]]. Yn hjoeddeistige termen foelen dêr hast de hiele [[legere 48 steaten]] fan 'e [[Feriene Steaten]] ûnder, útsein it noarden fan [[Nij-Ingelân]]. De noardgrins fan 'e fersprieding rûn troch wat no de [[Amerikaanske steaten]] [[Maine]], [[Nij-Hampshire]] en [[Vermont]] binne, troch it it suden fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsjes]] [[Ontario]], [[Manitoba]] en [[Saskatchewan]], troch it suden en westen fan [[Alberta]] en troch it easten en suden fan [[Britsk-Kolumbia]]. Yn it suden rikte it [[ferspriedingsgebiet]] oant djip yn [[Sintraal-Amearika]], yn wat no it westen fan [[Panama]] is.

==Untdekkingsskiednis==
It earste [[fossyl]] fan in Amerikaanske liuw waard yn 'e earste helte fan 'e [[1830-er jierren]] oantroffen troch in William Henry Huntington, dy't syn ûntdekking op [[1&amp;nbsp;april]] [[1836]] bekendmakke oan it [[Amerikaansk Filosofysk Genoatskip]] (APS). It waard mei oare fossilen fan Huntington oerdroegen oan 'e kolleksje fan 'e [[Akademy fan Natuerwittenskippen fan de Drexel Universiteit|Akademy fan Natuerwittenskippen]] fan [[Philadelphia]] (ANSP). Huntington hie it fossyl fûn yn in [[ravyn]] yn 'e neite fan [[Natchez (Mississippy)|Natchez]], yn [[Mississippy (steat)|Mississippy]], yn in grûnlaach dy't datearre út it [[Pleistoseen]]. It [[spesimen]] bestie út net mear as de lofterhelte fan in [[ûnderkaak]] mei trije [[kiezzen]] en in part fan in [[hoektosk]]. Pas yn [[1853]] waard it [[wittenskip]]lik beskreaun, doe't [[paleöntolooch]] [[Joseph Leidy]] it fragmintaryske fossyl, oant doe ta bekend ûnder de prozayske oantsjutting ANSP&amp;nbsp;12546, de [[wittenskiplike namme]] ''Felis atrox'' joech, dat &quot;woeste kat&quot; betsjut.
[[File:Panthera_atrox_holotype_CAST.jpg|left|thumb|250px|In ôfjitsel fan it alderearste [[spesimen]] ([[holotype]]) fan in Amerikaanske liuw.]]

Leidy, dy't útgroeide ta in paleöntolooch fan namme, bleau altyd mei de Amerikaanske liuw ferbûn, en op in [[stânbyld]] fan him, dat foar it gebou fan 'e Akademy fan Natuerwittenskippen yn Philadelphia stiet, hâldt er it kaakfragmint fan it earste spesimen fan 'e Amerikaanske liuw yn 'e hân. Yn [[1873]] neamde Leidy in oar fragmintarysk fossyl, dat opdobbe wie yn 'e [[Livermoredelling]] yn [[Kalifornje]], ''Felis imperialis'' (&quot;keizerlike kat&quot;). Letter soe lykwols dúdlik wurde dat ''F. imperialis'' in jonger [[synonym]] fan ''F. atrox'' wie. 

[[John C. Merriam]] beskreau yn [[1909]] in plasse dy't ôfkomstich wie út 'e [[Tarreputten fan La Brea]], by [[Los Angeles]] yn [[Súdlik Kalifornje]]. Hy woe hawwe, dit fossyl fertsjintwurdige in nije ûndersoarte, ''Felis atrox bebbi'', mar dy bliek letter synonym te wêzen mei ''Felis atrox''. Ut 'e Tarreputten fan La Brea kamen yn 'e earste helte fan 'e [[tweintichste iuw]] tsientallen fossilen fan 'e Amerikaanske liuw foar 't ljocht. Yn [[1932]] waarden dy oant yn detail beskreaun troch Merriam en Stock, dy't dêrby fêststelden dat in grut tal earder selsstannich beskreaune taksons eins synonimen fan ''Felis atrox'' wiene.

Pas yn [[1941]] waard de Amerikaanske liuw fan it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[wylde katten]] (''Felis'') oerpleatst nei it skaai fan 'e [[panters (skaai)|panters]]. Dat waard dien troch de paleöntolooch [[George Simpson (paleöntolooch)|George Simpson]], dy't miende dat it bist in ûndersoarte fan 'e [[jagûar]] (''Panthera onca'') wie. Hy helle dêrby ferskate fossilen oan dy't yn sintraal en súdlik [[Meksiko]] fûn wiene en ferwiisde teffens nei guon út [[Nebraska]] en oare kriten fan 'e westlike Feriene Steaten. In fynst yn 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Alberta]] wreide it [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e Amerikaanske liuw yn [[1971]] nei it noarden ta út.

Fossilen dy't fan 'e [[1890-er jierren]] ôf ûntdutsen waarden yn [[Patagoanje]] en op [[Fjoerlân]], yn it suden fan [[Sily]] en [[Argentynje]], binne troch guon saakkundigen beskôge as hearrend ta de Amerikaanske liuw. Dat soe betsjutte dat it [[ferspriedingsgebiet]] fan it bist hielendal trochrûn oan 'e súdpunt fan [[Súd-Amearika]] ta. Hoewol't guon paleöntologen dy teory noch altyd oanhingje, is de [[wittenskiplike konsensus]] dat de Amerikaanske liuw net yn Súd-Amearika foarkaam. De fossilen út Patagoanje en Fjoerlân wurde troch de measte saakkundigen taskreaun oan ''Panthera onca mesembrina'', in útstoarne súdlike ûndersoarte fan 'e jagûar. Fan fossilisearre restanten út 'e [[Tarreputten fan Talara]], yn [[Perû]], wêrfan't foarhinne ek tocht waard dat se fan 'e Amerikaanske liuw wiene, hat DNA-ûndersyk útwiisd dat se eins fan in ûngewoan grutte jagûar binne.
[[File:Panthera_leo_atrox_Page.jpg|right|thumb|250px|In [[skelet]] fan in Amerikaanske liuw, opdobbe út 'e [[Tarreputten fan La Brea]], tentoansteld yn it [[George C. Page Museum]] yn [[Los Angeles]].]]

==Taksonomy==
By syn ûntdekking waard de Amerikaanske liuw troch [[Joseph Leidy]] beskreaun as in selsstannige [[soarte]] [[kateftige]], yn 't earstoan ûnder de no ferâldere [[wittenskiplike namme]] ''Felis atrox'' (no ''Panthera atrox''). Party oare paleöntologen akseptearren dy pleatsing, mar oaren wiene fan betinken dat it bist in ûndersoarte fan 'e [[liuw]] (''Panthera leo'') wêze moast. Letter wiene der ek guon dy't it as in ûndersoarte fan 'e [[jagûar]] (''Panthera onca'') seagen. De [[Dútslân|Dútske]] paleöntolooch J.Th.&amp;nbsp;Groiß woe yn [[1996]] sels hawwe dat de Amerikaanske liuw en de [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') ûndersoarten fan 'e [[tiger]] (''Panthera tigris'') wêze moasten, mar dy teory krige gjin neifolging. It idee dat de Amerikaanske liuw in ûndersoarte fan 'e liuw wie, ûntjoech him geandewei de [[tweintichste iuw]] ta de oerhearskjende miening, dat de Amerikaanske liuw waard gauris beskreaun as ''Panthera leo atrox''. Pas tusken [[2008]] en [[2016]] waard troch [[DNA|DNA-ûndersiken]] mei wissichheid fêststeld dat it giet om in selsstannige soarte, dy't eins ôfstamme fan 'e [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea''). 

==Evolúsje==
De Amerikaanske liuw ûntjoech him út 'e ierdere [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') út it [[Pleistoseen|Mid-Pleistoseen]] en wie in sustersoarte fan 'e hoaleliuw sa't dy yn it [[Pleistoseen|Let Pleistoseen]] bestie. De ôfspjalting fan 'e Amerikaanske liuw fan 'e hoaleliuw waard feroarsake trochdat de [[populaasje (biology)|populaasje]] hoaleliuwen yn it súdlike diel fan [[Noard-Amearika]] op in stuit fan 'e rest fan it [[ferspriedingsgebiet]] skaat rekke troch de útwreiding fan twa [[gletsjer]]s. Dêrby gie it om 'e [[Laurentide iiskape]] yn [[Arktis|Arktysk]] Noard-Amearika en de [[Kordillera-iiskape]] yn 'e noardlike [[Rocky Mountains]]. Yn wat no it noarden fan 'e [[Kanada|Kanadeeske]] [[Kanadeeske provinsjes|provinsje]] [[Britsk-Kolumbia]] is, makken dy beide gletsjers kontakt en sniene sa in smelle trochgong ôf dy't earder troch [[fauna]] brûkt wie om fan it [[Beringlân]] oan wjerskanten fan 'e [[Beringstrjitte]] nei it suden fan Noard-Amearika te kommen en oarsom. 

Earst tochten saakkundigen dat de ôfspjalting fan 'e Amerikaanske liuw fan 'e hoaleliuw omtrint 340.000 jier lyn plakfûn hie, mar út lettere ûndersiken die bliken dat it om 165.000 jier lyn hinne west hawwe moat, om't de hoaleliuw him pas tusken 190.000 en 130.000 jier lyn foar it earst nei Noard-Amearika fersprate. De hjoed de dei noch libbene kateftige dy't it naust oan 'e Amerikaanske liuw besibbe wie, is de [[liuw]] (''Panthera leo''), dêr't de hoaleliuw him omtrint 700.000 jier lyn fan ôfspjalte. De Amerikaanske liuw wie, ynsafier bekend, in [[monotypyske soarte]], wat betsjut dat er gjin [[ûndersoarte]]n hie.

==Uterlike skaaimerken==
De Amerikaanske liuw moat in kop-romplingte hân hawwe fan nei skatting 160–250&amp;nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in [[skouder|skoft]]hichte fan trochinoar 120&amp;nbsp;sm. Ta ferliking: de [[liuw]] (''Panthera leo'') hat trochinoar in kop-romplingte fan 160–208&amp;nbsp;sm, mei in skofthichte fan 107–123&amp;nbsp;sm. Krekt as by de liuw wiene by de Amerikaanske liuw de [[mantsje]]s oanmerklik foarser fan stal as de [[liuwinne]]n. Dyselde [[seksuele dimorfy]] utere him ek yn it gewicht, dat by mantsjes nei skatting 235–523&amp;nbsp;[[kg]] bedroech, en by liuwinnen nei skatting 175–365&amp;nbsp;kg. (By de liuw weagje de mantsjes 160–225&amp;nbsp;kg en de liuwinnen 110–144&amp;nbsp;kg.) 
[[File:American_lion_National_Park_Service_illustration.png|left|thumb|200px|In artistike rekonstruksje fan 'e Amerikaanske liuw.]]

De Amerikaanske liuw wie dêrmei mear seksueel dimorf as de (gewoane) liuw, mei't de mantsjes 1,4 kear sa grut wiene as de liuwinnen, wylst de mantsjes by de liuw mar 1,26 sa grut binne as de liuwinnen. De skattings fan it gewicht fan 'e Amerikaanske liuw rinne trouwens frij sterk útinoar: in ûndersyk fan B.&amp;nbsp;Sorkin et al. út [[2008]] woe hawwe, de mantsjes hiene yn trochsneed in gewicht fan 420&amp;nbsp;kg, mar in ûndersyk fan P.&amp;nbsp;Christiansen et al. út [[2009]] stelde dat gemiddelde fêst op 256&amp;nbsp;kg. De swierste Amerikaanske liuw dêr't restanten fan bewarre bleaun binne, soe neffens it lêste ûndersyk 351&amp;nbsp;kg weage hawwe.

Ut 'e [[Tarreputten fan La Brea]], by [[Los Angeles]], binne sa'n tachtich ridlik komplete [[skelet]]ten fan 'e Amerikaanske liuw opdobbe, dat de [[morfology]] fan it bist is goed bekend. De [[bonke]]n fan 'e [[poat]]en fan 'e Amerikaanske liuw wiene grouwer as dy fan 'e (gewoane) liuw en hiene kwa robústens mear wei fan 'e bonken yn 'e lidden fan 'e [[brune bear]] (''Ursus arctos''). Ek wiene se 10% langer yn ferhâlding mei dy fan 'e (gewoane) liuw. Fierders liek de Amerikaanske liuw fan uterlik sterk op 'e (gewoane) liuw, mar de [[snút]] wie wat langer en smeller, krekt as by de [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea''). Ek wied er, sa't al neamd is, in stik grutter fan stal. 

Wat de [[kleur]] fan 'e [[pels]] fan 'e Amerikaanske liuw oangiet, binne der gjin direkte oanwizings. [[Read|Rodzich]] [[hier (begroeiïng)|hier]] fan [[kateftige]] restanten út [[grot]]ten yn [[Patagoanje]] wurdt troch de measte saakkundigen taskreaun oan ''Panthera onca mesembrina'', in útstoarne ûndersoarte fan 'e [[jagûar]] (''Panthera onca''). Fan 'e nau besibbe hoaleliuw binne yn [[Sibearje]] [[mummifisearre]] [[liken]] weromfûn dêr't noch (in bytsje) hier op siet, en dat is [[ljochtgiel]]. Der wurdt dêrom oer it algemien fan útgien dat ek de Amerikaanske liuw in gielige kleur hie, dy't wat mear útskaaide nei [[wyt]] as de kleur fan 'e hjoeddeistige liuwen yn [[Afrika]]. Op [[grotskildering]]s út [[Jeropa]] dy't de hoaleliuw ôfbyldzje, ûntbrekke by de mantsjes de [[moannen (hier)|moannen]]. It liket dêrom oannimlik, yn acht nommen dat de Amerikaanske liuw fan 'e hoaleliuw ôfstamme, dat ek de mantsjes fan 'e Amerikaanske liuw gjin of mar amper moannen hiene.

==Paleobiology==
===Biotoop===
Krekt as de [[hoaleliuw]]en dêr't se fan ôfstammen, wiene Amerikaanske liuwen benammen bisten fan 'e iepen romte. Se libben dêrom fral op [[flakte]]n, lykas [[toendra's]]. [[steppe]]s en [[savanne]]s. Nettsjinsteande dat kamen se ek wol foar yn [[berchtme]]n. Mar yn [[wâld]]en koene se net út 'e fuotten, en dy mijden se sadwaande.

===Ekology===
De Amerikaanske liuw wie ien fan 'e grutste en gefaarlikste [[rôfdier]]en fan syn tiid en ferspriedingsgebiet. Oare grutte rôfdieren, dêr't er mei [[konkurrinsje (biology)|konkurrearje]] moast, wiene û.o. de [[grize wolf]] (''Canis lupus''), de [[reuzewolf]] (''Aenocyon dirus''), de [[brune bear]] (''Ursus arctos''), de [[grutte koartsnútbear]] (''Arctodus simus''), de [[gewoane sabeltosktiger]] (''Smilodon fatalis'') en de [[Amerikaanske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium serum''). 

Syn wichtichste [[proaidier]]en wiene [[harteftigen|harten]] lykas it [[rindier]] (''Rangifer tarandus''), de [[wapity]] (''Cervus canadensis''), it [[mûldierhart]] (''Odocoileus hemionus'') en it [[wytsturthart]] (''Odocoileus virginianus''); [[hynders]] lykas it [[westlik hynder|westlike hynder]] (''Equus occidentalis'') en it [[Meksikaansk hynder|Meksikaanske hynder]] (''Equus conversidens''); [[bizons]] lykas de [[Amerikaanske bizon]] (''Bison bison''), de [[reuzebizon]] (''Bison latifrons'') en de [[steppewisint]] (''Bison priscus''); [[slurfdieren]] lykas de [[wolhierrige mammoet]] (''Mammuthus primigenius''), de [[Amerikaanske mammoet]] (''Mammuthus columbi''), de [[Amerikaanske mastodont]] (''Mammut americanum'') en de [[Pasifyske mastodont]] (''Mammut pacificum''); en oare grutte bisten, lykas it [[westlik kamiel|westlike kamiel]] (''Camelops hesternus''), de [[Kalifornyske tapir]] (''Tapirus californicus''), [[harlangrûnloaiert|Harlans grûnloaiert]] (''Paramylodon harlani'') en de [[gaffelantilope]] (''Antilocapra americana''). 

De Amerikaanske liuw [[jacht (aktiviteit)|bejage]] syn proaien nei alle gedachten foar it meastepart sels, mar saakkundigen binne fan tinken dat er grif ek foar in diel oan syn proaien kaam troch [[kleptoparasitisme]], it stellen fan proaien dy't troch oare, swakkere, rôfdieren deade binne. Krekt sa't de moderne [[liuw]] (''Panthera leo'') tsjintwurdich yn Afrika wol proaien stelt fan it [[jachtloaihoars]] (''Acinonyx jubatus''), sa sil de Amerikaanske liuw perfoarst proaien ûntnadere hawwe oan it [[Amerikaansk jachtloaihoars|Amerikaanske jachtloaihoars]] (''Miracinonyx inexpectatus'' en ''M. trumani'').

===Hâlden en dragen===
Oft Amerikaanske liuwen ek yn [[troep (bistegroep)|troepen]] libben fan ien [[mantsje]] mei ferskate [[liuwinne]]n en harren [[liuw|welpen]], sa't (gewoane) [[liuw]]en dat dogge, of in [[solitêr]] bestean laten lykas [[tiger]]s, is ûndúdlik. In ûndersyk fan H.T.&amp;nbsp;Wheeler en G.T.&amp;nbsp;Jefferson út [[2009]] woe hawwe dat de Amerikaanske liuw wol deeglik yn troepen libbe, en dat dàt de reden wie dat der safolle jonge [[mantsje]]s yn 'e [[Tarreputten fan La Brea]] oantroffen wiene en mar sa'n bytsje jonge [[wyfke]]s. De riddenearring wie dat jonge mantsjes op in stuit út 'e troep ferdreaun waarden en lykme-allinne omdoarmje moasten oant se earnewêr oars in eigen troep stiftsje koene, wylst jonge wyfkes yn 'e troep bleaune dêr't se yn berne wiene sûnder dat se har op frjemd terrein hoegden te bejaan.
[[File:Panthera_Atrox.jpg|right|thumb|250px|De [[plasse]] fan in Amerikaanske liuw yn it [[Nasjonaal Natoerhistoarysk Museum]], ûnderdiel fan it [[Smithsonian Ynstitút]] yn [[Washington, D.C.]]]]

Der binne minder fossilen fan 'e Amerikaanske liuw út 'e Tarreputten fan La Brea foar 't ljocht kommen as fan oare grutte rôfdieren, lykas de [[gewoane sabeltosktiger]] (''Smilodon fatalis'') of de [[reuzewolf]] (''Aenocyon dirus''). Dat suggerearret dat Amerikaanske liuwen in grutter fermogen hiene ta it ûntrinnen fan 'e fâle dy't de [[tarre]]putten foarmen, mooglik trochdat se [[yntelligint]]er wiene.

==Utstjerren==
It [[útstjerren (biology)|útstjerren]] fan 'e Amerikaanske liuw wie ûnderdiel fan 'e [[Let-Pleistosene massa-ekstinksje]], dy't omtrint 13.000 oant 12.000 jier lyn plakfûn. Dêrby ferdwûn rûchwei tagelyk in grut part fan 'e [[megafauna]] yn [[Noard-Amearika]] (en in protte oare dielen fan 'e wrâld). It jongste fossyl fan in Amerikaanske liuw, dat ôfkomstich is út 'e neite fan [[Edmonton]], yn 'e [[Kanada|Kanadeeske]] provinsje [[Alberta]], waard yn [[2010]] datearre op in âldens fan likernôch 12.877 jier. It is 400&amp;nbsp;jier jonger as it jongste fossyl fan 'e [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea''), dat ôfkomstich is út [[Alaska]]. It útstjerren fan beide bisten datearret dêrmei fan nei de [[minsklike kolonisaasje fan Amearika|oankomst fan 'e earste minsken yn Amearika]], dy't omtrint 16.000 jier lyn plakfûn.

De oarsaak fan it útstjerren fan 'e Amerikaanske liuw en in grut tal oare grutte bisten yn Noard-Amearika binne al hiel lang in striidkwestje. De measte saakkundigen hâlde it derop dat it gie om in kombinaasje fan 'e [[klimaatferoaring]] oan 'e ein fan 'e [[lêste iistiid]] en [[oerbejaging]] troch de [[minske]]. In ûndersyk út [[2017]] brocht oan it ljocht dat it gaadlike [[habitat]] foar Amerikaanske liuwen geandewei de lêste iistiid oansjenlik ynkrompen wie, wat it bist kwetsbar makke foar útstjerren. 

Oare paleöntologen binne fan tinken dat it útstjerren fan 'e Amerikaanske liuw feroarsake waard troch de effekten fan in [[trofyske kaskade]] (in ynfloedrike mar yndirekte feroaring yn in [[ekosysteem]]). Dat wurdt sa ferklearre: it op it toaniel ferskinen fan 'e [[Paleo-Yndianen]] betsjutte dat [[herbivoar]]en lykas [[harteftigen|harten]], [[gaffelantilope]]s, [[bizons]], [[hynders]] en [[mammoeten]] tenei troch in nij rôfdier bejage waarden (nammentlik: de minske), sadat der minder proaien oerbleaune foar de al besteande rôfdieren. Dat kaam yn in tiid dat it tal grutte proaidieren troch de oangeande klimaatferoaring dochs as oan it belúnjen wie fan in [[populaasje (biology)|populaasje]] dy't ek earder al neat te rom west hie troch de oerfloedige oanwêzigens fan rôfdieren. Dat soe net allinnich foar de Amerikaanske liuw de deadstek betsjut hawwe, mar ek foar oare grutte rôfdieren lykas de [[reuzewolf]] (''Aenocyon dirus''), de [[grutte koartsnútbear]] (''Arctodus simus''), de [[gewoane sabeltosktiger]] (''Smilodon fatalis''), de [[Amerikaanske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium serum'') en it [[Amerikaansk jachtloaihoars|Amerikaanske jachtloaihoars]] (''Miracinonyx inexpectatus'' en ''M. trumani''). De minske hie dêrby it grutte foardiel dat er in [[omnivoar]] wie, dy't oars de de Amerikaanske liuw en oare grutte [[karnivoar]]en yn itensboarnen net beheind wie ta proaidieren. Sa koe de minsklike populaasje oanwinne sels wylst de bisten dy't bejage waarden yn tal ôfnamen.

==Sjoch ek==
* [[âldere hoaleliuw]]
* [[hoaleliuw]]
* [[liuw]]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/American_lion ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Panthera atrox}}
}}

[[Kategory:Sûchdieresoarte]]
[[Kategory:Panter (skaai)]]
[[Kategory:Bist útstoarn yn it Pleistoseen]]
[[Kategory:Fossyl sûchdier]]
[[Kategory:Fossyl yn Belize]]
[[Kategory:Fossyl yn El Salvador]]
[[Kategory:Fossyl yn de Feriene Steaten]]
[[Kategory:Fossyl yn Gûatemala]]
[[Kategory:Fossyl yn Hondoeras]]
[[Kategory:Fossyl yn Kanada]]
[[Kategory:Fossyl yn Kosta Rika]]
[[Kategory:Fossyl yn Meksiko]]
[[Kategory:Fossyl yn Nikaragûa]]
[[Kategory:Fossyl yn Panama]]</text>
      <sha1>lvyttwpwr4z5gtj7fgd1d3g9v1wh4e6</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Aldere hoaleliuw</title>
    <ns>0</ns>
    <id>180738</id>
    <revision>
      <id>1197969</id>
      <parentid>1191408</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:41:56Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197969</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="13742" sha1="d397l00k5whqf9erz3uvkx7xmn2bvkn" xml:space="preserve">{{Bistesoarte
|Namme=âldere hoaleliuw
|Ofbyld= [[File:W._Gornig_-_P._spelaea_fossilis.png|250px]]&lt;br&gt;&lt;small&gt;Artistike rekonstruksje.&lt;/small&gt; 
|lûd=
|Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')
|Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
|Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
|Skift= [[rôfdieren]] (''Carnivora'') 
|Famylje= [[kateftigen]] (''Felidae'') 
|Skaai= [[panters]] (''Panthera'') 
|Wittenskiplike namme= Panthera fossilis 
|Beskriuwer, jier= [[Wilhelm von Reichenau (biolooch)|Reichenau]], 1906 
|IUCN-status= '''útstoarn''' &lt;small&gt;([[fossyl]])&lt;/small&gt;
----
|lânkaart=[[File:Histoaryske fersprieding fan de âldere hoaleliuw (Panthera fossilis).png|center|250px]]
}}
De '''âldere hoaleliuw''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Panthera fossilis'' of ''Panthera spelaea fossilis''), ek wol de '''fossile hoaleliuw''' neamd (ek al binne alle hoaleliuwen fossyl), is in [[útstjerren (biology)|útstoarn]] [[sûchdieren|sûchdier]] út it [[skift]] fan 'e [[rôfdieren]] (''Carnivora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[kateftigen]] (''Felidae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[panter (skaai)|panters]] (''Panthera''). Dit bist libbe rûchwei fan 700.000 oant 300.000 jier lyn yn it [[Pleistoseen|Mid-Pleistoseen]] en kaam foar yn [[Jeropa]] en westlik [[Aazje]]. De krekte [[taksonomy]]ske pleatsing fan 'e âldere hoaleliuw is ûndúdlik; guon saakkundigen beskôgje it as in selsstannige [[soarte]] mei de wittenskiplike namme ''Panthera fossilis'', wylst oaren it as in iere [[ûndersoarte]] fan 'e [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') sjogge, mei as wittenskiplike namme ''Panthera spelaea fossilis''. Foar beide sjenswizen is wat te sizzen, mei't de âldere hoaleliuw him geandewei ûntwikkele ta de (lettere) hoaleliuw. De âldere hoaleliuw wie in reuseftich [[rôfdier]] en de grutste [[kateftige]] dy't ea libbe hat.

==Taksonomy==
De âldere hoaleliuw waard yn [[1906]] foar it earst [[wittenskip]]lik beskreaun troch de [[Dútslân|Dútske]] [[biolooch]] [[Wilhelm von Reichenau]], op basis fan in [[fossyl]] dat opdobbe wie yn 'e neite fan [[Mauer (Baden)|Mauer]] yn it [[Gruthartochdom Baden]]. Omtrint deselde snuorje waarden ek [[bonke]]fragminten fan dit bist oantroffen by [[Pakefield]] yn [[Ingelân]], dy't nei skatting sa'n 680.000 jier âld wiene. Yn [[Poalen]] waarden op ferskate plakken (dielen fan) fossilen fûn, dy't kwa âldens útinoar rinne fan 750.000 oant 240.000 jier. Restanten dy't by [[Isernia]] yn [[Itaalje]] opdobbe waarden, binne 600.000 oant 620.000 jier âld. It earste fossyl fan 'e âldere hoaleliuw yn [[Aazje]] waard yn 'e [[Kûznjetskdobbe]] fan westlik [[Sibearje]] fûn en datearret út it [[Pleistoseen|Ier Pleistoseen]].

Histoarysk waard de âldere hoaleliuw beskôge as in iere [[ûndersoarte]] fan 'e [[liuw]] (''Panthera leo''), mei de [[wittenskiplike namme]] ''Panthera leo fossilis''. Guon [[paleöntologen]] rjochten binnen it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[panters (skaai)|panters]] (''Panthera'') in [[ûnderskaai]] foar de liuwen (''Leo'') op, dêr't se de liuw yn gearbrochten mei alle op liuwen lykjende fossile panters, lykas de âldere hoaleliuw, de [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') en de [[Amerikaanske liuw]] (''Panthera atrox''). Geandewei de [[tweintichste iuw]] waard de hoaleliuw, dy't ek lang as in ûndersoarte fan 'e liuw sjoen wie, hieltyd faker as in selsstannige soarte beskôge. De âldere hoaleliuw waard dan ornaris as in iere ûndersoarte fan 'e hoaleliuw sjoen, as ''Panthera spelaea fossilis''. 
[[File:Panthera_fossilis.jpg|left|thumb|250px|In [[plasse]] fan 'e âldere hoaleliuw, opdobbe by [[Azé]], yn [[Frankryk]].]]

[[DNA|DNA-ûndersiken]] brochten tusken [[2008]] en [[2016]] oan it ljocht dat de hoaleliuw yndie in selsstannige soarte wie, dy't dan wol nau besibbe wie oan 'e (gewoane) liuw, mar gjin ûndersoarte fan dat bist wie. In fierder ûndersyk út [[2022]] troch Martin Sabo et al. wiisde út dat de hoaleliuw him út 'e âldere hoaleliuw ûntwikkele hie yn in [[evolúsjeteory|evolúsjeproses]] dat hûnderttûzenen jierren duorre hie. Foar de status fan 'e âldere hoaleliuw wol dat sizze dat men dit bist sjen kin as in iere ûndersoarte fan 'e hoaleliuw, as ''Panthera spelaea fossilis'', mar dat men de âldere hoaleliuw ek as in aparte soarte beskôgje kin, as ''Panthera fossilis''.

==Fersprieding==
It [[ferspriedingsgebiet]] fan 'e âldere hoaleliuw besloech it grutste part fan it [[Jeropa|Jeropeeske]] [[kontinint]], útstekkende dielen lykas it [[Ibearysk Skiereilân]], it [[Apenynsk Skiereilân]], de [[Peloponnesos]] en [[Jutlân]] ynbegrepen. Hy ûntbriek op it [[Skandinavysk Skiereilân]] en de eilannen yn 'e [[Eastsee]] en de [[Middellânske See]]. Op 'e [[Britske Eilannen]] kaam er inkeld yn it suden fan [[Ingelân]] en it uterste súdeasten fan [[Wales]] foar. Bûten Jeropa libbe de âldere hoaleliuw ek yn [[Transkaukaazje]], [[Sintraal-Aazje]] en westlik [[Sibearje]].

==Evolúsje==
De âldere hoaleliuw moat him tusken 700.000 en 600.000 jier lyn ûntjûn hawwe út in grutte [[panters (skaai)|panterynske]] [[kateftige]], dy't de foarâlder fan alle liuwen en liuw-eftige [[panters (skaai)|panters]] wie. Dat bist fûn tusken 1,7 en 1,2&amp;nbsp;miljoen jier lyn syn oarsprong yn 'e [[Olduvaikleau]] yn wat no [[Tanzania]] is, en wreide syn [[ferspriedingsgebiet]] dêrwei oer hiele [[Afrika]] út. Tusken 780.000 en 700.000 jier lyn fersprate dy kateftige him fia it [[Midden-Easten]] foar it earst nei [[Jeraazje]], dêr't er al rillegau hiel Jeropa besuden de [[iiskape]]n en teffens westlik Aazje kolonisearre. 

De ierste [[fossilen]] dy't sûnder mis as de âldere hoaleliuw klassifisearre wurde kinne, datearje fan 660.000 oant 612.000 jier lyn. Der binne noch ierdere fossilen fûn, dy't tebek geane oant 780.000 jier lyn, mar dêrby is it twifelich oft der al fan 'e âldere hoaleliuw sprutsen wurde kin, mei't dêryn de skaaimerken fan 'e soarte noch net folslein ta utering komme. In ûndersyk yn [[2020]] fan M. de Manuel et al. nei it [[mitogondriaal DNA]] fan [[liuw]]en, [[hoaleliuw]]en en âldere hoaleliuwen wiisde út dat hoaleliuwen en (gewoane) liuwen har oant 500.000 jier lyn noch mei-inoar [[fuortplanting|fuortplanten]], mar nei 470.000 jier lyn net mear.

De fêstiging fan 'e âldere hoaleliuw yn westlik Jeraazje moat yn it ljocht sjoen wurde fan in [[fauna-oerdracht]]barren yn it iere [[Pleistoseen|Mid-Pleistoseen]] wêrby't in protte soarten [[útstjerren (biology)|útstoaren]] dy't karakteristyk wiene foar it [[Villafranchyn]] (de foargeande [[geologysk tiidrek|geologyske perioade]]). Wat de [[rôfdier]]en oangiet, stoaren bgl. de [[koartsnútreuzehyena]] (''Pachycrocuta brevirostris'') en de [[Jeropeeske sabeltosktiger]] (''Megantereon cultridens'') út, wylst nei de oankomst fan 'e âldere hoaleliuw de [[Jeraziatyske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium latidens'') en de [[Jeropeeske jagûar]] (''Panthera gombaszoegensis'') folle seldsumer waarden. It lêste bist stoar úteinlik yn it lette Mid-Pleistoseen út. [[Konkurrinsje (biology)|Konkurrinsje]] mei de âldere hoaleliuw liket dêrby in wichtige rol spile te hawwen.

Tusken 300.000 en 100.000 jier lyn ûntjoech de âldere hoaleliuw him stadichoan ta de [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') sa't dy yn it [[Pleistoseen|Let Pleistoseen]] bestie. Dat gie mank mei in oansjenlik belúnjen yn lichemsgrutte en in stikmannich feroarings yn 'e [[anatomy]] fan it [[skelet]]. Fossilen mei skaaimerken dy't de midden hâlde tusken dy fan 'e âldere hoaleliuw en dy fan 'e (lettere) hoaleliuw, wurde oantsjut as de tuskenbeiden hoaleliuw (''Panthera spelaea intermedia''). Hoewol't ornaris steld wurdt dat de âldere hoaleliuw omtrint 300.000 jier lyn útstoarn is, wie dat dus gjin útstjerren yn 'e sin sa't dy term ornaris begrepen wurdt, mar in ferdwining fan eksimplaren mei de oarspronklike anatomyske skaaimerken dy't yn harren neikommelingen net mear foarkamen.
[[File:Panthera_fossilis_size_diagram (bewurke).png|right|thumb|300px|In diagram dat de grutte fan 'e âldere hoaleliuw werjout yn ferhâlding ta de grutte fan in [[man (sekse)|man]] en in [[frou]] fan gemiddelde lingte.]]

==Uterlike skaaimerken==
De fossilen fan 'e âldere hoaleliuw litte sjen dat it de grutste kateftige wie dy't ea bestien hat. It bist  hie in kop-romplingte fan nei skatting 250–290&amp;nbsp;[[sintimeter|sm]], in [[skouder|skofthichte]] fan 140–150&amp;nbsp;sm en in gewicht fan 400–500&amp;nbsp;[[kg]]. Dêrmei hied er de [[kop]] ter hichte fan 'e [[skouder]]s fan in [[minske]] fan gemiddelde lingte. Ta ferliking, in hjoeddeistige [[liuw]] (''Panthera leo'') hat in kop-romplingte fan 160–208&amp;nbsp;sm, mei in skofthichte fan 107–123&amp;nbsp;sm en in gewicht fan 110–225&amp;nbsp;kg. En de [[tiger]] (''Panthera tigris''), de grutste libbene kateftige, hat in kop-romplingte fan 140–280&amp;nbsp;sm, in skofthichte fan 80–110&amp;nbsp;sm en in gewicht fan 100–260&amp;nbsp;kg (ôfhinklik fan [[sekse]] en [[ûndersoarte]]). 

Fossilen fan 'e âldere hoaleliuw ôfkomstich út westlike [[Sibearje]] binne dúdlik grutter as dy út [[Midden-Jeropa]]. En ek wat âlder oft se binne, wat grutter, en wat jonger, wat lytser. De [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea'') fan it  [[Pleistoseen|Let-Pleistoseen]], dêr't de âldere hoaleliuw him úteinlik ta ûntwikkele, wie nammentlik in stik lytser, hoewol doe noch altyd de grutste kateftige op 'e wrâld, mei in kop-romplingte fan nei skatting 200–221&amp;nbsp;sm en in skofthichte fan 110–120&amp;nbsp;sm. Ek hie de âldere hoaleliuw, yn ferhâlding ta syn lytsere neikommeling, in justjes bredere [[snút]] en [[bek]], lytsere [[eagen]] en [[snijtosk]]en, en smellere en minder ôfplatte [[hoektosk]]en. 

==Ekology==
De âldere hoaleliuw wie miskien wol it grutste [[rôfdier]] fan syn tiid, in tige gefaarlik bist. Hy wie ek foar oare rôfdieren nei alle gedachten ôfskriklik genôch om harren te ferdriuwen fan [[proai]]en dy't se sels deade hiene (in ferskynsel dat [[kleptoparasitisme]] hjit). Foarbylden fan sokke oare rôfdieren, dêr't de âldere hoaleliuw mei [[konkurrinsje (biology)|konkurrearje]] moast, wiene de [[brune bear]] (''Ursus arctos''), de [[grize wolf]] (''Canis lupus''), de [[hoalehyena]] (''Crocuta spelaea''), it [[hoaleloaihoars]] (''Panthera pardus spelaea''), de [[Jeraziatyske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium latidens''), de [[Jeropeeske jagûar]] (''Panthera gombaszoegensis'') en de [[warch]] (''Gulo gulo'').

[[Herbivoar]]en dy't troch de âldere hoaleliuw bejage waarden, wiene û.o. de [[wolhierrige mammoet]] (''Mammuthus primigenius''), de [[Jeraziatyske boskoaljefant]] (''Palaeoloxodon antiquus''), de [[wolhierrige noashoarn]] (''Coelodonta antiquitatis''), de [[bosknoashoarn]] (''Stephanorhinus kirchbergensis''), de [[steppenoashoarn]] (''Stephanorhinus hemitoechus''), de [[wisint]] (''Bison bonasus''), de [[steppewisint]] (''Bison priscus''), de [[oerokse]] (''Bos primigenius''), it [[wylde hynder]] (''Equus ferus''), it [[reuzehart]] (''Megaloceros giganteus''), de [[muskusokse]] (''Ovibos moschatus''), de [[eland]] (''Alces alces''), it [[rindier]] (''Rangifer tarandus''), it [[reahart]] (''Cervus elaphus''), de [[deim]] (''Dama dama''), de [[ree]] (''Capreolus capreolus'') en de [[saiga-antilope]] (''Saiga tatarica''). 

==Relaasje mei de minske==
It iennichste bewiis dat (oant no ta) fûn is fan ynteraksje fan [[minsken]] mei de âldere hoaleliuw, wurdt foarme troch fossilisearre dielen fan in [[skelet]] dat yn [[Gran Dolina]], yn [[Spanje]], opdobbe is en datearret fan omtrint 300.000 jier ferlyn. De bonken fertoane sneden, wêrfan't oannommen wurdt dat it spoaren binne fan it [[slachtsjen]] fan it bist foar syn [[fleis]] troch primitive minsken.

==Sjoch ek==
* [[Amerikaanske liuw]]
* [[hoaleliuw]]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Panthera_fossilis ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Panthera fossilis}}
}}

{{DEFAULTSORT:Aldere hoaleliuw}}
[[Kategory:Sûchdieresoarte]]
[[Kategory:Panter (skaai)]]
[[Kategory:Fossyl sûchdier]]
[[Kategory:Bist útstoarn yn it Pleistoseen]]
[[Kategory:Fossyl yn Abgaazje]]
[[Kategory:Fossyl yn Albaanje]]
[[Kategory:Fossyl yn Armeenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Azerbeidzjan]]
[[Kategory:Fossyl yn Belgje]]
[[Kategory:Fossyl yn Bosnje-Hertsegovina]]
[[Kategory:Fossyl yn Bulgarije]]
[[Kategory:Fossyl yn Denemark]]
[[Kategory:Fossyl yn Dútslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Eastenryk]]
[[Kategory:Fossyl yn Estlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Frankryk]]
[[Kategory:Fossyl yn Georgje]]
[[Kategory:Fossyl yn Grikelân]]
[[Kategory:Fossyl yn Guernsey]]
[[Kategory:Fossyl yn Hongarije]]
[[Kategory:Fossyl yn Ingelân]] 
[[Kategory:Fossyl yn Itaalje]]
[[Kategory:Fossyl yn Jeropeesk Ruslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Jersey]] 
[[Kategory:Fossyl yn Kazachstan]]
[[Kategory:Fossyl yn Kosovo]]
[[Kategory:Fossyl yn Kroaasje]]
[[Kategory:Fossyl yn Letlân]] 
[[Kategory:Fossyl yn Litouwen]]
[[Kategory:Fossyl yn Lúksemboarch (lân)]]
[[Kategory:Fossyl yn Moldaavje]]
[[Kategory:Fossyl yn Montenegro]]
[[Kategory:Fossyl yn Nederlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Noard-Masedoanje]]
[[Kategory:Fossyl yn de Oekraïne]]
[[Kategory:Fossyl yn Poalen]]
[[Kategory:Fossyl yn Portegal]]
[[Kategory:Fossyl yn Roemeenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Servje]]
[[Kategory:Fossyl yn Sibearje]]
[[Kategory:Fossyl yn Sloveenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Slowakije]]
[[Kategory:Fossyl yn Spanje]]
[[Kategory:Fossyl yn Switserlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Tsjechje]]
[[Kategory:Fossyl yn Turkije]]
[[Kategory:Fossyl yn Wales]]
[[Kategory:Fossyl yn Wyt-Ruslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Iran]]
[[Kategory:Fossyl yn Kirgyzje]] 
[[Kategory:Fossyl yn Oezbekistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Tadzjikistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Turkmenistan]]</text>
      <sha1>d397l00k5whqf9erz3uvkx7xmn2bvkn</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Jeropeeske jagûar</title>
    <ns>0</ns>
    <id>181902</id>
    <revision>
      <id>1197970</id>
      <parentid>1191402</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:43:01Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197970</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="10265" sha1="llpait4yg71lrf0plnpman7n804wnkx" xml:space="preserve">{{Bistesoarte
|Namme=Jeropeeske jagûar
|Ofbyld= [[File:De_vroeg-pleistocene_sabeltandkat,_Homotherium_crenatidens_(2008)_Panthera_onca_gombaszoegensis.png|250px]] &lt;br&gt;&lt;small&gt;Artistike rekonstruksje.&lt;/small&gt;
|lûd=
|Ryk= [[dieren]] (''Animalia'')
|Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
|Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'')
|Skift= [[rôfdieren]] (''Carnivora'') 
|Famylje= [[kateftigen]] (''Felidae'') 
|Skaai= [[panters]] (''Panthera'') 
|Wittenskiplike namme= Panthera gombaszoegensis 
|Beskriuwer, jier= [[Miklós Kretzoi|Kretzoi]], 1938 
|IUCN-status= '''útstoarn''' &lt;small&gt;([[fossyl]]&lt;/small&gt;
----
|lânkaart=[[File:Histoaryske fersprieding fan de Jeropeeske jagûar (Panthera gombaszoegensis).png|center|250px]]&lt;small&gt;De [[Pleistoseen|Pleistosene]] fersprieding fan 'e Jeropeeske jagûar (ynsafier bekend).&lt;/small&gt;
}}
De '''Jeropeeske jagûar''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Panthera gombaszoegensis'') is in [[útstjerren (biology)|útstoarn]] [[sûchdieren|sûchdier]] út it [[skift]] fan 'e [[rôfdieren]] (''Carnivora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[kateftigen]] (''Felidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[grutte katten]] (''Pantherinae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[panters (skaai)|panters]] (''Panthera''). Dit bist kaam yn it [[Pleistoseen]] foar yn [[Jeropa]] en dielen fan 'e [[Magreb]] en [[Sintraal-Aazje]] en libbe fan 2&amp;nbsp;miljoen oant 330.000&amp;nbsp;[[jier]] lyn. De namme wiist op in (net algemien akseptearre) nauwe besibskip oan 'e [[jagûar]] (''Panthera onca''). De Jeropeeske jagûar wie in grutte [[soarte]] dy't as [[karnivoar]] yn syn [[ferspriedingsgebiet]] mear as in miljoen&amp;nbsp;[[jier]] lang in wichtige rol yn it [[fiedselkeatling]] spile.

==Taksonomy==
De [[Hongarije|Hongaarske]] [[paleöntolooch]] [[Miklós Kretzoi]] trof yn [[1938]] yn [[sedimint|ôfsettings]] út it [[Tertiêr]] yn 'e [[Gombasekgrot]] yn [[Slowakije]] ferskate [[fossile]] [[tosk]]en fan in grutte [[kateftige]] oan. Hy betocht foar dy nije [[soarte]] de [[wittenskiplike namme]] ''Leo gombaszoegensis'', nei de [[Hongaarsk]]e [[stavering]] fan 'e namme fan 'e grot, ''Gombaszög''. De betsjutting wie letterlik &quot;Gombasek-liuw&quot;. Yn [[1971]] waard dit bist formeel oerpleatst nei it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[panters]] (''Panthera''), dêr't de moderne [[liuw]] (''Panthera leo'') ek ta heart. De namme waard doe ''Panthera gombaszoegensis''. Op basis fan syn ûnderstelde nauwe [[besibskip]] mei de (Amerikaanske) [[jagûar]] (''Panthera onca'') krige dit bist al rillegau de gebrûksnamme 'Jeropeeske jagûar' taparte.

[[Synonimen]] fan ''Panthera gombaszoegensis'' binne: 
*''Panthera toscana'' foar fossilen dy't yn [[1949]] yn 'e [[Arno (rivier)|Delling fan 'e Arno]] yn [[Toskane]] fûn waarden;
*''Panthera schreuderi'' (oarspronklik ''Felis schreuderi'') foar fossilen dy't yn [[1960]] yn [[Tegelen]] yn [[Nederlânsk Limburch]] oantroffen waarden;
*''Jansofelis vaufreyi'' foar fossilen dy't yn [[1971]] yn súdeastlik [[Frankryk]] opdobbe waarden.

Guon fossilen dy't foarhinne oan 'e Jeropeeske jagûar taskreaun waarden, is yn [[2018]] fan fêststeld dat se eins fan it [[reuzejachtloaihoars]] (''Acinonyx pardinensis'') binne.
[[File:Panthera_toscana.JPG|left|thumb|250px|De [[plasse]] fan in Jeropeeske jagûar út 'e kolleksje fan it [[Natoerhistoarysk Museum fan Florâns]].]]

==Evolúsje==
De [[foarâlden]] fan 'e Jeropeeske jagûar stammen nei alle gedachten út [[Afrika]], mei't in besibbe kateftige 1,9&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn yn [[Súd-Afrika]] libbe. In oare besibbe kateftige libbe om dyselde tiid hinne yn [[East-Afrika]] en hie uterlike skaaimerken dy't sawol op dy fan in [[liuw]] (''Panthera leo'') as dy fan in [[tiger]] (''Panthera tigris'') lykje. It tinken is dat de Jeropeeske jagûar him omtrint 2&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn ûntwikkele en likernôch 1,9&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn [[Jeropa]] berikte.

==Fersprieding==
It is mooglik dat de Jeropeeske jagûar yn hast hiel [[Jeropa]] foarkaam, útsein it [[Skandinavysk Skiereilân]] en ûnderskate eilannen, mar dat is noch net fêststeld. Ynsafier't anno [[2025]] bekend is, kaam dit bist foar yn [[Wales]], súdlik [[Ingelân]], [[Nederlân]] besuden de [[Grutte Rivieren]], [[Belgje]], [[Lúksemboarch (gruthartochdom)|Lúksemboarch]], noardlik, sintraal en súdlik [[Frankryk]], de [[Pyreneeën]], noardlik [[Spanje]], noardwestlik [[Itaalje]], súdwestlik [[Switserlân]], sintraal en noardlik [[Dútslân]], it easten fan [[Sloveenje]] en [[Eastenryk]], súdlik en sintraal [[Poalen]], hiel [[Tsjechje]], [[Slowakije]], [[Hongarije]], [[Kroaasje]] en [[Bosnje-Hertsegovina]], noardlik en súdeastlik [[Servje]], eastlik [[Kosovo]], hiel [[Noard-Masedoanje]], noardlik [[Grikelân]], súdwestlik [[Bulgarije]], westlik [[Roemeenje]], sintraal en noardlik [[Moldaavje]] en dielen fan 'e westlike [[Oekraïne]].

Isolearre [[populaasje (biology)|populaasjes]] (of sa liket it oant no ta) kamen foar yn 'e westlike [[Kaukasus]] (it súdwesten fan 'e [[Ruslân|Russyske]] [[Koeban (regio)|Koeban]], [[Abgaazje]], westlik [[Georgje]] en it uterste noardeasten fan [[Turkije]]), [[Sintraal-Aazje]] (súdlik [[Tadzjikistan]], eastlik [[Afganistan]] en noardwestlik [[Pakistan]]) en de [[Magreb]] fan [[Noard-Afrika]] (súdlik [[Marokko]], it noarden fan 'e [[Westlike Sahara]] en de uterste westpunt fan [[Algerije]]). [[Fossilen]] dy't mooglik oan 'e Jeropeeske jagûar taskreaun wurde kinne, binne ek fûn yn 'e [[Levant]], op it [[Arabysk Skiereilân]], yn [[East-Afrika]] en yn [[Súdeast-Aazje]]. 

==Uterlike skaaimerken==
De Jeropeeske jagûar wie grutter as de hjoeddeistige [[jagûar]] (''Panthera onca''), mei in gewicht fan nei skatting 70–210&amp;nbsp;kg. (Ta ferliking: de jagûar weaget 56–96&amp;nbsp;kg.) It tinken is dat de Jeropeeske jagûar oansjenlike [[seksuele dimorfy]] fertoande, mei't [[mantsje]]s in hiel stik grutter wiene as [[wyfke]]s. Party saakkundigen hâlde út dat de lichemsgrutte fan dit bist meitiid oanwûn, mar oaren bestride dat en sizze gjin bewiis fine te kinnen fan in dúdlik patroan fan tanimmende grutte troch [[evolúsjeteory|evolúsje]].
[[File:Panthera_schreuderi.JPG|right|thumb|250px|De [[ûnderkaak]] fan in Jeropeeske jagûar út 'e kolleksje fan it [[Natoerhistoarysk Museum Rotterdam]].]]

==Ekology==
Fan 'e Jeropeeske jagûar waard altyd oannommen dat er foar it meastepart yn [[wâld]]en libbe hie, mar in ûndersyk út [[2002]] liek derop te wizen dat de bân tusken dit bist en it [[biotoop|wâldbiotoop]] net sa sterk wie as earder tocht waard. De Jeropeeske jagûar wie in [[rôfdier|toprôfdier]] dat it fermogen hie om grutte [[proai]]en te oermasterjen. It wie oan it begjin fan it [[Pleistoseen]] de earste [[panters|pantersoarte]] yn [[Jeropa]], hoewol't dêr doe al wol oare grutte [[kateftigen]] libben, lykas it [[reuzejachtloaihoars]] (''Acinonyx pardinensis''), de [[loaihoarspoema]] (''Puma pardoides'') en twa soarten [[sabeltosktigers]]: de [[Jeraziatyske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium latidens'') en [[Whites sabeltosktiger]] (''Megantereon withei''). It [[hoaleloaihoars]] (''Panthera pardus spelaea'') arrivearre letter yn it Ier&amp;nbsp;Pleistoseen of it Mid-Pleistoseen, wylst de grutte [[âldere hoaleliuw]] (''Panthera fossilis'') him yn it Mid-Pleistoseen yn Jeropa fêstige.

==Relaasje mei de jagûar==
In protte [[paleöntologen]] binne útgien fan 'e [[teory]] dat de Jeropeeske jagûar de direkte [[foarâlder]] fan 'e moderne (Amerikaanske) [[jagûar]] (''Panthera onca'') is. Guon geane dêrby safier dat se de jagûar sels as in [[ûndersoarte]] fan 'e Jeropeeske jagûar beskôgje. Yn 'e [[ienentweintichste iuw]] is dy ûnderstelde bân hieltyd mear ûnder druk kommen te stean. In ûndersyk fan Chatar et al. út [[2022]], dat basearre wie op ûndersyk nei in relatyf komplete [[plasse]] fan 'e Jeropeeske jagûar dy't yn [[Belgje]] fûn wie, suggerearre dat de Jeropeeske jagûar eins nauwer besibbe wie oan 'e [[tiger]] (''Panthera tigris'') as oan 'e Amerikaanske jagûar.

==Utstjerren==
It [[útstjerren (biology)|útstjerren]] fan 'e Jeropeeske jagûar fûn plak tusken 330.000 en 300.000&amp;nbsp;jier lyn. It is dreech om safier yn it ferline spesifike oarsaken oan te wizen. It tinken is lykwols dat [[konkurrinsje (biology)|konkurrinsje]] mei de better oanpaste [[âldere hoaleliuw]] (''Panthera fossilis''), fanôf omtrint 660.000&amp;nbsp;jier lyn, in wichtige rol spile hawwe moat. De oankomst fan dat bist wurdt sjoen as it begjin fan in hiel stadich proses fan ferkringing, mei it útstjerren fan 'e Jeropeeske jagûar as einpunt.

==Sjoch ek==
* [[jagûar]]

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Panthera_gombaszoegensis ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Panthera gombaszoegensis}}
}}

{{DEFAULTSORT:Jeropeeske jaguar}}
[[Kategory:Sûchdieresoarte]]
[[Kategory:Panter (skaai)]]
[[Kategory:Bist útstoarn yn it Pleistoseen]]
[[Kategory:Fossyl sûchdier]]
[[Kategory:Fossyl yn Abgaazje]]
[[Kategory:Fossyl yn Belgje]]
[[Kategory:Fossyl yn Bosnje-Hertsegovina]]
[[Kategory:Fossyl yn Bulgarije]]
[[Kategory:Fossyl yn Dútslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Eastenryk]]
[[Kategory:Fossyl yn Frankryk]]
[[Kategory:Fossyl yn Georgje]]
[[Kategory:Fossyl yn Grikelân]]
[[Kategory:Fossyl yn Guernsey]]
[[Kategory:Fossyl yn Hongarije]]
[[Kategory:Fossyl yn Ingelân]] 
[[Kategory:Fossyl yn Itaalje]]
[[Kategory:Fossyl yn Jeropeesk Ruslân]]
[[Kategory:Fossyl yn Jersey]] 
[[Kategory:Fossyl yn Kosovo]]
[[Kategory:Fossyl yn Kroaasje]]
[[Kategory:Fossyl yn Lúksemboarch (lân)]]
[[Kategory:Fossyl yn Moldaavje]]
[[Kategory:Fossyl yn Nederlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Noard-Masedoanje]]
[[Kategory:Fossyl yn de Oekraïne]]
[[Kategory:Fossyl yn Poalen]]
[[Kategory:Fossyl yn Roemeenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Servje]]
[[Kategory:Fossyl yn Sloveenje]]
[[Kategory:Fossyl yn Slowakije]]
[[Kategory:Fossyl yn Spanje]]
[[Kategory:Fossyl yn Switserlân]]
[[Kategory:Fossyl yn Tsjechje]]
[[Kategory:Fossyl yn Turkije]]
[[Kategory:Fossyl yn Wales]]
[[Kategory:Fossyl yn Afganistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Pakistan]] 
[[Kategory:Fossyl yn Tadzjikistan]]
[[Kategory:Fossyl yn Algerije]]
[[Kategory:Fossyl yn Marokko]]
[[Kategory:Fossyl yn de Westlike Sahara]]</text>
      <sha1>llpait4yg71lrf0plnpman7n804wnkx</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Tarreputten fan La Brea</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183348</id>
    <revision>
      <id>1197973</id>
      <parentid>1197929</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:45:39Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>red</comment>
      <origin>1197973</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26725" sha1="9ee0w0b8lyx0l7kav62avq60pu4j626" xml:space="preserve">{{Ynfoboks museum
| ôfbylding                   = USA_tar_bubble_la_brea_CA.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| namme                       = Tarreputten fan La Brea&lt;br&gt;&lt;small&gt;George C. Page Museum&lt;/small&gt;
| flagge-logo                 = [[File:La Brea Tar Pits logo.svg|125px]]
| lân                         = [[File:Flag of the United States.svg|border|20px]] [[Feriene Steaten]]
| bestjoerlike ienheid 1      = steat
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Flag of California.svg|border|20px]] [[Kalifornje]]
| bestjoerlike ienheid 2      = county
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Flag of Los Angeles County, California.svg|border|20px]] [[Los Angeles County (Kalifornje)|Los Angeles County]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[File:Flag of Los Angeles, California.svg|border|20px]] [[Los Angeles]]
| adres                       = 5801 [[Wilshire Boulevard]]
| koördinaten                 = 34°03′46″N 118°21′22″W
| sels yn te foljen0          = 
| namme sels yn te foljen0    = 
| ôfkoarting                  = 
| histoaryske namme           = 
| ferneamd nei                = 
| type                        = [[paleöntology]]sk fynplak en&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;[[natoerhistoarysk museum]]
| wurkmêd                     = [[fossilen]] dy't fûn binne yn 'e &lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;tarreputten
| oprjochting                 = [[1977]]
| oprjochter                  = 
| oerflak                     = 9,3 [[hektare|ha]]
| besikers                    = 355.000 jiers
| netwurken                   = 
| sels yn te foljen1          = monumint.&amp;nbsp;status
| namme sels yn te foljen1    = [[U.S. National Natural Landmark|U.S. National Natural&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;Landmark]] &lt;small&gt;(sûnt 1964)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[California Historical Landmark|California Hist. Landmark]]
| sels yn te foljen2          = 
| namme sels yn te foljen2    = 
| sels yn te foljen3          = 
| namme sels yn te foljen3    = 
| namme gebou                 = George C. Page Museum
| type gebou                  = [[museum]]
| arsjitekt                   = 
| boujier                     = [[1975]]–[[1977]]
| boustyl                     = [[modernisme|modernistysk]]
| monumintale status          = 
| monumintnûmer               = 
| sels yn te foljen4          = 
| namme sels yn te foljen4    = 
| sels yn te foljen5          = 
| namme sels yn te foljen5    = 
| sels yn te foljen6          = 
| namme sels yn te foljen6    = 
| webside                     = [https://tarpits.org/ tarpits.org]
| mapname                     = Los Angeles-West
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 34
| lat_min                     = 03
| lat_sec                     = 46
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 118
| lon_min                     = 21
| lon_sec                     = 22
| lon_dir                     = W
| tekst by posysjekaart       = Lokaasje yn westlik [[Los Angeles]].
}}
De '''Tarreputten fan La Brea''' ([[Ingelsk]]: ''La Brea Tar Pits'') binne in plak yn [[Súdlik Kalifornje]], yn 'e [[Feriene Steaten]], dêr't fan natuere [[tarre]] opwellet út 'e [[ierde (grûn)|ierde]]. De putten lizze yn it [[Hancock Park]], binnen de [[beboude kom]] fan 'e [[stêd]] [[Los Angeles]], oan 'e trochgeande [[strjitte]] [[Wilshire Boulevard]]. Oer in perioade fan 38.000 [[jier]] binne withoefolle [[bisten]] fêstrekke, weisonken en omkommen yn 'e tarre, en harren [[bonke]]n binne goed preservearre. Yn 'e [[tweintichste iuw]] binne der hûnderttûzenen [[fossilen]] opdobbe, fan sawol [[soarte|bistesoarten]] dy't [[útstjerren (biology)|útstoarn]] binne as fan soarten dy't hjoed de dei ek noch foarkomme. Guon útstoarne [[prehistoarysk]]e soarten binne inkeld bekend fan fossile fynsten út 'e Tarreputten fan La Brea. It njonken de tarreputten boude '''George C. Page Museum''', dat yn [[1977]] iepengie, is wijd oan it toanen fan 'e fynsten út 'e tarre.

==Oarsprong==
Tarreputten binne eins plakken dêr't rouwe [[ierdoalje]] út 'e ûndergrûn nei it oerflak ta opboarrelet. Yn it gefal fan 'e Tarreputten fan La Brea giet it om oalje út it [[Salt Lake-oaljefjild]] ûnder it [[Fairfax District (Los Angeles)|Fairfax District]] benoarden [[Hancock Park]], dat fia de [[Brekline fan 6th Street]] omheech komt. Nei't de oalje it ierdoerflak berikt hat, rint it gear yn puollen, dêr't it meitiid troch bleatstelling oan [[waar|waar en wyn]] ferhurdet ta [[tarre]] en úteinlik ta gnobske [[heuvel]]tsjes, dy't op ferskate plakken yn Hancock Park te sjen binne. 
[[File:Mammuthus_columbi_Page.jpg|left|thumb|250px|It [[skelet]] fan in [[Amerikaanske mammoet]], opgroeven út 'e Tarreputten fan La Brea en [[tentoansteld]] yn it [[George C. Page Museum]].]]

Dit opsiperjen fan oalje bart al tsientûzenen jierren. Ut en troch ûntstiet dêrby in tarrepoel mei in substânsje dy't tsjûk en kleverich genôch is foar bisten om yn fêst te reitsjen. Dat bart fral as de tarre sa tsjûk is dat it ûntrochlittich wurdt foar [[rein (delslach)|reinwetter]]. Wetter bliuwt dan op 'e tarre stean, en bisten dy't [[drinken]] sykje, geane deropta en sakje wei yn 'e tarre. Dêr komme dan wer [[rôfdier]]en op ôf, dy't de rêstrekke [[herbivoar]]en opfrette wolle, mar ynstee sels fêst komme te sitten. De [[kadaver]]s fan 'e fêstrekke bisten [[ferrotting|fergeane]] oant inkeld de [[bonke]]n oerbliuwe. Dy sinke wei yn 'e tarre. Se kleurje [[dûnkerbrún]] of [[swart]], mar se wurde fierders troch de tarre goed preservearre. 

Sa kin it dat der dramatyske foarbylden fan [[fossilen]] fan [[megafauna]] út 'e Tarreputten fan La Brea te foarskyn kommen binne. Mar de tarre preservearret ek [[mikrofossyl|mikrofossilen]]: de bonken fan [[kjifdieren]] en [[pipermûzen]] en de [[eksoskelet]]ten fan [[ynsekten]]. Ek [[hout]]- en [[plant]]eresten, [[sied (plant)|sieden]], [[stomoal]] út [[blom]]men en [[stof (dieltsjes)|stof]] binne yn 'e tarre bewarre bleaun.

==Skiednis==
[[Radiometryske datearring]] fan [[hout]] en [[bonke]]n út 'e Tarreputten fan La Brea hat oan it ljocht brocht dat it âldste bewarre bleaune (en weromfûne) materiaal datearret fan 38.000 jier lyn. 

Yn it [[Prekolumbiaansk Tiidrek]], foarôfgeande oan 'e [[kolonisaasje]] fan [[Súdlik Kalifornje]] troch de [[Jeropa|Jeropeänen]], waard de krite dêr't no [[Los Angeles]] leit bewenne de [[Yndianen|Yndiaanske]] [[Sjûmasj (folk)|Sjûmasj]] (''Chumash'') en [[Tongva (folk)|Tongva]] (''Tongva''). Sy brûkten de tarre út 'e Tarreputten fan La Brea om 'e naden tusken de [[planke]]n te [[brouwen (tichtmeitsjen)|brouwen]] fan 'e [[boat]]en fan [[kustmammoetbeam]]mehout dêr't se mei op en del by de [[kust]] fan [[Kalifornje]] lâns fearen en mei oerstieken nei de [[Kanaaleilannen (Kalifornje)|Kalifornyske Kanaaleilannen]]. 
[[File:LaBrea-tarpits-1910.jpg|left|thumb|250px|De Tarreputten fan La Brea yn [[1910]].]]

Inkele [[ferkenner]]s dy't útstjoerd wiene troch de [[Spanje|Spaanske]] [[ekspedysje]] ûnder lieding fan [[Gaspar de Portolà]] wiene yn [[1769]] de earste Jeropeänen dy't de Tarreputten fan La Brea seagen. In oar lid fan 'e ekspedysje, [[pater]] [[Juan Crespí]], skreau dat de ferkenners ferslach diene dat se &quot;[[geiser]]s fan tarre [sjoen hiene] dy't út 'e ierde wei opkamen as wiene it [[welle|wetterboarne]]n. [...] De ferkenners rapportearren dat se in hiel soad fan sokke boarnen tsjinkommen wiene en útstrutsen [[sompe]]n sjoen hiene dy't út tarre bestiene [...]. Wy hiene sels net it lok om dy geisers te sjen, ek al hiene we dat mei gragens wollen; mei't se in hiel ein fan ús rûte ôf leine, woe de gûverneur [Portolà] der net alhiel hinne reizgje. Wy neamden se ''Los Volcanes de Brea'' [de Tarrefulkanen].&quot;

Yn 'e [[Meksiko|Meksikaanske]] tiid ([[1821]]–[[1848]]) makken de Tarreputten fan La Brea ûnderdiel út fan it [[lângoed]] [[Rancho La Brea]]. Yn dy tiid waarden (ynsafier dokumintearre) foar it earst mei tarre oerdutsen [[bonke]]n by de tarreputten fûn. Dy waarden yn 't earstoan net werkend as [[fossilen]], mei't ek doetiidske [[hynder]]s, [[kij]], [[hûn]]en en [[fauna|wylde bisten]] yn 'e tarre bestrûpt rekke wiene. Oarspronklik wiene der mear as hûndert ûnderskate tarreputten, mar de measten waarden yn 'e [[njoggentjinde iuw]] fol smiten mei [[stien]] en [[ierde (grûn)|ierde]] om't se as in gefaar foar [[weidzjen]]d [[fee]] beskôge waarden. Sadwaande bleaune der mar in stik as tolve oer. In diel fan 'e Tarreputten waard yn [[1886]] en de dêropfolgjende jierren ôfgroeven foar de winning fan tarre troch it bedriuw Messrs Turnbull, Stewart &amp; Co. 

[[William Warren Orcutt]], in [[geolooch]] dy't wurke foar de [[ierdoaljemaatskippij]] [[Union Oil]], wie yn [[1901]] nei't it skynt de earste dy't besefte dat yn 'e tarreputten [[fossyl|fossilisearre]] bonken fan [[prehistoarysk]]e bisten bewarre bleaun wiene. Ta eare fan dy ûntdekking krige de [[Pleistosene prêrjewolf]], in útstoarne [[ûndersoarte]] fan 'e [[prêrjewolf]] (''Canis latrans'') letter de [[wittenskiplike namme]] ''Canis latrans orcutti''. It opgraven fan 'e fossilen út 'e tarreputten sette yn [[1913]] útein, nei't [[George Allan Hancock]], de doetiidske eigner fan Rancho La Brea, it [[Natoerhistoarysk Museum fan Los Angeles County]] dêr foar in perioade fan twa jier it eksklusive rjocht foar jûn hie. Yn dy twa jier groef it museum op 96 plakken yn totaal mear as 750.000 [[spesimina]] op. In grut part fan it iere [[paleöntology]]ske wurk waard ferset troch [[John C. Merriam]], dy't ferbûn wie oan 'e [[Universiteit fan Kalifornje, Berkeley]]. 
[[File:La_Brea_SW01.jpg|left|thumb|250px|Iere opgravings by de Tarreputten fan La Brea (±[[1913]]–±[[1915]]).]]

Yn [[1924]] skonk Hancock 9,3&amp;nbsp;[[hektare|ha]] (23&amp;nbsp;[[acre (oerflaktemjitte)|acres]]) fan syn [[ranch]] oan [[Los Angeles County (Kalifornje)|Los Angeles County]], mei it betingst dat de [[county (Feriene Steaten)|county]] noed stean moast foar it behâld fan wat neitiid [[Hancock Park]] kaam te hjitten en foar de publyk tagonklike tentoanstelling fan 'e dêr opdobbe fossilen. Yn 'e [[1940-er jierren|1940-er]] en [[1950-er jierren]] krigen de Tarreputten fan La Brea foar it earst bekendheid bûten [[wittenskip]]like fermiddens, doe't ferskate [[skelet]]ten fan [[megafauna]] út 'e [[lêste iistiid]] út 'e tarreputten gearstald en [[tentoansteld]] waarden. 

==George C. Page Museum==
It '''George C. Page Museum of La Brea Discoveries''' waard yn 'e [[1970-er jierren]] njonken de Tarreputten fan La Brea oan [[Wilshire Boulevard]] boud om 'e tentoanstelling fan 'e fossilen út 'e tarreputten rjocht te dwaan. It museum is ûnderdiel fan it [[Natoerhistoarysk Museum fan Los Angeles County]] en waard ferneamd nei de pleatslike [[filantroop]] [[George C. Page]], dy't de bou (mei) [[finansiering|finansierde]]. De bou begûn yn [[1975]] en it museum gie iepen yn [[1977]].

It George C. Page Museum biedt syn besikers behalven útstallings fan fossilen dy't fûn binne yn 'e Tarreputten fan La Brea ek de skiednis fan 'e tarreputten. Fierders kinne de besikers ek yn Hancock Park omrinne en de tarreputten sels besjen. Fan 'e oarspronklik mear as hûndert ûndersochte putten wurde der tsjintwurdich inkeld yn Put&amp;nbsp;91 noch geregeldwei opgravings dien. Besikers kinne de paleöntologen dêr dwaande sjen yn it Pit&amp;nbsp;91 viewing station. De iennichste oare oanhâldende opgraving hjit Project&amp;nbsp;23. Behalven wittenskippers binne by de opgravings ek gâns [[frijwilliger]]s belutsen, dy't troch de wittenskippers oanstjoerd wurde.
[[File:Page_Museum.jpg|right|thumb|250px|It George C. Page Museum.]]

==Monumintale status==
De Tarreputten fan La Brea hawwe ûnder de formele namme &quot;Hancock Park La Brea&quot; de status fan in [[California Historical Landmark]] (nû.&amp;nbsp;170). Sûnt [[1964]] binne de Tarreputten fan La Brea ek in [[U.S. National Natural Landmark]]. 

==Kolleksje==
===Bisten===
Hoewol't de kolleksje [[fossilen]] dy't opdobbe is út 'e Tarreputten fan La Brea benammen bekend stiet om 'e [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[Pleistosene]] [[megafauna]] (lykas de [[Amerikaanske mammoet]], de [[reuzewolf]] en de [[grutte koartsnútbear]]), binne der ek fossilen bewarre bleaun fan folle lytsere bisten. Yn tsjinstelling ta wat wol sein wurdt, binne yn 'e tarreputten &lt;u&gt;gjin&lt;/u&gt; fossilen fan [[dinosauriërs]] oantroffen, mei't dy al lang útstoarn wiene doe't de tarreputten ûntstiene.

===Minsken===
Der is mar ien fossyl fan in [[minske]] yn 'e Tarreputten weromfûn, in diel fan in skelet dat de namme [[La Brea-frou]] krigen hat. Hja datearret fan likernôch 10.000 jier lyn ([[8000&amp;nbsp;f.Kr.]]) en wie by har [[dea]] 17 oant 25 jier âld. Mei't deun by har de fossile resten fan in [[domestisearre]] [[hûn]] opdobbe waarden, giene wittenskippers der lange tiid fan út dat it om in [[seremoniële]] [[begraffenis]] gie. Yn [[2016]] waard lykwols oantoand dat de hûn folle letter yn 'e tarreputten bedarre wie en dus neat mei de frou út te stean hie. Op guon bonken fan prehistoaryske bisten út 'e tarreputten binne wol kerven en oare markearrings fan [[wapens]] of [[ark]] oantroffen dy't minsklike oanwêzigens yn 'e krite fan 'e Tarreputten fan La Brea bewize. Dy bonken geane teminsten tebek oant 15.200 jier lyn.
[[File:La_Brea_Tar_Pits.jpg|right|thumb|350px|De [[fauna]] fan 'e Tarreputten fan La Brea, lykas foarsteld troch [[keunstskilder]] [[Charles R. Knight]].]]

===Baktearjes===
Behalven fossilen waarden fan [[2007]] ôf yn 'e Tarreputten fan La Brea ek nije, libbene [[baktearjes]] fûn, wol 200–300 ûnderskate [[soarte]]n. Dy ite de rouwe oalje en stjitte [[metaangas]] út, wat de [[bûl]]en yn 'e tarre feroarsaket.

===List fan bisten yn 'e Tarreputten fan La Brea===
Yn 'e Tarreputten fan La Brea binne de fossilen fan 'e folgjende bisten oantroffen. (De nammen fan [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[soarte]]n en [[ûndersoarte]]n binne markearre mei in [[obelisk (lêsteken)|†]].)
*[[sûchdieren]]: 
**[[primaten]]: [[minske]] (''Homo sapiens'')
**[[slurfdieren]]: [[Amerikaanske mammoet]] (''Mammuthus columbi'')&amp;nbsp;†, [[Pasifyske mastodont]] (''Mammut pacificum'')&amp;nbsp;†
**[[evenhoevigen]]: [[mûldierhart]] (''Odocoileus hemionus''), [[wapity]] (''Cervus canadensis''), [[gaffelantilope]] (''Antilocapra americana''), [[dwerchgaffelantilope]] (''Capromeryx minor'')&amp;nbsp;†, [[âlde bizon]] (''Bison antiquus'')&amp;nbsp;†, [[reuzebizon]] (''Bison latifrons'')&amp;nbsp;†, [[strûkokse]] (''Euceratherium collinum'')&amp;nbsp;†, [[platkoppekary]] (''Platygonus compressus'')&amp;nbsp;†, [[westlik kamiel]] (''Camelops hesternus'')&amp;nbsp;†, [[grutkoplama]] (''Hamiauchenia macrocephala'')&amp;nbsp;†
**[[ûnevenhoevigen]]: [[Meksikaansk hynder]] (''Equus conversidens'')&amp;nbsp;†, [[westlik hynder]] (''Equus occidentalis'')&amp;nbsp;†, [[Kalifornyske tapir]] (''Tapirus californicus'')&amp;nbsp;†
**[[rôfdieren]]: [[Amerikaanske swarte bear]] (''Ursus americanus''), [[brune bear]] (''Ursus arctos'') (spesifyk de [[grizzlybear]] (''Ursus arctos horribilis'')), [[grutte koartsnútbear]] (''Arctodus simus'')&amp;nbsp;†, [[wolf]] (''Canis lupus''), [[reuzewolf]] (''Aenocyon dirus'')&amp;nbsp;†, [[prêrjewolf]] (''Canis latrans'') (spesifyk: de [[Pleistosene prêrjewolf]] (''Canis latrans orcutti'')&amp;nbsp;†), [[hûn]] (''Canis familiaris''), [[grize foks]] (''Urocyon cinereoargenteus''), [[gewoane sabeltosktiger]] (''Smilodon fatalis'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium serum'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske liuw]] (''Panthera atrox'')&amp;nbsp;†, [[jagûar]] (''Panthera onca'') (spesifyk de [[reuzejagûar]] (''Panthera onca augusta'')&amp;nbsp;†), [[poema]] (''Puma concolor''), [[trumanjachtloaihoars]] (''Miracinonyx trumani'')&amp;nbsp;†, [[reade lynks]] (''Lynx rufus''), [[waskbear]] (''Procyon lotor''), [[Noardamerikaanske katfret]] (''Bassariscus astutus''), [[sulverdas]] (''Taxidea taxus''), [[langsturtwezeling]] (''Neogale frenata''), [[streekt stjonkdier]] (''Mephitis mephitis''), [[westlik bûnt stjonkdier]] (Spilogale gracilis)
**[[toskearmen]]: [[Harlans grûnloaiert]] (''paramylodon harlani'')&amp;nbsp;†, [[Jeffersons grûnloaiert]] (''Megalonyx jeffersonii'')&amp;nbsp;†, [[Shastagrûnloaiert]] (''Nothrotheriops shastensis'')&amp;nbsp;† 
**[[hazze-eftigen]]: [[swartsturthazze]] (''Lepus californicus''), [[Kalifornyske knyn]] (''Sylvilagus bachmani''), [[woastynkatoensturtknyn]] (''Sylvilagus audubonii'')
**[[kjifdieren]]: [[dellinggoffer]] (''Thomomys bottae''), [[Kalifornyske mûsgoffer]] (''Chaetodipus californicus''), [[Pasifyske kangoeroegoffer]] (''Dipodomys agilis''), [[swartpoathamsterrôt]] (''Neotoma fuscipes''), [[Kalifornysk grûniikhoarntsje]] (''Otospermophilus beecheyi''), [[Merriams wangpûdiikhoarntsje]] (''Neotamias merriami''), [[ûnfolsleine wytpoatmûs]] (''Peromyscus imperfectus'')&amp;nbsp;†, [[súdlike sprinkhoanmûs]] (''Onychomys torridus''), [[westlike nôtmûs]] (''Reithrodontomys megalotis''), [[Kalifornyske wrotmûs]] (''Microtus californicus'')
**[[ynsekte-iters]]: [[Súdkalifornyske mol]] (''Scapanus occultus''), [[Kalifornyske pipermûs]] (''Sorex ornatus''), [[grize woastynpipermûs]] (''Notiosorex crawfordi'')
**[[flearmûzen]]: [[bleke flearmûs]] (''Antrozous pallidus''), [[skiere flearmûs]] (''Lasiurus cinereus'')
*[[fûgels]]:
**[[goeseftigen]]: [[lytse swan]] (''Cygnus columbianus''), [[blesgoes]] (''Anser albifrons''), [[sniegoes]] (''Anser caerulescens''), [[lytse sniegoes]] (''Anser rossi''), [[rotgoes]] (''Branta bernicla''), [[Kanadeeske goes]] (''Branta canadensis''), [[kwiere dwerchgoes]] (''Anabernicula gracilenta'')&amp;nbsp;†, [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos''), [[Amerikaanske piiptsjilling]] (''Anas carolinensis''), [[slob]] (''Spatula clypteata''), [[kanieltsjilling]] (''Spatula cyanoptera''), [[eastein (fûgel)|eastein]] (''Mareca strepera''), [[grutte karein]] (''Aythya valisineria'')
**[[hineftigen]]: [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'')&amp;nbsp;†, [[Kalifornyske toefkwartel]] (''Callipepla californica'')
**[[rôffûgels]]: [[Amerikaanske see-earn]] (''Haliaeetus leucocephalus''), [[keningsearn]] (''Aquila chrysaetos''), [[fragile earn]] (''Buteogallus fragilis'')&amp;nbsp;†, [[Daggetts earn]] (''Buteogallus daggetti'')&amp;nbsp;†, [[Woodwards earn]] (''Buteogallus woodwardi'')&amp;nbsp;†, [[Grinnells toefearn]] (''Spizaetus grinnelli'')&amp;nbsp;†, [[dwaalearn]] (''Neogyps errans'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske neofron]] (''Neophrontops americanus'')&amp;nbsp;†, [[kwiere gierfûgel]] (''Cathartornis gracilis'')&amp;nbsp;†, [[grouwe kealkopkondor]] (''Gymnogyps amplus'')&amp;nbsp;†, [[La Brea-kondor]] (''Breagyps clarki'')&amp;nbsp;†, [[Merriams tearatornis]] (''Teratornis merriami'')&amp;nbsp;†, [[westlike swarte gier]] (''Coragyps occidentalis'')&amp;nbsp;†, [[kalkoengier]] (''Cathartes aura''), [[Amerikaanske hauk]] (''Accipiter atricapillus''), [[readsturtmûzefalk]] (''Buteo jamaicensis''), [[rûchpoatmûzefalk]] (''Buteo lagopus''), [[reade rûchpoatmûzefalk]] (''Buteo regalis''), [[prêrjemûzefalk]] (''Buteo swainsoni''), [[Amerikaanske blauwe hoanskrobber]] (''Circus hudsonicus''), [[Amerikaanske grize glee]] (''Elanus leucurus''), [[Amerikaanske sparwer]] (''Accipiter striatus''), [[Coopers sparwer]] (''Astur cooperii'')
**[[falkeftigen]]: [[Amerikaanske wikel]] (''Falco sparverius''), [[stienfalk]] (''Falco columbarius''), [[sljochtfalk]] (''Falco peregrinus''), [[prêrjefalk]] (''Falco mexicanus''), [[toefkarakara]] (''Caracara plancus'') (spesifyk de [[La Brea-karakara]] (''Caracara plancus prelutosus'')&amp;nbsp;†)
**[[ûle-eftigen]]: [[Amerikaanske oehoe]] (''Bubo virginianus''), [[hoarnûle]] (''Asio otus''), [[fjildûle]] (''Asio flammeus''), [[Amerikaanske goudûle]] (''Tyto furcata''), [[La Brea-ûle]] (''Oraristrix brea'')&amp;nbsp;†, [[hoale-ûle]] (''Athene cunicularia''), [[westlike skreau-ûle]] (''Magascops kennicottii''), [[La Brea-dwerchûle]] (''Asphaltoglaux cecileae'')&amp;nbsp;†, [[Kurochkins dwerchûle]] (''Glaucidium kruochkini'')&amp;nbsp;†
**[[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes''): [[tarre-earrebarre]] (''Ciconia maltha'')&amp;nbsp;†, [[Wetmore's nintersêd]] (''Mycteria wetmorei'')&amp;nbsp;†
**[[kraaneftigen]] (''Gruiformes''): [[trompetkraanfûgel]] (''Grus americana''), [[Page's kraanfûgel]] (''Grus pagei'')&amp;nbsp;†, [[Kanadeeske kraanfûgel]] (''Antigone canadensis''), [[Amerikaanske markol]] (''Fulica americana'')
**[[wilstereftigen]]: [[Amerikaanske klút]] (''Recurvirostra americana''), [[grutte gielskonk]] (''Tringa melanoleuca''), [[willet]] (''Tringa semipalmata''), [[bûnte gril]] (''Calidris alpina''), [[moddersnip]] (''Calidris alba''), [[kildierwilster]] (''Charadrius vociferus''), [[Amerikaanske wylp]] (''Numenius americanus''), [[Amerikaanske wetterwylp]] (''Numenius hudsonicus''), [[La Brea-ljip]] (''Belonopterus downsi'')&amp;nbsp;†, [[moarmerskries]] (''Limosa fedoa''), [[lytse grize snip]] (''Limnodromus griseus''), [[rôze franjepoat]] (''Phalaropus fulicarius''), [[slykwilster]] (''Pluvialis squatarola''), [[Amerikaansk waarlamke]] (''Gallinago delicata''), [[trijeteanmiuw]] (''Rissa tridactyla''), [[Amerikaanske ûnwaarsfûgel]] (''Larus brachyrhynchus'')
**[[dûkereftigen]]: [[tsjûkbekhjerringslynder]] (''Podilymbus podiceps'')
**[[pilekaaneftigen]]: [[Amerikaanske ielreager]] (''Ardea herodias''), [[grutte wite reager]] (''Ardea alba''), [[lytse ielreager]] (''Egretta caerulea''), [[Amerikaanske lytse wite reager]] (''Egretta thula''), [[Noardamerikaanske reiddomp]] (''Botaurus lentiginosus''), [[kwak]] (''Nycticorax nycticorax''), [[Amerikaanske mangrovereager]] (''Butorides striatus''), [[rôze leppelbek]] (''Platalea ajaja''), [[wytmaskeribis]] (''Plegadis chihi'')
**[[ginteftigen]]: [[ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'')
**[[spjochteftigen]]: [[Garretts spjocht]] (''Breacopus garretti'')&amp;nbsp;†, [[Lewis' spjocht]] (''Melanerpes lewis''), [[Shaws spjocht]] (''Melanerpes shawi'')&amp;nbsp;†, [[gouden grûnspjocht]] (''Colaptes auratus''), [[readboarstsopspjocht]] (''Sphyrapicus ruber''), [[lytse tarrespjocht]] (''Bitumenpicus minimus'')&amp;nbsp;†
**[[koekoekeftigen]]: [[grutte rinkoekoek]] (''Geococcyx californianus'')
**[[do-eftigen]]: [[bânsturtdo]] (''Patagioenas fasciata''), [[treurdo]] (''Zenaida macroura''), [[trekdo]] (''Ectopistes migratorius'')&amp;nbsp;†
**[[moskeftigen]]: [[raven]] (''Corvus corax''), [[Chihuahuaraven]] (''Corvus cryptoleucus''), [[Amerikaanske krie]] (''Corvus brachyrhynchos''), [[noardwestlike krie]] (''Corvus caurinus''), [[gielsnaffelekster]] (''Pica nuttalli''), [[Stellers houtekster]] (''Cyanocitta stelleri''), [[westlike strewelgaai]] (''Aphelocoma californica''), [[readboarstlyster]] (''Turdus migratorius''), [[La Brea-lyster]] (''Euphagus magnirostris'')&amp;nbsp;†, [[grize nutekreaker]] (''Nucifraga columbiana''), [[brune towy]] (''Pipilo fuscus''), [[readfangtowy]] (''Pipilo erythrophthalamus''),  [[Los Angeles-towy]] (''Pipilo angelensis'')&amp;nbsp;†, [[dinnesiis]] (''Carduelis pinus''), [[goudsiis]] (''Spinus tristis''), [[Bells goars]] (''Amphispiza belli''), [[swartkopkardinaal]] (''Pheucticus melanocephalus''), [[swartkielgoars]] (''Amphispiza bilineata''), [[brúnkopkowefûgel]] (''Monothrus ater''), [[holsnaffelkowefûgel]] (''Pandanaris convexa'')&amp;nbsp;†, [[Kalifornyske spotlyster]] (''Toxostoma redivivum''), [[Cassins keningstiran]] (''Tyrannus vociferanx''), [[sedersidesturt]] (''Bombycilla cedrorum''), [[moskgoars]] (''Spizella passerina''), [[jûnstsjûkbek]] (''Coccothraustes vespertinus''), [[reade readsturtgoars]] (''Passerella iliaca''), [[stânljurk]] (''Eremophila alpestris''), [[readeargoars]] (''Chondestes grammacus''), [[Amerikaanske toarnekster]] (''Lanius ludovicianus''), [[Gambels mies]] (''Phoecile gambeli''), [[epauletprotter]] (''Angelaius phoeniceus''), [[berchspotlyster]] (''Oreoscoptes montanus''), [[sjonggoars]] (''Melospiza melodia''), [[jûnsgoars]] (''Pooecetes gramineus''), [[blaukielsialia]] (''Sialia mexicana''), [[gielkaakgreidprotter]] (''Sturnella neglecta''), [[wytkrúngoars]] (''Zonotrichia leucophrys'')
**[[nachtsweleftigen]]: [[winternachtswel]] (''Phalaenoptilus nuttalli'')
*[[reptilen]]:
**[[slangen]]: [[prêrjerattelslange]] (''Crotalus viridis''), [[Kalifornyske swypslange]] (''Masticophis lateralis''), [[gewoane hoasbânslange]] (''Thamnophis sirtalis''), [[Sierrahoasbânslange]] (''Thamnophis couchii''), [[gewoane keningsslange]] (''Lampropeltis getula''), [[glânsslange]] (''Arizona elegans''), [[puntnoasslange]] (''Rhinocheilus lecontei''), [[Sinaloänachtslange]] (''Hypsiglena torquata''), [[Amerikaanske bolleslange]] (''Pituaphis melanoleucus''), [[ringnekslange]] (''Diadophis punctatus''), [[hurdrinner (slange)|hurdrinner]] (''Coluber constrictor'')
**[[hagedis]]sen: [[kustpodhagedis]] (''Phrynosoma coronatum''), [[bûnte leguaan]] (''Uta stansburiana''), [[woastynnachthagedis]] (''Xantusia vigilis''), [[woastynstikelleguaan]] (''Sceloporus magister''), [[westlike hageleguaan]] (''Sceloporus occidentalis''), [[súdlike alligatorhagedis]] (''Elgaria multicarinata''), [[westlike skink]] (''Plestiodon skiltonianus''), [[westlike rinhagedis]] (''Aspidoscelis tigris'')
**[[skyldpodden]]: [[Pasifyske wetterskyldpod]] (''Actinemys marmorata'')
*[[amfibyen]]: [[Arizonapod]] (''Anaxyrus microscaphus''), [[noardlike pod]] (''Anaxyrus boreas''), [[noardlike readpoatkikkert]] (''Rana aurora''), [[beamsalamander]] (''Aneides lugubris'')
*[[fisken]]: [[reinbôgeforel]] (''Oncorhynchus mykiss''), [[Orcutts chub]] (''Gila orcutti''), [[trijetoarnich toarnderke]] (''Gasterosteus aculeatus'')
*[[lidpoatigen]]:
**[[ynsekten]]: ferskate soarten [[wetterjuffers]], [[libellen]], [[miggen]], [[sprinkhoannen]], [[termiten]], [[sikaden]] en [[toarren]]
**[[kreefteftigen]]: ferskate soarten [[rôlstienkrobben]] en [[wetterflieën]]
**[[spineftigen]]: ferskate soarten [[spinnen]], [[langpoatspinnen]] en [[skorpioenen]]
**[[tûzenpoateftigen]]: ferskate soarten [[tûzenpoaten]] en [[miljoenpoaten]]

==Keppelings om utens==
*{{en}}[https://tarpits.org/ Offisjele webside fan 'e Tarreputten fan La Brea en it George C. Page Museum]

{{boarnen|boarnefernijing=
*Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/La_Brea_Tar_Pits ''References'', op dizze side].
*Foar boarnen fan 'e list fan opdobbe bistesoarten, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Paleobiota_of_the_La_Brea_Tar_Pits ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|La Brea Tar Pits}}
}}

[[Kategory:Tarremar]]
[[Kategory:Geografy fan Los Angeles]]
[[Kategory:Museum yn Los Angeles]]
[[Kategory:Natoerhistoarysk museum]]
[[Kategory:Paleöntology yn de Feriene Steaten]]
[[Kategory:Monumint yn Los Angeles]]</text>
      <sha1>9ee0w0b8lyx0l7kav62avq60pu4j626</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197974</id>
      <parentid>1197973</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T23:46:11Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* List fan bisten yn 'e Tarreputten fan La Brea */ red</comment>
      <origin>1197974</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="26735" sha1="t1qjd0zedlq7r7xb1x4u5oft24pie3s" xml:space="preserve">{{Ynfoboks museum
| ôfbylding                   = USA_tar_bubble_la_brea_CA.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| namme                       = Tarreputten fan La Brea&lt;br&gt;&lt;small&gt;George C. Page Museum&lt;/small&gt;
| flagge-logo                 = [[File:La Brea Tar Pits logo.svg|125px]]
| lân                         = [[File:Flag of the United States.svg|border|20px]] [[Feriene Steaten]]
| bestjoerlike ienheid 1      = steat
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[File:Flag of California.svg|border|20px]] [[Kalifornje]]
| bestjoerlike ienheid 2      = county
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[File:Flag of Los Angeles County, California.svg|border|20px]] [[Los Angeles County (Kalifornje)|Los Angeles County]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[File:Flag of Los Angeles, California.svg|border|20px]] [[Los Angeles]]
| adres                       = 5801 [[Wilshire Boulevard]]
| koördinaten                 = 34°03′46″N 118°21′22″W
| sels yn te foljen0          = 
| namme sels yn te foljen0    = 
| ôfkoarting                  = 
| histoaryske namme           = 
| ferneamd nei                = 
| type                        = [[paleöntology]]sk fynplak en&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;[[natoerhistoarysk museum]]
| wurkmêd                     = [[fossilen]] dy't fûn binne yn 'e &lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;tarreputten
| oprjochting                 = [[1977]]
| oprjochter                  = 
| oerflak                     = 9,3 [[hektare|ha]]
| besikers                    = 355.000 jiers
| netwurken                   = 
| sels yn te foljen1          = monumint.&amp;nbsp;status
| namme sels yn te foljen1    = [[U.S. National Natural Landmark|U.S. National Natural&lt;br&gt;&amp;nbsp;&amp;nbsp;&amp;nbsp;Landmark]] &lt;small&gt;(sûnt 1964)&lt;/small&gt;&lt;br&gt;[[California Historical Landmark|California Hist. Landmark]]
| sels yn te foljen2          = 
| namme sels yn te foljen2    = 
| sels yn te foljen3          = 
| namme sels yn te foljen3    = 
| namme gebou                 = George C. Page Museum
| type gebou                  = [[museum]]
| arsjitekt                   = 
| boujier                     = [[1975]]–[[1977]]
| boustyl                     = [[modernisme|modernistysk]]
| monumintale status          = 
| monumintnûmer               = 
| sels yn te foljen4          = 
| namme sels yn te foljen4    = 
| sels yn te foljen5          = 
| namme sels yn te foljen5    = 
| sels yn te foljen6          = 
| namme sels yn te foljen6    = 
| webside                     = [https://tarpits.org/ tarpits.org]
| mapname                     = Los Angeles-West
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 34
| lat_min                     = 03
| lat_sec                     = 46
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 118
| lon_min                     = 21
| lon_sec                     = 22
| lon_dir                     = W
| tekst by posysjekaart       = Lokaasje yn westlik [[Los Angeles]].
}}
De '''Tarreputten fan La Brea''' ([[Ingelsk]]: ''La Brea Tar Pits'') binne in plak yn [[Súdlik Kalifornje]], yn 'e [[Feriene Steaten]], dêr't fan natuere [[tarre]] opwellet út 'e [[ierde (grûn)|ierde]]. De putten lizze yn it [[Hancock Park]], binnen de [[beboude kom]] fan 'e [[stêd]] [[Los Angeles]], oan 'e trochgeande [[strjitte]] [[Wilshire Boulevard]]. Oer in perioade fan 38.000 [[jier]] binne withoefolle [[bisten]] fêstrekke, weisonken en omkommen yn 'e tarre, en harren [[bonke]]n binne goed preservearre. Yn 'e [[tweintichste iuw]] binne der hûnderttûzenen [[fossilen]] opdobbe, fan sawol [[soarte|bistesoarten]] dy't [[útstjerren (biology)|útstoarn]] binne as fan soarten dy't hjoed de dei ek noch foarkomme. Guon útstoarne [[prehistoarysk]]e soarten binne inkeld bekend fan fossile fynsten út 'e Tarreputten fan La Brea. It njonken de tarreputten boude '''George C. Page Museum''', dat yn [[1977]] iepengie, is wijd oan it toanen fan 'e fynsten út 'e tarre.

==Oarsprong==
Tarreputten binne eins plakken dêr't rouwe [[ierdoalje]] út 'e ûndergrûn nei it oerflak ta opboarrelet. Yn it gefal fan 'e Tarreputten fan La Brea giet it om oalje út it [[Salt Lake-oaljefjild]] ûnder it [[Fairfax District (Los Angeles)|Fairfax District]] benoarden [[Hancock Park]], dat fia de [[Brekline fan 6th Street]] omheech komt. Nei't de oalje it ierdoerflak berikt hat, rint it gear yn puollen, dêr't it meitiid troch bleatstelling oan [[waar|waar en wyn]] ferhurdet ta [[tarre]] en úteinlik ta gnobske [[heuvel]]tsjes, dy't op ferskate plakken yn Hancock Park te sjen binne. 
[[File:Mammuthus_columbi_Page.jpg|left|thumb|250px|It [[skelet]] fan in [[Amerikaanske mammoet]], opgroeven út 'e Tarreputten fan La Brea en [[tentoansteld]] yn it [[George C. Page Museum]].]]

Dit opsiperjen fan oalje bart al tsientûzenen jierren. Ut en troch ûntstiet dêrby in tarrepoel mei in substânsje dy't tsjûk en kleverich genôch is foar bisten om yn fêst te reitsjen. Dat bart fral as de tarre sa tsjûk is dat it ûntrochlittich wurdt foar [[rein (delslach)|reinwetter]]. Wetter bliuwt dan op 'e tarre stean, en bisten dy't [[drinken]] sykje, geane deropta en sakje wei yn 'e tarre. Dêr komme dan wer [[rôfdier]]en op ôf, dy't de rêstrekke [[herbivoar]]en opfrette wolle, mar ynstee sels fêst komme te sitten. De [[kadaver]]s fan 'e fêstrekke bisten [[ferrotting|fergeane]] oant inkeld de [[bonke]]n oerbliuwe. Dy sinke wei yn 'e tarre. Se kleurje [[dûnkerbrún]] of [[swart]], mar se wurde fierders troch de tarre goed preservearre. 

Sa kin it dat der dramatyske foarbylden fan [[fossilen]] fan [[megafauna]] út 'e Tarreputten fan La Brea te foarskyn kommen binne. Mar de tarre preservearret ek [[mikrofossyl|mikrofossilen]]: de bonken fan [[kjifdieren]] en [[pipermûzen]] en de [[eksoskelet]]ten fan [[ynsekten]]. Ek [[hout]]- en [[plant]]eresten, [[sied (plant)|sieden]], [[stomoal]] út [[blom]]men en [[stof (dieltsjes)|stof]] binne yn 'e tarre bewarre bleaun.

==Skiednis==
[[Radiometryske datearring]] fan [[hout]] en [[bonke]]n út 'e Tarreputten fan La Brea hat oan it ljocht brocht dat it âldste bewarre bleaune (en weromfûne) materiaal datearret fan 38.000 jier lyn. 

Yn it [[Prekolumbiaansk Tiidrek]], foarôfgeande oan 'e [[kolonisaasje]] fan [[Súdlik Kalifornje]] troch de [[Jeropa|Jeropeänen]], waard de krite dêr't no [[Los Angeles]] leit bewenne de [[Yndianen|Yndiaanske]] [[Sjûmasj (folk)|Sjûmasj]] (''Chumash'') en [[Tongva (folk)|Tongva]] (''Tongva''). Sy brûkten de tarre út 'e Tarreputten fan La Brea om 'e naden tusken de [[planke]]n te [[brouwen (tichtmeitsjen)|brouwen]] fan 'e [[boat]]en fan [[kustmammoetbeam]]mehout dêr't se mei op en del by de [[kust]] fan [[Kalifornje]] lâns fearen en mei oerstieken nei de [[Kanaaleilannen (Kalifornje)|Kalifornyske Kanaaleilannen]]. 
[[File:LaBrea-tarpits-1910.jpg|left|thumb|250px|De Tarreputten fan La Brea yn [[1910]].]]

Inkele [[ferkenner]]s dy't útstjoerd wiene troch de [[Spanje|Spaanske]] [[ekspedysje]] ûnder lieding fan [[Gaspar de Portolà]] wiene yn [[1769]] de earste Jeropeänen dy't de Tarreputten fan La Brea seagen. In oar lid fan 'e ekspedysje, [[pater]] [[Juan Crespí]], skreau dat de ferkenners ferslach diene dat se &quot;[[geiser]]s fan tarre [sjoen hiene] dy't út 'e ierde wei opkamen as wiene it [[welle|wetterboarne]]n. [...] De ferkenners rapportearren dat se in hiel soad fan sokke boarnen tsjinkommen wiene en útstrutsen [[sompe]]n sjoen hiene dy't út tarre bestiene [...]. Wy hiene sels net it lok om dy geisers te sjen, ek al hiene we dat mei gragens wollen; mei't se in hiel ein fan ús rûte ôf leine, woe de gûverneur [Portolà] der net alhiel hinne reizgje. Wy neamden se ''Los Volcanes de Brea'' [de Tarrefulkanen].&quot;

Yn 'e [[Meksiko|Meksikaanske]] tiid ([[1821]]–[[1848]]) makken de Tarreputten fan La Brea ûnderdiel út fan it [[lângoed]] [[Rancho La Brea]]. Yn dy tiid waarden (ynsafier dokumintearre) foar it earst mei tarre oerdutsen [[bonke]]n by de tarreputten fûn. Dy waarden yn 't earstoan net werkend as [[fossilen]], mei't ek doetiidske [[hynder]]s, [[kij]], [[hûn]]en en [[fauna|wylde bisten]] yn 'e tarre bestrûpt rekke wiene. Oarspronklik wiene der mear as hûndert ûnderskate tarreputten, mar de measten waarden yn 'e [[njoggentjinde iuw]] fol smiten mei [[stien]] en [[ierde (grûn)|ierde]] om't se as in gefaar foar [[weidzjen]]d [[fee]] beskôge waarden. Sadwaande bleaune der mar in stik as tolve oer. In diel fan 'e Tarreputten waard yn [[1886]] en de dêropfolgjende jierren ôfgroeven foar de winning fan tarre troch it bedriuw Messrs Turnbull, Stewart &amp; Co. 

[[William Warren Orcutt]], in [[geolooch]] dy't wurke foar de [[ierdoaljemaatskippij]] [[Union Oil]], wie yn [[1901]] nei't it skynt de earste dy't besefte dat yn 'e tarreputten [[fossyl|fossilisearre]] bonken fan [[prehistoarysk]]e bisten bewarre bleaun wiene. Ta eare fan dy ûntdekking krige de [[Pleistosene prêrjewolf]], in útstoarne [[ûndersoarte]] fan 'e [[prêrjewolf]] (''Canis latrans'') letter de [[wittenskiplike namme]] ''Canis latrans orcutti''. It opgraven fan 'e fossilen út 'e tarreputten sette yn [[1913]] útein, nei't [[George Allan Hancock]], de doetiidske eigner fan Rancho La Brea, it [[Natoerhistoarysk Museum fan Los Angeles County]] dêr foar in perioade fan twa jier it eksklusive rjocht foar jûn hie. Yn dy twa jier groef it museum op 96 plakken yn totaal mear as 750.000 [[spesimina]] op. In grut part fan it iere [[paleöntology]]ske wurk waard ferset troch [[John C. Merriam]], dy't ferbûn wie oan 'e [[Universiteit fan Kalifornje, Berkeley]]. 
[[File:La_Brea_SW01.jpg|left|thumb|250px|Iere opgravings by de Tarreputten fan La Brea (±[[1913]]–±[[1915]]).]]

Yn [[1924]] skonk Hancock 9,3&amp;nbsp;[[hektare|ha]] (23&amp;nbsp;[[acre (oerflaktemjitte)|acres]]) fan syn [[ranch]] oan [[Los Angeles County (Kalifornje)|Los Angeles County]], mei it betingst dat de [[county (Feriene Steaten)|county]] noed stean moast foar it behâld fan wat neitiid [[Hancock Park]] kaam te hjitten en foar de publyk tagonklike tentoanstelling fan 'e dêr opdobbe fossilen. Yn 'e [[1940-er jierren|1940-er]] en [[1950-er jierren]] krigen de Tarreputten fan La Brea foar it earst bekendheid bûten [[wittenskip]]like fermiddens, doe't ferskate [[skelet]]ten fan [[megafauna]] út 'e [[lêste iistiid]] út 'e tarreputten gearstald en [[tentoansteld]] waarden. 

==George C. Page Museum==
It '''George C. Page Museum of La Brea Discoveries''' waard yn 'e [[1970-er jierren]] njonken de Tarreputten fan La Brea oan [[Wilshire Boulevard]] boud om 'e tentoanstelling fan 'e fossilen út 'e tarreputten rjocht te dwaan. It museum is ûnderdiel fan it [[Natoerhistoarysk Museum fan Los Angeles County]] en waard ferneamd nei de pleatslike [[filantroop]] [[George C. Page]], dy't de bou (mei) [[finansiering|finansierde]]. De bou begûn yn [[1975]] en it museum gie iepen yn [[1977]].

It George C. Page Museum biedt syn besikers behalven útstallings fan fossilen dy't fûn binne yn 'e Tarreputten fan La Brea ek de skiednis fan 'e tarreputten. Fierders kinne de besikers ek yn Hancock Park omrinne en de tarreputten sels besjen. Fan 'e oarspronklik mear as hûndert ûndersochte putten wurde der tsjintwurdich inkeld yn Put&amp;nbsp;91 noch geregeldwei opgravings dien. Besikers kinne de paleöntologen dêr dwaande sjen yn it Pit&amp;nbsp;91 viewing station. De iennichste oare oanhâldende opgraving hjit Project&amp;nbsp;23. Behalven wittenskippers binne by de opgravings ek gâns [[frijwilliger]]s belutsen, dy't troch de wittenskippers oanstjoerd wurde.
[[File:Page_Museum.jpg|right|thumb|250px|It George C. Page Museum.]]

==Monumintale status==
De Tarreputten fan La Brea hawwe ûnder de formele namme &quot;Hancock Park La Brea&quot; de status fan in [[California Historical Landmark]] (nû.&amp;nbsp;170). Sûnt [[1964]] binne de Tarreputten fan La Brea ek in [[U.S. National Natural Landmark]]. 

==Kolleksje==
===Bisten===
Hoewol't de kolleksje [[fossilen]] dy't opdobbe is út 'e Tarreputten fan La Brea benammen bekend stiet om 'e [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[Pleistosene]] [[megafauna]] (lykas de [[Amerikaanske mammoet]], de [[reuzewolf]] en de [[grutte koartsnútbear]]), binne der ek fossilen bewarre bleaun fan folle lytsere bisten. Yn tsjinstelling ta wat wol sein wurdt, binne yn 'e tarreputten &lt;u&gt;gjin&lt;/u&gt; fossilen fan [[dinosauriërs]] oantroffen, mei't dy al lang útstoarn wiene doe't de tarreputten ûntstiene.

===Minsken===
Der is mar ien fossyl fan in [[minske]] yn 'e Tarreputten weromfûn, in diel fan in skelet dat de namme [[La Brea-frou]] krigen hat. Hja datearret fan likernôch 10.000 jier lyn ([[8000&amp;nbsp;f.Kr.]]) en wie by har [[dea]] 17 oant 25 jier âld. Mei't deun by har de fossile resten fan in [[domestisearre]] [[hûn]] opdobbe waarden, giene wittenskippers der lange tiid fan út dat it om in [[seremoniële]] [[begraffenis]] gie. Yn [[2016]] waard lykwols oantoand dat de hûn folle letter yn 'e tarreputten bedarre wie en dus neat mei de frou út te stean hie. Op guon bonken fan prehistoaryske bisten út 'e tarreputten binne wol kerven en oare markearrings fan [[wapens]] of [[ark]] oantroffen dy't minsklike oanwêzigens yn 'e krite fan 'e Tarreputten fan La Brea bewize. Dy bonken geane teminsten tebek oant 15.200 jier lyn.
[[File:La_Brea_Tar_Pits.jpg|right|thumb|350px|De [[fauna]] fan 'e Tarreputten fan La Brea, lykas foarsteld troch [[keunstskilder]] [[Charles R. Knight]].]]

===Baktearjes===
Behalven fossilen waarden fan [[2007]] ôf yn 'e Tarreputten fan La Brea ek nije, libbene [[baktearjes]] fûn, wol 200–300 ûnderskate [[soarte]]n. Dy ite de rouwe oalje en stjitte [[metaangas]] út, wat de [[bûl]]en yn 'e tarre feroarsaket.

===List fan bisten yn 'e Tarreputten fan La Brea===
Yn 'e Tarreputten fan La Brea binne de fossilen fan 'e folgjende bisten oantroffen. (De nammen fan [[útstjerren (biology)|útstoarne]] [[soarte]]n en [[ûndersoarte]]n binne markearre mei in [[obelisk (lêsteken)|†]].)
*[[sûchdieren]]: 
**[[primaten]]: [[minske]] (''Homo sapiens'')
**[[slurfdieren]]: [[Amerikaanske mammoet]] (''Mammuthus columbi'')&amp;nbsp;†, [[Pasifyske mastodont]] (''Mammut pacificum'')&amp;nbsp;†
**[[evenhoevigen]]: [[mûldierhart]] (''Odocoileus hemionus''), [[wapity]] (''Cervus canadensis''), [[gaffelantilope]] (''Antilocapra americana''), [[dwerchgaffelantilope]] (''Capromeryx minor'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske oerbizon]] (''Bison antiquus'')&amp;nbsp;†, [[reuzebizon]] (''Bison latifrons'')&amp;nbsp;†, [[strûkokse]] (''Euceratherium collinum'')&amp;nbsp;†, [[platkoppekary]] (''Platygonus compressus'')&amp;nbsp;†, [[westlik kamiel]] (''Camelops hesternus'')&amp;nbsp;†, [[grutkoplama]] (''Hamiauchenia macrocephala'')&amp;nbsp;†
**[[ûnevenhoevigen]]: [[Meksikaansk hynder]] (''Equus conversidens'')&amp;nbsp;†, [[westlik hynder]] (''Equus occidentalis'')&amp;nbsp;†, [[Kalifornyske tapir]] (''Tapirus californicus'')&amp;nbsp;†
**[[rôfdieren]]: [[Amerikaanske swarte bear]] (''Ursus americanus''), [[brune bear]] (''Ursus arctos'') (spesifyk de [[grizzlybear]] (''Ursus arctos horribilis'')), [[grutte koartsnútbear]] (''Arctodus simus'')&amp;nbsp;†, [[wolf]] (''Canis lupus''), [[reuzewolf]] (''Aenocyon dirus'')&amp;nbsp;†, [[prêrjewolf]] (''Canis latrans'') (spesifyk: de [[Pleistosene prêrjewolf]] (''Canis latrans orcutti'')&amp;nbsp;†), [[hûn]] (''Canis familiaris''), [[grize foks]] (''Urocyon cinereoargenteus''), [[gewoane sabeltosktiger]] (''Smilodon fatalis'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske kromswurdtosktiger]] (''Homotherium serum'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske liuw]] (''Panthera atrox'')&amp;nbsp;†, [[jagûar]] (''Panthera onca'') (spesifyk de [[reuzejagûar]] (''Panthera onca augusta'')&amp;nbsp;†), [[poema]] (''Puma concolor''), [[trumanjachtloaihoars]] (''Miracinonyx trumani'')&amp;nbsp;†, [[reade lynks]] (''Lynx rufus''), [[waskbear]] (''Procyon lotor''), [[Noardamerikaanske katfret]] (''Bassariscus astutus''), [[sulverdas]] (''Taxidea taxus''), [[langsturtwezeling]] (''Neogale frenata''), [[streekt stjonkdier]] (''Mephitis mephitis''), [[westlik bûnt stjonkdier]] (Spilogale gracilis)
**[[toskearmen]]: [[Harlans grûnloaiert]] (''paramylodon harlani'')&amp;nbsp;†, [[Jeffersons grûnloaiert]] (''Megalonyx jeffersonii'')&amp;nbsp;†, [[Shastagrûnloaiert]] (''Nothrotheriops shastensis'')&amp;nbsp;† 
**[[hazze-eftigen]]: [[swartsturthazze]] (''Lepus californicus''), [[Kalifornyske knyn]] (''Sylvilagus bachmani''), [[woastynkatoensturtknyn]] (''Sylvilagus audubonii'')
**[[kjifdieren]]: [[dellinggoffer]] (''Thomomys bottae''), [[Kalifornyske mûsgoffer]] (''Chaetodipus californicus''), [[Pasifyske kangoeroegoffer]] (''Dipodomys agilis''), [[swartpoathamsterrôt]] (''Neotoma fuscipes''), [[Kalifornysk grûniikhoarntsje]] (''Otospermophilus beecheyi''), [[Merriams wangpûdiikhoarntsje]] (''Neotamias merriami''), [[ûnfolsleine wytpoatmûs]] (''Peromyscus imperfectus'')&amp;nbsp;†, [[súdlike sprinkhoanmûs]] (''Onychomys torridus''), [[westlike nôtmûs]] (''Reithrodontomys megalotis''), [[Kalifornyske wrotmûs]] (''Microtus californicus'')
**[[ynsekte-iters]]: [[Súdkalifornyske mol]] (''Scapanus occultus''), [[Kalifornyske pipermûs]] (''Sorex ornatus''), [[grize woastynpipermûs]] (''Notiosorex crawfordi'')
**[[flearmûzen]]: [[bleke flearmûs]] (''Antrozous pallidus''), [[skiere flearmûs]] (''Lasiurus cinereus'')
*[[fûgels]]:
**[[goeseftigen]]: [[lytse swan]] (''Cygnus columbianus''), [[blesgoes]] (''Anser albifrons''), [[sniegoes]] (''Anser caerulescens''), [[lytse sniegoes]] (''Anser rossi''), [[rotgoes]] (''Branta bernicla''), [[Kanadeeske goes]] (''Branta canadensis''), [[kwiere dwerchgoes]] (''Anabernicula gracilenta'')&amp;nbsp;†, [[wylde ein]] (''Anas platyrhynchos''), [[Amerikaanske piiptsjilling]] (''Anas carolinensis''), [[slob]] (''Spatula clypteata''), [[kanieltsjilling]] (''Spatula cyanoptera''), [[eastein (fûgel)|eastein]] (''Mareca strepera''), [[grutte karein]] (''Aythya valisineria'')
**[[hineftigen]]: [[Kalifornyske kalkoen]] (''Meleagris californica'')&amp;nbsp;†, [[Kalifornyske toefkwartel]] (''Callipepla californica'')
**[[rôffûgels]]: [[Amerikaanske see-earn]] (''Haliaeetus leucocephalus''), [[keningsearn]] (''Aquila chrysaetos''), [[fragile earn]] (''Buteogallus fragilis'')&amp;nbsp;†, [[Daggetts earn]] (''Buteogallus daggetti'')&amp;nbsp;†, [[Woodwards earn]] (''Buteogallus woodwardi'')&amp;nbsp;†, [[Grinnells toefearn]] (''Spizaetus grinnelli'')&amp;nbsp;†, [[dwaalearn]] (''Neogyps errans'')&amp;nbsp;†, [[Amerikaanske neofron]] (''Neophrontops americanus'')&amp;nbsp;†, [[kwiere gierfûgel]] (''Cathartornis gracilis'')&amp;nbsp;†, [[grouwe kealkopkondor]] (''Gymnogyps amplus'')&amp;nbsp;†, [[La Brea-kondor]] (''Breagyps clarki'')&amp;nbsp;†, [[Merriams tearatornis]] (''Teratornis merriami'')&amp;nbsp;†, [[westlike swarte gier]] (''Coragyps occidentalis'')&amp;nbsp;†, [[kalkoengier]] (''Cathartes aura''), [[Amerikaanske hauk]] (''Accipiter atricapillus''), [[readsturtmûzefalk]] (''Buteo jamaicensis''), [[rûchpoatmûzefalk]] (''Buteo lagopus''), [[reade rûchpoatmûzefalk]] (''Buteo regalis''), [[prêrjemûzefalk]] (''Buteo swainsoni''), [[Amerikaanske blauwe hoanskrobber]] (''Circus hudsonicus''), [[Amerikaanske grize glee]] (''Elanus leucurus''), [[Amerikaanske sparwer]] (''Accipiter striatus''), [[Coopers sparwer]] (''Astur cooperii'')
**[[falkeftigen]]: [[Amerikaanske wikel]] (''Falco sparverius''), [[stienfalk]] (''Falco columbarius''), [[sljochtfalk]] (''Falco peregrinus''), [[prêrjefalk]] (''Falco mexicanus''), [[toefkarakara]] (''Caracara plancus'') (spesifyk de [[La Brea-karakara]] (''Caracara plancus prelutosus'')&amp;nbsp;†)
**[[ûle-eftigen]]: [[Amerikaanske oehoe]] (''Bubo virginianus''), [[hoarnûle]] (''Asio otus''), [[fjildûle]] (''Asio flammeus''), [[Amerikaanske goudûle]] (''Tyto furcata''), [[La Brea-ûle]] (''Oraristrix brea'')&amp;nbsp;†, [[hoale-ûle]] (''Athene cunicularia''), [[westlike skreau-ûle]] (''Magascops kennicottii''), [[La Brea-dwerchûle]] (''Asphaltoglaux cecileae'')&amp;nbsp;†, [[Kurochkins dwerchûle]] (''Glaucidium kruochkini'')&amp;nbsp;†
**[[eiberteftigen]] (''Ciconiiformes''): [[tarre-earrebarre]] (''Ciconia maltha'')&amp;nbsp;†, [[Wetmore's nintersêd]] (''Mycteria wetmorei'')&amp;nbsp;†
**[[kraaneftigen]] (''Gruiformes''): [[trompetkraanfûgel]] (''Grus americana''), [[Page's kraanfûgel]] (''Grus pagei'')&amp;nbsp;†, [[Kanadeeske kraanfûgel]] (''Antigone canadensis''), [[Amerikaanske markol]] (''Fulica americana'')
**[[wilstereftigen]]: [[Amerikaanske klút]] (''Recurvirostra americana''), [[grutte gielskonk]] (''Tringa melanoleuca''), [[willet]] (''Tringa semipalmata''), [[bûnte gril]] (''Calidris alpina''), [[moddersnip]] (''Calidris alba''), [[kildierwilster]] (''Charadrius vociferus''), [[Amerikaanske wylp]] (''Numenius americanus''), [[Amerikaanske wetterwylp]] (''Numenius hudsonicus''), [[La Brea-ljip]] (''Belonopterus downsi'')&amp;nbsp;†, [[moarmerskries]] (''Limosa fedoa''), [[lytse grize snip]] (''Limnodromus griseus''), [[rôze franjepoat]] (''Phalaropus fulicarius''), [[slykwilster]] (''Pluvialis squatarola''), [[Amerikaansk waarlamke]] (''Gallinago delicata''), [[trijeteanmiuw]] (''Rissa tridactyla''), [[Amerikaanske ûnwaarsfûgel]] (''Larus brachyrhynchus'')
**[[dûkereftigen]]: [[tsjûkbekhjerringslynder]] (''Podilymbus podiceps'')
**[[pilekaaneftigen]]: [[Amerikaanske ielreager]] (''Ardea herodias''), [[grutte wite reager]] (''Ardea alba''), [[lytse ielreager]] (''Egretta caerulea''), [[Amerikaanske lytse wite reager]] (''Egretta thula''), [[Noardamerikaanske reiddomp]] (''Botaurus lentiginosus''), [[kwak]] (''Nycticorax nycticorax''), [[Amerikaanske mangrovereager]] (''Butorides striatus''), [[rôze leppelbek]] (''Platalea ajaja''), [[wytmaskeribis]] (''Plegadis chihi'')
**[[ginteftigen]]: [[ielgoes]] (''Phalacrocorax carbo'')
**[[spjochteftigen]]: [[Garretts spjocht]] (''Breacopus garretti'')&amp;nbsp;†, [[Lewis' spjocht]] (''Melanerpes lewis''), [[Shaws spjocht]] (''Melanerpes shawi'')&amp;nbsp;†, [[gouden grûnspjocht]] (''Colaptes auratus''), [[readboarstsopspjocht]] (''Sphyrapicus ruber''), [[lytse tarrespjocht]] (''Bitumenpicus minimus'')&amp;nbsp;†
**[[koekoekeftigen]]: [[grutte rinkoekoek]] (''Geococcyx californianus'')
**[[do-eftigen]]: [[bânsturtdo]] (''Patagioenas fasciata''), [[treurdo]] (''Zenaida macroura''), [[trekdo]] (''Ectopistes migratorius'')&amp;nbsp;†
**[[moskeftigen]]: [[raven]] (''Corvus corax''), [[Chihuahuaraven]] (''Corvus cryptoleucus''), [[Amerikaanske krie]] (''Corvus brachyrhynchos''), [[noardwestlike krie]] (''Corvus caurinus''), [[gielsnaffelekster]] (''Pica nuttalli''), [[Stellers houtekster]] (''Cyanocitta stelleri''), [[westlike strewelgaai]] (''Aphelocoma californica''), [[readboarstlyster]] (''Turdus migratorius''), [[La Brea-lyster]] (''Euphagus magnirostris'')&amp;nbsp;†, [[grize nutekreaker]] (''Nucifraga columbiana''), [[brune towy]] (''Pipilo fuscus''), [[readfangtowy]] (''Pipilo erythrophthalamus''),  [[Los Angeles-towy]] (''Pipilo angelensis'')&amp;nbsp;†, [[dinnesiis]] (''Carduelis pinus''), [[goudsiis]] (''Spinus tristis''), [[Bells goars]] (''Amphispiza belli''), [[swartkopkardinaal]] (''Pheucticus melanocephalus''), [[swartkielgoars]] (''Amphispiza bilineata''), [[brúnkopkowefûgel]] (''Monothrus ater''), [[holsnaffelkowefûgel]] (''Pandanaris convexa'')&amp;nbsp;†, [[Kalifornyske spotlyster]] (''Toxostoma redivivum''), [[Cassins keningstiran]] (''Tyrannus vociferanx''), [[sedersidesturt]] (''Bombycilla cedrorum''), [[moskgoars]] (''Spizella passerina''), [[jûnstsjûkbek]] (''Coccothraustes vespertinus''), [[reade readsturtgoars]] (''Passerella iliaca''), [[stânljurk]] (''Eremophila alpestris''), [[readeargoars]] (''Chondestes grammacus''), [[Amerikaanske toarnekster]] (''Lanius ludovicianus''), [[Gambels mies]] (''Phoecile gambeli''), [[epauletprotter]] (''Angelaius phoeniceus''), [[berchspotlyster]] (''Oreoscoptes montanus''), [[sjonggoars]] (''Melospiza melodia''), [[jûnsgoars]] (''Pooecetes gramineus''), [[blaukielsialia]] (''Sialia mexicana''), [[gielkaakgreidprotter]] (''Sturnella neglecta''), [[wytkrúngoars]] (''Zonotrichia leucophrys'')
**[[nachtsweleftigen]]: [[winternachtswel]] (''Phalaenoptilus nuttalli'')
*[[reptilen]]:
**[[slangen]]: [[prêrjerattelslange]] (''Crotalus viridis''), [[Kalifornyske swypslange]] (''Masticophis lateralis''), [[gewoane hoasbânslange]] (''Thamnophis sirtalis''), [[Sierrahoasbânslange]] (''Thamnophis couchii''), [[gewoane keningsslange]] (''Lampropeltis getula''), [[glânsslange]] (''Arizona elegans''), [[puntnoasslange]] (''Rhinocheilus lecontei''), [[Sinaloänachtslange]] (''Hypsiglena torquata''), [[Amerikaanske bolleslange]] (''Pituaphis melanoleucus''), [[ringnekslange]] (''Diadophis punctatus''), [[hurdrinner (slange)|hurdrinner]] (''Coluber constrictor'')
**[[hagedis]]sen: [[kustpodhagedis]] (''Phrynosoma coronatum''), [[bûnte leguaan]] (''Uta stansburiana''), [[woastynnachthagedis]] (''Xantusia vigilis''), [[woastynstikelleguaan]] (''Sceloporus magister''), [[westlike hageleguaan]] (''Sceloporus occidentalis''), [[súdlike alligatorhagedis]] (''Elgaria multicarinata''), [[westlike skink]] (''Plestiodon skiltonianus''), [[westlike rinhagedis]] (''Aspidoscelis tigris'')
**[[skyldpodden]]: [[Pasifyske wetterskyldpod]] (''Actinemys marmorata'')
*[[amfibyen]]: [[Arizonapod]] (''Anaxyrus microscaphus''), [[noardlike pod]] (''Anaxyrus boreas''), [[noardlike readpoatkikkert]] (''Rana aurora''), [[beamsalamander]] (''Aneides lugubris'')
*[[fisken]]: [[reinbôgeforel]] (''Oncorhynchus mykiss''), [[Orcutts chub]] (''Gila orcutti''), [[trijetoarnich toarnderke]] (''Gasterosteus aculeatus'')
*[[lidpoatigen]]:
**[[ynsekten]]: ferskate soarten [[wetterjuffers]], [[libellen]], [[miggen]], [[sprinkhoannen]], [[termiten]], [[sikaden]] en [[toarren]]
**[[kreefteftigen]]: ferskate soarten [[rôlstienkrobben]] en [[wetterflieën]]
**[[spineftigen]]: ferskate soarten [[spinnen]], [[langpoatspinnen]] en [[skorpioenen]]
**[[tûzenpoateftigen]]: ferskate soarten [[tûzenpoaten]] en [[miljoenpoaten]]

==Keppelings om utens==
*{{en}}[https://tarpits.org/ Offisjele webside fan 'e Tarreputten fan La Brea en it George C. Page Museum]

{{boarnen|boarnefernijing=
*Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/La_Brea_Tar_Pits ''References'', op dizze side].
*Foar boarnen fan 'e list fan opdobbe bistesoarten, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Paleobiota_of_the_La_Brea_Tar_Pits ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|La Brea Tar Pits}}
}}

[[Kategory:Tarremar]]
[[Kategory:Geografy fan Los Angeles]]
[[Kategory:Museum yn Los Angeles]]
[[Kategory:Natoerhistoarysk museum]]
[[Kategory:Paleöntology yn de Feriene Steaten]]
[[Kategory:Monumint yn Los Angeles]]</text>
      <sha1>t1qjd0zedlq7r7xb1x4u5oft24pie3s</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Marije Wûndermemkapel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183790</id>
    <revision>
      <id>1197944</id>
      <parentid>1197939</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T13:46:38Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Drewes</username>
        <id>2754</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>/* Skiednis */ [[]]</comment>
      <origin>1197944</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4230" sha1="5nt01048cuc3tbv0k1t9uzowqpgdd4l" xml:space="preserve">{{Ynfoboks tsjerkegebou
| namme                       = 
| ôfbylding                   = Elshout, Marije Wûndermemkapel.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| lân                         = 
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:North Brabant-Flag.svg|border|20px]] [[Noard-Brabân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flag of Heusden.svg|20px]] [[Heusden (gemeente)|Heusden]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[Elshout]]
| adres                       = 
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|51_41_55_N_5_07_31.5_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|51°41' N 5°07' E}}
| tsjerkegenoatskip           = &lt;small&gt;[[Roomsk-Katolike Tsjerke]]&lt;/small&gt; 
| bisdom                      = [[Bisdom De Bosk]]
| aartsbisdom                 = 
| wijd oan                    = 
| patroanhillige              =
| ôfstjitten                  = 
| status                      =
| arsjitekt                   = 
| yngenieur                   = 
| boujier                     = oarspr. 1285;&lt;br&gt;fernijing 2021-2022 
| sloopjier                   = 
| boustyl                     = 
| hichte                      = 
| monumintale status          = 
| monumintnûmer               = 
| webside                     = [https://www.wonderbaremoeder.nl/ www.wonderbaremoeder.nl]
| mapname                     = Noard-Brabân
| mapwidth                    =           
| lat_deg                     = 51
| lat_min                     = 41
| lat_sec                     = 55
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 5
| lon_min                     = 07
| lon_sec                     = 31.5
| lon_dir                     = 
| tekst by posysjekaart       = 
}}
De '''Marije Wûndermemkapel''' of '''Us Leaffrouwe fan Gaarsweide''' is in kapel yn it [[Noard-Brabân]]ske plak [[Elshout]] yn 'e gemeente [[Heusden (gemeente)|Heusden]]. De kapel stiet oan 'e Kapelstrjitte 45A tusken de lintbebouwing westlik fan it doarp. De kapel is opdroegen oan [[Marije (mem fan Jezus)|Marije]], de mem fan [[Jezus (tradisjoneel-kristlik)|Jezus]]. It orizjinele [[genedebyld]] stiet yn 'e [[Sint-Jan de Evangelisttsjerke (Elshout)|Sint-Jan de Evangelist]], yn de kapel stiet in replika.  

== Skiednis ==
[[Ofbyld:2025 Elshout, Marije Wûndermemkapel ynterieur.jpg|thumb|left|Ynterieur.]]
De kapel giet werom op in Marijeferskining yn 'e 12e iuw. Neffens de oerlevering soe in [[flaaks]] siedzjende boer toarst krige ha wylst er neat te drinken by him hie. In ûnbekende frou kaam him doe yn 'e mjitte en bea him wetter út in sleat oan. Dat wetter smakke him sa goed, sa't er dat nea earder preaun hie. Wylst hy dronk fielde er de leafde foar Marije groeien. Hy ûnthiet har om in kapel foar har te bouwen as it flaaks ryp wie. De oare deis wie dat al sa fier en lykas er ûnthjitten hie, boude de boer de kapel mei dêryn in byldsje fan Marije.

Yn 1285 waard der tynge dien fan twa kapellen en dêrûnder dy oan 'e Gaasweide. 

Yn 1964 waard de âlde neogoatyske kapel ferfongen troch in oare kapel, dy't sûnt 1 juny 2021 fernijd en fergrutte waard. De parochy wist foar dat doel 85.000 op it aljemint te krijen. Op 1 maaie 2022 waard de fernijde Marijekapel offisjeel iepene.

== Ofbylden ==
&lt;gallery&gt;
Elshout, brânskilderd siedzjende boer, kapel Marije Wûndermem.jpg|Brânskilderde siedzjende boer.
2025 Elshout, Marije Wûndermemkapel, genedebyld.jpg|Replika genedebyld.
Marije Wûndermemkapel, prosesjeraam, Elshout.jpg|Prosesjeraam.
&lt;/gallery&gt;

{{Boarnen|boarnefernijing=
{{reflist}}
* [https://www.wonderbaremoeder.nl/maria-bedevaart Marije-beafeart Elshout.]
* [https://bedevaart.meertens.knaw.nl/plaats/208 Beafeartplakken yn Nederlân.]
* [https://reliwiki.nl/index.php/Elshout,_Kapelstraat_43a_-_Wonderbare_Moeder Reliwiki.]
* [https://www.kansrijkelshout.nl/mariakapel, www.kansrijkelshout.nl.]
----
{{Commonscat|Mariakapel Wonderbare Moeder|Marijekapel Wûndermem}}
}}

[[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Brabân]]
[[Kategory:Beafeartstsjerke]]
[[Kategory:Bouwurk yn Heusden (gemeente)]]
[[Kategory:bouwurk út 2022]]</text>
      <sha1>5nt01048cuc3tbv0k1t9uzowqpgdd4l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Christian Peter Hansen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183792</id>
    <revision>
      <id>1197945</id>
      <timestamp>2025-06-17T14:40:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Drewes</username>
        <id>2754</id>
      </contributor>
      <comment>wurk</comment>
      <origin>1197945</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2982" sha1="5i7lxza306abk3e6thp31pzorg4zfo8" xml:space="preserve">{{wurk}}
[[Ofbyld:Jessen C.L. Porträt C.P.Hansen@Altfriesisches Haus Keitum20171229.jpg|thumb|upright|C. P. Hansens fan [[Carl Ludwig Jessen|C.L. Jessen]] (1882)]]
[[Ofbyld:Hansen Grab Keitum Sylt@20171229.JPG|thumb|upright|Hansens grêfstien yn Keitum]]
'''Christian Peter Hansen''' (Westerland, [[28 augustus]] [[1803]] - [[Keitum]], [[9 desimber]] [[1879]]), faak bekend as C.P. Hansen yn de literatuer, wie in Noardfryske [[learaar]], [[tekener]] en kronikeur fan it eilân [[Söl]].

== Biografy ==
C.P. Hansen wie de soan fan koster en navigaasje-ynstrukteur [[Jap Peter Hansen]], dy't bydroegen hat oan 'e ûntwikkeling fan 'e Noardfryske literatuer mei de publikaasje fan it toanielstik ''Der Geitzhals auf der Insel Silt'' (1809). Hy wenne fan 1820 ôf yn [[Keitum]]. Christian Peter Hansen wie learaar oan 'e doetiidske basisskoalle yn Keitum. Doe't er noch jong wie sammele er tal fan [[leginden]], ferhalen en [[mearkes]] fan it eilân. Syn kolleksje oer de skiednis en kultuer fan it eilân Söl waard al gau lanlik bekend. Korrespondinsje mei [[Theodor Storm]] lit sjen dat er Storm op syn fersyk tal fan notysjes oer de leginden fan Söl tastjoerde.

== Wurk &lt;small&gt;(kar-út)&lt;/small&gt; ==
* ''Die Insel Sylt in geschichtlicher und statistischer Hinsicht'' (1845)
* ''Chronik der friesischen Uthlande'' (1856)
* ''Friesische Sagen und Erzählungen'' (1858)
* ''Der Fremdenführer auf der Insel Sylt. Ein Wegweiser für Badende in Westerland.'' (1859, fannijs printe 1980)
* ''Der Sylter-Friese. Geschichtliche Notizen, chronologisch geordnet […]'' (1860)
* ''Altfriesischer Katechismus in der Sylter Mundart […]'' (1862)
* [https://books.google.de/books?id=0aFCAAAAIAAJ&amp;vq=schulter&amp;hl=de&amp;source=gbs_navlinks_s ''Das schleswig'sche Wattenmeer und die friesischen Inseln'' (1865)]
* ''Der Badeort Westerland auf Sylt und dessen Bewohner'' (1868) [https://flohblog.wordpress.com/2015/10/16/c-p-hansen-der-badeort-westerland-auf-sylt-und-dessen-bewohner/ pdf u. útjefte fan 1870]
* ''Sagen und Erzählungen der Sylter Friesen […]'' (1875)
* ''Die inselfriesischen Halfjunkengänger und deren Thaten und Abenteuer'' (1875)

== Literatuer ==
* Dörte Ahrens, Albert Panten, Omme Wilts: ''C. P. Hansen. Ein Leben auf Sylt''. [[Husum]] 2014, {{ISBN|978-3-89876-766-8}}
* Deppe, Frank: ''Christian Peter Hansen'', yn: ders.: ''Sylter Originale''; 64 S.; ''Die kleine Sylt-Edition'' im Selbstverlag des Verfassers, Sylt 2006, s. 35-37.
* Hansen, Christian Peter: ''Wegweiser für Badende in Westerland''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1980 (printe yn 1859).
* Wedemeyer, Manfred: ''C. P. Hansen – der Lehrer von Sylt''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1982 {{ISBN|3-88242-070-7}}


{{DEFAULTSORT:Hansen, Christian Peter}}

[[Kategory:Dútsk skriuwer]]
[[Kategory:Noardfrysk skriuwer]]
[[Kategory:Noardfrysk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk tekener]]
[[Kategory:Skriuwer yn it Noardfrysk]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1803]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1879]]</text>
      <sha1>5i7lxza306abk3e6thp31pzorg4zfo8</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197946</id>
      <parentid>1197945</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T14:57:46Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Drewes</username>
        <id>2754</id>
      </contributor>
      <comment>wurk</comment>
      <origin>1197946</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="3849" sha1="6ozahiu8dg9apswf2sibik12r9o6fiv" xml:space="preserve">{{wurk}}
[[Ofbyld:Jessen C.L. Porträt C.P.Hansen@Altfriesisches Haus Keitum20171229.jpg|thumb|upright|C. P. Hansens fan [[Carl Ludwig Jessen|C.L. Jessen]] (1882)]]
[[Ofbyld:Hansen Grab Keitum Sylt@20171229.JPG|thumb|upright|Hansens grêfstien yn Keitum]]
'''Christian Peter Hansen''' (Westerland, [[28 augustus]] [[1803]] - [[Keitum]], [[9 desimber]] [[1879]]), faak bekend as C.P. Hansen yn de literatuer, wie in Noardfryske [[learaar]], [[tekener]] en [[Kronyk|kronykskriuwer]] fan it eilân [[Söl]].

== Biografy ==
C.P. Hansen wie de soan fan koster en navigaasje-ynstrukteur [[Jap Peter Hansen]], dy't bydroegen hat oan 'e ûntwikkeling fan 'e Noardfryske literatuer mei de publikaasje fan it [[toanielstik]] ''Der Geitzhals auf der Insel Silt'' (1809). Hy wenne fan 1820 ôf yn [[Keitum]]. Christian Peter Hansen wie learaar oan 'e doetiidske basisskoalle yn Keitum. Doe't er noch jong wie sammele er tal fan [[leginden]], ferhalen en [[mearkes]] fan it eilân. Syn kolleksje oer de skiednis en kultuer fan it eilân Söl waard al gau lanlik bekend. Korrespondinsje mei [[Theodor Storm]] lit sjen dat er Storm op syn fersyk tal fan notysjes oer de leginden fan Söl tastjoerde.

Yn 1869 die Hansen mei oan de Yndustrytentoanstelling fan Sleeswyk-Holstein yn Altona, dêr't er moai breiwurk presintearre. Sadwaande droech er by oan it populêr meitsjen fan dit Syltske ambacht. Hy stelde ek stikken út syn fossilekolleksje en buksus-trigonometryskalen tentoan dy't troch syn heit makke wiene, en krige in brûnzen medalje foar syn bydragen oan de útstalling.

Hy swalke oer syn berte-eilân Söl, tekene en makke tal fan lytse skilderijen fan lânskippen en seegesichten. Guon dêrfan waarden [[Litografy|litografyen]] fan makke om oan toeristen te ferkeapjen.

Hansen syn eardere hûs yn Keitum is no it Aldfrysk Hûsmuseum (''Altfriesisches Haus''), dat tsjûget fan 'e kultuer fan dy tiid en dêr't ek tal fan oerbliuwsels fan 'e kronykskriuwer te finen binne.

== Wurk &lt;small&gt;(kar-út)&lt;/small&gt; ==
* ''Die Insel Sylt in geschichtlicher und statistischer Hinsicht'' (1845)
* ''Chronik der friesischen Uthlande'' (1856)
* ''Friesische Sagen und Erzählungen'' (1858)
* ''Der Fremdenführer auf der Insel Sylt. Ein Wegweiser für Badende in Westerland.'' (1859, fannijs printe 1980)
* ''Der Sylter-Friese. Geschichtliche Notizen, chronologisch geordnet […]'' (1860)
* ''Altfriesischer Katechismus in der Sylter Mundart […]'' (1862)
* [https://books.google.de/books?id=0aFCAAAAIAAJ&amp;vq=schulter&amp;hl=de&amp;source=gbs_navlinks_s ''Das schleswig'sche Wattenmeer und die friesischen Inseln'' (1865)]
* ''Der Badeort Westerland auf Sylt und dessen Bewohner'' (1868) [https://flohblog.wordpress.com/2015/10/16/c-p-hansen-der-badeort-westerland-auf-sylt-und-dessen-bewohner/ pdf u. útjefte fan 1870]
* ''Sagen und Erzählungen der Sylter Friesen […]'' (1875)
* ''Die inselfriesischen Halfjunkengänger und deren Thaten und Abenteuer'' (1875)

== Literatuer ==
* Dörte Ahrens, Albert Panten, Omme Wilts: ''C. P. Hansen. Ein Leben auf Sylt''. [[Husum]] 2014, {{ISBN|978-3-89876-766-8}}
* Deppe, Frank: ''Christian Peter Hansen'', yn: ders.: ''Sylter Originale''; 64 S.; ''Die kleine Sylt-Edition'' im Selbstverlag des Verfassers, Sylt 2006, s. 35-37.
* Hansen, Christian Peter: ''Wegweiser für Badende in Westerland''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1980 (printe yn 1859).
* Wedemeyer, Manfred: ''C. P. Hansen – der Lehrer von Sylt''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1982 {{ISBN|3-88242-070-7}}


{{DEFAULTSORT:Hansen, Christian Peter}}

[[Kategory:Dútsk skriuwer]]
[[Kategory:Dútsk tekener]]
[[Kategory:Dútsk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk skriuwer]]
[[Kategory:Noardfrysk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk tekener]]
[[Kategory:Skriuwer yn it Noardfrysk]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1803]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1879]]</text>
      <sha1>6ozahiu8dg9apswf2sibik12r9o6fiv</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197947</id>
      <parentid>1197946</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T16:23:41Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Drewes</username>
        <id>2754</id>
      </contributor>
      <comment>- wurk</comment>
      <origin>1197947</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5021" sha1="hhs4yuf64t50iblxnhsairyvcyv7fvn" xml:space="preserve">[[Ofbyld:Jessen C.L. Porträt C.P.Hansen@Altfriesisches Haus Keitum20171229.jpg|thumb|upright|C. P. Hansens fan [[Carl Ludwig Jessen|C.L. Jessen]] (1882)]]
[[Ofbyld:Hansen Grab Keitum Sylt@20171229.JPG|thumb|upright|Hansens grêfstien yn Keitum]]
'''Christian Peter Hansen''' (Westerland, [[28 augustus]] [[1803]] - [[Keitum]], [[9 desimber]] [[1879]]), faak bekend as C.P. Hansen yn de literatuer, wie in Noardfryske [[learaar]], [[tekener]] en [[Kronyk|kronykskriuwer]] fan it eilân [[Söl]].

== Biografy ==
C.P. Hansen wie de soan fan koster en navigaasje-ynstrukteur [[Jap Peter Hansen]], dy't bydroegen hat oan 'e ûntwikkeling fan 'e Noardfryske literatuer mei de publikaasje fan it [[toanielstik]] ''Der Geitzhals auf der Insel Silt'' (1809). Hy wenne fan 1820 ôf yn [[Keitum]]. Christian Peter Hansen wie learaar oan 'e doetiidske basisskoalle yn Keitum. Doe't er noch jong wie sammele er tal fan [[leginden]], ferhalen en [[mearkes]] fan it eilân. Syn kolleksje oer de skiednis en kultuer fan it eilân Söl waard al gau lanlik bekend. Korrespondinsje mei [[Theodor Storm]] lit sjen dat er Storm op syn fersyk tal fan notysjes oer de leginden fan Söl tastjoerde.

Hansen wie ien fan 'e wichtichste propagandisten fan it sprekwurd ''Lewer duad üs Slaaw'' ('Leaver dea as slaaf'), dat er sûnt 1845 yn syn wurken brûkte. Yn 1856 ferskynde syn ''Chronik der friesischen Uthlande'', wêryn't er hawwe woe dat de Friezen it sprekwurd al yn 1252 brûkt hiene tidens de [[Slach by Oldenswort]]. Dêrfoar is gjin oertsjûgjend bewiis. De legindaryske figuer dy't hy útljochte, Pidder Lüng (Lange Peter fan Hörnum), komt ek net oerien mei in histoaryske figuer. Syn samling leginden wurdt kritysk besjoen troch folkloristen, om't in protte dêrfan troch himsels betocht binne.

Yn 1859 waard syn boek ''Wegweiser für Badende in Westerland'' ('Gids foar badgasten yn Westerland') publisearre; dat wurk kin beskôge wurde as de earste reisgids foar de noch jonge baaikultuer op it eilân Söl. Tal fan oare wurken en publikaasjes oer de skiednis en kultuer fan it eilân folgen, dêrom wurdt C.P. Hansen noch altyd beskôge as de wichtichste kronykskriuwer fan it eilân Söl. Derneist wie Hansen ien fan 'e nije yntrodusearders fan 'e ieuwenâlde tradysje fan &quot;[[Biikebrennen]]&quot;.

Yn 1869 die Hansen mei oan de Yndustrytentoanstelling fan Sleeswyk-Holstein yn Altona, dêr't er moai breiwurk presintearre. Sadwaande droech er by oan it populêr meitsjen fan dit Syltske ambacht. Hy stelde ek stikken út syn fossilekolleksje en buksus-trigonometryskalen tentoan dy't troch syn heit makke wiene, en krige in brûnzen medalje foar syn bydragen oan de útstalling.

Hy swalke oer syn berte-eilân Söl, tekene en makke tal fan lytse skilderijen fan lânskippen en seegesichten. Guon dêrfan waarden [[Litografy|litografyen]] fan makke om oan toeristen te ferkeapjen.

Hansen syn eardere hûs yn Keitum is no it Aldfrysk Hûsmuseum (''Altfriesisches Haus''), dat tsjûget fan 'e kultuer fan dy tiid en dêr't ek tal fan oerbliuwsels fan 'e kronykskriuwer te finen binne.

== Wurk &lt;small&gt;(kar-út)&lt;/small&gt; ==
* ''Die Insel Sylt in geschichtlicher und statistischer Hinsicht'' (1845)
* ''Chronik der friesischen Uthlande'' (1856)
* ''Friesische Sagen und Erzählungen'' (1858)
* ''Der Fremdenführer auf der Insel Sylt. Ein Wegweiser für Badende in Westerland.'' (1859, fannijs printe 1980)
* ''Der Sylter-Friese. Geschichtliche Notizen, chronologisch geordnet […]'' (1860)
* ''Altfriesischer Katechismus in der Sylter Mundart […]'' (1862)
* [https://books.google.de/books?id=0aFCAAAAIAAJ&amp;vq=schulter&amp;hl=de&amp;source=gbs_navlinks_s ''Das schleswig'sche Wattenmeer und die friesischen Inseln'' (1865)]
* ''Der Badeort Westerland auf Sylt und dessen Bewohner'' (1868) [https://flohblog.wordpress.com/2015/10/16/c-p-hansen-der-badeort-westerland-auf-sylt-und-dessen-bewohner/ pdf u. útjefte fan 1870]
* ''Sagen und Erzählungen der Sylter Friesen […]'' (1875)
* ''Die inselfriesischen Halfjunkengänger und deren Thaten und Abenteuer'' (1875)

== Literatuer ==
* Dörte Ahrens, Albert Panten, Omme Wilts: ''C. P. Hansen. Ein Leben auf Sylt''. [[Husum]] 2014, {{ISBN|978-3-89876-766-8}}
* Deppe, Frank: ''Christian Peter Hansen'', yn: ders.: ''Sylter Originale''; 64 S.; ''Die kleine Sylt-Edition'' im Selbstverlag des Verfassers, Sylt 2006, s. 35-37.
* Hansen, Christian Peter: ''Wegweiser für Badende in Westerland''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1980 (printe yn 1859).
* Wedemeyer, Manfred: ''C. P. Hansen – der Lehrer von Sylt''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1982 {{ISBN|3-88242-070-7}}

{{Boarnen|boarnefernijing=
* Sjoch [[:de:Christian Peter Hansen]]
}}

{{DEFAULTSORT:Hansen, Christian Peter}}
[[Kategory:Dútsk skriuwer]]
[[Kategory:Dútsk tekener]]
[[Kategory:Dútsk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk skriuwer]]
[[Kategory:Noardfrysk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk tekener]]
[[Kategory:Skriuwer yn it Noardfrysk]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1803]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1879]]</text>
      <sha1>hhs4yuf64t50iblxnhsairyvcyv7fvn</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197958</id>
      <parentid>1197947</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T22:36:36Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>red, kat</comment>
      <origin>1197958</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5114" sha1="rruvqyrvsu0bte5f423xmxhzgxjom4l" xml:space="preserve">[[Ofbyld:Jessen C.L. Porträt C.P.Hansen@Altfriesisches Haus Keitum20171229.jpg|thumb|upright|C. P. Hansens fan [[Carl Ludwig Jessen|C.L. Jessen]] (1882)]]
[[Ofbyld:Hansen Grab Keitum Sylt@20171229.JPG|thumb|upright|Hansens grêfstien yn Keitum]]
'''Christian Peter Hansen''' (Westerland, [[28 augustus]] [[1803]] - [[Keitum]], [[9 desimber]] [[1879]]), faak bekend as C.P. Hansen yn de literatuer, wie in Noardfryske [[learaar]], [[tekener]] en [[Kronyk|kronykskriuwer]] fan it eilân [[Söl]].

== Biografy ==
C.P. Hansen wie de soan fan koster en navigaasje-ynstrukteur [[Jap Peter Hansen]], dy't bydroegen hat oan 'e ûntwikkeling fan 'e Noardfryske literatuer mei de publikaasje fan it [[toanielstik]] ''Der Geitzhals auf der Insel Silt'' (1809). Hy wenne fan 1820 ôf yn [[Keitum]]. Christian Peter Hansen wie learaar oan 'e doetiidske basisskoalle yn Keitum. Doe't er noch jong wie sammele er tal fan [[leginden]], ferhalen en [[mearkes]] fan it eilân. Syn kolleksje oer de skiednis en kultuer fan it eilân Söl waard al gau lanlik bekend. Korrespondinsje mei [[Theodor Storm]] lit sjen dat er Storm op syn fersyk tal fan notysjes oer de leginden fan Söl tastjoerde.

Hansen wie ien fan 'e wichtichste propagandisten fan it biedwurd ''Lewer duad üs Slaaw'' ('Leaver dea as slaaf'), dat er sûnt 1845 yn syn wurken brûkte. Yn 1856 ferskynde syn ''Chronik der friesischen Uthlande'', wêryn't er hawwe woe dat de Friezen it biedwurd al yn 1252 brûkt hiene yn de [[Slach by Oldenswort]]. Dêrfoar is gjin oertsjûgjend bewiis. De legindaryske figuer dy't hy útljochte, Pidder Lüng (Lange Peter fan Hörnum), komt ek net oerien mei in histoaryske persoan. Syn samling leginden wurdt kritysk besjoen troch folkloristen, om't in protte dêrfan troch himsels betocht binne.

Yn 1859 waard syn boek ''Wegweiser für Badende in Westerland'' ('Gids foar badgasten yn Westerland') publisearre; dat wurk kin beskôge wurde as de earste reisgids foar de noch jonge baaikultuer op it eilân Söl. Tal fan oare wurken en publikaasjes oer de skiednis en kultuer fan it eilân folgen, dêrom wurdt C.P. Hansen noch altyd beskôge as de wichtichste kronykskriuwer fan it eilân Söl. Derneist wie Hansen ien fan 'e nije yntrodusearders fan 'e ieuwenâlde tradysje fan &quot;[[Biikebrennen]]&quot;.

Yn 1869 die Hansen mei oan de Yndustrytentoanstelling fan Sleeswyk-Holstein yn Altona, dêr't er moai breidwurk presintearre. Sadwaande droech er by oan it populêr meitsjen fan dit Syltske ambacht. Hy stelde ek stikken út syn fossilekolleksje en buksus-trigonometryskalen tentoan dy't troch syn heit makke wiene, en krige in brûnzen medalje foar syn bydragen oan de útstalling.

Hy swalke oer syn berte-eilân Söl, tekene en makke tal fan lytse skilderijen fan lânskippen en seegesichten. Guon dêrfan waarden [[Litografy|litografyen]] fan makke om oan toeristen te ferkeapjen.

Hansen syn eardere hûs yn Keitum is no it Aldfrysk Hûsmuseum (''Altfriesisches Haus''), dat tsjûget fan 'e kultuer fan dy tiid en dêr't ek tal fan oerbliuwsels fan 'e kronykskriuwer te finen binne.

== Wurk &lt;small&gt;(kar-út)&lt;/small&gt; ==
* ''Die Insel Sylt in geschichtlicher und statistischer Hinsicht'' (1845)
* ''Chronik der friesischen Uthlande'' (1856)
* ''Friesische Sagen und Erzählungen'' (1858)
* ''Der Fremdenführer auf der Insel Sylt. Ein Wegweiser für Badende in Westerland.'' (1859, fannijs printe 1980)
* ''Der Sylter-Friese. Geschichtliche Notizen, chronologisch geordnet […]'' (1860)
* ''Altfriesischer Katechismus in der Sylter Mundart […]'' (1862)
* [https://books.google.de/books?id=0aFCAAAAIAAJ&amp;vq=schulter&amp;hl=de&amp;source=gbs_navlinks_s ''Das schleswig'sche Wattenmeer und die friesischen Inseln'' (1865)]
* ''Der Badeort Westerland auf Sylt und dessen Bewohner'' (1868) [https://flohblog.wordpress.com/2015/10/16/c-p-hansen-der-badeort-westerland-auf-sylt-und-dessen-bewohner/ pdf u. útjefte fan 1870]
* ''Sagen und Erzählungen der Sylter Friesen […]'' (1875)
* ''Die inselfriesischen Halfjunkengänger und deren Thaten und Abenteuer'' (1875)

== Literatuer ==
* Dörte Ahrens, Albert Panten, Omme Wilts: ''C. P. Hansen. Ein Leben auf Sylt''. [[Husum]] 2014, {{ISBN|978-3-89876-766-8}}
* Deppe, Frank: ''Christian Peter Hansen'', yn: ders.: ''Sylter Originale''; 64 S.; ''Die kleine Sylt-Edition'' im Selbstverlag des Verfassers, Sylt 2006, s. 35-37.
* Hansen, Christian Peter: ''Wegweiser für Badende in Westerland''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1980 (printe yn 1859).
* Wedemeyer, Manfred: ''C. P. Hansen – der Lehrer von Sylt''. Schleswiger Verlagshaus, Schleswig 1982 {{ISBN|3-88242-070-7}}

{{Boarnen|boarnefernijing=
* Sjoch [[:de:Christian Peter Hansen]]
}}

{{DEFAULTSORT:Hansen, Christian Peter}}
[[Kategory:Dútsk publisist]]
[[Kategory:Dútsk folklorist]]
[[Kategory:Dútsk mearkeskriuwer]]
[[Kategory:Dútsk tekener]]
[[Kategory:Dútsk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk skriuwer]]
[[Kategory:Noardfrysk ûnderwizer]]
[[Kategory:Noardfrysk keunstner]]
[[Kategory:Skriuwer yn it Noardfrysk]]
[[Kategory:Kronykskriuwer]]
[[Kategory:Persoan berne yn 1803]]
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1879]]</text>
      <sha1>rruvqyrvsu0bte5f423xmxhzgxjom4l</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Allemanstsjerke (Oudkarspel)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183793</id>
    <revision>
      <id>1197951</id>
      <timestamp>2025-06-17T18:00:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Side makke mei &quot;{{Wurk}} {{Ynfoboks tsjerkegebou | namme                       =  | ôfbylding                   =  | ôfbyldingsbreedte           =  | ôfbyldingstekst             =  | lân                         =  | bestjoerlike ienheid 1      = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]] | bestjoerlike ienheid 2      = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Gemeentevlag van Dijk en Waard.png|20px]] [[Dyk en Waard]] |...&quot;</comment>
      <origin>1197951</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6305" sha1="s2ykg92q7slbz4d7niniw50knzyd4xl" xml:space="preserve">{{Wurk}}
{{Ynfoboks tsjerkegebou
| namme                       = 
| ôfbylding                   = 
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| lân                         = 
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Gemeentevlag van Dijk en Waard.png|20px]] [[Dyk en Waard]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[Oudkarpel]]
| adres                       = Doarpsstrjitte 878
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_42_54.83_N_4_48_14.26_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52°42'N 4°48'E}}
| tsjerkegenoatskip           = 
| bisdom                      =
| aartsbisdom                 = 
| patroanhillige              = [[Martinus fan Tours]]
| status                      =
| arsjitekt                   = 
| yngenieur                   = 
| boujier                     = 12e iuw
| sloopjier                   = 
| boustyl                     = [[gotyk]]
| hichte                      = 
| monumintale status          = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]]
| monumintnûmer               = [https://rijksmonumenten.nl/monument/30676/hervormde-kerk/sijbekarspel/ 23927]
| webside                     = [https://langedijk-noord.protestantsekerk.net/ Hiemside PKN-gemeente Langedyk-Noard]
| mapname                     = Noard-Hollân
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 42
| lat_sec                     = 54.83
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 4
| lon_min                     = 48
| lon_sec                     = 14.26
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
}}
De '''Allemanstsjerke''' of de '''Alde Sint-Martenstsjerke''' is in [[Protestantisme|protestantsk]] [[tsjerkegebou]] oan 'e Doarpsstrjitte 878 yn it [[Noard-Hollân]]ske doarp [[Oudkarspel]]. Oant de [[reformaasje]] yn 1574 wie de tsjerke wijd oan [[Martinus fan Tours]].

== Skiednis ==
Der bestiet gjin krekte datum fan 'e bou fan 'e tsjerke. Yn 'e 12e iuw waard in [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] toer boud. Yn 'e 14e iuw waard in nije tsjerke boud. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en it pseudo[[Basilyk (boufoarm)|basilikale]] [[Skip (tsjerke)|middenskip]] datearje út de 15e iuw. De tsjerketoer is âlder en datearert út de 12e of 13e iuw.   

[[Ofbyld:Oost-zijde - Oudkarspel - 20180238 - RCE.jpg|thumb|left|Tsjerke foar de brân.]]
Yn 1621 rekke de tsjerketoer by bliksemynslach syn spits kwyt. Yn 'e jierren 1860 fûn der in yngreven restauraasje fan 'e tsjerke en toer plak. Doe krige de toer syn spits werom en  waarden it tek fan it koer en it skip op 'e selde hichte brocht. Der kamen nije banken by, sadat tenei alle gemeenteleden in sitplak hiene en tusken it koer en it skip, dêr't earder al in houten wand wie, waard in nije oargelkreake boud foar in nij oargel fan 'e bruorren Adema út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en op it stuit doe't it oargel oplevere waard, wie dat it grutste doarpsoargel fan Nederlân.  

By wurk oan 'e bliksemôflieder fan 'e [[Krusing (tsjerke)|krusingstoer]] ûntstie yn 'e middei fan 9 juny 1969 by hurde wyn oan 'e noardlike kant fan 'e kape brân. It fjoer grypte gau om him hinne en al nei in fearnsoere stoarte it [[ferwulft]] yn. Noch krekt op 'e tiid koe it 18e-iuwske nachtmielsreau, de kânselbibel en de lessener út de tsjerke helle wurde, mar foar de rest gie alles ferlern, sa ek it Adema-oargel en de klok út 1638. Allinnich de muorren fan 'e tsjerke bleaune stean. 

De tsjerke wie fersekere en mei help fan subsydzjes fan Monumintesoarch, de provinsjes en de doetiidske gemeente Langedyk koe de tsjerke werboud wurde. Dêrby stelde Monumintesoarch de eask dat de spits net werboud wurde mocht en de toer werom brocht wurde moast nei de sitewaasje fan foar 1867. De werbou fan 'e tsjerke wie yn 1975 foltôge en is útfierd troch it resstauraasjebedriuw fan [[Yde Schakel]] út [[Eksmoarre]]. Ien fan 'e belangrykste feroaringen wie it ferhege koer, dêrmei waard it op 'e selde hichte bringen fan it skip mei it koer by de 19e-iuwske restauraasje werom draaid. Alle âlde sarken fan 'e tsjerke krigen yn it koer in nij plak. Dêrnjonken krigen in fiif ramen brânskilderd glês. De oargelkreake waard net wersteld, mar it rekonstruearre oargel krige in plak efter yn it koer, wylst de nije preekstoel op 'e skieding fan it koer en skip in plak krige. Foar de ferljochting krige de tsjerke fan in famylje nije kroanluchters skonken. Ynstee fan banken kamen der stuollen, sadat de tsjerke in multyfunksjonelere funksje krije koe. De tsjerke waard op 15 septimber 1972 wer offisjeel iepene en yn 1975 wie ek de restauraasje fan 'e toer foltôge. It metaal fan 'e âlde klok út 1638 waard brûkt om in nije klok te jitten, dy't itselde râneskrift krige as de âlde klok.  

Mei't lossittende stiennen yn 2008 delfoelen, moast de toer yn 2009 nochris restaurearre wurde. De toer kin beklommen wurde. 

Under it heechkoer leit in [[krypt]]. Fan 'e krypt is lykwols troch de 19e iuwske renovaasje en de brân net in soad bewarre bleaun. De krypt is net tagonklik foar publyk.  

== Oargel ==
It oargel dat hjoed-de-dei yn 'e tsjerke stiet is in rekonstruksje fan it Adema-oargel fan foar de brân. It hat 33 registers op twa manualen en pedaal. It oarspronlike oargel hie twa registers minder. De traktuer is elektrysk.

== Brânskildere ramen ==
Fiif brânskildere ramen datearje fan fuort nei de brân en de restauraasje yn 'e jierren 1969-1972. Twa ramen binne letter set yn 'e tiid fan tarieding ta it fúzjeproses fan  grifformearden en herfoarmen en dêrnei binne noch twa ramen set mei de tema's kryst en pinkster. 


{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Aut|Dick Barten}}: ''Alleman's kerk, het baken fan Oudkarspel'' (ISBN 9789464027273)
{{Reflist}}
----
{{Commonscat|Allemanskerk (Oudkarspel)|Allemanstsjerke fan Aldkarspel}}
}}

[[Kategory:Bouwurk yn Medemblik (gemeente)]]
[[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]]
[[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]]</text>
      <sha1>s2ykg92q7slbz4d7niniw50knzyd4xl</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197952</id>
      <parentid>1197951</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T20:20:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Wurk ferwidere.</comment>
      <origin>1197952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6818" sha1="682untpyfusrdqz97lt7papsxzuackh" xml:space="preserve">{{Ynfoboks tsjerkegebou
| namme                       = 
| ôfbylding                   = 2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| lân                         = 
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Gemeentevlag van Dijk en Waard.png|20px]] [[Dyk en Waard]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[Oudkarspel|Aldkarpel]]
| adres                       = Doarpsstrjitte 878
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_42_54.83_N_4_48_14.26_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52°42'N 4°48'E}}
| tsjerkegenoatskip           = [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]]
| bisdom                      =
| aartsbisdom                 = 
| patroanhillige              = [[Martinus fan Tours]]
| status                      =
| arsjitekt                   = 
| yngenieur                   = 
| boujier                     = Sûnt de 12e iuw
| sloopjier                   = 
| boustyl                     = [[gotyk]]
| hichte                      = 
| monumintale status          = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]]
| monumintnûmer               = [https://rijksmonumenten.nl/monument/30676/hervormde-kerk/sijbekarspel/ 23927]
| webside                     = &lt;small&gt;[https://langedijk-noord.protestantsekerk.net/ Hiemside PKN-gemeente Langedyk-Noard]&lt;/small&gt;
| mapname                     = Noard-Hollân
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 42
| lat_sec                     = 54.83
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 4
| lon_min                     = 48
| lon_sec                     = 14.26
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
}}
De '''Allemanstsjerke''' of de '''Alde Sint-Martenstsjerke''' is in [[Protestantisme|protestantsk]] [[tsjerkegebou]] oan 'e Doarpsstrjitte 878 yn it [[Noard-Hollân]]ske doarp [[Oudkarspel|Aldkarspel]]. Oant de [[reformaasje]] yn 1574 wie de tsjerke wijd oan [[Martinus fan Tours]].

== Skiednis ==
Der bestiet gjin krekte datum fan 'e bou fan 'e tsjerke. Yn 'e 12e iuw waard in [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] toer mei tsjerke boud. Yn 'e 14e iuw folge de bou fan nije tsjerke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en it pseudo[[Basilyk (boufoarm)|basilikale]] [[Skip (tsjerke)|middenskip]] datearje út de 15e iuw. De tsjerketoer is âlder en datearert út de 12e of 13e iuw.   

[[Ofbyld:Oost-zijde - Oudkarspel - 20180238 - RCE.jpg|thumb|left|Tsjerke foar de brân.]]
Yn 1621 rekke de tsjerketoer by in ynslach fan 'e bliksem syn spits kwyt. Yn 'e jierren 1860 fûn der in yngreven restauraasje en ferbouwing fan 'e tsjerke en toer plak. Doe krige de toer syn spits werom en waarden it tek fan it koer en it skip op 'e selde hichte brocht. Der kamen nije banken by, sadat tenei alle gemeenteleden in sitplak hiene en tusken it koer en it skip, dêr't earder al in houten wand wie, waard in oargelkreake boud foar in nij oargel fan 'e bruorren [[Adema's Tsjerke-oargelbou|Adema]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en op it stuit doe't it oargel oplevere waard, wie dat it grutste doarpsoargel fan Nederlân.  

By wurk oan 'e bliksemôflieder fan 'e [[Krusing (tsjerke)|krusingstoer]] ûntstie yn 'e middei fan 9 juny 1969 by hurde wyn oan 'e noardlike kant fan 'e kape brân. It fjoer grypte gau om him hinne en al nei trijefearnsoere stoarte it [[ferwulft]] yn. Noch krekt op 'e tiid koe it 18e-iuwske nachtmielsreau, de kânselbibel en de lessener út de tsjerke helle wurde, mar foar de rest gie alles ferlern, sa ek it grutte Adema-oargel en de klok út 1638. Allinnich de muorren fan 'e tsjerke bleaune stean. 

De tsjerke wie fersekere en mei help fan subsydzjes fan Monumintesoarch, de provinsjes en de doetiidske gemeente Langedyk koe de tsjerke werboud wurde. Dêrby stelde Monumintesoarch de eask dat de spits net werboud wurde mocht en tsjerke en toer werom brocht wurde moast nei de sitewaasje fan foar 1867. De werbou fan 'e tsjerke wie yn 1975 foltôge en is útfierd troch it resstauraasjebedriuw fan [[Yde Schakel]] út [[Eksmoarre]]. Ien fan 'e belangrykste feroaringen wie it ferhege koer. Dêrmei waard it by de 19e-iuwske restauraasje op 'e selde hichte bringen fan it skip mei it koer werom draaid. De âlde sarken fan 'e tsjerke krigen yn it koer in nij plak. Dêrnjonken krigen fiif ramen nije brânskildere glêzen. De oargelkreake waard net wersteld, mar it rekonstruearre oargel krige in plak efter yn it koer, wylst de nije preekstoel op 'e skieding fan it koer en skip in plak krige. Foar de ferljochting krige de tsjerke fan in famylje nije kroanluchters skonken. Ynstee fan banken kamen der stuollen. De nije yndieling fan it ynterieur makke ek in multyfunksjoneler gebrûk mooglik. De tsjerke waard op 15 septimber 1972 wer offisjeel iepene en yn 1975 wie ek de restauraasje fan 'e toer foltôge. It metaal fan 'e âlde klok út 1638 waard brûkt om in nije klok te jitten, dy't itselde râneskrift krige as de âlde klok.  

Mei't lossittende stiennen yn 2008 delfoelen, moast de toer yn 2009 nochris restaurearre wurde. De toer kin beklommen wurde. 

Under it heechkoer leit in [[krypt]]. Fan 'e krypt is lykwols troch de 19e iuwske ferbouwing en de brân net in soad bewarre bleaun. De krypt is net tagonklik foar publyk.  

== Oargel ==
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke, Adema-oargel.jpg|thumb|left|Oargel.]]
It oargel dat hjoed-de-dei yn 'e tsjerke stiet is in rekonstruksje fan it Adema-oargel fan foar de brân. It hat 33 registers op twa manualen en pedaal. It oarspronlike oargel hie twa registers minder. De traktuer is elektrysk.

== Brânskildere ramen ==
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke, ynterieur.jpg|thumb|260px|Ynterieur.]]
Fiif brânskildere ramen datearje fan fuort nei de brân en de restauraasje yn 'e jierren 1969-1972. Twa ramen binne letter set yn 'e tiid fan tarieding ta it fúzjeproses fan  grifformearden en herfoarmen en dêrnei binne noch twa ramen set mei de tema's kryst en pinkster. 

== Keppeling om utens ==
* [https://www.orgelsite.nl/oudkarspel-allemanskerk-of-sint-maartenskerk/ Oargelsite: Disposysje Adema-oargel.]
{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Aut|Dick Barten}}: ''Alleman's kerk, het baken fan Oudkarspel'' (ISBN 9789464027273)
{{Reflist}}
----
{{Commonscat|Allemanskerk (Oudkarspel)|Allemanstsjerke fan Aldkarspel}}
}}

[[Kategory:Bouwurk yn Dyk en Waard]]
[[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]]
[[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]]</text>
      <sha1>682untpyfusrdqz97lt7papsxzuackh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197953</id>
      <parentid>1197952</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T20:20:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>RomkeHoekstra hat de side [[Allemanstsjerke (Bovenkarspel)]] omneamd ta [[Allemanstsjerke (Oudkarspel)]]</comment>
      <origin>1197952</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6818" sha1="682untpyfusrdqz97lt7papsxzuackh" xml:space="preserve">{{Ynfoboks tsjerkegebou
| namme                       = 
| ôfbylding                   = 2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| lân                         = 
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Gemeentevlag van Dijk en Waard.png|20px]] [[Dyk en Waard]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[Oudkarspel|Aldkarpel]]
| adres                       = Doarpsstrjitte 878
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_42_54.83_N_4_48_14.26_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52°42'N 4°48'E}}
| tsjerkegenoatskip           = [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]]
| bisdom                      =
| aartsbisdom                 = 
| patroanhillige              = [[Martinus fan Tours]]
| status                      =
| arsjitekt                   = 
| yngenieur                   = 
| boujier                     = Sûnt de 12e iuw
| sloopjier                   = 
| boustyl                     = [[gotyk]]
| hichte                      = 
| monumintale status          = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]]
| monumintnûmer               = [https://rijksmonumenten.nl/monument/30676/hervormde-kerk/sijbekarspel/ 23927]
| webside                     = &lt;small&gt;[https://langedijk-noord.protestantsekerk.net/ Hiemside PKN-gemeente Langedyk-Noard]&lt;/small&gt;
| mapname                     = Noard-Hollân
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 42
| lat_sec                     = 54.83
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 4
| lon_min                     = 48
| lon_sec                     = 14.26
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
}}
De '''Allemanstsjerke''' of de '''Alde Sint-Martenstsjerke''' is in [[Protestantisme|protestantsk]] [[tsjerkegebou]] oan 'e Doarpsstrjitte 878 yn it [[Noard-Hollân]]ske doarp [[Oudkarspel|Aldkarspel]]. Oant de [[reformaasje]] yn 1574 wie de tsjerke wijd oan [[Martinus fan Tours]].

== Skiednis ==
Der bestiet gjin krekte datum fan 'e bou fan 'e tsjerke. Yn 'e 12e iuw waard in [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] toer mei tsjerke boud. Yn 'e 14e iuw folge de bou fan nije tsjerke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en it pseudo[[Basilyk (boufoarm)|basilikale]] [[Skip (tsjerke)|middenskip]] datearje út de 15e iuw. De tsjerketoer is âlder en datearert út de 12e of 13e iuw.   

[[Ofbyld:Oost-zijde - Oudkarspel - 20180238 - RCE.jpg|thumb|left|Tsjerke foar de brân.]]
Yn 1621 rekke de tsjerketoer by in ynslach fan 'e bliksem syn spits kwyt. Yn 'e jierren 1860 fûn der in yngreven restauraasje en ferbouwing fan 'e tsjerke en toer plak. Doe krige de toer syn spits werom en waarden it tek fan it koer en it skip op 'e selde hichte brocht. Der kamen nije banken by, sadat tenei alle gemeenteleden in sitplak hiene en tusken it koer en it skip, dêr't earder al in houten wand wie, waard in oargelkreake boud foar in nij oargel fan 'e bruorren [[Adema's Tsjerke-oargelbou|Adema]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en op it stuit doe't it oargel oplevere waard, wie dat it grutste doarpsoargel fan Nederlân.  

By wurk oan 'e bliksemôflieder fan 'e [[Krusing (tsjerke)|krusingstoer]] ûntstie yn 'e middei fan 9 juny 1969 by hurde wyn oan 'e noardlike kant fan 'e kape brân. It fjoer grypte gau om him hinne en al nei trijefearnsoere stoarte it [[ferwulft]] yn. Noch krekt op 'e tiid koe it 18e-iuwske nachtmielsreau, de kânselbibel en de lessener út de tsjerke helle wurde, mar foar de rest gie alles ferlern, sa ek it grutte Adema-oargel en de klok út 1638. Allinnich de muorren fan 'e tsjerke bleaune stean. 

De tsjerke wie fersekere en mei help fan subsydzjes fan Monumintesoarch, de provinsjes en de doetiidske gemeente Langedyk koe de tsjerke werboud wurde. Dêrby stelde Monumintesoarch de eask dat de spits net werboud wurde mocht en tsjerke en toer werom brocht wurde moast nei de sitewaasje fan foar 1867. De werbou fan 'e tsjerke wie yn 1975 foltôge en is útfierd troch it resstauraasjebedriuw fan [[Yde Schakel]] út [[Eksmoarre]]. Ien fan 'e belangrykste feroaringen wie it ferhege koer. Dêrmei waard it by de 19e-iuwske restauraasje op 'e selde hichte bringen fan it skip mei it koer werom draaid. De âlde sarken fan 'e tsjerke krigen yn it koer in nij plak. Dêrnjonken krigen fiif ramen nije brânskildere glêzen. De oargelkreake waard net wersteld, mar it rekonstruearre oargel krige in plak efter yn it koer, wylst de nije preekstoel op 'e skieding fan it koer en skip in plak krige. Foar de ferljochting krige de tsjerke fan in famylje nije kroanluchters skonken. Ynstee fan banken kamen der stuollen. De nije yndieling fan it ynterieur makke ek in multyfunksjoneler gebrûk mooglik. De tsjerke waard op 15 septimber 1972 wer offisjeel iepene en yn 1975 wie ek de restauraasje fan 'e toer foltôge. It metaal fan 'e âlde klok út 1638 waard brûkt om in nije klok te jitten, dy't itselde râneskrift krige as de âlde klok.  

Mei't lossittende stiennen yn 2008 delfoelen, moast de toer yn 2009 nochris restaurearre wurde. De toer kin beklommen wurde. 

Under it heechkoer leit in [[krypt]]. Fan 'e krypt is lykwols troch de 19e iuwske ferbouwing en de brân net in soad bewarre bleaun. De krypt is net tagonklik foar publyk.  

== Oargel ==
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke, Adema-oargel.jpg|thumb|left|Oargel.]]
It oargel dat hjoed-de-dei yn 'e tsjerke stiet is in rekonstruksje fan it Adema-oargel fan foar de brân. It hat 33 registers op twa manualen en pedaal. It oarspronlike oargel hie twa registers minder. De traktuer is elektrysk.

== Brânskildere ramen ==
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke, ynterieur.jpg|thumb|260px|Ynterieur.]]
Fiif brânskildere ramen datearje fan fuort nei de brân en de restauraasje yn 'e jierren 1969-1972. Twa ramen binne letter set yn 'e tiid fan tarieding ta it fúzjeproses fan  grifformearden en herfoarmen en dêrnei binne noch twa ramen set mei de tema's kryst en pinkster. 

== Keppeling om utens ==
* [https://www.orgelsite.nl/oudkarspel-allemanskerk-of-sint-maartenskerk/ Oargelsite: Disposysje Adema-oargel.]
{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Aut|Dick Barten}}: ''Alleman's kerk, het baken fan Oudkarspel'' (ISBN 9789464027273)
{{Reflist}}
----
{{Commonscat|Allemanskerk (Oudkarspel)|Allemanstsjerke fan Aldkarspel}}
}}

[[Kategory:Bouwurk yn Dyk en Waard]]
[[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]]
[[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]]</text>
      <sha1>682untpyfusrdqz97lt7papsxzuackh</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197956</id>
      <parentid>1197953</parentid>
      <timestamp>2025-06-17T21:08:28Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <origin>1197956</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="6833" sha1="o1csjg7syguy3yeodri5c5vn1o0sx8i" xml:space="preserve">{{Ynfoboks tsjerkegebou
| namme                       = Allemanstsjerke
| ôfbylding                   = 2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke.jpg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = 
| lân                         = 
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Gemeentevlag van Dijk en Waard.png|20px]] [[Dyk en Waard]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| plak                        = [[Oudkarspel|Aldkarpel]]
| adres                       = Doarpsstrjitte 878
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_42_54.83_N_4_48_14.26_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|52°42'N 4°48'E}}
| tsjerkegenoatskip           = [[Protestantske Tsjerke yn Nederlân|PKN]]
| bisdom                      =
| aartsbisdom                 = 
| patroanhillige              = [[Martinus fan Tours]]
| status                      =
| arsjitekt                   = 
| yngenieur                   = 
| boujier                     = Sûnt de 12e iuw
| sloopjier                   = 
| boustyl                     = [[gotyk]]
| hichte                      = 
| monumintale status          = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]]
| monumintnûmer               = [https://rijksmonumenten.nl/monument/30676/hervormde-kerk/sijbekarspel/ 23927]
| webside                     = &lt;small&gt;[https://langedijk-noord.protestantsekerk.net/ Hiemside PKN-gemeente Langedyk-Noard]&lt;/small&gt;
| mapname                     = Noard-Hollân
| mapwidth                    = 
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 42
| lat_sec                     = 54.83
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 4
| lon_min                     = 48
| lon_sec                     = 14.26
| lon_dir                     = E
| tekst by posysjekaart       = 
}}
De '''Allemanstsjerke''' of de '''Alde Sint-Martenstsjerke''' is in [[Protestantisme|protestantsk]] [[tsjerkegebou]] oan 'e Doarpsstrjitte 878 yn it [[Noard-Hollân]]ske doarp [[Oudkarspel|Aldkarspel]]. Oant de [[reformaasje]] yn 1574 wie de tsjerke wijd oan [[Martinus fan Tours]].

== Skiednis ==
Der bestiet gjin krekte datum fan 'e bou fan 'e tsjerke. Yn 'e 12e iuw waard in [[Romaanske arsjitektuer|romaanske]] toer mei tsjerke boud. Yn 'e 14e iuw folge de bou fan nije tsjerke. It [[Koer (tsjerke)|koer]] en it pseudo[[Basilyk (boufoarm)|basilikale]] [[Skip (tsjerke)|middenskip]] datearje út de 15e iuw. De tsjerketoer is âlder en datearert út de 12e of 13e iuw.   

[[Ofbyld:Oost-zijde - Oudkarspel - 20180238 - RCE.jpg|thumb|left|Tsjerke foar de brân.]]
Yn 1621 rekke de tsjerketoer by in ynslach fan 'e bliksem syn spits kwyt. Yn 'e jierren 1860 fûn der in yngreven restauraasje en ferbouwing fan 'e tsjerke en toer plak. Doe krige de toer syn spits werom en waarden it tek fan it koer en it skip op 'e selde hichte brocht. Der kamen nije banken by, sadat tenei alle gemeenteleden in sitplak hiene en tusken it koer en it skip, dêr't earder al in houten wand wie, waard in oargelkreake boud foar in nij oargel fan 'e bruorren [[Adema's Tsjerke-oargelbou|Adema]] út [[Ljouwert (stêd)|Ljouwert]] en op it stuit doe't it oargel oplevere waard, wie dat it grutste doarpsoargel fan Nederlân.  

By wurk oan 'e bliksemôflieder fan 'e [[Krusing (tsjerke)|krusingstoer]] ûntstie yn 'e middei fan 9 juny 1969 by hurde wyn oan 'e noardlike kant fan 'e kape brân. It fjoer grypte gau om him hinne en al nei trijefearnsoere stoarte it [[ferwulft]] yn. Noch krekt op 'e tiid koe it 18e-iuwske nachtmielsreau, de kânselbibel en de lessener út de tsjerke helle wurde, mar foar de rest gie alles ferlern, sa ek it grutte Adema-oargel en de klok út 1638. Allinnich de muorren fan 'e tsjerke bleaune stean. 

De tsjerke wie fersekere en mei help fan subsydzjes fan Monumintesoarch, de provinsjes en de doetiidske gemeente Langedyk koe de tsjerke werboud wurde. Dêrby stelde Monumintesoarch de eask dat de spits net werboud wurde mocht en tsjerke en toer werom brocht wurde moast nei de sitewaasje fan foar 1867. De werbou fan 'e tsjerke wie yn 1975 foltôge en is útfierd troch it resstauraasjebedriuw fan [[Yde Schakel]] út [[Eksmoarre]]. Ien fan 'e belangrykste feroaringen wie it ferhege koer. Dêrmei waard it by de 19e-iuwske restauraasje op 'e selde hichte bringen fan it skip mei it koer werom draaid. De âlde sarken fan 'e tsjerke krigen yn it koer in nij plak. Dêrnjonken krigen fiif ramen nije brânskildere glêzen. De oargelkreake waard net wersteld, mar it rekonstruearre oargel krige in plak efter yn it koer, wylst de nije preekstoel op 'e skieding fan it koer en skip in plak krige. Foar de ferljochting krige de tsjerke fan in famylje nije kroanluchters skonken. Ynstee fan banken kamen der stuollen. De nije yndieling fan it ynterieur makke ek in multyfunksjoneler gebrûk mooglik. De tsjerke waard op 15 septimber 1972 wer offisjeel iepene en yn 1975 wie ek de restauraasje fan 'e toer foltôge. It metaal fan 'e âlde klok út 1638 waard brûkt om in nije klok te jitten, dy't itselde râneskrift krige as de âlde klok.  

Mei't lossittende stiennen yn 2008 delfoelen, moast de toer yn 2009 nochris restaurearre wurde. De toer kin beklommen wurde. 

Under it heechkoer leit in [[krypt]]. Fan 'e krypt is lykwols troch de 19e iuwske ferbouwing en de brân net in soad bewarre bleaun. De krypt is net tagonklik foar publyk.  

== Oargel ==
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke, Adema-oargel.jpg|thumb|left|Oargel.]]
It oargel dat hjoed-de-dei yn 'e tsjerke stiet is in rekonstruksje fan it Adema-oargel fan foar de brân. It hat 33 registers op twa manualen en pedaal. It oarspronlike oargel hie twa registers minder. De traktuer is elektrysk.

== Brânskildere ramen ==
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke, ynterieur.jpg|thumb|260px|Ynterieur.]]
Fiif brânskildere ramen datearje fan fuort nei de brân en de restauraasje yn 'e jierren 1969-1972. Twa ramen binne letter set yn 'e tiid fan tarieding ta it fúzjeproses fan  grifformearden en herfoarmen en dêrnei binne noch twa ramen set mei de tema's kryst en pinkster. 

== Keppeling om utens ==
* [https://www.orgelsite.nl/oudkarspel-allemanskerk-of-sint-maartenskerk/ Oargelsite: Disposysje Adema-oargel.]
{{Boarnen|boarnefernijing=
{{Aut|Dick Barten}}: ''Alleman's kerk, het baken fan Oudkarspel'' (ISBN 9789464027273)
{{Reflist}}
----
{{Commonscat|Allemanskerk (Oudkarspel)|Allemanstsjerke fan Aldkarspel}}
}}

[[Kategory:Bouwurk yn Dyk en Waard]]
[[Kategory:Tsjerkegebou yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Bouwurk út de 12e iuw]]
[[Kategory:Protestantsk tsjerkegebou yn Nederlân]]</text>
      <sha1>o1csjg7syguy3yeodri5c5vn1o0sx8i</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Allemanstsjerke (Bovenkarspel)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183794</id>
    <redirect title="Allemanstsjerke (Oudkarspel)" />
    <revision>
      <id>1197954</id>
      <timestamp>2025-06-17T20:20:43Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>RomkeHoekstra hat de side [[Allemanstsjerke (Bovenkarspel)]] omneamd ta [[Allemanstsjerke (Oudkarspel)]]</comment>
      <origin>1197954</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="42" sha1="ftumcu67izpj3kyhl44gumrx6nsbma2" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Allemanstsjerke (Oudkarspel)]]</text>
      <sha1>ftumcu67izpj3kyhl44gumrx6nsbma2</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Oudkarspel</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183795</id>
    <revision>
      <id>1197955</id>
      <timestamp>2025-06-17T21:07:15Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Side makke mei &quot;{{Universele ynfoboks stêd | namme                       = Aldkarspel | ôfbylding                   = Voorgevel met bordestrap en links het brandspuithuisje - Oudkarspel - 20405305 - RCE.jpg | ôfbyldingstekst             = Rjochtshûs | wapen                       = [[Ofbyld:Oudkarspel.svg|60px]] | ynwennertal                 = {{Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners|Oudkarspel}} &lt;small&gt;({{Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners|TXT=Year}})&lt;/small&gt; | oerflak...&quot;</comment>
      <origin>1197955</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="5276" sha1="j5h7k9aekss837ghc3a2kd8ys1knagb" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks stêd
| namme                       = Aldkarspel
| ôfbylding                   = Voorgevel met bordestrap en links het brandspuithuisje - Oudkarspel - 20405305 - RCE.jpg
| ôfbyldingstekst             = Rjochtshûs
| wapen                       = [[Ofbyld:Oudkarspel.svg|60px]]
| ynwennertal                 = {{Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners|Oudkarspel}} &lt;small&gt;({{Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners|TXT=Year}})&lt;/small&gt;
| oerflak                     = 7,62 km², wêrfan:&lt;br&gt;- lân 7,31 km²&lt;br&gt;- wetter 0,32 km²
| befolkingstichtens          = 
| stêdekloft                  =  
| hichte                      =
| lân                         = 
| bestjoerlike ienheid 1      = provinsje
| namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:Flag of North Holland.svg|20px]] [[Noard-Hollân]]
| bestjoerlike ienheid 2      = gemeente
| namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Gemeentevlag van Dijk en Waard.png|20px|]] [[Dyk en Waard]]
| bestjoerlike ienheid 3      = 
| namme bestjoerlike ienheid 3= 
| bestjoerlike ienheid 4      = 
| namme bestjoerlike ienheid 4= 
| boargemaster                = 
| stedsyndieling              = 
| stifting                    = 
| postkoade                   = 
| tiidsône                    = 
| simmertiid                  = 
| koördinaten                 = {{Koördinaten yn tekst|52_42_54.83_N_4_48_14.26_E_type:city_zoom:16_region:NL|52° 42 'NB, 4° 48 'EL}}
| webside                     = [https://www.ontdekdijkenwaard.nl/ontdek/oudkarspel It doarp op 'e hiemside fan 'e gemeente.]        
| ôfbylding2                  =     	   
| ôfbyldingstekst2            =  	 	
| ôfbylding3                  = 	
| ôfbyldingstekst3            = 
| mapname                     = Noard-Hollân
| lat_deg                     = 52
| lat_min                     = 42
| lat_sec                     = 54.83
| lat_dir                     = N
| lon_deg                     = 4
| lon_min                     = 48
| lon_sec                     = 14.26
| lon_dir                     = E
}}
'''Oudkarspel''' (Aldkarpsel) is in doarp yn 'e [[Noard-Hollân]]ske gemeente [[Dyk en Waard]]. Aldkarspel hat {{Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners|Oudkarspel}} &lt;small&gt;({{Statistyk wenplak Noard-Hollân ynwenners|TXT=Year}})&lt;/small&gt; ynwenners. 

== Skiednis ==
Aldkarspel is ûnderdiel fan 'e doarpestêd Langedyk, dy't yn 1415 [[stedsrjocht]]en krige. Aldkarspel wie fan 1810 oant 1941 in selsstannige gemeente en is it noardlikste doarp fan 'e eardere gemeente Langedyk. 

It plak ûntstie as delsetting tusken 950 en 1000. Yn dy tiid lei it benoarden in sompich gebiet mei wâlden. Súdlik fan dat gebiet lei it doe noch it doarp Vronen , dêr't no [[Sint Pancras]] leit. De plaknamme ferskynt yn 1094 as ''Aldenkercha'' en yn 1289 as ''Outkerspel'', yn 1396 as ''Oudekerpsel'' en yn 1745 as ''Oudt Carspel''. De âldste foarm tsjut der op dat it plak by de âlde tsjerke leit. De plaknamme ûntstie nei alle gedachten nei't de dyk, de Langedyk neamd, oanlein waard en dêr nije delsettings mei tsjerken ûntstienen. De lettere foarm fan 'e namme betsjut it âlde tsjerkedoarp.

De oarloch fan 'e Bataafske Revolúsje/[[Frânske tiid|Frânsk-Bataafske tiid]] soarge foar in soad skea yn Aldkarspel. Sa waard bygelyks it kastiel fan 'e ambachtshear stikken sketten. Yn 1799 waard by gefjochten tusken [[Frankryk|Frânsen]] en [[Feriene Keninkryk|Britten]] by de Ingelske ynvaazje it rjochtshûs ferneatige, wêrby't de Britten help krigen fan 'e [[Keizerryk Ruslân|Russen]]. Yn 1808 waard it rjochtshûs werboud yn syn hjoeddeiske oansjen. It is no in museum en de sit fan 'e stifting Langediker Ferlien. It ferneatige rjochtshûs wie lykwols net it oarspronklike rjochtshûs; dat datearre út 1618 en waard yn 1714 ferfongen troch in oar gebou.
[[Ofbyld:2025 Aldkarspel, Allemanstsjerke.jpg|thumb|left|De Allemanstsjerke.]]
Fan 'e doarpstsjerke, de [[Allemanstsjerke (Oudkarspel)|Allemanstsjerke of de Alde Sint-Martentsjerke]], datearje de âldste dielen út de 11e iuw. De tsjerke waard yn 1868 yngreven restaurearre, mar yn 1969 ferneatige in grutte brân it gebou. Yn 1970 is de tsjerke werboud mei û.o. de help fan 'e hiele doarpsmienskip. Dêrfandinne stiet de tsjerke hjoed-de-dei ek bekend as Allemanstsjerke. De eardere neogoatyske spits fan 'e tsjerke waard net werboud om't Monumintesoarch easke dat it tsjerkegebou werom brocht wurde moast nei de sitewaasje sa't de tsjerke der foar de 19e-iuwske restauraasje útseach. De tsjerke hie doe gjin spits mear. Dy wie yn 1621 ferlern gien by in bliksemynslach.

== Berne ==
* [[Klaas Boot sr.]] (1897-1969), turner
* [[Laurens Bogtman]] (1900-1969), baritonskonger
* [[Wim Kos]] (1904-1930), reedrider
* [[Jan Langedijk]] (1910-1981), reedrider
* [[Rie Kooyman]] (1910-1984), grafikus, akwarellist, yllustrator, skilder en boekebândûntwurper
* [[Marijke Hoving]] (1925), aktrise
* [[Ronald Schröer]] (1984), atleet
* [[Daphne van Domselaar]] (2000), fuotbalkeeper

== Keppeling om utens ==
* [https://hartvanoudkarspel.nl/ ''Hart van Oudkarspel''.]
{{Boarnen|boarnefernijing=
----
{{Commonscat|Oudkarspel|Aldkarspel}}
}}
[[Kategory:Plak yn Dyk en Waard]]
[[Kategory:Eardere gemeente yn Noard-Hollân]]
[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1941]]</text>
      <sha1>j5h7k9aekss837ghc3a2kd8ys1knagb</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn 1941</title>
    <ns>14</ns>
    <id>183796</id>
    <revision>
      <id>1197959</id>
      <timestamp>2025-06-17T22:38:17Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>nij</comment>
      <origin>1197959</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="77" sha1="rlqcrfozuexu7gttq4xwhxrljzcrfke" xml:space="preserve">[[Kategory:Bestjoerlike ienheid opheft yn de 20e iuw|1941]]
[[Kategory:1941]]</text>
      <sha1>rlqcrfozuexu7gttq4xwhxrljzcrfke</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Megafauna</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183797</id>
    <revision>
      <id>1197960</id>
      <timestamp>2025-06-17T23:07:30Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>nije side</comment>
      <origin>1197960</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8543" sha1="6azk1tahn3ebphn9lak1t5y2jja13sq" xml:space="preserve">[[File:Ngorongoro_Crater,_Tanzania_(2288421918).jpg|right|thumb|350px|Megafauna yn [[Tanzania]]: in [[savanne-oaljefant]] (''Loxodonta africana''), wrâlds grutste lândier, mei op 'e eftergrûn in [[gewoane strúsfûgel]] (''Struthio camelus''), ien fan 'e grutste [[fûgel]]s fan 'e wrâld.]]
'''Megafauna''' (fan it [[Gryksk]]e μέγας, ''megas'', dat &quot;grut&quot; betsjut, en it [[Latyn]]ske ''fauna'', &quot;bisten&quot;) is yn 'e [[soölogy]] in oantsjutting foar [[bisten]] dy't tige grut binne, of alteast grutter as de measte nau besibbe [[soarte]]n. De krekte definysje fan 'e term fariëarret frijwat. Faak wurdt as ûndergrins in gewicht fan likernôch 45&amp;nbsp;[[kg]] oanholden, mar it komt ek foar dat de ûndergrins by 10&amp;nbsp;kg of by 1.000&amp;nbsp;kg lein wurdt. Hoewol't it wurd 'megafauna' like tapaslik is foar hjoeddeistige grutte bisten, wurdt it faak brûkt foar de [[útstjerren (biology)|útstoarne]] grutte bisten fan it [[Pleistoseen]], dy't yn [[Jeraazje]] en de [[Nije Wrâld]] oan 'e ein fan 'e [[lêste iistiid]] ferdwûnen by de [[Let-Pleistosene massa-ekstinksje]].

==Eigenskippen en ynfloed==
Grut wêzen is yn 'e [[soölogy]] oer it algemien ferbûn oan oare eigenskippen, dy't sawol negatyf as posityf wêze kinne. Grutte bisten [[fuortplanting|plantsje]] har faak hiel stadich fuort, wat harren kwetsber meitsje kin foar grutte en relatyf hommelse feroarings yn harren [[ferspriedingsgebiet]], lykas [[klimaatferoaring]]. Oan 'e oare kant is de kâns dat grutte bisten deade wurde sille troch [[rôfdier]]en faak folle lytser (of sels ferwaarleasber) as by lytsere bisten. 

Megafauna hat in oansjenlike ynfloed op it gebiet dêr't it libbet. Men kin dan tinke oan it tsjingean fan 'e groei fan [[houtige planten]] yn iepen [[lânskip]]pen en it dêrútfolgjend minder faak foarkommen fan [[natoerbrannen]]. Megafauna spilet ek in rol by it regulearjen en stabilisearjen fan 'e [[populaasje (biology)|populaasjes]] fan lytsere bisten yn harren wengebiet.

==Hjoeddeistige foarbylden==
Hjoeddeistige foarbylden fan megafauna binne:
*[[walfiskeftigen|walfisken]] lykas de [[blauwe finfisk]] (''Balaenoptera musculus''), de [[grize walfisk]] (''Eschrichtius robustus''), de [[bultrêch]] (''Megaptera novaeangliae''), de [[potfisk]] (''Physeter macrocephalus'') en de [[grjint]] (''Globicephala melas'');
*[[slurfdieren]] lykas de [[savanne-oaljefant]] (''Loxodonta africana''), de [[boskoaljefant]] (''Loxodonta cyclotis'') en de [[Aziatyske oaljefant]] (''Elephas maximus'');
*[[ûnevenhoevigen]] lykas de [[wite noashoarn]] (''Ceratotherium simum''), de [[swarte noashoarn]] (''Diceros bicornis''), de [[steppesebra]] (''Equus quagga''), de [[onager]] (''Equus hemionus''), de [[Yndyske tapir]] (''Tapirus indicus'') en de [[leechlântapir]] (''Tapirus terrestris'');
*[[evenhoevigen]] lykas it [[nylhoars]] (''Hippopotamus amphibius''), de [[Amerikaanske bizon]] (''Bison bison''), de [[Kaapske buffel]] (''Syncerus caffer''), de [[gaur]] (''Bos gaurus''), de [[muskusokse]] (''Ovibos moschatus''), de [[elandantilope]] (''Tragelaphus oryx''), de [[súdlike sjiraffe]] (''Giraffa giraffa''), de [[Masaïsjiraffe]] (''Giraffa tippelskirchi''), it [[Baktrysk kamiel]] (''Camelus bactrianus''), de [[dromedaris]] (''Camelus dromedarius''), de [[lama]] (''Lama glama''), it [[reahart]] (''Cervus elaphus''), de [[wapity]] (''Cervus canadensis''), de [[deim]] (''Dama dama''), de [[eland]] (''Alces alces'') en it [[rindier]] (''Rangifer tarandus'');
*[[rôfdieren]] lykas de [[iisbear]] (''Ursus maritimus''), de [[brune bear]] (''Ursus arctos''), de [[Amerikaanske swarte bear]] (''Ursus americanus''), de [[reuzepanda]] (''Ailuropoda melanoleuca''), de [[liuw]] (''Panthera leo''), de [[tiger]] (''Panthera tigris''), it [[loaihoars]] (''Panthera pardus''), de [[jagûar]] (''Panthera onca''), it [[snieloaihoars]] (''Panthera uncia''), it [[jachtloaihoars]] (''Acinonyx jubatus''), de [[poema]] (''Puma concolor''), de [[Jeraziatyske lynks]] (''Lynx lynx''), de [[reade lynks]] (''Lynx rufus''), de [[Kanadeeske lynks]] (''Lynx canadensis''), de [[karakal]] (''Caracal caracal''), de [[wolf]] (''Canis lupus''), de [[prêrjewolf]] (''Canis latrans''), de [[goudjakhals]] (''Canis aureus''), de [[bûnte hyena]] (''Crocuta crocuta''), de [[warch]] (''Gulo gulo''), de [[walrus]] (''Odobenus rosmarus''), de [[súdlike see-oaljefant]] (''Mirounga leonina'') en it [[seeloaihoars]] (''Hydrurga leptonyx'');
*[[toskearmen]] lykas de [[reuze-eameliter]] (''Myrmecophaga tridactyla'');
*[[fûgels]] lykas de [[gewoane strúsfûgel]] (''Struthio camelus''), de [[Somalyske strúsfûgel]] (''Struthio molybdophanes''), de [[emoe]] (''Dromaius novaehollandiae'') en de [[nandoe]] (''Rhea americana'');
*[[reptilen]] lykas de [[Nylkrokkedil]] (''Crocodylus niloticus''), de [[seekrokkedil]] (''Crocodylus porosus''), de [[Mississippy-alligator]] (''Alligator mississippiensis''), de [[gaviaal]] (''Gavialis gangeticus''), de [[griene anakonda]] (''Eunectes murinus''), de [[Komodofaraan]] (''Varanus komodoensis'') en de [[learskyldpod]] (''Dermochelys coriacea'');
*[[amfibyen]] lykas de [[Sineeske reuzesalamander]] (''Andrias davidianus'').
*[[fisken]] lykas de [[walfiskhaai]] (''Rhincodon typus''), de [[reuzehaai]] (''Cetorhinus maximus''), de [[wite haai]] (''Carcharodon carcharias''), de [[tigerhaai]] (''Galeocerdo cuvier''), de [[reuzemanta]] (''Mobula birostris''), de [[rifmanta]] (''Mobula alfredi''), de [[reuzemoannefisk]] (''Mola alexandrini''), de [[gewoane moannefisk]] (''Mola mola'') en de [[belûgasteur]] (''Huso huso'').
Foarbylden fan resint [[útstjerren (biology)|útstoarne]] megafauna binne: de [[Sudereilânske reuzemoä]] (''Dinornis robustus'') tsjin [[1445]], [[Haasts earn]] (''Hieraaetus moorei'') omtrint [[1450]], [[Stellers seeko]] (''Hydrodamalis gigas'') yn [[1768]] en de [[Tasmaanske bûdelwolf]] (''Thylacinus cynocephalus'') yn [[1936]].
[[File:Ice_age_fauna_of_northern_Spain_-_Mauricio_Ant%C3%B3n.jpg|right|thumb|350px|[[Pleistoseen|Pleistosene]] megafauna yn noardlik [[Spanje]] op in [[skilderij]] fan [[Mauricio Antón]]. Te sjen (f.l.n.rj.): [[wyld hynder|wylde hynders]], [[wolhierrige mammoet]]en, [[hoaleliuw]]en, in [[rindier]] (dea) en in [[wolhierrige noashoarn]].]]

==Pleistosene megafauna==
Yn it [[Pleistoseen]] (2,6 miljoen oant 11.700 jier lyn) libbe der noch gâns megafauna ferspraat oer de hiele wrâld. Alle [[wrâlddiel]]en (útsein [[Antarktika]]) hiene doe in gelikens of grutter [[bioferskaat]] as [[Afrika]] hjoed de dei hat. Bekende foarbylden fan megafauna út dy tiid binne: de [[wolhierrige mammoet]] (''Mammuthus primigenius''), de [[Amerikaanske mammoet]] (''Mammuthus columbi''), de [[Amerikaanske mastodont]] (''Mammut americanum''), de [[wolhierrige noashoarn]] (''Coelodonta antiquitatis''), it [[westlik kamiel]] (''Camelops hesternus''), it [[westlik hynder]] (''Equus occidentalis''), it [[Meksikaansk hynder]] (''Equus conversidens''), de [[Kalifornyske tapir]] (''Tapirus californicus''), de [[harteland]] (''Cervalces scotti''), it [[reuzehart]] (''Megaloceros giganteus''), de [[Amerikaanske oerbizon]] (''Bison antiquus''), de [[steppebizon]] (''Bison priscus''), de [[reuzegrûnloaiert]] of Jeffersons grûnloaiert (''Megalonyx jeffersonii''), [[Harlans grûnloaiert]] (''Paramylodon harlani''), de [[reuzekoartsnútkangoeroe]] (''Procoptodon goliah''), de [[hoalebear]] (''Ursus spelaeus''), de [[hoaleliuw]] (''Panthera spelaea''), de [[Amerikaanske liuw]] (''Panthera atrox''), de [[bûdelliuw]] (''Thylacoleo carnifex''), it [[trumanjachtloaihoars]] (''Miracinonyx trumani'') en de [[reuzewolf]] (''Aenocyon dirus'').

Yn it Let-Pleistoseen, benammen yn it tiidrek fan 50.000&amp;nbsp;jier lyn ôf, [[útstjerren (biology)|stoaren]] de measte grutte bisten út by de [[Let-Pleistosene massa-ekstinksje]]. Dêrûnder wie 80% fan alle bisten mei in gewicht fan boppe de 1.000&amp;nbsp;kg. De measte lytsere bisten ûnderfûnen lykwols gjin swierrichheden. Sa'n op lichemsgrutte basearre [[massa-ekstinksje]] is fierders noch nea foarkommen yn 'e [[skiednis]] fan 'e wrâld. [[Minsklik]] hanneljen (spesifyk: [[oerbejaging]]) en klimaatferoaring wurde troch de measte saakkundigen oanwiisd as de wierskynlikste oarsaken, hoewol't de wichtigens dy't oan elts fan dy beide faktoaren takend wurdt yn hege mjitte kontroversjeel is. 

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Megafauna ''References'', op dizze side].
----
{{commonscat|Megafauna}}
}}

[[Kategory:Soölogy]]
[[Kategory:Bist]]</text>
      <sha1>6azk1tahn3ebphn9lak1t5y2jja13sq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Massa-ekstinksje</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183798</id>
    <revision>
      <id>1197961</id>
      <timestamp>2025-06-17T23:29:04Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>nije side</comment>
      <origin>1197961</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="8065" sha1="f3w53i1qxuogjdsixvssl1iqmz4izbs" xml:space="preserve">[[File:Phanerozoic_Biodiversity.svg|right|thumb|350px|In [[grafyk]] dy't de stân fan it [[bioferskaat]] sjen lit yn it [[Fanerosoïkum]] (550&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn oant hjoed). De giele pylkjes jouwe de fiif grutte massa-ekstinksjes wer. De blauwe pylkjes wize op &quot;gewoane&quot; ekstinksjefoarfallen.]]
In '''massa-ekstinksje''' of '''massa-útstjerren''' is het wrâldwiid en massaal [[útstjerren (biology)|útstjerren]] fan in grut tal [[soarte]]n [[organisme]]n yn in relatyf koart tiidsbestek, mei as gefolch it sterk belúnjen fan it [[bioferskaat]] op 'e [[Ierde (planeet)|Ierde]]. Soks bart as it tal gefallen fan it útstjerren fan soarten oanboazet yn ferhâlding ta it &quot;gewoane&quot; foarkommen fan gefallen fan it útstjerren fan soarten. Der bestiet gjin [[wittenskiplike konsensus]] oer de fraach hoefolle massa-ekstinksjes oft der west hawwe, mar ornaris wurde der fiif &quot;grutte&quot; massa-ekstinksjes telt.

==De &quot;Grutte Fiif&quot;==
Skattings fan it tal massa-ekstinksjes rinne útinoar om't der noch in protte ûnbekend is oer de iere [[biogeografy]] fan 'e Ierde. En de wól beskikbere gegevens binne foar in oansjenlik diel foar mearderlei ynterpretaasje fetber. Guon saakkundigen telle sadwaande mear as tweintich fan sokke massa-ekstinksjes, wylst oaren it op net mear as fiif hâlde. It is wol dúdlik dat it oantal fan fiif de ûndergrins is. Dy fiif gefallen, dy't yn [[1982]] troch [[Jack Sepkoski]] en [[David M. Raup]] yn in tige ynfloedryk wittenskiplik [[artikel (publikaasje)|artikel]] identifisearre waarden, wurde dêrom ek wol oantsjut as de &quot;Grutte Fiif&quot;. It giet om de folgjende massa-ekstinksjes:
# de [[Let-Ordovisyske massa-ekstinksje]] of Ordovisysk-Siluerske massa-ekstinksje, 445–444&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn. Eins twa aparte ekstinksjebarrens, wêrby't 27% fan alle [[famylje (taksonomy)|famyljes]], 57% fan alle [[skaai (taksonomy)|skaaien]] en 85% fan alle [[soarte]]n [[bisten]] op 'e wrâld [[útstjerren (biology)|útstoar]]. Undersiken út [[2020]] suggerearren dat [[broeikaseffekt|opwaarming fan 'e Ierde]] de oarsaak wie en net, sa't eardert tocht waard, it ôfkuoljen fan 'e Ierde útmûnjend yn in [[iistiid]].
# de [[Let-Devoanske massa-ekstinksje]], 372–359&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn. Eins in hiele rige ekstinksjebarrens, dy't in grut diel fan it [[Devoan|Let-Devoan]] oant de oergong nei it [[Karboan]] yn beslach namen. De beide grutste ekstinksjefoarfallen wiene de [[Kellwasser-ekstinksje]] (372&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn) en de [[Hangenberg-ekstinksje]] (359&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn). De Kellwasser-ekstinksje trof benammen [[koraalrif]]fen en [[tropysk]]e [[fisk]]en en oare bisten fan 'e seeboaiem, lykas [[kaakleaze fisken]] en [[trilobiten]]. De Hangenberg-ekstinksje rûge de [[pânserfisken]] út en late op in hier nei ta it útstjerren fan 'e [[ammoniten (bisten)|ammoniten]]. By de Let-Devoanske masse-ekstinksje stoar 19% fan alle famyljes, 50% fan alle skaaien en 70% fan alle soarten út.
# de [[Permysk-Triassyske massa-ekstinksje]] of Let-Permyske massa-ekstinksje, ek wol oantsjut as &quot;it Grutte Stjerren&quot;, 252&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn. Dit wie de grutste massa-ekstinksje út 'e skiednis fan 'e wrâld, wêrby't 53% fan alle yn 'e see libjende famyljes, 84% fan alle yn 'e see libjende skaaien, 81% fan alle yn 'e see libjende soarten en 70% fan alle op it lân libjende soarten [[wringedieren]] útstoaren. Ek foar [[ynsekten]] wie dit it grutste ekstinksjebarren ea. De [[trilobiten]] waarden hjirby foargoed útrûge. De hegemony fan 'e iere [[synapsiden]] kaam in ein oan en it duorre 30&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier ear't de wringedieren wer werom wiene op harren âlde nivo. Resint ûndersyk suggerearret dat de [[Midden-Permyske ekstinksje]] (of Kapitaniaanske ekstinksje), dy't oan it &quot;Grutte Stjerren&quot; foarôf gie, wierskynlik in op himsels steand foarfal wie. Der wurdt wol in ferbân lein tusken de Permysk-Triassyske massa-ekstinksje en de [[asteroïde]] dy't mei syn [[asteroïde-ynslach|ynslach]] de [[Araguainhakrater]] yn [[Brazylje]] foarme.
# de [[Triassysk-Sjuerassyske massa-ekstinksje]], 201&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn. Hjirby stoar 23% fan alle famyljes, 48% fan alle skaaien en 70–75% fan alle soarten út. De measte net-dinosauryske [[archosauriërs]], de measte [[terapsiden]] en de measte grutte [[amfibyen]] ferdwûnen, wêrmei't it paad klearre wie foar de [[dinosauriërs]] om, alteast op it lân, de Ierde te oerhearskjen. Yn 'e see bleaune lykwols net-archosauryske [[diapsiden]] dominant. 
# de [[Krytsk-Paleogene massa-ekstinksje]], Let-Krytske massa-ekstinksje of Krytsk-Tertiêre massa-ekstinksje, 66&amp;nbsp;miljoen&amp;nbsp;jier lyn. Sa'n 17% fan alle famyljes, 50% fan alle skaaien en 75% fan alle soarten stoar hjirby út. Yn 'e see ferdwûnen alle [[ammoniten (bisten)|ammoniten]], [[plesiosauriërs]] en [[mosasauriërs]], en it persintaazje fan [[sessiliteit|sessile]] (net-mobile) bisten (lykas [[spûnzen]], [[koraal]] en [[anemoanen]]) gie omleech fan 50% nei 33% fan alle soarten. Op it lân stoaren alle dinosauriërs út behalven de [[fûgels]]. Neitiid kamen op it lân [[sûchdieren]] en fûgels as de dominante dierlike libbensfoarmen út 'e bus. De oarsaak fan dit barren wie nei alle gedachten in ekstreme klimaatferoaring (eins mear in soarte fan [[nukleêre winter]]), dy't it gefolch wie fan 'e ynslach fan in [[asteroïde]] dy't nei de [[Chicxulub-krater]] op en foar de kust fan it [[Jûkatanskiereilân]] yn [[Meksiko]] de [[Chicxulub-asteroïde]] neamd wurdt.

==Sechsde massa-ekstinksje==
As sechsde massa-ekstinksje wurdt wol de [[Holosene massa-ekstinksje]] neamd, dy't fan [[8000&amp;nbsp;f.Kr.]] oan no ta geande is. Dizze massa-ekstinksje is hielendal te witen oan [[minsklik]] hanneljen, fral troch [[oerbejaging]], [[habitatferneatiging]] en de yntroduksje fan skealike [[eksoat]]en. In earder barren, de [[Let-Pleistosene massa-ekstinksje]], wêrby't 50.000–10.000&amp;nbsp;jier lyn [[megafauna]] as de [[hoaleliuw]], de [[hoalebear]], de [[reuzewolf]], de [[Amerikaanske mammoet]] en de [[Neändertaler]] útstoar, stiet los fan 'e Holosene massa-ekstinksje. By de Holosene massa-ekstinksje boaze it tempo fan útstjerren de earste tûzenen jierren mar hiel stadich oan, mar sûnt likernôch [[1500]] binne (yn 500&amp;nbsp;jier tiid) 22% fan 'e [[sûchdier]]esoarten, 14% fan 'e [[fûgel]]soarten, 29% fan 'e [[reptilen|reptile]]soarten, 31–43% fan 'e [[amfibyen|amfibyesoarten]] en 28% fan 'e [[fisk]]esoarten útstoarn. Troch yndirekt hanneljen fan 'e minske (spesifyk: [[klimaatferoaring]]) giet op dit stuit in hiele nije rige bisten op útstjerren ta, lykas de [[iisbear]], de [[walrus]] en de [[keizerspinguïn]].

==Oarsaken==
Der is in protte spekulearre oer de krekte oarsaken fan massa-ekstinksjes, mar mei wissichheid falt der net folle oer te sizzen. Ien fan 'e wierskynlikste oarsaken is in grut, relatyf hommels oanboazjen fan [[fulkanisme]], mei as gefolch dat de [[atmosfear]] fol [[fulkanyske jiske]]dieltsjes komt te sitten. Dy keare it [[sinne]][[ljocht]] tsjin en meitsje [[fotosynteze]] fan [[planten]] ûnmooglik sadat planten deageane en dêrtroch ek [[herbivoar|plante-itende dieren]] en dêrtroch ek [[rôfdier]]en. In oar gefolch fan massyf fulkanisme is in [[broeikaseffekt]]. Oare oarsaken dy't foar alteast ien fan 'e massa-ekstinksjes ferantwurdlik wêze lykje te kinnen, binne: in delgong yn it [[seenivo]], in [[asteroïde-ynslach]], in [[nova (astronomy)|nova]] of [[supernova]] dy't yn [[astronomy]]ske termen deunby plakfûn, it [[iistiid|ôfkuoljen fan 'e Ierde]], it [[broeikaseffekt|opwaarmjen fan 'e Ierde]], [[metaanhydraat]]erupsjes en [[anoksysk foarfal|anoksyske foarfallen]] (wêrby't [[soerstof]]leas [[wetter]] út 'e [[djipsee]] boppe komt, mei as gefolch dat soerstofsykheljende fisken oan it see-oerflak [[ferstikking|stikke]]).

{{boarnen|boarnefernijing=
Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Extinction_event ''References'', op dizze side].
}}

[[Kategory:Massa-ekstinksje| ]]
[[Kategory:Natoerramp]]
[[Kategory:Biogeografy]]
[[Kategory:Ekology]]</text>
      <sha1>f3w53i1qxuogjdsixvssl1iqmz4izbs</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Kategory:Massa-ekstinksje</title>
    <ns>14</ns>
    <id>183799</id>
    <revision>
      <id>1197962</id>
      <timestamp>2025-06-17T23:29:51Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>nij</comment>
      <origin>1197962</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="69" sha1="0j1ui5h50c50erndq2u2ij8wt8v1qzq" xml:space="preserve">[[Kategory:Natoerramp]]
[[Kategory:Biogeografy]]
[[Kategory:Ekology]]</text>
      <sha1>0j1ui5h50c50erndq2u2ij8wt8v1qzq</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Massa-útstjerren</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183800</id>
    <redirect title="Massa-ekstinksje" />
    <revision>
      <id>1197963</id>
      <timestamp>2025-06-17T23:30:44Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>Ferwiist troch nei [[Massa-ekstinksje]]</comment>
      <origin>1197963</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="au40n5lz1uk13sjawis17uo9asyj008" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Massa-ekstinksje]]</text>
      <sha1>au40n5lz1uk13sjawis17uo9asyj008</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Massaal útstjerren</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183801</id>
    <redirect title="Massa-ekstinksje" />
    <revision>
      <id>1197964</id>
      <timestamp>2025-06-17T23:31:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Ieneach fan 'e Esk</username>
        <id>13292</id>
      </contributor>
      <comment>Ferwiist troch nei [[Massa-ekstinksje]]</comment>
      <origin>1197964</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="au40n5lz1uk13sjawis17uo9asyj008" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Massa-ekstinksje]]</text>
      <sha1>au40n5lz1uk13sjawis17uo9asyj008</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nederlân (betsjuttings)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183802</id>
    <revision>
      <id>1197975</id>
      <timestamp>2025-06-18T07:33:52Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <comment>Betsjuttingsside</comment>
      <origin>1197975</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="295" sha1="ejx38wl0m7smvcm0hlriqgkt5tomeoj" xml:space="preserve">{{Foarbetsjuttings}}

* [[Nederlân]], it [[lân]] yn [[Jeropa]].
* [[Nederlân]], it [[buorskip]] yn [[Stienwikerlân]].
&lt;br&gt;
* [[Keninkryk fan de Nederlannen|Nederlân]], de [[konstitúsjonele monargy]] dy't de parten yn [[Jeropa]] en dy yn it [[Karibysk Gebiet]] ferbynt.

{{Neibetsjuttings}}</text>
      <sha1>ejx38wl0m7smvcm0hlriqgkt5tomeoj</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197984</id>
      <parentid>1197975</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T08:04:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Ik haw de keppeling no makke sa't ik dy oarspronklik skriuwe woe.</comment>
      <origin>1197984</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="309" sha1="fs537re9miajcc9k8uvbprqdruooko6" xml:space="preserve">{{Foarbetsjuttings}}

* [[Nederlân]], it [[lân]] yn [[Jeropa]].
* [[Nederlân]], it [[buorskip]] yn [[Stienwikerlân]].
&lt;br&gt;
* [[Keninkryk fan de Nederlannen|Nederlân]], de [[konstitúsjonele monargy]] dy't de parten yn [[Jeropa]] en dy yn it [[Amearika (kontinint)|Amearika]] ferbynt.

{{Neibetsjuttings}}</text>
      <sha1>fs537re9miajcc9k8uvbprqdruooko6</sha1>
    </revision>
    <revision>
      <id>1197986</id>
      <parentid>1197984</parentid>
      <timestamp>2025-06-18T08:07:59Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <minor />
      <comment>Sa grut, en noch kin ik der in wurd fan twa letters ferkeard foar dwaan.</comment>
      <origin>1197986</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="306" sha1="7xyrmet9c98wobcrowjrbv2tymm97mc" xml:space="preserve">{{Foarbetsjuttings}}

* [[Nederlân]], it [[lân]] yn [[Jeropa]].
* [[Nederlân]], it [[buorskip]] yn [[Stienwikerlân]].
&lt;br&gt;
* [[Keninkryk fan de Nederlannen|Nederlân]], de [[konstitúsjonele monargy]] dy't de parten yn [[Jeropa]] en dy yn [[Amearika (kontinint)|Amearika]] ferbynt.

{{Neibetsjuttings}}</text>
      <sha1>7xyrmet9c98wobcrowjrbv2tymm97mc</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Swartwjukgrûndo</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183803</id>
    <revision>
      <id>1197979</id>
      <timestamp>2025-06-18T07:50:06Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Side makke mei &quot;{{Bistesoarte| |Namme    = swartwjukgrûndo |Ofbyld   = [[Ofbyld:Metriopelia melanoptera 352646214.jpg|250px]] |lûd      =  |Ryk      = [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme   = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse   = [[fûgels]] (''Aves'') |Skift    = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'')  |Famylje  = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'')   |Skaai    = [[Andesgrûndowen]] (''Metriopelia'') |Wittenskiplike namme = Metriopelia melanoptera |Beskriuwer, jier= (Juan...&quot;</comment>
      <origin>1197979</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="4096" sha1="buiovcpfu5lqdjr0dlrh1muc48xyxzh" xml:space="preserve">{{Bistesoarte|
|Namme    = swartwjukgrûndo
|Ofbyld   = [[Ofbyld:Metriopelia melanoptera 352646214.jpg|250px]]
|lûd      = 
|Ryk      = [[dieren]] (''Animalia'')
|Stamme   = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
|Klasse   = [[fûgels]] (''Aves'')
|Skift    = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'') 
|Famylje  = [[dofûgels]] of [[dowen]] (''Columbidae'')  
|Skaai    = [[Andesgrûndowen]] (''Metriopelia'')
|Wittenskiplike namme = Metriopelia melanoptera
|Beskriuwer, jier= ([[Juan Ignacio Molina|Molina]], 1782)
|IUCN-status= [[Ofbyld:Fl mammals lc.svg]] [[IUCN-status]]: net bedrige
----
|lânkaart = [[Ofbyld:Metriopelia melanoptera map.svg|250px]]
}}
De '''swartwjukgrûndo''' (''Metriopelia melanoptera'') is in [[fûgel]]soarte yn it [[Skaai (taksonomy)|skaai]] [[Andesgrûndowen]] (''Metriopelia'') út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[dowen]] (''Columbidae''). 

== Beskriuwing ==
De swartwjukgrûndo is in lytse oant middelgrutte do fan 21 oant 23 sm lang dy't yn it skaai opfalt troch de karakteristike swartkleurige wjukken en it wite skouder. De fûgel hat in bleke oant ljochtbrune rêch, in bleek boarst en in bleke búk, mei in rôzige tint op it boarst by guon eksimplaren. Under it each sit as in trien in oranje plakje. It meast opfallende is it kontrast tusken it bleke lichem en de glânzgjende swarte wjukken, dy't benammen yn 'e flecht te sjen binne. It lichem is kompakt mei koarte poatsjes, geskikt foar in libben op 'e grûn yn rotsige of drûge gebieten.

== Fersprieding ==
[[Ofbyld:Metriopelia melanoptera 242809480.jpg|thumb|left|Fûgel yn San José, Jujuy (Argentynje).]]
De swartwjukgrûndo komt foar yn Súd-Amearika, benammen yn 'e [[Andes]] fan [[Perû]], [[Bolivia]], it noardwesten fan [[Argentynje]] en de eastlike dielen fan [[Sily]]. Se libje meast yn heechlizzende, drûge gebieten, lykas rotsige heuveleinen en steppe-eftige gebieten oant sa’n 4.800 meter hichte.

De fûgel wurdt ferdield yn twa ûndersoarten, dy't troch de kleurintensiteit en somtiden ek in lytse fariaasje yn grutte of wjukbreedte fan in oar ferskille.

* ''Metriopelia melanoptera saturatior'': libbet yn it noardlike diel fan it ferspriedingsgebiet (Kolombia en Ekwador).
* ''Metriopelia melanoptera melanoptera'': libbet yn 'e súdlike regio's fan Bolivia oant it suden fan Argentynje.

== Hâlden en dragen ==
Swartwjukgrûndowen binne freedsume fûgels en net-agressyf. Se libje meast op 'e grûn en foarazjearje faak yn groepkes, mar sliepe faak yn lege beamkes of boskjes. Se kinne wol fleane en dogge soks fakentiden flak oer de grûn hinne. Dan binne ek de swarte wjukken goed te sjen. Se ite sied, mar fierder is dêr net in soad fan bekend. De briedtiid hinget fan ferskilt mei de breedtegraad. Yn Kolombia en Ekwador binne aaien fûn tusken augustus en oktober. Yn it suden giet it seizoen troch nei oktober oant febrewaris. It nêst is ienfâldich fan tûkjes, strie en wat gers, lykas eigen is oan dowen. It wyfke leit meastentiids 2 aaien. Sawol it mantsje as wyfke briede de aaikes út en fersoargje de jongen. 

== Status ==
De swartwjukgrûndo hat de status fan net bedrige (LC, 2024) op 'e [[Reade list]] fan 'e [[IUCN]]. De soarte hat in grut ferspriedingsgebiet en der binne gjin sterke bewiizen fan ôfname en syn habitat wurdt net op grutte skaal bedrige. Benammen yn 'e tangonklike dielen fan it bercheftige gebiet komt fersteuring en habitatferlies troch lânbou foar.

{{Boarnen|boarnefernijing=
* [https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/black-winged-ground-dove-metriopelia-melanoptera Birdlife]
* [https://ebird.org/species/bwgdov1?siteLanguage=nl Ebird]
* [https://avibase.bsc-eoc.org/species.jsp?avibaseid=C28815B3B270CF14 Avibase]
{{reflist}}
----
{{Commonscat|Metriopelia melanoptera|Swartwjukgrûndo}}
}}
{{DEFAULTSORT:swartwjukgrundo}}
[[Kategory:Fûgelsoarte]]
[[Kategory:Andesgrûndo]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Argentynje]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Bolivia]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Ekwador]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Kolombia]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Perû]]
[[Kategory:Lânseigen fauna yn Sily]]</text>
      <sha1>buiovcpfu5lqdjr0dlrh1muc48xyxzh</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Metriopelia melanoptera</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183804</id>
    <redirect title="Swartwjukgrûndo" />
    <revision>
      <id>1197980</id>
      <timestamp>2025-06-18T07:51:22Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Ferwiist troch nei [[Swartwjukgrûndo]]</comment>
      <origin>1197980</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="30" sha1="9j5nkqe09uyprniejf0tjhn565rtxjw" xml:space="preserve">#REDIRECT [[swartwjukgrûndo]]</text>
      <sha1>9j5nkqe09uyprniejf0tjhn565rtxjw</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Nijseelânske dowen</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183805</id>
    <revision>
      <id>1197989</id>
      <timestamp>2025-06-18T08:48:02Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Side makke mei &quot;{{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding           = New Zealand pigeon (Hemiphaga novaeseelandiae) on nikau (Rhopalostylis sapida) Waitakere.jpg | ôfbyldingsbreedte   = | ôfbyldingstekst     = ''Hemiphaga novaeseelandiae'' | takson1             =  | namme1              = | takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2              = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3              = [[rêchstringdieren]]...&quot;</comment>
      <origin>1197989</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2962" sha1="p8ycdmsatu63iv8zvpjdenuamw6hn7y" xml:space="preserve">{{Universele ynfoboks bisteryk
| ôfbylding           = New Zealand pigeon (Hemiphaga novaeseelandiae) on nikau (Rhopalostylis sapida) Waitakere.jpg
| ôfbyldingsbreedte   =
| ôfbyldingstekst     = ''Hemiphaga novaeseelandiae''
| takson1             = 
| namme1              =
| takson2             = [[ryk (taksonomy)|ryk]]:
| namme2              = [[dieren]] (''Animalia'')
| takson3             = [[stamme (taksonomy)|stamme]]:
| namme3              = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'')
| takson5             = [[klasse (taksonomy)|klasse]]:
| namme5              = [[fûgels]] (''Aves'')
| takson8             = [[boppeskift]]:
| namme8              = [[nije fûgels]] (''Neoaves'')
| takson9             = [[skift]]:
| namme9              = [[do-eftigen]] (''Columbiformes'')
| takson11            = [[famylje]]:
| namme11             = [[dowen]] (''Columbidae'')
| takson14            = [[skaai (taksonomy)|skaai]]
| namme14             = '''Nijseelânske dowen''' (''Hemiphaga'')
| beskriuwer, jier    = ([[Karel Lusiaan Bonaparte|Bonaparte]], 1844)
| soarten             = ●[[Ofbyld:Fl mammals vu.svg]] ''[[Hemiphaga chathamensis]]'' &lt;br&gt;●[[Ofbyld:Fl mammals lc.svg]] ''[[Hemiphaga novaeseelandiae]]''
}}
'''Nijseelânske dowen''' (''Hemiphaga'') foarmje in [[fûgel]][[Skaai (taksonomy)|skaai]] út de [[Famylje (taksonomy)|famylje]] [[dowen]] (''Columbidae''). 

== Soarten ==
It skaai bestiet út twa soarten, dy't yn [[Nij-Seelân]] foarkomme:

{| class=&quot;wikitable&quot;
|-
! Ofbyld !!  Fryske namme !! Wittenskiplike namme || Status * /&lt;br&gt; trend *
|-
| [[Ofbyld:Hemiphaga chathamensis 385098791.jpg|120px]] || [[Chathamdo]] || ''Hemiphaga chathamensis'' || kwetsber&lt;br&gt;[[Ofbyld:Green Upwards Trend Arrow.svg|25px]]&lt;ref&gt;[https://datazone.birdlife.org/search?search=Metriopelia%20aymara ''Hemiphaga chathamensis'' op Birdlife.]&lt;/ref&gt;
|-
| [[Ofbyld:A kererū (New Zealand pigeon) resting in the sun after feeding (50321210478).jpg|120px]]  || [[Nijseelânske do]] || ''Hemiphaga novaeseelandiae'' || net bedrige &lt;br&gt;[[Ofbyld:Green Upwards Trend Arrow.svg|25px]]&lt;ref&gt;[https://datazone.birdlife.org/species/factsheet/new-zealand-pigeon-hemiphaga-novaeseelandiae ''Hemiphaga novaeseelandiae'' op Birdlife.]&lt;/ref&gt;
|-
|}

Fan 'e Nijseelânske do (''Hemiphaga novaseelandiae'') binne twa [[ûndersoarte]]n bekend: de ''H. n. novaseelandiae'' fan it fêstelân fan Nij-Seelân en de [[Norfolk (eilân)|Norfolkdo]] ('' H. n. spadicea'') fan Norfolkeilân, dy't no útstoarn is. De ûndersoarten ferskillen yn fearrekleur en foarm. 

Yn 2001 waard útsteld dat in tredde ûndersoarte, de Chathamdo (''H. n. chathamensis''), ûnderskiedend genôch wie om as in aparte soarte beskôge te wurden. Dat wurdt sûnt troch de measte autoriteiten akseptearre.

{{boarnen|boarnefernijing=
{{reflist}}
----
{{Commonscat|Hemiphaga|Nijseelânske dowen}}
}}
{{DEFAULTSORT:Nijseelanske dowen}}
[[Kategory:Nijseelânske do| ]]
[[Kategory:Fûgelskaai]]
[[Kategory:Dofûgel]]</text>
      <sha1>p8ycdmsatu63iv8zvpjdenuamw6hn7y</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Hemiphaga</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183806</id>
    <redirect title="Nijseelânske dowen" />
    <revision>
      <id>1197990</id>
      <timestamp>2025-06-18T08:48:25Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>RomkeHoekstra</username>
        <id>10582</id>
      </contributor>
      <comment>Ferwiist troch nei [[Nijseelânske dowen]]</comment>
      <origin>1197990</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="33" sha1="6f6a9nk7g223s4xbva1kfit04p2ds3k" xml:space="preserve">#REDIRECT [[Nijseelânske dowen]]</text>
      <sha1>6f6a9nk7g223s4xbva1kfit04p2ds3k</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>RTV Oost</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183807</id>
    <revision>
      <id>1197992</id>
      <timestamp>2025-06-18T09:42:58Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>FreyaSport</username>
        <id>40716</id>
      </contributor>
      <comment>RTV Oost</comment>
      <origin>1197992</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="2189" sha1="96e4sy7k6xlkv3ca1s8c1zq5flhv5f5" xml:space="preserve">{{Ynfoboks telefyzje- en radiostjoerder
| namme                       = RTV Oost
| ôfbylding                   = Logo oost.svg
| ôfbyldingsbreedte           = 
| ôfbyldingstekst             = ''Logo RTV Oost''
| nasjonaliteit               = {{NEDnasj}}
| medium                      = [[Radio]],&lt;br&gt;[[Telefyzje]]
| taal                        = [[Nederlânsk]],&lt;br&gt;[[Nedersaksysk]]
| oprjochte                   = [[1978]]
| opheft                      =
| ûntstien út                 = [[RON]] &lt;small&gt;([[1946]], letter [[RONO]])&lt;/small&gt;
| opgien yn                   =
| sjenre                      =
| slogan                      = ''Thuis bĳ Oost''
| eigner                      = 
| haadkertier                 = [[Hengelo (Oerisel)|Hengelo]]
| ûntfangstgebiet             = [[Oerisel]]
| AM                          =
| FM                          = 99.4 MHz, 97.9 MHz, 95.6 MHz, 89.4 MHz
| DAB+                        = kanaal 6A
| (Digitale) telefyzje        =
| webside                     =  [https://www.oost.nl/  oost.nl]
}}
'''RTV Oost''' is de regionale publike omrop fan de [[Nederlân|Nederlânske]] provinsje [[Oerisel]]. 

Yn [[1978]] waard RTV Oost oprjochte as Radio Oost in regionale ôfsplitsing fan de [[RONO]], de Regionale Omroep Noord en Oost. Yn earste ynstânsje wie Radio Oost de regionale stjoerder foar Oerisel en [[Gelderlân]] en stie it ûnder bewâld fan de [[NOS]]. Doe't yn [[1989]] de regionale omroppen ferselsstannigen en Gelderlân syn eigen regionale omrop (Radio Gelderland, letter [[Omroep Gelderland]]) krige, waard Radio Oost de omrop foar Oerisel. Yn [[1992]] waard de namme wizige yn RTV Oost. 

Op [[2 april]] [[2024]] feroare de omrop syn namme fan RTV Oost yn Oost. Dat waard lykwols gjin sukses en late ta betizing en ûndúdlikens. De namme &quot;Oost&quot; komt in protte foar yn de regio wêrtroch't ynwenners fan Oerisel net wisten hoe't se de omrop neame moasten. Mei yngong fan [[23 april]] [[2025]] is dizze nammeferoaring weromdraaid, mei behâld fan it logo út 2024.


[[Kategory:Nederlânske telefyzjestjoerder]]
[[Kategory:Nederlânske radiostjoerder]]
[[Kategory:Kultuer yn Oerisel]]
[[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1978]]</text>
      <sha1>96e4sy7k6xlkv3ca1s8c1zq5flhv5f5</sha1>
    </revision>
  </page>
  <page>
    <title>Journal (1887-1910)</title>
    <ns>0</ns>
    <id>183808</id>
    <revision>
      <id>1197993</id>
      <timestamp>2025-06-18T10:45:03Z</timestamp>
      <contributor>
        <username>Mysha</username>
        <id>254</id>
      </contributor>
      <comment>It is te waarm en ik bin wurch. At immen sjen kin wat ik allegear ferkerd dien haw, dan FYF. Oars besykje ik it moarn wer.</comment>
      <origin>1197993</origin>
      <model>wikitext</model>
      <format>text/x-wiki</format>
      <text bytes="708" sha1="iu0nyp95o4ldw9p0bfoctbgdjdxdlo7" xml:space="preserve">[[File:Jules Renard.jpg|thumb|upright|'''Jules Renard'''.]]

'''''Journal (1887-1910)'''''  ([[Frânsk]], betsjutting: &quot;Deiboek (1887-1910)) is it publisearre [[deiboek]] troch de Frânske skriuwer [[Jules Renard]] (1864-1910), wat syn libben beslacht fan 'e leeftyd fan 23 oant in moanne foar syn dea yn 1910 doe't er 46 âld wie. It waard 1925-1927 postúm publisearre.

== Wurdearring ==
* ''Journal (1887-1910)'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]].

==Eksterne keppelings==
*[http://abu.cnam.fr/BIB/auteurs/renardj.html Folsleine tekst]

{{DEFAULTSORT:Journal, 1887-1910}}
[[Kategory:Literêr wurk fan Jules Renard]]
[[Kategory:Deiboeken]]
[[Kategory:1925 non-fiksjeboeken]]</text>
      <sha1>iu0nyp95o4ldw9p0bfoctbgdjdxdlo7</sha1>
    </revision>
  </page>
</mediawiki>