Wikipedy fywiki https://fy.wikipedia.org/wiki/Haadside MediaWiki 1.45.0-wmf.9 first-letter Media Wiki Oerlis Meidogger Meidogger oerlis Wikipedy Wikipedy oerlis Ofbyld Ofbyld oerlis MediaWiki MediaWiki oerlis Berjocht Berjocht oerlis Hulp Hulp oerlis Kategory Kategory oerlis Tema Tema oerlis TimedText TimedText talk Module Module talk Event Event talk 0 3997 1199359 1168905 2025-07-10T20:20:26Z Drewes 2754 Doe 1199359 wikitext text/x-wiki {{Taaltabel| namme = Afrikaansk | eigen namme = Afrikaans | sprutsen yn = [[Súd-Afrika]], [[Namybje]], fersprate mienskippen yn [[Kanada]], it [[Feriene Keninkryk]], [[Austraalje (lân)|Austraalje]], [[Nij-Seelân]], [[Botswana]], [[Simbabwe]], [[Lesoto]], [[Argentynje]] | tal sprekkers = 6,45 miljoen as memmetaal, 10,3 miljoen as 2e of 3e taal.<ref name="ethnologue">[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=afr Ethnologue.com] Afrikaans (sjoen op 12 oktober 2010)</ref> | teljier = 2004 | dialekten = [[Kaapsk Afrikaansk]], [[Eastgrins-Afrikaansk]], [[Oranjerivier-Afrikaansk]], [[Eastkaapsk Afrikaansk]], [[Earlamsk]] | taalklassifikaasje = [[Yndo-Jeropeesk]] * [[Germaanske talen|Germaansk]] ** [[Westgermaanske talen|West-Germaansk]] *** [[Nederfrankysk]] **** [[Nederlânsk]] ***** '''Afrikaansk'''| skrift = it [[Latynske alfabet]] | bibeloersetting = [[1943]] | taalstatus = offisjele taal yn [[Súd-Afrika]], erkende minderheidstaal yn [[Namybje]] | taalkoade ISO 639-1 = af | taalkoade ISO 639-2 = afr | taalkoade ISO 639-3/DIS = afr | }} [[Ofbyld:South Africa Afrikaans speakers proportion map.svg|thumbnail|right|250|Yn it donkergriene gebiet wurdt troch mear as 70 persint fan de minsken Afrikaansk sprutsen, yn it ljochtgriene part is dat mear as 50 persint.(2011)]] '''Afrikaansk''' (eigen namme: ''Afrikaans'') is in [[Westgermaanske talen|Westgermaanske taal]], basearre op it [[Nederlânsk]] fan de [[17e iuw]]. De taal waard pas op [[8 maaie]] [[1925]] offisjeel erkend<ref>Lill, D. van (2004). ''[http://books.google.com/books?id=j6v-i9joqhMC&pg=PA38&lpg=PA38&dq=%228+mei+1925%22+afrikaans&source=bl&ots=wAVnWYUlRg&sig=bdmENX6kws70X3Bd79D228k5ab4&hl=nl&ei=ky_SSt_tKpTZ-Qbz-ayEAw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=5&ved=0CBQQ6AEwBA#v=onepage&q=%228%20mei%201925%22%20afrikaans&f=false Van Lill se Suid-Afrikaanse trivia]''. Zebra Press. Side 38.</ref> en is sadwaande de tred jongste Germaanske taal dy’t in amtlike status hat (it [[Faeröersk]] waard yn [[1948]] amtlik erkend en it [[Lúksemboarchsk]] yn [[1984]]<ref>[http://www.talenwereld.nl/faeroer.html Over de totstandkoming van de Faeröerse spelling]</ref>). It Afrikaansk wurdt it meast sprutsen yn [[Súd-Afrika]], it is dêr ek ien fan de alve offisjele talen. Dêrnjonken is it ek in wichtige taal yn [[Namybje]], dêr’t it as [[lingua franca]] brûkt wurdt. Yn totaal wurdt de taal troch likernôch 6,4 miljoen minsken as memmetaal brûkt. Afrikaansk en Nederlânsk binne noch foar in grut part ûnderling fersteanber. Ek foar [[Frysk]]-sprekkers is it Afrikaansk goed oan te learen. De útspraak en grammatika fan it Afrikaansk is mear analytysk en ienfâldiger as oare Germaanske talen. Neist it Nederlânsk, de wurdskat fan it Afrikaansk bestiet foar 85% út Nederlânske wurden, hawwe ek in protte oare talen it Afrikaansk beynfloede, bygelyks [[Maleisk]], [[Portegeesk]], [[Frânsk]], [[Dútsk]], [[Ingelsk]] en oare Afrikaanske talen. == Klassifikaasje == * [[Yndo-Jeropeesk]] ** [[Germaanske talen|Germaansk]] *** [[Westgermaansk]] **** [[Nederdútsk]] ***** [[Nederfrankysk]] ****** [[Nederlânsk]] ******* Afrikaansk It Afrikaansk wurdt sjoen as in ûndertaal fan it Nederlânsk. It is klassifisearre as Yndo-Jeropeeske taal, it is ûnderdiel fan de Westgermaanske tûke fan de Germaanske talen. Afrikaansk heart tegearre mei it Nederlânsk ta de Nederfrankyske taalgroep, dat wer fan it [[Aldnederlânsk]] ôfkomt. Nederfrankyske fariëteiten wurde yn [[Jeropa]] en Nederlân, it noarden fan [[Belgje]], [[Frânsk-Flaanderen]] yn [[Frankryk]] en it [[Dútslân|Dútske]] gebiet lâns de [[Ryn]] tusken [[Keulen]] en de grins mei Dútslân en Nederlân sprutsen. Bûten Jeropa wurde Nederfrankyske dialekten yn Súd-Afrika, Namybje, [[Suriname]], [[Kurasau]], [[Arûba]], [[Bonêre]], [[Saba]], [[Sint-Maarten (eilân)|Sint-Maarten]] en [[Sint Eustaasjes]] sprutsen. De Nederfrankyske dialekten wurde tegearre mei it [[Nedersaksysk]] ûnder it [[Nederdútsk]] groepearre. Der is in skieding ûntstien tusken it Nederdútsk en [[Heechdútsk]] fanwegen de [[Heechdútske klankferskowing]].<ref>Glück, H. (ed.): ''Metzler Lexikon Sprache'', siden 472, 473. Stuttgart, Weimar: Metzler, 2000</ref> === Dialektyske stamme === It is net wis út hokker Nederfrankyske dialekten it Afrikaansk him krekt ûntwikkele hat. Der binne benammen in soad Hollânske grammatikale skaaimerken en lûden yn it Afrikaansk werom te finen, njonken inkele West-Flaamske ynfloeden. Earder waarden ek Siuwske ynfloeden ornearre, mar dizze gedachte is troch D.C. Hesseling op basis fan migraasjesifers wjerlein.<ref>[http://www.dbnl.nl/tekst/_taa008191101_01/_taa008191101_01_0003.htm Is de beleefdheidsvorm U 'n verbastering van UEd.?]</ref> == Skiednis fan it Afrikaansk == {{Apart|Skiednis fan it Afrikaansk}} [[Ofbyld:South Africa Afrikaans speakers proportion map.svg|thumb|right|200px|Geografyske sprieding fan it Afrikaansk yn [[Súd-Afrika]]; it oandiel Afrikaansktaligen yn de befolking.]] [[Ofbyld:Distribution of Afrikaans in Namibia.png|thumb|right|200px|Geografyske sprieding fan it Afrikaansk yn [[Namybje]]; it oandiel Afrikaansktaligen yn de befolking.]] It Nederlânsk kaam oan op it [[Afrika]]anske kontinint doe't [[Jan van Riebeeck]] yn [[1652]] oan kaam by [[Kaap de Goeie Hope]] en dêr in koloanje stifte. Doe begûn ek de skreaune skiednis fan Súd-Afrika. De Kaapkoloanje waakste gau en fral Nederlanners en Flamingen, mar ek in soad [[Dútslân|Dútsers]] en [[Frankryk|Frânsen]], kamen foar de [[Feriene Eastyndyske Kompanjy]] yn de koloanje wenjen. De lêsten learden it Nederlânsk rap, ek harren nammen waarden faak fernederlânske. De befolkingsgroep dy't sa ûntstie, neamde himsels op in stuit [[Afrikaners]] of Boeren. Sûnt [[1740]] begûn dy sprektaal yn Súd-Afrika in eigen libben te krijen. It Nederlânsk dêr feroare stadich, trochdat it troch oare talen beynfloede waard, lykas it [[Maleisk]] fan de Maleiers, dy't troch de Nederlanners as wurkkrêften nei Súd-Afrika helle waarden. Mar de skriuwtaal bleau oant [[1925]] folslein basearre op it Europeeske Nederlânsk. Der wie wyls wol in eigen foarm fan it Nederlânsk ûntstien, it ''[[Kaapsk-Nederlânsk]]''. Doe't de [[Kaapkoloanje]] yn [[Grut-Brittanje|Britske]] hannen kaam, waard it [[Ingelsk]] de offisjele taal fan it gebiet. De Boeren lutsen hieltyd fierder it binnenlân yn, dêr't se trije steaten stiften, de [[Oranje Frijsteat]], de [[Transfaal]] en de [[Republyk Natalia]], dêr't it Nederlânsk de offisjele taal waard. Nei it útbrekken fan de Boerenoarloggen tusken de Britten en de Boeren, dy't ferlern waarden troch de Boeren, kamen ek dy gebieten ûnder it bewâld fan de Britten. De Boeren kamen lykwols op foar it behâld fan harren taal en tradysjes. Yn [[1882]] waard it Nederlânsk njonken it Ingelsk de offisjele taal yn it Kaapske parlemint. Yn [[1888]] waard it Nederlânsk erkend as offisjele taal fan de Súd-Afrikaanske Republyk, it lettere Transfaal. Fan [[1910]] oant en mei [[1983]] wienen it Nederlânsk en it Ingelsk tegearre de offisjele talen fan Súd-Afrika. Al moat der rekken mei hâlden wurde dat sûnt [[1925]] it Nederlânsk troch it Afrikaansk ferfong waard, mar pas yn [[1983]] waard it Nederlânsk út de grûnwet helle. Oant de [[19e iuw]] hat it Afrikaansk allinnich as sprektaal bestien en wie it [[Nederlânsk]] de formele skreaune taal. It Nederlânsk wie foaral de taal fan skoalle en tsjerke. De opkomst fan kranten hat derfoar soarge dat minsken foar it earst yn de eigen taal publisearje koenen. Hjir kaam de earste foarm op fan it Afrikaansk as skriuwtaal. It like noch bot op it Nederlânsk en waard allinnich brûkt troch de [[blanken]]. Foar Kaapske [[islam|moslims]] wie it Afrikaansk neist it [[Arabysk]] al yn de njoggentjinde iuw as in folweardige taal brûkt foar de godstsjinst, mar dat wie mear om in praktyske reden. Sy woenen it islamitysk leauwe befoarderje; de Moslimmienskip wie net belutsen by de taalbeweging. Op [[14 augustus]] [[1875]] waard yn [[Paarl]] it ''Genootskap van Regte Afrikaners'' stifte, ûnder lieding fan [[Stephanus du Toit]]. Dy organisaasje hie as doel om it Afrikaansk te befoarderjen en om de taal út te bouwen, ûnder mear troch de [[bibel]] oer te setten. Dat oersetten fan de bibel wie klear yn [[1933]]. Yn de tweintichste iuw waard de wurdskat fan it Afrikaansk útwreide, ûnder oare trochdat de taal in nije funksje as amtlike taal krige, wêrtroch't de taal yn it ûnderwiis, it bestjoer, de literatuer, de keunst en de wittenskip brûkt wurde koe. Sa waakste de taal fan 50.000 oant likernôch 750.000 wurden. Der binne mear as 200 Afrikaanske wurdboeken útkaam.<ref>Jansen, Ena (1998). [http://books.google.com/books?id=UM7lm123MZoC&pg=PA187&lpg=PA187&dq=750.000+woorden+afrikaans&source=bl&ots=KhyWyqohoA&sig=wW8dFr45Y4eGYDcHhJ_uv4gtB-Q&hl=nl&ei=sybXSq_qEtGG-QbGibn8BQ&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CAoQ6AEwAA#v=onepage&q=750.000%20woorden%20afrikaans&f=false ''Afstand en verbintenis: Elisabeth Eybers in Amsterdam'']. Amsterdam University Press. Side 187</ref> Om de taal út te bouwen binne faak wurden brûkt út it Nederlânsk. == Dialekten == It Afrikaansk hat in stik as wat dialekten, dy't ferspraat oer Súd-Afrika en Namybje foarkomme. Fan dizze dialekten binne der guons dy't mear nijmoadrige Nederlânske ynfloeden krigen hawwe as oare. Dat komt trochdat se mear yn kontakt wienen mei it Europeeske Nederlânsk. De folgjende haaddialekten fan it Afrikaanske wurde hjoed de dei ûnderskieden: * [[Kaapsk Afrikaansk]] (Afrikaansk: ''Kaapse Afrikaans''): Dit dialekt wurdt it meast sprutsen yn de [[West-Kaapprovinsje]], it dialekt hat in soad ynfloeden fan it Maleisk. * [[Eastgrinsk-Afrikaansk]] (''Oosgrens-Afrikaans''): Dit dialekt foarmet de basis fan it Standertafrikaansk. It wurdt benammen sprutsen yn de provinsjes [[Mpumalanga]], [[Gauteng]] en [[Limpopo]]. * [[Oranjerivier-Afrikaansk]] (''Oranjerivier-Afrikaans''): Dit dialekt wurdt sprutsen om de [[Oranjerivier]] hinne, it noardwesten fan Súd-Afrika en it suden fan Namybje. It dialekt is ûntstien troch it kontakt fan de kolonisten mei de ynhiemske [[Hottentotten]]. * [[Eastkaapsk Afrikaansk]] (''Oostkaaps Afrikaans''): Dit dialekt wurdt sprutsen yn de provinsje [[East-Kaap]]. * [[Oarlamsk]] (ek wol neamd: [[Oarlangs]], [[Oarlansk]]; Afrikaansk: ''Oorlams''): Dit dialekt wurdt it meast sprutsen yn it eardere Transfaal. It meastepart fan de sprekkers is swart. It dialekt hat in soad ynfloeden fan de [[Bantû]]talen en is sadwaande in [[kreoalsk|kreoaltaal]] basearre op it Afrikaansk. Fan dizze dialekten hat it Kaapsk-Afrikaansk de measte ynfloed fan it hjoeddeiske Nederlânsk ûndergien. De Nederlânske taalfariëteiten oan de Kaap tusken 1652 en om en de by 1800 binne selden op skrift setten, wat betsjut dat hjoed de dei net krekt te sizzen is hokker dialekten der sprutsen binne. Om 1800 hinne waarden de neikommende omgongsfariëteiten oan de Kaap sprutsen, nammentlik: # Suver Nederlânsk (Suiwer Nederlands) # Boarger Afrikaansk of Kaapsk-Hollânsk, brûkt troch de aristokrasy # Hottentot-Hollânsk (of Hottentot-Afrikaansk) # Slaven-Afrikaansk (Slawe-Afrikaans) # Frjemdeling-Afrikaansk<ref>Merwe H.J.J.M. van der. (1970). ''Herkoms en Ontwikkeling van Afrikaans''. Afrikaanse Pers-Boekhandel: Johannesburg. Side 69</ref> De skriuwer [[A.N.E. Changuion]] beskriuwt yn [[1844]] de neikommende dialekten: # Suver Nederlânsk # Heech-Hollânsk, brûkt troch de boargerlike kringen oan de Kaap # Plat-Kaapsk fan oare blanken en Ingelsken # Plat-Kaapsk fan die Hottentotten en oar 'grau'.<ref>Changuion, A.N.E. (1844). ''De Nederduitsche Taal in Zuid-Afrika Hersteld''. Kaapstad: Richert Pike.</ref> Yn [[1875]] wie [[S.J. du Toit]] de miening tadien dat der trije soarten Afrikaansk sprutsen waarden oan de kop: # Hearen-Afrikaansk (Heere-Afrikaansk) # Boeren-Afrikaansk # Hottentot-Afrikaansk<ref>E.H. Raidt. ''Taalvariasie in Negentiende-Eeuse Afrikaans''. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, jiergang 32(4), 240-256, side 241</ref> Du Toit wie fan miening dat de Boeren-Afrikaanders de wiere ynwenners fan Súd-Afrika wienen, dat neffens him moast it standertafrikaansk op dat dialekt basearre wurde. == Fersprieding == Afrikaansk wurdt net allinnich yn Súd-Afrika sprutsen: bûten Súd-Afrika binne grutte Afrikaansktalige mienskippen te finen yn bygelyks [[Namybje]], dêr’t 89.900 minsken de taal machtich binne.<ref name="ethnologue" /> Oare boarnen sprekke foar Namybje oer 160.000 memmetaal sprekkers. Fierders soe dêr mear as 75% fan de minsken it Afrikaansk machtich wêze.<ref>[http://users.telenet.be/gaston.d.haese/afrikaans.html Afrikaans], sjoen op 12 oktober 2010</ref> Benammen om en yn Windhoek hinne wurdt de taal sprutsen; dêr wurdt de taal ek troch 25% fan de minsken thús sprutsen. <ref>[http://www.ethnologue.com/show_map.asp?name=NA&seq=10 Ethnologue.com] Languages of Namibia (sjoen op 12 oktober 2010)</ref> Yn Botswana wenje likernôch 20.000 Afrikaansktaligen, yn Sambia likernôch 41.000 en yn Swasilân 13.000. Ek yn Malawy wennet in lytse groep Afrikaansktaligen.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=afr Ethnologue.com], Afrikaans (sjoen op 12 oktober 2010)</ref> Bûten Afrika libje grutte mannichten Afrikaanders yn it [[Feriene Keninkryk]], 100.000 sprekkers,<ref>[http://www.statssa.gov.za/PublicationsHTML/Report-03-51-032003/html/Report-03-51-032003_12.html COMPARATIVE ASSESSMENT OF DATA ON SELF-DECLARED EMIGRATION, 2002 UPDATE], Stats Online (sjoen op 11 desimber 2009)</ref> [[Nij-Seelân]], 21.000 sprekkers, [[Austraalje (lân)|Austraalje]], 13.000 sprekkers en [[Kanada]], 24.000 sprekkers (neffens de folkstelling fan [[1974]], it tal Súd-Afrikaanske ymmigranten is nei dy tiid groeit nei 60.000). Afrikaansk is de haadtaal foar twa etnyske groepen yn Súd-Afrika: De [[Afrikaners]] en de [[Kleurlingen]]. == Skrift == It Afrikaansk wurdt meastentiids skreaun yn it [[Latynske alfabet]], mar guon groepen brûke ek it [[Arabysk alfabet|Arabyske skrift]]. Yn dat gefal wurdt it ''Getûlysk'' (Afrikaansk: Getoelies) neamd. Dit wurdt komt fan it Maleiske wurdt ''tulis'', dat "skriuwe" betsjut. == Wurdskat fan it Afrikaansk == [[Ofbyld:Afrikaanse Patriot.jpg|thumb|left|250px|''De "Afrikaanse Patriot" út 1876.'']] Tusken [[1900]] en de ein fan de [[20e iuw]] is de wurdskat fan it Afrikaansk waakst fan 50.000 oant 750.000 wurden.<ref>Raidt, Edith H (1991). ''Afrikaans en sy Europese Verlede''. Kaapstad: Nasou Beperk. Side 230</ref> Mei it útbouwen fan Afrikaansk as in folweardige nijmoadrige amts- en wittenskipstaal binne der hûnderttûzenen wurden by de oarspronklike kearnwurdskat, wat fan it Nederlânsk oflaat is, foege. Alhoewol't Afrikaansk leksikaal sjoen foar it meastepart de Nederlânske woartels bewarre hat, is der, lykas by oare Europeeske talen dy't nei in nij oerseesk gebiet ferspraat binne, in tal wichtige ôfwikings fan it nijmoardige Nederlânsk. === Alde Nederlânske wurden === Lykas it [[Amerikaansk-Ingelsk]] in soad wurden út it [[17e iuw|17e]] en [[18e iuw|18e-iuw]]ske Ingelsk bewarre hat dy't yn it hjoeddeiske Britske Ingelsk al útstoarn binne (bygelyks ''fall'', wat yn Ingelân troch it [[Latynsk]]e ''autumn'' ferfong is), hawwe guon âlde Nederlânske wurden dy't yn it hjoeddeiske Nederlânsk net mear brûkt wurde, of hast net mear brûkt wurde, yn it Kaapsk-Nederlânsk noch wol in funksje. {| class="wikitable" ! Kaapsk-Nederlânsk/Afrikaansk ! Nederlânsk ! Frysk |- | ''bloeisel'' | ''bloesem'' | ''bluossem'' |- | ''fontein'' | ''bron'' | ''boarne'' |- | ''plaas'' | ''boerderij, hofstede, hoeve''' | ''pleats'' |- | ''navorsing'' | ''onderzoek'' | ''ûndersyk'' |- | ''party'' | ''enige, menige'' | ''ienige'' |- | ''ystervark'' | ''stekelvarken'' | ''stikelbaarch'' |} === Dialektyske wurden === Guon wurden út Nederlânske en Flaamske dialekten, dy't yn Nederlân en [[Flaanderen]] net ta de standerttaal hearre, binne al opnaam yn de kearnwurdskat fan it Kaapsk-Nederlânsk en Afrikaansk. {| class="wikitable" ! Kaapsk-Nederlânsk/Afrikaansk ! Nederlânsk ! Frysk |- | ''bees'' | ''rund'' | ''ko'' |- | ''vark'' | ''zwijn, varken'' | ''baarch'' |- | ''vat'' | ''nemen'' | ''krije'' |- | ''spog'' | ''pochen'' | ''swetse'' |- | ''kuier ('n besoek aflê)'' | ''kuieren (op je gemak wandelen)'' | ''kuierje'' |} === Wurden mei in oare betsjutting === Lykas yn oare oerseeske gebieten besiken Europeeske kolonisten ek oan de Kaap om mei bekende wurden út harren eigen wurdskat nei nije bisten, planten en oare saken te ferwizen. Sadwaande krigen guon Nederlânske wurden in nije kontekst en in nije betsjutting. In grut tal foarbylden komt út de lânbou. In ''dam'' is yn it Nederlânsk in wâl, wylst yn it Afrikaansk it ek ferwiist nei it wetter dat troch de wâl tsjinhâlden wurdt. Afrikaners sizze bygelyks dat se ''in die dam gaan swem'', wêrmei se yn it ''daamwetter'' bedoele. De Súd-Afrikaanske taalkundige S.P.E. Boshoff skreau de betsjuttingsferskowing ta oan it ferskil tusken it wetterrike Nederlân en it drûge Súd-Afrika, alhoewol’t it deiboek fan Jan van Riebeeck, neffens J. du P. Scholtz ek bewiis levere dat de betsjuttingsferskowing al yn de Nederlânske omgongstaal oan de gong wie.<ref>Raidt (1991). Side 180</ref> It wurdt ''pad'' hat yn it Afrikaanske in rommere betsjutting krigen as yn it Nederlânsk, wêr’t dit allinnich nei in dyk ferwiist dy’t troch fuotstappen fan bisten of minsken makke is. Yn Súd-Afrika is it ek in synonym foar in tarredyk, en al yn de 18e iuw kamen der al wurden as ''padmaker'' yn de Kaapske taal foar, wat ferwize soe nei in opsichter dy’t in paad yn stân hâlde moast.<ref name="Raidt">Raidt (1991). Side 181</ref> ''Vlei'', wat út it wurdt ''vallei'' fuortkomt, hat njonken de definysje "delte tusken twa berchrigen", in spesifike Kaapske betsjutting krigen as in "sompige leechte tusken bergen" en in "dúnmar". Yn de 18e en 19e iuw ferwezen reizgers al nei dit taalgebrûk.<ref name="Raidt" /> ''Dalk'', dat in koarte foarm fan ''dadelik'' is, hat sels in heule nije betsjutting krigen. Wylst dadelik in bywurd foar tiid is, wurdt dalk yn it Afrikaansk as in bywurd mei modale funksje brûkt en is it in synonym foar "miskien, mooglik". De âldste dokuminten, wêryn it Kaapsk-Nederlânske dalk foarkomt, datearret út de jierren [[1787]] en [[1789]]. <ref>Raidt (1991). Side 182</ref> == Grammatika == === Persoanlik foarnamwurd === De [[persoanlike foarnamwurden]] binne: : ''ek-my'' (ik-my) : ''jy-jou'' (do-dy) : ''hy-hom'' (hy-him) : ''sy-haar'' (sy-har) : ''ons'' (wy-ûs) : ''julle'' (jim) : ''hulle'' (sy-har) * Persoanen kinne ek in meartal hawwe, bygelyksn: Japie – Japie-hulle (Japie & co.) === Tiidwurden === * Yn it Afrikaansk wurde [[tiidwurd]]en kwealik ferfoege, yn tsjinstelling ta it Nederlânsk en Frysk. De [[nammefoarm]] en de [[tsjintwurdige tiid]] hawwe altyd deselde foarm, útsein by de tiidwurden ''zijn'' en ''hebben'' en by tiidwurden dy't in foarfoegsel hawwe. {| class="wikitable" ! nammefoarm ! [[yndikatyf]] tsjintwurdige tiid ! Nederlânsk ! Frysk |- |wees || is || zijn || binne |- |hê || het || hebben || hawwe |- |aanneem||neem aan||aannemen || oannimme |} Tiidwurden wurde dêrnjonken net ferfoege nei persoan: {| class="wikitable" ! Afrikaansk || Nederlânsk || Frysk |- |ek is || ik ben || ik bin |- |jy/u is || jij/u bent || do/jo binne |- |hy/sy/dit is || hij/zij/het is || hy/sy/it is |- |ons is || wij zijn || wy binne |- |julle is || jullie zijn || jim binne |- |hulle is || zij zijn || sy binne |} De [[ûnfolsleine ôfsluten tiid]] is kwa foarm folslein lyk oan de ûnfolsleine tsjintwurdige tiid. Om it ferskil mei de tsjintwurdige tiid dúdlik te krijen wurdt dizze foarm foarôfgien troch bywurden as ''toe''. De ienige útsûndering hjirop is it tiidwurd ''zijn'': {| class="wikitable" ! Afrikaansk || Nederlânsk || Frysk |- |ek was || ik was || ik wie |} Yn de [[literatuer]] wurdt de [[folslein tsjintwurdige tiid]] faak brûkt yn stee fan de ûnfolsleine ôfsluten tiid. It ôfsluten mulwurd hat, lykas yn it Nederlânsk, it foarfoegsel 'ge', of it moat wêze dat der in oar foarfoegsel is: {| class="wikitable" ! Afrikaansk || Nederlânsk || Frysk |- |ek het gedrink || ik dronk || ik dronk |- |ek het vergeet || ik heb vergeten || ik bin fergjitten |} Yn oare gefallen wurdt yn it Afrikaansk lykas yn it Frysk, Nederlânsk en oare talen de folsleine tsjintwurdige tiid brûkt: {| class="wikitable" ! Afrikaansk || Nederlânsk || Frysk |- |ek het gedrink || ik heb gedronken || ik ha dronken |} === Neehjiting === * It Afrikaansk brûkt - lykas bygelyks it Frânsk - in tautologyske dûbelde neehjitting, ôfkomstich út Nederlânske en Flaamske dialekten, bygelyks: ''hy het dit '''nie''' gedoen '''nie'''.'' === Haadnammen === * [[Haadnamme]]n hawwe kwa [[fleksje]] allinnich noch iental en meartal. * Der is gjin grammatikaal geslacht. === Eigenskipswurden === * [[Eigenskipwurden|Eigenskipswurden]] hawwe lykas yn it Nederlânsk in bûgings-''e''. De bûging giet faak mei deleezje fan in bylûd, benammen yn ynterfokale posysje: hoog - hoë. === Utspraak, stavering en foarmen === * De Nederlânske ''ij'' wurdt yn etymologysk oan it Nederlânsk besibbe wurde skreaun mei in ''y'', lykas yn in soad gefallen yn it Frysk. Utsein yn it neifoegsel ''-lijk'', dat wurdt sa: ''waarskynlik – waarschijnlijk (wierskynlik)''. * De Nederlânske ''ch'' wurdt yn it Afrikaansk as ''g'' stavere. * De ''g'', ''v'' en ''d'' falle folslein fuort tusken twa lûden: ''die hoë boom is hoog.'' * De Nederlânske bylûdkombinaasje ''-cht'' en ''-st'' wurde yn it Afrikaansk ferienfâldige ta ''-g'' en ''-s'': ''lugpos – luchtpost (loftpost)'', ''oos – oost (east).'' * De Nederlânske bylûdkombinaasje ''-sch'' is yn it Afrikaansk, lykas yn it Frysk, ''-sk'': ''waarskynlik – waarschijnlijk''. * De ''oo'' en ''ee'' binne [[twalûden]]. * De ''u'' is (hast) in i-klank, fanwegen de [[lûdrûning|ûntrûning]]. * De ''eu'' is fanwegen de lege ûntrûning feitlik in al wat rûne ''ië'' en docht tinken oan de Afrikaanske twaklank ''ee'': ''neut – noot (noat)'' en ''meul – molen (mûne)'' harket hast as it Afrikaanske ''neet – neet (nyt)'' en ''meel – meel (moal).'' * By de koarte ''i'' hat sterke reduksje plak hân, wêrtroch dizze as in [[schwa]] útsprutsen wurdt (lykas de ''e'' yn bygelyks ''keamer''): ''sit'', ''ding'' en ''vir'' kinne Nederlanners en Friezen as ''sut'', ''dung'' en ''veur'' opfange. * Yn it Afrikaansk wurdt gjin ûnderskied makke tusken de klanken ''au, ou, auw'' en ''ouw''; dizzen wurde yn it Afrikaansk allegear skreaun as ''ou'' en útsprutsen as in schwa + ''oe'': ''outomaties'', ''oud'', ''blou'', ''vertrou.'' {| class="wikitable" ! Afrikaansk || Nederlânsk|| Frysk |rowspan="9"|&nbsp; ! Afrikaansk || Nederlânsk|| Frysk |----- | vir || voor || foar | vry || vrij || frij |----- | my || mijn || myn | lughawe || luchthaven || lofthaven |----- | skool || school || skoalle | sleg || slecht || min |----- | eggenoot || echtgenoot || man | saam || samen || mei-inoar/meielkoar |----- | aksie || actie || aksje | voël || vogel || fûgel |----- | asseblief || alsjeblieft || asjebleaft | goeienaand || goedenavond || goejûn |----- | oop || open || iepen | oormôre || overmorgen || oaremoarn |----- | braai || braden || briede | skoene || schoenen || skuon |} === Syntaktyske relaasjes === De grammatika fan it Afrikaansk hat folle minder fleksje dan it Nederlânsk. Besitsrelaasjes wurde meastentiids útdrukt troch it foarnamwurd se, te fergelykjen mei it Fryske syn: {| class="wikitable" |- ! class="hintergrundfarbe6" | Afrikaansk ! class="hintergrundfarbe6" | Nederlânsk ! class="hintergrundfarbe6" | Frysk |- | die boeke '''van''' Gordimer || De boeken van Gordimer = De boeken die Gordimer heeft geschreven || De boeken fan Gordimer |- | die man '''se''' hond || De hond van de man (De man zijn/z'n hond) || De man syn hûn |- | die man wat ek gister gesien het '''se''' hond || De hond van de man die ik gisteren zag/ De man die ik gisteren zag z'n hond || De hûn fan de man dy't ik juster seach |} Grammatikale objekten kinne foarôfgien wurde troch it ferhâldingswurd vir (foar), mar dat is net ferplichte. By tiidwurden dy't mear as ien objekt as argumint hawwe kin vir lykwols allinnich foar it meiwurkend foarwerp pleatst wurde. Hjirtroch ûntsteane sinskonstruksjes dy't yn it Nederlânsk en Frysk net wenst binne: {| class="wikitable" |- ! class="hintergrundfarbe6" | Afrikaansk ! class="hintergrundfarbe6" | Nederlânsk ! class="hintergrundfarbe6" | Frysk |- | Ek sien die man. || Ik zie de man. || Ik sjoch de man. |- | Ek sien '''vir''' die man. || Ik zie de man. || Ik sjoch de man. |- | Ek gee die man die boek. || Ik geef de man het boek. || Ik jou de man it boek |- | Ek gee die boek '''vir''' die man. || Ik geef de man het boek. || Ik jou de man it boek |} == Ynfloeden fan en op oare talen == It Afrikaanske is yn ‘e rin fan de skiednis troch oare talen beynfloede dan it yn Nederlân sprutsen Nederlânsk. It Maleisks, ferskate Bantûtalen, it [[Portegeesk]], it [[Frânsk]], it [[Dútsk]] en it Ingelsk hawwe allegear dúdlike spoaren yn it Afrikaansk efter litten. === Ynfloeden út it Maleisks === * Leksikale wurden út it Maleisks binne der in soad. Bygelyks: ** ''baie'' (tige) ** ''piering'' (pântsje) ** ''boetie'' (broerke) * In opfallende karakteristyk fan it Afrikaansk is de reduplikaasje fan bywurden, tiidwurden en selsstannige namwurden. Ponelis skreaun dat systeem ta oan it Maleisks, wêr reduplikaasje in soad foarkomt.<ref>F. Ponelis (1997). ''Afrikaans. In: M.C. van den Toorn e.a., Geschiedenis van de Nederlandse taal''. Amsterdam University Press. Side 632.</ref> In pear foarbylden: ** ''Plek-plek'' (hjir en dêr) ** ''Raas-raas'' (skimpend) ** ''Klap-klap'' (hieltyd wer klappe) * Valkhoff nimt boppedat it fuortfallen fan de –t in bylûdgroepen, lykas yn lug, herfs en naak, as mooglike ynfloed fan it Maleisks.<ref>M.F. Valkhoff (1943). ''De expansie van het Nederlands''. Brussel: A. Manteau. Side 63.</ref> === Ynfloeden út it Xhosa === * Leksikale ynfloed fan it Xhosa bestiet út lienwurden. Bygelyks: ** ''Kaya'' (hús) ** ''Aikona'' (nee, net, gjin)<ref>R.M. Hogg et al (2001). ''The Cambridge History of the English Language''. Cambridge University Press. Side 489.</ref> === Ynfloeden út it Sûlû === It wurd ''moetie'', "medisyn", is ôflaat fan it [[Sûlû (taal)|Sûlû]]-wurd ''umuthi''. Fan dit wurd binne ek oare ôfliedingen makke, bygelyks ''moetieman'' en ''moetiewinkel''.<ref name="Rajend">Rajend Mesthrie. ''Sien Language in South Africa''. Siden 200-206</ref> === Ynfloeden út it Hottentotsk === * Den Besten (1986) neamd it [[Hottentotsk]] as meast wierskynlike boarne foar de dûbele ûntkenning yn it Afrikaansk.<ref>H. den Besten (1986), 'Double negation and the Genesis of Afrikaans'. In: P. Muysken & N. Smith, Substrata versus Universals in Creole Genesis'. Amsterdam: John Benjamins:185-230.</ref> In oare mooglike boarne is it [[West-Flaamsk]]. === Ynfloeden út it Portegeesk === * Portegeeske lienwurden binne bygelyks: ** ''Moveer'' (fergje); fan ''mover'' ** ''Novas'' (Nijs); fan ''novas'' ** ''Maai/paai'' (Heit/mem); fan ''mãe/pai'' ** ''Bredie'' (fleis); fan ''bredo''<ref name="Rajend" /> ** ''Kombers'' (tekken); fan ''cobertas''<ref name="Rajend" /> ** ''Kraal'' (hok, kou); fan ''curral''<ref name="Rajend" /> * Ponelis (1997) neamd it gebrûk fan vir foar in saaklik foarwerpssin as in konstruksje dy’t lyk oan de Portegeeske konstruksje mei a foarme is. <ref>F. Ponelis (1997). ''Afrikaans. In: M.C. van den Toorn e.a., Geschiedenis van de Nederlandse taal''. Amsterdam University Press. Side 632-636.</ref> === Ynfloeden út it Frânsk === De ynfloed fan it Frânsk op it Afrikaansk dat troch de Frânske [[hugenoaten]] sprutsen waard yn de [[17e iuw]] dy’t nei Súd-Afrika lutsen liket grutter as dat dizze is. Dit komt trochdat de measte Frânske wurden troch it Nederlânsk yn it Afrikaansk bedarre binne.<ref>[http://www.freewebs.com/tomenmarloes/dejodenhugenoten.htm De taalkundige gevolgen van de komst van Joden en Hugenoten naar Europa] (sjoen op 12 oktober 2010)</ref> De wichtichste Afrikaanske wurden dy’t fuort út it Frânsk komme binne de nammen fan guon [[par]]ren; ''pawee'', ''sermyn'' en ''bermotersan''.<ref>C.J. Coradie, taalgeskiedneis, 1986.</ref> === Ynfloed fan it Afrikaansk op it Súd-Afrikaansk Ingelsk === It Afrikaansk hat in strange ynfloed hân op it [[Súd-Afrikaansk Ingelsk]]. It falt benammen Ingelsktaligen út oare parten fan de wrâld op dat it Ingelske wurd ''barbecue'' net brûkt wurdt yn Súd-Afrika. Ynstee dêrfan brûke de Ingelsktalige Afrikanen it Afrikaanske wurd ''braai'', wat ôflaat is fan it Nederlânske wurd “braden”.<ref name="List slang">[http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_South_African_slang_words List fan Afrikaanske slangwurden]</ref> Ek wurdt yn it Súd-Afrikaansk Ingelsk wurden as ''howzit'' (hoe giet it?) en ''issit'' (is dat sa?) brûkt. As immen issit? seit is it fatsoenlik om mei ''ja'' te antwurdzjen, omdat it Afrikaansk/Nederlânske wurd “ja” it Amerikaansk-Ingelske wurd ''yeah'' ferfangt.<ref name="List slang" /> It Afrikaanske wurd ''gooi'' is ek tige populêr ûnder de jongerein. Sa komme yn it Súd-Afrikaanske Ingelsk sinnen foar dêr't it hast wis fan is dat Ingelsken út oare parten fan de wrâld dy net begripe sille. Bygelyks: ''That bloke tuned my ma he’s gonna gooi a geelbek on the braai, have a dop and eat some droë wors afterwards'' (Dy fint sei tsjin ús mem dat hy in “geelbek” op ‘e barbecue docht, in boarrel drinken sil en dêrnei fette woarst iten sil).<ref name="List slang" /> Der binne in soad fan sokke wurden en útdrukkings. === Feringelsking === [[Ofbyld:Panneau Blyde River.jpg|thumb|right|200px|''In twatalich (Ingelsk-Afrikaansk) boerd yn de [[Blyderivierspoort]].'']] It Afrikaansk is de meast fersprate en de tred-grutste taal fan Súd-Afrika, mar stiet ûnder swiere druk. It Ingelsk wint gau terrein fan it Afrikaansk by de oerheid, mar ek yn it iepenbier. Faak wurdt it Afrikaansk sjoen as taal fan de [[Apartheid]]. It Afrikaansk wurdt troch likernôch seis miljoen minsken as memmetaal sprutsen yn Súd-Afrika; dêrnjonken brûke sa'n 200.000 minsken yn Namybje Afrikaansk as memmetaal. Yn Súd-Afrika sprekke de measte minsken (likegoed blank, swart as kleurling) it Afrikaansk as twadde of tredde taal; dêrtroch komt it tal minsken dat de taal machtich is tusken de 15 en 20 miljoen. Ek wurdt it Afrikaansk praat troch ymmigranten oer de heule wrâld; der libje in soad Afrikanersmienskippen yn Kanada, Austraalje, Nij-Seelân, de Feriene Steaten en Ingelân. Sa wenje der yn [[Londen]] 100.000 Afrikaansktaligen en yn [[Fankoever]] en [[Toronto]] 40.000.<ref>[http://www.biltongmakers.com/biltong150_newsletter-2006-06.html Biltongmakers.com], sjoen op 12 oktober 2010</ref> Nei de ein fan de [[Twadde Frijheidskriich]] is in grut part fan Súd-Afrika ferstedelikt. De [[Witwatersrand]] wie in plak dêr't in soad minsken hinne lutsen. Yn dit gebiet waard it meast Ingelsk sprutsen, dêr't in soad Afrikaners troch feringelsk binne. Yn de tweintiger jierren fan de [[20e iuw]] waard de earste Afrikaanske hegeskoalle stifte en waarden de Afrikaners oanmoedige om harren memmetaal te brûken. Sa waard besocht de feringelsking tsjin te gean. Op it earst wie dit ek in grut súkes en waard der sels begûn mei it weren fan [[Anglisisme]]s út it Afrikaansk, mar sûnt de jierren '90 fan de 20e iuw is it tij wer keard yn it foardiel fan it Ingelsk. De measte universiteiten skeakelen nei it Apartheidsrezjym oer nei Ingelsk as ûnderwiistaal. Ek waarden ferskate nammen fan plakken en provinsjes feroare yn Bantûtalige; de Noordelike Provinsie waard Limpopo, Oos-Transvaal waard Mpumalanga en de haadstêd fan de Noordelike Provinsie, Pietersburg, waard Polokwane. It 2000 hat de nije gemeente dêr't de haadstêd [[Pretoria]] yn leit, de namme krigen fan [[Tshwane]]. Ingelsk hat hjoed de dei in soad ynfloed op it Afrikaansk. De Afrikaanske wurdskat en sinsbou hawwe swier te lijen fan de Ingelske ynfloed. In soad Afrikaanske âlden stjoere harren bern hjoed de dei nei in Ingelsktalige skoalle. Ek wurdt der troch Afrikaanske âlden noch wol Afrikaansk mei elkoar sprutsen, mar mei harren bern kommunisearje hja yn it Ingelsk. == Erkenning == [[Ofbyld:AfrikaanseTaalmonumentObelisks.jpg|thumb|right|250px|''It Afrikaanske Taalmonumint yn Paarl.'']] [[Ofbyld:Nederlandse taalmonument.jpg|thumb|right|250px|''It Nederlânske taalmonumint yn Burgersdorp, Súd-Afrika.'']] It Afrikaansk is ien fan de alve [[offisjele talen fan Súd-Afrika]], dy't de [[Uny fan Súd-Afrika]] op [[8 maaie]] [[1925]] erkend hat as offisjele taal, njonken it Nederlânsk. Wat de amtlike status oanbelanget is it dêrmei de tred-jongste Germaanske taal fan de wrâld, allinnich it [[Faeröersk]] (amtlik erkend yn 1948) en it [[Lúksemboarchsk]] (erkend yn 1984) binne jongere Germaanske talen. Alhoewol’t it Afrikaansk de meast sprutsen taal fan Namybje is, is it Ingelsk yn dat lân de ienichste offisjele taal. Dit is dien om foar te kommen dat [[Dútsk]]taligen harren eftersteld fiele soenen, soe it it Afrikaansk as offisjele taal yndield wurde, en oarsom. It Afrikaansk is al in erkende streektaal yn Namybje. It Genootskap van Regte Afrikaners waard yn [[1875]] stifte en soarge foar it ferheffen fan it Afrikaansk as de kultuertaal dy’t letter in offisjele taal fan Súd-Afrika wurde soe. Dit wie it begjin fan de [[Afrikaanske Taalbeweging]]. Hoewol’t der earst lytsachtsjend reagearre waard op dy besykings fan in “Hottentot-taal sûnder grammatika”, hat de Afrikaanske Taalbeweging lang om let dochs súkses hân. Soartgelikense inisjativen foar it befoarderjen fan de lokale taalfariëteit binne naam yn de [[Feriene Steaten]], [[Brazylje]], [[Quebec (provinsje)|Québec]] en [[Noarwegen]], mar al dy besyksels binne mislearre. It Afrikaansk waard troch de Uny fan Súd-Afrika yn 1925 erkend as offisjele taal njonken it Nederlânsk. Yn [[1961]] wienen it Ingelsk en it Afrikaansk de offisjele talen fan it lân, mar it Nederlânsk en it Afrikaansk waarden ek dizze kear wer sjoen as synonimen. Yn [[1983]] is dit rjocht lutsen en waard it Nederlânsk út de grûnwet fan it lân helle, der't rjocht mei dien waard oan de skieding fan it Nederlânsk en Afrikaansk yn 1925. De [[Nederlânske Taaluny]] ûnderhâld spesjale bannen mei Súd-Afrika, mar de saak leit polityk tige gefoelich.<ref>[http://www.onzetaal.nl/homofkuit/h0810.php Moet de Nederlandse Taalunie het Afrikaans ondersteunen?] (sjoen op 12 oktober 2010)</ref> Oan de universiteiten fan [[Gent]], [[Keulen]], [[Wenen]] en [[Göttingen]] wurdt Afrikaansk as byfak jûn binnen de stúdzje fan de [[Neerlandistyk]]. === Nasjonalisme === Oanhingers fan de mei it [[nasjonaal-sosjalisme]] sympatisearjende minister [[Daniël François Malan]] besochten lykwols om in gruttere kyl te driuwen tusken it Afrikaansk fan de blanke Súd-Afrikaanske befolking en it Nederlânsk.<ref>J.J. le Roux (1921). ''Handleiding in het Afrikaans voor Nederlanders''. Amsterdam: S.L. van Looy. Side 4.</ref> As gefolch fan it belied fan Malan waarden úteinlik in soad Súd-Afrikaanske kleurlingen út “blanke” doarpen ferdreaun, wat laat ta in imago fan it Afrikaansk as nasjonalistyske taal en taal fan de apartheid by de net-blanke befolking fan Súd-Afrika.<ref>Ponelis, F.A. (1992). ''Standaardafrikaans in oorgang.'' V.N. Webb (red.), Afrikaans ná Apartheid. Pretoria. J.L. van Schaik. Siden 69-90</ref><ref>Scholtz, J. du P. (1980). ''Wording en Ontwikkeling van Afrikaans''. Kaapstad: Tafelberg uitgewers. Side 9</ref> === Taalmonuminten === It [[Nederlânsk taalmonumint]] yn [[Burgersdorp]] is stifte yn [[1893]], as neitins oan de erkenning fan it Nederlânsk as offisjele taal yn de [[Kaapkoloanje]] yn [[1882]]. It Afrikaanske Taalmonument stiet yn [[Paarl]], [[West-Kaap]], Súd-Afrika. Dy monuminten binne as ienige monuminten op de wrâld oan in taal wijd. It Afrikaanske taalmonumint is boud op in heuvel en hat útsjoch op it Ynstitút foar Leararenoplieding yn Paarl. It monumint wie ree yn [[1975]], en betinkt it heale iuwsfeest fan de erkenning fan it Afrikaansk as selsstannige kultuertaal. == Foarbylden == === Foarbyldsinnen === {| class="wikitable" |- ! style="width:28%;"| Afrikaansk ! [[Ynternasjonaal Fonetysk Alfabet|YFA]] || [[Nederlânsk]] || [[Frysk]] |- |'''Hallo! Hoe gaan dit?''' || [ɦaləu ɦu xaˑn dət] || Hallo! Hoe gaat het? || Hoi. Hoe giet it? |- |'''Baie goed, dankie.''' || [bajə xuˑt danki] || Heel goed, dank je. || Tige goed, tanke. |- |'''Praat jy Afrikaans?''' || [prɑˑt jəi afrikɑ̃ˑs] || Spreek je Afrikaans? || Praatst do Afrikaansk? |- |'''Praat jy Engels?''' || [prɑˑt jəi ɛŋəls] || Spreek je Engels? || Praatst do Ingelsk? |- |'''Ja.''' || {{IPA|[jɑˑ]}} || Ja. || Ja. |- |'''Nee.''' || {{IPA|[neˑə]}} || Nee. || Nee. |- |''''n Bietjie.''' || [ə biki] || Een beetje. || In bytsje. |- |'''Wat is jou naam?''' || [vat əs jəu nɑˑm] || Wat is jouw naam? <br /> Hoe heet je? || Wat is dyn namme? |- |'''Die kinders praat Afrikaans.''' || [di kənərs prɑˑt afrikɑˑns] || De kinderen praten Afrikaans. || De bern prate Afrikaansk. |- |'''Ek is lief vir jou.''' || [ək əs lif fəɾ jo] || Ik heb je lief. <br /> Ik hou van jou. || Ik ha dy leaf. |} === Us Heit === {| class="wikitable" border="1" |- ! Us Heit ! Onze Vader (Tradisjonele Nederlânske ferzje) ! Ons Vader (ferzje yn it hjoeddeiske Afrikaansk) |- | Us Heit dy't yn de himelen is. Jins namme wurde hillige. Jins keninkryk komme. Jins wollen barre allyk yn 'e himel sa ek op ierde. Jou ús hjoed ús deistich brea. En ferjou ús ús skulden, allyk ek wy ferjouwe ús skuldners. En lied ús net yn fersiking, mar ferlos ús fan 'e kweade. |Onze Vader die in de hemel zijt, uw naam worde geheiligd. Uw rijk kome. Uw wil geschiede op de aarde zoals in de hemel. Geef ons heden ons dagelijks brood. En vergeef ons onze schuld, zoals ook wij aan anderen hun schuld vergeven. En leid ons niet in bekoring, maar verlos ons van het kwade. | Ons Vader in die hemel, laat u Naam geheilig word. Laat u Koninkryk kom. Laat u wil geskied. Soos in die hemel, net so ook op die aarde. Gee ons vandag ons daaglikse brood en vergewe ons skulde, net soos ons ook óns skuldenaars vergewe. En lei ons nie in versoeking nie, maar verlos ons van die bose. |} == Spellingswize == Yn it ferline binne der ferskate spellingsfoarmen foar it Afrikaansk brûkt, bygelyks de Patriotspelling fan it [[Genootskap van Regte Afrikaners]] (RGA) en de getoelies fan de Moslimmienskip. Sûnt [[1914]] is de ''Taalkommissie fan de Suid-Afrikaanse Akademy vir Wetenskap en Kuns'' ferantwurdlik foar de normearring fan it Afrikaansk. De spellingsrigels fan de Taalkommisje wurdt publisearre yn de ''Afrikaanse woordelys en spelreëls''. De reden foar it ynfieren fan in Afrikaanske spelling hat al krityk hân. Der waard beweard dat yn Afrikaansk it skrift de sprutsen taal folge moat – ''ons skryf soos ons praat'' (wy skriuwe sa't wy prate). Mar de Afrikaanske spelling is net ynfierd om de sprektaal te folgen. Afrikaanske en Nederlânske wurden wurde ommers op deselde manear útsprutsen, bygelyks: ''richting'' – ''rigting'', ''provincie'' – ''provinsie'', ''nationaal'' – ''nasionaal'', ''vrouw'' – ''vrou''. Dochs hat de Taalkommisje besletten de spelling te feroarjen. De reden foar it ynfieren fan de Afrikaanske spelling hat west om de twa talen fan elkoar te skiede. It skrift dat feroare waard moast de skieding sjen litte. == Wurdboek fan de Afrikaanske Taal == It [[Woordeboek van die Afrikaanse Taal]], algemien bekend as de WAT, is it grutste ferklearjende Afrikaanske wurdboek. Dit ferklearjende wurdboek besiket it Afrikaanske yn syn wiidste foarm te beskriuwe. Afrikaansk is yn al syn ferskiningsfoarmen, nammentlik standerttaal, streektaal, selskipstaal en de ferskate Afrikaanske dialekten, yn it wurdboek opnaam. Op it stuit binne der trettjin dielen útkaam. It sechtjinde part, dy’t in part fan de letter ''S'' hat, is yn [[2021]] útbrocht. It is ek op it ynternet en op kompakt skiif beskikber. == Keppelings om utens == * {{af}} [http://www.afrikaans.nu/index.htm Afrikaans.nu], Afrikaans hoort by Nederlands * {{en}} [http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=afr Ethnologue.com], Ethnologue oer it Afrikaansk * {{en}} [http://www.roepstem.net/engels.html De Roepstem], An introduction to Afrikaans * {{af}} [http://www.atkv.org.za/ Afrikaanse Taal en Kultuurvereniging] {{YnterWiky|code=af}} {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} {{Nijsgjirrige side}} [[Kategory:Afrikaansk| ]] [[Kategory:Afrikaners]] [[Kategory:Nederfrankyske talen]] [[Kategory:Westgermaanske talen]] [[Kategory:Taal yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Taal yn Botswana]] [[Kategory:Taal yn Lesoto]] [[Kategory:Taal yn Namybje]] [[Kategory:Taal yn Simbabwe]] 6u7dqmf7songard1z9o81xas7cco0u6 0 7879 1199376 1182478 2025-07-11T05:12:54Z Raphael1256 30945 1199376 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks lân | namme1 = United States of America {{en}} | namme_Frysk_koart = de Feriene Steaten | flagge = Flag of the United States.svg | wapen = Great Seal of the United States (obverse).svg | motto = In God We Trust | motto_oersetting = Op God betrouwe wy | folksliet = The Star-Spangled Banner | folksliet_oersetting = De banier fol mei stjerren | folksliet_muzyk = The Star-Spangled Banner (USMC Band).ogg | lizzing = United States (orthographic projection).svg | haadstêd = [[Washington, D.C.]] | offisjele_taal1 = [[Ingelsk]]¹ | steatsfoarm = [[Federalisme|Federaasje]] | presidint = [[Donald Trump]] | ûnôfhinklikheid = 1776 | oerflak = 9.833.520 km² | dêrfan wetter = 6,97% | ynwennertal = 328.239.523 | ynwennertal_datum = 2019 | befolkingstichtens = 32,8 ynw./km² | munt = [[Amerikaanske dollar]] (USD) | nasjonale_feestdei1 = [[4 july]] | ynternet = .us, .gov, .mil, .edu | telefoan = +1 | ISO_3166 = US, USA, 840 | noat1 = It [[Ingelsk]] is de nasjonale taal yn de Feriene Steaten mar hat op federaal nivo net it steat fan offisjele taal. }} De '''Feriene Steaten fan Amearika''' (''FSA'' of yn 't koart ''FS'', ''USA'') binne in [[Noard-Amearika|Noardamerikaansk]] lân, besteande út in federaasje fan 50 dielsteaten. De haadstêd is [[Washington, D.C.]], de grutste stêd is [[New York (stêd)|New York City]]. De Feriene Steaten binne nei [[Kanada]] en [[Ruslân]] it op twa nei grutste lân fan de [[ierde|wrâld]] foar wat grûngebiet oangiet. Neffens ynwennertal is de Feriene Steaten nei [[Sina]] en [[Yndia]] ek it op twa nei grutste lân fan de wrâld. It [[Ingelsk]] is de grutste taal fan de Feriene Steaten en yn de measte steaten ek erkend as offisjele taal. De [[skiednis fan de Feriene Steaten]] as lân begjint mei de trettjin koloanjes dy't har yn [[1776]] ûnôfhinklik ferklearren fan it [[Keninkryk Grut-Brittanje]]. Troch útwreiding ([[kolonisaasje]]) fan it grûngebiet nei it westen ta en in oanhâldende [[ymmigraasje]] út [[Jeropa]] wei waard de Feriene Steaten yn de 19e iuw in lân fan betsjutting yn 'e wrâld. Yn 1945 wiene de Feriene Steaten it earste lân op de wrâld mei in [[atoombom|atoomwapen]]. De Feriene Steaten binne in permanint lid fan de [[Feriene Naasjes#Feiligensried|FN-Feiligensried]] en is oprjochtsjend lid fan de [[Noardatlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]]. Nei de ein fan de [[Kâlde Kriich]] wiene de Feriene Steaten de iennichst oerbleaune supermacht. De presidint fan de Feriene Steaten is sûnt [[20 jannewaris]] [[2025]] [[Donald Trump]]. == Skiednis == {{Apart|Skiednis fan de Feriene Steaten}} [[Ofbyld:Mayflower in Plymouth Harbor, by William Halsall.jpg|thumb|200px|left|De ''Mayflower'' mei nije kolonisten yn it jier [[1620]].]] It gebiet, dat no beslein wurdt troch it kontinintale part fan de Feriene Steaten, wienen yn it ferline wengebiet fan in grut tal lânseigen Amerikaanske folken en waard fan de 16e iuw ôf kolonisearre troch [[Spanje]], [[Frankryk]], [[Nederlân]] en [[Ingelân]]. As resultaat fan de Frânske en [[Yndianen|Yndiaanske]] kriich fan [[1754]] oant [[1763]], naam [[Grut-Brittanje]] de Frânske koloanjes yn Noard-Amearika oer: it eastlik part fan [[Kanada]] en parten fan it hjoeddeistige [[Illinois (steat)|Illinois]] en [[Ohio]]. Dêrmei kaam it grutste part fan de eastkust ûnder Britsk bewâld. De kolonisten wienen net mear ôfhinklik fan de beskerming tsjin de Frânsen troch it heitelân, en hja begûnen harren te fersetten tsjin it beteljen fan Britske belêstings. Trettjin koloanjes ferklearren yn [[1776]] harren ûnôfhinklikens fan Grut-Brittanje, wat it begjin wie fan de [[Amerikaanske ûnôfhinklikenskriich]]. Yn [[1783]] erkende it Keninkryk fan Grut Brittanje de ûnôfhinklikens. Yn de nije steat waard in grûnwet oannaam en waard in regear foarme dat yn 1789 aktyf waard. Yn de rin fan de folgjende iuw ûntstiene hieltyd gruttere ferskillen troch de noardlike steaten en de súdlike steaten. Dizze ferskillen laten fan [[1861]] oant [[1865]] ta in [[Amerikaanske Boargeroarloch|boargerkriich]]. De ein fan de 19e iuw koe skaaimurken wurde as in rite fan westlike útwreiding, yndustrialisaasje en tafloed fan miljoenen ymmigranten. Yn de 20e iuw hawwe de Feriene Steaten aktyf meidien oan de [[Earste Wrâldkriich|Earste]] en [[Twadde Wrâldkriich|Twadde]] Wrâldkriich. [[Ofbyld:Into the Jaws of Death 23-0455M edit.jpg|thumb|200px|left|Amerikaanske troepen yn [[Jeropa]], [[D-Day]] [[1944]].]] Yn de [[Kâlde Kriich]] fochten de Feriene Steaten en de Sowjetuny as supermachten om [[Jeropa]] en foar mear sizzenskip yn de wrâldpolityk. De Feriene Steaten besocht dat fia de [[Noard-Atlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]], de [[kommunisme|kommunistysk]] Sowjets hienen dêrfoar harren eigen alliânsje, it [[Warsjaupakt]]. Alhoewol't it net ta in direkte kriich kaam, fochten Amerikaanske troepen tsjin kommunistyske [[Sina|Sineeske troepen]] yn de Korea Kriich fan 1950-53. De Sowjets makken yn [[1961]] de earste bemanne romtereis, de Amerikanen hienen yn 1969 as earste in man op de [[moanne (himellichem)|moanne]] krigen. De spanningen tusken de Feriene Steaten en de Sowjetuny wienen op in hichtepunt doe't de Sowjetuny nukleêre wapens op [[Kuba]] stasjonearre. Yn de sechtiger jierren groeide de minskerjochtebeweging ûnder [[Martin Luther King]]. Nei de deadlike oanslach op Kennedy yn 1963, waard de ''Civil Rights Act'' fan 1964 en de ''Voting Rights Act'' fan 1965 ratifisearre ûnder [[presidint]] Lyndon B. Johnson. Tusken 1959-75 fochten Amerikaanske troepen tsjin de kommunistyske Fietkong yn de ûnsúksesfolle [[Fietnam]]-kriich. Mei de tiid boaze it tal tsjinstanners fan de kriich oan, it swarte nasjonalisme groeide, it feniminisme groeide en út de Feriene Steaten wei wreide de seksuele revolúsje him út oer de westerske wrâld. Troch it Watergate skandaal fan 1974 waard Richard Nixon de earste Amerikaanske presidint dy't ôftrede moast foar de ein fan syn presidintstermyn. Jimmy Carter waard twa kear keazen as presidint. Hy wie benammen sterk yn diplomasy mei de [[Sowjetuny]]. Mei de fal fan de Sowjetuny kaam der in ein oan de Kâlde Kriich. [[Ofbyld:WTC9-11.jpg|thumb|200px|Oanslach op it World Trade Center.]] Nei de Kâlde Kriich bleau de Feriene Steaten oer as iennige supermacht op ierde. Dêrby hienen hja ek in liedende rol yn de Golf Kriich en de kriich yn it eardere [[Joegoslaavje]]. Troch in seksskandaal yn 1998 kaam Bill Clinton wat nuver yn it nijs, mar hy bleau sitten as presidint. By de presidintsferkiezings fan 2000 waard [[George W. Bush]] presidint. Op [[11 septimber]] [[2001]] fleane [[Al Kaida]] terroristen mei fleantugen yn beide tuorren fan it World Trade Center yn [[New York (stêd)|New York City]], it Pentagon by [[Washington, D.C.]], likernôch trije tûzen minsken rekken dêrby dea. In direkt gefolch fan dy oanslaggen wie de "War on Terrorism". Dy't oan 'e ein fan 2001 begûn mei in Amerikaanske ynvaasje yn [[Afganistan]], dêr't de Amerikanen de Taliban by út it lân reagen. De Taliban feroare har taktyk en begûn mei in gueriljakriich. Yn 2002 woe it Bush regear in rezjymwiksel yn [[Irak]] ha. De [[Noard-Atlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]] en de [[Feriene Naasjes]] stipen de Feriene Steaten hjirby net, wêrtroch it Bush regear begjint mei in "Coalition of the Willing" (koalysje fan reewilligen). De koalysje foel Irak oan yn [[2003]] en mei in moanne wie de [[Irakkriich]] wûn en de diktator Saddam Hussein fuort. Minskerjochtenorganisaasjes beskuldigen de Feriene Steaten fan it net neikommen fan ynternasjonale ôfspraken op it mêd fan minskerjochten.<ref>[https://archive.is/20120715080730/thereport.amnesty.org/eng/Regions/Americas Ferslach fan Amnesty International]</ref> Op [[4 novimber]] [[2008]], middenmank de [[kredytkrisis]], wurdt [[Barack Obama]] keazen as presidint. Hy is de earste swarte [[presidint fan de Feriene Steaten]]. == Geografy == === Grinzen & swetten === [[Ofbyld:USATopographicalMap.jpg|thumb|200px|Topografyske kaart]] Yn it noarden grinzet de Feriene Steaten oan [[Kanada]], yn it easten oan de [[Atlantyske Oseaan]], yn it suden oan [[Meksiko]] en oan de See fan Meksiko, en yn it westen oan de [[Stille Oseaan]]. De steat [[Alaska]] leit apart fan de oare steaten en grinzet oan de [[Noardpoalsee]] yn it Noarden, oan [[Kanada]] yn it easten, oan de [[Stille Oseaan]] yn it suden en oan [[Ruslân]] yn it westen. Yn de Stille Oseaan leit de steat [[Hawaï]]. Fierder hat it lân nog wat oare gebieten dy't der fia in ferskaat oan regels oan keppele binne. De grins mei Kanada is 8.895 kilometer lang (wêrfan allinnich al 2.477 kilometer grins tusken Alaska en Kanada). De grins mei Meksiko yn it suden is 3.326 kilometer lang. De kustliny mei de [[Atlantyske Oseaan]], [[Pasifyske Oseaan]] en de [[Golf fan Meksiko]] is 19.924 kilometer lang. Fan de Kanadeeske grins yn it noarden nei de Meksikaanske grins yn it suden is sa likernôch in ôfstân fan rûchwei 2.500 kilometer. Fan de Atlantyske nei de Pasifyske is sa'n 4.500 kilometer. === Geology & geakundige yndieling === Fan east nei west sjoen begjinne de 48 steaten mei de Atlantyske kust. Dan komme de Appalachen. West dêrfan leit it bekken fan de grutte rivieren en de grutte marren. Fierder nei it westen wurdt it lân hieltyd heger en minder, oant yn [[Wyoming]] en [[Kolorado]], dêr't in pear fan de heechste toppen fan it [[Rotsberchte]] lizze. Fan dêr ôf bliuwt it lân, it Grutte Bekken, meast 1.500 meter en heger, oant de Sierra Nevada mei Mount Whitney (4.418 m.). Dêr foarby leit it lân wer ticht by seenivo, mar by de kust fan de Stille Oseean komt dan noch it Kustberchte. Alaska wurdt foaral foarme troch de noardwestlike einen fan it Rotsberchte en it Kustberchte. It westlikste útrinsel fan it Rotsberchte einiget as Cape Prince of Wales dy't tegearre mei de Eastkaap yn Ruslân de [[Bering Strjitte]] foarmet. It útein fan it Kustberchte draait as it Alaska Berchte nei it súdwesten, en foarmet sa it Alaska Skiereilân en úteinlik de Aleûten dy't yn in bôge de [[Bering See]] beheine. Hawaiï is in rige fan eilânen yn de Stille Oseaan, súd fan Alaska en west fan Meksiko. Fierder hearre ek oare eilannen ta de FS, lykas [[Porto Riko]], Gûam en [[Amerikaansk-Samoa]]. === Politike geografy === {{Apart|Amerikaanske steaten}} [[Ofbyld:Us-kaart.jpg|thumb|right|Kaart: [[CIA World Factbook]].]] De neikommende steaten, ôfhinklike gebieten en federale distrikt binne meiïnoar de Feriene Steaten. '''[[Amerikaanske steaten]]'''<br /> [[Alabama]] - [[Alaska]] - [[Arizona]] - [[Arkansas]] - [[Delaware]] - [[Fermont]] - [[Firginia]] - [[Floarida]] - [[Georgia]] - [[Hawaï]] - [[Idaho]] - [[Illinois (steat)|Illinois]] - [[Indiana]] - [[Iowa]] - [[Kalifornje]] - [[Kansas]] - [[Kentucky]] - [[Kolorado]] - [[Konettikut]] - [[Louisiana]] - [[Maine]] - [[Marylân]] - [[Massachusetts]] - [[Michigan]] - [[Minnesota]] - [[Mississippy (steat)|Mississippy]] - [[Missoury (steat)|Missoury]] - [[Montana]] - [[Nebraska]] - [[Nevada]] - [[Nij-Hampshire]] - [[New York (steat)|New York]] - [[Nij-Jersey]] - [[Nij-Meksiko]] - [[Noard-Dakota]] - [[Noard-Karolina]] - [[Ohio]] - [[Oklahoma]] - [[Oregon]] - [[Pennsylvania]] - [[Rhode Island]] - [[Súd-Dakota]] - [[Súd-Karolina]] - [[Teksas]] - [[Tennessee]] - [[Utah]] - [[Washington (steat)|Washington]] - [[West-Firginia]] - [[Wyoming]] - [[Wiskonsin]] '''[[ûnynkorporearre territoaria fan de Feriene Steaten]]'''<br /> [[Amerikaansk-Samoä]] - [[Gûam]] - [[Amerikaanske Famme-eilannen]] - [[Noardlike Marianen]] - [[Porto Riko]] '''[[distrikt|federaal distrikt]]'''<br /> [[Distrikt Kolumbia]] By de ûnôfhiklikensferklearring yn [[1776]] wienen der mar 13 steaten. Alaska is de grutste steat (1.700.578 km²), en Rhode Island de lytste (4.003 km²). Kalifornje hat it grutste tal ynwenners (33.871.648 in 2000), wylst Wyoming it lytste tal ynwenners hat (493.782 yn 2000). Yn de lette 20e iuw woeksen de ynwennertallen fan Nevada, Arizona, Kolorado, Uta, Georgia en Teksas it hurdst. West Firginia, Noard Dakota en it Distrikt fan Kolumbia hienen yn dyselde rite te krijen mei in delgong fan it tal ynwenners. === Klimaat === [[Ofbyld:Climatemapusa2.PNG|thumb|left|Klimaatgebieten yn de Feriene Steaten.]] De Feriene Steaten hawwe ferskate klimaattypen. Alaska hat in arktysk klimaat, mei dêrby de heechste bergen fan de Feriene Steaten (Mount McKinley, 6195 meter). Hawaï hat in [[tropysk klimaat]] mei [[tropysk reinwâld]], en it suden fan Florida hat de tropyske savannen fan de Everglades. De hûndertste meridiaan is ornaris de skiedsline tusken de drûge en fochtige klimaten. Westlik fan de hûndertste meridiaan hearsket in frijwat drûch steppeklimaat, eastlik dêrfan is it klimaat oer it generaal fochtich. It noardeasten fan de Feriene Steaten hat in fochtich, kontinintaal klimaat. Yn grutte berchgebieten lykas de [[Rocky Mountains]], de Sierra Nevada, en de Cascade Range oerhearsket in berchklimaat (''alpine climate''). Yn it súdwesten lizze ferskate [[Woastynklimaat|woastyngebieten]]. It pasifyske kustgebiet yn it noardwesten falt wol in soad rein. Yn it midwesten komme wol gauris [[tornado]]'s foar, yn it gebiet dat ek wol ''Tornado Alley'' neamd wurdt. Yn it súdeasten komme grutte [[Orkaan|tropyske orkanen]] foar. De Feriene Steaten hawwe mear tornado's as alle oare lannen op de wrâld mei-inoar.<ref>Charles A. Doswell III: [http://cimms.ou.edu/~doswell/barcelona/severes.html Severe Storms]</ref> Fan grutte ynfloed op it klimaat is de jetstream yn de hegere [[atmosfear]] dy't grutte lege drukgebieten út it noarden fan de [[Pasifyske Oseaan]] meibringt. As dy lege drukgebieten yn kontakt komme mei oare lege drukgebieten foar de eastkust fan de Feriene Steaten, dan falle der yn 'e winter grutte sniebuien dy't ''Nor’easters'' neamd wurde. Yn it easten fan de Feriene Steaten lizze gjin hege berchgebieten. Dêrtroch kin de kjeld him winterdeis maklik útwreidzje nei it suden, en yn 'e simmer wreidet de waarmte him maklik út nei it noarden sadat de simmers yn it noardeasten fan de Feriene Steaten en it súdeasten fan Kanada relatyf hyt wêze kinne. == Polityk == [[Ofbyld:Uscapitolindaylight.jpg|thumb|250px|De [[Amerikaanske Senaat|Senaat]] komt gear yn It Kapitoal]] De Feriene Steaten fan Amearika hat trije machten. Leden fan it [[Electoral College]] kieze alle fjouwer jierren de lieder fan de [[Utfierende macht|útfierende macht]], de [[Presidint fan de Feriene Steaten]]. In presidint wurdt foar fjouwer jier keazen en kin ien kear op 'e nij keazen wurde. De [[wetjouwende macht]] is it [[Amerikaansk Kongres|Kongres]]. It Kongres bestiet út twa tûken, it [[Hûs fan Offurdigen (Feriene Steaten)|Hûs fan Offurdigen]] en de [[Amerikaanske Senaat|Senaat]] Mei goedkar fan de Senaat hat de presidint it foech en kies ien fan de 9 rjochters fan it Heechgerjochtshof, de [[rjochterlike macht]]. De rjochters fan it Heechgerjochthof wurde beneamd foar it libben. It Heechgerjochtshof hat it foech om te sizzen dat in wet net neffens de grûnwet is wêrtroch de wet ûnjildich ferklearre wurde kin. === Partijen en ferkiezings === Sawol op federaal as op dielsteatnivo binne de [[Demokratyske Partij|Demokraten]] en de [[Republikeinske Partij (Feriene Steaten)|Republikeinen]] sûnt de 19e iuw dominant. De Demokraten wurde sjoen as sintrum-links of liberaal en de Republikeinen binne sintrum-rjochts of konservatyf. De Demokraten hawwe tradisjoneel de kleur read en de Republikeinen hawwe blau. De steaten yn it noardwesten, oan de westkust en sommige steaten om de Great Lakes hinne binne bekend as "blauwe steaten". De "reade steaten" lizze foaral yn it suden, yn de Great Plains en yn de Rocky Mountains. Tusken de beide grutte partijen binne der grutte ideologyske ferskillen oer saken lykas abortus, houliken tusken homoseksuele spantsjes, de deastraf, en de autonomy fan de dielsteaten. Lytsere partijen hawwe amper betsjutting yn de Amerikaanske polityk. Sûnt 1856 foarmje de Demokraten en de Republikein de grutste politike machtsblokken. Allinnich by de ferkiezings fan 1912 slagge it [[Theodore Roosevelt]] mei syn progressiven om as "tredde partij" mear as 20 persint fan de stimmen te krijen. Yn de njoggentiger jierren fan de 20e iuw hie Ralph Nader lytsere suksessen mei de grienen. === Ynlânske polityk === [[Ofbyld:WhiteHouseSouthFacade.JPG|thumb|250px|left|It [[Wite Hûs (Washington D.C.)|Wite Hûs]] is it wen- en wurkstee fan de [[presidint fan de Feriene Steaten]].]] Foar de ynlânske polityk spylje moreel-etyske fragen lykas it rjocht op abortus, de deastraf, de juridyske rjochten fan homoseksuelen, en de rjochten fan (lânseigen) minderheden in belangrike rol. Op it mêd fan medyske soarch binne de ferplichte sikefersekeringen in punt fan politike diskusje. Yn 2006 hie sa likernôch 16 persint fan de Amerikanen gjin sikefersekering.<ref>US Census Bureau: [http://web.archive.org/web/20080304001702/http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/income_wealth/010583.html ''Household Income Rises, Poverty Rate Declines, Number of Uninsured Up''] publiseare op 28 augustus 2007</ref> Yn 1993 besocht presidint Clinton fergees om in wetlik ferplichte sikefersekering yn te fieren. Yn it jier 2010 waard ûnder presidint Obama in wet oannommen, om it medyske fersekeringsstelsel foar 2018 te herfoarmjen. De measte steaten hawwe in wapenwet, dy't yn ferliking mei oare lannen bysûnder liberaal is. De measte Amerikanen sjogge it wapenbesit tradisjoneel as in grut rjocht, dat yn de grûnwet bewoartele is. Amerikaanske boargers kinne sûnder grutte swierrichheden in wapen en kûgels krije en it wapen mei munysje ek drage op strjitte. Mei-inoar binne der yn de Feriene Steaten mear as 200 miljoen pistoalen en gewearen yn persoanlik besit.<ref>BBC: [http://www.bbc.co.uk/worldservice/people/features/ihavearightto/four_b/casestudy_art29.shtml Case Study: Guns in the USA]</ref> Oer de wetjouwing op it mêd fan wapenbesit is in soad diskusje. De tsjinstanners sjogge de liberale wapenwetten as de oarsaak fan relatyf hege misdiedsifers mei wapens lykas oerfallen en moarden. De foarstanners lykas de National Rifle Association (NRA) binne it dêr net mei iens en ferwize nei lannen as Kanada en Nij-Seelân, dêr't ek in soad wapens yn persoanlik besit binne en de misdiedsifers in stik leger as yn de Feriene Steaten. Dêrneist fine de foarstanners it belangryk dat minsken har sa better ferdigenje kinne tsjin kriminelen. It [[homohoulik]] is net erkend troch it federale regear, it foech dêrta leit by de steaten. Yn 2004 wie Massachusetts de earste steat dêr't it homohoulik tastien waard. Begjin 2012 wienen der yn totaal seis steaten dêr't minsken fan itselde geslacht mei-inoar trouwe mochten. Yn Kalifornje wie it houlik tusken twa minsken fan itselde geslacht mooglik fan 16 juny 2008 oant en mei 4 novimber 2008. De legalisaasje fan homohouliken is útfjochten foar de rjochter of besletten troch in beslút fan de wetjouwende macht, mar net troch referenda.<ref>dailymail.co.uk: [http://www.dailymail.co.uk/news/article-1225210/Gay-marriage-rejected-31-U-S-states-vote-Maine-gives-legislation-thumbs-down.html Gay marriage thrown out by all 31 U.S. states where it has been put to vote]</ref> Op it mêd fan miljeu binne de Feriene Steaten nei Sina it lân mei de twadgrutste útstjit fan CO₂ op de wrâld.<ref>[http://www.mnp.nl/en/dossiers/Climatechange/moreinfo/Chinanowno1inCO2emissionsUSAinsecondposition.html China now no. 1 in CO2 emissions; USA in second position], Netherlands Environmental Assessment Agency</ref> De Feriene Steaten is ferantwurdlik foar 21,44 persint fan de CO₂-emysje op de wrâld.<ref>[http://www.germanwatch.org/klima/ksi.htm Klimaschutz-Index 2008]</ref> Bill Clinton ûnderteken oan 'e ein fan syn amtsperioade wol it Kyoto-protokol, mar dat waard net ratifisearre troch it Kongres. Reden foar it Kongres en âld-presidint George W. Bush om net te ratifisearjen wie de eangst dat it Kyoto-protokol de Amerikaanske ekonomy skeine kinne soe. Op it mêd fan miljeu wurde der frijwillige maatregels nommen en subsydzje takend foar ûndersyk. In pear steaten lykas Kalifornje komme mei wol dúdlike regels en besykje de útstjit fan CO₂ wol te ferminderjen. Yn it jier 1973 waard abortus mooglik troch it [[Roe v. Wade]] oardiel fan de heechste rjochtbank. It foech oer abortus leit by de steaten. Ferskate steaten hawwe ekstra juridyske regels fêstlein lykas in ferplicht petear, ferplichte tiid om nei te tinken, foarskriften foar kliniken of tastimming fan de âlden by minderjierrigen. === Bûtenlânske polityk & definsje === [[Ofbyld:Hague Clinton May 14 2010 Crop.jpeg|thumb|250px|De Britske âld-Minister fan Bûtenlânske Saken William Hague mei de Amerikaanske âld-Minister fan Bûtenlânske Saken Hillary Clinton]] Fan it begjin fan de ûnôfhinklikens fan de trettjin kolony's yn 1776 en oan de [[Earste Wrâldkriich]] ta sloech it politike [[isolasjonisme]] foar master op. Sels yn de Twadde Wrâldkriich wie it stribjen om sa min mooglik yn ynternasjonale saken/konflikten behelle te wurden. Mei de Earste Wrâldkriich en it ynsetten fan Amerikaanske militêren yn Jeropa moast de Feriene Steaten him foar it earst wol om bûtenlânske saken bekroadzje. Mei de [[oanfal op Pearl Harbor]] wie it isolasjonisme definityf oan syn ein kaam. Dêrfoar kaam, mei troch de Twadde Wrâldkriich en de dêrop folgjende [[Kâlde kriich]], it politike ynternasjonalisme. De Feriene Steaten wie in supermacht wurden en sa krige bûtenlânske saken mear prioriteit as yn it ferline. Op it mêd fan bûtenlânske polityk hat de Feriene Steaten hjoed-de-dei in (faak wichtige) stim yn ynternasjonale organisaasjes lykas de [[G8]],<ref>[http://www.g8.utoronto.ca/what_is_g8.html Wat is de G8] útlis oer de G8 yn it Ingelsk fan it G8 ynformaasje sintrum</ref> de [[G20]], de [[Noardatlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]] en de [[Feriene Naasjes]]. Dêrmei hat in de Feriene Steaten in aardich grutte politike, ekonomyske en militêre ynfloed oer de hiele wrâld. De measte lannen hawwe ambassades yn Washington, D.C. en konsulaten rûnom yn de gruttere stêden. Oarsom hawwe oare lannen ek Amerikaanske ambassades en konsulaten. Allinnich Kuba, Iran, Noard-Korea, Bûtan en de Republyk Sina (Taiwan) hawwe gjin diplomatyske bannen mei de Feriene Steaten. Yn 2008 joech de Feriene Steaten $25,4 miljard út oan ûntwikkelingshelp, it heechste bedrach fan alle lannen op 'e wrâld. Lykwols is de Amerikaanske bydrage oan ynternasjonale ûntwikkelingshelp mei sa rûchwei 0,2 persint fan it [[bruto nasjonaal ynkommen]] in stik leger as de bydragen fan Sweden (1,04%) en it Feriene Keninkryk (0,52%). Lykwols wurde in soad goede ynternasjonale doelen net troch de steat betelle mar troch de Amerikanen sels.<ref>Anup Shah: [http://www.globalissues.org/article/35/foreign-aid-development-assistance Foreign Aid for Development Assistance (publisearre op 8 april 2012)] op globalissues.org (sjoen op 19 juny 2012)</ref> [[Ofbyld:USS Abraham Lincoln(CVN 72).jpg|thumb|left|Fleandekskip USS Abraham Lincoln]] De Feriene Steaten hat in "bysûndere politike bân" mei it [[Feriene Keninkryk]] en sterke bannen mei [[Kanada]], [[Austraalje (lân)|Austraalje]], [[Nij-Seelân]], de [[Filipinen]], [[Japan]], [[Súd-Korea]], [[Israel]], en ferskate Jeropeeske lannen. Yn it ramt fan militêre feiligens wurket de Feriene Steaten gear mei oare NAFO-lannen en mei oare lannen yn Noard- en Súd-Amearika yn de Organization of American States. Dêrneist binne der hannelsferdraggen lykas it trilaterale North American Free Trade Agreement mei Kanada en Meksiko. Neffens in publikaasje fan it Amerikaanske Ministearje fan Definsje hat de Feriene Steaten 766 militêre basissen yn 40 lannen.<ref>Amerikaanske Ministearje fan Definsje: [http://web.archive.org/web/20070221114832/http://www.acq.osd.mil/ie/irm/irm_library/BSR2006Baseline.pdf Base Structure Report] fan 2006</ref> Ofhinklik fan de publike opiny yn it lân krije bepaalde bûtenlânske saken bysûnder omtinken. Dy saken wurde kategorisearre mei grutte morele titels as de "striid tsjin it terrorisme" (War on Terror), de "striid tsjin drugs" (War on Drugs) en de "striid tsjin earmoed" (War on Poverty). [[Ofbyld:Weltweite militärische Präsenz der Vereinigten Staaten.png|250px|thumb|Sprieding fan Amerikaanske militêren en gebietskommando's oer de wrâld.]] It budzjet fan it Amerikaanske leger wie 574.940.000.000 [[Amerikaanske Dollar|dollar]] yn 2008.<ref>NAFO-parseberjocht: [http://www.nato.int/nato_static/assets/pdf/pdf_2009_02/2009_03_D34F22C9AE854B7FAA0BB409A21C90D3_p09-009.pdf Financial and Economic Data Relating to NATO Defence] sjoch ''Table 1 : Defence expenditures of NATO countries''</ref> Dêrmei hat de Feriene Steaten it grutste militêre budzjet fan alle lannen fan de wrâld. Nei de Folksrepublyk Sina hat de Feriene Steaten it twadgrutste leger fan de wrâld. Neffens de aktuele militêre doktrine moat de Feriene Steaten by steat wêze om witwêr op de wrâld twa ferskillende regionale konflikten tagelyk mei sukses útfjochtsje te kinnen. De organisaasje fan de Amerikaanske definsje hat fiif haadûnderdielen: de lânmacht (Army; rûchwei 570.000 militêren), loftmacht ([[United States Air Force|Air Force]] 335.000 militêren), marine (navy; 328.000 militêren), marinierskorps (Marine Corps; 201.000 militêren). Mei-inoar wienen dat op 31 maart 2012 sa likernôch 1.435.000 militêren.<ref>[http://siadapp.dmdc.osd.mil/personnel/MILITARY/ms0.pdf Armed Forces strength figures for March 31, 2012]</ref> De kustwacht (US Coast Guard; 43.000) is formeel gjin ûnderdiel fan it leger, mar is ûnderdiel fan it Department of Homeland Security. Yn tiden fan kriich wurdt de kustwacht lykwols ûnderdiel fan it Department of the Navy. Sawol de lân- as loftmacht hawwe (Air) National Guard Units (reservisten). De reservisten binne ornaris falle ûnder de gouverneur fan de steat dêr't se yn tsjinst lizze, mar kinne nei oanwizing fan de presidint tafoege wurde oan it Amerikaanske leger yn it bûtenlân. Sûnt de [[Fietnamkriich]] is de tsjinstplicht ôfskaft. == Demografy == Yn 1776 hie it lân mar 3 miljoen ynwenners, yn 1915 wienen dat 100 miljoen en yn 1968 200 miljoen ynwenners. Yn 2012 wenje yn de Feriene Steaten nei skatting sa'n 314 miljoen minsken.<ref>{{en}} [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2119.html CIA: World Factbook]</ref> Mear as 79% fan de befolking wennet yn 'e stêden (mear as de helte dêrfan wennet winliken yn de plakken om de grutte stêden hinne). Yn it neikommende oersjoch stean de histoaryske ynwennertallen fan de Feriene Steaten: <timeline> ImageSize = width:800 height:225 PlotArea = width:750 height:200 left:33 bottom:18 AlignBars = justify Colors = id:canvas value:rgb(0.98,0.98,0.98) id:grid1 value:rgb(0.8,0.8,0.8) id:grid2 value:gray(0.8) id:bars value:rgb(0.75,0.75,0.75) id:text value:rgb(0.5,0.5,0.5) BackgroundColors = canvas:canvas DateFormat = yyyy Period = from:0 till:400 TimeAxis = orientation:vertical ScaleMajor = unit:year increment:50 start:0 gridcolor:grid1 plotData= color:g width:28 mark:(line,white) align:center fontsize:S color:bars bar:1780 from:start till:3 text:2.780.400 bar:1800 from:start till:4 text:3.929.214 bar:1820 from:start till:10 text:9.638.453 bar:1840 from:start till:17 text:17.069.453 bar:1860 from:start till:31 text:31.443.321 bar:1880 from:start till:50 text:50.189.209 bar:1900 from:start till:76 text:76.212.168 bar:1920 from:start till:106 text:106.021.537 bar:1940 from:start till:132 text:132.164.569 bar:1960 from:start till:179 text:179.323.175 bar:1980 from:start till:227 text:226.545.805 bar:2000 from:start till:281 text:281.421.906 bar:2010 from:start till:309 text:308.745.538 bar:2020 from:start till:309 text:331.449.281 TextData = pos:(50,200) fontsize:L textcolor:text text:Befolkingsûntjouwing fan de Feriene Steaten </timeline> === Befolkingsgroepen === [[Ofbyld:Census-2000-Data-Top-US-Ancestries-by-County-1396x955.png|thumb|240px|Grutste etnyske groepen yn de Feriene Steaten per county.]] It kontinint wie foar de komst fan de Europeanen troch Yndianen bewenne. De earste Europeeske kolonisten wienen de Spanjerts, de Frânsken en de Britten. Yn de 17e iuw kamen der ek ymmigranten út it westen fan Afrika, meastal net frijwillich nei Noard-Amearika ta brocht as slaven. Healwei de 18e iuw kamen der mear Europeanen fan Dútske en Ierske komôf. Letter kamen de ymmigranten oeral út Europa wei, foaral Skandinaviërs, Italianen, East-Europeanen en Joaden út East-Europa wei. Yn de twadde helte fan de 19e iuw begûn de ymmigraasje út it easten fan Azië en it Heine Easten. Tusken 1880 en 1914 ferlieten mear as 20.000 Friezen út de provinsje Fryslân harren heitelân.<ref>[[Kanon fan de Fryske skiednis]]: [http://www.11en30.nu/global/fri/artikel/51?linkId=24&fries=1 Nei it ‘lân fan dream en winsken’]</ref> Sa likernôch 70% fan de ynwenners is fan Europeeske komôf, mar dat persintaazje wurdt troch de komst fan nije emigranten minder. Dêrneist leit it bertesifer by de ynwenners fan Europeeske komôf leger as by oare etnisiteiten. It grutste part fan de oarspronklike Europeanen kaam oarspronklik út lannen as Dútslân, Feriene Keninkryk, Ierlân, Italië en Poalen. By de folkstelling fan 2008 wienen de Latino's mei 35.305.818 minsken de grutste minderheid, wat oerienkomt mei 12,5 persint fan de befolking. Ta de Latino's wurde ûnder oaren de minsken fan Meksikaanske, Puerto-Rikaanske en Kubaanske komôf rekkene. Hja wenje foaral yn Florida en yn it súdwesten fan de Feriene Steaten. De Latino's wurde yn it Ingelsk „Latinos“ of „Hispanics“ neamd. De Afrikaansk-Amerikaanske befolking wie 34.658.190 minsken (12,3%) fan de befolking. Sy wenje foaral yn it suden en yn de yndustrystêden yn it noarden. By de folkstelling fan 2008 waarden 10.242.998 Aziaten teld (3,6%). It grutste part dêrfan kaam fan oarsprong út Sina, Japan, Korea, Yndia en de Filipinen. De oarspronklike lânseigen befolking, lykas de [[Yndianen]] („Native Americans“ of „American Indians“) en de [[Eskimo]]'s, binne mei 2.475.956 minsken (0,9%). In tredde part fan de lânseigen befolking wennet yn reservaten. Der wienen 398.835 Hawajanen en oare Pasifyske eilânbewenners by de folkstelling, dat is rûchwei 0,1% fan de befolking. Mei elkoar hawwe de yndianen 562 erkende stammen (''tribes''). Dêrneist binne der noch 245 groepen dy't gjin offisjele erkenning hawwe. De Yndianen binne gjin ienheid, der binne ferskillende stammen dy't wer ûnderdiel binne fan in yndianefolk. De ferskillen tusken yndianefolken op it mêd fan taal, kultuer en religy binne relatyf grut. === Talen === [[Ofbyld:USA states english official language.svg|thumb|Steaten dêr't it Ingelsk in offisjele status hat.]] It grutste part fan de ynwenners fan de Feriene Steaten praat [[Ingelsk]], wat troch syn útspraak ek wol Amerikaansk Ingelsk neamd wurdt. Mei it Kanadeesk Ingelsk foarmet it Amerikaansk Ingelsk de Ingelske dialektgroep fan [[Noard-Amearika]]. Neist it Ingelsk wurdt op [[Hawaï]] it [[Hawajaansk]] as twadde offisjele taal brûkt. De steat [[Louisiana]] hat gjin offisjele taal, mar brûkt neist it Ingelsk ek it Frânsk yn offisjele stikken. Yn [[Nij Meksiko]] wurde nije wetten sawol yn it Ingelsk as it Spaansk skreaun, mar dy talen binne net fêstlein as offisjele talen. It taalfoech leit yn de Feriene Steaten net op nasjonaal nivo, mar op dielsteatnivo. Op 8 maaie 2007 waard yn de [[Amerikaanske Senaat|Senaat]] in resolúsje ynbrocht foar it wetlik fêstlizzen fan it Ingelsk as nasjonale taal fan de Feriene Steaten.<ref>[http://thomas.loc.gov/cgi-bin/query/z?c110:S.1335: ''S.I. Hayakawa Official English Language Act of 2007 (Introduced in Senate)'']</ref> De resolúsje helle gjin mearderheid. Oant no ta hawwe 30 steaten it Ingelsk fêstlein as offisjele taal. Yn bepaalde wetten wurde wol betingsten steld oan de taal; om it Amerikaanske steatsboargerskip te krijen sil by de ynboargeringstest oan in Ingelske taaltoets foldien wurde moatte.<ref>[http://www.uscis.gov/portal/site/uscis/menuitem.eb1d4c2a3e5b9ac89243c6a7543f6d1a/?vgnextoid=d84d6811264a3210VgnVCM100000b92ca60aRCRD&vgnextchannel=d84d6811264a3210VgnVCM100000b92ca60aRCRD USCIS: Citizenship Through Naturalization]</ref> By de folkstelling fan 2010 waarden 382 talen teld, wêrfan 169 [[Yndianen|Yndianetalen]]. Talen mei mear as ien miljoen sprekkers, neist it Ingelsk, binne; Spaansk (29,7 miljoen), de [[Sineesk]] (2,2 miljoen), [[Frânsk]] (1,4 miljoen), [[Tagalog]] (1,3 miljoen), [[Fietnameesk]] (1,1 miljoen) en [[Dútsk]] (1,1 miljoen).<ref>[http://www.census.gov/prod/2005pubs/06statab/pop.pdf "Statistical Abstract of the United States: page 47: Table 47: Languages Spoken at Home by Language: 2003".] neisjoen 18 juny 2012</ref> Yn Kalifornje en Florida binne ferskate county's dêr't soms in tredde fan de befolking him net yn it Ingelsk rêde kin. It grutste part fan dy minsken is ientalich Spaansk.<ref>[[It Nijs]]: [http://itnijs.nl/2012/08/it-ingelsk-ferliest-terrein-yn-de-fs/?mc= It Ingelsk ferliest terrein yn de FS]</ref> Ferskate ôfhinklike gebieten hawwe neist it Ingelsk de eigen lânstaal as offisjele taal erkend. It Samoaansk en Gamorro binne erkend op Amerikaansk Samoa en Guam. It Karolynsk en Gamorro binne erkend op de Noardlike Marianen. Spaansk neist it Ingelsk de offisjele taal fan Puerto Riko, en is dêr meast sprutsen taal. === Stêden === {| class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%" ! align=center style="background:#FF9999;" colspan="7"| Grutste stêden fan de Feriene Steaten |- ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Plak ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Stêd ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Dielsteat ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ynwennertal<small><ref>Folkstelling 2010: [http://factfinder2.census.gov American FactFinder]</ref></small> ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Ynwennertal stêdekloft<small><ref>Folkstelling 2011</ref></small> ! align=center style="background:#f5f5f5;" | Regio ! rowspan=11 | <br />[[Ofbyld:NYC wideangle south from Top of the Rock.jpg|border|135px|New York City]]<br />[[New York (stêd)|New York City]]<br />[[Ofbyld:LosAngeles05.jpg|border|135px|Los Angeles]]<br />[[Los Angeles]] |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 1 ||align=left | '''[[New York (stêd)|New York]]''' || [[New York (steat)|New York]] || 8.175.133 || 19.006.798 || Noardeast |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 2 ||align=left | '''[[Los Angeles]]''' || [[Kalifornje]] || 3.792.621 || 12.872.808 || West |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 3 ||align=left | '''[[Chicago]]''' || [[Illinois (steat)|Illinois]] || 2.695.598 || 9.569.624 || Midwest |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 4 ||align=left | '''[[Houston]]''' || [[Teksas]] || 2.099.451 || 5.728.143 || Súd |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 5 ||align=left | '''[[Philadelphia]]''' || [[Pennsylvania]] || 1.526.006 || 5.838.471 || Noardeast |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 6 ||align=left | '''[[Phoenix (Arizona)|Phoenix]]''' || [[Arizona]] || 1.445.632 || 4.281.899 || West |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 7 ||align=left | '''[[San Antonio (Teksas)|San Antonio]]''' || [[Teksas]] || 1.327.407 || 2.031.445 || Súd |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 8 ||align=left | '''[[San Diego]]''' || [[Kalifornje]] || 1.307.402 || 3.001.072 || West |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 9 ||align=left | '''[[Dallas (sêd)|Dallas]]''' || [[Teksas]] || 1.197.816 || 6.300.006 || Súd |- | align=center style="background:#f0f0f0;" | 10 ||align=left | '''[[San Jose (Kalifornje)|San Jose]]''' || [[Kalifornje]] || 945.942 || 1.819.198|| West |- | colspan="11" align=center style="background:#f5f5f5;" | De sifers komme fan de U.S. Census Bureau en binne fan de folkstelling fan 2010 & 2011. |} Oare grutte stêden binne: [[Albuquerque (Nij-Meksiko)|Albuquerque]], [[Anaheim (Kalifornje)|Anaheim]], [[Atlanta]], [[Austin (Teksas)|Austin]], [[Baltimore]], [[Boston]], [[Charlotte (Noard-Karolina)|Charlotte]], [[Cincinnati (Ohio)|Cincinnati]], [[Cleveland (Ohio)|Cleveland]], [[Columbus (Ohio)|Columbus]], [[Denver]], [[Salt Lake City]], [[Detroit]], [[El Paso (Teksas)|El Paso]], [[Fort Worth]], [[Fresno (Kalifornje)|Fresno]], [[Honolulu]], [[Indianapolis]], [[Milwaukee]], [[Jacksonville (Floarida)|Jacksonville]], [[Kansas City (Missoery)|Kansas City]], [[Las Vegas]], [[Long Beach (Kalifornje)|Long Beach]], [[Memphis (Tennessee)|Memphis]], [[Miami]], [[Minneapolis]], [[Nashville (Tennessee)|Nashville]], [[New Orleans]], [[Oklahoma City]], [[Orlando (Floarida)|Orlando]], [[Pittsburgh]], [[Portland (Oregon)|Portland]], [[Richmond (Firginia)|Richmond]], [[Sacramento (Kalifornje)|Sacramento]], [[St. Louis (Missoery)|St. Louis]], [[St. Paul (Minnesota)|St. Paul]], [[San Francisco]], [[Santa Ana (Kalifornje)|Santa Ana]], [[Seattle]], [[Tampa (Floarida)|Tampa]], [[Tucson (Arizona)|Tucson]], [[Virginia Beach (Firginia)|Virginia Beach]] en [[Washington, D.C.]] === Religy === De Feriene Steaten is in [[Sekularisaasje|sekulier]] lân, it Earste Amendemint fan de grûnwet makket dúdlik de skieding tusken tsjerke en steat. De autoriteiten meitsje op it mêd fan religy gjin offisjele sifers wrâldkundich. It United States Census Bureau mei dêr sels ek net nei freegje, mar publisearret wol resultaten út oare ûndersiken. Neffens in ûndersyk út 2002 soe it leauwen foar 59 persint fan de Amerikanen in "hiel wichtich diel fan it deistige libben" wêze. Neffens in ûndersyk fan 2007 wie 78,4 persint fan de folwoeksenen [[kristen]]. Binnen it kristendom binne it [[protestantisme]] (51,3 persint fan de totale befolking) en it [[katolisisme]] (23,9 persint) de dominante streamingen. 4,7 fan de befolking hat in oar religy as it kristendom. De grutste net-kristlike religy's wienen it [[joadendom]] (1,7%), [[boedisme]] (0,7%), [[islam]] (0,6%), en it [[hindoeïsme]] (0,4%).<ref>Pew Research Center: [http://religions.pewforum.org/reports Reports: Religious Affiliation]</ref> == Ekonomy == [[Ofbyld:Photos NewYork1 032.jpg|thumb|right|De ''New York Stock Exchange, NYSE'' oan Wall Street yn New York City.]] De Feriene Steaten ha de grutste ekonomy op de wrâld, it [[BYP]] per persoan is [[$]]45.800 (2007). Gearstalling fan BYP per sektor is 1,2% lânbou, 19,8% yndustry en 79% tsjinsten. It is in eigen ynterne ekonomy en de ynfloed fan bûtenlânske bedriuwen is navenant lyts. Op technologysk, medysk, militêr en romtefeart mêd rint de Feriene Steaten foarop mei de ûntwikkeling fan nije produkten. Grutte en lytse ûndernimmers ha mear frijheid as dy yn de Jeropeeske Uny en Japan by it meitsjen fan nije produkten en it ûntslaan en it oannimmen fan meiwurkers. De ekonomy fan de Feriene Steaten wurdt oer it generaal sjoen as stabyl. Ferskate oare lannen hawwe de wearde fan harren nasjonale munt keppele oan de dollar, of brûke de dollar as betelmiddel. De Amerikaanske effektebeurzen hawwe grutte betsjutting foar, en in grutte ynfloed op, de wrâldekonomy. De Feriene Steaten binne ryk oan grûnstoffen. De Feriene Steaten besitte sa likernôch 20 persint fan de koalen, 13 persint fan de ierdoalje, en 24 persint fan de ierdgasreserven yn 'e wrâld. De oalje komt benammen út de Golf fan Meksiko, en út de steaten Alaska en Teksas. De grutste hannelspartners fan de Feriene Steaten binne de oanbuorjende lannen Kanada en Meksiko, de Europeeske Uny en de yndustrylannen yn Aazje lykas Japan, Yndia, Súd-Korea en Sina. De oanslaggen fan 11 septimber op it WTC, de kriich yn Afganistan, de Irakkriich en orkaan Katrina ha de ekonomy skeind, mar is dêrnei weromkaam op it eardere nivo. Troch de hypoteekkrisis en de gefolgen dêrfan foar de banken, is sûnt healwei 2008 de [[kredytkrisis]] ûntstien. Yn oktober 2011 siet 9 persint fan de wurkbefolking fan it lân sûnder wurk.<ref>[http://www.washingtonpost.com/business?wpisrc=al_comboNE ''The Washington Post with Bloomberg: Sluggish job growth continues'', 4 November 2011]</ref> === Ferkear === De Amerikanen brûke foar koarte en middelgrutte ôfstannen faak de auto en soms de bus. By in soad winkelsintra (malls) is de tagong sûnder auto amper mooglik. Stêden as Los Angeles binne hielendal op de auto rjochte. By de sneldiken kin der in skieding makke wurde tusken U.S. Highways binnen de steat en it Interstate-System dy't ferskillende steaten mei-inoar ferbynt. Op gruttere ôfstannen ride ferskate bussen. Bekend binne de Greyhound Lines. Fleantugen wurde foar middelgrutte en langere ôfstannen brûkt. By de stêden New York, Atlanta, Boston, Chicago, Dallas, Denver, Houston, Charlotte, Salt Lake City en Los Angeles lizze de grutte ynternasjonale fleanhavens. Yn ferliking mei Jeropeeske lannen hat de Feriene Steaten net in soad treinferbinings foar it ferfier fan minsken. Allinnich yn it noardeasten fan de Feriene Steaten leit in relatyf ticht treinnetwurk dat ridlik goed berekkene is op it ferfier fan minsken. Yn de omkriten fan Chicago en yn dielen fan Kalifornje binne de treinnetwurken fan lytsere betsjutting. Yn de rest fan it lân wurdt de trein suver allinnich mar brûkt foar it ferfier fan guod. De 'National Railroad Passenger Corporation' beheart ûnder de namme Amtrak it grutste diel fan de passazjiersferbinings. Allinnich yn New York City en San Francisco is it iepenbier ferfier (bus, metro/tram) in goed alternatyf foar de auto. == Kultuer == [[Ofbyld:Motherhood and apple pie.jpg|thumb|Amerikaanske kultuersymboalen lykas appeltaart, baseball en de Amerikaanske flagge.]] Hoewol’t de kultuer oer it generaal los sjoen wurdt fan de Europeeske kultuer moat de Amerikaanske kultuer wol sjoen wurde as ûnderdiel fan de Westerske beskaving, lykas de dominante kultueren fan oare ymmigraasjelannen as [[Kanada]], [[Austraalje (lân)|Austraalje]] en [[Nij-Seelân]]. It kulturele erfskip fan de ferskillende groepen kolonisten is ornaris noch goed te merkbiten yn datjinge wat de Europeanen en Latynsk-Amerikanen no as `typysk Amerikaansk` of `Anglo-Amerikaansk` sjogge. Dat docht bygelyks bliken út in ryk ferskaat oan kristlike streamingen yn de Feriene Steaten: de teologyske grûnslaggen kinne faak as Ingelsk yndield wurde, mar der binne net in soad selskippen dy’t in relaasje hawwe mei de [[Anglikaanske Tsjerke]]. De Afro-Amerikaanske kultuer hat benammen yn de muzyk en ferdivedaasje syn spoaren neilitten op it Amerikaanske erfskip. De kulturele yndrukken dy't de oarspronklike bewenners, de Yndianen, neilitten hawwe binne amper te merkbiten. Allinnich yn topografiske nammen komme relatyf noch in soad Yndiaanske wurden foar. De Amerikaanske kultuer hat in grutte ynfloed op de rest fan de wrâld mei films, tv-searjes, literatuer, taal en moade. De spikerbroek, it T-shirt en it baseballpetsje komme fan oarsprong út de Feriene Steaten. Popmuzyk út de Feriene Steaten is oer de hiele wrâld te hearren. Dy muzyk is foar in grut part ôflieden fan muzykfoarmen lykas country and western, blues en jazz. In protte grutte muzikanten en wichtige orkesten yn de westerske klassike muzyk komme of kamen út de Feriene Steaten. Der binne oer de hiele wrâld populêre ikoanen út de Amerikaanske kultuer bekend: [[Walt Disney]], [[John Wayne]], [[Elvis Presley]] en [[Marilyn Monroe]]. Resintere foarbylden binne [[Madonna]] en [[Michael Jackson]]. New York City wurdt sjoen as in sintrum foar opera en ynstrumintale muzyk en hat it romrofte Broadway-teaterdistrikt dêr’t ûnder oaren in soad musicals te sjen binne. [[New York (stêd)|New York City]] en [[San Francisco]] binne oer de hiele wrâld lieders yn grafysk ûntwerp en New York en [[Los Angeles]] konkurrearje mei Europeeske moadestêden as [[Londen]], [[Parys]] en [[Milaan]] yn de moade-yndustry. Amerikaanske films (meast opnommen yn [[Hollywood]]) en tv-programma`s kinne yn grutte dielen fan de wrâld sjoen wurde. Filmyndustryen yn oare dielen fan de wrâld brûke nammen dy’t lykje op de namme Hollywood: Bollywood yn Bombay, Nollywood yn Nigearia. De grutte Amerikaanske fastfoodrestaurants, dêr’t bytiden in soad krityk oer is, hawwe sawat oeral op de wrâld fêstigingen. Dêr kin by sein wurde dat Amerikaanske kapitaalyntinsive kultuerprodukten as TV en film it foardiel fan in grutte ynlânske merk hawwe yn ferliking mei dy út oare dielen fan de wrâld. Hja kinne, at se yn de Feriene Steaten suksesfol west hawwe, dus foar konkurrearjende prizen oer de hiele wrâld ferkocht wurde. Net alle kulturele eleminten út de Feriene Steaten hawwe sukses yn oare lannen. Amerikaanske sporten lykas [[American football]], [[honkbal]] en [[basketbal]] binne yn [[Europa]] fan lyts belang. Amerikaanske tv-dûmny’s binne somtiden wol op Europeeske tv-stasjons te sjen, mar de ynfloed is navenant lyts en de argewaasje fan Europeeske kristenen is bytiden grut. In faaks noch wichtiger aspekt fan de Amerikaanske kultuer is de stimulearjende omjouwing foar wittenskiplik ûndersyk en technologyske ynnovaasje. Yn de ôfrûne iuw en dan benammen nei de Twadde Wrâldkriich hawwe de Feriene Steaten in grutte bydrage levere op it wittenskiplik en technologysk mêd. Benammen de IT-sektor ûntwikkele him fan de jierren santich yn it foarste plak hast allinnich mar yn de Feriene Steaten. Noch hieltyd binne de grutste softwarebedriuwen lykas [[Microsoft]], Google Inc., IBM en Oracle Corporation, fan Amerikaanske oarsprong. De Amerikaanske driuw ta ynnovaasje oppenearret him ek yn in grut ferskaat oan [[Nobelpriis]]winners yn de [[Natuerkunde|natuer]]- en [[skiekunde]], en it binnenheljen fan wittenskiplik talint út oare dielen fan de wrâld. === Lânseigen kultueren === De likernôch 350 as stammen (''tribes'') beskôge [[Yndianen|Yndiaanske]] groepen, wêrfan't de leden har identifisearje as ''American Indians'' of ''Native Americans'', wenjend yn in grut part fan 'e Feriene Steaten, foarmje gjin kulturele ienheid. De 225 erkende stammen fan de ''Alaska Natives'' ([[Yndianen]], [[Aleoeten (folk)|Aleoeten]] en [[Eskimo's]]) ferskille ek hiel bot, krekt as de [[Hawaïanen|lânseigen befolking fan Hawaï]]. Faak hat dat te krijen mei it etnisiteitferskil tusken de groepen. Se ûntwikkelen harren eigen identiteiten en kulturele strukturen ek ôfhinklik fan regio. It oantal Yndianetalen wie tige heech, mar in protte binne weirekke of mei útstjerren bedrige. De grutste taal is mei sa'n 150.000 sprekkers it [[Navajo]]. Oan 'e kust fan de [[Stille Oseaan]] hie de fiskerij syn ynfloed op de kultuer. Yn dat gebiet binne grutte totempeallen, de grutste stiet yn Washington. Yn it binnenlân dominearren de jacht, sammeljen en rivierfiskerij. Yn de Grutte Bekken, de Plains, hiest bygelyks de bizonjacht. Troch de komst fan it hynder libben de Yndianen hieltyd mear as nomaden, sadat der sûnt de 17e iuw al sprake is fan in folksferhuzing. It easten rekke dêrtroch nei 1830 foar it grutste part ûntfolke (Trail of Tears), wêrtroch de kulturele ynfloed fan de Yndianen dêr net langer mear te merkbiten wie. == Skoalsysteem == [[Ofbyld:MIT Dome night1 Edit.jpg|thumb|Grutte koepel fan de Massachusetts Institute of Technology (MIT).]] It skoalsysteem kin ûnderskieden wurde yn primêr ûnderwiis (legere skoalle), sekundêr ûnderwiis (fuortset ûnderwiis), en postsekundêr ûnderwiis (hegeskoalle, universiteiten, ensafh.). It foech fan it ûnderwiis leit by de dielsteat. Elk fan de 50 steaten hat in fergees iepenbier skoalsysteem (public school system). It heger ûnderwiis kinne sawol private as oerheidsynstellingen wêze. De skoalplicht is wetlik fêstlein op dielsteatnivo. Ofhinklik fan de steat begjint de skoalplicht tusken de 5 en 8 jier en einiget tusken de 16 en 18 jier.<ref>[http://www.infoplease.com/ipa/A0112617.html State Compulsory School Attendance Laws]</ref> De bern begjinne ornaris mei fiif jier yn it ûnderwiis. De bern begjinne dan mei de ''Kindergarten'' (pjutteboartersplak). De ''Kindergarten'' wurdt ek ''preschool'' (foarskoalle) neamd. Nei de Kindergarten folget de ''Elementary School'' of ''Grade School''. Dy hawwe trochstrings fiif klassen dy't ''grades'' neamd wurde. De klassen binne te ferlykjen mei de groepen 3 o/m 7 fan de basisskoalle yn it Nederlânske skoalsysteem. De Amerikaanske basisskoalle begjint mei seis jier en einiget as de bern alve binne. It fuortset ûnderwiis wurdt ''high school'' neamd en hat in skieding yn ''junior high'' of ''middle school'' (te ferlykjen mei ûnderbou) en de ''senior high'' (boppebou). It postsekundêr ûnderwiis hat ferskate nivo's. ''Vocational education'' (beropsoplieding) liedt minsken op foar in spesifyk berop. De beropsoplieding duorret ornaris 2 jier. Ta it heger ûnderwiis wurde rekkene de ''community colleges'', ''colleges'' en universiteiten. De community colleges biede in stúdzje fan twa jier mei in associate's degree, de colleges biede in program fan fjouwer jier mei oan 'e ein in bachelor's degree. De universiteiten biede trochstrings stúdzjes fan fjouwer jier of langer, oan de universitêre opliedings is meastal in master titel ferbûn. == Nasjonale Feestdagen == Der binne tsien merkeldagen dy't troch it bûnsregear oanwiisd binne. Hoewol dy strikt sjoen allinnich jilde foar minsken dy't foar it bûnsregear wurkje, wurde dizze dagen ornaris ek oernaam troch it regear fan de steaten apart, en is ek fierder hast eltsenien frij. * [[1 jannewaris|Nijjier]], 1 jannewaris * [[Martin Luther King]]dei, tredde moandei yn jannewaris * [[George Washington|Washingtons]] Jierdei, tredde moandei yn febrewaris * Betinkingsdei, lêste moandei fan maaie * Unôfhinklikhidsdei, 4 july * Dei fan de Arbeid, earste moandei fan septimber * [[Kristoffel Kolumbus|Kolumbusdei]], twadde moandei yn oktober (wurdt allinnich fierd yn steaten mei in grut tal Amerikaanske-Italjanen) * Feteranedei, 11 novimber * Tankdei, fjirde tongersdei yn novimber * Kryst, 25 desimber De yndividuele steaten ornearre sels de offisjele feestdagen foar harren steat. Iepenbiere ynstellings binne mei dy dagen al sletten, mar fral foar dagen dy't net bûnswiid jilde folgje bedriuwen net altyd de oanrekkommendaasje fan de steat, en wurkje dan gewoan troch. == Sjoch ek == [[Ofbyld:Portal.svg|20px]] '''[[Tema:Feriene Steaten]]''' – Wikipedy hat ek in temaside oer de Feriene Steaten * [[Kâlde Kriich]] * [[List fan Amerikaanske presidinten]] * Ynternasjonale organisaasjes dêr't de F.S. lid fan is: APEC, NAFTA, [[Noard-Atlantyske Ferdrachsorganisaasje|NAFO]], Organization of American States, [[Feriene Naasjes]] == Keppeling om utens == {{CommonsLyts|United States of America|Feriene Steaten fan Amearika}} {{WikiwurdboekLyts|Feriene Steaten fan Amearika}} {{WikiatlasLyts|United States|Feriene Steaten fan Amearika}} * {{en}} [http://www.firstgov.gov Offisjele webstee fan it regear fan de Feriene Steaten] * {{en}} [http://nationalatlas.gov/ Nasjonale atlasside fan de Feriene Steaten] * {{en}} [http://www.historicalstatistics.org/index2.html Histoaryske statistiken] * {{en}} [http://www.nationalcenter.org/ The National Center for Public Policy Research] {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist|2}} }} {{Feriene Steaten}} {{Topside}} [[Kategory:Feriene Steaten| ]] [[Kategory:Lân yn Noard-Amearika]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1776]] [[Kategory:Republyk]] 9pvgu3vimosz8p4o73m6vdy4uv3mkqn 0 10680 1199344 992076 2025-07-10T19:19:56Z FreyaSport 40716 /* Ferstoarn */ +1 1199344 wikitext text/x-wiki {{JiersideBoppe}} {{Kalinders}}{{Kalinderjier}} == Foarfallen == * Om-ende-by dizze tiid wurde de [[kwelderwâl]] of kustwal by [[Wierum]] ferlitten. == Berne == * [[31 maart]], [[Konstantius Klorus]], (letter keizer fan it [[Romeinske Ryk]]). == Ferstoarn == * [[Paus]] [[Fabianus]] * [[Agata fan sylje|hillige Agata]], faam en martleresse (* [[225]]) {{JiersideUnder}} {{Boarnen|boarnefernijing= <references/> ---- {{Commonscat}} }} [[Kategory:250| ]] [[Kategory:3e iuw]] mx0vn70t2h6puqbpikbl79j5u44pv3k 0 29400 1199381 1154229 2025-07-11T07:03:25Z Orland 950 namedropping; see [[:en:User:Grnrchst/David Woodard report]] 1199381 wikitext text/x-wiki {{stobbe-kultuer}} '''Konseptuele keunst''' (''conceptual art'') is in [[keunst]]foarm wêrby't de ideefoarming oftewol it [[konsept (filosofy)|konsept]], it om-en-by (''environment''), it barren (''happenings'') en/of de útfiering (''performance'') de gearstallende dielen binne. It kin sa wêze dat de konseptuele keunstner stribbet nei befrijing fan de keunst út har tradisjonele binings, sadat ''[[keunst]]'' en ''[[libben]]'' in ienheid foarmje kinne soene en de barrières tusken de ferskillende [[keunstfoarm|disciplines]] opdoekt wurde. It wurk fan sokke keunstners wurdt faak 'ynstallaasjes' neamd. == Fertsjintwurdigers == De Frânsman [[Marcel Duchamp]] wurdt wol sjoen as de earste grutte konseptuele keunstner mei syn saneamde ''readymades''. Al yn [[1952]] hold [[John Cage]] oan it ''Black Mountains College'' in bysûnder opfallende lêzing wylst er op in ljedder stie. De lêzing waard ûnderbrutsen troch samar skoften opfold mei muzyk, mei stiltme, mei poezij en mei dûns. [[Ed Kienholz]] en [[George Segal]] binne wichtige byldhouwers yn rûnten fan de konseptuele keunst. Yn Nederlân hearre [[Marinus Boezem]], [[Jan Dibbets]] en [[Ger van Elk]] ta de wichtichste fertsjintwurdigers fa konseptuele keunst en [[arte povera]]. Yn Belgje binne dat [[Marcel Broodthaers]] en de betide [[Danny Matthys]]. === Wichtige keunstners fan de konseptuele keunst=== *[[Art & Language]] *[[Joseph Beuys]] *[[Marcel Broodthaers]] *[[Stanley Brouwn]] *[[Daniel Buren]] *[[Danny Drenth]] *[[Jan Dibbets]] *[[Marcel Duchamp]] *[[Marlene Dumas]] *[[Ger van Elk]] *[[Gilbert and George]] *[[Dan Graham]] *[[J.C.J. van der Heyden]] *[[Ray Johnson]] *[[Ilya Kabakov]] *[[Per Kirkeby]] *[[Yves Klein]] *[[Joseph Kosuth]] *[[Sol LeWitt]] *[[Danny Matthys]] *[[Yoko Ono]] *[[Dennis Oppenheim]] *[[Arne Quinze]] *[[Wim T. Schippers]] *[[Wolf Vostell]] *[[Christopher Williams]] == Keppelings om utens == * [http://mediatheek.thinkquest.nl/~klb040/kunst/stroming_bekijken.php?stroming_id=35 Webstee "De kunstkijker" oer konseptuele keunst] * [http://dreher.netzliteratur.net/3_Konzeptkunst_Titel.html Webstee "Thomas Dreher: Intermedia Art" oer konseptuele keunst] * [http://iasl.uni-muenchen.de/links/NAKSe.html "Thomas Dreher: Conceptual Art and Software Art: Notations, Algorithms and Codes"] {{Commonscat|Conceptual art}} [[Kategory:Skilderkeunst fan de 20e iuw]] [[Kategory:Keunst]] idz4bgv2jpealkqm9zijbejxznc30uc 0 39366 1199351 1199145 2025-07-10T20:03:35Z FreyaSport 40716 +ynfoboks 1199351 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks hillige | ôfbylding = Joan of Arc miniature graded.jpg | ôfbyldingstekst = ''miniatuer Jeanne d'Arc'' | ôfbyldingsbreedte = 200px | namme = Jeanne d'Arc | bertenamme = | nasjonaliteit = {{FRAnasj}} | bertedatum = ± [[6 jannewaris]] [[1412]] | berteplak = [[Domrémy]] | stjerdatum = [[30 maaie]] [[1431]] | stjerplak = [[Rouen]] | etnisiteit = | regionale identiteit = | berop = | kleasteroarder = | funksjes = | titels = | prizen = | funksje1 = | amtsperioade1 = | foargonger1 = | opfolger1 = | funksje2 = | amtsperioade2 = | foargonger2 = | opfolger2 = | funksje3 = | amtsperioade3 = | foargonger3 = | opfolger3 = | funksje4 = | amtsperioade4 = | foargonger4 = | opfolger4 = | sillich ferklearre = [[18 april]] [[1909]] | hillich ferklearre = [[16 maaie]] [[1920]] | fereare troch = | hjeldei = [[30 maaie]] | hillichdom = | attributen = [[Harnas]],<br>[[Banier]],<br>[[Swurd]] | patroan fan = [[Frankryk]] | tradysje = | wichtichste wurken = | webside = }} '''Jeanne d'Arc''' berne as: '''Jehanne Darc'''; [[Ingelsk]]: '''Joan of Arc'''; ([[Domrémy]], [[Loataringen]],[[6 jannewaris]]? ± [[1412]] – [[Rouen]], ([[Normandje]]), [[30 maaie]] [[1431]]) waard ek de '''Faam fan Orleans''' neamd, is in nasjonale heldinne fan [[Frankryk]]. Se waard yn [[1909]] [[sillichferklearring|sillich]] en yn [[1920]] [[hillichferklearring|hillich]] ferklearre troch de [[Roomsk-Katolike tsjerke]]. == Biografy == [[Ofbyld:Jeannedarcbirthplace.jpg|thumb|left|200px|It bertehûs fan Jeanne d'Arc yn Domrémy]] [[Ofbyld:Guerre de cent ans (1435).svg|thumb|left|200px|''Kaart fan Frankryk mei yn 't gleonread de gebieten yn Ingelske hannen'']] [[Ofbyld:Jeanne d'Arc - Les vies des femmes célèbres.jpg|thumb|right|260px|''Jeanne d'Arc ôfbylde yn in manuskript út 1505'']] Jeanne waard berne yn de [[Hûndertjierrige Oarloch]] tusken [[Ingelân]] en Frankryk. Ingelân besette mei help fan bûnsmaten, de [[Hartochdom Boergonje|Boergonjers]], it noarden fan it lân. Frankryk hie nei de dea fan [[Karel VI fan Frankryk|Karel VI]] (''de Dwylsinnige'') yn [[1422]] gjin kening, en de troanopfolger (de ''[[Dauphin (kroanprins)|dauphin]]'') wie te [[apaytysk]] om striid te leverjen foar de kroan. Hy betwivele oft hy der wol rjocht op hie, omdat it heitwêzen fan Karel VI omstriden wie.<br> As tsiener bewearde Jeanne dat hja stimmen hearde fan de hilligen [[Katarina fan Aleksandrje|Katarina]], [[Margareta fan Antiochje|Margaretha]], fan de [[aartsingel]] [[Michael (aartsingel)|Michael]] en fan [[God]]. Dy seine dat it lân befrijd wurde moast fan de Ingelsken (de ''[[Godon]]s''). Yn [[1429]] socht se de dauphin op, ûnderweis klaaid as man om har te frijwarjen fan ûnseedlike omtinken, mei as doel him derfan te oertsjûgjen de striid oan te fieren. De dauphin liet har earst ûnderfreegje troch tsjerklike gesachsdragers, dy't har yn it earstoan fan [[ketterij]] fertochten en stimde doe yn mei it útstel it Ingelske [[belis fan Orléans]] te brekken. Klaaid as in man, yn harnas, wist hja mei har frommens, selsbetrouwen en entûsjasme de demoralisearre Frânske troepen yn de stêd nij betrouwen te jaan. Op [[8 maaie]] waarden de Ingelsken twongen it belis op te jaan. Dat súkses (in 17-jierrich famke ferslaat Ingelsen) spruts yn it hiele lân ta de ferbylding en die it Frânske selsbewustwêzen in soad goed, wêrnei't de dauphin him troch Jeanne oertsjûgje liet dat it tiid wie om him kroane te litten. Dan moast [[Reims]] wol ferovere wurde, de stêd dêr't tradisjoneel de kening kroane waard. Dat slagge de troch Jeanne late Frânsken sûnder folle ynspannings, en op [[17 july]] waard de dauphin kroane ta kening [[Karel VII fan Frankryk|Karel VII]]. Letter kamen der gjin militêre súksessen mear. Karel VII wie tefreden mei it behelle resultaat en stelde net genôch middels beskikber foar mear feroverings. In oanfal op [[Parys]] mislearre, en by in útfal út it wol ferovere [[Compiègne]] waard Jeanne finzennomd troch de Boergonjers ([[1430]]). Dy ferkochten har oan de ein fan it jier oan de Ingelsken. De Ingelsken woene stomme graach har as [[heks (persoan)|heks]] en [[ketter]] delsette, om sadwaande it keningskip fan Karel VII te ûntkrêftsjen. Se brochten har yn febrewaris [[1431]] yn Rouen foar de [[Ynkwisysje]], de tsjerklike rjochtbank. Jeanne waard beskuldige fan it fuortrinnen út it âlderlik hûs, it ûntkennen fan de tsjerklike autoriteit (fanwege har kontakt mei God fia de stimmen), besykjen fan selsmoard (se hie besocht út de Boergonjeske finzenskip te ûntsnappen troch út in toer te springen), en it dragen fan manljusklean. Earst joech hja neat ta, mar nei driging mei [[Martelje|marteling]] luts se har ferklearring oer it hearren fan stimmen yn. Dêrnei waard de feroardiele ta [[libbenslange finzenisstraf]]. De Ingelsken wienen hjir net tefreden mei en wisten har mei in mûklist te ferlieden om yn de finzenis wer manljusklean te dragen. It proses waard dêrnei wer iepene. De rjochters konstatearren dat Jeanne wer yn oertreding wie en ferklearren har no ta ketter - in misdriuw dat ta de brânsteapel late. Op [[30 maaie]] [[1431]] waard se op de brânsteapel ferbaarnd op de âlde merk yn [[Rouen]]. Neidat se mienden dat se stoarn wie, waard it fjoer dôve en har diels ferkoalle lichem oan de omstanners toand, om sjen te litten dat se yndie in frou wie. Dêrnei waard it fjoer wer oanstutsen. Omstanners bewearden dat har hert net baarne woe. Har jiske waard yn de [[Seine (rivier)|Seine]] struid. (yn de 17e iuw dûkte yn in apteek in potsje op dêr't ''Jeanne d'Arc'' op skreaun stie. Lange tiid waard oannomd dat dêr de oerbliuwsels fan Jeanne d'Arc yn sieten. De resten blykten lykwols fan in Egyptyske [[mummy]] te wêzen. Dat wie it resultaat fan in ûndersyk laat troch de Frânske forinsyske antropolooch Philippe Charlier, publisearre yn ''Nature'', april 2007. Hy ûndersocht stikjes bonke en linnen, dy't no eigendom binne fan it aartsbisdom [[Tours (Indre-et-Loire)|Tours]]. De tsjerke woe by de sillichferklearring yn 1909 hawwe dat it hast wis wie dat de oerbliuwsels wier fan Jeanne d'Arc wiene. Ferpolvere bonken fan mummy's waarden oant yn de 19e iuw brûkt as medisyn, wat ferklearje kin dat dy oerbliuwsels yn in apteek fûn binne) == Nei har dea == De prosesstikken binne bewarre bleaun. Sy litte in ienfâldich boerefamke sjen dat soms antwurd jaan moast op yngewikkelde teologyske fragen, sûnder rjochtsbystân. Har militêre optreden wie benammen nofter, al kin in foarm fan moed har net ûntsein wurde: dêrom de beneaming ''la fille au grand coeur'', of: 'it famke mei it grutte hert'. [[Karel VII fan Frankryk|Karel VII]], dy't syn keningskip oan har te tanken hie, die gjin inkele muoite om har te befrijen. De mem fan Jeanne krige yn [[1450]] wersjenning fan it proses en yn [[1456]] waard de feroardieling wegens "[[ketterij]]" neatich ferklearre. (In tribunaal laat troch ynkwisiteur-generaal Jean Bréhal beoardielde har saak opnij. It nije fûnis fersmiet it oarspronklike oardiel en omskreau de eardere sitting as "korrupsje, bedroch, kwealaster, fraude en kweadwillichheid" troch paus [[Paus Calixtus III|Calixtus III]]. Yn april 1909 waard Jeanne sillich ferklearre troch [[paus Pius X]], en op [[16 maaie]] [[1920]] ferklearre paus [[Paus Benedictus XV|Benedictus XV]] har hillich. Har feestdei wurdt fierd op [[30 maaie]]. == As polityk symboal == Jeanne d'Arc is yn Frankryk in polityk symboal sûnt [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] en waard brûkt troch ferskillende groepearrings. Sa beneidrukte links har ienfâldige komôf, de iere konservativen wiisden op har steun oan de monargy en de lettere konservativen priizgen har nasjonalisme. Yn de [[Earste Wrâldoarloch]] rôp de Frânske ''poilu'' har namme yn de rinfuorgen en waard se faak brûkt op propaganda-affysjes. Yn de [[Twadde Wrâldoarloch]] brûkten it [[Vichy-Frankryk|Vichy-rezjym]] én it Frânske ferset har as symboal foar harren striid. Yn de hjoeddeiske Frânske polityk kleemt de rjochts-nasjonalistyske partij [[Front National (Frankryk)|Front National]] Jeanne d'Arc as beskermster fan it lân tsjin frjemde ynfloeden. Harren embleem fan in trijekleurige flamme ferwiist nei hat martelderskip. De partij brûkt Jeanne hat byltenis yn partijpublikaasjes en organisearret manifestaasjes by har stânbylden. == Yn de keunsten == Har persoan en libben hat skriuwen troch de iuwen hinne ynspirearre, wêrûnder grutheden as [[William Shakespeare|Shakespeare]] (dy't har yn ''Henry VI'' as heks delsette), [[Voltaire]] (''La pucelle d'Orléans''), [[Friedrich von Schiller|Schiller]] (''Die Jungfrau von Orleans''), [[George Bernard Shaw]] (''Saint Joan''), [[Jean Anouilh]] (''L'Alouette''), [[Mark Twain]] (''Personal Recollections of Joan of Arc'') en [[Bertolt Brecht]] (''Die heilige Johanna der Schlachthöfe''). Yn de byldzjende keunst wurdt se meastentiids útbylde as in man yn [[harnas]] dy't op in hynder sit. Der binne ek films oer har makke. De Italjaanske komponist [[Giuseppe Verdi]] skreau in opera oer "Giovanna d'Arco". Yn 1938 komponearre Arthur Honegger in dramatysk oratoarium "Jeanne d'Arc au bûcher", nei in libretto fan Paul Claudel. Yn Nederlân is in muzykferiening nei har neamd: Muzykferiening "St. Jeanne d'Arc" út [[Noordwijkerhout]], Súd-Hollân. [[Orchestral Manoeuvres in the Dark]] hat yn [[1981]]/[[1982|'82]] twa lieten (yn [[1981]] brocht de popgroep Orchestral Manoeuvres in the Dark "Joan of Arc" út dat yn de Benelux gjin hit waard. It jier dêrnei waard "Maid of Orleans (the waltz Joan of Arc)" útbrocht dat yn Nederlân en Belgje samar in nûmer 1-hit waard) oer har útbrocht. De Italjaanske Symphonic-Metalband Thy Majestie makke in CD oer dizze frou en har libben. <center><gallery caption="Fjouwer skilderijen fan [[Jules-Eugène Lenepveu|E. Lenepveu]] yn it [[Panthéon (Parijs)|Panthéon]]"> Ofbyld:Jeanne d'Arc - Panthéon I.jpg|''Harderinne Jeanne d'Arc'' Ofbyld:Lenepveu, Jeanne d'Arc au siège d'Orléans.jpg|''Jeanne d'Arc yn wapenrêsting foar [[Orléans]]'' Ofbyld:Jeanne d'Arc - Panthéon III.jpg|''Jeanne d'Arc yn Reims by de kroaning fan [[Karel VII fan Frankryk|Karel VII]]'' Ofbyld:Jeanne d'Arc - Panthéon IV.jpg|''Jeanne d'Arc op de brânsteapel'' </gallery></center> <center><gallery caption="Jeanne d'Arc troch de eagen fan keunstners"> Ofbyld:JoanOfArcLarge.jpeg|''Skilderij fan Jeanne d'Arc, [[Jules Bastien-Lepage]], 1879'' Ofbyld:Jeanne d'Arc à Chinon.JPG|''Muorrekleed yn it [[Kastiel fan Chinon]]. Jeanne d'Arc werkent de kroanprins.'' Ofbyld:Portrait jeanne d'arc.jpg|150px|thumb|left|''[[Hagiografy]]sk portret fan Jeanne d'Arc.''<small>Boarne: Haggard, Andrew C P: France of Joan of Arc, New York, John Lane Company 1912</small> </gallery></center> {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} {{Commonscat|Jeanne d'Arc}} }} {{DEFAULTSORT:Arc, Jeanne d'}} [[Kategory:Frânsk generaal]] [[Kategory:Profeet]] [[Kategory:Kristlik mystikus]] [[Kategory:Persoan dy't de deastraf krigen hat]] [[Kategory:Frânsk hillige]] [[Kategory:Roomsk-katolyk hillige]] [[Kategory:Skiednis fan Frankryk]] [[Kategory:Persoan yn de Hûndertjierrige Oarloch]] [[Kategory:Persoan berne yn 1412]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1431]] 04x9rvaj36uutm0pyuam5c0rzv4pb29 0 41124 1199372 1173830 2025-07-11T04:57:14Z 2001:1C00:6C01:4700:E176:B671:3DB2:2374 1199372 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Kleopatra-VII.-Altes-Museum-Berlin1.jpg|thumb|right|200px|Búste fan Kleopatra, Altes-Museum Berlyn]] '''Kleopatra VII''' (jannewaris [[69 f.Kr.]] – [[12 augustus]] [[30 f.Kr.]]) wie keninginne fan it [[Alde Egypte]]. Yn [[51 f.Kr.|51]] waard sy tegearre mei har broer [[Prolemaeus XIII]] kening, mar soe yn [[48 f.Kr.|48]] ferdreaun wurde. Mei de komst fan de Romeinske lieder [[Julius Caesar|Caesar]], waans leafste sy waard, kearde sy werom op de troan, diskear tegearre mei har twadde broer, [[Ptolemaeus XIV]]. Sy joech Caesar in soan, [[Caesarion]] (simmer 47), en folge him nei [[Rome (stêd)|Rome]] ta dêr't sy oant en mei de moard op Caesar yn [[44 f.Kr.|44]] bleau. Nei syn dea kearde sy yn Egypte tebek, dêr't sy har broer fergiftige lit. Yn 41 waard sy de beminde fan [[Markus Antonius]], dêr't sy mei troude yn 37 en trije bern joech. Neidat tusken [[Augustus Oktavianus|Oktavianus]] en Markus Antonius in breuk ûntstie en de [[slach by Aktium]] ferlern waard, pleecht sy selsmoard. Kleopatra kin yn ferbân brocht wurde met it getal fan it beest, 666, neffens de Italiaanske taalkundige [[Francesco Carotta]].<ref> https://carotta.de/subseite/texte/articula/Apokalypse_de.pdf ISBN 9789464872408. </ref> <ref/>https://dejister.wordpress.com/2025/07/11/what-wrote-alban-bonilla-about-cleopatra-666-of-francesco-carotta/</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} [[Kategory:Farao]] [[Kategory:Egyptysk persoan yn de Romeinske Tiid]] [[Kategory:Persoan berne yn 69 f.Kr.]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 30 f.Kr.]] ja1u1qnrek14in8sqvkw2tdiasyn23s 1199374 1199372 2025-07-11T04:58:17Z 2001:1C00:6C01:4700:E176:B671:3DB2:2374 1199374 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:Kleopatra-VII.-Altes-Museum-Berlin1.jpg|thumb|right|200px|Búste fan Kleopatra, Altes-Museum Berlyn]] '''Kleopatra VII''' (jannewaris [[69 f.Kr.]] – [[12 augustus]] [[30 f.Kr.]]) wie keninginne fan it [[Alde Egypte]]. Yn [[51 f.Kr.|51]] waard sy tegearre mei har broer [[Prolemaeus XIII]] kening, mar soe yn [[48 f.Kr.|48]] ferdreaun wurde. Mei de komst fan de Romeinske lieder [[Julius Caesar|Caesar]], waans leafste sy waard, kearde sy werom op de troan, diskear tegearre mei har twadde broer, [[Ptolemaeus XIV]]. Sy joech Caesar in soan, [[Caesarion]] (simmer 47), en folge him nei [[Rome (stêd)|Rome]] ta dêr't sy oant en mei de moard op Caesar yn [[44 f.Kr.|44]] bleau. Nei syn dea kearde sy yn Egypte tebek, dêr't sy har broer fergiftige lit. Yn 41 waard sy de beminde fan [[Markus Antonius]], dêr't sy mei troude yn 37 en trije bern joech. Neidat tusken [[Augustus Oktavianus|Oktavianus]] en Markus Antonius in breuk ûntstie en de [[slach by Aktium]] ferlern waard, pleecht sy selsmoard. Kleopatra kin yn ferbân brocht wurde met it getal fan it beest, 666, neffens de Italiaanske taalkundige [[Francesco Carotta]].<ref> https://carotta.de/subseite/texte/articula/Apokalypse_de.pdf ISBN 9789464872408.</ref> <ref>https://dejister.wordpress.com/2025/07/11/what-wrote-alban-bonilla-about-cleopatra-666-of-francesco-carotta/</ref> {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} [[Kategory:Farao]] [[Kategory:Egyptysk persoan yn de Romeinske Tiid]] [[Kategory:Persoan berne yn 69 f.Kr.]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 30 f.Kr.]] b28359xnz1ospzsyggv3n7peof51h8n 0 61504 1199319 1199268 2025-07-10T12:36:37Z Mysha 254 78 -79 1199319 wikitext text/x-wiki De '''100 boeken fan de iuw''' is in ranglist fan boeken dy't beskôge wurde as de hûndert bêste fan de [[20e iuw]]. De list waard yn 'e maityd fan 1999 mei in opinypeiling gearstald troch de Frânske boekhannelskeatling ''Fnac'' en de Paryske krante ''[[Le Monde]]''. Der waard úteinset mei in list fan twahûndert titels dy't opsteld wie troch boekwinkels en [[sjoernalist]]en; dêrop waard oan 17,000 Frânsen frege op 'e boeken te stimmen, útgeande fan 'e fraach: "Hokker boeken binne jo yn it ûnthâld stykjen bleaun?" (''Quels livres sont restés dans votre mémoire?'').<ref>[http://www.lemonde.fr/cgi-bin/ACHATS/acheter.cgi?offre=ARCHIVES&type_item=ART_ARCH_30J&objet_id=46796 Écrivains et choix sentimentaux], [[Josyane Savigneau]], ''Le Monde'', 15 October 1999. {{fr}}</ref> De list fan ferneamde titels is in mjuks fan grutte [[roman]]s mei [[poëzij]] en [[toanielstik]]ken, en teffens [[stripferhaal|stripferhalen]]. De earste fyftich wurken op 'e list wiene it ûnderwerp fan in [[essay]] troch [[Frédéric Beigbeder]], ''The Last Inventory Before Liquidation'', wêryn't er de oandacht fêstige op it [[Frankryk|Frânske]] karakter fan 'e list. ==De 100 boeken fan de iuw== {| class="wikitable sortable centre" ! scope=col | nr. ! scope=col class="unsortable" | Titel ! scope=col class="unsortable" | Auteur ! scope=col | Jier |---------------------------------- | align="right" | 1 | ''[[L'Étranger]]'' ("De Fjemdling") | [[Albert Camus]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1942]] |---------------------------------- | align="right" | 2 | ''[[À la recherche du temps perdu]]'' ("Op syk nei ferlerne tiid") | [[Marcel Proust]] | [[1927]] |---------------------------------- | align="right" | 3 | ''[[Der Process]]'' ("It proses") | [[Franz Kafka]] | [[1925]] |---------------------------------- | align="right" | 4 | ''Le Petit Prince''<br />{{Flagge FY}} ''[[De Lytse Prins]]'' | [[Antoine de Saint-Exupéry]] | [[1943]] |---------------------------------- | align="right" | 5 | ''[[La Condition humaine]]'' ("De minsklike kondysje") | [[André Malraux]] | [[1933]] |---------------------------------- | align="right" | 6 | ''[[Voyage au bout de la nuit]]'' ("Reis nei de ein fan 'e nacht")‎ | [[Louis-Ferdinand Céline]] | [[1932]] |---------------------------------- | align="right" | 7 | ''[[The Grapes of Wrath]]'' ("De druven fan 'e grime") | [[John Steinbeck]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1939]] |---------------------------------- | align="right" | 8 | ''[[For Whom the Bell Tolls (roman)|For Whom the Bell Tolls]]'' ("Foar wa't de klok liedt") | [[Ernest Hemingway]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1940]] |---------------------------------- | align="right" | 9 | ''[[Le Grand Meaulnes]]'' ("De Grutte Meaulnes") | [[Alain-Fournier]] | [[1913]] |---------------------------------- | align="right" | 10 | ''[[L'Écume des jours]]'' ("It Skom fan de Dagen") | [[Boris Vian]] | [[1947]] |---------------------------------- | align="right" | 11 | ''[[Le Deuxième Sexe]]'' ("It twadde geslacht"; non-fiksje) | [[Simone de Beauvoir]] | [[1949]] |---------------------------------- | align="right" | 12 | ''[[En attendant Godot]]'' ("Wachtsjend op Godot"; toanielstik) | [[Samuel Beckett]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1952]] |---------------------------------- | align="right" | 13 | ''[[L'être et le néant]]'' ("It wêzen en it neat"; filosofy) | [[Jean-Paul Sartre]] <nowiki>[</nowiki>[[File:Nobel prize medal mod.png|15px]]] | [[1943]] |---------------------------------- | align="right" | 14 | ''[[Il nome della rosa]]'' ("De namme fan de roas") | [[Umberto Eco]] | [[1980]] |---------------------------------- | align="right" | 15 | ''[[:nl:De Goelag Archipel]]'' | [[Aleksander Solzjenitsyn]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1973]] |---------------------------------- | align="right" | 16 | ''[[Paroles]]'' ("Wurden"; gedichten) | [[Jacques Prévert]] | [[1946]] |---------------------------------- | align="right" | 17 | ''[[Alcools]]'' (gedichten) | [[Guillaume Apollinaire]] | [[1913]] |---------------------------------- | align="right" | 18 | ''[[Túfke]] - [[Le Lotus bleu]]'' ("De Blauwe lotus"; tekenteltsje) | [[Hergé]] | [[1936]] |---------------------------------- | align="right" | 19 | ''Het Achterhuis'' (deiboek)<br />{{Flagge FY}} ''[[It Achterhûs (deiboek)|It Achterhûs]]'' | [[Anne Frank]] | [[1947]] |---------------------------------- | align="right" | 20 | ''[[Tristes tropiques]]'' ("Trieste tropen"; memoires) | [[Claude Lévi-Strauss]] | [[1955]] |- |---------------------------------- !!!!!!! |---------------------------------- | align="right" | 21 | ''[[Brave New World]]'' | [[Aldous Huxley]] | [[1932]] |---------------------------------- | align="right" | 22 | ''Nineteen Eighty-Four''<br />{{Flagge FY}} ''[[1984 (boek)|1984]]'' | [[George Orwell]] | [[1949]] |---------------------------------- | align="right" | 23 | ''Astérix le Gaulois'' (strip)<br />{{Flagge FY}} ''[[Asterix de Galjer]]''<ref>[http://www.asterix-obelix.nl/index.php?page=manylanguages/album.inc&book_nr=1 Album 1 at Asterix around the World] {{en}}</ref> | [[René Goscinny]] / [[Albert Uderzo]] | [[1959]] |---------------------------------- | align="right" | 24 |''La Cantatrice Chauve''<br> {{Flagge FY}} ''[[De Keale Sjongeres]]'' (toanielstik) | [[Eugène Ionesco]] | [[1952]] |---------------------------------- | align="right" | 25 | ''[[Drei Abhandlungen zur Sexualtheorie]]'' ("Trije essays oer seksuele teory"; non-fiksje) | [[Sigmund Freud]] | [[1905]] |---------------------------------- | align="right" | 26 | ''[[L'Œuvre au noir]]'' ("It wurk yn swart") | [[Marguerite Yourcenar]] | [[1968]] |---------------------------------- | align="right" | 27 | ''[[Lolita (roman)|Lolita]]'' | [[Vladimir Nabokov]] | [[1955]] |---------------------------------- | align="right" | 28 | ''[[Ulysses]]'' | [[James Joyce]] | [[1922]] |---------------------------------- | align="right" | 29 | ''[[Il deserto dei Tartari]]'' ("De Woastyn fan 'e Tataren") | [[Dino Buzzati]] | [[1940]] |---------------------------------- | align="right" | 30 | ''[[Les faux-monnayeurs]]'' ("De falskemunters") | [[André Gide]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1925]] |---------------------------------- | align="right" | 31 | ''[[Le Hussard sur le toit]]'' ("De Huzaar op it dak") | [[Jean Giono]] | [[1951]] |---------------------------------- | align="right" | 32 | ''[[Belle du Seigneur]]'' ("De skientme fan 'e Hear") | [[Albert Cohen]] | [[1968]] |---------------------------------- | align="right" | 33 | ''[[Cien años de soledad]]'' ("Hûndert jier iensumens") | [[Gabriel García Márquez]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1967]] |---------------------------------- | align="right" | 34 | ''[[The Sound and the Fury]]'' ("It Lûd en de Lilkens") | [[William Faulkner]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1929]] |---------------------------------- | align="right" | 35 | ''[[Thérèse Desqueyroux]]'' | [[François Mauriac]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1927]] |---------------------------------- | align="right" | 36 | ''[[Zazie dans le métro]]'' ("Zazie yn de metro") | [[Raymond Queneau]] | [[1959]] |---------------------------------- | align="right" | 37 | ''[[Verwirrung der Gefühle]]'' ("Ferwarring fan gefoelens"; novelle) | [[Stefan Zweig]] | [[1927]] |---------------------------------- | align="right" | 38 | ''[[Gone with the Wind (roman)|Gone with the Wind]]'' ("Ferdwûn mei de wyn") | [[Margaret Mitchell]] | [[1936]] |---------------------------------- | align="right" | 39 | ''[[Lady Chatterley's Lover]]'' ("De leafste fan dame Chatterley") | [[D.H. Lawrence]] | [[1928]] |---------------------------------- | align="right" | 40 | ''[[Der Zauberberg]]'' ("De Tsjoenberch") | [[Thomas Mann]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1924]] |---------------------------------- !!!!!!! |---------------------------------- | align="right" | 41 | ''[[Bonjour tristesse]]'' ("Goendei fertriet") | [[Françoise Sagan]] | [[1954]] |---------------------------------- | align="right" | 42 | ''Le silence de la mer''<br />{{Flagge FY}} ''[[In see fan stilte]]'' | [[Jean Bruller|Vercors]] | [[1942]] |---------------------------------- | align="right" | 43 | ''[[La Vie mode d'emploi]]'' ("It libben: gebrûkshantlieding") | [[Georges Perec]] | [[1978]] |---------------------------------- | align="right" | 44 | ''[[De Hûn fan de Baskervilles]]'' | [[Arthur Conan Doyle]] | [[1901]]-[[1902]] |---------------------------------- | align="right" | 45 | ''[[Sous le soleil de Satan]]'' ("Under de sinne fan Satan") | [[Georges Bernanos]] | [[1926]] |---------------------------------- | align="right" | 46 | ''[[The Great Gatsby]]'' ("De Grutte Gatsby") | [[F. Scott Fitzgerald]] | [[1925]] |---------------------------------- | align="right" | 47 | ''[[Žert]]'' ("De grap") | [[Milan Kundera]] | [[1967]] |---------------------------------- | align="right" | 48 | ''[[Gli indifferenti]]'' ("De ûnferskilligen") | [[Alberto Moravia]] | [[1954]] |---------------------------------- | align="right" | 49 | ''[[The Murder of Roger Ackroyd]]'' ("De moard op Roger Ackroyd") | [[Agatha Christie]] | [[1926]] |---------------------------------- | align="right" | 50 | ''[[Nadja]]'' | [[André Breton]] | [[1928]] |---------------------------------- | align="right" | 51 | ''[[Aurélien]]'' | [[Louis Aragon]] | [[1944]] |---------------------------------- | align="right" | 52 | ''[[Le Soulier de satin]]'' ("De satinen pantoffel") | [[Paul Claudel]] | [[1929]] |---------------------------------- | align="right" | 53 |''Sei personaggi in cerca d'autore''<br> {{Flagge FY}} ''[[Seis personaazjes om in skriuwer út]]'' (toanielstik) | [[Luigi Pirandello]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1921]] |---------------------------------- | align="right" | 54 | ''[[Der aufhaltsame Aufstieg des Arturo Ui]]'' ("De tsjinkearbere opkomst fan Arturo Ui"; toanielstik) | [[Bertolt Brecht]] | [[1958]] |---------------------------------- | align="right" | 55 | ''[[Vendredi ou les Limbes du Pacifique]]'' ( "Freed of de Limbo fan 'e Stille Oseaan") | [[Michel Tournier]] | [[1967]] |---------------------------------- | align="right" | 56 | ''[[The War of the Worlds]]'' ( "De oarloch fan 'e wrâlden") | [[Herbert George Wells]] | [[1898]] |---------------------------------- | align="right" | 57 | ''[[Se questo è un uomo]]'' ("As dit in man is"; memoires) | [[Primo Levi]] | [[1947]] |---------------------------------- | align="right" | 58 | ''In de Ban van de Ring''<br />{{Flagge FY}} ''[[Master fan Alle Ringen]]'' | [[J. R. R. Tolkien]] | [[1954]]-[[1955]] |---------------------------------- | align="right" | 59 | ''[[Les Vrilles de la vigne]]'' ("De ranken fan de wynstôk"; koarte ferhalen) | [[Colette (schrijfster)|Colette]] | [[1908]] |---------------------------------- | align="right" | 60 | ''[[Capitale de la douleur]]'' ("Haadstêd fan fertriet": gedichten) | [[Paul Éluard]] | [[1926]] |---------------------------------- !!!!!!! |---------------------------------- | align="right" | 61 | ''[[Martin Eden]]'' | [[Jack London (skriuwer)|Jack London]] | [[1909]] |---------------------------------- | align="right" | 62 | ''Corto Maltese (strip)<br />{{Flagge FY}} ''[[Corto Maltese|De Ballade fan de Sâlte See]]'' | [[Hugo Pratt]] | [[1967]] |---------------------------------- | align="right" | 63 | ''[[Le Degré zéro de l'écriture]]'' ("De nulgraad fan it skriuwen": essay) | [[Roland Barthes]] | [[1953]] |---------------------------------- | align="right" | 64 | ''[[Die verlorene Ehre der Katharina Blum]]'' ("De ferlerne eare fan Katharina Blum") | [[Heinrich Böll]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1974]] |---------------------------------- | align="right" | 65 | ''[[Le rivage des Syrtes]]'' ("De kust fan Syrtes") | [[Julien Gracq]] | [[1951]] |---------------------------------- | align="right" | 66 | ''[[Les mots et les choses]]'' (filosofy) | [[Michel Foucault]] | [[1966]] |---------------------------------- | align="right" | 67 | ''[[On the Road]]'' ("Op 'e dyk") | [[Jack Kerouac]] | [[1957]] |---------------------------------- | align="right" | 68 | ''[[Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige]]'' ("Nils Holgerssons wûnderbaarlike reis troch Sweden") | [[Selma Lagerlöf]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1906]]-[[1907]] |---------------------------------- | align="right" | 69 | ''[[A Room of One's Own]]'' ('In eigen keamer', essay) | [[Virginia Woolf]] | [[1929]] |---------------------------------- | align="right" | 70 | ''[[The Martian Chronicles]]'' ("De Marsiaanske Kroniken") | [[Ray Bradbury]] | [[1950]] |---------------------------------- | align="right" | 71 | ''[[Le Ravissement de Lol V. Stein]]'' ("De útskroevenens fan Lol V. Stein") | [[Marguerite Duras]] | [[1964]] |---------------------------------- | align="right" | 72 | ''[[Le Procès-verbal]]'' ("It proses-ferbaal") | [[Jean-Marie Gustave Le Clézio]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1963]] |---------------------------------- | align="right" | 73 | ''[[Tropismes]]'' | [[Nathalie Sarraute]] | [[1939]] |---------------------------------- | align="right" | 74 | ''[[Journal (1887-1910)]]'' (deiboek) | [[Jules Renard]] | [[1925]] |---------------------------------- | align="right" | 75 | ''[[It Geheim fan Lord Jim]] (''Lord Jim'') | [[Joseph Conrad]] | [[1900]] |---------------------------------- | align="right" | 76 | ''[[Écrits]]'' ("Geskriften", non-fiksje) | [[Jacques Lacan]] | [[1966]] |---------------------------------- | align="right" | 77 | ''[[Le Théâtre et son double]]'' ("It teäter en syn tsjinhinger", essays) | [[Antonin Artaud]] | [[1938]] |---------------------------------- | align="right" | 78 | ''[[Manhattan Transfer (roman)|Manhattan Transfer]]'' | [[John Dos Passos]] | [[1925]] |---------------------------------- | align="right" | 79 | ''[[Ficciones]]'' | [[Jorge Luis Borges]] | [[1944]] |---------------------------------- | align="right" | 80 | ''[[:nl:Moravagine]]'' | [[Blaise Cendrars]] | [[1926]] |---------------------------------- !!!!!!! |---------------------------------- | align="right" | 81 | ''[[:nl:De generaal van het dode leger]]'' | [[Ismail Kadare]] | [[1963]] |---------------------------------- | align="right" | 82 | ''[[:nl:Sophie's Choice (roman)|Sophie’s Choice]]'' | [[William Styron]] | [[1979]] |---------------------------------- | align="right" | 83 | ''[[:nl:Gitaanse Romancero]]'' (gedichten) | [[Federico García Lorca]] | [[1928]] |---------------------------------- | align="right" | 84 | ''[[:nl:Maigret en de onbekende wreker]]'' | [[Georges Simenon]] | [[1931]] |---------------------------------- | align="right" | 85 | ''[[:nl:Notre-Dame-des-Fleurs]]'' | [[Jean Genet]] | [[1944]] |---------------------------------- | align="right" | 86 | ''[[:nl:De man zonder eigenschappen]]'' | [[Robert Musil]] | [[1930]]-[[1932]] |---------------------------------- | align="right" | 87 | ''[[:nl:Fureur et mystère]]'' (gedichten) | [[René Char]] | [[1948]] |---------------------------------- | align="right" | 88 | ''[[:nl:The Catcher in the Rye|De vanger in het graan]]'' | [[Jerome David Salinger]] | [[1951]] |---------------------------------- | align="right" | 89 | ''[[:nl:Geen orchideeën voor Miss Blandish]]'' | [[James Hadley Chase]] | [[1939]] |---------------------------------- | align="right" | 90 | ''[[:nl:Blake en Mortimer]]'' (strip) | [[Edgar P. Jacobs]] | [[1950]] |---------------------------------- | align="right" | 91 | ''[[:nl:De aantekeningen van Malte Laurids Brigge]]'' | [[Rainer Maria Rilke]] | [[1910]] |---------------------------------- | align="right" | 92 | ''[[:nl:Retour Rome]]'' | [[Michel Butor]] | [[1957]] |---------------------------------- | align="right" | 93 | ''[[:nl:Totalitarisme (boek)|Totalitarisme]]'' (non-fiksje) | [[Hannah Arendt]] | [[1951]] |---------------------------------- | align="right" | 94 | ''[[:nl:De Meester en Margarita]]'' | [[Michail Boelgakov]] | [[1967]] |---------------------------------- | align="right" | 95 | ''[[:nl:De rozenkruising]]'' | [[Henry Miller]] | [[1949]]-[[1960]] |---------------------------------- | align="right" | 96 | ''[[:nl:Het grote slapen]]'' | [[Raymond Chandler]] | [[1939]] |---------------------------------- | align="right" | 97 | ''[[:nl:Amers|Bitter]]'' (gedichten) | [[Saint-John Perse]] [[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] | [[1957]] |---------------------------------- | align="right" | 98 | ''[[:nl:Guust Flater]]'' (strip) | [[André Franquin]] | [[1957]] |---------------------------------- | align="right" | 99 | ''[[:nl:Onder de Vulkaan]]'' | [[Malcolm Lowry]] | [[1947]] |---------------------------------- | align="right" | 100 | ''[[:nl:Middernachtskinderen]]'' | [[Salman Rushdie]] | [[1981]] |} ==Sjoch ek== *[[File:Nobel prize medal mod.png|20px]] [[Nobelpriis foar de Literatuer]] *[[Pulitzerpriis (literatuer)]] *[[Prometheus Award]] – <small>Orwell, Tolkien, Bradbury</small> ==Keppelings om utens== {{boarnen|boarnefernijing= <references/> }} [[Kategory:Bibliografy]] [[Kategory:Kultuer yn Frankryk]] p3v0j68nr2hj1z8zae92y8crzlkxbi3 0 62821 1199325 1137493 2025-07-10T13:03:01Z Ieneach fan 'e Esk 13292 [[]] 1199325 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks skriuwer | ôfbylding = Jorge Luis Borges (cropped)1.jpg | ôfbyldingstekst = Jorge Luis Borges yn [[1967]]. | ôfbyldingsbreedte = 220px | oar pseudonym = | echte namme = Jorge Francisco Isidoro <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Luis Borges Acevedo | nasjonaliteit = [[File:Flag of Argentina.svg|20px]] [[Argentynje|Argentynsk]] | berne = [[24 augustus]] [[1899]] | berteplak = [[Buenos Aires]] ([[Argentynje]]) | stoarn = [[14 juny]] [[1986]] | stjerplak = [[Sjenêve]] ([[Switserlân]]) | etnisiteit = [[File:Flag of England.svg|20px]] [[Ingelsen|Ingelsk]] <br>[[File:Flag of Uruguay.svg|20px]] [[Oerûguayanen|Oerûguayaansk]] <br>[[File:Flag of Portugal.svg|20px]] [[Portegezen|Portegeesk]] <br>[[File:Flag of Spain.svg|20px]] [[Spanjerts|Spaansk]] | taal = [[Spaansk]] | sjenre = [[poëzij]],&nbsp;[[literatuer|lit.]]&nbsp;[[koart ferhaal|koarte&nbsp;ferh.]],&nbsp;[[senario|senario's]], <br>[[detektiveferhaal|detektiveferh.]], [[fantasy (sjenre)|fantasy]], [[essay|essay's]] | perioade = midden [[20e iuw]] | streaming = [[magysk reälisme]] | tema's = | bekendste wurk(en) = ''El Oro de los Tigres'' <br>''La Rosa Profunda'' <br>''Susana Bombal'' <br>''El Jardín de Senderos <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Que Se Bifurcan'' | útjouwer = | prizen = [[Edgar Award]] 1976<br> [[Balzanpriis]] 1980 <br> [[File:Medal of the Miguel de Cervantes Prize.svg|15px]] [[Cervantespriis]] 1980 <br>[[Légion d'Honneur]] 1983 | jierren aktyf = [[1923]] – [[1986]] | webside = [http://www.fundacionborges.com.ar/ www.fundacionborges.com.ar] }} {{Spaanske namme|Jorge (Francisco Isidoro) Luis|Borges|Acevedo|Borges|Borges Acevedo}} '''Jorge Luis Borges''' ([[Spaansk]]e útspr.: ['xorxe 'lwis 'borxes] <small>([[File:Speaker Icon.svg|13px|]] [[:Media:Jorge Luis Borges.ogg|audio]])</small>), folút: '''Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo''' ([[Buenos Aires]], [[24 augustus]] [[1899]] – [[Sjenêve]], [[14 juny]] [[1986]]) wie in [[Argentynje|Argentynsk]] [[skriuwer]] fan [[koart ferhaal|koarte ferhalen]], [[essay]]ist, [[dichter]] en [[oersetter]]. Hy wurdt sjoen as de grûnlizzer fan it [[literatuer|literêre]] sjenre fan it [[magysk reälisme]], mar hy droech ek by oan sawol de [[filosofy]] as de [[fantasy (sjenre)|fantasy]]- en [[detektiveferhaal|detektivesjenres]]. Syn bekendste boeken, ''[[Ficciones]]'' ([[1944]]) en ''El Aleph'' ([[1949]]), binne bondels ferhalen mei in mienskiplik tema. Borges wie fan berop [[bibletekaris]] en waard letter direkteur fan 'e Nasjonale Bibleteek fan Argentynje, en teffens perfester yn 'e [[literatuer]] oan 'e [[Universiteit fan Buenos Aires]]. Syn wurk waard bekroane mei ferskate prestizjeuze prizen, mar net mei troch him sa begeare [[Nobelpriis foar de Literatuer]]. Borges spriek in ferskaat oan talen floeiend, en sette wurken út it [[Ingelsk]], [[Frânsk]], [[Dútsk]], [[Aldingelsk]] en [[Aldnoarsk]] oer yn it [[Spaansk]]. Geandewei syn libben seach er almar minder, en úteinlik waard er [[blinens|blyn]]. Men wol wol hawwe dat dat alteast foar in part de grûnslach foarme fan syn ynnovative literêre symbolyk. Hy stoar oan [[leverkanker]] yn 'e âlderdom fan 87 jier. == Libben == === Jonkheid === Jorge Luis Borges waard op [[24 augustus]] [[1899]] berne yn in begoedige middenklasse-fermidden yn 'e Argentynske haadstêd [[Buenos Aires]]. Syn mem, Leonor de Acevedo Suárez, kaam út in [[Urûguay]]aanske famylje fan puer "kreoalsk" ([[Spanje|Spaansk]]) komôf, dy't djip behelle west hie yn 'e [[kolonisaasje]] fan [[Súd-Amearika]]. Leonor har heit en Borges syn pake, Isidoro de Acevedo Laprida, wie in oarlochsheld, dy't yn 'e slaggen by [[Slach by Cepeda (1859)|Cepeda]], yn [[1859]], [[Slach by Pavón|Pavón]], yn [[1861]], en [[Slach by Los Corrales|Los Corrales]], yn [[1880]], fochten hie. Borges syn heit, Jorge Guillermo Borges Haslam, hie foar de helte [[Ingelân|Ingelsk]] bloed, wylst er fierders foar in fearn fan etnysk Spaansk en in fearn fan etnysk [[Portegal|Portegeesk]] komôf wie. Borges sr. wie troch syn mem [[Ingelsk]]talich grutbrocht, en naam syn eigen gesin letter gauris mei op reis nei [[Jeropa]]. Fan berop wied er [[abbekaat]] en dosint [[psychology]], mar hy woe graach [[skriuwer]] wurde. Syn soan, mei wa't er in tige goede bân hie, skreau letter dat him dat nea slagge wie. Oer himsels skreau Jorge Luis Borges: ''"om't de measten fan myn folk soldaten west hiene, en ik wist dat ik dat nea wêze soe, skamme ik my, doe't ik noch hiel jong wie, dat ik in boekich persoan wie en gjin man fan aksje."'' Doe't er njoggen jier wie, sette Borges [[Oscar Wilde]] syn ''The Happy Prince'' oer yn it [[Spaansk]]. De fertaling waard publisearre yn in pleatslik tydskrift, mar elkenien miende dat Borges syn heit de wiere oersetter wie. Borges krige oant syn alfde oan hûs twatalich Ingelsk-Spaansk ûnderwiis. Letter seid er dat as er it wichtichste foarfal út syn libben neame moast, dat dat perfoarst syn heite bibleteek fan mear as tûzen boeken west hie. Om't syn eagen almar minder waarden, in [[genetika|genetyske]] krupsje dêr't Borges sels letter ek mei oanhelle reitsje soe, moast syn heit úteinlik syn abbekaatspraktyk opjaan. Yn [[1914]] ferfear it gesin nei it [[Switserlân|Switserske]] [[Sjenêve]], dêr't syn heit [[eachhielkunde|eachhielkundige]] behannelings ûndergie, wylst Borges en syn suster Norah der nei skoalle giene. Yn [[1918]] rûne er syn oplieding oan it ''Collège de Genève'' ôf, mar syn âldelju besleaten fanwegen de ûnlijige politike sitewaasje yn Argentynje, om foarearst mar yn [[Jeropa]] te bliuwen. Sadwaande bleau it gesin noch in jier yn Switserlân, en dêrnei brochten se nochris trije jier troch op ferskate plakken yn Jeropa: yn [[Lugano]] en yn [[Barseloana (stêd)|Barseloana]], op [[Majorka]], yn [[Sevilla (stêd)|Sevilla]] en yn [[Madrid (stêd)|Madrid]]. Wylst er yn [[Spanje]] wenne, kaam Borges yn 'e kunde mei de literêre ''avant-garde'', en syn earste [[gedicht]], ''Himno del Mar'' ("Hymne fan de See"), dat publisearre waard yn it tydskrift ''Grecia'', hong oer nei it nijmoadrige [[imazjisme]]. [[Ofbyld:Borges 1921.jpg|left|thumb|180px|Borges yn [[1921]].]] === Iere karriêre === Yn [[1921]] kearde Borges mei syn âldelju en suster werom nei Buenos Aires. Hoewol't er net folle formeel ûnderwiis genoaten hie en oer diploma's noch freonen beskikte, sette er mei faasje útein mei syn karriêre as [[skriuwer]] en [[dichter]]. Hy publisearre [[surreälisme|surreälistyske]] gedichten en [[essay|essay's]] yn literêre tydskriften, en wist dêrmei yn koarte tiid yn literêre fermiddens in beskate reputaasje op te bouwen. Yn [[1923]] publisearre er syn earste dichtbondel, mei as titel ''Fervor de Buenos Aires''. Teffens wied er belutsen by de oprjochting fan ferskate literêre tydskriften. Fan [[1933]] ôf wurke er in hoart as redakteur by de [[krante]] ''Crítica'', en yn 'e twadde helte fan 'e jierren tritich wied er yn 'e tsjinst by de [[útjouwerij]] ''Emecé Editores''. Yn [[1938]] wist er in baan as bibliotekaris te bemachtigjen by de Gemeentlike Bibleteek fan Buenos Aires, yn 'e arbeiderswyk [[Miguel Cané]]. Dêr wiene mar sa'n bytsje boeken, dat der waard him te ferstean jûn dat er de rest fan it biblioteekpersoniel yn diskredyt bringe soe as er deis mear as hûndert werombrochte boeken teplak sette. Sadwaande bestege er deis in oerke oan 'e bibleteek en gie er de rest fan 'e tiid yn 'e kelder sitten, dêr't er him oan syn skriuwwurk wijde. Tsjin 'e midden fan 'e jierren tritich begûn er him ek ta te lizzen op it skriuwen fan koarte ferhalen, dy't er gauris publisearre yn it tydskrift ''Sur'' ("Súd"), dat yn [[1931]] oprjochte wie troch [[Victoria Ocampo]]. Dyselde brocht Borges yn 'e kunde mei [[Adolfo Bioy Casares]], in ferneamd Argentynsk skriuwer, dy't in goede freon fan Borges wurde soe, mei wa't er geregeldwei gearwurke. Tegearre skreaune se û.m. in parody op in [[detektiveferhaal|detektiverige]] en ûnderskate [[fantasy (sjenre)|fantasy]]ferhalen. Yn [[1936]] brocht Borges de bondel ''Historia Universal de la Infamia'' ("In Universele Histoarje fan Skanddieden") út, wêryn't er twa soarten geskriften gearbrocht hie: essays en non-fiksjonele koarte ferhalen, en literêre ferfalskings, dêr't er fan úthold dat it oersettings fan syn hân wiene fan fergetten rekke wurken fan bûtenlânske skriuwers. Yn [[1938]], koart nei syn heite ferstjerren, rekke Borges slim ferwûne oan 'e holle, en ûnder de behanneling rûn er [[bloedfergiftiging]] op, wêrby't er it by de dea om 't ôf rêde. Wylst er dêrnei oan it opbetterjen wie, begûn er te eksperimintearjen mei de skriuwstyl dêr't er letter ferneamd om wurde soe. Syn earste ferhalebondel, ''El Jardín de Senderos Que Se Bifurcan'' ("De Tún fan 'e Paden Dy't Har Opspjalten"), ferskynde yn [[1941]]. De kritiken wiene loovjend, en it boek waard oer it algemien troch it publyk goed ûntfongen, mar de literatuerprizen dy't mannigenien foar him ferwachte hie, bleaune út. === Lettere karriêre === [[Ofbyld:Jorge Luis Borges 1951, by Grete Stern.jpg|right|thumb|200px|Borges yn [[1951]].]] Borges hie sterke politike opfettings; hy wie in [[konservatisme|konservatyf]] dy't neat hawwe moast fan it [[kommunisme]], mar likemin hied er wat op mei it [[nasjonaal-sosjalisme]]. Yn 'e tritiger jierren en ûnder de [[Twadde Wrâldoarloch]], doe't ekstreem-rjochtse sympatyen yn Argentynje sterk libben, wie Borges ien fan dejingen dy't har dêr it iepentlikst fan distansjearren. Doe't yn [[1946]] [[Juan Perón]] oan 'e macht kaam, dy't sels net twer wie fan ekstreem-rjochtse ideeën, krige Borges dêrfoar de rekken presintearre: fan syn baan by de bibleteek waard er "promovearre" ta ynspekteur fan [[plomfee]] en [[knyn (húsdier)|kninen]] op 'e gemeentlike merk fan Buenos Aires. Borges stapte fansels op, mar hy fergeat noch ferjoech dizze mislediging ea, en bleau de rest fan syn libben in fûleindich fijân fan 'e [[peronisme|peronisten]]. Underwilens wie Borges syn gesichtsfermogen fan it begjin fan 'e tritiger jierren ôf minder wurden, wat him ûngeskikt makke foar in soad foarmen fan wurk. Mei't er himsels as skriuwer net bedrippe koe, sette er útein mei it hâlden fan lêzings. Sadwaande waard er aloan mear in publyk figuer. Om syn anty-peronistyske hâlding waard er yn [[1951]] keazen ta foarsitter fan it Argentynsk Selskip fan Skriuwers (SADE), al waard dy organisaasje in jier letter troch de regearing-Perón ferbean. Nei't syn koarte ferhaal ''Emma Zunz'' yn [[1954]] ferfilme waard, begûn er ek [[senario|filmsenario's]] te skriuwen. Yn [[1955]], doe't Perón by in steatsgreep it fjild romje moatten hie, kearde foar Borges it tij, en waard er oansteld as direkteur fan 'e Nasjonale Bibleteek fan Argentynje. Yn [[1957]] krige Borges in oanstelling as perfester literatuer oan 'e [[Universiteit fan Buenos Aires]]. Tsjin 'e ein fan 'e jierren fyftich wied er lykwols folslein blyn rekke. Hy skreau: ''"Mei sa'n prachtige irony / Skonk [God] my mei ien oanrekking boeken en de / Nacht."'' Syn mem, dy't him altiten tige nei west hie, waard doe syn persoanlike siktaresse; hy learde nea [[braille]]. Yn [[1967]] troude Borges mei de doe koartby widdo wurden Elsa Astete Millán. Neffens wat freonen fan sines letter seine, wie dat fral op oanstean fan syn mem, dy't dat jiers njoggentich waard, en immen besocht te finen om Borges yn syn blinens te fersoargjen en om har rol as syn siktaresse oer te nimmen. It houlik wie lykwols gjin súkses, en duorre mar trije jier. Yn [[1970]] folge der in skieding, wêrnei't Borges wer by syn mem ynloek. Dêr bleau er oant har dea, yn [[1976]], doe't se 99 jier wie. Neitiid wenne er allinnich yn it lytse flatappartemintsje dat se dield hiene, en waard er fersoarge troch Fanny, dy't al jierren harren húshâldster west hie. === Erkenning === Yn [[1961]] waard Borges foar it earst de ''Prix International'' takend, dy't er diele moast mei [[Samuel Beckett]]. Oant dy tiid wie Borges noch frijwol ûnbekend yn 'e Ingelsktalige wrâld, en de priis makke grutte belangstelling foar syn wurk los. De [[Universiteit fan Teksas te Austin]] stelde him foar in jier oan as [[heechlearaar]], wat late ta syn earste lêzingetoernee troch de [[Feriene Steaten]]. Yn [[1962]] begûn er ek lêzingen te jaan yn Jeropa. Yn lettere desennia krige er in grut tal ynternasjonale prizen takend, lykas de ''[[Edgar Award|Special Edgar Allan Poe Award]]'' fan 'e ''[[Mystery Writers of America]]'' foar syn bydrage oan it [[detektiveferhaal|detektivesjenre]] ([[1976]]); de [[Balzanpriis]] foar [[filology]], [[taalkunde]] en literêre krityk ([[1980]]); de ''[[Prix Mondial Cino del Duca]]'' ([[1980]]); de ''[[Cervantespriis]]'' ([[1980]]); en it [[Frankryk|Frânske]] ''[[Légion d'Honneur]]'' ([[1983]]). [[Ofbyld:Tumba-de-Jorge-Luis-Borges-7430 10.jpg|left|thumb|200px|Borges syn grêf.]] De [[Nobelpriis foar de Literatuer]] krige Borges lykwols nea, wat him oanhâldend dwers siet. Hy sei: ''"My de Nobelpriis net ta te kennen is in Skandinavyske tradysje wurden; dat dogge se al sûnt ik berne bin."'' Men wol wol hawwe dat Borges by it [[Nobelkomitee]] efter it net fiske fanwegen syn konservative politike gedachteguod, of, om sekuerder te wêzen, om't er in ûnderskieding oannommen hie fan 'e [[Sily|Sileenske]] [[diktator]] [[Augusto Pinochet]], in opmerklike die foar immen dy't Juan Perón te rjochts fûn. === Lêste jierren en dea === Doe't Perón yn [[1973]] út ballingskip weromkaam en op 'e nij keazen waard ta presidint fan Argentynje, naam Borges daliks ûntslach as direkteur fan 'e Nasjonale Bibleteek. Fan [[1975]] oant syn dea wied er allegeduerigen op reis. Dêrby waard er beselskippe troch syn persoanlike assistinte María Kodama, in Argentynske fan mingd [[Dútslân|Dútsk]]-[[Japan]]sk komôf. Yn april [[1986]], in pear moanne foar syn dea, troude er mei har fia in abbekaat yn [[Paraguay]], op in manear dy't in soad Argentinen doe foar de moade hiene fanwegen de problematyske Argentynske wetjouwing op it mêd fan skieding en wertrouwen. Borges stoar op [[14 juny]] [[1986]] yn [[Sjenêve]] oan 'e gefolgen fan [[leverkanker]], en waard dêre ek begroeven, op it ''Cimetière des Rois''. Op grûn fan har koarte houlik mei de skriuwer en fan syn beide testaminten krige Kodama it nei syn dea foar it sizzen oer syn wurken. Har assertive behear fan Borges syn neilittenskip brocht har mei ûnderskate oare belanghawwenden yn oanfarring, lykas de Frânske útjouwerij ''Gallimard'', oangeande de werpublikaasje fan Borges syn wurk yn it Frânsk. Se loek fierders alle publikaasjerjochten fan 'e besteande Ingelske oesettings yn, en liet yn it plak dêrfan nije fertalings meitsje, dy't sûnt de standertedysjes fan Borges syn wurken yn it Ingelsk wurden binne. == Wurk == [[Ofbyld:Borgesygroupies.jpg|right|thumb|250px|Borges mei in stikmannich froulike fans ([[1976]]).]] De [[roman]] ''El Caudillo'', dy't soms oan Jorge Luis Borges taskreaun wurdt, wie eins it wurk fan syn heit, dy't ek fan Jorge Borges hiet. Los fan 'e ûndersteande list binne der ek Borges syn ''Obras Completas'' ("Folsleine Wurken"), dy't mei in útienrinnende mjitte fan folsleinens útjûn waarden yn [[1953]], [[1974]], [[1984]] en [[1989]]. === Poëzij === * 1923 - ''Fervor de Buenos Aires'' * 1925 - ''Luna de Enfrente'' * 1929 - ''Cuaderno San Martín'' * 1943 - ''Poemas: 1922-1943'' (werútjefte fan 'e trije foargeande dichtbondels mei in pear nije gedichten) * 1953 - ''Poemas: 1923-1953'' (werútjefte mei in pear nije gedichten) * 1960 - ''Libro del Dielo y del Infierno'' (essay's en ien gedicht; skreaun mei [[Adolfo Bioy Casares]]) * 1960 - ''El Hacedor'' (poëzij en koarte proazastikjes) * 1961 - ''Antología Personal'' (essay's, poëzij, literêre kritiken) * 1965 - ''Para las Seis Cuerdas'' (lietteksten foar [[tango|tango's]] en [[milonga|milonga's]]) * 1968 - ''Nueva Antología Personal'' (essay's, poëzij, literêre kritiken) * 1969 - ''Museo'' * 1969 - ''Elogio de la Sombra'' * 1969 - ''El otro, el Mismo'' * 1972 - ''El Oro de los Tigres'' * 1975 - ''La Rosa Profunda'' * 1976 - ''La Moneda de Hierro'' * 1977 - ''Historia de la Noche'' * 1981 - ''La Cifra'' * 1985 - ''Los Conjurados'' * 1997 - ''Textos Recobrados 1919-1929'' (nea earder publisearre ier wurk, sawol proaza as poëzij) * 2002 - ''Textos Recobrados 1931-1955'' (nea earder publisearre wurk, sawol proaza, poëzij as non-fiksje) === Fiksje === ;Ferhalebondels * 1935 - ''Historia Universal de la Infamia'' (koarte non-fiksje en literêre ferfalskings) * 1941 - ''El Jardín de Senderos Que Se Bifurcan'' * 1942 - ''Seis Problemas para Don Isidro Parodi'' (komyske detektiveferhalen, skreaun mei [[Adolfo Bioy Casares]]) * 1944 - ''[[Ficciones]]'' * 1946 - ''Un Modelo para la Muerte'' (komyske detektiveferhalen, skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1946 - ''Dos Fantasías Memorables'' (2 fantasyferhalen, skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1949 - ''El Aleph'' (essay's en koarte ferhalen) * 1951 - ''La Muerte y la Brújula'' (werútjefte fan earder publisearre ferhalen) * 1953 - ''Historia de la Eternidad'' (essay's, koarte ferhalen en literêre kritiken) * 1955 - ''La Hermana de Eloísa'' (samling fan 2 ferhalen fan Borges, 2 fan [[Luisa Mercedes Levinson]] en it titelferhaal, dat se tegearre skreaune) * 1957 - ''Manual de Zoología Fantástica'', (koarte stikjes oer optochte bisten, skreaun mei [[Margarite Guerrero]]) * 1960 - ''El Hacedor'' (poëzij en koarte proazastikjes; earder útjûn as diel 9 fan Borges syn ''Obras Completas'', "Komplete Wurken") * 1967 - ''Crónicas de Bustos Domecq'' (literêre ferfalskings en essay's, skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1967 - ''El Libro de los Seres Imaginarios'' (útwreiding fan ''Manual de Zoología Fantástica''; koarte stikjes oer optochte bisten, skreaun mei Margarite Guerrero) * 1970 - ''El Informe de Brodie'' * 1972 - ''Nuevos Cuentos de Bustos Domecq'' (literêre ferfalskings en essay's, skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1975 - ''El Libro de Arena'' * 1977 - ''Rosa y Azul: La Rosa de Paracelso; Tigres Azules'' * 1983 - ''Veinticinco de Agosto de 1983 y Otros Cuentos'' * 1984 - ''Altas'' (ferhalen en essay's, skreaun mei María Kodama) * 1997 - ''Textos Recobrados 1919-1929'' (nea earder publisearre ier wurk, sawol proaza as poëzij) * 2002 - ''Textos Recobrados 1931-1955'' (nea earder publisearre wurk, sawol proaza, poëzij as non-fiksje) ;senario's * 1955 - ''Los Orilleros'' (skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1955 - ''El Paraíso de los Creyentes'' (skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1968 - ''Invasión'' === Non-fiksje === ;essay's, lêzings en literêre kritiken * 1925 - ''Inquisiciones'' (essay's) * 1925 - ''El Tamaño de Mi Esperanza'' (essay's) * 1928 - ''El Idioma de los Argentinos'' (essay's) * 1930 - ''Evaristo Carriego'' (essay's oer de Argentynske dichter [[Evaristo Carriego]]) * 1932 - ''Discusión'' (essay's en literêre kritiken) * 1935 - ''Historia Universal de la Infamia'' (koarte non-fiksje en literêre ferfalskings) * 1936 - ''Historia de la Eternidad'' (essay's) * 1949 - ''El Aleph'' (essay's en koarte ferhalen) * 1950 - ''Aspectos de la Poesía Gauchesca'' (literêre kritiken) * 1951 - ''Antiguas Literaturas Germánicas'' (literêre kritiken, skreaun mei [[Delia Ingenieros]]) * 1952 - ''Otras Inquisiciones 1937-1952'' (essay's en literêre kritiken) * 1953 - ''Historia de la Eternidad'' (essay's, koarte ferhalen en literêre kritiken) * 1953 - ''El "Martín Fierro"'' (essays oer it Argentynske [[epysk gedicht]] ''Martin Fierro'', fan [[Margarita Guerrero]]) * 1955 - ''Leopoldo Lugones'' (literêre kritiken, skreaun mei [[Betina Edelborg]]) * 1960 - ''Libro del Dielo y del Infierno'' (essay's en ien gedicht; skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1961 - ''Antología Personal'' (essay's, poëzij en literêre kritiken) * 1963 - ''El Lenguaje de Buenos Aires'' (lange essay's, skreaun mei [[José Edmundo Clemente]]) * 1965 - ''Introducción a la Literatura Inglesa'' (literêre kritiken, skreaun mei [[María Esther Vázquez]]) * 1966 - ''Literaturas Germánicas Medievales'' (literêre kritiken, skreaun mei María Esther Vázquez) * 1967 - ''Crónicas de Bustos Domecq'' (literêre ferfalskings en essay's, skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1967 - ''Introducción a la Literatura Norteamericana'' (literêre kritiken, skreaun mei [[Esther Zemborain de Torres]] * 1968 - ''Nueva Antología Personal'' (essay's, poëzij, literêre kritiken) * 1971 - ''El Congreso'' (essay's) * 1972 - ''Nuevos Cuentos de Bustos Domecq'' (literêre ferfalskings en essay's, skreaun mei Adolfo Bioy Casares) * 1976 - ''¿Que Es el Budismo?'' (lêzings) * 1979 - ''Borges, Oral'' (lêzings) * 1980 - ''Siete Noches'' (lêzings) * 1982 - ''Nueve Ensayos Dantescos'' (essay's oer [[Dante Alighieri]]) * 1983 - ''Un Argumento'' * 1984 - ''Altas'' (ferhalen en essay's, skreaun mei María Kodama) * 1986 - ''Textos Cautivos'' (literêre kritiken, koarte biografyen fan skriuwers, oersettings) * 2000 - ''This Craft of Verse'' (Ingelske lêzings, optekene fan resint ûntdutsen tapes) * 2002 - ''Textos Recobrados 1931-1955'' (nea earder publisearre wurk, sawol proaza, poëzij as non-fiksje) ;oar * 1968 - ''Conversations with Jorge Luis Borges'' (fraachpetearen, oarspronklik yn it Ingelsk, skreaun mei [[Richard Burgin]]) * 1976 - ''Diálogos'' (petearen fan Borges mei de Argentynske skriuwer [[Ernesto Sábato]]) * 1977 - ''Prólogos con un Prólogo de Prólogos'' (samling fan 'e withoefolle foarwurden fan boeken fan oare skriuwers dy't Borgos troch de jierren hinne skreaun hie) * 1977 - ''Borges El Memorioso'' (petearen mei [[Antonio Carrizo]]) === Oersettings (ûnfolsleine opsomming) === * 1986 - ''Textos Cautivos'' (literêre kritiken, koarte biografyen fan skriuwers, oersettings) * 1943 - ''Los Mejores Cuentos Policiales'' (detektiveferhalen oerset út it Ingelsk en ien út it Frânsk, tegearre mei Adolfo Bioy Casares) * 1962 - ''Los Mejores Cuentos Policiales; 2da Serie'' (detektiveferhalen oerset út it Ingelsk, tegearre mei Adolfo Bioy Casares) * 1976 - ''Libro de Sueños'' (oersettings fan passaazjes út 'e wrâldliteratuer) === Borges yn it Frysk === Teminsten trije [[gedicht]]en fan Jorge Luis Borges binne nei it [[Frysk]] ta oerbrocht troch klassyk [[oersetter]] [[Klaas Bruinsma (oersetter)|Klaas Bruinsma]], dy't benammen bekend is troch syn ferfrysking fan [[Homêros]] syn ''[[Ilias]]'' en ''[[Odyssee]]'' en in hiele rige [[Aldgryksk]]e [[toanielstik]]ken fan skriuwers as [[Sofokles]], [[Aiskylos]], [[Euripides]] en [[Aristofanes]]. De fertalings fan ''El Oro de los Tigres'', ''La Rosa Profunda'' en ''Susana Bombal'' hat Bruinsma ûnder de titels ''It Goud fan de Tigers'', resp. ''De Djippe Roas'' en ''Susana Bombal'' yn [[1980]] en [[1981]] publisearre yn ûnderskate nûmers fan it tydskrift ''[[HJIR]]''. ==Keppelings om utens== *{{es}}[http://www.fundacionborges.com.ar/ Offisjele webside fan 'e ''Fundación Internacional Jorge Luis Borges''] {{boarnen|boarnefernijing= * {{Aut|Borges, Jorge Luis}}, ''It Goud fan de Tigers'', yn: ''HJIR'', 1980, septimbernû., s. 2-3. * {{Aut|Borges, Jorge Luis}}, ''De Djippe Roas'', yn: ''HJIR'', 1981, septimbernû., s. 43. * {{Aut|Borges, Jorge Luis}}, ''Susana Bombal'', yn: ''HJIR'', 1981, septimbernû., s. 45. ---- Foar sekundêre boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Jorge_Luis_Borges ''Notes'', ''References'' en ''Further reading'', op dizze side]. }} {{DEFAULTSORT:Borges, Jorge Luis}} [[Kategory:Argentynsk dichter]] [[Kategory:Argentynsk koarte-ferhaleskriuwer]] [[Kategory:Argentynsk senarioskriuwer]] [[Kategory:Argentynsk essayist]] [[Kategory:Argentynsk oersetter]] [[Kategory:Argentynsk misdieskriuwer]] [[Kategory:Argentynsk fantasyskriuwer]] [[Kategory:Skriuwer fan wa't ien of mear wurken yn it Frysk oerset binne]] [[Kategory:Argentynsk bibletekaris]] [[Kategory:Argentynsk kranteredakteur]] [[Kategory:Winner fan de Cervantespriis]] [[Kategory:Argentynsk persoan fan Ingelsk komôf]] [[Kategory:Argentynsk persoan fan Oerûguayaansk komôf]] [[Kategory:Argentynsk persoan fan Portegeesk komôf]] [[Kategory:Argentynsk persoan fan Spaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1899]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1986]] 6zzihfo8ztdmalcdjw29d1n1u7wo9zh 0 66480 1199368 1166121 2025-07-11T04:47:55Z Angelica raven 54073 I am the person this page is about. They had several details of my life incorrect so I updated it. I need to do further updates but it is in some weird foreign language that I don't speak so I will have to revisit when I can figure out how to get it in English. 1199368 wikitext text/x-wiki {{Pornoakteur | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oare artystenammen = Angelika Raven, Becky Olson, <br>Busty Becky, Vivvian Lee | echte namme = Ashley-Nicole Johnston | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berne = [[6 septimber]] [[1983]] | berteplak = [[New York (stêd)|New York]] ([[New York (steat)|New York]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit =[[Ofbyld:flag of the United States.svg|20px]] [[Angelsaksyske Amerikanen|Angelsaksysk&nbsp;Amerikaansk]] <br>[[File:Flag of the American Indian Movement.svg|20px]] [[Yndianen|Yndiaansk]] | wurksum as = [[neakenmodel]], [[stripper]],<br> [[pornoaktrise]] | jierren aktyf =[[2004]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Angelica Raven''', echte namme: '''Nicole Johnston''' ([[Oklahoma City]], [[6 septimber]] [[1983]]), is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[neakenmodel]], en [[pornografysk aktrise]] fan mingd [[Angelsaksyke Amerikaken|Angelsaksysk Amerikaansk]] en [[Yndianen|Yndiaansk]] [[etnyske groep|etnysk]] komôf, wa har namme oft ek wol stavere wurdt as Angelika Raven en dy't ek wol gebrûk makke hat fan 'e artystenammen Becky Olson, Busty Becky en Vivvian Lee. Neffens har offisjele opjefte is se 1.60 m, mei in gewicht fan 64 kg en kupmaat 37D. ==Libben en karriêre== Angelica Raven waard yn [[1983]] berne yn 'e stêd Oklahoma City, Oklahoma, mar har gesin ferfear guon jierren letter nei de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Tennessee]], dêr't se nei de middelbere skoalle gie yn it plak [[Soddy Daise (Tennessee)|Soddy Daisy]] Se helle har diploma yn [[2001]], en troude noch datselde jiers. Har earste betelle baan hie se yn in restaurant fan it keatling O'Charley's. Yn [[2004]], doe't se 21 jier wie, rûn har houlik op in skieding út en koart dêrnei makke se har debút yn in [[pornografyske film]]. Neffens de [[Internet Adult Film Database]] (IAFD) hat Raven sûnt yn mear as 80 pornofilms spile, û.m. foar sokke foaroansteande labels as ''[[Wicked Pictures]]'', ''[[Vivid Entertainment]]'', ''[[Evil Angel (filmstudio)|Evil Angel]]'', ''[[Zero Tolerance (filmstudio)|Zero Tolerance]]'', ''[[New Sensations (filmstudio)|New Sensations]]'', ''[[Elegant Angel]]'', ''[[Jules Jordan Video]]'', ''[[Adam & Eve (bedriuw)|Adam & Eve]]'', ''[[Anabolic Video]]'', ''[[Penthouse (fideolabel)|Penthouse]]'', ''[[Hustler Video]]'', ''[[Diabolic Video]]'', ''[[Red Light District]]'', ''[[Pure Play Media]]'', ''[[Devil's Film]]'', ''[[The Score Group|Score]]'' en ''[[Shane's World]]''. Ek hat se wol wurke foar pornosites as ''[[Reality Kings]]'' en ''[[Kink.com]]''. Yn [[2010]] waard Raven nominearre foar in ''[[AVN Award]]'' (de ''[[Oskar]]'' fan 'e pornowrâld). Se wenne lange tiid yn en wurke fanút [[Atlanta]], yn 'e steat [[Georgia]], mar ferhuze begjin [[2012]] nei [[Los Angeles]]. ==Prizen en nominaasjes== {| class="wikitable" |- ! Jier ! Priis ! Resultaat ! Kategory ! Foar har optreden yn |- |'''2010''' |''[[AVN Award]]'' |nominearre |bêste groepsekssêne <small>(mei [[Charley Chase]], [[Jackie Daniels]], [[Gracie Glam]] en [[Pike Nelson]])</small> |''The Sex Files: A Dark XXX Parody'' |} ==Keppelings om utens== * {{en}}[http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * {{en}}[http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * [http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] }} {{DEFAULTSORT:Raven, Angelica}} [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel]] [[Kategory:Amerikaansk stripper]] [[Kategory:Amerikaansk froulik pornoakteur]] [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk stripper fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk pornoakteur fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1983]] 1tzetx55scigax0xo52cn01sc5644k0 1199369 1199368 2025-07-11T04:49:19Z Angelica raven 54073 My height and bra size were not correct. 1199369 wikitext text/x-wiki {{Pornoakteur | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oare artystenammen = Angelika Raven, Becky Olson, <br>Busty Becky, Vivvian Lee | echte namme = Ashley-Nicole Johnston | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berne = [[6 septimber]] [[1983]] | berteplak = [[New York (stêd)|New York]] ([[New York (steat)|New York]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit =[[Ofbyld:flag of the United States.svg|20px]] [[Angelsaksyske Amerikanen|Angelsaksysk&nbsp;Amerikaansk]] <br>[[File:Flag of the American Indian Movement.svg|20px]] [[Yndianen|Yndiaansk]] | wurksum as = [[neakenmodel]], [[stripper]],<br> [[pornoaktrise]] | jierren aktyf =[[2004]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Angelica Raven''', echte namme: '''Nicole Johnston''' ([[Oklahoma City]], [[6 septimber]] [[1983]]), is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[neakenmodel]], en [[pornografysk aktrise]] fan mingd [[Angelsaksyke Amerikaken|Angelsaksysk Amerikaansk]] en [[Yndianen|Yndiaansk]] [[etnyske groep|etnysk]] komôf, wa har namme oft ek wol stavere wurdt as Angelika Raven en dy't ek wol gebrûk makke hat fan 'e artystenammen Becky Olson, Busty Becky en Vivvian Lee. Neffens har offisjele opjefte is se 5'4 and a natural 34H bra size. ==Libben en karriêre== Angelica Raven waard yn [[1983]] berne yn 'e stêd Oklahoma City, Oklahoma, mar har gesin ferfear guon jierren letter nei de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Tennessee]], dêr't se nei de middelbere skoalle gie yn it plak [[Soddy Daise (Tennessee)|Soddy Daisy]] Se helle har diploma yn [[2001]], en troude noch datselde jiers. Har earste betelle baan hie se yn in restaurant fan it keatling O'Charley's. Yn [[2004]], doe't se 21 jier wie, rûn har houlik op in skieding út en koart dêrnei makke se har debút yn in [[pornografyske film]]. Neffens de [[Internet Adult Film Database]] (IAFD) hat Raven sûnt yn mear as 80 pornofilms spile, û.m. foar sokke foaroansteande labels as ''[[Wicked Pictures]]'', ''[[Vivid Entertainment]]'', ''[[Evil Angel (filmstudio)|Evil Angel]]'', ''[[Zero Tolerance (filmstudio)|Zero Tolerance]]'', ''[[New Sensations (filmstudio)|New Sensations]]'', ''[[Elegant Angel]]'', ''[[Jules Jordan Video]]'', ''[[Adam & Eve (bedriuw)|Adam & Eve]]'', ''[[Anabolic Video]]'', ''[[Penthouse (fideolabel)|Penthouse]]'', ''[[Hustler Video]]'', ''[[Diabolic Video]]'', ''[[Red Light District]]'', ''[[Pure Play Media]]'', ''[[Devil's Film]]'', ''[[The Score Group|Score]]'' en ''[[Shane's World]]''. Ek hat se wol wurke foar pornosites as ''[[Reality Kings]]'' en ''[[Kink.com]]''. Yn [[2010]] waard Raven nominearre foar in ''[[AVN Award]]'' (de ''[[Oskar]]'' fan 'e pornowrâld). Se wenne lange tiid yn en wurke fanút [[Atlanta]], yn 'e steat [[Georgia]], mar ferhuze begjin [[2012]] nei [[Los Angeles]]. ==Prizen en nominaasjes== {| class="wikitable" |- ! Jier ! Priis ! Resultaat ! Kategory ! Foar har optreden yn |- |'''2010''' |''[[AVN Award]]'' |nominearre |bêste groepsekssêne <small>(mei [[Charley Chase]], [[Jackie Daniels]], [[Gracie Glam]] en [[Pike Nelson]])</small> |''The Sex Files: A Dark XXX Parody'' |} ==Keppelings om utens== * {{en}}[http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * {{en}}[http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * [http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] }} {{DEFAULTSORT:Raven, Angelica}} [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel]] [[Kategory:Amerikaansk stripper]] [[Kategory:Amerikaansk froulik pornoakteur]] [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk stripper fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk pornoakteur fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1983]] fvvxwr2s4oms0xgl8w82q30swudfr0o 1199370 1199369 2025-07-11T04:51:32Z Angelica raven 54073 1199370 wikitext text/x-wiki {{Pornoakteur | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oare artystenammen = Angelika Raven, Becky Olson, <br>Busty Becky, Vivvian Lee | echte namme = Ashley-Nicole Johnston | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berne = [[6 septimber]] [[1983]] | berteplak = [[New York (stêd)|New York]] ([[New York (steat)|New York]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit =[[Ofbyld:flag of the United States.svg|20px]] [[Angelsaksyske Amerikanen|Angelsaksysk&nbsp;Amerikaansk]] <br>[[File:Flag of the American Indian Movement.svg|20px]] [[Yndianen|Yndiaansk]] | wurksum as = [[neakenmodel]], [[stripper]],<br> [[pornoaktrise]] | jierren aktyf =[[2004]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Angelica Raven''', echte namme: '''Nicole Johnston''' ([[Oklahoma City]], [[6 septimber]] [[1983]]), is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[neakenmodel]], a mainstream actress who appeared on Showtime, Hulu, Amazon Prime Video, Plex, and Pluto TV platforms, en [[pornografysk aktrise]] fan mingd [[Angelsaksyke Amerikaken|Angelsaksysk Amerikaansk]] en [[Yndianen|Yndiaansk]] [[etnyske groep|etnysk]] komôf, wa har namme oft ek wol stavere wurdt as Angelika Raven en dy't ek wol gebrûk makke hat fan 'e artystenammen Becky Olson, Busty Becky en Vivvian Lee. Neffens har offisjele opjefte is se 5'4 and a natural 34H bra size. ==Libben en karriêre== Angelica Raven waard yn [[1983]] berne yn 'e stêd Oklahoma City, Oklahoma, mar har gesin ferfear guon jierren letter nei de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Tennessee]], dêr't se nei de middelbere skoalle gie yn it plak [[Soddy Daise (Tennessee)|Soddy Daisy]] Se helle har diploma yn [[2001]], en troude noch datselde jiers. Har earste betelle baan hie se yn in restaurant fan it keatling O'Charley's. Yn [[2004]], doe't se 21 jier wie, rûn har houlik op in skieding út en koart dêrnei makke se har debút yn in [[pornografyske film]]. Neffens de [[Internet Adult Film Database]] (IAFD) hat Raven sûnt yn mear as 80 pornofilms spile, û.m. foar sokke foaroansteande labels as ''[[Wicked Pictures]]'', ''[[Vivid Entertainment]]'', ''[[Evil Angel (filmstudio)|Evil Angel]]'', ''[[Zero Tolerance (filmstudio)|Zero Tolerance]]'', ''[[New Sensations (filmstudio)|New Sensations]]'', ''[[Elegant Angel]]'', ''[[Jules Jordan Video]]'', ''[[Adam & Eve (bedriuw)|Adam & Eve]]'', ''[[Anabolic Video]]'', ''[[Penthouse (fideolabel)|Penthouse]]'', ''[[Hustler Video]]'', ''[[Diabolic Video]]'', ''[[Red Light District]]'', ''[[Pure Play Media]]'', ''[[Devil's Film]]'', ''[[The Score Group|Score]]'' en ''[[Shane's World]]''. Ek hat se wol wurke foar pornosites as ''[[Reality Kings]]'' en ''[[Kink.com]]''. Yn [[2010]] waard Raven nominearre foar in ''[[AVN Award]]'' (de ''[[Oskar]]'' fan 'e pornowrâld). Se wenne lange tiid yn en wurke fanút [[Atlanta]], yn 'e steat [[Georgia]], mar ferhuze begjin [[2012]] nei [[Los Angeles]]. ==Prizen en nominaasjes== {| class="wikitable" |- ! Jier ! Priis ! Resultaat ! Kategory ! Foar har optreden yn |- |'''2010''' |''[[AVN Award]]'' |nominearre |bêste groepsekssêne <small>(mei [[Charley Chase]], [[Jackie Daniels]], [[Gracie Glam]] en [[Pike Nelson]])</small> |''The Sex Files: A Dark XXX Parody'' |} ==Keppelings om utens== * {{en}}[http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * {{en}}[http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * [http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] }} {{DEFAULTSORT:Raven, Angelica}} [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel]] [[Kategory:Amerikaansk stripper]] [[Kategory:Amerikaansk froulik pornoakteur]] [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk stripper fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk pornoakteur fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1983]] lubd4w3wshwrzwr94tr2fywkz443i9u 1199371 1199370 2025-07-11T04:52:17Z Angelica raven 54073 1199371 wikitext text/x-wiki {{Pornoakteur | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oare artystenammen = Angelika Raven, Becky Olson, <br>Busty Becky, Vivvian Lee | echte namme = Ashley-Nicole Johnston | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berne = [[6 septimber]] [[1983]] | berteplak = [[New York (stêd)|New York]] ([[New York (steat)|New York]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit =[[Ofbyld:flag of the United States.svg|20px]] [[Angelsaksyske Amerikanen|Angelsaksysk&nbsp;Amerikaansk]] <br>[[File:Flag of the American Indian Movement.svg|20px]] [[Yndianen|Yndiaansk]] | wurksum as = [[neakenmodel]], [[stripper]],<br> [[pornoaktrise]] | jierren aktyf =[[2004]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Angelica Raven''', echte namme: '''Nichole Johnston''' ([[Oklahoma City]], [[6 septimber]] [[1983]]), is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[neakenmodel]], a mainstream actress who appeared on Showtime, Hulu, Amazon Prime Video, Plex, and Pluto TV platforms, en [[pornografysk aktrise]] fan mingd [[Angelsaksyke Amerikaken|Angelsaksysk Amerikaansk]] en [[Yndianen|Cherokee]][[etnyske groep|etnysk]] komôf, wa har namme oft ek wol stavere wurdt as Angelika Raven en dy't ek wol gebrûk makke hat fan 'e artystenammen Becky Olson, Busty Becky en Vivvian Lee. Neffens har offisjele opjefte is se 5'4 and a natural 34H bra size. ==Libben en karriêre== Angelica Raven waard yn [[1983]] berne yn 'e stêd Oklahoma City, Oklahoma, mar har gesin ferfear guon jierren letter nei de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Tennessee]], dêr't se nei de middelbere skoalle gie yn it plak [[Soddy Daise (Tennessee)|Soddy Daisy]] Se helle har diploma yn [[2001]], en troude noch datselde jiers. Har earste betelle baan hie se yn in restaurant fan it keatling O'Charley's. Yn [[2004]], doe't se 21 jier wie, rûn har houlik op in skieding út en koart dêrnei makke se har debút yn in [[pornografyske film]]. Neffens de [[Internet Adult Film Database]] (IAFD) hat Raven sûnt yn mear as 80 pornofilms spile, û.m. foar sokke foaroansteande labels as ''[[Wicked Pictures]]'', ''[[Vivid Entertainment]]'', ''[[Evil Angel (filmstudio)|Evil Angel]]'', ''[[Zero Tolerance (filmstudio)|Zero Tolerance]]'', ''[[New Sensations (filmstudio)|New Sensations]]'', ''[[Elegant Angel]]'', ''[[Jules Jordan Video]]'', ''[[Adam & Eve (bedriuw)|Adam & Eve]]'', ''[[Anabolic Video]]'', ''[[Penthouse (fideolabel)|Penthouse]]'', ''[[Hustler Video]]'', ''[[Diabolic Video]]'', ''[[Red Light District]]'', ''[[Pure Play Media]]'', ''[[Devil's Film]]'', ''[[The Score Group|Score]]'' en ''[[Shane's World]]''. Ek hat se wol wurke foar pornosites as ''[[Reality Kings]]'' en ''[[Kink.com]]''. Yn [[2010]] waard Raven nominearre foar in ''[[AVN Award]]'' (de ''[[Oskar]]'' fan 'e pornowrâld). Se wenne lange tiid yn en wurke fanút [[Atlanta]], yn 'e steat [[Georgia]], mar ferhuze begjin [[2012]] nei [[Los Angeles]]. ==Prizen en nominaasjes== {| class="wikitable" |- ! Jier ! Priis ! Resultaat ! Kategory ! Foar har optreden yn |- |'''2010''' |''[[AVN Award]]'' |nominearre |bêste groepsekssêne <small>(mei [[Charley Chase]], [[Jackie Daniels]], [[Gracie Glam]] en [[Pike Nelson]])</small> |''The Sex Files: A Dark XXX Parody'' |} ==Keppelings om utens== * {{en}}[http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * {{en}}[http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * [http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] }} {{DEFAULTSORT:Raven, Angelica}} [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel]] [[Kategory:Amerikaansk stripper]] [[Kategory:Amerikaansk froulik pornoakteur]] [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk stripper fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk pornoakteur fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1983]] j6mi9efokozm85puqzj7yswul48abwo 1199373 1199371 2025-07-11T04:57:42Z Angelica raven 54073 1199373 wikitext text/x-wiki {{Pornoakteur | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oare artystenammen = Angelika Raven, Becky Olson, <br>Busty Becky, Vivvian Lee | echte namme = Ashley-Nicole Johnston | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berne = [[6 septimber]] [[1983]] | berteplak = [[New York (stêd)|New York]] ([[New York (steat)|New York]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit =[[Ofbyld:flag of the United States.svg|20px]] [[Angelsaksyske Amerikanen|Angelsaksysk&nbsp;Amerikaansk]] <br>[[File:Flag of the American Indian Movement.svg|20px]] [[Yndianen|Yndiaansk]] | wurksum as = [[neakenmodel]], [[stripper]],<br> [[pornoaktrise]] | jierren aktyf =[[2004]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Angelica Raven''', echte namme: '''Nichole Johnston''' ([[Oklahoma City]], [[6 septimber]] [[1983]]), is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[neakenmodel]], a mainstream actress who appeared on Showtime, Hulu, Amazon Prime Video, Plex, and Pluto TV platforms, en [[pornografysk aktrise]] fan mingd [[Angelsaksyke Amerikaken|Angelsaksysk Amerikaansk]] en [[Yndianen|Cherokee]][[etnyske groep|etnysk]] komôf, wa har namme oft ek wol stavere wurdt as Angelika Raven en dy't ek wol gebrûk makke hat fan 'e artystenammen Becky Olson, Busty Becky en Vivvian Lee, though all of these were used without her consent as she has only ever worked under the name Angelica Raven. Neffens har offisjele opjefte is se 5'4 and a natural 34H bra size. Her former Twitter / X account has over 700,000 followers despite her being locked out many years ago. She has been very public about the lack of account protection provided by modern social media and is currently working to attempt to appeal the current unsafe practices used by Meta and X. Currently she is an entrepreneur amd investor, and is also the head of a major Marketing and Public Relations firm. ==Libben en karriêre== Angelica Raven waard yn [[1983]] berne yn 'e stêd Oklahoma City, Oklahoma, mar har gesin ferfear guon jierren letter nei de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Tennessee]], dêr't se nei de middelbere skoalle gie yn it plak [[Soddy Daise (Tennessee)|Soddy Daisy]] Se helle har diploma yn [[2001]], en troude noch datselde jiers. Har earste betelle baan hie se yn in restaurant fan it keatling O'Charley's. Yn [[2004]], doe't se 21 jier wie, rûn har houlik op in skieding út en koart dêrnei makke se har debút yn in [[pornografyske film]]. Neffens de [[Internet Adult Film Database]] (IAFD) hat Raven sûnt yn mear as 80 pornofilms spile, û.m. foar sokke foaroansteande labels as ''[[Wicked Pictures]]'', ''[[Vivid Entertainment]]'', ''[[Evil Angel (filmstudio)|Evil Angel]]'', ''[[Zero Tolerance (filmstudio)|Zero Tolerance]]'', ''[[New Sensations (filmstudio)|New Sensations]]'', ''[[Elegant Angel]]'', ''[[Jules Jordan Video]]'', ''[[Adam & Eve (bedriuw)|Adam & Eve]]'', ''[[Anabolic Video]]'', ''[[Penthouse (fideolabel)|Penthouse]]'', ''[[Hustler Video]]'', ''[[Diabolic Video]]'', ''[[Red Light District]]'', ''[[Pure Play Media]]'', ''[[Devil's Film]]'', ''[[The Score Group|Score]]'' en ''[[Shane's World]]''. Ek hat se wol wurke foar pornosites as ''[[Reality Kings]]'' en ''[[Kink.com]]''. Yn [[2010]] waard Raven nominearre foar in ''[[AVN Award]]'' (de ''[[Oskar]]'' fan 'e pornowrâld). Se wenne lange tiid yn en wurke fanút [[Atlanta]], yn 'e steat [[Georgia]], mar ferhuze begjin [[2012]] nei [[Los Angeles]]. ==Prizen en nominaasjes== {| class="wikitable" |- ! Jier ! Priis ! Resultaat ! Kategory ! Foar har optreden yn |- |'''2010''' |''[[AVN Award]]'' |nominearre |bêste groepsekssêne <small>(mei [[Charley Chase]], [[Jackie Daniels]], [[Gracie Glam]] en [[Pike Nelson]])</small> |''The Sex Files: A Dark XXX Parody'' |} ==Keppelings om utens== * {{en}}[http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * {{en}}[http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * [http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] }} {{DEFAULTSORT:Raven, Angelica}} [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel]] [[Kategory:Amerikaansk stripper]] [[Kategory:Amerikaansk froulik pornoakteur]] [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk stripper fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk pornoakteur fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1983]] hd0hmeo53xem6v8egwndmbw35dqk4qv 1199375 1199373 2025-07-11T04:59:02Z Angelica raven 54073 1199375 wikitext text/x-wiki {{Pornoakteur | ôfbylding = | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | oare artystenammen = Angelika Raven, Becky Olson, <br>Busty Becky, Vivvian Lee | echte namme = Ashley-Nicole Johnston | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of the United States.svg|20px]] [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] | berne = [[6 septimber]] [[1983]] | berteplak = [[New York (stêd)|New York]] ([[New York (steat)|New York]]) | stoarn = | stjerplak = | etnisiteit =[[Ofbyld:flag of the United States.svg|20px]] [[Angelsaksyske Amerikanen|Angelsaksysk&nbsp;Amerikaansk]] <br>[[File:Flag of the American Indian Movement.svg|20px]] [[Yndianen|Yndiaansk]] | wurksum as = [[neakenmodel]], [[stripper]],<br> [[pornoaktrise]] | jierren aktyf =[[2004]] – no | webside = ''gjint'' }} '''Angelica Raven''', echt Crystal Scott[[Oklahoma City|(Oklahoma City]], [[6 septimber]] [[1983]]), is in [[Feriene Steaten|Amerikaansk]] [[neakenmodel]], a mainstream actress who appeared on Showtime, Hulu, Amazon Prime Video, Plex, and Pluto TV platforms, en [[pornografysk aktrise]] fan mingd [[Angelsaksyke Amerikaken|Angelsaksysk Amerikaansk]] en [[Yndianen|Cherokee]][[etnyske groep|etnysk]] komôf, wa har namme oft ek wol stavere wurdt as Angelika Raven en dy't ek wol gebrûk makke hat fan 'e artystenammen Becky Olson, Busty Becky en Vivvian Lee, though all of these were used without her consent as she has only ever worked under the name Angelica Raven. Neffens har offisjele opjefte is se 5'4 and a natural 34H bra size. Her former Twitter / X account has over 700,000 followers despite her being locked out many years ago. She has been very public about the lack of account protection provided by modern social media and is currently working to attempt to appeal the current unsafe practices used by Meta and X. Currently she is an entrepreneur amd investor, and is also the head of a major Marketing and Public Relations firm. ==Libben en karriêre== Angelica Raven waard yn [[1983]] berne yn 'e stêd Oklahoma City, Oklahoma, mar har gesin ferfear guon jierren letter nei de [[Amerikaanske steaten|steat]] [[Tennessee]], dêr't se nei de middelbere skoalle gie yn it plak [[Soddy Daise (Tennessee)|Soddy Daisy]] Se helle har diploma yn [[2001]], en troude noch datselde jiers. Har earste betelle baan hie se yn in restaurant fan it keatling O'Charley's. Yn [[2004]], doe't se 21 jier wie, rûn har houlik op in skieding út en koart dêrnei makke se har debút yn in [[pornografyske film]]. Neffens de [[Internet Adult Film Database]] (IAFD) hat Raven sûnt yn mear as 80 pornofilms spile, û.m. foar sokke foaroansteande labels as ''[[Wicked Pictures]]'', ''[[Vivid Entertainment]]'', ''[[Evil Angel (filmstudio)|Evil Angel]]'', ''[[Zero Tolerance (filmstudio)|Zero Tolerance]]'', ''[[New Sensations (filmstudio)|New Sensations]]'', ''[[Elegant Angel]]'', ''[[Jules Jordan Video]]'', ''[[Adam & Eve (bedriuw)|Adam & Eve]]'', ''[[Anabolic Video]]'', ''[[Penthouse (fideolabel)|Penthouse]]'', ''[[Hustler Video]]'', ''[[Diabolic Video]]'', ''[[Red Light District]]'', ''[[Pure Play Media]]'', ''[[Devil's Film]]'', ''[[The Score Group|Score]]'' en ''[[Shane's World]]''. Ek hat se wol wurke foar pornosites as ''[[Reality Kings]]'' en ''[[Kink.com]]''. Yn [[2010]] waard Raven nominearre foar in ''[[AVN Award]]'' (de ''[[Oskar]]'' fan 'e pornowrâld). Se wenne lange tiid yn en wurke fanút [[Atlanta]], yn 'e steat [[Georgia]], mar ferhuze begjin [[2012]] nei [[Los Angeles]]. ==Prizen en nominaasjes== {| class="wikitable" |- ! Jier ! Priis ! Resultaat ! Kategory ! Foar har optreden yn |- |'''2010''' |''[[AVN Award]]'' |nominearre |bêste groepsekssêne <small>(mei [[Charley Chase]], [[Jackie Daniels]], [[Gracie Glam]] en [[Pike Nelson]])</small> |''The Sex Files: A Dark XXX Parody'' |} ==Keppelings om utens== * {{en}}[http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * {{en}}[http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] {{boarnen|boarnefernijing= * [http://www.imdb.com/name/nm1298158/ Biografy en filmografy fan Angelica Raven yn 'e ''Internet Movie Database'' (IMDb)] * [http://www.iafd.com/person.rme/perfid=bustybecky/gender=f/angelica-raven.htm Biografyske gegevens en filmografy fan Kayla Carrera yn 'e ''Internet Adult Film Database'' (IAFD)] }} {{DEFAULTSORT:Raven, Angelica}} [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel]] [[Kategory:Amerikaansk stripper]] [[Kategory:Amerikaansk froulik pornoakteur]] [[Kategory:Amerikaansk neakenmodel fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk stripper fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Amerikaansk pornoakteur fan Yndiaansk komôf]] [[Kategory:Persoan berne yn 1983]] axb98ful1yc7buqqnh5g38nsyp6sny3 0 67592 1199377 1148702 2025-07-11T05:15:14Z Raphael1256 30945 ôfkoarting 1199377 wikitext text/x-wiki {{Australyske steat |namme = Nij-Súd-Wales <br><small>''New South Wales''</small> |flagge = [[Ofbyld:Flag of New South Wales.svg|125px]] |wapen = [[Ofbyld:Coat of Arms of New South Wales.svg|60px]] |biedwurd = [[Latyn]]: '''''Orta recens quam pura nites''''' <br>("Koartby ferrize, hoe fel skynst wol net") |lânkaart = [[Ofbyld:New South Wales in Australia.svg|300px]] |ôfkoarting = NSW |status = steat |haadstêd = [[Sydney]] |grutste stêd = [[Sydney]] |ynwennertal = 7.439.200 <small>(2013)</small> |befolkingstichtens = 9,1 / km² |oerflak = 809.444 km² <small>(ynkl. wetter)</small><br> 800.642 km² <small>(allinnich lân)</small> |tiidsône = [[UTC]]+9½ – +10 <br><small>(S.T. UTC+10½ – +11)</small> |webside = [http://www.nsw.gov.au/ www.nsw.gov.au] }} '''Nij-Súd-Wales''' ([[Ingelsk]]: ''New South Wales'', ôfkoarte ''NSW'') is ien fan 'e seis [[Austraalje (lân)#Bestjoer|steaten]] fan [[Austraalje (lân)|Austraalje]]. It omfiemet likernôch it noardlike twatrêde part fan it súdeasten fan it Australyske fêstelân. De haadstêd en teffens de grutste stêd is [[Sydney]]. Mei 10,4% fan it nasjonaal grûngebiet is Nij-Súd-Wales in middenmoater ûnder de Australyske gewesten, mar mei in ynwennertal fan rom 7,4 miljoen (yn [[2013]]) is it fierwei it befolkingsrykste gewest. Fan 'e totale Australyske befolking wennet 32% yn Nij-Súd-Wales, ek al is it binnenlân, of de ''outback'', sa't men it yn Austraalje neamt, tige tin befolke. ==Etymology== De [[Grut-Brittanje|Britske]] [[ûntdekkingsreizger]] [[James Cook]] ferneamde de kust fan eastlik [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]] yn [[1770]] nei [[Wales]], troch it ''New Wales'' te neamen. Dy namme lei er fêst yn syn lôchboek, dat er op oarders fan 'e Ingelske admiraliteit yn trijefâld byhold. Yn it eksimplaar dat úteinlik by de admiraliteit bedarre, foege er letter it wurd "''South''" yn, sadat it gebiet ''New South Wales'' kaam te hjitten. De ynwenners fan Nij-Súd-Wales wurde Nijsúdwelsen neamd. [[File:Kosciuszko_Road,_towards_Charlotte_Pass.jpg|left|thumb|250px|De [[Australyske Alpen]], yn it súdeasten fan 'e steat.]] ==Geografy== Nij-Súd-Wales hat in oerflak fan 809.444 km², wêrfan't 800.642 km² út lân bestiet en 8.802 km² út wetter. De steat grinzget yn it noarden oan 'e steat [[Queenslân]] en yn it westen oan [[Súd-Austraalje]]. Yn it suden foarmet de rivier de [[Murray (river)|Murray]] de grins mei [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]], behalven yn it uterste súdeasten, dêr't it in rjochte line fan 'e boarne fan 'e Murray nei see is. It [[Australysk Haadstedsk Territoarium]], in lytse eklave om 'e federale haadstêd [[Canberra]] hinne, wurdt net fier fan 'e súdeastlike grins mei Fiktoaria folslein troch Nijsúdwelsk grûngebiet omjûn, wylst it [[Jervis Bay Territoarium]], oan 'e kust fan Nij-Súd-Wales leit. De hiele lingte fan dy kust swettet oan 'e [[Tasmansee]], in ûnderdiel fan 'e [[Stille Oseaan]]. It [[eilân]] [[Lord Howe (eilân)|Lord Howe]], dat ek ta Nij-Súd-Wales heart en in populêre fakânsjebestimming is, leit sa'n 800 km beëasten it fêstelân. It [[Grutte Skiedingsberchtme]] rint lykstrekich op mei de kust, alhiel fan 'e grins mei Fiktoaria yn it suden oant dy mei Queenslân yn it noarden. It heechste diel derfan wurdt foarme troch de [[Australyske Alpen]], of de ''Snowy Mountains'', sa't se yn Austraalje sels neamd wurde, mei as heechste punt de top fan 'e [[Mount Kosciuszko]], op 2.229 m. Fuort dêrby streamt de rivier de [[Snowy (rivier)|Snowy]], dy't ferneamd wurden is troch it [[gedicht]] fan [[Banjo Paterson]], ''The Man from Snowy River'', en de [[film]], in Australyske [[western (film)|western]], dy't dêr letter op basearre is. Teffens is dit it iennichste diel fan Austraalje dêr't men [[skyen|skye]] kin, in [[sport]] dy't hjir foar it earst te [[Kiandra]], yn [[1861]], beoefene waard. Eastlik fan 'e bergen leit in relatyf smelle kuststripe dy't it tichtstbefolke diel fan Nij-Súd-Wales foarmet, mei stêden as [[Sydney]], [[Newcastle (Nij-Súd-Wales)|Newcastle]], [[Wollongong]], [[Maitland (Nij-Súd-Wales)|Maitland]], [[Port Macquarie (Nij-Súd-Wales)|Port Macquarie]] en [[Lismore (Nij-Súd-Wales)|Lismore]]. It likernôch fiifsechsde part fan Nij-Súd-Wales dat bewesten de bergen leit, is folle tinner befolke. It is in plattelânsgebiet dat it fan 'e [[lânbou]] hawwe moat. Hoewol't it trochsnien wurdt troch de grutte rivieren de [[Murray (rivier)|Murray]] en de [[Darling (rivier)|Darling]] en ferskate mindere rivieren as de [[Murrumbidgee (rivier)|Murrumbidgee]] en de [[Lachlan (rivier)|Lachlan]], is dit oer it algemien in drûch, steppe-eftich lân, dat fral yn it westen sterk de kant fan in [[woastyn]] útgiet. De iennichste befolkingssintra fan belang binne [[Tamworth (Nij-Súd-Wales)|Tamworth]] en [[Wagga Wagga]] krekt bewesten de bergen, en it mynboustedsje [[Broken Hill (Nij-Súd-Wales)|Broken Hill]] yn it uterste westen fan 'e steat. ==Skiednis== De [[Australyske Aboriginals|lânseigen befolking fan Austraalje]] sette him tusken 60.000 en 40.000 jier lyn nei wenjen yn wat no Nij-Súd-Wales is. [[Histoarikus|Histoarisy]] hawwe berekkene dat der foarôfgeande oan it earste kontakt mei de [[Jeropa|Jeropeänen]] sa'n 250.000 Aboriginals yn it gebiet wenne hawwe moatte. De earste Jeropeaan dy't de kust fan Nij-Súd-Wales yn kaart brocht, wie de [[Grut-Brittanje|Britske]] [[ûntdekkingsreizger]] [[James Cook]], yn [[1770]], dy't it gebiet teffens út namme fan 'e Britske Kroan yn besit naam. De earste Britske delsetting yn Nij-Súd-Wales waard yn [[1788]] oan 'e [[Botany Bay]], oan 'e súdkant fan it tsjintwurdige [[Sydney]], stifte troch kaptein [[Arthur Phillip]], doe't dy dêr lâne mei de saneamde [[Earste Float]]. [[File:Byron_Bay_(Australia)_main_Beach_from_town.JPG|right|thumb|250px|It [[strân]] fan [[Byron Bay]], yn noardlik Nij-Súd-Wales.]] [[Port Jackson]], oan Botany Bay, waard in [[strafkoloanje]], dêr't de Britten feroardiele kriminelen hinne deportearren. Dêrby hoecht men net te tinken oan [[moard]]ners en [[ferkrêfting|ferkrêfters]], dy't yn 'e regel de [[deastraf]] krigen, mar mear oan [[ynbrekken|ynbrekkers]], [[bûsehifkjen|bûsehifkers]], [[krommeldieverij|krommeldieven]] en [[prostituee]]s, allegear feroardiele ta net minder as sân jier [[twangarbeid]], wat ûnder de omstannichheden fan dy tiid yn prinsipe delkaam op [[libbenslange finzenisstraf|libbenslang]]. Nij-Súd-Wales waard foar strafkoloanje ornearre om't sokke lju nei de ûnôfhinklikheid fan 'e [[Feriene Steaten]], yn [[1783]], dêr net mear hinne stjoerd wurde koene. Dêrby wie it moai fier fuort, dat der bestie net folle kâns dat de feroardielden weromkeare soene nei Grut-Brittanje, sels al oerlibben se de doer fan har straf. Foar de likernôch 750 finzenen fan 'e Earste Float, sawol manlju as froulju, dy't yn 1788 mei fjouwer kompanjyen soldaten de earste kolonisten fan Nij-Súd-Wales wiene, moat it in wreed en skriklik oard west hawwe, sûnder lykfol hokker foarsjennings, wylst se allegeduerigen bleatstiene oan it machtsmisbrûk fan harren bewekkers. [[File:Sydney from domain.jpg|left|thumb|250px|Utsjoch op it sintrum fan 'e Nijsúdwelske haadstêd [[Sydney]].]] Twa jier letter, yn [[1790]], arrivearre de [[Twadde Float]], en yn [[1791]] de [[Tredde Float]]. Tsjin dy tiid hie de Botany Bay-koloanje sa'n 4.000 ynwenners. It bestjoer fan 'e koloanje sakke almar fierder wei yn in foarm fan [[anargy]] wêrby't in befoarrjochte klasse fan legerofsieren de tsjinst útmakke. De finzenen, soldaten en frije kolonisten koene dêr gjin fûst tsjin meitsje, en sels de opienfolgjende gûverneurs krigen it spul net ûnder kontrôle. Doe't yn [[1808]] gûverneur [[William Bligh]] (deselde dy't earder as kaptein fan 'e ''[[Bounty (skip)|Bounty]]'' by in [[muiterij]] ûnder de bemanning oerboard set wie) troch de ofsierekliber ôfset waard by de saneamde [[Rumrebûlje]], hie it Britske regear syn nocht. Der waard in nije gûverneur stjoerd, generaal [[Lachlan Macquarie]], dy't syn eigen rezjimint soldaten meinaam en it oarspronklike Nij-Súd-Walesrezjimint derút bonsjoerde, werom nei Ingelân ta. Macquarie makke net inkeld op bestjoerlik mêd regaad yn 'e koloanje, mar wie ek ferantwurdlik foar de oanlis fan wegen en werven en de bou fan [[tsjerke]]n en oare iepenbiere gebouwen. Hy lei op stelselmjittige wize in nije stêd oan noardlik fan 'e oarspronklike koloanje, dy't him úteinlik ûntjaan soe ta it hjoeddeistige [[Sydney]]. [[File:Sydney Opera House at Sunset.jpg|right|thumb|280px|It ikoanyske ''Opera House'', yn 'e Nijsúdwelske haadstêd [[Sydney]].]] Yn 't earstoan waarden de hiele eastlike helte fan it [[Austraalje (wrâlddiel)|Australyske]] [[kontinint]] en teffens de eilannen oan wjerskanten fan 'e [[Tasmansee]] ta de koloanje Nij-Súd-Wales rekkene, mar geandewei de [[njoggentjinde iuw]] waarden der hieltyd mear gebieten fan losmakke. Dat begûn yn [[1825]], doe't Van Diemenslân (it lettere [[Tasmaanje]]) in aparte koloanje waard, folge troch [[Súd-Austraalje]] yn [[1836]], [[Nij-Seelân]] yn [[1841]], [[Fiktoaria (Austraalje)|Fiktoaria]] yn [[1851]] en [[Queenslân]] yn [[1859]]. Yn [[1863]] ferlear Nij-Súd-Wales ek it [[Noardlik Territoarium]] dat doe by Súd-Austraalje foege waard, foar't it yn [[1911]] de status fan federaal territoarium krige. Yn datselde jier, 1911, moast Nij-Súd-Wales ek in enklave oan it federale regear ôfstean dy't it [[Australysk Haadstedsk Territoarium]] wurde soe, yn [[1915]] folge troch it [[Jervis Bay Territoarium]]. Yn [[1855]] krige de koloanje Nij-Súd-Wales selsbestjoer. De koloanje wie ien fan 'e driuwende krêften efter de foarming fan in [[Austraalje (lân)|Australyske Federaasje]], yn [[1901]], om't it Nijsúdwelske regear op it Australyske kontinint in [[frijhannel]]ssône kreëarje woe (doedestiden wiene der dûaneposten oan 'e rivier de [[Murray (rivier)|Murray]], tusken Nij-Súd-Wales en Fiktoaria, dêr't [[ymport]]aksynzen heft waarden op hannelswaren). Under de [[Earste Wrâldoarloch]] draaide de Nijsúdwelske [[ekonomy]] as in tierelier, mar nei de oarloch, doe't de ynternasjonale hannel wer normalisearre waard en Austraalje net mear de iennichste beskikbere leveransier fan alderhanne guod wie, stoarten de prizen yn. De [[Grutte Depresje]] late yn Nij-Súd-Wales ta in ûnlijige perioade fan klassekonflikten. Nei de [[Twadde Wrâldoarloch]] waard Nij-Súd-Wales oant [[1965]] regearre troch de [[Australyske Arbeiderspartij]]. Oan 'e ein fan 'e sechstiger jierren die him in ôfskiedingsbeweging yn 'e steat foar, dy't noardlik Nij-Súd-Wales ûnder de namme [[Nij-Ingelân (Austraalje)|Nij-Ingelân]] ta in aparte Australyske steat meitsje woe. Der waard in referindum organisearre dat de foarstanners fan 'e Nijingelânske ôfskieding op in hier nei wûnen. It eilân [[Norfolk (eilân)|Norfolk]], dat mear as 1.400 km út 'e Nijsúdwelske kust leit mar altiten bestjoerlik diel útmakke hie fan 'e steat, krige yn [[1979]] selsbestjoer en waard in oerseesk gebietsdiel fan Austraalje, dat fan dy tiid ôf inkeld noch bannen mei it federale regear ûnderhold. [[File:Parliament_House,_Sydney.jpg|left|thumb|300px|It ''Parliament House'', yn [[Sydney]], de sit fan it steatsparlemint fan Nij-Súd-Wales.]] ==Bestjoer== Nij-Súd-Wales hat in twakeamerich steatsparlemint mei in Wetjaande Gearkomste (''Legislative Assembly'') of legerhûs fan 93 sitten en in Wetjaande Rie (''Legislative Council'') of hegerhûs fan 42 sitten. De parlemintsleden fertsjintwurdigje har eigen [[kiesdistrikt]] (''constituency''), dêr't se by de ferkiezings op persoanlike titel de mearderheid fan 'e stimmen helle hawwe (krekt itselde systeem as yn [[Grut-Brittanje]]). De steat wurdt regearre troch in eigen regear mei oan it haad in [[minister-presidint]]. It steatsregear hat sizzenskip oer alle saken dy't ûnder de [[Australyske grûnwet]] net spesifyk oan it federale regear tawiisd binne, en steatsrjochtlik is it foar it federale regear tige dreech om yn Nijsúdwelske saken yn te gripen. Lykwols wurdt der dochs in frij grutte ynfloed útoefene op 'e gong fan saken yn 'e steat, om't it ynjen fan [[belesting]]s en de ferdieling fan it ine belestingjild oer de ûnderskate steaten en territoaria in federaal foech is, en it federale regear dus de hân op 'e knip hâlde kin as it steatsregear wat dwaan soe dat der alhiel by troch wie. Yn it federale Australyske parlemint yn [[Canberra]] wurdt Nij-Súd-Wales yn 'e [[Australyske Senaat|Senaat]] fertsjintwurdige troch 12 fan 76 sitten (15,8%), en yn it [[Australyske Hûs fan Offurdigen|Hûs fan Offurdigen]] troch 48 fan 150 sitten (32%). [[File:Hunter_panorama-1b-web-l.jpg|right|thumb|450px|De Hunter-regio fan Nij-Súd-Wales stiet bekend om syn [[wyn (drank)|wynproduksje]].]] ==Ekonomy== Sûnt de 1970-er jierren is de [[ekonomy]] fan Nij-Súd-Wales hurd feroare. Sektoaren dy't fan âlds tige wichtich wiene, lykas de [[stiel]]yndustry en de [[skipsbou]], binne ûnderwilens grutdiels ferdwûn, wylst harren plak ynnommen is troch de [[ynformaasjetechnology]] en it [[bank (jild)|bank]]- en [[fersekering]]swêzen. Guon dingen binne lykwols by it âlde bleaun: [[stienkoal]] en oanbesibbe produkten foarmje mei 19% fan 'e steats[[eksport|útfier]] noch altyd it wichtichste eksportprodukt. [[File:Sydney_Harbour_Bridge_from_Circular_Quay.jpg|left|thumb|250px|De ''Sydney Harbour Bridge'', ien fan 'e [[toerisme|toeristyske]] trekpleisters fan [[Sydney]].]] Ek de [[lânbou]] is noch altiten fan belang. [[Feehâlderij]], fan [[ko|kij]], [[skiep]] en [[baarch|bargen]] wurdt rûnom bedreaun, en yn Nij-Súd-Wales libbet in trêdepart fan alle Australyske skiep en bargen en in fyfdepart fan alle Australyske kij. Fierders wurdt der [[maïs]], [[weet]], [[hjouwer]], [[koalsied]], [[rys]], [[nút (plant)|nuten]], [[banaan|bananen]] en [[sûkerreid]] ferboud. De [[Hunterdelling]] is it grutste [[wyn (drank)|wyn]]gebiet fan Nij-Súd-Wales. [[Túnbou]] komt ek foar, en by de kust lâns wurdt fansels oan [[fiskerij]] dien, wêrby't de [[oester]]kwekerij in wichtich plak ynnimt. Ien fan 'e wichtichste ûnderdielen fan 'e Nijsúdwelske ekonomy is tsjintwurdich it [[toerisme]], in sektor dy't no jiers [[Australyske dollar|Au$]]40 miljard opbringt en wurkgelegenheid biedt oan 4,8% fan alle arbeidskrêften yn 'e steat. De measte toeristen komme ôf op [[Sydney]], mei syn ''[[Opera House (Sydney)|Opera House]]'' en de ''[[Sydney Harbour Bridge]]'', om mar in pear trekpleisters te neamen. Oare wichtige toeristyske bestimmings yn Nij-Súd-Wales binne de [[skyen|sky]]gebieten yn 'e [[Australyske Alpen]] en it fakânsje-eilân [[Lord Howe (eilân)|Lord Howe]]. ==Demografy== Neffens gegevens út [[2013]] hie Nij-Súd-Wales doe 7.439.200 ynwenners, mei in [[befolkingstichtens]] fan 9,1 minsken de km². Dêrfan wenje 4.336.000 minsken (58,3%) op in protsje yn 'e haadstêd [[Sydney]]. Oare stêden mei mear as 50.000 ynwenners binne: [[Newcastle (Nij-Súd-Wales)|Newcastle]] (524.000), [[Wollongong]] (280.000), [[Maitland (Nij-Súd-Wales)|Maitland]] (61.000), [[Wagga Wagga]] (56.000), [[Tweed Heads (Nij-Súd-Wales)|Tweed Heads]] (54.000) en [[Coffs Harbour (Nij-Súd-Wales)|Coffs Harbour]] (51.000). [[File:The Fuzzy ^ out of focus of the Big Golden Guitar - Taken on the Sunday, 10th July 2011 at 9-48am. - panoramio.jpg|right|thumb|250px|It ''Big Golden Guitar'', yn [[Tamworth (Nij-Súd-Wales)|Tamworth]], bewesten it [[Grutte Skiedingsberchtme]], tsjut op 'e [[country]]muzyk- kultuer fan dy krite.]] Neffens gegevens fan 'e Australyske folkstelling fan [[2011]] is de oergrutte mearderheid fan 'e Nijsúdwelske befolking fan [[Jeropa|Jeropeesk]] komôf, mei as grutste [[etnyske groep]] de [[Angelsaksyske Australiërs]] (25,0%%), folge troch de [[Ingelsen]] (24,2%), [[Ieren (folk)|Ieren]] (7,4%) en [[Skotten]] (6,0%). De grutste net-Westerske befolkingsgroep waard foarme troch de [[Sinezen]] (4,3%). ==Klimaat== It grutste part fan Nij-Súd-Wales, bewesten it [[Grutte Skiedingsberchtme]], hat in [[steppeklimaat|steppe]]- of sels in [[woastynklimaat]], mei net mear as 150 oant 500 mm [[rein (delslach)|rein]] jiers. De [[simmer]]temperatueren kinne dêr tesinzgjende hjit wêze, wylst de [[winter]]nachten faak iiskâld binne. Yn it Grutte Skiedingsberchtme falt winterdeis geregeldwei [[snie]], en [[nachtfroast]] is der hiel normaal, mar inkeld de toppen fan 'e [[Australyske Alpen]] hawwe in [[heechberchtmeklimaat]]. Yn 'e stripe lân tusken de bergen en de kust hearsket in [[klimaat]] dat fariëarret fan in koel [[seeklimaat]] yn it suden oant in wiet [[subtropysk klimaat]] tsjin 'e Queenslânske grins oan. Rekôrtemperatueren yn 'e steat wiene 49,7&nbsp;°C op [[10 jannewaris]] [[1939]] yn it westlike [[Menindee (Nij-Súd-Wales)|Menindee]], en –23&nbsp;°C op [[29 juny]] [[1994]] te [[Charlotte Pass (Nij-Súd-Wales)|Charlotte Pass]], heech yn 'e [[Australyske Alpen]]. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/New_South_Wales ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|New South Wales}} }} {{Austraalje}} [[Kategory:Nij-Súd-Wales| ]] [[Kategory:Steat of territoarium yn Austraalje]] [[Kategory:Histoaryske Britske koloanje]] [[Kategory:Bestjoerlike ienheid oprjochte yn 1901]] mowp2gu900xjpo0yjzf7or0t00tqk55 0 68755 1199346 1173384 2025-07-10T19:29:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Underfamylje-opbou */ korr 1199346 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =House mouse.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[hûsmûs]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[sûchdieren]] (''Mammalia'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kjifdieren]] (''Rodentia'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[mûzen en jerboä's]] (''Myomorpha'') | takson8 = [[boppefamylje]]: | namme8 = [[mûzen en rotten]] (''Muroidea'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = [[mûseftigen]] (''Muridae'') | takson11 = [[ûnderfamylje]]: | namme11 = '''mûzen en rotten fan de Alde Wrâld''' (''Murinae'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Illiger]], 1811 }} [[Ofbyld:Conilurus albipes - Gould.jpg|right|thumb|250px|Tekening fan 'e [[wytpoatbeamrôt]], in útstoarne soarte.]] De '''mûzen en rotten fan de Alde Wrâld''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Murinae'') foarmje in [[ûnderfamylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[mûseftigen]] (''Muridae''), dêr't û.o. de [[hûsmûs]], de [[brune rôt]] en de [[swarte rôt]] ta hearre. Dizze ûnderfamylje bestiet út mar leafst 519 [[soarte]]n, en is dêrmei grutter as alle sûchdierefamyljes útsein de mûseftigen (dêr't er ta heart) en dy fan de [[wrotmûseftigen]], en ek is er grutter as alle sûchdiereskiften útsein dy fan 'e kjifdieren (dêr't er ta heart) en dy fan de [[flearmûzen]]. De mûzen en rotten fan de Alde Wrâld binne lânseigen yn [[Jeraazje]], [[Afrika]] en [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]], mar komme tsjintwurdich as [[eksoat]]en ek foar op alle oare grutte lânmassa's útsein [[Antarktika]]. Op plakken dêr't se fan natuere net foarkamen, foarmje se yn 'e regel in slimmen pleach dy't grutte skea tabringe kin oan 'e lânseigen [[fauna]], yn 't bysûnder op isolearre eilannen, lykas yn de [[Stille Súdsee]]. == Underfamylje-opbou == {| class="wikitable" style="width: 850px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderfamylje '''mûzen en rotten fan de Alde Wrâld''' (''Murinae'') ** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) *** skaai [[Banahawbeammûs]] (''Musseromys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[moasrotten]] (''Mirzamys''): 2 soarten ** yndieling ''Aethomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[boskrotten]] (''Aethomys''): 11 soarten ** yndieling ''Apodemus'' *** skaai [[boskmûzen]] (''Apodemus''): 21 soarten *** skaai ''[[Rhagamys]]'': 1 soarte † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Rjûkjûaanske stikelrotten]] (''Tokudaia''): 3 soarten ** yndieling ''Arvicanthis'' *** skaai [[Afrikaanske skreeftoskrotten]] (''Mylomys''): 2 soarten *** skaai [[Etiopyske gersmûzen]] (''Desmomys''): 2 soarten *** skaai [[fjouwerstreekte mûzen]] (''Rhabdomys''): 2 soarten *** skaai [[net-streekte gersmûzen]] (''Arvicanthis''): 7 soarten *** skaai [[skreeftoskige somprotten]] (''Pelomys''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[streekte gersmûzen]] (''Lemniscomys''): 11 soarten ** yndieling ''Chrotomys'' *** skaai [[echte pipermûsrotten]] (''Rhynchomys''): 4 soarten *** skaai [[Filipynske mûzen]] (''Apomys''): 17 soarten *** skaai [[Lûzonske pipermûsrotten]] (''Soricomys''): 3 soarten *** skaai [[Lûzonske streekte rotten]] (''Chrotomys''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Mount Isarog-pipermûsrotten]] (''Archboldomys''): 2 soarten ** yndieling ''Colomys'' *** skaai [[Afrikaanske wetterrotten]] (''Colomys''): 1 soarte *** skaai [[Etiopyske wettermûzen]] (''Nilopegamys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[stjonkmûzen]] (''Zelotomys''): 2 soarten ** yndieling ''Crunomys'' *** skaai [[Filipynske en Selebespipermûsrotten]] (''Crunomys''): 4 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[sommerselebesrotten]] (''Sommeromys''): 1 soarte ** yndieling ''Dacnomys'' *** skaai [[feabeamrotten]] of Fea's beamrotten (''Chiromyscus''): 1 soarte *** skaai [[gruttoskige reuzerotten]] (''Dacnomys''): 1 soarte *** skaai [[langsturtige reuzerotten]] (''Leopoldamys''): 6 soarten *** skaai [[Mindoarorotten]] (''Anonymomys''): 1 soarte *** skaai [[paulinakalkstienrotten]] (''Saxatilomys''): 1 soarte *** skaai [[Seylonrotten]] (''Srilankamys''): 1 soarte *** skaai [[Tonkinrotten]] (''Tonkinomys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytbúkrotten]] (''Niviventer''): 18 soarten ** yndieling ''Dasymys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[rûchhierrige somprotten]] (''Dasymys''): 14 soarten ** yndieling ''Echiothrix'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Selebesstikelrotten]] (''Echiothrix''): 2 soarten ** yndieling ''Golunda'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Yndyske boskrotten]] (''Golunda''): 1 soarte ** yndieling ''Hadromys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Manipoereeske boskrotten]] (''Hadromys''): 3 soarten ** yndieling ''Halmaheramys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Halmaheraanske stikelrotten]] (''Halmaheramys''): 1 soarte ** yndieling ''Hybomys'' *** skaai [[bultnoasmûzen]] (''Hybomys''): 6 soarten *** skaai [[defûarotten]] (''Dephomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[doelrotten]] (''Stochomys''): 1 soarte ** yndieling ''Hydromys'' *** skaai [[Nijguineeske beverrotten]] (''Baiyankamys''): 2 soarten <small>(foarhinne ûnderdiel fan 'e Australyske beverrotten)</small> *** skaai [[Australyske beverrotten]] (''Hydromys''): 4 soarten *** skaai [[berchbeverrotten]] (''Parahydromys''): 1 soarte *** skaai [[moncktonbeverrotten]] (''Crossomys''): 1 soarte *** skaai [[Nijguineeske dwerchbeverrotten]] (''Microhydromys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Nijguineeske wetterrotten]] (''Paraleptomys''): 2 soarten ** yndieling ''Hyorhinomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[bargesnútrotten]] (''Hyorhinomys''): 1 soarte ** yndieling ''Lorentzimys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Nijguineeske springmûzen]] (''Lorentzimys''): 1 soarte ** yndieling ''Malacomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[grutearsomprotten]] (''Malacomys''): 3 soarten ** yndieling ''Maxomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[radjarotten]] (''Maxomys''): 17 soarten ** yndieling ''Melasmothrix'' *** skaai [[grutte Selebespipermûsrotten]] (''Tateomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[lytse Selebespipermûsrotten]] (''Melasmothrix''): 1 soarte ** yndieling ''Micromys'' *** skaai [[dwerchbeammûzen]] (''Haeromys''): 3 soarten *** skaai [[dwerchmûzen]] (''Micromys''): 2 soarten *** skaai [[langsturtklimmûzen]] (''Vandeleuria''): 3 soarten *** skaai [[pinsielsturtbeammûzen]] (''Chiropodomys''): 6 soarten *** skaai [[pinsielsturtrotten]] (''Hapalomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[vernayklimmûzen]] (''Vernaya''): 1 soarte ** yndieling ''Millardia'' *** skaai [[Aziatyske sêfthierrige rotten]] (''Millardia''): 4 soarten *** skaai [[blanfordmûzen]] (''Madromys''): 1 soarte *** skaai [[Yndyske rotten]] (''Cremnomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Manipoereeske mûzen]] (''Diomys''): 1 soarte ** yndieling ''Mus'' *** skaai [[echte mûzen]] (''Mus''): 41 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[streekrêchmûzen]] (''Muriculus''): 1 soarte ** yndieling ''Oenomys'' *** skaai [[Afrikaanske strewellerotten]] (''Grammomys''): 13 soarten *** skaai [[akasiarotten]] (''Thallomys''): 4 soarten *** skaai [[Kanaryske reuzerotten]] (''Canariomys''): 2 soarten † *** skaai [[lavamûzen]] (''Malpaisomys''): 1 soarte † *** skaai [[Middenafrikaanske strewellerotten]] (''Thamnomys''): 3 soarten *** skaai [[Mount Oku-rotten]] (''Lamottemys''): 1 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[readnoasrotten]] (''Oenomys''): 2 soarten ** yndieling ''Otomyines'' *** skaai [[fluitsjende rotten]] (''Parotomys''): 2 soarten *** skaai [[Karoorotten]] (''Myotomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[poelrotten]] of skreeftoskrotten (''Otomys''): 26 soarten ** yndieling ''Phloeomys'' *** skaai [[dizerotten]] (''Crateromys''): 4 soarten *** skaai [[Lûzonske en Mindanaooske wâldrotten]] (''Batomys''): 5 soarten *** skaai [[Lûzonske rotten]] (''Carpomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ranksturtdizerotten]] (''Phloeomys''): 2 soarten ** yndieling ''Pithecheir'' *** skaai [[apepoatige rotten]] (''Pithecheir''): 2 soarten *** skaai [[grize beamrotten]] (''Lenothrix''): 1 soarte *** skaai [[lytsearbeamrotten]] (''Pithecheirops''): 1 soarte *** skaai [[margaretarotten]] (''Margaretamys''): 3 soarten *** skaai [[Selebessêfthierrotten]] (''Eropeplus''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[trijetyntoskige rotten]] (''Lenomys''): 1 soarte ** yndieling ''Pogonomys'' *** skaai [[beammûzen fan de Alde Wrâld]] (''Chiruromys''): 3 soarten *** skaai [[boarstelmûzen]] (''Coccymys''): 4 soarten *** skaai [[buhlerboarstelmûzen]] (''Coryphomys''): 1 soarte † *** skaai [[Floareshoalerotten]] (''Spelaeomys''): 1 soarte † *** skaai [[grutte mozayksturtrotten]] (''Mammelomys''): 2 soarten *** skaai [[grypsturtrotten]] (''Pogonomys''): 6 soarten *** skaai [[heechlânboarstelmûzen]] (''Abeomelomys''): 1 soarte *** skaai [[iikhoarntoskrotten]] (''Anisomys''): 1 soarte *** skaai [[Nijguineesk rotten]] (''Macruromys''): 2 soarten *** skaai [[Nijguineeske wytsturtrotten]] (''Xenuromys''): 1 soarte *** skaai [[reuzebeamrotten]] (''Mallomys''): 7 soarten *** skaai [[rummlermozayksturtrotten]] (''Pogonomelomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytearrotten]] (''Hyomys''): 2 soarten ** yndieling ''Pseudomys'' *** skaai [[Australyske mûzen]] (''Pseudomys''): 23 of 24 soarten <small>(ôfhinklik fan 'e fraach oft de [[Kimberleymûs]] as in aparte soarte beskôge wurdt)</small> *** skaai [[Australyske springmûzen]] (''Notomys''): 10 soarten *** skaai [[Australyske twiichnêstrotten]] (''Leporillus''): 2 soarten *** skaai [[beamrotten]] (''Mesembriomys''): 2 soarten *** skaai [[breedtoskrotten]] (''Mastacomys''): 1 soarte *** skaai [[forrestmûzen]] (''Leggadina''): 2 soarten *** skaai [[grousturtrotten]] (''Zyzomys''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[kninerotten]] (''Conilurus''): 2 soarten ** yndieling ''Rattus'' *** skaai [[boarstelrotten]] (''Bandicota''): 3 soarten *** skaai [[echte rotten]] (''Rattus''): 66 soarten *** skaai [[Filipynske berchrotten]] (''Limnomys''): 2 soarten *** skaai [[Filipynske wâldrotten]] (''Bullimus''): 3 soarten *** skaai [[Floareslangsnútrotten]] (''Paulamys''): 1 soarte *** skaai [[Floaresreuzerotten]] (''Papagomys''): 2 soarten *** skaai [[heuvelrotten]] (''Bunomys''): 7 soarten *** skaai [[koartsturtige boarstelrotten]] (''Nesokia''): 2 soarten *** skaai [[Komodorotten]] (''Komodomys''): 1 soarte *** skaai [[langpoatrotten]] (''Tarsomys''): 2 soarten *** skaai [[Lûzonske breedtoskrotten]] (''Abditomys''): 1 soarte *** skaai [[Lûzonske koartnoasrotten]] (''Tryphomys''): 1 soarte *** skaai [[Palawanrotten]] (''Palawanomys''): 1 soarte *** skaai [[Rjûkjûaanske langsturtige reuzerotten]] (''Diplothrix''): 1 soarte *** skaai [[Searamrotten]] (''Nesoromys''): 1 soarte *** skaai [[Selebesreuzerotten]] (''Paruromys''): 1 soarte *** skaai [[Selebesrotten]] (''Taeromys''): 7 soarten *** skaai [[sodybeamrotten]] (''Kadarsanomys''): 1 soarte *** skaai [[Sûndareuzerotten]] (''Sundamys''): 3 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wyttoskrotten]] (''Berylmys''): 4 soarten ** yndieling ''Stenocephalomys'' *** skaai [[Afrikaanske boskmûzen]] (''Hylomyscus''): 13 soarten *** skaai [[Afrikaanske grize rotten]] (''Heimyscus''): 1 soarte *** skaai [[Afrikaanske sêfthierrotten]] (''Praomys''): 17 soarten *** skaai [[Etiopyske smelkoprotten]] (''Stenocephalemys''): 4 soarten *** skaai [[rju-oermûzen]] (''Myomyscus''): 4 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[rju-oerrotten]] (''Mastomys''): 8 soarten ** yndieling ''Uromys'' *** skaai [[bananerotten]] (''Melomys''): 23 soarten *** skaai [[echte mozayksturtrotten]] (''Paramelomys''): 9 soarten *** skaai [[kealsturtrotten]] (''Solomys''): 5 soarten *** skaai [[readbúkmozayksturtrotten]] (''Protochromys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[reuzekealsturtrotten]] (''Uromys''): 10 soarten ** {{Stambeam2/ein tûke}}yndieling ''Xeromys'' *** skaai [[Nijguineeske echte wettermûzen]] (''Leptomys''): 5 soarten *** skaai [[Nijguineeske ûnechte wettermûzen]] (''Pseudohydromys''): 12 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ûnechte wetterrotten]] (''Xeromys''): 1 soarte {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Murinae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Murinae}} }} {{DEFAULTSORT:muzen en rotten fan de Alde Wrald}} [[Kategory:Mûseftige]] 0z8tiwrqh1leuv4esb5a1098u5kp6su 1199357 1199346 2025-07-10T20:18:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Underfamylje-opbou */ red 1199357 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =House mouse.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[hûsmûs]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[sûchdieren]] (''Mammalia'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kjifdieren]] (''Rodentia'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[mûzen en jerboä's]] (''Myomorpha'') | takson8 = [[boppefamylje]]: | namme8 = [[mûzen en rotten]] (''Muroidea'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = [[mûseftigen]] (''Muridae'') | takson11 = [[ûnderfamylje]]: | namme11 = '''mûzen en rotten fan de Alde Wrâld''' (''Murinae'') | takson12 = | namme12 = | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Illiger]], 1811 }} [[Ofbyld:Conilurus albipes - Gould.jpg|right|thumb|250px|Tekening fan 'e [[wytpoatbeamrôt]], in útstoarne soarte.]] De '''mûzen en rotten fan de Alde Wrâld''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Murinae'') foarmje in [[ûnderfamylje]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia'') en de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[mûseftigen]] (''Muridae''), dêr't û.o. de [[hûsmûs]], de [[brune rôt]] en de [[swarte rôt]] ta hearre. Dizze ûnderfamylje bestiet út mar leafst 519 [[soarte]]n, en is dêrmei grutter as alle sûchdierefamyljes útsein de mûseftigen (dêr't er ta heart) en dy fan de [[wrotmûseftigen]], en ek is er grutter as alle sûchdiereskiften útsein dy fan 'e kjifdieren (dêr't er ta heart) en dy fan de [[flearmûzen]]. De mûzen en rotten fan de Alde Wrâld binne lânseigen yn [[Jeraazje]], [[Afrika]] en [[Austraalje (wrâlddiel)|Austraalje]], mar komme tsjintwurdich as [[eksoat]]en ek foar op alle oare grutte lânmassa's útsein [[Antarktika]]. Op plakken dêr't se fan natuere net foarkamen, foarmje se yn 'e regel in slimmen pleach dy't grutte skea tabringe kin oan 'e lânseigen [[fauna]], yn 't bysûnder op isolearre eilannen, lykas yn de [[Stille Súdsee]]. == Underfamylje-opbou == {| class="wikitable" style="width: 850px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderfamylje '''mûzen en rotten fan de Alde Wrâld''' (''Murinae'') ** ''incertae sedis'' (yndieling ûnwis) *** skaai [[Banahawbeammûs]] (''Musseromys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[moasrotten]] (''Mirzamys''): 2 soarten ** yndieling ''Aethomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[boskrotten]] (''Aethomys''): 11 soarten ** yndieling ''Apodemus'' *** skaai [[boskmûzen]] (''Apodemus''): 21 soarten *** skaai ''[[Rhagamys]]'': 1 soarte † *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Rjûkjûaanske stikelrotten]] (''Tokudaia''): 3 soarten ** yndieling ''Arvicanthis'' *** skaai [[Afrikaanske skreeftoskrotten]] (''Mylomys''): 2 soarten *** skaai [[Etiopyske gersmûzen]] (''Desmomys''): 2 soarten *** skaai [[fjouwerstreekte mûzen]] (''Rhabdomys''): 2 soarten *** skaai [[net-streekte gersmûzen]] (''Arvicanthis''): 7 soarten *** skaai [[skreeftoskige somprotten]] (''Pelomys''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[streekte gersmûzen]] (''Lemniscomys''): 11 soarten ** yndieling ''Chrotomys'' *** skaai [[echte pipermûsrotten]] (''Rhynchomys''): 4 soarten *** skaai [[Filipynske mûzen]] (''Apomys''): 17 soarten *** skaai [[Lûzonske pipermûsrotten]] (''Soricomys''): 3 soarten *** skaai [[Lûzonske streekte rotten]] (''Chrotomys''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Mount Isarog-pipermûsrotten]] (''Archboldomys''): 2 soarten ** yndieling ''Colomys'' *** skaai [[Afrikaanske wetterrotten]] (''Colomys''): 1 soarte *** skaai [[Etiopyske wettermûzen]] (''Nilopegamys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[stjonkmûzen]] (''Zelotomys''): 2 soarten ** yndieling ''Crunomys'' *** skaai [[Filipynske en Selebespipermûsrotten]] (''Crunomys''): 4 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[sommerselebesrotten]] (''Sommeromys''): 1 soarte ** yndieling ''Dacnomys'' *** skaai [[feabeamrotten]] of Fea's beamrotten (''Chiromyscus''): 1 soarte *** skaai [[gruttoskige reuzerotten]] (''Dacnomys''): 1 soarte *** skaai [[langsturtige reuzerotten]] (''Leopoldamys''): 6 soarten *** skaai [[Mindoarorotten]] (''Anonymomys''): 1 soarte *** skaai [[paulinakalkstienrotten]] (''Saxatilomys''): 1 soarte *** skaai [[Seylonrotten]] (''Srilankamys''): 1 soarte *** skaai [[Tonkinrotten]] (''Tonkinomys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytbúkrotten]] (''Niviventer''): 18 soarten ** yndieling ''Dasymys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[rûchhierrige somprotten]] (''Dasymys''): 14 soarten ** yndieling ''Echiothrix'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Selebesstikelrotten]] (''Echiothrix''): 2 soarten ** yndieling ''Golunda'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Yndyske boskrotten]] (''Golunda''): 1 soarte ** yndieling ''Hadromys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Manipoereeske boskrotten]] (''Hadromys''): 3 soarten ** yndieling ''Halmaheramys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Halmaheraanske stikelrotten]] (''Halmaheramys''): 1 soarte ** yndieling ''Hybomys'' *** skaai [[bultnoasmûzen]] (''Hybomys''): 6 soarten *** skaai [[defûarotten]] (''Dephomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[doelrotten]] (''Stochomys''): 1 soarte ** yndieling ''Hydromys'' *** skaai [[Nijguineeske beverrotten]] (''Baiyankamys''): 2 soarten <small>(foarhinne ûnderdiel fan 'e Australyske beverrotten)</small> *** skaai [[Australyske beverrotten]] (''Hydromys''): 4 soarten *** skaai [[berchbeverrotten]] (''Parahydromys''): 1 soarte *** skaai [[moncktonbeverrotten]] (''Crossomys''): 1 soarte *** skaai [[Nijguineeske dwerchbeverrotten]] (''Microhydromys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Nijguineeske wetterrotten]] (''Paraleptomys''): 2 soarten ** yndieling ''Hyorhinomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[bargesnútrotten]] (''Hyorhinomys''): 1 soarte ** yndieling ''Lorentzimys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Nijguineeske springmûzen]] (''Lorentzimys''): 1 soarte ** yndieling ''Malacomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[grutearsomprotten]] (''Malacomys''): 3 soarten ** yndieling ''Maxomys'' *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[radjarotten]] (''Maxomys''): 17 soarten ** yndieling ''Melasmothrix'' *** skaai [[grutte Selebespipermûsrotten]] (''Tateomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[lytse Selebespipermûsrotten]] (''Melasmothrix''): 1 soarte ** yndieling ''Micromys'' *** skaai [[dwerchbeammûzen]] (''Haeromys''): 3 soarten *** skaai [[dwerchmûzen]] (''Micromys''): 2 soarten *** skaai [[langsturtklimmûzen]] (''Vandeleuria''): 3 soarten *** skaai [[pinsielsturtbeammûzen]] (''Chiropodomys''): 6 soarten *** skaai [[pinsielsturtrotten]] (''Hapalomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[vernayklimmûzen]] (''Vernaya''): 1 soarte ** yndieling ''Millardia'' *** skaai [[Aziatyske sêfthierrige rotten]] (''Millardia''): 4 soarten *** skaai [[blanfordmûzen]] (''Madromys''): 1 soarte *** skaai [[Yndyske rotten]] (''Cremnomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[Manipoereeske mûzen]] (''Diomys''): 1 soarte ** yndieling ''Mus'' *** skaai [[echte mûzen]] (''Mus''): 41 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[streekrêchmûzen]] (''Muriculus''): 1 soarte ** yndieling ''Oenomys'' *** skaai [[Afrikaanske strewellerotten]] (''Grammomys''): 13 soarten *** skaai [[akasiarotten]] (''Thallomys''): 4 soarten *** skaai [[Kanaryske reuzerotten]] (''Canariomys''): 2 soarten † *** skaai [[lavamûzen]] (''Malpaisomys''): 1 soarte † *** skaai [[Middenafrikaanske strewellerotten]] (''Thamnomys''): 3 soarten *** skaai [[Mount Oku-rotten]] (''Lamottemys''): 1 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[readnoasrotten]] (''Oenomys''): 2 soarten ** yndieling ''Otomyines'' <small>(ek oantsjut as de [[tûke (taksonomy)|tûke]] ''Otomyini'')</small> *** skaai [[fluitsjende rotten]] (''Parotomys''): 2 soarten *** skaai [[Karoorotten]] (''Myotomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[poelrotten]] of skreeftoskrotten (''Otomys''): 26 soarten ** yndieling ''Phloeomys'' *** skaai [[dizerotten]] (''Crateromys''): 4 soarten *** skaai [[Lûzonske en Mindanaooske wâldrotten]] (''Batomys''): 5 soarten *** skaai [[Lûzonske rotten]] (''Carpomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ranksturtdizerotten]] (''Phloeomys''): 2 soarten ** yndieling ''Pithecheir'' *** skaai [[apepoatige rotten]] (''Pithecheir''): 2 soarten *** skaai [[grize beamrotten]] (''Lenothrix''): 1 soarte *** skaai [[lytsearbeamrotten]] (''Pithecheirops''): 1 soarte *** skaai [[margaretarotten]] (''Margaretamys''): 3 soarten *** skaai [[Selebessêfthierrotten]] (''Eropeplus''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[trijetyntoskige rotten]] (''Lenomys''): 1 soarte ** yndieling ''Pogonomys'' *** skaai [[beammûzen fan de Alde Wrâld]] (''Chiruromys''): 3 soarten *** skaai [[boarstelmûzen]] (''Coccymys''): 4 soarten *** skaai [[buhlerboarstelmûzen]] (''Coryphomys''): 1 soarte † *** skaai [[Floareshoalerotten]] (''Spelaeomys''): 1 soarte † *** skaai [[grutte mozayksturtrotten]] (''Mammelomys''): 2 soarten *** skaai [[grypsturtrotten]] (''Pogonomys''): 6 soarten *** skaai [[heechlânboarstelmûzen]] (''Abeomelomys''): 1 soarte *** skaai [[iikhoarntoskrotten]] (''Anisomys''): 1 soarte *** skaai [[Nijguineesk rotten]] (''Macruromys''): 2 soarten *** skaai [[Nijguineeske wytsturtrotten]] (''Xenuromys''): 1 soarte *** skaai [[reuzebeamrotten]] (''Mallomys''): 7 soarten *** skaai [[rummlermozayksturtrotten]] (''Pogonomelomys''): 2 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wytearrotten]] (''Hyomys''): 2 soarten ** yndieling ''Pseudomys'' *** skaai [[Australyske mûzen]] (''Pseudomys''): 23 of 24 soarten <small>(ôfhinklik fan 'e fraach oft de [[Kimberleymûs]] as in aparte soarte beskôge wurdt)</small> *** skaai [[Australyske springmûzen]] (''Notomys''): 10 soarten *** skaai [[Australyske twiichnêstrotten]] (''Leporillus''): 2 soarten *** skaai [[beamrotten]] (''Mesembriomys''): 2 soarten *** skaai [[breedtoskrotten]] (''Mastacomys''): 1 soarte *** skaai [[forrestmûzen]] (''Leggadina''): 2 soarten *** skaai [[grousturtrotten]] (''Zyzomys''): 5 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[kninerotten]] (''Conilurus''): 2 soarten ** yndieling ''Rattus'' *** skaai [[boarstelrotten]] (''Bandicota''): 3 soarten *** skaai [[echte rotten]] (''Rattus''): 66 soarten *** skaai [[Filipynske berchrotten]] (''Limnomys''): 2 soarten *** skaai [[Filipynske wâldrotten]] (''Bullimus''): 3 soarten *** skaai [[Floareslangsnútrotten]] (''Paulamys''): 1 soarte *** skaai [[Floaresreuzerotten]] (''Papagomys''): 2 soarten *** skaai [[heuvelrotten]] (''Bunomys''): 7 soarten *** skaai [[koartsturtige boarstelrotten]] (''Nesokia''): 2 soarten *** skaai [[Komodorotten]] (''Komodomys''): 1 soarte *** skaai [[langpoatrotten]] (''Tarsomys''): 2 soarten *** skaai [[Lûzonske breedtoskrotten]] (''Abditomys''): 1 soarte *** skaai [[Lûzonske koartnoasrotten]] (''Tryphomys''): 1 soarte *** skaai [[Palawanrotten]] (''Palawanomys''): 1 soarte *** skaai [[Rjûkjûaanske langsturtige reuzerotten]] (''Diplothrix''): 1 soarte *** skaai [[Searamrotten]] (''Nesoromys''): 1 soarte *** skaai [[Selebesreuzerotten]] (''Paruromys''): 1 soarte *** skaai [[Selebesrotten]] (''Taeromys''): 7 soarten *** skaai [[sodybeamrotten]] (''Kadarsanomys''): 1 soarte *** skaai [[Sûndareuzerotten]] (''Sundamys''): 3 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[wyttoskrotten]] (''Berylmys''): 4 soarten ** yndieling ''Stenocephalomys'' *** skaai [[Afrikaanske boskmûzen]] (''Hylomyscus''): 13 soarten *** skaai [[Afrikaanske grize rotten]] (''Heimyscus''): 1 soarte *** skaai [[Afrikaanske sêfthierrotten]] (''Praomys''): 17 soarten *** skaai [[Etiopyske smelkoprotten]] (''Stenocephalemys''): 4 soarten *** skaai [[rju-oermûzen]] (''Myomyscus''): 4 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[rju-oerrotten]] (''Mastomys''): 8 soarten ** yndieling ''Uromys'' *** skaai [[bananerotten]] (''Melomys''): 23 soarten *** skaai [[echte mozayksturtrotten]] (''Paramelomys''): 9 soarten *** skaai [[kealsturtrotten]] (''Solomys''): 5 soarten *** skaai [[readbúkmozayksturtrotten]] (''Protochromys''): 1 soarte *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[reuzekealsturtrotten]] (''Uromys''): 10 soarten ** {{Stambeam2/ein tûke}}yndieling ''Xeromys'' *** skaai [[Nijguineeske echte wettermûzen]] (''Leptomys''): 5 soarten *** skaai [[Nijguineeske ûnechte wettermûzen]] (''Pseudohydromys''): 12 soarten *** {{Stambeam2/ein tûke}}skaai [[ûnechte wetterrotten]] (''Xeromys''): 1 soarte {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Murinae ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Murinae}} }} {{DEFAULTSORT:muzen en rotten fan de Alde Wrald}} [[Kategory:Mûseftige]] 7eavy9bs48sqc8egpjyp320204u5ly9 0 68810 1199342 1173420 2025-07-10T19:15:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Soarten */ red 1199342 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | ôfbylding =House mouse.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[hûsmûs]]. | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[sûchdieren]] (''Mammalia'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kjifdieren]] (''Rodentia'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[mûzen en jerboä's]] (''Myomorpha'') | takson8 = [[boppefamylje]]: | namme8 = [[mûzen en rotten]] (''Muroidea'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = [[mûseftigen]] (''Muridae'') | takson11 = [[ûnderfamylje]]: | namme11 = [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld]] (''Murinae'') | takson12 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme12 = '''echte mûzen''' (''Mus'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Linnaeus]], 1758 }} {{Trochwiisd synonym|mûs|mûs (betsjuttingsside)}} De '''echte mûzen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Mus'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[mûseftigen]] (''Muridae'') en de ûnderfamylje fan de [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld]] (''Murinae''). Ta dit skaai hearre 41 soarten mûzen, wêrfan't de bekendste en meast fersprate sûnder mis de [[hûsmûs]] (''Mus musculus'') is. In protte soarten kjifdieren dêr't men by it hearren fan it wurd "mûs" ek faak oan tinkt, lykas de [[fjildmûs]], de [[boskmûs]] en de [[dwerchmûs]], hearre lykwols net ta dit skaai. Mûzen binne yn 'e regel lytse bistkes mei in lange keale of hast keale [[sturt]], lytse rûne [[ear (lichemsdiel)|earen]] en in spjochtich snútsje. Se wurde faak beskôge as skealik ûngedierte, mei't se [[lânbou]]gewaaksen en rispingen oanfrette kinne en troch harren [[parasyt|parasiten]] en kjitte sykten ferspriede kinne. Oan de oare kant wurde mûzen ek holden as [[hûsdier]]en en as [[proefdier]]en yn laboratoaria. Behalven troch de [[hûskat]], dêr't se in sprekwurdlik minne relaasje mei hawwe, wurdt der ek in soad op harren jage troch oare [[kateftigen]], party [[hûneftigen]] en fierders troch [[foks]]en, [[rôffûgels]], [[slange]]n en sels guon [[lidpoatigen]]. Fanwegen harren opmerklike fermogen ta oanpassing oan hast elts soarte fan [[biotoop]] en [[klimaat]], binne mûzen guon fan 'e súksesfolste sûchdieren dy't ea bestien hawwe. ==Soarten== [[File:Fancy mice.jpg|right|thumb|250px|Domestisearre mûzen.]] {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''echte mûzen''' (''Mus'') ** ûnderskaai [[Afrikaanske mûzen]] (''Nannomys'') *** [[Afrikaanske dwerchmûs]] (''Mus minutoides'') *** [[baoulémûs]] of Baoulé's mûs (''Mus baoulei'') *** [[callewaertmûs]] of Callewaerts mûs (''Mus callewaerti'') *** [[Etiopyske streekte mûs]] (''Mus inerbis'') *** [[Frijsteatske dwerchmûs]] (''Mus orangiae'') *** [[Goundamûs]] (''Mus goundae'') *** [[griisbealchdwerchmûs]] (''Mus triton'') *** [[Harennamûs]] (''Mus harennensis'') *** [[Hausamûs]] (''Mus haussa'') *** [[mahometmûs]] of Mahomets mûs (''Mus mahomet'') *** [[mattheymûs]] of Matthey's mûs (''Mus mattheyi'') *** [[neavemûs]] of Neave's mûs (''Mus neavei'') *** [[petersmûs]] of Peters' mûs (''Mus setulosus'') *** [[podmûs]] (''Mus bufo'') *** [[setzerdwerchmûs]] of Setzers mûs (''Mus setzeri'') *** [[teare mûs]] (''Mus tenellus'') *** [[temminckmûs]] of Temmincks mûs (''Mus musculoides'') *** [[thomasdwerchmûs]] of Thomas' dwerchmûs (''Mus sorella'') *** [[Ubangimûs]] (''Mus oubanguii'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[woastyndwerchmûs]] (''Mus indutus'') ** ûnderskaai [[Aziatyske mûzen]] (''Coelomys'') *** [[fulkaanmûs]] (''Mus vulcani'') *** [[mayormûs]] of Mayors mûs (''Mus mayori'') *** [[Pahaarske mûs]] (''Mus pahari'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[Sumatraanske pipermûseftige mûs]] (''Mus crociduroides'') ** ûnderskaai [[echte mûzen (ûnderskaai)|echte mûzen]] (''Mus'') *** [[Algerynske mûs]] (''Mus spretus'') *** [[Birmeeske mûs]] (''Mus nitidulus'') *** [[cookmûs]] of Cooks mûs (''Mus cookii'') *** [[grutte batemûs]] of Bate's grutte mûs (''Mus minotaurus'') † *** [[hartkleurige mûs]] (''Mus cervicolor'') *** [[hûsmûs]] (''Mus musculus'') *** [[ierdkleurige mûs]] (''Mus terricolor'') *** [[lytse batemûs]] of Bate's lytse mûs (''Mus bateae'') † *** [[lytse Yndyske fjildmûs]] (''Mus booduga'') *** [[Masedoanyske hûsmûs]] (''Mus macedonicus'') *** [[Rjûkjûaanske mûs]] (''Mus caroli'') *** [[Syprioatyske mûs]] (''Mus cypriacus'') *** [[skiesturtmûs]] (''Mus fragilicauda'') *** [[steppemûs]] (''Mus spicilegus'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[tsjinstfeintmûs]] (''Mus famulus'') ** ûnderskaai [[Yndyske mûzen]] (''Pyromys'') *** [[phillipsmûs]] of Phillips' mûs (''Mus phillipsi'') *** [[plathiermûs]] (''Mus platythrix'') *** [[rotsleavjende mûs]] (''Mus saxicola'') *** [[Seylonstikelmûs]] (''Mus fernandoni'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[shortridgemûs]] of Shortridge's mûs (''Mus shortridgei'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}ûnderskaai [[lytse Yndyske oerwâldmûzen]] (''Lepidomys'') *** {{Stambeam2/ein tûke}}[[lytse Yndyske oerwâldmûs]] (''Mus lepidoides'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Mouse ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Mus}} }} {{DEFAULTSORT:Echte muzen}} [[Kategory:Echte mûs| ]] [[Kategory:Sûchdiereskaai]] [[Kategory:Mûseftige]] 5ix2xo96fwqorhmpulue1cdsycc5uc7 0 127417 1199340 1017189 2025-07-10T19:12:05Z FreyaSport 40716 +ynfoboks 1199340 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks hillige | ôfbylding = Santa Agueda - Zurbarán (detalle).png | ôfbyldingstekst = ''Agata troch [[Francisco de Zurbarán]]'' | ôfbyldingsbreedte = | namme = Agata fan Sisylje | bertenamme = | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of Sicily.svg|border|20px|Flagge fan Sysylje]] [[Sisylje|Sisyljaansk]] | bertedatum = ± [[225]] | berteplak = [[Catania]] | stjerdatum = ± [[250]] | stjerplak = [[Catania]] | etnisiteit = | regionale identiteit = | berop = | kleasteroarder = | funksjes = | titels = | prizen = | funksje1 = | amtsperioade1 = | foargonger1 = | opfolger1 = | funksje2 = | amtsperioade2 = | foargonger2 = | opfolger2 = | funksje3 = | amtsperioade3 = | foargonger3 = | opfolger3 = | funksje4 = | amtsperioade4 = | foargonger4 = | opfolger4 = | sillich ferklearre = | hillich ferklearre = ± [[252]] | fereare troch = | hjeldei = [[5 febrewaris]] | hillichdom = | attributen = [[Tange (ark)|(martel)tange]], [[palmtûke]], [[Skjirre (ark)|skjirre]] en har ôfsniene [[Frouljusboarst|boarsten]] op in skaal | patroan fan = | tradysje = | wichtichste wurken = | webside = }} De hillige '''Agata fan Sisylje''' ([[Catania]], ±[[225]] - dêre, ±[[250]]) wurdt yn de [[Roomsk Katolike Tsjerke]] as [[martelder]] fereare. Hja ferstoar nei alle gedachten tusken 249 en 251 yn in tiid doe't [[Desius|keizer Decius]] de [[kristenen]] ferfolge. Somtiden wurdt Agata ôfbylde mei in skaal dêr't har [[Frouljusboarst|boarsten]] op lizze, dy't har by de tamtaasje ôfsnien waarden. As attribút draacht se ek fakentiden in [[palmtûke]], symboal fan it martlerskip. Se is ien fan de meast bekende hilligen yn Europa en har namme stiet op de âldste katolike list fan hilligen. De oarspronklik as roomske tsjerke boude en tsjintwurdich [[Protestanske Tsjerke yn Nederlân|protestanske]] [[Sint-Agatatsjerke]] fan [[Aldegea (Smellingerlân)|Aldegea]] is ferneamd nei de hillige. == Libben == [[Ofbyld:Lanfranco, Giovanni - St Peter Healing St Agatha - c. 1614.jpg|thumb|left|200px|''Petrus fersoarget de wûnen fan Agata troch [[Giovanni Lanfranco]]'']] Neffens de oerlevering waard Agata as dochter fan rike âlders berne. Om't Agata oan God opdroegen waard en ûnthjitten hie jongfaam te bliuwen, wiisde hja in houliksfersyk fan de heidenske Quintinianus, steedhâlder fan [[Sisylje]], ôf. Ek nei't de steedhâlder har in skoft yn in bordeel opsletten hie bleau hja by har wegering en dêrom liet de steedhâlder har tamtearje en de boarsten ôfsnije. Neffens it ferhaal besochten dy nachts de hillige [[Petrus (apostel)|Petrus]] mei in ingel de jongfaam yn har sel om har de wûnen te fersoargjen. Doe't dat ûntdutsen waard joech de steedhâlder opdracht om Agata oer gleone koallen en skerven te slepen oant hja oan har ferwûnings ferstoar. In jier nei har dea briek op har feestdei de fulkaan [[Etna (fulkaan)|Etna]] út. Mei de wale fan Agata teagen de bewenners fan Catania de lavastream yn 'e mjitte, dy't doe fuort ynienen stoppe. Agata leit yn de dom fan Catania begroeven en is [[patroanhillige]] fan de stêd Catania, fan de [[Malta|Maltezers]], fan earmen en hoeders, fan klokkejitters en wurkfolk yn de [[heechoven]]s, [[Wever (berop)|wevers]], [[Goudsmid|goudsmeden]] en lokaal ek beskermhillige fan de [[brânwacht]]. Hja wurdt oanroppen by [[ierdbeving]]s, in útbraak fan de Etna, brân, by boarstsyktes, [[kanker]] en by feesyktes. In Maltezer oerlevering wol ha dat Agata earst noch flechte nei Malta, dêr't se har in skoftke yn de omkriten fan [[Rabat (Malta)|Rabat]] yn de katakomben skûl hold. Dy katakomben hjitte tsjintwurdich de Agata-katakomben. == Feestdei en tradysje == [[Ofbyld:Skullcap St. Agatha.jpg|thumb|left|250px|''Plasse fan Sint-Agata'']] De ferearing fan Agata wreide him om likernôch [[500]] út. Sawol yn de Katolike as yn de Otterdokske Tsjerke wurdt har feestdei op [[5 febrewaris]] holden. Yn de [[Katedraal fan Catania|dom fan Catania]] wurdt, tegearre mei oare reliken lykas ien fan har boarsten, de [[Wale (klean)|wale]] fan Agate bewarre. It grutste oerbliuwsel fan har bonkerak leit yn it [[Kleaster Kamp]], krekt oer de Nederlânske grins yn [[Dútslân]], dêr't har plasse bewarre wurdt. Op guon plakken waard op de feestdei fan de hillige it saneamde Agata-brea segene. Ek waarden eartiids segene Agatabriefkes útdield, briefkes mei in ôfbyld fan de hillige mei in hieljende tekst. == Trivia == Koartswilich wurdt Agata fan Catania ek wol de beskermhillige fan ''Catan'' neamd, it sabeare eilân fan [[Klaus Teuber]]'s populêre buordspul ''De kolonisten fan Catan''. Agata waard yn in útwreiding fan it spul yn 2006 betocht mei in kaart fan in oan har wijde kapel. {{Boarnen|boarnefernijing= * Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Agatha von Catania]] * {{nl}} [http://www.heiligen.net/heiligen/02/05/02-05-0250-agatha.php Beskriuwing op Heiligennet] * {{de}} [https://www.heiligenlexikon.de/BiographienA/Agatha_von_Catania.htm Beskriuwing op Heiligenlexikon] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Agatha of Sicily|Agata fan Sisylje}} }} [[Kategory:Roomsk-katolyk hillige]] [[Kategory:Anglikaansk hillige]] [[Kategory:Eastersk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Eastersk-katolyk hillige]] [[Kategory:Armeensk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Koptysk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Syrysk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Nestoriaansk hillige]] [[Kategory:Persoan berne yn 225]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 250]] e3v3zhwc816doxeyi4gmbjnhy7ipu4y 1199352 1199340 2025-07-10T20:08:55Z Drewes 2754 Snypsnaren 1199352 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks hillige | ôfbylding = Santa Agueda - Zurbarán (detalle).png | ôfbyldingstekst = ''Agata'' troch [[Francisco de Zurbarán]] | ôfbyldingsbreedte = | namme = Agata fan Sisylje | bertenamme = | nasjonaliteit = [[Ofbyld:Flag of Sicily.svg|border|20px|Flagge fan Sysylje]] [[Sisylje|Sisyljaansk]] | bertedatum = ± [[225]] | berteplak = [[Catania]] | stjerdatum = ± [[250]] | stjerplak = [[Catania]] | etnisiteit = | regionale identiteit = | berop = | kleasteroarder = | funksjes = | titels = | prizen = | funksje1 = | amtsperioade1 = | foargonger1 = | opfolger1 = | funksje2 = | amtsperioade2 = | foargonger2 = | opfolger2 = | funksje3 = | amtsperioade3 = | foargonger3 = | opfolger3 = | funksje4 = | amtsperioade4 = | foargonger4 = | opfolger4 = | sillich ferklearre = | hillich ferklearre = ± [[252]] | fereare troch = | hjeldei = [[5 febrewaris]] | hillichdom = | attributen = [[Tange (ark)|(martel)tange]], [[palmtûke]], [[Skjirre (ark)|skjirre]] en har ôfsniene [[Frouljusboarst|boarsten]] op in skaal | patroan fan = | tradysje = | wichtichste wurken = | webside = }} De hillige '''Agata fan Sisylje''' ([[Catania]], ±[[225]] - dêre, ±[[250]]) wurdt yn de [[Roomsk Katolike Tsjerke]] as [[martelder]] fereare. Hja ferstoar nei alle gedachten tusken 249 en 251 yn in tiid doe't [[Desius|keizer Decius]] de [[kristenen]] ferfolge. Somtiden wurdt Agata ôfbylde mei in skaal dêr't har [[Frouljusboarst|boarsten]] op lizze, dy't har by de tamtaasje ôfsnien waarden. As attribút draacht se ek fakentiden in [[palmtûke]], symboal fan it martlerskip. Se is ien fan de meast bekende hilligen yn Europa en har namme stiet op de âldste katolike list fan hilligen. De oarspronklik as roomske tsjerke boude en tsjintwurdich [[Protestanske Tsjerke yn Nederlân|protestanske]] [[Sint-Agatatsjerke]] fan [[Aldegea (Smellingerlân)|Aldegea]] is ferneamd nei de hillige. == Libben == [[Ofbyld:Lanfranco, Giovanni - St Peter Healing St Agatha - c. 1614.jpg|thumb|left|200px|''Petrus fersoarget de wûnen fan Agata'' troch [[Giovanni Lanfranco]]]] Neffens de oerlevering waard Agata as dochter fan rike âlders berne. Om't Agata oan God opdroegen waard en ûnthjitten hie jongfaam te bliuwen, wiisde hja in houliksfersyk fan de heidenske Quintinianus, steedhâlder fan [[Sisylje]], ôf. Ek nei't de steedhâlder har in skoft yn in bordeel opsletten hie bleau hja by har wegering en dêrom liet de steedhâlder har tamtearje en de boarsten ôfsnije. Neffens it ferhaal besochten dy nachts de hillige [[Petrus (apostel)|Petrus]] mei in ingel de jongfaam yn har sel om har de wûnen te fersoargjen. Doe't dat ûntdutsen waard joech de steedhâlder opdracht om Agata oer gleone koallen en skerven te slepen oant hja oan har ferwûnings ferstoar. In jier nei har dea briek op har feestdei de fulkaan [[Etna (fulkaan)|Etna]] út. Mei de wale fan Agata teagen de bewenners fan Catania de lavastream yn 'e mjitte, dy't doe fuort ynienen stoppe. Agata leit yn de dom fan Catania begroeven en is [[patroanhillige]] fan de stêd Catania, fan de [[Malta|Maltezers]], fan earmen en hoeders, fan klokkejitters en wurkfolk yn de [[heechoven]]s, [[Wever (berop)|wevers]], [[Goudsmid|goudsmeden]] en lokaal ek beskermhillige fan de [[brânwacht]]. Hja wurdt oanroppen by [[ierdbeving]]s, in útbraak fan de Etna, brân, by boarstsyktes, [[kanker]] en by feesyktes. In Maltezer oerlevering wol ha dat Agata earst noch flechte nei Malta, dêr't se har in skoftke yn de omkriten fan [[Rabat (Malta)|Rabat]] yn de katakomben skûl hold. Dy katakomben hjitte tsjintwurdich de Agata-katakomben. == Feestdei en tradysje == [[Ofbyld:Skullcap St. Agatha.jpg|thumb|left|250px|Plasse fan Sint-Agata]] De ferearing fan Agata wreide him om likernôch [[500]] út. Sawol yn de Katolike as yn de Otterdokske Tsjerke wurdt har feestdei op [[5 febrewaris]] holden. Yn de [[Katedraal fan Catania|dom fan Catania]] wurdt, tegearre mei oare reliken lykas ien fan har boarsten, de [[Wale (klean)|wale]] fan Agate bewarre. It grutste oerbliuwsel fan har bonkerak leit yn it [[Kleaster Kamp]], krekt oer de Nederlânske grins yn [[Dútslân]], dêr't har plasse bewarre wurdt. Op guon plakken waard op de feestdei fan de hillige it saneamde Agata-brea segene. Ek waarden eartiids segene Agatabriefkes útdield, briefkes mei in ôfbyld fan de hillige mei in hieljende tekst. == Trivia == Koartswilich wurdt Agata fan Catania ek wol de beskermhillige fan ''Catan'' neamd, it sabeare eilân fan [[Klaus Teuber]]'s populêre buordspul ''De kolonisten fan Catan''. Agata waard yn in útwreiding fan it spul yn 2006 betocht mei in kaart fan in oan har wijde kapel. {{Boarnen|boarnefernijing= * Dizze side is alhiel of foar in part in oersetting fan de Dútsktalige Wikipedyside; sjoch foar de bewurkingsskiednis: [[:de:Agatha von Catania]] * {{nl}} [http://www.heiligen.net/heiligen/02/05/02-05-0250-agatha.php Beskriuwing op Heiligennet] * {{de}} [https://www.heiligenlexikon.de/BiographienA/Agatha_von_Catania.htm Beskriuwing op Heiligenlexikon] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Agatha of Sicily|Agata fan Sisylje}} }} [[Kategory:Roomsk-katolyk hillige]] [[Kategory:Anglikaansk hillige]] [[Kategory:Eastersk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Eastersk-katolyk hillige]] [[Kategory:Armeensk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Koptysk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Syrysk-otterdoks hillige]] [[Kategory:Nestoriaansk hillige]] [[Kategory:Persoan berne yn 225]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 250]] kz8gm30cenpdwowft3h651stvzdrhv5 4 130860 1199320 1199285 2025-07-10T12:43:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Algemien */ sa dan 1199320 wikitext text/x-wiki In '''ynfoboks''' is in tabel dy't rjochts boppe-oan in artikel stiet, dêr't de wichtichste gegevens oer it ûnderwerp fan it artikel yn fêstlein binne. In ynfoboks brûke mei, mar it hoecht net. It stiet lykwols oare meidoggers frij om letter in ynfoboks oan in artikel ta te foegjen as dêr net ien foar brûkt is, of om de brûkte ynfoboks te ferfangen troch ien dy't better funksjonearret. Ek stiet it eltsenien frij om sels in nije ynfoboks oan te meitsjen as der foar it oangeande ûnderwerp noch net ien bestiet, of as de besteande ynfoboks om de iene of oare reden net foldocht. {{TOCright}} ==Ynformaasje== ===Algemiene ynformaasje=== Algemiene ynformaasje oer it bouwen fan ynfoboksen, kin û.m. hjir fûn wurde: *[[Berjocht:Ynfoboks generyk]] ===Twa ynfoboksen ûnderinoar=== Yn guon gefallen kin it nedich of handich wêze om twa ynfoboksen yn ien artikel te brûken. As dy beide rjochts boppe-oan komme, drukt de twadde ynfoboks de rinnende tekst in stikje omleech en ûntstiet der boppe-oan it artikel in wytregel. Om dat foar te kommen, moatte de beide ynfoboksen "ferpakt" wurde yn in "wrapper", sadat it kompjûtersysteem it as ien grutte tabel sjocht. Dat giet sa:<br> '''<span style="color:blue;"><nowiki>{{wrapper}}</nowiki></span><br> <span style="color:blue;">'''|'''</span><span style="color:red;">{{1e ynfoboks</span><br> <span style="color:red;">|1e ynfoboks</span><br> <span style="color:red;">|1e ynfoboks</span><br> <span style="color:red;">}}</span><br> <span style="color:blue;">'''|-</span><br> <span style="color:blue;">'''|'''</span><span style="color:green;">{{2e ynfoboks</span><br> <span style="color:green;">|2e ynfoboks</span><br> <span style="color:green;">|2e ynfoboks</span><br> <span style="color:green;">}}</span><br> <span style="color:blue;">'''|-</span><br> <span style="color:blue;">'''|}'''</span> <br> Yn dit foarbyld is de wrapper fet blau, de 1e ynfoboks read en de 2e ynfoboks grien. Tink derom dat de wrapper út 3 dielen bestiet: in stikje boppe-oan, in stikje tusken de beide ynfoboksen yn en in stikje ûnderoan. ==List fan ynfoboksen== ===Algemiene ynfoboksen=== *[[Berjocht:Ynfoboks generyk grien|Berjocht:Ynfoboks '''generyk grien''']] ===Astronomy & romtefeart=== *[[Berjocht:Universele ynfoboks planeet|Berjocht:Universele ynfoboks '''planeet''']] *[[Berjocht:Ynfoboks romtefeartmissy|Berjocht:Ynfoboks '''romtefeartmissy''']] ===Bouwurken=== *[[Berjocht:Ynfoboks bouwurk|Berjocht:Ynfoboks '''bouwurk''']] *[[Berjocht:Ynfoboks brêge|Berjocht:Ynfoboks '''brêge''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ferdivedaasjepark|Berjocht:Ynfoboks '''ferdivedaasjepark''']] *[[Berjocht:Ynfoboks finzenis|Berjocht:Ynfoboks '''finzenis''']] *[[Berjocht:Ynfoboks katedraal|Berjocht:Ynfoboks '''katedraal''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kastiel|Berjocht:Ynfoboks '''kastiel''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kleaster|Berjocht:Ynfoboks '''kleaster''']] *[[Berjocht:Ynfoboks museum|Berjocht:Ynfoboks '''museum''']] *[[Berjocht:Ynfoboks mûne|Berjocht:Ynfoboks '''mûne''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sikehûs|Berjocht:Ynfoboks '''sikehûs''']] *[[Berjocht:Ynfoboks synagoge|Berjocht:Ynfoboks '''synagoge''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Sirkwy|Berjocht:Ynfoboks '''Sirkwy''']] *[[Berjocht:Ynfoboks stadion|Berjocht:Ynfoboks '''stadion''']] *[[Berjocht:Ynfoboks stasjon|Berjocht:Ynfoboks '''stasjon''']] *[[Berjocht:Ynfoboks swimbad|Berjocht:Ynfoboks '''swimbad''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tsjerkegebou|Berjocht:Ynfoboks '''tsjerkegebou''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tunnel|Berjocht:Ynfoboks '''tunnel''']] ===Ekonomy=== *[[Berjocht:Ynfoboks muntienheid|Berjocht:Ynfoboks '''muntienheid''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ferfiermiddel|Berjocht:Ynfoboks '''ferfiermiddel''']] ===Etnyske groepen=== *[[Berjocht:Ynfoboks etnyske groep|Berjocht:Ynfoboks '''etnyske groep''']] *[[Berjocht:Ynfoboks etnyske groep (histoarysk)|Berjocht:Ynfoboks '''etnyske groep (histoarysk)''']] ===Eveneminten=== *[[Berjocht:Ynfoboks edysje hurdfytswedstriid|Berjocht:Ynfoboks '''edysje hurdfytswedstriid''']] *[[Berjocht:Ynfoboks evenemint|Berjocht:Ynfoboks '''evenemint''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Formule 1 seizoen|Berjocht:Ynfoboks '''Formule 1 seizoen''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Formule 1 wedstriid|Berjocht:Ynfoboks '''Formule 1 wedstriid''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ynternasjonale fuotbalkompetysje|Berjocht:Ynfoboks '''ynternasjonale fuotbalkompetysje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks PC|Berjocht:Ynfoboks '''PC''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sportevenemint|Berjocht:Ynfoboks '''sportevenemint''']] ===Film, telefyzje, radio & kompjûter=== *[[Berjocht:Ynfoboks fideospul|Berjocht:Ynfoboks '''fideospul''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks film|Berjocht:Universele ynfoboks '''film''']] *[[Berjocht:Ynfoboks mediafranchise|Berjocht:Ynfoboks '''mediafranchise''']] *[[Berjocht:Ynfoboks radioprogramma|Berjocht:Ynfoboks '''radioprogramma''']] *[[Berjocht:Ynfoboks software|Berjocht:Ynfoboks '''software''']] *[[Berjocht:Ynfoboks telefyzjeprogramma|Berjocht:Ynfoboks '''telefyzjeprogramma''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks telefyzjesearje|Berjocht:Universele ynfoboks '''telefyzjesearje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks telefyzje- en radiostjoerder|Berjocht:Ynfoboks '''telefyzje- en radiostjoerder''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Wikipedy|Berjocht:Ynfoboks '''Wikipedy''']] <small>(foar ferzjes fan 'e Wikipedy yn ferskillende talen)</small> ===Frije tiid=== *[[Berjocht:Universele ynfoboks sport|Berjocht:Universele ynfoboks '''sport''']] *[[Berjocht:Ynfoboks spul|Berjocht:Ynfoboks '''spul''']] ===Geografy=== ====Algemien==== *[[Berjocht:Ynfoboks archeologysk plak|Berjocht:Ynfoboks '''archeologysk plak''']] *[[Berjocht:Ynfoboks autodyk|Berjocht:Ynfoboks '''autodyk''']] *[[Berjocht:Ynfoboks begraafplak|Berjocht:Ynfoboks '''begraafplak''']] *[[Berjocht:Ynfoboks berch|Berjocht:Ynfoboks '''berch''']] *[[Berjocht:Ynfoboks berchtme|Berjocht:Ynfoboks '''berchtme''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks bestjoerlike ienheid|Berjocht:Universele ynfoboks '''bestjoerlike ienheid''']] *[[Berjocht:Ynfoboks distrikt (gebiet)|Berjocht:Ynfoboks '''distrikt (gebiet)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks doarpstabel|Berjocht:Ynfoboks '''doarpstabel''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks eilân|Berjocht:Ynfoboks '''eilân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks fiktyf lân|Berjocht:Ynfoboks '''fiktyf lân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks haven|Berjocht:Ynfoboks '''haven''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks gebiet|Berjocht:Universele ynfoboks '''gebiet''']] <small>(foar alderhanne gebieten dy't net yn ien fan 'e boppesteande boksen passe)</small> **[[Berjocht:Universele ynfoboks gebiet (mei flagge)|Berjocht:Universele ynfoboks '''gebiet (mei flagge)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks gebietsdiel|Berjocht:Ynfoboks '''gebietsdiel''']] <small>(bgl. foar eilannen)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks gemeente|Berjocht:Ynfoboks '''gemeente''']] *[[Berjocht:Ynfoboks gletsjer|Berjocht: Ynboboks '''gletsjer''']] *[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lân|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lân''']] **[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lân (gjin flagge)|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lân (gjin flagge)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lân (koarte ferzje)|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lân (koarte ferzje)''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks Yndianereservaat|Berjocht:Ynfoboks '''Yndianereservaat''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kanaal|Berjocht:Ynfoboks '''kanaal''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kuierpaad|Berjocht:Ynfoboks '''kuierpaad''']] *[[Berjocht:Ynfoboks lân 1|Berjocht:Ynfoboks '''lân 1''']] *[[Berjocht:Ynfoboks lân 2|Berjocht:Ynfoboks '''lân 2''']] *[[Berjocht:Ynfoboks lân (ferâldere)|Berjocht:Ynfoboks '''lân (ferâldere)''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks lofthaven|Berjocht:Ynfoboks '''lofthaven''']] *[[Berjocht:Ynfoboks lokaasje|Berjocht:Ynboboks '''lokaasje''']] <small>(jout poer en allinne de lokaasje op in posysjekaart wer, gjin oare ynfo mooglik)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks lokaasje plak|Berjocht:Ynfoboks '''lokaasje plak''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêre basis|Berjocht:Ynfoboks '''militêre basis''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks natoergebiet|Berjocht:Universele ynfoboks '''natoergebiet''']] *[[Berjocht:Ynfoboks oerseesk gebietsdiel|Berjocht:Ynfoboks '''oerseesk gebietsdiel''']] *[[Berjocht:Ynfoboks park|Berjocht:Ynfoboks '''park''']] *[[Berjocht:Ynfoboks plak (ferâldere)|Berjocht:Ynfoboks '''plak (ferâldere)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks polder|Berjocht:Ynfoboks '''polder''']] *[[Berjocht:Ynfoboks rivier|Berjocht:Ynfoboks '''rivier''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks see en mar|Berjocht:Universele ynfoboks '''see en mar''']] *[[Berjocht:Ynfoboks skiereilân|Berjocht:Ynfoboks '''skiereilân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks stêd|Berjocht:Ynfoboks '''stêd''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Universele ynfoboks stêd|Berjocht:Universele ynfoboks '''stêd''']] <small>(ek foar '''doarpen''')</small> **[[Berjocht:Ynfoboks stêd mei flagge|Berjocht:Ynfoboks '''stêd mei flagge''']] <small>(yn dizze ynfoboks is spesjaal romte makke foar in flagge en in wapen)</small> *[[Berjocht:Universele ynfoboks stedswyk|Berjocht:Universele ynfoboks '''stedswyk''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Wrâlderfgoed|Berjocht:Ynfoboks '''Wrâlderfgoed''']] ====Spesifyk nei lân==== *[[Berjocht:Ynfoboks Amerikaanske steat|Berjocht:Ynfoboks '''Amerikaanske steat''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Amerikaanske Steat|Berjocht:Ynfoboks '''Amerikaanske Steat''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks Australyske steat|Berjocht:Ynfoboks '''Australyske steat''']] *[[Berjocht:Ynfoboks dielsteat Meksiko|Berjocht:Ynfoboks '''dielsteat Meksiko''']] *[[Berjocht:Ynfoboks dielsteat Dútslân|Berjocht:Ynfoboks '''dielsteat Dútslân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks dielsteat Eastenryk|Berjocht:Ynfoboks '''dielsteat Eastenryk''']] *[[Berjocht:Ynfoboks regio Frankryk|Berjocht:Ynfoboks '''regio Frankryk''']] *[[Berjocht:Ynfoboks gemeente Dútslân|Berjocht:Ynfoboks '''gemeente Dútslân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks gemeente Nederlân 1|Berjocht:Ynfoboks '''gemeente Nederlân 1''']] *[[Berjocht:Ynfoboks gemeente Nederlân 2|Berjocht:Ynfoboks '''gemeente Nederlân 2''']] *[[Berjocht:Ynfoboks gemeente Sweden|Berjocht:Ynfoboks '''gemeente Sweden''']] *[[Berjocht:Ynfoboks regio Itaalje|Berjocht:Ynfoboks '''regio Itaalje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks provinsje Kanada|Berjocht:Ynfoboks '''provinsje Kanada''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Landkreis|Berjocht:Ynfoboks '''Landkreis''']] *[[Berjocht:Ynfoboks lânskip Sweden|Berjocht:Ynfoboks '''lânskip Sweden''']] *[[Berjocht:Ynfoboks plak Nederlân|Berjocht:Ynfoboks '''plak Nederlân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks plak Noarwegen|Berjocht:Ynfoboks '''plak yn Noarwegen''']] *[[Berjocht:Ynfoboks plak Sweden|Berjocht:Ynfoboks '''plak yn Sweden''']] *[[Berjocht:Ynfoboks provinsje Nederlân|Berjocht:Ynfoboks '''provinsje Nederlân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks provinsje Noarwegen|Berjocht:Ynfoboks '''provinsje Noarwegen''']] *[[Berjocht:Ynfoboks provinsje Sweden|Berjocht:Ynfoboks '''provinsje fan Sweden''']] *[[Berjocht:Ynfoboks dielgebiet Ruslân|Berjocht:Ynfoboks '''dielgebiet Ruslân''']] ===Godstsjinst=== *[[Berjocht:Ynfoboks bisdom|Berjocht:Ynfoboks '''bisdom''']] *[[Berjocht:Ynfoboks fiktyf of legindarysk personaazje|Berjocht:Ynfoboks '''fiktyf of legindarysk personaazje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks godheid|Berjocht:Ynfoboks '''godheid''']] *[[Berjocht:Ynfoboks hillige|Berjocht:Ynfoboks '''hillige''']] *[[Berjocht:Ynfoboks katedraal|Berjocht:Ynfoboks '''katedraal''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kleaster|Berjocht:Ynfoboks '''kleaster''']] *[[Berjocht:Ynfoboks libbensbeskôging|Berjocht:Ynfoboks '''libbensbeskôging''']] *[[Berjocht:Ynfoboks synagoge|Berjocht:Ynfoboks '''synagoge''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tsjerkegebou|Berjocht:Ynfoboks '''tsjerkegebou''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tsjerkegenoatskip 1|Berjocht:Ynfoboks '''tsjerkegenoatskip 1''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tsjerkegenoatskip 2|Berjocht:Ynfoboks '''tsjerkegenoatskip 2''']] ===Iten en drinken=== *[[Berjocht:Ynfoboks drinken|Berjocht:Ynfoboks '''drinken''']] ===Keunst=== *[[Berjocht:Ynfoboks byld|Berjocht:Ynfoboks '''byld''']] *[[Berjocht:Ynfoboks museum|Berjocht:'''Museum''']] ===Literatuer=== *[[Berjocht:Ynfoboks fiktyf of legindarysk personaazje|Berjocht:Ynfoboks '''Fiktyf of legindarysk personaazje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks literatuer|Berjocht:Ynfoboks '''literatuer''']] <small>(foar literêre wurken)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks tydskrift|Berjocht:Ynfoboks '''tydskrift''']] ===Loftfeart=== *[[Berjocht:Ynfoboks fleantúchtype|Berjocht:Ynfoboks '''fleantúchtype''']] ===Muzyk=== *[[Berjocht:Ynfoboks album|Berjocht:Ynfoboks '''album''']] *[[Berjocht:Ynfoboks band|Berjocht:Ynfoboks '''band''']] *[[Berjocht:Ynfoboks liet|Berjocht:Ynfoboks '''liet''']] *[[Berjocht:Ynfoboks single|Berjocht:Ynfoboks '''single''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sjonger of muzikant|Berjocht:Ynfoboks '''sjonger of muzikant''']] ===Natoer=== *[[Berjocht:Universele ynfoboks baktearjes|Berjocht:Universele ynfoboks '''baktearjes''']] *[[Berjocht:Ynfoboks bekend bist|Berjocht:Ynfoboks '''bekend bist''']] <small>(foar spesifike bisten dy't by namme bekend binne)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks bekend fossyl|Berjocht:Ynfoboks '''bekend fossyl''']] <small>(foar spesifike fossilen dy't by namme bekend binne)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks bistepopulaasje|Berjocht:Ynfoboks '''bistepopulaasje''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks bisteryk|Berjocht:Universele ynfoboks '''bisteryk''']] <small>(foar taksonomyske groepen fan it bisteryk)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks bistesoarte|Berjocht:Ynfoboks '''bistesoarte''']] *[[Berjocht:Ynfoboks biste-ûndersoarte|Berjocht:Ynfoboks '''biste-ûndersoarte''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks firus|Berjocht:Universele ynfoboks '''firus''']] *[[Berjocht:Ynfoboks hûneras|Berjocht:Ynfoboks '''hûneras''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ierdbeving|Berjocht:Ynfoboks '''Ierdbeving''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks natoergebiet|Berjocht:Universele ynfoboks '''natoergebiet''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks planteryk|Berjocht:Universele ynfoboks '''planteryk''']] <small>(foar taksonomyske groepen fan it planteryk)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks plantesoarte|Berjocht:Ynfoboks '''plantesoarte''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks skimmelryk|Berjocht:Universele ynfoboks '''skimmelryk''']] <small>(foar taksonomyske groepen fan it skimmelryk)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks skimmelsoarte|Berjocht:Ynfoboks '''skimmelsoarte''']] ===Oarloch en konflikt=== *[[Berjocht:Ynfoboks kriichsmachtdiel|Berjocht:Ynfoboks '''kriichsmachtdiel''']] <small>(foar lânmachten, marines, loftmachten, ensfh.)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêr|Berjocht:Ynfoboks '''militêr''']] <small>(foar militêren)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêre basis|Berjocht:Ynfoboks '''militêre basis''']] *[[Berjocht:Ynfoboks militêr konflikt|Berjocht:Ynfoboks '''militêr konflikt''']] <small>(foar oarloggen, fjildslaggen, seeslaggen, ensfh.)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêre ienheid 1|Berjocht:Ynfoboks '''militêre ienheid 1''']] <small>(foar rezjiminten, difyzjes en lytsere ienheden)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêre ienheid 2|Berjocht:Ynfoboks '''militêre ienheid 2''']] <small>(idem)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks oanslach|Berjocht:Ynfoboks '''oanslach''']] <small>(foar terroristyske en moardoanslaggen)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks wapen|Berjocht:Ynfoboks '''wapen''']] <small>(foar wapens, benammen fjoerwapens en sa, mar ek swurden, messen, bilen, tanks, geskut, ensfh.)</small> ===Organisaasjes=== *[[Berjocht:Ynfoboks bedriuw|Berjocht:Ynfoboks '''bedriuw''']] *[[Berjocht:Ynfoboks bisdom|Berjocht:Ynfoboks '''bisdom''']] *[[Berjocht:Ynfoboks dieretún|Berjocht:Ynfoboks '''dieretún''']] *[[Berjocht:Ynfoboks feilichheidstsjinst|Berjocht:Ynfoboks '''feilichheidstsjinst''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ferdivedaasjepark|Berjocht:Ynfoboks '''ferdivedaasjepark''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ferfierder|Berjocht:Ynfoboks '''ferfierder''']] <small>(foar bedriuwen yn it iepenbier ferfier)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks finzenis|Berjocht:Ynfoboks '''finzenis''']] *[[Berjocht:Ynfoboks loftfeartmaatskippij|Berjocht:Ynfoboks '''loftfeartmaatskippij''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kriichsmachtdiel|Berjocht:Ynfoboks '''kriichsmachtdiel''']] <small>(foar lânmachten, marines, loftmachten, ensfh.)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêre ienheid 1|Berjocht:Ynfoboks '''militêre ienheid 1''']] <small>(foar rezjiminten, difyzjes en lytsere ienheden)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks militêre ienheid 2|Berjocht:Ynfoboks '''militêre ienheid 2''']] <small>(idem)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks ministearje|Berjocht:Ynfoboks '''ministearje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks oerheidsynstânsje|Berjocht:Ynfoboks '''oerheidsynstânsje''']] **[[Berjocht:Ynfoboks oerheidsynstânsje (gjin flagge)|Berjocht:Ynfoboks '''oerheidsynstânsje (gjin flagge)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks politike partij (ferâldere)|Berjocht:Ynfoboks '''politike partij (ferâldere)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks politike partij|Berjocht:Ynfoboks '''politike partij''']] *[[Berjocht:Ynfoboks politike partij Nederlân|Berjocht:Ynfoboks '''politike partij Nederlân''']] **[[Berjocht:Ynfoboks politike partij Nederlân/sitten|Berjocht:Ynfoboks '''politike partij Nederlân/sitten''']] *[[Berjocht:Ynfoboks reedrydploech|Berjocht:Ynfoboks '''reedrydploech''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sikehûs|Berjocht:Ynfoboks '''sikehûs''']] *[[Berjocht:Ynfoboks spoarweimaatskippij|Berjocht:Ynfoboks '''spoarweimaatskippij''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sportbûn|Berjocht:Ynfoboks '''sportbûn''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Sportklub|Berjocht:Ynfoboks '''Sportklub''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Sportklub2|Berjocht:Ynfoboks '''Sportklub2''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sportteam|Berjocht:Ynfoboks '''sportteam''']] <small>(spesifyk oanmakke foar Amerikaanske en oare ynternasjonale sportteams)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks stamme-organisaasje|Berjocht:Ynfoboks '''stamme-organisaasje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tsjerkegenoatskip 1|Berjocht:Ynfoboks '''tsjerkegenoatskip 1''']] *[[Berjocht:Ynfoboks tsjerkegenoatskip 2|Berjocht:Ynfoboks '''tsjerkegenoatskip 2''']] *[[Berjocht:Ynfoboks universiteit|Berjocht:Ynfoboks '''universiteit''']] *[[Berjocht:Ynfoboks organisaasje algemien|Berjocht:Ynfoboks '''organisaasje algemien''']] <small>(foar alle organisaasjes dy't net yn 'e boppesteande boksen passe)</small> ===Persoanen=== *[[Berjocht:Ynfoboks akteur|Berjocht:Ynfoboks '''akteur''']] *[[Berjocht:Ynfoboks artyst of kabaretier|Berjocht:Ynfoboks '''artyst of kabaretier''']] *[[Berjocht:Ynfoboks band|Berjocht:Ynfoboks '''band''']] <small>(foar bands en muzykgroepen)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks biografy|Berjocht:Ynfoboks '''biografy''']] <small>(dizze ynfoboks hellet syn gegevens op út Wikidata)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks fiktyf of legindarysk personaazje|Berjocht:Ynfoboks '''fiktyf of legindarysk personaazje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks follyballer|Berjocht:Ynfoboks '''follyballer''']] *[[Berjocht:Ynfoboks fuotballer|Berjocht:Ynfoboks '''fuotballer''']] *[[Berjocht:Ynfoboks geastlike|Berjocht:Ynfoboks '''geastlike''']] *[[Berjocht:Ynfoboks hearsker of ealman|Berjocht:Ynfoboks '''hearsker of ealman''']] <small>(foar monargen en oare eallju)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks hillige|Berjocht:Ynfoboks '''hillige''']] *[[Berjocht:Ynfoboks keatser|Berjocht:Ynfoboks '''keatser''']] *[[Berjocht:Ynfoboks keunstner|Berjocht:Ynfoboks '''keunstner''']] *[[Berjocht:Ynfoboks koereur|Berjocht:Ynfoboks '''koereur''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Koereur Formule 1 |Berjocht:Ynfoboks '''koereur Formule 1''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kristlik lieder|Berjocht:Ynfoboks '''kristlik lieder''']] *[[Berjocht:Ynfoboks militêr|Berjocht:Ynfoboks '''militêr''']] *[[Berjocht:Ynfoboks model|Berjocht:Ynfoboks '''model''']] *[[Berjocht:Ynfoboks politikus|Berjocht:Ynfoboks '''politikus''']] *[[Berjocht:Ynfoboks politikus Nederlân|Berjocht:Ynfoboks '''politikus Nederlân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks pornoakteur|Berjocht:Ynfoboks '''pornoakteur''']] <small>(wurdt brûkt foar eltsenien yn 'e seksyndustry)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks reedrider|Berjocht:Ynfoboks '''reedrider''']] *[[Berjocht:Ynfoboks regisseur of produsint|Berjocht:Ynfoboks '''regisseur of produsint''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sjonger of muzikant|Berjocht:Ynfoboks '''sjonger of muzikant''']] *[[Berjocht:Ynfoboks skriuwer|Berjocht:Ynfoboks '''skriuwer''']] *[[Berjocht:Ynfoboks skiedsrjochter|Berjocht:Ynfoboks '''skiedsrjochter''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sporter|Berjocht:Ynfoboks '''sporter''']] *[[Berjocht:Ynfoboks telefyzje- of radiopersoanlikheid|Berjocht:Ynfoboks '''telefyzje- of radiopersoanlikheid''']] *[[Berjocht:Ynfoboks persoan algemien|Berjocht:Ynfoboks '''persoan algemien''']] <small>(foar eltsenien dy't net yn ien fan 'e boppesteande boksen past)</small> ===Polityk=== *[[Berjocht:Ynfoboks politikus|Berjocht:Ynfoboks '''politikus''']] *[[Berjocht:Ynfoboks politikus Nederlân|Berjocht:Ynfoboks '''politikus Nederlân''']] *[[Berjocht:Ynfoboks presidintsferkiezing Feriene Steaten|Berjocht:Ynfoboks '''presidintsferkiezing Feriene Steaten''']] *[[Berjocht:Ynfoboks Twadde Keamerferkiezing|Berjocht:Ynfoboks '''Twadde Keamerferkiezing''']] ===Prizen=== *[[Berjocht:Ynfoboks priis|Berjocht:Ynfoboks '''priis''']] <small>(foar prizen en ûnderskiedings)</small> ===Skiednis=== *[[Berjocht:Ynfoboks desennium|Berjocht:Ynfoboks '''desennium''']] *[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lân (koarte ferzje)|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lân (koarte ferzje)''']] <small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lân|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lân''']] **[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lân (gjin flagge)|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lân (gjin flagge)''']] *[[Berjocht:Ynfoboks histoarysk lânsdiel|Berjocht:Ynfoboks '''histoarysk lânsdiel''']] *[[Berjocht:Ynfoboks ierdbeving|Berjocht:Ynfoboks '''ierdbeving''']] *[[Berjocht:Ynfoboks militêr konflikt|Berjocht:Ynfoboks '''militêr konflikt''']] <small>(foar oarloggen, fjildslaggen, seeslaggen, ensfh.)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks ramp|Berjocht:Ynfoboks '''ramp''']] ===Skipfeart=== *[[Berjocht:Ynfoboks skip|Berjocht:Ynfoboks '''skip''']] *[[Berjocht:Ynfoboks skûtsje|Berjocht:Ynfoboks '''skûtsje''']] *[[Berjocht:Ynfoboks sylboat|Berjocht:Ynfoboks '''sylboat''']] ===Spoarwegen=== *[[Berjocht:Ynfoboks rôljend materieel|Berjocht:Ynfoboks '''rôljend materieel''']] *[[Berjocht:Ynfoboks spoarweimaatskippij|Berjocht:Ynfoboks '''spoarweimaatskippij''']] *[[Berjocht:Ynfoboks stasjon|Berjocht:Ynfoboks '''stasjon''']] ===Taal=== *[[Berjocht:Universele ynfoboks histoarysk taalstadium|Berjocht:Universele ynfoboks '''Histoarysk taalstadium''']] <small>(foar histoaryske taalstadia fan moderne talen, lykas it Aldfrysk of it Midingelsk)</small> *[[Berjocht:Universele ynfoboks taal|Berjocht:Universele ynfoboks '''taal''']] *[[Berjocht:Universele ynfoboks taalfamylje|Berjocht:Universele ynfoboks '''taalfamylje''']] ===Wittenskip=== *[[Berjocht:Ynfoboks bekend fossyl|Berjocht:Ynfoboks '''bekend fossyl''']] <small>(foar spesifike fossilen dy't by namme bekend binne)</small> *[[Berjocht:Ynfoboks elemint|Berjocht:Ynfoboks '''elemint''']] *[[Berjocht:Ynfoboks IPA|Berjocht:Ynfoboks '''IPA''']] *[[Berjocht:Ynfoboks kleur|Berjocht:Ynfoboks '''kleur''']] [[Kategory:Wikipedy]] [[Kategory:Ynfoboks| ]] hyeqi75xkikld7fnsjjgfvjvuay4x31 0 151177 1199382 1182716 2025-07-11T07:45:42Z 2001:8003:8C0C:DE00:F5B0:6825:DA4D:BC8B /* Eardere stopbuorden */ 1199382 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:STOP sign.jpg|thumb|In stopboerd yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]]]] [[Ofbyld:Bilingualstopsign.jpg|thumb|In dûbeltalich, [[Ingelsk]] en [[Frânsk]] stopboerd yn [[Ottawa]], [[Kanada]]]] In '''stopboerd''' is in [[ferkearsboerd]] ornearre om it [[ferkear]] derop te wizen dat it folslein ta stilstân komme moat ear't it fierder it [[krúspunt (ferkear)|krúspunt]] oerstekke kin. Gauris stiet in stopboerd op in krusing op diken dy't foarrang oan de [[foarrangsdyk]] jouwe moatte. Yn de [[Feriene Steaten]] en [[Kanada]] komme krúspunten foar dêr't ferkear fan alle fjouwer rjochtingen (''four way stop'') ôf stopje moatte. Yn in soad lannen is it stopboerd yn achthoekige foarm mei wite letters mei it wurd "STOP", yn it [[Ingelsk]] of de nasjonale taal, op in reade eftergrûn. It [[Ferdrach fan Wenen oangeande ferkearstekens]] fan [[1968]] lit ek in alternative foarm ta: in rûne boerd mei in reade râne en in wite of giele eftergrûn mei in trijehoeke op 'e kop mei in reade râne mei de letters "STOP" yn swart of dûnkerblau. Yn in soad net-Jeropeeske lannen wurde de eigen taal brûkt, sa as bygelyks yn [[Súd-Amearika]] dêr't "PARE", [[Meksiko]] en [[Sintraal-Amearika]], dêr't "ALTO" en [[Kebek (provinsje)|Kebek]] yn [[Kanada]] dêr't "ARRÊT" brûkt wurde. Yn [[Israel]] wurdt in [[piktogram]] fan in hân op it boerd brûkt. Yn [[Japan]] wurdt in trijehoeke oer de kop mei in reade eftergrûn en wite lletters brûkt. == Ferskillende soarten stopbuorden == === Foarmen === <gallery class=center> File:Vienna_Convention_road_sign_B2a.svg|B2a File:Vienna Convention road sign B2a-EA.svg|Tastiene fariant fan B2a File:Vienna Convention road sign B2b-V1.svg|B2b File:Vienna Convention road sign B2b-V2.svg|Tastiene fariant fan B2b File:Vienna Convention road sign B2b-V3.svg|Tastiene fariant fan B2b File:Vienna Convention road sign B2b-V4.svg|Tastiene fariant fan B2b </gallery> === Soarten yn ferskillende lannen === <gallery class=center> File:CL road sign RPI-2.svg|[[Argentynje]], [[Bolivia]], [[Brazylje]], [[Dominikaanske Republyk]], [[Ekwador]], [[Fenezuela]] [[Kolombia]], [[Oerûguay]], [[Paraguay]], [[Perû]], [[Puerto Riko]], [[Sily]] File:Canada Stop sign.svg|[[Austraalje (lân)|Austraalje]], [[Feriene Keninkryk]], [[Feriene Steaten]],[[Fidzjy]], [[Filipinen]], [[Jeropeeske Ekonomyske Romte]], [[Kanada]] (sûnder [[Kebek (provinsje)|Kebek]]), [[Libanon]], [[Nij-Seelân]], [[Pakistan]], [[Singapoer]], [[Yndia]], [[Yndoneezje]] File:AM road sign 2.5.svg|[[Armeenje]] File:Bhutan stop sign.svg|[[Bûtan]] File:Brunei road sign - Stop.svg|[[Brûnei]] File:Cambodia road sign R3-01.svg|[[Kambodja]] File:SIECA road sign R-1-1.svg|[[El Salvador]], [[Gûatemala]], [[Hondoeras]], [[Kosta Rika]], [[Meksiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]] File:SA road sign - Stop (Type I).svg|[[Egypte]], [[Lybje]], [[Marokko]], [[Saûdy-Araabje]], [[Sûdan]] File:Ethiopia Stop sign.svg|[[Etioopje]] File:Vanuatu stop sign.svg|[[Fanûatû]] File:Vietnam road sign P122.svg|[[Fjetnam]] File:France road sign AB4.svg|[[Frankryk]], [[Ierlân]], [[Portegal]], [[Spanje]] File:Hong Kong road sign 101.svg|[[Hong Kong]] File:Iran road sign - stop.svg|[[Iraan]], [[Afganistan]] File:Israel road sign 302.svg|[[Israel]], [[Palestina]] File:Japan road sign 330-A.svg|[[Japan]] File:CA-QC road sign P-010-fr.svg|[[Kanada]] ([[Kebek (provinsje)|Kebek]]) File:Cuban_Stop_Sign.svg|[[Kuba]] File:Laos stop sign.svg|[[Laos]] File:Malaysia road sign RP1.svg|[[Maleizje]] File:STOP sign mongolian.svg|[[Mongoalje]] File:Myanmar stop sign.svg|[[Myanmar]] File:Nigeria road sign - Stop.svg|[[Nigearia]] File:North Korean stop sign.svg|[[Noard-Koreä]] File:RU road sign 2.5.svg|[[Ruslân]] File:CN road sign 禁 1.svg|Fêstelân fan [[Sina]] File:South africa stop sign.png|[[Súd-Afrika]] File:KR road sign 227.svg|[[Súd-Koreä]] File:Thailand road sign บ-1.svg|[[Tailân]] File:Taiwan road sign f1.svg|[[Taiwan]] File:Tonga - STOP sign.svg|[[Tonga]] File:Stop sign (Tunisia).svg|alt=Stop sign in Tunsia; features Arabic and French|[[Tuneezje]] File:Turkish Stop Sign.svg|[[Turkije]] File:Indian Road Sign I-I-1 (PA).svg|[[Yndia]] ([[Pûndjaab]]) </gallery> === Eardere stopbuorden === <gallery class=center> File:Historisches Verkehrszeichen (Deutschland) Halt für alle Fahrzeuge! vor 1937.svg|[[Dútslân]] (foar 1937) File:Bild 30a - Halt! Vorfahrt achten! StVO 1938.svg|Dútslân: (1938-1953 foar [[West-Dútslân]]/1956 foar [[East-Dútslân]]) File:Finland road sign 232 (1957–1971).svg|Finlân (1957-1971) File:Greek old traffic sign stop neccesary.svg|[[Grikelân]] File:Fig. 50 - Arresto all'incrocio - 1959.svg|[[Itaalje]] (1959-1990) File:Romanian traffic sign - II-20 Stop 1957.svg|[[Roemeenje]] (1957-1961) File:UK traffic sign 601 (1965–1975).svg|[[Feriene Keninkryk]] (1965-1975) File:Sweden road sign B2 (gammal).svg|[[Sweden]] (1951-1976) File:Yellow stop sign.svg|[[Feriene Steaten]] (foar 1954) File:Ethiopian Stop Sign.svg|[[Etioopje]] File:Libyan stop sign.svg|[[Lybje]] File:Zambia R1 (old).svg|[[Sambia]] File:Old North Korean stop sign.svg|[[Noard-Koreä]] File:Japanese stop sign (1950-1960).svg|[[Japan]] (1950-1960) File:Japanese stop sign (1960-1963).svg|Japan (1960-1963) File:Thailand road sign บ-1 (old).svg|[[Tailân]] File:1946 Australian road sign 2.07.svg|[[Austraalje (lân)|Austraalje]] (1940-1956) File:Pakistan - Stop Sign.svg|[[Pakistan]] File:South_Vietnam_STOP_sign.svg|[[Fjetnam]] (1955-1975) File:Old South African Stop Sign.svg| [[Súd-Afrika]] </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [https://en.wikipedia.org/wiki/Stop_sign ''References'' op dizze side]. ------------------- {{Commonscat|Stop signs|Stopboerd}} }} [[Kategory:Ferkearsboerd]] [[Kategory:Ferkear]] 6skwxwao5u74acshm868qe06kjm7hdr 1199383 1199382 2025-07-11T07:49:31Z 2001:8003:8C0C:DE00:F5B0:6825:DA4D:BC8B 1199383 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:STOP sign.jpg|thumb|In stopboerd yn [[Austraalje (lân)|Austraalje]]]] [[Ofbyld:Bilingualstopsign.jpg|thumb|In dûbeltalich, [[Ingelsk]] en [[Frânsk]] stopboerd yn [[Ottawa]], [[Kanada]]]] In '''stopboerd''' is in [[ferkearsboerd]] ornearre om it [[ferkear]] derop te wizen dat it folslein ta stilstân komme moat ear't it fierder it [[krúspunt (ferkear)|krúspunt]] oerstekke kin. Gauris stiet in stopboerd op in krusing op diken dy't foarrang oan de [[foarrangsdyk]] jouwe moatte. Yn de [[Feriene Steaten]] en [[Kanada]] komme krúspunten foar dêr't ferkear fan alle fjouwer rjochtingen (''four way stop'') ôf stopje moatte. Yn in soad lannen is it stopboerd yn achthoekige foarm mei wite letters mei it wurd "STOP", yn it [[Ingelsk]] of de nasjonale taal, op in reade eftergrûn. It [[Ferdrach fan Wenen oangeande ferkearstekens]] fan [[1968]] lit ek in alternative foarm ta: in rûne boerd mei in reade râne en in wite of giele eftergrûn mei in trijehoeke op 'e kop mei in reade râne mei de letters "STOP" yn swart of dûnkerblau. Yn in soad net-Jeropeeske lannen wurde de eigen taal brûkt, sa as bygelyks yn [[Súd-Amearika]] dêr't "PARE", [[Meksiko]] en [[Sintraal-Amearika]], dêr't "ALTO" en [[Kebek (provinsje)|Kebek]] yn [[Kanada]] dêr't "ARRÊT" brûkt wurde. Yn [[Israel]] wurdt in [[piktogram]] fan in hân op it boerd brûkt. Yn [[Japan]] wurdt in trijehoeke oer de kop mei in reade eftergrûn en wite lletters brûkt. == Ferskillende soarten stopbuorden == === Foarmen === <gallery class=center> File:Vienna_Convention_road_sign_B2a.svg|B2a File:Vienna Convention road sign B2a-EA.svg|Tastiene fariant fan B2a File:Vienna Convention road sign B2b-V1.svg|B2b File:Vienna Convention road sign B2b-V2.svg|Tastiene fariant fan B2b File:Vienna Convention road sign B2b-V3.svg|Tastiene fariant fan B2b File:Vienna Convention road sign B2b-V4.svg|Tastiene fariant fan B2b </gallery> === Soarten yn ferskillende lannen === <gallery class=center> File:CL road sign RPI-2.svg|[[Argentynje]], [[Bolivia]], [[Brazylje]], [[Dominikaanske Republyk]], [[Ekwador]], [[Fenezuela]] [[Kolombia]], [[Oerûguay]], [[Paraguay]], [[Perû]], [[Puerto Riko]], [[Sily]] File:Canada Stop sign.svg|[[Austraalje (lân)|Austraalje]], [[Feriene Keninkryk]], [[Feriene Steaten]],[[Fidzjy]], [[Filipinen]], [[Jeropeeske Ekonomyske Romte]], [[Kanada]] (sûnder [[Kebek (provinsje)|Kebek]]), [[Libanon]], [[Nij-Seelân]], [[Pakistan]], [[Singapoer]], [[Yndia]], [[Yndoneezje]] File:AM road sign 2.5.svg|[[Armeenje]] File:Bhutan stop sign.svg|[[Bûtan]] File:Brunei road sign - Stop.svg|[[Brûnei]] File:Cambodia road sign R3-01.svg|[[Kambodja]] File:SIECA road sign R-1-1.svg|[[El Salvador]], [[Gûatemala]], [[Hondoeras]], [[Kosta Rika]], [[Meksiko]], [[Nikaragua]], [[Panama]] File:SA road sign - Stop (Type I).svg|[[Egypte]], [[Lybje]], [[Marokko]], [[Saûdy-Araabje]], [[Sûdan]] File:Ethiopia Stop sign.svg|[[Etioopje]] File:Ethiopian Stop Sign.svg|[[Etioopje]] (ôfwikselje) File:Vanuatu stop sign.svg|[[Fanûatû]] File:Vietnam road sign P122.svg|[[Fjetnam]] File:France road sign AB4.svg|[[Frankryk]], [[Ierlân]], [[Portegal]], [[Spanje]] File:Hong Kong road sign 101.svg|[[Hong Kong]] File:Iran road sign - stop.svg|[[Iraan]], [[Afganistan]] File:Israel road sign 302.svg|[[Israel]], [[Palestina]] File:Japan road sign 330-A.svg|[[Japan]] File:CA-QC road sign P-010-fr.svg|[[Kanada]] ([[Kebek (provinsje)|Kebek]]) File:Cuban_Stop_Sign.svg|[[Kuba]] File:Laos stop sign.svg|[[Laos]] File:Malaysia road sign RP1.svg|[[Maleizje]] File:STOP sign mongolian.svg|[[Mongoalje]] File:Myanmar stop sign.svg|[[Myanmar]] File:Nigeria road sign - Stop.svg|[[Nigearia]] File:North Korean stop sign.svg|[[Noard-Koreä]] File:RU road sign 2.5.svg|[[Ruslân]] File:CN road sign 禁 1.svg|Fêstelân fan [[Sina]] File:South africa stop sign.png|[[Súd-Afrika]] File:KR road sign 227.svg|[[Súd-Koreä]] File:Thailand road sign บ-1.svg|[[Tailân]] File:Taiwan road sign f1.svg|[[Taiwan]] File:Tonga - STOP sign.svg|[[Tonga]] File:Stop sign (Tunisia).svg|alt=Stop sign in Tunsia; features Arabic and French|[[Tuneezje]] File:Turkish Stop Sign.svg|[[Turkije]] File:Indian Road Sign I-I-1 (PA).svg|[[Yndia]] ([[Pûndjaab]]) </gallery> === Eardere stopbuorden === <gallery class=center> File:Historisches Verkehrszeichen (Deutschland) Halt für alle Fahrzeuge! vor 1937.svg|[[Dútslân]] (foar 1937) File:Bild 30a - Halt! Vorfahrt achten! StVO 1938.svg|Dútslân: (1938-1953 foar [[West-Dútslân]]/1956 foar [[East-Dútslân]]) File:Finland road sign 232 (1957–1971).svg|Finlân (1957-1971) File:Greek old traffic sign stop neccesary.svg|[[Grikelân]] File:Fig. 50 - Arresto all'incrocio - 1959.svg|[[Itaalje]] (1959-1990) File:Romanian traffic sign - II-20 Stop 1957.svg|[[Roemeenje]] (1957-1961) File:UK traffic sign 601 (1965–1975).svg|[[Feriene Keninkryk]] (1965-1975) File:Sweden road sign B2 (gammal).svg|[[Sweden]] (1951-1976) File:Yellow stop sign.svg|[[Feriene Steaten]] (foar 1954) File:Libyan stop sign.svg|[[Lybje]] File:Zambia R1 (old).svg|[[Sambia]] File:Old North Korean stop sign.svg|[[Noard-Koreä]] File:Japanese stop sign (1950-1960).svg|[[Japan]] (1950-1960) File:Japanese stop sign (1960-1963).svg|Japan (1960-1963) File:Thailand road sign บ-1 (old).svg|[[Tailân]] File:1946 Australian road sign 2.07.svg|[[Austraalje (lân)|Austraalje]] (1940-1956) File:Pakistan - Stop Sign.svg|[[Pakistan]] File:South_Vietnam_STOP_sign.svg|[[Fjetnam]] (1955-1975) File:Old South African Stop Sign.svg| [[Súd-Afrika]] </gallery> {{Boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch [https://en.wikipedia.org/wiki/Stop_sign ''References'' op dizze side]. ------------------- {{Commonscat|Stop signs|Stopboerd}} }} [[Kategory:Ferkearsboerd]] [[Kategory:Ferkear]] kzrhvnpe9ptfo3pcz527lxi4485110w 0 151576 1199367 1184714 2025-07-11T02:43:07Z JayCubby 52658 ([[c:GR|GR]]) [[File:The Invasion of Normandy 1944 B5258.jpg]] → [[File:The Invasion of Normandy 1944 B5258 retouched.jpg]] Rotate, dust + watermark removed 1199367 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks militêr konflikt |campaign= |conflict = Gold Beach |partof = [[D-Day]] |image = [[File:50th division.jpg|300px|]] |caption = ''Britske soldaten bestoarmje it strân fan Gold Beach'' |date = [[6 juny]] [[1944]] |place = [[Normandje]], [[Frankryk]] |result = [[Alliearden|Alliearde]] oerwinning |combatant1 = [[Ofbyld:Flag of the United Kingdom.svg|25px]] [[Feriene Keninkryk]] |combatant2 = [[Ofbyld:Flag of Germany (1935–1945).svg|25px]][[Nazy-Dútslân]] |commander1 = [[Ofbyld:Flag of the United Kingdom.svg|25px]] [[Douglas Alexander Graham]]<br> |commander2 = [[Ofbyld:Flag of Germany (1935–1945).svg|25px]] [[Dietrich Kraiss]] <br>[[Ofbyld:Flag of Germany (1935–1945).svg|25px]] [[Wilhelm Richter]] |strength1 = 50th Infantry Division <br> 8th Armoured Brigade <br> 56th Infantry Brigade <br> No. 47 Commando |strength2 = 352. Infanterie-Division <br> 716. Infanterie-Division <br><br><br> |casualties1 = 1.000-1.100 |casualties2 = ûnbekend <br> |}} '''Gold Beach''' is ien [[Normandje|Normandyske]] strannen, dy't de alliearde striidkrêften yn de [[Twadde Wrâldkriich]] op [[D-Day]], 6 juny 1944, brûkten foar de [[Operaasje Overlord]]. It is it middelste strân fan de fiif strannen en it wiene [[Grut-Brittanje|Britske]] troepen dy't op Gold Beach oan lân kamen. De oare fjouwer strannen binne [[Juno Beach|Juno]], [[Sword Beach|Sword]], [[Omaha Beach|Omaha]] en [[utah Beach|Utah]]. Gold Beach lei yn it gebiet dat de Britske 50e (Northumbrian) Infantry Division (ûnder befel fan generaal-majoar Alexander Graham ) en de 8e Armoured Brigade besette moasten. Beide gefjochtsienheden wiene ûnderdielen fan it Britske XXX Corps, dat op syn beurt ûnder it British Second Army ûnder befel fan luitenant-generaal Miles Dempsey foel. Hja moasten [[Arromanches]] (dat as plak foar in [[Mulberryhaven]] oanwiisd wie) en [[Bayeux]] oermasterje en de wei fan [[Caen]] nei [[Bayeux]] ôfsnije. Dêrnjonken moasten de Britten kontakt meitsje mei de [[Feriene Steaten|Amerikanen]], dy't westlik fan Gold Beach op Omaha Beach lânen en mei de [[Kanada|Kanadezen]] noch eastliker op Juno Beach. Gold Beach hie trije haadseksjes, dy't fan west nei east ferdield wiene yn "Item", "Jig" (ferdield yn de twa seksjes grien en read) en "King" (ek ferdield yn de twa seksjes grien en read). In fjirde seksje "How" waard by de ynvaazje net brûkt. == De lâning == [[File:Arromanches Beach.JPG|thumb|260px|left|''It strân by Arromanches'']] It lânjen begûn om 07:25 oere. Ynearsten wie it [[Nazy-Dútslân|Dútske]] ferset tige fûleindich, mar de Britten wisten relatyf gau en mei relatyf lege ferliezen troch de Dútske liny's te brekken. Op de dei fan de lâning waaide der in straffe wyn út it noardwesten. Dêrtroch kaam de floed folle flugger as útrekkene op en spielde it wetter oer de Dútske [[asperzje-ôfsetting|asperzje-ôfsettings]] (''Rommelspargel''), sadat it foar de Britten dreger waard dy te ferneatigjen. It stadiger manoeuvrearjen joech de Dútsers boppedat it foardiel dat hja de Britten yn de iepen boaten langer ûnder fjoer nimme koene. Dielen fan de Dútske 716e Infanterie-Division en (by Le Hamel) it earste bataljon fan de 352e Infanterie-Division moasten de [[Nazy-Dútslân|Dútske]] liny's ferdigenje. De stellings leine benammen yn de hûzen by it strân by La Rivière, Arromanches, Le Hamel en [[Longues-sur-Mer]]. Op in klif by Longues-sur-Mer stie in eintsje it lân yn in batterij kanonnen mei in berik fan 20 kilometer, dy't troch de swiere [[Royal Air Force|RAF]]-bombardeminten en besjittings fan krusers op 'e see útskeakele wiene. Tanksij de straffe wyn waarden Amerikaanske [[Paradummy|paradummy's]] fier it lân ynblaasd en dêrtroch tocht de Dútske generaal-luitenant Dietrich Kraiss dat fral de omjouwing fan [[Vire]] bedrige waard. Hy joech in grut part fan syn troepen opdracht om dêr hinne te marsjearjen en doe't er efter syn flater kaam, hiene syn manlju harren al 30 kilometer fierder it lân yn werom lutsen. La Rivière foel al om 10:00 oere en Le Hamel namen de Britten tsjin it ein fan 'e middei yn. Om 22:30 oer hiene hja Arromanches ynnommen en om deselde tiid hinne stiene hja oan de grinzen fan Bayeux. Tsjin midsnacht op 6 juny 1944 wiene 24.970 Britske soldaten oan lân en wiene hja likernôch 10 kilometer it lân ynkrongen. Hja slaggen der dyselde dei yn om kontakt mei de Kanadeeske troepen op Juno Beach te meitsjen, mar net om de wei tusken [[Caen]] en [[Bayeux]] ôf te snijen of kontakt te meitsjen mei de Amerikanen op Omaha Beach. Likernôch 400 Britske soldaten lieten it libben, wylst it tal slachtoffers op Omaha Beach folle heger lei. Hoefolle Dútske soldaten ferstoaren by de lâning op Gold Beach is net bekend. == Ofbylden == <gallery> Ofbyld:The Invasion of Normandy 1944 B5244.jpg|''Lâning fan swier materjeel op Gold Beach (6 juny 1944)'' Ofbyld:50th Division moving forward near St Gabriel, 6 June 1944.png|''Britske soldaten hawwe efkes lins as hja op 6 juny 1944 it lân ynmarsjearje'' Ofbyld:The Invasion of Normandy 1944 B5258 retouched.jpg|''In Britske Shermantank komt op 7 juny oan lân'' Ofbyld:Moving towards inland from Gold Beach.jpg|''In Britske Cromwell liedt in pantserkolonne it lân yn op 7 juny 1944'' </gallery> {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [https://de.wikipedia.org/wiki/Gold_Beach ''Literatur'', op dizze side]. {{reflist}} ---- {{Commonscat|Gold Beach}} }} [[Kategory:Longues-sur-Mer]] [[Kategory:D-Day]] [[Kategory:Militêr treffen yn de Twadde Wrâldkriich]] [[Kategory:Militêr treffen yn 1944]] [[Kategory:Militêr treffen fan Dútslân]] [[Kategory:Militêr treffen fan it Feriene Keninkryk]] [[Kategory:Amfibyske operaasje]] [[Kategory:Frankryk yn de Twadde Wrâldkriich]] [[Kategory:Dútslân yn de Twadde Wrâldkriich]] [[Kategory:Feriene Keninkryk yn de Twadde Wrâldkriich]] el0mahijz05flcv3dcd5ow8i3trp862 0 171479 1199358 1141288 2025-07-10T20:19:54Z FreyaSport 40716 by de tiid brocht 1199358 wikitext text/x-wiki {{Politikus | ôfbylding = A.J.Soepboer.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | namme = | echte namme = | nasjonaliteit = {{NEDnasj}} | bertedatum = [[17 augustus]] [[1989]] | berteplak = [[Dokkum]] | stjerdatum = | stjerplak = | dynasty = | etnisiteit = {{FRLetn}} | regionale identiteit = | partij = [[Fryske Nasjonale Partij|FNP]] (2017-no)<br>[[Nij Sosjaal Kontrakt|NSC]] (2023-2025) | prizen = | ûnderskiedings = | funksje1 = Lid gemeenteried [[Noardeast-Fryslân]] | regear1 = | amtsperioade1 = 2018-2022 | foargonger1 = | opfolger1 = | funksje2 = wethâlder gemeente [[Noardeast-Fryslân]] | regear2 = | amtsperioade2 = 2022-2023 | foargonger2 = | opfolger2 = | funksje3 = Lid [[Twadde Keamer]] | regear3 = | amtsperioade3 = 2023-2025 | foargonger3 = | opfolger3 = | funksje4 = | regear4 = | amtsperioade4 = | foargonger4 = | opfolger4 = | funksje5 = | regear5 = | amtsperioade5 = | foargonger5 = | opfolger5 = | funksje6 = | regear6 = | amtsperioade6 = | foargonger6 = | opfolger6 = | funksje7 = | regear7 = | amtsperioade7 = | foargonger7 = | opfolger7 = | funksje8 = | regear8 = | amtsperioade8 = | foargonger8 = | opfolger8 = | regear9 = | amtsperioade9 = | foargonger9 = | opfolger9 = | webside = [https://www.parlement.com/id/vm6uezeealss/a_j_aant_jelle_soepboer A.J. (Aant-Jelle) Soepboer], parlement.com }} '''Aant Jelle Soepboer''' ([[Dokkum]], [[17 augustus]] [[1989]]) is in Nederlandske [[Bestjoer|bestjoerder]], [[skriuwer]] en [[muzikant]]. Sûnt 16 maaie 2022 is er [[wethâlder]] in de gemeente [[Noardeast-Fryslân]]. Anno 2023 wennet er yn [[Nijewier]]. Hy is warber politikus foar de [[Fryske Nasjonale Partij]] (FNP) en sûnt 2023 foar [[Nij Sosjaal Kontrakt]] (Nieuw Sociaal Contract, NSC) <ref>[https://www.omropfryslan.nl/nl/nieuws/1225736/soepboer-distantieert-zich-van-extreemrechts-verschrikkelijk-om-in-zon-hoek-gedrukt-te-worden Soepboer schrijft mee aan programma Omtzigt: "Over partijgrenzen heen"] </ref> en set him yn foar de emansipaasje fan it [[Frysk]]. Soepboer kaam yn septimber 2023 op it sânde plak fan de kandidatelist foar de Twadde Keamerferkiezingen fan NSC. == Biografy == Soepboer waard berne yn Dokkum en waard dêr er ek grutbrocht. Hy die fan 2006 oant 2011 de learare-oplieding skiednis en ierdrykskunde oan de [[Noardlike Hegeskoalle Ljouwert]]. Yn it lêste stúdzjejier yn septimber 2010 waard er learaar skiednis en ierdrykskunde by de Kristlike Skoallemienskip Liudger dêr't er wurke oant augustus 2020. <ref name=TK>[https://www.parlement.com/id/vm6uezeealss/a_j_aant_jelle_soepboer A.J. (Aant-Jelle) Soepboer] - webstee parlement.com</ref> === Polityk === Ein 2017 waard Soepboer lid fan de [[Fryske Nasjonale Partij]] (FNP), krekt foar de gemeenteriedsferkiezingen fan 2018 dêr 't er oan meidien hat as 16e op de kieslist. Troch in kampanje dêr't noflik libjen op it plattelân en it oerein hâlden fan tradysjes, lykas it stypjen fan it bliuwend brûken meie fan platte weinen by optochten (wêrtroch 't in soad jeugd op him stimde), in wichtige rol spilen slagge it him mei foarkarstimmen yn de gemeenteried te kommen. <ref>[https://frieschdagblad.nl/regio/Als-zestiende-op-de-lijst-maar-als-tweede-in-de-raad-26788287.html ''Als zestiende op de lijst, maar als tweede in de raad''. Friesch Dagblad (24 novimber 2018)]</ref>. Yn de fjouwer jier dat er riedslid krige Soepboer bekendheid troch stikken yn de regionale en lanlike kranten te skriuwen oer saken lykas it wenningtekoart, bouwen foar jongeren mei in sosjaalekonomyske bining oan it gebiet, tradysjes as [[karbidsjitten]] en prealweinen en it tsjingean fan krimp.<br> By de ferkiezingen fan [[2022]] waard Soepboer listlûker en boekte mei de [[FNP]]-fraksje yn de gemeente [[Noardeast-Fryslân]] in oerwinning wêrtroch't de partij mei 8 fan de 29 sitten as grutste partij yn de gemeenteried kaam te sitten. Tegearre mei Sociaal in Noardeast (S!N) en Gemeentebelangen Noardeast-Fryslân foarme de FNP de koälysje en sleaten sy in 'lokaal akkoart mei de Mienskip'. <ref>[https://www.noardeast-fryslan.nl/burgemeester-en-wethouders ''Burgemeester en wethouders''. Gemeente. www.noardeast-fryslan.nl]</ref> Soepboer trede tegearre mei [[Bert Koonstra]] oan as wethâlder foar de FNP. Yn syn portefúlje siet 'mienskip', kultuer, behear iepenbiere romte en miljeu. Ek de Fryske taal wie ûnderdiel fan syn portefúlje en hy die mei oan it Provinsjaal Bestjoerlik oerlis Frysk. Op [[19 oktober]] [[2023]] hat [[Hanneke Jouta]] him opfolge as wethâlder. Op [[6 desimber]] 2023 waard er lid fan de [[Twadde Keamer fan de Steaten-Generaal|Twadde Keamer]], in de fraksje [[Nij Sosjaal Kontrakt]] (Nieuw Sociaal Contract, NSC).<ref name=TK/> nei de fal fan [[Kabinet-Schoof]] yn de maitiid fan [[2025]] stelde Soepboer him net nochris kandidaat foar de NSC<ref>[https://www.omropfryslan.nl/fy/nijs/17552619/aant-jelle-soepboer-stelt-him-net-opnij-kandidaat-foar-nsc-lang-oer-neitocht Omrop Fryslân, 16-6-2025, Aant Jelle Soepboer stelt him net opnij kandidaat foar NSC: "Lang oer neitocht" ''Riedplachte op 10-7-2025'']</ref> === Fryske taal === Soepboer groeide op yn in famylje dêr't it Frysk prominint oanwêzich wie. Dêrmei waard in basis lein foar de taalemansipaasjestriid. As studint skiednis, mar ek as dosint oan de meartalige skoallemienskip CSG Liudger sette Soepboer him yn foar syn [[memmetaal]]. Hy skreau syn skripsje yn it Frysk en joech dêrnei tsien jier lang (2010-2020) skiednis en ierdrykskunde yn it Frysk. Soepboer is drummer yn de Fryske folkband [[Baldrs Draumar]], dy 't him rjochtet op Fryslân en Noardske mytology. Fan 2019 oant er yn 2022 wethâlder waard wurke Soepboer as senior ûnderwiisadviseur ''Frysk en meartaligens ” foar Cedin B.V. yn it primêr en fuortset ûnderwiis. Hy is ek bestjoerslid foar de ''Vereniging van Leraren in Levende Talen'' seksje Frysk. Op 9 april 2022 krige Soepboer de 'gouden kneppel' útrikt troch it bestjoer fan de [[Jongfryske Mienskip]] foar syn fertsjinsten foar de Fryske taal. De namme fan de priis is in ferwizing nei [[Kneppelfreed]]. <ref> [https://jongfryskemienskip.frl/wer-san-hearlike-smuke-jun/ Jetten, Wolter, ''Wer sa'n hearlike smûke jûn''. Jongfryske Mienskip. Striid foar de lykberjochting fan de Fryske taal, kultuer en identiteit (10 april 2022)] </ref> == Vet oud! == Tegearre mei stúdzjefreon Richard Zuiderveld is Aant Jelle Soepboer skriuwer fan de skiednisboekesearje ''Vet Oud!'' De útjefte ''Vet Oud! Legendarisch'' wie yn 2016 winner fan de Kleio Klassepriis. == Diskografy == ===Albums=== {| class="wikitable" |- align="left" ! Album !! Utbrocht op !! Band |- |Forfedres fortellinger |[[25 novimber]] [[2011]] |rowspan= "5"|[[Baldrs Draumar (band)|Baldrs Draumar]] |- |Aldgillissoan | [[18 april]] [[2015]] |- |Fan Fryslâns ferline |[[7 oktober]] [[2017]] |- |Magnus |[[23 novimber]] [[2019]] |- |Njord |[[19 novimber]] [[2022]] |} {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.metal-archives.com/artists/Dondervuyscht/2258 Metal Archives] {{Reflist}} }} {{DEFAULTSORT:Soepboer, Aant Jelle}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk skriuwer]] [[Kategory:Frysk muzikant]] [[Kategory:FNP-politikus]] [[Kategory:NSC-politikus]] [[Kategory:Frysk wethâlder]] [[Kategory:Frysk nasjonalist]] [[Kategory:Frysk konservatyf]] [[Kategory:Nijewier]] [[Kategory:Persoan berne yn Dokkum]] [[Kategory:Persoan berne yn 1989]] p8y0r4qjxr7uvm8orflz1f36u94d63m 1199361 1199358 2025-07-10T20:30:27Z Drewes 2754 1 dinkje noch 1199361 wikitext text/x-wiki {{Politikus | ôfbylding = A.J.Soepboer.jpg | ôfbyldingstekst = | ôfbyldingsbreedte = | namme = | echte namme = | nasjonaliteit = {{NEDnasj}} | bertedatum = [[17 augustus]] [[1989]] | berteplak = [[Dokkum]] | stjerdatum = | stjerplak = | dynasty = | etnisiteit = {{FRLetn}} | regionale identiteit = | partij = [[Fryske Nasjonale Partij|FNP]] (2017-no)<br>[[Nij Sosjaal Kontrakt|NSC]] (2023-2025) | prizen = | ûnderskiedings = | funksje1 = Lid gemeenteried [[Noardeast-Fryslân]] | regear1 = | amtsperioade1 = 2018-2022 | foargonger1 = | opfolger1 = | funksje2 = wethâlder gemeente [[Noardeast-Fryslân]] | regear2 = | amtsperioade2 = 2022-2023 | foargonger2 = | opfolger2 = | funksje3 = Lid [[Twadde Keamer]] | regear3 = | amtsperioade3 = 2023-2025 | foargonger3 = | opfolger3 = | funksje4 = | regear4 = | amtsperioade4 = | foargonger4 = | opfolger4 = | funksje5 = | regear5 = | amtsperioade5 = | foargonger5 = | opfolger5 = | funksje6 = | regear6 = | amtsperioade6 = | foargonger6 = | opfolger6 = | funksje7 = | regear7 = | amtsperioade7 = | foargonger7 = | opfolger7 = | funksje8 = | regear8 = | amtsperioade8 = | foargonger8 = | opfolger8 = | regear9 = | amtsperioade9 = | foargonger9 = | opfolger9 = | webside = [https://www.parlement.com/id/vm6uezeealss/a_j_aant_jelle_soepboer A.J. (Aant-Jelle) Soepboer], parlement.com }} '''Aant Jelle Soepboer''' ([[Dokkum]], [[17 augustus]] [[1989]]) is in Nederlandske [[Bestjoer|bestjoerder]], [[skriuwer]] en [[muzikant]]. Sûnt 16 maaie 2022 is er [[wethâlder]] in de gemeente [[Noardeast-Fryslân]]. Anno 2023 wennet er yn [[Nijewier]]. Hy is warber politikus foar de [[Fryske Nasjonale Partij]] (FNP) en sûnt 2023 foar [[Nij Sosjaal Kontrakt]] (Nieuw Sociaal Contract, NSC) <ref>[https://www.omropfryslan.nl/nl/nieuws/1225736/soepboer-distantieert-zich-van-extreemrechts-verschrikkelijk-om-in-zon-hoek-gedrukt-te-worden Soepboer schrijft mee aan programma Omtzigt: "Over partijgrenzen heen"] </ref> en set him yn foar de emansipaasje fan it [[Frysk]]. Soepboer kaam yn septimber 2023 op it sânde plak fan de kandidatelist foar de Twadde Keamerferkiezingen fan NSC. == Biografy == Soepboer waard berne yn Dokkum en waard dêr er ek grutbrocht. Hy die fan 2006 oant 2011 de learare-oplieding skiednis en ierdrykskunde oan de [[Noardlike Hegeskoalle Ljouwert]]. Yn it lêste stúdzjejier yn septimber 2010 waard er learaar skiednis en ierdrykskunde by de Kristlike Skoallemienskip Liudger dêr't er wurke oant augustus 2020. <ref name=TK>[https://www.parlement.com/id/vm6uezeealss/a_j_aant_jelle_soepboer A.J. (Aant-Jelle) Soepboer] - webstee parlement.com</ref> === Polityk === Ein 2017 waard Soepboer lid fan de [[Fryske Nasjonale Partij]] (FNP), krekt foar de gemeenteriedsferkiezingen fan 2018 dêr 't er oan meidien hat as 16e op de kieslist. Troch in kampanje dêr't noflik libjen op it plattelân en it oerein hâlden fan tradysjes, lykas it stypjen fan it bliuwend brûken meie fan platte weinen by optochten (wêrtroch 't in soad jeugd op him stimde), in wichtige rol spilen slagge it him mei foarkarstimmen yn de gemeenteried te kommen. <ref>[https://frieschdagblad.nl/regio/Als-zestiende-op-de-lijst-maar-als-tweede-in-de-raad-26788287.html ''Als zestiende op de lijst, maar als tweede in de raad''. Friesch Dagblad (24 novimber 2018)]</ref>. Yn de fjouwer jier dat er riedslid krige Soepboer bekendheid troch stikken yn de regionale en lanlike kranten te skriuwen oer saken lykas it wenningtekoart, bouwen foar jongeren mei in sosjaalekonomyske bining oan it gebiet, tradysjes as [[karbidsjitten]] en prealweinen en it tsjingean fan krimp.<br> By de ferkiezingen fan [[2022]] waard Soepboer listlûker en boekte mei de [[FNP]]-fraksje yn de gemeente [[Noardeast-Fryslân]] in oerwinning wêrtroch't de partij mei 8 fan de 29 sitten as grutste partij yn de gemeenteried kaam te sitten. Tegearre mei Sociaal in Noardeast (S!N) en Gemeentebelangen Noardeast-Fryslân foarme de FNP de koälysje en sleaten sy in 'lokaal akkoart mei de Mienskip'. <ref>[https://www.noardeast-fryslan.nl/burgemeester-en-wethouders ''Burgemeester en wethouders''. Gemeente. www.noardeast-fryslan.nl]</ref> Soepboer trede tegearre mei [[Bert Koonstra]] oan as wethâlder foar de FNP. Yn syn portefúlje siet 'mienskip', kultuer, behear iepenbiere romte en miljeu. Ek de Fryske taal wie ûnderdiel fan syn portefúlje en hy die mei oan it Provinsjaal Bestjoerlik oerlis Frysk. Op [[19 oktober]] [[2023]] hat [[Hanneke Jouta]] him opfolge as wethâlder. Op [[6 desimber]] 2023 waard er lid fan de [[Twadde Keamer fan de Steaten-Generaal|Twadde Keamer]], in de fraksje [[Nij Sosjaal Kontrakt]] (Nieuw Sociaal Contract, NSC).<ref name=TK/> nei de fal fan [[Kabinet-Schoof]] yn de maitiid fan [[2025]] stelde Soepboer him net nochris kandidaat foar de NSC<ref>[https://www.omropfryslan.nl/fy/nijs/17552619/aant-jelle-soepboer-stelt-him-net-opnij-kandidaat-foar-nsc-lang-oer-neitocht Omrop Fryslân, 16-6-2025, Aant Jelle Soepboer stelt him net opnij kandidaat foar NSC: "Lang oer neitocht" ''Rieplachte op 10-7-2025'']</ref> === Fryske taal === Soepboer groeide op yn in famylje dêr't it Frysk prominint oanwêzich wie. Dêrmei waard in basis lein foar de taalemansipaasjestriid. As studint skiednis, mar ek as dosint oan de meartalige skoallemienskip CSG Liudger sette Soepboer him yn foar syn [[memmetaal]]. Hy skreau syn skripsje yn it Frysk en joech dêrnei tsien jier lang (2010-2020) skiednis en ierdrykskunde yn it Frysk. Soepboer is drummer yn de Fryske folkband [[Baldrs Draumar]], dy 't him rjochtet op Fryslân en Noardske mytology. Fan 2019 oant er yn 2022 wethâlder waard wurke Soepboer as senior ûnderwiisadviseur ''Frysk en meartaligens ” foar Cedin B.V. yn it primêr en fuortset ûnderwiis. Hy is ek bestjoerslid foar de ''Vereniging van Leraren in Levende Talen'' seksje Frysk. Op 9 april 2022 krige Soepboer de 'gouden kneppel' útrikt troch it bestjoer fan de [[Jongfryske Mienskip]] foar syn fertsjinsten foar de Fryske taal. De namme fan de priis is in ferwizing nei [[Kneppelfreed]]. <ref> [https://jongfryskemienskip.frl/wer-san-hearlike-smuke-jun/ Jetten, Wolter, ''Wer sa'n hearlike smûke jûn''. Jongfryske Mienskip. Striid foar de lykberjochting fan de Fryske taal, kultuer en identiteit (10 april 2022)] </ref> == Vet oud! == Tegearre mei stúdzjefreon Richard Zuiderveld is Aant Jelle Soepboer skriuwer fan de skiednisboekesearje ''Vet Oud!'' De útjefte ''Vet Oud! Legendarisch'' wie yn 2016 winner fan de Kleio Klassepriis. == Diskografy == ===Albums=== {| class="wikitable" |- align="left" ! Album !! Utbrocht op !! Band |- |Forfedres fortellinger |[[25 novimber]] [[2011]] |rowspan= "5"|[[Baldrs Draumar (band)|Baldrs Draumar]] |- |Aldgillissoan | [[18 april]] [[2015]] |- |Fan Fryslâns ferline |[[7 oktober]] [[2017]] |- |Magnus |[[23 novimber]] [[2019]] |- |Njord |[[19 novimber]] [[2022]] |} {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://www.metal-archives.com/artists/Dondervuyscht/2258 Metal Archives] {{Reflist}} }} {{DEFAULTSORT:Soepboer, Aant Jelle}} [[Kategory:Frysk ûnderwizer]] [[Kategory:Frysk skriuwer]] [[Kategory:Frysk muzikant]] [[Kategory:FNP-politikus]] [[Kategory:NSC-politikus]] [[Kategory:Frysk wethâlder]] [[Kategory:Frysk nasjonalist]] [[Kategory:Frysk konservatyf]] [[Kategory:Nijewier]] [[Kategory:Persoan berne yn Dokkum]] [[Kategory:Persoan berne yn 1989]] ndzwmqg2vo0c1m766mx8hfme83shx1j 4 175947 1199316 1199215 2025-07-10T12:12:16Z FreyaSport 40716 /* Nij oanmakke siden july 2025 - juny 2026 */ Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2009 1199316 wikitext text/x-wiki [[Ofbyld:FemalePink.svg|thumb|left|150px|''Dizze list is in ûnderdiel fan it Wikiprojekt [[Wikipedy:Froulju sûnder side|Froulju sûnder side]]'']] Help mei om safolle mooglik '''"froulike"''' ûnderwerpen te beskriuwen op Wikipedy!<br> ==Skriuwe== Kies in artikel út de '''[[:Wikipedy:Froulju sûnder side/Nedige siden oer froulju|list fan noch net skreaune ûnderwerpen]]''', skriuw it en foech it ta oan de list mei nij oanmakke siden. Tegearre kinne we de list koarter meitsje! Kinst ek al '''[[Berjocht:Koarte siden oer froulju|besteande koarte artikels]]''' útwreidzje en tafoegje oan de list mei oanfolle siden. Fielst dy noch wat ûnwis oer it skriuwen fan in side as biografy op Wikipedy sjoch:<br> * [[Wikipedy:Stikken skriuwe yn Wikipedia-styl|Stikken skriuwe yn Wikipedy-styl]] * [[Wikipedy:De opbou fan in wikipedy biografy|De opbou fan in wikipedy biografy]] ==Resultatelisten== Wy hâlde in oersjoch by fan alle artikels dy 't wy skriuwe oer froulju (en frouljurelatearre ûnderwerpen ). Sa kinne we de resultaten byhâlde en telle. Hasto in nij artikel skreaun? Set de namme fan it artikel dan ûnderoan dit oersjoch. Ferjit ek dyn hantekening net. ===Untwezen=== By de resultaten binne nochal wat wees-siden, dat wol sizze dat hast gjinien der op telâne komt omdat der net linkt wurdt yn oare siden. Tinkst derom dyn artikel, op te nimmen yn de biografy-list, by de ~dei en ~jier (yn gefal fan ferstoarne persoanen ek dy data). ===Taheakje=== Koartsein, taheakje fan it artikel oan de resultatenlist giet sa:<br> <nowiki># [[Omgong fan Frankryk foar froulju 2024]], Meardeiske hurdfytswedstriid yn Frankryk edysje 3 - ~~~~ </nowiki><br> '''<nowiki>#</nowiki>''' jout oan hoefolle siden der skreaun binne, tusken de '''<nowiki>[[...]]</nowiki>''' komt de namme fan it skreaune artikel, en de fjouwer tildes '''<nowiki>~~~~</nowiki>''' jouwe jo hânteken + de datum fan taheakjen. == Nij oanmakke siden july 2025 - juny 2026 == # [[Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju]], Fjouwerjierliks Ynternasjonaal fuotbaltoernoai - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 2 jul 2025, 15.38 (CEST) # [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2022]], Fuotbalkampioenskip foar froulju yn 2022 - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 6 jul 2025, 16.44 (CEST) # [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2017]], Fuotbalkampioenskip foar froulju yn 2017 - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 7 jul 2025, 12.33 (CEST) # [[Nathalie Yasmin Mogbelzada]], Nederlânsk model - [[Meidogger:UnplacedQueen2025|UnplacedQueen2025]] ([[Meidogger oerlis:UnplacedQueen2025|oerlis]]) 7 jul 2025, 15.07 (CEST) # [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2013]], Fuotbalkampioenskip foar froulju yn 2013 - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 8 jul 2025, 11.07 (CEST) # [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2009]], Fuotbalkampioenskip foar froulju yn 2009 - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 10 jul 2025, 14.12 (CEST) == Oanfolle siden july 2025 - juny 2026 == # [[Dieuwertje Blok]], Nederlânsk presintatrise - [[Meidogger:FreyaSport|FreyaSport]] ([[Meidogger oerlis:FreyaSport|oerlis]]) 2 jul 2025, 12.52 (CEST) # [[Nathalie Yasmin Mogbelzada]], Nederlânsk model - [[Meidogger:Drewes|Drewes]] ([[Meidogger oerlis:Drewes|oerlis]]) 7 jul 2025, 16.45 (CEST) == Nij oanmakke mar by it jiskefet setten july 2025 - juny 2026 == * It kin barre dat in nij oanmakke side net foldocht dit kin wêze om't de frou as it ûnderwerp bygelyks net relevant is foar wikipedy, ''(De bourfrou, fan de bourfrou har bourfrou)'' en derom wiske wurdt. Dy siden komme yn dizze ûndersteande list te stean. # ... : ''Reden fan wiskjen'' # ... : # ... : # ... == Eardere resultaten == {| class="wikitable" |- !Jier !Nije<br>siden !Siden<br>oanfolle !Nij oanmakke<br>mar wiske |- align="center" |[[Wikipedy:Froulju sûnder side/argyf1 resultaat|2024-2025]] |130 |4 |1 |} [[Kategory:Froulju sûnder side Resultaten| ]] 3309pyb6s2l7kwy9zk3t6rr73ud9fie 0 183171 1199339 1199265 2025-07-10T15:34:04Z FreyaSport 40716 6e etappe 1199339 wikitext text/x-wiki {{Aktueelsport}}{{Ynfoboks edysje hurdfytswedstriid | namme = {{Flagge FR}} Omgong fan Frankryk 2025 | edysje = 112 | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = | rûtekaart = Route of the 2025 Tour de France.png | tiidrek = [[5 july|5]] - [[27 july]] 2025 | datum = | startplak = [[Lille]] | finishplak = [[Parys]] | totale ôfstân = 3.320 km | hichtemeters = 51.550 m | gem. faasje = | dielnimmers = 176 | type wedstriid = | etappe = 6 | klass1 = Giele trui | lieder1 = {{Flagge NL}} [[Mathieu van der Poel]] | klass2 = Griene trui | lieder2 = {{Flagge IT}} [[Jonathan Milan]] | klass3 = Boltsjestrui | lieder3 = {{Flagge BE}} [[Tim Wellens]] | klass4 = Wite trui | lieder4 = {{Flagge BE}} [[Remco Evenepoel]] | klass5 = Ploegen | lieder5 = {{Flagge NL}} Visma–Lease a Bike | klass6 = Striidberens | lieder6 = | klass7 = | lieder7 = | klass8 = | lieder8 = | aktueel = | foarige = [[Omgong fan Frankryk 2024|2024]] | folgjende = [[Omgong fan Frankryk 2026|2026]] }} De 112e edysje fan de '''[[Omgong fan Frankryk]]''' wurd hâlden fan [[5 july|5]] oant en mei [[27 july]] [[2025]]. ==Dielnimmende ploegen== {{Kolommen3 |Kolom1= * {{BEL}} Alpecin–Deceuninck * {{FRA}} Arkéa–B&B Hotels * {{FRA}} Cofidis * {{FRA}} Decathlon AG2R * {{USA}} EF Education-EasyPost * {{FRA}} Groupama–FDJ * {{GBR}} INEOS Grenadiers * {{BEL}} Intermarché–Wanty * {{USA}} Lidl-Trek * {{ISR}} Israel-Premier Tech * {{BEL}} Lotto * {{FRA}} TotalEnergies |Kolom2= * {{ESP}} Movistar * {{GER}} Red Bull-BORA-hansgrohe * {{BEL}} Soudal–Quick-Step * {{BRN}} Bahrain Victorious * {{NED}} Picnic PostNL * {{AUS}} Jayco–AlUla * {{UAE}} Emirates-XRG * {{NED}} Visma–Lease a Bike * {{KAZ}} XDS Astana * {{SUI}} Tudor * {{NOR}} Uno-X }} == Startplak == De start sil plak hawwe yn [[Lille]], de [[haadstêd]] fan de [[Frankryk|Frânske]] regio [[Opper-Frankryk]] en de wichtichste stêd yn en teffens haadplak fan it [[Departeminten fan Frankryk|departemint]] [[Nord (departemint)|Nord]]. It is de tredde kear dat de Omgong fan start giet yn Lille. De earste kear wie yn [[Omgong fan Frankryk 1960|1960]], mei in flakke etappe van 180 kilometer nei it [[Belgje|Belgyske]] [[Brussel]]. De twadde kear dat de Omgong fan start gie yn Lille, yn [[Omgong fan Frankryk 1994|1994]] wie de earste etappe in yndividuele tiidrit fan 7,2 kilometer. == Einstreek == Nei in útstapke nei [[Nice]] fanwegen de [[Olympyske Simmerspullen 2024|Olympyske Simmerspullen]] fan 2024, leit de einstreek yn 2025 wer op de [[Champs-Élysées]] de breedste strjitte fan [[Parys]], de haadstêd en grutste stêd fan [[Frankryk]], en de haadstêd fan de regio [[Île-de-France]]. {{clear}} == Etappe-oersjoch<ref>[https://www.letour.fr/fr/parcours-general Parcours 2025] op Letour.fr</ref> == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Datum ! Etappe ! Start –<br>Finish ! Ofstân<br>(yn km) ! Type ! Winner ! [[Ofbyld:Jersey yellow.svg|20px|Giele trui]] Klassemintslieder |- | align="center"| 5 july | align="center"| 1 |[[Lille]] <br> [[Lille]] | 185 km |{{piktogram etappe|flak}} | {{BEL}} [[Jasper Philipsen]] | bgcolor="#FFFF80"|{{BEL}} [[Jasper Philipsen]] |- | align="center"| 6 july | align="center"| 2 |[[Lauwin-Planque]] <br> [[Boulogne-sur-Mer]] | 212 km |{{piktogram etappe|heuvel}} |{{NED}} [[Mathieu van der Poel]] |rowspan="3" bgcolor="#FFFF80"|{{NED}} [[Mathieu van der Poel]] |- | align="center"| 7 july | align="center"| 3 |[[Valenciennes]] <br> [[Dúntsjerk]] | 178 km |{{piktogram etappe|flak}} | {{BEL}} [[Tim Merlier]] |- | align="center"| 8 july | align="center"| 4 |[[Amiens]] <br> [[Rouen]] | 173 km |{{piktogram etappe|heuvel}} |{{SLO}} [[Tadej Pogačar]] |- | align="center"| 9 july | align="center"| 5 |[[Caen]]<br>[[Caen]] | 33 km |{{piktogram etappe|tiidrit}} |{{BEL}} [[Remco Evenepoel]] |bgcolor="#FFFF80"|{{SLO}} [[Tadej Pogačar]] |- | align="center"| 10 july | align="center"| 6 |[[Bayeux]] <br> [[Vire Normandie]] | 201 km |{{piktogram etappe|heuvel}} |{{IRL}} [[Ben Healy]] |bgcolor="#FFFF80"|{{NED}} [[Mathieu van der Poel]] |- | align="center"| 11 july | align="center"| 7 |[[Saint-Malo]] <br> [[Mûr-de-Bretagne]] | 194 km |{{piktogram etappe|heuvel}} | |rowspan="4" bgcolor="#FFFF80"| |- | align="center"| 12 july | align="center"| 8 |[[Saint-Méen-le-Grand]] <br> [[Laval (Mayenne)|Laval]] | 174 km |{{piktogram etappe|flak}} | |- | align="center"| 13 july | align="center"| 9 |[[Chinon]] <br> [[Châteauroux]] | 170 km |{{piktogram etappe|flak}} | |- | align="center"| 14 july | align="center"| 10 |[[Ennezat]] <br> [[Mont-Dore]] | 163 km |{{piktogram etappe|berch}} | |- | align="center" bgcolor="#C0C0C0"|15 july | bgcolor="#C0C0C0" align="center" colspan="7" | '''Rêstdei yn [[Toulouse]]''' |- | align="center"| 16 july | align="center"| 11 |[[Toulouse]]<br>[[Toulouse]] | 154 km |{{piktogram etappe|flak}} | | rowspan="5" bgcolor="#FFFF80"| |- | align="center"| 17 july | align="center"| 12 |[[Auch]] <br> [[Hautacam]] | 181 km |{{piktogram etappe|berch}} | |- | align="center"| 18 july | align="center"| 13 |[[Loudenvielle]] <br> [[Peyragudes]] | 11 km |{{Piktogram etappe|klimtiidrit}} | |- | align="center"| 19 july | align="center"| 14 |[[Pau (Pyrénées-Atlantiques)|Pau]] <br> [[Luchon-Superbagnères]] | 183 km |{{piktogram etappe|berch}} | |- | align="center"| 20 july | align="center"| 15 |[[Muret]] <br> [[Carcassonne]] | 169 km |{{piktogram etappe|heuvel}} | |- | align="center" bgcolor="#C0C0C0"|23 july | bgcolor="#C0C0C0" align="center" colspan="7" | '''Rêstdei yn [[Montpellier]]''' |- | align="center"| 22 july | align="center"| 16 |[[Montpellier]] <br> [[Mont Ventoux]] | 172 km |{{piktogram etappe|berch}} | | rowspan="6" bgcolor="#FFFF80"| |- | align="center"| 23 july | align="center"| 17 |[[Bollène]] <br> [[Valence (Drôme)|Valence]] | 161 km |{{piktogram etappe|flak}} | |- | align="center"| 24 july | align="center"| 18 |[[Vif]] <br> [[Col de la Loze]] | 171 km |{{piktogram etappe|berch}} | |- | align="center"| 25 july | align="center"| 19 |[[Albertville (Frankryk)|Albertville]] <br> [[La Plagne]] | 130 km |{{piktogram etappe|berch}} | |- | align="center"| 26 july | align="center"| 20 |[[Nantua]] <br> [[Pontarlier]] | 185 km |{{piktogram etappe|heuvel}} | |- | align="center"| 27 july | align="center"| 21 |[[Mantes-la-Ville]] <br> [[Parys]] ([[Avenue des Champs-Élysées|Champs Élysées]]) | 120 km |{{piktogram etappe|flak}} | |- ! Datum ! Etappe ! Start – Finish ! Ofstân<br>(yn km) ! Type ! Winner ! [[Ofbyld:Jersey yellow.svg|20px|Giele trui]] Klassemintslieder |} == Klassemintslieders nei eltse etappe == {| class="wikitable" width="95%" style="text-align: center; font-size:85%;" ! width="7%" |Etappe !Winner | bgcolor="#FFFF00" |'''Giele trui'''<br>[[Ofbyld:Jersey_yellow.svg|20x20px|Giele trui]] | bgcolor="#54FF54" |'''Griene trui'''<br>[[Ofbyld:Jersey_green.svg|20x20px|Griene trui]] | bgcolor="#FFABBB" |'''Bolletsjestrui'''<br>[[Ofbyld:Jersey_polkadot.svg|20x20px|Bolletsjestrui]] | bgcolor="#FFFFFF" |'''Jongerein'''<br>[[Ofbyld:Jersey_white.svg|20x20px|Witte trui]] | bgcolor="#90D0EA" |'''Ploegen'''<br>[[Ofbyld:Jersey_yellow_number.svg|20x20px|Ploegeklassemint]] | bgcolor="#BEAF88" |'''Striidberens'''<br>[[Ofbyld:Jersey beige number.svg|20x20px|Bêzje rêchnûmer]] |- ! 1ste | {{BEL}}<br>[[Jasper Philipsen]] | bgcolor="#FFFF80" |{{BEL}}<br>[[Jasper Philipsen]] | rowspan="2" bgcolor="#90EE90" |{{BEL}}<br>[[Jasper Philipsen]] | bgcolor="#FFABBB" |{{FRA}}<br>[[Benjamin Thomas]] | bgcolor="#FFFFFF" |{{ERI}}<br>[[Biniam Girmay]] | bgcolor="#D5E5EC" |{{SUI}}<br>Tudor | {{FRA}}<br>[[Mattéo Vercher]] |- !2e | {{NED}}<br>[[Mathieu van der Poel]] | rowspan="3" bgcolor="#FFFF80" |{{NED}}<br>[[Mathieu van der Poel]] | bgcolor="#FFABBB" |{{SLO}}<br>[[Tadej Pogačar]] | rowspan="3" bgcolor="#FFFFFF" |{{FRA}}<br>[[Kévin Vauquelin]] | rowspan="2" bgcolor="#D5E5EC" |{{FRA}}<br>Groupama–FDJ | {{FRA}}<br>[[Bruno Armirail]] |- !3e | {{BEL}}<br>[[Tim Merlier]] | rowspan="2" bgcolor="#90EE90" | {{ITA}}<br>[[Jonathan Milan]] | bgcolor="#FFABBB" | {{BEL}}<br>[[Tim Wellens]] | ''Net útrikt'' |- !4e | {{SLO}}<br>[[Tadej Pogačar]] | bgcolor="#FFABBB" |{{SLO}}<br>[[Tadej Pogačar]] | rowspan="3" bgcolor="#D5E5EC" |{{NED}}<br>Visma–Lease a Bike | {{FRA}}<br>[[Lenny Martinez]] |- !5e | {{BEL}}<br>[[Remco Evenepoel]] | bgcolor="#FFFF80" |{{SLO}}<br>[[Tadej Pogačar]] | bgcolor="#90EE90" |{{SLO}}<br>[[Tadej Pogačar]] | bgcolor="#FFABBB" |{{SLO}}<br>[[Tadej Pogačar]] | rowspan="2" bgcolor="#FFFFFF" |{{BEL}}<br>[[Remco Evenepoel]] | ''Net útrikt'' |- !6e | {{IRL}}<br>[[Ben Healy]] | bgcolor="#FFFF80" |{{NED}}<br>[[Mathieu van der Poel]] | bgcolor="#90EE90" |{{ITA}}<br>[[Jonathan Milan]] | bgcolor="#FFABBB" |{{BEL}}<br>[[Tim Wellens]] | {{IRL}}<br>[[Ben Healy]] |- !7e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !8ste | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !9e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !10e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !11e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !12e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !13e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !14e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !15e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !16e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !17e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !18e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !19e | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !20ste | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- !21ste | | bgcolor="#FFFF80" | | bgcolor="#90EE90" | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#D5E5EC" | | |- ! colspan="2" |Einklassemint | bgcolor="#FFFF00" |''' ''' | bgcolor="#54FF54" |''' ''' | bgcolor="#FFABBB" |''' ''' | bgcolor="#FFFFFF" |''' ''' | bgcolor="#90D0EA" |''' ''' | bgcolor="#BEAF88" |''' ''' |} {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} }} {{Navigaasje Omgong fan Frankryk}} [[Kategory:Omgong fan Frankryk|2025]] [[Kategory:Barren yn 2025]] 9rb1u8ykrbi8bbe43zb83lyl4sc9uoe 0 183362 1199384 1199283 2025-07-11T11:17:24Z FreyaSport 40716 Groep A 1199384 wikitext text/x-wiki {{aktueelsport}}{{Ynfoboks ynternasjonale fuotbalkompetysje | namme = Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2025<br>''UEFA Women's Euro 2025'' | gastlân = {{SUIf}} | kampioen = | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | iepeningswedstryd = [[2 july]] [[2025]] | finale = [[27 july]] [[2025]] | tiims = 16 | stadions = 8 | foarige = [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2022|2022]] | folgjende = [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2029|2029]] | wedstriden = | doelpunten = | besikers = | topskoarder(s) = | beste spiler = | beste doelman = }} It '''[[Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju]] 2025''' wurd fan [[2 july]] oant en mei [[27 july]] [[2025]] ferspraat oer acht fuotbalstadions yn Switserlân organisearre. == Groepen == ''De teams mei tsjokke letters giene fierder nei de knock-outfaze fan 'e lêste 8.'' {{Kolommen4 |Kolom1= ; Groep A * {{FINf}} * '''{{NORf}}''' * '''{{SUIf}}''' '''(G)''' * {{ISLf}} |Kolom2= ; Groep B * {{BELf}} * {{ESPf}} * {{ITAf}} * {{PORf}} |Kolom3= ; Groep C * {{DENf}} * {{GERf}} * {{POLf}} * {{SWEf}} |Kolom4= ; Groep D * {{ENGf}} * {{FRAf}} * {{NEDf}} * {{WALf}} }} {{clear}} == Stadions == {{Posysjekaart+ |Switserlân |float=right |width=450 |caption=Lokaasjes EK stadions|places= {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=47.541389 |lon=7.62 |label=St. Jakob|position=top}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=46.962778 |lon=7.465 |label=Wankdorf|position=top}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=46.177778 |lon=6.1275 |label=Genève|position=left}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=47.382778 |lon=8.504167 |label=Letzigrund|position=top}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=47.408333 |lon=9.306389 |label=Kybunpark|position=right}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=47.033264 |lon=8.305187 |label=Swissporarena|position=right}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=46.233333 |lon=7.376389 |label=Tourbillon|position=bottom}} {{Posysjekaart~ |Switserlân |lat=46.744817 |lon=7.606075|label=Stockhorn|position=bottom}} }} {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Lokaasje ! Stadion ! width=100| ! Kapasiteit |- | [[Basel]] | St. Jakob-Park | [[Ofbyld:StJakobParkB.JPG|100px]] |38.512 |- | [[Bern (stêd)|Bern]] | Wankdorf Stadion | [[Ofbyld:Stade de Suisse Luftbild 2011.jpg|100px]] |31.783 |- | [[Lancy]] | Stade de Genève | [[Ofbyld:Stade de Genève @ Lancy (51319015107).jpg|100px]] |30.084 |- | [[Zürich (stêd)|Zürich]] | Letzigrund | [[Ofbyld:Stadion Letzigrund (30426507277).jpg|100px]] |26.104 |- | [[Sankt Gallen (stêd)|Sankt Gallen]] | Kybunpark | [[Ofbyld:Kybunpark Nordseite.jpg|100px]] |19.694 |- | [[Luzern (stêd)|Luzern]] | Swissporarena | [[Ofbyld:Swissporarena luftaufnahme cropped.jpg|100px]] |16.800 |- | [[Sion (Switserlân)|Sion]] | Stade de Tourbillon | [[Ofbyld:Stade de Tourbillon.JPG|100px]] |16.263 |- | [[Thun (stêd)|Thun]] | Stockhorn Arena | [[Ofbyld:Stockhorn Arena (FC Thun) 1.JPG|100px]] |10.398 |} == Groepsfaze == === Groep A === {| class = "wikitable" !width="100" align="center"| Stêd !width="50" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Thun (stêd)|Thun]]''</small> | <small>''2 july''</small> | {{ISLf}} |bgcolor="ccccff"|'''{{FINf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Basel]]''</small> | <small>''2 july''</small> | {{SUIf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{NORf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Sion (Switserlân)|Sion]]''</small> | <small>''6 july''</small> |bgcolor="ccccff"|'''{{NORf}}''' | {{FINf}} | '''2 - 1''' |- | <small>''[[Bern (stêd)|Bern]]''</small> | <small>''6 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{SUIf}}''' | {{ISLf}} | '''2 - 0''' |- | <small>''[[Lancy]]''</small> | <small>''10 july''</small> | {{FINf}} | {{SUIf}} | '''1 - 1''' |- | <small>''[[Thun (stêd)|Thun]]''</small> | <small>''10 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{NORf}}''' | {{ISLf}} | '''4 - 3''' |} === Groep B === {| class = "wikitable" !width="100" align="center"| Stêd !width="50" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Sion (Switserlân)|Sion]]''</small> | <small>''3 july''</small> | {{BELf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{ITAf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Bern (stêd)|Bern]]''</small> | <small>''3 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{ESPf}}''' | {{PORf}} | '''5 - 0''' |- | <small>''[[Thun (stêd)|Thun]]''</small> | <small>''7 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{ESPf}}''' | {{BELf}} | '''6 - 2''' |- | <small>''[[Lancy]]''</small> | <small>''7 july''</small> | {{PORf}} | {{ITAf}} | '''1 - 1''' |- | <small>''[[Bern (stêd)|Bern]]''</small> | <small>''11 july''</small> | {{ITAf}} | {{ESPf}} | ''' - ''' |- | <small>''[[Sion (Switserlân)|Sion]]''</small> | <small>''11 july''</small> | {{PORf}} | {{BELf}} | ''' - ''' |} === Groep C === {| class = "wikitable" !width="100" align="center"| Stêd !width="50" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Lancy]]''</small> | <small>''4 july''</small> | {{DENf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{SWEf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Sankt Gallen (stêd)|Sankt Gallen]]''</small> | <small>''4 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{GERf}}''' | {{POLf}} | '''2 - 0''' |- | <small>''[[Luzern (stêd)|Luzern]]''</small> | <small>''8 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{GERf}}''' | {{DENf}} | '''2 - 1''' |- | <small>''[[Basel]]''</small> | <small>''8 july''</small> | {{POLf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{SWEf}}''' | '''0 - 3''' |- | <small>''[[Zürich (stêd)|Zürich]]''</small> | <small>''12 july''</small> | {{SWEf}} | {{GERf}} | ''' - ''' |- | <small>''[[Luzern (stêd)|Luzern]]''</small> | <small>''12 july''</small> | {{POLf}} | {{DENf}} | ''' - ''' |} === Groep D === {| class = "wikitable" !width="100" align="center"| Stêd !width="50" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Luzern (stêd)|Luzern]]''</small> | <small>''5 july''</small> | {{WALf}} |bgcolor="ccccff"|'''{{NEDf}}''' | '''0 - 3''' |- | <small>''[[Zürich (stêd)|Zürich]]''</small> | <small>''5 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{FRAf}}''' | {{ENGf}} | '''2 - 1''' |- | <small>''[[Zürich (stêd)|Zürich]]''</small> | <small>''9 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{ENGf}}''' | {{NEDf}} | '''4 - 0''' |- | <small>''[[Sankt Gallen (stêd)|Sankt Gallen]]''</small> | <small>''9 july''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{FRAf}}''' | {{WALf}} | '''4 - 1''' |- | <small>''[[Basel]]''</small> | <small>''13 july''</small> | {{NEDf}} | {{FRAf}} | ''' - ''' |- | <small>''[[Sankt Gallen (stêd)|Sankt Gallen]]''</small> | <small>''13 july''</small> | {{ENGf}} | {{WALf}} | ''' - ''' |} == Knock-outfaze == {{Wedstrydskema lêste 8 sûnder 3 | RD1 = kwartfinale | RD2 = heale finale | RD3 = finale | score-width = | team-width = | RD1-header01 = 17 july - [[Zürich (stêd)|Zürich]] | RD1-team01 = | RD1-score01 = | RD1-team02 = | RD1-score02 = | RD1-header02 = 16 july - [[Lancy]] | RD1-team03 = | RD1-score03 = | RD1-team04 = | RD1-score04 = | RD1-header03 = 19 july - [[Basel]] | RD1-team05 = | RD1-score05 = | RD1-team06 = | RD1-score06 = | RD1-header04 = 18 july - [[Bern (stêd)|Bern]] | RD1-team07 = | RD1-score07 = | RD1-team08 = | RD1-score08 = | RD2-header01 = 22 july - [[Lancy]] | RD2-team01 = | RD2-score01 = | RD2-team02 = | RD2-score02 = | RD2-header02 = 23 july - [[Zürich (stêd)|Zürich]] | RD2-team03 = | RD2-score03 = | RD2-team04 = | RD2-score04 = | RD3-header01 = 27 july - [[Basel]] | RD3-team01 = | RD3-score01 = | RD3-team02 = | RD3-score02 = }} {{Navigaasje Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju}} {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} }} [[Kategory:Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju|2025]] [[Kategory:Barren yn 2025]] qprje72oj4flf9ef88wslxij5dy2hzp 0 183954 1199330 1199308 2025-07-10T13:58:45Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nije side 1199330 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=serval |Ofbyld= [[File:Leptailurus serval 61666728, crop.jpg|250px]] |lûd= [[File:Artis, serval kat - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'') |Skift= [[rôfdieren]] (''Carnivora'') |Famylje= [[kateftigen]] (''Felidae'') |Skaai= '''servals''' (''Leptailurus'') <br><small>[[Nikolaj Severtzov|Severtzov]], 1858</small> |Wittenskiplike namme= Leptailurus serval |Beskriuwer, jier= [[Johann Christian Daniel von Schreber|Schreber]], 1776 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de serval (Leptailurus serval).png|center|250px]] <small>{{Color box|#73A0D2}} histoarysk ferspriedingsgebiet <br>{{Color box|#28507B}} hjoeddeistich ferspriedingsgebiet</small> }} De '''serval''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Leptailurus serval'') is in [[sûchdier]] út it [[skift]] fan 'e [[rôfdieren]] (''Carnivora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[kateftigen]] (''Felidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[lytse katten]] (''Felinae'') en it [[monotypysk]]e [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''servals''' (''Leptailurus''). Dit bist is lânseigen yn grutte dielen fan [[Afrika]] besuden de [[Sahara]], hoewol't er ûntbrekt yn ticht [[tropysk reinwâld]] en de [[drûchte|drûchste]] [[woastinen]]. It is in rank bist dat likernôch twaris sa grut is as in [[húskat]], mei oergrutte [[ear (anatomy)|earen]] en (yn ferhâlding) de langste [[poat]]en fan alle kateftigen. Servals libje [[solitêr]] en binne sawol [[deidier|oerdeis]] as [[nachtdier|nachts aktyf]]. Se frette benammen lytse [[wringedieren]], lykas [[kjifdieren]]. De [[IUCN]] klassifisearret de serval as net bedrige. ==Etymology== De namme "serval" komt fan it wurd ''lobo-cerval'', in [[Portegeesk]]e oantsjutting foar de [[lynksen|lynks]]. Yn [[1765]] waard dat wurd troch de [[Frankryk|Frânske]] [[soölooch]] [[Georges-Louis Leclerc, greve fan Buffon]] yn ferkoarte foarm foar it earst brûkt foar in lytseftige, spikkelbûnte kateftige, dy't doedestiden te [[Versailles]] holden waard, yn 'e keninklike [[menazjery]] fan [[Loadewyk&nbsp;XVI fan Frankryk]]. ''Lobo-cerval'' komt fan it [[Latyn]]ske ''lupus cervarius'', wat "hartewolf" betsjut of, frij fertaald, "wolf dy't op harten jaget". ==Taksonomy== De serval waard foar it earste [[wittenskip]]lik beskreaun yn [[1776]] troch de [[Dútslân|Dútske]] [[soölooch]] [[Johann Christian Daniel von Schreber]]. De oarspronklike [[wittenskiplike namme]] fan dit bist wie ''Felis serval''. It [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Felis'', dat tsjintwurdich brûkt wurdt foar de [[wylde katten]], wie doe noch in soarte fan sammelbak foar alle [[kateftigen]]. It wie de [[Ruslân|Russyske]] soölooch [[Nikolaj Severtzov]], dy't de serval yn [[1858]] yn in eigen, [[monotypysk]] skaai pleatste, dat er de wittenskiplike namme ''Leptailurus'' neamde, fan it [[Gryksk]]e λεπτός, ''leptós'' ("fyn", "rank", "delikaat") en αἴλουρος, ''aílouros'' ("kat"). [[File:Serval_(8373405687).jpg|left|thumb|250px|In serval yn [[Diergaarde Blijdorp]].]] Wêr't de serval en syn monotypyske skaai krekt pleatst wurde moat binnen de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[lytse katten]] (''Felinae''), wie lang in striidkwestje. Guon saakkundigen mienden dat de servals in [[tûke (taksonomy)|subgroep]] foarmen mei de [[wylde katten]] (''Felis''), de [[lynksen]] (''Lynx'') en de [[karakals]] (''Caracal''), wylst oaren dêr net sa wis fan wiene. Yn [[1997]] woene de [[paleöntologen]] M.C. McKenna en S.K. Bell sels hawwe, de servals (''Leptailurus'') soene eins in [[ûnderskaai]] fan 'e wylde katten wêze. Yn 'e [[ienentweintichste iuw]] wiisden ferskate ûndersiken lykwols út dat de serval it naust besibbe is oan 'e [[karakal]] (''Caracal caracal'') en de [[Afrikaanske goudkat]] (''Caracal aurata'', foarh. ''Profelis auratus''). Dy trije soarten foarmje mei-inoar in [[genetysk komôf]], dat him 7,9–4,1&nbsp;miljoen&nbsp;[[jier]] lyn [[genetyske ôfspjalting|losmakke]] fan 'e oare kateftigen. Yn [[2017]] waard op basis fan dy nije ynformaasje besletten dat de Afrikaanske goudkat oerpleatst wurde moast út syn eigen [[monotypysk skaai]] fan 'e [[Afrikaanske goudkatten]] (''Profelis'') nei it skaai fan 'e karakals. De wat minder nau besibbe serval behold wol syn eigen monotypysk skaai. ==Fersprieding== De serval komt foar yn it meastepart fan [[Afrika]] besuden de [[Sahara]]. Hy ûntbrekt inkeld yn gebieten mei ticht [[tropysk reinwâld]], lykas yn it [[Kongoreinwâld]] fan [[Sintraal-Afrika]] en yn it súdlike diel fan [[West-Afrika]], en yn 'e [[drûchte|drûchste]] [[woastinen]], wêrûnder it grutste diel fan 'e [[Hoarn fan Afrika]] en de [[Namyb]] en de [[Kalahary]] yn súdwestlik Afrika. Yn 'e Kalahary is der in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] yn it [[Nasjonaal Park Gimsbok Kalahary]] yn it noardwesten fan [[Súd-Afrika]]. Yn 'e Súdafrikaanske [[provinsje]]s [[West-Kaap]] en [[East-Kaap]], dêr't servals foarhinne yn in brede stripe by de kust lân foarkamen, is dit bist no [[útstjerren (biology)|útstoarn]]. Noardlik fan 'e Sahara kaam de serval earder foar yn it [[Atlasberchtme]] fan [[Marokko]] en by de kust fan 'e [[Middellânske See]] lâns hielendal oant yn [[Tuneezje]] ta. Dêrfan is no inkeld noch in isolearre populaasje oer yn it suden fan Marokko, yn 'e [[Anty-Atlas]] súdlik fan 'e [[haven]]stêd [[Agadir]]. Yn Algerije is de serval alhiel weiwurden; yn Tuneezje is dit bist yn 'e [[ienentweintichste iuw]] reyntrodusearre yn it wyld. [[File:Serval_at_Auckland_Zoo_-_Flickr_-_111_Emergency.jpg|right|thumb|250px|In serval.]] ==Uterlike skaaimerken== De serval is in middelgrutte [[kateftige]], likernôch twaris sa grut as in [[hûskat]] (''Felis catus''). Hy hat trochinoar in kop-romplingte fan 67–100&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in sturtlingte fan likernôch 30&nbsp;sm, in [[skouder|skoft]]hichte fan 54–62&nbsp;sm en in gewicht fan 8–18&nbsp;[[kg]]. [[Seksuele dimorfy]] is hiel subtyl yn dizze soarte, mar de [[mantsje]]s binne yn 'e regel wat steviger boud as de [[wyfke]]s. De [[sturt]] is relatyf koart en komt net iens oan 'e [[hakke]]n ta (dy't by kateftigen healwei de [[efterskonk]]en sitte). De [[kop]] is lyts yn ferhâlding ta it [[lichem (biology)|lichem]] en hat oergrutte [[ear (anatomy)|earen]] dy't in tige skerp [[gehoar]] skewiele trochdat se ûnôfhinklik faninoar 180° draaie kinne. De [[poat]]en binne (yn ferhâlding ta de lichemsgrutte) de langsten fan alle kateftigen troch de tige ferlinge [[midsfoetsbonkje]]s. Ek de [[tean]]nen (5 oan 'e [[foarpoat]]en, 4 oan 'e [[efterpoat]]en) binne ferlinge, en dêropta ûngewoan beweechlik en tarist mei fjoerskerpe ynlûkbere [[klau]]wen. De [[pels]] is [[bêzje]] op 'e boppeste lichemsdielen ([[rêch]], [[side (anatomy)|siden]], [[nekke]], [[kop]], boppekant fan 'e sturt en bûtenkanten fan 'e poaten), en [[witich]] op 'e ûnderste lichemsdielen ([[kin]], [[kiel]], [[boarstkas|boarst]], [[bealch]], ûnderkant fan 'e sturt en binnenkanten fan 'e poaten). De [[snorhierren]] binne ek wyt. De sturt hat in swarte punt. Foar de rest wurdt de pels oerdutsen mei grouwe [[swart]]e spikkels dy't grutter binne op 'e rêch en de siden en lytser op 'e kop, de sturt en de poaten. De [[ear (anatomy)|earen]] binne fan bûten swart mei healwei in tsjokke wite horizontale streek, dy't nei alle gedachten in rol spilet by [[dierlike kommunikaasje|kommunikaasje]] mei soartgenoaten. Sawol [[leukisme|leukistyske]] (wite) as [[melanisme|melanistyske]] (swarte) eksimplaren fan 'e serval komme yn finzenskip foar. De melanistyske fariant is ek wol waarnommen yn it wyld, benammen yn [[Kenia]]. [[File:Leptailurus serval serval 15186138.jpg|left|thumb|250px|In servaljong.]] ==Biotoop== Servals binne bisten fan 'e [[savanne]], de [[steppe]] en [[fean]]gebieten. Se komme ek foar yn [[bamboe]]bosken en yn [[drûchte|drûge]] [[wâld]]en, lykas fan âlds de [[koarkiik]]wâlden oan 'e [[Middellânske See|Mediterrane kust]] fan 'e [[Magreb]]lannen. Mar [[reinwâld]] is harren te fochtich en te ticht. Ek [[woastinen]] mije se. Op 'e [[berch]] de [[Kilimanjaro]] komme servals foar oant in hichte fan 3.800&nbsp;[[meter|m]]. ==Hâlden en dragen== De serval liedt, bûten de [[peartiid]] om, in [[solitêr]] bestean. De iennichste duorjende bannen mei soartgenoaten lykje te bestean tusken in [[mem]] en har jongen. Krekt as de measte [[lytse katten]] kinne servals [[spinnen (kateftigen)|spinne]]. Oare [[dierlike kommunikaasje|lûden]] dy't se fuortbringe, binne [[miaukjen]], tsjirpjen, [[blazen (kateftigen)|blazen]], [[grânzgjen]] en gnoarjen. Servals binne sawol [[deidier|oerdeis]] as [[nachtdier|nachts aktyf]], mei hichtepunten yn 'e aktiviteit om 'e [[jûnsskimer]] hinne en om 'e [[midsnacht]] hinne. Op it [[hjittens|hjitst]] fan 'e [[middei (deidiel)|middei]] hâlde se siësta yn it [[skaad]] fan [[strewelleguod]] en [[gers]], wêrby't se ornaris de tiid nimme om harsels ris goed [[waskjen (bisten)|te waskjen]]. Op [[kjeld|koele]] of [[rein (delslach)|reinige]] dagen binne servals faak langer aktyf as oars. Se kinne yn in nacht wol 2–4&nbsp;[[km]] [[rinnen|rinne]]. It binne tige [[skouwens|skouwe]] en wache bisten, hoewol't se har wat mear ûntspanne as se der wis fan binne dat der gjin [[proai]]en of gruttere [[rôfdier]]en yn 'e neite binne. Sawol [[mantsje]]s as [[wyfke]]s fêstigje [[territoarium (biology)|territoaria]], mar binne it aktyfst yn inkele kearngebieten binnen sa'n territoarium. Yn [[oerflak]] kinne servalterritoaria útinoar rinne fan 10–32&nbsp;[[km²]], ôfhinklik fan 'e beskikberens fan proaien en beskûlbiedende [[fegetaasje]] en fan minsklike aktiviteiten yn sa'n gebiet dy't it minder gaadlik foar servals meitsje. De territoaria wurde markearre troch [[urine]] te sproeien, [[dong]] ûnbedutsen efter te litten of [[flibe]] op gers en oare [[planten]] te wriuwen. Servals binne gjin swalkers; sels as se fan territoarium feroarje om't de omstannichheden dêr oanlieding ta jouwe, sille se net mear as in pear [[kilometer]] fierderop in nij territoarium fêstigje. [[File:Serval_from_back.jpg|right|thumb|180px|[[Soölogen]] tinke dat de wite streken op 'e [[ear (anatomy)|earen]] fan 'e serval in rol spylje yn 'e [[dierlike kommunikaasje|kommuni-kaasje]] mei soartgenoaten.]] Servalterritoaria oerlaapje inoar faak yn hege mjitte, mar de territoariumhâldende yndividuën fertoane mar minimale ynteraksje en lykje inoar mei opset sin út 'e wei te gean. Dat betsjut dat [[agressive]] moetings seldsum binne. Soms binne der wol deeglik konfontaasjes oer it besit fan in territoarium, mar dat komt ornaris net fierder as in ritualistysk fertoan wêrby't de bisten inoar oanstoarje en de iene in [[poat]] op it [[boarstkas|boarst]] fan 'e oare leit. It op en del bewegen fan 'e [[kop]] (yn tsjinstelling ta it hinne en wer bewegen fan 'e kop troch oare kateftigen), it opsetten fan it [[hier (begroeiïng)|hier]] op it [[lichem (biology)|lichem]] en de [[sturt]], it sjen litten fan 'e [[tosk]]en en lûd jammerjen binne allegearre eleminten fan agressyf [[hâlden en dragen]]. Mar echte gefjochten komme frijwol net foar. De [[peartiid]] falt foar servals op ferskillende tiden yn ferskillende dielen fan it [[ferspriedingsgebiet]] en liket ferbân te hâlden mei (d.w.s. foarôf te gean oan) in pyk yn 'e peartiid fan [[mûseftigen]] (dy't de foarnaamste proaien fan 'e serval binne). De peartiid fynt ornaris twaris yn it jier plak, mar it kin ek trije of fjouwer kear foarkomme as it wyfke de oare kearen har jongen ferliest. It wyfke is yn 'e peartiid 1–4&nbsp;[[dagen]] [[maartsk]] en besiket dan mantsjes te lokjen troch rêsteleas om te doarmjen, gauris urine te sproeien, oanhâldend te [[flibe|flybkjen]] en har [[wang]] en [[snút]] tsjin 'e kop fan elts neieroankommend mantsje te wriuwen. Nei de [[pearing]] hat it mantsje fierders neat mear mei de [[fuortplanting]] út te stean. De [[draachtiid]] duorret 65–75&nbsp;dagen, wêrnei't it wyfke in nêst fan 1–4&nbsp;jongen smyt. Dat bart op in beskut plak, bygelyks tusken tichte fegetaasje of yn in ferlitten ûndergrûnske [[hoale]] fan in [[gewoane kjifstikelbaarch]] (''Hystrix cristata''), in [[Kaapske kjifstikelbaarch]] (''Hystrix africaeaustralis'') of in [[ierdbaarch]] (''Orycteropus afer''). As der in fersteuring plakfynt troch gruttere [[rôfdier]]en of [[minske]]n, ferpleatst it wyfke har jongen nei in oar skûlplak. De jongen komme [[blinens|blyn]] en helpleas te wrâld. Se weagje op dat stuit krapoan 250&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] en binne oerdutsen mei sêft, wollich [[hier (begroeiïng)|hier]] dat [[griis|grizer]] is as de [[pels]] fan [[folwoeksen]] yndividuën en dizenigere spikkels hat. Mei sa'n 30&nbsp;dagen bringt de mem foar it earst in proai by de jongen en begjint it [[ôfwennen|ôfwenningsproses]]. Lang om let begjinne de jongen harren mem te folgjen as dy op jacht giet. Mei likernôch 6&nbsp;[[moanne (tiid)|moannen]] fange se foar it earst sels in proai, en mei 12&nbsp;moannen geane se by de mem wei om in eigen territoarium te fêstigjen. Servals binne mei 1–2&nbsp;[[jier]] [[geslachtsryp]]. Yn it wyld hawwe se in [[libbensferwachting]] fan sa'n 10&nbsp;jier, mar yn finzenskip kinne se wol 20&nbsp;jier wurde. [[File:Servalsmile.jpg|left|thumb|250px|Close-up fan in serval.]] ==Fretten en jeien== ===Fretten=== De serval is in [[karnivoar]] dy't fral lytse [[wringedieren]] fret. Dêrby giet it benammen om [[kjifdieren]], lykas ferskate soarten [[poelrotten]] (''Otomys''), de [[kûsûgersrôt]] (''Arvicanthis niloticus''), de [[Afrikaanske dwerchmûs]] (''Mus minutoides'') en ferskate soarten [[rju-oerrotten]] (''Mastomys''). Der wurdt rûsd dat kjifdieren 80–97% fan 'e [[proai]]en fan servals útmeitsje. Ek op it menu steane [[pipermûzen]] (dat gjin kjifdieren binne), en fierders [[hazze-eftigen]], lytse [[fûgels]], [[kikkerts]], [[hagedis]]sen, [[slangen]] en soms [[ynsekten]]. Mear as 90% fan 'e [[proai]]en fan servals weaget minder as 200&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Soms fange se gruttere proaien, lykas ferskate soarten [[dûkers (antilopen)|dûkers]], keallen fan gruttere [[antilope]]soarten, en gruttere fûgels, lykas [[flamingo's]], [[leppelbekken]] en oare [[wetterfûgels]]. Servals frette ek wol [[gers]], dat helpe kin by de [[spiisfertarring]] of fungearje kin as [[koarjen|koarmiddel]]. It iten fan [[ies (kadaver)|ies]] komt foar, mar tige selden. [[File:Leptailurus_serval_-Serengeti_National_Park,_Tanzania-8.jpg|right|thumb|250px|In serval op 'e [[Serengeti]] yn [[Tanzania]].]] ===Jeien=== Harren [[proai]]en fine servals middenmank it lange gers benammen mei har skerpe [[gehoar]]. Se slûpe suver sûnder leven te meitsjen tusken de fegetaasje troch en kinne oant wol 15&nbsp;[[minuten]] folslein bewegingsleas sitten of stean bliuwe, wêrby't se dan inkeld de grutte [[ear (anatomy)|earen]] hinne en wer draaie. As de proai binnen berik is, [[springen|springt]] de serval mei alle fjouwer poaten oant wol 2&nbsp;[[meter|m]] omheech en 3.60&nbsp;m fansiden, wêrnei't er mei de foarpoaten op 'e proai delkomt. De proai rekket troch dy klap útskeakele en wurdt neitiid deade mei in [[biten|byt]] yn 'e [[nekke]] of yn 'e [[kop]]. Slangen krije ferskate slaggen mei de poaten en mooglik ek noch ferskate biten. Gruttere proaien wurde efterfolge mei in sprint en dan in sprong. Soms bewarje servals gruttere proaien foar letter troch se yn it lange gers te ferbergjen. It tal proaien dat in serval yn in [[etmiel]] fangt en ferslynt, is yn trochsneed 15–16. Undersyk hat útwiisd dat servals likernôch 50% fan 'e tiid súkses hawwe by de [[jacht (aktiviteit)|jacht]], wat in heech persintaazje is. ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan 'e serval binne gruttere [[rôfdier]]en, lykas de [[bûnte hyena]] (''Crocuta crocuta'') en de [[hyenahûn]] (''Lycaon pictus''). Yn in konfrontaasje mei sokke bisten sil in serval sjen dat er beskûl fynt tusken [[strewelleguod]] of yn lang [[gers]]. As it rôfdier hiel deunby is, naait de serval fuortendaliks út mei de sturt omheech, dêrby sigesaagjend sadat syn fluggere efterfolger net ta folle [[faasje]] komme kin. Servals kinne goed [[klimmen|klimme]], ek al dogge se dat mar selden. Ien eksimplaar waard waarnommen wylst er mear as 9&nbsp;m heech yn in beam klom om oan hyenahûnen te ûntkommen. Servaljongen binne kwetsber foar folle mear bisten, lykas [[martereftigen]] en [[rôffûgels]]. [[File:Leptailurus serval ssp. serval.jpg|left|thumb|250px|In serval bespringt syn [[proai]].]] ==Status== De serval hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn it grutste part fan syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. Nettsjinsteande dat is dizze soarte tafoege oan Taheakke&nbsp;II fan it [[CITES]]-[[ferdrach]] fan 'e [[Feriene Naasjes]], dat it near leit op 'e ynternasjonale [[hannel]] yn (dielen fan) de opnommen bisten. De wichtichste bedrigings foar de serval binne [[habitatferlies]] en [[habitatfragmintearring]]. [[Streuperij]] komt ek foar, oan 'e iene kant om't dit bist yn [[West-Afrika]] fan belang is foar de [[tradisjonele genêskunde]], wylst oan 'e oare kant [[feehâlder]]s servals gauris deadzje om harren [[fee]] te beskermjen, ek al jeie servals hielendal net op fee (dat har fierstente grut is). ==Undersoarten== Der binne 3 <small>(stân fan saken yn 2017)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e serval (''Leptailurus serval''): *''L. s. constantina'' <small>([[Sintraal-Afrika]], [[West-Afrika]] en súdlik [[Marokko]])</small> *''L. s. lipostictus'' <small>([[East-Afrika]])</small> *''L. s. serval'' <small>(de [[nominaat]]; [[Súdlik Afrika]])</small> [[File:Serval imported from iNaturalist photo 27691409 on 6 December 2024.jpg|right|250px|thumb|In [[melanisme|melanistyske]] serval yn [[Kenia]].]] ==As húsdier== Al yn it [[Egyptyske Aldheid|Alde Egypte]] waarden servals as [[húsdier]] holden, mei't der ôfbyldings bekend binne fan servals dy't as [[hannel]]swaar út [[Núbje]] wei nei it noarden brocht waarden. Tsjintwurdich komme servals soms noch wol as húsdier foar, benammen yn [[lannen en territoaria]] dy't oangeande eksoatyske húsdieren net folle of gjin regels hawwe, lykas de [[Feriene Steaten]]. Yn 'e measten lannen fan 'e [[Jeropeeske Uny]] ([[Nederlân]] ynbegrepen) is it ferbean om sokke wylde bisten as servals as húsdier te hâlden. ==Savannekat== De [[savannekat]] is in [[krusing (biology)|krusing]] tusken in [[mantsje]] fan 'e serval en in [[wyfke]] fan 'e [[hûskat]] (''Felis catus''). Ynsafier bekend waard it earste eksimplaar fan dizze [[hybride (biology)|hybride]] yn [[april]] [[1986]] [[berne]]. Savannekatten binne grutter as gewoane hûskatten en ervje ek de spikkelbûnte [[pels]] fan harren [[heit]]. Mar se krije ek guon skaaimerken fan 'e [[mem]], wêrûnder harren [[domestikaasje|nuetens]]. Dit [[katteras]] hat faak ek skaaimerken dy't ornaris mei [[hûn]]en assosjearre wurde; sa rinne savannekatten har baaske faak oeral efternei, hawwe se gjin ôfwearze fan [[wetter]] en kinne se goed [[swimme]]. Troch de jierren hinne is de savannekat benammen yn 'e [[Feriene Steaten]] [[populêr]] wurden as [[húsdier]]. Yn [[Jeropa]], dêr't it hâlden fan servals, útsein yn [[dieretunen]], ferbean is, komme (frijwol) gjin savannekatten foar. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Serval ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Leptailurus serval}} }} [[Kategory:Sûchdieresoarte]] [[Kategory:Kateftige]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lienwurd út it Portegeesk]] 3pv8g1zu5d87l8mxv5h1mwune1hf6vm 1199334 1199330 2025-07-10T14:02:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 red 1199334 wikitext text/x-wiki {{Bistesoarte |Namme=serval |Ofbyld= [[File:Leptailurus serval 61666728, crop.jpg|250px]] |lûd= [[File:Artis, serval kat - SoundCloud - Beeld en Geluid.ogg|250px]] |Ryk= [[dieren]] (''Animalia'') |Stamme= [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') |Klasse= [[sûchdieren]] (''Mammalia'') |Skift= [[rôfdieren]] (''Carnivora'') |Famylje= [[kateftigen]] (''Felidae'') |Skaai= '''servals''' (''Leptailurus'') <br><small>[[Nikolaj Severtzov|Severtzov]], 1858</small> |Wittenskiplike namme= Leptailurus serval |Beskriuwer, jier= [[Johann Christian Daniel von Schreber|Schreber]], 1776 |IUCN-status= [[IUCN-status]]: net bedrige ---- |lânkaart=[[File:Fersprieding fan de serval (Leptailurus serval).png|center|250px]] <small>{{Color box|#73A0D2}} histoarysk ferspriedingsgebiet <br>{{Color box|#28507B}} hjoeddeistich ferspriedingsgebiet</small> }} De '''serval''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Leptailurus serval'') is in [[sûchdier]] út it [[skift]] fan 'e [[rôfdieren]] (''Carnivora''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[kateftigen]] (''Felidae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[lytse katten]] (''Felinae'') en it [[monotypysk]]e [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e '''servals''' (''Leptailurus''). Dit bist is lânseigen yn grutte dielen fan [[Afrika]] besuden de [[Sahara]], hoewol't er ûntbrekt yn ticht [[tropysk reinwâld]] en de [[drûchte|drûchste]] [[woastinen]]. It is in rank bist dat likernôch twaris sa grut is as in [[húskat]], mei oergrutte [[ear (anatomy)|earen]] en (yn ferhâlding) de langste [[poat]]en fan alle kateftigen. Servals libje [[solitêr]] en binne sawol [[deidier|oerdeis]] as [[nachtdier|nachts aktyf]]. Se frette benammen lytse [[wringedieren]], lykas [[kjifdieren]]. De [[IUCN]] klassifisearret de serval as net bedrige. ==Etymology== De namme "serval" komt fan it wurd ''lobo-cerval'', in [[Portegeesk]]e oantsjutting foar de [[lynksen|lynks]]. Yn [[1765]] waard dat wurd troch de [[Frankryk|Frânske]] [[soölooch]] [[Georges-Louis Leclerc, greve fan Buffon]] yn ferkoarte foarm foar it earst brûkt foar in lytseftige, spikkelbûnte kateftige, dy't doedestiden te [[Versailles]] holden waard, yn 'e keninklike [[menazjery]] fan [[Loadewyk&nbsp;XVI fan Frankryk]]. ''Lobo-cerval'' komt fan it [[Latyn]]ske ''lupus cervarius'', wat "hartewolf" betsjut of, frij fertaald, "wolf dy't op harten jaget". ==Taksonomy== De serval waard foar it earste [[wittenskip]]lik beskreaun yn [[1776]] troch de [[Dútslân|Dútske]] [[soölooch]] [[Johann Christian Daniel von Schreber]]. De oarspronklike [[wittenskiplike namme]] fan dit bist wie ''Felis serval''. It [[skaai (taksonomy)|skaai]] ''Felis'', dat tsjintwurdich brûkt wurdt foar de [[wylde katten]], wie doe noch in soarte fan sammelbak foar alle [[kateftigen]]. It wie de [[Ruslân|Russyske]] soölooch [[Nikolaj Severtzov]], dy't de serval yn [[1858]] yn in eigen, [[monotypysk]] skaai pleatste, dat er de wittenskiplike namme ''Leptailurus'' neamde, fan it [[Gryksk]]e λεπτός, ''leptós'' ("fyn", "rank", "delikaat") en αἴλουρος, ''aílouros'' ("kat"). [[File:Serval_(8373405687).jpg|left|thumb|250px|In serval yn [[Diergaarde Blijdorp]].]] Wêr't de serval en syn monotypyske skaai krekt pleatst wurde moat binnen de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[lytse katten]] (''Felinae''), wie lang in striidkwestje. Guon saakkundigen mienden dat de servals in [[tûke (taksonomy)|subgroep]] foarmen mei de [[wylde katten]] (''Felis''), de [[lynksen]] (''Lynx'') en de [[karakals]] (''Caracal''), wylst oaren dêr net sa wis fan wiene. Yn [[1997]] woene de [[paleöntologen]] M.C. McKenna en S.K. Bell sels hawwe, de servals (''Leptailurus'') soene eins in [[ûnderskaai]] fan 'e wylde katten wêze. Yn 'e [[ienentweintichste iuw]] wiisden ferskate ûndersiken lykwols út dat de serval it naust besibbe is oan 'e [[karakal]] (''Caracal caracal'') en de [[Afrikaanske goudkat]] (''Caracal aurata'', foarh. ''Profelis aurata''). Dy trije soarten foarmje mei-inoar in [[genetysk komôf]], dat him 7,9–4,1&nbsp;miljoen&nbsp;[[jier]] lyn [[genetyske ôfspjalting|losmakke]] fan 'e oare kateftigen. Yn [[2017]] waard op basis fan dy nije ynformaasje besletten dat de Afrikaanske goudkat oerpleatst wurde moast út syn eigen [[monotypysk skaai]] fan 'e [[Afrikaanske goudkatten]] (''Profelis'') nei it skaai fan 'e karakals. De wat minder nau besibbe serval behold wol syn eigen monotypysk skaai. ==Fersprieding== De serval komt foar yn it meastepart fan [[Afrika]] besuden de [[Sahara]]. Hy ûntbrekt inkeld yn gebieten mei ticht [[tropysk reinwâld]], lykas yn it [[Kongoreinwâld]] fan [[Sintraal-Afrika]] en yn it súdlike diel fan [[West-Afrika]], en yn 'e [[drûchte|drûchste]] [[woastinen]], wêrûnder it grutste diel fan 'e [[Hoarn fan Afrika]] en de [[Namyb]] en de [[Kalahary]] yn súdwestlik Afrika. Yn 'e Kalahary is der in isolearre [[populaasje (biology)|populaasje]] yn it [[Nasjonaal Park Gimsbok Kalahary]] yn it noardwesten fan [[Súd-Afrika]]. Yn 'e Súdafrikaanske [[provinsje]]s [[West-Kaap]] en [[East-Kaap]], dêr't servals foarhinne yn in brede stripe by de kust lân foarkamen, is dit bist no [[útstjerren (biology)|útstoarn]]. Noardlik fan 'e Sahara kaam de serval earder foar yn it [[Atlasberchtme]] fan [[Marokko]] en by de kust fan 'e [[Middellânske See]] lâns hielendal oant yn [[Tuneezje]] ta. Dêrfan is no inkeld noch in isolearre populaasje oer yn it suden fan Marokko, yn 'e [[Anty-Atlas]] súdlik fan 'e [[haven]]stêd [[Agadir]]. Yn Algerije is de serval alhiel weiwurden; yn Tuneezje is dit bist yn 'e [[ienentweintichste iuw]] reyntrodusearre yn it wyld. [[File:Serval_at_Auckland_Zoo_-_Flickr_-_111_Emergency.jpg|right|thumb|250px|In serval.]] ==Uterlike skaaimerken== De serval is in middelgrutte [[kateftige]], likernôch twaris sa grut as in [[hûskat]] (''Felis catus''). Hy hat trochinoar in kop-romplingte fan 67–100&nbsp;[[sintimeter|sm]], mei in sturtlingte fan likernôch 30&nbsp;sm, in [[skouder|skoft]]hichte fan 54–62&nbsp;sm en in gewicht fan 8–18&nbsp;[[kg]]. [[Seksuele dimorfy]] is hiel subtyl yn dizze soarte, mar de [[mantsje]]s binne yn 'e regel wat steviger boud as de [[wyfke]]s. De [[sturt]] is relatyf koart en komt net iens oan 'e [[hakke]]n ta (dy't by kateftigen healwei de [[efterskonk]]en sitte). De [[kop]] is lyts yn ferhâlding ta it [[lichem (biology)|lichem]] en hat oergrutte [[ear (anatomy)|earen]] dy't in tige skerp [[gehoar]] skewiele trochdat se ûnôfhinklik faninoar 180° draaie kinne. De [[poat]]en binne (yn ferhâlding ta de lichemsgrutte) de langsten fan alle kateftigen troch de tige ferlinge [[midsfoetsbonkje]]s. Ek de [[tean]]nen (5 oan 'e [[foarpoat]]en, 4 oan 'e [[efterpoat]]en) binne ferlinge, en dêropta ûngewoan beweechlik en tarist mei fjoerskerpe ynlûkbere [[klau]]wen. De [[pels]] is [[bêzje]] op 'e boppeste lichemsdielen ([[rêch]], [[side (anatomy)|siden]], [[nekke]], [[kop]], boppekant fan 'e sturt en bûtenkanten fan 'e poaten), en [[witich]] op 'e ûnderste lichemsdielen ([[kin]], [[kiel]], [[boarstkas|boarst]], [[bealch]], ûnderkant fan 'e sturt en binnenkanten fan 'e poaten). De [[snorhierren]] binne ek wyt. De sturt hat in swarte punt. Foar de rest wurdt de pels oerdutsen mei grouwe [[swart]]e spikkels dy't grutter binne op 'e rêch en de siden en lytser op 'e kop, de sturt en de poaten. De [[ear (anatomy)|earen]] binne fan bûten swart mei healwei in tsjokke wite horizontale streek, dy't nei alle gedachten in rol spilet by [[dierlike kommunikaasje|kommunikaasje]] mei soartgenoaten. Sawol [[leukisme|leukistyske]] (wite) as [[melanisme|melanistyske]] (swarte) eksimplaren fan 'e serval komme yn finzenskip foar. De melanistyske fariant is ek wol waarnommen yn it wyld, benammen yn [[Kenia]]. [[File:Leptailurus serval serval 15186138.jpg|left|thumb|250px|In servaljong.]] ==Biotoop== Servals binne bisten fan 'e [[savanne]], de [[steppe]] en [[fean]]gebieten. Se komme ek foar yn [[bamboe]]bosken en yn [[drûchte|drûge]] [[wâld]]en, lykas fan âlds de [[koarkiik]]wâlden oan 'e [[Middellânske See|Mediterrane kust]] fan 'e [[Magreb]]lannen. Mar [[reinwâld]] is harren te fochtich en te ticht. Ek [[woastinen]] mije se. Op 'e [[berch]] de [[Kilimanjaro]] komme servals foar oant in hichte fan 3.800&nbsp;[[meter|m]]. ==Hâlden en dragen== De serval liedt, bûten de [[peartiid]] om, in [[solitêr]] bestean. De iennichste duorjende bannen mei soartgenoaten lykje te bestean tusken in [[mem]] en har jongen. Krekt as de measte [[lytse katten]] kinne servals [[spinnen (kateftigen)|spinne]]. Oare [[dierlike kommunikaasje|lûden]] dy't se fuortbringe, binne [[miaukjen]], tsjirpjen, [[blazen (kateftigen)|blazen]], [[grânzgjen]] en gnoarjen. Servals binne sawol [[deidier|oerdeis]] as [[nachtdier|nachts aktyf]], mei hichtepunten yn 'e aktiviteit om 'e [[jûnsskimer]] hinne en om 'e [[midsnacht]] hinne. Op it [[hjittens|hjitst]] fan 'e [[middei (deidiel)|middei]] hâlde se siësta yn it [[skaad]] fan [[strewelleguod]] en [[gers]], wêrby't se ornaris de tiid nimme om harsels ris goed [[waskjen (bisten)|te waskjen]]. Op [[kjeld|koele]] of [[rein (delslach)|reinige]] dagen binne servals faak langer aktyf as oars. Se kinne yn in nacht wol 2–4&nbsp;[[km]] [[rinnen|rinne]]. It binne tige [[skouwens|skouwe]] en wache bisten, hoewol't se har wat mear ûntspanne as se der wis fan binne dat der gjin [[proai]]en of gruttere [[rôfdier]]en yn 'e neite binne. Sawol [[mantsje]]s as [[wyfke]]s fêstigje [[territoarium (biology)|territoaria]], mar binne it aktyfst yn inkele kearngebieten binnen sa'n territoarium. Yn [[oerflak]] kinne servalterritoaria útinoar rinne fan 10–32&nbsp;[[km²]], ôfhinklik fan 'e beskikberens fan proaien en beskûlbiedende [[fegetaasje]] en fan minsklike aktiviteiten yn sa'n gebiet dy't it minder gaadlik foar servals meitsje. De territoaria wurde markearre troch [[urine]] te sproeien, [[dong]] ûnbedutsen efter te litten of [[flibe]] op gers en oare [[planten]] te wriuwen. Servals binne gjin swalkers; sels as se fan territoarium feroarje om't de omstannichheden dêr oanlieding ta jouwe, sille se net mear as in pear [[kilometer]] fierderop in nij territoarium fêstigje. [[File:Serval_from_back.jpg|right|thumb|180px|[[Soölogen]] tinke dat de wite streken op 'e [[ear (anatomy)|earen]] fan 'e serval in rol spylje yn 'e [[dierlike kommunikaasje|kommuni-kaasje]] mei soartgenoaten.]] Servalterritoaria oerlaapje inoar faak yn hege mjitte, mar de territoariumhâldende yndividuën fertoane mar minimale ynteraksje en lykje inoar mei opset sin út 'e wei te gean. Dat betsjut dat [[agressive]] moetings seldsum binne. Soms binne der wol deeglik konfontaasjes oer it besit fan in territoarium, mar dat komt ornaris net fierder as in ritualistysk fertoan wêrby't de bisten inoar oanstoarje en de iene in [[poat]] op it [[boarstkas|boarst]] fan 'e oare leit. It op en del bewegen fan 'e [[kop]] (yn tsjinstelling ta it hinne en wer bewegen fan 'e kop troch oare kateftigen), it opsetten fan it [[hier (begroeiïng)|hier]] op it [[lichem (biology)|lichem]] en de [[sturt]], it sjen litten fan 'e [[tosk]]en en lûd jammerjen binne allegearre eleminten fan agressyf [[hâlden en dragen]]. Mar echte gefjochten komme frijwol net foar. De [[peartiid]] falt foar servals op ferskillende tiden yn ferskillende dielen fan it [[ferspriedingsgebiet]] en liket ferbân te hâlden mei (d.w.s. foarôf te gean oan) in pyk yn 'e peartiid fan [[mûseftigen]] (dy't de foarnaamste proaien fan 'e serval binne). De peartiid fynt ornaris twaris yn it jier plak, mar it kin ek trije of fjouwer kear foarkomme as it wyfke de oare kearen har jongen ferliest. It wyfke is yn 'e peartiid 1–4&nbsp;[[dagen]] [[maartsk]] en besiket dan mantsjes te lokjen troch rêsteleas om te doarmjen, gauris urine te sproeien, oanhâldend te [[flibe|flybkjen]] en har [[wang]] en [[snút]] tsjin 'e kop fan elts neieroankommend mantsje te wriuwen. Nei de [[pearing]] hat it mantsje fierders neat mear mei de [[fuortplanting]] út te stean. De [[draachtiid]] duorret 65–75&nbsp;dagen, wêrnei't it wyfke in nêst fan 1–4&nbsp;jongen smyt. Dat bart op in beskut plak, bygelyks tusken tichte fegetaasje of yn in ferlitten ûndergrûnske [[hoale]] fan in [[gewoane kjifstikelbaarch]] (''Hystrix cristata''), in [[Kaapske kjifstikelbaarch]] (''Hystrix africaeaustralis'') of in [[ierdbaarch]] (''Orycteropus afer''). As der in fersteuring plakfynt troch gruttere [[rôfdier]]en of [[minske]]n, ferpleatst it wyfke har jongen nei in oar skûlplak. De jongen komme [[blinens|blyn]] en helpleas te wrâld. Se weagje op dat stuit krapoan 250&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] en binne oerdutsen mei sêft, wollich [[hier (begroeiïng)|hier]] dat [[griis|grizer]] is as de [[pels]] fan [[folwoeksen]] yndividuën en dizenigere spikkels hat. Mei sa'n 30&nbsp;dagen bringt de mem foar it earst in proai by de jongen en begjint it [[ôfwennen|ôfwenningsproses]]. Lang om let begjinne de jongen harren mem te folgjen as dy op jacht giet. Mei likernôch 6&nbsp;[[moanne (tiid)|moannen]] fange se foar it earst sels in proai, en mei 12&nbsp;moannen geane se by de mem wei om in eigen territoarium te fêstigjen. Servals binne mei 1–2&nbsp;[[jier]] [[geslachtsryp]]. Yn it wyld hawwe se in [[libbensferwachting]] fan sa'n 10&nbsp;jier, mar yn finzenskip kinne se wol 20&nbsp;jier wurde. [[File:Servalsmile.jpg|left|thumb|250px|Close-up fan in serval.]] ==Fretten en jeien== ===Fretten=== De serval is in [[karnivoar]] dy't fral lytse [[wringedieren]] fret. Dêrby giet it benammen om [[kjifdieren]], lykas ferskate soarten [[poelrotten]] (''Otomys''), de [[kûsûgersrôt]] (''Arvicanthis niloticus''), de [[Afrikaanske dwerchmûs]] (''Mus minutoides'') en ferskate soarten [[rju-oerrotten]] (''Mastomys''). Der wurdt rûsd dat kjifdieren 80–97% fan 'e [[proai]]en fan servals útmeitsje. Ek op it menu steane [[pipermûzen]] (dat gjin kjifdieren binne), en fierders [[hazze-eftigen]], lytse [[fûgels]], [[kikkerts]], [[hagedis]]sen, [[slangen]] en soms [[ynsekten]]. Mear as 90% fan 'e [[proai]]en fan servals weaget minder as 200&nbsp;[[gram (gewicht)|g]]. Soms fange se gruttere proaien, lykas ferskate soarten [[dûkers (antilopen)|dûkers]], keallen fan gruttere [[antilope]]soarten, en gruttere fûgels, lykas [[flamingo's]], [[leppelbekken]] en oare [[wetterfûgels]]. Servals frette ek wol [[gers]], dat helpe kin by de [[spiisfertarring]] of fungearje kin as [[koarjen|koarmiddel]]. It iten fan [[ies (kadaver)|ies]] komt foar, mar tige selden. [[File:Leptailurus_serval_-Serengeti_National_Park,_Tanzania-8.jpg|right|thumb|250px|In serval op 'e [[Serengeti]] yn [[Tanzania]].]] ===Jeien=== Harren [[proai]]en fine servals middenmank it lange gers benammen mei har skerpe [[gehoar]]. Se slûpe suver sûnder leven te meitsjen tusken de fegetaasje troch en kinne oant wol 15&nbsp;[[minuten]] folslein bewegingsleas sitten of stean bliuwe, wêrby't se dan inkeld de grutte [[ear (anatomy)|earen]] hinne en wer draaie. As de proai binnen berik is, [[springen|springt]] de serval mei alle fjouwer poaten oant wol 2&nbsp;[[meter|m]] omheech en 3.60&nbsp;m fansiden, wêrnei't er mei de foarpoaten op 'e proai delkomt. De proai rekket troch dy klap útskeakele en wurdt neitiid deade mei in [[biten|byt]] yn 'e [[nekke]] of yn 'e [[kop]]. Slangen krije ferskate slaggen mei de poaten en mooglik ek noch ferskate biten. Gruttere proaien wurde efterfolge mei in sprint en dan in sprong. Soms bewarje servals gruttere proaien foar letter troch se yn it lange gers te ferbergjen. It tal proaien dat in serval yn in [[etmiel]] fangt en ferslynt, is yn trochsneed 15–16. Undersyk hat útwiisd dat servals likernôch 50% fan 'e tiid súkses hawwe by de [[jacht (aktiviteit)|jacht]], wat in heech persintaazje is. ==Natuerlike fijannen== De wichtichste [[rôfdier|natuerlike fijannen]] fan 'e serval binne gruttere [[rôfdier]]en, lykas de [[bûnte hyena]] (''Crocuta crocuta'') en de [[hyenahûn]] (''Lycaon pictus''). Yn in konfrontaasje mei sokke bisten sil in serval sjen dat er beskûl fynt tusken [[strewelleguod]] of yn lang [[gers]]. As it rôfdier hiel deunby is, naait de serval fuortendaliks út mei de sturt omheech, dêrby sigesaagjend sadat syn fluggere efterfolger net ta folle [[faasje]] komme kin. Servals kinne goed [[klimmen|klimme]], ek al dogge se dat mar selden. Ien eksimplaar waard waarnommen wylst er mear as 9&nbsp;m heech yn in beam klom om oan hyenahûnen te ûntkommen. Servaljongen binne kwetsber foar folle mear bisten, lykas [[martereftigen]] en [[rôffûgels]]. [[File:Leptailurus serval ssp. serval.jpg|left|thumb|250px|In serval bespringt syn [[proai]].]] ==Status== De serval hat de [[IUCN-status]] fan "net bedrige", mei't er yn it grutste part fan syn [[ferspriedingsgebiet]] noch rûnom foarkomt en om't de [[populaasje (biology)|populaasje]] stabyl liket te wêzen. Nettsjinsteande dat is dizze soarte tafoege oan Taheakke&nbsp;II fan it [[CITES]]-[[ferdrach]] fan 'e [[Feriene Naasjes]], dat it near leit op 'e ynternasjonale [[hannel]] yn (dielen fan) de opnommen bisten. De wichtichste bedrigings foar de serval binne [[habitatferlies]] en [[habitatfragmintearring]]. [[Streuperij]] komt ek foar, oan 'e iene kant om't dit bist yn [[West-Afrika]] fan belang is foar de [[tradisjonele genêskunde]], wylst oan 'e oare kant [[feehâlder]]s servals gauris deadzje om harren [[fee]] te beskermjen, ek al jeie servals hielendal net op fee (dat har fierstente grut is). ==Undersoarten== Der binne 3 <small>(stân fan saken yn 2017)</small> erkende [[ûndersoarte]]n fan 'e serval (''Leptailurus serval''): *''L. s. constantina'' <small>([[Sintraal-Afrika]], [[West-Afrika]] en súdlik [[Marokko]])</small> *''L. s. lipostictus'' <small>([[East-Afrika]])</small> *''L. s. serval'' <small>(de [[nominaat]]; [[Súdlik Afrika]])</small> [[File:Serval imported from iNaturalist photo 27691409 on 6 December 2024.jpg|right|250px|thumb|In [[melanisme|melanistyske]] serval yn [[Kenia]].]] ==As húsdier== Al yn it [[Egyptyske Aldheid|Alde Egypte]] waarden servals as [[húsdier]] holden, mei't der ôfbyldings bekend binne fan servals dy't as [[hannel]]swaar út [[Núbje]] wei nei it noarden brocht waarden. Tsjintwurdich komme servals soms noch wol as húsdier foar, benammen yn [[lannen en territoaria]] dy't oangeande eksoatyske húsdieren net folle of gjin regels hawwe, lykas de [[Feriene Steaten]]. Yn 'e measten lannen fan 'e [[Jeropeeske Uny]] ([[Nederlân]] ynbegrepen) is it ferbean om sokke wylde bisten as servals as húsdier te hâlden. ==Savannekat== De [[savannekat]] is in [[krusing (biology)|krusing]] tusken in [[mantsje]] fan 'e serval en in [[wyfke]] fan 'e [[hûskat]] (''Felis catus''). Ynsafier bekend waard it earste eksimplaar fan dizze [[hybride (biology)|hybride]] yn [[april]] [[1986]] [[berne]]. Savannekatten binne grutter as gewoane hûskatten en ervje ek de spikkelbûnte [[pels]] fan harren [[heit]]. Mar se krije ek guon skaaimerken fan 'e [[mem]], wêrûnder harren [[domestikaasje|nuetens]]. Dit [[katteras]] hat faak ek skaaimerken dy't ornaris mei [[hûn]]en assosjearre wurde; sa rinne savannekatten har baaske faak oeral efternei, hawwe se gjin ôfwearze fan [[wetter]] en kinne se goed [[swimme]]. Troch de jierren hinne is de savannekat benammen yn 'e [[Feriene Steaten]] [[populêr]] wurden as [[húsdier]]. Yn [[Jeropa]], dêr't it hâlden fan servals, útsein yn [[dieretunen]], ferbean is, komme (frijwol) gjin savannekatten foar. {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Serval ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Leptailurus serval}} }} [[Kategory:Sûchdieresoarte]] [[Kategory:Kateftige]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Algerije]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Angoala]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Benyn]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerkina Faso]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Boerûndy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Botswana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Etioopje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gabon]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Gana]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Guinee-Bissau]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Ivoarkust]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kameroen]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kenia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Demokratyske Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Kongo (Republyk)]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Lesoto]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Libearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Malawy]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Maly]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Marokko]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Mozambyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Namybje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Nigearia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Niger]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Rûanda]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sambia]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Senegal]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sierra Leöane]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Simbabwe]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn de Sintraal-Afrikaanske Republyk]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Somaalje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Afrika]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Súd-Sûdan]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Swazylân]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tanzania]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Togo]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tsjaad]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Tuneezje]] [[Kategory:Lânseigen fauna yn Uganda]] [[Kategory:Lienwurd út it Portegeesk]] 1m0huroc6flihavlw8nlzla261a7z6w 0 184024 1199338 1199267 2025-07-10T15:27:39Z FreyaSport 40716 5e etappe 1199338 wikitext text/x-wiki {{Aktueelsport}}{{Ynfoboks edysje hurdfytswedstriid | namme = {{Flagge IT}} Omgong fan Itaalje foar froulju 2025 | edysje = 36st | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ûnderskrift = | rûtekaart = | tiidrek = [[6 july|6]] - [[13 july]] [[2025]] | datum = | startplak = {{Flagge IT}} [[Bergamo (stêd)|Bergamo]] | finishplak = [[Autodromo Enzo e Dino Ferrari]] | totale ôfstân = 949,6 km | hichtemeters = | gem. faasje = | dielnimmers = | type wedstriid = | etappe = 5 | klass1 = Rôze trui | lieder1 = {{Flagge CH}} [[Marlen Reusser]] | klass2 = Reade trui | lieder2 = {{Flagge NL}} [[Lorena Wiebes]] | klass3 = Blauwe trui | lieder3 = {{Flagge AU}} [[Sarah Gigante]] | klass4 = Wite trui | lieder4 = {{Flagge DE}} [[Antonia Niedermaier]] | klass5 = Ploegen | lieder5 = {{Flagge BE}} AG Insurance–Soudal | klass6 = | lieder6 = | klass7 = | lieder7 = | klass8 = | lieder8 = | aktueel = | foarige = [[Omgong fan Itaalje foar froulju 2024|2024]] | folgjende = [[Omgong fan Itaalje foar froulju 2026|2026]] }}De 36ste edysje fan de '''[[Omgong fan Itaalje foar froulju]]''' wurdt hâlden fan [[6 july|6]] oant en mei [[13 july]] [[2025]]. ==Dielnimmende ploegen== {{Kolommen3 |Kolom1= * {{USA}} Lidl-Trek * {{BEL}} AG Insurance-Soudal * {{ITA}} BePink-Imatra-Bongioanni * {{GER}} CANYON//SRAM zondacrypto * {{GER}} Ceratizit * {{FRA}} Cofidis * {{USA}} EF Education-Oatly * {{FRA}} FDJ-Suez * {{BEL}} Fenix-Deceuninck * {{USA}} Human Powered Health * {{ITA}} Isolmant-Premac-Vittoria |Kolom2= * {{ESP}} Laboral Kutxa–Fundación * {{AUS}} Liv AlUla Jayco * {{ESP}} Movistar * {{SUI}} Roland * {{UZB}} Tashkent City Women * {{NED}} Picnic PostNL * {{NED}} SD Worx-Protime * {{NED}} Visma-Lease a Bike * {{ITA}} Fassa Bortolo * {{UAE}} UAE Team ADQ * {{NOR}} Uno-X }} == Startplak en einstreek == De start wie yn [[Bergamo (stêd)|Bergamo]] in stêd yn de Italjaanske regio [[Lombardije]], 40 kilometer eastlik fan Milaan. It is de haadstêd fan de provinsje mei [[Bergamo (provinsje)|Bergamo]]. De einstreek leit op it [[Formule 1]] sirkwy [[Autodromo Enzo e Dino Ferrari]] yn de Noard-Italjaanske regio [[Emylje-Romanje]]. == Etappe-oersjoch == {| class="wikitable" style="font-size:95%" ! Datum ! Etappe ! Start –<br>Finish ! Ofstân<br>(yn km) ! Type ! Winner ! [[Ofbyld:Jersey pink.svg|20px|Rôze trui]] Klassemintslieder |- |6 july |1 |[[Bergamo (stêd)|Bergamo]] |13.6 km |{{Piktogram etappe|tiidrit}} |{{SUI}} [[Marlen Reusser]] |bgcolor="#FFABBB" |{{SUI}} [[Marlen Reusser]] |- |7 july |2 |[[Clusone]] -<br>[[Aprica]] |99 km |{{Piktogram etappe|heuvel}} |{{GBR}} [[Anna Henderson]] | rowspan="2" bgcolor="#FFABBB" |{{GBR}} [[Anna Henderson]] |- |8 july |3 |[[Vezza d'Oglio]] -<br>[[Trente]] |124 km |{{Piktogram etappe|heuvel}} | {{NED}} [[Lorena Wiebes]] |- |9 july |4 |[[Castello Tezzino]] -<br>[[Valdobbiadene]] |156 km |{{Piktogram etappe|berch}} |{{AUS}} [[Sarah Gigante]] |rowspan="2" bgcolor="#FFABBB" | {{SUI}} [[Marlen Reusser]] |- |10 july |5 |[[Mirano]] -<br>[[Monselice]] |108 km |{{Piktogram etappe|flak}} |{{NED}} [[Lorena Wiebes]] |- |11 july |6 |[[Bellaria-Igea Marina]] -<br>[[Terre Roveresche]] |144 km |{{Piktogram etappe|heuvel}} | |rowspan="3" bgcolor="#FFABBB" | |- |12 july |7 |[[Fermignano]] -<br>[[Monte Nerone]] |157 km |{{Piktogram etappe|berch}} | |- |13 july |8 |[[Forlì]] -<br>[[Autodromo Enzo e Dino Ferrari]] |138 km |{{Piktogram etappe|heuvel}} | |- ! Datum ! Etappe ! Start – Finish ! Ofstân<br>(yn km) ! Type ! Winner ! [[Ofbyld:Jersey pink.svg|20px|Rôze trui]] Klassemintslieder |} == Klassemintslieders nei eltse etappe == {| class="wikitable" width="95%" style="text-align: center; font-size:85%;" ! width="7%" |Etappe !Winner | bgcolor="#F660AB" |'''Rôze trui'''<br>[[Ofbyld:Jersey pink.svg|18px|Rôze trui]] | bgcolor="#FF0044" |'''Punteklassemint'''<br>[[Ofbyld:Jersey red.svg|18px|Reade trui]] | bgcolor="#4682B4" |'''Berchklassemint'''<br>[[Ofbyld:Jersey blue.svg|18px|Blauwe trui]] | bgcolor="#FFFFFF" |'''Jongerein'''<br>[[Ofbyld:Jersey_white.svg|20x20px|Witte trui]] | bgcolor="#FFFF00" |'''Ploegen'''<br>[[Ofbyld:Jersey_yellow_number.svg|20x20px|Ploegeklassemint]] |- ! 1 |{{SUI}}<br>[[Marlen Reusser]] | bgcolor="#FFABBB" | {{SUI}}<br>[[Marlen Reusser]] | bgcolor="#FFE6E6" |{{SUI}}<br>[[Marlen Reusser]] | bgcolor="#D5E5EC" | ''Net útrikt'' | rowspan="5" bgcolor="#FFFFFF" | {{GER}}<br>[[Antonia Niedermaier]] | bgcolor="#FFFF80" | {{NED}}<br>SD Worx-Protime |- ! 2 |{{GBR}}<br>[[Anna Henderson]] | rowspan="2" bgcolor="#FFABBB" | {{GBR}}<br>[[Anna Henderson]] | rowspan="3" bgcolor="#FFE6E6" | {{GBR}}<br>[[Anna Henderson]] | bgcolor="#D5E5EC" | {{GBR}}<br>[[Anna Henderson]] | rowspan="2" bgcolor="#FFFF80" | {{USA}}<br>Lidl-Trek |- ! 3 | {{NED}}<br>[[Lorena Wiebes]] | bgcolor="#D5E5EC" | {{ESP}}<br>[[Usoa Ostolaza]] |- ! 4 |{{AUS}}<br>[[Sarah Gigante]] | rowspan="2" bgcolor="#FFABBB" | {{SUI}}<br>[[Marlen Reusser]] | rowspan="2" bgcolor="#D5E5EC" | {{AUS}}<br>[[Sarah Gigante]] | rowspan="2" bgcolor="#FFFF80" | {{BEL}}<br>AG Insurance–Soudal |- ! 5 |{{NED}}<br>[[Lorena Wiebes]] | bgcolor="#FFE6E6" | {{NED}}<br>[[Lorena Wiebes]] |- ! 6 | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFE6E6" | | bgcolor="#D5E5EC" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#FFFF80" | |- ! 7 | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFE6E6" | | bgcolor="#D5E5EC" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#FFFF80" | |- ! 8 | | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFE6E6" | | bgcolor="#D5E5EC" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#FFFF80" | |- ! colspan="2" |Einklassemint | bgcolor="#FFABBB" | | bgcolor="#FFE6E6" | | bgcolor="#D5E5EC" | | bgcolor="#FFFFFF" | | bgcolor="#FFFF80" | |} {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} * [https://www.giroditaliawomen.it/ giroditaliawomen.it] * [https://www.touretappe.nl/giro-women-2025/ touretappe.nl ''Riedplachte op 28-6-2025''] * [https://www.cyclingnews.com/giro-d-italia-women/stages/ cyclingnews.com ''Riedplachte op 28-6-2025''] }} [[Kategory:Omgong fan Itaalje foar froulju|2025]] [[Kategory:Barren yn 2025]] 0qhmegtap6fbydzp2xllqi3sh1dp7vh 11 184128 1199314 1199286 2025-07-10T11:59:40Z Mysha 254 /* Dit moat doch better kinne. */ Antwurd 1199314 wikitext text/x-wiki == Dit moat doch better kinne. == 1 Ik woe <nowiki>"{{#if:{{{ôfbyldingstekst|}}}|<br><small>{{{ôfbyldingstekst}}}</small>}}"</nowiki> ynfoegje, mar ik doch wat ferkeard: Bygelyks [[Ecser]] dy't gjin ôfbyldingstekst hat, krijt dan yn stee dêrfan in ekstra (lege) kolom. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jul 2025, 13.59 (CEST) * It liket no yn oarder te wêzen. Grif seach ik [[Ecser]] net troch it proefbyld fan dit berjocht. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) <br>2 Dat "ôfbyldingstekst" hie ik yn neifolgen fan [[Bern (stêd)]] dien. Leaver hie ik "byskrift". [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jul 2025, 13.59 (CEST) * Mar dat "ôfbyldingstekst" wurdt yn [[Berjocht:Universele ynfoboks stêd]] faker brûkt, ek foar plakken dy't hielendal gjin stêdsrjochten hawwe. At wy dan dochs in [[Berjocht:Universele ynfoboks wenstee]] meitsje wolle, kinne wy dan "Byskrift" tastien as kaaiwurd? Dat wie makliker. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) <br>3 As dit universele boksen binne, grif binne der dan ferzjes dêr't it byskrift al goed foar dien is. Dat wie dan krekt as by de flaggen en wapens, dêr't it fan blyken docht dat der in boks is dy't dat goed docht, allinnich binne der in protte Fryske doarpen dy't net krekt mei dy ferzje boud binne. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jul 2025, 13.59 (CEST) * Mar sa is it net: Yn stee dêrfan binne der ferzjes makke dy't spesjal àl flaggen en wapens hawwe, yn stee fan dat hja mar ien ferzje hawwe, dy't allinnich flagge en wapen sjen litte as dy opnaam binne.[[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::{{Ping|Mysha}} Ik wol net ferfelend dwaan, mar de lay-out fan dizze ynfoboks is frijwat efter de tiid rekke, nei myn miening. Ik fyn dêrom dat we dizze boks better útfasearje kinne. In bettere ynfoboks foar plakken is yn elts gefal [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]]. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 4 jul 2025, 21.54 (CEST) ::@[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]]: Jo dogge net ferfelend; jo dogge hast krekt wat ik wol dat der dien wurdt. Wy hawwe no trije [[Wikipedy:Ynfoboks#Algemiene_ynfoboksen]] foar stêden, en noch ien foar doarpen, mar foar doarpen wurdt ek in berjocht foar stêd brûkt. Dan haw ik leaver ien [[Berjocht:Universele ynfoboks wenstee]], of soks, dêr't alle part allinnich sichtber fan binne at dy skreaun binne. (En ik bin net bliid mei dat 'ôfbyldingstekst': It is in lang wurd en de 'ô' oan it bejin makket it ûnwis of it "Ofbyldingstekst" wêze moat of "Ôfbyldingstekst".) [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 7 jul 2025, 12.14 (CEST) :::{{Ping|Mysha}} No ja, dat dy ynfoboks "Universele ynfoboks stêd" hjit, betsjut net dat er net foar doarpen brûkt wurde kin. It wurd "stêd" is net sichtber yn it artikel, allinne mar yn it boarnebewurkingsfinster, dus dat jout gjin problemen. It soe healwiis wêze om poer om dy namme in nije ynfoboks te begjinnen, wylst dizze ek by doarpen prima funksjonearret. It stiet my noch by dat RomkeHoekstra yn it ferline ris krekt deselde opmerking as jo makke hat, en doe hawwe wy yn ûnderling oerlis besletten om 'e boel moai sa gewurde te litten. :::Wat jo beswier tsjin it wurd "ôfbyldingstekst" oangiet: dêr is eins neat mear oan te feroarjen, want dizze ynfoboks wurdt al brûkt yn mear as 3.800 artikels. Dan soene wy dat lemma yn al dy artikels oanpasse moatte. Dat is fansels net te dwaan en boppedat is it ûnnedich, want meidoggers dy't de boks brûke wolle, kinne him sa kopiëarje fan [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd#Tapasse|de tapassing]]. Dêr stiet "ôfbyldingstekst" etc. al goed skreaun, dus se hoege dêr net oan te kommen mar allinne mar harren eigen tekst nei de = yn te foljen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 jul 2025, 21.50 (CEST) ::::It is krekt oarsom, fansels: Allinnich by ot skiuwen fan de side, hat de skriuwer de name nedich. As der dan stiet dat it in berjocht is spesysyk foar stêden, dan besiket er in oar berjcoht te finen, dat foar doarpen is. Ik sis net dat it perfoarst net oars kin, mar at wy fjouwer berjochten hawwe dy't brûkber binne, en mar ien dêrfan jit fan "doarp", dan is it dúdlik hokfoar der keazen wurde sil. At ik net iens de ienichste bin dy't der oer klaget (Ik haw it net oer hoefolle minsken dy berjochten net brûke om't der gjin krektenien is.), dan is dúdlik dat de eardere oplossing net de goede wie. Fansels is dat net sa: De namme fan it berjocht seit net dat it foar doarpen brûkt wurde kin, en op [[Wikipedy:Ynfoboks]] stiet net dat it berjocht ek foar doarpen is. En dan noch: Hokfoar fan de trije berjochten foar stêden moat al brûkt wurde, en wêrom steane dy oar twa der noch by? ::::Oer dat ôfbyldingstekst, wat net ideaal is: Ik haw nea sein dat dy 3800 oanpast wurde moatte; ik wol allinnich graach dat foar de folgende 10000 it daalks dúdlik is. Hawar, at it berjocht wat jo oanjouwe de krekte is - dy hat de kaainammen yn lytse letters - dan haw ik der frede mei. Mar soargje der dan foar dat wier allinnich dat iene berjocht brûkt wurdt. Net wit ik hoefolle berjochten dy't allegear krekt wat oars binne. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 8 jul 2025, 10.39 (CEST) :::::Dat der op Wikipedy:Ynfoboks net by stiet dat it ek foar doarpen is, is gau ferholpen. Klear. En as meidoggers de juste ynfoboks net fine kinne, kinne se der fansels ek altyd nei even freegje by de behearders of by oare meidoggers dy't mear each op sokke saken hawwe. Dy oare berjochten steane derby omdat Wikipedy:Ynfoboks in ynventarisaasje is fan alle ynfoboksen dy't yn 'e Wikipedy brûkt wurde, en dy ynfoboksen wurde ek noch altyd brûkt. Der binne guon dy't om my wol fuort koene, mar 1) ik bin de kening fan 'e Wikipedy net, dus dat kin ik net samar beslisse, en 2) it is in bealchfol wurk om dy ynfoboksen te ferfangen yn alle artikels dêr't se noch brûkt wurde. "Hokfoar fan de trije berjochten foar stêden moat al brûkt wurde?" freegje jo. Dan sis ik: jo moatte neat. Jo meie eltse ynfoboks brûke dy't jo wolle of sels in nijenien oanmeitsje as de oaren jo net nei it sin binne. Mar as jo my der nei freegje, soe ik oanriede om [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]] te brûken. :::::Oer dat ôfbyldingstekst: jo hawwe yndie net sein dat dat oeral oanpast wurde moast. Mar jo seine al dat jo dêr net bliid mei wiene, wat foar my suggerearret dat jo der leaver wat oars foar yn 't plak hiene. Myn punt is dat dat net nedich is om't meidoggers it sa fan 'e tapassing oernimme kinne en dat, ek al soene wy it wolle, it eins net mear te dwaan is om it te ferfangen, om't it berjocht al yn safolle artikels brûkt wurdt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jul 2025, 01.17 (CEST) ::::::- Ik wit net wat ik ferkeard sis, mar it komt skynber net oer. Sjoch, der binne wit hoefolle berjochten foar Berjocht:Universele ynfoboks Wenstee. In part dêrfan had gjin oar doel as te sizzen dat der neat oars mei dien wurde kin, mar oare ferzjes fan sa't berjocht soenen itelde dwaan moatte as de ekstra ynformaasje net tafoegd is: [[Berjocht:Ynfoboks wenstee mei tsjerke]] dêr't net in tsjerke yn opnaam is om't in buorskip gjin tsjerke had, is krekt itselde as [[Berjocht:Ynfoboks wenstee mei sûnder tsjerke]]. Dat jildt ek foar al dy ferzjes mei sûnder flagge as wapen, doarpen dy selstannich binne en buorskippen dy't yn de himrik fan in oar stee lizze, as wenwiken binnen oare plakken, en ik nim oan dat ik noch mear mist haw. ::::::- Nee, at wy net in bot fine kinne om it wurk te dwaan, dan kinne wy al de ferzjes net maklik gearnimme. Mar it soe wêze kinne dat der al immen mei in gaadlike bot is dy't soks oanpasje kin. ::::::- Mar sels as wy net tsjingean kinne dat immen in berjocht fan de iene side oernimt nei de oare: Wy kinne al op [[Wikipedy:Ynfoboks#Algemiene_ynfoboksen]] by de berjochten dy't besteane mar oerstallich binne, opnimme dat de foarkar is en brûkt dat oare berjocht. En op de oerlisside fan sa'n oerstalich berjocht kin útlein wurde dat it better is en brûk net krekt dy ferzje. At wy dan sjogge dat immen dochs de ferkearde ferzje brûkt, dan is it maklik en pas dy nije side oan; dat is net oars as Mysha te helpen at er wer in berjocht foar in skriuwer ferkeard docht. ::::::- Dat jildt dan ek sa foar de skriuwwize fan kaaiwurden: At der mar ien ferzje fan [[Berjocht:Ynfoboks wenstee]] is (of [[Berjocht:Ynfoboks stêd]] as der in grûn is en pas dat net oan), dan kinne wy fan dỳ ferzje oanjaan hokfoar kaaiwurd de foarkar hat. Dat seit net dat in Ofbyld= of in ofbyld= of in ôfbyld= net brûkt wurde kinne, mar as wy oanjouwe dat de foarkar ôfbylding= is, om't alle kaaiwurden mei lytse letters binne, dan is dàt wat foar de Tapassing naam wurdt, wylst dy oare wurden allinnich as net neamde alternativen jilde. Dat, ek al is de Wikipedy net ideaal, dat betsjut noch net dat wy op de ferkearde wei trochgean moatte. ::::::- Haw ik no in bitsje oanjûn wat it probleem en wat der àl oan dwaan kinne? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 9 jul 2025, 14.42 (CEST) :::::::Mar, Mysha, dy ferskillende ynfoboksen foar plakken binne net gelyk en om se gelyk te meitsjen soene we de "kaaiwurden", sa't jo dy neame, yn alle artikels dêr't se brûkt wurde, oanpasse moatte. Dat komt op itselde del as om 'e hiele ynfoboks te ferfangen: gjin begjinnensein oan. Dat der in Berjocht:Ynfoboks stêd mei flagge bestiet, komt om't we earder gjin flagge en wapen kwyt koene yn it Berjocht:Universele ynfoboks stêd. Dêr is ûnderwilens mei keunst en fleanwurk wat op fûn, mar dy ynfoboks mei flagge waard tsjin dy tiid ek al op sa'n 300 siden brûkt en dy boks sit totaal oars yninoar as it Berjocht:Universele ynfoboks stêd en is dus hielendal net maklik te ferfangen. Mar it funksjonearret allegear fierders wol goed, dus wêrom soene we der yn 'e frede tiid en enerzjy yn stekke om dat te feroarjen? :::::::In bot soe ik trouwens nea fertrouwe by it feroarjen fan ynfoboksen, want dat komt altyd hiel krekt, dus sels as der immen in bot hie, skeaten we dêr nei myn miening neat mei op. :::::::Op [[Wikipedy:Ynfoboks]] stiet al by ferskate ferâldere boksen de tafoeging: "<small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small>". Ik haw dat no ek tafoege oan dizze ynfoboks. :::::::Wat dy kaaiwurden oangiet (ik haw dat trouwens altyd lemma's neamd), nochris wat ik earder al sei: meidoggers hoege hielendal net oer de ferzje of de stavering fan 'e kaaiwurden nei te tinken, want as se in ynfoboks brûke wolle, kinne se de kaaiwurden kopiëarje fan 'e Tapassing op 'e side fan it berjocht of oars kinne se deselde ynfoboks kopiëarje út in oar artikel. Dus it hat gjin sin om foarskriften of foarkarren foar kaaiwurden oan te jaan. De iennichste dy't dêr wat mei te krijen hat, is dejinge dy't de ynfoboks oanmakket. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 10 jul 2025, 00.23 (CEST) ::::::::Wat sis ik no sa ferkeard gâns de tiid? Ik sis dochs nearne dat de boksen dy't al brûkt wurde yn alle artikels ferfangen wurde moatte, dat wêrom krij ik dan hieltiid it andert dat it sa'n probleem wêze soe om dat te dwaan? (Dat ik soks wòl de muoite wurdich fyn, is in oar ferhaal, dêr't ik mei myn biblioteekeftergrûn fansels oars ynstean as oare meidoggers.) ::::::::Ik wol allinnich dudlikens: Grif dokumentearje wy earne dat dy ferâldere berjochten der binne, mar it moat dúdlik wêze hokfoar berjocht nò de foarkar hat, en wat dêr it doel fan is. (Dat gjin Lân1 en Lân2, dêr't men sels mar fan útfine moat wat it doel is.) It is moai dat wy no sizze dat is berjocht foar in stêd ek foar in doarp brûkt wurde kin (mar dan hie it net ''stêd'' hjitte moatten), mar dêr stiet tsjinoer dat der ek in [[Berjocht:Ynfoboks doarpstabel]] is dêr't net fan sein wurdt at dy dan nèt mear brûkt wurde moat. ::::::::En it is moai om te witten dat der in hystoaryske grûn is wêrtroch der ferzjes mei en sûnder tsjerke, as wat ek, binne, mar fansels moast de ferzje mei tsjerke oeral brûkt wurde, sûnder spesjale oantsjutting, en at der gjin tsjerke neamd wurdt, dan wurdt dat part ienfâldichwei net ôfbylde. ::::::::Hawar: De skoalle giet moarn ticht, dat as jim dúdlikheid net neilibje wolle, dan is dat jim saak. Ik hoopje nei de fakânsje wer te sjen hoe't it dan is. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 10 jul 2025, 13.59 (CEST) 793pjz7q38lli1jrrjywl6sziz48wqc 1199321 1199314 2025-07-10T12:58:57Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Dit moat doch better kinne. */ Antwurd 1199321 wikitext text/x-wiki == Dit moat doch better kinne. == 1 Ik woe <nowiki>"{{#if:{{{ôfbyldingstekst|}}}|<br><small>{{{ôfbyldingstekst}}}</small>}}"</nowiki> ynfoegje, mar ik doch wat ferkeard: Bygelyks [[Ecser]] dy't gjin ôfbyldingstekst hat, krijt dan yn stee dêrfan in ekstra (lege) kolom. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jul 2025, 13.59 (CEST) * It liket no yn oarder te wêzen. Grif seach ik [[Ecser]] net troch it proefbyld fan dit berjocht. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) <br>2 Dat "ôfbyldingstekst" hie ik yn neifolgen fan [[Bern (stêd)]] dien. Leaver hie ik "byskrift". [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jul 2025, 13.59 (CEST) * Mar dat "ôfbyldingstekst" wurdt yn [[Berjocht:Universele ynfoboks stêd]] faker brûkt, ek foar plakken dy't hielendal gjin stêdsrjochten hawwe. At wy dan dochs in [[Berjocht:Universele ynfoboks wenstee]] meitsje wolle, kinne wy dan "Byskrift" tastien as kaaiwurd? Dat wie makliker. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) <br>3 As dit universele boksen binne, grif binne der dan ferzjes dêr't it byskrift al goed foar dien is. Dat wie dan krekt as by de flaggen en wapens, dêr't it fan blyken docht dat der in boks is dy't dat goed docht, allinnich binne der in protte Fryske doarpen dy't net krekt mei dy ferzje boud binne. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 3 jul 2025, 13.59 (CEST) * Mar sa is it net: Yn stee dêrfan binne der ferzjes makke dy't spesjal àl flaggen en wapens hawwe, yn stee fan dat hja mar ien ferzje hawwe, dy't allinnich flagge en wapen sjen litte as dy opnaam binne.[[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) ::{{Ping|Mysha}} Ik wol net ferfelend dwaan, mar de lay-out fan dizze ynfoboks is frijwat efter de tiid rekke, nei myn miening. Ik fyn dêrom dat we dizze boks better útfasearje kinne. In bettere ynfoboks foar plakken is yn elts gefal [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]]. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 4 jul 2025, 21.54 (CEST) ::@[[Meidogger:Ieneach fan 'e Esk|Ieneach fan 'e Esk]]: Jo dogge net ferfelend; jo dogge hast krekt wat ik wol dat der dien wurdt. Wy hawwe no trije [[Wikipedy:Ynfoboks#Algemiene_ynfoboksen]] foar stêden, en noch ien foar doarpen, mar foar doarpen wurdt ek in berjocht foar stêd brûkt. Dan haw ik leaver ien [[Berjocht:Universele ynfoboks wenstee]], of soks, dêr't alle part allinnich sichtber fan binne at dy skreaun binne. (En ik bin net bliid mei dat 'ôfbyldingstekst': It is in lang wurd en de 'ô' oan it bejin makket it ûnwis of it "Ofbyldingstekst" wêze moat of "Ôfbyldingstekst".) [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 7 jul 2025, 12.14 (CEST) :::{{Ping|Mysha}} No ja, dat dy ynfoboks "Universele ynfoboks stêd" hjit, betsjut net dat er net foar doarpen brûkt wurde kin. It wurd "stêd" is net sichtber yn it artikel, allinne mar yn it boarnebewurkingsfinster, dus dat jout gjin problemen. It soe healwiis wêze om poer om dy namme in nije ynfoboks te begjinnen, wylst dizze ek by doarpen prima funksjonearret. It stiet my noch by dat RomkeHoekstra yn it ferline ris krekt deselde opmerking as jo makke hat, en doe hawwe wy yn ûnderling oerlis besletten om 'e boel moai sa gewurde te litten. :::Wat jo beswier tsjin it wurd "ôfbyldingstekst" oangiet: dêr is eins neat mear oan te feroarjen, want dizze ynfoboks wurdt al brûkt yn mear as 3.800 artikels. Dan soene wy dat lemma yn al dy artikels oanpasse moatte. Dat is fansels net te dwaan en boppedat is it ûnnedich, want meidoggers dy't de boks brûke wolle, kinne him sa kopiëarje fan [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd#Tapasse|de tapassing]]. Dêr stiet "ôfbyldingstekst" etc. al goed skreaun, dus se hoege dêr net oan te kommen mar allinne mar harren eigen tekst nei de = yn te foljen. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 7 jul 2025, 21.50 (CEST) ::::It is krekt oarsom, fansels: Allinnich by ot skiuwen fan de side, hat de skriuwer de name nedich. As der dan stiet dat it in berjocht is spesysyk foar stêden, dan besiket er in oar berjcoht te finen, dat foar doarpen is. Ik sis net dat it perfoarst net oars kin, mar at wy fjouwer berjochten hawwe dy't brûkber binne, en mar ien dêrfan jit fan "doarp", dan is it dúdlik hokfoar der keazen wurde sil. At ik net iens de ienichste bin dy't der oer klaget (Ik haw it net oer hoefolle minsken dy berjochten net brûke om't der gjin krektenien is.), dan is dúdlik dat de eardere oplossing net de goede wie. Fansels is dat net sa: De namme fan it berjocht seit net dat it foar doarpen brûkt wurde kin, en op [[Wikipedy:Ynfoboks]] stiet net dat it berjocht ek foar doarpen is. En dan noch: Hokfoar fan de trije berjochten foar stêden moat al brûkt wurde, en wêrom steane dy oar twa der noch by? ::::Oer dat ôfbyldingstekst, wat net ideaal is: Ik haw nea sein dat dy 3800 oanpast wurde moatte; ik wol allinnich graach dat foar de folgende 10000 it daalks dúdlik is. Hawar, at it berjocht wat jo oanjouwe de krekte is - dy hat de kaainammen yn lytse letters - dan haw ik der frede mei. Mar soargje der dan foar dat wier allinnich dat iene berjocht brûkt wurdt. Net wit ik hoefolle berjochten dy't allegear krekt wat oars binne. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 8 jul 2025, 10.39 (CEST) :::::Dat der op Wikipedy:Ynfoboks net by stiet dat it ek foar doarpen is, is gau ferholpen. Klear. En as meidoggers de juste ynfoboks net fine kinne, kinne se der fansels ek altyd nei even freegje by de behearders of by oare meidoggers dy't mear each op sokke saken hawwe. Dy oare berjochten steane derby omdat Wikipedy:Ynfoboks in ynventarisaasje is fan alle ynfoboksen dy't yn 'e Wikipedy brûkt wurde, en dy ynfoboksen wurde ek noch altyd brûkt. Der binne guon dy't om my wol fuort koene, mar 1) ik bin de kening fan 'e Wikipedy net, dus dat kin ik net samar beslisse, en 2) it is in bealchfol wurk om dy ynfoboksen te ferfangen yn alle artikels dêr't se noch brûkt wurde. "Hokfoar fan de trije berjochten foar stêden moat al brûkt wurde?" freegje jo. Dan sis ik: jo moatte neat. Jo meie eltse ynfoboks brûke dy't jo wolle of sels in nijenien oanmeitsje as de oaren jo net nei it sin binne. Mar as jo my der nei freegje, soe ik oanriede om [[:Berjocht:Universele ynfoboks stêd]] te brûken. :::::Oer dat ôfbyldingstekst: jo hawwe yndie net sein dat dat oeral oanpast wurde moast. Mar jo seine al dat jo dêr net bliid mei wiene, wat foar my suggerearret dat jo der leaver wat oars foar yn 't plak hiene. Myn punt is dat dat net nedich is om't meidoggers it sa fan 'e tapassing oernimme kinne en dat, ek al soene wy it wolle, it eins net mear te dwaan is om it te ferfangen, om't it berjocht al yn safolle artikels brûkt wurdt. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 9 jul 2025, 01.17 (CEST) ::::::- Ik wit net wat ik ferkeard sis, mar it komt skynber net oer. Sjoch, der binne wit hoefolle berjochten foar Berjocht:Universele ynfoboks Wenstee. In part dêrfan had gjin oar doel as te sizzen dat der neat oars mei dien wurde kin, mar oare ferzjes fan sa't berjocht soenen itelde dwaan moatte as de ekstra ynformaasje net tafoegd is: [[Berjocht:Ynfoboks wenstee mei tsjerke]] dêr't net in tsjerke yn opnaam is om't in buorskip gjin tsjerke had, is krekt itselde as [[Berjocht:Ynfoboks wenstee mei sûnder tsjerke]]. Dat jildt ek foar al dy ferzjes mei sûnder flagge as wapen, doarpen dy selstannich binne en buorskippen dy't yn de himrik fan in oar stee lizze, as wenwiken binnen oare plakken, en ik nim oan dat ik noch mear mist haw. ::::::- Nee, at wy net in bot fine kinne om it wurk te dwaan, dan kinne wy al de ferzjes net maklik gearnimme. Mar it soe wêze kinne dat der al immen mei in gaadlike bot is dy't soks oanpasje kin. ::::::- Mar sels as wy net tsjingean kinne dat immen in berjocht fan de iene side oernimt nei de oare: Wy kinne al op [[Wikipedy:Ynfoboks#Algemiene_ynfoboksen]] by de berjochten dy't besteane mar oerstallich binne, opnimme dat de foarkar is en brûkt dat oare berjocht. En op de oerlisside fan sa'n oerstalich berjocht kin útlein wurde dat it better is en brûk net krekt dy ferzje. At wy dan sjogge dat immen dochs de ferkearde ferzje brûkt, dan is it maklik en pas dy nije side oan; dat is net oars as Mysha te helpen at er wer in berjocht foar in skriuwer ferkeard docht. ::::::- Dat jildt dan ek sa foar de skriuwwize fan kaaiwurden: At der mar ien ferzje fan [[Berjocht:Ynfoboks wenstee]] is (of [[Berjocht:Ynfoboks stêd]] as der in grûn is en pas dat net oan), dan kinne wy fan dỳ ferzje oanjaan hokfoar kaaiwurd de foarkar hat. Dat seit net dat in Ofbyld= of in ofbyld= of in ôfbyld= net brûkt wurde kinne, mar as wy oanjouwe dat de foarkar ôfbylding= is, om't alle kaaiwurden mei lytse letters binne, dan is dàt wat foar de Tapassing naam wurdt, wylst dy oare wurden allinnich as net neamde alternativen jilde. Dat, ek al is de Wikipedy net ideaal, dat betsjut noch net dat wy op de ferkearde wei trochgean moatte. ::::::- Haw ik no in bitsje oanjûn wat it probleem en wat der àl oan dwaan kinne? [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 9 jul 2025, 14.42 (CEST) :::::::Mar, Mysha, dy ferskillende ynfoboksen foar plakken binne net gelyk en om se gelyk te meitsjen soene we de "kaaiwurden", sa't jo dy neame, yn alle artikels dêr't se brûkt wurde, oanpasse moatte. Dat komt op itselde del as om 'e hiele ynfoboks te ferfangen: gjin begjinnensein oan. Dat der in Berjocht:Ynfoboks stêd mei flagge bestiet, komt om't we earder gjin flagge en wapen kwyt koene yn it Berjocht:Universele ynfoboks stêd. Dêr is ûnderwilens mei keunst en fleanwurk wat op fûn, mar dy ynfoboks mei flagge waard tsjin dy tiid ek al op sa'n 300 siden brûkt en dy boks sit totaal oars yninoar as it Berjocht:Universele ynfoboks stêd en is dus hielendal net maklik te ferfangen. Mar it funksjonearret allegear fierders wol goed, dus wêrom soene we der yn 'e frede tiid en enerzjy yn stekke om dat te feroarjen? :::::::In bot soe ik trouwens nea fertrouwe by it feroarjen fan ynfoboksen, want dat komt altyd hiel krekt, dus sels as der immen in bot hie, skeaten we dêr nei myn miening neat mei op. :::::::Op [[Wikipedy:Ynfoboks]] stiet al by ferskate ferâldere boksen de tafoeging: "<small>(dit is in âlde ynfoboks; leaver net mear brûke)</small>". Ik haw dat no ek tafoege oan dizze ynfoboks. :::::::Wat dy kaaiwurden oangiet (ik haw dat trouwens altyd lemma's neamd), nochris wat ik earder al sei: meidoggers hoege hielendal net oer de ferzje of de stavering fan 'e kaaiwurden nei te tinken, want as se in ynfoboks brûke wolle, kinne se de kaaiwurden kopiëarje fan 'e Tapassing op 'e side fan it berjocht of oars kinne se deselde ynfoboks kopiëarje út in oar artikel. Dus it hat gjin sin om foarskriften of foarkarren foar kaaiwurden oan te jaan. De iennichste dy't dêr wat mei te krijen hat, is dejinge dy't de ynfoboks oanmakket. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 10 jul 2025, 00.23 (CEST) ::::::::Wat sis ik no sa ferkeard gâns de tiid? Ik sis dochs nearne dat de boksen dy't al brûkt wurde yn alle artikels ferfangen wurde moatte, dat wêrom krij ik dan hieltiid it andert dat it sa'n probleem wêze soe om dat te dwaan? (Dat ik soks wòl de muoite wurdich fyn, is in oar ferhaal, dêr't ik mei myn biblioteekeftergrûn fansels oars ynstean as oare meidoggers.) ::::::::Ik wol allinnich dudlikens: Grif dokumentearje wy earne dat dy ferâldere berjochten der binne, mar it moat dúdlik wêze hokfoar berjocht nò de foarkar hat, en wat dêr it doel fan is. (Dat gjin Lân1 en Lân2, dêr't men sels mar fan útfine moat wat it doel is.) It is moai dat wy no sizze dat is berjocht foar in stêd ek foar in doarp brûkt wurde kin (mar dan hie it net ''stêd'' hjitte moatten), mar dêr stiet tsjinoer dat der ek in [[Berjocht:Ynfoboks doarpstabel]] is dêr't net fan sein wurdt at dy dan nèt mear brûkt wurde moat. ::::::::En it is moai om te witten dat der in hystoaryske grûn is wêrtroch der ferzjes mei en sûnder tsjerke, as wat ek, binne, mar fansels moast de ferzje mei tsjerke oeral brûkt wurde, sûnder spesjale oantsjutting, en at der gjin tsjerke neamd wurdt, dan wurdt dat part ienfâldichwei net ôfbylde. ::::::::Hawar: De skoalle giet moarn ticht, dat as jim dúdlikheid net neilibje wolle, dan is dat jim saak. Ik hoopje nei de fakânsje wer te sjen hoe't it dan is. [[Meidogger:Mysha|Mysha]] ([[Meidogger oerlis:Mysha|oerlis]]) 10 jul 2025, 13.59 (CEST) :::::::::Okee, ik haw foar Berjocht:Ynfoboks doarpstabel ek oanjûn dat it om in ferâldere ynfoboks giet. Mar ik begryp wier net wat jo der no op tsjin hawwe kinne dat de ynfoboks Berjocht:Universele ynfoboks stêd ek foar doarpen brûkt wurdt. Dat makket dochs hielendal neat út? Net ien dy't dat sjocht, want de namme fan 'e brûkte ynfoboks is net sichtber yn it artikel. :::::::::Fierders is it sa dat de lay-out fan in artikel, ynfoboks ynbegrepen, op 'e Wikipedy yn prinsipe oan 'e skriuwer is. It stiet eltsenien dêrom frij om in eigen ynfoboks oan te meitsjen as in besteanden-ien him/har net sinniget. Dan krije je wol dat der mear as ien ynfoboks foar itselde ûnderwerp bestiet, mar dat moat dan mar, want ik bin der poer op tsjin om dêr regels en beheinings foar op te stellen. Dus Lân 1 en Lân 2 binne ynfoboksen foar itselde ûnderwerp en de skriuwer moat sels mar útmeitsje hokker oft him it bêste taliket. Of oars kin er ek noch Lân 3 oanmeitsje. [[Meidogger:Ieneach fan &#39;e Esk|Ieneach fan &#39;e Esk]] ([[Meidogger oerlis:Ieneach fan &#39;e Esk|oerlis]]) 10 jul 2025, 14.58 (CEST) pep89zqe17ahgb8xtyrg9qmw50aectv 0 184250 1199335 1199274 2025-07-10T15:06:47Z Drewes 2754 1199335 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks keunstner | ôfbylding = Auguste Biard.jpg | ôfbyldingstekst = Auguste Biard yn 1880 | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = François Thérèse Biard | nasjonaliteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frankryk|Frânsk]] | berne = [[29 juny]] [[1799]] | berteplak = [[Lyon]] | stoarn = [[20 juny]] [[1882]] (82 jier) | stjerplak = [[Samois-sur-Seine]] | etnisiteit = | regionale identiteit = | wurksum as = [[keunstskilder]] | perioade = | streaming = | medium = | bekendste wurk(en) = | jierren aktyf = Lyon (1813-1835), Parys (1835-1882) | prizen = Chevalier de la [[Légion d'honneur]] | webside = }} [[Ofbyld:François Auguste Biard - Amazonian Indians Worshiping the Sun God - Google Art Project.jpg|thumb|Yndianen út it Amazônegebiet oanbidde de Sinnegod]] '''Auguste François Biard''', berne mei de namme '''François Thérèse Biard''' (29 juny 1799 – 20 juny 1882) wie in Frânske [[keunstskilder]], bekend fan syn aventoerlike reizen en de wurken dy't syn ûnderfiningen útbylden. == Biografy == Hy waard berne yn Lyon. Hoewol't syn âlden fan doel wiene dat hy by de geastlikheid gean soe, brocht er it measte fan syn tiid troch mei it learen fan skilderjen, ynearsten by in behangfabryk yn Lyon.[1] Uteinlik koe er nei de École des Beaux-Arts, dêr't hy oant 1818 mei [[Pierre Révoil]] wurke, en dêrnei studearre er by [[Fleury François Richard]], nei't hy it direkteurskip oernaam. Hy studearre lykwols mat út en troch en hy learde in protte op eigen manneboet. Hy wurdt dêrom faak oantsjut as "[[autodidakt]]". Hy reizge ek nei [[Italië]], [[Grikelân]] en it [[Midden-Easten]]. Syn earste tentoanstelling yn de Salon fan 1824 waard goed ûntfongen. Datselde jier joech it aartsbisdom opdracht foar fjouwer skilderijen fan Révoils âld-learlingen, dêr't Biard by wie. Yn 1827 reizge er op'e nij en besocht [[Malta]], [[Syprus]] en [[Egypte]]. Letter krige er de stipe fan de julymonargy, dy't ferskate wurken kocht. Yn 1838 waard er ûnderskieden mei it [[Legioen fan Eare]]. Yn 1839 die er mei oan in wittenskiplike ekspedysje, laat troch [[Joseph Paul Gaimard]], dy't nei [[Spitsbergen]] en [[Laplân]] gie. Hy waard beselskippe troch syn ferloofde, de skriuwster [[Léonie d 'Aunet]], dy't yn 1854 in ferslach fan de reis publisearre mei de titel ''Voyage d' une femme au Spitzberg''. Syn sketsen tsjinnen as ynspiraasje foar fjouwer grutte panielen yn it Nasjonaal Natuerhistoarysk Museum. Hy troude mei Léonie yn 1840. Trije jier letter waard se de [[minneresse]] fan [[Victor Hugo]]. Yn 1845 waard se mei him op'e die trappearre yn in hotel. Se waard arrestearre foar [[oerhoer]], mar Hugo waard net berjochte om't de lulke kening Loadewyk Filips I net woe dat de tiid fan de Keamer fan Folksfertsjintwurdigers yn beslach naam waard troch in frivole saak; Biard waard omkocht troch in ûnbetinklike opdracht om muorreskilderingen te meitsjen foar Versailles. Léonie waard nei de finzenis fan Saint-Lazare brocht, siet dêr twa moanne en waard dêrnei foar noch in pear moanne yn in kleaster pleatst. Hugo krige te hearren dat er út'e stêd moast. It houlik waard neatich ferklearre yn 1855. Om 1858 hinne hold er twa jier yn [[Brazilië]] ta, dêr't er oan it hof fan keizer Pedro II wurke. Mei [[Rio de Janeiro]] as útfalsbasis makke er ferskate ekskurzjes nei it plattelân en it [[Amazônegebiet]], dêr't er ien fan de earste skilders wie dy't de lânseigen befolking ôfbylde. Hy krige in baan oanbean as learaar oan de Keizerlike Akademy foar Skiene Keunsten, mar hy wegere en woe fierder reizgje. Foardat er weromkaam nei Frankryk, makke er in omwei troch Noard-Amearika en skildere er in pear sênes oer de [[slavernij]]. Yn 1862 waard syn ferslach fan syn reizen yn Brazilië, mei 180 gravueres, publisearre troch Hachette ûnder de titel ''Deux années au Brésil''. Biard syn skilderijen mei anekdoatyske ûnderwerpen wiene populêr by it Salonpublyk en hy waard soms bekritisearre foar it ynfoegjen fan humor oars serieuze skilderijen. Biard ferstoar op 20 juny 1882 yn Samois-sur-Seine. == Galery == <gallery widths="180" heights="180"> François-Auguste Biard - Le Passage de la Ligne.jpg|''Le Passage de la Ligne''. François-Auguste Biard - A Laplander asleep by a fire.jpg|''Lapon endormi près du feu''. Francois-Auguste Biard - Le Sermon.jpg|''Le Sermon''. François-Auguste Biard - Naufragés.jpg|''Naufragés''. The Slave Trade by Auguste Francois Biard.jpg|''La Traite des esclaves'', nei 1833. Bust-length Study of a Man by François-Auguste Biard, 1848.jpg|Étude d'un homme, 1848. File:François-Auguste Biard - Mal de mer sur une corvette anglaise (1857).jpg|''Mal de mer sur une corvette anglaise'', 1857. </gallery> {{commonscat|François-Auguste Biard}} {{Boarnen|boarnefernijing= * Foar boarnen, noaten en referinsjes sjoch [[:en:François-Auguste Biard]] }} {{DEFAULTSORT:Biard, Francois-Auguste}} [[Kategory:Frânsk keunstskilder]] [[Kategory:Persoan berne yn 1799]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1882]] 2ku8br3r4wgs152sa4duts5sdrayx95 1199336 1199335 2025-07-10T15:10:57Z Drewes 2754 1199336 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks keunstner | ôfbylding = Auguste Biard.jpg | ôfbyldingstekst = Auguste Biard yn 1880 | ôfbyldingsbreedte = | echte namme = François Thérèse Biard | nasjonaliteit = [[File:Flag of France.svg|20px]] [[Frankryk|Frânsk]] | berne = [[29 juny]] [[1799]] | berteplak = [[Lyon]] | stoarn = [[20 juny]] [[1882]] (82 jier) | stjerplak = [[Samois-sur-Seine]] | etnisiteit = | regionale identiteit = | wurksum as = [[keunstskilder]] | perioade = | streaming = | medium = | bekendste wurk(en) = | jierren aktyf = Lyon (1813-1835), Parys (1835-1882) | prizen = Chevalier de la [[Légion d'honneur]] | webside = }} [[Ofbyld:François Auguste Biard - Amazonian Indians Worshiping the Sun God - Google Art Project.jpg|thumb|Yndianen út it Amazônegebiet oanbidde de Sinnegod]] '''Auguste François Biard''', berne mei de namme '''François Thérèse Biard''' (29 juny 1799 – 20 juny 1882) wie in Frânske [[keunstskilder]], bekend fan syn aventoerlike reizen en de wurken dy't syn ûnderfiningen útbylden. == Biografy == Hy waard berne yn Lyon. Hoewol't syn âlden fan doel wiene dat hy by de geastlikheid gean soe, brocht er it measte fan syn tiid troch mei it learen fan skilderjen, ynearsten by in behangfabryk yn Lyon. Uteinlik koe er nei de École des Beaux-Arts, dêr't hy oant 1818 mei [[Pierre Révoil]] wurke, en dêrnei studearre er by [[Fleury François Richard]], nei't hy it direkteurskip oernaam. Hy studearre lykwols mat út en troch en hy learde in protte op eigen manneboet. Hy wurdt dêrom faak oantsjut as "[[autodidakt]]". Hy reizge ek nei [[Italië]], [[Grikelân]] en it [[Midden-Easten]]. Syn earste tentoanstelling yn de Salon fan 1824 waard goed ûntfongen. Datselde jier joech it aartsbisdom opdracht foar fjouwer skilderijen fan Révoils âld-learlingen, dêr't Biard by wie. Yn 1827 reizge er op'e nij en besocht [[Malta]], [[Syprus]] en [[Egypte]]. Letter krige er de stipe fan de julymonargy, dy't ferskate wurken kocht. Yn 1838 waard er ûnderskieden mei it [[Legioen fan Eare]]. Yn 1839 die er mei oan in wittenskiplike ekspedysje, laat troch [[Joseph Paul Gaimard]], dy't nei [[Spitsbergen]] en [[Laplân]] gie. Hy waard beselskippe troch syn ferloofde, de skriuwster [[Léonie d 'Aunet]], dy't yn 1854 in ferslach fan de reis publisearre mei de titel ''Voyage d' une femme au Spitzberg''. Syn sketsen tsjinnen as ynspiraasje foar fjouwer grutte panielen yn it Nasjonaal Natuerhistoarysk Museum. Hy troude mei Léonie yn 1840. Trije jier letter waard se de [[minneresse]] fan [[Victor Hugo]]. Yn 1845 waard se mei him op'e die trappearre yn in hotel. Se waard arrestearre foar [[oerhoer]], mar Hugo waard net berjochte om't de lulke kening Loadewyk Filips I net woe dat de tiid fan de Keamer fan Folksfertsjintwurdigers yn beslach naam waard troch in frivole saak; Biard waard omkocht troch in ûnbetinklike opdracht om muorreskilderingen te meitsjen foar Versailles. Léonie waard nei de finzenis fan Saint-Lazare brocht, siet dêr twa moanne en waard dêrnei foar noch in pear moanne yn in kleaster pleatst. Hugo krige te hearren dat er út'e stêd moast. It houlik waard neatich ferklearre yn 1855. Om 1858 hinne hold er twa jier yn [[Brazilië]] ta, dêr't er oan it hof fan keizer Pedro II wurke. Mei [[Rio de Janeiro]] as útfalsbasis makke er ferskate ekskurzjes nei it plattelân en it [[Amazônegebiet]], dêr't er ien fan de earste skilders wie dy't de lânseigen befolking ôfbylde. Hy krige in baan oanbean as learaar oan de Keizerlike Akademy foar Skiene Keunsten, mar hy wegere en woe fierder reizgje. Foardat er weromkaam nei Frankryk, makke er in omwei troch Noard-Amearika en skildere er in pear sênes oer de [[slavernij]]. Yn 1862 waard syn ferslach fan syn reizen yn Brazilië, mei 180 gravueres, publisearre troch Hachette ûnder de titel ''Deux années au Brésil''. Biard syn skilderijen mei anekdoatyske ûnderwerpen wiene populêr by it Salonpublyk en hy waard soms bekritisearre foar it ynfoegjen fan humor oars serieuze skilderijen. Biard ferstoar op 20 juny 1882 yn Samois-sur-Seine. == Galery == <gallery widths="180" heights="180"> François-Auguste Biard - Le Passage de la Ligne.jpg|''Le Passage de la Ligne''. François-Auguste Biard - A Laplander asleep by a fire.jpg|''Lapon endormi près du feu''. Francois-Auguste Biard - Le Sermon.jpg|''Le Sermon''. François-Auguste Biard - Naufragés.jpg|''Naufragés''. The Slave Trade by Auguste Francois Biard.jpg|''La Traite des esclaves'', nei 1833. Bust-length Study of a Man by François-Auguste Biard, 1848.jpg|Étude d'un homme, 1848. File:François-Auguste Biard - Mal de mer sur une corvette anglaise (1857).jpg|''Mal de mer sur une corvette anglaise'', 1857. </gallery> {{commonscat|François-Auguste Biard}} {{Boarnen|boarnefernijing= * Foar boarnen, noaten en referinsjes sjoch [[:en:François-Auguste Biard]] }} {{DEFAULTSORT:Biard, Francois-Auguste}} [[Kategory:Frânsk keunstskilder]] [[Kategory:Persoan berne yn 1799]] [[Kategory:Persoan stoarn yn 1882]] gfrq0dgt6tpowrrkwx9g6vhymrj5xcr 0 184269 1199315 2025-07-10T12:10:48Z FreyaSport 40716 Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2009 1199315 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks ynternasjonale fuotbalkompetysje | namme = Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2009<br>''UEFA Women's Euro 2009'' | gastlân = {{FINf}} | kampioen = {{GERf}} | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | iepeningswedstryd = [[23 augustus]] [[2009]] | finale = [[10 septimber]] [[2009]] | tiims = 12 | stadions = 5 | foarige = [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2005|2005]] | folgjende = [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2013|2013]] | wedstriden = 25 | doelpunten = 75<br><small>(3 de wedstriid)</small> | besikers = 129.905<br><small>(5.196 de wedstriid)</small> | topskoarder(s) = {{Flagge DE}} [[Inka Grings]]<br><small>(6 doelpunten)</small> | beste spiler = {{Flagge DE}} [[Inka Grings]] | beste doelman = }} It '''[[Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju]] 2009''' waard fan [[23 augustus]] oant en mei [[10 septimber]] [[2009]] ferspraat oer fiif fuotbalstadions yn [[Finlân]] organisearre. [[Dútslân]] waard foar de 7e kear Europeesk kampioen. == Groepen == ''De teams mei tsjokke letters giene fierder nei de knock-outfaze fan 'e lêste 8.'' {{Kolommen4 |Kolom1= ; Groep A * {{DENf}} * '''{{FINf}}''' '''(G)''' * '''{{NEDf}}''' * {{UKRf}} |Kolom2= ; Groep B * '''{{GERf}}''' * '''{{FRAf}}''' * '''{{NORf}}''' * {{ISLf}} |Kolom3= ; Groep C * '''{{ENGf}}''' * '''{{ITAf}}''' * {{RUSf}} * '''{{SWEf}}''' }} == Stadions == {{Posysjekaart+ |Súd-Finlân |float=right |width=425 |caption=Lokaasjes EK stadions|places= {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.1875 |lon=24.927222 |label=Olympiastadion|position=right}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.187778 |lon=24.922778 |label=Finnair|position=left}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.442778 |lon=22.291667 |label=Veritas|position=top}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=61.4925 |lon=23.764167 |label=Ratina|position=top}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.983056 |lon=25.634167 |label=Lahti|position=top}} }} {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Lokaasje ! Stadion ! width=100| ! Kapasiteit |- |rowspan="2"| [[Helsinki]] | Helsingin Olympiastadion | [[Ofbyld:Olympiastadion 2020-04-19.jpg|100px]] |40.000 |- | Finnairstadion | [[Ofbyld:Finnair Stadium Helsinki.JPG|100px]] |10.770 |- | [[Turku]] | Veritasstadion | [[Ofbyld:Veritas Stadion 13.5.2004.jpg|100px]] |9.000 |- | [[Turku]] | Ratina Stadion | [[Ofbyld:Ratina Stadium 4.jpg|100px]] |17.000 |- | [[Lahti]] | Lahti Stadion | [[Ofbyld:Lahti-stadion.jpg|100px]] |15.000 |} {{clear}} == Groepsfaze == === Groep A === {| class = "wikitable" !width="50" align="center"| Stêd !width="75" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''23 augustus''</small> | {{UKRf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{NEDf}} ''' | '''0 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''23 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{FINf}}''' | {{DENf}} | '''1 - 0''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''26 augustus''</small> | {{UKRf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{DENf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''26 augustus''</small> | {{NEDf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{FINf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''29 augustus''</small> | {{FINf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{UKRf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Lahti]]''</small> | <small>''29 augustus''</small> | {{DENf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{NEDf}}''' | '''1 - 2''' |} === Groep B === {| class = "wikitable" !width="50" align="center"| Stêd !width="75" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''24 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{GERf}}''' | {{NORf}} | '''4 - 0''' |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''24 augustus''</small> | {{ISLf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{FRAf}}''' | '''1 - 3''' |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''27 augustus''</small> |{{FRAf}} |bgcolor="ccccff"| ''' {{GERf}}''' | '''1 - 5''' |- | <small>''[[Lahti]]''</small> | <small>''27 augustus''</small> |{{ISLf}} |bgcolor="ccccff"| ''' {{NORf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''30 augustus''</small> |{{NORf}} | {{FRAf}} | '''1 - 1''' |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''30 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{GERf}}''' | {{ISLf}} | '''1 - 0''' |} === Groep C === {| class = "wikitable" !width="50" align="center"| Stêd !width="75" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Lahti]]''</small> | <small>''25 augustus''</small> | {{ENGf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{ITAf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''25 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{SWEf}}''' | {{RUSf}} | '''3 - 0''' |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''28 augustus''</small> | {{ITAf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{SWEf}}''' | '''0 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''28 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{ENGf}}''' | {{RUSf}} | '''3 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''31 augustus''</small> | {{RUSf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{ITAf}}''' | '''0 - 2''' |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''31 augustus''</small> | {{SWEf}} | {{ENGf}} | '''1 - 1''' |} == Knock-outfaze == {{Wedstrydskema lêste 8 sûnder 3 | RD1 = kwartfinale | RD2 = heale finale | RD3 = finale | score-width = | team-width = | RD1-header01 = [[3 septimber]] – [[Turku]] | RD1-team01 = {{FINf}} | RD1-score01 = 2 | RD1-team02 = '''{{ENGf}}''' | RD1-score02 = '''3''' | RD1-header02 = [[3 septimber]] – [[Tampere]] | RD1-team03 = '''{{NEDf}}''' | RD1-score03 = '''0 (5)''' | RD1-team04 = {{FRAf}} | RD1-score04 = 0 (4) | RD1-header03 = [[4 septimber]] – [[Lahti]] | RD1-team05 = '''{{GERf}}''' | RD1-score05 = '''2''' | RD1-team06 = {{ITAf}} | RD1-score06 = 1 | RD1-header04 = [[4 septimber]] – [[Helsinki]] | RD1-team07 = {{SWEf}} | RD1-score07 = 1 | RD1-team08 = '''{{NORf}}''' | RD1-score08 = '''3''' | RD2-header01 = [[6 septimber]] – [[Tampere]] | RD2-team01 = '''{{ENGf}}''' | RD2-score01 = '''2''' | RD2-team02 = {{NEDf}} | RD2-score02 = 1 | RD2-header02 = [[7 septimber]] – [[Helsinki]] | RD2-team03 = '''{{GERf}}''' | RD2-score03 = '''3''' | RD2-team04 = {{NORf}} | RD2-score04 = 1 | RD3-header01 = [[10 septimber]] – [[Helsinki]] | RD3-team01 = {{ENGf}} | RD3-score01 = 2 | RD3-team02 = '''{{GERf}}''' | RD3-score02 = '''6''' }} {{Navigaasje Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju}} {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} }} [[Kategory:Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju|2009]] [[Kategory:Barren yn 2009]] sh2bhk1x9n3kmid9ilkz21xsd3xqeyv 1199317 1199315 2025-07-10T12:12:40Z FreyaSport 40716 /* Stadions */ lyts dinkje 1199317 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks ynternasjonale fuotbalkompetysje | namme = Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2009<br>''UEFA Women's Euro 2009'' | gastlân = {{FINf}} | kampioen = {{GERf}} | ôfbylding = | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = | iepeningswedstryd = [[23 augustus]] [[2009]] | finale = [[10 septimber]] [[2009]] | tiims = 12 | stadions = 5 | foarige = [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2005|2005]] | folgjende = [[Europeesk kampioenskip fuotbal froulju 2013|2013]] | wedstriden = 25 | doelpunten = 75<br><small>(3 de wedstriid)</small> | besikers = 129.905<br><small>(5.196 de wedstriid)</small> | topskoarder(s) = {{Flagge DE}} [[Inka Grings]]<br><small>(6 doelpunten)</small> | beste spiler = {{Flagge DE}} [[Inka Grings]] | beste doelman = }} It '''[[Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju]] 2009''' waard fan [[23 augustus]] oant en mei [[10 septimber]] [[2009]] ferspraat oer fiif fuotbalstadions yn [[Finlân]] organisearre. [[Dútslân]] waard foar de 7e kear Europeesk kampioen. == Groepen == ''De teams mei tsjokke letters giene fierder nei de knock-outfaze fan 'e lêste 8.'' {{Kolommen4 |Kolom1= ; Groep A * {{DENf}} * '''{{FINf}}''' '''(G)''' * '''{{NEDf}}''' * {{UKRf}} |Kolom2= ; Groep B * '''{{GERf}}''' * '''{{FRAf}}''' * '''{{NORf}}''' * {{ISLf}} |Kolom3= ; Groep C * '''{{ENGf}}''' * '''{{ITAf}}''' * {{RUSf}} * '''{{SWEf}}''' }} == Stadions == {{Posysjekaart+ |Súd-Finlân |float=right |width=425 |caption=Lokaasjes EK stadions yn Súd-Finlân|places= {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.1875 |lon=24.927222 |label=Olympiastadion|position=right}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.187778 |lon=24.922778 |label=Finnair|position=left}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.442778 |lon=22.291667 |label=Veritas|position=top}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=61.4925 |lon=23.764167 |label=Ratina|position=top}} {{Posysjekaart~ |Súd-Finlân |lat=60.983056 |lon=25.634167 |label=Lahti|position=top}} }} {| class="wikitable" style="font-size:90%;" ! Lokaasje ! Stadion ! width=100| ! Kapasiteit |- |rowspan="2"| [[Helsinki]] | Helsingin Olympiastadion | [[Ofbyld:Olympiastadion 2020-04-19.jpg|100px]] |40.000 |- | Finnairstadion | [[Ofbyld:Finnair Stadium Helsinki.JPG|100px]] |10.770 |- | [[Turku]] | Veritasstadion | [[Ofbyld:Veritas Stadion 13.5.2004.jpg|100px]] |9.000 |- | [[Turku]] | Ratina Stadion | [[Ofbyld:Ratina Stadium 4.jpg|100px]] |17.000 |- | [[Lahti]] | Lahti Stadion | [[Ofbyld:Lahti-stadion.jpg|100px]] |15.000 |} {{clear}} == Groepsfaze == === Groep A === {| class = "wikitable" !width="50" align="center"| Stêd !width="75" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''23 augustus''</small> | {{UKRf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{NEDf}} ''' | '''0 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''23 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{FINf}}''' | {{DENf}} | '''1 - 0''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''26 augustus''</small> | {{UKRf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{DENf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''26 augustus''</small> | {{NEDf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{FINf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''29 augustus''</small> | {{FINf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{UKRf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Lahti]]''</small> | <small>''29 augustus''</small> | {{DENf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{NEDf}}''' | '''1 - 2''' |} === Groep B === {| class = "wikitable" !width="50" align="center"| Stêd !width="75" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''24 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{GERf}}''' | {{NORf}} | '''4 - 0''' |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''24 augustus''</small> | {{ISLf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{FRAf}}''' | '''1 - 3''' |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''27 augustus''</small> |{{FRAf}} |bgcolor="ccccff"| ''' {{GERf}}''' | '''1 - 5''' |- | <small>''[[Lahti]]''</small> | <small>''27 augustus''</small> |{{ISLf}} |bgcolor="ccccff"| ''' {{NORf}}''' | '''0 - 1''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''30 augustus''</small> |{{NORf}} | {{FRAf}} | '''1 - 1''' |- | <small>''[[Tampere]]''</small> | <small>''30 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{GERf}}''' | {{ISLf}} | '''1 - 0''' |} === Groep C === {| class = "wikitable" !width="50" align="center"| Stêd !width="75" align="center"| Datum !width="175" align="center"| Team !width="175" align="center"| Team !width="50" align="center"| Utslach |- | <small>''[[Lahti]]''</small> | <small>''25 augustus''</small> | {{ENGf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{ITAf}}''' | '''1 - 2''' |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''25 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{SWEf}}''' | {{RUSf}} | '''3 - 0''' |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''28 augustus''</small> | {{ITAf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{SWEf}}''' | '''0 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''28 augustus''</small> |bgcolor="ccccff"| '''{{ENGf}}''' | {{RUSf}} | '''3 - 2''' |- | <small>''[[Helsinki]]''</small> | <small>''31 augustus''</small> | {{RUSf}} |bgcolor="ccccff"| '''{{ITAf}}''' | '''0 - 2''' |- | <small>''[[Turku]]''</small> | <small>''31 augustus''</small> | {{SWEf}} | {{ENGf}} | '''1 - 1''' |} == Knock-outfaze == {{Wedstrydskema lêste 8 sûnder 3 | RD1 = kwartfinale | RD2 = heale finale | RD3 = finale | score-width = | team-width = | RD1-header01 = [[3 septimber]] – [[Turku]] | RD1-team01 = {{FINf}} | RD1-score01 = 2 | RD1-team02 = '''{{ENGf}}''' | RD1-score02 = '''3''' | RD1-header02 = [[3 septimber]] – [[Tampere]] | RD1-team03 = '''{{NEDf}}''' | RD1-score03 = '''0 (5)''' | RD1-team04 = {{FRAf}} | RD1-score04 = 0 (4) | RD1-header03 = [[4 septimber]] – [[Lahti]] | RD1-team05 = '''{{GERf}}''' | RD1-score05 = '''2''' | RD1-team06 = {{ITAf}} | RD1-score06 = 1 | RD1-header04 = [[4 septimber]] – [[Helsinki]] | RD1-team07 = {{SWEf}} | RD1-score07 = 1 | RD1-team08 = '''{{NORf}}''' | RD1-score08 = '''3''' | RD2-header01 = [[6 septimber]] – [[Tampere]] | RD2-team01 = '''{{ENGf}}''' | RD2-score01 = '''2''' | RD2-team02 = {{NEDf}} | RD2-score02 = 1 | RD2-header02 = [[7 septimber]] – [[Helsinki]] | RD2-team03 = '''{{GERf}}''' | RD2-score03 = '''3''' | RD2-team04 = {{NORf}} | RD2-score04 = 1 | RD3-header01 = [[10 septimber]] – [[Helsinki]] | RD3-team01 = {{ENGf}} | RD3-score01 = 2 | RD3-team02 = '''{{GERf}}''' | RD3-score02 = '''6''' }} {{Navigaasje Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju}} {{Boarnen|boarnefernijing= {{reflist}} }} [[Kategory:Europeesk kampioenskip fuotbal foar froulju|2009]] [[Kategory:Barren yn 2009]] ninpepscxx744ll4xmdbkhamp90grl1 0 184270 1199318 2025-07-10T12:33:09Z Mysha 254 Ik leau net dat in protte Borges lêzen haw. 1199318 wikitext text/x-wiki {{Stobbe|Literatuer}} [[File:Ficciones (1944).jpg|thumb|upright|Omslach fan ''Ficciones'', út [[1944]].]] '''Ficciones''' ([[Spaansk]] foar "Fiksjes") is in bondel koarte ferhalen troch de [[Argentynje|Argentynske]] skriuwer [[Jorge Luis Borges]], út [[1944]]. It wurk wie earder as ''El jardín de senderos que se bifurcan'' útjûn, mei acht ferhalen; yn 1944 waarden der seis ferhalen taheakke, en waard de titel [[Ficciones]]. Yn [[1956]] waard it boek, ûnder deselde titel, noch útwreide mei nochris trije ferhalen. == Wurdearring == * ''Ficciones'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Jorge Luis Borges]] [[Kategory:Spaansktalige literatuer]] [[Kategory:Literatuer út 1944]] pr3j9xlco6f2xe8s75kkjdt4t78niaw 1199322 1199318 2025-07-10T13:01:02Z Ieneach fan 'e Esk 13292 kt 1199322 wikitext text/x-wiki {{Stobbe|literatuer}} [[File:Ficciones (1944).jpg|thumb|upright|Omslach fan ''Ficciones'', út [[1944]].]] '''Ficciones''' ([[Spaansk]] foar "Fiksjes") is in bondel koarte ferhalen troch de [[Argentynje|Argentynske]] skriuwer [[Jorge Luis Borges]], út [[1944]]. It wurk wie earder as ''El jardín de senderos que se bifurcan'' útjûn, mei acht ferhalen; yn 1944 waarden der seis ferhalen taheakke, en waard de titel [[Ficciones]]. Yn [[1956]] waard it boek, ûnder deselde titel, noch útwreide mei nochris trije ferhalen. == Wurdearring == * ''Ficciones'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Jorge Luis Borges]] [[Kategory:Fantasyferhalebondel]] [[Kategory:Spaansktalige ferhalebondel]] [[Kategory:Ferhalebondel út 1944]] czfqsplhmbf39q63m2l1rmm1fn2afnk 1199337 1199322 2025-07-10T15:22:47Z Drewes 2754 1199337 wikitext text/x-wiki {{Stobbe|literatuer}} [[File:Ficciones (1944).jpg|thumb|upright|Omslach fan ''Ficciones'', út [[1944]].]] '''Ficciones''' ([[Spaansk]] foar "Fiksjes") is in bondel [[koarte ferhalen]] troch de [[Argentynje|Argentynske]] skriuwer [[Jorge Luis Borges]], út [[1944]]. It wurk wie earder as ''El jardín de senderos que se bifurcan'' útjûn, mei acht ferhalen; yn 1944 waarden der seis ferhalen taheakke, en waard de titel [[Ficciones]]. Yn [[1956]] waard it boek, ûnder deselde titel, noch útwreide mei nochris trije ferhalen. ''Ficciones'' waard Borges syn ferneamdste boek en makke him wrâldwiid bekend. It boek is opdroegen oan skriuwster Esther Waborain de Torres Duggan, in freondinne en meiwurkster fan Borges. == Wurdearring == * ''Ficciones'' waard yn [[1999]] opnaam yn [[Le Monde's 100 boeken fan de iuw]]. [[Kategory:Literêr wurk fan Jorge Luis Borges]] [[Kategory:Fantasyferhalebondel]] [[Kategory:Spaansktalige ferhalebondel]] [[Kategory:Ferhalebondel út 1944]] q1kf1bekiv9408yhyadbmao62qprr3d 14 184271 1199323 2025-07-10T13:01:27Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1199323 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Literêr wurk nei skriuwer|Borges, Juan Luis]] ju2cqxgk4xxva8tyh6hv6xwkniabjss 1199324 1199323 2025-07-10T13:02:13Z Ieneach fan 'e Esk 13292 1199324 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Literêr wurk nei skriuwer|Borges, Jorge Luis]] 0mcbn01g72mfe38i45uf9frje49dhjb 14 184272 1199326 2025-07-10T13:03:31Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1199326 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Spaansktalige literatuer|Ferhalebondel]] [[Kategory:Ferhalebondel nei taal]] q9uosljlau2ngtxynqbshnidvesbdu5 14 184273 1199327 2025-07-10T13:04:39Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1199327 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Ferhalebondel nei jier|1944]] [[Kategory:Literêr wurk út 1944]] hqkx6eq7ijh5qppa9tg9rle4rehi30f 6 184274 1199328 2025-07-10T13:16:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 In lânkaart mei dêrop werjûn de fersprieding fan de serval (''Leptailurus serval''). Eigenmakke ôfbyld. 1199328 wikitext text/x-wiki == Gearfetting == In lânkaart mei dêrop werjûn de fersprieding fan de serval (''Leptailurus serval''). Eigenmakke ôfbyld. == Lisinsje == {{Auteursrjocht Frij}} 2qpkwwl8n7xtmigc450dcdkhacjfdtv 1199329 1199328 2025-07-10T13:17:53Z Ieneach fan 'e Esk 13292 /* Gearfetting */ red 1199329 wikitext text/x-wiki == Gearfetting == In lânkaart mei dêrop werjûn de fersprieding fan de serval (''Leptailurus serval''). Eigenmakke ôfbyld.<br>Leginda:<br>{{Color box|#73A0D2}} histoarysk ferspriedingsgebiet <br>{{Color box|#28507B}} hjoeddeistich ferspriedingsgebiet == Lisinsje == {{Auteursrjocht Frij}} byunmdr0tplbkg7iw3ci5vizuy1sds7 0 184275 1199331 2025-07-10T13:59:58Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Serval]] 1199331 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Serval]] pjhqavl12scke5kc2sohvoezmh33fr7 0 184276 1199332 2025-07-10T14:00:14Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Serval]] 1199332 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Serval]] pjhqavl12scke5kc2sohvoezmh33fr7 0 184277 1199333 2025-07-10T14:00:40Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Serval]] 1199333 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Serval]] [[Kategory:Sûchdiereskaai]] [[Kategory:Kateftige]] t6kfce3pocmz1dkifmjo566h7w0dh62 0 184278 1199341 2025-07-10T19:13:08Z FreyaSport 40716 trochferwizing 1199341 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Agata (hillige)]] sejuufbjss2n55gl2oyn6bosx914268 0 184279 1199343 2025-07-10T19:17:16Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nije side 1199343 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Afrikaanske mûzen | ôfbylding = Mus_mattheyi.JPG | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = [[Matthey's mûs]] (''Mus mattheyi''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[sûchdieren]] (''Mammalia'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kjifdieren]] (''Rodentia'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[mûzen en jerboä's]] (''Myomorpha'') | takson8 = [[boppefamylje]]: | namme8 = [[mûzen en rotten]] (''Muroidea'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = [[mûseftigen]] (''Muridae'') | takson11 = [[ûnderfamylje]]: | namme11 = [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld]] (''Murinae'') | takson12 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme12 = [[echte mûzen]] (''Mus'') | takson13 = [[ûnderskaai]]: | namme13 = '''Afrikaanske mûzen''' <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;(''Nannomys'') | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Wilhelm Peters|Peters]], 1876 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''Afrikaanske mûzen''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Nannomys'') binne in [[ûnderskaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[mûseftigen]] (''Muridae''), de [[ûnderfamylje]] fan 'e [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld]] (''Murinae'') en it [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[echte mûzen]] (''Mus''). Ta dit ûnderskaai hearre 20 [[soarte]]n dy't foarkomme yn [[Afrika]] besuden de [[Sahara]]. It binne oer it algemien lytse mûzen, dy't libje yn in ferskaat oan [[biotopen]] en [[habitat]]s. ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 400px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * ûnderskaai [[Afrikaanske mûzen]] (''Nannomys'') ** [[Afrikaanske dwerchmûs]] (''Mus minutoides'') ** [[baoulémûs]] of Baoulé's mûs (''Mus baoulei'') ** [[callewaertmûs]] of Callewaerts mûs (''Mus callewaerti'') ** [[Etiopyske streekte mûs]] (''Mus inerbis'') ** [[Frijsteatske dwerchmûs]] (''Mus orangiae'') ** [[Goundamûs]] (''Mus goundae'') ** [[griisbealchdwerchmûs]] (''Mus triton'') ** [[Harennamûs]] (''Mus harennensis'') ** [[Hausamûs]] (''Mus haussa'') ** [[mahometmûs]] of Mahomets mûs (''Mus mahomet'') ** [[mattheymûs]] of Matthey's mûs (''Mus mattheyi'') ** [[neavemûs]] of Neave's mûs (''Mus neavei'') ** [[petersmûs]] of Peters' mûs (''Mus setulosus'') ** [[podmûs]] (''Mus bufo'') ** [[setzerdwerchmûs]] of Setzers mûs (''Mus setzeri'') ** [[teare mûs]] (''Mus tenellus'') ** [[temminckmûs]] of Temmincks mûs (''Mus musculoides'') ** [[thomasdwerchmûs]] of Thomas' dwerchmûs (''Mus sorella'') ** [[Ubangimûs]] (''Mus oubanguii'') ** {{Stambeam2/ein tûke}}[[woastyndwerchmûs]] (''Mus indutus''){{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Nannomys ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Nannomys}} }} {{DEFAULTSORT:Afrikaanske mûzen}} [[Kategory:Echte mûs]] 0qw8x6lkyqo06c38w562ghfcdnkkd1f 0 184280 1199345 2025-07-10T19:20:17Z FreyaSport 40716 trochferwizing 1199345 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Agata (hillige)]] sejuufbjss2n55gl2oyn6bosx914268 0 184281 1199347 2025-07-10T20:01:29Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nije side 1199347 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = poelrotten | ôfbylding = Otomys_irroratus_8231s.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[súdlike poelrôt]] (''Otomys irroratus''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[sûchdieren]] (''Mammalia'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kjifdieren]] (''Rodentia'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[mûzen en jerboä's]] (''Myomorpha'') | takson8 = [[boppefamylje]]: | namme8 = [[mûzen en rotten]] (''Muroidea'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = [[mûseftigen]] (''Muridae'') | takson11 = [[ûnderfamylje]]: | namme11 = [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld|mûzen en rotten fan de <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Alde Wrâld]] (''Murinae'') | takson12 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme12 = '''poelrotten''' (''Otomys'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Frédéric Cuvier|F. Cuvier]], 1824 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''poelrotten''' of '''skreeftoskrotten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Otomys'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[mûseftigen]] (''Muridae'') en de ûnderfamylje fan 'e [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld]] (''Murinae''). Ta dit skaai hearre 26 ûnderskate [[soarte]]n dy't foarkomme yn [[Afrika]] besuden de [[Sahara]]. ==Uterlike skaaimerken== Poelrotten binne kompakt boude [[kjifdieren]], mei yn 'e regel in koartere [[snút]] en koartere [[poat]]en as oare soarten [[mûzen en rotten|rotten]]. De [[sturt]] is ek koarter as by oare [[mûseftigen]], mei in lingte fan ornaris tusken in trêdepart en twatrêdepart fan 'e kop-romplingte. Ofhinklik fan 'e soarte kinne [[folwoeksen]] eksimplaren in kop-romplingte fan 12–22&nbsp;[[sm]] en in gewicht fan 90–250&nbsp;[[gram (gewicht)|g]] berikke. Soarten dy't yn [[waarm]]e of tuskenbeiden [[klimaat|klimaten]] libje, hawwe faak ûngewoan grutte [[ear (anatomy)|earen]] foar mûseftigen. Soarten dy't yn [[kâld]]ere klimaten heech yn [[berchtme]]n libje, hawwe krekt lytsere earen. De [[kleur]] fan 'e [[pels]] ferskilt nei soarte, mar oer it algemien hawwe poelrotten [[brún]] oant [[griis]] [[hier (begroeiïng)|hier]] dat taljochtet op 'e [[bealch]]. ==Biotoop== Poelrotten libje foar it meastepart yn [[moeras]]sen en op 'e iepen [[flakte]]n, salang't der mar genôch [[strewelleguod]], lang [[gers]] en/of [[rots]]en binne om beskûl te bieden tsjin [[rôfdier]]en. Yn it [[Ingelsk]] wurde dizze bisten ''vlei rats'' neamd, wêrby't ''vlei'' in [[lienwurd]] út it [[Afrikaansk]] is foar "[[poel|wetterpoel]]". ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''poelrotten''' (''Otomys'') ** [[Angoleeske poelrôt]] (''Otomys anchietae'') ** [[Angonipoelrôt]] (''Otomys angoniensis'') ** [[barbourpoelrôt]] of Barbours poelrôt (''Otomys barbouri'') ** [[berchpoelrôt]] (''Otomys orestes'') ** [[burtonpoelrôt]] of Burtons poelrôt (''Otomys burtoni'') ** [[Charadapoelrôt]] (''Otomys fortior'') ** [[cheesmanpoelrôt]] of Cheesmans poelrôt (''Otomys cheesmani'') ** [[Cuanzapoelrôt]] (''Otomys cuanzensis'') ** [[dentpoelrôt]] of Dents poelrôt(''Otomys denti'') ** [[dollmanpoelrôt]] of Dollmans poelrôt (''Otomys dollmani'') ** [[Etiopyske poelrôt]] (''Otomys typus'') ** [[grutte poelrôt]] (''Otomys maximus'') ** [[hellerpoelrôt]] of Hellers poelrôt (''Otomys helleri'') ** [[Kilimanjaropoelrôt]] (''Otomys zinki'') ** [[Mount-Elgonpoelrôt]] (''Otomys jacksoni'') ** [[pânserpoelrôt]] (''Otomys laminatus'') ** [[Ruwenzoripoelrôt]] (''Otomys darthmouthi'') ** [[saunderspoelrôt]] of Saunders' poelrôt (''Otomys saundersiae'') ** [[Simienpoelrôt]] (''Otomys simiensis'') ** [[súdlike poelrôt]] (''Otomys irroratus'') ** [[Tanzaniaanske poelrôt]] (''Otomys lacustris'') ** [[thomaspoelrôt]] of Thomas' poelrôt (''Otomys thomasi'') ** [[tropyske poelrôt]] (''Otomys tropicalis'') ** [[Uzungwepoelrôt]] (''Otomys uzungwensis'') ** [[westlike poelrôt]] (''Otomys occidentalis'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[yaldenpoelrôt]] of Yaldens poelrôt (''Otomys yaldeni'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Otomys ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Otomys}} }} [[Kategory:Poelrôt| ]] [[Kategory:Sûchdiereskaai]] [[Kategory:Mûseftige]] qlwjt1l4vhs8ds79a172hwagpnned09 14 184282 1199348 2025-07-10T20:02:09Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1199348 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Sûchdiereskaai]] [[Kategory:Mûseftige]] lgrmygb9utqrczrfrv0c51xyic4w42g 0 184283 1199349 2025-07-10T20:02:49Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Poelrotten]] 1199349 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Poelrotten]] f9b2tiefaq39bj4dfi0fdbmaykabgn9 0 184284 1199350 2025-07-10T20:03:00Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Poelrotten]] 1199350 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Poelrotten]] f9b2tiefaq39bj4dfi0fdbmaykabgn9 0 184285 1199353 2025-07-10T20:10:47Z Drewes 2754 Ferwiist troch nei [[Benediktus XV]] 1199353 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Benediktus XV]] c7vtsz61fkqyvf8e3zfkrwo5dv9r618 0 184286 1199354 2025-07-10T20:10:47Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nije side 1199354 wikitext text/x-wiki {{Universele ynfoboks bisteryk | namme = Karoorotten | ôfbylding = Otomys_sloggetti.png | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = In [[sloggettpoelrôt]] (''Myotomys sloggetti''). | takson1 = | namme1 = | takson2 = [[ryk (taksonomy)|ryk]]: | namme2 = [[dieren]] (''Animalia'') | takson3 = [[stamme (taksonomy)|stamme]]: | namme3 = [[rêchstringdieren]] (''Chordata'') | takson4 = [[ûnderstamme]]: | namme4 = [[wringedieren]] (''Vertebrata'') | takson5 = [[klasse (taksonomy)|klasse]]: | namme5 = [[sûchdieren]] (''Mammalia'') | takson6 = [[skift]]: | namme6 = [[kjifdieren]] (''Rodentia'') | takson7 = [[ûnderskift]]: | namme7 = [[mûzen en jerboä's]] (''Myomorpha'') | takson8 = [[boppefamylje]]: | namme8 = [[mûzen en rotten]] (''Muroidea'') | takson9 = [[famylje (taksonomy)|famylje]]: | namme9 = [[mûseftigen]] (''Muridae'') | takson11 = [[ûnderfamylje]]: | namme11 = [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld|mûzen en rotten fan de <br>&nbsp;&nbsp;&nbsp;Alde Wrâld]] (''Murinae'') | takson12 = [[skaai (taksonomy)|skaai]]: | namme12 = '''Karoorotten''' (''Myotomys'') | takson13 = | namme13 = | takson14 = | namme14 = | takson15 = | namme15 = | takson16 = | namme16 = | takson17 = | namme17 = | takson18 = | namme18 = | takson19 = | namme19 = | beskriuwer, jier = [[Oldfield Thomas|Thomas]], 1918 | soarten = | lânkaart = | lânkaarttekst = | lânkaartbreedte = | lânkaarttekst_links = }} De '''Karoorotten''' ([[wittenskiplike namme]]: ''Myotomys'') foarmje in [[skaai (taksonomy)|skaai]] fan 'e [[klasse (taksonomy)|klasse]] fan 'e [[sûchdieren]] (''Mammalia''), it [[skift]] fan 'e [[kjifdieren]] (''Rodentia''), de [[famylje (taksonomy)|famylje]] fan 'e [[mûseftigen]] (''Muridae'') en de ûnderfamylje fan 'e [[mûzen en rotten fan de Alde Wrâld]] (''Murinae''). Ta dit skaai hearre 2 ûnderskate [[soarte]]n dy't foarkomme yn [[Súdlik Afrika]]. It skaai is ferneamd nei de [[Karoo]], in [[healwoastyn]] yn it súdwesten fan [[Súd-Afrika]]. Foarhinne waarden de Karoorotten yn it skaai fan 'e [[poelrotten]] (''Otomys'') pleatst, en dêrom wurde de beide soarten noch altyd oantsjut as "poelrotten". ==Soarten== {| class="wikitable" style="width: 450px;" |- style="vertical-align: top;" | scope="row" style="width: 50%; background-color: Honeydew;" | {{Stambeam2}} * skaai '''Karoorotten''' (''Myotomys'') ** [[sloggettpoelrôt]] of Sloggetts poelrôt (''Myotomys sloggetti'') ** {{Stambeam2/ein tûke}} [[strûkpoelrôt]] (''Mytomys unisulcatus'') {{Stambeam2/ein}} |- |} {{boarnen|boarnefernijing= Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: [http://en.wikipedia.org/wiki/Myotomys ''References'', op dizze side]. ---- {{commonscat|Myotomys}} }} [[Kategory:Karoorôt| ]] [[Kategory:Sûchdiereskaai]] [[Kategory:Mûseftige]] 0clp4d5ppohpufo691c5pxnj9g1lkcy 0 184287 1199355 2025-07-10T20:11:26Z Ieneach fan 'e Esk 13292 Ferwiist troch nei [[Karoorotten]] 1199355 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Karoorotten]] mjmd6hqgg8ow7dek6gpp20jvj3bqvmd 14 184288 1199356 2025-07-10T20:11:42Z Ieneach fan 'e Esk 13292 nij 1199356 wikitext text/x-wiki [[Kategory:Sûchdiereskaai]] [[Kategory:Mûseftige]] lgrmygb9utqrczrfrv0c51xyic4w42g 0 184289 1199360 2025-07-10T20:28:59Z Drewes 2754 wurk 1199360 wikitext text/x-wiki {{wurk}} [[File:WATXIV.jpg|right|200px]] == Keppelingen om utens == * [http://www.wat.co.za/ Buro van die WAT] * [https://web.archive.org/web/20061229153300/http://www.sun.ac.za/wat-trust/ WAT Trust] * [https://www.woordeboek.co.za/ It WAT online] {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} ck6tkm1koqlim6prgdv6dzag64xarrt 1199362 1199360 2025-07-10T20:48:48Z Drewes 2754 1199362 wikitext text/x-wiki [[File:WATXIV.jpg|right|200px]] It '''Woordeboek van die Afrikaanse Taal''' (WAT) is it grutste [[wurdboek]] fan it [[Afrikaansk]]. It projekt waard mei útein set yn 1926 troch prof. J.J. Smith. Op 7 maaie 1951 ferskynde it earste part dat de letters A o/m C behannele. Yn july 2005 ferskynde it tolfde diel wêryn't de letters P en Q behannele waarden. It trettjinde part dat benammen de letter R behannelet ferskynde yn augustus 2009. Op 28 maart 2003 ferskynde ek de earste elektroanyske ferzje fan it wurdboek. Yn maaie 2021 waard diel XVI presintearre mei it ôfslutende part fan de letter S. It is it lêste part dat yn in printe edysje ferskynd is. De rest sil allinnich digitaal ferskine. Net allinnich it standert Afrikaansk wurdt behannele, mar ek farianten lykas it [[Kaaps-Afrikaans]] en [[Namakwalands]]. It buro dat it WAT op'e noed hat is tsjintwurdich part fan de [[Universiteit Stellenbosch]]. It WAT-buro hat ek oare wurken útjûn lykas it Etimologiewoordeboek van Afrikaansk (EWA). == Keppelingen om utens == * [http://www.wat.co.za/ Buro van die WAT] * [https://web.archive.org/web/20061229153300/http://www.sun.ac.za/wat-trust/ WAT Trust] * [https://www.woordeboek.co.za/ It WAT online] {{Boarnen|boarnefernijing= {{Reflist}} }} [[Kategory:Wurdboek]] [[Kategory:Afrikaansk]] gz8prwhdbgcs1m1cwug4lcy8h58i647 0 184290 1199363 2025-07-10T21:23:53Z RomkeHoekstra 10582 Side makke mei "{{Ynfoboks bouwurk | namme = Haarendael | ôfbylding = Groot Seminarie, voorgevel - Haaren - 20095698 - RCE.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = It grutseminaarje yn 1968 | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:North Brabant-Flag.svg|border|20px]] [[Noard-Brabân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike..." 1199363 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks bouwurk | namme = Haarendael | ôfbylding = Groot Seminarie, voorgevel - Haaren - 20095698 - RCE.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = It grutseminaarje yn 1968 | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:North Brabant-Flag.svg|border|20px]] [[Noard-Brabân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flag of Oss.svg|border|20px]] [[Oisterwijk (gemeente)|Oisterwijk]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Vlaghaarennb.gif|20px]] [[Haaren]] | adres = Raamse Akkers 14 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|51_36_45.8_N_5_13_05.6_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|51°36' N 5°13' E}} | type bouwurk = | subtype = | keatling = | boujier = 14e iuw | sloopjier = | arsjitekt = H. Essens<br>M.J. Granpré-Molière (kapel) | yngenieur = | boustyl = | oerbrêget = | tunnelet ûnder = | wei of spoar = | monumintale status = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = [https://www.monumenten.nl/monument/526012 526012]<br> [https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/57016 57016] | hichte = | lingte = | breedte = | webside = | mapname = Noard-Brabân | mapwidth = | lat_deg = 51 | lat_min = 36 | lat_sec = 45.8 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 13 | lon_sec = 05.6 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Haerendael''' is in lângoed by [[Haaren]] yn [[Noard-Brabân]]. == Skiednis == It lângoed Haarendael waard stifte troch it [[bisdom De Bosk]] en wie in grut[[seminaarje]] om dêr prysters op te lieden. It idee ûntstie yn 1833 op in stuit dat de wenningneed ûnder it groeiende tal studinten oplost wurde moast. It nije seminaarje waard yn 1839 yn gebrûk nommen en it âldste diel fan it hjoeddeiske kompleks is it yn U-foarm boude kompleks om de kapel hinne. It bleau oant 1941 in seminaarje doe't de [[Nasjonaalsosjalisme|nazy's]] de gebouwen opeasken en as finzenis brûkten. Yn it saneamde [[kamp Haaren]] waarden fersetsminsken, politisi en gizelers finzen set. Op [[Mâle Tiisdei]] waarden de gebouwen ferlitten en de finzenen nei oare kampen deportearre. [[Ofbyld:Interieur, hoofdgebouw, trappenhuis - Haaren - 20320264 - RCE.jpg|thumb|left|Treppehûs.]] Haaren waard op 26 oktober 1944 befrijd troch de Ingelsen, dy't de gebouwen dêrnei brûkten. De lêste Ingelske befrijers ferlieten op 15 maaie 1945 it seminaarje en sûnt kamen de studinten werom. Yn 1967 kaam der in ein oan 'e prysteropleiding en it grutseminaarje waard opheft. De gebouwen binne dêrnei troch in soarchynstelling foar minsken mei in ferstannelike beheining yn gebrûk nommen. Nei't dy organisaasje yn 2012 ferhûze stie it leech oant it yn 2019 oankocht waard troch de hjoeddeiske eigner. Yn 2019 ûntstie der in grutte brân, wertroch in grut diel fan 'e gebouwen ôfbaarnde. De monumintale kapel út 1938 bleau dêrby sparre. Yn juny 2025 waard bekend makke dat de provinsje in plan goedkarde om 250 apparteminten op it lângoed te bouwen mei respekt foar it histoaryske karakter fan it âlde haadgebou fan it seminaarje. Der is ek in plan opsteld om û.o. in kelder foar [[Flearmûs|flearmûzen]] en in souder foar [[goudûle]]n en flearmûzen te realisearjen.<ref>[https://www.bd.nl/oisterwijk/doorbraak-bij-landgoed-haarendael-provincie-keurt-plannen-goed-na-aanpassing-plek-van-appartementen~aad1345d/ Brabânsk Deiblêd: ''Doorbraak bij Landgoed Haarendael: provincie keurt plannen goed na aanpassing plek van appartementen'', 5 juni 2025.]</ref> == Kapel fan it grutseminaarje == [[Ofbyld:Exterieur overzicht zuid-oost gevel kapel - Haaren - 20320206 - RCE.jpg|thumb|left|De krúsbasilyk fan it seminaarje.]] De kapel fan it seminaarje is feitlik in monumintale [[Skip (tsjerke)|trijeskipppige]] [[Basilyk (boufoarm|krúsbasilyk]] yn 'e styl fan 'e [[Delftske Skoalle]]. It ûntwerp is fan Marinius Jan Grandpré Molière (1883-1972). De kapel ferfong yn 'e jierren 1937-1938 de lytsere kapel út 1837. De ynrjochting liket ynearsten ienfâldich, mar de dekoraasjes wurde fan in hege keunsthistoaryske en arsjitektoanyske kwaliteit wurdearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://reliwiki.nl/index.php/Haaren,_Raamse_Akkers_15_-_Kerk_Groot_Seminarie Reliwiki, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/kapel-haarendael Brabânsk Histoarysk Sintrum, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.hartelijkhaarendael.nl/ Hartelijk Haarendael.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Harendaal (Haaren)|Harendael}} }} [[Kategory:Bouwurk yn Oisterwijk]] [[Kategory:Bisdom De Bosk]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1833]] [[Kategory:Organisaasje opheft yn 1968]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Brabân]] nfq1sb5g94siho79lxtypw445ffi93p 1199364 1199363 2025-07-10T21:26:53Z RomkeHoekstra 10582 RomkeHoekstra hat de side [[Haerendaal]] omneamd ta [[Haarendaal]] 1199363 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks bouwurk | namme = Haarendael | ôfbylding = Groot Seminarie, voorgevel - Haaren - 20095698 - RCE.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = It grutseminaarje yn 1968 | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:North Brabant-Flag.svg|border|20px]] [[Noard-Brabân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flag of Oss.svg|border|20px]] [[Oisterwijk (gemeente)|Oisterwijk]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Vlaghaarennb.gif|20px]] [[Haaren]] | adres = Raamse Akkers 14 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|51_36_45.8_N_5_13_05.6_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|51°36' N 5°13' E}} | type bouwurk = | subtype = | keatling = | boujier = 14e iuw | sloopjier = | arsjitekt = H. Essens<br>M.J. Granpré-Molière (kapel) | yngenieur = | boustyl = | oerbrêget = | tunnelet ûnder = | wei of spoar = | monumintale status = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = [https://www.monumenten.nl/monument/526012 526012]<br> [https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/57016 57016] | hichte = | lingte = | breedte = | webside = | mapname = Noard-Brabân | mapwidth = | lat_deg = 51 | lat_min = 36 | lat_sec = 45.8 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 13 | lon_sec = 05.6 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Haerendael''' is in lângoed by [[Haaren]] yn [[Noard-Brabân]]. == Skiednis == It lângoed Haarendael waard stifte troch it [[bisdom De Bosk]] en wie in grut[[seminaarje]] om dêr prysters op te lieden. It idee ûntstie yn 1833 op in stuit dat de wenningneed ûnder it groeiende tal studinten oplost wurde moast. It nije seminaarje waard yn 1839 yn gebrûk nommen en it âldste diel fan it hjoeddeiske kompleks is it yn U-foarm boude kompleks om de kapel hinne. It bleau oant 1941 in seminaarje doe't de [[Nasjonaalsosjalisme|nazy's]] de gebouwen opeasken en as finzenis brûkten. Yn it saneamde [[kamp Haaren]] waarden fersetsminsken, politisi en gizelers finzen set. Op [[Mâle Tiisdei]] waarden de gebouwen ferlitten en de finzenen nei oare kampen deportearre. [[Ofbyld:Interieur, hoofdgebouw, trappenhuis - Haaren - 20320264 - RCE.jpg|thumb|left|Treppehûs.]] Haaren waard op 26 oktober 1944 befrijd troch de Ingelsen, dy't de gebouwen dêrnei brûkten. De lêste Ingelske befrijers ferlieten op 15 maaie 1945 it seminaarje en sûnt kamen de studinten werom. Yn 1967 kaam der in ein oan 'e prysteropleiding en it grutseminaarje waard opheft. De gebouwen binne dêrnei troch in soarchynstelling foar minsken mei in ferstannelike beheining yn gebrûk nommen. Nei't dy organisaasje yn 2012 ferhûze stie it leech oant it yn 2019 oankocht waard troch de hjoeddeiske eigner. Yn 2019 ûntstie der in grutte brân, wertroch in grut diel fan 'e gebouwen ôfbaarnde. De monumintale kapel út 1938 bleau dêrby sparre. Yn juny 2025 waard bekend makke dat de provinsje in plan goedkarde om 250 apparteminten op it lângoed te bouwen mei respekt foar it histoaryske karakter fan it âlde haadgebou fan it seminaarje. Der is ek in plan opsteld om û.o. in kelder foar [[Flearmûs|flearmûzen]] en in souder foar [[goudûle]]n en flearmûzen te realisearjen.<ref>[https://www.bd.nl/oisterwijk/doorbraak-bij-landgoed-haarendael-provincie-keurt-plannen-goed-na-aanpassing-plek-van-appartementen~aad1345d/ Brabânsk Deiblêd: ''Doorbraak bij Landgoed Haarendael: provincie keurt plannen goed na aanpassing plek van appartementen'', 5 juni 2025.]</ref> == Kapel fan it grutseminaarje == [[Ofbyld:Exterieur overzicht zuid-oost gevel kapel - Haaren - 20320206 - RCE.jpg|thumb|left|De krúsbasilyk fan it seminaarje.]] De kapel fan it seminaarje is feitlik in monumintale [[Skip (tsjerke)|trijeskipppige]] [[Basilyk (boufoarm|krúsbasilyk]] yn 'e styl fan 'e [[Delftske Skoalle]]. It ûntwerp is fan Marinius Jan Grandpré Molière (1883-1972). De kapel ferfong yn 'e jierren 1937-1938 de lytsere kapel út 1837. De ynrjochting liket ynearsten ienfâldich, mar de dekoraasjes wurde fan in hege keunsthistoaryske en arsjitektoanyske kwaliteit wurdearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://reliwiki.nl/index.php/Haaren,_Raamse_Akkers_15_-_Kerk_Groot_Seminarie Reliwiki, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/kapel-haarendael Brabânsk Histoarysk Sintrum, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.hartelijkhaarendael.nl/ Hartelijk Haarendael.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Harendaal (Haaren)|Harendael}} }} [[Kategory:Bouwurk yn Oisterwijk]] [[Kategory:Bisdom De Bosk]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1833]] [[Kategory:Organisaasje opheft yn 1968]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Brabân]] nfq1sb5g94siho79lxtypw445ffi93p 1199366 1199364 2025-07-10T21:27:13Z RomkeHoekstra 10582 1199366 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks bouwurk | namme = Haarendael | ôfbylding = Groot Seminarie, voorgevel - Haaren - 20095698 - RCE.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = It grutseminaarje yn 1968 | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:North Brabant-Flag.svg|border|20px]] [[Noard-Brabân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flag of Oss.svg|border|20px]] [[Oisterwijk (gemeente)|Oisterwijk]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Vlaghaarennb.gif|20px]] [[Haaren]] | adres = Raamse Akkers 14 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|51_36_45.8_N_5_13_05.6_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|51°36' N 5°13' E}} | type bouwurk = | subtype = | keatling = | boujier = 14e iuw | sloopjier = | arsjitekt = H. Essens<br>M.J. Granpré-Molière (kapel) | yngenieur = | boustyl = | oerbrêget = | tunnelet ûnder = | wei of spoar = | monumintale status = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = [https://www.monumenten.nl/monument/526012 526012]<br> [https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/57016 57016] | hichte = | lingte = | breedte = | webside = | mapname = Noard-Brabân | mapwidth = | lat_deg = 51 | lat_min = 36 | lat_sec = 45.8 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 13 | lon_sec = 05.6 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Haarendael''' is in lângoed by [[Haaren]] yn [[Noard-Brabân]]. == Skiednis == It lângoed Haarendael waard stifte troch it [[bisdom De Bosk]] en wie in grut[[seminaarje]] om dêr prysters op te lieden. It idee ûntstie yn 1833 op in stuit dat de wenningneed ûnder it groeiende tal studinten oplost wurde moast. It nije seminaarje waard yn 1839 yn gebrûk nommen en it âldste diel fan it hjoeddeiske kompleks is it yn U-foarm boude kompleks om de kapel hinne. It bleau oant 1941 in seminaarje doe't de [[Nasjonaalsosjalisme|nazy's]] de gebouwen opeasken en as finzenis brûkten. Yn it saneamde [[kamp Haaren]] waarden fersetsminsken, politisi en gizelers finzen set. Op [[Mâle Tiisdei]] waarden de gebouwen ferlitten en de finzenen nei oare kampen deportearre. [[Ofbyld:Interieur, hoofdgebouw, trappenhuis - Haaren - 20320264 - RCE.jpg|thumb|left|Treppehûs.]] Haaren waard op 26 oktober 1944 befrijd troch de Ingelsen, dy't de gebouwen dêrnei brûkten. De lêste Ingelske befrijers ferlieten op 15 maaie 1945 it seminaarje en sûnt kamen de studinten werom. Yn 1967 kaam der in ein oan 'e prysteropleiding en it grutseminaarje waard opheft. De gebouwen binne dêrnei troch in soarchynstelling foar minsken mei in ferstannelike beheining yn gebrûk nommen. Nei't dy organisaasje yn 2012 ferhûze stie it leech oant it yn 2019 oankocht waard troch de hjoeddeiske eigner. Yn 2019 ûntstie der in grutte brân, wertroch in grut diel fan 'e gebouwen ôfbaarnde. De monumintale kapel út 1938 bleau dêrby sparre. Yn juny 2025 waard bekend makke dat de provinsje in plan goedkarde om 250 apparteminten op it lângoed te bouwen mei respekt foar it histoaryske karakter fan it âlde haadgebou fan it seminaarje. Der is ek in plan opsteld om û.o. in kelder foar [[Flearmûs|flearmûzen]] en in souder foar [[goudûle]]n en flearmûzen te realisearjen.<ref>[https://www.bd.nl/oisterwijk/doorbraak-bij-landgoed-haarendael-provincie-keurt-plannen-goed-na-aanpassing-plek-van-appartementen~aad1345d/ Brabânsk Deiblêd: ''Doorbraak bij Landgoed Haarendael: provincie keurt plannen goed na aanpassing plek van appartementen'', 5 juni 2025.]</ref> == Kapel fan it grutseminaarje == [[Ofbyld:Exterieur overzicht zuid-oost gevel kapel - Haaren - 20320206 - RCE.jpg|thumb|left|De krúsbasilyk fan it seminaarje.]] De kapel fan it seminaarje is feitlik in monumintale [[Skip (tsjerke)|trijeskipppige]] [[Basilyk (boufoarm|krúsbasilyk]] yn 'e styl fan 'e [[Delftske Skoalle]]. It ûntwerp is fan Marinius Jan Grandpré Molière (1883-1972). De kapel ferfong yn 'e jierren 1937-1938 de lytsere kapel út 1837. De ynrjochting liket ynearsten ienfâldich, mar de dekoraasjes wurde fan in hege keunsthistoaryske en arsjitektoanyske kwaliteit wurdearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://reliwiki.nl/index.php/Haaren,_Raamse_Akkers_15_-_Kerk_Groot_Seminarie Reliwiki, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/kapel-haarendael Brabânsk Histoarysk Sintrum, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.hartelijkhaarendael.nl/ Hartelijk Haarendael.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Harendaal (Haaren)|Harendael}} }} [[Kategory:Bouwurk yn Oisterwijk]] [[Kategory:Bisdom De Bosk]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1833]] [[Kategory:Organisaasje opheft yn 1968]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Brabân]] jod80i29b0fgxdu418elnbqpisyfss8 1199378 1199366 2025-07-11T06:17:46Z RomkeHoekstra 10582 RomkeHoekstra hat de side [[Haarendaal]] omneamd ta [[Haarendael]] 1199366 wikitext text/x-wiki {{Ynfoboks bouwurk | namme = Haarendael | ôfbylding = Groot Seminarie, voorgevel - Haaren - 20095698 - RCE.jpg | ôfbyldingsbreedte = | ôfbyldingstekst = It grutseminaarje yn 1968 | lân = | bestjoerlike ienheid 1 = provinsje | namme bestjoerlike ienheid 1= [[Ofbyld:North Brabant-Flag.svg|border|20px]] [[Noard-Brabân]] | bestjoerlike ienheid 2 = gemeente | namme bestjoerlike ienheid 2= [[Ofbyld:Flag of Oss.svg|border|20px]] [[Oisterwijk (gemeente)|Oisterwijk]] | bestjoerlike ienheid 3 = | namme bestjoerlike ienheid 3= | plak = [[Ofbyld:Vlaghaarennb.gif|20px]] [[Haaren]] | adres = Raamse Akkers 14 | koördinaten = {{Koördinaten yn tekst|51_36_45.8_N_5_13_05.6_E_scale:12500_type:landmark_region:NL|51°36' N 5°13' E}} | type bouwurk = | subtype = | keatling = | boujier = 14e iuw | sloopjier = | arsjitekt = H. Essens<br>M.J. Granpré-Molière (kapel) | yngenieur = | boustyl = | oerbrêget = | tunnelet ûnder = | wei of spoar = | monumintale status = [[File:Monumentenbordje 2014.svg|12px]] [[ryksmonumint]] | monumintnûmer = [https://www.monumenten.nl/monument/526012 526012]<br> [https://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/monumenten/57016 57016] | hichte = | lingte = | breedte = | webside = | mapname = Noard-Brabân | mapwidth = | lat_deg = 51 | lat_min = 36 | lat_sec = 45.8 | lat_dir = N | lon_deg = 5 | lon_min = 13 | lon_sec = 05.6 | lon_dir = E | tekst by posysjekaart = }} '''Haarendael''' is in lângoed by [[Haaren]] yn [[Noard-Brabân]]. == Skiednis == It lângoed Haarendael waard stifte troch it [[bisdom De Bosk]] en wie in grut[[seminaarje]] om dêr prysters op te lieden. It idee ûntstie yn 1833 op in stuit dat de wenningneed ûnder it groeiende tal studinten oplost wurde moast. It nije seminaarje waard yn 1839 yn gebrûk nommen en it âldste diel fan it hjoeddeiske kompleks is it yn U-foarm boude kompleks om de kapel hinne. It bleau oant 1941 in seminaarje doe't de [[Nasjonaalsosjalisme|nazy's]] de gebouwen opeasken en as finzenis brûkten. Yn it saneamde [[kamp Haaren]] waarden fersetsminsken, politisi en gizelers finzen set. Op [[Mâle Tiisdei]] waarden de gebouwen ferlitten en de finzenen nei oare kampen deportearre. [[Ofbyld:Interieur, hoofdgebouw, trappenhuis - Haaren - 20320264 - RCE.jpg|thumb|left|Treppehûs.]] Haaren waard op 26 oktober 1944 befrijd troch de Ingelsen, dy't de gebouwen dêrnei brûkten. De lêste Ingelske befrijers ferlieten op 15 maaie 1945 it seminaarje en sûnt kamen de studinten werom. Yn 1967 kaam der in ein oan 'e prysteropleiding en it grutseminaarje waard opheft. De gebouwen binne dêrnei troch in soarchynstelling foar minsken mei in ferstannelike beheining yn gebrûk nommen. Nei't dy organisaasje yn 2012 ferhûze stie it leech oant it yn 2019 oankocht waard troch de hjoeddeiske eigner. Yn 2019 ûntstie der in grutte brân, wertroch in grut diel fan 'e gebouwen ôfbaarnde. De monumintale kapel út 1938 bleau dêrby sparre. Yn juny 2025 waard bekend makke dat de provinsje in plan goedkarde om 250 apparteminten op it lângoed te bouwen mei respekt foar it histoaryske karakter fan it âlde haadgebou fan it seminaarje. Der is ek in plan opsteld om û.o. in kelder foar [[Flearmûs|flearmûzen]] en in souder foar [[goudûle]]n en flearmûzen te realisearjen.<ref>[https://www.bd.nl/oisterwijk/doorbraak-bij-landgoed-haarendael-provincie-keurt-plannen-goed-na-aanpassing-plek-van-appartementen~aad1345d/ Brabânsk Deiblêd: ''Doorbraak bij Landgoed Haarendael: provincie keurt plannen goed na aanpassing plek van appartementen'', 5 juni 2025.]</ref> == Kapel fan it grutseminaarje == [[Ofbyld:Exterieur overzicht zuid-oost gevel kapel - Haaren - 20320206 - RCE.jpg|thumb|left|De krúsbasilyk fan it seminaarje.]] De kapel fan it seminaarje is feitlik in monumintale [[Skip (tsjerke)|trijeskipppige]] [[Basilyk (boufoarm|krúsbasilyk]] yn 'e styl fan 'e [[Delftske Skoalle]]. It ûntwerp is fan Marinius Jan Grandpré Molière (1883-1972). De kapel ferfong yn 'e jierren 1937-1938 de lytsere kapel út 1837. De ynrjochting liket ynearsten ienfâldich, mar de dekoraasjes wurde fan in hege keunsthistoaryske en arsjitektoanyske kwaliteit wurdearre. {{Boarnen|boarnefernijing= * [https://reliwiki.nl/index.php/Haaren,_Raamse_Akkers_15_-_Kerk_Groot_Seminarie Reliwiki, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.bhic.nl/ontdekken/verhalen/kapel-haarendael Brabânsk Histoarysk Sintrum, oproppen 10 july 2025.] * [https://www.hartelijkhaarendael.nl/ Hartelijk Haarendael.] {{reflist}} ---- {{Commonscat|Harendaal (Haaren)|Harendael}} }} [[Kategory:Bouwurk yn Oisterwijk]] [[Kategory:Bisdom De Bosk]] [[Kategory:Organisaasje oprjochte yn 1833]] [[Kategory:Organisaasje opheft yn 1968]] [[Kategory:Ryksmonumint yn Noard-Brabân]] jod80i29b0fgxdu418elnbqpisyfss8 0 184291 1199365 2025-07-10T21:26:53Z RomkeHoekstra 10582 RomkeHoekstra hat de side [[Haerendaal]] omneamd ta [[Haarendaal]] 1199365 wikitext text/x-wiki #REDIRECT [[Haarendaal]] ggqqdkh7w8kha8e6mihq746reahptig